________________
-
विपाकचन्द्रिका टीका, श्रु० १, अ० ४, शकटवर्णनम्
४४९ चउत्थस्स अज्झयणस्स अयमढे पण्णत्ते-त्ति बेमि ।' अस्याध्ययनस्य समाप्तिकाले श्री सुधर्मा स्वामी जम्बुस्वामिनं प्रति कथयति-'एवं खलु' इत्यादि । हे जम्बूः ! एवं खलु श्रमणेन भगवता महावीरेण यावत् सिद्धिस्थानं संप्राप्तेन दुःखविपाकानां चतुर्थस्याध्ययनस्यायमयः प्रज्ञप्त इति ब्रवीमि यथा भगवता कथितं तथैव त्वां कथयामि, न तु स्वबुद्धया कल्पयित्वेति भावः ॥ मू० १४ ॥ ॥ इति श्री-विश्वविख्यात-जगद्वल्लभ-प्रसिद्धवाचक-पञ्चदशभाषाकलितललितकलापालापक-प्रविशुद्धगद्यपद्यनैकग्रन्थनिर्मायक-वादिमानमर्दक-श्रीशाहूछत्रपतिकोल्हापुरराजप्रदत्त-जैन-शास्त्राचार्य'-पदभूषित-कोल्हापुरराजगुरु-बालब्रह्मचारि-जैनाचार्य-जैनधर्मदिवाकर-पूज्यश्री-घासीलालव्रतिविरचितायां विपाकश्रुते दुःखविपाकनामक-प्रथमश्रुतस्कन्धस्य विपाकचन्द्रिकाख्यायां व्याख्यायाम् शकट
नामकं चतुर्थमध्ययनं सम्पूर्णम् ॥१४ ॥ समातिवाक्य है । अर्थात् सुधर्मास्वामी ने जम्बूस्वामी से कहा किहे जम्बू ! श्रमण भगवान महावीर स्वामी ने दुःखविपाक के चतुर्थ अध्ययन का यह भाव प्रतिपादित किया है ॥
भावार्थ-शकट दारक एवं सुदर्शना जब बाल्यकाल का परित्याग कर यौवन अवस्था को प्राप्त होंगे उस समय शकट दारक सुदर्शना के उभरते हुए यौवन पर मुग्ध होकर उसके प्रेमजाल में ज्ञान-ध्यान सबकुछ विसर्जित करके उसमें आसक्त बन जायगा । यौवन के तेज से चमचमाती हुई सुदर्शना भी भगिनी के स्थान में इसकी अर्धाङ्गिनी के पद को सुशोभित करने लगेगी। उसके साथ यह अपनी यौवनलीला का अनुभव करता हुआ आनंदमग्न हो सबकुछ भूल जायगा। कूटपाहता-कपटजाल में प्राणियों को फँसाकर અર્થાત સુધમ સ્વામીએ જખ્ખ સ્વામીને કહ્યું કે– જંબૂ ! શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ દુઃખવિપાકના ચેથા અધ્યયનના આ ભાવ પ્રતિપાદન કર્યા છે.
ભાવાર્થ- શકટ દારક અને સુદર્શન જ્યારે બાલક જીવનને સમય રે કરી યૌવન અવસ્થાને પ્રાપ્ત થશે. તે સમયે શકટ દારક, સુદર્શનાનાં ઉભરાતા યૌવન પર મુગ્ધ થઈને તેની પ્રેમજાળમાં જ્ઞાન-ધ્યાન તમામ ભૂલી જઈને તે સુદર્શનનોજ થઈ જશે, યૌવનના તેજથી ચમકતી સુદર્શના પણ બહેનના સ્થાને, તેની પત્નીના પદને શોભાવશે, તેની સાથે તે પણ પિતાની યૌવનલીલાને અનુભવ કરીને આનંદ માણતે તમામ વાત ભૂલી જશે. કુટગ્રાહતા–તે કપટજાળમાં પ્રાણીઓને ફસાવીને પિતાનું
શ્રી વિપાક સૂત્ર
