Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - M. IN YAMAWANAVA MAHIMAN LOG FEBOIJESH 17" Guru HEART.ITTummarmara -ONVI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA''cAracintAmaNi-vyAkhyayA samalaGkataM hindIgurjarabhASAlahitas SawalNAMANAVANAMMAAVA s) kGOG.GOOGor TAVACHRISAXI aacaaraangsuutrm| AAL ) MAHARAMMAR HEESH (dvitIyo bhAgaH, adhya0 2-4) [prathamaH zrutaskandhaH] - GGod CAM HWAYAT HEaca . niyojaka :saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni-- paNDitamunizrI kanhaiyAlAlajI-mahArAjaH J alachcheuccessC00000 prakAzikA :zrI a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhAresamitiH rAjakoTa (saurASTra) mUlya ru. 7-0-0 -- - - - . GXCC.Cou.82 Yepm clice i. Sacetativitik i LIV VIUI VEN. 14 M RSS 11 AR
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLenuM ThekANuM zrI a. bhA je sthAnakvAsI jina zAstroddhAra samiti zIna leja pAse, rAjakeTa prathama AvRtti prata 1000 vIra saMvata : 2483 | vikrama saMvata : 2013 IsvI sana : 1957 muka : maNilAla chaganalAla zAha dhI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA reDa : amadAvAda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI-vardhamAna-zramaNa-saMghanA AcAryazrI pUjaya AtmArAmajI mahArAjazrIe A pe la sammati patra uparAMta pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja-racita bIjA sUtronI TIkA mATe teozrInA maMtavya te ma ja anya mahAtmAo, mahAsatIjIe, adyatana-paddhativALA kolejanA prophesara te ma ja zAstra zrAvakonA abhiprAya che. grInaleja pAse che. gaDIyA kuvADa rAjakoTa : saurASTra zrI. akhila bhArata che. sthA. jaina zAstrodAra samiti
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAgamavettA jainadharmadivAkara upAdhyAya zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAja tathA nyAya vyAkaraNa ke jJAtA parama paNDita munizrI 1008 zrI hemacandrajI mahArAja, ina donoM mahAtmAoMkA diyA huA zrI upAsakadazAGga sUtrakA pramANapatra nimna prakAra hai sammaivattaM siri-vIranivvANa-saMvacchara 2458 AsoI puNNamAsI 15 sukkavAro luhiyaannaao| mae muNihemacaMdeNa ya paMDiyarayaNamuNisiri-ghAsIlAlaviNimmiyA siriuvAsagamuttassa agAradhammasaMjIvaNInAmiyA vittI paMDiyamUlacaMdavAsAo ajjovaMtaM muyA, samIINaM, iyaM vittI jahANAmaM tahA guNevi dhArei, saccaM, agArANaM tu imA jIvaNa ( saMjamajIvaNa ) dAI eva asthi / vittikattuNA mUlamuttassa bhAvo ujjuselIo phuDIkao, ahya uvAsayassa sAmaNNavisesadhammo, NayasiyavAyavAo, kammapurisaThThayAo samaNovAsayassa dhammadaDhattA ya, icAivisayA assi phuDarIio caNiyA, jeNa kattuNo paDihAe muThThappayAreNa paricao hoi, taha iihAsadiDiovi sirisamaNassa bhagavao mahAvIrassa samae vaTTamANa-bharahavAsassa ya kattuNA visayappayAreNa cittaM cittitaM, puNo sakvapADhINaM, baTTamANakAle hindINAmiyAe bhAsAe bhAsoNaM ya paramovayAro baDo, imeNa kattuNo arihattA dIsai, kattaNo eyaM kajja paramappasaMsaNijjamatthi / patteyajaNassa majatyabhAvAo assa muttassa avaloyaNamaIva lAhappayaM, aviu sAvayassa tu (u) imaM satthaM sabassameva asthi, ao kattuNo aNegakoDIso dhanavAo asthi, jehiM acaMtaparissameNa jaijaNatovari asImocayAro kaDo, anya sAvayassa vArasa niyamA u patteyajaNassa paDhaNijjA atthi, jesiM pahAvao vA gahaNAo AyA nivyANAhigArI bhavai, tahA bhaviyaccayAvAo purimavAraparakamavAo ya avamyameva daMsaNijjo, kiMvahuNA imIse vittIe patteyavisayamsa phuDasaddeTiM vaNNaNaM kayaM, jaDa annAvi evaM amhANaM pasuttappAe samAje vijjaM bhavejjA tayA nAgamma carittamsa nahA saMghassa ya khipyaM udayo bhavissaI, evaM haM mnne|| bhavaIouvajjhAya-jaiNamuNi-AyArAma,-paMcanaIo,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammatipatra ( bhASAntara) zrIvIranirvANa saM0 2458 Asoja zuklA (pUrNimA) zukravAra ludhiyAnA maiMne aura paMDitamuni hemacandrajIne paNDitaratna muni zrIghAsIlAlajIkI racI huI upAsakadazAMga sUtrakI gRhasthadharmasaMjIvanI nAmaka TIkA paMDita mUlacandrajI vyAsase AdyopAnta sunI hai| yaha vRtti yathAnAmatathAguNavAlI-acchI banI hai| saca yaha gRhasthoMke to jIvanadAtrIsaMyamarUpa jIvanako denevAlI hI hai| TIkAkArane mUlasUtra ke bhAvako sarala rItise varNana kiyA hai, tathA zrAvakakA sAmAnya dharma kyA hai ? aura vizeSa dharma kyA hai ? isakA khulAsA isa TIkAmeM acche DhaMgase batalAyA hai| syAvAdakA svarUpa karma-puruSArtha-bAda aura zrAvakako dharmake andara dRDhatA kisa prakAra rakhanA, ityAdi viSayoMkA nirUpaNa isameM bhalIbhAMti kiyA hai| isase TIkAkArakI pratibhA khUba jhalakatI hai| aitihAsika dRSTise zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samaya jainadharma kisa jAhojalAlI para thA ? aura vartamAna samaya jainadharma kisa sthilimeM pahuMcA hai ? isa viSayakA to ThIka citra hI citrita kara diyA hai| phira saMskRta jAnanevAloM ko tathA hindIbhASAke jAnanevAloM ko bhI pUrA lAbha hogA, kyoM ki TIkA saMskRta hai usakI sarala hindI kara dI gaI hai| isake par3hane se kartAkI yogyatAkA patA lagatA hai ki vRttikArane samajhAnekA kaisA acchA prayatna kiyA hai| TIkAkAra kA yaha kArya parama prazaMsanIya hai| isa sUtrako madhyastha bhAvale paDhanevAloMko parama lAbhakI prApti hogii| kyA kaheM zrAvakoM (gRhasthoM) kA to yaha sUtra sarvasva hI hai, ataH TIkAkAra ko koTizaH dhanyavAda diyA jAtA hai, jinhoMne atyanta parizramale jaina-janatAke Upara asIma upakAra kiyA hai / isameM zrAvakake bAraha niyama pratyeka purupake paDhane yogya haiM, jinake prabhAvase athavA yathAyogya grahaNa karanese AtmA mokSakA adhikArI hotA hai| tathA bhavitavyatAvAda aura purupakAra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAkramavAda haraekako avazya dekhanA caahiye| kahAM taka kaheM isa TIkAmeM pratyeka viSaya samyak prakArase batAye gaye haiN| hamArI suptaprAya (soI huIsI) samAjameM agara Apa jaise yogya vidvAna phira bhI koI hoMge to jJAna cAritra tathA zrIsaMghakA zIgha udaya hogA, aisA maiM mAnatA hUM ApakA upAdhyAya jainamuni AtmArAma paMjAbI. __isI prakAra lAhorameM virAjate hue paNDitavarya vidvAn munizrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA paM. munizrI trilokacandajI mahArAjake diye hue, zrI upAsakadazAGga sUtrake pramANapatrakA hindI sArAMza nimna prakAra haizrI zrI svAmI ghAsIlAlajI mahArAja kRta zrI upAsakadazAGga sUtrakI saMskRta TIkA va bhApAkA avalokana kiyA, yaha TIkA atiramaNIya va manoraJjaka hai, ise Apane paDe parizrama va puruSArtha se taiyAra kiyA hai so Apa dhanyavAdake pAtra haiN| Apa jaise vyaktiyoMkI samAjameM pUrNa AvazyakatA hai / ApakI isa lekhinIse samAjake vidvAn mAdhuvarga paDha kara pUrNa lAbha uThAveMge, TIkAke paDhanese hamako atyAnanda huvA, aura manameM aise vicAra utpanna hue ki hamArI samAjameM bhI aise 2 suyogya ratna utpanna hone lage-yaha eka hamAre liye baDe gauravakI yAta hai| vi. saM. 1989 mA. Azvina kRSNA 13 vAra bhauma lAhora.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jJAtAdharmakathAGga sUtrakI 'anagAradharmA'mRtavarSiNI' TIkA para jainadivAkara sAhityaratna jainAgamaratnAkara paramapUjya zraddheya jainAcArya zrI AtmArAmajI mahArAjakA sammatipatra ludhiyAnA, tA. 4-8-51 maiMne AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. dvArA nirmita 'anagAra-dharmAmRta-varSiNI' TIkAvAle zrI jJAtAdharmakathAGga sUtrakA muni zrI ratnacandrajIse AdyopAnta zravaNa kiyaa| yaha niHsandeha kahanA paDatA hai ki yaha TIkA AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. ne vaDe parizrama se likhI hai / isameM pratyeka zabdakA prAmANika artha aura kaThina sthaloM para sAra-pUrNa vivecana Adi kaI eka vizeSatAyeM hai| mUla sthaloM ko sarala banAne meM kAphI prayatna kiyA gayA hai, isase sAdhAraNa tathA asAdhAraNa sabhI saMskRtajJa pAThakoM ko lAbha hogA aisA merA vicAra hai| maiM svAdhyAyapremI sajjanoM se yaha AzA karUMgA ki ye vRttikArake parizrama ko saphala banA kara zAstrameM dI gaI anamola zikSAyoM se apane jIvana ko zikSita karate hue paramasAdhya mokSako prApta kreNge| zrImAnjI jayavIra ApakI sevAmeM poSTa dvArA pustaka bheja rahe haiM aura isa para AcAryazrIjI kI jo sammati hai vaha isa patrake sAtha bheja rahe haiM pahuMcane para samAcAra deveN| zrI AcAryazrI AtmArAmajI ma. ThAne 6 sukhazAntise virAjate haiN| pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ThAne 4 kI hamArI orase vandanA arja kara sukhazAtA puuche| pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. jI kA likhA huA (vipAkamUtra) mahArAjazrIjI dekhanA cAhate haiM isaliye 1 kApI Apa bhejane kI kRpA kareM, phira Apa ko vApisa bheja deveNge| Apake pAsa nahIM ho to jahAM se mile vahAM se 1 kApI jarUra bhijavAne kA kaSTa kareM, uttara jalda denekI kRpA kreN| yogya sevA likhate rheN| ludhiyAnA tA. 4-8-51 nivedaka pyArelAla jaina
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAgamavAridhi-jainadharmadivAkara-upAdhyAya-paNDita-muni zrI AtmArAmajI mahArAja (paMjAba)kA AcArAGgasUtrakI AcAracintAmaNi TIkA para sammati-patra / maine pUjya AcAryacarya zrI ghAsIlAlajI ( mahArAja) kI banAI huI zrImad AcArAGga sanake prathama adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA sampUrNa upayogapUrvaka sunii| yaha TIkA-nyAya siddhAnta se yukta, vyAkaraNa ke niyama se nibaddha hai| tathA ilameM prasaGga 2 para krama se anya siddhAnta kA saMgraha bhI ucita rUpa se sAlasa hotaahai| ___TIkAkArane anya sabhI viSaya samyak prakAra se spaSTa kiye haiM, tathA prauDha viSayoM kA vizeSarUpa se saMskRta bhASA meM spaSTatApUrvaka pratipAdana adhika manoraMjaka hai, etadartha AcArya mahodaya dhanyavAda ke pAtra haiN| meM AgA karatA hUM ki-jijJAsu mahodaya isakA bhalI-bhAMti paThana dvArA jainAgala - sidvAntarUpa amRta pI-pI kara mana ko harpita kareMge, aura isake manana se dakSa jana cAra anuyogoM kA svarUpajJAna paayeNge| tathA AcAryartha isIprakAra dUsare bhI jainAgamoM ke vizada vivecana dvArA zvetAmbara-sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kara yazasvI bneNge| vi. saM. 2002 jainamuni-upAdhyAya AtmArAma magasara mudi 1 ludhiyAnA paMjAva zubhamastu bIkAnegcAlA samAjabhUSaNa zAtraja medAnajI zeThiAno abhiprAya Apa zAstrakA kArya kara rahe haiM yaha baDA upakArakA kArya hai| isase janajanatA ko kAphI lAbha phuNcegaa| / nA. 28-3-56nA patramAMdhI )
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| jainAgamavAridhi-jainadharmadivAkara-jainAcArya-pUjya-zrI AtmArAmajImahArAjAnAM paJcanada-( paMjAva )sthAnAmanuttarophyAtikamUtrANA marthabodhinInAmaTIkAyAmidam sammatipatram . AcAryavaryaiH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitA anuttaropapAtikasUtrANAmarthavodhinInAmnI saMskRtattirupayogapUrvakaM sakalA'pi svaziSyamukhenA'zrAvi mayA, iyaM hi vRttirmunivarasya vaiduSyaM prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUtrANAmarthAn spaSTayituM yaH prayatno vyadhAyi tadarthamanekazo dhanyavAdAnahanti te / yathA ceyaM vRttiH saralA subodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamabhIpsubhinirvANapadamanusaradbhirjJAna-darzana-cAritreSu prayatamAnairmunibhiHzrAvakaizca jJAnadarzana-cAritrANi samyak samprApyA'nye'pyAtmAnastatra pravartayiSyante / AzAse zrImadAzukavirmanivaro gIrvANavANIjuSAM viduSAM manastopAya jainAgamasUtrANAM sArAvavodhAya ca anyeSAmapi jainAgamAnAmitthaM saralAH suspaSTAzca vRttIvidhAya tAMstAn mUtragranthAn devagirA suspaSTayiSyati / ante ca "munivarasya parizramaM saphalayituM saralAM subodhinI cemAM sUtravRttiM svAdhyAyena sanAthayiSyantyavazyaM suyogyA haMsanibhAH paatthkaaH|" ityAzAste vikramAnda 2002 zrAvaNakRSNA pratipadA ludhiyAnA. upAdhyAya AtmArAmo jainmuniH| )
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zrI dazavaikAlikamatrakA sammatipatra) ||shrii vIragautamAya nmH|| sammatipatram. mae paMDiyamuNi-hemacaMdeNa ya paMDiya-sUlacandavAsavArA pattA paMDiya-rayaNa-muNi-ghAsIlAleNa virajhyA sakaya-hiMdI-bhASAhi juttA siri-dasaveyAliya-nAma-suttassa AyAramaNimaMjUsA vittI avaloiyA, imA maNoharA asthi, ettha saddANaM aisayajutto attho paNNio viujaNANaM pAyayajaNANa ya paramocayAriyA imA vittI dIsaha ! AyAravisae vittIkattAreNa aisayapuvvaM ulleho kaDo, tahA ahiMmAe sarUvaM je jahA-tahA na jANaMti tesiM imAe vittIe paramalAho bhavissaha, kattuNA patteyavisayANaM phuDasveNa vaNNaNaM kaDaM, tahA muNiNo arihattA imAe vittIe avaloyaNAo aisayajuttA sijjhai ! sakayachAyA suttapayANaM pathaccheo ya subohadAyago asthi, paraseyajiNNAsuNo imA vittI davA / amhANaM samAje erisavijja-muNirayaNANaM sambhAvo samAjassa ahobhaggaM atthi, kiM? uttavijjamuNirayaNANaM kAraNAo jo amhANaM samAjo suttappAo, amhakeraM sAhiJcaM ca luttappAyaM atthi tesiM puNovi udao bhavissai jasma kAraNAo bhaviyappA mokkhassa joggo bhavittA puNo nivyANaM pAvihii aohaM AyAramaNi-maMjUsAe kattuNo puNo puNo dhannavAyaM demi-|| vi. saM. 1990 phAlguna- ) ii zuklatrayodazI-maGgale ubajjhAya-jahaNa-muNI, AyArAmo (alavara sTeTa) (paMcanaIo) aisehI : madhyabhArata sailAnA-nivAsI zrImAn ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki: zrImAn kI kI huI TIkAvAlA upAsakadazAMga sevaka ke dRSTigata huvA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai yaha grantha sarvAGgasundara evam uccakoTi kA upakAraka hai|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikA kA sammatipatra. AgamavAridhi - sarvatantra svatantra - jainAcArya - pUjyazrI AtmArAmajI mahArAjakI tarapha kA AyA huvA sammatipatra ludhiyAnA. tA. 11 navambara 48 zrIyuta gulAbacandajI pAnAcandajI / sAdara jayajinendra || patra ApakA milA ! nirayAvalikA viSaya pUjyazrIjIkA svAsthya ThIka na hone se unake ziSya paM. zrI hemacandrajI mahArAjane sammatipatra likha diyA hai Apako bheja rahe haiM / kRpayA eka kopI nizyAvalikAkI aura bheja dIjiye aura koI yogya sevA kArya likhate raheM ! bhavadIya gujaramala - baLavaMtarAya jaina // sammatiH // ( lekhaka : - jainamuni paM. zrI hemacandrajI mahArAja ) sundarabodhinITIkayA samalaMkRtaM hindI - gurjara bhASAnuvAdasahita ca zrInirayAvalikAsUtraM medhAvinAmalpamedhasAM copakArakaM bhaviSyatIti sudRDhaM me'bhimatam, saMskRtaTIkeyaM saralA subodhA sulalitA cAta eva anvarthanAmnI cApyasti / suvizadatvAt sugamatvAt pratyeka durbodhapadavyAkhyAyutatvAca TIkaiSA saMskRtasAdhAraNajJAnavatAmapyupayoginI bhAvinItyabhipremi / hindI - gurjara bhASAnuvAdAvapi etadbhASAvijJAnAM mahIyase lAbhAya bhavatAmiti samyak saMbhAvayAmi / jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjAnAM parizramo'yaM prazaMsanIyo dhanyavAdAhazci te munisattamAH / evameva zrIsamIramalajI - zrI kanhaiyAlAlajI munivareNyayorniyojanakAryamapi zlAdhyaM, tAvapi ca munivarau dhanyavAdAha staH / sundara prastAvanAviSayAnukramAdinA samalaMkRte sUtraratne'smin yadi zabdakoSo'pi dattaH syAttarhi varataraM syAt / yato'syAvazyakatAM sarve'pyanveSakavidvAMso'nubhavanti / pAThakAH sUtrasyAsyAdhyayanAdhyApanena lekhaka niyojaka mahodayAnAM parizramaM saphalayiSyantItyAzAsmahe / iti /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI upAsakadazAGga maMtra paratve jaina samAjanA agragaNya jainadharmabhUSaNa mahAn vidvAn saMtoe temaja vidvAna zrAvakoe sammatio samI che temanA nAmo nIce pramANe che. (1) ludhiyAnA-saMvat 1989, Azvina pUrNimA kA patra, zrutajJAna ke __ bhaMDAra AgamaratnAkara jainadharmadivAkara zrI 1007 zrI upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja, tathA nyAyavyAkaraNavettA zrI 1007 tacchiSya zrI muni hemacandajI mahArAja. (2) lAhaura-vi0 saM0 1989 Azvina badi 13 kA patra, paNDita ratna zrI 1008 zrI bhAgacaMdajI mahArAja tathA tacchipya paNDiratna zrI 1007 zrI trilokacaMdajI mahArAja. (3) khicana-se tA. 9-11-36 kA patra, kriyApAtra sthavira zrI 1008 zrI bhArataratna zrI samarathamalajI mahArAja. (4) vAlAcora-tA. 14-11-36 kA patra, parama prasiddha bhArataratna zrI 1008 zrI zatAvadhAnI zrI ratanacaMdajI mahArAja. (5) bambaI-tA. 16-11-36 kA patra, prasiddha kavIndra zrI 1008 zrI kavi nAnacaMdrajI mahArAja. (6) AgarA-tA. 18-12-36, jagat vallabha zrI 1008 jainadivAkara zrI cauthamalajI mahArAja, guNavanta gaNIjI zrI 1007 zrI sAhityapremI zrI pyAracandajI mahArAja. (7) haidrAbAda-( dakSiNa ) tA. 25-11-36 kA patra, sthivarapadabhUSita bhAgyavAna puruSa zrI tArAcaMdajI mahArAja tathA prasiddha vaktA zrI 1007 zrI sobhAgamalajI mahArAja. (8) jayapura-tA. 27-11-36 kA patra, saMpradAya ke gauravavardhaka zAMta mvabhAvI zrI 1008 zrI pUjya zrI khuvacandajI mahArAja. (9) ambAlA-tA. 29-11-36 kA patra, paramapratApI paMjAvakezarI zrI 1008 zrI pRjya zrI rAmajI mahArAja.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) selAnA-tA. 29-11-36 kA patra, zAstroM ke jJAtA zrImAn ratanalAlajI DosI. (11) khIcana-tA. 9-11-36 kA patra, paMDitaratna nyAyatIrtha suzrAvaka zrIyut mAdhavalAlajI. tA0 25-11-36 sAdara jaya jinendra ___ApakA bhejA huvA upAsakadazAMga sUtra tathA patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcaMdajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 sukha zAMtI meM virAjamAna haiM Apake vahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAlIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI bandanA arja kara sukha zAMti pUche Apane upAsakadazAMga sUtra ke viSaya meM yahAM virAjita munivaroM kI sammatI maMgAI usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAjane pharamAyA hai ki vartamAna meM sthAnakavAsI samAja meM anekAneka vidvAna muni mahArAja maujUda haiM magara jainazAstra kI vRtti racane kA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAja ne kiyA hai vaisA anyane kiyA ho aisA najara nahIM AtA dUsarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM haiM saMskRta prAkRta hindI aura gujarAtI bhASA hone se cAroM bhASA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM jaina samAja meM aise vidvAnoMkA gaurava baDhe yahI zubha kAmanA hai AzA hai ki sthAnakavAsI saMgha vidvAnoM kI kadra karanA siikhegaa| yogya likheM zeSa zubha bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se: zrI jainadivAkara prasiddhavaktA jagaballabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paMDitaratna suvyAkhyAni gaNIjI zrI pyAracandajI mahArAjane isa pustakako atIva pasanda kI hai|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAn nyAyatIrdha paNDita mAdhavalAlajI khacina se likhate haiM kiuna paMDitaratna mahAbhAgyavaMta puruSoM ke sAmane unakI agAdhatattvagavepaNA ke viSaya meM maiM nagaNya kyA sammati de sakatA huuN| parantu: mere do mitroM ne jinhoM ne isako kucha paDhA hai bahuta sarAhanA kI vAstava meM aise uttama va sabake samajhane yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai aura isa samAja kA to aise grantha hI gaurava baDhA sakate haiM-ye donoM grantha vAstava meM anupama haiM aise grandharatnoM ke suprakAgase yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakAra meM dIpAvalI kA anubhava karatI huI mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati meM agrasara hotI rhegii| tA. 29-11-36 ambAlA (paMjAba) patra ApakA milA zrI zrI 1008 paMjAvakesarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA meM par3ha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsakadazAna satra tathA gRhidharmakalpatarU kI eka 2 prati bhI prApta huii| donoM pustakeM ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiN| se grandharatnoM ke prakAzita karavAnekI bar3I AvazyakatA hai / ina pustakoM se jaina tathA ajaina sabakA upakAra ho sakatA hai / ApakA yaha puruSArtha sarAhanIya hai| ApakA zazibhUSaNa zAstrI adhyApaka jaina hAI skUla ambAlA zahara
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 zAntasvabhAvI vairAgyamUrti tatvavAridhi, dhairyavAna zrI jainAcArya pUjyavara zrI zrI 1008 zrI khUbacandajI mahArAja sAhebane mUtra zrI upAsakadazAGgajI ko dekhA | Apane pharamAyA ki paNDita muni ghAsIlAlajI mahArAja ne upAsakadazAGga sUtrako TIkA likhane meM baDA hI parizrama kiyA hai / isa samaya isa prakAra pratyeka sUtroM kI saMzodhanapUrvaka sarala DhokA aura zuddha hindI anuvAda hone se bhagavAna nirgranthoM ke pravacanoM ke apUrva rasa kA lAbha mila sakatA hai / bAlAcora se bhArataratna zatAvadhAnI paMDita muni zrI 1008 zrI ratanacandajI mahArAja pharamAte haiM ki : uttarottara jotAM mUla mUtranI saMskRta TIkAo racavAmAM TIkAkAre stutya prayAsa karyo che, je sthAnakavAsI samAja mATe magarUrI levA jevuM ke, valI karAMcInA zrI saMtre sArA kAgaLamAM ane sArA TAIpamAM pustaka chapAvI pragaTa kartuM che je prakAranI sAhitya sevA bajAvI che. eka bambaI zahera meM virAjamAna kavi muni zrI nAnacandajI mahArAjane pharamAyA hai ki pustaka sundara hai prayAsa acchA hai / khIcana se sthavira kriyApAtra muni zrI ratanacandajI mahArAja aura paMDita ratna munizrI samarthamalajI mahArAja zrI pharAte haiM ki - vidvAna mahAtmA puruSoMkA prayatna sarAhanIya hai, jainAgama zrImad upAsakadazAGgamutra kI TIkA, evaM usakI sarala subodhanI zuddha hindI bhASA bar3I hI sundaratA se likhI hai /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vItarAgAya nmH|| zrI zrI zrI 1008 jainadharma divAkara jainAgamaratnAkara zrImajjainAcArya zrI pUjya ghAsIlAlajI mahArAja caraNavandana svIkAra ho| aparazca samAcAra yaha hai ki Apake bheje hue 9 zAstra mAsTara zobhAlAlajI ke dvArA prApta hue, etadartha dhanyavAda ! ApazrIjIne to aisA kArya kiyA hai jo ki hajAroM varSoM se kisI bhI sthAnakavAsI jainAcArya ne nahIM kiyaa| Apane sthAnakavAsIjainasamAja ke Upara jo upakAra kiyA hai vaha kadApi bhulAyA nahIM jA sakalA aura nahIM bhulAyA jA skegaa| hama tInoM muni bhagavAna mahAvIra se athavA zAsanadeva se prArthanA karate haiM ki ApakI isa vajramayI legvanI ko uttarottara zakti pradAna kareM nA ki Apa jaina samAja ke Upara aura bhI upakAra karate raheM aura Apa ciraJjIva hoN| hama haiM Apa ke muni tIna muni satyendradeva-muni lakhapatarAya-muni padmasena
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ itavArI bAjAra nAgapura tA. 19-12-56 prakhara vidvAna jainAcArya munirAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjadvArA jo AgamoddhAra huA aura ho rahA hai sacamuca mahArAjazrI kA yaha stutya kArya hai| hamane pracArakajI ke dvArA nau sUtroM kA seTa dekhA aura kai mArmika sthaloMko paDhA, par3ha kara vidvAna munirAjazrI kI zuddha zraddhA tathA lekhanIke prati hArdika prasannatA phUTa pdd'ii| vAstava meM munirAja zrI jaina samAja para hI nahIM itara samAja para bhI mahA upakAra kara rahe haiN| jJAna kisI eka samAja kA nahIM hotA vaha sabhI samAja kI anamola nidhi hai jise kaThina parizrama se taiyAra kara janatA ke sammukha rakkhA jA rahA hai jisakA eka eka seTa hara zahara gAMva aura ghara ghara meM honA Avazyaka hai| sAhityaratna mohanamuni sohanamuni jaina
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dazavaikAlika sUtranu sammati patra zramaNa saghanA mahAna AcAya Agama vAridhi sa tantra svataMtra jainAcAya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAje ApelA sammatipatrane gujarAtI anuvAda, meM tathA paMDita muni hemacaMdrajIe pa'Dita mulacaMda vyAsa ( nAnAr mAravAGavAhA ) dvArA maLelI pati ratna zrI ghAsIlAlajI muni viracita satkRta ane hindI bhASA sahita zrI dazavaikAlika sUtranI AcAramaNima jASA TIkAnu avalokana karyuM A TIkA sudara banI che. temAM pratyeka zabdano artha sArI rIte vizeSabhAva laIne samajAvavAmAM Avela che tethI vidvAneA ane sAdhAraNa buddhivALA mATe parama upakAra karavALI che TIkAkAre muninA AcAra viSayanA sArA ullekha karela che. je AdhunikamatAvalakhI ahiMsAnA svarUpane nathI jANatA, yAmAM pApa samaje che temane mATe ahiMsA zuM vastu che. tenu sArI rIte pratipAdana karela che. vRttikAre sUtranA pratyeka viSayane sArI rIte samajAvela che A vRttinA avaleAkanathI vRttikAranI atizaya yeAgyatA siddha thAya che A vRttimA eka khIjI vizeSatA e che ke mUlasUtranI sa MskRta chAyA hevAthI sUtra, sUtranAM pada ane padaccheda sukheAdhadAyaka anela che pratyeka jIjJAsue A TIkAnu avalAkana avazya karavuM joie. vadhAre zuM kahevu amArI samAjamA AvA prakAranA vidvAna muni ratnanu hovuM e samAjanu aheAbhAgya che. AvA vidvAna muniratneAnA kAraNe suptaprAya--sutelA samAja ane luptaprAya eTale lepa pAmelu sAhitya e bannene phrIthI udbhaya thaze. ama| vRttikArane vAravAra dhanyavAda ApIe chIe, vikrama savaMta 1990 phAlguna zukala terasa magaLavAra ( alavara sTeTa) kaMI uvajajhAya jaI suNI AyArAmAM paMcanaI e
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNa saMghanA pracAramaMtrI paMjAbakezarI rAhArAja zrI premacaMdajI mahArAja jeozrI rAjakoTamAM padhArelA hatA tyAre teonA taraphathI zAstrone mATe maLela abhiprAya. zAstroddhArasamiti taraphathI pUjyapAda zAstravAridhi paMDitarAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thaI rahyuM te kArya jaina samAja temAM khAsa karIne sthAnakavAsI jaina samAjane mATe mULabhUta maulika saMskRtinI jaDane majabuta karavAvALuM che. eTalA khAtara A kArya ati prazaMsanIya che mATe dareka vyaktie temAM yathAzakti bhega devAnI khAsa AvazyakatA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaldI saMpUrNapaNe pAra pADI zakAya ane janatA zrutajJAnane lAbha meLavI zake. darIyApurI saMpradAyanA pUjya AcAryazrI IzvaralAlajI mahArAja sAhebanA sUtra saMbaMdhe vicAro. namAmi vIra girisAradhIre pUjyapAda jJAnipravarazrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA paMDitazrI kanaiyAlAlajI mahArAja Adi thANuM chanI sevAmAM- amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAnaMdajInA 108 praNipAta. Apa sarve thANuo sukha samAdhimAM haze niraMtara dharmadhyAna dharmarAdhanamAM lIna haze. sUtra prakAzana kArya tvarita thAya evI bhAvanA che dazavaikAlika tathA AcArAMga eka eka bhAga ahIM che TIkA khUba suMdara, saraLa ane paMDitajanene supriya thaI paDe tevI che. sAthe sAthe TIkA vinAnA muLa ane artha sAthe prakAzana thAya te zrAvakagaNa tene vizeSa lAbha laI zake atre pUjya AcArya gurUdevane AMkhe metI utarAvyuM che ane sAruM che eja. Aso suda 10, maMgaLavAra tA. 25-10-55 punaH punaH zAtA Iccha, dayA muninA praNipAta.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ darIyApurI saMpradAyanA paMDita ratna bhAicaMdajI mahArAjane abhiprAya rANapura tA. 19-12-1955 pUjyapAda jJAnipravara paMDita ratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi munivaranI sevAmAM, Apa sarva sukhasamAdhImAM haze. sUtraprakAzananuM kAma sudara thaI rahyuM che te jANuM atyaMta AnaMda. ApanA prakAzita thayelAM keTalAka sUtre joyAM. sudara ane sarala siddhAMtanA nyAyane puSTi karatI TIkA paDitaratnane supriya thaI paDe tevI che. sUtraprakAzananuM kAma tvarita pUrNa thAya ane bhavi AtmAone AtmakalyANa karavAmAM sAdhanabhUta thAya eja abhyarthanA. lI. paMDitaratna bALabrahmacArI pU0 zrI bhAIcaMda mahArAjanI AjJAnusAra zAntimunInA pAyavaMdana svIkAraze. tA. 11-5-56 vIramagAma gacchAdhipati pUjya mahArAja zrI jJAnaca drajI mahArAjanA saMpradAyanA AtmArthI, kriyApAtra, paMDitaratna, munizrI samarathamalajI mahArAjane abhiprAya. khIcanathI Avela tA 12-2-16nA patrathI uddhata pUjya AcArya ghAsIlAlajI mahArAjanA hastaka je sUtronuM lakhANa suMdara ane saraLa bhASAmAM thAya che. te sAhitya, paMDita munizrI samarathamalajI mahArAja, samaya che maLavAne kAraNe saMpUrNa joI zakayA nathI. chatAM jeTaluM sAhitya joyuM che, te bahu ja sAruM ane manana sAthe lakhAyeluM che, te lakhANa zAstra-AjJAne anurUpa lAge che A sAhitya dareka zraddhALu jene vAMcavA gya che. AmAM sthAnakavAsI samAjanI zraddhA, prarUpaNuM ane pharasaNAnI daDhatA zAstrAnukULa che. AcAryazrI apUrva parizrama laI samAja upara mahAna upakAra kare che. lI. kIzanalAla pRthvIrAja mAlu mu. khIcana.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 lIbaDI sapradAyanA sadAnadI munizrI cheTAlAlajI mahArAjane abhiprAya zrI vItarAgadeve jJAnapracArane tIrthaMkara-nAma-gotra mAMdhavAnuM nimitta kahela che. jJAnapracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra, ane tene anumodana ApanAra jJAnAvaraNIya karmIne kSaya karI kevaLa jJAnane prApta karI parama padanAM adhikArI ane che. zAstrajJa, parama zAnta ane apramAdI pujyazrI ghAsIlAlajI mahArAja te avizrAntapaNe jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasa MgAmAM paNa karI rahyA che. te mATe teozrI anekAH dhanyavAdanA adhikArI che. vaMdanIya che, temanI jJAnaprabhAvanAnI dhagaza ghaNA pramAdine anukaraNIya che. jema pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAte jJAnapracAra mATe avizrAnta prayatna kare che. temajazAstra ddhArasamitinA kAryavAhako paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che. te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che. e samitinA kAryakarone mArI eka sucanA che keH-- zAstroddhAraka pravara paMDita apramAdI sata ghAsIlAlajI mahArAja je zAstrodvAranuM kAma karI rahela che. temAM sahAya karavA mATe-paDita vigerenA mATe je kharco thaI rahela che. tene paheAMcI vaLavA mATe sArUM sarakhuM phaMDa joIe, enA mATe mArI e sucanA che keH-zAstroddhArasamitinA mukhya kArya vAhakajo banI zake te pramukha pAte ane khInna e traNa jaNAe gujarAta, saurASTra, ane kacchamAM pravAsa karI membarA banAve ane Arthika sahAya meLave, jo ke atyAranI paristhiti viSama che. vyApArIo, dhAdArIone peAtAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela anyA che. chatAM je saMbhAvita gRhasthA pravAse nIkaLe teA jarUra kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che. Arthika anukuLatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNa vadhu saralatAthI thai zake. pUjyazrI hAsIlAlajI mahArAja jyAM sudhI A tarapha vicare che tyAM sudhImA emanI jJAnazaktinA jeTaleA lAbha levAya taTalA laI levA, kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya tA zAntibhAI ze jevAe vinaMtI karI amadAvAda padhAravA, ane tyA anukuLatA mujakha be-traNa varSanI sthiratA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joI e. thoDA vakhatamAM namodhapuramAM zAstroddhArakITI maLavAnI che, te vakhata uparanI sUcanA vicArAya te ThIka.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara pharI zAstroddhAraka pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANakAraka pravRttine mATe vAravAra abhinaMdana che. zAsananAyaka deva temanA zarIrAdine sazakta ane dIrghAyu rAkhI samAja dharmanI vadhu vadhu sevA karI zake. astu cAturmAsa sthaLa, lIMbaDI sAM. 2010 zrAvaNa vada 13 gurU. N zrI vamAna saMpradAyanA pUjya zrI punamacaMdrajI mahArAjanA abhiprAya lI sadAna'nI jainamuni cheTAlAlajI zArivezArada pUjaya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe jaina AgamA upara je saMskRta TIkA vagere racela che te mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che temaNe Agamo uparanI svataMtra TIkA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanu gorava vadhAryuM che, Agama uparanI temanI saskRtaTIkA bhASA ane bhAvanI STie ghaNI ja sudara che. saMskRtaracanA mA temaja ala'kAra vagere guNothI yukta che. vidyAnAe temaja jaina samAjanA AcAryAM, upAdhyAya vagere e zAsro upara racelI A saskRtaracanAnI kadara karavI joIe ane dareka prakAranA sahakAra Apave joI e. tA 22-4-56 ravivAra mahAvIra jayati AvA mahAna kAryamA paoNMDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alaukika che. temanu Agama uparanI saMskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIrathakArya zIghra saphaLa thAya e ja zubhecchA sAthe, amadAvAda } muni pUrNa caMdrajI ho khaMbhAta saMpradAyanA mahAsatI zAradAbAi svAmInA abhiprAya lakhatara tA. 254-56 zrImAna zeDa zAMtIlAlabhAI magaLadAsabhAi pramukha sAheba akhila bhArata kve sthA. jaina zAstroddhAra samiti muA. amadAvAda ame atre devagurUnI kRpAe sukharUpa chIe.vi. mA ApanI samitidvArA pu. AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahAgaja sAheba je sUtreAnu kArya kare che te paikInA sutromAMthI upAnakadazAMgatra, AcArAgasUtra, anuttaroSAtikatra
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavaikAlikasUtra vigere sUtre jemAM te sUtre saMskRta hindI ane gujarAtI bhASAomAM hovAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janene ghaNuM ja lAbhadAyika che. te vAMcana ghaNuM ja suMdara ane manaraMjana che. A kAryamAM pUjya AcAryazrI je aghAta purUSAthe kArya kare che te mATe vAraMvAra dhanyavAdane pAtra che. A sUtrothI samAjane ghaNuM lAbhanuM kAraNa che. haMsa samAna buddhivALA AtmAo svaparanA bhedathI nikhAlasa bhAvanAe avalokana karaze te A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gaurava levA jevuM che. mATe dareka bhavya AtmAone sUcana karuM chuM ke A sUtre potapitAnA gharamAM vasAvAnI suMdara takane cukaze nahi. kAraNa AvA zuddha pavitra ane svaparaMparAne puSTIrUpa sUtre maLavAM bahu muzkela che. A kAryane ApazrI tathA samitinA anya kAryakare je zrama laI rahyA che temAM mahAna nijAnuM kAraNa javAmAM Ave che te badala dhanyavAda. e ja lI. zAradAbAI svAmI khaMbhAta saMpradAya. baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI seMghIbAI svAmIne abhiprAya dhaMdhukA tA. 27-1-56 zrImAna zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAI pramukha a. bha0 0 sthA. jainazAstra uddhAra samiti mu. rAjakoTa atre bIrAjatA guru gunA bhaMDAra mahAsatIjI viduSI seMghIbAI svAmI tathA hIrAbAI svAmI AdiThANuM bane sukhazAtAmAM bIrAje che, Apane sucana che ke apramatta avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dharmadhyAna karaze eja AzA che. vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA racelAM sUtro bhAI pipaTa dhanajIbhAI taraphathI bheTa tarIke maLelAM te sUtro tamAma AghopAta vAMcyAM manana karyA ane vicAryA che te sUtro sthAnakavAsI samAjane ane vItarAgamAgane khuba ja unnata banAvanAra che. temAM ApaNI zraddhA eTalI nyAyarUpathI bharelI che te ApaNe samAja mATe gaurava levA jevuM che. haMsa samAna
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 AtmAe jJAnajharaNAethI AtmarUpa vADIne vikasita karaze. dhanya che Apane ane samitinA kAryakarone je samAja utthAna mATe kAinI paNa paravA karyAM vagara jJAnanu dAna bhavya AtmAne ApavA nimittarUpa thaI rahyA che. AvA sama vidvAna pAsethI saMpUrNa kArya purUM karAvaze| tevI AzA che. eja li. kharavALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI meghIbAI svAmI nA pharamAnathI lI kheADIdAsa gaNezaLAi--dha dhukA sthAnakavAsI jaina sa ghanA pramukha * adyatana patine apanAvanAra vaDodarA kolejanA eka vidvAna prophesaranA abhiprAya sthAnakavAsI sa pradAyanA munizrI ghAsIlAlajI mahArAja jainazAstronA saskRta TIkAkhandra, gujarAtImAM ane hindImA bhASAtarA karavAnA ghaNA vikaTa kAryoMmAM byAsa thayelA che. zAstro paikI je zAstro prasiddha thayAM chete huM joI zakayA chu, munizrI peAte saMskRta, ardhamAgadhI hiMdI bhASAonA niSNAta che, e emanA TuMka paricaya karatA sahaja jaNAI Ave che. zAstronuM sa pAdana karavAmA temane peAtAnA, ziSya vanA ane vizeSamA traNa pa'DitAnA sahayAra manyeA che, te joI mane AnaMda thaye| sthAnakavAsI sa pradAyanA agresaroe paDitAnA sahakAra meLavI ApI, munizrInA kAryane saraLa ane ziSTa banAvyu che. sthAnakavAsI samAjamAM vidvattA ghaNI ochI che, te digambara mUrtipUjaka zvetAMbara vagere jainadarzananA pratinidhionA ghaNA samayathI paricayamA AvatAM huM virAdhanA bhaya vagara,kahI zaku. pUrva mahArAjanA A prayAsa sthAnakavAsI sa pradAyamA prathama che evI mArI mAnyatA che. saMskRta spaSTIkaraNA sArAM ApavAmAM AvyA che, bhASA zuddha che ema cAkkasa kahI zakuM , gujarAtI bhASAtare paNa zuddha ane saraLa thayelAM che mane vizvAsa che ke mArAjazrInA A stutya prayAsane jainasamAja uttejana Apaze ane zAstronA bhAtane vAcanAlayamA ane kuTuemA vasAvI zakAya te pramANe vyavasthA karaze. pranApaga, vaDedarA tA. 27-2-195 kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma ema. e.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' muMbaInI be kalejenA prophesarone abhiprAya muMbaI tA. 31-3-56 zrImAna zeTha zAMtIlAla maMgaLadAsa pramukha zrI akhila bhArata , sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakeTa. pUjyAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje taiyAra karelAM AcArAMga dazavaikAlika, Avazyaka, upAsakadazAMga vagere sUtre ame joyAM. A sUtre upara saMskRtamAM TIkA ApavAmAM AvI che ane sAthe sAthe hiMdI ane gujarAtI bhASAMtaro paNa ApavAmAM AvyAM che. saMskRtaTIkA ane gujarAtI tathA hiMdI bhASAMtare jotAM AcAryazrInA A traNe bhASA paranA ekasarakhA asAdhAraNa prabhutvanI sacoTa ane surekha chApa paDe che. A sUtra graMthamAM pAne pAne pragaTa thatI AcAryazrInI apratima vidvattA sugdha karI de tevI che. gujarAtI tathA hIMdImAM thayelAM bhASAMtaramAM bhASAnI zuddhi ane saraLatA noMdhapAtra che, ethI vidvajana ane sAdhAraNa mANasa ubhayane saMtoSa Ape evI emanI lekhinInI pratIti thAya che. 32 sUtromAMthI haju 13 sUtro pragaTa thayAM che. bIjA sUtro lakhAIne taiyAra thaI gayAM che. A badhAM ja sUtro jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jenasUtra-sAhityamAM amUlya saMpattirUpa gaNAze emAM saMzaya nathI. AcAryazrI A mahAna kAryane jaina samAjane vizeSataH sthAnakavAsI samAjane saMpUrNa sahakAra sAMpaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe. pro. ramaNalAla cImanalAla zAha seMTa jheviyarsa keleja, muMbaI - pro. tArA ramaNalAla zAha sophIyA koleja, muMbaI rAjakoTanI dhamendrasiMhajI kelejanA prophesara sAhebane abhiprAya jayamahAla jAganAtha pleTa rAjakoTa, tA. 18-4-56 pUjyAcArya paM. muni zrI ghAsIlAjI mahArAja Aje jainasamAja mATe eka evA kAryamAM vyApta thaelA che ke je samAja mATe bahu upayogI thaI paDaze. munizrIe taiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika, zrI vipAkazuta vi meM joyAM.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sUtro jotAM pahelI ja najare mahArAjazrInA saskRta, a`mAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASAe uparanA asAdhAraNa kANu jaNAi Ave che. eka paNa bhASA mahArAjazrIthI aANI nathI ApaNe jANIe chIe ke e sUtro ucca ane prathama koTinAM tenI vastu gaMbhIra, vyApaka ane jIvanane talaspazI che, ATalA gahana ane samAhya sUtronu bhASAMtara pU ghAsIlAlajI mahArAja jevA ucca koTinA munirAjane hAthe thAya che te ApaNAM ahAbhAgya che ya travAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dhama bhAvanA osaratI jAya che eve vakhate AvA tattvajJAna AdhyAtmikatAthI bharelAM sUtronuM saraLa bhASAmAM bhASAMtara dareka jIjJAsu, mumukSu ane sAdhakane mAdaka thaI paDe tema che. jaina ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa, saraLa ane zuddha bhASAmAM sUtro lakhavAmA AvyAM che. mahArAjazrIne jyAre joI e tyAre temanA A kAryoMmAM sakaLAyelA joIe chIe e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kalpanA karI zakAya tema che temanu jIvana sUtromAM vaNAi gayu che, munizrI A asAdhAraNa kArya mAM potAnA ziSyAnA tathA paMDitonA sahakAra maLyuM che. mane AzA che ke jo dareka mumukSu A pustakone potAnA gharamAM vasAvaze ane peAtAnA jIvanane sAcA sukhane mArge vALaze tA mahArAjazrIe uThAvelo zrama sapUrNa paNe saphaLa thaze. pro rasikalAla kasturacaMda gAMdhI ema. e. ela ela. mI. * dharmendrasiMhajI keAleja rAjakATa ( saurASTra ) muMbai ane ghATakoparamAM maLelI sabhAe bhinAsara kenpharansa tathA sAdhu samelanamAM mokalAvela TharAva hAla je vakhate zrI. zvetAmara sthAnakavAsI jaina sa dha mATe Agama sazedhana ane svataMtra TIkAvALA zAstroddhAranI ati AvazyaktA che ane je mahAnubhAvee A vAta dIrghadRSTithI pahelI peAtAnA magajamA laI te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja paDitaratna zrI ghAJIlAlajI mahArAja ke reone sAdaDI adhivezamAM sarvAnumate sAhitya maMtrI nImyA che teozrInI dekharekha nIce abhA che. sthA. jaina zAstroddhAra samiti je eka meATI vagavALI kamiTI che. tenI nAphate kAma thaI rahyu che, jene pradhAnAcAryazrI tathA pracAra ma trIzrI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA aneka anubhavI mahAnubhAvoe pitAnI pasaMdagInI mahora chApa A ane chellAmAM chellA vaDodarA yunivarsITInA prophesara kezavalAla kAmadAra e. pitAnuM vistare pramANapatra ApyuM che te zAstroddhAra kamiTInA kAma saMmelana tathA kenpharansa hArdika abhinaMdana Ape che. ane temanA kAmane vyA ane je je jarUra paDe-paMDitanI ane nANAMnI-pAtAnI pAsenA phaMDa ane jAhera janatA pAsethI madada maLe tevI IcchA dharAve che. A zAso ane TIkAone jyAre ATalI badhI prazaMsApUrvaka pa maLI che tyAre te kAmane madada karavAnI A konpharansa potAnI pharaja mA ane je kaI guTI hoya te paM. zrI ghasIlAlajI mahArAjanI ni jaI, batAvIne sudhAravA prayatna kare. A kAmane Tale caDhAvavA jevuM paNa kAma sattA uparanA adhikArIonA vANI ke vartanathI na thAya te pramukha sAhebane bhalAmaNa kare che. (sthA. jaina patra tA. 8-5 svataMtra vicAraka ane niDara lekhaka "jaina siddhAMta nA taMtrI zeTha nagInadAsa gIradharalAlane abhiprAya zrI sthAnakavAsI zAstrakAra samiti sthApIne pU. ghAsIlAlajI rAjane saurASTramAM bolAvI tenI para batrIse sutro taiyAra karavAnI hiTa cAlatI hatI tyAre te hilacAla karanAra zAstra cheTha zrI dAmodaradAsabhAI mAre patravyavahAra cAle tyAre zeTha zrI dAmodaradAsa mAI temanA eka mane lakheluM ke- Apa sUtronA mULa pADa nAgI zuddha karI ja taiyAra karI zake tevA sthAnakavAthI saMpradAyamAM mu ghArIvAlajI ma. silAya mane ke vizva vidyAna devAmAM AvatA nathI lAMbI tapAsane te e ri lAlajIne pasaMda kare che.' kahI gharasa pAne vina Da ra aa nA te vi "; . te ane teno pa thI ki - - jhAna : -- . vina DInI da. bhAI ja
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ navAi nathI. ane pU. zrI ghAsIlAlajInA banAvelAM sUtreA jotAM sau koI ne khAtrI thAya tema che ke dAmeAdaradAsabhAIe temaja sthAnakavAsI samAje jevI AzA zrI ghAsIlAlajI ma. pAsethI rAkhelI te kharAkhara phaLIbhUta thayela che. zrI vamAna zramaNasa ghanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAje zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA sUtreA mATe khAsa prazaMsA karI anumati Apela che te uparathI ja zrI ghAsIlAlajI ma. nA sUtranI upayeAgitAnI khAtrI thaze. A sUtreA vidyArthIne, abhyAsIne temaja sAmAnya vAMcakane sarvAMne eka sarakhI rIte upayAgI thaI paDe che. vidyArthIne temaja abhyAsIne 'mULa tatha saskRta TIkA vizeSa karIne upayAgI thAya tema che. tyAre sAmAnya hiMdI vAMcaka hiMdI anuvAda ane gujarAtI vAMcakane gujarAtI anuvAdathI AkhuM sUtra sara LatAthI samajAya jAya che. ( keTalAkanA evA bhrama che ke sUtro vAMcavAnu kAma ApaNu kAma thahi, sUtre ApaNane samajAya nahi. A bhrama tadRna khoTo che. khIjA koIpaNa zAsrIra pustaka karatAM A sUtreA sAmAnya vAcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAi jAya che sAmAnya mANasa paNa samajI zake teTalA mATe ja bhagavAna mahAvIre te vakhatana loka bhASAmAM (adha mAgadhI bhASAmAM ) sUtro manAvelAM che. eTale sUtreA vAcava temaja samajavAmAM ghaNA saraLa che, mATe kAI paNa vAcakane enA bhrama hoya te te kADhI nAMkhavo a dharmanuM temaja dharmanA siddhAtAnu sAcu jJAna meLavavA mATe sUtreA vAMcavA cUkavuM nahi. eTaluM ja nahi paNa jarUrathI pahelAM sUtro ja vAMcavA. sthAnakavAsIemAM A zrI sthA. jaina zAsroddhAra samitie je kAra karyuM che ane karI rahI che tevu kAI paNa sasthAe Aja sudhI karyuM nathI sthA. jaina zAstroddhAra samitinA chellA riporTa pramANe khIjA cha sUtro lakhA cela paDyA che, e sUtro-anuyogadvAra ane ThANAga sUtro-lakhAya che te pa gheADA vakhatamAM taiyAra thaI jaze. te pachI khAkInA sUtro hAtha dharavAmAM Avaze taiyAra sUtro jaldI chapAi jAya ema IcchIe chIe ane sthA. madhue samitine uttejana ane sahAyatA ApIne temanA sUtro gharamA vasAve e icchIe chIe * jaina siddhAnta" patra me 195 * -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zruta bhakti ( pU. AcArya zrI izvaralAlajI ma. sA. nI AjJA anusAra lakhanAra ) 6. sa. nA jaina muni zrI dayAnaMdajI mahArAja tA 23-6-56 zAhapura, amadAvAda Aje lagabhaga 20 varSathI zraddheya paramapUjya, jJAnadivAkara 50 munizrI ghAsIlAlajI ma0 carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA anuttara, anupama nyAya yukta, pUrvApara avirodha, svapara kalyANakAraka, carama zItaLa vANInA dyotaka evA zrI jinAgama para prakAza pADe che, teozrI prAcIna, paurvotya saMskRtAdi aneka bhASAnA prakhara paMDita che ane jinavANInA prakAza saMskRta, gujarAtI ane hiMdImAM mULa zakhkhA, TIkA, vistRta vivaraNa sAthe prakAzamAM lAve che e jaina samAja mATe ati gaurava ane AnadanA viSaya che. bha. mahAvIra atyAre ApaNI pAse vidyamAna nathI, paraMtu temanI vANI rUpe akSaradeha gaNadhara mahArAjoe zruta paraMparAe sAcavI rAkhyA zrutapara parAthI sacavAtuM jJAna jyAre vistRta thavAnA samaya upasthita thavA lAgyA tyAre zrI devadrigaNi kSamAzramaNe valbhIpura-vaLAmAM te AgamAne pustaka rUpe ArUDha karyAM. Aje A siddhAMtA ApaNI pAse che. te a mAgadhI pAlI bhASAmAM che. atyAre A bhASA bhagavAnanI, devAnI tathA janagaNanI dha bhASA che. tene ApaNA zramaNeA ane zramaNIe tathA mumukSu zrAvaka zrAvikAe mukhapATha kare che; parantu tenA artha ane bhAva ghaNA gheADA samaje che. jinAgama e ApaNAM zraddheya pavitra dharmasUtro che. e ApaNI AkhA che. tenA abhyAsa karavo e ApaNI saunI jaina mAtranI pharaja che. tene satya svarUpe samajAvavA mATe ApaNA sadbhAgye jJAnadivAkara zrI dhAIlAlajI mahArAje sat saMkalpa karyAM che ane te likhita sUtrone pragaTAvI zAstroddhAra samitidvArA jJAna paraba vahetI karI che. AvA anupama kA mA sakaLa jainonA sahakAra avazya hA ghare ane tene dhAremAM vadhAre pracAra thAya te mATe prayatna karavA ghaTe. bha. mahAvIrane gaNadhara gautama pUche che ke he bhagavAna, sUtranI ArAdhanA karavAthI zuM phaLa prApta thAya che ? bhagavAna tene prati uttara Ape che ke zrutanI ArAdhanAthI jIvonA ajJAnanA nAza thAya che. ane tee saMsAranA kalezeAthI nivRtti meLave che. ane sa'sAra kalezAthI nivRtti ane ajJAnane nAza thatAM meAkSa phaLanI prApti thAya che. AvA jJAna kAryamAM mUrtipUjaka jaino, diga MbarA ane anya dharmIe hantI ane lAkho rUpIyA kharce che. hiMdu dharmamAM pavitra manAtA graMtha gItAnA seMkaDo nahi paNa hajAra TIkA graMtho duniyAnI lagabhaga sarva bhASAAmAM pragaTa thayA che. IsAi dharmAMnA pracArake temanA pavitra dharmagrantha khAIbalanA pracArArthe tenuM jagatanI sa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ % bhASAomAM bhASAMtara karI, tene paDatara karatAM paNa ghaNI ochI kiMmate vecI dharmasUtrone pracAra kare che. muslima loko paNa temanA pavitra manAtA graMtha kurAnanuM aneka bhASAomAM bhASAMtara karI samAjamAM pracAra kare che. ApaNe pasA para moha utArI bhagavAnanA siddhAMtane pracAra karavA mATe tana, mana, dhana samarpaNa karavAM joIe ane sUtra prakAzananA kAryane vadhu ne vadhu vega maLe te mATe sakriya prayatno karavA joIe AvA pavitra kAryamAM sApradAyika matabheda saue bhUlI javA joIe ane zuddha AzayathI thatA zuddha kAryane apanAvI levuM joIe. samitinA niyamanusAra rU. 251 bharI samItInA sabhya banavuM joIe dhArmika aneka khAtAMonA mukAbale sUtra prakAzananu- jJAna pracAranuM A khAtuM sarvazreSTha gaNAvuM joIe. A kAryane vega ApavAnI sAthe sAthe e Agama-bhagavAnanI e mahAvANInuM pAna karavA paNa ApaNe harahaMmeza tatpara rahevuM joIe jethI parama zAMti ane jIvanasiddhi meLavI zakAya. (sthA. jaina tA 5-7-56) zrI. a. bhA sthA jaina zAstroddhAra samitinA pramukhazrI vagere. rANapura parama pavitra saurASTranI puNya bhUmi para jyArathI zAMta-zAstravizArada apramAdi pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM punita pagalAM thayA che tyArathI ghaNuM lAMbA kALathI lAgu paDela jJAnAvaraNIya karmanAM paDaLa utAravAne zubha prayAsa thaI rahyo che ane je pravacananI prabhAvanA teozrI karI rahyA che te anaMta upakAraka kAryamAM tame je apUrva sahAya ApI rahyA che te mATe tame sarvane dhanya che ane e zubha pravRttinA zubha pariNAmane janatA lAbha le che, ane te samajAya che ke sAdhujI chaThe guNasthAnake hoya che. paNa pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja te bahudhA sAtame apramatta guNasthAnake ja rahe che evA apramatta mAtra pAMca-sAta sAdhuo je sthAnakavAsI jaina samAjamAM hoya te samAjanuM zreya thatA jarAe vAra na lAge samAjakAzamA sthA. jaina sa pradAyane divya prabhAkara jaLahaLI nIkaLe. pa Na vo dina.. zrI zAstroddhAra samitine mArI eka namra sucanA che ke-pUjyazrInI vRddhA vasthA che, ane kAryapraNAlikA yuvAnone zaramAve tevI che. temane gAmogAma vihAra karavA ane zAseddhAranuM kArya karavu temAM ghaNI zArIrika-mAnasika ane vyavahArika muzkelI veThavI paDe che, to koI egya sthaLa ke jyAre zrAvake bhakti vALA hoya vADAnAM rAgane viSathI alipta hoya evA keI sthaLe zAstroddhAranuM kArya pUrNa thAya tyA sudhI sthiratA karI zake enA mATe prabaMdha kara joIe. bIjI kaI evA sthaLanI anukuLatA na maLe te chevaTa amadAvAdamAM cagya sthaLe rahevAnI sagavaDatA karI apAya to vadhu sAruM. mahArI A sucanA para dhyAna ApavA ka yAda Apu chu pharIvAra pUjya AcAryazrIne ane temanA satakAryanA sahAyakone mArA abhinadana pAThavu chu te svIkArazojI. lI. sadAnaMdI jainamuni choTAlAlajI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUA. 10,000 ApanAra Adha surIzrI, samitinA pramukha dAnavIra zeThazrI, zeTha zAMti lA la ma ga La dA sa bhAI a ma vI 6
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ samitinA pramukha ane Agha murabbIzrI zeTha zAMtilAla maMgaLadAsane TuMka paricaya zrI zAntilAla maMgaLadAsane janma I. sa. 1901 nAM ogasTanI trIjI tArIkhe temanAM sALa coravaDedarAmAM thayo hate. vidyArthI avasthAmAM ja emanAmAM rahelI tIvra buddhi judI tarI AvatI hatI. I. sa. 1919 mAM amadAvAda kendramAMthI meTrIka pAsa thanAra prathama dasa vidyAthIomAMnA teo eka hatAM. tyArabAda I. sa. 1923mAM arthazAstrane viSaya laI teo B. A. thayA. e jamAnAmAM bahu DAM dhanika kuTuMba ucca abhyAsamAM rasa letA hatA grejayueTa thayA bAda turataja emanA upara dhaMdhAnI javAbadArI AvI paDI. yuvAna vaya, tivra buddhi, vizALa vAMcana ane manane temane navI ja dRSTi ApI hatI ane temanI samakSa AvatA udyoganA aneka vikaTa savAlane temaNe bahu kuzaLatAthI ukelavA mAMDyA. 1945 mAM e amadAvAda mila mAlika maMDaLanA pramukha banyA. hiMdanI temaja khAsa karIne gujarAta-saurASTranAM vepAranAM prANa praznonAM taLapadA abhyAse milamAlika maMDaLanA pramukha tarIkenI kAmagIrIne vadhu dIpAvI. 1948 thI hiMdI vepArI mahAmaMDaLanA teo sabhya che ane 1954-55 ane 155-56nA varSa mATenA dezanA A sauthI moTA vepArI mahAmaMDaLanA teo anukrame upapramukha ane pramukha hatA Aje te gujarAta-saurASTrane khUba ja upayogI nivaDelI temanI asAdhAraNa zaktione dezavyApI kSetra maLyuM che. 178-3lmAM InTaranezanala lebara orgenijhezana (J. L. 0.)mAM bhAga levA gayela bhAratIya pratinidhimaMDaLanA teo sarakAra taraphathI niyukta thayela salAhakAra hatA. 1946 mAM ane 1948mAM bulsa ane jInIvA mukAme bharAyela , L. 7. mAM teoe mAlikenA pratinidhi tarIke agatyane bhAga lIdhe hate. sAmAnya niyama che ke zrI ane sarasvatIne baha saMbaMdha hotuM nathI. zrI zAMtilAla ane temanuM kuTuMba AmAM apavAdarUpa che. dhanapati hovA chatAM e sAhitya ane saMskAritAnA pUjaka che. emanI vinamratA ane sAdAI hajue
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ e jALavI rahyA che aneka zikSaNa saMsthAo mATe Aje paNa e pitAnI anekavidha pravRttiomAMthI samaya bacAvI le che, eja temanAM vidyApremane sacoTa purAvo che. udyoga te temane vArasAmAM ja maLe che ane e vArasAne temaNe zobhAvyuM che. emanI daSTi AjanAM praznone vaijJAnika rIte chaNavAnI te che ja paNa AvatI kAlane paNa teo e ja vijJAnika ane vyavahArika dRSTithI nihALatAM hoya che ane eTale ja to emanA saMcAlana taLe cAlatI cAra mile kApaDa udyogamAM suMdara pratiSThA jamAvI zakela che. A uparAMta judI judI vyApArI pravRttio karatI ghaNuM kapanIomAM teo DIrekaTara tarIke rahI cagya mArgadarzana ane deravaNI ApI rahyA che. saurASTra phAinensIyala keraparezananAM teo DirekaTara che saurASTra mila mAlika maMDaLamAM te teo temanI sthApanA thaI tyArathI uDo rasa dAkhave che. haju hamaNAM sudhI satata pAMca pAMca varSa sudhI tenAM pramukhapade rahI temaNe saurASTranA A udyoganI karelI sevAo kharekhara abhinadanane yogya che. jaina zAstroddhAra samitinAM teo pramukha che ane tenI pravRttimAM ghaNA utsAhathI haMmezAM madada karI rahyA che. A uparAMta aneka jaina ne jainetara sAmAjIka saMsthAone teo sevAo ApI rahyA che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 " Agha murabIzrI bhANavaDanivAsI zeTha harakhacaMda kAlIdAsa vArIyAnuM jIvanacaritra A saMsthAne rU. 6000) cha hajAra jevI rakamanuM vAtavAtamAM dAna ApanAra sva. zrImAn harakhacaMda kAlIdAsa vArIyA bhANavaDanivAsInuM TuMka jIvanacaritra atre ApavA prayAsa karIe chIe. sUtramAM teozrIne pheTe ApavA mATe teozrInI hayAtImAM vAta thayela, paraMtu teo A jAtanI jAherAtathI virUddha hatA. temanA avasAna bAda temanA suputro AgaLa paNa phaTAnI mAgaNI karI paraMtu teoe paNa temanA pU. pitAjInA pagale cAlI pheTa ApavAmAM nArAjI batAvI. eTale teozrInuM TuMka jIvana ApIe chIe. AzA che ke AvA udAra ane vicArazIla mahAnubhAvanA jIvanamAMthI vAcakane ghaNuM maLI raheze. janmasthAnaghaDecI (okhAmaMDaLa) tA. 25-11-1885 pitAnuM nAma-vArIyA kAlIdAsa meghajIbhAI mAtAnuM nAma-kesarabAI abhyAsa-bhANavaDa ane porabaMdaramAM rahI phakata gujarAtI jarUrata pUratuM bhaNyA paradezagamana--mAtra bAra varSanI vaye temanA kAkA nathubhAI meghajIne tyAM jelA khAte anubhava meLavavA rahyA daramyAna jelA (bI. semAlIlenDa) jIbuTI (phenca somAlIlenDa) eDana ane IthIepIA tarapha paNa anubhava meLavyA. prathama bhAgIdArI-bulahAramAM zrI. kAlIdAsa velajInA bhAgamAM bhaLyA paraMtu saMvata 1997mAM te dukAna vITI lIdhI ane lagna mATe svadeza AvyA. lagna--saMvata 1967 mAM temanAM lagna bAjunA gAma guMdA mukAme khUba ja pratiSThita kuTuMba mahetA suMdarajI premajInA jyeSTha putra bhovAna suMdarajInAM suputrI maNIbena sAthe thayAM. parivAra-atyAre temanA pAMce putra zrI lAlacaMdabhAI jayacaMdrabhAI, nagina dAsabhAI, vRjalAlabhAI ane vallabhadAsabhAI e pAMce bhAIo teozrIne bahoLA vyavahAra ane vyApAra barAbara sugya rIte saMbhALI rahyA che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgIdArI-lagna pachI saM. 1968 mAM pAchA paradezagamana thayuM. zarUmAM vasanajI nathubhAI ku nA nAmathI peDhI cAlatI hatI temAM teo bhAgamAM bhaLyA. temAM zrI vArIyA nathubhAI meghajI, zrI vArIyA nathubhAI muLajI, zrI vArIyA harakhacaMda kAlIdAsa, phepharIyA devajI jIvAbhAI tathA zA. vasanajI hIrajIbhAI ema pAMca bhAgIdAra hatA te peDhI sa vata 1972 mA judI thaI ane zrI vasanajI hIrajI ke je svabaLe AgaLa vadhyA hatA temaNe potAnI peDhI vasanajI hIrajInA nAmathI judI karI ane zA. nathubhAI muLajInA nAmathI peDhI kholavAmAM vArIyA nathubhAI muLajI jeTale ja hIsse harakhacaMdabhAIne hato. uparanI peDhI--uparokata nAmathI eTale ke zA. nathubhAI muLajInA nAmathI je peDhI zarU thaI tenA prANasamAM zrIyuta harakhaca dabhAI temanA jIvananA aMta sudhI rahyA hatA. atyAre paNa te nAmane zrI nathubhAI muLajI temaja zrI harakhacaMda kAlIdAsanA vAraso jhaLahaLAvI rahyA che. dara dUranA dezAvaramAM ekadhAruM lagabhaga 45 varSa thayAM kAmakAja cAle che tenA sacAlananI dara zrI harakhaca dabhAInA hAthamAM ata sudhI rahI hatI ane teozrInA avasAna pachI paNa temanA derelA cIlA upara peDhIne vyavahAra saraLa rIte atyAre paNa cAle che atyAranA sukAnIoe potAnA pUrvaja zrI nathubhAI tathA zrI harakhacaMdabhAIne akita karela mAge potAnI saphara cAlu rAkhI che ane te sadAye avicaLa rahe tevuM Azirvacana keI paNa hindI ucAryA vinA rahI zake nahIM tevI tenI uttama chApa tyAM paDI che ane te naryuM satya ja che. hindanI zAna-varSo thayAM ekadhAruM "bIjhanesa " cAlatuM hovA chatAM eka zAha sedAgaranI jema nathubhAI muLajInI peDhI uttarottara kulatI phAlatI rahI che vyApArI AMTa ane Ijajatane e nAdara namune Aje paNa e ja dhIra gabhIrapaNe pitAnuM kArya dhapAvye jAya che. ekadhArI lagabhaga aDadhI sadI thayAM cAlatI A peDhIne raja mAtra DAgha lAgyuM nathI te te sau koI jANe che ane zAha nathubhAI muLajInI purANa peDhI mATe Aje pratyeka hindI abhimAna laI zake che. temAM zrI nathubhAI vArIyAnuM dharmapradhAnapaNu ane zrI. harakhacaMdabhAInuM dura dezIpaNuM. kAryapraNAlInI uttamatA ane ekaniSThA mukhya gaNAya.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAMcana ane manana--uparanI vAte te temanA vyApArI jIvananI sapha LatA ane eka nAnAmAM nAnI vyakti AgaLa kaI rIte vadhI zake che tene Ache khyAla ApavA pUratI thaI tyAre tenI bIjI eka khAsa bAju che ati sAmAnya abhyAsa paraMtu svAnubhave meLavela jJAnasiddhi. je kALamAM aNakheDAyelA dezamAM AvavA javAnAM sAdhana paNa na hatAM, eDana sudhInI musApharI pachI jelA barabarA javAmAM nAnA vahANothI saphara thatI, jIbuTIthI IthopiyA javAmAM dIradavA pachI (bagala) khaccare upara ane pagapALA musApharI thatI. deze badhA khuba ja jaMgalI avasthAmAM hatA tevA yugamAM himmata hAryA vinA AMgaLIne veDhe gaNAya teTalA hindI vyApAramAM AgaLa vadhyA hatA te yugamAM zrI harakhacaMdabhAI hatA. khuba ja aMdhakAramAMthI prakAza meLavavAne hate. atyAre IthopiyAnA pATanagara ADIsa abAbA javA mATe Air raste 10 thI 12 kalAkamAM pahoMcAya che tyAre te jamAnAmAM AgaboTa, vahANa khaDakhaDapAMcama jevI relve ane te pachI khaccare upara ane thoDuMka pagapALA agara to gadheDA upara paNa saphara karavI paDatI. june jamAne hatuM eTale hindu tarikeno dharma jALavavAmAM paNa leke custa hatA, keInuM aDeluM khavAya nahIM rasoI taiyAra hoya paNa eka semAlI ke Araba agara Ithepiyanano hAtha aDakI jAya eTale khAvAnuM tene ApI daI kaDAkA karavA paDe agara te palALelA caNA ke makAI khAIne gujAre karavuM paDe tevA jamAnAmAM zrI harakhacaMdabhAIe khuba ja dhaMdhAkiya saphaLatA meLavI hatI te sAmAnya vAta to nathI ja, ane pite khuba ja ochuM bhaNyA hovA chatAM bhaNutara karatAM gaNatara teomAM ghaNu hatu. sAhitya ane te paNa dhArmika ane gujarAtI ziSTa sAhityanuM vAMcana manana eTaluM badhu teoe kareluM ke pitAne abhyAsa bahu ja ocho che ema teo khulAso kare tyAre ja khabara paDe, ajANyA mANasane te temanuM agrejI jJAna paNa sAruM haze tema lAgatuM. vyApArI tAra lakhavA ochA zabdomAM ghaNuM samajAvI devuM uparAMta aMgrejI patra vyavahAranA bahArathI AvatA patro AMTIghUMTI sahita hoya to paNa yatheccha rIte samajI levAmAM teo eTalA badhA pAraMgata thaI gayelA ke jonArane temanI zakti upara mAna thaI jatuM. ane teo nikhAlasa bhAvathI jyAre kahetA ke huM te mAtra gujarAtI cAra pAMca copaDI bhaNyo chuM ema vAta thatI tyAre te mAna anekagaNuM vadhI jatuM.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsI dhArmika uDAmAM uMDuM jJAna temaNe vAMcanathI meLaveluM. deza paradezanI vAta thatI hoya tyAre temanA AgaLa prakhara abhyAsIo paNa jhAMkhA paDatA, vartamAna patrone zekha temane ajoDa hate deza paradezanA nANAkiya vahevAre ane huMDiyAmaNanI vAta sAMbhaLIe tyAre temanA jJAnanA agAdhapaNunI sAMbhaLanArane ati uttama chApa paDatI. dhArmika-dhArmika abhyAsa temane eTale badhe bahoLo hatA ke temanA AgaLathI roja avanavuM jANavA maLatuM dareka dharmane abhyAsa temaNe jIjJAsAvRttithI karyo hate. dhameM teo custa sthAnakavAsI tAMbarI jaina hatA chatAM dhamadhatAne temanAmAM aza paNa na hatuM. mAruM eTaluM sAruM ema nahI paNa sAruM eTaluM mAruM ema mAnatA tethI kadAhIpaNa temanAmAM janamyu ja na hatuM jaina dharmanA dareka phirakA upara temane mAna hatuM. zvetAMbara madiramArgi bhAIonA varaghaDAomAM teo Ana da ane utsAhathI jatAM, prasaMga Ave bhAIcAro nabhAvavA vyavahArUpaNane upayoga karI derAsaramAM ghI bolavAne prasaMga Ave tyAre paNa teo utsAhathI bolatA. varaghoDAmAM pitAnA gharanI putravadhuone kaLaza levaDAvatA temane anero Anada maLate, jena dharmanA dareka para kAonI ekatAnA teo prakhara cAhaka hatA chelle chelle saurASTramAM jaina zvetAmbara tarApathI sAdhuo AvatA ane emane saurASTranA jaino ane jaina sAdhuo terApathI sAdhune sthAna ane AhArapaNuM na ApavAM te prayAsa jera zerathI karatA te bAbatane pite gADapaNa mAnatA ane potAnA ghera terApaMthI sAdhuone mAnathI gocarI ApatA samAjathI jarApaNuM DaratA nahI. "vicArabheda te dareka jagyAe buddhivAdI leke mA heya mukhane vicArabheda zAne ?' Ama teo kahetA para tu evA vicArabhedane laIne sAdhunuM ane te paNa paradezI sAdhuonuM apamAna karavuM temAM mAnavatA kyAM rahI ? jainatva kyAM rahyuM che tema teoe jAmanagaramAM eka vakhata kaheluM te mane barAbara yAda che. premALa-asatya agara te juTha dago AcaranAra tarapha temane ghaNo ja repa hatuM eTale ugratAthI AvA lekanI khabara laI nAkhatA chatA tenuM dila dubhAvyuM te ThIka na karyuM tema mAnI te ja vyakita sAthe prema ane mamatvathI vAta karatA bIjAnuM sAruM joI teo kharekhara rAcatA temanI AMkhamAM premanuM amRta bhAre
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rU7 bhAra bharyuM hatuM. potAne tyAM nekarI karI gaela munima ke koI paNa vyakti kamANI karIne khuba ja AgaLa Ave, sArA ane saMskArI thAya vyavahAramAM savAyA thAya tene tyAM lagna prasaMga hoya agara te sArAmAM sArAM makAne teNe karyA hoya tevA prasaMge javAnuM thAya tyAre temanA AnaMdane avadhI thaI jato. te vakhate teonI AMkhanuM amRta jemaNe najaronajara joyuM haze te temane jIvanabhara nahIM bhUle. AvI eka mahAna vibhUtinA jIvanane TuMka sAra ja ApI zakAya. sAgapAMga jIvana te kayAMthI lakhAya ? kALa-janamyuM te javAnuM ja te kudaratane krama che tene AdhIna te sArA narasA darekane thavuM ja paDe. saMvata 2007mAM teozrI 68 varSanuM AyuSya bhegavI kSaNabhaMgura dehane cheDI gayelA. paraMtu temanI suvAsa sadAya prasaratI ja rahevAnI. bhANavaDa jevaDA nAnakaDA gAmamAM ane AsapAsanA gAmamAM jyAM jyAM teo gaelA agara te temanuM kAryakSetra hatuM tyAM tyAM temanA avasAnathI sannATo chAI gayeluM. emanuM mRtyu vIza varSanA katarane zaka hoya te zaka sarvatra ApatuM gayeluM. nAma ThAmanA lebha vinA karelAM temanAM gupta dAne eTalAM badhAM hatAM ke temanA javAthI nAnA moTA darekane ekasarakhI kheTa lAgatI hatI. chatAM teo jIvatara jIvI gayA. AvuM dhanya jIvana ane dhanya mRtyu jeIne AdhyAna raudradhyAna dharavuM te karatAM temanA jevA thavAnA prayatno karavA. ane temanA amara AtmAnI zAnti mATe prArthanA karyA sivAya bIjo mArga ja kayAM che? zAnti! zAnti! ! zAnti!! !
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adha murabbIzrI ke ThArI haragovIMdabhAI je caMdane TuMka paricaya pu. zrI 1008 ghAsIlAlajI mahArAja rAjakeTa padhAratA prAta maraNIya stavanAvalI rAjakoTanA rahIza zuddha zrAvaka vRtadhArI jecada ajarAmara keThA rInA suputra haragoviMda kAkA taraphathI 2003 mA chapAvavAmAM AvI ane te hiMdabharamAM jAhera mUkI tene upaga hAla sarva jaina jainetara karI rahela che. kAkA rAjakoTamAM ja nahi paNa saurASTra, kaccha, gujarAta, muMbaI, dilhI sudhI eka ajoDa utsAhI purUSa che. emane prajA ane rAjA upara ghaNo ja sAre prabhAva che vesTarna InDIyA sTeTa ejansI ane gujarAta sTeTasa mahIkAMThA, sAbarakAThA banAsakAMThAmAM resIDensImAM paNa kAkA pratye ghaNo ja sAro bhAva che. teone dharma pratye ghaNI ja sArI dhagaza hAI aMgata kharce potAnA ghara AMgaNe dharma dhyAna mATe poSadhazALA badhAvI che temaja AjI nadIne kinAre vizALa vyAkhyAna bhavana hola be mALane pAca hajAra mANaso vyAkhyAna sAbhaLI zake te badhAvela che. udAra dilanA sakhI mANasa che. koI paNa garIba gunhAhIta mANasa dAda mAgavA Ave te tarata ja banatA upAye temane madada ApavA covIsa kalAka taiyAra rahe che kAkAnuM kuTuMba paNa ghaNuja dharmISTa che temanAM dharmapatni zrImatI akhaMDa saubhAgyavatI rUkSmaNIbena vahevAradakSa premALu ane pUrNa dharmAtmA che sAdhu, sAdhvI pratye tathA dareka kuTuMba sajajana snehI ane svadhamao mahemAne sAthe ghaNuM ja sAre ucita vahevAra rAkhavAmA pUrNa niSpanna che. nitya potAnI dharma parAyaNatA pratye ja vaphAdAra rahe che. pU0 ghAsIlAlajI mahArAja AdI thANA cha (samIramuni, kanaiyAlAla muni devamani, tapasvI mAgIlAla, madanalAlajI) mevADathI dAmanagaranA rahIsa dAmedarabhAInA AgrahathI pAlanapura nahI rokAtAM temaNe vihAra zarU karyo, ane merakhI kAme tapasvI madanalAlajI ane mAMgIlAlajInI 71 upavAsanI tapazcaryA cAtumAsamAM thayelI je prasa ge rAjakeTathI harageviMdakAkA kuTuMba sahita gokaLa aSTamIne dIvase darzanArthe AvyA ane rAjakoTa padhAravAnI vina tI karI. ane navembara 1946 mA ghAsalAlajI mahArAja rAjakeTa padhAryA kAkAnA vyAkhyAna bhuvanamAM bIrAtyA baMne tapasvIjIe mAsakhamaNanI tapazcaryA karI sthAnika rAjakeTa sakala save ghaNoja bhaktibhAva batAvyuM ane tAgaDha kheDAnA rahIza javAralAlajI u cAdamalajI bhaDArInI 2002 tA. ra7-1-47nA roja dIkSA vasatapaMcamIne
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ka ! murabbIzrI, ra . * kanyA rUA. parapa17 ApanAra A ke ThArI hara gevika ja - ka- 1 ka ad Makadia essel -heM anAja to tenA bhAI ane vA macs ane dvArA savAra - - vidhi amArA dvArA kAma * * * * * *
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 dIvase hovAthI saMghamAM vadhAre utsAha AnaMda Avye mahAsudi ekamathI pAMcama sudhI 6 varaghoDAo jude jude ThekANethI caDhyA. mahA sudI 4 nA divase kAkAne gherathI dIkSA utsavane varaghoDe rAjakeTa ThAkora sAheba pradyumanasiMhajI ane ku. zrI banesiMhajInI saMpUrNa madadathI rAjezrInA ThAThane paNa vaTAvI jAya te rIte sarakArI ane sTeTa benDa polIsa gheDesvAra gADIDA maTe tathA hajAre jaina jainetara mAnavamedanI sAthe AkhA zahera sadaranA rastA para pharyo hate. pAMcamanA divase tapagacchanA cAMdInA rathamAM dIkSArthIne besADI 4 cAra bela joDela rathane kAkA pote sArathI banI hAMkatA hatA. baMne dIvase sonA rUpAnAM phula tathA paisA dikSIta uDAvI rahela hatA. ThekANe ThekANe polIso goThavavAmAM AvI hatI. A saraghasa zahera sadaramAM pharI jubIlI bAgamAM AvyuM ane dasa hajAra mANasonI hAjarImAM pU. zrI ghAsIlAlajInI jenazrAya nIce dIkSA ApavAmAM AvI te prasa ge zAMti jaLavAyelI. A prasaMge baMne dIvasoe pheTAo tathA jaina zAstroddhAra samitinI kamiTinA TAo levAmAM AvyA. ane 30-1-47nA dIvase zAstroddhAranI miTIMga maLI jemAM kAkA taraphathI sUtrane mATe rUpIA pAMca hajAranI bheTa maLI te uparAMta prasaMgopAta sUtra mATe judI bheTa rekaDI rakamanI ApavAmAM AvI che temaja jIvadayAnA prakhara himAyatI pU. 1008 jeThamalajI ma0 nI nezrAya nIce tana mana dhanathI jIvadayAnuM kArya kare che ane jIvadayAnuM patra pitAne kharco chapAvI prasiddha karI hiMdabharamAM temaja yuropa amerIkA AphrIkAmAM mokale che. hAla pote sevAbhAvI kAryanI pravRtti kAyama karyA kare che. rAjakeTanI phalera mIlanA onararI pramukha : jaina beDIMganA onararI kAryakartA tathA jIvadayA maMDaLanA maMtrI ane S. P. C. A. nA maMtrI, rAjakoTa zaherI maMDaLanA sekreTarI tarIke onararI sevA karI darekane potAnI sevAne sAtha ApavAmAM tana mana dhanathI keInI paNa sevA karavAmAM kAyama tatpara rahe che.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adha murabbIzrI mahema dhArazIbhAI jIvanabhAIne TuMka paricaya marahuma dhArazIbhAI jIvanabhAI zAha, jene eIla jInapresa sAthe A saikAnI zarUAtathI saMbaMdha, punA sAte DIvIjhananA judA judA sthaLonA junAmAM junA ane agragaNya ejanTa tarIke jANItA che tene janma kAThIyAvADamAM pIpaLIyA gAmamAM thayela, mAtra prAthamIka keLavaNa laI 11 varSanI nAnI uMmare AgaLa vadhavAnI dhagaza sAthe, mAtra khIsAmAM 2 rU. jeTalI najIvI rakama sAthe vatana choDyuM muMbaI AvI manajI nathubhAInI peDhImAM ophIsa beya tarIke karI lIdhI, tyAM uttarottara dareka kAmamAM khaMta rAkhI sateSa ApatAM temane punA mokalavAmAM AvyA. punAthI karamAlA AvI khabhA upara tela upADI pherI paNa karI ane tyAMnA saba ejanTane ekadama pramANIkapaNe sakhata kAma batAvI, karamAlA gAmamAM telanI sabaDIlarazIpa prApta karI dhIre dhIre te ja pramANe mahenata cAlu rAkhatAM 1931mAM jyAre barmAzela ane esa. vI e sI. vacce bhAvanI harIphAI upaDI tyAre pitAnI satata sevA batAvI bamazela pAsethI ghaDIyAla bakSIsa meLavI ane te lAInanA tamAma kAryavAhakenI cAhanA prApta karI. dhIre dhIre potAnI khaMtathI tevI ja ejansIo lIpTana kuAM, sImenTa ku, AI. sI AI vagerenI paNa meLavI potAnA vyApAranI sArI jamAvaTa karI. solApura DIsTrIkaTamAM sArA AbarUdAra zaherI tarike vaga temaja cAhanA meLavI ane lokasevA paNa sAthe sAthe cAlu rAkhI karamAlA yuvanA presIDanTa thayA solApura DIsTrIkaTamAM dezahitanA aneka kAmamAM tana, mana, dhanathI sArI sevA bajAvI. tenuM khAnagI jIvana paNa bahu sAdu hovAthI badhA tene cAhatA ane dhaMdhAmAM sAro lAbha maLyo ane te ja pramANe sevAnA tathA dharmAdAnA aneka kAryomAM sArI rakame vAparI. potAnA kuTuMbanA vaDA tarIke paNa kuTuMbIjane, sagAM, saMbadhIone dareka rIte mArgadarzana ApI judA judA dhaMdhA temaja ejansIo vigere meLavI sthiratA prApta karavAmAM ghaNe parizrama lIdhe. yAtrika khetInI pragatInA kAryasara vilAyata jaI AvyA, amerIkA javA paNa dhAraNA hatI tyAM laMDanamAM 14-7-49nA roja hudaya baMdha paDI jatAM svargavAsa karyo. temanI pAchaLa bahoLuM kuTuMba, ghaNAM sagAM temaja snehIo mUkI gaela che. jeo sarvane pitAnI mIThI yAdagIrI mukI jIvananuM sArthaka karI gaela che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUA. 5001] ApanAra Adya sukhkhIzrI, zuM ki vo ( sva. ) ze haiM dhrA ra sI bhAI jI va Nu bhA I sA lA pu 2.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 // AcArAGgasUtrake 2, 3, 4 adhyayanoM kI viSayAnukramaNikA // ( dvitIya adhyayana - prathama uddeza ) viSaya 1 mathamAdhyayana ke sAtha dvitIya adhyayanakA sambandhakathana, dvitIya adhyayana ke chahoM uddezoM ke viSayoM kA saMkSipta varNana | pRSThAGka 14 saptama sUtrakA avataraNa aura saptama sUtra / 15 asaMyata puruSa upabhogake liye dhanasaMgraha karatA hai aura upabhoga ke samaya use kAsazvAsAdi roga ho jAte haiM, usa samaya usake mAtA pitA aura putra koI bhI rakSaka nahIM hote haiN| 1-3 4-5 2 dvitIya adhyayana ke prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 3 zabdAdi kAmaguNa hI mUlasthAna arthAt mohanIyAdi ke Azraya haiM, una zabdAdi -- kAmaguNoM se yukta prANI paritApayukta banA rahatA hai, aura usakI usa paristhitimeM jo bhAvanA rahatI hai usakA varNana | 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 5 zabdAdikAmaguNamohita pANI vRddhAvasthAmeM mUDhatAko mApta karatA hai - isakA varNana / 30-56 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 57 7 vRddhAvasthA meM usa manuSya kI jo dazA hotI hai - usakA varNana / 58-72 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 72-73 9 manuSya kI vRddhAvasthAmeM jo durdazA hotI hai use vicAra kara saMyamapAlana meM muhUrtamAtra bhI prasAda na kare / 10 paJcama sUtra kA avataraNa aura paJcama sUtra / 11 pramAdI puruSoM ke kArya kA varNana | 12 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 13 mAtA pitA yA putra koI bhI ihaloka - sambandhI aura paralokasambandhI duHkhoM se bacAne meM samartha nahIM haiM / 6-28 29 74-86 87 88-95 96 96-97 98 99-100
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 viSaya 16 AThave sUtrakA avataraNa aura AThavAM sUtra | 17 vRddhAvasthAmeM koI rakSaka nahIM hotA aura bAlyAvasthA bhI parAdhIna hone ke kAraNa duHkhamaya hI hai - aisA vicAra kara yuvAvasthA ko hI saMyamapAlana kA yogya avasara samajhanA cAhiye / " 7 'anagAra' kauna kahalAte haiM / // atha dvitIyodezaH // 1 prathama uddeza ke sAtha dvitIya uddeza kA sambandhapratipAdana / 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 3 saMsArakI asAratA ko jAnanevAlA muni saMyamaviSayaka aratiko dUra kara kSaNamAtrameM mukta ho jAtA hai / 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 5 jinAnA se bahirbhUta sAdhu muktibhAgI nahIM hotA / 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / pRSThAGkaH 18 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 19 vArddhakya aura rogoM se jaba taka zrotrAdi indriyoM ke parijJAna naSTa nahIM hue haiM, tabhI taka cAritrAnuSThAnameM pravRtta ho jAnA cAhiye / 123 - 127 // iti prathamoddezaH // ** 100 101-122 122 * 128 129-130 131-137 138 139-144 155 146-154 154 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 9 viSayAsaktivaza paritapta hokara dhana kI spRhAse daNDasamArambha karanevAlA manuSya kA varNana | 155-159 10 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra | 159 11 saMyamI ko daNDa samArambha nahIM karanA cAhiye | uddeza samApti | 160-162 // iti dvitIyoddezaH //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 186 // atha tRtIyodezaH / / viSaya pRSThA 1 dvitIya uddeza ke sAtha tRtIya uddeza kA smbndhprtipaadn| 163 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 3 paNDita ko ucca kulakI prApti se harSa nahIM karanA cAhiye aura na nIca kulakI prAptise krodha hI karanA caahiye| 165-170 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya mUtra / 171 5 kisI bhI prANIkA ahita nahIM karanA cAhiye / prANiyoM ke ___ ahita karanevAloM kI duravasthA kA varNana / 172--186 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya mUtra / 7 uccakulAbhimAnI manuSya prANiyoM kA ahita karake janmAntara meM koI andhatA Adi phala pAkara sakalajananindita hotA huA, aura koI kheta-ghara-dhanadhAnya-strI Adi parigrahameM Asakta ho tapa AdikI nindA karatA huA viparIta buddhivAlA ho jAtA hai| 187-194 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha bhUtra / 194 9 saMyamiyoM ke kartavya kA nirUpaNa / 195-206 10 paJcama satrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 207 19 asaMyamiyoM ke jIvana svarUpakA varNana / 207-214 12 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 214-215 13 asaMyamIkA anyAyopArjita dhana naSTa ho jAtA hai, aura kuTumba kI cintA se vyAkula vaha asaMyamI kAryAkArya ko nahIM jAnatA huA viparItabuddhiyukta ho jAtA hai| 215-221 14 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavA sUtra / 15 'sukhako cAhanevAlA mUDhamati asaMyamI manuSya duHkhahI bhogatA hai ' isa bAtako bhagavAna mahAvIra svAmIne svayaM prarUpita kiyA hai - isa prakAra sudharmA svAmI kA kathana / 222-226 16 AThaveM satrakA avataraNa aura AThavA mRtr| 227 0 - 8 c 221 : 5
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya 17 pazyaka - tIrthakara gaNadhara Adi narakAdi gatike bhAgI nahIM hote haiM, bAla- ajJAnI jIva to naraka Adi gati ke bhAgI hI nirantara hote rahate haiM--isakA pratipAdana aura uddeza- samApti / 227-235 // iti tRtIyodezaH // // atha caturthoddezaH || 1 tRtIya uddeza ke sAtha caturtha uddezakA sambandhapratipAdana | 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 3 vRddhAvasthA meM hI zvAsakAsAdi roga hote hoM, aisI bAta nahIM ! ye to yuvAvasthA meM bhI hote haiM / usa rogAvasthA meM usa prANI kA rakSaka koI sagA -sambandhI nahIM hotA hai, aura na vahI prANI usa rogAvasthA se AkrAnta apane sage-sambandhIkA rakSaka ho sakatA hai / 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 5 bhogasAdhana dhanakI vinAzazIlatAkA varNana | ? pRSThAGka 236 237-238 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 7 bhogasAdhana dhana vinazvara hai; ataH bhogakI spRhA aura bhogake vicAra kA bhI parityAga kara denA cAhiye / 8 cauthe sUtrakA avataraNa aura cauthA mUtra / 9' kAmabhoga kA Asevana mahA bhayasthAna hai ' aisA jAnakara anagAra kyA kare ? isakA upadeza tathA uddeza- samApti / // iti caturthoddezaH // 238-240 241 241-242 242-243 243-255 256 256-261
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAka 273 // atha pnycmoddeshH| viSaya 1 caturtha uddezake sAtha paJcama uddezakA sambandhapratipAdanA 262-264 2 prathama mUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / ___264 3 gRhastha karmasamArambha jina hetuoM se karate haiM, una hetuoM kA pratipAdana / 265-268 4 dvitIya mUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 269 5 bhaviSya meM upabhoga ke liye padArthoM ke saMgrahameM pravRtta gRhasthoM ke bIca saMyamArAdhanameM tatpara anagAra ko kisa prakAra rahanA caahiye| 269-272 6 tRtIya sUtra kA avataraNa aura tRtIya bhUtra / 7 sAdhuko krayaNa, krApaNa aura usake anumodana se rahita honA caahiye| 273-275 8 caturtha strakA avataraNa aura caturtha mUtra / 276 9 hananakoTitrika aura krayaNakoTinikase rahita sAdhukA varNana / 276-283 10 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 283 11 sAdhuko eSaNIya AhArake sadRza eSaNIya vastrapAtrAdi bhI gRhasthase hI yAcanA caahiye| 284 12 SaSTha sUtrakA avataraNa aura SaSTha sUtra / 285 13 'muniko mAtrAjJa honA cAhiye ' isakA varNana / 285-291 14 saptama sUtrakA avataraNa aura saptama mUtra / 291 15 zrutacAritra rUpa isa mArgako Ayau~ne pravedita kiyA hai| isa mArga para sthita ho kara jisa prakAra karma se upalipta na ho vaisA karanA caahiye| __291-292 16 aSTama sUtrakA avataraNa aura aSTama muutr| 292 17 hiraNya-suvarNAdi tathA zabdAdi kAma durullaGghya haiM / ina kAmoM ko cAhanevAle purupakI jo dazA hotI hai usakA vrnnn| 293-299 18 navama sUtrakA avataraNa aura navama mUtra / 299
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSThAGka 19 jJAnanetrayukta munikA varNana / 299-307 20 dazama bhUtrakA avataraNa aura dazama mUtra / 307 21 sAdhuko kAmabhogAgAse yukta nahIM honA cAhiye; kyoM ki kAmabhogAzAse yukta sAdhu bahumAyI ho kara lobha aura vaira vaDhAnevAlA hotA hai| vaha apaneko amara samajhatA hai, iSTa-vinAza Adi kAraNa se vaha ucca svara se rudana karatA hai| 308-313 22 gyArahavAM mUtrakA avataraNa aura gyArahavAM mUtra / 313 23 vAla-ajJAnI paratairthika kAmabhogaspRhAkI cikitsA kAmabhoga sevanahI kahate haiN| isaliye ve hananAdika kriyAse yukta hote haiN| parantu anagAra aise nahIM hote haiM / uddeza-samApti / 314-318 // iti paJcamoddezaH // // atha ssssttoddeshH|| 1 paJcama uddezake sAtha SaSTha uddezakA sambandhapratipAdana / 2 prathama matrakA avataraNa aura prathama muutr| 3 paDjIvanikAya ke upaghAtakA upadeza nahIM denevAle anagAra kabhI bhI pApAcaraNa nahIM krte| 320-321 4 dvitIya mutra kA avataraNa aura dvitIya satra / 321 5 jo cha jIvanikAyoM yA cha vratoM meM se kisI eka kI virAdhanA karatA hai vaha chahI kI virAdhanA karatA hai| sukhArthI vaha vAcAla hotA hai, aura apane duHkhase mUDha ho vaha sukha ke badale duHkha hI pAtA hai| vaha apane vipramAdase apane vratoM ko viparIta prakAra se karatA hai, athavA vaha apane saMsArako baDhAtA hai, yA ekendriyAdirUpa avasthA ko prApta karatA hai| isaliye cAhiye ki prANiyoM ko jinase duHkha ho aise duHkhajanaka karmoM kA AcaraNa nahIM kare / isa prakAra ke karmoM ke anAcaraNa se karmopazAnti hotI hai| 322-331
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 viSaya 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 7 mamatvabuddhi se rahita ho manuSya ratnatrayayukta anagAra hotA hai / 332-334 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha matra / 334 1 medhAvI muni mamatvabuddhiko chor3akara, lokasvarUpa ko jAnakara AhArAdimUrcchArUpa saMjJA se rahita ho saMyamAnuSThAna meM parAkrama kare / pRSThAGka 334-336 336 15 durvasu muni bhagavAnakI AjJAkA virAdhaka ho kara tucchatA evaM glAniko prApta karatA hai, aura bhagavAnkI AjJAkA ArAdhaka sutra muni tucchatA evaM glAni ko nahIM pAte haiM aura tIrthaGkara gaNadhara Adi se prazaMsita hote haiM / yaha suvasu muni lokasaMyoga se rahita ho muktigAmI hote haiM / 332 10 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama maMtra | 11 karmavidAraNa karanemeM samartha, putrakalatrAdiko tyAganevAle vIra cAritraviSayaka arati aura zabdAdiviSayaka ratiko dUra kara dete haiM; kyoMki ve anAsakta hote haiM; ata eva ve zabdAdiviSayoM meM rAgayukta nahIM hote / 12 chaThe mUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 13 suni iSTAniSTa zabdAdi viSayoM meM rAgadvepa na karatA huA asaMyamajIvana sambandhI pramodako dUra kare, mauna grahaNakara karmakSapaNa kare / samyaktvadarzI vIra muni prAnta aura rUkSa anna sevana karate haiM / prAnta - rUkSa anna sevana karanevAle muni karmakA vinAza kara oghantara, tIrNa aura mukta hote haiN| aise hI muni virata kahalAte hai / 338 - 343 14 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM sUtra | 343 16 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavI sUtra | 17 zArIrika-mAnasika duHkhajanaka karmoM kA jahAM jisa prakAra se bandha hotA hai, mokSa hotA hai, aura vipAka hotA hai / una saboM 337 338 343-347 347
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 viSaya pRSThAGka kA tIrthaGkara gaNadhara Adine prarUpaNa kiyA hai / kuzala muni bandha aura mokSake upAyoM ko sarvadA samajhAte haiN| una vandha aura mokSake upAyoM ko jAna kara bhavya AsravadvAroM se dUra rahe / jo muni anya darzanoM meM zradAna nahIM rakhate haiM-jo muni ananyadarzI hote hai-ve ananyArAma hote hai aura jo ananyArAma hote haiM ve ananyadarzI hote haiN| kuzala munikA upadeza puNyAtmA aura tucchAtmA donoM ke liye barAbara hotA hai| ese munikA upadeza dravya, kSetra, kAla aura bhAvake anusAra hI hotA hai| 348-354 18 navama mUtra kA avataraNa aura navama sUtra / 355 19 dharmopadezaka zrotAkI parIkSA karake dharmopadeza kre| aisA dharmoM padezaka hI prazaMsita hotA hai / yaha muni aSTavidharmapAzase baddha jIvoM ko chuDAtA hai, sabhI dizAoM meM sarvaparijJAcArI hotA hai aura hiMsAdi sthAnoM se lipta nahIM hotA hai| karmoM ke nAza karane meM kuzala, bandhapramokSAnveSI-patnatraya kA anveSaNazIlavaha muni na baddha hai na mukta hai| 356-363 20 dazama satrakA avataraNa aura dazama satra / 364 21 tIrthaGkara, sAmAnya kevalI aura ratnatrayayukta sAdhuoM ne jaisA AcaraNa kiyA hai vaisA hI AcaraNa dUsare sAdhu kareM, tIrthaGkarAdikoMne jisa AcaraNako pratipiddha mAnA hai usa AcaraNa se dUra rheN| 364-366 22 gyArahaveM maMtra kA avataraNa aura gyArahavAM matra / / 367 23 pazyaka-tIrthaGkara gaNadharAdika narakAdigatike bhAgI nahIM hote, vAla-ajJAnI to nirantara hote rahate haiN| uddezasamApti / dvitIyAdhyayanasamApti / 367 24 dvitIya adhyayana kI TIkAkA upsNhaar| 368 / / iti dvitIyAdhyayanam / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 // atha tRtIyAdhyayanam / // atha prathamodezaH // viSaya 1 dvitIyAdhyayana ke sAtha tRtIya adhyayanakA sambandhapratipAdana, cAroM uddezoM ke viSayoM kA saMkSipta varNana / 369-370 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama satra / 371 3 amuni sarvadA sote rahate haiM, aura muni sarvadA jAgate rahate haiN| 371-380 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya mUtra / 5 duHkhajanaka prANAtipAtAdi karma ahitake liye hote haiM; isaliye __ prANAtipAtAdi karmoM se virata rahanA cAhiye / 380-384 6 tRtIya mUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 7 jo zabdAdi viSayoM meM rAgadveSarahita hai-aisA hI prANI Atma vAn , jJAnavAn , vratavAna , dharmavAn aura brahmavAn hotA hai / aisA hI prANI pajIvanikAyasvarUpa lokake parijJAnase yukta hotA hai / vahI muni kahalAtA hai / vahI dharmavit aura Rju hai, evaM vahI Avarta aura srotake saMbandhako jAnatA hai| 385-388 8 caturtha mUtrakA avataraNa aura caturtha mUtra / / 9 Avarta aura srotake sambandhake jAnanevAlA muni bAhya aura Abhyantara granthise rahita, anukUla aura pratikUla parIpahoM ko sahana karanevAle, saMyama vipayaka arati aura zabdAdi viSayaka rati kI upekSA karanevAle hote haiM, aura ve paripahoM kI parupatA ko pIDAkAraka nahIM samajhate haiN| ve sarvadA zrutacAritrarUpa dharma meM jAgarUka rahate haiM, dUsaroM kA apakAra nahIM karanA cAhate haiM / ve vIra arthAt karmavidAraNa karane meM samartha hote haiN| isa prakArake muni duHzva ke kAraNabhUta kA~se mukta ho jAte haiM / 389-391 10 pA~caveM sUtrakA avataraNa aura pAcavA muutr| 392 11 jarA aura mRtyuke vazameM par3A huA manuSya sarvadA mRha banA rahatA hai, isaliye vaha zrutacAritra dharma ko nahIM jAnatA hai| 392 389
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ P viSaya 12 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 13 AtmakalyANArthI manuSya Atura prANiyoM ko dekhakara, apramatta ho, saMyamArAdhanameM tatpara rahe - isa prakAra saMyamArAdhanameM tatpara rahane ke liye ziSyako AjJA denA / 19 jo zabdAdi viSayoM meM honevAlA sAvadha karma ke jJAtA haiM ve niravadya kriyArUpa saMyama meM honevAle duHkhoM ke sahana kI upayogitA ko bhI jAnanevAle haiM, aura jo niravadyakriyArUpa saMyamameM duHkhoM ke sahana kI upayogitA ko jAnanevAle haiM ve zabdAdiviSayoM meM honevAle sAvadya karma ke bhI jJAtA haiM / 20 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 21 karmarahita muniko nArakAdi vyavahAra nahIM hotA hai; kyoM ki upAdhikA janaka karma hai / 22 gyArahaveM sRtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / pRSThAGka 392 14 saptama sUtra / 15 ' yaha saMsAraparibhramaNarUpa duHkha sAvadhakriyAke anuSThAna se hotA hai, aisA jAnakara AtmakalyANake liye abhyudyata raho ' isa prakAra ziSyake prati kathana / mAyI aura pramAdI vAraMvAra narakAdiyAtanA ko prApta karatA hai / jo puruSa zabdAdiviSayoM meM rAgadveSarahita hotA hai, mAyA evaM pramAda se dUra rahatA hai, vAraMvAra maraNajanita duHkhake Ane kI AzaMkA se bhayabhIta rahatA hai; vaha zrutacAritra dharmameM jAgarUka ho maraNa se chUTa jAtA hai| 394-395 16 aSTama sUtra / 395 17 saMsArI jIvoMke duHkhoM ke jAnanevAle, kAmabhogajanita pramAdau se rahita, pApa karmoM se nivRtta vIra puruSa AtmAke uddhAra karanemeM samartha hote haiM / 18 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 393 394 23 karmako saMsArakA kAraNa jAnakara karmake kAraNa prANAtipAtAdi kA tyAga kare | 396 396 397-399 399 399-401 402 402-403
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 403 viSaya pRSThAGka 24 bArahavA sUtra / 25 muni karmasvarUpakA paryAlocana kara sarvajJa-jina sambandhI upadeza, yA saMyamako svIkAra kara rAgadveSase rahita ho vItarAga ho jAte haiN| 26 terahavAM sUtra / 27 karmake kAraNa rAgadveSakA jJAnapUrvaka parityAga kara, saMsArI logoM ko viSayakaSAyoM se vyAmohita jAna kara, tathA viSayAbhilAparUpa lokasaMjJAkA vamana kara matimAn muni saMyamArAdhanameM tatpara rahe, saMyama grahaNa kara pazcAttApa na kare / uddezasamApti / 404-405 // iti prathamoddezaH // 3 // atha dvitiiyoddeshH|| 1 prathama uddeza ke sAtha dvitIya uddeza kA sambandhapratipAdana, aura dvitIya uddezakA prathama mUtra / 406 2 prANiyoM ke janmaddhikA vicAra karo; sabhI prANiyoM ko mukhapriya hotA hai aura duHkha apriya hotA hai - isa vastu ko smjho| isa prakAra vicAra karanevAlA prANI atividha ho kara -'nirvANapada yA vahAM taka pahuMcAnevAle samyagdarzana Adi parama haiM' aisA jAna kara paramArthadarzI banakara sAvadha karma nahIM krtaa| 406-409 3 dvitIya mUtra / 410 4 isa manuSyalokameM bandhana ke kAraNabhUta manuSyoM ke sAtha ke sambandhoM ko chor3o / ArambhajIvI manuSya aihika-pAralaukika duHkhoMko bhoganevAle hote haiM / kAmabhogoM meM abhilASA rakhanevAle jIva aSTavidha karmoM kA saMcaya karate rahate haiM aura kAma bhogAdijanya karmarajase saMzliSTa ho vAraMvAra garbhagAmI hote haiN| 410-411 5 tRtIya sUtra / 411
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 viSaya 6 ajJa manuSya manovinoda ke nimitta prANiyoM kA saMhAra kara AnaMda mAnatA hai | bAloM - ajJoM kA saMga vyartha hai / unake saMga se to dveSI hI vRddhi hotI hai / 411-412 413 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 8 bAloM ke saMgase dvepa hI vaDhatA haiM; isa hetu atividya - samyajJAnavAn prANI parama kI, arthAt - siddhigati nAmaka sthAna kI athavA sarvaviratirUpa cAritra kI sattA ko jAna kara, narakanigodAdike vividha duHkhoMke jJAna se yukta ho, pApAnubandhI karma nahIM karatA hai, na dUsaroM se karAtA hai, na karanevAle kA anumodana hI karatA hai / vaha dhIra muni, agra aura mUlakA viveka kara ke, karmoM kA chedana kara niSkarmadarzI ho jAtA hai / 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 10 yaha niSkarmadarzI maraNa se mukta ho jAtA hai, kevalI hokara dUsaroM ko bhI mukta karatA hai / ihalokAdi bhaya ko dekhanevAlA yahI muni kahalAtA hai | muni paramadarzI, viviktajIvI aura upazAnta Adi ho kara, paNDitamaraNakI AkAGkSA karatA huA saMyamArAdhanameM tatpara rahe / pRSThAGka 413-415 416 416-418 418 11 chaThA sUtra / 12 pApakarma bahuta prakArake kahe gaye haiM, unako dUra karaneke liye saMyama meM dhRti dharo / saMyamaparAyaNa medhAvI muni samasta pApa karmoMkA kSapaNa karatA hai / 418-419 419-420 13 sAtavA~ sUtrakA avataraNa aura sAtavA sUtra | 14 aneka viSayoM meM Asaktacitta saMsArI puruSoM kI icchAkI pUrti nahIM hotii| aise puruSa anyavadhAdirUpa pApakarmoM meM hI nirata rahate haiM / 420-424
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 427 viSaya pRSThAGka 15 AThavA sUtra / 424 16 ina anyavadhAdikoM kA sevana karake bharatAdi-jaise koI 2 inheM nissAra samajha kara saMyamArAdhana meM tatpara hue haiN| isaliye inako nissAra samajha kara jJAnI inakA sevana nahIM kre| 424-425 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama mUtra / 425 18 deva bhI janmamaraNazIla hote haiM; isaliye unake sukha ko bhI nazvara samajha kara zrutacAritradharmakA sevana kro| 19 dazama mUtra / 427 20 zrutacAritra dharma ke ArAdhanameM tatpara muni kisI kI hiMsA na kare, na dUsaroM se hiMsA karAve aura na hiMsA karanevAle kI anu modanA hI kre| 21 gyArahavA sUtra kA avataraNa aura gyArahavA sUtra / 427 22 striyoM meM anAsakta, samyagjJAnadarzana cAritrake ArAdhana meM tatpara tathA pApa ke kAraNabhUta kau~ se nivRtta muni vaiSayika sukha kI jugupsA kre| 427-428 23 bArahavA suutr| 429 24 krodhAdi kA nAza kare, lobha kA phala naraka samajhe, prANiyoM kI hiMsA se nivRtta rahe, mokSa kI abhilASA se karmoM ke kAraNoM ko dUra kre| 429-430 25 terahavA suutr| 431 26 isa saMsArameM samaya kI pratIkSA na karate hue tatkAla hI bAhyAbhyantara granthiko jAna kara parityAga kare; srota ko jAna kara saMyamAcaraNa kare, isa durlabha naradehako pAkara kisI kI bhI hiMsA na kre| uddezasamApti / / 431-433 // iti dvitiiyodeshH||
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThAGka // atha tRtIyoddezaH / / viSaya 1 dvitIyodezake sAtha tRtIyoddezakA sambandhapratipAdana, aura prathama mUtra / 434 2 sandhiko jAna kara lokake kSAyopazamika bhAvaloka ke viSayameM pramAda karanA ucita nahIM hai / athavA-sandhi ko jAna kara loka ko-SaDjIvanikAyarUpa loka ko-duHkha denA ThIka nahIM hai| 435 3 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya mUtra / 435 4 apane ko jaise sukha priya hai aura duHkha abhiya, usI prakAra sabhI prANiyoM ko hai| isaliye kisI bhI prANI kI na svayaM ghAta kare, na dUsaroM se ghAta karAve, na ghAta karanevAle kI anumodanA hI kre| 435-436 5 tRtIya sUtra kA avataraNa aura tRtIya sUtra / 437 6 munitva kise prApta hotA hai| 437-440 7 caturtha mUtrakA avataraNa aura caturtha mUtra / 440-441 8 jJAnI puruSa cAritra meM kabhI bhI pramAda na kare, jinapravacanokta ___ AhAramAtrA se zarIra-yApana kare / 441-442 9 paJcama mUtrakA avataraNa aura paJcama mUtra / 443 10 muni uttama, madhyama evaM adhama ina sabhI rUpoM meM vairAgyayukta hove| 444 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 445 12 jo muni jIvoM kI gati aura Agati ko jAna kara rAgadveSase rahita ho jAtA hai, vaha samasta jIvalokameM chedana, bhedana, dahana aura hanana-janya duHkhoM se rahita ho jAtA hai| 445-447 13 sAtave mUtrakA avataraNa aura sAtavAM mUtra 14 mithyAdRSTi jIva bhUtakAla aura bhaviSyatkAla sambandhI avasthAoM ko nahIM jAnate hai| unheM yaha nahIM jJAta hotA ki isakA bhUtakAla kaisA thA aura bhaviSyatkAla kaisA hogA ?, koI 2 mithyAdRSTi to aisA kahate haiM ki jaisA isa jIva kA atItakAla thA vaisA hI bhaviSyakAla hogaa| 448 448
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 viSaya pRSThAGka 15 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavAM sUtra 449 16 tattvajJAnI jIva atItakAlika aura bhaviSyatkAlika padArthoM kA cintana nahIM karate, ve to vartamAnakAla ke Upara hI sAvadhAnatA se dRSTi rakhate haiM / isaliye muni vizuddhAcArI yA atItAnAgata kAlake saMkalpa se rahita ho kara, niraticAra saMyamakI ArAdhanA kara pUrvopArjita sakala kamaukA kSapaNa kre| 450-451 17 navama sUtra kA avataraNa aura navama sUtra / 451-452 18 arati aura AnandakI asAratA kA vicAra kara, unake viSaya meM vicalita na hotA huA dhyAna mArga meM vicaraNa kare, tathA sabhI prakAra ke hAsyoM kA parityAga kara AlInagupta hote hue saMyamAnuSThAna meM tatpara rhe| 452-455 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 20 puruSa apanA mitra apane hI hai| bAharameM mitra khojanA vyartha hai| 455-457 21 gyArahaveM sUtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / 457-458 22 jo puruSa karmoM ke dUra karanekI icchAvAlA hai vaha karmoM ko dUra karanevAlA hai aura jo karmoM ko dUra karanevAlA hai vaha kauM ke dUra karane kI icchAvAlA hai| 458-459 23 bArahaveM sUtrakA avataraNa aura bArahavAM sUtra / 459-460 24 apanI AtmAko bAhya padArthoM se nivRtta kara, use jJAnadarzana cAritra se yukta kara puruSa duHkhase mukta ho jAtA hai| 460-461 25 terahavAM sUtra / 26 satyako-arthAt-guru kI sAkSitA se gRhIta zrutacAritra dharma sambandhI grahaNI aura AsevanI zikSA ko, athavA Agamako vismRta na karate hue tadanusAra AcaraNa karo / satyakA anusaraNa karanevAlA medhAvI saMsAra samudrakA pAragAmI hotA hai aura jJAnAdiyukta hone se zrutacAritra dharmako grahaNa kara vaha muni mokSapadadarzI hotA hai| 462 461
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSThAGka 27 caudahaveM sUtrakA avataraNa aura caudahavAM mUtra / 463 28 rAgadveSa kA vazavartI jIva kSaNabhaGgura jIvanake parivandana, mAnana aura pUjanake liye prANAtipAta Adi asatkarmoM meM pravRtti karate haiN| isa prakAra ve parivandana, mAnana aura pUjanake viSaya meM pramAdazIla ho jAte haiM, pramAdI ho janma jarA maraNarUpa duHkhArNava meM apane ko Dubo dete haiM, athavA-isa prakAra ve una parivandanAdikoM meM Ananda mAnate haiM; paraMtu ve parivandanAdika unake hitake liye nahIM hote| 463-464 29 pandrahaveM sUtrakA avataraNa aura pandrahavAM suutr| 464-465 30 jJAnacAritrayukta muni duHkhamAtrAse spRSTa hokara bhI vyAkula nahIM hotA / he ziSya ! tuma pUrvokta artha athavA vakSyamANa artha ko acchI taraha smjho| rAgadveSarahita muni lokAloka prapaJca se mukta ho jAtA hai| uddezasamApti / 465-466 / / iti tRtIyoddezaH // // atha caturthodezaH // 1 tRtIya uddeza ke sAtha caturtha uddezakA sambandha pratipAdana aura prathama mUtra / 467-438 2 zubhAdhyavasAyapUrvaka saMyamake ArAdhanameM tatpara muni krodha, mAna . mAyA aura lobhako dUra karanevAlA hotA hai; yaha vAta tIrthaGkaroMne kahI hai| tIrthadaroM ke upadezakA anusaraNa karanevAlA sAdhu AdAna kA-aSTAdaza pApasthAnoM kA, athavA kapAyoM kA - vamana karanevAlA aura svakRta karmoM kA nAza karanevAlA hotA hai| 468-472 3 dvitIya mUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 472-473 4 jo eka ko jAnatA hai vaha sabako jAnatA hai, jo savako jAnatA hai vaha ekako jAnatA hai| 5 tRtIya mRtrakA avataraNa aura tRtIya mUtra / 475 474-475 -
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 / viSaya 6 pramAdI ko sabase bhaya rahatA hai aura apramAdIko kisI se bhI nahIM !475-477 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha suutr| 477-478 8 jo ekakA upazama karatA hai vaha bahutakA upazama karatA hai, jo bahutakA upazama karatA hai vaha ekakA upazama karatA hai| 478-479 9 pAMcaveM sUtrakA avataraNa aura pAMcavAM sUtra / 479 10 dhIra muni-SaDjIvanikAyalokake duHkhakAraNa kauMko jAnakara, putrakalatrAdi tathA hiraNyasuvarNAdikI mamatA chor3akara cAritrako grahaNa karate haiM aura parase para jAte haiM, aise muni apane jIvana kI abhilASA nahIM rakhate haiN| 480-485 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA satra / 485 12 ekakA vivecana karate hue dUsaroMkA bhI vivecana karatA hai, dUsaroMkA vivecana karate hue ekakA bhI vivecana karatA hai| 486-487 13 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM mUtra / 487 14 mokSAbhilASarUpa zraddhAvAlA, jainAgamake anusAra AcaraNa karatA huA, medhAvI apramatta saMyamI kSapakazreNIko prApta karatA hai| 487-488 15 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavAM suutr| 488 16 paDjIvanikAyake svarUpako jinokta prakArase jAnakara, jisase Sar3ajIvanikAya lokako kisI prakArakA bhaya na ho usa prakAra se saMyamArAdhana kre| 488-489 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 489 18 zastra parase para hai aura azastra parase para nahIM hai| 489-491 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 491 20 bhAvazastra parase para hotA hai, arthAt-z2o krodhadarzI hotA hai vaha kramazaH tiryagdarzI-nigodabhavasambandhI duHkhoMko dekhanevAlA hotA hai| 492-494 21 gyArahaveM satrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / 494
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSThAGka 22 pUrvokta medhAvI muniko cAhiye ki krodhase lekara moha takake bhAvazastroM kA parityAga kara krodhAdikake phalabhUta garbhaduHkhAdise lekara nigodaduHkhaparyanta sabhI duHkhoMko dUra kare-yaha vAta bhagavAn tIrthaGkarane kahI hai| 494-495 23 vArahaveM mUtrakA avataraNa aura vArahavAM sUtra / 495 24 krodhAdiko dUra karanevAlA apane pUrvopArjita kaukA kSapaNa ___karanevAlA hotA hai| 496 25 terahave sUtrakA avataraNa aura terahavAM suutr| 496 26 pazyakako, arthAt-kevaloko upAdhi, arthAt dravyopAdhi bhAvo pAdhi, athavA-karmajanita narakAdibhava hotA hai kyA?; pazyakako upAdhi nahIM hai / uddeshsmaapti| 496-499 / / iti tRtIyAdhyayanam // / / atha caturthAdhyayanam // // atha prathamoddezaH // 1 tRtIya adhyayanake sAtha caturtha adhyayanakA smbndhprtipaadn|| 500 2 prasaGgataH samyaktvakA nirUpaNa / 3 samyaktva zabdakI siddhi, samyaktvakA lakSaNa, samyaktvake lakSaNake vipayameM vAdiyoM kI vipatipattikA nirasana / 500-511 4 samyaktvakA dvaividhya aura dazavidhatvakA savistara vivrnn| 512-528 5 samyaktvakI sthiti| 529 6 samyaktvake prAdurbhAvakI vyavasthA / 529-530 7 samyaktvakA antrkaal| 8 samyaktvakA phala / 531-559 9 samyaktvaprAptikA krama / 559-572 -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 viSaya pRSThAMGka 10 samyaktvamohanIyakA svarUpa / 573-575 11 mizramohanIya / 12 mithyAtvamohanIya / 576-584 13 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 585 14 sabhI tIrthaGkaroMdvArA pratipAdita samyaktvakA nirUpaNa / 585-588 15 dvitIya mUtrakA avataraNa aura dvitIya mUtra / 589 16 yaha sarvaprANAtipAtaviramaNAdirUpa dharma-zuddha, nitya aura zAzvata hai / isa dharmako bhagavAnne SaDjIvanikAyarUpa lokako duHkha-dAvAnalake andara jalate hue dekhakara prarUpita kiyA hai| bhagavAnne isa dharmakA prarUpaNa utthita anutthita Adi savoMke liye kiyA hai| 589-593 17 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 593 18 bhagavAnkA vacana satya hI hai, bhagavAnne vastukA svarUpa jisa prakAra pratipAdana kiyA hai vaha vastu vaisI hI hai-isa prakArake zraddhAnalakSaNa samyaktvakA pratipAdana kevala ArhatAgamameM hI kahA gayA hai| anyatra nahIM ! 593-594 19 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 595 20 usa samyaktvako prApta kara, dharmako upadeza-Adi upAyadvArA jAna kara samyaktvako prazama-saMvegAdidvArA prakAzita kare, samyaktvakA parityAga na kre| 595-596 21 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 597 22 aihika aura pAralaukika iSTa-aniSTa zabdAdi viSayoM meM vairAgya rkhe| 597 23 chaThA muutr| 598 24 lokaipaNA na kre| 598-599 25 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM mUtra / 26 jisako lokaiSaNA nahIM hai usako sAvadha-vyApArameM pravRtti kahAMse 599
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSThAGka ho! athavA-jisako yaha samyaktyapariNati nahIM hai usako sAva dyAnuSThAnase rahita karanevAlI vivekayukta pariNati kahAMse ho ! 599-600 27 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavAM sUtra / / 600 28 isa samyaktvako jo maiMne kahA hai use tIrthaGkaroMne dekhA hai, gaNadharoMne sunA hai, laghukarmA bhavyajIvoMne mAnA hai| jJAnAvaraNIya ke kSayopazamase bhavyajIvoMne jAnA hai / 600-601 29 navama sUtrakA avataraNa aura navama mUtra / 30 jinavacanameM zraddhArUpa samyaktvake abhAvase mAtApitA Adike sAtha sAMsArika saMvandha rakhatA huA, mRtyudvArA unase viyukta hotA huA, yA zabdAdi viSayoM meM Asakti karatA huA manuSya ekendriyAdika bhavoM meM bhaTakatA rahatA hai| 601 31 dazama bhUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 32 dina-rAta mokSaprApti ke liye udyogayukta aura sarvadA uttarottara pravarddhamAna heyopAdeyavivekapariNAmase yukta hote hue tuma pramattoM ko-asaMyatoMko Ahata dharmase bahirbhUta samajho; aura paJcavidha pramAdoMse rahita ho mokSaprApti ke liye avicchinna prayatna karo, athavA-aSTavidha karmazatruoMko jItane ke liye ,parAkrama kro| uddezasamApti / 602-604 // iti prathamoddezaH // 602 // atha dvitiiyoddeshH|| 1 prathama uddezake sAtha dvitIya uddezakA saMvandha-pratipAdana; prathama mUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 2 jo Asrava-karmavandhake kAraNa haiM ve parisrava-karmanirjarAke kAraNa ho jAte haiM, aura jo parisrava-karmanirjarAke kAraNa haiM ve Asrava 605
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 615 viSaya pRSThAGka karmabandhake kAraNa ho jAte haiM / jo anAsrava-karmanirjarAkAraka vratavizeSa haiM ve aparisrava-karmabandhake kAraNa ho jAte haiM, jo aparisrava-karmabandhake kAraNa haiM ve anAsrava-karmanirjarAkAraka vratavizeSa ho jAte haiN| 606-615 3 dvitIya suutr| 4 'jo Asrava haiM ve parisrava haiM jo parisrava haiM ve Asrava haiM, jo anAsrava haiM ve aparisrava haiM jo aparisrava haiM ve anAsrava haiM'-ina padoMko jAnatA huA aisA kauna muni hai jo paDjIvanikAyako baMdhate hue aura mukta hote hue jinAgamAnusAra jAna kara, tathA sabhI tIrthaGkarodvArA bhinna-bhinnarUpase pratibodhita bandhakAraNa aura nirjarAkAraNako jAnakara dharmAcaraNameM pravRtta na ho ! 615-616 5 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 6 pravacanajJAnase yukta muni, heyopAdeyako tathA yathopadiSTa dharma ko jAnanevAle saMsAriyoM ke liye upadeza dete haiN| jJAnIkA upadeza sunakara, Arta athavA pramatta bhI prabuddha ho jAte hai / maiMne jo kucha kahA hai aura maiM jo kucha kahatA hU~ vaha satya hI haiN| maiMne yaha saba bhagavAnse sunakara hI kahA hai / mokSAbhilASIko isameM samyaktva-zraddhAna rakhanA cAhiye / 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 620-621 8 saMsArI jIva mRtyuse nahIM baca sakate / ve dharmase bahirbhUta honeke kAraNa icchAke adhIna rahate haiM, ati-asaMyamI hote haiM, kAla-mRtyuse gRhIta hote haiM, athavA-AgAmI varSameM yA usake bAda ke varSoM meM dharmAcaraNa karane ke saMkalpa karate rahate haiM, aura dhAnyAdi saMgraha karanemeM hI lage rahate haiN| aise saMsArI jIva anantavAra ekendriyAdika bhavoMmeM janma lete rahate haiN| 621-624 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 624 * isa lokameM kitaneka jIvoMko vAraMvAra utpanna hone ke kAraNa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSThAGka unase paricaya ho jAtA hai, narakAdi sthAnoM meM utpanna hue ve jIva narakAdi sambandhI duHkhoM kA anubhava karate haiN| 624-625 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA suutr| 625 12 krUrakarma karanevAlA jIva bahutakAla taka narakameM rahatA hai aura krUrakarma nahIM karanevAlA jIva kabhI bhI narakameM nahIM jAtA hai| 626 13 sAtavA bhUtrakA avataraNa aura sAtavA mUtra / / 627 14 caturdazapUrvadhArI aura kevalajJAnIke kathanameM thor3AsA bhI antara nahIM hotA! 627-628 15 aSTama mUtrakA avataraNa aura aSTama mUtra / 628 16 isa manuSyalokameM kitaneka zramaNa brAhmaNa- sabhI prANI, sabhI bhUta, sabhI jIva aura sabhI sattva hanana karaneyogya haiM, hanana karane ke liye AjJA deneyogya haiM, hanana karane ke liye grahaNa karane yogya haiM aura viSazastrAdidvArA mArane yogya haiN| isameM koI doSa nahIM haiM' isa prakAra kahate haiN| yaha saba anAyavacana hI hai| 628-631 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama mUtra / 632 18 sabhI prANI, sabhI bhUta-Adi hanana karaneke yogya haiM, ityAdi jo koI zramaNa-brAhmaNa kahate haiM, unakA yaha kathana anAryavacana hai| isa prakAra Ayau~kA kathana hai| 632-633 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 20 'sabhI prANI, sabhI bhUta Adi hanana karaneyogya nahIM haiM-ityAdi kathana AryoMkA hai'--isa prakAra svsiddhaantprtipaadn| 635-636 21 gyArahaveM mUtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / 22 duHkha jaise apane liye apriya hai usI prakAra vaha sabhI prANI, bhUta-Adike liye bhI apriya hai / ataH kisIko duHkha nahIM denA cAhiye / uddezasamApti / 636-638 // iti dvitiiyoddeshH||
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThAGka viSaya // atha tRtIyodezaH // . . . . 1 dvitIya uddezake sAtha tRtIya uddezakA sambandhapratipAdana, prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 2 dharmase bahirbhUta logoMkI upekSA karo, aise logoMkI upekSA karanevAlA manuSya hI vidvAn hai| 639-640 3 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 641 4 vidvAn manuSya manovAkkAyake sAvadhavyApArarUpa daNDa ke tyAgI hote haiM, aSTavidha karmoM ke tyAgI hote haiM, unake zarIra zobhA saMskAra Adise rahita hote haiM, ataeva ve sarala hote haiM evaM Arambhajanita duHkhoMke abhijJa hote haiM / vidvAnake isa svarUpako samyaktvadarzI-kevalIne kahA hai| 641-646 5 tRtIya sUtra kA avataraNa aura tRtIya sUtra / 646-647 6 samyaktvadarzI muni-sarvajJa, yathAvasthita arthako pratibodhita karanevAle tathA aSTavidha kauMko dUra karanemeM kuzala hote hue sabhI prakArase kauMko jAnakara jJa aura pratyAkhyAnarUpa do prakArakI parijJAko kahate haiN| 647-648 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 8 isa manuSyalokameM Aheta AgamakA zravaNa, manana aura samArAdhana karanevAlA, heyopAdeyake vivekameM nipuNa, rAgadveSarahita manuSya AtmAko svajana-dhana-zarIrAdise bhinna samajhakara zarIrameM AsthA na rkhe| 649-654 9 paJcama sUtra / 654 10 tapasyA-Adike dvArA zarIrakA zoSaNa kare, zarIrako jIrNa vanA de| 654 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 12 jaise agni jIrNakASThoMko bhasma kara DAlatI hai usI prakAra AtmA ke zubha pariNAma samyagdarzanAdimeM sAvadhAna aura zabdAdi 648 655
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 viSaya viSayoM meM rAgarahita manuSya jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha karmoMko bhasma kara DAlatA hai / 13 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM sUtra | 14 muni isa manuSyalokako parimita AyuvAlA jAnakara prazama guNI vRddhi karake krodhAdi kaSAyoMkA tyAga kare | 15 AThavAM sUtra | 16 he muni ! krodhAdivaza trikaraNa- triyoga se prANAtipAta karane se jo prANiyoMko duHkha hotA hai, yA krodhAdi se prajvalita manavAle jIvako jo mAnasika duHkha hotA hai usako samajho, aura krodhajanita karmavipAkase bhaviSyatkAlameM jo duHkha hotA hai use bhI smjho| aise krodhI vyakti bhaviSyatkAlameM naraka nigodAdibhavasaMbandhI duHkhoMko bhogate haiM / duHkhAgamake bhaya se kAMpate hue jIvako tuma yAdRSTise dekho / pRSThAGka 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 18 jo bhagavAna tIrthaGkarake upadezameM zraddhAyukta haiM, aura unake upadeza ko dhAraNa karaneke kAraNa krodhAdikaSAyarUpa agni ke prazAnta ho jAne se zItIbhUta ho gaye haiM, ataeva jo pApakarmoMke viSaya meM nidAnarahita haiM, ve hI mokSasukhake bhAgI kahe gaye haiM / 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 20 he ziSya ! jisaliye krodhAdikapAse yukta jIva ananta duHkha pAtA hai, isaliye tuma ArhatAgama parizIlana-janita samyagjJAna se yukta atividvAn hokara krodhAdikapAyajanita santApase apaneko bacAo | uddezasamApti / // iti tRtIyoddezaH || 655 656 656 657 657-661 661 661-664 664 664-665
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SThAGka --maina 666 // atha caturtho deshH|| viSaya . 1 tRtIya uddezake sAtha caturtha uddezakA sambandhapratipAdana, prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 2 mAtApitA Adike sambandhako yA asaMyamako chor3akara aura saMyamako prAptakara, zarIrako prathama pravrajyAkAlameM sAdhAraNa tapase, bAdameM prakRSTa tapase, aura antameM paNDita maraNadvArA zarIratyAgakI icchAse yukta ho mAsArddhamAsa kSapaNAdi tapoMse pIDita-kRza kare / 666-667 3 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya suutr| 668 4 upazamakA AzrayaNa karake karmavidAraNameM samartha, saMyamArAdhanameM khedarahita, jIvanaparyanta saMyamArAdhanameM tatpara aura samiti evaM samyagjJAnAdi guNoMse yukta ho kara muni sarvadA saMyamArAdhanameM prayatnayukta rahe / 5 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 668-669 6 mokSagAmI vIroMkA yaha saMyamarUpa mArga kaThinatApUrvaka sevanIya hai| 669 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha suutr| 669 8 antaprAnta AhArAdise aura anazanAdise apane zarIrake mAMsa zoNitako mukhaao| isa svazarIrazoSaka mokSArthI puruSako tIrthaGkaroMne kamavidAraNa karanemeM samartha aura zraddheyavacana kahA hai| aura jo brahmacarya mahAvratameM tatpara hokara karmopacayakA kSapaNa karatA hai vaha bhI zraddheyavacana hai| 669-670 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / sAdhu viSayoMse apanI indriyoMko haTA kara bhI brahmacaryameM sthita ho kara bhI aura zraddheyavacana ho kara bhI yadi zabdAdi viSayabhogoMmeM Asakta hotA hai to vaha vAla apane karmabandhako kATane meM samartha nahIM hotA! vaha bAla mAtApitA Adike sambandhako yA asaMyama sambandhako nahIM chor3a pAtA!Atmahitako 670
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSThAGka nahIM jAnanevAlA usa bAlako bhagavAn tIrthaGkarake upadezarUpa pravacanakA athavA samyaktvakA lAbha nahIM hotA! 670-675 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA suutr| 675 12 jisako pUrvakAlameM samyaktva nahIM milA hai aura bhaviSyakAlameM bhI jise samyaktva nahIM milanevAlA hai use vartamAnameM samyaktva kahAMse mile ? 675-677 13 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM mUtra / 677 14 jo bhogavilAsase rahita hotA hai vahI jIvAjIvAdi padArthIkA samyagjJAtA tattvajJa Arambhase uparata hotA hai| yaha Arambhase uparamaNa honA hI samyaktva hai| isa ArambhoparamaNase jIva ghora duHkhajanaka karmavandhako, vadhako aura dussaha zArIrika paritApako nahIM pAtA hai / athavA jisa Arambhase jIva ghora duHkhajanaka karmavandha aura vadhako tathA dussaha zArIrika mAnasika paritApa ko pAtA hai| 677-680 15 AThave sUtrakA avataraNa AThavAM sUtra / 680 16 hiraNyarajata mAtApitA AdikA sambandharUpa athavA prANAtipAta rUpa vAhya Asravako aura vipayAbhilAparUpa Antara srotako roka kara isa lokameM manuSyoMke vIca mokSAbhilApI ho sAvadhavyApArakA parityAga kare / athavA isa lokameM manuSyoMke vIca bAhya srotako chinna kara niSkarmadarzI ho jAve / 680-682 17 navama mUtrakA avataraNa aura navama mUtra / 682 18 jJAnAvaraNIyAdika kama avazyameva sva-svaphalajanaka hote haiM-aisA jAnakara AhetAgamajanita samyagjJAnavAn muni karmavandhake kAraNa sAvadha vyApArako chor3atA hai| 682-683 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama mUtra / 683 20 he ziSya ! jo koI karmavidAraNa karanemeM utsAhayukta, samiti yukta, svahitameM udyogayukta athavA-samyagjJAnAdiyukta, sarvadA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pRSThAGka saMyamArAdhanameM sAvadhAna, heyopAdeyake Upara sarvadA dRSTi rakhanevAle, avyAvAdha AnandasvarUpa mokSake abhilApI aura kapAyoM se nivRtta hote hue yathAvasthita lokakI-karmaloka athavA vipayalokakI upekSA karate hue the, ve cAhe pUrva-Adi kasI bhI dizAmeM rahe hue hoM; satya mArga meM hI sthita the| 684-687 21 gyArahaveM sUtrakA avataraNa aura gyArahavAM mUtra / 687 ___22 vIra-samita-Adi vizeSaNoMse yukta una mahApurupoMke jJAnakA varNana hama Age kareMge / kyA unako upAdhi hai ? pazyakako upAdhi nahIM hotI hai| uddezasamApti / 687-688 23 caturtha uddezakI TIkAkA upasaMhAra / 689-690 // iti caturtho dezaH //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ @ m // atha zuddhipatram // azuddham zuddham nikhilajIvabhedena nikhilajIvabhedajJena - dhanubhavakartRtvazca / - dhanubhAvanakartRtvaJca / paricitaH pitA pitRvyaadiH| paricita. / athavA pUrva saMstutaH pitaapitRvyaadiH| mUcchI 14 m m mUrchA h m s m h h ahorAgAdyAviSTacetA -puJjamityarthaH / pakarati ghaTaM Tamiva vAddhake phalaMbuyAraM -kAraNevayaH 'pAyalIkATha ' iti bhaassaa| h h h h aha'rAgAdyAviSTacetAH -puJja ityrthH| pakaraMti ghaTaM paTamiva vArddhakye kalaMbuyAraM -kAreNeva yaH ('pAyalIkATha'-iti bhASAprasiddhavat / ) -dindriyatvasvIkAre saddhi duHkhazatabhavati uttrAsayitA'-narthakarI uttrAsayitA m m h h h -dindriyasvIkAre saddhi dukhazatabhayati uttrAsako' narthakarI uttrAsakaH saddhi h s saddhi m s ehika-darati bhavati naThThapradAtukAma aihika-daratirbhavati naTThapradAtukAmaH h m m m m .
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham zabdAdi saMntoSAdinA -samuThThAI nAhI - viThTha - kAyai - birUparUpaiH paryAloc - hph jambasvAmina buddhA parirakSedityarthaH / svasamAnArthamAtmabalAdidaNDasamArambha uccaigotre jAnIhi . sAtam parisaMvedayate - caubhau parisaMvedayate sUtre upaitItyatra kavacana - mArSatvAt / yena yatra tasmin = sadhi kSINamAtayA chandadha chandaH zuddham zabdAdi santoSAdinA samuTTAI -gaTTI - vidu kAyai vacanavipariNAmena ca yathAyogyamanvayaH / yena yatra vA tasmin sthAne = i pRSTham 143 152 kSIyamANatayA chandaM ca chanda 154 154 154 virUparUpaiH paryAlocya - daNDaM jambUsvAminaM - buddhvA parirakSerityarthaH / svasammAnArthamAtma balAdidvArA daNDasamArambho 164 ucca 165 jAnIhi pratyupekSya sAtam 171 saMparivedayate 171 cobhau 178 samparivedayate 181 sUtre upaitItyasyAssvRttyA 144 157 157 159 160 161 161 194 223 226 238 241 243 243 paMkti: 20 4 1 9 V 7 8 8 16 w 30 9 0 4 7 10 9 18 s 7 5 1 1 1 2 2 2 2 2 16 8 17
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 paMktiH aMzuddham tAtparyam / " bahuM paraghare zuddham pRSTham tAtparyam / tathA-'gRhastho me mahyam anazanAdikaM na dadAti' iti hetoH vIro na na kupyetnna kopaM kuryAt / "bahuM paraghare- . 260 , AdAnAkopanam , 261 pAtheyaM 268 sarvAmagandham sarvam azu-271 adissamANe adissamANe 273 adizyamAnaH 'adizyamAna iti adizyamAnaH 273 dravyakSetrakAlabhAvApekSayA 278 raneSaNIyamapi 273 sa sus n o 9 vo 2 o 273 273 -AdAnAkopanam , prAtheya sarvAmagandham azuAdissamANe AdissamANe AdizyamAnaH 'AdizyamAna' iti / AdizyamAnaH dravyakSetrakAlabhAvapekSayA -ranepaNIyamayi ladhu mAyeta snihyAt -mavaSvaSket mAyeta mAdyeta snihyAt avaSvaket kuzalo nA 283 285 mAyet 285 285 285 286 287 288 snihyet -mavaSvaSketa mAyet mAyet snihyet avaSvaSketakusalo prAtat 't'-dityaadi| vou or an ans ouvo 288 291 323 334 . 't'-mityaadi| 32 00
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham ta~ sahai sahai accai pamucai varttayet yasya durvasuH vartamAnaH aNoddhAtana ghaTate = vayavaM duHkhA viditvA matimAn = rAgadveSarahita ityarthaH, na chidyate puvve etanudarzI spRSTo san samyakt jJanAvaraNIyA kASTahArAdaya tirthakare tatparato -katavya pudgala pariNA vAlagnAnA bhave deve dityarthaH 71 zuddham tat saha sahaI accei pavuccai varttakaH yasya sa durvasuH varttakaH addhAna ghaTate, veyavaM pRSTham 334 336 336 343 343 343 343 344 vAlaglAnA bhavedevetyarthaH / 356 364 384 389 405 405 dukkhA viditvA |matimAn medhAvI= rAgadveSarahita ityarthaH, sarvaloke=samastajIvaloke na chidyate 446 putraM 448 etadanudarzI spRSTaH san samyaktvaM jJAnAvaraNIyA kASThahArAya - tIrthakare tatpurato - karttavya pulapari 450 465 544 561 592 594 596 597 597 609 616 paMkti: 10 7 7 6 7 4 5 10 6 8 4 1 8 2 4
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 azuddham pRSTham paMktiH zuddham rasAyanakriyAM, karmasu doso 621 6263 628 sarve 635 636 641 rasAyanaM kriyAM, karmaSu doSo sarve sattvAnAM dharmavidaH -kAlavasthAata eva bhvedityrthH| zruta dukhena nikammadaMsI niSkAntaH karmabandhakaraNAt 641 645 sattvAnAm dharmavida iti -kAlAvasthAiti-ata eva bhavetyarthaH / zrutam duHkhena nikkammadaMsI niSkrAntaH karmabandhakAraNAta // iti shuddhiptrm|| umor is a woar o s o suv 654 669 680 680 682 prakAzaka: zrI akhila bhArata vetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti taraphathI zeTha maganalAla chaganalAla mAnaddamaMtrI mu. rAjakeTa (saurASTra) mudraka : maNIlAla chaganalAla zAha, navaprabhAta prI. presa ghIkAMTA-amadAvAda
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ |athaacaaraanggsuutrsy dvitiiymdhyynm|| . . gataM prathamAdhyayanaM, sampati dvitIyamArabhyate / asyAyamabhisambandha pUrvAdhyayane meM pRthivyAdipaTkAyasvarUpaM jJAtvA tadArambhanivRtto munirbhavatIti darzitaM, paTkAyArambhaniTattizca zabdAdivipayavijayamantareNa na bhavatIti lokavijayAdhyayanamArabhyate / asmin paDuddezakAH santi, tatra-svajane'bhiSvaGgo muninA na kArya iti svajanAbhidhaH prathamaH 1 / "ahaDhatvaM saMyaminA saMyame na vidheyam" ityadRDhatvAkhyo |shriiaacaarngg sUtrakA dvitIya adhyayana / prathama adhyayana samApta ho cukA, aba dvitIya adhyayana prAraMbha hotA hai / adhyayana kA saMbaMdha isa prakAra se samajhanA cAhiye ki prathama adhyayana meM "pRthivyAdi paTakAya ke jIvoM ke AraMbha se rahita suni honA hai" jo yaha bAta kahI gaI hai so chakAya ke AraMbha kI nivRtti, jaba naka zabdAdiviSayoM para vijaya prApta na kI jAvegI taba taka nahIM ho sakatI hai| isI abhiprAya se yaha lokavijaya nAmakA dvitIya adhyayana prAraMbha kiyA gayA hai| isameM chaha uddeza haiM-prathama uddeza meM gaNadhara bhagavAna isa bAtakA varNana kareMge ki saMyamI muniko mAtA pitA Adi jo apane iSTajana haiM unameM Asakti-mamatvabhAva nahIM ragvanA cAhiye 1 / dvitIya uddezakameM-use saMyama meM aratipariNAma ko dUra kara dRDhatAdhAraNa karanI cAhiye kabhI bhI adRr3hatA na Ane pAve isakA khyAla rakhanA zrI AcArAMga sUtranuM bIju adhyayana paheluM adhyayana puruM thayuM, have bIjA adhyayanane prAraMbha thAya che. adhyacanane saMbaMdha e prakAre samajavo joIe ke prathama adhyayanamAM "pRthivyAdi pakAyanA jInA AraMbhathI rahita muni hoya che. A vAta je kahevAmAM AvI che te cha kAcanA AraMbhanI nivRtti. tyAM sudhI zabdAdi vivAthI vijaya prApta nahi thAya tyA sudhI laI zakatI nathI. A abhiprAyathI A "lokavijaya nAmanA bIja adhyayanane prAraMbha thAya che. temAM cha ude che. prathama udezamAM gAdhara bhagavAna te vAtanuM varNana kare che ke saMcarmI sunI mAtA pitA edi je pitAne dajana che temAM Asakti-samabhAva nahi rAkhavo joIe. 6. bIja udAmAM , madhamAM niyariNAmane dUra karI daTanA pAra karI je. koI vakhata 55. :- nayana -43 m 2 . zrI dezamA--
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAgaGgasUtre dvitIyaH 2 / "muninA mAno na kAryoM, niHsAratA cArthasArasya cintanIye" ti mAnAthasArAkhyastRtIyaH 3 / 'bhogeSu viratiH sadA sarvathA vidheyA munine'-ti 'bhogeSu' nAmakazcaturthaH 4 / sarvasAvadyAnuSThAnatyAginA muninA saMyamayAtrAnirvAhAthai svArthArambha: pravRttalokanizrayA viharaNIyamiti 'lokanizrayA' nAmadheyakaH paJcamaH 5 / evaM viharatA muninA pUrvApara-mAtApitRzvazrUzvazurAdiparicitAparicitasaMyoge mamatA na vidheyeti 'lokamamatvA'-khyaH SaSTha uddezaH 6 / / cAhiye 2 / tRtIya uddezaka meM-muniko mAna na karanA cAhiye; evaM dhanAdika parapadArthoM meM sadA asAratA kI bhAvanA rakhanI cAhiye 3 / caturtha uddezakameM viSayamogoM se sarvathA (mana, vacana, kAyase) virati bhAva rakhanA cAhiye 4 / pA~caveM uddezaka meM sarvasAvadyakarmoM ke anuSThAna se rahita usa saMyamI ko apane saMyamayAtrA ke nirvAha ke liye apane ArambhAdikArya meM pravRtta-gRhasthalogoM ke sahAre hI vihAra karanA cAhiye 5 / chaThaveM uddezaka meM logoM ke sahAre vihAra karanevAle usa saMyamI ko apane paricita, aparicita tathA mAtA-pitA sAsa-sasura Adi se milane kI utkaMThA bhI nahIM karanI cAhiye 6 / bhAvArtha:-isa dvitIya adhyayana ke prAraMbha karane kA spaSTIkaraNa karate hue TIkAkAra kahate haiM ki prathama adhyayana meM yaha bAta nirdiSTa kI gaI hai ki muniyoM ko pRthivIkAyika, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika evaM vanaspatikAyika jIvoM kA yathArtha svarUpa jAnakara unake AraMbha kA sadA parityAga kara denA cAhiye, kAraNa ki jaba taka vaha munine mAna na karavuM joIe, temaja dhanAdika parapadArthomA sadA asAratAnI bhAvanA rAmavIna ye 3. vyAthA dezamA-viSayalAgAthI sarvathA (bhana-payana-yAthI) viratibhAva rAkhavuM joIe ke pAcamAM uddezakamA-sarvasAvadyakarmonA anuSThAnathI rahita te saMyamIe pitAnA saMyamayAtrAnA nirvAha mATe pitAnA AraMbhakAryamAM pravRtta gRhastha lenA sahArAthI vihAra kara joIe che. cha uddezakamAM- lenA sahAre vihAra karanAra te saMcamIne pitAnA paricita ane aparicita mAtA-pitA sAsu-sasarA AdithI maLavAnI utkaMThA paNa na rAkhavI joIe 6. | bhAvArtha. A bIjA adhyayanane prAraMbha karIne spaSTIkaraNa karatAM TIkAkAra kahe che ke prathama adhyayanamAM e vAta kahevAmAM Ave che ke munie pRthivIkAyika, aSkAyika, tejaskAcika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika jIvanuM yathArtha svarUpa jANIne tenA Abhane sadA parityAga karI devuM joIe. kAraNa ke
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 1 3 pRthivIkAyikAdika ekendriya jIvoM ke AraMbha se rahita nahIM hogA taba taka vaha yathArtha saMyamI nahIM ho sakatA, ataH inake AraMbha kA tyAga karanA usakA Avazyaka kartavya hai / yaha kartavya usakA tabhI nirdoSa rUpase nibha sakatA hai jaba ki vaha indriyajayI hogA, anyathA indriyoM ke zabdAdika viSaya meM lubdha honese vaha isa guNa se zUnya hI rahegA, isI viSaya ko vizeSarUpa se khulAsA karane ke abhiprAya se isa adhyayana ko chaha udezoM meM vibhakta kiyA hai / prathama uddeza meM yaha spaSTa kiyA gayA hai ki saMyamI muni ke liye apane mAtApitAdika khajanoM meM Asakti bhAva nahIM rakhanA cAhiye / dvitIya uddezameM-gRhIta saMyamameM kabhI bhI arucibhAva nahIM kare pratyuta saMyamabhAva meM dRr3hatA AtI rahe aisA hI usakA prayatna honA cAhiye / tRtIya uddezameM - muni ko " maiM bar3A tapasvI haeNU - sAdhu hU~ - vidvAn hU~- maiM baDe kulakA hU~" ityAdi bar3appana kA ahaMkAra na karanA cAhiye; tathA sAMsArika samasta padArthoM ke - dhanAdika ke yathArtha svarUpa kA cintavana karate rahanA cAhiye, isa abhyAsa se usake hRdaya meM unakI asAratA kA pUrNa rUpase bhAna hotA rahegA jisase usakA mana usa tarapha kabhI bhI lolupa nahIM ho sakegA / caturtha uddeza meM - viSayabhogoM ke vAstavika svarUpa kA vicAra karane se usake hRdaya meM unake prati sadA jyAM sudhI te pRthivIkAyAdika ekendriya jIveAnA ArabhathI rahita nahi thaze tyAM sudhI te yathArtha sacI khanI zakatA nathI. mATe tenA AraMbhanA tyAga karavA tenuM Avazyaka kartavya che. A kaMbya tenuM tyAre nirdoSa rUpathI manAze jyAre te IndriyajayI thaze. anyathA IndriyAnA zabdAdika viSayamAM lubdha thavAthI te A guNathI zUnya ja gaNAze. A viSayanA vizeSa khulAsA karavA A adhyayanane cha uddezomAM vibhakta karela che. (1) prathama uddezamAM e spaSTa karyu che ke sacI munie peAtAnA mAtA-pitArdika svajanAmAM AsaktibhAva rAkhave na joI e. (2) khIjA uddezamAM-lIdhelAM saMyamamAM ka paNa arUcibhAva na kare paNa saMyamabhAvamAM dRDhatA AvatI rahe evA prayatna hovo joI e. (3) trIjA uddezamAM munie "huM mATeA tapasvI chuM. sAdhu chuM, vidvAn chuM, moTA kuLanA chuM" ItyAdi meTApaNAnA ahaMkAra na karavA joI e, tathA sAMsArika samasta padArthonuM tathA dhanAdikanA yathArtha svarUpanuM cintavana karatA rahevuM joIe, A abhyAsathI tenA hRdayamAM tenI asAratAnu pUrNa rUpathI bhAna thatuM raheze jethI tenu mana te tarapha kadI paNa lAlupa thaze nahi, (4) cAthA uddezamAM--viSayabhAgAnA vAstavika svarUpa vicAra karavAthI 88
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre / tatra nikhilajIvabhedena sakalopAdhirahitenottamaguNaraJjitena svIkRtapaJcamahAvratena paTakAyasaMyamopasthitamatinA muninA svajanAdiSu nAbhiSvaGgo vidheya iti pradarzayati sUtrakAraH-"je guNe" ityAdi. mana, vacana aura kAya se virati pariNAma hI jagatA rhegaa| paMcama uddezameM-samasta prakAra ke sAvadha kAryoM se pare rahanevAle usa saMyamI ko apane svIkRta saMyamayAtrAnirvAha ke liye, jo apane nimitta banAye hue AhArapAnI Adi meM pravRtta hai unakI nezrAyameM vihAra karanA caahiye| chaThaveM uddeza meM-loka ke netrAya se vihAra karate hue bhI usake manameM apane paricita aparicita parijanoM se milane ke liye utsuka pariNAma nahIM honA cAhiye, inhIM saba bAtoM kA ina chaha uddezoM meM vizeSarUpa se khulAsA kiyA jaavegaa| isameM sarvaprathama prathama uddezakA prAraMbha karane ke liye sUtrakAra-jIvoM ke bhedajJAnase samanvita, sakala upAdhi se rahita, uttamottamazuNaviziSTa, paMcamahAvratArAdhaka, chahakAya ke jIvoM kI rakSA karane meM dattAvadhAna, saMyamI muniko apane Aptajana mAtApitAdika meM mamatAbhAva nahIM rakhanA caahiye| isakA vivecana karate haiM-'je guNe se sUlahANe' ityaadi| tenA hRdayamAM tenA prati sadA mana-vacana ane kAyAthI viratipariNAma ja jAgate raheze. (5) pAMcamAM udezamAM-samasta prakAranA sAvadya kAryothI dUra rahenAra te saMyamIe pitAnA svIkRta sayamayAtrA-nirvAha mATe je pitAnA nimitte banAvelA AhAravANuM AdimAM pravRtta che tenI nezrAmAM vihAra kara joIe. (6) cha uddezamAM lekanI nezrAye vihAra karavA chatA manamAM pitAnA paricita ane aparicita parijanethI maLavAne utsukatA rAkhe nahi. A badhI vAtane A cha uddezamAM- vizeSa rUpathI khulAsA karavAmAM Avaze. emAM sarvaprathama-prathama uddezane prAraMbha karavAne mATe sUtrakAra-jInA bhedajJAnathI samanvita sakaLa upAdhithI rahita, uttamottamaguNaviziSTa, paMcamahAvratArAdhaka, cha kAyanA jIvonI rakSA karavAmA dattAvadhAna sayamI munine potAnA Asajana-mAtApitAdikamA mamatAbhAva nahi rAkhavo joIe. tenuM vivecana kare che - je guNe se mUlahANe' ityAdi /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 mUlam-je guNe se mUlaTThANe, je mUlaTThANe se guNe iti se guNaTThI mahayA pariyAveNaM puNo puNo vase pamatte, taMjahAmAyA me piyA me bhaiNI me bhajjA me puttA me dhUA me pahusA me sahi-sayaNa-saMgaMtha-saMthuA me vivittuvagaraNaparivaNabhoyaNacchAyaNaM me, iccatthaM gaDhie loe vase pamatte aho ya rAo ya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjogaTThI aTThAlobhI Alupe sahasAkAre viNiviTThacitte ettha satthe puNo punno| chAyA-yo guNaH sa mUlasthAnaM, yanmUlasthAnaM tadguNaH, iti sa guNArthI mahatA paritApena punaH punaH vasati pramattaH, tadyathA-mAtA ye pitA me bhaginI me bhAryA me putrA meM duhitA me snuSA me sakhisvajanasaMgranthasaMstutA me, viviktopakaraNaparivartanabhojanAcchAdanaM me, ityartha gaddho loko vasati pramattaH ahazca rAtriM ca paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAraH viniviSTacittaH atra zastre punaH punaH // 1 // zabdArtha-jo muni chahakAya ke jIvoM ke svarUpa ko bhalI-bhA~ti jAnakara kRta kArita anumodita evaM mana, vacana, kAyase unake AraMbha kA tyAga kara detA hai vaha apane kartavyamArga kA jJAtA kahA jAtA hai aura vahI guNasthAna evaM sUlasthAna ke jJAnapUrvaka kaSAyAdirUpa loka para vijaya prApta karanevAlA hotA hai| athavA-apanI buddhi se yA dUsare kisI ke kathana se athavA tIrthaMkaroM ke upadeza se yA kisI AcArya ke samIpa sunakara yaha jAna letA hai ki jo guNa hai vahIM jhUlasthAna hai| jo bhUla hai vahI zuNasthAna hai| isaliye vaha guNArthI aparimita duHkhase zabdArtha-je ni cha kAyanA jInA svarUpane bhalI bhAtI jANIne kRtakArita anudita ane mana, vacana kAyAthI tenA AraMbhane tyAga kare che te potAnA kartavya mArgane jJAtA kahevAya che, ane te guNasthAna temaja mULa sthAnanA jJAnapUrvaka kaSAyAdirUpa lekapara vijaya prApta karanAra thAya che. athavA - pitAnI buddhithI agara bIjA keInA kathanathI athavA tIrthaMkarenA upadezathI athavA AcAryane samIpe sAMbhaLIne e jANI le che ke je guNa che te mULasthAna che, je mULa che te guNasthAna che. mATe te guNAtha--aparimita dukhathI rAga
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre rAgadveSarUpapramattadazAsaMpanna hotA hai| isa prakAra vaha guNArthI vAraMvAra viSayameM Asakta hotA huA yaha mAnatA hai ki-yaha merI mAtA hai, yaha merA putra hai, yaha merI putrI hai, yaha merI bahU hai, ye mere mitra haiN| ye mere mAtAmaha Adi haiM, ye mere saMbaMdhI janoM ke saMbaMdhIjana hai, ye mere paricita bandhu haiM, ye mere sundara upakaraNa haiM, yaha merA vinimaya-eka vastuko beMcakara usake prApta sUlya se kharIdA huA padArtha hai, ye mere khAne ke padArtha haiM, ye mere pahirane ke kapar3e haiN| isa prakAra yaha jIva ina pUrvokta padArthoM meM hI pramAdI banA huA hai| aura inake liye hI rAta-dina zArIrika, mAnasika evaM vAcanika aneka kaSToM ko jhelatA huA kAla-akAlake vicAra se rahita hokara manamAnA kArya karatA rahatA hai| kAraNa ki yaha saMyoga kA abhilASI hai| isaliye saba prakArase dhanakA abhilASI banA huA hai| anucita mArga se bhI dhana ke saMgraha karane meM jarA bhI saMkoca nahIM karatA hai / lobharUpI mahAsarpa se grasita ho kartavya aura akartavya ke jJAna se rahita ho kara jisa kisI bhI rItise jo dhanakA saMgraha karatA hai usakA nAma Alampa hai-yaha jIva prasAdI banakara isI prakAra se dhana ke saMgraha karane meM lavalIna hotA rahatA hai| isa taraha yaha zreSarUpapramattadazAsaMpanna thAya che A prakAre te guNathI vAraMvAra viSayamAM Asakta thaIne mAne che ke-A mArI mAtA che. A mAro putra che, A mArI putrI che, A mArI vahe che, A mAro mitra che, A mArA mAtAmaha Adi che. A mArA sabaMdhIjanenA saMbaMdhIjana che, A mArA paricita baMdhu che, A mArA suMdara upakaraNa che, A mATe vinimaya-eka vastune vecIne tenI kimatathI kharIdelI vastu-che, A mAre khAvAno padArtha che, A mAro paheravAnA kapaDA che. A prakAre A jIva AvA pUrvokta padArthomAM ja pramAdI baneluM che, ane tenA mATe ja rAtadina, zArIrika, mAnasika ane vAcanika aneka kaSTone uThAvato kALa akALanA vicArathI rahita thaIne manamAnya kArya karavA lAge che, kAraNa ke te saMgane abhilASI che. tethI badhA prakArathI dhanano abhilASI banI rahe che. A anucita mArgathI paNa dhanane saMgraha karavAmAM jarA paNa saMkoca karato nathI. labharUpI mahAsathI grasita hoIne kartavya akartavyanA jJAnathI rahita thaIne keI paNa rIte je dhanane saMgraha kare che tenuM nAma skui che. A jIva pramAdI banIne A prakArathI dhanane saMgraha karavAmA ra pacce rahe che, A
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 TIkA-asyAdhyayanasya anantaraparamparasUtrairitthaM sambandhaH-anantarasUtrasambandho yathA-paTakAyasvarUpaM samyagjJAlA trikaraNatriyogena tadArambhaM parityajati sa muniH parijJAtakarmA bhavati, sa eva ca guNamUlasthAnajJAnapUrvakaM kaSAyAdilokavijayI bhavati / paramparasUtrasambandho yathA-svabuddhayA paravyAkaraNena tIrthaGkaropadezAdanyeSAM apane hita aura ahita kA kucha bhI vicAra na kara sahasAkarmakArI ho jAtA hai isa prakAra yaha zabdAdiviSayoM meM Asaktacitta ho unake rakSaNake sAdhanoMko saMgraha karaneke liye apane hita aura ahita ke viveka se vikala bana rAta-dina chahakAyake jIvoMke upamardana karanemeM hI bArambAra pravRtti karatA rahatA hai| TIkArthaH-isa adhyayana kA anantara aura parampara sUtroMse saMbaMdha hai-usameM anantara sUtroMkA saMbaMdha isa prakAra hai-jo muni chahakAya ke jIvoM kA kharUpa acchI taraha jAnakara kRta kArita aura anumodita evaM mana, vacana aura kAyase unake AraMbha kA tyAga kara detA hai vahIM apane kartavya ko nirdoSa rItise pAlatA hai, aura vahI apane tapasaMyama meM pUrNarUpa se niSNAta bana jAtA hai| aisA vaha saMyamI jana guNasthAna aura mUlasthAna ko jAnatA huA kaSAyAdikarUpa loka para vijaya prApta karane vAlA ho jAtA hai| parampara sUtroMse isa adhyayana kA saMbaMdha isa prakAra hai-vaha saMyamI jana apanI buddhi se yA dUsaroM ke kathana se athavA tIrthakara rIte pitAnA hita ane ahitane jarA paNa vicAra na karatAM sahasA karmakArI thaI jAya che. tevI ja rIte te zabdAdi viSayamAM Asakta citta karIne tenA rakSaNa mATe rakSaNanA sAdhanane saMgraha karavAmAM potAnA hitAhitane vicAra karyA vagara vyAkuLa rAtadivasa chakAyanA jInuM upamardana (ghAta) karavAmAM ja vAraMvAra pravRtti kare che. TIkAtha:-A adhyayanane anantara ane paraspara sUtrothI saMbaMdha che. temAM anantara sUtrenA saMbaMdha A prakAra che - je muni chakAyanA jInuM svarUpa sArI rIte jANIne kRta kArita ane anumodita temaja mana, vacana, kAyAthI tenA AraMbhano tyAga kare che, te potAnA kartavyane nirdoSa rItithI pALe che, ane te pitAnA tapasaMyamamAM pUrNarUpathI niSNAta bane che. evo te saMyamIjana guNasthAna ane mULasthAnane jANakAra kaSAyAdikarUpa lokapara vijaya prApta karavAvALA hoya che. paraspara sUtromAM A adhyayanano saMbaMdha A prakAra che-te saMyamIjane pitAnI buddhithI agara bIjAnA kathanathI athavA tIrthaMkara prabhunA upadezathI athavA bIjA koI AcAryanI pAsethI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre 8 vA keSAJcidAcAryAdInAM samIpe galA jAnIyAt / kiM tadityAha ' je guNe ' ityAdi / yo guNaH / guNyate = Avartyate - caturgatiSu gamanAgamanAdirUpeNa pariNamyate AtmA'neneti guNaH / prabhu ke upadeza se yA anya kisI AcArya ke samIpa sunakara yaha jAna tA hai ki jo guNa hai vahI mUlasthAna hai ityAdi / cAra gatiyoM- narakagati, tiryaJcagati, manuSyagati aura devagati meM gamana aura Agamana rUpa se AtmA jisake dvArA bhramaNa karatA hai usakA nAma guNa hai / isa guNa zabdakA vAcyArtha - zabdAdika viSaya hotA hai| yaha pratyeka indriyakA apanA-apanA svataMtra guNa hai / jo muni chahakAya ke jIvoM ke svarUpa ko apane Apa yA kisI ke upadeza se jAnakara chakAya ke AraMbha se virata hotA hai vaha muni apane aMgIkRta saMyama kA nirdoSa rIti se pAlana karane vAlA honese kuzala mAnA jAtA hai / chakAya ke AraMbha se nivRtti taba taka saMbhava nahIM ho sakatI ki jaba taka vaha paMcendriyoM ke viSayoM meM cAhe ve manojJa hoM cAhe amanojJa - rAgadveSa karane kA tyAga nahIM kare, ataH yaha nizcita hai ki chahakAya ke AraMbha kA tyAga, paMcendriyoM ke viSayoM meM rAgadveSa ke tyAga karane se hI hotA hai| inake viSayoM meM lolupI unake AraMbha kA sAbhaLI evuM jANe che ke ' je guNu che te mULasthAna che' ItyAdi. cAra gati narakagati, tiryaMcagati, manuSyagati ane devagatimA gamana ane AgamanarUpathI AtmA je dvArA bhramaNa kare che tenu nAma guNa che. A guNu zabdanA vAccA ( mukhya artha ) zabdAdika viSaya thAya che te pratyeka indriyane potapAtAnA svataMtra guNa che. je muni cha kAyanA jIvAnA svarUpane peAtAnI jAte, agara khIjAnA upadezathI ANIne cha kAyanA AraMbhathI virata thAya che, te muni potAnA aMgIkRta saMyamanuM nirdoSa rItithI pAlana karanAra heAvAthI kuzaLa mAnavAmAM Ave che. tyA sudhI pAMca IndriyAnA viSaye je manAra ke amanana hoya temAM rAga dveSa rAkhe tyA sudhI cha kAyanA ArabhathI nivRtti thatI nathI, tethI te nizcita che ke~TakAyanA AraMbhanA tyAga pAMca indriyeAnA viSayeAmAM rAga dveSanA tyAga karavAthI ja thAya che, tenA viSayeAmAM magna rahenAra tenA AraMbhanA tyAga karI zakatA nathI.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 yahA guNyate = viziSyate nizcayanayena zuddhasvarUpo'pyAtmA narAmaratiryagAdibhedena bhidyate yeneti guNaH - zabdAdirUpaH kAmaguNaH / sa eva mUlasthAnam / mUlasthAnapadasya vyutpattibhedena bahavo'rthA bhavanti / yathA - mUla - mohanIyaM tyAga nahIM kara sakatA - " na yAraMbho viNA vahA- na cArambho vinA vadhAt " isa vAkya ke anusAra binA hiMsA ke AraMbha nahIM hotA - jahA~ hiMsA hai vahA~ sarva prakAra se saMyama kA ArAdhana nahIM hai / ataH nirdoSa saMyama ko pAlane ke liye chahakAya ke jIvoM ke AraMbha karanekA tyAga avazya 2 karanA par3atA hai | guNa zabdakA artha - zabdAdika viSaya haiM, kyoMki inhIMke sevana se yaha AtmA caturgatirUpa saMsAra meM bhaTakatA phiratA hai / AnA-jAnA yahI to eka bar3A bhArI gamanAgamana kA cakkara isa jIva ke pIche par3A huA hai / kabhI narakameM jAkara rotA hai to kabhI mAnavaparyAya kI prApti se viSayabhogoM meM apane janma ko niSphala kara detA hai, kabhI svargameM jAkara vahA~ kI divya Rddhi Adi pAkara iThalAtA garviSTha hotA hai, to kabhI pazupa meM jAkara bilakhatA hai / 66 yahI bAta - yo 55 guNaH ina zabdoM se sUtrakArane prakaTa kI hai / mUlasthAna zabda kA artha prakaTa karane ke liye TIkAkAra kahate haiM ki mUlasthAna zabda ke vyutpatti ke bheda se aneka artha hote haiM, jaise- "mUlaM 6c 'na yAraMbhI viNA vahA 55 na cArambho vinA vadhAt ' "" A vAkaca anusAra hisA vinA AraMbha thatA nathI. jyAM hiMsA che tyAM sarva prakArathI saMcamanuM ArAdhana nathI, mATe nirdeSa sayama pALavAmAM chakAya jIvAno AraMbha karavAnA tyAga avazya ra karavA paDe che. guNa zabdanA a----zadAdika viSaya che, kAraNa ke tenA sevanathI A AtmA catutirUpa saMsAramAM bhaTakatA phare che. jAvuM-AvavuM e te eka bhArI gamanAgamananuM cakkara A jIvanA pAchaLa paDyu che. koI vakhata narakamAM jaI rAve che te cAreka mAnavaparyAyanI prAptithI viSayabhAgAmAM peAtAnA janmane niSphaLa kare che. cAreka svargamAM jaI tyAMnI divyaRddhi Adi joI ne garviSTha thAya che. kAreka pazuparyAyamAM jaI rAve che. bhAvAta - " yo guNaH A zabdothI sUtrakAre prakaTa karI che. mULasthAna zabdanA artha prakaTa karavAne TIkAkAra kahe che ke--mULasthAna zabdanA vyutpattinA lehathI bhane artha thAya che prema - " mUlaM saMsArastasya sthAnamAzraya. kAraNam " 2 "
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 AcArAGgasUtre tasya sthAnamAzrayaH / athavA saMsArasya mUlabhUtatvAnmUlabhitra mUlaM kAraNaM jJAnAvaraNAdirUpamaSTavidhaM karma, tasya sthAnamAdhAraH / yadvA mUlamiti narAmaranArakatiryaglakSaNasya saMsArasya kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnamAzrayo mUlasthAnam, yato manojJAmanojJazabdAdiprAptau kaSAyANAmudayo bhavati tena saMsAra iti / yadvA 'mUla' - miti pradhAnaM, 'sthAna' - miti kAraNaM, mUlaM ca tatsthAnaM ceti mUlasthAnaM, zabdAdika eva kAmaguNaH, kaSAyA vA pradhAnaM kAraNaM saMsArasya bhavatI tyAzayaH / saMsArastasya sthAnamAzrayaH kAraNam " arthAta- mUla nAma saMsAra kA hai sthAna nAma kAraNa kA hai - saMsAra ke jo kAraNa haiM unakA nAma mUlasthAna hai / ve zabdAdika viSaya athavA kaSAya haiM / athavA-mUla-sohanIya kA jo sthAna- Azraya hai usakA nAma mUlasthAna hai / athavA-saMsArakA mUla svarUpa hone se mUlake jaisA jo hai, vaha mUla hai- jJAnAvaraNAdika ATha prakAra ke paugalika karmo kA nAma mUla hai aura usakA jo AdhAra hai usakA nAma mUlasthAna hai / athavA-sUla nAma - manuSyagati, devagati, tiryaJcagati aura narakagatirUpa saMsAra ke kAraNabhUta kaSAyoMkA bhI hai, unake adhAra kA nAma mUlasthAna hai, ve zabdAdika viSaya haiM, kyoMki manojJa aura amanojJa zabdAdika viSayoMkI prApti hone para kaSAyoMkA udaya hotA hai aura isIse jIvako saMsAra kI prApti hotI hai / pradhAna kAraNako bhI mUlasthAna kahate haiM, saMsAra ke pradhAna kAraNa zabdAdika viSaya athavA kaSAya haiM / arthAt mULa nAma sa sAranu che sthAna nAma kAraNanu che sa`sAranu je kAraNa tenu nAma mULasthAna che. te zabdAdika viSaya athavA kaSAya che, athavA mULamAhanIyanu je sthAna--Azraya che tenuM nAma mULasthAna che, athavA saMsAra mULa svarUpa hovAthI mULanA jevuM che, te mULa che. jJAnAvaraNAdika ATha prakAranA paudgalika karmonuM nAma mULa che, ane tenA je AdhAra che tenu nAma mULasthAna che. athavA mULa nAma, manuSyagati, devagati, tiryaMcagati ane nArakagatirUpa sa sAranA kAraNabhUta kaSAyo paNa che, tenA AdhAranu nAma mULasthAna che, te zabdAdika viSaya che kAraNa ke maneAjJa ane amaneAna zabdAdika viSayeAnI prApti thavAthI kaSAyeAnA udbhaya thAya che, ane tethI jIvane saMsAranI prApti thAya che pradhAna kAraNane paNu mULasthAna kahe che. sasAranu pradhAna kAraNe zabdAdika viSaya athavA kaSAya che,
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 1 11 guNa-mUla-sthAnayoH parasparamapekSA vartate yathA-yo guNaH sa mUlasthAnaM, yanmUlasthAnaM tad guNa iti tadupAcAnAM vipayakapAyAdInAmaNDapakSivad anAdiH kAryakAraNabhAvo yathA - pakSito'NDam, aNDAcca pakSI saMjAyate / evameva mUlasthAnAdguNo, guNAcca mUlasthAnamiti / atra ca saptamyantapAThamAzrityaivaM yojanA - yo guNe guNeSu vA vartate sa mUlasthAne mUlasthAneSu vA vartate, yathAtmA zabdAdike kAmaguNe vartate sa eva saMsAramUle kapAyAdisthAne vartate iti, evaM darzitarItyA guNamUlasthAnAnAM kAryakAraNa guNa aura mUlasthAna, inakI paraspara meM apekSA hai, isa bAtako prakaTa karane ke liye "yo guNaH sa sUlasthAnaM, yansUlasthAnaM tad guNaH" yaha vAkya bhagavAn ne kahA hai / jisa prakAra pakSI se aNDA paidA hotA hai aura aNDAse pakSI paidA hotA hai usI prakAra balasthAna se guNa aura guNase mUlasthAna hotA hai / inakA yaha paraspara kArya kAraNabhAva anAdi kAlakA hai / paMcendriya ke viSayoMse jIvako kaSAyabhAva aura kaSAyabhAvase paMcendriyoMke viSayakA grahaNa hotA hai / " je guNe se mUladvANe " isa vAkyameM " je " kI chAyA ff 33 yaH mAnakara " guNe " ko saptamI vibhaktikA ekavacana mAnakara isa prakAra se bhI artha kiyA jA sakatA hai ki jo guNameM sthita hai vaha mUla sthAnameM sthita hai / arthAt jo AtmA zabdAdika pAMca indriyoMke viSaya meM lavalIna hai vahI AtmA saMsAra ke mUla kAraNa kaSAyAdi sthAnameM lavalIna hai / isa prakAra isa paddhati se guNa aura mUla sthAnoMkA parasparameM sUtrakArane kArya-kAraNabhAva prakaTa kiyA hai / " iti " zabda guNa ane mULasthAna, enI parasparamAM apekSA che, A vAtane pragaTa karavAne bhATe "yo guNaH sa mUlasthAnaM yanmUlasthAnaM tad guNaH A vAkaya bhagavAne kahyuM che-je prakAre pakSIthI iMDu pedA thAya che ane IMDAthI pakSI pedA thAya che te prakAra mULasthAnathI guNa ane guNathI mULasthAna thAya che. tene paraspara kAryakAraNa bhAva anAdi kALanA che. pAMca indriyAnA viSayAthI jIvane kaSAyabhAva ane pAyalAvadhI pAMca ndriyono viSaya ahae thAya che. " je guNe se sUlaTTANe " nA pAiyamAM " je "nI chAyA ya" mAnIne " guNe "ne abhI vilatinu ekavacana mAnIne A prakAre paNa artha thAya che ke je guNanAM sthita che te mULasthAnamAM sthita che. arthAt je AtmA drAdika pAMca indriyeAnA viSayamAM rAyelo che te AtmA saMsAranuM mULa kAraNa kapAyAdi AnamAM racela che. A prakAre AvI paddhatithI jINu ane mULadhAnanA parasparamAM sUtrakAre kArya kAraNa 33 ".
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre bhAvo varNitaH / "yo guNaH sa mUlasthAnaM, yanmUlasthAna tad guNaH "-ityanena kimAyAtamityAha-"iti sa guNArthI" iti / itiheto, yato hi saMsArasthAH sarve'pi prANino guNArthinaH santi, anAdikAlata Atmano mohAvezenAveSTitakhAt , ataH sa guNArthI kapAyAdimUlasthAne vartate / guNasya zabdAdiguNasya arthaH prayojanaM yasya sa guNArthI / yahA-guNe-zabdAdau artho'nurAgo yasya sa guNArthI / sarvo hi prANigaNaH prAyazaH kAmaguNArthI bhavati / zabdAdiguNagaNasyAlAbhe taM muhuricchati, samprAptasya nAze ca zokAviSTo bhavati / mahatA aparimitena paritApena mAnasikakAyikavAcikena duHkhena pramattaH, pramAdo'tra rAgadveSarUpastadvAn prANI viSayeSu rAgAdhikyena pravartate, iSTaviSayAprAptAvanipTopagame hetvartha meM hai-usakA abhiprAya yaha hai-saMsAra ke samasta prANI guNArthI haiM, kyoMki ye anAdikAla se hI moha ke Aveza se yukta haiM, isaliye guNArthI AtmA-kaSAyAdi sUlasthAna meM sthita hI hai, zabdAdika pAMcaindriyoM kA viSaya jisakA prayojana hai vaha, athavA zabdAdika viSayoM meM jise anurAga hai vaha guNArthI hai| prAyaH sAMsArika samasta prANI zabdAdika viSayoM kA prArthI hotA hai unake nahIM milane para unheM prApta karanekI vaha vAra 2 ceSTA karatA rahatA hai / milane para ve naSTa na hojAveM-isa prakAra kA vaha prayatna bhI karatA rahatA hai| yadi prApta hue ve naSTa ho jAte haiM to unake abhAva meM atyaMta zokAkula vaha mAnasika vAcika aura kAyika kaSToM ko jhelatA hai / satya hai, pramatta-rAgadveSAviSTa AtmA viSayoM meM rAgakI adhikatA se hI to pravRtti karatA hai| tathA iSTa vastuke nahIM prApta hone para athavA pratikUla vastu ke milane para usa viSayase dveSa karatA lApa aTa yo cha " iti" 76 hetvarthamA cha. tenA paniprAya ga -saa2|| samasta prANuM guNathI che, kAraNa ke te anAdikALathI mehanA AvezathI yukta che mATe guNArthI AtmA kaSAyAdi mULasthAnamAM sthita ja che, zabdAdika pAMca Indriene viSaya jenuM prayojana che te, athavA zabdAdika viSayamAM jene anurAga che te guNAthI che sAsarika samasta prANu zabdAdika viSayanA prArtha thAya che, tenA abhAvamAM tenI prApti mATe vAraMvAra ceSTA karatA ja rahe che. maLavAthI pharI tene nAza na thAya tene prayatna karatA rahe che. kadAca prApta thayelAono nAza thAya te tenA abhAvamAM te atyaMta zekAkuLa bane che, ane mAnasika vAcika ane kAyika kaSTone bhogave che satya che, pramatta rAgadveSAviSTa AtmA viSayomAM rAganI adhikatAthI ja pravRtti kare che, tathA ITa vastu prApta nahi thavAthI athavA pratikULa
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 ca taM vipayaM dveSTi / evaMvidhaH saMstatra punaH punaH vAraM vAraM vasati-vipayAsaktyA tiSThati, mUcchito bhavatItyarthaH / rAgadvepau hi yatra yatra prAyazo bhavatastattaddarzayati / tadyathA-"mAtA me pitA me" ityaadi| ___iyaM me mAtA, ayaM me pitA' evaMrUpo mAtari pitari ca rAgastu saMsAre'nAdikAlato mohanIyasadbhAvAd vAlyAvasthAyAM lAlanapAlanAdikArakakhAccopajAyate / rAgAviSTacetA hi cintayati-kathaM mayi jIvati sati me mAtA-pitarau kSutpipAsAdikaM duHkhamanubhavataH iti, itthaM vicintya bahuprANisaMhArajanitapApavAn kRSivANijyasevAdirUpAM vRttiM strIkaroti / samudramapi durullaGgha goSpadaM manyAno dvIpAdvIpAntaraM paribhramati / akAryazatamapi karoti / aho kIdRzaM rAgasya sAmrAjyam ? / hai| isa prakAra vaha una viSayoM meM Asakti-pariNAma se hI pravRtti karatA rahatA hai| saMsArI jIvoM ke rAga aura dveSa ke viSayabhUta padArthoM ko sUtrakAra spaSTa karate hue kahate haiM-"mAtA me" ityaadi| yaha merImAtA hai, yaha merA pitA hai, isa prakAra kA unameM isa jIva ko jo rAga hotA hai usakA pradhAna kAraNa moha hai, vaha moha isa saMsAra meM anAdikAla se isa jIva ke sAtha lagA huA hai / tathA dUsarA kAraNa bAlyAvasthA meM unhoMne isakA pAlana poSaNa kiyA hai| rAgAviSTa yaha jIva sadA yahI vicAratA rahatA hai ki mere jIte-jI mere mAtA-pitA kabhI bhI bhUkha pyAsa Adi se janita duHkhoMkA anubhava na kreN| isa khyAlase vaha kRSi, vANijya Adi aneka AraMbhoM ko karatA hai, jisase hiMsAdijanya aneka pApoMkA saMcaya karatA rahatA hai, dumallaMdhya samudrako bhI pArakara eka dvIpase dUsare hIpoM meM jAkara vastu maLavAthI te viSayamAM dveSa kare che. A prakAre te AvA viSayamAM AsaktipariNAmathI pravRtti kare che. saMsArI jIvonA rAga ane dveSanA viSayabhUta padArthone sUtra12 255 42 cha bhane 4 cha-"mAtA me" tyAhi. yA mAdI mAtA cha, A mArA pitA che. A prakAre jIvane je roga thAya che tenuM pradhAna kAraNa meha che. A meha A saMsAramAM anAdi kALathI jIvanI sAthe lAgele che. tathA bIjuM kAraNa bAlyAvasthAmAM teNe tenuM pAlana karyuM che. rAgAviSTa A jIva hamezAM e ja vicArate rahe che ke mArA mAtA pitA mArA jIvatAM keI vakhata paNa bhUkha tarasathI duHkhI na thAya. AvA khyAlathI te kRSi, vANijya, Adi aneka AraMbha kare che jenAthI hiMsAdijanya aneka pApano saMcaya kare che. durauMgha samudrane oLaMgIne eka dvIpathI bIjA dvIpamAM jaI vyApAra dhaMdhA nimitte
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre "bhaginI me bhAryA me putrA me duhitA me snuSA me" / iti / bhaginI svasA, sA me=mama, asyAM rAgakAraNaM tu samAnamAtApitRjatvam / bhAryAyAM rAgastu yAvajjIvaM svAnukUlyena vartanazIlatvAt / putre ca rAgakAraNaM sevAdikAryapravartakatvam / snuSA-putravadhUH tasyAJca rAgakAraNaM sakalagRhakAryasampAdakatvam, putrAdyutpAdanadvArA pautrAdisukhAdyanubhavakartRvaJca / cetasi ca mUDho vicintayati-kadA me putro bhavitA, kadA madIyamaGkamalaGkariSyati / jAte putre ca kathamayaM vidyAdhanAdikaM prApsyati / patnI kadA mAM sukhitA AnandayiSyati / kadA me duhitA dauhitraM janayiSyati, zvazurakule dhanAdikaM prApsyati na veti| tadartha cAnekavyApAra dhaMdhA ke nimitta bhramaNa karatA hai| paisA kamAne ke liye aneka akArya bhI kara DAlatA hai| dekho rAgakA sAmrAjya kaisAAzcaryakArI hai| ___ yaha merI bahina, isa prakAra usameM rAgakA kAraNa eka mAtA-pitAse utpanna honA hai / strIne rAgakA hetu yaha hai ki-jIvana bhara taka vaha apane anukUla pravRtti karatI hai / putra meM rAga honekA kAraNa yaha hai ki vaha rAtadina sevAdi kAryameM tallInatA rakhatA hai| putrI meM sI-yaha apanese paidA huI yahI rAgakA kAraNa hai| sampUrNa gharake bhArako saMbhAlane tathA putrAdikoM ko utpanna karane dvArA pautrAdisukhakA anubhava karAnese putravadhU meM rAga hotA hai| putra-kalatrAdi meM mahAmUr3ha banakara yaha jIva vicAratA hai-mere putra kaba hogA, kaba merI godI ko vaha suzobhita karegA, kaile vaha vidyAdhyayana evaM dhanAdika prApta karegA, merI strI kaba mujhe svayaM sukha caina bhogatI huI AnaMdita kregii| merI putrI kaba dohite ko janma degI, vaha apane zvazuragRha meM bhramaNa kare che paisA kamAvA mATe aneka akArya paNa kare che juvo rAganuM sAmrAjya kevuM AzcaryakArI che ? A mArI bahena che, e prakAranA roganuM kAraNa eka mAtA-pitAthI utpanna thavu te strImA rAganuM kAraNa, jIvanabhara te pitAnA anukULa pravRtti kare che putramAM rAganuM kAraNa te rAtadivasa sevAdi kAryamAM tallInatA rAkhe che putrImAM paNa rAganu kAraNa pitAthI pedA thaI che mATe saMpUrNa gharane bhAra saMbhALavAmAM tathA putrAdinI utpatti dvArA pautrAdisukhane anubhava karAvavAthI putravadhumAM rAga pedA thAya che putrakalatrAdimAM mahAmUDha banIne A jIva vicAre che ke-mAre putra kyAre thaze, kyAre mArI gAdImAM te besIne mane suzobhita karaze, kevI rIte te vidyAdhyayana temaja dhanAdika prApta karaze mArI strI jyAre teNI sukhacena bhagavatI mane AnaMdita karaze. kyAre mArI putrI dehitane janma Apaze, teNInA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 sAvadhAnuSThAnaparAyaNo bhavati / asau mamakAramahAgrahagRhItasvAnto nitAntaM paritapati / rAgAndho hi rAgagrAhagrahilaH paramaramaNIyamapi samyagjJAnAdikaM vyarthameveti nizcinyAno mohazavyAzayAno bhAryAputrabhaginIgRhakSetrArAmamaramaNIyamapi ramaNIyaM manyate / tathA 'sakhi-svajana-saMgrantha-saMstutA me' iti / sakhA ca svajanazca saMgranthazca saMstutazceti itretryogdvndvsmaasH| sakhA-mitraM, svajano-mAtAmahAdiH, saMgranthaH= svajanasyApi sambandhI yathA-mAtAmahazyAlakAdiH / saMstuto muhumuhudarzanasammelanAdhanakI adhikAriNI hogI yA nhiiN| isa prakAra yaha balatvarUpI mahAgraha-pizAcAdi dvArA yukta hokara rAtadina unakI cintAmeM hI apane bhItara hI bhItara jalatA rahatA hai, TIka hai rAgase aMdhA huAprANI asundara bhI parapadArthoM ko sundara mAne nathA upAdeya-sundara padArthoM ko heyaasundara mAne, isameM kaunasI acarajakI bAta hai| saMsArameM samyagjJAnAdika isa jIvake upAdeya dharma haiM-unheM yaha rAgarUpI graha se grasta hokara azobhanIya mAnatA hai, tathA jo strI, putra, bhaginI, ghara-kSetra Adi azobhanIya parapadArtha hetha haiM, unheM moharUpI prabala madirAke naze se Akulinayuddhi hotA huA ramaNIya-upAdeya mAna rahA hai / tathA "sakhi-svajana-saMgrantha-saMstutA me"sakhA-mitra, svajana-mAtAmahAdi, saMgrantha-svajana ke saMbaMdhIjana, saMstuta-bArambAra dekhane se mela milApa se jinake sAtha paricaya huA hai ve, athanA-pUrva meM paricita pitA kAkA vagairaha, pazcAt-paricita sasura sAle vagairaha, ye mitra svajana dhazuragRhamAM dhananI adhikAriNI thaze ke nahi ? A prakAra te mamatvarUpI mahAgraha -pizAcAdi dvArA yukta banIne rAtadina tenI ja ciMtAmAM potAnA bhItaranI aMdara ja jaLa rahe che. ThIka che, rAgathI aMdha banela prANa asudara paNa parapadArthone suMdara mAne tathA upAdeya-sudara padArthone heya - asudara mAne, AmA koI acarajanI vAta nathI. saMsAramAM samyajJAnAdika A jIvane upAdeya dharma che. tene rAgarUpI grahathI azabhanIka mAne che. tathA je sI, putra, bhaginI, ghara, kSetra Adi azobhanIya parapadArtha hoya che, tene mehurUpI prabaLa sadizanA nazAthI AkuLi zuddhiya mAya-upAya mAne che tathA " sakhi-svajana saMgrantha-saMstutA me" akhA-mitra. svajana-mAtA mahAdi, saMgrandha-svajananA saMbaMdhIjana, saMskRtavAraMvAra dekhavAthI, meLabheLApathI jenI sAthe paricaya va te. athavA pUrvamAM paricita pitA. kAkA vigere. pAchaLathI paricita nA rALA vigere. A
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre dinA paricitaH pitA pitRvyAdiH / pazcAtsaMstutaH zvazurazyAlakAdiH / iti ceme me sarve sarvadA sukhino bhaveyuriti cintayan rAgagrasto bhavati / ___ 'viviktopakaraNaparivartanabhojanAcchAdanaM me' viviktaM sundaraM manoharaM prabhUtaM vA upakaraNaM gRhArAmAdikaM hastyazvasthAsanapalyaGkAdikaM ca, parivartanaM vinimayaH hastyazvAde-mahAghasamaye vikrayaNam , tanmUlyenaiva sulabhasamaye cAnekeSAM krayaNam / mayaivaikena hastinA'neke hastyAdayaH sampAditAH-ityAdilakSaNaM parivartanam / kacit saMgrantha saMstuta mere haiM aura inake liye bhI yaha "ye sadA sukhI hoveM" isa prakAra vicAra karatA huA rAga se grasta hotA hai| apane saMbaMdhIjana ko tathA saMbaMdhIjana ke saMbaMdhIjana ko sukhI hone kI kalpanA karanA saMyamI jana ke liye rAga honese baMdha kA hI kAraNa zAstrakAroM ne prakaTa kiyA hai| isa prakAra kA rAga mohakI paryAya hone se saMyamI jana ke liye svAnubhUti meM bAdhaka hotA hai, ataH isase nivRtti hI sarvazreSTha hai| 'vivittavagaraNa'-ityAdi-manohara athavA pracura upakaraNarUpa ghara, bagIcA, hastI, azva, ratha, Asana, palaMga vagairaha vastue~ vivikta upakaraNa kahalAte haiN| parivartana zabda kA artha vinimaya hai, tejI ke samaya hasti vagairaha padArthoM kA vecanA tathA maMdI ke samaya usI paise se aneka hastyAdika padArthoM kA kharIdanA yaha vinimaya hai| kahIM" vicitra" yaha pAThAntara bhI hai-jisakA artha hotA hai ki ghara meM zobhA ke liye aneka mitra, svajana, saMgrantha, saMstuta mArA che. tene mATe paNa te "teo sadA sukhI rahe" A prakArane vicAra karIne rAgathI grasta thAya che. pitAnA saMbaMdhIjananA tathA saMbadhInA saMbaMdhI tenA sukhanI kalpanA karavI saMyamIjanane mATe rAgarUpa hovAthI baMdhanuM ja kAraNa zAstrakAre prakaTa karyuM che. A prakArane rAga mehanI paryAya hovAthI saMcamIjanane mATe svAnubhUtimAM bAdhaka thAya che mATe temAM nivRtti ja sarvazreSTha che vivitepakaraNa-ItyAdi-manahara athavA pracura upakaraNarUpa ghara, bagIcA hatI, azva, ra1, Asana, palaMga vigere vastuone vivikta upakaraNa kahe che. parivartana zabdano artha vinimaya che. tejInA samayamAM hasti vigara padArthonuM vevavuM ane maMdiranA samayamAM te pAvI hasti Adi padArthonuM kharIdavuM te vinimaya che. keI ThekANe "vicitra" AvuM pAThAntara paNa che jene artha
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 adhya0 2. u. 1 'vicitre ' - ti pAThaH / tatra vicitramupakaraNaM gRhAdau zobhArthaM bahuzilpivinirmitaM nAnAvidhaM nayanamanohAri vastujAtaM mayaiva sampAditam / bhojanaM=modakAdikaM, mayaivedRzaM bhojyaM bhuktm| AcchAdanaM vakham = ekendriyaniSpannaM kArpAsAdika, vikalendriyaniSpannaM cInAMzukAdikaM paJcendriyaniSpannaM ratnakambalAdikam, etatsarva kadAcidapi mA vinAzamApnuyAt / yatra yatra viSaye rAgastakArIgaroM dvArA nirmita netra aura mana ko lubhAnevAlI aneka prakAra kI vastuoM kA saMgraha karanA / pramatta-dazA-sampanna prANI aisA garva karatA hai ki maiMne hI isa ghara meM eka hAthI kI jagaha aneka hAthiyoM kA saMgraha kiyA hai, tathA pahile isa ghara meM zobhA ke liye koI sundara vastu nahIM thI vaha maiMne hI aba ina tamAma netra aura mana ko lubhAnevAlI vastuoM ko ekatrita kiyA hai| modakAdika bhakSya padArtha bhojana hai / AcchAdana nAma vastra kA hai / ekendriya se frorea kArpAsa (sUtI) Adika, vikalendriyoM se paidA huA cInAMzuka (rezamI ) vagairaha, tathA paMcendriyoM se banAyA gayA ratnakambalAdika padArtha mere kabhI naSTa na ho jAveM / isa prakAra ke vicAroM se vaha mohI jIva sadA saMtapta rahA karatA hai / pratikUla bhojana milane para pahile sundara khAye gaye bhojana kI yAda kara vyAkula-citta ho jAtA hai, socatA hai- maiMne pahile aisA bhojana kabhI nahIM kiyA, sundara 2 modakAdika bhakSya padArthoM kA hI sevana kiyA hai / yaha saba isa prakAra kI e thAya che ke gharamAM zezabhAne mATe kArIgarodvArA AMkha ane manane leAbhAvavAvALI aneka prakAranI vastuonA saMgraha karavA. pramattadazAsampanna prANI evA gava kare che ke-me A gharamAM eka hAthInI jagyA aneka hAthionA saMgraha karyo che, tathA pahelAM A gharamAM zAbhA mATe kAI suMdara vastu na hatI paNa meM ja hamaNAM A tamAma netra tathA manane leAbhAvavALI vastuo bhegI karI che. medakADhika bhakSya paddA bhAjana che. AcchAdana nAma vastranu che. ekendriyathI niSpanna sUtarAu Ardika, vilakendriyAthI pedA thayelAM rezamI vigere, tathA paMcendriyAthI banAvelAM mArAM ratnaka khalAki padArthonA nAza na thaI jAya, AvA prakAranA vicArAthI te mohI jIva sadA saMtapta rahe che. pratikULa bhAjananA maLavAthI pahelAM sudara khAdhelAM bhAjananI yAda karIne vyAkuLacitta thAya che. ane vicAre che kemeM pahelAM AvuM bhAjana koI vakhata khAdhuM nathI. suMdara medakAdika bhakSya padArtho ja 3
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAgasUtre syaiveSTakhAttasyAlAbhe dveSa upajAyate, ato yasmin rAgastasminneva dveSo bhavati-iti svabhAvasiddham / ityathai gRddho loka ityevamarthameteSAmartha mAtApitaputrabhAdiSveva rAgAdikAraNeSu yAvajjIvati tAvatmamatto 'mameme, epAM cAha'mityanizaM rAgAdimAna ajJAnamohitacitto vasati-tiSThati tatra mUrchA prApnotIvicAradhArA kA pradhAna kAraNa padArthoM meM atigaya usakI gRddhatA hI hai| kyoMki isase hI use jisa 2 viSaya meM rAga hotA hai vahI use iSTa pratIta hotA hai / aniSTa prApta hone para yA icchita padArtha na milane para usakI AtmA meM usase deSa kI bhAvanA jAgRta hotI hai| isa prakAra ina rAgAdikoM ke kAraNabhUta ina mAtA pitA strI Adika padArthoM meM gRddha banA huA yaha jIvaloka jaba taka jItA hai taba taka pramatta-dazAyukta hI banA rahatA hai / 'ye padArtha mere haiM-maiM inakA hU~' isa prakAra kI kalpanA se rAtadina rAgAdika bhAvoM se lipta banakara ajJAna se AcchAdita ho unhIM padArthoM meM Asakta hotA rahatA hai| 'mamakAra' yaha jIvoM kA eka prabala zatru hai / bakare kI taraha " maiM-maiM" isa prakAra ke zabda ko karatA huA yaha jIva anta meM kasAI ke tulya isa bhayaMkara kAla ke dvArA grasita ho jAyA karatA hai / samakAra ko prabala zatru isa liye batalAyA gayA hai ki jisa prakAra apane baliSTha zatru ke samakSa jIva vivekazUnya vana vAvalA jaisA ho jAtA hai, ThIka isI prakAra isa mamakAra ke samakSa bhI jIva apane hita aura ahita ke bhAna se rahita ho unmatta khAdhelAM che. A badhA prakAranI vicAradhArAnuM mukhya kAraNa padArthomAM tenI atizaya vRddhatA ja che kAraNa ke AthI tene je je viSayamAM rAga thAya che tethI te ISTa pratIta thAya che aniSTa prApta thavAthI athavA Icchita padArtha na maLavAthI tenA AtmAmAM tethI dveSanI bhAvanA jAgrata thAya che. A prakAra AvA rAgAdikanA kAraNabhUta mAtA-pitA strI Adika padArthomAM gRddha banIne jyA sudhI A jIvaleka jIve che tyAM sudhI amadazAyukta rahe che. A padArtha mAre che, huM teno chuM AvA prakAranI kalpanAthI rAta divasa rAgAdika bhAvothI lipta banIne ajJAnathI AcchAdita jJAnavALA hoI tevA padArthomAM Asakta hoya che mamakAra e jIvane eka prabaLa zatru che. bakarAnI mAphaka "ma-ma" A prakAranA zabda bolatA bolatAM A jIva aMtamAM kasAItulya bhayaMkara kALadvArA grasita bane che. mamakArane prabaLa zatranI upamA te mATe ApI che ke jema pitAnA baliSTha zatru samakSa jIva vivekazUnya banI bAvaLa (gaDa) bane che, ThIka te prakAra A mamakAranI samakSa paNa jIva pitAnA hitAhitanA bhAnathI rahita thaI unmatta jevuM bane che. te vakhate
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 -u. 1 tyrthH| mamakAro hi prANino mahAnchatruH, mamazabdaM kurvANo hi karAlakAlavyAlakavalito bhavati prANigaNaH / yathA coktam / azanaM me vasanaM me, jAyA me bandhuvargoM me| iti me-me-kurvANaM, kAlako hanti purussaajm|| putrA me bhrAtA meM svajanA me gRhakalatravargo me / iti kRta-me-me-zabda, pazumiva mRtyurjanaM harati // putrakalatraparigrahamamatvadoSainaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH, parigrahAduHkhamAmoti // jaisA bana jAtA hai| use usa samaya isa bAta kA bhI dhyAna nahIM hotA ki merA svarUpa kyA hai aura ina parapadArthoM kA svarUpa kyA hai? kasAI kA bakarA jisa prakAra "maiM-maiM karatA haA kasAI ke dvArA aMta meM mauta ke ghATa utAra diyA jAtA hai usI prakAra "maiM-maiM" karanevAlA yaha jIva bhI anta meM eka na eka dina- isa duSTa bhayaMkara kAla ke dvArA mArA jAtA hai| kahA bhI hai azanaM me vasanaM me, jAyA me bandhuvargo me / iti 'me-me '-kurvANaM, kAlavRko hanti puruSAjam // 1 // putrA me bhrAtA me, svajanA me gRha-kalatra-vargo me iti kRta-'me-me'-zabda, pazubhiva mRtyurjanaM harati // 2 // putra-kalatra-parigraha-mamatvadoSainaro brajati nAzam , kRmika iva kozakAraH, parigrahAduHkhamApnoti // 3 // " iti| inakA artha Upara A cukA hai| tene e paNa dhyAna nathI hotuM ke mAruM svarUpa zuM che ane A parapadArthonuM svarUpa zuM che? kasAIno bakare jema "mai-sai" karatA kasAI dvArA aMtamAM motane tAbe thAya che te prakAre "meM-mai" karavAvALA A jIva paNa aMtamAM eka divasa A duSTa bhayaMkara kALadvArA mare che. kahyuM paNa che-- azanaM bhe vasanaM me, jAyA me bandhuvargo me / iti 'me-me-kurvANaM, kAlavRko hanti puruSAjam // 1 // putrA me bhrAtA me, svajanA me gRhakalatravargo me / iti kRta-me-se-zabda, pazumiva mRtyurjanaM harati // 2 // putrakalatraparigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / / kRmika iva kozakAraH, parigrahAd duHkhamApnoti // 3 // iti / / Ane artha upara Avela che,
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - AcArAgasUtre ___iti mamakAtyAhagRhItavigraheNa puruSeNa satataM cintyate / zabdAdiviSayAsakto naro mAtApitrAdyartha dhananivahopArjanaparo duHkhamevAnubhavati / sadaiva paritapyamAno bhramatItyAha-"ahazca rAtriJca paritapyamAnaH"aho-dinaM rAtriM, cazabdAtpakSamAsa indriyoM ke zabdAdika viSayoM meM gRddha puruSa ina mAtA pitA Adi ko sukhI karane ke liye dhanAdi kamAne ke abhiprAya se sadA duHkha kA hI anubhava karatA hai aura rAtadina saMkliSTapariNAmI ho usake saMgraha kI cintA meM itastataH ghUmatA hai, evaM zArIrika aura kAyika aneka kaSToM kA sAmanA karatA hai| "ahazca rAni ca " yahA~ para "ca" zabda se pakSa-mAsa-Rtu-varSa Adi kA grahaNa hotA hai| vicAratA rahatA hai ki kaba aisA avasara mile ki jaba maiM bAhara jAU~ aura kaya vikraya kI vastuoM ko kharIda beca kara unase khUba lAbha utthaauuN| kaunasI aisI jagaha hai jahA~ isa vastu kI adhika khapata honese vikrI tejI se hotI hai| kaunasI cIja kharIdane meM isa samaya adhika phAyadA hogA?, tathA kaunasI vastukA saMgraha karane se bhaviSya meM adhika lAla hogA?, ityAdi bAtoM kI hI usake hRdaya meM sadA uthala-puthala macI rahatI hai| yahA~ taka ki sote samaya meM athavA sote hue use isI vAta ke svama Ate haiM aura kabhI 2 vaha inhIM vicAroM ko lekara bar3abar3Ane bhI lagatA hai| use nidrA bhI ThIka 2 nahIM aatii| bicArA pAca IndriyenA zabdAdika viSayamA guthAyelo purUSa mAtA-pitA Adine sukhI karavAnA hetuthI dhana kamAvAmAM ja hamezA dukhano anubhava kare che ane rAta - divasa vyAkuLa banI tenA saMgrahanI citAmAM ahIM-tahIM ghUmyA kare che, ane zArIrika mAnasika ane kAyika aneka kaSTono sAmano kare che "ahazca rAtri ca" mA Aye " ca " zathI pakSa, bhAsa, *tu, varSa mAhitu prahaNa thAya che. vicArate rahe che ke kyAre e vakhata maLe jyAre huM bahAra jAu ane kayavikrayanI vastuone kharIdI vecI tenAthI khUba lAbha uThAvuM evI kyA jagyA che tyA amuka vastuo sastI maLatI hoya tathA evI kyA jagyA che tyA A vastuo adhika khapata hovAthI tejIthI vecAI jAya A vakhate kaI cIja kharIdavAthI phAyado thaze. tathA kaI vastune saMgraha karavAthI bhaviSyamAM adhika lAbha thaze. ItyAdi vAtanI tene hRdayamAM sadA uthalapAthala macI rahe che eTale sudhI ke muvA vakhate tathA sutA sutAM tene A viSayanAM svapna Ave che ane kaI vakhata te AvA vicArathI baDabaDavA paNa lAge che. tene nidrA paNa ThIka
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 tuvAdikaM grAhyam / pravRttasAvadyAnuSThAnaH pari sarvataH, tapyamAnaH zArIrikamAnasikavAcikaduHkhena klizyamAnaH antardAhadagdho bhavatIti yAvat / kadA se videzagamanaM ? kadA kutra bhANDanayane ye lAbho bhavitA ? kIdRzazca krayavikrayAvasaraH ? ityanizaM tpymaanH| punaH kathambhUtaH ? kAlAkAlasamutthAyI, kAlA kAryakaraNAvasaraH, akAlastadviparItaH, sam-sarvathA utthAtuM zIlaM yasyeti sa samutthAyI, kAlAkAlayoH samutthAyI kAlAkAlasamutthAyI / yathaivAvasare karoti tathaivAnasare'pi karotItyarthaH / yadvA yathA'navasare na karoti tathaivAvasare'pi na karoti / mAtApitRputrabhAAMdyarthanikhilakAryavyAsaktAnyamanaskatayA pragrahila iva kAlAkAlajJAnakalAvikalo bhavati / rAta dina inhIM vicAroM meM magna banakara saMtapta hotA rahatA hai / kAla aura akAla kA vaha kucha bhI vicAra nahIM karatA, usake jaisA hI avasara vaisA hI anavasara, usake liye avasara aura anavasara meM koI bheda nhiiN| vaha to apanI icchAnusAra anargala pravRtti kiyA karatA hai| athavA jisa prakAra bhUtAdyAviSTa prANI bhale bure kI parIkSA nahIM kara sakatA hai, vaha to manamAnA hI kAma karatA hai, usI prakAra mAtApitA Adi sAMsArika padArthoM meM hI Asakta mana vAlA prANI anya AtmahitakArI kAryo se upekSitavRttivAlA bana kAla-akAla kI jJAnakalAse sadA vikala hI banA rahatA hai / avasara na hone para jisa prakAra kArya nahIM karanA usI prakAra aksara meM bhI kArya nahIM karatA, jamI kArya karane kI icchA jAgRta huI cAhe samaya ho cAhe asamaya ho kArya karane laga jAtA hai| jaise koI arimardana nAma kA rAjA jo zatruoM ko naSTa karane meM zaktizAlI thA AvatI nathI. bicArA rAtadina AvA ja vicAramAM magna banI saMtapta thAya che. kALa akALane te jarA paNa vicAra karatA nathI. tene je avasara te ja avasara. tene mATe avasara ane anavasaramAM kaI bheda nathI, te te potAnI IcchAnusAra anargaLa pravRtti kare che. athavA jema bhUtAdhAviSTa-(bhUtanA vaLagADa. vALA) bhalA-bUrAno vicAra nathI karI zakatA te te manamAnya kAma kare che. te prakAre mAtA-pitA Adi sAMsArika padArthomAM ja Asakta manavALAM prANI anya mAnahitakArI kAryothI upekSita vRttivALA banI kALa-akALanI jJAnakaLAthI hamezAM vikaLa ja bane che. avasara nahi hovAthI jema kArya nathI karatA tema avasaramAM pA! kaI nathI karatA paNa tyAM IchA thaI ke rAmaca-aramaya joyAM vinA kAma karavA lAge che. jema arimardana nAmane rAjA samayane jANakAra nahi
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- adhya0 2. u. 1 yadi manuSyo dIrghAyurajarAmaro vA bhavettadA yukto mAtA-pitrAdiSvabhiSvaGgastasya, kintu naivmsti| manuSyazirasi ca mRtyuranizaM bhramati / jarAjIrNasya kartavyAkartavyazUnyasya prANino vArdhake mAtApitrAdiSvabhiSvaGge'pi tadarthaprayAsAkSamatvena mUDhatA jAyata iti darzayati-"appaM ca " ityaadi| mUlam-appaM ca khalu AuyaM ihamegesiM mANavANaM, taM jahA soyapariNANehi parihAyamANehi, cakkhupariNANehiM parihAyamANahi, ghANapariNANehiM parihAyamANehi, rasaNapariNANehiM parihAyamANehi, phAsapariNANahi parihAyamANehiM, abhikkaMtaM ca khallu vayaM saMpehAya tao se egayA mUDhabhAvaM jaNayai (sU.2) yadi manuSya dIrghAyu hotA athavA ajara amara hotA to mAtApitAdika meM isakA mamatva karanA bhI yuktiyukta thA, kintu aisA to hai nahIM kyoMki nirantara hI isake mastaka para mRtyu ghUmatI rahatI hai| aura jarA se samayAnusAra yaha jIrNakAya bhI hotA rahatA hai| isa paristhiti meM mRtyu aura jarA ke vaza meM par3e hue isake hRdaya meM sadA Akula-vyAkula pariNAmoM kI pariNati jAgRta hotI rahatI hai taba usameM hI rAtadina mana huA yaha jaba svayaM apane kartavyAkartavya ke bodha se hI vikala rahatA hai laba yaha apane sage-sambandhI mAtApitAdika kA abhiSvaMga-saMbaMdha hone para bhI apanI tarapha se unake liye thor3A sA bhI prayAsa-udyama nahIM kara sakatA hai, jaba prayAsa nahIM kara sakatA hai taba vaha kiMkartavyamUr3ha bana jAtA hai| isI bAtako sUtrakAra prakaTa karate haiM:-'appaM ca khalu AuyaM' ityAdi / kadAca manuSya dIrdhAyu heta athavA ajara amara heta te mAtApitAdikamAM tanuM mamatva karavuM yuktiyukta hatuM paNa evuM te che nahi, kAraNake niraMtara tenA mAthA upara mata bhame che, ane ghaDapaNathI samayAnusAra te jIrNakAya paNa thAya che. AvI paristhitimAM mRtyu ane jarAnI vazamAM paDele tenA hRdayamAM hamezAM AkuLa-vyAkuLa pariNAmanI pariNati jAgrata rahe che temAM ja rAtadivasa magna thaele te pite pitAnA kartavyA-kartavyanA badhathI ja vikaLa rahe che tyAre te pitAnA sagA saMbaMdhI mAtA pitAdikanA abhinkaMga-saMbaMdha hovA chatAM paNa pitAnI taraphathI temane mATe cheDe paNa prayAsa karI zakato nathI -jyAre prayAsa karI zakatA nathI tyAre te kiMkartavyamUDha banI jAya che. pUrvokata vAtane ja sUtrakAra aTa 42 cha-' appaM ca khalu AuyaM' ityAdi
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhya0 2.1 bhAvakSaNastu dvividhaH-karmabhAvakSaNo, nokarmabhAvakSaNazca / karmabhAvakSaNazca karmaNAmupazama-kSayopazama-kSayA-nyatamaprAptirUpaH / tatropazamacAritrakSaNa upazamazeNyAM 2 duSSamA, 3 duSama-suSamA, 4 suSamaduSSamA, 5 suSamA, 6 suSamasuSamA, ye haiN| isI prakAra avasarpiNI ke bhI-(1) suSamasuSamA, (2) suSamA, (3) suSamaduSSamA, (4) duSSamasuSamA, (5) duSpamA, (6) duSpamaduSamA, ye 6 bheda haiN| jisakAla meM jIvoM ke jJAnAdi zubhabhAvoM kI vRddhi tathA AyuSya avagAhanA Adi kI aura varNa gandha rasa sparza ke paryAyoM kI vRddhi hotI hai vaha utsarpiNI hai, aura jisa kAla meM jIvoM ke jJAnAdi zubhabhAvoM kA hAsa, tathA AyuSya avagAhanA Adi kA aura varNagandha rasa sparza kI paryAyoM kA hAla hotA hai vaha avasarpiNI hai| inameM avasarpiNI ke suSamaduSSamA tIsare kAla meM, duSpalatuSamA-caturthakAla meM aura duSSamA-paMcamakAla meM, tathA utsarpiNI ke duSpamasuSamA-tIsare kAla meM aura suSamaduSSamAnAmaka caturthakAla meM sarvaviratirUpa sAmAyika kI prApti jIva ko hotI hai| yaha kathana navIna dharmaprApti kI apekSA se kahA hai| pUrvapratipanna kI apekSAle saMharaNAvasthA meM lokatraya meM samastakAloM meM sarvaviratirUpa sAmAyika kI upalabdhi jIva ko ho sakatI hai| bhAvakSaNa do prakAra kA hai 1 karmabhAvakSaNa aura 2 nokrmbhaavkssnn| 6 bheda-1 duSamaduSamA, 2 duSamA, 3 duSamasuSamA, 4 suSamaduSamA, 5 suSamA, 6 suSamasuSamA, e che. A prakAre avasarpiNInA paNa (1) suSamagupamA, (2) suSamA (3) suSamayamA, (4) duSamasuSamA, 5 duSamA, hupamahuSamA, A cha bheda che. je kALamAM jene jJAnAdi zubha bhAvanI vRddhi tathA AyuSya avagAhanA AdinI ane varNa gaMdha rasa sparzanA paryAnI vRddhi thAya che te utsapiNa che, ane je kALamAM jene jJAnAdi zubha bhAvone hAsa tathA AyuSya avagAhanA Adine ane varNa baMdha rasa sparzanI paryAyane hAla thAya che te avasaraNI che. temAM avasarpiNInA suSamaduSamA-trIjA kALamAM duSamasuSamAthA kALamAM ane duSamA-paMcama kALamAM, tathA utsapiNInA duSamasuSamA-trIjA kALamAM ane suSamadaSamA nAmaka cethA kALamAM sarvaviratirUpa sAmAyikanI prApti jIvane thAya che. A kathana navIne dharmaprAptinI apekSAthI kahyuM che. pUrva pratipannanI apekSAthI saMharaNAvasthAmAM lakatrayamAM samasta kALomAM sarvaviratirUpa sAmAcikanI upalabdhi- jIvane thAya che. ' ' , vikSaNa be prakAranA che. 1 karmabhAvakSaNa ane 2 karmabhAvakSaNa, cA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 AvArAgasUtra cAritralohanIya karmakA-kSaya, kSayopazama aura upazama-rUpa avasthAoM meM se kisI bhI avasthArUpa honA-so karmabhAvakSaNa hai| usameM upazamazreNI meM cAritramohanIya karma kI 21 prakRtiyoM ke upazama hone para antamuhUrtaparisita jo upazamacAritra hotA hai vaha upazamacAritra kA kSaNa hai| cAritramohanIya karmakI 21 prakRtiyoM ke sarvathA kSaya hone para antamuhUrtaparimita jo chadmastha aura yathAkhyAta cAritrakI prApti hotI hai tatsvarUpa kSAyikacAritra kA kSaNa hai| kSayopazamacAritrakSaNa cAritra mohanIya karma ke kSayopazama se hotA hai / usakA kAla utkRSTa deza Una eka karoDa pUrvakA hai| ___ karmabhAvakSaNa kA matalaba hai-cAritra ke AvAraka-(rokanevAlA) cAritramohanIya karmake kSaya, kSayopazama, aura upazama kI prAptikA avasara / usameM cAritramohanIya karma kI apratyAkhyAnAvaraNAdi 21 prakRtiyoM ke upazamale jo cAritra prApta hotA hai usakA nAma upazamacAritra hai / yaha upazaSazreNi meM hotA hai, isakA kAla antarmuhUrta hai| apratyAkhyAnAvaraNAdi 21 prakRtiyoM ke sarvathA kSaya se jIva ko jo cAritra prApta hotA hai usakA nAma kSAyikacAritra hai| upazamazreNI meM upazamacAritra aura kSapakazreNI meM kSAdhikacAritra hotA hai / upshmmahanIya karmane-kSaya, upazama ane uzama-rUpa avasthAomAM kaI paNa avasthArUpa thavuM, te karmabhAvakSaNa che, temAM upazamazreNImAM cAritramehanIya karmanI 21 prakRtione upazama thavAthI antarmuhUrta parimita je upazamacAritra thAya che te upazamacAritrane kSaNa che. cAritramohanIya karmanI 21 prakRtine sarvathA kSaya thavAthI antarmuhUrtaparimita je chastha ane yathAkhyAta cAritranI prApti thAya che tasvarUpa kSAyikAritranuM kSaNa che, kSaye pazamacAritra kSaNanuM cAritramohanIya karmanA yopazamathI thAya che, tene kALa utkRSTa dezauna eka koDa pUrvane che. karmabhAvakSaNane matalaba che cAritrane AvAraka (kavAvALA) cAritramehanIya karmane kSaya, pizama ane upazamenI prAptino avasara, temAM cAritramehanIya karmanI apratyAkhyAnAdi 21 prakRtionuM upazama je cAritrathI prApta thAya che tenuM nAma upazamacAritra che. A upazamaNimAM thAya che. tene kALa antarmuhUrta che. apratyAkhyAnAdi 21 prakRtinA sarvathA kSayathI jIvane je cAritra prApta thAya che tenuM nAma kSAyikacAritra che. upazamaNimAM upazamacAritra ane kSapaka zreNimAM zAcikacAritra thAya che. upazamatheNinA sthAna 8-9-10 ane 11mAM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 121 cAritramohanIyopazame satyantarmuhUrta parimitaH, cAritramohanIyakSaye cAntarmuhUrtaparimitazchadmasthayathAkhyAtacAritraprAptirUpaH / kSayopazamacAritrakSaNaH karmaNaH kSayopazamena bhavati, sa cotkRSTato dezonapUrvakoTivarSaparimito vijJeyaH / nokarmabhAvakSaNaca - AlasyamohAvarNavAdastambhAderabhAve sati samyaktvAdisAmAyikopalabdhirUpaH / Alasya mohAdyupahataH saMsArocchedanasamarthe manuSyabhavaM prApyApi na bodhyAdikaM labhata iti tAtparyam / kecittu - nokarmabhAvakSaNaM 'riktakSaNa ' ityabhidadhati / zreNI ke sthAna 8 va 9 va 10 vAM aura 11 vAM guNasthAna haiM / 12 veM guNasthAna taka jIva ko chadmasthAvasthA rahatI hai / yathAkhyAtacAritra 11 veM 12 veM 13 veM aura 14 veM guNasthAna meM hotA hai / chadmasthAvasthA ke cAritra ht chadmasthacAritra aura saMpUrNa mohanIya karma ke kSaya athavA upazama se AtmA ke zuddha svarUpa meM sthira hone ko yathAkhyAta cAritra kahate haiM / anaMtAnubaMdhI Adi 12 kaSAyoM kA udayabhAvI kSaya tathA unhIMke niSekoM kA sadavasthArUpa upazama aura saMjvalana tathA nokaSAya kA yathAsaMbhava udaya hone para jo cAritra hotA hai use kSAyopazamika cAritra kahate haiM / isakA dUsarA nAma sarAgasaMyama bhI hai / nokarmabhAvakSaNa- Alasya, moha, avarNavAdAdika ke abhAva hone para jo samyaktvAdirUpa sAmAyika kI prApti huA karatI hai vaha nokarmabhAvakSaNa hai, kyoM ki Alasya aura mohAdika se upahata huA prANI saMsAra kA nirmUla ucchedana karane meM samartha manuSya bhavako prApta karake guNasthAna che. kSapakazreNinuM sthAna 8-9-10 ane 12muM guNasthAna che. 12 mA guNasthAna sudhI jIvane chadmasthAvasthA rahe che. yathAkhyAtacAritra 11 -12-13 ane 14 mAM guNasthAnamAM thAya che. chadmasthAvasthAnA cAritranuM' chadmastha cAritra ane sa`pUrNa meAhanIya karmAMnA kSaya athavA upazamathI AtmAnA zuddha svarUpamAM sthira hAvuM tene yathAkhyAtacAritra kahe che. anaMtAnukha dhI Adi 12 kAyAnA udayabhAvI kSaya tathA tenA niSekanA sadavasthArUpa upazama. ane saMjavalana tathA nAkaSAyanu yathAsaMbhava utkraya hovA para je cAritra thAya che tene kSAceApazamikacAritra kahe che. tenuM bIju nAma sarAgasaMyama paNa che. thavApara nAka bhAvakSaNa ALasa, moha, avarNavAdAdikanA abhAva je samyaktvAdirUpa sAmAyikanI prApti thayA kare che te nAkama bhAvakSaNa che, kAraNa ke ALasa ane mAhAdikathI upahata thayela prANI saMsArano nirmULa ucchedana 16
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre atrAyaM prakaraNArthaH saMkSiptaH - dravyakSaNo jaGgamatvAdiviziSTamAnavabhavarUpaH / kSetrakSaNa AryakSetrarUpaH / kAlakSaNo dharmAnuSThAnasamayaH / bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpo vijJeyaH / ato he paNDita ! etAdRzaM caturvidhaM dharmAcaraNAyAtidurlabhaM kSaNamatragamya saMyamAnupAlanatatparo'vazyaM bhaveti bhAvaH // s0 8 // itthamatidurApakSaNamavApya yAvacca zrotrAdInAM zaktayo na parihInAstAvadAtmArtha prayAso vidheya iti darzayati - ' jAve - 'tyAdi / 122 mUlam -- jAva soyapariNNANA aparihINA, nettapariNNANA aparihINA, pharisapariNNANA aparihINA, icce ehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM AyahaM sammaM samaNuvAsijjAsi-tti besi // sU0 9 // bhI bodhi Adi ko prApta nahIM kara sakatA hai| nokarmabhAvakSaNa ko koI 2 AcArya riktakSaNa bhI kahate haiM / isa prakaraNa ko saMkSipta karate hue TIkAkAra kahate haiM - paryAyaviziSTa mAnava bhavasvarUpa (1) dravyakSaNa hai, AryakSetrarUpa (2) kSetrakSaNa, dharmAnuSThAna kA samaya - (3) kAlakSaNa aura kSayopazamAdirUpa (4) bhAvakSaNa hai, isaliye he paramArthajJa ! medhAvI ! isa prakAra ke isa caturvidha kSaNa ko dharmAcaraNa karane ke liye atyanta durlabha mAna kara saMyama ke pAlana karane meM avazya 2 mana ko lagAo, nahIM to samaya ke hAthase nikala jAne para anta meM pazcAttApa ke sivAya aura kucha hAtha na AyegA, isa liye prApta hue isa caturvidha kSaNa ko saMyamArAdhana se saphalita karo || sU0 8|| karavAmA sama manuSyabhavane prApta karIne paNa edhi Adine prApta karI zakatA nathI nAka bhAvakSaNane kAI kAi AcArya ktikSaNa paNa kahe che A prakaraNane sakSipta karatA TIkAkAra kahe che trasaparyaMcaviziSTa mAnava- lavasva35 (1) dravyakSaNa che, AAryakSetra35 (2) kSetrakSaNa, dharmAnuSThAnano samaya (3) GAsakSaSu ane kSayopazabhADhiya (4) bhAvakSaNa che, bhATe he paramArthajJa | medhAvI! A prakAranA caturvidha kSaNane dharmAcaraNa karavA mATe atyaMta durlabha mAnIne macamapAlana karavAmAM lagAve nahi te samaya nIkaLI javA pachI tamA pazcAttApa sivAya kAI paNa hAtha Avaze nahi, mATe A prApta thayela caturvidha kSaNane sa'camArAdhanathI saphalita karo 5 s0 85 -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u 1 123 chAyA - yAvacchrotraparijJAnAni aparihInAni, netraparijJAnAni aparihInAni, prANaparijJAnAni aparihInAni, jihvAparijJAnAni aparihInAni, sparzaparijJAnAni aparihInAni ityetairvirUparUpaiH prajJAnairaparihInairAtmArthaM samanuvAsayet, iti bravImi // sU0 9 // TIkA- 'yAva - 'dityAdi / yAvajjarayA rogeNa ca zrotrasya parijJAnAni aparihInAni na nazyamAnAni tAvadAtmArthaM samanuvAsayediti sambandhaH / evaM yAvacchandaH sarvatra yojyaH / evamanyeSAmapi netrAdInAM parijJAnAni yAvanna zrIyamANAni santi tAvacchreyo vicintanIyamiti tAtparyam / isa prakAra atyaMta kaThinatA se prApta karane yogya isa kSaNa ko pAkara ke jaba taka zrotrAdika pratyeka indriya kI apane 2 viSaya ko jAnane kI zakti kamajora nahIM par3atI hai taba taka AtmakalyANa ke liye prayAsa karate rahanA cAhiye, yaha bAta sUtrakAra kahate haiM - ' jAva sopariorter ' ityAdi / jaba taka vRddhAvasthA yA kisI roga se terA karNa - indriyajanya jJAna apane viSaya ko grahaNa karane kI zakti se vikala nahIM huA hai, netra- indriyajanya jJAna jaba taka apane viSaya grahaNa karane kI sAmarthya se rahita nahIM huA hai, ghANa - indriyajanya jJAna jaba taka apane jJeya ko jAnane kI zakti se kSINa nahIM huA hai, jihvA indriyajanya jJAna jaba taka apane padArtha ko grahaNa karane kI sAmarthya se rahita nahIM huA hai, sparzana- indriyajanya jJAna jabataka karkaza - kaThorAdi apane viSaya ko grahaNa karane kI zakti se hIna nahIM huA A prakAra atyaMta kaThinatAthI prApta karavAyAgya A kSaNane meLavIne jyAM sudhI zrotrAdika pratyeka indriyanI potapotAnAM viSayane jANavAnI zakti kamajora thatI nathI tyAM sudhI AtmakalyANa mATe prayAsa karatA rahevA joie, e vAta sUtrAra uDe che:-- 8 jAva soyapariNNANA ' hatyAhi nayAM sudhI vRddhAvasthA magara adha rAgathI tArUM kaindriyajanya jJAna potAnA viSayane grahaNa karavAnI zaktithI vikala nathI thayu, netra-indriyajanya jJAna jyAMsudhI potAnA viSaya grahaNa karavAnAM sAmarthyathI rahita nathI thayu, ghrANu-Indriyajanya jJAna jyAMsudhI potAnA jJeyane jANavAnI zaktithI kSINu nathI thayu, jijJA-Indriyajanya jJAna jyAM sudhI potAnA padArthane grahaNa karavAnA sAmarthyathI rahita nathI thayuM, sparzIna--indriyajanya jJAna jyAM sudhI kaza kaTheArAdi potAnA viSayane grahaNa karavAnI zaktithI hIna
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 AdhArAGgasUtre hai taba taka arthAt indriyoM ke jJAna kI vidyamAnatA meM hI he bhavya prANI! tU apanA kalyANa-arthAt jJAnadarzanacAritra-ArAdhana rUpa nija prayojana ko siddha krle| yaha nizcita hai-vRddhAvasthA Ane para, yA kisI bhayaMkara roga ke hone para-indriyoM kI zaktiyAM yA svayaM indriyAM hI kSINa ho jAtI haiN| jisa samaya cecaka nikalA karatI hai kaI vyaktiyoM kI AMkheM phUTa jAtI haiM, kAna bhI bahire ho jAte haiM / lakavA kI bImArI meM sparzana indriya zUnya ho jAtI hai, vacana vargaNA ThIka nahIM nikalatI, calate samaya paira kahIM rakhate haiM par3ate haiM khiiN| kahA bhI hai "gAtraM saMkucitaM gativigalitA bhraSTA ca dantAvaliH, dRSTinazyati vardhate badhiratA baktraM ca lAlAyate / vAkyaM nAdriyate ca bAndhavajano bhAryA na zuzrUSate, hA ! kaSTaM puruSasya jIrNavayasaH putro'pyamitrAyate" // 1 // "dRSTi ghaTI palaTI tanakI chavi, baMka bhaI gati laMka naI hai, rUSa rahI paranI gharanI, atiraMka bhayo parayaMka laI hai / kAMpata nAra (nADa) bahai mukha lAra, mahAmati saMgati chAra gaI hai, aMga upaMga purAne pare, tisanA ura aura navIna bhaI hai" // 1 // nathI thayu tyA sudhI arthAta indriyenA jJAnanI vidyamAnatAmAM ja he bhavya prANI ! tuM pitAnuM kalyANa arthAt jJAnadarzana cAritra ArAdhanarUpa nija prajanane siddha karI le e nizcita che vRddhAvasthA AvavAthI agara kaI bhayaMkara roga thavAthI IndriyanI zaktio agara svayaM indriye ja kSINa thAya che. je vakhate zItalA nIkaLe che te vakhate kaI vyaktionI AMkhe phUTI jAya che, kAna paNa baherA thaI jAya che, lakavAnI bImArImAM sparzana Indriya zUnya banI jAya che, vacana -vANI paNa ThIka nIkaLatI nathI, cAlatI vakhate paga kyAMya rAkhe che ane paga paDe che kyAya kahyuM paNa che - "gAtraM saMkucitaM gativigalitA bhraSTA ca dantAvali-, ISTirnazyati vardhate badhiratA vAM ca lAlAyate / vAkyaM nAdriyate ca bAndhavajano bhAryA na zuzrUSate, hA ! kareM puruSasya jIrNavayasa. putro'pyamitrAyate" ||1|| " dRSTi ghaTI palaTI tanakI chavi vaMka bhaI gati laMka naI hai, rUpa rahI paranI gharanI ati raMka bhayo parayaMka laI hai| kAMpata nAra (nADa) vahai mukha lAra mahAmati saMgati chAra gaI hai, aMga upaMga purAne pare tisanA ura aura navIna bhaI hai" // 1 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhya0 2. u. 1 " vyAghIva tiSThati jarA paritarjayantI, rogAzca zatrava iva praharanti deham / AyuH parisravati bhinnaghaTAdivAmbho, lokastathApyahitamAcaratIti citram" // 1 // yaha vRddhAvasthA ardhamRtaka jaisI hai / isa avasthA meM buddhi prAyaH naSTa ho jAtI hai, kUbaDa nikala AtI hai, dAMta gira par3ate haiM, bAla sapheda ho jAte haiM, bala bhI kama ho jAtA hai, A~khoM se kama sUjhane lagatA hai, kAnoM se zabda sunAI nahIM par3ate, hAtha paira DhIle aura calate phirane se lAcAra ho jAte haiM, kapha aura zvAsakA jora bar3hatA hai, vairiyoM kI taraha samasta roga isa avasthA meM apanA badalA leneke liye hI mAnoM ikadama TUTa par3ate haiM, tRSNA kI prabalatA isa avasthA meM ho jAtI hai, pratyeka indriya viSaya grahaNa karane kI zakti se zUnya ho jAtI hai / jisa taraha kabUtara para bAja jhapaTane kI tAkameM rahatA hai, athavA billI cUhe pakar3ane kI tAka lagAe baiThI rahatI hai, ThIka isI taraha mauta bhI isa avasthA meM prANa pakheru ko pakar3ane ke liye taiyAra rahatI hai / usI prakAra isa avasthA meM javAnI kA bala chipa jAyA karatA hai / mayUroM kI dhvani sunane se jaise " vyAghrIva tiSThati jarA paritarjayantI, rogAzva zatrava iva praharanti deham / Ayu. parisravati bhinnaghaTAdivAmbho, lokastathApyahitamAcaratIti citram " // 1 // va A vRddhAvasthA amRtaka jevI che, A avasthAmA buddhi naSTaprAya thAya che, khala paNa ochu thAya che, vAMkApaNu Ave che, dAta paDI jAya che, khAla sapheda thAya che, AMkhAthI ochuM dekhAya che, kAnethI zabda saMbhaLAtA nathI, hAtha paga DhIlA ane cAlavA pharavAthI lAcAra ane che, kaph ane zvAsanuM jora vadhe che, vairIonI mAphaka samasta roga A avasthAmAM adalo levA mATe jANe ekadama tuTI paDe che, tRSNAnI prakhalatA A avasthAmAM thAya che, pratyeka indriya viSaya grahaNa karavAnI zaktithI zUnya thAya che. jevI rIte kabhutara para khAja jhaDapa mAravAnI taka zodhe che, athavA khilADI uMdara pakaDavAnI tAka lagAvI bese che, tevI rIte mAta paNa A avasthAmAM prANapa MkherUne pakaDavA taiyAra rahe che. je prakAre vAdaLAnI aMdara sUryanA prakAza DhaMkAI jAya che te prakAre A avasthAmAM juvAnInuM baLa chupAI jAya che. mAranI dhvani sAMbhaLavAthI jema caMdanavRkSomAM
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 - - - AcArAgasUtre ___ ityetaiH pUrvoktairvirUparUpaiH-iSTAniSTasvabhAvatayA nAnAprakAraiH prajJAnaiH prakRSTajJAnaraparihInaH aparikSINaiH sadbhiH AtmArtham Atmano'rtha AtmArthaH, sa ca jJAnadarzana-cAritrarUpastam / yadvA-Atmane'rthoM hitaM prayojanamiti yAvat , taccAritrAnuSThAnam , tam , samanuvAsayet bhAvayet , raJjayediti vA, yathoktAnuSThAnenAtmAnaM samanupAlayediti bhaavH| iti-pUrvoktaM bravImi sudharmA svAmI jambUsvAminamAha-yadbhagavataH sakAzAt zrutaM tadevAhaM sUtrAtmanA kthyaami|| mU0 9 // iti // iti dvitIyAdhyayanasya prathamoddezaH savyAkhya samApta. // 1 // candanavRkSoM meM lapaTe hue bhujaMgoM ke bandhana DhIle par3a jAte haiM vaise hI khAMsI ke khulla, khulla zabda se isa avasthA meM asthiyoM kI saMdhiyAM zithila ho jAyA karatI haiM / yaha jarA eka bhayaMkara vyAghrI kI taraha sAmane Akara nirbhaya rUpa se khar3I ho jAtI hai, usa samaya zatruoM kI taraha roga isa para prahAra karane se nahIM cUkate, phUTe ghar3e meM se pAnI kI taraha Ayu nikalatI calI jAtI hai to bhI Azcarya kI bAta hai ki prANI apane Atma kalyANa kI tarapha dhyAna nahIM detA ? / isalie jaba taka vRddhAvasthA yA kisI rogale terI zArIrika zakti kSINa nahIM huI hai aura pratyeka indriyA jaba taka sazakta banI huI hai taba taka sUtrakAra kahate haiM ki-"AtmArtha samanuvAsayet" AtmAke liye hitakArI samyagdarzana samyagjJAna aura samyagcAritra kI prApti se apane Apako bhAvita kro| laTakelA sApanA baMdhana DhIlA paDe che tema khAsInA khulla-bula zabdathI A avasthAmAM hADakAonI saMdhei zithila banI jAya che. A vRddhAvasthA eka bhayaMkara vyAdhinI mAphaka sAme AvIne nirbhaya rUpathI khaDI thaI jAya che, te vakhate zatruonI mAphaka rega paNa prahAra karavAmAM cukatA nathI, kuTelA ghaDAmAMthI pANInI mAphaka Ayu nikaLavA mAMDe che, te paNa AzcaryanI vAta che ke prANI potAnA AtmakalyANanI tarapha dhyAna detA nathI mATe jyA sudhI vRddhAvasthA agara ke regathI tArI zArIrika zakti kSINa nathI thaI ane pratyeka indriya jyA sudhI sazakta banelI che tyA sudhI sUtrakAra che-" AtmArtha samanuvAsayet " mAtmA mATe hitArI sabhyarzana samyajJAna ane samyaphAritranI prAptithI pitAne bhAvita kare.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 127 [6 yahAM AtmA ke liye hitakArI samyakcAritra kA pradhAnatayA grahaNa hotA hai / kyoM ki yathAkhyAtacAritrake binA kevalajJAna tathA kevaladarzana nahIM ho sakate / caudahaveM guNasthAnameM yathAkhyAta cAritra kI pUrNatA hote hI yaha AtmA a i u R lR " ina pAMca hasva akSaroM ke uccAraNa kAla taka vahAM rahakara muktimeM jA virAjatA hai / isa apekSA se cAritra kI yahAM para pradhAnatA kahI hai| samyagdarzana kI pUrNatA caturtha guNasthAnameM, samyagjJAnakI pUrNatA terahaveM guNasthAna meM aura samyak cAritra kI pUrNatA caudahaveM guNasthAna meM zArUkAroM ne batalAI hai | isa pUrvokta artha ko sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM ki - he jambU ! maiMne jaisA bhagavAna se sunA hai vaisA hI tujhe kahatA hU~ // sU0 9 // // yaha dvitIya adhyayana kA prathama uddeza samApta huA / 2-1 // - kAraNa " " ahIM AtmA mATe hitakArI samyakUcAritranuM pradhAnatayA grahaNa thAya che, cathAkhyAtacAritra vinA kevaLajJAna tathA kevaLadarzIna nathI thatuM. caudamA guNasthAnamAM thAkhyAtacAritranI pUrNatA thatAM ja A AtmA a i u R la A pAMca hasva akSaronuM uccAraNu kAla taka tyAM rahIne muktimAM birAje che. A apekSAthI cAritranI A ThekANe pradhAnatA kahI che. samyagdarzananI pUrNatA ceAthA guNasthAnamAM, sabhyajJAnanI pUrNatA teramA guNasthAnamAM, ane cAritranI pUrNatA caudamA guNasthAnamAM zAstrakAroe matAvI che. A pUrvokta arthane sudharmAsvAmI jammUsvAmIthI kahe che ke he jammU! meM jevI rIte bhagavAna pAsethI sAMbhaLyu che tevuM ja tamane kahuM chuM. // sU. 9 // aa khIjA adhyayananA pahelA uddeza samAsa 52-1 u 49 Rs
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 AvArAgasUtre // AcArAGga sUtre dvitIyAdhyayanasya dvitIyodezaH // uktaH prathamoddezaH, sAmpataM dvitIyo vyAkhyAyate, tatrAyaM sambandhaH-prathame viSayakapAya mAtA pitrAdi lokavijayena saMyamino mokSakAraNacAritrasya prAptiH, kiJca lokavijayena yAvadrogajarAdayo nAyAtAstAvadAtmArtha saMyamo vidheya ityapi pratipAditam / // AcArAGga sUtrake dUsare adhyayanakA dUsarA uddeza / prathama uddeza kA varNana ho cukA, aba dvitIya uddeza kA varNana karate haiM-isa ke varNana karane kA abhiprAya yaha hai ki-prathama uddeza meM jo yaha bAta batalAI gaI hai ki-"viSaya kaSAya aura mAtA pitA Adi jo loka haiM una para vijaya prApta karane se, arthAt kaSAyoM ko jItane aura mAtA pitA Adi ke sneha nivAraNa se saMyamI ko mokSa ke kAraNabhUta cAritrakI prApti hotI hai|tthaa loka para vijaya karalene se jaba taka rogAdika athavA jarAvasthA vagairaha jo saMyama ko dhAraNa karane meM pratibaMdhaka haiM, ve isa zarIra ko Akara nahIM gherate haiM isake pahile AtmakalyANa ke liye saMyama kA ArAdhana karalenA caahiye"|| AcArAMga sUtranA bIjA adhyayanano bIjo uddeza pahelAM uddezanuM varNana samApta thayuM. have bIjA uddezanu varNana kare che. tenuM varNana karavAne abhiprAya e che ke mahelA uddezamAM je vAta batAvavAmAM AvI che ke "viSayakaSAya ane mAtApitA Adi je leka che te upara virya prApta karavAthI arthAt kaSAyane jItavAthI ane mAtApitA Adino sneha nivAraNathI saMcamIne mokSanA kAraNabhUta cAritranI prApti thAya che. ane loka upara vijaya karavAthI tyAM sudhI regAdika ane jarAvasthA vigere je saMyamane dhAraNa karavAmAM pratibaMdhaka che. te A zarIrane AvIne gheratA nathI. tenAM pahelAM AtmakalyANa mATe saMcamanuM ArAdhana karI levuM joIe.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre chAyA - alpaM ca khalu AyuSkAmahaikeSAM mAnavAnAm / tadyathA - zrotraparijJAnaiH parihIyamAnaiH, cakSuH parijJAnaiH parihIyamAnaiH, ghrANaparijJAnaiH parihIyamAnaiH, rasanaparijJAnaiH parihIyamAnaiH, sparzaparijJAnaiH parihIyamAnaiH, abhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya tataH sa ekadA mUDhabhAvaM janayati // 2 // TIkA - alpaM = stokaM, 'ca' zabdena dIrghAyuSkaparigrahaH / khalu zabdo'vadhAraNe, 'Ayu: pUrva kRtakarmabhogArthamaiti= samAgacchatItyAyuH / yadvaiti = samAgacchati-svakRtakarmaprAptanarakAdigatisthitajantoH pratibandhakatAmityAyuH bhavasthitihetuH karma pudgala'puJjamityarthaH / Ayurhi sukhaduHkhAdhAraM dehasthitaM jIvaM tattadgatau dharati / uktaJca - " dukkhaM na dei AU, na viya suhaM dei causuvi gaIsu / dukkhasuhANAdhAraM, dharai dehadviyaM jIvaM // 1 // " 'chAyA - duHkhaM na dadAtyAyurnApi ca sukhaM dadAti catasRSvapi gatiSu / duHkhasukhAnAmAdhAraM, dharati dehasthitaM jIvam / / iti / 30 . isa saMsAra meM kitaneka manuSyoM kI Ayu alpa hai, pUrNa Ayu- ko bhogate hue bhI jaba yaha prANI vRddhAvasthA saMpanna hotA hai taba isakI - indriya apane viSaya ke grahaNa karane meM asamartha ho jAtI hai, cakSuindriya rUpa ke dekhane meM kSINa zaktivAlI ho jAtI hai, ghrANa-indriya sugaMdhadurgandha ke bodha karane se vimukha ho jAtI hai, rasanA - indriya 5 prakAra ke rasAsvAdanarUpa apane kArya se zithila bana jAtI hai aura sparzana-indriya bhI 8 prakAra ke sparza ko batalAne meM akSama ho jAtI hai / isa prakAra 'pratyeka indriyA~ jaba isa avasthA meM apane 2 kartavya se vimukha ho jAtI haiM, taba yaha prANI usa avasthA meM kartavyAkartavya ke jJAna se 'zUnya ho jAtA hai / S A sasAramA keTalAka manuSyonI Ayu echI che. pUrNa Ayune bhAgavata chatAM paNa jyAre te prANI vRddhAvasthAsaMpanna thAya che tyAre tenI zrotra indriya potAnA viSaya grahaNa karavAmAM asamartha bane che. cakSuindriya, rUpa dekhavAmAM kSINazaktivALI thAya che. prANaindriya suga dha durgaMdhanA medha karavAmAM vimukha thaI jAya che. rasanA-indriya pAMca prakAranA rasAsvAdana rUpa potAnA kAryathI zithila banI jAya che ane sparzIna--indriya paNa ATha prakAranA sparzI batAvavAmA akSama thAya che. A prakAre pratyeka indriya jyAre A avasthAmAM peAta-petAnA kAryathI vimukha thAya che tyAre A prANI A avasthAmA kartavyAkatavyanA jJAnathI zUnya thAya che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 2 129 - atra ca saMyaminaH kadAcinmohanIyodayAdajJAnalobhAdisamudayAdAtmadoSAdvA saMyame cAratirAvibhUtA tasyA nirasanaM, tathA ye'pi viSayiNo'lpamadhikaM vA kAlaM saMyamamanupAlyApi pUrvoktadoSeNa mohodayAtsaMyame zaithilyaM prApnuvanti teSAM saMyame dRDhatA, viSayeSu cAdRDhatA yathA bhavettathA''ha ' araiM' ityaadi| ____ saMyamI ko kadAcit moha ke udaya se yAajJAna evaM lobhAdi kisI kaSAya ke udayase athavA apane hI kisI doSa ke vaza se saMyama meM jo aratibhAva utpanna ho jAtA hai usako jaise. bhI dUra kiyA jA sake; tathA jo zabdAdi viSayoM meM lolupI bane hue haiM aura saMyama kA pAlana bhI kara rahe haiM ve usa saMyama ko alpakAla taka yA adhika samaya taka pAlana karake bhI pUrvokta doSa se athavA mohake udaya se saMyama meM zithila bana jAte haiM ve saMyama meM zithila na banane pAveM arthAt saMyama meM unakI dRr3hatA hI banI rahe tathA viSayoM kI ora se unakI Asakti ghaTe-isI bAtakA varNana isa dvitIya uddeza meM sUtrakAra karate haiM'araiM ityaadi| ____ athavA-cAritra ko aMgIkAra karane ke liye jinakI icchA jAgRta to ho cukI hai parantu moha ke udaya se unake mana meM abhI taka aratibhAva vidyamAna hai, evaM jinhoMne cAritra ko dhAraNa to kara liyA hai parantu usake dhAraNake bAda lobhAdi se kisI 2 samaya unheM usase aratibhAva bhI paidA ho jAtA hai, usa samaya unheM kyA karanA cAhiye? isIkA nirU saMyamane kadAcita mohanA udayathI ajJAna ane lebhAdi koI kaSAyanA udayathI athavA pitAnA keI dejanA vazathI saMyamamAM je aratibhAva utpanna thAya che, tene jema tema paNa dUra karavAmAM Ave, ane je zabdAdi viSayamAM lupI banelAM che ane saMyamanuM pAlana kare che teo saMyamanuM a5 kALa sudhI agara adhika samaya sudhI pAlana karIne paNa pUrvokta deSathI athavA mohanA udayathI saMyamamAM jeo zithila banI jAya che teo saMyamamAM zithila banI na jAya arthAt saMyamamAM teonI daDhatA banI rahe ane viSayenI taraphathI teonI zyAsAta ghaTa mA vAtanu vA na 2 mIna dezamA sUtrA2,4re cha:-'araI' tyAla, ane cAritrane aMgIkAra karavA mATe jenI IcchA jAgRta banelI che paraMtu mehanA udayathI tenA manamAM hajI sudhI aratibhAva mojuda che ane jeoe cAritrane dhAraNa karI lIdhuM che paraMtu lIdhA pachI lobhAdithI kaI kaI samaya tene temAM aratibhAva pedA thAya che. te vakhate teNe zuM karavuM joIe tenuM nirUpaNa 17
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre yadvA samutpadyamAnarucerapi mohodayAdatirjAyate, kasyacicca cAritragrahaNAnantaraM lobhAdinA kadAcidaratibhavati tadA kiM kartavyamityAha - ' arai' ityAdi / 130 mUlam - araI AuTTe se mehAvI khaNaMsi mukke // sU0 1 // chAyA - aratiMm Avarteta sa medhAvI kSaNe muktaH // 0-1 // TIkA- ' arati ' - mityAdi, saH kRtacAritragrahaNo medhAvI parijJAtaniHsArasaMsAraH san ' aratim ' ramaNaM = ratiH saMyame dhRtistasyAbhAvo'ratistAM paJcAcArapaNa karate hai- ' araI ' ityAdi / jisane saMsAra kI asAratA jAna lI hai aura cAritra ko bhI aMgIkAra kara liyA hai vaha aratibhAva ko dUra kare to kSaNa bhara meM mukta ho jAve | cAritra ko jisane aMgIkAra kara liyA hai usakA yaha dharma hai ki vaha kitane bhI parISahoM aura upasargoM ke utpanna hone para bhI apane cAritra dharmakA nirdoSa rIti se pAlana kare / parantu jaba taka kaSAyoM kA pUrNatayA vinAza nahIM ho jAtA, taba taka jIva se isa prakAra kI pravRtti nahIM hotI hai / kyoMki jisa cAritrakA yahAM para varNana kiyA jA rahA hai vaha kSAyopazamika hai, kSAyopazamika cAritra tabhI hotA hai jaba cAritra mohanIya karma ke 21 prakRtiyoM meM se sarvaghAti prakRtiyoM ke kucha sparddhakoM kA - anantAnanta karma vargaNAoM ke samudAyakA eka sparddhaka hotA hai unakAudayabhAvI kSaya ho tathA kucha sarvaghAtisparddhakoM kA sadavasthArUpa upazama ho evaM dezaghAtiprakRtikA udaya ho / isa avasthA kA nAma kSAyopazama hai / yA jInna uddezabhA sUtrAra are che - " araI " ityAhi. jeNe sa'sAranI asAratA jANI che, ane cAritrane paNa aMgIkAra karela che te atibhAvane dUra kare te kSaNabharamAM mukta thaI jAya. cAritrane jeNe aMgIkAra karela che tene e dharma che ke keTalA paNa pariSaheA ane upasa utpanna thAya te paNa potAnA cAritradharmanuM nirdoSa rItithI pAlana kare, paraMtu jyAM sudhI kaSAyAnA pUrNa vinAza nathI thatA tyAM sudhI jIvathI tevA prakAranI pravRtti thatI nathI, kAraNa ke je cAritranu A ThekANe varNana ApavAmAM Avyu che te kSAyeApazamika che. kSAyeApazamika cAritra tyAre ja thAya che--jyAre cAritra mAhanIya kanI 21 prakRtiethI sa`ghAtI prakRtionA thoDAM spaddhakonA anantAnanta karma vaNAonA samudAyanA eka spadaka thAya che. tenA uddayabhAvI kSaya thAya tathA thADA sarvaghAti spakonA sadyavasthArUpa upazama thAya ane dezaghrAti prakRtinA uddaya Aya. A avasthAnuM nAma kSAyeApazama che, EUR
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ _131 adhya0 2. u. 2 viSayAruciM kaSAyasaMsargotpannAM mAtA-pitR-kalatra-mitrAdyutpAditAm Avarteta=nivatayet , viSayAbhiSvaGge ratisattve saMyame cAratirbhavati, tathA ca kaNDarIkasadRzasya saMyamino narakAdigatirjAyate, viSaye ratyabhAve saMyame ratirutpadyate, tathA ca puNDarIkasadRzasya sadgatirbhavati / saMyame ratiM vidadhAnasya na kimapi duHkha parAbhavati, uktaJca__ isa dazAmeM dezaghAti prakRti kA to udaya rahatA hai| yaha cAritra kA bigAr3a nahIM krtii| kintu jinakA upazama huA hai-ve yadi nimitta pAkara udaya meM AjAtI haiM to ve avazya 2 cAritra meM jIva ko aratibhAva yA usase bhraSTa kara detI haiN| isI bAta ko lakSya meM rakhakara sUtrakAra saMyamI jana ko kahate haiM ki-'arati Avateta' iti saMyamadhArI medhAvI saMyama meM arati ko dUra kre| saMyama meM dhRti dhAraNa karanA-isa kA nAma rati hai, rati kA abhAva arati hai, pA~ca AcArakA pAlana karanA saMyama hai| isa viSaya meM saMyamI janako kaSAyoM ke saMlaga se athavA mAtApitA-mitra-strI Adi ke saMsargase aratibhAva paidA ho sakatA hai| TIkAkAra isa para apanA abhiprAya prakaTa karate hue kahate haiM ki-bAta bhI ThIka hai, kyoM ki viSayoM meM abhiSvaMga (Asakti) rUpa rati ke sadbhAva hone para saMyamameM aratibhAva jIvoM ko utpanna ho jAtA hai, parantu medhAvI muni saMsAra kI asAratA ko bhalI bhAMti jAnatA hai to usakA kartavya hai ki vaha aratibhAva ko dUra kare, nahIM to kaMDarIka kI taraha use naraka gAmI honA paDegA, aura saMyama meM rati karane se puNDarIka kI taraha use A dazAmAM dezaghAti prakRtine te udaya rahe che, te cAtrine bigADa karatI nathI, paraMtu jene upazama thayela che te kadAca nimitta banIne udayamAM AvI jAya che te te avazya ja cAritramAM jIvane aratibhAva agara tenAthI bhraSTa kare che. A vAtane lakSamAM rAkhIne sUtrakAra saMyamI janane kahe che ke - 'ararti Avarteta' saMyamadhArI medhAvI sayamamA matine 2 42. saMyamamA dhRti dhAraNa karavI, tenuM nAma rati che. ratine abhAva arati che. pAMca AcAranuM pAlana karavuM saMyama che. A viSayamAM saMcamI janane kaSAyonA saMsargathI athavA mAtA-pitA-mitra-strI AdinA saMsargathI aratibhAva pedA thaI jAya che tyAre TIkAkAra A vAta para pitAne abhiprAya pragaTa karatAM kahe che ke-vAta paNa ThIka che. kAraNa ke viSayamA AsaktirUpa ratine sadbhAva thevAthI saMyamamAM aratibhAva jIvane utpanna thAya che. paraMtu meghAvI muni saMsAranI asAratAne bhalIbhAMti jANe che. tethI tenuM kartavya che ke te aratibhAvane dUra kare, nahIM te kaMDarIkanI mAphaka tene narakaMgA thavuM paDaze, ane saMyamamAM rati karavAthI puMDarIkanI mAphaka tene
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 132 AcArAgasUtre " kSititalazayanaM vA, prAntabhaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA, duSTadurbhApitaM vA / mahati phalavizeSe, nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre, duHkhamutpAdayanti " // 1 // " taNasaMthAranisaNNo'vi muNivaro naharAgamayamoho / jaM pAvai muttisuha, taM katto cakavaTTI vi" // 1 // chAyA-tRNasaMstAranipaNNo'pi munibaro nssttraagmdmohH|| yatmAmoti muktisukhaM tatkutazcakravartyapi // 1 // iti, kimadhikena / sadgatikA lAbha hogaa| jIvoM ko arati kA kAraNa duHkha hotA hai| parantu saMyama ko nirdIpa rIti se pAlana karanevAle ko koI bhI duHkha nahIM hotA hai| yadi kisI prakAra ke karmodaya se use duHkha bhI A paDe to vaha duHkha usa jIva ko saMyama meM aratibhAva kA kAraNa nahIM hotA hai / yahI bAta nIce likhe zlokase prakaTa kI hai, jaise kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM thA, __ sahajaparibhavo vA duSTadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSa nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti // 1 // phira bhI-" taNasaMthAranisapaNo vimunivaro ntttthraagmymoho| jaM pAvai bhuttisuhaM, taM katto cakkavaTTI vi||1||" saddagatine lAbha thaze jene aratinA kAraNe dukha thAya che, paraMtu saMyamane nirdopa rItithI pAlana karavAthI kaI paNa dukha thatu nathI kadAca koI prakAranA karmodayathI tene dukha paNa AvI paDe che te du kha te jIvane sayamamAM arati bhAvanuM kAraNa thatu nathI, e vAta nIce lakhelA zlekathI pragaTa karI che- " kSititalazayanaM vA, prAntabhaikSAzanaM vA, . sahajaparibhavo vA, duSTadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe, nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre, duHkhamutpAdayanti" // 1 // phirabhI-" taNasaMthAranisaNNo vi muNinivaro ntttthraagmymoho| jaM pAvara muttisuha, taM katto cakkavaTTI vi" // 1 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u 2 mohanIyakSayopazamenAdhigatacAritrasya kadAcitpunarmohanIyodayAdaratirutpannA, tasyAH kSayArthamupadizyata-iti tAtparyam / __nanvanenAratimate medhAvina upadezo, yazca medhAvI sa parijJAtabhavasvarUpa eva bhavati, tasmiMzcAratimattvasyAsambhavAcchAyAtapayoriva sahAnavasthAnarUpavirodhasattvAnmedhAvitvAratimattvayoH kathamekatra sthitiH ? / uktazva isakA bhAva yahI hai-ki bhUmi para sonA, antaprAnta bhikSA kA sevana karanA cAhe, koI tiraskAra kare, cAhe duSTa khoTe 2vacana bhI kaheM, to bhI jina sAdhu puruSoM kI pravRtti uttama phala ke lAbha karane meM sAvadhAna hai unake liye ina bAtoM se mana meM aura zarIra meM koI bhI kaSTa nahIM hotA hai| "taNasaMthAranisaNNo" ghAsakI zayyA para baiThe hue rAgamadamoha rahita muni nivRttibhAvase jisa sukhakA anubhava karatA hai usa prakAra ke sukha kA anubhava ratnasiMhAsana para baiThA huvA cakravartI bhI nahIM kara sakatA // 1 // __ zaMkA-cAritra mohanIya karmake kSayopazama se cAritra kI jise prApti ho cukI hai aura phira bAda meM cAritramohanIya kI kisI eka prakRti ke udaya se usameM jise aratibhAva ho gayA hai aise aratibhAvayukta medhAvI ke liye ApakA yaha upadeza ki- gRhIta-cAritra meM aratibhAva ko dUra kare" lAgU hotA hai| parantu jo medhAvI hai vaha to saMsAra ke svarUpa kA jAnakAra hI hotA hai, usameM aratipane kA sadbhAva to asaMbhava hI hai / kyoM ki jilA prakAra chAyA aura Atapa-dhUpa kA ekajagaha eka sAtha ene bhAva e che ke-bhUmi upara suvuM, anta prAnta-bhikSA sevana karavI, bhale kaI tiraskAra kare ane duSTa beTA beTA vacana paNa bole te paNa je sAdhupurUSa uttama phaLane lAbha karavAmAM sAvadhAna che tene AvI vAtothI manamAM bhane zarIramA 5 aTa yatu nathI, "taNasaMthAranilaNNo" ghAsanI zayyA para beThelA, rAga mada moha rahita muni nivRtti bhAvathI je nirlobhatApa sukhano anubhava kare che te sukhano anubhava ratnasiMhAsana upara beThele cakavatI paNa karI zakatA nathI. 1 che zaGkA-zaritramAInIya bhanA kSayopazamathI -yAritranI ne prApti thayesI che, ane pachI cAritra mohanIyanI keI eka prakRtinA udayathI temAM jene aratibhAva thaye che evA aratibhAvayukta medhAvI mATe Apane e upadeza-"gRhItacAritramAM aratibhAvane dUra kare" lAgu thAya che. paraMtu je meghAvI che te te saMsAranA svarUpane jANakAra hoya che, temAM aratipaNunI saddabhAvane te asaMbhava ja che, kAraNa ke je prakAre chAyA ane taDakAne eka jagyAe ekI sAthe rahevuM
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 AcArAgasUtre "tajjJAnameva na bhavati, yasminnudite vibhAti raaggnnH| __ tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum // 1 // " iti / mohagrahagrahilo'jJAnI saMyame'rati, viSayAbhipvaGge kAminyAdau rati ca karoti, medhAvI tu yathA hastI laghudRkSe ghaSaNaM na karoti tathaiva tucche kAminyAdau ratiM na vidadhAti, kathaM tarhi prakRte medhAvino'ratisambhavo virodhasattvAditi cenna / rahanA viruddha hai, usI prakAra medhAvitva kA aura aratimattva kA bhI eka jagaha eka sAtha rahanA viruddha hI hai| phira ina donoM kA eka jagaha yugapat kahanA kaise saMbhava ho sakatA hai ? yahI yAta anyatra bhI kahI hai" tajjJAnameva na bhavati, yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti shkti,-dinkrkirnnaagrtHsthaatum||1||" iti| vaha jJAna jJAna hI nahIM hai ki jisa ke udita hone para rAgAdigaNakA sadbhAva rahe / kyA sUrya ke udaya hone para bhI aMdhakAra raha sakatA hai ? kabhI nahIM // 1 // jo moha rUpI grahase unmatta ho rahe haiM-aise ajJAnI jIva hI saMyama meM arati aura zabdAdi viSayoM meM rati kiyA karate haiM / parantu jo medhAvI hote haiM-ve jisa prakAra hAthI eka choTe vRkSa se gharSaNa nahIM karatA usI prakAra saMsAra ke tuccha padArthoM meM bhI rati nahIM karate / kintu unakI unameM arati aura saMyama meM rati rahatI hai| phira yahAM para medhAvI ko arati hone kA saMbhava kaise kahA ? azakya che te prakAre meghAvitvane aratibhAvane paNa eka jagyAe sAthe rahevuM virUddha ja che, pachI e bannenu eka jagyAe joDANa kahevuM kevI rIte saMbhava thaI zake, A vAta bIjI jagyAe paNa batAvI che ke - " tajjJAnameva na bhavati, yasminnudite vibhAti rAgagaNa / tamasa kuto'sti zakti-dinakarakiraNAgrata sthAtum" // 1 // te jJAna jJAna ja nathI ke jenA udaya thavAthI rAgAdigaNane sadbhAva rahe, sUrya udaya thavAthI zu aMdhakAra rahI zake che ? kadi nahi 1 | je moharUpI prahathI unmatta thaI rahela che evA ajJAnI jIva ja sayamamAM arati ane zabdAdi viSamAM rati kare che paraMtu je medhAvI hoya che te jema hAthI nAnA vRkSathI gharSaNa karatuM nathI te prakAra sasAranA tuccha padArthomAM rati nathI karatA paNa tenI temA arati ane saMyamamAM rati ja rahe che. vaLI A ThekANe medhAvIne arati hevAne saMbhava paNa kema hoya.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 madhya0 2. u. 2 anena ca samadhigatacAritrasyopadezaM pradAtukAma suutrkaarH| cAritraM prati jJAnasya hetutayA jJAnarUpakAraNAbhAvAcAritrakAryAsatvaM sarvasammataM, na punaratra jJAnAratyovirodhaH sambhavati, kintu ratyaratyorvirodhAcAritramohanIyodayAtsaMyame bhavatyevAratijJAnAjJAnayoreva virodhAt , na saMyamAratijJAnayovirodha iti prakRte'pi medhAvino'ratisattve virodhAbhAvAt / saMyamAratinivRttasya kiM bhavatItyAha 'kSaNe' iti, paramastokaH kAlaH kSaNastatra mukto bhavati / ___ uttara-cAritra ke prati jJAna hetu hotA hai, jJAna rUpa kAraNa ke abhAva meM cAritra rUpa kAryakA abhAva rahatA hai, yaha saba mAnate haiN| yahAM para jJAna meM aura arati meM virodha kA kathana nahIM kiyA hai kintu rati aura arati kA virodha hone se cAritra mohanIya ke udaya se saMyama meM arati hotI hai| jJAna aura ajJAna meM hI virodha hai saMyama meM arati kA aura jJAna kA koI virodha nahIM hai| isaliye medhAvI hone para bhI saMyama meM arati kA sadbhAva hotA hai| isa meM kisI prakArakA virodha nahIM hai| TIkAkAra kA yaha abhiprAya hai ki jisane cAritra-saMyama aMgIkAra kara liyA hai vaha yadi jJAnI hai to bhI use cAritra mohake udya se usameM aratibhAva utpanna ho sakatA hai| kyoMki cAritra ke prati jJAna hetu-kAraNa hai, jahAM kAraNa kA abhAva hai vahAM kAryakA bhI abhAva hotA hai jaba jJAna rUpa kAraNa kA sadbhAva hI nahIM hai taba usake kArya rUpa cAritra kA sadbhAva kaise ho sakatA hai ? nahIM ho sktaa| isaliye use jJAnasaMpanna honAhI caahiye| uttara-cAritrane prati jJAna hetu hoya che. jJAnarUpa kAraNanA abhAvamAM cAritrarUpa kAryane abhAva rahe che, e badhA mAne che. A ThekANe jJAnamAM ane aratimAM virodhanuM kathana nathI karyuM. paNa rati aratine virodha hovAthI rimohanIyanA udayathI saMyamamAM arati thAya che. jJAna ane ajJAnamAM ja virAdha che. saMyamamAM aratine ane jJAnane kaI virodha nathI mATe medhAvI hovA chatAM paNa saMyamamAM aratine sadbhAva thAya che tethI kaI prakArane AmAM virodha nathI. TIkAkAro e abhiprAya che ke jeNe cAritra-saMyama aMgIkAra karela che te rAnA che te paNa tene cAritramohanA udayathI temAM aratibhAva utpanna thaI zake che. kemake cAritranA prati jJAna hetu-kAraNa che, jyAM kArAno abhAva che tyAM kAya no paNa abhAva thAya che. jyAM jJAnarUpa kAraNane sadbhAva ja nathI tyAM kAryarUpa cAritrane saddabhAva kevI rIte hoI zake? bIje nathI enA mATe tene jJAnasaMpanna thavuM ja joIe. tene aratilAla ha
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 AvArAGgasUtre usake arati bhAva utpanna hone meM kauna virodha AtA hai ? sahAnavasthAlakSaNasAtha meM nahIM rahane rUpa virodha vahIM para hotA hai jo paraspara meM virodhI hote haiM, jaise zIta aura uSNa / ye paraspara meM virodhI haiM inakA eka-sAtha eka jagaha rahanA nahIM ho sakatA / prakRta meM jJAna aura ajJAna, rati aura arati ye paraspara virodhI do dharma haiM inakA bhI eka jagaha avasthAna ( rahanA) nahIM ho sktaa| gRhIta - cAritra meM rati jJAnapUrvaka hogI ataH vaha jJAnAvaraNIya ke kSayopazama ke sAtha cAritra mohanIya ke kSayoparAma kA kArya hai aura arati jJAnAvaraNIya ke kSayopazama ke sAtha cAritra mohanIya ke udaya kA kArya hai / udaya meM aura kSayopazama meM bar3A bhArI antara hai, eka kSayopazama kA kArya hai- eka udaya kA kArya hai / ataH ye dono - rati aura arati - paraspara virodhI bAteM yugapat ekatra nahIM raha sakatIM / zaMkA - rati aura arati ye cAritra mohanIya ke bheda svarUpa nokaSAya ke kArya haiM inheM kSayopazama aura udaya janya kaise kahate haiM ? uttara - zaMkA ThIka hai / vahAM para rati aura arati jo nokaSAya ke udaya se mAnI gaI haiM unase inameM bheda hai / yahAM para rati zabda kA vAcyArtha cAritra ko nirdoSa rUpa se pAlana karane kI bhAvanA aura tada thavAbhAM yo virodha bhAve che? sahAnavasthAnarUpa sAthai nahi rahevA 35 vidhi tyA ja thAya je parasparamAM virodhI heAya che. jema ThaMDI ane garamI e parasparamAM virodhI che tenu ekI sAthe eka jagyAe rahevu khanI zakatuM nathI. prakRtamA jJAna ane ajJAna, rati ane arati, e paraspara virodhI e dharma che tenu paNa eka jagyAe avasthAna ( rahevuM ) khanI zakatuM nathI, lIdhelAM cAritramAM rati jJAnapUrvaka ja thaze. mATe te jJAnAvaraNIyanA kSayApazama sAthe cAritra mAhanIyanA kSAyeApazamanuM kArya che ane ati jJAnAvaraNIyanA kSayApazama sAthe cAritra mAhanIyanA udayanuM kArya che, uddayamAM ane kSApazamamAM ghaNuMA ja aMtara che, eka kSayeApazamanuM kAya che eka uyanuM kArya che mATe e banne--rati ane arati paraspara virodhI vAta yugapat ekatra rahI zakatI nathI. zaMkA-rati bhane bharati me cAritramohanIyanA lehasvapa nouSAyanu kArya che tene layeApazama ane uddayajanya kema kahe che? uttara--zA kIka che tyAM je rati ane ati je kaSAyanA udayathI mAnela che tenAthI emAM bheda che. A ThekANe rati zabdanA vAcyA cAritranA nirdoSa rUpathI pAlana karavAnI bhAvanA ane tanukUla pravRtti che, ane atino
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0 2. u. 2 137 yadvA - ApalAtIyArthe saptamI, kSaNena= stokakAlena a i u R lR - ityevaM rUpapaJcahnasvAkSaroccAraNasamakAleneti yAvat ; yathAkhyAtacAritre samyagrato mukto bhavati, saMyamasya samyakparipAlanAtsvalpakAlenaiva mokSabhAgI bhavatIti bhAvaH // 01 // nukUla pravRtti hai, aura aratikA artha yaha hai ki liye hue saMyama ke pAlana karane meM pramAda ko nahIM haTAnA - yahA tahA pravRtti karanA / nokaSAya ke udaya se jo rati aura arati hotI hai ve rAga aura dveSa ke vAcaka haiM / ataH pUrvokta kathana nirdoSa hai / jisako saMyama meM arati nahIM hai usako kyA hotA hai ? vaha kahate haiM- ' kSaNe ' iti / jise saMyama meM arati nahIM hai vaha kSaNa meM mukta ho jAtA hai / atyanta sUkSmakAla ko kSaNa kahate haiM / kSaNa, kAla kA sabase choTA hissA hai isase sUkSma kAla kA aura koI aMza nahIM hai / saMyama meM vaha zakti hai ki jIva ko eka kSaNa meM mukti prApta karA detA hai| IMdhana ko jisa prakAra agni jalAtI hai usI prakAra saMyama bhI karmarUpI IMdhana ko bhasma kara isa jIva ko eka kSaNa meM zuddha kara detA hai / athavA - 'kSaNe mukta: ' yahAM para ArSavAkya hone se tRtIyA ke artha meM saptamI vibhakti samajhanI cAhiye / tathA ca ' kSaNena muktaH ' isa prakAra parivartana hone se eka kSaNa ke dvArA mukta ho jAtA hai, yaha artha e che ke-lIdhelA saMyamanuM pAlana karavAmAM pramAdane nahi cheDatA te. ADI avaLI pravRtti karavI. nAkaSAyanA udayathI je rati ane ati thAya che te rAga ane dveSanu vAcaka che mATe pUrvokta kathana nirdoSa che. jene saMyamamAM Arita nathI tene zuM thAya che? te kahe che-- jene saMyamamAM arita nathI te kSaNamAM mukta thAya che. atyanta sUkSma kALane kSaNa kahe che kSaNa kALanA badhAthI nAnA hissA che mATe sukSma kALanA mItte kAi aMza nathI. saMyamamA te zakti che ke jIvane eka kSaNamAM mukti prApta karAvI Ape che. agni lAkaDAne je prakAre khALe che te prakAre nayama paNa karmarUpI idhanane bhasma karI A jIvane eka kSaNamAM zuddha karI nAMkhe che. arthamAM sAtamI vibhakti samajavI joie, parivartana hAvAthI eka kSaNathI mukta thai athavA 'kSaNe mukta' mA TheAye mArSa vAkSya hovAthI zrIcha vilatinA ane kSaNena mukta.' yA prAre jAya che. e artha thAya che, teno 1
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 AcArAGgasUtre ye cAritraviSayAratimantaste caturgatikasaMsAre duHkhasAgaramagrAzcetastataH paribhramantIti drshyti-'annaannaae'-ityaadi| mUlam-aNANAe puThThAvi ege niyahAMta, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo samuTThAya laddhe kAme abhigAhai, aNANAe muNiNo paDilehaMti, ettha mohe puNo puNo sannA no havvAe no pArAe // suu02|| ___ chAyA--anAjJayA spRSTA apyeke nivartante, mandA mohena pAhatAH, aparigrahA bhaviSyAmaH, samutthAya labdhAn kAmAnabhigAhate, anAjJayA munayaH pratyupekSante, atra mohe punaH punaH sannA no havyAya no pArAya // mU0 2 // ___TIkA-'anAjJaye '-tyAdi, AjJA-jJAnAcArAdipravRttirUpo jinAdezaH, tadviparItA anAjJA, tayA spRSTAH parIpahopasagaizcalitacetasaH, ekekaNDarIkaprabhRtayo artha hotA hai / isa kA bhAva yaha hai ki yathAkhyAta cAritra meM jaba isa jIva kI rati-ramaNa-ho jAtI hai taba yaha 'a i u kala' ina pA~ca hasva akSaroM ke uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya mAtra meM siddha gati ko prApta kara letA hai arthAt-saMyama ko nirdoSa rIti se pAlane se thoDe hI kAla meM yaha jIva muktikA lAbha kara letA hai||suu0||1|| jinakI cAritra meM rati nahIM hai ve isa caturgatirUpasaMsAra sAgara meM duHkhoM kI ananta bojhe ko jhelate hue itastataH bhramaNa karate rahate haiN| isa bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiM 'aNANAe' ityAdi / jJAnAcArAdikoM meM pravRtti karane rUpa jo jinendra bhagavAn kA Adeza hai usakA nAma AjJA hai isase viparIta bhAva e che ke yathAkhyAta cAritramAM jyAre A jIvanI rati-ramaNa thAya che, tyAre ta 'a i u R la.' - pAMya 25 yakSarAnA ayyA291 42vAmA 28mo samaya lAge che teTalA samaya mAtramAM siddhagatine prApta karI le che arthAt yamane nirdoSa rItithI pALavAthI thoDA ja kALamAM te jIva muktine lAbha karI le che ke sU0 1 che jenI cAritramA rati nathI te A caturgatirUpa saMsAra sAgaramAM duHkhanA anaMta bojane uThAvatA AhItahIM bhramaNa kare che, e vAtane sUtrakAra pragaTa kare che aNANAra ' tyAhi mAnAyarAbhi pravRtti 42135 2 minendra bhagavAnane Adeza che tenuM nAma AjJA che, tenAthI viparIta pravRtti anAjJA che,
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 31 TIkArtha:-sUtra meM "appaM ca " yahA~ para jo "ca" zabda hai usase dIrgha Ayu kA bhI grahaNa hotA hai / " khalu" zabda avadhAraNa- nizcaya, artha meM AyA hai / pUrvakRta karma ke bhogane ke liye jo jIvoM ko prApta hotA hai vaha Ayu hai athavA jisake dvArA jIva eka gati se dUsarI gati ko prApta karatA hai vaha Ayu hai athavA apane dvArA kiye gaye karma ke anusAra prApta narakAdi gati meM rahanevAle jIva ko jo apanI sthiti taka aura dUsarI gati meM na jAne deve vaha Ayu hai / athavA - aJjali meM rahe hue jala kI taraha jo pratikSaNa hAsa ko prApta ho vaha Ayu hai / ina tamAma vyutpattiyoM dvArA yahI niSkarSa nikalatA hai ki jo karmapudgalapuJja isa jIva ko prApta hue bhava meM roka rakhe vaha Ayu hai / kyoM ki sukha duHkha kA AdhArabhUta aura deha meM rahane vAle jIva ko Ayu ho usa 2 gati meM apane udayaparyanta roke rahatA hai / Ayu karmajIva ko cAroM hI gatiyoM meM na to duHkha detA hai aura na vaiSayika sukha hI detA hai / kintu jo jIva jisa gati ke Ayu ko bAMdha kara usa paryAya kA bhoga karatA hai sukha duHkha ke AdhArabhUta usa jIvako vaha usa gati meM usa vivakSita paryAya meM roke rakhatA hai / " TIDaartha:-sUtrabhAM " appaM ca yA Age? "ca." zabda che tenAthI dIrgha Ayu aDaNa thAya che "khalu" zabda avadhAraNa- nizcaya -arthamAM bhAvyA che. pUrvakRta karma bhogavavAne je jIvane prApta thAya che te Ayu che, athavA je dvArA jIva eka gatithI bIjI gatimAM jAya che te Ayu che, athavA peAtAnA dvArA karelA karmAnusAra prApta narakAdi gatimAM rahevAvALA jIvane je peAtAnI sthiti sudhI mIjI gatimAM na javAde te Ayu che, athavA alimAM rahelAM pANInI mAphaka je pratikSaNa ghaTatu jAya che te Ayu che. AvI tamAma vyutpattiyA dvArA e niSkarSa nikaLe che ke je karma pudagalapuMja A jIvane prApta thaelA bhavamAM rokI rAkhe te Ayu che, kAraNake sukha-duHkhanA AdhArabhUta ane dehamAM rahenAra jIvane Ayu ja te te gatimAM peAtAnA udayapanta rokI rAkhe che, Ayukata jIvane cAre gatimAM duHkha ane vaiSayika sukha nathI ApatuM paNa je jIva je gatinI Ayune bAMdhIne te paryAyanA bhAga kare che. sukha duHkhanA AdhArabhUta te jIvane te gatimAM vivakSita paryAyamAM rokI rAkhe che,
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 2 mandAH-jaDA anavagatakartavyavivekA iti yAvat , mohena-ajJAnena mithyAtvamohanIyena vA, prAdRtAH sarvato'vaguNThitA mohAzliSTAtmAna iti yAvat , 'api'zabdasya nivartanta ityanena sambandhaH, sakalasAvadhavirati rUpAlsaMyamAnnivartante, apinizcayena, prAptacAritro'pi mohanIyodayena parIpahopasargAvirbhAvAtparidhRtasAdhuvepo'pi bhraSTacAritro bhvtiityrthH| pravRtti anAjJA hai| isa anAjJA se jo spRSTa haiM arthAt jo parISaha aura upasargoM ke Ane para caJcalacitta ho jAte haiM-gRhIta cArina meM aratibhAva rakhanevAle bana jAte haiM ve kaMDarIka Adi kattayAMkartavya-vivekazUnya manuSya ajJAna athavA mithyAtva mohanIya se sarvathA yukta hote hue usa cAritra se avazya bhraSTa ho jAte haiN| sUtra meM 'api' zabda nizcaya artha meM prayukta huA hai| isakA saMbaMdha 'nivartante' isa kriyA ke sAtha hotA hai / jisane sarvasAvadyanivRttirUpa cAritradharma ko prApta kara liyA hai-aisA vyakti yadi moha ke udayase parISaha aura upasarga ke Ane para apane cAritra se vicalita ho jAtA hai to use cAritrabhraSTa hI samajhanA cAhiye arthAt vaha bhraSTacAritrI hai| aise vyakti apane ko sAdhu ke veSa se susajita kara logoM kI dRSTi meM sAdhupane kA DhoMga racate haiN| yadyapi inake antaraMga meM usa veSa se jarA sI prema nahIM hotA hai to bhI bAhya meM ve apanI pravRtti isa prakAra se pradarzita karate haiM-ki jaise ye sacce A anAjJAthI je spaSTa che arthAt je pariSaha ane upasargone AvavA para caMcala thaI jAya che. lIdhelA cAritramAM aratibhAva rAkhavAvALAM banI jAya che te kaMDarIka Adi kartavyA-kartavya vivekazUnya manuSya ajJAna athavA mithyAtva mohanIyathI sarvathA yukta hovAthI te cAritrathI avazya bhraSTa thaI jAya che. sUtramA 'api ' 206 nizcaya arthamA prayuta yo cha tena ca 'nivartante ' mAyA sAthe thAya che, reze sarvasAvadhanivRtti35 yAtri dharmane prApta karI lIdhA che te mANasa kadAca mehane udayathI parivahu ane upasarga AvavAthI pitAnA cAritrathI vicalita thAya che te tene cAritra braNa ja samajavo joIe. arthAt te bhraSTacAritrI che. evI vyakti pitAne adhunA vepathI susajita karI lokonI daSTimAM sAdhupaNAno Dhaga race che, jo ke tenA aMtaraMgamAM te vevathI jarA paNa prema hoto nathI te paNa bAdhama ne petAnI pravRtti A prakArathI pradarzita kare che ke te sAce nidrA che. vAtane
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAGgasUtre asAdhavo'pi svAtmAnaM sAdhuM manyamAnAH kiM kurvantItyAha - ' aparigrahA ' - iti aparigrahAH pari- sarvato mUrcchAbhAvena gRhyata iti parigrahaH, avidyamAnaH parigraho yeSAmityaparigrahAH = nirgranthA vayaM bhaviSyAma iti daNDizAkyAdayo'vasannapArzvasthAdayo vA samutthAya = sAdhuveSaM cAritraM ca gRhItvA tato labdhAn = prAptAn kAmAn= zabdAdiviSayAn abhigAhante saMzrayante / atra mUle ArpakhAdekavacanam / atra 'aparigrahA' iti paJcamamahAvratopAdAnAdavaziSTAni cakhAri mahAvratAnyapi vijJeyAni, aparigrahe sarveSAmantarbhAvAt / R40 nirgrantha haiM / isI bAta kA khulAzA 'aparigrahAH ' isa pada se sUtrakArane kiyA hai / jo mUrchAbhAva se grahaNa kiyA jAtA hai usakA nAma parigraha hai / yaha parigraha jinake vidyamAna nahIM hai-ve aparigraha hai / daNDI zAkyAdika athavA avasanna pAsatthAdika 'hama nirgrantha haiM athavA Age calakara nirgrantha ho jAyeMge' isa abhiprAya se sAdhuveSa ko aura cAritra ko grahaNa kara usakI ADa se apanI vaiSayika vAsanA kI tRpti karate haiM / inakI isa prakAra kI bAhya pravRtti dekhakara loga dhArmika bhAvanA se unakI hara eka prakAra se sevA karate haiM, jisa vastu kI unheM AvazyakatA hotI hai usakI pUrti karate rahate haiM / isa sAdhupane ke bahAne se unheM jo kucha bhI milatA hai sirpha ve usase apanI vaiSayika vAsanA kI hI pUrti karate rahate haiM vAstavika sarvasAvadya virati rUpa cAritra kA AcaraNa unase dUra hI rahatA hai / isI bAta kI puSTi 'samutthAya labdhAt kAmAn abhigAhante ' isa paGkti se sUtrakAra ne kI hai / sarvasAvadya - viratirUpa cAritra ko prApta " sAso 'aparigrahA. ' A pahathI sUtrAre yo che ? bhUrchAlAvadhI aNure che tenu nAma parigraha che A parigraha jene vidyamAna nathI te aparigraha che na'DI zAkayAki ane avasanna pAsasthAki ' ame nigrantha chIe ' * athavA AgaLa cAlIne nigrantha thaI jazuM ' A abhiprAyathI sAdhuveSa ane cAritrane grahaNa karI tenI ADathI pAtAnI vaiyika vAsanAnI tRpti karI le che. tenI A prakAre mAhya pravRtti dekhIne leAka dhArmika bhAvanAthI tenI dareka prakArathI sevA kare che. je vastunI tene AvazyakatA hAya tenI pUrti karatA rahe che, A sAdhupaNAnA bahAnAthI je kaI paNa maLe che phakta tenAthI peAtAnI vaiyika vAsanAnI ja pUrti kare che vAstavika sarvasAvadyaviratirUpa cAritranuM AcaraNa tenAthI dUra ja rahe che. yA vAtanI puSTi 'samutthAya labdhAn kAmAn abhigAhante A paMktithI re kahyu` che. sarvAMsAvadyaviratirUpa cAritrane prApta karavAne mATe khAdya ane 3
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 2 karane ke liye bAdha aura Abhyantara kAraNoM kI jarUrata hotI hai| bAhya kAraNa se itanA kAma nahIM banatA jitanA antaraMga se| cAritra ko aMgIkAra karane meM yadyapi upAdAna kAraNa AtmA hai parantu ina do bAlA Abhyantara kAraNoM se upAdAna meM vaha zakti AjAtI hai ki jisase use apane liye hue saMyama meM rati evaM saMsAra-zarIra aura bhogoM meM arati svataH AjAtI hai| prakRta meM yahA~ cAritramohanIya kA upazamAdika antaraMga kAraNa hai aura paMcendriyoM ke viSayoM se sarvathA ciratibhAva kI jAgRti bAhya kAraNa hai| jaise agni aura dhUma kI (paraspara aniyati) viSama vyApti hai usa prakAra samyak cAritra ke sAtha antaraMga kAraNa cAritra mohanIya ke upazama kI viSama vyApti nahIM hai-arthAt paraspara samaniyata haiM, jahAM para cAritramohanIya kA upazamAdi hai vahAM para niyama se samyak cAritra hai aura jahAM para samyak cAritra hai vahAM para niyama se cAritra mohanIya kA upazamAdi hai| isa prakAra samyaka cAritra aura cAritra mohanIya ke upazamAdikoM kI samavyApti (paraspara liyati) hai| parantu antaraMga meM cAritra mohanIya ke upazamAdika ke abhAva meM jo bAtha meM sarva-sAvadyavirati rUpa cAritra kI sattA mAlUma par3atI hai-vaha Abhyantara kAraNonI jarUrata hoya che. bAhA kAraNothI ATaluM kAma nathI banatuM jeTaluM attaraMgathI. cAritranA aMgIkAra karavAmAM yadyapi upAdAna kAraNa AtmA che paraMtu A be-bAhya, Abhyantara-kAraNathI upAdAnamAM te zakti AvI jAya che ke jenAthI tene pitAne mATe saMyamamAM rati ane saMsAra zarIra ane bhegamAM arati ApameLe Ave che. prakRtimAM ahIMA cAritrahanIyane upazamAdika aMtaraMga kAraNa che, ane pAMce IndriyanA viSayothI sarvathA viratibhAvanI jAgRti bAhya kAraNa che, jemAM agni ane dhUmanI (paraspara aniyati) viSama vyApti che te prakAre samyakUcAritranI sAthe aMtaraMga kAraNe cAritramohanIyanA upamanI viSama vyApti nathI. arthAta paraspara samaniyata che. jyAM cAritramehanIyana upazamAdi che tyAM niyamathI samyakUcAritra che. ane jyAM samyakUcaritra che tyAM niyamathI cAritramehanIyane upazamAdi che. A prakAre saccAritra ane cAritramohanIyanA upazamAdikonI sama vyApti (paraspara niyati che) paraMtu antaraMgamAM cAritra mehanIyanA upazamAdikanA abhAvamAM je bAhyamAM sarvasAvadya viratirUpa cAritranI sattA mAlama paDe che te kevaLa eka Dhaga che. te Dhaga ulTa
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre kevala eka DhoMga hai| vaha DhoMga ulTA jIva ko karmabandha kA kAraNa hotA hai| aise vyakti cAritra kA DhoMga raca kara usakI ADa meM apane viSayakaSAyoM kI hI puSTi kiyA karate haiM / yadyapi sUtra meM 'aparigraha' isa zabda se kevala pAMcaveM mahAvrata kA hI grahaNa batalAyA hai parantu avaziSTa cAra mahAvratoMkA bhI isI eka pada se grahaNa ho jAtA hai| isI prakAra jo vAstavika rUpa se aparigrahI nahIM haiM kintu parigrahatyAga kA DhoMga racate haiM, usIse yaha bhI samajha lenA cAhiye ki jo vAstavika rUpase ahiMsAdimahAvratadhArI nahIM haiM, kintu ahiMsAmahAvratI Adi hone kA DhoMga karate haiM, ve kevala lokoM kI pratAraNA karane ke lie hI apanI aisI pravRtti karate haiN| dravyaliGgI sAdhuoM kI pravRtti isI DhaMga kI hI hotI hai| inake AtmA meM usa samakitajyoti kA bilakula hI prakAza nahIM hotA hai ki jisake sadbhAva se mahAvatoM meM samyakpanA AtA hai| inake upara ke mahAvata haiN| jisa prakAra naTa aneka veSoM ko dhAraNa karatA huA bhI antaraga meM una 2 veSoMke pariNAmoM se sarvathA zUnya rahatA hai usI prakAra ye dravyaliGgI bhI bAhya meM mahAvratI honekA kevala eka DhoMga hI kiyA karate haiM usase unakI aatm| jIvane karmabaMdhanuM kAraNa thAya che, evI vyakti cAritrane DhoMga racIne tenI mAma potAnA viSaya pAyonI puSTi 42 cha, yadyapi sUtramA 'aparigraha' A zabdathI kevaLa pAcamA mahAvratanuM ja grahaNa batAvyuM che paraMtu avaziSTa cAra mahAvratanuM paNa ema eka padathI grahaNa thAya che. A prakAre je vAstavika rUpathI aparigrahI nathI paNa parigrahatyAgane Dhaga race che. tenAthI e paNa samajI levuM joIe ke je vAstavika rUpathI ahiMsAdi mahAvratadhArI nathI paNa ahiMsA-mahAvratI Adi hovAne TaeNga kare che teo kevaLa lekenI prasAraNa karavA mATe ja pitAnI evI pravRtti kare che. vyaliMgI sAdhuonI pravRtti A DhabanI hoya che. tenA AtmAmA samakita tine bilakula ja prakAza nathI hoto ke jenA sadubhAvathI mahAvatemAM samyakupaNu Ave. tenA uparanA mahAvate che je prakAre naTa aneka veSane dhAraNa kare che paNa aMtaraMgamA te te tenA pariNAmethI sarvathA zUnya rahe che, te prakAre e dravyaliMgI paNa bAhyathI mahAvatI hovAne kevaLa eka Dhaga ja kare che, jenAthI tene AtmA bilakula rajita thatuM nathI, bhale tenI pravRttithI bAhya jana ajita thAya, paraMtu tene AtmA svataH tadanukULa pravRttithI zUnya hovAthI bilakula
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 2 143 taditthaM dravyaliGgino naTA iva te hiMsAmRSA'dattAdAnAdinA lokAn vnycynti| te punastallAbhAya pravRttA bhvntiityaah-'anaajnyye'-ti| ___ anAjJayA bhagavadAjJAbahirbhUtayA svacchandamatyA munayaH muniveSadhAriNaH, zabdAdikAmopAye pratyupekSante pravartante kAmabhogaviniviSTacittA bhavantItyarthaH / atra asmin kAmabhogAsaktirUpe mohe, dravyamohe-madyAdau, bhAvamohe saMsAre'jJAne bilakula hI raMjita nahIM hotI hai| bhale hI inakI pravRtti se bAhya jana raMjita nahIM hotI hai, bhale hI inakI pravRtti se bAhAjana raMjita ho jAveM, parantu inakA AtmA svataH tadanukUla-pravRtti se zunya hone se bilakula bhI raMjita nahIM ho pAtA hai; hiMsA, jhUTha, corI Adi AtravoM meM hI inakA antaraGga lAlasAyukta banA rahatA hai| isIle ye lokoM ko Thagate rahate haiM / aisI pravRtti inakI kyoM hotI hai? isa kA kAraNa batAte hue sUtrakAra kahate haiM ki-'anAjJayA munayaH pratyupekSante' mahAtratoM ko dhAraNa karane kA DhoMga ye loga isI liye karate haiM ki ye bhagavadAjJA se bahirbhUta haiM / bhagavAna kI AjJA-grahaNa kiye hue mahAvatoM ko antaraGga kI sacI lagana ke sAtha pAlane kI hai| pAMca AtravoM kA navakoTi se tyAga kiye vinA unakA zuddha pAlana nahIM ho sakatA hai| jo isa prakAra kI AjJA se bahirbhUta haiM aura "jo hama kahate haiM vaha satya evaM zuddha hai" isa prakAra kI svacchandra pravRttizAlI haiM ve muni veSadhArI sAdhu zabdAdika pAMca indriyoM ke viSayoM meM pravRtta rahate haiN| " atra mohe punaH punaH saMjJA no havyAya no pArAya" moha do prakAra kA hai-eka dravyamoha paNa raMjita thato nathI. hisA, jaTha, cerI, Adi AzramAM ja tenI aMtaraMga lAlasA banI rahe che jethI te lekene ThagatA rahe che. evI pravRtti tenI kema thAya che tenuM kAraNa batAvatAM sUtrakAra kahe che ke - __'anAzayA munayaH pratyupekSante ' mAnatAne dhA264 42vAnA in te 4 e mATe kare che ke-teo bhagavaduAjJAthI bahirbhata che. bhagavAnanI AjJA bahaNa karelA mahAvatene aMtaraMganI sAcI lAgaNIthI pALavAnI che. pAMca AzravinA nava keTithI tyAga karyA vinA tenuM pAlana thatuM nathI. je A prakAranI AjJAthI bahirbhata che ane "je ame kahIe chIe te satya ane zuddha che" A prakAranI svachaMda pravRttizAlI che te suniveSadhArI sAdhu zabdAdika pAMca ghAndrayAna viSayomA pravRtta rahecha. 'atra mohe puna puna. sannA no havyAya no pArAya' meha be prakArano che-eka dravyameha ane bIjo bhAvamoha, madyAdika dravyaha
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre 3 ca punaH punaH atyantaM muhurvA sannAH viSayAbhilASiNo mUDhA nimagnAH santo no havyAya, havyaM gArhasthyaM prakAmakAmabhogitvaM tasmai, pAraH saMyamastasmai tadarthaM na bhavati, naitallokAya na paralokAya ca, na te gRhasthA nApi munayo, yathA madhyenadinimagnAste na kathamapi pAraM gantuM zaknuvanti, api tu nimajjantyeva, tathaiva te bhavantItyarthaH, ye paridhRtasAdhuvevAH kAmopAyeSu sajjante te na gRhasthA nApi munayo vA bhavitumarhantIti tAtparyam / adRDhacittAnAM muniveSadhAriNAM pUrva hiraNya-suvarNa-dhana-dhAnya-gRha-gRhiNI --putra-mitrAdeH parityaktatayA na gRhasthatvaM, cAritrasya samyagaparipAlanena vAntAbhilASitayA nApyanagArakhamupapadyata iti bhAvaH // sU0 2 // aura dUsarA bhAvamoha / madyAdika dravyamoha hai, saMsAra evaM ajJAna bhAvamoha hai / kAmabhogoM meM AsaktikA nAma moha hai| ina bhogoM kI AsaktimeM jIva kI pravRtti ajJAna se hotI hai| kAmabhogoM kI pravRtti ko uttejanA sadyAdika ke sevana se jIvoM ko milatI hai| isaliye unheM dravyamoha kahA hai| viSayAbhilASI mUDha jIva isa moha meM atyanta athavA vAraMvAra pravRtti karate hue na to yatheccha kAmabhogAdi bhoga sakate hai aura na saMyama hI pAla sakate haiN| jaise nadI kI majhadhAra meM nimagna huA prANI na isa pArakA rahatA hai aura na usa pAra kA rahatA hai, usI prakAra aise prANI na isa loka ke rahate hai aura na usa loka ke hI rahate haiMna ve sacce gRhastha hI bana pAte haiM aura na sacce muni hii| nadI kI majhadhAra meM nimagna prANI jisa prakAra majhadhAra meM hI DUba jAtA hai, usI taraha se ye prANI bhI sAdhuveSa chor3akara viSayoM meM lavalIna bana bIca che, sasAra ane ajJAna bhAvaha che. kAmagomAM Asakti tenuM nAma meha che, te bheganI AzaktimAM jIvanI pravRtti ajJAnathI thAya che. kAmagonI pravRttine uttejanA madyAdikanA sevanathI jIvene maLe che, mATe tene dravyameha kahyo che, viSayAbhilASI mUDha jIva A mehamAM atyaMta ane vAraMvAra pravRtti karavA chatAM paNa nathI yatheccha kAmogAdi bhegavI zakatA, ane nathI saMyamanuM pAlana karI zakatA jema nadInI majhadhAramAM nimagna thayela prANI nathI A pAra jaI zakatuM ke nathI te pAra jaI zakatuM. e prakAre AvA prANuM,nathI A lekanA rahetA agara nathI paralekanA rahetA nathI teo sAcA gRhasthI banI zakatA, ane nahi sAcA muni nadInI majhadhAramA nimagna prANI jema majhadhAramAM ja DubI jAya che te prakAre A prANI paNa sAdhuveSa choDIne viSamAM lavalIna
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 2 145 ye ratiM zabdAdiviSaye cAratiM vidadhAnAste kIdRzA bhavantIti darzayati' vimuttA' ityAdi / 4 mUlam - vimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo, lobhamalobhena durguchamANe lade kAme nAbhigAhai, viNAvi lobhaM nikkhassa esa akamme jANai pAsai, paDilehAe nAvakakhai, esa aNagAri-tti paccai // sU0 3 // chAyA- -vimuktA hu te janA ye janAH pAragAminaH, lobhamalobhena jugupsamAno labdhAn kAmAnnAbhigAhate, vinApi lobhaM niSkramya eSaH akarmA jAnAti pazyati pratyupekSya nAvakAGkSati eSaH anagAra iti procyate / / 0 3 // TIkA- 'vimuktA' ityAdi, 'pAragAminaH ' pAro muktistaddheturjJAnadarzanacAritrANyapi pAraH kAryakAraNayorabhedAt, tena pAraM mokSaM taddhetuzca jJAnAdikaM gantuMmAptuM hI meM laTakate rahate haiM, na ve sAdhu hI haiM aura na gRhastha hI / saMyama pAlana karane meM jinake citta meM dRr3hatA to hai nahIM, parantu muni kA veSa dhAraNa kara liyA hai, hiraNya - suvarNa, dhana-dhAnya, gRha - gRhiNI putra - mitrAdika kA munavrata dhAraNa karane ke pahile tyAga bhI kara diyA hai ataH gArhasthika jIvana ke liye upayogI vastu kA unake pAsa sadbhAva na hone se na unameM gRhasthatA hai, aura cAritra kA samyak rIti se pAlana nahIM karane kI vajaha se munipanA hI hai | sU0 // 2 // jo saMyama meM rati evaM zabdAdi viSayoM meM arati karate haiM, ve kaise hote haiM ? isa bAta kA khulAzA karate haiM ( vimuttA hu te jaNA' ityAdi / kAryakAraNa meM abheda-vivakSA hone se banI vacamAM ja laTakatA rahe che. nathI te sAdhu che agara nathI te gRhasthI. saMyama pALavAmAM jenA cittamAM draDhatA che ja nahi, paraMtu munino veSa dhAraNa purI sIdhA che. Dizeya-suvarNaM dhana-dhAnya, gRDa - gRhiNI putra- bhitrAhino bhunivrata dhAraNu karavA pahelAM ja tyAga karela che mATe gRhasthI jIvana mATe upayogI vastuno sadbhAva na heAvAthI nathI tenAmAM gRhasthIpaNuM ane A cAritrane samyak rItithI pAlana nahi karavAthI munipaNuM paNa nathI u sU02 u je saMyamamAM rati ane zabdAdi viSayAmAM ati kare che te kevA hAya che? teno khulAsA 13 che. 8 vimuttA hu te jaNA' tyAhi--arya aramAM alehavivakSA hovAthI yAra 19
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre zIlaM yeSAM te pAragAmino ye janA mumukSavaste vimuktA vividhabhAvanayA dravyato vittaparivArasaMsargeNa, bhAvato viSayakaSAyAditaH pratisamayaM mucyamAnA mokSyamANA vA vimuktAH hu-nizcayena bhavantIti smbndhH| vimuktAH kutaste bhavantItyAha'loma'-miti 'lobhaH' lobhamohanIyodayena paravastugrahaNecchA, tam alobhena= pAra zabda kA artha mukti tathA-mukti ke kAraNabhUta samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra hai| isa pAra ko prApta karane kA jinakA svabhAva hai ve pAragAmI kahe jAte haiN| jo mumukSu haiM ve aneka prakAra kI sAMsArika bhAvanAoM se rahita hote haiM / 'vimukta' isa pada meM 'vi' upasarga aura 'mukta' aise do zabda haiN| 'vi' kA artha aneka prakAra kI bhAvanA hai / 'mukta' zabda kA artha dravya aura bhAva se rahita honA hai 'hu' zabda kA artha nizcaya hai| arthAt jinako mukti prApta karane kI icchA hotI hai aise prANI niyamataH dravya se-dhanAdika evaM parivAra ke saMsarga se tathA bhAvase-viSayakaSAyAdikoM se pratisamaya rahita hote haiN| lobhamohanIya ke udaya se paravastu ke grahaNa karane kI icchA kA nAma lobha hai| isase viparIta aloma hai| 'jugupsamAna' zabda kA artha jItane vAlA, yA nigraha karane vAlA hai| vimukta hone meM yaha hetugarbhita vizeSaNa hai| isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki ve vimukta isaliye haiM ki unhoMne lobha ko saMtoSa se nigRhIta kara diyA hai| zabdano artha mukti ane muktinA kAraNabhUta samyagdarzana, samyajJAna ane samya cAritra che A pArane prApta karavAne jene svabhAva che te pAragAmI kahevAya che. je mumukSu che te aneka prakAranI sAMsArika bhAvanAothI rahita hoya che. vimukta' mA 54mA 'vi 'no artha mane prAranI bhAvanA cha. 'mukta' shhn| artha dravya ane bhAvathI rahita thavuM "du zabdane artha nizcaya che. arthAt jene mukti prApta karavAnI IcchA thAya che e prANI niyamata dravyathI-dhanAdika ane parivAranA saMsargathI, tathA bhAvathI-viSayakaSAyAdikothI pratisamaya rahita thAya che. lobhamehanIyanA udayathI paravastune grahaNa karavAnI IcchA tenuM nAma lobha cha tathA viparIta soma cha. 'jugupsamAna' zanno artha chatAvAsA mane nigraha karavAvALA che. vimukta havAmAM te hetagarbhita vizeSaNa che tethI e niSkarSa nIkaLe che ke te vimukta eTalA mATe che ke teoe lobhane saMtoSathI nigRhIta are che
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 2 20 tadviruddhena santoSeNa jugupsamAnaH = nindan, sUtre'smin pUrvaM bahuvacanaprasaGge'trA - gre'pi sarvatraikavacanaM tu jAtyekatvavivakSayA samarthanIyam / lobho hi saMsAragartapAtane prathamo gaNyate / lobhastu jIvasya vimohanamAkulIkaraNamiti yAvat, lubdho sUtra meM pahile bahuvacana kA prayoga kiyA hai, bAda meM jo sarvatra eka vacana kA prayoga huA hai vaha jAti kI apekSA se samajhanA cAhiye / paravastu ko apanAne kI icchA lobhamohanIya ke udaya se jIvoM ko hotI hai / lobha do prakAra kA hai - eka bAdaralobha, dUsarA sUkSmalobha / bAdaralobha kA sadbhAva Agama meM 9veM guNasthAna taka, tathA sUkSmalobha kA sadbhAva 10veM guNasthAna taka prakaTa kiyA hai / isaliye jabataka Age 2 ke guNasthAnoM kI prApti nahIM huI hai taba taka aise jIvoM ko lobha kA udaya rahatA hI hai, ataH jaba lobha kA udaya hai to usakA kArya bhI vahAM honA cAhiye ? isa zaMkA kA nirAkaraNa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki- 'lobham alobhena jugupsamAnaH ' ve jIva lobhakaSAya ko saMtoSa se jItate haiM / mumukSu jIva paravastu ke lAbha se AkRSTa evaM alAbha se asaMtuSTa nahIM hote / lobha kA nirAkaraNa karate hue TIkAkAra kahate haiM ki-jIvoM ko saMsArarUpI gaDDhe meM girAne kA sarvaprathama kAraNa lobha mAnA gayA hai jo jIvoM ko AkulitapariNAmI banA detA hai| lubdhaka rAta-dina vyAkula hI sUtramAM pahelAM bahuvacananA prayoga karela che bAdamAM je satra eka vacanano prayoga thayela che te jAtinI apekSAthI samajavu joI e. paravastune apanAvavAnI icchA lAbhamohanIyanA uddayathI thAya che. lAbha me aAranA che. kheDa mAharasola, jIne sUkSmasAla. bAdaralAbhanA sadbhAva AgamamAM mA guNasthAna sudhI, tathA sUkSmalAbhanA sadbhAva 10mAM guNasthAna sudhI pragaTa karela che, mATe jyAMsudhI AgaLa AgaLanA guNasthAnonI prApti nathI thai tyAM sudhI evA jIvAne lAbhanA uddaya rahe ja che, mATe jyAre lobhanA uya che te tenuM kArya paNa tyAM hovu joIe ? A zaManuM nirAmraNu 4ztA sUtraara uhe che -' lobham alobhena jugupsamAnaH te jIva lAbhakaSAyane satASathI jIte che. mumukSu jIva paravastunA lAbhathI AkRSTa ane alAbhathI asaMtuSTa thatAM nathI. , lAbhanuM' nirAkaraNa karatAthakA TIkAkAra kahe che ke-jIvAne sasArarUpI khADAmAM paDavAnuM' sarva prathama kAraNa lAbha ja che. lAbha jIvAne AkulitapariNAmI banAvI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 AcArAgasUtre hi rAtrindivaM samAkula evAvatiSThate, 'kadA kutaH kathaM kutra dhanAdikaM lapsye' ityAzAgrasto durlaca parvatamapi lilayiSati, apArapArAvAramapititIti, durgamagirikunjeSu vaMbhramIti, nijavAndhavanikaramapi mimArayiSati, durgamamapi jigamipati, bahu bhAraM vAvahIti, duHsahAM kSudhamapi soDumicchati, pApaM cikIrSati, kulazIlajAtidhairyANi ca parijihAsati, kimadhikena ? ajJAnAndhakArAhatAyAM lobharAtrau prANAtipAtAdidopataskarairAtmadhanaM luNThayati, cittamahAraNye mohAndhakAre lobhapizAcaM nrttyti| lobhAkulitacetA hi jale jIrNapatramiva, vAyau laghutRNamiva, gagane zaranmegha ivetastataH saMsAre paribhramati / lobhino janasya sakalo'pi guNo doSAyate / lubdho hi sarvApadAspadaM bhavati, uktaJcabanA rahatA hai| vaha 'kisa samaya kahAM se kaise dhanAdika kA arjana karU~gA' isa AzA se prerita ho durlaghya parvatAdikoM ko bhI pAra karane kI icchA rakhatA hai, apAra samudra ko bhI tairane kI bhAvanA rakhatA hai, durgama-pahAr3I jhAr3iyoM meM bhI bhramaNa karane kI kAmanA karatA hai, apane bAMdhavoM ko bhI mArane kA manoratha karatA rahatA hai, jahAM koI nahIM jA sakatA aise bhayaMkara sthAna meM bhI jAne kI cAhanA karatA hai, bahuta bhArI bojha ko bhI hotA hai, duHsaha kSudhA ko bhI sahana kara letA hai, pApa karane ke liye bhI utArU ho jAtA hai, apane kula, zIla, jAti aura dhairya ko maukA par3ane para chor3ane ke liye kaTibaddha ho jAtA hai| adhika kyA kahA jAya? ajJAna rUpI andhakAra se acchAdita isa lobharUpI mahArAtri meM yaha jIva Atmadhana ko prANAtipAtAdikapAparUpI coroM se sadA curAtA rahatA hai| de che. lubdhaka gata divasa vyAkuLa ja banI rahe che, "kayA vakhate kyAre kevI rIte dhanAdikanu arjana karU" AvI AzAthI prerita thaI oLaMgI na zakAya tevA parvatone paNa pAra karavAnI IcchA kare che, apAra samudrane taravAnI paNa bhAvanA rAkhe che, durgama-pahADI jhADIomAM paNa bhramaNa karavAnI IcchA rAkhe che, pitAnA bhAIone paNa mAravAnA manoratha seve che, jyA keI jaI zakatuM nathI tevA bhayaMkara sthAnamAM javAnI paNa hiMmata kare che, ghaNA bhAre bojA paNa uThAve che, dusaha bhUkhane paNa sahana karI le che, pApa karavAne mATe paNa taiyAra thaI jAya che, pitAnuM kuLa, zIla, jAti ane dhairyane paNa vakhata maLatA choDavAne taiyAra thaI jAya che. adhika keTaluM kahevuM - ajJAnarUpI aMdhakArathI AcchAdita A bharUpI mahArAtrimAM A jIva Atmajanane prANAtipAtAdikapAparUpI cerethI
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 AcArAgasUtre ___ puruSasyAyurvizudiva kSaNabhaGguraM, tailarahito dIpo yathA svalpenaiva kAlena nAzameti tathA''yurapi tattadbhavasambandhibhogyakAbhAve svalpenaiva kAlena samAptimupagacchati / Ayurhi jalataraGgamiva, jalasthitenduprativimvamiva, vidhudiva dhartumazakyaM bhavatItyAyupo'lpatvaM mAnavAnAmityabhiprAyameva manasi nidhAya darzayati-"iha ekeSAM mAnavAnAmalpamAyuSkam / atrakepAmiti kathanena saMyamarahitAnAM sAvadhAnuSThAnena dIrghamapyAyuralpamiva bhavati, tathaiva saMyaminAM ca svalpamapyAyuniravadyAnuSThAnena dIrghA jisa prakAra tailase rahita dIpaka thoDe hI samaya meM vujha jAtA hai usI prakAra Ayukarma bhI tattadbhavasambandhI karma pugaloM ke abhAvase thoDese hI kAlameM samApta ho jAtA hai| jisa prakAra jalakI taraGga aura pAnImeM prativimbita candramA kA pratibimba, athavA bijalI lAkha prayatna karane para bhI nahIM sthira kiye yA ThaharAyI jA sakatI haiM usI prakAra tattadbhavasambandhI AyukI samApti hone para use eka kSaNa bhI phira nahIM baDhAyA yA ThaharAyA jA sktaa| isI abhiprAya ko cittameM dhAraNa kara sUtrakArane-"iha ekeSAM mAnavAnAm alpam AyuSkam" yaha kahA hai| aba isI bAtako spaSTa karate haiM yahAM para kitaneka manuSyoM kA jo Ayu alpa kahA gayA hai usase yaha samajhanA cAhiye ki jo manuSya rAta-dina sAvadyakAryoM ke anuchAnameM hI lavalIna ho rahe haiM-saMyamabhAvase rahita haiM una manuSyoM kA dIrghakAlika Ayukarma bhI usa anuSThAnase alpa jaisA ho jAtA hai, tathA saMyamI jIvoM kA alpa bhI Ayukarma niravadya anuSThAnase dIrgha jaisA ho T jevI rIte tela vagarano dI thaDAja samayamAM bujhAI jAya che te prakAre Ayukama paNa tabhavasaba dhI karmapudgalenA abhAvathI thoDA ja kALamAM samApta thAya che jemAM pANInuM mejI, ane cadramAne pANImAM paDato pratibimsa, athavA vijaLI lAkha prayatna karavA chatA paNa sthira karAtI nathI tevI rIta tatta6bhavasaMbaMdhI AyunI samApti thavAthI te eka paNa kSaNa rekI agara vadhArI zatuM nathI. 21 maliprAya zittamA dhAraNa 4 sUtrare " iha ekepAM mAnavAnAm alpam AyuSkam " ma adhuM che. ve 2 vAtane spaSTa 42 cha A jagyAe keTalAka manuSyanI je Ayu alpa kahevAmAM AvI che tethI ema samajavAnuM che ke je manuSya rAtadina sAvadya kAryonA anuSThAnamAM ja racelA rahe che, saMyamabhAvathI rahita che tevA manuSyanA dIrghakAlika Ayukarma paNa A anuSThAnathI TuMkA jevA thaI jAya che, tathA saMyamI jInA TukA paNa Ayuka*
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhya0 2. u. 2 " lobhena buddhizcalati, lobho janayate tRpAm / tRpA? duHkhamAmoti, paratreha ca mAnavaH // 1 // " iti / atra lobhamalobhena jugupsamAnaH, iti kathanAt pradhAnAntyaparityAgapradarzanena 'prAdhAnyena vyapadezAH' iti niyamAt krodhAdInAmapi heyatA pradarzitA / anyaApi proktammoharUpI aMdhakAra se yukta lobhI jIva cittarUpI gahana jaMgala meM lobharUpI pizAca ko sadA nacAtA rahatA hai| jisa taraha jala meM jIrNapatra itastataH cakkara kATA karatA hai, vAyu ke jhokoM meM laghutaNa jisa prakAra uDatA rahatA hai, AkAza meM zaratkAlIna meghamAlA jaise yahAM se vahAM. vahAM se yahAM ghUmA karatI hai, usI prakAra lobhAkulitacittavAlA prANI bhI saMsAra meM yahAM vahAM bhamatA rahatA hai| lobhI jana ke samasta guNa doSa rUpa meM hI pariNata ho jAte haiN| jaise kahA hai__ "lobhena buddhizcalati, lobho janayate tRSAm / __ tRSArto duHkhamApnoti, paratreha ca mAnavaH" // 1 // lobha se buddhi calita ho jAtI hai, lobha tuSNA ko paidA karatA hai, tRSNA se pIDita prANI isa loka meM aura paraloka meM duHkhoM ko pAtA hai // 1 // sUtra meM lobhakaSAya ko saMtoSa se nigraha karane kA jo kathana kiyA gayA hai vaha eka upalakSaNa hai, isase krodha, mAna, mAyA kA bhI hamezAM luTAva rahe che. meharUpI aMdhakArathI yukata lebhI jIva cittarUpI gahana jagalamAM lobharUpI pisAcane hamezAM nacAvate rahe che. jevI rIte pANImAM jIrNapADA ahIMtahIM cakakara pharyA kare che, vAyunI laharemAM laghu tRNa jema uDatA rahe che, AkAzamAM zaratakAlIna meghamAlA ahIMthI tahIM ane tahIMthI ahIM jema ghumyA kare che te prakAre lebhAkulita cittavALA prANa paNa saMsAramAM AMhI tahIM bhamyA kare che, lobhI jananA samasta guNa doSarUpamAM ja pariNana yAya . ma yuche "lomena buddhizcalati, lobho janayate tRpAm tapAtoM dukhamApnoti, paraha ca mAnavaH" // 1 // bhathI buddhi calita thAya che. lobha tRSNane pedA kare che. tRpAthI pIDita prANu A lokamAM ane paralokamAM duHkhane pAme che te 1 che sUtramAM lobhaSAyane saMtoSathI nigraha karavAnuM je kathana karavAmAM AvyuM che te eka upalakSaNa che. tethI krodha, mAna, mAyAno paNa pitapotAnAM pratipakSI
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 " trividhaM narakasyedaM, dvAraM nAzanamAtmanaH / kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetatrayaM tyajet " // 1 // ' lobhaM santoSeNa jaye ' - dityAzayena lobhamalobhenetyuktam, lobhAdIn kena kena jayedityAha dazavaikAlike--" uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyamajjavabhAveNa, lohaM saMtosao jiNe " // gAthA 38 // AvArAGgasUtre apane 2 pratipakSI bhAvoM se nigraha karanA samajha lenA cAhiye / kyoMki lobha kI taraha mumukSuoM ke liye ve krodha Adi bhI heya haiN| cAra kaSAyoM meM antima kaSAya lobha hai / usake tyAga ke upadeza se krodhAdi kA tyAga karanA svataH siddha ho jAtA hai / kahA bhI hai - trividhaM narakasyedaM dvAraM nAzanamAtmanaH / kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetattrayaM tyajet // isa zloka se anyatra bhI kAma, krodha evaM lobha ko naraka kA dvAra evaM apane nAza kA kAraNa batalAyA hai / zaMkA - lobha ko jisa taraha se saMtoSa se jItA jAtA hai usI prakAra krodhAdikaSAyoM ko jItane ke liye kina 2 bhAvoM kI jarUrata hotI hai ? uttara - dazavaikAlika sUtra meM ina kaSAyoM ko jItane ke liye ina bhAvoM ko prakaTa kiyA hai bhAvAthI nigraha karavAnuM samajI levu joI e. kAraNa ke lobhanI mAphka mumukSuene mATe krodha mAna Adi paNa heya che. cAra kaSAyAmAM atima SAya lobha che. tenA tyAganA upadezathI krodhAdikano tyAga karavA svata. siddha thaI jAya che, udhu pazu che 66 trividhaM narakasyedaM, dvAraM nAzanamAtmanaH / kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetattrayaM tyajet // 1 // A zlokathI anyatra paNa kAma krodha ane lobhane narakanuM dvAra ane pAtAnA nAzanu kAraNa batAvyu che, zakA--lobhane jema satApathI jItAya che tema krodhAdri kaSAyAne jItavA kayA kayA bhAvAnI jarUrata hAya che ? uttara--dazavaikAlika sUtramA A kaSAyAne jItavA mATe e bhAvAne pragaTa karyAM che
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ * adhya0 2. u. 2 chAyA - upazamena hanyAtkrodha, mAnaM mArdavena jayet mAyAmArjavabhAvena, lobhaM santoSato jayet // iti krodhAdInAM caturNAM tyAgopAyaH pradarzitaH, asantoSarogasya lobhaparityAga evauSadhamiti, uktaJca - " yathA''hAraparityAgo, jvaritasyauSadhaM matam 1 lobhasyaivaM parityAga, - stvasantoSasya bheSajam " // 1 // " uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyamajjavabhAveNa, lobhaM saMtosao jiNe // " upazama se krodha ko, mArdava- namrabhAva se mAnako, Arjava mAyA ko aura saMtoSa se lobha ko jItanA cAhiye / asantoSarUpI roga kA auSadha lobhaparityAga hai / kahA bhI hai bhAva se C "" 'yathA''hAraparityAgo - jvaritasyauSadhaM matam / lobhasyaivaM parityAga, stva santoSasya bheSajam // 1 // jaise rogI ke jvara ko naSTa karane ke lie AhAra kA parityAga davA kA kAma karatA hai usI taraha se asantoSa ko naSTa karane ke lie lobha kA parihAra bhI uttama oSadhi kA kAma detA hai / isa kathana se yaha siddhAnta bhalIbhAMti puSTa ho jAtA hai ki jo lobhAdikoM ko unake pratipakSI saMtoSAdikoM ke dvArA naSTa kara dete haiM ve hI vAstava meM pAragAmI haiM / aise vyakti prApta hue kAmabhogoM meM nahIM phasate / isI bAta kI puSTi " lavdhAn kAmAn 111 " uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyamajjavabhAveNa, lobhaM saMtoSao jiNe " // upazamathI krodhane, mAva--namra bhAvathI mAnane, A vabhAvathI mAyAne ane saMtASathI lobhane jItAya che. asASarUpI rAganu oSadha lAbhaparityAga cheuche " " yathA''hAraparityAgo - jvaritasyauSadhaM matam / lobhasyaivaM parityAga, - stvasantoSasya bheSajam " // 1 // jema rAgInA jvarane naSTa karavA mATe AhArano parityAga davAnu kAma kare che te prakAre asatAne naSTa karavA mATe lobhano parihAra paNa uttama auSadhInuM kAma Ape che. A kathanathI e siddhAnta bhalIbhAMti puSTa thAya che ke--je lobhAkrikone tenA pratipakSI satASAdikAnA mAraphata naSTa kare che te ja vAstavamAM pAragAmI che. evI vyakti prApta thayela kAmAgejhamAM phasatI nathI, se vAtanI puSTi 'lagdhAn kAmAn nAmigAite ' meM ayuddezathI sUtrAre
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAGgasUtre sarvathA ye lobhAdIn saMntoSAdinA jayanti ta eva pAragAmino bhavantIti tAtparyam / tataH kimityAha - labdhAn = samadhigatAn kAmAn = kAmabhogAn nAbhigAhate na zrayate, yo hi parityaktalobhAdistaM kAmAdayaH kadAcidapi na parAjayanta iti bhAvaH / ko'pi kenApi hetunA parihInalobhAdiH kRtacAritragrahaNo bhavati, kadAcitpunarlobhodayastasya cetasi syAttasya deyatAmadarzanAya, yazca sarvadaiva lobhAdirahitaH saMyamaM gRhNAti sa evAnagAra iti pratipAdanAya cAha - 'vinApI ' - tyAdi, eSaH = lobhamalobhena nindan lobhaM=pUrvoktaM vinA'pi = lobharAhityenA'pi niSkramya = cAritraM gRhItvA akarmA=ghAtikarmacatuSTayApanayanena prAptakevalajJAnakevaladarzano bharatAdikalpo bhUtvA jAnAti = vizeSeNAnubhavati, pazyati sarvaM vastujAtaM yathArtharUpeNAvalokate / nAbhigAhate' isa upadeza se sUtrakAra ne kI hai| kyoMki jisane lobhAdika kA parihAra kara diyA hai use kAmabhogAdika kabhI bhI parAsta nahIM kara sakate / koI vyakti lobhAdikaSAyoM se hIna hai, parantu kisI vajaha se yadi usane cAritra grahaNa kara liyA hai to ukta vyakti ke citta meM kadAcit phira se bhI lobha kA udaya ho jAtA hai, usakI usa prakAra kI pravRtti chor3ane yogya hai, yaha dikhAne ke liye, tathA jo sarvadA lobha rahita hokara saMyama ko dhAraNa karatA hai vahI anagAra- sAdhu hai, isa bAta kA pratipAdana karane ke liye Age sUtrAMza kA avataraNa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki- jo vyakti isa pUrvokta lobha ke vinA-arthAt lobha se rahita hokara caritra ko grahaNa karate haiM ve cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara bharatAdi jaise ho - karI che, kAraNa ke jeNe lobhAdikano parihAra karela che tene kAmabheAgAdika kadI paNa parAsta karI zakatA nathI. koi vyakti lAlAdi kaSAyAthI hIna che, paraMtu kAI kAraNathI kadAca teNe cAritra grahaNa karela che teA te vyaktinA cittamAM kadAca pharIthI paNa lobhano uddaya thAya che tenI te prakAranI pravRtti choDavAyeAgya che. A dekhAvA mATe, ane je sadA lobharahita thaI sayamane dhAraNa kare che te aNugAra-sAdhu che, A vAtanuM pratipAdana karavA mATe AgaLanA sUtranuM avataraNa karIne sUtrakAra kahe che ke--je vyakti A pUrvokta lobha vinA arthAt lobhathI rahita thaIne cAritrane grahaNa kare che te cAra dhAtiyA karmone naSTa karI bharatAdi jevA banIne kevaLajJAna 152
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 2 nanulobhanAze kutaH karmAbhAvo bhavitumarhatIti cenna / lobhanAzAnmohanIyanAzaH, tasmiMzca ghAtikarmakSayaH, tasmiMzca kevalajJAnAdhigamaH, tenaM ca bhavopagrAhi karmakSayaH, ityevaMrUpaparamparayA lobhApagamena akarmetivizeSaNasArthakyAt / 153 kara kevala jJAna aura kevala darzana ko pAkara duniyAM ke cara acara samasta padArthoM ko spaSTa rUpa se samasta guNa aura samasta paryAyoM se yukta jAnate haiM aura dekhate haiM / zaMkA-lobha ke nAza se karmoM kA abhAva kaise ho sakatA hai ? uttara - aisA nahIM kahanA cAhiye; kyoMki lobha ke kSaya se mohanIya kA kSaya hotA hai, usake kSaya hone para zeSa ghAtiyA karmoM kA kSaya hotA hai, ghAtiyA karmoM ke abhAva hote hI kevala jJAna kI prApti ho jAtI haiM, kevala jJAna kI prApti hone se bhavopagrAhI aghAtiyA karmoM kA kSaya ho jAtA hai / isa prakAra paramparA kA sambandha ko lekara lobha ke vinAza se AtmA akarmA ho jAtA hai, isa vizeSaNa kI sArthakatA siddha ho jAtI hai| sarva prathama mohanIya karma kA kSaya hotA hai / samasta karmoM meM mohanIya karma senApati hai, jisa prakAra senApati ke parAsta hone para senA azakta ho jAtI hai usI prakAra mohanIya karma ke kSaya hote hI karmoM kI senA bhI kSINa ho jAtI hai| mohanIya ke kSaya se jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya aura antarAya kA kSaya hotA hai, usa se kevala jJAna kI prApti hotI hai / ane kevaLada na pAmIne duniyAnA cara-acara samasta padArthone spaSTa rUpathI samasta guNa ane samasta pA~ceAthI yukta jANe che ane dekhe che. zakA-lAbhanA nAzathI karmono abhAva kevI rIte thaI zake ? uttara--ema kahevuM na joie, kAraNa ke lAbhanA kSayathI mehanIyano kSaya thAya che. teno kSaya thavA pachI zeSa ghAtiyA karmono kSaya thAya che, ghAtiyA karmAMno abhAva thatAM ja kevaLajJAnanI prApti thAya che, kevaLajJAnanI prApti thavAthI bhavopagrAhI adhAti karmono kSaya thAya che. A pakAra paraparA saMbaMdhane laIne lobhanA vinAzathI AtmA akamAM bane che. A vizeSaNanI sAkatA siddha thaI jAya che. sarva prathama mohanIya karmono kSaya thAya che, samasta karmomAM mAhanIya ka senaoNpati che. jema senApati parAsta thavAthI senA azakta ane che te prakAre mohanIya karmono kSaya thatAM ja kA~nI senA paNa kSINa thaI jAya che. mAhanIcanA kSayathI jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya ane aMtarAyano kSaya thAya che, tenAthI kevaLajJAnanI prApti thAya che, 20
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 AcArAGgasUtre karmanAzAnantaraM kiM kurute ? iti darzayati-'pratyupekSye'-ti, pratyupekSya lobhI nikhilAnarthakaro bhavati, 'loho sabaviNAsaNo' itivacanAt , taM paryAlocya nAvakAGkSati-kimapi necchati, yazcaivaMbhUtaH sa eSo'nagAraH yathAkhyAtacAritravAn muniH procyate tattvadarzibhiriti zeSaH // mU0 3 // yastu sattvopaghAtinI kriyAM vidadhAnaH sakarmA pApamokSakAmanayA''zaMsayA vA yadyatkaroti tattadarzayati-'aho ya' ityaadi| mUlam-aho ya rAoparitappamANe kAlAkAlasamuThAI saMjogaThI aThThAlobhI AlaMpe sahasakAre viNivicitte ettha satthe puNo puNo, se Ayabale, se nAibale, se mittabale, se piccabale, se devabale,serAyabale,se corabale,seatihibale, se kiviNabale,se samaNabale, icceehiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayA kajai, pAvamukkhutti mannamANe, aduvA aasNsaae||suu04|| ___ chAyA--ahazca rAtriJca paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlampaH sahasAkAraH viniviSTacittaH, atra zastre punaH punaH, tadAtmavalaM, tajjJAtivalam , tanmitravalam , tatmetyavalam , taddevavalam , tadrAjavalam , taccoravalam , tadatithivalam , tatkRpaNavalam tat zramaNavalam , ityetavirUparUpaiH kAyadaNDasamAdAnaM samprekSya bhayAt kriyate pApamokSa iti manyamAnaH athavA AzaMsAyai / / bhU0 4 / / 'loho savvaviNAsaNo' lobha samasta anarthoM kI jaDa hai, isa prakAra polocana karake vaha saMyamI kisI bhI sAMsArika padArthoM kI icchA nahIM karatA hai / isa prakAra jisakI pravRtti hai vahI sacA anagAra hai-arthAt vahI tattvadarziyoM dvArA yathAkhyAta-cAritra-samanvita muni kahA jAtA hai / sU0 3 // ___ jo prANiyoM ko kaSTa dene vAlI yA unake prANoM ko nAza karane vAlI kriyAoM ko karatA hai vaha sakarmA hai / vaha pApoM ko dUra karane kI loho savvaviNAsaNo' Tola samasta ananI 14 cha. se prAre paryAyalocana karIne te sayamI kaI paNa sAMsArika padanI IcchA karatA nathI. e prakAre jenI pravRtti che te ja sAco aNagAra che. arthAta te ja tatvadazidvArA cathApakhyAtacAritrasamanvita muni kahevAmAM Ave che. e sU 3 che je prANione kaSTa devAvALI ane tenA prANono nAza karavAvALI kriyAo kare che te sakarmA che. te pApane dUra karavAnI bhAvanAthI ane AzaMsA-alabhya
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.2 ___TIkA-'ahathe' tyAdi, 'aho ya rAo' ityArabhya 'ettha satthe puNo puNo' ityantasya vyAkhyA prathamodeze prokteti tata eva vijnyeyaa| viSayAsakto rAtrindivaM paritapto dhanArthI satvopamardane pravRtto bhavatItyarthaH, api ca punaH kiM karotItyAha'tat Atmavala '-mityAdi, Atmano jIvasya balaM sAmarthyam AtmavalaM me'vazyaM syAditIcchayA vahUpAyaiH svatuSTayarthaM sattvopaghAtaM karoti, kiJca-svamAMsaparivardhanAya mAMsAdikamapyaznAti, tadarthaM paJcendriyAdInapi hanti / tatsvajanavalaM tanmitravalaM ca me bhaviSyati, yena samApatantImapi vipadaM sukhena trissyaami| pretyabalaM-paralokabalaM kAmanA se, athavA AzaMsA-alabhya vastu kI lAbha kI icchA se jo jo kriyAyeM karatA hai unheM isa sUtra meM prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM 'aho ya rAo' ityAdi / 'aho ya rAo' yahAM se lekara 'ettha satthe puNo puNo' yahAM taka ke padoM kA vyAkhyAna prathama uddeza meM likhA jA cukA hai vahIM se jAna lenA cAhiye / viSayoM meM Asakta dhana kA icchuka prANI rAta-dina saMtaptacitta ho jIvoM ke upamardana karane meM pravRtti karatA rahatA hai / tathA mujhe Atmabala prApta ho isa khyAla se vaha apane santoSa ke liye prANiyoM ke prANoM kA upaghAta karatA hai| apanA mAMsa bar3hAne ke lie mAMsa khAtA hai aura usake liye vaha paMcendriyAdika prANiyoM kI hiMsA karatA hai-'jo mAMsa mujhe prApta huA, jise maiM zikAra karake lAyA hUM use maiM hI akelA khAU~, apane sage sambandhiyoM meM tathA mitroM meM bhI usakA vitaraNa karU~, kyoMki paraspara ke isa prakAra ke AdAna vastunA lAbhanI IcchAthI je je kriyAo kare che tene A sUtramAM pragaTa karatAM sUtrakAra kahe che - 'aho ya rAo' tyAhi. 'aho ya rAo' maDIyAthI sana 'ettha satye puNo puNo' mahI sudhInA pahornu vyAyAna prathama uddezamA mApavAmAM mAvesa cha tyAMthI jANI levuM joIe. viSamAM Asakta dhanane Icchuka prANI rAta divasa saMtasacitta banI jIvonA upamadana karavAmAM pravRtti karatA rahe che. ane "mane AtmabaLa prApta thAya" evA khyAlathI te pitAnA saMtoSa mATe prANiyenA prANane upaghAta kare che. pitAnuM mAMsa vadhAravA mATe mAMsa khAya che ane tene mATe te paMcendriyAdika prANionI hiMsA kare che je mAMsa mane prApta thayuM che, jene huM zikAra karIne lAvyo chuM tene huM eka ja khAuM. pitAnA sagAsaMbaMdhiomAM tathA mitromAM paNa tenuM vitaraNa karuM, kAraNa ke parasparanA AvA prakAranA AdAna
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre me, ityAzayA meSAdikaM hinasti / devavalaM me syAdityAzayA pacanapAcanAdau pravartate / rAjavalaM syAditIcchayA rAjasevA kriyate / cauravalaM caurabhAgo bhaviSyatIti caurasamIpe tiSThati / atithivalam , "atithiH" na vidyate tithirAgamanasya yasya so'tithiH, atithisevayA me valamiti spRhayA taM sevate, tadartha sattvopradAna se mujhe unakA bala prApta hogA, jisase kabhI mere Upara yadi koI Apatti A jAyagI to ve usameM mujhe madadagAra baneMge, unakI prApta sahAyatA se athavA sahAnubhUti se maiM usa Apatti se vinA kisI kaSTa ke surakSita ho jaauuNgaa|'devoN kA bala mujhe prApta hogA' isa vicAra se vaha naivedya Adi ke liye pacana-pAcanAdika AraMbha karatA hai / 'rAjA kI kRpA mujha para banI rahe' isa bhAvanA se vaha unakI jhUThI khuzAmada karatA hai, sevA karatA hai, usakI pratyeka bhalI burI bAtoM meM hAM meM hAM milAtA hai, 'khuzAmada meM hI Amada hai' isa tuccha kAmanA se vaha hara eka prakAra se apane ko kaSTa meM DAlakara bhI unakI pratyeka bAta ko zira-mAthe-kA mukuTa banAne meM bhI saMkoca nahIM krtaa| 'maiM yadi coroM kI madada karU~gA, yA unheM madada pahu~cAUMgA yA unakA sahavAsa karUMgA to mujhe unase lUTa ke dravya meM se hissA bhI milatA rahegA' isa cAhanA se vaha coroM kA bhI bala prApta karatA hai| jisake Ane kI koI nizcita tithi nahIM hai usakA nAma atithi hai, aise atithiyoM kI vaha sirpha 'inakA aashiipradAnathI mane teonuM baLa prApta thaze, kadAca mArA upara keI Apatti Ave te teo mane madadagAra banaze, temanI sahAyatAthI ane sahAnubhUtithI huM AvelI ApattithI koI paNa jAtanA kaSTa vagara surakSita thaI jaIza" "devenuM baLa mane prApta thaze. tethI te nivedya Adi mATe pacana-pAzanAdika AraMbha kare che. "rAjAnI kRpA mArA upara banI rahe te bhAvanAthI te tenI juThI khuzAmata kare che, sevA kare che, tenI pratyeka sArI naThArI vAtomAM hA mA hA milAve che. khuzAmatamAM ja Amada che" AvI tuccha kAmanAthI te dareka prakArathI pitAne kaSTamAM nAkhIne paNa tenI pratyeka vAtane ziro mugaTa banAvavAmAM saMkoca karatA nathI. "huM je cerene madada karIza ane temane madada pahoMcADIza agara temane sahavAsa karIza te mane temanI luMTanA dravyamAMthI hissa-(bhAga) maLato raheze" A bhAvanAthI te cArenuM paNa baLa prApta kare che. jenI AvavAnI kaI | nizcita tithi nathI tenuM nAma atithi che. evA atithinI te phakta "temanA
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 2 157 pamardanaM karoti / kRpaNavalaM syAdityabhilASeNa taM paricarati / 'zramaNavalaM ' zramaNaH - zAkyAdistasya balaM syAditi vAcchayA tadartha pacanAdisAvadhakriyAmAcarati / atrAnekeSAM balapradarzanaM yaM yaM cetasi svAbhimatasAdhakatayA pazyati taM taM samyagupacaratIti dyotanAya bodhyam / ityetaiH-pUrvoktaH, virUparUpaiH bahuvidhaiH kAryaH daNDasamAdAnaM, daNDyante hanyante sattvAni yena sa daNDastasya sarvata AdAnaM grahaNaM daNDasamAdAnam 'ahamidaM nAkariSyaM tadAtmabalAdikaM me nAbhaviSya'-diti samprekSya paryAlocca bhayAt-AtmavalAyalAbhabhayAt satyopaghAtaH kriyate, anekAnarthakaraM vAdarUpa bala mujhe mile' isa vicAra se sevA karatA hai, unake nimitta prANiyoM kI hiMsA bhI karatA hai| kRpaNa kI sevA bhI unake bala ko prApta karane kI icchA se vaha karatA hai / ' zAkyAdi zramaNoM kA sahArA mujhe mile' isa abhiprAya se vaha unake liye pacana-pAcanAdi karatA hai| sUtra meM jo isa prakAra se anekoM ke bala kA kathana kiyA gayA hai usakA bhAva yahI hai ki vaha jise apane iSTa artha kA sAdhaka samajhatA hai unakA bala prApta karane ke liye unakI bhale prakAra paricaryA karatA hai| jisase prANI kI hiMsA hotI hai usakA nAma daNDa hai, isakA vaha aneka prakAra ke kAryoM se sarvataH AdAna-grahaNa karatA hai| vyartha ke pApAraMbha kAryoM meM pravRtta hokara vaha prANiyoM ke prANoM kA apaharaNa kara pApa kA bhArI bojha apane mAthe rakhatA hai| 'yadi maiM isa kAma ko nahIM karUMgA to mujhe pUrvokta AtmabalAdikoM kA lAbha nahIM hogA' isa bAta kA vicAra kara unake AzirvAdarUpa baLa mane maLe e vicArathI sevA kare che. temanA nimitte prANionI hiMsA paNa kare che. kRpaNanI sevA paNa tenuM baLa prApta karavAnI IcchAthI kare che. "zAyAdi zramaNano sAtha mane maLe te mATe te temane mATe pacana-pAcanAdi kare che. sUtramAM je A prakArathI aneka baLanuM kathana karela che teno bhAva e che ke te jene pitAnA ISTa arthano sAdhaka samaje che tenuM baLa prApta karavA mATe tenI bhalI prakAra paricaryA kare che. jenAthI prANInI hiMsA thAya che tenuM nAma daMDa che. tene te aneka prakAranA kAryothI sarvataH AdAna-grahaNa kare che. vyarthanA pApAraMbha kAryomAM pravRtta thaIne te prANIonA prANanuM apaharaNa karI pApane bhArI boja pitAnA mAthe rAkhe che. "kadAca A kAmane nahi karuM te mane pUrvokta AtmabalAdino lAbha thaze nahi." A vAtano vicAra karI tenA alAbhanA bhayathI prANionI hiMsAdika kriyAone-aneka anarthakArI sAvadha vyApArane te kare che. e AtmabalAdika je A jIvane A lokamAM daMDa
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAgasUtre sAvadhavyApAraM karotIti taatprym| etAnyAtmavalAdIni caihikdnnddgrhnnkaarnnaani| na kevalaM tadarthamevAnathaM karoti kintu pAralaukikArthamapi paramArthAnabhijJo daNDagrahaNaM karotItyAha- pApamokSa' iti, pApamokSaH-pAtayati narakanigodAdAviti pApaM, tasmAnmokSo me bhaviSyatIti manyamAnaH cetasi cintayan , ____ atra 'iti'-zabdo hetau, yasmAnme pApamokSo bhaviteti manyamAnaH, iti smbndhH| asau nAnAvidhahavanIyadravyairjuhoti / tathA pitRtarpaNArthaM darbha-tila-jalAdinA samArambhaM karoti ca / evNvidhsaavgrvyaapaarairnaanaavidhdurgtidaaykmnekjnmdurmocmdhikmdhmevaarj'yti| alAbha ke bhaya se prANiyoM kI hiMsAdika kriyAoM ko-aneka anarthakArI sAvadha vyApAroM ko vaha karatA hai| ye AtmabalAdika jo isa jIva ko isa loka meM daNDa grahaNa ke kAraNa haiM, kevala unake nimitta hI anarthoM ko yaha nahIM karatA hai, kintu pAralaukika kAryoM ke liye bhI paramArtha se anabhijJa banA huA yaha daNDa kA pAtra banatA hai / isI abhiprAya ko 'pApamokSaH' isa pada se sUtrakAra prakaTa karate haiM-naraka nigodAdi gatiyoM ko jIva jisake dvArA prApta karate haiM usakA nAma pApa hai| 'pApa se merI mukti ho jAyagI, arthAt maiM pAparahita ho jAU~gA' isa dhAraNA se otaprota hokara vaha nAnAvidha havanIya dravya se havana karatA hai, aneka anarthavidhAyaka sAvadya kAryoM ke karane se daNDa-prANAnipAtAdi-kA adhikArI hotA hai, ina kAryoM se pApamukta na hokara ulTe narakanigodAdi gatiyoM meM usa jIva kA patana hotA hai| sUtra meM 'iti' yaha zabda hetu-artha kA bodhaka hai, jisakA bhAva yaha hai-vaha yaha smgrahaNanuM kAraNa che, kevaLa tenA nimitta ja anarthone te nathI karate paNa pAralaukika kAryo mATe paNa paramArthathI anabhijJa banIne A daMDanuM pAtra bane che. mA aliprAyane 'pApamokSaH' mA 54thI sUtrA2 pragaTa 42 cha-na24 nigAha gatione jIva jenA dvArA prApta kare che tenuM nAma pApa che. "pApathI mArI mukti thaI jaze, arthAta huM pAparahita thaI jaIza" e dhAraNAthI otapreta thaIne te nAnAvidha havanIya dravyathI havana kare che aneka anarthavidhAyaka sAvadya kAryone karavAthI daDa-prANAtipAtAdi-no adhikArI thAya che AvA kAryothI pApamukta banate nayI 55 na24 nigAhAdi gatiyomA te vanu patana thAya che. sUtramA ' iti' zabda hetu arthane bodhaka che, jeno bhAva e che ke te ema samaje che ke
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 adhya. 2. u. 1 yuriva vartate, dIrghakAlikajanmamaraNocchedenAyuSaH sAphalyAt / iha-saMsAre ekeSAM katipayAnAM mAnavAnAmAyuralpaM bhavatItyanvayaH / AyuSo'lpatvaJca kSullakamavApekSayA'ntarmuhUrtamAnaM jaghanyam / ca zabdAdadhikaM cottarottarasamayAdivRddhayA yugalikamA zritya palyopamatrayaparimitaM bhavati / palyopamatrayAyurapi saMyamakAlAbhAvAdadhikamapyalpameva / antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiparimitAyupi saMyamAyuSkasyAlpatvAttadapyalpameva bhavati / jAtA hai| dIrghakAlika janma-maraNa ke vinAza se hI to Ayu kI saphalatA hai| "alpaM ca khalu AyuSkam iha ekeSAM mAnavAnAm // yahAM para "iha ekeSAM mAnavAnAm AyuH alpaM bhavati" isa prakAra anvaya lagAnA caahie| AyukI alpatA kSullaka-sabase choTa-bhavakI apekSAse prakaTa kI gaI hai, kyoMki manuSya aura tiryaJcoM ke AyukarmakI sthiti zAstra meM do prakArase varNita hai-(1) jaghanya aura' (2) utkRSTa / jaghanya sthiti antarmuhUrttakI hai, aura utkRSTa uttarottara' ekasamayAdi kI vRddhise lagA kara tIna palya kI hai| yaha yugaliyoM kI apekSAse hai| bhogabhUmi meM jIvako saMyama kI prApti honekA avasara hI nahIM hai, isa liye tIna palya parimita dIrgha Ayu bhI alpa jaisA hI hai, arthAt usase jIvakA nija koI bhI paramArtha nahIM sadhatA, kevala mogAdikoM ke upabhogase hI vaha niSphala ho jAtA hai| saMyamArAdhana se hI kAla ke niravadya anuSThAnathI dIrgha jevA thAya che. dIrdhakAlika janma-maraNanA vinAzathI ja AyunI saphaLatA che. " alpaM ca khalu AyuSkam iha ekepAM mAnavAnAm" maDI " iha ekeSAM mAnavAnAm AyuH alpaM bhavati" A prakAre anvaya lagADe joIe. AyunI alpatA kSullaka-badhAthI nAnA-bhavanI apekSAthI prakaTa karela che kAraNake manuSya ane tiryaMcanA Ayubhnii sthiti zAstramA meM prAre parNita cha. (1) dhanya mane. (2) kRSTa. jadhanya sthiti antarmuhartanI che ane utkRSTa uttarotara eka samayAdinI vRddhithI lagAvI traNa palyanI che, A yugaliyAnI apekSAthI che. bhegabhUmimAM jIvane saMyamanI prApti thavAne avasara nathI, mATe traNa palyanI parimita dIrgha Ayu paNa alpa jevI che. arthAt tethI jIvane nija kaI paNa paramArtha sadhAta nathI, kevaLa bhegAdikenA upabhegathI ja te niSphaLa thAya che. saMcamArAdhanathI ja
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 adhya0 2. u. 2 athavA 'AzaMsAyai' AzaMsA cAlabhyalAbhaspRhA tasyai tadarthaM daNDaM samArabhate / mamaitat parutparAri paraloke vA bhaviSyatItyAzayA daNDaM samAdadAtIti taatprym||5.4|| evaM kaTukavipAkaM daNDasamAdAnaM samyagavabudhya yatkartavyaM tadAha-'taM pariNAya' ityaadi| ___ mUlam-taM pariNAya mehAvI neva sayaM eehiM kajjehiM daMDaM lamAraMbhijjA, neva annaM eehiMkajjehiM daMDaM samAraMbhijjAvijA, eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhaMte vi anne na samaNujANijjA, esa lagge AriehiM paveie, jahettha kusale novliNpijjaasittibom| suu05|| __ chAyA-tatparijJAya medhAvI naiva svayametaiH kAryadaNDaM samArabheta, naivAnyam etaiH kAryadaNDaM samArambhayet , etaiH kAryadaNDa samArabhamANAnapyanyAnna samanujAnIyAta, eSa mAga AyaiH praveditaH, yathA'tra kuzalo nopalimpeH, iti bravImi // muu05|| jhatA hai ki-'pApoM se merI mukti ho jAyagI-maiM niSkalaMka bana svargAdi lAbha kara lUMgA'-aisA mAnakara vaha pAralaukika kArya karane ke liye bhI chahakAya kA AraMbha karatA hai / isa prakAra ke sAvadha vyApAroM se nAnAvidha durgatiyoM ko dene vAle tathA aneka janma janmAntaroM meM bhI jo na naSTa ho sake aise pApa kA hI vaha arjana karatA hai| 'AzaMsAyai' isa pada se yaha bAta satrakAra sUcita karate haiM ki-vaha alabhyavastu ko pAne kI icchA se bhI daNDa kA samAraMbha karatA hai "yaha vastu mere pAsa nahIM hai, AtmabalAdi kAryoM ke karane se vaha mujhe Aja nahIM to kala, kala nahIM to parasoM mila jAvegI, yadi yahAM na bhI milegI to pAraloka meM mila jAlegI" isa bhAva se daNDa kA samAdAna (chahakAya kA AraMbha) karatA hai // sU0 4 // pApathI mArI mukti thaI jaze, huM niSkalaMka banI svargAdi lAbha karI laIza" evuM mAnIne te pAralokika kAryo karavA mATe che kAyano AraMbha kare che. A prakAranA sAvadya vyApAthI nAnAvidha durgatione devAvALA ane aneka janma janmAntaremAM paNa jeno nAza na thAya tevo pApano bhAra ja te vahe che. 'AzaMsAyai ' 2 54thI mAta sUtrA2 sUcita 42che-te masalya 1ztune pAmavAnI IcchAthI paNa daMDano samAraMbha kare che, "A vastu mArI pAse nathI paNa AtmabalAdi kAryo karavAthI te mane Aja nahi te kAla, kAla nahi te parama divasa maLI jaze, kadAca ahIM nahi maLe te paralekamAM maLaze A lAvathA 6nu samAhAna (7 ayano mAsa) 42 cha. // sU0 4 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 AcArAGgasUtre 'ta' - dityAdi, medhAvI = saMyamaratimAn viditasaMsArasvabhAvaH, tat = pUrvoktasaGgrAhakaM zastraparijJAkathitam aprazastaguNamUlasthAnaM viSayakapAyAdikaM cAtmavalAdaNDasamAdAnAdikaM ca parijJAya - jJaparijJayA jJAtvA medhAvI svayam = AtmanA etaiH=AtmabalAdAnAdikaiH kAyaiH daNDaM prANihiMsAM naiva samArabheta - daNDagrahaNArambhaM na kuryAt, pratyAkhyAna parijJayA pariharedityarthaH, anyamapi etaiH kAryairdaNDaM na samArambhayedityanvayaH, tathA samArabhamANAnapyanyAn na samanujAnIyAt = nAnumodayet, sudharmA svAmI svAminaM prAha - eSa mArgaH mRgyate'nviSyate mokSapadamaneneti mArga := ratnatrayasvarUpaH, isa prakAra kaTuka vipAka vAle daNDa ke AdAna ko acchI taraha jAnakara kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM ' taM pariNNAya' ityAdi / saMyama meM jise prema hai, saMsAra kA svabhAva bhI jisane bhalI prakAra jAna liyA hai aisA medhAvI muni zastraparijJA meM pratipAdita aprazasta guNa evaM mUlasthAnasvarUpa viSayakaSAyAdikoM ko tathA AtmabalAdilAbha ke liye daNDasamAdAna (Arambha samArambha) ko jJaparijJA se jAnakara svayaM Atmabala ko prApta karane ke khoTe abhiprAya se Acarita ina pUrvokta kAryoM se prANAtipAta Adi daNDa kA samArambha nahIM kare | kyoMki ina kAryoM ke karane vAle prANI ko pApAraMbha ke sivAya anya kisI bhI prazasta phala kA lAbha nahIM hotA hai / isa bAta ko jAnakara pratyAkhyAnaparijJA se unakA tyAga kara deve / itanA hI nahIM kintu dUsare se bhI ina pUrvokta kAryoM se vaha daNDa kA AdyAnane sArI rIte jANIne zuM AvA prakAra kaDavA vipAkavALA daMDanA karavuM joIe te kahe che 'taM pariNAya ' tyAhi saMyamamAM ne prema che, saMsArano svabhAva bhalI prakAre jANI lIdheA che evA medhAvI muni zastraparijJAmAM pratipAdita aprazasta guNu ane mULasthAnasvarUpa viSayakaSAyAkrikane tathA AtmakhalAi lAbha mATe IMDasamAdAna ( Ara bha-samAraMbha ) ne saparivAthI jANIne svayaM AtmabaLa prApta karavAnA khATA abhiprAyathI Acarita e pUrvokta kAryAMthI prANAtipAta Adi daMDano samAra bha karavA nahi, kAraNa ke A kAryAnA karanAra prANIne pApArabha sivAya khInne koI prazasta phaLano lAbha thatA nathI. e vAtane jANIne pratyAkhyAnaparinAthI teno tyAga kare, eTaluM ja nahi paNa khIjAthI paNa te pUrvokta kAryothI te daDano samAraMbha na karAve, ane A prakArathI daDano samAraMbha
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 2 " AyaH" ArAdahigatA heyadharmebhyo ye te AryAH tIrthaGkara-gaNadharAdayaH, taiH praveditA dvAdazavidhapariSadi prakarSaNoktaH / tad buddhA kiM kAryamityAha "yathA'tra kuzalo nopalimpe"-riti, he ziSya ! yathAnyena prakAreNAtmA karmaNopalipto na bhavettathA kuzalA catura AtmArthI tvamatra-daNDasamArambhe nopalispeHnaM saMzliSyeH, sarvathA sarvasamArambhAdAtmAnaM parirakSedityarthaH / kamalapatraM yathA jalena spRSTaM na bhavati tathaiva daNDasamAdAnenAtmA yathA spRSTo na bhavettathA kuruSveti tAtparyam / iti bravImItyasyArthastUkta eva / / mU0 5 // ||iti dvitIyAdhyayanasya dvitIya uddezaH samAptaH // 2-2 // samArambha na karAve, tathA isa prakAra se daNDa kA samAraMbha karane vAloM kI anumodanA bhI na kare, arthAt daNDa samAraMbha kA sarvathA tyAga kare / / isa prakAra zrIsudharmA svamI jambU svAmI ko kahate haiM ki-yahI ratnatrayarUpa mokSa kA mArga hai, mokSa kA anveSaNa jisase kiyA jAtA hai yahI mArga zabda kA vyutpattyartha hai / isa mArga kA nirUpaNa Arya-tIrthakara evaM gaNadharAdikoM ne bAraha prakAra kI pariSada meM kiyA hai| viSaya-kaSAyAdika jo AtmA kA patana karane vAle haiM-unase jo zIghrAtizIghna virakta hote haiM ve Arya haiM, aura ve tIrthakara gaNadharAdi deva haiM, kyoMki ye svayaM unase virakta hokara dUsaroM ko bhI unase virakta hone kA upadeza dete haiN| ye AtmakalyANakArI mokSa mArga ke anupama pathika hote haiM, aura dUsaroM ko bhI isa mArga ke pathika banane ke liye upAyoM kA pratipAdana karate haiM / isa paMcama kAla meM jo mokSamArga kI prarUpaNA muni karavAvALAnI anumodanA paNa na kare, arthAta karavA, karAvavA, ane anumedavArUpa, e daMDasamAraMbhano sarvathA tyAga kare. A prakAra zrIsudharmAsvAmI ja bUsvAmIne kahe che ke-te ratnatrayarUpa mekSano mArga che, mokSanuM anveSaNa jenAthI thAya che te mArga zabdanI vyutpatyartha che. A mArganuM nirUpaNa Arya-tirthakara ane gaNadharAdikoe bAra prakAranI pariSadamAM karyuM che. viSayakaSAyAdika je AtmAnuM patana karavAvALA che tenAthI je jaladI virakta thAya che te Arya che, ane te tIrthakara gaNadharAdi deva che. kAraNa ke teo svayaM tenAthI virakta banI bIjAone tenAthI virakta thavAne upadeza Ape che. teo AtmakalyANakArI mokSamArganA anupama pathika hoya che, ane bIjAone paNa te mArganA pathika banavA mATe upAyanuM pratipAdana kare che. A pAMcamA kALamAM je mokSamArganI prarUpaNa muni ane AcAryodvArA thAya che tenuM 21
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 AvArAgasUtre evaM AcAryoM dvArA hotI hai usakA mUlasrota tIrthakarAdi hI hai| aisA samajhakara kuzala AtmArthI kA kartavya hai ki vaha apanI AtmA ko isa daNDasamAraMbha dvArA Ane vAle karmoM se lipta na banAve / aisA upadeza karate hue sUtrakAra kahate haiM-"yathA'tra kuzalo nopalimpeH" he bhavya jIva ! tUM pUrvokta kathana se yaha bhalI prakAra jAna cukA hai ki ina AtmavalAdika kAryoM se daNDasamAdAna hotA hai, aura isase karmabandha ke sivAya AtmA ko koI lAbha nahIM hotA hai, ataH tUM isa bAta kA vicAra kara, AtmarthI bana, aura jisa prakAra se terI AtmA karmoM se lipta na ghaneM isa taraha kI pravRtti se ina samAraMbhoM se sarvathA apanI rakSA kr| jaise jala meM rahatA huA kamala jala se lipta nahIM hotA hai usI prakAra daNDasamAdAna se AtmA lipta na bane aisA kara / ' iti bravImi' isakA artha pahile kiyA jA cukA hai // sU0 5 // ||dvitiiy adhyayana kA dvitIya uddeza samApta // 2-2 // mULasota tIrthakarAdi ja che evuM samajIne kuzaLa AtmAthInuM kartavya che. ke-te pitAnA AtmAne A daDasamAraMbhadvArA AvavAvALA karmothI lipta na banAve, e upadeza karatA sUtrakAra kahe che - "yathA'tra kuzalo nopalimpe. " bhavya / tuM pUrvarita 4thanathI ye bhalI prakAre jANI cukyo che ke A AtmabalAdika kAryothI daMDasamAdAna thAya che, ane tenAthI karmaba dha sivAya AtmAne koI lAbha thatuM nathI, mATe tuM e bAtano vicAra karI AtmArthI bana, ane je prakArathI tAro AtmA karmothI lisa na bane evA prakAranI pravRttithI tevA samAraMbhethI sarvathA pitAnI rakSA kara. jema pANImAM rahelA kamaLa pANIthI lipta nathI thatAM te prakAre daMDasamAdAnathI mAtmA sisa na mane te 42. ' iti bravImi' mAno matha paDasA 42vAmA mAvata cha. // sU0 5 // bIjA adhyayanano bIjo uddeza samApta. 2-2.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ // AcArAgasUtre dvitIyAdhyayanasya tRtiiyodeshH|| kathito dvitIyodezo'dhunA tRtIyasya vyAkhyA prArabhyate / dvitIye saMyame rativiSaye cAratiH kartavyeti proktam / atra ca tatsarva kaSAyanirasanenaiva syAt , tannirasanaM ca mAnaparityAgaM dhanAsAratAparicintanaM vinA naiva sampadyate, ata uccaigautrotpattyabhimAnAdikaM muninA parityAjyamiti pratipAdayati / ___atrAnantarasUtrasambandhaH-'jahettha kusale novalipejjAsi' iti, he ziSya ! uccai!trAbhimAnAdau tvaM yathA nopalipto bhaveriti / / // AcArAgasUtra ke dUsare adhyayana kA tRtIya uddeza // dvitIya uddeza kA kathana ho cukA, aba tRtIya uddeza kA kathana prAraMbha hotA hai| dvitIya uddeza meM "saMyamI ko saMyama meM rati aura viSayAdikoM meM arati karanA cAhiye" yaha bAta kahI gaI hai| isa uddeza meM yaha pratipAdana kiyA jAyagA ki gRhIta (grahaNa kiye hue saMyama meM rati aura viSayAdikoM meM arati saMyamI janako taba hI ho sakatI hai ki jaba vaha kaSAyoM ko dUra kare / kaSAyoM kA parityAgajaba taka mAna kA tyAga na kara diyA jAyegA, tathA jaba taka dhana kI asAratA kA vicAra na hogA, taba taka nahIM ho sktaa| isaliye saMyamI muni ko uccagotra meM utpanna hone ke abhimAna Adi kA sarvathA parityAga kara denA caahiye| yahAM para "jahettha kusale novaliMpejjAsi" isa anantara sUtra ke sAtha sambandha hai / jisakA bhAva yaha hai ki he ziSya ! tUM ucca-gotra meM zrI AcArAMgasUtranA bIjA adhyayanane trIjo uddeza bIjA uddezanuM kathana samApta thayuM, have trIjA uddezano prAraMbha thAya che. bIjA uddezamAM saMyamIe saMyamamAM rati ane viSayAdikamAM arati karavI joIe, e vAta kahevAmAM AvI che. A udezamAM enuM pratipAdana karavAmAM Avaze ke gRhIta (grahaNa karelAM) saMyamamAM rati ane viSayAdikamAM arati saMyamIjanane tyAre ja thAya che ke jyAre kaSA dUra karavAmAM Ave. kaSAyane parityAga, jyAM sudhI mAno tyAga ane dhananI asAratAno vicAra nahi karavAmAM Ave tyAM sudhI te banI zakatuM nathI. mATe saMyamI munie "mArI utpatti uMca gotramAM thayelI che" tevAM abhimAnane sarvathA tyAga kara joIe. 2 \ "jahettha kuzale novaliMpejjAsi" 20 panantara sUtranI sAthe saMbaMdha che, eno bhAva e che ke-he ziSya! tuM uMca getramAM utpattinA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre paramparasUtrasambandhastu -' se Ayavale ' ityAdinA, svasamAnArthamAtmavalAdidaNDasamArambhau na tvayA kartavya iti / 164 uccagotrotpattyA mAnaM, nIcagotrotpattyA cApamAnaM jJAtvA harSa-krodhau tvayA na vidheyau, yatastau mAnApamAnau bahuSu janmasu prAptapUrvAviti darzayati- " se asaI " ityAdi / 44 mUlam -se asaI uccAgoe, asaI nIAgoe, no hINe, no airitte, no'pIhae, iyaparisaMkhAya ko goyAvAI, ko mANAvAI, kaMsi vA ege gijjhe, tamhA paMDie no harise no kujjhe // sU0 1 // chAyA - so'sakRduccairgotre 'sakRnnIcairgotre na hono nAtiriktaH, no IhetApi, iti parisaMkhyAya ko gotravAdI ko mAnavAdI, kasmin vaikasmin gRdhyet, tasmAtpaNDito na hRSyet na krudhyet // 0 1 // utpatti ke abhimAnAdikoM meM jisa taraha se na phaeNse isa prakAra se apanI pravRtti kara | 'se Ayabale ' ityAdi paramparAsUtra ke sAtha bhI saMbaMdha hai, jisase ziSya ko saMbodhana karate hue AcArya isa bAta kA upadeza dete haiM ki apane mAna ke liye Atmabala Adi dvArA tujhe daNDasamAraMbha nahIM karanA cAhiye / nIce ke sUtra kA avataraNa karane ke liye sUtrakAra ziSya se kahate haiM ki - he ziSya ! uccagotra meM utpatti se mAna aura nIca gotra meM janma lene se apamAna kA vicAra kara harSa aura krodha karanA tujhe yogya nahIM , kyoMki karma ke prabhAva se tUne pUrva ke aneka bhavoM meM inheM prApta kiyA / yahI bAta prakaTa kI jAtI hai-" se asahaM " ityAdi / abhimAnAdimAM jevI rIte na se taivI pravRtti peAtAnI kara C tyA para pazasUtra sAthai pazu saMbaMdha che methI ziSyane sakhAdhana karatA AcArya e vAtano upadeza Ape che ke peAtAnA mAna mATe Atmakhala Adi dvArA tAre IMDasamArabha na karavA joIe nIcenA sUtranu avataraNa karavA mATe sUtrakAra ziSyane kahe che ke-he ziSya ! ucca getramA utpattithI mAna, ane nIca gotramA janma levAthI apa mAnano vicAra karI harSa ane krodha karavA tane cegya nathI. kAraNa ke karmanA prabhAvathI te pUrvanA aneka bhavAmAM te prApta karyAM che e vAta pragaTa vAmAM Ave che-' se asaI ' ityAdi. "
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0 2 u 3 TIkA-'sa' ityaadi| sANI, asakRt bahuvAram uccaigotre lokamAnya ugrakulAdo samutpanna iti zepaH, tathA asakRt nIcoMtre kASThahArAdikule cotpannaH, atra gotrapadasya kulaparatvaM vijJeyam / tayorubhayorgotrayoranubhAvavandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni samAnAnyeva santItyAha-'na hIna' iti, hIno-nyUno na bhavati, evamatiriktA adhiko'pi na bhvti| uccanIcagotrayoH samasaMkhyakAnyevAnuvandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni vartanta ityaashyH| jIvAtmA kA janma-maraNa jaba taka use mukti kI prApti nahIM huI hai nava taka hotA rahatA hai| kabhI yaha nIca gotra ke udaya se lokaniMdita kula meM janma lenA hai to kabhI ucca gotra ke udya se lokapUjita ala meN| yaha ucca-nIca gotra meM janma kI prApti honA karma kA kArya hai| isameM kisI kI icchA kAma nahIM krtii| ataH ucca gotra meM janma lene se harSita honA aura nIca gotra meM janma lene se duHkhita honA AtmA ke liye yogya nahIM / kAraNa ki paryAyoM meM ulaTa-phera hotA hI rahatA hai; kyoMki saMsArI jIva karmoM se yukta haiN| ataH jo nIca gotra meM utpanna hone se apanA apamAna samajhatA hai usake liye sUtrakAra kahate hai ki-vaha tUM aneka bAra lokamAnya unakula bhogakula Adi meM utpanna ho cukA hai / tathA jo uccakula meM janma lene se apanA mAna-bar3appana samajhatA hai usake prati sUtrakAra kahate haiM ki-AI tUM bhI nIcakunda jo kASThahAra Adi kA vaMza hai, usameM aneka bAra janma le cukA hai| gotra jIvAtmAnA janma maraNa jyAM sudhI tene muktinI prApti nathI thaI tyAM sudhI thatAM rahe che, kaI vakhata te nIca gotranA udayathI lekaniMdita kuLamAM janma le che to koI vakhata uMca gotranA udayathI lepUjita kuLamA. A uMca nIga getramAM janmanI prApti thavI te karmanuM kArya che. temAM keInI icchA kAma karatI nathI. mATe uMca getramAM janma levAthI harSita thavuM, ane nIca gotramAM janma levAdhI duHkhI thavuM AtmAne mATe te egya nathI, kAraNa ke paryamAM liTaphera thayA ja kare che. saMsArI jIva karmothI yukta che, mATe je nIca gAtrA utpanna hovAthI potAnuM apamAna samaje che tene mATe sUtrakAra kahe che keanekavAra lokamAnya ukaLa bhegakuLa AdimAM utpanna thaI ke che, tathA je u kuLamAM janma levAthI potAnuM mAna-moTApaNuM samaje che tenA pratye mUtra kAra kahe che ke-bhAI tuM paNa nIca kuLa je kaDIAra adina vaMdA che te anekavAra janma laI cukela che. gotra zabdano artha kuLa che. ane
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AcArAgasUtre (kaNDakamiti kamAza ucyate) tasmAt na IhetApi-jAti-kula-bala-rUpAdimadasthAneSvanyatamaM no icchedapi, manasA'pyuccakulAghabhimAnaM na ceSTeteti tAtparyam / tataH kimAyAtamityAha-' itIti, iti-pUrvoktaprakAramanantavAraM prAptapUrvoccanIcakulAdikaM samAnakarmIzatvaM ca parisaMkhyAya-buddhavA, 'gotravAdI' gotraM vadituM zIlaM yasyeti sa gotravAdI-gotrAbhimAnI 'mamaivaitAdRzaM paramasammAnanIya sundaraM gotra, kasyApyanyasya tAdRzaM nAsti' iti ko bhavet, kizca "mAnavAdI" mAna-svaguNo. kIrtanamabhimAnaM vadituM zIlaM yasyeti sa mAnavAdI svotkarSavAdI ko bhavet ? na ko'pi bhavedityarthaH / api ca-kasmin vA ekasmin prakRSTagotrAzabda kA artha kula hai| ucca gotra meM utpanna hone se na to AtmA adhika bar3A ho jAtA hai aura na nIca gotra meM janma lene se hIna hii| kyoMki donoM gotroM ke bandhAdhyavasAyasthAna ke kaNDaka eka sarIkhe haiN| unakI saMkhyA samAna hai| (karma ke aMza kA nAma kaNDaka hai)| isaliye "no Iheta" jIva kA kartavya hai ki vaha jAtimada, kulamada, balamada aura rUpa vagairaha ke mada karane kI kabhI manase bhI ceSTA taka na kre| isa prakAra jaba yaha jIva ucca-nIca gotra ko aneka vAra pUrva janmoM meM prApta kara cukA hai, aura inake baMdha ke bhI jaba samAna karma ke aMza haiM to aisA kauna prANI hogA jo isa paristhiti ko jAna bUjhakara bhI gotravAdIgotrAbhimAnI hogA ki-"merA hI aisA paralamAnanIya sundara gotra hai kisI anya kA aisA nahIM hai" isa prakAra kahane kA svabhAvavAlA-sAhasa karane vAlA hogA, tathA apane utkarSa ko dUsaroM ke prati prakaTa karane kI utpanna hovAthI nathI AtmA adhika moTo thaI jate ane nathI nIca getramAM utpanna thavAthI nIce thaI jatuM. kAraNa ke bane netronA baLyAdhyavasAya sthAnanA kaMDako ekasarakhA che. teonI saMkhyA samAna che. (karmanA aMzanuM nAma kaMDaka cha.) bhATe "no Iheta" parnu tavya cha - timaha, maha, mama mane rUpa vigereno rada karavAnI kadi paNa manathI ceSTA paNa na kare. A prakAre jyAre A jIva UMcanIra zetrane aneka vAra pUrva janmamAM prApta karI cukela che, ane tenA be dhane paNa jyAre samAna karmane aMza che te evo kaye prANa haze je A paristhitine jANI joIne paNa getravAdI-trAbhimAnI thaze ke"mArUM ja evuM parama mAnanIya sudara gAtra che bIjA keInuM tevuM gotra nathI" A prakAre kahevAnA svabhAva vALA-sAhasa karavAvALA haze, ane utkarSane jAonA prati pragaTa karavAnI bhAvanAvALA haze ? mATe jyAre e nizcita che
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 167 bhAvanAzAlI hogA ? / isaliye jaba yaha nizcita hai ki ucca gotra meM athavA nIca gotra meM aneka vAra janma-maraNa yaha jIva kara cukA hai to phira "merA janma uccakula meM ho" isa prakAra vahAM para utpanna hone ke liye abhilASI bhI kauna hogA ? / ataH jo heyopAdeya ke viveka se yukta haiM, aise paNDita - bhavyAtmA jIva uccakula meM utpanna hone se na to harSa kareM aura na nIcakula meM janma lene se viSAda hI kareM / isa bAta kA vidvAn ko kabhI ahaMkAra nahIM karanA cAhiye ki maiM uccakulakA haeNU, tathA isakA kabhI viSAda bhI nahIM karanA cAhiye ki maiM nIcakula kA huuN| kyoMki isa saMsAra kA pravAha anAdikAla se isI prakAra se cala rahA hai, Age bhI aisA hI calatA rahegA ki - jo Aja uccakula kA hai kala vahI nIcakula kA bana jAtA hai, tathA dUsare svarga ke deva jinake uccagotra kA udaya hai aorane ekendriya pRthivI pAnI vanaspati jIvoM meM janma lekara nIca gotra ke udaya vAle bana jAte haiM / taba ucca gotra aura nIca gotra ye sadA eka jIva meM sthira rahane vAle dharma to haiM nahIM; phira isa viSaya meM harSa viSAda karanA niSkAraNa hai / jaba aneka janmoM meM isa jIva ko prakRSTa kuloM kI evaM apakRSTakuloM kI aneka bAra prApti ho cukI hai taba harSa aura viSAda karane se AtmA ko kauna sA lAbha ho sakatA hai ? | yadi ye ke uMca gAtramAM ane nIca getramAM anekavAra janma maraNa A jIve karela che to pachI "mAro janma uMca kuLamAM ja hoya" A prakAra tyAM utpanna thavA mATe keNu abhilASI haze? mATe je heyApAdeyanA vivekathI yukta che evA paDita-bhavyAtmA jIna uMca kuLamAM utpanna thavAthI na tA ha kare, ane nIca kuLamAM janma levAthI na viSAda kare. A vAtaneA vidvAne koI vakhata ahaMkAra karavA na joI e ke-huM uMca kuLano cheM. ane teno paNa viSAda nahi karavA joie kehuM nIca kuLano chuM, kAraNa ke A saMsArano A pravAha anAdi kALathI A prakAre cAlI rahyo che, AgaLa paNa evA ja cAlaze. je Aja uMca kuLanA che kAla teja nIca kuLanA banI jAya che. bIjA svarganA deva jeno uca geAtranA udaya che te cavIne ekendriya-pRthivI--pANI vanaspati jIvomAM janma laI nIca gotranA udayavALA manI jAya che, te pachI uMca gotra ane nIca gotra e sadA eka jIvamAM sthira rahevAvALo dharma te che ja nahi, pachI A viSayamAM harSIviSAda karavA niSkAraNu che. aneka janmamAM A jIvane prakRSTa kulAnI ane akRSTa kulonI anekavAra prApti thayelI che pachI harSa ane zAka karavAthI AtmAne kayA lAbha maLI zake b
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 AcArAgasUtre dike'nekadhA prAptapUrve na gRdhyet nAbhilaSyet uccakulotpanno'hamityutkarSa necchedityarthaH / tataH kimityAha-' tasmA'-diti, yasmAdanAdibhave paribhramatA vahUni prakRSTAni kulAni prAptAni, tathA'pakRSTAni ca labdhAni, tasmAddhetoH paNDitaH= paramArthajJo jJAtaheyopAdeyo na hRSyet, 'mamaivedRzaM kula'-miti na modeta, na krudhyet= 'mama kathamadhamatare kule janmAbhU'-diti svAtmane na kupyet, na viSAdamapi kuryAt / anekajaniSu prakRSTAni kulAni prAptAnIti kathaM harSasambhavaH?, nIcakulAni bahuzaH samadhigatAnIti vRthaiva krodhH| abhUtapUrvayoH sukhaduHkhayoreva satoharSa-krodhasambhavAditi tAtparyam / uktaJcaabhUtapUrva kula jIvoM ke prApta hue hote to unakI prApti meM harSa viSAda karanA ucita mAnA jAtA, parantu aisA to hai nhiiN| ataH aisA vicAra kara jJAnI ko isa viSaya meM harSa viSAda nahIM karanA cAhiye, kintu sadA aisA khyAla karate rahatA cAhiye ki isa saMsAra meM anAdikAla se nAnA yoniyoM meM bhramaNa karane vAle isa AtmA ne aneka vAra sarva sukha duHkha ke sthAnabhUta ucca nIca gotroM ko prApta kiyA hai, phira inakI prApti meM tujhe Azcarya hI kauna sA hai / ananta janmajanmAntaroM meM isa jIvane aneka sukhoM ko prApta kiyA hai, tathA-apamAna se, sthAna Adi ke cyuta hone se badhabaMdhana evaM dhana ke nAza se aneka rogoM ko tathA aneka prakAra ke duHkhoM ko jhelA hai| kahA bhI haiche. kadAca te abhUtapUrva kuLa jIvane prApta thayela hoya te tenI prAptimAM harSa viSAda kare ucita manAta, paraMtu tevuM te che nahi, mATe e vicAra karI jJAnIe A viSayamAM harSa viSAda nahi kara joIe. paNa sadA hamezAM e khyAla rAkhavo joIe ke- A saMsAramAM anAdi kALathI anekanimAM bhramaNa karavAvALA A AtmAne anekavAra sarva sukhadukhanA sthAnabhUta uMca nIca gotrone prApta karela che. pachI tenI prAptimAM tane Azcarya zuM che. ananta janma janmAntamAM A jIve aneka prakAranA sukhane prApta karyA che. ane apamAnathI, sthAna AdinA cuta hovAthI, vadha baMdhana ane dhananA nAzathI aneka rogone tathA aneka prakAranA hu.bhAne saDana yA che. yu 55 cha
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre __ yadvA tripalyopamaparimitamapyAyuralpameva, yato'ntarmuhUrta vihAya zeSasarvasyApyAyuSo'pavartanazIlatvAt, pratikSaNamAyupaH kSIyamANatvAcca / apavartanaM nAma dIrghasthitikAlikakarmaparamANUnapagamayya teSAM isvasthitikAlikatAsampAdanam / Ayuzca sopakrama-nirupakramabhedena dvividham , uktaJca bhagavatA bhagavatyAm ___"jIvANabhaMte ! kiM sovakamAuyA niruvakamAuyA ? goyamA ! jIvA sovakamAuyAvi NiruvakamAuyAvi" iti ( bhagavatI. za. 20 u. 10) / chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! kiM sopakramAyuSkA nirupakramAyuSkAH? gautama! jIvAH sopakramAyuSkA api nirupakramAyuSkA api // iti // eka kSaNa taka kI saphalatA mAnI gaI hai| usI prakAra antarmuhartase lagA kara dezonapUrvakoTi-deza Una eka karoDa pUrva-parimita Ayu prApta hone para bhI usameM saMyama kAlakA abhAva hone se vaha bhI alpa hI hai| ___ athavA-antarmuhUrttakAla parimita Ayuko choDa kara zeSa samasta Aya apavartanazIla hone se aura kSaNa 2 meM AyukA kSaya hone se tripalyopama parimita-tIna palyopama kA-Ayu bhI alpa hI hai| dIrghakAlika Ayukarma ke paramANuoM ko khIMca kara thoDI sthitivAle Ayukarma ke paramANuoM meM sthApita karane kA nAma apavartana hai| sopakrama aura nirupakrama ke bheda se Ayu do prakAra kA hai / bhagavatI sUtra meM bhagavAnane yahI bAta kahI hai "jIvANaM bhaMte ! kiM sovakamAuyA niruvakamAuyA?, goyamA! jIvA sovakamAuyA viNiruvakamAuyA vi" iti| (bha.za. 20 u.10) kALanI eka kSaNa sudhInI saphaLatA manAya che, te prakAra antarmahattathI lagAvI dezanapUrva keTi-deza una eka koDa pUrva-parimita Ayu prApta thavAthI paNa temAM camakALane abhAva hovAthI te paNa a5ja che, athavA antamUhartAkALapari mita Ayune choDIne zeSa samasta Ayu apavartanazIla hovAthI ane kSaNakSaNamAM Ayune kSaya hovAthI vidyottamaparimita traNa palyopama Ayu paNa alpaja che dIrghakAlika AyukamanA paramANuone kheMcIne thoDI sthitivALA AyukarmanA paramAguomAM sthApita karavAnuM nAma zagvarjana che sopakama ane nirUpakamanA bhedathI Ayu be prakAranI che bhagavatI sUtramAM bhagavAne A vAta kahI che- . "jIvA NaM bhaMte ! ki sovakamAuyA niruvakamAuyA ?, goymaa| jIvA socakamAuyA vi NiruvakamAuyA vi" iti ( bha. za 20 u. 10).
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 "sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnyaTatA mayA'tra sNsaare| uccaiHsthAnAni tathA, tena na me vismayasteSu " // 1 // tathA-"avamAnAtparibhraMzAdvadhabandhadhanakSayAt / / __ prAptA rogAzca zokAzca jAtyantarazateSvapi " // 1 // iti / kimadhikena vartamAnepi janmani nAnAvidhA avasthA anubhUyante, ataAtmArthibhirharSakrodhau na kaaryaavityaashyH| atra gotrapadamupalakSaNaM, tena jAtyAdInAM sarveSAM mado na vidheya iti prakaraNArthaH / "sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnyaTatA mayAna sNsaare| uccaiH sthAnAni tathA, tena na me vismayasteSu" // 1 // tathA-" avamAnAtparibhraMzAvadhabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jAlantarazateSvapi" // 1 // iti / adhika kyA kahA jAya ? jaba vartamAna paryAya meM hI isa jIva kI aneka avasthAe~ hotI dekhI jAtI haiM to janma-janmAntaroM meM isakI aneka avasthAe~ huI hoM, aneka vAra ucca nIca kuloM meM janma huA ho to isameM Azcarya kI bAta hI kaunasI hai / aisA dRr3ha vizvAsa kara AtmArthI ke liye ina avasthAoM meM kabhI bhI harSa aura viSAda ke liye sthAna nahIM honA caahiye| sUtra meM gotra pada upalakSaNa hai isase ATha madoM kA-(1) jAtimada (2) kulamada, (3) balamada, (4) rUpamada, (5) lAbhamada, (6) tapamada, " sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnya'TatA mayA'tra saMsAre / uccaiHsthAnAni tathA, tena na me vismayasteSu " // 1 // tathA-"avamAnAtparibhaMzAdvaghabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi " // 2 // iti adhika zuM kahevAmAM Ave. jyAre vartamAna paryAyamAM ja A jIvanI aneka avasthAo thAya che te najare dekhAya che te janma janmAMtaromAM tenI aneka avasthAo thAya, aneka vAra uMca nIca getramAM janmo thAya che emAM AzcaryanI vAta kaI che. e dRDha vizvAsa karI AtmArthIne mATe A avasthA emAM kaI vakhata paNa harSa ane zekanuM sthAna hovuM na joIe. sUtramA mAtra54 SkSa cha bhoTa 8 mahona-(1) tima, (2) Na bha6, (3) maNama, (4) 354, (5) sAlabha, (6) ta5mada, (7) sUtramaha, 22
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 AcArAgasUtre dike'nekadhA prAptapUrve na gRdhyet nAbhilaSyet uccakulotpanno'hamityutkarSa necchedityrthH| tataH kimityAha-' tasmA'-diti, yasmAdanAdibhave paribhramatA vahUni prakRSTAni kulAni prAptAni, tathA'pakRSTAni ca labdhAni, tasmAddhetoH paNDitaH= paramArthajJo jJAtaheyopAdeyo na hRSyet, 'mamaivedRzaM kula'-miti na modeta, na krudhyet= 'mama kathamadhamatare kule janmAbhU'-diti svAtmane na kupyet, na viSAdamapi kuryAt / anekajaniSu prakRSTAni kulAniprAptAnIti kathaM harSasambhavaH?, nIcakulAni bahuzaH samadhigatAnIti thaiva krodhaH / abhUtapUrvayoH sukhaduHkhayoreva satoharSa-krodhasambhavAditi tAtparyam / uktazcaabhUtapUrva kula jIvoM ke prApta hue hote to unakI prApti meM harSa viSAda karanA ucita mAnA jAtA, parantu aisA to hai nhiiN| ataH aisA vicAra kara jJAnI ko isa viSaya meM harSa viSAda nahIM karanA cAhiye; kintu sadA aisA khyAla karate rahatA cAhiye ki isa saMsAra meM anAdikAla se nAnA yoniyoM meM bhramaNa karane vAle isa AtmA ne aneka vAra sarva sukha duHkha ke sthAnabhUta ucca nIca gotroM ko prApta kiyA hai, phira inakI prApti meM tujhe Azcarya hI kauna sA hai / ananta janmajanmAntaroM meM isa jIvane aneka sukhoM ko prApta kiyA hai, tathA-apamAna se, sthAna Adi ke cyuta hone se badhabaMdhana evaM dhana ke nAza se aneka rogoM ko tathA aneka prakAra ke duHkhoM ko jhelA hai| __kahA bhI haiche. kadAca te abhUtapUrva kuLa jIvane prApta thayela hoya te tenI prAptimAM harSa viSAda karavo ucita manAta, paraMtu tevuM te che nahi, mATe evo vicAra karI jJAnIe A viSayamAM harSa viSAda nahi karavo joIe. paNa sadA haMmezAM evI khyAla rAkhavo joIe ke- A saMsAramAM anAdi kALathI anekaniyAmAM bhramaNa karavAvALA A AtmAna anekavAra sarva sukhadukhanA sthAnabhUta uMca nIca gotrone prApta karela che. pachI tenI prAptimAM tane Azcarya zuM che. ananta janma janmAtamAM A ja aneka prakAranA sukhane prApta karyA che. ane apamAnathI, sthAna AdinA hovAthI, vadha baMdhana ane dhananA nAzathI aneka rogone tathA aneka prakAra hu.mAne saDana yA . kahyuM paNa che--
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 'sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA, tena na me vismayasteSu " // 1 // tathA - " avamAnAtparibhraMzAdvadhavandhadhanakSayAt / - 44 prAptA rogAzca zokAca jAtyantarazateSvapi " // 1 // iti / kimadhikena vartamAne'pi janmani nAnAvidhA avasthA anubhUyante, ataAtmArthibhirhakrodha na kAryAvityAzayaH / atra gotrapadamupalakSaNaM, tena jAtyAdInAM sarveSAM mado na vidheya iti prakaraNArthaH / "( 'sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA, tena na me vismayasteSu " // 1 // tathA- " avamAnAtparibhraMzAdvadhabandhadhanakSayAt / "" prAptA rogAzca zokAca, jAtyantarazateSvapi " // 1 // iti / adhika kyA kahA jAya ? jaba vartamAna paryAya meM hI isa jIva kI aneka avasthAe~ hotI dekhI jAtI haiM to janma-janmAntaroM meM isakI aneka avasthAe~ huI hoM, aneka vAra ucca nIca kuloM meM janma huA ho to isameM Azcarya kI bAta hI kaunasI hai / aisA dRr3ha vizvAsa kara AmArthI ke liye ina avasthAoM meM kabhI bhI harSa aura viSAda ke liye sthAna nahIM honA cAhiye / sUtra meM gotra pada upalakSaNa hai isase ATha madoM kA - (1) jAtimada (2) kulamada, (3) balamada, (4) rUpamada, (5) lAbhamada, (6) tapamada, sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnya'TatA mayA'tra saMsAre / ucca sthAnAni tathA tena na me vismayasteSu // 1 // tathA - " avamAnAtparibhraMzAdvaghavandhadhanakSayAt / 169 " prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi " // 2 // iti adhika zuM kahevAmAM Ave. jyAre vamAna paryAyamAM ja A jIvanI aneka avasthAe thAya che te najare dekhAya che te. janma janmAMtarAmAM tenI aneka avasthAe thAya, aneka vAra uMca nIca geAtramAM janmo thAya che emAM AzcaryanI vAta kaI che. evA dRDha vizvAsa karI AtmArthIne mATe A avasthA emAM kAI vakhata paNa harSa ane zAkanu sthAna hAvuM na joI e. sUtramAM gotrapadma upalakSaNa che mATe ATha madonuM -(1) jAtimada, (2) kuLa bhahu, (3) aNabhadda, (4) 35bhaha, (4) sAlabhacha, (6) tayabhaha, (7) sUtrabhaha, 22
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 AcArAGgasUtre mAnAdinirasanena kaSAyavyudAsastena ca saMyame dRDhatA viSaye cAdRDhatA, tayA ca samyagjJAnAdyadhigamastena ca mokSa iti krameNa sarvathA mAnApamAnAdau harSakrodhau tyAjyAviti bhaavH| ___ yathA dezadezAntaraM bhraman pathikaH kacit sukhaM kacid duHkha labhate, kacid grAme kacidaraNye vasati, kacitsamabhUmiSu kvacicca viSamabhUmiSu zete, kvacitsvacchajalaM kvacid dUpitajalaM ca pivati, na ca sukhaduHkhe gaNayati lakSyagamyadezaprAptikAmaH, tathaiva prakRte'pi uccagotrAdimAptau na harSa-zoko muktiprAptukAmena saMyaminA kAryAviti vartulakArthaH // mU0 1 // (7) sUtramada, (8) aizvaryamada kA grahaNa ho jAtA hai / mada bhI ahaMkAra hI hai, ataH inakA parityAga kara denA cAhiye; kyoMki jAti vagairaha se hIna hone para bhI AtmA kAla labdhi Adi ke prApta hone para dharma kA adhikArI bana jAtA hai| dharmaprApti meM jAti vagairaha bAdhaka nahIM hote haiN| jisa prakAra deza-dezAntara meM bhramaNa karane vAle prANI ko kabhI kisI sthAna para sukha, kabhI kisI jagaha duHkha milatA hai| kabhI vaha grAma meM vasa jAtA hai kabhI use vana meM bhI vasane kA avasara AtA hai, kabhI prazasta bhUmi para vaha so jAtA hai kabhI kaMTakAkIrNa bhUmi meM hI par3a rahatA hai, kabhI mIThA khaccha jala use pIne ko milatA hai kabhI khArA malina jala bhI vaha pI letA hai, to bhI isa viSaya meM vaha sukha aura duHkha nahIM maantaa| use apane lakSya sthAna para pahuMcane ke liye yaha saba karanA par3atA hai| usI prakAra prakRta meM bhI mukti ko cAhane vAle saMyamI muni ke (8) aizvaryamadanuM grahaNa thAya che. mada paNa ahakAra ja che mATe teno paNa parityAga karI deve joIe, kAraNa ke jAti vigerenuM hInapaNuM hevA chatAM paNa AtmA kAla labdhi AdinA prApta thavAthI dharmano adhikArI banI jAya che, dharmaprAptimAM jAti vigere bAdhaka thatA nathI jevI rIte dezadezAntaramAM bhramaNa karavAvALA prANIne kaI vakhata keI sthAnapara sukha, keIvakhata koI jagyAe duHkha maLe che. keI vakhata gAmamAM vase che keI vakhata vagaDAmAM paNa rahevAno prasaMga Ave che koI vakhata prazasta bhUmi para te suI jAya che keAI vakhata kAMTAvALI bhUmimAM paNa paDayuM rahevuM paDe che. koI vakhata mIThuM svaccha pANI pIvA maLe che kaI vakhata khArUM malina pANI paNa pIvA maLe che te paNa A badhA viSayamAM te sukha agara duHkha sa ) nathI. tene pitAnA lakSya sthAne pahoMcavA mATe A badhuM karavuM paDe che te tamAM paNa muktine cAhavAvALA saMcamamuni mATe uMca nIca gotranI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 171 prANinAM sAtaM priyaM bhavatIti vicAryyaM keSAJcidapi prANinAmahitaM na krttvym| tadahitAcaraNasya yatphalaM bhavati taddarzayati - 'bhUehiM ' ityAdi / mUlam - bhUehiM jANa paDileha sAyaM, samie eyANupassI, taM jahA - aMdhattaM bahirattaM mUyattaM kANattaM kuMTattaM khujjattaM vaDabhattaM sAmattaM sabalattaM, saha pamAeNaM aNegarUvAo joNIo saMdhAyai, virUvarUve phAse saMpariveyai // sU0 2 // chAyA - bhUteSu jAnIhi sAtam samita etadanudarzI, tadyathA - andhatvaM badhiratvaM mUkatvaM kANatvaM kubjatvaM vaDabhatvaM zyAmatvaM zabalatvaM saha pramAdena anekarUpA yonI: sandadhAti virUparUpAn sparzAna parisaMvedayate // 0 2 // liye ucca nIca gotra kI prApti meM bhI harSa viSAda karanA ucita nahIM hai / isa prakAra ke vicAra se mAna Adi kA jaba AtmA se abhAva ho jAtA hai taba kaSAya kA abhAva svataH siddha hone se saMyamI ko saMyama - bhAva meM dRr3hatA, aura viSayAdikoM meM adRr3hatA A jAtI hai, isase samyajJAnAdika sadguNoM kI prApti hone se saMyamI muni ko mukti kA lAbha kAlAntara meM yA usI bhava meM hojAtA hai / isa pUrvokta kathana se saMyamI muni ko isa bAta kA bhI sadA vicAra karate rahanA cAhiye ki mAna aura apamAna ke kAraNa-kalApoM kI upasthiti hone para mujhe harSa aura viSAda nahIM karanA cAhiye // sU0 1 // sAMsArika prANiyoM ko sAtAvedanIya ke udaya se sukha evaM sukhakAraka sAmagrI, tathA asAtAvedanIya ke udaya se duHkha evaM duHkhakAraka prAptimAM paNa harSa zeka karavA ucita nathI. A prakAranA vicArathI mAna AdinA jyAre AtmAthI abhAva thaI jAya che tyAre kaSAyano abhAva svataH siddha haiAvAthI sacIne saMcama bhAvamAM dRDhatA ane viSayAkrikomAM adRDhatA AvI jAya che. mATe samyajJAnAdika sadguNAnI prApti hovAthI saMyamI munine muktinA lAbha kAlAtaramAM agara A bhavamAM thAya che. A pUrvokta kathanathI saMyamI munie A vAtano paNa sadA vicAra rAkhavA joIe ke-mAna ane apamAnanA kAraNakalAponI upasthiti heAvAthI ha ane viSAda karavuM mArUM kartavya nathI. 5 sU. 1 u sAMsArika prANiyAne sAtAvenIyanA uddayathI sukha ane sukhakAraka sAmagrI, ane asAtAvedanIyanA udayathI duHkha ane duHkhakAraka sAmagrI prApta thAya che,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre TIkA- ' bhUteSu ' iti / atra mUle 'bhUehiM ' iti tRtIyAntapAThaH saptamyarthe, bhUteSu =bhavanti, bhaviSyanti, abhUvan ca sattArUpeNeti bhUtAni=prANinasteSu sAtaM= mukhaM tadviruddhaM cAsAtaM = duHkhaM pratyupekSya = mUkSmadhiyA vicArya jAnIhi = budhyasva / upayogalakSaNo jIvaH kAlatraye'pi sattAM dadhAti, ataH prANinastraikAlikasattAprati - pAdanAyAtra bhUtazabdopAdAnaM kRtamiti bodhyam / 172 sAmagrI prApta hotI hai, aisA vicAra kara kisI bhI prANI kA jarA bhI ahita nahIM karanA cAhiye / ahita AcaraNa kA jo phala hotA hai so kahate haiM C 'bhUehiM jANa' ityAdi / pratyeka jIvAtmA cAhe vaha daridrI ho, cAhe bhikSuka ho; cAhe dhanI ho; cAhe guNI ho; koI bhI kyoM na ho; yahI cAhatA hai ki hamako zAMtilAbha ho, sukha prApta ho / cAhe Astika ho yA nAstika; sabakA eka yahI lakSya hai / isase pratikUla koI bhI nahIM milegA / eka bhikSuka jo dara dara kA bhikhArI banakara apane udara kA nirvAha karatA hai usase bhI yadi prazna kiyA jAya to vaha bhI yahI kahegA ki, kyA karU~, mujhe jJAtA - sukha nahIM hai / ataH isa prakAra ke usake kathana se yaha bAta satya sAbita hotI hai ki vaha bhI zAtA - sukha pAne kA abhilASI hai / kir3I ko bhI koI chUtA hai to vaha bhaya ke mAre bhAgatI hai / vRkSa ke nIce kisIne agni jalAI ho to, vaha usake AtApa se murajhA jAtA hai / lajavaMtI eka jAta kI vanaspati hotI hai jo chUte hI saMkucita evA vicAra karI kAi paNa praNittu jarA paNa ahita nahi karavuM joIe. ahita AcaraNanuM je phaLa hAya che te kahe che 'bhUpahiM jANa' ityAhi pratye! lavAtmA lase te haridrI hoya magara likSu hAya, bhale dhanI hoya cAhe jINI hAya bhale kAi paNa prakAranA hoya paNa 'abhIne zAMtine lAbha thAo, sukha thAe' bhale nAstika hAya ke Astika paNa badhAnu... A eka ja lakSya che. enAthI pratikULa kAI paNa kAraNa maLaze nahi. eka bhikSuka je gharagharanA bhikhArI banIne peAtAnA peTanA nirvAha kare che tenAthI paNa e prazna karavAmA Ave to te paNa e ja kaheze ke zu karU mane zAtA--sukha nathI, mATe A prakAranA tenA kathanathI e vAta satya sAmita thAya che ke te paNa zAtA-sukha meLavavAnA abhilASI che. kiDIne paNa koi aDe che to te paNa dUra bhAge che. vRkSanI nIce kAie agni saLagAvI hAya tA te tenA thI sukAI jAya che. lajavatI eka jAtanI vanaspati hoya che je aDakavAthI
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 AcArAgasUtre zAnti pradAna karane kI yogyatA nahIM hai / yaha to hamArI kalpanA hai, jo hamane inameM sukhazAnti mAna rakhI hai / jina jar3a sthUla vastuoM meM sukha kI kalpanA karake sAdhAraNa manuSya bhI jI-toDa parizrama kara rahe haiM, unakI prApti hone para bhI unheM sukha nahIM milatA, kyoMki unameM sukha pradAna karane kI zakti hai nhiiN| isI se Aja sArA saMsAra, cAhe vaibhavasampanna ho; cAhe daridrAvasthApanna ho; duHkhI hI hai| yaha duHkha tabataka nahIM miTa sakatA jaba taka sukha ke vAstavika svarUpa kA patA na lagA liyA jAyagA, athavA usake sthAna kA pUrNa jJAna na ho jaavegaa| vAstavika sukha kyA hai ? isakA eka mAtra uttara hai-niraakultaa| kyoMki saMsAra meM jaba kabhI icchAoM ke zAMta hone para yat-kiJcit sukha kI anubhUti hotI hai taba isase isa bAta kA anumAna bhI lagAyA jA sakatA hai ki koI aisI bhI avasthA hai ki jahAM para isakA pUrNarUpa se vikAza hai / vaha nirAkulatA ke sivAya aura koI dUsarI avasthA nahIM hai| isa nirAkulatA kA pUrNabhoktA paramAtmA hai| isI kA abhilASI pratyeka saMsArI jIva hai / isI abhiprAya ko hRdaya meM rakhakara sUtrakAra kahate haiM ki "bhUteSu jAnIhi pratyupekSya sAtam' he bhavya ! pratyeka jIvoM meM vyakta aura avyaktarUpa se zAtArUpa jo sukha hai usakI abhilASA yegyatA nathI, e te amArI kalpanA che, je ame temAM sukha zAnti mAnI rAkhela che. je jaDa ane cULa vastuomAM sukhanI kalpanA karIne sAdhAraNa manuSya paNa jIvateDa parizrama kare che. tene prApti thavA chatA paNa tene sukha maLatuM nathI kAraNa ke temAM sukha pradAna karavAnI zakti che ja nahi. eTalA mATe Aja sAre saMsAra bhale vibhava saMpanna hoya agara daridrAvasthApanna haya, dukhI ja che. e dukha tyAM sudhI maTI zakatuM nathI jyAM sudhI sukhanuM vAstavika svarUpa hAtha na lAge, agara tenA sthAnanuM pUrNa jJAna na thAya vAstavika sukha zuM che? tene eka mAtra uttara che-nirAkuLatA. kAraNa ke saMsAramAM jyAre kaI vakhata IcchAonA zAMta thavAthI jarAka sukhanI anubhUti thAya che tyAre tethI e vAtane anumAna karavAmAM Ave che ke-kaI evI paNa avasthA che ke je ThekANe tene pUrNa rUpathI vikAza che, te nirAkuLatA sivAya bIjI kaI avasthA nathI. A nirAkuLatAne pUrNa bhaktA paramAtmA che. tene abhilASI pratyeka saMsArI jIva che. A abhiprAyane hRdayamAM rAkhIne sUtrakAra che-"bhUtepu jAnIhi pratyupekSya sAtam" he lavya / pratyemA vyarata ane avyakta rUpathI zAtArUpa je sukha che, tenI abhilASA chupAyelI che, te
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 175 chupI huI hai, isa bAta kA tUM apanI sUkSma buddhi se vicAra kr| isa sUtra ke avataraNa meM jo sAtAvedanIyajanya sukha ke abhilASI pratyeka jIva ko batalAyA gayA hai vaha isI nirAkulatArUpa sukha kA paramparAkAraNa hone se hI prakaTa kiyA gayA hai| kyoMki yaha nizcita siddhAnta hai jo sAtAvedanIya karma ke udaya se sAMsArika vaibhavajanya sukha prApta hogA vaha kSaNika - vinazvara hogA, tathA usakA udaya duHkhoM se antarima - chupA huvA hogA / isaliye aise sukha se AtmA sAkSAt nirAkulatArUpa pari ti kA sadA bhoktA nahIM bana sktaa| hAM ! sAMsArika sukha kI sAmagrI yadi jIvoM ke pAsa hai, aura yadi unake citta meM heyopAdeya kA viveka jAgRta hai to ve usake dvArA kucha aMzoM meM sAMsArika kAryoM se nirAkula banakara zubha dhArmika kriyAoM kA ArAdhana bhalIbhAMti kara sakate haiN| isa avasthA meM unake zubhabhAvoM kI kramazaH jAgRti hotI hai, aura vaha unheM paramparArUpa se AtmakalyANakArI mArga kA adhikArI banA detI hai / jo bhavAbhinaMdI hai athavA jisa kisI prakAra se apanA svArtha sAdhana karane meM hI masta hai, 'apane sukha meM hI sabakA sukha samAyA huA hai'. jo isa durbhAvanA kA vazavartI hai, "sAtavedanIya ke udaya se jisa prakAra J vAtane tuM tArI potAnI sUkSma buddhithI vicAra kara. A sUtranA avataraNamAM je sAtAvedanIyajanya sukhanA abhilASI pratyeka jIvane khatAvavAmAM AvyA che, te A nirAkulatArUpa sukhanA para parAkAraNa hAvAthI prakaTa karyAM che, kAraNa ke e nizcita siddhAMta che--je sAtAveDhanIya karmanA uddayathI sAMsArika vaibhavajanya sukha prApta thaze te kSaNika vinazvara haze, ane tene uDDaya duHkhathI antarima chupAyelA haze mATe evA sukhathI AtmA sAkSAt nirAkulatArUpa pariNatino sadA bhaktA khanI zakatA nathI. hAM, sAMsArika sukhanI sAmagrI kadAca jIvAnI pAse che, ane kadAca tenA cittamAM haeNceApAdeyane viveka jAgrata che teA te tenA dvArA gheADA aMzomAM sAMsArika kAryAMthI nirAkuLa banIne zubha dhArmika kriyAonuM ArAdhana bhalIbhAMti karI zake che. A avasthAmAM tenA zuma bhAvAnI kramazaH jAgRti thAya che, ane te tene para parAthI AtmakalyANakArI mArgonA adhikArI banAvI de che, je bhavAbhinI che athavA jekoI prakArathI peAtAnA svArtha sAdhavAmAM ja masta che peAtAnA sukhamAM ja khadhAnA sukha samAcelA che ' je AvI durbhAvanAne vazavatI che, "sAtAvedanIyanA udayathI jevA prakAre "
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AcArAgasUtre samitaH paJcasamitibhiH samitaH san etadanudarzI-etatsukhaM duHkhaM vA vakSyamANaM vA'ndhatvAdikaM draSTuM-vilokituM zIlaM yasya sa etadanudarzI-mANizubhAzubhAvalokI tvaM jAtikulAdimadajanitakaTukarmavipAkamandhatvAdikaM jJAtvA bhUteSu sAtaM jAnIhi, iti sambandhaH / tadeva darzayati-'tadyathe'-tyAdinA / hama sAMsArika vaibhava ke bhoktA baneM haiM, vaise hI dIna duHkhI jIva asAtAvedanIya ke udaya se duHkha daridrAvasthA ke bhoktA bane haiM, phira hameM inake duHkha ko dUra karane kI aura inheM sukha pahuMcAne kI kyA AvazyakatA hai ? kyoMki hama kisI ke karmodaya koto meTa sakate nahIM haiN|" ityAdi durbhAvanAoM se jinakA antaHkaraNa dUSita hai-ve 'pratyeka saMsArI jIva sukhAbhilASI hai' isa bAta ko nahIM samajha skte| ise samajhane ke liye sUkSma-sadjJAnarUpI buddhi, evaM saMyama jIvana kI AvazyakatA hai| isIkA khulAzA karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-'samie eyANupassI samitaH etdnudrshii| jo samitiyoM ke pAlana karane meM sAvadhAna hai, jisakI cittavRtti jIvoM ko duHkhita dekhakara dravita ho jAtI hai, jo jIvoM kI rakSA karane meM sadA sAvadhAna rahate haiM, jinakI pratyeka kriyA yatanApUrvaka hotI hai, aise samitipAlaka saMyamI muni hI 'etadanudarzI' isa bAta kA anubhava kara sakate haiN| pAMca samitiyoM ke ArAdhana karane kA uddezya jIvoM kI ekamAtra rakSA karanA hai, isameM sva aura para donoM kI rakSA AjAtI hai / IryAsamiti meM lavalIna sAdhu-jhUsarApramANa dRSTi se ame sAMsArika vibhavanAM bhoktA banyA chIe tevI ja rIte e dIna dukhI jIva asAtAdanIyanA udayathI duHkha daridrAvasthAnA bhaktA banyA che. pachI amane tenA duHkhAne dUra karavAnI ane temane sukha pahoMcADavAnI zuM AvazyakatA che? kAraNa ke ame keIne karmodayane miTAvI zakatA nathI " ItyAdi durbhAvanAothI jenuM aMtaHkaraNa dUSita che te "pratyeka saMsArI jIva sukhAbhilASI che e vAtane samajI zakatA nathI. tene samajavAne mATe sUkSma sajJAnarUpI buddhi ane saMyama jIvananI Ava zyatA cha, tanA bhutAso 42di sUtra cha -' samie eyANupassI' samita. patadanudarzI, 2 samitiyAnA pAsana 42vAmA sAvadhAna cha, nAyittavRtti vAnI rakSA karavAmAM sadA sAvadhAna rahe che, jenI pratyeka kiyA catanApUrvaka thAya che, evA samitiyANa saMyamA bhumi 'etadanudarzI' se pAtana manulava 43 za che. pAMca samitionuM ArAdhana karavAne uddezya chanI eka mAtra rakSA karavAnI che. temAM stra ane para banenI rakSA AvI jAya che. IsamitimAM vilIna sAdhu
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0 2. u. 3 mArga ko dekhakara calatA huvA muni sadA isa bAta kA pakA dhyAna rakhatA hai ki kahIM koI choTA moTA jIva mere paira ke nIce Akara prANoM se viyukta na ho jAya / isameM para ke prANoM kA rakSaNa ke sAtha 2 apane ahiMsArUpa mahAvrata kA saMrakSaNa acchI taraha se hotA rahatA hai|1| bhASAsamiti meM pravRtta sAdhu sadA hita-mita-vacana bolegA, dUsare jIvoM ko jisa vacana se kaSTa paidA ho, isa prakAra ke sAvadya va kaThora vacana nahIM bolatA hai / isa samiti se satya mahAvrata kI rakSA hotI hai|2| eSaNAsamiti meM pravRtta saMyamI muni sirpha saMyama yAtrA kA nirvAha ke liye bhramarabhikSA dvArA zuddha-nirdoSa prAsuka AhAra grahaNa karatA hai|3| AdAnanikSepaNa-samiti meM muni apane saMyama ke upakaraNoM kI ubhaya -donoM kAla pratilekhanAkara unake lene aura rakhane meM yatanA karatA hai|4| pratiSThApanA-samiti meM muni jIvarahita sthAna meM mala-mUtrAdika pariThavatA hai|5| ina samitiyoM meM pravRtti karane vAle saMyamI muni 'saba hI jIva sukha cAhate haiN| aisA anubhava karate haiM / jo vartamAna meM sattArUpa se rahate haiM, bhaviSyat kAla meM bhI jo sattArUpa se raheMge, evaM bhUtakAla meM jo sattArUpa se rahe haiM ve bhUta haiN| sUtrakAra ne jIva prANI Adi zabdoM kA prayoga na kara usakI traikAlika sattA pratipAdana karane ke liye "bhUta" busarapramANa dRSTithI mArgane dekhIne cAlatAM sadA A vAtane khyAla rAkhe che ke keI nAnA moTA jIva mArA paga nIce AvI prANathI vimukta na thaI jAya. temAM bIjAnA prANonA rakSaNanI sAthe sAthe potAnA ahiMsArUpa mahAvratanuM saMrakSaNa sArI rIte thAya che (1). bhASA samitimAM pravRtta sAdhu sadA hita-mita vacana belaze, bIjA jIne je vacanathI kaSTa pedA thAya te prakAranA sAvadha kaThera vacana bolatA nathI, A samitithI satyamahAvratanI rakSA thAya che (2). eSaNasamitimAM pravRtta saMyamI muni phakta saMyamayAtrAnA nirvAha mATe bhramarabhikSA dvArA zuddha nirdoSa prAsuka AhAra grahaNa kare che. (3). AdAnanikSepaNa samitimAM muni pitAnA saMcamanA upakaraNonI ubhaya-bane kALa pratilekhanA karI tenA levAmAM ane rAkhavAmAM catanA kare (4). pratiSThApanAsamitimAM muni jIvarahita sthAnamAM maLa mUtrAdika pariThave (5). A samitiomAM pravRtti karavAvALA saMcamI muni "badhA ja sukha cAhe che" e anubhava kare che. je vartamAnamAM sattA rUpathI rahe che, bhaviSya kALamAM paNa je sattArUpathI raheze ane bhUtakALamAM je sattA rUpathI rahelA che te bhUta che. sUtrakAre jIva prANI Adi zabdanA prAga na karI tenI si sattA pratipAdana 421 / bhATe "bhUta" ye zamana sUtramA prayoga 29
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 sopakramAyurnAma aprAptakAlasyAyuSo nirjaraNam / tadbhinnaM nirupkrmaayuH| yadA jIvaH svAyuSastRtIyabhAge tRtIyabhAgatRtIyabhAge vA jaghanyata ekena dvAbhyAM votkRSTataH saptabhiraSTabhirvA''karSairathavA'ntarmuhartapramANasvarUpe'ntakAle svAtmapradezanADikAntavartina AyuSkarmavargaNApudgalAnprayatnavizeSeNAyuSkatayA racayati tadA nirupakramAyubhavati, tadbhinnaM sopakramAyuH / AkarSazca tathAvidhena prayatnena karmapudgalopAdAnam / ___ nanu kathamekena dvAbhyAM tribhiH saptabhiraSTabhirvA''karAyurvapnAtIti cedAha he bhadanta ! jIva sopakrama-AyuvAle hote haiM yA nirupakrama-AyuvAle ? he gautama ! jIva donoM prakAra ke AyuvAle hote haiM sopakramaAyuvAle bhI hote haiM aura nirupakramaAyuvAle bhii| jIvako jitanA apane bhavake AyukA baMdha huA hai utane kA udyAnusAra bhoga hue vinA hI kisI nimitta ke vaza pahile hI kSaya honekA nAma sopakrama Ayu hai / isase viparIta nirupakrama Ayu hai| jisa samaya jIva apanI Ayu ke tRtIya bhAgameM athavA tRtIya bhAga ke bhI tRtIya bhAgameM kamase kama eka yA do AkarSoM se jyAdA se jyAdA sAta yA ATha AkarSoM se athavA antasamaya ke antarmuhUrta-pramANakAlameM apanI AtmAke pradezoM kI nADikA ke bhItara rahe hue AyukarmakI vargaNA ke pudgalaskandhoMko prayatnavizeSa se Ayupane pariNamAtA hai usa samaya nirupakrama Ayu kA bandha hotA hai| isase viparIta sopakrama Ayu kA bandha hotA hai| usa prakAra ke prayatna se karmapudgaloM kA grahaNa karanA AkarSa hai| _he bhadanta! jIva sopakrama AyuvALAM hoya che ke nirUpakama AyuvALAM? he gautama! jIva ane prakAranI AyuvALA thAya che. sepakrama AyuvALAM paNa thAya che ane nirUpakama AyuvALAM paNa thAya che. jIvane jeTale pitAnA bhavanI Ayune baMdha thaze che teTalAne udayAnusAra bhegA thayA vagara koI nimittathI pahelAM ja kSaya hevAnuM nAma sepakama Ayu che, tenAthI viparIta nirUpakama ApyuM che. je vakhate jIva pitAnI AyunA tRtIya bhAgamAM athavA tRtIya bhAganA paNa tRtIya bhAgamAM ochAmAM ochA eka agara be AkathI vadhAremAM vadhAre sAta agara ATha AkarSothI athavA ata samayanA antarmuhUrta pramANu kALamAM pitAnA AtmAnA pradezanI nADinI aMdara rahelA AyukarmanI vargaNAnA pudgalaskone prayatnavizeSathI AyupaNe pariNAme che, te samaya nirUpakama Ayuno baMdha kare che. tenAthI viparIta sopakama Ayu bAMdhe che. A prakAranA prayatnathI karma pudgalenuM grahaNa karavuM AkarSa che.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArAzastre andhavam upahatanetratvaM dravyato bhAvato'pi bhavati, tathaikendriya-dvIndriya-trIndriyA drvybhaavaandhaaH| caturindriyo mithyASTipaJcendriyazcaubhau bhAvAndhau, dravyabhAvabhedabhinnamandhatvaM niyamato duHkhajanakaM bhavati / evaM vadhiratvaM-karNApATavaM, dravyato vadhiraH zravaNazaktirahitaH, bhAvavadhiro jinvcnshrvnnviklH| mUkatvaM vacanavikalatvaM dravyataH, bhAvato mUko mithyAvAdyabhinivezena svadoSApahavAya jinavacanApratipAdakaH / isa zabda kA sUtra meM prayoga kiyA hai / upayogalakSaNavAlA jIva tInoM kAla meM bhI sattA se rahita nahIM hotA hai, isaliye prANI kI traikAlika sattA pratipAdana karane ke liye satrakArane isa sUtra meM bhUta"zabda kA prayoga kiyA hai / ataH jaba saMsAra kA pratyeka prANI sukhAbhilASI hai, tava usake sAtha atyAcAra-anartha kara unheM duHkhita karanevAlA prANI svayaM apane ko duHkhita karane kI ceSTA karatA hai| jAti aura kulAdika ke abhimAna se unmatta banakara jo dUsaroM ko hIna samajhatA hai, tathA'tUMaMdhA hai, tUM bahirA hai, tUM mUgA hai' ityAdi prakAra ke karkaza zabdoM dvArA jo dUsaroM kA tiraskAra karatA hai vaha apanI kaSAyapariNati se AtmA ko malina karatA huA tanupArjita karma ke kaTuka vipAka ko avazya bhogatA hai| isI bAta kA digdarzana karAte hue sUtrakAra kahate haiM ki-"andhatvaM mUkatvaM" ityAdi / dekhane kI zakti kI abhivyakti se rahita honA isakA nAma andhatva hai, yaha aMdhApanA dravya aura bhAva ke bheda se 2 prakArakA hai| ekendriya, jIva doindriyajIva aura tInaindriya jIvoM meM donoM prakAra se aMdhatA hai| paugalika dravyaindriyarUpa cakSu-indriya kI vikalatA dravya-andhatA hai, karela che. upaga lakSaNavALA jIva traNe kALamAM paNa sattAthI rahita thatA nathI, mATe prANInI saikAlika sattA pratipAdana karavA mATe sUtrakAre A sUtramAM sUta zabdane pravega karyo che mATe jyAre saMsAranA dareka prANI sukhAbhilASI che tyAre tenI sAthe atyAcAra-anartha karI tene dukha devAvALA prANI svayaM pitAnI jAtane ja dukhita karavAnI ceSTA kare che. jAti ane kuLAdikanA abhimAnathI unmatta banIne je bIjAne hIna samaje che, ane "tuM AdhaLo che, tuM bahere che, te muMgo che ItyAdi prakAranAM karkaza zabdo dvArA je bIjAne tiraskAra kare che te potAnI kaSAya pariNatithI AtmAne malina kare che. taduparAjIta karmanA kaTuka vipAkane avazya bhagave che. A vAtano hinazaktai sUtra De che-" andhatva bhUkatvaM" tyAhi. bhavAnI zatinI abhivyaktithI rahita thavuM tenuM nAma aMdhatva che. te aMdhApaNuM dravya ane bhAvanA dathI be prakAra che. ekendriya jIva, bendriya jIva ane traNa Indriya jIvamAM prakArathI aMdhatA che. poddagalika dravya-IndriyarUpa cakSu-IndriyanI vikalatA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 adhya0 2. u. 3 kiJca - kANatvam = ekAkSatvaM dravyataH, bhAvataH kANatvaM - nizcayavyavahArayorjJAnakriyayorvaikapakSagrAhitvam / kuNTatvaM kuTilahastatvAdikaM dravyataH, bhAvataH kuNTatvaM pratilekhanAdikriyArAdhane vakratvam / kubjatvaM vakrazarIratvaM dravyataH, bhAvataH kuTilakriyatvam / vaDabhasvaM= vakrapRSTatvAdikaM dravyataH, bhAvataH paramarmaprakAzakatvam / zyAmasvaM=kAlimA dravyataH, bhAvato malinAcArastram, zavalatvam = zvetakuSThatvAdikaM dravyataH, bhAvataH zabaladoSavattvam / atrAndhatvAdikamupalakSaNaM patrAdervodhyam / aura bhAvaindriya kI vikalatA bhAva-andhatA hai / caturindriya aura mithyAdRSTi paMcendriya jIva bhAvAndha haiM, kyoMki bAhya meM dravyendriyarUpa cakSurindriya hone para bhI ye padArtha ke yathArtha svarUpAvalokana se rahita hote haiN| donoM prakAra se andhatA honI, yaha prANI ke liye niyama se duHkhotpAdaka hotI hai / isI prakAra badhiratva, mUkatva, kANatva Adi bhI dravya aura bhAva ke bheda se do do prakAra ke hote haiN| unameM apane viSaya ko grahaNa karane kI zakti se zravaNendriya kI vikalatA kA nAma badhiratA hai| sunane kI zakti se rahita honA yaha dravya-badhiratA, aura jinendra vacanoM ko sunane meM prema tathA anAdara bhAva kA honA, yA unake vacanoM ko zravaNa karane kI vikalatA honI yaha bhAva -badhiratA hai / vacana bolane kI zakti kI abhivyakti se rahita honA isakA nAma mUkatva hai| prAkRta saMskRtAdirUpa apanI 2 mAtRbhASA meM bolane kI hInatA kA nAma dravya-mUkatA, evaM mithyAtvAdika ke abhiniveza ke vaza se apane doSoM ko chupAne ke liye dravyaMdhatA che. ane bhAva-IndriyanI vikalatA bhAvaaMdhatA che. cAra iMdriyavALA ane mithyAsRSTi paMcendriya jIva bhAvAndha che, kAraNa ke bAhyamAM dravyendriya rUpa cakSurindriya thavAthI paNa te padArthAMnu yathArtha svarUpAvalAkanathI rahita hoya che. anne prakArathI adhatA thavI te prANI mATe niyamathI duHkhAtpAdaka thAya che. A prakAra baherApaNu, muMgApaNu, AMdhalApaNuM Adi paNa dravya ane bhAvanA bheDhathI be prakAre heAya che. temAM peAtAnA viSayane grahaNa karavAnI zaktithI zravaNendriyanI vikalatAnu nAma adhiratA che. sAMbhaLavAnI zaktithI rahita thavuM tedravya--maherApaNu, ane jInendravacana sAMbhaLavAmAM prema ane anAdara bhAva hAvA, agara temanA vacanA sAMbhaLavAnI vikalatA thavI te bhAva-madhiratA che. vacana meAlavAnI zaktinI abhivyaktithI rahita thavuM tenuM nAma mUkatva che. prAkRtasaMskRtAdirUpa potapotAnI mAtRbhASAmAM khAlavAnI hInatAnu nAma dravyamUkatA, ane mithyAtvAdikanA abhinivezanAvazathI peAtAnA dASAne chupAvA mATe jinavacanAnuM pratipAdana nahi
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArANasUtre jinavacanoM kA pratipAdana nahIM karanA isakA nAma bhAva-bhUkatva hai| eka AMkha kA honA yaha dravya se kANatva hai, aura nizcaya evaM vyavahAra naya meM se, athavA jJAna aura cAritra meM se kisI eka kA ekAntarUpa se pakSa grahaNa karanA bhAva se kANatva hai| hAtha pAMva Adi aMga upAMgoM kI vakratA dravya-kuMTatva, aura pratilekhanAdi kriyAoM ke karane meM anAdara yA chala-kapaTa karanA yaha bhAva-kuMTatva hai| sAmAnyatayA zarIra kA TeDhApana athavA zarIra meM kUbaDa vagairaha kA nikalanA yaha dravya se kujatva hai| kuTilakriyApane kA nAma bhAva se kubjatva hai| pRSTha bhAga vagairaha kA vakra honA yaha dravya se vaDabhatva hai, dUsaroM ke gupta kAryoM evaM aneka rahasyoM kA prakAzana karanA yaha bhAva se vaDabhatva hai| zarIra meM kRSNatA kA honA yaha dravya se zyAmatA-malinatA, tathA hIna AcaraNI honA yaha bhAva se zyAmatA hai| zarIra meM sapheda kuSTa vagairaha kA honA dravya se zabalatA, tathA doSaviziSTatA bhAva se zabalatva hai| sUtra meM andhatvAdi pada upalakSaNa rUpa hai, isase pazupane Adi kA bhI grahaNa kara lenA caahiye| ina saba bAtoM ko dikhAne kA abhiprAya yahI hai ki prANI kisI bhI mad ke Aveza meM Akara dUsaroM ke prati aise kaSAyaviziSTa banakara apazabdoM yA dUsaroM ke marmasthala ko bhedane vAle kaThora zabdoM kA prayoga na kre| karavuM tenuM nAma bhAvamUkatva che. eka AkhanuM hovuM te dravyathI kANutva che, ane nizcaya ane vyavahAra nayamAMthI athavA jJAna ane cAritramAMthI kaI ekanuM ekantarUpe pakSa grahaNa kare te bhAvathI kANatva che. hAtha-paga Adi aMga upAMgonI vakatA dravyakukhyatva ane pratilekhanAdi kriyAo karavAmAM anAdara agara chalakapaTa karavuM e bhAvakuTatva che. sAmAnya rIte zarIranuM vAkApaNuM ane zarIramAM ke vigerenuM nikaLavuM te dravyathI kumbhatva che. kuTilakiyApaNAnuM nAma bhAvathI kunjatva che. pRSThabhAga vigerenuM vaka thavuM te dravyathI vaDabhatva che. bIjAnA gupta kAryo ane aneka rahasyonuM prakAzana karavuM te bhAvathI vaDabhatva che. zarIramAM kALAza thavI te dravyathI zyAmatA-malinatA, ane hIna AcaraNa thavuM te bhAvathI sAmatA che. zarIramAM sapheda keDha nIkaLave te dravyathI zakhelatA ane zabala viziSTatA bhAvathI zabalatA che. sUtramAM anyatvAdi pada upalakSaNarUpa che. tethI laMgaDApaNuM AdinuM paNa grahaNa karI levuM joIe. A badhI vAtane dekhADavAne abhiprAya e che ke-prANI kaI paNa madanA AvezamAM AvIne bIjAonA prati evA kaSAyaviziSTa banI apazabdane agara bIjAnA marmasthaLane bhedavA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ - madhya0 2. u. 3 ___ duHkhaM ca ko'pi necchati parantu karmavazAtmAyazaH sarve'pi sAvadhakriyAvanto nitAntaduHkhitA bhavantIti bhAvaH / / apica-'sahe 'ti, pramAdena anavadhAnena saha-sAI samitivikalo'navadhAnavAn anekarUpAH saMtRta-vikRta-rUpA yonIH sandadhAti-sandhatte, caturazItilakSayonisambandhAvicchedenAtmanA saha saMghaTTanaM karoti / tAsu ca yoniSu virUparUpAn bahuvidhAn sparzAna-duHkhAni parisaMvedayate-jAnAti, nAnAvidhayonighUtpanno jIvo bahuvidhAM narakanigodAdiyAtanAM samanubhUya nitAntaM khinno bhavatIti tAtparyam / kyoM ki isa prakAra ke vacanoM se eka to bolanevAloM ke lie bhAvahiMsA kA doSa lagatA hai aura dUsaroM ke citta meM zoka AdikA utpAdaka hone se dravyahiMsA kA bhI doSa AtA hai| isa hiMsA se aneka azubha karmoM kA baMdha hotA hai| AtmaprazaMsA evaM para kI niMdA karanA, tathA apane durguNoM ko sadguNa kA rUpa dekara garvonmatta bana unheM prakAzita karanA, aura dUsaroM ke sadguNoM meM bhI dUSaNa lagAnA yA unheM durguNarUpa meM prakaTa karanA isase nIca gotra kA bandha hotA hai, isase jIva aneka kuyoniyoM meM janma dhAraNa kara hInaAcaraNI Adi hotA hai| kisI dharmAtmA ke jJAna evaM darzana ke viSaya meM prazaMsA kA nahIM suhAnA, kisI kAraNa se apane jJAna kA chupAnA, mAtsarya bhAva kA rakhanA, kisI ke jJAna athavA darzana meM vighna karanA, inase jJAnAvaraNa, nathA darzanAvaraNa karma kA jIva baMdha karatA hai / isakA phala jIvoM ke jJAna evaM darzana guNoM kA ghAta honA hai| vALA kaThera zabdone prayoga na kare, kAraNa ke A prakAre vacanathI eka te belavAvALAne bhAvahiMsAno deSa lAge che, ane bIjAnA cittamAM zeka AdinA utpAdaka thavAthI vyahiMsAne paNa doSa lAge che. A hiMsAthI aneka azubha karmone baMdha thAya che. AtmaprazaMsA ane pArakAnI niMdA karavI ane potAnA durgaNone saddaguNanuM rUpa ApIne garvonmatta banI tene prakAzita karavuM, ane bIjAnA sadguNomAM paNa phUSaNa lagADavuM agara tene durgaNa rUpamAM pragaTa karavuM tenAthI nIra gotrane baMdha thAya che, tenAthI jIva aneka kuniomAM janma dhAraNa karI hanAcaraNa Adi thAya che. keI dharmAtmAnAM jJAna ane darzana viSayamAM thatI prazaMsAne sahana nahi karavI, kaI kAraNathI potAnA jJAnane chupAvavuM, mAtsarya bhAva rakha, keInA jJAna ane darzanamAM vina karavuM, tenAthI jIva jJAnAvaraNu, ane darzanAvaraNa karmane baMdha kare che. tenuM phaLa jIvone jJAna ane darzana guNanAM
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 AdhArAgasUtre nija aura para ke viSaya meM duHkha, zoka Adi karane karAne se asAtavedanIya karma kA bandha hotA hai, jisakA phala jIva ko kabhI bhI sAtA nahIM milanA hai / saMsAra ke samasta prANI aura vratI-aNuvratI yA mahAvratI jIvoM kI sevA karanA, nija aura para ke upakAra ke liye yogya vastu kA dAna denA, sarAgasaMyama kA pAlana karanA, krodhAdikaSAyoM kI zAnti honI aura lobha kA tyAga karanA Adi kAryoM se jIva ke sAta vedanIya karma kA baMdha hotA hai isakI vajaha se jIvoM ko sadA sukhakArI vastuoM kA samAgamarUpa sAMsArika sukhoM kI prApti hotI hai / kevalI kA avarNavAda, zrutakA avarNavAda, tathA saMgha Adi kA avarNavAda karanA, isase darzanamohanIya karma kA baMdha hotA hai, jisakA phala samakita guNa kI prApti jIva ko nahIM hotii| kaSAya ke udaya se pariNAmoM meM tIvratA rahanA, isase cAritra mohanIya kA bandha hotA hai, jisakA phala jIva kabhI bhI cAritra dharma ko aMgIkAra nahIM kara sakatA / yogoM kI kuTilatA kA honA tathA zAstrapratipAdita mArga se anyathA pravRtti karanA, isase azubha nAma karma kA baMdha hotA hai| isase jIva ekendriyAdi aneka kuyoniyoM meM janma dhAraNa karatA hai| kabhI cakSuvikala hotA hai, kabhI AghAtarUpa thAya che. bIjAnA ane pitAnA viSayamAM dukha zekAdi karavAkarAvavAthI asAtavedanIya karmane baMdha thAya che. jenAthI jIvane kaI vakhata paNa sAtA maLatI nathI. saMsAranA samasta prANa ane gratI-aNuvratI ke mahAvatI jInI sevA karavI, pitAnA ane pArakAnA upakAra mATe egya vastunuM dAna devuM, sarAga yamanuM pAlana karavuM, kodhAdi kaSAyenI zAMti thavI, ane lobhane tyAga karavo Adi kAryothI jIvane sAtavedanIya karmane baMdha thAya che, tenAthI jIvone sadA sukhakArI vastuonA samAgamarUpa sAsArika sukhonI prApti thAya che. kevaLIne avarNavAda, zratane avarNavAda, ane saMgha Adine avarNavAda kare, enAthI darzanamohanIya karmane badha thAya che jenAthI samakita guNanI prApti jIvane thatI nathI. kapAyanA udayathI pariNAmomAM tIvratA rahevI, tenAthI cAritramohanIyane baMdha thAya che jenu phaLa jIva keI vakhata paNa cAritradharmane aMgIkAra karI zakatA nathI gAmA kuTilatA hovI, ane zAstrapratipAdita mArgathI anyathA pravRtti karavI tenAthI azubha nAmakarma baMdha thAya che, tenAthI jIva eka Indriya Adi aneka munimAM janma dhAraNa kare che. keI vakhata cakSuvikala thAya che,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 adhya0 2. u. 3 mUMgA banatA hai, kabhI kubjaka aura kabhI bahirA hotA hai| sUtra meM jo andhatva, badhiratva, mUkatva, kANatva Adi aneka zArIrika doSa prakaTa kiye gaye haiM ve saba isI azubhanAmakarma ke upArjana se jIvoM ko prApta hote haiM / jisa prakAra citrakAra kisI citra kA kabhI hAtha TeDA banA detA hai, kabhI eka AMkha banA detA hai, kabhI use choTA yA kabhI bar3A apanI icchAnusAra jise jaisA banAnA cAhe banA detA hai, isI prakAra yaha nAmakarma bhI isa jIva ko kabhI andhA, kabhI bahirA Adi banA diyA karatA hai / yogoM kI vakratA nahIM honI, evaM visaMvAda - anyathA pravRttikA abhAva honA, isase zubhanAmakarma kA upArjana hotA hai, jisa kA phala pratyeka aMga kI pUrNatA evaM sauSThava-sundaratA Adi kI prApti honA hai / uttama yoniyoM meM janma tathA muktiprApti lAyaka bajraRSabhanArAca saMhananAdi zubha saMhananoM kI evam samacaturasrAdi zubha saMsthAnoM kI prApti jIva ko isI ke udaya se hotI hai| tIrthaMkara jaisI prakRti isI zubhanAmakarma kA bheda hai / yadyapi prati samaya Ayukarma ko chor3a zeSa sAta karmoM kA bandha huA karatA hai tathApi pUrvokta ina bhAvoM dvArA jo jJAnAvaraNAdi vizeSa 2 karmoM kA bandha honA prakaTa kiyA hai so sthitibandha aura anubhaagvakhate muMgA thAya che, vaLI kubja ane baherA paNa thAya che. sUtramAM je adhatva, adhiratva, mUkatva, kANutva Adi aneka zArIrika doSa pragaTa karelAM che te badhA A azubhanAmakarmInA upArjanathI jIvane prApta thAya che. jema citrakAra kei citramAM hAtha ADA batAve che, eka AMkha khatAve che, kaI cheTu kAi mATuM pAtAnI IcchAnusAra jene jema manAvavA mAge tema manAve che. te prakAre A nAmaka paNa A jIvane koi vakhata AMdhaLA, baherA Adi manAve che. cAgeAnI vakratA na thavI ane visa vAda anyathA pravRtti--nA abhAva thavA ethI zubhanAmakanuM upArjana thAya che, jenuM phaLa pratyeka aMganI pUrNatA ane sauSThava - suMdaratA AdinI prApti thAya che. uttama ceAniyAmAM janma ane muktiprAptilAyaka varUSabhanArAca sahananAdi zubha saMhananAnI ane samacaturasAdi zubha saMsthAnAnI prApti jIvane AnA uDDayathI thAya che. tIrthaMkara jevI prakRti te zubhanAmakarmIno bheda che. haju pratisamaya Ayukane cheDI sAta zeSa karmAMnA baMdha thayA kare che, tathApi pUrvokta A bhAveAdvArA je jJAnAvaraNAdi vizeSa vizeSa karmonA baMdha thavA prakaTa pharela che te sthitimadha ane anubhAgamadhanI apekSA samajavI joie,
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 AcArAGgasUtre vandha kI apekSA samajhanA cAhiye / arthAt usa samaya prakRti aura pradezabandha to saba karmoM kA huA karatA hai, kintu sthiti aura anubhAgabandha jJAnAvaraNAdi vizeSa 2 karmoM kA adhika hogA / andhA honA, bahirA honA, kANA ityAdi honA, tathA indriyAdikoM kI pUrNatA hone para bhI zArIrika zAMti ke lAbha se vaJcita rahanA, duHkhotpAdaka sAmagrI kI prApti honA, iSTAniSTa saMyogaviyogajanya kaSToM ko jhelanA Adi art at a bhI sAMsArika prANI nahIM cAhatA hai, parantu karmoM ke dvArA paratantra hue pratyeka sAMsArika jIvoM ko apane 2 yoga evam harat dvArA upArjita kiye karmoM kA phala avazya 2 bhoganA paDatA hai, isa meM jIva kI icchA kAma nahIM karatI / karmAdhIna bana yaha prANI prAyaH sAvaya kriyAoM ke karane meM hI dattAvadhAna rahA karatA hai, jisake kAraNa rAta dina duHkhI kA duHkhI hI rahA karatA hai / prazna - karmoM ke phaloM ko bhogate hue bhI Age ke liye karmoM kA bandha nahIM ho aisA bhI koI upAya hai ? uttara - hai | prazna - kyA hai ? uttara - samatAbhAva / karmoM ke phaloM kA anubhava na karane vAlA prANI yadi unake phaloM ko bhogate samaya harSa viSAda evam Arta arthAt te vakhata prakRti ane pradezamadha te badhA karmonA thayA kare che paNa sthiti ane anubhAgabaMdha jJAnAvaraNAdi vizeSa vizeSa karmonA adhika thaze. aMdha thavu, maherA thavuM, kANA thavuM ityAdi tathA indriyAkrikonI pUrNatA hovAthI pazu zArIrika zAMtinA lAbhathI vaMcita rahevu', duHkheAtmADhaka sAmagrInI prApti thavI, iSTAniSTa saceAgaviyeAgajanya kaSTone sahana karavA kAi paNa sAMsArika prANI cAhato nathI, paraMtu kamaeNdvArA parata Mtra thayela dareka sAMsArika jIvane potapAtAnA cega ane kaSAyedvArA upArjita karelA karmonA phaLa avazya avazya bhAgavavA paDe che, temAM jIvanI icchA kAma karatI nathI, ko~dhIna khanI te prANI prAyaH sAvadya kriyAe karavAmAM ja dattAvadhAna rahyA kare che, jenA kAraNe rAta dina du:khInA 6.khI ja rahyA kare che. prazna--karmAMnA phaLane bhAgavatAM chatAM paNa AgaLa mATe kamaeNnA aMdha na thAya evA kAI upAya che ? uttara--che. prazna--zuM che ? uttara--samatAbhAva, karmonA phaLAnA anubhava na karavAvALA prANI dAca tenA phaLone bhAgavatI vakhata huM viSAda Adi ane A raudrarUpa pariNAmethI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya. 2. u. 3 raudrarUpa pariNamoM se yukta nahIM honA hai, aura apane upArjita karmoM kA phala bhogevinA chuTakArA nahIM hai ataH inakA phala avazya bhoganA hI par3egA-- cAhe kisI bhI paristhiti meM jIva kyoM na ho| jisa prakAra apane upAjita puNya kA phala bhogate hue viSAdapariNati AtmA meM nahIM hotI usI prakAra apane upArjita pApa karma ke phala ko bhogate hue bhI mujhe viSAdapariNati nahIM honI cAhiye, ityAdi zubhAdhyavasAya se prerita hokara samatAbhAva se zubhAzubha karmoM ke phala ko jo prANI bhogatA hai usake liye navIna karmoM kA bandha nahIM hotaa| navIna karmoM kA bandha karAne vAlI kaSAyapariNati hI hai| harSa aura viSAda ye kaSAyapariNatirUpa hI hai / samatAbhAva isa kaSAyapariNati se rahita avasthA hai| prazna-isa samatAbhAva kI prApti jIva ko kaise hotI hai ? uttara-samakita kI prApti se| samakitazAlI jIva ghara meM-saMsAra meM rahatA huA bhI apanI vRtti kamalapatra ke, athavA taptalohapAdanyAsa (tape hue lohe para paira rakhane) ke samAna rakhatA hai isase vaha samabhAvI hotA hai| yukata banatA nathI ane pitAnA upArjita karmonA phaLa bhegavyA vinA chuTake nathI mATe tenuM phaLa avazya jogavavuM ja paDaze bhale koI paNa paristhitimAM jIva kema na hoya, jevI rIte pitAnA upArjita puNyanuM phaLa bhegavatI vakhate viSAda pariNati AtmAmAM thatI nathI te prakAre pitAnA upArjita pApa karmanA phaLane bhegavatAM paNa mane viSAda pariNati thavI na joIe. ItyAdi zubhASyavasAyathI prerita thaI samatAbhAvathI zubhAzubha karmanA phaLane je prANI bhegave che tene mATe navIna karmono baMdha thato nathI. navIna karmonA baMdha karAvavAvALI kaSAyapariNati ja che, harSa ane viSAda e kaSAyapariNatirUpa ja che. samatAbhAva A kaSAyapariNatithI rahita avasthA che. prazna--A samatAbhAvanI prApti jIvane kevI rIte thAya che? uttara-samatinI prAtithI. samakitazALI jIva gharamAM-saMsAramAM rahevA chatAM paNa pitAnI vRtti kamalapatra athavA tasalehapAdanyAsa (tapelA leDhA upara paga rAkhavA) samAna rAkhe che mATe te samabhAvI che. 24
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre idamatra hRdayam - yaH svotkarSa samAsAdya jAtyAdimadasampanno'nyaM prati 'andhastva' - mityAdikaM paruSaM bravIti, manasA tasyApriyamAcarati ca, sa janmAntare svayamaiva nIcagotvAdikamandhatvAdikaM phalaM labhata iti bhayAnmanovAkkAyayogaiH kasyAtyapriyamAtmahitArthI nAcarediti bodhyam / ma0 2 // 186 utkRSTakulotpattigarvonmattacitto'dhamakulatayA dIno'ndhatvAdikamupalabhamAno vA kartavyAkartavyAnabhijJaH karmavipAkamavijJAya tatraivoccakulAdike viparyAsaM gacchatIti darzayati- ' se abujjhamANe ' ityAdi / mUlam - se abujjhamANe haovahae jAimaraNaM aNupariyahamANe, jIviyaM puDho payaM ihamegesiM mANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, ArataM virataM maNi kuMDalaM saha hiraNNeNa itthiyAo parigijjha tattheva rattA, na ittha tavo vA damo vA niyamo vA dissai, saMpuNNaM bAle jIvikAme lAlappamANe mUDhe vipariAsa muvei // sU0 3 // chAyA - saH, abudhyamAno hatopahato jAtimaraNamanuparivartamAnaH, jIvitaM pRthak priyam ihaikeSAM mAnavAnAM kSetravAstumamAyamAnAnAm, AraktaM viraktaM marNi kuNDalaM saha hiraNyena strIH parigRhya tatraiva raktAH, nAtra tapo vA damo vA niyamo vA dRzyate, sampUrNa vAlo jIvitukAmo lAlapyamAno mUDho viparyAsamupaiti // sU0 3 // isa sUtra kA sArAMza yahI hai ki "jo manuSya apane utkarSa ko prApta kara jAtyAdimadAveza meM Akara dUsaroM ke prati " tUM andhA hai" ityAdi kaThora bhASA kA prayoga karatA hai, manase bhI usakA apriya karane kA vicAra karatA hai vaha dUsare janma meM svayaM hI nIca gotrAdika athavA andhatvAdika phala kA bhoktA banatA hai, ataH aisA vicAra kara AtmArthI jana kabhI bhI mana vacana aura kAyarUpa yogoM se kisI kA bhI apriya-aniSTa na kare // sU0 2 // A sUtranA sArAMza e che ke * je manuSya peAtAnA utkhane prApta karI jAtyAdimadAvezamAM AvIne bIjA prati " tuM AMdhaLA che" ityAdi kaThora bhASAnA prayAga kare che, manathI paNa tenu apriya karavAnA vicAra kare che te bIjA janmamAM svayaM ja nIca gAtrAdika athavA anyatyAdika phaLane leAktA ane che, mATe evo vicAra karI AtmA jana koI vakhata paNa mana vacana ane kAyAthI koinu * apriya-aniSTa nahi ure. // sU0 2 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 27 TokA 'sa' ityAdi / saH uccakulotpannaH, andhatvAdikamanubhavana, ayudhyamAnaH pUrvakRta karmaphalamajAnAnaH, hatopahataH andhatvAdinAnArogagrastatvena kSatakAyatvAd hataH, sakalajana nindyatvenopahataH; uccakula meM janma lene ke garva se saMyamI muni adhamakula meM utpanna hokara dIna athavA andhatvAdika phala kA bhoktA bana karttavya aura akarttavya se vikala hotA huA karma ke phala ko nahIM jAnakara usI ucca gotrAdika meM viparyAsa- viparIta bhAva ko prApta karatA hai, isI kA varNana karate haiM- " se avujjhamANe " ityAdi / sUtrakAra ne isa sUtra ke pahile yaha bAta acchI taraha se khulAzA kara prakaTa kara dI hai ki- " jo saMyamI muni uccagotra meM janma lene ke abhimAna se unmatta bana dUsaroM kA tiraskAra karatA hai, athavA mana se bhI unakA ahita vicAratA hai vaha isa karma ke kaTuka phala kA janmAntara meM yA isI bhava meM bhoktA banatA hai" isI bAta ko phira se dRr3ha karane ke abhiprAya se doharAte hue sUtrakAra kahate haiM ki vaha saMyamI muni jo uccakula meM utpanna huA hai aura apane ahaMkArajanya andhatvAdika phalavizeSa kA bhoktA banA huA hai, tathA " jo andhatvAdika phala mujhe milA hai vaha mere hI dvArA upArjita karma kA kaTuka phala hai" isa bodha se jo anabhijJa hai, tathA jo hatopahata banA huA hai-arthAt andhatvAdika uMca kuLamAM janma levAnA gavathI saMyamI muni adhama kuLamAM utpanna thaI ne dIna antyAdika phaLanA bhAktA khanI kartavya ane akartavyanA bhAnathI vikala thaine temaja kanA phaLane nahi jANIne te ja uMca gotrAdikamAM viparyAMsa- viparIta lAvane Apta ure che. tenuM varNana che-" se abujjhamANe " chatyAhi. sUtrakAre A sUtranA pahelAM A vAta sArI rIte khulAsA karIne pragaTa karI che, ke "je saMyamI muni ca gotramAM janma levAnA abhimAnathI unmatta manI khIjAone tiraskAra kare che athavA manathI paNa tenuM ahita karavA vicAre che te A karmAMnA kaTuka nA janmAntaramAM agara A bhavamAM bhoktA bane che, A vAtane pharIthI dRDha karavAnA abhiprAyathI sUtrakAra kahe che ke te sacI muni je uca kuLamAM utpanna thayela che, ane potAnA ahaMkArajanya antyAdika phaLa vizeSanA bhAktA thayela che, tathA " je andhAdika phaLa mane maLyu che te mArA ja dvArA upArjita karmanu kaTuka phaLa che" e AdhathI je anabhijJa che, tathA je hatApahata banela che, arthAt anyatyAdika ane nAnA rAgothI jenuM zarIra kSata
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre yadAjIvastItreNAyurvandhAdhyavasAyena jAtinAmanidhattAyurvadhnAti tadaikenaivAkarSaNa vadhnAti / mandena dvAbhyAmAkarpAbhyAM, mandatareNa tribhirAkarSaiH, mandatamena cAdhyavasAyena caturbhiH paJcabhiH SaDbhiH saptabhiruskRSTenASTAbhirvA''karpotinAmanidhattAyubadhnAti / evaM gatisthityavagAhanAmadezAnubhAvanAmanidhattAyuSkANyapi jIvo vadhnAti / nidhattaM hi AyuSA saha jAtigatyAdInAM niyamata ekarUpeNa bandhanamiti / uktaJca jIvA bhaMte ! jAinAmanidhattAuyaM kaihiM AgarisehiM pakaraMti ? goyamA ! jahanneNaM ekkeNa dohiM vA tihiM vA ukoseNaM ahiM " iti // chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! jAtinAmanidhattAyuSkaM katibhirAkarSaiHpakurvanti ? gautama ! jaghanyena ekena dvAbhyAM vA tribhirvA utkarSeNASTabhiH / iti / zaGkA-yaha jIva kaise eka AkarSase athavA do AkarSoMse evaM tIna athavA sAta ATha AkarSoMse Ayu bAMdhatA hai ? uttara-jisa samaya jIva Ayu bAMdhane ke tIna adhyavasAya se jAtinAmanidhatta Ayu kA baMdha karatA hai usa samaya eka AkarSa se hI usakA bandha karatA hai, manda adhyavasAya se do AkarSoM se, mandatara adhyavasAya se tIna AkarSoM se, sandatama adhyavasAya se pAMca chaha aura sAta aura jyAdA se jyAdA ATha AkarSoM se jAtinAmanidhatta AyukA baMdha kiyA karatA hai| isI taraha se gati-sthiti-avagAhanA-pradezaanubhAva-nAmanidhatta AyuoM kA bhI yaha jIva bandha karatA hai| AyubaMdha ke sAtha anya jAti gati AnupUrvI Adi kA niyama se jo baMdha hotA hai usakA nAma nidhatta hai, kahA bhI hai A jIva kevI rIte eka AkarSathI athavA be AkarSothI temaja traNa athavA sAta ATha AkarSothI Ayu bAdhe che ? je vakhate jIva Ayu bAMdhavAnA tIvra adhyavasAyathI jAtinAmanidhana Ayune baMdha kare che, te vakhate eka AkarSathI ja tene baMdha kare che, maMda avyavasAyathI be AkathI, madatara adhyavasAyathI traNa AkarSothI, mandatama adhyaka sAyathI pAca, cha, sAta ane vadhAremAM vadhAre ATha AkarSothI jAtinAmanidhana Ayune badha kare che. AvI rIte gati-sthiti-avagAhanA-pradeza-anubhAvanA nadhatta Ayuone paNa e jIva badha kare che Ayuba dhanI sAthe anya " ati AnupUrva Adine niyamathI je baMdha thAya che tenuM nAma nidhana che. kahyuM che ke
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ carAga sUtre yadvA-uccagotrAdisamudbhavagarvAtkartavyacyutatvenApavAdavAn jagajjanAnAdaravacanadaNDena paTaha iva hataH, zrutacAritralakSaNadharmarahitatvenopahataH, evaM 'jAtimaraNaM' jAtizca maraNaM ca jAtimaraNam anuparivartamAnaH = pArAvArataralatarataraGgavat punajanma punarbharaNaM ceti saMsArasAgare paribhraman bhUyo bhUyo janmamaraNamupalabhamAno'nityatve'pi nityatvamanubhavan viparyAsamupaitIti sambandhaH / 9 evam nAnA rogoM se jisakA zarIra kSata jIrNa zIrNa ho rahA hai, tathA sakalajana jisakI niMdA karate haiM, athavA uccagotrAdika meM janma prApta karane ke garva se jo kartavyacyuta ho rahA hai, "merA kyA kartavya hai" isa bAta ko hI jo nahIM samajhatA hai, yadvAtadvA pravRtti karane se logoM ke aneka apavAdoM kA jo pAtra banA huA hai, tathA jisa prakAra daNDe se Dhola pITA jAtA hai usI prakAra jagata ke jIvoM ke anAdarakArI vacana - rUpI daNDoM kI coTa se jo Ahata - tADita hai, evam jo vAstavika apane zrutacAritrarUpa dharma kI ArAdhanA se vaMcita hai, jisa prakAra samudra kI tarala taraMgeM samudra se uThatI haiM aura samudra meM hI vilIna hotI rahatI haiM, usI prakAra jo isa saMsArarUpI athAha sAgara meM bAraMbAra janma maraNa ke gote khAtA rahatA hai, ahitakArI padArthoM ko hitakArI evam anitya parapadArthoM ko nitya mAnakara jo unake hI apanAne meM lagA huA hai, aisA prANI viparItakalpanAvAlA hI mAnA gayA hai, aura vaha apanI isa kalpanA kI vajaha se hI rAtadina duHkhI hotA rahatA hai / . jIrNa zINu thaI rahyu che, tathA sakalajana jenI niMdA kare che, ane uMca gotrAdikamA janma prApta karavAnA garvathI je kacyuta thaI rahela che, " mArUM zu kartavya che" e vAtane paNa pote samajatA nathI, ADI avaLI pravRtti karavAthI leAkeAnA aneka apavAdone je pAtra banela che, tathA je prakAra IMDAthI Dhola pITavAmAM Ave che te prakAra jagatanA jIvonA anAdarakArI vacanarUpI daDonI cATathI je Ahata-tADita che, ane vAstavika potAnA zrutacAritrarUpa dharmanI ArAdhanAthI 'cita che. je prakAre samudranI tarala tarago samudrathI uThe che ane samudramAM ja vilIna thAya che te prakAra je A sasArarUpI athAga sAgaramAM vAra vAra janma maraNanA gothA khAtA rahe che. ahitakArI padArthone hitakArI ane ane anitya padArthone nitya mAnIne je tene apanAvavAmA lAgela che. evA NI viparIta kalpanAvALA ja mAnela che, ane te potAnI AvI kalpanAnA jore rAtadivasa duHkhI thAya che
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ - abhya0 2. u. 3 kiJca-iha saMsAre 'kSetravAstu ' kSetra dhAnyAdyutpattisthalaM, vAstu-prAsAdAdikaM sarva mametyevamAcaranto mamAyamAnAsteSAM kSetravAstuprabhRtiSu mamatvaM kurvatAm ekepAm= kepAzcidviparyastamatInAM mAnavAnAm , upalakSaNAt prANinAM jIvitam-asaMyamajIvitam pRthak-vibhinnarUpeNa svasvApekSayA priyam-iSTam , bhavatIti zeSaH / jo saMyamI kSetra-dhAnyAdika kA utpatti sthAna; vAstu-mahala makAna Adi bAhya padArthoM meM mamatvazAlI bane hue haiM, ve vAstavika saMyamI nahIM haiM, kyoMki jIvoM meM bAhyapadArthoM se mamatva haTe vinA saMyamabhAva hI nahIM utpanna ho sakatA hai| jisa prakAra U~Ta para nIMda lene vAle vyakti kA prAyaH adhaHpatana hotA hai usI prakAra jo saMyama kA DhoMga racakara bAhyapadArthoM meM hI mRJchita ho rahe haiM unakA bhI adhaHpatana usase avazya hotA hai| saMyama zabda kA artha to yahI hai ki-indriyoM evam citta kI vRtti jo bAhyapadArthoM meM Asakta banI huI hai usakA nirodha ho jAnA, parantu jinakI mamatA bAhya-para-vastuoM meM jAgRta hai kaise mAnA jA sakatA hai ki unake satya saMyamabhAva hai, ataH aise prANI saMyamabhAva se bahuta dUra hI rahA karate haiM, inheM apanA asaMyama jIvana cAhe ye jisa kisI bhI avasthA meM raheM priya hotA hai, kyoMki zurU se inakA abhyAsa hI aisA par3A huA hai, arthAt saMyama jIvana vyatIta karane liye cittavRtti evam indriyoM para vijaya prApta karane kI bar3I bhArI jarUrata hotI hai, isa prakAra kA upadeza inheM nahIM milA hai, kyoMki inakA jIvana to bakare je saMcamI zretra-dhAnyAdikanuM utpatti sthAna, vAstu-mahela, makAna, Adi bAhya padArthomAM samatvazALI banelAM teo vAstavika saMcamI nathI, kAraNa ke jemAM bAhA padArthothI mamatva dUra thayA vinA saMcamabhAva ja utpanna thatuM nathI. je prakAre UMTa upara uMgha levAvALI vyaktine prAyaH adhaHpatana thAya che te prakAre je saMyamane heMga racIne bAhya padArthomAM ja mUchita thAya che tenuM paNa adhapatana tenAthI avazya thAya che. saMcama zabdano artha te e che ke-InTi ane cittanI vRtti je bAhya padArthomA Asakta banI che tene nirAdha thaI . paraMtu jenI mamatA bAhya paravastuomAM jAgrata che, kevI rIte mAnavAmAM Ave ke tene anya saMcamabhAva che, mATe e prANI yamabhAvathI jIvana game te sthitimAM rahe tene te priya lAge che. kAraNa ke zarUAtathI tene abhyAsa tevo thayela che. adhata racama jIvana vyatIta karavA mATe cittavRtti ane dariye upara vijaya prApta karavAnI moTI jarUrata hoya che, A prakAranA upadeza tene maLela nathI, kAraNa ke tenuM jIvana te bakarAnI mAphaka "mamakaratA karatAM
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre 3 anyacca-Araktam= rucirarAgaraJjitam, viraktam = vividharAgaraJjitaM paTAdikam ' maNim ' maNiH=padmarAgAdistaM, kuNDalam = masiddham upalakSaNametatkaTakakeyUrAdInAm, hiraNyena= suvarNena saha strIH parigRhya = svAyattIkRtya tatraiva kSetravAstuvividhavastramaNikuNDala kAminyAdau raktAH gRdhnavo mUDhamatayo viparyAsamupayanti vadanti caatra saMsAre tapo vA = anazanAdisvarUpam, damo vA = indriyanoindriyopazamarUpaH, niyamo vA=ahiMsAvrataM na dRzyate na phalavadatubhUyate tapodamaniyamavatAM janAnAM kAyakleza evAnyanna kimapi phalam, api ca dRSTasya sukhAderhAniH, adRSTasukhasya kalpanaM mahadanucitaM, bhavAntare caitatphalaM bhAvIti grahagrahilasya pralApa eveti vadan 190 kI taraha "maiM mai " karatA huA parapadArthoM meM AsaktisaMpanna ho rahA hai / acittaparigraharUpa bhaDakIle raMga biraMge kapar3oM ke, padmarAgAdika maNiyoM ke, kaTaka keyUra kuNDala Adi ke, suvarNa Adi dhAtuoM ke, evaM strI Adi sacita parigraha ke apanAne, evam unake rakSaNAdi karane meM hI inakI jIvanayAtrA samApta ho jAtI hai, arthAt sacitta aura acitta parigraha ke saMgraha evam rakSaNa karane meM hI aise jIva gRddha bane rahate haiM, aura saMyamajIvana ko doSa dete hue kahate haiM ki - " isa saMsAra meM anazanAdika tapa, indriya aura mana ko vaza meM karane rUpa dama, ahiMsAvratAdirUpa niyama kucha bhI kAryakArI nahIM hai / kyoMki inakA AcaraNa karane vAle vyaktiyoM ko kAyakleza ke sivAya aura kisI bhI phala kI prApti nahIM hotI hai, aisA bhalA saMsAra meM kauna samajhadAra hogA jo pratyakSa anubhUta sukhAdikoM kI kAmanA se prerita hokara inakA parityAga padArthomAM Asaktisa'panna hoya che acitta prarigraharUpa jAtajAtanA raMgaberaMgI uthaDAnA, padmarAgAhiGa bhazimonA, uTa, DeyUra, huDA mAhinA, suvarNa Adi dhaatuenA, ane strI Adi sacitta parigrahanA apanAvavAmA ane tenA rakSaNAdi karavAmAM ja tenI jIvanayAtrA samApta thai jAya che, arthAt sacitta ane acitta parigrahane sa aha ane rakSaNa karavAmA ja evA vRddha banI rahe che, ane saMyama jIvanane doSa detAM detA kahe che ke "A sasAramA anazanAki tapa, indriya ane manane vaza karavArUpa dama, ahiMsAvratAdirUpa niyama koIpaNa kArya kArI nathI, kAraNa ke tenu AcaraNa karavAvALA vyaktione kAyakaleza sivAya khIjA koi prakAranu' phaLa maLatuM thI. eve bhaleA ' saMsAramA kANu samajadAra haze je pratyakSa anubhUta sukhA tene cheDIne aSTa sukhAdikonI kAmanAthI prerita banIne tene parityAga karaze?
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 adhya0 2. u. 3 bAlaH = parigrahakaTukaphalAnabhijJaH sampUrNa yathAsamayamA ptakAminyAdyAsaktipUrvakaM yathA syAttathA jIvitukAmaH asaMyamena dIrghakAlajIvanArthI lAlapyamAnaH = kAmabhogatItrAbhilASeNa vyarthaM malapan mUDhaH = vivekavikalaH pUrvoktavizeSaNaviziSTaH, viparyAsam=vaiparItyam mithyAtvamityarthastadyathA-tattvetattvabuddhim, atatve tattvabuddhim, kudeva - kuguru-kudharmeSu sudeva - muguru- sudharmabuddhim, iSTeSvaniSTabuddhim, aniSTeSvaSTabuddhim, ittham viparyayam upaiti=prApnoti / uktaJca karegA ?, yaha to eka isa prakAra kI kalpanA hai ki jisa prakAra koI vyakti apane ghara meM jharate hue amRta ko chor3akara kisI ke bahakAve meM Akara " parvata meM amRta jharatA hai" isa khyAla se usakI cAhanA meM use chor3a vahAM daur3A jAtA hai / jo hamArI indriyoM ke gocara hai vahI vAstavika hai, isake pare svarga narakAdi kucha bhI nahIM hai, pratyakSa indriyoM ke sukha sivAya parokSa svargAdika sukha hai, yaha sirpha eka zraddhA kI hI vastu hai vAstavika kucha nahIM hai / tathA " tapazcaryA kA phala isa bhava meM na mile to na sahI parabhava meM to milegA hI " isa prakAra kI kalpanA bhI grahagRhIta puruSa ke pralApa jaisI hI hai / jaise bhUtAdi ke Aveza se yukta prANI kA pralApa nirarthaka hotA hai usI prakAra " isa bhava meM tapa saMyamarUpa kaSTa ko jhelakara prANI paralokasaMbaMdhI sukha samRddhi ko prApta karatA hai" yaha kahanA bhI nirarthaka hai / isa prakAra kI viparIta mAnyatA una ajJAnI puruSoM kI hai jo parigraha ke phala se anabhijJa haiM / rAtadina parigraha ke baTorane evam usakI vRddhi karane meM dattAvadhAna prANI kI dRSTi meM saMyama jIvana jaise sundara siddhAMta e te eka A prakAranI kalpanA che ke-je prakAre kAI vyakti pAtAnA gharamAM jharatAM amRtane cheDIne keAInA bharamAvavAthI " pa`tamAM amRta jhare che " tevA khyAlathI tenI cAhanAmAM tene cheDIne tyAM doDI jAya che. je amArI IndriyAne gocara che te vAstavika che. tenA sivAya svarga narakAdi kaIM paNa nathI, pratyakSa indricAnA sukha sivAya parokSa svargAdika sukha che te phakta eka zraddhAnI vastu che-- vAstavika kaMi paNa nathI. ane " tapazcaryAnuM phaLa A bhavamAM nahi maLe te nahi parabhavamAM te maLaze ja. AvA prakAranI kalpanA paNa grahagRhIta purUSanA pralApa jevI ja che. jema bhUtAdikanA AvezathI yukta prANIno pralApa nika ane che te prakAre "A bhavamAM tapasayamarUpa kaSTane bhogavI prANI paraleka sabaMdhI sukha samRddhina prApta kare che" ema kahevuM paNa nirarthaka che. AvI viparIta mAnyatA tevA ajJAnI purUSanI che je parigrahanA kaTuka mULathI anabhinna che, rAta dina parigrahanA vadhAravAmAM dattAvadhAna prANInI dRSTimAM sacama "
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 AvArAgasUtre kA koI mahatva na ho to isameM Azcarya karane kI koI bAta nahIM hai, kAraNa ki kahAvata hai-jo nRtya karane meM siddhahasta nahIM hai, vaha AMgana ko Ter3A kahatA hai| parigrahAdi ke bojha se prANI kI tamAma zaktiyA~ itastataH vikhara jAtI haiM ataH ve vikharI huI zaktiyAM "saMyamita jIvana vikharI huI zaktiyAM ko kendrita karane vAlA hai| isa prakAra kaise mahattva de sakatI haiM. parantu yaha mAnanA avazya par3egA ki-jisa prakAra sUrya kI kiraNeM jaba kisI vizeSa kAca meM kendrita karalI jAtI haiM to unase sahasA agni prajvalita ho uThatI hai, usI prakAra asaMyama avasthA meM jo Atmika zaktiyAM idhara udhara viSaya kaSAyoM meM phaMsakara astavyasta ho rahI thIM-jaba ve saMyamita jIvana se kendrita karalI jAtI haiM to inase bhI eka aisA pravAha nikalatA hai jo prANI ke jIvana meM apUrva parivartana kara detA hai| lagAma jisa prakAra svachaMda ghor3e ko, aMkuza madonmattagajarAja ko vaza meM kara detA hai, usI prakAra saMyama bhI jIvana ko yogya mArga para pahuMcA detA hai| yahI eka aisA mArga hai jo asaMyama jIvana se prANI kI rakSA karatA hai| ataH aise sundara aura hitAvaha mArga kA sacce bhAvoM se jo ArAdhana nahIM karate haiM ve prANI kaise isase utpanna hone vAle lAbha ko pA sakate haiM ? / mAnAjA sakatA hai ki-saMyama jIvana ko jIvana jevA suMdara siddhAMtane koI mahatva na hoya te temAM Azcarya thAya tevI kaI vAta nathI, kAraNa ke kahevata che-je nRtya karavAmAM siddhahasta nathI te AMgaNune vAkuM kahe che parigrahAdinA bejathI prANInI tamAma zaktio ADI avaLI vikharAI jAya che mATe te vikharAyelI zaktio "saMyamita jIvana je vikharAI gayelI zakitaone kendrita karavAvALuM cheA prakAre te kevI rIte mahatva daI zake. paraMtu te avazya mAnavuM paDaze ke je prakAra sUryanI kiraNo jyAre kaI vizeSa kAcamAM kendrita karavAmAM Ave che te tenAthI saheje agni prajavalita thAya che, tevA prakAre asaMyama avasthAmAM je Atmika zaktio ADI avaLI viSaya kaSAmAM phasIne astavyasta thaI rahI hatI, jyAre te saMyamita jIvanathI kendrita karavAmAM Ave che te tenAthI paNa eka evuM pravAha nIkaLe che je prANInA jIvanamAM apUrve parivartana kare che. lagAma jevI rIte svaccheda ghoDAne, aMkuza madenmatta gajarAjane vazamAM kare che te prakAre saMyama paNa jIvanane mArga upara pahoMcADe che. te eka ja mArga che je asaMyama jIvanathI prANInI rakSA kare che, mATe AvA suMdara ane hitAvaha mArgane sAcA bhAvothI je ArAdhana karatA nathI te prANu kevI rIte tenAthI utpanna thatAM lAbhane meLavI zake?
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya 0 2.u. 3 193 "dArAH paribhavakArA, bandhujano bandhanaM viSaM vipyaaH| ko'yaM janasya moho, ye ripavasteSu suhRdAzA" // 1 // iti / pUrNarUpa se vyatIta karane ke liye, nathA usake rakSaNa ke liye kaSAyoM para vijaya prApta karane kI sarva prathama bar3I bhArI jarUrata hai| parigraha ko apanAnA yaha lobhakaSAya ke udaya meM hI hotA hai| asaMyamI jIva asaMyama avasthA meM rahate hue hI apanA jIvana vyatIta karate haiM, tathA yaha cAhate haiM ki "maiMne jo yaha parigrahAdika saMgRhIta kiyA hai usake bhogane ke liye maiM adhika se adhika jIU" asaMyamI jIva parapadArthoM ke upabhoga karane meM hI adhika AsaktisaMpanna hote haiM-inheM jitanI ina parapadArthoM ko bhogane kI tIvra abhilASA rahatI hai usase zatAMza bhI AtmakalyANamaya saMyamijIvana kI tarpha inakI ruci nahIM hotI / janmAntara se mithyAtva kA saMsarga calA AtA hai / jainakula meM utpanna hone para bhI unake isa mithyAtva kA nAza nahIM hotaa| aise hI jIva anAdimithyAdRSTi kahalAte haiM / jo vartamAna bhava meM kuguru kudeva aura kudharma kI saMgati meM par3akara apane meM atattvaruci ko sthAna dete haiM ve mithyAdRSTi jIva haiN| ye jIva iSTa padArthoM ko aniSTakArI, tathA aniSTa padArthoM ko iSTakArI mAnA karate haiM / ve yaha nahIM vicArate haiM kimAnavAmAM Ave che ke saMyama jIvanane pUrNa rUpathI vyatIta karavA mATe tathA tenA rakSaNa mATe kaSA para vijaya prApta karavAnI sarva prathama jarUrata che. parigrahane apanAva te lAbhakaSAyanA udayamAM ja thAya che. asaMcamI jIva asaMyama avasthAmAM rahIne potAnuM jIvana vyatIta kare che, tathA e cAhe che ke " meM je A parigrahAdika saMgraha karyo che tene bhogavavAne mATe huM vadhAremAM vadhAre javuM " asaMyamI jIva parapadArthone upayoga karavAmAM ja adhika AsatisaMpanna hoya che. tene jeTalI parapadArtho bhogavavAnI tIvra abhilASA rahe che tenAthI temAM bhAganI AtmakalyANamaya saMcama jIvananI tarapha tenI rUcI thatI nathI. janmAktarathI mithyAtvano saMsarga cAlyo Ave che. jaina kuLamAM utpanna thavA chatAM paNa tenA A mithyAtvane nAza ne nathI. evA jIva anAdimithyANi kahevAya che. je vartamAna bhavamAM kugurU kudeva ane kudharmanI saMgatimAM paDIne pitAnAmAM atattvacine sthAna Ape che te mithyAtvarNi jIva che. te jIva ITa padArthone aniSTakArI tathA aniSTa padArthone hakArI mAne che. te evuM vicAratA nathI ke-
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre sarvathA viparyasto'nekabhaveSu paribhraman bhrAntaH saMyamAtmaghAtameva karotIti tAtparyam / sUtre upaitItyatraikavacanamAtvAt // mR0 3 // ye punaraviparyastAH saMyaminasteSAM kartavyamupadizati - ' iNameva ' ityAdi / mUlam - iNameva nAvakhaMti, je jaNA dhuvacAriNo / jAimaraNaM parinnAya, care'saMkamaNe daDhe || natthi kAlassa'NAgamo // sU04 // chAyA - idameva nAvakAGkSanti, ye janA dhruvacAriNaH / jAtimaraNaM parijJAya, caredazaGkamanA dRDhaH || nAsti kAlasyA'nAgamaH || mU0 4 // 194 66 'dArAH paribhavakArA, -bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho, ye ripavasteSu suhRdAzA " // 1 // ye jo strI Adika padArtha haiM ve merA tiraskAra karane vAle haiM / bandhu jana eka bandhana haiM / viSayAdika viSa haiN| aisA kyA isa prANI kA moha hai jo apane zatruoM ko bhI mitra samajha rahA hai| isa prakAra yaha prANI viparItabuddhivAlA banakara aneka bhavoM meM paribhramaNa kara heyopAdeya ke viveka se rahita hokara saMyamarUpa apanI AtmA kA ghAta karatA rahatA hai / AtmA kA svabhAva saMyamasvarUpa hai, isako pAlana nahIM karanA, athavA AtmA ko saMyamI nahIM banAnA AtmA kI ghAta karanA hai / sU0 3 // jo sacce cAritra se yukta haiM ve isa asaMyamijIvana ko pasanda nahIM karate haiM, yaha bAta isa sUtra meM pradarzita karate haiM- " iNameva nAvakaMkhaMti' ityAdi / (( dArA paribhavakArA, bandhujano bandhanaM viSaM viSayA / ko'yaM janasya moho, ye ripavasteSu suhRdAzA // 1 // A je strI Adika padmA che te mAre tiraskAra karavAvALA che khaMdhujana eka khaMdhana che. viSayAdika viSa che. eve kayA A prANInA mAha che je peAtAnA zatruone paNa mitra samaje che A prakAre A prANI viparIta buddhivAle khanIne aneka bhavAmAM paribhramaNa karI heyApAdeyanA vivekathI rahita thaIne sacamarUpa potAnA AtmAne ghAta karatA rahe che. AtmAnA svabhAva sayamasvarUpa che tenuM pAlana nahi karavu athavA AtmAne saMcI nahi manAvavA te AtmAnI ghAta karavA kharAkhara che ! sU0 35 je sAcA cAritrathI yukta che te AvA asaMyamijIvanane pasaMDha karatA bhAvAta AsUtramA praharzita re che -" iNameva nAvakakhaMti' ityAdi.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 195 'ida'-mityAdi / " dhruvacAriNaH" dhruvaticajati AtmataH pRthagbhavati karmacayo yena tad dhruvaMcAritraM, taccarituM zIlaM yepAM te dhruvacAriNaH / yadvA-dhruvo molastaddhetutvAttapojJAnakriyAdikaM kAryakAraNayorabhedAt, taccaraNazIlA dhruvcaarinnH| ye janA dhruvacAriNaH, te idameva asaMyamajIvitaM pUrvabhuktabhogAdikaM vA nAvakAGkSanti-necchanti / 'jAtimaraNaM ' jAtizca maraNaM ca jAtimaraNaM, jAtimaraNaM yatra sa jAtimaraNaH saMsArastaM vA jJa-parijayA jJAtvA 'azaGkitamanAH' azaGkitaM mano yasya so'zaGkitamanAH tapodamaniyamavaiphalyAzaGkAzUnyo jinavacanazraddhAvAn , ata eva dRDha vizrotasikArahitaH, parIpahopasagairniSpakampo vA caret-viharet / dhruva zabda kA artha cAritra hai, kyoMki-" dhruvati-vrajati AtmanaH pRthagbhavati karmacayo yena tat dhruvam " karmasaha jisake dvArA AtmA se pRthak hotA hai vaha dhruva hai, vaha cAritrasvarUpa AtmA kA nijadharma hai| bhAvArthacAritra ArAdhana ke bArA AtmA jyoM jyoM avirati, pramAda, kaSAya aura azubha yogoM kA nigraha karatA jAtA hai, lo tyoM isa AtmA meM apUrva apUrva ujjvalatA kI jAgRti hotI jAtI hai| isa ujjvalatA kI jAgRti meM AtmA saMghara aura nirjarA ke dvArA samasta karmoM kA nAza kara detA hai, arthAt samasta karma AtmA se pRthak ho jAte haiM / tapa zruta aura vratoM kA pAlana karane vAlA AtmA hI dhyAnarUpa ratha para ArUr3ha hokara saMvara aura nirjarA ke sundara maidAna meM Akara apane antima mokSa puruSArtha ko prApta kara letA hai| suvarNa jaise jaise agni meMtapAyA jAtA hai vaise vaise vaha vilakula nirmala hotA jAtA hai, usI prakAra karmoM ke anAdi saMbaMdha se AvRta yaha AtmA bhI malinadazAsaMpanna hai, usakI isa dhruva na! matha yAritra cha, 4 / 295 " dhruvati vrajati AtmanaH pRthagbhavati karmacayo yena tat dhruvam " bhasamUDa re dvArA sAmAthI 25 thAya cha ta dhruva che, te cAritrasvarUpa AtmAne nijadharma che. bhAvArtha-cAritra ArAdhanadvArA AtmA jema jema avirati, pramAda, kapAya ane azubha bhegone nigraha karatA rahe che tema tema A AtmAmAM apUrva apUrva ujavalatAnI jAgrati thAya che. A ujavalatAnI jAgratimA AtmA savara ane nirAdvArA samasta karmono nAza kare che, ane samasta karma AtmAthI pRthak thaI jAya che. tapa kRta ane vratanA pAlana karavAvALA AtmA ja dhyAnarUpa ratha para ArUDha thaI saMvara ane nijaranA sudara medAnamAM AvIne potAnA aMtima moTA purUSArthane prApta karI le che. suvarNane agnimAM jema jema vadhAre tapAvavAmAM Ave tema tema te vadhAre nirmaLa bane che. te prakAre karmone anAdi kAMbadhathI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 AcArAgasUtre malinatA ko dUra karane meM cAritra kI arAdhanA agni kA kAma detI hai| karmoM kA saMbaMdha AtmA ke sAtha Aja kA nahIM hai kintu yaha no anAdikAla kA hai, yaha bAta kaI bAra likhI jA cukI hai| ye karmapudgala acetana hone se svayaM AtmA ke pAsa nahIM jAte kintu anAdikAla se baddharUpa isa AtmA ke yogarUpa pariNAma meM aisI AkarSaka zakti hai ki jisake dvArA ve karmarUpa pudgala khIMce jAte haiM-arthAt AtmA jaba kaSAyoM ke dvArA atyanta saMtapta ho jAtA hai taba yoga dvArA karmapudgaloM ko-tapA huA lohA jisa taraha pAnI ko cAroM ora se khIMcatA hai ThIka usI taraha khIMcatA hai, aura ve khAye hue bhojana ke isa rudhirAdirUpa kI taraha apane hI Apa bhinna-bhinna rUpa se pariNata ho jAte haiN| karmapudgala navIna-navIna nayAra nahIM hote, kAraNa ki "sato na vinAzaH asatazca utpattirna" sat kA vinAza aura asat kI utpatti nahIM hotii| AtmA kaSAyoM se jaba saMtapta ho jAtA hai taba mana, vacana aura kAyarUpa yogoM ke dvArA jina kArmaNa vargaNAoM ko khIMcatA hai unhIM kI karmasaMjJA ho jAtI hai| prazna-Apane abhI to yaha kahA hai ki-AtmA karmoM ke sAtha anAdikAla se baMdha rahA hai, aura aba Apa kahate haiM ki-jina kArmaNa AvRta A AtmA paNa malinadazA panna che, tenI A malinatAne dUra karavAmAM caritranI ArAdhanA agninuM kAma Ape che. karmone sa ba dha AtmAnI sAthe Ajane nathI paNa anAdi kALane che, e vAta ghaNI vakhata lakhAI cukI che. A karma pudgala acetana hovAthI pite AtmAnI pAse nathI jatA paNa anAdi kALathI baddharUpa A AtmAne garUpa pariNAmamAM evI AkarSaka zakti che ke jenA dvArA te karmarUpa pudgala khecAI jAya chearthAt AtmA jyAre kaSAdvArA atyanta satata thAya che tyAre gadvAra karma pudgalene-tapeluM letuM jevI rIte pANIne cAre bAjuthI kheMce che. ThIka te pramANe khece che. ane te khavAyelAM bhajananuM A rUdhirAdi rUpanI mAphaka potAnI meLe ja bhinna bhinna rUpathI pariNata thAya che karma pudgala navIna navIna taiiyAra thatA nathI. kAraNa ke "sato na vinAza. asatazca utpattirna " satnI vinAza mane asatnI utpatti thatI nathI AtmA kapAyethI tyAre satata thAya che tyAre mana, vacana ane kAyA rUpa goThArA je kAmaNa vargaNuone khece che tenI karmasajJA thaI jAya che. * prazna--Ape hamaNA to e kahyuM ke AtmA karmonI sAthe anAdi kALathI dhI rahyo che, ane have Apa kaho che ke je kArmaNa vargaNuone khece che
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 - adhya0 2 u. 3 vargaNAoM ko khIMcatA hai unhIM kI karmasaMjJA ho jAtI hai| isase to AtmA aura karma kA saMbaMdha sAdi siddha hotA hai| ___ uttara-abhiprAya ko samajhe vinA hI yaha prazna kiyA gayA hai| kahane kA tAtparya yahI hai ki-yaha jIvAtmA anAdi se hI karmabandha sahita hai / isake sAtha koI niyamita samaya se karmabaMdha nahIM huaa| aisA nahIM thA ki jIva alaga-nyArA thA aura karma nyAre the, pIche se ina donoM kA saMyoga huA ho| kintu jisa prakAra merugiri Adi akRtrima skandhoM meM anaMta pudgalaparamANu anAdi se hI vandharUpa ho rahe haiM, aura unameM purAne pudgalaparamANu bhinna hote rahate haiM, aura navIna Akara milate haiN| isI prakAra isa saMsAra meM eka jIvadravya aura ananta karmarUpa pudgalaparamANuoM kA paraspara meM anAdikAla se saMvandha hai / inameM se kaI karmaparamANu bhinna hote rahate haiM aura kaI karmaparamANu milate rahate haiN| isa prakAra ina karmaparamANuoM meM paraspara milanA bichur3anA hotA rahatA hai| prazna-pudgalaparamANu to rAgAdika ke nimitta ko pAkara karmarUpa huA karate haiM, phira ve anAdi se karmarUpa avasthA vAle kaise mAne jA sakate, kAraNa ki kArmaNa vargaNA, jisase karmaparyAya utpanna hotI hai vaha svayaM pudgala dravya hai ? / tenI karmasaMjJA thAya che tethI te AtmA ane kamane saMbaMdha sAdi siddha thAya che. uttara-abhiprAyane samajyA vinA ja prazna karyo che. kahevAne tAtparya e che ke-A jIvAtmA anAdithI ja karmabaMdhasahita che. tenI sAthe keI niyamita samayathI karmabaMdha thayela nathI. evuM na hatuM ke jIva alaga-judo hatA ane karma paNa judA hatAM, pAchaLathI e bannene saMga thaye hoya, paNa jevI rIte meragiri Adi akRtrima skamAM anata pudgalaparamANu anAdithI ja baMdharUpa thaI rahela che, ane temA purANuM pudgalaparamANu bhinna thatAM rahe che ane navA AvIne maLe che. A prakAra A saMsAramAM eka javadravya ane anata kamarUpa pagalaparamANuonA parasparamAM anAdi kALathI saMbaMdha che, temAMthI ke karma paramANu bhinna thatAM rahe che ane koI pudgalaparamANu maLatAM rahe che. A prakAra A karma paramANuomAM paraspara maLavuM, chuTA thavuM vigere tuM ja rahe che. prazna-pugalaparamANa te rAgAdikanA nimittane laIne kamaMrUpa thayA kare che, pachI te anAdidhI karmarUpa avasthAvALA kevI rIte mAnavAmAM Ave kAra ke kAmagavA jenAthI karmaparyAya upanna thAya che te svayaM pudgala dravya che?
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 1 sopakramAyuzcopakramakAraNairdaNDakazAzastrarajjuvadbhijalapatanaviSavyAlazItoSNAratibhayakSutpipAsAvyAdhimUtrapurIpanirodhAtibhojanAjIrNabhojanagharSaNazvAsapratirodhanapIDanarUpairakAle yasyAyuSo nAzastat / / uktaJca-daNDa-kasa-sattha-rajjU, aggI-udaga-paDaNaM visaM vaalaa| sI-uNhaM arai bhayaM, khuhA piyAsA ya vAhI ya // 1 // muttapurIsanirohe, jiNNAjiNNe ya bhoyaNaM bahuso / saNa-gholaNa-pIlaNa, Aussa uvakamA ee // 2 // chAyA-daNDaH kazA zastraM rajjuragnirudakaM patanaM viSaM vyAlAH / zItamuSNamaratibhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca // 1 // mUtrapurIpanirodho jIrNe'jINe ca bhojanaM bahuzaH / gharSaNaM gholanaM pIDanamAyuSa upakramA ete // 2 // iti / "jIvA NaM bhaMte ! jAinAmanidhattAuyaM katihiM AgarisehiM pakaraMti ? goyamA ! jahanneNaM dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM atttthhiN|" iti| isa sUtra kA artha pUrvoktarUpa se hI hai| sopakrama Ayu vaha hai jisakA-upakrama ke kAraNabhUta daNDa, cAvuka, zastra, rajju, agni, jala, viSa, sarpa, zIta, uSNa, arati, bhaya, kSudhA, tRSNA, vyAdhi, mUtra-purISa-laghunIta baDInIta-kA nirodha, atibhojana, ajIrNa bhojana, DorI Adi bAMdhakara ghasITanA, zvAsa kA nirodha aura yaMtra Adi meM pIDanA Adi se akAla meM hI anta ho jAya, kahA bhI hai "daMDa-kasa-sattha-rajjU-aggI-udga-paDaNaM-visaM-vAlA / sI-uNhaM-arai-bhayaM, khuhA pivAsA ya vAhI ya // 1 // __"jIvA NaM bhaMte ! jAinAmanidhattAuyaM katihiM AgarisehiM pakarati ? goyamA! jahanneNaM dohiM vA tihi vA ukkoseNaM ahiN|" iti| A sUtrane artha pUrvokta rUpathI ja che. sopakama Ayu te che jenA upakramanA kAraNabhUta daMDa, cAbuka, zastra, rajI, 24A, 41, viSa, sI, 2d, SY, 2mati, bhaya, kSudhA, tRSA, vyAdhi, bhuutrpurISa,-laghunIta-baDInIta ne nidhi, atibhejana, ajIrNa bhejana, derI Adi bAMdhIne ghasaDavuM, zvAsane niSedha ane yaMtra AdithI pIDavuM, AdIthI akAjbhaa 1 mata thAya. 4yuM cha:" daMDa-kasa-sattha-rajjU , aggI udaga paDaNaM visaM vaalaa| sI-uNhaM arai bhayaM, khuhA pivAsA ya vAhI ya // 1 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 AcArAgasUtre ___ uttara-nimitta kI saMbhAvanA to navIna kArya kI utpatti meM hI kAryakArI mAnI jAtI hai / anAdi avasthA meM nimitta kI kalpanA karanA usakI anAditA para baTTA lagAnA hai| jahAM para nimitta hai vahAM anAditA nahIM, aura jahAM anAditA hai vahAM para nimitta nahIM / nimitta kA sambandha sAditA ke sAtha huA karatA hai| jaise navIna pudgalaparamANu kA do guNa adhika baMdha snigdha aura rUkSa ke dvArA hotA hai| yahAM para navIna pudala paramANuoM ke baMdha ke sambandha meM snigdha aura rUkSarUpa nimitta kI kalpanA karanI par3atI hai, parantu merugiriAdi akRtrima skandhoM meM anAdi pudgalaparamANu ke baMdha ke sambandha meM nimitta kI kalpanA karanA koI mahatva nahIM rkhtaa| ThIka isI prakAra navIna pudgalaparamANuoM kA karmarUpa honA rAgAdikanimittAdhIna hai, parantu jina pudgalaparamANuoM kI anAdikAla se hI karmarUpa avasthA ho rahI hai, usameM nimitta kI kalpanA karanA koI bhI prayojana kI puSTi nahIM krtaa| zAstra meM isI bAta kA samAdhAna yoM likhA hai "naivam , anAdiprasiddhadravyakarmasambandhasya tatra hetutvenopAdAnAt" koI vAdI prazna karatA hai ki jaba rAgAdika bhAvakarma kA kAraNa dravyakarma uttara-nimittanI sabhAvanA te navIna kAryanI utpattimAM ja kAryakArI mAnavAmAM Ave che, anAdi avasthAmAM nimittanI kalpanA karavI te tenI anAditA upara baTTo lagADavA barAbara che je ThekANe nimitta che tyA anAditA nahIM. ane jyA anAditA che tyA nimitta nahi. nimittane sa baMdha sAditAnI sAthe thayA kare che. jema navIna pudgalaparamANunA be guNa adhika baMdha snigdha ane rUkSa dvArA thAya che. A ThekANe navIna pugala paramANuonA baMdhanA saMbaMdhamAM snigdha ane rakSarUpa nimittanI kalpanA karavI paDe che, paraMtu merUgiri Adi akRtrima sthamAM anAdi gugala paramANunA baMdhanA saMbaMdhamAM nimittanI kalpanA karavI te kaI mahatva rAkhatuM nathI. ThIka te prakAra navIna pudgalaparamANuonu karmarUpa hovu rAgAdika nimittAdhIna che, paraMtu je pudgalaparamAzuonI anAdi kALathI ja karmarUpa avasthA thaI rahela che, temAM nimittanI kalpanA karavI ke I paNa prajananI puSTi nathI karatI. zAstramAM A vAtanuM samAdhAna Ama lakhela che - " naivam, anAdiprasiddhadravyakarmasambandhasya tatra hetutve nopAdAnAt " kaI vAdI prazna kare che ke-jyAre rAgAdika bhAvakarmanuM kAraNe vyakarme che,
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0 2. u. 3 199 hai, aura dravyakarma kA kAraNa rAgAdika bhAvakarma hai to aisI paristhiti meM itaretarAzraya doSa Akara upasthita hotA hai| isa doSa meM kisIkI bhI svatantra sattA kI siddhi nahIM hotI hai / taba AcArya kahate haiM-aisA mata kaho, kAraNa ki anAdi se hI dravyakarma kA sambandha svayaM siddha hai, aura isI kI vajaha se jIva meM rAgAdika AvoM kI utpatti hotI hai| anubhava se bhI yahI bAta pratItakoTi meM AtI hai ki-yadi rAgAdika bhAva jIva ke vinA kisI nimitta ke svIkAra kiye jAyeM to ve jIva ke nijasvabhAva ho jAne se vibhAva bhAva kaise mAne jA sakeMge ? / aisI paristhiti meM jIva kA nijabhAva rAgAdika bhI mAnanA hogaa| parantu aisI mAnyatA zAstra se vahirbhUta hai| prazna-karma aura AtmA kA Apa anAdi sambandha kahate haiM parantu yaha bAta ThIka nahIM baiThatI, kAraNa ki ina donoM kA jo sambandha hai vaha saMyogasambandha hI hai, tAdAtmyasambandha nhiiN| pahile dRdha aura pAnI kI taraha ye donoM svatantra hoM aura phira paraspara mileM taba inakA sambandha mAnanA ThIka ho sakatA hai| ____uttara-jaise jala aura dUdha kA suvarNa aura kiTika kA tuSa aura kaNa kA, tila aura tela kA sambandha janAdi kA mAnA jAtA hai, usI divyakarmanuM kAraNa rAgAdika bhAvakama che te AvI paristhitimAM itaretarAzraya deva AvIne upasthita thAya che. A doSamAM keInI paNa svataMtra sattAnI siddhi thatI nathI. tyAre AcArya kahe che-evuM na kahe, kAraNa ke anAdithI dravyakamane saMbaMdha svayaMsiddha che. ane e ja kAraNathI jIvamAM rAgAdika bhAvanI utpatti thAya che. anubhavathI paNa e vAta pratitIkeTimAM Ave che, ke-kadAca gAdika bhAva jIvane vinA koI nimitte svIkAra karavAmAM Ave. to te jIvanA nija bhAva thaI javAthI vibhAva bhAva kevI rIte mAnI zakAze? AvI paristhitimAM jIvane nijabhAva rAgAdika paNa mAnave paDaze, paraMtu evI mAnyatA zAyathI bahirbhata che. - prazna-kama ane AtmAne Apa anAdi saMbaMdha kaho cho paraMtu e vAta ThIka besatI nathI, kAraNa ke bannene je saMbaMdha che te saMyogasaMbaMdha ja che. tAdAbhyasaMbadha nahi, pahelA dUdha ane pANInI mAphaka bane svataMtra hoya ane pachI paraspara maLe tyAre saMbaMdha mAnavo te ThIka lAge che. uttara-jevI rIte pANI ane dUdha, suvarNa ane kiTika, rekhA ane (phArI, tala ane telane saMbadha anAdino mAnavAmA Ave che, te prakAre tene
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 % 3D AcArAgasUtre prakAra inakA bhI sambandha anAdi kA hI hai| navIna inakA sambandha nahIM huA hai / inakA paraspara meM saMyogasambandha hI hai, aisA jo kahA jAtA hai vaha AgAmI kAla meM inakI bhinnatA ko dekhakara hii| anAdi se mile hue hone para bhI ye jude-jude ho jAte haiM, isase anumAna hotA hai ki ye pahile se bhI jude haiM / paraspara saMyogasaMbaMdhaviziSTa hone para bhI ye donoM padArtha svasvarUpApekSayA bhinna bhinna hI hai| yadi bhinna na hoM to phira mukti ina ke pRthak hone se jo jIvAtmA ko prApta hotI hai, vaha kaise ho skegii| ataH jIva aura karma kA saMbaMdha anAdi kA hI hai sAdi nhiiN| prazna-karma jaba pudgalapiMDarUpa haiM, taba ve ghaTapaTAdika kI taraha indriyagamya kyoM nahIM hote| uttara-sthUla-sthUla 1, sthUla 2, sthUla-sUkSma 3, sUkSma-sthUla 4, sUkSma 5, aura sUkSma-sUkSma 6, isa prakAra siddhAntakAroM ne pudgala ko ina chaha vibhAgoM meM vibhakta kiyA hai| inameM kAgaja, lakar3I, kalama, dAvAta Adi sthUlasthUla pudgala haiM, inameM kaThora vastuoM kA samAveza hai / sthUla-sthUla vastue~ Apasa meM chinna bhinna hone para apane Apa phira mila nahIM sakatI 1 / paNa saMbaMdha anAdi kALane che. navIna tene saMbaMdha thayuM nathI. tene parasparamAM saMgasa baMdha ja che evuM je kahevAmAM Ave che te AgAmI kALamAM tenI bhinnatAne dekhIne ja kahevAmAM Ave che. anAdithI teo maLela che chatAM te judA judA thaI jAya che, tethI anumAna thAya che ke pahelAMthI ja judA che. paraspara sagAsaMbaMdhaviziSTa hevA chatAM paNa e bane padArtha svasvarUpApekSayA bhinna ja rahela che. je judA nahi hota te pachI mukti tenA pRthak thavAthI je jIvAtmAne prApta thAya che te kevI rIte thaI zake, mATe jIva ane karmane saMbaMdha anAdi che sAhi nahi. prazna-kama jyAre pudgalapiMDarUpa che, tyAre te ghaTapaTAdikanI mAphaka indri yagamya kema nathI thatAM uttara-syUdA-sthUdA 1, sthUsa 2, sthUdA-sUkSma 3, sUkSma-sthU 4, sUkSma 5, ane sUma-sUkSma 6, A prakAre siddhAtakAe pudgalene cha vibhAgomAM vibhakta karela che. temAM kAgaLa, lAkaDI, kalama, khaDIo Adisthala-sthala pudgala che, temAM kaThora vastuone samAveza che, skUla-skUla vastuo aMdaroaMdara chinnabhinna thavAthI pitAnI meLe pharI maLI zakatI nathI 1, skUla-vahevAvALI cIjo, jema
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 sthUla - bahane vAlI cIjeM, jaise pAnI dUdha ghRta vagairaha 2 | sthUlasUkSmajo dekhane meM moTI hoM, parantu hAthoM se pakaDI na jA sakeM, jaise prakAza dhUpa aura chAyA Adi 3 / sUkSma sthUla - jo dekhane meM na AveM aisI sUkSma hoM, parantu bhArI kArya kara sakeM, jaise havA zabda ityAdi 4 / sUkSma-jo pulapiMDa itane sUkSma haiM ki ve kisI bhI indriya se grahaNa na ho sakeM, jaise kArmaNavargaNAe~ 5 / sUkSma sUkSma-do paramANuoM kA skaMdha yA eka paramANu 6 / ina chaha bhedoM meM karmapudgalapiMDa sUkSma hai, ataH vaha indriyagamya nahIM ho sakatA / prazna -- karma kI sattA taba kaise jAnI jAtI hai ? uttara - usake kArya se / prazna-ina karmoM kA kArya kyA hai ? 201 uttara - AtmA ke jJAnAdika guNoM kA ghAta karanA, kevalajJAna kI jJAnAvaraNa, ananta darzana kI darzanAvaraNa, anyAbAdha kI vedanIya, kSAyika samyaktva kI mohanIya, avagAhanatva kA Ayu, sUkSmatva guNa kA nAma, agurulaghu guNa kA gotra aura anantavIrya kA antarAya ghAta karatA hai / tathA eka jIva sukhI hai aura eka jIva duHkhI hai, eka vidvAn hai eka pANI, dUdha, dhI vigere 2, sthUla sUkSma - vAmAM bhoTI hoya che paraMtu hAthothI paDI zAtI nathI, prema prakAza, dhUpa, chAyA Adi 3, sUkSma-sthUla - heNavAmAM na Ave evI sUkSma heAya paNa bhArI kAma karI zake, jema havA, zabda ityAdi 4, sUkSma-je pudgalapiDa eTalA sUkSma che ke te koIpaNa IndriyathI grahaNa thaI na zake, jema kANuvaNA 5, sUkSma-sUkSma-e paramANuonA skaMdha ane eka paramANu 6, A cha bhedomAM karma pudgalapiDa sUkSma che, mATe te indriyagamya thai zakatA nathI. praznakarmInI sattA tyAre kevI rIte jANI zakAya? uttara- tenA arthathI. prazna--te karmAnu kArya zuM che ? uttaraAtmAnA jJAnAdi guNonA ghAta karavA kevaLajJAnanA jJAnAvaraNu, anantAnanA darzanAvaraNa, avyAbAdhanA vedanIya, jJAyika samyaktvanA mAhanIya, avagAha tattvanA Ayu, sUkSmatva guNanA nAma, anulaghuguNanA gotra ane anaMta vInA antarAya ghAta kare che. tethI eka jIva sukhI che ane eka jIva du:khI che, eka vidvAna che eka bhUkha che, eka samala che eka kamajora che, eka rAta 26
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AcArAGgasUtre mUrkha hai, eka savala hai eka kamajora hai, eka rAtadina sukha caina meM masta vanA rahatA hai eka dara dara kA bhikhArI banA huA hai, yaha saba kisa kA kArya hai ? kahanA par3egA karma kaa| yaha jJAnAvaraNAdikarmarUpa paryAya kArmaNavargaNAoM kI huI hai| kArmaNavargaNA pudgala dravya hai, jo jIva ke rAgAdika bhAvoM ke nimittavaza jJAnAvaraNAdi paryAyarUpa pariNata ho jAtA hai, jisa prakAra mRtikA meM nimittAdhAna ghaTaparyAya huA karatI hai| isa prakAra kI paryAya una kArmaNavargaNAoM meM anAdikAlIna hainavIna nahIM hai, aura yaha jIvAtmA bhI una karmapAyoM se anAdikAla se hI paratantra ho rahA hai| isakI isa paratantratArUpa baMdhadazA kA koI nizcita samaya nahIM hai, ataH anAdikAla se yaha kamI ke jAla meM phaMsA hai, aisA kahA jAtA hai| anAditA aura anaMtatA evaM sAditA kA saMbaMdha hai sirpha anaMtatA kA hI nhiiN| cAritrArAdhana karane se AtmA ke karmoM kA nAza hotA hai, isakA abhiprAya yahI hai ki-AtmA ke karmaparyAyoM kA nAza ho jAtA hai, kyoM ki karmadravya kA kabhI bhI nAza nahIM hotA / karmaparyAya kA hI nAza hotA hai| jisa kArmaNa dravya meM pahile kaSAyAdika ke nimitta se karmarUpa paryAya divasa sukhacenamAM masta banyA rahe che, eka gharagharane bhikhArI banela che. A badhA kenA kAryo che? kahevuM paDaze ke karmanA A jJAnAvaraNadikarmarUpa paryAya kArmaNa vargaNAonI thayelI che kAmaNavarga te pugaladravya che je jIvanA rAgAdika bhAvonA nimittavaza jJAnAvaraNAdiparyAyarUpa pariNata thAya che. je prakAre mRttivAmAM nimittAdhAna ghaTaparyAya thAya che te prakAranI paryAya te kArpaNa vargaNuomAM anAdi kAlIna che, navIna che nahi. ane A jIvAtmA paNa te karmaparyAyethI anAdi kALathI ja parataMtra thaI rahela che. tenI A parataMtratArUpa badhadazAne keI nizcita samaya nathI, mATe anAdi kALathI A karmonI jALamAM phasela che evuM kahevAmAM Ave che. anAditA ane ana tatA eva sAditAne saMbaMdha che phakta anaMtatAne ja nahi cAritrArAdhana karavAthI AtmAnAkane nAza thAya che. tene abhiprAya e che ke AtmAnA karmaparyAne nAza thAya che, kAraNa ke karmadrivyane kaI vakhata nAza thatuM nathI, karmaparyAne ja nAza thAya che kAmaNa dravyamAM pahelA kakSA yAdikanA nimittathI kamarUpa paryAya banI hatI, te nimitta dUra thavAthI te dravya | marUpa paryAyathI sthita thAya che, kAmaNuvargaNArUpa dravya sAmAnya che, temAM
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 3 203 hotI thIM, usa nimitta ke haTa jAne para vahI dravya akarmarUpa paryAya se sthita ho jAtA hai / kArmaNavargaNArUpa dravya sAmAnya hai, usa meM jJAnAvaraNAdirUpa karmaprakAra nahIM hai / jaba vaha karmarUpa banatA hai, taba usameM jJAnAvaraNAdi prakAra hote haiM / jJAnAvaraNAdi karmaprakAra kI sthiti jaba pUrNa ho jAtI hai, athavA tapa saMyama ke dvArA jaba usakA vinAza kiyA jAtA hai taba vaha AtmA se pRthak ho jAtA hai, isa kA bhAva yahI hai ki vaha kArmaNa dravya una2 paryAyoM se rahita hokara apane mUla svabhAva se vahAM sthita rahatA hai, dravya kA kabhI bhI vinAza nahIM hotA / suvarNa athavA maNi se jisa prakAra unake mala kI nivRtti hotI hai, usI prakAra AtmA se bhI karmaparyAya kI nivRtti hotI hai / aisA hone para jIva kI Atyantika zuddhi ho jAtI hai / sakalakarmaparyAya ke vinAza hone para mUla dravya kA vinAza nahI hotA hai / jisa prakAra ghaTaparyAya ke vinAza hone para mRttikA aghaTa paryAya se sthita rahatI hai, isI prakAra sakalaparyAya ke vinAza hone para bhI karmadravya akarmaparyAya se AkrAnta ho jAtA hai, dravya ananta paryAyavAlA hai / jisa prakAra kArmaNa dravya kI paryAya karma hai usI prakAra akarma bhI usakI eka paryAya hai / vivakSita jIva kI apekSA se hI usameM karma aura akarma paryAya rahatI hai / saMsArI jJAnAvaraNAdirUpa karma prakAra nathI. jyAre te ka rUpa ane che tyAre temAM jJAnAvaraNAdi prakAra thAya che. jJAnAvaraNAdi karma prakAranI sthiti jyAre pUrNa thAya che, athavA tapa saMyama dvArA jyAre tene vinAza karavAmAM Ave che tyAre te AtmAthI pRthak thAya che, tenA bhAva e che ke te kAONu dravya te te rmAMcethI rahita thaI ne peAtAnA mUla svabhAvamAM tyAM sthita rahe che. dravyanA phoi vakhata paNa vinAza thatA nathI. suvarNa athavA maNithI je prakAre tenA malanI nivRtti thAya che te prakAre AtmAthI paNuka paryAyanI nivRtti thAya che. evuM anavAthI jIvanI Atyantika zuddhi thAya che. sakala kama paryAyanA vinAza thavAthI mUla dravyanA vinAza thatA nathI. je prakAre ghaTaparyAyanA vinAza thavAthI kRtikA aghaTaparyAyathI sthita rahe che te prakAre sakala paryAyanA vinAza thavAthI ka dravya karma paryAyathI AkAnta thAya che. dravya ananta paryAyavAlA che. je prakAre kANuM dravyanI paryAya karma che te prakAre akama paryAya paNa tenI eka paryAya che. vivakSita jIvanI apekSAthI ja temAM karma ane akarmaparyAya
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ S 204 AcArAGgasUtre jIvoM meM isa vargaNA kA karmarUpa paryAya se pariNamana hai, aura zuddha Atmadravya kI apekSA akarmaparyAyarUpase / jisa prakAra suvarNa se usake kiTakAdirUpa maila kA saMbaMdha puTapA kAdi dvArA dUra hotA huA dekhA jAtA hai usI prakAra AtmA meM anAdikAla se saMbaMdhita ina karmoMkA viyoga bhI tapa saMyama rUpa sAdhana dvArA dUra ho jAtA hai / isa maila ke pRthaka hone para zuddha suvarNa kI taraha yaha AtmA bhI zuddha hokara apanI asalI svarUpa ko pAtA hai / saMyamI muni ke liye upadeza dete haiM-' iNameva ' ityAdi / karmoM ko AtmA se pRthagU karanevAle cAritra kI jo ArAdhanA karate haiM ve dhruvacArI kahalAte haiM / athavA dhruva nAma mokSa kA hai| kArya aura kAraNa meM abheda saMbaMdha hone se mokSa ke kAraNabhUta samyagdarzana, tapa, jJAna aura kriyA Adi bhI dhruva haiM / inako bhI pAlana karane ke svabhAvavAle dhruvacArI haiM / jo muni dhruvacArI haiM ve asaMyama jIvana kI, athavA pUrva meM bhoge hue viSayAdika bhogoM kI kabhI bhI icchA nahIM karate haiM / jJa-parijJA se saMsArakA svarUpa athavA isa bAta ko jAna kara ki - 'asaMyama jIvana vyatIta karane se jIva ko isa saMsAra meM bAraMbAra janma aura maraNa ke cakkara meM rahe che. saMsArI jIvAmAM A vaNAnA kama~rUpa paryAyathI pariNamana che, ane zuddha AtmadravyanI apekSA akama paryAya rUpathI jevI rIte suvarNathI tenA TTikAdarUpa melanA sa kha dha puTapAkAdidvArA dUra thato dekhavAmA Ave che tevI rIte AtmAmA anAdi kALathI sa badhita A karmonA viyAga paNu tasaMyamarUpa sAdhanadvArA dUra thAya che A melanA pRthak cavAthI zuddha suvarNanI mAphaka A AtmA paNa zuddha manI pAtAnA asala svarUpane meLave che sabhI muni bhATe upadeza Aye che- 'iNameva ' ityAhi bhane mAtbhAzrI pRthabhUta karavAvALA cAritranI je ArAdhanA kare che te dhruvacArI kahevAya che. ane dhruva nAma mokSanu che kA` ane kAraNamA abhedya saMbaMdha hovAthI meAkSanA kAraNubhUta samyagdarzana tapa jJAna ane kriyA Adi paNa dhruva che tenu paNa pAlana karavAvALA svabhAvI dhruvacArI che je muni dhruvacArI che te asaMyama jIvananI athavA pUrvAMmA bhAgavelA viSayAdika bhAgonI kaDhI paNa icchA karatA nathI. jJa parijJAthI saMsAranu svarUpa athavA te vAtane ANIne paNa acama jIvana vyatIta ravAthI jIvane A sAramA vAra vAra janma ane maraNanA cakkaramA paDavuM paDe che.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyaM0 2 u 3 205 yadvA - ' saGkramaNe' iticchAyA, tatra saGkramyate = prApyate mokSo'neneti saGkramaNaM = jJAnAditrikaM, tatraiva caret = tatparo bhavet, AtmahitArthibhiH saMyame dRDhai - par3anA par3atA hai, isa liye tapa, saMyama aura niyamoM kA pAlana sarva zreyaskara hai, inakA pAlana kabhI bhI viphala nahIM ho sakatA' isa prakAra jisakA mana unake pAlana karane meM aDola aura aMkapa hai, mana kI lagana se jo tapa saMyama Adi ke pAlana karane meM dattAvadhAna hai, tathA jisa ke hRdayameM jinendravacanoM ke prati dRr3ha AsthA hai, jo ye acchI taraha se samajhatA hai ki- 'bhagavAn vItarAga prabhu kA banAyA huA yaha mArga hai kisI chadmastha kA nahIM, saMyama kI ArAdhanA se karmoM kI nirjarA hotI hai, mujhe isakA paripAlana samyak rIti se hI karanA cAhiye anyathA ananta saMsAra kA pathika bananA par3egA, yadi mujhe apane gRhIta mArga se cyuta karane ke liye parISaha aura upasarga bhI ADe AveM to mujhe unakI bhI kucha parvAha nahIM hai, maiM akaMpa bana unakA bhI sAmanA karane ke liye taiyAra hU~' isa prakAra azaMkitamana aura dRr3hapratijJa hokara apane gRhIta mArgako saMyamI ArAdhanA kare / ataH 66 sUtra meM "saMkamaNe" isa zabda kI chAyA TIkAkAra ne eka to 'azaMkamanAH " yaha kI hai jisakA artha 'niHzaMkitamana ho kara tapa saMyama kA pAlana kare' yaha hotA hai / dUsarI 'saMkramaNe " kI chAyA mATe tapa-sa`cama ane niyamonu pAlana sarva zreyaskara che. tenuM pAlana keI vakhata paNa viLa thatu nathI.A prakArathI jenuM mana tenA pALavAmAM makkama ane akaMpa che, mananI laganathI je tapa saMyama AdinA pAlana karavAmA dattAvadhAna che, tathA jenA hRdayamAM jinendravacana prati dRDha AsthA che, je sArI rIte jANe che ke bhagavAna vItarAga prabhunA banAvelA A mArga che, koI chadmasthanA nathI, saMyamanI ArAdhanAthI karmonI nirA thAya che, mATe mAre tenuM paripAlana samyak rItithI ja karavuM joIe, anyathA anata sa'sArano pathika banavA paDaze, je mAre potAnA gRhIta mArgathI vyuta karavA mATe parISahuM ane upasarga paNa ADA Ave to mane tenI paNa kAI paravAha nathI. huM ekapa manI tene paNa sAmano karavA taiyAra chuM, tevA prakAre atimana ane dRDhapratijJa banIne potAnA gRhIta mAnI sayamI ArAdhanA kare. "" sUtrabhA" saMkamaNe yA zahanI TIaAre me to " azakamanA. chAyA karI che jeno artha niHzakitamana thaI, tapa sayamanu pAlana kare' tema thAya che. " "
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AcArAgasUtre bhrbhaavym| vArdhakye parutparAri vA dharma kariSyAmIti cetasi na cintayedityarthaH, yataH 'kAlasya' kAla mRtyustasya, anAgamaH aprApti sti-na vartate, yataH ko'pi kSaNo na tAdRg yasminmRtyorAgamanasambhavo nAsti, tasmAdahiMsAdiSu sAvadhAnena kSaNalavamuhUrtAdisamayeSvaprativandhavihAriNA''tmaupamyena bhavitavyamiti taatprym||04|| "saMkramaNe" aisI bhI hotI hai| jisake dvArA mukti kI prApti jIvako hotI hai usakA nAma saMkramaNa hai / vaha samyagdarzanAdika ratnatraya hai| inake dvArA hI jIva mukti kA lAbha karatA hai, ataH sAvadhAna mana hokara inake paripAlana karane meM saMyamI muni ko tatpara rahanA cAhiye, yaha sUtrakAra kA Adeza vacana hai| 'para parAra jaba samaya AvegA taba dharmAcaraNa karU~gA, abhI samaya nahIM hai' isa prakAra kA dharmAcaraNa ke liye bahAnA nahIM karanA caahiye| aisA bahAnA AtmahitArthI ke liye ucita nahIM hai| pahale kahA gayA hai ki-" nAsti kAlasyAnAgamaH" aisA koI bhI samaya nahIM hai ki jisameM mRtyuke Ane kI saMbhAvanA na ho, ataH yaha samajha kara ki-"kAla pIche lagA huvA hai, kaba yahAM se jAnA par3egA" dharmAcaraNa ke liye pramAdI na bane / jo bhI jitanA bhI samaya mile-dharma kI ArAdhanA karatA rahe / saMyamI muni apane gRhIta ahiMsAdivatoM meM sAvadhAna hokara eka kSaNa eka lava eka muhUrta bhI pratibandhavihArI na bane, arthAt apratibandhavihArI hokara vicare // sa0 4 // jenA dvArA jIvane muktinI prApti thAya che tenuM nAma sakamaNa che te samyagdarzanAdika ratnatraya che. tenA dvArA ja jIva muktine lAbha kare che mATe sAvadhAna mana rAkhIne tenuM paripAlana karavAmAM sa yamImunIe tatpara rahevuM joIe, e sUtrakAranuM Adeza vacana che. AvatI ke tenI AgalanI zAla jyAre samaya Avaze tyAre dharma karIza, hamaNa samaya nathI. AvA prakAranu dharmAcaraNa mATe bahAnuM karavuM joIe nahi evuM bahAnuM AtmahitArthI mATe ucita nathI pahelAM kahevAmA Avela - nAsti kAlasyAnAgama" mevADa samaya nathI mA mRtyuna AvavAnI saMbhAvanA na hoya, mATe evuM samajIne ke "kALa pachavADe ja lAge che, kyAre ahIMthI jAvu paDaze" dharmAcaraNa mATe pramAdI na bane eTale paNa vakhata maLe teTale vakhata dharmanI ArAdhanA karatA ja rahe - sayamI muni potAnA gRhIta ahiMsAdi vratamAM sAvadhAna banIne eka + ga eka lava eka muhUrta paNa pratibandhavihArI na bane, arthAt apratibandha- rI banIne vicAre che sU0 4 che
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 3 207 ___ uktaM saMyamijIvanasvarUpam , athAsaMyamijIvanasvarUpamAha-savve pANA' ityaadi| bhUlam-savve pANA piyAuyA suhasAyA dukkhapaDikUlA AppiyavahA piyajIvaNA jIviukAmA savvesi jIviyaM piyaM, taM parigijjha dupayaM cauppayaM abhimuMjiyANaM saMsiMciyANaM tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA se tattha gaDie ciTTai bhoyaNAe // sU0 5 // ___chAyA-sarva prANAH priyAyuSaH sukhAsvAdAH duHkhapratikUlA apriyavadhAH priyajIvanA jIvitukAmAH sarveSAM jIvitaM priyam, tatparigRhya dvipadaM catuSpadamabhiyujya khalu saMsicya khalu trividhena yA'pi tasya tatra mAtrA bhavatyalpA vA bahukA vA sa tatra gRddhastiSThati bhojanAya // mU0 5 // TIkA-' sarve' ityAdi, sarva-nikhilAH, mANAH pANinaH saMsAriNaH, priyAyuSaH priyajIvitA bhavanti, yo jIvo yatroccanIcayonau janma gRhNAti tatraiva ramate jIvitumicchati ca viSakRminyAyena uktaJca" amejjhamajhe kIDassa, suriMdassa suraale| samANA jIviyAkaMkhA, tersi maccubhayaM samaM // " iti / chAyA-" amedhyamadhye kITasya, surendrasya surAlaye / samAnA jIvitAkAGkSA, tayormRtyubhayaM samam // " saMyamajIvana kA svarUpa prakaTa kiyA, aba asaMyamajIvana kA svarUpa prakaTa karate haiM-'savve pANA piyAuyA' ityaadi| samasta saMsArI jIvoM ko jIvana priya hai, koI bhI jIva aisA nahIM hai, jise apane jIvana se mamatA na ho, viSThA kA kIDA bhI adhika se adhika jIne kI icchA rakhatA hai| jo jIva jisa paryAya meM vartamAna hai use vahI paryAya priya hai| viSThA ke kIDe kI mamatA ko dekhiye-vaha yadi usa sthAna se alaga kiyA jAtA hai to vaha vahAM se alaga hokara A saMyama jIvananuM svarUpa prakaTa karyuM, have asaMyama jIvananuM svarUpa pragaTa kare --' savve pANA piyAuyA' 'tyAhi. samasta saMsArI jIvana jIvana priya che, koI paNa jIva e nathI jene potAnA jIvanathI mamatA na hoya. viSTAne kIDa paNa vadhAremAM vadhAre jIvavAnI IcchA rAkhe che. je jIva je paryAyamAM vartamAna che tene te ja paryAya priya che. viNAnA kIDAnI mamatAne jAo te kadAca te sthAnathI alaga karavAmAM Ave te
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ cUMTa AcArAGgasUtre etena saMyamarahitamAnavAnAM svalpamevAyustatra zatazo vighnasamUhAH / tathA hi manujAnAmAyuH prAyazaH zatavarSaparimitaM bhavati / tadarddha rAtriSu gatam, avaziSTArddhe ca bAlasve vRddhatve ca na zrutacAritradharmAcaraNakartRtvaM jIvasya bhavati / kiyadavaziSTamAyunAvidharogazokaviyogAdibhirevAkrAntaM bhavati, kasmAttarhi saukhyaM prANinAM bhavet / munta-purIsanirohe, jiSNAjiSNe ya bhoyaNe bahuso / saNa gholaNa pIlaNa, Aussa uvakkamA ee // 2 // artha pahale AcukA hai / ataH saMyamarahita jIvoM kA dIrghakAlika Ayu bhI alpa jaisA hI hai, isameM bhI hajAroM vighna Ate rahate haiM / vicAriye to isa paJcama kAla meM jyAdA se jyAdA sau varSa kA Ayu hai / isa sau varSa ke Ayu kA hisAba lagAyA jAya to patA lagegA ki AdhA Ayu to sote 2 vyatIta ho jAtA hai bAkI jo AdhA bacatA hai usameM bAlaavasthA vRddhAvasthA AtI hai / ina avasthAoM meM jIva kisI bhI prakAra se dharmAdika zubha kAryoM kA AcaraNa nahIM kara sakatA / aneka prakAra ke roga zoka aura viyogAdijanya du:kha isake avaziSTa jIvana ko sadA trasta kiye rahate haiM / yauvana avasthA meM strI kA prema ise ArAma nahIM lene detA / isa para yaha chanda hai " bAlapane meM jJAna na lahyo, taruNa samaya taruNIrata rahyo / ardhamRtaka sama bUDhApano, kaise rUpa lakhe apano // 1 // mutta-purIsa-nirohe, jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bahuso / // 2 // dhaMsaNa gholaNa pIlaNa Aussa uvakkamA ee atha pahelA Avela che. mATe saMyamarahita jIvAnI dIrghakAlika Ayu paNa alpa jevI ja che, temA paNa heArA vighnA Ave che vicArIe to A pAcamA kALamA vadhAremAM vadhAre so vaSa~nI Ayu che. A sA vaSa~nI AyunA hisAba karIe te mAluma paDaze ke aDadhI ApyuM te suvAmA ja jAya che bAkInI aDadhI Ayu che temAM AlaavarathA ane vRddhAvasthAnA samAveza che A avasthAomA jIva kAI paNa prakAre dharmAdika zubha kAryonuM AcaraNa karI zakatA nathI. aneka prakAranA rogazeka ane viyeAgAdvijanya duHkha tenA avaziSTa jIvanane sadA trasta karatA che. yauvana avasthAmA strInA prema tene ArAma levA detA nathI, A chaMda che.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 mAcArAGgasUtre bhI vahIM para phira se praviSTa ho jAtA hai / vaha apane sthAna ko jarA bhI nahIM chor3anA cAhatA / isakA kAraNa sirpha eka yahI hai ki-use usI avasthA meM raha kara apanA jIvana vyatIta karanA iSTa hai| vizAla vaibhava ke bhoktA ko jisa prakAra jIne kI icchA rahA karatI hai, tathA jisa prakAra use apanA jIvana sabase adhika priya hai usI prakAra samasta saMsArI jIvoM kI yahI hAlata hai-cAhe ve saMjJI hoM cAhe asaMjJI / koI bhI prANI aisA nahIM milegA-jise apane jIvana meM adhikase adhika mamatA na ho / eka bhikhArI ko jitanA apane jIvana se moha hai utanA hI moha cakravartI ko bhI apane jIvana se hai| koI apanA aniSTa nahIM cAhatA / isa bAta kI puSTi karate hue TIkAkAra kahate haiM-"yo jIvo yatrocanIcayonau janma gRhAti tatraiva ramate-jIvitumicchati ca viSa kRminyAyena " jo jIva jisa U~ca nIca yonimeM janma dhAraNa karatA hai use vahI yoni priya bana jAtI hai-vahIM para vaha AnaMdamAnatA hai / jaise viSake kIDe ko viSameM hI majA AtA hai bAta bhI satya hai kahAbhI hai " amejjhamajhe kIDassa, suriMdassa suraale| samANA jIviyAkaMkhA, tesiM maccubhayaM samaM" // 1 // paNa te tyAMthI alaga thaIne paNa tyAM ja pharIthI praviNa thAya che, te pitAnA sthAnane jarA paNa choDavA cAhate nathI tenuM kAraNa phakta eka e ja che ke tenI te avasthAmAM rahIne pitAnuM jIvana vyatIta karavuM ISTa che vizALa vibhavanA bhaktAne je prakAre jIvavAnI IcchA rahyA kare che tathA je prakAre tene pitAnuM jIvana badhAthI adhika priya che, te prakAre samasta saMsArI jInI te ja hAlata che, bhale te saMzI hoya ke asaMzI. keI paNa prANI e nahi maLe jene pitAnA jIvanamAM adhikathI adhika mamatA na hoya. eka bhikhArIne eTale pitAno jIva vahAle che teTale jIvanano moha cakavatIne paNa hoya che. kaI pitAnuM aniSTa cAhatuM nathI A vAtanI puSTi karatAM TIkAkAra kahe che ke- "yo jIvo yatroccanIcayonau janma gRhNAti tatraiva ramate jIvitumicchati caviSakRminyAyena " 2012 nIya yonimA ma dhA25 42 chetenI te yAna priya banI jAya che, tyAM ja te AnaMda mAne che, jema viSanA kIDAne viSamAM ja . bhana Ave che, pAta paNa satya che. yu pAra cha ___" amejjhamajhe kIDassa, suriMdassa surAlae / samANA jIviyAkaMnA, tesi maJcubhayaM samaM " // 1 // .
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u 3 209 bhuvanatrayAdhipatyaprAptyapekSayApi svAyuSkasyeSTataratvAt , api ca sukhAsvAdAH-sukhAbhilASiNaH, amRtapAnAdapi svasukhAnubhavasya zreSThatvAt , duzvapratikUlA: duHkhAnabhilASukAH, viSabhakSaNAdapi duHkhaM pratyadhikadveSavattvAt , kiJca-amiyavadhAH-apriyA aniSTaH-vadho maraNaM yeSAM te tathA / priyajIvanAH priyaM jIvana yeSAM te tathA, anizaM tadartha pravRttatvAt , ata eva jIvitukAmAH jIvituM kAmaHspRhA yeSAM te jIvitukAmAH, varSazatAyuSkasyAntimAvasthAyAmapi jIvitecchayA nAnAvidhamaNimantrayantrauSadhAdyarthaM pravRttidarzanAt / _ viSThA ke kIDekI aura svarga ke apAra vaibhava ke bhoktA indrakI bhI jIne kI icchA aura maraNakA bhaya samAna hai, koI nahIM cAhatA ki hameM karAlakAla ke gAlakA kavala (grAsa ) bananA pdd'e| kyoM ki tIna loka ke adhipati banane kI apekSA apanA jIvana adhika priya hai| loka meM amRta kA pAna karanA sabase adhika sukhakArI samajhA jAtA hai, parantu loka isase bhI adhika sukha apane sukhI hone meM mAnate haiM / apane ko sukhI banAne ke liye loga hara eka prakAra ke sAdhanoM ko juTAne meM kasara nahIM karate / kisI se bhI yadi yaha prazna kiyA jAya ki-tuma apane jIvana meM kyA cAhate ho ? to zIghra hI vahAM se yahI uttara milegA ki hama apane jIvana meM zAMti aura sukha ko cAhate haiM / "duHkhapratikUlA:" jagata meM koI bhI prANI duHkhako nahIM cAhatA hai, pratyeka prANI duHkhako pratikUla mAnatA hai, viSa bhakSaNa kara legA kintu duHkha viNAnA kIDAnI ane svarganA apAra vaibhavanA bhaktA indranI bannenI jIvavAnI IcchA ane maraNanuM bhaya ane samAna che, koI cAhatuM nathI ke huM kAlakAlanA gAla grAsa banuM, kAraNa ke traNa lekanA adhipati banavAnI apekSA pitAnuM jIvana adhika priya che. lekamAM amRtanuM pAna karavuM tene badhAthI adhika sukhakArI mAnavAmAM Ave che, paraMtu leka tenAthI paNa adhika sukha pitAne sukhI hovAmAM mAne che. pitAne sukhI banAvavA mATe leka dareka prakAranAM sAdhanone ajamAvavAmAM kasara karatAM nathI. keIthI e prazna karavAmAM Ave ke-tame tamArA jIvanamAM zuM cAho che, te tyAMthI tarata ja e uttara maLaze ke-ame amArA jIvanamAM zAMti ___ bhane sumane yAThiye choya. " duHkhapratikUlA " pratye: prANI humane yAtuM nathI, pratyeka prANI duHkhane pratikULa mAne che, jheranuM pAna karI leze paNa dukha 27
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 AcArAgasUtre bhoganA nahIM caahtaa| "apriyavadhAH priyajIvanAH" saMsAra meM jIvoM ko maraNa apriya hotA hai aura jIvana priya hotA hai| jIvoM ko apanA jIvana sarva prakAra se priya hai| cAhe jisa kisI bhI upAya se ye apane jIvanake saMrakSaNa karanemeM hI bhAvanAzIla rahate haiN| usa samaya nyAya yA anyAya, dharma yA adharma Adi kI inheM thor3I sI bhI cintA nahIM hotii| isakA bhI kAraNa yaha hai ki ye " jIvitukAmAH" haiN| zata varSa kI AyuvAle ko bhI antima kSaNataka jIvana kI icchA banI hI rahatI hai| cAhe dhanI ho yA nidhana ho, rAjA ho yA raMka ho, vidvAn ho yA sUrkha ho, dIrghAyuSka ho yA alpAyuSka ho koI bhI kyoM na ho koI yaha nahIM cAhatA ki merI mRtyu ho jAya, arthAt maiM mrjaauuN| saba hI adhika se adhika jIne ke abhilASI rahA karate haiN| thor3A sA bhI zArIrika kaSTa Ane para "kahIM maiM mara na jAU~" isa khyAla se aneka prakAra ke maNi santra yantra aura auSadhi vagairaha ke upacAra meM yathAzakti prayatna karane meM laga jAte haiN| ___ yaha pUrvokta kathana asaMyamI jIvoM kI apekSA se hI kiyA gayA samajhanA cAhiye, kyoM ki unheM hI apane prANa vagairaha priya hote haiN| vehI apanI jIvanayAtrA ke nirvAha ke liye yA tahA pravRtti kiyA somava yAtA nathI. " apriyavadhA priyajIvanAH" sasAramA vAna bha25 apriya lAge che. jene pitAnuM jIvana badhA prakAre priya che, bhale kaI paNa kaI upAyathI pitAnA jIvananuM saMrakSaNa karavAmAM ja bhAvanAzIla rahe che. te samaya nyAya anyAya dharma adharma AdinI tene jarA paNa ciMtA thatI nathI, tenu 55 12e| ye che " jIvitukAmA " cha, so varSanI AyuSyavANAne para antima kSaNa sudhI jIvananI IcchA banI rahe che, bhale tavaMgara hoya agara nirdhana hoya, rAjA hoya ke raMka hoya, vidvAna hoya, ke mUrkha hoya, dIrdhAyuSka hoya ke apAyuSka hoya kaI paNa kema na hoya paNa kaI e nathI cAhatA ke mAruM mana thAya, arthAt huM marI jAu, badhA ja adhikathI adhika jIvavAnA abhilASI rahyA kare che gheDuka zArIrika kaSTa AvavAthI "kadAca huM marI na jAuM" evA khyAlathI aneka prakAranA maNi manca yatna ane oSadhi vigerenA upacAramAM yathAzakti prayatna karavAmAM lAgI jAya che A pUrvokta kathana asaMyamI jIvanI apekSAthI ja karela samajavAnuM che, ke tene ja pitAno prANa vigere priya hoya che, te ja pitAnA jIvananirvAha mATe yaDhA taddA pravRtti kare che, huM khothI gabharAya che, ane sadA
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 adhya02. u.3 __ yataH sarveSAM prANinAM gurukarmaNAM jIvitam asaMyamajIvitaM priyam iSTaM bhavati, na tu laghukarmaNAm , tataH kimityAha-'ta'-dityAdi, tattasmAtkAraNAd dvipada-dAsIdAsakarmakarAdi, catuSpadaM hastihayagomahiSyAdi parigRhya-svAyattIkRtya tatastadeva dvipadaM catuSpadam upalakSaNAdanyadapi hiraNya-suvarNa-dhana-dhAnyAdikaM trividhena karaNabhUtena yogatrika-karaNatrikeNa, athavA''tsanA pareNobhayena, cetanAcetanamizrarUpeNa vA abhiyujya, abhi-Abhimukhyena yuktvA bandharodhAdilA tattatkalpitasaMjJayA kazAdiprahAreNa vAhayitvA teSu teSu karmasu niyujya shikssyitvetyrthH| api ca-tadeva saMsicya krayavikrayAdivyavahAreNAbhivarya, anApi 'trividhene ' tyasya karate haiM / duHkhoM se ve ghabaDAle haiN| aura sadA sAMsArika sukhoMke abhilASI rahate haiN| saMyamI jIvoM meM ye saba pravRttiyAM ghaTita nahIM hotii| yadyapi unheM bhI apane prANa priya hote haiM parantu jaba laMpasa meM koI ghora parISaha upalarga Akara upasthita ho jAte haiM taba ve apane saMgata kI rakSA ke liye apane prANoM kI bhI paravAha nahIM karate haiN| asaMyamI jIvoM ko hI apanA asaMyama jIvana priya hotA hai, kAraNa ki ye gurukI haiN| laghukarmI saMyamI jIvoM ko aisA jIvana priya nahIM hotaa| inakI vicAradhArA sadA AtmakalyANakArI mArga kI ora hI jhukatI rahatI hai| asaMyamajIvI rAta dina parigraha-dAlIdAsa, naukara cAkara, hAthIghor3A, gAyabhaiMsa, hiraNyavarNa, Adi ke bar3hAne kI ora hI adhikAdhika lAlAyita hote rahate haiN| ye vetana acetana tathA mina rUpa parigraha kI jitanI bhI mAtrA prApta karate haiM-cAhe vaha thor3I ho yA adhika houlI sAMsArika sukhanA abhilASI rahe che. saMyamI jemAM A badhI pravRttio ghaTita thatI nathI. jo ke tene paNa pitAno prANa priya hoya che paraMtu jyAre saMcamamAM kaI ghora pariSaha upasarga AvIne upasthita thAya che tyAre te pitAnA saMyamanI rakSA mATe pitAnA prANanI paNa paravAha karatA nathI. asaMyamI jIvene potAnuM asaMyama jIvana priya hoya che, kAraNa ke te gurUkarmI che. laghukamI sa yamI jIvone evuM jIvana priya nathI hatuM, tenI vicAradhArA sadA AtmakalyANakArI mArganI tarapha ja lAgela rahe che. asaMyamajIvI rAtadina parigraha-dAsIdAsa, nokaracAkara, hAthIDA, gAyabheMsa, hiraNyasuvarNa Adine vadhAravAmA adhikamAM adhika magna rahe che. te cetana, acetana tathA mizrarUpa parigrahanI jeTalI paNa mAtrA prApta kare che-cAhe bhale DI hoya ke
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AMcArAgasUtre sambandhaH, tasya arthArambhiNaH. tatra dAsIdAsahastiyAdiparigrahe. yA yAvatparimANA mAtrA-parigrahAMzaH, sA alpAvA-stokA acirakAlabhogakSamA vA, bahukAvAdIrghakAlabhogakSamA vA. yadvA pramANato mUlyato vA'lpA bahukA, alpatva-bahutve cApekSike, ataH sarvasyA'pyalpatva-bahutvayoH sambhavAt , alpA bahukA vA'rthAdimAtrA yasya, natra arthAdau asaMyamajIvI gRddhaH mUJchitaH, kRtAkRtalabdhAlabdhAdyAzApAzaigraMthitaH san bhojanAya bhaviSyadupabhogAya taddhanaM svAyattIkRtya tiSThati-tatraivAsakto bhavati, na tato manasA'pyuparamata ityarthaH. ArambhaparigrahAsaktaH kevalipajJaptaM dharma na zRNoti, dharmazravaNamantareNa na samyagdarzanam . tadabhAve samyagjJAnAbhAvaH, tadabhAve mithyAtvAbhivRddhistathA ca saMsAraparibhramaNaM prANinAM bhavatIti parigrahagRddho nAtmahitaiSI bhavatIti vartulakArthaH / / mU0 5 // meM apanI AvazyakatA kI pUrti na samajha kara usake baDhAne meM hI magna bane rahate haiM / parigraha meM alpatA aura bahutA yahAM para do taraha se prakaTa kI gaI hai-eka kAla kI apekSAse aura dUsarI mUlya yA pramANa kI apekSA se / thor3esamaya taka, athavA adhika samaya taka parigraha kA jIvoM ke bhoga aura upabhoga karane ke kAma meM jo AnA vaha kAla kI apekSA se parigraha meM alpatA yA bahutA hai, yA jinakA mUlya kama jyAdA ho athavA pramANa se jinameM kamatI bar3hatIpanA ho yaha mUlya yA pramANa kI apekSA se una meM alpatA tathA bahutA hai, kyoM ki alpatva, bahutva, ye donoM sApekSa hai| cAra naukara cAkaroM evaM cAra catuSpadAdi koM kI apekSA do naukara cAkaroM evaM do catuSpadAdikoM meM pramANa kI apekSA se, unake adhika samaya taka rahane kI apekSA se thor3e samaya taka rahanevAloM meM kAla kI apekSA se, vadhAre hoya temAM te pitAnI AvazyaktAnI prati na samajIne tenA vadhAravAmAM ja magna banI rahe che. parigrahamAM abhyatA ane bahutA A ThekANe be prakAre pragaTa karela che. eka kALanI apekSAthI ane bIjI mUlya ane pramANunI apekSAthI thoDA samaya sudhI athavA adhika samaya sudhI parigrahanuM ene bhoga ane upaga karavAnA kAmamAM je AvavuM te kALanI apekSAthI parigrahama abhyatA ane bahutA che, ane jenuM mUlya ochu adhiku hoya, athavA pramANathI jemAM vadhaghaTa paNa hoya e mUlya agara pramANunI apekSAthI temA alpatA ane bahutA che, kAraNa ke alpa, bahutva. e bane sApekSa che cAra nokara cAkare ane cAra catuSpadAdikonI apekSA be nokara cAkare ane padAdikomA pramANanI apekSAthI, tenA adhika samaya sudhI rahevAnI apekSAthI
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.3 213 tathA unake adhika mUlya kI apekSA kama mUlyavAloM meM mUlyakI apekSA se alpatva hai / isa se viparIta bahutva samajha lenA caahiye| asaMyamI jIva cAhe parigraha kI mAtrA usake pAsa alpa ho yA adhika ho phira bhI use usase saMtoSa nahIM hotA, vaha usa apane parigraha ko kraya vikraya Adi upAyoM dvArA bar3hAne kI ceSTA meM hI rahatA hai| catuSpadAdi jisa samaya ThIka 2 rAste para nahIM calate yA kisI kA nukasAna karate haiM, taba vaha unheM mAratA hai, khAne pIneko bhI ThIka 2 samaya para nahIM detA, unake prati aziSTa zabdoM kA prayoga karatA hai, aura rassI Adi se bAMdhakara bhI unako chUTA yA ekasthAna para rakhatA hai, unakI garmI zardI kI bAdhA kA bhI dhyAna nahIM rakhatA, ye itanA bojha le jA sakate haiM yA nahIM ? isakI bhI use cintA nahIM hotii| vaha bhaviSyatkAla meM upabhoga karane ke khyAla se dravya kI sadA rakSA karatA rahatA hai, aura usameM vaha itanA AsaktizAlI bana jAtA hai ki mana se bhI vaha ise nahIM chor3anA caahtaa| saca bAta hai-jo Arambha aura parigraha ke puSTa karane meM hI Asaktacitta haiM ve kevalipraNIta dharma se sadA vimukha rahate haiM / AraMbha aura parigraha ke sadbhAva meM jIvoM kI pravRtti sarvathA sAvadya rahatI hai| thaDA samayanA rahevAvALAmAM kALanI apekSAthI, tathA tenA adhika mUlyanI apekSA cheDA mUlyavALAmAM mUlyanI apekSAthI alpatva che. enAthI viparIta bahatva samajI levuM joIe. asaMyamI jIva cAhe parigrahanI mAtrA tenI pAse bhale thoDIka hoya agara vadhAre hoya te paNa tenAthI saMtoSa thatuM nathI. te potAnA parigrahane kaya vikaya Adi upAye dvArA vadhAravAnI ceSTAmAM ja rahe che. catuSpadAdi je vakhate ThIka ThIka rastA upara nathI cAlatAM agara keInuM nukasAna kare che tyAre te tene mAre che, khAvA pIvAnuM paNa ThIka ThIka samaya upara detA nathI, tenA prati aziSTa zabdano prayoga kare che, ane rassI AdithI bAMdhIne paNa tene chuTo agara eka sthAna para rAkhe che, tenI gamI sadInI bAdhAnuM paNa dhyAna nathI rAkhatA, e ATale ja kheMcI zakaze ke nahi tenI paNa tene ciMtA thatI nathI. te bhavikhyakALamAM upabhoga karavAnA khyAlathI dravyanI sadA rakSA kare che, ane temAM te eTale AsaktizALI bane che ke manathI paNa te tene choDavA cAhate nathI. sAcI vAta che - je AraMbha ane parigraha puSTa karavAmAM ja Asaktacitta che te kevalipraNIta dharmathI sadA vimukha rahe che. AraMbha ane parigrahanA sadUbhAvamAM jInI pravRtti sarvathA sAvadha rahe che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre yo'saMyamajIvI gRddho'narthakaramarthamupArjayannarthaparirakSaNaM karoti kintu tasya taddhanamanekaprakAreNa nazyatIti darzayati- ' tao se ' ityAdi / 214 aaraNIta dharma meM sarvathA sAvadya pravRtti karane kA niSedha hai / isa bAta ko taba hI samajhA jA sakatA hai ki jaba vItarAgapraNIta dharma ko sunane jAnane aura usake manana karane kA avasara mile, parantu jaba ve siddhAnta ko sunate hI nahIM hai taba isa siddhAnta ko jAna bhI kaise sakate haiM / ataH jahAM para isa prakAra kI pravRtti cAlU hai, jinheM apane kartatrya kA bhAna hI nahIM hai, aura jo jAna bUjha kara bhI khaDDe meM par3a rahe hai, ve kevala dharma ke siddhAnta ko abhI taka samajhe hI nahIM haiM / jina siddhAnta ke samajhe binA samakita jaisI sundara vastu kabhI bhI unake hAthameM nahIM AsakatI / isake abhAva meM samyagjJAna kA abhAva aura usake abhAva se mithyAtva kI vRddhi, usakI vRddhi se saMsAra meM paribhramaNa aise jIvoM kA anivArya hai, ataH jo Atmahita kI kAmanA karanevAle haiM unakA yaha dharma hai ki ve parigraha meM gRddha na bneN| tabhI saMsArasAgara se unakA AtmoddhAra ho sakatA hai // sU0 5 // jo asaMyamajIvI hai aura parigraha meM hI AsaktapariNativAlA banA huA hai vaha aneka anarthokA utpAdaka dravya ke saMgraha karane meM hI lavalIna rahatA hai / vaha yadyapi kamAye hue apane isa dravya kI hara eka vItarAgapraNIta dharmImA sarvathA sAvadya pravRtti karavAnA niSedha che. e vAtane tyAre ja samajI zakAya che ke jyAre vItarAgapraNIta dharmane sAbhaLavA jANavA ane tenu manana karavAmA avasara maLe, paraMtu jyAre te siddhAMtane sAbhaLatA ja nathI tyAre te siddhAMtane jANI paNa kaeNvI rIte zake, mATe je ThekANe A prakAranI pravRtti cAlu che, jene potAnA kartavyanuM paNa bhAna nathI ane je jANI joine paNa khADAmA paDe che te kevalipraNIta dharmanA siddhAMtane haju sudhI samajyA ja nathI je siddhAtane samajyA vinA samakita jevI sudara vastu keI vakhata paNa tenA hAthamA AvI rAkatI nathI. tenA abhAvamA sabhyajJAnanA abhAva, ane tenA abhAvathI mithyAtvanI vRddhi, tenI vRddhithI ma'sAramAM paribhramaNa evA jIvAne anivArya che ata. je AtmahitanI kAmanA karavAvALA che, teno e dharma che ke te parigrahamA gRddha na ane tyAre ja maMsAramAgarathI teno AtmaddhAra thAya che ! sU. pA je asayamajIvI che ane parigrahamA ja AsaktapariNativALA khanela che te * anarthonA utpAdaka dravyanA saMgraha karavAmA ja tallIna rahe che. te jo ke peAtAnA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u 3 mUlam - tao se egayA vivihaM parisihaM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vA vibhayaMti, adattahAro vA se avaharai, rAyANo vA se viluMpati, naslai vAse, vinaslai vA se, agAradAheNa vA se ujjhai, iya se parassa'TThAe kUrAI kammAI bAle kumANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariAsamuvei // sU06 // chAyA - tatastasyaikadA vividhaM pariziSTaM sambhUtaM sahopakaraNaM bhavati, tadapi tasyaikadA dAyAdA vA vibhajante, adattahAro vA tasyApaharati, rAjAno vA tasya vilumpanti, nazyati vA tasya, vinazyati vA tasya, agAradAhena vA taddahyate, iti sa parasyArthAya krUrANi karmANi vAlaH prakurvANastena duHkhena sammUDho viparyAsamupaiti // sU0 6 // TIkA - 'tata' ityAdi, tataH saMgRhItadhanAt, sagrahakAlAdvA, ekadA = ekasmin kAle na sarvadA kadAcidivA vA rAtrau vA / yadvA lAbhAntarAyakarmakSayopazame cetyarthaH, tasya = arthasaGgrahazIlasya vividham = anekaprakAram pariziSTam upabhogorvaritam sambhUtaM sam=samyagrakSaNAya bhUtaM saJcitaM, saMvRtaM vA bhUmyAdinikhAprakAra se rakSA karatA hai to bhI usakA vaha dravya aneka prakAra se naSTa ho hI jAtA hai, isa bAta ko prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM- 'tao se gayA' ityAdi / 215 lAbhAntarAya karma ke kSayopazama se hI jIvoM ko dravyAdikakA lAbha hotA hai, yaha zAstrasaMmata siddhAnta hai / isake abhAva meM aneka prakAra ke kiye gaye prayatna bhI dravyalAbha karAne meM kAraNa nahIM hote haiM / isa lAbhAntarAya karma ke udaya meM saMgRhIta dravya bhI naSTa ho jAtA hai / isa kI sthiti rahanA bhI isI karma ke kSayopazamAdhIna hai| jaba isakA udaya kamAelAM dravyanI dareka prakAre rakSA kare che, teA paNa tenu dravya aneka prakArathI naSTa thaI 4 laya che, yA vAtane pragaTa 12tAM sUtraara he che--'tao se 'hatyAhi lAbhAntarAya karmanA kSayApazamathI ja jIvAne dravyAkrika lAbha thAya che, te zAstrasaMmata siddhAMta che, tenA abhAvamAM aneka prakAranA karelA prayatna paNa dravya lAbha karAvavAmAM kAraNa nathI thatAM. A lAbhAntarAya kanA uyamAM saMgRhIta dravya paNa naSTa thAya che, tenI sthiti rahevI paNa te karmIne kSaceApazamAdhIna che,
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AcArAgasUtre tamityarthaH, mahopakaraNaM-dvipadacatuSpadAdisamUho bhavati / tasya sa dhanasamUho'pyupabhogAya na bhavatItyAha-'tadapI'-ti, ekadA durbhAgyodaye, yadvA kadAcita 'dAyAdAH ' dAyaM-vibhAjyadravyamAdadati-gRhNantIti dAyAdA sagotrAH, tasya dhanArjanakaSTamanubhavato janasya tadapi dvIpAntaragamana-durArohaparvatArohaNa-khanyAdikhanana-rAjasevA-kRSivANijyAdirUpasAvadhavyApAraiH svaparasantApakarairupabhogAya samupArjitasaJcitavivaddhitaM dhanam vibhajante-svasvabhAgagrahaNAya vibhAgaM kurvanti, pRthakkurvantItyarthaH, athavA adattahAraH, adattameva haratItyadattahArazcauro vA tasya dhanamapaharati-corayati / rahatA hai taba aneka prakAra ke dravyanAza hone ke upAya bhI jIvoM ko svayameva prApta hote rahate haiM / usa samaya vuddhi meM bhI kucha aisI viparItatA AjAtI hai jisase dravya ke vyaya hone ke upAya bhI acche aura upAdeya pratIta hone lagate haiM / saMsAra meM kauna yaha cAhatA hai ki merA yaha dravyAdika naSTa vinaSTa ho jAya ? parantu saba kucha vicArate hue bhI yA usakI rakSA ke upAya karate hue bhI jo jIva rAjA se raMka ho jAte haiM ve isI bAta ke pravala pramANa haiN| isa karma ke kSayopazama hone para jisa prakAra jIvoMko dravya ke Ane ke aneka upAya evaM dvAra prApta hote haiM usI prakAra isake udaya meM usake vinAza ke aneka dvAra bhI unheM mila jAte haiM, yahI bAta sUtrakAra isa sUtra meM prakaTa kara rahe haiM__ usa arthasaMgrahazIla vyakti ke pAsa lAbhAntarAya karma kekSayopazama jyAre tene udaya rahe che tyAre aneka prakAranA dravyanAza hovAnA upAye paNa jIne svayameva prApta thAya che. te samaye buddhimA paNa kaI evI viparItatA AvI jAya che jenAthI dravyane vyaya hovAnA upAya paNa sArA ane upAdeya pratIta thavA lAge che. saMsAramAM keNa e cAhe che ke mAruM A dravyAdika naSTa vinaSTa thAya, paraMtu cAre bAjuthI vicAratAM paNa tenI rakSAnA upAye karavA chatAM paNa je jIva rAjAthI raMka thAya che te A vAtanuM prabala pramANa che. A karmanA kSapazama thavAthI je prakAre jIne dravya AvavAnA aneka upAya ane dvAra prApta thAya che te prakAre tenA udayamAM tenA vinAzanA aneka kAra paNa tene maLI rahe che, e vAta sUtrakAra A sUtramAM pragaTa kare che- te arthasaMgrahazIla vyaktinI pAse lAbhAntarAya karmane kSopazama thavAthI
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - abhya0 2. u. 3 hone para aneka prakAra kA bhoga upabhoga se bAkI bacA hone ke kAraNa dhanAdi kA saMgraha ho jAtA hai "dhanako dhana kamAtA hai" isa lokokti ke anusAra usake saMgRhIta dravya se phira aneka upAyoM dvArA use dravyAdikakI prApti hone lagatI hai| bhoga aura upabhoga kI AvazyakatAe~ bhI jaisA jaisA lAbha hotA hai vaise 2 bar3hatI jAtI hai, aura unakI pUrti karane meM bhI dravyAdika kA vyaya hone lagatA hai| bhogavilAsa kI sAmagrI juTAne meM tathA mauja majA karane meM lAbhAnusAra dravya kA vyaya hotA hai| AvazyakatA kI pUrti se athavA lena-dena ke vyavahAra se avaziSTa dravya ko loga, yA to kisI baiMka meM jamA karA dete haiM, yA jamIna meM use gAr3a kara rakha dete haiM / jamIna meM na gAr3e lo use tijoriyoM meM bhara kara bhI eka jagaha rakhadete haiN| unheM aile apane sagotriyoM kA samAgama milatA hai jo inheM rAta dina duHkhI kiyA karate haiM / avibhakta kuTumba honese kisI bAtako lekara paraspara meM jaba kucha anabanasI ho jAtI hai taba Apasa meM alagara hone kI paristhiti AtI hai| jabavibhakta hote haiM taba ve samasta dhanako baTavA lete haiM / sagotriyoM kA samAgama dhanI vyaktiyoM ko kadAcit anukUla pravRtti karanevAlA bhI mila jAve aura ve dhana ko arjana karane meM kaSTa kA anubhava karanevAle usa vyakti ke usa dravya ko aneka prakAranA bhega ane upabhegathI bAkI bacavAne kAraNe dhanAdino saMgraha thAya che. "dhanathI dhana prApta thAya che " A leketine anusAra tenA saMgRhIta dravyathI pachI aneka upA dvArA tene dravyAdikanI prApti thavA lAge che. bhega ane upaganI AvazyaktAo paNa jema jema lAbha thAya che tema tema vadhatI jAya che. ane tenI pUrti karavAmAM paNa dravyAdikane vyaya thavA lAge che. bhegavilAsanI sAmagrI meLavavAmAM tathA mejamajA karavAmAM lAbhAnusAra dravyane vyaya thAya che. AvazyaktAnI pUrtithI athavA leNadeNanA vyavahArathI avaziSTa dravyane leka agara kaI beMkamAM jamA karAve che agara jamInamAM tene dATIne rAkhe che. jamInamAM na dATe te tene tijorIomAM bharIne paNa eka jagyAe rAkhe che. tene evA pitAnA sagovione samAgama maLe che je tene rAtadivasa duHkhI kare che. avibhakta kuTuMba hovAthI kaI vAtane laIne parasparamAM jyAre kAMIka aNa banAva thAya che tyAre Apasa ApasamAM alaga alaga thavAnI taiyArI bane che. jyAre vibhakta thAya che tyAre te samasta dhanane vaheMcI le che. sagotriyone samAgama dhanI vyaktione kadAcita anukULa pravRtti karavAvALA paNa maLI Ave, 28
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 etAdRzasvalpAyuSaH kRte ca zirasi paribhrAmyadanekamahAvipattikalApaH saMyogAdharthI vivekavikalo mAnavo'nizamitastataH paribhramati / svalpenaiva kAlenAyuSaH kSayo'vazyaM bhAvItyahI mauDhayaM prANino yadarthaM satataM paritapyamAno dhAvatIti bhaavH| yaha hAlata hai isa jIva kI; phira kaho ise sukha kaise prApta ho sakatA hai ? phira bhI itanI choTI sI Ayu ko lekara yaha aneka prakAra kI zira para ghUmanevAlI ApattivipattiyoM kA kucha bhI khyAla na kara rAta-dina para padArthoM ke apanAne meM hI masta ho rahA hai, aura apane kartavya kA kucha bhI khyAla kahIM kara rahA hai / anta meM Ayu ke samApti hone para mRtyuzayyA para vilApa karate hue isa jIva kA koI bhI rakSaka nahIM hogaa| ve saba kuTumbI-jinake liye yaha rAta-dina parizrama karake apane khUna kA pAnI kara rahA thA-isase jude ho jAyeMge aura ise phAlguna mAsa ko holI kI taraha citA meM jalA deNge| isa prakAra Ayu kI alpatA ko dekhatA huA yaha jo nahIM ceta rahA hai yahI eka isakI bar3I bhArI mUrkhatA hai / jo isase jude ho jAne vAle haiM unhIM ke liye yaha rAta-dina mahA parizrama karane meM lagA huA hai / isakI isa mahA ajJAnatA para jJAniyoM ko bar3A bhArI Azcarya hotA hai| yahAM taka-"appaM khalu AuyaM ihamegesiM mANavANaM" isa vAkya kA artha huA hai| " bAlapanameM jJAna na lahyo, taruNa samaya taruNIrata rahyo / ____ ardhamRtakasama bUDhApano, kaise rUpa lakhe apano // 1 // AvI hAlata che A jIvanI. have kaho tene sukha kevI rIte prApta thAya? ATalI theDI Ayu hovA chatAM te aneka prakAranI zira para ghUmavAvALI Apatti vipattione paNa jarA khyAla na karatAM rAta-dina para padArthone apanAvavAmAM ja ma rahe che, ane pitAnA kartavyane jarA paNa khyAla karatuM nathI. aMtamAM AyunI samApti thavAthI mRtyuzayyA para vilApa kare che A jIvane kaI paNa rakSaka thaze nahi. A badhA kuTuMbIjane mATe pitAnA lehInuM pANI karato hato tenAthI judo thaI jaze ane tene phAgaNa mAsanI hoLI mAphaka citAmAM saLagAvI deze. A prakAre AyunI alpatAne dekhIne paNa cetato nathI, eja eka, jIvanI mUrkhatA che. jenAthI juduM thavAnuM che tevAonA mATe rAta-dina parizrama uThAve che. A tenI ajJAnatA upara jJAnIone moTuM Azcarya thAya che. ahIM sudhI" appaM khalu AuyaM ihamegesiM mANavANaM " 2 // vaayn| ma yo cha,
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AdhArAGgasUtre 1 jo bar3I kaThinatA se usane dIpAntaragamana se, durAroha parvatoM ke ullaMghanase, khAni meM par3e hue usake khodane se, rAjA kI sevA se, aura apane evaM para ko santApa karanevAle kRSi-vANijyAdi rUpa sAvadha vyApAroM se paidA kiyA hai saJcita kiyA hai aura vyAja Adi dvArA jisa ko vRddhi kI hai bhale hI vibhAjita na kareM; parantu coroM se dravya kI rakSA karanA eka muzkila kArya hai / dhanI vyaktiyoM ke aneka mitra aura zatru ho jAte haiM / jinakA usase kAma nikalatA rahatA hai ve usake mitra, aura jinakA usase kAma nahIM nikalatA ve usake zatru ho jAte haiM / jo mitra hote haiM ve bhI kAlAntara meM zatru, aura jo zatru hote haiM ve bhI kAlAntara meM mitra banate hue dekhe jAte haiN| ataH jo pahile mitra bana kara zatru bana jAte haiM ve saba isakA bheda bhAva jAna kara coroM ko gupta rIti se saba prakAra kI isakI pravRtti se paricita karA dete haiM aura anta meM ise luTavA dete haiM / kSaNa bhara meM yaha amIra se garIba bana jAtA hai / yadi puNyodaya se coroM ko bhI isake dravyako curAne kA sAhasa na jAgrata ho aura ve isake Upara dhAr3a na bhI pADe to bhI adharmI rAjA kI najara se dravyakI rakSA karanA muzkila hI hai / ane te dhanane upAna karavAmA kaSTano anubhava karavAvALA te vyaktie te dravyane je ghaNI muzkelIthI dirayApArathI, mahAna padegtAnA ullaMghanathI, khANamAM paDelAne tenA khADhavAthI, rAjAnI sevAthI ane peAtAne temaja bIjAne saMtApa karavAvALI khetI-vANijyAdrirUpa sAvadya vyApArothI pedA karela che, saMcita karela che, ane vyAja Adi dvArA jenI vRddhi karela che, bhale te vibhAjIta na kare, paraMtu ceArAthI dravyanI rakSA karavI eka muzkela kAryaM che. paisAdAra vyakitaenA aneka mitro ane zatrue thAya che jenAthI jenu kAma thAya che te mitra, ane jenAthI je kAma banatuM nathI te zatru banI jAya che, je mitra hoya che te paNa kAlAntaramA zatru, ane je zatru hoya che te paNa kAlAntaramAM mitra ane che tema dekhavAmA Ave che mATe je pahelA mitra banIne zatru khane che te adhA tenA bhedabhAva jaNIne cArAne gupta rItithI sarva prakAranI tenI pravRttithI pari cita karI Ape che, ane antamA tene luTAve che kSaNabharamA te amIrathI garIma khanI Aya che. kadAca puNyAyathI cAre taraphathI tenu dravya ceArAvAnu kadAca sAhasa na ane, ane teo tenI tarapha dhADa paNa na pADe te pazu adharmI rAjAnI najarathI dravyanI rakSA thavI muzkela che.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.3 219 athavA rAjAnaH nRpAratasya dhanaM vilumpanti-viluNTanti abhiyogadvAreNa balAlAttaddhanaM gRhNantItyarthaH / athavA tasyArthagRddhasya dhanaM svayameva nazyati, vANijyAdau bahumUlyena krayaNAdalpena vikrayaNAdityarthaH / 'vinazyati' rAjakoze 'vaiGka' padavAcye saMsthApitaM, bhUbhyAdau vA nikhAtaM tasya rAjJaH parivartanenApagatAt , bhUmau yatra nikhAtaM dIrghakAlena tato'pagamAdvA vinazyati svayameva naSTaM bhavatItyarthaH / ___ rAjA kI jaba lolupa dRSTi isake dhana para par3atI hai taba vaha jabardastI koI aisA abhiyoga lagA detA hai ki jisase usa vicAre kA vaha dhana devate2 luTavA liyA jAtA hai| ___yadi dhArmika rAjAke rAjya meM vasane kA dhanIko saubhAgya milatA hai aura usakI vajaha se usake dhanakI hara eka prakAra se rakSA bhI hotI rahatI hai to bhI adhika saMgraha kI lAlasA se yA usakI vRddhi kI tIvra bhAvanAse jaba dhanI use kisI vyApAra meM lagA detA hai to tejI maMdI ke samaya kraya vikraya karane se acAnaka jaba vyApAra meM ghATA AjAtA hai taba vaha kamAyA huA dravya sahasA hAtha se nikala jAtA hai, aura vaha dhanI vyakti phira hAtha malate hI raha jAtA hai| vyApAra meM yadi puNya karma ke udaya se acchA lAbha bhI ho jAtA hai, to loga use baiMkoM meM jamA kara dete haiM yA use jamIna vagairaha meM gAr3a dete haiN| vahAM usakI surakSA hotI ho to bhI jaba rAjya kA parivartana hotA hai taba vaike bhI prAyaH luTa jAtI haiM, athavA jaba vaha usa bhUmi se bahuta samaya ke bAda gADe rAjAnI jyAre lupa daSTi tenA dhana upara paDe che tyAre te jabarAIthI keI e abhiga lagAve che ke jenAthI te bicArAnuM te dhana dekhatA dekhatAmAM luMTAvI laI jAya che. A kadAca dhArmika rAjAnA rAjyamAM vasavAno ghanIne saubhAgya maLe che, ane tenA taraphathI tenA dhananI dareka prakAre rakSA paNa thAya che te paNa adhika saMprahanI lAlasAthI agara tenI vRddhinI tIvra bhAvanAthI tyAre paisAdAra te dhanane kaI vyApAramAM lagAvI de che te tejI maMdInA samayamAM kaya vikaya karavAthI acAnaka jyAre vyApAramAM nukasAna Ave che tyAre te kamAeluM dhana sahasA hAthathI gumAvI de che, ane pachI te paisAdAra vyakti hAtha ghasato thaI jAya che, vyApAramAM kadAca puNya karmanA udayathI sAre lAbha paNa maLe che to loka tene beMkomAM jamA karAvI de che, agara tene jamIna vigeremAM dATI de che. te jagoe tenI surakSA ane te paNa jyAre rAjyanuM parivartana thAya che tyAre be kone paNa luTavAmAM Ave che, athavA jyAre te bhUmithI bahu samaya bAda dATelA sthAnathI sthAnAntarita
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sUtre kathatsuirakSitamapi taddhanaM kAMsyadravyasuvarNarajatAdikam agAradAhena= dAna dAte, ityAdikAraNairupArjitasyApyarthasya bahuvidho nAzo bhavati, antarAyakarmaprAbalyenopArjayiturUpabhogAya naiva bhavatItyarthaH / uktaJca-- 220 " catvAro dhanadAyAdA, dharmAgninRpataskarAH // tatra jyeSThApamAnena, trayaH kupyanti sodarAH " // 1 // iti / hue sthAna se sthAnAntarita ho jAtA hai taba usakA milanA bhI muzkila ho jAtA hai / isa taraha se bhI usakA vinAza hote dera nahIM lagatI / kathaMcit kAMsA, dravya, suvarNa, rajatAdi rUpa vaha dhana ghara meM surakSita bhI rahe to bhI acAnaka gharameM Aga lagajAne se usakA bhI vinAza ho jAtA hai / usa samaya vahumUlya vastue~ gvAkameM mila jAtI haiM / Aga ko bujhAne ke liye Aye hue logoM ke hAtha bhI usa samaya jo bhI vastu lagatI hai ve use uThAkara le jAte haiN| isa prakAra ina pUrvokta kAraNoM se upArjita dravya kA antarAya karma ke prabala udayameM aneka rIti se vinAza hote dera nahIM lagatI / nItikAra bhI yahI bAta kahate haiMcatvAro dhanadAyadA, dharmAninRpataskarAH / 66 35 tatra jyeSThApamAnena, trayaH kupyanti sodarAH // 1 // dhana ke hissedAra cAra haiM / 1 dharma, 2 agni, 3 rAjA, aura 4 cora / jisa dhanakA sadupayoga dharma meM nahIM hotA hai usa dhanakA agni, rAjA aura coroM ke dvArA vinAza aura apaharaNa hotA hai // 1 // thAya che tyAre tenu maLavu paNa muzkela khanI jAya che AvI rIte paNa tene vinAza hovAmA vAra lAgatI nathI koI paNa prakAre kAsA, dravya, suvarNa, rajatAdi rUpa te dhana gharamAM surakSita rahe te paNa acAnaka gharamAM Aga lAgavAthI tene paNa vinAza thaI jAya che. tavA vakhate bahumUlya vastue khAka thAya che Agane olavavA AvelA leAkeAnA hAthamA paNa te vakhate je vastu paDe che te paNa uThAvI laI jAya che. A prakAre A kti kAraNothI upArjIta dravyano antarAya kanA prabala uddayamA aneka rItithI vinAza thavAmA vAra lAgatI nathI nItikAra paNa e vAta kahe che " catvAro dhanadAyadAH, dharmAgninRpataskarA. / 33 tatra jyeSThApamAnena traya kupyanti sodarA // 1 // dhananA hissedAra cAra che. 1 dharma, 2 agni, 3 rAjA ane 4 cAra. je dhananA sayAga dharmamAM nathI thatA te dhananA agni, rAjA ane cerA dvArA vinAza ane apaharaNa thAya che. // 1 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 vahuprakAraiH sa dhanasaJcayakArI parasyArthIya-anyArtham , dAyAdAdyarthameva, kUrANi-zirazcheda-galakartanAdIni karmANi durAcaraNAni bAlA kartavyazUnyacetAH prakurvANa prakarSeNa vidadhAnaH san , tena kaTukarmavipAkodayena duHkhena saMmUDhaH parihRtamatiH rAgadveSAbhibhUtatayA kAryAkAryamajAnan viparyAsam vaiparItyaM mithyAtvam upaiti prApnoti, arthArthamanarthakArI bhavatIti tAtparyam // mU0 6 // mUDhAH sukhepsavo duHkhamavApnuvantIti na mayA svabuddhayocyate, iti sudharmA svAmI kathayati-muNiNA' ityaadi| mUlam-muNiNA hu evaM paveiyaM, aNohaMtarA ee, no ya ohaM tarittae, atIraMgamA ee no ya tIraM gamittae, apAraMgamA ee, no ya pAraM gamittae, AyANijjaM ca AyAya taMmi ThANe na ciTTai vitahaM pappa'kheyannetaMmiThANami ciTTai ||suu07|| ___ chAyA-muninA hu etatpaveditam , anoghantarA ete na caughaM tartum , atIraMgamA ete, na ca tIraM gantum , apAraMgamA ete, na ca pAraM gantum , AdAnIyaM cAdAya tasmin sthAne na tiSThati, vitathaM prApyAkhedajJastasmin sthAne tiSThati ||suu0 7 // jisa dhanakA antima yaha pariNAma hotA hai usa dhanako saMcita karanevAle ajJAna meM par3e hue haiM "parasyArthAya" sirpha dAyAda vagairaha dUsaroM ke upayoga ke liye hI usake saMgrahArtha bhayaMkara se bhayaMkara galakartana, zirazchedana jaise niMdita durAcAroM ko karatA huA tajanya kaTuka karmake vipAkajanita duHkha se saMtaptacitta bana kartavyAkartavya ke viveka se rahita hokara mithyAtvabhAvarUpa viparyAsapane ko prApta hotA hai arthAt vaha dhanake liye aneka anartha karatA hai / sU0 6 // ..bAla ajJAnI sukha kI cAhanA karate haiM parantu unheM duHkha kI hI prApti hotI hai, isa viSaya meM zrIsudharmA svAmI apanI nijI kalpanA kAniSedha je dhanane antima A pariNAma thAya che te dhanane saMcita karavAvALA majJAnamA 5sA ." parasyArthAya" ta haayaa| vigere ullant Guan bhATa ja tenA saMhArtha bhayaMkarathI bhayaMkara galakartana, ziracchedana jevA niMdita durAcArIne karIne tajajanya kaTaka karmanA vipAkajanita duHkhathI saMtakacitta banI kartavyAkartavyanA vivekathI rahita banI mithyAtvabhAvarUpa viparyAsapaNAne prApta thAya , arthAt ta dhana mATe sane 25 42 / sU0 6 // - bAla ajJAnI sukhanI cAhanA kare che paraMtu tene dukhanI ja prApti thAya che. A viSayamAM zrI sudharmAsvAmI pitAnI nijI kalpanAne niSedha karIne kahe che
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ rarara AcArAgasUtre ____TIkA-'munine'-tyAdi / ' muninA' saMsArasya trikAlAvasthAM manute yaH sa muniH ghAtikarmacatuSTayakSayasamudbhUtAnmasvarUpastIrthakaragaNadharAdiH, tena, hu-nizcayena etat-pUrvoktaM vakSyamANaM vA, tatra pUrvoktaM parigrahAsaktinanitasaMsAraparibhramaNasvarUpam , asakRduccaiAtrotpattyAdikaM ca pra-prakarSaNa veditaM dvAdazaparpadi prarUpitam bhinnabhinnasvarUpeNa kthitmityrthH| vakSyamANaM praveditamAha-'anodhantarA' ityAdi, karate hue kahate haiM-'muNiNA' ilAdi / ___"muni" yaha zabda 'man' dhAtu se niSpanna huA hai| 'man' dhAtu kA artha jAnanA hai / jo saMsArI kI trikAlasaMbaMdhI samasta guNa-paryAya rUpa avasthAoM ko jAnatA hai usakA nAma muni hai, ghAtiyA karmoM ke kSaya hone se jinhoM ko kevalajJAna svarUpa AtmA ke nijapa kI prApti ho cukI hai aise tIrthakara, gaNadharAdi deva yahAM 'muni' zabda se liye gaye haiN| apanI nijI kalpanA kA parihAra karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-pUrvokta parigrahameM atyAsaktivaza jIva saMsAra meM hI paribhramaNa karatA hai, tathA "asakRduccaiotre asakRnnIcairgotre" ityAdi sUtroM (isI uddeza ke prathamAdi sUtroM) meM jo kahA gayA hai yaha samasta viSaya, athavA jo bhI kucha Age kahA jAvegA vaha saba maine apanI nijavuddhi se kalpita kara nahIM kahA hai, kintu tIrthakarAdika devoM ne apanI pariSad meM pRthak pRthak rUpa se aisAhI kahA hai| unakI paraMparA se jisa prakAra yaha viSaya calA 'muNiNA' tyA " muni" // zama 'man' dhAtuthI nippana thayo cha 'manyAtuno artha jANavuM thAya che je sasArInI trikAlasa badhI samasta guNaparyAyarUpa avasthAone jANe che tenuM nAma muni che ghAtiyA kamane kSaya hovAthI jene kevaLa jJAnasvarUpa AtmAnA nijarUpanI prApti thayela che evA tIrthaMkara gaNudharAdi deva A ThekANe muni-zabdathI levAmAM Avela che potAnI nijI kalpanAne parihAra karIne sUtrakAra kahe che ke-pUrvokta parigrahamAM atyAtivaza jIva saMsAramAja parizrama 43 tathA " asaduccoMtre askRmiicaiaaN|" tyA sUtra ( A udezanA pramAdi sutro)nA je kahevAmA Avela che te samasta viSaya, ane je AgaLa kahevAmAM Avaze te badhA me pitAnI nija buddhithI kalpanA karI kahela nathI, paNa tIrthakarAdika devee pAtapitAnI pazcidamAM pRtha gha rUpathI ema ja kahela che, tenI para parAthI je prakAre A viSaya cAlyo
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya 2. u. 3 223 anoghantarAH ogho dravyabhAvabhedena dvividhaH-dravyogho nadIpUrAdikaH, bhAvaugho'STavidhaM karma saMsAro vA yena yatra duHkhino bhavati prANI, tamoghaM tarantItyodhantarAH, na oghantarA anoghantarA-mithyAdarzinaH kutIthikAdayaH pAvasthAdayo vA, jJAnakriyAmavahaNavikalAH, ovataraNavyagramanaso'pi taraNopAyavivekAbhAvAnna tartuprabhavanti tadevAhaA rahA hai usI ke anusAra maiMne bhI yaha pratipAdita kiyA hai ataH mUla meM yaha sarvajJokta hone se apramANabhUta nahIM mAnA jA sktaa| vakSyamANa viSaya meM sUtrakAra kahate haiM-'anoghantarA' ityAdi, 'anoghantara' zabdakA artha mithyAdRSTi jIva hai / jo odhantara nahIM haiM, ve anoghantara haiM / dravya aura bhAva ke bheda se ogha do prakAra kA hai, nadI kA pUra vagairaha dravya-odha hai, aSTaprakAra karma athavA saMsAra, bhAva-ogha hai| jisake dvArA prANI jahAM para duHkhita hotA hai usa kA nAma ogha hai, usa ogha ko jo tara jAte haiM-pAra kara jAte haiM, ve oghantara kahe jAte haiN| inase jo viparIta haiM, ve anodhantara-mithyAdRSTi kutIrthika yA pAsatyAdika jIva haiM, kyoM ki mithyAdRSTi jIva bhAva-ogha ko pAra nahIM karate haiM / bhAva-ogha ko pAra karane ke liye jJAna aura kriyA rUpI pravahaNa (naukA) kI jarUrata hotI hai| jisa prakAra manuSya vinA naukA ke samudra ke pAra nahIM jA sakatA usI prakAra isa saMsAra yA aSTavidha karma rUpI samudrakA pAra karanA bhI vinA jJAna aura kriyA ke sarvathA asaMbhava Ave che te anusAra meM paNa A pratipAdana karyuM che mATe mULamAM A sarva zokata hovAthI apramANabhUta mAnI zakAtuM nathI. pakSyamAera viSayamA sUtrA2 4 the-'anoghaMtarA' tyAhi. anoghantara zabdano artha mithyAda ijIva che. je ghantara nathI te ane ghantara che. divya ane bhAvanA bhedathI egha be prakAre che. nadInu pUra vigere dravya ogha che. aSTaprakAra karma athavA sa sAra bhAvagha che. jenA dvArA prANI je jagyAe dukhI thAya che tenuM nAma ogha che te gha je tarI jAya che- pAra kare che te odyantara kahevAya che. tenAthI je viparIta che te anantaramithyASTi kutIrthika agara pAsAdika jIva che, kAraNa ke mithyASTi jIva bhAva ghane pAra karatA nathI. bhAva oghane pAra karavA mATe jJAna ane kriyArUpI pravahaNa (naukA) nI jarUrata paDe che. jevI rIte manuSya jahAja vinA samudra pAra karI zakatA nathI te prakAre A saMsAra ane aSTavidharmarUpI samudrane pAra karavA te jJAna ane kiyA vagara sarvathA asaMbhava che. samyajJAna ane
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 AdhArAne na caudhamiti, oghaM tat na ca samarthA bhavantItyarthaH spaSTaH / kiM ca ete 'atIraMgamA' tIraM na gacchantItyatIraMgamAH, ete vItarAgapraNItaratnatrayasamArAdhanAbhAvAt tIraM gantuM samarthA na bhavantItyarthaH, apica-'apAraMgamAH'pArastaTastaM gacchantIti pAraMgamAH, na pAraMgamA apAraMgamAH, samyagupadezAbhAvAtpAragamanamanaso'pi utmatraprarUpaNAt, hai| samyagjJAna aura samyakcAritra vikala jIvoM ko hI mithyAdRSTi kahA gayA hai| samyakjJAna ke abhAva se samyagdarzana kA abhAva bhI svataHsiddha hai, ataH use yahAM prathak rUpase nahIM khaa| mithyAiSTi jIva yadyapi ogha ko pAra karane ke liye lAlAyitamana rahate haiM parantu unake pAsa pAra karanekA upAyasvarUpa vivekakA abhAva hone se ve use pAra nahIM kara sakate / yahI bAta "na caudhaM tat" isa pada se satrakAra prakaTa karate haiN| saMsArarUpa samudra se pAra hone ke liye sarva prathama samakita kI jarUrata par3atI hai| zAstra meM samakita ko khevaTiyA kI upamA dI gaI hai| jisa prakAra vinA khevaTiyA ke naukAjIvoM ko jalAzaya se pAra nahIM utAra sakatI, usI prakAra isa saMsArarUpa samudra se jIva vinA samakita ko pAye kabhI bhI pAra nahIM utara sktaa| samakita ke viSaya meM pIche vivecana kiyA jA cukA hai| mithyAdRSTi jIva saMsArarUpI samudra ke tIra ko aura pAra ko pAneke liye asamartha isaliye haiM ki-ye "atIraMgama" aura "apAraMgama" haiN| samyaphacAritra vikala jIvo ne mithyASTi jIva kahela che samyaphajJAnanA abhAvathI samyagdarzanano abhAva paNa svata siddha che mATe tene A ThekANe pRtha rUpathI kahela nathI " mithyASTi jIva yadyapi oghane pAra karavA mATe lAlAyita mana rAkhe che paraMtu tenI pAse pAra karavAnA upAyasvarUpa vivekano abhAva hovAthI pAra karI zatA nathI te pAta " na caughaM tat" pahathI sUtrasara arATa 42 che sasAra rUpa samudrane pAra karavA mATe sarva prathama samakitanI jarUra paDe che zAstramAM samakitane chevaTIyAnI upamA Apela che je prakAre khevaTiyA vagara naukA jIvone jalAzayathI pAra nahi utArI zake, te prakAre A saMsArarUpa samudrathI jIva vinA samakita meLavyuM keI vakhata pAra utarI zakatA nathI samatinA viSayamAM pAchaLa vivecana karavAmA Avela che. mithyASTi jIva asArarUpI samudranA tIrano pAra karavAne mATe asamartha ? bhATe che te "atIraMgama" bhane " apAraMgama "che pItagaNIta 2tna
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhya0 2. u 3 tatraiva pravRttatvAt , unmArgapracArakatvAcca pAraM gantuM prabhavo na bhvntiityrthH| atIraMgamAH' 'apAraMgamAH' ityubhayatrApi namo bhavantI'-tyatra bhavanakriyAyAmanvaye ApatyAdarAmarthasamAso vodhyH| te tIraM titIrpavo'pi pAraM pipArayipavo'pi svAbhimatazAstrapravRttayo naiva tIraM gacchanti, nApi pAraM prApnuvanti / loke tIrapArayorekArthatve'pi atra tIrapadena mohanIyakSayaH, pArapadena ghAtikarmakSayo gRhyata iti vizeSAna paunaruktyam / oghaM titIrpayo'pi kuto na tIrapAragAmino bhavantItyAha-'AdAnIya'vItarAgapraNIta ratnatraya kI ArAdhanA kA inameM abhAva hone se ye atIraMgama' aura samyak upadeza kI prAti kA abhAva hone se pAra prApta karane ke liye abhilASI hote hue bhI ye utsUtra ke prarUpaka aura unmArga ke pracAraka hone kI vajaha le 'apAraMgama' haiN| loka meM tIra aura pAra zabda kA eka hI vAcyArtha hotA hai phira bhI sUtra meM jo ina do zabdoMkA prayoga kiyA hai, usase yaha bAta jJAta hotI hai ki-tIra zabda se ghAtI karmoM kA kSaya aura pAra zabda se aghAtiyA kA~kA abhAva artha hotA hai| ___"AdAnIyaM cAdAya tasmin sthAne na tiSThati" AdAnIya zabda kA artha mukti jisase prApta kI jAtI hai aisA cAritra hai / mithyAdRSTi jIva parigraha meM mUJchita hone se apanI kalpanAnusAra cAritra kA ArAdhana karate haiM / mukti to samyakcAritra ke ArAdhana se prApta hotI hai| jisameM sAvadha pravRttikA leza nahIM hai usakA nAma samyakcAritra hai| jaise2 jIva guNasthAnoM kI prApti karatA jAtA hai vaise 2 gRhItacAritrameM ujjvalatA yanI 2||2||dhnaanu tamA mamA pAthI ta * atIraMgama' mane sabhya upadezanI prAptine abhAva hovAthI pAra prApta karavA mATe abhilASI hovA chatAM te utsujnaa pra354 ane. janmAna prayA24 DAvAthI 'apAraMgama' che. soma tI2 ane pAra zabdano eka ja vAcyArtha thAya che te paNa sUtramAM je be zabdono prayoga karyo che. tenAthI e vAta jJAta thAya che ke-tIra zabdathI ghAtiyA karmone kSaya ane pAra zadathI aghAtiyA karmone abhAva artha thAya che. ____ " AdAnIyaM cAdAya tasmin sthAne na tiSThati " / AdAnIya zabdano artha mukti jenAthI prApta thAya che evuM cAritra che. mithyASTi jIva parigrahamAM machita hovAthI potAnI kalpanAnusAra cAritranuM ArAdhana kare che, mukti te samyakUcAritranA ArAdhanathI prApta thAya che. jemAM sAvadya pravRttine leza paNa nathI tenuM nAma samyakUcAritra che. jema jema jIva guNasthAnanI prApti karato jAya che tema tema gRhIta cAritramAM ujajavalatA AvatI jAya che,
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 AcArAGgasUtre mityAdi, sa tIrapArajigamiSuH AdAnIyam = AdIyate = prApyate mokSo'nenetyAdAnIyaM = cAritraM, tadAdAya = samArAdhanajJAna viSayIkRtya tasmin = cAritrasthAne na tiSThati parigrahamUcchitatvAt, yadvA - AdAnIyaM = dAsIdAsahastyazvarathadhanadhAnyasuvarNAdikaM, tad AdAya = gRhItvA tatra vimuhya, athavA mithyAtvAviratipramAdakapAyayogairAdAnIyaM = karma gRhItvA ratnatrayAtmake mokSamArge na tiSThati = AtmAnaM na sthApayati / na sa kevalaM sarvajJo - padezasthAne tiSThati, pratyuta viparItAcAramAcaratItyAha - ' vitatha ' - miti, akhedajJaH =parapIDAnabhijJaH, vitathaM = mithyAtvamohanIyaM prApya = labdhvA tatraiva sthAne = parigrahAdimUrcchAyAM tiSThati, tatraiva jIvanaM yApayatItyarthaH / zabdAdikAmaguNAsaGgasaGgI pajIvanikAyasamArambhavAn parigrahamUcchito jJAnAvaraNIyAdicikaNakarmANi - mupArjayannajasraM narakanigodAdivyapadezaM labhata ityAzayaH // sU0 7 // AtI jAtI hai / mithyAdRSTi jIva samakita ke abhAva meM prathama guNasthAnavartI hotA hai ataH vaha samakitasahita cAritra kA ArAdhana nahIM kara sakatA, isaliye tIra aura pArake lAbha se sadA vaMcita rahA karatA hai / athavA - AdAnIya zabda kA artha-dAsI, dAsa, hasti, azva, ratha, dhana, dhAnya aura suvarNAdika parigraha bhI hai / mithyAdRSTi jIva isI parigraha meM atyanta Asakta rahatA hai isa liye vaha ratnatrayAtmaka mokSamArga meM kabhI bhI sthiti kA lAbha nahI kara sakatA / AdAnIya zabda kA artha karma bhI hai, isa karma ko vaha mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda aura yogoM dvArA grahaNa karatA hai / karmake sadbhAva meM jIva zuddha AtmasvarUparUpa mukti kI prApti se dUra hI rahatA hai / isa viSaya meM pahile likhA jA cukA hai| jaba mithyASTi jIva samakitanA abhAvamA prathamaguNasthAnavatI thAya che, mATe te samakitasahita cAritranu ArAdhana karI zakatA nathI, mATe tIra ane pAranA lAbhathI vacita rahe che athavA-mAhAnIya zabdano artha - dAsI, dAsa, hasti, azva, ratha, dhana, dhAnya ane suvarNAdika parigraha paNa che, mithyASTi jIva A parigrahamAM atyanta Asakta rahe che, jethI te ratnatrayAtmaka mAkSamArgImA koI vakhata paNa sthitinA lAbha karI zakatA nathI AdAnIya zabdanA artha karma paNa che A karmane te mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda ane cogAdvArA grahaNa kare che, karmanA sadbhAvamAM * ja rahe che, A viSayamA pahelA lakhavAmA AveluM che. jyAM sudhI mutinA jIva zuddha AtmasvarUparUpa muktinI prAptithI
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 yo narakAdivyapadezabhAgU na bhavati, yazca bhavati taM darzayati-' udeso' ityaadi| mUlam-uddeso pAsagassa natthi, bAle puNa nihe kAmasamagunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva Avaha aNupariyaitti bemi // sU0 8 // chAyA-uddezaH pazyakasya nAsti, bAlaH punaH snihaH kAmasamanujJo'zamitaduHkho duHkhI duHkhAnAmevA''vatamanuparivartate / iti bravImi // mU0 8 // TIkA-' uddeza' ityAdi, pazyatIti pazyaH, pazya eva pazyakaH parijJAtasakalaheyopAdeyastIrthaGkaragaNadharAdiratasya viditaveditavyasya, udizyate' ityudezaH narakAdivyapadezo nArakAdiparyAyavyavahAra iti yAvat , atra vyapadezArthakodezazabdakathanena nAmakarmaNaH sakalApyuttaraprakRtiAdyA / nAsti naiva vartate tasya sarvajJatvAt , na tasya vyapadezApekSA, tasminneva bhave tasya moksspraapteH| taka mukti ke kAraNoM kI prApti nahIM hotI taba taka mukti nahIM mila sakatI hai / muktikA kAraNa ratnatraya hai| jaba taka jIva ko ina tInoM kI pUrNatA prApta nahIM hotI taba taka mukti kA mAge usake hAtha meM nahIM aataa| mithyAdRSTi jIva java isa mArga kI prApti se hI rahita hai taba vaha mukti kA lAbha bhI kaise kara sakatA hai ? yahI sarvajJa kA upadeza hai| isa sarvajJa ke upadeza kI ora usa kI jarA bhI ruci jAgrata nahIM hotI hai, yahI mithyAtva kA jora hai| isa jora se vaha apanI manamAnI pravRtti karane meM lagA rahatA hai, aura isI kI vajaha se vaha parigraha meM mUcchita hotA rahatA hai| parigraha ke saMgraha karane meM 'jIvoM kA vighAta mere dvArA hotA hai' isakI ora usakA lakSya hI nahIM jAtA, aura apanA samasta jIvana avirata avasthA meM hI vyatIta kara detA hai| kAraNenI prApti thatI nathI tyAM sudhI mukti maLI zakatI nathI. muktinuM kAraNa ratnatraya che. jyAM sudhI jIvane A traNenI pUrNatA prApta thatI nathI tyAM sudhI muktino mArga tenA hAthamAM AvatuM nathI. mithyAdaSTi jIva jyAre A mArganI pravRttithI ja rahita che te pachI te muktine lAbha paNa kevI rIte meLavI zake e ja sarvajJane upadeza che. A sarvajJane upadeza tarapha tenI jarA paNa rUci jAta nathI thatI te ja mithyAtvanuM jora che. te jorathI te potAnI manamAnI pravRtti karavAmAM lAgyuM rahe che, ane tenA prabhAve te parigrahamAM paNa mUchita thatI rahe che. parigrahane saMgraha karavAmAM "jIne vighAta mArA dvArA thAya che? ta tarapha tenuM lakSya paNa jatuM nathI, ane pitAnuM samasta jIvana avirata avasthAmAM ja vyatIta kare che.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre daNDakazAdirUpopakramAbhAve'pi punaste vArddhakakAlavyAlakavalitA mAnavA maraNAdapi gurutarAM durdazAmanubhavanti / sakalAni cendriyANi jarAbhibhUtatayA zithilatAM gatAni, taruNAyamAnayA ca tRSNayA vyAkulA mUDhA bhavantIti darzayati-" tadyathe "-ti / vArddhakye sarveSAmindriyANAM svakAryakaraNAkSamatA jAyate tadA " zrotraparijJAnaiH parihIyamAnaiH" zRNoti bhASAvargaNApariNatAn pudgalAniti zrotram / tatha dravyabhAvabhedena dvividham / tatra kadamvapuSpasadRzaM dravyAtmakaM, bhAvarUpaM hi bhASAdravyagrahNalabdhyuSayogasvabhAvAtmakam / 40 kI daNDa kazA AdirUpa upakrama ke abhAva se yadi Ayu pUrNatA bhI jIva ko prApta huI to yaha jIva vRddhAvasthA meM maraNAntika kaSToM ko bhogatA hai, yahI bAta Age ke vAkyoM se spaSTa kI jAtI hai / jaba yaha vRddhAvasthAsaMpanna hotA hai usa samaya isakA zrotrendriyajanya jJAna bilakula alpa ho jAtA hai, arthAt jisa prakAra isakI zrotrendriya taruNAvasthA meM kAma detI thI usa prakAra se isa avasthA meM nahIM detI / isa samaya jabaki pratyeka indriyA~ zithila ho jAtI haiM taba eka cIja isakI taruNa hotI rahatI hai vaha hai isakI tRSNA - " tRSNA ca taruNA 33 1 " zRNoti bhASAvargaNApariNatapudgalAn iti zrotram" bhASAvargaNA ke rUpa meM pariNata pudgaloM ko jo sunatA hai usakA nAma zrotra hai / vaha zrotra dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kA hai / jisakA AkAra kadamba puSpa ke samAna hai vaha dravya zrotra hai, jisake dvArA bhASAvargaNA daMDa kazA Adi rUpa upakramanA abhAvathI kadAca AyunI pUrNatA paNa jIvanI purI thaI te A jIva vRddhAvasthAmAM maraNAntika kaSTone bhAgave che A vAta AgaLanA vAkayothI spaSTa che. jyAre te vRddhAvasthAsa'panna thAya che tyAre tenuM zrotrendriyajJAna bilakula apa thaI jAya che arthAt je prakAre tenI zrotrendriya tarUNAvasthAmAM kAma detI hatI te prakAre vRddhAvasthAmA detI nathI. A samaye dareka Indriya zithila thaI jAya he tyAre zeDa 4 thIna tenI tathA rahe che, te ista tRSNA. "tRSNA ca taruNAyate / " zRNota bhASAvargaNApariNatapudgalAn iti zrotram 66 " bhASAvAnA rUpamAM pariNata pudgalAne je suNe che ( sAMbhaLe che) N nAma zrota che. te zrotra dravya ane bhAvathI e prakAre che. jenA AkAra apuSpa samAna che, te dravya zrotra che, je dvArA bhASAvAnA rUpamA
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 cArAgasUtre isa sUtra kA sArAMza yahI hai ki mithyAdRSTi jIva sAMsArika viSaya bhogoM meM Asakta bana kara parigraha kA saMgraha karatA rahatA hai| isa pravRtti meM usake dvArA SaTkAya ke jIvoM kA vighAta bhI hotA hai parantu usakI vaha pravRtti saMyamayukta na honese jJAnAvaraNa Adi cikaNa kama ke tIvra anubhAgabaMdha meM aura tIvra sthitibaMdha meM pradhAna kAraNa banatI hai, ataH vaha muktisukha ke lAbha se vaMcita rahatA hai, itanA hI nahIM pratyuta caturgati rUpa saMsAra meM narakanigodAdi ke kaSToM kA hI bhoktA banatA hai | sU07 // narakanigodAdi kaSToM kA bhoktA kauna hotA hai aura kauna nahIM hotA hai ? isI viSaya ko phira se isa sUtra meM anvayavyatirekamukha se pratipAdana karate haiM- " uddezo pAsagassa natthi " ityAdi / dekhanevAle kA nAma pazya hai, svArtha meM 'ka' pratyaya hone se pazyaka zabda bana jAtA hai / pazya zabda kA jo artha hai vahI pazyaka kA hai / prazna - saMsAra ke saMjJI aura asaMjJI caturindriyAdi jitane bhI jIva haiM ve saba dekhanevAle haiM ataH ye bhI pazyaka ho jAyeMge, parantu isa sUtra meM ina parakoM kA to grahaNa kiyA hI nahIM gayA hai, kyoM ki " uddezaH pazyakasya nAsti " isa kathana se unameM uddeza kA abhAva nahIM hai, vahAM para to yaha manuSyajAtIya hai, yaha caturindriya jAtIya hai, ityAdi vyavahAra A sUtrane sArAza e che ke-mithyArdaSTi jIva sAMsArika viSayabhAgomAM Asakta banI parigrahanA sagraha karatA rahe che A pravRttimAM te dvArA SaTkAya jIvAnA ghAta paNa thAya che, para tu tenI te pravRtti sayamayukta na heAvAthI jJAnAvaraNa Adi cikaNA karmonA tIvra anubhAgama dhamA pradhAna kAraNa bane che, mATe te muktisukhanA lAbhathI vacita rahe che, ATalu ja nahi pratyuta caturgatirUpa Ja sAramA nanige AtinA kaSTono paNa bhAktA ane che ! sU0 7 naranigodAdi kaSTAnA bhAkatA keNu ane che ? ane kANu banato nathI ? te viSayane pharIthI A sUtramAM anvayavyatirekamukhathI pratipAdana kare che" uddezo pAsagassa natthi " ityAdi dekhavAvALAnu nAma pakSya che. svAmI krU' pratyaya hAvAthI zyaka zabda ane che, pazya zabdanA je artha che teja pUNyakanA che prazna--sa sAranA sanI ane asanI caturindriyAdi jeTalA paNa jIva che te badhA dekhavAvALA che mATe te paNa pazyaka thaI jaze. paraMtu A sUtramAM pazyana! to aNu uvAmA Avesa nathI, araNa meM " uddeza pazyakasya nAsti" dhanathI temA uddezane abhAva nathI, te jagyAe te e manuSyajAtIya che,
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ _rara adhyaM0 2. u. 3 hotA hI hai / uddeza zabda kA vyutpattyartha-" uddizyate iti uddezaH, narakAdivyapadezo, narakAdivyavahAra iti yAvat" yaha nArakI hai, arthAt yaha narakaparyAyaviziSTa jIva hai, ityAdi vyavahAra ko hI uddeza kahA hai| isa uddeza kA abhAva pUrvokta saMsArI jIvoM meM nahIM AtA hai, ataH "uddezaH pazyakasya nAsti" yaha kaise kahA gayA hai / uttara-yahAM para pahile yaha jo kahA gayA hai ki-mithyAdRSTi jIva parigraha meM Asakta bana kara SaTakAya ke jIvoM ke upamardana karanevAlA hone se jJAnAvaraNAdika karmoMkA baMdha kara narakanigodAdi gatiyoM ke ananta duHkhoM kA bhoktA banatA hai, parantu jo parigraha meM Asakta nahIM haiM ve SaTkAya ke jIvoM ke rakSaka hone se karmoM ke baMdha karanevAle nahIM hote, aura kramazaH kevalajJAna ko pAkara mukti ko prApta kara lete haiM, aise jIva hI yahAM pazyaka zabda se grahaNa kiye haiN| ve sAkSAt tIrthakara gaNadharAdi deva haiN| jaba taka ve mukti nahIM prApta kara lete taba taka nAma karma kI kucha prakRtiyoM kA sadbhAva hone se unameM bhI manuSyaparyAya viziSTa Adi kA vyavahAra hotA hI hai, parantu bhaviSya meM usa prakAra kA vyavahAra unameM sarvathA nahIM honevAlA hai, isa aviSyatprajJApananaya kI e caturindriyajAtIya che, ItyAdi vyavahAra thAya ja che uddeza zabdanI vyutpatyartha " uddizyate iti uddeza-narakAdivyapadezo, narakAdivyavahAra iti yAvat " A nArakI che arthAt e naraka paryAyaviziSTa jIva che, ItyAdi vyavahArane ja uddeza kahyuM che. A udezane abhAva pUrvokta saMsArI jIvomAM Avato nathI, mATe " uddezaH pazyakasya nAsti" ye bha vAmAM yAvata cha ? uttara-A jagyAe pahelAM e kahevAmAM Avela che ke mithyASTi jIva parigrahamAM Asakta banI zakAya jInA upamardana karavAvALA hovAthI jJAnAvaraNAdika kAno baMdha karI narakanigodAdi gatiyonA anaMta du khenA bhoktA bane che, paraMtu je parigrahamAM Asakta nathI te Saya jIvonA rakSaka hovAthI karmonA baMdha karavAvALA nathI banatA, ane kramazaH kevaLajJAnane meLavI mukitane prApta karI le che. evA jIva ja ahIM pazyaka zabdathI grahaNa karela che. te sAkSAt tirthakara gaNadharAdi deva che. jyAM sudhI te mukti prApta nathI karI letA tyAM sudhI nAmakarmanI cheDI prakRtino sadabhAva hovAthI temAM paNa manuSyaparyAyaviziSTa Adine vyavahAra thAya che, paraMtu bhaviSyamAM te prakArane vyavahAra temAM sarvathA nahi banavAvALo che. A bhavikhyatprajJApananayanI apekSAthI
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre apekSA se yahAM para bhI "pazyakasya uddezo nAsti" pazyaka ko uddeza nahIM hai, yaha kathana susaMgata samajhanA caahiye| prazna-kaise jAnA jAtA hai ki-unameM Age calakara samasta avaziSTa nAmakarma kI prakRtiyAM sarvathA kSaya ho jAnevAlI hai? pratyakSa se to yaha bAta jJAta ho nahIM sakatI, kyoM ki pratyakSa to vartamAnasaMbaMdhI padArtha ko hI grahaNa karatA hai| usa prakAra kI paryAyasaMbaMdhI vartamAna to hai nahIM / anumAna bhI isa viSaya ko nahIM jAna sakatA, kyoM ki tadavinAbhAvI koI bhI aisA hetu nahIM hai jo isa bAta kA anumApaka ho, jisake vinA jo na ho usako avinAbhAvI kahate haiN| __uttara-yaha to hama bhI mAnate haiM ki-cakSurAdiindriyajanya jJAna rUpa pratyakSa (sAMvyavahArika pratyakSa) isa prakAra kI avasthAko nahIM jAna sakatA, parantu anumAnapramANa se isa bAta kI siddhi hotI hai ki-avaziSTa nAmakarma kI prakRtiyoM kA vahAM para sarvathA kSaya hogaa| yaha kaise kahA ki tadadinAbhAvI hetu vahAM para nahIM hai| "tasya sarvajJatvAt" arthAt "ve sarvajJa haiM" yahI tadavinAbhAvI hetu hai| jisa prakAra dhUma vahni kA avinAbhAvI hetu hai usI prakAra ghAtiyA karmoM ke abhAva se utpanna te jyA 55 " pazya kasya uddezo nAsti' 5zyane uddeza nathI, ye 4thana susa gata samajavuM joIe prazna--kevI rIte jANavAmAM Ave ke temAM AgaLa samasta avaziSTa nAmakarmanI prakRti sarvathA kSaya thaI javAvALI che? pratyakSathI te e vAta jJAta thaI zakatI nathI, kAraNa ke pratyakSa to vartamAnasa badhI padArthane ja grahaNa kare che tevA prakAranI paryAyasa ba dhI vartamAna to che nahi anumAnathI paNa A viSayane jANI zakAto nathI, kAraNa ke tadavinAbhAvI kaI paNa e hetu nathI je A vAtano anumApaka hoya jenA vinA ja na hoya tene avinAbhAvI kahe che uttara-e te ame paNa mAnIe chIe ke-cakSurAdiIndriyajanya jJAnarUpa pratyakSa (sAvyavahArika pratyakSa) A prakAranI avasthAne jANI zakatA nathI, paraMtu anumAna pramANathI A vAtanI siddhi thAya che ke-avaziSTa nAmakarmanI prakRtiene tyA sarvathA kSaya thaze ema kema kahevAya ke tadavinAbhAvI hatu tyAM "tasya sarvajJatvAt ' arthAt "te sarva cha" merI tahavinAlAvI ', jevI rIte dhumADo Agane avinAbhAvI hetu che, tevI rIte
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 02. u. 3 231 rvajJa avasthA bhI zeSa nAmakarma kI prakRtiyoM kA bhaviSya meM vahAM vilayarUpa sAdhya kI siddhi karAne meM avinAbhAvI hetu hai ataH isa avinAva hetu se vahAM para sAdhyakI siddhi hone meM koI bhI bAdhA nahIM AtI / prazna - apane sAdhya ko siddha karane meM hetu kI siddhi pradhAna mAnI tI hai / jisa sAdhya kA hetu siddha nahIM hotA vaha apane sAdhyakI siddhi hIM kara sakatA / sAdhya asiddha hotA hai, hetu to siddha honA cAhiye / uttara - hetu siddha hI hai- asiddha nahIM, bhUta bhaviSyat aura vartamAna samasta dravya aura unakI anantAnantaparyAyoM ko hastAmalakavat kAlAvacchedena ( eka kAlameM) jAnanevAlA hone se tIrthaMkarAdi prabhu rvajJa haiM / jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA karmoM ke sarvathA vinaSTa hone se Pela art atara avasthA meM kevalajJAnarUpI sUrya ko prApta kara liyA | isa prazastatama aura asAdhAraNa jJAna ke dvArA hI ye vizva ke samasta dArthasArthako jAnate rahate haiM / inakA jJAna samasta padArthoM kA jJAtA hai, ha bAta anumAna pramANa se siddha hotI hai, kyoM ki jaba chadmastha jIvoM 'jJAnaguNa meM jAnane kI hInAdhikatA pAI jAtI hai to usase yaha bAta prAtiyA karmAMnA abhAvathI utpanna sarvAMga avasthA paNa zeSa nAmakanI prakRtiSAnA bhaviSyamAM tyAM vilayaheAvArUpa sAdhyanI siddhi karAvavAmAMavinAbhAvI Detu che mATe A avinAbhAvI hetuthI tyAM sAdhyanI siddhi thavAmAM koI aDatraNa AvatI nathI praznapeAtAnA sAdhyane siddha karavAmAM hetunI siddhi pradhAna mAnavAmAM Ave che. je sAdhyano hetu siddha thato nathI ne potAnA sAdhyanI siddhi karI zakato nathI. sAdhyu asiddha thAya che, hetu to siddha thavA joIe. uttara--hetu siddha ja che. asiddha nahi. bhUta bhaviSyatA ane vamAna kAlIna samasta dravya ane tenI anantAnanta paryaMcAne hastAmalakavat ekakAlAvacchedena (meDa aNasAM) bhagavAvAjA hovAthI tIrtha rAhi alu sarvajJa che. jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA karmono sarvathA vinaSTa thavAthI tene pAtAnI jIvanamukta avasthAmAM kevaLajJAnarUpI sUryane prApta karela che. A prazastatama ane asAdhAraNu jJAnadvArA vizvanA samasta padArthane jANutA rahe che. tenu jJAna samasta padArthonuM jJAtA che. e vAta anumAna pramANathI siddha thAya che. kAraNa kejyAre chadmastha jIvAne jJAnaguNamAM jANavAnI hInAdhikatA meLavI zakAya che to tenAthI
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 pari-sarvato ghaTapaTAdizabdaviSayakANi jJAnAni-parijJAnAni zrotreNa parijJAnAni zrotraparijJAni, taiH zrotraparijJAnaH, vArdhakyena parihIyamAnaH kSIyamANerekadAtmano mUDhatAM janayati, ityuttareNa sambandhaH / vArdhakye ca zrotrendriyasya zithilatAmupagatasya kSIyamANasvazaktikasya zabdAdiviSayagrahaNe cAkSamatA saMjAyate, yena ca badhiro bhavati, ghaTaM Tamiva zRNoti na zRNoti veti tAtparyam / evaM rogeNApi zrotraparijJAnAni kSIyamANAni bhavantIti bodhyam / evaM sarvatra yojyam / ke rUpa meM pariNata pudgalaskandhoM kA grahaNa kiyA jAtA hai vaha bhAvotra hai| isake bhI do bheda haiM-(1) labdhi, aura (2) upayoga / bhASA ke rUpa meM pariNata pugalaskandhoM ko jAnanerUpa jo kSayopazama hai usakA nAma labdhi hai, arthAt zabdoM ke jAnane kI zakti kA nAma labdhi hai, aura una zabdoM ke jAnanerUpa AtmA kA jo vyApAra-prayatnavizeSa hai usakA nAma upayoga hai| parijJAna zabda kA artha hai-sarva prakAra se athavA saba tarapha se ghaTa paTa Adi zabdoM kA viSaya karane vAlA jJAna / vRddhAvasthA meM zrotrajanya jJAna kSINaprAya ho jAtA hai koI kahatA kucha hai vRddha sunatA kucha hai, ataH isa avasthA meM isa prakAra kI hAlata AtmA meM mUDhatA ko utpanna karatI hai / " ekadA Atmano mUDhatAM janayati" isa uttara padakA sambandha pratyeka ke sAtha lagA lenA cAhiye, arthAt-"vAIkye parihIyamAnaiHzrotraparijJAnaH abhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM janayati, parihIyamAnaiH cakSurjJAnaiH abhikrAntaM vayaH samIkSya mRDhabhAvaM janayati," ityaadi| pariNata pudgala skandhane grahaNa kare che te bhAvazrotra che. tenA paNa be bheda che--(1) sAla, ane. (2) upayo1. bhASAnA 35mA pariNata hasandhAna jANavArUpa kSapazama che tenuM nAma labdhi che, arthAt zabdonI zaktinuM jANavuM tenuM nAma labdhi, ane te zabdane jANavArUpa AtmAne je vyApArayatnavizeSa che tenuM nAma upayoga. parijJAna zabdano artha, sarva prakArathI athavA sarva taraphathI ghaTa paTa Adi zabdane viSaya karavAvALuM jJAna. vRddhAvasthAmAM zrotrajanya jJAna kSINaprAya thAya che. koI kahe che kAMI ane vRddha mANasa sAMbhaLe che bIjuM, tethI A avasthAmAM A prakAranI hAlata AtmAmAM mUDhatAne utpanna kare che. "ekadA Atmano mUDhatAM janayati" 25 uttarapahana saMgha pratyenI sAthe vo naye, arthAt " vAdake parihIyamAnaH zrotraparijJAna abhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM janayati, parihIyamAnai cakSu naH abhikAnta vayaH samIkSya mUDhabhAvaM janayati" ityAdi,
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 AcArAgasUtre ___cakSuHparijJAnaiH-cakSupA mamarasaMsthAnena parijJAnAni-zuklanIlAdirUpaviSayakANi cakSuHparijJAnAni, taiH, parihIyamAnaH nshymaanaiH| ghrANaparijJAnaiH-ghrANena ___prANI vRddhAvasthA meM bahirA ho jAtA hai, kyoMki usa samaya isakI zronendriya zithila ho jAtI hai jisase apane viSaya ko spaSTarUpa se nahIM jAnatI, arthAt isa samaya pratyeka indriya zabdAdikaviSayoM ko grahaNa karane meM kSINazakti-( nAkAbila) ho jAtI hai, ataH vaha unheM grahaNa karane meM asamartha hotI hai, isIkAraNa se bahirA vyakti ghaTa (ghaDA) zabda kahe jAne para use paTa (vastra) zabda jaisA sunatA hai, athavA dhIre bolane para nahIM bhI sunatA hai| jisa prakAra vRddhAvasthA ke kAraNa saba indriyA zithila ho jAtI haiM usI prakAra rogAdika kAraNoM se bhI unameM zithilatA AjAtI hai, yaha svayaM samajha lenA cAhiye, aura isakA sambandha bhI pratyeka indriya kI parihInatA ke sAtha joDa lenA cAhiye / arthAt-jisa prakAra zrotrendriya meM svaviSayagrahaNarUpa vyApAra ke prati parihInatA kA kAraNa rogAdika se utpanna zithilatA hai usI prakAra pratyeka indriya meM bhI apane-apane viSaya ko grahaNa karane rUpa vyApAra kI parihInatA meM rogAdika kAraNa hai| cakSu-indriya kA AkAra masUra kI dAla ke tulya hai, isakA viSaya zukla, nIla Adi varNa hai, isa avasthA meM athavA rogAdika kAraNoM se prANI vRddhAvasthAmAM bahere thAya che, kAraNake te vakhate tenI zrovendriya zithila thAya che, je potAnA viSayane spaSTa rUpathI nathI jANatI, arthAt A vakhate dareka Indriya zabdAdika viSayane grahaNa karavAmAM zaktihIna thAya che ane tene grahaNa karavAmAM asamartha bane che A kAraNe bahere mANasa dhaDAne vastra zabdanA rUpamAM sAMbhaLe che ane haLavethI bolavA Ave te sAMbhaLatA nathI jema vRddhAvasthAnA kAraNe saghaLI indriya zithila bane che te prakAre rogAdika kAraNothI paNa temAM zithilatA Ave che te pitAnI meLe jANavuM joIe, ane tene saMbaMdha paNa dareka IndriyanI parihInatA sAthe joDe joIe, arthAta jema zrotrendriyamAM svaviSaya grahaNa karavA rUpa vyApAra prati parihInatAnuM kAraNa regAdikathI utpanna thatI zithilatA che tema pratyeka Indriyane potapotAnA viSayane grahaNa karavA rUpa vyApyAranI parihInatAmA regAdika kAraNa che. cakSu indriyano AkAra masUranI dALa jevuM che. tene viSaya zukala, nIla varNa che. A avasthAmAM athavA rogAdika kAraNothI cakSu indriya jyAre
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 atimuktakakusumAkAreNa parijJAnAni-gandhaviSayakANi, taiH, parihIyamAnaH prityjymaanaiH| rasanaparijJAnaiH-rasanena kSuraprAkAreNa parijJAnAni-madhuratiktAdirasaviSayakANi jJAnAni, taiH, parihIyamAnaH kssiiymaannaiH| sparzaparijJAnaiH-sparzana-sparzanendriyeNa nAnAvidhAkAreNa parijJAnAni-zItoSNasparzAdiviSayakANi jJAnAni, taiH, parihIyamAnaH vilIyamAnaH / iti sakalAnAmapIndriyANAM vArdhakyena rogodayena ca svasvaviSayagrAhakazaktayaH parikSINA bhavantIti bhaavH| abhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya sa ekadA mUDhabhAvaM janayatItyuttareNAnvayaH / zrotracakSurghANarasanasparzanAnAcakSuindriya jaba zukla-nIlAdirUpa apane viSaya ko grahaNa karane vAle jJAna se rikta ho jAtI hai; ghrANa-indriya-jisakA AkAra atimuktaka puSpa ke samAna hai, vaha jaba isa avasthA meM athavA rogAdika kAraNoM se apane gandhagrahaNa karane vAle jJAna se zUnya ho jAtI hai, rasanA-indriyajisakA AkAra khurapA ke sadRza hai, aura jo madhura, tikta Adi rasoM ko viSaya karatI hai vaha bhI jaba isa avasthAmeM athavA rogAdi kAraNoM se apane viSayako grahaNa karanevAle jJAnameM asamartha ho jAtI hai| sparzanaindriya-jisakA AkAra niyata nahIM hai kintu aneka prakArake AkAra ko dhAraNa karanevAlI hai, aura jisakA viSaya ATha prakAra kA zIta-uSNa Adi sparza hai vaha jaba isa avasthAmeM athavA rogAdika kAraNoMse zithila ho jAtI hai taba isa AtmAmeM mUDhatA utpanna hotI hai yaha anubhavasiddha bAta hai / mUDhatA utpanna honekA kAraNa yahI hai ki isa hAlatameM pratyeka indriya apane 2 viSayako grahaNa karane ke bodhase vikala ho jAtI zukalanIlAdi rUpa pitAnA viSayane prahaNanA jJAnathI rita thAya che, ghaNaIndriya jene AkAra atimuktaka puSpa samAna che. te jyAre A avasthAmAM athavA regAdika kAraNathI pitAne gandha grahaNa karavAnA jJAnathI zUnya thAya che, rasanA-Indriya jeno AkAra tAvethA je che ane je madhura, tikta Adi rasene viSaya kare che te paNa AvI avasthAmAM athavA rogAdi kAraNethI pitAnA viSayane grahaNa karavAnA jJAnamAM asamartha thAya che, sparzana-Indriya jene AkAra niyata nathI paraMtu aneka prakAranA AkArane dhAraNa kare che ane jenA viSaya ATha prakAranA zIta-uNa Adi sparza che te paNa A avasthAmAM athavA regAdika kAraNothI zithila thAya che tyAre AtmAmAM mUDhatA utpanna thAya che te anubhavasiddha vAta che. mUDhatA utpanna ravAnuM kAraNa e che ke AvI hAlatamAM dareka badhI
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre mindriyANAmAkArAH krameNa kadambapuSpa-mamuradhAnyAtimuktakakusuma-kSurapra-nAnAvidhAkArA bhavanti / uktaJca puppha kalaMbuyAraM, dhannamasarAimuttacando ya // hoI khurappa, nANA-kiI ya soiMdiyAINaM // 1 // chAyA-puSpaM kadambAkAraM dhAnyamamarAtimuktacandrazca / bhavati kSuramA nAnAkRtizca zrotrendriyAdInAm // iti / indro jIvastasya cihnamindriyam , tenaiva jIvajJAnasambhavAt / tacca dravyabhAvabhedena dvividham / dravyendriyaM dravyamayam , tacca nivRttyupakaraNabhedAdvividham / nirmANanAmakarmAGgopAGganAmakarmabhyAM nirvartitaM nirvRttIndriyam , tacca vAhyAbhyantarabhedAhai / indriyoM kA jo yaha AkAra prakaTa kiyA hai vaha zAstrakAroMne isa prakAra batalAyA hai " puppha kalaMvuyAraM, dhannamasUrAimuttacaMdo y| hoI khurappa, nANAkiI ya soiMdiyAINaM // 1 // " indriya zabda kA artha yaha hai ki-'indra' nAma jIva kA hai, usakA jo cihna hai vaha indriya hai, arthAt jisake dvArA jIva pahicAnA jAve usakA nAma indriya hai| yaha pAMca prakAra kI hai| inameM pratyeka indriya ke do-do bheda haiM-(1) dravyendriya, (2) bhaavendriy| pudgaladravyoM kI jo indriyAkAra racanA hai usakA nAma dravyendriya hai| yaha dravyendriya, nivRtti aura upakaraNa ke bhedase do prakAra kI hai| isa dravyendriya kI racanA nirmANanAmakarma aura aGgopAGga nAmakarma ke dvArA hotI hai| isa nivRttIndriya ke-bAhyanirvRtti aura Abhyantara-nirvRtti, isa prakAra se do bhed Indriye pitapotAnA viSayane grahaNa karavAnA badhathI vikala thAya che. IndriyenA je AkAre batAvyA che te zAstrakAroe A prakAre batAvyA che-- "puppha phalaMbuyAra, dhannamasUrAimuttacaMdo ya / / hoI khurappa-nANAkiIya soiMdiyAINaM // 1 // " indriya zabdano artha e che ke -"Indra" nAma jIvanuM che, tenuM je cihna che te indriya che, arthAt je dvArA jIvanI pichANa thAya tenuM nAma Indriya che te pAya mAranI . temA 4244ndriyana me-2 se che. (1) dravyendriya, (2) bhAvendriya pudgala dravyanI je IndriyAkAra racanA che tenuM nAma dravyendriya che. te drandriya, nivRtti ane upakaraNanA bhedathI be prakAre che. dravyendriyanI racanA ma-nAmakarma ane aMgopAga-nAmakarma dvArA thAya che. A nirvastIndriya, nitti ane AtyaMtara nitti, A prakArathI be bheda rUpa che. udhAguMlanA
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u 1 dvividham / utsedhAGgulAsaMkhyeyabhAgapramitAnAM svacchatarANAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttiH sA AbhyantarA nivRttirucyate, khaDgadhArAsthAnIyeti yAvat , AtmapradezeSu pudgalavipAkinA nirmANAkhyena karmaNA rathAdivastusampAdakarathakAreNevayaH pratiniyatasaMsthAnastattadindriyAbhidheyaH karNazaSkulyAdiniyaMte sA vAhyA nivRttiH khaDgasadRzI / tatra vAhyA parpaTikAdirUpA, sA ca vicitrA pratiniyatarUpatayopadeSTuM na zakyate, tathA hi-kasyacidakSi sthUlaM, kasyahaiM / utsedhAGgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa alanta nirmala AtmapradezoM kI cakSurAdi indriyoM ke pratiniyata AkAra se avasthita jo vRtti hai usakA nAma Abhyantara nivRtti hai| isakI upamA talavAra kI dhArAse dI gaI hai| una AtmapradezoMmeM pudgalavipAkI nirmANanAmakarma ke dvArA jo karNazaSkulI Adi rUpase usa-usa indriyoM ke AkAroM kI racanA kI jAtI hai usakA nAma bAhyanini hai| jaise baDhaI rathAdika vastuoM ke pratiniyata AkAroM ko banAtA hai usI prakAra yaha nirmANa-nAmakarma, jo pudgalavipAkI prakRti hai, una indriyAkArarUpapariNata AtmapradezoM meM pudgaladravyoMkI pratiniyata indriyAkArarUpa se racanA karatA hai| isakI upamA talabArase dI gaI hai| bAhya nivRttikA pratiniyata koI AkAra nahIM hai, vaha aneka prakAra kI hai, jaise AMkhoM meM prpttikaadiruuprcnaa| yaha cakSu-indriya kI bAhya nirvRtti hai, parantu yaha sarvatra isI prakAra kI hotI hai, yaha niyamita nahIM, kyoMki kisI kI oNgkha moTI hotI hai asaMkhyAmAM bhAga pramANa atyanta nirmaLa AtmapradezanI rakSAdi IndriyanA pratiniyata AkArathI avasthita je vRtti che tenuM nAma Abhyantara nirvatti che, tenI upamA talavAranI dhAra jema che. te AtmapradezamAM pudgalavipAkI nirmANa nA karma dvArA je karNa zaklI Adi rUpe te te indriyanA AkAronI racanA karI che tenuM nAma bAhyanirvatti che je guthAra rathAdika vastuonA pratiniyata AkArane banAve che te prakAre A nirmANa nAmakarma je pugalavipAkI prakRti che, te indriyAkAra rUpa pariNA AtmapradezamAM pugala dravyanI pratiniyata indriyAkAra rUpa racanA kare che. tenI upamA talavArathI ApI che. bAhya nittine pratiniyata ke AkAra nathI. te aneka prakAranA che. jema AkhomA patrikAdi rUpa racanA, te cAIndriyanI bAhya nivRti che, paraMtu Ama sarvatra che, tema niyamita nahi. keInI Akha moTI hoya che, keInI nAnI. Akyantara
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 AcArAGgasUtre cicca hrasvamityAdyanekaprakArA / AbhyantarA tu nirvRttiH sarveSAM samAnA bhavati / caturNAmevendriyANAM vAhyAbhyantarabhedo bhavati, na sparzanendriyasyeti bodhyam / upakriyata ityupakaraNam, upakaraNendriyazca khaDgasthAnIyavAhyanirvRtteH khaDgadhArAsadRzasvacchatarapudgalasamUharUpA'bhyantaranirvRttezca zaktivizeSaH / anupaghAtAnugrahAbhyAM nirvRttIndriyasyopakAritvenopakaraNam / tadapi vAhyAbhyantaranirvRtyupakArakatvena dvividham / nirvRcyupakaraNarUpamubhayametatpulapariNAmAtmakamapi sadindriyazabdavyavahAraM labhate / aura kisIkI choTI / Abhyantara nirvRtti samasta indriyoM kI ekasI hotI hai / nirvRti- indriya ke jo bAhya aura Abhyantara bheda kiye haiM ve sparzanaindriya ko choDakara zeSa cAra indriyoM ke hI haiM, aisA samajha lenA caahiye| dravyendriya kA jo dUsarA bheda upakaraNa hai usakA artha ' nirvRtti kA jo upakAra kare' yaha hai / yaha khaDga-talavAra - sthAnIya bAhyanirvRtti tathA usakI dhArAsthAnIya svacchatarapudgalasamUharUpa Abhyantara nirvRtti kI eka vizeSa zakti hai - jo anupaghAta aura anugraha se nirvRtti-indriya kI upakArikA mAnI gaI hai / yaha upakaraNa dravyendriya bhI Abhyantara aura bAhya nirvRtti kA upakAraka hone kI vajahase do prakAra kI hai - (1) Abhyantara - upakaraNa aura (2) bAhya - upakaraNa / Abhyantara nivRtti kA jo upakAra kare vaha Abhyantara - upakaraNa aura bAhya nirvRttikA jo upakAra kare vaha bAhya-upakaraNa hai| nirvRttirUpa aura upakaraNarUpa dravyendriya yadyapi pudgala prinnaamaanivRtti samasta indriyAnI eka sarakhI che. nivRtti indriyanA je khAdya ane Abhyantara bheda che te spana Indriyane choDIne zeSa cAra indriyAnA che tema samajavAnu che dravyendriyanA bIjo bheda upakaraNa che, ene aM* nivRttinA je upakAra kare' e che A talavArasthAnIya bAhya nivRttino tathA tenI dhArAsthAnIya svacchatarapugalasamUharUpa Abhyantara nivRttinI eka vizeSa zakti che je anupaghAta ane anugrahathI nivRtti indriyanI upakArikA mAnI che A upakaraNa dravyendriya paNa Abhyantara ane bAhya nivRttinuM upakAraka hAvAthI e prakAranu (1) mAlyantara uparaNu, bhane bAhya upaharaNu, mAlya tara nivRttinA je upakAra kare te Abhyantara upakaraNa che ane khAdyanivRttine je upakAra kare te bAhya upakaraNa che. nivRtti rUpa ane upakaraNa rUpa dravyendriya
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 tacca bhAvendriyasahayogaM prApyaivAtmanaH sAhAyyaM karoti prasthakASThavat 'pAyalIkATha' iti bhASA / AtmapariNatirUpaM bhAvendriyamapi labdhyupayogabhedAdvividham , tatra tattadindriyAvArakakarmaNAM kSayopazamo lbdhiH| indriyANAM svasvaviSayeSu paricchedyavyApAra upayogaH / atra labdhau vartamAnAyAM satyAM nivRttyupakaraNopayogAnAM trayANAmapyapekSA / nivRttau vartamAnAyAM satyAmupakaraNopayogayorapekSA / satyupakaraNe copayotmaka hai to bhI usakA jo indriya zabdase vyavahAra kiyA gayA hai usakA matalaba yahI hai ki yaha AtmAko padArthajJAnameM sahAyaka hai, kyoMki vinA dravyendriya ke AtmA ko padArthajJAna nahIM ho sakatA / yahI kAraNa hai ki vigrahagati meM bhAvendriyake hone para bhI dravyendriya ke abhAvameM jIvako bAhya padArthajJAna nahIM hotaa| dravyendriya yadyapi AtmAko padArthajJAna karAnemeM sahAyaka hai to bhI vaha bhAvendriya ke sahayoga ke vinA AtmAko padArthabodhameM sahAyaka nahIM ho sktaa| __AtmapariNatirUpa bhAvendriya bhI labdhi aura upayogake bheda se do prakAra kI hai| una-una indriyoM ko AvaraNa karanevAle karmIkA jo kSayopazama hai usakA nAma labdhi hai| evaM indriyoMkA apane 2 viSayoM ke jAnane rUpa jo vyApAra hai usakA nAma upayoga hai| AtmAmeM landhi-- jAnane kI yogyatA-honepara bhI use nivRtti, upakaraNa evaM upayoga kI apekSA rahatI hai / labdhi ke hote hue bhI inake vinA AtmAko pdaarthyadyapi gugala pariNAmAtmaka che te paNa tene je Indriya zabdathI vyavahAra karela che tenuM kAraNa e che ke te AtmAne padArtha jJAnamAM sahAyaka che, kAraNake dravya Indriya vinA AtmAne padArtha jJAna thatuM nathI, eja kAraNa che ke virahagatimAM bhAvendriya thavAthI paNa dravyendriya nA abhAvamAM jIvane bAhya padArthajJAna thatuM nathI. bendriya yadyapi AtmAne padArthajJAna karAvavAmAM sahAyaka che, te paNa te bhAvendriyanA sahaga vinA padArthadhamAM AtmAne sahAyaka thaI zakatuM nathI. AtmapariNatirUpa bhAvendriya paNa labdhi ane upaganA bhedathI be prakAre che te te IndriyonA AvaraNa karanAra karmonA je kSayopazama che tenuM nAma labdhi che. IndriyanA pita-pitAnA viSayane jANavA rUpa je vyApAra che tenuM nAma upaga che. AtmAmAM labdhi-jANavAnI yogyatA-hevA chatAM tene nivRtti, upara, ane upayoganI apekSA rahe che. ladhinA hovA chatAM paNa tenA vinA AtmAne padArtha
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre gasyApekSeti vijJeyam / atrAyaM vizeSa: zrotraM dvAdazayojanAgataM zabdaM gRhNAti, cakSurapi sAtirekaikaviMzatilakSayojanasthitaM rUpaM gRhNAti, anyAni trINIndriyANi navayojanAgata svasva viSayagrAhakANi bhavanti / jaghanyatastu cakSuraGgalasaMkhyeyabhAgamitadezavartirUpaM gRhNAti / anyAni catvArIndriyANi cAkulAsaMkhyeya bhAgamamitadezasthitaM svasvaviSayaM gRhantIti bhAvaH / tatra zrotrAdInAM caturNA prApyakAritvaM, zabdAdipudgalAnAM karNAdisaMyogenaiva nirNayAt / cakSupaJcAprApyakAritvaM rUpasya saMyogaM vinA dUta eva niyAditi vizeSaH / 48 bodha nahIM hotA hai / isI prakAra nirvRtti ke hone para bhI use upakaraNa aura upayoga kI apekSA rahA karatI hai, aura upakaraNa ke sadbhAvameM upayoga kI / zrotra - indriya bAraha yojana se Aye hue zabda ko grahaNa karatI hai / cakSu-indriya kucha adhika 21 ikkIsa lAkha yojana sthita rUpa ko jAnatI hai| bAkI kI tIna indriyA~ nava yojana se Aye hue apane 2 viSaya ko grahaNa karanevAlI hotI haiM / yaha utkRSTa kI apekSA indriyoM kA viSaya batalAyA hai / jaghanya kI apekSA cakSu - indriya agula ke saMkhyAtaveM bhAga meM sthita rUpako grahaNa karatI hai| bAkI kI cAra indriyA~ aGgulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa dezameM rahe hue apane 2 viSaya ko jAnanevAlI haiM / sparzana, rasana, ghrANa aura zrotra, ye cAra indriyA~ apane 2 paugalika viSayoM ko chU (sparza) kara hI jAnatI haiM isa liye ye prApyakArI haiN| edha thatA nathI, e prakAre nivRtti thavA chatAM paNa tene upakaraNa ane upayoganI apekSA rahe che, ane upakaraNanA sadbhAvamAM upayoganI rahe che. zrotra indriya khAra ceAjanathI AvelA zabdane grahaNa kare che, cakSuindriya kAIka adhika ekavIsa lAkha ceAjanathI rUpa jANe che bAkInI traNa iMdriyA nava ceAjanathI AvelA pota-potAnAM viSayane grahaNa karI zake che. A utkRSTanI apekSA indriyAna viSaya matAnyeA che. jaghanyanI apekSA cakSuindriya a'zuLanA sa khyAtamAM bhAgamA sthita rUpane grahaNa kare che. bAkInI cAra indriyA aMgulanA asakhyAtamAM bhAga pramANa dezamA rahelA pota-potAnA viSayane jANe che sparzana, rasana, prANa ane zrotra, A cAra indriyA pAta-pAtAnAM paudgalika viSayAnA sparzI karI jANe che mATe e prApyakArI che cakSuindriya pAtAnA viSayane sparzI karyAM vinA jANI le che mATe te aprApyakArI che, arthAt A
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara - AcArAGgasUtre yathA kazcidarimardananAmA narAdhipo vipakSapakSadalanadakSo'pyavasarAnabhijJo nagarI siMhAdizvApadAkulitAmavalokyApi bahuSu prANigaNeSu nAzamupagateSu paJcAca rakSArtha prAkAraM kAritavAn tathaiva kAlAkAlasamutthAyI cAvasarAnavasarAnabhijJo bhavatIti bhAvaH / yastu samyak kAlotthAyI sa ca kAlaparijJAnArthaM satataM sAvadhAno yathAvasaraM sakalAM kriyAM vidadhAti / kintu yathA janmAderakAlo nAsti tathA dharme'pi nAkAla:, "dhammo hi vuhehiM pariseviyanvo " iti vacanAt / yo hi rAgavAn sa kAlAkAlasamutthAyI kimarthamityAha "saMyogArthI " saMyujyate, saMyojanaM vA saMyogaH, so'rthaH - prayojanaM yasyAstIti saMyogArthI / saMyogaH zabdAdiviSayaH, mAtApitrAdibhizva saMyogastadarthI - tatprayojanavAn / " parantu anavasarajJa hone se usane apanI prajAkI rakSA usa samaya jaba ki use siMhAdi naSTa-bhraSTa kara rahe the; nahIM kI, pazcAt jaba loga hara taraha se barbAda ho cuke taba usa samaya joki unakI rakSA kA avasara nahIM thA usane rakSA ke liye nagara kA koTa banavA diyA / jisa prakAra vaha rAjA kAlAkAlasamutthAyI hone se vivekI nahIM mAnA jA sakatA, usI prakAra jo prANI kAlAkAlasamutthAyI hotA hai vaha bhI avasara aura anavasara kA yathArtha jJAtA nahIM hotA, jo kArya ke ucita kAla meM kArya karane ke svabhAvavAlA hotA hai vaha nirantara avasara ke anusAra hI sAvadhAna hokara usI samaya meM samasta kriyAoM ko karatA hai / rAgavAna prANI kAlAkAlasamutthAyI kyoM hotA hai ? isake liye sUtrakAra kahate haiM- " saMyogArthI " ityAdi / vaha saMyogArthI hai| saMyoga hI jisakA prayojana hai vaha saMyogArthI hai zabdAdika viSayoM ke sAtha, hovAthI jyAre siMhAdi hiMsaka prANI prajAno nAza karI rahyA hatAM tyAre prajAnI rakSA karI nahi paNa jyAre prajAnI kharabAdI thaI gaI tyAre jo ke avasara nahi hovA chatAM prajAnI rakSA mATe kATa khanAnyeA. te je prakAre te rAjA kALAkALasamutthAyI hovAthI vivekI manAtA nathI te prakAre je prANI kALAkALasamutthAyI che te paNa samaya asamayanA jJAtA nathI, je kAnA ucita kALamAM kAryo karavAnA svabhAvavALA hoya che te niraMtara avasara anusAra ja sAvadhAna thai te samayamAM samasta kriyA kare che. rAgavALA prANI kALAkALasamutthAyI kema bane che ? tene bhATe sUtraara uDe -" saMyogArthI " tyAhi te sayogArthI che saMyoga na jenuM prayAjana che te saceAgA che. zabdAdika viSaceAmA tema ja mAtApitAdikanI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 madhya0 2. u. 1 nanvindriyANyeva vastu nirNetuM prabhavantu kimadhikenAtiriktAtmasvIkAreNeti cenna, tattadindriyanAze'pi tattadindriyapUrvAnubhUtArthasmaraNasyAnyathAnupapattyA'tiritasyAtmano'vazyaM siddheH / Atmano vijJAnotpattau zrotrAdIni prakRSTopakArakANi bhavanti, tena karaNarUpakArakatayA tRtIyA vibhaktiH siddhayati, tato'nena zrotreNa mayA zabdaH zrutaH, anena ca mandataraH zabdaH zrutaH, ityAdayaH prayogAH saGgacchante / cakSu-indriya apane viSaya ko vinA chUe (sparza kiye) hI jAna letI hai ataH vaha aprApyakArI hai, arthAt yaha indriya apane sAtha apane viSaya kA saMyoga hue vinA dUrase hI apane rUpa-viSaya kA prakAzaka hai| zaGkA-indriyoM ko hI apane 2 viSayarUpa jJeya kA nirNaya karanevAlI mAnalenI cAhiye, unase atirikta AtmAke mAnanekI kyA AvazyatA hai| uttara-yaha bAta kahanA ThIka nahIM hai, kAraNa ki-jaba indriyA~ naSTa ho jAtI haiM taba unake dvArA pUrvAnubhUta padArthakA smaraNa hotA hai| yadi indriyA~ hI padArtha kI jJAtA mAnI jAyeM to phira jo unake vinAza hone para anubhUta padArtha kI smRti hotI hai vaha nahIM honI cAhiye ataH anyathAnupapatti (jisake nahIM hone para nahIM honA) rUpa anumAna se indriyoMke atirikta AtmAke astitvakI siddhi hotI hai| zaGkA-yadi indriyoM se bhinna AtmAke astitva kI svIkRti mAnI jAvegI to phira "cakSuSA dRzyate, zrotreNa zrUyate' ityAdi jo vyavahAra hotA hai vaha nahIM honA caahiye| Indriya pitAnI sAthe potAnA viSayane saMga thayA vinA dUrathI ja pitAnA rUpa viSayane prakAzaka che. zaMkA-indriyane ja pita-pitAnA viSayarUpa yane nirNaya karanAra mAnavI joIe ethI atirikta AtmAne mAnavAnI zuM AvazyakatA che? uttara-Ama kahevuM vyAjabI nathI. kAraNake jyAre Indriye naSTa thAya che tyAre tenA dvArA pUrvAnubhUta padArthanuM smaraNa thAya che. kadAca Indriyoneja padArthanI jJAtA mAnavAmAM Ave te pachI je tenA vinAza pachI anubhUta padArthanI smRti thAya che te thavI joIe nahi. mATe anyathAnupapatti (jenA nahi hevAthI nathI thatuM) rUpa anumAnathI IndriyethI atirikta AtmAnA astitvanI siddhi thAya che. zaMkA-kadAca IndriyothI bhinna AtmAnA astitvanI svIkRti mAnavAmAM Ave to pachI " cakSuSA dRzyate, zrotreNa zrUyate" tyAhira vyavahAra thAya che te thavuM joIe nahi.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 AcArAgasUtre nanvevaM karaNatvAdindriyasvIkAre tu vAkpANipAdapAyUpasthAnAmapi karaNatvAdindriyatvamanyatra svIkRtamihApi kuto nAbhihitamiti cenna, Atmano vijJAnotpattau teSAM prakRSTopakArakatvAbhAvAdindriyatvasyAsiddheH, sAmAnyataH karaNatvAdindriyatvasvIkAre tu svasvavyApAravata udarAderapi karaNatvAdindriyatvApattezca / ___ uttara-zaGkA ThIka hai parantu vicArane para svataH hI isa zaGkAkA samAdhAna ho jAtA hai, kyoMki indriyA~ AtmAke jJAnakI utpatti meM prakRSTa sAdhaka haiM isa kAraNa vahA para " cakSuSA dRzyate, zrotreNa zrUyate" ityAdi meM karaNa rUpa kAraka pane tRtIyA vibhakti kA prayoga hotA hai| jabhI ye AtmAke vijJAnakI utpattio prakRSTa upakAraka haiM tabhI to 'maine isa protra indriyale manda zabda sunA aura isa zrotra indriyase mandatara zabda sunA-ilAdi prayoga ThIka baiTha jAte haiN| zaGkA-AtmAke vijJAna rUpa kAryakI utpatti meM atyanta sAdhaka honese sparzanAdikoM ko yadi Apa indriya rUpase svIkAra karate haiM to phira vAk, pANi, pAda, pAyu (gudA), aura upastha (jananendriya), ina ko bhI indriyarUpase Apako svIkAra karanA cAhiye, kyoMki ye bhI AtmAke apane 2 anurUpa kAryameM prakRSTa sAdhaka hote haiM isIliye sAMkhya siddhAntameM inheM indriyarUpase svIkAra kiyA hai phira Apane inheM indriyarUpase yahAM para kyoM svIkAra nahIM kiyA ? / uttara-zakA ThIka che, paraMtu vicAravAthI ApameLe ja te zakAnuM samAdhAna thAya che kAraNake Indriya AtmAne jJAnanI utpattimAM prakRNa sAdhake che. A pAraNe tyA " cakSupA dRzyate, zrotreNa zruyate" tyAhizutva 35 1245 trIjI vibhaktine prayoga thAya che, mATe tyAre AtmAne vijJAnanI utpattimAM prakRNa upakAraka che tethI ja me A zrotra IndriyathI manda zabda sAMbhaLyo ane A zrotra IndriyathI mandara zabda sAbha ItyAdi prAga ThIka bese che. zakA-AtmAnA vijJAna rUpa kAryanI utpattimAM atyanta sAdhikahevAthI sparza nAdikene kadAca Apa indriya rUpe svIkAra kare che te pachI vAk pANi, pAda, pAyu (gudA) ane jananendriya A saghaLAMne Indriya rUpe Ape svIkAravA joIe kAraNa ke A badhA AtmAne pita-pitAnAM anurUpa kAryathI prakRNa sAdhaka thAya che mATe sAMkhya siddhAtamAM teone Indriya rUpe svIkAyo che te pachI Ape indriya rUpe A ThekANe kema svIkAra na karyo ?
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. uM. 1 51 nanu zrotreNaiva rUpAdInAmapi kathaM na pratyakSamiti cenna, indriyANAM bhinna-bhinnaviSayakatvena tattadindriyeNa svasvaviSayakAtiriktajJAnAsambhavAt / uttara - yaha kahanA ThIka nahIM hai, yahAM para to AtmAke liye jo vijJAnakI utpattimeM atyanta upakAraka haiM ve indriyA~ haiM aura ve sparzana Adi haiM, vAk pANi vagairaha sAMkhyAdi siddhAntakI mAnI huI indriyA~ AtmAko vijJAnakI utpatti meM zrotra Adi kI taraha prakRSTa upakAraka nahIM haiM ataH una vAk Adi meM indriyatvakA vyapadeza hI siddha nahIM hotA / sAmAnya rIti se jo yaha bAta mAna lI jAve ki jo karaNa hote haiM ve indriyAM hotI haiM ataHkaraNa honese vAk pANi vagairaha meM bhI indri - yatva svIkAra karalenA cAhiye, to phira isa prakArase AtmAke liye apane 2 vyApAra meM nirata udarAdika - peTa vagaira- ko bhI karaNa hone se indriyaM mAnanA paDegA, taba indriyoM kI jo sAMkhyAdi siddhAntakAroMne 11 yaha saMkhyA niyata kI hai vaha siddha nahIM hogI, isase bhI adhika indriyAM isa prakAra siddha hotI haiM / zaGkA -- zrotra indriyase hI rUpAdika anya indriyoM ke viSayoM kA pratyakSa kyoM nahIM hotA ? uttara --- yaha kahanA ThIka nahIM, kAraNa ki pratyeka indriya kA apanA 2 uttara--Ama kahevuM ThIka nathI. ahIMtA AtmAne je vijJAnanI utpattimAM atyanta upakAraka che te indriyA che ane te sparzInaAdi che. vAk (vAzI) pANi (hAtha), vigere sAMdhyAdi siddhAMtanI mAnesI indriyoM AtmAne vijJAnanI utpattimAM zrotra AdinI mAphaka prakRSTa upakAraka nathI mATe te vAk AdimAM indriyatvanA vyapadeza ja siddha thatA nathI. sAmAnya rItithI je A vAta mAnI levA Ave ke je karaNa thAya che te iMdriyA hAya che mATe karaNa thavAthI vAD, pANi vigeremAM paNa indriyatvane svIkAra karavA joI e to pachI A prakAre AtmAne mATe pAta-pAtAnA vyApAramAM sAMmAnya rupe karaNa thavAvALAM uttarAdika-peTa vigerenuM paNa indriyapaNuM mAnavuM paDe tyAre iMdriyeAnI je sAMkhya siddhAntakAroe agIyAra saMkhyA nakkI karela che te siddha thatI nathI, tethI paNa adhika indriyA AvI rIte siddha thAya che. zakA--zrotra indriyathI ja rUpArdika anyaindriyAnA viSayeAnI pratyakSa kema thatAM nathI? uttara-Ama kahevuM ThIka nathI. kAraNake pratyeka indriyane pota-peAtAnA viSaya
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre nanvevaM tarhi rasapratItikAle zItoSNakarkazakaThorAdisparzajJAnamapi kathaM bhavatIti cedAha - sparzanendriyasya sarvavyApitvena rasanendriyamadeze'pi nasya sattvena rasapratItikAle'pi sparzajJAnasya sulabhatvAt / 52 nanu zrotrAdivanmanasaH kuto nendriyatvamiti cedAha - viSaya niyata hai ataH vaha dUsare viSayakI grAhaka zAstrakAra bhI to yahI kahate haiM ki indriyA~ bhinna liye ve apane2 viSayake sivAya anya indriyoMke nahIM hotI hai| nahIM ho sakatI / viSayavAlI hai isa viSayakI bodhaka zaGkA - yadi yahI bAta svIkAra kI jAve to phira rasanA indriya se rasake jJAnake samaya meM zIna, uSNa, karkaza, kaThorAdika sparzakA jo jJAna hotA hai vaha kaise hogA ? uttara - sparzana indriya sarva vyApaka hai isaliye rasanA indriyake pradezameM bhI usakI sattA hone se rasa pratItike samaya meM bhI sparzake jJAnakI sulabhatA hotI hai / zaGkA - jisa prakAra zrotrAdikoM meM indriyatvakA vyapadeza hotA hai usI prakAra sanameM bhI indriyatvakA vyapadeza kyoM nahIM hotA hai ? | uttara - trAdika indriyA~ apane2 viSayako grahaNa karanemeM jisa prakAra svatantra haiM usa prakAra mana nahIM hai, kyoMki vaha una indriyoMkA niyata che tethI te khIjA viSayanI grAhaka anatI nathI. zAstrakAra paNa ema kahe che ke indriyA bhinna bhinna viSayavALI che mATe te pAta--peAtAnA viSaya sivAya anya indriyAnA viSayanI kheAdhaka thatI nathI. zakA--mAnA, A vAta svIkAravAmA Ave te pachI rasanA indriyathI rasanA jJAnanA samayamA zIta, uSNu, kaza, kaThAdika spatu je jJAna thAya che te kema thAya che ? uttara----spana indriya sarvavyApaka che, mATe tenI sattA heAvAthI rasapratItinA sulabhatA thAya che. rasanA indriyanA pradezamAM paNa samayamAM paNa sparzenA jJAnanI zakA--je prakAre zrotrAdikAmA indriyanA vyapadeza thAya che tema manamAM pahu indriyatvane vyapadeza kema thatu nathI ? uttara----zrotrAdika indriyo pota-potAnA viSayA grahaNa karavAmA je prakAre svataMtra che te prakAre mana nathI. kAraNake te te indriyAnu upakAraka mAtra
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 1 zrotrAdIni ca zabdAdiviSayagrahaNe svatantrANi santi, manastu teSAmupakArimAtraM, svatantratayA tasya padArthanirNAyakatvAbhAvAt / yatastattadindriyanirNItapadArtha eva tasya pravRttirbhavati nAtastasyendriyatvaM bhavitumarhati / ekasmiMza samaya ekenendriyeNaika evopayogo bhavati, ekasamaye upayogadvayAsambhavAt / nanvevaM tarhi parpaTa ( 'pApaDa' iti bhASAmasiddhapadArtha ) bhakSaNakAle paJcabhirindriyaiH sarvaM jJAnaM bhavati yathA zrotreNa zabdaM zRNoti, cakSuSA rUpaM pazyati, ghrANena upakAraka mAtra hai / yaha vinA indriyoMse jAne padArtha kA svatantra rUpase nirNAyaka nahIM hotA hai, kyoMki bhinna bhinna indriyoM se nirNIta padArtha meM hI usakI pravRtti hotI hai isaliye usameM svatantra rUpase indriyapanA nahIM hai / eka samaya meM eka indriyase eka hI upayoga hotA hai- eka samayameM do upayoga nahIM hote / zaGkA - yadi eka samayameM do upayoga nahIM hote haiM to phira jisa samaya pApar3a khAyA jAtA hai usa samaya jo paJcendriya-janya usakA jJAna hotA hai vaha nahIM honA cAhiye ?, dekhiye - khAte samaya pApaDakI cara-cara AvAja hotI hai ataH isa zabda kA zrotrendriyase pratyakSa hotA hai, usa samaya cakSu - indriya usake rUpakI bodhikA hotI hai / ghrANa-indriya usake gandhakI, rasanA - indriya usake rasakI aura sparzana-indriya usake afar aair Adi sparza ko bodhikA hotI hai / ye pratyeka indriyase eka hI samayameM usara viSayake bhinnara bodha hote haiM, so kyoM hote haiM ? / che, te indriyAthI jANyA vagara padArthanA svataMtra rUpe nirNAyaka thatu nathI, kAraNake judI judI indriyAthI niIta padArthamAM ja tenI pravRtti che, mATe temAM svataMtra rUpe indriyapaNuM nathI. eka samayamAM eka indriyathI eka ja upayAga thAya che. eka samayamAM be upayAga thatA nathI. zakA--kadAca eka samayamAM be upayoga thatA nathI teA pachI je vakhate pApaDa khAvAmAM Ave che te samaye je paMcendriyajanya tenuM jJAna che te na hovuM joI e ? dekhA, khAtI vakhate pApaDanA caracara avAja thAya che ane te zabda zrotrendriyathI pratyakSa che te vakhate cakSuindriya tenA rUpanI bedhaka thAya che, trANuindriya tenA ga'dhanI, rasanA indriya tenA rasanI, ane sparzana indriya tenA karkaza kaThaNa A isparzonI kheAdhaka thAya che te pratyeka indriyathI eka ja samayamAM te te viSayanA bhinna bhinna medha thAya che tA zA mATe thAya che?
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre gandhaM jighrati, rasanena rasamAsvAdayati, sparzanena karkazakaThorAdikaM spRzati, iti kathamekasmin samaye zabdAdiviSayakajJAnaM saMjAyate ? iti cenna, samayabhede'pi kamalapatrazatavedhanavatsUkSmatayA tasya jJAtumazakyatvAt / epa copayogakramaH-AtmA manasA yujyate, manazcendriyeNa, indriyANi ca viSayasaMyuktAni bhUtvA tattadviSayagrAhakANi bhavanti, ato manaso'ntaHkaraNatvaM sarvAnugAmitvaJcopapadyate // ___ uttara-ina pAMca indriyoM se hone vAle jJAnoMmeM bhI samayakA bheda avazya hai parantu yaha samayakA bheda ati sUkSma honese jAnA nahIM jAtA hai| jisa prakAra kamalake saiMkaDoM patte tIra ke Upara rakhakara vedhane se ve 'eka sAtha hI viMdha gaye' aisA bodha hotA hai parantu ve eka sAtha nahIM viMdhe, eka sAtha viMdhanekA unameM bhrama hI hotA hai, krama-kramase hI ve viMdhate haiM parantu unake viMdhanekA samaya ati sUkSma honese usameM kramikatAkA bodha nahIM hotaa| upayogakA krama isa prakAra hai-AtmA manase saMbaMdhita hotA hai, mana indriyoM se, indriyA~ padArthoM se saMbaMdhita hokara apane2 viSayakI grAhaka hotI haiN| isIliye manakA, 'antaHkaraNa' yaha saMjJA sArthaka hai, kyoMki yaha antaraGga karaNa hai aura indriyA~ bahiraMga karaNa haiN| pratyeka indriyake sAtha isakA krama2 se hI gamanarUpa sambandha hai isaliye yaha sarvAnugAmI hai| uttara-A pAca indriyathI thavAvALA jJAnamAM paNa samayane bheda ati sUkSma havAthI jANI zakAtuM nathI. jema kamalanA sekaDe pattA vidhavAthI te eka sAthe ja viMdhAI gayA" e bodha thAya che, paraMtu teo ekI sAtha viMdhAela nathI, ekI sAtha viMdhAvAne temAM khAlI bhrama ja che. kema kamathI ja te vidhAya che, paraMtu tenA vidhAvAne samaya ati sUkSma hovAthI temA mikatAne baMdha thatuM nathI upayogano krama A prakAre - che. AtmA manathI saMbaMdhita che, mana IndriyothI indriya padArthotho saba dhita thaI pota-potAnA viSayanI grAhaka thAya che mATe mananI "ataHkaraNa" e saMjJA sArthaka che, kAraNake te attara ga karaNa che ane indriye bahiraga karaNa chepratyeka IndriyanI sAthe tene kama-kamathI ja gamana rUpa sabaMdha che mATe te sarvAnugAmI che.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 indriyaviSayako vicAro gataH, sAmprataM prkRtaarthmnusraamH| dRddhAvasthAyAM rogodaye ca sarveSAmindriyANAM svasvasAmarthyahInatAmavalokya sa pANI mauDhyamApadyate, iti darzayati-' abhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya sa ekadA mUDhabhAvaM janayati' iti / prANinAM kAlakatA bAlyayauvanAdirUpA zarIrAvasthA vayastat abhikrAntam-atikrAntam , yadvA abhi-jarAmRtyU abhimukhIkRtya krAntaMbhAptaM, tisro hi mAnavAnAmavasthA bhavanti, tAsu ca bAlya-yauvanadvayamatItaM vilokya sakalendriyasAmarthyasya kSINatAM mRtyukAlasAmIpyaJca samAlocya tataH tadanantaraM sa prANI, ekadA-vRddhAva yahAM taka indriya sambandhI vicAra kiyA, aba prakRta arthakA pratipAdana karate haiM vRddhAvasthA meM athavA kisI ke rogAdi kAraNa jaba yaha prANI samasta indriyoMko apane2 viSayoMke grahaNa karane meM zaktivikala dekhatA hai, taba yaha karttavyamUDha bana jAtA hai, isa bAtakA varNana karate haiM-"abhivaMtaM ca khalu vayaM" ityaadi| prANiyoMkI kAlakRta jo bAlya-yauvanAdi rUpa avasthA hotI hai usakA nAma vaya hai, usako abhikrAnta-abhi-jarA aura mRtyuke saMmukha krAnta prApta dekhakara yaha prANI ekadA vRddhAvasthA athavA rogoyameM mUDhabhAva-karttavyAkattavyake vivekakI zUnyatAko prApta hotA hai| prANiyoMkI tIna prakAra kI avasthAe~ haiM-eka bAlyAvasthA, dUsarI yauvanAvasthA, aura tIsarI vRddhAvasthA / inameM bAlya aura taruNa ava- ATale sudhI IndriyasaMbaMdhI vicAra karyo, have prakRta arthanuM pratipAdana vRddhAvasthAmAM athavA koI rogAdika kAraNe jyAre prANI samasta Indriyone potapotAnA viSayone grahaNa karavAmAM zaktivikala dekhe che tyAre te kartavyamUDha mane cha. 2mA pAtanuM 1[na 42 cha. " abhikaMtaM ca khalu vayaM " tyA / prANinI kAlakRta je bAlya-yauvanAdirUpa avasthA che tenuM nAma vaya che. tenuM abhikanna-abhi=jarA ane mRtyunA saMmukha kAnta=prApta dekhIne prANa ekadA-vRddhAvasthA athavA regodayamAM kartavyA-kartavyanA vivekanI zUnyatAne prApta thAya che. prANIonI traNa prakAranI avasthA che. eka bAlyAvasthA, bIjI yauvanAvasthA ane trIjI vRddhAvasthA, temAM bAlya ane tarUNa avasthAne vyatIta dekhIne
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 _ AcArAGgasUtre sthAyAM rogodaye cAtmano mUDhatAM kartavyAkartavyavicArazUnyatAM janayati-ajJAnabhAvaM prApnotItyarthaH / pratisamayaM zrotra-cakSu-Ni-rasana-sparzana-vijJAnaiH sakalairekaikazo vA, dezataH sarvato vA nazyamAnaiH karaNarUpaiH kartavyamUDho bhavati / yadvA-'soyapariNANehi, parihIyamANehiM' ityAdau prathamArthe tRtIyA''rSatvAttadA tAni parijJAnAni kSIyamANAni kartRrUpANi mUDhatAM janayantItyartho bhavati / sthAko vyatIta dekhakara vRddhAvasthA ko sakala indriyoMkI zaktise rikta, evaM mRtyukAla ke samIpa AI huI dekha kara usa kAlameM yaha prANI mUDha bhAvako prApta hotA rahatA hai-'merA karttavya kyA hai aura akartavya kyA hai ' isa bAtakA usa samaya vicAra hI jAtA rahatA hai / usa samaya zrotra, cakSu, ghrANa, rasanA aura sparzana, ye samarata indriyA~ apane2 viSayaka jJAnase krama2 karake athavA ekahI sAtha, yA kucha-kucha aMzameM rikta ho jAtI haiM phira ise karttavya aura akarttavyakA bhAna bhI kaise ho sakatA hai, kyoMki kartavya aura akartavya kA bhAna indriyoM dvArA hI grahaNa kiye hue viSayoM meM mAnasika vicAradhArA se hotA hai / jaba ve indriyA~ apane2 viSayake bodhase vikala banajAtI haiM taba unake viSayoM meM jo mAnasika vicAradhArA baMdhatI thI vaha kaise baMdha sakegI ? ataH yaha usa samaya isa prakAra ke bodhase rahita hokara eka taraha kA unmatta jaisA kattavyamUDha ho jAtA hai| ___ athavA-ArSavAkya hone se-"soyapariNANehiM parihIyamANehi~" vRddhAvasthAne sakaLa IndriyanI zaktithI rikta ane mRtyakALa najIka AvelI dekhIne A kALamAM prANI mUDha bhAvane prApta thAya che. "mArUM kartavya zuM che ane ekartavya zuM che" e vAtane te samaye te vicAra ja visarAya jAya che, te vakhate zrotra, cakSu, zANa, rasanA ane sparzana, A badhI Indriye potapotAnA viSayanA jJAnathI keme kame athavA ekI sAthe, athavA thoDA thoDA azamAM rikta thAya che. pachI tene kartavya ane akartavyanuM bhAna kevI rIte rahe, kAraNa ke kartavya akavyanuM bhAna Indriyo dvArA ja grahaNa karelAM viSayomAM mAnasika vicAradhArAthI thAya che, jyAre A Indriya potapotAnA viSayanA badhathI vikala bane che tyAre tenA viSayamAM je mAnasika vicAradhArA baMdhAtI hatI te ' rIte baMdhAI zake ? mATe te vakhate te A prakAranA bedhathI rahita thaIne eka .. prakArane unmatta ane kartavyamUDha thAya che. / athavA-mApa vAdhya hopAthI-soyapariNANehi parihIyamANehi" chatyAdi
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ - D adhya0 2. u. 1 vRddho hi santataM cintAnutaptaH praNaSTendriyasAmarthya kSutpipAsAturastaruNAyamAnatRSNAbhibhUtaH kalyANasaraNivicyuto bhavatIti tAtparyyam // 2 // vRddhAvasthAyAM kIdRzI dazA jAyate ? ityAha- jehiM vA saddhiM ' ityaadi| mUlam-jehiM vA saddhiM saMvasai te'vi NaM egayA niyagA puTiva parivayaMti, so'vi te niyae pacchA parivaejA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, se na hAsAe, na kiDDAe, na raIe, na vibhUsAe // 3 // ____ chAyA--yairvA sAdai saMvasati te'pi khalu ekadA nijakAH pUrva parivadanti, so'pi tAn nijakAn pazcAtparivadati, nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, sa na hAsAya, na krIDAyai, na rataye, na vibhUSAyai // 3 // ityAdi vAkyoM meM prathamA vibhakti ke sthAnameM tRtIyA vibhakti kA prayoga kiyA hai| ataH prathamA vibhakti kA Azraya lekara usakA artha isa prakAra hogA-naSTa honevAle ve zrotrAdika-parijJAna, usa samaya-vRddhAvasthA yA rogoyameM isa jIvako karttavyamUDha banA dete haiM, kyoMki vRddha usa samaya nirantara cintAse jalatA rahatA hai, usake pratyeka indriya kI zakti naSTa ho jAtI hai, vaha kSudhA tRSAse pIDita rahatA hai, usake tRSNA kI vRddhi hotI rahatI hai, aisI hAlatameM use AtmakalyANa kI bAta hI nahIM suhAtI, ataH vaha kalyANamArgase bahuta hI dUra rahatA hai, arthAt vaha AtmakalyANa nahIM kara sakatA // 2 // vAkyomAM prathama vibhaktinA sthAnamAM trIjI vibhaktine prayoga karela che, mATe prathama vibhaktine Azraya laI teno artha A prakAra thaze-naSTa thanArA te zrotrAdika-parijJAna te vakhata-vRddhAvasthA agara rogodayamAM jIvane kartavyamUDha banAve che, kAraNa ke vRddha te vakhate niraMtara cintAthI baLatuM rahe che. tenI pratyeka IndriyanI zakti naSTa thAya che, te sudhA tRSAthI pIDita rahe che. tenA tRSNAnI vRddhi thatI ja rahe che. AvI hAlatamAM tene AtmakalyANanI vAta ja sArI lAgatI nathI mATe te kalyANa mArgathI ghaNo dUra rahe che, arthAta te AtmakalyANa karI zakato nathI, 2
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 AcArAgasUtre ___TIkA-"yairvA sArddha saMvasati" iti, vA-zabdo'rthAntarasUcakaH tena yaiH saha na saMvasati te parivadantIti kimAzcarya, paraM yairvA sAI saMvasati te'pi nindantItyarthaH / yairvA putrabhAnubhAyaryAdibhiH sAI-saha saMvasati-sAnurAgaM nivasati yAn yauvanAvasthAyAM sarvathA dhanopArjanAdinA paramAdareNopakRtya pupoSetyarthaH / te'pi vRddhAvasthAmeM isa jIcakI kaisI dazA ho jAtI hai isake liye kahate hai-"jehiM vA saddhi" ityAdi / mUlArtha-jinake sAtha yaha rahatA hai ve AtmIya jana bhI vRddhAvasthAmeM athavA rogAdike samayameM isakA tiraskAra karane laga jAte haiN| yaha bhI una AtmIya janoMkI usa hAlatameM nindA karane laga jAtA hai isaliye he Atman ! ve paricita bandhu terI rakSA karaneke liye, tujhe zaraNa deneke liye samartha nahIM haiM, aura na tU bhI una apane paricita bandhuoMkI rakSA karaneke liye, unheM zaraNa pradAna karaneke liye samartha hai| usa avasthAmeM vaha vRddha na hAsyake yogya hotA hai na krIDAke lAyaka rahatA hai, na ratimeM samartha hotA hai aura na vibhUSAke lAyaka rahatA hai // 3 // ___ "yairvA sAdha saMvasati" yahAM jo vA zabda hai vaha arthAntara kA sUcaka hai, isase yaha bAta prakaTa hotI hai ki yaha jinake sAtha nahIM rahatA hai ve yadi isakA tiraskAra yA isakI nindA karate haiM to koI acaraja kI bAta nahIM hai, parantu Azcarya to isa bAtakA hai ki cirapAlita jina vRddhAvasthAmAM A jIvanI kevI dazA thaI jAya che tenA mATe kahe che:"jehiN vA saddhi " tyAdi. mUlAIjenI sAthe te rahe che te AtmIyajana paNa vRddhAvasthAmAM athavA gAdika samayamAM tene tiraskAra karavA lAgI jAya che. te paNa te AtmIyajananI tevI hAlatamAM nidA karavA lAgI jAya che mATe he Atmana ! te paricita baMdhu tArI rakSA karavA mATe, tane zaraNa devAmAM samartha nathI, ane te paNa potAnA pari cita baMdhuonI rakSA karavAmAM temaja zaraNa devAmAM samartha nathI. te avasthAmAM te vRddha hAsyane cagya hoto nathI, temaja kIDAne lAyaka paNa rahetuM nathI, ane ratimAM paNa samartha thatuM nathI, tema ja vibhUSAne lAyaka paNa raheto nathI. ___"yairvA sAdhaM saMvasati" mA Ae re vA che te athAntaranu sUtra che tethI e vAta pragaTa thAya che ke jenI sAthe nahi rahetA te kadAca tenA tiraskAra agara tenI niMdA kare te kaI acarajanI vAta nathI, paraMtu Azcarya che e vAtanuM che ke cirapAlita je putra bhAI ane strI sAthe te ghaNA as
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 adhya0 2. u. 1 yadvA hastyazvarathakalatramitradvipadacatuSpadAdirUpaH sNyogsttpryojnvaan| yataH saMyogArthI ataeva kAlAkAlasamutthAyI, iti hetugarbha vizeSaNam / saMyogavyagratayaivAnavagatakAlAkAlavyavastha iti yAvat / ataeva arthAlobhI-arthoM dhanaM kupyamakupyaM ceti, tatra suvarNAdibhinnaM ratnAdi kupyam , suvarNarajatAdirUpamakuSyaM ceti bhedaH / A samantAt sarvata iti yAvat, lobho lAlasA vidyate yasya sa AlobhI arthasyAlobhI arthAlobhI, atrApi kAlAkAlasamutthAyIti vizeSaNam / yasmAddhanAbhilASI tasmAtkAlAkAlasamutthAyI, anitikAlAkAlaniyamaH, yo hi dhanaM kAmayate athavA mAtApitAdika ke sAtha jo saMbaMdha hai| usI kA nAma saMyoga hai| athavA-hasti, azva, ratha, strI, mitra, dvipada, catuSpadAdi rUpa parigraha ke sAtha saMbaMdha bhI saMyoga hai| tatprayojanavAn prANI saMyogArthI kahalAtA hai / yaha saMyogArthI hai isIliye kAlAkAlasamutthAyI hai| kAlAkAlasamutthAyI hone meM saMyogArthitva yaha hetu hai| saMyoga meM vyagratA hI kAlAkAla kI avyavasthA kA kAraNa hotI hai| "arthAlobhI-sava prakAra se artha kA abhilASI jo hotA hai-vaha arthAlobhI hai| kupya aura akupya ke bheda se dhana do prakAra kA batalAyA gayA hai| ratnAdika kupya hai| suvarNa-rajatarUpa dravya akupya hai| artha-A-lobhI-isa prakAra isa vAkya meM padaccheda karane se yaha artha niSpanna hotA hai ki jo A-sarva prakAra se arthalobhI hai| yahA~ para bhI 'kAlAkAlasamutthAyI' isa vizeSaNa kI yojanA kara lenI cAhiye / isase yaha phalitArtha hotA hai ki yaha dhanAbhilASI hai isIliye kAlAkAlasamutthAyI hai, kAla aura sAthai 2 sama cha tenu nAma sayAcha, athavA sti, 24va, 2tha, strI, bhitra, dvipakSa, catuSpadAdi rUpa parigrahanI sAthe saMbaMdha paNa saMga che. evA prajanavALuM prANI saMgAthI kahevAya che. te saMgAthI che mATe kALAkALasamutkArI che. kALAkALasamusthAyI hovAmAM saMgAthava hetu che, saMgamAM vyagratA ja kALakALanI avyavasthAnuM 294 thAya che. " arthAlobhI " yA prAraM mana malitASI thAya che. te mth:lobhI che. mukhya ane adhyanA bhedathI dhana be prakAranuM batAvyuM che. ratnAdika kukhya che, suvarNa-204035 dravya pya che. 'matha-mA-holI' mA 2 mA vAdhyamAM pada cheda karavAthI e artha niSpanna thAya che ke je A sarva prakArathI artha-mukhya ane akuSyarUpa dravyane lebhI-abhilASI-che te arthalobhI che. A ThekANe paNa kALAkALamutthAyI" A vizeSaNanI yojanA karavI joIe tethI e phalitArtha thAya che ke dhanAbhilASI che mATe kALakALamutyAyI che. kALa ane akALanA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. khalu ekadA nijakAH pUrva parivadantIti, te ciraparipAlitA api strIputrabhRtyAdayaH khalu-nizcayena ekadA-vRddhAvasthAyAM rogodathe ca nijakA AtmIyAH parivadanti= tiraskurvantItyarthaH / taM pUrvopakAriNaM vRddhaM sampati zatrumiva manyanta iti bhAvaH / "ayaM vAcAlaH paruSavAga na mriyate, nApi maunaM tiSThati, nApi sthAnAntaraM gacchati, putra bhAI aura bhAryA ke sAtha yaha bar3e anurAgase rahatA hai, aura jinakA isane apanI javAnI avasthAkai samaya sarva prakArase dhanAdika ke arjana dvArA bar3e Adarake sAtha saMrakSaNa kiyA hai, pAlana-poSaNa kiyA hai aise ve AtmIya jana bhI apane isa upakArI janakA isa vRddhAvasthAmeM, athavA isake rogAkAnta ho jAne para tiraskAra karane lagate haiM, ve isake prati isa prakArase vyavahAra karate haiM jaise koI apane zatruke sAtha vyavahAra karatA hai| naukara cAkara bhI isakI eka bhI bAta nahIM sunanA cAhate hai, athavA sunakara bhI ve usakI bAtakA koI mahatva hI nahIM smjhte| gharavAle usa samaya yahI kahate haiM ki isakI isa avasthA buddhi mArI gaI hai, 'sATha varSameM manuSyakI buddhi bhraSTa ho jAtI hai| yaha bAta satya hai, ise bolane takakA bhI aba tamIja nahIM hai-rAta dina bar3abaDAtA hI rahatA hai, hara ekase yadA-tahA kaThora vacana bola diyA karatA hai, kyA kareM, ise mauta bhI nahIM AtI hai, isase hajAroM bAra kaha diyA hai ki jyAdA mata bolA karo, cupa rahA karo, parantu yaha nahIM mAnatA, rAtadina yahIM para ar3A baiThA rahatA hai, isase itanA bhI nahIM banatA ki rAgathI rahe che ane jeno teNe potAnI juvAna avasthAne samaye sarva prakArathI dhanAdika kamAIne AdarathI rakSaNa karyuM che. evA te AtmIya jana paNa potAnA AvA upakArI mANasane A vRddhAvasthAmAM athavA rogA-kAnta thavAthI tene tiraskAra karavA lAgI jAya che. te tenA prati evA prakArathI vyavahAra kare che ke jANe potAnA zatrunI sAthe vyavahAra karatA hoya. nokara-cAkara paNa tenI kaI vAta sAMbhaLatA nathI, athavA sAMbhaLe che tenI vAtane kaI mahatva samajatA nathI. gharavALA A samayamAM e kahe che ke-enI A avasthAe buddhi mArI gaI che. "sATha varSe manuSyanI buddhi bhraSTa thAya che. A vAta satya che, jene bolavAno paNa DhaMga nathI, rAta-divasa baDabaDa karyA kare che. darekathI jema-tema kharAba kharAba zabda bolI nAMkhe che. zuM karavuM ene meta paNa AvatI nathI. ene hajAra vAra kahyuM ke jhAjha bele nahi, cupa rahyA kare, paraMtu e mAnata ja nathI, rAta-dina A ThekANe aTTo lagAvI besI ja rahe che, enAthI
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArIGgasUtre khadAdikamapi na parityajati ityevaM nAnAvidhakaThoravAkyaistarjanyAdinA tarjayan "kimanena varAkeNe"-tyevaM satataM taM dhikkurvanti / anyeSAM kA vArtA kintu svayamapi svAtmAnaM nAdriyate, tathA hi-utthAtukAmo'pi notthAtuM zaknoti, zrotuM draSTuM ghrAtumAsvAdayituM spaSTumicchati, parantu tattadindriyasAmarthyasya parikSINatayA na zRNoti zabdaM, na pazyati rUpaM, na jighrati gandhaM, nApi rasamAsvAdayati, na caiva karkazakayahAMse dUsarI jagaha bhI jAkara baiTha jAve, jaba dekho taba khATa para hI par3A rahatA hai, yoM to isake koI matalaba hI nahIM hai, kyoMki kamA kara to hama hI lAte haiM / isa prakAra ke aneka kaThora vacanoMse athavA tarjanI UMgalI dikhA2 kara isakA anAdara karate haiM, use sadAdhikArA karate haiN| isa avasthAmeM dUsaroMkI kyA bAta kahanA, arthAt dUsare vyakti athavA apane sage saMbandhI loga isa vRddha kI sevA cAkarI Adara satkAra na kare to koI acaraja kI bAta nahIM, parantu yaha svayaM apane zarIra sambandhI kArya karanemeM bhI asamartha ho jAtA hai-yaha uThanA cAhatA hai to bhI uTha nahIM sakatA, sunanekI, dekhanekI, sUMghanekI aura cakhanekI tathA chanekI icchA karatA hai to bhI apanI una2 padArthoko viSaya kara nevAlI indriyoMkI zakti kSINa honese na zabda ko suna sakatA hai, na rUpako dekha sakatA hai, na gandhako saMgha sakatA hai, na rasako cakha sakatA hai aura na karkaza kaThora Adi sparzako pahacAna sakatA hai| eTaluM paNa nathI banatuM ke ahIMyAthI uThI bIjI jagyAe jaI bese. jyAre dekhe tyAre khATa para ja paDI rahe che. Ama te ene kaI matalaba ja nathI, kAraNa ke kamAI kamAIne te ame lAvIe chIe. AvA prakAranA aneka kaThera vacanathI athavA aguTho batAvI batAvIne tene anAdara karatA ja rahe che ane tene dhikAryA ja kare che. A avasthAmAM bIjAnI zu vAta kahevI - arthAt bIjI vyakti ane potAnA sagAM sabaMdhI leka A vRddhanI sevA cAkarI Adara satkAra na kare te koI acarajanI vAta nahi paraMtu te pote potAnA zarIra saMbaMdhI kArya karavAmAM paNa asamartha bane che. te uThavA cAhe che te paNa uThI zakato nathI, sAMbhaLavAnI dekhavAnI sughavAnI ane cAkhavAnI tathA sparzanI IcchA kare che to paNa potAnI te te padArthothI viSaya karavAvALI IndriyanI zakti kSINa hovAthI na to zabdane bhaLI zakatA, na to rUpane dekhI zakatA, nathI gaMdhane pArakhI zakato, nathI ne cAkhI zakatA ane kaThora temaja karkaza sparzane pIchANI zakato nathI.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . ... .. adhya0 2. u. 1 ThorAdikaM spRzati / iti nAnAvidhAM durdazAmanubhUya navadvArebhyo viniHsRtaM karNamalAdikaM ghRNAspadaM vastu darza darzamatyartha klAntamanA bhavati tataH 'kathametAdRzasya mama maraNaM nAyAtI-'tyanizaM khaTvArUDhaH kAsazvAsAdirogAbhibhUtaH kaphAyatazayyAvasanAdiko muhurupatapto bhavatIti nijazarIraM svasmai sarvathA na rocte| uktaJca aisI aneka prakArakI durdazAko bhogatA huA yaha vRddha sadA cittameM santapta hotA rahatA hai / tathA zarIra ke nava dvAroMse sadA nikalanevAle kAnake mela tathA kheMkhAra Adi apavitra vastuoMko dekha-dekha kara nitya glAni karatA rahatA hai parantu kara kucha nahIM sakatA, yaha to yahI vicAratA hai ki merI mRtyu kaba Ave, tAki isa duHkhase chuTakArA mila jAve, parantu isake isa vicArase kucha honA jAnA nahIM hai, yaha to vicArA apanI khaTiyA para paDA-paDA hI kapha khA~sIzvAsa Adi rogoMse duHkhita hotA rahatA hai, kapha Adi maloMko yaha bAhara pheMkanekI icchA karatA hai to bhI zArIrika azakti kI vajahase ve kapaDoM para hI gira jAte haiM, bAharameM malatyAgakI bhAvanA honepara bhI uThanekI azakti kI vajaha se khaTiyA para hI TahI pezAba ho jAtI hai, yaha usameM hI latha-patha ho kara par3A rahatA hai aura duHkhI bhI hotA hai, parantu kara-dhara kucha nahIM sktaa| aisI paristhiti meM ise svayaM bhI apanA zarIra rucikara pratIta nahIM hotaa| kahA bhI hai evI aneka prakAranI durdazAne bhegavatAM te vRddha sadA cittamAM saMtapta rahyA kare che, tathA zarIranA nava dvArothI sadA nIkaLatAM kAnane mela tathA khUMkhAra Adi apavitra vastuone dekhIne nitya glAni bhagavyAM kare che. paraMtu kAMI paNa karI zakatA nathI. e to e ja vicAre che ke mArI mRtyu kyAre Ave jethI A dukhathI chuTakAro maLI jAya, paraMtu tenA A vicArathI kAMI banI zakatuM nathI. e to bicAro khATalA upara paDyo paDyo kapha-khAMsI zvAsa Adi rogothI duHkhI thato rahe che. kapha Adi maLone te bAhera pheMkavAnI IcchA kare che to paNa zArIrika azaktithI te tenA kapaDA upara ja paDI jAya che. bAhara mala tyAganI bhAvanA hovA chatAM paNa uThavAnI azaktithI khATalA upara ja jhADo pizAba thaI jAya che te temAM ja latha-patha paDyo rahe che, ane duHkhI paNa thAya che, paraMtu kAMI paNa karI zakato nathI. AvI paristhitimAM tene potAne paNa potAnuM zarIra rUcikara pratIta thatuM nathI. kahyuM che-
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre ziraH zvetaM dantAvalirapi gatA snAyunicayaH, prayAtaH zaithilyaM palalamapi nairasyavalitam // svayaM svaM saMnindan laguDazaraNo mandakaraNo, manobhAvAbhijJA kimu jarasi kAntA na hasati? // 1 // zarIraM saGkocaM vrajati caraNau mandagatiko mukhaM lAlApannaM nayanamapi nAlokitumalam // na vAkyaM manyante parijanagaNAH strI na bhajate ___ jarAyAM hA ! kaSTaM tanujanurapi dveSTi janakam // 2 // sakalaparivAro vRddhAvasthAyAM jugupsate tadviSaye kathAnakamatra, tathA hi" ziraH zvetaM dantAvalirapi gatA snAyunicayaH, prayAtaH zaithilyaM palalamapi nairasthavalitam / svayaM svaM saMnindana laguDazaraNo mandakaraNo, manobhAvAbhijJA kimu jarasi kAntA na hasati ? // 1 // zarIraM saGkocaM vrajati caraNau mandagatiko, mukhaM lAlApannaM nayanamapi nAlokitumalam / na vAkyaM manyante parijanagaNAH strI na bhajate, jarAyAM hA ! kaSTaM, tanujanurapi deSTi janakam // 2 // iti / artha spaSTa hai| vRddhAvasthA meM usake samasta apane jana isase ghRNA karane lagajAte hai, isa viSayameM eka kathA likhI jAtI hai"zira' zvetaM dantAvalirapi gatA snAyunicaya, prayAtaH zaithilyaM palalamapi nairasyavalitam / svayaM svaM saMnindana laguDazaraNo mandakaraNo, ___ manobhAvAbhijJA kimu jarasi kAntA na hasati ? // 1 // zarIraM saGkocaM vrajati caraNau mandagatiko, mukha lAlApannaM nayanamapi nAlokitumalam / / na vAkyaM manyante parijanagaNA strI na bhajate, ___ jarAyAM hA / kaSTaM tanujanurapi dveSTi janakam' // 2 // iti / artha khule che. vRddhAvasthAmAM tenA samasta potAnA jana jenAthI ghaNA karavA lAgI jAya . A viSayamAM eka kathA ApavAmAM AvI che.-
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 1 63 AsIdrAjagRhe nagare guNagaNavibhUSitaH saMsArasArasucArusaundaryAlaGka to nikhilagajavAjirathavasana vibhavopArjako 'devadAsa '--nAmA kazcicchreSTI / sa ca yauvane bhAgyAtirekeNa dazakoTimitasuvarNamudrAM vANijyakarmmaNA samaya sakalastrI- putrAdiparipoSakaJcandra ivAhAdakasteSAM babhUva / tasya catvAraH putrA Asan / sa ekadA vArDa ke ratnAdikaM sakaladhanaM vibhajya putrebhyaH samayaM nizcinto'bhUtsvayam / putrA api nija - nijapatnI: pitRzuzrUpArthaM samAdizya svasvakAryasamAsaktA abhUvan / gateSu rAjagRha nAmake prasiddha nagarameM devadAsa nAmaka eka seTa rahatA thA jo aneka guNoM se alaGkRta thA / jisakA zarIra saMsAra meM sArabuddhiko utpanna karAnevAle sundara saundaryase suzobhita thaa| jisakA ghara hAthI aisi aura rathoMse sadA bharA huvA thA / sundara 2 kImatI vastroMkI jisake yahAM para kamI nahIM thI / sampatti jisakI dAsI thI / kisI samaya usane yauvana avasthAmeM zubha karmake udayase vyApAra ke jariye dasa karoDa suvarNa mudrAoMkA upArjana kiyaa| vaha strI-putrAdika parijanoMke liye candramAkI taraha Ananda utpanna karatA thA / usake cAra putra the / usane eka samaya apanI vRddhAvasthAmeM apanI dhanasampatti apane samasta putroM ko bA~Ta dI aura unakI tarphase svayaM nizcinta ho gyaa| ve putra bhI apanI 2 striyoMko " tuma hamAre pitAkI acchI tarahase sevA karanA aisA Adeza dekara apane 2 kAma meM laga gye| kucha dinoMke bAda bar3e putra kI strI apane sasura kI sevA karane meM Alasya karane lagI / putra 33 rAjagRha nAmanA prasiddha nagaramAM devadAsa nAmano eka zeTha raheto hato, je aneka guNAthI ala'kRta hato. jenu zarIra saMsAramAM sAra buddhine utpanna karavAvALA suMdara saundaryathI suzobhita hatu, jenA ghare suMdara kIMmatI vastronI kamInA na hatI. jenu ghara haMmezA hAthI-gheADA ane rathAthI bhareluM rahetuM hatu. saMpatti jenI dAsI hatI. eka vakhata teNe cauvana avasthAmAM zubha karmInA udayathI vyApArathI dasa karoDa suvarNa mudrA kamAyeA. te strI putrAdika parijanA mATe caMdramAnI mAphaka AnaMda utpanna karato hato. tene cAra putra hatA. teNe eka vakhata potAnI vRddhAvasthAmAM potAnI dhanasaMpatti potAnA samasta putrAmAM vaheMcI ApI, ane temanA taraphathI khilakula nizciMta thaI gayA. te putra paNa potapotAnI strIone "tame amArA pitAnI sArI rIte sevA karajo " evo Adeza ApIne potapotAnA kAme lAgI gayA. gheADA samaya pachI moTA putranI strI potAnA sasarAnI sevA karavAmAM ALasa karavA lAgI. putra je vakhata ghera Ave ane
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre ca katipayeSu divaseSu sA jyeSThaputravadhUstasya zuzrUSAyAM sAlasA babhUva / yadA putro gRhamAgatya pitaraM kuzalaM zuzrUSAdi ca pRcchati tathA sthaviraH kathayati-neyaM snupA mAM zuzrUpate / sA tu patyA nirbhatsitA svAminamAha-bhavatAM na mamopari vizvAso'sti tatazcAnyA eva zuzrUSantAm / tatazcAnyA snuSA tadIyasevAkamaNi niyujyamAnA'pi tathaiva kRtamandAdarA punaH svapatibhatsitA sevAdharmAdviratA babhUva / evamanyA snupA duhitA pautrI pautro bhRtyavargazca krameNa sevAta uparatA Asan / tatazca satatamanutapto gurutarakhedakhinno grahagRhIta iva dukhazatamanubhavati / tataH sarvaiH parityakta ekapadamapi jisa samaya ghara Akara apane pitAse kuzala samAcAra tathA sevA karane kI bAta pUchatA to vaha vRddha kahatA ki bhAI kyA kahU~ yaha bahU to merI jarA bhI Tahala nahIM karatI hai / isa bAtako suna kara jaba usakA. pati usase nArAja hotA to vaha apane patise kahatI ki yadi ApakA mere Upara vizvAsa nahIM hai to Apa apane pitA kI sevA dUsarI bahUse karA kyoM nahIM lete ? / isa prakAra usake kahane para jaba usane pitA kI sevA ke liye dUsarI bahU ko niyukta kiyA to vaha bhI pahilI vahU jaisI hI usakI sevAmeM manda AdaravAlI hone lagI taba usake bhI patine usako kurA bhalA kahA to vaha bhI usakI sevA karane se vimukha ho gayI / isI prakAra anya aura bhI bahue~ tathA putrI, pautrI evaM naukara cAkara bhI usakI sevA karane se krama 2 se vimukha bana gye| jaba yaha apanI hAlata usa vRddhane dekhI to usake cittameM bahuta hI jyAdA santApa huA aura vaha atyanta khedakhinna ho pAgala jaisA bana kara aneka prakArake kapThoMkA pitAne kuzala samAcAra tathA sevA karavAnI vAta pUche tyAre te vRddha kaheto ke bhAI zuM kahuM ? A vahu to mArI jarA paNa khAtara baradAsa karatI nathI. AvI vAta sAMbhaLIne jyAre tene pati teNIthI nArAja thAya che tyAre teNe potAnA patine kahe che ke tamane mArA upara vizvAsa nathI to pachI tamArA pitAjInI sevA bIjI vastuthI kema karAvatAM nathI? AvA prakAranA teNInA kahevA parathI tyAre teNe pitAnI sevA mATe bIjI vahane niyukta karI to te paNa pahelI vahanI mAphaka tenI sevAmAM manda manda AdaravAlI thavA lAgI. tyAre teno pati paNa tyAre tene bhaluM buruM kaheto to te paNa tenI sevA karavAthI vimukha banI jatI. A prakAre bIjI vastuo tathA putra, pautrI ane nekara cAkara paNa tenI sevA karavAmAM krame-kame vimukha banI gayAM. tyAre A potAnI hAlata te vRddha khI te tenA cittamAM ghaNuM ja satApa pedA thaze ane te atyaMta khekhita
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 gantumakSamastuNakubjIkaraNe'pyasamarthaH zayyAsavidhe kRtamUtrapurISo'timalinavasano vigalitadazana: kukkura piNDamivAharnizaM bhojanaM labhamAno vRddhazcetasi vyacintayat - ahaM yauvane dhanArjanaparAyaNaH kuTumbapoSaNaparaH kadApi kalyANamArga nArAdhitavAn kimadhunA karomi kospi mAM na gaNayati, te pUrvamupalAlitAcirapAlitAH putrAdiparivArA AtmasAdhanavikalitaM kRtakalakalaM mAmupahasantItyevaM bhRzaM vilapati, pazcAttA 65 anubhava karane lagA, saba gharavAloM ne use choDa diyaa| vaha bilakula kamajora ho gayA / eka paira bhI calanekI usameM zakti nahIM rahI / vaha apanI khATake pAsa hI mala-mUtra kA tyAga karane lagA / vastra bhI usake atyanta malina rahane lge| usake daoNta pahilese hI gira cuke the / gharavAloM meM se bhI kisIkA usake prati jarA bhI sneha nahIM rhaa| bhojana bhI use anAdarapUrvaka diyA jAne lagA / isa apanI hAlata ko dekha kara vaha vicAra karane lagA ki - hAya ! mai yauvana avasthAmeM dhana kamAne meM hI apanA samaya vyatIta kiyA, kuTumbake bharaNa-poSaNa karane meM hI cittako lagAyA, kalyANa mArgakI tarpha sadA udAsIna rahA, usakI thoDIsI bhI ArAdhanA nahIM kI, aba isa avasthAmeM maiM kyA kara sakatA hU~ / itanA saba kucha karane para bhI to ye loga merI tarpha jarA bhI dhyAna nahIM dete| jinakA maine pahile acchI taraha se lAlana-pAlana kiyA, aura jinake sAtha merA ghaniSTha prema rahA hai / saMsArameM jinheM AtmIya anI gAMDAnI mAphaka banI aneka prakAranA kaSTonA anubhava karavA lAgyA. badhA gharavALAe tene choDI dIdhA. te khIlakula kamantra thaI gayA. eka DagaluM paNa cAlavAnI tenAmAM zakti na rahI. te potAnA khATalAnI pAse ja jhADA pezAbanA tyAga karavA lAgyA. tenA vastro paNa melA rahevA lAgyA. tenA dAMte pahelAthI ja paDI gayA hatA. gharavALAmAMthI kaI no paNa tenA prati jarA jeTaleA paNa prema nA rahyo. bhojana paNa tene anAdarapUrvaka ApavAmAM AvatuM hatuM. A potAnI hAlatane dekhIne te vicAra karavA lAgyA ke hAya ! me yauvana avasthAmAM dhana kamAvAmAM ja potAnA samaya vyatIta karyAM. kuTuMbanuM bharaNa poSaNa karavAmAM ja cittane lagAvyuM. kalyANamAnI tarapha sadA udAsI rahyo, tenuM thoDuM paNa ArAdhana na karyuM. have AvI avasthAmAM huM zuM karI zakuM ? ATaluM ATaluM karavA chatAM paNa A leAkeA mArA tarapha paNa jotA nathI, jenu meM pahelAM sArI rIte lAlanapAlana ane jenI sAthe mAro ghaniSTa prema rahyo che, saMsAramAM jene
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 AvArANasUtre pAnutaptaH 'kathaM zIghraM na niye' iti vAraM-vAraM vadan vipIdati ca / vRddhAvasthAyAM kRpivANijyagajavAjirathAdiviSayA jijJAsA jAgarti, pratyahaM pRcchati putrAdikaM, paraM putreNa * tiSTha tiSTha jAlma ! kAka icAruntudAM giraM kiM mudhA pralapasi ? kiM te jJAtena ? kimatra tava prayojanam ? maunaM kRtvA yanmilati cAzanavasanAdikaM tad gRhANa' ityAdinAnAvidhaparuSavAgbhibhUyobhUyastajito bhatsitazca bhavati / kahate haiM ve hI merI upekSA kara rahe haiM to aba aura kauna aisA hai jo AtmasAdhanAse rahita mujha abhAge kI ora dhyAna degA ? ye saba loga mujhe dekha 2 kara ha~sate haiM, hAya ! aba maiM kyA karU~ ? ityAdi rUpa se vaha vilApa karane lagA, aura pazcAttApakI agnimeM jalatA huvA "maiM zIghra kyoM nahIM bhara jAtA hU~" isa prakAra vAraMvAra vicArane lagA aura duHkhI hone lgaa| __jaba jaba vaha isa avasthAmeM kRSi, vANijya, hAthI, ghoDA aura ratha Adi ke viSayameM apane putroM se pUchatA to ve isase kahate ki-are! bar3a-bar3a kyoM karate ho ? cupa-cApa kyoM nahIM baiThe rahate ho? tumako inase aba kyA matalaba hai ? vyartha hI kaue ke samAna hamako nahIM suhAnevAlI vANI kyoM bolate ho ?, kyA ho rahA hai, kyA nahIM ho rahA hai ?; isake jAnanekI tumheM kyA jarUrata hai ?, isa prakAra ke jAnane se bhI tumhArA kaunasA svArtha siddha hotA hai ?, tuma to cupa hI rahA karo, aura jo kucha bhI khAne-pIne ko mila jAtA hai usImeM santoSa rkkho| ityAdi AtmIya kahe che te ja mArI upekSA karI rahyAM che. to have e koNa che je AtmasAdhanAthI rahita mArA jevA abhAgInI tarapha dhyAna Ape ? A badhA leke mane dekhIne hase che. hAya ! have zuM karU " ItyAdi rUpathI te vilApa karavA lAgyuM ane pazcAttApanI agnimAM jalIne " huM jaladI kema marato nathI " A prakAre vAraMvAra vicAravA lAge ane dukhI thavA lAge. jyAre jyAre te A avasthAmAM khetI, vyApAra, hAthI, ghoDA ane ratha Adi viSayamAM potAnA putrethI pUchato to teo kahetA ke-"are! baDabaDa zu karyA kare che? cupacApa kema besatA nathI ? tamAre tenAthI zuM matalaba che " khAlI kAgaDA samAna amAre nahi sAbhaLavA jevI vANIne sabhaLAve che. zuM thaI rahyuM che? zuM nathI thaI rahyuM ?" e badhuM jANavAnI tamAre zuM jarUra che ? A prakAranuM jANavAthI paNa tamAre ke svArtha siddha thavAno che ? tame to cupa rahyA karo ane je kAMI paNa khAvA pIvAnuM maLe che temAM saMtoSa rAkho" ItyA
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya. 2. u. 1 vRddhAvasthAyAM bahupralapanazIlo nijaparivArakRtAnanAdarAn yasmai kasmaicidapi pAtivezikAya kathayatIti darzayati- so'pi tAn nijakAn pazcAtparivadati' iti, samvRddho'pi tAna-putra-kalatra-bhRtyAdIn nijakAn-AtmIyAn , pazcAt vRddhAvasthAyAM, parivadati-paribhavati, pUrva yAna putrAdIn poSayituM dhanopArjanAsaktaH 'strI putrAdibharaNameva zreyaH' iti matvA vihitanikhilAnarthanivaho vyagravigrahaH kalyANamArgaaneka prakAra ke kaThora vacanoMse bAraMbAra ve usakA tiraskAra karate hue usa vRddha seThako duHkhita karate the| vRddhAvasthAmeM eka to manuSyako svabhAvataH pahile kI apekSA adhika vAcAlatA AjAtI hai ataH apane sage saMbaMdhiyoM dvArA jo kucha bhI anAdarasUcaka vyavahAra usake sAtha hotA hai vaha jaba taka apane paDosiyoMse na kaha de taba taka use zAnti bhI nahIM milatI, aba isI bAtako sUtrakAra sUcita karate haiM-" so'pi tAn nijakAn pazcAt parivadati" vaha vRddha una apane putra kalatra aura naukara cAkara Adi apane AtmIya janoM kI isa prakAra se nindA karane lagatA hai ki jinake pAlanapoSaNa karane meM maine jarA bhI kasara nahIM kI, jinakI sevAmeM rAta dina eka kara diyA, yaha samajha kara ki strI putrAdikoM kA pAlana-poSaNa karanA hI sarvottama kArya hai / maiMne dhana upArjana karanemeM bhI kucha kasara nahIM rakhI, saMsAra bhara ke saba anartha kiye aura AkulavyAkula citta bana asAvadhAnIpUrvaka apanI pravRtti cAlU rakhI, aura abhI taka bhI maiM aneka prakAranAM kaThera vacanethI vAraMvAra teo tene tiraskAra karIne te vRddha zeThane duHkhI karatA hatA. vRddhAvasthAmAM eka to manuSyane svabhAvataH pahelAnI apekSA adhika vAcAlatA Ave che mATe potAnA sagA saMbaMdhIo dvArA je kAMI paNa anAdarasUcaka vyavahAra tenI sAthe thAya che, te jyAM sudhI potAnA pADozIone te na kahe tyAM sudhI tene zAMti thatI nathI. have A vAtane sUtrakAra sUcita kare che- ___ "so'pi tAn nijakAn pazcAt parivadati" te vRddha te pitAnA putra kalatra ane nokara Adi potAnA AtmIyajanonI A prakAre niMdA karavA lAge che ke-jenuM pAlana poSaNa karavAmAM meM jarA paNa kasara nahi rAkhI, jenI sevAmAM rAta divasa eka ja mAnya, evuM samajIne ke strI putrAdikonuM pAlana poSaNa karavuM e sarvottama kArya che. meM dhana upArjana karavAmAM kAMI kasara rAkhI nahi. saMsArabharanA sarva anartha ryo, ane AkuLa
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre bhraSTo jAto'haM, ta eva sAmprataM mamAzanavasanAdikArye'pi vimanaso bhavantIti mahatkaSTam , kimadhikena madvacanamapi teSAM vipAyate, ityevaMvidhavAkyainijaparivArAn vRddho dhikkarotIti bhAvaH / ato he Atman ! ' nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya veti' 'trANAya vA' daurvalyapIDAdirUpApaduddharaNAya, zaraNAya vAnirbhayAvasthAnAya vA na alN-smrthaaH| atra vA-zabdo'rthAntaradyotakastena kadAcijinake kAraNa kalyANamArgase dUra rahA vehI ava sere khAne-pIne pahinane ke intajAma karane meM bhI mana nahIM lagA rahe haiM, yaha kitane kaSTa kI bAta hai? are ! adhika kyA kahA jAya una logoMko to aba merA bolanA bhI viSa jaisA mAlUma paDatA hai| isa prakAra ke vacanoMse vaha vRddha una AtmIya janoM kI nindA karatA hai aura unheM dhikkAratA hai, isaliye sUtrakAra kahate hai ki " nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA" iti / he Atman ! jina para padArthoMkA tUne apanI rakSAke khyAla se pAlana poSaNa kiyA hai ve koI terI isa vRddhAvasthAjanya durbalatAse athavA usa samayameM honevAle aneka kaSTarUpa ApattiyoM se terA uddhAra nahIM kara sakate haiM aura na tujhe zaraNa dene ke liye hI samartha ho sakate haiN| isa vAkyameM jo " vA" zabda AyA hai vaha isa bAtakA sUcaka hai ki yadi pUrva puNyake udayase koI aise AtmIya jana mile hoM jo mAtApitAke vyAkuLa citta rAkhI asAvadhAnIpUrvaka potAnI pravRtti cAlu rAkhI, ane haju sudhI paNa meM jenA kAraNe kalyANa mArgathI dUra rahyo te Aja mArA khAvAmAM -pIvAmAM paheravAmAM sagavaDa karI ApavA jarA paNa mana lagADatA nathI, te keTalA duHkhanI vAta che ? are ! adhika zuM kahevuM, te lokone to have mAruM besavuM paNa jhera jevuM lAge che. A prakAranA vacanothI te vRddha te AtmIya jananI niMdA kare che ane tene dhikkAre che tene mATe sUtrakAra kahe che ke "nAla te tava trANAya vA zaraNAya vA" iti he Atmana ! je parapadArthonuM te potAnI rakSA mATe pAlana poSaNa karyuM che te kaI tArI A vRddhAvasthAjanya durbaLatAthI athavA A samayamAM thanAra aneka kadarU5 ApattiothI tAro uddhAra karI zakatA nathI, ane tane zaraNa devAmAM paNa samartha nathI. A vAkyamAM je "vA" zabda Avyo che te A vAtanI - caka che ke kadAca pUrva puNyanA udayathI keI AvA AtmIya jana maLyAM hoya * mAtA-pitAnI vRddhAsthAmAM bhakti karatA hoya, temanI dareka prakAranI ja
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AcArAgasUtre so'vasarAdikaM na kimapi jAnAti / anavasaramapi zobhamAnAvasarameva manyamAno yasmAtkasmAd yena kena prakAreNArtha vAJchati / arthalabdho hi satatamarthopArjanavyAsaktamAnasaH prAdRSi muzaladhArAjhajharite kAle duradhigatajalasthalamupathavipathAyAM padamapi gantumakSamAyAM kSamAyAM vANijyArtha nAvA'pArapArAvAramapi titIrghadvIpAddvIpAntare gamanAgamanAdikaM karoti, sarvatra dhanalobha eva kAraNam / dhanArthI prANamapi akAla ke niyama kA jJAtA nahIM hai / jo dhanakA abhilASI hotA hai vaha samaya kI pratIkSA nahIM kiyA karatA hai| dhanArjana karane kA avasara nahIM hone para bhI yaha "dhana kamAne kA sundara avasara hI hai" aisA mAna kara jisa kisI bhI rIti se dhana kI abhilASA kiyA karatA hai| jo dravya kA lubdhaka hotA hai vaha nirantara dravya ke upArjana karane meM Asaktacitta bana kara varSAkAla meM bhUsaladhAra pAnI barasane para bhI rAtri ke samaya hI usa bhUmi meM ki jisameM jala sthala salamArga aura viSamamAge kI kucha bhI khabara nahIM par3atI aura jahA~ eka kadama bhI calanA bar3A muzkila hotA hai aisI bhUmi meM bhI vyApAra ke liye gAr3I Adi kisI sAdhana dvArA eka nagara se dUsare nagara meM, aura naukA se apAra samudra ko bhI pAra kara eka hIpa se dUsare dvIpa meM AtA jAtA rahatA hai| prANoM ko bhI saMkaTa meM DAla dhanAbhilASI dhana kamAne ke liye durgama pradezo meM jAkara dhana kA upArjana karatA hai, usameM sirpha dhana kA lobha hI kAraNa hai / dravyalolupI apane prANoM kI bAjI lagAkara bhI idhara udhara dravya niyamane jJAtA nathI, je dhanane abhilASI che te samayanI pratIkSA karato nathI, dhana upArjana karavAno avasara nahi hovA chatAM dhana kamAvAne suMdara avasara che" ema mAnI kaI paNa prakAre dhananI abhilASA karyA kare che. je dravyane lubdhaka hoya che te niraMtara dravya upArjana karavAmAM Asakata banI varSAkALamAM mUsaLadhAra pANI varasate hoya chatAM rAtri samaya te bhUmimAM ke jyAM jaLa sthaLa samamArga ane viSamamArganI kAMI paNa khabara paDatI nathI ane jyAM eka DagaluM paNa bharavuM muzkela thaI paDe che tevI bhUmimAM paNa vyApAra karavA gADA Adi keI sAdhana dvArA eka gAmathI bIjA gAmamAM ane naukAthI apAra samudrane paNa pAra karI eka dIpathI bIjA dviIpamAM Ave jAya che, prANane paNa jokhamamAM mUkIne bhilASI dhana kamAvA durgama pradezamAM jaI dhananuM upArjana kare che temAM phakta nine lebha ja kAraNa che. dravyalelupI pitAnA prANanA bhege paNa ahIMntauM!
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 tpUrvapuNyodayena vRddhAvasthAyAM putrAdayo'tibhaktAstavApamAnaM naiva kurvanti tathApi te vRddhAvasthAjanitaduHkhaparimocakA na bhavitumarhantIti tAtparyamavagamyate / ____ atha yadi putrakalatrAdayaH sevAparA duHkhabhArabharamannAH santItyAlocya teSAM duHkhoddhArAya taba cetasi cintA syAdapi tathApi taduddhAraH katumazakya iti darzayati'tvamapi tepAM nAlaM trANAya vA zaraNAya ve'-ti, vaM vRddho na teSAM durdazApaduddhArakonApi tadAzrayo bhavitumarhasi sAmarthyAbhAvAditi bhAvaH / vRddhAvasthA meM bhI alibhakta hoM, unakI hara tarahase sevA cAkarI karanemeM koI kara-kasara na rakhate hoM, unakA jarA bhI tiraskAra nahIM karate hoM to bhI isa vRddhAvasthAmeM honevAle jo aneka kaSTa haiM cAheM ve zArIrika hoM cAheM mAnasika hoM, cAheM vAcika hoM unase ve unakA uddhAra nahIM kara skte| . vRddhAvasthAmeM yadi vaha vRddha cAhe ki maiM apane sevaka puna kalanAdikoM kA jo rAta dina merI sevA karane meM hI lage rahate haiM, aura jo vicAre duHkhoM se pIDita ho rahe haiM maiM unheM kaSTase nirmukta kara+' to isa prakArakA bhI usakA vicAra karanA vyartha hI hai, isI bAtako prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM-"tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya ghA" iti / bhAI ! vRddhAvasthAmeM tujhe isa prakArakI cintA karanA ThIka nahIM hai, kAraNa ki tuma svayaM azakta ho taba tuma una durdazAmeM phaMse hue apane putra kalatrAdikoM ke uddhAraka kaise ho sakate ho aura kaise unake cAkarI karavAmAM keIpaNa prakAranI kasara rAkhatA na hoya, tene jarA paNa tiraskAra karatA nathI to paNa A vRddhAvasthAmAM thanAra je kaSTo che bhale te zArIrika hoya ke mAnasika hoya, agara vAcika hoya, tenAthI teo temane uddhAra karI zakatA nathI. vRddhAvasthAmAM kadAca te vRddha cAhe ke-"huM mArA sevaka putra kalatrAdiko, je rAta divasa mArI sevA karavAmAM ja lAgyA rahe che ane je bicArA dukhethI pIDita thaI rahyA che, huM temane kaSTathI nirmukta karI dau" to tene A prakArane paNa vicAra vyartha ja che. A vAtane pragaTa karavA sUtrakAra kahe che - " tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA" iti bhAI! vRddhAvasthAmAM tAre A prakAranI ciMtA karavI ThIka nathI, kAraNa ke te pote azakta che tyAre tuM AvI durdazAmAM phaselAM potAnAM putra kalatrAdikone
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre trANa-zaraNapadayorarthastUkta eva / atrApi vA-zabdena tava putra-kalatrAdayo yadi duHkhamannAstvatsevAparA api syustathApi na teSAM tvaM rakSako bhavituM zaknoSi, ityevaM gamyate / svakAyikakAryakaraNe'pyasamarthastvaM kathaM mahAyAsasAdhyaM teSAM bharaNapoSaNAdikArya kartumadhyavasyasIti bhaavH| sa tasyAmavasthAyAM svayaM hAsayogyo nAnyaM janamupahasituM prabhavatIti darzayati-- 'sa na hAsAye-'ti, samvRddho hAsAya ninditAcAramupahasituM na yogyo bhavati / AzrayapradAtA ho sakate ho, tuma to svayaM isa samaya rakSA karane yogya evaM Azraya pAne yogya ho rahe ho / isa sUtra meM bhI jo 'vA' zabda AyA hai usase yaha bodha hotA hai ki-tere putra kalatrAdika yadi duHkhamagna hai aura terI sevAmeM bhI tatpara haiM to bhI tUM unakA rakSaka nahIM ho sakatA, kyoMki jaba tUM svayaM apanA zArIrika kArya karane takameM bhI asamartha ho rahA hai to phira kaise mahAkaSTasAdhya unake bharaNa-poSaNa Adi kArya karaneke liye vicAra kara sakatA hai| vRddha apanI avasthAmeM svayaM ha~sIkA pAtra hai vaha dUsaroMkI haMsI kaise kara sakatA hai ? isakA varNana karate haiM-"sa na hAsAya" jo svayaM hI haeNlI-majAka kA pAna hotA hai vaha dUsaroMkI ha~sI bhI kaise kara sakatA hai ataH koI yadi nindita AcAravAlA hai to vaha usakI ha~sI karaneke yogya hI nahIM hai| uddhAraka kevI rIte banI zake che, ane kevI rIte tene Azraya ApI zakAya. tame pote A samaye rakSA karAvavA gya ane Azraya levA yogya che. ____sUtramA pare 'vA' za4 maa0ye| cha tenAthI se mAdha thAya cha tArA putra kalatrAdika kadAca dukhamagna che ane tArI sevAmAM paNa tatpara che to paNa tuM temane rakSaka banI zakato nathI kAraNa ke jyAre tuM svaya potAnA zArIrika kArya karavAmAM asamartha che to pachI kevI rIte mahAkaSTasAdhya tenu bharaNa poSaNa Adi kArya karavA vicAra paNa karI zake. vRddha potAnI avasthAmAM svaya hAsIne pAtra che, te bIjAnI hAsI kevI zata 43 za? tenu vaena 42 cha -" sa na hAsAya" svaya sI bha ne / pAtra che te bIjAonI hAMsI kevI rIte karI zake, mATe kaI kadAca niMdita AcAravALA che te teo tenI hAMsI karavAne e ja nathI.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 71 yaH svayamupahAsapAtraM sa kathamanyamupahasediti tAtparyam / vRddhAvasthAyAM puruSaH krIDAkaraNAkSamo bhavati, yadA kAmaceSTAbhibhUto bhavati tadA sa prANapaNenApi yuvati kAmayate paraM sA nijAnandAkSamaM taM viditvA'vahelayatIti darzayati-'na krIDAyai na rataye' iti, krIDA akSAdinA khelanaM, laGghanapradhAvanAsphoTanAdikaM vA, tasyai na sa prabhavati / ratirnAma vanitAviSayaka AliGganAdinAnArUpaH kSaNikasukhavizeSastasyai na samarthoM bhvtiityrthH| vRddhAvasthAyAM yuvatiM vazIkartu na pArayati pratyuta 'na lajjate'yaM palitakezo'cAruvezo mama hRdayezo bubhUSurduhitatulyAmapi mAmabhikAmayate' ityAdivAkyaistaM sA bharsayati / yuvati labdhukAmo dhRtabhUSaNo'pi na zobhata iti darzayati-'na vibhUSAyai' iti, vibhUSA-kaTakakuNDalakeyUrAdyalaGkArarUpA, tasyai sa na yogyo bhavati, vRddhasya vibhUpA na zobhata iti bhaavH| "na krIDAyai na rataye" isa sUtra meM yaha prakaTa kiyA hai ki vRddhAvasthAmeM puruSa krIDA karane meM asamartha ho jAtA hai tathA vaha viSayasevanake bhI yogya nahIM rahatA hai| yahAM krIDA kA artha akSAdikoM-pAsoM-se lekhanA, lAMghanA, dauDanA tathA vyAyAma karanA, ityAdi hai / yaha krIDA vRddha kaise kara sakatA hai ? kyoM ki vaha vRddhAvasthA meM bilakula asakta ho jAtA hai| rati kA artha hai AliMganAdika / isakA bhI upabhoktA vaha nahIM ho sakatA kAraNa ki vRddhAvasthAmeM pratyeka indriya zithila ho jAtI hai / arthAt zobhAke liye dhAraNa kiye gaye alaMkAra bhI ise kabhI zobhA pradAna nahIM kara skte| kaDe, kuNDala, keyUra-bhujabandha Adi alaMkAra usakI zobhA ke abhivarddhaka na hokara pratyuta usake liye hAsya ke kAraNa hI banate haiN| kahA bhI hai "na krIDAyeM na rataye " // sUtramANe pragaTa 42 vRddhAvasthAmA pu35 kIDA karavAne asamartha banI jAya che tathA te viSayasevana mATe paNa yogya raheto nathI. A ThekANe kIDAne artha akSAdiko-pAsAothI khelavuM, ThekavuM, kUdavuM, doDavuM tathA vyAyAma kare, ItyAdi che. A kIDA vRddha kevI rIte karI zake, kAraNa ke te vRddhAvasthAmAM bilakula azakta thaI jAya che. ratine artha che AliMganAdika tenA paNa upabhoktA te banI zakatA nathI, kAraNa ke vRddhAvasthAmAM pratyeka Indriyo zithila bane che. arthAt zabhA mATe paNa dhAraNa karelAM alaMkAra paNa tene zobhA ApI zakatAM nathI. kaDA, kuMDala, keyUra-bhujabaMdha Adi alaMkAra tenI zobhAmAM vRddhi karatA nathI paNa tenA mATe hAsyanuM kAraNa bane che. kahyuM che ke -
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre 46 na bhUSaNaM bhAti na hAsyamasya, na vibhramo naitra janA adhInAH / pravarttate tatra yadA tu vRddho, viDambanAM yAti parAM tadA saH" // 1 // iti evaM ca vRddhAvasthAyAM nijatanayavanitAditiraskRtasya jarAjarjaritadehasya krIDArativibhUpAdikaM na kimapi zobhata iti sUtrAzayaH // 3 // uktamaprazastamUlasthAnaM, saMprati prazastamUlasthAnamAha - yadvA-yataste putrakalatrAdayo nAlaM me trANAya vA zaraNAya vA bhavitumarhantIti vicArya dhIraH kSaNamapi na mamAdaM kuryAditi darzayati-' iccevaM ' ityAdi / 72 uktazca - " na bhUSaNaM bhAti na hAsyamasya, na vibhramo naiva janA adhInAH / pravartate tatra yadA tu vRddho, viDambanAM yAti parAM tadA saH // 1 // " iti / isa prakAra isako na bhUSaNa zobhA dete haiM-na isakI haeNsI hI isakI sundaratA bar3hA sakatI hai, na vibhrama-vilAsa hI yaha kara sakatA hai, isake apane pAsa meM rahe hue jana bhI kahane meM nahIM rahate / agara vaha Upara kI bAtoM meM pravRtti kare to vaha isa vRddhAvasthA meM biDambanA pAtA huvA apane putra - strI Adi se tiraskAra ko hI pAtA hai, tathA jarAse jarjarita kAya bane hue isake liye krIDA-rati-vibhUSAdika kucha bhI zobhA nahIM dete // 3 // aprazasta mUlasthAnoM kA varNana ho cukA, aba prazasta mUlasthAnoM kA varNana kiyA jAtA hai, athavA ve putra kalatrAdika merI rakSA ke liye yA mujhe zaraNa pradAna karane ke liye samartha nahIM ho sakate haiM, aisA vicAra "" na bhUSaNa bhAti na hAsyamasya, na vibhramo naiva janA adhInAH / pravartate tatra yadA tu vRddho, viDamvanAM yAti parAM tadA saH // 1 // iti / A prakAre tene bhUSaNa zAbhA detA nathI tenI hAMsI paNa tenI sudaratA vadhArI zakatI nathI te vilAsa paNa karI zakato nathI. tenI pAse rahetA mANasA paNa tenA kahevAmAM rahetA nathI, agara te upara kahelI vAtomAM pravRtti kare to te A vRddhAvasthAmAM viDakhanA pAmIne potAnA putra zrI AdithI tiraskAra ja pAme che tathA ghaDapaNathI jarjarita zarIra anelu hoI tenA mATe krIDA, rita, vibhUSAdika koI paNa zobhA mATe ceAgya nathI aprazasta mUlasthAnonuM varNana thaI cukayuM. have prazasta mUlasthAnAnu varNana kare che-athavA te putra kalArdika mArI rakSA mATe agara mane zaraNa pradAna karavA mATe sama khanI zakatA nathI, evA vicAra karI dhIra vIra purUSanuM
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0-2. u. 1 73 mUlabhU-iccevaM samuThie ahovihArAe, aMtaraM ca khallu imaM saMpehAe dhIre muhattamavi No pamAyae vao aJcati jovvaNaM vA // sU0 4 // chAyA-ityevaM samutthitaH ahovihArAya antaraM ca khallu imaM saMprekSya dhIro muhUrtamapi no pramAdayet , vayo'tyeti yauvanaM vA // sU0 4 // kara dhIra vIra puruSa kA kartavya hai ki vaha eka kSaNa bhI pramAda na kareisI bAtakI puSTi karate hue sUtrakAra kahate haiM___"icceva samuTTie' ityAdi-yauvana avasthA meM putra-mitrAdikoM meM Asakta banA huA yaha prANI sAvadya vyApAra meM lavalIna rahatA hai aura jaba vRddhAvasthA AtI hai taba vaha una sakala kAryoM ke vedane meM asamartha ho jAtA hai, aisA vicAra kara saMyama pAlana karane ke liye udyukta huA saMyamI muni saMyama ko pAlana karane ke isa avasara kA acchI taraha vicAra kara eka muharta bhI pramAda na kare, kyoM ki Ayu aura yauvana donoM bIta rahe haiN| sUtra meM "ityevaM" yaha zabda pUrvokta kathana kI puSTi karatA hai, arthAtjaba yaha bAta pramANita ho cukI ki yauvana avasthA meM putra mitra kalatrAdikoM meM Asakta banA huA prANI sAvadyakAryoM ke karane meM lavalIna hotA hai parantu vahI prANI jaba vRddhAvasthA AtI hai taba una samasta kAryoM ke karane meM apane ko sarvathA asamartha pAtA hai, jaba yaha hAlata hai kartavya che ke te eka kSaNa paNa pramAda na kare. A vAtanI puSTi karavA sUtrakAra kahe che ke - "icceva samuTTie " ityAdi, yauvana avasthAmA putra-bhitrAhi mAM bhAsata banIne A prANuM sAvadya vyApAramAM lavalIna rahe che ane jyAre vRddhAvasthA Ave che tyAre te e badhA kAryone karavAmAM azakta banI jAya che, evo vicAra karI saMyama pAlana karavA mATe ughukta thaIne saMyama muni saMyamanuM pAlana karavAne A avasarane sArI rIte vicAra karI eka kSaNane paNa pramAda na kare, kAraNa ke AyuSya ane yauvana ane vItI jAya che. sUtramA " ityeva" mA 56 pUrvAta 4thananI puSTi 42 cha. arthAt nyAre A vAta pramANabhUta banI cUkI che ke yauvana avasthAmAM putra mitra kalatrAdikomAM Asakta banela prANa sAvadya vyApAra karavAmAM vilIna thAya che. paraMtu te prANI jyAre vRddhAvasthA Ave che tyAre A badhA kAryo karavAmAM potAne sarvathA asa10
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgAstre TIkA--'ityevam' itizabdaH pUrvapradarzitavastumacakastena yauvane putrakalAsaktaH sAvadyAnuSThAnarataH sa eva vRddhAvasthAyAM sakalakAryAlamo bhavatItyarthaH / evaM yathopadarzitena prakAreNa 'samutthitaH ahovihArAye 'ti / aho ityAzcaryajanako vihAro-viharaNaM yasmin saH ahovihAraH saMyamAnupAlanaM, tasmai tadarthaM samutthitaH samyaguyuktaH san muhUrtamapi na pramAdayedityanena smbndhH| to vaha isa prakAra kI paristhiti ko dUra karane ke liye yaha sarvottama prayatna kare ki vaha saMyama meM apane ko lagA de, kAraNa ki saMyama kA anuSThAna karanA hI isa rogakA ilAja hai, isake pAlana-sevana kiye vinA yaha bhavara kA roga dUra nahIM ho sakatA-saMyamArAdhana manuSyagati ke sivAya anya aura kisI bhI gati meM ho nahIM sakatA-isaliye sUtrakAra prakaTa karate haiM ki isa saMyamarUpI oSadhi kA pAna bhI vahI kara sakatA hai jo dhIra ho-parISaha aura upasarga ke Ane para bhI jo apane kartavyapatha se cyuta nahIM hotA ho, usakA nAma siddhAnta kI paribhASA meM dhIra hai / isI bAta kI puSTi-"ahovihArAya" isa padase tathA "dhIre" isa pada se sUtrakArane kI hai| ahovihAra zabda kA arthasaMyama hai, kAraNa ki isameM vicaraNa karanevAlA prANI deha meM mamatvavuddhi rakhanevAloM ke liye Azcarya paidA karanevAlA hotA hai, usa kI aneka prakAra kI tapazcaryA evaM kAyaklezAdika bAhya tapako dekha kara saMsArI yahirAtmA jIva Azcaryacakita ho jAte haiM, ve vicArate haiM-dhanya hai isa martha mAne che. tyAre AvI hAlata che to te A prakAranI paristhitine dUra karavA mATe sarvottama prayatna kare ke saMyamamAM potAne lagAvI de, kAraNa ke saMcamanuM anuSThAna karavuM te ja A rogane upAya che. tenuM pAlana-sevana kayA vagara A bhavabhavane roga maTate nathI saMcamArAdhana, manuSyagati sivAya anya koI gatimAM thaI zakatuM nathI tethI sUtrakAra pragaTa kare che ke A samarUpa oSadhinuM pAna te karI zake che je dhIre che ane parISaha upasarga AvavA chatA paNa je pitAnA kartavyathI dUra thatAM nathI. tenuM nAma siddhAMtanI paribhASAmAM baeNri cha mA pAtanA puSTi-" ahovihArAe" mA pahathI tathA " dhIre" 2mA pahathA sUtrakAre karela che. ahevihAra zabdano artha saMyama che, kAraNa ke temAM vicara karavAvALAM prANa dehamAM mamatvabuddhi rAkhavAvALAone mATe Azcarya pedI 3* vALA hoya che tenI aneka prakAranI tapazcaryA ane kAyaklezAdika bAhI tathA dekhIne sArI bahirAtmA jIva Azcaryacakita thAya che. te vicAre che-dhanya che
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.1 saMyamI jana ko, isa prakAra kI tapazcaryA ko-jisase zarIra para bhI mamatA nahIM rahatI hai, ataH isa prakAra kA saMyamArAdhana "punarapi jananaM punarapi maraNaM punarapi jananIjaThare zayanaM" isa mahAroga kA acUka mahauSadha hai| usakI prApti ke liye he prANI ! tUM eka muhUrta kI bhI derI mata kara, mata soca isa bAtako ki-"abhI to khAne pIne ke dina hai-aizaArAma bhogane kA yaha samaya hai, bAda jaba vRddhAvasthA aavegii| taba saMyamArAdhana karalUMgA" kAraNa ki kauna kaha sakatA hai ki vRddhAvasthA AvegI / vRddhAvasthA Ane ke pahile hI yadi tUM isa paryAya se paryAyAntarita ho gayA to phira terI yaha kalpanA korI hI raha jAvegI / tathA vRddhAvasthA meM jaba ki pratyeka indriya zithila ho jAtI hai, zarIra bhI azakta bana jAtA hai, karane kI bhAvanA hone para bhI jisameM kucha bhI karate dharate nahIM banatA to isa saMyama kA ArAdhana ho bhI kaise sakatA hai / yadi pahile se saMyamArAdhana kI zakti AtmAmeM AI huI ho to vRddhAvasthA meM saMthamArAdhana pUrvasaMskAra ke vaza se ho bhI jAya, parantu isa prakAra kI yogyatA to tUne abhItaka prApta hI nahIM kI, yaha yogyatA jaba pratyeka indriya balavAna thI, zarIra bhI sazakta thA, dravya, kSetra, kAla aura te saMyamIjanane, A prakAranI tapazcaryAne, jethI zarIramAM paNa mamatA rahetI nathI. bhATe 2 prahAra saMyamArAdhana "punarapi jananaM punarapi maraNaM punarapi jananIjaThare zayana" 2 // bhaDAsAnu 432 mahA moSadha cha, tenI prApti bhATe hai prANI, tuM eka kSaNa paNa DhIla na kara. e vAtano vicAra paNa na kara ke-"hamaNAM te khAvA pIvAnA divaso che-ezaArAma bhegavavAne samaya che, jyAre vaLI vRddhAvasthA Avaze tyAre saMyamArAdhana karI laIza." kAraNa ke koNa kahI zake che ke vRddhAvasthA Avaze. vRddhAvasthA AvyA pahelAM ja kadAca tuM A paryAyathI paryAyA ntarita thaI gayo to pachI tArI A kalpanA nakAmI ja rahI javAnI. ane vRddhAvasthAmAM jyAre pratyeka Indriya zithila thAya che, zarIra paNa asakta bane che, karavAnI bhAvanA hovA chatAM paNa kAI paNa karI zakatuM nathI te pachI A saMyamanuM ArAdhana kevI rIte banI zake. kadAca pahelAthI saMyamArAdhananI zakti AtmAmAM AvI gaI hatI te vRddhAvasthAmAM sayamArAdhana pUrva saMskArane vasathI thaI paNa jAya paraMtu A prakAranI yegyatA to tane haju sudhI prApta ja nathI thaI. A yogyatA tyAre pratyeka Indriya baLavAna hatI, zarIra paNa sazakta hatuM, vya-tra-kALa-bhAva rUpa sAmagrI anukULa hatI, te avasthAmAM AvI zakatuM.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 AcArAGgasUtre bhAva rUpa sAmagrI anukUla thI usa avasthA meM AtI, parantu vaha avasthA to tUne mitra putra kalatrAdikoM meM Asakti ke vazavI hokara gamA dI aura sAvadyAnuSThAnoM ke karane se apanI AtmapariNati ko kaluSita kara diyA, taba bhalA, kaho to sahI, sahasA yaha kArya tujha se aba kaise bana sakegA ? / isa para sUtrakAra kahate haiM ki-he bhavya prANI ! tU "muhuttamavi no pamAyae" eka muhUrta mI pramAda mata kara, aura mana vacana evaM kAya se, tathA kRta kArita aura anumodanA se, arthAt nava koTi se isa saMyama kA ArAdhana kara, kanaka kAminI Adi padArtha jinheM tU bhramake vaza se abhI taka apane mAnatA AyA hai, aura jinake pAne meM tathA pAlana poSaNa karane meM tUne apane hita aura ahita kA bhI viveka lupta kara diyA hai, bhalA! unake svarUpa kA vicAra kara aura dekha ki inake saMyoga se terI AtmA meM kahAM taka zAnti jAgRta hotI hai ? yadi ye vAstavika zAMti pradAna karane meM asamartha haiM to tU inakA navakoTi se parityAga kara de, isa parityAga se terI AtmA meM vaha apUrva saMskAra jAgRta hogA jo terI ina dInadazA kA anta karanevAlA ho jAyagA, ina padArthoMkA bhoga athavA saMgraha khAja ko khujalAne ke samAna hai-jisa prakAra khAjako khujalAnevAlA vyakti paraMtu te avasthA to te putra mitra kalatrAdikomAM Asaktine vazavattI banI gumAvI ane sAvadhAnuSThAna karavAthI pitAnI AtmapariNatine kaluSita karI, tyAre bhalA kaho to kharA, sahasA A kArya tArAthI have kevI rIte banI zakaze?, 2552 sUtrasAra he cha - bhavya prAe | tu " muhuttamavi no pamAyae" eka kSaNane paNa pramAda na kara ane mana vacana ane kAyAthI tathA kRta, kArita ane anumodanAthI arthAt nava keTithI A sa yamanuM ArAdhana kara, kanaka kAminI Adi padArtha jene tu bhramavaza haju sudhI potAnA mAnato Avyo che ane jene meLavavAmAM ane pAlana poSaNa karavAmAM te potAnA hita ahitane paNa viveka lupta karI nAkhela che. bhalA ! tenA svarUpano vicAra kare ane dekha ke tenA saMgathI tArA AtmAmAM kyAM sudhI zAti jAgrata thAya che. kadAca te vAstavika zAti pradAna karavAmAM asamartha che to te tene navakeTithI parityAga karI de. A parityAgathI tArA AtmAmAM apUrva saMskAra jAgrata thaze te A tArI dInadazAne Ata karI deze, A padArthono bhoga athavA sagraha khujalIne khaNavA barAbara che je prakAre khujalIne baNavAvALo vyakti, te vakhate khaNavAthI AnaMda Ave tema mAne che. ane kahyuM paNa che
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 adhya02 u.1 khujalAte samaya AnaMda meM gote lagAne lagatA hai aura kahA bhI hai "jo nahIM majA dekhA halavA purI khAne meM, so majA dekhA eka khAja ke khajuvAne meM" ___ jyoM hI usa khujalAne rUpa kArya ko baMda kara detA hai to usako jo jalanarUpa vedanA hotI hai vaha vahIM jAnatA hai, isI prakAra ina viSayoM kA sevana bhI hai, aisA vicAra kara mana, vacana Adi rUpa nava koTi se inakA tyAga kr| isI bAtakI puSTi " aho vihArAe" isa pada meM lagA huA "aho" yaha pada karatA hai yaha to nizcita hai ki AtmA meM pUrva saMskAra jitanA kArya karate haiM utanA vartamAna saMskAra nahIM / baccA jaba mAtA ke peTa se utpanna hotA hai to usakI stanyapAnapravRtti meM pUrva saMskAra hI sarva prathama kAma karatA hai| hama yaha bhI pralakSa anubhava karate haiM ki kuMbhakAra apane ghaTarUpa kArya ko niSpanna karane ke liye cAka meM jabardasta namI paidA karatA hai, yaha jabardasta bhramI sirpha vartamAna meM hI usane usameM utpanna nahIM kI hai, kintu eka ke bAda eka jo vaha usameM bhramI kiyA karatA hai-bAraMbAra use daMDa se ghumAtA hai usase hI yaha utpanna huI hai, isI namIrUpa saMskAra ke dvArA usane ghaTarUpa apane kArya ko niSpanna kiyA hai, isI prakAra AtmA bhI pUrva pUrva para-padArthoM ke bhogane Adi rUpa vAsanA-saMskAra se sAMsArika parapadArthoM ko bhogane " jo nahIM majA dekhA halavA purI khAnemeM, so majA dekhA eka khAjake khajuvAnemeM" jyAre te khaNavArUpa kAryane baMdha karavAmAM Ave ane pachI tenI je jalanarUpa vedanA thAya che te teja jANe che. te prakAre A viSayonuM sevana paNa che. te vicAra karI mana vacana Adi rUpa nava keTithI tene tyAga karIde. A pAtanI puSTi "aho vihArAe" 20 pahamA mAgeaho" me yaha 42 che. e to nizcita che ke AtmAmAM pUrvasaMskAra jeTaluM kArya kare che teTaluM vartana mAna saMskAra nahi. baccuM jyAre mAtAnA peTathI utpanna thAya che to tenI stanyapAna-pravRttimAM pUrvasaMskAra ja sarva prathama kAma kare che. ame e paNa pratyakSa anubhava karIe chIe ke kuMbhAra potAnA ghaTarUpa kAryane niSpanna karavA mATe cAkamAM jabardasta bhramI pedA kare che, A jabarajasta bhramI phakta vartamAnamAM ja tene temAM utpanna karela nathI paNa ekanI pachI eka je te temAM bhramI karyA kare che vAraMvAra lAkaDIthI ghumAvyA kare che tethI ja te utpanna thayela che, A bhramarUpa saMskAra dvArA teNe gheTarUpa potAnA kAryane niSpanna karyuM che, te prakAre AtmA paNa pUrva pUrva parapadArthonA bhegavavA AdirUpa vAsanA-saMskArathI sAMsArika
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ iTa AcArAGgasUtre athavA apanAne kI ora jhukatA hai / ina saMskAroM ko sarvathA prakSINa karane kI zakti yadi kahIM hai to vaha sirpha eka saMyama meM hI hai, isa saMyama kA ArAdhana nava koTi se hI honA cAhiye, Upara kI dikhAvaTIse nahIM / " aho vihArAe " isa padameM jo " aho " yaha zabda hai vaha Azcarya vAcaka hai, pUrvokta prakAra se eka to isa padakI sArthakatA prakaTa kI hai, dUsare isa prakAra se bhI isa padkI sArthakatA TIkAkAra prakaTa karate hue kahate haiM ki - yaha bhI eka Azcarya kI bAta hai ki jaba yaha AtmA sAMsArika vAsanAoM se vAsita thA / usa samaya kisI ko apanA mitra, kisI ko apanA zatru mAnakara rAtadina rAga aura dveSa ke phaMde meM ApAda-zikha eDI se coTI taka jakar3A huA thA, iSTAniSTa padArthoM kI kalpanA se rAtadina Ata raudra dhyAna karane meM masta rahatA thA, parantu jyoM hI saMyama kI bAgaDora isake hAtha meM AtI hai yaha usa prakAra kI kalpanA se sarvathA rahita ho jAtA hai, kAraNa ki padArthoM meM iSTa kI kalpanA indriyoM ke anukUla padArthoM meM hI hotI hai, pratikUla padArthoM meM aniSTa kI kalpanA / para jaba saMyama kI bAgaDora ise prApta ho jAtI hai taba kyA to anukUla kyA pratikUla saba eka ho jAte haiM - eka jaise hI mAlUma par3ate haiM / parapadArthone bhogavavA tathA apanAvavAnI tarapha ja jhuke che. A saMskArone sa thA prakSINa karavAnI zakti kaddArA kai jagyAe hAya to te phakta saMyamamA ja che A saMcayamanu ArAdhana navakeTathI hAvu joI e, upara uparanA dekhAva puratuM na hAvu joie "f " aho vihArAe yA pahalA aho " me zahache te maashcrynAcaka che, pUrvokta prakArathI eka to A padanI sAkatA pragaTa karI che bIjI A prakArathI paNa A pannunI sArthakatA TIkAkAra pragaTa karIne kahe che ke-e paNa eka AzcaryanI vAta che ke jyAre A AtmA sAsArika vAsanAothI vAsita hatA ta vakhate koI ne pAtAne mitra, kAine potAnA zatru mAnIne rAta divasa gaga ane dveSathI purepurA pagathI mAthA sudhI sAelA hato, arthAt jakaDAelA hutA, iSTa aniSTa padArthonI kalpanAthI rAtadivasa A rodra dhyAna karavAmA masta rahetA hatA paraMtu jyA sayamanI lagAma tanA hAthamA Ave che tyA te evA prakAranI kalpanAthI sadhA rahita thAya che kAraNa ke padArthomA iSTanI kalpanA IndricAnA anukULa padArthomAM ja thAya che pratikULa padArthomA aniSTanI kalpanA paraMtu kare sacasanI dArI tene prApta thAya che tyAre anukULa ane pratikULa khadhu eka
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 tRNavanmanyamAno muhurdhamati / upArjitAkSarakSaNAya rAtrAvapi caurAdibhayAna nidrAmanubhavati / mammaNazreSThibaduHkhI bhavati / tathA coktam 'utkhanati khanati nidadhAti, rAtrau na svapiti divApi ca sshngkH| limpati sthagayati satataM, lAJchitapratilAJchitaM karoti // 1 // ko kamAne ke hI khyAla se ghUmatA hai tathA upArjita dravya ke rakSaNa ke liye rAtrimeM bhI caurAdika ke bhaya se yatheccha nidrA nahIM letaa| mammaNa seTha kI taraha dAkha kAhI anubhava karatA hai| kahA bhI hai: "utkhanati khanati niddhAti, rAtrau na svapiti divApi ca sazaGkaH / limpati sthagayati satataM, lAJchitapratilAJchitaM karoti // 1 // bhuva na tAvaniyApAro jisituM nApi cAya bhakSyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe, kartavyamidaM bahvaya // 2 // janayantyarjane duHkhaM, tApayanti vipattiSu / mohayanti ca saMpattI, kathamarthAH sukhAvahAH " // 3 // __ artha:-dhanalobhI puruSa jamIna meM gaDe hue apane dhanako kabhI bAhara nikAlatA hai kabhI phira jamIna meM gAr3atA hai kabhI peTI Adi meM rakhatA hai / vaha cora Adi ke bhaya se rAtako sotA nahIM aura dina meM bhI zaMkA karatA rahatA hai ki 'mere dhana ko koI curA la le jaay|' vaha dhana ko DATa kara Upara se lApatA hai, tathA usa lIpe hue para usa dhana ko dravya kamAvAnA khyAlathI rakhaDate phare che, tathA kamAyelA dravyanuM rakSaNa karavA rAtrinA samayamAM caurAdikanA bhayathI sukhathI nidrA paNa letA nathI. mammaNa zeTha mAphaka humanA manusaya 42 cha. ghuche :-- " utkhanati khanati nidadhAti, rAtrau na svapiti divApi ca shngkH| limpati sthagayati satataM, lAJchita-pratilAJchitaM karoti // 1 // bhukSva na tAvanniApAro jimituM nApi cAdya maGkSyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe, kartavyamidaM bahvadya // 2 // janayantyarjane duHkhaM, tApayanti vipttissu| mohayanti ca sampattau, kathamarthAH sukhAvahAH" // 3 // artha -dhanalobhI purUSa jamInamAM dATeluM potAnuM dhana keI vakhata bahAra kADhe che, kaI vakhata jamInamAM dATe che, kyAreka piTI AdimAM rAkhe che, vaLI rAtre cera AdinA bhayathI sute nathI ane divase paNa zaMkA kare che ke-"mAruM dhana keI cerI na jAya" vaLI dhanane dATIne uparathI lIMpe che. tathA te lIMpelI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 AzcaryakAritvazcAtra trikaraNatriyogaiH kanakakAminyAdisakalavastuparityAgitvena / yadvA sakalapANigaNeSu mitrabhAvena / athavA'ntarmuhatAntargatA'STasamayamAtrasaMspRSTatve'pyanantakarmanirjarakatvena bodhym| lagAma hI to ghoDe ko baiThane vAle ke adhInastha karatI hai, indriyArUpI ghoDe bhI isI saMyama kI bAgaDora-lagAma se AtmA ke adhIna bana jAte hai, taba "samo niMdApasaMsAsutahA mANAvamANao" arthAt vaha nindA aura prazaMsAko tathA mAna aura apamAnako samAna samajhatA hai| yaha kahane kI hI bAta nahIM hai-anubhava siddha viSaya hai| kyA saMyamiyoM ke samakSa paraspara virodhI jIva bhaitrIbhAva dhAraNa kara baiThe hue nahIM sune haiM ?, saMyama vaha aMjana hai ki jisake lagate hI AMtara cakSuoMkI yaha kalpanA ki "yaha mitra hai, yaha zatru hai" bilakula naSTa ho jAtI hai| yaha saMyamI jIva yadyapi bAhya jagata meM vicaraNa karatA hai to bhI bAhya jagata meM vaha jala meM kamala kI taraha alipta hI rahatA hai, ataH zatru, mitra, iSTa, aniSTa Adi samasta kalpanAoM ko pramatvajanya buddhi kA vikAra mAnakara vaha unase ikadama pare ho jAtA hai| isI abhiprAya ko lekara TIkAkAra ne "yadA sakalaprANigaNeSu maitrIbhAvena" isa pada se isakA khulAsA kiyA hai| samatAbhAva saMyamakA sarvaprathama guNa hai / jisa ja thaI jAya che-eka ja jevuM mAluma paDe che. lagAma ja to ghoDAne besanAranA adhInamAM kare che. Indriye rUpI ghaDA paNa A saMyamarUpa lagAmathI AtmAne mAdhAna 26 29 cha. tyAre " samo niMdApasasAsu tahA mANAvamANao" arthAt te niMdA ane prazaMsAne tathA mAna ane apamAnane samAna samaje che e kahevAnI jarUra rahetI nathI, kAraNa ke A anubhavasiddha viSaya che. zuM saMyamIonA samakSa paraspara virodhI jIva maitrIbhAva dhAraNa karIne beThelAM nathI sAMbhaLyAM?, saMyama te aMjana che ke jenAthI AMtaracakSuonI e kalpanA ke "A mitra che, A zatru che" bilakula naSTa thaI jAya che. te saMcamI jIva haju sudhI bAhya jagatamAM vicaraNa kare che te paNa te bAhya jagatamAM te jalamAM kamalanI mAphaka alipta ja rahe che, mATe zatru, mitra, ISTa, aniSTa, e badhI kalpanAo mamatvajanya buddhine vikAra mAnIne te tenAthI ekadama dUra thaI jAya che. A abhiprAyane laIne TIkAkAre "yadvA sakalapANigaNeSu maitrIbhAvena" ye pahathI tanA muhAso 42 che. samatAbhAva saMyamane sarvaprathama guNa che. jema sUryanA udayathI aMdhakArane nAza
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAgasUtre prakAra sUrya ke udita hone para aMdhakAra kA abhAva ho jAtA hai usI prakAra saMyamarUpI sUrya ke udita hote hI AtmA se viSamatA kI kalpanArUpa aMdhakAra vilIna ho jAtA hai| __isa prakAra se bhI 'aho vihArAe" isa sUtrameM 'aho' pada kI sArthakatA TIkAkAra prakaTa karate haiM-"antarmuhUrtAntargatASTasamayamAtrasaMspRSTatve'pi anantakarmanirjarakatvena" 48 minaTa ke samayako eka muhUrta kahate haiM, isa muhUrta ke bhItara ke samayako antarmuhUrta kahate haiM / yaha asaMkhyAta samayoM kA eka kAla hai| samaya, vyavahArakAla kA saba se sUkSmAtisUkSma hissA hai| kAla do prakAra kA hai 1-nizcayakAla, 2-vyavahArakAla / samaya, ghaDI, ghaMTA, pala, muhUrta, varSa Adi saba vyavahAra kAla hai| vartanA jisakA lakSaNa hai vaha nizcayakAla hai, kyoM ki zAstrameM 'vaTTaNAlakkhaNo kAlo' kahA hai| sadbhAvoM se yadi aSTasamayamAtra bhI saMyama kA ArAdhana kara liyA jAve to vaha ananta karmoM kI nirjarA kA kAraNa mAnA gayA hai| hama dekhate haiM-agni kI thor3I sI bhI cinagArI jaba ruI ke puMjapara par3a jAtI hai to vaha use bhasma kara detI hai| isI prakAra aSTasamayamAtra thAya che te prakAre sayamarUpI sUryanA udayathI AtmAthI viSamatAnI kalpanArUpa adhakArane nAza thAya che. ____ // prArathI 5 " aho vihArAe" mA sUtramA 'aho' pahanI sArthasal N2 pragaTa 42 cha-" antarmuhUrtAntargatASTasamayamAtrasaMspRSTatve'pi anantakarmanirjarakatvena" 48 bhInITanA samayane me muDUta 4 cha. 2 // muhUrtanA bhItaranA samayane antarmuhUrta kahe che. te asaMkhyAta samaye eka kALa che, samaya, vyavahAra kALane badhAthI sUkSamAtisUkSma hisso che. kAla be prA2nA che. 1 nizcayAsa, 2 vyapA248, samaya, ghaDI, ghaTA, sabhuta, varSa Adi badhe vyavahArakAla che, vartavuM jenuM lakSaNa che te nizcayakALa che, kAraNa 3 zAstramA ' vaTTaNAlakkhaNo kAlo' usa cha sabhAthI kadAca aSTa samaya mAtra paNa saMyamanuM ArAdhana karI levAmAM Ave to te ana ta karmonI nirjarAnu kAraNa mAnela che. ame dekhIe chIe agninI ghaDI paNa cinagArI jyAre rUnA DhagalA upara paDI jAya che te badhu 3 bALI nAkhe che, te prakAre aSTa samaya mAtra paNa saMyamanuM sevana jIvenA ananta karmonA nirjarAnu kAraNa bane che temAM kaI acarajanI vAta che?
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1. 81 kiM kRtvA saMyamAnupAlanatatparA bhavedityAha - ' antaraM ca khalu imaM samprekSya' imaM=tapaHsaMyamakaraNarUpam antaram = avasaram, ca= samuccaye, khalu nizcayena samprekSya =samyagdRSTvA anantakAladurla mamAnupajanmAryakSetrazobhanakulotpattibodhilAbhasarvaviratiprAptirUpAvasaro'nAdau saMsAre jIvena labdha ityanubhUya " dhIro muhUrtamapi no pramAdayet " dhIraH = parIpa hopasargasahane dRDhaH saMyamI no pramAdayet = pramAdaM na kuryAt / bhI saMyama kA sevana jIvoM ke anantakarmoM kI nirjarA kA kAraNa ho to isa meM kaunasI acaraja kI bAta hai ? | ajJAnI jIva karor3o bhavoM se bhI jitane karmoM kI nirjarA nahIM kara sakatA hai utane karmoM kI nirjarA tIna gupti ke dhAraka -saMyamI mahAtmA ucchvAsa mAtra meM kara detA hai, yaha saba mahimA saMyama kI hI hai isI liye saMyama bhAva acarajakArI hai / isaliye manuSya janma ko saphala banAne ke liye yaha Avazyaka kartavya hai ki saMyama kA ArAdhana kiyA jAve | yaha dRr3ha vizvAsa rakhanA cAhiye ki - saMyamaprApti kI yogyatA manuSyajanma meM hI hai, isameM bhI yadi anArya kSetra meM janma huvA vahAM anAryoM kI saMgati milI to jisa prakAra kar3avI tuMbar3I ke saMga se dUdha kI hAlata hotI hai ThIka yahI hAlata isa AtmA kI bhI ho jAtI hai / rAtadina durvicAroM kA unakI saMgati meM par3ane se tAMtA lagA rahatA hai, dharma karmakA usa avasthA meM bhAna nahIM rahatA - behozI kA nazA hI savAra rahatA hai, merA zubha kartavya kyA hai ? heya kyA hai ? upAdeya kyA hai ? bhakSya kyA hai ? abhakSya kyA hai ? ityAdi samasta vAnoM kA vicAra usase dUra rahatA hai / ajJAnI jIva karoDo bhaveAthI paNa jeTalA karmonI nirjarA nathI karI zakatA teTalA karmonI nirA traNa guptinA dhAraka sacI mahAtmA AmamAtramAM karI le che, A badhA mahimA madhyamA ja che. mATe saMyamabhAva acarajakArI che, mATe manuSyajanmane saphaLa banAvavA mATe e Avazyaka kartavya che ke saya. manu ArAdhana karavAmAM Ave. e dRDha vizvAsa rAkhavA joI e kesayama prAptinI ceAgyatA manuSyajanmamAM ja che temAM paNa kadAca anArya kSetramAM janma thayA tyAM anAryAMnI saMgati maLI to je prakAre kaDavI tuMbaDInA saMgathI dUdhanI hAlata thAya che kIka te ja hAlata A AtmAnI paNa thAya che, rAtadivasa durvi cArAnu tenI gatimAM paDavAthI tAMto lAgyA rahe che, dharmakarmanuM A ava sthAmAM bhAna nahi rahetuM hAvAthI beheAgInA nazA rahyA kare che. mArUM zubha kartavya zuM che ? aiya zuche ? upAya zuM che ? lakSya zuche ? lakSya zuThe ? hatyAdi samasta 11
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre jaba isa prakAra kI paristhiti anAryoM ke saMga se upasthita hotI hai taba vahAM para saMyama jaisI zuddha pravRtti kI prApti kaise ho sakatI hai? kintu nhiiN| yadi AryakSetra meM janma huvA to bhI duSkula meM janma milA to vahAM usakI prApti nahIM ho sakatI; kAraNa ki vahAM para itanI yogyatA hI nahIM ki jisase saMyamabhAvako dhAraNa karane kI bhAvanA jAgRta ho, hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha jaise pAMca AsravoM kAhI vizepatara vahAM saMgraha hotA rahatA hai jisase usa manuSyajanma kA pAnA na pAne ke hI tulya ho jAtA hai| manuSya paryAya bhI milI, Arya kSetra milA aura uttama kulameM janma milA, parantu jo mUla meM hI kI huI to usa janma se bhI kyA lAbha ho sakatA hai ? ataH vaha janma tabhI saphala ho sakatA hai jo bodhi kI prApti ho / yadi bodhi kI prApti hI na huI to sarvavirati kahAM se hogii| sarvavirati-sAdhukA cAritra hI zreya kI prAptikA pradhAna kAraNa kahA gayA hai isaliye ina tamAma bAtoM kI prApti kI uttarottara durlabhatA jAnakara dhIra puruSa ko cAhiye ki vaha apane janma ko saphala karane ke liye saMyamArAdhana ke prati muhUrta mAtra bhI pramAda nahIM kre| isI bAta kA TIkAkArane-" anantakAladurlabhamAnu vAto vicAra tenAthI dUra rahe che jyAre A prakAranI paristhiti rahe che tyAre A ThekANe saMyama jevI zuddha pravRttinI prApti kevI rIte thaI zake ? balake nahi ja. kadAca A kSetramAM janma thaye to paNa duSkulamAM janma thayo to tyAM paNa tenI prApti thaI zakatI nathI, kAraNa ke te jagyAe eTalI gyatA ja nathI ke jenAthI saMyamabhAvane dhAraNa karavAnI bhAvanA jAgrata thAya hiMsA, juDa, cerI, kuzIla ane parigraha jevA pAMca AronuM ja vizeSatara tyA saMgraha thayA kare che tethI te manuSyajanma maLe nA maLyA barAbara ja thaI jAya che. manuSyaparyAya paNa maLI AryakSetra maLyuM. uttama kuLamAM janma paNa maLyuM paraMtu mULamAM ja kamInA banI che te janmathI ja karyo lAbha maLI zake che mATe te jame tyAre saphaLa banI zake che jyAre tenAthI bedhinI prApti thAya kadAca bodhinI prApti ja na thaI to sarvavirati kyAthI thaze sarvavirati-sAdhunuM cAritra ja zreyanI prAptinuM pradhAna kAraNa kahevAmAM AvyuM che, mATe A tamAma vAtonI prAptinI uttauttara durlabhatA jANIne dhIra purUSane joIe ke pitAnA janmane saphaLa karavA saMyamArAdhana prati muhUrta mAtra paNa pramAda na kare. A vAtane TIkAkAre
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 SajanmA-''ryakSetra-zobhanakulotpatti-bodhilAbha- sarvaviratiprAptirUpAvasaro'nAdau saMsAre jIvena labdhaH, ityanubhUya dhIro muhUrtamapi no pramAdayet" ina paktiyoMse khulAzA kiyA hai / arthAt durlabha manuSyajanma, AryakSetra, uccakula meM janma, bodhikA lAbha, sarvaviratirUpa cAritra kI prAptirUpa avasara jIvane anantakAlase prApta kiyA hai, aisA vicAra kara dhIra vIra saMyamIjana muhUrta mAtra bhI saMyamArAdhana karane meM pramAdazIla na baneM / manuSyajanma kA pAnA bahuta hI durlabha hai| isakI durlabhatA zAstrakAroMne daza 10 dRSTAntoM se zAstra meM prakaTa kI hai| prathama to manuSyajanma kI prApti honA durlabha hai, usameM bhI AryakSetra meM janma milanA yaha aura bhI mahAdurlabha hai, AryakSetra meM bhI uccakula meM janma pAnA yaha aura bhI durlabha hai, isa meM bhI bodhikA lAbha honA aura kaThinatara hai, isameM bhI sarvaviratirUpa cAritra kA ArAdhana karanA aura bhI durlabhatama hai, ataH isa anAdi saMsAra meM yadi isa pUrNa sAdhanasAmagrIkI prApti tere hAtha AI hai to he prANI ! tU saMyamabhAva se eka muhUrta bhI pramAdI mata bana, dhIra vIra hokara isakA-kitane hI upasarga AyeM kitane hI cAhe parISahoM kA Dhera tere mArga meM ADA par3A ho to bhI ArAdhana " anantakAladurlabhamAnuSajanmA''ryakSetrazobhanakulotpattibodhilAbhasarvaviratiprAptirUpAvasaro'nAdau saMsAre jIvena labdhaH, ityanubhUya dhIro muhUrtamapi no pramAdayet' A paMktiothI khulAso karela che, arthAt durlabha manuSyajanma, AryakSetra, uMcakuLamAM janma, bedhine lAbha, sarvaviratirUpa cAritranI prAptirUpa avasara jIve anaMtakALathI prApta karela che. e vicAra karI dhIra vIra saMyamI jana muhUrta mAtra paNa saMyamArAdhana karavAmAM pramAdazIla na bane. manuSyajanmanuM maLavuM ghaNuM ja durlabha che, tenI durlabhatA zAstrakAroe 10 dRSTAntothI zAstramAM pragaTa karI che. prathama te manuSyajanmanI prApti thavI durlabha che, temAM paNa AryakSetramAM janma maLavo e mahAdurlabha che, AryakSetramAM paNa uMcA kuLamAM janma the e paNa durlabha che, temAM paNa bodhine lAbha thave ghaNuM ja kaThinatara che. temAM paNa sarvaviratirUpa cAritranuM ArAdhana karavuM te durlabhatama che. mATe A anAdi saMsAramAM kadAca A pUrNa sAdhana sAmagrInI prApti tAre hAthe AvI che to te prANI! tuM saMyamabhAvathI eka muhUrta paNa pramAdI banIza nahi. dhIra vIra thaI temAM keTalAe upasarga Ave ane game teTalA pariSahonA DhagalA tArA mArgamAM ADA Ave to paNa saMyamanuM ArAdhana kara. jethI prApta thayele Avo avasara tArA
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre chadmasthopayogo muhUrtamAtramavatiSThate, tenAtra muhUrtamiti kathitam ; zAstrasammataM tu samayamAtramapItyarthaH " samayaM goyama mA pamAyae " iti vacanAt / pUrvapuNyodayena mAnavajanma labdhavAna, tatrApi saMsArAsAratAsamAlocanena virato bhUtvA kSaNamapi pramAdI na bhavedityatra hetumupadarzayati- " asyeti vayo yauvana vA " iti, vayaH = kaumArayauvanAdi atyeti = atigacchati vyatItaM bhavatItyarthaH, yauvanaM vA vyatigacchati, vayomadhye'pi yauvanasya sattvAtpunarupAdAnaM tasyaiva prAdhAnyaM nAnyasyeti jJApanAya, dharmArthakAmAdisAdhanAnAM tadadhInatyAt, meghacchAyAsandhyArAgavad yauvanaM spalpakAlasthAyIti matvA yathA vyarthaM tanna vyatIyAttathA saMyaminA cAmAdinA kAryamiti bhAvaH // sU0 4 // kara, tAki prApta huA yaha avasara tere hAtha se na nikalane pAve / parIpaha aura upasarga ke Ane para bhI jo saMyama patha se vicalita na ho usakA hI nAma dhIra hai| saccA dhIra vIra vahI hai - jo isa pavitra saMyama kA ArAdhana kara apane janmako saphala banAtA hai / yahAM para jo 'eka muhUrta bhI pramAda na kare' aisA kahA hai vaha chadmastha jIvoM ke upayoga kI apekSA kathana samajhanA cAhiye, kyoM ki chadmasthoM kA upayoga eka muhUrta taka hI sthira rahatA hai- phira upayogAntara ho jAtA hai| zAstrIya siddhAnta to isa bAta kA pratipAdana karatA hai ki eka samaya bhI pramAda mata karo - " samayaM goyama ! mA pamAyae " - he gautama eka samaya bhI prasAdI mata bana / isaliye sUtrakAra isa bAta kA vicAra kara saMbodhana karate hue kahate haiM ki he prANi! kisI viziSTa pUrvapuNyodaya se hI tujhe isa durlabhatama hAthathI cAlyA na jAya. parISahu ane upasaga AvavA chatA je sayamamAga thI vicalita na thAya tenu nAma ja dhIra che. sAcA dhIra vIra te che je A pavitra saMyamanuM ArAdhana karI potAnA janmane saphaLa manAve che, A ThekANe je ' eka muSkRta paNa pramAda na kare' evu kahyu che te chadmasya jIvAnA upayoganI apekSA kathana samajavu joI e. kAraNa ke chadmasthAnA upacoga eka muhUta sudhI ja sthira rahe che pachI upayAgAntara thaI jAya che. zAstrIya siddhAnta to A vAtanu pratiprAina kare che ke eka samaya paNa pramAda nare " samayaM goyama ! mA pamAyae " he gautama! meDa samaya pazu prabhAhI na mana. AnA mATe sUtrakAra A vAtanA vicAra karI sa khodhana karI kahe che ke-he prANI ! koI viziSTa pUrva puNyAtayathI ja tane A durlabhatama manuSyabhavanI prApti thaI
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u 1 manuSyabhava kI prApti huI hai to use saphala banAne ke liye tU saMsAra kI asAratA kA vicAra kara, tAki terA mana sAMsArika padArthoM meM lubdha na bane / saMsAra kI asAratA kA vicAra hI to sAMsArika padArthoM meM tucchatA kI bhAvanA jAgRta karatA hai / jina padArthoM ke liye yaha rAta dina eka kara DAlatA hai, una padArthoM kA jaba svarUpa vicAra karatA hai to niyamataH isake cittameM unase viraktibhAva jAgRta hotA hai, dRSTikA bheda hI to viraktibhAva hai / jina padArthoM ke pariNamana meM yaha apanA pariNamana mAnatA thA, tathA prApti na hone para Akulita ho uThatA thA, unhIM padArthoM meM asAratA yA tucchatA kI bhAvanA jAgRta hone para unase isakI dRSTi badala jAtI hai aura 'bhogoM ke nimitta se AtmA meM karma kA bandha hotA hai aisA samajha kara unase udAsIna vRtti dhAraNa kara letA hai, taba jisa prakAra eka ghAsa ke tinakhe meM sAdhAraNa manuSyako bhI na rAga hotA hai aura na deSa hotA hai, ThIka isI prakAra kI pravRtti, parapadArthoM meM dRSTibheda hone se isakI ho jAtI hai, taba yaha pratyeka padArtha ke pariNamana meM jJAtA-bhraSTA-svarUpa hI rahatA hai, Akulita yA mohI nahIM bntaa| yahI paristhiti ise saMyamabhAva meM dRr3ha rUpase sthira rakhatI hai ataH yaha eka kSaNa bhI pramAdI nahIM banatA, isI bAta kA khulAzA-"atyeti vayo yauvanaM ca" isa vAkya se suutrche to tene saphaLa banAvavA mATe tuM saMsAranI asAratAne vicAra kara, jethI tAruM mana sAMsArika padArthomAM lukhya na bane. saMsAranI asAratAne vicAra ja to sAMsArika padArthomAM tucchatAnI bhAvanA jAgrata kare che, je padArtho mATe te rAta divasa eka karI nAkhe che, jyAre te padArthonuM svarUpa vicAra kare che to niyamataH tenA cittamAM tenAthI viraktibhAva jAgrata thAya che. daSTine bheda te ja viraktibhAva che. je padArthonA pariNamanamAM te pitAnuM pariNamana mAnato hato tathA prApti na thavAthI Akulita banatuM hatuM, te padArthomAM asAratA agara tucchatAnI bhAvanA jAgrata thavAthI tenAthI tenI daSTi badalI jAya che, ane "bhogonA nimittathI AtmAmAM karmane baMdha thAya che evuM samajIne tenAthI udAsInavRtti dhAraNa karI le che, tyAre je prakAre eka ghAsanA taNakhalA mATe sAdhAraNa manuSyane paNa roga thato nathI tema dveSa thato nathI, ThIka te prakAranI pravRtti, para padArthomAM daSTibheda thavAthI tenI thaI jAya che. tyAre te pratyeka padArthanA pariNamanamAM jJAtA-draSTA svarUpa ja rahe che, Akulita agara mahI banatuM nathI. A paririthati A samabhAvamAM daDha rUpathI sthira rAkhe che, mATe te eka kSaNa paNa pramAdI banatuM nathI. A vAtane
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 AcArAGgasUtre kArane kiyA hai / pramAdI nahIM banane meM yaha heturUpase kathana kiyA hai / kaumAra yauvanAdi avasthAoM kA nAma vaya hai, sUtrakAra kahate haiM kidekho he bhavya jIva ! parapadArthoM meM rAgI dveSI yA mohI hote2 kaumAra yauvanAdi kaI pUrva bhavoM kI avasthAe~ vyatIta ho cukI haiM, parantu tUne apanA kucha bhI sudhAra nahIM kiyA, ataH yaha vartamAna samaya jo tujhe milA hai ise saphala karane kI koziza kara, isa bhavakI bhI ye bAlayauvanAdi avasthAe~ vyatIta ho jAnevAlI haiM- sthira rahanevAlI nahIM haiM, isa lie aba to inase apanA kucha kalyANa karale / mAnA ki -bAla avasthA meM alpajJAna hone se AtmA kalyANamArga ke patha para agrasara na ho sake to bhI yauvana avasthA meM to ho sakatA hai, parantu tU to use bhI vyartha kho baiThatA hai, kyoMki saba avasthAoM meM yauvana avasthA kI hI mukhyatA hai, isa avasthA meM hI yaha prANI saba kucha karatA rahatA hai, dharma, artha aura kAmAdi sAdhana saba isI avasthA meM prApta kiye jAte haiM, isI khyAla se ' vaya ' isameM usakA samAveza honepara bhI " yauvana " isa pada kA pRthak rUpase grahaNa kiyA hai, ataH vaha yauvana avasthA vyartha vyatIta na ho isa prakAra se saMyamI puruSa ko vaha avasthA apramAdadazAsamanvita hokara sAso - " atyeti vayo yauvanaM ca " mA vADayathI sUtraare uresa che. prabhAhI nahi banavAmA A heturUpathI kathana karela che. kaumAra yauvanAdi avasthAonu nAma vaya che. sUtrakAra kahe che ke-dekhA hai bhavya jIva ! parapadArthomA rAgI dveSI agara mAhI thatAM kaumAra-yauvanAdi aneka pUrvabhavAnI avasthAe vyatIta thayela che. paraMtu te potAnA kAMi paNa sudhAra karyo nahi, mATe A va`mAna samaya je tane maLela che tene saphaLa karavAnI keziza kara A bhavanI paNa e mAla yauvanAdi avasthAe vyatIta thaI javAnI che--sthira rahevAvALI nathI, mATe have teA tenAthI potAnu kalyANa karI lyeA. mAnIlyA ke-mAla avasthAmAM alpajJAna heAvAthI AtmA kalyANa mArgomAM agresara na khanI zake to paNa yauvana avasthAmAM to khanI zake che, paraMtu tu to tene paNa vyartha khAi bese che, kAraNa ke badhI avasthA emAM yauvana avasthAnI ja mukhyatA che. A avasthAmA ja prANI kAMIka paNa karI zake che. dharma, artha ane kAmAdri sAdhana badhu... A avasthAmAM prApta thAya che, me bhyAsathI 'vaya' temAM tena samAveza hovA chatAM yazu " yauvana" mA padanu pRthak rUpathI grahaNa karela che mATe te covana avasthA vyartha vyatIta na cAya e prakArathI sayamI purUSe avasthA apramAdadazAsamanvita banI
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 1 'saMyamAnupAlanaM zreyaH' iti yo na jAnAti putrakalatrAsaktaH saMsArAsArasaraNimanuvartamAno'nArAdhitakalyANamArgo'saMyamajIvitAbhinivezavAn ghAtakAriNIM kriyAM karotIti darzayati- " jIvie " - ityAdi / prANI bahuzaH sacvo mUlam - jIvie iha je pasattA se haMtA chettA bhettA lupitA vilupitA udavitA uttAsaitA akaDaM karissAmitti maNNamANe // sU0 5 // chAyA - jIvita iha ye pramattAH sa hantA chettA bhettA lumpayitA vilumpayitA apadrAvayitA utrAsako kRtaM kariSyAmIti manyamAnaH | sU0 5 // saphala banA lenI cAhiye, kyoMki yaha avasthA sadA sthAyI nahIM hai, saMdhyArAga aura chAyAkI taraha svalpakAla meM hI dekhate 2 naSTa hojAnevAlI hai, ataH isakI saphalatA karane meM hI buddhimAnI hai // sU0 4 // jo vyakti isa bAta ko nahIM samajhatA hai ki- 'saMyama kA pAlana karanA hitAvaha hai' vaha putra kalatrAdi padArthoM meM Asaktacitta hokara isa asAra saMsAra meM hI bhramaNa karatA rahatA hai, kalyANamArga kA ArAdhana nahIM karane ke kAraNa asaMyama jIvana meM hI vaha apanA samaya vyatIta karatA hai, aura saMyama jIvana dhAraNa karane kI bAta kahe jAne para vaha apane durabhiniveza ke vazavartI ho usa tarpha jarA bhI dhyAna nahIM detA, tathA aise 2 kArya karatA rahatA hai ki jinake karane meM aneka trasa jIvoM kA ghAta hotA hai isI bAtako sUtrakAra prakaTa karate haiM saphLa manAvI levI joie, kAraNa ke A avasthA sadA sthAyI nathI, sadhyAnA rAga ane meghachAyA nI mAphaka svalpakALamAM ja dekhatAM-dekhatAM naSTa thavAvALI che, mATe tenI saphaLatA karavAmAM ja buddhimAnI che. 5 sU4 // je vyakti, 'saMyamanuM pAlana karavuM te hitAvaha che' tema samajato nathI te putrakatrAdi padArthomAM Asaktacitta thai A asAra saMsAramAM ja bhramaNa karato rahe che, kalyANu mAnuM ArAdhana nahi karavAnA kAraNe asaMyama jIvanamAM te peAtAnA samaya vyatIta kare che, ane saMyama jIvana dhAraNa karavAnI vAta kahevA upara te durabhinivezavazavI hAI tenA tarapha jarA paNa dhyAna Apato nathI. tathA evu kArya karato rahe che ke je karavAmAM aneka trasa jIvAnA ghAta thAya che te vAtane sUtrakAra pragaTa kare che--
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre TIkA - " jIvita iha ye pramattAH " iti, ihAsmin jIvite pratyahaM cayo'tikrame'pyasaMyamajIvite, pramattAH = viSayakapAye pramAdavanto bhavantIti sambandhaH, pramatto hi SaDjIvanikAyopamardane pravRtto'nekArthakarI vividhAM viruddhAM sAvadyAM kriyAM vidadhAtItyAha - " sahantA " iti saH zabdAdiviSayagRddhaH pramAdI hantA = pRthivya - tejovAyuvanaspatitrasAnAM prANinAM nAzakaH 'chettA' vanaspatiprabhRtInAM, karNanAsikAdInAM ca ' bhettA' pRthivyAdinikAyAnAM, 'lumpayitA' granthibhedanAdinA, 'vilumpayitA ' grAmaghAtAdikarmaNA, 'apadrAvayitA ' viSazastrAdiprayogeNa mArakaH, 'unnAsakaH 'loSTaprakSepAdinodvejako lokAnAM bhavatIti sarvatra yojyam / C 88 'jIvie iha je ' ityAdi / isa jIvana meM jo pramAdI banA huA hai| vaha 'yaha kArya mere pUrvajoMne nahIM kiyA hai, ise maiM karU~gA' aisA samajhakara basa sthAvara jIvoM kA ghAtaka hotA hai, unakA chedana karanevAlA hotA hai, unakA bhedana karanevAlA hotA hai, unakA lumpana karanevAlA hotA hai, vilumpana karanevAlA hotA hai, apadrAvaka hotA hai, uttrAsaka hotA hai / jIvana unakA hI saphala hai jo isa alpajIvana meM bhI saMyama dvArA apanA Atmahita kara lete haiM / dhanya hai una mahAtmAoM ko jo vipula vibhUti ke bhoktA hokara bhI use jIrNa tRNa ke samAna chor3a dete haiM, aura AtmakalyANa ke mArga meM agrasara ho jAte haiM, cakravartiyoM yA tIrthakaroM ke pAsa kisa vastukI kamI thI, jinakA vaibhava atulya thA, chaha khaMDakI vibhUtike jo bhoktA the, devatA tathA indra jinakI sevA meM sadA 'jIvie iha je' ityAhi mA bhavanabhAM ne prabhAhI bhane che te 'mA kArya mArA pUrvajoe karela nathI e huM karIza' evuM samajIne trama sthAvara jIvAnA ghAtaka thAya che, tenuM chedana karavAvALA thAya che, tenu lena karavAvALA thAya che, tenu lumpana karavAvALA thAya che, vidyumpaka thAya che, apadrAvaka thAya che, utrAsaka thAya che. jIvana tenuM ja saphaLa che je A alpa jIvanamA paNa saMyamadvArA potAnu Atmahita karI le che. dhanya che te mahAtmAone je vipula vibhUtinA bhAktA banIne paNa tene jItRNunI samAna cheDI de che, ane AtmakalyANanA mArgamAM agresara thAya cakravarti agara tIrthaMkaronI pAse kai vastunI kheATa hatI, jenA vaibhava atulya hato. cha khaDanI vibhUtinA je bheAktA hatA. devatA ane iMdra jenI sevAmA sadA upasthita rahetA hatA, eka kSaNa mAtra paNa jeNe sAMsA
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 % 3D AcArAGgasUtre zukSva na tAvanniApAroM, jimituM nApi cAdya majhyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe, kartavyamidaM vavadha // 2 // api cajanayantyarjane duHkhaM, tApayanti vipttissu|| mohayanti ca sampattI, kathamAH sukhAvahAH ? // 3 // punarapyAlomino'nucitakaraNe pravRttiM darzayati-"AlumpaH" iti, A= samantAllumpatItyAluspo luNTAko haThAddhanApahArakaH, sa ca lobhamahAzIviSadaSTo vismRtakartavyAkartavyo dhanamevArjanIya-miti manyamAnaH kaTukakaTukataravipAkajanaka pahicAnane ke lie punaH punaH mudrA-nizAna karatA rahatA hai // 1 // vaha na pUrA khAtA hai na acchA khAne ke liye pravRtta hotA hai tathA bolatA hai ki-maiM Aja la snAna karU~gA aura na ghara para hI raha sakU~gA, kyoMki Aja mujhe bahuta kAma karanA hai // 2 // yaha dhana upArjanakAla meM duHkha utpanna karanevAlA hai, usake naSTa hone para vaha paramaduHkha kA kAraNa hotA hai, bar3ha jAne para vaha mohakaSAya ko bar3hAtA hai to phira kaho ki dhana sukhakA kAraNa kaise ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sktaa| artha anartha kA hI sUla hai kintu sukha kA nahIM // 3 // arthalobhI aura bhI ayogyakArya meM pravRtti karatA hai ise prakaTa karate haiM-Alampa:-'A-samantAt lumpati-iti AlumpaH luNTAkA haThAddhanApahArakaH' jo jabardastI se dUsaroM kA dhana lUTe-use Alumpa kahate haiM / lUTa yaha isaliye macAtA hai ki yaha lobharUpI mahAsarpa se DasA huA rahatA hai| ataH ise apane kartavyAkartavya kA kucha bhI bhAna jagyA upara te dhananI pichANa mATe nizAnI paNa kare che 1. te puruM khAte paNa nathI temaja sAruM khAvAne pravRtta thatuM nathI. ane bole che ke huM Aje snAna karavAnuM nathI temaja ghera paNa rahevAne nathI, kAraNake Aje mAre ghaNuM kAma che (2) A dhana, upArjanakALamAM duHkha utpanna karavAvALa che ane tenI nAza thavAthI vadhAre dukhanuM kAraNa thAya che. vadhI jatAM upara te mehakaSAyane vadhAre kare che te have kahe ! dhana sukhanuM kAraNa kevI rIte thAya ? arthAt thaI zakatuM nathI artha anarthanuM ja mULa che vaNa sukhanu nahi + 3 che arthAbhI vaLI agya kAryamAM paNa pravRtti kare che te prakaTa kare che - - 5 'A-samantAt lumpati-iti Alumpa-luNTAka. haThAddhanApahArakA jabarAIthI bIjAnu dhana luMTe-tene Alumpa kahe che luTa te evI macAve jANe bharUpI mahApathI DasAyeluM hoya, ane te vakhate phartavyA
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 80 atra mUle pUrva ' pramattAH' iti bahuvacanaprasaGge hantetyAdau sarva traikavacanaM tu jAtyevavivakSayA vijJeyam / anekAnarthakara kriyApradarzanaM ca saMsArAbhiSvaGgaparaH kAlAkAlasamutthAyI satataM parahananAdirUpAM nAnAvidhAM kriyAM karotItyarthabodhanAyeti tAtparyam / upasthita rahate the / eka kSaNa mAtra bhI jinheM sAMsArika kaSTa kA anubhava nahIM hotA thA, ve bhI isa saMyama jIvana kI prApti ke liye use tRNavat tyAga kara AtmakalyANa ke mArga meM agragAmI hue / yaha jAnI huI bAta hai ki saba bharata cakravartI jaise nahIM haiM / jahA~ AraMbha aura parigraha kA nivAsa hai, vahAM zAntimaya jIvana nahIM, nirAkulatAmaya AtmapariNati nahIM, yatrAcArapUrvaka pravRtti nahIM, indriyasaMyama athavA prANisaMyama jaisI sundara vastuke vahAM para darzana nahIM / rAtadina Adhi-vyAdhi aura upAdhi ke bhAra se dabA huA yaha prANI AtmazAMce nirmala srota se vaJcita hI rahA karatA hai - sirpha jhUThI kalpanA se hI apane ko sukhI aura zAMti kA upabhoktA mAnatA rahatA hai| jahAM jitanA adhika AraMbha hogA vahAM utanA hI adhika jIvoM kA upamardana hogaa| AraMbha parigraha ke sadbhAva meM yatanApUrvaka pravRtti hI nahIM ho sakatI / ayatanApUrvaka pravRttikA nAma hI pramatta dazA hai / isa pramatta dazAkI nivRtti, sarvaviratirUpa saMyama ke anuSThAna vinA nahIM ho sakatI !, kyoM ki saMyama ke anuSThAna meM basa aura sthAvara rika kaSTanA anubhava karela nathI. te paNa A saMyama jIvananI prApti mATe tene tRNavat tyAga karI AtmakalyANanA mArgamAM agragAmI thayA. e jANelI hakIkata che. badhA bharata cakravatI jevA nathI. jyAM AraMbha ane parigrahanA nivAsa che ke tyAM zAMtimaya jIvana nahi. nirAkulatAmaya AtmapariNati nahi yatnAcArapUrvaka pravRtti nahi, IndriyasaMyama athavA prANisacama jevI sudara vastunu' jyAM 'darzana nathI. rAta-divasa Adhi-vyAdhi ane upAdhinA bhArathI dabAelA A prANI Atmika zAMtinA sAcA nirmaLa srotathI dUra ja rahyA kare che. phakta juThI kalpanAthI ja peAtAne sukhI ane zAMtine upabhoktA mAnato rahe che. jyAM jeTalA adhika AraMbha thaze tyAM teTaluM ja adhika chavAnuM upama na thaze. AraMbha parigrahanA sadbhAvamAM catanApUrvaka pravRtti ja banI zakatI nathI, ayatanApUrNAMka pravRttinuM nAma ja pramattadazA che. A pramattadazAnI nivRtti --saviratirUpa saMcamanA anuSThAna vinA khanI zakatI nathI, kAraNa ke saMyamanA anu 12
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre jIvoMke upamardana kA tyAga navakoTise ho jAtA hai| isa saMyamArAdhana ke liye yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki-abhI samaya nahIM hai, samaya Ane para saMyamakA ArAdhana kara leNge| ve to eka ghahAnA lekara saMyamArAdhana se vimukha ho rahe haiM, unakI yaha AtmAkI kamajorI hai, jaba taka yaha kamajorI nahIM haTAI jAvegI, taba taka asaMyama jIvana se chuTakArA bhI nahIM mila sakatA hai / saMyamArAdhana ke sammukha hone ke liye AtmakamajorI ko jAnane kI aura jAna kara use dUra karane kI sakhna AvazyakatA hai| hama jAnate haiM ki hamAre gharameM sAMpa ghusA baiThA hai parantu jaba taka use hama nahIM nikAla dete taba taka hamArA jAnanA hamAre liye kisa matalaba kaa| ___jIvana alpa hai| strI punAdikoM kI prApti isa jIvako ananta vAra ho cukI hai| saMyoga aura viyoga, ye do hI nATaka saMsAra ke parde para hote rahate haiN| hamAre sAtha jo janme the ve cale gaye, hama bhI kabhI na kabhI cale jAveMge, parantu sarvavirati-saMyamArAdhana kA avasara isa jIva ko hAtha nahIM aayaa| yadi AyA hotA to-jo hamArA bhava bhavameM saMsAra meM cakkara laga rahA hai-vaha kabhI kA baMda ho jAtA, ataH jaba jIvana uDAnamAM trasa ane sthAvara jInA upamardanane tyAga nava keTithI thaI jAya che A saMyamArAdhana mATe ema kahevAmAM nathI Avatu ke hamaNuM samaya nathI paNa samaya Avaze tyAre saMyamanuM ArAdhana karI lezuM. e to eka bahAnuM mAtra che. je samayanuM bahAnu laI saMdhamArAdhanathI vimukha thaI jAya che te tenA AtmAnI kamajorI che tyAM sudhI e kamajorI dUra karavAmAM nahi Ave tyAM sudhI asa yama jIvanathI chuTakAre paNa maLI zakato nathI saMyamArAdhanasanmukha devA mATe AtmakamajorI jANavAnI ane jANIne tene dUra karavAnI sakhta AvazyakatA cheame jANIe chIe ke amArA gharamAM sApa ghusele che paraMtu jyA sudhI ame tene nahi bahAra nikAlIe tyA sudhI amArUM jANapaNuM nakAmuM che. - jIvana alpa che. strI putrAdikonI prApti A jIvane anaMtavAra thayela che. saMga ane viyega, e be saMsAranA pardApara nATaka thatAM ja rahe che. amArI sAthe je janmyA hatA te cAlI gayAM, ame paNa kyAreka cAlyA jaIzuM, paraMtu sarvavirati-saMcamArAdhanane avasara A jIvane hAtha nahi AvyuM. kadAca A hota to je amArA bhavabhavanA saMsAramAM cakkara lAgI rahyA che te kyAranA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.1 kSaNabhaMgura hai to usake dvArA saMyamakI jitanI bhI ArAdhanA ho sake zuddha mana, vacana aura kAya se kara lenI cAhiye, isI meM buddhimAnI hai| zuddha ArAdhita thor3A bhI saMyama ananta karmoM kI nirjarA kA kAraNa mAnA gayA hai| jisa prakAra saMtasa lohekA golA pAnIko cAroM ora se khIMcatA hai, usI taraha asaMyama jIvana bhI viSayakaSAyoM ke dvArA cAroM ora se kArmaNavargaNAoMko khIMcakara unheM karmarUpa se pariNata kara unase lipta hotA rahatA hai / asaMyamI kArmaNavargaNAoM ko kheMca unheM karmarUpa meM kyoM pariNamAtA hai ? isakA uttara dete hue sUtrakAra kahate haiM 'jIvie iha je pamattA se haMtA' ityaadi| nirantara AyuSa vyatIta ho rahI hai-aMjali meM rakhe hue jala kI taraha kSaNa 2 meM Ayukarma kI sthiti ghaTa rahI hai-phira bhIprANI alaMyamajIvanavAlA hI banA huA hai, viSaya aura kaSAyoM meM lavalIna ho rahA hai, rAtadina vikathA aura kaSAya evaM pAMcaindriyoM ke viSaya sevana karane meM hI juTA huA hai| pramAdI vyakti sakaSAya yogavAlA hotA hai-sakaSAya yogavAlA hone se hI usakI pravRtti SaDjIvanikAya ke upamardana karane meM hotI rahatI hai| use isa bAtakA jarA bhI vicAra nahIM AtA ki merI paNa baMdha thaI jAta. mATe jyAre jIvana kSaNabhaMgura che te te dvArA saMyamanI jeTalI paNa ArAdhanA thaI zake teTalI zuddha mana-vacana-kAyAthI karI levI joIe. temAM ja buddhimAnI che. zuddha ArAdhita De paNa saMyama anaMta karmonI nirjarAnuM kAraNa manAya che. je prakAre saMtapta leDhAne goLe cAre bAjuthI pANIne kheMce che, te prakAre asaMyama jIvana paNa viSaya kaSA dvArA cAre taraphathI kAmaNa vargaNAone kheMcIne tene karmarUpa pariNamana karI tenAthI lipta thaI jAya che. asaMyamI kAmaNu vagaNaene kheMcI tene karmarUpa zA mATe pariNumAve cha ? tena uttara bhArata sUtra2 49 cha-'jIvie iha ne pamattA se hatA' tyA4. niraMtara AyuSya vyatIta thaI rahyuM che, aMjaLImAM rAkhelA pANI mAphaka kSaNa kSaNamAM AyukarmanI sthiti ghaTI rahI che te paNa prANI asaMyama jIvanavALA ja banI rahe che. viSaya ane kaSAmAM ja lavalIna thaI rahe che. rAtadina vikathA ane kaSAya ane pAMca IndriyenA viSaya sevana karavAmAM ja macyA rahe che. pramAdI vyakti sakaSAya gavAlA thAya che. sakaSAya vegavAlA hovAthI ja tenI pravRtti paDajIvanikAyanuM upamana karavAmAM ja banI rahe che. tene A vAtane jarA paNa vicAra AvatuM nathI ke
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAGgasUtre isa pravRtti se trasa athavA sthAvara jIvoMkA ghAta ho rahA hai| aneka anarthakArI sAvadha kriyAoM ko vaha karate hue nahIM hicakatA hai / isa liye vaha pramAdI vyakti zabdAdi viSayoM meM gRddha banakara una-trasa sthAvara jIvoMkA hanana karanevAlA hotA hai / jahAM ayatanApUrvaka pravRtti hai vahAM pramattayoga hone se hiMsA hotI hI hai, isaliye prasAdI vyakti 'haMtA' kahA jAtA hai |jo rAtadina apanI pravRtti ko kutsita karanevAlI kriyAoM ke sevana se lagAtA rahatA hai vaha eka prakAra se usa narpha se itanA vivekazUnya ho jAtA hai ki phira use usa kAla se jarA bhI ghRNA yA saMkoca nahIM hotA, dayA jaisI vastu usake hRdaya meM dekhane ko hI nahIM miltii| jisa prakAra Thaka 2 zabda hote rahane para bhI Thare kA kabUtara nirbhaya hokara apane sthAna para baiThA rahatA hai arthAt usa jagaha use baiThane meM jarA bhI laMkoca nahIM hotA hai, usI prakAra jo bAra bAra hiMsA-jhUTha-Adi pAMca AsravoM ke sevana karane meM tatpara rahate haiM ve itane dayArahita aura usa kArya ke karane meM itane vivekazUnya bana jAte haiM ki una kAmoM ko karate hue jarA bhI nahIM lajAte, yA unake kiye binA unheM caina nahIM pdd'taa| yadi ve pAhara meM usa taraha kI pravRtti na bhI kareMto bhI unakI mAnasika pravRtti mArI A pravRttithI trasa ane sthAvara ane ghAta thaI rahyo che aneka anarthakArI pApamaya kriyAone karatA jarA paNa thaDakato nathI. mATe te pramAdI vyakti zabdAdi viSamAM banIne A traNa sthAvara ene ghAta karavAvALA ane che, jyAM ayatanApUrvaka pravRtti che tyA pramatta ega hevAthI hiMsA thayA kare che, bhAre pramAhI vyarzita 'haMtA upAya che. re zatahiksa potAnI pravRttine itsita karavAvALI kiyAonA sevanamA lagADate rahe che. te eka prakAre eka taraphathI e vivekazanya thaI jAya che ke tene te kAmathI jarA paNa ghaNA agara saMkoca thatuM nathI. dayA jevI vastu tenA hRdayamAM dekhavAmAM AvatI nathI je prakAre Thaka Thaka zabda thavA chatAM paNa kaMsArAnI jagyA pAsenuM kabutara nirbhaya banI pitAnA sthAna para ja besI ja rahe che arthAt te jagyA upara besavAmAM tene jarA paNa saMkoca thatuM nathI, te prakAre je vAraMvAra hiMsA, juDa, Adi pAca AkSonuM sevana karavAmAM tatpara rahe che te eTalA yArahita ane te kArya karavAmAM vivekanya banI jAya che ke tevA karmo karavAmAM te jarA paNa lAja maryAdA rAkhate nathI. agara tevA kAma karyA vinA tene cena paDatuM nathI kadAca te bahAramAM tevA prakAranI pravRtti na kare te paNa mAnasika pravRtti tenI sutA uThatAM besatAM
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 uM. 1 sote uThate baiThate usa tarapha saceta banI rahatI hai| zAstrakAroM ne hiMsA ke mukhya do bheda kiye haiM-1 dravyahiMsA aura 2 bhaavhiNsaa| prANiyoM ke apane2 yogya prANoM kA viyoga karanA dravyAhiMsA, lathA bhAvaantaHkaraNakI kaluSita vRtti karanA bhAvahiMsA hai| paryAptAvasthA meM ekendriya jIvoM ke 4 prANa hote haiM, hIndriya jIvoM ke 6, tendriya jIvoMke 7, caturindriya jIvoM ke 8, asaMjJi paMcendriya jIvoM ke ? aura saMjJi paMcendriya jIvoM ke 10 / ekendriya jIva sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra ke hote haiM / sUkSma ekendriya jIva jo isa loka meM larvatra vyApta haiM unakA kisI bhI nimitta le ghAta nahIM hotA hai, bAdara ekendriya jIvoMkA hI ghAta hotA hai| ataH pramAdI vyakti apanI pravRtti se pRthivIkAyika, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika evaM vanaspatikAdhika ekendriya jIvoM kA tathA dIndriyAdika balA jInoM kA ghAtaka mAnA gayA hai| rAgAdika bhAvoM kA udreka pratyeka avasthA meM rahatA hai, inake binA koI bhI prANI jIvoM ke ghAta karane meM pravRtta nahIM hotA, ataH inakI unekatA hI bhAvahiMsA hai| athavA rAgAdikoM kI utpatti svayaM bhAvahiMsA hai, ataH pramAdI vyakti bAharameM hiMsAdika kAryoM meM pravRtta na bhI ho to bhI vaha te tarapha ja saceta banI rahe che. zAstrakAroe hiMsAnA mukhya be bheda kahyAM che. 1 dravyahiMsA, ane 2 bhAvahiMsA. prANIonA pitapatAnA yegya prANono viyega karavuM te dravyahiMsA, tathA bhAva-aMtaHkaraNanI kaluSita vRtti karavI te bhAvahiMsA che. payAvasthAmAM ekendriya jIne 4 prANa hoya che, beIndriya ane 6, tendriya jIne 7, rendriya jIvone 8, asaMjJI paMcendriya jIvone 9 ane saMjJI paMcendriya chene 10. ekendriya jIva sUkSma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che, sUkSma ekendriya jIva je A lekamAM sarvatra vyApta che, tene kaI paNa nimittathI ghAta thatuM nathI. bAdara ekendriya jIte ghAta thAya che, mATe pramAdI vyakti pitAnI pravRttithI pRthivIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya jIvone tathA beIndriya Adi trasa jIvene ghAtaka mAnela che. rAgAdika bhAvone udraka pratyeka avasthAmAM rahe che. tenA vinA keI paNa prANI jIvene ghAta karavAmAM pravRtta nathI thatuM. mATe tenI ukatA ja bhAvahiMsA che. ane rAgAdikonI utpatti svayaM bhAvahiMsA che mATe pramAdI vyakti bahAramAM hiMsAdika kAryomAM pravRtta na hoya te paNa te pramatta hevAthI hiMsaka mAnavAmAM
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre kimarthaM caitAn vyApArAn vidadhAtItyAha-'akRtaM kariSyAmIti manyamAnaH' iti, yadanyaiH pUrvaiH sadbhirna kRtaM-nAnuSThitaM tatsarvaM kariSyAmi-vidhAsyAmi, iti manyamAnA=svIkurvANaH san hananAdikarmakartA bhavati / putrakalatrAsakto'prAptavividhavibhavo'narthakaraM karma karipyAmIti nizcitya hananAdau pravartate / pramatta hone se hiMsaka mAnA jAtA hai| isIliye pramAdI ko zAstrakAroM ne hiMsaka kahA hai| pramAdI jisa prakAra pAMcaindriyoM ke viSaya meM lolupI bana kara usa sthAvaroM kA ghAta karatA hai usI prakAra vaha unakA chedana bhedana bhI karatA hai| phira vaha lampayitA-kisI kI gAMTha kATanA, khisA kataranA Adi kArya karatA hai, vilumpayitA-grAmaghAtAdi kArya karatA hai, apadrAvayitA-viSa zastrAdi ke prayoga se kilIko mAratA hai, unnAsayitA-kaMkara patthara pheMkara kisIko DarAtA hai| aneka anarthoM ko karanevAlI hanana-chedana-bhedana Adi kriyAoM kA jo yahAM para pradarzana kiyA hai usakA abhiprAya sirpha itanA hI hai ki jo saMsAra meM hI phaMsA hai vaha kAlAkAla ke jJAna se rahita hokara para jIvoM ke viSaya meM aneka anarthIko paidAkaranevAlI anekaprakAra kI ghAtAdika kriyAoM ko nirantara karatA rahatA hai / zaMkA-anarthakArI kriyAoM ko yaha prANI kyoM karatA hai ? uttara-" akRtaM kariSyAmIti manyamAnaH" arthAt-"jo pahile anya pUrvajoM ne kArya nahIM kiye hai ve saba maiM karU~gA' isa abhiprAya ke vazavartI hokara hI yaha prANI una anarthotpAdaka kriyAoM ke karane meM Ave che. mATe pramAdane zAstrakAroe hiMsaka kahyo che, pramAdI je prakAre pAMca indriyanA viSayamAM lupI banIne trAsa sthAvarene ghAta kare che te prakAre te tenuM chedana bhedana paNa kare che, pachI te lumpayitA-keInI gATha kApavI, khisa kAtaravuM, Adi kArya kare che. viluppayitA-grAmaghAtAdi kArya kare che. apadrAvayitA -viSa zastrAdikonA prayogathI keIne mAre che. utrAsayitA-kaMkara patthara pheMkIne keIne DarAve che, aneka anarthone karavAvALI, haNavuM, chedavuM, bhedavuM, Adi kiyAonuM je A ThekANe pradarzana karyuM che, tene abhiprAya phakta eTalo ja che ke je saMsAramAM ja phaselA che te kAlAkAlanA jJAnathI rahita banI para che viSe aneka anarthone pedA karavAvALI aneka prakAranI ghAtAdika kriyAone niratara karatA rahe che. zakA-anarthakArI kriyAone A prANI kema kare che? uttara-" akRtaM kariNyAmIti manyamAnaH" / ati "je pahelAnA anya pUrvajoe kArya nathI karyuM te badhuM huM karIza." AvA abhiprAyane vazavartI banIne te prANI tevA anarthotpAdaka kriyAone kara
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya0 2. u. 1 yadvA-yadanyaiH kairapyAzcaryagRhodyAnAdikaM pUrva na kRtaM tatsarvaM kariSyAmIti manyamAnaH prayatata iti tAtparyam / satataM vyagro bhUtvA nAnAvidhazastropaghAtamahatto bhavatIti bhAvaH / / mU0 5 // pravRtta hotA hai| yaha saMsArameM phaMsA hai-strIputrAdikoM meM zRddha banA huA hai| unake nirvAha ke liye sarvaprathama dravyakI ise jabarata hotI hai parantu nirvAha lAyaka sAdhanoMko karate hue bhI manamAnA dravya ise prApta nahIM hotA hai, isaliye usakI prApti ke liye yaha nyAya anyAya mArgakA vicAra na kara yena kena prakAreNa dravya ke saMgrahake liye hamalAdi kriyAoM meM pravRtti karatA hai| ___ athavA--" akRtaM kariSyAbhi" isakA yaha bhI artha hotA hai ki 'jo makAna vagairaha, athavA bagIcA vagairaha hamAre pUrvajoMne nahIM karavAye ___ unheM aba maiM karavAUMgA' aisA soca kara jaba vaha unakI taiyArI karAne meM prayatnazIla hotA hai usa samaya jisa sthAna para ise bagIcA vagairaha kI taiyArI karAnI hai usa sthAna kI vaha saphAI karAne meM pravRtta hotA hai| yadi usa sthAna para koI jhADI vagairaha khar3I hotI hai to yaha use kaTavAtA hai, athavA jo zakya hotA hai to use svayaM bhI kATatA hai| isa prakAra yaha pramAdI vyakti strIputrAdikoM meM zRddha banakara akRta ke karane meM laga jAtA hai, ataH isa sthiti meM vaha SaDjIvanikAya kA ghAtaka hotA hai / sU0 5 // vAmAM pravRtta thAya che. te saMsAramAM phaselA che. strI-putrAdikamAM gRddha banelA che. tenA nirvAha mATe sarva prathama dravyanI tene jarUrata paDe che, paraMtu nirvAhalAyaka sAdhanAne karatAM chatAM paNa manamAnyuM divya tene prApta thatuM nathI mATe tenI prApti mATe te nyAya anyAya mArgano paNa vicAra na karIne yena kena prakAreNa dravyanA saMgraha mATe haNavAdi kriyAomAM pravRtti kare che. __ -" akRtaM kariSyAmi " yonI the. 5 25 thAya che 3-mahAna vigere athavA bagIcA vigere amArA pUrvajoe nahi banAvyA te huM banAvIza" e vicAra karIne jyAre te tenI taiyArI karAvavAmAM prayatnazIla thAya che te vakhate je sthAna para tene bagIcA vigerenI taiyArI karAvavAnI che te sthAnanI te saphAI karAvavamAM pravRtta thAya che. kadAca tevA sthAna para koI jhADI vigere ADu khaDuM hoya te tene te kapAvI nAkhe che, athavA je zakya hoya che tene pote kApe che. A prakAra A pramAdI vyakti strI putrAdikomAM gRddha banI akRta karavAmAM lAgI jAya che mATe A sthitimAM te SaDrajavanikAyane ghAtaka thAya che ke sU0 pa !
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre evaM hananAdi prakArAnucitavyApArakaraNocato dvIpAntaragamane'pi samagrakAryasAdhanabhUtaprabhUtadhanAlAbhAdviSaNNacetAH kiM karotIti darzayati-"jehiM ve"-tyaadi| ___mUlama-jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA te puvvi poseMti, so vA te niyage pacchA posijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA // suu06|| ___chAyA--yairvA sAI saMvasati, te vA khalu ekadA nijakAstaM pUrva poSayanti, sa vA tAn nijakAn pazcAtpopayati nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA / / mU0 6 // ___TIkA-'yati' yaiH mAtApitrAdibhiH sAI saMvasati-premNA nivasati te khalu= nizcayena, ekadA bAlye vayasi nijakA svakIyAH mAtApitrAdayaH, taM-putrAdikaM pUrvabAlyAvasthAyAM popayanti, vA-zabdo'pyarthe sa vA-so'pi tAn-mAtApitrAdIn , nijakAn AtmIyAn , pazcAt-ddhAvasthAyAM dhanAdinA poSayati kintu te mAtApitrAdayaH tava nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, aihika-pAratrika-duHkhodayeSu na ko'pi poSyaH poSako vA kasyApi trANa zaraNabhUto bhavatIti bhAvaH // sU0 6 // isa taraha hananAdi prakAravAle anucita vyApAroM ke karane meM udyata yaha prANI dhana kamAne kI icchA se anya dUsare dvIpoM meM bhI jAtA hai, parantu yadi vahAM para bhI samagra kAryakA sAdhanabhUta prabhUta dhana arthAt yatheccha dhanakA lAbha jaba ise nahIM hotA hai taba yaha atizayakhedakhinna hotA hai aura isa paristhiti meM yaha kyA karatA hai so prakaTa karate haiM'jehiM vA saddhiM saMvasai' ityAdi / artha spaSTa hai| AvI rIte haNavAnA prakAravALA anucita vyApAra karavAmAM prayatnazIla te prANu dhana kamAvAnI IcchAthI bIjA anya dvIpamAM paNa jAya che, paraMtu kadAca tyAM paNa samagra kAryanu sAdhanabhUta prabhUta dhana arthAt yatheccha dhanane lAbha jyAre tyA paNa maLatuM nathI te te ghaNe khinna thaI jAya che, ane A paristhitimA te zuM 42 cha te 548 42vAmA mAve cha:-'jehiM vA saddhi saMvasara' tyAdi ma muso cha. -
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 vizeSArtha-jina mAtApitA AdikoM ke sAtha yaha rahatA hai ve isakI pAlya avasthA meM sarvaprathama secA-cAkarI karate haiM, isakI sahAyatA karate haiM, isakA pAlana poSaNa karate haiN| vaha bhI jaba yuvAvasthA Adi se samRddha ho jAtA hai taba ina apane mAtApitA Adi kI vRddhAvasthA meM dhana Adi se sahAyatA, sevA, yA inakA pAlana poSaNa karatA hai| isa prakAra pArasparika poSyapoSaka bhAva hone para bhI yaha unakI rakSA ke liye, athavA unako zaraNa dene ke liye samartha nahIM hotA hai, ve bhI isakI rakSAke liye, athavA isake zaraNa dene ke liye samartha nahIM hote haiN| saMsAra kI yaha rIti hai-pratyeka prANI apane 2 kuTumbiyoM kI-strI putrAdikoM kI mohAdhIna ho harataraha se sevA zuzrUSA saMrakSaNa pAlana poSaNa kiyA karatA hai| yaha vRtti sirpha manuSyoM meM hI nahIM hai, pazu-pakSiyoM taka meM bhI isI prakAra kI pAI jAtI hai| ve bhI iSTa ke saMyoga meM harSAte haiM aura unake viyoga meM duHkhI hote haiN| jaise ciDiyA ghosale meM rahatI hai aura baccAbaccI detI hai, jaba bAhara se khAnA lekara AtI hai taba usake choTe 2 bacce use dekhate hI cai-caiM kara bAhara nikalate haiM aura usake Asa pAsa adaka 2 kara usakI ora apanI 2 caMcu kholakara vizeSArtha-je mAtApitA AdinI sAthe te rahe che te tenI bAlya avasthAmAM sarva prathama sevA cAkarI kare che tenI sahAyatA kare che, tenuM pAlaNa- poSaNa kare che, te paNa jyAre yuvAvasthA AdithI samRddha thaI jAya che tyAre te potAnA mAtApitA AdinI vRddhAvasthAmAM dhana AdithI sahAyatA, sevA, ane temanuM pAlana-poSaNa kare che. A prakAre pArasparika poSya-piSaka bhAva havA chatAM paNa te temanI rakSA mATe ke zaraNa devAmAM samartha thatuM nathI, temaja teo paNa tenI rakSA ane zaraNa devAmAM asamartha bane che saMsAranI e rIti che ke pratyeka prANI pitapotAnA kuTuMbIonI strIputrAdikonI mahAdhIna thaI dareka prakArathI sevA, suzraSA, saMrakSaNa pAlana poSaNa karyA kare che. AvI vRtti phakta manuSyamAM ja che tema nahi paNa pazupakSIomAM paNa che tema dekhavAmAM Ave che. teo paNa ISTa sogamA harSa pAme che ane tenA viyegamAM duHkhI thAya che. jema cakalIo mALAmAM rahe che ane baccAM baccI de che, ane jyAre bahArathI khAvAnuM laI Ave che tyAre tenA nAnA nAnAM baccAM tene dekhatAM ja caeNrse karI bahAra nIkaLe che ane tenI AsapAsa kudavA mAMDe che ane tenI tarapha pitApitAnI cAMca kholIne besI jAya che. te potAnI cAMcathI
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre yathA svajanAdirna tava trANAya prabhavati tathaiva kaSTasampAditaM surakSitaM dhanamapi na trANAyeti darzayati- " uvAiye " - tyAdi / mUlam - uvAiyaseseNa vA saMnihisaMnicao kijjai ihamegesiM asaMjayANa bhoyaNAe, tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjaMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM pudhiM pariharati, so vA te niyage pacchA pariharijA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA // sU0 7 // chAyA - upAditazeSeNa vA sannidhisaMnicayaH kriyate, ihaikeSAmasaMyatAnAM bhojanAya, tatastasyaikadA rogasamutpAdAH samutpadyante yairvA sArddhaM saMvasati te vA khalu ekadA nijakAstaM pUrva pariharanti, sa vA tAn nijakAn pazcAtpariharati, nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA // m0 7 // baiTha jAte haiM / vaha apanI caMcu se inakI caMcu meM kucha khAnA ghara detI hai, ve khA jAte haiM, bar3e khuza hote haiM / jaya pazupakSiyoM kI yaha paristhiti hai to phira manuSya jo samajhadAra prANI mAnA gayA hai usakI apane iSTa baMdhu janoM ke putrAdikoM ke pAlana poSaNa karane kI vRtti sabase bar3ha kara ho isameM koI Azcarya jaisI bAta nahIM, kintu ihaloka paraloka sambandhI duHkhoM kA udaya hone para na ve tere trANa aura zaraNa hote haiM aura na tUM unake liye trANa aura zaraNa ho sakatA hai | sU0 6 // 98 tenI cAcamA kAika khAvAnu dhare che te teo khAI jAya che, ane ghaNA khuza thAya che jyAre pazu pakSionI A paristhiti to pachI manuSya to samajadAra vyakti mAnavAmA Ave che tene peAtAnA iSTa madhu janone, putrAdikone pALavAmA vRtti khadhAthI vadhAre hoi zake temA kAI AzcaryanI vAta nathI paraMtu AlAka palAka samadhI dukhAnA ucca thavAthI nathI tu temanA trANa ane zaraNu devAmA sama thatA, ane nathI tee tane trANu ane zaraNu devAmAM samartha thatA ! mRdA
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 nirlAnchana-galakartana-gRhadAhAdikaM krUrakarma karoti 'dhanameva sAraM' manyamAno hi satataM 'tallAbhAya mohAviSTo bhramati / sa cArthalAbhAya kiM karotItyAha-" sahasAkAra " iti ApatvAkartari ghaJ / sahasA karotIti shsaakaarH| svahitAhitamavicArya karmakArI / yathA mRgAdiH kSetre jAlAdikaM vilokyApi tamavajJAya dhAnyAdibhakSaNalobhena svavadhamapyavicArya jAle baddho bhavati briyate ca pazcAttenaiva nimittena / tathaiva lobhAkulitacetA dhanalAbhaparAyaNaH straparaprANaghAtakaramapi karma kroti| arthalAbhAya nahIM rahatA, usa samaya eka yahI usakA lakSya rahatA hai ki kisI bhI taraha se dravya ekatrita karanA cAhiye / isa khyAla se vaha bhayaMkara se bhI bhayaMkara bhaviSyatkAlIna kaTuka vipAka kI paravAha na karake lokaniMdita nirlAJchana, dUsaroM kA galA ghoMTanA, dUsaroM kA ghara-bAra phUMkanA Adi krUra karma kara DAlatA hai| 'saMsAra meM sAra vastu eka dravya hI hai " aisA mAna kara niraMtara usake lAbha ke liye mohAdhIna ho ghUmatA rahatA hai| aura isake lAbha ke liye vaha "sahasAkAra" hitAhita ke viveka se vikala ho ayogya karma karane ke liye tatpara ho jAtA hai| jaise mRgAdi pazu kSetra meM vistIrNa jAla ko dekha kara bhI usakI kucha bhI paravAha na kara dhAnyAdika khAne ke lobha se apane vadha (mRtyu) kI bhI upekSA kara jAla meM phaMsa jAte haiM aura usI meM phaMse 2 mara jAte haiN| usI prakAra lobha se Akulitamati hokara dhana ke lAbha ke liye tatpara huA jIva bhI sva aura para ke prANoM ko ghAta karane vAle krUra karmoM ko kiyA karatA "hai| dravya ke lAbha ke liye prayatnazIla banA huA yaha prANI jisa prakAra kartavyanuM kAMI paNa bhAna nahi rAkhatAM phakta eka ja lakSya rAkhe che ke koI paNa prakAre dravya ekatrita karI lau. AvA khyAlathI te bhayaMkaramAM bhayaMkara bhaviSyakAlIna kaTuka vipAkanI paravAha paNa na karatAM lokaniMdita-nirlokana, bIjAnuM gaLuM dabAvavuM, bIjAnuM ghara bALavuM, Adi krUra karma kare che "saMsAramAM sAra vastu eka dravya ja che" evuM mAnIne niraMtara tenI prApti mATe mahAdhIna - thaI pharate rahe che. dravyaprApti mATe te "sahasAkAraH" hitAhitanA vivekathI vikaLa thaI ayogya karma karavA tatpara thAya che. jenA mRgAdi pazu kSetramAM vistIrNa jALane dekhIne paNa tenI paravAha nahi karatA dhAnyAdika khAvAnA lobhathI pitAnA mRtyunI paNa upekSA karI jALamAM phase che ane tenI aMdara phasIne temAM ja mare che. te prakAre lebhathI Akulitamatine banIne dhananA lAbha mATe tatpara thayela jIva paNa pitAnA ane bIjAnA prANIne vAta karavAmAM krUra karmone kare che; dravyanA lAbha mATe prayatnazIla banI te prANI jema dhana kamAvAnA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 TIkA-' upAdite-'tyAdi iha-saMsAre ekepAM-katipayAnAm , asaMyatAnAM= gRhasthAnAM sannidhisaMnicayaH sannidhevidyamAnadhanasya saMnicayaH ekatrIkaraNaM, yadvAsaMnicayo bAhulyam , upabhogyadhanasamUha iti yAvat , upAditazeSeNa upAditasya= upabhuktasya zeSeNa avaziSTabhAgena bhojanAya bhojanamupabhogastasmai tadartha kriyate / yadvA-asaMyatAnA-mityatrArSatvAttRtIyAthai SaSThI, tena copAditazeSeNa saGgrahalipsubhiH kairapyasaMyatainAnAvidhasAvadhakriyopArjitamanarthajanakaM dhanaM sampAdya bhaviSyakAle kuTumbapoSaNAya svopabhogAya vA kriyata ityarthaH / saMsAramUcchito gRhastho bhaviSyakAle upabhogArtha dhanasaMcayaM karotIti bhAvaH / kintu so'pi dhanasaMcayo na tasyopabhogAyetyAha- tataH' ityAdinA, tato dhanasaMcayAnantaramupabhogakAla iti yAvat , tasyopabhokturekadA dravyakSetrakAlabhAvanimittaprakaTavedanIyakarmodaye 'rogasamutpAdAH' rogANAM-kAsazvAsarAjayakSmakuSThAzaMAdInAM samutpAdAH yAdurbhAvAH ___ 1 upapUrvakAt 'ad' dhAtoH svArtheNiciktaH / jisa prakAra svajana vagairaha isa jIvake rakSaka nahIM ho sakate haiM usI prakAra kaSTasaMpAdita surakSita dhana bhI isakA rakSaka nahIM hotA hai isI bAta ko sUtrakAra kahate haiM 'uvAiyaseseNa vA' ityAdi / isa saMsAra meM kitaneka asaMyata saMsArI jIva apane upabhoga ke liye nAnA prakAra kI sAvadha kriyAoM dvArA anarthakArI dhanakA upArjana kara khAne pIne se avaziSTa dhanakA saMcaya karate haiM aura usakA upabhoga karate samaya icchAnukUla AhAra vihAra karate haiM, parantu jaba asAtA kA udaya AtA hai taba unake zarIra meM kAsa-zvAsa Adi aneka prakAra ke roga utpanna ho jAte haiN| isa avasthA meM isake netra aura nAsikA se pAnI girane lagatA hai, kuSTha , je prakAre svajana vigere A jIvanA rakSaka nathI banI zakatA te prakAre kaSTasaMpAdita surakSita dhana paNa tenuM rakSaka banatuM nathI. A vAtane sUtrakAra kahe che 'uvAiyaseseNa vA' ityaadi-2|| saMsAramA TasA masayata saMsArI jIva potAnA upabhoga mATe nAnA prakAranI sAvadya kriyAo dvArA anarthakArI dhananuM upArjana karI khAvA-pIvAthI avaziSTa dhana saMcaya kare che, ane tene upabhoga karI te samaya IcchAnukULa AhAra vihAra kare che, paraMtu jyAre azAtAne udaya Ave che tyAre tenA zarIramAM kAsa zvAsa Adi aneka prakAranA roga utpanna thAya che. A avasthAmAM tenA netra ane nAsikAthI pAchuM nIkaLavA lAge che,
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 AcArAGgasUtre samutpadyante jAyante, dhanopabhoge mAnavAnAM svecchAhArakrIDAdinA jhaTiti dhAtuvaipamyodayAnnAnAvidharogA bhavantIti bhAvaH / tataH kiM bhavatItyAha-'yairvA sArddha-mityAdi / yaiH-putrakalatrAdibhiH sAI saMvasati ta eva nijakAH AtmIyA ekadA-rogAbhibhave pUrvaprathamaM paraspararogasaMsargabhayAt taM galannetranAsikaM vizIrNapANipAdaM rogiNaM pariharanti / kadAcit savA so'pi pazcAt tAn nijakAn AtmIyAn putrakalatrAdIn pariharati, kintu yadi kathaJcitte zuzrUSaNaparA api na tava rakSakAH, nApi tepAM tvaM rakSakaH, ehika-pAratrikaduHkhavimocanAya parasparaM samarthA na bhavantIti bhAvaH // ma0 7 // yAvadvArdhakyAdikaM nAyAtaM tAvadeva zrutacAritrAdilakSaNe dharme yatnaH kartavya iti darzayati-' evaM jANittu' ityaadi| ___mUlam-evaM jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM,aNabhikaMtaM ca khallu vayaM saMpehAe, khaNaM jANAhi paMDiyA ! // suu08|| chAyA-evaM jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtam , anabhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya kSaNaM jAnIhi paNDita ! // mU0 8 // Adi roga ke kAraNa hAtha paira galane lagate haiM, usa samaya isake apane kuTumbI-putra kalatrAdika-bhI 'hamako bhI roga na laga jAya' isa bhaya se ise chor3a dete haiM / athavA kisI samaya yaha bhI kisI kAraNavaza unheM chor3a detA hai| yadi paraspara koI kisIko na bhI choDe to bhI aihika aura pAratrika duHkhoM se koI kisI kI rakSA nahIM kara sakatA hai| suu07|| ___jaba taka vRddhAvasthA vagairaha nahIM AI hai taba taka zrutacAritrarUpa dharma sevana karane meM prayatna karate rahanA cAhiye / isI bAtako sUtrakAra pradarzita karate haiNkuSTha Adi roganA kAraNe hAtha paga gaLavA lAge che, te vakhate tenA pitAnA kuTuMbI-patrakalatrAdika paNa "amane paNa roga na lAgI jAya" A bhayathI tene choDI de che athavA keI vakhata te paNa keI kAraNavaza teone choDI de che. kadAca paraspara kaI keIne na paNa cheDe to paNa aihika ane pAritrika dukhothI keIkeInI rahyA karI zakatA nathI ! sU0 7 che tyA sudhI vRddhAvasthA vigere nathI AvI tyA sudhI zrutacAritrarUpa dharma * sevana 212 // prayatna urato raDevo naye, 2. pAtane sUtradhAra hazita re che.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya. 2 u 1 TIkA-he paNDita! he paramArthajJa-medhAvin ! evaM="ke'pi svajanAdayastrANAya vA zaraNAya vA na bhavanti " iti pUrvoktaprakAreNa pratyeka pratyekapANinaH sarveSAM pANinAmityarthaH, duHkhaM, tathA sAta-sukhaM ca jJAtvA svakRtazubhAzubhakamavipAkAnubhavo'vazyaM bhavatI'-tibuddhavA anabhikrAntam-avyatItaM vayaH zarIrasya kAlakRtAvasthA saMprekSya parivAdadopavato vAkyasya, popaNadopavato vAlyasya, parihAradopavato rogasya ca dUravartitvaM yatrAsti tAdRzaM vayaH samAlocya, kSaNam avasaraM jAnIhi= budhyasva he paNDita ! iti smbndhH| ____ evaM jANittu' ityaadi| he medhAvI:-he sarvaviratisampanna ! he paramArtha ke jAnanevAle muni ! koI bhI svajanAdika eka dUsare ko trANa aura zaraNa ke lie samartha nahIM ho sakatA hai| isaprakAra pUrvokta rIti se pratyeka prANI ke sukha duHkha ko jAnakara-arthAt apane kiye hue puNyapApa kA phala avazya bhoganA par3atA hai, aisA samajhakara tathA avasthA ko bhI anabhikAnta dekha kara, tathA jaba taka rogAdi kA udya nahIM huvA haisaba indriyAM apanI 2 zakti meM samartha haiM aura svajanAdikoM ne nahIM chor3A hai arthAt jabataka svajanAdi Adara karate haiM tabataka hI AtmA kA zreya sAdha lenA cAhiye, aisI avasthA ko arthAt parivAda-doSayukta vRddhAvasthA, poSaNa-doSavAlI bAlyAvasthA aura parihAra-doSavAlI rogAvasthA ko socakara taM saMyamArAdhana ke avasarako bhalI-bhAMti jaan| 'evaM jANitu' tyAha- medhAvI!- sAvitisapana! paramArthanA jANakAra suni! koI paNa svajanAdika eka bIjAne trANa ane zaraNa mATe samartha banatA nathI. A prakAre pUrvokta rItithI pratyeka prANunA sukha duHkhane jANIne arthAt "pitAnA karelA pApa punyanA phaLa avazya jogavavA paDe che evuM samajIne tathA avasthAne paNa anabhikAnta dekhIne, tathA jyAM sudhI regAdikane udaya thaye nathI, badhI Indriyo potapotAnI zaktimAM samartha che, ane svajanAdie cheDela nathI, arthAta jyAM sudhI svajanAdi Adara kare che tyAM sudhI AtmAnuM zreya sAdhI levuM joIe. evI avasthAne arthAt parivAdadeSayukta vRddhAvasthA, poSaNadezavALI bAlyAvasthA ane parihAradevavALI gAvasthAne sacIne tuM saMyamArAdhanA avasarane bhavibhAMti jANu.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AcArAgasUtre ___ cAhe sukhI ho cAhe duHkhI ho-pratyeka manuSya ko apane kRta-kiye hue zubhAzubha karma ke phala kA bhoga avazya bhoganA par3atA hai| yaha nizcita siddhAnta hai ki vinA phala diye karma kabhI bhI naSTa nahIM hote| AtmA ko jo pauvAlika vargaNAeN paratantra karatI haiM, unakA nAma hI karma hai| isa loka meM kajala kI kuppI kI taraha sarvatra kArmaNavargaNAe~ bharI huI haiM-ye paugalika haiM / AtmA ke krodhAdi kaSAyoM ke nimitta se unameM sthitibandha aura anubhAgabandha rUpa phala dene kI zakti AtI hai| karmabandha kI zAstrakAroMne 4 prakAra kI avasthAe~ batalAI haiN| 1 prakRtibandha, 2 sthitibandha, 3 anubhAgabandha aura 4 pradezabandha jJAnAvaraNIyAdika aSTavidha karmoM meM AtmA ke una 2 guNoM ke ghAta karane kI jo zakti hai usa kA nAma prakRtibandha hai| prakRti nAma svabhAva kA hai| jisa prakAra nImakA svabhAva kar3avA hotA hai usI prakAra jJAnAvaraNIya karma kA svabhAva AtmA ke jJAna guNa ko ghAta karane kA honA hai, darzanAvaraNIya karma kA svabhAva AtmA ke darzanaguNa ko ghAta karane kA hai, vedanIya karmakA svabhAva AtmA ko sukha aura duHkha denekA hai, mohanIya karmakA svabhAva, AtmAke svabhAva ko parapadArthoM meM gRddha banAne kA hai, bhale sukhI hoya yA dukhI pratyeka manuSyane potAnA kRta-karelA zubhAzubha karmanA phaLane bhegavavuM paDe che e nizcita siddhAnta che ke phaLa ApyA vinA karma kaI vakhata nAza thatA nathI AtmAne zairgalika vargaNa paratatra kare che tenuM nAma ja karma che A lokamAM kAjaLanI zIzI mAphaka sarvatra kArmaNa vargaNAo bharelI che e pagalika che. AtmAnA kodhAdi kaSAyonA nimittathI temA sthitibadha ane anubhAga dharUpa phaLa devAnI zakti Ave che kamaba ghanI zAstrakAroe 4 prakAranI avasthAo batAvelI che. 1 prakRtina gha, 2 sthitina dha, 3 anubhAgamAM dha, ane 4 pradeza che. jJAnAvaraNIyAdika avidha karmomAM AtmAnA te te guNanI ghAta karavAnI je zakti che tenuM nAma prakRtibaMdha che prakRti nAma svabhAvanuM che. jema lIbaDAne svabhAva kaDe hoya che te prakAra jJAnAvaNIya karmane svabhAva AtmAnA jJAnaguNane ghAta karavAnuM hoya che darzanAvaraNIya karmane svabhAva AtmAnA darzanaguNane ghAta karavAne che vedanIya karmane svabhAva AtmAne sukha ane dukha ApavAno che. manIya karmane svabhAva AtmAnA svabhAvane parapadArthomAM
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 adhya0 2. u. 1 Ayu karmakA svabhAva niyata samaya taka jIvako usa 2 paryAyameM roka rakhane kA hai, nAma karmakA svabhAva citrakAra kI taraha zarIrAdikoM ko aneka rUpameM pariNamAne kA hai, gotrakA svabhAva U~ca nIca kulameM paidA karAne kA tathA antarAya karma kA svabhAva AtmA ke vIrya ke ghAta karane kA hai| pradezabandha vaha hai-jisakI vajaha se dUdha aura pAnI kI taraha AtmA aura karma ke anantAnanta pradezoM kA ekIbhAva jaisA saMbaMdha ho jAtA hai / yaha donoM prakAra kA baMdha, mana vacana kAya ke yogoM se hotA hai| sthitibaMdha-karmoM meM AtmA ke sAtha rahane kI bharyAdA ko kahate haiN| phala dene kI zakti kI hInAdhikatA ko anubhAgabaMdha kahate haiN| ye sthitibaMdha aura anubhAgabaMdha kaSAyoM se hote haiM / kamaukA AtmAke sAtha baMdha hotA hai, isakA yaha matalaba nahIM hai ki AtmA karma ho jAtA hai, athavA karma AtmA rUpa ho jAte haiN| pratyeka dravyameM eka aguru-laghu nAmakI zakti rahA karatI hai, jisakI vajaha se eka dravya dUsare dravyarUpa nahIM ho sktaa| isa zakti ke sadbhAva se pratyeka dravya apanesvarUpa meM sadA kAyama banA rahatA hai| hara eka dravya meM ina chaha guNoM kA ki jinako sAmAnya guNa kahate haiM sadA nivAsa rahatA hai| (1) astitva-isa guNa ke nimitta se dravya mRddha banAvavAnuM che. Ayukarmane svabhAva niyata samaya sudhI jIvane te te paryAyamAM rekI rAkhavAnuM che. nAmakarmane svabhAva citrakAranI mAphaka zarIrAdikone aneka rUpamAM pariNamAvavAnuM che. gotrane svabhAva uMca nIca kuLamAM pedA karAvavAno ane antarAya karmane svabhAva AtmAnA vIryane ghAta karavAnuM che. pradezabaMdha te ja che, jenI mAraphata dUdha ane pANI mAphaka AtmA ane karmane anantAnanta pradezane ekIbhAva je saMbaMdha thaI jAya che. e baMne prakAranA baMdha mana vacana kAyAnA yogothI thAya che. sthitibaMdha-karmomAM AtmAnI sAthe rahevAnI maryAdAne kahe che, kuLa devAnI zaktinI hInAdhikatAne anubhAgabaMdha kahe che. e sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha kaSAyathI thAya che. karmone AtmA sAthe baMdha thAya che, tene e matalaba nathI ke AtmA karma banI jAya che, athavA karma AtmArUpa banI jAya che. pratyeka dravyamAM eka agurulaghu nAmanI zakti rahyA kare che, jenI mAraphata eka dravya bIjA dravyarUpa banI zakatuM nathI. A zakitanA saMbhAvathI pratyeka dravya potAnA svarUpamAM sadA kAyama banI rahe che. dareka dravyamAM A cha guNe ke jene sAmAnya guNa kahe che te sadA nivAsa karI rahelA che. 1 astitva ---mA gugunA nimittathI dravyana a6 mata nAza nayI yatA.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 AcArAGgasUtre kA kabhI nAza nahIM hotA, (2) vastutva-isa guNa ke nimitta se dravya kSaNa 2 meM kucha na kucha kAma kiyA hI karatA hai| (3) dravyatva-isa guNa ke nimitta se dravya meM ekasI va bhinna prakAra kI avasthAe~ badalA karatI haiM, (4) agurulaghutva-isake nimitta se dravya sadA apanI maryAdA meM hI rahatA hai-koI bhI isakA guNa dUsare guNarUpa nahIM ho sakatA, koI dUsarA guNa bhI usameM bAhara se Akara nahIM mila sakatA, (5) pradezavatva-isa guNa ke nimitta se dravyakA koI na koI AkAra avazya hotA hai, (6) prameyatva-isa guNa ke nimitta se dravya kisI na kisI jJAnakA viSaya hotA rahatA hai| ___ AtmA aura pudgala meM eka aisI vaibhAvika zakti hai ki jisase ye donoM anAdikAla se anyonyasaMpRkta hone ke kAraNa svabhAva se anyathA hone rUpa vibhAva avasthA meM par3e hue haiN| inakI yaha vibhAva avasthA anAdikAla kI hai-Aja naI paidA nahIM huI hai, isI se jIva meM pudgala ke nimitta se vibhAva-anyathAbhAva rUpa pariNamana aura vibhAvadazAsaMpanna jIva ke nimitta se pudgala meM vibhAva-(karma)-rUpa pariNamana huA karatA hai / inakA yaha pariNamana anAdikAlakA hai-AjakA nhiiN| 2 vstutv-2|| zuzunA nimittathI dravya kSaNa-kSamA ne 4is ma 4aa reche 3 dravyatva-yA zuzunA nibhittathI dravyamA se mane bhinna prArI avasthAmA pakSyAM re che 4 agurulaghutva-mena nibhittathI dravya sahA potAnI bharyAhAmA 29 che, kaI paNa tene guNa bIjA guNarUpa banI zakatuM nathI, ane bIje guNa paNa tabhI mAthI AvI bhaNI zo nathI 5 pradezavatva-sA gunA nibhittathI dravyana ne 30 212 231zya thAya che 6 prameyatva-2mA gugunA nimittathI dravya keI ne koI jJAna viSaya thaI rahe che AtmA ane pugalamAM eka evI vaibhAvika zakti che ke jenAthI e bane anAdi kALathI anya sayukta hevAne kAraNe svabhAvathI anyathA hevArUpa vibhAva avasthAmAM paDela che, tenI A vibhAva avasthA anAdi kALanI che. Aja navI pidA thayela nathI. enAthI jIvamA pudgalanA nimittathI vibhAva-anyathA bhAvarUpa pariNamana ane vibhAvadazA panna jIvanA nimittathI pugalamA vibhAva-(karma)-rUpa pari mana thayA kare che. tenuM A pariNamana anAdi kALanu che. AjanuM nahi. -
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya 2. u.1 prazna-yadi AtmA pahale zuddha thA aisA mAna liyA jAye to kyA hAni hai ? uttara--bar3I bhArI hAni hai / isa prakAra kI mAnyatA meM karma ke saMbaMdha ke pahile AtmA zuddha ThaharegA, aura phira usako karmakA saMbaMdha mAnane se siddhAtmAoM ko bhI karma kA saMbaMdha mAnanA pdd'egaa| aisA to hai nahIM-zuddha meM azuddhatA A sakatI nahIM / siddha avasthA zuddha avasthA hai / azuddha se zuddha hotA hai, isIliye vandha se hI mokSa kahA gayA hai| prazna-karma ke phala dene kI koI vizeSa vidhi hai ? uttara-hAM, hai| jaba karma baMdhate haiM tava unake pakane ke liye kucha kAla cAhiye, bAMdhe hue karma usI samaya udayameM nahIM Ane lgte| inakA hisAva to khetameM par3e hue bIja kI taraha hai| jisa prakAra kheta meM boyA gayA bIja kucha kAla ke bAda hI pakatA hai ThIka isI prakAra bAMdhe hue karma ko pakane meM bhI samaya lagatA hai| isa samayakA nAma avAdhAkAla hai| isa AvAdhAkAla kA yaha hisAva hai ki-eka kor3Akor3I sAgara kI sthitivAle karma meM usakA abAdhAkAla 100 varSa kA par3atA hai, sattara 70 koDAkoDI sAgara kI sthitivAle mohakarma meM 7000 varSakA prazna-kadAca AtmA pahelAM zuddha hatuM tema mAnI levAmAM Ave te zuM huta cha? uttara--ghaNI bhArI hAni che. A prakAranI mAnyatAmAM karmanA saMbaMdhanA pahelA AtmAne zuddha mAnavuM paDaze. ane pachI tene karmane saMbaMdha mAnavAthI siddhAtmAone paNa karmano saMbaMdha mAnavo paDaze. evuM te che nahi. zuddhamAM azuddhatA AvI zakatI nathI. siddha avasthA zuddha avasthA che azuddhathI zuddha che. mATe baMdhathI ja mokSa kahevAya che. prazna-karmanA phaLa devAnI bIjI kaI vizeSa vidhi che ? uttara-hA. che. jyAre karma baMdhAya che tyAre tene pAkavA mATe thoDo vakhata joIe, bAMdhelA karma te vakhata udayamAM AvavA lAgatA nathI tene hisAba te khetaramAM paDelA bI mAphaka che. je prakAre khetaramAM vAvelA bI ghoDA vakhata pachI pAke che te prakAre bAMdhelA karmane pAkavAmAM paNa thoDo vakhata lAge che. te samayanuM nAma abAdhAkAla che. A abAdhAkAlano e hisAba che ke eka kaDAkoDI sAgaranI sthitivALA karmamAM tenI abAdhA 100 varSanI paDe che 70 keDIkeDa sAgaranI sthitivAlA mohakarmamAM 7000 varSane abAdhAkALa
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AcArAgasUtre avAdhAkAla par3atA hai| isa hisAbase karor3a sAgara kI sthitiyAle karmakA abAdhAkAla antarmuhUrta mAtra hI paDegA, isase yaha bAta jAnI jAtI hai ki-jitane kama sthiti ke karma baMdheMge, ve jaldI phala dene ko taiyAra ho jAveMge, aura yahI vajaha hai ki isI bhavameM bAMdhe hue karma jIva ko isI bhavameM udaya A jAte haiN|| prazna-bAMdhe hue karmakA vaisA hI phala milatA hai ? yA usa meM kucha parivartana bhI ho sakatA hai / / uttara-jIvoM ke pariNAmoM ke nimitta se phalopabhoga meM parivartana bhI ho jAtA hai| usa parivartana ko-utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa, aura udIraNA kahate haiM / bAMdhe hue karmoM kI sthiti yA unake anubhAga meM jIvoM ke bhAvoM ke nimitta se jo vRddhi ho jAtI hai use utkarSaNa kahate haiN| pahile bAMdhe hue karmoM kI sthiti va anubhAga meM jIvoM ke bhAvoM ke nimitta se jo ghaTatI hotI hai use apakarSaNa kahate haiN| jIvoM ke bhAvoM ke nimitta se pApa kA puNya meM yA puNya kA pApa meM jo parivartana-badalanA hotA hai usakA nAma saMkramaNa hai| kinhIM karmoM ko kisI nimitta ke vaza apanI ThIka sthiti ke pahile udaya meM lAkara khapA denekA nAma udIraNA hai / paDe che A hisAbathI kareDa sAgaranI sthitivALA karmane abAdhAkALa antamuharta mAtra ja paDe che. AthI te vAta jaNAya che ke jeTale zeDI sthitino karma baMdhAze teTale jaladI phaLa devAne taiyAra thaI jaze, ane eja kANuthI A bhavamAM bAdhelA karma jIvane A bhavamAM udaya Ave che prazna-bAdhelA kamanuM tevuM ja phaLa maLe che agara temAM koI parivartana pAra thAya che ? uttara-jIvonA pariNAmonA nimittathI phalopabhogamA parivartana paNa thaI jAya che, A parivartanane-utkarSaNa, apakarSaNa, sakamaNa, ane udIraNuM kahe che bAMdhelA karmonI sthiti agara tenA anubhAgamA jInA bhAvonA nimittathI je vRddhi thAya che tene utkarSaNa kahe che pahelA bAdhelA karmonI sthiti ane anubhAgamA jInA bhAvenA nimittathI je ghaTatI thAya tene apakarSaNa kahe che. jIvonA bhAvenA nimittathI pApane puNyamAM, ane puNyane pApamAM je parivartana thAya che, tenuM nAma saMkamaNa che. keI karmane keI nimittanA kAraNathI potAnI DIka sthitinA pahelAM udayamAM lAvIne je khapAvI nAkhe che tenuM nAma udIraNa che
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya 2 u. 1 107 __ ina karmoM kI uttara prakRtiyAM kitanI haiM ? aura unakA kyA svarUpa hai ? tathA dezaghAti aura sarvaghAti, puNyarUpa aura pAparUpa prakRtiyAM kitanI aura kauna 2 haiM ? tathA dezaghAti prakRtiyAM meM sarvaghAti sparddhaka kitane haiM ? ityAdi samasta bAtoMkA vicAra zAstroM meM acchI taraha kiyA gayA hai| isa prakAra karmoM kA saMkSepa meM svarUpa samajha kara yaha prakaTa kiyA hai ki isI karma ke nimitta se AtmA isa saMsAra meM bhaTakatA aura aneka duHkhoM ko sahana karatA rahatA hai| karma AtmA ko saMsAra meM bhamAtA hai| AtmA bhI svayaM inakA nimitta pAkara saMsAra meM mamatA rahatA hai| karmoM se duHkhI honevAle jIva hI saMsArI haiN| ve sadA isa saMsAra meM isI kI vajaha se bhramaNa kiyA karate haiN| isa ke isa paribhramaNa ko dekha kara jJAnIjana ise saMbodhana karate hue kahate haiM ki" AghAtaM maraNena janma jarayA vidyuccalaM yauvanaM, santoSo dhanalipsayA zamasukhaM bhogAzayA dehinAm / lokairmatsaribhirguNA vanabhuvo vyAlenRpA durjanai,rasthairyeNa vibhUtirapyapahRtA grastaM na ki kena vA ? // 1 // A karmonI uttara pravRtio keTalI che ane tenuM zuM svarUpa che? tathA dezaghAti ane sarvaghAti puNyarUpa ane pAparUpa prakRtie keTalI ane kaI kaI che? tathA dezaghAti prakRtiomAM sarvaghAtispaddhaka keTalAM che. ? ItyAdi samasta vAtono vicAra zAstromAM sArI rIte karavAmAM Avela che. A prakAre karmone saMkSepamAM svarUpa samajIne evuM pragaTa karela che ke A karmanA nimittathI AtmA A saMsAramAM bhaTakate ane aneka duHkhane sahana karate rahe che. karma AtmAne saMsAramAM bhamAve che. AtmA paNa svayaM tene nimitta banIne saMsAramAM bhamate rahe che. karmothI duHkhI thavAvALA jIva saMsArI che. te sadA A saMsAramAM eja kAraNathI bhramaNa karyA kare che. tenA A paribhramaNane dekhIne jJAnI ane tene saMbodhana karIne kahe che ke - "AghrAta maraNena janma jarayA vidyuJcalaM yauvana, santoSo dhalipsayA zamasukhaM bhogAzayA dehinAm / lokamatsaribhirguNA vanabhuvo vyAlenUpA durjanai,rasthairyeNa vibhUtirapyapahRtA astaM na ki kena vA?" // 1 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 AcArAgasUtre - - he saMsAra ke jIvoM ! kaho duniyA meM aisI kaunasI vastu hai jo nirbhaya ho / dekho-mRtyu ne janmako, bur3hApe ne vijalI ke samAna caMcala yuvAvasthA ko, dhana kI tRSNA ne saMtoSa ko, bhogoM kI AzAne mAnasika zAMti ko, matsara-bhAvavAle durjanoM ne guNoM ko, sarpa aura hiMsakoM ne jaMgalI jAnavaroM ko, duSToM ne rAjAoM ko aura asthiratA ne aizvarya ko bhayabhIta kara rakhA hai| eka ko ekakA bhaya lagA huA hai| ekase eka grasita hai, phira isameM zAMti kI bhAvanA rakhanA mAnoM kUpa ke kinAre para baiTha kara nirbhayatAke sAtha UMghanA jaisA hai| isI liye to jJAnI pada pada para saMbodhita kara kahate rahate haiM ki-are bhavya ! "natvaM cintaya satataM citte, parihara cintAM nazvaravitte" sadA tUM sArAsAra kA vicAra karatA raha / kyoM nAzavAna dhanAdika kI cintA se vyartha hI apane ko vyAkula kiyA karatA hai ?, kyA tujhe patA nahIM ki jisa prakAra mAMsake Upara gIdha maMDarAyA-ghUmA karate haiM usI prakAra tujhe khAne ke liye yaha kAla terezira para maMDarA-ghUma-rahA hai| logoM ko tU marate hue nitya dekhatA hai, pratyeka divasa vRddhoM ko asahya kaSTa kI yAtanAoM se pIDina nihAratA hai aura saMsAra ko bhI che saMsArI che ! kaho dunIyAmAM evI kaI vastu che ke je nirbhaya che. dekhe mRtyune janmane, ghaDapaNane vijaLI samAna caMcaLa yuvAvasthAne, dhananI tRSNane sateSane, bheganI AzAne mAnasika zAMtine, matsarabhAvavALA dujanene guNene, sarpo ane hiMsakane jagalI janAvarene, duSmane rAjAone, ane asthiratAne aizvaryane mahAbhaya che. ekane ekane bhaya lAge che. ekathI eka grasita che, pachI temAM zAMtinI bhAvanA rAkhavI kuvAnA kinArA upara besIne nirbhayatAnI sAthe uMgha levA barAbara che. mATe te jJAnI pade pade saMbodhita karI karIne kahetA rahe che ke are bhavya! "tattvaM cintaya satataM citte, parihara cintA nazvaravitte / sadA tu sArAsArane vicAra karate rahe, kAraNa ke nAza thanArA dhanAdikanI cintAthI vyartha pitAnI jAtane vyAkula banAvIza nahi zuM tane khabara nathI ke jevI rIte mAMsa upara gIdha avAranavAra ghUmyA kare che te prakAre tane khAvA mATe kAla tAre zira upara ghUmI rahyo che. kene maratA tu nitya juve che. pratyeka divasa vRddhone asahya kadanI yAtanAothI pIDita bhALe che, ane saMsArIone 5, tareha tareDanA bhayathI gherAelA ane nAnA prakAranA saMkaTane sahana karatA
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 AcArAgasUtre prayatamAno hi yathopAyAn pazyati tathA nApAyAn / arthAturo hi na svajanAdikamapi gaNayati tamapi vnycyti| punararthAlobhI kIdRzo bhavatItyAha-"viniviSTacittaH" iti, vi-vividhaM niviSTas anekadhA sthitaM dhanArjane cittaM yasya sa vinivissttcittH| ___yadvA-mAtApitrAthamisambandhe viniviSTaM cittamantaHkaraNaM yasya sa viniviSTacittaH, satataM tasya citte dhanalAbhAbhiniveza upajAyata iti bhAvaH / evaMbhUtaH kiM karotItyAha-"atra zastre punaH punaH" iti / atra=asmin mAtApitRbhrAtabhaginI-bhAryA-putra-duhita-snuSA-mitra-pitRvya-zvazura-hastya-zvAdike, gandAdikAmaguNe vA viniviSTacittaH zastre paDjIvanikAyopamardanalakSaNe punaH punaH pravartate / rAgAdhAviSTacetAsaMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkArastatra viniviSTacittaH paDjIvanikAyasyArasme vAraM vAraM pravartata iti suutraashyH||1|| dhana kamAne ke upAyoM kI ora dekhatA hai usa prakAra se kaSToM kI tarapha nahIM dekhatA, arthAt prANI apane nija jana kI bhI ijata nahIM karatA, pratyuta unheM bhI Thagane kI phirAka meM rahatA hai| kyoMki vaha "viniviSTacittaH" aneka prakAra se dhana ke upArjana karane meM AsaktacittavAlA hotA hai / isa prakAra vaha " ana zastre punaH punaH" sAtA, pitA, bhAI, bahina, strI, putra, putrI, vahU, mitra, kAkA, sasura aura hasti Adi padArthoM meM athavA zabdAdikaviSayoM meM viniviSTacitta-tallIna banakara SaDjIvanikAya ke upamardanarUpa zastrameM bAraMbAra pravRtti karatA rahatA hai| isa sUtra kA phalitArtha yaha huA ki rAgAdikoM meM tallInacittavAlA saMyogArthI, arthAlobhI, Alumpa sahasAkArI prANI, una 2 padArthoM me tatpara hokara SaDjIvanikAya ke AraMbha me vAraMvAra pravRtti karatA hai // 1 // upAya tarapha ja dekhe che te pramANe ko tarapha dekhate nathI arthAt prANa pitAnA nija jananI paNa Ijata karatuM nathI, ulTe tene paNa luTavAnI phikara kare che, 12 te " viniviSTavitta " mane prAthI dhana pAna 42vAmA mAsaxtcittavA thAya che. - Are ta anna zale puna puna." mAtA, pitA, mAdha, malina, strI, putra. putrI, pa, mitra, 31, ss| mane hasti 2018 padArthomAM athavA zabdAdikaviSayomAM viniviSTa citta-tallIna banIne jIvanikAyanA upamanarUpa zastramAM vAraMvAra pravRtti kare che A sUtrane phalitArtha e thAya che ke rAgAdikema tallInacittavALA sagAthI, arthAlAbhI, Alukhya hasAkArI prANa tevA padArthomAM tatpara banIne jIvanikAyanA Ara bhamAM raMvAra pravRtti kare che. 1
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 adhya0 2. u. 1 taraha 2 ke bhayoM se ghirA huA evaM nAnA prakAra ke saMkaToM ko jhelatA huA tUM svayaM apanI AMkhoM se dekhatA hai, phira bhI tUM viSaya rUpa cAre ke lobha se mamatA ke kAMTe meM phaMsa kara apanA nAza kara rahA hai| machalI aura bandara kI taraha bandhana meM pha~latA huA bhI vahAM se nahIM nikalanA caahtaa| kyA tujhe nahIM mAlUma ki terI bhI eka dina yahI dazA honevAlI hai, ataH yahI avasara kalyANa karane kA hai| kahA bhI hai " yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAvacca dUre jarA, yAvaccendriyazaktirapratihatA yAvatkSayo nAyuSaH / Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAn , proddIpte bhavane tu kUpakhananaM pratyucalaH kIdRzaH ?" // 1 // hai bhavya ! jaba taka terA yaha zarIra ThIka hAlata meM hai, isameM koI bhI roga ne nivAsa nahIM kiyA hai, jaba taka bur3hApA dUra hai, jaba taka indriyoM kI zakti banI huI hai, jaba taka Ayuke dina bAMkI haiM, taba taka tUM AtmakalyANa karane kI ceSTA acchI taraha karatA rh| ghara jalane para kUpa khodane se kyA lAbha ? // 1 // ina pUrvokta bAtoM ko dhyAna meM rakhate hue sUnakAra kahate haiM-' evaM jANitu' ityAdi / 'he paNDita !' isa zabda ke artha kA ttiikaakaartuM svayaM pitAnI AMkhethI dekhe che, chatAM te viSayanA lebhathI mamatAnA kAMTAmAM phasI pitAne nAza karI rahyo che. mAchalI ane vAMdarAnI mAphaka tuM baMdhanamAM phasele paNa tyAMthI bahAra nIkaLavA cAhate nathI. zuM tane khabara nathI ke tArI paNa eka divasa A dazA thavAnI che. mATe eja avasara kalyANa karavAno che. kahyuM paNa che - " yAvatsvasthamida kalevaragRhaM yAvacca dUre jarA, yAvacvendriyazaktirapratihatA pAvatkSayo nAyuSaH / Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAn , proddIpte bhavane ca kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH?" // 1 // he bhavya! jyAM sudhI A tArUM sarIra sArI hAlatamAM che, temAM kaI paNa roga nivAsa nathI karyo, jyAM sudhI ghaDapaNa dUra che, jyAM sudhI IndriyanI zakita banI rahI che, jyAM sudhI AyunA divase bAkI che, tyAM sudhI tuM AtmakalyANa karavAnI ceSTA sArI rIte karate rahe. ghara baLavA lAge tyAre ku davAne zuM artha? me 15 2. pUrvarita vAtone dhyAnamA rAjIna. suutr||2 4 cha-" evaM jANitu" ItyAdi. "he paMDita !" A zabdanA arthanuM TIkAkAra-he medhAvI!, hesarvaviratisaMpanna
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre he medhAvI! he sarvaviratisaMpanna ! he paramArthajJa! ina tIna padoM se vivecana karate haiN| sAra aura asAratatva kA vivecana karanevAlI buddhi kA nAma medhA-prajJA hai| isake balapara hI prANI 'upAdeya kyA vastu hai ? heya kyA hai ?' isa bAta kA vicAra kara sakatA hai| isa pavitra vicAradhArA se usakI AtmAmeM bhedavijJAna jAgRta hotA hai| isase vaha yaha bhalI bhAMti jAna letA hai ki " ego haM nasthi me koI" "maiM svataMtra eka hUM, merA isa saMsAra meM koI nahIM hai / ina para-padArthoM kA kevala mere sAtha saMyoga saMbaMdha haiM, tAdAtmya saMbaMdhavAle jJAnAdiguNa merI AtmA ke sAtha sadA rahanevAle hai| ina saMyogI padArthoM kA niyama se viyoga hogA, jinakA tAdAtmya saMbaMdha hai ve no isa AtmA se nikAla meM bhI dUra nahIM ho sakate / jo apanA nija guNa hai vahI hameM upAdeya hai, vAkI heya haiM" isa prakAra kI vizuddha bhAvanA se usakI AtmA meM una padArthoM se vairAgyavRtti utpanna hotI hai, isa vairAgyavRtti se AtmA meM koI apUrva vIryollAsa paidA hotA hai, isakI vajaha se AtmA se anaMtAnubaMdhI cokar3I kA aura darzanamohanIya kI prakRtiyoM kA kSaya, kSayopazama yA upazama hotA hai| isI paristhiti meM ise upazama kSayopazama yA kSAyika samakita paidA ho jAtA hai| abhI AtmA meM cAritramohanIya karma kI sattA maujUda hai, he paramArtha !, A traNa padothI vivecana kare che-sAra ane asAra tatvanuM vivecana karavAvALI buddhinuM nAma medhA-prajJA che. tenA baLa upara he prANI "upAdeya zuM vastu che. heya zuM che A vAtane vicAra karI zake che. AvI pavitra vicAradhArAthI tenA AtmAmAM bhedavijJAna jAgrata thAya che, tethI te mA sArI rIte tI cha -" ego ha natthi me koI" "hu me / cha mAruM A saMsAramAM keI nathI. A para padArthone kevala mArA AtmAnI sAthe sa ega saMbaMdha che. tAdAmya saba dhavALA jJAnAdiguNa mArI AtmAnI sAthe sadA rahevAvALA che. A saMgI padArthonuM niyamathI viyoga thaze, jene tAdAmya sabaMdha che teo te A AtmAthI trikALamAM paNa dUra thaI zakatA nathI. je pitAne nijaguNa che te amane upAdeya che, bAkI heya che" AvA prakAranI vizuddha bhAvanAthI tenA AtmAmAM te padArthothI vairAgyavRtti utpanna thAya che te vairAgya vRttithI AtmAmA keI apUrva vilAsa pedA thAya che tenI mAraphate AtmAthI anaMtAnuba dhI cekaDIne ane darzanamohanIyanI prakRtine kSaya, kSayopazama, agara upazama thAya che. AvI paristhitimAM tene upazama, kSopazama, ane kSAyika samakita pedA thAya che. haju AtmAmAM cAritramehanIya karmanI sattA mejuda che,
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 1 isase ise dezavirati yA sarvavirati kI prApti nahIM huI hai, parantu samakita kI prApti hone ke bAda jyoM hI yaha Age baDhanekA prayAsa karatA hai tyoM hI isako yA to dezavirati hotI hai yA sarvavirati / dezavirati se mukti nahIM, ataH jaba yaha apane puruSArtha kI dizAko Age bar3hAtA hai taba sarvavirati ke lAbha se yaha apane ko pavitra karatA hai aura vAstavika tapa saMyama kA ArAdhaka bana jAtA hai, ataeva paramArthajJa-parama-utkRSTa jo artha AtmA kA svarUpa, usakA jJa-jJAtA ho jAtA hai / dezavirati meM AtmA prANAtipAtAdika pAMca AtravoMkA eka dezase lAgI hotA hai aura sarva viratimeM unakA sarva prakAra se tyAga ho jAtA hai| vahAM samasta jIvoM para samatAbhAvarahatA hai| AtmAkA nijasvarUpa jo jJAtA-draSTApanA hai vaha isa napasaMyamakI avasthA meM prakaTa ho jAtA hai| sUtrameM-"dukkhaM patteyaM sAyaM" jo pada hai vaha isa bAtakI puSTi karatA hai-yaha duHkha aura sukha, pApa aura puNya se hote haiM, ataH "saMsAra ke samasta prANiyoM ko rogAdika vedanA Adi ke samaya apane dvArA kiye gaye karmakA vipAka avazya bhoganA par3atA hai" aisA samajhakara he bhavya ! jaba taka apane zarIrameM rogAdikoM kA udaya nahIM hotA, aura jaba taka saceSTatA banI huI hai, tathA jaba taka svajana saMbaMdhI apane se tenAthI tene dezavirati ane sarvavirati paNa prApta thayela nathI paraMtu samaktinI prApti thayA bAda jyAre te AgaLa vadhavAno prayAsa kare che tyAre tene dezavirati thAya che, athavA sarvavirati. dezaviratithI mukti nahi mATe tyAre e potAnA purUpAInI dizAne AgaLa vadhAre che, tyAre sarvaviratinA lAbhathI ne pitAne pavitra kare che, ane vAstavika tapa saMyamane ArAdhaka banI jAya che, eTale paramArtha -parama=utkRSTa je artha =AtmAnuM svarUpa tene jJAtA thAya che. dezaviratimAM AtmA prANAti pAtAdika pAMca Azravana eka dezathI tyAgI thAya che ane sarvaviratimA tene arva prakArathI tyAga thaI jAya che. tyAM samasta jIvA upara samatAbhAva rahe che. AtmAnuM nija svarUpa je jJAtA-draSTApana che te A tapa saMyamanI avasthAmA pragaTa thaI jAya che sUtramA " dukkhaM patteyaM sAyaM" 2 54 cha te ma! vAtanI puSTi 424-- te duHkha ane sukha pApa ane puNyathI thAya che, mATe saMsAranA nAsta prANI ne regAdika vedanA AdinA samaye potAnAthI karelA karmane vipaka avazya bhagave paDe che." evuM samajIne he bhavya ! tyAM sudhI potAnA zarama dikanA udaya nathI thato. ane jyAM sudhI sapTatA banela che. ane tyAM dhI
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 AcArAgasUtre virakta nahIM hote taba taka AtmakalyANa karane meM agrasara ho jA, aura isa saMyamArAdhanarUpa pavitra kAryako na chor3a / kyoM ki "hAtha pAMvameM jaba taka bala hai, AMkhoM meM hai teja prakAza, zravaNazakti hai, buddhi upasthita, rogAdika kA huA na traas| dharma AcaraNa karale prANI, dharakara mana meM uttapna sAja, ko jAne kala rahA na kala to, kyoM jAne dete ho Aja // 1 // " ___" anabhikrAntaM ca vayaH samprekSya" samaya samaya Ayu ghaTatI hai,kSaNa kSaNa kAyAkSINa hotI hai| jisa prakAra miTTIkA DhelA bhIjate hI gala jAtA hai, usI taraha dekhate 2 yaha zarIra gala jAtA hai, isaliye tUM apane Atma-kalyANa kI tarapha pravRtti kara / kyoM ki vaya ke vyatIta hone para parivAda, poSaNa aura parihAra Adika doSa utpanna ho jAte haiM / isa liye usa hAlata meM saMyamakA pAlana azakya hotA hai| isa liye sUtrakAra kahate haiM ki-jaba taka saMyama dhAraNa karane yogya avasthA vyatIta nahIM huI hai taba takadharmAcaraNa rUpa avasara ko hAthase mata jAne do, arthAt yahI avasthA hai jisameM prANI dharmAcaraNa kara sakatA hai| sUtra meM 'ca' zabda arthAntara kA bodhaka hai isa se yaha svajana sabaMdhI pitAnAthI virakta nathI thatAM tyAM sudhI AtmakalyANa karavAmAM agresara banI jAya ane A samAdhana rUpa pavitra kAryane na choDa, kAraNa ke " hAtha pAMvameM jaba taka bala hai, AkhomeM hai tejaprakAza, zravaNazakti hai, buddhi upasthita, rogAdikakA huA na trAla / dharma AcaraNa kara le prANI, dharakara manameM uttama sAja, ko jAne kala rahA na kala to kyoM jAne dete ho Aja // 1 // " " anabhikrAntaM ca vayaH samprekSya " samaya samaya Ayu ghaTe che, kSaNe kSaNe kAyA kSINa thAya che. jemAM mATInuM Dheku pANI lAgatA ja gaLI jAya che tema dekhatAM dekhatAMmAM A zarIra gaLI jAya che, mATe tuM potAnA AtmakalyANa tarapha pravRtti kara. kAraNa ke vayanA vyatIta thavAthI parivAda, piSaNa ane parihAra Adika doSa utpanna thAya che, tethI tevI hAlatamAM saMyamanuM pAlana thavuM azakya che, mATe sUtrakAra kahe che ke tyAM sudhI saMyama dhAraNa karavAnI yegya avasthA vyatIta thaI nathI tyAM sudhI dharmAcaraNarUpa avasarane hAthathI javA dyo nahi. arthAt Aja avasthA che jemAM dharmAcaraNa prANI karI zake che. sUtramAM "a" zabda akhtarane bedhaka che
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhanya0 2. u. 1 yadvA-avasIdato vineyasyotsAhavardhanaparamidaM vAkyam-he paNDita ! samprati tvamanatikrAntavayA asi, atha ca parivAdAdidopatrayarahito'si tAradeva saMyamAya yatasvetyarthaH, atredRzakSaNAbhijJatvena paNDita ! iti sambodhanaM saGgacchate / pratIta hotA hai ki pUrvokta parivAdAdi 3 doSoM meM se kisI eka bhI doSa se jo aspRSTa-rahita hai aura avasthA bhI dharmAcaraNa karane kI jilakI nikala gaI hai, parantu yadi vaha dRDhasaMhanana vAlA hai to bhI pravrajyA-bhAgavatI dIkSA ke yogya hai / jisa prakAra bhagavAna ke mAtA pitAne-devAnandA aura RSabhadattane apanI vRddhAvasthA dIkSA dhAraNa kI thii| ___ athavA-"anabhikrAntaM ca khalu vayaH saMprekSya kSaNaM jAnIhi paNDita!" yaha vAkya saMyama meM sIdAte hue ziSyajanoM meM jo nirutsAhita ho rahe haiM unakA utsAha bar3hAne ke liye kahA gayA hai| unakA utsAha bar3hAte hue ve kaha rahe haiM ki-he paNDita ! isa samaya tuma pratrajyA grahaNa karane kI avasthA vAle ho, tathA parivAdAdika doSatraya rahita bhI ho, lo tuma java taka isa avasthA meM ho taba taka saMyama grahaNa ke liye prayatnazIla raho / isI abhiprAya se sUtrakAra ne 'paNDita!' isa saMbodhana se unheM saMbodhita kiyA hai, kAraNa ki zidhyajana svayaM isa prakAra kI apanI avasthA ko samajha rahe haiM, ataH yaha saMvodhana unake liye saMgata baiThatA hai| tethI e pratIta thAya che ke-pUrvokta parivAdAdi traNa doSomAMthI koI eka paNa doSathI je aspRda-rahita che ane avasthA paNa dharmAcaraNa karavAnI jenI vItI gaI che. paraMtu kadAca te daDha saMhananavAlA che to paNa pravajyA-bhAgavatI dIkSAne gya che. jema bhagavAnanA mAtApitAe devAnaMdA ane Samadatta pitAnI vRddhA vasthAmAM dIkSA dhAraNa karI hatI. _____ athavA---" anabhikrAntaM ca khalu vaya saMprekSya kSaNa jAnIhi paNDita !" A vAkya, saMyamamAM kaSTa pAmatAM ziSyane mAM je nirUtsAhita banela che, tene utsAha vadhAravA mATe kahevAmAM Avela che. tene utsAha vadhArIne teo kahe che ke-he paMDita ! A vakhate tame pravajyA grahaNa karavAnI avasthAvALA cho, tathA parivAdAdika doSatraya vagara paNa cho jethI tame tyAM sudhI A avasthAmAM cho tyAM sudhI saMyama grahaNa karavA mATe prayatnazIla rahe, A abhiprAyathI sUtrakAre paMDita A saMbaMdhanathI tene saMbodhita karela che. kAraNa ke-ziSyajana svayaM A prakAranI pitAnI avasthAne samajI zake che mATe A saMbodhana tene mATe saMgata bese che.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre ____ athavA-he anabhikrAntayauvana ! ziSya ! kSaNaM dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedena catuvidhaM jAnIhi / tatra dravyakSaNazca sthAvarajaGgamayorjaGgamatvaM, tatrApi dvIndriyAdiparihAreNa paJcendriyatvaM, tatrApi saJjitvaM, tatrApi manuSyatvaM, teSvapi viziSTajAtizobhanakulotpattidIrghAyuSTvanairujyAdikamupalabhya cAritraprAptirUpo'vasaro labdhaH yato devanArakabhave samyaktvaM jJAnAvabodharUpazrutasAmAyikopalabdhizca bhavati, tiryakSu kasyaciddezaviratirupajAyate, sarvaviratirUpaM cAritraM manuSyajanmanyeva labhate, sa eva drvykssnnH| sAmAyikazcaturvidhaH samyaktva-zruta-dezavirati-sarvaviratirUpo vodhyH| ____ athavA-ziSya ke liye sUtrakAra phira kahate haiM ki-he anabhikrAntayauvana ziSya ! dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke bhedase kSaNa (avasara) cAra prakAra kA hai| ___ (1) sarvaviratirUpa avasthA jIva ko jisa kSaNa meM prApta hotI hai usakA nAma dravyakSaNa hai, kyoM ki yaha jIva avyavahAra rAzise vyavahAra rAzi meM AtA hai vahAM para pRthivIkAyika Adi ekendriya jIvoM meM janma grahaNa karatA hai| phira vaha karma sthitiko bhogatA huA krama se DIndriyAdika jIvoM meM utpanna hotA hai| isa prakAra sthAvara aura jasaparyAya meM / jasaparyAya kI prApti dravyakSaNa hai| isameM bhI DIndriyAdika paryAyoM ke sivAya paMcendriyaparyAya kI prApti; isameM bhI saMz2ipana kI prApti; usameM bhI manuSyaparyAya kI prApti; vahAM bhI viziSTa jAti-uccakula meM janma, dIrghAyu kA pAnA, niroga zarIra kI prApti honA, isa meM bhI cAritra kI prApti athavA ziSya mATe sUtrakAra pharIvAra kahe che ke-he anabhikAntacIvana ziSya! dravya, kSetra, kALa ane bhAva nA bhedathI kSaNa (avasara) cAra prakAra che - (1) sarvaviratirUpa avasthA jIvane je kSaNe prApta thAya che tenuM nAma dravya kSaNa che kAraNa ke-A jIva avyavahAra rAzithI vyavahAra rAzimAM Ave che tyA pRthivIkAcika Adi ekendriya jemA janma grahaNa kare che, pachI te karmasthitine bhogavatA kamathI beIndriya jemA utpanna thAya che, A prakAra sthAvara ane trasa paryAyanI prApti dravyaaNa che. temAM paNa beIndriyAdika paryAyo sivAya pacendriya paryAyanI prApti, temAM paNa saMjJIpaNAnI prApti. temAM paNa manu paryAyanI prApti, tyA paNa viziSTa jAti-uca kuLamAM janma, dIrdhAyu meLavavuM, niga zarIra prApta thavuM, temAM paNa cAritranI prApti ghavI, ItyAdi. e badhuM vya
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya0 2. u. 1 honA; ityAdi, ye mava dravyakSaNa haiN| ye saba bAteM tujhe prApta huI haiM, kyoM kidevagati aura narakagati meM tattvadvAnarUpa samyaktvamAmAyika, aura tattvAvavodharUpa zrutasAmAyika kI upalabdhi jIvako prApta hotI hai, tiryaJcagati meM kisI 2 jIva ko dezavirati kA lAbha hotA hai, sarvavirani rUpa cAritra kI prApti to isa jIvako manuSyajanma meM hI hotI hai| isI liye yahAM para vahI dravyakSaNa hai| sAmAyika 4 prakAra kA hai-1 samyaktva2 zruta, 3 dezavirati aura 4 sarvavirati / __yahAM para vyakSaNa kA vicAra kiyA hai, sarvaviratirUpa cAritra kI utpatti athavA prApti kI mukhyatA se manuSya paryAya ko hI pradhAnatayA dravyakSaNa kahA hai, kyoM ki sarvaviratirUpa cAritra ke sivAya AtmA dUsarI kisI avasthA se karmoMkA kSaya kara mokSa prApta nahIM krtaa| mokSaprApta karanA yaha isa kI svAbhAvika avasthA hai / jisa prakAra tuMbar3I ke Upara miTTIkA lepa lagAne se vaha pAnI ke nIce baiTha jAtI hai, ThIka usI prakAra yaha jIva bhI karmamala se lipta hone ke kAraNa saMsArarUpa samudra ke andara baiTha jAtA hai| jaise usa tuMbar3IkA lepa jyoM2 pAnI se gala kara haTanA jAtA hai tyoM 2 vaha tuMbar3I pAnI ke Upara AtI jAtI hai, bilakula nirlepa hone kSaNa che. A badhI vAte tane prApta thayela che, kAraNa ke devagati ane narakagatimAM tattvazraddhAnarUpa samyakatvasAmAyika ane tattvAvabodharUpa zrutasAmAyikanI upaladhi jIvane prApta thAya che. tiryaMcagatimAM kaI kaI jIvane dezaviratine lAbha thAya che. sarvaviratirUpa cAritranI prApti te A jIvane manuSya janmamAM ja thAya che mATe A ThekANe teja pratyakSaNa che. sAmAyika cAra prakAranuM che. 1 sabhyatva, 2 zruta, 3 dezavirati ane 4 sarvavirati. ahIM dravyakSAno vicAra karyo che. sarvaviratirUpa cAritranI utpatti athavA prAptinI mukhyatAthI manuSyaparyAyane ja pradhAnatayA dravya kahyuM che, kAraNu ke sarva viratirUpa cAstri sivAya AtmA bIjI kaI avasthAthI kamene kSaya karI mokSa prApta karatA nathI. prApta kare te tenI svAbhAvika avasthA che. jema tuMbaDI upara mATIne lepa lagADavAthI te pANInI nIce besI jAya che, ThIka te prakAre A jIva paNa karmalathI lisa hovAnA kAraNe saMsArarUpa sukAnI aMdara berI ya che. jema jema jevo te tuMbaDI upara mATIno lepa pANIthI vALIne kahI jaya che tema tema te tuMbaDI pANI upara Ave jAya che. bilakula niu ghavAthI te
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre para vaha pAnI ke Upara nairane lagatI hai, ThIka isI prakAra jyoM 2 karmamalakA lepa isa jIvAtmA se chUTatA jAtA haityoM 2 yaha bhI apanI zuddha avasthA ko prApta karatA jAtA hai, eka dina yaha bhI AtA hai jaba yaha karmamala ke lepa se sarvathA nirlepa ho jAtA hai / sarvathA nirlepa honA hI isakI zuddha avasthA kI prApti hai| yaha kamoM ko nAza karane kI dazA, sarvaviratirUpa cAritra kI prApti se hI jIva ko prApta hotI hai, ekendriyAdika paryAyoM meM isakI prApti jIva ko nahIM hotI. kyoM ki sarvaviratirUpa cAritra kI prApni vinA jJAna ke vikAza ke nahIM ho sakatI, jJAna kA vikAza manuSya yAya ke sivAya anyatra nahIM hotaa| isIliye pradhAnatayA isIko hI dravyakSaNa kahA hai| jJAnake vikAza kA abhiprAya pAMca AstroM kI nivRtti se hai| jJAnale pAMca AsravoM kI sarvathA nivRtti ho vahI jJAna kA vikAza hai| yadyapi devaparyAya meM bhavapratyaya avadhi hotA hai nathApi vahAM para jo sarvaviratirUpa cAritra kI yogyatA nahIM hai usakA khAsa kAraNa yahI hai| usa jJAna se vahAM para pAMca AsravoM kI nivRtti nahIM ho sktii| isI prakAra naraka meM bhI pAMca AsravoM kI nivRtti ke abhAva se dezavirati aura sarvavirati kI prApti nahIM ho sktii| pANI upara taravA lAge che. te prakAre jema jema karmamalane lepa A jIvAtmAthI chuTI jAya che tema tema te paNa pitAnI zuddha avasthAne prApta karato rahe che eka divasa evo paNa Ave che ke te karmamalanA lepathI sarvathA nirlepa thaI jAya che. sarvadhA nilepa ghavu te tenI zuddha avasthAnI prApti che. A karmono nAza karavAnI dazA, sarvaviratirUpa cAritranI prAptithI ja jIvane prApta thAya che. ekendriyAdika paryAmAM tenI prApti jIvane thatI nathI. kAraNa ke sarvaviratirUpa cAritranI prApti jJAnanA vikAsa sivAya thatI nathI. jJAnane vikAsa manuSya paryAya sivAya anyatra nathI te, mATe pradhAnatayA tene ja dravyakSaNa kahela che. jJAnanA vikAsane abhiprAya pAMca AnI nivRttithI che. jJAnathI pAMca AzravonI sarvathA nivRtti thAya te jJAnane vikAsa che. haju devaparyAyamAM bhavapratyayaya avadhi hoya che tathApi te jagyAe je sarvaviratiya cAritranI yecatA nathI tenuM khAsa kAraNa e che ke te jJAnathI tyAM pAca AnI nivRtti thatI nathI. e prakAre narakamAM paNa pAMca AnI nivRttinA abhAvathI dezavirati ane sarvaviratinI prApti thaI zakatI nathI.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhya0 2. u. 1 117 kSetrakSaNastu yasmin kSetre sarvaviratisvarUpacAritropalabdhirjAyate, tathA hiadholokagrAmasaMvalitatiryagloka eva, tatrApi samayakSetra eva, tatrApi paJcadazakarmabhUmiSveva, tAsvapi bharatakSetrApekSayA sArddhapaJcaviMzatidezeSveva cAritrAvAptirbhavati / sa ' cArya kSetrarUpo'vasaro durlbhH| yato'nyakSetreSu samyaktvazrutasAmAyikayorevopalabdhiH, kasyaciddezaviratisambhavaH, kintu na srvvirtipraaptirbhvti| .. _ idamuktaM bhavati-kSetram UrdhvAdhastiryaglokarUpam / tatro loke dezaviratisarvaviratirUpasAmAyikayoH kSaNo nAsti, avaziSTayoH kSaNo'sti / adholoke jisa kSetra meM sarvaviratirUpa cArina kI prApti isa jIva ko hotI hai usakA nAma kSetrakSaNa hai| adholoka-grAma-saMbalila arthAt salilAvatIvijayayukta tiryagloka meM hI, yahAM para bhI samayakSetra meM hI, vahAM bhI pandraha karmabhUmiyoM meM hI, vahAM para bhI bharatakSetra kI apekSA se 26 // dezoM meM hI isa jIva ko cAritra kI prApti hotI hai| yaha kSetra rUpa avasara bhI durlabha hai, kyoM ki anyakSetroM meM samyastvasAmAyika aura zrutasAmAyika, ina do kI upalabdhi, tathA kinhIM 2 ko dezavirati rUpa cAritrakI upalabdhi kI saMbhAvanA hai, parantu vahAM para jIvoM ko sarvavirati kA lAbha nahIM hotA hai| ___arcaloka, adholoka, aura tiryagloka, isa prakAra kSetra prakAra kA hai| inameM Urdhvaloka meM dezavirati aura sarvavirati rUpa sAmAyika dhAraNa karane kA avasara hI nahIM hai| lamyaktvasAmAyika aura zunasAmAyika ina do kI jIva ko vahAM prApti ho sakatI hai| aboloka meM bhI adho je kSetramAM sarvaviratirUpa cAritranI prApti A jIvane thAya che tenuM nAma kSetrakSaNa che. adholakajhAmasaMvalita arthAt salilAvatIvijayayukta tiryazlokamAM, tyAM paNa samayakSetramAM ja, tyAM paNa paMdara karmabhUmimAM ja, tyAM paNa bharatakSetranI apekSAthI sADhApacIsa (rapa) dezamAM A jIvane cAritranI prApti thAya che. te kSetrarUpa avasara paNa durlabha che. kAraNa ke anya kSetromAM samyaktvasAmAyika ane zrutasAmAyika, A bannenI upalabdhi, tathA keI koIne dezaviratirUpa cAritranI upalabdhinI saMbhAvanA che, paraMtu te jagyAe jIvone sarvaviratino lAbha te nathI. urvaloka, aloka ane tiryazloka, A prakAre kSetra traNa prakAranA che. temAM udbhUlAkamAM dezavirati ane sarvaviratirUpa sAmAyika dhAraNa karavAne avara ja nathI. sabhyatvasAmAyika ane sAmAyika, A benI jIvane tyAM prApti thaI
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 AdhArAgasUtre 'dholokagrAmaM (salilAvatIvijayaM) varjayitvovalokavadvijJeyam , adholokagrAmeSu ca caturNA sAmAyikAnAM kSaNo'sti / tiryagloke manuSyakSetrAvahiH sarvaviratiM vihAya trayANAM sAmAyikAnAM kSaNo'sti, tena manuSyakSetra eva caturvidhasAmAyikamAptiriti vodhyam / ___ kAlakSaNaH-kAlarUpo'vasaraH, sa hi avasarpiNyAM muSamaduSpamA-duSpamasuSamAduSpamA-rUpeSu tRtIya-caturtha-paJcamAtmakeSu triSvarakeSu, utsarpiNyA duSpamasuSamAsupamaduSpamArUpayostRtIya-caturthArakayozca sarvaviratirUpasAmAyikopalabdhirupajAyate / etacca nUtanadharmaprAptimapekSya kathitam / pUrvapratipannApekSayA saMharaNAvasthAyAM lokatraye sarvArakeSu srvvirtisaamaayikoplbdhirjaayte|| lokagrAma (salilAvatIvijaya) ko chor3akara Urdhvaloka kI taraha hI samajhanA caahiye| arthAt adholoka meM-adholokagrAma-salilAvatI vijaya meM cAroM hI sAmAyika ko prApta karane kA avasara hai, parantu bAkI jagaha samyaktva aura zruta, ina do sAmAyikoM kI prApti kA hI avasara hai| tiryagloka meM manuSyakSetra se bAhira sarvaviratirUpa sAmAyika ke atirikta vAkI tIna sAmAyikoM kI upalabdhi kA avasara jIva ko prApta hotA hai, parantu cAroMprakAra ke sAmAyika kI prApti to jIva ko manuSyakSetra-DhAIdvIpa meM hI hotI hai| jisakAla meM sarvaviratirUpa cAritra kI prApti isa jIva ko hotI hai usakA nAma kAlakSaNa hai / kAla do prakArakA hai-utsarpiNIkAla aura avasarpiNIkAla / isameM utsarpiNIkAla 6 prakAra kA, aura avasarpiNIkAla bhI 6 prakArakA hai| utsarpiNI ke 6 bheda-1 duSSamaduSamA, zake che. adhelakamAM paNa alekagrAma (salilAvatIvijya) ne cheDIne urdhvalekanI mAphaka ja samajavuM joIe, arthAt alakamA-elekajhAma-salilAvatI vijayamAM cAre sAmAyikane prApta karI levAno avasara che, paraMtu bIjI jagyAe samyaktva ane zrata e be sAmAyikone prApta karavAneja avasara che, tiryalokamAM manuSyakSetrathI bahAra sarvaviratirUSa sAmAyikanA atirikta bAkInA traNa sAmAyikonI upalabdhine avasara chavane prApta thAya che, paraMtu cAre prakAranI sAmAcikanI prApti te jIvane manuSyakSetra-aDhIdvIpamAM ja thAya che je kALamAM sarvaviratirUpa cAritranI prApti A jIvane thAya che tenuM nAma kAlakSaNa che kAla be prakAre che-utsarpiNIkAla ane avasarpiNIkAla, AmAM utsarpiNIkAla cha prakAre, ane avasarpiNIkAla paNa cha prakAre che, utsarpiNInA
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhASArANasUtre anuparivartate-ghaTIyantranyAyena muhurmuhuH paryaTati, yathA jalAvarte patitastuNAdistadAvatamevAnudhAvati parAdhInatayA nonmajjati ca, tathaiva viSayaikatAnacitto vItarAgopadezaparAGmukho gurukarmA jIvaH saMsArasAgarasya duHkhAvartanimagnaH san na kadApyuddhato bhavatIti bAlasya saMsAraparibhramaNaM vijJAya tatkAraNaparigrahaviSayAdiSu gRddhomA bhUditi ziSyaM pratyupadeza iti tAtparyam / iti bravImItyasyArthastUkta eva // mU08 // // iti dvitIyAdhyayanasya tRtIyoddezaH samAptaH // 2-3 // jisa prakAra rahaTa ghUmatA rahatA hai usI prakAra jo nAnA prakAra ke aihalaukika evaM pAralaukika duHkhoMko bhogate hue isa saMsAracakrameM paribhramaNa kara rahe haiN| aise bAlajIva ki jinakA mana viSayoM meM lavalIna horahA hai, vItarAga prabhu ke upadeza se jo sarvathA parAGmukha ho rahe haiM, gurukarmI haiM, pAnI ke Avarta meM par3e hue tRNakI taraha isa saMsArasAgara ke duHkharUpI Avarta meM nimagna bana kabhI bhI vahAMse chuTakArA nahIM pA sakate haiN| jisa taraha pAnI ke Avarta meM par3e hue tRNa kI dazA hotI hai usI prakAra kI inakI bhI dazA hotI hai| jaise vaha tRNa usase bAhara nahIM nikalane pAtA pratyuta usameM idhara-udhara cakkara kATA karatA hai-kabhI usameM DUbatA hai aura kabhI usI meM Upara taira AtA hai, ThIka isI prakAra se ina bAlajIvoMkA bhI isa caturgatirUpa saMsAracakrameM paribhramaNa hotA rahatA hai| aisA samajha kara saMyamI munikA kartavya hai ki vaha saMsAraparibhramaNa kA je prakAra reTa ghumate rahe che te prakAre je nAnAprakAranAM aihalaukika ane pAralaukika dukhone bhegavatA A saMsAracakamAM paribhramaNa kare che. AvA bAla che ke jenA mana viyemAM lavalIna rahe che, vItarAga prabhunA upadezathI je sarvathA parAmukha rahe che, gurUkarmI che. pANImAM paDelA tRNa mAphaka A saMsArasAgaranA dukharUpI AvartamAM nimagna banI kaI vakhata paNa tyAMthI chuTakAro meLavI zakatA nathI jevI rIte pANunA AvartamAM paDelA tRNanI dazA thAya che te prakAre tenI paNa dazA thAya che. jevI rIte te taNakhalu tenAthI bahAra nIkaLI zakatuM nathI paNa temAM cakkara lagAvyA kare che-keI vakhata temAM Dube che te kaI vakhata upara tarI Ave che, ThIka te prakAre A bAla jIvonA paNa cAra gatirUpa sa sAra cakamAM paribhramaNa thayA kare che evuM samajIne saMyamI muninuM kartavya che ke te saMsAraparibhramaNanu kAraNa je viSaya ane parigrahAdika
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 =spRhA-madanarUpAn samsamyak , anu-anukUlaM jAnAtIti kAmasamanujJaH kAmaguNAnumodakaH, ata eva azamitaduHkhaH-azamitam-akSINaM duHkham alabdhalAbhAya labdhaparirakSaNAya ca vyagratayA nirantaracintanarUpaM yasya so'zamitaduHkhA=viSayakaSAyAsaktatvena nitAntaklAntasvAntaH, ata eva duHkhI zArIrika-mAnasika-pIDApIDitaH, duHkhAnAm-aihika-pAratrika-nAnAvidhAnAmeva, Avarta saMsAracakram___ "bAle puNa Nihe" ityAdi / "suyaM me AusaM teNaM' yahAM se lekara "taMmi ThANami ciTThai" yahAM taka kA pUrvoktasvarUpavAlA upadeza tathA "bAle puNa Nihe" yahAM se lekara "ANAe ArAhiyA vi bhavai" yahAM taka vakSyamANa-Age kahA jAnevAlA-upadeza sarvajJa kI apekSA se nahIM kahA gayA hai / kyoM ki ve kRtakRtya haiM, unheM kisI bhI vastuse prayojana nahIM rahA hai, kevalajJAna kI prApti honese ve samasta padArthoM ko hastAmalakavat sAkSAt jAnate haiM, ataH yaha upadeza bAlajIvoM kI apekSA se hai| bAla jIva ve haiM jo parigraha meM Asakta haiM, jJAnakriyA se vikala haiM, viSayAnurAgI haiM, kAmaguNoMke anumodaka haiM, alabdha ko prApta karane ke liye tathA labdha kI rakSA karane ke liye jo vyagracita hone se sadA ciMtAzIla bane rahate haiM, viSayakaSAyoM meM Asakta hone kI vajaha se jinakA antaHkaraNa atyanta duHkhita hotA rahatA hai| isa liye jorAtadina zArIrika evaM mAnasika kaSToMkA anubhava kiyA karate haiM tathA ___ vAle puNa Nihe ' tyAdi. 'suyaM me AusaM teNaM 'mahI thI yA 'taMmiThANaMmiciThThai " sudhInapUrvotasva35pANI upadeza, tathA "bAle puNa Nihe " DIthI dAna "ANAe ArAhiyA vi bhavai " maDA. sudhI vakSyamA-mANa vAmAM AvanAra-upadeza A sarvajJanI apekSAthI kahevAmAM Avela nathI, kAraNa ke te kRtakRtya che, tene kaI paNa vastuthI prayojana rahyuM nathI. kevaLajJAnanI prApti hovAthI te samasta padArthone hastAmalakavat sAkSAta jANe che mATe A upadeza bAla jenI apekSAthI che. bAla jIva te che je parigrahamAM Asakta che, jJAnakiyAthI vikala che, viSayAnurAgI che, kAmaguNonA anumodaka che, alabdhane prApta karavA, labdhanI rakSA karavA mATe je vyagracitta hovAthI sadA ciMtAzIla banI rahe che, viSayakaSAyamAM Asakta hovAthI jenu aMtakaraNa atyaMta duHkhita thatuM rahe che. mATe je rAta dina zArIrika ane mAnasika kaSTane anubhava karyA kare che, tathA 30
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ // AcArAGgasUtre dvitIyAdhyayanasya caturthoddezaH // tatra pUrvasminnuddeze 'uccairgotrotpattyabhimAnAdirna kAryaH' iti pratipAditam , atra ca 'bhogeSvabhiSvaGgo na kAryaH, tatra rogasyAvazyaM sadbhAvA'-diti darzayiSyate / atrAnantarasUtrasambandhaH-'dukkhI dukkhANameva AvaTTa aNuparivaTai' iti, tAni ca duHkhAni rogakAraNAni bhavantyato rogAneva darzayati / // AcArAgasUtra ke dUsare adhyayana kA cauthA uddeza // - tRtIya uddeza kA kathana ho cukA; aba caturtha uddeza kA kathana prAraMbha hotA hai| tRtIya uddeza meM saMyamI muni ko apane saMyama kI rakSA ke lie ucca gotrameM utpatti hone kA abhimAna Adi nahIM karanA cAhiye yaha bhalI bhA~ti samajhA diyA gayA hai| isa caturtha uddeza meM yaha samajhAyA jAyagA ki bhogoM meM saMyamI muni ke liye apane saMyama kI rakSA karane ke liye abhiSvaMga-rAgapariNati-nahIM karanA caahiye| kyoM ki "bhoga bure bhavaroga bar3hAvai bairI haiM jaga jI ke" isa vAkyake anusAra eka to ve bhavaroga baDhAte haiM, dUsare unake sevana se aneka zArIrika roga bhI utpanna ho jAte haiN| isa prakaraNa kA "dukkhI dukkhANameva Avaha aNupariyai" isa tRtIya uddeza ke antima sUtra se saMbaMdha hai, isaliye sUtrakAra unhIM rogoM kA yahAM para varNana kareMge, kyoM ki duHkha roga ke kAraNa huA karate haiN| AcArAMgasUtranA bIjA adhyayanane cotho uddeza. trIjA uddezanuM kathana samApta thayu have cethA uddezo prAraMbha thAya che. trIjA u dezamAM saMyamI munie pitAnA saMyamanI rakSA mATe uMca gotramAM utpatti thavAne kAraNe abhimAna Adi nahi karavuM joIe, e sArI rIte samajAvI devAmAM Avela che. A caturtha udezamA e samajAvavAmAM Avaze ke-bhegomAM saMyamI munie pitAnA saMyamanI rakSA mATe abhidhvaMga-rAgapariNati nahi karavI joIe, 4 // 2 "bhoga bure bhavaroga baDhAve vairI hai jagajI ke" mA 145 manusAra eka te te bhavaga vadhAre che, bIju tenA sevanathI aneka zArIrika roga paNa utpanna thAya che ___ 424nA " dukkhI dukkhANameva AvaTeM aNupariyaTTara" 2m alon uddezanA aMtima sUtrathI saba dha che mATe sUtrakAra te regenA A ThekANe varNana karaze, kAraNa ke regonA kAraNathI dukha thayA kare che
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 adhya0 2. u. 3 kAraNa jo viSaya aura parigrahAdika haiM unameM gRddha na bane / isa prakAra se satrakAra kA ziSya ke prati yaha upadeza hai| 'bravImi' isa pada kA pahile ke prakaraNoM meM artha kahA jA cukA hai // sU0 8 // // dUsare adhyayanakA tRtIya uddeza saMpUrNa // che temAM vRddha na bane. A prakAre sUtrakArano ziSya prati A upadeza che. iti bravImi mA pahanI paDasA praNamA artha 42vAma mAvesa che. // bhI adhyayananI zrI deza sapUrNa 2-3 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArasUtre mUlam-' tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjati jehiM saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyayA pucviM parivayaMti, so vA te niyage pacchA parivaijA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, jANitu dukkhaM patteyaM sAyaM, bhogAmeva anusoyaMti,ihamegesiM mANavANaM ||suu01|| chAyA-tatastasyaikadA rogasamutpAdAH samutpadyante yairvA sArdai saMvasati te vA khalu ekadA nijakAH pUrva parivadanti, sa vA tAn nijakAn pazcAtparivadati, nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtaM bhogAnevAnuzocati, ihaikeSAM mAnavAnAm // 0 1 // TIkA-'tata' ityAdi / idaM mUtraM prathamoddeze vRddhAvasthAprasaGge proktam , iha ca yauvane'pi bhogAsaktyA nAnArogAH samutpadyanta iti darzayati nAtaH punruktiH| rogA yathA--(1)zvAsa(2)kAsa(3)jvara(4)dAha(5)kukSizUla(6)bhagandarA(7)'zau(8)-'jIraka(9)dRSTizUla(10)mUrdhazUlA(11)-'ruci(12)netravedanA(13)karNavedanA(14)kaNThavedano(15)dara vedanA(16)kuSThAkhyAH poDaza vijnyeyaaH| ___ sarve'pi jIvAH svakRtakarmaphalabhogina iti vibhAvya vivekI bhuktapUrvAn bhogAnnAnusmaret , prAptAna seveta, alabdhAnnAbhivAJchediti bhaavH| yauvana avasthA meM jIvoM kI bhogAdikoM meM adhika Asakti bar3hatI hai, usase isa avasthA meM bhI aneka prakAra ke roga utpanna hote haiM / isa liye rogoM ke nAma kahate haiM-1 zvAsa-2 kAsa khAMsI 3 jvara 4 dAha 5 kukSizula 6 bhagandara 7 arza-bavAsIra 8 ajIraka 9 dRSTizUla 10 mUrdhazUla 11 aruci 12 netravedanA 13 karNavedanA 14 kaSTapIDA 15 udarapIDA aura 16 kuSTa / ye 16 rAgoM ke nAma haiN| yovana avasthAmAM jenI gAdikomAM adhika Asakti vadhe che, tethI te avasthAmAM paNa aneka prakAranA roga utpanna thAya che, mATe roganA nAma kahe che-1 zvAsa, 2 4Asa-mAsI, 3 tApa, 4 vADa, 5 kSizUTasa, 6 -42, 19 maza-12sa, 8 mArizasa, 10 bhUdha zUTa, 11 ma3thi, 12 netravenA, 3 kAnanI vedanA, 14 kaDapIDA, 15 udarapIDA, ane 16 keha, e reganA sela nAma che.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 3 37 " kAmabhogasevanAdAsaktiH, tayA cArtaraudradhyAnaM, tatazca karmarajaH samupArjanam, tena cAtmamAlinyaM bhavati, tato jJAnAdiguNapraNAzaH, tenonmArgapravRttiH tathA caihikapAratrikaduHkhAni jAyante duHkhAni ca rogAdinA bhavanti, tatra duHkhahetUna rogAnupadarzayati--- ' tao se ' ityAdi / kAmabhogoM ke sevana se jIva kI usameM Asakti bar3hatI hai| Asakti se Ate aura raudradhyAna utpanna hote rahate haiM / una dhyAnoM se jIva azubhakarmaparamANuoM kA baMdha karatA hai / usase AtmA meM malinatA AtI hai / malinatA ke saMbaMdha se jJAnAdika guNoMkA AvaraNa hone se jIvoM kI unmArga meM pravRtti hotI hai / usa prakAra kI pravRtti se jIva ihaloka aura paraloka-saMbaMdhI anaMta yAtanAoM ko bhogatA hai / isa prakAra paraMparAsaMbaMdha se kAmabhogasevana tathA usa viSaya kI Asakti jIvako aneka ananta kaSToM ko denevAlI hotI hai| paralokasaMbaMdhI duHkha jIvoM ko azubha karmodaya se prApta hotA hai| vahAM para bhI aneka prakAra ke zArIrika tathA mAnasika du:kha isa jIva ko jhelane par3ate haiM / isa lokasaMbaMdhI duHkhoM kI bhI yahI paristhiti hai, phira bhI vyavahArI jIvoM kI dRSTimeM duHkhAdika rogAdhIna hote haiM; isa abhiprAya se sUtrakAra una duHkhoM ke kAraNabhUta rogoM kA varNana karate hue kahate haiM-" tao se " ityAdi / kAmabhAgAnA sevanathI jIvanI temAM Asakti vadhe che. AsaktithI Atta ane raudra dhyAna utpanna thAya che. te dhyAnothI jIva azubha karma paramANuone baMdha kare che, tethI AtmAmAM malinatA Ave che. malinatAnA saMbaMdhathI jJAnAdika guNonu AvaraNa hovAthI jIvAnI utsAmAM pravRtti thAya che. A prakAranI pravRttithI jIva AleAka ane paralAka sa MbaMdhI yAtanAone bhAgave che. A prakAra paraMparAsa madhathI kAmabhAgasevana, tathA te viSayanI Asakti jIvane aneka anaMta kaSTone devAvALI hoya che. paralokasamaMdhI du.kha jIvone azubha karmoyathI prApta thAya che. tyAM paNa aneka prakAranA zArIrika tathA mAnasika duHkha A jIvane bhAgavavA paDe che. AlAkasabaMdhI du:khAnI paNa e ja paristhiti che to paNa vyavahArI jIvAnI dRSTimAM du:khAdika rAgAdhIna thAya che. A abhiprAyathI sUtrakAra A duHbhonA araNalUta rogonA varzana uratAM he che-" tao se " chatyAhi.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra40 AdhArAgasUtre hai taba yaha vicAratA hai ki jaba maiM niroga ho jAU~gA taba niyama se nirantara ina viSayAdikoM kA manamAphika sevana kruuNgaa| yadi mujhe nIrogatAprAsa karane meM apanA sarvasva bhI arpaNa kara denA paDe to bhI koI cintA kI bAta nhiiN| jIvana rahegA to phira dhana ho jaaygaa| dhana hai bhI kisa liye? yadi sAMsArika mauja majAna dekhI to isa dravya kI prApti se lAbha hI kyA huA? ityAdi aneka prakAra ke saMkalpa-vikalpoM se azAntacitta bana nirantara saMtapta hotA rahatA hai| isa prakAra kI saMtaptatA kA kAraNa sirpha isa jIva kI viSayasaMbaMdhI Asakti hI hai| ve saMyamI muni dhanya haiM jo viSayAdika sevana ke kaTukavipAka ko jAnakara isase sarvadA apanI rakSA karate rahate haiM / parantu jo isake kaTuka vipAka se anabhijJa bane hue haiM aise kitaneka brahmadatta cakravartI jaise manuSya hI isa viSayajAla meM phaMsa kara apanA ihaloka aura paraloka donoM kA vigAr3a kara nAnA prakAra ke kaSToM kA anubhava karanevAle hote haiN| isaliye viSayoM ko donoM bhavoM meM kaSTakAraka jAna kara saMyamImuni ko bhogAsakti se sarvadA apanI rakSA karane meM sAvadhAna rahanA cAhiye / yahI isa sUtra kA Azaya hai| suu01|| jAIza tyAre niyamathI niratara A viSayAdikonuM manamAphaka sevana karIza. kadAca mane nirogatA prApta karavAmAM potAnuM sarvasva paNa arpaNa karI devuM paDe to koI ciMtA nahi, jIvana raheze to pachI pharIthI dhana thAze. dhana kenA mATe che je saMsArika mojamajA na karI to A dravyanI prAptithI lAbha paNa ze " ItyAdi aneka prakAranA saMkalpa vikalpothI azAMtacitta banI niraMtara saMtapta rahyA kare che, A prakAranI saMtatAnuM kAraNa phakta A jIvanI viSaya saMbaMdhI Asakti ja che te saMyamI muni dhanya che je viSayAdikasevananA kaTuka vipAkane jANIne tenAthI sarvadA potAnI rakSA kare che, paraMtu je tenA kaTuka vipAkathI anabhinna banelA che evA keTalAka brahmadatta cakavartI jevA manuSya ja A viSaya jALamAM phasIne potAne Aloka ane paraloka bannene bagADIne nAnA prakAranA kaSTone anubhava karavAvALAM thAya che viSane bane bhAmAM kaSTakAraka jANune saMyamI munie bhogAsaktithI sarvadA protAnI rakSA karavAmAM sAvadhAna rahevuM joIe, e ja A sUtrane Azaya che sUi 1
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0-2...3 gRddhastu bhogasyaivAnucintanaM karotItyAha-'bhogAneve'-ti, bhogAneva-zabdAdiviSayAneva anuzocati-satataM paricintayati / sUtre bahuvacanamArphatvAt / yadyahaM sarvasvavyayasAdhyabhaiSajyAdinA nIrogaH syAM tadA'vazyamajasraM bhogAn bhuJjIya, nAnAvidhAni sukhAnyanubhaveyamityAdinAnAvidhaparicintanAdazAntasvAntaH santatamanutapto bhavatIti tAtparyam / evaMvidhabhogAnucintanaM kiM sarveSAM bhavati ? netyAha'ihaikeSA'-mityAdi, iha-saMsAre ekeSAm aparijJAtaviSayakaTuvipAkAnAM katipayAnAM mAnavAnAm ,brahmadattasadRzAnAM bhavati / ihAmutra duHkhakAraNatvAd bhaugAsaktiH pariharaNIyeti mUtrAzayaH // 90 1 // isa avasthAmeM jinake sAtha yaha rahatA hai ve putrakalatrAdika pahale isakA anAdara karate haiM aura tiraskArajanaka vacana bolate haiM, phira yaha bhI unakA anAdara karatA huA apazabda bolatA hai, parantu he jIva! nahIM to ve tere bANa aura zaraNa ke liye samartha ho sakate haiM aura na tUM bhI una ko trANa aura zaraNa deneke lie samartha ho sakatA hai| samasta saMsArI jIva apane2 kiye hue karma ke anusAra sukhaduHkhAdika phala ke bhoganevAle hote haiN| aisA vicAra kara vivekI saMyamI muni pUrva meM bhoge hue una bhogoM kI smRti na kare, tathA prApta hue una bhogoM kA sevana na kare aura alabdha bhogoM ko bhogane kI icchA taka bhI na kre| jo viSayAdikoM meM gRddha hotA hai vaha unakA hI nirantara bAraMbAra cintavana-smaraNa karatA rahatA hai| aisA jIva jaba viSayAdikoM ke sevana karane meM kisI rogAdika ke parAdhIna bana apane ko asamartha pAtA A avasthAmAM jenI sAthe te rahe che te putra kalAtrika pahelAM tene anAdara kare che ane tiraskArajanaka vacana bole che, pachI te paNa tene anAdara karIne apazabda bole che, paraMtu he jIva! te tArA tAraNahAra nathI ane zaraNa devAmAM paNa samartha nathI, ane te paNa tene tAraNahAra nathI ane zaraNa devAmAM paNa samartha nathI. samasta saMsArI jIva potapotAnA karelA karma anusAra sukhaduHkhAdika phaLanA bhogavavAvALA hoya che. e vicAra karI vivekI saMyamI muni pUrvamAM bhagavelAM te bhogonI smRti paNa na kare, tathA prApta thayelA bhegonuM paNa sevana na kare ane alabdha bhogone bhogavavAnI IcchA suddhAM paNa na kare. je viSayAdikamAM gRddha thAya che te tenuM ja niraMtara ciMtavana smaraNa karatA rahe che. evA jIva jyAre viSayAdikanuM sevana karavAmAM koI rogAdikathI parAdhIna bane ane asamartha banI jAya tyAre te vicAre che ke-"jyAre nirogI banI
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 AcArAGgasUtre evaM 'bhoge rogaH' iti proktam / atha ca bhogasAdhanaM dhanamapi nazvaraM tataH ki vidheyamiti darzayati-'As ca ' ityaadi| sadbhAva meM jIva sAMsArika mauja-majA bhogane meM apanI zaktianusAra kasara nahIM rakhate; kintu bhoga sadA dukhadAyI hote haiM / kahA bhI hai bhoga vure bhava roga bar3hAveM, bairI haiM jaga jI ke| verasa hIya vipAka samaya ati, sevata lAgai nIke // vajra agani viSa se viSadhara se, ye adhike dukhadAI / dharmaratana ke cora capala ati, durgatipaMthasahAI // moha-udaya yaha jIva ajJAnI, bhoga bhale kara jAne / jyoM koI jana khAya dhatUrA, so saba kaMcana mAnai // jyoM jyoM bhoga laeNjoga manohara, manavAMchita jana pAvai / tRSNA nAgina tyoM tyoM Dakai, lahara jahara kI Avai // una bhogoM kI AzA se bAla ajJAnI jIva prANAtipAtAdika aneka prakAra ke krUra karmoM ko karatA huA viparItapane ko prApta hotA hai, arthAt mokSamArga se vimukha ho jAtA hai // sU0 2 // isa prakAra jaba bhoga meM roga hai aura bhoga kA sAdhanabhUtadhana vinazvara hai taba kyA karanA cAhiye? isakA pratyuttara dete hue sUtrakAra kahate haiM-"AsaM ca" ityaadi| jIva sAMsArika moja-majA bhogavavAmAM potAnI zakti anusAra kasara rAkhatA nathI paNa bhoga sadA dukhadAyI thAya che kahyuM paNa che- " bhoga bure bhava roga vaDhAve, vairI hai jagajIke / verasa hoya vipAka samaya ati, sevata lAgeM nIke // vajra agani vipase viSadhara se, ye adhike dukhadAI / dharmaratanake cora capala ati, durgatipathasahAI // moha udaya yaha jIva ajJAnI, bhoga bhale kara jAne / jyoM koI jana khAya dhatUrA, so sava kaMcana mAne // jyoM jyoM bhoga saMjoga manohara, manavAMchita jana pAvai / tRSNA nAgina tyoM tyoM DaMka, lahara jahara kI Avai // " AvA bhegonI AzAthI bAla ajJAnI jIva prANAtipAtAdika aneka prakAranAM kUra karmo karIne viparItapaNAne prApta thAya che, arthAt mokSamArgathI vimukha thAya che. che sUTa 2 ! A prakAre jyAre bhogamAM roga che. ane bhoganA sAdhanabhUta dhana vinazvara che. tyAre zaM 42jnadhya ? no pratyuttara mApatA sUtrA2 43 2-"AsaM ca" tyAdi.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u4 241 bhogasAdhanasya dhanasya vinazanazIlatAM darzayati-'tiviheNa' ityaadi| mUlam-tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tattha gaDhie ciTThai bhoyaNAe, tao se egayA viparisihaM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taM pi se egayA dAyAyA vibhayaMti, adattahAro vA se avaharai, rAyANo vA se vilaMpaMti, Nassai vA se, viNassai vA se agAradAheNa vA se Dajjhai, iya se parassa aTThAe kUrANi kammANi bAle pakuvamANe teNa dukkheNa vippariyAsamuvei // sU0 2 // ____ chAyA--trividhena yA'pi tasya tatra mAtrA bhavati-alpA vA bahukA vA, sa tatra gRddhastiSThati bhojanAya, tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati tadapi tasyaikadA dAyAdA vibhajante, adattahAro vA tasya harati, rAjAno vA tasya vilumpanti, nazyati vA tasya, vinazyati vA tasya, agAradAhena vA dahyate tad, iti sa parasyArthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti // mU0 2 // TIkA-'trividhene'-tyAdi, etasya vyAkhyA tu tRtIyodeze proktaa| prAya dhanasya nissAratA pradarzitA, atra tu bhogasAdhanasya dhanasya kSINamANatayA tadabhAvAdapi na bhogo bhavitumarhatIti darzitam // sU0 2 // bhoga ke sAdhanabhUta dhanakI vinazvaratA dikhalAte hue khUnakAra kahate haiM-"tiviheNa jAvi" ityAdi / . isa satra kI vyAkhyA tRtIya uddeza meM acchI taraha se kI jA cukI hai| vahAM para sAmAnyatayA dhanakI asAratA prakaTa kI hai, yahAM para bhoga aura upabhoga meM kAma AnevAle sAdhanabhUta dhana kI asAratA batalAI gaI hai| kAraNa ki sAMsArika bhoga aura upabhoga kA kAraNa dhana hotA hai| isake bhogonA sAdhanabhUta dhananI vinazvaratA dekhADatAM sUtrakAra kahe che- "tiviheNa jAvi" tyAdi. A sUtranI vyAkhyA trIjA udezamAM sArI rIte ApavAmAM Avela che. te jagyAe sAmAnyatayA dhananI asAratA pragaTa karela che. A ThekANe bhoga ane upabhogamAM kAma AvavAvALA sAdhanabhUta dhananI asAratA batAvavAmAM Avela che, kAraNa ke sAMsArika bhoga ane upabhoganuM kAraNa dhana ja che. tenA sadbhAvamAM
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 AcArAgasUtre ke bhogane kI cAhanA ke vazavartI banA rahatA hai vaha daMbhakA sevana karanevAlA hai| ve zabdAdiviSayoM ko na bhI bhogate hoM to bhI unakI pariNati tandulamatsya ke samAna usa ora lAlasAvAlI hone se saMyama kA nAza karanevAlI mAnI gaI hai| saMyama ko mUla se nAza karanevAlA zalya hai| mAyAzalya ke sadbhAva se hI atrata bhI Rta jaise mAlUma par3ate haiN| ataH sUtrakAra kahate haiM ki-he ziSya ! tUM isa zalya ko dUra kara, vyartha kyoM isake phaMde meM par3akara apane ko duHkhI banA rahA hai| dUsare cAhe kucha bhI karate hoM yaha tujhe nahIM dekhanA hai, tUM apanI hI ora dekha " tAruM re saMbhAla tane bIjAnI zI par3I" tUM kyA kara rahA hai ? isI liye sUtrakAra " tvameva" isa pada para jora dekara ziSya se kaha rahe haiN| athavA-zalya zabdakA artha-aSTavidha karma bhI hai, yaha pahile batalAyA jA cukA hai ki-"tapasA nirjarA ca" tapa, saMyama pAlana karane se saMbara to hotA hI hai parantu saMcita karmo kI nirjarA bhI hotI hai| cArivArAdhana ke dvArA AtmA jyoM 2 avirati, pramAda, kaSAya, aura azubha yogoM kA nigraha karatA jAtA hai tyoM 2 isa AtmA meM apUrva2 ujjvalatA kI jAgRti hotI jAtI hai| isa ujjvalatA kI jAgRti meM AtmA saMvara aura nijerA ke dvArA karmAkA kramazaH nAza karatA huA Age2 ke gunnvavAnI cAhanAne vazavatI banI rahe che, te zabdAdi viSayane bhale nahi bhogavatA hoya to paNa tenI pariNati taMdulamasyasamAna te tarapha lAlasAvALI hovAthI saMyamano nAza karavAvALI mAnavAmAM Ave che sa yamane mULathI nAza karavAvALA zalya che. mAyAzalyanA sadbhAvathI avrata paNa vrata jevA mAlama paDe che mATe sUtrakAra kahe che ke-he ziSya tuM A zalyane dUra kara, vyartha zA mATe tenA phaMdAmAM paDIne potAne dukhI banAve che. bIjA bhale koI paNa kArya karatA hoya e tAre jovAnuM nathI, tu phakta tArI ja tarapha dekha, "tuM tAruM re saMbhALa, tane mAnanI zI. 5DI.?" tuMzu 4rI rahyo che? te bhATe sUtrA2 "tvameva " ! pada upara jora daIne ziSyane kahe che. athavA zalya zabdano artha aSTavidha karma paNa che, e pahelAM batApvaabhaa yAveta che -" tapasA nirjarA ca" ta5, sayama pATAna 42vAthI savara te thAya ja che, paraMtu saMcita karmonI nirjarA paNa thAya che. cAritrArAdhana dvArA AtmA jema jema avirati, pramAda, kaSAya, ane azubha gane nigraha karato jAya che tema tema A AtmAmAM apUrva ujavalatAnI jAgrati thatI jAya che. A utpalatAnI jAtimAM AtmA sa vAra ane nirjarA dvArA karmone kamazaH nAza karIne AgaLa AgaLanA guNasthAnomAM caDhato jAya che. eka samaya evo
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 4 243 mUlam-AsaMca chaMdaM ca vigiMca dhIre, tumaM ceva taM sallamAhaTTa, jeNa siyA teNa no siyA, iNaseva nAvabujjhati je jaNA mohapAuDA, thalobhapavahie te bho vayaMti eyAiM AyataNAI, so dukkhAe mohAe mArAe naragAe naragatirikkhAe sayayaM mUDhe dhamma nAbhijANai udAhu vIre,appamAo mahAmohe, alaM kusalassa pamANaM saMti maraNaM saMpehAe bhiduradhamma saMpehAe nAlaM pAsa alaM te eehi // sU0 3 // chAyA-AzAM ca chandazca vevizva dhIra ! tvameva tat zalyamAhRtya yena syAt tena no syAt , idameva nAvabudhyante ye janA mohapAhatAH, strIlokapravyathitaH, te bho vadanti, etAnyAyatanAni, tat (tepAM) duHkhAya mohAya mArAya narakAya narakAt, tirazce, satataM mUDho dharma nAbhijAnAti, udAha vIraH, apramAdo mahAmohe alaM kuzalatya pramAdena zAntimaraNaM saMprekSya bhiduradharma saMprekSya nAlaM pazyAlaM te etaiH||muu03|| TIkA-'AzAM cetyAdi / he dhIra! dhiyA cAritrArAdhanarUpayA matyA rAjata iti dhIrastatsaMvodhane he dhIra ! =he saMyamin ! yadvA-dhiyaM buddhim Irayati-pretyati parISahopasargavijayAtha yaH sa dhIrastatsaMbodhane he dhIra! he saMyamina ! athavA he parIpahopasargarakSobhya ! AzA zabdAdiviSayaspRhAM, chandaH-bhogasyAbhiprAyaM ca vevikSya-pRthakkuru-parityajetyarthaH / he ziSya ! tvameva cAritra ko ArAdhana karanevAlI buddhi se jo zobhita hotA hai athavA parISaha aura upasarga ko jItane ke liye jo buddhi ko prerita karatA hai yahAM usakA nAma dhIra hai| saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-he dhIra ! he saMyamI ! athavA parISaha aura upasarga ko jItanevAle ziSya ! tuma zabdAdi viSaya kI icchA aura bhoga kI cAhanA ko apane se pRthaka karo-chor3o, kAraNa ki pratI kA lakSaNa"niHzalyo vratI" zalyarahita honA batalAyA hai| saMyama ko lekara bhI jo zabdAdiviSayoM cAritranuM ArAdhana karavAvALI buddhithI je zobhita thAya che, athavA pari paha ane upasargane jItavA mATe je buddhine prerita kare che A ThekANe tenuM nAma dhIra che. saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che ke-he dhIra! he saMyamI! athavA pariSaha ane upasargane jItavAvALA ziSya! tame zabdAdi viSayanI icchA ane bheganI yA nAmona tabhAzayI 12 ze-choDI, 125 3-tIna pakSa "ni:zalyo vratI" zalyarahita thavuM batAvela che. saMyamane laIne paNa je zabdAdi viSayane bhoga
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre nAnyaH, zalya-mAyAdirUpam aSTavidhaM karma vA AhRtya parigRhya svAtmani duHkhamutpAdayasi / yato yenArthAdinA bhogaprAptiH syAt tenaiva kadAcinno syAt , antarAyakarmapariNAmasyAghaTitaghaTanAghaTakatvAt / antarAyakarmavaicitryamidaM mohamAyatA na jAnantItyAha- idameve '-ti, 'mohaprAvRtAH' mohena-ajJAnena pAhatAH samyagavaguNThitAH, ajJAnatamasA''cchAditA ityarthaH, ye janAH tIrthaGkaragaNadharAjJAvirAdhakAH idamevambhogasAdhanamapyabhogasAdhanaM bhavatIti kAraNavaicitryameva nAvabudhyante na jAnanti / bhogAntarAyodayAdajJAnAndhA viparItamatayo hetuvaicitryaM na bhanyante / dRzyate hi loke bhogAya samavahito'pi kAraNakalApo'ntarAyodayAdanathoMya bhavati / kI oTa meM baiTha kara bhogAdika kI cAhanA se tUne anya prANiyoM ko rijhAkara kisI dUsare bahAne se bhogAdika sAmagrI ko juTAne meM sAdhanabhUta dravyAdika kA saMgraha bhI karaliyA to tujhe yaha kaise vizvAsa hai ki isa dravyAdika se mujhe usa manonukUla sAmagrI kA lAbha avazya ho hI jAyagA / viparIta bhI ho sakatA hai, kAraNa ki aghaTita ghaTanA ko ghaTAne meM paTu antarAya karma kA udaya abhI tere banA huA hai, usakA jaba taka nAza nahIM hotA taba taka bhaNI mano'nukUla bhogAdikoM ko bhogane meM sarvathA asamartha rahatA hai, yahI bAta "jeNa siyA teNa No siyA" ina padoM se vyakta kI hai| jisa dravyAdika sAdhana se bhogaprApti hotI hai antarAya ke udaya hone para usI se bhI saMbhava hai ki na bhI ho / yaha saba antarAya karma kI hI vicitratA hai, parantu jina kI AtmA moha ke udaya se AcchAdita ho rahI hai, tathA tIrthakara evaM gaNadharAdikoM kI AjJA ke virAdhaka haiM ve antarAya kI isa vicitratA ko nahIM jaante| cAhanAthI huM anya prANIone rIjhAvI koI bIjA bahAnAthI bhogAdika sAmagrI meLavavAmAM sAdhanabhUta dravyAdikane saMgraha paNa karI le to paNa tane e vizvAsa kema che ke-A kavyAdikathI mane te mane nukULa sAmagrIne lAbha avazya thaI ja jaze? viparIta paNa banI zake che, kAraNa ke aghaTita ghaTanAne ghaTADavAmAM paTu akhatarAya karmano udaya haju paNa tAre vidyamAna che tene jyAM sudhI nAza thaze nahi tyAM sudhI prANuM manonukULa bhogAdikone bhogavavAmAM sarvathA asamartha 29 cha mA pAta "jeNa siyA teNa No siyA " 20 pothI vyarata 4rI che. je dravyAdika sAdhanathI bhogaprApti thAya che, aMtarAyane udaya thatAM tenAthI paNa saMbhava che ke kadAca na paNa bane, A badhI akhatarAya kamanI ja vicitratA che, paraMtu TanI AtmA mohanA udayathI AcchAdita thaI rahI che, tathA je tIrthaMkara ane gaNadharAdikanI AjJAnA virAdhaka che te antarAyanI A vicitratAne jANatA nathI.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. ke rahe sthAnoM meM car3hatA calA jAtA hai| eka samaya aisA bhI AtA hai ki jisameM isa kI AtyaMtika zuddhi ho jAtI hai| isa prakAra karmoccheda meM cAritra ko sarvaprathama sthAna prApta huA hai / ataH he ziSya ! nirdoSa cAritrArAdhana kara aura ina karmoM para kramazaH athavA yugapat vijaya prApta kara | viSaya bhogoM kI cAha se aise sundaratama cAritra ko bigADane ke liye kyoM vyartha meM ceSTA karatA hai ? kyoM ise naSTa bhraSTa karatA hai ? aisA karane se ulTe ananta saMsAra vardhana karanevAle ina karmokA baMdhana dRr3ha hI hogA, jo tujhe bhavara meM duHkhadAtA hogaa| apane ko duHkhI karane meM terA hI aparAdha hai, isameM aura koI nimitta nahIM / isI bAta kI puSTi " aSTa vidhaM karma vA AhRtya - parigRsya svAtmani duHkhamutpAdayasi " TIkAkArane isa paMkti kI hai / yaha dRr3ha vizvAsa rakha - jisa bhogAdika kI cAhanA meM par3akara tUM saMyama jaise amUlya ratna ko kalaMkita karane meM saMkoca nahIM karatA hai | kyA una bhogAdikoM ko bhogane kI terI yaha bhAvanA saphala ho jAyagI ? | mAna liyA saMyamaratna ko beMca kara tUMne bhogAdika vastuoMko kharIda bhI liyA, parantu yadi tere prabala antarAya - bhogAntarAya kA udaya hai to prApta hue una bhogAdikoM ko tU nahIM bhoga sakatA / athavA saMyama paNa Ave che ke jemAM tenI AtyaMtika zuddhi thai jAya che. A prakAre karmochedamAM cAritrane sarvaprathama sthAna prApta thayela che. mATe he ziSya ! nirdoSa cAritrArAdhana kara, ane e karmo upara kramaza. athavA yugapat vijaya prApta kara. viSaya bhAgonI cAhanAthI evA suMdaratama cAritrane bagADavA zA mATe vya ceSTA kare che? zA mATe tene naSTa bhraSTa kare che? AvuM karavAthI ulTA anaMta saMsArane vadhAravAvALA te karmAMnA khadhana dRDha ja thaze, je tane bhavabhavamAM duHkha dAtA thaze, potAne du:khI karavAmAM tArAja aparAdha che, temA keAI khIjuM nimitta nathI. A vAtanI puSTi " aSTavidhaM karma vA AhRtya parigRhya svAtmani duHkhamutpAdayasi " TIaAre yA paMstithI chuche the dRDha vizvAsa rAma ne logaadikanI cAhanAmAM paDIne tu' saMyama jevA amulya ratnane kalakita karavAmAM saMkoca karatA nathI. zuM te bhAgAdikone bhogavavAnI tArI e bhAvanA saphaLa thaze? mAnI lye ke-A saMyamaratnane vecIne te bhogAdika vastune kharIdI lIdhI, paraMtu kadAca tArA pramaLa aMtarAya-bhogAntarAyano udaya hoya to prApta thayela te lAgAdikone tuM bhogavI zakato nathI, athavA sa'yamanI oTamAM besIne bhogADhikanI
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre " mohanIye kAmaprAdhAnyena striyAH prAdhAnyamiti darzayati- 'strI' ti, khIlokaiH = kAminIjanaiH pravyathitaH = prakarSeNa vyathitaH = adhInIkRtaH bhogAzApAzabaddhaH sAvadhAnuSThAyI janaH / te vanyAnapi muhurupadezAdinA sasArAdhogarte pAtayantItyAha - ' te bho' ityAdi / te vanitAvazavartino vadanti kathayanti 'bho' iti saMbodhane he janAH ! etAni = kAminyAdInyeva AyatanAni = bhogAdhiSThAnAni sukhakAraNAnItyarthaH / kAminyo hi kamanIyasukhakAraNIbhUtAH sakalajagato lalAmarUpA nikhila - lokAmandAnandasandohadAyinyo bhavanti, kiM bhogastAbhirvinA ?, ityAdi bruvanti / parantu bIca hI meM azubhodaya se kisI eka sIr3hI para se usakA paira phisala gayA aura vaha vahAM se nIce gira kara mara gyaa| isa dRSTAnta se yahI phalitArtha nikalatA hai ki jo sAmagrI bhoga ke nimitta hotI hai vahI bhogAntarAya ke udaya se kAlAntara meM anartha ke liye jIvoM ko ho jAtI hai / parantu karma kI balavattA hI kucha aisI hai, jo isa jIva ko bAhirI vastuoM meM unmatta banA rahI hai / 6 isI mohanIya ke udayameM bhogoM kI AzArUpapAza se baMdhe hue jIvoM meM kAma kI pradhAnatA hone se ve striyoM ke dvArA vyathita kiye jAte haiM, adhIna kiye jAte haiM / zAstrakAra kahate haiM ki aise jIva ito bhraSTastato bhraSTaH " ho to koI acaraja kI bAta nahIM hai, parantu ye svayaM bigar3akara dUsaroM ko bhI bigAr3ane kI bAteM karate haiM, yahI eka bar3A Azcarya hai / ye dUsaroM se yahI kahate haiM ki - " are bhAI ! ina strI Adi padArthoM ke sevana karane meM hI saMsAra kA sarva sukha pagathIyA uparathI tene paga lapasI gayA; ane te tyAMthI nIce paDIne marI gayA. A dAkhalAthI evu tAtparya nIkaLe che ke je sAmagrI bhAgane nimitta hoya che te bhogAntarAyanA udayathI kAlAntaramAM jIvane anartharUpa paNa khanI jAya che. paraMtu karmInI khalavattA ja koi evI che ke, je A jIvane bahAranI vastuomAM unmatta banAve che 248 A mohanIyanA uddayamAM bhAgAnI AzArUpa pAzathI madhAyelA jIvAmAM kAmanI pradhAnatA hovAthI te striyeAdvArA vyathita karye jAya che. adhIna kaye jAya che zAstrara uDe cheu-yevo va ito bhraSTastato bhraSTa thAya to ardha myranI vAta nathI paraMtu te pote magaDIne khIntane paNa bagADavAnI vAto kare che e paNa eka meATu Azcarya che te khIjAone ema kahe che ke" are bhAI A sI Adi padArthonu sevana karavAmA ja sasAranuM sarva sukha samAeluM che
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 4 yathA svabhogArthaM vipula vibhavasampAditaM sakalajanAtharyakArikArukalAkalApanirmAyitaM sakalendriyasukhAvalamvi - gaganacumbi-prAsAdamavalokitumuparitanabhAgamupagato bhavanazobhAvalokana nimagna bhavanAdhipatirArohamArgeNAvataran karmavaicitryAtpAdaskhalanena tato nipatya mRtimavApa / aho ! pazyantu mahAmohamahimAnam / 247 saca bAta hai bhogAntarAya ke udaya se jo ajJAna se andha ho rahe haiM, evaM jinakI mati viparIta banI huI hai ve isa antarAya kI vicitratA ko ki jo padArtha bhogasAmagrI kA sAdhana hai vahI kAlAntara meM antarAyAdi nimitta ko pAkara usakA sAdhana nahIM hotA hai- nahIM mAnA karate haiM, parantu unakI mAnyatA yA amAnyatA se kucha bhI nahI ho sakatA hai| hama vyavahAra meM yaha bAta pratyakSa dekhate haiM ki- bhoga ke liye ekatrita kiye gaye kAraNakalApa - sAdhana antarAya ke udaya se anarthakArI ho jAte haiM / jaise kisI dhanika vyaktine apane upabhoga karane ke liye pUrNa upabhoga kI sAmagrIsamanvita eka sarvasundara gaganatalacumbI prAsAda bahuta catura kArIgaroM dvArA banavAnA prAraMbha kiyA / dhIre 2 vaha banakara pUrNa taiyAra ho gyaa| makAnamAlika usakI zobhA kA nirIkSaNa karane liye vahAM gayA / saba se UMce khaNDa para car3ha kara usane usakI zobhA kA sarvAGganirIkSaNa kiyA / pUrNa zobhA se yukta use dekhakara vaha Ananda mana bhI huaa| kucha dera bAda vaha vahAMse vApisa loTakara nIce Ane lagA, sAcI vAta che ke bhogAntarAyanA uyathI je ajJAnathI adha thaI rahela che, ane jenI mati viparIta banela che te A aMtarAyanI vicitratAne ke-je padAtha bhAga sAmagrInu sAdhana che te kAlAntaramAM aMtarAyAdika nimittane meLavI tenuM sAdhana khanatuM nathI--mAnatA paNa nathI, paraMtu tenI mAnyatA agara amAnyatAthI kAMI paNa khanI zakatu nathI. ame vyavahAramAM A vAta pratyakSa dekhIe chIe ke-bhAga mATe ekatrita karavAmAM Avela kAraNakalApa-sAdhana aMtarAyanA udmayathI anathakArI anI jAya che. jevI rIte koi dhanika vyaktie potAnA upabhAgane mATe pUrNa upabhAganI sAmagrIsamanvita eka sasuMdara gaganacukhI mahela ghaNA catura kArIgaro dvArA banAvavAnA prAraMbha karyAM. dhIre dhIre te khanIne pUrNa taiyAra banI gayA. makAnamAlika tenI zobhAnuM nirIkSaNa karavA tyAM gayA. sauthI uMcA khaMDa upara caDIne teNe tenI zobhAnuM sarvAMga nirIkSaNa karyuM. pUrNa zaiAbhAthI yukta tene dekhIne te AnaMdamagna paNa thayA, thADA vakhata pachI te pharIne nIce AvavA lAgyA. paraMtu vacamAM ja azubha udayathI koi tyAMthI pAcho eka sIDInA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 250 AcArAgasUtre " prathame jAyate cintA, dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIghaniHzvAsazcaturthe jvaramAdizet // 1 // paJcame dahyate gAtraM, SaSThe bhaktaM na rocate / saptame ca bhavekampa, unmAdazcASTame tathA // 2 // navame mANasandeho, dazame jIvitaM tyajet / kAminAM madanodvegA, jAyante daza te hyamI" // 3 // iti // ata evoktaM 'mArAye'-ti / kiJca-mRtvA narakAya dazavidhakSetrayAtanAsthAnAya, tathA ca-'narakatirazce' atra 'naraka' iti luptapaJcamI, tena narakAnirgatya yadi sa janma labhate tarhi prAyastiyagyoniSvevetyarthaH / antima dazA meM pahuMcAnevAlI haiN| kAma kI daza avasthAe~ batalAI haiM, unameM maraNa ye kAma kI antima avasthA hai| kahA bhI hai "prathame jAyate cintA dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIrghaniHzvAsazcaturtha jvaramAdizet // 1 // paJcame dayate gAtraM, SaSThe bhaktaM na rocte| saptame ca bhavetkampaH, unmAdazcASTame tathA // 2 // navame prANasandeho, dazame jIvitaM tyajet / kAminA madanoregA jAyante daza te hymii"||3|| artha spaSTa hai| striyoM ke saMgama se jIva aneka asAdhya rogoMkA ghara bana kara Arta raudra dhyAna kI vajaha se mara kara naraka meM jA par3atA hai / vahAM para daza prakAra kI kSetrIya yAtanA ko bhogatA hai| naraka ina yAtanAoM ke kAmanI daza avasthAo batAvela che temAM maraNa e kAmanI antima avasthA che kahyuM paNa che- "prathame jAyate cintA dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIrghaniHzvAsazcaturthe jvaramAdizet // 1 // paJcame dahyate gAtraM, paNThe bhaktaM na rocate / / saptame ca bhavetkampa, unmAdazcASTame tathA // 2 // navame prANasandeho, dazame jIvitaM tyajet / / kAminA madanodvegA, jAyante daza te hyamI" // 3 // artha spaSTa che zvino saMgama jIvone narakanu dukha Ape che, ane aMtamAM tenAthI jIva aneka asAdhya rogonuM ghara banIne Araudra dhyAnathI marIne narakamAM jAya che. te ThekANe daza prakAranI kSetrIya yAtanAo bhegave che. naraka A yAtanAonA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ - abhya0 2. u. 4 kintu naivaM, pratyuta duHkhAdyarthamevetyAha-' tadi'-tyAdi, teSAM tat-kAminIvazavartana tAsAM sukhAyatanakathanaM cobhayameva duHkhAya-aihikapAratrikA'kalyANAya bhavati / evaM sarvatra caturthyante yojyam / api ca mohaay-ajnyaanaay| kiM canmArAya= maraNaM mArastasmai caramakAmadazArtham, kAmasya dazavidhA avasthAH samutpadyante, tAsu dazamAvasthA maraNAkhyA bhavati / uktaJcasamAyA hai, ye hI sukha ke kAraNa haiN"| mohAbhibhUta jIvoM kI dRSTi meM strI hI uttama se uttama AnaMda pradAna karanevAlI vastu pratibhAsita hotI hai| jagata ke aneka sundara padArthoM se bhI vaha adhika sundara unheM mAlUma detI hai / isake vinA saMsAra kA majA bhI unakI dRSTi meM phIkA rahatA hai, parantu isa prakAra kI unakI mAnyatA kevala eka moha kA hI vilAsa hai| jisa prakAra azuci padArtha kA sevana karanevAlA varAha apane ko sukhI mAnatA hai usI prakAra "nArIjaghanarandhrasthaviNmUtramayacarmaNA" nArIke jaghana ke chidrastha camar3e ke sevana se ajJAnI manuSya bhI apane ko sukhI mAnatA rahatA hai, parantu jJAniyoM kI dRSTi meM isa prakAra ke jIvoM kA vyavahAra garhita evaM nindita hai| isI bAta ko khulAzA karate hue kahate haiM ki-"tat teSAM duHkhAya mohAya" ityaadi| striyoM ke adhIna rahanA aura unheM sukha kA sthAna samajhanA ye donoM bAteM mAnava jagata ko isa loka aura paraloka meM akalyANaprada haiM, ajJAna ko denevAlI haiM aura kAma kI te ja sukhanuM kAraNa che" mohavaza jIvonI daSTimAM strI ja uttamamAM uttama AnaMda ApavAvALI vastu pratibhAsita thAya che. jagatanA aneka suMdara padArthothI paNa te adhika suMdara tene mAlUma paDe che. tenA vinA saMsAranI majA paNa tenI daSTimAM phIkI rahe che, paraMtu A prakArane tene kevaLa eka mohana ja vilAsa che. je prakAre azuci padArthanuM sevana karavAvALA bhU prANI pAtAne subhI bhAne che te mAre "nArIjaghanarandhrasthaviNmUtramayacarmaNA" nArI nana chidrastha yAmanu sevana 42pAthI majJAnI manuSya paNa pitAne sukhI mAnatuM rahe che, paraMtu jJAnanI draSTimAM A prakAranA jIvane vyavahAra gahiMta ane nindrita che. A vAtano khulAso karIne kahe che ke - tat teSAM duHkhAya mohAya tyAha. liyonA 2mAdhAna rahe, mane tene sumanu sthAna samajavuM, e bane te mAnavajagatane Aloka ane paralokamAM akalyANaprada che. ajJAnane devAvALI che. ane kAmanI antima dazAne pahoMcADavAvALI che. 32
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AdhArAstre na pramAdo'pramAdaH, sa vidheyaH, na tatra pramAdapramattena bhAvyam / anyadapyAha-'ala'mityAdi, 'kuzalasya' kuzAn-bhAvakuzAn apTavidhakarmANi lunAti-chinattIti kuzalA kamavidAraNaparastasya pramAdena-madya-viSaya-kapAya-nidrA-vikathArUpeNa alaM-vyartha, tatra kuzale pramAdasyAsambhavAt / kiM kRtvA pramAdaM na karotItyAha'zAntI'-tyAdi, zAntimaraNaM, zamanaM zAntiH sakalakarmanAzaH, ata eva zAntiH= rUpa mahAmoha meM Asakti nahIM karanI cAhiye / pramAda se saMsAra aura apramAda se mukti kA lAbha hotA hai / sUtra meM zAnti aura maraNa ina zabdoM kA vAcya artha kramazaH avyAbAdhasukhalakSaNa mokSa aura catugatirUpa saMsAra hai, kyoM ki "zamanaM zAntiH" zamana kA nAma zAMti hai, vaha samasta karmoM kA abhAvasvarUpa avasthA hai / isakA dUsarA nAma avyAbAdhasukhalakSaNa mokSa bhI hai| bAraMbAra caturgatiyoM meM prANI jahAM para marate rahate haiM usa kA nAma maraNa-saMsAra hai| bhAvakuzarUpa aSTavidha karmoMkA jo chedana karatA hai vaha kuzala hai, kyoM ki-"kuzAn lunAtIti kuzalaH" / aSTa prakAra ke karmoM ko vidAraNa karanevAle kA nAma kuzala hai| "alaM kuzalasya pramAdena" arthAt kuzala ke liye pramAda hotA hI nahIM hai| madya viSaya kaSAya nidrA aura vikathA ke bhedase pramAda pAMca prakArakA hotA hai / jo karmoM ko nAza karane meM prayatnazAlI ho rahe haiM, ve kabhI pramattadazAsaMpanna nahIM hote haiM / kAraNa ki ve jAnate haiM kipramAda se saMsAra meM paribhramaNa tathA apramAda se shaaNti-avyaabaadhsukhane napuNaveH rUpa mahAmahimA Asakti karavI joIe nahi pramAdathI saMsAra ane apramAdathI muktine lAbha thAya che. sUtramAM zAMti ane maraNa A zabdane vAcya artha kamaza avyAbAdhasukhalakSaNa mokSa ane caturgatirUpa saMsAra che 255 "zamanaM zAnti " zamananu nAma zAMti cha te samasta bhanI malA svarUpa avasthA che. tenuM bIju nAma avyAbAdhasukhalakSaNa mekSa paNa che. vAraMvAra caturgatimAM prANI jyAM maratA rahe che tenuM nAma maraNa-saMsAra che bhAvakuza rUpa maTavidha dhanu chedana 42 che. te suzI che 41261 " kuzAn lunAtIti kuzala. " ALB prA2nA bhAnu vihAraNa 42vApAna nAma zaNa cha. " alaM kuzalasya pramAdena" arthAt suzaNane mATe amAha yato nathI.. bhaviSaya kaSAya nidrA ane vikathAnA bhedathI pramAda pAMca prakAra hoya che, je karmone nAza karavAmAM prayatnazALI hoya che te koI vakhata pramattarazAsaMpanna banatAM nathI. kAraNa ke teo jANe che kepramAdathI saMsAramAM paribhramaNa ane apramAdathI zAMti
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 4 evambhUtaH svAtmahitaM na jAnAtItyAha- stt'-mityaadi| satataM nityaM, mRdA darzanamohacAritramohakarmaNA yuktaH dharma-ninoktaM zrutacAritralakSaNaM na jAnAti / etatsarvaM na mayA svamatyA proktaM kintu-'udAhe'-ti, vIraH parijJAtasakalaheyo pAdeyastIrthaGkarAdiH, utAvalyena Aha-RthitavAn / atrApaitvAd bhUte laT / kimityAha-'apramAda' iti, mahAmohe-strIpuMnapuMsakavedarUpe apramAdApramAda AsaktiH pradhAna sthAna haiN| vahAM se nikala kara jIva prAyaH tiryaca yoni meM hI janma dhAraNa karatA hai| " naraka-tirikkhA " arthAta naraka se nikala kara jIva jaba janma dhAraNa karatA hai to vaha prAyaH tiryaMca yoni meM hI utpanna hotA hai, yaha artha isa pada se pratIta hotA hai| jinakI AtmA nitya cAritramohanIya ke udaya se malina banI hai ve jinendra bhagavAn dvArA pratipAdita isa zrutacAritra rUpa dharma ko nahIM jAnate haiN| isa prakAra kA kathana zrI antima tIrthakara mahAvIra svAmIkA hai, jinhoMne jagata ke samasta heyopAdeya tattvoM ko acchI taraha jAna liyA hai| isa kathana meM sUtrakAra mahAvIra svAmI kI prarUpaNA prakaTa karane se tathA apanI kalpanA kA niSedha karane se usameM pramANatA prakaTa karate hue kahate haiM-"etatsarva na mayA svamatyA proktaM kintu udAha vIraH" / yaha samasta pUrvokta kathana tathA jo kucha Age kahA jAtA hai vaha saba maiMne nahIM kiyA hai, kintu vIra bhagavAna ne kahA hai| bhagavAna kA upadeza hai ki jIvoM ko "appamAo mahAmohe " strIveda, pumpaveda aura napuMsaka veda pradhAna sthAna che. tyAMthI nIkaLIne jIva bAya tiryaMca nimAM ja janma dhAraNa kare the." narakatirakkhAe " 24nAthI nIvil 04 tyAmadhAra 42 tyA te tiryaMca niyAmAM ja utpanna thAya che e pUrvokta artha A padathI pratIta thAya che. jene AtmA kAyama cAritra mahanIyanA udayathI malina banela che te jInendra bhagavAna dvArA pratipAdita A kutacAritrarUpa dharmane jANatA nathI. A prakAranuM kathana zrI aMtima tIrthaMkara mahAvIra svAmInuM che jeNe jagatanA pAdeya tane sArI rIte jANI lIdhA che. A kathanamA sUtrakAra mahAvIra svAmInI prarUpaNA pragaTa karavAthI, tathA potAnI kalapanAno niSedha karavAthI tenA mAtA pragaTa karatAM kahe cha. " etatsarvaM na mayA svamatyA proktaM kintu udAbIraH mata pUti kavana ane je AgaLa kahevAmAM Avaze te badhA je karela nathI paNa vIra bAvAne 2.lApAnanA 350 vone " apyamAnI mahAmohe 'strIveda, puruSaveda
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre pramAdo na vidheya iti sambandhaH / bhogAstu bhuktapUrvA api na vRptijanakAH, ityAha'nAla' miti bhogAH paribhuktA api spRhAnivRttaye nAlana samarthA bhvnti| uktaJca" naggI tippai kaDehiM, nAvagAhiM mhodhii| na jamo savvabhUehiM, itthIhiM puriso tahA" // 1 // meM paribhramaNa karate hue ananta kaSToM ko bhoganA pddegaa| zarIra kA nAza avazyaMbhAvI hai, to maiM saMyama kI virAdhanA karake ise avinazvara amara to kara nahIM sakatA! ataH isa vinazvara vastu se jo mujhe paraMparA rUpa se avinazvara vastukI prApti ho jAtI hai to yaha saba se bar3A bhArI lAbha mujhe milatA hai; phira kyoM pramAdI bana kara isa zarIra ke moha meM par3a apane saMyama kI virAdhanA karU~ ? / donoM hAlata meM zarIra kA nAza svayaM siddha hai; phira bhI eka hAlata anaMta AnaMdaprada aura dUsarI hAlata anaMta kaSTaprada hai, aisA vicAra kara saMyamI ko kabhI bhI pramAda nahIM karanA cAhiye / isI liye sUtrakAra ne "bhiduradharma saMprekSya " isa vAkya ke dvArA saMyamI janako zikSA dI hai / tathA Age bhI zikSA dete hue ve prakaTa kara rahe haiM ki jina paMcendriyoM ke bhoga tumane pahile bhoga liye haiM ve bhI tumhArI icchA kI zAMti karane ke liye samarthazAlI nahIM haiM, kahA bhI hai" naggI tippai kaThehiM, nAvagAhiM mhodhii| na jamo savabhUpahi, itthIhiM puriso tahA" // 1 // kaSTone bhegavavA paDaze, zarIrane nAza avazyabhAvI che, te huM saMyamanI virAdhanA karIne tene avinazvara amara te karI zakta nathI, mATe A vinazvara vastuthI je mane paraMparArUpathI avinazvara vastunI prApti thAya che te A badhAthI mATe lAbha mane maLe che te pachI zA mATe pramAdI banIne A zarIranA mohamA paDI potAnA sayamanI virAdhanA karU, bane hAlatamAM zarIrane nAza svaya siddha che to paNa eka hAlata anata Ana daprada ane bIjI hAlata anata kaSTapada che. e vicAra karI saMyamIe koI vakhata paNa pramAda nahi kare joIe, mATe sAre "bhiduradharma saMprekSya " ma paayaa| sayamI sanane zikSA mApI che. tathA AgaLa paNa zikSA ApatA te pragaTa kare che ke-je pAMca IdrinA bhega tame pahelA bhegavI lIdhA che te paNa tamArI IcchAnI zAti karavA mATe samarthazALI nathI, kahyuM paNa che- 'naggI tippaDa kahahiM, nAvagAhi mahodahI / na jamo samvabhUparhi, itthIhiM puriso tahA" // 1 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 bhAvArAgasUtre bhogAmiSagRddhAnAM bhogasyAdhigame'nadhigame'pi mahAduHkhamevetyupadizati'eyaM passa' ityaadi| mUlam-eyaM passa muNI, mahabbhayaM nAivAija kaMcaNaM, esa vIre pasaMsie, je na nivijjai AyANAe na me dei na kuppijjA, thovaM laddhaM na khisae, paDisahio pariNamijjA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi-ttibemi // sU0 4 // ___ chAyA--etatpazya mune ! mahadbhayaM nAtipAtayet kaJcana epa vIraH prazaMsitaH yo na nividyeta AdAnAya na me dadAti na kupyet, stokaM labdhvA na nindet , pratiSiddhaH pariNamet , etanmaunaM samanuvAsayeH, / / iti bravIti // mU0 4 // TIkA-'eta'-dityAdi / he mune ! he anagAra ! etat-kAmabhogAsevana, mahadbhayaM=bhayajanakatayA mahAduHkharUpam , maraNakAraNatvena duHkhe mahatvam , pazyasarvathA duHkhajanaka jAnIhi / uktaJcaThIka nahIM; kAraNa ki-na mAlUma kAlakA grAsa ho kaba jAnA pdde| mRtyu kA jabardasta bhaya pramAdI pratyeka prANI ko lagA hI rahatA hai| kAla bAje bajAtA to AtA nahIM hai ki jisase usase saceta ho jAya / yaha to vinA vicAra karanevAle pratyeka jIvAtmA ko apane paMje meM pha~sA letA hai| ataH saMsAradazA bhayavAlI hai aura yahAM para nirbhayadazA rUpa sukha kA aMza mAtra bhI prAsa honA sarvathA asaMbhava hai| ataH avyA. vAdha sukha hI vAstavika sukha hai| isakI prApti saMyamArAdhana se hI jIvoM ko hotI hai| aisA vicAra kara saMyamI muni ko saMyamabhAva meM kabhI bhI pramattadazAyukta nahIM honA cAhiye ||s03|| khabara nathI ke kALane prAsa banI kyAre javuM paDe. A prakAre mRtyune bhaya pramAdI pratyeka prANIne lAgele ja rahe che. kALa vAju vagADate te Avate ja nathI ke jenAthI prANI cetI jAya, e to vicAra nahi karavAvALA pratyeka jIvAtmAne pitAnA pajAmAM phasAve che. mATe sa sAradazA bhayavALI che, ane A ThekANe nirbhayadazArUpa sukhane azamAtra paNa prApta tha sarvathA asa bhava che. mATe avyAbAdha sukha ja vAstavika sukha che tenI prApti saMyamArAdhanathI ja jane thAya che e vicAra karI sayamI munIe samabhAvamAM koI vakhata paNa pramattadazAyukta thavuM joIe nahi. e sUtra 3
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.4 255 - - chAyA-nAgnistRpyati kASThai:- pagAbhimahodadhiH / na yamaH sarvabhUtaizca, strIbhiH puruSastathA // 1 // iti tatsarvaM pazya budhyasva, dRzerjJAnasAmAnyArthakatvAt , ato he medhAvin ! tetava sadupadezajighRkSoH ebhiH pramAdamayairduHkhajanakairviSayopabhogaiH alaM vyartham , ebhirAtmakalyANa sAdhyaM naastiityrthH|| __ yadvA-etaiviSayopabhogairavyAvAdhasukham , alam=paryAptaM viziSTataramityarthaH, atarkitopanatamaraNe saMsAre sukhalavasyA'sambhavAdavyAvAdhamukhameva murkhAmati tAtparyam // mU0 3 // ___jisa prakAra agni kASThoM se, samudra nadiyoM se, kAla prANiyoM kI mRtyu se tRpta nahIM hotA hai, usI prakAra manuSya bhI strIsaMbhoga se kabhI bhI tRpta nahIM hotA hai / isaliye he medhAvI ziSya! tuma bhI yaha apane mana meM dRr3ha dhAraNA kara lo ki pramAda-bhaya-duHkhajanaka ina viSayabhogoM se kabhI bhI AtmakalyANa sAdhya nahIM ho sakatA, ataH ina kI cAha kI dAha meM kyoM apane saMyamarUpI pavitra dharma kI Ahuti karane ke liye saMkalpa vikalpa karate ho / yaha tumase imaliye kahA jAtA hai ki tuma sadupadeza ko grahaNa karane kI icchA rakhate ho| athavAyaha samajho ki isa vaiSayika sukha kI apekSA anyAyAdhasukha viziSTatara hai| kAraNa ki saMsAradazA bhayavAlI hai, isameM nirbhaya avasthA to ho hI nahIM sktii| yadi thor3I dera ke liye yaha asaMbhava bhI saMbhavita kalpita kara liyA jAya ki-"yahAM prANI bhayarahita hai" to bhI je prakAre agni kASThothI, samudra nadiothI, kALa prANionI mRtyuthI tRpta thato nathI, te prakAre manuSya paNa strI sa bhogathI kaI vakhata paNa tRpta thatuM nathI. mATe he medhAvI ziSya! tame paNa e, potAnA manamAM draDha karI le ke pramAda-bhaya-du:khajanaka A viSayabhegothI kaI vakhata paNa AtmakalyANa sAdhya thaI zakatuM nathI, mATe tenI cAhanAnI rAhamAM zA mATe pitAnA saMyamarUpI pavitra dharmanI Ahuti karavA saMkalpa vikalpa kare che. A tamane eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke tame sadupadezane grahaNa karavAnI IcchA rAkhanAra che. athavA e samaje ke A vepAyika sukhanI ape avyAbAdha sukha vizi. Tatara che, kAraNa ke saMsAradazA bhayavALI che. temAM nirbhaya avasthA te ghIja zakatI nathI. kadAca thoDA vakhata mATe A asaMbhava paNa saMbhavita mAnI same " mAhI ! nayaDita che" to 59 hI naDa, 29 3
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 258 AcArAgasUtre yadvA yatkAmabhogAsakta AsravadvAraihi~sAdiSu pravartate tasyeha paratra ca mahadbhaya bhavatIti pazya / iha loke puruSavadhakA'lIkavAdicorapAradArikANAM mAradaNDanajihvAcchedanabandhadhAtAdikaM ca pazya, paraloke narakAdiSUpapAtaM pazyeti tAtparyam / evaM tarhi kiM vidheyam ? ityaah-naatipaatye'-dityaadi| muniH kaJcanakamapi prANinaM nAtipAtayet-na prANairvyaparopayet ; upalakSaNaM mRSAvAdAdyAsravANAmetat / kAmabhoga se adhika saMsAra meM aura koI vedanA uSNatara nahIM hai, kyoM ki isa vyAdhi kA rogI zItalacaMdrakiraNoM se bhI atyaMta saMtapta ho jAtA hai| ___athavA-kAmabhogasevana isa jIva ko isa loka meM aura paraloka meM mahAbhayakArI hotA hai| kyoM ki kAmabhoga meM Asakta prANI hiMsAdika pApoM meM pravRtti karatA rahatA hai / hiMsAdikoM meM pravRtti hone se jIva azubha karmoM ko bAMdhatA hai, aura isake phala ko vaha narakAdi yoniyoM meM bhogatA hai| jo prANI hiMsaka, jhUThA, caura aura paradAralaMpaTa hote haiM unheM isI loka meM phAMsI, rAjadaNDa, jihvAchedana, baMdha aura ghAtAdika aneka kaSTa bhogane par3ate haiM, tathA paraloka meM narakAdi gatiyoM meM unako janma dhAraNa karanA par3atA hai| aisA samajha kara he mune! tuma isa ora apanI mAnasika pariNati ko lAlasAvAlI mata karo, kintu sadA isa prakAra kI pravRtti karo ki jisase kisI bhI jIva kI virAdhanA na ho| sUtra meM "nAtipAtayet" yaha pada jhUTha, corI Adi AsravoM kA upalakSaka hai, kAmabhogathI adhika A saMsAramAM bIjI kaIvedanA uSNatara nathI, kAraNake, A vyAdhinA regI zItala caMdrakiraNothI paNa atyaMta saMtapta thAya che. athavA kAmabhogasevana A jIvane AlokamAM ane paralokamA mahA bhayakArI thAya che. kAraNa ke kAmabhogamAM Asakta prANI hiMsAdika pApamAM pravRtti karatA rahe che. hiMsAdikomAM pravRtti hovAthI jIva azubha karmo bAMdhe che, ane tenA phaLane te narakAdi niomAM bhogave che. je prANI, hiMsaka, juThe, cera ane parastrIlaMpaTa hoya che tene A lokamAM phasI, rAjadaMDa, jIbha chedana, baMdha ane ghAtAdika aneka kaSTo bhogavavA paDe che, tathA paralokamAM narakAdi gatimAM tene janma dhAraNa karavuM paDe che evuM samajIne he muni ! tame A tarapha potAnI mAnasika pariNatine lAlasAvALI banAvo nahi, paNa sadA evI pravRtti kare ke nAyI o4 5 apanI virAdhanA na thAya sUtramA " nAtipAtayet " mA 56 juTha, corI Adi AvyavonuM upalakSaka che, arthAt saMyamI jIvone potAnI pravRtti
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 4 257 - " etto va uNhatariyA, aNNA kA veyaNA gaNijjaMti / jaM kAmavAhigahio, ujjhai kira caMdakiraNehiM" // 1 // iti / chAyA--etasmAduSNatarA anyAH kA vedanA gaNyante / yakAmavyAdhigRhIto, dahyate kila candrakiraNaiH // 1 // bhoga rUpI mAMsa meM gRddha bane prANiyoM ko bhogoM kI prApti hone para athavA nahIM hone para bar3A bhArI duHkha hI hotA hai| isa bAta kA sUtrakAra upadeza dete hue kahate haiM-" evaM passa muNI" ityaadi| he mune ! kAmabhoga-vipayasevana ko tuma bahuta bhArI bhayasvarUpa-arthAt maraNarUpa bhaya kA kAraNa hone se mahAduHkharUpa hI maano| bhAvArtha-kAmabhoga kA sevana sadA bhaya evaM duHkhadAyI mAnA gayA hai| viSayasevana se jIvoM ko aneka duHkha hone kA sadA bhaya banA rahatA hai / tathA aneka prakAra ke duHkha unheM bhogane bhI par3ate haiM / mahAkaSToM ko bhogate2 jIva jaba atyanta duHkhI ho jAte haiM, taba ve AtmaghAta taka kara liyA karate haiN| isaliye viSayasevana sadA mahAduHkhadAyI hI hai, aisA samajha kara kabhI bhI anagAra ko usa tarapha lAlasApariNati nahIM karanI cAhiye / kahA bhI hai " etto va upahatariyA, aNNA kA veyaNA gaNijjati / jaM kAmavAhigahio, Dajjhai kira caMdakiraNehiM // " iti // bhogarUpI mAMsamAM gRddha banela prANione bhegonI prApti thavAthI athavA nahi maLavAthI ghaNuM bhArI dukha ja thAya che. A vAtane sUtrakAra upaderA mAdhI ahe the-"eyaM passa muNI" tyAdi he muni! kAmaga-viSayasevanane tame ghaNo bhayasvarUpa arthAt maraNarUpa bhayanuM kAraNa hovAthI mahAduHkharUpa ja mAne. bhAvArtha--kAmaganuM sevana sadA bhaya ane duHkhadAyI ja mAnavAmAM Ave che. viSayasevanathI jIvone aneka dukha thavAno sadA bhaya rahyA kare che, tathA aneka prakAranA du kha tene bhegavavA paNa paDe che, mahAkaSTa bhegavI jogavI jIva jyAre atyaMta duHkhI thAya che tyAre te AtmaghAta paNa kare che mATe viSayasevana sadA mahAduHkhadAyI ja che, evuM samajIne kaI vakhata paNa aNagAre te tarapha lAlasA pariNati nahi rAkhavI joIe kahyuM che-- "etto ca uNhatariyA, aNNA kA veyaNA gaNijjati / jaM kAmavAhigahimao, Dajhai kira caMdakiraNehiM / / iti /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre parigRhItayA durlabhalAbhayA pravrajyayA' ityevaM 'daMDhaNA'nagAravanna svayamavamanyeteti tAtparyam / " bahuM paraghare atthi, vivihaM khAimasAimaM, Na tattha paMDio kuppe, icchA dija paro Na vaa"|| ityAdi bhagavaddhacanAt / api ca-lAbhAlAbhasamabhAvaH san stokam alpaM bhaikSaM labdhvA yApya dAtAram annAdikaJca na nindeta na jugupseta, kintvevaM cintayet , mamaivAntarAyodayamAvalyametat / kiJca-pratiSiddhaH niSiddhaH san pariNamat-nivarteta kiJcidapi daumanasyaM na kuryAt, taM gRhasthaM paruSavAgmina tiraskuryAt , taMtanATAdizabdaM na kuryAdityarthaH / ke ki jisameM lAbha durlabha hai aMgIkAra karane se mujhe lAbha hI kyA huA" isa prakAra DhaMDhaNa anagAra kI taraha svayaM apane grahaNa kiye hue cAritra kI upekSA na kre| yaha bhI svapna meM vicAra na kare ki-"dekho to sahI, ina gRhasthoM ke yahAM azana pAna khAdya svAdya Adi vividha vastue~ maujUda haiM parantu ye kitane avinayI, azraddhAlu evaM lobhI haiM jo inameM se mujhe kucha bhI nahIM dete haiN| cAhe kucha mile yA na mile, athavA thor3Amile, sAdhu kA yahI parama kartavya hai ki vaha ina avasthAoM meM samabhAvazAlI rahe / dAtA kI athavA usake diye hue annAdi kI kabhI bhI niMdA na kre| alpalAbha hone para yahI eka mAtra vicAra kare ki merA hI yaha antarAya kA pravala udaya hai, jo yatheccha lAbha nahIM ho rahA hai, athavA nahIM huA hai| AhArAdika ke nimitta paragharapraveza karate samaya yadi vahAM para AhArAdika kI yAcanA karane para usa ke liye koI niSedha bhI kare to usa samaya mana meM koI jAta kA durbhAva na Ane deve, aura na usa gRhastha kA "tUM adharmAtmA hai " ityAdi kaThora zabdoM se tiraskAra hI kre| jemAM lAbha durlabha che, aMgIkAra karavAthI mane lAbha zu thaye" A prakAre DhaMDhaNa aNagAra mAphaka svayaM potAnA grahaNa karelAM cAritranI upekSA kare nahi. evuM paNa svapnathI vicAra na kare ke-"juo te gRhasthone tyAM azana pAna khAdya svAdya Adi vividha vastuo maujuda che paraMtu e badhA keTalA avinayI a8dvALu ane lebhI che je temAthI mane kAMI paNa detA nathI."bhale maLe, bhale na maLe, bhale jarAka maLe, sAdhunu e parama kartavya che ke te baMne avasthAmAM samabhAvI 5. dAtAnI athavA tenAthI apAyelA annAdinI kaI vakhata paNa niMdA na kare. lAbha thavAthI e eka ja mAtra vicAra kare che-mAre A aMtarAyano prabala udaya ke jethI mane yatheccha bhAbha thato nathI, athavA thaya nathI, AhArAdika nimitte ghara praveza karatI vakhate kadAca AhArikanI yAcanA karavAthI ke tene mATe niSedha
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 4 259 parityaktabhogAbhilASasya SaTkAyaparipAlakasya guNAdhigamo bhavatItyAha - 'epa' ityAdi / eSaH kAmabhogarapRhAbhiprAya vivecanacatura eka eva pramAdapaJcakarahitaH, vIraH = karma ripornAzanAdvIra iva vIraH, prazaMsitaH = tIrthakaragaNadharAdibhirabhinanditaH / vIrasvabhAvamAha - 'yo ne ' -tyAdi / yo vIraH, 'AdAnAya ' AdIyate = adhigamyate nikhilakarmakSayasaJjAtasarvavipayajJAnaM yena tadAdAnaM = cAritrAnuSThAnaM, tasmai na nirvidyeta =na khidyeta - ' anye labhante'zanavasanAdikaM varAko'haM na labhe kimetayA arthAt-saMyamI jIvoM ko apanI pravRtti isa prakAra kI karanI cAhiye ki jisase unheM hiMsA, jhUTha, corI Adi AsravoM kA baMdha nahIM ho / jo saMyamI muni isa prakAra kI zubhapravRttivAlA tathA kAmabhoga kI icchA se rahita hotA hai, tathA pAMca pramAda ke vazavartI nahIM hotA hai vaha vIra hai aura prazaMsA kA pAtra hai| aise muni kI prazaMsA tIrthakara gaNadharAdi deva bhI kiyA karate haiM / prazaMsA pAne kA kAraNa yaha hai ki vaha sadA apanI isa prakAra kI pravRtti se kramaza: bhaviSya meM karmazatruoM para vijaya prApta karanevAlA ho jAvegA / dhanya haiM ve jo cAritra aMgIkAra karake kisI bhI nimitta ke upasthita hone para usa cAritra se viraktibhAva paidA nahIM krte| yahAM " AdAna " zabda kA artha cAritra kA anuSThAna hai, kyoMki isa se hI sakala karmoM ke kSaya se udbhUta sarvapadArthaviSayaka bodha-kevalajJAna jIvoM ko prApta hotA hai / " azanavasanAdika dUsaroM ko to prApta ho rahe haiM maiM aisA abhAgA hUM jo mujhe koI pUchatA bhI nahIM hai, isa cAritra evA prakAranI karavI joI e ke jenAthI tene hiMsA juTha cArI Adi AzravAnA madha na thAya. je sayamI muni A prakAranI zubha pravRttivALA tathA kAmabhoganI IcchAthI rahita hoya che tathA pAMca pramAdane tAbe thatA nathI te vIra che. ane praza MsApAtra che. evA muninI prazaMsA tIrthakaragaNudharAdi deva paNa kare che. prazaMsA maLavAnu kAraNa e che ke--te sadA peAtAnI A prakAranI pravRttithI kramazaH viSyamAM kazatruo para vijaya prApta karavAvALA thaI jaze. dhanya che teone je cAritra aMgIkAra karIne pachI koI paNa kAraNa upasthita thavA chatAM paNa te cAritrthii virastilAva peDhA uratA nathI. khADIM " AdAna " zamhano artha cAritranu anuSThAna che, kAraNa ke tenAthI ja sakala karmonA kSayathI udbhUta sarva padmA viSayaka bodha kevaLajJAna jIvAne prApta thAya che. " azanavasanAdika bIjAne tA prApta thatAM ja rahe che abhAgI huM chuM je mane koi pUchatuM paNa nathI. A cAritrane
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre // AcArAgasUtre dvitIyAdhyayanasya paJcamoddezaH // abhihitazcaturthoddezo'dhunA paJcamasya vyAkhyA prArabhyate / pUrva bhogAbhiSvaGgaM vihAya lokanizrayA zarIrarakSaNArtha vicaraNIyamityuktam / atrApi tadeva pratipAdayiSyate / tathA ca vipayakaSAyakarAlajvAlAjaTilasaMsAradAvAnalabasto vAlakuraGga iva palAyamAno nirvAdhizAntiprAptaye parihatabhogaspRho gRhItapaJcamahAvato niravadyAnuSThAnaparaH kAyanirvahaNAthai lokanizrayA viharati, Azrayarahitasya dehasAdhanA'sambhavAt , dehasyAsadbhAve dharmo'pi bhavituM nArhati / dehasadbhAvazca nizrayA bhavati / nizrA hi paJcadhA, uktaJca // AcarAMgasUtrake dUsare adhyayanakA pAMcavA~ uddeza / caturtha uddeza kI vyAkhyA samApta ho cukI, aba yahAM paMcama uddeza kI vyAkhyA prArambha hotI hai / pahile jo yaha kahA gayA hai ki-bhogoM se cittavRtti ko haTAkara zarIrarakSA ke liye saMyamI ko loka kI nesarAya se vicaranA cAhiye; yahI viSaya yahAM para spaSTa kiyA jAyagA / mRga ke bacce kI taraha jo saMyamIjana isa saMsArarUpI dAvAnala se-ki jo viSaya-kaSAyarUpI bhayaMkara jvAlA se vyApta hai-trasta hokara nirAvAdha zAMti lAbha ke liye itastataH daur3A phiratA hai, jisane bhogoM kI icchA kA parityAga kara diyA hai, paJcamahAvratoM kA jo ArAdhaka hai, aura nirdoSa anuSThAna ke AcaraNa karane meM jo sarvathA sAvadhAna hai vaha apane zarIranirvAha ke liye loka-nizrA (nesarAya) se vicaratA hai; kyoMki vinA Azraya ke deha AcArAMga sUtranA bIjA adhyayanane pAMcamo uddeza. cothA uddezanI vyAkhyA samApta thaI. have pAcamA uddezanI vyAkhyA zarU thAya che. pahelA je ema kahevAmAM Avela che ke-bhogothI cittavRttine haTAvI zarIrarakSA mATe saMyamIe lekanI nasarAyathI vicaravuM joIe A ja viSaya A ThekANe spaSTa karavAmAM Avaze. mRganA baccA mAphaka je saMyamI jana A saMsArarUpI dAvAnalathI ke je viSayakaSAyarUpI bhayakara jvAlAthI vyApta che, trAsIne nirAbAdha zAMti lAbha mATe ahIM tahIM pharyA kare che. jeNe bhogonI IcchAne parityAga karyo che pacamahAvratanA je ArAdhaka che, ane nirdoSa anuSThAnanuM AcaraNa karavAmAM je sarvathA sAvadhAna te pitAnA zarIranA nirvAha mATe loka-nizrA (nesarAya)thI vicare che. kAraNa Azraya vinA dehanI sAdhanA banI zakatI nathI. dehanI sAdhanA vinA dharmanuM
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2.. 261 upasaMharannAha-eta'-dityAdi / etat pravrajyAnirvedarUpam-AdAnAkopanam, alpAnindanam, pratiSiddhanivartanaM maunaM-muneridaM maunam-anagArAcaraNaM jJAnAcArAdikamityarthaH, he ziSya ! 'samanuvAsayeH' sam-samyakprakAreNa pUjA-satkAra-gauravanidAnarAhityena anuvAsayeH-anupAlayerityarthaH, gaNadharAdisevitaM niraticAraM cAritraM paripAlayeriti tAtparyam // iti bravImItyasyArthastUkta eva / / mU0 4 // // iti dvitIyAdhyayanasya caturthoM dezaH samAptaH // 2-4 // __ anta meM upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-ye jo pUrvokta sAdhu kA AcAra prakaTa kiyA hai ki vaha apane grahaNa kiye hue cAritra ke prati upekSAbhAva na rakhe, alpalAbha meM bhI saMtuSTa rahe, niSedha karane para paraghara se zAMtipUrvaka vApisa ho jaave| ataH he ziSya ! tuma acchI taraha se arthAt pUjA, satkAra, gaurava aura nidAna kI bhAvanA se rahita hokara gaNadharAdisevita isa niraticAra cAritra kA pAlana kro| " iti bravImi" ina padoM kA artha pahile spaSTa kara diyA gayA hai / sU0 4 // // iti dvitIya adhyayana kA cauthA uddeza samAta // 2-4 // paNa kare che te vakhate manamAM kaI paNa jAtane durbhAva lAve nahi, temaja te gRhasthane "tuM adharmAtmA che" ItyAdi kharAba zabdothI tiraskAra paNa na kare. aMtamAM upasaMhAra karatAM sUtrakAra kahe che-A je pUrvokta sAdhune AcAra pragaTa karela che ke-te pitAnAM grahaNa karela cAritra prati upekSAbhAva rAkhe nahi. alpa lAbhamAM paNa saMtuSTa rahe. niSedha karavAthI gharathI zAMtipUrvaka pAchA pharI jAya. mATe he ziSya! tame sArI rIte arthAt pUjA, satkAra, gaurava ane nidAnanI bhAvanAthI rahita thaIne tIrthakara gaNadharAdikathI sevita niraticAra cAritranuM pAlana 42." iti bravImi" ! phon| ma paDadA spaSTa 42 cha // suu04|| Iti bIjA adhyayanane cothe uddeza samApta . 2-4
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 264 AdhArAgasUtre ___ atrAnantarasUtrasambandho yathA-'eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi' iti / tatra niraticAracAritrapAlanaM tu lokanizrayA bhavatIti kathitam , atrApi muninA samyagAhArazuddhirvicintanIyeti darzayiSyate / / gRhapatayo hi svIyaputraduhitrAdyartha zasasamArambhaM kurvantIti darzayati-'jamiNaM' ityaadi| __ mUlam-'jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamArambhA kajjati taM jahA-appaNo se puttANaM dhUyANaM suNhANaM nAINaM dhAINaM rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AesAe puDhopaheNAe sAmAsAe pAyarAsAe saMnihisaMnicao kajjai, ihamegosa mANavANaM bhoyaNAe // sU0 1 // / azanAdika pratidina taiyAra karate haiN| saMyamI muni saMyamajIvana kI rakSA ke liye apanI AvazyakatAnusAra gRhastha ke yahAM se AhAra Adi lekara saMyamayAtrA kA nirvAha karate haiN|| ___yahAM para "evaM moNaM samaNuvAsijjAsi" isa anantara sUtra ke sAtha saMbaMdha hai-vahAM 'niracitAra cAritra kA pAlana loka-nizrAse hotA hai' yaha kahA hai| isameM bhI 'saMyamI muni ko AhAra kI zuddhi kA acchI tara le dhyAna rakhanA cAhiye yaha bAta Age calakara prakaTa kI jaaygii| gRhastha apane putra-putrI Adi ke nimitta zastra-SaTkAyasamAraMbharUpa sAvadha vyApAroM evaM bhojanAdi sAdhanoM ke ArambhoM ko kiyA karate haiM, yahI bAta sUtrakAra kahate haiM-" jamiNaM" ityaadi| gRhastha potAnA parivAranA poSaNa mATe anAdika pratidina taiyAra kare che. saMcamI muni saMyamajIvananI rakSA mATe pitAnI AvazyakatAnusAra gRhasthane tyAMthI AhAra Adi lAvIne saMyamayAtrAne nivAha kare che. Ayo "eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi" se manantarasUtra sAthai saMbadha che. tyAM niraticAra cAritranuM pAlana kanizrAthI thAya che ema kahela che. temAM paNa saMcamI munie AhAranI zuddhine sArI rIte dhyAna rAkhave joIe. e vAta AgaLa upara pragaTa karavAmAM Avaze. gRharatha potAnA putra putrI Adi nimitte zastra-SakAya samAraMbharUpa sAvaghavyApAra ane bhojanAdi sAdhanane AraMbha karyA kare che teja bAta sUtrakAra 2-" amiNaM" 4tyAdi.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyA 2. u. 5 - " dhammaM NaM caramANassa paMca nissAThANA paNNattA; taM jahA-chakAyA, gaNo, rAyA, gAhAvaI, sriirN|| (sthAnAGga sthAna 5 / u03|) chAyA-dharma khalu carataH paJca nizrAsthAnAni prajJaptAni, tadyathA-paTakAyAH, gaNo, rAjA, gAthApatiH, zarIram , iti / yadyapi dehasya sAdhanAni-vasativastrapAtrAzanazayanAsanAdIni santi, tathApi teSu pratyahamAhArasyA''vazyakatayA tasya prAdhAnyaM, sa ca gRhapateH sakAzAdveSayi. tavyo bhavati / sa hi gRhastho nijaparivArapopaNArthamannAdikaM samutpAdayatyeva, tataH saMyamajIvanarakSaNAya vRttireSTavyA bhavatIti / kI sAdhanA nahIM ho sakatI, deha kI sAdhanA ke vinA dharma kA ArAdhana nahIM ho sakatA; ataH dharma kI ArAdhanA karane ke liye deha kI sAdhanA, aura deha kI sAdhanA ke liye loka kI nesarAya saMyamI ko AvazyakIya hai| nesarAya pAMca prakAra kI hai ? kahA bhI hai " dhammaM NaM caramANassa paMca nissAhANA paNNattA; taMjahA-chakAyA, gaNo, rAyA, gAhAvaI, sarIraM" arthAt dharmArAdhana karanevAle saMyamIjana ke pAMca nizrA-sthAna haiM-SaTkAya, gaNa, rAjA, gAthApati aura shriir| yadyapi deha kI sAdhanA ke sAdhanavasati, vastra, pAtra, bhojana, zayana aura AsanAdika haiM to bhI una sabameM AhAra kI hI mukhyatA hai / saMyamIjana tIna karaNa tInayoga pUrvaka sAvadya vyApAra se rahita hote haiM, ataH usa AhAra kI gaveSaNA gRhasthoM ke yahAM karanI cAhiye, kyoMki ve gRhastha apane parivAra ke poSaNa ke liye ArAdhana banI zakatuM nathI. ane dharmanI ArAdhanA karavA mATe dehanI sAdhanA, ane dehanI sAdhanA mATe lokanI nesarAya saMyamIne Avazyaka ja che. nesarAya pAMca prakAranI che. kahyuM paNa che- ____ "dhamma Na caramANassa paMca nissAhANA paNNattA, taM jahA-chakkAyA, gaNo, rAyA, gAhAvaI, sarIraM" arthAta dharmArAdhana karavAvALA saMyamI jano mATe pAMca nizrA-sthAna che. ghaTAya, gaNa, 20, yApati mane zarI2. hAya heDanI sAdhanAnA sAdhana-vasati, vastra, pAtra, bhajana, zayana ane AsanAdika che te paNa e saghaLAmAM AhAranI mukhyatA che. saMyamIjana sAvadya vyApArathI traNa karaNa ane traNa vegathI rahita hoya che. mATe tevA AhAranI gaveSaNa gRhasthone tyAM karavI joIe, kAraNa ke
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre athavA 'logasse'-ti tRtIyAthai SaSThI, lokena karmasamArambhAH kriyanta iti| atredaM tattvam , 'taM jahA' iti mUlapAThena lokAyeti caturyevaM sAdhIyasIyadathaM samArambhastaM pUrva sAmAnyato lokapadenopadaya vizeSato darzayituM 'taM jahA' ityasya pratipAdanam / yadi ca tRtIyArthe'pi SaSThI, sA'pi sAmAnyataH samArambhA lokena kriyanta ityupadarya kimarthamiti jijJAsAyAM 'taMjahA' ityapi kathaJcitsamAdhAnaM bhvitumrhti| ___ yadartha pAkakRSivANijyAdisAvadhavyApAramArabhante tAn darzayati-tadyatheti' tasya samArambhazIlasya Atmane svazarIrArtham , Atmazabdo'tra zarIravAcakaH, svArtha svayameva samArabhata ityrthH| mAtA-pitA sAsU-sasura Adi ke liye, svajanoM ke liye, dhAyamAtA ke liye, rAjA ke liye dAsI dAsa naukara cAkara aura pAhunoM ke liye, pRthakpraheNaka ke liye, arthAt kanyAvivAha ke utsava kA bhojana, prasthAna ke samaya rAste meM subaha-zAma khAne ke liye sAtha meM diye jAne vAlA bhojana, tathA kAMsA parosA Adi pRthakapraheNaka kahalAtA hai, usake liye pacanapAcanAdirUpa aneka sAvadha vyApAra karate haiN| bhAvArtha-sUtrakAra yahAM para yaha bAta spaSTa kara rahe haiM ki-gRhastha loga apane tathA apane sage saMbaMdhiyoM evaM bAla-baccoM vagairaha ke liye bhojana vagairaha ArambhoM ko nitaprati karate rahate haiN| sarvavirati muni ke zarIra kI yAtrA kA nirvAha unake yahAM se mAtrAnusAra prApta bhojana se acchI taraha ho sakatA hai, isaliye muni ko sAvadha vyApAra karane kI aavshyAdi mATe, svajane mATe, dhAvamAtA mATe, rAjA mATe, dAsa-dAsa nekara-cAkara mATe, mahemAne mATe, pRthaka prahaNakane mATe, arthAt kanyAvivAhanA utsavanuM bhojana, musApharI samaya rastAmAM savArasAMja khAvA mATe sAthe ApavAmAM AvatuM bhojana, ane kAMsA pirasaNuM Adi pRthakapraheNuka kahevAya che, tene mATe pacanapAcanadirUpa aneka sAvadya vyApAra kare che bhAvArtha-sUtrakAra A ThekANe e vAta spaSTa kare che ke-gRhastha leka pitAnA tathA pitAnA sagAsaMbadhio ane chokarAM-chayA vigere mATe bhojana vigere AraMbhe harahameza karatAM ja rahe che. sarvavirati muninA zarIranI yAtrAne nirvAha tene tyAMthI mAtrAnusAra prApta bhojanathI sArI rIte thaI zake che, mATe sunine ..vadha vyApAra karavAnI AvazyaktA ja nathI, sAvadya vyApArethI hiMsA thavAnA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ - adhya02. u. 5 265 ' chAyA-yadidaM virUparUpaiH zastrairlokAya karmasamArambhAH kriyante, tadyathAAtmane tasya putrebhyo duhitabhyaH snuSAbhyo jJAtibhyo dhAtrIbhyo rAjabhyo dAsebhyo dAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhya AdezAya pRthakpraheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya sanidhisaMnicayaM kriyate, ihaikepAM mAnavAnAM bhojanAya // mU0 1 // ___ TIkA-'yadida'-mityAdi / yad idam-sukhaduHkhaprAptiparihArarUpaM prayojanamuddizya virUparUpaiH bahuprakAraiH zastraiH paTakAyasamArambharUpaiH lokAya-asaMyatalokAyasvazarIraputrakalatrAdirUpAya karmasamArambhAH paTkAyopamardanarUpAH pacanapAcanAdisAvaghavyApArAH kriyante, yadvA karmaNo'STaprakArakasya samArambhAH-upArjanopAyAH kriynte| sukhaprApti aura duHkhaparihAra ke prayojana se gRhasthIjana japane zarIra putrakalatrArUpa loka ke liye aneka prakAra ke SaTakAyasamAraMbharUpa pacanapAcanAdi sAvadha vyApAra karate haiM, unakA digdarzana karAte hue sUtrakAra kahate haiM___ gRhastha jIvana bhojana-kRSi-vANijya Adi sAvadha vyApAra ke vinA calatA nahIM hai / isameM isa taraha ke aneka prakAra kA Arambha jIvoM ko karanA hI par3atA hai| jahAM AraMbha-samAraMbha hai vahAM jIvoM kI hiMsA avazyaMbhAvI hai / hiMsA se Asrava hotA hai, aura isase jIvoM kA saMsAra baMdhana se chuTakArA honA bar3A kaThina hotA hai| isIliye AtmA ko sAvadhanivRttirUpa cAritra ArAdhana karane kI AvazyakatA hai| gRhastha loka apane liye tathA putroM ke liye putriyoM ke liye putravadhuoM ke liye, jAtibhAIyoM, sage saMbaMdhiyoM evaM kuTumbiyoM ke liye, sukhaprApti ane dukhaparihAranA prayajanathI gRhasthI jana pitAnuM zarIra putra kalatrAdirUpa leka mATe aneka prakAranA kAyasamAraMbharUpa pacanapAcanAdi sAvadya vyApAra kare che tenuM digdarzana karAvIne sUtrakAra kahe che - gRhastha jIvana bhajanakRSi-vANijya Adi sAvadha vyApAra vinA cAlatuM ja nathI. temAM AvA prakAranAM aneka prakAre AraMbha jIne karavAM ja paDe che. jyAM AraMbha-samAraMbha che tyAM jenI hiMsA avazyabhAvI che. hiMsAthI Azrava thAya che, ane tenAthI jIvene sa sArabaMdhanathI chuTakAre the ghaNuM kaThina thaI paDe che, mATe AtmAne sAvaghanivRttirUpa cAritra ArAdhanA karavAnI AvazyakatA che. gRhasthaloka pitAnA mATe tathA putra mATe, putri mATe, putravadhu mATe, onldmAdhyo, sai-samadhiyo mane miyo bhATe, mAtA-pitA, sAsu-sasa / 34
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 AcArAstre yadvA kanyApariNayotsave kanyApitagRhe vibhinnarUpeNa yadbhojyaM sa pRthabhaheNakaH / athavA prasthAnasamaye jAmAtRbhyo vibhinnarUpeNa dIyamAnaM prAtheyaM pRthakpraheNakapadena kathyate, tasmai / 'zyAmAzAya' zyAmAyAM rAjyAm, azanamAzaH-zyAmAzastasmai / 'prAtarAzAya' prAtaH prAtaHkAle Azo bhojanaM prAtarAzastasmai karmasamArambhAH kriyante / tameva vizinaSTi-'sannidhisanicayam' ityAdi, sannidhAnaM sannidhiH alpakAlasthAyidravyANAM saMgrahakaraNam , dadhi-bhakta-kRzara-vyaJjanAdInAM sthApanam / api ca-'saMnicayaH' samyag nicayanaM saGgahaNaM sanicayaH cirasthAyinAM ghRtataila-guDAdidravyAgAM saGgrahaH, sanidhizva saMnicayazca sanidhi-sannicayam , tat kriyte| mUtre puMstvamASatvAt / yadvA-sannidheH azanavazanAdeH sannicayaH saGgrahaH kriyate / kimarthaM saGgrahaH kriyate ? ityAha-'ihe'-ti / iha-saMsAre ekeSAM katipayAnAM mAnavAnAM sambandhijanAnAM bhojanAya bhaviSyadupabhogAya, virUparUpaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta iti / lokAH putrAdyartha karmANi samArabhanta eva, tebhyaH saMyamayAtrAM nivauMDe mAtrayA'nnAdikamAdAya muninA vartitavyamiti sUtratAtparyam / m0 1 // isa prakAra kI jijJAsA hone para usakA samAdhAna sUtrakAra ne "taM jahA" pada se kiyA hai| "sannidhisaMnicaya" yahAM do pada haiM-1 sannidhi' aura dUsarA '2 saMnicaya / dahI, bhAta, kRzara-khIcaDI, vyaJjana-zAka Adi 'sannidhi' padase grahaNa kiye gaye haiN| ghRta, tela, guDa Adi padArtha 'saMnicaya' pada se gRhIta hue haiN| athavA sannidhi-azana vazana Adi kA saMnicayasaMgraha karanA vaha sannidhisaMnicaya hai| kitaneka gRhastha apane va saMbaMdhijanoM ke nimitta bhaviSyatkAla meM upabhoga ke abhiprAya se dhAnyAdi aneka padArthoM kA saMgraha kara liyA karate haiN| isa saMgraha meM thAya che" te zA mATe karavAmAM Ave che, A prakAranI jIjJAsA thavAthI tenuM samAdhAna sUtrare "taMjahA" 54thI yuche. " sannidhisaMnicaya " mADI me 56 cha. 1 'sannidhi' mane. yA 2. saMnicaya' hI, mAta, bhAyaDI, mAhi 'sannidhi' 56thI sevAmA mAveda cha. ghI, tesa, go mAha pahA 'sanicaya' 54thA sevAmAM Ave che. mathavA 'sanidhi' mazana pasana mAhinA 'sanicaya' saDa 42vo te sannidhisanicaya che. keTalAka gRhastha pitAne ane sabaMdhIjanane nimitte bhaviSya kALamA upabhogane abhiprAyathI dhAnyAdi aneka paDhArthone saMgraha kare che. A saMgrahamAM
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.5 269 bhaviSyadupabhogAya sannidhi-sannicayapravRtte loke saMyaminA kiM vidheyamityAha'samuTThie' ityaadi| mUlam-samuTTie aNagAre Arie Ariyapanne AriyadaMsI / ayaM saMdhi-tti adakkhU , se nAIe nAIyAvae na samaNujANae savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae // sU0 2 // ___chAyA-samutthito'nagAra Arya AryaprajJa AryadarzI ayaM sandhiriti adrAkSIt , sa nAdadIta nAdApayet na samanujAnIyAt , sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandhaH parivrajet / / mU0 2 // TIkA-samutthita' ityaadi| samutthitaH sam samIcInaM cAritrAcaraNe utthitaH samutthitaH-saMyamArAdhanasamudyata ityarthaH, anagAraH avidyamAnamagAraM __ gRhaM yasya so'nagAro dravyabhAvagRharahitaH, Arya:-ArAd dUraM gato heyadharmebhyo yaH aneka prakAra se sAvadya vyApAra meM pravRtti hone kI vajaha se trasa evaM sthAvara jIvoM kI hiMsA hotI hI hai / sU0 1 // ___ AgAmI samaya ke liye apane-apane yogya upabhogAdi sAdhanasamUha ke saMgraha karane meM tatpara rahe hue janasamudAya ke bIca meM saMyamI muni ko kyA karanA cAhiye ? isake pratyuttara meM matrakAra kahate haiM'samuTThie' ityaadi| ___ jo nirmala cAritra ke AcaraNa meM utthita hai, arthAt nirdoSa cAritra ke ArAdhana karane meM jo acchI taraha se prayatnazIla hai usakA nAma samutthita hai| jisake ghara nahIM hai usakA nAma anagAra hai| agAra ke do aneka prakArathI sAvadya vyApAramAM pravRtti thAya che jethI temAM trasa ane sthAvara nI hiMsA thAya che. sUtra 1 AgAmI samaya mATe pitApitAnA egya upabhogAdi sAdhana samUhano saMgraha karavAmAM tatpara rahelA janasamudAyanI vacamAM saMyamI munie zuM karavuM joIe, tenA pratyuttaramA sUtrA2 cha-'samuhie' tyAhi. je nirmaLa cAritranA AcaraNamAM usthita che arthAt nirdoSa cAritranA ArAdhana karavAmAM je sArI rIte prayatnazIla che tenuM nAma samusthita che. jene agAraghara nathI tenuM nAma anagAra che. agAranA be prakAra che. eka dravya-agAra ane bIje
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 AcArAGgasUtre sa AryaH zrutacAritrarUpadharmArAdhanayogyaH / yadvA-viSaya-kaSAya-kASThacchedakatvenA''rAsAdRzyAdArA ratnatrayaM, tAM yAti prApnoti yaH sa AryaH sarvathA sakalakalmaparAzikalapitattirahita ityrthH| 'AryaprajJaH' AryA zreSThA prajJA-matiyasya sa AryaprajJaH heyopAdeyavivekavAn / evamAryadarzI-Arya-yuktiyuktaM draSTuM zIla ysyetyaaydrshii-aarmbhjnykttuvipaakdii| ya evambhUtaH punaH 'ayaM sandhi'-riti ayaM pratyakSopalabhyamAnaH sandhiH-pAragamanAdhaHpatanayomadhye sandhiriva sandhiHAryakSetra-sukulotpattI-ndriyanivRtti-zraddhA-saMvega-ratnatrayaprAptilakSaNaM sandhisthAnam, iti-ityevam adrAkSIta-ajJAsIt / yadvA-ayaM pratyakSanirdiSTaH sandhiH-pratilekhanaprakAra haiN| eka dravya-agAra aura dUsarA bhaav-agaar| anagAra ina donoM prakAra ke agAroM se rahita hotA hai / jo heya dharmoM se sadA dUra rahatA hai usakA nAma Aye hai| Aya-zrutacAritrarUpa dharma ke ArAdhana karane yogya hotA hai, athavA viSayakaSAyarUpa kASTha kA chedaka hone se ArAkaroMta ke sadRza ratnatrayarUpa dharma ko jo prApta karatA hai vaha Arya hai, arthAt jisakI sakala kalmaSa-pAparAzi se kaluSita pariNati nahIM hai usakA nAma Arya hai / uttama jisakI mati hai, heya aura upAdeya ke viveka se jisakA antaHkaraNa yukta hai usakA nAma AryaprajJa hai| yuktiyukta dekhane kA jisakA svabhAva hai 'Arambhajanya pApoM kA vipAka bhayaMkara kaSTaprada hotA hai| isa bAta ko bhalIbhA~ti se jAnatA samajhatA hai vaha AryadarzI hai / saMsAra se pAra honA evaM usameM adhaHpatana honA, ina donoM ke bIca meM sandhi ke samAna AryakSetra, sukula meM janma, indriyAdikoM kI pUrNatA zraddhA, saMvega aura ratnatraya kI prAptirUpa saMdhisthAna hai / jo pratyakSa bhAva-agAra. anagAra A baMne prakAranA agAthI rahita hoya che. je heya dharmothI sadA dUra rahe che tenuM nAma Arya che. Arya-zratacAritrarUpa dharmanuM ArAdhana karavA yogya hoya che athavA viSayakaSAyarUpa kASThanA chedaka hovAthI ArAkaravatanA sadaza ratnatrayarUpa dharmane je prApta kare che te Arya che. arthAt jenI sakalakSmaSa-pAparAzi thI kaluSita pariNati nathI tenuM nAma Arya che. uttama jenI mati che. heya ane upAdeyanA vivekathI jenuM aMta karaNa yukta che tenuM nAma AryaprajJa che. yuktiyukta dekhavuM e jene svabhAva che "Ara bhajanya pApane vipAka bhayakara kaSTapada thAya che. A vAtane je bhalIbhAMtithI jANe che, temaja maje che te Aryadarza che, saMsArathI pAra thavuM ane temAM adha patana thavuM, e nenI vacamAM sandhisamAna AryakSetra, sArA kuLamA janma, indriyanI pUrNatA, zraddhA, savega ane ratnatrayanI prAptirUpa saMdhisthAna che. je A pratyakSa
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 bhaviSyadupabhogAya sannidhi - sannicayapravRtte loke saMyaminA kiM vidheyamityAha' samuTThie' ityAdi / mUlam - samuTThie aNagAre Arie Ariyapanne AriyadaMsI ayaM saMdhi-tti adakkhU, se nAIe nAIyAvae na samaNujANae savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae // sU0 2 // chAyA - samutthito'nagAra Arya AryaprajJa AryadarzI ayaM sandhiriti adrAkSIt, sa nAdadIta nAdApayet na samanujAnIyAt sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandhaH parivrajet / / 02 / / 269 " TIkA--' samusthita ' ityAdi / samutthitaH =sam = samIcInaM cAritrAcaraNe utthitaH = samutthitaH - saMyamArAdhanasamudyata ityarthaH, anagAraH = avidyamAnamagAraM gRhaM yasya so'nagAro dravyabhAvagRharahitaH, AryaH = ArAd dUraM gato heyadharmebhyo yaH aneka prakAra se sAvadha vyApAra meM pravRtti hone kI vajaha se basa evaM sthAvara jIvoM kI hiMsA hotI hI hai | sU0 1 // AgAmI samaya ke liye apane-apane yogya upabhogAdi sAdhanasamUha ke saMgraha karane meM tatpara rahe hue janasamudAya ke bIca meM saMyamI muni ko kyA karanA cAhiye ? isake pratyuttara meM sUtrakAra kahate haiM'samuTThie' ityAdi / jo nirmala cAritra ke AcaraNa meM utthita hai, arthAt nirdoSa cAritra ke ArAdhana karane meM jo acchI taraha se prayatnazIla hai usakA nAma samutthita hai| jisake ghara nahIM hai usakA nAma anagAra hai / agAra ke do aneka prakArathI sAvadya vyApAramAM pravRtti thAya che jethI temAM trasa ane sthAvara jIvAnI hiMsA thAya che. // sU0 15 AgAmI samaya mATe potapAtAnA yogya upabhogAdi sAdhana samUhano saMgraha karavAmAM tatpara rahelA janasamudAyanI vacamAM saMyamI munie zuM karavuM joI e, tenA atyuttaramA sUtrAra uDe che-'samuTThie' tyAhi. je ni`La cAritranA AcaraNamAM utthita che arthAt nirdoSa cAritranA ArAdhana karavAmAM je sArI rIte prayatnazIla che tenu nAma samrutthita che, jene agAraghara nathI tenuM nAma anagAra che. agAranA e prakAra che, eka dravya-agAra ane bIje
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhAcArAgasUtre dAhAraM parijJAya-jJa-parijJayA jJAtvA nirAmagandhaH, AmagandhAdazuddhAhArAnnirgato yaH sa nirAmagandhaH-udgamolpAdaneSaNAgatadvicatvAriMzatoSadUSitAhArAgrAhakaH san 'parivrajet'-pari-samantAd vrajet-viharet ratnatrayasamArAdhanatatparo bhavediti bhAvaH / tIrthaGkaranirdiSTe samucitAvasare pratilekhana-pratikramaNAdikriyAM kurvannanagAra AyadezottamakulAdikaM mokSakAraNaM prApya saMsArapArAvAramuttIrya ca sandhisthAnIya tattIre vartamAno nikhilakarmakSayaM kRtvA tato niSkramitukAmo'smItyevaM parijJAvAn 'adhaHkarmAdidopadUSitAhAro viSabhakSaNamivAtmaguNaghAtakaH' iti samyagAlocya tAdRzamAhAraM trikaraNatriyogaiH parityajya parizuddhamAhArAdikaM bhikSamANo viharediti samuditArthaH // mU0 2 // dasaroM ko karAve, tathA karane vAle kisI anya kI anumodanA bhI na kre| "sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandhaH parivrajet" isakA artha hai azuddhaAhAra, arthAt ja-parijJAdvArA isa prakAra ke AhAra ko azuddha jAnakara 'nirAmagandhaH'-azuddha AhAra se bhinna zuddha AhAra ko ki jo ugama (16) utpAdana (16) eSaNA (10) saMbaMdhI bayAlIsa (42) doSoM se rahita hotA hai grahaNa kare / yadi isa prakAra ke AhAra kA lAbha saMyamI ko nahIM hotA hai to vaha isa dRSita AhAra ko chor3akara apane ratnatraya kI ArAdhanA meM tatpara rahe / tIrthakara prabhune pratilekhanAdi kriyAoM kA jo samaya nizcita kara diyA hai usa samaya meM una2 kriyAoM ko karane vAlA, tathA Arya kSetra kA lAbha, uttama kula meM janma, ratnatraya kI prApti Adi mokSa ke kAraNabhUta saMdhisthAnoM ko jisane pAyA hai aisA anagAra 12vAvA bhI unI mnubhojn| 5 na re " sarvAmagandha parijJAya nirA magandhaH parivrajet " yAne partha che mazuddha mADA2 arthAt - pavAsa // 2nA mArane mazuddha tIna nirAmagandha. azuddha mAthI linna zuddha AhArane ke je uddagama (16) utpAdana (16) eSaNa (10) saba dhIra betAlIsa dethI rahita hoya che tene grahaNa kare che kadAca A prakAranA AhA ne lAbha saMyamIne na thAya to te AvA duSita AhArane choDIne potAnA ratnatrayanI ArAdhanAmAM tatpara rahe. tIrthakara prabhue pratilekhanAdi kriyAone je samaya nizcita karI Ape che te samayamAM te te kriyAone karavAvALA, tathA AryakSetrane lAbha, uttama kuLamAM janma ratnatrayanI prApti Adi mokSanA kAraNabhUta sadhisthAnone jeNe
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - azya0 2. u.5 271 pratikramaNAdikriyAyA yaH samucitaH kAla iti yo'jJAsIdityarthaH / evaMbhUtaH saH anagAro nAdadIta akalpanIyamAhArAdikaM na gRhNIyAt , zAstre tasya pratiSiddhatvAta, SaDjIvanikAyArambhadoSasya muninA pUrva parityaktatvAca, nA''dApayet nAnyaM grAhayet , na samanujAnIyAt nApItaraM sAdhuM gRhNantamanumodayet / yadvA-nA'dyAnnA''dayediticchAyA, sa muniriGgAladhUmAdipaJcavidhadoSadRSitamAhAraM nAdyAt-nAnIyAt , nAdayet nAnyaM bhojayet adantamanyaM na smnujaaniiyaat|| api ca ki kuryAdityAha-'sarvAmagandha'-mityAdi / sarvAmagandham , AmaM ca gandhazcAnayoH samAhAradvandve AmagandhaM, sarva ca tadAmagandhamiti sarvAmagandham azupratibhAsita bAta ko acchI taraha se jAnatA hai, athavA pratilekhana, pratikramaNAdi kriyAoM ke ucita avasara kA jo jJAtA hai, yaha bAta "ayaM sandhiriti adrAkSIt" isa pada se pradarzita kI gaI hai| isa prakAra kA jo anagAra hai vaha akalpanIya AhArAdika ko na svayaM grahaNa karatA hai, kyoMki sadoSa AhAra kA grahaNa karanA anagAra ke liye zAstra meM niSiddha batalAyA gayA hai, isakA kAraNa-SaTkAya ke jIvoM kA Arambha anagAra ne pahile se hI chor3a diyA hai, vaha sadoSa AhAra svayaM na grahaNa karatA hai, na dUsaroM se grahaNa karavAtA hai, aura na isa prakAra ke AhAra ko grahaNa karane vAle anya kisI kI anumodanA bhI karatA hai| athavA "se nAIe nAIyAvae" ina padoM kI saMskRta chAyA "sa na adyAt na Adayet" yaha bhI hai, isakA artha isa prakAra hai-iGgAla dhama Adi pAMca prakAra ke doSoM se dUSita AhAra ko na svayaM kare aura na pratibhAsita vAtane sArI rIte jANe che, athavA pratilekhana, pratikramaNAdi kriyAgaanaa athita aksarano 2 hA cha, ye pAta " aya sandhiriti adrAkSIt " A padathI pradarzita karavAmAM Avela che. A prakAranA je aNagAra che te aka5nIya AhAradikane svayaM grahaNa karatA nathI, kAraNa ke sadoSa AhAranuM grahaNa karavuM aNagAra mATe zAstramAM niSiddha batAvela che. tenuM kAraNa SakAyanA jIvone AraMbha aNagAre pahelAMthI ja chaDI Apela che. te saMdeSa AhAra pote grahaNa nathI karatA. bIjAthI grahaNa nathI karAvatA, ane A prakAranA AhAra grahaNa karavAvALA anya keInI anumodanA paNa nathI karatA __42vA "se nAIe nAIyAvae " 2mA pahonA saMskRta chAyA " na adyAt na Adayet " se 51 cha. yonI matha 20 prare che. 4Asa, dhUma mAhi pAMya prakAranA doSothI dUSita AhArane na svayaM kare ane bIjAthI karAve nahi, tathA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 AcArAgasUtre yadvA-'adRzyamAnaH' iticchAyA, kraya-vikrayayoH adRzyamAnaH-dravyAdhabhAvAkrayavikrayavyavahAre'dRzyamAno'kiJcanaH saH anagAraH AhArAdikaM na krINIyAt nAnyaM krApayet , krINantamanyaM na samanujAnIyAt nAnumodayet / etena hananAdinavakoTiparizuddhamAhArAdikaM parigRhyAGgAradhUmAdidoSarahitaM munirbhuJjIteti niguuddhaarthH| atra krUyapadenodgamadopANAM grahaNaM, tena cotpAdanaiSaNAdoSAH saMgRhItA iti sUtratAtparyam / / muu03|| hai / jo kraya-vikrayarUpa vyApAra ko karatA hai vaha vyavahAra meM vecanekharIdane vAlA kahA jAtA hai| muni, jo sarvasAvadha kriyAoM ke tyAgI ho cuke haiM ve, kraya-vikraya rUpa sAvadha vyApAra ko nahIM kara sakate haiN| isa liye sUtrakAra yahAM isa bAta kA pradarzana karate hue kahate haiM ki-anagAra zuddha AhAra ke na milane para AhArAdika anya se na kharIde, aura mile hue ko anya kisI ko na bece / kyoMki isa prakAra ke vyavahAra karane se usameM kraya vikraya kA doSa lAgU hotA hai, jo siddhAntadRSTi se muni ke AcAra se sarvathA niSiddha hai| athavA " adissamANe" isa pada kI saMskRta chAyA " adRzyamAnaH" yaha bhI hotI hai| isakA bhAva yaha hai ki-anagAra apane pAsa kisI bhI prakAra kA dravyAdika to rakhate hI nahIM haiM, kyoMki ve sakala parigraha ke tyAgI hote haiM, sacitta acitta Adi samasta parigraha ke chor3ane se hI unameM aparigrahatA AtI hai| isIko sUtrakAra yahAM para prakaTa karate hue kahate haiM ki jaba munike pAsa | vikaya rUpa vyApAra kare che te vyavahAramAM vecavAkharIdavAvALA kahevAya che. muni je sarva sAvadya kiyAonA tyAgI banela che te kaya-vikayarUpa sAvadya vyApArane karI zakatA nathI, mATe sUtrakAra A ThekANe A vAtanuM pradarzana karIne kahe che keaNagAra zuddha AhAra na maLavAne kAraNe AhArAdika bIjAthI kharIdAvI zake nahi, ane maLela hoya te enAthI bIjAne vecI zakAya nahi kAraNa ke A prakArano vyavahAra karavAthI temAM kaya- vine doSa lAgu paDe che, je siddhAntadRssttithii muninA mAlyArathI savathA niSiddha che. athavA " adissamANe " mA panI sasta chAyA " adRzyamAna" se 51 thAya che tena lA ye cha ke--aNagAra pitAnI pAse kaIpaNa prakAranu dravyAdika te rAkhatA ja nathI, kAraNa ke te sakaLa parigrahanA tyAgI hoya che. sacitta acitta Adi samasta parigrahanA deDavAthI ja tenAmAM aparigrahatA Ave che mATe sUtrakAra A ThekANe pragaTa ratAM kahe che ke-jyAre tenI pAse leNadeNane vyavahAra karavAmAM sahAyaka bAhya
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 273 nirAmagandha iti niSedhe Amapadena hananakoTitrikaM, gandhapadena pacanakoTitrikaM ca pratiSidhya krayaNakoTitrikaM niSedhayitumupadarzayati- 'AdistamANe ' ityAdi / mUlam - AdissamANe kayavikkayasu se na kiNena kiNAvae kirNataM na samaNujANae // sU0 3 // chAyA - AdizyamAnaH krayavikrayayoH sa na krINIyAt, na krApayet, krINantaM na samanujAnIyAt // sU0 3 // TIkA- ' AdizyamAna ' iti / krayavikrayayoH krayazca vikrayazcAnayoritaretarayogadvandve krayavikrayau, tayoH - AdizyamAnaH = vyapadezamalabhamAnaH - ' ayaM krayavikrayakarte ' - ti vyapadezabhAgU na bhavatItyarthaH / / 7. 'sakala karma ko nAza kara maiM isa saMsArasamudra se pAra hone kI dRr3ha bhAvanA vAlA hU~' isa prakAra ke saMsArasamudra ke pAra jAne ke abhiprAya se jo samanvita ho rahA hai vaha anagAra AdhAkarmAdi dopa se dUSita AhAra ko viSabhakSaNa kI taraha AtmaguNa kA ghAtaka jAnakara tIna karaNa aura tIna yoga se usakA parityAga hI kara deve, aura zuddha nirdoSa AhAra kI prApti se apane zarIra kI yAtrA kA nirvAha karatA huA saMyamamArga meM vicare // sU0 2 // 66 ' nirAmagandha' isa niSedha meM 'Ama' pada se hananakoTinika tathA 'gandha' pada se pacanakoTinika kA pratiSedha karake krayaNakoTitrika kA niSedha karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-' AdissamANe ' ityAdi / kraya zabda kA artha kharIdanA aura vikraya zabda kA artha becanA meLavyA che evA aNugAra sakala karmanA nAza karI huM' A saMsArasamudrathI pAra thavAnI draDha bhAvanAvALA chu A prakAre je sa'sAra samudrathI pAra javAnA abhiprAyathI je samanvita thayela che te aNugAra AdhAkarmAdi doSathI dUSita AhArane viSabhakSaNanI mAphka AtmaguNunA ghAtaka jANIne traNa karaNa ane traNa cegathI tenA parityAga kare, ane zuddha nirdoSa AhAranI prAptithI potAnA zarIranI yAtrAnA nirvAha karIne saMyama mArgomAM vicare // sU0 25 " nirAmagandha mA niSedhabhAM Ama paDhathI inanoTiciGa tathA gaMdha- paDhathI pacanakeTa trikane pratiSedha karIne kayaNakoTitrikano niSedha karavAne mATe sUtra he che-'adissamANe ' ityAhi kraya zabdanA artha kharIdavuM, ane vikraya zabdanA aM vecavu, je kaya. 35
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 AcArAgasUtre pUrvoktavizeSaNaviziSTo'nagAraH kIdRzo bhavatItyAha-' se bhikkhU ' ityaadi| mUlam-se bhikkhU kAlanne balanne mAyanne kheyanne khaNayanne viNayanne sasamayanne parasamayanne bhAvanne pariggahaM amamAyamANe kAlANuhAI apaDipaNe duhao chettA niyaai|| suu04|| ___ chAyA--sa bhikSuH kAlajJo valajJo mAtrAjJaH khedajJaH kSaNakajJo vinayajJaH svasamayajJaH parasamayajJo bhAvajJaH parigrahamamamAyamAnaH kAlAnuSThAyI, apratijJaH, dvidhAtazchi vA niyAti // mU0 4 // ___ttiikaa-'sbhikssu'-rityaadi| saH-pUrvoktaH samutthitetyAdimuniguNagaNayukto bhikSuH cAritravAn kAlajJaH-kAla-pratilekhanAdisamayaM jAnAtIti kAlajJaH / ___athavA kAlaM-bhikSAkAlaM jAnAtIti kAlajJaH, akAle bhaikSAcaraNenAtmanaH klezAdhigamo grAmanindA ca jAyate, tatazca bhagavadAjJAvirAdhakatvena khedaprakaTanena ca cAritramAlinyaM bhavatyato'nucitakAle bhaikSAdikaM nAcaraNIyamityAdyabhijJa ityarthaH / yadvA kAlaM-subhikSaM durbhikSaM dinapramANaM rAtripramANa vA jAnAtIti kaaljnyH| pada se udgama doSoM kA grahaNa hotA hai, usase utpAdana aura eSaNA doSoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai / sU0 3 // ina pUrvokta vizeSaNoM se yukta anagAra kaisA hotA hai ? isakA khulAzA karate hue sUtrakAra kahate haiM-'se bhikkhU' ilaadi| vaha cAritravAn anagAra ki jisakA varNana 'samuhie' isa dvitIya sUtra meM kiyA jA cukA hai vaha; kAlajJa-pratilekhanAdi kriyAoM ke avasara kA jJAtA hotA hai| athavA kAlajJa'-zabda kAartha-kAla kA jAnane vAlA-aisA hai| isase yaha bAta sUtrakAra prakaTa karate haiM ki-sAdhu ko bhikSAcaraNa ke kAla meM hI bhikSA ke liye gamana karanA cAhiye; kyoMki akAla meM usake nimitta doSonuM grahaNa thAya che tenAthI utpAdana ane eSaNAdi doSane paNa grahaNa 26 taya che. (sU 3) evA pUrvokta vizeSaNothI yukata aNagAra kevA hoya che? tene khulAso 42tA sUtrA2 49 che'se bhikkhU' tyAdi. te yAritravAna bhe||2 le vana samuhie' 2 // gIta sUtramA 42vAmAM Ave che te 'kAlajJa'-'pratimAhiyAmAnA aksaranA jJAta' hoya che, athavA 'kAlajJa' zamno matha ' ANanA zuvAvA' DAya che. methI 2 // vAta sUtrakAra pragaTa kare che ke-sAdhuo bhikSAcaraNanA kAlamAM ja bhikSA mATe javuM joIe,
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 -- - -- - - - ___ adhya0 2. u. 5 lena-dena ke vyavahAra karane meM sahAyaka bAhya dravyAdika sAmagrI nahIM hai to vaha usa prakAra ke vyavahAra karane meM sarvathA akizcitkara hai| taba zuddha nirdoSa AhAra ke na milane para vaha usa prakAra kI AhArAdika sAmagrI ko na to svayaM kharIdatA hai, aura na dUsaroM se kharIda karavAtA hai, aura kharIda karate hue anya ko na bhalA jAnatA hai, ataH navakoTivizuddha AhAra kI hI use gaveSaNA karanI cAhiye, aura usake prAsa hone para mAtrAnusAra use grahaNa kara apane saMyama kI rakSA karane meM hI sAvadhAna rahanA caahiye| isI ko prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki__ vaha anagAra dravyAdika ke abhAva se kraya vikraya ke vyavahAra meM akiJcana hai, isaliye AhArAdika ko na svayaM kharIde aura na dUsaroM se use kharIdavAve, tathA ise kharIdane vAle anya kisI kI anumodanA bhI na kare / isase isa bAta kI puSTi kI hai ki-anagAra mana vacana kAyA se kRta, kArita evaM anumodanA dvArA hananAdi tIna, pacanAdi tIna krayaNAdi tIna, evaM navakoTi se vizuddha AhArAdika prApta kara zarIra kI puSTi ke abhiprAya se nahIM, kintu saMyama kI rakSA ke abhiprAya se hI aMgAradhUmAdidoSarahita ho usakA sevana kre| sUtra meM kahe hue kraya vikraya dravyAdika sAmagrI nathI to te e prakArane vyavahAra karavAmAM sarvathA akiMcitkara che, mATe zuddha nirdoSa AhAranA na maLavAthI te evA prakAranI AhArAdika sAmagrIne pite nathI kharIdI zakatA, ane bIjAthI kharIdAvI paNa zakatA nathI, ane kharIda karavAvALA bIjAne bhale paNa jANatA nathI, mATe navoTivizuddha AhAranI ja teNe gaSaNa karavI joIe, ane tenA prApta thavAthI mAtrAnusAra tene grahaNa karIne pitAnI sa yamanI rakSA karavAmAM ja sAvadhAna rahevuM joIe." tene pragaTa karIne sUtrakAra kahe che ke - te aNagAra dravyAdinA abhAvathI kaya-vikrayanA vyavahAramAM akiMcana che, mATe AhArAdikane pote na kharIde ane bIjAthI kharIdAve nahi, tathA te kharIdavAvALA bIjA koInI anumodanA paNa na kare. AthI A vAtanI puSTi karI che ke-aNagAra mana, vacana kAyAthI kRta kArita agara anudanA dvArA hananAdi traNa, pacanAdi traNa, keyaNAdi traNa, ema nava keTithI vizuddha AhArAdika prApta karI zarIranI puSTinA abhiprAyathI nahi paNa saMyamanI rakSAnA abhiprAyathI aMgAradhumAdi doSarahita thaIne tenuM sevana kare. sUtramAM kahelA kaya vikaya padathI udgama
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ uMTa AcArAgasUtre yo jAnAti sa khedajJaH, yadvA-khedaM SaDjIvanikAyaduHkhaM jAnAtIti khedjnyH| yadvA- kSetrajJa' iti-cchAyA, kSetramuttamakulAdirUpaM jAnAti yaH sa kSetrajJaH / yadvA-bhaikSAdilAbhakSetraparijJAtetyarthaH / 'kSaNakajJaH' kSaNa eva kSaNakaH pratilekhanabhaikSAdikartavyakAlastaM jAnAtIti kSaNakajJaH nmskaarpaurussyaadidshvidhptyaakhyaanaavsrjnyH| 'vinayajJaH' vinayaM dravyakSetrakAlabhAvapekSayA gurusamIpe yathoktapatipattilakSaNaM jAnAti yaH sa vinyjnyH| yadvA-vinayajJaH abhyutthAnAdhabhivandanAJjalikaraNAdivijJAtA / yadvA-gurusamIpe garva na kuryAnna dIno bhavet , na mithokAyika jIvoM ke duHkhoM kA jo jJAtA hai usakA nAma khedajJa hai / athavA"kheyanne" isakI saMskRta chAyA "kSetrajJaH" yaha bhI hotI hai, jo uttama kulAdikarUpa kSetra kA jJAtA, athavA bhikSAdika lAbha ke kSetra ko jo jAnatA hai vaha kSetrajJa hai| pratilekhana evaM bhikSA karane yogya kAla kA nAma kSaNa hai, isako jo jAnane vAlA hai usakA nAma kSaNajJa hai| namaskAra, pauruSyAdi daza prakAra ke pratyAkhyAna ke avasara ko jAnanA yaha isakA phalitArtha hai| dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA se guru kA Adara satkAra karanA jo jAnatA hai usakA nAma vinayajJa hai / guru jisa samaya apanI tarapha AveM yA khar3e hoM usa samaya khar3e ho jAnA, namaskAra karanA, hAtha joDanA Adi bhI vinaya hai, isa prakAra ke vyavahAra ko jAnane vAlA bhI vinayajJa kahalAtA hai| athavA-guru mahArAja ke samIpa ahaMkAra na karanA, dInatA jAhira nahIM karanI, na unakI gupta bAta kisI ko kahanI, ityAdirUpa bhI vAnA hu.monA ra jJAtA che tenu nAma jJa cha athavA " kheyanne" tanI saMta chAyA 'kSetrajJa ' ye 5 thAya che ? uttama sA5i kSetrano jJAtA, athavA bhikSAdika lAbhanA kSetrane je jANakAra che te kSetrajJa che pratilekhana ane bhikSA karavAyogya kAlanuM nAma kSaNa che, tenA je jANakAra che tenuM nAma kSaNa che. namaskAra paurUSyAdi daza prakAranA pratyAkhyAnanA avasarane jANo te tenuM phalitArtha che dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAthI gurUne Adara satkAra kare che jANe che tenuM nAma vinayajJa che, gurU je vakhate potAnI tarapha Ave agara ubhA hoya te vakhate ubhA thavu, namaskAra kare, hAtha joDavA Adi paNa vinaya che. A prakAranA vyavahArane jANavAvALA paNa vinayajJa kahevAya che athavA guru mahArAjanI samIpa ahaMkAra na kare, dInatA jAhera na karavI, tenI kaI gupta vAta bIjAne na kahevI, ityAdirUpa paNa vinaya che. je A prakAranA
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 200 6 " 'valajJaH ' balaM= svazaktiM parazakti vA yo jAnAti sa valajJaH sva- paravalAbhijJaH, mAtrAjJaH ' mAtrAM jAnAti yaH sa mAtrAjJaH yAvatpramANAhArAdigrahaNena gRhastho na punarArambhe pravartate / yadvA -- svasaMyamayAtrA nirvAho yAvatA''hAreNa bhavati, tAvanmAtrAjJAnakuzalaityarthaH / ' khedajJaH ' khedam = abhyAsaM, saMsAraparibhramaNajanyaM zramaM vA kiyA gayA gamana eka to apane liye klezakAraka hotA hai, dUsare isa prakAra kI pravRtti se gAma meM usa sAdhu kI niMdA bhI hotI hai| isaliye AhAra lene ke liye jo mArga zAstrAnusAra vihita hai usase viparIta pravRtti karane vAle saMyamI - sAdhu ke cAritra meM bhagavAn kI AjJA kA virAdhaka hone kI vajaha se, aura apane meM kheda utpanna karane ke nimitta se malinatA AtI hai, isaliye akAla meM bhikSAvRtti nahIM karanI cAhiye / 'kAlajJa' zabda kA artha yaha bhI hotA hai - jo subhikSa-durbhikSa, dinapramANa evaM rAtri ke pramANa ko jAnatA hai / apanI zakti evaM parakI zakti ko jo jAnatA hai vaha balajJa hai / jitane pramANa kA AhAra lene se gRhastha phira dubArA Arambha na kare, athavA jitane AhAra ke grahaNa se apanI saMyamayAtrA kA nirvAha ho sakatA hai, utanI hI mAtrA meM AhAra lenA cAhiye / isa prakAra kI vidhi meM jo kuzala hotA hai usakA nAma mAtrAjJa hai / d abhyAsa, athavA saMsAra meM paribhramaNa se utpanna hue kleza yA ssttkAraNa ke akALe te nimitta thaeluM gamana eka to peAtAne mATe klezakAraka thAya che, khIju... AvA prakAranI pravRttithI gAmamAM te sAdhunI niMdA paNa thAya che. mATe AhAra levA mATe je mArga zAstrAnusAra vihita che tenAthI viparIta pravRtti karavAvALA saMyamI sAdhunA cAritramAM bhagavAnanI AjJAnA virAdhaka hovAnA matalakhathI, ane pAtAnAmAM khedya utpanna karavAnA nimittathI malinatA Ave che mATe akALamAM bhikSAvRtti karavI joIe nahi. kALajJa zabdano artha e paNa thAya che--je subhikSa--dubhikSa dinapramANa ane rAtrinA pramANane jANe che. peAtAnI temaja khIjAnI zaktine je jANe che te malana che, jeTalA pramANumAM AhAra levAthI gRhastha pharIthI khIjI vAra Arabha na kare, athavA jeTalA AhAranA grahaNathI peAtAnI sayamayAtrAnA nirvAha thAya che eTalI ja mAtrAmAM AhAra levo joie. A prakAranI vidhimAM je kuzaLa che tenu nAma mAtrA che. abhyAsa athavA saMsAramAM paribhramaNathI utpanna thatAM kaleza, agara SaTkAyika
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 AcArAgasUtre parasamayanirasanavItarAgasamayasthApanacatura iti yAvat / 'bhAvajJaH 'bhAvamanta:karaNAzayaM svIyaM parakIyaM vA yo jAnAti sa bhAvajJA-svaparAzayavettA, evaM parigraha' parigRhyate yaH sa parigrahaH, yAvadAhAravastrapAtrAdigrahaNena saMyamamAtrA nirvahati, tato'dhikasyaiSaNIyasyApi mUrchAbhAvena grahaNaM parigrahastam amamAyamAnA amamIkurvan , taM manasA'pyanAdadAna ityrthH|| kiJca-kAlAnuSThAyI zAstravihitakAle kartavyakaraNazIlaH / pUrva 'kAlajJaH' iti kAlaM jAnAtIti jJaparijJayA proktam, atra cAvasare'nuSThAnavidhAyIti Asevana ____artha spaSTa hai| isa prakAra kA sAdhu parasiddhAnta kA nirasana aura svasiddhAnta kA saMsthApana karane meM bar3A catura rahatA hai| apane aura para ke mAnasika abhiprAya ke jJAtA kA nAma bhAvajJa hai| jitane AhAra, vastra, aura pAtrAdikoM se saMyamayAtrA nibha sakatI hai usase adhika kA mUobhAva se grahaNa karanA parigraha hai| isa parigraha kA jo sarvathA tyAgI hotA hai-mana se bhI use grahaNa karane kI cAhanA nahIM karatA hai vaha parigraha kI mamatA nahIM karane vAlA kahalAtA hai| jisa pratilekhanAdi kriyA ke karane kA jo samaya zAstra meM niyata kiyA gayA hai usI ke anusAra apane Avazyaka kAryoM kA karane vAlA sAdhu kAlAnuSThAyI kahalAtA hai| kAlajJa meM aura kAlAnuSThAyI meM yahI bheda hai ki-kAlajJa tobhikSAdi AcaraNa ke samaya kA jJAtA hotA hai, aura kAlAnuSThAyI usa 2 kAla meM apane kartavya karmoM kA karane vAlA hotA hai| jJa-parijJA kI apekSA kAlajJa " snAnaM madadarpakaraM, kAmAjhaM prathamaM smRtm|| tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH" // 1 // artha spaSTa che A prakArane sAdhu parasiddhAntanuM nirasana ane svasiddhAMtanu sa sthApana karavAmAM ghaNuM catura rahe che pitAnA ane bIjAnA mAnasika abhiprAyanA jJAtAnuM nAma bhAvakSa che eTale AhAra, vastra ane pAtrAdikothI saMyamayAtrA nabhI zake che tenAthI adhika mUcchabhAvathI grahaNa karavuM te parigraha che. A parigrahanA je sarvathA tyAgI hoya che, manathI paNa te grahaNa karavAnI cAhanA nathI karatA te parigrahanI mamatA nahi karavAvALA kaheyAya che. je pratilekhanAdi kriyA karavAno samaya zAstramAM niyata karela che te anusAra potAnA Avazyaka kAryone karavAvALA sAdhu kalAnuSThAthI kahevAya che. kAlarUmAM ane kAlAnuSThAyImAM e bheda che ke--kAlajJa te bhikSAdi AcaraNanA samayanA jJAtA hoya che, ane kAlAnuchAyI te te kAlamA pitAnA kartavya karmonA karavAvALA hoya che parijJAnI apekSA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 279 rahasyAdi bruvItetyAdirUpo vinayastadabhijJa ityrthH| 'svasamayajJaH ' sva-nija samaya siddhAntaM jAnAti yaH sa svasabhayajJaH, evaM parasamayajJaH-anyadIyasiddhAntajJAnanipuNaH, 'svasiddhAnte tatparatA parasiddhAnte copekSA kAryA'ityAdyabhijJaH, yathA parasamaye snAnAdevazyakatavyatvena pratipAdite'pi svasamaye tasya madadapaMkaratvena muninA tatparityAjyameveti yo vettItyarthaH / uktaJca__snAnaM madadapakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH / 1 / iti vinaya hai| jo isa prakAra ke vinaya kA jJAtA hotA hai usakA nAma bhI vinayajJa hai / apane siddhAnta aura para ke siddhAnta ke jJAtA ko svasamayajJa evaM parasamayajJa kahate haiM / jo svasiddhAnta kA jJAtA hogA usake hRdaya meM parasiddhAnta ke prati upekSAbhAva rahegA-dveSa utpanna nahIM hogaa| svasiddhAnta ke bodha se yukta sAdhu ke hRdaya meM parasiddhAntapratipAdita tattvoM ke prati na rAga hogA aura na dveSa hI-unake prati usakI sadA mAdhyasthya bhAvanA hI rhegii| samakitI ke liye parasiddhAnta ke tattvoM kA bodha hI apane siddhAnta meM pratipAdita tatvoM ke svarUpa ke prati adhika zraddhA kA kAraNa banatA hai| anya siddhAntakAroM ne sAdhu avasthA meM bhI snAna vagairaha karanA kartavya batalAyA hai, taba jainasiddhAnta meM ise usa avasthA meM mada' aura darpakArI mAnA gayA hai, isaliye hI sAdhu isa pravRtti se sadA dUra rahate haiN| kahA bhI hai "snAnaM madadapakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||1||" vinayanA jJAtA hoya che tenuM nAma paNa vinayajJa che. pitAnA siddhAMtane ane bIjAnA siddhAMtane je jJAtA che tene svasamayajJa ane parasamayajJa kahe che. je svasiddhAntanA jJAtA haze tenA hRdayamAM parasiddhAMta prati upekSAbhAva raheze-Sa utpanna thaze nahi svasiddhAntanA bodhathI yukta sAdhunA hRdayamAM para siddhAntapratipAdita tane prati rAga ane dveSa thato nathI. tenA prati tenI sadA madhyastha bhAvanA ja raheze, samakitI mATe parasiddhAntanA tane bedha pitAnA siddhAMtamAM pratipra dita tattvanA svarUpa prati adhika zraddhAnuM kAraNa bane che. anya siddhAtakAe sAdhu avasthAmAM paNa snAna vigere karavuM, kartavya batAvyuM che, tyAre jainasiddhAntamAM tene te avasthAmAM mada ane darpakArI mAnela che. mATe sAdhu AvI pravRttithI sadA dUra rahe che. kahyuM paNa che--
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 AcArAGgasUtre pratijJA muninA na kAryeti tAtparyam / yadvA-bhaikSAcaraNAdau 'mamaivAhArAdikaM syA'dityAdipratijJA na saadhiiysii| athavA-yathA syAdvAdasiddhAnte ' jJAnakriyAbhyAM mokSaH' ityasti tatra ekatareNaiva tadadhigama ityAdipratijJA na vidheyetyarthaH, paJcamahAvratAtirikta kasmiMzcidapi viSaye pratijJA na kartavyA muninaa| yadivA apratijJaH anidAnaH mAyAzalyAdirahita ityarthaH / IdRzo'nagAraH kiM kRtvA viharatItyAha-'dvidhAtaH' ityAdi, dvidhAtaH ubhau rAgadveSAvityarthaH chittvA vyapanIya niyAti-ni-nizcayena yAti mokSamArga prAmoti, pUrvaguNasampanno'pi rAgavAn dveSavAMzca na mokSaM labhata iti bhAvaH / / bhikSA ke samaya meM 'mujhe hI AhArAdika mile ' aisI pratijJA nahIM karanI cAhiye, kyoM ki muni ke liye isa prakAra kI pratijJA karanA ucita nahIM hai| jJAna aura kriyA ina donoM se mukti kA lAbha syAvAdasiddhAnta meM pratipAdita kiyA gayA hai, parantu isa prakAra kI pratijJA karanA ki'sirpha jJAnamAtra se yA kriyAmAtra se hI mukti hotI hai' ucita nahIM hai| muniyoM ko paMcamahAvratoM ke ArAdhana karane ke sivAya anya kisI bhI viSaya meM pratijJA nahIM karanI cAhiye / ___athavA" apratijJaH" isa zabda kA artha-'mAyAdi tIna zalyoM rahita' hotA hai |angaaroN kA sarva saMyama zalyatraya se rahita hokara hI nirmala ho sakatA hai / ina pUrvoktavizeSaNaviziSTa anagAra hI rAga aura dveSoM kA unmUlana kara "niyAti" nizcaya se mokSa ke mArga ko prApta karatA hai| rAgadveSa ke unmUlana ke abhAva meM ina pUrvoktaguNasampanna bhI anagAra " apratijJa " ye vizeSa sApeTa cha. athavA-lakSAsamayamA bhane AhAradika maLe evI pratijJA karavI joIe nahi, kAraNa ke muni mATe AvA prakAranI pratijJA karavI ucita nathI. jJAna ane kriyA A bananethI muktine lAbha syAdvAdasiddhAtamAM pratipAdita karela che, paraMtu evA prakAranI pratijJA karavI ke "phakta jJAnamAtrathI agara kriyAmAtrathI ja mukti thAya che" te ucita nathI. muniyee paca mahAvratonuM ArAdhana karavA sivAya bIjA koI paNa viSayamAM pratijJA nahi karavI joIe. mayA " apratizaH " 2 // zana! artha 'bhAyA zakSyAthI 2lita' thAya che. aNagArene sarva saMcama zalyavayathI rahita banIne ja nirmaLa thaI zake che. A pUrvoktavizeSaNaviziSTa aNagAra ja rAga ane dveSanuM umUlana karI " niyAti" nizvayathI bhAkSanA bhAgane prAta 42 che. rAmadeSanA bhUrAnanA
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 adhya0 2. u. 5 parijJayA pratipAditam / 'api cApratijJaH' avidyamAnA pratijJA yasya so'pratijJaH pratijJA ca kaSAyaprAvalyena bhavati / yathA krodhAvirbhAvAnnAstikamatAnuyAyinA pAlakabrAhmaNena skandakAcAryasya paJcazataziSyAn tailayantre niSpIDyamAnAnavalokya skandakaRSiNA sakalarAjadhAnyA vinAzapratijJA kRtaa| mAnodayAvAhubalinA 'yajjyeTho'haM pUrva prajitAnaSTanavatisaMkhyakAn kanIyasaH svabhrAtRn na bande ' iti pratijJA vyadhAyi / mAyodayAnmallIsvAmijIvena pUrvabhave'nyamunIn pratArya prtyaakhyaanptijnyaa'kaari| lobhodayAtsubhUmacakravartinA saptamakhaNDasAdhanapratijJA vihitaa| evamAdi aura Asevana-parijJA kI apekSA kAlAnuSThAyI samajhanA cAhiye / "apratijJaH" jisake pratijJA vidyamAna nahIM hai usakA nAma apratijJa hai| pratijJA, kaSAya kI prabalatA se hotI hai, jaise krodha ke Aveza se nAstikamatAnuyAyI pAlaka brAhmaNa ne skandakAcArya ke pAMca sauziSyoM ko taila ke yantra meM pela diyA thaa| isa bAta ko dekhakara skandakaRSi ne samasta rAjadhAnI ko naSTa karane kI pratijJA kI thii| mAnakaSAya ke udaya se bAhubalI mahArAja ne dIkSita apane se choTe (99) ninyAnave bhAiyoM ko isa khyAla se vandana nahIM kiyA thA ki 'maiM inase bar3A hUM-aura ye mujha se choTe haiN| mAyAkapAya ke udaya se bhallI svAmI ke jIvane pUrvabhava meM anya muniyoM ke sAtha mAyA karake pratyAkhyAna kI pratijJA kI thii| lobhakaSAya ke udaya se subhUmacakravartI ne sasama khaMDa ko sAdhane kI pratijJA kI, ityAdi / isa prakAra kI kavAyodayajanita pratijJA muniyoM ko nahIM karanI cAhiye, isIliye yahAM 'apratijJaH' yaha vizeSaNa diyA hai| athavA kAlajJa ane Asevana-parijJAnI apekSA kAlAnuSThAthI samajavuM joIe. " apratijJAnI pratijJA vidyamAna nathI tenu nAma mapratijJa cha. pratijJA, kaSAyanI prabaLatAthI thAya che. jema kodhanA AvezathI nAstikamatAnuyAyI pAlaka brAhmaNa skaMdakAcAryanA pAMcase ziSyone telanA yaMtramAM pilyA hatA, te vAtane dekhIne skandarUSie samasta rAjadhAnIne naSTa karavAnI pratijJA karI hatI. mAnakaSAyanA udayathI bAhubali mahArAje dIkSita pitAnAthI nAnA (99) navANuM bhAIone tevA khyAlathI vaMdana na karyuM ke "huM temanAthI maTe chuM ane e mArAthI nAnA che." mAyAkaSAyanA udayathI mallI svAmInA jIve pUrva bhavamAM anya muni sAthe mAyA karIne pratyAkhyAna pratijJA karI hatI. lebhakaSAyanA udayathI subhUmacakavatIe sAta khaMDa sAdhavAnI pratijJA karI, ItyAdi. AvA prakAranI kaSAyodayajanita pratijJA munioe karavI joIe nahi, mATe ahIMA
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 AcArAgasUtre ___TIkA--'vastra'-mityAdi / muniryathA''hAraM yAcayet gRhasthebhyastathaiva eteSu caiva gRhapatiSveva vastraM basanaM patadgrahaM pAtraM vastragrahaNena vastraipaNA patadgrahagrahaNena ca pAtraipaNA ca saGgrahItA, kambalaM-rallakAdikam , etenovastragrahaNam , pAdapoJchanaM rajopaharaNam , avagraham avagRhyate yaH so'vagraho vasaterAjJA, zakrendrarAjagRhasthazayyAtarasAdharmikabhedenAvagrahaH paJcadhA, etenAvagrahapratijJAH sarvAH saGgrahItAH, tamavagraham , api ca kaTAsanaM kaTazca-saMratArazca AsanaM ca-pIThaphalakAdikaM cAnayoH samAhAradvandvastatkaTAsanam , Asyate'netyAsanaM zayyA vA, saMstAraH sArddhahastadvayapramANaH, zayyA ca zarIrapramANA, etatsarva yAcayet=gavepayet , epaNIyaM vastrAdikaM yAcayet nAnepaNIyam, iti // sU0 5 // saMyamI muni ke vizeSa AcAra ko punarapi pradarzita karate hue sUtrakAra kahate haiM-'vatthaM' ityaadi| ___ anagAra jisa prakAra gRhasthoM se AhAra kI yAcanA karatA hai usI prakAra unase vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, rahane ke liye vasati-sthAna kI aura kaTAsana kI bhI yAcanA kre| sUtra meM vastra ke grahaNa se vastraiSaNA aura pAtra ke grahaNa se pAtraiSaNA kA grahaNa kiyA gayA hai| kaMbala se UnI kaMbala jAnanA cAhiye, rezamI Adi kambala nhiiN| avagraha zabda kA artha-vasati-sthAna meM Thaharane kI AjJA / avagraha, zakrendra, rAjA, gRhastha, zayyAtara, aura sAdharmika ke bheda se 5 prakAra kA hai| avagraha (AjJA) zabda se avagrahasambandhI samasta pratijJAoM kA grahaNa huA hai| kaTa se saMstAraka evaM Asana se pIThaphalakAdi jAnanA caahiye| Asana se apane zarIrapramANa zayyA, tathA saMstAra se (2 // ) DhAI hAthakA saMyamI muninA vizeSa AcArane punarapi pradarzita karatAM sUtrakAra kahe che'vtthN tyAdi aNagAra jevI rIte gRhasthothI AhAranI yAcanA kare che te prakAre tenAthI vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, rahevAne makAnanI ane kaTAsananI paNa yAcanA kare. sUtramAM vastranA prahaNathI vaaiSaNa ane pAtranA prahaNathI pAtrapaNAnuM prahaNa kahevAya che kabalathI unanI kabala jANavI joIe, rezamI Adi kaMbala nahi. avagraha zabdano artha-vasati-sthAnamAM rahevAnI AjJA avagraha-zakti, rAja, gRhastha, zayyAtara, ane sAdharmionA bhedathI 5 prakAranA che. avagraha (AjJA) zabdathI avahasa badhI samasta pratijJAonuM grahaNa che. kaTathI saMtAraka ane AsanathI pITha-phalakAdi jANavuM joIe. AsanathI pitAnA zarIra pramANa zayyA, tathA sastArathI aDhI hAthanuM bichAnuM-bistara samaje
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 5 283 nanu zAstre nAnAvidhAbhigraharUpA pratijJA'bhihitA'tra tu 'munirapratijJo bhave'diti kathitaM tatkatham ? ityatrAha-dvidheti, atra pakSe dvidheticchAyA, dvidhAdviprakAreNa rAgeNa dveSeNa ca pratijJAM chittvA akRtvA niyAti-niyataM yAti-saMyame viharati, rAgadveSavazena muniranevaNIyamayi gRhNAti bhuGkte ceti rAgadveSavatI pratijJA muninA na vidheyeti bhAvaH // muu04|| AcAravizeSa punarapi darzayati-' vatthaM ' ityaadi| mUlam-vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaM ca kaDAsaNaM eesu ceva jAejjA // sU0 5 // ___ chAyA-vastraM patadgrahaM kambalaM pAdapoJchanamavagrahaM ca kaTAsanameteSu caiva yAcayet / / sU0 5 // mukti ke lAbha se vaMcita mAnA gayA hai| prazna-zAstra meM aneka prakAra kI abhigraharUpa pratijJAoM kA kathana kiyA gayA hai, phira yahAM para "munirapratijJo bhavet " muni ko pratijJAsaMpanna nahIM honA cAhiye, yaha kaise kahA gayA hai / ___ uttara-rAga aura dveSa se jo pratijJA kI jAtI hai vaha saMyamI muni ke liye ucita nahIM hai| tabhI vaha apane saMyama mArga meM vicara sakatA hai / roga aura dveSa ke vaza hokara kI gaI pratijJA se muni aneSaNIya bhI AhArAdika ko grahaNa kara letA hai, isaliye rAgadveSavAlI pratijJAoM ke karane kA niSedha kiyA gayA hai| yaha bhAva "duhao chettA niyAi" ina padoM se prakaTa hotA hai ataH isa prakAra kI pratijJA munijanoM ko nahIM karanI cAhiye // sU0 4 // abhAvamAM A pUrvoktaguNasaMpanna paNa aNagAra muktinA lAbhathI vaMcita mAnela che. prazna-zAstramAM aneka prakAranI abhigraharUpa pratijJAnuM kathana karela che, quii ma. 40 " munirapratijJo bhavet " bhuniye pratijJApanna naDi mana joIe, e kema kahevAmAM Avela che? uttara-rAga ane dveSathI je pratijJA karavAmAM Ave che, saMyamI munie tevI pratijJA nahi karavI joIe. te ja te pitAnA saMyama mArgamAM vicArI zake che. rAga ane dveSathI karelI pratijJAthI muni aneSaNaya paNa AhAradika grahaNa karI le che. mATe rAga dveSavALI pratijJAo karavAno niSedha karela che. A bhAva " duhao chettA niyAi " se pahothI pragaTa thAya che. bhATe mAvA prAranI pratijJA munijanoe nahi karavI joIe. che sUTa che
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 AcArAGgasUtre gRhapatina punarArambhe pravartata, yAvatA cAtmanaH saMyamayAtrAni ho bhavati, yathA ca pariSThApanIyaM na bhavet tAvatI mAtrA, tAM jAnIyAt budhyeta mAtrAto'dhikagrahaNe saMyatamaryAdAskhalanAt / etatsarvaM 'jamiNaM virUvarUvehiM' ityuddezasyAdimamUtramArabhyaitAtparyantaM na mayA svabuddhayA proktamiti darzayati-tadyathetyAdi / tadyathA-idamuddezArambhato'vyavahitamUtraparyantamabhivyApya yadabhihitaM tatsarvaM bhagavatA praveditam = uktam / etena pUrvoktamUtrAdabhihitArthe'vazyakartavyatA pradarzitA, anyathA bhagavadAjJA virAdhakatvamApateti saMmacitam / api cAnagAraH kiM kuryAditi darzayati-'lAbha itI-ti, lAbhA azanavasanAdermamaivAdhigama iti cetasi paricintya na mAyeta-na modeta nAbhimAnaM kuryAdityarthaH / nirvAha ho sake, arthAt jo saMyamayAtrA ke nirvAha karane meM kisI taraha se bAdhaka na bana ske| lete samaya yaha dhyAna avazya rakhanA cAhiye, aisA na ho ki-adhika lene para pariSThApana karanA pdd'e| itanA dhyAna rakhanA hI mAtrA hai| isa mAtrA kI maryAdA kA ullaMghana karane se yathAvatsaMyama kA nirvAha nahIM ho sktaa| zrIsudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM ki-yaha saba kucha jo isa uddeza ke prathama sUtra se lagA kara yahAM taka kahA gayA hai vaha maiMne apanI nija kalpanA se nahIM kahA hai, kintu vItarAga prabhu ne yaha saba prakaTa kiyA hai / isaliye jo kucha yahAM taka kahA gayA hai saMyamI muni kA kartavya hai ki usa para pUrNa dhyAna rakhe, aura usakA apane saMyama ko nirmala banAne ke liye avazya pAlana kare, nahIM to bhagavAn kI AjJA kA virAdhaka bananA pdd'egaa| karavAmAM kaI paNa prakAre bAdhaka na banI zake. letI vakhate e dhyAna avazya rAkhavuM joIe, evuM na bane ke adhika levAthI pariThApana karavuM paDe ATaluM dhyAna rAkhavuM te mAtrA che. A mAtrAnI maryAdAnuM ullaMghana karavAthI barAbara saMyamane nirvAha banI zakato nathI. zrI sudharmAsvAmI jakhkhasvAmIne kahe che ke -A badhuM je e udezanA prathama sUtrathI laIne ahIM sudhI kahyuM che te meM mArI pitAnI kalpanAthI kahela nathI. paNa vItarAga prabhue ja A badhuM pragaTa karela che. mATe je kaI ahIMA sudhI kahyuM che te upara saMyamI muninu kartavya che ke tenA upara purepuruM dhyAna Ape, ane tenuM potAnA sAyamane nirmaLa banAvavA mATe avazya pAlana kare. nahi te bhagavAnanI AjJAnA virAdhaka banavuM paDaze
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ - adhya0 2. u. 3 285 . munirmAtrayaivAhArAdikaM gRhNIyAt, lAbhAlAbhAdau ca madhyasthatAmavalambeteti darzayati- laddhe' ityaadi| mUlam-laddhe AhAre aNagAro mAyaM jANijjA se jaheyaM bhagavayA paveiyaM lAbhutti na majijjA, alAbhutti na soijA vahuMpi laddhaM na nihe pariggahAo appANaM avasakijjA annahANa pAsae pariharijjA // suu06|| ___ chAyA-labdhe AhAre'nagAro mAtrAM jAnIyAt , tadyathedaM bhagavatA praveditam , lAbha iti na mAyeta, alAbha iti na zocet , badapi labdhvA na snihyAt , parigrahAdAtmAnamavapvapket , anyathAnapazyakaH pariharet // mU0 6 // TIkA--'labdhe' ityaadi| anagAraH-muniH, labdhe-samprApte AhAre upalakSaNAdanyasminnapi vastrapAtrazayyAsaMstArakAdAvadhigate sati ' mAtrA ' yAvadgrahaNena vichaunA-vistara samajhanA cAhiye / anagAra ina samasta epaNIya vastuoM kI hI gRhasthoM se yAcanA kare, anepaNIyoM kI nahIM // sU0 5 // anagAra mAtrApramANa hI AhArAdikoM ko leve| unake lAbha aura alAbha meM madhyastha bhAva rakhe, isa bAta ko sUtrakAra kahate haiM-'laddhe AhAre' ityaadi| isa sUtra meM 'AhAra' yaha zabda upalakSaNa hai, isase bandra, pAtra, zayyA, saMstAraka Adi kA bhI grahaNa ho jAtA hai| AhAra evaM vastrAdika vastuoM ko gRhastha ke pAsa utanI hI mAtrA meM boranA cAhiye ki jisase vaurAne vAle gRhastha ko duvArA AraMbha nahIM karanA pdd'e| tathA itanI hI lenI cAhiye ki jinake lene se apanI saMyamayAtrA kA joIe. aNagAra A samasta eSaNaya vastuonI gRhasthothI yAcanA kare, anevInI nahi. e sU0 5 che aNagAra mAtrApramANathI AhArAdi le, tenA lAbha-alAbhamAM madhya lA rANe, 25! vAtane sUtra2 -laddhe AhAre tyAdi. sUtramA 2' za6 5sakSae cha. tanAthI parava, pAtra, zayyA, sastAraka AdinuM vaDu thAya che. AhAra ane vastrAdika vastuone grAhakone pAsethI eTalI mAtrAmAM levI joIe ke jenAthI devAvALA gRhune pharIthI bIjI vAra AraMbha kara na paDe, tathA eTalI ja mAtrA levI joIe ke je levAthI pitAnI yAtrAnuM pAlana thaI zake, arthAt je saMcanayAtrAne niSTha
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 288 AvArAGgasUtre kiM ca pikenApi kAraNena puSkalaM labdhvA prApya na snihyAt=annAdI gRhapatau vA snehaM na kuryAt, api ca parigrahAtsaMyamayAtrAnirvAhamAtrAto mUrcchAbhAvenaipaNIyasyApyadhikasyAnAdAnAt AtmAnam avaSvaSketa - apagamayet, tata AtmAnaM nivartayedityarthaH / nanu saMyamayAtrA nirvAhArthamAvazyaka vastra pAtrAdInAmapi grahaNaM parigrahapadena vaktu AhArAdika vastue~ mile to bhI ThIka, na mile to bhI ThIka, mujhe to donoM avasthAoM meM samatA hai / lAbha meM prANoM kA rakSaNa aura alAbha meM tapa kI vRddhi hogI / aisA vicAra karanA cAhiye / kisI kAraNavaza yadi AhArAdika sAmagrI kisI eka hI jagaha se adhika mila jAye to annAdika sAmagrI para tathA dene vAle dAtAgRhastha para rAgabhAva na kare - madhyastha bhAva rakkhe / isa prakAra kI pravRtti nahIM rakhane se saMyamI muni meM dInatA, tathA siMhavRtti ke abhAva hone kA prasaMga AjAtA hai / saMyamayAtrA kA nirvAhamAtrAvAlI AhArAdika sAmagrI ke atirikta anya sAmagrI se apane ko dUra rakhe, kAraNa ki epaNIya hone para bhI mUrchAbhAva se adhika grahaNa karane se usa meM parigraha kA doSa AtA hai, ataH isa prakAra kI pravRttirUpa parigraha se sadA apanI rakSA karatA rhe| prazna - saMyamayAtrA ke nirvAha ke liye jo Apa Avazyaka vastra pAtrAdikoM kA grahaNa karanA saMyamI muni ke liye kaha rahe ho so yaha AhArAdika vastu maLe teA paNa ThIka che, na maLe teA paNa ThIka che, ema mane to ane avasthAomAM samatA che lAbhamAM prANunu rakSaNa ane alAbhamAM tapanI vRddhi thaze evA vicAra karavA joI e koI kAraNavaza kadAca AhArAki sAmagrI keAi eka jagyAthI adhika maLI jAya te annAdika sAmagrIpara tathA devAvALA dAtA gRhastha para rAgabhAva na karemadhyasthabhAva rAkhe A prakAranI pravRtti nahi rAkhavAthI sayamI munimAM dInatA, tathA siMhavRttinA abhAva hovAnA prasaga AvI jAya che. sayamayAtrAnA nirvAha mAtrAvALI AhArAkrika sAmagrIthI atirikta anya sAmagrIthI peAtAne dUra rAkhe, kAraNa ke eSaNIya heAvA chatAM paNa mUrchAbhAvathI adhika grahaNa karavAthI temAM parigrahanA doSa AvI jAya che, mATe A prakAranI pravRttirUpa parigrahathI sadA peAtAnI rakSA karatA rahe prazna--sa yamayAtrAnA nirvAha mATe je Apa Avazyaka vasra pAtrAdikonu grahaNa karavuM saMyamI muni mATe kahI rahyA che. teA te kahevu vyAjakhI nathI,
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 4 287 athavA 'lAbhe' iti cchAyA, lAbhe sati vakhAhArAderadhigame ca na mAdyeta / evamalAbhe vastrapAtrAderaprAptau ' dhig hatabhAgyaM mAM yadanyairlabhyate antarAyodayAnmayA na labhyate ' iti = evaM na zocet zokaM na vidadhyAt, lAbhAlAbhayormadhyasthabhAvamavalamvetetyarthaH / uktaJca - " lAbho varamalA bhospi, munirubhayasmindadhAti mAdhyasthyam / lAbhe prANaparisthitirathacAlAbhe tapovRddhiH " // 1 // iti / aisA kabhI bhI bhAva na rakhe ki - azanAdi - AhAravastrAdika kA lAbha mujhe hI hotA hai anya ko nahIM / kyoM ki isa prakAra kI bhAvanA se AtmA meM eka prakAra kA ahaMkAra utpanna hotA hai jo saMyama jIvana meM sapheda vastra meM dhabbe kI taraha bAdhaka hotA hai, ataH isa prakAra kA ahaMkAra kabhI nahIM karanA cAhiye / athavA "lAbha iti na mAdyeta " isakA abhiprAya yaha bhI hotA hai ki AhAra vastrAdika kA lAbha hone para saMyamI ko harSita nahIM honA cAhiye, aura alAbha hone para use 66. mujha hatabhAgI - abhAge ko dhikkAra hai, dUsaroM ko to saba kucha milatA hai mujhe antarAya ke udaya se kucha bhI nahIM milatA " isa prakAra kA zoka bhI nahIM karanA cAhiye, kyoMki saMyamajIvana kI zobhA lAbha aura alAbha meM madhyastha bhAva rakhane se hI hai / kahA bhI hai " lAbho varamalA bhospi, munirubhayasmin dadhAti mAdhyasthyam / lAbhe prANaparisthiti ratha cAlAbhe tapovRddhiH // 1 // " iti // evA bhAva kAI vakhata na rAkhe ke- azanADhi-AhAravastrAdikano lAbha mane ja thAya che. bIjAne nahi.' kAraNa ke A prakAranI bhAvanAthI AtmAmAM eka prakArano ahaMkAra utpanna thAya che je saMyama jIvanamAM sapheda vastramAM DAghAnI mAphaka Adhaka thAya che. mATe A prakAranA ahaMkAra koi vakhata karavA na joie. athavA lAbha iti na mAdyeta " meno abhiprAya se pazu thAya cheDe - AhArano lAbha thavAthI saMyamIe harSi`ta nahi thavuM oIe, ane AlAbha thavAthI teNe 88 C+ " huM hatabhAgI--abhAgIne dhikkAra che, bIjAne saghaLu maLe che, mane aMtarAyanA udayathI kAMI paNa maLatuM nathI." AvA prakArano zoka paNa nahi karavA joie, kAraNa ke saMyamajIvananI zelA lAbha ane malAbhamAM madhyasthabhAva rAkhavAmAM cheuche " lAbho varamalAbho'pi munirubhayasmin dadhAti mAdhyasthyam / lAbhe prANaparisthiti-ratha cAlAme tapovRddhiH // 1 // " iti /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 AcArAgasUtre ____chAyA-apyAtmano'pi dehe nAcaranti mamAyitam / iti / teSAM karmani'jaraNArthaM svIkArAt , yazca mUrcchayA parigRhyate tasya prigrhpdenaabhidheytvaac| tatparihAre ca saMyamayAtrAyA api nirvoDhumazakyatvAt / kiJca-anyathAnapazyakaH-pazyatIti pazyaH, sa eva pazyakaH, anyathA anyaprakAreNa na pazyakA anyathAnapazyakaH-dharmopavaraNAparigrahadazI san parigrahaM pariharet / yathA gRhastho vastrAdikaM zarIrAdisukhasAdhanaM manyate na tathA muniH / sa caitadharmopakaraNaM mama dharmasAdhanameva, na zarIrAdisukhasAdhanamiti manyamAnaH parigraha sAdhuoM ko jaba apane nija zarIra meM hI moha mamatva nahIM hotA hai, taba zarIra se sarvathA bhinna upakaraNAdikoM meM mamatvabhAva kaise ho sakatA hai| muni avasthA meM mAtrAnusAra grahaNa kiye hue vastra pAtrAdika saMyama ke upakAraka hone se karmoM kI nirjarA ke hI sAdhaka hote haiM, isIliye ve saMyama avasthA meM svIkAra kiye jAte haiN| parigraha vahIM para hai ki jahAM para mUrchAbhAva se apanAnA hotA hai| ina pAtrAdikoM kA grahaNa mUrchAbhAva se nahIM kiyA jAtA hai, ataH ye parigraharUpa nahIM haiM, pratyuta inake abhAva meM saMyamayAtrA kA yathAvat nirvAha nahIM ho sakatA, isIliye inakA grahaNa karanA Avazyaka batalAyA gayA hai| isI bAta kI puSTi sUtrakArane "anyathAnapazyakaH pariharet" isa vAkya se kI hai| vastra pAtrAdika dharmopakaraNa haiM, inake vinA saMyama kA yathAvat nirvAha nahIM ho sakatA, isaliye inakA rakhanA Avazyaka hai| isa prakAra unako parigraharUpa nahIM dekhatA huA anagAra inase atirikta dhana sAdhuone jyAre pitAnA zarIra upara ja moha ane mamatva nathI thate te pachI zarIrathI sarvathA bhinna upakaraNadikomA mamatvabhAva kevI rIte heI zake. muni avasthAmAM mAtrAnusAra grahaNa karelA vastrapAtrAdika saMyamanA upakAraka hovAthI karmonI nijerAnA ja sAdhaka bane che, mATe te sayama avasthAmAM svIkAra karavAmAM Ave che parigraha te jagyA upara che ke jyAM mUI bhAvathI levAmAM Ave che. A pAtrAdikonuM grahaNa mUchabhAvathI karavAmAM AvatuM nathI, mATe te parigraharUpa nathI pratyuta tenA abhAvamAM saMyamayAtrAne yathAvata nirvAha thaI zakatuM nathI, mATe tenuM grahaNa karavuM Avazyaka batAvyuM che. mA pAtanI puSTi sUtrAre " anyathAnapazyaka. pariharet " ! pAyathI 42 che. vastrapatrAdika dharmopakaraNa che, te vinA saMyamane yathAvat nirvAha thaI zakata nathI, mATe tenuM rAkhavuM Avazyaka che. e prakAre tene parigraharUpa nahi dekhatA
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 289 mucitam, yatazcAnukUle vastuni rAgaH pratikUle dveSazca sajjAyate, evaJca rAgadveSayoravazyaMbhAvAnmUrcchA, saipA parigrahaH 'mucchA pariggaho butto' iti vacanAt, tatsadbhAve ca karmabandha iti kathaM saMyamopakaraNasya na parigrahatvamiti ceducyate - dharmopakaraNe munInAM ' mameda ' - miti na moho bhavati / uktaJca CC avi apaNo'vi dehama nAyaraMti mamAiyaM " iti / (daza. a. 6 gA. 22) ThIka nahIM hai, kAraNa ki yaha bhI parigraha hI hai, aura parigraha kA tyAga kiye vinA sarvathA saMyamArAdhakatA hotI nahIM hai / parigraharUpatA inameM isaliye hai ki anukUla inakI prApti meM prAptakartA ko harSa, aura pratikUla prApti meM pAnevAle ko deva hotA hai| jahAM para rAga aura dveSa hai vahAM para mUrchA hai, aura mUrchA kA honA hI parigraha hai / "mucchA pariggaho vRtto" mUrchA hI parigraha hai, aisA bhagavAna kA kathana hai, jahAM isakA sadbhAva hai vahAM karmabandha avazya hai, ataH vastrapAtrAdika upakaraNa ko parigraha kyoM nahIM kahA gayA hai ? | yaha uttara-- sAmAnyatayA vastrapAtrAdikoM meM parigrahatA kA hama niSedha nahIM karate haiM, kintu jo saMyama ke upakAraka haiM ve parigraharUpa nahIM hai / yaha eka vizeSa vidhi hai, kAraNa ki muniyoM ko unameM " mama idaM " " mere haiM' isa prakAra kI mamatvabhAvarUpa mUrchA nahIM hotI hai| kahA bhI hai"avi appaNovi dehaMmi, nAyaraMti mamAiyaM" iti / (daza. a. 6 gA. 22) kAraNa te paNa parigraha ja che. ane parigrahanA tyAga karyA vinA sathA saMcamArAdhakatA thatI nathI. parigraharUpatA temAM e mATe che ke anukULa tenI prAptimAM prAptakartA ne harSa ane pratikULa prAptimAM lenArane dveSa thAya che, je jagyAe rAga ane dveSa che tyAM mUrchA che, ane mUrchAnu` hAvuM te parigraha che. " mucchA pariho butto" bhUrchA se pariyaDa che, mevu lagavAnanu thana che, nnyAM tenA sadbhAva che tyAM kA~khadha avazya che, mATe vajrapAtrAdika kema mAnela nathI ? upakaraNane parigraha uttara--sAmAnya rIte vajrapAtrAdikAmAM parimahatAnA ame niSedha karatA nathI, je saMyamanA upakAraka che te parigraharUpa nathI. e eka vizeSa vidhi che, ara bhuniyAne tebhAM " mama idaM " se bhAga che se prAznI bhabhatya lAvaya mUrchA thatI nathI. kahyu paNa che-- 'avi apaNo videhami nAyaraMti mamAiya "fa (821. 24. 8 31. 22) " 37
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 AcArAgasUtre . he ziSya ! yathA yena prakAreNa tvaM kuzalaH san AryakSetrasukulajanmAdikaM, saMsArArNavatari bodhi, sakalakarmakSapaNasamartha cAritraMca labdhvA atra-iha tIrthaGkaranirdiTamArgeSTavidhakamahetubhUtena pApakarmaNA nopalimpaye nopalipto bhavestathA kuruSva, etasminmArga sthita eva muniH samyagjJAnAdikaM labhata iti bhAvaH / iti-zabdo'dhikArasamAptyarthaH, sa caahaaraadigvessnnaaruupH| yanmayA bhagavatsamIpe zrutaM tatsarvaM tvAM bravImi vacmi / iti ||muu0 7 // parigrahAdAtmanivRttizca tatkAraNonmUlanaM vinA na sambhavati, tatkAraNaM ca zabdAdayaH paJca kAmaguNAH, teSAmunmUlanaM ca duSkaramiti darzayati- kAmA' ityAdi / mUlam-kAmA duraikkamA, jIviyaM duppaDibUhagaM, kAmakAmI khallu ayaM purise, se soyai jUrai tippai piTTai pritppi|suu08|| bAraha prakAra kI sabhA meM prakaTa kiyA hai| unhoMne kahA hai ki jo manuSya Arya kSetra, sukula meM janma; saMsArarUpI samudra ke pAra pahuMcane ke liye naukA kharUpa bodhi, evaM sakala karmoM ke vinAzaka cAritra ko prAptakara tIrthakarAdi pradarzita isa mArga kA avalaMbana karatA hai-isameM pravRtti karatA hai vaha pApakarma se-jo aSTa prakAra ke karmoM ke Astrava kA hetu hai-kabhI bhI upalipta nahIM hotA hai, isaliye he ziSya ! tuma bhI apanI pravRtti ko isa prakAra kI banAo, tAki tuma bhI isa viSaya meM kuzala bana pApakarma se upalipta na ho sako / sUtra meM 'iti' zabda isa adhikAra kI samApti kA sUcaka hai, arthAt he ziSya ! AhArAdika kI gaveSaNArUpa yaha adhikAra jaise maiMne bhagavAn ke nikaTa sunA hai vaisA hI yahAM tuma se prakaTa kiyA hai, merI nijI kalpanA isa vipaya meM kucha bhI nahIM hai ||suu.7|| prakAranI sabhAmAM pragaTa karela che. teoe kahyuM che ke-je manuSya AryakSetra, sukuLamAM janma. avyAbAdha sukharUpI samudranA pAra svarUpa badhi ane sakala karmonA vinAzaka cAritrane prApta karI tIrthaMkarAdipradazita A mArganuM avalaMbana kare che-AmAM pravRtti kare che te pApakarmathI je ATha prakAranA karmonA Asavane hetu che-keI vakhata paNa upalita thato nathI. mATe he ziSya ! tame paNa tamArI pravRttine evA prakAranI banAve ke tame paNa A viSayamAM kuzaLa banI pApa karmathI upasit na ya za sUtramA 'iti' 2 mA madhilAranI samAtinI sUya cha, arthAt he ziSya AhArAdikanI gaveSaNarUpa A adhikAra je meM bhagavAna pAsethI sAMbhaLe che te huM tane kahuM chuM, mArI pitAnI kalpanA A viSayamAM kAMI paNa nathI. e sU0 7.
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 adhya0 2. u. 5 parityajet , na tatra mamatvaM kuryaadityrthH| samucitamAtrayA''hArAdigrAhI munirlAbhAlAbhaharpaviSAdavarjitaH parigrahAgrahanivRtto ratnatrayasamArAdhanatatparo bhavediti tAtparyam // muu06|| kena darzito'yaM mArga iti darzayati- esa magge' ityAdi / mUlam-esa magge AriehiM paveie jahettha kuzalo nopaliMpejjAsi-tti vemi // suu07|| - chAyA-epa mArga AyaiH praveditaH yathA'tra kuzalo noplimpyeH| iti bromi // bhU0 7 // ___TIkA-' epa mArga' ityaadi| epaH-pUrvoktarUpaH mArgaH zrutacAritralakSaNaH AryaiH tIrthaGkaragaNadharAdibhiH praveditaH-pra-akaNa dvAdazaparipadi kthitH| dhAnyAdi ko parigraha samajhakara chor3a detA hai / gRhastha jisa prakAra vastrAdikoM ko zArIrika sukhAdi kA kAraNa mAnakara unheM grahaNa karanA hai usa prakAra kI bhAvanA se muni nhiiN| dharmopakaraNa se dharma kA hI sAdhana hotA hai-anya zarIrasukhAdika kA nahIM / aisA mAnakara hI muni grahaNa karatA hai, aura unameM mamatvabhAva se rahita hotA hai / tAtparya yaha hai kianagAra ko samucita mAtrA meM AhArAdika grahaNa karane vAlA, lAbha aura alAbha meM samabhAcI; parigraha se virata, aura ratnatraya kI ArAdhanA meM nimagna honA cAhiye // sU0 6 // isa mArga ke pradarzaka kauna haiM? isa bAta ko dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'esa magge' ityaadi| yaha pUrvokta zrutacAritrarUpa mArga tIrthaMkara gaNadharAdika Arya puruSoMne aNagAra tenAthI atirikta dhanadhAnyAdine parigraha samajIne choDI de che. gRhastha jevI rIte vastrAdikone zArI&i sukhAdikanuM kAraNa mAnIne tene grahaNa kare che te prakAranI bhAvanAthI muni nahi. dharmopakaraNathI dharmanuM ja sAdhana thAya che-anya zarIrasukhAdikanuM nahi. evuM mAnIne ja muni tene grahaNa kare che, ane temAM mamatvabhAvathI rahita thAya che. tAtparya e che ke-aNagAre samucita mAtrAmAM AhArAdika prahaNa karavAvALA. lAbha ane lAbhamAM samajAvI, parigrahathI virata, ane ratnatrayanI ArAdhanAmAM nimagna thavuM joIe. je sUva da che A mArgano pradarzaka koNa che, A vAtane batAvatAM sUtrakAra kahe che - 'esa magge' yA A pUrvokta putacAritrarUpa mArga tIka gaNadharAdika Arya purUSoe bAra
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 AcArAGgasUtre ata eva dvividhA api kAmA 'duratikramAH' duH-duHkhenAtikramaH-unmUlanaM-vinAzo yepAM te duratikramAH / athavA-duHkhenAtikramyante-unmUlyante ye te duratikramAH duHzakyapratIkArA duSpariharA iti yAvat / kiM ca-jIvitaM bhavagrahAyuSkaM pratidinamapacIyamAnatayA duSparihaNIyaM-barddhayitumazakyaM parijINacchinnavastravatsandhAtumanahamityarthaH / yadvA-jIvitaM-saMyamajIvitaM duSparibRMhaNIyaM, saMyaminazcAritrAntarAyodayAskAmAbhipvaGge sati saMyamajIvitasya pratyahaM kSIyamANatvAt / dina hAsa ho rahA hai| Ayukarma kA zAstrakAroM ne apakarSaNa to batalAyA hai kintu utkarSaNa nahIM, isaliye AyuHkarma kA pratisamaya apacaya hone se jIvana bhI apacaya kI ora hI baDha rahA hai| aisA koI bhI kAraNa nahIM hai jo jIvana ko sthira, athavA bhujyamAna Ayu meM eka samaya bhI vRddhi kara sake, isaliye jisa prakAra bilakula jIrNa phaTe hue vastra kA sInA azakya hotA hai usI prakAra Ayukarma kI vRddhi honI bhI azakya hai| aisAsamajhakara AtmahitaiSI ke liye ina viSayAdikoM meM vAJchA nahIM karanI cAhiye / jIvana kA jitanA aMza isa prakAra kI pravRtti se surakSita raha sake aisA hI prayatna karate rahanA cAhiye / / athavA-jIvana zabda kA artha saMyamajIvana hai| yaha duSparibRMhaNIya (baDhAnA muzkila) isaliye batalAyA jA rahA hai ki yadi saMyamI ko cAritramohanIya ke udaya se kAmaguNoM meM vAJchA utpanna ho jAve to hAsa thaI rahyo che, Ayukarmane zAstrakAroe apakarSaNa te batAvela che, paNa utkarSaNa nahi, mATe Ayu karma pratisamaya apacaya hovAthI jIvana paNa apa caya nI tarapha ja vadhI rahyuM che evuM kaMI paNa kAraNa nathI je jIvanane sthira athavA bhUjyamAna AyumAM eka samaya paNa vRddhi karI zake, mATe je prakAre bilakula phATelA vastranuM zIvavuM azakya thAya che te prakAre AyukarmanI vRddhi thavI paNa azakya che evuM samajIne AtmahitaiSI mATe A viSayAdikomAM vAMcchanA nahi karavI joIe. jIvanane jeTalo paNa aMza A prakAranI pravRttithI surakSita rahI zake te ja prayatna karatA rahevuM joIe athavA-jIvita zabdano artha saMyama jIvana che A duSparibaMhaNaya (vadhAravuM muzkela) che eTalA mATe batAvavAmAM Avela che ke kadAca saMyamIne cAritra mehanIyanA udayathI kAmaguNemA vAMchanA utpanna thaI jAya che. tenuM te sa yama
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 5 chAyA-kAmA duratikramAH, jIvitaM duSpativRMhaNIyaM, kAmakAmI khalu ayaM purupaH, sa zocati jUyaMte tepate pIDyate paritapyate / / mU0 8 // TIkA-'kAmA' ityAdi / kaamaaH-icchaamdnbhedaadvividhaaH| tatra-icchAkAmA:hiraNyAdivAJchArUpAH, madanakAmAH zabdAdirUpAH, pUrvasya kAraNaM mohanIyabhedau hAsyaratI, parasya ca kAraNaM mohanIyabhedavedodayaH / tatazcobhayorapi kAmayoH prAdurbhAvo mohanIyAdeva, evaJca kAraNasattve kAryabhUtasya kAmasyonmUlanamazakyam / parigraha se nivRtti, usake kAraNoM kA nAza kiye vinA nahIM ho sktii| usake kAraNa zabdAdika pAMca kAma guNa haiM / unakA unmUlana karanA bar3A kaThina hai, isI bAta ko pradarzita karate hue sUtrakAra kahate haiM-"kAmA duraikamA" ityaadi| icchA aura madana ke bheda se kAma do prakAra kA hai| hiraNyAdika kI vAnchArUpa icchAkAma hai / isakA kAraNa mohanIya karma kA bheda hAsya aura rati hai| zabdAdika pAMca indriyoM ke viSaya madanakAma hai| inakA bhI kAraNa-mohanIya karma kA bheda-veda-nokaSAya kA udaya hai / isa prakAra ina donoM kAmoM kI utpatti mohanIyakarma ke udaya se hI hotI hai| kAraNa ke sadbhAva meM kArya kA sadbhAva avazyaMbhAvI hai, isIliye sUtra meM sUtrakAra ne "duratikramAH" isa pada se inakA unmUlana duSkara batalAyA hai| jarataka mohanIyarUpa kAraNa kA udaya hai taba taka inakA abhAva ho hI nahIM sakatA, ataH inakA pratIkAra karanA duHzakya hai / jIvana kA bhI prati parigrahathI nivRtti tenA kAraNane nAza karyA vagara banI zakatI nathI. tenuM kAraNa zabdAdika pAMca kAma guNa che. tenu umUlana karavuM ghaNuM kaThina che A pAtane pradarzita 42tA sUtrA2 4 cha-'kAmA duraikamA' tyAdi. IcchA ane madananA bhedathI kAma be prakAranA che. hiraNyAdikanI vAMcchArUpa IcchAkAma che, tenuM kAraNa mohanIya karmanA bheda-hAsya ane rati che. zabdAdika pAMca Indriyane viSaya madana kAma che, tenuM paNa kAraNa-mohanIya karmanA bheda-veda-nekavAyane udaya che. A prakAre ane kAmanI utpatti mohanIya karmanA udayathI ja thAya che, kAraNa sabhAvamAM kAryane sabhAva avaMyabhAvI cha, bhATe sUtramA sUtradhAre " duSkaraM" mA 54thI tenu unbhUbana du42 matAvyu che. tyAM sudhI mohanIyarUpa kAraNane udaya che tyAM sudhI teno abhAva thaI ja zakate nathI, mATe tene pratikAra kare zakaya che. jIvanane paNa pratidina
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 AvArANasUtre prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsId , bahujanadayitena prema kRtvA janena // hatahRdaya ! nirAza ! klIva ! saMtapyase kiM, nahi jaDa ! gatatoye setubandhAH kriyante // 1 // iti / api ca tepate kulAdimaryAdAtaH saMcalati-nimaryAdo bhvtiityrthH| tathA pIDyate zArIramAnasaduHkhaiH klizyate / kiM ca-paritapyate-pari-sarvato bAhyamantazca yaha bAta isa zloka se prakaTa kI jAtI hai "prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsId , bahujanadayitena prema kRtvA janena / hatahRdaya ! nirAza! klIya ! saMtapyase kiM, nahi jaDa ! gatatoye setubandhAH kriyante" // 1 // iti // kAmiyoM kI dazA hI kucha aisI vilakSaNa hotI hai ki jisa kI vajaha se ve apanI kula kI maryAdA taka ko bhI chor3a dete haiN| zArIrika evaM mAnasika duHkhoM se ve sadA saMtapta rahA karate haiM / rAtadina pazcAttApa hI pazcAttApa kiyA karate haiM ki "yadi aisA upAya karate to yaha bAta bana jAtI, aisA upAya karate to yaha kAmanA phalIbhUta ho jAtI, aba kyA kareM ?, aisA nahIM huA" ityAdi pazcAttApa se bAhara bhItara jalA karate haiM / mana meM pazcAttApa karanA bhItarI pazcAttApa hai, aura use zabda se prakaTa karanA bAhya pazcAttApa hai| manojJa padArthoM kI aprApti meM athavA putrakalabAdi padArthoM ke vinAza meM duHkhI honA bhI paritApa hai / ye jo prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsIda,vahujanadayitena prema kRtvA janena / hatahRdaya ! nirAza! klIva ! saMtapyase kiM, nahi jaDa! gatatoye setubandhAH kriyante" // 1 // iti // kAmIonI dazA ja kaI evI vilakSaNa thAya che ke je te pitAnA kuLanI maryAdAne paNa cheDI de che, zArIrika ane mAnasika dukhethI te sadA saMtapta rahyA kare che rAtadina pazcAtApa ja karyA kare che ke--" kadAca e upAya karata to e vAta banI jAta, A upAya karata to temA mArI kAmanA phaLIbhUta thAta, have zuM karuM evuM banyuM nahi" ItyAdi pazcAttApathI bahArathI temaja adarathI baLyA kare che, manamAM pazcAttApa kare aMtarane vAtApa che, ane tene zabdathI pragaTa kare te bAhya pazcAtApa che. manejha padAnI aprAptimAM athavA putrakalatrAdi padArthonA vinAzamAM dukhI thavuM paNa pari
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 adhya0 2. u 5 yataH kAmA duratikramA ata eva ayaM purupaH khalu-nizcayena kAmakAmI-kAmaM dviprakAraM kamituM zIlaM yasya sa kAmakAmI kAmaspRhAzIlo bhavati, ya IdRzaH sA= pUrvoktaprakAraH apahatamanaHsaMkalpaH rAn kiM karotItyAha-zocatIti / zocatiiSTavipayAprAptau tannAze vA zokaM kroti| api ca sa eva jUryate-jUraNAM karotiantaduHkhena zarIraM zopayatItyarthaH, dInaH san bahu vilapati, tathAhiusakA vaha saMyamajIvana bilakula hI naSTa huA samajhanA cAhiye / aisA to ho nahIM sakatA ki saMyamajIvana banA rahe aura kAmaguNoM kI vAJchA bhI apanA kAma karatI rahe / isaliye aisI paristhiti meM saMyamajIvana kA pAlana azakya hI hai| jaba ye kAmaguNa duratikrama haiM taba hI to prANI inake adhIna bana inakI ora spRhAzIla hokara AkRSTa hotA hai| AkRSTa hone para bhI jaba isakA mAnasika saMkalpa pUrNa nahIM hotA, athavA isakI manacAhI vastu ise nahIM milatI taba yaha prANI zokAkula hotA rahatA hai| yadi ise manacAhI vastu mila bhI jAtI hai parantu jyoM hI isakA viyoga ho jAtA hai to isake hRdaya meM apAra zoka kA samudra umaDane lagatA hai| anabhISTa saMyoga hone para use dUra karane ke liye isake citta meM aneka prakAra ke azubha saMkalpa uThate rahate haiM / aniSTa vastu ke saMyoga meM aisA hI hotA hai| prANI usa samaya antarnuHkha se apane taka ko bhI sukhA detA hai| kAmI purupa svataH hI dIna banakara pralApa karane laga jAtA hai| jIvana bilakula ja naSTa thayela samajavuM joIe. evu te banI ja zakatuM nathI ke saMyamajIvana banI rahe ane kAmaguNonI vAMchanA paNa pitAnuM kAma karatI rahe. mATe AvI paristhitimAM saMyamajIvananuM pAlana azakaya ja che. jyAre e kAmaguNa duratikama che tyAre ja to prANI tenA AdhIna banI tenI tarapha pRhAzIla banIne AkRSTa thAya che. AkRSTa thavA chatAM paNa jyAre tene mAnasika saMkalpa pUrNa nathI thato, athavA tenI manapasaMda vastu tene nathI maLatI tyAre te prANI zakAkula thaI rahe che. kadAca tene manapasaMda vastu maLI paNa jAya paraMtu tyAM teno viyoga thaI jAya che to tenA hRdayamAM apAra zekano samudra ubhagavA lAge che. anabhISma sAga banavAthI tene dUra karavA tenA cittamAM aneka prakAranA azubha saMka9pa vikalpa uDatA rahe che, aniSTa vastunA saMyogamAM evuM ja thAya che. prANI te vakhate aMtaraduHkhathI pitAnI jAtane paga mukAvI nAMkhe che. kAmI purUSa svataH dIna banI pralApa karavA lAgI jAya che, bAna lokadhI prakaTa karavAmAM Ave che.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 AcArAGgasUtre nAcaritaH ' iti zokaM karoti / azubhasya pariNatimanavadhAyaiva tatra yA pravRttirvihitA sA vArddhakye duHkhadA bhavati / uktaJca " bhavitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm " // 1 // 'jUryate ' ityAderarthastu pUrvavat / ato medhAvinA pUrva kAryaM pariNatimAlocyaiva karaNIyaM, yena pazcAt pazcAttApo na bhavet / uktaJca -- meM upArjita azubha pariNati ke hI phalarUpa haiM / nIce ke zloka meM yahI vAta prakaTa kI gaI hai, jaise "bhavitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm " // 1 // iti / vRddha apane ko duHkhI dekhakara jhUratA hai, mAnasika evaM zArIrika aneka kaSToM kA anubhava karatA hai / duHkhI hone para apanI kulamaryAdA kA bhI dhyAna nahIM rakhatA / isaliye buddhimAna puruSa kA kartavya hai ki pratyeka kArya ke prArambha - kAla meM usake phalAphala kA vicAra kara usa kArya ke karane meM pravRtti kare / vinA vicAre tathA usakI sAratA evaM asAratA kI pUrI vicAraNA kiye binA koI bhI kArya nahIM karanA cAhiye, nahIM to pazcAttApa ke sivAya aura koI phala hAtha nahIM lagatA phaLarUpa che. nIcenA blekamAM eja vAta pragaTa karavAmA Avela che. jema-- bhavitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / puna pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaika puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm " // 1 // iti. vRddha peAtAne du.khI dekhIne jhure che, mAnasika ane zArIrika aneka kaSTone anubhava kare che. du:khI thavAthI peAtAnI kuLamaryAdAnA paNa khyAla rAkhatA nathI tethI buddhimAna purUSanu kartavya che ke pratyeka kAryanA prAra bhakALamAM tenA phaLAphaLanA vicAra karI te kA mA pravRtti kare. vicAryA vagara tathA tenI sAratA ane asAratAnI tapAna karyA vinA kAI paNa kArya karavu joI e niha. nahi te pazcAttApa sivAya 5 "
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 ___297 tapyate pazcAttApasaMtapto bhavati / athavA-hitAprAptau putrakalatrAdinAze ca paritapyate / nikhilamidaM hi zocanAdikaM viSayAsaGgena kaluSitAntaHkaraNasya duHkhAvasthAdyotakam / yadi vA yauvanadhanamadamohAbhibhUtaH kAJcanakAminyAdInyupabhujya vRddhAvasthAyAM nikaTamaraNakAle zocati-'dhig mAM hatabhAgya, yadavasare sakalasukhado dharmoM mayA zocanAdika avasthAeM yahAM kAmI puruSoM kI prakaTa kI gaI haiM ; ve samasta hI viSaya ke sambandha se kaluSita-antaHkaraNavAle vyaktiyoM kI duHkhAvasthA kI dyotaka haiN| athavA-'zocati' Adi padoM ke artha kA samanvaya vRddhAvasthA ke sAtha bhI isa prakAra se hotA hai-yauvana aura dhana ke mada se unmatta tathA moha ke naze se aceta banA huA yaha prANI kaMcana kAminI kA upabhoga karate 2 jaba vRddhAvasthA kA mehamAna hotA hai aura apanA bharaNakAla nikaTa dekhatA hai taba vaha zokAkula ho vicAratA hai-mujha abhAge ko dhikkAra hai ki maiMne yogya avasara ke prApta hone para bhI sakala sukhadAyI dharma kA arAdhana nahIM kiyA, rAta dina yauvana aura dhana ke mada se unmatta hokara azubha kA hI saMgraha kiyA, isakA phala kyA hogA? isa bAta kA jarA bhI vicAra nahIM kiyA; aba vRddhAvasthA AcukI hai, isameM jina 2 kaSToM kA maiM anubhava kara rahA hU~ ye saba pUrva tApa che. A je zocanAdika avasthAe A ThekANe kAmI purUSonI pragaTa karela che te samasta viSayanA saMbaMdhathI kaluSita anta:karaNavALI vyaktionI duHkhAvasthAnI dyotaka che. ___mayA-'zocati ' mAha pahonA matha ne samanvaya vRddhAvasthAmA 55 A prakAre thAya che-cauvana ane dhananA madathI unmatta tathA mohanA nazAthI aceta banela te prANI kaMcana kAminIne upabhega karate karate jyAre vRddhAvasthAne mahemAna thAya che ane pitAne maraNakALa nikaTa Avele jANIne zokAtura banI vicAre che ke "mane abhAgIne dhikkAra che ke meM yogya avasaranI prApti hovA chatAM paNa sukhadAyI dharmanuM ArAdhana na karyuM. rAtadina yauvana ane dhananA madathI unmatta banI azubhane ja saMgraha karyo, tenuM phaLa zuM maLaze? e vAtane jarA paNa vicAra na karyo. have vRddhAvasthA AvI temAM je je kaSTone huM anubhava karI rahyo chuM te badhA pUrvamAM upArjita azubha pariNatinuM ja
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 % 3D AcArAGgasUtre ___ chAyA-AyatacakSurlokavidarzI lokasyAdhobhAga jAnAti, Urdhva bhAgaM jAnAti, tiryazcaM bhAgaM jAnAti, gRddho loko'nuparivartamAnaH sandhi viditvA iha matyaipu, epa vIraH prazaMsito yo baddhAn parimocayati, yathA'ntastathA vAhya, yathA vAhya tathA'ntaH, antaH antaH pUtidehAntarANi pRthagapisravanti paNDitaH prtyupeksset|9| TIkA-' AyatacakSurityAdi / AyatacakSuH AyataM-dIrgha cakSuH jJAnacakSuryasya sa AyatacakSuH aihikapAratrikaduHkhadarzI-'kAmA niyamato'narthavahulA' ityavadhArya tAn vihAyA''tmasukhAnubhavItyarthaH / kiMca lokavidazI, lokaM viSayAsaDrena klizyamAnaM janaM vi-vizeSeNa kAmAbhipvaGgena loke duHkhAdhikya, tatyAgena ca prazamasukhaM bhavati' ityevaMrUpeNa draSTuM zIlaM yasya sa lokavidarzI-lokaduHkhAbhijJaH, zokAdikoM ko kauna prApta nahIM karatA ? isake liye sUtrakAra kahate haiM-'AyayacakkhU' ityaadi| / ihalokasambandhI aura paralokasambandhI duHkhoM kA jJAna jisase hotA hai aise jJAnacakSu kA hI yahAM para cakSu-zabda se grahaNa kiyA gayA hai / ubhayalokasambandhI duHkhoM ke jJAna se hI usa cakSu meM AyatatA prakaTa kI gaI hai / isI Abhyantara cakSu se yaha jAnA jAtA hai ki kAmaguNa niyama se anarthakArI haiM / ataH inakA parityAga kara Atmasukha kA anubhavazAlI honA cAhiye / isa prakAra ke pavitra vicAra se jo usa sukha kA anubhavI hai, tathA jo lokavidarzI hai-arthAt jo isa bAta ko jAnatA hai ki yaha loka viSayoM ke sambandha se hI adhika duHkhI ho rahA hai, yadi prazama sukha yahAM para ho sakatA hai to unake sacce tyAga se hI ho sakatA hai| isa prakAra se jisake dekhane kA khabhAva hai usakA zani aura prAta nathI 42 // tena bhATe sUtrA2 49 cha-'AyayacakkhU' chatyAdi A lekama badhI ane paralokasaMbadhI dukhanuM jJAna jene thAya che evA jJAnacakSune A ThekANe cakSu-zabdathI grahaNa karela che ane lokasaMbaMdhI du khAnA jJAnathI ja te cakSumAM AyatatA pragaTa karela che A Abhyantara cakSuthI ema jANavAmAM Ave che ke kAmaguNa niyamathI anarthakArI che, mATe tene pari tyAga karI AtmasukhanA anubhavazALI banavuM joIe. AvA prakAranA pavitra vicArathI je tevA sukhanA anubhavI che, tathA je lokavidarza che arthAta je A vAtane jANe che ke A leka viyenA saMbaMdhathI ja adhika du khI banI rahela che kadAca prazama sukha ahIM banI zakatuM hoya te tenA sAcA tyAgathI ja banI zake che. AvA prakArathI jene dekhavAne svabhAva che tenuM nAma leka e
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyaM0 2. u. 5 " ucitamanucitaM vA kurvatA kAryamAdau pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAphalApte,bhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipaakH"||1|| iti / ataH parigrahakAraNaM zabdAdikAmaguNo'vazyamunmUlanIyo munineti tAtparyam // mU0 8 // kaH zokAdikaM na prAmotIti darzayati-'AyayacakkhU ' ityAdi / mUlam-AyayacakkhU logavipassI logassa ahobhAgaM jANai, uDDhaM bhAgaM jANai, tiriyaM bhAgaM jANai, gaDhie loe aNupariyamANe saMdhi viittA iha macciehi, esa vIre pasaMsie je baDhe paDimoyae, jahA aMto tahA bAhiM, jahA bAhiM tahA aMto, aMto aMto pUidehaMtarANi pAsai puDho vi savaMtAI paMDie paDilehae // sU0 9 // hai| nIce ke padya meM yahI bAta dikhalAI gaI hai, jaise "ucitamanucitaM vA kurvatA kAryamAdau, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAphalApte, bhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH" // 1 // isaliye munijana kA kartavya hai ki ve jaise bhI ho sake parigraha ke kAraNabhUta ina pUrvokta kAmaguNoM kA unmUlana kareM // sU0 8 // bIjuM kAMI paNa phaLa maLatuM nathI. nIcenA padyamAM Aja vAta batAvavAmAM AvI " ucitamanucitaM vA kurvatA kAryamAdau, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAphalApte, rbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH" // 1 // iti / mATe muninuM kartavya che ke jyAM sudhI bane tyAM sudhI parigrahanA kAraNabhUta A pUrvokta kAmaguNanuM umUlana kare. sU. 8
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - adhya0 2. u. 5 yadvA lokasya paJcAstikAyarUpasya vi=vizeSam UrdhvAdhastiyaMggatisukhaduHkhAyuHkAraNakarmarUpaM draSTuM zIlaM yasya sa lokvidrshii| tadevAha-'lokasye' tyaadi| lokasya adhobhAga-nimnabhAgaM bhavanapatinArakAdinivAsasthAnarUpaM jAnAti-jJAnaviSayIkaroti, evam , Urca bhAgam-uparitanabhAgaM saudharmakalpAdirUpaM jAnAti, tathA tiryaJca bhAga madhyabhAgaM pazupakSi-manuSyAdinivAsasthAnarUpaM jAnAti, lokavidarzI yena karmavipAkena yasmaeNilloke yasya prANino janma bhavati tatsarva jaanaatiityrthH| ____ yadvA-'lokavidarzI ' lokaM parigrahAvarjanatatparaM gRddhaM vizeSeNa draSTuM zIlaM yasya sa lokvidrshii| tadeva darzayati 'gRddhaH' ityAdi / 'gRddhaH kAmabhogamUcchito lokaH janaH anuparivartamAnA=caturgatiSu bhUyo bhUyo janmamaraNe prApnuvan vartate' nAma lokavidarzI hai / athavA paJcAstikAyarUpa isa loka ke urdhvaloka, adholoka evaM tiryagloka ke sukha duHkha aura AyubaMdha ke kAraNarUpa karma ko jAnane kA jisakA svabhAva hai vaha bhI lokavidarzI hai| lokavidarzI bhavanapati aura nArakI Adi ke nivAsasthAnabhUta adhobhAga ko, tathA saudharmakalpAdi rUpa uvabhAga ko aura pazu, pakSI, manuSyAdikA nivAsasthAnarUpa madhya loka ko jAnatA hai| kahane kA tAtparya yaha hai ki lokavidarzI jisa karmake vipAka se jisa loka meM jisa jIva kA janma hotA hai usa saba viSaya ko bhalIbhAMti jAnatA hai| ___athavA parigrahAdika ke upArjana tathA saMgraha karane meM tatpara aura kAmabhoga meM mUcchita aise isa loka ko vizeSa rIti se dekhane kA jisa kA svabhAva hai vaha bhI lokavidarzI hai| vaha yaha bAta bhI jAnatA hai ki jo prANI kAmabhogoM meM Asakta haiM ve caturgatirUpa isa saMsAra meM baarvidaza che, athavA paMcAstikAyarUpa A lekane, udghaleka, aloka ane tiryalekanA sukhaduHkha ane AyubaMdhanA kAraNarUpa karmane jANavAne jene svabhAva che te paNa lekavidaza che. lekavidezI bhavanapati ane nArakI AdinA nivAsasthAnabhUta adhobhAgane, tathA saudharmakalpAdirUpa udarvabhAgane, ane pazu, pakSi, manuSyAdinA nivAsasthAnarUpa madhyalakane jANe che. kahevAnuM tAtparya e che kelokavidazI je karmanA vipAthI je lekamAM je jIvane janma thAya che te badhA viSayane sArI rIte jANe che. athavA parigrahAdikanuM upArjana, tathA saMgraha karavAmAM tatpara ane kAmajogomAM mUcchita evA A lekane vizeSa-rItithI dekhavAne jene svabhAva che te paNa lokavidazI che. te e vAta paNa jANe che ke-je prANI kAmagomAM Asakta che tenuM caturgatirUpa A saMsAramAM vAraMvAra janma ane maraNa thayA kare che.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 adhya0 2 u. 5 kena prakAreNa svaparAtmAnaM pratimocayatIti jijJAsAyAM zarIrAmedhyatva-nissAratva-pradarzanapurassaraM nirveda-jananenetyAha-'yathA'ntaH' ityaadi| yathAnyena prakAreNa antaH zarIrasyAbhyantare zukrazoNitamedomajjAvasAsthyAdipUrNatayA niHsAratA'sti tathaiva bahiH zarIrasya bahibhAMge'pi zleSmazivANamUtrapurISAdayo malAH niHsaranti, iti niHsAratA draSTavyA / evaM yathA-yAdRzA-bahinavabhiAramalA niHsaranti tathA tAdRzAste malA antarapi vartante / zarIraM hi-atijugupsitazukrazoNitasaMyogAdutpanatvenAtighRNitamUtrapurIpapUtyAdeniSyandamAnatayA cAntavahiratyantAmadhyameva / chuDAtA hai ? isa prakAra kI jijJAsA kA samAdhAna karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki-'yathAntastathAbAhya'-miti / saMsAra meM samasta ajJAnI jIvoM ko jitanA moha apane zarIra para hotA hai utanA kisI para bhI nahIM hotaa| apane zarIra kI saMbhAla ke liye pratyeka prANI apanI priya se priya vastu taka kI bhI upekSA kara diyA karatA hai / ataH jisa zarIra para ajJAnI kA itanA adhika moha hotA hai, jJAnI jIva usI kI asAratA prakaTa kara usase mohI jIvoM kA anurAga ghaTAne ke liye kahate haiM kijisa prakAra yaha zarIra bhItara se zukra, zoNita, meda, majA, vazA aura asthyAdi azuci padArthoM se yukta hai-arthAt isa zarIra ke bhItara ina apavitra vastuoM kA jamaghaTTa hai usI prakAra bAhara meM bhI yaha zarIra zleSma-kapha, mUtra, purISAdi se sadA ghRNita banA rahatA hai| ina apavitra padArthoM ko bahAne ke liye jaise isameM navadvAra haiM, usI taraha bhItara bhI haiN| yaha atijugupsita-ghRNita zukra aura zoNita ke saMyoga choDAve che ? te prakAranI jIjJAsAnuM samAdhAna karavA mATe sUtrakAra kahe che ke'ythaantstthaa bAhya'-miti / saMsAramA samasta majJAnI vAnarasI moDa pitAnA zarIra upara hoya che eTale bIjA upara heta nathI. potAnA zarIranI saMbhALa mATe pratyeka prANI potAnI priyamAM priya vastunI paNa upekSA karI de che. mATe je zarIra upara ajJAnIne ATale adhika meha hoya che, jJAnI jIva tenIja asAratA pragaTa karI tenAthI mahI jIvane anurAga ghaTADavA mATe kahe che ke je prakAre A zarIra bhItarathI zuka, lehI, meda, majA, vasA ane asthi Adi azuci padArthothI yukta che, arthAt A zarIranI bhItara e apavitra vastuene jamAve che te prakAre bahAra paNa A zarIra lema-pha, mUtra, purISAdithI sadA ghaNitaja banyuM rahe che. A apavitra padArthone bahAra nikaLavA jema tenAM nava kare che te prakAre bhItaramAM paNa che. e atijugusita-vRNita
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 AcArAgasUtre tathA 'puDho vi' pRthagapi-dehAd vahirapi 'savaMtAI sravanti=niHsaranti-syandamAnAni pUtidehAntarANi-pUtyantarANi-vikRtadurgandharudhirANi, dehAntarANi= zlepmAdIni, kuSTharogiNAM mAMsAdIni ca pazyati / yadyevaM tataH kiM kuryAt ? ityAha-' paNDitaH' ityAdi / paNDitaH parijJAtaheyopAdeyaH, pratyupekSeta yathAvasthitarUpeNa jAnIyAt / etatsarvaM viditvA'tyantAzucau yauvanarUpasampanne'pi zarIre rAgaM na vidadhyAditi bhAvaH / uktaJca "maMsahiruhiraNhAravaNaddhakalamalayameyamajjAhi / puNNami cammakose, duggaMdhe asuivIbhacche // 1 // saMcArimajaMtagalaMtavacamuttaMtaseapugNami / dehe hujjA kiM rAgakAraNaM asuiheummi" // 2 // iti // durgadha se ghRNitatara haiN| yadi una bhAgoM ke durgadha kI yAda kI jAve to vamana taka bhI ho jAve / tathA isa deha meM apane 2 sthAna meM rahI huI jo jo mAMsa, rudhira, majjA, zukra, vasA-( carabI) tathA haDDI vagairaha dhAtue~ upadhAtue~ haiM ve saba hI, tathA kuSThAdi-avasthA meM samasta hI indriyAM gala jAtI haiN| ataH jJAnI jana isa kSaNavinazvara evaM nitya azuci zarIra meM mamatAzAlI nahIM hote haiN| kahA bhI hai "maMsahiruhiraNhAruvaNaddhakalamalayameyamajjAhiM, puNNaMmi cammakose, duggaMdhe asuivIbhacche // 1 // sNcaarimjNtglNtvcmuttNtseapunnnnNmi,| dehe hujjA kiM rAgakAraNaM asuiheDammi" // 2 // iti bhAvArtha isakA yahI hai ki yaha deha mAMsAdika padArthoM se yukta che. kadAca te bhAganI durgandhanI yAda karavAmAM Ave te ulaTI paNa thAya che tathA A dehamA pitapotAnA sthAnamAM rahelA je je mAMsa, rUdhira, meda, majA, zuka, carabI tathA hADakA vigere dhAtuo, upadhAtuo che te badhI, tathA kukAdi-avasthAmAM samasta indrio paNa gaLI javA mATe che, tethI jJAnIjana A kSaNavinazvara ane nitya azuci zarIramAM mamatAzALI thatA nathI. kahyuM paNa che- "maMsaharahiraNhAlvaNaddhakalamalayameyamajAhiM / / pupaNammi cammakose dugaMdhe asuibIbhacche // 1 // sNcaarimjNtglNtvccmuttNttempussnnmi| dehe dujA kiM rAgakAraNaM atuiheummi" // 2 // iti, bhAvArtha e che ke A deha mAsAdika padArthothI yukta hovAthI azuci
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 305 kRmyAdIni bhavanti tathA bahiH zarIravahibhAMge'pi pUyapUtizoNitakRmyAdIni sravanti bhavanti / tadupari 'bhinabhineti' zabdaM kurvANairmakSikAsahasrairAkrAntaM svazarIraM vijJAya svayamapi svAtmAnaM jugupsate udvijate c| yaccharIradauganthyena saGkrAmakarogabhiyA ca yatpArzve parijano'pi nopaveSTumutsahate / 'jahA aMto tahA vAhi' ityAdinA gUDhatayoktamevArtha prakaTIkurvannAha-'aMto aMto' ityaadi|saaytckssulokvidii antaH antaH zarIrasya madhye madhye pUtidehAntarANi-pUtyantarANi-pUtivizeSAn , tathA dehAntarANi-dehAvasthAvizeSAn mAMsarughiramedomajjAdirUpANi pUtyantaradehAntarANItyarthaH,pazyati-jJAnacakSuSA vilokayati, galane laga jAte haiM, isa rogI ko galatkuSThI kahate haiN| isake zarIra ke bhItara jaise mUtra, purISa, khela-kAna kA maila, zivANa-nAka kA maila, pitta, zoNita aura kRmyAdika hote haiM vaise hI zarIra ke bAhirI bhAgoM meM bhI pIva, zoNita aura kIDe vagairaha nikalate rahate haiM, hajAroM makkhiyAM bhI bhinnabhin zabda karatI huI usake Upara maMDarAtI rahatI haiN| aisI apanI dazA dekhakara vaha svayaM bhI apane se ghRNA karane laga jAtA hai, aura duHkhI bhI hotA rahatA hai| usI samaya usake pAsa usa roga ke laga jAne ke bhaya se tathA usakI durgaMdha se usake parijana taka bhI baiThane kI icchA taka bhI nahIM karate / ataH isa zarIra kI jaba yaha hAlata ho to phira usameM moha karanA hI vyartha hai| jJAnI jana to isa zarIra ko sadA apavitra jAnakara rAga karane kA sthAna hI nahIM mAnate, unakI dRSTi meM to isa deha ke samasta bhAga hI ati gaLavA lAge che, A regIne galakuSThI kahe che. tenA zarIranI bhItara jema mUtra -purISa, mAM, aann| bhesa, zivA-nAna! bhesa, pitta, zaNita bhane 22mIA Adi thAya che tevI ja rIte zarIranA bahAranA bhAgamAM paNa parUM, zeNita ane kIDA vigere nIkaLatA rahe che. hajAre mAkhIo paNa baNabaNa zabdo karatI tenA upara pharatI rahe che. evI pitAnI dazA dekhIne te pite pitAnI jAtanI ghaNA karavA lAgI jAya che, ane du:khI paNa bane che. te vakhate te regana lAgI javAnA bhayathI tathA tenI durgadhathI tene parijana paNa tenI pAse besavAnI IcchA karatA nathI. mATe A zarIranI tevI sthiti banatI hoya to pachI te zarIra upara moha rAkhave vyartha che. jJAnIjana te A zarIrane sadA apavitra jANune rAga karavAnuM sthAna ja mAnatA nathI, tenI dRSTimAM te A dehanA samasta bhAga ati durgadhethI ghaNitatara ja 30
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 AcArAgasUtre ____TIkA-'aba matimanni'-tyAdi / atha kAyakAmasvarUpaparijJAnAnantaraM matiman he medhAvin ! parijJAya-azuci azucisambhavaM kSaNabhaGguraM ca zarIraM kaTuvipAkaM zabdAdivipayasvarUpaM ca jJa-parijayA jJAtvA pratyAkhyAna-parijJayA parityajya 'ca' samuccaye 'hu'-vAkyAlaGkAre lAlApratyAzI' lAlA-prakSaradatruTanmukhasalilaM, tAM pratyagituM punaragituM zIlaM yasya sa lAlApratyAgI lAlAbhakSI mA bhava / yathA vivekakalAvikalo vAlo mukhanissRtAmadhaHpatantI lAlAM punaH punarAsvAdayati tathaiva tvamapi parityaktAnAM kAmabhogAnAM punarabhilApaM mA kurupveti tAtparyam / api ca tepu mithyAtvAviratyAdisaMsArasrotasmu AtmAnaM tirazcInaM pratikUlagAminaM patanazIlaM mA ApAdayeH-mA kuru, janma-maraNapravAhe svAtmAnaM mA pAtayetyarthaH, zrutacAritralakSaNaparamAnanda sthApayati bhaavH| jJAnIjana deha kA ukta svarUpa jAnakara kyA karate haiM ? so kahate haiM-'se maima' ityaadi| ziSya kA saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-he medhAvI ziSya ! tuma zarIra aura kAmaguNa ke varNita svarUpa se paricita ho cuke ho, tathA yaha bhI jAna cuke ho ki yaha zarIra svayaM azuci tathA azuci-kAraNoM se paidA huA hai; aura kSaNabhagura hai, ye zabdAdi vipaya bhI kaTukavipAkavAle haiM, isaliye ina saba bAtoM ko jJaparijJA se jAnakara aura pratyAkhyAna-parijJA se inakA parityAga kara aba lAlApratyAzI-lAra cATane vAlA mata bano / arthAt jisa prakAra vivekavikala bAlaka mukhase nIce giratI huI apanI lAra ko vAraMvAra cATatA hai usI taraha tuma bhI parityakta ina kAmabhogoM ko phira se bhogane kI abhilApA mata kro| nathA mithyAtva, aura avirati Adi nAnI dekhnu tasya35 esInezu42 che, te che 'se maimaM tyAdi zivane saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che ke-he medhAvI ziSya ! tame zarIra ane kAmaguNanA varNita svarUpathI paricita banI cUkela che, tathA e paNa javI cUkyA che ke-A zarIra svayaM azuci tathA azuci kAraNothI pedA thayela che, ane kSaNabhaMgura che. e zabdAdi viSaya paNa kaTukavipAkavAlA che, mATe A saghaLI vAtone phU-paritAthI jAtine pratyAkhyAna-parijJAthI teno pari tyA kI ve lAlAmanyAzI-yATanA na manI. arthAt nevI 148 - bALaka mukhathI nIce TapakanI pitAnI lALane vAraMvAra cATe che te mAphaka tame paNa racana A kAmane pharIthI jogavavAnI abhilASA na kara tathA mithyAtva ane
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyaM0 2. u. 5 307 chAyA-mAMsAsthirudhirasnAyavavanaddhakalamalakamedomajjAbhiH / pUrNe carmakoze durgandhe'zucibIbhatse // 1 // saMcArimayantragaladvaryaumUtrAntrasvedapUrNe // dehe bhaveki rAgakAraNam azucihetau // 2 // iti // sU0 9 // mU0 uktasvarUpaM zarIraM nivarNya kiM karotIti darzayati-se mahamaM' ityaadi| mUlam-se maimaM parinnAya mA ya hu lAlapaccAsI, mA tesu tiricchamappANamAvAyae kAsaMkase khalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe puNo taM karei lohaM veraM vaDDhei appaNo, jamiNaM parikahijai imassa ceva parivahaNayAe, amarAyai mahAsaDDhI ahameyaM tu pehAe apariNAe kaMdai // sU0 10 // chAyA-atha matiman ! parijJAya mA ca hu lAlApratyAzI, mA teSu tirazcInamAtmAnamApAdayeH, kAsaMkaSaH khalu ayaM puruSaH, bahumAyI kRtena mUDhaH punastatkaroti lobha vairaM ca varddhayati AtmanaH, yadidaM parikathyate'sya caiva parivRMhaNAya amarAyate mahAzraddhI AtametaM tu prekSyAparijJAya krandati // mU0 10 // hone kI vajaha se azuci, dugaMdhayukta, bIbhatsa hai / isameM koI bhI aisI cIja nahIM hai jo jJAnIjana ke rAga kA kAraNa ho sake, ataH jo heyopAdeya ke jJAtA haiM unakA kartavya hai ki ve isa zarIra ko jaisA isakA svabhAva hai usI rUpa se jaaneN| isa sabake kahane kA tAtparya yahI hai ki yauvana se madamAte rUpa se yukta bhI isa atyanta apavitra deha meM pUrvokta rIti se kathita isa zarIra kA svarUpa samajhakara jJAnI-saMyamI muni ko rAga nahIM karanA cAhiye // suu0||9|| durgandhayukta bIbhatsa che. temAM evI koI paNa cIja nathI ke jene mATe jJAnIjane rAganuM kAraNa mAnI zake, mATe je he pAdeyanA jJAtA che tenuM kartavya che ke A zarIrane je tene svabhAva che tevA rUpamAM ja mAne. A saghaLuM kahevAno matalaba e che ke-vananA madamAtA rUpathI yukta paNa A atyanta apavitra dehamAM pUrvokta rItithI kathita A zarIranuM svarUpa samajIne jJAnI saMyamI munie rAga nahi kara joIe che sUva 9.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 ocArAGgasUtre bahula: nAnAvidhopAyaiH parapratAraNacatura ityrthH| zabdAdiviSayAsaktasya kapAyodayo'vazyambhAvI tato 'vahumAyI'-tyupalakSaNaM krodhAdInAM trayANAM, tena 'bahukrodhI' ityAdi bhavati / api ca 'kRtena mUDhaH kRtena kartavyena mUDhaH vikalaH, kAryavyAkulacittatvena bhojanAdisamaye bhoktumapyazaknuvan sa punastanmAyAdikaM tathA mukha gacchati-iti kAsaMkaSaH" arthAt jinake dvArA prANI duHkhita hote haiM unakA nAma kAsa hai, aura ve zabdAdi viSaya haiM, inakI ora jo pravRtti karatA hai usakA nAma kAsaMkaSa hai| ___zabdAdika-viSayoM meM Asakta prANI mAyAvahula hote haiN| aneka prapaMca racakara dUsaroM kI pratAraNA (gAI) karane kA unakA dhyeya banA rahatA hai| isa kArya meM ye itane catura hote haiM ki-bhole-bhAle prANI ina kI mAyAcArI meM bahuta jaldI phaMsa jAte haiN| 'bahumAyI pada anya krodha mAna lobha kA upalakSaka hai / isase zabdAdi-viSayoM meM phaMse hue prANI bahukrodhI, bahumAnI, bahulobhI hote haiM, aisA artha bhI isI eka pada se gRhIta ho jAtA hai, kAraNa ki zabdAdika viSayoM meM Asakta prANiyoM ke kaSAya kA udaya avazya hotA hai tathA aise prANI kartavya se bhI vikala hote haiM arthAt-samayAnusAra jo karma unheM karanA cAhiye unako nahIM krte|any kAryoM meM vyAkulacitta hone se, adhika kyA kahA jAya ?; unako khAne taka kI bhI phurasata nahIM miltii| rAtadina unhIM mAyAdika gacchati-iti kAsaMkapaH" arthAt re hA prANI humita yAya cha tenu nAma Asa cha bhane te zamAdiviSaya cha, tanI ta25 re pravRtti 42 cha tenu nAma kAsaMkapa che. zabdAdika viSayamAM Asakta prANI mAyAbahala hoya che, aneka prapaMca racIne bIjAne ThagavAne tene dhyeya banI rahe che te kAryamAM te eTale catura hoya che ke bheLA prANI tenI mAyAjALamAM bahu jaldI phasI jAya che. bahumAyIpada anya koi mAna lebhane paNa upalakSaka che, tethI zabdAdi viSayamAM phaselA prANa bahukodhI, bahumAnI ane bahelobhI hoya che, e artha paNa tene eka padathI grahita thaI jAya che, kAraNa ke zadAdi viSayomAM Asakta prANine kaSAyano udaya avazya thAya che, tathA e AtmA kartavyathI paNa vikala thAya che, samayAnusAra je karma teNe karavuM joIe teto karato nathI, anya kAryomAM vyAkuLacitta hevAthI tene adhika zuM kahevuM , khAvApIvAnI paNa >> sada maLatI nathI. rAtadina tevA mAyAdika kAryomAM ja phasI rahe che, lobha
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 309 na pramAdavataH zAntiriti darzayati = ' kAsaMkapa:' ityAdi / ayaM pramAdI puruSaH kAsaMkapaH - kasyate = pIDyate prANI yaiste kAsAH zabdAdivipayAstAn kaSati= tadabhimukhaM gacchatIti 'kAsaMkaSa : ' zabdAdiviSayalolupaH / sa hi samudIyamAnabhogaspRho'harnizaM ' kRtavAnayuM kariSye cemam' ityAdinAnAvidhasaMkalpavikalpavazataH pade pade viSIdanna kadAcidapi zAntimupalabhamAna ityarthaH / kiM ca vahumAyI=mAyAjo saMsAra ke srota - kAraNa haiM, unameM apanI AtmA ko patanazIla mata banAo : kAraNa ki aisA karane se janma aura bharaNa ke pravAha kA kabhI bhI aMta nahIM A sakegA / ataH jo isa pravAha ko rokane kI cAhanA ho to mithyAtva Adi sAMsArika kAraNoM meM apane ko mata phaeNsAo, zrutacAritrarUpa parama Ananda meM hI apane ko sthita karo / ; pramAdI AtmA ko zAMti nahIM milatI hai yaha mAnI huI bAta hai; kyoMki pramAdI manuSya zabdAdi viSayoM kI ora jhukatA rahatA hai, unameM lolupI banA rahatA hai, isake citta meM bhogoM kI icchA nirantara rahA karatI hai, "maiMne isako kiyA, isako aba karU~gA " ityAdi aneka saMkalpa-vikalpoM ke tAMtoM meM pha~sakara yaha kabhI bhI saccI zAMti kA anubhava nahIM kara sktaa| kSaNa-kSaNa meM viSAdI banatA hai, kAraNa ki isakA eka saMkalpa pUrA hotA hai aura dUsare ko pUrNa karane ke liye AkulavyAkula ho uThatA hai / jo zabdAdi viSayoM meM lolupa hai usakA nAma arine hai / "kAste pIDyate prANI yaiste kAsAstAn kaSati=tadabhi avirati Adi je saMsAranA srota-kAraNa che temAM peAtAnA AtmAne patanazIla banAvA nahi. kAraNa ke evuM karavAthI janma ane maraNanA pravAhano kAI vakhata paNa aMta AvI zakaze nahi, mATe jo A pravAhane rokavAnI cAhanA hAya te mithyAtva Adi sAMsArika kAraNAmAM potAnI jAtane sAvA nahi. zrutacAritrarUpa parama AnaMdamAM ja peAtAne sthira karo. pramAdI AtmAne zAMti maLatI nathI, e mAnelI vAta che, kAraNa ke pramAdI manuSya zabdAdi viSayAnI tarapha jhukatA rahe che, temAM lAlupI banI rahe che,tenA cittamAM bhAgeAnI icchA nirantara rahyA kare che, "meM A manAvyu, A vastune hamaNA karUM chuM agara karIza" ItyAdi aneka saMkalpa vikalponA tAMtAmAM sIne te sAcI zAMtine anubhava kAreya paNa karI zakatA nathI. kSaNe kSaNe viSAdI manI rahe che, kAraNa ke tenA eka saMkalpa purA thAya che tyAM khIjAne purA karavAmAM Akula-vyAkula thaI jAya che. je zabdAdika viSayAmAM lAlupa che tenu nAbha kAsaMkaSa che, "kAsyate pIDyate prANI yaiste kAsAH, tAn kaSati tadabhimukhaM
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 AcArAGgasUtre svayaM klizyate c| idamaparaM kathyate-'amarAyate' ityAdi, 'mahAzraddhI' mahatI vAsau zraddhA'rthakAmaviSayA mahAzraddhA, sA'sti yasya sa mahAzraddhI-bhogeSu tatsAdhaneSu cAtizraddhAvAn san amarAyate bhogavAJchayA'rthopArjanapara AtmAnamamaramiva mnyte| etam= amarAyamANam mahAzraddhinam Atam zArIramAnasikapIDApIDitaM prekSya vivekabuddhayA vicArya, he ziSya ! zabdAdivipaye mano na nidheyamiti bhAvaH / yazca bhogagRddhaH sukhI mAnatA rahatA hai, aura artha, kAma aura viSayoM evaM unake sAdhanoM ke juTAne meM hI rAta-dina vaha tallIna banA rahatA hai| usake hRdaya meM sadA yahI dRr3ha vizvAsa kAma karatA rahatA hai ki-'artha kAmAdika evaM unake sAdhanoM kI prApti se hI jIvana sukhamaya hotA hai, inake vinA jIvana kA koI mUlya nahIM / zArIrika sAtA hI jIvana kI sAtA hai, yaha vinA bhogoM ke hotI nahIM, bhogoM kA bhoganA bhI vinA arthopArjana kiye banatA nahIM, ataH ve bhogoM kI vAJchA se prerita hokara arthopArjana karane meM tatpara hote rahate haiM aura saba kucha sAdhanasaMpanna ho jAne para apane Apako amara mAnane laga jAte haiN| isa prakAra bhoga aura unake sAdhanoM meM zraddhAsaMpanna tathA apane Apako amara mAnane vAle prANiyoM ko he zipya ! tuma kabhI bhI sukhI na smjho| ve to sadA zArIrika evaM mAnasika pIDAoM se vyathita hI rahate haiM / aisA jAnakara tuma zabdAdiviSayoM meM apane manako kabhI bhI Asaktiyukta na kro| artha, kAma tathA viSaye ane tenA sAdhanone meLavavAmAM ja rAta divasa tallIna banI rahe che tenA hRdayamAM sadA e ja vizvAsa kAma karato rahe che ke "artha kAmAdika ane tenA sAdhanonI prAptithI ja jIvana sukhamaya thAya che tenA vinA jIvananuM kaI mUlya nathI zArIrika zAtA ja jIvananI zAtA che. enA vinA bhoge thatA nathI bhegonu bhogavavu artha upArjana karyA vinA thatuM nathI, tethI te bhagInI vAchanAthI prerita thaIne artha upArjana karavAmAM tatpara rahyA kare che. ane badhAsAdhanasa panna banavAthI pite potAnI jAtane amara mAnavA lAgI jAya che. A prakAre bhoga ane tenA sAdhanomAM zraddhAsaMpanna tathA pote potAnI jAtane amara mAnavAvALA prANIne he ziSya! tame koI vakhata paNa sukhI na mAna. e to mA zArIrika ane mAnasika pIDAothI vyathita ja rahe che. evuM samajIne tame zabdAdi viSayathI potAnA manane kaI vakhata paNa Asakti ta na 42.
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 311 karoti yena Atmano lobhaM vairaM ca varddhayate / zabdAdiviSayA'prAptiduHkhapIDito hi kadAcicchabdAdiviSayAn prApnotyapi kintu pariNativirasatvAtsevitA api te cirakAladuHkhadA eva bhavanti / uktaJca "khaNamittasukkhA bahukAladukkhA" iti / yadarthamAtmano'nantasaMsArajanakaM vairamutpAdayati / tadAha- yadida'-mityAdi / yad yasmAt asyaiva kSaNabhaGgurasya zarIrasya paribRMhaNAya-parivarddhanAya-puSTayarthaM hiMsAdhanekasAvadhavyApArAn karoti, kAryoM ke karane meM hI phaMse rahate haiM, lobha aura vairabhAva ko baDhAte rahate haiN| lobha se hI bhAyAcAra karane meM jIvoM kI pravRtti hotI hai| bhAyAcAra se vairabhAva kI vRddhi hotI hai| thor3I dera ke liye mAna liyA jAya ki zabdAdiviSayoM ko aprAptijanya duHkhoM se pIDita huA prANI kadAcit una zabdAdikaviSayoM ko prApta kara bhI le, to bhI sevana kiye gaye ve zabdAdiviSaya pariNAma meM virasa hone se bhaviSyakAla meM jIvoM ko cirakAla taka duHkhadAyI hI hote haiM / "khaNamittasukkhA bahukAladukkhA"-ye viSaya kSaNamAtra sukharUpa bhAsate hue bhI ananta duHkhoM ke denevAle hote haiN| jinake liye jIva ananta saMsAra ke janaka vaira ko utpanna karatA hai| usI bAta ko sUtrakAra "jamiNaM" ityAdi se spaSTa karate hue kahate haiM-saMsAra meM jIvoM dvArA hiMsAdika aneka sAvadha vyApAroM ke karane meM jo pravRtti kI jAtI hai usakA pradhAna kAraNa eka nija zarIra kI puSTi karane kA moha hI hai| isa prakAra ke moha ke AdhIna banA huA jIva svayaM apane Apako aneka kaSToM ko jhelatA huA bhI ane verabhAvane vadhAratA rahe che. lobhathI ja mAyAcAra karavAmAM jInI pravRtti thAya che, mAyAcArathI verabhAvanI vRddhi thAya che. thoDA vakhatane mATe mAnI lyo ke zabdAdi-viSayenI aprAptijanya duHkhathI pIDita thayela prANI kadAca te zabdAdika-viSayane prApta karI le te paNa jogavavAmAM AvelA te zabdAdi viSaya pariNAmamAM virasa thavAthI bhaviSyakALamAM jIvone cirakAla sudhI duHkhadAyI ja thAya che. bha.-" khaNamittasukkhA vahukAladukkhA" yA viSaya kSaNamAtra supa35 lAge che paNa anaMta duHkhonA devAvALA hoya che, jenA mATe jIva anaMtasaMsA2044 vairane. utpanna 42 cha, 2mA pAtane sUtrA2 " jamiNaM"tyA pahAthI spaSTa karIne kahe che-saMsAramAM jIva hiMsAdika aneka sAvadya vyApAra karavAmAM je pravRtti kare che tenuM pradhAna kAraNa eka potAnA zarIranI puSTi karavAno meha ja che. AvA prakAranA mahane AdhIna banelA jIva pote pitAnI jAtane aneka kaSTothI duHkhI banAvatAM chatAM paNa sukhI mAne che, ane
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 AcArAstre _ TokA-'tadityAdi / yasmAtkAmA duHkhamUlAH tattasmAtkAraNAt yatpUrvoktaM vakSyamANaM vA ahaM bravImi tatsarva yathAvasthitaM yUyaM jAnIta-' kAmabhogA heyAH' iti madIyopadezamavazyaM zRNutetyarthaH / nanu bhavadupadeze kiM vailakSaNyaM yadupadezaM vayaM zRNumaH, anyopadezAdapi kAmanivRttibhavitumarhatIti cedAha-'caikitsya-mityAdi, paNDitaH paNDitammanyaH kevalaM gabdajJAnI caikitsya kAmacikitsAmutpannarogacikitsAmiva kAmasevanameva he ziSya ! kAma sadA duHkhoM ke mUla kAraNa haiM, isaliye isa viSaya meM pahile jo kucha kahA gayA hai, athavA Age bhI jo kucha kahA jAvegA vaha saba yathArtha hai| isameM thor3A sA bhI saMdeha ke liye sthAna nahIM hai, aisA tuma vizvAsa rkho| 'kAmabhoga sadA heya haiM ' yahI hamArA upadeza hai| isa upadeza kI puSTi isa prakAra se kAmabhogoM meM heyatA ke pradarzana se bhalIbhAMti ho jAtI hai| ataH mokSAbhilASIjana ko isa upadeza kA zravaNa karanA cAhiye / isa prakAra se ziSyoM ke prati sUtrakAra kA Adeza hai| prazna-isa Apake upadeza meM hI aisI kyA vilakSaNatA hai jisake liye yaha upadeza avazya sunA jAya, anya ke upadeza se bhI kAmAdika kI nivRtti ho sakatI hai ? / uttara-jo sirpha zabdajJAnI haiM, apane Apako vidvAn mAnate haiM he zidhya! kAma sadA dukhonuM mULa kAraNa che. mATe A viSayamAM pahelAM je kAI kahevAmAM Avela che athavA AgaLa paNa kahevAmAM Avaze te saghaLuM yathArtha che. temAM jarA paNa sadehanuM sthAna nathI. e tame vizvAsa rAkho. kAmaga sadA heya-tyAjya che eja amAro upadeza che. A upadezanI puSTi A prakArathI kAmagomAM heyatAnA pradarzanathI bhalI bhati thAya che. mATe pratyeka mizrAe A upadezanuM zravaNa karavuM joIe A prakArathI zidhye prati sUtrakArane Adeza che. prazna--A ApanA upadezamAM evI kaI vilakSaNatA che jenA mATe A upadeza avazya sAbhaLa paDe. bIjAnA upadezathI paNa kAmAdikanI nivRtti thaI zake che? utta- 1 zamazAnI che, pote pota ne vidvAna bhAne che kI vyati
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 313 so'parijJAya-jJaparijJayA'narthakAmaM tadvipAkaM cAbuddhvA, pratyAkhyAnaparijJayA ca tamaparityajya ca krandati iSTaviSayAprAptau spRhAM, tannAze zokaM cAnubhUyoccai roditi / kAmabhogAsaktazcaturgatikasaMsAre bhrAmaM bhrAmaM narakanigodAdiSvanantayAtanAM prAmotIti bhAvaH // sU0 10 // kAmakaTuviSAkamupadarya sAmpratamupasaMharati-' se taM' ityAdi / mUlam-se taM jANaha jamahaM bemi, teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chettA mettA lupitA vilaMpitA udavitA, akaDaM karissAmitti mannamANe, jassa viya NaM karei, alaM bAlassa saMgaNaM,je vA se kArai bAle, na evaM aNagArassa jAyai-tti bemi|| sU0 11 // chAyA-tat (tasmAt ) tajjAnIta yadahaM bravImi, caikisrayaM paNDitaH pravadan sa hantA chettA bhettA lumpayitA vilumpayitA apadrAvayitA, akRtaM kariSyAmi-iti manyamAnaH, yasmai api ca khalu karoti, alaM vAlasya saGgena, yo vA tatkArayati bAlaH, na evamanagArasya jAyate // sU0 11 // iti bravImi / / "aparijJAya krandati"-jo viSaya-bhogoM meM gRddha bane hue haiM ve ina arthakAmarUpa bhogoM ko aura inake vipAka ko jJa-parijJA se nahIM jAnakara aura pratyAkhyAna-parijJA se unakA parityAga nahIM kara, iSTa viSaya kI prApti kI icchA se aura usake viyoga meM zoka se sadA AkulavyAkula bane rahate haiN| kAmabhogoM meM Asakta ve prANI caturgatirUpa isa saMsAra meM bAraMbAra bhramaNa kara naraka-nigodAdi kI ananta vedanAoM ko pAte rahate haiM / ||suu0 10 // kAma ke kaTuka vipAka ko spaSTakara aba isakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-se taM' ityaadi| ___ "aparijJAya krandati" 2 viSaya lAgImA ddha manasA cha, tayA 2 arthakAma-rUpa bhegene ane tenA vipAkane jJa-parijJAthI nahi jANIne ane pratyAkhyAna-parijJAthI tene parityAga nahi karIne ISTa viSayanI prAptinI IcchAthI tenA viyegamAM zekathI sadA AkuLa-vyAkuLa banI rahe che. kAmomAM Asakta prANu caturgati-rUpa A saMsAramAM vAraMvAra bhramaNa karI narakanidAdinI anaMta vedanAone bhegavatA rahe che. 10 kAmanA kaTaka vipAkane spaSTa karIne have tene upasaMhAra karatAM sUtrakAra 4 cha-' se taM' tyAhi 40
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 AcArAGgasUtre tIrthakoM kA upadeza mithyA isaliye hai ki unake upadeza se jIvoM kI sAvadya kriyAoM meM pravRtti ho jAtI hai| isakA kAraNa bhI yahI hai ki ve svayaM una sAvadya kriyAoM se virakta nahIM hote haiM, hanana-chedanabhedana-lumpana aura vilumpanAdika aneka akRtyoM meM unakI pravRtti banI rahatI hai / daNDAdika se tADana karane kA nAma hanana hai, isa kriyA ke kartA hone se ve hantA kahe jAte haiN| khaDgAdika se vidAraNa karane kA nAma chedana hai, bhAle vagairaha se bhedane kA nAma bhedana, gAMTha vagairaha ke chedanAdika karane kA nAma lumpana aura AkramaNAdika karane kA nAma vilumpana tathA prANAtipAta Adi karane kA nAma apadrAvaNa hai |in 2 kriyAoM ke kartI hone se ve chettA, bhettA, lumpayitA, vilumpayitA aura apadrAvayitA kahe jAte haiM / ina 2 kriyAoM ke karane meM unakI pravRtti isaliye hotI hai ki ve yaha vicAra karate haiM ki kAma kI yaha cikitsA pUrva meM kisI ne nahIM kI hai hama ise kareMge / isa prakAra kI mAnyatA se prerita hokara ve jinake liye upadeza karate haiM ve aura svayaM upadeSTA, ye donoM pUrvokta hanana aura chedanAdika vyApAroM ko karate haiM, isaliye karane vAle karAne vAle tathA usakA anumodana karane vAle bhI ajJAnI mAne gaye haiN| arthAt aise jIvoM kA jJAna sirpha zAbdika hI hai| paratIthione upadeza mithyA teTalA mATe che ke teonA upadezathI jenI sAvadya vyApAramAM pravRtti thaI jAya che tenuM kAraNa e che ke teo pite tevA sAva vyApArathI virakta banela nathI haNavu, chedavu, bhedavuM, lumpana, ane vilampanAdika aneka akRtyamAM teonI pravRtti banI rahe che. daMDAdikathI tADana karavAnuM nAma haNavu che A kriyAne kartA hovAthI te kartA haNanAra kahevAya che. talavAra AdithI vidAraNa karavAnuM nAma chedana che, bhAlA vigerethI bhedavuM tenuM nAma bhedana, gAMTha vigerenu chedavuM tenuM nAma lukhkhana ane AkramaNadika karavAnuM nAma viluppana tathA prANAtipAta Adi karavAnuM nAma apadrAvaNa che A badhI kriyAene kartA banavAthI te chettA, bhettA, lumpayitA, viluppayitA ane apadrAvayitA kahevAmAM Ave che AvI kriyAonA karavAmAM teonI pravRtti teTalA mATe thAya che ke-te evo vicAra kare che ke A kAmanI cikitsA pUrvamAM keIe karela nathI, ame te karIzuM AvA prakAranI mAnyatAthI prerita thaIne te jenA mATe upadeza kare che te ane vaya upadeSTA e bane pUrvokta hanana ane vedanAdika vyApAra kare che, mATe karanAra, karAvanAra tathA tenI anumodanA karanAra paNa * ajJAnI mAnavAmAM Ave che arthAt evA jIvonuM jJAna phakta zAbdika ja che.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 AcArAGgasUtre anagArasya-dravyabhAvAgArarahitasya parijJAtazabdAdiviSayakaTuvipAkasya saMyatasya evaM kAmacikitsopadezadAnaM tatkAraNaM ca na jAyate=na kalpate 'iti bravImi ' iti pUrvavad vyAkhyeyam // mU0 // sU0 11 // ityAcArAGgasUtrasyAcAracintAmaNiTIkAyAM dvitIyAdhyayanasya paJcamodezaH samAptaH // 2-5 // aura na usake kAraNa hI banate haiN| "iti bravImi" ina padoM kI vyAkhyA pahile kI jA cukI hai // sU0 11 // // AcArAMgasUtrake dvitIya adhyayana kA paMcama uddeza samApta // 2-5 // tamA tenu // 29 544 panata nathI. "iti bravImi " // 5honI vyAya! pahelAM ApavAmAM Avela che. sU0 11 che AcArAMgasUtranA bIjA adhyayanane pAMcamo uddeza samApta 2-5.
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 5 317 bhedanAdisAvadhavyApArAn karoti / yo vA tat hananAdikaM kArayati 'yA' zabdAttadanumodako'pi, vAlA ajJAnI zabdajJAnamAtrAvalambI bhavati, ato vAlasya etAdRzasya kartuH kArayituranumodayiturajJAninaH saMgena=saMsargeNa, alaM-vyartham / ajJAninaH saMsargo'pi sarpasaMsarga iva sarvathA parivarjanIya iti bhAvaH / tasmAtparatIthikopadezaH zabdAdiviSayakapAyakalapitatvena hananAdisAvadhakriyAsu pravRttijanakatayA ca heya eva, na caitAdRzo madIyopadezaH vItarAgabhagavanmukhAtsAkSAcchutasyaiva parikathyamAnasvAditi tAtparyam / kasyaivaM na bhvtiityaah-'naiv'-mityaadi| isaliye jisa prakAra sarpa kA saMsarga sarvathA tyAjya hotA hai usI prakAra aise ajJAnI jIvoM kA saMsarga bhI sadA chor3ane yogya zAstrakAroM ne batalAyA hai, ataH ise avazya hI chor3a denA cAhiye / isase yaha bhAva nikalatA hai ki paratIrthikoM kA upadeza zabdAdika-viSaya-kaSAyoM se kaluSita hone kI vajaha se, tathA hananAdika sAyadyakriyAoM meM pravRtti kA janaka hone se sadA heya-tyAjya hai| jisa prakAra kA inakA upadeza hotA hai aisA upadeza merA nahIM haiN| kyoMki yaha jo upadeza diyA gayA hai, vaha sAkSAt vItarAga prabhu ke mukha se hI sunA huvA diyA gayA hai,manaH kalpita nhiiN| jo dravya evaM bhAva donoM prakAra ke agAra se rahita haiM, tathA zabdAdika viSayoM ke kaTuka phala se paricita haiM aise saMyamI muni kabhI bhI isa prakAra se kAma kI cikitsA kA upadeza nahIM dete haiM, mATe jevI rIte sapane saMsarga sarvathA tyAjya hoya che, te prakAre AvA ajJAnI jIvone saMsarga paNa sadA cheDavA gya zAstrakAroe batAvela che, mATe tene avazya choDI devo joIe. AthI sAra e nikaLe che ke paratIrthione upadeza zabdAdika-viSaya-kaSAyathI kaluSita hovAthI, tathA haNavuM Adi sAvadya vyApAranI pravRttine janaka hovAthI sadA heya-tyAjya che. jevI rIte teone upadeza hoya che, te prakAre mAre upadeza nathI. kAraNake A je upadeza ApavAmAM Avela che te sAkSAta vItarAga prabhunA sukhathI sAMbhaLeluM je che teja ApavAmAM Avela che. manakalpita nahi. je dravya ane bhAva ane prakAranA agAra-gharathI rahita che, tathA zabdAdika viSanA kaTaka phaLathI paricita che evA saMyamI muni keI vakhata paNa A prakArathI kAmanI cikitsAne upadeza detA nathI,
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArAGgasUtre TIkA-'sa ta-'dityAdi / yaH paDjIvanikAyopaghAtajanaka cikitsopadezaM tadAcaraNaM ca na karoti sa pUrvoktarUpo'nagAraH, tat-cikitsopadezAdikaM sambuddhayamAnaH, samsamyakprakAreNa budhyamAnA=jJa-parijJayA jJeyatvena, pratyAkhyAna-parijJayA ca heyatvena jAnAnaH AdAnIyaM-ratnatrayaM samutthAya-gRhItvA / / yadvA-saH pUrvokto'nagArastadAdAnIyaM jJAnAdikaM mokSakakAraNamastItyevaM sambuddhayamAnaH samyag jAnAnaH samutthAya samyaksaMyamAcaraNenotthAya ' sarvasAvadyavyApAra na kariSyAmI'-ti pratijJAya, taM kadApi na kuryAdityAdi / yataH sarvasAva jo anagAra SaTakAya ke jIvoM kA virAdhaka cikitsA ke upadeza ko aura usake AcaraNa ko nahIM karatA hai aisA pUrvokta svarUpavAlA vaha anagAra jJa-parijJA se jJeyapane aura pratyAkhyAna parijJA se heyapane usa cikitsopadezAdika ko acchI taraha se jAnatA huA AdAnIya-ratnatraya ko grahaNa kara prANAtipAtAdirUpa aThAraha prakAra ke pApakarmoM ko kabhI bhI na kare, na dUsaroM se karAveM, karane vAle evaM karAne vAle kI anumodanA bhI na kre| ___ athavA-sUtra meM Aye hue 'AdAnIya' zabda kA artha jJAnAdika bhI hai| jisakA abhiprAya yaha hotA hai ki-"mokSa ke pradhAnakAraNa jJAnAdika haiM" isa bAta ko acchI taraha se jAnane vAlA vaha anagAra "maiM samasta sAvadha vyApAroM ko nahIM karUMgA" isa prakAra kI pratijJA karake acchI taraha se saMyama kI ArAdhanA karatA haA usa sAvadha vyApAra ko kabhI bhI na kre| kyoMki isa prakAra kI jaba vaha pratijJA je nagAra paTakAya jenA virAdhaka cikitsAne upadeza, ane tenuM AcaraNa nathI karatA, evA pUrvokta svarUpavALA te anagAra rU-parijJAthI zeyapaNu, ane pratyAkhyAna-parijJAthI heyapaNu, te cikitsopadezAdikane sArI rIte jANIne AdAnIya-ratnatrayane grahaNa karI prANAtipAtAdi rUpa aDhAra prakAranA pApa karmane kayAreya paNa na kare na bIjAthI karAve karanAra ane karAvanAranI anumadanA paNa na kare mathavA--sUtramA mAsA mAhAnIya' zaNTanI ma jJAnAdi 55 che. jene abhiprAya e thAya che ke-melanA pradhAna kAraNa jJAnAdika che." A vAtane sArI rIte jANavAvALA te aNagAra "hu samasta pApanA vyApAra nahI rIza" AvA prakAranI pratijJA karIne sArI rIte saMyamanI ArAdhanA karatA thaka ! sAva vyApAra keI vakhata paNa na kare kAraNake jyAre te AvA prakAranA
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ // AcArAgasUtre dvitIyAdhyayanasya sssstthodeshH|| abhihitaH paJcamodezaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate / ihAnantaroddezake zarIraparirakSaNAya lokanizrayA viharannAsaktirahito'nagAro loke mamatvaM na kuryAdityartho'bhihitaH, sa evAtra pratipAdyate- setaM' ityaadi| pUrvodezasyAntimamUtre na hu evaM aNagArassa jAyai 'saMyamina evaM na kalpate, iti kathitam , tasyaiva vizadIkaraNAyAha-' se taM' ityAdi / mUlam -se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya tamhA pAvakammaM neva kujjA na kAravejjA // sU0 1 // chAyA-sa tat sambuddhayamAna AdAnIyaM samutthAya tasmAtpApakarma naiva kuryAt na kArayet // sU0 1 // // AcArAMgasUtrake dUsare adhyayanakA chaThA uddeza // dvitIya adhyayana kA paMcama uddeza saMpUrNa huvA; aba yahAM usakA chaTThA uddeza prAraMbha kiyA jAtA hai| paMcama uddeza meM zarIra kI rakSA karane ke liye Asaktirahita hokara lokakI nizrA se saMyamamArga meM vicaranA cAhiye, saMyamI muni ko loka ke sAtha kabhI bhI mamatva nahIM karanA cAhiye'-yaha bAta kahI gaI hai| isI viSaya kI puSTi isa uddeza meM kI jAyagI 'setaM' ityaadi| paMcama uddeza ke "na hu evaM aNagArassa jAyai" isa antima sUtra meM "saMyamI ko aisA nahIM kalpatA hai" jo yaha kahA hai usI ko vizada karane ke liye kahate haiM-' se taM' ityAdi / AcArAMgasUtrane bIjA adhyayanane chaThTho uddeza. bIjA adhyayanane pAMcame uddeza samApta . have cha uddezo AraMbha thAya che. pAMcamAM uddezamAM zarIranI rakSA karavA mATe Asakti rahita banIne lekanI nizrAthI saMyamIe saMyama mArgamAM vicAravuM joIe. saMcamI munie lokenI sAthe kaI vakhata paNa mamatva nahi karavuM joIe. A vAta kahevAmAM yAveta cha. te viSayanI puSTi 2 // dezamA 42vAmAM mAvaze.-'setaM' tyAdi. pAMyamA uddezamA "na hu evaM aNagArassa jAyai" 20 matima sUtramA "saMyamIne evuM kalpatuM nathI. ema kahela che tenuM vizada karavAne mATe kahe che-se taM' tyAdi
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre TIkA - 'syA' dityAdi / yaH puruSaH syAt = kadAcit pramAdavazena tatra = prANAtipAtAdirUpapApakarmasu ekataraM prANAtipAtAdirUpaM viparAmRzati = samArabhate, yaca paTsu madhye anyatarasmin pRthivIkAyAdike ekasminnapi samArabhate sa paTsu jIvanikAyeSu kalpate samArabhate, yathA kulAlazAlAyA udakena plAvane ekajIvanikAyArambhe paDjIvanikAyArambho bhavati tathaivAtraikajIvanikAyavirAdhanAyAM paDjIvanikAya virAdhanA'vazyambhAvinI / uktaJca-- jattha jalaM tattha varNa, jattha vaNaM tattha nissio aggI / aggI vAsahagayA, tasA ya tannisiyA ceva " // 1 // chAyA - yatra jalaM tatra vanaM yatra vanaM tatra niHzrito'gniH / agnirvAyuhagatanasAtha tanniH zritAzcaiva // iti / 322 prANAtipAtAdika 18 prakAra ke pApasthAnoM meM se jo kisI eka bhI pApasthAna kA karanevAlA hotA hai vaha anya pApasthAnoM kA bhI karanevAlA | isI viSaya ko sUtrakAra prakaTa karate haiM- "siyA tattha " ityAdi / jo puruSa kadAcit pramAda ke vazavartI hokara prANAtipAtAdika pApoM meM se kisI eka pApa karma ko karatA hai, chahakAya ke jIvoM kI virAdhanA meM se kisI eka kAyake jIvoM kI virAdhanA karatA hai, vaha samasta pApakarmoM kA, evaM chahakAya ke jIvoM kI virAdhanA kA karttA mAnA jAtA hai| jaise kuMbhakAra kI zAlA ko jala se sIMcane para eka jIvanikAya ke AraMbha hone para SaDjIvanikAya kA AraMbha hotA hai, usI taraha yahAM para bhI eka jIvanakAya kI virAdhanA meM SaTukAya ke jIvoM kI virAdhanA bhI avazya hotI hai / kahA bhI hai prANAtipAtArdika 18 aDhAra prakAranA pApasthAnAmAMthI je koI eka paNa pApasthAnanA karanAra hoya che te anya pApasthAnonA karanAra hoya che. A viSayane sUtrAra pragaTa ure che -- " siyA tattha " ityAdi je purUSa kadAcit pramAdane vaza banI prANAtipAtADhika pApomAMthI kaI eka pApakane kare che chakAya jIvonI virAdhanAmAMthI koI eka kAyanA jIvonI virAdhanA kare che, tene samasta pApakarmAne ane cha kAya jIvonI virAdhanAno kartA mAnavAmA Ave che. jevI rIte ku bhAranA gharane jalathI sIMcavAthI eka jIva nikAyane! AraMbha thavAthI pavinakAyanA Arabha thAya che. tevI rIte A ThekANe pazu eka jIva nikAyanI virAdhanAmAM SaTkAya jIvonI virAdhanA paNa avazya dhAya che. uyache
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.6 321 ghavyApArAkaraNapratijJAkArI tasmAtkAraNAt pApakarma-pApajanakatvAtpAparUpameva karma prANAtipAtAdirUpASTAdazaprakArakaM naiva kuryAt-na kadAcidapi samAcaret , na kArayet 'eve-'tyasya nizcayArthakatvAt kurvantaM kArayantaM vA nAnumodayet // sU0 1 // ___ prANAtipAtAdiSvekaM pApakarma kurvannanyasyApi kartA bhavatIti darzayati-'siyA tattha' ityaadi| mUlam--siyA tattha egayaraM vipparAmusai chasu annayaraMmi kappai, suhaTThI lAlappamANe saeNa dukkheNa mUDho vipariyAsamuvei, saeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvai, jasime pANA pavvahiyA, paDilehAe no nikaraNAe esa parinnA pavuccai, kammovasaMtI // sU0 2 // chAyA syAttatraikataraM viparAmRzati, paTsvanyatarasmin kalpate, sukhArthI lAlapyamAnaH svakena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti, svakena vipramAdena pRthagavataM prakurute, yasminnime prANAH pravyathitAH pratyupekSya no nikaraNAya, eSA parijJA procyate karmopazAntiH // sU0 2 // kara cukA hai taba vaha kaise prANAtipAtAdika aThAraha prakAra ke pApa karmoM ko kara sakatA hai| jaba nahIM kara sakatA hai taba vaha una pApakarmoM ko karane vAloM kI tathA unheM karAne vAloM kI anumodanA bhI kaise kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sktaa| sUtra meM 'eva' zabda nizcaya artha meM prayukta hai, ataH yaha nizcita hai ki anagAra kabhI bhI na svayaM 18 aThAraha prakAra ke pApasthAnoM ko karegA, na karAvegA aura na una karanekarAne vAloM kI kabhI anumodanA hI karegA // suu01|| pratijJA lIdhela che tyAre te pachI prANAtipAtAdika aDhAra prakAranAM pApakarmo kevI rIte karI zake? jo nathI ja karI zake te pachI tevA pApa karmonA karanAranI tene karAvanAranI anumodanA paNa kevI rIte karI zake che arthAt karI zakatA nathI. sUtramAM prava zabda nizcaya arthamAM prayukta che, mATe e nizcita che ke aNugAra kaI vakhata paNa 18 aDhAra prakAranA pApasthAnene kare nahi, karAve nahi temaja teona-karanArAonI ane karAvanArAonI anamedanA paNa kare nahi. sU0 1che.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 bhacArAGgasUtre parigrahastatra maithunaM rAtribhojanaM ca jAyata eva / tatazca SaTsvanyatarasmin pravRtto janaH sarveSvapi pravartata eva / yadvA- ekataram = ekamapi pApArambhaM ya Acarati sa sarvamapi samArambhaM karotyeva, unmArgapravRttasya tasyaikakaraNe sarvatra pravRttisadbhAvAt / vAlA saMyamI muni yadi usI pratyAkhyAta viSaya meM pravRtti karatA hai to isa prakAra kI usakI pravRtti se eka to usake gRhItavrata kA bhaMga hotA hI hai, dUsarA usakA mRSAvAda kA doSa bhI lagatA hai; kyoMki usane apanI pratijJA bhaMga karanerUpa mRSAvAda kA sevana kiyA / jisa jIva kI hiMsA karane meM vaha pravRtta ho rahA hai usa jIvane usake liye apane zarIra ko ghAta karane ke nimitta to diyA nahIM hai, ataH adatta kA grahItA hone se usake liye adattAdAna kA doSa bhI lagatA hai| jitane bhI sAvadyakarma haiM ve aparigrAhya haiM; una aparigrAhyoM ko grahaNa karanevAlA hone se use parigraha ke grahaNa karane kA doSa bhI lAgU hotA hai / jahAM para parigraha hai vahAM para maithuna evaM rAtribhojanajanya doSa bhI lagatA hI hai / isaliye chaha 6 vratoM meM se anya eka bhI vrata kI virAdhanA karane vAlA muni samasta vratoM kI virAdhanA karatA hai, yaha bAta bhalIbhAMti siddha ho jAtI hai / isI prakAra chaha vratoM meM se eka bhI vrata kA nirdoSa rIti se pAlana karane vAlA muni anya aura bhI vratoM kA pAlaka mAnA jAtA hai / 'huM hiMsAdika pApone karIza nahi ' A prakAranI pratijJA karavAvALA saMcamI muni kadAca te pratyAkhyAta viSayamAM pravRtti kare cheto A prakAranI tenI pravRttithI eka to tenA lIdhelA vratanA bhaga thAya che bIjI tene mRSAvAdanA doSa paNa lAge che. kAraNa ke teNe potAnI pratijJA bhaga karavArUpa mRSAvAdanu sevana karyuM . je jIvanI hiMsA karavAmA te pravRtta thaI rahyA che, te jIvA tenA mATe potAnu zarIra ghAta karavAne nimitte to Apela ja nathI. mATe adyattane paNa grahItA hovAthI tene mATe adattAdAnanA doSa paNa lAge che. jeTalA paNa sAvadya ka che te aparigrAhya che. te aparigrAhyonA grahaNa karavAvALA hovAthI tene parigrahane bahuNu karavAno doSa paNa lAgu thAya che jyA parigraha che tyAM maithuna ane rAtri bhojanajanya doSa paNa lAge ja che mATe cha temAthI anya eka paNa vratanI virAdhanA karavAvALA muni samasta tratonI virAdhanA kare che A vAta bhalIbhAti ddha thai jAya che. te prakAre cha vratomAMthI eka paNa vratane nirdoSa rItithI na karavAvALA muni anya mInta paNa vratonA pAlaka mAnavAmAM Ave che.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 evaM SaTsa vrateSvAdyavratavirAdhanAyAM SaNNAmapi vratAnAM virAdhanA bhavati, tadyathA --saMyamI prANAtipAte pravRttiM kurvan hiMsAdidoSaM spRzati, tena pratijJAbhaGgajanyo mRSAvAdaH / uktaJca " na karemitti bhaNittA, taM ceva nisevae puNo so u| paJcakkhamusAbAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya / " iti / chAyA na karomIti bhaNiyA, tadeva niSevate sa tu / pratyakSamRSAvAdI, mAyAnikRtiprasaGgazca // kaJcijjIvaM nato ghAtayato vA sa jIvo naiva svazarIraM tasmai hananAya nA. dAt, ato'dttaadaanmpi| sarva sAvadhaM karmAparigrAhyaM, tasya grahaNAtparigraho'pi / yatra "jattha jalaM tattha varNa, jattha vaNaM tattha nissio aggii| aggI vAusahagayA, tasA yatannissiyA ceva // 1 // " iti / "jahAM jala hai vahAM vanaspati hai, jahAM vanaspati hai vahAM usake nizrita agni hotI hai, jahA~ agni hotI hai vahAM vAyukAya hai, jahAM vAyukAya hai vahAM usakAya niyama se hote haiM // 1 // " isI prakAra chaha 6vratoM meM se prathama vrata kI virAdhanA hone para chahI vratoM kI virAdhanA hotI hai| saMyamI jaba prANAtipAta meM pravRtti karatA hai usa samaya hiMsAdidoSajanya pApa kA bhAgI hotA huApratijJAbhaMgajanya mRSAvAda kA bhAgI hotA hai| kahA bhI hai "na karemitti maNittA, taM ceva nisevae puNo so u| paccakkhamusAbAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya // 1 // " iti / 'maiM hiMsAdika pApoM ko nahIM karU~gA' isa prakAra kI pratijJA karane "jattha jalaM tattha vaNaM, jattha vaNaM tattha nissio aggo / aggI vAusahagayA, tasA ya tannissiyA ceva" // 1 // iti / jyAM jaLa che tyAM vanaspati che. jyAM vanaspati che tyAM tene nizcita agni hoya che. jyAM agni che tyAM vAyukAya che, jyAM vAukAya che tyAM trasakAya niyamathI thAya che 1 " A prakAra che vratomAMthI prathama vatanI virAdhanA hovAthI cha vratonI virAdhanA thAya che. saMyamI jyAre prANAtipAtamAM pravRti kare che te vakhate hiMsAdi doSajanya pApane bhAgI banate thake pratijJAbhaMgajanya mRSAvAdano mA thAya che. 4thu pApa cha " na karemitti bhaNitA, taM ceva nisevae puNo so u| paccakkhamusAvAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya " // 1 // iti /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 AcArAGgasUtre zAntaye vAyukAyam , AhArAdyartha vanaspatikAyaM, kASThAdiniHzritaM trasakAyaM ca virAdhayan svakena svakRtakamajanitena pUrvabhave jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmarUpaM duHkhatasvIjaM tathoptavAn yathA'smin bhave sa duHkhataruH prarohatyeva / tAdRzena duHkhena zArIrikamAnasikena mUDhaH vyAkulitaH paramArthamajAnan hitAhitaprAptiparihAravikalaH viparyAsamupaiti prANipIDanAdikaM sAvadhavyApAramAcaran sukhasya viparItaM duHkhameva phalaM prAmotItyarthaH / . ___ yadvA alpasukhadaM sAvadhAnuSThAnamanutiSThan , sukhasthAne'nantakAlikaM zArIrikamAnasikaduHkhameva prAmotIti bhaavH| punarapyAha-" svakene-'tyAdi / svakena= athavA khetI Adi kI rakSA karane ke liye agni kA sahArA letA hai, isameM agnikAyika evaM use prajvalita karane ke liye vanaspatikAya tathA usameM rahe hue usakAya jIvoM kI bhI virAdhanA karatA hai, garmIjanya saMtApa ke zalana ke liye vAyukAya ke jIvoM kA bhI ghAta karatA hai / isa prakAra yaha jIva paTkAya ke jIvoM kI virAdhanA karatA huAtajjanya pApakarmoM ke udaya se duHkhita bana hitAhita ke viveka se vikala hokara sadA viparyAsa-mithyAtva ko prApta karatA hai| jIva pUrvabhava meM jisa prakAra ke tIvra, manda, madhyamAdi pariNAmoM se jJAnAvaraNIyAdi ATha prakAra ke karmoM ko bAMdhatA hai usI prakAra se unakA phala bhI usI bhava meM athavA AgAmI bhava meM bhogatA hai, yaha nizcita siddhAnta hai| duHkha bhoganA bhI inhIM karmoM ke udyAdhIna hai / jisa prakAra vinAbIja ke vRkSa nahIM hotA hai usI prakAra vinA jIvonI virAdhanA kare che. rasoI Adi banAvavA mATe athavA khetI AdinI rakSA karavA mATe agnine Azraya le che, temAM agnikAyika ane tene prajavalita karavA mATe vanaspatikAya tathA temAM rahelA trasakAya jIvonI paNa virAdhanA kare che. garmajanya saMtApane zamAvavA mATe vAyukAyanA jIvono paNa ghAta kare che. A prakAra A jIva paryAya jIvonI virAdhanA karatAM tajanya pApakarmonA udayathI dukhita banI hitAhitanA vivekathI vikala banIne sadA viparyAsa-mithyAtvane prApta kare che jIva pUrvabhavamAM jevA prakAre tIvra, manTa, madhyamAdi pariNAmothI jJAnAvara yAdi ATha prakAranA karmone bAdhe che te prakAre tenuM phaLa paNa te bhavamAM athavA AgAmI bhavamA bhagave che, e nizcita siddhAnta che dukha bhogavavu paNa tenA karmonA ' yAdhIna che. je prakAre bIja vinA vRkSa thatuM nathI te prakAre azubha karmodaya vinA paNa ane prApta thatuM nathI. parabhavanA bAMdhelA karma AgAmI bhavamAM paNa
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0 2. u. 6 325 kimarthamayaM pApakarmaNi pravartate ? ityAha- ' sukhArthI - 'tyAdi / sukhArthI = paunalikasukhAbhilASI lAlapyamAnaH = atyarthaM muhurmuhurvA lapatIti lAlapyamAnaH, sukhArthamunmamohavazena yadvA tadvA muhurmuhurbuvan, nAnAprakArAn dhAvanavalganAdikAn vyApArAn vidadhat sukhakAraNAni ca cetasi cintayan, kRSyAdivyApAraiH pRthivIkAyamupamarddayan, tatsecanAdyarthamakAyaM, pAkAdyarthaM taijasakArya, grISmasantApopa " athavA - kisI eka bhI pApArambha kA jo AcaraNa karatA hai vaha anya samasta pApArambhoM kA AcaraNa karanevAlA hotA hI hai; kyoMki jisakI pravRtti unmArga meM cAlU hai vaha yadi eka bhI pApArambha ko karatA hai to usa eka ke karane meM anya saba pApArambha ke karane kA sadbhAva A hI jAtA hai / pApakarma meM pravRtti hone kA kAraNa eka kevala usakI paugalika sukha prApta karane kI abhilASA hI hai / ataH sukhArthI hone ke kAraNa se hI isakI pravRtti pApakAryoM meM hotI hai / jisa prakAra unmatta prANI nazA Aveza se yadvA-tadvA bAraMbAra bolatA hai aura vyartha meM idhara-udhara daur3atA phiratA hai, usI prakAra yaha bhI moha ke Aveza se yahA - tadvA bAraMbAra bolatA huA aneka prakAra kI yahAM se vahAM daur3a-dhUpa kiyA karatA hai, 'mujhe ina kAmoM ke karane se sukha prApta hogA' isa prakAra kI vicAradhArA se prerita hokara kRSi Adi aneka pRthivIkAyika jIvoM ke upamardana karane vAle vyApAroM ko karatA hai, usake siMcana ke liye apkAya jIvoM kI virAdhanA karatA hai, rasoI Adi banAne ke liye athavA-kAI eka paNa pApArambhano je AcaraNa kare che te anya samasta pApArambhonuM AcaraNa karavAvALA hoya ja che. kAraNa ke jenI pravRtti unmAmAM lAgelI che te kadAca eka paNa pApAraMbha kare to te eka karavAmAM anya badhA pApAraMbha karavAno sadbhAva AvI ja jAya che. pApakamAM pravRtti hovAnuM kAraNa eka kevaLa tenI paudgalika sukha prApta karavAnI abhilASA ja che. ataH sukhAthI hovAnA kAraNathI ja tenI pravRtti pApa kAryomAM thAya che. jevI rIte unmatta prANI nazAnA AvezathI jema tema vAravAra mele che ane vyamAM ahIM tahIM doDatA kare che, te prakAre te paNa mohanA AvezathI jema tema vAravAra kholatAM aneka prakAranI tyAMthI ahIM ane ahIMthI tyAM doDadhAma karatA rahe che. mane e kAmo karavAthI sukha prApta thaze' AvA prakAranI vicAradhArAthI prerita thaIne kRSi Adi aneka pRthivIkAyika jIvAnu` upamana karavAvALA vyApArone kare che, tenA siMcana mATe apakAya
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre isI prakAra jo apane dvArA upArjita madyAdi pAMca prakAra ke pramAda ke vazavartI hokara jinokta chaha prakAra ke vratoM kA pAlana chinna-bhinnarUpa se karate haiM, athavA jina bhagavAnane ina vratoM ke pAlana karane kI jo vidhi batalAI hai usa vidhi-vidhAna se viparIta vidhi-vidhAna ko lekara jo vratoM kA ArAdhana karate haiM, athavA jinazAsanapratipAdita vratoM se viparIta vratoM ko jo pAlate haiM, ve saMsAra meM paribhramaNa kiyA karate haiM / saMyamI ke liye chaha vratoM kA pAlana Avazyaka batalAyA hai, vaha yadi pAMca prakAra ke pramAda meM patita hokara apanI icchAnusAra prathama vrata kA AcaraNa kare aura dvitIya kA AcaraNa na kare tathA tRtIya kA AcaraNa kare anya kA nahIM; to isa prakAra ke vratArAdhana se usake saMsAra ke baMdhana kA anta nahIM A sakatA / ataH vratoM ke pAlana karane kI vidhi jisa prakAra zAstroM meM varNita hai usI vidhi se vratoM kI ArAdhanA karanI caahiye| jina vratoM kA pAlana saMyamI ke liye batalAyA gayA hai| unake sivAya yadi vaha anya vratoM kI ArAdhanA karatA hai to isa prakAra kI usakI svacchaMdavRtti usake bhava kA anta karane vAlI na hokara ulTI usake ananta saMsAra kI bar3hAne vAlI hI hogI; kyoM ki isa prakAra kI nijamAnyatA meM vItarAga prabhu kI AjJA kA bhaMga hotA hai / yaha 328 A prakAre je potAnA dvArA upArjita madyAdi pAca prakAranA pramAdane vaza manIne jInokta cha prakAranA vratonA pAlanane chinnabhinna rUpamAM karI nAMkhe che. athavA jina bhagavAne A vratonA pAlana mATe je vidhi khatAvI che te vidhividhAnathI viparIta vidhi-vidhAna laIne je vratonuM ArAdhana kare che, athavA jina zAsana pratipAti vratothI viparIta vratone je pALe che te saMsAramA paribhramaNa karyAM kare che sayamI mATe cha vratonuM pAlana Avazyaka patAvyuM che, te kadAca pAca prakAranA pramAdamA patita thaIne potAnI icchAnusAra prathama vratanuM AcaraNa kare ane bIjAnuM AcaraNa na kare, tathA trIjAnu AcaraNa kare anyanuM niha. te A prakAranA tratArAyanathI tenA saMsAranA badhananA aMta AvI zakato nathI. mATe vratonA pAlana karavAnI vidhi je prakAre zAstromA varNita che tevI vidhithI vratonI ArAdhanA karavI teie. je vratonu pAlana sayamI mATe khatAvyu' che "nA sivAya kadAca te anyatronI ArAdhanA kare che to AvA prakAranI tenI svaccha dravrutti tenA bhavano aMta karavAvALI nathI banatI ulTI tene anaMta sasAra vadhAravALI thaze, kAraNa ke A prakAranI tenI mAnyatAmAM vItarAga prabhunI AjJAnA
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 327 nijAjitena vipramAdena vi-vividhena paJcaprakAreNa pramAdena pRthaka jinokteSu SaTsu vrateSu chinnabhinnarUpeNa jinazAsanoktaviparItaM vA vrataM bhakurute / idamatra tattvam-vasu vrateSu prathamasyAcaraNe dvitIyasyAnAcaraNaM, tRtIyasya cAcaraNa-mityevaM chinnabhinnarUpeNa vratakaraNam / azubha karmodaya ke duHkha bhI jIvoM ko prAsa nahIM hotaa| parabhava ke bAMdhe hue karma agAmI ava meM bhI udaya meM Ate rahate haiN| isIliye jIva una azubha karmodayajanya duHkhoM se hitAhita ke viveka se rahita hokara vyathita hotA rahatA hai| kabhI zArIrika kaSToM kA anubhava karatA hai to kabhI mAnasika pIDA se duHkhI hotA rahatA hai| vAstavika vastusthiti se ajAna banakara "sAvadha vyApAroM ke AcaraNa se hI maiM sukhI hoU~gA" isa prakAra kI apanI viparIta kalpanA se sukha ke sthAna meM duHkha ko hI prApta karatA rahatA hai| athavA-sAvadha vyApAroM kA karanA sadA sukhadAyI nahIM hotaa| apanI AvazyakatA kI pUrti hone para jIvoM ko usakI pUrtijanya kAlpanika alpasukha bhale hI mila jAve parantu vaha sadA sthAyI nhiiN| jisa sukha kI AzA se ina sAvadha vyApAroM meM jIva pravRtti kiyA karate haiM unase to unheM ulTe usa sukha ke sthAna meM anantakAla taka bhogane yogya zArIrika evaM mAnasika duHkha hI prApta hote haiN| aisA samajhakara saMyamI ko kabhI bhI kisI bhI prANAtipAtAdika meM pravRtti nahIM karanA caahiye| udayamAM Ave che, mATe jIva e azubha karmodayajanya dukhothI hitAhitanA vivekathI rahita thaIne vyathita thatA rahe che. koI vakhata zArIrika kaSTone anubhava kare che to kaI vakhata mAnasika pIDAthI duHkhI thatA rahe che. vAstavika vastusthitithI ajANa banIne "sAvadya vyApAranA AcaraNathI ja sukhI thaIza" evA prakAranI potAnI viparIta kalapanAthI sukhanA sthAne duHkhane ja prApta kare che. athavA-sAvadya vyApAranuM karavuM sadA sukhadAyI thatuM nathI. potAnI AvazyaktAnI pUti thavAthI ane tenI pratijanya kAlpanika alpa sukha bhale maLI jAya paraMtu te sadA sthAyI nahi. je sukhanI AzAthI A sAvadya vyApAramAM jIva pravRtti kare che, tenAthI to tene ulaTA te sukhanA sthAnamAM ananta kALa sudhI bhogavavA gya zArIrika ane mAnasika duHkha ja prApta thAya che. evuM samajIne saMyamIe kaI vakhate paNa koI paNa prANAtipAtAdikamAM pravRtti karavI joIe nahi.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 %3DE AcArAgasUtre tatra jantavaH klizyanta ityAha-' yasmi-' nityaadi| yasminnijArjitapramAdajanyakaTukarmake, bhavopagrAhicaturgatike saMsAre'vasthAvizeSe vA, ime-pratyakSanirdiSTAH prANAH mANinaH pravyathitAH bahuvidhavyasanasampAtena pIDitA bhavanti / tataH kiM kuryAdityAha-' pratyupekSye '-tyAdi / tadetatsarvaM svakRtakarmavipAkena vividhapramAdena vA prANinAM pravyathanaM pratyupekSya-samAlocya nikaraNAya-nitarAM kriyante nAnAduHkhAvasthAvanto jantavo yena tanikaraNaM duHkhotpAdanaM, yena karmaNA mANino duHkhanivahamanubhavanti tatkarma nikaraNaM, tasmai tadartha-karma na kuryAt, prANipIDAjanakaM karma sarvathA dAridraya aura daurbhAgyAdirUpa avasthAe~ hotI haiM / pramAda kA kAraNa karma hai aura pramAda usakA kArya hai| ina donoM meM abheda saMbaMdha se yaha artha ghaTita ho jAtA hai| arthAt jIvoM kI ekendriyAdika tathA kalala arbudAdipa evaM dAridraya-daurbhAgyAdirUpa avasthAe~ karmakRta mAnI jAtI haiN| parantu jo yahAM para pramAdakRta unheM batalAyA gayA hai usakA kAraNa pramAda meM usake kAraNabhUta karma kA abheda-saMbaMdha mAnakara hI prakaTa kiyA gayA hai| isa prakAra pramAdajanya ina avasthAvizeSoM meM, athavA caturgatirUpa isa saMsAra meM ye samasta prANI aneka prakAra ke kaSToM ke par3ane se rAtadina pIDita hote rahate haiN| isaliye jIvoM kI svakRta karma ke vipAka se athavA aneka prakAra ke prasAda se duHkhita avasthAoM kA acchI prakAra vicAra kara saMyamI muni ko prANipIDAjanaka kArya sarvathA chor3a denA cAhiye / aneka prakAra kI avasthAoM se yukta prANI jisake dvArA kiye jAte haiM, aise duHkhoM ko utpAdana karanevAle kAryoM se jIva sadA duHkhoM kI paraMparA kA hI anubhava karate rahate haiN| aise kArya saMyamI muni ko dravya ane durbhAgyAdirUpa avasthAo thAya che pramAdanuM kAraNa karma che ane pramAda tenuM kArya che. A bannemAM abheda sa ba dhathI te artha ghaTita thaI jAya che arthAt jInI ekendriyAdika tathA kalA abudAdirUpa avasthAo karmakRta mAnavAmAM Ave che, paraMtu je tene A jagyAe pramAdakRta batAvela che tenuM kAraNa pramAdamAM tene kAraNabhUta karmane abheda-sa badha mAnIne ja pragaTa karavAmAM Avela che. A prakAra pramAjanya A avasthA-vizeSamAM athavA caturgatirUpa A saMsAramAM e samasta prANa aneka prakAranA kaSTo paDavAthI rAtadina pIDita thayA kare che. mATe jIvonA svakRta karmanA vipAkathI athavA aneka prakAranA pramAdathI dukhita avasthAone sArI rIte vicAra karI sayamI munie prANi pIDAjanaka kArya sarvathA choDI devuM joIe. aneka prakAranI dukhita avasthAothI
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 329 yadvA- ' vayaM ' ityasya ' vaya - ' miticchAyA, tatra vayanti = paribhramanti jantavaH svena karmaNA yasmin sa vayaH saMsArastaM prakurute -saMsAre paribhramatItyarthaH / athavA 'vayaH' iticchAyA, kAraNasya - jJAnAvaraNIyAdikarmaNaH kAryeNa - pramAdena sahAbhedAt svakena vipramAdena = nijArjitenAnekavidhena madyAdirUpapramAdajanakena karmaNA vayaH=avasthAvizeSa me kendriyAdikaM paJcendriyeSu kalalArbudAdirUpaM, dAridryadaurbhAgyAdyAtmakaM ca prakurute / bhaMga hI mahAn anartha kA aura bhava kI ananta paraMparA kA bar3hAnevAlA kAraNa mAnA gayA hai / athavA - jo saMyamI pAMca prakAra ke pramAdoM kA Asevana karatA hai vaha apane saMsAra ko bar3hAtA hai, yaha bhI "vayaM pakuvvai" isa pada se prakaTa hotA hai / " vayaM " isakI chAyA " vrataM " jaba hotI hai taba pUrvoktarUpa se usakA artha saMgata hotA hai / parantu jaba "vayaM" isakA artha " vayanti - paribhramanti jantavaH svena karmaNA yasmin sa vayaH " isa vyu tpatti ke anusAra kiyA jAvegA to usakA artha saMsAra hogA; kyoMki prANI apane upArjita karmoM ke dvArA saMsAra meM hI paribhramaNa karate rahate haiM / athavA - " vayaM " kI chAyA vayaH jaba hogI taba isakA yaha bhI artha hogA ki nijArjita madyAdikarUpapramAdajanaka karma se ekendriyAdikarUpa avasthAe~, tathA paMcendriyoM meM garbha ke andara kalala arbudAdirUpa, tathA bhaMga thAya che te bhaMga ja mahAna anarthAMnA, ane bhavanI anaMta para parAne vadhAravAnA kAraNu rUpa mane che. 88 dd 66 athavA--je saMyamI pAMca prakAranA pramAdyonuM Asevana kare che te potAnA saMsArane vadhAre che te yazu " vayaM pakuvvai " se pahathI agara thAya che. " "vayaM " tenI chAyA " vrataM " nyAre hoya che tyAre pUrvosta 35thI teno artha saMgata thAya che. paraMtu nyAre " vayaM " teno artha " vayanti = paribhramanti jantavaH svena karmaNA yasmin sa vayaH " bhI vyutpatti anusAra azvAmAM Ave to tenA artha saMsAra thaze; kAraNa ke prANI potAnA upArjita karyAM dvArA saMsAramAM ja paribhramaNa karatA rahe che. athavA " vayaM "nI chAyA "vayaH " nyAre yaze tyAre teno me pazu martha thaze ke potAnA upArjita madyAkrikarUpa pramAdajanaka kA~thI jIvonI ekendriyAkrika rUpa avasthA, tathA pAMcendriyAnA garbhanI aMdara kalala akhuM dyAdipa, tathA dAri ra
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 mAcArAgasUtre zArIrika-mAnasika-duHkhotpAdanakAraNaM mamababuddhireva, tanivRtyA munirbhavatIti darzayati-'je mamAiyamaI' ityAdi / mUlam-je mamAiyamaI jahAi, se cayai mamAiyaM, se hu diTThapahe muNI, jasta natthi mamAiyaM // suu03|| chAyA--yo mamAyitamatiM jahAti sa tyajati mamAyitam / sa hu dRSTapatho muniyasya nAsti mamAyitam // sU0 3 // ___TIkA--yo mamAyitamati'-mityAdi / yaH parigrahajanyakaTuvipAkajJo 'mamAyitamati' mametyevaMrUpo mamAyitaH parigrahastasya matirmamAyitamatistAM mamAyitamatiM jahAti tyajati, sa eva mamAyitaM dravyataH putrakalatrahiraNyasuvarNaizvaryA zArIrika evaM mAnasika duHkhoM kI utpatti kA kAraNa eka mamatvabuddhi hI hai / usakA javataka parihAra nahIM kiyA jAvegA tabataka vAstavika munipanA nahIM AsakatA hai| isaliye muni hone ke liye usakI nivRtti honA Avazyaka hai| isa bAta ko dikhAte hue sUtrakAra kahate haiM-'je mamAiyamaI' ityaadi| ____ jo yaha samajhatA hai ki 'parigraha kA saMgraha mahAduHkhadAyI hai, tathA isakA phala bhI kaTuka hI hai vaha kabhI bhI parigraha ke upArjana karane meM nahIM phaMsatA hai, tathA jo isa bAta ko bhI bhalIbhAMti jAna cukA hai ki 'parigraha mAtra hI duHkhaprada evaM pariNAma meM aneka anarthoM kA mUla hai' vaha to usa parigraha kI abhilASA taka bhI nahIM karatA hai, cAhe vaha dravya se putra, kalatra, hiraNya, suvarNa, aizvaryAdirUpa parigraha ho, zArIrika ane mAnasika dukhonI utpattinuM kAraNa eka mamatva-buddhi ja che. tene jyAM sudhI parihAra nahi karavAmAM Ave tyA sudhI vAstavika munipaNuM AvI zakatuM nathI. mATe muni hovAthI tenI nivRtti Avazyaka che. e vAtane demADIna. sUtrA2 cha-'je mamAiyamaI tyAdi. je ema samaje che ke "parigraha saMgraha mahA dukhadAyI che, tathA tenuM phaLa paNa kaTu ja che" te kaI vakhata paNa parigrahane upArjana karavAmAM phasatA nathI, tathA je A vAtane bhalIbhAtithI jANe che ke "parigrahamAtra dukhaprada ane pariNAmamAM aneka anarthonuM mULa che. te te te parigrahanI abhilASA suddhAM karatA nathI, bhale te dravyathI putra, kalatra, hiraNya, suvarNa, aizvaryAdirUpa parigraha
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 varjayedityarthaH / tato'pi kimityAha 'epe'-tyAdi / epA-pUrvoktA sarvArambhanivRttirUpA parijJA-tatvavicAraNA jJapratyAkhyAnarUpA grocyate-bhakarpaNa ucyatekathyate myaa| sarvArambhaparityAge kimityAha-' karmopazAnti-'riti / karmopazAntiH karmaNAmaSTavidhAnAmupazAntiH-upazamaH karmakSayo vA bhavatItyarthaH / / mU02 // sadA chor3a denA cAhiye / isa prakAra ke kAryoM ke parilAga se ATha karmA kI upazAnti-upazama athavA unakA kSaya hotA hai| isa prakAra se yahAM para jo saMyamI muni ke liye sAraM bhanivRttirUpa jJaparijJA aura pratyAkhyAnaparijJA kahI gaI hai, usakA kAraNa yahI hai ki saMyamI muni apanI pravRtti ko pramAda se sadA surakSita rakhe / pramAda karane se navIna karmoM kA bandha aura usase phira pramAda isa prakAra kI paraspara meM kAryakAraNabhAva kI paraMparA calatI hai, jisase saMyamI apane lakSya kI siddhi se baMcita rahatA hai| ataH vaha apane lakSya kI siddhi karane ke liye grahaNa kiye hue saMyamamArga kI ora uttarottara vRddhi karatA huA agrasara hotA rhe| isI vicAraNA se sudharmAsvAmI kahate haiM ki yaha jo sarvAraM bhanivRttirUpa parijJA kA kathana maiMne kiyA hai usase saMyamI muni apane aSTavidha karmoM kA nirAkaraNa kara apane lakSya kI siddhi kara letA hai / sU0 2 // yukta prANI je dvArA karavAmAM Ave che, evA duHkhone utpanna karanAra kAryonuM nAma nikaraNa che. evA kAryothI jIva sadA duHkhanI paraMparAne ja anubhava kare che. evuM kArya saMyamI munie sadA cheDI devuM joIe. AvA prakAranA kAryanA parityAyAdhI ADa nI upazAnti-upazama athavA tene kSaya thAya che. A prakAre A jagyAe je saMyamI muni mATe samAraMbhanivRttirUpa -pariNA ane pratyAkhyAna-pariNA kahela che tenuM kAraNa e che ke saMyamI muni pitAnI pravRttine pramAdadhI sadA surakSita rAkhe. pramAda karavAthI navIna karmone baMdha ane tenAdhI pachI pramAda e prakAranI parasparamAM kAryakAra-bhAvanI para parA cAle che. jethI pAMcamI potAnI laDAnI siddhithI vaMcita rahe che. mATe te potAnA vazanI i karavA mATe DADA karelA saMya-mAnI tarapha uttarottara vRddhi karIne - - CHE5 zi. 5 5 dala di nunila ... . 2 .. 1 .....
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 % 3D mAcArAgasUtre ___ zArIrika-mAnasika-duHkhotpAdanakAraNaM mamakhabuddhireva, tannivRttyA munirbhavatIti darzayati-'je mamAiyamaI' ityAdi / mUlam-je mamAiyamaiM jahAi, se cayai mamAiyaM, se hu diTThapahe muNI, jasta natthi mamAiyaM // suu03|| chAyA--yo mamAyitamati jahAti sa tyati mamAyitam / sa hu dRSTapatho muniyasya nAsti mamAyitam // sU0 3 // ____TIkA-'yo mamAyitamati'-mityAdi / yaH parigrahajanyakaTuvipAkajJo 'mamAyitamati' mametyevaMrUpo mamAyitaH parigrahastasya matirmamAyitamatistAM mamAyitamatiM jahAti tyajati, sa eva mamAyitaM dravyataH putrakalabahiraNyasuvarNaizvaryA zArIrika evaM mAnasika duHkhoM kI utpatti kA kAraNa eka mamatvabuddhi hI hai| usakA jabataka parihAra nahIM kiyA jAvegA tabataka vAstavika munipanA nahIM AsakatA hai| isaliye muni hone ke liye usakI nivRtti honA Avazyaka hai| isa bAta ko dikhAte hue sUtrakAra kahate haiM-'je mamAiyamaI' ityaadi| jo yaha samajhatA hai ki 'parigraha kA saMgraha mahAduHkhadAyI hai, tathA isakA phala bhI kaTuka hI hai vaha kabhI bhI parigraha ke upArjana karane meM nahIM phaMsatA hai, tathA jo isa bAta ko bhI bhalIbhAMti jAna cukA hai ki 'parigraha mAtra hI duHkhaprada evaM pariNAma meM aneka anoM kA mUla hai' vaha to usa parigraha kI abhilASA taka bhI nahIM karatA hai, cAhe vaha dravya se putra, kalatra, hiraNya, suvarNa, aizvaryAdirUpa parigraha hA, zArIrika ane mAnasika dukhonI utpattinuM kAraNa eka mamatva-buddhi ja che. tene jyAM sudhI parivAra nahi karavAmAM Ave tyAM sudhI vAstavika munipaNuM AvI zakatuM nathI mATe muni hovAthI tenI nivRtti Avazyaka che e vAtane hemADIna. sUtra2 he cha-'je mamAiyamaI tyAdi. je ema samaje che ke "parigrahano saMgraha mahA du:khadAyI che, tathA tenuM phaLa paNa kaTu ja che" te koI vakhata paNa parigrahane upArjana karavAmAM phamatA nathI, tathA je A vAtane bhalIbhAtithI jANe che ke "parigrahamAtra dukhaprada ane pariNAmamAM aneka anarthonuM mULa che te te te parigrahanI abhilASA aDhI karatA nathI, bhale te dravyathI putra, kalatra, hiraNya, suvarNa, aizvaryAdirUpa parijharva
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0 2. u. 6 dirUpaM bhAvato mUrcchArUpamAtmapariNAmaM tyajati = pariharati- parigrahabuddhiparityAgena parigrahaH sutyajo bhavati / yasya = anirdiSTanAmadheyasya mamAyitaM nAsti sa hu sa eva ' dRSTapathaH ' dRSTo ratnatrayarUpaH panthAH = mokSamArgoM yena sa dRSTapathaH parijJAtamokSamArgo muniH anagAro bhavati / mamAyitamatiparityAgenAvazyaM mamAyitaH parityakto bhavati, tatparityAge ca dravyabhAvarUpo mamAyitavyapadArthasArtho hiraNyAdirUpo'pi niyataM parihRto bhavati / evaM pacAnupUrvyA maithunamatiparityAgena maithunaM sutarAM parityaktaM bhavati / itthaM zeSavateSvapi yojanIyam / 333 cAhe bhAva se mUccharUpa ho; ina donoM prakAra ke parigraha kA parityAga karatA hai| jahAM parigrahabuddhi kA parityAga hai vahAM parigraha kA parityAga karanA koI kaThina kArya nahIM hai / yaha to anAyAsa hI ho jAtA hai| parigraha kA apanAnA yA vAdyapadArthoM meM parigraharUpatA lAnA icchA ke adhIna hai| jaba usa prakAra kI icchA hI nahIM hai, taba bAhyapadArthoM meM parigrahatA hI nahIM AsakatI hai / jisa vyakti ke pAsa isa prakAra kA parigraha nahIM hai vahI ratnatrayarUpa mokSamArga kA draSTA muni kahA gayA hai / isakA sArAMza yahI hai ki jisane parigraha kI buddhi kA parityAga kara diyA hai usake parigraha kA tyAga avazya hotA hai / isake parityAga se bhAvarUpa hiraNyAdi tathA mUrcchArUpa parigraha niyama se dUra ho jAte hai / yahAM para parigrahamati ke tyAga se jo parigraha kA tyAga karanA batalAyA gayA hai vaha pazcAnupUrvI ko lekara kahA gayA hai / isase yaha bhI samajha lenA cAhiye ki maithunamati ke parityAga se maithuna kA tathA corI hoya, bhale bhAvathI mUrchArUpa hAya, A baMne prakAranA parigrahane parityAga kare che, jyAM parigraha-buddhinA parityAga che, tyAM parigrahane parityAga karavA kAMi kaThina kArya nathI. e to anAyAsa jakhanI zake che. parigrahane apanAvavA agara bAhya padArthAMmAM parigraharUpatA lAvavI IcchAne AdhIna che. jyAre AvA prakAranI icchA ja nathI tyAre bAhya padArthomAM parigrahatA AvI zakatI nathI. je vyaktinI pAse AvA prakAranA parigraha nathI te ja ratnatrayarUpa mokSa mArganA draSTa muni kahevAya che. tenA sArAMza e che ke jeNe parigrahanIbuddhine parityAga karela che tenAthI parigrahano tyAga avazya thAya che. tenA parityAgI dravya-bhAvarUpa hiraNyAdi tathA mUrchArUpa pariSaddha niyamathI dUra thai Aya che. A ThekANe parigraGamatinA tyAgathI je paritra'no tyAga karavA khatAvela che te padhdhAnupUrvane laine kahela che. tethI e paNa samajI levuM oie ke maithunamatinA parityAgathI madhunanA, tathA corI karavAnI
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 bhAcArAgasUtre viditvA-jJAtvA lokasaMjJAM lokasya-mANigaNasya saMjJA AhArAdimUrchArUpA, tAM lokasaMjJAM vAntA-udgIya parityajyetyarthaH, sa matimAn viditaheyopAdeyaH parAkrameta-saMyamAnuSThAne parAkrama kuryAt / iti-zabdo'dhikArasamAptyarthakaH / bravImItyasyArthastUkta eva / / sU0 4 // saMyamAcaraNe parAkramamANaH parihatamamAyito'nagAraH kIdRzo bhavatItyAha'nAraI sahai' ityaadi| mUlam-nAraiM sahai vIre, vIre na sahai rii| jamhA avimaNe vIre tamhA viirenrjji||suu05|| chAyA-nAratiM sahate vIro, vIro na sahate ratim / yasmAdavimanA vIrastasmAdvIro na rajyati // sU0 5 // se iha loka evaM paraloka sambandhI bhaya rahatA hai| tathA viSayabhogAdika bhI kipAkaphala ke samAna Upara se hI manohara mAlUma par3ate haiM parantu pariNAma meM jIvoM ke liye naraka-nigodAdi gatiyoM ke kAraNa banate haiN| kiMpAkaphala kA sevana jisa prakAra prANoM kA haraNa karane vAlA hotA hai usI prakAra ye bhI bhava2 meM jIvoM ko ananta yAtanAoM ke denevAle hote haiN| aisA samajhakara usa kaSAyaloka kA saMyamI muni sadAtyAga kara deve| ___yahAM "iti" zabda adhikAra kI parisamApti kA sUcaka hai "bravImi" pada kA artha pahile kahA jA cukA hai||| suu04|| saMyama ke pAlana karane meM parAkramazAlI aura parigraha kA tyAgI anagAra kaisA hotA hai ? so kahate haiM-'nAraiM sahai' ityAdi / paraloka saMbandhI bhaya rahe che tathA viSaya bhogAdika paNa kipAka phaLa samAna uparathI ja manohara mAlUma paDe che paraMtu pariNAmamAM che mATe naraka nigodAdi gationuM kAraNa bane che. kipAka phaLanuM sevana je prakAre prANanuM haraNa kare che. te prakAre A paNa bhavabhavamAM jIvene anaMta yAtanAo denAra bane che, evuM samajIne te kapAyalokana tathA viSayalakano saMyamI muni sadA tyAga kare. mADI "ti" za6 madhinI parisamAtino sUya: che. "bravImi " padano artha pahelAM karavAmAM Avela che je sUo saMyamanuM pAlana karavAmAM parAkamazAlI ane parigrahanA tyAgI aNagAra uvA chAya che te 2-"nAraI sahai" tyAhi.
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya0 2. u.6 dirUpaM bhAvato mUrchArUpamAtmapariNAmaM tyajati pariharati-parigrahabuddhiparityAgena parigrahaH sutyajo bhavati / yasya anirdiSTanAmadheyasya mamAyitaM nAsti sa husa eva 'dRSTapathaH' dRSTo ratnatrayarUpaH panthAH mokSamArgoM yena sa dRSTapathaH parijJAtamokSamArgo muniH anagAro bhavati / mamAyitamatiparityAgenAvazyaM mamAyitaH parityakto bhavati, tatparityAge ca dravyabhAvarUpo mamAyitavyapadArthasArthoM hiraNyAdirUpo'pi niyataM parihato bhavati / evaM pazcAnupUrvyA maithunamatiparityAgena maithunaM sutarAM parityaktaM bhavati / itthaM zeSatrateSvapi yojanIyam / cAhe bhAva se mUcha rUpa ho; ina donoM prakAra ke parigraha kA parityAga karatA hai / jahAM parigrahavuddhi kA parityAga hai vahAM parigraha kA parityAga karanA koI kaThina kArya nahIM hai| yaha to anAyAsa hI ho jAtA hai| parigraha kA apanAnA yA bAhyapadArthoM meM parigraharUpatA lAnA icchA ke adhIna hai| jaba usa prakAra kI icchA hI nahIM hai, taba bAhyapadArthoM meM parigrahatA hI nahIM AsakatI hai / jisa vyakti ke pAsa isa prakAra kA parigraha nahIM hai vahI ratnatrayarUpa mokSamArga kA draSTA muni kahA gayA hai| isakA sArAMza yahI hai ki jisane parigraha kI buddhi kA parityAga kara diyA hai usake parigraha kA tyAga avazya hotA hai / isake parityAga se dravyabhAvarUpa hiraNyAdi tathA mUchorUpa parigraha niyama se dUra ho jAte hai / yahAM para parigrahamati ke tyAga se jo parigraha kA tyAga karanA batalAyA gayA hai vaha pazcAnupUrvI ko lekara kahA gayA hai| isase yaha bhI samajha lenA cAhiye ki maithunamati ke parityAga se maithuna kA tathA corI hoya, bhale bhAvathI mUccharUpa haya, A baMne prakAranA parigrahane parityAga kare che. jyAM parigraha-buddhine parityAga che, tyAM parigrahane parityAga karave kAMI kiThina kArya nathI. e to anAyAsa ja banI zake che. parigrahane apanAva agara bAhya padAthomAM parigraharUpatA lAvavI IcchAne AdhIna che. jyAre AvA prakAranI IcchA ja nathI tyAre bAhya padArthomAM parigrahatA AvI zakatI nathI. je vyaktinI pAse AvA prakArane parigraha nathI te ja ratnatrayarUpa mokSa mArgane draSTA muni kahevAya che. tene sArAMza e che ke jeNe parigrahanI buddhine parityAga karela che tenAthI parigrahane tyAga avazya thAya che. tenA parityAgathI dravya-bhAvarUpa hiraNyAdi tathA mUccharUpa parigraha niyamathI dUra thaI jAya che. A ThekANe parigrahamatinA tyAgathI je parigrahane tyAga karavo batAvela che te pazcAtupUvIne laIne kahela che. tethI e paNa samajI levuM joIe ke maithunamatinA parityAgathI mithunane, tathA corI karavAnI
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 AcArAGgasUtre tataH kimAyAtamiti darzayati- sadde' ityAdi, mUlam-sadde ya phAle ahiyAsamANe, niviMda naMdi iha jIviyasta / muNI moNaM samAyAya, dhuNe kammasarIragaM / paMtaM lUhaM ca sevaMti, vIrA sNmttdNsinno| esa ohaMtare muNI tinne mutte virae viyAhie-ttivomi // sU0 6 // chAyA-zabdAn ca sparzAnadhisahamAno, nirvinda nandimiha jIvitasya, munimauna samAdAya dhunIta kamazarIrakaM, prAntaM rUkSaM ca sevante vIrAH samyaktvadarzinaH, epa oghantaro munistIrNo mukto virato vyAkhyAta iti bravIgi // suu06|| ____TIkA-zabdA'-nityAdi, zabdAn sparzAzva-iSTAnaniSTAMzca, AdyantagrahaNAditarepa madhyavartinAM rUpAdInAmapi grahaNam / adhisahamAnaH samyak sahamAnaH rAgase dUra ho jAtI hai, isI prakAra ina pariNAmoM kI bhI yahI sthiti hotI hai| isIliye saMyamI muni zabdAdika kAmaguNoM meM mUrchAbhAva ko prApta nahIM hote haiN| sUtra meM sUtrakAra ne vAra2 jo 'vIra' zabda kA prayoga kiyA hai, usase yahI dhvanita hotA hai ki karmarUpI zatru aise saMyamIjanoM ke dvArA avazya jItane ke yogya hai ||suu0 5 // ____isase kyA siddha hotA hai ?-isa bAtako dikhalAte haiM-" sadde ya phAse" ityaadi| / sUtra meM antakI karNa-indriya ke viSaya zabda' kA aura Adi kI sparzana-indriya ke viSaya sparza kA nirdeza kiyA hai| isase madhyavatI itara indriyoM ke viSaya-rUpAdikoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai| ziSya ko saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he medhAvI ziSya ! indriyoM ke ipTa aura aniSTa vipayoM meM tuma sarvathA rAgadveSa mata karo / zAstra A pariNAmenI paNa te sthiti che mATe sayamI muni zabdAdika kAmaguNemAM mUbhAvane prApta thatA nathI. sUtramAM sUtrakAre vAravAra je vIra zabdano prayoga karyo che tethI e nakkI thAya che ke karmarUpI zatra evA sayamIjathI avazya jItavA yogya che sUpa che mAthI zusiddha thAya cha ? me vAtane matAva cha -"saha ya phAse"tyAdi sUtramAM antanI kaI IndriyanA viSaya-zabdane ane AdinI sparzana IndriyanA viSaya-sparzane grahaNa thayela che, AthI madhyavartI bIjI indriyane viSaya-pAdikene paNa prahaNa thAya che. ziSyane saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che ke hai medhAvI ziSya ! idrinA ane aniSTa viSayamAM tame sarvathA rAga
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 337 - adhya0 2. u.6 TIkA-nArati-'mityAdi / vIraH karmavidAraNasamarthaH parihataputrakalabAdiH saMyamI kadAcinmohanIyodayAtsamutpannAm, aratim-cAritraviSayAmaprIti na sahate na kSamate, evameva vIraH pUrvoktaH rati-viSayAnurAgaM ca na sahate-nakSamate, dharmadhyAnaparAyaNo muniH samutpannamAtrAmapi ratimarati ca niSkAsayatItyarthaH / vIro yasmAtkAraNAt ratyaratiparityAgAt avimanAH tatrAnAsaktaH, tasmAt vIraH zabdAdikAmaguNeSu na rajyati-mUchoM na prApnoti / atra bIra-zabdasya punaH punarupAdAnaM kamaripuravazyaM vijetavya iti dyotanAyeti bhAvaH // sU0 5 // ___ "nArati sahate vIraH" arthAt karmoM ke vinAza karane meM jo zaktisaMpanna hai, evaM jisane putrakalanAdi parigraha kA sarvathA parihAra kara diyA hai aisA vIra saMyamI muni kadAcit mohanIya karma ke udaya se cAritra meM utpanna hue arati-pariNAma ko kabhI bhI sahana nahIM kara sakatA hai, aura na viSayoM kI tarapha khIMcane vAlI rati ko kabhI hRdaya meM sthAna de sakatA hai; kAraNa ki ye donoM prakAra ke pariNAma saMyama evaM dharmadhyAna ke vighAtaka haiN| saMyamI kA antaHkaraNa sadA dharmadhyAna meM magna rahatA hai| kadAcit karma kI prabalatA se isa taraha ke pariNAma usake citta meM A bhI jAbeM to vaha muni aise pariNAmoMko apane dharmadhyAna ke prabhAva se zIghrAtizIghra dUra kara detA hai| ina pariNAmoM ke prati usa saMyamI kI Asakti nahIM hotii| isIliye isa prakAra ke rati-aratirUpa pariNAma, vinA kisI rukAvaTa ke usakI AtmA se bahuta zIghra dara ho jAta hai| jaise sUkhe ghar3e para AI huI bAla vinA kucha kiye usa ghaDe ___ nArati sahate vIra: arthAt ni sA 42pAmA zaktisapanacha bhane jeNe putra kalatrAdi parigrahane sarvathA tyAga karela che evA vIra saMyama muni kadAcit mehanIya karmanA udayathI cAritramAM utpanna thayela arati pariNAmane kaI vakhata paNa sahana karI zakatA nathI, ane viSayenI tarapha kheMcavAvALI ratine paNa hRdayamAM kaI vakhata paNa sthAna na Ape, eTale ApI zakatA nathI kAraNa ke e baMne prakAranA pariNAma saMyama ane dharmadhyAnanA vighAtaka che. saMyamInuM aMtaHkaraNa sadI dharmadhyAnamAM ja magna rahe che. kadAca karmanI prabaLatAthI AvA prakAranuM pariNAma tenA hRdayamAM AvI jAya che te muni AvA pariNAmene pitAnA dharmadhyAnanA prabhAvathI jaradI dUra karI nAMkhe che. A pariNAmo tarapha te saMyamInI A sakti thatI nathI, mATe A prakAranA ratiatirUpa pariNAma keI jAtanI rUkAvaTa vinA tenA AtmAthI jaladI dUra thaI jAya che. jevI rIte sukA ghaDA upara uDIne AvelI ghuDa kAMI paNa karyA vinA te ghaDAthI dUra thaI jAya che te prakAre
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 %3 AcArAGgasUtre yadvA-iha manuSyajIvite vA paJcavidhavratAtIcArANAM madhye vyatItaM ninda, saMjAyamAna saMvRNu, bhaviSyantaM cAtIcAraM prtyaakhyaahiityaashyH| kimAzritya nandi nirvindedityAha-'yuni-'rityAdi / muniH karmavipAkajJo yatiH, 'mauna' munerayaM maunaH saMyamo vAksaMyamo vA upalakSaNatayA kAya-manasorapi saMyamastaM to AtmA ko inase koI lAbha nahIM, nahIM hoM to inake abhAva meM AtmA ko koI hAni nhiiN| AtmA kI jo nija cIja hai vaha inake saMyoga aura viyoga meM na acchI hotI hai aura na bigar3atI hI hai| aisA khyAlakara vAhya vastu meM saMyamI ko apanA antaHkaraNa Asaktiyukta nahIM karanA caahiye| athavA-ziSya ko samajhAte hue sUtrakAra kahate haiM ki he medhAvI! apane manuSya jIvana ko saphalita karane ke liye jo saMyamajIvana tumane aMgIkAra kiyA hai, usameM jo ye pAMca mahAvatoM kI tuma ArAdhanA kara rahe ho so yaha sadA dhyAna rakho ki inameM jo pahile atIcAra laga cuke haiM unakI niMdA karo, vartamAna meM atIcAra na lagane pAveM isakI saMbhAla rakho, tathA AgAmIkAla meM lagane vAle atIcAroM kA pratyAkhyAna karo / karma ke vipAka kA jJAtA jhuni vAcika saMyama ko, upalakSaNa se kAyika aura mAnasika saMyama ko bhalIprakAra grahaNa kara kArmaNa-zarIra se athavA karmajanya isa audArika zarIra se rahita ho jAtA hai arthAt mokSa kA bhoktA bana jAtA hai / hoya te AtmAne enAthI kaI lAbha nahiM. na hoya te tenA abhAvamAM AtmAne keI hAni nahI. AtmAnI je nija cIja che te tenA saMyoga ane viyegamAM nathI sArI banatI ane bagaDatI paNa nathI e yAla karI bAhya vastumAM saMyamIe pitAnuM ataHkaraNa Asaktiyukta nahiM karavuM joIe athavA ziSyane samajAvatA sUtrakAra kahe che ke he medhAvI ! potAnA manuSya jIvanane saphaLa banAvavA mATe je saMyama jIvana tame aMgIkAra karyuM che, tenA je A pAMca mahAvratanI tame ArAdhanA karI rahyA che te e sadA dhyAnamAM rAkho ke temAM je pahelAM aticAra lAgI cukela che tenI niMdA kare. vartamAnamAM aticAra na lAgI jAya tenI saMbhALa rAkho ane AvatA kALamAM lAgavAvALA aticAranuM pratyAkhyAna karo. karmanA vipAkanA jJAtA muni vAcika sacamane upalakSaNathI kAyika ane mAnasika saMyamane bhalI prakAre grahaNa karI kAmaNazarIrathI athavA karmajanya A dArika zarIrathI rahita thaI jAya che, arthAt mekSane bhAgI banI jAya che.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 adhya. 2. u6 dveSAvakurvANaH san , iha-tiyagloke jIvitasya-asaMyamajIvitasya nandi-pramodaM 'mamedaM dhanAdi bhavati, bhaviSyati, abhUcca' ityAdivikalparUpAM manastuSTiM nirvinda= anAdriyasva-apAkurvityarthaH, aizvaryarUpavalAdiSu sarvatra manaHsaMkalpavikalpajAlaM mahadanathaMkaramiti tAtparyam / kA yaha upadeza hai ki " sadetu ya bhayapAvaesu soyavisayamuvagaestu tuTTeNa vA rudreNa vA samaNeNa sathAna hoyavyaM " zabda karNapriya hoM yA karNakaTuka hoM, indriyoM ke viSaya cAhe manojJa hoM, cAhe amanojJa hoM, saMyamI ko unameM kabhI bhI na tuSTa honA cAhiye aura na ruSTa hI honA cAhiye / saMsAra meM sabhI prakAra kI sAmagrI hai| buddhimAna saMyamI vahI hai jo inameM se kisI meM bhI na phaMse aura sabameM samatAbhAvasaMpanna bana apane lakSya kI siddhi meM tatpara rhe| asaMyamajIvana kI jo yaha AtmapariNati hai ki mere pAsa pahile itanA dhanAdi thA, aba itanA hai, Age aura ho jAvegA,'-ina saba kA parityAga kara do| DhAI dvIpa meM hI saMyamamArga kI ArAdhanA karane kA suvarNa avasara hAtha AtA hai| bAkI isatiyaMgloka meM isa saMyamabhAva kI ArAdhanA ho hI nahIM sktii| isaliye mamatvarUpa saMkalpavikalpamaya mAnasika tuSTi kA parihAra karo, kAraNa ki ina aizvarya, rUpa aura bala Adi meM kiyA gayA mAnasika saMkalpavikalpa kA jAla AtmA ke liye mahAn anarthakara hotA hai / ye padArtha hoM dveSa na 4. zAsana upadeza cha " sahesu ya bhaddayapAvaesu soyavisayamuvagaesu, tuDeNa vA ruTeNa va samaNeNa sayA na hoyavaM" dhandriyAno viSaya sase manejha hoya agara amaneza hAya, zabda bhale karNapriya hoya, agara karNakaTaka hAya, saMyamIe temAM kaI vakhata paNa na AnaMda mAnave joIe ke na rUSTa thavuM joIe. saMsAramAM badhI sAmagrI che. buddhimAna saMyamI te ja che je AmAMthI kaImAM paNa na phase ane badhAmAM samatAbhAvasaMpanna banI pitAnA lakSyanI siddhimAM tatpara rahe. asaMyama jIvananI je A AtmapariNati che ke "mArI pAse pahelAM ATaluM dhana hatuM, have ATaluM che, AgaLa vaLI vadhAre thaI jaze A sadhaLAne parityAga karI Apo. aDhIdvIpamAM ja saMyamamArganI ArAdhanA karavAne suavasara hAtha Ave che bAkI A tiryazlekamAM A saMyamabhAvanI ArAdhanA banI ja zakatI nathI, mATe mamatvarUpa saMkalpavikalpamaya mAnasika tuSTine parihAra kare, kAraNa ke e aizvarya, rUpa ane bala AdimAM karelA mAnasika saMkalpa vikalpanI jAla AtmA mATe mahAna anarthakArI che. e padArtho
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 AcArAGgasUtre vIrAH parIpahopasargasahanasamarthA munayaH, prAntaM dravyataH ravAbhAvikarasarahitaM zItalapurANakulatthAdikaM stokaM vA, rUkSendravyata AgantukaghRtAdirasavarjitaM, bhAvataH prAntaM dvepavikalaM dhUmadopavarjitam , bhAvato rukSam rAgarahitamagAradopavarjitamAhAraM ca sevante ashnnti| yazca prAntarUkSabhojI sa kimApnotItyAha-' epa' iti, epa parizuddhanAntarUkSAhArasevanena karmazarIraM dhunvAno muniH anagAraH, 'oghantaraH' darzinaH" likhI hai| prAnta aura rUkSa, dravya tathA bhAva ke bheda se do-do prakAra ke haiM, unameM dravyaprAnta svAbhAvikarasavarjita ThaMDhA purAnA kulattha Adi, tathA pramANa meM thoDA / bhAvaprAnta devarahita dhuumdossvrjit| dravyarukSa-ghRta Adi rasavarjita, aura bhAvarukSa-rAgarahita aGgAradopavarjita AhAra / muni isa prakAra kA AhAra karate haiN| isa prakAra ke mAhAra ko apane upayoga meM lenevAlA anagAra karmazarIra kSINa karatA huvA 'oghantaraH' saMsArarUpI bhAva oghako "kaDemANe kaDe" isa vAkya ke anusAra pAra karane vAlA ho jAtA hai| yadyapi saMsArarUpI samudra ko abhI usane pAra nahIM kiyA hai parantu pAra karanerUpa kriyA abhI usakI cAlU hai--pAra karane ke sanmukha ho rahA hai, bhaviSya meM use pAra karegA phira bhI sUtra meM "tiNNe-tIrNaH" jo isa bhUtakRdanta kA prayoga kiyA gayA hai vaha "kriyamANaM kRtaM" isa vAkya ke anusAra kiyA huA samajhanA cAhiye / jaise kisI kArya kI samApti abhI huI nahIM hai, samApti kI ora vaha agrasara ho rahA hai aura bhaviSya meM pAra hogA; parantu vyavahAra meM bhAva bhedathI be prakAre che temAM dravyaprAMta-svabhAvika rasavarjita ThaDA purANA kula- Adi, tathA pramANamAM thoDu bhAvaprAnta-Sarahita-deSarahita, dravyarUkSa-dhI Adi rasa varjita, ane bhAvarUkSa-rAgarahita aMgAreSavarjita AhAra, munI AvA prakArane AhAra kare che. AvA prakAranA AhArane pitAnA upayogamAM lAvavAvALA aNagArakarmashriirne kSIe sarIna "oghantara" sa sA23pI mApa sAdhane "kaDemANe kaDe" 2 vAdhya anusAra pArakaravAvALA thaI jAya che, je ke saMsArarUpI samudrane haju temaNe oLagela nathI paraMtu eLa gavArUpa kiyA haju temanI cAla che. oLaMgavA mATe sanmukha yatA taya the. laviSyamA teno pA2 42 ta 55 sUtramA "tiNNe-tIrNa." ? sA bhUta pRtanA upayoga yA che te "kriyamANaM kRtaM" // pAsya anubhAra karelu samajavuM joIe. jema keI kAryanI samApti haju thayela nathI paNa samAminA mArga upara che ane bhaviSyamAM samApta karaze, paNa vyavahAramAM te "thaI gayela
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 adhya0 2. U. 6 'samAdAya' sam-samyak AdAya-gRhIkhA karmazarIrakaM kAmaNazarIramaudArika vA dhunIta-parizAtayedapanayedityarthaH, athavA-' muNI' ityasya ' he sune !' iticchAyA, he samyaktvadarzin ! maunaM saMyamaM samAdAya samyag gRhItvA karmazarIrakaM dhunIhi pRthakkuru, tatra mamatvaM na kuSvetyarthaH / yataH karmazarIre munemamatvaM na bhavati tasmAdevAha-'prAnta-'mityAdi / samyaktvadarzinaH vastutattvaparijJAnakuzalAH, yadvA 'saMmattadaMsiNo' ityasya 'samatvadarzinaH' iticchAyA, samatvadarzinaH rAgadveSavarjitAH, ____ athavA-"muNI" isa zabda kI chAyA 'mune !' yaha bhI hotI hai| jisakA bhAva yaha hai ki he samyaktvadarzI ! tuma saMyama ko acchI taraha grahaNa kara karmazarIra ko apane se pRthak karo, arthAt yaha samajho ki yaha karmazarIra pudgala, jaDa, mUrtika hai aura maiM jJAtA draSTA zuddha jJAnAdimaya huuN| isa zarIra ke bigar3ane meM merA kucha nahIM bigar3atA hai, maiM isase bhinna huuN| isaliye isameM mamatvabuddhi karanA hI vyartha hai| isake poSaNa ke liye jo vastutattvake parijJAna meM kuzalamati haiM ve anta, prAnta, evaM ThaMDhA aura rUkSa AhAra se isa karmazarIra kI ucita saMbhAla karate hue apane saMyamabhAva kI vRddhi karane meM sAvadhAna rahate haiM, aise muni hI vIra kahalAte haiM / parISaha aura upasarga Ane para bhI ve apane patha saMyamamArga meM raMcamAtra bhI vicalita nahIM hote haiN| jahAM para samatAbhAva kA srota bahatA hai vahAM para AtmA atyanta baliSTha hotI hai| isI bAtakA khyAlakara TIkAkArane "sammattadaMsiNo" kI dUsarI chAyA "samatva __ athavA " muNI" 2AvnI chAyA "mune" me 5 thAya cha, rena bhAva e che ke he samyakatvadazi ! tame saMyamane sArI rIte prahaNa karI karma zarIrane pitAthI pRthak kare, arthAt ema samaje ke A karmazarIra pudgala, jaDa mutika che, ane huM jJAtA, draSTA, zuddha jJAnAdimaya chuM. A zarIranA bagaDavAmAM mArUM kAMI paNa bagaDatuM nathI. huM tenAthI bhinna chuM. tethI temAM mamatvabuddhi karavI vyartha che. tenA poSaNa mATe je vastutatvanA parijJAnamAM kuzaLamati che, te anta prAnta, ThaMDA ane rUkSa AhArathI A karma zarIranI ucita saMbhALa karatAM karatAM pitAnA saMyamabhAvanI vRddhi karavAmAM sAvadhAna rahe che. evA muni ja vIra kahevAya che. pariSaha ane upasarga AvavA chatAM paNa pite saMyamamArgamAM rajamAtra paNa vicalIta thatA nathI. je ThekANe samatAbhAvane pravAha ja vahe che tyA mAmA atyaMta maliSTa bhane che. yA pAtana yA zana. // " samattadasiNo nI bhI chAyA " samasvadarzinaH" sabhI cha. prAMta mane 36, dravya tathA
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 AcArAgasUtre muniH mokSAno ratnatrayavirAdhaka ityarthaH, kuta itthmityaah-'anaajnyyetyaadi| anAjJayA vartamAnAcItarAgopadezavikalaH svacchandAcArI / nanu vItarAgopadezAnusAreNa kuto na vartate yena svairitvaM syAditi cenna, loke'mamIkAro, ratyaratyorvirodhaH, zabdAdivipaye taTasthatA ca, ityevaMrUpatIkSNAsidhArAkalpasadupadezaparisevanasyAtiduSpharatvena svacchandacAritvasya sulabhatvAt / yazcaitAdRzaH sa tuccha:=bhAvatuccho jJAnAdikalAvikalaH san glAyati-saMdehaviSayaM pRSTavantaM kaMcit sa vastutattvasyAparijJAnAttayaha bhavya-kalyANa jisase dUra hai, athavA jo bhavyabhAva se duSTa-viparIta hai, vaha durvasu hai / mukti prApti ke ayogya aisA ratnatrayakA virAdhaka muni hI yahAM durvasu zabda kA vAcyArtha hai / vItarAga prabhu ke upadeza kA nAma AjJA hai| isa AjJA se bhinna anAjJA hai| duvassu muni vItarAga prabhu kI AjJA se vikala hotA hai arthAt svecchAcArI hotA hai| svecchAcAritA isameM isaliye AtI hai ki yaha jo prabhukA upadeza hai ki-" kisI bhI padArtha meM mamatva nahIM rkhnaa| rati arati nahIM karanA, tathA indriyoM ke zabdAdiviSayoM meM taTastha rahanA" ise rucikara nahIM hotA, kAraNa ki yaha tIkSNa asidhArAsadRza unake sadupadeza ke sevana ko atiduSkara mAnatA hai| isIliye vaha tuccha-bhAvatuccha hai, arthAtjJAnAdika kalAse vikala hai / yadi vaha samyag jJAnasaMpanna hotA to kabhI bhI vItarAga prabhu ke upadeza se bAhyamativAlA na hotA / jJAnakalA se vikala hokara hI to vaha duHkhita hotA hai / jaba koI usakI svacchanda je bhavya bhAvathI duza-viparIta che te durvasu che. muktiprAptinA mATe amegya evA ratnatrayanA virAdhaka muni ja AhI durvasu zabdane vAcyArtha che. vItarAga prabhunA upadezanuM nAma AjJA che A AjJAthI bhinna anAjJA che. durvasu muni vItarAga prabhunI AjJAthI vikaLa bane che arthAt svecchAcArI thAya che svacchedapaNu teomAM A mATe Ave che ke e je prabhune Adeza che ke koIpaNa padArthamAM mamatva rAkhavuM nahi, rati arati karavI nahi, tathA IndriyenA zabdAdi viSayamAM taTastha rahevuM. " A teone rUcikara thatuM nathI. kAraNa ke A tIrNa talavAranI dhAra samAna tenA sadupadezane mAnavuM ghaNuM kaThIna samaje che, tethI te tuccha-bhAvatuccha che, arthAta jJAnAdika kalAthI vikaLa che. kadAca teo samyajJAnasaMpanna hota te kaDhi paNa vitarAga prabhunA upadezathI vimukha na thAta jJAnakaLAthI vikaLa banI te duHkhI thAya che. tyAre kaMI paNa tenI svachaMda pravRtti dekhI vAstavika muninA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u 6 343 oghaMbhAvaughaM saMsAraM taratItyodhantaraH, 'kaDemANe kaDe' iti vacanAttIrNaH, muktaH= vAhyAbhyantaramamatvarahito bhavati, kiJca-sa eva virataH viSayakaSAyasaGgavarjitaH, vyAkhyAtA munitvena prsiddhH| iti bravImItyasyArthastUkta eva // sU0 6 // ____ yazca pUrvoktaviparItavartI sa kIdRzo bhavatItyAha-'dubasumuNI' ityAdi / mUlam-duvvasumuNI aNANAe tucchae gilAi vattae esa vIre pasaMsie, acai logasaMjogaM esa nAe pamuccai ||suu07|| chAyA-durvasumuniranAjJayA tuccho glAyati vartayet eSa vIraH prazaMsitaH atyeti lokasaMyogam, epa nyAyaH mocyate // mU0 7 // ___TIkA-'durvasumuni' rityAdi, durvasumuniH, vasu-dravyaM bhavyaM kalyANamiti yAvat, tacca dur-duSTaM viparItaM dUre sthitaM vA yasya durvasuH, sa cAsau munizca durvasuvaha "hocukA" aisA kahA jAtA hai, usI prakAra yahAM para bhI yahI samajhakara "tIrNaH" isa padakA prayoga kiyA gayA hai| jo 'oghantara' hote haiM ve bAhya aura Abhyantara parapadArthoM se mamatvarahita hote haiM aura viSayakaSAyoM ke saMgase rahita hokara munirUpase prasiddha koTi meM Ate haiN| "iti bravImi" ina padoM kA bhAvArtha pahile likhA jA cukA hai| suu06|| jo saMyamI pUrvokta svarUpa se viparItavartI hai vaha kaisA hotA hai ? isa viSaya ko samajhAte haiM-'duvvasumuNI' ityaadi| ___ vaha durcasu muni hai jo vItarAga prabhu kI AjJA se rahita hotA huA svacchanda AcAravicAravAlA hotA hai| vasu zabda kA artha dravya hai, dravya se matalaba dhana se nahIM kintu avya arthAt kalyANa se hai| cha" oma 4AmA yAve cha, te // 2 // ANe paNa tevU sabhane "tIrNa:" A padane upayoga karavAmAM Avela che. je ghantara bane che te bAhya ane AtyaMtaramAM parapadArthothI mamatvarahita bane che, ane viSaya kaSAyonA saMgathI 28Data panI muni35thI. prasiddha TibhI yAve . " iti bravImi" mA phone| bhAvArtha pahelAM lakhAI cUkela che. sUtra 6 che je saMyamI pUrvokta svarUpathI viparItavatI che, te kevA hoya che? A viSayana samannata sUtrAra cha-'duvvasumuNi' tyahi te durvasu muni che ke je vItarAga prabhunI AjJAthI rahita thaIne svaccheda AcAra vicAravALA bane che. vasu zabdano artha dravya che. dravyane tAtparya dhana nahi paNa bhavya arthAta kalyANa che. A bhavya-kalyANa jenAthI dUra che. athavA
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre nuyAyI sa ratnatrayasamArAdhakaH suvasusunirvastutattvaparijJAnAnna kadAcidapi glAyati / epaH-suvasumuniH vIraH saMyamAnuSThAnakuzalaH prazaMsitaH gaNadharAdibhirabhinanditaH, sa eva ca lokasaMyoga-lokena asaMyamilokena saha saMyogaH sambandho mamIkAra iti yAvat lokasaMyogastaM, yadvA-lokasaMyoga-lokairvAhyabhUtairhiraNyasuvarNadhanadhAnyamAtApitRputrakalatraduhitrAdibhirAbhyantarai rAgadveSAdibhI rAgadvepajanyairaSTavidhakarmabhirvA saha saMyoga sambandham atyeti-atikrAmyati sa munirmamattvAdibhiH parimukto bhavatI ye lakSaNa durvasu muni ke haiM, ava suvasu muni ke sambandha kA varNana karate haiM__ ve suvasu muni haiM jo vItarAga prabhu kI AjJA ke ArAdhaka haiM-ratnatrayamArga ke pAlane meM sAvadhAna haiN| ve vastutattva ke vAstavika jJAtA hone se kabhI bhI anyathA prarUpaNA nahIM krte| prarUpaNA ke anusAra hI apanI pravRtti rakhate haiM / jaisA kahate haiM vaisA svayaM pAlana karate haiM, isaliye inako kisI bhI prakAra kA bhaya bhI nahIM hotA; ye vIra hote haiM / gaNadharAdika devoMne aise hI suvasu muniyoM kI prazaMsA kI hai| inheM vIra isaliye kahA gayA hai ki ye nirdoSa saMyama ke anuSThAna karane meM kuzala hote haiM / asaMyamI logoM ke sAtha yadi kadAcit inakA saMyoga ho jAtA hai to bhI ye apane mokSamArga se calita nahIM hote haiN| athavA vAhyaparigraha-hiraNya suvarNa dhanadhAnya mAtA-pitA putra kalatra Adi ke sAtha inakA sambandha ho jAtA hai to ye usa sambandhase sadA bahirbhUta A lakSaNa durvasu muninA che, have suvase muninA saba dhanuM varNana kare che - te suvasa muni che je vItarAga prabhunI AjJAnA ArAdhaka che. ratnatraya mArganuM pAlana karavAmAM sAvadhAna che. te vastutatvanA vAstavika jJAtA hovAthI je kaI vakhata anyathA prarUpaNa karatA nathI. prarUpaNa anusAra ja pitAnI pravRtti rAkhe che. jevu kahe che tevu svayaM pAlana kare che, tethI tene kaI paNa prakArano bhaya raheto nathI. te vIra bane che. gaNadharAdika dee evA ja suvasu munionI prazaMsA karI che, temane vIra eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke te nirdoSa sayamanuM anuSThAna karavAmAM kuzaLa hoya che asaMyamI lokone saMga kadAca saMyogathI bane te paNa te pitAnA mokSamArgathI calita thatA nathI, ane bAhya parigrahahiraNya suvarNa dhana dhAnya mAtA pitA putra kalatra AdinI sAthe tene saMbaMdha thAya te paNa te tevA saMbaMdhamAM sadA te bahirbhIta rahe che temAM tenI mamatA lAgatI nathI. AtyaMtara parigraha rAga dveSa Adi, athavA tenAthI
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 duttaraM kartum asamartho bhavatItyarthaH / yadvA-jJAnavAnapi cAritrazUnyaH pUjAsatkArabhayAd mokSamArganirUpaNAvasare yathAvasthitaM bodhayituM lajjata ivetyarthaH, yazca tIrthaGkarAMjJApravRtti dekhakara vAstavika munike AcAraviSayaka prazna usase pUchatA hai to vaha vastutatva kA vAstavika jJAtA na hone se usake praznakA yathArtha uttara nahIM de sakatA hai, yA jo kucha kahatA hai vaha svakapolakalpita hI kahatA hai jise loga mAnane ko taiyAra nahIM hote / isa prakAra vaha apanI mAnyatA meM baTTA lagane ke athavA pola khulane ke Dara se sadA duHkhI hI banA rahatA hai| athavA-jJAnakalAsampanna ho to bhI yathArtha cAritra se vaha zUnya hai isaliye jisa samaya vaha mokSa mArga kI prarUpaNa karatA hai usa samaya vaha usakI yathArtha prarUpaNA karane meM lajjita jaisA hotA hai, kyoMki vaha samajhatA hai ki maiM svayaM yathArtha cAritrazAlI nahIM hU~, yadi maiM vAstavika vastusthiti kA paricaya logoM ko karA dUMgA to logoM kI dRSTimeM merI mAnyatA gira jAvegI, loga kaheMge ki-mahArAja ! jaisI Apa prarUpaNA karate haiM usa prakAra kI kriyA Apa kyoM nahIM pAlate ? / isa prakAra apanA mAna-sammAna ke jAne ke bhaya se vaha logoM ko andhakAra meM hI rakhatA hai, parantu use yaha bhaya sadA lagA rahatA hai ki kahIM koI yathArtha vaktA Akara vAstavika vastusthiti kA pratipAdana na krde| AcAraviSayane prazna pUche che te te vastutatvane vAstavika jJAtA na hovAthI tenA praznano uttara yathArtharUpe ApI zakato nathI. agara je kaMI paNa javAba Ape che te te svakapolakalpita ja Ape che, je mAnavAne leka taiyAra thatA nathI. AvA prakArathI te pitAnI mAnyatAmAM DAgha lAgavAnA bhayathI athavA pila khullI thavAnA bhayathI sadA duHkhI banI rahe che, athavA jJAnakalAsaMpanna hoya te paNa yathArtha cAritrathI te zUnya che, tethI je vakhate mokSamArganI prarUpaNa kare te vakhate te tenI yathArtha prarUpaNa karavAmAM lajjita bane che, kAraNa ke te samaje che ke huM svayaM yathArthacAritrazALI nathI, kadAca huM vAstavika vastusthitine paricaya lekane karAvI ApIza te lokenI dRSTimAM mArI mAnyatA nIcI paDaze, leka belavA mAMDaze ke mahArAja ! jevI Apa prarUpaNa kare che tevA prakAranI kriyA Apa kema pALatA nathI? AvA prakAre potAnuM mAna sanmAna javAnA bhayathI te lekene aMdhArAmAM ja rAkhe che, paraMtu tene sadA te bhaya lAge ja rahe che ke kadAca kaI yathArtharatA AvIne vAstavika vastusthitinuM pratipAdana na karI nAkhe.
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 AMcArAGgasUtre chAyA-yaduHkhaM praveditamiha mAnavAnAM tasya duHkhasya kuzalAH parijJAmudAharantiiti karma parijJAya sarvazaH, yo'nanyadarzI so'nanyArAmaH, yo'nanyArAmaH so'nanyadarzI, yathA puNyAya kathyate tathA tucchAya kathyate, yathA tucchAya kathyate tathA puNyAya kathyate, api ca hanyAdanAdriyamANaH // mU0 8 // ____TIkA-'yaduHkha' mityAdi, yat-anirdiSTaM duHkha-zArIrikamAnasikaM, duHkhajanakaM karma vA yathA yatra yena prakAreNa karma vadhyate mucyate vA, yathA ca vipAko bhavati yathA ca na bhavati tatsarva praveditaM-tIrthaGkaragaNadharaiH prarUpitam / iha-asmin loke kuzalAH dravyakSetrakAlabhAvaparijJAnanipuNAH svasamayapararAmayajJAH parIpahopasargasahanakSamAH, karmamahAsubhaTaghaTAvighaTanopAyaghaTakAH rAgadvepamahoragaviSamavipazamanavipavaidyAH, kapAyAnalasantApaprazamanapravINAH, vikaTabhavATavIpAragamananiSNAtAH bhAvakuzalAH, mAnavAnAM tasya duHkhasya pUrvoktasya prANAtipAtAdyapArjitasya karmaNo vA parijJAm karmopArjanatanirodhakAraNaparijJAnam udAharanti-upadizanti-vandho ava phira bhI bhagavAna ke upadeza ko kahate haiM-'jaMdukkhaM' ityaadi| ___ isa caturgatika rUpa saMsAra meM aisA koI bhI prANI nahIM hai jo kisI na kisI taraha se duHkhI na ho| koI zArIrika to koI mAnasika duHkha se hara samaya duHkhI hI bane rahate haiM / ina duHkhoM kA pradAtA jIvoM ko apane kiye hue karma ke sivAya aura koI nahIM hai| yaha bAta hameM hamAre tIrthaGkara gaNadharAdi mahApuruSoM ne acchI taraha se zAstroM meM batalAI hai| sAtha meM yaha bhI batalAyA hai ki jina karmoM se hameM sukhaduHkha prApta hotA hai una karmoM ko yaha jIva kisa prakAra se kaise bAMdhatA hai ?, tathA una karmoM ke udaya kSaya kSayopazamAdi kaise hote haiM ? kaise nahIM hote haiM ? / unhIM ke siddhAntAnuptAra AcArya Adi maharpigaNa bhI pezathI 55 lApAnana paDhe 49 cha-'jaM dukkhaM' tyAdi A caturgatirUpa sa sAramAM evuM kaI paNa prANI nathI je kaIne koI prakAre dukhI na hoya keI zarIrathI to keI manathI dukhI tevA prakAre sadA dukhI banI rahe che A du kha pradAtA jIvone pitAnA karelA karmo sivAya bIjuM kaI paNa nathI A vAta amane amArA tIrthakaree tathA gaNadharAdike ghaNI sArI rIte zAstromAM batAvI che sAthe e paNa batAvela che ke je karmothI amone sukhadukha prApta thAya che tevA karmone A jIva kevA prakAre kevI rIte badhe che ? tathA tevA karmonA udaya kSaya pazamAdi kema thAya che? kevI rIte thatA nathI? tenA siddhAntAnusAra AcArya Adi maharSigaNa paNa-je dravya, kSetra,
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ D adhya0 2. u. 6 tyarthaH, kiM tenetyAha-'epa' ityAdi, eSaH lokasaMyogAtikramo nyAyaH sanmArgaH procyate-kathyate, yadvA-'nAyaH' iticchAyA, 'nAyaH' AtmAnaM mokSaM nayatIti nAyaH mumukSuranagAraH, ASatvAtkartari ghaJpratyayaH, bhagavadAjJAnuyAyI suvasumunireva mokSaM labhata iti tAtparyam // sU0 7 // sAmprataM bhagavadupadezameva darzayati-'jaM dukkhaM' ityaadi| ___ mUlam-jaM dukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassadukkhassa kusalA parinnamudAharaMti, iya kammaM parinnAya savvaso, je aNannadaMsI se aNannArAme, je aNannArAme se aNannadaMsI, jahA puNNasta katthai tahA tucchassa katthai, jahA tucchassa katthai tahA puNNassa katthai, aviya haNe aNAiyamANe // sU0 8 // rahate haiM, unameM inakI mamatA nahIM hotI hai / Abhyantara parigraha-rAgadveSa Adi yA inase utpanna ATha karmoM ke sAtha ke sambandha ko sadA ye nAza karane meM udyata rahate haiN| ye koI bhI aisA kArya yA prayatna nahIM karate ki jisase rAgadveSAdika yA unakI paramparA baDhe yA inase utpanna karmoM kA bandha dRDha hotA rahe / sadA ye vaisA hI prayatna karate haiM ki jisase rAgadeSAdika kA sambandha chUTe aura saMcita kamI kI nirjarA evaM AgAmI karmoM kA saMvara arthAt bandha kA abhAva hotA rahe / isa prakAra kA yaha inakA lokasaMyoga-mAtApitAdi kA sambandha-kA tyAga hI sanmArga hai| athavA "nAe" kI chAyA "nAya" bhI hai| AtmA ko jo mokSa prApta karAtA hai vaha nAya hai, arthAt bhagavAna kI AjJAnusAra pravRtti karane vAlA, aisA suvastu muni hI mokSa kA prApaka hotA hai, anya nahIM ||suu07|| utpanna thatAM ATha karmonA saMbaMdhane nAza karavAmAM sadA te udyamI rahe che. te kaI paNa evuM kArya ke prayatna nathI karatA ke jenAthI rAga dveSAdika agara tenI paraMparA vadhe, agara tenAthI utpanna karmonA baMdha daDha thatAM rahe. sadA te evo ja prayatna kare che ke jenAthI rAgadveSAdikane saMbaMdha chuTe, ane saMcita karmonI nirjarA ane AgAmI karmono saMvara arthAt baMdhane abhAva thato rahe. AvA prakArane tene lokasaMga-mAtA pitAdikanA saMbaMdhano tyAga ja samAga cha. 25040 "nAe "nI chaay|| " nAyaH" 54 che. mAtmAne nAthI bhAkSa prApta thAya te nAya che, arthAt bhagavAnanI AjJAnusAra pravRtti karavAvALA evA suvasu muni ja mokSanA prApaka bane che, anya nahi | sUtra 7 che
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre dharmopadezakaH kIdRzo bhavatItyAha-'yo'nanye'-tyAdi, yaH kazcit ananyadIanyaM draSTuM zIlaM yasya so'nyadarzI, na anyadarzI ananyadarzI-anyadarzanazraddhAnarahitaHbhagavadupadipTavastutattvarucizIlo bhavati sa eva ananyArAmaH ratnatrayAtiriktavasturamaNavirato bhavati / mithyAdRSTizAstrasyAnAppaNItatvAttatra na ramata ityaashyH| karanevAle, tathA unake matAnusAra calanevAle vyaktikA yaha pradhAna kartavya hai ki vaha unake isa prakArake divya upadezako-ki jJAnAvaraNIyAdika kAko yaha jIva isa prakAra bAMdhatA hai aura tajjanya ina duHkhoM ko nitaprati bhogatA rahatA hai, ina sabhI bAtoMko-jJa-parijJAse jAnakara aura pratyAkhyAna-parijJAse tIna karaNa tIna yogoMdvArA una sabakA tyAga kare, tathA 'phirase navIna karmokA Asrava na ho' isa prakArase apanI pravRttiko saMbhAlakara rkhe| _ dharmopadezaka kaisA hotA hai ? isa bAtakA khulAsA karate hue kahate haiM-'je aNannadaMsI' ityAdi, tIrthaGkarAdidvArA pratipAdita siddhAntake sivAya anya siddhAntameM jisakI upAdeyarUpase AsthA nahIM hotI hai usakA nAma ananyadarzI hai / anya siddhAntako grahaNa karanekI jisakI dRSTi hotI hai vaha anyadarzI hai, isase viparIta ananyadarzI hai| jo ananyadarzI hai vahI ananyArAma hai, arthAt jisakI ruci vItarAga pratipAdita tattvoMmeM hI ekatAnarUpase tallIna hai / vaha unase atirikta mithyAdRSTiyoMke zAstroMmeM kabhI bhI ratizAlI nahIM hotA hai pratyuta unake vyaktinuM e pradhAna kartavya che ke te tenA AvA prakAranA divya upadezane ke jJAnAvaraNIyAdika karmone e jIva A prakAre bAMdhe che ane tajanya tevA duHkhane nitya bhegavatA rahe che A saghaLI vAtone--jJa-parijJAthI jANune, ane pratyAkhyAnaparijJAthI traNa karaNa traNa gadvArA te saghaLAne tyAga kare, tathA pharIthI navIna kane Azrava na bane tevA prakArathI pitAnI pravRttine saMbhALI rAkhe. pazi vADIya cha ? me pAtana sudAsA 42di 49 cha-'je aNannadaMsI' tyAdi tIrthaMkarAdidvArA pratipAdita siddhAMta sivAya anya siddhAMtamAM jenI upAdeya rUpathI AsthA thatI nathI tenuM nAma ananyadarzI che. bIjA siddhAMtane grahaNa karavAnI jenI dRSTi thAya che te anyadarzI che, tenAthI viparIta ananyadarza che. je ananya che te ananyArAma che. arthAt jenI rUcI vItarAgapratipAdita tamAM ja ekatAna rUpathI tallIna che, te tethI atirikta mithyASTionA zAstromAM kadI paNa ratizALI thatA nathI, balake tenA siddhAMtonI
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 adhya0 2. u. 6 vandhahetustanmolo mokSahetuzca bhavatIti satataM kathayantItyarthaH, api ca iti yatpUvoktaM karma-jJAnAvaraNIyAdikaM tajjanyaM yaduHkhaM tad, yacca prANiduHkhaparijJAtAraH kuzalA udAharanti tadapi ca sarvazaH sarvaprakAreNa parijJAyajJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA yogatrikakaraNatrikaiH parihatya cAsravadvAreSu na varneta, yadvA sarvazaH bhedaprabhedapUrvakaM parijJAya kathayati, athavA sarvazaH sarvasmAt kevalinazcaturdazapUrvavido vA sakAzAt parijJAya=jJAtvA, yadivA sarvazaH AkSepaNyAdibhizcaturvidhAbhiH kathAbhiH kthyti| jo dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke parijJAna meM nipuNa hote haiM, svasiddhAnta aura parasiddhAnta ke jo vettA hote haiM, parISaha aura upasarga ke sahane meM jo zaktizAlI hote haiM, karmarUpI mahAsubhaToM kI ghaTAko haTAne ke upAyoM ke juTAne meM pravINa hote haiM, rAga aura devarUpI zveta aura kAle nAga ke bhayaGkara viSa ko zamana karane meM jo viSavaidya ke samAna haiM, kaSAyarUpI agni ke jvAlAjanya santApa ko zAnta karane meM jo kuzala haiM, aura jo bhayaGkara isa saMsArarUpI aTavI se pAra hone meM advitIya nipuNa hote haiM ve manuSyoM ke usa pUrvokta duHkhakI, athavA prANAtirAtAdi se upArjita jJAnAvaraNAdika aSTavidha karmoM kI parijJA ko nirantara 'prakaTa karate rahate haiN| ve apane divya upadezoM dvArA "karma kisa taraha baMdhate haiM ?, baMdha ke kauna-kauna se kAraNa haiM ?, baMdha kA abhAva kaise hotA hai ? aura mokSake kAraNa kyA hai ?" ina saba bAtoMko spaSTa kara samajhAte haiN| unake divya upadezarUpa zAstrakA dharmopadezakake nikaTa zravaNa kALa ane bhAvanA parijJAnamAM nipuNa hoya che, ravasiddhAMta ane parasiddhAMtanA je jANakAra che pariSaha ane upasarga sahana karavAmAM je zaktizALI hoya che, karmarUpI mahAsubhaTonI ghaTAne haThAvavAmAM upAye javAmAM je nipuNa hoya che, rAga ane dveSarUpI dhoLA ane kALA nAganA bhayaMkara viSanuM zamana karavAmAM je viSavaidyasamAna che, kaSAyarUpI agninI vAlAjanya saMtApane zAMta karavAmAM kuzaLa che ane je bhayaMkara A saMsArarUpI aTavIthI pAra thavAmAM advitIya nipuNa hoya che.-manuSyanA te pUrvokta dukhonI, athavA prANAtipAtAdithI upArjIta jJAnAvaraNAdika aSTavidha karmonI parissAne niraMtara prakaTa karatA rahe che te pitAnA divya upadezadvArA "karma kevI rIte baMdhAya che ? badha zuM che ? baMdhanA kayA kayA kAraNe che? baMdha kevI rIte thAya ? ane mokSanuM kAraNa zuM che?" A badhI bAbato spaSTa rIte samajAve che. tenA divya upadezarUpa zAstranA dharmopadezaka nikaTa zravaNa karavAvALA tathA tenA matAnusAra cAlanAra
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 AcArAgasUtre evamupadezakasvarUpamupadaya sarvebhyaH samAna eva bhagavadupadeza iti drshyti-'ythe'tyaadi| yathAnyena prakAreNa puNyAya-puNyavate bhavyajIvAya surezvaracakravartimANDalikAya ca kathyate upadizyate, tathA evameva tucchAya-dhamakakASThahArakAya kathyate, avalambana karake upadeza dete haiN| isI bAtako prakaTa karaneke liye "sabyaso" padakA sUtrakArane sUtra meM grahaNa kiyA hai| jisa viSayameM upadezaka akuzala hotA hai, athavA jahAM para use sandeha hotA hai usa viSayako vaha svayaM kevalI athavA zrutajJAnIke pAsase jAnakara bAdameM usakA pratipAdana karatA hai / jisa samaya kevaliyoMkA yahAM para astitva thA usa samaya bhI dharmopadezaka the| dharmopadezakoMko jisa viSayameM zaMkA hotI thI ve apanI zaMkAoMkA samAdhAna unake nikaTa karate the, aura usa viSayameM pUrNa niSNAta banate the / yadyapi vartamAnakAlameM isa kSetrameM sAkSAt kevalI vidyamAna nahIM haiM phira bhI unake sthAnApanna unakA upadeza zAstroMmeM aba bhI vidyamAna hai| upadezaka guru unhIM upadezoMkA aba bhI apanI pravRtti tadanukUla banAkara pracAra karate rahate haiN| vItarAga prabhudvArA pratipAdita viSaya-cAhe vaha daridrI ho, dhanI ho, indra ho, cakravartI ho, mANDalika rAjA ho, koI bhI kyoM na ho-sabake liye samAnarUpase hai, isameM kisIbhI jAtivizeSa yA varNavizeSakA bheda nahIM rakkhA gayA hai| bhagavAnakA upadeza pakSapAtase tevI kathAnuM avalaMbana karIne upadeza Ape che. A vAtane pragaTa karavA mATe " sabbaso" paDhanu sUtrAce sUtramA grahaNa 428 cha ? viSayamA phe| akuzaLa hoya che athavA je ThekANe tene sadeha thAya che, te viSayane te svayaM kevaLI athavA zrutajJAnI pAsethI jANI le che, bAdamAM tenuM pratipAdana kare che. je vakhate kevaLIonuM ahIM astitva hatuM te samaya paNa dharmopadezaka hatA. dharmopadezakene je viSayamAM zaMkA thatI hatI teo pitAnI zaMkAonuM samAdhAna temanI pAse karatA hatA ane te viSayamAM pUrNa niSNAta banatA hatA. jo ke vartamAnakALamAM A kSetramAM sAkSAt kevaLI vidyamAna nathI te paNa tenA sthAnApanna temano upadeza zAstromAM haju paNa vidyamAna che, upadezaka gurU teonA upadezano haju paNa pitAnI pravRtti tadanukULa banAvI pracAra karatA rahe che. vItarAga prabhudvArA pratipAdita viSaya-cAhe kaI daridrI hoya, dhanIka hoya, indra hoya ke cakravartI hoya, mADalika rAjA hoya, bIja kaI paNa hoya-badhAne mATe samAnarUpa ja che. temA keI paNa jAtivizeSa agara vaNa vizeSane bheda rAkhavAmAM Avela nathI. bhagavAnane upadeza pakSapAtathI rahita hoya
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 siddhAntakA AloDanakara jaba vaha unakI mAnyatAoMko tarkaNAkI kasoTI para kasatA hai aura jaba ve apanI yathArthatAse zUnya sAbita hotI haiM taba isakI dRSTimeM jinapratipAdita tattvoMkI ora hI santoSa utpanna hotA hai / vaha apaneko dhanya isaliye mAnatA hai ki mujhe trilokInAtha dvArA pratipAdita dharmakI zItala chatrachAyA milI hai| sacce maNikI kImata kAcakhaNDake dekhanese hI hotI hai| upadezaka jaba taka apane siddhAntakA pUrNa zraddhAvAlA nahIM hogA taba taka vaha dUsaroM ke liye apane siddhAntakA rahasya hRdayaMgama nahIM karA sakatA / upadezaka gurukA kartavya hai ki vaha pahile apane siddhAntakA pUrNa rUpase jJAtA ho, zrotAoMkI cittavRttiko parakhanevAlA ho, unakI zaMkAoMkA yukti aura Agamake anusAra samAdhAna karanevAlA ho, sadAcArI ho, apane upadezameM zaMkA samAdhAnake sAtha apane siddhAntakA pUrNa vyavasthApaka ho| isa prakArake upadezakakA zrotAoMke Upara asara jitanA paDatA hai utanA aura kisIkA nahIM par3atA, isaliye sUtrakArane usakI prazaMsA-ananyArAma aura ananyadarzI, ina padoMse kI hai| upadezaka apane viSayakA pratipAdana AkSepaNI vikSepaNI saMveginI aura nivedanI Adi cAra prakArakI kathAoMmeMse jisa kathAkI jahAM AvazyakatA hotI hai usI kathAkA AlecanA karI jyAre te temanI mAnyatAone tarkaNanI kasoTI upara kase che ane jyAre te pitAnI yathArthatAthI zUnya sAbita thAya che tyAre tenI dRSTimAM jinapratipAdita tattvonI tarapha ja saMtoSa utpanna thAya che. te pitAne dhanya teTalA mATe mAne che ke mane trilokInAthadvArA pratipAdita dharmanI zItaLa chatrachAyA maLI che. sAcA maNinI kIMmata kAcanA TukaDA dekhavAthI thAya che. upadezaka jyAM sudhI pitAnA siddhAMtano pUrNa zraddhAvALe nahi bane tyAM sudhI te bIjAone pitAnA siddhAMtanuM rahasya hRdayaMgama karAvI zakato nathI. upadezaka gurUnuM kartavya che ke te pahelAM pitAnA siddhAMtanA pUrNa jJAtA hoya, zrotAonI cittavRttine pArakhanAra hoya, tenI zaMkAonuM yukti ane Agama anusAra samAdhAna karavAvALA hoya, sadAcArI hoya, pitAnA upadezamAM zaMkA samAdhAna sAthe potAnA siddhAMtane pUrNa vyavasthApaka hoya. AvA prakArathI upade. zakanI zrotAo upara asara jeTalI paDe che teTalI bIjI kazAthI thatI nathI. sUtrakAre tenI prazaMsA "ananyArAma ane ananyadarzI" A padethI karela che. upadezaka pitAnA viSayanuM pratipAdana AkSepaNI vikSepaNuM saMginI ane nirvedanI Adi cAra prakAranI kathAomAMthI je kathAnI jyAM AvazyakatA hoya che,
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 AcArAgasUtre dizeta , anyathopadeze baddapAyasambhavAt , tadevAha-api cetyAdi, anAdriyamANaH= apamanyamAno bhUpAdiH, upadezakavihitanindaH san hanyAdapi sadupadezakaM nAzayedapi, 'api' sambhAvane, 'ca' zabdAdanyadapi daNDa-kagAtADanAdikamapi kuryAta, __ "dazamanAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvjH|| dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH // 1 // " iti, ityAdinindAcikAmaruntudAM vAcamabhidadhatamupadeSTAraM prati rAjA-eSa muniH sarvadharmavAhyo rAjadhAnabhijJo nItidharmamapi na jAnAti, mokSadharmastAvadurAdapetaH' ityevaM truvan krudhyamAno yaSTimuSTibhistAGayan tato niHsArayan tatra rundhan vastrAdikaM lugTayan carmAdicchedaM kArayan prANAnapyapaharedatastAdRzaM nopdishedityaashyH||908|| vicAre jo upadeza diyA jAyagA usameM aneka kaSToMkA use sAmanA karanA paDegA / upadezameM yadi kisI bhI prakArase rAjAkI zAnake viruddha koI zabda usase nikala jAtA hai, athavA rAjadharmake pratipAdanameM koI aisI bAta A jAtI hai jo usakI pratiSThAke viruddha paDatI ho, to isase rAjA apanA apamAna samajhakara usa upadeSTAkA prANaghAta taka kara detA hai| yadi aisA na bhI kare to vaha use daNDavidhAna karatA hai, koDoMse bhI piTavAtA hai / isa zlokameM rAjaviruddha bAta prakaTa kI gaI hai, jaise "dazasanAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvjH| dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH // 1 // " isa prakAra rAjanindAsUcaka upadeza yadi upadeSTA rAjasabhAmeM baiTha kara kare to isase rAjAke hRdayameM apAra kaSTa hogaa| aise upadezase upadezano pravAha calAve. vagara vicAryuM je upadeza ApavA mAMDaze to temAM tene aneka kaSTano sAmano karavo paDaze upadezamAM kadAcA keI paNa prakArathI rAjanI zAnanI virUddha keI zabda tenAthI nikaLI jAya, athavA rAjadharma pratipAdanamAM kaI evI vAta AvI jAya che tenI pratiSThAnI virUddha paDe che te tenAthI rAjA pitAnuM apamAna samajI tevA upadezakano prANaghAta paNa karI nAkhe che kadAca evuM na paNa kare te tene daDa kare che, keraDAthI mAra mAre che A lokamAM rAjavirUddha vAta pragaTa karavAmAM AvI che. jema- ' dazasUnAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvaja / / dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpa // 1 // " A prakAra rAjaniMdAsUcaka upadeza kadAca upadezaka rAjasabhAmAM besIne kare tethI rAjAnA hRdayamAM apAra kaSTa thaze. tevA upadezathI suni rAjanA phodhane
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 353 evaM yathA tucchAya kathyate tathA puNyAya kathyate / megho yathA sthale jale ca samabhAvena varSati tathaivopadeSTA'pi nirapekSamuccAvavebhyaH sarvebhyo'nugrahabuddhayA samAnamevopadizati / atrAyaM vivekaH-upadezako hi dravyakSetrakAlabhAvamanusRtya 'yathA'yaM nRpAdirabhigRhItamithyAdRSTiranabhigRhItamithyAdRSTirvetyAdi pUrvamavadhAyaivopavihIna hotA hai / jisa prakAra meghakI dhArA jalameM aura sthalameM samAnarUpase barasatI hai, use yaha pakSapAta nahIM hotA ki mujhe yahAM barasanA cAhiye athavA yahAM nahIM barasanA cAhiye, isa prakArakI nirapekSa vRttise hI vaha ekarUpase meghadhArA barasatI hai / isI prakAra bhagavAnake upadezameM bhI bhedabhAvakI vRtti nahIM hotI ki 'yaha puNyAtmA hai ataH isake liye merA yaha upadeza hai, aura yaha pApI hai isake liye merA yaha upadeza nahIM hai| puNyAtmAse lagAkara pApAtmA taka, aura dhanIse lagA kara kASThahAra-lakaDahAre taka, tathA rAjAse lagA kara raMka taka sabake liye prabhukA upadeza eka rasase sanA huA hotA hai phira bhI upadezakakA kartavya hai ki vaha usa upadezako dravya kSetra kAla aura bhAvake anusAra zrotAoM taka pahuMcAve / yaha upadezakakI hI kuzalatA hai / anyathA vaha usa upadezase apane svayaMkI hAni karanevAlA ho jAtA hai| jaise rAjasabhAmeM baiTha kara dharmopadeza denevAlA upadeSTA pahile isa bAtakA apane manameM nirNaya kara leve ki yaha rAjA abhigRhItamithyAdRSTi hai yA anabhigRhIta mithyAdRSTi hai ? phira apane upadezakA pravAha calAve / vinA che. jevI rIte meghanI dhArA jaLamAM ane sthaLamAM samAna rUpathI varase che tene evo pakSapAta thato nathI ke mAre AMhI ja varasavuM ane tyAM varasavuM nahi. evA prakAranI nirapekSa vRttithI te ekarUpathI meghadhAra varase che. tevA prakAre bhagavAnanA upadezamAM paNa bhedabhAvanI vRtti hotI nathI ke "A puNyAtmA che mATe tenA mATe mAro A upadeza che, ane A pApI che mATe tenA mATe mAro A upadeza nathI." puNyAtmAthI laIne pApAtmA sudhI ane dhanavAnathI laIne kaThIyArA sudhI, rAjAthI raMka sudhI darekane mATe prabhuno upadeza eka rasathI sarakho ja hoya che, to paNa upadezakanuM kartavya che ke te te upadezane dravya, kSetra, kALa, bhAva, anusAra zrotA ene saMbhaLAve, te upadezakanI ja kuzaLatA che anyathA te tevA upadezathI pitAnI ja hAni karavAvALA banI jAya che. jevI rIte rAjasabhAmAM besIne dharmopadeza denAra upadezaka pahelAM e vAtane potAnA manamAM nirNaya karI le ke A rAjA abhigrahItamithyASTi che agara anabhigRhItamithyASTi che ? pachI pitAnA
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre ___ chAyA-atrApi jAnIhi zreya iti nAsti, ko'yaM purupaH kaMca nataH, eSa vIraH prazaMsitaH, yo baddhAn parimocayati, UrdhvamastiryakSu dizAsu, sa sarvataH sarvaparijJAcArI, na lipyate kSaNapadena bIraH, sa medhAvI yaH aNoddhAtanakhedajJaH, yazca vandhapramokSAnvepI kuzalaH punoM baddho no muktaH // sU0 9 // ___TIkA--'atrApI'-tyAdi, atra-dharmakathAyAM zreyA kalyANam iti api nizcayena nAsti-na vidyate pratyuta karmabandho bhavatIti jAnIhi-budhyasva samiti zepaH, ihaiva tAvannAniSTamapi ca paratrApi ttprsjyetetyrthH|| jo upadeSTA zrotAoMko samajhakara dravya kSetra kAla aura bhAvake anusAra upadeza karatA hai vaha kisIke bhI kopakA athavA daNDAdikakA pAtra nahIM hotA hai, yaha samajhAte haiM..." etthaMpi jANa" ityAdi / vaktAko yaha ekAntarUpase mAnanA cAhiye ki dharmakathA karane meM nizcayase kalyANa hI hotA hai, parantu vinA dravya kSetra kAla bhAvakA dhyAna rakhe dharmakathA kare to vaha karmabandhakA kAraNa bhI ho jAtI hai / vItarAgabhAvase jahAM jaya-parAjaya honekA kucha bhI khyAla nahIM hai, sirpha, ye prANI kaise saddharmakA Azraya kareM ? isI sadabhiprAyase jo kathA kI jAtI hai, athavA upadeza diyA jAtA hai vahI dharmakathA hai / dravya kSetrAdikakA vicAra kiye vinA hI jo upadeza kiyA jAyagA usase saMbhavataH upadeSTA ko aneka anarthoMkA sAmanA bhI karanA paDegA, isaliye dharmakathAke karane meM zreyakA dhyAna rakhanA cAhiye, kyoMki apanI prakRtike anusAra jIvoM ko je upadeSTA zrotAone samajIne dravya, kSetra, kALa ane bhAva anusAra upadeza kare che te keIne paNa dhanA temaja daMDAdikanA pAtra thatA nathI te samantave -" etthaMpi jANa" tyahi vaktAe ekAMta rUpathI mAnavuM joIe ke dharmakathA karavAmAM nizcaya kalyANa ja thAya che. paraMtu dravya, kSetra, kALa ane bhAvane yAla rAkhyA vinA dharmakathA kare te karmabaMdhanuM kAraNa paNa banI jAya che vItarAga bhAvathI jyAM jaya parAjaya hovAne jarA paNa khyAla nathI, phakta A prANI kevI rIte sadharmane Azraya kare ? evA prakAranA sad abhiprAyathI je kathA karavAmAM Ave che, athavA upadeza ApavAmAM Ave che te ja dharmakathA che. dravyakSetrAdikano vicAra karyA vinA je upadeza ApavAmAM Ave te vinA saMdeha upadeSTAne aneka anarthone sAmane ja karavo paDe, mATe dharmakathA karavAmAM zreyanuM dhyAna rAkhavuM joIe. kAraNa ke pitAnI prakRti anusAra pitAne je je
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 zrotAraM parIkSyopadeSTA hisAdinA nopalipto bhavatIti darzayati- etthaM' ityaadi| mUlam -etthaM pi jANa seyaMti natthi, keyaM purise kaM ca nae, esa vIre pasaMsie je baddhe parimoyae, uTThe ahaM tiriyaM disAsu, se savao savvaparinnAcArI, na lippai chaNapaeNa vIre, se mehAvI je aNugghAyaNakheyanne, je ya baMdhapamukkhamannesI kusale puNa no baddhe no mukke // sU0 9 // muni rAjAkA kopabhAjana ho jAyagA / rAjA yaha samajha legA ki yaha muni sarvadharmase bAhA hai, rAjadharma kyA hai ? ise bhI yaha nahIM jAnatA hai / are ! jaba yaha nItidharma taka nahIM jAnatA hai to mokSadharma kI bAta hI kyA kahanI ? yaha bilakula jaDa-abudha hai / aise vyaktiyoM ke astitvakI kyA AvazyakatA hai? isa prakAra rAjA dvArA upekSita bana yaSTimuSTi Adijanya aneka kaSToMko bhogatA huA vaha muni vahAMse nikAla diyA jAtA hai; athavA kArAgArameM baMda kara diyA jAtA hai| usake vastrAdika bhI chIna liye jAte haiN| zarIrakA chedana kara usake prANa taka bhI le liye jAte haiM / isaliye upadeSTAkA yaha sarvaprathama kartavya hai ki vaha dravya kSetra kAla aura bhAvakA acchI taraha vicAra kara apane upadezakA pravAha bahAve / aisA upadeza na kare ki jisase svayaMko aneka kaSToMkA yA prANoM ke vinAzakA sAmanA karanA paDe // suu08|| bhoga banaze. rAjA evuM samajI leze ke A muni sarva dharmathI bAhya che, rAjadharma zuM che? te paNa A jANato nathI. are ! jyAre A nItidharma sudhI paNa jANato nathI te mekSadharmanI vAta ja zuM karavI? A bilakula jaDa- abudha che, AvI vyaktionA astitvanI zuM AvazyaktA che ? AvA prakAre rAjA dvArA upekSita banI yaSTi-muSTi Adi janya aneka kaSTone bhegavatAM te munine tyAMthI hAMkI kADhe che, agara kArAgAramAM mokalI devAmAM Ave che. tenA vastro paNa AMcakI levAmAM Ave che. tenA zarIranuM chedana karI tene prANa paNa laI levAmAM Ave che mATe ja upadeSTAnuM e sarvaprathama kartavya che ke dravya kSetra kALa ane bhAvane sArI rIte vicAra karI pitAnA upadezane pravAha calAve. evo upadeza na Ape ke jenAthI pitAne aneka kane sAmane karavo paDe ane prANa paNa gumAve che sU. 8
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 AcArAGgasUtre __ yadvA-kaM-kataraM dharma sAhvayaM bauddhamanyaM vA nataH atipannaH, upalakSaNAt , kimayaM mithyAdRpTiruta samyagdRSTiH kena vA''zayenAhaM pRSTaH?, ityAdikamapi samAlocya dharmamupadizedityarthaH, cazabdAddezakAlAdInAM samAlocanA krtvyaa| yazcaivaM vicAryopadizati, eSaH-upadeSTA vAdimAnamardanapUrvakapravacanaparimaNDanasamarthaH, prazaMsitaH gaNadharAdibhiH zlAghitaH, yo vaddhAn=aSTavidhapAzanigaDitAn kalyANaprada mArga nahIM hai / yadi aisA hai to upadeza kaisA honA cAhiye ? isake liye sUtrakAra kahate haiM ki sarvaprathama upadeSTA zrotAoMko bhalI prakAra dekha kara cittameM yaha vicAra kare ki jo yaha mujhase dharmako pUchatA hai, vaha puNyAtmA hai yA tucchAtmA hai? athavA vakra hai yA jaDa hai ? athavA vakra-jaDa donoM svabhAvavAlA hai ? kisa devakA upAsaka hai ? kisa matakA anuyAyI hai-sAMkhyamatakA yA bauddhadharmakA ? / upalakSaNase yaha mithyAdRSTi hai athavA samyagdRSTi hai ? yaha nI jAna lenA caahiye| yaha jo mujhase dharmaviSayaka prazna pUchatA hai so kisa abhiprAyase pUchatA hai ? ityAdi samasta bAtoMkA vicAra kara upadezakako dharmakA upadeza denA cAhiye / sAthameM dezakAlAdikakA bhI vicAra karanA Avazyaka hai / jo upadezaka isa prakArakI samasta bAtoMkA vicAra kara upadeza karatA hai vaha vAdiyoMke mAnakA bhardana karatA huA apane siddhAntakI sthApanA karanemeM samartha hotA hai / isa prakAra gaNadharAdikoMse prazaMsita vaha upadezaka ATha prakArake karmarUpI pAzase jakaDe hue prANiyoMko apane dharmopadezase nathI have AvuM che te upadeza kevo hovo joIe ? tene mATe sUtrakAra kahe che ke-sarva prathama upadeSTA zrotAone bhalI prakAra dekhIne cittamAM e vicAra kare ke je A mane dharma viSe pUche che te puNyAtmA che yA chAtmA che ? athavA vaka che yA jaDa che ? agara vaka ane jaDa bane svabhAvavALA che ? kayA devanA upAsaka che ? kayA matanA anuyAyI che-sAMkhyamatanA yA baudha dharmanA ? upalakSaNathI mithyASTi che yA samyaguSTi ? e paNa jANI levuM joIe A je mane dharmaviSayaka prazna pUche che te kayA abhiprAyathI pUche che ? ItyAdi sarva vAtane vicAra karI upadezakoe dharmane upadeza devo joIe sAthamAM dezakALAdikano paNa vicAra karavo Avazyaka che je upadezaka A prakAranI samasta vAtone vicAra karI upadeza Ape che te vAdionA mAnanuM mardana karIne potAnA siddhAtanI sthApanA karavAmAM samartha thAya che A prakAre gaNadharAdikothI prazasita te upadezaka ATha prakAranA karmarUpI pAzathI jakaDAyelA prANIone pitAnA dharma
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 357 1 yadvA-atrApi yadyadvidhijalpanaM hiMsako'yaM rAjetyAlocya pazuvadhAdirUpa hiMsAdharmamaNDanAtmakaM cArvAkAdimatasthApanaM ca tatra sarvatrApi zreyo nAsti zAstrapratiSiddhatvAt / tarhi kathamupadizedityAha - ' ko'ya - mityAdi, zrotAraM samIkSyopadeSTA cetasi cintayet ko'yaM puruSaH kaM cAyaM dharma paripRcchati, so'yaM kaH kiM puNyavAn uta tuccha ? | yadvA - ayaM vakro vA jaDo vA vakrajaDo vA puruSaH, kaM ca = devavizeSaM nataH = praNataH kaM devamupAste vA ? | jo hitAvaha - iSTa hotA hai vaha anya jIvoMke liye bhI hitAvaha hogA, yaha nahIM jAnA jA sakatA / samyagdRSTi athavA bhavyapuruSake liye jisa upadezase AtmakalyANa karanekI ora satarkatA jAgRta hotI hai usI upadeza se mithyAdRSTi meM satarkatA jAgRta na hokara pratyuta kaluSatA jAgRta ho sakatI hai| athavAwww.AXAM yaha rAjA hiMsaka hai " aisA vicAra kara pazuvadhAdirUpa hiMsAkA maNDana, tathA cArvAkAdika nAstika matakA sthApanarUpa kathana karanA bhI upadezaka ke liye kalyANaprada mArga nahIM hai / isase aneka anarthoM kI paramparA bar3hatI hai| tathA isa prakArakI mAnyatA bhI zAstrapratiSiddha hai | ataH dUsaroMkI mAnyatAnusAra apanI mAnyatAko dabAkara usakI hAM meM hAM milA kara jo upadezaka upadeza karatA hai vaha kalyANakArI mArga nahIM hai / isa samasta kathana se ye do bAteM phalitArtha hotI haiM- eka to avasara dekhe vinA dharmakathA karane meM ekAntarUpase kalyANa nahIM hai tathA dUsaroM kI mAnyatAnusAra apanI mAnyatA banAkara upadeza denA, yaha bhI 66 hitAvaha-ISTa thAya che te te anya jIvo mATe paNa hitAvaha thaze tema mAnI zakAtuM nathI. samyagdaSTi athavA bhavya purUSaSa mATe je upadezathI AtmakalyANa karavAnI taraph satarkatA jAgRta thAya che te ja upadezathI mithyArdaSTimAM satarkatA jAgRta thatI nathI khulka kaluSatA jAgRta thAya che, athavA rAjA hiMsaka che" evo vicAra karI pazuvadhAdirUpa hiMsAdhanuM maMDana tathA cArvAkAdika nAstikamatanu sthApana rUpa kathana karavuM te paNa upadezaka mATe kalyANapraDha mArga nathI. tenAthI aneka anarthonI paraMparA vadhe che. tathA A prakAranI mAnyatA paNa zAstraprati Siddha che, mATe khIjAenI mAnyatAnusAra peAtAnI mAnyatAone dakhAvIne tenI hA mAM hA meLavI je upadezaka upadeza kare che te kalyANakArI mArga nathI. A samasta kathanathI e be vAtA siddha thAya che ke eka tA avasara dekhyA vinA dharmakathA karavAmAM ekAntarUpathI kalyANa nathI tathA, khIjAonI mAnyatAnusAra peAtAnI mAnyatA banAvIne upadeza Apavo e paNa kalyANakArI mArga
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 AcArAGgasUtre pratyAkhyAnaparijJayA pariharati, ata eva sarveti kathanaM saMgatam / evaMbhUto'sau kimAsAdayatItyAha-'na lipyata' ityAdi, vIraH-pratyAtmapradezadharmaprabhAvapracArazaktisampannaH bhaNapadena hiMsAsthAnenAtmasaMyamavirAdhanArUpeNa na lipyate nopalipto bhavati AkrozanoddhvaMsanavadhAdinA''tmavirAdhako jJAnAdipaJcAcArAnAcaraNena parijJAse choDa detA hai vaha upadezaka bhI sarvaparijJAcArI kahalAtA hai / isa apekSAse parijJAke sAtha 'sarva' yaha vizeSaNa saMgata baiThatA hai| isa prakArakA upadezaka ki jo AtmAke pratyeka pradezameM dharmakA pracAra karane kI zaktise sampanna hai vaha hiMsAke sthAnabhUta apanI AtmAkI virAdhanA se tathA saMyamakI virAdhanAse kabhI bhI upalipta nahIM hotA hai| tAtparya yaha ki vaha upadezaka-Akrozana, uddhvaMsana aura vadhAdikase apanI AtmAkI virAdhanA karanevAlA nahIM hotA hai, aura na jJAnAcAra darzanAcAra aura napaAcAra Adi pAMca prakArake AcAroMke anAcaraNase saMyamakA hI virAdhaka hotA hai, kyoM ki vaha ina donoM prakArakI virAdhanA ke kaTuka phalako bhalI prakAra jAnatA hai| use yaha pUrNa rUpase vizvAsa hai ki jo ina donoM prakArakI yA kisI bhI eka prakArakI virAdhanAkA karanevAlA hotA hai use saMsArameM hI bhramaNa karanA par3atA hai, kAraNa ki isa prakArakI virAdhanAse jIva azubha karmoMkA hI baMdha karatA hai aura inakA phala caturgatirUpa saMsArameM bhramaNa karanA hai / isa saMsArake avidhinA kathananA doSone pratyAkhyAna-parijJAthI choDI Ape che te upadezaka pae saparijJAyArI apAya 2. // apekSAthI parizA'nI sAthe 'sarva' mA vizeSaNa sagata bese che A prakAranA upadezaka je AtmAnA pratyeka pradezamAM dharmano pracAra karavAnI zaktithI saMpanna che, te hiMsAnA sthAnabhUta pitAnA AtmAnI virAdhanAthI tathA saMyamanI virAdhanAthI kadi paNa upalipta thatA nathI. tAtparya e che ke te upadezaka-Akazana urdhvasana ane vadhAdikathI pitAnA AtmAnI virAdhanA karavAvALA thatA nathI, temaja jJAnAcAra, darzanAcAra ane tapaAcAra Adi pAMca prakAranA AcAranA anAcaraNathI sa yamanA virAdhaka banatA nathI, kAraNa ke te e banne prakAranI virAdhanAnA kaTu phaLane sArI rIte jANe che. tene pUrNa rIte vizvAsa che ke je A banne prakAranI agara koI paNa eka prakAranI virAdhanAna karavAvALA hoya che, tene saMsAramAM ja bhramaNa karavuM paDe che. kAraNa ke A prakAranI virAdhanAthI jIva azubha karmo ja baMdha kare che ane tenuM phaLa catutirUpa saMsAramAM bhramaNa thAya che, "A saMsAranA kAraNabhUta karmane nAza
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ D adhya0 2. u. 6 pANino dharmopadezena parimocayati-saMsArakArAgArAniSkAzayati sa eva UrdhvamadhastiyakSu lokeSu sarvataH sarvAsu dizAsu dazasu dizvityarthaH, sarvaparijJAcArI-sarvAcAsau parijJA sarvaparijJA tayA jJapratyAkhyAnarUpayA dvividhayA''carituM zIlaM yasya sa srvprijnyaacaarii-smstheyopaadeykushlH| atrAyaM vivekaH-jJaparijJA dvividhAchAmasthikI kaivalikI ca, tatra chAmasthikI matizrutyavadhimanaHparyavabhedena caturvidhA, kaivalikI kevalajJAnarUpaikaiva, mUlottaraguNabhedena pratyAkhyAnaparijJA'pi dvividhA, yadvA sarvaparijJAcArI yo vidhikathanaguNAn jJaparijJayA jJAtvA'vidhikathanadoSAMzca saMsArarUpI kArAgArase mukta kara detA hai| aisA upadezaka hI urdhvadizA adhodizA tathA isa tiryaglokameM aura samasta dizAoMmeM sarvaparijJAcArI hotA hai| samastaparijJAkA nAma sarvaparijJA hai / sarvaparijJAse jisa kA AcaraNa karanekA svabhAva hai usakA nAma sarvaparijJAcArI hai| parijJA do prakArakI hai (1) jJaparijJA aura (2) pratyAkhyAnaparijJA / ina donoM prakArakI parijJAse vaha yukta hotA hai, arthAt samasta heya aura upAdeyameM vaha kuzala ho jAtA hai| isakA bhAva yaha hai ki-jJaparijJA do prakArakI hai-(1) chadmastha-sambandhI aura (2) kevalajJAnI-sambandhI / chadmastha-sambandhI parijJA-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAnake bhedase cAra prakArakI hai| kevalajJAnI-sambandhI parijJA eka kevalajJAnarUpa hI hai, usake bheda nahIM hai| pratyAkhyAnaparijJA bhI mUlaguNa aura uttaraguNake bhedase do prakArakI hai / jo upadezaka vidhi ke kathanake guNoM ko jJaparijJAse jAna kara avidhi ke kathanake doSoMko prtyaakhyaanupadezathI saMsArarUpI kArAgArathI mukta kare che. tevA upadezaka ja urdhvadizA adhodizA tathA A tiryazlekamAM ane samasta dizAomAM sarva parijJAcArI thAya che. sanastaparijJAnuM nAma sarvaparijJA che sarvaparijJAthI jenuM AcaraNa karavAne svabhAva che tenuM nAma sarva parijJAcArI che pariNA be prakAranI che. (1) jJa-parijJA ane (2) pratyAkhyAna-parijJA, A banne prakAranI parijJAthI te yukta bane che. arthAt samasta heya ane upAdeyamAM te kuzaLa banI jAya che. tene bhAva e che ke-parijJA be prakAranI che. (1) chadmasthasaMbaMdhI ane (2) kevaLajJAnI saMbaMdhI chasthasa baMdhI parijJA-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana 5ryavajJAnanA bhedathI cAra prakAranI che. kevaLajJAnIsaMbaMdhI parijJA eka kevaLajJAnarUpa ja che, tenA bheda nathI. pratyAkhyAna-parijJA paNa mUlaguNa ane uttaraguNanA bhedathI be prakAranI che. je upadezaka vidhinA kathananA guNone jJa-pariNAthI jANIne ane
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2dara / bhAvArAGgasUtre ___ nanu ya eva aNoddhAtanakhedajJaH sa eva vandhapramokSAnveSI ceti paunaruktyaM samApatitamiti cenna-' aNoddhAtanakhedajJaH' ityanena mUlottaraprakRtibhedaviziSTasya yoganimittena prAptasya kapAyasthitimataH karmaNo baddhaspRSTanidhattanikAcitarUpavadhyamAmAnAvasthAyAstarIkaraNopAyasya ca samyagjJAtetyasyArthasyAbhihitatvAd bandhanamokSetyAdinA ca kevalaM tadrIkaraNAnuSThAnasyAbhihitakhAt / / jo ratnatrayAdika upAya haiM unheM bhI 'bandhapramokSa' zabdase grahaNa kara liyA gayA hai| vandhapramokSakA athavA inake upAyoMkA anveSaNa karanekA jisakA svabhAva hai vaha bandhapramokSAnveSI hai| jo aNoddhAtanakuzala aura bandhapramokSAnveSI hai vahI medhAvI hotA hai| __ zaGkA-jo aNoddhAtanameM kuzala hai vahI to bandhapramokSAnveSI hai / phira isa prakArake kathanase to donoM zabdoMke arthoM meM parasparameM samAnatA AjAnese punaruktidoSakA prasaGga AtA hai| uttara-yaha bAta nahIM hai-" aNoddhAtanakhedajJa" isa zabdase "mUla aura uttarabheda viziSTa yogake nimittase gRhIta aura kaSAyase sthitiyukta, aise kamaukI baddha, spRSTa, nidhatta aura nikAcitarUpa badhyamAna avasthAoMkA aura koko dUra karanevAle upAyoMkA vaha samyagjJAtA hai" yaha artha pratipAdita kiyA gayA hai| 'bandhapramokSAnveSI' isa zabda se sirpha unako dUra karanevAle anuSThAnakA pratipAdana kiyA gayA hai| tene paNa badhapramAkSa zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che baMdhaprakSanuM, athavA tenA upAyonuM anveSaNa karavAne jene svabhAva che te baMdhaprakSAvelI che. je aNaghAtanakuzaLa ane baMdhamamekSAvelI che te ja medhAvI hoya che. zaMkA-je aNaghAtanamAM kuzaLa che te ja baMdhapramazAnveSI che, e prakAranA kathanathI te banane zabdonA arthomAM parasparamAM samAnatA AvavAthI punarUkti doSane prasaMga Ave che uttara-ye vAta nathI. " aNoddhAtanakhedajJa" ! 274thI " bhUdA mane uttarabhedaviziSTa seganA nimittathI gRhIta ane kapAyathI sthitiyukta evA karmonI baddha, pRSTa, nidhatta ane nikAcitarUpa bedhyamAna avasthAonA, ane tevA karmone dUra karavAvALA upAyanA te samyajJAtA che" A artha pratipAdita karela che tathA 'vandhapramokSAnvepI ' 2mA 274thI 34ta tene 62 42nA2 anuSThAnanu pratipAdana karela che.
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. 361 adhya0 2. u.6 saMyamavirAdhako na bhavatItyabhiprAyaH / anyadapi vIrakartavyamAha-'sa medhAvI'tyAdi,sAmuniH medhAvI-viditAtmasaMyamavirAdhanakaTukaphalo yaH aNoddhAtanakhedajJaHaNati gacchati yena prANigaNazcaturgatikasaMsAraM tadaNaM-karma, tasya utAbalyena ghAtanam apanayanam aNoddhAtanaM, tasya tatra vA khedajJaH nipuNaH, yazca bandhapramokSAnveSI-vandhasya prakRtisthityanubhAvapradezarUpasya pramokSaH prakarSaNa mokSastadupAyo vA ratnatrayarUpastamanveSTuM gaveSayituM zIlaM yasya sa bandhanamokSAnveSI, yo'NoddhAtanakhedajJo yazca bandhapramokSAnveSI sa eva medhAvI bhavatIti smbndhH|| kAraNabhUta karmako nAza karaneke liye hI to maiMne yaha muniveSa dhAraNa kiyA hai| isI abhiprAyakI puSTi sUtrakAra-"aNugghAyaNakheyanne" 'aNoddhAtanakhedajJaH' isa padase kI hai-" aNati-gacchati yena prANigaNazcaturgatikasaMsAre tad aNaM-karma, tasya ut-prAbalyena ghAtanam apanayanaM, tastha tantra vA khedajJaH" iti / arthAt-jisake dvArA prANisamUha caturgatirUpa isa saMsArameM bhramaNa karatA hai vaha aNa-karma hai, usa karmake vinAza karane meM jo nipuNa hai vaha aNoddhAtanakhedajJa hai| jo baMdhake nAza karanekA athavA usake nAza karaneke upAyoMke anveSaNa karane kA svabhAvavAlA hotA hai vaha saMsArake kAraNabhUta karmake vinAza karane meM kuzala hotA hai| zAstra meM bandhake cAra bheda batalAye gaye haiM-(1) prakRtibandha, (2) sthitibandha, (3) anubhAgabandha, (4) pradezabandha / inakA atyanta abhAva honA vaha bandhapramokSa hai| athavA inake atyanta abhAva hone meM kAraNabhUta karavA mATe ja meM munipaNane veza lIdhe che." A abhiprAyanI puSTi sUtrakAra " aNugghAyaNakheyanne " aNoddhAtanakhedajJaH se 54thI aresa cha, "aNatigacchati yena prANigaNazcaturgatikasaMsAre tad aNaM-karma, tasya ut-prAbalyena ghAtanam apanayanaM, tasya tatra vA khedajJaH, iti, arthAta nA dvArA prANIsamUha caturgatirUpa A saMsAramAM bhramaNa kare te gA=karma che. te kamane vinAza karavAmAM je nipuNa che te joddhAtanajJa che. je baMdhane nAza karavAnA, athavA tene nAza karavAnA upAcenuM anveSaNa karavAnA svabhAvavALA hoya che te saMsAranA kAraNabhUta karmane vinAza karavAmAM kuzaLa hoya che. zAstramAM baMdhanA cAra bheda batAvela che. (1) prakRtibaMdha (2) sthitibaMdha (3) manulAma, mana (4) pradezamadha. tene atyaMta samAva thavA te madhapramAkSa che athavA tenA atyaMta abhAva hovAnA kAraNabhUta je ratnatrayAdika upAya che
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 AcArAGgasUtre ___ yazcaitAdRzaH kevalI chadmastho vA sa yadanuSThitavAn yaccAnutiSThati vA tadanyenApi sAdhunA'nuSTheyamiti darzayati-' se jaM ca ' ityaadi| mUlam-se jaM ca Arabhe jaM ca nArabhe , aNAraddhaM ca na Arabhe chaNaM chaNaM pariNNAya lokasannaM ca savvaso // sU0 10 // ___ chAyA-sa yaccArabhate yacca nArabhate, anArabdhaM ca nArabheta kSaNaM kSaNaM parijJAya lokasaMjJAM ca sarvazaH // sU0 10 // TIkA-sa ya'-dityAdi, satIrthaGkaraH sAmAnyakevalI prAptaratnatrayo muni jJAnAvaraNIyAdikarmApanayanAya yatkarma tapaHsaMyamavinayAdikaM ca Arabhate vidadhAti ghaTate-parAkramate, yatate vA, yacca tadviparItaM saMsArahetuM mithyAvAviratyAdikaM mukta isaliye nahIM hai ki isa samaya bhI usake usa usa karmakA sadbhAva hai| ajJAna, avirati aura mithyAtva, inase vaha mukta-rahita hai; parantu prazasta cAritra, tapa aura vinayAdise mukta-rahita nahIM hai| sU0 9 // isa prakArake cAhe kevalI hoM yA chadmastha, parantu unhoMne jisakA AcaraNa kiyA aura jo AcaraNa kara rahe haiM vaha anya sAdhuko bhI karanA cAhiye, isa bAtako kahate haiM-' se jaM ca' ityaadi| tIrthaGkara sAmAnyakevalI athavA ratnatrayake dhArI muni, ye se" isa zabdase grahaNa kiye gaye haiN| inhoMne izanAvaraNIyAdika ATha karmoM ke nAza karaneke liye jina tapa saMyama aura vinayAdikoMko anuSThAna-pAlana kiyA hai, inake pAlana karane meM jo parAkrama dikhalAyA hai, tathA inakI ArAdhanA karanemeM jo prayatna kiye haiM, aura inase viparIta saMsAra samaye paNa teone te te karmane sabhAva che ajJAna, avirati ane mithyAtva, tenAthI te mukta-rahita che paraMtu prazasta cAritra, tapa ane vinayAdithI muktarahita nathI. sUtra 9 che AvA prakAranA bhale kevaLI hoya ke chavAstha paraMtu teoe jenuM AcaraNa karyuM ane je AcaraNa kare che te bIjA sAdhuoe paNa karavuM joIe. mA vAta 4 cha-' se jaMca' tyAdi tIrtha42, sAmAnyavatI athavA ratnatrayadhArI muni, ye " se" zathI prahaNa karavAmAM Avela che. teoe jJAnAvaraNIyAdika ATha karmone nAza karavA mATe je tapa sayama ane vinayAdinuM anuSThAna-pAlana karela che, tenuM pAlana karavAmAM je parAkrama batAvela che, tathA tenI ArAdhanA karavAmAM je prayatna rela che, ane tenAthI viparIta saMsAranA kAraNabhUta mithyAtva temaja avirati
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2 u. 6 363 nanu yazcaitAdRzaH sa kevalI chadmastho vA ? mocyate-kevalino'NoddhAtetyAdivizeSaNAsambhavAcchadmasthasya grahaNam / kevalinastarhi kiM syAditi darzayati-'kuzala' ityAdi / kuzalaH kevalI tIrthaGkaraH sAmAnyakevalI vA punaH na baddhaH ghAtikarmaNo nAzAta, na muktaH bhavopagrAhikarmasattvAt / vAhyAbhyantarasAvadyAnuSThAnaizca muktaH, bhavopagrAhikarmaNaH sattvena baddho'pi / yadvA chadmastha eva kuzalapadenocyate, tena kuzala prAptaratnatrayaH, na baddhaH anantAnubandhyAdikapAyAnalopazamAdisattvAt , na muktaH idAnImapi tatkarmasattvAt , ajJAnAviratimithyAtvaizva muktaH, prazastaistu cAritratapovinayAdibhirvA na muktH||suu09|| zaGkA-jo aisA hotA hai vaha kauna hai ? kevalI hai yA chamastha ? uttara-kevalImeM : aNoddhAtanakhedajJa" ityAdi vizeSaNa saMbhavita nahIM hote haiM, ina donoM vizeSaNoMse to kevala chadmasthakA hI grahaNa huA hai| hAM "kuzala" isa zabdase kevalIkA grahaNa hotA hai, ve cAhe sAmAnyakevalI hoM cAhe tIrthaGkara hoN| ve na to baddha haiM; kyoM ki unake ghAtI karmoMkA abhAva ho cukA hai, aura na mukta hI haiM, kAraNa ki bhavopagrAhI kaukA unake sadbhAva hai / yadyapi bAhya aura Abhyantara sAvadya karmoMse ve mukta-rahita haiM to bhI bhavopagrAhI karmoMkI sattA honese ve baddha bhI haiN| __athavA-'kuzala' isa padase chadmasthakA hI grahaNa huA hai| jisane ratnatrayako prApta kara liyA hai vaha kuzala hai| vaha baddha nahIM hai, kyoM ki isake anantAnubandhI Adi kaSAyarUpa agnikA upazamAdi ho cukA hai| zaMkA-je evA che te keNa che? kevaLI che ke chaghastha ? uttara-jImA " aNodghAtanakhedajJaH" tyA vizeSaNo samAvita thata nathI. mA bhanne vizeSaNothI to // 75stha a5 thye| cha. hai| "kuzala" A zabdathI kevaLInuM grahaNa thAya che te bhale sAmAnya kevaLI hoya ke tIrthaMkara hoya. teo baddha nathI, kAraNa ke teone ghatI karmone abhAva thayela che, ane mukta paNa nathI. kAraNa ke bhapagrAhI karmone tene sadbhAva che. jo ke bAhya ane AtyaMtara sAvadya karmothI teo mukta-rahita che te paNa bhayagrAhI karmonI sattA hovAthI teo baddha paNa che. __ athavA "kuzala' 2. 54thI chamasthanu 24 ghaDaNa thayecha.gaNe ratnatraya prApta karela che te kuzala che. teo baddha nathI, kAraNa ke tenA anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyarUpa agninuM upazamAdi thaI cukela che. mukta eTalA mATe nathI ke A
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 AcArAgasUtre tasya vIpsAyAM kSaNaM-kSaNaM, hiMsAjanakaM sakalaM karmatyarthaH, parijJAya-jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parihatya ca / yadvA-kSaNaH saMyamAcArAvasaraH, tasya vIpsAyAM kSaNaHkSaNastaM parijJAya jJaparijJayA vidikhA, AsevanaparijJayA cA''sevya vicaret / api ca lokasaMjJAMca lokasya asaMyatalokasya saMjJA saMjJAnaM zabdAdiviSayAsaGgajanyasukhaspRhA parigrahAdisaMjJA vA, tAM sarvazaH sarvaprakAreNa yogatrikakaraNatrikeNa parijJAya parihatya, yadvA-cazabdAdAtmaupamyena kSaNanaM na vidhyAt "jaha mama Na piyaM dukkhaM jANiya emeva savyajIvANaM" ityAdivacanAt / sarvathA prANAtipAtAdau na pravartata jisa karmake dvArA hiMsArUpa kArya utpanna hotA hai usa karmakA nAma kSaNa hai / yahA~ para vIpsA meM 'kSaNaM kSaNaM' yaha dvirukti hai| tAtparya isakA yaha hai ki hiMsAtmaka sakalakoM ko saMyamI jJaparijJAse jAnakara aura pratyAkhyAnaparijJAse inakA parityAga kara vicaraNa kre| athavA-saMyamake AcaraNa karaneke pratyeka avasarako bhI saMyamI jJaparijJAle jAnakara aura AsevanaparijJAse isakA sevana kre| tathA lokasaMjJAkA sarva prakArase parityAga kare / asaMyata lokoMko zabdAdika viSayoMke, sambandhase utpanna sukhakI jo cAhanA hotI hai usakA nAma lokasaMjJA hai| athavA parigrahAdikasaMjJAkA nAma bhI lokasaMjJA hai| saMyamI isa lokasaMjJAkA sarva prakArase arthAt tIna karaNa tIna yogase tyAga kre| "lokasaJjJAM ca sarvazaH " yahAM para jo "ca" AyA hai usase yaha yAta prakaTa kI gaI hai ki saMyamI samasta jIvoMko apane samAna samajha kara kabhI bhI hiMsAdika kAryoM meM pravRtti na kare, kyoMki AgamakA tabhanu nAma mA cha. DI. vA.sAthI 'kSaNa kSaNa' mA vi3ti cha meTale hisAjanaka sakala karmone sayamI parijJAthI jANIne ane pratyAkhyAnapariNAthI tene parityAga karI vicaraNa kare. athavA sayamanuM AcaraNa karavAnA pratyeka avasarane paNa saMyamI parijJAthI jaNI ane AsevanaparijJAthI tenuM sevana kare. - tathA lokasaMjJAne sarva prakArathI parityAga kare, asayata lekene zabdAdika viSayenA saMbadhathI utpanna sukhanI je cAhanA thAya che tenuM nAma lokasaMjJA che athavA parigrahAdikasaMjJAnuM nAma paNa lesa jJA che, saMyamI A lokasaMjJAne sarva prakArathI arthAt traNa karaNa traNa bhegathI tyAga kare "lokasaMjJAM ca sarvazaH" mA Ayo 'ca' 4 mAveza cha tenAthI e vAta pragaTa karI Apela che ke saMyamI samasta jIvone potAnA samAna samajI I vakhata paNa hisAdika kAryomAM pravRtti na kare, kAraNa ke AgamanuM vAkya
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u.6 prANAtipAtAdirUpASTAdazapApasthAnAni ca nArabhate na karoti na ghaTate na yatate na parAkramate vA / tadviparItamAcaratItyartho'pi / saMyataH paJcamahAvratapAlana vidheyaM, saMsArakAraNaM mithyAlAviratyAdikaM ca naasevniiymitybhipraayH| tadevAha-'anArabdha'mityAdi, anArabdhaM kevalibhiH prAptaratnatrayaizchadmasthairvA anArabdham anAcINa ca dvipaJcAzatmakAraM nArabheta=na seveta, ca zabdAbadArabdhaM tatkuryAdityartho'pi / anAcaraNIyamevAha-'kSaNa'-mityAdi, kSaNaM kSaNaM, kSaNanaM kSaNaH-hiMsanaM, kAryakAraNayorabhedAd yena karmaNA kAraNabhUtena hiMsA kAryarUpA samutpadyate tatkarma kSaNaH, tam , ke kAraNabhUta mithyAtva evaM avirati Adi tathA prANAtipAtAdirUpa aThAraha (18) pApasthAnoM kA jisa prakArase inhoMne parilAga kiyA hai, unake choDanemeM jo apanI zakti prakaTa kI hai, aura jisa prakArakA prayatna kiyA hai, tathA ina avirati AdikoMse viparIta apanI pravRtti banAI hai, saMyatoMkA kartavya hai ki ve bhI pAMca mahAvratoMkA isI laganake sAtha pAlana kareM, aura saMsArake kAraNa-mithyAtva avirati Adi-kA parityAga kareM, svapnameM bhI inakA sevana na kreN| kevaliyoMne athavA ratnatrayako prApta hue chadmastha muniyoMne jinakA sevana nahIM kiyA, arthAt (52) prakArake jina anAcI -anAcAroM-kA anuSThAna nahIM kiyA unakA saMyati kabhI bhI sevana na kre| sUtrameM Aye hae "ca" zabdase isa prakAra artha hotA hai ki jo unhoMne pAlana kiyA hai vahI vaha pAlana kre| unhoMne kyA AcaraNa nahIM kiyA ? isako prakaTa karate haiM-'kSaNaM kSaNaM' ityaadi| 'kSaNa' zabdakA artha hiMsA hai| kArya aura kAraNameM abheda sambandhakI vivakSAse kAraNabhUta Adi tathA prANAtipAtadirUpa aDhAra (18) pApasthAnane je prakAre teNe pari. tyAga karela che, te choDavAmAM je pitAnI zakti pragaTa karela che, ane je prakArane prayatna karela che, tathA A avirati AdithI viparIta pitAnI pravRtti banAvI che. saMyatenuM kartavya che ke te paNa pAMca mahAvratonuM tevI bhAvanAthI pAlana kare ane saMsAranAM kAraNa mithyAtva avirati Adino parityAga kare. svapnamAM paNa tenuM sevana na kare kevaLIoe, athavA ratnatrayaprApta chadmastha munioe jenuM sevana nathI karyuM arthAt bAvana prakAranA je anAcArenuM anuSThAna nathI karyuM tenuM koI paNa saMyatI sevana na kare. sUtramAM AvelAM "ra" zabdathI e prakAre artha thAya che ke je teoe pAlana karela che te ja te pAlana kare. teoe zuM AcaraNa nathI karyuM? te pragaTa 42 cha-kSaNaM kSaNa' tyAhi. 'kSa' zanI artha hiMsA che. Aya mane 12emA abhedasaMbaMdhanI vivakSAthI kAraNabhUta karma dvArA je hiMsArUpa kArya utpanna thAya che
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 AcArAgasU upasaMhAra:asminnadhyayane hi lokavijaye saGgo na kAryo vudhai mAtrAdau ca mahAvrate'pyadRr3hatA mAno'pi heyastathA // vairAgyaM viSaye muneviharaNaM loke'pi nizrAkhyayA putrAdau mamatAM tyajenigaditaM tUdezapaTakAnvite // 1 // ityAcArAgasUtrasya lokavijayAkhyadvitIyAdhyayanasya AcAracintAmaNi TIkAyAM paSTha uddezaH samAptaH // 2-6 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka -zrIzAhUchatrapati-kolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya'-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-tiviracitAyAm AcArAgasUtrasyAcAracintAmaNiTIkAyAM lokavijayAkhyaM dvitIyamadhyayanaM sampUrNam // 2 // upasaMhAralokavijaya nAmaka isa prakaraNa, meM ye chai uddeza bhare, mAtAdikameM saMga adRDhatA, mahAvatoMmeM vudha na kre| mAna tajana vairAgya viSayameM, ho vihAra jaganibhAse, putrAdikase mamatA haranI cha uddeza isa nizrAse // 1 // // iti AvArAGgasUtra ke lokavijaya-nAmaka dUsare adhyayanakI AcAracintAmaNi-TIkAkA hindIbhASAnuvAda saMpUrNa // 2 // - pasAra - lakavijya nAmanA bIjA adhyayanamAM A cha udeze batAvyA che-jJAnIe mAtA vagerene saMga tyaja mahAvratomAM daDhatA rAkhavI abhimAna tyajavuM. viSayothI virakata thavuM sasArI ene Azraye viharavuM. arthAt pacanapAcanAdika sAvadya kriyAone TALate thake gRhasthoe potAne mATe karela niravagha AhAra pANIthI sayama-yAtrAne nirvAha kare tathA putra vagerenI mamatA tyajavI e udeze temAM che. 1 AcArAga sUtranA lekaviya nAmanA bIjA adhyayananA chaThThA uddezane gutI manuvAda sabhAta 2-6. A AcArAMgasUtranA lokavijaya nAmanA bIja adhyayananI AcAra cintAmaNi-TIkAne gujarAtI anuvAda saMpUrNa. tArA
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya0 2. u. 6 367 saMyamAcaraNAdau ca pravartateti sUtrAzayaH // mU0 10 // ___ yazca pUrvoktasakalaguNaviziSTastasya kiM bhavatItyAha-'udeso ' ityAdi / ___ mUlam-uddezo pAsagassa natthi,bAle puNanihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva aavrttannupriyittibemiaasuu011|| // iya bIyajjhayaNassa chaTTo uddaso samatto // 2-6 // __chAyA-udezaH pazyakasya nAsti, vAlaH punaH snihaH kAmasamanujJo'zamitaduHkho duHkhI duHkhAnAmevAvartamanuvartate, iti bravImi // sU0 11 // // iti dvitIyAdhyayanasya paSTha uddezaH samAptaH / / 2-6 // ___TIkA-uddeza' ityAdi / sUtramidaM tRtIyodeze vyAkhyAtamiti / iti bravImItyasyArthastu prathamAdhyayanoktadizA'vaseyaH // sU0 11 // vAkya hai ki-"jaha mama Na piyaM dukkhaM, jANiya emeva savvajIvANa" jisa prakAra duHkha hameM apriya hai usI prakAra vaha samasta jIvoMko bhI apriya hai| hiMsAdika kAryoM meM jIvoMko duHkha pahu~catA hai, aisA samajha kara saMyamI jana kabhI bhI prANAtipAtAdika kAryoM meM pravRtti na kare, aura na saMyamAcaraNase mukha moDe, arthAt saMyama meM pravRttizAlI bane, yahI sUtrakA Azaya hai| sU0 10 // jo saMyamI pUrvokta sakala guNoMse yukta hotA hai usake kyA hotA hai ? isakA khulAsA karate haiM-'uddeso pAsagahasa natthi' ityaadi| isa sUtrakA vyAkhyAna isI adhyayana ke tIsare uddezameM likhA jA cukA hai| 'iti bravImi' isakA artha prathama uddezake anusAra jAna lenA cAhiye // sU0 11 // // AcArAGga sUtrake lokavijayanAmaka dUsare adhyayanake chaThe uddezakA hindI-bhASAnuvAda samApta // 2-6 // cha "jaha mama Na piyaM dukkha jANiya emeva savvajIvANaM"2 re hu:5 amane apriya che te prakAre te samasta jIne paNa apriya che. hiMsAdika kAryomAM jIvane duHkha pahoMce che. evuM samajIne saMyamI jana kadi paNa prANAtipAtAdika kAryomAM pravRtti na kare, ane saMyamAcaraNathI dUra rahe nahi, arthAt saMyamamAM pravRttizALI bane, e ja sUtrane Azaya che. A sUTa 10 je saMyamI pUrvokta sakaLa guNothI yukta bane che. tene zuM thAya che? tene bhudAsa 42 cha-' uddeso pAsagassa natthi' ityAdi. A sUtranuM vyAkhyAna A adhyayananA trIjA udezamAM lakhAI gayela che. 'iti bravImi tenI martha prathama uddeza anusAra NI sevo // sU0 11 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 AcArAgasUtre prathamodeze bhAvamuptAnAM dopA jAgratAM ca guNAH pradarzitAH // 1 // dvitIye bhAvanidrAvatAM duHkhAnubhavaH pradarzitaH // 2 // tRtIye saMyamAcaraNamantareNa kevalaM duHkhasahanAdeva zramaNo na bhavatIti kathitam // 3 // caturthe tu vAntavat kapAyAstyAjyAH, pApakarmaNazva viratiH, tathA viditavedyasya saMyamaH prativodhitaH, tathA kSapakazreNipraviSTAnAM ca saMyaminAM mokSo bhavatItyAveditam // 4 // choDa kara saMyamIko sahana karanA caahiye| isa prakArake sambandhakA pratipAdana karanevAlA yaha adhyayana hai| isameM 4 cAra uddeza haiM / unameM prathama uddezameM bhAvasupta saMyamiyoMke doSa aura jagate hue saMyamiyoMke guNa dikhalAye gaye haiM / dvitIya uddezameM-'bhAvanidrAvAle saMyamiyoMko duHkhoMkA anubhava karanA par3atA hai| yaha bAta dikhalAI gaI hai 2 / / tRtIyauddezameM-saMyamAcaraNake vinA kevala duHkhoMke sahana karane mAtrase sAdhu nahIM hotA hai' yaha viSaya pratipAdita kiyA gayA hai 3 / caturtha uddezameM-' vamana-chadita kiye hue annake samAna kaSAya tyAga karane yogya haiM, pApakarma pariharaNIya hai, tathA padArthoMke svarUpako jAnanevAle saMyamI munike liye saMyama ArAdhanIya hai, evaM kSapakazreNimeM prAsa hue sAdhujanoM ko muktikA lAbha avazyaMbhAvI hai' Adi saba viSaya prakaTa kiye gaye haiM / / cheDIne sayamIoe sahana karavA joIe. A prakAranA saMbadhanuM pratipAdana karavAvALuM A adhyayana che. temAM cAra udeza che temAM- prathama uddezamAM bhAvasupta saMyamIonA doSa ane jAgatA saMyamIonA guNa batAvavAmAM Avela che. 1. bIjA udezamAM bhAvanidrAvALA sayamIone dukhano anubhava karavo paDe che, me bAta matApavAbhA yAvI che. 2. trIjA uddezamA "sayamAcaraNa vinA kevaLa dukha sahana karavA mAtrathI kei sAdhu banI zakato nathI" e viSaya pratipAdita karavAmAM Avela che. 3. cothA udezamAM-'vamana-chardita karelA anna samAna kaSAya tyAga karavA yogya che, pApakarma pariharaNaya che tathA padArthonA svarUpane jANavAvALA sayamI muni mATe saMyama ArAdhanIya che, temaja kSapakazreNimA prApta thayelAM sAdhujanane muktine li avazya bhAvI che" Adi saghaLA viSaya pragaTa karavAmAM Avela che. 4.
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ / athAcArAGgasUtrasya zItoSNIyanAmakaM tRtIyamadhyayanam / dvitIyAdhyayanakathanAnantaraM zItoSNIyaM nAma tRtIyamadhyayanamabhidhIyate / asya dvitIyAdhyayanena sahAyamabhisambandhaH-zastraparijJAnAmakAdhyayananirdiSTaviziTavatabhAradhAriNo lokavijayAkhyadvitIyAdhyayanoktasaMyamamanutiSThato'pAstasamastakaSAyAdilokasya paramapadamArurukSorakasmAt zItoSNAH anukUlapatikUlAH parIpahAH samutpadyante / teSu strIparISahasatkAraparISahAvevAnukUlAvanye viMzatisaMkhyakAH parISahAH pratikUlAH / teSAM harSaviSAdaparityAgapUrvakaM prasahanaM kartavyamiti sambandhAbhidhAyakamidamadhyayanam / atra catvAra uddezAH santi / tatra AcArAGgasUtrakA zItoSNIyanAmaka tRtIya adhyayana dvitIya adhyayanake bAda aba isa zItoSNIya nAmaka tRtIya adhyayana prArambha hotA hai| dvitIya adhyayanake sAtha isa adhyayanakA isa prakArase sambandha hai ki zastraparijJAnAmaka adhyayanameM jina viziSTa vratoMke dhAraNa karanekA vidhAna kiyA gayA hai una vratoMke pAlanevAle, tathA lokavijaya nAmaka dvitIya adhyayana meM pratipAdita saMyamake anuSThAna karanevAle, samasta kaSAyalokake nirAkaraNa karanevAle aura paramapada jo mokSa usameM pahuMcanekI icchAvAle aise saMyamI muni akasmAt utpanna zItauSNa arthAt anukUla pratikUla parISahoMko sahana karate haiM / parISaha 22 bAIsa prakArake haiM, unameM strIparISaha aura satkAraparISaha hI anukUla haiM, bAkIke 20 bIsa parISaha pratikUla haiM / ina saba parISahoMko harSa viSAda AcArAMga sUtranuM zItoSNayanAmanuM trIjuM adhyayana. bIjA adhyayana bAda have zItaNIya nAmanA trIjA adhyayanane prAraMbha thAya che. bIjA adhyayananI sAthe A adhyayanane e prakAre saMbaMdha che ke zastraparijJA nAmanA adhyayanamAM je viziSTa vrata dhAraNa karavAnuM vidhAna karela che, te vratanA pALavAvALA, tathA lekavijaya nAmanA bIjA adhyayanamAM pratipAdita saMyamanuM anuSThAna karavAvALAM, samasta kaSAyelekanuM nirAkaraNa karavAvALAM ane paramapada je mokSa temAM pahoMcavAnI IcchAvALAM evAM saMyamI muni akasmAt utpanna zIta-uSNa arthAta anukULa pratikUla pariSaha sahana kare che. parISaha bAvIsa prakAranA che. temAM strIparISaha ane satkAraparISaha, e be parISaha ja anukULa che. bAkInA 20 bIsa parISaho pratikULa che. A saghaLAM parISahone harSa viSAda
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 AdhArAGgasUtre dravyasuptAstaskarAdinA maNimANikyaratnAdyapahAreNa yathA'ntardAhadAridrayadaurbhAgyAdilakSaNaparitApakalApamanubhavanti tathA bhAvasuptA api pramAdAdinA samyarajJAnadarzanacAritrAdhAtmakaratnApahArAdIghasaMsAraparibhramaNena janmajarAmaraNAdilakSaNavividhaparitApakalApamanubhavanti / munayaH mokSamArgAdavicalanto labdhasamyagbodhAH anagArAH, sadA anavarataM jAgrati=mithyAtvAdinidrApagamena ipTAniSTaprAptiparihArArtha yatanayA gamanAdi zAlI jo haiM ve dravyase supta haiN| athavA jisameM netroMkA pracAra zithila ho jAtA hai tathA aGga-upAGgoM kI kriyA bhI jahAM zithila ho jAtI hai, aisI aspaSTa cetanAkI avasthAse jo yukta haiM ve bhI dravyase susa haiM, arthAt nidrAvasthAvAle prANI dravyasupta haiN| ye dravyalupta jIva jisa prakAra coroM vagairahake dvArA aNi mANikya aura ratnAdika dravyake curAye jAne se antardAha evaM dAridraya daurbhAgyAdirUpa aneka santApoMkA anubhava karate haiM usI prakAra bhAvasupta prANI bhI pramAda Adike dvArA samyagjJAna samyagdarzana aura samyakcAritrarUpa ratnoMke curAye jAnese dIrgha saMsArameM paribhramaNajanya janma jarA aura maraNa Adi rUpa aneka santApoMko bhogate rahate haiN| ___ muni sadA jagate haiM / mokSagArgo jo vicalita nahIM hote haiM unakA nAma muni hai| ye nirantara saceta rahate haiM, arthAt mithyAtvAdi nidrAke vinAza honese iSTakI prApti aura aniSTa ke parihArake liye yatanAse (1) dravyathI bhane. (2) mAthI. nidrApramANI che tamA dravyathA supta cha, athavA jemAM AMkhone pracAra zithila thaI jAya che tathA aga upAMgonI kiyA paNa tyA zithila thaI jAya che, evI aspaSTa cetanAnI avasthAthI je yukta che teo paNa dravyathI supta che arthAta nidrAvasthAvALA prANI dravyasuSma che. e dravyamukha jIva je prakAre cero vigere dvArA maNi-mANeka-ratnAdika dravya Adine corAI javAthI atardAha ane dAridraya durbhAgyAdi-rUpa aneka saMtApine anubhava kare che te prakAre bhAvasupta prANa paNa pramAda Adi dvArA samya jJAna samyagdarzana ane samyakUcaritrAdirU5 rane cerAI javAthI dIrgha saMsAramAM paribhramaNujanya janma jara, ane maraNa AdirUpa aneka sa tApane bhogavatAM rahe che. muni sadA jAgatA rahe che mokSamArgathI je vicalita thatA nathI, tenuM nAma muni che. eo niraMtara saceta rahe che, arthAt mithyAtvAdi nidrAnA vinAza thavAthI ISTanI prApti ane aniSTanA parihAra mATe yatanAthI gamanAdika
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 371 dvitIyAdhyayanasya caramasUtreNAsyavamabhisambandhaH-tatra " duHkhI duHkhAnAmevAvartamanuparivartate " ityuktaM, tadihApi "bhAvasuptA duHkhino duHkhAnAmevAvartamanuvartante " iti prativodhayitumAha-'muttA amuNI' ityaadi| mUlam -suttA amuNI, sayA suNiNo jAgaraMti // sU0 1 // chAyA-suptA amunayaH, sadA munayo jAgrati // 50 1 // TIkA-amunayA gRhasthAH suptAH-bhAvataH suptAH mithyAtvAjJAnamayanidrAvyAmohitAH hiMsAdyAstravadvAreSu satataM pravRttAH santi / suptA hi dvividhA bhavanti dravyato bhAvatazca / tatra nidrApramAdavanto dravyasuptAH, yadvA-zithilitanayanapracArAgopAGgAvispaSTacetanAvasthApanAH dravyamuptAH / bhAvasuptAstvabhihitA ev| dvitIya adhyayanake antima sUcake sAtha isa adhyayanakA isa prakAra sambandha hai-usa adhyayanakA antima sUtra . . . ' dukkhI dukkhANameva AvarTa aNupariyai" (duHkhI duHkhAnAmevAdattamanuparivartate) yaha hai, isakA bhAva yaha hai ki-duHkhI duHkhoMkI paraMparAkA hI anuvartana karate haiM / jisa prakAra yaha bAta usa adhyayanameM kahI gaI hai usI prakAra yahAM para bhI-'jo bhAvalupta duHkhI haiM ve duHkhoMkI hI paramparAkA anubhava karate haiM ' isa viSayako samajhAne ke liye kahate haiM- suttA anuNI' ityAdi / amuni zabdakA artha gRhastha hai| the bhAvase susa-soye hue haiN| mithyAtva ajJAnamaya nidrAle vyAmohita matighAle hote hue ye prANAtipAtAdika jo koMke Aneke dvAra haiM unameM nirantara pravRttizAlI haiN| supta do prakArake hote haiM-(1) dravyale aura (2) bhAvase / nidrApramAda bIjA adhyayanA aMtima sUtranI sAthe A adhyayanane A prakAre saMbaMdha cha, te 25dhyayana matima sUtra " .... . . ."dukkhI dukkhANameva AvaDhe aNupariyaTTai" (" 'duHkhI duHkhAnAmevAvartamanuparivartate) se che. tena! lAca ye cha / duHkhI duHkhonI paraMparAnuM ja anuvartana kare che, jevI rIte A vAta te adhyayanamAM kahevAmAM Avela che tevI rIte A ThekANe paNa "je bhAvasukha duHkhI che teo paNa duHkhanI ja paraMparAne anubhava kare che. A viSayane samajAvavA mATe kahe che-'suttA amuNI' tyahi amuni zabdane artha gRhastha che. e bhAvathI supta-sutelA che. mithyAtva ajJAnamaya nidrAthI vyAhita mativALA hovA chatAM prANAtipAtAdika je karmonA AvavAnA dvAra che temAM niraMtara pravRttizALI che. supta be prakAranA hoya che. -
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArasUtre cAritramohanIyakSayopazamakSayasamutpannasvarUpaparAyaNAH, kapAyoMdrekarahitAH samarasakandAyamAnAH samyagdarzanajJAnacAritrArAdhakAH, prazastayogasAdhakAH, samitiguptidhArakAH, nizcayavyavahArapracArakAH, AsravavarjitAH saMvegAdilakSaNayuktAH, yathArthopayogena dravyArthikaparyAyArthikanayena svarUpavedinaH, karmarajohArakAH, mukhopari sadorakamukhavatrikAdhArakAH, viMzatisthAnakasamArAdhakAH, devAsuranarajanitatrividhopasargasahanazIlAH, zAstroktAcAravicAraparipAlakAH, jJAtaparamArthA bhavanti / ta eva sadA = nirantaraM jAgrati = prabudhyante - heyopAdeyavivekapUrvakaM sakalaparivahanasahanaM prakurvANAH saMyamAnuSThAnaM samAcarantItyarthaH / 374 " / kSayase samutpanna nija AtmasvarUpameM lavalIna rahate haiM / kaSAyoMke udreka se rahita hote haiM / samatArUpI rasake kanda hote haiN| pAMca samiti aura tIna sike dhAraka hote haiM / nizcaya aura vyavahAra ke pracAraka hote haiN| AsravadvAroMse rahita tathA saMvegAdika-lakSaNoMse yukta hote haiN| jisa nayakA jahAM upayoga hotA hai vahAM usI nayakA upayoga karanevAle hote haiM, arthAt jahAM dravyArthika nayakI pradhAnatAse vastutatvakA nirNaya hotA ho vahAM paryAyArthika nayakI gauNatA kara usI nayase usake svarUpakA nirNaya karate haiM, jahAM paryAyArthika nayase vastu ke svarUpakA nirNaya hotA ho vahAM usa nayase itara - dravyArthika nayako gauNakara vastu ke svarUpa kA nirNaya karate haiM; kintu apane Agrahase kisI bhI vastukA ekAntarUpase nirNaya yA pratipAdana nahIM karate haiM / AtmAke Upara anAdi kAlase caDhI huI karmarUpI dhUliko nAza karanevAle hote haiM / mukhapara dorAsahita sukhkarmAMnA kSayApazamathI tathA kSayathI samrutpanna nija AtmasvarUpamAM AnaMdita rahe che. kAyAnA udrekathI rahita hoya che. samatArUpI rasanA kada hoya che. pAMca samiti ane traNa guptinA dhAraka hAya che nizcaya ane vyavahAranA pracAraka hAya che AzravaDhArothI rahita ane savegAdika lakSaNAthI sahita hAya che je nayanA jyAM upayAga thAya che, tyAM te nayanA upayAga karavAvALA hoya che arthAt jyAM dravyArthika nayanI pradhAnatAthI vastutatvanA nirNaya thatA haiAya tyAM pA~yArthika nayanI gauNatA karI te nayathI tenA svarUpane nica kare che jyAM paryAyAdhaiika nayathI vastu svarUpane nirNaya thatA hoya tyAM te nayathI khInta-dravyAkinayane gauNa karI vastunA svarUpano nirNaya kare che, paNa peAtAnA AgaDuthI kAi paNa vastunA ekAntarUpathI niya agara pratipAdana karatA nathI. AtmAnI . upara anAdi kALathI caDhelI karmarUpI dhuLanA nAza karavAvALA heAya che. mukha upara
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNoya-adhya0 3. u. 1 373 kurvantaH samyagjJAnacAritropArjane pravRttAH santItyarthaH / yadyapi kvacidAcAryAnujJayA prathamapauruSyAm utsaMgatazca dvitIyatRtIyapauruSyordIrghasaMyamAdhArabhUtasya zarIrasya sthityarthaM nidrAM bhajanti tathApi munayaH sadA bhAvato jAgarUkA eva / dharmApekSayA suptajAgradavasthe iha prigRhiite| munayo dvidhA bhavanti dravyato bhAvatazca / tatra dravyamunayastAvat-liGgamAtradhAriNaH, asaMyamapariNAmapariNatAH, avasannapArzvasthAdikAH / eSAM nAtrAdhikAraH, amunikoTau teSAM samAviSTatvAt / adhikArazcAtra bhAvamunInAm / te ca bhAvamunayaH gamanAdika kriyAe~ karate hue bhI samyagjJAna aura samyakcAritrake upArjana karanemeM hI pravRttizIla rahA karate haiM / yadyapi kabhI 2 AcArya mahArAja kI AjJAse ye rAtrikI prathama pauruSI meM, aura utsarga se dvitIya tRtIya pauruSI meM dIrgha saMyamake AdhArabhUta zarIrakI sthitike liye nidrA lete haiM to bhI ye sadA bhAvase jAgarUka-jagate hue hI rahate haiN| susa avasthA aura jAgrata avasthA kA sambandha yahAM dharmakI apekSAse grahaNa kiyA gayA hai| muni do prakAra ke hote haiM-(1) dravyase aura (2) bhAvase / liGgamAtrako dhAraNa karanevAle dravyamuni haiM / inakA pariNAma asaMyamameM pariNata rahA karatA hai| avasanna pAsatyAdika isI zreNike haiN| inakA yahAM prakaraNa nahIM hai, kyoM ki ye dravyaliGgI amuniyoMkI koTimeM Ate haiN| yahAM para bhAvamuniyoMkA prakaraNa cala rahA hai ataH unhIMkA yahAM para vicAra hogaa| ve bhAvamuni cAritramohanIya karmake kSayopazamase tathA kriyAo karatAM karatAM paNa samyajJAna ane samyakracAritranuM upArjana karavAmAM ja pravRttizIla rahyA kare che. joke kayAreka AcArya mahArAjanI AjJAthI e rAtrinI prathama porasImAM, ane utsargathI dvitIya tRtIya porasImAM dIrgha saMyamanA AdhArabhUta zarIranI sthiti mATe nidrA le che te paNa muni sadA bhAvathI jAgarUka-jAgatAM ja rahe che. supta avasthA ane jAgrata avasthAne saMbaMdha AMhI dharmanI apekSAthI grahaNa karavAmAM Avela che. muni meM prA2nA DAya che. (1) dravyathA mane. (2) mAthI. siMga mAtranedhAraNa karavAvALA dravyamuni che. tenuM pariNAma asaMyamamAM pariNata rahyA kare che. avasana pAsasthAdika tevI zreNinA che. tenuM ahIM prakaraNa nathI, kAraNa ke e dravyaliMgI amunionI koTimAM Ave che. A ThekANe bhAvamunionuM prakaraNa cAlI rahyuM che. mATe teone A ThekANe vicAra thaze. te bhAvamuni cAritramehanIya
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 AcArAgasUtre zayanaM jAgaraNaM cAtra dharmArAdhanamadhikRtyAbhidhIyate, ato dravyabhAvabhedena suptAnAM jAgratAM ca madhye kasya dharmArAdhanaM bhavati kasya neti bhaGgacatuSTayaM pradazyate (1) dravyataH suptaH, bhAvato jAgarti / (2) bhAvataH suptaH, dravyato jAgarti / (3) dravyato'pi jAgati, bhAvato'pi jAgarti / (4) dravyato'pi suptaH, bhAvato'pi suptH| atra prathamabhaGgavato dharmArAdhanaM bhavati 1 / dvitIyasya na bhavati 2 / sonA aura jAganA, ye donoM bAteM dharmake ArAdhana karanekI apekSAse yahAM kahI gaI haiN| isaliye dravya aura bhAvake bhedase sonevAloMke tathA jAganevAloM ke bIcameM kauna dharmakA ArAdhaka hotA hai, kauna nahIM hotA hai ? isa bAtako cAra bhaMgoMse dikhalAte haiM (1) dravyase supta hai para bhAvase jAgrata hai| (2) bhAvase supta hai para dravyase jAgrata hai| (3) dravyase jAgrata hai aura bhAvase bhI jAgrata hai| (4) dravyase bhI lupta hai aura bhAvase bhI supta hai| ina cAra bhaMgoMko lekara jaba vicAra kiyA jAtA hai to jo dravyase to supta hai para bhAvase jAgrata hai, aise prathama bhaMgavAleko dharmakA ArAdhana hotA hai / dvitIya bhaMgavAleko nahIM hotA hai, kAraNa ki yaha bhAvase hI supta hai, dravyajAgarUkatA to dharmArAdhanameM kAryakArI hI nahIM hai| suvuM ane jAgavuM e bane vAte dharmanuM ArAdhana karavAnI apekSAthI ahIM kahevAmAM Avela che, jethI dravya ane bhAvanA bhedathI suvAvALAnI tathA jAgavAvALAnI vacamAM dharmanuM ArAdhana kene thAya che? ane kene thatuM nathI? A vAtane cAra baMgathI bhatAve che. (1) je dravyathI supta che paNa bhAvathI jAgRta che. (2) je bhAvathI supta che paNa dravyathI jAgRta che. (3) 2 dravyayI ta cha bhane mAthI 5 ta che. (4) dravyathI 5 suta cha yane sAthI 5 suta che. A cAra bha gene laIne jyAre vicAra karavAmAM Ave che tyAre je dravyathI te susa che paNa bhAvathI jAgRta che, evA prathama bhaMgavALAne dharmanuM ArAdhana thAya che, bIja bhaMgavALAne nahi, kAraNa ke te bhAvathI ja sukha che. dravya jAgarUkatA dharmArAdhanamAM kAryakArI nathI.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 375 te hi darzanAvaraNIyakarmavipAkodayAt saMyamAdhArazarIrasthityartha nidropagatA dravyataH suptA api darzanamohanIyarUpamahAnidrApagamAt samyagjJAnadarzanacAritrArAdhakatvena sadA jAgarUkA eva / tatra jinakalpino rAtrau praharamekaM sthavirakalpinastUtsargataH praharadvayaM svapanti / vastrikA-muMhapattIke dhAraka hote haiN| bIsa sthAnoMkI acchI taraha ArAdhanA karanevAle hote haiM / deva, asura tathA manuSya, ina tInoM dvArA kiye gaye tIna prakArake upasargoM ko sahaneke svabhAvavAle hote haiN| zAstroMmeM jina 2 AcAra-vicAroMkA pAlanA batalAyA hai una 2 AcAra-vicAroM ko pAlanevAle hote haiM / paramArthake jJAtA hote haiM / aise ye bhAvamuni hI sadA jAgarUka hote haiM, arthAt heya aura upAdeyake vivekapUrvaka sakala parISahoM ko jItate hue saMyamake ArAdhanameM sadA dattAvadhAna rahate haiN| yadyapi ye darzanAvaraNIya karmake vipAkodayase saMyamake AdhArabhUta zarIrakI sthitike liye nidrA lete haiM, isa apekSAle ye dravyase supta haiM, to bhI darzanamohanIyarUpa mahAnidrAke vinAzase utpanna samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritrake ArAdhaka honese ye sadA jAgarUka hI rahate haiM / jinakalpI muni rAtrimeM eka prahara sote haiM, kyoM ki inakA isI prakArakA kalpa hai / sthavirakalpI muni utsargase do prahara sote haiN| derAsahita mukhavastrikA-muhapattIne dhAraka hoya che. vIsa sthAne sArI rIte ArAdhanA karanArA hoya che. deva, asura tathA manuSya ema traNe dvArA karavAmAM AvelAM traNa prakAranA upasargone sahana karavAnA svabhAvavALA hoya che. zAstromAM je je AcAra vicArenuM pAlana karavAnuM batAvela che te te AcAra vicAronA pALavAvALAM hoya che. paramArthanA jJAtA hoya che. evA e bhAvamuni ja sadA jAgarUka hoya che, arthAt heya ane upAdeyanA vivekapUrvaka saphaLa parISahene jItatAM saMyamanA ArAdhanamAM sadA dattAvadhAna rahe che. jo ke teo darzanAvaraNIya karmanA vipAkanA udayathI saMyamanA AdhArabhUta zarIranI sthiti mATe nidrA le che, A apekSAthI e dravyathI supta che te paNa darzana mehanIyarUpa mahAnidrAnA vinAzathI utpanna samyagdarzana samyajJAna ane samyakUcAritranA ArAdhaka hovAthI sadA jAgarUka ja rahe che. janakalpI muni rAtrimAM eka prahara suve che, kAraNa ke tene A prakArane kahyuM che. sthavirakalpI muni utsargathI be prahara suve che.
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 AcArAgasUtre zayanaM jAgaraNaM cAtra dharmArAdhanamadhikRtyAbhidhIyate, ato dravyabhAvabhedena suptAnAM jAgratAM ca madhye kasya dharmArAdhanaM bhavati kasya neti bhaGgacatuSTayaM pradazyate (1) dravyataH suptaH, bhAvato jAgarti / (2) bhAvataH suptaH, dravyato jAgarti / (3) dravyato'pi jAgati, bhAvato'pi jAgarti / (4) dravyato'pi suptaH, bhAvato'pi suptH| atra prathamabhaGgavato dharmArAdhanaM bhavati 1 / dvitIyasya na bhavati 2 / sonA aura jAganA, ye donoM bAteM dharmake ArAdhana karanekI apekSAse yahAM kahI gaI haiN| isaliye dravya aura bhAvake bhedase sonevAloMke tathA jAganevAloMke bIca meM kauna dharmakA ArAdhaka hotA hai, kauna nahIM hotA hai ? isa bAtako cAra bhaMgoMse dikhalAte haiM (1) dravyase supta hai para bhAvase jAgrata hai| (2) bhAvase supta hai para dravyase jAgrata hai| (3) dravyase jAgrata hai aura bhAvase bhI jAgrata hai| (4) dravyase bhI supta hai aura bhAvase bhI supta hai| ina cAra bhaMgoMko lekara jaba vicAra kiyA jAtA hai to jo dravyase to stupta hai para bhAvase jAgrata hai, aise prathama bhaMgavAleko dharmakA ArAdhana hotA hai| dvitIya bhaMgavAleko nahIM hotA hai, kAraNa ki yaha bhAvase hI supta hai, dravyajAgarUkatA to dharmArAdhanameM kAryakArI hI nahIM hai| suvuM ane jAgavuM e baMne vAto dharmanuM ArAdhana karavAnI apekSAthI ahIM kahevAmAM Avela che, jethI dravya ane bhAvanA bhedathI suvAvALAnI tathA jAgavAvALAnI vacamAM dharmanuM ArAdhana kene thAya che? ane kene thatuM nathI? A vAtane cAra bhAgothI bhatAve che. (1) re dravyathI susta cha 544 mAthI ta che. (2) je bhAvathI supta che paNa dravyathI jAgRta che (3) re dravyathI mata cha bhane sAthI 5 ta che. (4) 2 dravyathI 54 susta cha bhane mAthI pazu suta che. A cAra bhAgene laIne jyAre vicAra karavAmAM Ave che tyAre je dravyathI te susa che paNa bhAvathI jAgRta che, evA prathama bhagavALAne dharmanuM ArAdhana thAya che, bIjA bhagavALAne nahi, kAraNa ke te bhAvathI ja sukha che. dravya jAgarUkatA dharmArAdhanamAM kAryakArI nathI,
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 1 377 tRtIyabhaGgavato dravyato bhAvatazca jAgrataH samyagjJAnAdirUpo dharmaH sucArurUpeNa sampadyate / muninA sadA tRtIyabhaGgavataiva bhAvyamato bhagavatA kathitam-" suttA amuNI sayA muNiNo jAgaraMti "-suptA anunayaH sadA munayo jAgrati-iti / caturthabhaGgavatazca sarvathA dharmArAdhanaM na bhavati, tasya mithyAtvodayamAvalyAt 4 / dravyasupto hi nidrayA bhavati / sA ca paJcavidhA (1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) pracalA (4) pracalAmacalA (5) styaanddhiH| tAsu nidrAnidrA-macalApacalA-styAnaddhirUpaM nidrAtrikaM durantam / etatrikodaye bhavasiddhiko'pi samyaktvaM na labhate / asya bandho hi mithyAdRSTiguNasthAne tRtIya bhaMgavAleko sucArurUpase samyagjJAnAdirUpa dharmakI ArAdhanA hotI hai| kAraNa ki yaha dravyale aura bhAvase-donoM prakArase sadA jAgarUka hai|muniko sadA isa tRtIyabhaMgavAlAhI honA caahiye|isiiliye bhagavAnane kahA hai ki-"suttA amuNI, sayA jhuNiNo jAgaraMti / " (suptA amunayaH sadA munayo jAgrati ) / caturtha bhaMgavAleke dharmakA ArAdhana sarvathA hai hI nahIM; kyoM ki yaha dravya aura bhAva, ina donoM prakArase soyA huA hai, arthAt isameM mithyAtvake udayakI prabalatA hai| dravyakI apekSAse suptAvasthA nidrAse hotI hai| vaha nidrA pAMca prakAra kI hai-(1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) pracalA, (4) pracalApracalA, (5) styaanddhi| inameM nidrAnidrA, pracalApracalA, aura styAnaddhi, ye tIna nidrAe~ jIvoMko bahuta duHkhadAyI haiN| ina tInoMke udayameM bhavasiddhika (muktigAmI) trIjA bhaMgavALane sucArUrUpathI samyajJAnAdirUpa dharmanI ArAdhanA thAya che, kAraNa ke te dravyathI ane bhAvathI-ane prakArathI sadA jAgarUka che. munie sadA A trIjA bhaMgavALA banavuM joIe. mATe bhagavAne kahyuM che ke "suttA amuNI sayA muNiNo jAgaraMti / " (suptAH amunayaHH sadA munayo jAgrati ) cothA bhaMgavALAne dharmanuM ArAdhana sarvathA che ja nahi, kAraNa ke e dravya ane bhAva, e banne prakArathI paNa sutela che, arthAt temAM mithyAtvanA udayanI pramaNatA cha. dravyanI apekSAthI suNAvasthA nidrAthI thAya che te nidrA pAMca prakAranI che - (1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) prayadA, (4) prayadAyasA, (5) tyAnaddhi. - temAM nidrAnidrA, pracalA pracalA, ane svAddhi, e traNa nidrAo jIvane ghaNI duHkhadAyI che, A traNanA udayamAM bhavasiddhika (muktigAmI) jIva paNa
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre sAsvAdanaguNasthAne cAnantAnuvandhikaSAyavandhena saha bhavati, kSayastu navamA'nirvRttivAdaraguNasthAnasya navasu bhAgesu madhye prathamabhAgasthakAlasya kiyatsu saMkhyeyAMzeSu gateSu satsu jAyate / nidrAmacalayorudayaH sAmAnyadarzanAvaraNIyakarmodayAdbhavati / bandhoparamo'pUrvakaraNanAmakAmaguNasthAnakAlasya saMkhyeyabhAgAnte jAyate, tatpacAnnUtanavandhAbhAvAt / kSayazca kSINamohAkhyadvAdazaguNasthAnasya caramasamayadvaye'vaziSTe sati bhavati / etayorudayastu upazAntakrodhopazAntamohayorapi bhavatIti nidrApramAdasya durantatvaM vijJeyam / 378 jIva bhI samyaktvako prApta nahIM kara sakatA hai / inakA bandha mithyAdRSTi nAmaka prathama guNasthAna meM aura sAkhAdana nAmaka dvitIya guNasthAna meM anantAnuvandhI kaSAyake bandhake sAtha jIvoMko hotA hai, aura kSaya navameM anivRttivAdara guNasthAnake nau 9 bhAgoM meM se prathama bhAgake kAlake jaba kinaneka saMkhyAta aMza vyatIta ho jAte haiM taba hotA hai / faat aura aorat udaya sAmAnya darzanAvaraNIya karmake udayase hotA hai / inake bandhakA abhAva apUrvakaraNa nAmake AThaveM guNasthAnake saMkhyAtaveM bhAga ke anta meM hotA hai / usake bAda inake nUtana bandhakA abhAva ho jAtA hai| inakA kSaya bhI kSINamoha nAmake bArahaveM guNasthAnake antima do samayoM ke avaziSTa rahane para hotA hai / ina donoMkA udaya dasaveM aura gyArahaveM guNasthAnaka takake jIvoM meM bhI hotA hai| isI liye nidrApramAdaka durantatA hai, arthAt isakA anta honA par3A kaThina hai / samyakatvane prApta karI zakatA nathI. tene baMdha mithyASTi nAmanA prathama guNa sthAnamAM, ane sAsvAdana nAmanA bIjA guNasthAnamAM anantAnuma dhI kaSAyanA a dhanI sAthe jIvAne thAya che, ane kSaya navamAM anivRttimADharaguNasthAnanA nava bhAgeAmAthI prathama bhAganA kALanA jyAre keTalAka sakhyAta aza vyatIta thaI Aya che tyAre thAya che. nidrA ane pracalAnA uya sAmAnya danAvaraNIya karmInA uddayathI thAya che. tenA baMdhanA abhAva apUrvakaraNa nAmanA AThamA guNasthAnanA sa khyAtamAM bhAganA aMtamA thAya che. tyAramAda tene nUtana khadhanA abhAva thaI jAya che. tene kSaya paNa kSINumeAha nAmanA khAramA guNasthAnanA aMtima e samayeAnA avaziSTa rahevA para thAya che. e bannene uddaya dezamA ane agIyAramA guNasthAna sudhInA vemA pazu thAya che, mATe nidrApramAdanI durantatA che, arthAt tene ata thave! ghaNu kina che,
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 1 377 tRtIyabhaGgavato dravyato bhAvatazca jAgrataH samyagjJAnAdirUpo dharmaH sucArurUpeNa sampadyate / muninA sadA tRtIyabhaGgavataiva bhAvyamato bhagavatA kathitam - " muttA amuNI sayA muNiNo jAgaraMti " -suptA amunayaH sadA munayo jAgrati - iti / caturthabhaGgavatazca sarvathA dharmArAdhanaM na bhavati, tasya mithyAtvodayaprAvalyAt 4 / dravyato hi nidrA bhavati / sA ca paJcavidhA (1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) macalA (4) pracalApracalA (5) styAnarddhi: / tAsu nidrAnidrA - pracalApracalA - styAnarddhirUpaM nidrAtrikaM durantam / etatrikodaye bhavasiddhiko'pi samyaktvaM na labhate / asya bandho hi mithyAdRSTiguNasthAne tRtIya bhaMgavAleko sucArurUpase samyagjJAnAdirUpa dharmakI ArAdhanA hotI hai; kAraNa ki yaha dravyase aura bhAvase- donoM prakAra se sadA jAgarUka hai | muniko sadA isa tRtIyabhaMgavAlA hI honA cAhiye / isIliye bhagavAnane kahA hai ki - " suttA abhuNI, sayA muNiNo jAgaraMti / " ( suptA amunayaH sadA munayo jAgrati ) / caturtha bhaMgavAle ke dharmakA ArAdhana sarvathA hai hI nahIM; kyoM ki yaha dravya aura bhAva, ina donoM prakAra se soyA huA arthAt isameM mithyAtvake udayakI prabalatA hai / dravyakI apekSAse suptAvasthA nidrAse hotI hai| vaha nidrA pAMca prakAra kI hai - (1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) pracalA, (4) pracalApracalA, (5) syAnahi / inameM nidrAnidrA, pracalApracalA, aura styAnaddhi, ye tIna nidrAe~ jIvoM ko bahuta duHkhadAyI hai| ina tInoM ke udadyameM bhavasiddhika (muktigAmI) trIjA bhagavALAne sucArUrUpathI sabhyajJAnArUipa dharmanI ArAdhanA thAya che, kAraNa ke te dravyathI ane bhAvathI--banne prakArathI sadA jAgarUka che. munie sadA A trIjA bhagavALA manavuM joIe. mATe bhagavAne kahyu` che ke suttA amuNI sayA muNiNo jAgaraMti / " ( suptAH amunayaH sadA munayo jAgrati ) ceAthA bhagavALAne dharmanu' ArAdhana sarvathA che ja nahi, kAraNa ke e dravya ane bhAva, e banne prakArathI paNa sutela che, arthAt temAM mithyAtvanA udmayanI praNatA che. 88 dravyanI apekSAthI suptAvasthA nidrAthI thAya che te nidrA pAMca prakAranI che, (1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) prayasA, (4) prathasAthasA, (4) styAnaddhiM. temAM nidrAnidrA, pracalApracalA, ane styAddhi, e traNa nidrAe jIvAne ghaNI du:khadAyI che, A traNanA uyamAM bhavasiddhika (muktigAmI) jIva paNa 48
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre jAgaraha narA NiccaM jAgaramANassa vaDDhae buddhI / jo suyai so na dhaNNo, jo jaggai so sayA dhanno " / iti 1 // nidrApramAdazcAjJAnAdbhavati, tacca prANinAmahitAyeti zrIsudharmAsvAmI jambUsvAminamAha - 'loyaMsi jANa, ityAdi / kuM80 44 mUlam - loyaMsi jANa ahiyAya dukkhaM, samayaM logassa jANittA ittha satthovarae // sU0 2 // chAyA - loke jAnIhi ahitAya duHkhaM, samayaM lokasya jJAtvA atra shstroprtH||2|| TIkA - he jambU : ! loke = SaDjIvanikAyarUpe jinazAsane vA, duHkhaM duHkha'jAgaraha NarA NiccaM, jAgaramANassa vaDDhae buddhI / jo suyai so na ghaNNo, jo jaggai so sayA dhanno // 1 // " iti / gAthAkA artha yaha hai ki - ' he acyo ! tuma sadA jAgate rho| kyoM ki jAganevAloMkI buddhi bar3hatI hai| jo sotA hai vaha dhanya nahIM hai, jo jAtA hai vaha sadA dhanya hai ' // 1 // yaha pahile kahA jA cukA hai ki supta aura jAgrata avasthA dharmArAdhanakI apekSA se hI samajhanA cAhiye // sU0 1 // nidrApramAda ajJAnase hotA hai, aura ajJAna prANiyoMkA sadA ahitakArI hai, aisA vicAra kara zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmIse kahate haiM" loyaMsi jANa " ityAdi / he jambU ! SaDjIvanikAyasvarUpa esa lokameM, athavA jinazAsana meM, 66 66 jAgaraha NarA Nicca, jAgaramANassa vaDDhae buddhI | jo suyai so na dhaNNo, jo jaggai so sayA dhanno " // 1 // iti / gAthAne atha A che ke-he lakhyuM ! tame saDhA jAgatA raho, kAraNa ke jAgavAvALAnI buddhi vadhe che je sutelA che te dhanya nathI je jAgatA che te ja sadA dhunya che e pahelA kahevAmA Avyu' che ke gupta ane jAgRta avasthA dharmArAdhananI apekSAthI ja samajavI oie ! sU015 nidrApramAda ajJAnathI thAya che, ane ajJAna prANie mATe sadA ahitaarii che. sevA vicAra urI zrI sudharbhAsvAmI svAbhIne he che-'loyaMsa , jANa ityAdi. hai jammU ! SavanikAyasvarUpa A leAkamAM athavA jInazAsanamAM du.kha
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-: 372 dravyabhAvasuptaviSaye vivekadakSaH sukhamanubhavati / yathA pathi taskarAdibhaye samupasthite vivekI svAtmanaH sApAyanirapAyaviSayakaM vivekamAlamvya palAyanAdikAM kriyAM kurvANaH sukhabhAgbhavati / evaM munirapi samyagjJAnAtmaka vivekavatvena sadA pramAdAdibhayAd jJAnAcArAdisamArAdhanAvadhAnarUpAM jAgradavasthAM bibhrANaH zivasukhabhAgbhavati / uktaJca-- - adhya0 3. u. 5 dravyasupta aura bhAvasuptake viSayameM vivekadakSa prANI sukhakA anubhava karatA hai, arthAt jo muni isa bAta ko samajhatA hai ki dravyasusa avasthA aura bhAvaga - avasthA AtmAke liye sadA duHkhadAyI haiM, isaliye ina avasthAoMkA sadA parihAra karanA cAhiye, ina avasthAoM meM vartamAna prANIkA kabhI bhI kalyANa nahIM hotA hai / isa taraha kA viveka jisa AtmAmeM ina donoM avasthAoMke prati jAgrata ho jAtA hai vaha inase sadA dUra rahatA hai / jisa prakAra mArga meM caurAdikoMkA bhaya upasthita honepara vivekI vyakti isa bAtakA vicAra karatA hai ki isa ora bhaya hai isa ora bhaya nahIM hai / aisA vicAra kara nirbhaya sthAnakI ora bhAgatA hai aura sukhakI sAMsa letA hai / usI prakAra muni bhI samyagjJAnAtmaka-vivekazAlI honese sadA pramAdAdikoM ke bhayase jJAnAcArAdikoM kI samyak ArAdhanA meM avadhAnarUpa jAgarUka avasthAko dhAraNa karatA huA mokSa sukhakA bhAgI hotA hai / kahA bhI hai dravyasusa ane bhAvasusanA viSayamAM vivekadakSa prANI sukhanA anubhava kare che, arthAt muni A vAtate samaje che ke 'dravyasupta avasthA ane bhAvasusa avasthA AtmA mATe sadA dukhadAyI che mATe tevI avasthAnA sadA parihAra karavA joIe, tevI avasthAmAM vartamAna prANInuM kadi paNa kalyANa thatuM nathI' evA prakAranA viveka je AtmAmAM e ante avasthAe prati jAgRta thaI jAya che te tenAthI sadA dUra rahe che, je prakAre mAmAM cAra AdinA bhaya upasthita hAvA chatAM vivekI vyakti e vAtanA vicAra kare che ke, A mAjI bhaya che, A mAjI bhaya nathI. pachI nirbhaya sthAnanI tarapha bhAge che ane sukhanA zvAsa le che, te prakAre muni paNa samyagajJAnAtmaka-vivekazALI hAvAthI sadA pramAdA konA bhayathI jJAnAcArAdikonI samyak ArAdhanAmAM avadhAnarUpa jAgarUka avasthAne dhAraNa karIne mekSa sukhanA bhAgI thAya che. kahyu' cheH--
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 AcArAgasUtre duHkhahetorajJAnarUpAd dravyabhAvasvApAnivartanamiti / tataH kiM kuryAdityAha-lokasye-tyAdi' lokasya-prANisavasya samayam AcAraM jJAtvA duHkhahetuM vicArya, loko hi bhogecchayA prANipIDanAdijanitaM karma parigRhya narakeSUtpadyate, tataH kathaM ciniSkrAnto dharmopArjanahetubhUtaM manuSyajanmAvApya punarapi tattadeva karma karoti yena yena punaradho'dhaH sthAnaM vrajati, na kadAcitsaMsAradAvAnalAd vahiryAtIti lokaacaarH| isa jAnanerUpa kriyAkA phala ajJAnarUpa dravyanidrA aura bhAvanidrA se jIvakA nivRtta honA hai / jIva jaba inase nivRttisaMpanna ho jAtA hai taba vaha yaha samajhane lagatA hai ki-yaha loka bhogoMkI icchAse prANipIDana Adi kRtya karatA hai, aura isa prakArake kRtya karanese vaha azubha kamaukA Asrava kara bandhaka banatA hai| unake udayameM isako narakAdi aneka kugatiyoM meM janma maraNa karanA par3atA hai| vahAMse nikalane para yadi isako kisI zubha karmake udayase manuSyabhavakI-jisameM ki isako dharmopArjana karanekA avasara milatA hai-prApti ho jAtI hai to bhI yaha jIva vAraMvAra unhIM kukRtyoMko karatA hai, jinakI vajahase isako punaH narakAdi gatiyoM meM jAnA par3atA hai| isa tarahase isa jIvakA kabhI bhI saMsArarUpI dAvAnalase bAhara AnA nahIM ho sakatA hai| yahI isa lokakA AcAra hai| isa AcArako-jisase ki isako aneka aneka saMkaToMkA sAmanA karanA par3atA hai-jAna kara tuma isa dravyarUpa evaM bhAvarUpa zastrase sadA nivRtta hoo| kiyAnuM phaLa duHkhanuM kAraNa je ajJAnarUpa dravyanidrA ane bhAvanidrA che tenAthI jIvane nivRtta thayuM che. jIva jyAre tenAthI nivRtti panna thaI jAya che tyAre te evuM samajavA lAge che ke A loka, bhogonI IcchAthI prANi-pIDana Aditya kare che ane AvA prakAranuM kRtya karavAthI te azubha karmone Asava karI baMdhaka bane che. tenA udayamAM tene narakAdi aneka kugatiomA janma maraNa karavuM paDe che. tyAMthI nikaLIne kadAca keI zubha karmanA udayathI manuSyabhavanI-ke jemAM tene dharmopArjana karavAno avasara maLe che-prApti thaI jAya che te paNa te jIva vAraMvAra teja kukRtya kare che ke jenAthI tene puna narakAdi gatiomAM javuM paDe che. AvI rIte A jIvane kadi paNa sa sArarUpI dAvAnaLathI bahAra AvavAnuM banI zakatuM nathI. e ja A lokane AcAra che AvA AcArane-ke jenAthI tene aneka saMkaTane kAma karavuM paDe che jANIne tame A dravyarUpa temaja bhAvarUpa zastrathI sadA nivRtta thAo.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 yati-pIDayatIti duHkham , iha duHkhazabdenAjJAnaM prANAtipAtAdirUpaM karma vA gRhyate duHkhajanakatvAt , tat ahitAya=aihikapAratrikaduHkhAya jAyate / tatraihikaM duHkhaM prANAtipAtAdisAvadyAnuSThAnapravRttAnAM bhAvasuptAnAM bhUpAdikRtaM bandhavadhatADanazUlAropaNAdikam , pAratrikaJca dukhaM narakanigodAdiyAtanArUpamiti aihikapAratrikaduHkhahetubhUtamajJAnaM karma vA'stIti tvaM jAnIhi-jJaparijJayA budhyasva / etasya phalaJca duHkha-ajJAna athavA prANAtipAtAdirUpa kArya jIvoMke liye isa lokameM tathA paralokameM ahitakArI mAne gaye haiN| yahAM 'duHkha' zabdakA artha"duHkhayati-pIDayatIti duHkham" jo jIvoMko pIDA pahuMcAve aisA ajJAna, athavA hiMsAdika pApakarma-hai / ajJAna athavA hiMsAdika, jIvoMko sadA duHkhadAyI hote haiM, isa apekSAse ajJAnAdika duHkhake kAraNa haiN| phira bhI yahAM para inheM jo duHkharUpa kahA gayA hai vaha kAraNameM kAryake upacArase kahA gayA hai| ina prANAtipAtAdikarUpa sAvadha anuSThAnoM meM pravRtti karanevAle bhAvasupta jIvoMko isa lokameM rAjA Adike dvArA kiye gaye bandha, vadha, tADana aura zalAropaNa Adi aneka kaSTa bhogane par3ate haiM, tathA paralokameM narakanigodAdikakI yAtanAe~ sahanI par3atI haiN| isaliye jambUsvAmIko uddeza karake sudharmAsvAmI kahate haiM he jambU ! isa loka aura paralokasambandhI aneka duHkhoMke kAraNa prANAtipAtAdika karma tathA ajJAna haiM, aisA tuma jJaparijJAse jaano| =ajJAna athavA prANAtipAtadirUpa kArya A lekamAM tathA palakamAM jIvo mATe mAhitarI mAnavAmA mAveza cha. ma 5 zahana! matha- duHkhayati pIDayatIti duHkham " 2 OMvAne pI31 mApe me 2majJAna mane DisA 54 che. ajJAna athavA hiMsAdika karma ne sadA duHkhadAyI thAya che. A apekSAthI ajJAnAdika, duHkhanA kAraNa che te paNa A ThekANe tene je duHkharUpa kahevAmAM Avela che te kAraNamAM kAryanA upacArathI kahevAmAM Avela che. A prANAtipAtAdikarUpa sAvadya anuSThAnamAM pravRtti karavAvALA bhAvasu ne A lekamAM rAjA Adi dvArA karavAmAM Avela baMdha vadha tADana ane zuLI Adi aneka kaSTane bhogavavA paDe che, tathA paralokamAM narakanigodAdikanI yAtanAo sahana karavI paDe che. ethI jakhkhasvAmIne uddeza karIne sudharmAsvAmI kahe che| he jaNU! A loka ane paraloka saMbaMdhI aneka duHkhonuM kAraNa prANAtipAtAdika karma tathA ajJAna che, evuM parijJAthI jANe. e jANavArUpa
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 AcArAGgasUtre 'yathA mama duHkhAdikaM bhavati tathaivAnyeSAmapyekendriyAdInAM mRtyubhIrUNAM sukhecchUnAM tadutpadyate' ityanubhavasiddhAmAtmopamAM jJAtvA atra = asmin SaDjIvanikAyarUpe loke zastroparato bhavetyarthaH // su0 2 // paDjIvanikAyaloke zastroparataH san yathA munitvaM prApnoti tadAhajassime ' ityAdi / mUlam - jassime sadA ya rUvA ya rasA ya gaMdhA ya phAsA ya abhisamannAgayA bhavaMti se AyavaM nANavaM vayavaM dhammavaM baMbhavaM pannANehiM pariyANai loyaM, muNIti vucce, dhammaviU ujjU, Avahasoya saMgamabhijAi // sU0 3 // 6 vicAra karo ki jisa prakAra hameM hiMsAdika kAraNoMke upasthita honepara kaSTakA anubhava hotA hai usI prakAra dUsare ekendriyAdika prANiyoMko - jo sadA mRtyuse Darate haiM aura sukhake abhilASI haiM - hiMsAdika kAraNoM ke upasthita hone para duHkha hotA hai / isa prakAra anubhavasiddha AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret " isa vAkyako apane hRdayapaTala para utAra kara kabhI bhI kisI bhI jIvako kaSTa na pahuMce aisI pravRtti kro| parake duHkhoMkA apane duHkhoMke sAtha milAna kara sadA jJAnIko isa bAtakA dRr3ha vicAra karanA cAhie ki saMsAra ke ekendriyase lagA kara paMcendriya paryanta samasta jIva mRtyuse DarateM haiM aura sukhako cAhate haiM, isaliye SaDjIvanikAyarUpa lokameM apanI pravRtti sadA yatanAzAlI banAnI cAhiye // sR0 2 // - amane hiMsAdika kAraNo upasthita thavAthI kaSTane anubhava thAya che te prakAre mItta ekendriyAdika prANIene-ke je sadA mRtyuthI Dare che ane sukhanA abhilASI che-hiMsAddhika kAraNo upasthita thavAthI du.kha thAya che, AvA prakAre anulvsiddh-" Atmana pratikUlAni pareSAM na samAcaret " mA vAyane potAnA hRdayamA utArIne koi vakhata kAI paNa jIvane kaSTa na paheAce tevI pravRtti kare. pArakAnA du.khAne peAtAnA du.khonI sAthe meLavI sadA jJAnIe e vAtane dRDha nizcaya karavo teie ke sa sAranA ekendriyathI laI pacendriya paryanta samasta jIva mRtyuthI Dare che ane sukhane cAhe che mATe hUnikAya rUpa lokamAM potAnI pravRtti sadA yatanAzALI manAvavA jeI e !! su. 2 / /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 38rU yadvA lokasya-jinazAsanasya samayam AcAraM jJAnAcArAdirUpaM paJcavidhaM jJAtvA mokSasukhahetubhUtaM samyagavabudhya, atra-SaDjIvanikAye zastroparataH zastrAt dravyabhAvabhedabhinnAt uparata: nivRtto bhava / dharmajAgaraNena jaagRhiityrthH|| sarvo hi lokaH zabdAdiviSayabhogecchayA prANAtipAtAdikaM nAnAvidhaM karma karoti, tena narakAdiyAtanAsthAneSu ghorataraM duHkhamApnoti, ataH SaDjIvanikAye zastroparato bhaveti bhaavH| ___athavA lokasyeti SaSThyAH saptamyarthe vidhAnAt loke ANisaGke 'samaya' ityasya samatAmiticchAyA tena samatAM svakIyaduHkhAdinA paraduHkhAdestulyatAM, "samaya logasa jANittA ittha satyobarae" isakA yaha bhI artha hotA hai ki-' he jambU ! tuma jinazAsanake jJAnAcAra AdirUpa pAMca prakArake AcArako mokSasukhakA kAraNa acchI tarahase jAnakara SaDjIvanikAyake viSayameM dravya aura bhAvarUpa zastrase nivRtta hoo, arthAtsadA dharmakA AcaraNa karanemeM satarka raho / bhAvanidrAse yukta na bno| sArAMza isakA yahI hai ki-yaha samasta loka zabdAdika viSaya bhogoM kI icchAse prANAtipAtAdika aneka prakArake duSkAryoMko karatA hai, una se narakAdika jo aneka yAtanAke sthAna haiM unameM ghorAtighora duHkhoMko bhogatA hai| isaliye he jambU ! SaDjIvanikAyake viSayameM zastrase sadA alaga raho / ___ athavA "logassa" isa SaSThI vibhaktike sthAnameM "loke" isa saptamI vibhaktikA pATha, tathA 'samayaM kI chAyA " samatA" mAna kara aisA artha ho jAtA hai ki he jambU ! tuma sadA isa bAtakA alI prakAra ____"samaya logassa jANittA ittha satthobarae " meno me pazu patha thAya cha ke-he jabba ! tame jInazAsananA jJAnAcAra AdirUpa pAMca prakAranA AcArane mokSasukhanuM kAraNa sArI rIte jANIne SaDajIvanikAyanA viSayamAM dravya ane bhAvarUpa zastrathI nivRtta thAo. arthAt sadA dharmanuM AcaraNa karavAmAM satarka raho. bhAva nidrAthI yukta na bane. sArAMza te e che ke-A samasta loka, zabdAdika viSaya genI IcchAthI prANAtipAtAdika aneka prakAranA duSkAryo kare che, tenAthI narakAdika je aneka yAtanAnA sthAna che temAM ghorAtighora duHkha bhogave che. te mATe che jammu ' SajIvanikAyanA viSayamAM zastrathI sadA alaga raho. mthq| " logassa" 2 // 298 vimatinA sthAnamA "loke" mA sabhI vimatinI yA tathA 'samayaM na chAyA " samatAM" bhAnIna yevo matha tha taya che ke-he jabU! tame sadA A vAtane bhalI prakAre vicAra kare ke je prakAre
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 386 AdhArAGgasUtre atastatra manojJAmanojJaviSayeSu yasya rAgadveSau notpadyate ityarthaH, sa AtmavAn jJAnAdiguNasampannaH, yadvA-AtmahitAcaraNapravRttaH, zabdAdiviSayeSu pravartamAnamAtmAnaM tebhyaH pRthakkRtya tupAd dhAnyamiva rakSitetyarthaH / jJAnavAn heyopAdeyavivekavAn , zabdAdivipaye rAgadveSau kAraNaM, rAgadveSataH karmavandhaH, tasmAt saMsAraparibhramaNaM bhavatItyevaM vijJAtetyarthaH / tathA vedavAn vedyate jJAyate jIvAjIvAdisvarUpamaneneti vedaH AcArAgAdyAgamaH, so'syAstIti vedavAn-AcArAdyAgamAdhigantetyarthaH, tathA-dharmavAn-durgatau prapatantaM jIvaM dhArayati rakSatIti dharmaH-zrutacAritralakSaNaH meM-cAhe ye anukUla hoM cAhe pratikUla hoM-jisa prANIko rAga aura deSa nahIM hote haiM vahI prANI AtmavAn hai, arthAt jJAnAdi guNoMse saMpanna hai, athavA AtmahitakArI AcaraNameM lavalIna hai| jisa prakAra tuSase dhAnya alaga kiyA jAtA hai usI prakAra zabdAdi viSayoM meM pravartamAna apanI AtmAko unase alaga kara vaha usakI rakSA karanevAlA hai / jJAnavAna hai-heya aura upAdeyake vivekavAlA hai| iSTa aura aniSTa zandAdika viSayoMmeM pravRtti aura nivRttike kAraNa rAga aura dveSa haiN| rAga aura dveSase navIna karmIkA bandha, aura isase jIvoMkA saMsArameM paribhramaNa hotA hai / vedavAn hai-jIvAdika padArthoM kA svarUpa jisase jAnA jAtA hai usakA nAma veda hai, ve AcArAGga Adi Agama haiM, inakA jo jAnanevAlA hai usakA nAma vedavAn hai| dharmavAn hai-durgatimeM par3ate hue jIvoM kI rakSA karatA hai usakA nAma dharma hai, vaha dharma zrutacAritrarUpa hai, yaha bhale te anukULa hoya ke pratikULa hoya, je prANIne rAga ane dveSa thato nathI. te prANI ja AtmavAna che arthAta jJAnAdi guNothI saMpanna che, athavA AtmahitakArI AcaraNamAM lavalIna che jevI rIte tuSathI dhAnya alaga karavAmAM Ave che tevI rIte zabdAdika viSamAM pravartamAna pitAnA AtmAne tenAthI alaga karI te tenI rakSA karavAvALA che, jJAnavAna che--heya ane upAdeyanA vivekavALA che-ISTa ane aniSTa zabdAdika viSamAM pravRtti ane nivRttinA kAraNa rAga ane dveSa che, rAga ane dveSathI navIna karmone baMdha ane tenAthI jIvonuM saMsAramAM paribhramaNa thAya che. AvA prakAranA jJAnathI te saMpanna che. vedavAna che-jIvAdika padArthonA svarUpa jenAthI jANI zake che tenuM nAma veda che. te AcArAMga Adi Agama che. tenA je jANanAra che tenuM nAma davAnuM che. dharmavAna che-durgatima paDatA jIvonI je rakSA kare che tenuM nAma dharma che. te dharma zutacAritrarUpa che. te jenI pAse che arthAt je A dharmane pAlaka che, tenuM
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 - chAyA-yasyeme zabdAzca rUpANi ca rasAzca gandhAzca sparzAzvAbhisamanvAgatA bhavanti, sa AtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn prajJAnaiH parijAnAti lokam , munirityucyate, dharmavid RjuH, AvartasrotaHsaGgamabhijAnAti // muu03|| TIkA-yasya muneH, ime pratyakSamanubhUyamAnAH, zabdAH rUpANi rasA gandhAH sparzAzca anukUlapatikUlarUpAH, abhisamanvAgatAH-abhi-Abhimukhyena, samyagUiSTAniSTAvadhAraNena, anu-zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAt , AgatAH-vijJAtAH, bhavanti-zabdAdiviSayAH paramArthataH saMsArakAraNatayA''tmakalyANAya na bhavanti, SaDjIvanikAyarUpa isa lokameM dravya aura bhAvarUpa zastrase uparata hotA huA jIva jisa prakArase munipaneko pAtA hai usIkA pratipAdana karate haiM-'jassime' ityAdi / jisa munike liye pratyakSa anubhUta zabda, rUpa, rasa, gandha aura sparza, ye paugalika guNa anukUla aura pratikUla hote hue iSTa aura aniSTakI kalpanAke kAraNa nahIM banate haiM, arthAt ve zabdAdika viSaya pudgalake guNa haiM, inase merI AtmAkA kAI bhI upakAra yA apakAra nahIM ho sakatA hai| inameM iSTAniSTakI kalpanA karanese ye mere liye saMsArakA kAraNa baneMge, kyoMki ye svayaM saMsArake hI kAraNa haiM-muktike nhiiN| muktike kAraNa ve hI hote haiM jinase isa AtmAkA kalyANa hotA hai| inase to merI AtmAkA kucha bhI kalyANa nahIM ho sakatA hai, ataH inameM iSTAniSTakI kalpanA kara maiM kyoM apanA bigAr3a kruuN| inake svarUpako jAnaneke bAda isa prakArake dRr3ha adhyavasAyase ina zabdAdikoM SaDUjIvanikAyarUpa A lokamAM dravya ane bhAvarUpa zasathI uparata banIne jIva ? re bhuniyana Asa thAya chetenupratipAdana 42 cha:-'jassime' pratyAhi. je muninA mATe pratyakSa anubhUta-zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza, e podgalika guNa anukULa ane pratikULa hovA chatAM ISTa ane aniSTanI kalpanAnA kAraNa banatA nathI. arthAt te zabdAdika viSaya pudgalane guNa che. tenAthI mArA AtmAne keI paNa upakAra yA apakAra banI zakatuM nathI. temAM ITAniSTanI kalpanA karavAthI e mArA mATe saMsAranuM kAraNa banaze. kAraNa ke e svayaM ja saMsAranuM ja kAraNa che, muktinuM nahi. muktinuM kAraNa te bane che jenAthI A AtmAnuM kalyANa thAya che, AnAthI te mArA AtmAnuM kAMI paNa kalyANa banI zakatuM nathI. mATe temAM ITAniSTanI kalpanA karIne zA mATe pitAne bagADa karuM. tenA svarUpane jANyA bAda A prakAranA daDha adhyavasAyathI te zabdAdikomAM
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 AcArAGgasUtra cAritralakSaNasyAvalambanAdakuTilaH, yadvA-saralacittaH, AvartasrotaHsaGgam AvattoMbhAvAvartI janmajarAmaraNAdhivyAdhivyasanopanipAtarUpaH saMsAraH-uktaJca " rAgadvepakzAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagat kSipta, pramAdAd bhrAmyate bhRzam " // 1 // iti / srotazcAtra bhAvasrotaH-zavdAdivipayAmilApaH, Avatazca srotavAvartasrotasI, tayoH saGgaH rAgadveSakRtaH sambandhaH, tam abhijAnAti / saMsArasrotaHsaGgo rAgadveSakRto bhavatIti vijJAya yastaM pariharati, sa evAvartasrotasoH saGga vijAnAtItyarthaH // mU0 3 // RjuH samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa mokSake sarala mArgake avalambanase RjupariNAmI-akuTila, athavA saralacitta hai vahI isa bAtako jAna sakatA hai ki-Avarta aura srotakA sambandha rAgadveSakRta hai| Avarta do prakArakA hai-eka dravya-Avarta aura dUsarA bhAva-Avarta, jalapravAhameM bhevara uThatA hai vaha dravya-Avata hai| janma, jarA, maraNa, Adhi, vyAdhi Adi aneka upadravoMkA sthAnarUpa saMsAra bhAva-Avarta hai| kahA bhI hai "rAgadveSavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagat kSiptaM, pramAdAd bhrAmyate bhRzam " // 1 // iti / arthAt-yaha jagat rAga aura dveSase vyApta hai, mithyA darzanase yukta honeke kAraNa yaha dustara hai, janmarUpI AvartameM par3A haA hai aura pramAdase itastataH cAroM gatiyoM meM cakara kATatA phiratA hai // 1 // samyagdarzana samyajJAna ane samyakracAritrarUpa mokSanA sarala mArganA avalaMbanathI ajupariNAmI-akuTila athavA saralacitta che te ja A vAtane jANa zake che ke-Avarta ane strotane saMbaMdha rAgadveSakRta che. Avarta be prakAranA che. eka dravya-Avarta ane bIjuM bhAva-Avarta jaLa pravAhamAM je bhavara paDe chata dravya-mAvata che. ma, 12, bha29], mAdhi, vyAdhi mAsine upadravAnA sthAnarUpa saMsAra bhAva-Avatta che. kahyuM che " rAgadvepavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagat kSitaM, pramAdAd bhrAmyate bhRzam " // 1 // arthAt A jagata rAga ane dveSathI vyApta che mithyAdarzanathI yukta hovAne kAraNe te dastara che. janmarUpI AvartamAM paDela che ane pramAdathI cAre gatiomAM paribhramaNa kare che ke 1
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 387 so'syAstIti dhrmvaan| tathA brahmavAn-brahmamokSasukhaM, tadasyAstIti brahmavAnmokSasukhAbhijJa ityarthaH, yadvA brahma-aSTAdazavidhaM brahmacarya, tadasyAstIti brahmavAn, yadvA-brahma-kAmasevanaparityAgaH tadasyAstIti brahmavAn , itthaMbhUtaH saMyamI prajJAnaH prakarSaNa jJAyate jJeyaM jIvAjIvAdi yathAvasthitasvarUpaM yaistAni prajJAnAni-matyAdIni, tairloka SaDjIvanikAyasvarUpaM parijAnAti / yadvA lokaM-zabdAdiviSayalokaM parijAnAti-jJaparijJayA vandhakAraNatvena vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA prihrtiityrthH| ___yaH khalvAtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn sa eva ca munirityucyate / kiM ca-dharmavit-jIvAjIvadravyasvabhAvAbhijJaH, RjuH=RjumArgasya samyagdarzanajJAnajisake pAsa hai, arthAt jo isa dharmakA pAlaka hai usakA nAma dharmavAn hai / brahmavAn hai-brahma zabdakA artha mokSasukha hai, vaha jisako hai usakA nAma brahmavAn hai arthAt mokSasukhakA jJAtA hai, athavA 18 aThAraha prakArake brahmacaryakA jo pAlaka hotA hai vaha bhI brahmavAn hai, athavA jo maithunakA sarvathA parityAgI hotA hai vaha bhI brahmavAn hai / isa prakArakA saMyamI acchI tarahase jIvAdika padArthoM ke svarUpako prakAzita karanevAle prajJAnoM-matyAdika jJAnoM-ke dvArA loka-SaDjIvanikAya-ke svarUpako jAnatA hai| athavA loka-zabdAdikaviSayarUpa lokako jJaparijJAse bandhakA kAraNa jAnakara pratyAkhyAnaparijJAse unakA parihAra-tyAga kara detA hai / jo AtmavAn , jJAnavAna , vedvAn , dharmavAn aura brahmavAn hai vahI muni kahA jAtA hai| kiJca-jo dharmavit-jIva-ajIva dravyake svarUpakA jJAtA hai, tathA nAma dharmavAnuM che, brahmavAnuM che-brahma zabdane artha mokSasukha che. je tene che tenuM nAma brahmavAnuM che. arthAt mekSasukhane jJAtA che, athavA 18 aDhAra prakAranA brahmAcaryane pAlaka che te paNa brahmavAnuM che. athavA je mithunane sarvathA parityAgI thAya che te paNa brahmavAnuM che. AvA prakArane saMyamI sArI rIte jIvAdika padArthonA svarUpane prakAzita karavAvALAM prajJAna-atyAdika jJAnodvArA loka-SaDUjIvanikAya-nA svarUpane jANe che, athavA loka-zabdAdikaviSayarUpa lokane jJapariNAthI baMdhanuM kAraNa jANIne pratyAkhyAnaparijJAthI tene parihAratyAga kare che. je AtmavAna, jJAnavAna, davAna, dharmavAnuM ane brahmavAnuM che tene ja muni kahevAmAM Ave che. ___qil-2 dharmavit-05 250 dravyanA sva35no jJAtA cha tathA RjuH
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgastre ca karmavandhahetutvAdupekSamANa ityrthH| paruSatAM-parIpahANAM pAruSyaM kaSTajanakatvarUpaM no vetti-na tAn pIDAkAritvena gRhNAti, api tu karmavandhocchedArthamudyataH saMsArAdudvignamanAstAn sAhAyyakAritvenAnumanyate ityrthH|| kiMca-sa jAgaraH mithyAtvAviratipramAdanidrApagamAjjAgauMti jAgaraH-zrutacAritradharmArAdhane sadA jAgarUka ityarthaH / vairoparataH-vairaM parApakAracintana, tasmA. duparataH, ata eva-vIraH karmavairividAraNasamarthoM bhvti| he ziSya ! evam ityaMbhUtaH zrutacAritradharmArAdhane sadA jAgarUkaH parApakArAdhyavasAyarahitaH san duHkhAt= duHkhakAraNAt karmaNaH pramokSyase-mukto bhaviSyasi // sU0 4 // kI upekSA kara parISahoMko kaSTajanaka nahIM mAnatA hai, kintu karmavandha ke vinAza karanekI ora udyamI vaha anagAra una parISahoMko usa karma vinAzarUpa kArya meM apane sahAyaka mAnatA hai| bhAvArtha-parigrahameM AsaktisaMpanna vyakti hI anukUla parISahoMmeM abhilASI aura pratikUla parISahoMmeM udvegI banatA hai| jisake pAsa parigraha hI nahIM hai aise saMyamI munike liye kyA pratikUla parISaha kyA anukUla parISaha saya eka samAna haiN| anukUlameM isakI lAlasA nahIM aura pratikUlameM isako deSa nahIM, kAraNa ki isa siddhAntako bhalIbhAMti jAna cukA hai ki-saMsArake mUla kAraNa rAga aura dveSa haiN| anukUlameM abhilASA honI yaha rAgakI paryAya hai, aura pratikUlameM udvega honA dveSa kI paryAya hai, ataH vaha donoM prakArake parISahoMko samabhAvase sahana karatA hai / parISaho evaM upasargoMse kadAcit isake cittameM sNymprimAnatA nathI, paNa karmabadho vinAza karavAnI tarapha udyamI te aNagAra tevA parIvahone te karmavinAzarUpa kAryamAM potAnA sahAyaka mAne che. - bhAvArtha-parigrahamAM Asakti panna vyakti ja anukULa parISahomAM abhilAvI ane pratikULa arISahomAM ugI bane che. jenI pAse parigraha ja nathI evA sayamI muni mATe zuM pratikULa parISaha ane zuM anukULa parISaha ? saghaLA ekasamAna che anukuLamAM tenI lAlasA nahi ane pratikULamAM tene zreSa nahi, kAraNa ke e A siddhAMtane sArI rIte jANI cukela che ke saMsAranuM mULa kAraNa rAga ane deva che. anukULamAM abhilASA thavI te rAganI paryAya che ane pratikULamAM uga che te zreSanI paryAya che, mATe saMyamI muni te banne prakAranA parIva ne samabhAvathI sahana kare che. parISaha temaja upasargothI kaI vakhata tenA cittamAM saMyamapariNAma tarapha arati ane asaMyamapariNAma tarapha rati thaI
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 ___ AvartasrotasoH saGgamabhijAnan ke guNaM prApnotItyAha-' sIusiNaccAI' ityaadi| mUlam-sIusiNaccAI se nigganthe arairaisake pharusayaM no veei, jAgara verovarae vIre, evaM duHkhA pamukkhasi ||suu04|| __chAyA--zItoSNatyAgI sa nirgranthaH aratiratisahaH paruSatAM no vetti, jAgaro vairoparataH, vIra evaM duHkhAt pramokSyase // 3 // __TIkA--sa nigranthA bAhyAbhyantaragrantharahito niSparigraha iti yAvat , zItoSNatyAgI anukUlapatikUlapariSahaM sahamAnaH, anukUle'nabhilASI, pratikUle cAnudvegItyarthaH / aratiratisahaH arati saMyame, ratimasaMyame sahamAnaH-saMyamArAdhane parIpahopasargataH kadAcidaratirutpadyate, kadAciccAsaMyame ratirutpadyate, tAmarati rati srota bhI dravya aura bhAvake bhedase do prakArakA hai| nadI AdikA pravAha dravyasrota hai| zabdAdika viSayoMkI abhilASA bhAvasrota hai| ina donoMkA sambandha rAga evaM dveSase huA hai, isa bAtako jAna kara jo unake usa sambandhakA parihAra-tyAga kara detA hai vahI Avarta aura srotake saMgakA parijJAtA kahA jAtA hai // sU0 3 // jo muni isa Avarta aura srotake sambandhako jAna letA hai vaha kisa guNako prApta karatA hai ? so kahate haiM-'sIusiNaccAI' ityaadi| bAhya aura Abhyantara parigrahase rahita-niSparigrahI muni anukUla aura pratikUla parISahoMko sahana karatA huA arthAt-anukUla parISahameM abhilASI aura pratikUla parISahameM udvegI na banatA huArati aura arati srota paNa dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranuM che. nadI Adino pravAha dravyota che. zabdAdika viSayenI abhilASA bhAvasaMta che. e baMnene saMbaMdha rAga ane dveSathI thayela che. te vAtane jANa je tenA te saMbaMdhane parihAratyAga kare che te Avarta ane strotanA saMgano parijJAtA kahevAya che. sU0 3 je muni Avarta ane strotanA saMbaMdhane jANI le che te kevA guNone prApta cha ? te 4 cha-'sIusiNaccAI ' tyAdi. bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita-niSparigrahI muni anukULa ane pratikULa parISaho sahana karatAM thakAM arthAt anukULa parISahamAM abhilASI ane pratikULa parISahomAM ugI na banIne rati ane aratinI upekSA karI parISahone kaSTajanaka
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAGgasUtre yazcAvartasrotasoH saGgAdajAgaraH, sa tu saMsAraduHkhAnna vimucyata ityAzayenAha - 'jarAmaccu 0 ' ityAdi / mUlam - jarAmaccuvasovaNIe nare sayayaM mUDho dhammaM nAbhijANai // sU0 5 // chAyA - jarAmRtyuvazopanIto naraH satataM mUDho dharma nAbhijAnAti // 05 // TIkA -- jarAmRtyuvazopanItaH = jarAmaraNa parAdhInaH, naraH = manuSyaH, satataM = sarvadA, mUDhaH=mohanIyodayAd vivekarahitaH dharma = zrutacAritralakSaNaM nAbhijAnAti / bhAvasuptaH saMsArI mokSamArgamaprApya punaH punarjarAmRtyuvazaMgato duHkhAntaM nopayAtIti bhAvaH // 05 // nanu jarAmRtyupAracazyAdeva duHkhAnto na bhavati cetarhi tatpAravazyavAraNAya mumukSuNA kiM kartavyamiti jijJAsAyAmAha --' pAsiya AurapANe' ityAdi / mUlam -- pAsiya AurapANe appamatto parivvae / maMtA evaM maimaM pAsa || sU0 6 // chAyA-- dRSTvA AturaprANAn apramattaH parivrajet / matvA etat matiman pazya // sU0 6 // jo Avartta aura srotake sambandhase jAgarUka nahIM hai vaha saMsArake duHkhoMse chUTa nahIM sakatA / isa viSaya meM kahate haiM - 'jarAmaccu0 ' i0 | jo Avartta aura srotake sambandhase jAgarUka nahIM haiM aise manuSya jarA aura maraNake AdhIna hokara nirantara mohanIya karmake udaya se vivekarahita ho zrutacAritrarUpa dharmako nahIM jAnate haiM / isakA bhAva yahI hai ki bhAvasupta saMsArI mokSamArgako nahIM prApta kara bAraMbAra jarA aura mRtyuke AdhIna hokara kabhI bhI duHkhoMse chuTakArA nahIM pAte haiM / 5 / 392 je Avatta ane srotanA saMbadhathI jAgarUka nathI te saMsAranA du.khAthI chuTI rAutA nathI. te viSayamA Ahe -- ' jarAmaccu 0 ' ityAdi. je Avatta ane srotanA sakha dhathI jAgarUka nathI tevA manuSya jarA ane maraNane AdhIna khanI niraMtara mohanIya karmAMnA uyathI vivekarahita thaI zrutacAritrarUpa dharma ne baNatA nathI. Ane bhAva e che ke bhAvasusa sa sArI mokSamArga ne prApta karyA vinA vAraMvAra jarA ane mRtyune AdhIna manI kaDhi paNa kheAthI chuTakAre meLavatA nathI, 5 sU0 55
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya - adhya0 3. u. 1 391 1 nAmake prati arati aura asaMyamapariNAmake prati rati ho jAtI ho so bhI bAta nahIM hai / kyoM ki yaha ina donoM prakArakI pariNatiyoM ko bhI karmabandhakA kAraNa jAna kara unakI tarphase upekSita rahatA hai / parISahoM ko 'yaha apane liye kaSTakArI nahIM mAnatA hai pratyuta unheM apane lakSameM adhikarUpa juTAnevAle honese apanA sahAyaka hI mAnatA hai / saMsAra zarIra aura bhogoM se jo nirviNNa-udAsa hotA hai use parISaha aura upasarga apane lakSyase nahIM girA sakate haiN| aise vyakti vinakAraka kAraNakalApoM ko- parISahoMko karmabandhake ucchedana karane meM suvarNameM zuddhi lAne ke liye agnirUpa sahAyakakI taraha apanA sahAyaka mAnA karate haiM aura unakA saharSa svAgata karate haiM / nirgrantha muni mithyAtva avirati aura pramAdarUpa nidrAke abhAva se zrutacAritrarUpa dharmake ArAdhanameM sadA jAgarUka rahatA hai, evaM parake apakAra karaneke vicArarUpa vairase virakta hotA huA karmarUpI vairIko nivAraNa karane meM samartha hotA hai / isaliye he ziSya ! tuma bhI zruta cAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karanemeM sadA jAgarUka bana parake apakAra karaneke adhyavasAyase rahita hokara duHkha evaM duHkhake kAraNa karmoMse rahita ho jAoge // sU0 4 // jatI hoya te paNa vAta nathI. kAraNa ke te A banne prakAranI pariNatine paNa kaMdhanuM kAraNa jANIne tenI taraphathI upekSita rahe che. pariSahone te potAne mATe kaSTakArI mAnatA nathI pratyuta tene peAtAnA lakSamAM adhikarUpa joDavAvALA hovAthI peAtAnA sahAyaka ja mAne che. saMsAra, zarIra ane bhAgeAthI je udAsa thAya che tene parISaha ane upasarga peAtAnA lakSathI dUra karI zakatA nathI. evI vyakti vighnakAraka kAraNakalAne-parISahone ka`kha dhanu ucchedana karavAmAM suvarNamAM zuddhi lAvavA mATe agnirUpa sahAyakanI mAphaka potAnA sahAyaka mAnyA kare che,ane teonu saharSa svAgata kare che. nigraMtha muni mithyAtva avirati ane pramAdyarUpa nidrAnA abhAvathI zrutacAritrarUpa dharmanAM ArAdhanamAM sadA jAgarUka rahe che ane paranA apakAra karavAnA vicArarUpa vairathI virakta banIne karUpI vairInu nivAraNa karavAmAM sama thAya che. mATe huM ziSya ! tame paNa zrutacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karavAmAM sadA jAgarUka banI paranA apakAra karavAnA adhyavasAyathI rahita thaI duHkha ane duHkhanA kAraNa kathI rahita manI jaze. // sU0 45
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 394 AcArAGgasUtre kiJcamUlam-AraMbhajaM dukkhamiNaMtiNacA, mAyI pabhAI puNarei gmbh| uvehamANo sadarUvesuaMjU, mArAbhisaMkI maraNA pmucci||suu07|| chAyA-Arambhaja duHkhamidamiti jJAtvA, mAyI pramAdI punareti garbham / upekSamANaH zabdarUpeSu (yaH) RjuH, mArAbhizaGkI (saH) maraNAt pramucyate ||suu0 7 // TokA-idaM saMsAraparibhramaNarUpaM duHkham , Arambhajam sAvadhakriyAnuSThAnaphalabhUtam, iti jJAtvA AtmakalyANAya jaagRhi| bhAvasuptaH kiM prApnotItyAha-'mAyI' ityaadi|maayii krodhAdikapAyayuktaH,kaSAyamadhyavartimAyAgrahaNena pUrvAparakaSAyANAmapi grahaNam / pramAdI-madyAdisevI punaH vAraM vAraM, garbhameti-narakAdiyAtanAmanubhUya sakaladuHkhahetubhUta garbha prApnoti / / hai / saMsArI prANI jo janma bharaNake ananta kaSToMko bhoga rahe haiM usakA kAraNa bhAvanidrAkA sadbhAva hI hai, aisA samajhakara aura prabhuke upadeza para dhyAna dekara he matimAn ziSya ! tuma anarthAtpAdaka isa nidrAkA parityAga karo, arthAt saMyamadharmameM sadA jAgarUka raho, jisase jarAmaraNajanya kaSTIse tumheM chuTakArA mile||suu06|| phira bhI kahate haiM-'AraMbhajaM' ityAdi / 'sAvadha kriyAoMke anuSThAnakA phala hI yaha saMsArakA paribhramaNarUpa duHkha hai' aisA jAnakara he ziSya ! tuma AtmakalyANakI ora apanI pravRtti kro| yahAM kaSAyoMke madhyavatI mAyAkA grahaNa karanese anya kaSAyoMkA bhI grahaNa ho jAtA hai ataH bhAvasupta prANIke ye cihna haiM ki vaha krodhAdika kaSAyoMse yukta hotA hai| pramAdasevI-madyAdikakA sevana janma maraNanA anaMta kaSTane bhogavI rahyA che tenuM kAraNa bhAvanidrAne sadbhAva ja che evuM samajIne ane prabhunA upadeza upara dhyAna ApIne he matimAna ziSya ! tame anarthotpAdaka A nidrAne parityAga kare, arthAt saMyamadharmamAM sadA jAgarUka raho, jethI tamane jarAmaraNajanya dukhothI chuTakAro maLe che sU0 6 che 30 4 cha-' AraMbha' tyAhi sAvadya kiyAonA anuSThAnanu phaLa ja A saMsAranA paribhramaNarUpa dukha che. evuM jANIne he ziSya! tame AtmakalyANanI tarapha piotAnI pravRtti kare. ahIM kAnA madhyavartI mAyAnuM grahaNa karavAthI anya kakSAnuM paNa grahaNa thAya che, mATe bhAvamukha prANInuM e cinha che ke te dhAdi kaSAyathI yukta mana cha, prabhAdasevI-bhavAni sevana 42vApAra pane che "punapi jananaM punarapi
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 393 TIkA-AtmakalyANArthI manuSyaH AturaprANAn bhAvasvApajanitajarAmaraNa. pAravazyopanItaduHkhasAgarAntaHpAtiprANinaH, dRSTvA, apramattaH bhAvajAgarUkaH san parivrajet-saMyamArAdhanatatparo bhavet / matiman he medhAvin ziSya ! tvamapi etat-suptadUSaNU jarAmRtyupAratantryam , matvA jJAtvA pazya-cakSurunmIlaya-saMyamadharma jAgRhItyarthaH // muu06|| yadi jarA aura mRtyukI paravazatAse jIvoMke duHkhoMkA anta nahIM hotA hai to phira unakI paravazatAko dUra karaneke liye mumukSuprANiyoMko kyA upAya karanA cAhiye ? isa prakArakI jijJAsAkA samAdhAna karaneke liye kahate haiM-'pAsiya AurapANe' ityaadi| ___ "AtmakalyANakA abhilASI manuSya bhAvanidrAse utpanna, jarA aura maraNakI paravazatAse prApta duHkharUpI sAgarameM paDe hue prANiyoMko dekha kara bhAvanidrAkA parityAga karake saMyamakI ArAdhanA karane meM sadA tatpara rahe" prabhuke isa sarvottama upadezase he medhAvI ziSya ! tuma bhI bhAvanidrAjanya jarA aura maraNakI paravazatArUpa dUSaNako jAnakara sadA saMyamarUpa dharmameM jAgarUka raho / bhAvArtha-prabhukA upadeza hai ki-AtmakalyANakI kAmanA karanevAlA manuSya bhAvanidrAkA parityAga kare, kyoMki nidrAke sadbhAvameM jarA aura maraNajanya aneka duHkhoMkA kabhI bhI anta nahIM A sakatA hai| ina duHkhoMse chuTakArA karanevAlA yadi koI hai to vaha bhAvanidrAkA abhAva kadAca jarA ane mRtyunI paravazatAthI jIvanA duHkhane aMta thato nathI te pachI tenI paravazatAne dUra karavA mATe mumukSu prANioe ze upAya karavo joIe? AvA prAranI zAsAnu samAdhAna 421 / bhATa cha-'pAsiya AurapANe 'tyAdi AtmakalyANanA abhilASI muni bhAvanidrAthI utpanna jarA ane maraNanI paravazatAthI prApta duHkharUpI sAgaramAM paDelAM prANIone dekhIne bhAvanidrAne parityAga karIne saMyamanI ArAdhanA karavAmAM sadA tatpara rahe" prabhunA A sarvettama upadezathI he medhAvI ziSya ! tame paNa bhAvanidrAjanya jarA ane maraNanI paravazatArUpa dUSaNane jANIne sadA saMyamarUpa dharmamAM jAgarUka rahe. bhAvArtha-prabhune upadeza che ke-AtmakalyANanI kAmanA karavAvALA muni bhAvanidrAne parityAga kare, kAraNa ke A nidrAnA bhAvamAM jarA ane maraNa janya aneka duHkhone kadi paNa aMta AvI zakato nathI. A dukhethI chuTakAre karAvanAra je kaI hoya te te bhAvanidrAno abhAva che. saMsArI prANI je
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 mAcArAgasUtre chAyA-apramattaH kAmaiH, uparataH pApakarmabhyaH, vIro guptAtmA yaH khedjnyH||8|| TIkA-yaH khedajJaH saMsAriNAM duHkhAbhijJaH, sa kAmairapramattaH kAmabhogakRtapramAdarahitaH, pApakarmabhya uparataH manovAkAyaiH sAvadhavyApArebhyo nivRttaH, ataeva vIraH karmavidAraNasamarthaH, guptAtmA AtmarakSaNaparAyaNaH AtmoddhArakArItyarthaH // 8 // khedajJasya guNamAha-'je pajjavajjAyasatthassa' ityaadi|| mUlam-je pajjavajjAyasatthassa kheyaNNe, se asatthassa kheyanne, je asatthassa kheyaNNe, se pajjavajjAyasatthassa kheynne||9|| ____ chAyA-yaH paryavajAtazatrasya khedajJaH, saH azastrasya khedajJaH, yaH azastrasya khedajJaH, sa paryavajAtazatrasya khedajJaH // sU0 9 // phira bhI kahate haiM-'appamatto' ityaadi| ___jo saMsArI jIvoMke duHkhoMkA jJAtA hai vaha kAmabhogajanya pramAdase rahita hokara mana vacana aura kAyase honevAle sAvadha vyApAroMse dUra rahatA huA karmoke nAza karane meM samartha hotA hai, yahI AtmarakSA hai| isa apanI rakSA karane meM vaha tatpara rahatA hai, arthAt apanI AtmAkA uddhAra karanevAlA hotA hai| sU0 8 // jo isa prakArase niSNAta bana jAtA hai use kyA lAbha hotA hai ? so batAte haiM-'je pajjavajjAyaH' ityAdi / 'paryava' zabdakA artha-zabdAdi viSayoMke bheda-prakAra, 'zastra' zabdakA artha-prANipIDanAdi sAvadyakarma, khedajJa'zakA artha-prANiyoM ke sAvadyakriyAjanya duHkhoMkA jJAtA, hotA hai| zadhI 4 - appamato' tyAdi. je saMsArI jIvanA duHkhone jJAtA che te kAmagajanya pramAdathI rahita banIne mana vacana ane kAyAthI bananArA sAvadya vyApArathI dUra rahIne karmone nAza karavAmAM samartha thAya che. te ja AtmarakSA che. A pitAnI rakSA karavAmAM tatpara rahe che, arthAt pitAnA AtmAne uddhAra karavAvALe thAya che. A sUTa 8 je AvA prakArathI niSNAta banI jAya che tene zuM lAbha thAya che? te matAne -je panjavajAya0' tyAdi paryava" zabdane ardha-zabdadika viSayanA bheda-prakAra, zastra"zabdane a-prANipIDanAdi sAvadya karma, kheda" zabdane artha-prANInA sAvadya syAnya mAnA jJAtA, thAya che /
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 395 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 evaM bhAvasuptasya doSaM paryAlocya yaH zabdarUpeSu-idamupalakSaNaM, tena zabdarUparasagandhaspazaiSu viSayeSu ityarthaH, upekSamANo rAgadveparahitaH RjuH avakrahRdayo mAyApramAdaparivarjitaH, mArAbhizaGkI punaH punamaraNaduHkhAbhyAgamazaGkayA bhIruH, taduHkhaparihArArtha zrutacAritradharme jAgarUka iti yAvat, sa mrnnaatprmucyte||suu07|| kiJca___ mUlam-appamatto kAmehi, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte je kheyanne // sU0 8 // karanevAlA hotA hai "punarapi jananaM punarapi maraNaM punarapi jananIjaThare zayanam " bAraMbAra janma maraNa aura garbhameM Agamana; inase usakA chuTakArA nahIM hotA hai / sAvadha kriyAoMmeM tatpara prANI narakanigodAdikakI ananta yAtanAoMko bhogatA huA inase bhI adhika kaSToMke sthAnabhUta garbhameM jAkara baserA karatA hai| ___ isa prakAra bhAvasupta prANIkI jaba yaha dazA hotI hai taba saMyamI munikA kartavya hai ki vaha isa bhAvanidrAkA parihAra kare aura pAMca indriyoMke viSayoM-zabda, rUpa, rasa, gandha aura sparza-meM rAgadveSarahita hokara mAyApramAdase apanI pravRttiko surakSita rakhatA huA bAraMbAra janma maraNake duHkhoMko prApta honekI AzaGkAse bhayabhIta hokara sAMsArika duHkhoMse chuTakArA pAneke liye zrutacAritrarUpa dharmameM sadA jAgarUka rahe / isa prakArakI pravRttise hI prANI bharaNale chUTa sakatA hai, anyathA nahIM // sU0 7 // maraNaM punarapi jananIjaThare zayanam " pAraMvAra sanma bhae bhane gamabha saasmana, tenAthI tene chuTakAre thato nathI. sAvadya kriyAomAM tatpara prANI narakanigodAdikanI ananta yAtanAone bhegavatAM tenAthI paNa adhika kaSTonA sthAnabhUta garbhamAM sthAna le che. AvA prakAre bhAvasu prANInI jyAre AvI dazA thAya che tyAre saMyamI muninuM e kartavya che ke te A bhAvanidrAne parityAga kare. ane pAMca Indri nA viSaya-zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzI-mAM rAgadveSa rahita banIne mAyA pramAdathI pitAnI pravRttine surakSita rAkhIne vAraMvAra janma maraNanA duHkhane prApta thavAnI AzaMkAthI bhayabhIta banI sAMsArika dukhethI chuTakAro meLavavA mATe zratacAritrarUpa dharmamAM sadA jAgarUka rahe. AvA prakAranI pravRttithI ja prANI maraNathI chuTI zake che, anyathA nahi | sUtra 7
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 AcArAgasUtre ayaM bhAvaH--yo'nukUlamatikUlazabdAdiviSayamAptiparihArArthaM sAvadhakarmAnuThAnaM zastrarUpaM vetti sa saMyamamapi sarvajIvopakArakamazastrarUpaM jAnAti / zastrAzastrarUpatAM vidastatra nivartate pravartate c| sakalasAvadhavyApArebhyo nivRttyA saMyamArAdhane pravRttyA ca muneH karmakSayo bhavatIti / __ yadvA-yaH paryavajAtazastrasya paryavajAtasya-zabdAdiparyAyajanitasyASTavidhakarmaNaH zastraM tapaH tadahanajanakatvAt , tasya yaH khedajJaH, so'zastrasya saMyamasyApi khedajJaH / rUpa saMyamake abhyAsa karane meM karmaTha-kuzala-hai vaha jina 2 kAryose prANiyoMke prANoMko kaSTa pahu~ce aisI sAvadha kriyAoMse sadA virakta hI rahatA hai| ___ vistarArtha-jo anukUla aura pratikUla zabdAdika viSayoMkI prApti evaM parihAra ke liye sAvadha kriyAko zastrarUpa mAnatA hai, vaha yaha bhI samajhatA hai ki saMyama sarva jIvoMkA upakAraka honese azastrarUpa hai| isa prakAra vaha sAvadya kriyAmeM zastrarUpatA aura saMyamameM azastrarUpatA jAna kara azastrarUpa saMyamameM pravRtta hotA hai aura zastrarUpa sAvadya kriyAoMke anuSThAnase virakta hotA hai| yaha mAnI huI bAta hai ki-munike, karmAkA nAza sakala sAvadha vyApAroMkI nivRttise aura saMyamakI ArAdhanAmeM pravRtti karanese hI hotA hai| ___athavA-'paryava' zabdakA artha-'zabdAdi paryAya' hai, 'jAta' zabda kA artha-'utpanna' hai, 'zastra' zabdakA artha 'tapa' hai| tAtparya isakA yaha hai kizandAdi paryAyoMse utpanna honevAle ATha prakArake karmoMkA zastra tapa hai, je je kAryothI prANIonA prANane kaSTa pahoMce evI sAvadha kriyAothI sadA virakta ja rahe che. vistarArtha-je anukULa ane pratikULa zabdAdika viSayanI prApti temaja parihAra mATe sAvadya kiyAne zastrarUpa mAne che te e paNa samaje che ke sa yama sarva jIvone upakAraka hovAthI azasrarUpa che, A prakAre te temAM zastra ane azarUpatA jANIne azastrarUpa saMyamamAM pravRtta thAya che, ane svarUpa sAvadya kriyAonA anuSThAnathI virakta thAya che. e mAnelI vAta che ke munine karmone nAza kala sAvadya vyApAranI nivRttithI ane sayamanI ArAdhanAmAM pravRtti karavAthI ja thAya che. mathavA-'paryava' mhanI martha mahA paryAya cha, 'jAta' sanI artha utpanna ' che. 'zatra' zahana artha 'ta5' che. tenu tAtparya cha / zabdAdi paryAthI utpanna havAvALA ATha prakAranA karmonuM zastra tapa che, kAraNa
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 1 TIkA--yaH paryavajAtazastrasya-paryavAH zabdAdiviSayaprakArAH teSu tanimittaM jAtaM zastra paryavajAtazastraM-zabdAdiviSayavizeSopabhogArtha yat prANinAM pIDanAdirUpaM sAvadyakarma, tasya khedajJA-sAvadhakriyAsamutpAditaprANiduHkhAbhijJaH, saH azastrasya-niravadyakriyArUpasya saMyamasya khedajJA abhyAsajJaH, saMyamArAdhane yAvadadhikaduHkhasahanaM tAvadadhikakamanirjarA bhavatItyabhijJAtetyarthaH / yathAzastrasya-saMyamasya khedajJaH, sa paryavajAtazastrasyApi khedjnyH|| bhAvArtha-saMsArI jIva zabdAdika pAMca indriyoMke viSayoMkA upabhoga karanekI lAlasAke adhIna banakara hI apanI pravRttiko asaMyamita banAte haiN| unakI isa asaMyamita pravRttise trasa-sthAvara prANiyoMko aneka prakArake kaSTa bhogane par3ate haiN| asaMyamI jIvoMkI anargala pravRtti hI anya jIvoMke liye aneka prakArake kaSToMko denevAlI hotI hai |sNymii jIva isa bAtakA sadA vizeSa dhyAna rakhatA hai ki kahIM merI pravRttise prANiyoMko duHkha na pahu~ce / isaliye vaha apanI pravRttiko itanI saMyamita rakhatA hai ki koI bhI prANI usase duHkhI nahIM ho paataa| vaha apanI isa prakArakI pravRttiko uttarottara bar3hAnekA itanA adhika se adhika abhyAsa karatA hai ki yaha kabhI na kabhI vItarAga padakA dhAraka ho jAtA hai| vaha jAnatA hai ki maiM saMyamake ArAdhanameM jitane adhika duHkhoMko sahU~gA utanI hI adhika mere karmoMkI nirjarA hogI, yahI vItarAgapada taka pahu~canekI uttama sIr3hI hai / isa prakAra jo niravadya kriyA bhAvArtha-saMsArI jIva zabdAdika pAMca IndriyenA viSayane upabhoga karavAnI lAlasAne AdhIna banIne ja pitAnI pravRttine asaMyamita banAve che. tenI A asaMyamita pravRttithI trasa sthAvara prANIone aneka prakAranA kaSTa bhegavavA paDe che. asaMyamI jIvonI svachaMda pravRtti ja anya jIvo mATe aneka prakAranA kaSTane devAvALI bane che. saMyamI jIva A bAbatanuM sadA vizeSa dhyAna rAkhe che ke kadAca mArI pravRttithI prANione duHkha na pahoMce. teTalA mATe te pitAnI pravRttine ATalI saMyamita rAkhe che ke koI paNa prANI tenAthI duHkhI thatuM nathI. te pitAnI A prakAranI pravRttine uttarottara vadhAravAno eTale adhikathI adhika abhyAsa kare che ke te kaIne koI vakhata vItarAgapadane dhAraka bane che, te jANe che ke huM jeTaluM saMyama ArAdhanamAM duHkha sahana karIza teTalI ja mAre karmonI nirjarA thaze, Aja vItarAgapada sudhI pahoMcavAnI uttama sIDI che. A prakAre je niravadyakiyArUpa saMyamane abhyAsa karavAmAM karmaTha-kuzaLa che te
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 AcArAGgasUtre tyAha- 'karmaNA' ityAdi / upAdhIyate vyapadizyate yena sa upAdhiH = vizeSaNam, yadvA - upAdhiH - saMsAraparibhramaNarUpaH karmaNA - jJAnAvaraNIyAdinA jAyate / jIvasya yAvat karmasaMbandhastAvadupAdhirjAyate ityarthaH / " upAdhividhA - AtmazarIrakarmabhedAt / tatrAtmopAdhiH - Atmano duSprayuktatvam, tataH karmopAdhirjAyate / sa eva zarIropAdhitvena vyapadizyate / nArakAdizarIrohAra nahIM hotA hai / isa prakArake vyavahArakA kAraNa karmabandha thA, vaha usakA naSTa ho cukA hai / karmabandhasahita jIvake liye hI yaha vyavahAra ghaTita hotA hai, usase rahita jIva ke liye nahIM / 'upAdhi' zabdakA artha vizeSaNa hai, karmabandhasahita jIvake hI nArakI, manuSya Adi vizeSaNa saMgata baiThate haiN| kyoM ki manuSyagati-nAmakarmake udayase jIva manuSyavizeSaNavAlA hotA hai, narakagati nAmakarmake udayase jIva 'nArakI' isa vizeSaNavAlA hotA hai, ityAdi / tAtparya yaha ki - karmabandhasahita jIvake tattatkarmodayameM tattadvyapadezatA ghaTita hotI hai / athavA saMsAraparibhramaNakA nAma bhI upAdhi hai / yaha saMsAraparibhramaNarUpa upAdhi jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke saMbandhase hI jIvako prApta hotI hai| jIvako jaba taka karmakA sambandha rahatA hai taba taka hI upAdhikA sadbhAva rahatA hai| AtmA zarIra aura karmake bhedase upAdhi tIna prakArakI hai / azubha vRtti - khoTA praNidhAna AtmAkI upAdhi hai / AtmA jaba azubha kriyAoMmeM pravRtti karatA hai yA azubha praNidhAnavAlA kA~baMdha hatuM te tene nAza thaI cukela che ka kha dhasahita jIvane ja A vyavahAra ghaTita thAya che. tenAthI rahita jIvanA nahi. 'upAdhi' zabdano artha vizeSaNa che. ubhadhasahita apane ? nAraDI, manuSya Adi vizeSaNu sa gata bese che, kAraNa ke manuSyagati-nAmakarmAMnA udayathI jIva manuSyavizeSaNavALA thAya che, narakagati-nAmakarmInA uDDayathI jIva ' nArakI' evA vizeSaNavALA thAya che, ityAdi tAtpaya e ke-kabaMdhasahita jIvane tattatkaDhiyamAM tattavyapadezatA ghaTita thAya che. athavA sa sAraparibhramaNanuM nAma paNa upAdhi che. A ma'sAraparibhramaNurUpe upAdhi jJAnAvaraNIya Adi karmAMnA samadhathI jIvane prApta thAya che jIvane jyAM sudhI karmAMnA sabadha rahe che tyAM sudhI ja upAdhine sadbhAva rahe che. AtmA, zarIra ane karmanA bhedathI upAdhi traNa prakAranI che. anubhavRtti -khATA praNidhAna-vicAra AtmAnI upAdhi che. AtmA jyAre azubha kriyAomAM
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 yo'zastrasya khedajJaH, sa paryavajAtazastrasyApi khedjnyH| saMyamatapaHkhedajJasyAsravanirodhAdanAdibhavopArjitakarmaNAM kSayo bhavatIti bhAvaH / / sU0 9 // khedajJasya muneH karmakSayAt kiM phalaM bhavatItyAha-'akammarasa' ityaadi| mUlam-akammassa vavahAro na vijai, kammuNA uvAhI jaayi|| sU0 10 // chAyA-akarmaNo vyavahAro na vidyate / karmaNA upAdhirjAyate // mU0 10 // TIkA-akarmaNaH aSTavidhamarahitasya vyavahAraH nArakatiryagdevamanuSyAdivyapadezo na bhavati / yazca karmavandhayuktaH sa eva nArakAdivyapadezabhAg bhavatIkyoM ki tapa kauko jalAkara nAza kara detA hai| isa zastra-tapa-kAjo khedajJa-jAnakAra hai vaha muni azastra-saMyama-kA bhI jAnakAra hai| jo azastra-saMyamakA jAnakAra hai vaha zabdAdiparyAyajanita ATha prakArake koMke vinAza karavAle zastra-tapa-kA bhI jAnakAra hai| ina donoMko jAnanevAle muni ke AsravakA nirodha honese anAdi avoMse saMcita kA~kA kSaya hotA hai // sU0 9 // khedajJa jhuniko kA~kA kSaya honese kyA lAbha hotA hai ? isakA khulAsA karate haiM-'akammassa' ityAdi / __'akarmaNaH vyavahArona vidyate' jo ATha prakArake karmoMse rahita ho jAtA hai usake cAroM prakArakI gatiyoM ke sarvathA abhAva ho jAnese usake liye nAraka, tirthaJca, manuSya aura deva, ityAdi zabdoMkA vyvke tapa karmone bALIne nAza karI nAMkhe che. A zastra-tapane je khedajJa jANakAra che te muni azastra-saMyamane paNa jANakAra che, je azastra-saMyamane jANakAra che te zabdAdiparyAyajanita ATha prakAranA karmone vinAza karavAvAvALA zastra-tapane paNa jANakAra che. e banene jANavAvALA muninA Asavane niSedha hovAthI anAdi bhothI saMcita karmone kSaya thAya che ke sUTa 9 khedajJa munine karmone kSaya thavAthI zuM lAbha thAya che tene khulAso kare che-' akammassa' tyAhi. 'akarmaNaH vyavahAro na vidyate' 2 mA 12 // 4thI 2Dita thAya cha tene cAre prakAranI gatione sarvathA abhAva thaI javAthI nAraka tiryaMca manuSya ane deva, ItyAdi zabdane vyavahAra thato nathI. A prakAranA vyavahAranuM kAraNa
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 AvArAgasUtre yadyevaM bhavati, tarhi muninA kiM kartavyamityAha-' kammaM ca' ityAdi / mUlam kammaM ca paDilehAe, kammamUlaM ca jaM khaNaM // 11 // chAyA-karma ca pratilekhya, karmamUlaM ca yat kSaNam / / sU0 11 // TIkA-karma-jJAnAvaraNIyAdi, yadvA-prakRtisthityAdivandha, pratilekhya-saMsArasya kAraNamiti paryAlocya karmamUlaM-mANiSu sAvadhavyApArakaraNaM rAgadveSamoharUpaM vA karmaNaH kAraNamiti ca paryAlocya yat kSaNa-kSaNanaM-hiMsana-prANAtipAtAdi, tat parityajedityathaiH / uktaJca yadi aisA hai to muniko kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM'kammaM ca ' ityAdi / java yaha nizcita ho cukA ki karmarUpa upAdhise hI jIvoMmeM nArakAdi vyavahAra hotA hai to munikA kartavya hai ki vaha jJAnAvaraNIyAdi kauko, athavA unake prakRtivandha, sthitivandha Adi bandhoMko saMsArakA kAraNa jAnakara karmoM ke mUla kAraNa sAvadya vyApArako, athavA rAga deSa mohako jAna kara prANAtipAtAdika jo kArya haiM unakA sarvathA parityAga kre| ___bhAvArtha-jIvoMmeM nArakAdi vyavahAra karmakRta hai, karma saMsArakA kAraNa hai| karma jIvoMkI zubhAzubharUpa pravRttise utpanna hote haiN| azubhAdi karmoM se nArakAdi vyavahAra hotA hai| azubhAdi karmoMkA mUla kAraNa hiMsAdi pApa yA rAga dveSa aura moha haiN| isa lie jJAnI munikA kartavya hai ki vaha unake mUla kAraNoMkA sarvathA tyAga kre| kahA bhI hai sAma DAya to muni zu 42 madhye 1 te 4 cha-'kammaM ca tyAdi. tyAre e nizcaya thayo ke karmarUpa upAdhithI ja jIvomAM nArakAdi vyavahAra thAya che te muninuM kartavya che ke te jJAnAvaraNIyAdi karmone athavA tenA prakRtibaMdha,sthitibaMdha Adi ba ne saMsAranuM kAraNa jANIne te karmonu mUla kAraNa sAvadya vyApArane, ane rAgadveSa mohane jANane prANAtipAtAdika je kArya che tene sarvathA parityAga kare. | bhAvArtha-jIvomAM nArakAdi vyavahAra karmakRta che, karma saMsAranuM kAraNa che. karma jenI zubhAzubharUpa pravRttithI utpanna thAya che. azubhAdi karmothI nArakAdi vyavahAra thAya che. azubhAdi karmonuM mULa kAraNa hiMsAdi pApa, athavA rAgadveSa ane moha che. mATe jJAnI muninu kartavya che ke te tenA mULa kAraNano sahA tyAga 2. hyu
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 1 401 pAdhinA nArakAdirityucyate, yathA-jJAnAvaraNIyAdikarmaNaH sadbhAvAt saMsAriSu kazcinmatizrutAvadhimanaHparyayavAn, kazcinmandamatiH, kazciccakSurdarzanI kazcidacakSudarzanI, kazcit sukhI kazciduHkhI, kacinmithyASTiH kazcit samyagdRSTirityAdirvyavahAro bhavatIti bhAvaH // sU0 10 // hotA hai taba isake karmarUpa upAdhi hotI hai| isase hI jIva zarIra upAdhivAlA hotA hai| karma-upAdhise hI jIvoMko zarIra-upAdhi prApta hotI hai| azarIrIke koI upAdhi nahIM hotii| nAraka Adi zarIrakI upAdhise jIva nAraka Adi nAmoMse vyavahRta hotA hai| usa-usa zarIrakI upAdhise jIva usa-usa nAmavAlA, yA usa-usa paryAyavAlA hotA hai / jaise-jaba jJAnAvaraNIyAdi karmake sadbhAvase saMsArI jIvoM meM koI matizrutajJAnI, koI atizrutaavadhijJAnI, koI mati, zruta, avadhi, aura manaHparyayajJAnI hotA hai, koI mandabuddhi hotA hai; koI cakSudarzanavAlA, koI acakSudarzanavAlA, koI sukhI, koI duHkhI, koI mithyAdRSTi aura koI samyagdRSTi hotA hai taba unameM 'yaha matizrutajJAnI hai, yaha matizrutaavadhijJAnI hai, yaha mati-zruta-avadhi-manaHparyayajJAnI hai, yaha cakSudarzanI hai, yaha acakSudarzanI hai, yaha sukhI hai, yaha duHkhI hai, yaha mithyAdRSTi hai aura yaha samyagdRSTi hai' ityAdi vyavahAra hotA hai / sU0 10 // pravRtti kare che agara azubha praNidhAnavALA thAya che tyAre tene karmarUpa upAdhi thAya che, tenAthI jIva zarIraupAdhivALA thAya che. karmaupAdhithI ja jIvene zarIra upAdhi prApta thAya che. azarIrIne keI upAdhi hotI nathI. nAraka Adi zarIranI upAdhithI jIva nAraka Adi nAmothI vyavahata thAya che. te te zarIranI upAdhithI jIva te te nAmavALA agara te te paryAyavALA bane che. jevI rIte jJAnAvaraNIyAdi karmanA sAvathI saMsArI jIvamAM jyAre kaI mati zrata ane mana:paryavajJAnI thAya che. koI maMdabuddhi hoya che. koI cakSudanavALA keI acakSudarzanavALA, keI sukhI kaI duHkhI, kaI mithyAdaSTi ane keI samyagdaSTi thAya che tyAre tabhA mA bhatizrutajJAnI che, 24bhati-zruta-adhizAnI cha, -2mtishrut-mdhimana:paryavajJAnI che, A cakSudarzanI che, A acakSudarzanI che, A sukhI che, A duHkhI che, A mithyAdaSTi che, ane A samyagdaSTi che ItyAdi vyavahAra thAya che. sUTa 10 che 51
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre mUlam - taM parinnAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasannaM se maimaM parakkamijjAsi-tti bemi // sU0 13 // chAyA - tat parijJAya medhAvI viditvA lokaM vAntvA lokasaMjJAM sa matimAn parAkrameta - iti bravImi // sU0 13 // / TIkA - tatkarmaNaH kAraNaM rAgadveSarUpaM parijJAya jJaparijJayA karmabandhahetuM vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parityajya lokaM viSayakapAyavyAmohitaM saMsAriNaM use yaha dRr3ha vizvAsa ho jAvegA ki AtmA ke jJAnAdika guNoMkA ghAtaka yadi koI haiM to ye karma hI haiM, rAgadveSako jo jJAnAdika guNoMkA ghAtaka sUtrakArane prakaTa kiyA hai vaha kAraNameM kArya ke upacAra se kiyA hai / kyoMki rAga-dveSase jIvoMke navIna karmoM kA bandha hotA hai, ataH rAga dveSa unake bandha meM kAraNa haiM, aura karmoMkA bandha kArya hai / ina karmoMkA abhAva jaba taka sarvajJa prabhu ke upadezAnusAra jIva apanI pravRtti nahIM banAyegA taba taka nahIM kara sakatA, arthAt saMyamakI ArAdhanA vinA inakA abhAva nahIM ho sakatA / yadi use vItarAga bananA hai to usakA kartavya hai ki vaha rAga dveSakA anta karaneke liye ukta vidhikA pAlana kare || suu012|| isI bAtako sUtrakAra phira puSTa karate haiM-' taM paritrAya' ityAdi / sAdhu kama bandhameM mUla kAraNa rAga dveSako kSaparijJAse jAna kara aura pratyAkhyAna parijJAse unakA tyAga kare / 'samasta saMsArI jIva viSaya - kapAyoMse vyAmohita ho rahe haiM isa liye ina viSayoMkI vAMchAko 404 jJAnAdika guNonA ghAtaka je kAi hoya teA te karma ja che. rAga dveSane je jJAnAdika guNonA ghAtaka sUtrakAre pragaTa karyA che te kAraNamAM kAryanA upacArathI karela che. kAraNa ke rAga-dveSathI jIvAne navIna karmono kha dha thAya che, mATe rAga-dveSa tenA kha dhamA kAraNa che, ane karmAMno khadha kArya che. te karmAMno abhAva jyAM sudhI sarvajJa prabhunA upadezAnusAra jIva potAnI pravRtti nahi banAve tyAM sudhI karI zakatA nathI, arthAt sayamanI ArAdhanA vinA teno abhAva thai zakato nathI, kadAca tene vItarAga banavAnu che te tenu kartavya che ke te rAga dveSano aMta karavA mATe kahelI vidhinuM pAlana kare. // sU0 12 !! bhAvAne sUtrAra dUrIthI yuSTa ure che-' ta parinnAya ' 'tyAdi sAdhu karmAMnA badhAM mUla kAraNu rAga dveSane na-parijJAthI jANIne ane pratyAkhyAna-parijJAyI tenA tyAga kare. samasta saMsArI jIva viSaya kaSAyeAthI tyAmAhita thai rahela che mATe tevA viSayeAnI vAMchAne sadA dUra karavI joie.' 2
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 404 " karmaNo jAyate karma, tataH saMjAyate bhavaH / bhavAccharIraduHkhaM ca, tatazcAnyataro bhavaH" // 1 // iti // sU0 11 // aparaM ca munikartavyamAha-' paDilehiya' ityAdi / mUlam-paDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe // sU0 12 // chAyA-pratilekhya sarva samAdAya dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnaH // sU0 12 // TIkA-pratilekhya karmasvarUpaM pAlocya sarvam sarvajJapraNItamupadezaM saMyama vA samAdAya gRhItvA antAbhyAm antakRdbhayAM-kAraNe kAryopacArAt , Atmano jJAnAdiguNavighAtakAbhyAM dvAbhyAM rAgadveSAbhyAm adRzyamAnA=anupalakSyamANo vItarAga zabdavyapadezyo bhavati // mU0 12 // "karmaNo jAyate karma, tataH saMjAyate bhavaH / bhavAccharIraM duHkhaM ca, tatazcAnyataro bhavaH // 1 // " iti| jIvoMko karmase hI karmakA bandha hotA hai| usase bhava-saMsAra hotA hai| bhavase zarIra, zarIrase duHkha aura duHkhoMse phira anya bhava unheM milatA rahatA hai ||1||suu011|| phira bhI munike kartavya ko kahate haiM-'paDilehiya ' ityaadi| karma ke svarUpakI paryAyalocanA karake sarvajJakathita upadezako arthAt saMyamako grahaNa kara AtmAke jJAnAdiguNoMke vighAtaka rAga aura dveSa se rahita hotA huA suni-AtmA vItarAga zabdakA vAcya ho jAtA hai| bhAvArtha-munike anya kartavya ko prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM ki vaha karmake svarUpakA vicAra kre| karma ke svarUpakA vicAra karanese " karmaNo jAyate karma, tataH saMjAyate bhavaH / ___bhavAccharIraM duHkhaM ca, tatazcAnyataro bhavaH ||1||"ti. jIvone karmathI ja karmano baMdha thAya che. tethI bhava-saMsAra thAya che. bhavathI zarIra, zarIrathI duHkha ane dukhethI vaLI anyabhava tene maLatuM rahe che te sU0 11 | quii 555 bhuminA tavya mAmata he cha-'paDilehiya' tyA. karmanA svarUpanI paryAcanA karIne sarvajJakathita upadezane arthAt saMyamane grahaNa karI AtmAnA jJAnAdi guNonA vighAtaka rAga ane dveSathI rahita banIne muni-AtmA vItarAga zabdano vAcya thaI jAya che. - bhAvArtha-muninA bIjA kartavyane pragaTa karavA mATe sUtrakAra kahe che kete karmanA svarUpano vicAra karavAthI tene te daDha vizvAsa thaI jaze ke AtmAnA
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAdhyayanasya dvitIyodezaH // tRtIyAdhyayanasya prathamoddeza ke bhAvasuptAH pratibodhitAH, atha teSAM svApasya phalaM duHkhaM bhavatItyAvedayituM dvitIyodezakaM prastuvannAha - 'jAiM ca buddhiM ca ityAdi / , mUlam - jAI ca buddhiM ca iha'jja pAse, bhUehiM jANe paDileha sAyaM / tamhA'tivijjo paramaMti NaccA, sammattadaMsI na karei pAvaM // sU0 1 // chAyA - jAtiM ca vRddhiM ca iha adya pazya, bhUtairjAnIhi pratilekhya sAtam / tasmAt atividyaH paramam iti jJAtvA, samyaktvadarzI na karoti pApam // 0 1 // TIkA - iha = saMsAre adyaiva = asminneva divase, alaM kAlakSapaNeneti bhAvaH jAtim = garbhAtpattiM vRddhi = bAlAdivRddhAvasthAparyantaM vardhanaM prANinAM pazyagarbhotpattitIsare adhyayanakA dUsarA uddeza // tRtIya adhyayanake prathama uddezameM bhAvasupta prANiyoMkA nirUpaNa acchI taraha se kiyA jA cukA hai| isa dvitIya uddezameM yaha samajhAyA jAvegA ki unakI isa nidrAkA phala unheM duHkhake sivAya kucha nahIM hotA hai / isI viSayako spaSTa karaneke liye sUtrakAra isa dvitIya uddeza kA prAraMbha karate hue prathama sUtra kahate haiM - 'jAI ca vuddhiM ca ' ityAdi / ziSyako saMvodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSya ! Aja hI tuma isa bAtakA jJAnadRSTise vicAra karo, kala parasoMkI bAta jAne do, samaya bItAnese kyA phAyadA ? saMsArameM prANiyoMkI garbhotpattise trIjA adhyayananA khIje uddeza, trIjA adhyayananA prathama uddezamAM bhAvasupta prANIe viSe sArI rIte samAvela che. A khIjA uddezamAM e samajAvavAmAM Avaze ke tenI A nidrAnu phaLa tene duHkha sivAya khIjuM kAI thatuM nathI. A viSayane spaSTa karavA mATe sUtrAra yA jInna uddezanA prAraMbha ne prathama sUtra Ahe - ' jAI vuddhiM ca' ityAdi, ziSyane sakhAdhana karIne sUtrakAra kahe che ke huM ziSya ! Aja ja tame A bAbatanA jJAnaSTithI vicAra karo, kAla paramadivasanI vAta javA do. samaya vItAvavAmAM zuM phAyado? saMsAramAM prANIonI gaitpattithI lagAvI mAlAdi
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 405 viditvA, lokasaMjJAM viSayavAcchArUpAM vAntvA = dUrIkRtya sa matimAn = sAdhumaryAdArakSaNatatparaH san parAkrameta=saMyamArAdhane udyukto bhavet / yadvA-aSTavidhaM karma kSapayitumutsaheta / saMyamaM gRhItvA na pazcAttApamavalambeta, siMhatvena niSkramya zRgAlatvena na viharet / atra caturbhaGgI vAcyA / iti bravImi pUrvavat // sU0 13 // tRtIyAdhyayanasya prathamoddezaH samAptaH // 31 // sadA dUra karanA cAhiye' aisA vicAra kara usakA sadA parihAra kare, aura munipanekI maryAdAkI rakSA karanemeM tatpara vaha matimAn muni saMyama kI ArAdhanA karane meM dattAvadhAna rahe; kyoMki saMyamakI ArAdhanA ke vinA karmoM kA nAza nahIM ho sakatA, isa liye ATha kamakA nAza karaneke abhiprAya se saMyamI ArAdhanA kare / saMyamako grahaNa kara phira pazcAttApa na kare, arthAt siMhadvRttise saMyamakI ArAdhanA kareM kintu isakI ArAdhanA zRgAlavRttiko sthAna na de / yahAM isa viSaya meM caturbhaGgI samajhanI cAhiye, vaha isa prakAra (1) siMhavRtti se nikale siMhavRttise pAle / (2) siMhavRttise nikale zRgAlavRttise pAle / (3) zRgAlavRttise nikale siMhadvRttise pAle / (4) zRgAlavRtti se nikale zRgAlavRttise pAle / inameM pahalA aura tIsarA bhaMga zreSTha hai / ' iti bravImi ' isakA artha pahale kahA jA cukA hai // sU0 13 // // tRtIya adhyayanakA prathama uddeza samApta // 3-1 // evA vicAra karI teno sadyA parihAra kare ane munipaNAnI maryAdAnI rakSA kara vAmAM tatpara te matimAna muni sayamanI ArAdhanA karavAmAM sAvadhAna rahe; kAraNa ke saMyamanI ArAdhanA vinA karmono nAza thaI zakatA nathI, mATe A karmono nAza karavAnA abhiprAyathI saMyamanI ArAdhanA kare, sayamane grahaNa karI pachI pazcAttApa na kare, arthAt siMhavRttithI sacamanI ArAdhanA kare paNa tenI ArAdhanAmAM ziyALavRttine sthAna na Ape. A ThekANe A viSayamAM caturbhegI samajavI joIe, te A prakAre-- (1) siDavRttithI nipuNe, siDavRttithI pANe. (2) siDavRttithI nipuNe zRgAsavRttithI pANe, (3) zRgAsavRttithI nizNe, siDavRttithI pANe, (4) zRgAsa vRttithI nipuNe, zRgAsavRttithI pANe. tebhAM paDele bhane trIle laMga uttama che. ' iti bravImi ' meno artha caDesAM kahevAmAM Avela che. 13 trIjA adhyayananA prathama uddeza samApta 3-1.
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 AvArANasUtre tathA-"hINabhiNNassaro dINo, vivarIo vicittao / dubalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dasaM" // 3 // ityAdi / chAyA-jAyamAnasya yaduHkhaM mriyamANasya jntoH| tena duHkhena saMtapto na smarati jAtimAtmanaH // 1 // virasarasitaM rasan tataH sa yonimukhAd nissarati / mAturAtmano'pi ca vedanAmatulAM janayan // 2 // hInabhinnasvaro dIno viparIto vicittakaH / durvalo duHkhito vasati saMprAptaH caramAM dazAm / / 3 // tathA-"hINabhiNNasaro dINo, vivarIo vicitto|| dubalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dsN| // 1 // " iti utpanna honevAle evaM maranevAle prANIko jo duHkha hotA hai usa duHkhase saMtasa banA huA prANI apanI utpattikA smaraNa taka nahIM karatA ||1||jis samaya yaha jIva yonimukha-garbhasthAnase nikalatA hai usa samaya bahuta burI tarahase rotA hai, kyoM ki usa samaya vaha apanI mAtA ke aura apane liye atula-varNanAtIta-vedanAkA kAraNa banatA hai // 2 // tathA-phira vaha java vRddhAvasthAmeM pahu~catA hai taba hIna bana jAtA hai| isakA svara aspaSTa-garagara zabdavAlA ho jAtA hai, dazA isakI dayanIya ho jAtI hai / taruNAvasthAmeM isakI jo hAlata thI usase bhinna hI isakI hAlata ho jAtI hai| citta bhI isakA ThikAne nahIM rhtaa| usa samaya yaha durvala aura sadA du:khita hI rahA karatA hai // 3 // tayA-" hINabhiNNassaro hINo, vivarIo vicitto|| dughalo dukkhio ghasara, saMpatto carimaM dasa" // 3 // iti / utpanna thanAra ane maranAra prANIne je duHkha thAya che te duHkhathI saMtapta banela prANI pitAnI utpattinuM smaraNa paNa karatuM nathI pAlA je vakhate A jIva enimukha-garbhasthAnathI nIkaLe che te samaya ghaNI ja burI rIte raDe che; kAraNa ke te vakhata te pitAne mATe tema ja pitAnI mAtA mATe atula-varNanAtIta-vedanAnuM kAraNa bane che | 2 - tathA vaLI te jyAre vRddhAvasthAmAM pahoMce che tyAre hIna banI jAya che. tene svara aspaSTa-garagara zakhavALo banI jAya che. tenI dazA dayAjanaka thaI paDe che tarUNa-avasthAmAM je tenI hAlata hatI te hAlatathI bIlakula bhinna tenI hAlata thaI jAya che. citta paNa tenuM ThekANe rahetuM nathI. A vakhate te durbaLa ane sadA dukhI ja rahyA kare che. te rU
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 vRddhizca prANinAM duHkhasahabhAvinyeva bhavatIti jJAnadRSTyA'valokayetyarthaH / uktaJca 66 17 jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / te dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto, to so joNImuhAu nipphiDai / mAUe appaNo'vi a veaNamaulaM jaNemANo // 2 // lagAkara bAlAdi - vRddhAvasthAparyantakI saba avasthAe~ duHkhoMke sAtha 2 hI rahanevAlI haiM / saMsArI prANIkI aisI koI bhI avasthA nahIM hai jisameM duHkhoMkA sambandha na ho / garbha meM AnA aura vahAM rahanA yaha eka mahA duHkhamaya hai / yaha prANI yena kena prakAreNa vahAM se surakSita dazA meM utpanna ho jAtA hai aura bAla-yuvA- vRddhAvasthA taka pahuMca bhI jAtA hai to bhI ina avasthAoM meM isa jIvako raMcamAtra bhI sAtA nahIM milatI hai / duHkhoMke sivAya yahAM sukhoM kA nAma bhI nahIM hai / ataH garbhotpatti aura bAlAdi vRddhAvasthA taka kI samasta dazAe~ duHkhoMke sAthara hI rahane vAlI haiM / anyatra bhI yahI bAta kahI hai (6 jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto, to so joNimuhAu nipphiDai / 66 mAU apaNo'vi ya, veyaNamaulaM jaNemANo // 2 " iti / vRddhAvasthApayantanI saghaLI avasthAe duHkhonI sAthe ne sAthe rahevAvALI che. saMsArI prANInI eka paNa avasthA evI nathI ke jemAM duHkhAnA sama dha na hoya. garbha mAM AvavuM ane tyAM rahevuM e eka mahAna duHkha che. te prANI kAi pakAre tyAMthI surakSita dazAmAM utpanna thai jAya che ane khALa--yuvA-- vRddhAvasthA sudhI pahoMcI paNa jAya che teA paNa A avasthAmAM A jIvane raja mAtra paNa sAtA maLatI nathI. duHkho sivAya ahI sukhonu nAma paNa nathI. mATe go~tpatti anekhALAddhi vRddhAvasthA sudhInI samasta dazAe duHkhonI sAthe ja rahevAvALI che. anyatra paNa A vAta kahela cheH-~~ 407 jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na saraha jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto, to so joNImuhAu niSphiDai / mAUra apaNo'vi ya, veyaNamaulaM jaNemANo // 2 // " iti
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 AcArAGgasUtre ____mUlam-ummuMca pAsaM iha macciehiM AraMbhajIvI ubhayANupassI / kAmesu giddhA nicayaM kareMti, saMsiccamANA puNareMti garbha // sU0 2 // chAyA-unmuJca pAzam iha matyaiH ArambhajIvI ubhayAnudarzI / kAmeSu gRddhAH nicayaM kurvanti, saMsicyamAnAH punaryanti garbham // sU0 2 // TIkA-'ummuMca' ityAdi / iha-manuSyaloke, matyaiH manuSyaiH sAkaM, pAza= vandhanahetuM kalatrAdisambandham , yadvA-pAzaM dravyabhAvabhedAd dvividhaM, dravyato rajjvAdikaM, bhAvato viSayapAyAdirUpam , unmuJca-ut-utkarSataH-atizayena nirAkuru / pAzayukto hi kAmabhogecchayAprANihiMsAdikaM karotItyAha-'ArambhajIvI' ityaadi| 'ummuM ca pAsaM' ityAdi / isa manuSyalokameM manuSyoMke sAtha pAza -bandhanake hetu putrakalatrAdi sambandha-kA he zivya ! tuma sarvathA parihAra karo / athavA dravya aura bhAvake bhedase pAza-bandhana do prakArakA hai| rassI Adi padArtha dravyase, viSayakaSAyAdika bhAvase bandhana hai, ina donoM prakAra ke bandhanoMkA sarvathA tyAga kro| bhAvArtha-saMsArameM jIvoMke liye sabase pravala baMdhanakA kAraNa putrakalanAdikA sambandha hai| AtmArthI isa bandhanake hetukA javataka tyAga nahIM karatA taba taka vaha AtmakalyANake mArgapara AkhDa nahIM ho sakatA, isIliye usakA sarvathA tyAga karanekA yahAM upadeza diyA gayA hai| isa pAzase yukta prANI kAmabhogakI icchAse prANihiMsAdirUpa AraMbhoMko karatA hai| * ummuMca pAsaM' tyAhi. yA manuSyasobhA manuSyAnI mAthe pA-dhananA hetu patrakalatrAdika saMbaMdha-ne he ziSya! tame sarvathA parityAga kare. athavA dravya ane bhAvanA bhedathI pAza-a dhana be prakAranA che. rassI Adi padArtha dravyathI, viSayakaSAyAdika bhAvathI ba dhana che. e banne prakAranA ba dhanane sarvathA tyAga kare. bhAvArtha--saMsAramAM che mATe badhAthI prabaLa baMdhananuM kAraNa putrakalatrAdikano saMbaMdha che. AtmArthI A badhananA hetune tyAM sudhI tyAga nathI karato tyAM sudhI te Atma-kalyANanA mArga upara AgaLa vadhI zakato nathI. mATe tene sarvathA tyAga karavAne A ThekANe upadeza Apela che. A pAzathI yukta prANa kAmaganI icchAthI prANihiMsAdirUpa Ara kare che.
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 409 ___ kiJca-bhUtaiH uccArAdicaturdazasu jIvotpattisthAneSu jAtairbhUtagrAmaiH saha svAtmanaH sAta-mukhaM pratilekhya-paryAlocya jAnIhi / yathA tava sukhaM priyamasti, tathA'nyeSAmapIti, yathA ca tava duHkhe dveSaH tathA'nyeSAmapIti jJAtvA kasyApi jIvasya duHkha notpAdanIyam , evaM kRte duHkhaM na prApsyasIti bhAvaH / ___ tasmAt-prANinAM sukhaduHkhapAlocanAt , atividyA atIva vidyA yasya saH atividyaH-tattvaparicchetRvidyAvibhUSitaH, paramaM-paramazreyaskaraM nirvANapadaM tatpApaka samyagdarzanAdikaM vA'sti, iti jJAtvA samyaktvadarzI-paramArthadarzI san pApaM na karoti, sAvadhakriyAM na samAcaratItyarthaH // sU0 1 // tathA he ziSya ! jIvoMkI utpattike jo uccAra (viSTA) prasravaNa (mUtra) Adi caudaha sthAna haiM unameM utpanna hue jIvoMke sAtha apane sukha kI paryAlocanA karo, arthAt isa bAtakA sadA vicAra karo ki jisa prakAra sukha hameM priya hai usI prakAra anya jIvoMko bhI vaha priya hai, duHkha jisa prakAra hameM apriya-aniSTa hai usI prakAra vaha anya jIvoMko bhI aniSTa hai / aisA vicAra kara yA jAnakara kisI ko bhI duHkha nahIM denA cAhiye / isa prakArase vicAra karane para tuma svayaM duHkha na paaoge| isa prakAra prANiyoM ke sukha aura duHkhakI polocanAse vAstavika tattvakA prakAzaka jJAna jIvako prApta hotA hai / usa jJAnase yukta vaha muktipadako athavA usako prApta karAnevAle samyagdarzanAdiko paramaparamakalyANakArI jAnakara samadarzI ho jAtA hai aura sAvadha kriyAoM ko nahIM karatA hai| suu01|| tathA ziSya ! vAnI utpattimA 2 uccAra-viSTA prasravaNa-bhUtra Adi cauda sthAna che, temAM utpanna thayelA jIvonI sAthe ApaNuM sukhanI paryAlocanA kare. arthAta e vAtane sadA vicAra kare ke je prakAre sukha amone priya che te prakAre anya jIvone paNa priya che. duHkha je prakAre amone apriya-aniSTa che te prakAre te anya jIvone paNa aniSTa che. evo vicAra karI agara jANIne keIne paNa duHkha na ApavuM joIe. A prakArane vicAra karavAthI tame svayaM 6:5 paabh|| nahi. A prakAre prANIonA sukha ane dukhonI paryAlocanAthI vAstavika tatvanuM prakAzaka jJAna jIvane prApta thAya che. te jJAnathI yukta te muktipadane athavA tene prApta karAvanAra samyagdarzanAdine parama-paramakalyANakArI jANIne samadazI thaI jAya che ane sAvadya kriyAo karatA nathI ke sU0 1 che para
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 AcArAGgasUtre vrate ca mRpAvAdaM yathA-mRgAdayazcaite mRgayArtha yAtrA sRSTAH, mRgayA ca krIDArtha bhavatIti / yadi manovinodArthamapi prANino hatvA modate tarhi mAMsAdhupabhogArtha prANino nihatya pramudito bhavatItyatra kimAzcaryam / evamadattAdAnAdidoSAnapi sa upAdatte / evaM cettarhi kiM kartavyaM muninA ? ityAha--'alam' ityaadi| vAlasyaajJasya saMgena hAsyAdisaGgena prANAtipAtAdirUpeNa vA alaM vyartham , ajJasya yaH saMgo hAsyAdirUpaH prANAtipAtAdirUpo vA sa sarvathA varjanIya ityarthaH / bAlasya saGgakaraNe dopaM darzayati-'vairam' ityaadi| vAlasya saGgaH Atmano vairaM-dvepaM vaddhayati, nUtanabhavAnupaGgivairAnuvandhikamaNA vadhyate ityarthaH // mU0 3 // aura jhUTha hI kahatA hai ki ye mRgAdika pazu zikArake liye hI vidhAtAne banAye haiN| zikAra krIDA karaneke nimittase hI kI jAtI hai| zikAra karanese manovinoda hotA hai / yadi manovinodake liye bhI prANiyoMkI hiMsA kara jo Ananda mAnatA hai vaha mAMsAdika khAneke liye yadi unakI hiMsA kara harSita hotA hai to isameM kaunasI acarajakI bAta hai ? / isI prakAra viSayoM meM laMpaTa banA huA prANI corI kuzIla Adi pApoMko bhI karatA hai| isaliye munijanakA kartavya hai ki vaha aise vAla-ajJAnI kI saMgatise, manovinodake kAraNa hAsyAdikoMse, athavA hiMsAdika pApoMse dUra rhe| bAla-ajJAniyoMkI saMgati, manovinodake kAraNa hAsyAdika evaM prANAtipAtAdikapApa, munike liye sarvathA varjanIya isa liye haiM ki inakA saMga vaira-deSakA vardhaka hotA hai / isa vairabhAvakI vRddhise nUtanabhavAnuSagA aura vairAnuvandhI karmakA bandha hotA hai ||suu0 3 // ke-A mRgAdika pazu zikAra mATe ja vidhAtAe banAvela che zikAra kIDA karavAnA nimittathI ja karavAmAM Ave che zikAra karavAthI mane vinaMda thAya che kadAca manevida mATe prANIonI hiMsA karI je Anada mAne che te mAMsAdika khAvA mATe paNa kadAca hiMsA karI harSita thAya to temAM kaMI acaraja nathI. A prakAre viSamAM lapaTa banela prANI cerI kuzIla Adi pApa paNa kare che tethI munijananuM kartavya che ke te AvA bela-ajJAnInI sagatithI, manovidanA kAraNa hAsyAdithI, athavA hiMsAdi pApothI dUra rahe. bAla-ajJAnIonI saMgati, mane vinedanA kAraNe hAsyAdika ane prANAtipAtAdika pApa, muni mATe sarvathA varjanIya A mATe che ke tene saga vera-devano vardhaka thAya che. A virabhAvanI vRddhithI nUtanavAnuSagI ane vairAnuba dhI kamane baMdha thAya che. A sUtra 3 !
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 411 zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 ___ yastu-ArambhajIvIArambheNa jIvituM zIlamasyeti saH, ArambhaprakalpitajIvikaH, sa ubhayAnudI-aihikapAratrikaduHkhabhogI bhavatItyarthaH / kAmeSu viSayopabhogeSu, gRddhAH lolupAH, nicayam aSTavidhakarmasaMcayaM kurvnti| saMsicyamAnAH kAmabhogAdijanyakarmarajasA zliSyamANAH punaH vAraM vAraM garbha yanti-upayAnti, saMsAracakre ghaTIyantravad bhrAmyantIti bhAvaH // mU0 2 // mUlam-avi se hAsamAsajja, haMtA naMdIti mannai / alaM bAlassa saMgaNa, veraM vaDDhai appnno||suu03|| chAyA--api sa hAsamAsAdya, hatvA nandIti manyate / alaM bAlasya saGgena, vairaM vardhayati AtmanaH // mU0 3 // TIkA--'avi se' ityaadi| saH ajJaH-viSayalolupo hAsam manovinodam AsAdya-svIkRtya, hatvA'pi-prANino nihatyA'pi nandI krIDA' iti manyate / ___ AraMbhase jInekA jisakA svabhAva hai vaha AraMbhajIvI hai / mahAn AraMbhoM dvArA jo apanI AjIvikA karate haiM ve isa loka aura paralokadonoM ke duHkhoMko bhogate haiN| kAraNa ki viSayabhogoMmeM gRddha-lolupI prANI aSTavidhakauMkA saMcaya karate haiM aura ina kAmabhogoMse upArjita karmarUpI dhUlise lipta hokara ve bAraMbAra arahaTake ghaTamAlakI taraha isa saMsArarUpI cakrameM ghUmate rahate haiM / sU0 2 // 'avi se' ityaadi| __ vaha viSayI prANI manovinodako pAkara, arthAt manovinoda karane ke abhiprAyase prerita hokara prANiyoMkI hiMsA karake bhI Anandita hotA hai / usa hiMsAko yaha apane manovinodakA sAdhana mAna krIDA samajhatA hai AraMbhathI jIvavAne jene svabhAva che te AraMbhaLavI che. mahAna AraMbhadvArA je pitAnI AjIvikA kare che te A leka ane paraloka baMnenA duHkho bhogave che, kAraNa ke viSayabhogemAM gRddha-lelupI prANI aSTavidha karmone saMcaya kare che, ane A kAmagathI upAjIta karmarUpI dhULathI lipta banIne te vAraMvAra reMTanA ghaTamAlanI mAphaka A saMsArarUpI cakamAM ghUmata rahe che sUTa 2 'avi se' chatyAdi. te viSayI prANI manovida mATe arthAt mane vineda karavAnA abhiprAyathI prerita banIne prANIonI hiMsA karIne paNa AnaMdita thAya che. tevI hiMsAne te pitAnA mane vinodanuM sAdhana mAnI kIDA samaje che. juThuM bele che, kahe che
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 AcArAgasUtre ___kiMca-agraMnbhavopagrAhikarmacatuSTayaM kevalikarmetyarthaH, mUlaM-caturvidhaM ghAtikarma, yadvA mUlaM mohanIyaM karma, agraM-tadavaziSTasaptakarmANi, mohanIyakSayeNa vinA'nyeSAM karmaNAM kSayo na bhavati, tasmAnmohanIyasya mUlavaM sidhyati / uktaJca " nAyagaMmi hae saMte, jahA seNA viNassai / evaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae" // iti / chAyA--nAyake hate sati, yathA senA vinazyati / evaM karmANi nazyanti, mohanIye kSayaM gate // parISaha evaM upasargoM se avicalita hokara vaha pRthak pRthak bheda prabhedoM sahita-vistArapUrvaka isa bAtakI paryAlocanA karatA hai ki agra aura mUla tapasaMyamake vinA AtmAse pRthak-alaga nahIM ho sakate haiN| bhavopagrAhI aghAtiyA cAra karma ki jo kevalikarma kahe jAte haiM, ve cAra prakArake ghAtiyA kama mUla haiN| athavA mohanIya karmakA nAma mUla hai| isase avaziSTa sAta kamaukA nAma agra hai / mohanIyake kSaya hue vinA anya karmoM kA kSaya nahIM hotA hai isaliye mohanIyameM mUlatA siddha hotI hai| kahA bhI hai___ "nAyagammi hae saMte, jahA seNA viNassai / ___evaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae" // 1 // jaise senApatike mAre jAne para senA titara-bitara hokara bhAga jAtI hai usI prakAra mohanIyake kSaya hone para anya karma bhI naSTa ho jAte haiM // 1 // parISaha ane upasargothI avicalita banIne te pRthapha pRthak bhedaprabhede sahita-vistArapUrvaka A vAtanI paryAlocanA kare ke agra ane mUla tapa saMyama vinA AtmAthI pRtha-alaga thaI zakatA nathI bhopagrAhI aghAtiyA cAra karyo ke je kevalikama kahevAya che te cAra prakAranA ghAtiyA karmabhUla che. athavA mohanIya karmanuM nAma mUla che. tenAthI avaziSTa sAta karmonuM nAma agra che. mohanIyane kSaya thayA vinA anya karmone kSaya thatuM nathI. mATe mohanIyamAM mUlatA siddha thAya che. ghucha " nAyagammi hae saMte, jahA seNA viNassai / ___NvaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae" // 1 // jevI rIte senApatinA maravAthI senA chinnabhinna thaI bhAgI jAya che te prakAre mohanIya kSaya thavAthI anya karma paNa naSTa thaI jAya che. 1u
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 yadyevaM tarhi muninA kiM kartavyamityAha- tamhA' ityaadi| mUlam tamhA'tivijjo paramati NaccA, AyaMkadaMsI na karei pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palicchidiyA NaM nikammadaMsI // suu04|| __ chAyA--tasmAt atividyaH paramam iti jJAtvA, AtaGkadarzI na karoti pApam / agraM ca mUlaM ca vivicya dhIraH, paricchidya khalu niSkarmadarzI // suu04|| TIkA--'samhA' ityAdi / tasmAd-vAlasaMgena vairavardhanAd, atividyA= samyagjJAnavAn , paramaM sarvotkRSTa-siddhigatinAmadheyaM padaM, sarvaviratilakSaNaM cAritraM vA astIti jJAtvA, AtaGkadarzI-narakanigodAdinAnAduHkhadarzakaH, pApaM-pApAnuvandhi karma na karoti / atra karotItyupalakSaNam, na ca pareNa kArayati, nApi kurvntmnymnumodyti| - yadi aisA hai to muni ko kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM'tamhA' ityaadi| ___ bAla-ajJAnIke saMgase vairabhAvakI vRddhi hotI hai| isaliye jo atividya-samyagjJAnasaMpanna hai vaha-'siddhigatinAmaka paramapada athavA usako prApta karAnevAlA sarvaviratilakSaNa cAritra parama zreyaskara hai| aisA jAnakara narakanigodAdikake aneka duHkhoMkA jJAtA, arthAt 'naraka nigodAdikoMke duHkha jIvoMko taba taka bhogane par3ate haiM ki jaba taka siddhipadakI prApti unheM nahIM hotI' isa prakArakA dRDhazraddhAvAlA hotA huA pApAnubandhI karma nahIM karatA hai / "karoti" yaha kriyA anya kriyAoMkI upalakSaka hai, isase yaha ghaTita hotA hai ki vaha na dUsaroMse pApakarma karAtA hai aura na pApakarma karanevAloMkI anumodanAhI karatA hai| ne yA prabhArI chato bhuniye zu42 ta ? te cha-' tamhA' tyAla bAla-ajJAnInA saMgathI vairabhAvanI vRddhi thAya che, mATe je atividha samyajJAnasaMpanna che te "siddhigatinAmaka paramapada athavA tene prApta karAvanAra sarvaviratilakSaNa cAritra parama zreyaskara che evuM jANIne narakanigodAdikanA aneka duHkhonA jJAtA arthAt "narakanigodAdikonA duHkha jIvene tyAM sudhI bhegavavA paDe che jyAM sudhI siddhipadanI prApti tene thatI nathI" A prakAranA 18 zraddhAvAmanIne pApAnumandhI 4 42tA nathI. " karoti' 2n yA anya kiyAonI upalakSaka che, tethI e ghaTita thAya che ke te bIjAothI pApakarma karAvatA nathI ane pApakarma karavAvALAonI anumodanA paNa karatA nathI.
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 AvArANasUtre anyadapi phalaM niSkarmadarzino bhavatItyAha-' esa maraNA pamuccaI' ityaadi| mUlam-esa maraNA pamuccai, se hu dihabhae muNI, logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samie sahie sayA jae kAlakaMkhI parivvae // suu05|| _ chAyA-epa maraNAt pramucyate, sa eva dRSTabhayo muniH, loke paramadarzI viviktajIbI upazAntaH samita. sahitaH sadA yataH kAlAkAsI parivrajet // sU0 5 // TIkA--epaH-niSkarmadarzI maraNAt-AyuHkSayAt pramucyate, AyuSyakarmavandhApagamAditi bhaavH| yadA-AvIcimaraNAt AvIci anusamayaM nirantaraM maraNaM-mRtyuH saMsAro vA, tasmAt pramucyate / kevalI bhUtvA anyAn vA mocayati deshnaadinaa| sa para jIva niSkarmadarzI-arthAt karmarahita apanI AtmAko dekhaneke svabhAvavAlA ho jAtA hai| isa prakArakA svabhAva jIvake jJAnAvaraNIya karma ke vinAzase utpanna hotA hai| isI avasthAmeM jIva sarvajJa sarvadarzI hotA hai| suu04|| ___ jo niSkarmadarzI hai use aura bhI dUsarA lAbha hotA hai, isa bAtako prakaTa karate haiM-'esa maraNA pamuccai' ityaadi| yaha niSkarmadarzI Ayukarmake bandhake abhAva honepara maraNase rahita ho jAtA hai / athavA vaha AvIcimaraNase chUTa jAtA hai| anusamaya arthAt nirantara maraNako AvIciramaNa kahate haiN| athavA maraNa nAma saMsArakA hai / kevalI ho jAnese AtmA saMsArabandhanase rahita ho jAtA hai / siddhasthAnameM virAjaneke nizcayase usI bhavameM aghAtiyA karmoMkA che. AtmAthI karmonA alaga thavAthI jIvaniSkarmadazI-arthAt karma rahita pitAnA AtmAne jevAnA svabhAvavALa thaI jAya che. A prakArane svabhAva jIvane jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA vinAzathI utpanna thAya che. A avasthAmAM jIva sarvajJa sarvadarzI thAya che. sUtra 4 je niSkarmadarzI che tene bIje paNa lAbha thAya che. te vAtane pragaTa kare che- 'esa maraNA pamuccaityAdi. A niSkarmadarza AyukarmanA ba dhane abhAva thavAthI maraNathI rahita thAya che ane te AvacimaraNathI chUTI jAya che. anusamaya arthAt niratara maraNane vIcimAra kahe che. athavA maraNa nAma saMsAranuM che, kevaLI thaI javAthI AtmA saMparaba dhanathI rahita thAya che, siddhasthAnamAM virAjavAnA nizcayathI teja bhavamAM
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ zotoSNoya-adhya0 3 u. 2 yadvA-mUlaM-mithyAtvam , agraM tu aSTavidhakarmaprakRtirUpaM teSAM mithyaatvmuulktvaat| uktazca-". ..... * micchatteNaM udipaNeNaM evaM khalu jIve aTThakammapagaDIo baMdhai" iti| dhIraH-parISahopasagairakSobhyaH san vivicya= pRthak pRthaga bhedopabhedaiH savistaraM paryAlocya, paricchidya-karmANi tatkAraNIbhUtamithyAtvAdIni tapaH-saMyamAbhyAM sarvathA chitvA svAtmanaH pRthakkRtya, paugalikasya jJAnAvaraNIyAdeH karmaNazchedanaM dvaidhIkaraNarUpaM na saMbhavati, kitvAtmanaH pRthakkaraNameveti bhaavH| niSkarmadarzI-svAtmAnaM niSkarmANaM draSTuM zIlamasyeti tathAvidho bhavatItyarthaH / jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyakarmApagamAt sarvadarzI bhavatIti bhAvaH // 4 // ___ athavA-'mUla' nAma mithyAtvakA hai / 'ana' nAma ATha prakArake karmoMkA hai, kyoM ki AThoM karmoMkA mUlakAraNa mithyAtva hai| isIlie mithyAtvako mUla-zabdase kahA hai / kahA bhI hai-" micchaseNaM udiNNaNaM evaM khalu jIve aha kammapagaDIo bNdhii|" iti / mithyAtvake udayase jIva ATha karmaprakRtiyoMko bAMdhatA hai| isaliye karmoM ke kAraNabhUta mithyAtva Adiko tapasaMyamadvArA sarvathA apanI AtmAse alaga kara vaha niSkarmadarzI ho jAtA hai| sUtrameM " paricchidya" pada AyA hai, jisakA artha-" chedana karake" aisA hotA hai| parantu paugalika jJAnAvaraNIyAdi kaukA to chedana ho nahIM sakatA; ata:-'jJAnAvaraNIyAdi karmoko apanI AtmAse " paricchidya"-alaga karake' aisA artha karanA cAhiye, kyoM ki karmoM ko AtmAse pRthak karanA hI unakA chedana hai| AtmAse kauke alaga hone AthA -- mUla' nAma mithyAtvanu cha. 'agra' nAma 28 nabhanu cha, kAraNa ke ATha karmonuM mUla kAraNa mithyAtva che. mATe mithyAtvane mUla zadathI kahela cha. yuche"...micchatteNaM udiNNeNaM evaM khalu jIve aTTha kammapagaDIo baMdhara / " iti / mithyAtvanA yathA 04 24 mapratimA mAMdhe che. mATe bhenA kAraNabhUta mithyAtva Adine tapasaMyama dvArA sarvathA pitAnA AtmAthI judA karI te niSkarmadazI thaI jAya che. sUtramA " paricchidya" 54 mAvadA che. tenI artha "chehana zana" mema thAya che. paraMtu paugalika jJAnAvaraNIyAdi karmonuM te chedana banI zakatuM nathI mATe jJAnAvaNIyAhi bhani potAnA AtmAthI " paricchidya"-nuhA rIna, mevA artha karavuM joIe. kAraNa ke karmone AtmAthI pRthapha karavA te ja tenuM chedana
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgastre kamityAha-kAlAkAGkSIti / kAlaM mRtyukAlamAkAGkSituM zIlamasyeti kAlAkAGkSI, tathAvidha. san paritrajet = yAvat paryAyAgataM paNDitamarNaM tAvadAkAGkSamANo viviktajIvitvArdiguNasamanvitaH saMyamArAdhane samudyukto bhavedityarthaH // 05 // ve mUlam - bahuM ca khalu pAvakammaM pagaDaM / saccami dhiraM kubahA / etthovara mehAvI savvaM pApakammaM jhosai // sU0 6 // chAyA--bahu ca khalu pApakarma prakRtam / satye dhRtiM kuruSva / atra uparato medhAvI savai pApakarma jhopayati // sru0 6 // TIkA- 'bahuM ca' ityAdi / khalu nizcayena pApakarma bahu-bandhasthAnApekSayA bahuvidhaM prakRtam =prakathitaM, pratibodhitamityarthaH / yadyevaM tarhi tadvyapagamArthaM kimAcaraNIyamityata Aha- ' satye ' ityAdi / he ziSya ! satye-saGkhyo bhavyekI AvazyakatA tabhI taka hai jaba taka ki use paNDitamaraNa prApta nahIM hotA / yahI bAta sUtrakAra prakaTa karate haiM-' kAlakaMkhI' iti, kAla zabda kA artha mRtyukAla hai, isakI AkAkSA rakhanevAleko kAlAkAGkSI kahate haiM / jaba taka paryAyAgata paNDitamaraNa prApta nahIM hotA taba taka usakI cAhanA karatA huA ina pUrvokta guNoMse yukta hokara vaha niSkarma - darzI saMyamakI ArAdhanAmeM prayatnazAlI yA lavalIna rahe / sU0 5 // f 'bahuM ca ' ityAdi / pApakarma bandhasthAnakI apekSAse bahuta prakArakA kahA gayA hai| vInarAga prabhune bAraha prakArakI pariSad sabhAmeM apanI divya dezanAse bandhasthAnoMkI apekSAse karmoke aneka bheda bhavya jIvoMko samajhAye haiM / sAtha meM yaha bhI prakaTa kiyA hai ki ina karmoMko AtmAse dUra karane kA upAya ke jyA sudhI tene paDitamaraNa prApta nADuM thAya. A vAta sUtrakAra pragaTa kare -' kAlakaMkhI ' prati asa zabdano artha mRtyuaNa he tenI AaMkSA raamvaavALAne kAlAkAMkSI kahe che. jyAM sudhI paryAyAgata patimaraNa prApta nathI thatuM tyAM sudhI tenI cAhanA karIne pUrvokta grAthI yukta thaine te niSkarma darzI sayamanI ArAdhanAmAM prayatnazALI agara lavalIna rahe ! sU. 5 ! " bahuM ca " tyAdi pApakama adhasthAnanI apekSAthI ghaNA prakAranA kahela che. vItarAga prabhue khAra prakAranI parid-sabhAmAM peAtAnI divyadezanAthI adhAneAnI apekSAthI DanA aneka leka bhavya jIvone sanantavela che. sAthe e paNa pragaTa karela che kelA bheniH samAdhI dUra ukhAna upAya he sacannidhiH kuJcahA" satye
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 417 dRSTabhaya eva, dRSTaM bhayam ihalokAdi saptavidhaM yena sa eva munirbhavati / kiM ca loke= uccArAdicaturdazasthAnasamutpanne jIvasamUhAtmake parama AtmanaH samutkakAritvAt saMyamaH, taM draSTuM zIlamasyeti paramadarzI, tathA viviktaM rAgadveparahitatvAdakliSTaM jIvituM zIlamasyeti viviktajIvI, ata eva upazAntaH = upazamasamanvitaH, ata eva samitaH mokSamArga samyag itaH = prAptaH, tathA sahitaH jJAnacAritrayuktaH, ata eva sadA yataH-anavarataM pramAdarahitaH / uktaguNadhAraNaM kiyatkAlaparyantamAvazyaabhAva kara siddhapadakA adhikArI ho jAtA hai / kevalI hokara yaha anya jIvoM ko bhI sadezanA dvArA saMsAraparibhramaNa se chur3A detA hai / ihalokabhaya Adi sAta prakArakA bhaya jisane dekha liyA hai vaha dRSTabhaya hai / dRSTabhaya hI muni hotA hai| tathA uccArAdi caudaha sthAnoM meM samutpanna jIvasamUharUpa loka meM AtmAkA utkarSakArI honese parama jo saMyama usako dekhanekA jisakA svabhAva hai vaha paramadarzI hai / tathA rAgadveSarahita honese akliSTa jInekA jisakA svabhAva hai vaha viviktajIvI hai / yaha niSkarmadarzI viviktajIvI hotA hai| isIliye vaha ' uvasaMte ' ' upazAntaH ' -upazama se yukta hotA hai / kaSAyoMke udrekakA abhAva upazama hai / jaba kaSAyoMmeM bilakula mandatA A jAtI hai taba vaha 'samie' samitaH - mokSake mArgako prApta huA kahalAtA hai / tathA ' sahie ' sahitaH jJAna aura cAritrase yukta honese vaha 'sayAjae' sAyataH - nirantara yatanAvAn arthAt pramAdarahita hotA hai / ina pUrvokta guNoMke dhAraNa karane aghAtiyA karmInA abhAva karI siddhapadmanA adhikArI thAya che, kevaLI manI te anya jIvAne paNa saphezanAdvArA saMsAraparibhramaNathI cheDAve che. IhaleAka bhaya Aphri sAta prakAranA bhaya jeNe joI lIdhela che te prabhaya che, Rbhaya ja muni thAya che. tathA uccArAdi caudasthAnAmAM samutpanna jIvasamUharUpa leAkamAM AtmAnA utka kArI thavAthI parama je sayama tene dekhavAnA jene svabhAva che te paramadazI che. tathA rAgadveSarahita thavAthI akliSTa jIvavAnA jenA svabhAva che te viviktajIvI che. te niSkaDhI viviktajIvI thAya che. tethI te uvasaMte upazAntaH-75zabhathI yukta thAya che, uSAyonA udreuno alAva upazama che, nyAre uSAyAmAM milA mahatA bhAvI laya he tyAre te 'samie' samitaHbhokSanA bhArgane prApta urelA ahevAya che tathA ' sahie' sahita: - jJAna bhane thA striyI yukta thavAthI te ' sayAjae' sadAyataH - niraMtara yatanAvAn arthAt prabhAha rahita thAya che. A pUrvokta grAne tyAM sudhI dhAraNa karavAnI AvazyakatA che >
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre mUlam - aNegacitte khalu ayaM purise se keyaNaM arihae pUrittae, se aNNavahAe aNNapariyAvAe aSNapariggahAe jaNavayavahAra jaNavayapariyAvAe, jaNavayapariggahAe // sU0 7 // chAyA--anekacittaH khalu ayaM puruSaH, sa ketanam arhati pUrayitum / so'nyavadhAya, anyaparitApAya, anyaparigrahAya, janapadavadhAya, janapadaparitApAya janapadaparigrahAya // 07 // TIkA--ayaM pratyakSaviSayaH saMsArI puruSaH khalu = nizcayena anekacittaH = kRSivANijya sevAdyanekavRttyAzritacitto bhavati / saMsArasukhAbhilASiNazcittamekAgraM na bhavatIti bhAvaH / anekacittaH kiM kuryAdityAha - sa ketanam ' ityAdi / so'nekacittaH ketanaM= bhAvaketanam icchAM pUrayitum arhati ? kAkuvacanametat ; nAItItyarthaH / ketanaM dvividhaM dravyato bhAvatazca / tatra dravyaketanaM cAlinI, samudro 420 yaha saMsArI puruSa nizcayase kRSi vANijya sevA Adi aneka kAryoM ke karanemeM vyagracittavAlA banA rahatA hai / kyoM ki saMsArI jIvoM kI abhilASA sAMsArika aneka sukhoMko prApta karanekI ora sadA lagI rahatI hai, isIliye ve kRSi vANijya Adi aneka prakArake AjIvikopayogI kAryoM ke saMpAdana meM rAtadina juTe rahate haiM, ataH sAMsArika sukhoMke abhilASI puruSoMkA mana kisI eka viSaya meM ekAgra nahIM hotA hai / isa para sUtrakAra kahate haiM ki-' se keyaNaM arihae pUritae ' sa ketanamahaH pUrayitum, arthAt usakI isa prakArakI ye ceSTAe~ kyA usa ketana - mAnasika abhilASA kI pUrti kara sakatI haiM ? kadApi nahIM / sUtrakArane yahAM kAkuvacanakA prayoga kiyA hai| ketana do prakArakA hai - (1) dravya - ketana A sa sArI purUSa nizcayathI kRSi, vANijya, sevA Adi aneka kAryoM karavAmAM vyaMgacittavALA anI rahe che. kAraNake sasArI jIveAnI abhilASA sAMsArika aneka sukho prApta karavAnI tarapha sadA lAgI rahe che tethI te khetI, vANijya Adi aneka prakAranA AjIvikAnA upayAgI kAryAMnA sapAdanamAM rAtadivasa lAgyA rahe che. mATe sAsArikasukhonA abhilASI purUSanu mana kAI eka viSayamAM ekAgra khanatu nathI. bhI upara sUtrAra Ahe che' se keyaNaM arie pUrita ' - ketanamarhaH pUrayitum, arthAt tenI yA prahAranI bhA ceSTAo zuM tenA ketana=mAnasika abhilASA-nI pUrti karI zake che? kApi nahi. sUtrakAre A ThekANe kAkuvacananA prayAga karela che. ketana be prakAranA che.
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya adhya0 3 u. 2 . , bhyo hitaH satyaH saMyamastasmin dhRtiM kuruSva / yadvA - satyaH = vItarAgapraNItAgamaH yathAvasthitatattvasvarUpapratibodhanAt tatra bhagavadAjJArUpe pravacane dhRtiM cittasthairya kutarkaparityAgena kuruSva / kiMca - atra = asmin saMyame bhagavatpravacane vA, uparataH= upa-sAmIpyena rataH = vyavasthitaH - parAyaNaH, medhAvI - heyopAdeya vivekanipuNaH, sarvaniravazeSaM pApakarma jhoSayati = zoSayati - kSapayatItyarthaH // sU0 6 / / kaSAyAdipramAdayuktaH kiMguNo bhavatItyAha- 'aNegacitte ' ityAdi / hai - "saccammi dhiraM kuvvahA" satye dhRtiM kuruSva, satya- saMyama meM dhairya dhAraNa karo, isaliye ziSyako sambodhita karate hue kahate haiM ki he ziSya ! tuma yadi ina karmoM para vijaya karanA cAhate ho to - ' sadbhayo hitaH satyaH-saMyamaH ' satpuruSoMke liye hitakArI jo saMyama hai usameM aTala raho / upasarga evaM parISahoMke Ane para bhI isa mArgase kabhI bhI vicalitacitta na bano / athavA satya nAma vItarAgapraNIta AgamakA hai, kyoMki isa se hI jIvAdika tatvoMke yathArthasvarUpakI prarUpaNA hotI hai / bhagavAnake isa AjJAsvarUpa pravacanameM kutakakA parihAra kara cittako sthira karo / kAraNa ki isa saMyama meM athavA vItarAgapraNIta AgamameM acchI taraha se lavalIna cittavAlA manuSya heya aura upAdeyake vivekase nipuNamati bana kara sampUrNa pApako naSTa kara detA hai / sU0 6 // kaSAyAdika prabhAdase yukta prANI kisa 2 guNavAle hote haiM ? isake liye kahate haiM-' aNegacitte ' ityAdi / dhRti kuruSva, satya - saMyamamAM dhairya dhAraNa 4. me bhATe ziSyane sauMbhodhana urIne kahe che ke huM ziSya ! tame jo A karmo upara vijaya karavA mAMgatA ho tA'sdbhyo hitaH satyaH- saMyamaH ' sat yuSAne bhATe hitaarI ne saMyama che tebhAM aTala raho, upasa ane parISaho AvavA chatAM paNu A mAthI kAi vakhata paNa vicalita na aneA. athavA satya nAma vItarAgapraNIta AgamanuM che, kAraNa ke tenAthI ja jIvArdika tattvAnA yathArtha svarUpanI prarUpaNA thAya che. bhagavAnanA A AjJAsvarUpa pravacanamAM kutarkanA parihAra karI cittane sthira karo, kAraNa ke A sayamamAM ane vItarAgapraNIta AgamamAM sArI rIte lavalIna cittavALA manuSya heya ane upAdeyanA vivekathI nipuNumati banIne saMpUrNa pApakarmo naSTa karI nAMkhe che, // sU. 6 // kaSAyAdi pramAdathI yukta prANI kayA kayA guNavALA thAya che? tene mATe ahe che-' aNegacitte ' diyAhi.
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 AcArAGgasUtre kiM ca - " na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavatva, bhUya evAbhivardhate " // 2 // iti / icchApUraNArtha vyAkulitacittaH kiM karotItyAha - ' se aNNavahAe' ityAdi, yadvA-' se ke ya NaM arihae pUritae ' ityasya ' sa katha tam arhaH pUrayitum ' iticchAyA / sa etAdRzo janaH ko vartate yaH tam = anekacittaM puruSaM pUrayitum arhaH samartho bhavet, kastadicchAM pUrayet, na ko'pIti bhAvaH, yataH so'nekacittaH puruSaH anyavathAdyarthaM paryutsuko bhavati, tadevAha sUtrakAraH - ' se aNNavahAe ' ityAdi / na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavatmaiva, bhUya evAbhivardhate // 1 // " iti / kAmavikAra viSayabhogoMke sevana karanese zAnta nahIM hotA hai / pratyuta jaise ghRtake DAlane se agnikI jvAlA bar3hatI hai usI prakAra viSayoMke sevana se viSayavAsanA kI vRddhi hotI hai / apanI icchA kI pUrtike liye jIva kyA karatA hai ? isI bAta ko kahate haiM-' se aNNavahAe ' ityAdi / 6" 66 athavA " se keyaNaM arihae pUrittae " isa vAkyakI chAyA sa kazca tam arhaH pUrayitum " aisI bhI hotI hai / jisakA artha isa prakAra hotA hai - kauna aisA vyakti ho sakatA hai ki jo aneka cittavAle manu kI icchAoM kI pUrti karanemeM samartha ho sake ? kAraNa ki vaha anekacitta puruSa anyavadha - dUsareko nAranA Adi aneka sAvadya kriyAoMke karanemeM utsuka banA rahatA hai / isI bAtako sUtrakAra svayaM dikhalAte haiM'se aNNavahAe' ityAdi / 6 na jAtu kAma kAmAnAmupabhogena zAmyati / iviSA kRSNavartmava, bhUya evAbhivardhate " 1 // iti // kAmavikAra viSayabhAganu sevana karavAthI zAta thato nathI, paNa jema ghI nAMkhavAthI agninI jvALA vadhe che te prakAre viSayAnA sevanathI viSayavAsanAnI vRddhi thAya che. pAtAnI icchAnI pUrti mATe jIva zu kare che? A vAtane sUtrAra spaSTa ure che---' se aNNavahAe ' ityAdi. 88 athavA 88 se ke ya NaM arihae pUritae " mA vAyanI chAyA sa kA tam arha. purayitum " bha ya thAyale artha mA prahAre thAya che - Azu sevA prANI thaI zake che ke je aneka cittavALA manuSyanI icchAonI pUrti karavAmAM samartha hoya ? kAraNa ke te anekacitta purUSa anyavadha-khIjAne mAravuMAdi aneka sAvadha kriyAe karavAmAM utsuka banI rahe che. A vAtane khatAve che-' se aNNavahAe ' ityAdi. ,
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 2 vA / bhAvaketanam icchA, lobhH| atra bhAvaketanApekSayA ketanazabdaH pryuktH| uktaM ca bhagavatA-"jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDDhai" ityaadi| aparaM ca-"na zayAno jayennidrAM, na bhuJjAno jayet kSudhAm / na kAmayAnaH kAmAnAM, lAbheneha prazAmyati " // 1 // (2) bhaav-ketn| dravya-ketana cAlinI athavA samudra hai, aura icchA, lobha, ye bhAva-ketana haiN| yahAM bhAva-ketanakI apekSAle 'ketana' zabdakA prayoga huA hai / bhagavAnane yahI bAta kahI hai-" jahA lAho tahA loho, lAhA loho pvddddhi|" arthAt-jaise jaise lAbha hotA hai vaise vaise lobha bhI bar3hatA hai| lAbhase lobhakI vRddhi hotI hai| jo aneka kAryoM meM vyagracitta banA rahatA hai vaha kyA bhAva-ketanarUpa apanI icchAoMkI pUrti kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA ? kahA bhI hai-- "na zayAno jayennidrAM, na bhuJjAno jayetkSudhAm / "na kAmayAnaH kAmAnAM, lAbheneha prazAmyati // 1 // " iti| jisa prakAra sonese nidrA nahIM jItI jA sakatI hai, aura khAnese bhUkha nahIM jItI jA sakatI hai, usI prakAra kAma-icchAoM meM phaMsA huvA manuSya icchAke anusAra iSTa vastuoMkA lAbha hone para bhI unase zAntilAbha prApta nahIM kara sakatA hai| phira bhI kahA hai-- (1) dravyotana, (2) mApatana. dravyotana yAsinI mathapa samudra cha, bhane 2chA ane lobha, e bhAvaketana che. A ThekANe bhAvaketananI apekSAthI "ketana" zanI prayoga thayesa cha. lagavAne se bAta 3DI cha-" jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavai / " arthAt jema jema lAbha thAya che tema tema lebha vadhe che. lAbhathI lebhanI vRddhi thAya che. je aneka kAryomAM vyagracitta banI rahe che. te zuM bhAvaketanarUpa potAnI IcchAonI pUrti karI zake che? arthAt karI zakatA nathI. kahyuM paNa che- " na zayAno jayennidrAM, na bhuJjAno jayetkSudhAm / na kAmayAnaH kAmAnAM, lAbheneha prshaamyti"|| 1 // iti| jevI rIte suI rahevAthI nidrA jItI zakAtI nathI ane khAvAthI bhUkha jItI zakAtI nathI te prakAre kAmaIcchAomAM phasela prANI-manuSya IcchAnusAra ITavastuone lAbha thatAM chatAM paNa tenAthI zAMtilAbha prApta karI zakAto nathI. vaLI paNa kahyuM che--
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 AdhArAGgasUtre klezAya, yathA'nucitakaragrahaNadaNDAdibhiradhArmikA bhuuptyH| tathA janapadaparigrahAya magadhAdijanapUdAnAM parigrahAya bhavati-svasvatvotpAdanena svAyattIkaraNAya, yuddhAdikaM karotItyarthaH // sU0 7 // ___mUlam-AsevittA eyamadvaM iccevege samuTThiyA, tamhA taM vIyaM no seve, nissAraM pAsiya nANI ||suu0 8 // chAyA-Asevya etam artham ityeva eke samutthitAH, tasmAttaM dvitIyaM no sevate niHsAraM dRSTvA jJAnI // ma0 8 // TIkA--' AsevittA' ityAdi / ityeva-icchApUraNArthameva etam-artham saMgraha karaneke nimitta apanI prajAse anItidvArA dhanakA saMgraha karate haiN| kisIpara karakI vRddhi karate haiM; kisIko abhiyogameM phaMsA kara usa para adhika se adhika daNDa bhI kara diyA karate haiN| isa prakArake bhUpati apanI prajAke liye apane adhikRta dezake liye klezakAraka yA paritApadAyaka huA karate haiN| janapadaparigraha-arthAt dUsare rAjAoM para car3hAI kara vaha unake dezako apane AdhIna karanekA prayatna-ceSTA karate rahate haiN| maukA pAkara jaba vaha car3hAI kara dete haiM taba usa samaya vyartha meM narasaMhAra jaisA bhayaGkara kANDa upasthita ho jAtA hai| unakI isa prakArakI pravRtti dhArmika nItise ThIka nahIM hai| kyoM ki inakI isa pravRttise anya jIvoMko yA janapadako kleza tathA santApa hotA hai| suu07|| 'AsevittA' ityaadi| icchAkI pUttike liye sAtaveM mUtrameM pratipAdita dUsare jIvoMkA dvArA dhanane sa graha kare che. koI upara karabojAnI vRddhi kare che. koIne abhiyogamAM phasAvI tenI upara adhikamAM adhika daMDa paNa karI nAMkhe che. A prakArano rAjA potAnI prajA mATe agara potAnA adhikRta deza mATe kalezakAraka ane paritAtApadAyaka thayA kare che janapada parigraha arthAt bIjA rAjAo upara caDhAI karI tenA dezane potAnA adhina karavAnA prayatnamAM rahe che samaya maLatAM ja jyAre te caDhAI kare che tyAre te vakhata vyarthamA narasaMhAra jevuM bhayaMkara kAMDa upasthita thAya che, tenI A prakAranI pravRtti dhArmika nItithI ThIka nathI, kAraNa ke tenI A pravRttithI anya jIvana ane janapadane kaleza tathA saMtApa utpanna thAya che sUTa cho * AsevittA' ityAdi IcchAnI pUrti mATe sAtamAM sUtramAM pratipAdita bIjA jIvane vadha pari
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 4ra3 sa icchApUraNArtha pravartamAnaH anyavadhAya-anyeSAM prANinAM vadhAya bhavati / yathAcauraH sAhasiko vA dhanApaharaNArtha dhaninaM hanti, ityAdi / tathA-anyaparitApAya: anyeSAM jIvAnAM paritApAya-zArIramAnasaklezAya avati / tathA anyaparigrahAya =anyeSAM dAsadAsInAM gomahiSyAdInAM ca parigrahAya svAyattIkaraNAya bhavati / tathA-janapadavadhAya-magadhAdayo janapadAsteSAM vdhaay| yathA-mlecchA bhUpatayo mlecchadharmamasvIkurvantaM janapadaM ghnantItyAdi / tathA janapadaparitApAya-janapadAnAM ____ manuSya jaba apanI icchAkI pUrti ke liye pravRtti karatA hai taba usa kI usa pravRttise anya prANiyoMkI hiMsA hotI hai, ataH vaha usakI pravRtti anya jIvoMkI hiMsAkA kAraNa banatI hai| jaise cora athavA sAhasika-DAkU-manuSya dhanIke dhanako curAne ke liye dhanIko mAra DAlatA hai| usakI pravRttise anya jIvoMko zArIrika tathA mAnasika paritApa-kleza bhoganA par3atA hai| phira vaha apanI abhilASAoMkI pUrti ke liye dAsI dAsa Adiko tathA gAya bhaiMsa Adiko kahIMse curA lAkara unakA saMgraha karanemeM vyasta rahA karatA hai / janapada-bhagadhAdi dezoMko vaha apanI pravRttise nasta-duHkhita kara diyA karatA hai| jaise mleccha rAjA mleccha dharmako asvIkAra karanevAlI prajAko mAra DAlate haiN| usakI pravRtti lokoMke paritApake liye-prANiyoMko mArmika kaSTa pahuMcAneke lie hotI hai / anucita kara-TaiksakA lenA, anucita daNDa denA, ityAdikA nAma bhI paritApa hai / adhArmika bhUpati apanI icchAkI pUrti ke liye dhana manuSya jyAre pitAnI IcchAnI pUrti mATe pravRtti kare che tyAre tenI te pravRttithI anya prANIonI hiMsA thAya che, mATe te tenI pravRtti bIjA jInI hiMsAnuM kAraNa bane che, jema cAra athavA sAhasika-DAkU paisAvALA mANasanA dhana cirI javA mATe paisAvALAne mArI nAMkhe che. tenI pravRttithI anya jIvone zArIrika tathA mAnasika paritApa-kaleza bhogavavuM paDe che. temaja te potAnI abhilASAonI pUrti mATe dAsI-dAsa Adi tathA gAya-bheMsa Adi kyAMyathI cerI lAvIne tene saMgraha karavAmAM vyasta rahyA kare che. janapada-magadhAdi dezene te potAnI pravRttithI trasta-dukhita karyA kare che. jema a7 rAjA mlecchadharmane asvIkAra karanArI prajAne mArI nAMkhe che. tenI pravRtti lokonA paritApa mATeprANIone mArmika kaSTa pahoMcADavA mATe hoya che. anucita karabojA-Tekasa le, anucita daMDa Apa, ItyAdinuM nAma paNa paritApa che, adhArmika rAjA potAnI IcchAnI pUrti mATe dhanasaMgraha karavA nimitta potAnI prajAthI anIti
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 AcArAgasUtre ____TIkA--he mAhana! he mune! upapAtaM-devajanma, cyavanaM devamaraNaM ca jJAtvA ananya anyo-mokSamArgAditaraH asaMyamaH, nAnyo'nanyaH asaMyamAdbhinnaH zrutacAritrAtmako dharmastaM cara-samAcara // mU0 8 // he muni ! devoMke upapAta-janma, cyavana-maraNako jAnakara tuma ananya-jo zrutacAritrarUpa dharma hai usakA sevana kro| bhAvArtha-devoMkI Ayu sAgaroM kI hotI hai| itanI bar3I Ayu hote hue bhI viSayabhogoMse tRpti nahIM hotii| una devoMko vaha Ayu kSaNasadRza hI lagatI hai aura vyatIta ho jAtI hai| vahAM ke viSayabhoga bhI sadA sthira nahIM haiM, ve bhI vinazvara haiN| janma-maraNakA cakkara devagatimeM devoMko bhI bhoganA par3atA hai / ataH saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he muni! 'manuSyalokake viSayabhoga hI asAra haiM' yaha bAta nahIM hai, kintu devalokake bhI viSayabhoga isI taraha asAra haiN| isa gatimeM saMyapakI ArAdhanA nahIM hotI hai, saMyamakI ArAdhanA manuSyaganike sivAya anya kisI bhI gatimeM nahIM ho sakatI hai, ataH isa durlabha manuSyajanmako viSayabhogoMkI cAhanAmeM athavA unake sevana karanemeM naSTa kara denA yaha buddhimAna kA kartavya nahIM hai| yaha mata samajho ki-'saMyamakI ArAdhanAse hama devaparyAya prApta kara vahAMke viSayabhogoMko bhogate hue sukhI ho he muni! devonA upapAta-janma, cyavana-maraNane jANIne tame ananya je kutacAritrarUpa dharma che tenuM sevana kare bhAvArtha devonuM AyuSya sAgaronuM hoya che. ATaluM moTuM AyuSya hovA chatA paNa viSayabhogathI tRpti thatI nathI. te devane te Ayu kSaNaza ja lAge che ane vyatIta thaI jAya che. tyAMnA viSayoga paNa sadA sthira nathI te paNa vinazvara che. janma maraNanuM cakkara devagatimAM dene paNa bhogavavuM paDe che, mATe ziSyane saMbaMdhana karIne sUtrakAra kahe che- he muni! manuSyalokanA viSayalega ja asAra che e vAta nathI paNa devalokanA paNa viSayabhaga A mAphaka asAra che. A gatimAsayamanI ArAdhanA thatI nathI. saMyamanI ArAdhanA manuSyagati sivAya anya bIjI koI paNa ga. timAM banI zakatI nathI. mATe A durlabha manuSya janmane viSayonI cAhanAmAM ane tenuM sevana karavAmA naSTa karI nAkhe te buddhimAnanuM kartavya nathI. ema na samajaze ke "sayamanI ArAdhanAthI ame devaparyaya prApta karI tyAMnA viSaya
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 425 anyavadhaparitApaparigrahAdikam Asevya pazcAt tRptihetutvAbhAvAniHsAraM vijJAya, eke-bharatAdayaH samutthitAH saMyamArAdhane pravRttAstenaiva bhavena siddhiM labdhavantaH / tasmAd yato vAntavadbhoga parityajya pratijJA kRtA 'puna gArtha mayA na pratiSyate' iti, tasmAd jJAnI-samyagjJAnavAn viSayabhoga nissAraM dRSTvA, viSayabhoge kRte'pi tRptyabhAvAditi bhAvaH, bhogalipsayA taM dvitIyaM-dvitIyavAraM no sevate, na punastatrAsakto bhavatIti bhAvaH // suu08|| na manuSyANAmeva bhogo niHsAraH kiMtu devAnAmapItyAha 'uvavAyaM' ityaadi| mUlam-uvavAyaM cavaNaM ca NaccA aNaNaM crmaahnne||suu09|| chAyA--upapAtaM cyavanaM ca jJAlA ananyaM cara mAhana ! // sU0 9 // vadha paritApa evaM parigrahAdikA sevana karake bhI jaba icchAkI tRpti nahIM hotI hai taba koI bharatAdika jaise mahApuruSa saMyamake ArAdhana karanemeM pravRtta hote haiM aura usI avameM muktikA lAbha bhI kara liyA karate haiN| isa liye jo chardita-vamana kiye hue annake samAna bhogoMkA parityAga kara "phira aba maiM bhogoMke sevana karane meM pravRtti nahIM karU~gA" isa prakArakI pratijJA kara liyA karate haiM, samyagjJAnasaMpanna ve jJAnI puruSa viSayabhogoMmeM nissAratAjAna kara, arthAt "viSayabhogoMke sevana karane para bhI jIvoMko tRpti nahIM hotI hai" isa prakAra samajha kara phira bhogoM ke sevana karanekI icchAse dUsare mRSAvAda rUpa pApakA athavA asaMyama kA sevana nahIM karate haiM // sU0 8 // manuSyoM ke viSayabhoga hI nissAra nahIM haiM, kintu devoMke bhI viSayabhoga nissAra haiN| isI bAtako samajhAte haiM-'uvavAyaM' ityaadi| tApa temaja parigrahAdinuM sevana karIne paNa jyAre IcchAnI tRpti thatI nathI tyAre kaI bharatAdika je mahApurUSa saMyamanuM ArAdhana karavAmAM pravRtta thAya che ane teja bhavamAM muktine lAbha paNa karI le che. mATe vamana karelA anna samAna bhegone parityAga karI "have pachI huM bheganuM sevana karavAmAM pravRtti nahi karuM" AvA prakAranI pratijJA karI le che. samyagrajJAnasaMpanna te jJAnI purUSa viSayabhogomAM nissAratA jANIne arthAt "viSayonuM sevana karavA chatAM jIvene tRpti thatI nathI" evA prakAre samajIne pachI bhegenuM sevana karavAnI IcchAthI bIjA mRSAvAdarUpa pApanuM ane asaMyamanuM sevana karatA nathI. sU0 8 che manuSyanA ja viSayaga nissAra che, ema nahi; kintu devanA paNa viSayasaag nissAra che. 2 // pAtane samana cha-' uvavAya' tyAhi.
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 bhacArAGgasUtre vamaM, tad draSTuM zIlamasyeti - anavamI - samyandanajJAnacAritrArAdhanaparaH, ata eva pApebhyaH=pApakAraNebhyaH karmabhyaH =aSTAdazavidhamaithunebhyaH niSaSNaH = nivRttaH san nandI = vaiSayikaM sukhaM nirvindasva - juguptasva / kAminIkAyasyAtinindyatvAtcatsaGgananitamukhasya hiMsAdipApa hetutvAcca caturthatratArAdhane sAvadhAnI bhavetyarthaH // 0 11 // kiM ca- 'kohAi' ityAdi / hotI haiM unakA nAma prajA- strI hai| tathA avama nAma midhyAdarzana AdikA hai| usase bhinna sanyagdarzanAdika anavama hai / isa anavamako dekhanekA jisakA svabhAva ho vaha anavamadarzI hai| ziSyoMko brahmacaryavratake pAlana karane kI zikSA dete hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSya ! tuma striyoMke viSayameM Asaktacitta na bano, svapameM bhI unakA dhyAna na kro| tathA jaghanya phalake utpAdaka honese mithyAdarzanAdika avana haiN| unase vi parIta anatrama - samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra haiM / ina samyagdarzanAdikakI ArAdhanAse tumheM bhraSTa banAnevAle jo pApake kAraNabhUna aThAraha prakArake maithuna haiM, unase nivRtta hue tuma nandI-vaiSayika sukhoM kI ora sar3A ghRNAdRSTi rakho / bhAvArtha - - striyoMkA zarIra sadA aninindya honA hai| usake sevana se utpanna huA vaiSayika sukha hiMsAdika pApakA kAraNa hotA hai / aisI zraddhA kara tuma caturtha vranakI ArAdhanA meM sAvadhAna raho // sU0 11 // phira kahate haiM-' kohAr3amANaM ' ityAdi / mithyAdarzana Adinu che tenAthI bhinna samyagdarzanA ivasa che, A tavamane dekhavAne jenA svabhAva che te avamaka che. ziSyAne brahmacaryanuM pAlana karavAnI zikSA denAM sUtradhAra kahe che ke ke ziSya ! tane strIe naTe saktacitta na ane. svapnamAM paNa tenu dhyAna na kare tathA nidarzanAdika jaghanya phUlanA utpAdaka hovAthI avama che. tenAthI viparIta anavatta samyana, samyana ane samyakUcaritra che tenI ArAdhanAthI tamane bhraSTa banAvAra pinA kAraNabhUta aAra prakAranA maithuna che. tenAthI nivrutta anIne tame nandI-vaiSayika sukhenI tarapha sadA ghaNAkiya rAkhe bhAvArtha-situM zarIra sadA atindhi hoya che. teA sevanathI utpanna thayela vAcika sukha hiMsAdika pAponu kAraNa bane che. evI dRDha zraddhA karI tame AdhA vratanI ArAdhanAmAM sAvadhAna raho! sU.11 ! voDe - kohAinAgaM pratyAdi
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. kiM ca--' se Na chaNe' ityAdi / mUlam-se Na chaNe Na chaNAvae chaNaMtaM NANujANae |suu010|| chAyA-sa na kSaNuyAt , na kSANayet, kSaNvantaM nAnujAnIyAt // 10 // TIkA-sA zrutacAritradharmArAdhanaparo muniH, mANino na kSaNuyAt-na hanyAt , na kSANayet-na ghAtayet , kSaNvantaM-nantamanyaM nAnujAnIyAt nAnumodayedityarthaH / / atha caturthavratasiddhayarthamupadizati- nivida' ityAdi / ___ mUlam-nivida naMdi, arae payAsu, aNomadaMsI nisapaNe pAvehiM kasmehi // sU0 11 // chAyAnivindasva nandIm , araktaH prajAsu, anavamadarzI niSaNNaH pApebhyaH karmabhyaH / / sU0 11 // __TokA-prajAsu-prajAyante sutAdayo yAsu tAH prajAH striyastAsu, araktA anAsaktaH, tathA avamaM nIcaM nIcaphalotpAdakakhAd mithyAdarzanAdi, tadbhinnam anajAyeMge kAraNa ki vahAMka viSayabhoga bhI asAra hI haiM, ataH nidAna rahita ho kara hI tuma zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karo // sU0 9 // phira bhI kahate haiM-' se Na chaNe' ityAdi / zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karane meM tatpara huA muni kabhI bhI svayaM prANiyoMkI hiMsA na kare, dUsaroMse hiMsA na karAve aura hiMsA karanevAloMkI anumodanA bhI na kare // sU0 10 // isake bAda caturthavata (brahmacaryavrata) kI siddhi ke liye upadeza karate haiM-'nivida naMdi ityaadi| 'prajAyante sutAdayo yAtu tAH prajAH' putrAdi santAna jinameM utpanna bhegone bhogavatAM sukhI thaI jazuM." kAraNa ke tyAMnA viSayasega paNa asAra ja che. mATe nidAnarahita banIne ja tame mRtacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karo. kesUlA 32 54 4 cha--' se Na chaNe' chatyAhi. mRtacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karavAmAM tatpara banela muni kadi paNa svayaM prANIonI hiMsA na kare. bIjA pAse hiMsA na karAve ane hiMsA karavAvALAnI anumodanA paNa na kare. sUTa 10 che tyAra bAda caturthavrata (brahmacaryavrata)nI siddhi mATe upadeza kare che- 'nivida naMdi' chatyAdi. 'prajAyante sutAdayo yAsu tAH prjaaH'putrAdi saMtAna jemAM utpanna thAya che tenuM nAma prajA-strI che. tathA avamanAma
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 AcArAgasUtre ___ yathevaM tataH kiM kartavyamityAha- tasmAt ' ityAdi / lobhAviSTAH prANihiMsanAdau pravRttyA narakaM prApnuvanti, tasmAd vIraH karmavidAraNotsAhayukto vadhAtUmANinAM hiMsanAd virataH sarvathA nivRttaH syAt / kiMca-laghubhUtagAmI-laghurbhUta AtmA yena sa laghubhUto mokSaH, taM gantuM zIlamasyeti laghubhUtagAmI, yadvA-'laghubhUtakAmI' iticchAyA, tatra AtmAnaM laghubhUtaM kAmayate iti laghubhUtakAmI-mokSAmilApI, mokSamArgArUDhaH zokaM, 'srota' iticchAyApakSe sroto-bhAvasrotovA karmakAraNaM, chinyAtavyapanayet // mU0 12 // sarvarItise dUra hI rahanA cAhiye / hiMsAdika pApakarmoMse sadA tIna karaNa tIna yogase arthAt mana, vacana aura kAya, evaM kRta kArita aura anumodanA se jo dUra rahatA hai vaha karmavandhake bhArase bhArI nahIM hotA hai| aise vyaktikI AtmAmeM svAbhAvika rautise lAghava guNakA AvirbhAva hotA hai aura usase UrdhvagatikI prApti hotI hai| 'laghubhUta' zabdakA artha mokSa hai, kyoM ki muktikA lAbha usI AtmAko hotA hai ki jisa se kameMkA bhAra utara jAtA hai| karmakA bhAra utara jAnese AtmA svAbhAvika rItise laghu-halkA ho jAtA hai| jo cIja vajanameM halkI hotI hai vaha svabhAvase hI UparakI ora uThatI hai / AtmA bhI jaba karmavandhanase rahita ho jAtI hai taba isakA bhI svabhAva svataH Udhrvagamana karane kA ho jAtA hai / sakala karmokA kSaya honA hI AtmAkI mukti hai / isa muktiko prApta karanekA jisakA svabhAva hai vaha laghubhUtagAmI hai| athavA 'laghubhUyagAmI' isa padakI chAyA laghubhUtakAmI ' aisI bhI hotI hai| hiMsAdika pApakarmothI sadA traNa karaNa traNa yugathI arthAt mana vacana kAyA ane kRta kArita ane amedanAthI je dUra rahe che te karmabaMdhanA bhArathI bhArI thatA nathI. evI vyaktinA AtmAmAM svAbhAvika rItathI lAghava guNane Avibhava thAya che ane tenAthI urdhvagatinI prApti thAya che "laghubhUta" zabdano artha mokSa che kAraNa ke muktino lAbha te AtmAne thAya che ke jethI kamane bhAra utarI jAya che karmano bhAra utarI javAthI AtmA ravAbhAvIka rItithI laghu halako bane che. je cIja vajanamAM halakI thAya che te svabhAvathI ja uparanI tarapha uThe cheAtmA paNa jyAre karmaba dhanathI rahita thaI jAya che tyAre tene pa! svabhAva svataH Urdhvagamana karavAno thaI jAya che sakala karmone kSaya thavo te ja AtmAnI mukti che. tevI muktine prApta karavAne jene svabhAva che te adhubhUtAmA cha. ana madhumayamA ' mA pahanI chAyA 'laghubhUtakAmI ' sabha 55Y , mAya karavAno jene svabhAva che te laghubhUtagAmI che. ane lagha
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 2 429 ___mUlam-kohAimANaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse nirayaM mahaMtaM / tamhA ya vIre virae vahAo, chindijja soyaM lahubhUyagAmI // sU0 12 // ___ chAyA-krodhAdimAnaM hanyAt ca vIraH lobhasya pazya nirayaM mahAntam / tasmAcca vIro virato vadhAt chindyAt zokaM laghubhUtagAmI // mU0 12 // TIkA-vIra: karmavidAraNasamarthaH, krodhAdimAna-krodhAdInAM mAnam anantAnubandhyAdivizeSaM hanyAt-nivArayet / yadvA-krodha Adiryasya sa krodhAdiH, sa cAsau mAnazca krodhAdimAna:-krodhahetuko garvastaM hnyaadityrthH| lobhasyAnantAnuvandhyAdevipAkaM mahAntaM dustaraM nirayaM-narakaM pazya / uktaJca-'macchA maNuA ya sattami puDhaSi' iti| atilobhAviSTA manuSyAstandulamatsyAdayazca saptamapRthivI bhAjo bhavantIti bhaavH| karmoM ke vinAza karanekI zaktise saMpanna vIra krodhAdika kaSAyoM ke abhimAnako arthAt anantAnubandhI Adi krodha mAna mAyA aura lobhako dUra kare / athavA-krodha hai AdimeM jisake vaha krodhAdi hai| krodhAdirUpa jo mAna usakA nAma krodhAdimAna hai| jisa garvakA hetu krodha hai usa krodhAdikAraNaka mAnako vaha naSTa kare / anantAnubandhI Adi kaSAya sambandhI lobhake vipAkako sadA dustara naraka hI samajhanA cAhiye / kahA bhI hai-" macchA maNuA ya sattaliM puDhaviM" ati lobhase yukta manuSya aura matsya-tandulamatsya Adi bharakara sAtaveM narakameM jAte haiM / jaba yaha nizcita siddhAnta hai ki lobhase yukta prANI hiMsAdika pApakarmoM meM pravRttiyukta honese marakara naraka gatimeM jAte haiM to jo kauMko nAza karanevAlI zaktise yukta vIra haiM unheM prANiyoMkI hilAle sadA karmonA vinAza karavAnI zaktithI saMpanna vIra muni, krodhAdika kaSAyenA abhimAnane arthAta anantAnubadhI Adi kodha, mAna, mAyA ane lebhane dUra kare. athavA kodha che AdimAM jene te kodhAdi che krodhAdirUpa je mAna tenuM nAma krodhAdimAna che. je garvane hetu krodha che, te krodhAdikAraNaka mAnane te nAza kare, anatAnubadhI Adi kaSAya saMbaMdhI lobhanA vipAkane sadA dustara naraka ja sabhA me, yuM cha-"macchA maNuA ya sattami puDhaviM" pati somayI yukta manuSya ane matsya-tandulamasya Adi marIne sAtamI narakamAM jAya che. jyAre e nizcita siddhAMta che ke lebhathI yukta prANI hisAdika pApa karmomAM pravRtti yukta hovAthI marIne naraka gatimAM jAya che te je karmone nAza karavAvALI zaktithI yukta vIra che tene prANuonI hiMsAthI sadA sarva rItithI dUra ja rahevuM joIe.
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUra AcArAGgasUtre ___ iha saMsArahUde mAnuSyepu-manuSyabhaveSu, unmajjanaM-janmarUpaM labdhvA, manuSyabhavAdanyatra saMpUrNamokSamArgaprApsyasaMbhavAdidaM durlabhamiti bhAvaH; prANinAM-jIvAnAM ___ isa saMsArameM manuSyabhavakI prApti durlabha hai| yadi koI puNyAnubandhI puNyake udayase isa manuSyabhavakI prApti tumheM huI hai to tuma isa amUlya jIvanako vyartha hiMsAdika kAryoM meM lagAkara naSTa na kro| isI bAta ko samajhAte hue sUtrakAra ziSyoMke prati kahate haiM-manuSyabhavake sivAya anya kisI bhI bhavameM saMpUrNa mokSamArgakI prApti jIvako nahIM hotI hai isIliye jJAniyoMne isakI prApti durlabha batalAI hai| ise prAptakara jIvoMke dasa dravya prANoM (5 indriya, 3 vala, 1 Ayu aura 1 zvAsocchvAsa10) kA viyoga karane meM hI ise vyartha gaMvA denA yaha buddhimAna manuSyakA kAma nahIM hai / isa manuSyabhavakI prAptikI saphalatA to jaba hI hai ki isase saMyamakA ArAdhana kiyA jAya aura muktimArgakA pathika banA jAya / isaliye he ziSya ! tumhArA kartavya hai ki tuma isa durlabhatama manuSyabhavako pAkara vyartha hiMsAdika kAryoM meM na phaMsakara mokSamArgake pathika bano aura apane isa manuSyabhavako saphala banAo, yahI sUtrakA Azaya hai / arthAt-anuSyabhavameM janma prApta kara tuma prANiyoMke prANoMkA A saMsAramAM manuSya bhavanI prApti mahA durlabha che. kadAca koI puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI A manuSyabhavanI prApti tamane maLI che te tamo A amUlya jIvanane vyartha hiMsAdika kAryomAM lagAvInarNana kare. A vAtane samajAvatAM sUtrakAra ziSyo prati kahe che-manuSya bhava sivAya bIjA koI paNa bhavamAM saMpUrNa mokSamArganI prApti jIvane thatI nathI. mATe jJAnIoe tenI prApti durlabha batAvI che. tene prApta karI jIvanA dazadravya prANa (5 Indriya, 3 baLa, Ayu ane zvAsosa-10)ne viyoga karavAmAM ja tene vyartha gumAve te buddhimAna manuSyanuM kAma nathI. A manuSyabhavanI prAptinI saphaLatA to tyAre ja che ke tenAthI saMyamanuM ArAdhana karavAmAM Ave ane mukti mArgane pathika banI jAya, tethI he ziSya ! tamAruM kartavya che ke tame A durlabha manuSya bhava meLavIne vyartha hiMsAdika kAryomAM na phasatAM mokSamArganA pathika bane, ane pitAnA A manuSyabhavane saphaLa banAve e ja sUtra Azaya che. arthAta manuSyabhavamAM janma prApta karI tame prANIonA
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 kiMca-'gaMthaM ' ityaadi| mUlam-gaMthaM pariNAya iha'jja dhIre, soyaM pariNAya carijja dNte| ummajja ladhuM iha mANusehi, no pANiNaM pANe samArabhijjAsi-tti bemi // sU0 13 // ___ chAyA-granthaM parijJAya ihAya dhIraH, srotaH parijJAya cared daantH| unmajjanaM labdhvA iha mAnuSyeSu no prANinAM prANAn samArabhethAH / iti bravImi ||suu0 13 // TIkA-iha saMsAre manuSyaloke vA, adyaiva-kAlAnatikrameNa, dhIraH san granthaM bAhyAbhyantarabhedAd dvividha parijJAya-jJaparijJayA bandhakAraNatvena vijJAya, pratyAkhyAnaparikSayA parivarjayet / kiM ca srotA bhAvanoto vipayAsaktirUpaM saMsAraM parijJAya jJAtvA dAntaH indriyanoindriyadamanazIlaH caret-saMyamamAcaret / isakA artha yaha hotA hai ki mokSakA jo abhilAdhI hai vaha laghubhUtakAmI hai / mokSAbhilASI mokSamArgapara ArUDha hotA huA zoka ko, athavA kauke Asravake kAraNabhUta bhAvasrotako apanI AtmAse sadA dUra kare // sU0 12 // aura bhI kahate haiM-'gaMthaM pariNAya' ityAdi / isa saMsAra athavA manuSyalokameM AtmArthI ko samaya bitAnA vyartha hai| jahAM taka ho sake jaldI se jaldI dhairyazAlI bana kara bAhya aura Abhyantara parigrahako jJaparijJAse bandhakA kAraNa jAnakara pratyAkhyAnaparijJAle usakA tyAga kre| tathA viSayoM meM AsaktirUpa saMsAra ko jAna kara paMca indriya evaM bhanakA damana karatA huA saMyamakI ArAdhanAmeM apaneko lagAve / / thAya che. teno artha e thAya che ke mokSane je abhilASI che te laghubhUtakAmI che. mokSAbhilASI mokSa mArga upara ArUDha thaIne zekIne athavA karmonA AsavanA kAraNabhUta bhAvotane potAnA AtmAthI sadA dUra kare che sU0 12 22 // 49 -'gaMthaM pariNAya' tyAdi. A saMsAra ane manuSya lekamAM AtmArthI mATe samaya vitAva vyartha che. jyAM sudhI banI zake jaladImAM jaladI bairyazALI banIne bAhya ane Abhyantara parigrahane jJaparijJAthI baMdhanuM kAraNa jANI pratyAkhyAnaparijJAthI tene tyAga kare. tathA viSayemAM AsaktirUpa saMsArane jANIne pAMca Indriya ane mananuM damana karIne saMyamanI ArAdhanAmAM pitAne lagADe
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha tRtIyAdhyayanasya tRtIya uddezaH // ihAnantaradvitIyoddezake jAtyA vRddhayA ca duHkhaM, tadbhayAcca zItoSNaparIpahasahanaM ca pratibodhitam / atha tatsahanamAtreNa pApakarmAnAcaraNamAtreNa vA cAritrAcaraNarahitaH zramaNo na bhavatIti prativodhayituM tRtIyoddezakaM prastuvan prathamaM mUtramAha'saMdhi logassa' ityaadi| mUlam-saMdhi logassa jANittA // sU0 1 // chAyA-sandhi lokasya jJAtvA // sU0 1 // / tIsare adhyayanakA tIsarA uddeza / isake dvitIya uddezameM prANiyoMkI garbhase lagA kara bAlAdi vRddhAvasthA paryanta saba hI avasthAe~ duHkhoMse samanvita haiM, una duHkhoMse bhayabhIta prANiyoMko AtmakalyANake mArgasvarUpa saMyamakI ArAdhanA karanI cAhiye, isa ArAdhanAmeM unheM zIta-uSNa parISahoMko sahana karanA cAhiye, yaha saba viSaya batalAyA jA cukA hai, arthAt mokSAbhilASIke liye yaha saba samajhAyA jA cukA hai| aba isa tIsare uddezameM yaha samajhAyA jAyagA ki jo cAritrake AcaraNase rahita hai vaha bhale hI zIta uSNa parISahoMko sahe, pApakoMko na bhI kare to bhI vaha zramaNa nahIM hai| isI abhiprAyako le kara sUtrakAra prathama sUtrako kahate haiM-'saMdhi' ityaadi| trIjA adhyayanane trIjo uddeza agAunA bIjA udezamAM prANIonI garbhathI mAMDI bAlAdi vRddhAvasthA paryanta saghaLI avasthAo duHkhothI bharelI che, te duHkhothI bhayabhIta prANIone AtmakalyANanA mArga svarUpa sayamanI ArAdhanA karavI joIe. A ArAdhanAmAM teNe zIta ane uSNa parISaho sahana karavA joIe A saghaLA viSaye batAvavAmAM Avela che. arthAt mekSAbhilASI mATe A saghaLuM samajAvavAmAM Avela che. have A trIja udezamAM e samajAvavAmAM Avaze ke je cAritranA AcaraNathI rahita che te bhale zIta ane uNu parISaho sahana kare, pApakarmo paNa bhale na kare, te paNa te zamaNuM nathI. A abhiprAyane laIne sUtrakAra prathama sUtra kahe che - 'sarSi logassa' tyAdi
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 433 1 prANAn = paJcendriyavalatrayocchvAsaniHzvAsAyuSkarUpAn dazavidhAn no samArabhethAH = nAtipAtayerityarthaH / prANinAM prANAtipAtaM mA kRthA iti bhAvaH / iti bravImi - itizabdaH uddezaparisamAptibodhakaH, bravImi yathA bhagavanmukhAnmayA zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // sU0 13 // // iti tRtIyAdhyayanasya dvitIyodezaH sampUrNaH // 3-2 // vyaparopaNa mata karo / ' iti ' zabda isa uddezakI samAptikA sUcaka hai / "bravImi " yaha pada batalAtA hai ki jaisA maiMne bhagavAn ke mukhase sunA hai vaisAhI tumase kahA hai // sU0 13 // // tIsare adhyayanakA dUsarA uddeza samApta // 3-2 // "" prANAno dhAta na 4. " iti zabda yA udezanI samAptinuM sUya che. " bravI me bhagavAnanA mukhathI sAMbhaLyu che tevuM ja tamone A pada matAve che ke jevuM kahyu' che ! sU0 13 // trIjA adhyayanano khIje uddeza samAsa // 3~2 //
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 AcArAGgasUtre yataH sarveSAM prANinAM sukhe'bhilApo duHkhe dvepaH, tasmAt teSAM na hantAna prANAtipAtakaH syAt / anyairapi tAn na vighAtayet , ghnantamanyaM nAnumodayet / yadyapi kutIthikA uddizyabhojino dravyaliGgino daNDinazca svayaM pAkAdibhiH sthUlAn pANino na dhnanti, tathApyanyairghAtayanti // sU0 2 // saMsArI jIvoMko bhI yaha sukha priya aura duHkha apriya hai| isa liye una jIvoMke prANoMko maiM kisI bhI rUpameM kaSTa na pahu~cAU~, dUsaroMse bhI unheM maiM kaSTa na pahuMcavAUM, kaSTa denevAle yA ghAta karanevAle anyakI maiM anumodanA bhI na kruuN| yadyapi kutIrthika-anyamatAvalambI sAdhu sanyAsI, uddiSTabhojI, dravyaliGgI, tathA daNDI Adi svayaM rasoI Adi pakAkara nahIM khAte pIte haiM, isa prakAra ve svayaM sthUla jIvoMkI hiMsA nahIM karate haiM phira bhI dUsaroMse apane liye jIvoMkI hiMsA karAte hI haiM, kyoM ki ve apane nimitta pAkAdi AraMbha dUsaroMse karAte haiM, usa AraMbha meM jo hisA hotI hai usakA nimitta unheM honA par3atA hai| bhAvArtha--sacce muni honeke liye prANAtipAtAdika pApoMkA tyAga mana vacana aura kAyase, evaM kRta kArita aura anumodanAse karanA cAhiye tabhI AtmAmeM sAdhutA AtI hai| Upara-Uparase hiMsAdi pApa chor3anese athavA hiMsAdika pApa svayaM na karane se munipanA nahIM AtA hai| usakI prAptike liye jisa prakAra jIva svayaM hiMsAkA tyAga karatA hai, usI prakAra vaha dUsaroMse apane nimitta hiMsAdika nahIM karA sakatA hai, aura paNa A sukha priya ane du kha apriya che mATe te jIvone huM koI paNa prakAre duHkha na pahoMcADuM, bIjAthI paNa teone dukha na pahoMcaDAvuM, kaSTa devAvALA ane ghAta karavAvALA bIjAonI huM anumodanA paNa na karuM kadAca kutIrthika anyamatAvalI sAdhu sanyAsI uddiSTabhaMjI dravyaliMgI tathA daDI vigere svaya raseI Adi pakAvIne khAtA pItA nathI, te prakAre teo svaya skUla jIvonI hiMsA karatA nathI te paNa bIjAthI pitAne mATe jenI hiMsA karAve che ja. kAraNa ke teo potAnA nimitta pAkAdi AraMbha bIjAothI karAve che. te AraMbhamAM je hiMsA thAya che tenuM nimitta tene thavuM paDe che bhAvArtha-sAcA muni thavA mATe prANAtipAtAdika pApane tyAga mana vacana ane kAyAthI temaja kRta kArita ane anumodanAthI karavo joIe, tyAre ja AtmAmA sAdhutA Ave che upara-uparathI hiMsAdi pApa choDavAthI ane hiMsAdika pApa svayaM na karavAthI munipaNu AvatuM nathI. tenI prApti mATe je prakAre jIva svaya hiMsAne tyAga kare che te prakAre te bIjAothI paNa pitAne nimitta hiMsAdika
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 ___saMdhAnaM sandhiH truTyataH punaH saMmIlanaM, sa dvidhA-dravyasandhirbhAvasandhizceti / tatra dravyasandhiH kuDyavastrAdeH saMdhAnaM, bhAvasandhiH cAritramohanIyakSayopazamaH, taM jJAtvA-viditvA jJAtavata ityarthaH, lokasya-kSAyopazamikAdibhAvalokasya pramAdaH zreyase na bhavati / yadvA-sandhiH zrutacAritralakSaNo dharmArAdhanAvasaraH, taM jJAtvA lokasya-paDjIvanikAyarUpasya duHkhotpAdana na kuyAt / / muu01|| sarvatrAtmaupamyena sukha duHkhaM vA jAnIyAdityAha-'Ayao' ityAdi / mUlam-Ayao bahiyA pAsa, tamhA na haMtAna vighAyae // 2 // chAyA-Atmato bahiH pazya / tasmAna hantA na vighAtayet ||suu0 2 // TIkA-AtmataH yathA''tmanaH sukhaM priyaM, duHkhamapriyam , tathA-vahi:AtmavyatiriktAnAM prANinAmapi pazya jAnIhi / AtmatulyaM sukhaM duHkhaM sarvaprANinAM vijJAya kiM kartavyamityAha-'tasmAd' ityAdi / TUTI vastuko jor3anA isakA nAma saMdhi hai / vaha do prakArakI hai(1) dravyasandhi, (2) bhAvasandhi / bhIta aura vastra AdikA jor3anAyaha dravya sandhi, aura cAritramohanIyakA kSayopazama bhAvasandhi hai| isa sandhike jJAtA muniko kSAyopazamikAdi bhAvalokake viSayameM pramAda karanA ucita nahIM hai / athavA zrutacAritrarUpa dharmake ArAdhanakA avasara bhI sandhi hai| isako jAnakara SaDjIvanikAyarUpa lokako duHkha utpanna na kare // suu01|| 'samasta saMsArI jIvoMko sukha tathA duHkha mere hI samAna priya aura apriya haiN| aisA jAnanA cAhiye, ise spaSTa karate haiM-'Ayao' i0 saMyamI jIva sadA isa bAtakA pUrNa dhyAna rakhe ki-jisa prakAra mujhe sukha priya aura duHkha apriya hai usI prakAra mujhase bhinna anya samasta - bhAMgI gayela vastune joDavI tenuM nAma saMdhi che. te be prakAranI che. (1) dravyasaMdhi (2) bhAvasaMdhi. bhIMta ane vastra AdinuM joDavuM te dravyasaMdhi ane cAritramohanIya kSapazama bhAvasaMdhi che. A saMdhinA jJAtA munine kSApazamikAdi bhAvalokanA viSayamAM pramAda karavo ucita nathI. athavA zratacAritrarUpa dharmanAM ArAdhanane avasara paNa saMdhi che. tene jANIne SajIvanikAyarUpa lokone dukha utpanna na kare che sU0 1 A samasta saMsArI jIvone sukha ane duHkha mArI ja mAphaka priya ane apriy che, meg on naye, tene spaSTa 42 cha-'Ayao'tyAdi. saMyamI jIva sadA e vAtanuM pUrNa dhyAna rAkhe ke je prakAre mane sukha priya ane dukha apriya che te prakAre mArAthI bhinna anya samasta saMsArI jIvone
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 AcArAgasUtre pekSya-manasi vicArya na karoti / tatra-pApakarmAnAcaraNe tasya kiM muniH=munitvaM kAraNaM syAt ? na, yatastatra pApakarmAnAcaraNe anyonyavicikitsaiva kAraNaM, na tu munikham / yastu munirbhavati tasyaiva munitvaM pApakarmAnAcaraNe kAraNaM bhavatIti / yadvA-'kim ' iti kAkvA nirdezaH / 'muNI' iti saptamyantam , tatazca-'munau'iticchAyA / tatra-tasmin munau-munitve kiM pApakarmAnAcaraNameva kAraNam ? api tu na, nahi anyonyavicikitsayA pApamananutiSThan munirbhavatIti / tarhi kathaM munibhavati ? ityAha-' samayaM tatthuvvehAe ' ityAdi / tatra samayam Agamam utprekSya paryAlocya AtmAnaM viprasAdayet, jinapravacanarahasyaparyAlocanenAtmAnamapramAdazubhabhAvanAdibhirvividhairupAyaiH prasannaM kuryAdityarthaH / zubhAdhyavasAyapUrvakamAgamoktAnusAreNa yadanuSThAnaM tatsarvaM munitve kAraNamiti bhaavH| idaM nizcayanayAbhiprAyeNa / parasparameM AzA, bhaya athavA lajjA hai, na ki munitva / vaha to inhIM saba bAtoMko manameM vicAra kara pApAnubandhI karma jo pacana pAcana evaM parigraha Adi haiM unheM nahIM karatA hai| athavA-parasparakI AzaGkA yA bhayAdise pApakarmoMkA nahIM karanA kyA yahI munipanAkA kAraNa hai ? isa prakArakI AzaGkAkA uttara dete haiM'samayaM tatthuvvehAe' ityAdi / samaya zabdakA artha 'Agama' tathA 'utprekSya' zabda kA artha 'vicAra kara' hai, arthAt-jinapratipAdita Agamake rahasyakA vicAra kara 'appANaM vippasAyae' AtmAnaM viprasAdayet, muni apanI AtmAko apramAda evaM zubha bhAvanAdika vividha upAyoM se prasanna kre| zubha adhyavasAyapUrvaka AgamapratipAdita vidhike anusAra jo anuSThAna muni-avasthAmeM karaneyogya kahe gaye haiM ve saba kare, ye hI anuThAna munipanAmeM kAraNa haiN| yaha kathana nizcaya nayake abhiprAyase kiyA hai| athavA lajajA che, na ke munitva. teo (munio) te A saghaLI vAtane manamAM vicAra karI pApAnuba dhI karma je pacana-pAcana ane parigraha Adi che tene karatA nathI athavA-parasparanI AzakA athavA bhayAdithI pApakarmonu nahi karavuM te zubhunipAnu // 295 cha ? yA prAranI bhAzAnu spaSTI427 42 cha-' samaya tatyavehAe 'tyAdi samaya no matha Agama' tathA 'utprekSya ' ne! arthe vicAra karI" che arthAt jInapratipAdita AgamanA rahasyane vicAra karI 'apANaM vippasAyae' AtmAnaM viprasAdayet-bhuni pAtAnA mAtmAne samAha mane zula bhAvanAdikavividha upAthI prasanna kare zubha adhyavasAyapUrvaka AgamapratipAdita vidhianusAra je anuSThAna muni avasthAmAM karavAgya kahevAmA Avela che te saghaLA kare te ja anuSThAna muni paNAnuM kAraNa che. A kathana nizcayanayanA abhiprAyathI karela che.
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 437 zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 ____ pApakarmAnAcaraNamAtreNa zramaNo na bhavati kiM tu samyagAsravanirodhenetyAha'jamiNaM' ityaadi| mUlam-jamiNaM annamannavitigicchAe paDilehAe na karei pAvaM kammaM, kiM tattha muNI kAraNaM siyA ?, samayaM tatthuvvehAe appANaM vippasAyae // sU0 3 // chAyA--yadidam anyonyavicikitsayA pratyupekSya na karoti pApaM karma / kiM tatra muniH kAraNaM syAt ? samayaM tatrotprekSya AtmAnaM viprasAdayet ||muu0 3 / / ___TIkA-yadidaM pApaM-pApAnuvandhi kama-pacanapAcanaparigrahAdilakSaNam anyonyavicikitsayA-vicikitsA-AzaGkA bhayaM lajjAvA, anyonyasya parasparasya yA vicikitsA AzaGkA, yadvA-anyonyasmAt parasparato bhayaM lajjA vA, tayA pratyuna apane liye hiMsA karanevAloMkI anumodanA hI kara sakatA hai| yadi aisA karatA hai to vaha sAdhu nahIM kahalA sktaa| jo sAdhu ho kara jIvahiMsAke bhayase svayaM pAkAdika kriyA to nahIM karate haiM parantu uddiSTa bhojana lete haiM, tathA apane liye dUsaroMse bhojana taiyAra karavAte haiM ve nava koTise hiMsA ke tyAgI nahIM haiM, ataH ve sAdhu bhI nahIM haiM / sU0 2 // pApa karma nahIM karane mAtrase prANI muni nahIM hotA hai kintu karmA ke Asravako bhalI prakAra rokanese hI vaha muni hotA hai, aba isI vAtako spaSTa karate haiM-'jamiNaM' ityaadi| jo muni-avasthAmeM pApakoM ke nahIM karaneke kAraNa haiM ve pratyakSa haiN| ve ye haiM-AzaGkA, bhaya athavA lajjA / arthAt muni ho kara bhI jo pApa nahIM karatA hai usameM pradhAna kAraNa parasparakI athavA eka dUsarese karAvatA nathI, ane pitAne mATe hiMsA karavAvALAonI anumodanA paNa karatA nathI. kadAca evuM kare te tene sAdhu kahevAmAM AvatuM nathI je sAdhu banI jIva hiMsAnA bhayathI svayaM pAkAdika kiyA nathI karatA paraMtu uddiSTa bhajana le che. tathA pitAne mATe bIjAothI bhojana taiyAra karAve che teo nava keTithI hiMsAnA tyAgI nathI temaja teo sAcA sAdhu paNa nathI ke sU0 2 pApakarma nahi karavA mAtrathI muni banatA nathI paNa karmonA Avyavane bhalI prA2 24vAcI bhuni yAya che, te pAtane 254 43 che-'jamiNaM' ityAdi. je muni avasthAmAM pApakarmo nahi karavAnA kAraNe che ne pratyaka che. te A che - AzaMkA bhaya athavA lA . arthAt muni banIne paNa je pApa karatA nathI temAM pradhAna kAraNa parasparanI athavA eka bIjAthI parasparamAM nAkA bhaya
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 HTHA AvArAgasUtre vyavahAranaye tu yaH parasparAzaGkayA bhayAdinA vA kenacit kAraNenA''dhAkarmAdi parivajayati, pratilekhanAdikaM karoti, mAsakSapaNAditapazcAcarati, tasya munitve tadanuSThAnaM kAraNaM bhavatyeva, tAdRzAnuSThAnasya nizcayanayAzritamunitvahetuzubhAdhyavasAyajanakatvAt / nizcayamupalabdhuM vyavahAraH zaraNIkaraNIyo bhavati, yathA nadyAditaraNaM karacaraNapracAlanAdivyavahAreNa vinA nopapadyate. yathA vA rajjusopAnAdyAlambanena vinA prasAdazikharArohaNaM na saMjAyate // suu03|| AtmanaH prasannatA saMyamArAdhanatatparasya bhavati, atastatra pramAdo na kArya ityAha-' aNaNNaparamaM' ityaadi| vyavahAra nayakI apekSAse to jo parasparakI AzaGkA athavA bhayAdika kisI kAraNake vazase AdhAkarmAdika doSoMkA parihAra karatA hai, samayAnusAra pratilekhanAdika kriyAoMko, evaM mAsakSapaNAdika tapako AcaratA hai, usa vyaktike munipanemeM ye saba bAteM kAraNa hotI haiM / vyavahAra, nizcayakA hetu hotA hai / isa prakArake vyAvahArika anuSThAna nizcayanayakI apekSAse munipane ke kAraNabhUta zubha adhyavasAyake utpAdaka hote haiM / nizcayako pAneke liye vyavahArakA avalambana karanA hI par3atA hai| jaise nadI AdikA tairanA hAtha paira Adike calAnerUpa vyavahAra kriyA ke vinA, athavA rajju-rassI yA sIDhI Adike avalambana vinAmakAna ke Upara car3hanA nahIM hotA hai| sU0 3 // - AtmAmeM prasannatA saMyamake ArAdhanameM tatpara muniko hI hotI hai| isa liye saMyamake ArAdhanameM muniko pramAda nahIM karanA cAhiye, isa vAtako pragaTa karate haiM-'aNaNNaparamaM ' ityAdi / vyavahAranayanI apekSAthI te je parasparanI AzaMkA ane bhayAdika kaI kAraNanA vazathI AdhAkamadika dene parihAra kare che, samayAnusAra pratilekhanAdi kiyAone temaja mAsakSapaNudika tapane Acare che, te vyaktinA munipaNamAM e saghaLI vAta kAraNa bane che. vyavahAra, nizcayane hetu thAya che A prakAranA vyAvahArika anuSThAna nizcayanayanI apekSAthI munipaNanA kAraNabhUta zubha adhyavasAyanA utpAdaka bane che nizcaya meLavavA mATe vyavahAranuM avalaMbana levuM ja paDe che. jema nadI Adinu taravuM hAthapaga AdinA calAvavArUpa vyavahAra karyA vagara, ane rajaju-rassI agara sIDI AdinA avalaMbana vinA makAna upara evuM banI zakatuM nathI ke sUi 3 AtmAmAM prasannatA sacama ArAdhanamAM tatpara munine ja thAya che, mATe sayama ArAdhanamA munie pramAda nahi karavo joIe. e vAtane pragaTa kare che-'aNaNNaparamaM 'tyAdi
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 yadvA-parasparAzaGkayA bhayena lajjayA vA yadAdhAkarmAdIni pariharati, yathAkAlaM pratilekhanAdIni karoti, mAsakSapaNAni, AtApanAdikaM ca samAcarati, tadidaM sarvaM kiM munitve kAraNaM syAnna vA ? iti ziSyAzaGkAnirAkaraNAya kathayati-'jamiNaM' ityAdi / atrocyate-jinazAsane padArthatattvAdhigamAya nayadvayamupAdIyate / tatra tAvannizcayanayamAzritya anyopAdhyanAvezena parivarjitA'kalpanIyavyApArakhameva munitve kAraNam / munitvaM hi zubhAntaHkaraNapariNAmena pravacanoktavidhinA'nuSThitakriyasyaiva bhavati, nAnyasya / ____ athavA-parasparakI AzaGkAse bhayase yA lajjAse jo AdhAkarmAdika doSoMkA parihAra karatA hai,aura samayAnusAra paDilehanAdika kriyAoM ko karatA hai, mAsakhamaNa aura AtApanA Adi yogoMkA anuSThAna karatA hai, ye saba kriyAe~ kyA munipane meM kAraNa haiM yA nahIM? isa prakAra kI ziSyakI AzaGkAkA parihAra karaneke liye sUtrakArane "jamiNaM" ityAdi sUtra kahA hai / jinazAsanameM padArthake svarUpako jAnaneke liye do nayoMkA vidhAna hai-(1) nizcaya naya aura (2) vyavahAra naya / inameM prathama nizcayanayakI apekSAse jo anya kisI sAMsArika upAdhike saMsagaise rahita ho kara akalpanIya vyApArase dUra ho cukA hai, isa prakArakA usakA rahana-sahana hI usake munipane meM kAraNabhUta hai, kyoM ki zubha antaHkaraNake pariNAmase zAstrokta vidhike anusAra apanI kriyAoMko karanevAle vyaktike hI munipanA hotA hai, anyako nhiiN| A athavA-parasparanI AzaMkAthI bhayathI, lajajAthI je AdhAkarmAdika devone parihAra kare che, ane samayAnusAra paDilehanAdika kriyAo kare che, mAsakhamaNa ane AtApanA Adi rogonuM anuSThAna kare che, e saghaLI kriyAo zuM munipaNAnuM kAraNa che cA nahi? A prakAranI ziSyanI AzaMkAne parihAra karavA mATe sUtrA2 " jamiNaM " tyAdi sUtra 4 the. zAsanamA pahAya nA sva3pane jANavA mATe be nAnuM vidhAna che. (1) nizcayanaya ane (2) vyavahAranaya. temAM prathama nizcayanayanI apekSAthI je anya keI sAMsArika upAdhinA saMsargathI rahita thaIne akalpanIya vyApArathI dUra thayela che. A prakAranuM tenuM rahana-sahana ja tenA munipaNAnuM kAraNabhUta che. kAraNa ke zubha aMtaHkaraNanA pariNAmathI zAstrokta vidhi-anusAra pitAnI kriyAone karavAvALI vyaktine ja munipaNuM thAya che. bIjAne nahi.
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 AcArAgasUtre tyarthaH, sadA sarvasmin kAle, vIraH karmavidAraNotsAhavAn , yAtrAmAtrayA yAtrAsaMyamayAtrA tadartha yA mAtrA-jinapravacanoktamAhArAdipramANaM tayA, zarIraM yaapyet=nirvhet-gmyedityrthH| ___ pramANAdhikenAhAreNa rAjapiNDAdinA vA indriyanigraho na bhavati, tasmAd dharmopArjanasahAyabhUtasya zarIrasya dhAraNArtha pramANopetamAhAramaGgIkuryAt / evaM kRte sati pramAdo na bhavatIti bhAvaH / uktaJca" AhArArtha karma kuryAdanincha, syAdAhAraH prANasaMdhAraNArtham / prANAdhAryAstattvajijJAsanArtha, tattvaM jJeyaM yena duHkhAd vimucyet "||1||iti||suu04|| indriyoMko bhI uttejanA milatI hai, isase caturtha vratakI rakSAmeM bhI bAdhA upasthita hotI hai / isI bAtakA vicArakara sUtrakAra kahate haiM-'jAyAmAyAe ' yAtrAmAtrayA, iti, arthAt-saMyamayAtrAke nirvAhayogya AhArAdikakA ucita pramANameM lenA batalAte haiN| muni kI sadA yahI bhAvanA rahanI cAhiye ki-maiM jaise bhI bane vaise nirdoSa cAritrakI ArAdhanA karatA huA koko naSTa karU~ / isa tarahake utsAhase saMpanna vaha muni apanI saMyamarUpI yAtrAkI nirvighna parisamAptike liye jinapravacanameM pratipAdita pramANake anurUpa AhArAdi grahaNa kare / isase hI apane zarIrakA nirvAha kare / pramANase adhika AhArake lenese athavA akalpanIya rAjapiNDAdikase indriyoMkA nigraha nahIM hotA hai / isaliye dharmake upArjanameM sahAyaka zarIrakI rakSAke liye zAstrameM pratipAdita mAtrAnusAra AhAra lenA cAhiye / kahA bhI hai-- uttejanA maLe che tethI caturtha vratanI rakSAmAM paNa bAdhA upasthita thAya che. mA pAtana viyA2 4 sUtrA2 he che-"jAyAmAyAe" yAtrAmAtrayA, chati arthA-saMyamayAtrAnA nirvAhAgya AhArAdikanuM ucita pramANamAM levuM batAvela che. sadA muninI e bhAvanA rahevI joIe ke huM jyAM sudhI bane tyAM sudhI nirdoSa cAritranI ArAdhanA karIne karmone nAza karuM, AvA prakAranA utsAhathI saMpanna te muni pitAnI saMyamarUpI yAtrAnI nirvijJa parisamApti mATe jInapravacanamAM pratipAdita pramANane anurUpa AhArAdi grahaNa kare, tenAthI ja pitAnA zarIrane nirvAha kare. pramANathI adhika AhAra levAthI ane akalpanIya rAjapiMDAdikathI Indriyono nigraha banatuM nathI mATe dharmanA upArjanamAM sahAyaka zarIranI rakSA mATe zAstramAM pratipAdita mAtrAnusAra AhAra levo joIe, kahyuM paNa che--
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 mUlam-aNaNNaparamaM nANI, no pamAyae kayAivi / Ayagutte sayA vIre, jAyAmAyAi jAvae ||suu04|| chAyA-ananyaparamaM jJAnI no pramAdayet kdaacidpi| AtmaguptaH sadA vIraH yAtrAmAtrayA yApayet / / sU0 4 // TIkA-jJAnI-samyagdRSTiH, ananyaparamaM nAnyat paramam utkRSTaM yasmAtananyaparamaMcAritraM, tat kadAcidapi no pramAdayet kasminnapi kAle cAritre pramAdaM na kuryAdityarthaH / kenopAyena pramAdo vAraNIyaH? ityata Aha--'Atmagupta' ityaadi| AtmaguptaH AtmanA=indriyanoindriyeNa guptaH, indriyanoindriyanigrahI___jJAnI-samyagdRSTi manuSya cAritrameM kisI bhI samaya pramAda na kre| 'ananyaparama' zabdakA artha cAritra hai, kyoMki "anyat paramaM yasmAt na" jisase dUsarI koI vastu utkRSTa nahIM hai vaha ananyaparama hai / zAstra meM sAkSAt bhokSakI prApti karAnevAlA cAritra hI batalAyA gayA hai ataH vahI sarvotkRSTa hai / pramAda cAritrakA vighAtaka hotA hai isI liye vaha samyagdRSTike liye varjanIya kahA hai / pramAdako dUra karanekA upAya batalAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-'Ayagutte' ityAdi, arthAt muni ko sadA Atmagupta-indriya aura noindriya-manakA vijayI bananA caahiye| ina para jaba taka vijayarUpI aGkaza vaha prApta nahIM kara letA hai taba taka inake AdhIna banA huA sAdhu pramAdase rahita nahIM ho sktaa| jihvAindriyakI lolupatAse vaha mAtrAse bhI adhika AhAra le letA hai| isa se pramAdakI vRddhi hotI hai / tathA adhika sarasa-rasIlA AhAra lenese jJAnI-samyagdaSTi manuSya cAritramAM kaI paNa samaya pramAda na kare. 'ananyaparama' zahanA artha yAritra cha 1215 " anyat paramaM yasmAt na" jenAthI bIjI koI vastu utkRSTa nathI te ananyaparama che. zAstramAM sAkSAta mokSanI prApti karAvanAra cAritra ja batAvavAmAM Avela che mATe te ja sarvotkRSTa che. pramAda cAritrane vighAtaka bane che, mATe te samyagdaSTi mATe vajanIya kahela cha. prabhAhane hara 42vAnA upAya matAvA bhATe sUtradhAra 4 cha-'Ayagutte' ItyAdi. arthAta munie sadA Atmagupta-Indriya ane neIndriya-mananA vijayI banavuM joIe. tenA upara jyAM sudhI vijayarUpI aMkuza te prApta nathI karI letA tyAM sudhI tenA AdhIna banelA sAdhu pramAdathI rahita banI zakatA nathI. jIbha indriyanI lolupatAthI te mAtrAthI paNa adhika AhAra laI le che. tenAthI pramAdanI vRddhi thAya che. tathA adhika sarasa-rasIlA AhAra levAthI Indriyane paNa
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre TIkA -- rUpeSu cakSurviSayIbhUteSu manojJeSu rUpeSu virAgaM gacchet, rUpaM hi zabdAdyapekSayA'tIvAkSipati cittaM, tasmAdiha rUpagrahaNam / rUpeSu vairAgyasadbhAve sati zeSaviSayeSvapi tasya sutarAM saMbhavAditi bhAvaH / mahatsu = divyabhAvena yAnyavasthitAni rUpANi teSu, sUtre ArpakhAdekavacanam, kSullakeSu kSudreSu rUpeSu yathA tirathAM, manuSyANAM tu madhyamAni rUpANi teSvapi virAgaM gacchediti sambandhaH / AdyantarUpagrahaNena madhyamAnAmapi grahaNam / atra saptamyarthe tRtIyA prAkRtatvAt / yadvA- ekaikaM rUpaM trividhaM - divyamadhyamakSudrabhedAt / kubjAdInAM kSudrANi, anyeSAM madhyamAni, keSAMcit pUrvabhavasukRtinAM divyAni rUpANi bhavanti // sU0 5 // 444 sAdhukA karttavya hai ki vaha cakSurindriyake viSayabhUta jaba jaba suMdara rUpa hoM taba-taba unameM asAratA kI bhAvanA bhAkara una se virakta hove / sUtra meM ' rUvesu-rUpeSu' jo yaha pada diyA hai usase sUtrakAra isa bAtako 4 batalAte haiM ki rUpa hI zabdAdika viSayoMkI apekSA cittako apanI ora adhika AkRSTa kiyA karate haiM / muniko jaba rUpameM vairAgyakI jAgRti ho jAvegI taba anya rasAdika viSayoM meM to svataH hI usake cittameM vairAgya jAgrata ho jAvegA / isa liye sUtrakAra kahate haiM ki jo bahuta hI jyAdA sundara svarUpavAn divya rUpavAlA hai, jaise viziSTa rUpa devatAoM meM madhyama rUpa manuSyoM meM aura sAmAnya rUpa tiryazcoM meM hote haiM - unameM kabhI bhI iSTa-aniSTakI kalpanA se apane cittako vAsita na kare, sadA unameM virakta buddhi hI rakhe / divya, madhyama aura kSudra ke bhedase rUpa tIna prakAra ke haiM / kubja AdimeM kSudrarUpa, inase anya meM madhyama rUpa aura kinhIM puNyAtmAoM meM divyarUpa hote haiM // 05 // sAdhunu kartavya che ke te cakSurindriyanA viSayabhUta jyA jyAM suMdara rUpa hoya tyA tyA temAM asAratAnI bhAvanA bhAvIne tenAthI virakta bane. sUtramAM 'rUvesu-rUpeSu' le yA yaha Asa che tenAthI sUtrAra me vAtane samanna ke rUpaja zabdAdika viSayeAnI apekSA cittane peAtAnI tarapha adhika AkRSTa karyA kare che, munine jyAre rUpamAM vairAgyanI jAgRti thaI jaze tyAre anya rasAdika viSayAmA tA svataH ja tenA cittamAM vairAgya jAgRta thai jaze mATe sUtrakAra kahe che ke je ghaNA ja suMdara svarUpavAna divya svarUpavALA che jevI rIte viziSTa rUpa devatAomA, madhyamarUpa manuSyAmAM, ane sAmAnya rUpa tiryaMcAmA hoya che temA kAi vakhata paNu IMTa--aniSTanI kalpanAthI potAnA cittane vAsita na kare, saddA temAM virakata buddhi ja rAkhe, divya madhyama ane kSudranA bhedathI rUpa traNa prakAranA che kubja AdimA kSudrarUpa, tenAthI anya madhyama rUpa ane kai puNyAtmAomA divya rUpa hoya che ! sU0-55
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya - adhya0 3. u. 443 AtmaguptaH kathaM syAditi ziSyajijJAsAyAmAha - ' virAgaM' ityAdi / mUlam - virAgaM rUvesu gacchinA mahayA khuDDaehiM vA // sU0 5 // chAyA -- -virAgaM rUpeSu gacchet mahatsu kSullakeSu vA / / sU0 5 // " AhArArthaM karma kuryAdanindyaM, syAdAhAraH prANasaMdhAraNArtham / prANA dhAryAstattvajijJAsanArtha, tattvaM jJeyaM yena duHkhAd vimucyet // 1 // " AhAra ke liye anindya karma kare / AhArakA grahaNa prANoMkI rakSA nimitta hai / prANoMkI rakSA tattvoMkI jijJAsA ke liye hai, aura tattvajJAna apaneko (jIvako ) sAMsArika duHkhoMse chur3Aneke liye hotA hai / isaliye sAdhuko AhArakI prAptike liye anindya karma (eSaNAsamitiyukta pravRtti) karanA cAhiye nindya karma nahIM / prANoMkI rakSAke liye hI AhAra grahaNa karanA cAhiye, viSayAdikoMkI yA prasAdakI puSTi ke liye nahIM | tattvoM kI vicAraNA karaneke liye hI prANoMkI rakSA karanI cAhiye, dUsare jIvoMkI hiMsAdika ke liye nahIM / tattvajJAnakA vicAra bhI sAMsArika duHkhoMse chUTaneke liye karanA cAhiye, mAna mAyA Adi kaSAyakI puSTi ke liye nahIM / isaliye saMyamayAtrAkA nirvAhake liye mAtrAnusAra AhAra lenA cAhiye jisase pramAda nahIM ho // sU0 4 // muni - Atmagupta - indriya aura manakA nigraha karanevAlA kaise bane ? aisI ziSya kI jijJAsAkA samAdhAna karate haiM- ' virAgaM ' ityAdi / "AhArArtha karma kuryAdanindyaM, syAdAhAraH prANasaMdhAraNArtham / prANA dhAryAstattvajijJAsanArtha, tattvaM jJeyaM yena duHkhAd vimucyet" // 1 // AhAra mATe aningha karma kare. AhAranuM grahaNa prANAnI rakSA nimitta che, AzonI rakSA tattvonI lajJAsA bhATe che, bhane tattvajJAna potAne (vane) sAMsArika du:khAthI cheDAvavA mATe thAya che. mATe sAdhue AhAranI prApti mATe anintha karma (eSaNAsamitiyukta pravRtti) karavu joie, nindha karmo nahi. prANonI rakSA mATe ja AhAra grahaNa karavo joI e, viSayAkrikonI ane pramAdanI puSTi mATe nahi, tattvAnI vicAraNA karavA mATe ja prANonI rakSA karavI joIe - khIjA jIvAnI hiMsAdika mATe nahi. tattvajJAnanA vicAra paNa sAMsArika duHkhothI chuTavA mATe karavA joI e - mAna mAyA Adi kaSAyanI puSTi mATe nahi. mATe sayamayAtrAnA nirvAha mATe mAtrAnusAra AhAra leve! joie jethI pramAda na thAya. !! sU0 4 !! muni, Atmagupta-Indriya ane manane nigraha karanAra kevI rIte mane ? sevI ziSyanI kajJAsAnu samAdhAna re che-' virAgaM ' tyAhi.
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre devAnAM nArakiNAM cAgativividhaiva, teSAM tiryagmanuSyagatibhyAmevA''gamanAt / gatirapyevaM bhavati, kevalaM manuSyANAM gatiH paJcavidhA proktA, teSAM mokSagatisaMbhavAt / tAmAgatiM gatiM ca, parijJAya saMsAracakre ghaTIyantravat paribhramaNarUpAmAgati gatiM ca buddhvA manuSyANAM mokSagatisaMbhavaM cAvagatya sa AgatigatisvarUpAbhijJaH, yadvA-saMsAraduHkhabhIto mokSagatisukhagavepI, rUpAdiSu viSayeSu antAbhyAm svasattAyAM mukterantakAritvAdantau rAgadveSau tAbhyAm dvAbhyAmapi-rAgadveSAbhyAm adRzyamAnaHavartamAnaH, rAgadveparahita ityarthaH, na chidyate kenacit khaDgAdinA, na bhidyate kaNTakamcIzUlAdinA, na dahyate dahanAdinA, na hanyate kazAdinA narakagatyAnupUnarakagatimeM utpanna nahIM hotaa| isI prakAra nArakI jIva bhI narakase nikala kara dUsare bhavameM devagati yA narakagatimeM utpanna nahIM hotaa| manuSya evaM tiyaJca to mara kara dUsare bhavameM manuSya, tiryaJca, deva aura narakagatimeM janma le sakatA hai| manuSyoMkI gati muktiprAptikI apekSAse pAMca prakArakI bhI kahI gaI hai / isa prakAra saMsAracakrameM ghaTI yantrake samAna paribhramaNarUpa Agati aura gati, evaM manuSyoMmeM mokSagatikI saMbhavatAko jAnakara unake svarUpakA jJAtA, athavA saMsArake duHkhoM se bhayabhIta ho kara mokSagatike sukhakA gaveSI vaha sAdhu rUpAdi viSayoM meM rAga aura deSase rahita ho kara sarvalokameM na kisIke dvArA talavAra Adise hAtha paira Adi meM kabhI chedA jAtA hai, na kaNTakasUcI zUlAdise bhedA jAtA hai, na agni Adise jalAyA jAtA hai aura na koDe Adise mArA jAtA hai aura na usake narakagalAnupUrvI AdikA udaya devagatimA ane narakagatimAM utpanna thatA nathI. te prakAre nArakI jIva paNa narakathI nIkaLI bIjA bhavamAM deva gati agara naraka gatimAM utpanna thatAM nathI. manuSya ane tiryaMca te marIne bIjA bhavamAM manuSya tiryaMca deva ane narakagatimAM janma laI zake che manuSyanI gati muktiprAptinI apekSAthI pAca prakAranI paNa kahevAmA Avela che. A prakAre saMsAracakamAM ghaTIyatranI samAna paribhramaNarUpa Agati ane gati temaja manuSyamAM mokSagatinI saMbhavatAne jANIne tenA svarUpanA jJAtA ane saMsAranA duHkhothI bhayabhIta banIne mokSagatinA sukhanA gavavI te sAdhu, rUpAdi viSayomAM rAga ane dravathI rahita banIne sarvalokamAM keInAthI paNa talavAra AdithI hAtha paga AdimAM kadipaNa chedavAmAM AvatA nathI. temaja kaTaka sUcI zUlAdithI bhedavAmAM AvatA nathI. temaja nathI agnithI bALavAmAM AvatA, temaja nathI keraDA AdithI mAravAmAM
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 : 3. u. 3 kimAlambyaitat kartavyamityAha - ' AgaI' ityAdi / mUlam - AgaI gaI pariSNAya dohi vi aMtehiM adissamANe / se na chijjai na bhijjai na ujjhai na hammai kaMcaNaM savvalo // sU0 6 // chAyA -- AgatiM gatiM parijJAya dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnaH / sa na chidyate . na bhidyate na dahyate na hanyate kenacit sarvaloke // mU0 6 // CS. TIkA- 'AgatiM gati' - miti, AgatiH = AgamanaM, gatirgamanaM, tatra tirazcAM manuSyANAM cAgatizcaturvidhA bhavati, narakAdicaturvidhagatitasteSAmAgamanasadbhAvAt / kyA vicAra kara rUpAdikoM meM virakta buddhivAlA bane ? so kahate haiM - 'Aga' ityAdi / dUsarI gatise AnekA nAma Agati aura dUsarI gatimeM jAnekA nAma gati hai / manuSya aura tiryaJcoMkI Agati cAra prakAra se hotI hai, arthAt cAroM gatiyoMse Akara jIva manuSya aura tiryaJca gatimeM janma lete haiM / deva aura nArakiyoMkI Agati do prakAra se hotI hai, arthAt tiryazca aura manuSya gatise A kara hI jIva devagati aura narakagati meM utpanna hote haiN| gati bhI una sabakI isI tarahase hotI hai| manuSya evaM tiryaJca gatike jIva cAroM gatiyoM meM utpanna ho sakate haiM parantu devagati evaM naraka gatike jIva manuSya aura tiryaJca gatike sivAya anya gatiyoMmeM janma nahIM lete / deva cyavakara dUsare bhavameM devagatimeM aura zuM viyAra zrI 3SAdvimAM vistazuddhivANA bhane ? te Ahe -- 'AgaI ' chatyAhi. kAka bIjI gatithI AvavAnuM nAma Agita ane khIjI gatimAM javAnuM nAma gati che. manuSya ane tiryaMconI Agati cAra prakAranI hoya che. arthAt cAre gatiyAthI AvIne jIva manuSya ane tiryaMca gatimAM janma le che. deva ane nArakIonI Agati e prakAranI hoya che, arthAt tiryaMca ane manuSya gatithI AvIne jIva devagati ane narakagatimAM utpanna thAya che. gati paNa te saghaLAenI A prakAre ja hoya che. manuSya ane tiryaMca gatino jIva cAre gatimAM utpanna thai zake che paraMtu devagati ane narakagatinA jIva manuSya ane tiryaMca gatinA sivAya anya gatiyAmAM janma letA nathI. deva cavIne mIjA bhavamAM
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 AcArAGgasUtre mithyAdRSTInAmAgatigatijJAnAbhAva ityAha-' avareNa' ityaadi| mUlam-avareNa puve na saraMti ege kimasta tIyaM ? kiM vA''gammissaM? bhAsaMti ege iha mANavA u jamassa tIyaM taM AgamissaM // suu07|| chAyA-apareNa pUrva na smaranti eke kimasya atItaM ? kiM vA AgamiSyat ? bhASante eke iha mAnavAstu yadasya atItaM tad AgamiSyat // sU0 7 // eke anye mithyAdRSTayaH, apareNa pazcAtkAlabhAvinA saha, pUrva-pUrvakAlika na smaranti, yathA-asya jIvasya kim-anena jIvena kIdRzaM duHkhaM sukhaM vA'nubhUta?miti na smaranti / tathA-kiMvA AgamiSyata bhaviSyatkAlike narakAdibhave kIdRzaM duHkhaM mukhaM vA'sya jIvasya bhAvIti na smaranti / yadi punarasya jIvasyAtItAnAgatagaticintanaM kuryAttarhi vairAgyaM sutarAmudbhavet / uktaJca mithyAdRSTiyoMko jIvoMkI gati aura AgatikA jJAna nahIM hotA hai, isa bAtako kahate haiM-' avareNa' ityaadi| mithyAdRSTi jIvoMke bhaviSyat kAlameM honevAlI avasthAoMke sAtha pUrvakAlika avasthAoMkI tathA bhaviSyatkAlameM honevAlI sukhaduHkhAdikoM ke sAtha pUrvakAlika sukhaduHkhAdikoMkI smRti nahIM hotI hai / jaise isa jIvakA samaya pUrva meM kaise2 sukhaduHkhAdikoMse bItA hai ? arthAt naraka Adi paryAyoMmeM isa jIvane kisa2 prakArake duHkha athavA sukha bhoge haiM ? evaM AgAmI kAlameM narakAdika paryAyoMmeM yaha jIva kisa prakArake duHkha athavA sukha bhogegA? isakA unheM smaraNa taka nahIM hotA / yadi isa jIvakI atIta evaM anAgata kAla sambandhI gatikA vAra-vAra vicAra kiyA jAya to jIvako vairAgya svataH utpanna ho jAve / kahA bhI hai mithyASTione jIvenI gati ane AgatinuM jJAna thatuM nathI e vAtane he cha-' avareNa' chatyAdi - mithyAdaSTi jenA bhaviSyakALamAM banavAvALI avasthAonI sAthe pUrvakAlika avasthAonI tathA bhaviSyakALamAM thavAvALA sukhaduHkhAdikonI sAthe pUrvakAlika sukhadu khAdikonI smRti thatI nathI. A jIvane samaya pUrvamAM kevA kevA prakAre sukhadu mAM vItye che ? arthAt naraka AdiparyAyamA A jIve kyA kayA prakAranA duHkha athavA sukha jogavyA che temaja AgAmI kALamAM narakAdi paryAyamAM A jIva kevA kevA prakAranA du kha athavA sukha bhogavaze? tenuM tene smaraNa suddhAM hetu nathI. kadAca A jIvanI atIta temaja anAgata kALa saba dhI gatine vAra vAra vicAra karavAmAM Ave te jIvane vairAgya svataH utpanna thaI jAya kahyuM che -
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 yAdinA vaa| ayaM bhAvaH-tiryagmanuSyAdInAmAgatigatiparijJAnena rAgadveSanivRttiH, tayorabhAvAcca chedanAdinA saMsAraduHkhAni na bhavantIti // muu06|| hotA hai / 'anta' zabdakA artha rAga dveSa hai, kyoM ki ye donoM "antakAritvAt" apanI sattAmeM jIvakI muktikA anta-nirodha-karanevAle hote haiM, ina donoMke sadbhAva meM jIvako sacce svarUpa-mokSakI prApti nahIM hotI hai / isakA bhAvArtha yaha hai-tiryaJca athavA manuSyAdikoMkI gati aura Agatike parijJAnase sAdhuko acche evaM pure rUpAdikoMmeM rAga dveSa na ho kara pratyuta unameM madhyasthatA hI use rahatI hai| rAgadveSakI nivRtti se, chedana bhedanAdidvArA sAMsArika duHkhoMkA jo use anubhava hotA thA vaha phira nahIM hotaa| kyoM ki duHkhoMkA anubhava karAnevAlI jo rAgapariNati thI vaha usakI dUra ho cukI hai| dUsarA isakA bhAva yaha bhI ho sakatA hai ki jaba munikI AtmAse rAga dveSakA abhAva ho jAtA hai to usakI AtmA atyanta nirmala evaM viziSTa prabhAvazAlI ho jAtI hai| isa avasthAmeM koI bhI aisI zakti nahIM hai jo use chedana bhedana evaM tADanAdijanya duHkha pahuMcA ske| 'na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA vA' isa TIkAkA bhAva yaha hai ki-sarvasaMyamIke liye narakagati evaM tiryaJca gatikA bandha nahIM hotA hai isa liye usakI AnupUrvIkA bhI use udaya nahIM hotA hai| sU0 6 // AvatAM. ane nahi tene narakagatyAnapUrvI Adine udaya thAya che. "anta" zabdane matha rAga dveSa che. 26 se na "antakAritvAt " potAnI sattAmA jIvanI muktine aMta karavAvALA hoya che. e bannenA saMbhAvamAM jIvane saccA svarUpa-mokSanI prApti thatI nathI. tene bhAvArtha e che ke tiryaMca athavA manadhyAdikenI gati ane AgatinA parijJAnathI sAdhune sArA temaja kharAba rUpAdikomAM rAga dveSa na thaIne pratyuta temAM madhyasthatA ja tene rahe che. rAgadveSanI nivRttithI, chedana-bhedanAdi dvArA sAMsArika duHkhone je tene anubhava thatuM hatuM te pachI thatuM nathI. kAraNa ke duHkhone anubhava karAvanArI je rAgapariNati hatI te tenI dUra thaI cUkela che. bIjuM tene bhAva e paNa thaI zake che ke jyAre muninA AtmAthI rAga dveSane abhAva thaI jAya che te tenI AtmA atyata nirmaLa ane viziSTa prabhAvazALI banI jAya che. A avasthAmAM evI kaI paNa zakti nathI ke je tene chedana-bhedana temaja mAra mAre Adi duHkha pADayADI za. 'na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA vA' mA TIna mApa cha ke sakalasaMyamI mATe narakagati ane tiryaMcagatine baMdha thatuM nathI tethI tene tenI AnupUrvIne paNa udaya thatuM nathI 6
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 AcArAGgasne chAyA--nAtItamayaM na ca AgamiSyantam artha niyacchanti tathAgatAstu / vidhRtakalpa etadanudarzI nirjuSya kSapayet maharSiH // muu08|| TIkA-tathAgatAH yathA tIrthakareNa bhASitaM tathaiva gataM-jJAnaM yeSAM te tathAgatAstattvajJAninastu-atItamarthaM na niyacchanti-cetasi nAnayanti, AgamiSyantamarthamapi na niyacchanti / kiM tu karmapariNAmavaicitryAt karmAnusAri sukhaM duHkhaM vA prANinAM bhavatItyevaM niNayanti / tasmAt-etanudarzI-vartamAnArthAnudarzI vartamAnabhavasaMprAptazrutacAritradharmArAdhanapara ityarthaH, atItAnAgatasvargAdisukhAnabhicintaka iti yAvat , tathAcoktam____jo saMsArasAgarase pAra ho cuke haiM ve jIvoMkI pUrvApara-gatike jJAtA sarvajJa bhagavAna aisA nahIM kahate haiM, isaliye koMko nAza karane ke liye saMyamakI ArAdhanA karanI cAhiye, isa bAtako kahate haiM'nAIyamadvaM' ityaadi| jaisA tIrthaGkara prabhune kahA hai usIke anusAra jinakA jJAna hai ve tathAgata-tattvajJAnI atIta artha-avasthA-ko cittameM nahIM lAte haiM aura na AgAmI artha ko hI cittameM lAte haiM, kiMtu 'prANiyoMke sukha athavA daHkha kamauke anusAra hote haiN| aisA hI ve nirNaya karate haiN| isaliye vartamAna bhavameM prApta zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanAmeM tatpara-arthAt atIta aura anAgata kAla sambandhI svarga Adike sukhoMkA citavana nahIM karanevAlA tathA vizuddha AcAravAlA, athavA atIta evaM anAgatake saMkalpako dUra karanevAlA mahAmuni niraticAra saMyamakA ArAdhanA karake pUrvopArjita karmoM kA nAza kare / jJAnI kA svarUpa isa prakAra kahA hai je saMsArasAgarathI pAra thaI cukela che te jInI pUrvApara gatinA jJAtA sarvajJa bhagavAna evuM kahetA nathI. mATe karmone nAza karavA mATe saMyamanI mArAdhanA 42vI naye. me pAtane 49 che-'noIvamaTuM' tyAhi. jevuM tIrthakara prabhue kahyuM che tenA anusAra jenuM jJAna che te tathAgatatatvajJAnI atIta artha--avasthA-ne cittamAM lAvatA nathI. na AgAmI arthane cittamAM lAve che. paNa "prANinA sukha athavA dukha karmonA anusAra bane che" evo ja te nirNaya kare che. mATe vartamAna bhavamAM prApta je zrata cAri varUpa dharmanI ArAdhanAmAM tatpara arthAt atIta ane anAgata kALa saMbaMdhI svarga AdinA sukhanuM citavana nahi karavAvALA, tathA vizuddha AcAravALA, athavA atIta ane anAgatanA saMkalpane dUra karavAvALA mahAmuni niraticAra sayamanI ArAdhanA karIne pUrvopArjIta karmone nAza kare. jJAnInuM svarUpa A prakAre kahyu che--
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 3 "keNa mametthuppattI ?, kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM / jo ettiyaMpi ciMtai, itthaM so ko na nidhiNNo" // 1 // iti / iha-asmin manuSyaloke, eke punarmahAmithyAdRSTayo mAnavAH manuSyAH bhASante= karmavipAkajJAnAmAvAdevaM vadanti-asya jIvasya yad atItaM brAhmaNa-kSatriya-vaizyazUdra-gavA-'zva-bhavAdi, tatsaMskAravazAttadeva punaranyasmin bhave'pi AgamiSyat= bhAvIti // mU0 7 // ... ye tu saMsArasindhumuttIrNAste pUrvAparagativedinaH sarvajJA naivaM vadanti / tasmAt karmakSapaNAthai saMyamaH sevanIya ityAha-'nAIya'0 ityAdi / mUlam-nAIyama na ya AgamissaM, aTuM niyacchati tahAgayA u| vidyakappe eyANupassI, nijjhosaittA khavae mahesI // sU0 8 // "keNa bhametyuppattI ? kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM ? / jo ettiyaM pi ciMtai, itthaM so koNa NiviNNo // 1 // " iti| arthAt kisa kAraNase merI isa paryAya meM utpatti huI hai ? kyA mujhe yahAMse phira aba dasarI paryAyameM jAnA pddegaa?| jo itanA bhI vicAra kare to kaunasA aisA jIva hai jise vairAgya jAgrata na ho jaay|| isa saMsAra meM aise bhI mahAmithyAdRSTi jIva haiM jo kamauke vipAka ke jJAnase zUnya ho kara aisA kahate haiM ki isa jIvakA jo bhava, cAhe vaha brAhmaNa sambandhI ho, cAhe kSatriya sambandhI ho, cAhe vaizya, zadra, go aura azva-ghoDA-sambandhI ho; vyatIta ho cukA hai, vahI bhava una2 bhavoMke saMskArake vazase AgAmI kAlameM phirase ise prApta hogaa||7|| " keNa mametthuppattI, kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM / jo ettiyapi ciMtai, itthaM so ko Na NivviNNo" // 1 // ti| arthAt kayA kAraNathI mArI A paryAyamAM utpatti thaI che ? zuM mane ahIMyAthI pharIthI have bIjI paryAyamAM javuM paDaze . je eTale paNa vicAra kare te ka e jIva che jene vairAgya jAgRta na thAya? A saMsAramAM evA paNa mahAmithyASTi jIva che je karmanA vipAkanA jJAnathI zUnya banIne evuM kahe che ke-A jIvano je bhava male te brAhmaNa saMbaMdhI hoya, bhale kSatriya saMbaMdhI hoya, bhale vaizya, zuddha, gAya ane azvagheDA saMbaMdhI hAya-vyatIta thaI gayela che te ja bhava te te bhavenA saMskAranA vazathI AgAmI kALamAM pharIthI tene prApta thaze. te sU0 7 57
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre mUlam-kA araI ? ke ANaMde?, itthaM pi aggahe care / savvaMhAsaM pariccaja, AlINagutto parivvae ||suu09|| chAyA-kA aratiH ? ka AnandaH ? atrApi agrahazcaret / sarva hAsyaM parityajya AlInaguptaH parivrajet // sU0 9 // TIkA-IpsitasyAprAptyA vinAzena vA, tathA aniSTaprAptyA vA yanmanoduHkhaM sA aratiH, abhilapitArthasya prAptau satyAM yo harSaH sukhaM vA sa AnandaH, etavayaM dharmazuklathyAnalagnacittasya maharna bhavati, tatkAraNAbhAvAt / imamevAthai kathayatikA aratiH ka Ananda iti / maharSeH kA aratiH? ka AnandaH / mithyAdRSTerivAratirAnandazca mahadharmazukladhyAnAvezAna samudbhavata iti bhAvaH / atrApi aratAvAnande ca, agrahaH avicalitaH san caret dhyAnamArge viharet / icchita padArthakI aprApti le, athavA usake vinAzase yA aniSTa padArthake samAgamase jo mAnasika duHkha hotA hai usakA nAma arati hai| iSTa padArthakI prApti hone para jo harSa yA sukha hotA hai usakA nAma Ananda hai| ye donoM dharmadhyAna yA zukladhyAnameM lavalIna cittavAle maharSike nahIM hote haiM, kyoM ki arati aura Anandake kAraNoMkA vahAM abhAva ho cukA hai| maharSike liye, kyA arati ? kyA Ananda ?, donoM sama haiM / mithyAdRSTiko jisa prakAra arati aura Ananda' hote haiM usa prakAra maharSike ve donoM dharmadhyAna aura zukladhyAnake prabhAvase nahIM hote haiN| isaliye arati aura AnandameM caJcalacitta na bana kara maharpiko apane dhyAnake mArga meM lavalIna rahanA caahiye| Icchita padArthanI aprAptithI athavA tenA vinAzathI agara aniSTa padArthanA samAgamathI je mAnasika du kha thAya che tenuM nAma arati che. ISTa padArthanI prApti thavAthI je harSa athavA sukha thAya che tenuM nAma AnaMda che e bane dharmadhyAna agara zukala dhyAnane lavalIna cittavALA maharSine thatAM nathI. kAraNa ke arati ane AnaMdanA kAraNone tyAM abhAva thaI cukela che maharSi mATe zuM arati ke zuM Anada ? bane sarakhAM che mithyASTine jevI rIte arati ane AnaMda thAya che, te prakAre maharSine te bane dharmadhyAna ane zukaladhyAnanA prabhAvathI thatA nathI mATe arati ane AnadamAM caMcaLacitta na banIne maharSie potAnA dhyAnanA mArgamAM lavalIna rahevuM joIe.
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIyaM- adhya0 3. u. 3 " gataM zocati yo naiva, bhaviSyannaiva vAJchati / vartate vartamAne yaH saiva jJAnI nigadyate " // 1 // iti / vidhUtakalpaH = vidhUto = vizuddhaH kalpaH = AcAro yasya saH, yadvA- vidhUtaH - apanItaH kalpaH = atItAnAgatasaMkalpo yena saH, maharSiH = mahAmuniH, nirjuSya = saMyamaM niraticAraM samArAdhya, kSapayet = pUrvopArjitakarmANi nAzayet // mU0 8 // karmakSapaNArtha samudyatasya maharSerdharmadhyAnataH zukladhyAnato vA yat phalaM bhavati tadAha - ' kA araI ' ityAdi / "gataM zocati yo naiva, bhaviSyannaiva vAJchati / varttate varttamAne yaH saiva jJAnI nigadyate // 1 // " vI arthAt - ' gaI bAta soce nahIM, Agama ciMte nAMhi / varttamAna varate sahI, so jJAnI ghaTamAMhi // ' jo bItI huI bAtoM para dhyAna nahIM detA, bhaviSyakI bAtoMkI cAhanA nahIM karatA, kintu varttamAna avasthA para hI saMbhala kara rahatA hai, vahI jJAnI kahalAtA hai // isa lokase TIkAkAra isa bAtakI puSTi kara rahe haiM ki tattvajJAnI bhUta bhaviSyat kAlake sAMsArika sukhoMkI smRti evaM icchA na kara vartamAna kAla meM zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karanerUpa apanI abasthAmeM hI tatpara rahatA hai | sU0 8 // karmoM ko nAza karane meM kaTibaddha maharSi ko dharmadhyAna yA zukladhyAna se jo phala hotA hai usako batalAte haiM-' kA araI ' ityAdi / "gataM zocati yo naiva, bhaviSyannaiva vAnchati / varttate vartamAne yaH saiva jJAnI nigadyate // 1 // " bheTa -' gaI bAta soce nahI, Agama cite nAhiM | vartamAna varate sahI, so jJAnI ghaTamAhi // je vItI gaelI vAto upara dhyAna nathI detA, bhaviSyanI vArtAnI cAhanA nathI karatA, paNa vartamAna avasthA upara ja saMbhALIne rahe che te ja jJAnI kahevAya che. A leAkathI TIkAkAra A vAtanI puSTi kare che ke tattvajJAnI bhUta bhaviSya kALanA sAMsArika sukhonI smRti tema ja IcchA na karI vartamAnakALamAM zrutacAritrarUpa dharmAMnI ArAdhanA karavArUpa potAnI avasthAmAM ja tatpara rahe che. AslR08A karmonA nAza karavAmAM kaTibaddha maharSinA dhama dhyAna yA zukaladhyAnathI je ija thAya che te uDe che' kA araI ' tyAhi.
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArAGgasUtre kimanena vindutulyena RddhayAdisukhena ? iti / uktaJca " na tRpto'si yadA kAmaiH, sevi tairapyanekazaH / sa nAma teSu vRtto'nto, yato vairAgyamApnuhi" // 1 // iti / tasmAt-atrApi asmin astyAnandakAraNe'pi agrahaH tadanapekSamANaHmadhyasthabhAvamupagataH san caret-saMyamamArga viharet / tathA-sarva samastaM hAsya-hAsaM, tatsthAnaM vA parityajya, AlInaguptaH-tatraAlIna:-AGa-maryAdayA-indriyanirodhAdirUpayA lInaH, guptaH-manovAkAyakarmabhiH, yadvA-guptaH kUrmavatsaMdRtagAtrA, AlInazcAsau guptazcetyAlInaguptaH, evaMbhUtaH san ke tulya usa sukhake sAmane bindutulya isa Rddhi rasa Adike sukhakI kyA ginatI hai| kahA bhI hai"na tRpto'si yadA kAmaiH, sevitairpynekshH| sa nAma teSu vRtto'nto, yato vairAgyamApnuhi // 1 // " he Atman ! jaba tUM anantavAra sevana kiye gaye ina kAmoMse tRpta nahIM huA; ulTA inake bhAgane se terA hI anta huAto phira ina ke bhogane se tujhe kyA lAbha hai ? ataH aba ina se vairAgya hI lenA sarvazreyaskara hai| isaliye usa saMyamI ko cAhiye ki vaha arati aura Ananda ke kAraNoM meM bhI agraha-anapekSAvAlA bana kara arthAt mAdhyasthyabhAva rakhatA huA saMyamamArga meM vicre| tathA-samasta hAsya athavA hAsyake sthAnabhUta-jinakI tIrthaGkarAdikoMne nindA kI hai aise-viSayakaSAyoMkA parityAga kara indriyanigrahI evaM mana, vacana aura kAyase sadA sAvadhakriyAse rahita hote hue athavA anaMtavAra bhagavela che te samudranA tulya te sukhanI sAme biMdu tulya A addhi AdinA sukhanI zuM gaNanA che kahyuM paNa che - "na tRpto'si yadA kAmaH, sevitarapyanekazaH / sa nAma teyu vRtto'nto, yato vairAgyamApnuhi // 1 // " he AtmA ! jyAre anaMta vAra sevI cukelA te kAmathI jyAre tuM tRpta na thaye, ulaTu tenA bhegavavAthI tAree ata thaye, te pachI tene bhegavavAthI tane zuM lAbha che? mATe te vastuthI vairAgya ja le sarva zreyaskara che. tethI te sayamIne joIe ke te arati ane AnaMdanA kAraNomAM paNa amaha-anapekSAvALA banI arthAt mAdhyacya bhAva rAkhIne saMyama mArgamAM vicare. tathA-samasta hAsya athavA hAsyanA sthAnabhUta ke jenI tIrthakaroe niMdA karela che, evA viSayakathAne parityAga karI IndriyanigrahI temaja mana, vacana
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 3 453. yadvA-saMyamArAdhanaparAyaNasya maharSeH kA aratiH? ka AnandaH / ayaMbhAva:saMyamArAdhanatatparasya kutazcit kAraNAt pratikUlaparISahopasargopasthitau aratinabhavati / sa hi tadAnImevaM cintayati-anenAtmanA pUrvabhaveSu narakanigodAdau kSutpipAsAdijanitaM vadhavandhanAdijanitaM ca yad ghorataraM duHkhamanantavAraM prAptaM tatpurataH kimebhiralpaduHkhajanakai parISahopasargeriti / tathA-Rddhi-rasa-zAtAyupasthitau harSaH sukhaM vA notpdyte| sa hi tadAnImevaM vibhAvayati-anenAtmanA pUrva devabhaveSu naralokadurlabhaM nAnAvidhaRddhayAdisukhamanantazo'nubhUtaM, tasya samudrasadRzasya divyasukhasya purataH , athavA-saMyamakI ArAdhanA karanemeM dattAvadhAna maharSiko arati aura Anandase koI prayojana nahIM hai| tAtparya yaha hai-saMyamakI ArAdhanA karane meM tatpara maharSike jaba kisI kAraNase pratikUla parISaha aura upasargakI upasthiti hotI hai usa samaya use usase arati nahIM hotI hai, kintu use usa samaya yahI vicAra AtA hai ki isa AtmAne pUrvabhavameM narakanigodAdi gatiyoM meM kSudhA-tRSAAdi-janita evaM vadha aura bandhana Adise utpanna hue jo ghoratara duHkha ananta vAra pAye haiM unake Age alpaduHkhajanaka ye parISaha aura upasarga kyA cIja hai ? tathA Rddhi, rasa, zAtA AdikI upasthiti hone para bhI use harSa yA sukha nahIM hotA hai, kyoMki usa samaya bhI vaha yahI vicAra karatA hai ki isa AtmAne pUrva-devabhavoM meM, anuSyaloka durlabha aise aneka prakArake Rddhi-Adijanya sukhoMko ananta vAra bhogA hai to samudra athavA saMyamanI ArAdhanA karavAmAM dattAvadhAna maharSi arati ane A naMdathI koI prajana ja nathI. tAtparya e che ke-saMyamanI ArAdhanA karavAmAM tatpara maharSine jyAre kaI kAraNathI pratikULa parISaha ane upasarganI upasthiti thAya che te vakhate tene tenAthI arati thatI nathI. paNa tene te vakhate te vicAra Ave che ke A AtmAe pUrvabhavamAM naraka nidAdi gatimAM sudhA tRSA Adi janita temaja vadha ane baMdhana AdithI utpanna thayela je gharatara duHkha ananta vAra bhegavela che tenI apekSA alpa dukhajanaka A pariSaha ane upasarga kaI cIja che? tathA Rddhi rasa, zAtA AdinI upasthiti hovA chatAM paNa tene harSa agara sukha thatuM nathI. kAraNa ke te samaya paNa te eja vicAra kare che ke A AtmAe pUrva devabhamAM, manuSyalakamAM durlabha evA aneka prakAranA Rddhi Adi janya sukhane
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 AcArAGgasUtre ___ svAtmavyatiriktasya saMsArakArye sAhAyyakAriNaH putrakalatrAdeH saMsAriNastathA hiraNyasuvarNAdevaca janmamaraNAdivahuvidhAnantavyasanopanipAtasaMsArasAgarAntaHpatanakAritvAdamitraM mitraM manyamAnaH kiM mohANave svAtmAnaM nipAtayasi ?, paramArthataH zrutacAritradharmAnuSThAnAtsvAtmaiva mitraM, tadvirodhisAvadhakriyAnuSThAnAdamitraM ca svAtmaivAstIti bhAvaH / uktaJca "apyekaM maraNaM kuryAt , saMkruddho blvaanriH| ___ mAraNAni banantAni, janmAni ca karotyayam / / " iti // suu010|| tathA Atyantika parama sukhakA janaka honese utkRSTa bandhu hai| isaliye jaba AtmAkA AtmAse atirikta isa avasthAmeM koI vAstavika dRSTi se bandhu-sahAyaka hai hI nahIM; to phira he Atman ! apane se sadA bhinna rahe huoMko tuma apanA sahAyaka mAnane kI cAhanA kyoM karate ho ? / tAtparya yaha hai ki-AtmAse sadA bhinna rahe hue ye sAMsArika samasta padArtha, ve cAhe strI, putra, mitra Adi hoM, cAhe hiraNya, suvarNa Adi hoM; tujhe sAMsArika kAryoM meM hI sahAyaka hote haiM, pAramArthika kAryoM meM nhiiN| AtmAko inake mamatvase nirantara hI janma jarA aura maraNAdika aneka prakArase aneka kaSToM kA sAmanA karanA par3atA hai| ina kaSToMke sthAnabhUta isa saMsArasamudra meM use vAraMvAra gote khAne par3ate haiM / isaliye inheM apanA sahAyaka mAnanA zatruko sahAyaka mAnane jaisA hai| ataH he ziSya! yaha nizcaya vizvAsa rakhakara apanI saMyamayAtrA kA nirvAha karo aura bane che pramAdathI rahita AtmA ja AtmAne ekAMtika tathA AtyaMtika parama sukhane janaka rahevAthI utkRSTa badhuM che. mATe jyAre AtmAne AtmAthI atirikta A avasthAmAM kaI vAstavika dRSTithI baMdhu-sahAyaka che ja nahi, te pachI he Atmana ! pitAnAthI sadA bhinna rahelAone te pitAnA sahAyaka mAnavAnI cAhanA zA mATe kare che? bhAvArtha-AtmAthI sadA bhinna rahelA e sAMsArika samasta padArtha--bhale cI putra mitra Adi hoya, cAhe hiraNya suvarNa Adi hoya tane sAMsArika kAma ja sahAyaka bane che paramArthika kAryomAM nahi AtmAne tenA mamatvathI niratara ja janma, jarA ane maraNAdika aneka prakAranA anaMta kaSTone sAmane kare paDe che te kaSTonA sthAnabhUta A saMsArasamudramAM tene vAravAra gothA khAvA paDe che mATe tenA pitAnA sahAyaka mAnavA te zatrune sahAyaka mAnavA barAbara che. mATe he ziSya! e nizcaya vizvAsa rAkhIne potAnI saMyama yAtrAne nirvAha
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 3 parivrajet-pari-samantAdvrajet-viharet-saMyamAnuSThAnavidhAyI bhvedityrthH||suu09|| _ svAtmano vIryaguNAvalambanenaiva mokSaH prApyate na tu parasAhAyyAzrayaNeneti darzayituM kathayati-'purisA' ityaadi| mUlam-purisA ! tumameva tumaM mittaM, kiM bahiyA mittamicchasi // sU0 10 // chAyA-puruSa ! tvameva tava mitraM, kiM bahimitramicchasi // sU0 10 // ___TIkA-he puruSa !-puruSArthasAdhanasamartha ! ziSya ! tava mitraM tvameva AtmanaH kalyANArthaM samudyatasya-gRhItasaMyamabhArasya tava sahAyastavAtmaivAstItyarthaH / zrutacAritradharmAcaraNakaraNenaikAntato'tyantatazca paramasukhajanakatvAtpramAdarahita AtmaivAtmano mitramupakArI paramArthato, na tvanya iti bhAvaH / bahibAhya svAtmano vyatiriktaM, mitraM-hitakAriNaM sahAya, kim=kutaH, icchsi=anvessysi| kamaTha-kacchapake samAna saMvRtazarIra hote hue ve maharSi saMyamakI ArAdhanA karane meM sAvadhAna rahe // sU0 9 // ____ apanI AtmAke vIryaguNake avalambana se hI mokSa prApta hotA hai kintu dUsaroMkI sahAyatAke sahAre nhiiN| isa bAtako dikhalAne ke liye kahate haiM-'purisA' ityAdi / ____ puruSArtha sAdhana karane meM samartha he puruSa he ziSya ! tuma hI svayaM apane mitra ho-apanI AtmAke kalyANa karane meM udyata ho kara jo tumane yaha saMyamakA bhAra aMgIkAra kiyA hai usameM tumhArI AtmAse atirikta aura dUsarA koI sahAyaka nahIM hai / zrutacAritrarUpa dharma ke AcaraNa karane se AtmA apramAdI banatA hai| pramAda se rahita AtmA hI AtmAkA aikAntika ane kAyAthI sadA sAvadya kiyAothI rahita thaIne, athavA kamaTha-kacchapanA samAna saMvRtazarIra thaIne te maharSi saMyamanI ArAdhanA karavAmAM sAvadhAna rahe. sUlA potAnA AtmAnA vIryaguNanA avalaMbanathI ja mokSa prApta thAya che, paNa bIjAonI sahAyatAnA sahArAthI thatuM nathI. A vAtane batalAvavA mATe kahe cha-'purisA' tyAdi. purUSArtha sAdhana karavAmAM samartha he purUSa he ziSya!tame pote ja tamArI jAtanA mitra che. pitAnA AtmAnuM kalyANa karavAmAM udyogI banI je tame saMyamane bhAra aMgIkAra karela che, temAM tamArI AtmAthI atirikta bIjA keI sahAyaka nathI. zrutacAritrarUpa dharmanuM AcaraNa karavAthI AtmA apramAdI
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre mUlam-jaM jANijjA uccAlaiyaM, taM jANijjA dUrAlaiyaM / jaM jANijjA dUrAlaiyaM, taM jANijjA uccAlaiyaM ||suu011|| chAyA-yaM jAnIyAt uccAlayikaM taM jAnIyAd duuraalyikm|| yaM jAnIyAd dUrAlayikaM taM jAnIyAt uccAlayikam // sU0 11 // TIkA--yaM puruSam uccAlayikam-ucca: karmApanayanabhAvasaMpannaH, AlayaHA-samantAt lIyante vicArA yasmin sa Alaya antaHkaraNam , uccaH AlayaH uccAlayaH, so'syAstIti-uccAlayikastam karmaNAmapanetAraM jAnIyAt , taM dUrAlayika kaThinataratapaHsaMyamArAdhanamApaNIyatvena dUre AlayaH dUrAlayA-mokSasthAna, so'syAstIti dUrAlayikastaM mokSagAminaM jAnIyAt / parasparakAryakAraNabhAvamadarzanAyoktamartha gata-pratyAgatarUpeNa kathayati-'yaM jAnIyAdrAlayikam' jisakA AtmA hI mitra hai aise puruSakI pahicAna kaise hotI hai? isaprakArakI ziSyakI jijJAsA hone para sUtrakAra kahate haiM-'jaM jANijjA' ityaadi| karmIkA jo apanetA hai usakA nAma uccAlayika, tathA mokSagAmI kA nAma dUrAlayika hai / arthAt-jo uccAlayika-kA~kA nAza karanevAlA hai vaha dUrAlayika-mokSagAmI hai, aisA smjho| kaThinatara tapa aura saMyamakI ArAdhanA se prApta honevAlA hone ke kAraNa dUra joAlaya -sthAna hai usakA nAma dUrAlaya-mokSa hai / yaha jisake hotA hai vaha dUrAlayika arthAt mokSagAmI hai / parasparameM kArya-kAraNa bhAvakA pradarzana karAneke liye ukta arthako sUtrakAra gata-pratyAgata (hera-phera) rUpase kahate haiM jo dUrAlayika-mokSagAmI-arthAt muktike mArgapara ArUDha hai, usako jeno AtmA ja mitra che evA purUSanI oLakhANa kevI rIte thAya? mA prA2nI ziSyanI zAsA thavAthI sUtrA243 cha-'jaM jANijjA' tyAha. karmonA je apanetA che tenuM nAma trici tathA mokSagAmInuM nAma darAlayika cha. arthAt-2 yAsAyinI nA 42vAvA che ta rAmayi mokSagAmI che, ema samaje kaThinatara tapa ane saMyamanI ArAdhanAthI prApta thavAvALA hevAnA kAraNe dUra je Alaya-sthAna che. tenuM nAma harAlaya-mokSa che. te jene thAya che te daraliyika arthAt mokSagAmI che. parasparamAM kAryakAraNa bhAvanuM pradarzana karAvavA mATe ukta ane sUtrakAra gata-pratyAgata (hera-phera) rUpathI kahe che-je darAlayika-mokSagAmI arthAt muktinA mArga upara ArUDha che
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u 3 457 AtmA yasya mitraM sa kathaM jJAtavyaH ? iti ziSyajijJAsAyAmAha - ' jaM jANijjA' ityAdi / soco ki isa yAtrAmeM merA sahAyaka merI AtmA hI hai, anya-AtmabAhya- koI bhI padArtha nhiiN| jo inakI sahAyatAkI apekSAvAle banoge to apanI AtmAko moharUpI samudra meM DubonevAle hooge / isaliye inake mohameM phaMsa kara AtmAko moharUpI samudra meM DAlanekI ceSTA na karo aura paramArthase yaha samajhate hue isa yAtrAmeM Age bar3hate raho ki zrutacAritrarUpa dharmake anuSThAnase AtmAkA sahAyaka AtmA hI hai aura tadvirodhI sAvadhakriyAoMke karane se AtmA hI AtmAkA zatru hai / kahA bhI hai"apyekamaraNaM kuryAt saMkruddho balavAnariH / maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam // 1 // " iti / artha- balavAna se balavAna bhI zatru agara kruddha ho kara mAre to eka hI janmameM mAratA hai, parantu sAvadya kriyAmeM pravRtta AtmA svayaM zatru bana kara anantavAra apane Apako mAratA hai aura janma letA hai / arthAt AtmA hI apanA zatru bana kara caturgati saMsAra meM janma maraNa karatA rahatA hai, kintu kabhI bhI mokSako prApta nahIM hotA // 1 // sU0 10 // " karI, ane vicAre ke--A yAtrAmAM mArA sahAyaka mArA AtmA ja che. bIjI bAhya kAI paNa padArtha nahi. jo tenI sahAyatAnI apekSAvALA manaze te potAnA AtmAne moharUpI samudramAM chuDAvanArA khanaze, mATe tenA mohamAM sIne AtmAne moharUpI samudramAM nAMkhavAnI ceSTA na karo, ane paramArthyathI e samajIne A yAtrAmAM AgaLa vadhatA raho. zrutacAritrarUpa dharmanA anuSThAnathI AtmAnA sahAyaka AtmA ja che, ane tenA virodhI sAvadya kriyAonA karavAthI AtmA ja AtmAnA zatru che. kahyuM che-- 88 apyekamaraNaM kuryAt, saMkruddho balavAnariH / maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam " // 1 // iti / artha :--maLavAnathI khaLavAna paNa zatru krodhI thaIne mAre te ekaja janmamAM mAre che, paraMtu sAvadya kriyAmAM pravRtta AtmA svayaM zatru banIne anaMta vAra pAte pAtAne mAre che, ane janma le che. arthAt AtmA ja potAnA zatru banIne caturgati saMsAramAM janma maraNa karatA rahe che, kintu kadI paNu mokSa prApta karatA nathI // 1 // sU0 10 //
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 AcArAGgasUtre mUlam-purisA! attANameva abhiNigijjha evaM dukkhA pamuccasi // sU0 12 // chAyA---puruSa ! AtmAnamevAbhinigRhya evaM duHkhAt pramokSyase // sU012 // TIkA--he puruSa ! paramapuruSArthasAdhanasamartha ! bhavya ! AtmAnameva svasvarUpAvalokanaM zrutacAritradharmArAdhanaM vA parityajyA'nAdimithyAvAviratyAdivAsanAvazAd viSayasaMgArtha bahirdhAvamAnaM svAtmAnameva abhinigRhya-mokSasAdhakadhamAnuSThAnapravalatarasaMskAreNa tataH pratinivatya, evaM punaHpunaranena prakAreNa svAtmAnaM jJAnadarzanacAritrAtmaniSThaM kurvan , duHkhAt-duHkhakAraNAt jJAnAvaraNIyAdikarmavandhAt pramokSyase-mukto bhaviSyasi // sU0 12 // he puruSa-arthAt parama puruSArtha-mokSake sAdhanameM samartha he bhavya ! apanI AtmAko vaiSayika mArga se haTA kara AtmaniSTha karo, isIse tumhAre duHkhoMkA anta hogaa| bhAvArtha-jo saMyamI apanI AtmAko hI saMyama-mArgake sAdhanameM sahAyI mAnatA hai use muktikA lAbharUpa phala prApta hotA hai| saMsAradazAmeM phaMse hue vyaktiyoMse, athavA saMyamakI ArAdhanAmeM sAMsArika parapadArtha kI sahAyatAkI hI apekSA rakhanevAle saMyamI se svarUpakA avalokana, athavA zrutacAritra rUpa dharmakA ArAdhana nahIM ho sakatA hai| jaba taka isa prakArakI pravRtti saMyamI meM utpanna nahIM hotI hai taba taka vaha apane kartavya-mArgase alaga hI rahatA hai| usakI AtmA anAdikAlase saMsakta ( lagA huA) mithyAtva avirati AdikI bhAvanAke vazase he purUSa arthAt paramapurUSArtha-mokSanA sAdhanamAM samartha he bhavya ! pitAnA AtmAne viSayika mArgathI haTAvI AtmaniSTha kare, tenAthI tamArA dukhone aMta Avaze bhAvArtha.-je sayamI pitAnA AtmAne ja saMyama mArganA sAdhanamAM sahAyaka mAne che tene muktinA lAbhArUpa phaLa prApta thAya che. saMsAradazAmAM pheselI vyaktiAthI, athavA sayamanI ArAdhanAmAM sAMsArika parapadArthanI sahAthatAnI ja apekSA rAkhavAvALA sayamathI svarUpanuM avalokana, athavA kRtacArivarUpa dharmanuM ArAdhana banI zakatuM nathI. jyAM sudhI A prakAranI pravRtti saMyamImAM utpanna nathI thatI tyA sudhI te pitAnA kartavya mArgathI alaga ja rahe che. tenI AtmA anAdi kALathI saMsakta (lAgelA) mithyAtva avirati
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 3 459 ityAdi / yaM puruSaM dUrAlayikaM mokSagAminaM mokSamArgArUDhaM jAnIyAt, tamuccAlayikaM = karmaNAM tadAsravadvArANAM cApanetAraM karmANi dUrIkartuM kRtanizcayaM sotsAhaM baddhaparikaramiti yAvat jAnIyAt // 0 11 // svAtmaiva yena mitratayA'GgIkRtaH sa kiM phalaM prApnotItyAha - 'purisA' ityAdi / uccAlayika = karma aura unake AsravoMke dvAroM kA nAza karanevAlA samajho / kyoM ki vaha karmoM ko dUra karaneke liye kRtanizcaya evaM utsAsaMpanna hotA hai / karmoM ke nAza karane meM vaha kisI bhI prakArase pIche paira nahIM rakhatA hai, arthAt kaTibaddha hotA hai / bhAvArtha - ziSyane jo yaha prazna kiyA thA ki AtmAko hI jo saMyamayAtrA meM sahAyaka mAnatA hai usakI pahicAna kyA hai ? isakA samAdhAna sUtrakArane isa sUtra se kiyA hai / ve kahate haiM ki jo saMyamI isa prakAra kI pravRtti karatA hai vaha karmoM ke dUra karane meM sadA kaTibaddha rahatA hai / isI rUpase vaha dRSTipatha hotA hai / usakI pratyeka kriyAe~ aisI hotI haiM ki jinase karmoM kA Asrava rukatA hai aura saMcita karmoM kI nirjarA hotI rahatI hai| aisA saMyamI muni hI mokSamArga para ArUDha mAnA jAtA hai | sU0 11 // apanI AtmA ko hI jisane mitrarUpase aMgIkAra kiyA hai vaha saMyamI kisa phalako prApta karatA hai ? isakeliye kahate haiM - 'purisA ' ityAdi / tene uccAlayika-kama ane tenA AzravaDhArAnA nAza karavAvALA samajo. kAraNa ke te karmIne dUra karavA mATe kRtanizcaya temaja utsAhasaMpanna bane che. karmonA nAza karavAmAM te koI paNa prakAre pAchaLa pagaluM bharatAM nathI, arthAt kaTibaddha thAya che. bhAvA--ziSye je A prazna karela hatA ke AtmAneja je sayamayAtrAmAM sahAyaka mAne che tenI oLakhANa zuM che? tenuM samAdhAna sUtrakAre A sUtrathI karela che, te kahe che ke je saMyamI A prakAranI pravRtti kare che te karmone dUra karavAmAM sadA kiTabaddha rahe che. tevA rUpathI te dRSTipatha thAya che. tenI dareka kriyAe evI hoya che ke jenAthI konA Asava rokAya che, ane sacita karmonI nirjarA thatI rahe che, evA saMcamI muni ja mokSa mArga para ArUDha mAnavAmAM Ave che. ! sU.11 // peAtAnA AtmAne ja jeNe mitrarUpathI aMgIkAra karela che te saMyamI kevA jane Asa re che tene bhATe he che-' purisA ' tyAhi.
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre chAyA--puruSa ! satyameva samabhijAnIhi, satyasyAjJayA sa upasthito medhAvI mAraM tarati / sahito dharmamAdAya zreyaH samanupazyati // mU0 13 // TIkA -- he puruSa ! satyameva samabhijAnIhi - gurudevaM sAkSIkRtya yA zrutacAritradharmasya grahaNI tathAsssevanI ca zikSA parigRhItA, tAm avismaran paripAlaye - tyarthaH / yadvA-satyaH = Agamastameva samabhijAnIhi = caraNakaraNarUpamAgamoktamarthaM pratipAlayetyarthaH / etat kimarthamityAha - 'satyasya' ityAdi / satyasya = gurudevaM sA1 kSIkRtya parigRhItAyAH zrutacAritradharmasya grahaNyA AsevanyAzca zikSAyAH jinamavacanasya vA AjJayA=anusaraNena upasthitaH san medhAvI = heyopAdeyavivekakuzalaH, mAraM = saMsArArNavaM tarati = samuttIrNo bhavati / kiM ca - sahitaH = hitena jJAnAdinA yuktaH dharmamAdAya zrutacAritralakSaNaM dharma gRhItvA zreyaH zubhaM mokSapadaM samanupazyati, tIrthaGkarAdibhirdRSTaM samyagavalokayatItyarthaH // 013 // 1 462 phira kahate hai--' purisA ' ityAdi / he puruSa = paramapuruSArtha ke sAdhana karane meM samartha bhavya ! bhagavAn tathA guruko sAkSI karake jo tumane grahaNI - zrutacAritrarUpa dharmako aMgIkAra karanevAlI evaM AsevanI - usa dharmako nirdoSa rIti se pAlana karanevAlI zikSA grahaNa kI hai, use tuma svapna meM bhI mata bhuulo| isakA anta:karaNase pAlana karo / athavA caraNakaraNarUpa Agamokta artha - ( caraNasattarI aura karaNasattarI) kA pAlana kro| jinapravacanakI AjJA ke anusAra jo apanI pravRtti karatA hai vaha heya aura upAdeya ke vivekase kuzala ho jAtA hai / isa kuzalatAkA yaha phala hai ki - vaha saMsArasamudra se pAra ho jAtA hai / tathA - AtmAke hitakArI honese hitarUpa als d'gften' Seult. he purUSa' = paramapurUSArthanu sAdhana karavAmAM samatha bhavya bhagavAna tathA gurUne sAkSI karIne je tame grahaNI-zrutacAritrarUpa dharmane aMgIkAra karavAvALI, ane AsevanI--tene nirdoSa rItithI pALavAvALI zikSA grahaNa karI che tene tame svapnamAM paNa bhUle nahi. tenuM aMtaHkaraNathI pAlana kare. ane caraNakaraNarUpa AgameAkta artha (caraNusattarI ane karaNasattarI )tu sevana kare. jInapravacananI AjJAnusAra je peAtAnI pravRtti kare che te heya ane upAdeyanA vivekathI kuzaLa banI jAya che, te kuzaLatAnu e phaLa che ke te sasArasamudrathI pAra thaI jAya che, temaja AtmAnA hitakArI hAvAthI hitarUpa jJAnAdi guNAthI yukta
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 api ca--'purisA' ityAdi / mUlam-purisA ! saccameva samabhijANAhi, saccassa ANAe se uvaTThie mehAvI mAraM tri| sahio dhammamAyAya seyaM samaNupassai // sU0 13 // viSayoM kI ora cakkara kATA karatA hai aura mokSake sAdhaka dhArmika anuSThAnake saMskAroM se vaJcita rahatA hai / isa bAtakA khyAla kara sUtrakAra ziSyajana ke zikSArtha kahate haiM ki-he ziSya! yadi tuma paramapuruSArtha mokSa ke sAdhana karane meM apaneko zaktizAlI samajhate ho to tuma svarUpakA avalokana meM, yA zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA meM apane ko visarjita kara do| jo aisA nahIM karate, ve anAdikAlika mithyAtva evaM avirati AdikI lagI huI vAsanAke vaza se viSayoMke saMgake liye bAhirI padArthoM meM pravRtti karanevAlI apanI AtmA ko usa ora se haTA nahIM skte| isaliye tuma mokSake sAdhaka dhArmika anuSThAnake saMskAra ko apane ApameM pravalatara karo, tAki viSayamArga kI ora bar3hatI huI yaha tumhArI AtmA usa ora na jA sake-usa taraphase nivRtta ho jaave| isa prakArake bAra2 ke abhyAsa se AtmAko apane nijarUpa-samyagdarzana samyagjJAna aura sabhyakcAritra-meM sthApita karate hue tuma duHkhoM ke kAraNabhUta jJAnAvaraNIyAdika karmoM ke bandhana se mukta ho jaaoge||12|| Adi bhAvanAnA vazathI viSacenI tarapha ja lAgyo rahe che, ane mokSanA sAdhaka dhArmika anuSThAnanA saMskArothI vaMcita rahe che. A vAtano khyAla karI sUtrakAra ziSyajananA zikSArtha kahe che ke - he ziSya ! je te paramapurUSArtha mekSanuM sAdhana karavAmAM pitAne zaktizALI samajate hoya te tuM svarUpanA avalekanamAM agara zratacAritrarUpa dharmanI ArAdhanAmAM potAne visarjita karI de. je Ama nathI karatA te anAdikAlika mithyAtva ane avirati AdinI lAgelI vAsanAnA vazathI viSayanA saMga mATe bahAranA padArthomAM pravRtti karavAvALA pitAnA AtmAne te taraphathI haThAvI zakatA nathI, mATe tame mokSanA sAdhaka dhArmika anuSThAnanA saMskArane pite pitAmAM prabatara kare, jethI viSayamArganI tarapha vadhate e tamAre AtmA e tarapha jaI zake nahi-te taraphathI nivRtta thaI jAya. A prakAranA vAraMvAranA abhyAsathI AtmAne-potAne nijarUpa-samyagdarzana samyagajJAna ane samyakUcAritra-mAM sthApita karIne tame duHkhanA kAraNabhUta jJAnAvaraNIyAdika karmonA baMdhanathI mukta thaI jaze. sU0 12 .
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre cana rAgadveSAbhibhUtAH asaMyamaratAH svArtha parArthaM vA yasmin-parivandanAdau pramAdyanti= AtaraudradhyAnalagnena cetasA parivandanAdirUpasAvadhavyApAreSu pravRttirUpaM pramAdaM kurvanti / te pramAdakAriNaH khala nijAtmano duHkhaM nakSapayanti; kintu karmopacayena vAtmAnaM duHkhANave nipAtayantIti bhAvaH / yadvA-'pamoyaMti' iti pAThapakSe 'pramo. dante' iti cchAyA / tasyAyamarthaH -'jaMsi' yasmin parivandanAdau ' ege' ekekecit pramodante-hRSyanti-haeM prApnuvanti, na tattasya hitAyeti bhAvaH // 0 14 // ____ etatpatipakSabhUtasvapramAdI yat phalaM prApnoti tadAha-'sahio' ityaadi| isa prakArakI cAhanAvAle jo koI bhI muni haiM ve rAga aura dveSase yukta haiM aura asaMyamameM Asakta haiN| aise prANI svArtha athavA paramArthakA kucha bhI khyAla na kara sirpha apanI khyAtilAbha pUjAdikakI cAhanAke AdhIna ho Ata aura raudra dhyAnameM saMlagnacitta rahA karate haiM aura sAvadya vyApAroM meM pravRtti karanerUpa pramAdakA sevana karate rahate haiM / ye pramAdakArI prANI nizcita hI apanI AtmAke duHkhoMko dUra na kara pratyuta kauke saMcayase svayaM apanI AtmAko duHkharUpI samudra meM dhakelate haiN| athavA sUtrameM 'pamAyaMti ke sthAnameM kahIM 'pamoyaMti' aisA bhI pATha hai| usakA artha isa prakAra hotA hai-jisa parivandana AdimeM kitaneka prANI harpa manAte haiM kintu vaha usakI AtmA ke hitake liye nahIM hotaa|m014|| . isase bhinna pravRtti karanevAlA apramAdI muni jisa phalako pAtA hai vaha dikhalAte haiM-'sahio' ityaadi| kare che. A prakAranI cAhanAvALA je kaI muni che te rAga ane dveSathI yukta che. ane asayamamAM Asakta che. evA prANI svArtha athavA parArthane jarA paNa khyAla karatA nathI, phakta potAnI khyAtilAbha ane pUjAdikanI cAhanAne AdhIna thaI Arta ane raudra dhyAnamAM saMlagnacitta rahyA kare che, ane sAvadha vyApAramAM pravRtti karavArUpa pramAdanuM sevana karatA rahe che. e pramAdakArI prANI nizcita ja potAnA AtmAne dukhothI dUra na karatAM pratyuta karmonA saMcayathI svayaM potAnA mAtmAne du:3pI samudramA nANe cha. athavA sUtramA 'pamAyati' na sthAnamA yA 'pamoyaMti' mev| 5 5che, tenA matha mA prakAre thAya cha-2 52vadana AdimAM keTalAka prANa harSa manAve che, paNa te tenA AtmAne hita mATe hotuM nathI sUtra 14 w tenAthI bhinna pravRtti karavAvALA apramAdI muni je phaLane pAme che te matAye the-'sahio' tyAdi.
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 463 pramAdarahitasya maharSaguNA uktAH, atha pramAdavato doSAn darzayitumAha'duhao' ityaadi| mUlam-duhao jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe, jaMsi ege pamAyati ||suu0 14 // chAyA-dvihato jIvitasya parivandanamAnanapUjanArtha, yasmin eke prmaadynti|| ___TIkA-dvihataH-dvAbhyAM rAgadveSAbhyAM hataH rAgadveSavazIbhataH jIvitasya-capalAvilAsacaJcalasya kSaNabhaGgurasya jIvanasya, sukhAthai, tathA parivandanamAnanapUjanArtha-parivandanaM-saMstavaH, yathA-'zrImAn AyuSmAn bhave'-tyAdi, tadathai, tathA mAnanaM-janasatkAraH, yathA-' abhyutthAnAsanadAnAdibhirjanA mAM mAnayiSyantI'-ti tadartha, tathA pUjanaM, yathA-'samupArjitagrAmajanapadasya mama dAnamAnapraNAmasevAdibhijanAH pUjanaM kariSyantI'-ti, tadarthaM prANAtipAtAdiSu pravartate / evam-eke-ye ke jJAnAdi guNoMse yukta vaha saMyamI zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA kara zubha evaM tIrthaGkarAdidvArA dRSTa aise muktisthAnakA darzaka hotA hai // sU0 13 // pUrva sUtrameM pramAdarahita maharSike guNoMkA kathana kiyA hai, aba pramAdasaMpanna prANIke doSoMko dikhalAte haiM-'duhao' ityaadi| jo manuSya, rAga evaM dveSa, ina donoMse yukta hai vaha bijalIke camakAre ke samAna kSaNabhaMgura isa jIvanako sukhI karaneke liye 'Apa lakSmIvAn hoM, ciraMjIvI hoM' ityAdi rUpase apanI stuti karAneke liye, 'loga mujhe dekha kara khaDe hoMge, AsanAdikake pradAnase merA sanmAna kareMge' isa prakAra anya janoMse satkAra prApsike liye, tathA 'mujhe grAmAdhipati yA nagarAdhipati dAna, mAna, praNAma aura sevA-zuzrUSA Adise pratiSThita kareMge' isa prakAra apanI pUjAke liye prANAtipAtAdika akRtyoMmeM pravRtti karatA hai| te saMyamI thatacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karI zubha temaja tIrthakarAdi dvArA daSTa evA muktisthAnanA darzaka bane che ke sU0 13 pUrva sUtramAM pramAdarahita maharSinA guNonuM kathana karela che, have pramAdaspn prANInA hoSo 43 cha-'duhao' tyA je manuSya rAga ane dveSa, e banethI yukta che te vIjaLInA camakArA samAna kSaNabhaMgura A jIvanane sukhI karavA mATe "tame lakSmIvAna thAo ciraMjIvI thAo ItyAdi rUpathI potAnI stuti karAvavA mATe, tathA "loka mane dekhIne ubhA thaze, AsanAdikanA pradAnathI mAruM sanmAna karaze. A prakAre anya janothI satkAra prApti mATe, tathA "mane prAmAdhipati agara nagarAdhipati dAna, mAna, praNAma ane sevA-suzruSA AdithI pratiSThita karaze." A prakAre pitAnI pUjA mATe prANAtipAtAdika akRtamAM pravRtti
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre ityaadi| dravikA rAgadveSavinirmuktaH munirityarthaH, lokA''lokaprapazcAt caturdazarajjvAtmakaloke AlokAt-dRzyamAnAt prapaJcAt-caturgatibhramaNarUpAd vyavahArAd mucyatenmukto bhvtiityrthH| 'iti bravImi ' asya vyAkhyAnaM prAgvat // 1015 // // tRtIyAdhyayanasya tRtIyodezaH saMpUrNaH // 3-3 // ____ bhAvArtha-"saMdhi logassa" isa sUtrase lagAkara "No jhaMjhAeti" yahAM taka munike sambandhameM jo kucha sUtrakArane prakaTa kiyA hai usa para vaha muni yadi hRdayakI laganase pravRttiyukta hotA hai to yaha nizcita hai ki vaha avazya hI rAga aura dveSase rahita hotA huA isacaudaha (14) rAjU pramANa lokameM cAroM gatiyoMke bhramaNase mukta ho jAtA hai| 'tivemi' iti bravImi, isa padakA vyAkhyAna pahileke samAna hai // sU0 15 // // tRtIya adhyayanakA tRtIya uddeza samApta // 3-3 // bhAvArtha:-" saMdhi logassa" se sUtrathI dAvI "No jhaMjhAeti ' tyAM sudhI muninA saMbaMdhamAM je kAMI sUtrakAre pragaTa karela che te upara te muni je hRdayanA bhAvathI pravRttiyukta thAya che te e nizcita che ke te avazya ja rAga ane dveSathI rahita banIne A cauda (14) rAju pramANulokamAM cAra gatisaanaa prabhAvI mudrata tha naya che. 'tivemi' iti brvaami-24| vyAbhyAna pahelA samAna che. sUtra 15 trIjA adhyayanane trIje uddeza samApta che 3-3
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 465 mUlam--sahio dukkhamaccattAe puTTho no jhaMjhAeti, pAsimaM davie lo gAlogapavaMcAo muccai-ttibemi // sU0 15 // ____ chAyA--sahito duHkhamAtrayA spRSTaH na jhanjhAyati, pazyemaM draviko lokA''lokaprapaJcAnmucyate-iti bravImi // mU0 15 // TIkA--sahitaH jJAnacAritrayuktaH, duHkhamAtrayA zItoSNaparISahasamutpannayA vyAdhyupasargajanitayA vA'lpayA mahatyA vA spRSTo san na jhaJjhAyatinna vyAkulIbhavati, kapAyaM na kuryAdityarthaH / kiMca-he ziSya ! imaM vakSyamANamartha, yadvA-imamuktama) 'saMdhi logassa jANittA' ityArabhya 'No jhaMjhAeti' ityantena pratibodhitaM, pazya heyopAdeyavivekena samyag jAnIhi / tamevArtha darzayitumAha-'dravika' jJAna evaM cAritrasaMpanna saMyamI muni zIta-uSNa parISahase utpanna athavA koI vyAdhi yA upasargase janita duHkhakI thor3I yA bahuta mAtrAse spRSTa hotA huA bhI kabhI bhI Akulitacitta nahIM hotA hai| isa liye he ziSya ! isa Age kahe jAnevAle arthako athavA "saMdhi logassa" yahAM se lagAkara "No jhaMjhAeti" yahAM taka jo kucha abhI taka artha prakaTa kiyA gayA hai usako heya aura upAdeyake vivekase vAsitaantaHkaraNa ho tuma pUrNarUpase apane dhyAnameM rakho / "saMdhi logassa" yahAMse prAraMbhakara "No jhaMjhAeti" yahAM taka jo kucha bhI viSaya kahA gayA hai usakA nicor3a artha yahI hai ki-rAgadveSase rahita muni caudaha (14) rAjupramANa isa lokameM pratyakSase dikhate hue caturgati meM bhramaNarUpa vyavahArase sadAke liye mukta ho jAtA hai| jJAna ane sAtri-saMpanna saMyamI ni, zIta, uSNa parISahathI utpanna thayela. athavA keI vyAdhi agara upasargathI janita theDI agara vadhAre duHkhanI mAtrAthI skRSTa banavA chatAM paNa kadi paNa Akulitacitta nathI thatAM. mATe he ziSya! mA 4Ama vaze te matha ne mathavA "saMdhi logassa" maDIyAthI sana 'No jhaMjhAeti' tyAM sudhIre satyA2 sudhA ma pragaTa resa che tene heya ane upAdeyanA vivekathI vAsita aMtaHkaraNa banI tame pUrNa rUpathI potAnA dhyAnamA rAmA. "saMdhi logassa" tyAMthI prArabha 43 " No jhaMjhAeti" tyAM sudhI je kaMI paNa viSaya kahevAmAM Avela che tene nicoDa artha e che ke-rAgadveSathI rahita muni cauda (14) rAju pramANa A lokamAM pratyakSathI dekhAtAM catugatimAM bhramaNarUpa vyavahArathI sadAne mATe mukta thaI jAya che. 59
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArAgasUtre ___ mUlam-sevaMtA kohaMcamANaMca mAyaMcalobhaM ca, eyaMpAsagassa daMsaNaM, uvarayasatthassapaliyaMtakarassa,AyANaM sagaDabbhi ||suu01|| __ chAyA-sa vRmitA krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ca / etat pazyakasya darzanaM uparatazastrasya paryantakarasya, AdAnaM svakRtabhit // mU0 1 // TIkA-sa-zubhAdhyavasAyapUrvakasaMyamArAdhanaparAyaNaH zramaNaH, krodhaM mAna mAyAM lobha ca vamitA apanetA bhavati / atraikapadena krodhamAnamAyAlomAniti vaktavye pRthak pRthagupAdAnamekaikasya krodhAdenantAnuvandhyAdibhedena caturvidhatvaM darzayati / teSAmupazamo yugapanna saMbhavati, tasmAdekaikasyopazamArtha pRthak pRthak prayatno se chUTa jAtA hai| ye saba bAteM tIsare uddezakake antima sUtroM meM prakaTa kara dI gaI haiN| parantu vaha chUTatA kaise hai ? so kahate haiM- se vaMtA' ityaadi| zubhaadhyavasAyapUrvaka saMyamakI ArAdhanAmeM tatpara zramaNa-muni krodha, nAna, mAyA aura lobhakA bamitA-apanetA-nAzaka hotA hai / mUtra meM "krodhaM mAnaM mAyAM lobhaM" isa prakAra ina dvitIyAnta padoMkA alaga alaga svataMtra prayoga kiyA gayA hai, usakA kAraNa krodhAdikoMmeM ekaekake anantAnubandhI Adike bhedase cAra-cAra bhedoM ko dikhAnA hai| arthAt-samAsa karane para-"krodhamAnamAyAlobhAna "-aisA eka pada bana jAtA hai, phira bhI isa eka padakA prayoga na kara jo pratyeka pada' matrameM svatantra vibhaktivAle rakhe haiM usakA kAraNa krodha Adi, anantAnuvandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa evaM saMjvalanake bhedase cAra 2 prakArake haiM, yaha batalAnA hai| tathA inakA upazama eka sAtha eka hI jagaha nahIM hotA hai kintu e saghaLI vAte trIjA uddezanA aMtima sUtramAM tathA A udezanA anya sUtramAM pragaTa 42vAbhA yAve. 52ntu te chuTecha vI zate 1 te 4 cha-se vaMtAItyAdi. zubha adhyavasAyapUrvaka saMyamanI ArAdhanAmAM tatpara zramaNa-muni krodha, mAna, mAyA ane lobhanA vamitA-apanetA-nAzaka bane che sUtramA "krodha, mAnaM, mAyA, lobhaM" mAre 2mA dvitIyAnta honA mAna alaga svataMtra pragaTa karela che tenuM kAraNa krodhAdikomA eka-ekanA anantAnuba dhI mAdinA lehathIyAra yAra leha matAvAnA che. arthAt samAsa 42vAthI " krodhamAnamAyAlobhAn " me me 56 mane che to mA. me pahano pryo| na zana je pratyeka pada sUtramAM svataMtra vibhaktivALA rAkhela che tenuM kAraNa phodha AdianantAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMvalananA bhedathI cAra cAra prakAre che, te batAvavAnuM che. tathA tene upazama eka sAthe eka ja jagyA upara
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ / tRtIyAdhyayanasya caturtha uddeshH| ihAnantaratRtIyoddezake " na kevalaM pApakarmAnAcaraNena munirbhavati, kiMtuapramAdazubhabhAvanApUrvakasaMyamAnuSThAnAdeve"-ti pratibodhitaM, tatra zubhabhAvanA-zubhAdhyavasAyaH, sa ca kaSAyavamanAd bhvti| tasmAd vAntavat kaSAyAstyAjyA iti bodhayituM caturthamuddezakaM kathayannAdyaM sUtramAha 'se vaMtA' ityAdi / ___ yadvA-zrutacAritralakSaNadharme jAgarUko vairoparataH san jAtiM vRddhiM ca viditvA niSkamadarzI yo lokAlokaprapaJcAt pramucyate, sa punarevaM pramucyate iti bodhayitumAha'se vaMtA' ityaadi| tRtIya adhyayanakA caturtha uddeza / tIsare adhyayanake tIsare uddezameM "kevala pApakarmake nahIM karanese muni nahIM hotA hai kintu apramAda tathA zubhabhAvanApUrvaka saMyamake anuSThAnase hI muni-avasthA prApta hotI hai " yaha viSaya samajhAyA gayA hai| aba-"zubhabhAvanA zubhaadhyavasAyarUpa hai| usa zubhaadhyavasAyakI prApti kaSAyoMke tyAgase hI hotI hai| isaliye "vAnta-vamana kiye hue annakI taraha kaSAya chor3ane yogya haiM" - isa viSaya ko samajhAneke liye isa caturtha uddezakakI prarUpaNA karate hue sUtrakAra kahate haiM'se vaMtA' ityaadi| ___ athavA-jo zrutacAritrarUpa dharma meM jAgarUka saMyamI vairase rahita hokara tathA janma aura bAlyAdi-avasthAoMko duHkhasahabhAvinI jAna kara niSkarmadarzI hotA hai vaha loga meM dRzyamAna caturgatiyoM meM bhramaNarUpa prapaMca trIjA adhyayanane the uddeza. trIjA adhyayananA trIjA uddezamAM kevala pApa karma nahi karavAthI muni thatAM nathI. paNa apramAda tathA zubhabhAvanApUrvaka saMyamanA anuSThAnathI ja muni avasthA prApta thAya che." A viSaya samajAvavAmAM Avela che. have zubha bhAvanA zubha adhyavasAyarUpa che. te zubha adhyavasAyanI prApti kaSAyenA tyAgathI thAya che. mATe vAta-vamana karelA annanI mAphaka kaSAya choDavA yogya che. A viSayane samaodqan bhATe 2 // yathA zanI 359 // 42di sUtra 4 cha-'se vaMtA' pratyAhi. athavA-je kRtacAritrarUpa dharmamAM jAgarUka saMyamI vairathI rahita banIne tathA janma ane bAlyAdi avasthAone dukhasahabhAvinI jANune niSkarmadazI thAya che te lekamAM drazyamAna caturgatimAM bhramaNarUpa prapaMcathI chuTI jAya che.
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 AvArANasatre pazyakasya vizeSaNamAha-' uparatazastrasya' ityAdi / uparatazastrasya-uparatam-apagataM dravyazastra khaDgAdi, bhAvazastraM kapAyarUpaM ca yasmAt sakAzAt sa uparatazastrastasya, ayaM bhAvA-krodhAdikapAyavamanamantareNa tIrthaMkarasyApi sarvapadArthAvabhAsakaM nirAvaraNajJAnaM na bhavati, evaM tadupadezAnusAriNA'nyena mumukSuNA'pi krodhAdikaSAyavamanaM karaNIyamiti / aparavizeSaNamAha-'paryantakarasya' iti / paryantaM sarvathA vinAzaM karmaNAM karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad darzanamiti smbndhH| yugapat-ekasAtha-jAnate haiM ve pazya haiM, pazyako hI pazyaka kahate haiN| 'pazyaka' zabda tIrthaGkara vardhamAna khAmIkA vAcaka hai| kevalajJAnarUpI Aloka (prakAza) se dekhanekA nAma darzana hai| bhagavAnane yaha samasta viSaya apane kevalajJAnarUpa prakAzase pratyakSa dekhA hai| zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki unhIMke upadezase isako maiMne jAnA hai ataH isameM anyathApanakI AzaGkA ho hI nahIM sakatI hai| bhagavAnakA jJAna nirAvaraNa kaise huA ? isa vAtako prakaTa karaneke liye sUtrakAra ' uparatazastrasya' isa vizeSaNa kA prayoga karate haiN| zastra do prakArake haiM-(1) dravyazastra aura (2) bhAvazastra / talavAra Adi dravyazastra haiM / krodhAdika kaSAya bhAvazastra haiM / jaba taka AtmAse bhAvazastroMkA abhAva-uccheda nahIM hotA hai taba taka jJAnameM nirAvaraNatA nahIM A sktii| bhagavAna vardhamAna svAmIne inakA apanI AtmAse sarvathA vinAza kara diyA hai, isIliye unakA jJAna nirAvaraNa hai| dravyazastra aura bhAvazastra jisase sarvathA dUra ho cuke trikALavartI padArthone yugapa-eka sAthe jANe che te pazya che. pazyane ja pazyaka kahevAmAM Ave che. pazyaka" zabda tIrthakara vardhamAna svAmIne vAcaka che. kevaLajJAnarUpI Aloka (prakAza) thI dekhavAnuM nAma darzana che. bhagavAne A samasta viSaya potAnA kevaLajJAnarUpa prakAzathI pratyakSa dekhela che. zrI sudharmA svAmI kahe che ke temanA upadezathI te jJAna meM jANela che. mATe temAM anyathApaNAnI AzakA banI zakatI ja nathI. bhagavAnanuM jJAna nirAvaraNa kevI rIte thayu? mA pAtane pragaTa 421 // bhATe sUtra.2 ' uparatazastrasya ' mA vizeSANunI prayoga kare che zastra be prakAranA che. (1) dravyazAstra ane (2) bhAvazastra talavAra Adi dravyazastra che. krodhAdika kaSAya bhAvazastra che. jyAM sudhI AtmAthI bhAvazastrono abhAva-uccheda nathI thato tyA sudhI jJAnamAM nirAvaraNatA AvI zakatI nathI. - bhagavAna vardhamAna svAmIe potAnA AtmAthI tene sarvathA vinAza karI nAkhela che, mATe temanuM jJAna nigavaraNa che. dravyazAstra ane bhAvazastra jenAthI
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 4 469 vidheya iti bhAvaH / kiM ca-paramArthato munitvaM krodhAdikaSAyavamanAdeva saMpadyate, nAnyatheti svabuddhayA nAhaM kathayAmi / kiMtu tIrthaMkarasya zrIvardhamAnasvAmino nirAvaraNajJAnatvAd dRSTipathAvatIrNamiti bodhayitumAha-etat pazyakasya darzanam' ityAdi / etat yaduktaM krodhAdivamanakartA munirbhavatIti, tadetat pazyakasya pazyati nirAvaraNajJAnatvAd jAnAtIti pazyaH, sa eva pazyakastIrthaMkaraH zrIvardhamAnasvAmI, tasya darzanam kevalAlokenAvalokanam , tadupadezAnmayA jJAtametaditi bhaavH| bhinna 2 samayameM bhinna 2 guNasthAnoM meM hotA hai / isa kAraNa inake pratyeka kA upazama karaneke liye pRthaka-pRthak-rUpase prayatna karanA par3atA hai| isa samasta abhiprAyako spaSTa karane ke liye bhUtra meM krodhAdika padoMko asamAsarUpase svatantra vibhaktimeM rakhA hai| tathA-paramArtha dRSTise munipanA krodhAdikaSAyoM kA nigraha karanese hI prApta hotA hai, anya rItise nhiiN| isa bAtako sudharmA svAmI kahate haiMhe jambU ! maiM apanI nijI kalpanAse nahIM kahatA hU~ kintu tIrthaGkara zrI vardhamAna svAmIne ki jinakA jJAna nirAvaraNa hai isa bAtakA sAkSAtkAra kiyA hai, ataH unhIMke kathanAnusAra kahatA hU~ / isa apane abhiprAyako prakaTa karaneke liye mUtra meM-"eyaM pAsagassa dasaNaM" pada rakhA hai| krodhAdika kavAyoMkA vamana karanevAlA hI muni hotA hai, yaha siddhAnta bhagavAna vardhamAna svAmIkA hai| "pazyati-nirAvaraNajJAnatvAt jAnAtIti pazyaH, sa eva pazyakaH" nirAvaraNajJAnazAlI hone se jo samasta trikAlavI padArthoMko thatuM nathI. paNa bhinna bhinna samayamAM bhinna bhinna guNasthAnamAM thAya che AthI pratyekanA upazama karavA mATe pRtha-pRthakra-rUpathI prayatna karavo paDe che. A temAMnA samasta abhiprAyane spaSTa karavA mATe sUtramAM kodhAdika padane asamAsarUpathI svataMtra vibhaktimAM rAkhela che. ane paramArtha dRSTithI nipaNuM krodhAdi kaSAyane nigraha karavAthI prApta thAya che. anya rItithI nahi. A vAta mATe zrI sudharmA svAmI kahe chehe jabba ! meM mArI potAnI kalpanAthI A kahyuM nathI paNa tIthakara zrI vardhamAna svAmI ke jenuM jJAna nirAvaraNa che. temaNe A vAtane sAkSAtkAra karela che, mATe temanA 4thanAnusAra 49 chu. 2 // potAnA abhiprAyana pragaTa 421 // bhATe sUtramA-" eya pAsagassa dasaNaM" 54 sameta cha. dhA iSAyonu vamana 42naa2|04 muni mane cha. ye siddhAMta bhagavAna mAna svAmInA cha. " pazyati-nirAvaraNajJAnatvAt jAnAtIti pazyaH, sa eva pazyakaH " nizavarajJAnAjI DovAthI re samasta
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre nanvastu heyopAdeyopadezena paropakArakaraNAt tIrthaMkaratvam, kathametAvatA sarvajJatA tasyeti cenna, yataH samyagjJAnarahito yathocitaM heyopAdeyopadezaM kartuM na prabhavati, yathAvasthitaikapadArthajJAnamapi na bhavati sarvajJatAmantareNeti pratibodhayitumAha - ' je egaM ' ityAdi / 472 yadvA-nanu ' etat pazyakasya darzanam' iti yaduktaM tatra sa pazyakaH kimekameva padArtha jAnAti, Ahosvit- anekam ? iti ziSyajijJAsAyAmAha - je egaM' ityAdi / ndhase kaSAyoMkA vamana nirAvaraNa jJAnakA utpAdaka mAnA jAtA hai| jo sakala karmoM kA vinAza karatA hai, athavA karmoMke vinAza karanekA jisakA svabhAva hai usakA nAma - " paryantakara " hai, usakA yaha siddhAnta hai / jaise tIrthaGkara kapAyazatrakI nivRttise sakala karmoM ke vinAzaka hue haiM usI tarahase unake upadezAnusAra apanI pravRtti rakhanevAlA anya bhavyajana bhI sakala karmoMkA vinAzaka hotA hai / isI abhiprAyako prakaTa karaneke liye sRtrameM ' AdAnam 'pada rakhA hai / AtmA ke pradezoMke sAtha aSTavidha karma jinase dUdha - pAnIkI taraha ekakSetrAvagAharUpa hokara Thaharate haiM unakA nAma AdAna hai / ve aThAraha pApasthAna haiM / athavA karmoM meM sthitibandhakA kAraNa honese kaSAyeM bhI AdAna haiM, inakA vamana karanevAlA 'sagaDabhi ' svakRtabhid hotA hai, arthAt jo bhavya karmoM ke AdAnabhUta kaSAyAdikoMkA nirAkaraNa - vinAza karatA hai vaha apane kiye hue kamakA vinAzaka hotA hai | sU0 1 // vamana nirAvaraNa jJAnanuM utpAdaka mAnavAmAM Ave che. je sakaLa karmIne vinAza 1re che athavA ubheno vinAza ukhAna naino svabhAva che tenu nAma " paryantakara" che. tene e siddhAta che jema tIrthaMkara kaSAyazasranI nivRttithI sakaLa karmonA vinAzaka bane che te mAphka tenA upadezAnusAra peAtAnI pravRtti rAkhavAvALA anya layaMjana paNa sakaLa karmonA vinAzaka ane che. A abhiprAyane pragaTa karavA bhATe sUtrabhAM 'AdAnam ' yaha rAjesa che. AtmAnA ahezAnI nAthe aSTavidha abha jenAthI dUdha-pANInI mAphaka ekakSetrAvagAharUpa banIne rahe che tenu nAma AdAna che te aDhAra pApasthAnaka che. athavA karmoMmA sthitima dhanu kAraNa hovAthI kaSAyA yATu AdAna che. tenuM vamana khAvAjA 'sagaDacbhi' - svakRtabhid thAya che. arthAt je bhavya karmonA AdAnabhUna kaSAyAkrikonuM nirAkaraNa-vinAza kare che te potAnA karelA karmonA vinAzaka bane che. ! sU0 15
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 471 ___ yathA tIrthaMkaraH kaSAyazastravinivartanAt sakalakarmaNAM kSapayitA, evamanyo'pi tadupadezAnusArI bhavyo bhavatItyAha-'AdAnam' ityAdi / AdAnam AdIyate =gRhyate-AtmapradezaiH saha zliSyate'STavidhaM karma yena tadAdAnamaSTAdazapApasthAnam , tasthitihetutvAt kaSAyA vA''dAnaM tadvamitA svakRtabhid bhavati / yaH khalu karmaNAmAdAnaM kaSAyAdi nirAkaroti, sa svakRtakarmaNAM bhettA bhavatItyarthaH // 01 // haiM usakA nAma uparatazastra hai| jaba taka AtmAse kaSAyoMkA vamana nahIM hogA taba taka, cAhe ve koI bhI kyoM na hoM; nirAvaraNazAlI nahIM ho skte| jJAnameM jaba taka nirAvaraNatA nahIM AtI hai taba taka kisI bhI padArthakA sAkSAtkAra nahIM ho sakatA hai| ataH samasta padArthoMko hastAmalakavat prakaTa karanevAlA jJAna sarvajJako kaSAyoMke vamanase hI prApta hotA hai| jaba yaha siddhAMta nizcita hai to unhIMke upadezAnusAra pravRtti karanevAleanya mokSAbhilASIjanako bhI krodhAdika kaSAyoMkA vamana karanA Avazyaka hai| krodhAdika kaSAyoMke vamana kiye vinA jJAnameM nirAvaraNatA nahIM AtI hai / isakI puSTi-'paliyaMtakassa-paryantakarasya' isa padase karate haiN| yadyapi yaha pada SaSThayanta hai aura pazyakake vizeSaNarUpase hI prayukta huA hai, parantu yaha isa bAtakI ghoSaNA karatA hai ki tIrthaGkara kaSAyarUpa bhAvazastroMke nAzase hI sakala koMke nAzaka hue haiN| ataH krodhAdika kaSAyoMkA nAza sakala koke nAza hone meM tathA ghAtiyAke nAzameM evaM kevalajJAnarUpI nirAvaraNa jJAnakI prAptimeM kAraNa hai| isa prakAra prmpraasmbsarvathA dUra thaI cUkela che tenuM nAma uparatazastra che, jyAM sudhI AtmAthI kaSAyonuM vamana nahi thAya tyAM sudhI, bhale teo koI paNa kema na hoya, nirAvaraNajJAnazALI banI zakatA nathI. jJAnamAM jyAM sudhI nirAvaraNatA nathI AvatI tyAM sudhI koI paNa padArthane sAkSAtkAra thatuM nathI. mATe samasta padArthone hastAmalakavat pragaTa karavAvALuM jJAna sarvajJane kaSAyonA vamanathI ja prApta thAya che. jyAre A siddhAMta nizcita che te tenA upadezAnusAra pravRtti karavAvALA anya mekSAbhilASIjanane paNa phodhAdika kaSAyenuM vamana karavuM Avazyaka che. krodhAdika kaSAyenuM vamana karyA vagara zAnamA nirAvata mAvatI nathI. tenI puSTi 'paliyaMtakarassa-paryantakarasya' A padathI kare che, jo ke A pada SaSThayanta che, ane pazyakanA vizeSaNarUpathI ja prayukta thayela che. te paNa A e vAtanI ghoSaNA kare che ke tIrthakara kaSAvarUpa bhAvazastronA nAzathI ja sakaLa karmonA nAzaka banela che. mATe krodhAdika kaSAyAne nAza sakaLa karmone nAzamAM tathA ghAtiyAnA nAzamAM temaja kevaLajJAna rUpI nirAvaraNa jJAnanI prAptimAM kAraNa che. A prakAre paraMparA-saMbaMdhathI kaSAyonuM
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 AcArAgasUtre ___TIkA-yaH eka jIvadravyam ajIvadravyaM vA dravyakSetrakAlabhAvataH, atItAnAgatavartamAnaiH sarvaparyAyaizca jAnAti, sa sarvaM jAnAti / sakalapadArthasamyagjJAnamantareNaikasya kasyacit padArthasya dravyakSetrAdinA'tItAnAgatavartamAnasarvaparyAyatazca jJAnaM na saMbhavatIti bhAvaH / imamevAtha vodhayituM kAryakAraNabhAvaM pradarzayannAha--'yaH sarva jAnAti' ityAdi / yaH sarva lokAntarvati sakalaM padArthajAtaM jAnAti, sa evaM dravyaM ghaTAdikaM jAnAti / atItAnAgatavartamAnasarvaparyAyaistattatsvabhAvaprAptyA'nA___ jo eka jIva dravyako, athavA ajIva dravyako dravya kSetra kAla aura bhAvase evaM atIta anAgata aura vartamAnakAla-sambandhI paryAyoMse yukta jAnatA hai vaha samasta padArthoM ko jAnatA hai| samasta padArthoM ke samyagjJAna hue vinA koI eka vivakSita padArtha dravya kSetra kAla aura bhAvase evaM atIta anAgata aura vartamAna samasta paryAyoM se nahIM jAnA jA sakatA hai| isI abhiprAyako samajhAneke liye kAryakAraNabhAva dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'je savvaM jANai' 'yaH sarva jAnAti ' iti| jo isa lokake bhItarake samasta padArthoM ko jAnatA hai vaha eka ghaTAdika dravyako bhI jAnatA hai / bhUta bhaviSyat aura vartamAnakAla-sambandhI jitanI bhI usa dravyakI paryAyeM haiM ve samasta usa dravyake svabhAva haiN| ina paryAyoMse pariNata dravya tattatsvabhAvavAlA hotA rahatA hai| isa prakAra dravyameM una2 paryAyoMse tattatsvabhAvakI prApti honese vaha dravya apane anAdi anantakAlapanese ( isa rUpase huA, isa rUpase ho rahA hai aura isa rUpase - je eka jIvadravyane, athavA ajIvadravyane dravya kSetra kALa ane bhAvathI temaja atIta anAgata ane vartamAnakALa-saMbadhI samasta paryAyathI yukta jANe che te samasta padArthone jANe che, samasta padArthonuM samyajJAna thayA vinA keI eka vivakSita padArthanuM jJAna dravya kSetra kALa ane bhAvathI ane atIta anAgata ane vartamAna samasta paryAyathI thaI zakatuM nathI, A abhiprAya samatvaa mATe Arya-2 mA 42sAvatAM sUtra 3 cha-"je savvaM jANaiyaH savaM jAnAti " tine manA bhItanA samasta padArthAna. to cha te eka ghaTAdika dravyane paNa jANe che. bhUta bhaviSya ane vartamAnakALa sa ba dhI jeTalI paNa te dravyanI paryAya che te samasta, dravyane svabhAva che te paryAyAthI pariNata dravya tattasvabhAvavALA banatA rahe che A prakAre dravyamAM te te paryA thI tattasvabhAvanI prApti thavAthI te dravya pitAnA anAdi anaMtakALapaNathI (A rUpathI banyA, A rUpathI bane che ane have A rUpathI banaze) te te
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 30 u. 4 473 mUlam - je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai // sU0 2 // chAyA - ekaM jAnAti sa sarva jAnAti, yaH sarva jAnAti sa ekaM jaanaati| sU0 2 // tIrthaGkara bhagavAn jIvoMko heya aura upAdeyakA upadeza dete haiM / etAvatA parake upakArake karttRtvase unameM tIrthaGkarapanA bhale hI A jAve isameM hameM koI vivAda nahIM hai / parantu isase unameM sarvajJatA kaise siddha ho sakatI hai ? aisI zaGkA nahIM karanI cAhiye / kyoM ki jaba taka AtmA meM padArthoMkA samyaga - vAstavika jJAna nahIM ho jAtA hai taba taka tIrthaGkara bhagavAn upadeza nahIM dete haiM / jIvoMko upadeza denA samyagjJAna arthAt kevalajJAnake AdhIna hai / kevalajJAna utpanna honepara trikAlavarttI samasta padArthoMkA vAstavika svarUpa darpaNa meM prativimbakI taraha pratibhAsita hone lagatA hai / kevalajJAnakI prApti hI sarvajJatA hai| isa sarvajJatAke vinA eka padArthakA bhI vAstavika svarUpa jJAta nahIM ho sakatA hai / isa bAta ko samajhAneke liye kahate haiM- 'je egaM' ityAdi / athavA - yaha jo abhI kahA hai ki-' eyaM pAsagassa daMsaNaM- etat pazyakasya darzanam ' so ziSya yahAM para yaha prazna karatA hai ki - sarvajJa kyA eka hI padArtha ko jAnatA hai yA aneka padArthoM ko ? ' isa prakArake ziSya ke praznakA uttara dete haiM - 'je egaM ' ityAdi / tIrthaMkara bhagavAna jIvAne heya ane upAdeyanA upadeza Ape che. etAvatA khIjAnA upakAranA kartRtvathI temAM tIrthaMkarapaNuM bhale AvI jAya temAM amane keI vivAda nathI, paraMtu tethI temAM sarvajJatA kevI rIte siddha thAya che ? evI zaMkA karavI joI e niha. kAraNa ke jyAM sudhI AtmAmAM padArthonuM samyag-vAstavika jJAna thatuM nathI tyAM sudhI tIrthaMkara bhagavAna upadeza ApatA nathI. jIvAne upadeza ApavA samyajJAna arthAt kevaLajJAnane AdhIna che. kevaLajJAna utpanna thavAthI trikALavI samasta padArthonuM vAstavika svarUpa darpaNamAM pratibiMbanI mAphaka prati bhAsita thavA mAMDe che. kevaLajJAnanI prApti ja sarvajJatA che. A sarvajJatA vinA eka paNa paDhAnuM vAstavika svarUpa jJAta thaI zakatuM nathI, A vAtane samAvavA mATe che' je egaM' ityAdi. athavA the? imalA udhuMDe' evaM pAsagassa daMsaNa - etan pazyakasya darzanam' jethI ziSya A ThekANe e prazna kare che ke sarvajJa zuM eka ja padArtha ne taNe che ke mane pahAdhane ? mA prahAranA ziSyanA prazna uttara Aye che 'je egaM' ityAdi 60
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhArAGgasUtre ti / sa ca dravyataH sarvairAtmapradezaH karma gRhNAti, kSetrataH paTUsu dikSu, kAlato'nusamaya, bhAvato'STAdazabhiH sthAnaH, paJcavidhena vA pramAdena, evaM karma sarvataH pramAdinaM banAtItyarthaH / yadvA-'sarvataH' ityasya 'sarvatra' ityarthaH / yathA caurasya karacchedana-zUlAdibhedana-kazAditADana-kaThinatararAjakIyayantraNAdibhayamasmin loke, paraloke'pi narakanigodAdiyAtanAbhayaM bhavati, tathA-pramattasya sarvatra bhayamityarthaH / pramAdarahitasya tu nAsti bhayamityAha- sarvato'pramattasya' ityAdi / apramattasya-pramAdarahitasya AtmakalyANAya saMyamArAdhane jAgrata ityarthaH, sarvataH aihikAmuSmikaduHkhakAraNAt saMsArAd bhayaM nAsti / pramAdarahitasya saMsAro na bhavatItyarthaH // sU0 3 // ke karmoMkA bandhaka hotA hai / vaha dravyakI apekSA samasta AtmapradezoMse kameMkA grahaNa karanevAlA hotA hai / kSetrakI apekSA SaT-chaha-dizAoM meM, kAlakI apekSA pratyeka samayameM, bhAvakI apekSA aThAraha (18) pApa sthAnoMse, athavA pAMca prakArake pramAdase karmoM kA bandhaka hotA hai| isa prakAra usake saba taraphase karmokA bandha hotA rahatA hai| athavA 'sarvataH' 'sarva prakArase' isake sthAnameM 'sarvatra' aisA artha karane para-pramAdI ke liye 'sarvatra'-saba jagaha-bhaya hotA hai, aisA arthabodha hotA hai| yahAM " bhaya" zabdakA artha 'Dara' hai jisa prakAra corake liye isa lokameM hAthoMke kaTane, zUlAdise bhidane, kazA-cAvuka Adise tADane Adi rUpase kaThinatara rAjakIya yantraNAoM-kaSToM-ke bhogane kA bhaya hotA hai, tathA paralokameM bhI naraka-nigodAdikake aneka kaSToMke sahanekA bhaya hotA hai, isItarahase pramAdI prANIko sarvatra bhaya hI bhaya hai| AtmakalyANa nizcayathI jJAnAvaraNIyAdika ATha prakAranA karmone baMdhaka thAya che. te dravyanI apekSA samasta AtmapradezathI karmonA grahaNa karavAvALA bane che. kSetranI apekSA pacha dizAomAM, kALanI apekSA pratyeka samayamAM, bhAvanI apekSA aDhAra pApasthAnathI athavA pAca prakAranA pramAdathI karmone baMdhaka thAya che, A prakAre tene saghaLI bAjuthI karmone baMdha thato rahe che. athavA "sarvata =sarvaprakArathI tenA sthAnamAM "sarvatra" evo artha karavAthI pramAdI mATe "sarvatra" dareka jagyAethI bhaya thAya che, evo artha baMdha thAya che. A ThekANe bhaya zabdano artha "Dara" che je prakAre cAra mATe A lokamAM khAdithI hAthanuM kApavuM, zUlAdithI bhedAvuM, kazA-cAbuka AdithI mAra khA AdirUpa kaThinatara rAjakIya ya traNAo-kone bhagavAna bhaya hoya che, tathA paralokamAM paNa narakanigodAdika aneka kaSTone sahana karavAne bhaya hoya che. tevI rIte pramAdI prANIne sarvatra bhaya ja bhaya che.
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 475 dhanantakAlatayA samastavastusvabhAvaparijJAnAdityarthaH / ekasya vastunaH samagrasvarUpaM sarvajJa eva jAnAtIti bhAvaH // suu02|| evaM jAnan sarvajJa eva sarvajIvopakArakamupadezaM dadAtItyAha-'savvao' ityaadi| yadvA-sarvajJaH ziSyebhyaH pramAdadoSAn apramAdaguNAMzca kathayati-'savvao' ityaadi| mUlam-savvao pamattasya Atthi bhayaM, savvao appamattasya natthi bhayaM // sU0 3 // __ chAyA-sarvataH pramattasya asti bhayaM, sarvato'pramattasya nAsti bhayam // muu03|| TIkA-pramattasya madyAdipramAdayuktasya sarvataH-dravyakSetrakAlabhAvataH bhayaMbhayakAritvAt karma asti / pramAdavAn khalu jJAnAvaraNIyAdikamaSTavidhaM karmopacinohogA) una una svabhAvoMvAlA jAna liyA jAtA hai| arthAt eka vastukA samasta svarUpa sarvajJa hI jAnate haiM // sU0 2 // . isa prakAra samasta dravyoMko jAnanevAle sarvajJa hI samasta jIvoMke liye hitakArI upadeza dete haiM / isa bAtako sUtrakAra dikhalAte haiM'savvao' ityaadi| ____ athavA-sarvajJa svayaM apane ziSyoMke prati pramAdake doSoMko aura apramAdake guNoMko pradarzita karate haiM-'savvao' ityaadi| madyAdipramAdasevI vyakti, dravya kSetra kAla aura bhAvase bhaya-bhayakArI honese karma-kA bandha karatA hai / ' bhaya' zabdakA artha karma hai, kyoM ki karma jIvoMko sadA bhayakArI hote haiM isaliye yahAM kAryameM kAraNa kA upacAra kiyA gayA hai / bhaya, karmoM kA kArya hai aura karma, bhaya ke kAraNa haiM / pramAdavAlA vyakti nizcayase jJAnAvaraNIyAdika ATha prakAra svabhAvovALA jANI levAmAM Ave che. arthAt eka vastunuM samasta svarUpa sarvajJa ja jANe che ke sU0 2 ( A prakAre samasta dravyane jANavAvALA sarvajJa ja samasta jIvene mATe hitarI paheza cha. 2 // vAtana sUtrA2 matAva cha-'savvao' chatyAla, athavA sarvajJa svayaM potAnA ziSyo prati pramAdanA dezone ane apramAdanA zuzIne praharzita 42 cha-'savvao' chatyA. madyAdipramAdasevI jIva dravya kSetra kALa ane bhAvathI bhaya-bhayakArI hovAthI karmane baMdha kare che. "bhaya' zabdano artha karma che. kAraNa ke karma ja jIvene sadA bhayakArI hoya che. mATe A ThekANe kAryamAM kAraNane upacAra karela che. bhaya, karmonuM kArya che ane karma, bhayanuM kAraNa che. pramAdavALA jIva
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta AcArAGgasUtre mUlam - je egaM nAme se bahuM nAme, je bahuM nAme se egaM nAme // sU04 // chAyA - yaH ekaM nAmayati sa bahUn nAmayati, yo bahUn nAmayati, sa ekaM nAmayati // sU0 4 // TIkA--yaH ekam=anantAnuvandhinaM krodhaM nAmayati-upazamayati sa bahUn = apratyAkhyAnAdIn tadbhedAn mAnAdIn vA nAmayati / yadvA yaH ekaM saprakRtikaM mohanIyaM nAmayati-upagamayati, sa bahUni tadavaziSTAni saprakRtikAni jJAnAvaraNIyAdikAni sarvANyapi nAmayati-upazamayati / yo bahUn=sthitizepAn nAmayati - upazamayati, sa ekam = anantAnubandhinaM krodhaM mohanIyaM vA nAmayati = upazamayati / atra nAmanam - upazamaH kSapaNaM vA / tathA cAyamapyarthaH para ekakA abhAva hotA hai / isa prakAra gata - pratyAgata ( hera-phera ) se kAryakAraNa bhAvako dikhAne ke liye kahate haiM- ' je egaM ' ityAdi / jo anantAnubandhI krodhakA upazama karatA hai vaha apratyAkhyAna Adi kaSAyoM kA evaM anantAnubandhI lobhAdikoMkA upazama karatA hai / yahA - jo eka mohanIya karmakA upazama karatA hai vaha usase avaziSTa jJAnAvaraNIya Adi samasta karmaprakRtiyoM kA bhI upazama karatA hai / jo sthiti se avaziSTa karmoM kA upazama karatA hai vaha eka anantAnubandhI krodha athavA mohanIyakA bhI upazama karatA hai| yahAM nAmana zabdakA artha upazamana athavA kSapaNa hai / upazamanakI apekSAse yaha vyAkhyA kI hai / kSapaNakI apekSAse vyAkhyA isa prakAra hai A prakAre gata-pratyAgata ( heraphera )thI kArya kAraNa bhAvane batAvavA mATe kahe che- ' je egaM' ityAhi. je ana tAnukha dhI kaSAyono ane anatAnu dhI lobhAdino upazama kare che, A ThekANe je eka meAhanIya kanA upazama kare che te tenAthI avaziSTa jJAnAvaraNIya Adi samasta kamaprakRtiyAnA paNa upazama kare che. je sthitithI avaziSTa karmonA upazama kare che te eka anantAnuSadhI krAdha athavA meha nIyane paNa upazama kare che. A ThekANe nAmana zabdanA artha upazama athavA kSapaNu che. upazamanI apekSAthI A vyAkhyA karela che. kSapaNanI apekSAthI vyAkhyA A prakAre che--
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya - adhya0 3 7.4 477 iha kaSAyAdhikAro vartate, tadvamanaM dvividham-upazamanavamanaM, kSapaNavamanaM ca / tatropazamanavamanaM nAmanamiti paryAyastadabhiprAyeNAha - ' je egaM nAme ' ityAdi / yadvA- kaSAyAbhAvAt pramAdAbhAvaH, tadabhAvAcca sakalamohanIyA'bhAvaH, tasmAt sakalakarmakSayaH, tadevamekAbhAve sati bahUnAmabhAvaH, bahUnAmabhAve sati ekAbhAva:, ityevaM gatapratyAgatarUpeNa kAryakAraNabhAvaM darzayitumAha - ' je egaM ' ityAdi / karaneke liye jo saMyamakI ArAdhanAmeM jAgarUka haiM aise apramAdI prANIko kahIM bhI bhaya nahIM hotA hai / vena isa lokameM duHkhI hote haiM aura na paraloka meM / adhika kyA kahA jAya ? ve isa saMsAra ke bhaya se hI nirmukta ho jAte haiM / ihalokasambandhI aura paralokasambandhI duHkhakA kAraNa yaha saMsAra hI unheM phirase prApta nahIM hotA, arthAt ve sadA ke liye mukta ho jAte haiM || sU0 3 // yahAM para kaSAyakA adhikAra hai / kaSAyakA vamana do prakArakA hai(1) upazamanavamana, (2) kSapaNavamana / kaSAyoMkA upazama honA yaha upazamanavamana hai, tathA kaSAyakA kSaya honA yaha kSapaNavamana hai / upazamanavamanakA paryAyAntara zabda nAmana hai / isa abhiprAya se kahate haiM'je egaM' ityAdi / athavA - kaSAyoM ke abhAva se pramAdakA abhAva, pramAda ke abhAva se samasta mohanIkA abhAva, usase sakala karmoMkA kSaya hotA hai / isa prakAra ekakA abhAva hone para bahutoM kA abhAva, bahutoM kA abhAva hone AtmakalyANu karavA mATe je saMyamanI ArAdhanAmAM jAgarUka che evA apramAdI prANIone kAMi paNa bhaya hotA nathI. teo nathI A leAkamAM duHkhI thatAM. nathI paralokamAM du:khI thatAM. adhika zu kahevu...? tee A sa MsAranA bhayathI ja nimu`kta thaI jAya che. A-lokasaMkhdhI ane paralokasaMkha dhI duHkhanuM kAraNa A saMsAra ja tene pharIthI prApta thato nathI, arthAt te sadAne mATe mukta thaI jAya che ! sU. 3 // A ThekANe kaSAyanA adhikAra kaSAyAnuM vamana e prakAre che. (1) upazamavamana (2) kSapaNu vamana kaSAyAnu` upazama thavu te upazamavamana che. tathA kaSAyAnuM kSaya thavuM te kSapaNuvamana che. upazamavamananA paryAyAntara zabda nAmana che. yA maliprAyathI uDe che-'je eMga' tyAhi. athavA kaSAyAnA abhAvathI pramAdanA abhAva, pramAdanA abhAvathI samasta mehanIyanA abhAva, tenAthI sakaLa karmono kSaya thAya che. A prakAre ekanA abhAva thavAthI mahuno abhAva, mahune abhAva thavAthI ekanA abhAva thAya che.
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 AvArAgastre ___TIkA-lokasya SaDjIvanikAyasya duHkha-duHkhakAraNaM karmAstIti jJAtvA lokasya-putrakalatrAdestathA hiraNyasuvarNAdeva saMyoga-mamasvalakSaNa sambandhaM parigraha vA'pTavidhakarmahetuM vAntvA-parityajya dhIrAH karmavidAraNasamarthA mahAyAnaM yAntyanena mokSamiti yAnaM cAritram , tacca bhavakoTidurlabhatayA mahadastItyAzayena mahAyAnamityucyate / yAnti-gacchanti prApnuvantItyarthaH / nanu prAptacAritrasya kimekenaiva bhavena mokSA, uta pAraMparyeNeti ziSyajijJAsAyAmubhayathA'pi mokSo bhavatIti bodhayitumAha-pareNa paraM yAnti' iti / "isa SaDjIvanikAyarUpa lokake duHkhakA kAraNa karma hai " aisA jAna kara karmoM ke nAza karane meM zaktizAlI dhIra muni, putra strI Adi se, tathA hiraNya suvarNa Adise 'mamedaM '-mamatvabhAvarUpa saMyogakA athavA aSTaprakArake karmoke Asravake kAraNarUpa parigrahakA sarvathA tyAga kara cAritra ko aGgIkAra karate haiM / " yAna" zabdakA artha cAritra hai-" yAnti anena mokSamiti yAnam" arthAt-jisake dvArA mokSako prApta kare usa kA nAma " yAna" hai, kyoM ki isakI prAptise jIvoMko muktikA lAbha hotA hai / " yAna" ke sAtha jo " mahA" vizeSaNa lagA huA hai vaha isameM mahattAkA dyotaka hai / cAritrameM mahattA isI liye hai ki jIvoMko isakI prApti karoDoM bhavoMmeM bhI durlabha hai / isI abhiprAyase cAritrako mahAyAna kahA hai| jisako cAritra prApta ho cukA hai aise munikI mukti usI bhavase ho sakatI hai ? athavA bhavaparamparAse ?, isa prakArakI ziSyakI AzaGkAkA A jIvanikAyarUpa lokanA duHkhanuM kAraNa karma che" evuM jANIne karmone nAza karavAmAM zaktizALI dhIra muni, putra strI AdithI, tathA hiraNya suvarNa mAhithI 'mameda'-mamatvamA135 sayogAnI, athavA maTa 42 // 4InA mAvanA // 235 parisaDanI sAyA tyAga 43 yAtrina. bhgii|2 42 che. "yAna" zamnI matha yAritra cha. " yAnti anena mokSamiti yAnam " mata nA dvArA mokSa prA 42 tenu nAma " yAna" cha, ra tanI prAtithI vAna bhu. tina sAma thAya che. " yAna"nI sAthai 2 " mahA" vizeSa sAgesa che. te tenI mahattAne dyotaka che, cAritramAM mahattA e mATe che ke jene tenI prApti karaDe bhavamAM paNa durlabha che. te abhiprAyathI cAritrane magvAna kahela che. jene cAritryaprApta thaI cukela che tevA muninI yukti te bhavathI thaI zake che? athavA bhavaparaMparAthI ?, A prakAranI ziSyanI AzaMkAnuM samAdhAna karatAM
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 479 zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 __yaH ekam-nAmayati-kSapayati, sa bahUnapi nAmayati=kSapayati / ekasyAnantAnuvandhinaH krodhasya kSapako bahUnAMtabhedAnAmapatyAkhyAnAdInAM mAnAdInAM vA kapAyANAMkSapako bhavatIti / yadvA-ekasya mohanIyasya kSapakA, bahUnAM tadavaziSTAnAM sarvAsAM prakRtInAM kSapako bhavatIti / tathA-yo bahUnAM kSapakaH, sa ekasya kSapaka iti / / 04 // ___ bahukarmopazamenaikakarmopazamena vA vinA mohanIyasyopazamo na bhavati, tathA bahukarmAbhAvamantareNa ekakarmAbhAvamantareNa vA mohanIyakarmaNaH kSayo na bhavati / tasmAdeva kAraNAjjantUnAM bahuvidhaduHkhasamudbhava ityAha-dukkhaM' ityaadi| mUlam-dukkhaM logassa jANittA vaMtA logassa saMjogaMjaMti dhIrA mahAjANaM, pareNa paraM jaMti, nAvakaMkhaMti jIviyaM ||suu0 5 // . chAyA-duHkhaM lokasya jJAtvA vAntvA lokasya saMyoga yAnti dhIrA mahAyAnaM, pareNa paraM yAnti, nAvakAGkSanti jIvitam / / bhU0 5 // jo ekakA kSaya karatA hai vaha bahutoMkA kSaya karatA hai| eka anantAnubandhI krodhakA kSapaka apratyAkhyAna Adi kaSAyoMkA athavA apane bhedasvarUpa mAnAdi-kaSAyoMkA kSapaka hotA hai| athavA-eka mohanIya karmakA kSapaka bahuta-tadvaziSTa (mohanIya karmase bA~kI rahI ) saba karmaprakRtiyoMkA kSapaka hotA hai| isI prakAra jo bahutoMkA kSapaka hotA hai vaha ekakA bhI kSapaka hotA hai / sU0 4 // / bahuta karmoke upazama vinA athavA eka karmake upazama vinA mohanIya karmakA upazama nahIM hotA hai, tathA bahata karmoM ke abhAva-kSaya-hae vinA mohanIya karmakA kSaya nahIM hotA hai| isI kAraNase prANiyoMko aneka prakArake duHkhoMkI utpatti hotI hai / isI bAtako mUtrakAra prakaTa karate haiM-'dukkha' ityAdi / - je ekane kSaya kare che te bahene kSaya kare che. eka anaMtAnuba dhI kAdhane kSapaka apratyAkhyAna Adi kaSAyane athavA pitAnA bhedasvarUpa mAnAdi kaSAyane kSapaka thAya che. athavA eka mehanIya karmanA kSepaka bahe-tadavaziSTa (mehanIya karmathI bAkI rahI ) saghaLI karmaprakRtine kSapaka thAya che. A prakAre bahune kSapaka thAya che te eka paNa kSapaka thAya che. sUtra 4 bahu karmonA upazama vinA athavA eka karmanA upazama vinA mehanIya karmane upazama thatuM nathI. tathA bahu karmono abhAva-kSaya vinA, athavA eka karmane abhAva thayA vinA mehanIya karmane kSaya thatuM nathI. te kAraNathI prANIcAne aneka prakAranA dukhonI utpatti thAya che. A vAtane sUtrakAra pragaTa kare che-'dukkhaM' tyAdi. . . . . .
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 AcArAGgasUtre yadvA- pareNa = caturthaguNasthAnena, paraM caturdazaguNasthAnaM yAvat, yAnti=adhitiSThanti / yadvA -- pareNa anantAnuvandhikaSAyakSayeNa, paraM= mohanIyakSayaM ghAti - bhavopagrAhikarmaNAM vA kSayaM yAnti / evaMbhUtA dhIrAH, jIvitaM = AyuH, nAvakAGkSanti = kiyad vyatItaM, kiyadavaziSTamiti na vibhAvayanti - dIrghajIvitvamasaMyamajIvitvaM vA necchantItyarthaH // 05 // saMyama ArAdhanA yogya mahAvidehAdi kSetroMmeM janma prApta kara phira sampUrNa zrutacAritradharmakI ArAdhanAke prabhAvase samasta karmoMkA kSayakara apunarAvRttisvarUpa mokSasthAna meM jA virAjate haiN| bhAvArtha - ' cAritraprApta muni usI bhavase athavA anyabhava-se bhI kyA mokSa jAte haiM ?' aisI ziSyakI AzaGkAkA zAstrakAra uttara dete haiM ki jo saMyamakI ArAdhanA karate haiM ve jIva usI bhavameM, athavA usa bhavameM mokSa na jA kara anya bhavoMse bhI muktikA lAbha kara lete haiM / jaba taka ve muktikA lAbha nahIM kara lete taba taka ve uttama manuSyaparyAya evaM devaparyAyameM utpanna hote rahate haiM / muktiyogya kSetra aura kAla kI prApti hote hI pUrNa saMyamakI ArAdhanAke prabhAvase ghAtiyA aura aghAtiyA karmokA sarvathA vinAza kara paMcamagati-muktikA lAbha kara lete haiM / " athavA- pareNa paraM yAnti " isakA yaha bhI artha hotA hai kijo karmoM ke nAza karanekI zakti se sampanna vIra haiM ve 'pareNa ' caturtha gunnkSetrAmAM janma prApta karI pharIthI jItacAritra dharmanI ArAdhanAnA kAraNathI samasta karmAMnA kSaya karI apunarAvRttisvarUpa meAkSasthAnamAM jaI birAje che. bhAvA--cAritraprAsa muni te bhavathI athavA anya bhavathI paNa zuM meAkSa jAya che ?" evI ziSyanI AzakAnA zAstrakAra uttara de che ke je sacamanI ArAdhanA kare che te jIva teja bhavamAM athavA te bhavathI meAkSa na jatAM anya bhavAthI paNa muktinA lAbha karI le che jyAM sudhI te muktinA lAbha nathI karI letA tyAM sudhI te uttama manuSyaparyAya temaja devaparyAyamAM utpanna thatA rahe che, muktiyeAgya kSetra ane kALanI prApti thatAM ja pUrNa sayamanI ArAdhanAnA bhAvathI te ghAtiyA ane aghAtiyA karmInA sarvathA vinAza karI paMcamagati-muktinA lAla karI le che. 66 athavA - " pareNa paraM yAnti " teno yo pazu artha thAya che nAza vAnI zastithI saMpanna vIra bhenA te ' pareNa ' thothA guNusthAnathI sagAcI
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 48 tadyogyakSetrakAlaprAptyA laghukarmaNastenaiva bhavena mokSaH, anyasya tu pAramparyeNa bhavati, iha tadevocyate___ yathA--yathAzaktisamArAdhitasaMyamA AyuSo'nte sati karmAvazeSeNa saudharmAH didevalokaM gacchanti, tataH paraM punaH karmabhUmAvAryakSetre sukule janma labdhvA zraddhAsaMyamAdidharmArAdhanena saudharmAdidevalokAdapi viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaM yAvata prayAnti / tataH paraM punarapi tatazcyutAstatsamucitamahAvidehAdikSetraM pApya saMpUrNa zrutacAritradharmasamArAdhanena kRtsnakarmakSayAdapunarAvRttikaM mokSamupagacchanti / samAdhAna karate hue mUtrakAra kahate haiM-usa munikI mukti donoM prakAra se hotI hai, isI bAtako spaSTa karate haiM-' pareNa paraM jati-pareNa paraM yAnti' muktiprAptike yogya kSetra aura kAlakI prAptise laghukarmI jIvoM kI usI bhavase, aura anya jIvoMkI paramparAse-anya-anya bhavoMse mukti hotI hai| isI bAtako TIkAkAra spaSTa karate haiM jaise kitaneka jIva apanI zaktike anusAra saMyamakA ArAdhana karate haiM aura saMyamakA ArAdhana karate2 hI ve usa bhava sambandhI Ayu kA anta hone para kAla kara karmAvazeSase saudharmAdi devalokoMmeM utpanna hote haiN| vahAMkI RddhikA gRddhirahita ho bhoga karate 2 usa bhava sambandhI AyukA bhI anta karake ve karmabhUmi AryakSetra aura sukulameM janma pA kara phirase zraddhA saMyamAdika kI ArAdhanA karanemeM lavalIna hone ke prabhAvase Ayuke avasAnameM saudharmAdika devalokoMse bhI Age viziSTatara anuttaropapAtika vimAnameM deva ho jAte haiM / vahAM se cyava kara sUtrakAra kahe che ke te muninI mukti ane prakArathI thAya che. A vAtane spaSTa 42 cha-'pareNa paraM jati'-'pareNa paraM yAnti' muhita prAptina yogya kSetra mana. kALanI prAptithI laghakama jIvonI te bhavathI, ane anya jIvonI paraMparAthIanya bhathI rukti thAya che, A vAtane TIkAkAra spaSTa kare che-jevI rIte keTalAka jIvo pitAnI zakti-anusAra saMyamanuM ArAdhana kare che ane saMyamanuM ArAdhana karatAM karatAM ja tebhavasaMbaMdhI Ayane aMta thavAthI te marIne karmAvazeSathI saudharmAdi devalokomAM utpanna thAya che. tyAMnI addhine gRddhirahita thaI bhega karatAM karatAM tebhavasaMbaMdhI Ayune paNa aMta karIne te karmabhUmi AryakSetra ane sukuLamAM janma pAmIne pharIthI zraddhAsaMyamAdikanI ArAdhanA karavAmAM vilIna thavAne prabhAvathI AyunA avasAnamAM saudharmAdika devakothI paNa AgaLa viziSTatara anuttarAyapAtika vimAnamAM deva bane che. tyAMthI cavIne saMyama ArAdhanAne cagya mahAvidehAdi
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 AcArAGgasUtre chAyA-ekaM vivecayan pRthak vevekti, pRthag vivecayan ekaM vevekti // 06 // TokA-ekam anantAnuvandhinaM krodhaM, vivecayan-kSapayan kSapakazreNisamArUDhaH saMyataH, pRthak anyadapi anantAnuvandhicatuSTayaM, mithyAtva-mizra-samyaktva-mohanIyatrayaM ceti mithyAtvasaptakaM, vevekti-niyamataHkSapayati / yo vaddhAyuSkaH, so'pi trIn bhavAn nAtikAmati / tRtIye bhave niyamato mokSaM prApnoti / avaddhAyuSkastu-mohanIyasya saptaviMzatiM kAzAn niyamataH kSapayati, catvAri ghAtikarmANi vA, sidhyan vA catvAri kevalikarmANi kSapayati / ___ anantAnubandhI krodhakA kSaya karanevAlA kSapakazreNimeM ArUDha saMyata niyamase anantAnubandhicatuSTaya evaM mithyAtvamohanIya, mizramohanIya aura samyaktvamohanIya, ina sAta prakRtiyoMkA kSaya karatA hai / jo badvAyuSka (AyukarmakA pahale baMdha kara cukA hai ) vaha bhI tIna bhavoM ko ullaMghana nahIM karatA, arthAt tRtIya bhavameM niyamase muktikA lAbha kara letA hai / abaddhAyuSka-(jisane pahale AyukarmakA bandha nahIM kiyA hai vaha ) jIva mohanIya karmakI 27 sattAIsa prakRtiyoMkA niyamase nAza karatA hai| athavA cAra ghAtiyA karmoM kA nAza kara ke avaziSTa cAra aghAtiyA karmoMkA bhI nAza kara detA hai / bhAvArtha-pUrvokta sAta prakRtiyoM ke kSayase jisane kSAyika-samyaktvakA lAbha kiyA hai, aura kSAyika-samyaktvako le kara kSapakazreNi para caDhA hai usa jIvakI mukti niyamataH usI bhavase ho jAtI hai| paraMtu aisA jIva yadi baddhAyuSka hai to vaha usa bhavase muktikA lAbha na kara anantAnubaMdhI ke kSaya karavAvALA kSapakazreNimAM ArUDha saMyata niyamathI anantAnubaMdhicatuSTaya ane mithyAtvamohanIya, mizramohanIya ane samyaktvamohanIya, e sAta prakRtione kSaya kare che. je baddhAyuSka (Ayukamane je pahelAM baMdha karI cukela che) te paNa traNa nu ullaMghana nathI karatA, arthAt trIjA bhavamAM niyamathI muktine lAbha karI le che. abaddhAyuSka (jeNe pahelAM Ayukarmane baMdha nathI karyo te) jIva mehanIya karmanI ra7 satAvIsa prakRtine niyamathI nAza kare, che athavA cAra ghAtIyA karmone nAza karIne avaziSTa cAra aghAtiyA karmone paNa nAza karI nAkhe che | bhAvArtha-pUrvokta sAta prakRtinA kSayathI jeNe kSAyika-samyakatvane lAbha karela che, ane kSAyika-samyakatvane laIne kSapakazreNi caDhela che te jIvanI mukti niyamataH te bhavathI thaI jAya che, paraMtu tevA jIva kadAca baddhAyuSka che te te, te
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 u. 4 re 66 sthAna se lagA kara ' paraM ' caudahaveM guNasthAnataka jAte haiM, arthAt a-i-u-kra-lu " ina pAMca hrasva akSaroMke uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya pramANa usa caudahaveM guNasthAnameM unakI sthiti hotI hai, bAda meM ve muktiko prApta karate haiM / athavA - prathama 'para' zabdakA artha anantAnubandhI kaSAyakA kSaya bhI hai / dvitIya ' para ' zabdakA artha- mohanIyakA nAza, athavA ghAti aghAti karmoM kA vinAza hai / isakA yaha phalitArtha hotA hai ki-anantAnubandhI kaSAyake kSayase ve mohanIya kA kSaya, athavA ghAti aura aghAti karmoM kA kSaya karate haiM / bhAvArtha - vIroMko caturtha guNasthAna se lagA kara jo caudahaveM guNasthAna takakI prApti batalAI gaI hai usakA yaha tAtparya hai ki samakita kI prApti traint cauthe guNasthAna meM ho jAtI hai / samakitakA lAbha hI jIvoMko sAkSAt (bhAvacaritra kI apekSA se) yA paramparArUpase muktikA kAraNa hotA hai / jisa vyaktiko samatikA lAbha ho jAtA hai usa bhavyAtmAkA arddhapudgala parAvartanamAtra kAla saMsArameM rahane kA rahatA hai, usase adhika nhiiN| dhIre2 vaha apanI unnati karatA huA Age 2 ke guNasthAnoM para ArohaNa kara pariNAmoMkI vizuddhike prabhAvase ghAtiyA aura aghAtiyA karmoMke nAza 'paraM ' yauhamA guNasthAnaH sudhI laya che, arthAt " a-i-u-RR lR" yA yAMca hasva akSaronA uccAraNa karavAmAM jeTalA samaya lAge che teTalA samaya pramANa te caudamAM guNasthAnamAM tenI sthiti thAya che, khAdyamAM te muktine prApta kare che. athavA prathama para " " zabdanA artha anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSaya paNa che, mIle 'para' zabhano artha mohanIyano nAza athavA dhAti aghAti bhenA vinAza che. tenA e phalitArtha thAya che ke anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayathI mohanIyanA kSaya, athavA ghAti ane aghAti konA kSaya te kare che. 66 bhAvArtha :--vIrone cAthA guNasthAnathI laine je caudamAM guNasthAna sudhInI prApti batAvavAmAM AvI che tenA e tAtpa che ke samakitanI prApti jIvAne cAthA guNasthAnamAM thai jAya che. samitanA lAbha ja jIvAne sAkSAt (bhAvacAritranI apekSAthI) agara paraMparA-rUpathI muktinuM kAraNa thAya che. je vyaktine samakitanA lAla thaI jAya che te bhavyAtmAnA apudgalaparAvartanamAtra kAla saMsAramAM rahevAnuM rahe che, tenAthI adhika nahi. dhIre dhIre te peAtAnI unnati karatAM karatAM AgaLa AgaLanA guNasthAnA upara ArohaNa karI pariNAmonI vizuddhinA prabhA
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 AvArAgasUtre kiMca-'logaM ca' ityaadi| mUlam-logaM ca ANAe abhisamicca akutobhayaM ||suu0 8 // chAyA-lokaM cA''jJayA abhisametya akutobhayam // suu08|| TIkA-ca-zabdaH samuccayArthaH / lokaM SaDjIvanikAyarUpam , AjJayA-jinapravacanena, abhisametya-viditvA, akutobhayam=kutazcit kAraNAdutpadyamAnasya bhayasyAbhAvo yathA bhavati SaDjIvanikAyalokasya, tathArUpaM saMyamaM kuryaadityrthH||suu08|| pAdita Agamake anusAra pravRtti karanevAlA apramatta saMyamI jIva kSapakazreNike yogya hotA hai, anya nhiiN| bhAvArtha-zraddhAsampanna vyakti saMyamakI ArAdhanA kara jaba saptamaguNasthAnavI ho jAtA hai tabhI vaha kSapakazreNipara ArUDha honeke yogya mAnA jAtA hai / suu07|| aura bhI kahate haiM-"logaM ca" ityAdi / yahAM"ca" zabda samuccaya artha meM hai / muni isa SaDjIvanikAyarUpa lokako jinapravacana-Agama-se jAna kara 'jisa prakAra bhaviSyameM usa SaDjIvanikAyarUpa lokako apanedvArA bhayakA abhAva ho isa prakAra saMyama kI ArAdhanA karatA rhe| bhAvArtha-saMyamakI ArAdhanA karanekI AvazyakatA isI liye hai ki jisase anya jIvoMkI rakSA hotI rahe / asaMyama pravRttise jIvoMkA ghAta hotA hai| aise vyaktiyoMko isa loka aura paralokameM sadA bhayakA kare che. arihaMtadvArA pratipAdita Agama-anusAra pravRtti karavAvALA apramatta saMyamI jIva kSapakazreNIne yugya thAya che-anya nahi. bhAvArthazraddhAsa patra vyakti saMyamanI ArAdhanA karI jyAre sAtamA guNasthAnavarsI thaI jAya che tyAre te kSepaka zreNI para ArUDha hovAnA yegya mAnavAmAM Ave che. e sU0 7. qNI mI paY 49 cha- " logaM ca "tyAhi A ThekANe "a" zabda samuccaya arthamAM che. muni A SaDUjIvanikAyarUpa lokane janapravacana-AgamathI jANIne je prakAre bhaviSyamAM te parajIvanikAyarUpa lekane pitAnA dvArA bhayano abhAva hoya e prakAre saMyamanI ArAdhanA karatA rahe. bhAvArtha-saMyamanI ArAdhanA karavAnI AvazyakatA eTalA mATe che ke jenAthI anya jIvonI rakSA thatI rahe, asaMyama pravRttithI jIvane ghAta thAya che. evI
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 yadvA-pRthak anyadapi mithyAtvasaptakaM vivecayankSapayan , ekam anantAnuvandhikrodhaM vevekti-niyamataH kSapayati // muu06|| kena guNena kSapakazreNiyogyatAM prApnotIti bodhayituM karmakSapaNodyatasya vizeSaNAnyAha-' saDDhI' ityAdi / mUlam -saDDhI ANAe mehAvI // sU0 7 // chAyA-zraddhI AjJayA medhAvI // mU0 7 // TIkA-zraddhI-mokSAbhilAparUpA jinamatAbhiruciH zraddhA, sA'syAstIti tathAvidhaH sa hi kevalino bhAvitAtmano'nagArasya vA samIpe dharma zrutvA saMyama prtipdyte| AjJayA AhetAgamAnusAreNa pravartamAnaH, medhAvI-apramattasaMyamI kSapakazreNiyogyo bhavati, nAnya ityarthaH / / sU0 7 // dUsare athavA tIsare bhavameM to niyamase muktiko prApta karanevAlA hotA hai / yadi abaddhAyuSka hai to vaha usI bhavase mukti prApta kara letA hai| isI taraha-" puDho vigiMcamANe egaM vigiMcai" arthAt mithyAtvasaptakakA kSaya karane meM pravRtta saMyata eka arthAt anantAnubandhI krodhakA niyamase kSaya karatA hai| sU0 6 // kisa guNase muni kSapakazreNikI yogyatAko prApta karatA hai ? isa bAtako samajhAneke liye kamauke kSaya karanemeM udyata munike vizeSaNoM ko kahate haiM-'saDDhI' ityAdi / mokSakI abhilASArUpa jinamatakI ora abhirucikA nAma zraddhA hai| isa prakArakI zraddhAse sampannakA nAma zraddhI-zraddhAvAn hai| zraddhAvAn vyakti kevalI athavA anya kisI bhAvitAtmA sAdhuke samIpa dharmakA zravaNa kara saMyamako grahaNa karatA hai| arihantadevadvArA prtibhavamAM muktino lAbha na pAmIne bIjA athavA trIjA bhavamAM to niyamathI muktine prApta karavAvALA thAya che. je abaddhAyuSka che te te teja bhavathI mukti prApta karI le che. Avazate " puDho vigiMcamANe ega vigiMcai " arthAt bhithyAtvasanA kSaya karavAmAM pravRtta saMyata eka arthAt anaMtAnubaMdhI kedhane niyamathI kSaya 42 cha. // sU0 6 // kayA guNathI muni kSepaka zreNInI yogyatAne prApta kare che ? A vAtane samanvaa mATerbhAnA kSaya 42vAmA udhata muninA vizeSaNAne che-'saDDhI' chatyAdi. mekSanI abhilASArUpa janamatanI tarapha abhirUcinuM nAma zraddhA che, A prakAranI zraddhAthI saMpananuM nAma zraddhI-zraddhAvAna che. zraddhAvAna vyakti kevaLI athavA anya koI paNa bhAvitAtmA sAdhunI samIpe dharmanuM zravaNa karI saMcamane grahaNa
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 AcArAGgasUtre kArakaM tadeva zastramityucyate / ekasmAt pIDAjanakAdanyat pIDAjanakaM prAdurbhavati / yathA-khaDgAbhighAtena ziraHpIDA, tato jvaraH, tato'pi mUrcchAdaya iti / bhAvazastrasya pAramparyaM tvatraivodezake 'je kohadaMsI ' ityAdinA'nupadaM vakSyati / yathA zastrasya pAramparyamasti na tathA pAramparyamazastrasyAstItyAha - 'nAsti' ityAdi / azastraM saMyamaH, tat pareNa paraM nAsti-prakarSaparamparAyuktaM na bhavatItyarthaH / yathA pRthivyAdijIveSu svAtmanA samabhAvaH kartavyaH, tatra - ' ege AyA ' iti bhagavadvacanAd mandatItrabhedo nAsti, tasmAt tatra samatvasadbhAvAt sAmAyikasya na prakarSapAramparyam / yadvA-zailazyavasthAsaMyamAtparaH saMyamo nAsti, tadUrdhvaM guNasthAnAbhAvAditi bhAvaH // mu0 9 // hai / pIDAkAraka eka hI vastuse anya aneka bAteM utpanna hotI haiM, jaise talavAradvArA mArane se laganevAle ke zirameM pIDA, usase jvara, usase bhI use mUrchA Adi duHkha hote haiM / ye saba bAteM dravyazastrameM prakarSa paramparAkI dyotaka haiM / bhAvazastra prakarSakI paramparA isI uddezameM isIke Age " je kohadaMsI " isa sUtra meM kaheMge / jisa prakAra zastrameM prakarSa kI paramparA hai usa prakAra azastra meM prakarSa paramparA nahIM hai, isa bAtako " natthi " isa vAkya se kAra prakaTa karate haiM - azastra nAma saMyamakA hai, vaha " pareNa paraM nAsti " prakarSaparamparAse yukta nahIM hotA hai| jaise- pRthivIkAyikAdi jIvoMmeM saMyamIko AtmatulyatAkI bhAvanA rakhanI cAhiye, kyoM ki yaha vacana hai "ege AyA " AtmA eka hai| isa prakAra kI bhAvanArUpa saMyama meM manda aura tIvra bheda nahIM hai / isa kAraNa samasta pRthivIkAyikAdi aneka vAtA utpanna thAya che, jema-talavAra dvArA mAravAthI lAgavAvALAnA mAthAmAM pIDA, tenAthI jvara, tenAthI tene mUrchA Adi dukha thAya che e saghaLI vAtA dravyazastramAM praka para parAnI dyotaka che. bhAvazasramAM prakanI paraparA 66 je A ja uddezamAM enAthI AgaLanA koidaMsI " ye sUtrabhAM vAmAM Avaze ne prAre zastramAM praharSanI paraparA che te prAre zastrabhAM aparaMparA nathI. me vAtane " natthi " ityAdi vAsyathI sUtrAra pragaTa ure che. sazastra nAma sayabhanu che, te " pareNa paraM nAsti " - paraparAthI yukta thatuM nathI. jema-pRthivIkAyAdi jIvAmAM saMcamIe . Atma tujhyatAnI lAvanA zamavI lekhe, araNa hai lagavAnanu me vayana hai- 'ege AyA ' AtmA eka che. A prakAranI bhAvanArUpa saMyamamAM mantra ane tIvra bheda nathI. e kAraNathI samasta pRthivIkAyAdika jIvomAM samatAzALI saMyamInA sAmAyika
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 489 tadapi bhayaM SaDjIvanikAyalokasya zastrAdeva bhavati / tasya zastrasya kiM prakarSaparamparA'sti ? nAsti vA ? iti ziSyajijJAsAyAm 'astI'-ti bodhayitumAha'atthi' ityaadi| yadvA-zastrato bhayaM bhavati, atastat parihartavyamityAzayena-zastraM kathayati'atthi' ityaadi| mUlam-asthi satthaM pareNa paraM, natthi asatthaM pareNa paraM ||suu09|| chAyA--asti zastraM pareNa param , nAsti azastraM pareNa param // sU0 9 // TIkA-zastra-dravyabhAvabhedAd dvividhaM tatra dravyazastraM khaDgAdikaM, tat pareNa parama sti, lohakartRsaMskArAnusAreNa dravyazastraM tIvrAt tIvrataramastItyarthaH / yadvA-yat pIDAsAmanA karanA par3atA hai / saMyamI jIva isa prakArake bhayale sadA nirmukta rahate haiM // suu08|| isa SaDjIvanikAyarUpa lokake liye bhaya zastrase hI hotA hai| yaha bAta jaba nizcita hai to kyA usa zastra meM prakarSakI paramparA hai yA nahIM ? isa prakAra kI ziSyakI AzaGkAkA uttara kahate haiM-'asthi satthaM' ityAdi / athavA-zastrase bhaya hotA hai| ataH usakA parihAra karanA cAhiye, isa Azayase zastrako kahate haiM-'atthi satthaM ' ityAdi / zastra, dravya aura bhAvake bhedase do prakArakA hai| talavAra vagairaha dravya zastra haiN| inameM prakarSakI paramparA, zastrako banAnevAle luhArake saMskAra ke anusAra AtI hai| koI talavAra atyanta tIkSNa hotI hai aura koI usase bhI adhika / athavA jo jIvako pIDAkAraka hotA hai vahI zastra vyaktione A-leka ane paralokamAM sadA bhayane sAmane kare paDe che. saMyamI jIva A prakAranA bhayathI sadA nimukta rahe che. sU08 A SaDUjIvanikAyarUpa lekanA mATe bhaya zastrathI ja thAya che. e vAta jyAre nizcita che te zuM te zAstramAM prakarSanI paraMparA che yA nahi? A prakAre ziSyanI mAza'rnu utta2 4 che-' asthi satyaM' tyAhi. athavA zastrathI bhaya thAya che, mATe tene parihAra karavo joIe; e Azaythii zastrane 49 che-'asthi sattha' tyAdi. zastra dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAre che. talavAra vigere dravya-zastra che. temAM prakarSanI paraMparA, zastranA banAvavALA luhAranA saMskAra anusAra Ave che, koI talavAra atyaMta tIkSaNa hoya che ane koI tenAthI paNa adhika. athavA je jIvene pIDAkAraka thAya che te zastra che. pIDAkAraka eka ja vastuthI anya 62
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 AcArAGgasUtre __chAyA-yaH krodhadI sa mAnadarzI, yaH mAnadarzI sa mAyAdarzI, yo mAyAdarzI sa lobhadarzI, yo lobhadarzI sa premadarzI, yaH premadarzI sa dveSadarzI, yo dvepadI sa mohadazI, yo mohadIM sa garbhadarzI, yo garbhadarzI sa janmadarzI, yo janmadarzI sa mAradarzI, yo mAradarzI sa narakadarzI, yo narakadarzI sa tiryagdarzI, yastiyagdarzI sa duHkhadarzI // mU0 10 // ___TIkA-yaH krodhadarzI krodhaM pazyati-bhAvayati krudhyatItyarthaH, krodhaM darzayatIti yAvat / yathA kruddhasya dRSTistItrA, prasannacittasya tu sitakamalavaddhavalA bhvti| sa mAnadarzI mAnaM pazyati-bhAvayati, gavaM darzayatIti yAvat / evamagre'pi yojanIyaM yAvat-'sa mohadarzI 'ti / yo mohadarzI-mohA''krAntaH, sa garbhadarzI garbha pazyati-garbhavAsodbhUtaduHkhAnubhavI bhavatItyarthaH / evaM-'sa tiryagdarzI-ti ____ jo krodhadarzI hai arthAt krodhako dekhatA hai-krodha karanekI bhAvanA karatA hai-kruddha hotA hai, dUsare vyakti para krodha dikhalAtA hai, jaise'kruddha vyaktikI dRSTi tIvra hotI hai, prasannacittavAlekI sapheda kamala jaisI dhavala hotI hai| isa prakArase jo dUsaroMke liye dRSTi vagairaha cihnoMse apanI krodhapariNati dikhalAtA hai-prakaTa karatA hai vaha mAnadarzI hotA hai-mAnako dekhatA hai-mAna karanekI bhAvanA karatA hai, mAna karatA hai-anyake liye vaha apanI mAnapariNati prakaTa karatA hai| isI prakAra jo mAnadarzI hai vaha mAyAdarzI hotA hai| jo mAyAdarzI hai vaha lobhadarzI hai / jo lobhadarzI hai vaha rAgadarzI hai / jo rAgadarzI hai vaha dveSadarzI hai| jo deSadarzI hai vaha mohadarzI hai / jo mohadarzI hotA hai vaha garbhadarzI hotA hai / isakA bhAva yaha hai ki-mohadarzI prANI grbhaaje kAdhadarza che arthAtodhane dekhe che-phodha karavAnI bhAvanA kare che-kuddha thAya che, bIjI vyaktinA upara koI dekhADe che jema-kuddha vyaktinI dRSTi tIvra hoya che. prasanna cittavALAnI sapheda kamaLa jevI dhavaLa hoya che evA prakArathI je bIjAone mATe daSTi vigere cinhothI potAnI ko-pariNati dekhADe che-prakaTa kare che te mAnadazI thAya che-mAnane dekhe che-mAna karavAnI bhAvanA rAkhe che, mAna kare che bIjAne mATe te potAnI mAna-pariNati pragaTa kare che. e prakAre mAnadarza che te mAyAdarzI hoya che. je mAyAdarza che te lobhadaze che, je lebhadaza che te rAgadarzI che. je rAgada che te devadarza che, je devadarzI che te mahadaza che je mehadarza che te garbhadarza che. tene bhAva e che ke-mohadarza prANuM garbhAvAsathI utpanna ananta
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 i. u 4 491 bhAvazastraM kathaM pareNa paramastItyAha-'je kohadaMsI' ityaadi|| mUlamje kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyAdaMsI, je mAyAdaMsI se lohadaMsI, je lohadaMsI se pejadaMsI, je pejadaMsI se dosadaMsI, je dosadaMsI se mohadaMsI,je mohadaMsI se gabbhadaMsI, je gabbhadaMsI se jammadaMsI, je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se narayadaMsI,jenarayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhadaMsI // sU0 10 // jIvoM meM samatAzAlI saMyamIke sAmAyikarUpa cAritrameM tIvramandarUpa prakarSakI paramparA nahIM hai| athavA-zailezI avasthAke saMyamase Age guNasthAnakA abhAva honese aura koI para-utkRSTa-saMyama nahIM hai|| bhAvArtha-zailezI avasthA caudahaveM guNasthAnameM hotI hai, kyoM ki isI guNasthAnameM cAritrakI pUrNatA hotI hai| yathAkhyAta-cAritrase aura koI cAritra to aisA utkRSTa hai nahIM jo isase bhI adhika utkRSTa ho, isa liye isa avasthAke cAritrameM prakarSakI paramparAkA niSedha hai| cAritra ke bhedoMmeM paraspara prakarSAprakarSavRtti bhale hI ho parantu kisI bhI cAritra meM nijameM prakarSAprakarSavRtti nahIM hai / yathAkhyAta-cAritra svayaM prakarSakI avadhisvarUpa hai // suu09|| dravyazastrameM prakarSaparamparAko spaSTa kara aba 'bhAvazastrameM vaha prakarSaparamparA kaise hai?' ise spaSTa karaneke liye kahate hai-'je kohadaMsI' ityaadi| rUpa cAritramAM tIvamaMdarUpa prakarSanI paraMparA nathI. athavA zailezI avasthAnA saMyamathI AgaLa guNasthAnane abhAva thavAthI bIje kaI utkRSTa saMyama nathI. bhAvArtha-zelezI avasthA caudamA guNasthAnamAM thAya che, kAraNa ke te guNasthAnamAM cAritranI pUrNatA thAya che. yathAkhyAta-cAritrathI bIjA keI cAritra te evuM utkRSTa che nahi ke je enAthI paNa adhika utkRSTa hoya. mATe A avasthAnA cAritramAM prakarSanI paraMparAne niSedha kare che. cAritranA bhedamAM paraspara prakarSAprakaSa vRtti bhale hoya paraMtu koI paNa cAritramAM pitAmAM prakarSAmakarSavRtti nathI. cAkhyAta-cAritra svayaM prakarSanI avadhisvarUpa che. te sUra 9 dravyazastramAM prakarSa paraMparAne spaSTa karIne have "bhAvazastramAM te prakarSa 52521 vI zate cha 10 tene spaSTa 42vA bhATe 4 cha-'je kohadaMsI' tyahi,
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAgasUtre yastu mumukSuH, sa krodhAdikaM pariharedityAha-'se mehAvI' ityaadi| mUlam-se mehAvI abhiNivahijA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lohaM ca pejaM ca dosaM ca mohaM ca ganbhaM ca jammaM ca mAraM ca narayaM ca tiriyaM ca dukkhaM ca / eyaM pAsagasta daMsaNaM uvarayasatthassa paliyaMtakarassa // sU0 11 // ____ chAyA--sa medhAvI abhinivartayet krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ca prema ca dvepaM ca mohaM ca garbha ca janma ca mAraM ca narakaM ca tiyaJcaM ca dukhaM ca / etat pazyakasya darzanam , uparatazastrasya paryantakarasya // sU0 11 // ____TIkA-sa medhAvI krodhAdimohAntaM bhAvazakhaM, tathA-garbhAdiduHkhAntaM tatpayogaphalabhUtam , abhinivartayet pariharet-apanayedityarthaH / krodhAdimohAntaM bhAvazastraM sarvathA parivarjayet , yena garbhaduHkhAdArabhya nigodaduHkhaM yAvat sarvamapi duHkhaM na prApnuyAditi bhaavH| bhAvArtha-ye krodhAdika para-bhAva hI bhAvazastra haiM aura krodhase mAna, mAnase mAyA, mAyAse lobha, ityAdi rUpase unameM prakarSaparamparA hai| yaha bAta prakaTa kI gaI hai| sU0 10 // __jo mumukSu-mokSa jAnekI icchA rakhanevAlA ho usako krodhAdikakA parihAra kara denA cAhiye, isa bAtako prakaTa karate haiM-'se mehAvI' ityaadi| vaha medhAvI muni krodhase lagAkara moha taka bhAvazastrakA tathA una ke prayogase utpanna unake phalasvarUpa garbhAvAsake duHkhoMse lekara nigodake duHkhoM takakA parihAra kare, arthAt buddhimAnakA kartavya hai ki vaha krodhAdika kaSAyalpa bhAvazastrakA parityAga kre|kyoNki krodhAdikaSAyoMke karane se kartAko aneka prakArake duHkhoMko bhoganA par3atA hai| garbhAvAsake duHkhoM lAvArtha:- dhAdiDa 52-bhAva lAza cha, bhane adhathI bhAna, mAnathI mAyA, mAyAthI lobha, ItyAdi rUpathI temAM prakaIpara parA che, e vAta pragaTa 43rI che. // suu.10|| - je mumukSu-mokSa javAnI IcchA rAkhanArA hoya tene krodhAdikane parihAra zo me, 2mA pAtane pragaTa 42 the-se mehAvI' chatyAdi te medhAvI muni kedhathI laI moha sudhI bhAvazasane tathA tenA prayogathI utpanna tenA phaLasvarUpa garbhAvAsanA duHkhothI laIne nigadanA duHkhe sudhI parihAra kare, arthAt buddhimAnanuM kartavya che ke te krodhAdikakazAyarUpa bhAvazastrano parityAga kare, kAraNa ke phodhAdi kaSAyonA karavAthI kartAne tenAthI aneka prakAranA duHkho bhegavavA
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 493. yAvadavagantavyam / yastiryagdarzI= tiryagbhavanigodasambandhiduHkhadarzI, sa duHkhadarzI - iha duHkhazabdena sarvataH samutkRSTatamaM nigodabhavasambandhi duHkhaM parigRhyate, tat pazyati = anubhavatItyarthaH / etena garbhadarzItyAdAvapi duHkhadarzitvena tiryagdarzina eva duHkhadarzitvakathanamayuktamiti zaGkAvasaro nAstIti vodhyam / anena - pAramparyApannasya sarvasya bhAvazastrasya nidAnaM krodhaH, tathA sarvataH samutkRSTaduHkhaM nigodabhave'stIti dhvanitam // bhrU0 10 // zItoSNIya-a - adhya0 3. u. 4 F vAsase utpanna ananta yAtanAoMko bhogatA hai / isI prakAra jo garbhadarzI hai vaha janmadarzI hai / jo janmadarzI hai vaha maraNadarzI hai| jo maradarzI hai vaha narakadarzI hai| jo narakadarzI hai vaha tiryagdarzI hai, jo tiryagdarzI hai arthAt tiryaJcagatisvarUpa nigodake duHkhoM kA anubhavakarttA hai vaha vahAM ke sarvotkRSTa duHkhoMkA anubhava karatA hai / yahI bhAva sa duHkhadarzI " isa pada se sUtrakArane prakaTa kiyA hai| yahAM duHkhazabdase sarvotkRSTa nigodasambandhI duHkhoM kA hI grahaNa kiyA hai| isa liye "yo garbhadarzI " ityAdi pada haiM unameM bhI duHkhadarzitva to AtA hI hai, phira bhI jo tiryagdarzI meM hI duHkhadarzitva svatantra rUpase prakaTa kiyA gayA hai vaha ayukta hai / isa prakArakI zaGkA karanekA yahAM avasara hI nahIM prApta hotA hai / isa samasta kathanase yaha dhvanita hotA hai ki isa prakarSaparamparAprApta bhAvazastrakA nidAna - mUla kAraNa - krodha hai aura sabase utkRSTa duHkha nigodabhavameM hai / yAtanAone bhAgave che. e prakAre je gaDhI che te janmadazI che. je janmadazI che te maraNudI che, je maraNadazI che te narakadI che. je narakaDhI che te tirthaMgsI che. je tigdazI che arthAt tiryaMcagatisvarUpa nigodanA duHkhonA anubhavakartA che, te tyAMnA sarvotkRSTa du:khonA anubhava kare che. e ja bhAva. 66 sa duHkhadarzI " me pahathI sUtra are pragaTa urela che. ahIM huma-zamhathI sarvotkRSTa nigohasamadhI hu.jonuM zraI uresa che. bhATe ne "garbhadarzI" tyiAhi padma che temAM paNa duHkha-darzitva tA Aveja che teA paNa je tigdazImAM ja duHkha-dazitva svataMtra rUpathI pragaTa karela che te ayukta che. A prakAranI zaMkA karavAnA A ThekANe avasara ja prApta thatA nathI, A samasta kathanathI e dhvanita thAya che ke A praka paraMparAprApta bhAvazastranu nidAna-phUla kAraNa Adha che. ane badhAthI utkRSTa duHkha nidrabhavamAM che.
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 AcArAgasUtre TIkA- AdAnamiti-AdAnaM karmopAdAnaM krodhaM, niSeddhA-apanetA svakRtabhit-pUrvopArjitakarmakSapayitA bhavatItyarthaH // sU0 12 // __jambUsvAmI pRcchati-'kimatthi uvAhI' ityAdi / mUlam-kimathi uvAhI pAsagassa ?, na vijai nasthitti vemi // sU0 13 // chAyA-kimasti upAdhiH pazyakasya, na vidyate nAstIti bravImi // 13 // TIkA--pazyakasya kevalinA, upAdhiH upAdhIyate ityupAdhiH, tatra dravyopAdhihiraNyasuvarNAdiH, bhAvopAdhiAnAvaraNIyAdikaM karma, yadvA-upAdhIyate vyapa AdAna-karmoke upAdAna-grahaNa karanemeM pradhAnakAraNa aise krodhakA jo parihAra karatA hai vaha apane pUrvopArjita karmokA vinAzaka hotA hai| bhAvArtha-aSTavidha kaukA mUla kAraNa krodha hai, aisA samajhakara tIrthaGkara bhagavAnane isakA sarvathA parihAra kiyA hai| ataH isake parihArase ve navIna kauke bandhaka nahIM hue, itanA hI nahIM unakI AtmAmeM jo kucha pUrvasaMcita karma the unako bhI saMvarakI prApsise una tIrthaGkara prabhune naSTa kara diye| isaliye mokSAbhilASI munikA kartavya hai ki vaha vItarAga tIrthaGkaraprabhukAAdarza sAmane rakhakara usa mArgakA anusaraNa kare ||suu012|| ava upAdhi ke viSaya meM kahate haiM-'kimatthi' ityAdi / jambUsvAmI zrI sudhAsvAmIse pUchate haiM ki-he bhadanta! kevalI bhagavAnake upAdhi hai kyA? zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki unake kisI bhI prakArakI upAdhi nahIM hai| hiraNyasuvarNAdirUpa dravya-upAdhi aura bAdAna=karmonA upAdAna-grahaNa karavAmAM pradhAna kAraNa je kaMdha che tene je parihAra kare che te potAnA pUrvopArjita karmone vinAzaka bane che. bhAvArthaaNavidha karmonuM mUla kAraNa kodha che, evuM samajIne tIrthaMkara bhagavAne tene sarvathA parihAra karela che, mATe tenA parihArathI te navIna karmonA ba dhaka nathI thayAM, eTaluM ja nahi, jeTalA kaMI tenI AtmAmAM pUrva saMcita karma hatA te savaranI prAptithI te tIrthakara prabhue naSTa karI nAkhyA. mATe mekSAbhilASI munInuM kartavya che ke te vItarAga prabhune Adeza sAme rAkhIne te mArga anusaraNa kare che sU0 12. have upAdhinA viSayamA the-'kimatthi' tyAdi jammu svAmI sudharmA svAmIne pUche che ke he bhadanta! kevaLI bhagavAnane upAdhi che ke nahi? zrI sudharmAsvAmI kahe che ke tene kaI paNa prakAranI upAdhi nathI, hiraNya suvarNAdirUpa dravya-upAdhi ane jJAnAvaraNIyAddhipharma bhAva-upAdhi A
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 495 ___etacca mayA na svabuddhikalpanayA kathyate, kiMtu bhagavatastIrthaMkarasya samIpe tadupadezavacanaM yathA mayA zrutaM tathA nigadyate, ityAzayenAha-' etat pazyakasya darzanam' ityAdi / atraivoddeze kRtavyAkhyAnametat // muu011|| asau tIrthakaraH kathaMbhUtaH ? ityata Aha-AyANaM' ityaadi| mUlam-AyANaM nisiddhA sagaDabhi // sU0 12 // chAyA--AdAnaM niSeddhA svakRtabhit // sU0 12 // se bhI anantagune kaSTa nigodameM jIva inake karaneke hI phalasvarUpa bhogatA hai / ataH munike liye krodhAdi kaSAyoMkA parihAra karanA hI sarvazreyaskara hai| inakA parihAra karanese phira usako garbhavAsAdika tathA nigodake ananta kaSToMko nahIM sahanA par3atA hai / inakA tyAga karanA hI una duHkhoMke abhAvakA hetu hai| zrIsudharmAsvAmI jambUsvAmIse kahate haiM-he jambU! yaha jo kucha bhI maiMne yahAM taka pratipAdana kiyA hai vaha apanI buddhise kalpita kara nahIM kiyA hai, kintu bhagavAn tIrthaGkara zrIvardhamAnasvAmIke samIpa unake upadezarUpa vacana jaisA maiMne sunA hai usI tarahase kahA hai| isI Azayase zrI sudharmAsvAmI " eyaM pAsagassa daMsaNaM" ityAdi sUtra kI sAkSI dete haiM / isa sUtrakA vyAkhyAna isI uddezake pahale sUtra meM kiyA jA cukA hai| sU0 11 // jinakA yaha darzana hai ve tIrthaGkara bhagavAn kaise hote haiM ? so kahate haiM-'AyANaM' ityAdi / paDe che. garbhAvAsanA duHkhothI anaMtagaNa kaSTa nigadamAM jIva tenA karavAnA phaLa svarUpa bhegave che, ataH muni mATe krodhAdi kaSAyone parihAra kara ja sarvazreyaskara che. tene parityAga karavAthI pharIthI tene garbhAvAsAdikanA tathA nigedanA anaMta dukhone sahana karavA paDatA nathI. tene tyAga karavuM ja te duHkhanA abhAvane hetu che. zrI sudharmAsvAmI jakhkha svAmIthI kahe che...he ja ! A je kAMI paNa meM ahIMyA sudhI pratipAdana karela che te potAnI buddhithI kalpita karI kahela nathI, paNa bhagavAna tIrthaMkara zrI vardhamAna svAmInA samIpe tenA upadezarUpa vacana jevuM meM sAmaneTa cha te 4 meM usa che. te 2mAzayathI zrI sudhAsvAmI "eyaM pAsagassa dasaNaM" ItyAdi sUvanI sAkSI Ape che. A sUtranuM vyAkhyAna A uddezanA pahelA sUtramAM karavAmAM Avela che. je sU0 11 nu 2 zana cha tetIrtha 42 mAvAna vADIya cha ? cha-'AyANaM' tyAha.
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 AcArAgasUtre "dagdhe vIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkara / karmavIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH // iti // iti bravImi-iti-idaM, bravImi-yathA zrutaM bhagavanmukhAn tathA kthyaamiityrthH|mu013|| // tRtIyAdhyayanasya caturthIdezaH samAptaH // 3-4 / / " tRtIye'dhyayane suptajAgarUko ca vrnnitau| suptaduHkha munitve ca, kAraNaM krodhavarjanam " // 1 // iti / // itizrI vizvavikhyAta-jagahallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagayapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zAhUchatrapati-kolhApurarAjamadatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrIghAsIlAla-tiviracitAyAm AcArAGgamatrasyAcAracintA maNiTIkAyAM zItoSNIyAkhyaM tRtIyamadhyayanaM saMpUrNam // 3 // haiN| kyoM ki unake karmalpI bIja jala cukA hai, kahA bhI hai "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati naangkrH| ___ karmavIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkaraH // 1 // " iti / jisa prakAra bIjake naSTa honepara aGkura utpanna nahIM hotA hai usI prakAra karmarUpI bIjake vinAza hone para saMsArarUpI aGkura utpanna nahIM hotA hai / 'tti ve mi' iti bravImi isa prakAra naiM kahatA hU~, arthAtbhagavAnake mukhase maine jaisA sunA hai vaisA hI tumase kahanA hai||luu013|| tIsare adhyayana kA cothA uddeza samApta // 3-4 // isa tRtIya adhyayanake cAra uddezoMmeM yathAkramase isa prakAra viSaya varNita hue haiN| kAraNa ke tene kamepI bIja baLI gayela che. kahyuM paNa che - __" dave bIje cathA'yantaM, prAdurbhavati naajurH| karmavIje tathA dandhe, na rohati bhavAburaH" // 1 // jevI rIte bIjano nAza thavAthI akura utpanna thatAM nathI te prakAre karma rUpI bIjano vinAza thavAthI sArarUpI akura utpanna thato nathI. 'tti beni' iti bravIni- Arehu chu. arthAt lagavAnana! mukhathI me jevuM sAMbhaLyuM che tevu ja huM tamane kahuM chuM. sUtra 13 trIjI adhyayanano cotho uddeza samApta che 3-4 A trIjI adhyayananA cAra uddezomAM yathAkathI A prakAre viSaya vahita dhye .
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3 u 4 497 dizyate yenetyupAdhiH-karmajanito narakAdibhavaH, asti kim ? / zrIsudharmAsvAmI uttarayati-na vidyate / 'nAsti' iti-uttaravAkyArthasya dADhayabodhanAya, adhyayanasamAptisUcanAya vA'rthataH punaH kathanam / yadvA-'na vidyate' ityantaM praznavAkyam / pazyakasyopAdhiH kimasti, uta na vidyate? atrottaramAha-nAstIti / aSTavidhaM karma, karmajanitanarakAdibhavo vA kevalino na bhavatItyarthaH / tathA coktaM-- jJAnAvaraNIyAdikarma bhAva-upAdhi, isa prakArase upAdhike do bheda haiM; inameMse koI bhI upAdhi unake nahIM hai / athavA karmajanita jo narakAdi paryAya hai vaha bhI upAdhi hai, yaha upAdhi bhI unameM nahIM hai| prazna aura uttarake rUpameM yaha sUtra hai, jaise-"kimathi uvAhI pAsagassa" kimasti upAdhiH pazyakasya ?, yahAM taka praznavAkya hai "na vijjai natthi"-na vidyate nAsti, yaha uttara vAkya hai| arthAt sarvajJa-tIrthakara bhagavAnake upAdhi hai ki nahIM? nahIM hai / yahAM para "na vidyate" isa kriyAkI paryAyavAcI kriyA jo nAsti" vatalAI hai, so uttaravAkyake arthakI dRr3hatA samajhAneke liye, aura adhyayanakI samApti sUcana karaneke liye / ____ athavA-"kimatthi uvAhI pAsagassa na vijjai" yahAM taka praznavAkya hai, aura "nathi" yaha uttaravAkya hai| arthAt-sarvajJa-tIrthaGkarako upAdhi hai ki nahIM? yahAM taka ziSyakA prazna hai / gurukA uttara hai'nathi'-nahIM hai| bhAvArtha-kevalI tIrthaGkara bhagavAnake na aSTavidha karmarUpa upAdhi hai aura na karmajanya-narakAdiparyAyarUpa upAdhi hI hai, ve upAdhise nirmukta prakAre upAdhinA be bheda che. temAMthI koI paNa upAdhi tene nathI. athavA karmAnita je narakAdi paryAya che te paNa upAdhi che, te upAdhi paNa temanAmAM nathI. prazna gane uttrn| 35mAM se sUtra cha, bha-"kimathi uvAhI pAsagassa"-kimasti upAdhiH pazyakasya ? DI sudhI pAya che. " na vijjai natthi"-navidyate nAsti se uttara vAkya che. arthAt sarvajJa tIrthakara bhagavAnane upAdhi che ke nahi ? nathI. 2 " na vidyate" 2 // yAnI paryAyavAyI jiyAre" nAsti " tApIche te uttaravAyanA arthanI daDhatA samajAvavA mATe, ane adhyayananI samApti sUcana 42vA nATa. 14vA-"kimatyi uvAho pAsagassa na vijjai" mI sudhI prazavAya cha, mana nitvi' - uttarAya che marthAt sH| tI 42ne pAvi nali ? 15 sudhA pyane pakSa che. zukno utta2 -' natyi' nathI. bhAvArtha-kevaLI tIrthakara bhagavAnane arthavidharmapa upAdhi nathI, ane karmajanya narakAdiparyAyarUpa upAdhi paNa nathI. te te upAdhithI nimukta che.
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ / athAcArAGgasUtrasya samyaktvanAmakaM caturthamadhyayanam / nirupAdhikaM saMyamAnuSThAnaM munitvasya mokSasya ca kAraNamiti prAyuktAdhyayanatrayeNa pratipAditaM, taddhi samyaktvamantareNa na saMbhavatItyataH samyaktvAkhyaM caturthamadhyayanaM kathayati / samyaktvaprativodhakatvAdidamadhyayanamapi samyaktvamucyate / yathA catuHzAlamadhyagataH pradIpaH zAlAcatuSTayaM pradyotayati, tadvadidaM madhyagatamadhyayanaM sarvAdhyayanasthamAcAramavabhAsayati / prasaGgatastAvat samyaktvaM nirUpyate samaJcati jJAnAdiguNaM prAmotIti samyag-jIvastasya bhAvaH samyaktvam / taca tattvArthazraddhAnam , tattvArtheSu sarvajJavItarAgopadiSTatayA pAramArthikeSu jIvAjIvAdipadArtheSu zraddhAnaM rucirabhiprItiH / uktaJca / AcArAGgasUtrakA samyaktvanAmaka caturtha adhyayana / upAdhirahita saMyamakA ArAdhana, munipanekA aura mokSakA kAraNa hotA hai, yaha bAta yadyapi pahile kahe gaye tIna adhyayanoM meM acchI taraha se prakaTa kI jA cukI hai| parantu vaha saMyamArAdhana samyaktvake vinA nahIM ho sakatA hai| isaliye samyaktva nAmakA cauthA adhyayana kahA jAtA hai| jaise Amane-sAmaneke cAra makAnoM ke cauka meM rakhA huA dIpaka una cAroM hI makAnoM ko prakAzita karanevAlA hotA hai, ThIka isI tarahase saba adhyayanoM ke madhya meM rahA huA yaha adhyayana bhI samasta adhyayanoM ke AcAra kA prakAzaka hai| isaliye prakaraNavaza usIkA nirUpaNa kiyA jAtA hai| jJAnAdika guNoM ko jo prApta karatA hai usakA nAma samyak hai| isa apekSA se vaha samyak jIvasvarUpa hai / usakA jo bhAva use samyaktva AcArAMgasUtranuM sakhyatvanAmanuM cothuM adhyayana. upAdhirahita sayamanuM ArAdhana munipaNAnuM tathA mokSanu kAraNa thAya che, A viSaya pahelA traNa adhyayanamAM spaSTa rIte prakAzita karavAmAM Avela che paNa A saMyamarAna samyaktva vinA banI zakatuM nathI mATe samyaktva nAmanuM cothuM adhyayana kahevAmAM Ave che. jevI rIte cAra makAnonA cokamAM rAkhela eka dIpaka cAre makAnone prakAzita kare che tevI rIte badhA adhyayananA madhyamAM sthita A adhyayana badhA adhyayananA AcAranuM prakAzaka cheA mATe prakaraNa vaza tenuM ja pratipAdana karavAmAM Ave che. jJAnAdika guNane je prApta kare che tenuM nAma sabhya che. te apekSAe A samyapha jIvavarUpa che. ene je bhAva tene samyaktva kahe che. A samyaktva tatvArtha zraddhAnarUpa che. sarvasa vItarAga prabhudvArA bhAvita hovAthI pAramArthika satya
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 499 (1) prathama uddezameM bhAvalupta saMyamiyoMke doSa aura saMyamameM jAgarUka saMyamiyoM ke guNa prakaTa kiye haiN| (2) dvitIya uddezameM bhAvanidrAvAle saMyamiyoMko aneka duHkhoMkA anubhava karanA par3atA hai, yaha viSaya varNita kiyA gayA hai| (3) tRtIya uddeza meM saMyamAcaraNake vinA kevala duHkhoMke sahanamAtra se koI sAdhu nahIM kahalA sakatA, yaha viSaya pratipAdita kiyA hai| (4) caturtha uddezameM chardita-dhAnta-annake samAna kaSAya tyAgane yogya haiM, pApakarma pariharaNIya haiM, tathA padArthoMke svarUpako jAnanevAle saMyamIke liye saMyama ArAdhanIya hai, ityAdi samasta viSaya prakaTa kiyA gayA hai||||1|| // yaha AcArAGgasUtrake zItoSNIyanAmaka tRtIya adhyayanakA hindI-bhASAnuvAda samAsa // 3 // (1) prathama udezamAM bhAvasu saMyamionA doSa ane jAgarUka saMyamienA guNa prakaTa karela che. (2) bIjA uddezamAM bhAvanidrAvALA saMyamione aneka duHkhone anubhava karavuM paDe che. e viSaya vaNita karela che. (3) trIjA uddezamAM saMyamAcaraNa vinA kevaLa duHkhonA sahana mAtrathI kaI sAdhu kahevAtA nathI. e viSaya pratipAdita karela che. (4) yAthA uddezamA chahita-bAnta mana samAna pAya tyAgavAyogya che. pApakarma pariharaNIya che. tathA padArthonA svarUpane jANavAvALA saMyamI mATe saMyama ArodhanIya che. ItyAdi samasta viSaya pragaTa karela che A AcArAMgasUtranA zISNaya nAmanA trIjA adhyayana gujarAtI-bhASAnuvAda samApta 3 che
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 AcArAGgasUtre nanu yaducyate - " tattvArthazraddhAnaM samyaktva " - mitiH tatra zraddhAnaM tathetipratyayaH, tIrthaMkareNa yathA pratibodhitaM tathaiva vastuto jIvAjIvAdipadArthAnAM svarUpamiti nizcayapUrvikA prItirUpA rucinAmnI mAnasI pariNatiH / iyaM khalvaparyAptakAdyavasthAyAM ruci (prIti) ke sAtha jo zuddha-nirdoSa vizeSaNa diyA gayA usakA bhAva yahI hai ki vaha ruci (prIti) ajJAna saMzaya aura viparyaya, ina tIna doSoM se rahita honI cAhiye, taba hI vaha nirdoSa ruci hai / jisameM ina ajJAnAdi kA sadbhAva hai vaha satya ruci nahIM, kintu sadoSa ruci hai / vizeSArtha :- paraspara viruddha aneka koTi ke sparza karanevAle jJAna ko 'saMzaya' kahate haiN| jaise-yaha sthANu hai ki puruSa hai ? / viparIta eka koTikA nizcaya karanevAlA jJAna ' viparyaya ' kahalAtA hai - jaise sIpa ko cAMdI samajhanA / yaha kucha hogA, aise pratibhAsako ajJAna yA anadhyavasAya kahate haiM, jaise mArga calate hue ko tRNasArza vagairaha kA jJAna / ye tIna-ajJAna, saMzaya, viparyaya, rucike dUSaNa haiM / inase rahita ruci hI samyak - yathArtha ruci kahalAtI hai / zaMkA- "tattvArthazraddhAna samyagdarzana hai" aisA jo samyaktvakA lakSaNa kahA gayA hai, vahAM " tathA " isa prakAra ke pratyaya-vizvAsa kA nAma hI zraddhAna hai / arthAt- 'tIrthaGkara prabhune jIvAdika padArthoM kA jisa svarUpase pratipAdana kiyA hai, una jIvAdika padArthoM kA vaisA hI svarUpa hai' isa prakAra rUci ( prIti ) nI sAthe je zuddha-niSa vizeSaNa ApavAmA AvyuM che tenA bhAva e che ke te rUci (prIti) ajJAna, saMzaya ane viSaya, A traNa doSothI rahita hovI joI e. tyAreja te nirdoSa ci che. jemAM A ajJAnAdinA sadbhAva che te satya rUci nahIM; paNa sadoSa rUci che vizeSAH----pararapara virUddha aneka koTinA (prakAranA) sparza karavAvALA jJAnane rAzaya kahe che, jema- sthANu che ke purUSa che. viparIta eka kATinA nizcaya karavAvALA jJAnane vipaya kahe che, jema-chIpane cAMdI jaNavI A kAMIka haze, AvA pratibhAsane ajJAna agara adhyavasAya kahe che, jema-mArga para cAlavAvALAne tRpunyarza vigerenu jJAna, A trapu - ajJAna, maMzaya, viparyaya - cinAM iSalo che. menArthI rahita thIna sabhya-yathArtha - yI upAya hai. .6 zaa--" tattvAryazraddhAna samyagdarzana che" evuM je saskRtvanuM lakSaNa kahevAmA Ave che tyA tayA AvA prakAranA pratyaya-vizvAsa-nuM nAma ja zraddhAna che arthAt * tIrthaMkara prabhue jIvAdika padArthAne je svarUpe pratipAdana karyAM che. e jIvAdika padAthaeNnA tevA ja svarUpa che' AvA prakAranI nizcayapUrvaka je z'
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 samyaktva-adhya0 4. u. 1 "jinoktatattveSu ruciH, zuddhA smyktvmucyte|" iti / jinoktatattveSu jIvAjIvAdipadArtheSu yA zuddhA ajJAnasaMzayaviparyayanirAkaraNena nirmalA ruciH zraddhAnaM sA samyaktvamucyate / kahate haiM / vaha samyaktva tattvArthazraddhAnarUpa hai| sarvajJa vItarAga prabhuke dvArA kahe hue honese pAramArthika-satyasvarUpa jIva ajIvAdika padArthoM meM jo zraddhA-ruci-prIti hai usIkA nAma tattvArthabahAna hai| kahA bhI hai "jinoktatattveSu ruciH, zuddhA samyaktvamucyate" iti / arthAt-jinendra bhagavAn dvArA kahe gaye tattvoM meM jo nirdoSa ruci-bhIti hai, usIkA nAma samyaktva hai| vizeSArtha:-sarvajJa, vItarAga aura hitopadezI prabhuke dvArA pratipAdita kiye gaye jo jIva-ajIva Adi nau padArtha haiM, ve yahAM para 'tattva'zabdavAcya haiN| 'tattva' zabda kA artha pAramArthika-vAstavika hai| 'zraddhAna' zabdakA artha ruci-dRr3ha vizvAsa-AsthA hai| jIva ajIvAdika padArtha prabhudvArA upadiSTa hone se satya-vAstavika haiN| phalitArtha isakA yahI haijIvAdika padArtha vItarAga prabhuke dvArA pratipAdita kiye gaye haiM, isIliye ve yathArtha-satya tatva haiN| unameM jo dRr3ha vizvAsa hai usI kA nAma tattvArthazraddhAna hai / isIkA nAma samyagdarzana hai| svarUpa jIva ajIva Adi padArthomAM je zraddhAna-rUci prIti che enuM nAma tatvA-zraddhAna cha. yuche___"jinokta tattveSu ruciH, zuddhA samyaktvamucyate " iti / arthA-jinendra bhagavAna dvArA je ta kahevAyA che emAM je nirdoSa rUci-prIti che enuM nAma samyaktva che. vizeSA -sarvajJa, vItarAga ane hitopadezI prabhudvArA pratipAdita je jIva- ajIva Adi nava padArtha che te ahIMA tatvazabdavAcya che, tattva-zabdano artha pAramArthi-vAstavi cha. shrddhaan-shhne| mathaH 3yi-vizvAsa-mAsthA che. jIva ajIva Adi padArtha prabhudvArA upadiSTa hovAthI satya-vAstavika che. ene phalitArtha e che ke -jIvAdika padArtha vItarAga prabhudvArA pratipAdita karela che. jethI te yathArtha-satya tattva che, emAM je daDha vizvAsa che tenuM nAma tatvArtha zraddhAna che. enuM ja nAma samyagdarzana che.
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 AcArAGgasUtre atrocyate-tatvArthazraddhAnaM samyaktvasya kAryam / samyaktvaM tu samyagdarzanAparanAmadheyo mithyAtvakSayopazamAdijanyaH prazamasaMvegAdilakSaNaHzubha aatmprinnaamvishepH| aparyAptAvasthA meM bhI usa 2 samyaktva kA sadbhAva mAnA gayA hai, parantu tattvArthaadvAna vahAM nahIM mAnA gayA hai| Apa to samyaktva kA lakSaNa tattvArthazradvAna kahate haiN| tattvArthazraddhAna aparyAptAvasthA ke jIvoM meM nahIM hotA; ataH vahAM samyaktva kA lakSaNa nahIM ghttegaa| lakSya meM lakSaNakA nahIM ghaTanA hI to avyAzi hai, so isa lakSaNa meM avyApti doSa anivArya hai| yadi Apa kaheMge ki hama aparyAptAvasthA ke jIvoM meM samyaktva nahIM mAnate to Apako AgamavirodharUpa doSa aayegaa| kyoMki Agama meM apaptiAvasthA ke jIvoM meM bhI samyaktva mAnA gayA hai| tathA-samyaktva kA yaha lakSaNa rAgAtmakarucirUpa hone se vItarAga avasthA meM ghaTita nahIM hotA / kAraNa ki usa avasthA rAgAtmaka ruci kA sarvathA abhAva hai| aisI paristhitimeM vahAM samyaktva kI utpatti kA nirvAha bhI kaise ho sakegA ? samAdhAna-tatvArthazraddhAna, yaha samyaktva kA lakSaNa nahIM hai; kintu usakA kArya hai / samyaktva, jisakA dUsarA nAma samyagdarzana hai, evaM jI mithyAtva ke kSAyopazamikAdikale utpanna hotA hai, tathA jisake lakSaNa prazama, saMvegAdika haiM, vaha AtmA kA zubhapariNAmavizeSa hai| aparyAptAvasthAmAM paNa te te samyaktvane sadabhAva mAnela che, paranta tattvArtha zraddhAna tyAM mAnavAmAM nathI Avela Apa to samyaktvanuM lakSaNa tattvArthazraddhAna kaho che. tavArthathadvAna aparyAptAvasthAnA jIvamAM hotu nathI, mATe tyAM samyaktvanuM lakSaNa ghaTaze nahi lakSyamAM lakSaNane samanvaya nahi thavAthI ja avyApti thAya che. mATe A lakSaNamAM avyApti-deva anivArya che. kadAca Apa kaheze ke ame aparyAptAvasthAnA jIvomA samyaktva nathI mAnatA te Apane AgamavidharUpa doSa lAgaze, kema ke AgamamAM aparyAptAvasthAnA jImAM paNa samyaktva mAnela che tathA--samyaktvanuM e lakSaNa rAgAtmaka rUcirUpa hevAthI vItarAga avasthAmAM ghaTita nathI thatuM, kAraNa ke A avasthAmAM rAgAtmaka-rUcine sarvathA abhAva che. AvI paristhitimAM tyA samyaktvanI utpattine nirvADa paNa kevI rIte thaI zake ? samAdhAna-tatvArtha-zraddhAna e samyaktvanuM lakSaNa nathI, paNa tenuM kArya che, samyakatva jenuM bIjuM nAma samyagdarzana che, ane je mithyAtvanA pazamAdikathI utpanna thAya che tathA jenuM lakSaNa prazama, savegAdika che te AtmAnuM zubha pariNAmavizeSa che.
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya 4 u 1 503 neSyate, samyaktvaM tu tasyAmapISTaM, SaTpaSTisAgaropamarUpAyAH sAdyaparyavasitakAlarUpAyAzca tasyotkRSTasthiteH pratibodhanAditi kathaM nAgamavirodhaH ? kiMca-tattvArthazraddhAnasya rAgAtmakarucirUpatvena vItarAge tadabhAvAt tatra samyaktvaM kathamupapadyeta?kI nizcayapUrvaka jo prItisvarUpa ruci nAma kI mAnasika pariNati hai vahI taravArtha-zraddhAna hai| yaha aparyAptAvasthA meM ghaTita nahIM hotI, paraMtu samyaktva to vahAM para bhI mAnA gayA hai| kAraNa ki kucha adhika chAsaTha 66 sAgara evaM sAdi ananta usa samyaktva kI utkRSTa sthiti batalAI gaI hai, taba to Agama se virodha hI aavegaa| arthAApa tatvArtha zraddhAna samyaktva kA lakSaNa karate haiM / lakSaNa ke doSa-avyApti, ativyAti aura asaMbhava hai |jo lakSaNa apane saMpUrNa lakSya meM nahIM ghaTita hotA; vahAM avyAti doSa hotA hai| jo apane lakSya meM rahate hue alakSya meM bhI rahatA hai, vahAM ativyApti doSa hotA hai| tathA-jisa lakSaNa kA samanvaya lakSya meM nahIM hotA, vahAM asaMbhava doSa hotA hai| yahAM prakRta meM avyAti doSa hogaa| kyoMki zAstrakAroM ne kSAyopazamika samyaktva kI utkRSTa sthiti kucha adhika 66 chAsaTha sAgaropamA aura kSAyika samyaktva kI sthiti sAdi aura ananta mAnI hai| kSAyika yA kSAyopazabhika samyaktva sahita bharaNa karanevAle jIva ke prItisvarUpa rUci nAmanI mAnasika pariNati che te ja tatvArtha zraddhA che. e aparyAptAvasthAmAM ghaTita nathI thatI. paraMtu samyaktva te tyAM paNa mAnela che. kAraNa ke 66 chAsaTha sAgara jhAjherI evaM sAdi anaMta, e samyaktvanI utkRSTa sthiti kahelI che tyAre te AgamathI virodha Avaze. ' arthAta-Apa "tatvArtha zraddhAna samyaktva che." e prakAre samyaktvanuM lakSaNa kaho che. lakSaNanA deSa avyApti, ativyAti ane asaMbhava che. je lakSaNa potAnA samasta lakSyamAM ghaTita nathI hotuM, tyAM AvyApti deSa thAya che. je potAnA lakSyamAM ane alakSyamAM paNa ghaTita thAya che tyAM ativyApti doSa thAya che. ane je lakSaNane samanvaya lakSyamAM hotuM ja nathI, tyAM asaMbhava doSa thAya che. ahIMA prakRtamAM avyApti-deSa Avaze, kema ke zAstrakAroe kSApazamika-samyaktvanI utkRSTa sthiti 66 chAsaTha sAgarepama jhAjherI ane kSAyika-samyaktvanI sthiti sAdI ane anaMta mAnelI che. kSAyika athavA kSApazamika samyaktva sahita maravAvALA jIvane
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 AcArAGgasUtre mohanIya ke tIna bheda haiM-mithyAtva (azuddhAMza) 1, mizra (ardhazuddhAMza)2, aura samyaktva (zuddhAMza) 3 / isa karma ke udya meM AtmAkA guNa samyagdarzana prakaTa nahIM hotaa| arthAt yaha karma AtmAke samakita guNakA ghAtaka hai / cAritramohanIyake anantAnuvaMdhI-krodha, mAna, mAyA aura lobha, apratyAkhyAna-krodha, mAna,mAyA, lobha, pratyAkhyAna-krodha, mAna, mAyA, lobha, saMjvalana-krodha, mAna, mAyA, lebha; evaM nava nokaSAya-hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, strIveda, puMveda aura napuMsakaveda, ye 25 pacIsa bheda haiM / yaha karma AtmA ke cAritraguNa kA ghAtaka hotA hai| isake udaya meM na to sarvasaMyama kA hI udaya hotA hai aura na dezasaMyama kA hii| zaGkAkAra kA yahAM para yaha kahanA hai ki samyagdarzana kI utpatti meM darzanamohanIyatraya kA hI kSayopazamAdika kahanA cAhiye; kyoM ki vaha hI isakA pratipakSI karma hai| cAritramohanIya ke bheda anaMtAnubaMdhicatuSTaya kA kSayopazamAdika usake sAtha 2 kyoM khaa| vaha to sirpha AtmA ke cAritraguNa kA hI ghAtaka hai ? / isakA yaha samAdhAna hai kidarzanamohanIya ke kSayopazamAdika ke pahile hI unakA (kaSAyoM kA) kSayopazamAdi avazya ho jAtA hai, isake binA usakA kSayopazama Adi emAM darzana-hanIyanA traNa bheda che-mithyAtva (azuddhAMza) 1, mizra (ardha zuddhAza) 2, bhane anyatva (zuddhAMza) 3 A karmanA udayamAM AtmAno guNa-samyagdarzana-pragaTa nathI thatuM. arthAta - A karma AtmAnA samakita guNanu ghAtaka che. cAritramohanIyanA anatAnubaMdhI -opa, mAna mAyA Ane sola, apratyAdhyAna-odhamAna, mAyA, solA pratyAbhyAna -dha, mAna, mAyA, sola, vasana-dha-bhAna-bhAya.-hola mane na pAya tya, ti, ani, laya, za, mugupsA, svIya, ve sane napuna veda, pacIsa 25 bheda che. A karma AtmAnA cAritraguNanuM ghAtaka che AnA udayamAM nathI sarvasaMyamane udaya thato ke nathI dezasaMyamana zakAkAranuM ahIMyA e kahevAnuM che ke samyagdarzananI utpattimAM darzanamohanIyatrayanu pazamAdika kahevuM joIe. kAraNa ke te ja enuM pratipakSI karma che. cAstrimohanIyanA leda anaMtAnuba dhicatuSTayanA AnI sAthe kSaye pazamAdika kema kahyA? e to phakta AtmAnA cAritraguNanA ghAtaka che? enuM e samAdhAna che kedarzana mehanIyanA pazamAdikanA pahelA ja enuM (kaSAyonuM) 5zamAdi avazya thaI jAya che. AnA vinA enuM mehanIyana) pazama
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 505 samyaktva-adhya0 4. u. 1 atra mithyAtvazabdena mithyAtvasaptakaM gRhyate, taccAnantAnuvandhikaSAyacatuSTayaM mithyAtvamizrasamyaktvamohanIyatrayaM ceti / iha darzanamohanIyabhedasaptakaM mithyAtvamucyate / yadyapi-anantAnuvandhikaSAyacatuSTayaM cAritramohanIyasya bhedastathApi mithyAtvakSayopazamAdhavasare tatpUrva tasya kSaya upazamo vA'vazyaM bhavatIti kRtvA tadapi mithyAtvazabdena vyapadizyate / etaccAne samyaktvaphalaprakaraNe sphuTIbhaviSyati / yahAM mithyAtva-zabda se mithyAtvasaptaka kA grahaNa kiyA gayA hai| ve ye haiM anantAnubandhI kaSAya 4 aura mithyAtvamohanIya, mizramohanIya, evaM samyaktvamohanIya the tIna 3 / ye sAta darzanamohanIya ke bheda mithyAtva kahe jAte haiM / yadyapi anantAnubandhI 4 kaSAya cAritramohanIya ke bheda haiM, to bhI mithyAtvake kSAyopazamAdika ke avasara meM usake pahile unakA kSaya athavA upazama avazya hI ho jAtA hai, isaliye mithyAtva-zabdase una cAroM kA bhI vyapadeza hotA hai| vizeSArtha:-mithyAtva yaha upalakSaNa zabda hai| upalakSaNa kA lakSaNa hai-"svabodhakatve sati svetarabodhakatvam" arthAt-jo svabodhaka hote hue apane se itara kA bhI bodhaka hotA hai vaha upalakSaNa hai| isase sAta prakRtiyoM kA grahaNa hotA hai| ve 7 prakRtiyAM ye haiM:-anantAnubandhI krodha, anantAnubandhImAna, anantAnubandhI mAyA aura anaMtAnubaMdhI lobha, tathA mithyAtvamohanIya, mizramohanIya evaM samyaktvamohanIya / mohanIya karma ke mUla bheda do haiM-eka darzanamohanIya, dUsarA caaritrmohniiy| inameM darzana A ThekANe mithyAtva zabdathI mithyAtvasatakanuM grahaNa karela che. te e cheanaMtAnubaMdhI kaSAya cAra 4, ane mithyAtva-mehanIya, mizra-mohanIya, ane samyaktva-mohanIya, e traNa 3, e sAta darzana-mohanIcanA bhede mithyAtva kahevAya che, kadAca anaMtAnubaMdhI cAra 4 kaSAya, cAritra-mehanIyanA bhede che te paNa mithyAtvanA kSapazamAdikanA avasaramAM enA pahelAM eno kSaya athavA upazama avazya thaI jAya che, tethI mithyAtva-zabdathI A cAranuM vyapadeza thAya che. vizeSArtha:-bhithyAtva me SAAY za6 che. sAnu sakSaNa cha-svabodhakatve sati svetarabodhakatvam , arthAt-2vamo54 Dopa chata potAthI mIna para bodhaka thAya che te upalakSaNa che. ethI sAta prakRtinuM grahaNa thAya che. e sAta prakRti A che -anaMtAnubaMdhI kodha, anaMtAnubaMdhI mAna, anaMtAnubaMdhI mAyA ane anaMtAnubaMdhI lobha, tathA mithyAtva-mohanIya, mizra-mohanIya ane samyakatva-mohanIya. mohanIya karmanA mULa bheda be che. eka darzana-mohanIya, bIje cAritra-mohanIya.
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ I 508 AcArAGgasUtre asya ca lakSaNasya manorahiteSu siddhAdiSvapi samanvayo bhavati / yadvA-tattvArthazraddhAnamiti lakSaNaM sarAgasamyaktvasyaiva, ata eva sthAnAGgasUtre proktam" dasavihe sarAgasammattadaMsaNe paNNatte, taM jahAnisagguvaesaI, ANAI suttavIyaruimeva / abhigamavitthAraruI, kiriyA - saMkheva - dhammaruI " // 1 // iti / evaM cAparyApta kAdau vItarAge ca rucyabhAve'pi na kSatiH / jIvAinavapayatthe, je jANai tassa hoi sammattaM / bhAveNa saddahaMte, ayANamANe vi sammattaM // " // 1 // arthAt jIvAdika nava padArthoM ko jo jAnatA hai usako samyaktva hotA hai / tathA nahIM jAnane para bhI unakA bhAva se zraddhAna karanevAle ke bhI samyaktva kahA gayA hai / isa kathana se isa lakSaNakA samanvaya manarahita siddhAdikoM meM bhI ho jAtA hai / athavA - " tattvArthazradvAna " yaha lakSaNa sarAga samyaktva kA hI samajhanA cAhiye, isaliye sthAnAGgasUtra meM " dasavihe " ityAdi dasa prakAra kA sarAga samyagdarzana kahA gayA hai / jaise " dasavihe sarAgasammattadaMsaNe paNNatte, taM jahAnisaraguvaesaruI, ANAruI suttavIyaruimeva / abhigamavitthAraruI, kiriyA - saMkheva - dhammaruI " // 1 // sarAgasamyagdarzanake dasa prakAra ye haiM- (1) nisargaruci, (2) upa jIvAinavapayatthe, je jANai tassa hoi sammattaM / bhAveNa sadahaMte, ayANamANe vi sammattaM " // 1 // arthAt--jIvAdika nava padArthone je jANe che tene saTrUtva thAya che. ane na jANavA chatAM paNa bhAvathI tenu zraddhAna karavAvALAne paNa samyakRtva kahevAmA Avela che. A vAkayathI A lakSaNanA samanvaya manarahita siddhAdikAmAM paNa thAya che, 66 athavA--" tatvArthaM zraddhAna " e lakSaNa samyaktvanuM ja samajavuM joie; mATe sthAnAMgasUtramAM " dazavahe " ityAdi daza prakAranA sarAga samyagdarzana kahyA che. jema'dsvihe sarAgasammattadaMsaNe paNNatte, taM jahA - 66 6. nisagguvaesa ruI, ANAruI sutta - vIya- ruimeva / abhigama - vitthAraruI, kiriyA - saMkheva - dhammaruI " // 1 // iti / sarAga sabhyagdarzananA dRza prAra A che- (1) nisarga 3thi, (2) 34
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 507 uktaJca cAvazyakasUtre - " se ya sammatte pasatyasammatta mohaNijakammANu veyaNopasamakkhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte " iti / chAyA - tacca samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIya karmAnuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdiliGgaH zubhaH AtmapariNAmaH prajJapta iti / kArye kAraNopacArAt tattvArthazraddhAnamapi samyaktvamucyate / tathA coktaM'jIvAinavapayasthe, jo jANai tassa hoi sammattaM / bhAveNa sadahaMte, ayANamANe vi sammattaM " // iti / 46 ho hI nahIM sakatA | isakA khulAsA Age samyaktva ke phalake prakaraNa meM acchI taraha se ho jAyagA / Avazyaka sUtrameM yahI bAta kahI hai " se ya sammante patthasamprantamohaNijjakammANuveSaNovasamakkhayasamutthe samasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte " iti / arthAtvaha samyagdarzana prazasta samyaktvamohanIya karma ke anuvedana ke upAsa aura kSaya se utpanna hotA hai, tathA prazamasaMvegAdika liGgoM se jAnA jAtA hai, evaM yaha AtmA kA zubha pariNAma kahA gayA hai / tattvazradvA samyaktvakA kArya hai, yaha Upara kahA jA cukA hai aura samyaktva usakA kAraNa hai / ataH kArya meM kAraNa ke upacAra - Aropa se kArya-tattvArthadvAna bhI samyaktvarUpa se kaha diyA jAtA hai / anyatra bhI aisA hI kahA hai- Adi thaI ja zakatu nathI. ene khulAsA AgaLa samyaktvanA phaLanA prakaraNamAM ghaNI ja sarala rIte thai jaze, AvazyakasUtramAM A vAta kahI che-- " se ya sammatte pasatthasammattamoha NijjakammANuveyaNovasamakkhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte " iti / arthAt--A samyagdarzana prazasta samyakRtva-mAhanIya kamanA anuvedananA upazama ane kSayathI utpanna thAya che; tathA prazamasa vegAdika liMgothI jANavAmAM Ave che; ane te AtmAnA zubha pariNAma kahevAmAM Ave che. tattvA zraddhAna samyaktvanuM kArya che, e upara kahevAmAM Avela che ane samyakRtva enuM kAraNa che, ethI kAryamAM kAraNanA upacAra-AropathI kAya--tatvA zraddhAna paNa samyakRtva rUpathI kahevAmAM Ave che. bIjI jagyAe ema kahevAmAM Avela che--
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 AvArAGgasUtre " nANaM ca daMsaNaM caiva caritaM ca tavo tahA / vIriyaM uvaogo ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM " // 1 // iti / atra jJAnAdikaM jIvasvarUpavyaJjakarUpaM jIvalakSaNamuktaM, tena jJAnAdInAmanabhivyaktAvapi pRthivyAdiSu jIvasadbhAvaH / zuddhAtmapariNAmarUpaM samyaktvaM nAnyamamANaviSayastasmAt svAnubhavagamyameveti niNayate / etaccAtrApi paJcamAdhyayane zuddhAtmasvarUpaM pratibodhatayA bhagavatA vakSyatenANaM ca daMsaNaM caiva, caritaM ca tavo tahA / vIriyaM jvaogo ya. eyaM jIvassa lakkhaNaM // 1 // " iti /
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 509 vastutastu-idaM samyaktvalakSaNaM na tatsvarUpaM, kiMtu talliGgaM tadvayaJjakamiti yaavt| vyaGganyabhUtaM samyaktvaM hi mithyAtvakSayopazamAdijanyaM zuddhAtmapariNAmarUpaM paramArthato'nAkhyeyaM svAnubhavagamyameva / / ___yathA vahivyajakasya dhUmasyAsadbhAve'pi saMtaptAyogolake vahirasti, tathA tattvA bhirucyabhAve'pi aatmprinnaamruupsmyktvmstyev| ata evottarAdhyayanasUtre proktam / dezaruci, (3) AjJAruci, (4) sUtraruci, (5) bIjaruci, (6) abhigama ruci, (7) vistAraruci, (8) kriyAruci, (9) sakSeparuci, 10 dhrmruci|| isa apekSAse aparyApta avasthA evaM vItarAgadazA meM rAgAtmaka rucikA abhAva hone para bhI usake sadbhAva meM kisI bhI prakArakI kSati nahIM aatii| yathArtha meM to yaha samyaktva kA lakSaNa-samyaktva kA svarUpa-nahIM hai| kintu usakA vyAka eka liGga hai / jo liGga hotA hai vaha apane liGgI kA bodhaka yA vyaJjaka huA karatA hai| mithyAtvake kSayopazamAdika se utpanna honevAlA, tathA zuddha AtmapariNAmasvarUpa vaha samyaktva to vAstavameM anAkhyeya-vacanake agocara hI hai| jaise-agnikA abhivyaJjaka dhUma huA karatA hai, parantu tapta ayogolaka (lohe ke piNDa) meM usake abhAva meM bhI agnikA sadbhAva rahatA hai| usI taraha se tattvArthaTTAna ke abhAva meM bhI AtmapariNAmasvarUpa samyaktvakA sadbhAva sihAdikoM meM rahatA hI hai / isaliye uttarAdhyayana sUtra (adhya0 28) meM kahA haiheza3thi, (3) mAjJA3thi, (4) sUtra3thi, (5) mI43nthi, (6) lima3thi, (7) vist||23thi, (8) jiyA3thi, (6) sa253thi, (10) bha3thi. A apekSAthI aparyApta avasthA temaja vItarAga dazAmAM rAgAtmaka rUcine abhAva hovA chatAM paNa tenA saddabhAvamAM kaI paNa prakAre kSati AvatI nathI. yathArthamAM te A samyaktvanuM lakSaNa-samyaktvanuM svarUpa-nathI, paNa tenuM vyaMjaka eka liMga che. je liMga thAya che te pitAnA liMgInA bodhaka agara vyaMjaka thayA kare che. mithyAtvanA kSapazamAdikathI utpanna thavAvAlA, tathA zuddha AtmapariNAmasvarUpa e samyaktva te vAstavamAM anAgyeya-vacananuM agocara che, jema agnine abhivyaMjaka dhUma thayA kare che, paraMtu tapta agolaka (lohanA piMDa)mAM enA abhAvamAM paNa agnine sadbhAva rahe che. evI rIte tatvArthazraddhAnanA abhAvamAM paNa AtmapariNAmasvarUpa samyatvane sadbhAva siddhAdikemAM paNa rahe che. tethI uttarAdhyayana sUtra adhya. 28 mAM kahyuM che-
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre samyaktva bhedaH - samyaktvaM dravyabhAvabhedAd dvividham / tatra dravyataH samyaktvaM vizodhitA mithyAtvapudgalA eva / vizodhitA hi mithyAtvapudgalA atisvacchasUkSmavastramiva dRSTeradhyavasAyAtmakasya samyaktvasyA''varakA na bhavanti, tasmAt tatra samyaktvopacAraH / bhAvatastu-mithyAtvakSayopazamAdijanyaH zubha AtmapariNAmavizeSaH / samyaktvake bheda - samyaktva do prakAra kA hai - (1) dravya - samyaktva, (2) bhAva - samyaktva mithyAtva prakRti ke jo vizuddha pudgala haiM ve dravyasamyaktva hai / ye vizuddha mithyAtva ke pudgala, jisa taraha sUkSma vastra dRSTikA rodhaka nahIM hotA usI taraha adhyavasAyasvarUpa samyaktva ke pratibandhaka nahIM hote / arthAt jaise sUkSmavastra dRSTikA pratibandhaka nahIM hotA, ThIka isI prakAra se vaha mithyAtva kA zuddha puMja samyakadarzanarUpa dRSTikA rodhaka nahIM hotA / isa kAraNa use upacAra se samyaktva kahA gayA hai / mithyAtva karma ke kSayopazamAdika utpanna huA AtmAkA zubha pariNAma bhAvasamyaktva hai / anya prakAra se bhI samyaktva do prakAra kA hai - (1) naizcayika - samyaktva, (2) vyAvahArika - samyaktva / eka paugalika - samyaktva, dUsarA apaulika - samyaktva / eka naisargika aura dUsarA Adhigamika samyaktva | 512 samyaktvanA bheda sabhyaddatva meM prabhAranu che. (1) dravya -sabhyatva (2) bhAva-sabhyaddatva, mithyAtva prakRtinA je vizuddha pudgala che te dravya-samyaktva che. jevI rIte sUkSma vasra dRSTinu rAdhaka nathI thatuM tevI rIte e vizuddha mithyAtvanA pudgala adhyavasAyasvarUpa samyaktvanA pratibandhaka nathI thatA arthAt--jevI rIte sUkSma vajra dRSTinu pratikha dhaka nathI thatuM, ThIka A prakArathI te mithyAtvanA vizuddha pudgala puMja samyagnazanarUpa STinA rodhaka nathI thatA. A kAraNe tene upacArathI samyaktva kahevAmAM Ave che mithyA karmanA kSayApazamAdikathI utpanna thayelA AtmAnA zubha pariNAma bhAva-samyaktva che. khInna prakAre paNa samyaktva e prakAranA che (1) naiRRyikasbhyddty (2) vyAvahAriGa-sabhyatya me cauhUgasi sabhyaddala, jInnu bhayohUgaJjiGa-sabhyaddatva, bheH nisarga bhane jIlu adhigama-sabhyaddatva,
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 511 " savve sarA NiyaGkaMti takA jattha Na vijjai, maI tattha Na gAhiA " ityAdi / chAyA - "sarve kharA nivarttante, tarkA yatra na vidyate, matistatra na grAhitA" ityAdi / svAnubhava viSayatve'pi samyaktvasyekSukSIrAdirasamAdhuryavizeSANAmiva vAgviSayatvA'bhAvAdanAkhyeyatvam / tathA coktam " ikSukSIraguDAdInAM mAdhuryasyAntaraM mahat / tathApi na tadAkhyAtuM sarasvatyApi pAryate " // 2 // "sacce sarA NiyadvaMti takkA jattha Na vijjaha, maI tattha Na gAhiA" ityAdi / samasta kharoMkI vahAM para nivRtti hotI hai, tarka bhI vahAM praveza nahIM kara sakatA hai, evaM buddhi ke bhI vaha agamya hai / ityAdi / zuddha samyaktva ko jo vacanAtIta evaM khAnubhavagamya kahA hai vaha isa prakAra se - jaise - ikSu - (gannA) aura dugdhAdikakI madhuratA upabhoktA ke hI anubhavagamya hotI hai / usase yadi koI yaha pUche ki gannA kaisA mIThA hai ? dUdha kI madhuratA kaisI hai ?, to vaha isa bAtako bacana se nahIM kaha sakatA, vaha to unakI madhuratA apane nijI anubhava se hI jAnatA hai / yahI bAta anyatra bhI kahI hai / " ikSu-kSIra-gur3AdInAM, mAdhuryasyAntaraM mahat / tathApi na tadAkhyAtuM, sarasvatyApi pAryate " // 1 // yadyapi gannA, dUdha aura guDa Adi miSTa padArthoM kI madhuratA meM bahuta hI antara hai, to bhI unake usa antara ko sarakhatI bhI nahIM kaha sakatI // 1 // " savve sarA Niti takkA jattha Na vijjaI / maI tattha Na gAhiyA " tyAhi. samasta svarAnI jyAM nivRtti thai jAya che, tyAM tarka paNa praveza karI zakate nathI tema ja buddhithI paNa te agamya che. ItyAdi. zuddha samyaktvane je vacanAtIta ane svAnubhavagamya kahela che te A prakAre ke jevI rIte IkSu ( zeraDI ) ane dugdhAdikanI madhuratA upaleAktAthI anubhavagamya hAya che. kadAca koi tene pUche ke zeraDI kevI mIThI che ? dUdhanI madhuratA kevI che ?, te te A vAtane vacanathI kahI zakaze nahi. te te tenI madhuratAne peAtAnA nija anubhavathI ja jANe che. A vAta khIjI jagyAe paNa kahevAmAM AvI che-- 88 ikSu-kSIra- guDAdInAM, mAdhuryasyAntara mahat 1 tathApi na tadAkhyAtuM, sarasvatyApi pAyate // 1 // " iti / jo ke--zeraDI, dUdha ane gALa Adi miSTa padArthonI madhuratAmAM ghaNo ja bheda che tA paNa e bhedane sarasvatI paNa kahI zakatI nathI.
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 AcArAgasUtre __ prakArAntareNa samyaktvaM dazadhA, tadyathA-(1) aupazamika-(2) kSAyika-(3) bhAyopazamika-(4) sAsvAdana-(5) vedakabhedAt paJcavidham / tatra pratyekaM naisagikAdhigamikabhedAd dvaividhye dazavidhatvaM bhavati / (1) anantAnuvandhikapAyacatuSTayopazamAnantaraM mithyAtda-mizra-samyaktva-mohanIyakarmaNAM sarvathopazamAjAto jIvasya tattvarucirUpaH zubhapariNAmaH aupazamikaM samyaktvam / etacopazamazreNipratipannasya jIvasya bhavati / (2) teSAM sarvathA bhayeNa nivRttaM jIvasya zubhapariNAmarUpaM dAyikaM samyaktvam / (3) kSAyopazamikaM samyaktvaM procyate-anantAnuvandhikaSAyacatuSTaya anya prakAra se samyaktva daza prakAra kA bhI kahA gayA hai, jaise(1) aupazamika, (2) kSAyika, (3) kSAyopazamika, (4) sAsvAdana, aura (6) vedk| ye pAMcoM hI nisarga aura adhigama ke bheda se do do prakArake hote haiM, isa prakAra samyaktva ke daza bheda ho jAte haiN| (1) anantAnuvandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha, ina cAra kaSAyoM ke upazama ( sattA meM sthita rahane )ke bAda mithyAtvamohanIya, mizramohanIya evaM samyaktvamohanIya karma ke sarvathA upazama se utpanna huA jo tattvarUcirUpa jIvakA zubha pariNAmavizeSa hai vaha aupazamikasamyaktva hai| yaha samyaktva upazama zreNivAle jIva ke hotA hai / (2) anantAnuvandhI Adi (7) sAta prakRtiyoM ke sarvathA kSaya se jo jIva ko zubha pariNAma utpanna hotA hai vaha kSAyika-samyaktva hai 2 / (3) kSAyopAmika-samyaktva kA lakSaNa isa prakAra hai-- bIjA prakAre samyaktva daza prakAranA paNa kahevAmAM Ave che. jema(1) bhopazabhiDa, (2) kSAyi, (3) kSA5zabhira, (4) sAsvAina, mane (5) vedaka. e pAMce nisarga ane adhigamanA bhedathI be be prakAranA che. e rIte samyaktvanA daza bheda thaI jAya che. (1) anantAnubandhI ke mAna mAyA ane lebha, e cAra kaSAyenA upazama (sattAmAM sthita rahevuM) pachI mithyAtva mohanIya, mizramohanIya ane samya tva mohanIya karmonA sarvathA upazamathI utpanna thayelAM je tatvacirUpa jIvanA zubha pariNAmavizeSa che te pathamika-samyakatva che. A samyaktva upazama zreNIvALA jIvane thAya che (1). (2) anaMtAnuba dhI Adi 7 sAta prakRtinA sarvathA kSayathI je jIvane zubha pariNAma utpanna thAya che te kSAyika-samyaktva che (2). (3) sApazamika samyaktvanA lakSaNa A prakAre che -
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 513 / prakArAntarairapi samyaktvaM dvividham, yathA-naizvayika- vyAvahArikabhedAd dvividham, paugalikA paugalikabhedAd dvividham, naisargikAdhigamikabhedAd dvividhamiti / tatra mithyAtvakSayopazamAdijanyaM zuddhAtmapariNAmavizeSarUpaM naizvayikaM samyaktvam / vyAvahArikaM tu kudevakugurukudharmaparityAgapUrvakaM nizcitarUpeNa sudevasugurudharmasvIkaraNa rucirUpaM tattvArthazraddhAnAdikamapi / tathA -- apanItamidhyAtvasvabhAvasamyaktvapuJjagatapudgalavedanasamutthaM kSAyopazamikaM vedakaM ca paugalikaM samyaktvam / apaudgalikaM tu pulavedanavarjitaM kevalajIvapariNAmarUpaM kSAyikasopazamikaM ca / naisargikamAdhigamikaM ca samyaktvaM prathamAdhyayane tRtIyodeze prAgeva varNitam / bhAva- samyaktva kA jo lakSaNa kahA hai vahI naizcayika - samyaktva kA svarUpa hai / arthAt mithyAtvakarma ke kSayopazamAdika se utpanna huA AtmA kA zubha adhyavasAyavizeSa hI naizcayika - samyaktva hai / kudeva, kuguru aura dharma kA parihAra-tyAga-pUrvaka nizcitarUpa se khudeva, suguru aura sudharma kA svIkAra karanA, tathA rucirUpa se tattvArtha kA zraddhAna karanA Adi vyavahAra - samyaktva hai / isI prakAra mithyAtva svabhAva jisa se dUra ho cukA hai aisA jo samyaktvaprakRti kA puMja hai usake bhItara rahe hue puloM ke vedanase utpanna huA jo kSAyopazamikasamyaktva evaM vedakasamyaktva hai vaha paugalika - samyaktva hai / usa pula ke vedana se rahita kevala jIva ke pariNAmasvarUpa jo kSAyika samyaktva aura aupAkSika samyaktva hai, vaha apauGgalika - samyaktva hai / naisargika aura Adhigamika samyaktvakA varNana prathama adhyayana ke tIsare uddeza meM kiyA jA cukA hai / bhAva-samyaktvanuM je lakSaNa kahyuM che te naiRRyika-samyaktvanuM svarUpa che. arthAt mithyAtva karmanA kSApazamAdikathI utpanna thayela AtmAnuM zubha adhyavasAyavizeSa ja naiRRyika-samyakRtva che. kudeva, kuzurU ane kudharmanA parihAratyAga--pUrvaka nizcitarUpathI sudeva, sugurU ane sudhanA svIkAra karavA, tathA rUcirUpathI tattvArthanuM zraddhAna karavuM Adi vyavahAra-samyaktva che. A prakAre mithyAtva svabhAva jenAthI dUra thai gayela che evA je samyaktva prakRtinA puMja che enI aMdara rahelA pugalonA veDhanathI utpanna thayelA je kSAyeApazamika-samyaktva temaja vekasamyaktva che te paudgalika samyaktva che. e pudgalanA vedanathI rahita kevala jIvanA pariNAmasvarUpa je kSAyika-samyakRtva ane opazamika-samyakRtva che A apaudgalika samyakRtva che. nisarga ane adhigama samyaphtvanuM varNana prathama adhyayananA trIjA uddezamAM karavAmAM Avela che,
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre AtmapariNAmarUpasya samyaktvasyAnAvarakatvAdayaM vizodhitapudgalapujo'pyupacArataH samyaktvamucyate / samyaktvapudgalavedanasamudbhUtatvAdidaM samyaktvaM paudgalikam / udaya meM nahIM AyA hai-sirpha sattA meM hI baiThA huA hai, basa isIkA nAma sadavasthArUpa upazama hai, isIko anudita anudaya avasthA bhI kahate haiN| yahAM para jo mithyAtva kI anudayAvasthA kahI gaI hai vaha nithyAtvake kucha bhAga kI tathA mizrapuMjakI apekSA ko lekara hI kahI gaI hai, kyoMki inakA yahAM para udaya nahIM hai tathA samyaktvaprakRtikA hI kitaneka aMza se udaya hai| isaprakAra udita mithyAtva ke kSaya se aura anudita usI mithyAtva ke upazama se aura kitaneka samyaktva-karmake pugaloM ke vedana honese yaha kSAyopazamika samyaktva utpanna hotA hai| isa prakAra se kSAyopazAmika samyaktva kA lakSaNa sughaTita ho jAtA hai| __yaha samyaktva AtmapariNAmarUpa samyaktva kA alAvAraka-AvaraNa karanevAlA nahIM hone se upacAra se samyaktva kahA gayA hai, kyoMki isa samyaktvameM vizodhitapudalapuMja kA-samyaktva-prakRtikA udya hai aura usIke udayarUpa vedana se yaha samyaktva huA hai, isaliye pudgalajanita hone se yaha paugalika hai| isa paugalika kArya kA jo samyaktva kahA gayA hai vaha isI hetu se ki vaha AtmapariNAmarUpa jo samyaktva hai usakA AvaraNa nahIM karatA hai| je haju sudhI udayamAM Avela nathI phakta sattAmAM beThela che, basa enuM nAma sadavasthArUpa upazama che, ene anudita-anudayaavasthA paNa kahe che. ahIMyA je mithyAtvanI anudayAvasthA kahevAI che te mithyAtvanA keI bhAganI ane mitrapujanI apekSAe kahevAI che kAraNa ke eno A jagyAe udaya nathI, tathA sacikRtvaprakRtino cheDA bhAge udaya che. A prakAre udita mithyAtvanA kSayathI, ane anudita eja mithyAtvanA upazamathI ane keTalAka samyaktvakarmanA pugalonA vedana hovAthI A zApathamika sabhyatva utpanna thAya che. A prakArathI kSAyopathamika samyaktvanA lakSaNa sughaTita thaI jAya che. A samyaktva Atma-pariNAmarUpa samyakatvanA anAvAraka-ovara karavA vALAM nahi-hovAthI upacArathI samyaktva kahevAmAM Avela che, kAraNa ke A samyakatvamAM vivipugalajjane-samyaktva prakRtine udaya che ane enA udayarUpa vedanathI e samyakta thayela che, mATe pugalajanya hovAthI A paulika che, ane A pogalika kAryane je samyaktva kahela che te A hetuthI ke te AtmapariNAmarUpa je sabhyatva che enuM AvaraNa nathI karatuM.
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 515 kSayAntaraM mithyAtvamohanIyakarmaNAM kSayopazamAt samyaktvamohanIya karmaNAmudayAca saMjAta AtmapariNAmaH kSAyopazamikasamyaktvam / tatredamavagantavyam - yadudIrNamudayamAgataM mithyAtvamohanIyaM karma, taddhi vipAkodayena veditatvAt kSayaM prAptam yacca zeSasattAyAmanuditaM vartate, tadupazAntam / upazAntaM nAma - anudayAvasthApannam / tatra - mithyAtvamizrapuJjAvAzrityAnudayAvasthApannaM samyaktvapuJjamAzritya tu adhikAMzatayA udIrNAvasthApannam / tadevamuditasya mithyAtvasya kSayeNAnuditasya copazamena samyatavakarmapudgalAnAM kiyatAJcidvedanena ca nirvRttaM = niSpannaM kSAyopazamikaM samyaktvamucyate / anantAnubandhI cAra kaSAyoM ke kSaya ke anantara, mithyAtvamohanIya karma ke kSayopazama se, evaM samyaktvamohanIya karma ke udaya se jo AtmA kA pariNAma utpanna hotA hai vahI kSAyopazamika samyaktva hai, arthAt isa samyaktva meM mithyAtva ke kucha bhAgakA kSaya ho jAtA hai aura kucha bhAgakA upazama rahatA hai, vaha isa prakAra se ki - mithyAtva ke jo sarvaghAtisparddhaka haiM unakA to udayabhAvI kSaya ( udaya meM Aye hue sarvaghAtisparddhakoM kA vinA phala diye hI khira jAnA ) ho jAtA hai, evaM unhIM ke AgAmI kAlameM udaya AnevAle niSekoM ( karma pudgaloMke racanAvizeSoM) kA savasthArUpa upazama rahatA hai, aura samyaktva prakRti jo dezaghAtI hai usakA yahAM para udaya rahatA hai, ataH yahAM para mithyAtvamohanIya karma kA jitanA bhI aMza udaya meM AyA hai, vaha to vipAkarUpa udaya se veda liyA gayA hai, isaliye utane bhAga kA to kSaya ho cukA hai, evaM jo avaziSTa avedita bhAga hai ki jo abhI taka anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyAnA kSayanA anantara mithyAtva-mohanIya karmAMnA kSayeApazamathI ane samyaktva-mohanIya karmAMnA udayathI je AtmAnA pariNAma-bhAvautpanna thAya che te kSAyeApazamika-samyaktva che. arthAt A samyaktvamAM mithyAtvanA koI bhAganA kSaya thaI jAya che ane kAI bhAganA upazama rahe che. te e prakArathI ke mithyAtvanA je saghAtI sparSIka che tenA teA uDDaya---bhAvI kSaya ( urjAyAgata sarvaghAti sparlRkonuM phaLa ApyA vinA tuTI javuM) thaI jAya che ane enA AgAmI kALamAM uDDaya AvavAvALA niSeko ( karma pudgalAnA racanA vizeSa ) nA sadavasthArUpa upazama rahe che ane samyaktvaprakRti je dezaghAtI che enA AMhI utkraya rahe che, eTale ahIMyA mithyAtvamAhanIya karmInA jeTale paNa aMza uyamAM Avyo te tA vipAkarUpa udayathI veDhavAmAM Avela che jethI eTalA bhAganA te kSaya thai gayela che. ane je avaziSTa aveti bhAga che
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 mAcArAtasUtre sati mithyAtvAbhimukhatayA'nantAnuvandhikaSAyodayAdaupazamikasamyaktvopari vyalIkacicasya tatsamyaktvamudvamatastadrasAsvAdanaM javanyataH samayamAtre, utkarSataca SaDAbalikAyAM bhavati, tasmAdidaM samyaktvaM sAsvAdanamucyate / asmin samyaktve'nantAtuvandhikaSAyodaya sattvenAtmapariNAmanairmalyAbhAvAdavyaktA tattvArthAnabhirucistiSThati, mithyAtve tu vyaktA, ityeva tayorbhedaH / yadvA-idaM sAsAdananAmnA'pi nigadyate / tatra - Ayam = aupazamikasamyaktvalAbhaM sAdayati=apanayatItyAsAdanam = anantAnuvandhikaSAyavedanam / tasmin usI prakAra mithyAtva ke udaya honese mithyAtvaprAptike sammukha huA jIva bhI anantAnuvandhI kaSAya ke udaya se jaba aupazamika samyaksvake Upara aruci - cittavAlA hokara usakA vamana-tyAga kara denA hai, arthAt --jaba vaha samyaktva usase chUTa jAtA hai, taba usakA AsvAdana bhI use kamase kama eka samaya taka, aura jyAdA se jyAdA chaha AvalikAla taka banA hI rahatA hai / isa kAraNa isa samyaktva ko sAsvAdanasamyaktva kahA gayA hai | isa samyaktva meM anannAnuvandhI kaSAya ke udadya kA sadbhAva hone se (krodhAdikoM meM se kisI eka ke udayakA sadbhAva hone se) AtmA ke pariNAmoM meM yathAvat nirmalanA-vizuddhi kA abhAva ho jAtA hai| isase yahAM tattvArtha ke prati yadyapi vyakta - pragaTa-rUpa meM aprIti - aruci nahIM hai; phira bhI avyakta rUpase vaha yahAM hai hI / isIliye to mithyAtva aura sAsvAdanameM isI aprIti kI vyaktAvyaktatA se bheda mAnA gayA hai / vapra,sinA sanmukha thayela jIva paNa anaMtAnuMdhI kaSAyanA uDDayathI jyAre opAnika sabhyatvanA upara agnicittavALA tharDane ene vamana tyAga kare che. ardhAt tyAre te samyaktva ghaTI jAya che tyAre evu AsvAdana paNa ene AchAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre da-avalikALa sudhI rahe che. A kAraNe A sabhyazrvane sAsvAdana samyakRtva kahevAmAM Avela che. A samyaktvamAM ana MtAnuba dhI kaSAyanA udayane sadbhAva hovAthI ( krodha!vikAsa thI keI ekanA udayane! sadbhAva hovAthI) AtmAnA pariNAmeAmAM yathAvat nirmaLatA zuiddhi tema abhAva thai jAya che, tethI ahIMyA tattvAnA prati pi ta pragaTa rUpa. aprIti-arUcI nathI; te! pazu avyaktarUpathI te ahIMyA che ja, tethI te mithyAtva ane sArATamAM e ja aprItinI vyaktAakatAthI eka mAnavAmAM Ave che.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D - samyaktva-adhya0 4. u. 1 517. nanu kSAyopazamikasamyaktvarayaupazamikasamyaktvAtko bhedaH ? iti ceducyatekSAyopazamike mithyAtvadalikavedanaM vipAkato nAsti, pradezatastu vidyate / aupazamike tuM pradezato'pi nAstIti vizeSa iti / (4) atha sAsvAdanaM samyaktvamucyate-AsvAdanena-samyaktvarasAsvAdanena saha vartata iti sAsvAdanam / yathA-kSIrAnnaM bhuktvA tadvipaye cittavikAreNa yadi kazcit tadvamati, tadA'sau vamanakAle kSIrAnarasamAsvAdayati, tathA mithyAtvodaye zaMkA--kSAyopazamika-samyaktva meM aura aupazabhika-samyaktva meM kyA bheda hai ? zaMkAkArakA abhiprAya yahA~ para itanA hI hai ki jaise kSAyopazamika-samyaktva meM mithyAtvakA udaya nahIM hai, usI prakAra se upazanasamyaktva meM bhI nahIM hai| phira ina donoM meM antara kyA hai ? uttara--ina donoM meM antara hai aura vaha isa prakAra se hai ki kSAyopazAmika samyaktva meM mithyAtvake daliyoM kA vedana yadyapi vipAkarUpa se nahIM hai parantu dezodaya se unakA bedana vahA~ para hai hii| aupazabhika samyaktva meM to donoM rUpa se hI unakA bedana nahIM hai / (4) aba sAsvAdanasamyaktva kA svarUpa kahate haiM-- "saha-AsvAdanena vartate iti sAsvAdanam ' arthAt jo samyaktvarUpa rasake AsvAdana le sahita ho usakA nAma sAsvAdanasamyaktva hai| jaise koI vyakti khIra khAkara pazcAt citta meM taviSayaka vikAra honepara vamana karatA hai usa samaya meM bhI vaha usake rasAsvAdakA anubhava karatA hai, ' zaMkA-kSAyopathamika-samyakRtvamAM ane aupazamika-samyakRtvamAM che bheda che? zaMkAkArane abhiprAya A ThekANe e che ke jevI rIte lApazamika-samyakRtvamAM mithyAtvane udaya nathI tevI ja rIte upazama-samyaktvamAM paNa nathI te pachI e bannemAM bheda zuM che? . uttara--e banemAM bheda che ane te A prakAre che-kSApazamika-samyakatvamAM mithyAtvanA daliyonuM vedana che, jo ke vipAkarUpathI nathI paraMtu pradezadayathI enu vedana tyAM che ja aupazamika-samyaktvamAM te bane rUpathI tenuM vedana che ja nahi. (3) (4) ve sAsvAhana-sabhyatvana 2135 4 cha: 'saha AsvAdanena varttate iti sAsvAdanam --marthAta ra sabhyat1352sanA AsvAdanathI sahita che enuM nAma sAsvAdana-samyaktva che, jemake kaI vyakti dUdhapAka jamyA pachI cittamAM taviSayaka vikAra thavAthI vamana kare che e samayamAM paNa te enA rasAsvAdane anubhava kare che. A prakAre mithyAtvanA udayathI mithyA
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. AcArAgasUtre 520 (5) vedakasamyaktvapucyate-vedayati-anubhavati samyaktvapudgalAniti vedako'nubhavitA, tadarthAntarbhUtatvAt samyaktvamapi vedakam / samyaktvapugalapuJjasya bahutarakSapitasya cAmapudgalAnAM grAsasamaye vedakasamyaktvaM bhavati / tathAhi-kSapakazreNiprApto'ntAnuvandhikapAyacatuSTayamapi kSapayitvA mithyAtvamizrapudgalapuJAn kSapayati, zamikasamyaktvase patita hokara mithyAtvake samnukha hotA hai-(abhI mithyAtva prApta nahIM huA hai kintu usake sammukha hI huA hai); so jaba taka yaha jIva mithyAtvarUpI bhUmi ko prApta nahIM huA hai, arthAtjaba taka samyaktvarUpI parvata se gira kara bIca meM hI hai, taba taka usa jIvakA jo samyaktva hai usakA nAma sAsAdana hai 4 / (5) vedakasamyaktva kA svarUpa vedayatianuvati samyaktvapudgalAna-iti vedakA anubhavitA, tadarthAntabhUtatvAt samyaktvamapi vedakam / / ____ arthAt-samyaktvaprakRti ke pudgaloM kA jo anubhava karanevAlA hai, use bedaka-anubhavitA kahate haiN| usase abhinna honese samyaktva bhI vedaka kahalAtA hai| rAjyaktvaprakRti ke jitane bhI puddhalapuMja haiM, unameM se adhikatara punalapuMjoM kA kSaya ho cukane para bAkI jo caramapudgalapuMja rahate haiM unake prAsake samIpa (naSTa karane ke samaya)meM vaha vedakasamyaktva hotA hai| kSapakareNIko pAsa huA jIva anaMtAnubaMdhicatuSTaya tyAre e jIva aupathamika - samyaktvathI patita thaI mithyAtvanI sanmukha thAya che ( haju mithyAtvamA prApta nathI thaye paNa enI sanmukha thayo che) mATe jyAM sudhI e jIva mithyAtvarUpI bhUmine prApta nathI thaye, arthAta-jyAM sudhI samyakRtvarUpI parvatathI paDIne vacamAM ja che te samaya te jIvanuM je samyakRtva che tenuM nAma sAsadana che (6) (5) 364-sabhyaratyanu 2535 4 che-'vedayati anubhavati samyaktvapudgalAn iti vedakA anubhavitA, tadarthAntarbhUtatvAt samyaktvamapi vedakam' ' arthA-samyakatvaghakRtinA pudgalene je anubhava karavAvALo che, ene vedaka-anubhavitA kahe che. enAthI abhinna hovAthI samyakatva paNa vedaka kahevAya che. sa rvaprakRtinA jeTalA paNa pugalapuMja che, emAthI adhikatara lapujane nAza thayA pachI bAkI je carama pudgala rahe che enA grAsanI samIpa (nAza karavAnA samaya)mAM te veda-samyakatva thAya che. kSapakazreNIne prApta thayelA java anatAnuba dhi-catuSTayanu paNa kSaNa karIne mithyAtvaprakRti
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya04 u. 1 sati hi-anantasukhado niHzreyasatarubIjabhUta aupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH ssddbhiraavlikaabhirpgcchti|aasaadnmitytr pRSodarAditvAd yakAralopaH, 'kRbahula'-miti kartaryanaT / AsAdanena saha vartata-iti sAsAdanam / anantAnuvandhikaSAyodaye sati aupazamikasamyaktvAt prapatan mithyAtvasaMkramaNAbhimukhaH san yAvat mithyAtvabhUmiM na prAmoti tadantarAle vartamAnasya yat samyaktvaM tat sAsAdanaM bhavati / ___ athavA-yaha samyaktva sAsAdana ke nAma se bhI kahA jAtA hai, arthAt isakA dUsarA nAma sAsAdanasamyaktva bhI hai / 'AyaM sAdayatiapanayatItyAsAdanam ; AsAdanena saha vartate-iti sAsAdanam' arthAt'Aya' nAma aupazamikasamyaktvake lAbhakA hai| usa lAbha ko jo haTAtA hai, use AsAdana kahate haiM / usake sahita hone se vaha sAsAdana kahA jAtA hai| isa samyaktva kI prAptirUpa lAbhako haTAnevAlA anaMtAnubaMdhI kaSAya ke udayakA vedana hI hai / kyoM ki isake hone para ananta sukhadAtA aura nizreyasa-mokSarUpa vRkSakA bIjarUpa jo aupazamika samyaktva hai usakA lAbha-sadbhAva kama se kama eka samaya taka aura adhika se adhika chaha AvalikAla taka hI raha kara phira dUra ho jAtA hai| isakA phalitArtha yahI hai ki aupazamikasamyaktvameM jo anaMtAnubaMdhI kaSAya kA upazama hai vaha apane kAla-antarmuhUrta-taka hI rahatA hai| isake bAda jaba usa kaSAya kA udaya ho jAtA hai taba yaha jIva aupa athavA-A samyaktva sAsAdananA nAmathI paNa kahevAmAM Ave che. arthAt menu bhI nAma sAsAhana-sabhyatva pAe che. 'AyaM sAdayati-apanayatItyAsAdanam, AsAdanena saha varttate iti sAsAdanam ' arthAt 'Aya' nAma saupazabhi sabhyatvanA lAbhanuM che. e lAbhane je haThAve che ene AsAdana kahe che. enA sahita hovAthI te sAsAdana kahevAya che. A samyaktvanI prAptirUpa lAbhane haThAvavAvALA anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayanuM vedana ja che, kAraNa ke AnA hovAthI anaH sukha devAvALA ane nizreyasa-mekSa-rUpa vRkSanA bIjasvarUpa je aupazamika-samyakatva che ene lAbha- sadubhAva ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre che AvalI kALa sudhI rahIne pachI dUra thaI jAya che. ene phalitArtha e che ke opazamika samyakRtvamAM je anaMtAnubaMdhI kaSAyane upazama che te potAnA kAla- antarmuhUrta sudhI rahe che. tyArabAda jyAre e kaSAyane udaya thaI jAya che
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ varara AcArAgasUtre nanvevaM sati vedakasya bAyopazamikAt ko bheda , samyaksapudgalapuJjavedanasyobhayatrApi tulyatvAt ? atrocyate-vedake khalu sarvoditasamyaktvapudgalapujacaramagrAsavedanam , kSAyopazamikasamyaktvakAle tu caramagrAsavartisamyaktvapudgalA avaziSTAstiThanti, tena tadvarjitapudgalAnAM vedanaM bhavati, iti vizeSo'vadhAraNIya iti| uktaJca zaMkA--yadi yahI bAta hai ki ina donoM samyaktvoM meM samyaktva prakRti ke pujoM kA vedana hotA hai to phira vedakasamyaktvakA kSAyopazamikasamyaktvase bheda hI kyA rahA ? samAdhAna-vedakasamyaktva meM samyaktvaprakRti ke caramapudgaloM kA vedana hotA hai, aura kSAyopazamikasamyaktva meM inase avshissttoNkaa| vasa, yahI ina donoM meM bheda hai| isI bAta ko "vedake khalu sarvoditasamyaktvapudgalapucacaramagrAsavedanam , bhAyopazanikasamyaktvakAletu caramagrAsavartisamyaktvapudgalA avshissttaastisstthnti"| ina paMktiyoM meM TIkAkArane spaSTa kiyA hai / arthAt-vedakasamyaktva meM samyaktvaprakRtike udita hue samasta pudgalapuMjoMmeMse sirpha caramapAsavartI pudgaloM kA vedana hotA hai / kSAyopazamika-samyaktva ke samaya meM to usa caramagrAsavartI pudgalapuMja se avaziSTa samyaktvaprakRti ke pudgalapuMjoM kA vedana hotA hai| kalpanA kIjiye-samyaktvaprakRti ke samasta pulapuMjoMkI saMkhyA 100 hai / zakA--je e vAta che ke jyAre e bane samyamA samyakatvaprakatinA pujenuM vedanA thAya che te pachI vedaka-samyaktvanA kSApazamika-samyakatvathI bheda ja ze rahyo? samAdhAna--vedaka-samyakatvamAM samyaktvaprakRtinA carama pugalanu vedanA thAya che, ane sAyopazamika-samyaphavamAM enAthI avaziSNanu vedanA thAya che. basa Aja A banemAM bheda che. mA pAtane "vedake khalu sarvoditasamyaktvapudgalapuJjacaramagrAsavedanam kSAyopazamikasamyaktvakAle tu caramagrAsavartisamyaktvapudgalA avaziSTAstiSThanti" A paktiomA TIkAkAre spaSTa karI che. arthAta vedaka-samyaktvamAM samyakRtvaprakRtinA udita thayela badhA muddagalajjemAthI phakta caramagrAsavartI pudgalonu ja vedana thAya che lAyopathamika-sabhyatvanA samayamAM te A caramamAsavartI pugalapuMjathI avaziSTa samyaktva prakRtinA avyavahita pUrvavartI pugalapujena vedanA thAya che. kapanA kariye ke samyaktva-prakRtinA samasta pagalapunI sakhyA 100 che.
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. tataH paraM samyaktvapujjamapi udIyadIryAnubhavena nirjarayati, tenodIraNIyasamyaktvapujAbhAvo jAyate, tadevaM caramagrAse'vatiSThamAne'dyApi samyaktvapudgalAnAM kiyatApivedyamAnatvAt vedakaM samyaktvamupajAyate / idamapi samyaktvaM paugalikaM vijJeyam / kSAyopazamikasamyaktvI jIvaH samyaktvamohanIyapuJjasyAdhikAMza kSapayitvA yadA samyaktvamohanIyasyAntimapudgalAnAM vedanaM karoti tadAnIM jAyamAna AtmapariNAma vedasamyaktvamiti niSkarSaH / vedakasamyaktva prAptyanantaraM kSAyikasamyaktvaM labhyata eva / 521 kA bhI kSapaNa karake mithyAtvaprakRti aura mizraprakRti ke pudgalapuMjoMkA jaba kSaya kara detA hai taba usake bAda samyaktvaprakRti ke puMjoMkI apane anubhava se udIraNA karake nirjarA karatA hai| aisA karane se udIraNIyaudIraNA karane yogya - samyaktvaprakRti ke puMjoM kA abhAva ho jAtA hai / isa prakAra antima grAsa ke rahane para usa samaya bhI kitaneka aMtima aMzavartI samyaktyaprakRti ke pudalapuMjoM kA anubhava hotA hai| isakA anubhava karanA hI vedaka - samyaktva hai / yaha samyaktva bhI paugalika jAnanA cAhiye / isakA phalitArtha yahI hai ki kSAyopazamika - samyaktvavAlA jIva samyaktvamohanIya karma ke pudgalapuMjake adhikAMza bhAgakA kSaya karake jaba usI samyaktvamohanIya karma ke aMtima pugaloM kA vedana karatA hai usa samaya meM utpanna honevAlA AtmapariNAma vedaka- samyaktva hai / vedakasamyakI prApti ke bAda jIva kSAyikasamyaktva ko prApta kara hI letA hai / ane mizraprakRtinA pudgalapuMjAnA jyAre kSaya karI nAkhe che tyAre pachI samyaktva prakRtinA puMjanI potAnA anubhavathI udIraNA karIne niraza kare che. khebha karavAthI--udIraNIya-udIraNA karavA caiAgya samyaktva prakRtinA puMjanA abhAva thai jAya che. A prakAre antima grAsanA rahevAthI te samaya paNa keTalAka atima aMzavartI samyaktvaprakRtinA pudgalapuMjAnA anubhava thAya che. enA anubhava karavA te veda-samyaktva che. A samyaktva paNa paudgasing bhAgavu ho. AnA philatAtha e che ke kSAApazamika samyaktvavALA jIva samyakRtvamAhanIya kanA pudgalapuMjanA adhikAMza bhAganA kSaya karIne jyAre e samyaktva-meAhanIya kanA aMtima pudgalAnuM vedana kare che te samayamAM utpanna thavAvALA AtmapariNAma veDhaka-samyaktva che, vednaka-samyakatvanI prApti pachI kSAyika-samyaktvane jIva prApta karI ja le che. sa
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 AcArAGgasUtre chAyA-kSINe darzanamohe, trividhe'pi kSAyikaM bhavati samyak (samyaktvam ) / vedakamiha sarvodita-caramakapudgalagrAsam // 1 // upazamazreNigatasya tu, bhavati hu aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA akRtatripujja, akSapitamithyAtvo labhate samyak (smyktvm)||2|| upazamasamyaktvAt cyutvA mithyAtvamaprApnuvataH / sAsvAdanasamyaktvaM, tadantarAle paDAvalikam // 3 // mithyAtvaM yadudIrNa, tatkSINamanuditaM copazAntam / / mizrIbhAvapariNataM, vedyamAnaM kSAyopazamam (kSAyopazamikam ) // 4 // iti| mithyAtvamohanIya, mizramohanIya aura samyaktvamohanIyarUpa darzanamohanIya karma ke sarvathA kSaya hone para hI kSAyika-samyaktva hotA hai, saba dita pudgaloM meM carama-antima-aMzavI pudgaloMkA vedana honA vedakasamyaktva hai // 1 // upazamazreNiprApta jIvoM ko upazamasamyaktva kA lAbha hotA hai| athavA jisane mithyAtvakarma ke tIna puMja nahIM kiye haiM aise mithyAdRSTi jIva ke, tathA jisane mithyAtvakA kSaya bhI nahIM kiyA hai kiMtu usakA upazama kiyA hai usa jIva ke upazamasamyaktva hotA hai| mithyAdRSTi jIvake 7 prakRtiyoM (anantAnubandhI 4, mithyAtvamohanIya5, mizramohanIya6, samyaktvamohanIya 7) ke upazamase upazamasamyaktva hotA hai; aisA siddhAntakAroM ne kahA hai| 8veM 9veM 10veM aura 11 veM guNasthAnameM upazamasamyaktva hotA hai, kyoM ki ye upazamazreNi ke sthAna haiM / tathA anAdi-mithyAdRSTi jIva "mithyAtvamohanIya, mizramohanIya ane samyaktvamohanIyarUpa darzanamohanIya karmane kSaya thayA pachI ja kSAyika-samyaktva thAya che, badhA udita pudgalemA carama-antima-azavanta pudgalenuM vedanA thavuM vedaka-samyakatva che (1) ' upazamazreNiprApta jIvone upazama-samyaktvane lAbha thAya che. athavA jeNe mithyAtvakarmanA traNa puMja nathI karyA, evA mithyASTi jIvane tathA mithyAtvane kSaya karyo nathI paNa tene upazama karyo che, e jIvane upazama-samyaktva thAya che mithyASTi jIvanI sAta 7 prakRti (anantAnubaMdhI 4, mithyAtvamehanIya pa, mizramohanIya 6, sabhyatvamohanIya 7)nA upazamathI upazamasamyaktva thAya che, evuM siddhAMtakAroe kahyuM che. 8 mAM, 9mAM, 10 mAM ane 11 mAM guNasthAnamAM upazamasamyaktva thAya che, kAraNa ke e upazamazreNInuM sthAna che. tathA anAdi
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 "khINe daMsaNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave samma / veyagamiha sayoiya,-caramillayapuggalaggAsaM // 1 // uvasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAbhiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 2 // uvasamasammattAu, caiuM micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 3 // micchattaM jamuinna, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / missIbhAvapariNayaM, veijjataM khaovasamaM " // 4 // iti / inameM se 99 veMtakake pulapuMjoMkA vedana kSAyopazamikasamyaktvameM hogA, antima 100 veM kA vedana vedakasamyaktva meN| isa antima 100 veM kA vedana kSAyopazamika-samyaktvameM nahIM hogA 5 / aupazamikasamyaktvAdikoM kA svarUpa ina gAthAoM meM bhI saMkSeparUpa se isa prakAra kahA haigAthA-khINe daMsaNamohe, tivimmi vi khAiyaM bhave samma / veyagamiha savvoiya,-caramillyapuggalaggAsaM // 1 // uvasamaleDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 2 // uvasamasammattAu, caiDa micchaM apaavmaannss| sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 3 // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / missIbhAvapariNayaM, veijjataM khaovasamaM // 4 // " iti| AmAMthI 99 sudhInA pudgalapuMjanuM vedana kSApazamika-samyakatvamAM thaze. antima 100 mAnuM veda vedaka-samyaktvamAM thaze (pa). aupathamika-samyaktvAdikenuM svarUpa A gAthAomAM paNa sakSeparUpathI mA prazAre 4yuche:-- " khINe dasaNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave samma / veyagamiha savvoiya,-caramillayapuggalaggAsaM // 1 // uvasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 2 // uvasamasammattAu, caiu micchaM apaavmaannss| sAsAyaNa-sammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 3 // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / missIbhAvapariNaya, veijjaM taM khaovasamaM" // 4 // iti //
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 AcArAgasUtre prakArAntareNApi samyaktvasya dazavidhatvaM sthAnAGgAdau prativodhitam, yathA(1) nisargaruciH, (2) upadezaruciH, (3) AjJAruciH, (4) mUtraruciH, (5) vIjaruciH, (6) adhigamaruciH, (7) vistAraruciH, (8) kriyAruciH, (9) saMkSeparuciH (10) dharmaruciriti / tatra-nisargaH svabhAvastena rucirjinoktatattvAbhilAparUpA yasya sa nisargaruciH1 / upadezo gurvAdibhirvastutattvakathanaM, tena ruciryasya sa updeshruciH2| jo kSAyopazamika samyaktva kA lakSaNa kahA hai, vaha bhI sughaTita ho jAtA hai; kAraNa ki yahAM para mithyAtvamohanIya mizramohanIya aura samyaktvamohanIya prakRtiyoM ke anudIrNa puMja upazama-avasthA meM rahate haiM evaM udIrNa mithyAtva kA kSaya hai, aura samyaktva prakRti ke daloMkA vartamAna meM udaya ho rahA hai| __prakArAntara se bhI samyaktva dasa prakAra kA hai, vaha sthAnAGga Adi sUtroM meM varNita hai, jaise-(1) nisargaruci, (2) upadezaruci, (3) AjJAruci, (4) sUtraruci, (5) vIjaruci, (6) adhigamaruci, (7) vistAraruci, (8) kriyAruci, (2) saMkSeparuci, (10) dhrmruci|| nisarga nAma svabhAva kA hai; svabhAva se hI jisa jIva ko jinokta tattvoM meM ruci-abhilASA hotI hai usake yaha samyaktva hotA hai| arthAt-svabhAva se hI jIva kI ruci jisake dvArA jinakathita tattvoM meM huA karatI hai vaha nisargaruci hai (1) / gurvAdika ke upadeza se tattvoM meM jo paNa sughaTita thaI jAya che, kAraNa ke A ThekANe mithyAtvamohanIya mizramohanIya ane samyaktvamohanIya prakRtinA anudIrNa puMja upazama avasthAmAM rahe che, evaM udaNa mithyAtvane kSaya che ane samyaktvaprakRtinA daLione vartamAnamAM uhaya thAya che. prakArAntarathI paNa samyaktva daza prakAranA che, te sthAnAMga Adi sUtramAM parpita cha bha-(1) nisarga3thi, (2) upadeza3thi, (3) mAjJA3thi, (4) sUtra 3thi, (5) bhii|3thi, (6) adhigama3thi, (7) vistA23thi, (8) jiyA3thi, (6) 53thi, (10) dharma3thi. nisarga nAma svabhAvanuM che; svabhAvathI ja je jIvane jIta tomAM rUci-abhilASA thAya che tene A sabhyatva thAya che arthAta-svabhAvathI ja jIvanI rUci jenA dvArA jinadhita tamA thayA kare che, te nisargarUci che (1). guvAdikanA upadezathI tamA je rUci jIvane mATe pedA karavAmAM Ave
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 ____ 525 ___ yanmithyAtvamudIrNa tat kSINam / yat anuditam anudIrNa tanmithyAtvaM, mizrIbhAvapariNataM-mizramohanIyaM, ca zabdAt samyaktvadalikaM yadanudIrNamanuditaM tadapi, upazAntam, anudIrNAnuditamithyAtvamizrasamyaktvadaliketitrayamupazamAvasthamityarthaH / vedyamAnam-udayAvasthAM samApannaM samyaktvadalikaM yatra tat bhAyopazamikaM samyaktvamucyate, ityrthH||4|| ke sarvaprathama upazamasamyaktva hotA hai| yaha jIva mithyAtva karma ke tIna puMja nahIM karatA hai aura na mithyAtvakA kSaya hI karatA hai // 2 // upazamasamyaktva se cyuta hokara mithyAtva ko nahIM prApta hue jIva ke hI antarAla samaya meM kama se kama 1 samaya aura adhika se adhika 6 AvalIkAla taka sAsvAdana-samyaktva rahatA hai||3|| udaya prApta mithyAtva kA nAza aura anudita mithyAtvakA upazama, ina do avasthAoM se mizrita kSAyopazamika-samyaktva hai||4|| ___ isa samyaktva meM udayaprApta mithyAtvakA vinAza-kSaya hotA hai aura anudIrNa mithyAtva kA kSaya nahIM hai; kintu usakA pariNamana mizra prakRti ke rUpameM hai, aura isakA yahAM para upazama hai| isI prakAra samyaktvaprakRti kA puja bhI jo anudIrNa hai vaha bhI upazama avasthA meM hai| yaha bAta bhI zlokameM Aye hue 'ca' zabda se prakaTa hai| ataH 'jokSaya aura upazama se utpanna hotA hai, vaha kSAyopazamika-samyaktva hai' isa prakAra mithyASTi jIvane sarva prathama upazamasamyakatva thAya che. A jIva mithyAtva karmanA 3 traNa puMja nathI karate, temaja mithyAtvane kSaya paNa nahi. (2) upazamasamyaktvathI judA paDI mithyAtvane nahi prApta thayela jIvane aMtarALa samayamAM ochAmAM ochuM 1 eka samaya ane vadhAremAM vadhAre 6 cha AvalIkALa sudhI sAsvAhana-sabhyatva 2 cha. (3) - udayaprApta mithyAtvane nAza ane anudita mithyAtvane upazama, e be avasthAothI mizrita lApazamikasamyaktva che. (4). A samyakatvamAM udayaprApta mithyAtvane vinAza-kSaya thAya che, ane anudIrNa mithyAtvano kSaya nathI, paNa enuM pariNamana mizraprakRtinA rUpamAM che, ane tene ahIMyA upazama che. A prakAre samyaktvaprakRtinA puMja paNa je anudIrNa che te paNa upazama avasthAmAM che. A vAta paNa lekamAM Avela "ca" zabdathI pragaTa che, mATe "je kSaya ane upazamathI utpanna thAya che, te kSayopazama-samyaktva che" evI rIte je kSApazamikasamyaktvanuM lakSaNa kahyuM che, te
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 mAcArAtsUtre vihita vidhike anusAra saMyamakA anuSThAna karanA kriyA hai, isameM jisa jIvakI ruci hotI hai vaha kriyAruci nAmakA samyaktva hai ( 8 ) / saMkSepa nAma saMgrahakA hai, usameM jo ruci ho vaha saMkSeparuci hai / arthAtjisa jIvako vistRtarUpase padArthaparijJAna nahIM hai usako saMkSepa meM ruci huA karatI hai / isI apekSA se isa samyaktva kA nAma saMkSeparuci hai / isa samyaktvavAlA jIva jIvAdika padArthoM meM vistArarUpa se rucisaMpanna nahIM hotA; kintu saMkSeparUpa se hI unheM samajha kara unameM dRr3ha AsthAvAlA ho jAtA hai (9) / dharmAstikAyAdika jo amUrtika padArtha haiM, unameM athavA zruta evaM dharmAdikameM jIvako jisake dvArA ruci hotI hai vaha dharmaruci hai (10) / yadyapi samyaktva AtmAkA nijI guNa hai, parantu isa dasa prakAra ke samyaktva kathana meM jo usakA jIva se bhinna rUpameM jo kathana kiyA hai vaha isa bAta kI puSTi karatA hai ki guNa aura guNImeM kathaMcit bhinnatA aura kathaMcit abhinnatA hai / dravyArthika nayakI apekSA se guNa aura guNI abhinna haiM / paryAyArthika nayakI vivakSA se ye donoM lakSaNa, saMkhyA AdikI apekSA se bhinna 2 haiM / yaha dazaprakAra ke samyaktva kA varNana huA (10) / che (7) zAstravihita vidhinA anusAra sayamanu je anusAna karavu te kriyA che, temA je jIvanI rUci thAya te kriyArUci nAmanuM samyaktva che (8). sakSepa nAma sagrahanu che emA jenI rUci hoya te sakSeparUci che. arthAt je jIvane vistRtarUpathI paTTA parajJAna nathI tene sakSepamAM rUci thayA kare che, e apekSAthI e samyaktvanuM nAma sakSeparUci che. A samyaktvavALA jIva jIvAdika padArthomA vistArarUpathI rUcisa panna nathI thatA; paNa sakSeparUpathI ja tene samaane emAM dRDha AsthAvALA banI rahe che (9). dharmAstikAyAdika je amUrtika padmA che emAM, athavA zruta emaja dharmAdikamAM jIvanI jenA dvArA rUci thAya che te dharmAM rUci che (10). yadyapi samyakUla AtmAne niguNa che; paraMtu A daza prakAranA samyaktva kathanamAM tenu jIvathI bhinnarUpamAM je kathana karyuM che te e vAtanI puSTi kare che ke guNu ane guNImAM kathacit bhinnatA ane katha cit abhinnatA che. vyArthika nayanI apekSAthI guNu ane guNI abhinna che, paryAyAciMka nayanI vivAI e banne lakSaNa saMkhyA AdinI apekSAthI bhinnabhinna che. A daza prakAranA mamyakUnuM varNana thayu. 10
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 527 " AjJA=sarvajJatrItarAgavacanAtmikA, tatra rucirabhilApo yasya sa AjJAruciH 3 / sUtram - AcArAGgAdikam Avazyaka - dazavaikAlikAdikaM ca tena ruciryasya sa sUtraruciH 4 | vIjamiva vIjaM yadekamapyanekArthabodhajanakaM vacaH, tena ruciryasya sa bIruci: 5 | adhigamena - viziSTaparijJAnena ruciryasya saH adhigamaruciH 6 / vistAra:- sakaladvAdazAGgasya nayaiH paryAlocanam tena parivardhitA ruciryasya sa vistAraruciH 7 | kriyA = yathAvidhi saMyamAnuSThAnaM tasyAM ruciryasya sa kriyAruciH 8 saMkSepaH saMgrahaH, tatra ruciryasya sa saMkSeparuciH / vistarArthaparijJAnAbhAvena saMkSepe rucirbhavati 9 / dharmAstikAye zrutadharmAdau vA ruciryasya sa dharmaruciH 10 / iha samyaktvasya jIvabhedena kathanaM guNaguNinoH kathaMcidabhedo'stIti bodhanArtham / , ruci jIva ke liye paidA karAyI jAtI hai usakA nAma upadezaruci hai (2) sarvajJa vItarAga prabhuke vacanoM meM jo ruci jIva ko hotI hai use AjJAruci kahate haiM (3) / AcArAGga Adi apraviSTa evaM Avazyaka, daza vaikAlika Adi aGgavAdyoM ke dvArA tattvoM meM jIva kI jo prIti-zraddhA karAI jAtI hai vaha sUtraruci nAmakA samyaktva hai (4) / jisa prakAra eka hI vIjase aneka phaloM kI utpatti huA karatI hai usI prakAra jisa eka vacana se aneka padArthoM kI pratIti ho usakA nAma bIja hai, usase jisa jIvako tattvoM meM ruci jAgRta hotI hai usakA nAma vIjaruci hai (5) / viziSTa jJAnako adhigama kahate haiM, isake dvArA jisa jIvako tattvoM meM ruci hotI hai use adhigamaruci kahate haiM ( 6 ) / sampUrNa nayoMke dvArA sakala dvAdazAMga kA paryAlocana karanA, isakA nAma vistAraruci hai / isa ke dvArA jIva kI ruci tattvoM meM parivardhita karAI jAtI hai (7) / zAstra che tenuM nAma upadezaci che (ra). sarvajJa vItarAga prabhunA vacanAmAM je rUci jIvanI thAya che tene AjJArUci kahe che (3). AcArAMga Adi agapraviSTa ema ja Avazyaka, dazavaikAlika, Adi agabAhyo dvArA tattvAmAM jIvanI je prIti-zraddhA karAvAmAM Ave che te sUtrarUci nAmanuM samyakrUtva che (4). jevI rIte ekaja khIjathI aneka leAnI utpatti thAya che e prakAre eka ja vacanathI aneka padArthonI je pratIti thAya tenu nAma khIja che,tenAthI je jIvane tattvAmAM rUci jAgRta thAya che tenu nAma bIjarUci che (5). viziSTa jJAnane adhigama kahe che. enA dvArA je jIvane tattvAmAM rUci thAya che ene adhigamarUci kahe che. (^) sa pUrNa nayeAnA dvArA sakala dvAdazAMganuM paryAlocana karavuM tenuM nAma vistArarUci che, enA dvArA jIvanI rUci tattvAmA paridhita karavAmAM Ave
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 AvArAGgasUtre, kSayopazamikaM jaghanyataH sakRt utkRSTatastvasaMkhyAtavAram / kSAyikaM tu prAdurbhUtaM san punarna pratinivartate / prAdurbhAvAnantaramavicchedena sarvadA tiSThati / (3) samyaktvasyAntarakAlaH / 1 aupazamika - sAsvAdana - kSAyopazamikasamyaktvAnAM pratyekamantarakAlo jagha nyato'ntarmuhUrtam, utkRSTatastu dezonArddhapugalaparAvartanakAlaH / vedakasyA'ntaraM na bhavati, tadanantaraM niyamataH kSAyikasamyaktvotpatteH saMbhavAt / kSAyikasamyaktvaM sAdyanantaM ca, tasya punarnivRttyabhAvAdantaraM na bhavati / kSAyopazamika samyaktva jaghanyase eka bAra aura utkRSTase asaMkhyAta bAra utpanna hotA hai / kSAyika samyaktva utpanna honeke bAda phira nivRtta nahIM hotA / vaha to utpanna hone ke bAda avicchinnarUpase sarvadA rahatA hai| (3) samyaktvakA antarakAla aupazamika, sAsvAdana, aura kSAyopazamika samyaktvameM se pratyeka kA virahakAla jaghanya aMtarmuhUrta aura utkRSTa kucha kama ardhapulaparAvartanakAla pramANa hai / vedaka - samyaktvameM virahakAla saMbhavita nahIM hai, kyoM ki isa samyaktva ke anaMtara niyama se kSAyika samyaktvakA lAbha jIvako ho jAtA hai / kSAyika - samyaktva meM aMtarakAla nahIM hai, kAraNa ki isakA sadbhAva hone para jIva ko muktikA lAbha ho jAtA hai, isI liye yaha samyaktva sAdi aura ananta hai / eka bAra samakita ho kara phira chUTa jAne para phira se usakI prApti hone meM jitanA samaya lagatA hai| usakA nAma viraha - kAla hai / vedaka- samyaktvameM viraha - kAlakA abhAva kSAyika samyaktva utpanna thayA pachI pharI nivRtta thatuM nathI te te utpanna thayA pachI avicchinnarUpathI sadA rahe che. (3) samyakUrtIno aMtarakAla opazamika, sAsvAdana ane kSAyeApazamika samyakU, e pratyekanA virahakAla jaghanya atarmuhUrta ane utkRSTa kAI ochu ardha pudgalaparAvata nakALa pramANu che. veDhaka samyaktvamA virahakALa sabhavita nathI, kAraNa ke A samyakRtvanI pachI niyamathI kSAyika-samyaktvane lAbha jIvane thaI jAya che kSAyika samyakUmA atarakAla nathI, kAraNa ke enA sadbhAva thavAthI jIvane muktinA lAbha vaI Aya che, tethI A samyaktva sAdi ane anata che eka vAra samyaktva thaine pachI jyAre te chuTI ya che tyAre pharIthI tenI prApti thavAmAM jeTalA samaya lAge che tenu nAma virahakALa che, vedaka-samyaktvamA virahakALanA abhAva
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya 4 u. 1 _____ 529 (1) smyktvsthitiH| sAsvAdanasamyaktvasya sthitirekasamayamAtraM jaghanyataH, utkarSatastu paDAvalikAH, aupazamikasamyaktvasya sthitijaghanyotkRSTA cAntarmuhUrtam / vedakasamyaktvasya sthitijaghanyotkRSTA caikasamayamAtram / kSAyopazamikasamyaktvasya jaghanyA sthitirekasamayamAtram , utkRSTA tu kiMcidadhikaSaTpaSTisAgaropamA, kSAyikasamyaktvasya sthitiH saaypryvsitkaalruupaa| (2) samyaktvasya prAdurbhAvavyavasthA !! ekabhavamAzrityaupazamikasAsvAdanasamyaktve jaghanyataH sakRdeva praadurbhvtH| utkRSTatastu paJcavAram / vedakasamyaktvaM jaghanyata utkRSTatazcaikavAraM prAdurbhavati / (1) samyaktvakI sthiti / sAsvAdana samyaktvakI sthiti jaghanya eka samaya mAtra aura utkRSTa chaha 6 AvalikA pramANa hai, aupazamika aura vedaka samyaktvakI sthiti jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta kI hai|kssaayopshmik samyaktvakI jaghanya ekasamayamAtra utkRSTa kucha adhika 66 chAsaTha sAgara pramANa hai, aura kSAyika samyaktvakI sthiti sAdi anaMta hai| (2) samyaktvakI utpattikI vyavasthAeka bhavakI apekSA aupazamika samyaktva aura sAsvAdana samyaktva jaghanyase eka vAra hI utpanna hote haiM aura utkRSTase pAMca baar| vedaka samyaktva utkRSTase aura jaghanya se eka hI bAra utpanna hotA hai| (1) sabhyatpanI sthiti sAsvAdana samyaktvanI sthiti jaghanya eka samaya mAtra ane utkRSTa cha AvalikA pramANa che. aupazamika ane preraka samyaktvanI sthiti jaghanya ane utkRSTa anarmadanI che. kSAyopathamika-samyaktvanI jaghanya ekasamayamAtra, utkRSTa kAMI adhika 66 chAsaTha sAgara pramANa che, ane kSAyika-samyaktvanI sthiti sAdi anaMta che. (2) samyatvanI utpattinI vyavasthA eka bhavanI apekSAe pazamika samyaphatva ane sAsvAdana samyaktva jaghanyathI eka vAra ja utpanna thAya che. ane utkRSTathI pAMca vAra. vedaka sabhya kRtva utkRSTathI ane jaghanyathI eka ja vAra utpanna thAya che. zrApathamika samyaktva jaghanyathI eka vAra ane utkRSTathI asaMkhyAtavAra utpanna thAya che. C
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 AcArAstre mithyAtva hai| samyaktvI jIvake isakA abhAva hai| samyaktvake hone para zrutazravaNa kI abhilASA, zrutadharmake prati anurAga aura cAritradharmake prati anurAga, evaM caturvidha saMgha kI vaiyAvRtti karanekA niyama jIvake jAgRta hotA hai| inameM Age 2 ke prati pUrva 2 ko kAraNatA hai, arthAt zrutadharmakA anurAga jIva ke taba hI jAgRta ho sakegA jaba usake antaraMgameM zrutazravaNakI icchA hogI, zrutazravaNecchA ke vinA zrutameM anurAga nahIM ho sakatA, jaba sadguNoM meM anurAga hai to yaha zrutabhaktirUpa kArya zrutazravaNane vinA nahIM ho sakatA, zrutazravaNa nI binA icchA ke saMbhAvita nahIM / zrutadharmake anurAgake prati zrutazravaNa kI vAJchA kAraNa hai| cAritradharmake prati anurAga bhI jIvako taba hI hogA jaba usake antaraMga meM zrutadharmakA anurAga hogA |shrutaaturaag kA abhiprAya yahI hai ki zAstrapratipAdita mArga para dRr3ha aasthaa| isa mArga para dRr3ha AsthAvAlA jIva hI cAritradharmakA svayaM ArAdhana karanevAlA, athavA usake dhAraka muniyoM ke prati anurAgI banatA hai, anAsthAvAlA nahIM, ataH cAritradharmake anurAga kA kAraNa zrutAnurAga hI hai / cAritra dharma meM jaba taka anurAga nahIM hogA taba taka yaha jIva kisI prakAra bhI caturvidha saMgha kI sevA karane kA niyamakartA nahIM ho sakatA; ataH una karaNa mithyAtva che. samyaphavI jIvane ene abhAva che - sabhyatvanA hovAthI zrutapravAhanI abhilASA, dhRtadharma prati anurAga ane caritradharma prati anurAga emaja caturvidha saMghanI vaiyAvRtti karavAno nyi jIvane jAgRta thAya che. emAM AgaLa2 na. prati pUrva nAM kAraNatA che. arthAt kutadharmane anurAga jIvane tyAre ja jAgRta thAya che. jyAre enA aMtaraMgamAM tAvaranI irachA thAya che. zrutavaNechA vinA dhutamAM nurAga thaI ja zakatuM nathI. tyAre guNemAM anurAga che te e zrutalaktirUpa kArya kRtazava vinA nathI thatuM. kutazrava paNa vagara va salavita nathI. kUtadharmanA anurAganI prati kutavaNanI IcchA kAraNe che. caritradharmanA prati anurAga paNa jIvane tyAre ja thaze jyAre enA aMtaraMgAnA atadharmane anura. Daya. kutAnurAgane abhiprAya e che ke zAsapratipAdita mArga para Taka -rAvAI jIva ja caritradhanuM vaya rAdhana karavAvALA, athavA enA dhAka suniyonI prati nurAgI bane che. anAsthAva.. nahi. mATe cAritra dharmanA anurAvAnuM kAraNa zutAnurAga ja che. cAritradhAna tyA sudhI anurAga nahi thAya tyAM su e jIva ke I prakAre paNa tuvidha saghanI sevA karavAne niya
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ D samyaktva-adhya0 4. u. 1 531 (4) samyaktvasya phalamsamyaktve sati-asadgrahaH AptavacanavAdhitArtheSu pakSapAto na bhvti| asadgraha prati mithyAtvodayasya kAraNatvAt samyaktvasya mithyAtvakSayopazamajanyatvena samyaktvasadbhAvakAle mithyAtyodayAbhAvAt / samyaktve sati zrutazravaNavAJchA, zrutacAritradharmarAgaH, caturvidhatIrthavaiyAvRttyaniyamazca bhavati / epAmuttarottaraM prati pUrvapUrvasya hetutvaM bodhyam / hai, kyoM ki vedaka-samyaktva hone para usake bAda phira kSAyika-samyaktva hotA hai, vedaka-samyaktva nahIM / vedaka-samyaktvake chUTane para yadi vedakasamyaktva kI prApti phira se hotI to virahakAla vahAM saMbhavita hotaa| isa prakAra kSAyika-samyaktvake hone para jIva apanI sthiti ko pUrNa kara mukti sthAnakA hI svAmI bana jAtA hai, ataH eka bAra kSAyika samyaktvake hone para phira usI jIvako kSAyika-samyaktvakI prApti nahIM karanI pdd'tii| ataH yahA~ para bhI virahakAla saMbhAvata nhiiN| (4) samyaktvakA phalasamyaktvake hote hI jIva kadAgrahasaMpanna nahIM hotA hai| usakI dRSTi-zraddhA Aptavacana se abAdhita padArthoM meM anurAgavAlI hotI hai, inase bhinna padArthoM meM nhiiN| kyoMki kadAgraha kA kAraNa mithyAtva kA udaya batalAyA hai aura mithyAtva ke kSayopazamAdise samyaktva utpanna hotA hai| samyaktvake hone para mithyAtvakA abhAva ho jAtA hai / kAraNa ke abhAvameM kArya kA abhAva sutarAM siddha hI hai / kadAgraha kA kAraNa che; kAraNa ke vedaka-samyaktva thayAM pachI kSAyika-samyakatva thAya che, vedaka-samyaphatva nahi. vedaka-sabhyatvanA chuTyA pachI je vedaka-samyaktvanI pharIthI prApti thatI hota te virahakALa tyAM saMbhavita thAta. e prakAre kSAyika samyaktva thayA pachI jIva pitAnI sthitine pUrNa karIne muktisthAnane svAmI banI jAya che. tethI eka vAra kSAyika-samyaktva thatAM te ja jIvane pachIthI kSAyika-samyaktvanI prApti karavI paDatI nathI, mATe A ThekANe paNa virahakALa saMbhavita nathI." __ (6) sabhyaztyanu isa samyaktva thavAthI jIva kadAjhahasaMpanna thato nathI, enI daSTi-zraddhA Apta vacanathI abAdhita padArthomAM ja anurAgavALI thAya che, ethI bhinna padArthomAM nahi. kema ke kadAgrahanuM kAraNa mithyAtvane udaya batAvyuM che, ane mithyAtvanA upAmAdithI myaktva utpanna thAya che. samyaktvanA hovAthI mithyAtvane abhAva thaI jAya che. kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva svataH siddha che. kadAgrahanuM
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre __ anocyate-mithyAtvakSayopazamAvasare jJAnAvaraNIyAnantAnuvandhikaSAyarUpacAritramohanIyAdikarmaNAmapi bhayopazamo bhavatIti kRtvA samyaktve sati zrutazravaNecchAdayo bhavantItyucyate / yathA kevalajJAnAvaraNakSayajanyamapi kevalajJAnaM cAritramohanIyAMzakavAyakSaye satyeva bhavatIti / yathA vA mithyAtvakSayopazamalabhyamapi samyaktvamanantAnuvandhikapAyarUpacAritramohanIyodaye sati na labhyate / uktaJcaupayukta pratIta hotA hai| niSkarSa yahI hai ki zrutazravaNecchAdikoM ko samyagjJAna aura samyakacAritrakA hI phala mAnanA cAhiye, samyaktva kA nhiiN| __ samAdhAna--zaGkAkArakI zaGkA ThIka nahIM / kAraNa ki jisa samaya mithyAtvakA kSayopazama hotA hai usa samaya jJAnAvaraNIya aura anantAnubaMdhikaSAyalpa cAritramohanIyAdika karmoM kA bhI kSayopazama hotA hai / isI dhyeya ko lekara-'samyaktva ke hone para zrutazravaNecchAdika hote haiN| aisA kahA gayA hai| jaise-kevalajJAna, kevalajJAnAvaraNake kSaya se utpanna hotA hai, parantu jaba taka cAritramohanIya karma ke aMza-bhedasvarUpa kaSAyoM kA kSaya nahIM hotA taba taka kevalajJAnakI utpatti nahIM hotI, ataH kevalajJAna kI utpatti inake kSaya hone para hI hotI hai| isI prakAra samyaktva bhI yadyapi mithyAtvake kSayopazama se hI hotA hai, parantu jaba taka anaMtAnubaMdhikaSAyalpa cAritramohanIyakA udaya banA rahatA hai taba taka yaha prApta nahIM ho sakatA hai| mAnavu upayukata pratIta thAya che. niSkarSa e che ke zrutazravaNedikone samyagujJAna ane sabhyazAritranuM ja phaLa mAnavu joIe, samyaktvanuM nahi samAdhAna-zakAkAranI zaMkA ThIka nahi, kAraNa ke je vakhate mithyAtvane pazama thAya che te vakhate jJAnAvaraNIya ane ana tAnuba dhikavAyarUpa cAritra mohanIyAdika karmone paNa kSaya thAya che e dhyeyane laIne ja-samyaktvanA thavAthI zrutazravaNecchAdika thAya che"evuM kahevAmA Avyu che jevI rIte kevaLajJAna kevaLa jJAnAvaraNanA kSayathI utpanna thAya che, paraMtu tyA sudhI cAritramohanIya karmanA aMza-bheda-svarUpa kaSAyono kSaya nathI thato tyAM sudhI kevaLajJAnanI utpatti nathI thatI, mATe kevaLajJAnanI utpatti eno TAya thavAthI ja thAya che evI ja rIte sanyatva paNa yadyapi mithyAtvanA yopazamathI ja thAya che, paraMtu tyA sudhI ane tAnubaMdhakavAyarUpa cAritra menIyana udaya banyuM rahe che tyA sudhI te prApta thatuM nathI
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. uM. 1 nanvasadgrahasya mithyAtvodayajanyatvena samyaktve sati tatkSayopazamAdastu tadabhAvaH, kiMtu zrutazravaNecchAdInAM jJAnacAritrAMzarUpatvena jJAnAvaraNIyacAritramohanIyavIryAntarAyakarmakSayopazamajanyatvAt kathaM samyaktvaphalarUpatvaM teSAm ? iti cet , kI sevA Adi karanerUpa niyama ke prati cAritradharmakA anurAga hI kAraNa hotA hai| zaGkA--mAnA ki asadgraha ke mithyAtvodayajanya hone se mithyAtva ke kSayopazama se usa asadgrahakA abhAva ho jAtA hai, parantu zrutazravaNecchA vagairaha jo jJAna aura cAritrake aMzarUpa haiM, inheM samyaktva kA phala kaise mAnA jA sakatA hai ? kAraNa ki inake rodhaka jJAnAvaraNIya, cAritramohanIya aura vIryAntara karma haiM, inake kSayopazama se unakA prAdurbhAva hotA hai, ataH zrutazravaNecchA bagairaha ko samyaktvakA phala na mAnakara jJAnAvaraNIya Adi ka ke kSayopazamakAhI phala mAnanA caahiye| vizeSArtha--zaGkAkArakA abhiprAya yaha hai ki zrutazravaNecchA mithyAtva ke kSayopazamAdise nahIM hotI hai; kintu vaha zrutajJAnAvaraNIya karma ke kSayopazamase hI jIva ko hotI hai / zrutajJAnAvaraNIya karma jJAnAvaraNIya karma kA eka bheda hai| cAritradharmake prati jIvakA anurAga bhI cAritramohanIya karma ke kSayopazamAdhIna hai, ataH ise bhI samyaktva kA phala na mAna kara cAritramohanIya ke kSayopazama kA hI phala mAnanA martA nathI thato. mATe enI sevA karavArUpa niyamanI prati cAritradharmane anurAga ja kAraNa rUpa thAya che. kAmAnyuM ke asadugraha mithyAtvodayajanya havAthI mithyAtvanA kSapazamathI e asagrahane abhAva thaI jAya che. paraMtu zratazravaNecchA vigere je jJAna ane cAritranA aMzarUpa che ene samyaktvanuM phaLa kevI rIte mAnavAmAM Ave? kAraNa ke enA rodhaka jJAnAvaraNIya cAritramohanIya ane vIryAntarAya karma che. enA kSapazamathI ene prAdurbhAva thAya che. mATe zrutazravaNechA vigerene samyaktvanuM phaLa na mAnIne jJAnAvaraNIya Adi karmonA kSApazamanuM ja phaLa mAnavuM joIe. vizeSArtha-zaMkAkArane e abhiprAya che ke zrutazravaNecchA mithyAtvanA kSopazamAdithI nathI thatI kintu te mRta jIvane jJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI ja thAya che. zrutajJAnAvaraNIya karma jJAnAvaraNIya karmane eka bheda che. cAritradharmanI prati jIvane anurAga paNa cAritramohanIya karmanA kSapazamAdhIna che. mATe ene samyaktvanu phaLa na mAnIne cAritramehanIyanA kSApazamanuM ja phaLa
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 AdhArAGgasUtre " paDhamillayANa udaye niyamA, saMjoyaNA kasAyANaM / sammaiMsaNalaM , bhavasiddhiyA vi na lahaMti " // iti / chAyA-"prAthamikAnAmudaye niyamAt saMyojanA kepAyANAm / samyagdarzanalAbha, bhavasiddhikA api na labhante // 1 // nanu vaiyAvRtyaniyamasya tapaHmabhedatvena cAritrAMzarUpakhAt samyaktve sati cAvazyaMbhAvAdaviratasamyagdRSTiguNasthAnaM vilupyeta ? iti cet , na,kA kSayopazama nahIM hotA, naya taka mithyAtva kA kSayopazama nahIM ho sktaa| isI liye mithyAtvake kSayopazamake avasara meM anaMtAnubaMdhI kapAyakA kSayopazama apekSaNIya hotA hai / niSkarSa-zrutazravaNecchAdikoM kA avyavahita-mukhya-kAraNa samyagdarzana hI hai, ataH ye usake hI phala svarUpa se yahAM prakaTa kiye gaye haiN| kahA bhI hai "paDamillayANa udaye, niyamA saMjoyaNA ksaayaannN| sammaiMsaNalaMbhaM, bhavasiddhiyA vina lahaMti" // 1 // iti / zaGkA-vaiyAvRtyaniyama ko Apane samyaktva kA phala kaise kaha diyA ? kAraNa ki vaha to aMtaraMga cAritrakA eka bheda hai| yadi isa vaiyAvRttya niyamoM kA samyaktva ke hone para avazyaMbhAva mAnA jAve to phira aviratasamyagdRSTi nAmakA caturthe guNasthAna hI nahIM bana sakatA, kAraNa ki isa avasthA meM bhI AMzika rUpase cAritrakA sadbhAva isa mAnyatA se siddha ho jAtA hai| ethI mithyAtvanA kSayopazamana avasaramAM anatAnuba dhI kaSAyane kSapazama apekSaNaya thAya che. niSkarSa-yutazravaNecchAdikonuM avyavahita-mukhya-kAraNa samyagdarzana ja che, mATe e enA ja phalasvarUpathI ahIMyA pragaTa karavAmAM Avela che kahyuM paNa che- * paDhamilluyANa udaye, niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / ___ sanmaIsaNalaMbha, bhavasiddhiyA vi na lahaMti" | // 1 // iti / zakA-vaiyAvRca niyamane Ape samyaktvanuM phaLa kevI rIte kahyuM, kAraNa ke te te antaraMga cAritrane eka bheda che. yadi samyakatra thavAthI ene avathaMbhAva mAnavAmA Ave to pachI aviratasamyagdaSTi nAmanuM caturtha guNasthAna banI zakatuM nathI, kAraNa ke A avasthAmAM paNa Azika rUpathI caritrane sadbhAva A mAnyatAthI siddha thAya che.
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 vizeSArtha-kAraNa do prakArake huA karate haiM-eka saMnikaTa-kAraNa dUsarA vyavahita-kAraNa, saMnikaTa-kAraNa ko mukhya kAraNa aura vyavahita kAraNa ko gauNa kAraNa bhI kahate haiN| prakRtameM zrutazravaNecchAdikoM kA mukhya kAraNa samyagdarzana hI hai, kyoM ki vinA samyagdarzana ke inakA sadbhAva nahIM ho sakatA, samyagdarzana ke hone para hI ye hote haiM, isI liye ye samyagdarzana ke phalarUpa se kahe gaye haiN| " eka kArya ke aneka kAraNa bhI hote haiM, parantu jo mukhya hotA hai vahI pradhAna mAnA jAtA hai|" isa nItike anusAra bhale hI zrutazravaNecchAdikoM kA kAraNa jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA kSayopazama bhI ho, parantu ye saba vyavahita kAraNa haiM / dRSTAnta ke liye-kevalajJAnakI prAptikA mukhya kAraNa kevala jJAnAvaraNIya karma kA kSaya hI hai, parantu jaba taka mohanIya karmakA kSaya nahIM hotA, taba taka kevalajJAnAvaraNIya karmakA kSaya nahIM ho sktaa| " khINamohassaNaM arahao tao kammaMsA jugavaM khijjaMti, taM jahA -nANAvaraNijjaM, dasaNAvaraNijjaM, aMtarAiyaM" (sthA. sthA. 3 u. 4) / yahI bAta isa sUtra meM pragaTa kI gaI hai / isI taraha samyagdarzana bhI mithyAtva ke kSayopazama se hotA hai, parantu jaba taka anaMtAnubaMdhI kaSAya vizeSArtha -kAraNa be prakAre thayA kare che eka saMnikaTa-kAraNuM, bIjuM vyavahita-kAraNa. sanikaTa-kAraNane mukhya kAraNa ane vyavahita kAraNane gauNa kAraNa paNa kahe che. prakRtamAM zrutazravaNecchAdikonuM mukhya kAraNa samyagadarzana che, kAraNa ke samyagdarzana vinA tene sadbhAva nathI thatuM. samyagdarzananA thavAthI te thAya che, tethI te samyagdarzananA phaLarUpathI kahevAmAM Ave che. "eka kAryanA aneka kAraNo paNa thAya che paraMtu je mukhya thAya che te ja pradhAna mAnavAmAM Ave che" A nIti-anusAra bhale zrutazravaNecchAdikonu kAraNa jJAnAvaraNIya Adi karmone kSapazama paNa hoya, paraMtu e badhA vyavahita kAraNa che. daSTAntane mATekevaLajJAnanI prAptinuM mukhya kAraNa kevaLajJAnAvaraNIya karmane kSaya ja che, paraMtu jyAM sudhI mehanIya karmane kSaya nathI thatuM tyAM sudhI kevaLajJAnAvaraNIya karmane kSaya nathI thato. / / / "khINamohassa- NaM arahao tao kammaMsA jugavaM khijjaMti, taM jahA-nANAvaraNijjaM, dasaNAvaraNijja aMtarAiyaM (sthA. sthA. 3 u 4) A vAta A sUtrathI pragaTa karI che. e prakAre samyagadarzana paNa mithyAtvanA kSapazamathI thAya che, paraMtu jyAM sudhI anaMtAnubaMdhI kaSAyane zapazama nathI thatuM tyAM sudhI mithyAtvane kSapazama nathI thato.
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 AdhArAzastre nanUpazAntamohAdInAM samyaktve satyapi kRtakRtyatayA zrutazravaNecchAdayo na bhavanti, tathA ca kAryakAraNabhAvaniyAmakAnvayavyatirekavirahAt teSAM samyaktvasamyagdRSTi kahalAtA hai / alpatama cAritrake sadbhAvase yaha cAritrarUpase vivakSita nahIM ho sakatA hai / jaise-saMmRrchajanma se utpanna hue jIva atyanna sAmAnya saMjJAkA sadbhAva rahane para bhI viziSTa saMjJAke abhAva hone se asaMjJI hI kahe jAte haiN| hAM, mahAvratAdikarUpa viziSTa cAritra yadi koI hotA to yaha vratI khlaataa| kyoM ki-samasta mahAvratarUpI cAritrake sadbhAva meM hI vratitva svIkAra kiyA jAtA hai / isI vastu ko TIkAkAra kahate haiM-- "viratatvaM hi mahAvratAdirUpAnalpacAritrasadbhAva eva svIkriyate" iti| ThIka hai; jaise-mAtra eka rupayA ke rahane para koI dhanI nahIM mAnA jAtA hai ?, jaise eka hI gAya ke astitvameM koI gopAla nahIM kahA jAtA hai, aura jaise eka gAMTha soMThake rakhane se koI paMsArI nahIM hotA hai, usI prakAra isa alpanama AMzika cAritra ke astitva se bhI samyagdRSTi (aviratadazAsaMpanna samyagdRSTi jIva ) cAritrI nahIM bana sktaa| __zaGkA-upazAntamohavAle jIvoM ke samyaktvake hone para bhI zrutaavaNecchAdika nahIM hote haiM, kAraNa ki ve kRtakRtya ho cuke haiN| isa tethI A aviratasamyagdaSTi kahevAya che alpatama cAritranA saddabhAvathI e cAritrarUpathI vivakSita nathI thaI zakatuM. jema saMmUrjhana janmathI utpanna thayela jIva atyanta sAmAnya saMjJAne saddabhAva hovA chatA paNa viziSTa sannAne abhAva hovAthI asaksI kahevAya che. hAM, mahAvratAdika viziSTa caritra yadi kaI hota te te vratI kahevAta ? kAraNa ke-samasta mahAvratarUpI cAritranA bhAvamAM ja vyatitva svIkAra karavAmAM Ave che, e ja vastune TIkAkAra kahe che -- __" viratatvaM hi mahAvratAdirUpAnalpacAritrasadbhAva eva svIkriyate "ti ThIka paNa che jema phakta eka rUpiyAnA rahevAthI kaI dhanavAna nathI kahevAte, jema eka gAya rahevAthI ke gopAla nathI kahevAte, ane jema suThanI eka gAMDa rAkhavAthI kaI gAdhI nathI thatuM, te prakAre A alpatama AMzika cAritranA astitvathI paNa samyagdaSTi (aviratadazA panna samyagdaSTi jIva) cAritrI banI zakatuM nathI. zakA-upazAntaDavALA ane samyakRtva hovA chatAM paNa kRtavaNeaAdika nathI thatA, kAraNa ke te kRtakRtya thayela che, tethI kAryakarabhAvanuM niyAmaka
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 1 vaiyAvRttyaniyamarUpacAritrasyAlpatamatvena cAritratayA tadvivakSAyA abhAvAt / yathA-saMmUrchanajAnAM saMjJAsAmAnyasattve'pi viziSTasaMjJAyA abhAvAdasaMjJitvamaGgIkRtam / viratatvaM hi mahAvratAdirUpAnalpacAritrasadbhAva eva svIkriyate / yathA-ekarUpyakamAtradhanena dhanavAnayamiti na vyapadizyate, yathA vA nApyekayA gayA gomAn; yathA vA ekenaiva zuNThIgranthinA 'paMsArI'ti-bhApApadavyapadezyo baNigna bhvtiiti| __zaGkAkAra kI zaGkA kA khulAsA isa prakAra hai-caturthaguNasthAnavartI jIvake cAritrakA sadbhAva nahIM mAnA gayA hai, kAraNa ki vaha aviratadazAsaMpanna hai / usake kevala eka samyagdarzanarUpI jyotikA prAdurbhAva hai, cAritra kA nahIM / cAritrakA sadbhAva paMcamaguNasthAna se prAraMbha hotA hai| aba yadi vaiyAvRttyaniyama ko samyagdarzana kA phala mAnA jAvegA to samyagdarzana ke hone para isakA sadbhAva avazya mAnanA hI paDegA / aisI dazA meM caturthaguNasthAnavI jIyake bhI AMzikarUpa se cAritra kA sadbhAva siddha ho jAtA hai, taba vaha avirata na raha kara virata hI siddha huaa| samAdhAna-vaiyAvRtyaniyama cAritra kA eka bheda hai, parantu vaha pUrNa yArina nahIM hai, AMzika cAritra hI hai, aura yaha yahAM para bahuta hI alpa dazAmeM hai, isa liye usakI cAritrarUpa se yahAM vivakSA nahIM hai / mahAvratAdirUpa viziSTa pArina hI cAritrarUpase vivakSita hote haiM, ve yahAM para nahIM haiM; ataH samyagdarzanakA astitva hone para bhI isa dazAmeM isa prakArakA koI bhI cAritra yahAM para nahIM hai| isI liye yaha avirata zaMkAkAranI zaMkAne khulAse A prakAre che-caturthaguNasthAnavatI jIvane cAritrane sadbhAva mAnavAmAM nathI Avyo, kAraNa ke te aviratadazAsaMpanna che. tene phakta eka samyagdarzanarUpI jyotine prAdurbhAva che, cAritrane nahi. cAritrane sadbhAva paMcamaguNasthAnathI prAraMbha thAya che. have je vaiyAvRtyaniyamane samyagdarzananuM phaLa mAnavAmAM Ave te samyagdarzananA thavAthI ene sadbhAva avazya mAna paDe. AvI dazAmAM caturthaguNasthAnavattI jIvane paNa AMzika rUpathI cAri trane sadbhAva siddha thAya che, tyAre e avirati na rahIne virata ja siddha thAya che. samAdhAna--vaiyAvRtyaniyama cAritrano eka bheda che, paranta te pUrNa cAritra nathI, AMzika cAritra che, ane te ahIMyA ghaNuM ja alpa dazAmAM che, ethI enA cAritrarUpathI A ThekANe vivekSA nathI. mahAvratAdipa viziSTa cAritra ja cAritrarUpathI vivakSita thAya che, te A ThekANe nathI, mATe samyagdarzananuM astitva hovA chatAM paNa A dazAmAM A prakAranuM koI paNa cAritra A ThekANe nathI,
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 AdhArAGgasUtre ___ bhAvato vratAnIkaraNamapi samyaktvasya phalaM bhavati, parantu samyaktve sati kadAcit tad bhavati, kadAcinna / yadyapi granthibhedAdeva samyaktvamudbhavati samyaktvavAMzca vratAGgIkaraNamevopAdeyataraM vijAnAti; tathApi yAvatyAM karmasthitau satyAM samyaktvalAmo bhavati tAvatyAmeva batAGgIkaraNaM na saMbhavati / vratAGgIkaraNaM prati cAritramohanIyakarmakSayopazamasya samyaktvaprAptikaraNakarmakSayopazamApekSayA'dhikatarasya kAraNatvAt / aura zrutazravaNecchAdikoM meM paraspara kAryakAraNa saMbaMdha sughaTita ho jAtA hai| athavA-samyagdarzana aura zrutazravaNecchAdikoM meM jo kAryakAraNa bhAva saMbaMdha kahA gayA hai vaha zrAvaka-avasthA meM honevAle samyagdarzanakI apekSA se samajha lenA cAhiye / zrAvaka-avasthA meM vidyamAna samyaktva zrutazravaNecchAdikoM kA janaka vahAM para hotA hai| sadbhAvanApUrvaka vratAdikoM kA aMgIkAra karanA bhI samyaktva kA phala hai| yahAM TIkA meM jo "api" zabda diyA gayA hai usakA abhiprAya yaha hai ki samyaktva ke hone para vratAdikoM kA AcaraNa kabhI hotA bhI hai aura kabhI nahIM bhI hotaa| yaha niyama nahIM ki samyaktva ke hone para vratAdika anuSThAnoM kA sadbhAva jIvoM ke hove hI / yadyapi rAgadeSakI prabala granthi ke bheda se hI samyaktva utpanna hotA hai, aura samyazvI jIva vratAdika anuSThAnoM kA aMgIkAra karanA zreyaskara mAnatA hai, parantu jitanI karma kI sthiti rahane para samyaktvakA lAbha hotA hai utanI sthitimeM vrata samyagdarzana ane mRtazravaNecchAdikomAM parasapara kAryakAraNa saMbadha sughaTita thaI jAya che athavA-samyagdarzana ane mRtazravaNe chAdikamAM je kAryakAraNabhAva saMbadha kahevAmA AvyA che te zrAvaka-avasthAmAM banavAvALA samyagdarzananI apekSAthI samajI levuM joIe zrAvaka-avasthAmAM vidyamAna samyaktva mRtazravaNecchAdikone utpAdaka tyAM avazya thAya che sadbhAvanApUrvaka ratAdikonu agIkAra karavuM te paNa samyaktvanu phaLa che. mahImATImA re " api" zaNTa maathy| che sanI maliprAya ye che haiM samyaktvanA thavAthI gratAdikanuM AcaraNa keI vakhata thAya paNa che ane koI vakhata nathI paNa thatuM. e niyama nathI ke samyaktvanA thavAthI gratAdika anughaDAnene sadabhAva jIne thAya ja kadAca rAgadveSanI prabala prazvinA bhedathI ja samyaktva utpanna thAya che, ane samyaktvI jIva gratAdika anuSThAnenuM aMgIkAra karavuM zreyakara mAne che, paraMtu jeTalI karmanI sthiti rahevAthI samyaktvane
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4 u 1 " phalasva na saMbhavatIti cet, maivam zrutazravaNecchAdInAM mohopazAntiphalakatvena phalarUpeNa teSvapi zrutazravaNavAJchAdisadbhAvAt, yadvA-zrAvakAvasthAyAM yat samyattatraM tadAzritya zrutazravaNecchAdayo bhavantIti vivakSayA teSAM samyaktvaphalatvaM saMbhavatyeveti / liye kAryakAraNabhAva niyAmaka anvaya aura vyatirekakA vighaTana honese samyaktva aura zrutazravaNecchAdikoM meM paraspara meM kAryakAraNabhAva nahIM bana sakatA / 539 samAdhAna - zrutazravaNecchAdikoM kA mohopazAMti phalavAle honese phalarUpase vahAM para sadbhAva hai / vizeSArtha - abhI prativAdIne jo samyagdarzana aura zrutazravaNecchAdikoMkA yahAM para kAryakAraNabhAva, anvaya vyatireka kena ghaTane se nahIM svIkAra kiyA thA usakA samAdhAna karate hue AcArya mahArAja kahate haiM kihe ziSya ! upazAnta mohavAle jIvoM meM bhI zrutazravaNecchAdikoM kA sadbhAva hai / yadi inakA yahAM para sadbhAva na mAnA jAve to ina jIvoMkI upazAMtatA huI hai vaha ghaTita nahIM ho sakatI / mohakI upazAMtatA zrutazravaNecchAdikoM kA phala hai, aura zrutazravaNAdika samyagdarzanake phala svarUpa haiM, etAvatA ve niSphala hoM yaha bAta nahIM; kAraNa ki phala bhI to svayaM phalavAn huA karate haiM, ataH upazAnta mohavAle jIvoM meM vidyamAna samyagdarzana saphala hai; niSphala nahIM, isa liye samyagdarzana anvaya ane vyatirekanuM vighaTana hovAthI samyaklRtva ane zrutazravaNecchAdikomAM parasparamAM kArya kAraNabhAva khanI zakatA nathI. samAdhAna----zrutazravaNecchADhikonA mahApazAMti phaLavALA hovAthI phaLarUpathI tyAM paNa sadbhAva che. vizeSA--atyAre prativAdIe je samyagdarzana ane zrutazravaNecchADhikAnA A ThekANe kArya kAraNa--bhAva anvayavyatirekanA nahi ghaTavAthI svIkAra karela nathI, enu samAdhAna karatAM AcArya mahArAja kahe che ke-bhAI! upazAntamohavALA jIvAmAM paNa zrutazravaNucchAdikono sadbhAva che. jo tene tyAM sAva na mAnavAmAM Ave to A jIvAnA meAhanI je upazAMtatA thai che te ghaTita thatI nathI. mAhanI upazAMtatA zrutazravaNucchAdikonu phaLa che, ane zrutazravaNAdika samyagdarzananuM phaLasvarUpa che, tethI te samyagdarzana niSphaLa thAya evI koi vAta nahi, kAraNa ke phaLa paNu svaya' phaLavAna thayA kare che, tethI upazAntamohavALA jIvAmAM vidyamAna samyagdarzana saphaLa thAya che; niSphaLa nahi. A mATe
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 AcArAgasUtre utkRSTa sthiti hai vaha java antaHkoTAkoTIsAgara pramANa raha jAtI hai tava hI jIva samyaktvaprApti karane ke yogya hotA hai / jaise mohanIya karma kI utkRSTa sthiti (70) sattara koDAkoDI sAgara pramANa hai| isa sthitiko yathApravRttikaraNa pariNAma se jIva kSaya karatA huA jaba palyake asaMkhyAtave bhAga nyUna-kama eka koDAkoDI sAgara kI kara letA hai taba rAga-dveSarUpI pravala grandhi ke bhedase samyaktva ko prApta karatA hai| Ayukarmako chor3a kara isI prakAra zeSa karmoM kI sthiti bhI antaHkoTAkoTIsAgarapramANa raha jAnI cAhiye / karmoM kI utkRSTa sthiti meM aura jaghanya sthitimeM jIva ke samyaktva kI utpatti nahIM hotI, yaha niyama hai| samyaktvakI pApti Ayukarma ko chor3a kara zeSa mohanIyAdi (7)sAta karmoM kI antaH koDAkoDa sAgarakI sthiti raha jAne para hI hotI hai| isake bAda avaziSTa karmasthiti jaba palyopamapRthaktva pramANa kSINa ho jAtI hai usa samaya jIva bhAvakI apekSA aNuvratarUpa cAritra kI prApti karatA hai / isa karmasthitimeM itanA jaba parivartana ho jAtA hai tava hI bhAvase vrataprApti huA karatI hai / isase yaha sAbita hotA hai ki 'samyagdarzanake hone para jIva bhAvase vrata-cAritra prApta kara hI letA hai| yaha niyama nahIM hai / dIrghatara-utkRSTa karmasthitimeM dravya se hI ( bhAvazUnya ) mohanIyAdi karmonI jeTalI jeTalI utkRSTa sthiti che te jyAre anta koTakeTI sAgara pramANe rahI jAya che tyAre ja jIva sabhyatve prApta karavAne cagya thAya che. jema mohanIya karmanI utkRSTa sthiti (70) sittera kaDAkoDI sAgara pramANe che. A sthitine yathApravRttikaraNa pariNAmathI jIva kSaya karIne jyAre palyanA ama khyAtamA bhAga nyUna keDAkoDI sAgaranI kare che tyAre rAgadveSarUpI prabala granvinA bhedathI abhyatvane prApta kare che, Ayukarmane choDIne A ja prakAre zeva karmonI sthiti paNa annakeTakeTIsAgarapramANa rahevI joIe. karmonI ukaSTa sthitimAM ane jaghanya sthitimA samyakatvanI utpatti jIvane nathI thatI, e niyama che samyaktvanI prApti Ayukamane choDIne zeva mehanIyAdi (7) sAta karmonI eka keDIkeDa sAgaranI sthiti rahevAthI ja thAya che. tyAra bAda avaziSTa karmasthiti tyAre papamapRthakRtvapramANu kSINa thaI jAya che te vakhate jIva, bhAvanI apekSA ANuvratarUpa cAritranI prApti kare che. A prakAre karmasthitimAM eTaluM tyAre parivartana thAya che tyAre bhAvathI vrataprApti thAya che ethI e sAbita thAya che ke "samyagdarzananA thavAthI jIva, bhAvathI vratacaaritr prAta zrI . ' se niyama nathI, ta2-458 sthitibhA dravya.
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 641 samyaktva - adhya0 4. u. 1 atredamavagantavyam - jJAnAvaraNIyAdikarmasthiterhi dviprabhRtinavaparyantasaMkhyArUpe palyopamapRthaktve vedanAdapagate sati bhAvato batAGgIkaraNaM bhavati / tatra kramaH - mohanIyAdikarmaNAmutkRSTA sthitiH sAgaropamakoTIkoTIsaptatyAdikA, tanmadhyAt tAvatIM sthiti yathAmavRttikaraNenAdau kSapayati, yena palyopamAnAmasaMkhyeyabhAganyUnA ekasAgaropamakoTIkoTI zeSA sthitirbhavati / tato granthibhedena samyaksvaM prApnoti / tadanantaraM zeSakarmasthiteH palyopamapRthaktve kSapite satyaNuvrataM labhate, evameva bhAvato vratamAptirbhavati, parantu dIrghatarakarma sthitau satyAmapi dravyato'NuvrataM mahAvrataM ca bhavati / tathA coktam kA aMgIkAra karanA saMbhavita nahIM hotA / samyaktva kI prApti honA eka bAta hai aura cAritrakI prApti honA isa se bhinna bAta hai / samyaktva kI utpattikA kAraNa mithyAtva (darzanamohanIyAdika) kA kSayopazamAdika haiM aura cAritra kI utpattikA kAraNa cAritramohanIya karmakA kSayopazama hai| yaha kSayopazama, samyaktvakI prApti ke kAraNa kI apekSA vrata aMgIkAra karane meM adhikatara rUpase kAraNa mAnA gayA hai / samyaktva kI prApti hone para bhI yadi cAritramohanIya karmakA kSayopazama nahIM huA hai to cAritra kI prApti jIvako nahIM hotI hai / samyaktvake hote hI cAritramohanIya karmakA kSayopazama nahIM hotA hai, kintu samyaktvake hone para jaba jJAnAvaraNIyAdika karmoM kI sthiti apanI2 sthitimeMse do se lagA kara nau palya taka aura ghaTa jAtI hai taba hI jIva bhAvakI apekSA vratoMko aMgIkAra karatA hai / isakA krama isa prakAra hai- mohanIyAdi karmoMkI jitanI ra lAbha thAya che teTalI sthitimAM vratanu aMgIkAra karavuM saMbhavita nathI. samya kRtvanI prApti thavI eka vAta che ane cAritranI prApti thavI enAthI bhinna vAta che. samyaktvanI utpattinuM kAraNa mithyAtvanA ( darzanamohanIyAdinA ) kSayApazamAdika che. cAritranI utpattinuM kAraNa cAritramohanIya karmanA kSAzama che. A kSayApazama, samyaktvanI prAptinA kAraNanI apekSAe vrata aMgIkAra karavAmAM adhikatara rUpathI kAraNa mAnavAmAM Ave che. samyaktvanI prApti thAya tA paNa jo cAritramAhanIya karmanA kSApazama nahi thayA hoya te cAritranI prApti jIvane nathI thatI. samyakUnA thavAthI ja cAritrameAhanIya kA kSApazama nathI thatA; paNa samyaktvanA thavAthI jyAre jJAnAvaraNIyAdika karmonI sthiti pAtapeAtAnI sthitimAMthI methI mAMDIne nava palya sudhI ghaTI jAya che tyAre jIva, bhAvanI apekSA tratAne aMgIkAra kare che. enA krama A prakAre che-
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhArAstre devAditinApyanantaraM saMkhyAne sAgarAgneSu jAriteSu sarvapiraticAritraM labhane / tadanantaranapi saMkhyA sAgapaneSu jhapina pAnazreNi pratipadyate / tato'pi maMkhyAne sAgaropameSu apiteyu sapanavenirbhavati / tatastalinneva nare nokSa iti / evaM yanya sanyAsanapranipani tavaiva devamanuSyanaveSu saMsaraNaM kurvano dezAvityAdilAno bhavati / sanyaktvaM dianannAnanda-rUpAnupana nobhatukhasya kAraNam / uktala "jAtyanyasya yathA puMsavanumAne zubhAiye / sadarzanaM tayavAnya, sanyasve sati jAyate ! 1 !! Anando jAyate'tyantaM. sAniko'tya mhaatmnH| sahAvyugine yad vyAktinya sajJavadham // // 2 // iti / vIcollAna le jhapti ho jAve nava dezaviranikA lAbha hotA hai| dezavirati-zrAvatacAritra-paMcana gusthAna kI prAtike analara saMkhyA sAgarapranAga sthitile kSaya hone para sarvadirati-munivana-paSThaguNasthAnakI prApti hotI hai| isake bAda saMkhyAtasAgaramamANa sthitike vyatIta ho jAnepara upazamaNi aura phira saMkhyAtasAgarapramANatyiti ke kSaya hone para kSapakaNikA lAna hotA hai| phira usI bhavase usako nuktikI prApti ho jAtI hai| dezavirati Adi cAritrakA lAbha usI jIvake hotA hai ki jisane apane sanyaktva kI virAdhanAdeva manuSyabhavAne rahate hue nahIM kI hai| arthAt devaparyAya meM yA nanuSyaparyAya meM jisake sanyaktvakI virAdhanA ho gaI hai utta jIvake dezavirati Adi cAritra kA lAbha nahIM hotaa| yaha sanyaktva anantAnandarUpa anupana mokSasukhakA kAraNa hai| jaise kahA haityAre dezarirI. 9 , ke. dezarirati-...varAtri para gurunI sinDa che vAtAvaraprA. dine ya rA vivinunnin- . yA prati 55 . 2.2 2.2 mA. zrI . nA . vitine... 5.. ..... . - yo dene mI 5 . avikatrita 6 te 75 6 3 26... nya5nI di. 3 nayana ne nayA 42. yo-3 - 2 anubha-yaya- rene nyAno vi.5. lekina ne te 3. OM OM OMna :
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhyap 4. u. 1 " sabajiyANaM jamhA, sutte gevijjagesu uvvaao| bhaNio jiNehi so na ya, liMgaM mottuM jao bhaNiyaM // 1 // je saNavAvaNNA, liMgaggahaNaM kariti sAmanne / tesi pi ya uvavAo, ukkoso jAba gevijjA" // 2 // iti / chAyA-sarvajIvAnAM yasmAtsUtre graiveyakeSUpapAtaH / bhaNito jinaiH sa na ca liGga muktvA yato bhaNitam // 1 // ye darzanavyApannA, liGgagrahaNaM kurvanti zrAmaNye / teSAmapi copapAta, utkarSoM yAvad graiveyakAn // 2 // iti / ayamatra sArAMza:-yAvatyAM karmasthitau satyAM samyaktyaM prAptaM, tanmadhyAt palyopamapRthaktvarUpe sthitibhAge'nukrameNa vIryollAsAt kSapite sati dezavirato bhvti| aNuvrata-mahApratarUpa cAritra prApta karatA hai, jisakA phala karmakSaya nahIM hai| dravyacAritrakA abhiprAya bhAvazUnya cAritra hai| yaha cAritra samyagdarzanamUlaka nahIM hotaa| bhAvacAritra hI samyagdarzanamUlaka hotA hai / kahA bhI hai" savvajiyANaM jamhA, sutte gevijjagesu uvvaao| bhaNio jiNehi so na ya, liMgaM mottuM jao bhaNiyaM // 1 // je daMsaNavAvaNNA, liMgaggahaNaM kariti sAmanne / tesi pi ya uvavAo, ukkoso jAva gevijjA // 2 // " iti| ina saba pUrvokta kathanakA sArAMza yahI hai ki-jitanI karmasthitike raha jAne para samyaktvakA lAbha huA hai, usa sthitimeM se kama se kama palyopamapRthaktva (do se lagAkara 9 palya taka) pramANa sthiti thI ja (bhAvazUnya) aNuvrata mahAvratarUpa cAritra prApta kare che, jenuM phaLa karma kSaya nathI. dravyacAritrane abhiprAya bhAvazUnya cAritra che. A cAritra samyagdarzanamUlaka nathI thatuM. bhAvacAritra ja samyagdarzanamUlaka thAya che. kahyuM paNa che - " savvajiyANaM jamhA, sutte gevijjagesu uvavAo / bhaNio jiNehi so na ya, liMgaM mottuM jao bhaNiyaM // 1 // je dasaNavAvaNNA ligaggahaNaM kariti sAmanne / / tesipi ya uvavAo ukkoso jAva gevijjo" // 2 // iti / A badhA pUrvokta kathanane sAra e che ke jeTalI karmasthitinA rahevAthI samyakatvane lAbha thAya che, A sthitimAMthI ochAmAM ochuM palyopama pRthakRtva (be thI mAMDI 9 palya sudhI) pramANu sthiti vIrSollAsathI kSapita thaI jAya
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 AcArAGgasUtre nanu yaduktaM samyaktve sati kadAcid vratAGgIkaraNaM nApi bhavatIti, tat kathaM saMbhavati ? ucyate yadA samyaktvalAbhAnantaraM navapalyopamAdhikasthitiko deveSUtpadyate tadA tasyApavasthAyAM yAvatIM sthiti kSapayati tAvatImanyAM badhnAti tato dezonasAgaropamakoTIkoTIrUpAyA adhikRtakarmasthiteH palyopamapRthaktvasyApagamo na bhavatIti-ato devabhave dezaviratilAbho na saMbhavati, tasmAt samyaktve satyapi vratAnaGgIkaraNaM siddham / aura bhI - - yaha samyaktva bAraha prakArake zrAvaka dharmakA dvAra hai 1, mUla hai 2, pratiSThAna (Alambana) hai 3, AdhAra hai 4, bhAjana - pAtra hai 5, aura nidhirUpa hai 6 // 3 // phira bhI - jisa prakAra Upara kSetra meM boye hue bIja nahIM Ugate haiM usI prakAra mithyAtvavAsita jIva meM vratoMkA udaya nahIM hotA || 4 || zaGkA - samyaktva ke hone para kadAcit vratakA lAbha nahIM bhI hotA hai, yaha bAta kaise saMbhava hotI hai ? / samAdhAna - samyaktva ke hone para bhI vratakA lAbha nahIM hotA, yaha bAta eka to Upara kathita prakAra se prakaTa kI gaI hai, aura dUsarA prakAra yaha bhI haijisa jIvako samyaktvakA lAbha huA hai vaha apanI Ayuke antameM atest adhika sthitikA baMdha kara devaparyAya meM utpanna huA usa samaya vaha usa paryAya meM se jitanI bhI sthitikA kSaya karatA hai utanI aura dUsarI sthitikA baMdha bhI karatA rahatA hai / samyaktvake utpAdana ke prakAranA zrAvaka dharmanuM dvAra che 1, mUla che 2, pratisstthaan (Asamana) che 3, sAdhAra 4, lAn/na-pAtra chepa bhane nidhi che 6. (3) vaLI--je prakAre upara kSetramAM vAvelA khIja ugatA nathI te prakAre mithyAtvavAsita jIvamA vratanA utkraya thatA nathI (4) zakA--samyaktvanA thavAthI vratanA lAbha koi vakhata nahI paNa thAya, A vAta kema sabhave che? krI-A samyaktva khAra samAdhAna--samyakRtanA thavAthI paNa vratane lAbha nathI thatA, e vAta eka tA upara kathita prakArathI pragaTa karI che, ane khInne prakAra e paNa che--je jIvane samyaktvanA lAla thayeA che te peAtAnI AyunA atamAM nava palyathI adhika sthitinA badha karIne devaparyAyamAM utpanna thayA, te vakhata te paryAyamA jeTalIsthitineA kSaya kare che teTalI bIjI sthitinA te baMdha paNa kare che. e prakAre samyakRtyanA utpAdananA samayanI
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 1 anyaca--" dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH / dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM parikIrtitam" // 3 // aparaM ca-"sasyAnIboSarakSetre, nikSiptAni kadAcana / na bratAni prarohanti, jIve mithyaakhvaasite"||4|| iti / "jAtyandhasya yathA puMsazcakSulAbhe shubhodye| saddarzanaM tathaivAsya, samyaktve sati jAyate // 1 // Anando jAyate'tyantaM, sAttviko'sya mhaatmnH| sabodhyupagame yad,-vyAdhitasya sadauSadham " // 2 // anyacca-"dvAraM 1 mUlaM 2 pratiSThAna 3 mAdhAro4 bhAjanaM 5 nidhiH 6 / dviSaTkasyAtya dharmastha, samyaktvaM parikIrtitam" // 3 // aparazca-"sasyAnIvoSarakSetre, nikSiptAni kadAcana / na bratAni prarohanti jIve mithyAtvavAsite" // 4 // arthAt-janmAndha puruSako zubha kauke udayase netroMke khula jAne para jisa prakAra saddarzana ( samasta vastuoMkA dIkhanA ) hotA hai usI prakAra isa jIvako samyaktvakA lAbha hone para yathArtha jJAna hotA hai / / __ jisa prakAra rogIko zreSTha auSadhase ArogyaprApti hone para Ananda hotA hai usI prakAra sabodhi (samyaktva) ke prApta hone para usa mahAtmA puruSa ko sAttvika atyAnanda hotA hai // 2 // " jAtyandhasya yathA puMsazcakSurlAbhe zubhodaye / sadarzanaM tathaivAsya, samyaktve sati jAyate // 1 // Anando jAyate'tyantaM, sAttviko'sya mahAtmanaH / sadbodhyupagame yadvad, vyAdhitasya sadoSadham " // 2 // anyacca-" dvAraM1 mUlaM2 pratiSThAna3,-mAdhAro4 bhAjanaM5 nidhiH 6 dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM parIkIrtitam // 3 // aparaM ca-" sasyAnIvoSarakSetre, nikSiptAni kdaacn|| na vratAni prarohanti, jIve mithyAtvavAsite" // 4 // arthA-janmAMdha purUSane zubha karmanA udayathI netranA khulavAthI je prakAre sadarzana (dareka vastuonuM dekhavuM) thAya che, te prakAre A jIvane samyaktvano sAla thapAthI yathArtha jJAna thAya che. (1) je prakAre rogIne zreSTha auSadhithI ArogyaprApti thavAthI AnaMda thAya che te prakAre sAdhi (samyaktva)nI prApti thavAthI te mahAtmA purUSane sAtvika satyAnanda yAya che. (2)
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre 548 nanvAtmapariNAmarUpaM samyaktvaM kathaM vijJeyaM bhavediti cet , ucyate-samyaktvakAryarUpaiH zamasaMveganirvedAnukampAstikyaiH sAdhusAmAcArIpravRttyAdirUpaiH sAmAyikapauSadhapratikramaNatyAgapratyAkhyAnAdizrAvakAcArarUpaizca vAhyaprazastavyApArairetadavagantuM zakyate / tatraktvaprAptike vinA karmakSaya hotA hI nahIM hai| samyaktvake vinA jJAna aura cAritra niSphala hai| inakI saphalatA kA mUla kAraNa yadi koI hai to vaha eka samyaktva hI hai / samyaktvI jIva ke hI jJAna tapa cAritra saphala hote haiM, aNuvrata, guNavrata evaM zikSAvrata-rUpa zrAvakakA deza cAritra bhI samyaktva ke sadbhAvameM hI saphala mAnA gayA hai, isa liye samyaktva hI mokSakA kAraNa hai| zaGkA-samyaktva to AtmAkA eka pariNAma hai, usakA astitva kaise jAnA sakatA hai ? zaGkAkArakA abhiprAya yahAM isa prakArakA hai ki jaba samyaktva AtmAkA eka pariNAma hai to vaha bhI amUrta hI hogaa| arthAt-jisa prakAra AtmA amUrta hai usI prakAra vaha samyaktva bhI amUrta hogA, phira usake astitvakA bodha kaise hotA hai ? / isa zaDAkA samAdhAna karate hue AcArya mahArAja kahate haiM kibAta ThIka hai; parantu usake kAryoM se usake astitva kA bhAna hotA hai| zama, saMvega, nirveda, anukampA, Astikya, sAdhuoMkI samAcArIrUpa pravRtti Adi, evaM sAmAyika, poSadha, pratikramaNa, tyAga, pratyAkhyAna thatA nathI, samyaktva vinA jJAna ane cAritra niSphaLa che, enI saphaLatAnuM mULa kAraNa jo koI hoya to te eka samyaktva ja che samyaktvI jIvane ja jJAna tapa cAritra saphaLa thAya che aNuvrata, guNavrata ane zikSAtratarUpa zrAvakanu dezacAritra paNa samyaktvanA bhAvamAM ja saphaLa manAya che, tethI samyaktva ja mokSanuM kAraNa che zakA-rAmyaktva te AtmAnuM eka pariNAma che, tenuM astitva kevI rIte jANI zakAya ? zakAkArane abhiprAya A ThekANe A prakArane che ke jyAre samyaktva AtmAnuM eka pariNAma che to te paNa amUrta thaze arthAta-je prakAre AtmA amUrta che te prakAre te samyaktva paNa amRtta thaze, pachI tenA astitvanI bodha kevI rIte thAya ? A zaMkAnuM samAdhAna karatA AcArya mahArAja kahe che 8-vAta ThIka che, paraMtu tenA kAryothI tenA astitvanu bhAna thAya che zama, saMvega nirveda, anukaMpA, AstiSpa, sAdhuonI samAcArarUpa pravRtti Adi, ane mA
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 1 yasya samyaktvino vratamAptinaM bhavati, sa tu avratI samyagdRSTiH zrAvako nigadyate / kiMca-samyaksAbhAve sati mokSo na labhyate / mithyAdRSTihi kuzAstrapratibodhitAM saMyamaniyamAdirUpAM nivRttimAcarannapi, svajanadhanabhogAn parityajannapi, zItoSNakSutpipAsAdibhirduHkhasya parAM kASThAmupagacchannapi samyaktvarahitatvena mokSasiddhaye na prabhavati / samyaktvAbhAve sati karmakSayo na bhavati / samyaktvavatAmeva jJAnatayazcAritrANyapi saphalIbhavanti / samyaktve satyeva cANuvrataguNavatazikSAtratAni bhavitumarhanti, tasmAt samyaktvaM mokSasya vIjamiti bodhyam / samaya kI kucha kama koTAkoTIsAgaropama sthitimeMse palyopamapRthaktvarUpa sthitikA apagama-abhAva nahIM honese devaparyAyameM dezavirati kA lAbha saMbhavita nahIM hotaa| jisa samyaktvIko brataprApti nahIM hotI hai vaha samyagdRSTi zrAvaka kahalAtA hai| isako kabhI na kabhI (ardhapudgalaparAvartanakAlake bAda) muktikA lAbha avazya ho jAtA hai, parantu jisake mUlameM samyaktva hI nahIM hai usako muktipada kI prApti ho nahIM sktii| mithyAdRSTi jIva (dravyaliGgI muni jaisA) khoTe 2 zAstroM ke dvArA pratipAdita saMyama niyamAdirUpa cAritrakA pAlana karanepara bhI vajana dhana evaM pAMca indriyoM ke viSayoM kA parityAgI hone para bhI, aura aneka prakArase zIta uSNa, bhUkha aura pyAsa Adi parISahajanya kaSToM kA kaThora se kaThora sAmanA karate hue bhI samyaktva se rahita honeke kAraNa hI mokSarUpI siddhi kA bhAgI nahIM mAnA gayA hai| yaha to aTala siddhAnta hai ki-smykAMI ochI keTakeTIsAgaropama sthitimAMthI palyopamapRthakRtvarUpa sthitine apagama-abhAva nahi thavAthI devaparyAyamAM dezaviratine lAbha saMbhavita thatuM nathI. je samyakravIne vataprApti nathI thatI te aviratasamyagdaSTi zrAvaka kahevAya che. ene koI vakhata (ardhapagalaparAvartana kALanI pachI) muktine lAbha avazya thAya che. paNa jenA mULamAM samyaktva nathI tene muktipadanI prApti thatI nathI. mithyASTi jIva (dravyaliMgI muni jevA) khoTA khoTA zAdvArA pratipAdita saMyamaniyamAdirUpa cAritranuM pAlana karavAthI svajana dhana ane paMcendriyanA viSayene parityAgI hovA chatAM paNa, ane aneka prakArathI zIta, uNa, bhUkha ane khAsa Adi pariSahajanya kanTene kaTheramAM kaThora sAmano karavA chatAM paNa samyaktvathI rahita hovAnA kAraNe mekSarUpI siddhine bhAgI mAnavAmAM Avato nathI. e te aTala siddhAMta che ke -samyaktvAmi vinA karma kSaya
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAcArAta sUtre (3) nivadAkhyena samyaktvapariNAmena jIvo manyate - ' nArakatiryaGmanuSya devabhaveSu sarveSveva duHkhamasti, ataH sarvameva jaganniHsAra-miti / api ca mamatvavipavegarahito bhavati / 550 (4) prANivarga samantAdavalokyAnukampAkhyena samyaktvapariNAmena -' ime saMsAracakraparibhrAntAH gArIrairmAnasaiva vividhaduHkhaiH parAbhUtAH santI' - ti matvA svAtmaupamyena teSAM duHkhAnyanubhUya svakIya parakIyabhAvA'bhAvapUrvakamabhayadAnena, prANinAM rIta svabhAvavAlA hai' isakA tAtparya yahI hai ki vaha karma ke udadya ke AdhIna nahIM hai, apitu AtmA kA nijasvabhAva hai / eka bAra jisa jIva ko isakI prApti ho jAtI hai usako phira isa saMsArameM paribhramaNa nahIM karanA par3atA, evaM jIva ko vahAM para niratizaya anaMta Ananda kI prApti hotI hai isaliye vaha mokSa svayaM apUrva anaMta Ananda kA eka dhAma hai | saMvega pariNAmavAlA jIva isa prakArake mokSasukhakI hI abhilASA karanA hai / (3) nirveda - nivedguNavAlA jIva - 'naraka, niryaJca deva aura manuvyabhavameM sarvatra hI duHkhakA sAmrAjya chAyA huA hai isa liye yaha samala jagata duHkhakA eka bhAjana hai' aisA samajha kara usako niHsAra-sArarahita hI jAnatA hai / mamatArUpa jahara se vaha dUra hI rahatA hai| (4) anukaMpA - duHkhI jIvoM para dayAbhAva honA hI anukaMpA hai| isa guNavAlA jIva saMsArastha samasta prANivarga ko zArIrika mAnasika viparIta svabhAvavALe che ene tApa e che ke te karmanA udayane AdhIna nathI paNa AtmAne nijasvabhAva che. eka Ara je jIvane nekSanI prApti thaI gaI te pachI ene A sasAnA paribhramaNa karavuM paDatuM nathI. ane jIvane tyAM nivRtizAya anaMta AnaMdanI prApti dhAya che, tethI te meAkSa pote apUrva anaMta anaMdane dhAma che. savegaparinavALe jIvavA prakAranA mekSa sukhanIja abhilASA kare che, (3) niveda--nive danuhu vANI uba-- naraDa, titheya, Deva jane bhanuSya navabhAM savaMtra dukhatu sAmrAjya ja padharAyeluM che. ethI samasta A jagata duHkhatu eka lajjata che' evuM samajIne tene niHsAra-sArarahita mAne che. mamatArUpI jherathI te dUra ja rahe che (4) anukaMpA jI va upara dAvI tenu nAnanuyA hai, va...! jIva sAranA samasta praNuivarNa ne aneka zArIrika mAnasika kaSTothI
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u.1 549 (1) zamarUpeNa samyaktvapariNAmena sarvasminnapi kAle pratikUlakAriNe'pi na krudhyati / (2) saMvegAkhyena tena 'sakalamahImaNDalezvarasya devendrasya ca mukhaM paramArthato duHkhameva, karmajanyatvAt sAvasAnatvAdasvAbhAvikatvAceti manyamAno mokSAdanyat kiMcinna vAJchati, mokSo hi svAbhAvikAtmapariNAmarUpaH karmAjanyaH paryavasAnarahito niratizayAnandarUpazcAsti / Adi jo bAhara ke prazasta vyApAra haiM ye hI usake kArya haiN| inase hI usake astitvakA bodha hotA hai| (1) zama--zamarUpa samyaktvake pariNAmavAlA jIva kisI bhI samaya apane se pratikUla AcaraNa karanevAloM para bhI krodha nahIM karatA hai, arthAt-kaSAyoM kA zamanarUpa yaha pariNAma hai, athavA kaSAyoM kA zamana hI zama hai| (2) saMvega-saMsArAbhIrutA saMvega:---saMsArase bhayabhIta honA hI saMvega hai / isa pariNAmavAlA jIva cakravartI aura indra ke bhI vaiSayika sukhoM ko apanI dRSTi se duHkharUpa hI mAnatA hai| kAraNa ki vaha unakA sukha, karma-( sAtAvedanIya) ke udayAdhIna hone se sAnta-nAzavAna hai, evaM yaha Atmika svabhAva se pratikUla hai, aura mokSa to isase viparIta svabhAvavAlA hai, ataH usake atirikta aura koI bhI sAMsArika padArtha isakI dRSTi kA mohaka nahIM bana sakatA, isalie mokSa ke atirikta aura kisI bhI padArtha kI prAptikI vAMchA isake nahIM rhtii| mokSa isase vipmAyika piSadha, pratikamaNa, tyAga, pratyAkhyAna Adi je bAhya prazasta vyApAra che te ja tenA kAryo che, tenAthI ja tenA astitvane bodha thAya che. (1) zama-zabha35 sabhyatvanA pariNAmavANo 01 mata pAtAthI pratikULa AcaraNa karavAvALA upara paNa kedha karatuM nathI. arthAt kaSAyanA zamanarUpa A pariNAma che, athavA kaSAyAne zamana ja zama che. (2) saMvega-'saMsArAdbhIratA saMvegaH' saMsArathI layabhIta tharbu ta savera che. A pariNAmavALA jIva cakavatI ane IdronA vaiSayika sukhone paNa potAnI daSTithI duHkharUpa ja mAne che kAraNa ke te enA sukha, karma (sAtavedanIya)nA udayAdhIna hovAthI sAMta-nAzavAna che, e Atmika svabhAvathI ja pratikULa che, ane mokSa to enAthI viparIta svabhAvavALo che. ethI enAthI atirikta bIje keI paNa sAMsArika padArtha enI dRSTine mohaka nathI banI zakate, tethI mokSanA atirikta kaI paNa padArthanI prAptinI vAMchanA ene rahetI nathI. "mokSa ethI
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre tapAsamArAdhanaiH, tathAhi-paryAptAparyAptakAdibhedavatAM pRthivyayatejovAyuvanaspa-dvIndriyAdivividhatrasAnAM ca trikaraNatriyogairupamardanaparihArapUrvakarakSaNarUpama cataM, tathA svastrabhedevahuvidhamRpAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahaparihArarUpANi ni, zItoSNAdikaThinataraparivahasahanapUrvakasaptadazavidhasaMyamasamArAdhanam , anazagrataradvAdazavidhatapazcaraNajanitazarIrAdizopaNena dhanyamunivad ghoratarakaSTasahanaM - / tathA-kiM punamahAvistaraduradhigamasAmAyikAdidvAdazAGgarUpazrutajJAnarapi ? cenna, iMsAdi mahAvrata saMyama aura tapa Adike pAlana evaM ArAdhana karane AvazyakatA kyA hai ? arthAt-eka samyagdarzana se hI jIvako mukti lAbha ho jAve to paryApta aura aparyApta-bhedaviziSTa ekendriyavIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, aura vanaspatikAyake jIvoM evaM dvIndriyAdika aneka prakArake brama jIvoM kI kRna kArita anunA aura mana vacana kAyase virAdhanA kA tyAga karanA, evaM unakA Na karanA jo ahiMsA-mahAvrata hai usakA pAlana 1, tathA aneka prakAmRSAvAda 2, aneka prakAra ke adattAdAna-corI 3, maithuna 4, evaM pari5 kA tyAgarUpa pAMca mahAvratoM kA ArAdhana, evaM kaThinatara pariSahoM sahanapUrvaka (17) sataraha prakArake saMyama kA sevana karanA, tathAdhanya kI taraha anazanAdika (12) bAraha prakAra ke tapake AcaraNase utpanna rAdika zopaNa se ghoratara kaSToM kA sahana karanA; ye sabhI bilkula vyartha haiM ? tathA sAmAyikAdidvAdazAMgarUpa zrutajJAna, ki jo mhaaDAtrata sayama ane tapa vigerenuM pAlana ane ArAdhanA karavAnI AvazyakatA . che? arthA-eka samyagdarzanathI ja jIvane muktine lAbha thaI jAya te pti ane aparyApta bheda-viziSTa ekendriya-pRthvIkAya, akAya, tejaskAya, kAya, ane vanaspatikAya-nA jIvanI, ane beIndriyAdika aneka prakAranA 5 jIvonI kRta kArita anumodanA ane manavacana kAyAthI virAdhanAne tyAga kara, ne tenuM rakSaNa karavuM je ahiMsA mahAvrata che tenuM pAlana 1, tathA aneka prakAranA pAvAdara aneka prakAranA adattAdAna-corI 3, mithuna, ane parigraha pa nA tyAgarUpa camaDAtranonuM ArAdhana, ane kaThinatara parivahana sahanapUrvaka sanara prakAre saMyamanuM vana karavuM, nayA dhanyamuninI peche anazanAdika bAra prakAranA tapanA AcaraNathI pinna zarIrAdika devAthI gharatara kaSTanuM sahana karavuM, e badhA bilakula ja
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-madhya0 4 u. 1 rakSaNena, mAryamANAnAM saMkaTAnmocanena, dharmopadezena mokSamArge yojanayA ca yathA sAmarthya manugrahaM kurute / __(5) AstikyapariNAmena ca ' yadiha tIrthakaraiH pratibodhitaM tat sarvameva satya, tathaiva sarve jIvAjIvAdayo'rthAH santi nizzakam ' iti manyate / sa ca kAsAdivisrotasikArahito bhavati / evaMbhUtaiH zamAdipariNAmaiH samyaktvaM vijJeyaM bhavitumahati / labdhasamyaktvazca samyagdRSTirityucyate / sa cAntarmuhUrtakAlamapi samyaktvena spRSTazcedutkRSTato dezoaneka kaSToM se vyathita hI anubhava kiyA karatA hai, aura apane samAna hI unheM mAna kara unake una duHkhoM kA svayaM anubhava karake niSpakSa dRSTi se yukta ho kara unake una duHkhoM ko dUra karane kI yathAzakti koziza meM rahatA hai / apanI zaktike anusAra unakI rakSA karatA hai| bharate hue tathA ghAtakadvArA mAre jAte hue jIvoM ko yathAzakti bacAtA hai aura mokSamArgase viparIta janoM ko saharmake upadeza se bhAvita kara unheM mokSamArga meM lagAne kI apanI zaktike anusAra ceSTA bhI karatA hai| (5) Astikya-"jo jinendradevane kahA hai vaha sarpa hI satya hai" isa prakAra dRDha AsthAvAlI mati hI Astikya bhAva hai| isa Astikya bhAvavAlA jIva jinapratipAdita tatvoM meM nizzaMka hokara hada AsthAsampanna hotA hai / vaha jIva jinavacanoM meM zaMkAkAsAdirahita hotA hai| ina pUrvokta zamAdibhAvarUpa cihoMse samyaktva kA astitva jAnA jAtA hai / jIva yadi samyagdarzanakA eka aMtamuhUrta bhI sparza kara letA vyathita ja anubhava karyA kare che. ane pitAnA samAna ja teone mAnIne teonA te dukhone anubhava svayaM karIne niSpakSadaSTiyukta thaI teonA te duHkhane dUra karavAnI yathAzakti kozizamAM rahe che, pitAnI zaktinA pramANamAM tenI rakSA kare che. mastA jIvane tathA ghAtakI dvArA marAtA jIvane yathAzakti bacAve che, ane mokSamArgathI viparIta janone dharmanA upadezathI bhAvita karI tene mokSamArgamAM lagADavAmAM potAnI zakti anusAra ceSTA kare che. (5) Astisya- vijanendra deve hyAM che te sarva satya che." 2AlranI daDha AsthAvALI mati ja Astiya bhAva che. A AstikayabhAvavALAM jIva jinapratipAdita tattamAM nizaMka thaIne daDha AsthAvALA thaI jAya che. te jIva jina vacanamAM zaMkAkAMkSAdirahita hoya che. A pUrvokta zamAdibhAvarUpa cihnothI samyaktvanuM astitva jANavAmAM Ave che. jIva je samyagdarzanane eka aMtarmuhUrta paNa sparza karI le che te niyamathI
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 AcArAGgasUtra 'se hu muNI pariNNAyakamme ' iti punaH punarvadatA samyakcAritrameva mokSamAptikAraNamiti pratibodhitam / uttarAdhyayane'pi " nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na huMti caraNaguNA / aguNissa natthi mokkho, natthi amokkhassa nivvANaM " // 1 // (a028) samyagjJAna bhI samyakcAritra ko utpanna karatA huAmokSakA kAraNa mAnA gayA hai / jJAnakI sattA bhale hI AtmA meM ho parantu jaba taka vaha AtmAmeM cAritrapariNAma ko utpanna nahIM kara detA, taba taka mokSa kA janaka nahIM ho sktaa| isI abhiprAya ko le kara bhagavAnane isI prathama adhyayana meM "setu muNI pariNNAyakammA" arthAt-jo cha kAya ke AraMbha ko japarijJA se jAnakara pratyAkhyAnaparijA se tyAgatA hai vahI muni cAritravAn ginA jAtA hai / isa kathana dvArA bhI samdhakcAritra ko hI mokSaprAptikA kAraNa prakaTa kiyA hai| uttarAdhyayanake 28 veM adhyayanameM bhI isakI puSTi kI gaI hai| jaise" nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na huMti caraNaguNA / aguNissa natyi mokkho, natthi abhokkhassa nivvANaM " // 1 // arthAt-samyagdarzanarahita AtmAmeM samyagjJAna nahIM hotaa| samyagjJAna se rahina AtmA ko cAritraguNakI prApti nahIM hotii| cAritra guNa kI prApti kiye binA mokSa nahIM hotA, evaM amuktakA nirvANa nahIM hotA // 1 // utta0 a0 28 // samyajJAna paNa samyaka-cAritrane utpanna karatA mokSanuM kAraNa mAnavAmAM Ave che jJAnanI sattA bhale ja AtmAmA che, paraMtu jyAM sudhI te AtmAmAM cApiriNAmane utpanna nathI karatuM tyAM sudhI mokSanuM utpAdaka nathI thatuM A mitrAyane ne lagavAne yA prathama adhyayanamA " se hu muNI pariNAyakammA " arthA-je che kAyanA Are bhane jhaparitrAthI jANIne pratyAkhyAnaparisAthI tyAge che te ja muni cAritravAna mAnavAmAM Ave che A kathana dvArA paNa samyakracAritrane ja mekSaprAptinuM kAraNa pragaTa karyuM che. uttarAdhyayana adhyayana 28mAM paNa enI puSTi karI che jema- " nAdasaNirasa nANaM, nANeNa viNA na huMti caraNaguNA / __ aguNissa natthi movo, natthi amokkhassa nivyANaM" / / 1 // utt0a028|| arthAtu- rAzinarahita AtmAmAM abhyajJAna nathI thatu samyajJAnathI rahita AtmAne cAritra guNanI prApti thatI nathI cAritraguNanI prApti karyA vinA mokSa thatu nathI, ane amukananu (karmathI mukta nahi tenuM) nirvANa thatuM nathI. 1
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMmyaktva - adhya0 4. u. 566 jJAnacAritrasamutpAdanadvArA samyaktvasya mokSaM prati kAraNatvAt tathAhi na kevalaM samyaktvamAtreNa siddhipadaM labdhuM zakyate, kintu samyaktvakAryaraya tadabhivyaJjakasya cAritrasyaiva mokSaM prati sAkSAtkAraNatayA tenaiva tatmAptirbhavitumarhati samyagjJAnamapi cAritrotpAdanadvAreNaiva mokSajanakam / yatazcAritra pariNAmenaiva jJAnamapi mokSAya prabhavati, na kevalaM svasattAmAtreNa / ata eva bhagavatA'caiva prathamAdhyayane vistArasampanna evaM duradhigama hai, usakA zravaNa, manana Adi karanA bhI hisAra hI hai ? | samAdhAna --- zaGkAkAra kI yaha zaGkA ThIka nahIM hai; kyoM ki svatantra samyagdarzana mokSakA kAraNa nahIM mAnA gayA hai| jaba taka jIva ko samyaktva kI prApti nahIM hotI hai taba taka usake jJAna aura cAritra mithyArUpa meM rahate haiM / jJAna aura cAritra meM samyakpanA isI samyaktva ke dvArA AtA hai, ataH samyagjJAna aura samyakcAritra kI utpatti dvArA hI samyaktva mokSakA hetu hotA hai / isI abhiprAyako le kara samyaktva, mokSa kA kAraNa kahA gayA hai| jaba taka samyaktva pUrNa jJAna aura pUrNa cAritra ko utpanna nahIM kara detA taba taka vaha mokSakA kAraNa nahIM hotaa| mukti samyakcAritra se hI prApta hotI hai, isa kAraNa se samyak cAritra hI muktikA sAkSAt kAraNa hai / yaha cAritra samyaktva kA kArya aura usakA abhivyaMjaka-prakAzaka hotA hai / nya che ? tathA sAmAyikAhidvAdazAMgarUpa zrutajJAna, ke je mahAvistArasaMpanna ane duradhigama che; tenuM zravaNa manana Adi karavuM paNa nissAra ja che ? samAdhAna~~za kAkAranI zaMkA ThIka nathI, kAraNa ke samyagdarzana mokSanuM svatantra kAraNa mAnavAmAM AvyuM nathI. jyAM sudhI jIvane samyakatvanI prApti nathI thatI tyAM sudhI tenuM jJAna ane cAritra mithyArUpamAM rahe che. jJAna ane cAritramAM samyapaNuM A samyakatvadvArA Ave che, ethI sabhyajJAna ane samyakcAritranI utpatti dvArA ja samyakatva mokSanA hetu thAya che. A abhiprAyane laI ne ja samyakatvane meAkSanuM kAraNa kahevAmAM AvyuM che. jyAM sudhI samyakatva pUrNa jJAna ane pUrNa cAritrane utpanna nathI karatuM tyAM sudhI te meAkSanu kAraNa nathI thatuM. mukti samyak-cAritrathI ja prApta thAya che, A kAraNathI saph cAritra ja muktinuM sAkSAt kAraNa che. A cAritra samyakatvanuM kAya ane tenu
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre " zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn purupaH sa vidvAn / sucintitaM caupadhamAturANAM, na nAmamAtreNa karotyarogam " // 1 // samyaktvasadbhAve zamasaMvegAdayo guNAH prasabhamudayante, tadAnIM kathamapi tadudayaM pratiroddhaM na kaJcana samartho bhavati / uktaJca" asamasukhanidhAnaM dhAma saMvignatAyAH, bhavamukhavimukhatvodIpane sadvivekaH / naranarakapagutvocchedahetunarANAM, zivasugvatasvIjaM shuddhsmyktvlaabhH"||1|| viSayaka abhyAsa, evaM paripakva jJAna kyA kabhI auSadhisevanake vidhi kI anabhijatA meM nIrogatA kA kAraNa ho sakatA hai ? nahIM ho sktaa| yadi ho sakatA to phira usakA nAma raTanevAle rogI puruSoM kI bAta hI kyA kahanI ? unheM bhI usase phAyadA ho jAnA caahiye| kahA bhI hai"zAstrANyadhItyApi bhavanti mRI, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / sucintitaM caupacamAturANAM, na nAmamAtreNa karotyarogam " // 1 // ___ zAstroko par3hakara bhI manuSya mUrkha raha jAte haiN| jo kriyAvAn hai vahI vidvAn hai / bImAra vyaktiko sucintita bhI auSadhi nAmamAtra lene se ArogyadAyaka nahIM hotI // 1 // samyaktvake sadbhAvameM zamasaMvegAdika guNoMkI utpatti avazya hotI hai, unako rokane ke liye koI bhI samartha nahIM ho sakatA, kyoM ki yaha sarvaguNasampanna hai / kahA bhI hai. " asamasukhanidhAnaM dhAma saMvignatAyAH, ___bhavasukhavimukhatvoddIpane sttivekH| naranarakapazutvocchedaheturnarANAM, zivasukhataruvIja zuddhasamyaktvalAmaH" // 1 // anabhijJatAmA nI regatAnuM kAraNa keI vakhata banI zake che ?-nathI banI zakatuM. je banI zake te pachI tenuM nAma levAvALA rogI purUSonI vAta ja zu kahevI? tene paNa tenAthI phAyade thavI joIe kahyuM paNa che.-- ." zAkhANyavItyApi bhavanti mUrkhA,-yastu kriyAvAn purupaH sa vidvAn / sucintitaM cApadhamAturANA, na nAmamAtreNa karotyarogam" // 1 // zAstrane abhyAsa karIne paNa manuSya mUrkha rahI jAya che. je kiyAvAna che te vidvAna che banAra manuSyane sucintita paNa evadhi nAmamAtra levAthI AgyadAyaka nathI thatI 1 samyaktvanA bhAvamAM zamasa vegAdika guNAnI utpatti avazya thAya che, ene pharavAne mATe kaI samartha thatuM nathI kAraNa ke te sarvaguNasaMpanna che. kahyuM paNa che--
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4 u. 1 sUtrakRtAGge va " evaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsaha kiMcaNaM / BA / 657 17 ahiMsA samayaM ceva, eyAvataM viyANiyA // 1 // (a0 11) jJAnaM hi kriyApariNAmAnApannaM sat kamapyarthaM sAdhayituM na zaknoti / yathA zAstrAbhyasanakuzalo'pi tadarthavijJAnanipuNo'pi taduktadharmAnAcaraNena tadabhyasanAdikaM sarvaM niSphalIkurvannahi vidvatpadaM labhate / yathA vA - auSadhasvarUpaguNaprajJAvatAmapi vaidyAnAM tatsavidhisevana kriyAmantareNa tasmajJA nairujyaM na janayati, yadyaupadhajJAnavatAmiyamavasthA, tarhi kA vArttA kevalaM tannAmaraTanazIlAnAM janAnAm / tathA coktamsUtrakRtAGga meM bhI yahI likhA hai 66 evaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsaha kiMcaNaM / ahiMsA samayaM ceva, eyAvaMtaM viyANiyA " // 1 // ( sU0 a0 11) jJAna jaba taka kriyAtmaka ( cAritrarUpa ) nahIM hotA taba taka vaha kisI bhI iSTa artha kI puSTi nahIM kara sakatA / jaise - zAstra ke abhyAsa karane meM kuzalamati vyakti usake arthakA viziSTa jJAtA hokara bhI jaba taka zAstravihita mArga ko jIvanameM kriyAtmakarUpa nahIM detA taba taka vaha usake abhyAsa yA jJAna se apane kisI bhI icchita kArya kI siddhi nahIM kara sakatA hai, aura na vaha yathArtha vidvattA ke padase hI vibhUSita ho sakatA hai / ataH usako kriyAtmaka rUpa dene ke vinA jaise usakA vaha abhyAsa evaM jJAna niSphala hai, usI prakAra samyagdarzana bhI jJAna- kriyAke abhAva meM mokSakA sAdhaka nahIM hotA hai / vaidyakA aussdhisUtrakRtAMgamAM paNa e ja lakhyu che- 66 evaM khu nANiNa sAraM, jaM na hiMsai kiMcaNaM / ahisA samayaM ceva, eyAvataM viyANiyA " // 1 // sUtra0 a0 11 / jJAna jyAM sudhI kriyAtmaka (cAritrarUpa ) nathI thatuM tyAM sudhI te koi paNa ISTa arthanI puSTi nathI karI zakatuM. jema zAstranA abhyAsa karavAmAM kuzalamati manuSya enA arthanA viziSTa jJAtA heAvA chatAM paNa jyAM sudhI zAstravihita mArgone jIvanamAM kriyAtmakarUpathI nathI utAratA tyAM sudhI te tenA abhyAsanA jJAnathI potAnA koI paNa Icchita kAryanI siddhi prApta karI zakatA nathI, ane yathArtha vidvattAnA patrathI paNa te vibhUSita thaI zakatA nathI. ethI tene kriyAtmaka rUpa ApyA vinA jema tenA A abhyAsa temaja jJAna niSphaLa che te prakAre samyagdarzana paNa jJAna-kriyAnA abhAvamAM mokSanuM sAdhaka thatu nathI. vaidyanA auSadhaviSayaka abhyAsa ane paripakava jJAna auSadhisevananA vidhinI te
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 AyArAgasUtre yathAmattikaraNam , apUrvakaraNam , anivRttikaraNaM ceti / yathA-anAdisaMsiddhaprakAreNa pravRttiH avartamAna-yathApratti, kriyate karmakSapaNamaneneti karaNaM-jIvapariNAma rUpam / yathApravRtti ca tat karaNaM ceti yathApravRttikaraNam / evamuttastrApi karaNazabdena karmadhArayo bodhyaH / evaM cAnAdikAlAt karmakSapaNapravRtto'dhyavasAyavizeSo yathApravRttikaraNamiti phalitam / etAni trINyapi karaNAni bhavyAnAM bhavanti / abhavyAnAM tu prathamameva yathApravRttikaraNaM bhavati netaradvayam / ___ anAdi paraMparA se jo pravarttamAna hai vaha yathApravRtti hai, tathA karma kSaya jisake dvArA kiyA jAtA hai vaha karaNa hai, yaha karaNa jIvakA parigAmasvarUpa hI hai| yathApravRttirUpa jo karaNa hai usakA nAma yathApravRttikaraNa hai| yaha isakA nirukta-artha hai| isI prakAra Age bhI karaNa zabda ke sAtha karmadhAraya samAsa kA saMbaMdha kara lenA cAhiye / isa prakAra anAdi kAlase karmakSaya karane meM pravRtta jIvakA pariNAmavizeSa hI yathApravRttikaraNa hai, yahI isakA phalitArtha hai| ye tIna karaNa bhavyoM ke hote haiN| abhavyoM ke sirpha prathama hI karaNa hotA hai, antake do nahIM hote| ___yathApravRttikaraNarUpa pariNAma jIvake hotA hI rahatA hai / isake dvArA jIva udayameM Aye hue jJAnAvaraNIyAdika ATha karmAkI prakRtiyoM kA kSaya karatA rahatA hai| isa liye isa pariNAmake karmakSaya kA kAraNa hone se jIva isake bala para yathAsaMbhava karmasthitikA kSaya karatA huA ghana-kaThinatara rAgadeparUpI grandhike samIpa taka pahu~ca jAtA hai| yaha pranthi anAdi para parAthI je pravartamAna che te yathApravRtti che, ane karmakSaya jenA dvArA karavAmAM Ave che te karaNa che. A karaNa jIvanA pariNAmasvarUpa che yathApravRttirUpa je karaNa che tenuM nAma yathApravRttikaraNa che. te ene nirUkta-artha che. A prakAre AgaLa paNa karaNa-zabdanI sAthe karmadhAraya samAsane sabadha karI le joIe A prakAre anAdikALathI karmakSaya karavAmAM pravRtta jIvanuM pariNAma vizeSa ja yathApravRttikara che, te tenuM phalitArtha che e traNa karaNa bhavyone thAya che abhavyone phakta prathama ja karaNa thAya che, bAkInA be nathI thatA yathApravRttikaraNarUpa pariNAma jIvane thatA ja rahe che enA dvArA java udayamAM AvelA jJAnAvaraNIyAdika ATha karmonI prakRtine kSaya karate rahe che tethI A pariNAma kakSayanu kAraNa hovAthI A jIva tenA bala upara yayAsa bava karmasthitine kSaya karatA ghana-kaDinatara rAgadveSarUpI granthinI samIpa sudhI pahocI jAya che. A pra%i eTalI gADha-prabalatama che ke jenuM A
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 559 kiMca - " samyaktvaratnAnna paraM hi ratnaM, samyaktvavandhorna paro'sti bandhuH / samyaktvamitrAnna paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAnna paro'sti lAbhaH " // 2 // tadevaM samyaktvamiha mokSasya vIjamiti siddham / samyaktvaprAptikramaH / anAdimithyAdRSTerjIvasya samyaktvamAptau yathAkramaM trINi karaNAni bhavanti / yaha samyaktva anupama sukhakA nidhAna hai, vairAgyakI utpatti kA kAraNa hai, vairAgyako prakaTa karane meM zuddha viveka hai, cAra gatike duHkhoMkA uccheda karane meM kAraNa hai aura mokSasukharUpa vRkSakA yaha bIja hai // 1 // aura bhI kahA hai samyaktvaratnAnna paraM hi ratnaM, samyaktvabandhorna paro'sti bandhuH / samyaktvamitrAnna paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAnna paro'sti lAbhaH " // 2 // samyaktva - ratnase koI utkRSTa ratna nahIM hai, isase bar3hakara koI bandhu nahIM hai / yaha samyaktva parama mitra hai, aura isakA lAbha hI parasalAbha hai | isase yaha siddha huA ki samyaktva mokSakA mUla kAraNa hai / samyaktvakI prAptikA krama 66 anAdi mithyAdRSTi jIva jaba samyaktvaprAptike saMmukha hotA hai usa samaya usake yathAkramase tIna karaNa hote haiM- (1) yathApravRttikaraNa, (2) apUrvakaraNa, (3) anivRttikaraNa / asama sukhanidhAna dhAma saMvignatAyAH, bhavasukhavimukhatvoddIpane sadvivekaH / naranarakapazutvocchedaheturnarANAM, zivasukhatarubIja zuddhasamyaktvalAbhaH " // 3 // 88 << A samyaktva anupama sukhanuM nidhAna che. vairAgyanI prAptinu kAraNa che. vairAgyane pragaTa karavAmAM zuddha viveka che. cAra gatinA duHkhanA uccheda karavAmAM kAraNa che ane mokSasukharUpa vRkSatu e bIja che. // 1 // vaLI paNa kahyuM che-- samyaktvaratnAnna paraM hi ratna, samyaktvabandhorna paro'sti bandhuH / samyaktvamitrAnna paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAnna paro'sti lAbhaH " // 2 // samyaktvaratnathI kAi utkRSTa ratna nathI. enAthI vadhIne kAI khaMdhu nathI. A samyaktva parama mitra che, ane enA lAbha ja parama lAbha che ! 1u ethI e siddha thayuM ke samyakRtva meAkSanuM mULa kAraNa che. samyaktvanI prAptino krama anAddhimithyArdaSTi jIva jyAre samyaktvaprAptine sanmukha thAya che te vakhate tene yathAkramathI traNa karaNa thAya che (1) yathApravRttikaraNa (2) apUrva karaNa, (3) anivRttiuraNa.
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ padra AdhArAGgasUtre gvAte, tathA anaMta duHkhoM kI paraMparAko sahate hue isa jIvake svAbhAvika rIti se-binA kisI prayatna ke-vizuddha yathApravRttikaraNa nAmakA pariNAma pragaTa hotA hai, jisake dvArA yaha jIva dIrghatara karmasthiti ko bhI itanI khapA detA hai ki jisase Ayukarma ko chor3a kara zeSa jJAnAvaraNIyAdika samasta sAta kaukI sthiti palya ke asaMkhyAtaveM bhAga kama eka koTAkoTIsAgarapramANa avaziSTa raha jAtI hai| vizeSArtha-jaise parvatapradezameM bahanevAlI nadIkA patthara usakI prabala dhArAse Ahata ho idhara-udhara TakarA kara svAbhAvika rItise golamola ho jAyA karatA hai, usI prakAra anAdikAlase karmake vazIbhUta hokara saMsArarUpI samudra meM par3A huA yaha jIvarUpI pASANakhaNDa bhI caturgatiyoM ke duHvarUpI prabalatama pravAhoM se rAta-dina TakarAra kara golamolasvarUpa yathApravRttikaraNarUpa-avasthAsaMpanna ho jAtA hai / jisa prakAra nadIkA pASANa vinA kisI prayatna evaM anAbhogarUpase (svAbhAvikarUpase) gola ho jAyA karatA hai usI prakAra yaha karaNa bhI vinA kisI prayatna se-svAbhAvikarUpa se hI jIva ko prApta ho jAyA karatA hai| yaha jIva kA vizuddha pariNAma hai| isake prabhAvase usake Ayukarma ko chor3a kara avaziSTa (zeSa ) sAta karmokI utkRSTa sthiti ghaTa kara palyake asNprayane vizuddha yathApravRttikaraNa nAmanuM pariNAma prAdurbhata (pragaTa) thAya che jenA dvArA A jIva dIrghatara karma sthitine paNa eTalI khapAvI de che ke jethI Ayukarmane choDIne zeSa jJAnAvaraNIyAdika samasta sAta karmonI sthiti palyanA asaMkhyAtamAM bhAga hIna ekaTAkoTisAgarapramANa avaziSTa rahI jAya che. vizeSArtha-jema parvatapradezamAM vahevAvALI nadIne patthara enI prabala dhArAthI ahIM-tahIM athaDAI kuTAIne svAbhAvika rItithI goLamaToLa thaI jAya che, te prakAre anAdi kALathI karmanA vazIbhUta thaIne saMsArarUpI samudramAM paDI rahelA A jIvarUpI pASANakhaDa paNa caturgatinA duHkharUpa prabala pravAhathI rAtadina athaDAIne gaLamolasvarUpa yathApravRttikaraNarUpa-avasthAsaMpanna thaI jAya che jema nadInA pASANa, kaI prayatna vinA ane anAbhogarUpathI (svAbhAvika rUpathI) geLa thayA kare che te prakAre A karaNa paNa kaI prayatna vinA svAbhAvika rUpamAM ja jIvane prApta thaI jAya che. A jIvane vizuddha pariNAma che. AnA prabhAvathI e jIvanA Ayukamane choDIne avaziSTa (zeya) sAta karmonI
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 1 adhyavasAyazya sarvadaiva bhAvAdudayaprAptAnAM jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmaprakRtInAM kSapaNena karmakSayakAraNatayA yathAmattikaraNena yathAsaMbhavaM karmasthiti kSapayato jIvasya dhanarAgadveSapariNAmarUpo granthiravatiSThate, yathApravRttikaraNasya mandavizuddhipariNAmarUpatvena granthibhedanasAmarthyAbhAvAt / ____ nanu tarhi yathApattikaraNena kiyatI karmasthitiH kSapitA bhavati ? ucyateyathA girinadyAM pApAgavaNDAni tadvegato gharSaNAdinA vartulAkArANi jAyante, evamanAdikAlataH pUrvapUrvakarmavagAccaturgatikasaMsArasAgaraM prAptasyAnantaduHkhAni sahamAnasya jIvasya pariNAmasvabhAvatayA'nAbhoganirvartitena yathApravRttikaraNAkhyena vizuddhipariNAmena dIrghatarA'pi karmasthitistathA kSapitA bhavati yathA''yurvarjAnAM jJanAvaraNIyAdikarmaNAM sarveSAM sthitiH palyopamAsaMkhyAtabhAganyUnaikakoTIkoTIsAgaropamapramANA'vazeSA tiSThati / itanI gADha-prabalatama hotI hai ki jisakA isa pariNAmake dvArA bhedana karanA sarvathA azakya kArya hai / jIvako isa granthike deza taka pahuMcAnA hI isa pariNAma kA kAma hai / granthikA bhedana isake dvArA isa liye nahIM hotA hai ki yaha pariNAma mandavizuddhivAlA hai| zaGkA-ApakA kathana ThIka hai; parantu abhI taka yaha mAlUma nahIM ho rahA hai ki isa pariNAmake dvArA kitanI kamasthitikA kSaya hotA hai| uttara-jaise parvatIya nadI meM pASANakhaNDa nadIke prabala pravAha ke vegase lur3akate hue aura idhara udhara se TakarAte hue svAbhAvika rItise golamola ho jAtA hai, usI prakAra anAdikAlase karmakI anavacchinna saMtati (aTUTa paraMparA) ke vazIbhUta raha kara caturgatisvarUpa isa saMsAra mahAsAgarameM gote pariNAmadvArA bhedana karavuM sarvathA azakya kArya che. jIvane A grathinA deza sudhI pahoMcADavuM ja A pariNAmanuM kAma che grathinuM bhedana enA dvArA te mATe nathI thatuM ke A pariNAma mavizuddhivALuM che. zaMkA-ApanuM kathana ThIka che, paraMtu haju sudhI e mAluma nathI ke A pariNAma dvArA keTalI karmasthitine kSaya thAya che. uttara-jema parvatIya nadImAM pASANakhaMDa enA prabala pravAhanA vegathI Ama-tema athaDAIne ghasAto ghasAto svAbhAvika rItithI goLamola thaI jAya che, te ja prakAre anAdi kALathI karmanI anAvacchinnasaMtati-atuTaparaMparAne vazIbhUta rahIne caturgatisvarUpa A saMsAramahAsAgaramAM gothA khAtAM ane anaMta duHkhonI paraMparAne sahana karatAM e jIvane svAbhAvika rItithI-vinA koI 109
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre bhavati / etadanantaraM kazcideva mahAtmA bhavyajIvastu yathApravRttikaraNAkhyapariNAmAdapyadhikavizuddhipariNAma prAptumarhati, sa evApUrvakaraNAkhyaH pariNAmaH / taM prApyAsau nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhayA ghanarAgaDepAtidRDhasaMskArarUpaM granthi sarvathA chinatti bhinatti ca / ___ yat pUrva na jAtaM tadapUrvam, apUrvaM ca tat karaNaM cetyapUrvakaraNam / ayaM pariNAmaH sakRdeva bhavati, na tu punaH punariti / yathApratikaraNaM khamavyAnAmapyanantazaH prAdurbhavati / tasmAdabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA granthi yAvadanantazaH samAgacchanti / apUrvakaraNapariNAmena grantheH sarvathA bhedane kRte sati tadapekSayA'pyadhikavizuddhipariNAmo bhavati, sa tvanivRttikaraNapariNAmaH / tadavyavahitottarakAle jIvaH samyaktvaM niyamataH prApnoti, na cAso samyaktvamanavApya nivartate, tasmAdanittigranthiko sarva prakAra se chinna-bhinna kara DAlatA hai| yaha pariNAma jIva ko pahile kabhI bhI prApta nahIM huA isI liye isakI apUrvakaraNa saMjJA hai |jo pahile na huA ho vaha apUrva hai / apUrva jo karaNa vaha apUrvakaraNa hai| vaha pariNAma jIvake liye ekavAra hI hotA hai, bAraMbAra nhiiN| yathApravRttikaraNa to abhavyoM ke anantabAra bhI ho jAtA hai, isa liye ve isa ke dvArA karmo kA kSapaNa kara anthideza taka anaMtabAra A jAte haiN| ____ apUrvakaraNa-pariNAma se granthikA sarvathA bheda hone para isake anannara usa se bhI adhika vizuddha pariNAma utpanna hotA hai, jisa kA nAma anivRttikaraNa hai / isake dvArA vyavadhAnarahita isIke uttarakAlameM (isI samaya) jIva niyamase samyaktva kI prApti kara letA hai| nAkhe che ane bhedI nAkhe che. A pariNAma jIvane pahelA keI vakhata paNa prApta nathI thayu tethI enI apUrvakaraNa saMjJA che je pahelA nathI thayuM te apUrva che apUrva je karaNa te apUrva kAraNa che A pariNAma jIvane mATe eka vAra ja thAya che, vAraMvAra nahiM yathApravRttikaraNa te abhavyAne ana ta vAra paNa thAya cheAthI te enA dvArA karmonu paNa karIne prathideza sudhI ana tIvAra Ave che apUrvakaraNa-pariNAmathI granthino sarvathA bheda thavAthI enA pachI AnAvI paNa adhika vizuddha pariNAma utpanna thAya che, jenuM nAma anivRttikahyuM che enA kAraNe rAvadhAnarahita enA uttarakALamA (e ja vakhate) jIva niyamathI samyakatvanI prApti karI le cheA pariNAma gamyakatvaprApti karAvyA
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. atrAntare ca jIvasya kamajanito ghanarAgadvepapariNAmarUpaH karkazaniviDaciraprarUDhagUDhavakragranthivad durbhedyaH karmasthitivizepo grandhirbhavati / abhavyo'pi jIvaH gvalu yathApravRttikaraNena prAguktakarmaNAM dIrghatarasthiti hAsayannekakoTIkoTIsAgaropamapramANAM kartumarhati, parantu granthibhedanAya na samarthoM khyAtaveM bhAga kama ekakoTAkoTisAgarapramANa (antaHkoTAkoTi sAgarapramANa ) raha jAtI hai| isake bAda jIvake karmajanita-karmoM se utpanna kI gaI-aura saghana kaThinatara rAgadveSa pariNAmavAlI karmoM kI vizeSasthitirUpa eka granthi hotI hai, jo atyanta kaThora, saghana aura purAnI gUDha gAMTake samAna durbhedya hotI hai| jaise-bahuta purAnI kaThora gAMThakA-ki jo cikanAI Adike saMbaMdhase atyanta cipaTa gaI hai aura jisakA phaMdA bhI najara nahIM A rahA hai, evaM jo Ter3I mer3I lagI huI hai; usakA kholanA zakya hai, usI prakAra kI yaha karmasthiti bhI eka durbhedya gAMTha hai| ___abhavya jIva bhI isI yathApravRttikaraNa dvArA Ayukarma sivAya anya sAta karmokI utkRSTa sthiti ko khapA kara eka koTAkoTI sAgara pramANa kara detA hai| parantu granthibhedana nahIM kara sktaa| isake pazcAt koI hI mahAtmA bhavya jIva yathApravRttikaraNa se bhI adhika vizuddhisaMpanna apUrva karaNa ko prApta karatA hai| isake dvArA vaha dhana rAgadveSarUpa atidRr3ha utkRSTa sthiti ghaTIne palyanA asaMkhyAtamAM bhAga hIna eka koTAkoTIsAgara pramANa (santoTATisAgarapramA) 2hI taya che. tyAra bAda jIvanI karma nita-karmothI utpanna thayelI-ane saghana kaThinatara rAgadveSapariNAmavALI karmonI vizeSa sthitirUpa ka bdhi hoya che, je atyanta kaThera, saghana ane junI gUDha-gAMThanI samAna durbhedya hoya che. jema ghaNuM junI kaThaNa gAMThanuM, ke je cikaNApaNuM vigerenA saMbaMdhathI atyanta ceTI gayela che, ane jene sAMdhe paNa najara nathI AvatuM, ane je vAMkIcukI lAgelI che; enuM teDavuM jema azakya hoya che. te ja prakAranI A karma sthiti paNa eka durbhedya gAMTha che. abhavya jIva paNa A yathApravRttikaraNadvArA Ayukarma sivAya anya sAta karmonI utkRSTa sthitine khapAvIne ekaTAkeTIsAgarapramANa karI de che, paraMtu sthibhedana karI zakatA nathI. enA pazcAt koI paNa mahAtmA bhavya jIva yathApravRttikaraNathI paNa adhikavizuddhisapanna apUrva-karaNane prApta kare che. enA dvArA te ghana-rAgavarUpa atidata prazvine sarva prakArathI chedI
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 AcArAGgasUtre rAntarmuhUrtakAle udepyamANaM mithyAtvadalikaM dvidhA vidhAya tatraikaM dalikamanivRttikaraNAntimasamayaparyante udayamAnamithyAtvadalikeSu nikSipati, dvitIyaM dalikaM tvanivRttikaraNAvyavahitottarakAlikAntarmuhUrtasamAptyanantarakAle udepyamANaimithyAtvadalikaiH saha saMyojayati / tathA cAnivRttikaraNa kAlAvyavahitottarakAle prathamo'ntarmuhUtakAla ekastAdRzaH saMjAyate yatra mithyAtvakarmaNAM kiMcidapi dalikaM naiva tiSThati / tathAcAnenAntarakaraNena bhavyastasminnantarmuhUrte udayayogyamithyAtvadalikahai vaha kahate haiM jisake apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa, ina do vizuddha pariNAmoM se viziSTa zaktikA vikAsa huA hai aisA bhavya jIva vyavadhAnarahita anivRttikaraNa ke uttara antarmuharta-samaya meM AgAmI kAlameM udaya Ane yogya mithyAtva daliyoM ke do TukaDe-bhAga karatA hai| usameM eka TukaDe ko anivRttikaraNake antimasamayaparyanta udyAgata mithyAtvake daliyoM meM prakSipta karatA hai, aura dUsare bhAgako anivRttikaraNa ke avyavahina uttarakAlIna antarmuhUrta kI samAptike anantara (antararahita ) kAlameM udaya Ane yogya mithyAtva ke daliyoM ke sAtha saMyukta karatA hai / isa taraha anivRttikaraNa kAlake vyavadhAnarahita uttara kAlameM prathama antamuhartakAla eka aisA kAla hotA hai ki jisameM mithyAtva karmakA eka bhI daliyA zeSa nahIM rhtaa| isa antarakaraNa pariNAma ke dvArA bhavya jIva usa antarmuhartakAla meM udaya yogya mithyAtva ke daliyoM ke prathama sthitispa eka bhAgako usake pUrvakAlavI jo akaraNanuM kArya che. A kArya enA dvArA jIva je prakArathI kare che te kahe che jene apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa, A be vizuddha pariNAmothI viziSTa zaktine vikAsa ve che AvA bhavya jIva vyavadhAna rahita anivRttikaraNanI pachI atamuhUrta samayamAM AgAmI kALamA ulya AvavAyegyamithyAtvanA dalinA be TukaDA-bhAga kare che enA eka TukaDAne anivRttikaraNanA atima samayanA antamAM udayAmata mithyAtvanA dalimAM prasiddha kare che ane bIjA bhAgane anivRttikaraNanA avyavahina uttaranalIna antarmuhUrtanI samAptine anantara (atararahita) kALamAM udaya AvavA yogya mithyAtvanA dalinI sAthe saMyukta kare cheA rIte anivRttikarazuLanA vyavadhAna rahita uttara kALamA prathama antarmahatakALa eka evo kALa thayuM che ke jemA mithyAtva karmane eka paNa daliyu zeSa nathI rahetuM. A atara - pariNAmadAra bhavya jIva A antamuhUrta kALamA udayagya mithyAtvanA daliconA sthinirUpa eka bhAgane ene pUrvakALavArtA je anivRttikaraNane .
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u.1 karaNamityucyate / tasya sthitikAlo'ntarmuhUrtapramANaH, tadAnIM jIvasya vIryasamullAso'pUrvakaraNApekSayA parivardhate / tasyAntarmuhUrtapramANAyAM sthitau saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSu satsvekasmiMzca saMkhyeyatame bhAge zeSe tiSThati sati mithyAtvapradezavedyadalikAbhAvakaraNarUpam antarakaraNa pravartate / antarakaraNAkhyattya jIvapariNAmarayApi sthitikAlo'ntarmuhUrtapramANaH, paraMtvantarmuhUrtasyAsaMkhyAtabhedasadbhAvenAnivRttikaraNakAlasvarUpAntarmuhUrtApekSayA tadantimabhAgavartI nyUno'yamantaskaraNakAlo'ntarmuhUrtamiti / anivRttikaraNasyAntime bhAge'ntarakaraNasya kArya prArabhyate, tadyathA-apUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizuddhipariNAmajanitasAmarthyasamanvito bhavyastadavyavahitottayaha pariNAma samyaktva prApta karAye vinA chUTatA hI nahIM hai, isI liye isakA nAma " anivRttikaraNa" par3A hai / isakI sthiti antamuharta kI hai, jIvake apUrvakaraNakI apekSA isa samaya adhika mAtrAmeM vIryollAsa bar3hatA hai / antarmuhartapramANa sthiti meM se saMkhyAta bhAga ghaTate 2 jaba usakA antima saMkhyAtavAM bhAga avaziSTa raha jAtA hai usa samaya antarakaraNa hotA hai / yaha mithyAtva ke pradezoMke vedana karane yogya daliyoM ke abhAva (kSaya ) kA kAraNa hotA hai| isakI bhI sthiti antamuhUrta kI hai| yaha antarmuhUrta jaghanya antarmuhUrta hai| anivRttikaraNa ke kAlakA annamuharta utkRSTa antarmuharta hai| annahitake bhI asaMkhyAta bheda haiN| ___anivRttikaraNa ke aMtima bhAgameM antaHkaraNakA kArya prArambha hotA hai| mithyAtvake pradezoM ke vedana karane yogya daliyoM kA abhAva karanA hI antarakaraNakA kArya hai| vaha kArya isake dvArA jIva jisa prakAra se karatA vagara chuTato ja nathI, tethI tenuM nAma "anivRttikaraNa" paDyuM che, enI sthiti aMtarmuhartanI che jIvane apUrvakaraNanI apekSA samaye adhika mAtrAmAM vilAsa vadhe che. antarmuhUrta pramANa sthitimAMthI saMkhyAta bhAga ghaTatAM ghaTatAM tyAre tene aMtima saMkhyAtamo bhAga avaziSTa rahI jAya che te vakhate antarakaraNa thAya che A mithyAtvanA pradezanA vedana karavA yogya dalinA abhAva ( kSaya) veM // 2 thAya che. genI 54 sthiti antabhuitanI cha. 2 manta. muhUrta jaghanya antarmuhUrta che. anivRttikaraNanA kALanu aMtarmuhUrta utkRSTa aMtarmuhUrta che aMtarmuhUrtanA paNa asaMkhtAta bheda che. anivRttikaraNanA atima bhAgamAM anDarakaraNanuM kArya prAraMbha thAya che mithyAtvanA pradezonA vedana karavA yogya dalino abhAva kara, e ja aMtara
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre anivRttikaraNAntimasamaye vyatIte sati yAvadantarmuhRtaM kathamapi mithyAtvadalikAnAmudayo na bhavati tadAnIM yepAM mithyAtvadalikAnAmudayasaMbhavasteSu kepAMcid dalikAnAM tatpUrvakAle, keyAMcit tatpazcAtkAle'ntarakaraNenodayArhatA saMpAyate / anivRttikaraNasya caramasamayaparyantaM mithNatvadalikAnAmudayasadbhAvena tAvakAThaparyantaM jIvo mithyAtvI vartate, paraM khanivRttikaraNakAle vyatIte sati sapadi jIvanopazamikasamyaktvaM prApyate, tadAnI mithyAtvamohanIyakarmaNo vipAkataH pradezatazca sarvadhodayAbhAvAt , ata eva jIvasya svAbhAvikaH samyaktvapariNAmaH prakaTIbhavati / idaM ca samyaktyamaupazamikamityucyate / uktaJca " jA gaMThI tA paDhama, gaThi samaicchao bhave bIyaM / __ aNiyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve" // 1 // chAyA-yAvadgranthistAvatprathamaM (karaNa) granthi samatikrAmato ( bhindAnasya ) bhaved dvitIyam / anivRttikaraNaM punaH samyaktvapuraskRte jIve (bhavati) ||1||iti| pIche udyameM AnekI yogyatA AtI hai| anivRttikaraNa ke carama samaya paryanta mithyAtva ke daliyoM kA udaya honese utane samaya taka jIva mithyAtvI rahatA hai, parantujyoMhI anivRttikaraNa kA kAla samApta ho jAtA hai tyoM hI jIva jhaTiti aupazAmaka-samyaktva ko prApta kara letA hai| isa samaya mithyAtvamohanIya karma kA na to vipAkodaya hI rahatA hai aura na pradezodaya hii| sarvaprakAra se usake udaya kA isa samaya abhAva rahatA hai| isI liye jIva kA naisargika aupazamikasamyaktvara pariNAma udbhUta (pragaTa) ho jAtA hai| kahA bhI hai "jA gaMThI tA paDhamaM, gaMThiM samaicchao bhave vIyaM / aNiyahI karaNaM puNa, sammattapurakAnaDe jIve" // 1 // granthideza naka jIvako pahuMcA denA yaha yathApravRttikaraNa (prathama udayakALanI pachI udayamAM AvavAnI yogyatA Ave che. anivRttikaraNanA carama samayanA ati bhAgamA mithyAtvanA daliyone udaya hovAthI eTalA samaya sudhI jIva mithyAtvI rahe che, paraMtu jyAre anivRttikaraNane kALa samApta thaI jAya che tyAre ja jIva jhaTiti aupathamika sabhyatvane prApta karI le che. A samaye midhyamahanIya karmane nathI vipAkodaya ja rahetA agara nathI pradezodaya ja. sarva prakAravI tenA udayane A vakhata abhAva rahe che tethI jIvanuM nimargika pamikamyakatvarUpa parima pragaTa thaI jAya che kahyuM che --- * jA gaThI tA paDhama, gaThi samaicchao bhaye vIyaM / aNiyaTTIkaraNaM puNa, sanmattapurakkhaDe jIve" // 1 //
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 syaikabhAgaM prathamasthitirUpaM tatpUrvakAlavanivRttikaraNasya caramabhAge udayamAnamithyAtvadalikaiH saha saMyojya svodayakAlAt prAgevodayaM prApayati, tena tasya mithyAtvadalikasya svodayakAle udayaM pratiruNaddhi / dvitIyabhAgasyApi dvitIyasthitinAmnastasmAdantarmuhUrtAdavyavahitottarakAle udezyamANatayA svodayakAle udayaM pratirodhayatiH tadevamanivRttikaraNAnantarodaya yogyadalikAnAM vyavadhAnakaraNAdantarakaraNamityucyate / nivRttikaraNa kA antima bhAga hai usameM udyamAna mithyAtva ke daliyoM ke sAtha saMyukta karake use apane nija udayakAlase pahile hI udaya meM le AtA hai, isa se vaha bhavya jIva usa mithyAtva ke daliye ke udaya ko usake apane udayakAlameM roka denA hai| tathA dUsarI sthitirUpa mithyAtvakA jo dvitIya bhAga hai, jo usa antarmuhUrta se vyavadhAnarahita uttara kAlameM udaya meM Ane yogya hai; usake udaya ko usake apane udayakAla meM roka detA hai / isa prakAra anivRttikaraNa ke anantara udayayogya mithyAtva ke daliyoM ke udaya meM vyavadhAna karanevAlA hone se yaha 6 antarakaraNa' kahalAtA hai / yaha karaNa mithyAtvake daliyoM ko agale aura pichale bhAga meM milA detA hai| anivRttikaraNa kA aMtima samaya pUrNa hone para antarmuharta taka mithyAtyake daliyoMkA kisI bhI taraha se udaya nahIM ho sakatA / usa samaya jina mithyAtvake daliyoMkA udaya saMbhava thA, unameM se kitaneka daliyoM meM apane udayakAla se pahile hI udayameM Ane kI yogyatA AtI hai, aura kitaneka daliyoM meM apane udayakAlase 567 aMtima bhAga che temAM uddayamAna mithyAtvanA daliyenI sAthe saMyukata karIne tene peAtAnA nija uddayakALathI pahelA ja udayamAM laI Ave che, A kAraNe te bhavya jIva te mithyAtvanA daliyAnA udayane tenA peAtAnA udayakALamAM rokI de che, ane bIjI sthitirUpa mithyAtvanA je bIjo bhAga che je te antaryuM kUtathI vyavadhAnarahita uttara kALamAM udayamA AvavA cAgya che tenA udayane tenA peAtAnA uddayakALamAM rokI de che. A prakAre anivRttikaraNanA anantara udayayeAgya mithyAtvanA daliyeAnA udbhayamA vyavadhAna karavAvALA hovAthI A * antarakaraNa ' kahevAya che. , A karaNa sithyAtvanA daliyAne AgaLa ane pAchaLanA bhAgamAM jeDI Ape che, ane anivRttikaraNanA aMtima samaya pUrNa thatAM tenI pachI a MtarmuhUta sudhI mithyAtvanA daliyAnA koi paNa prakArathI uDDaya thatA nathI. te je mithyAtvanA naliyAno udaya saMbhava hatA, temAthI keTalAka dadalayenAM peAtAnA udayakALanA pahelAM ja udayamAM AvavAnI yAgyatA Ave che, ane pheTalAka liyAmAM petAnA
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 AcArAGgasUtre ntarakaraNaM kRtvA'nupadoktarItyA prathamamaupazamikasamyaktvaM labhate / ayamaupazamikasamyaktvamantamuhartamanubhUya tadanantaramavazyaM sarvapratipAtena punarmithyAtvI bhavati / (2) yastIvizuddhipariNAmI bhavati, sa khalvapUrvakaraNamArUDho mithyAtvaM triputrIkRtya tadanantaramanivRttikaraNe praviSTaH samyaktvapuJoThayAt prathamatayA bhAyopagamikaM samyaktvamavApnoti, parantu kRtatripuJo'yaM prathamatayaupazamikasamyaktvaM na labhate / - aupagamikasamyaktvaM dvividham pranthibhedajanyam , upazamazreNibhAvi ceti / tatra prathamaM granyibhedajanyaM mandavizuddhipariNAmino jIvasya bhavati, dvitIyaM tUpazamaabhAva honese mithyAtva ke tIna puMja karanekI zakti se zUnya rahanA hai, isaliye yaha anivRttikaraNa ko prApta ho kara antarakaraNa karake uparyukta rItise sarva prathama aupazamika samyaktva ko prApta karatA hai| aupazamika samyaktvakI antarmuhartaparimita sthitikA anubhava kara pazcAt usake pUrNa hote hI avazya sarvapratipAta se vaha punaH mithyAtvI ho jAtA hai| (2) jo tIvavizuddhapariNAmI hotA hai vaha apUrvakaraNa meM raha kara mithyAtva ke tIna puMja karake pazcAt anivRttikaraNa meM praviSTa hokara samyaktvamohanIyapuMjake udayase sarvaprathama kSAyopazamika samyaktvakA lAbha karatA hai, upazama samyaktvakA nhiiN| aupazamika samyaktvake do bheda haiM / (1) granthibhedajanya aura dUsarA (2) upazamaNibhAvi / inameM graMthibhedajanya upazamasamyaktva, mandavizuddhipariNAmavAle jIva ke hotA hai / dUsarA upazamaNiprApta jIva mithyAtvanA traNa puMja karavAnI zaktithI zUnya rahe che tethI A anivRttikaraNane prApta karIne ane anDarakaraNa karIne upara batAvelI rItithI sarva prathama aupazamika sabhyatvane prApta kare che. antamuhUrtanI pathamika samyaktvanI sthitine anubhava karIne pachI tenA pUrNa thatA ja avazya sarvapratipAtathI te punaH mithyAtvI thaI jAya che. je (2) tIvizuddhapariNAmI hoya che te apUrvakaraNamAM rahIne mithyAtvanA traNa paMja karIne pachI anivRttikaNamAM praviSTa thaIne sabhyatvamohanIya paMjanA udayathI sarva prathama zapathamika samyakatvane lAbha kare che, upazama- samyaktvane nahi. opazamika-mukhyatvanA be leTa che (1) eka graTijanya ane bIje (2) upazamahilAvI. AmAM prabheidajanya upazamasakhyatva mavizuddhi
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya04. u. 1 anyacca " kAUNa gaThibheyaM, sahasaMmaiyAe pANiNo koi / paravAgaraNA anne, lahaMti sammattavararayaNaM " // 2 // samyaktvAdhikArI jIvo dvividhaH--(1) mandavizuddhipariNAmI, (2) tIvravizuddhipariNAmI ceti / tatra (1) mandavizuddhipariNAmI bhavyo'pUrvakaraNamArUDho granthibhedaM vidhAyA'pi tIvrAdhyavasAyAbhAvAna mithyAtvaM tripuJjIkartuM zaknoti / tato'nivRttikaraNaM prApyAkaraNa) kA, aura usakA bhedana karanA-apUrvakaraNa (dvitIya karaNa )kA, aura samyaktvake sanmukha jIvako kara denA yaha anivRttikaraNa (tRtIya karaNa ) kA kArya hai // 1 // phira bhI-- "kAUNa gaMTimeyaM, sahasaMmaiyAe pANiNo kei| paravAgaraNA anne, lahaMti smmttvrrynnN"||2|| granthibheda karake kitaneka prANI nisarga-svabhAva-jAtismaraNa Adi se samyaktva ko prApta karate haiM aura kitaneka parake upadezase pAte haiN|| samyagdRSTi (samyagdarzanasahita jIva) do prakAra ke hote haiM(1) mandavizudvipariNAmavAle aura (2) tiivrvishuddhiprinnaamvaale| inameM se-(1) mandavizuddhipariNAmavAlA bhavya jIva apUrvakaraNa pariNAma ke avalambana se granthi kA bhedana karake bhI tIvra adhyavasAya ke sthideza sudhI jIvane pahoMcADave e yathApravRttikaraNa (prathama karaNa )nuM ane enuM bhedana karavuM apUrvakaraNa (bIjA karaNa) nuM, ane sabhyatvanI sanmukha jIvane kara, e anivRttikaraNa (trIjA karaNa)nuM kArya che ! 1 vaLI- "kAUNa gaMThibheyaM, sahasaMmaiyAe pANiNo kei / ___ paravAgaraNA anne, lahaMti sammattavararayaNaM " // 2 // pranthibheda karIne keTalAMka prANI nisarga-svabhAva-jAtismaraNa AdithI samyaktvane prApta kare che, ane keTalAka bIjAnA upadezathI meLave che. 25 samyagdaSTi (samyagdarzana sahita jIva) be prakAranA hoya che. (1) manda vizuddhipariNAmavALAM ane (2) tIvizuddhipariNAmavALAM. AmAMthI (1) mavizuddhipariNAmavALAM bhavya jIva apUrvakaraNa pariNAmanA avalaMbanathI razvinuM bhedana karIne paNa tIvra adhyavasAyane abhAva hovAthI 72
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasutre prAptizcaturthapaJcamaSaSThasaptamaiSu kasmizcid guNasthAne bhavitumarhati, paraM tu aSTamaguNasthAne tatprAptiravazyameva bhavati / 572 mithyAtvaM tripuJjIkRtya samyaktvapuJjodayAt AyopazamikaM samyaktvamavApnotiiti yaduktaM, tatrAyaM kramaH - kevaliprabhRtInAM vacaH zrutvA jAtismaraNAdinA vA samyaktyasvarUpaM jJAtvA'pUrvakaraNe vardhamAnapariNAmo darzanamohanIyAparanAnakamithyAtvapudgalAn yugapat tridhA karoti, samyaktvamohanIya - mizramohanIya - mithyAtvamohanIyabhedAt / tatra tAvat samyaktvamohanIyamucyate-- samyaktva bhI hai / upazamazreNigata jIvoMko jo samakita hotA hai vaha upazamazreNibhAvi aupazamikasamyaktva hai / yaha samyaktva cauthe, pAMcaveM, chaThaveM aura sAnaveM guNasthAnoM meM se kisI eka guNasthAnameM ho sakatA hai, parantu AThaveM guNasthAnameM to usakI prApti jIvako avazya hI ho jAtI hai / mithyAtva ke tIna puMja karane ke bAda jIva una tIna puMjoM meM se eka samyaktvamohanIyapuMjake udayase kSAyopazamika samyaktvakI prApti kiyA karatA hai / yaha jo bAta Upara kahI gaI hai vahAM para isa prakArakA krama samajhanA caahiye| kevalI vagairaha ke vacana suna kara athavA jAtismaraNAdika se samyaktvake svarUpako jAna kara apUrvakaraNameM jisakA pariNAma vRddhiMgata ho rahA hai, aisA jIva darzanamohanIya karma ko jisakA dUsarA nAma mithyAtva pula hai usako eka sAtha tIna bhedoM meM, arthAt -- midhyAtvamohanIya, mitramohanIya aura samyaktvamohanIyake rUpameM pariNamAtA hai / paNa che. upazamazreNigata jIvone je samyaktva thAya che te upazamaNibhAvI opazanika samyaktva che. A samyaktva cothA, pAMcamA, chaThThA ane sAtamA guhyu sthAnAnAthI koi eka guNasthAnamAM thaI zake che, paraMtu anA gurusthAnamAM to tenI prApti vane avazya ja thaI Aya che mithyAtvanA traNa puMja karyAM khAda jIva A traNa kuMnnemAMthI eka ramyamehanIyapuMjanA udayathI phAyeApazanika samyaktvanI prApti karyAM kare che. Aje vAta upara kahevAI gaI che tyA A prakArane na samajavA joie-kevaLI vigerenuM vacana suNIne adhavA atismaraNAdithI samyakUnA svarUpane naNIne apUrvakaraNumAM jene pariNAma vRddhiMgata thaI rahyo che; e jIva danamohanIya kane, jenu bItu nAma mithyAtvapula che tene ekarAya traNa bhenA, arthAt mithyAtvamahanIya, mizranohanIya ane samyaktvamohanIyanA rUpamAM pariNAve che.
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMmpapa-prapa) 4. u.1 57 zreNigatasya / tatropazamazreNigataH samyaktvI dezapratipAtena sarvapratipAtena vA pratipatati-mithyAtvamavApnoti / asmin samyaktve prApte sati jIvasya padArthAnAM sphuTatayA nizzaGkha pratItirjanmAndhasya netralAbhe satIva jaayte| sadauSadhasevanena roge pratinivRtte vyAdhiteneva mithyAtvamahAroge'pagate satyapUrva Anando'nubhUyate jiiven| granthibhedajanyamaupazamikasamyaktvamanAdimithyAtvibhavyAnAM bhavati / idaM ca prathamopazamasamyaktvamityapi kthyte| upazamazreNibhAvina aupazamikasamyaktvasya ko hotA hai| upazamazreNiprApta jIva niyamase vahAM se sarvadezake pratipAta se athavA ekadezake pratipAta se nIce ke guNasthAnako prApta ho jAtA hai| ___ jaise--janmAndhako netrake lAbha hone para padArthoM kI pratIti vinA kisI sandeha ke sphuTarUpase hone lagatI hai usI prakAra isa samyaktva ke prApta hone para jIvAdi padArthoMkI pratIti bhI vinA kisI sandeha ke sphuTarUpa se jIvako hotI hai| tathA jisa prakAra nirdoSa auSadha ke sevana se rogake cale jAne para rogI purupa apUrva AnandakA anubhava karatA hai, usI prakAra mithyAtva mahArogake naSTa hone para isa samakita vAlA jIva bhI apUrva AnandakA anubhava karatA hai| graMthibheda se utpanna samyaktva (aupazamika samyaktva ) anAdi. mithyAdRSTibhavyajIvoM ke hotA hai| isa samyaktvakA dUsarA nAma prthpariNAmavALA jIvane thAya che. bIjI upazamazreNiyAta jIvane thAya che. upazamazreNiprApta jIva niyamathI tyAMthI sarva dezanA pratipAtathI athavA eka dezanA pratipAtathI nIcenA guNasthAnamAM AvIne Akhare mithyAtvaguNasthAnane prApta yaha taya che. jevI rIte janmAMdhane netrane lAbha thatAM ja padArthonI pratIti kaI jAtanA saMdeha vinA skuTarUpathI thavA mAMDe che, te prakAre A samyaktvanI prApti thatAM ja jIvAdi padArthonI pratIti paNa kaI jAtanA saMdeha vagara skUTarUpathI jIvane thAya che. tathA je prakAre nirdoSa auSadhanA sevanathI rogane nAza thatAM ja rogI purUSa apUrva AnaMdane anubhava kare che tevI rIte mithyAtva-mahArogane nAza thatAM ja A samyaktvavALA jIva paNa apUrva AnaMdano anubhava kare che. ni-nayI 5 nabhya58 (aupazabhi:-sabhyatva) naadibhithyaadaSTi bhavya jIne thAya che. A samyaktvanuM bIjuM nAma prathama zamasaMkhyatva
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 AcArAgasUtre ___ yathA-satupakodrayA bhakSaNena mAdakA bhavanti, ta eva yadyapanItatupAstakrAdinA zodhitAstahi madaM na janayanti, tathA mithyAtyamohanIyapudgalAH jIvaM hitAhitajJAnarahitaM kurvanti / tatra dvisthAnakAdizcatuHsthAnakAntaH sarvaghAtI rasastiSThati / yadi svakIyavizuddhapariNAmavalAtteSAM sarvaghAtirUpaM rasaM apayati, tadA svAbhAvikasyaikasthAnakarasasya sadbhAve mithyAtvamohanIyapudgalA eva samyaktvamohanIyA ucyante / vizodhitatvAdidaM karma tattvarucirUpasamyaktvaM na pratirodhayati, paraM tvetatkarmodayAdAtmasvabhAvarUpamaupazamikasamyaktvaM kSAyikasamyaktvaM ca na prAdurbhavati, sUkSmatattvasamAlocanAyAM gaGkAzcottiSThanti, yataH samyaktve mAlinyamupajAyate / asmAdeva dopAdetat karma samyaktvamohanIyaM vyapadizyate / hai / yahI zodhita mithyAtvapudgalapuJja tattvArthazradvAnarUpa jIvake pariNAma kA anAvAraka hone kI vajaha se kAraNa meM kArya ke upacAra se samyaktva kahA gayA hai| ____ jaise-satuSa (tuSayukta) kodrava ( annavizeSa) khAne para mAdakatA utpanna karate haiM; parantu jaba ve hI kodrava nistuSa kara diye jAte haiM aura taka (chAza) vagairaha ke dvArA unakA mAdaka aMza dUra kara diyA jAtA hai tava unameM se mAdakazaktikA abhAva ho jAtA hai aura khAne para phira ve mAdakatA paidA nahIM karate / ThIka isI taraha se yaha mithyAtvamohanIya jaba taka azodhita avasthA meM rahatA hai tabhI taka jIva ko hitAhitavivekase zUnya karatA rahatA hai; kyoM ki isameM dvisthAna se lekara catuHsthAna taka vAlA sarvaghAtI rasa rahatA hai| parantu jyoM hI isameM se sarvaghAtI rasa kA kSaya ho jAtA hai tyoM hI yaha zuddha avasthAvAlA putra khche. A ja zodhita mithyAtvapugalapuMja tattvArtha zraddhAnarUpa jIvanA pariNAmano anavAraka hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArathI samyaktva kahevAya che. jema satuva (tuSayukta) kedrava (annavizeSa) khAvAthI mAdakatA utpanna kare che; paraMtu jyAre te ja kedrava nistupa karI devAmAM Ave che ane taka (chAsa) vigere dvArA tene mAdaka aza dUra karavAmAM Ave che tyAre temAthI mAdaka zaktine alAva thaI jAya che, ane khAvAthI pharI te mAdakatA pedA karatuM nathI. ThIka A prakAre A mithyAtvamohanIya jyA sudhI azeSita avasthAmAM rahe che tyAM sudhI jIvane hitAhitavivekathI zUnya karatuM rahe che, kAraNa ke AmAM dvisthAnathI laIne cArasthAnavALA sarvaghAtI rasa rahe che, paraMtu tyAre ja tenAthI sarvaghAtI rasane kSaya thaI jAya che. tyAre ja zuddha avasthAvALA puMja
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samyaktva-adhyaM0 4. u. samyaktvamohanIyasya svarUpamyasya karmaNaH prabhAvAt jIvAjIvAdinayatattveSu zraddhA samutpadyate tat samyaktvamohanIyam / yathA-upanetraM netrAvarakaM sadapi dRSTiM na pratiruNaddhi, tathaiva samyaktvamohanIyamAvaraNasvarUpamapi sad vizuddhatvAt tattvAt zraddhAnaM nahi vighAtayati, tasmAt samyaktvamohanIyakarmata eva navatattveSu zraddhA, bhavatIti siddham / apUrvakaraNAdhyavasAyena yasya mithyAtvapudgalapuJjasya mithyAtvasvabhAvo'panItaH sa zodhitamithyAtvapudgalapuJjaH, sa eva tatvArthazraddhAnarUpasya jIvapariNAmasyAnAvarakatvAdupacArataH smyktvmucyte| ___ samyaktvamohanIyakA svarUpa isa prakAra hai-jisa karmake prabhAva se jIvAdika nau tattvoM meM jIvako zraddhA utpanna hotI hai usakA nAma samyaktvamohanIya hai| jisa prakAra cazmA netroMkA pratibandhaka hotA huA bhI padArthoM ke dekhane meM dRSTikA vighAta nahIM karatA, usI prakAra yaha samyaktvamohanIya karma yadyapi mithyAtvakA aMza hone se AvaraNa svarUpa hai to bhI usakA zodhita aMza hone kI vajaha se vizuddha hai, isaliye vaha tattvazradvAna kA vighAtaka nahIM hotA hai / jIva ko nava tattvoM meM zraddhA isI samyaktvamohanIya ke dvArA utpanna hotI hai / yadyapi yaha mithyAtva kAhI aMza hai to bhI zraddhA kA vighAtaka nahIM hai, kAraNa ki apUrvakaraNarUpa pariNAma isameM se zraddhAvighAtaka aMza ko, ki jisakA dUsarA nAma mithyAtva svabhAva hai; dUra kara detA hai| yaha zodhita mithyAtvapudgalapuMja samyaktva mohanIyanuM svarUpa A prakAre che samyakatramehanIyanuM svarUpa--je karmanA prabhAvathI jIvAdika nava tamAM jIvane zraddhA utpanna thAya che tenuM nAma samyaktvamohanIya che. jevI rIte cazmA nenA pratibaMdhaka hovA chatAM paNa padArthonA dekhavAmAM daSTino vighAta nathI karatAM tema A samyatvamohanIya karma je ke mithyAtvane aMza hovAthI AvaraNasvarUpa che te paNa tenA zodhita aMza hovAthI vizuddha che, tethI te tatvazraddhAnane vighAtaka nathI thatuM. jIvane navatamAM zraddhA A samyaktva-mohanIya dvArA utpanna thAya che, jo ke A mithyAtvano ja aMza che te paNa zraddhAne vighAtaka nathI. kAraNa ke apUrvakaraNarUpa pariNAma AmAMthI zraddhAvighAtaka azene jenuM bIjuM nAma mithyAtvasvabhAva che tene dUra kare che. A zadhita mithyAtvapugalapaMja
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 AvArAgasUtre ||mishrmohniiym // yepAM kecidaMzAH satupAH kecid vizuddhAstaiH kodravaiH sAmyaM mizramohanIyapudgalAnAm / etatkarmodayAttattvarucirnotpadyate, na caatttvrucirpi| mizramohanIyakarmapudgaleSu dvisthAnako rasaH sarvaghAtI vidyte| // mithyAtvamohanIyam // satupakodravasamA mithyAtvamohanIyapudgalAH, tasmAdetatkarmodayAjjIvo hitamahitarUpeNa jAnAti, hitarUpeNa cAhitamapi / mithyAtvamohanIyakarmapudgaleSu catuHsthAnakastristhAnako dvisthAnakAca raso bhavati / mizramohanIyajina kodravoM kA kucheka aMza satuSa haiM aura kucheka aMza nistuSa haiM, una kodravoM ke sAtha mizramohanIya ke pudgaloM kI samAnatA jAnanA cAhiye / isa karma ke udayase na to tattvarucirUpa samyaktva utpanna hotA hai, aura na atattvaruci mithyAtva hI / isa karma ke pudgaloM meM sarvaghAtirasa kA dvitIya (tIvratara ) aMza hai| mithyAtvamohanIyasatupa kodravoM ke sthAnApanna mithyAtvamohanIya ke pudgala haiN| isa karma ke udaya se jIva ahitakArI padArtho ko hitakArI aura hitakArI padArthoM ko ahitakArI mAnatA rahatA hai / isa karma ke pudgaloM meM catuH sthAnaka, tristhAnaka aura dvisthAnaka rasa rahatA hai| bhibhaaddniiyje kadrane kaI kaI aza satuSa che ane kaI kaI aza nistuSa che. e kendronI sAthe mizramehanIyanA pudgalenI samAnatA samajavI joIe. A karmanA udayathI nathI tavarUcirUpa samyaphatva utpanna thatuM ane nathI atatvarUci rUpa mithyAtvaja.A karmanA pudgalamAM sarvaghAti rasane bIje (tIvratara) aza che. mithyAtvamohanIyasatuSa kendranA sthAnApanna mithyAtvamohanIyanA pugale che A karmanA udayathI jIva ahitakArI padArthone hitakArI, ane hitakArI padArthone ahitakArI mAna rahe che. A karmanA pagalomA catu sthAnaka, tristhAnaka, ane dvisthAnaka rasa rahe che.
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 575 samyaktva-adhya0 4. u. 1 lAne lagatA hai / mithyAtvaprakRti yaha sarvadhAtiprakRti hai| isameM bahuta bhAga sarvaghAtirasa hai aura zeSa eka bhAga dezaghAtirasa hai| kamAM meM manda, tIvra, tIvratara aura tIvratama isa prakArakI cAra zaktirUpa rasa rahatA hai| inameMse isa mithyAtva karma meM tIvra, tIvratara aura tIvratama ye tIna zaktiyAM-jinheM sarvaghAtirasa kahA gayA hai-haiN| yadi koI bhavya jIva apane vizuddha pariNAmake balase isameM se ina tIna zaktirUpa sarvaghAtirasakA kSaya kara detA hai to usameM svabhAvataH eka sthAnaka rasa kA hI sadbhAva rahatA hai / isa paristhiti meM midhyAtvamohanIya kA nAmAntara hI samyaktvamohanIya ho jAtA hai| zuddha honese yaha karma yadyapi tattvarucirUpa samyaktva kA pratirodhaka nahIM hotA hai to bhI isake sadbhAva meM eka to AtmasvabhAvarUpa aupazamikasamyaktva, evaM kSAyikasamyaktva kA prAdurbhAva nahIM hotA, dUsare isake astitva meM bhUkSma tattva kI gave. SaNA karate samaya zaGkAoMkA bhI utthAna ho jAyA karatA hai, jisase samakita meM malinatA A jAtI hai / isI doSakI vajaha se isa karmakI "samyaktvamohanIya" yaha saMjJA par3I hai| kahevAvAmAM Ave che. mithyAtvaprakRti e sarvaghAti prakRti che. emAM ghaNe bhAga sarvaghAti rasa che ane zeSa eka bhAga dezaghAti rasa che. karmomAM maMda, tIvra, tatratara ane tIvratama, A prakAranI cAra zaktirUpa rasa rahe che. enAMthI A mithyAtva karmamAM tIvra, tIvratara ane tIvratama, e traNa zaktio-jene sarva ghati rasa kahevAmAM Ave che-rahe che. je koI bhavya jIva potAnA vizuddha pariNAmanA baLathI emAMthI A traNa zaktirUpa sarvaghAti rasane kSaya karI de che te temAM svabhAvataH eka sthAnaka rasane ja saddabhAva rahe che. A paristhitimAM mithyAtvamehanIyanuM nAmAntara ja samyaktvamohanIya thaI jAya che. zuddha hovAthI te karma je ke tatvarUcirUpa samyaktvanuM pratirodhaka nathI thatuM te paNa enA sarbhAvamAM eka to AtmasvabhAvarUpa aupazamikasamyaktva ane kSAyikasamyaktvane prAdurbhAva nathI thatuM, bIjuM enA astitvamAM sUkSma tattvonI gaveraNa karatI samaya zaMkAonI paNa utpati thaI jAya che, jethI samyaktvamAM malinatA AvI jAya che. A dezanA kAraNathI A karmanI "samyakRtvamohanIya " e saMjJA paDI che.
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ va8 AcArAgasUtre mithyAtve ca / tatra pravardhamAnapariNAmaH samyagdRSTimizrapudgalAn samyaktve saMkramayati, mithyAdRSTistu tAn mithyAtve / sa ca samyaktvadalikAt puglAn AkRSya mithyAtva eva saMkramayati, na tu mizre / tasya samyaktvAMzAbhAvAt / / __ samyagdarzanaprAptau satyAM hIyamAnapariNAmastu mizrapudgalAn mithyAtvapudgalAMzca na samyaktvapudalAn karoti, na ca tasya kecidanye zodhitapudgalAH santi, yAn saMprati prastutasamyaksapuJjaniSThAkAle vedayet / tataH samyaktvapudgalAnAmantimagrAsaM vedayitvA pUrva labdhasamyaktvo'pi pazcAnmithyAtvameva saMkrAmati / mizraprakRti se mizrapudgalaputra ko khIMca kara samyaktvaprakRti ke rUpameM, aura mithyAdRSTi jIva unhIM pudgaloM ko mithyAtva prakRti ke rUpa meM pariNamAtA hai / tathA samyaktvaprakRti ke daliye se pudgaloM ko lele kara vahI mithyAdRSTi jIva mithyAtva meM hI unakA saMkramaNa kiyA karatA hai, mizrameM nahIM; kAraNa ki usake samyaktvakA aMza bhI nahIM hai| samyagdarzana kI prApti hone para bhI jisakA pariNAma hIyamAna hai aisA samyagdRSTi jIva mizraprakRti ke pudgalapuMjoM kA, evaM mithyAtvaprakRti ke pudgalapuMjoMkA samyaktvaprakRti ke pudgalapuMjoM meM saMkramaNa nahIM karatA; kAraNa ki usake nikaTa dUsare koI zodhita pudgala nahIM haiM ki jinheM vaha vartamAna meM prApta samyaktvaprakRti ke pugaloMke samApti kAla meM vedana kara sake / isaliye vaha jIva yaSi landhasamyaktva hai to bhI hIyamAnapariNAmavAlA hone se samyaktvaprakRti ke antima grAsa kA vedana kara pIche se mithyAtva meM hI saMkramaNa karatA hai| pariNAmavALA samyagdaSTi jIva mizraprakRtithI mizra pudgalapuMjane kheMcIne samyaktva prakRtinA rUpamAM, ane mithyASTi jIva te ja pudagalane mithyAtvaprakRtinA rUpamAM parimAve che. tathA samyaktvaprakRtinA daliyAthI pugalene laI-laIne te mithyAdRSTi jIva mithyAtvamAM ja tenu saMkramaNa karyA kare che, mizrama nahi; kAraNa ke tene samyaktvane aMza paNa nathI. samyagdarzananI prApti thatAM paNa jenA pariNAma hIyamAna che e samyadRSTi jIva mizra prakRtinA pagalapunuM ane mithyAtvaprakRtinA pagalajjenuM samyakatvaprakRtinA pudgalapuramAM saMkramaNa nathI karatA. kAraNa ke enI najIka bIjA koI zathita pudagala nathI ke jene te vartamAnamAM prApta samyaktvaprakRtinA pugalanI samApti kALamAM vedana karI zake. tethI te jIva jo ke labdharAmyakutva che to paNa hIyamAna pariNAmavALA hovAthI samyaktvaprakRtinA atima nAno vedana karI pachIthI mithyAtvamAM ja saMmaNa kare che,
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 577 ekasya caturthAzazcatuHsthAnakaH, tRtIyAMzastristhAnakaH, dvitIyAMzo dvisthAnaka ucyate / yazca rasaH svAbhAvikaH sa ekasthAnaka iti bodhyam / zubhAzubhaphalapradA karmaNAM tIvratamA zaktizcatusthAnakarasaH, tathA tIvratarA zaktistristhAnakarasaH, tIvrA zaktirdvisthAnakaraso'vagantavyaH / mandazaktistvekasthAnako rasa ityanyatra vistaraH / athaiteSAM trividhAnAM pudgalAnAM kiM parasparaM saMkramo bhavati, kiM vA na ? ucyatebhavatIti / pravardhamAnapariNAmaH samyagdRSTiH mithyAtvadalikAt pudgalAnAkRSya mizre samyaktve ca saMkramayati / mizrapudgalAnAM saMkramo dvayorbhavati - samyaktve / eka rasa kA caturthAMza catuHsthAnaka, tRtIya aMza tristhAnaka, aura dvitIya aMza visthAnaka hotA hai| arthAt zubha aura azubharUpa apane 2 phala denevAle pratyeka karmoM ke tIvratama aMza kI catuHsthAnaka, tIvratara aMza kI tristhAnaka aura dvitIya tIvra aMza kI dvisthAnaka evaM prathama manda aMza kI eka sthAnaka saMjJA hai / prathama aMza svAbhAvika hai / isIliye use eka sthAnaka kahA hai / isa viSayakA khulAsA anya zAstroM meM vistAra se kiyA gayA hai / prazna- ina tIna prakAra ke pudgaloM kA paraspara meM saMkramaNa hotA hai yA nahIM ? uttara- hAM, hotA hai| jisakA adhyavasAya aharniza vRddhiMgata ho rahA hai aisA samyaktvI jIva mithyAtvake daliye se pudgalapuJjako khIMca kara mizra aura samyaktva prakRti ke pudgalaputroMmeM unheM saMkramita karatA hai / mizraprakRti ke pudgaloMkA saMkramaNa mithyAtva aura samyaktva, ina donoM prakRtiyoM meM hotA hai / pravardhamAnapariNAmavAlA samyagdRSTi jIva eka rasanA caturthAMza catuHsthAnaka, tRtIya aMza tristhAnaka, ane dvitIya aza dvisthAnaka hoya che. arthAta zubha ane azubha-rUpa pAtape. tAnAM phaLa devAvALAM pratyeka karmonI tIvratama aMzanI catuHsthAnaka, tIvratara zanI tristhAnaka ane dvitIya tIvra aMzanI dvisthAnaka ane prathama maDha a'zanI ekasthAnaka saMjJA che. prathama aMza svAbhAvika che, tethI tene eka sthAnaka kahe che. A viSayanA khulAse bIjA zAstromAM vistArathI ApyA che. prazna----A traNa prakAranA pudgalAnA parasparamAM saMkramaNa thAya che ke nahi ? uttara----hAM, thAya che. jeneA adhyavasAya aharniza vRddhiMgata thato rahe che evo samyakUI jIva mithyAtvanA daliyAthI pudgalapuMjane kheMcIne mizra ane samyaktva-prakRtinA puddagala puMjomAM ene saMkramita kare che. mizraprakRtinA pudgalAnA saMkramaNa mithyAtva ane samyaktva, e ane prakRtiomAM thAya che, pravamAna 73
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAvArAGgasUtre (2) anivRttikaraNaM samyaktvapuraskRte jIve bhavati / kathaM tat samyaktvaM bhavati ? ucyate--upadezataH svayaM vA / tatra pathidRSTAntaH yathA kacinnaSTapathaH puruSo'nyaM dRSTvA tadupadezato mArgamArohati, kacit svayamevohApohaM kRtvA tathA kacidAcAryAdInAmupadevataH samyaktvaM labhate kazcit svayameva jAtimaraNAdinA / (3) jvaradRSTAnto'pyatraiva, yathA-jvaritaH kazvidauSadhAdArogyaM labhate, kazcittu tad vinaiva laGghanAdinAH tathA'trApi kasyacinmithyAtvaM gurvAdyupadezato nazyati, kasyacittu svayameva tattvaparyAlocanataH / 580 yaha jIva granthideza taka pahu~ca jAtA hai| arthAt - isa karaNa ke prabhAva se utkRSTa bhI karmasthiti kSaya hote 2 graMthi rUpameM avaziSTa raha jAtI hai| (2) samyaktva ke saMmukha hue jIva ke anivRttikaraNa hotA hai / samakita kI prApti ke do upAya haiM - (1) gurvAdikakA upadeza, (2) nisarga / yahAM para mArga kA dRSTAnta hai / jaise- koI 2 mArga bhUlA pathika usI mArga para calate hue dUsare ko dekha kara yA usase pUcha kara tathA koI 2 svayaM tarkavitarka karake apane mArga kI prApti kara liyA karate haiM, usI taraha koI 2 prANI AcAyodika guruoM ke upadeza se aura koI 2 svayaM apane Apa jAtismaraNAdika sAdhanoM se samakita kA lAbha kara lete haiM / (3) jvara kA dRSTAnta bhI yahIM para ghaTita hotA hai / jaise- kisI rogI kA jvara auSadhi ke sevana se aura kisI 2 kA binA auSadhi ke kevala laMghanAdika karane se zAnta ho jAtA hai, usI prakAra kisI 2 jIva karmasthiti ghaTatI ghaTatI eTalI ekI rahI jAya che ke jenta kAro e jIva kanvideza sudhI paheAMcI jAya che, atyaMt karanA prabhAvI utkRSTo karmasthiti kAya thatAM thatAM grantharUpamAM avaziSTa rahI jAya che. (2) samyaktvanA sanmukha thayela ane ane ttakaraNa thAya che, samya phtvanI prAptinA e upace che (1) suvA dekanA upadeza, (ra) nisarga. A kekANe mArganA inta che, jema ke keI nAthA suri te mArga para cAlatA bIjane dekhIne agara tene pUchIne, tathA keTa ke svayaM tarka vitarka karIne peAtAnA nAganI prApta karI le che. tevI rIte keI keI prI AcAryadaka gurUeA upadezathI ane ke svayaM pe.te peAtAnA tismaraNAdika sAdhanathI savA lAla kI le che. (3) svarane khale paNa A keko ghaTata thAya che. jema ke kaI gI svara adhInA sevanathI, ane keTa keTane aMdherA ghanadi karavAthI
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMmyaktva - adhya0 4. u. 1 579 mithyAtvapuJjasya kSayAbhAve yaH samyagdRSTiH sa tripuJjI, kSINe tu mithyAtvapuje dvipuJjI, mithyAtvapuJjasya mizrapuJjasya ca kSaye tvekapuJjI, samyaktvapuJjasyApi kSaye tu kSAyikasamyaktvI bhavatIti / kAraNavazAt samyaktvaprAptAvaSTau dRSTAntAH santi / yathA - (1) girinadIprastaraH (2) panthAH, (3) jvaraH, (4) vastram, (5) jalam, (6) pipIlikA, (7) puruSaH (8) kodravazceti / (1) yathAvRttAkhye karaNe girinadIprarataradRSTAntaH, yathA girinadyAM prastarakhaNDAstadvegato gharSaNAdinA vartulA jAyante, evaM yathApravRttakaraNaprabhAvAd dIrghatarAyA api karmasthitastAvat kSapaNaM bhavati yAvatA granthirUpaH zeSo'vatiSThate / mithyAtvapuMja kA jisane kSaya nahIM kiyA hai aisA jIva samakita kI prApti hone para tripuMjI, mithyAtva ke kSaya hone para dvipuMjI, aura mithyAtvapuMja evaM mizra puMjake kSaya honepara ekapuMjI ( samyaktvapuMjavAlA ) hotA hai, tathA eka puMja - samyaktvaprakRti ke kSaya hone para kSAyikasamyakvI ho jAtA hai / samakita prApti meM ATha dRSTAnta haiM -- (1) girinadIprastara, (2) mArga, (3) jvara, (4) vastra, (5) jala, (6) kIr3I, (7) puruSa, aura 8vAM kodrava / inakA khulAsA artha isa prakAra hai (1) pahilA dRSTAnta yathApravRttinAmaka karaNa meM hai / jaise- parvata Upara se bahanevAlI nadImeM pattharoM ke TukaDe usake pravAha ke vegase idhara-udhara ghise jAkara gola ho jAte haiM, isIprakAra yathApravRttikaraNa ke prabhAva se utkRSTa bhI karmasthiti ghaTate 2 itanI kama raha jAtI hai jisakI vajaha se mithyAtvapujanA jeNe kSaya nathI karyAM evA jIva samyaktvanI prApti thatAM tripujI, mithyAtvanA kSaya thatAM dvipujI, mithyAtvapuja ane mizrapujanA kSaya thatAM ekapujI ( samyaktvapuMjavALA ) thAya che, tathA eka pujasamyaktvaprakRtinA kSaya thatAM ja kSAyikasamyaktvI thaI jAya che. sabhyaddatvanI AptimAM Ahe hRSTAnto che. (1) girinadvIprastara, (2) bhArga, (3) 412, (4) vastra, (5) 4Na, (6) DIDI, (7) yu3Sa, bhane (8) adrava, enA spaSTa artha A prakAre thAya che (1) pahelA dRSTAnta yathApravRttinAmavALA karamAM che. jema patathI vahevAvALI nadImAM pattharanA TukaDA tenA pravAhanA vegathI ahIM-tahIM ghasaDAI jema gALa thaI jAya che, te prakAre yathApravRttikaraNanA prabhAvathI utkRSTI
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 AyArAgasUtre (6) nanvabhavyAH kathaM tasmin yathApravRttikaraNe'vatiSThante, kathaM vA tataH pratipatanti, ?, bhavyA vA grandhi bhittvA kathaM tataH parato gacchanti ?; atrocyatepipIlikAdRSTAntAt / tathAhi-kAzcit pipIlikA anAbhogato vilAnissRtya itastato gantuM pravRttAH, kAzcidapUrvakaraNena vRkSAdAvArUDhAH, tAsAmapi madhye pakSarahitAstatraiva tiSThanti, tataH pratyavarohanti ca / kAzcit pakSodbhavena tata uDDIyante / iha yathA pipIlikAnAmitastato gamanaM yathApravRttikaraNena, vRkSAdAvArohaNamapUrvakaraNena, uDDayanamanivRttikaraNena, tathA'trApi nanthidezagamanaM yathApratti (6) abhavya jIva kaise yathApravRttikaraNameM sthita hote haiM ? aura kaise phira vahAM se cyuta ho jAte haiM ? tathA bhavya jIva granthi kA bhedana kara kaise usase Age bar3ha jAte haiM ?, aisI zaMkA ko dUra karane ke lie pipIlikA-dRSTAnta kI sArthakatA hai| jaise kitaneka pipIlikAe~ (kIDiyAM) yoM hI apane vilase bAhara nikala kara idhara-udhara ghUmane lagatI haiM, aura inameMse kitanIka pipIlikAe~ apUrvakaraNa se vRkSAdika ke Upara car3ha jAtI haiM / anantara unameM pAMkharahita kitanIka vahIM para raha jAtI haiM, aura kitanIka vahAM se utara AtI haiM, aura kitanIka pipIlikAyeM ki jinake para hote haiM ve vahAMse ur3a jAtI haiM / jaise pipIlikAoM kA idhara-udhara bhranaNa yathApravRttikaraNase hotA hai, vRkSAdika para unakA car3hanA apUrvakaraNa se hotA hai, evaM vahAM se unakA ur3a jAnA anivRttikaraNase hotA hai, usI prakAra jIvakA granthi deza taka jAnA-yathApravRttikaraNake dvArA hotA hai, granthikA (6) abhavya jIva kevIrIte yathApravRttikaraNa kare che? ane kevI rIte pachI tyAMthI patita thaI jAya che ? tathA bhavya jIva kanvinuM bhedana karIne kevI rIte enAthI AgaLa vadhI jAya che ? AvI zakAne dUra karavAne mATe papIlikA o (kiDIo)nA chAtanI sArthakatA che. jema keTalIka pipIlikAo (kIDio) emaja potAnA darathI bAhara nikaLIne ahIMtahIM pharavA lAge che, ane teomAthI keTalIka kIDio vRkSAdikanI upara caDI jAya che. bAdamAM teomAthI pAparahita keTalIka kIDio tyAM ja rahI jAya che, ane keTalIka kIDio tyAthI utarI Ave che, tathA keTalIka kIDio-ke jeo pAkhasahita hoya che teo tyAMthI uDI jAya che. jema kIDionuM ahIMtahIM pharavuM yathApravRttikaraNathI thAya che, vRkSAdinI upara tenu cavuM apUrvakaraNathI thAya che, ane tyAMthI teonuM uDavuM anivRttikaraNathI thAya che, te ja pramANe jIvanu pradeiza sudhI javuM te yathApravRttikaraNadvArA thAya
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ 581 samyaktva-adhya0 4. u. (4-5) tIvravizuddhipariNAmijIvasya prathamatayA kSAyopazamikasamyakttvaM bhavati, tat khalvapUrvakaraNavazAt / tatrApUrvakaraNena jIvo mithyAtvadalikaM tridhA karoti, tadyathA-(1) mithyAtvaM, (2) samyamithyAtvaM, (3) samyaktvaM ceti / tatra (4) vastra, (5)jalaM ceti dRSTAntadvayam / yathA kiMcid vastraM jalaM vA malinaM bhavati, kiMcidIpad vizuddhaM, kiMcit zuddham , tathA mithyAtvadalikamapyapUrvakaraNavazAt kiMcinmithyAtvarUpaM malinaM bhavati, kiMcit samyagmithyAtvarUpamIpad vizuddhaM, kiMcit samyaktva rUpaM zuddham / kA mithyAtva gurvAdika ke upadeza se, aura kisI 2 kA apane Apa tattvoM kI paryAlocanA se naSTa ho jAtA hai / (4-5) tIvravizuddhapariNAmavAle jIva ke apUrvakaraNa ke prabhAva se sarvaprathama kSAyopazamikasamyaktva hotA hai| apUrvakaraNa ke prabhAva se hI jIva mithyAtva ke (3) tIna bhAga karatA hai--(1) mithyAtva, (2) samyagmithyAtva, (3) samyaktva / yahAM para vastra aura jala ye do dRSTAnta ghaTita hote haiM / jaise-koI vastra athavA jala atyanta malina hotA hai, aura koI usase kucha kama malina, aura koI 2 vilkula sApha-nirmala hotA hai, usI taraha se jIva apUrvakaraNa ke prabhAva se mithyAtva ke tIna TukaDe kara detA hai, unameM koI Tukar3A vilkula malina, aura koI Tukar3A kucha kama malina, evaM koI Tukar3A vilkula sApha-zuddha hotA hai| vilkula malina Tukar3e kA nAma mithyAtva, kucha kama malina Tukar3e kA nAma samyagmithyAtva, aura sarvathA zuddha Tukar3e kA nAma samyaktva hai| zAMta thaI jAya che, te pramANe kaI kaI jIvane mithyAtva gurvAdikanA upadezathI, ane koI koIne potAnI meLe tattanI paryAlacanAthI naSTa thaI jAya che. (4--5) tIvra vizuddha pariNAmavALA jIvane apUrvakaraNanA prabhAvathI sarva prathama kSApazamika-samyaktva thAya che. apUrvakaraNanA prabhAvathI ja jIva mithyAtpnaa mAga reche-(1) bhithyAtya, (2) sabhyamithyAtya, (3) sabhyatva. AThekANe vastra ane jaLa, A be duchAta ghaTita thAya che. jema keI vastra athavA jaLa atyanta malina che, ane keI enAthI ochuM malina, ane kaI kaI bilakula sApha-nirmaLa hoya che, temaja jIva apUrvakaraNanA prabhAvathI midhyAtvanA paNa traNa bhAga karI nAMkhe che. temAM kaI bhAga biskula malina ane koI bhAga gheDo malina, kaI bhAga taddana sApha-zuddha hoya che. tana malina bhAganuM nAma mithyAtva, gheDA ochA malina bhAganuM nAma sammagnithyAtva, ane sarvathA zuddha bhAganuM nAma sabhyatva che.
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAGgale samAyAtam" iti / tatraikaH puruSastau samApatantau vilokya prathamata eva nivRttaH, dvitIyastadvAkyazravaNena khaDgadarzanena ca saMjAtabhayastatraiva sthitaH, tRtIyastu paramasAhasikaH prakaTIkRtakRpANastau dvAvapi caurau pazcAtkRtya tat sthAnamatikrAntaH / ___ iha trayANAmapi yA prathamataH krameNa gatiH sA yathAmavRttikaraNam , yattu tadbhayaM tadapUrvakaraNam , yaJca tau parAjitya tatparato gamanaM tat tRtIyamanivRttikaraNaM draSTavyam / yacca tataH palAyanaM tat patanam / (8) apUrvakaraNena mithyAtvaM tridhA karotIti yaduktaM tatra kodrvdRssttaantH| sa tu mAgeva niruupitH| hai| yaha sunate hI unameM se eka puruSa to pahile se hI kahIM bhAga gyaa| dUsarA unakI bAta suna kara aura talavAra dekha kara vahIM para cupacApa khar3A raha gyaa| tIsarene jo paramasAhasI thA apanI talavAra nikAla kara unakA sAmanA kiyA aura unheM parAsta kara Age bar3ha gyaa| yahAM tInoM kA gamana karanA yaha yathApravRttikaraNa ke, tathA unameM se dUsare kA bhayAnvita ho kara vahIM para khaDe rahanA yaha apUrvakaraNake aura tIsare kA coroMko parAsta kara Age bar3hanA yaha anivRttikaraNake sthAnApanna samajhanA cAhie / tathA bhAganA yaha patana kA sthAnApanna hai| (8) apUrvakaraNa-pariNAma ke dvArA yaha jIva jo mithyAtvake tIna khaNDa karanA hai vahAM para kodraya kA dRSTAnta lAgU par3atA hai| isa dRSTAnta kA samanvaya pahile kiyA jA cukA hai| te amone ApI dyo, nahi te tamAre mota A vakhate najIka che. A sAMbhaLatAM ja temAMthI eka purUSa te pahelethI ja kyAMka bhAgI gaye, bIje temanI vAta sAMbhaLI ane talavAra dekhIne cupacApa ubho rahyo, trIje je ghaNe sAhasika hate teNe pitAnI talavAra kADhIne sAme thaI gaye ane temane bhagADIne AgaLa vadhI gayo A ThekANe traNenuM javuM te yathApravRttikaraNanuM, tathA AmAthI bIjAnuM layabhIta thaI tyA rekAI javuM te apUrvakaraNanuM, ane trIjanuM corene harAvIne AgaLa vadhavu te anivRttikaraNanuM sthAnApanna samajavuM joIe je bhAgavuM te patananuM sthAnApanna che. (8) apUrvakaraNa pariNAma dvArA A jIva je mithyAtvanA traNa khaMDa kare che tyA kokavana duSTata lAgU paDe che. A duSTAntane samanvaya pahelAM ja vAmA nAcyo che.
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 583 karaNena, granthibhedanamapUrvakaraNena, samyaktvama nivRttikaraNena / pakSarahitAstu yathA vRkSA sthitAstataH pratyavarohanti, tathA'dhyavasAyasya mAndhAt ko'pi tIvravizodhirahito'pUrvakara Nena granthibhedaM kartumudyato'pi tIvrarAgadveSapariNAmodayAt tatraiva tiSThati, pazcAt tata eva parAvartate / (7) atraiva puruSadRSTAnto'pi yathA trayo manuSyAH bhayaGkaraM panthAnaM bhayena gacchantaH sAyaMkAle samAgate tvaramANA vrajanti / atrAntare khaDgahastau dvau caurau pArzvadvayataH saMprAptau / tau caivamAkSipataH - "kva gacchatha yUyaM ? yuSmAkamidAnIM maraNaM bhedana karanA yaha apUrvakaraNa ke dvArA hotA hai, aura samakita kI prApti karanA yaha anivRttikaraNa ke dvArA hotA hai| pakSarahita pipIlikAe~ jaise vRkSAdika para car3ha kara vahAM se phira utaratI haiM usI prakAra adhyavasAya kI mandatAse jIva bhI tIvravizuddhisampanna pariNAma ke vinA apUrvakaraNa ke dvArA granthibheda karanemeM udyata hotA huA bhI tIvra rAga-dveSa pariNAmake udayase vahIM para Thahara jAtA hai aura pIche vahAM se lauTa AtA hai; Age nahIM bar3ha sakatA / (7) yahIM para puruSakA dRSTAnta bhI lAgU par3atA hai / jaise tIna manuSya bhaya se saMtrasta ho vikaTa mArga se jAte hue sAyaMkAla ke samaya apane sthAnakI ora bahuta hI zIghratAse Age bar3ha rahe the, inameM se eka ke pAsa hI talavAra thI / isI samaya talavAra liye hue do cora bhI jo inake pIche lage hue the, ve unake sAmane A kara bole- 'tuma loga kahAM jAte ho ? jo kucha ho hameM de do, nahIM to tumhArI isa samaya mRtyu nikaTa che. pranthinuM bhedana karavuM, te apUrvakaraNadvArA thAya che, ane samakitanI prApti karavI te anivRttikaraNa dvArA thAya che. pAMkharahita kIDio jema vRkSAdinI upara caDhIne utare che. te pramANe adhyavasAyanI maMdatAthI jIva paNa tIvra vizuddhasaMpanna pariNAmanA abhAve apUrvakaraNadvArA granthibheda karavAmAM taiyAra hovA chatAM paNa tIvrarAgadveSapariNAmanA udayathI tyAM ja rokAi jAya che ane pachI tyAMthI phrI Ave che ane AgaLa vadhI zakatAM nathI. (7) e ja ThekANe purUSanA dRSTAnta paNa lAgu paDe che jema-sAyaMkALanI vakhata vikaTa mAthI jatAM traNa manuSya bhayathIduHkhI hatA, ane potAnA sthAnanI tarapha ghaNI ja zIvratAthI AgaLa vadhI rahyA hatA. temAM ekanI pAse talavAra hatI. A vakhate talavAravALA e cAra je temanI pachavADe paDyAM hatAM te emanI sAme AvI kholyAM '-tame lApha phayAM jAe che? tamArI pAse je hAya
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre __ atItAH atItakAlikA anantAH, yeca pratyutpannAH vartamAnakAlikAH-paJcabharateSu paJcairavateSu paJcamahAvideheSu vartamAnAH, ye ca AgamiSyantaH bhaviSyatkAle AgAmino'nantAH, te sarve arhanto bhagavantaH evaM vakSyamANaprakAreNa, AkhyAntiparapraznAvasare kathayanti / atra vartamAnagrahaNamupalakSaNaM, tenAtItAnAgatayorapi grahaNam / tathA ca-evamAcakhyuH, evamAkhyAsyantItyapi yojanIyam / evaM sarvatra kriyAsu yojanIyam / tathAevaM bhApante-suranaraparipadi sarvajIvAnAM svasvabhASApariNAminyA'dhamAgadhyA bhApayA bruvanti / tathA-evaM prajJApayanti-hetudRSTAntAdinA prakarSaNa bodhayanti / tathA -evaM prarUpayanti-tattadbhedaM pradarzva prakarSeNa nirNayanti / ____ atItakAla meM jitane bhI ananta tIrthakara hue haiM, tathA pAMca bharata, pAMca airavata aura pAMca mahAvideha kSetra meM jitane vidyamAna haiM, aura bhaviSyatkAlameM jitane bhI tIrthakara hoMge una sone dUsaroM ke praznAvasarameM isI prakAra se kahA hai, kahate haiM aura kheNge| yahAM para "AkhyAnti" yaha vartamAnakAlika kriyA hai, isase bhUta aura bhaviSyat-kAlIna kriyA bhI samajha lenA cAhie / Age bhI jahAM para vartamAna kriyApadakA prayoga ho, vahAM para bhUta aura bhaviSyat-kAlIna kriyApadakA upalakSaNa se adhyAhAra kara lenA caahiye| "evaM bhASante" una samasta tIrthaGkara mahAprabhuoMne deva, anuSyoM kI sabhAmeM apanI ardhamAgadhI bhASAke dvArA, jo bhASA samasta jIvoMkI bhASAmeM pariNata ho jAtI hai, isa prakAra spaSTa kahA hai| atItakALamA jeTalA paNa ana ta tIrthaMkara thayAM che, tathA pAMca bharata pAMca airavata ane pAMca mahAvideha kSetramAM jeTalAM vidyamAna che, ane bhaviSyakALamAM jeTalAM paNa tIrthakara thaze te badhA bIjAnA praznAvasaramAM A prakArathI kahyuM che, kahe che mana ze. 2 00 "AkhyAnti" te patamAnAsi liyA cha, methI bhUta ane bhaviSyakAlika kriyA paNa samajI levI joIe AgaLa paNa je ThekANe vartamAnakAlika kriyApadane prayoga che, tyAM paNa bhUta ane bhaviSyakAlika kyiApadane upalakSaNathI adhyAhAra karI levo joIe. ____ "evaM bhApante " mA samasta tIrtha2 mahAprabhuyoge he manuSyonI salAma pitAnI ardhamAgadhIbhASA dvArA-je bhASA samarata nI bhASAmAM pariNata thaI jAya che-A prakAre spaSTa kahyuM che,
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya04 u. 1 Ahetadharma eva zraddheya iti bodhayituM zrIsudharmAsvAmI kathayati-se bemi' ityaadi| ___mUlam-se bemi, je aIyA je ya paDuppannA je ya AgamissA arahaMtA bhagavaMto te savvevi evamAikkhaMti evaM bhAsaMti evaM paNNaviti evaM parUviti--savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA nahaMtavvA, na ajjAveyavvA, na parighettavvA, napariyAveyavvA, na uddveyvvaa|| sU0 1 // chAyA-tad bravImi, ye atItA ye ca pratyupannAH ye cAgamiSyantaH arhanto bhagavantaste sarve'pi evamAkhyAnti, evaM bhApante, evaM prajJApayanti, evaM prarUpayantisarva prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvAH na hantavyAH, na AjJApayitavyAH, na parigrahItavyAH, na paritApayitavyAH, naapdraavyitvyaaH|| mU0 // 1 // ____tIrthaMkarairgaNadharaizca svasvaziSyebhyo yat samyaktvamuktaM tadahaM bravImi kthyaami| yadvA-' se' ityasya sa iticchaayaa| yena mayA bhagavataH zrIvardhamAnasvAminastIrthaMkarasya sakAze tadvacanena tattvajJAnaM labdhaM, so'haM bravImi / bhagavaduktamevArtha kathayAmi, tasmAnmama vAkyaM zraddheyamiti bhAvaH / arhanta prabhuke dvArA pratipAdita dharma hI zraddhA karaneke yogya hai| isa vAtakA pratibodha karAneke liye zrIsudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM--' se bemi' ityaadi| he jambU ! tIrthaGkaroM ne evaM gaNadharAdikoM ne apane 2 ziSyoMke liye jisa samyaktvakA upadeza diyA hai usI samyaktvakA maiM vyAkhyAna karatA huuN| athavA bhagavAna zrIvardhamAna tIrthaGkara ke nikaTa jo unake vacanoMdvArA sunA hai, vahI maiM kahatA hU~, kintu apanI tarphase kucha bhI nahIM kahatA huuN| ahaMta prabhudvArA pratipAdita dharma ja zraddhA karavAgya che" A vAtane pratiyo5 42vAne bhATe zrI bhudhAsvAmI 4 cha-' se vemi' tyAdi. he jakhU! tIrthakaroe tema ja gaNadharAdikoe pitApitAnA zine mATe je samyakatvane upadeza ApyuM che te samyaktvanuM huM paNa vyAkhyAna karuM chuM. athavA bhagavAna zrI vardhamAna tIrthaMkara pAse temanA vacanothI je sAMbhaLyuM che te huM kahuM chuM paNa mArI taraphathI kAMI paNa kahetA nathI,
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 AcArAGgasUtre 1 viSa zastrAdika se prANaviyoga na kareM / prANI, bhUta, jIva aura sattva, ye yadyapi jIva ke hI paryAyavAcI zabda haiM, phira bhI bhinna rUpase jo inakA yahAM para nirdeza kiyA hai vaha paryAyabheda mAna kara hI kiyA hai, aura paryAyabheda se arthabheda hotA hai isaliye yahAM punarukti doSakI saMbhAvanA nahIM hai / jo indriyAdika daza prANoMko yathAsaMbhava dhAraNa karate haiM ve prANI kahalAte haiM / ve aura sthAvara ke bheda se do prakAra ke hote haiM / dvIndriya se lekara paMcendriyaparyanta jIva trasa, aura ekendriya- pRthivIkAyAdika jIva sthAvara haiM / ye saba haiM, hoMge evaM hue haiM, isaliye bhUta kahalAte haiM / ye caudaha prakArake haiM / ye saba jIte haiM, Age bhI jIyeMge aura bhUtakAla meM jIye, isaliye inakI 'jIva' saMjJA sArthaka hai / nArakI, tiryaJca, manuSya aura devake bhedase ye cAra gativAle haiM / tathA ye samasta hI apane2 karmodayajanya sukha duHkhoMkI sattAvAle hote rahate haiM; isaliye sattva haiM / tIrthaGkara prabhu tattvoM kI vivecanA, bheda aura paryAyoM ke dvArA kiyA karate haiM, isa kAraNa se paryAya - zabdoMkA nirdeza kiyA gayA hai / athavA 'sarva jIvoM ke Upara atyanta dayA rakhanI cAhiye' isa bAta ko bAra bAra samajhAne ke abhiprAya se bhI ina paryAya zabdoM kA kathana hai | sU0 1 // paDayADe. ' na uddaveyavvA' viSa zastrAhisthI tenA prANono viyoga na pure AlI, bhUta, jIva ane sattva, A khadhA zabdo jo ke jIvanA ja paryAya zabdo che te paNa bhinna bhinna rUpathI jeone A ThekANe nirdeza karyAM che te paryAyabheda mAnIne ja karyAM che, ane paryAyabhedathI arthabheda thAya che, mATe A ThekANe punarUkti doSanI saMbhAvanA nathI je indriyAkrika daza prANeAne yathAma bhava dhAraNa kare che te prANI kahevAya che te trasa ane sthAvaranA bhedathI e prakAre hAya che eindriyathI laine pacendriyaparyanta jIva trasa, ane ekendriya-pRthvIkAyAki lava sthAvara che. A adhA-che, thaze temana thamesa che, tethI bhUta hevAya che. te cauda prakAranA che. e khadhA jIve che AgaLa paNa jIvaze ane bhUtakALamAM jIvyA tethI tenI jIva sajJA sArtha? che, nAraDI, tiryaya, manuSya bhane devanA bhedathI e cAra gativALA che. tathA e samasta pAtapeAtAnA karmodayajanya sukha du:kheAnI sattAvALA hAya che tethI sattva che. d tIrthaMkaraprabhu tattvonI vivecanA, bheda ane paryAya dvArA kare che. A khyAlathI paNa paryAya-zabdonA nirdeza karavAmAM AvyA che. athavA * sa jIvAnI upara atyaMta dayA rAkhavI eI e ' A vAtane vAra vAra samajAvavAnA abhiprAyathI A paryAya-zabdonuM kathana che ! sU. 1 u
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 1 587 ___ sarve'rhanto bhagavanta evaM kimAkhyAntIti jijJAsAyAmAha-save pANA' ityAdi / sarve niravazeSAH prANA: prANinaH pRthivyAdayaH sthAvarAH, dvIndriyAdipaJcendriyaparyantAH trasAzcetyarthaH, indriyAdimANAnAM yathAsaMbhavaM dhAraNAt teSu prANitvamastIti bhaavH| tathA sarve bhUtAH bhavanti aviSyantyabhUvanniti ca bhUtAH caturdazabhUtagrAmarUpAH, tathA-sarve jIvAH jIvanti jIviSyantyajIviSuriti jIvAH nArakatiryaGmanuSyadevarUpAzcaturgatikAH, tathA sarve sattvAH svkRtkrmjnysukhduHkhsttaavntH| tattvAnAM bhedaparyAyaiH prativodhanamahanto bhagavantaH kurvantIti kRtvA paryAyazabdanirdezaH / yadvA-sarvamANiSu punaH punardayAbhAvasamutpAdanAya pryaayshbdnirdeshH|n hantavyAH daNDAdibhirna tADayitavyA ityarthaH / nAjJApayitavyAH anabhimatakAryeSu na pravatayitavyAH, na parigrahItavyAH ime bhRtyAdayo mameti kRtvA parigraharUpeNasvAdhInatayAna svIkartavyAH, na paritApayitavyAH na annapAnAdhavarodhanena grISmAtapAdau sthApanena ca pIDanIyAH, nApadrAvayitavyAna viSazastrAdinA maaryitvyaaH||01|| 'evaM prajJApayanti' hetu dRSTAntAdika ke dvArA acchI taraha se samajhAyA hai, aura evaM prarUpayanti' adaprabhedapUrvaka spaSTa rIti se nirNaya kiyA hai| samasta tIrthaGkaroM ne kyA kahA ? isa prakAra kI jijJAsA hone para bhagavAn kahate haiM-'savve pANA' ityaadi| samasta prANI, samasta bhUta, salata jIva aura samasta satvoM ko arthAt kisI ko bhI na haMtavvA' DaMDe Adi se na hane / 'na ajjAvethavvA' na inako mAraneke liye AjJA de| 'na parighetavvA' 'ye bhRtyAdika mere adhIna haiM' aisA samajha kara unheM dAsa nahIM bnaaveN| 'na pariyAveyavvA' annapAnI Adi baMdha karake tathA dhUpa AdimeM rakha kara na pIr3A pahuMcAve 'na kilAmeyavvA' bandhanAdi se na kheda pahuMcAve 'nauddaveyavyA' inakA evaM prajJApayanti' tu dRSTAntakiseI sArI zate samatavyu cha bhane " evaM prarUpayanti " lehamanehapUrva 4 spaSTa zatithI niNaya yo cha. samasta tIrthakaree zuM kahyuM? A prakAranI jANavAnI IcchA thavAthI bhagavaan cha-'savve pANA' 'tyAhi. samasta prANI, sama bhUta, samasta jIva ane samasta sane arthAt koIne 55 'na tavyA' 84ii mAhithIna bhAre. 'na ajjAveyavyA' na bhAvAne bhATe mAjJA mAghe, 'na parighetavvA' 2 nohi bhArI AzAmA cha ' medhuM samalane temAne. sa na manAve. 'na pariyAveyavvA' bhanna pANI mAhima zane tathA 1331 mAhimA rAbhAna na pI. paDAyA3. 'na kilAmeyavvA' 5 nAhithI mehana
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAgasUtre ata evaipa nityaH avinAzI, sarvadA paJcasu mahAvideheSu sadbhAvAt / tathA zAzvataH zAzvatagatikAraNatvAt , yadvA-yato nityastasmAcchAzvataH / ayameva dharmaH zraddheyo grAhyazcetyatra hetuM pradarzayan vizeSaNAntaramAha-' sametya' ityAdi / lokaMpajIvanikAyaM duHkhadAvAnalAntaHpatitaM, sametya kevalajJAnena pratyakSatayA vijJAya, khedajJaiH sarvaprANiduHkhAbhijJaistIrthakaraiH, praveditaH prtibodhitH| dharmo'yaM mayA na svamanIpAkalpita iti ca sudharmasvAminA ziSyamuddizya sUcitam / ___ tIrthaMkarANAmupadezo yathA bhavati, taM prakAramAha-tad yathetyAdi / yathA yena prakAreNa tat pratibodhitaM tat pradarzayAmItyarthaH / utthiteSu vA-utthitAH dharmAcaraNArthamudhatAH, teSu vA, tathA anutthiteSu anutthitAH-tadviparItAsteSu vA / utthitA'nutthitasAdhAraNastadupadezo bhavatItyarthaH / yogya hai| yaha anya vizeSaNoM ke dvArA khulAsA karate hue zrIsudharmAsvAmI kahate haiM ki-samasta jIvoM ke nAnA prakAra ke klezoMke jJAtA zrItIrthaGkara prabhune dAkharUpI dAvAnalase jalate hae isa par3ajIvanikAyasvarUpa loka ko apane kevalajJAnase pratyakSa kara isI dharmakA upadeza diyA hai, ataH dharmake Adi pravartaka zrI tIrthaGkara prabhu hI haiM / isa prakAra zrIsudharmAsvAmI apane ziSya jambUsvAmIse sUcita kiyA hai ki maiMne apanI kalpanA se kucha bhI nahIM kahA hai| - una tIrthaGkaroMkA upadeza-pravAha jisa ekarUpase jahAM 2 bahA usI ko prakaTa karate hue zrIsudharmAsvAmI kahate haiM ki unakA upadeza sirpha unhIM jIvoMke liye nahIM huA jo dharmAcaraNa karanemeM usthita-udyata the, kintu jo anutthita-anudyata the unheM bhI prabhune dharma samajhAyA, arthAt dharma, zraddhA karavA yogya ane prahaNa karavAyogya che. A vAtanI anya vizeSaNodvArA khulAso karatAM zrI sudharmAsvAmI kahe che ke-samasta jIvonA nAnA prakAranA kalezenA jJAtA zrI tIrthaMkaraprabhue duHkharUpI dAvAnaLathI baLatAM A jIvanikAyasvarUpa lokane pitAnA kevaLajJAnathI pratyakSa karIne A ja dharmane upadeza Ape che. ethI A dharmanA Adipravartaka zrI tIrthaMkaraprabhu ja che, A prakAre zrIsudharmAsvAmI pitAnA ziSya ja busvAmIne sUcita kare che ke-meM mArI pitAnI kalpanAthI kAI paNa nathI kahyuM - A tIrthakarone upadeza-pravAha je ekarUpathI jyAM jyAM thaye tene ja prakAzita karatA zrImudharmAsvAmI kahe che ke-emane upadeza kevala tevA che mATe nathI thaye ke je dharmAcaraNa karavAmA udyata hatA, kintu je jIvo dharmAcaraNa karavAmAM anughata hatA temane paNa prabhue dharma samajAvyo. arthAt emane upa
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 samyaktvamudbhAvayitum Ahetadharmasya mahimAnamAha-'esa dhamme' ityaadi| mUlam-esa dhamme suddhe niie sAsae samicca loyaM kheyapaNehiM paveie, taM jahA-uTTiesu vA aNuDiesu vA, uvaTiesu vA aNuvaTTiesuvA, uvarayadaMDesu vA aNuvarayadaMDesu vA, sovahiesu vAaNovahiesuvA,saMjogaraesu vA asNjogresuvaa|suu02|| chAyA--epa dharmaH zuddhaH nityaH zAzvataH sametya lokaM khedajJaiH prveditH| tad yathA-utthiteSu vA anutthiteSu vA, upasthiteSu vA anupasthiteSu vA, uparatadaNDeSu vA anupratadaNDeSu vA, sopadhikeSu vA anupadhikeSu vA, saMyogarateSu vA asaMyogarateSu vA // muu02|| __TIkA-epaH anantaroktaH sarvArhadbhagavatprarUpitaH, dharmaH sarvaprANiprANAtipAtaviramaNAdirUpaH, zuddhaH-nirmalA-pApAnuvandharahita ityrthH| AhatadharmAdanyastu dharmatvena yaH zAkyAderabhimataH sa khalvasarvajJasarAgopadiSTatvena hiMsAdidoSAnuvandhasadbhAvena ca na zuddha iti bhaavH| samyaktvakA udbhAvana karaneke liye jinendrapratipAdita dharmakI mahimA kahate haiM--' esa dhamme' ityAdi / samasta jIvoM ke ghAta karanekA niSedharUpa yahI dharma-jise samasta tIrthaGkazene pratipAdita kiyA hai-pApAnubaMdha se rahita honese nirmala hai, isake atirikta bauddhAdikoM kA abhimata jo siddhAnta hai vaha hiMsAdidoSaviziSTa honese nirmala nahIM hai; yaha bAta 'nirmala' isa pada se prakaTa hotI hai| paJcamahAvidehoM meM sadA vartamAna hone ke kAraNa yaha avinAzIdhrauvyasthitivAlA hai, zAzvatagati-mokSakA kAraNa honese, athavA nitya honese yaha zAzvata hai, ataH yahI dharma zraddhA karane yogya evaM grahaNa karane samyaktva pragaTa karavA mATe jInendra pratipAdita dharmane mahimA kahe che'es dhamme' ityaadi| samasta jInA ghAta karavAnA niSedharUpa A ja dharma ke jene samasta tIrthakaroe pratipAdita karyo che, pApAnubaMdhathI rahita hovAthI nirmaLa che. enAthI atirikta bauddhAdikone abhimata je siddhAMta che te hiMsAdidoSaviziSTa DApAyI nibha nathI, 2 pAta " nirmala " 20 pahathI pragaTa thAya che. ymahAvidehomAM sadA vartamAna hovAthI A avinAzI-dhruva sthitivALe che. zAzvatagati-mekSanuM kAraNa hovAthI, athavA nitya hovAthI te zAzvata che. tethI A ja
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 AcArAgasUtre tathA uparatadaNDeSu vA-ekendriyAdIn prANino daNDayatIti daNDo manovAkAyarUpaH, uparato daNDo yeSAM te uparatadaNDAH-munayaH, teSu vA, tadviparItA anuparatadaNDAH-gRhasthAH, teSu vA / etadubhayasAdhAraNo'pyupadezasteSAmityarthaH / tathA-sopadhikeSu vA iti / upadhIyate gRhyate ityupadhiH dravyato hiraNyasuvadiH, bhAvato rAgadvepAdiH, sahopadhinA vartanta iti sopadhikA-bharatAdayasteSu vaa| anupadhikeSu vAna vidyate upadhiryeSAM te'nupadhikAH-kASTahArAdayasteSu vA / etaddye'pi tIrthakaropadezaH samAna eva bhvtiityrthH| prakaTa karatA hai / isa viSayameM rohataka corakA dRSTAnta zAstroM meM prasiddha hI hai| isI prakAra upasthitoM aura anupasthitoM meM, uparatadaMDavAloM meM aura anuparatadaMDavAloM meM, sopadhikoM meM aura nirupadhikoM meM, tathA saMyogaratoM meM aura asaMyogaratoM meM bhI prabhukA dhArmika upadeza eka hI sarIkhA huA hai| jo prabhu kA dhArmika upadeza sunanekI abhilASAle samavasaraNa meM Ate haiM ve 'upasthita' kahalAte haiM, aura isase viparIta 'anupsthit'| ekendriyAdika sthAvara aura dvIndriyAdika brasa jIvoM kI hiMsAke kAraNabhUta mAnasika, vAcika evaM kAyika vyApAroM se jo nivRtta ho cuke haiM ve 'uparatadaNDa' kahe jAte haiM, jaise munirAja / isase ulTe 'anuparatadaNDa' haiM jaise gRhsth| jo grahaNa kI jAve use 'upadhi' kahate haiN| yaha do prakAra kI hai-eka 'dravya-upadhi' dUsarI 'bhaav-updhi'| 'dravya-upadhi '-hiraNyasuvarNAdi, aura 'bhAva-upadhi' rAgadveSAdi haiN| isa upadhise yukta jo hote haiM ve 'sopadhika ' jaise bharatAdika, aura isa upadhise rahita jo haiM A viSayamAM rehataka coranI daSTAnta zAstramAM prasiddha che. A prakAre upasthita ane anupasthitimAM, uparatadaDavALAmAM ane anuparatadaMDavALAmAM, sopathikamAM ane nirUpadhimAM, tathA sa garatamAM ane asagaratamAM paNa prabhune dhArmika upadeza eka ja sarakho che. je prabhune dhArmika upadeza sAbhaLavAnI bhAvanAthI samavasa264mA mAve cha teso ' upasthita' upAya che. mana tanAthI viparIta 'anupasthita.' sandriyA isthApa2 mane mendriyA isa yonI DisAnA kAraNabhUta mAnasika vAcika ane kAyika vyApArethI je nivRtta thaI cukelAM te 'uparatadaNDa' DevAya che, ma bhuniyA. anAthI Beti "anuparatadaNDa" cha, rema utyA. reDae42vAmAM Ave tene upadhi' he che. mA. prA2nI che. eka dravya-upAdhi ane bIjI bhAva-upadhi dravya-upAdhi hiraNyasuvarNAdi ane nAva-upavi. rAgapAhije. 2upavisahita ye hoya che te 'sopadhika' ma
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 591 samyaktva-adhya0 4. u. 1 ___ yadvA-dravyataH ye utthitAH, anutthitAH, teSu teSu vA / yathA-utthiteSvekAdazasu gaNadhareSu zrIvardhamAnasvAminA bhagavatA dharma updissttH| anutthiteSu yathA caNDakauzikAdiSu / tathA upasthiteSu vA =dharma zrotuM grahItuM vA the vAJchanti te upasthitAsteSu vA, yathA cilAtiputrAdiSu / anupasthiteSu vA-tadviparItA anupasthitAH teSu vA, yathA-indranAgAdiSu, anicchayA'pi zravaNena karmapariNAmavaicitryAt teSAM kSayopazamasaMbhavAt, yathA rohakacorasya kSayopazamaH sNjaatH| upasthitAnupasthiteSvapi samAnastadupadezo bhvtiityrthH| unake upadezakA pravAha ubhayasAdhAraNa (donoMke liye samAna) thaa|athvaa jo jIva dharmAcaraNa se usa samaya bAhya bhI the, kiMtu bhagavAnake divya upadezakA pAna kara jo sumArga meM AnekI yogyatA rakhate the, unheM bhI prabhune dharmakA upadeza diyA / jaise-gyAraha (11) gaNadhara jo dravyataH utthita the unheM zrIvardhamAnaprabhune saddharmakA svarUpa samajhA kara sanmArgagAmI kiyA / anutthitoM meM bhI isI prakAra se prabhuke upadezakA pravAha bahA hai, jaise caNDakauzikAdikoM meM / dharmako sunanekI abhilASA rakhanevAlA cilAtiputrAdikoMko, aura anupasthita-isase bahirbhUta indranAgAdikoM ko bhI prabhune apane dharma ke upadezakA pAna karAyA hai| dharmake jAnanekI abhilASA se rahita prANI ko bhI jo dharma sunAyA jAtA hai usakA kAraNa yahI hai ki jisa prakAra anicchA se piyA huA bhI amRta apane guNa ko prakaTa karatA hai usI prakAra zrutadharma bhI karma ke pariNamanakI vicitratA se kSayopazama kA kAraNa hotA huA apanA prabhAva dezapravAha banene mATe sAdhAraNa-barAbara che. athavA je jIvo dharmAcaraNathI te vakhata bahAra paNa hatA, kintu bhagavAnanA divya upadezanuM pAna karIne je sumArgamAM AvavAnI cegyatA rAkhatA hatA, tene paNa bhagavAne upadeza Apyo jema gyAraha (11) gaNadhare je dravyathI usthita hatA teone zrIvardhamAna prabhue sadudharmanuM svarUpa samajAvIne sanmArga tarapha vALyA. anusthitimAM paNa A prakAre prabhune upadezapravAha cAle che, jema caMDakauzikAdikomAM. upasthita-dharmane sAMbhaLavAnI abhilASA rAkhavAvALA cilAtiputrAdikone, ane anupasthitaenAthI bahirmeta IndranAgAdikone paNa prabhue pitAnA dharmanA upadezanuM pAna karAvyuM che dharma sAMbhaLavAnI abhilASAthI rahita prANIne paNa je dharma saMbhaLAvavAmAM Ave che tenuM kAraNa e ja che ke je prakAre anicchAthI pivAeluM paNa amRta pitAnA guNane pragaTa kare che, te ja prakAre mRtadharma paNa karmanA pariNamananI vicitratAthI kSacapazamanuM kAraNa thatA pitAne prabhAva pragaTa kare che.
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 AcArAGgasUtre idaM tadvAkyArtharUpaM vastu, tathA ca tathaiva-tIrthaMkarabhagavadbhiryathA prarUpitaM tathaiva vastusadbhAvo'pItyarthaH / ekendriyAdipaJcendriyAntAH sthAvastrasarUpAH sarve prANino na hantavyAH, epa dharmaH zuddho nityaH zAzvata ityAdi yathA prarUpitaM tadvAkyArtho'pi tathaiva vidyate, tasmAt satyamevedaM vacanamiti bhAvaH / anena zraddhAnalakSaNaM samyaktvaM prarUpitam / asmiMzcedaM procyate iti-idaM zraddhAnalakSaNaM samyaktvam , asmiMzcaAhetapravacanaviSaya eva procyate vidheyatayA prakarSeNopadizyate / kevalamArhatapravacanavipaye punaH punaratizayena vA zraddhAnalakSaNaM samyaktvamAsthyamityupadizyate tithaMkararityarthaH // mU0 3 // dArthoM kA jisa svarUpa kA bhagavAnane apanI divyavANIdvArA pratipAdana kiyA hai una padArthoM kA svarUpa aura unakA astitva usI prakAra se hai| anyathA nhiiN| isa prakArakA tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva sirpha ahaMnta prabhuke dvArA pratipAdita vacanoM meM hI vizvAsa rakhane se jIvoM ko prApta hotA hai| isa sUtra meM tIna bAra " ca " zandakA prayoga kiyA hai vaha niyama kA dyotaka hai| isase yaha samajhanA cAhiye ki bhagavAnane jo usa sthAvara jIvoM ko nahIM mAranerUpa zuddha, nitya, zAzvata dharma ke upadezarUpa vacana kahe haiM ve satya haiN| kAraNa ki jina padArthoM kA pratipAdana prabhune apanI vANI dvArA kiyA hai una padArtho kA svarUpa ThIka vaisA hI hai, arthAt-bhagavAna ke vacana isaliye pramANa haiM ki una vacanoM ke pratipAdya artha meM kisI bhI prakAra se visaMvAdAdika nahIM dekhA jaataa| artha svarUpamAM bhagavAne pitAnI divya vANI dvArA pratipAdana karyuM che te padArthonuM svarUpa ane tenuM astitva te prakAranuM ja che, anyathA nahi A prakAranuM tatvArtha zraddhAnarUpa sabhyatva phakta ahaMtaprabhudvArA pratipAdita vacanamAM ja vizvAsa rAkhavAthI jIne prApta thAya che. A sUtramAM je traNa vAra "ra" zabdano prayoga karyo che te niyamano dyotaka che. tethI e samajavAnuM che ke bhagavAne je traNa sthAvara jIvane nahi mAravArUpa zuddha, nitya, zAzvata dharmanA upadezarUpa vacana kahyuM che te satya ja che, kAraNa ke je padArthonuM pratipAdana prabhue potAnI vANadvArA karyuM che te padArthonuM svarUpa tevuM ja che. arthAt bhagavAnanuM vacana eTalA mATe pramANe che ke te vacanonA pratipAdya arthamA keI paNa prakArathI visa vAdadika nathI dekhAtuM.
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 samyaktva-adhya0 4. u. 1 tathA-saMyogarateSu vA-saMyogaH putrakalanAdisambandhastasmin ratA-AsaktAH saMyogaratAH-gRhasthA dezaviratizrAvakArateSu vaa| asaMyogarateSu-asaMyogaH saMyamastatra ratA asaMyogaratAH-upazamazreNyAdisampannAsteSu vaa| etadubhayavidheSvapi samAna eva tadupadezo bhvtiityrthH| ayaM bhAvaH-tIrthaMkarANAmupadezaH sUryodaya iva prabodhyavizeSamanapekSya pravatate, tasmAt tatra nAsti rAgadveSapakSapAtAdidoSalezAvasara iti // suu02|| samyaktvasya svarUpamAha- taccaM' ityAdi / bhUlam-taccaM ceyaM tahA ceyaM assi ceyaM pavuccai ||suu03|| chAyA-tathyaM cedaM tathA cedaM asmizcedaM procyate ||suu0 3 // TIkA--idaM bhagavadvacanaM tathyaM ca-satyameva / atra mUtre cakAro niyamArthaH / ve 'nirupadhika' haiM, jaise kaThiyArAdika / putrakalabAdika ke mohameM jo phaMse hue haiM aise gRhastha 'saMyogarata' jaise dezavirati zrAvaka, aura inake tyAgI saMyamI sAdhu 'asaMyogarata' kahalAte haiM jaise upshmshrennyaadisNpnn| isakA phalitArtha yahI hai ki jisa prakAra sUryakA udaya UMcanIca ke pakSapAta se rahita ho kara samasta jagatako prakAza detA hai ThIka usI taraha prabhukA divya dhArmika upadeza bhI utthita aura anutthitAdikoM ke pakSapAta vinA samasta jIvoMke hitake liye eka hI jaisA hotA hai, kAraNa ki pakSapAtAdidoSoM ko kAraNa rAgadveSa hI hai, aura prabhu vItarAgI haiM, isaliye ve pakSapAtAdi doSoM se rahita haiN| suu02|| samyaktva ke svarUpa ko prakaTa karate hue zrI sudharmAsvAmI kahate haiM'taccaM ceyaM' ityaadi| bhagavAn tIrthaGkara prabhuke ve vacana satya hI haiM, kAraNa ki jina pamatAhi mana mA papiDita 2 che te 'nirupadhika' cha, ma yiA / putrasatrAhinA bhADabhara isedA cha mevA gRhasthI 'saMyogarata' ma dezaviti zrA14. mane tenA tyAgI sayabhI sAdhu ' asaMyogarata' 4vAya cha, ma upshmzreNyAdisaMpanna. ene bhAva e che ke jema sUryane udaya uMcanIcanA pakSapAtathI rahita thaIne samasta jagatane prakAza Ape che te ja mAphaka prabhune divya dhArmika upadeza paNa usthita ane anutyitAdikonA pakSapAtathI rahita thaIne samasta jIvanA hitane mATe eka ja sarakhe hoya che, kema ke pakSapAtAdi denuM kAraNa rAga-dveSa ja che ane prabhu vItarAgI che, tethI te pakSapAtAdiSathI rahita che e sUtra 2 che sabhyatvanA sva35ne 48 4zana. zrIsudhAraNAmA cha-'taccaM ceya tyAdi. bhagavAna tIrthaMkara prabhunA te vacano satya ja che, kAraNa ke je padArthonuM je 75
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596 AcArAgasUtre bhAvaH / na nikSipediti tat samyaktvaM na tyajet / yadi saMsargAdinA mithyAdRSTayo mithyAtvaM sthApayeyuH, tadA svAtmanaH sAmarthyaguNaM prakAzayedityarthaH / yadvA-na nikSipediti-nikSepaNa chardanaM vamanamityarthaH, yathA kazcid AcArya samIpe vratAni gRhItvA pazcAt kAlAntare tatparato nikSipyotpavrajati, punarAgatya gRhNAti, tathA na samyaktvaM kadApi parityajet , kiMtu yaavjjiivmnupaalyedityrthH| yadvA-dharma= yathA'vasthitaM dharma zrutacAritrarUpaM, tathA tenaiva prakAreNa jJAtvA taM zrutadharma cAritradharma ca na nikSipet na tyajet // sU0 4 // anukampA Adi jo samakita ke kArya haiM ve prApta ho jAte haiM, unase hI samakitakA astitva jAnA jAtA hai, ataH ina kAryoM ko karane se samakita kA prakAza hotA hai, nahIM karane para usakA AcchAdana hotA hai| yadi kadAcit mithyAdRSTiyoM kI saMgati bhI ho jAve' aura vai mithyAtva kI ora le jAne kA prayatna bhI kareM to bhI usa samaya apanI zakti kA prakAzana kara samakita kA parityAga nahIM karanA cAhiye / athavA jaise koI jIva AcArya ke samIpa vratoM ko dhAraNa kara pazcAt kAlAntara meM unake nikaTa unakA vamana-tyAga kara calA jAtA hai, aura phira Akara unheM dhAraNa kara letA hai, usa prakAra isa samyaktvakA vamana nahIM karanA cAhiye, kiMtu prApta hone para isako prayatnapUrvaka yAvajjIvana pAlate rahanA cAhiye / athavA-samakita ke kAryarUpa zrutacAritradharma kI jisa prakAra se avasthiti hai usI rUpase unheM jAna kara phira nahIM chor3anA caahiye||4|| ane anakampA Adi je samakitanA kArya che te prApta thaI jAya che. tenAthI ja samakitanuM astitva jANavAmAM Ave che mATe te kAryone karavAthI samakitane prakAza thAya che, ane nahi karavAthI te DhaMkAI jAya che, ane kadAca mithyASTienI saMgata paNa thaI jAya ane tene mithyAtvanI tarapha laI javAno prayAsa paNa kare te paNa te vakhata pitAnI zaktine prakAza karI samakitane tyAga nahi kara joIe athavA jema koI jIva AcAryanI samIpa vratane dhAraNa karIne pachI kALAntaramAM tenI najIka tene vamana-tyAga karI cAlyA jAya che ane pharI AvIne jema tene dhAraNa karI le che te prakAre A samyaktvane vamana -tyAga kare nahi joIe, paNa prApta thayA pachI tene prayatnapUrvaka jAvajIvajIvanaparyanta pALatA rahevuM joIe athavA samakitanA kAryarUpa thatacAritra dharmanI je prakAre avasthiti che te rUpamAM tene jANIne choDavuM na joIe sU0 4.
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 595 samyaktva-adhya0 5. u. 1 uktarItyA samyaktvarUpaM pradarya, tatmAptyanantaraM tatra sthirIkaraNAya samyagdRSTeH kartavyaM pratibodhayati-taM Aittu' ityAdi / mUlam-taM Aittu na nihe na nikkhive jANittu, dhamma jahA-tahA // suu04|| chAyA-tat AdAya na nihuvIta, na nikSipet, jJAtvA dharma yathA-tathA // 4 // TIkA-tat-samyagdarzanAparanAmakaM samyaktvam , AdAya-gRhItvA prApyeti yAvat , dharma zrutacAritrarUpaM, yathA-tathA yena kenApi prakAreNa zurUpadezAdinA jJAtvA, yadvA-dharma vastusvabhAvaM jJAtvA na niDhuvIta, samyaktvaM tatkAryA'karaNena nA''cchAdayedityarthaH / prazamasaMveganirvedAnukampAdibhiH samyaktvaM prakAzayediti kI pramANatAse hI vacana meM pramANatA AtI hai / jaba pratipAdya artharUpa dhArmika upadeza visaMvAda Adi se rahita hai to phira kyoM nahIM usake pratipAdaka vacanoM meM satyatA AvegI? avazya hI aavegii| isa prakArakI dRr3ha AsthA hI tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva hai / sU0 3 // pUrvokta rItise samyaktvakA svarUpa prakaTa kara usakI prAptike bAda usameM susthira karaneke liye samyagdRSTi jIva kA kartavya prakaTa karate hue zrI sudharmAsvAmI kahate haiM-'taM Aittu na nihe ' ityaadi| ___ jIva usa samakita ko prApta kara gurUpadezAdikarUpa jisa kisI bhI prakArase zrutacAritrarUpa dharma ko athavA vastusvabhAvako jAna kara usa samakita ko AcchAdita nahIM kare aura na usako chodd'e| samakita ko prApta kara lene para samakitI jIva ko prazama, saMvega, nirveda aura arthanI pramANatAthI ja vacanamAM pramANatA Ave che. jyAre pratipAdya-artharUpa dhArmika upadeza visaMvAda AdithI rahita che te pachI tenA pratipAdaka vacanamAM kema satyatA na Ave? avazya ja Ave. A prakAranI daDha AsthA ja tattvArtha zraddhAnarUpa samyaktva che sU0 3 ! pUrvokta rItithI samyakatvanuM svarUpa pragaTa karIne tenI prApti pachI temAM susthira karavAne mATe samyagdaSTi jIvanuM kartavya pragaTa karatAM zrIsudharmAsvAmI 4 che-'taM Aittu na nihe' ityAdi. jIva te samakitane prApta karI gurU-upadeza Adi keI paNa prakAre mRta cAritrarUpa dharmane athavA vastusvabhAvane jANIne te samakitane DhAke nahi, ane tene cheDe paNa nahi. samakita meLavyA pachI samakitI jIvane zama, saMvega nirveda
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArAsUtra kiMca-"no logasse." tyAdi / mUlam-no logassesaNaM care // sU0 6 // chAyA--no lokasyaiSaNAM caret // sU0 6 // TIkA--lokasya prANivargasya, epaNAm-epaNA anukleSu zabdAdiviSayeSUpAnahIM hai| isI prakAra svargAdika sukhoMkI vAJchA karanA bhI samakitIke liye yogya nhiiN| anukUla zabdoM ke sunane se harSita honA, evaM pratikUla zabdoM ke sunane se duHkhita honA, svAdiSTa rasAdikoM ke milanese Ananda mAnanA, aura pratikUla rasAdikoMkI prAptimeM Akulita ho jAnA, sugandhita padArtho ke sUMghane meM prema pradarzita karanA, aura durgadhita vastuoM para aruci rakhanA, komalAdi sparTI meM pramuditamana honA, evaM kaThinAdi sparzI ke hone para mlAnavadana honA; yaha samakitI ke liye sarvathA ayogya hI hai| samakitI to samadRSTi hotA hai| isa taraha kI rAgadveSamayI viSamadRSTi usameM nahIM honI caahiye| pratikUla aura anukUla zabdAdikoM kI prApti meM use yahI bhAvanA karanI cAhiye ki ye saba pugala kI paryAyeM sadA badalatI rahatI haiM-paryAyeM sthirarUpa nahIM haiM, ataH ina asthira paryAyoM meM rAga karanese aura dveSa rakhane se mujhe kaunasA lAbha ho sakatA hai ? // suu05|| tathA--'no logassa' ityaadi| samyagdRSTi jIva lokaipaNA na kare, jisa prakAra loka, anukUla IcchA paNa samakitIne mATe gya nathI anukULa zabda sAMbhaLIne harSita thavuM, ane pratikULa zabda sAMbhaLIne du khI thavuM, svAdiSTa rasAdika maLavAthI AnaMda mAna, ane pratikULa rasAdikathI vyAkuLa thavuM, sugaMdhita padArthonA sUghavAmAM prema dekhADe ane durgandhita vastuo upara arUci rAkhavI, komalAdi sparzamAM Ana dita thavuM ane kaThaNa Adi sparzomAM moDhuM bagADyuM; A badhu samakitIne mATe sarvathA ayogya ja che, samakitI te samadaSTi hoya che. AvA prakAranI rAgadvepavALI viSamaNi tene hevI joIe nahi pratikULa ane anukULa zabda vigeremAM teNe bhAvanA rAkhavI joIe ke A badhA paryAya che. paryAya sadA badalAtI ja rahe che, paryAya rirUpa nathI, mATe A asthira paryAyamAM rAga karavAthI ane rAkhavAthI mane zuM lAbha thavAno che ! sUtra 5 che tayAno logasse 'tyAdi samyagdaSTi jIva levaNa kare nahi, artha-je prakAre leka, anukuLa zabdo
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 aparaM ca samyagdRSTikatavyamAha-'diThehiM ' ityAdi / mUlam-dihehiM nivveyaM gacchijjA // sU0 5 // chAyA--dRSTeSu nirvedaM gacchet // sU0 5 // TIkA--dRSTeSu dRSTipathasamAgateSu aihikeSTAniSTazabdAdiviSayeSu, asyopalakSaNArthatvAt svargAdisambandhiSvapi, nirveda-vairAgyaM, gacchet-kuryAdityarthaH / yadA yadA-zabdAH zravaNagocarAH, rasA AsvAditAH, gandhA AghAtAH, sparzA vA spRSTA bhavanti, tadA tadA bhAvayet-zabdAdayaH khalu puilAsta eva kadAcit priyazabdAdirUpeNa kadAcidapriyazabdAdirUpeNa pariNamante, ataH teSu pudgalapariNANAmarUpeSu ko rAgaH kazca vA dveSa iti // mU0 5 // aura bhI samyagdRSTikA kartavya kahate haiM-'didehi' ityaadi| dRSTa padArthoM meM nirveda-iSTAniSTa zabdAdi viSayoM meM viraktabhAva ho, saMsAra ke jitane bhI manojJa aura amanojJa paMcendriyoM ke viSayabhUta za. bdAdi padArtha haiM unameM samyagdRSTi jIvako virakta bhAva rakhanA cAhiye, kAraNa ki ye zabdAdi saba paugalika haiM / jo kabhI manojJa pratIta hote haiM ve hI kAlAntara meM amanojJa rUpase bhI pariNamita hote hue dekhe jAte haiN| athavA jo eka kI apekSA manojJa haiM ve hI dUsare kI apekSA amanojJa ho jAte haiM / nimba hamArI apekSA amanojJa hai parantu U~TakI apekSA manojJa hai| phalitArtha yahI hai ki saMsAra kA koI bhI padArtha sarvathA na manojJa hai na amojJa hai, manakI kalpanAzakti hI usako manojJa aura amanojJa rUpase bhAna karAtI hai, ataH unameM rAga dveSa karanA samakitI jIvakA kartavya log pazu sabhyaSTirnu tavya 4 cha-" didvehiM " . tyAhi. dekhIta padArthomAM nirveda-ISTa ane aniSTa zabdAdi niSomAM viraktabhAva hoya, saMsAranA jeTalA paNa manejJa ane amaneza paMcendriyanA viSayabhUta zabda Adi padArtha che temAM samyagdaSTi jIvane viraktabhAva rAkhavo joIe, kAraNa ke e badhA paugalika che. je koI vakhata manejha pratIta thAya che te ja kALAtaramAM amane jJarUpathI paNa parimita thatAM dekhavAmAM Ave che. athavA je ekanI apekSA mane che, te bIjAnI apekSA amanojJa thaI jAya che. lIMbaDe ApaNuM apekSAe manez che, paraMtu UMTanI apekSAe manojJa che. phalitArtha e che ke saMsArane koI paNa padArtha sarvathA manojJa paNa nathI temaja amanejha paNa nathI. mananI kalpanA-zakti ja tene manojJa ane amanojJa pratiphaLita karAve che, mATe temAM rAgadveSa kare te samakitI jIvanuM kartavya nathI. e ja prakAre svargAdika sukhonI
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 AcArAgasUtre yadvA-iyam upakrAntA, jJAtiH samyaktvarUpA pariNatiH, yasya nAsti, tasyAnyA-vivekinI pariNatiH sAdyAnuSThAnaparihArakAriNI kutaH syAdityarthaH / / 07 // samyaktve niSyamatisthirIkaraNAthai punarAha-' disuyaM' ityaadi| mUlam-diDaMsuyaM mayaM viNNAyaM jaM evaM prikhijji||suu08|| chAyA--dRSTaM zrutaM mataM vijJAtaM yadetat parikathyate // mU0 8 // TIkA-yadetat samyaktvaM mayA parikathyate, tat dRSTaM tIrthaMkaraiH kevalAlokenAvalokitam , tataH zrutaM gagadharAdibhiH zravaNaviSayIkRtaM, mataM laghukarmaNAM manovRtti ko dRSita karanevAlI hone se hI samakitI ke liye heya vatalAI gaI hai| athavA--'samyaktva kI aprApti meM samyagjJAna nahIM hotA hai| isa bAta ko bhI isI sUtra meM kahate haiM-'jassa nasthi' ityAdi / jisa jIvake pAsa samyaktvapariNati nahIM hai usako sAvadha vyApAroMse haTAnevAlI vivekapariNati bhI kaise ho sakatI hai? arthAt nahIM ho sakatI hai // suu07|| samyaktvane ziSyakI buddhiko dRr3ha karane ke liye sudharmAsvAmI phirase kahate haiM--'dilaM suyaM' ityAdi / jisa samakinakA maiMne varNana kiyA hai vaha dRSTa, zruta, anumata aura vijJAta hai| yahAM para sudharmAsvAmI samakitake viSayameM khulAsA karate hue kahate haiM ki-he jambU ! jisa samakinakA yahAM varNana kiyA gayA hai vaha maine apanI buddhi se nahIM kahA hai; kiMtu 'dRSTaM'-tIrthaGkaroM ne usakA manovRttine dUSita karavAvALI hovAthI ja samakitane mATe heya che, ema kahyuM che. athavA samyaktvanI prAptimAM samyagsAna thatuM nathI. A vAtane paNa A sUtramA je-jatsanatthiyAdi. je jIvanI pAse samyaphatvapariNati nathI tene sAvadya vyApArathI dUra karavAvALI vivekapariNati paNa kevI rIte thaI zake ? arthAt thaI zakatI nathI mAsUchA samyaktvamAM ziSyanI buddhine dRDha karavAne mATe sudharmAsvAmI pharIthI kahe - di@ surya' tyAdi je samaktinuM meM varNana karyuM che te duSTa, zruta, anumata ane vijJAta che A DekANe sudharmAsvAmI samakitaviSayamAM khulAso karIne kahe che ke-he jakhu! je samakitanuM A DekANe varNana karavAmAM AvyuM che te meM pitAnI buddhithI nadhI yu; 56 dRSTaM' tI zaye teno potAnAzAna3pI prazithI sAkSA
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samyaktva-adhya0 4. u. 1 deyabuddhiH, pratikUleSu heyabuddhistAM na caretna kuryAt / / suu06|| ___lokaiSaNAcaraNasya phalamAha--"jassa natthi" ityAdi / yadvA-samyaktvAlAbhe samyagjJAnaM na bhavatItyAha--'jassa nasthi' ityaadi| mUlam-jassa natthi imA jAI aNNA tassakao siyaa||7|| chAyA--yasya nAsti iyaM jAtiH anyA tasya kutaH syAt // mU0 7 // TIkA-yasya sAdhoH iyaM jAtiH-lokaiSaNAbuddhiH nAsti, tasya anyA-anyavidhA sAvadhavyApArapravRttiH kutaH syAt / bhogecchA hi lokaipaNA, tatparityAgena sAvadhakriyAsu pravRttinApajAyate, iti bhAvaH / zabdAdikoM meM upAdeya-buddhi evaM pratikUla viSakaNTakAdikoM meM heya-buddhi rakhate haiM usa prakAra samakitI jIvako anukUla padArthoM meM upAdeya-buddhi aura pratikUla padArthoM meM heyabuddhi nahIM rakhanI cAhiye, api tu madhyasthabhAva rakhanA cAhiye // suu06|| lokaiSaNA kA phala kahate haiM-'jassa nasthi' ityAdi / isa prakAra lokaiSaNA kI buddhi rakhanevAle jIvake sAvadya vyApAroM se nivRtti nahIM ho sakatI hai |bhogecchaaruup hI lokaiSaNA hai| jisa sAdhu ko isa prakArakI lokaiSaNA nahIM hai usakI pravRtti zabdAdi viSayoM meM nahIM hotI hai / anukUla pratikUla padArthoM meM heyopAdeyadhuddhi rakhanevAlA vyakti niyamataH isa prakAra ke kAryoM meM pravRtti kara apanI manovRttiko dUSita kiyA karatA hai, jabaki samakitI nirantara apanI pravRtti ko nirmala banAne kI hI koziza meM rahatA hai, ataH isa prakArakI pravRtti AdimAM upAdeya buddhi ane pratikULa viSa kAMTA vigeremAM heyabuddhi rAkhe che te pramANe A samakitI jIvane anukULa padArthomAM upAdeyabuddhi ane pratikULa padArthomAM heyabuddhi rAkhavI joIe nahi, balake madhyastha bhAva rAkhavo joIe che sU0 6 sopaNAnu 3 4 cha-'jassa natthi' tyAdi A prakAranI levaiSaNAnI buddhi rAkhavAvALA jIvane vyApAramAMthI nivRtti thatI nathI. bhogecchArUpa ja kaivaNuM che, je sAdhune A prakAranI lekeSaNA nathI thatI tenI pravRtti zabda Adi viSayamAM thatI nathI. anukULa pratikULa padArthomAM heya-upAdeya-buddhi rAkhavAvALA jIva niyamathI A prakAranA kAryomAM pravRtti karIne pitAnI manovRttine dUSita karyA kare che, jyAre samakitI haMmezA potAnI pravRttine nirmaLa banAvavAnI mahenata karyA kare che, mATe A prakAranI pravRtti
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 AvArAtasUtre yadyevaM tataH kiM kartavyamityAha - " aho ya rAo ya" ityAdi / mUlam - aho a rAo ya jayamANe dhIre sayA AgayapaNNANe patte vahiyA pAsa appamatte sayA parikamijjAsi - tivemi / suu10| // padamo uso samatto // 4-1 // chAyA - azva rAtri ca yatamAno dhIraH sadA AgataprajJAnaH pramattAn vahiH pazya, apramattaH sadA parAkramethAH, iti bravImi // 10 // // prathama uddezaH samAptaH // TIkA -- ahazca rAtriM ca = aharnizaM yatamAnaH = mokSaprAptaye samudyuktA, dhIraH= mithyAdRSTibhiH saMsargAdinA sthApite'pi mithyAtve vizuddhipariNAmadhArAmanavaru jo prANI isa samakita ke lAbha se vaMcita rahatA hai vaha ananta kAla taka ananna vAra mAtA-pitA ke sAtha 'ye mere mAtA-pitA haiM, maiM inakA putra haeNU' isa prakArakA saMbaMdha karatA hai, aura annameM mRtyukA grAsa banakara ekendriyAdika kuyoniyoM meM bhramaNa karatA hai / athavA zabdAdiviSayoM meM Asakti dhAraNa kara anantavAra ekendriyAdika paryAyoM meM utpanna hotA rahatA hai, tathA vahAMke ananta kaSToM ko sahana karatA rahatA hai| arthAt - asamyaktvI jIva saMsAra ke duHkhase kabhI bhI chuTakArA kahIM pAtA // sU0 9 // agara aisA ho to kyA karanA cAhiye ? so kahate hai- 'aho ya rAo ya' ityAdi / jambU ! tuma aharniza mokSaprApti ke liye prayatnazIla bano, aura dhIra vIra vana kara sadA uttarottara heyopAdeyake viveka se viziSTa je prANI A samakitanA lAbhathI vaMcita rahe che te anaMtakALasudhI janatI vAra bhAtA-pitAnI bhAye - bhA bhArA bhAtA-pitA che, huM bhano putra chu' A prakAranA sa kha dha kare che, ane chevaTanA marIne ekendriyAki yAniemA bhramaNa kare che athavA zabda Adi viSayomAM Asakti dhAraNa karI anaMtIvAra ekendriyAkrika paryAyAmA utpanna thAya che, tathA tyAnA anata duHkhone sahana karatA rahe che. arthAt asamyaktvI jIva saMsAranA duHkhAthI kayAre paNa chuTatA nathI, AslRA le yA bhramAce eto jhuM khule me ? te uDe - aho ca rAo yahatyAdi he jambu'tame aharniza mokSaprAptine mATe prayatnazIla ane, ane dhIra vIra banIne DumezAM uttarAttara heyopAdeyanA vivekathI viziSTa aIne asayamI
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 601 bhavyAnAM mataM, vijJAtaM = jJAnAvaraNIya kSayopazamAt, ataH samyaktvalAbhe tadrakSaNe ca prayatitavyamityarthaH // mu0 8 // ye tu samyaktvamupekSante teSAmanantaduHkhamayI saMsAragatirnaiva viramatItyAha'samemANA palemANA ' ityAdi / mUlam - samemANA palemANA puNo puNo jAI pakappaMti // sU0 9 // chAyA -- samAyantaH pralIyamAnAH punaH punarjAtiM prakalpayanti // 09 // TIkA - samAyantaH - samAgacchantaH = ArhatAgamaviSaye zraddhAnalakSaNasamyaktvA - karaNena mAtApitrAdibhiH saha saMsArasambandhaM kurvantaH, pralIyamAnAH = mRtyuvazAd mAtApitrAdibhyo viyujyamAnAH, yadvA- pralIyamAnAH zabdAdiviSayeSu samAsakti kurvANAH punaH punaH=anantazaH jAtim = ekendriyAdirUpAM prakalpayanti / samyaktvamanavAptAH saMsAraduHkhato na mucyanta iti bhAvaH // sU0 9 // apane kevalajJAnarUpI prakAza se sAkSAtkAra kiyA hai, 'zrutaM ' - gaNadharAdikoMne unase sunA hai, ' mataM ' - halukarmI bhavyoMne use mAnA hai, aura 'vijJAtam ' - apane jJAnAvaraNIya karma ke kSayopazamAnusAra unhoMne ise jAnA hai, ataH samyaktvakA lAbha hone para usa kI rakSA karane meM sadA sAvadhAna rahanA cAhiye || sU0 8 // jo vyakti isa sundara samakitake prati upekSA bhAva rakhatA hai usake isa ananta duHkharUpa saMsArakA anta nahIM AtA, yahI bAta kahate haiM" samamANA " ityAdi / jo prANI prabhupratipAdita AgamakI zraddhArUpa isa samakita se zUnya rahatA hai vaha saMyoga viyoga ko pAtA huA janma maraNa kara bAraMbAra ekendriyAdika bhavoM meM bhaTakatA phiratA hai / aura ye che. 'zrutaM' gaNudharAhime temanAthI sAMlansuM che. ' mataM ' hajurbhI lavyome te bhAnyu che, bhane ' vijJAtam ' potAnA jJAnAvaraNIya arbhanA kssyopzama anusAra teone temaNe jANyAM che, tethI samyaktvanA lAbha thaI gayA pachI tenI rakSA karavAmAM hamezAM sAvadhAna rahevu joIe ! sU0 8 je jIva A suMdara samakita pratye upekSAbhAva rAkhe che teno A anaMta duH3ya saMsArano aMta bhAvato nathI. ApAta he che' samemANA' ityAdi. je prANI prabhupratipAdita AgamanI zraddhArUpa A samakitathI zUnya rahe che te sa'yeAga-viyeAgane meLavatA janma maraNa karIne vAraMvAra ekendriyAki bhaveAmAM bhaTakatA phare che. 76
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtra vizuddhipariNAmamakarSe sotsAhaM prayatamAno bhava / yadvA-parAkramethAH aSTavidhakarmazatrUn vijetuM vizuddhipariNAmaprakarSeNa vIryaguNasAmarthyamudbhAvayetyarthaH / iti-adhikAraparisamAptau, bravImi-bhagavanmukhAdyathA zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // sU0 10 // // iti caturthAdhyayane prathama uddezaH sampUrNaH // 4-1 // rahe / isase heyopAdeyakA viveka jAgRta hogA aura isa vivekavuddhise vaha yaha samajha sakegA ki 'jo samakitase zunya haiM ve isa dharmase bahibhUta haiM ataH maiM bhI pAMca prakArake pramAdoMkA tyAga kara mokSataru kA bIjasvarUpa samakitakI prApti karanemeM, aura prApta samakita kI rakSA karane meM kAraNabhUta vizuddha pariNAma dhArAke bar3hAnemeM sadA yatna karatA rhuuN|' athavA 'isa ananta saMsArameM anantakaSTapradAtA karmarUpa zatruhI haiM; ataH inheM parAsta karaneke liye bhI maiM apane bhItara vizuddha pariNAmoMkI dhArA yahA kara vIryaguNasvarUpa apanI zaktikA vikAsa karUM to avazya hI saphalatA prApta kara lUMgA' isa prakAra sadA usa bhavya jIva ko utsAhita rahanA caahiye| sU0 10 // // caturtha adhyayana kA prathama uddezaka saMpUrNa // 4-1 // ane A vivekabuddhithI te e samajI zakaze ke "je samakitathI zUnya che te A dharmathI bahirbhata che, tethI huM paNa pAMca prakAranA pramAdane tyAgIne mokSavRkSanA bIjasvarUpa samatinI prApti karavAmAM, ane meLavelAM samakitanI rakSA karavAmAM kAraNabhUta vizuddha pariNAmadhArAne vadhAravAmAM hamezA yatna karato rahuM." athavA"A ananta saMsAramAM ana ta du kha ApavAvALA karmarUpa zatru ja che, tene parAjaya karavAne mATe paNa mArA aMtaranI vizuddha pariNAmonI dhArA vahAvIne vIryaguNasvarUpa mArI zaktine vikAsa karuM te avazya saphaLatA prApta thaze evA prakAre hamezA bhavya jIve utsAhI rahevuM joIe. A sUtra 1 cothA adhyayanane prathama uddeza saMpUrNa 4-1
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 ndhAnaH, ata eva sadA-sarvasmin kAle, AgataprajJAna:-uttarottarapravardhamAnaheyopAdeyavivekapariNAmaH san , pramattAn-asaMyatAn , bahiH AhetadharmAdvahiravasthitAn alabdhasamyaktvAn iti yAvat , pshy| dRSTvA ca apramattaH paJcavidhapramAdarahitaH san sadA avicchedena parAkramethA: mobhataruvIjasya samyaktvasya lAbhArtha rakSaNArthaca ho kara asaMyamI jIvoM ke saMsarga se sadA dUra rho| evaM svakartavya meM apramatta ho samyagdarzana kI prApti aura usakA rakSaNa karane ke lie, athavA karma zatruoM para vijaya pAneke liye kaTibaddha raho / he jambU ! maiMne jaisA bhagavAna se sunA hai vaisA hI tumheM kahatA huuN| isa sUtrameM jambUsvAmIko saMvodhana karate hue zrIsudharmAsvAmI kahate haiM ki-he jambU ! jaba pratyeka prANIkA lakSya mokSakI prApti karanekA hai to usakA yaha pradhAna kartavya hai ki vaha sarvaprathama samyagdarzana kI prApti karaneke liye aharniza-sadA kaTibaddha rahe, kAraNa ki-eka to isake abhAva meM mukti kI prApti nahIM ho sakatI, dUsare sAMsArika ananta kaSToM kA anta bhI nahIM A sakatA / yadyapi yaha bAta nizcita hai ki mithyAdRSTi jIva apane saMsarga se mithyAtvakI sthApanA karane meM kasara nahIM rakhate haiM to bhI bhavya jIvakA kartavya hai ki vaha aise samayameM apanI vizuddha pariNAmavArAko na roke; kintu pariNAmoM meM vizuddhatA jisa prakArase vaDhe usa prakAra se usako bar3hAne kA uttarottara prayatna karatA jInA saMsargathI sadA dUra raho, ane kartavyamAM apramatta thAva, samyagdarzananI prApti ane tenA rakSaNa mATe, athavA karmazatruo upara vijaya meLavavAne mATe kaTibaddha raho. he jammu ! jema bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che tema tamane kahuM chuM. A sUtramAM jabUsvAmIne saMbodhana karIne zrIsudharmAsvAmI kahe che kehe jabba ! jyAre dareka prANInuM lakSa mokSanI prApti karavAnuM che te tenuM e mukhya kartavya che ke pahelAM samyagdarzananI prApti karavAne mATe hamezAM taiyAra rahe, kAraNa ke eka te tenA abhAvamAM muktinI prApti thatI nathI, temaja bIjuM sAMsArika anaMta duHkho aMta paNa nathI AvatuM. jo ke A vAta nizcita che ke mithyASTi jIva pitAnA saMsargathI mithyAtvanI sthApanA karavAmAM kasara rAkhato nathI, te paNa bhavya jIvanuM kartavya che ke te AvA samayamAM potAnI vizuddha pariNAmadhArAne na rokI rAkhe, paNa pariNAma vizudvanA je prakAre vadhe te prakAre, tene vadhAravAmAM uttarottara prayatna karatA rahe. enAthI heyapadeyano viveka jAgaze
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 odhArAGgasUtre ___TIkA-ye AsravAH apTavidhaM karmAsravati yaiste AsravAH karmavandhahetavo vipayA., te parisravAH pari-samantAt sravati-apagacchati aSTaprakAraM karma yaiste parisravAH karmanirAhetavaH, viSayamukhA''saktAnAM sakacandanavanitAdayo viSayAH karmabandhajanakatvAdAsravA bhavanti, ta eva sevanacintanAdibhiH saMsArAnantaduHkhakaraNatayA pratIyamAnA heyopAdeyavivekavatAM tattvajJAninAM vairAgyajanakatvAt parisravA bhavanti / yathA bharatasya AsravAH parisravarUpeNa pariNatA vabhUvuH, yathA vA-samudrapAlasya, yathA vA namirAjaH / tathA coktam___ 'ye AsravAH' jo kisI apekSAse karmavamdhake hetu haiM 'te paristravAH' ve hI kisI dUsarI apekSAse kaukI nirjarAke bhI hetu haiN| 'ye parivAH ' jo nirjarA ke hetu haiM 'te AsravAH ' ve Asrava ke bhI hetu haiM / 'ye anAsravAH ' jo Asravase bhinna haiM 'te aparitravAH' ve karmabandha ke bhI kAraNa haiN| ye aparisravAH' jo karmabandhake kAraNa haiM 'te anAsravA' ve karmabandha ke kAraNa nahIM bhI haiN| (1) 'ye AsravAste parisravAH ' jJAnAvaraNAdika ATha prakArake karma jinake dvArA Ate haiM aise karmabandha ke kAraNarUpa jo viSayakaSAyAdika haiM unheM Asrava kahate haiN| tathA jinake dvArA aSTa prakArake karma sarvathA nirjarita hote haiM, aise nirjarAke kAraNa jo tapasaMyanAdika haiM unheM parisavakahate haiN| viSayasukhoM meM Asakta manavAleke liye mAlA candana evaM vanitAdika jo pAMca indriyoM ke viSaya haiM ve karmavandhake kAraNa honese Asrava hote haiM, kAraNa ki vaha unake sevanase apane ko paramasukhI mAnatA hai, evaM unheM * ye AsravA ' apekSAthI bhaganA hetu cha 'te parisravAH / te 50 mapekSANe bhanI ninA hetu cha 'ye parisravA '2 nizana hetu che te AlavAH' te mArapanA 56 hetu cha. ye anAstravAH' mAsavathI bhinna cha 'te aparitravA' te bhAvanA 55 26che 'ye aparitravAH' dhana aare| cha 'te anAsravA' te ma nA rae hotA 5 nathI. (1) 'ye AlavAste parisravA.' nAnAva2 imA 2 // dvaa2| Ave che evA karmabadhanA kAraNarUpa je viSayakavAyAdika che tene Asava kahe che tathA je dvArA ATha prakAranA karma sarvathA nirjarita thAya che, evA nirjarAnA je kAraNa che tene pavi kahe che viSayamukhomA AsaktamanavALAne mALA, caMdana ane zrI Adika je pAca indrinA viSaya che te karmabandhanA kAraNa hovAthI ava thAya che, kAraNa ke te tenA sevanathI pitAne ghaNe sukhI mAne che, ane tene
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha caturthAdhyayanasya dvitIya uddezaH // ihAnantaraprathamoddezake samyagdarzanaM prativodhitam / tacca navatattvazraddhAnAtmakam / tatra-kiM tattvaM saMsArakAraNaM ? kiM ca mokSakAraNam ? ityubhayonirNayamantareNa mumukSoH samyagdarzanaM na saMbhavatItyataH samyaktvaprativodhanaprasaGgAgate Asravanirjare saMsAramokSahetubhUte pratibodhayitumAha-'je AsavA' ityaadi| mUlam-je AsavA te parissavA, je parissavA te AsavA / je aNAsavA te aparissavA, je aparissavA te aNAsavA ||suu01|| chAyA--ye AsravAste parisravAH, ye parisravAste aasrvaa| ye anAsravAste aparisravAH, ye aparisravAste anAsravAH // mU0 1 // ||cauthe adhyayana kA dUsarA uddeza // samyaktva nAmaka caturtha adhyayanake prathama uddezakameM samyagdarzana kA svarUpa samajhA diyA gayA hai / vahAM yaha kahA gayA hai ki vaha samyagdarzana nava tatvoM kI zraddhAsvarUpa hai| ve navatattva ye haiM-1 jIva, 2 ajIva, 3 puNya, 4 pApa, 5 Asrava, 6 saMvara, 7 nirjarA, 8 vandha aura 9mokss| mokSAbhilASI ko jaba taka yaha nizcaya nahIM ho jAtA ki inameM se kaunasA tatva saMsArakA kAraNa hai aura kaunasA mokSakA, taba taka usake samakita kI prApti nahIM ho sakatI, ataH usake liye isa samyaktvayodhana ke prakaraNameM Aye hue tattvoM meMse 'Asrava saMsAra kA aura nirjarA mokSakA kAraNa hai ' isa vAtako spaSTa karane ke lie kahate haiM- 'je AsavA' ityaadi| cothA adhyAyane bIjo udeza sabhyatva nAmanA cothA adhyayanA pahelA uddezamAM samyagdarzananuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. tyAM batAvavAmAM AvyuM che ke te samyagdarzana nava tonI zraddhAsvarUpa che. A nava tatva nIce pramANe che - 51, 2052, puNya 3, pA54, 55, 26, Mali7, 558, ane mokSa jyAM sudhI mokSAbhilAvIne e nizcaya nathI thato ke AmAthI kayuM tatva saMsAranuM kAraNa che? ane kayuM mokSanuM ?, tyAM sudhI tene samakitanI prApti thatI nathI, ethI tene mATe A samyaktvabodhananA prakaraNamAM Avela tomAMthI Asava saMsAranuM ane nirjarA mokSanuM kAraNa che, A vAtane spaSTa karavAne bhATe 49 cha- 'je AsavA' tyAhi.
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 AyArAgasUtre ___ rAgadveSamalinamanaso vaiSayikasukhonmukhasya sarve saMsArakAraNaM bhavati, yathA nimbarasAkrAntarasanasya zrIrazarkarAdikaM sarva madhuraM kaTutayA pariNamate / samyagdRSTestu viSayavitRSNasya sarva srakcandanavanitA''dikamazuci duHkhakAraNaM ceti bhAvayataH prAdurbhUtasaMvegasya tadeva mokSajanakaM bhavati / uktArthameva DhayituM parAvRtya kathayati-"je parissavA" ityAdi / ya eva parisravAH nirjarAhetavastapaHsaMyamAdayasta eva karmodayapratiruddhazubhapariNAmasya mAvadyakriyApravRttasya jantoddhirasasAtagauravaprAptimanasaH AtravA bhavanti / karmanirjarArtha yAvanti saMyamasthAnAni tAvantyeva karmavandhanAyAsaMyamasthAnAni / yathA nAgezvarIbrAhmaNyAH parisravA AsravarUpeNa pariNatA babhUvuH // ___rAga dveSase Akula evaM vaiSayika sukhameM lavalIna jIvake liye paMcendriyoM ke sabhI viSaya saMsArake kAraNa hote haiN| jaise-nIma ke rasapAna karanese jisakI jIbhakA svAda kaTu ( kaDuA) ho cukA hai aise vyakti ke liye mIThA padArtha bhI kaDuA pratIta hotA hai| samyagdRSTi jIvake liye, ki jisakA citta viSayAdikoMse vitRSNa-tRSNArahita ho cukA hai, ve hI mAlA candana Adi samasta viSaya apavitra aura duHkhake hI kAraNarUpa pratIta hote haiM, ata inase unakA citta sadA virakta rahA karatA hai, isaliye unake prati saMvegabhAva kI jAgRti honese ve hI vastueM usake liye nirjarAkA kAma karatI haiN| nirjarA hI mokSakA kAraNa hai, isI bAtako dRDha karaneke liye Upara kahe hue artha ko hI ghumAkara kahate haiM-(2) " ye parisravAste AsravAH' ityAdi / jo tapasaMyamAdika bhAva jJAnI ke parisravAH' nirjarA ke kAraNa hote hai, ve hI ajJAnI ke ki-jisa kI apane karmake ( rAgadveSathI vyAkuLa temaja vaiSayika sukhamAM rAcelAM ane mATe pAca IndriyonA badhA viSayo sasAranA kAraNe thAya che, jema lIMbaDAne rasa pIvAthI jenI jIbhane svAda kaDe banela che tevI vyaktine mATe mITho padArtha paNa kaDa lAge che samyagdaSTi jIva ke jenuM citta viSayAdikanI tRSNathI rahita che te mALA, cadana Adi samasta viSayane apavitra ane du khanuM kAraNa mAne che, tethI te viSayothI tenuM citta hamezA virakta rahyA kare che. A mATe tenA prati savegabhAvanI jAgati thavAthI te ja vastuo tene mATe nijerAnuM kAma kare che. nirjarA ja mokSanuM kAraNa che. A vAtane daDha karavAne mATe upara kahelA sana 132vIne De 2-(2) 'ye paritravAste AsravAH' tyAdi.2 ta5, sayama . saavilaa| jJAnI bhATe 'parinavAH' nirAnA 25 thAya cha, te sajJAnI mATe
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 607 - samyaktva-adhya0 4. u. 2 " yathAprakArA yAvantaH saMsArAvezahetavaH / tAvantaratadviparyAsA,-nirvANasukhahetavaH " // 1 iti // zAzvata-nitya samajhatA hai, 'ye mere haiM aura meM inakA hUM' isa prakArakI usakI sadA mAnyatA hotI hai, unake vigAr3ameM apanA vigAr3a, aura unake sudhAra meM apanA sudhAra mAnatA hai, taba jJAnI ki jisake hRdayameM heyopAdeyakA viveka jAgRta ho rahA hai aura jo karma ke udayase inakA sevana bhI karatA hai phira bhI inase apaneko jalameM kamala kI taraha sarvathA bhinna hI dekhatA hai, ye hI pAMca indriyoMke viSaya usako sAMsArika ananta kaSToMke kAraNarUpa pratIta honese vairAgya ke janaka, parisrava-hote haiM, isa kAraNa usake liye ye Aghava karmakI nirjarAke hI kAraNa haiN| jaise chaha gvaNDoM kA rAjya karanevAle bharatacakravartI ke liye evaM samudrapAla tathA nami rAjarpike liye ve hI padArtha jo ajJAnIke liye Asrava ke kAraNa the, nirjarA ke hI kAraNa hue| jaise kahA hai-- " yathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / / nAcannastadviparyAsAH, nirvANasukhahetavaH" ||1||iti / arthAt-jisa prakArake jitane saMsAraparibhramaNa ke kAraNa hote haiM, unase viparIta prakArake unane hI sokSamukhake kAraNa hote haiM // 1 // zAzvata-nitya samaje che. "A mAga che ane huM temane huM A prakAranI tenI sadA mAnyatA rahe che. tenA bagaDavAmAM pitAnuM kharAba thaela, ane tenA sudhArAmAM potAne sudhAre mAnyA kare che. tyAre jJAnI ke jenA hRdayamAM he pAdeyano viveka agrata thayela che ane karmanA udayathI tenuM sevana paNa kare che te paNa tenAthI pitAne jaLamAM kamaLanI mAphaka sarvathA binnapaNe dekhe che. A pAMca IndriyonA viSayo ne sAsarika ananta duHkhanuM kArarUpa pratIta thavAthI tenA mATe te vairAgyanA kartA bane che, A kAra tenA mATe te karmanI nizAnA ja kAraNa che. jemAM cha khaMDanuM rAjya karavAvALA bharata cakravartIne mATe ane samadrapala navA namirAjapiMne mATe te ja padArtho, je ajJAnIne mATe AvanA kAraNa hatA, nirjaranA ja kAraNe thayA. jema kahyuM che- " yathAprakArA yAvantaH, sNmaagvenaaitvH| ___ tAvantattadviparyAsAH, nirvANa sukhahetavaH " // 1 // iti / -je prakAranA jeTalA saMparaparibramaNanA kAraka ghAya che, tenAthI vipI 27 24 2 5 2H yAya 2. (1)
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre (1) ye vAste parisravAH, (3) ye anAvAste parisravAH, (2) ye AsravAste aparisravAH, (4) ye anAvAste aparisravAH, (1) ye AsravAH - Asravanti = karma saMcinvantItyAsravAH = karmabandhakartAro jIvAH, ta eva parisravAH =karmanirjazakartAraH / asmin prathamabhaGge sarve saMsAriNo jIvAH praviSTAH, te hi pratikSaNa mithyAtvAdibhirAgantukAnAM karmaNAM bandhaM, pUrvArjitAnAM ca nirjarAM kurvanti / tathA - ( 2 ) ye vAste aparisravAH, iti dvitIyabhaGgavarttino jIvAH 610 (4) ' ye aparisravAste anAsravAH ' jo karmake bandha karAne meM kAraNa hote haiM ve hI pracacanake upakArake abhiprAya se kiye hue hone se karmabandhake kAraNa nahIM hote, jaise bAlaglAnAdike liye nityapiNDAdi kA grahaNa karanA / isa nRtrameM Adi aMta ke do hI bhaMga batalAye gaye haiM, madhya ke nahIM, unakA grahaNa karane para isa sUtra meM caturbhaGgI isa prakAra se banatI hai (1) ye AsravAH - te parisravAH, (2) ye AsravAH - te aparisravAH (3) ye anAsravAH - te parisravAH, (4) ye anAsravAH - te aparisravAH 1 - yahAM para prathama bhaGga meM samasta saMsArI jIvoM kA samAveza ho jAtA hai, kAraNa ki ve hI jIva pratikSaNa mithyAtvAdika jo karmabandhake kAraNa hai unase karmoMkA bandha karate rahate hai, aura pUrvopArjita saMcita karmoM kI nirjarA bhA kiyA karate haiM / 2- dvitIya bhaGga zUnya hai; kAraNa - aise koI bhI jIva nahIM haiM jo (4) ' ye aparisravAH te anAsravAH ' ? urbha zvavAmAM araNa mane the, pravacananA upakAra karavAnA abhiprAyathI karavAmA Avelate ja kakha yanA kAraNa thatA nathI, jema khALa--glAnAdi mATe nityapiDAdinu grahaNa karavu. A sUtramA ADhiatanA e bhaga khatAvela che, madhyanA nahi. AnA grahaNa karavAthI A mutramA catubhaMgI A prakAre ane che -- - te aparisravAH / (1) ye AsravAH - te parisravAH, (2) ye AlavAH (3) ye anAsravAH te parivA:, (4) ye anAsravAH (1) ahIM prathama lagamA samasta sa sArI jIvAnA samAveza thaI jAya che, kAraNa ke te ja jIva pratikSaNa mithyAtvAdika je kakha dhanA kAraNA che te ethI karmanA adha kare che, ane pUrvApAta sacita karmonI nirjarA kare che (6) mItte bha ga zUnya che, kAraNa ke evA koi paNa jIva nathI je AsavakartA - te aparisravAH,
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 609 ye anAsravAH AsravetarAH-vratavizepAH, te'pi karmodayayazAdazubhAdhyavasAyavato jantoraparisravAH karmavandhakAraNAni bhavanti, yathA vAntasamyaktvasya muneH / tathA-ye aparivAH karmavandhahetavaH te pravacanopakArAdinA kriyamANAH anAstravAH bhavanti, karmavandhajanakA na bhavantItyarthaH, yathA vAlagnAnAdyarthaM nityapiNDAdigrAhakasya / ___ yadvA-atra sUtre caturbhaGgI procyate, tathAhiudyase zubha pariNAmadhArA rukI huI hai, sAvadya kriyAoM ke karanemeM hI jisakI pravRtti cAlU rahatI hai, aura jo Rddhi, rasa, sAta gauravakI prApti karaneke abhiprAya se hI tapa saMyamAdikoMkA ArAdhana karatA hai usake Asrava-navIna 2 koM ke Ane ke bAra hote haiN| samakitake vinA kI gaI samasta hI kriyAeM karmabandhakA kAraNa hotI haiN| ajJAniyoM ke tapasaMyamAdika, samakita ke abhAvameM mithyArUpa-asaMyamarUpa hote haiM, ataH ve usake nirjarAke hetu na ho kara ulTe Asravake hI kAraNa banate haiM / samakitI ke karmanirjarAke liye jitane bhI saMyamasthAna haiM utane hI ajJAniyoM ke karmabandhake liye asaMyamasthAna bhI haiN| isa viSayameM nAgezvarI brAhmaNIkA dRSTAnta prasiddha hai, usake lie parisrava AstravarUpase pariNata hue haiN| (3) 'ye anAsravAste aparisravAH'-jinase karmavandha nahIM hotA aise jo vratavizeSa haiM ve bhI, karmodayake vazase jisake adhyavasAya azubha ho rahe haiM aise ajJAnI jIvake liye karmavandhake hI kAraNa hote haiN| jenI pitAnA karmanA udayathI zubha pariNAmadhArA badha che, sAvadya-kiyAo karavAmAM ja jenI pravRtti cAlu che, ane je kAddhi, rasa, sAta gauravanI prApti karavAmAM ja pasaMyamAdinuM ArAdhana kare che tene mATe AsavanA-navA navA karmonA AvavAnA-dAra thAya che. samakita vagara karavAmAM AvelI badhI kriyAo kamara baMdhanA kAraNe thAya che. ajJAnionA tapa saMyamAdi samatinA abhAvamAM mi. dhyArUpa-asaMyamarUpa thAya che, tethI te nirjarAnA hetu na thaIne AsavanA ja kAraNa bane che. samakitInA karmanirjarAne mATe jeTalA paNa saMyama-sthAne che teTalA ja ajJAnionA karma baMdhanA mATe asaMyama-sthAno paNa che. A viSayamAM nAgezvarI brAhmaNInuM dRSTAMta prasiddha che. tene mATe parisTava, AsavarUpathI pariNata thayela che. (3) * ye anAsavAste apariyAH' nAyI nayI yatA govA ? vrata-vizeSa che te paNa karmodayanA vazathI jenA adhyavasAya azubha ja rahelA che, evA ajJAnI jIvana mATe karmabaMdhanA ja kAraNa bane che.
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre nanvevaM 'ye parisravAste AsravAH' iti svIkAre trayodaze sayogikevaliguNasthAne aipithikakriyayA samAgataM karma nirjasyato muneH punarnavInakarmavandhApattau satyAM karmavandhaparamparocchedaH kadApi na syAt , tathA ca-AgamoktamokSavAdasya vaiyarthya prasajyeta ? iti cet , ucyate trayodazaguNasthAnasamAgatakarmaNo nirjarA yadi jIvena prayatnavizeSeNa kriyeta tarhi yathoktarItyA tannirjarAkarturmuneH punarapi navInakarmavandhakartRtvamApagheta, parantu naivaM bhavati, yataH-tasya karmaNo nirjarA svabhAvAdeva jAyate / ____ zaMkA-"jo nirjarA karanevAle hai ve navIna karmakA bandha karanevAle haiM " isa prakArake pUrvokta bhaGgakI svIkRtimeM sayogi-kevalinAmaka terahaveM guNasthAnavI jIvoM ke bhI navIna karmabandhakA sadbhAva mAnanA paDegA; kAraNa ki vahAM para nirjarA bhI hotI hai aura I-patha kriyAse navIna karmAkA bandha bhI hotA hai / isa prakAra kI mAnyatA ke anusAra to vahAM kabhI bhI karmabandha kI paramparA kA uccheda hI nahIM ho sakegA; phira AgamameM jisa muktivAda kA samarthana kiyA huA milatA hai vaha sarvathA asaMgata hI ThaharegA? uttara-yaha ApakA kahanA taba ThIka ho sakatA, jaba ki trayodaza guNasthAnavI jIvake Agata karmoM kI nirjarA kisI prayatna vizeSase sAdhya hotI mAnI jAtI, paraMtu aisI mAnyatA to hai hI nahIM, kyoM ki vahAM para Agata karmoM kI nirjarA svataH-svabhAva se hI hotI hai| 24-'ye parisravAste AkhavA ' arthAt-"2 ni2|| 42vApAmA cha te navIna karmonA baMdha karavAvALA che. " A prakAre je mAnavAmAM Ave te sagikevaLInAmanA teramAM guNasthAnavatI jene paNa navA karmanA baMdhane sadbhAva mAnavo paDaze, kAraNa ke tyAM nirjarA paNa thAya che ane IryApathakiyAthI navA karmano badha paNa thAya che AvA prakAranI mAnyatAnA anusAra te tyAM koI vakhata paNa kamaba dhanI para parAne ucheda thaI zake nahi, te pachI AgamamAM je muktivAdanu samarthana kareluM che te sarvathA asa gata ja thaI jaze. uttara-A Apanu kahevu tyAre saMgata thAya, jyAre tradazaguNasthAnavartI jIvanA Agata-karmonI nirjarA koI prayatnavizeSAdhIna mAnavAmAM Ave, parantu evI mAnyatA te che ja nahi, kema ke te ThekANe Agata (AvelA) karmonI nirjarA svabhAvathI ja thAya che.
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva -adhya0 4. u. 2 ke'pi nopalabhyante, kutaH ? ye-AsravAH-karmabandhaka raste'vazyameva karmanirjarAkAro bhavanti, tasmAte-aparisravAH karmanirjarAyAH akAro na bhavanti / tathA-(3) ye anAsravAH karmavandhasyA'kartAraste paritravAH pUrvakarmanirjarAkartAraH, ityetasmin tRtIyabhaGge cAyogikevalinazcaturdazaguNasthAnavartinaH snti| ___ tathA-(4) ye anAsravAste aparisravAH, iti caturthaMbhaGge siddhAH santi, tepAmanAsravatvAdaparisravatvAca / anAdyantabhaGgI matre gRhItau / AdyantamaGgagrahaNena madhyamabhaGgadvayaM sutarAM gRhyate // ___ yadvA-ye AsavAHkarmavandhakAro jIvArate parisravAH karmanirjarAkAro bhavanti / tathA-ye parisravAH karmanirjarAkArarate AsravAH punarnavInakarmavandhakAro bhavanti / AsravakartA hote hue bhI nirjarA ke ko nahIM, jo karmavandhake kartA hote haiM ve avazya hI karmakI nirjarA ke bhI kartA hote haiN| 3-tRtIya bhaGgameM ayogikevalinAmaka caudahavaM guNasthAna meM rahanevAle jIvoMkA grahaNa hai, kAraNa ki unake navIna kauke bandhakA abhAva hai, aura pUrvopArjita karmoM kI nirjarA kA sadbhAva hai / 4-caturtha bhaGga meM siddha jIvoMkA grahaNa kiyA gayA hai, vahAM para na karmoM kA Asrava hai aura na unakI nirjarA hI hai| athavA-jo jIva Astrava-karmabandhake karanevAle haiM ve parisrava-karmanirjarAke karanevAle haiM, tathA-jo parisrava-karmanirjarA ke karanevAle haiM ve Asrava-phirase navIna karmoM ke bandha karanevAle haiN| hovA chatA nirjarAno kartA na hoya? je karmabaMdhano kartA hoya che te avazya ja karmanI nirjarAna paNa kartA hoya che. (3) trIjo bhaMgamAM ayogikevaLI nAmanA caudamAM guNasthAnamAM rahevAvALA jInuM grahaNa che, kAraNa ke tene navA karmanA baMdhana abhAva che, ane pUrvopAjIta karmonI nirjazano sadbhAva che. (4) cothA bhAgamAM siddha jIvenuM grahaNa kareluM che. tyAM nathI karmonuM Asava ane nathI teonI nijo. gayA-2 vI Alava-bhInA madha vAle te parikhava-bhI nizana 42vAyA 2, tathA parimva-bhaninA 42vAyA te Alava - navIna nA 5 zvApA che.
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 AMdhArAGgasUtre evaJca--'ye AsravAste parisravAH, ye parisravAste AsravA.' iti pUrvArddhavAkyaM caturgatibhramaNAdhikArijIvAbhiprAyeNa kathitam / 'ye anAsravAste aparivAH, ye aparisravArate anAsavAH' ityuttarArddhavAkyaM tu siddhApekSayA; te hi-navInakarmabandhakartRtvA'bhAvAdanAsavAH, sakalapUrvakarmakSayeNa navInakarmavandhAbhAvena ca niraNIyakarmAbhAvAtkamanirjarAyA akaarrtsmaadprisrvaaH| tathA-sakalapUrvakarmakSayeNa navInakarmAnAgamanena ca nirjaraNIyakarmAbhAvAtkarmanirjarAyA akartRtvAd aparisravAH, navInakarmavandhakartRtvAbhAvAcca anAsravAH, iti / nirjarA niyamase hotI hai, ise rokanevAlI koI bhI zakti nahIM hai, isaliye caudahaveM guNasthAnavI jIvake prati bhI yaha AkSepa nahIM hotaa| isa prakAra " ye AsravAste parisravAH, ye paritravAste AsravAH" yaha pUrvArdha vAkya caturgatiyoM meM bhramaNa karaneke adhikArI jIvoM kI apekSA se hI kahA gayA hai| tathA-"ye anAstravAsteaparitravAyeH aparisravAste anAsravAH" yaha uttarArddha vAkya siddhoM kI apekSAse kahA gayA hai, kAraNa ki eka to ve navIna karmavandhake kartA nahIM haiM isase ve anAsrava haiN| dUsare unameM pUrvake sakala kA~kA kSaya aura AgAmI navIna karmabaMdhakA abhAva bhI ho cukA hai, isaliye nirjarAke bhI kartA nahIM mAne gaye haiN| isaliye ve aparisrava haiN| tathA-unameM pUrvasaMcita sakala karma ke kSaya se aura navIna kI ke nahIM Ane ke kAraNa nirjarA karane yogya karmoke abhAva se karmoMkI nirjarAke kA nahIM hone ke kAraNa ve aparisrava haiM, aura navIna kauke bandha nahIM karane ke kAraNa ve anAsrava hai| nirjarA niyamathI thaI jAya che, tene rokavAvALI kaI paNa zakti nathI, mATe caudamA guNasthAnavatta jIvana prati paNa A AkSepa thaI zakato nathI // sAre "ye AstravAste paritravAH, ye parisnavAste AsavA " mA pUrvArdha vAkya caturganiyAmAM bhramaNa karavAvALA jIvonI apekSAthI ja kahela che tayA-"ye anAsnabAmte aparisravAH, ye aparisnavAste anAsavAH" ! uttarArtha vAkya siddhonI apekSAe kahela che. kAraNa ke eka te te navA karmabaMdhanA kartA nathI tethI te anAsava che bIju temAM pUrvanA sakaLa karmane kSaya ane AgAmI navA karma ghane abhAva paNa thaI cukela che, mATe nirjarA karavAyogya karmono abhAva thavAthI te nirjana paNa kartA mAnavAmAM Avela nathI, mATe te aparizvava che tathA-temAM pUrva sacina sakaLa karmanA kSayathI, ane navIna karmonAM nahi AvavAthI, nirjarA karavAgya karmone abhAva thavAthI karmonI nijAnA kana nahIM hovAne lIdhe te aparisava che. ane navIna karmo te badha nahI karavAthI te anAsava che
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 2 atra parisravapadArthe jIvaprayatnakRtA nirjarA parigRhyate, evaM ca noktadopaprasaGgaH / trayodazaguNasthAne uktakamaiva jIvo nirjarayati, prathamasamaye aipithikakarmaNo bandhaH, dvitIye tadvedanaM, tRtIye ca tannijaretyevaM krameNa vandho nirjarA ceti dvayaM sayogikecaliguNasthAnaM yAvat pravartate / tatratyA nirjarA na jIvaprayatnajanitA kiMtu svabhAvAdeveti punaH punaH smRtipathamAnetavyam / ___ tathA-caturdazaguNasthAnavartijIvo'pi naitadvAkyaviSayaH / tasyAghAtikarmacatuSTayanirjarAkartRtvaM prayatnavizeSamanapekSya bhavati, kevalajJAnotpattau satyAM tatsAmarthyAMdavaziSTakarmacatuSTayanirjarAyA avazyambhAvaniSpatteH / ____ "parisrava" isa zabda meM jIvake prayatna se honevAlI nirjarA kAhI grahaNa kiyA gayA hai, ataH usa guNasthAnavI jIva ke navIna karmabaMdha ke prati kartApana kisI prakAra bhI saMbhavita nahIM ho sakatA hai| vahAM prathama samaya meM IryApatha kriyAse Agata karmakA baMdha hotA hai, dvitIya samayameM usakA vedana aura tRtIya samayameM usakI nirjarA / isa prakArakA krama usa jIva ke taba taka cAlU rahatA hai jaba taka usa jIva ke usa guNasthAnavarttApanA rahatA hai, ataH yaha mAnanA ki usake Agata karmoM kI nirjarA kisI prayatnavizeSAdhIna hotI hai, yaha eka bhrama hI hai, kyoM ki una karmoM kI nirjarA to svAbhAvika hI hai|| tathA caudahaveM guNasthAnavI jIvameM avaziSTa aghAtiyA kaukI nirjarA ke prati kartRtva prayatnavizeSake vinA svataH hI hai, kAraNa ki kevalajJAnakI utpatti hone para usake prabhAvase una aghAtiyA karmoM kI ___" parisrava" 240 2174mA pana prayatnathI thApANI mizanu 21 aDa karela che, tethI A guNasthAnavartI jIvanuM navIna kamabandha karavAmAM kartApaNuM koI paNa prakAre saMbhavita thaI zakatuM nathI. tyAM prathama samayamAM IryApathakiyAthI Agata (AvatA) karma baMdha thAya che, bIjA samayamAM tenuM vetana ane trIjA samayamAM tenI nirjarA A prakArano kama te jIvane tyAM sudhI cAlu rahe che tyAM sudhI te jIvane te guNasthAnavartI paNuM rahe che. AthI ema mAnavuM ke tenA Agata karmanI nirjarA koI prayatnavizeSAdhIna hoya che. e eka bhrama ja che, kAraNa ke te karmonI nirA te svabhAvathI ja thAya che. tathA-caudamAM guNasthAnavartA jIvamAM avaziSTa (bAkI rahelA) adyAtiyA karmonI niza prati kirtApaNuM koI eka prayatna vagara svataH ja che. tenuM kAraNa e che ke kevaLajJAnanI utpatti thatAM ja tenA prabhAvathI te aghAtiyA kamanI
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 AcArAgasUtre vadhyamAna, tapaHsaMyamasamArAdhanena ca mucyamAnam , AjJayA AhetAgamAnusAreNa, abhisametya samyaga vijJAya, pRthak-anyAnyaprakAreNa praveditaM ca atItAnAgatavatamAnaiH sarvatIrthakaraiH prabodhitaM vandhakAraNaM nirjarAkAraNaM ca, abhisametya-jJAvA, ko nAma dharmAcaraNe pravRtto na bhavet ? api tu bhave deve dityrthH|| suu02|| . ArhatapravacanAnusArI caturdagapUrvadharAdirapi jIvAnAM hitAya pravedayatItyAha'AghAi nANI' ityaadi| ___ mUlam-AghAi nANI iha mANavANaM saMsArapaDivaNNANaM saMvujjhamANANaM vinnANapattANaM aTTAvi saMtA aduvA pamattA ahAsaccamiNaM-tivami // sU0 3 // ___ chAyA--AkhyAti jJAnI iha mAnavebhyaH saMsArapratipannebhyaH saMbudhyamAnebhyaH vijJAnaprAptebhyaH, ArtA api santaH athavA pramattAH yathAsatyamidam iti bravImi // 3 // ___TIkA-jJAnI-pravacanajJAnasaMpannaH, iha-pravacane proktaM dharma mAnavebhyaH, AkhyAti-ityanvayaH, manuSyANAM sarvasaMvaracAritrasaMbhavAttebhya upadizatItyarthaH / ArAdhanase rahita isa SaDjIvanikAyarUpa lokako tathA atIta, anAgata aura vartamAna samasta tIrthaGkaroM dvArA bhinna 2 prakArase upadiSTa baMdhake kAraNoM evaM nirjarA ke kAraNoM ko jinAgamase jAna kara dharmAcaraNa karane meM pravRtta nahIM hogA ? apitu avazya hI hogaa|| sU0 2 // arhana prabhuke pravacanAnusAra pravRtti karanevAle caturdazapUrva ke pAThI gaNadharAdika bhI jIvoM ke hinake liye hI upadeza karate haiM; yahI bAta prakaTa kI jAtI hai-'AghAi nANI' ityaadi| jinendropadiSTa pravacanake jJAnase saMpanna jJAnI gaNadharAdika zAstravihita dharmakA pratipAdana, heyopAdeya-vivekazIla saMsArI manuSyoM ke pajIvanikAyarUpa lekane, tathA atIta anAgata ane vartamAna samasta tIrtha karo dvArA judA judA prakArathI upadiSTa badhanA kAraNene ane nirjaranA kAraNone jInAgamathI jANIne dharmAcaraNa karavAmAM pravRtta na thAya ? paratu avazya ja thAya sUrA arDanta prabhunA pravacana anusAra pravRtti karanAra caturdazacauda pUrvanA pADI gagdharAdika paNa jIvanA hitane mATe ja upadeza kare che. A vAta pragaTa 82vAmA mAcha-' AghAi nANI' yAni janendra bhagavAne kahelAM pravacananA jJAnathI saMpanna jJAnI gaNadharAdika zAstravihita dharmanuM pratipAdana hepadeyavivekazIla saMsArI manuSyane mATe kare che. A sUtramAM
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 615 yadvA-anAstravApariravayoH kramaM darzayati-'ye'nAstravAste'paritravAH' iti| ye prathame samaye'nAsrayA bhavanti-karmavandhakA na bhavanti, te tatpazcAt samaye aparisravA bhavanti-karmanirjarakA na bhavanti, baDhasyaiva karmaNo nirjaraNIyatvAt / evaM ye'parisavArate'nAstravA iti bodhyam / etadapi vyAkhyAnaM siddhApekSayA / / ma01 // yahovaM tataH kim ? ityAha-'e pae' ityAdi / mUlam-ee pae saMbujjhamANe loyaMca ANAe abhisamiccA puDho paveiyaM ||suu0 2 // chAyA-etAni padAni saMvudhyamAnaH lokaM cAjJayA'bhisametya pRthak prveditm|| TIkA---etAni anantaroktAni, padAni='ye AsravAste parisravAH' ityAdIni saMbudhyamAnaH samyag jAnan, tathA lokaM-paDjIvanikAyam AsravAgatakarmaNA athavA-anAstraba aura aparisrava ke kramako dikhAte haiM-"ye anAsravAste aparitravAH ' jo prathama samayameM anAnava haiM-karmabandha ke kartA nahIM haiM, ve usake bAda ke samaya meM aparitrava haiM-karma kI nirjarA karanevAle nahIM haiM, kAraNa ki jo kose baMdhA huA hotA hai vahI unakI nirjarA karanevAlA bhI hotA hai| jo karmose baMdhA huA hI nahIM hai vaha nirjarA bhI kisakI kregaa| isI prakAra "yeaparisravAste anAstravAH" yaha vAkya bhI samajha lenA caahiye| yaha vivaraNa bhI nidroMkI apekSA se hI kiyA gayA hai aisA samajhanA cAhiye / sa0 1 // yadi aisA hai to isase kyA? isakA uttara kahate haiM-'ee pae saMvujjhamANe ' ityAdi / ina pUrvokta padoM ko acchI tarahase jAnanevAlA kaunasA aisA prANI hogA jo Aravase Aye hue karmoM se baMdhe hue, aura tapa evaM saMyama ke athavA-anAsava ane apaslivanA kamane batAve che-- ye anAnavAmte aparilavAH " 2 prathama samayamA manAsaka che-bhAvanA kartA nathI te tyArabAdanA samayamAM pariva che-karmanI nirjarA karavAvALAM nathI, kAraNa ke je karmothI badhAelA rahe che te tenI nirjaza karavavAvALA paNa hoya che. je karmothI badhAyelA ja nathI te nirjarA paNa kenI karaze ?. A ja 53. ye aparivArate anAvadA ' l pAya 5 namo . 21 vivecana paNa siddhonI apekSAthI ja karela che. je 40 1 se gamacheto tanAthI ? kAnu utta24- gA pA saMyujjhamANe' tyaadi| te pUrvokta padane ghaNI sArI rIte jANanAra ke te prANa haze je AjathI AvelA karmothI baMdhAyelA ane tapa saMyamanA ArAdhanAthI rahita a.
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 AcArAgasUtre jJAnIkA diyA gayA dhArmika upadeza isa paddhati kA hotA hai jo pUrvoktavizeSaNaviziSTa mAnavoM meM apane kartavya mArgakI avazya 2 jAgRti karatA huA unheM dharmakI bhAvanAse bhAvita kara detA hai| yadi koI kisI kAraNa se Atura-pIDita yA pramatta-pramAdazAvAlA bhI ho to bhI vaha usa upadezahArA pratiyodhita ho jAtA hai| yahI aTTAvi saMtA aduvA pamattA" isa pada se spaSTa kiyA gayA hai| kisI kAraNavazajo AndhyAnameM lavalIna hai, athavA rAgadveSa Adi kAraNoM se yA vaiSayika kisI bhI saMbaMdha se jo prAtta ho rahe hai| aise mAnava bhI jJAnI ke divya upadeza se dhArnika lAbhase saMpanna hue hai / jaise-Ata cilAtiputra vagairaha aura pramatta zAlibhadrAdikoMne dharmakA lAbha jJAnIke upadezase liyA hai| isa satra meM "manuSyoM ke liye jJAnI dharmakA upadeza dete haiM" yaha jo prakaTa kiyA gayA hai. usakA kAraNa yaha hai ki unameM sarvasaMvara aura sarvaviranirUpa cAritrArAdhana karanekI adhikAritA hai| yadyapi prabhukA dhArmika AkhyAna-srota meghadhArAkI taraha ekasI dhArAmeM sarvatra pakSapAta rahita vahatA hai| unakI parSadA-samavasaraNa meM jo (12) bAraha prakArakI pariSada hotI hai usameM sabake liye prabhukI divyavANI ekarUpameM vinA kisI bhedabhAvake una 2 jIvoMkI bhASAmeM pariNata hotI hai| sanIe Apela dhArmika upadeza paNa A paddhatine hoya che je pUrvokta vizepa-viziSTa manuSyomAM potAnA kartavya mAganI avazya avazya jAgrati karatAM karatA temAM dharmanI bhAvanA bharI de che. kadAca kaI kaI kAraNathI pIDita agara pramAdadazAvALA paNa hoya te paNa te A upadezadvArA pratibodhita thaI jAya che, nATa "aTTA vi saMtA aduvA pamattA" // pothI 254 aresa che. 29 vaza je AdhyAnamA tatpara che, athavA rAgadveSa Adi kAraNothI yA vaiSacika kaI paNa sabaMdhathI je pramatta thaI rahyA che, evA manuSya paNa jJAnInA divya upadezathI dhArmika lAbha prApta kare che, jema ArtA-cilatiputra vigere, ane pramatta-zAlibhadrAdikoe dharmane lAbha jJAnInA upadezathI lIdho che. A mUtramA manuSyone mATe jJAnI gharmane upadeza Ape che" A je pragaTa karela che tenuM kAraNa e che ke-temA sarvasaMvara ane sarva--viratirUpa cAritra cArAdhana karavAnI egyatA che prabhunuM dhArmika AkhyAnastrota varasAdadhArAnI mAphaka eka dhArAthI sarvatra pakSapAtarahita vahe che temanI parvadA-samavasaraNa-mAM je bAra prakAranI pariSada bharAya che temAM badhAne mATe prabhunI divya vANI koI pas sedabhAva vinA-eka rUpamAM te te jIvonI bhASAmAM pariNata thAya che,
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 617 kathaMbhUtebhyo mAnavebhyaH ? saMsArapratipannebhyaH caturgatiSu vartamAnebhyaH, kevaliprabhRtInAmupadezazravaNaprayojanaM nAstIti bhAvaH / saMsAriSvapi dharmagrahaNayogyA eva upadezAhI ityata Aha-saMvudhyamAnebhya iti, yathopadiSTaM dharmajJAtRbhya ityarthaH / asaMjJino nopadezAhIH, ityatastAn vyAvartayituM vizepaNAntaramAha-vijJAnaprAptebhya iti heyopAdeyajJAnavadbhyaH-sarvathAparyAptakebhyaH saMzibhya ityarthaH / liye karate haiM / isa satrameM jinendrapratipAdita saddharmakA upadeza saMsArI mAnavoM ke liye jo prakaTa kiyA gayA hai usakA kAraNa yahI hai ki unameM hI sarvasaMvara aura sarvaviratirUpa cAritra ke ArAdhana karane kI yogyatA rahI huI hai| unameM bhI jo dharmagrahaNa karanekI yogyatA se sampanna hote haiM unheM hI dharmakA upadeza diyA jAtA hai, aura vahIM para vaha asarakAraka hotA hai / jo aparyAptAvasthAmeM rahe hue haiM ve dhArmika upadezake pAtra nahIM haiN| yahI bAta 'saMdhudhyamAna' aura 'vijJAnaprApta ' ina do vizeSaNoM se prakaTa kI gaI hai| jo dhArmika upadezako yathAvat nahIM samajha sakate ve usa upadeza se lAbha bhI kucha nahIM prApta kara skte| evaM jo aparyApta haiM, asaMjJI haiM, una para bhI upadeza apanA kucha bhI prabhAva nahIM dikhA sktaa| manake vinA vicArazaktikA abhAva honese ve usa lAbhase sarvathA vaMcita hI rahate haiM, ataH jo saMjJI haiM, jinameM 'yaha heya hai yaha upAdeya hai' isa prakArakA jJAna jAgRta ho rahA hai, vahIM para diyA gayA dhArmika upadeza apanA prabhAva prakaTa karatA hai| jinendrapratipAdita saddharmane upadeza saMsArI jIvana mATe je pragaTa karavAmAM Avela che tenuM kAraNa e ja che ke temAM sarva-saMvara ane sarva--viratirUpa cAritranuM ArAdhana karavAnI yogyatA rahelI che. temAM paNa je dharma grahaNa karavAnI yegyatAthI saMpanna hoya che tene ja dhamane upadeza ApavAmAM Ave che, ane tyAM ja te asarakAraka paNa thAya che. je aparyAptAvasthAmAM rahelAM che te dhArmika upadezane pAtra nathI, 2 bAta saMvudhyamAna' bhane 'vijJAnaprApta' mA me vize. paNethI pragaTa karela che. je dhArmika upadezane yathAvat nathI samajI zakatA te e upadezathI kAMI paNa lAbha prApta karI zakatA nathI. temaja je aparyApta che asaMjJI che tenI upara paNa upadeza pitAne kAMI paNa prabhAva pADI zakato nathI. mana vagara vicAra-zaktino abhAva hovAthI te e lAlathI sarvathA dUra ja rahe che, paNa je saMjJI che jemAM - A heya che, A upAdeya che" AvA prakAranA jJAnanI jAgRti che tevAone dhamane upadeza pitAne prabhAva batAvI zake che. 78
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 AcArAgasUtre smin viSaye samyaktvaM kuryAditi bhAvaH / iti idaM bravImi yathA mayA bhagavadvAkyaM zrutaM tathA kathayAmItyarthaH / durlabhaM samyaktvaM cAritraM vA prApya pramAdo na kartavya iti bhAvaH // mU0 // ____pramAdavatAM saMsAriNAM punaH punamaraNaM janma ca niravasAnaM bhavatIti vodhayitumAha -'nANAgamo' ityaadi| avazyaMbhAvI hai| ye saMmUchima manuSya hote haiN| isI bAtako prakaTa karane ke liye sUtra meM 'saMyudhyamAna' aura 'vijJAnaprApta ' ye do vizeSaNa diye gaye haiN| ____kaisI 2 dazAsaMpanna jIvoM ne prabhukI dharmadezanA se dharmalAbha liyA hai, yaha bAta cilAtiputra aura zAlibhadra Adike dRSTAntase spaSTa kI gaI hai| inakA kathAnaka zAstroM meM varNita hai| - he jambU! isa viSayameM jo maiMne kahA hai, athavA Age bhI jo kahA jAyagA vaha sava sarvathA satya hI hai / mumukSukA kartavya hai ki vaha isa viSayameM pUrNa zraddhAlu ho, kAraNa ki prabhuke mukha se jaisA sunA hai vaisA hI maiM tujhe kahatA hUM, ataH he jambU ! durlabha samyaktva aura cAritrako prApta kara pramAdakA sevana na karo, yahI vArabAra kahanA hai ||suu0 3 // pramAdI saMsArI jIvoMkA punaH punaH maraNa aura janma niraMtara hotA rahatA hai, yahI prakaTa kiyA jAtA hai-nANAgamo' ityAdi / manuSya khAya che, mA 88 pAtane pragaTa 42vAne bhATe sUtramA 'saMvudhyamAna' bhane 'vijJAnaprApta' me meM vizeSa mApesA che. kevI kevI dazAvALA jIne prabhunI dharmadezanAthI dharmano lAbha thayela che te vAta cilatiputra ane zAlibhadra AdinA daSTAntathI spaSTa che ( AnI kathA zAstromAM varNavelI che) | he jammu ! A viSayamAM je me kahyuM che ane AgaLa paNa je kahevAmAM Avaze te badhuM sAcu ja che mokSAbhilASInuM kartavya che ke te A viSayamAM pUrNa zraddhALu rahe, kAraNa ke prabhunA mukhathI jevuM sAMbhaLyuM che tevuM ja huM tamone kahuM chuM, mATe he jammu' durlabha samyaktva ane cAritrane prApta karIne pramAdanuM sevana na kare, e ja vAraMvAra kahevAnuM che. e sUtra 3 che pramAdI sasArI jIvonA vAravAra maraNa ane janma niratara thayA kare che, tene pragaTa 42pAmA Ave che-'nANAgamo'tyAdi.
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u 2 jJAnI yathA dharmamAkhyAti tathA darzayati-'ArtAapi' ityAdi / ArtAapi =kutazcit kAraNAt AturA api, athavA rAgadveSodayAt anyasmAd vA viSayasaMgavazAt pramattA api santaH pratibudhyante, yathA-AtAzcilAtiputrAdayaH, pramattAH zAlibhadrAdayo dharma vidanti sma, tathA jJAnI puruSo dhrmmupdishtiityrthH| etasmin viSaye zraddhAnaM vidheyamiti darzayitumAha-'yathAsatyamidam' iti / mayA yat kathitaM kathyamAnaM ca tadidaM yathAsatyaM satyamanatikramya vartate-ityarthaH, mumukSuraphira bhI jo yahAM para manuSyoM ke liye jJAnI puruSa dharmakA upadeza dete haiM usakA kAraNa unameM sarvasaMvara aura sarvaviratirUpa cAritrArAdhana karane kI yogyatA hI hai / aura usI yogyatA ko lakSameM rakha kara yaha kahA gayA hai| manuSyoM ke sivAya anyagatiyoM ke jIvoM meM yaha yogyatA nahIM hai| tiryaJcagatike jIva (5) pAMca guNasthAnoM se Age nahIM bar3ha sakate haiN| devagati ke jIvoM meM (4) cAra guNasthAnahI pAye jAte haiM, anya guNasthAna nhiiN| manuSyoM meM hI (14) caudaha guNasthAnoMke ArAdhana karanekI yogyatA hai| itanA hone para bhI jo paryApta nahIM haiM kintu aparyAptadazAvartI haiM, ve upadezake pAtra hI nahIM hai| 'nirvRttyaparyAtaka' ye haiM jinakI abhI paryAptiyAM pUrNa nahIM huI haiM, eka antarnuharta meM niyama se pUrNa ho jaavegii| 'labdhyaparyAptaka' ve hai-jo paryAptiyoM kI pUrNatAse rahita haiM, aura antarmuhUrta meM jinakA bharaNa te paNa je A ThekANe "manuSyane mATe jJAnI purUSa dharmano upadeza Ape che AvuM je kahevAmAM AvyuM che tenuM kAraNa temAM sarva--saMvara ane sarvaviratirUpa cAritra ArAdhana karavAnI yogyatA ja che. ane te yogyatAne dhyAnamAM rAkhIne A kahevAmAM Avela che. manuSya sivAya bIjI gationA jIvamAM A gyatA nathI. tiryaMca gatinA jIve pAMca guNasthAnathI AgaLa vadhI zakatA nathI. devagatimAM chene cAra guNasthAna ja dekhAya che, bIja guNasthAne nathI. manuSyamAM ja cauda guNasthAna ArAdhanA karavAnI yegyatA che. ATaluM hovA chatAM je paryApta nathI paNa aparyAptadazAvarta te upadezane pAtra nathI nirvatyaparyAptaka' ta cha, nI |unu paryApti purI 45 nathI, me matabhutabhA niyamayI pUla thaze. 'lavaparyAptaka' tere paryAptimAnI - tAthI rahita che, ane aMtamuhurtamAM jenuM maraNa avasthaMbhAvI che, te saMmUchima
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 AcArAGgasUtre ye tu rAgAndhatayA pramattA dharma nAbhijAnanti te kiMbhUtA bhavantItyAha - 'icchA' ityAdi / icchayA = viSayasukhavAJchayA, praNItAH viSayAbhimukhaM prakarSeNa nItAH, icchAparatantrA ityarthaH / yadvA - ihendriyAdyanukUlA pravRttiricchA, tayA saMsArAbhimukhaM mantrasAdhanA kare; to bhI vaha karAla kAlake tIkhe dAMtoM se cIrA hI jAtA hai, arthAt kisI prakAra bhI prANI mRtyu se nahIM baca sakatA // 1 // upakrama - mRtyukA nimitta kaarnn| jaise-daNDa, cAbuka, zastra, rassI, viSa Adi / nirupakrama - nimitta rahita - Ayuke pUrNa hone para apaneApa mRtyuko prApta honA / isa sUtra meM yaha prakaTa kiyA jA rahA hai ki jo rAga aura dveSase andhe hokara prasAdI hue haiM aura dharma ko nahIM jAna rahe haiM ve viSayasukha kI vAJchA se hI viSayoM meM Asakta hote haiM / apanI usa abhilApA kI pUrti karanAmAtra hI ve apanA parama kartavya samajhate haiM / isa samaya unheM nyAya anyAya kA kucha bhI dhyAna nahIM rahatA hai / icchA kI pUrti karanAmAtra hI eka lakSya hotA hai / indriyoM ke anukUla pravRttikA nAma hI icchA hai / jo indriyoMke inheM anukUla jacA usameM hI andhe hokara ye gira par3ate haiM, 'isakA bhaviSya meM kyA pariNAma hogA ?' yaha vicAra inheM nahIM rahatA / icchAoMke AdhIna bane hue manuSya saMsArakI ora hI daur3a lagA rahe haiM / nivRttimArgase ve dUra haiM / nivRttimArgakI prApti sAdhanA kare to paNa te karALakALanA tIkhA dAMtathI cirAI ja jAya che, arthAt prANI mRtyuthI koI prakAre paNa khacI zakatA nathI. // 1 // upakrama-mRtyunu nibhittAraNa, bha-hAMDe, yAmuTu, zastra, rassI, vipa mAhi. nirupakrama--nibhittarahita - AyuSya yu3 thavAthI AyabheNe mRtyune vaza thavuM. A sUtramAM ema kahevAmAM Avela che ke je rAga ane dveSathI aMdha banIne pramAdI bane che ane dharmane jANatA nathI te viSayasukhanI IcchAthI viSyAmA Asakta bane che. peAtAnI A icchAne pUrNa karavAmA ja peAtAnu parama kartavya samaje che. A vakhate nyAya anyAyanA koI khyAla rAkhatA nathI IcchAne pRSa~karavAnA ja mAtra eka khyAla rAkhe che IndriyAne anukULa pravRttinu nAma ja IcchA che je IndriyAne anukULa gamyu temAja adha banIne teo paDe che . enu bhaviSyamA zu piraNAma Avaze ' A vicAra ene nathI Avata IcchAAne AdhIna banelo manuSya sasAranI tarapha ja doTa lagAve che. nivRtti mAthI te dUra che. nivRtti mArganI prApti vinA IcchA para akuza thatuA
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktra - adhya0 4. u. 2 pherapha mUlam - nANAgamo maccumuhasta asthi, icchA paNIyA vaMkAnikeyA kAlaggahIyA nicaye niviTThA puDho puDho jAI pakappayaMti / suu04| chAyA - nAnAgamo mRtyumukhasyAsti icchA praNItA vakAniketAH, kAlagRhItA nicaye niviSTAH pRthak pRthag jAtiM prakalpayanti // mra0 4 // TIkA - mRtyumukhasyAnAgamaH saMsAriNAM nAstItyanvayaH / evaMbhUtaH kazcidapi saMsArI nAsti, ya upakrameNa nirupakrameNa vA mRtyumukhe nA''patatItyarthaH / upakramAM = nimittaM daNDakazAzakharajjuviSAdayaH, nirupakramo= nimittAbhAvaH / tathA coktam" nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanaM kriyAM, carati gurutAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsi khAiti mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAryate " // 1 // iti, aisA koI saMsArI jIva nahIM hai jo ki upakrama - nimittase athavA anupakrama - vinA nimitta se mRtyuke mukhameM nahIM par3anA ho| kahA bhI hai" nazyati nauti yAti vinanoti karoti rasAyanakriyAM, carati gurutAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsi khAdani minAni karoti ca mantrasAdhanaM, nadapi kRtAntadantayantrakrakacakra maNairvidAryate // 1 // " ini / arthAt -- kAyara puruSa mRtyuke bhayase cAhe kahIM bhaga jAya, yA mRtyu kI lAcArI kare, kahIM calA jAya, koI prapaJca kare, athavA amara honeke liye rasAyana kriyA ( kAyAkalpa ) kare, tathA baDe 2 vrata kare, pahAr3oM kI guphAoM meM chipa jAve, aneka prakArake tapa tape, parimita khorAka khAve, evA keI saMsArI jIva nathI je nimittathI athavA vagara nimittathI mRtyunA sukhamAM na paDatA hoya. phlu de nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati gurutAni vivarANyapi vizati vizeSakAtara. | tapati tapAMsi khAiti nitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntantayantrakrakacakramaNairvidAryate " // 1 // iti / arthAt--kAyara purU mRtyuna: layathI bhale kei jagyAe bhAgI jAya, athavA mRtyunI lAcArI kare, kaI jagyAe cAlI taya, koi prapaMca kare, athavA asara dhAne mATe rasAta kriya: ( kAyAkalpa ) kare, tathA meTa! vrata kare, pahADezanI guphAomAM chupAda kSaya, aneka prakAranA tapa kare, parimita khorAka khAya, netra
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 AcArAgasUtre janayanti / rAgadveSavazAtpramAdinaH saMsAriNo dharmamanavavudhya indriyAnukUlaviSaye mohaM prApya punaH punaH karmopacayaM kurvantastadvandhAt pacyutA na bhavantIti bhAvaH // 4 // pramAdavatAM punaH punarjAtiprakalpane kA hAnirbhavatIti ziSyajijJAsAyAmAha'ihamegesiM tattha tattha' ityAdi / mUlam-ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhavai / ahovavAie phAse par3isaMveyaMti // sU0 5 // chAyA--ihaikeSAM tatra tatra saMstavo bhavati / adhaaupapAtikAn sparzAn prati saMvedayanti // mU0 5 // TIkA-asmin loke, ekepAM-mithyAtvAviratipramAdakapAyavatAM, tatra-tatra narakAdiyAtanAsthAneSu, saMstavAakarpaNa paricayo bhavati, tatra punaH-punargamanavazAkaSToM ko sahana karatA rahatA hai / sArAMza yaha hai ki-rAgadveSake vaza se saMsArI jIva dharma ko nahIM samajha kara indriyAM aura mana ke anukUla viSayoM meM mugdha hokara vAraMvAra karmaparaMparA kI vRddhi karatA huA karmoM se rahita nahIM hotA hai / sU0 4 // pramAdazAlI jIvoM kI ekendriyAdika yoniyoM meM janma dhAraNa karane para kyA hAni hotI hai ? aisI ziSyakI jijJAsA hone para uttara dete haiM-'ihamegesiM' ityaadi| isa saMsAra meM mithyAtva, avirati, pramAda aura kaSAyavAle jIvoM kA chedana, bhedana, vandhana Adi kaSToM ke sthAnabhUta narakAdimeM bArambAra utpanna hone se una narakAdikoMke sAtha adhika paricaya ho jAtA hai, isase ve vahAM ke duHkhoM ko bhogate rahate haiN| anata duHkhane sahana karatA rahe che A kathanane sAra e che ke-rAga dveSanA kAraNathI sa sArI jIva dharmane nahi samajIne Indrio ane mananA anukULa viSayomAM mugdha thaIne vAraMvAra karmaparaMparAnI vRddhi kare che, ane karmothI rahita thatA nathI pa ka pramAdazALI chanI ekendriyAdika yonimAM janma dhAraNa karavAthI zuM nukabhaan yAya cha ? vI ziSyanI jAmA vAthI utta2 mAghe cha-'ihamegesiM tyAla. A saMsAramA mithyAtva, avirati, pramAda ane kapAyavALA jIvone chedana bhedana, bandhana Adi du.khenA sthAnabhUta narakAdimAM vAraMvAra utpanna thavAthI te narakAdikonI sAthe adhika paricaya thaI jAya che, te tyAnA duone bhegavatA rahe che.
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 2 623 praNItA ityarthaH / ata eva-yaGkAniketAH vaGkaH asaMyamastasya A-samantAt niketAH AzrayAH, ata eva-kAlagRhItAH kAlena-mRtyunA gRhItAH-punaHpunarmaraNaduHkhabhAginaH, yadvA-kAlagRhItAH-gRhItaH kAlo yaiste kAlagRhItAH, ApalAnipThAntasya paranipAtaH, dharmAcaraNAya kAlAbhisandhAyinaH-'vRddhAvasthAyAM parun vA parAri yA tanayaduhitapariNayAnantaraM vA dharma kariSyAmaH' ityevaM saMkalpakAriNa ityarthaH / ata eva nicaye niviSTAH avyato hiraNyAyupacaye, bhAvataH karmopacaye niviSTAH saMlagnAH santaH, pRthaka pRthak anyAmanyAm jAtim=ekendriyAdikAm anantavAraM prakalpayanti vinA, icchAoM para aMkuza nahIM ho sakatA hai, yaha nirvivAda siddha hai| jahAM naka pravRttimArga hai vahIM naka saMsAra hai| nivRttimArgakI prApti hI maMsArakA mAkSAt yA paramparArUpase anta hai| icchAoM para vijaya pAnA yahI to saMyamabhAva hai| isake viparIta asaMyamabhAva hai| asaMyamI jIva dharmakI prApti karane meM kAla-samayakA bahAnA kiyA karate haiM"abhI no javAnIkA samaya hai sAMsArika Ananda bhoga lUM, vRddhAvasthA Ane para dharma dhAraNa kara lUMgA / athavA AgAmI varSa meM yA usake bAda ke varSa meM athavA putra-putriyoM kA vivAha karake phira dharma kruuNgaa|" isa prakAra kA vicAra karate 2 hI ve kAla ke grAsa bana jAte haiM aura dharmake lAbha se vaMcita raha jAte haiM / vipayecchA ke AdhIna banA huA saMsArI manuSya jima kimI prakArasa hiraNya-suvarNAdika parigrahake maMcaya karane meM hI apane jIvana ke adhikAMza bhAga ko naSTa kara detA hai, aura upAjina karmAnumAra ekendriyAdika yoniyoga anaMtavAra janmamaraNa ke anaMta nadhI. te nivivAda siddha che. tyAM sudhI pravRttimA che tyA sudhI sarakAra che. nivRttinI prApti saMgArane sAkAtuM sAgara paraMparAthI aMta che. chAo upara vijaya zALave te ja samayama-bhAva che. tethI viparIta asaMyamabhAva che. - vA mI ka panI prApti karavAmAM samayanuM bahAnuM batAve che-Dava, to mIna: 4.4, HR: .. 3, 441 -ya57I 1.29 / / 1. 1933 - nA. mAranA nAma 55 pura- 45 1. . . vi... zana ........ ... .iti .
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre TIkA-- krUreSu=ghoratarapariNAmeSu vadhavandhAdiSu karmasu kriyAsu, tiSThan= pravRttaH, bhRgam=atyartha-ciraM narake paritiSThati - tatra vaitaraNItaraNA'sipatrapAtA''dijanitaM corataraM duHkhamanubhavana dIrghakAlamavasthito bhavatItyarthaH / krUreSu karmaSu atiSThan=apravRttastu bhRzaM=sarvathA narake no paritiSTati = upasthito na bhavati, na tatrotpadyate ityarthaH / 626 - yadvA -- bhRzaM krUraiH =atikuTilaiH prANAtipAtAdibhiH karmabhi = vyApAraiH bhRzam =atyarthaM-ciraM narake paritiSThati / evam abhRzaM krUraiH = mandakrUraiH karmabhiH narake bhRzam-atyartha-ciraM no paritiSThati, zreNikavat // 0 6 // jinakA pariNAma ghoratara hai, aise vadha - baMdhanAdika jo krUra karma haiM unameM pratti karanevAlA prANI marakara narakoM meM utpanna hotA hai, aura cirakAla taka aneka sAgaraparyanna vahAM ke duHkha bhoganA, vaitaraNI nadI meM tairanA, zAlmalI - semara jAnake vRkSoM ke talavAra kI dhAra ke sadRza pattoM ke girane se deha kA cIre jAnA Adi jo bhayaMkara duHkha haiM unheM bhogatA huA vahIM para apanI bhujyamAna Ayuko vyatIta karatA hai / jo ina krUra karmoM ke sevana meM pravRtti nahIM karatA hai vaha naraka - nigoda meM utpanna nahIM hotA hai / athavA - atikuTila jo prANAtipAta Adi karma haiM unake dvArA yaha prANI cirakAla taka naraka meM nivAsa karatA hai aura manda krUra kama ke dvArA vahAM cirakAla taka nahIM, kintu kucha kAla taka hI zreNika rAjA kI taraha rahatA hai || sU0 6 // jenA pariNAma dhAratara che evA vadhu kha dhanAdika je je krUra karma chetemAM pravRtti karavAvALA prANI marIne narakamA utpanna thAya che, ane cirakALa sudhI aneka sAgara paryanta tyAMnA du.khane lAgavavuM, vaitaraNI nadImAM taravuM, zAhnavI-semara tatanA vRkSonA talavAranI dhAra jevA pAdaDAonA paDavAthI dehanuM cIrAI javuM Adi je bhayaMkara du.khA che tene legavatAM bhAgavatAM tyA ja peAtAnA bhukhtyamAna AyuSyane vyatIta kare che, je AvA kura karmonuM sevana karavAmAM pravRtti karatA nathI te naraka-nigetramAM utpanna thatA nathI 2.thavA~~~tikuTila je prAtipAta Adi karmo che tee dvArA AvA mAAM cirakALa sudhI narakamA nivAsa kare che, ane maMda koM dvArA tyA cirakALa sudhI niha paNu kAMika ochA samaya sudhI keNika rAntanI mAphka rahe che, "sU065 dSA
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 625. diti bhAvaH / tatparicaye sati kiM bhavatItyAha-'adhaaupapAtikAn' ityaadi| bhogecchAparatantratayendriyAnukUlA''caraNena narakAdisthAnaM saMprAptAH, adhaaupapAtikAn narakAdisambandhinaH, sparzAna-duHkhAni pratisaMvedayanti anubhavanti // 5 // nanu bhogecchAvivazAH sarve'pi adhaaupapAtikAn sparzAn pratisaMvedayanti, kiM vA teSu kazcideveti jijJAsAyAmAha-'ciTTha kUrehiM' ityAdi / mUlam-ciTTha kUrehi kammahi ciTTha pariciTThai / aciTTha kUrehiM kammehi no ciTTha pariciTThai // sU0 6 // ___ chAyA-tiSThan krUreSu karmasu bhRzaM paritiSThati / atiSThan reSu karmasu no bhRzaM pritisstthti| __ yadvA-bhRzaM krUraiH karmabhiH bhRzaM paritiSThati / abhRzaM krUraiH karmabhiH no bhRzaM paritiSThati // mU0 6 // jo karmabandha ke kAraNa mithyAtva, avirati, pramAda aura kaSAya ke sevana karane meM hI rAtadina saMlagna rahate haiM, evaM viSayamogoM kI icchA ke AdhIna hone se dhArmika AcAravicAra se zanya haiM, indriyoM ke anukUla AcaraNa karane meM hI jo lage haiM vai mRtyu ke pAsa banakara narakAdiyoniyoM meM-ki jahAM para chedana, bhedana, bandhanAdi apAra kaSTa haiM-bAra bAra utpanna hote haiM aura vahAM ke una ananta kaSToM ko bhogate rahate haiN|05|| kyA viSayabhogoMkI icchA ke parAdhIna bane hue samasta hI prANI narakAdiyoniyoM ke kaSToM ko bhogate haiM yA unameM se koI 2 ? isa prakAra ke praznakA uttara kahate haiM-'ciTheM kUrehiM ' ityAdi / je manuSya karmabaMdhanA kAraNa mithyAtva avirati pramAda ane kapAyanA sevana karavAmAM rAta-dina racyA-pacce rahe che, ane viSayabhogenI IcchAne AdhIna hovAthI dhArmika AcAra vicArathI zUnya che, IndriyonA anukuLa AcaraNa karavAmAM ja je lAgela che, te mRtyune prAsa banIne narakAdi niyAmAM ke je ThekANe chedana-bhedana baMdhanAdi apAra duHkhe che, tyAM vAraMvAra utpanna thAya che ane tyAnA te ananta dukhone bhagavato rahe che. sUtra 5 zuM viSayagonI icchAne parAdhIna banelA samasta prANI narakAdi niyAmAM dukhone bhogave che ke temAthI kaI kaI bhogave che? A prakAranA praznanA javAbamAM the-ciTThaM kUrehiM tyAhi. 14.
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAtasUtre zrutakevalino'pi tadeva vadanti / divyajJAnavantaH kevalinaH, caturdazapUrvadharAH zrutakevalinazcetyubhaye yathArthavAditvAdekamevArthaM vadanti, na tu viruddhamiti bhAvaH // 7 // evaM vakSyamANe'pyarthe tepAmekavAkyatA'stItyAha-' AvaMtI ' ityAdi / 68 mUlam - AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAyaM vayaMti - " se diDaM caNe, suyaM caNe, mayaM caNe, viSNAyaM caNe, uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu savvao supaDilehiyaM ca Nesavve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA hatavvA ajAveyA parighetavA pariyAveyavA uddaveyavA, itthavi jANaha, natthittha doSo, " - aNAriyavayaNameyaM // sU0 8 // (( chAyA -- yAvantaH kiyanto loke zramaNAca brAhmaNAca pRthaga vivAdaM vadantitat dRSTaM ca naH zrutaM ca naH, nataM ca naH, vijJAtaM ca naH, Urdhvamadhastiryag dizAmu sarvatra supratilekhitaM ca naH sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvAH hantavyAH AjJApayitavyAH parigrahItavyAH paritApayitavyAH apadrAvayitavyAH, atrApi jAnIta, nAstyatra doSaH " anAryavacanametat // su0 8 // 3 TIkA -- loke - manuSyaloke yAvantaH kiyantaH bahava ityarthaH zramaNAH daNDi zAkyAdayaH, brAhmaNAH=au dezika bhojinaH pRthak = anyaprakAreNa vivAdaM = dharmaviruddhavacanaM vadanti / tadvivAdasvarUpaM darzayitumAha - tad dRSTas' ityArabhya yAvat svarUpa ke pratipAdana karane meM jarA bhI bhinnatA nahIM hai / kevalI aura zrutakevala yathArthavaktA honese eka hI arthakA pratipAdana karate haiM, viruddha arthakA nahIM || sR0 7 // isI prakAra Age kahe jAnevAle artha meM bhI ekavAkyatA hotI hai; vaha dikhalAte haiM- " AvaMtI yAvaMtI ' ityAdi / isa loka meM jitane bhI zramaNa aura brAhmaNa haiM ve saba dharmake viruddha pRthak 2 rUpase prarUpaNA karate haiM aura kahate haiM ki - "jo kucha bhI hamArI tene jANavAmA khanenA jJAnanA jaga paNa bhinnatA nathI kevaLI ane zrutakevaLI yathArtha vaktA DovAthI eka ja arthano pratipAdana kare che, virUddha arthanA nahi. rAsU.A A ja prakAre AgaLa kahevAmA AvanArA amAM paNa ekavAkayatA thAya che, te tAve' AvaMtI keyAvaMtI' ityAdi A lokamA jeTalA paNa zramavu eTalenaDI zakayAdika ane brAhmaNa eTale ozika ahAra levAvALA che te badhA, dharmanI virUddha judA judA rUpe prarUpaNA
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya04 u. 2 627 evaM ko vadati, yasya vacane'smAkaM zraddhA samutpadyeta ? iti jijJAsAyAmAha'ege vayaMti' ityaadi| ___mUlam-ege vayaMti aduvAvi nANI,nANI vayaMti aduvAvi ege // sU0 7 // chAyA-eke vadanti athavA'pi jJAninaH / jJAnino vadanti athavA'pi eke // 7 // TIkA-eke caturdazapUrvadharAH zrutakevalino yad vadanti, athavA jJAninaH nirAvaraNajJAnavantaH sarvajJA api tadeva vadanti / uktArthameva parAvayaM kathayati-'jJAninaH' ityAdi / jJAninaH nirAvaraNajJAnavantaH kevalino yad vadanti, athavA-eke'pi= zrI jambUsvAmI zrIsudharmAsvAmI se pUchate haiM ki he bhadanta ! aisI prarUpaNA kauna karate haiM ki jinake vacanoM meM hama zraddhA kareM ? zrI sudharmA svAmI kahate haiM-' ege vayaMti' ityAdi / isa prakArakA pratipAdana caturdaza pUrva ke pAThI zrutakevalI zrIgaNadharAdika deva karate haiM, aura yahI bAta nirAvaraNajJAnazAlI zrI sarvajJa bhagavAna bhI kahate haiN| donoM kA isa viSayameM eka mata hai| isa viSaya kI AcArya mahArAja phira puSTi karate haiM ki-jisa arthakA pratipAdana kevalI karate haiM usIkA pratipAdana zrutakevalI mahArAja karate haiN| kAraNa ki kevalI aura zrutakevalI ke kathanameM raMcamAtra bhI pharaka nahIM hotA hai| kevalI bhagavAna kevalajJAnaviziSTa hote haiM, aura zrutakevalI caudaha pUrva ke pAThI hote haiM; ataH ye donoM yathArthavaktA haiN| yadyapi kevalI aura zrutakevalI ke jJAnameM pratyakSa aura parokSa ke rUpase bhinnatA hai; parantu vastu zrI jakhkhasvAmI zrI sudharmAsvAmIne pUche che ke - he bhadanta ! AvI prarUpaNa koNa kare che je tenAM vacanAmAM ame zraddhA karIe ? zrI sudharmAsvAmI kahe che- ----' ege vayaMti' ityAdi. A prakAranuM pratipAdana caturdaza pUrvanA pAThI, zrutakevaLI, zrIgagdharAdika deva kare che, ane A vAta nirAvaraNajJAnazALI zrI sarvajJa bhagavAna paNa kahe che. A viSayamAM banenA eka mata che. A viSayanI AcArya mahArAja pharIthI puSTi kare che ke je ardhanuM pratipAdana kevaLI kare che teja arthanuM prativAdana zrutakevaLI mahArAja kare che, kAraNa ke kevaLI ane kevaLInA vacanomAM jarA paNa pharaka paDato nathI. kevaLI bhagavAna kevaLajJAna-viziSTa che ane kutakevaLI cauda pUrvanA pADI che, mATe A banne yadhAryavaktA chejo ke kevaLI ane bhUtakevaLInA jJAnamAM pratyakSa ane pareza rUpathI bhinnatA che paraMtu vastu svarUpanA pratipAdana karavAmAM agara
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AdhArAGgasUtra jo kucha bhI pratipAdana kiyA hai vaha nirdoSa evaM parasparaviruddhArthatA se rahita hai / alpajJoM ke vacanoM meM yaha bAta nahIM pAI jAtI, unake vacana sadoSa aura parasparaviruddhArthaprarUpaka huA karate hai| yahI bAta isa sUtra meM bhASyarUpase prakaTa kA gaI hai| duniyA meM jitane bhI brAhmaNa yA zramaNa, daNDI, buddhamatAnuyAyI Adi he ve saba dharmatatva ke yathArtha svarUpase anabhijJa haiN| unakI mAnyatA parasparaviruddhArthaprarUpaka hai| hiMsAdika pApoM ke sevana karanemeM inakI mAnyatAnusAra koI doSa nahIM hai| ve aise hI ina akRtyoM kI puSTi karate hue kahate haiM ki-jo kucha hamAre yahAM kahA gayA hai vaha kapolakalpita-asatya nahIM hai| kiMtu hamane apane divyajJAnase isakA sAkSAtkAra kiyA hai| athavA-hamAre AcAyo ne apane divyajJAnase isakA sAkSAtkAra kiyA hai| hamane yaha apane AcAryAdikoM se sunA hai / yuktiyukta honese hameM yA hamAre AcAryoMke liye yaha mAnya hai| padArtho kA bheda paryAyoM dvArA vizleSaNa karane se hamane aura hamAre AcAryoM ne yaha bheda acchI taraha jAna bhI liyA hai| pratyeka dizAmeM hamane tathA hamAre AcAryoM ne pratyakSAdi pramANoM se isakA bhalIprakAra zAntacitta hokara nirNaya bhI kara liyA hai ki-samasta prANI, samasta che te nirdoSa ane paraspara virUddhatAthI rahita che alpajJonA vacanomAM A vAta dekhavAmAM AvatI nathI tenA vacana sadepa ane paraspara virUddhArtha prarUpaka thayA kare che. A vAta A sUtramAM bhAvyarUpathI pragaTa karela che sasAramAM jeTalA zramaNa, daDI buddhimatAnuyAyI Adi che ane brAhmaNa-dezika AhAranA levAvALA che dharmatatvanA yathArtha svarUpathI anabhijJa che, temanI mAnyatA parasparavirUddhArtha prarUpaka che, hiMsAdika pApanu sevana karavAmAM temanI mAnyatA mujaba kaI doSa nathI te AvA kRtyanI puSTi karatA kahe che ke-je kaI amone kahevAmAM AvyuM che te kapoLakalpita-asatya nathI, paNa ame potAnA divyajJAnathI ene sAkSAtkAra karela che. athavA-amArA AcAryoe pitAnA divya jJAnathI ane sAkSAtkAra karela che. amoe A amArA AcAryAdikothI sAbhaLyuM che. caniyata hovAthI ane temaja amArA AcAryone mATe mAnya che, padArthonA bheda varyA dvArA pRthakkaraNa karavAthI ame ane amArA AcAryoe A bhedo sArI rIte jANI lIdhela chepratyeka dizAmAM ame tathA amArA AcAryoe pratyakSAdi pramothI tene sArI rIte zAtacitte nirNaya paNa karyo che ke-samasta prANI,
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u.2 'nAstyatra dopaH iti / tad dRSTaM ca naH' iti, yadvayaM vakSyAbharatadasmAkaM dRSTam-divyajJAnena pratyakSIkRtam / 'naH' iti kartuH samvandhasAmAnyavivakSAyAM SaSThI / yadvA -asmAkamAcApTam / zrutaM ca naH asmAkaM zrutaM ca AcAryAdibhyaH / mataM ca nA=yuktiyuktatvAdasmAkam asmadAcAryANAM vA abhimatam / vijJAtaM ca nA=padArthAnAM bhedapayAM yairasmAkam , asmadAcAryANAM vA vijJAtam / etacca-Urdhvam , adhaH, tiryakSu dizAsu-dazasu dikSu ityarthaH; sarvataH pratyakSAdibhiH sarvaiH pramANaiH sarvaprakAreNa vA supatilekhitaM ca naH=manaHmaNidhAnAdinA'smAkamasmadAcAryANAM vA suSTu paryAlocitaM ca / yad dRSTaM zrRMta mataM vijJAtaM supratilekhita, tatsvarUpaM pradarzayati-" sarve prANAH" ityAdi / sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvA hantavyAH, AjJApayitavyAH, parigrahItavyAH, paritApayitavyAH, apadrAvayitavyAH, etad vAkyaM prAgmAnyatA hai vaha hamArI dekhI huI hai, hamArI sunI huI hai, hamArI mAnI huI hai aura hamArI jAnI huI hai, tathA ardhva (uMcI) adhaH (nIcI) aura tiryag (tirachI), ina samasta dizAoM meM hamane athavA hamAre AcAyaune acchI taraha se isakA paryAlocana bhI kiyA hai ki samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva, aura samasta sattva mArane yogya haiM, mAraneke lie AjJA dene ke yogya haiM, mAraneke lie grahaNa karaneke yogya haiM, paritApita karaneke yogya haiM aura viSa-zastrAdika ke dvArA vadha karane yogya haiM / yaha hamArA abhimata nirdoSa hai|" ye saba anAryoM ke vacana haiM, AyoM ke nhiiN| spaSTArtha-parasparaviruddhArtha kA kathana alpajJatA ke hone para hI hotA hai / kevalI aura zrutakevalI padArthoM ke jAnakAra hote haiM; ataH unhoMne kare che ane kahe che-"je kAMI amArI mAnyatA che te amArI dekhelI che, amArI sAMbhaLelI che, amArI mAnelI che ane amArI jANelI che tathA 4-(zrI) adhaH (nIcI) ana tiyana (tirachI) 2 sabharata dizAomAM ame tathA amArA AcAryoe ghaNI sArI rIte tenuM paryAlacana karyuM che ke samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva, ane samasta satva mAravA yogya che, mAravA mATe AjJA ApavA yogya che, mAravA mATe prahaNa karavA cAgya che, paritApita karavA gya che, ane viSa zastrAdika dvArA vadha karavA yogya che, A amArA abhiprAya nirdoSa che. A badhA anAryonA vacana che. AryonA nathI. spaSTArtha-paraspara virUddhArthanuM kathana apagratA hovAthI thAya che, kevaLI ane kanakevaLI padArthonA jANakAra che, mATe temaNe je koI pratipAdana karyuM
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 AcArAGgasUtre ye tu Astei kiM vadantIti ziSyajijJAsAyAmAha-'tattha je' ityAdi / mUlam-tattha je ArithA te evaM vayAsI-"se duddiDhaM cabhe, dussuyaM ca bhe, dummayaM ca bhe, dubiNNAyaM ca bhe, uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu sabao duppaDilehiyaM ca bhe; jaMNaM tubbhe evaM Aikkhaha, evaM bhAsaha, evaM parUveha; evaM paNNaveha-save pANA 4,haMtavA 5, ittha vi jANaha nasthittha doso" aNAriyavayaNameyaM // sU0 9 // __ chAyA-tatra ye AryAsta evamavAdiSuH-tad durdRSTaM ca vaH, duHzrutaM ca vaH, durmataM ca vaH, durvijJAtaM ca vaH, Urdhvam adhaH tiryaga dizAsu sarvataH duSpatilekhitaM ca vaH, yat khalu yUyamevam AkhyAtha, evaM bhApadhve, evaM prarUpayatha, evaM prajJApayatha-sarve prANAH 4 hantavyAH 5 / atrApi jAnIta, nAstyatra dossH|" anAryavacanametat // ma0 9 // TIkA--ye dezato bhASAtazcAritratazcAryAste, tatra-uktaviSaye, evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH uktavantaH-tad durdRSTaM ca vaH' ityAdi / yuSmAbhiryaduktaM-'tad dRSTaM ca naH' iti, tad vaH yuSmAkaM yuSmadAcAryANAM vA dRSTaM durdRSTam rIta kI anAryasaMjJA hai / ye krUrakarmI hote haiN| yaha prANiyoM ke pIDAkAraka samasta pUrvokta kathana inhIM anAryoM kA pratipAdita kiyA huA hai|8| yadi yaha pUrvokta samasta dharmaviruddha kathana anAryoM kA hai to phira AryoM kI mAnyatA kaisI hai ? isa prakAra ziSyakI jijJAsA kA samAdhAna kiyA jAtA hai-'tattha je AriyA' ityaadi| _isa pUrvokta kathanameM AryoM kI isa prakAra kI pratyuttararUpa mAnyatA hai, arthAt-deza se, bhASA se aura cAritra se jo Arya haiM unakA isa prakAra kA kathana hai ki-Apane va Apake AcAryoM ne jo dekhA hai, jo anArya saMjJA che. te kukarma hoya che. prANIone mATe pIDAkAraka A samasta pUta kathana A anAryonA ja pratipAdita karelA che sura 8 che A pUrvokta samasta dharmavirUddha kathana anAryonA che te pachI AryonI mAnyatA dI che ? // 52nI ziSyanI anu samAdhAna -'tatya je AriyA' tyAdi. A pUrvokta kathanamAM AryonI A prakAranI pratyuttararUpa mAnyatA che, dho-dezathI lAvAthI ane cAritrathI je Arya che tenuM A prakAranuM kathana che ka-tame tamArA AcAryoe je dekhyuM che, sAbhaLyuM che, mAnya che ane je
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 vyAkhyAtam / atra dharmaviSaye-mandiranirmANapratimApratiSThAdau, apizabdAdaudezike, tathA-vihArAdau zrAvakaM sArthIkRtya svasevAdyarthamanujJApya tatkRtA''hArAdigrahaNe ca jAnIta, atra asminnuktavipaye nAsti doSaH nAsti pApAnuvandha iti / anAryavacanametaditi / ArAd yAtAH sarvasAvadhavyApArebhyo dUraM gatA iti-AryAH, tadviparItA anAryA:-krUrakarmANaH, teSAM prANyupamardakaM vacanametat / / mU0 8 // bhUta, samasta jIva aura samasta sattva mArane yogya hai, mAranekI AjJA dene yogya haiM, mArane ke liye grahaNa karane yogya haiM, paritApita karaneyogya haiM aura viSazastrAdikoM ke dvArA vadha karaneyogya haiM / prANI sattva Adi zabdoM kA vyutpattisiddha artha pahile prakaTa kiyA jA cukA hai| isI prakAra jinapratipAdita dharma meM bhI maMdirAdika ke nirmANa karane kI evaM jinatilA banavA kara usakI pratiSThA karane kI jo prathA cAlU hai vaha paddhati bhI sadoSa hai, upAdeya nahIM hai / tathA sAdhuo meM audezika AhAra grahaNa karane kI evaM vihArAdika karate samaya apanI sevA karavAne ke bahAne se zrAvakoM ko sAtha lekara unake dvArA taiyAra kiye A. hArAdika lenekI eka prakAra kI jo prathA sI cala par3I hai, aura usameM jo dopa-pApAnubaMdha nahIM mAnate haiM, pratyuta isakA kisI dUsare rUpase samarthana karate haiM; yaha saba pUrvokta kathana anAryo kA hI samajhanA caahiye| sApadya vyApAra se jo dUra rahate haiM unakI AryasaMjJA aura vipsamasta bhUta, samasta jIva, ane samasta sattva mAravA yogya che, mAravAnI AjJA devA gya che, mAravA mATe grahaNa karavA yogya che, paritApita karavA che, ane viSazayAdika dvArA vadha karavA yogya che. prANI sattva Adi zabdone vyutpattisiddha artha pahelAM ja prakaTa karavAmAM Avela che. A prakAre jInapratipAdita dharmamAM paNa maMdirAdika nirmANa karavAnuM, temaja jinapratimA banAvI tenI pratiSThA karavAnI je prathA cAlu che te paddhati paNa sadoSa che, upAdeya nathI. tathA sAdhuomAM zika AhAra levAnI temaja vihArAdika karatI vakhate potAnI sevA karavAnA bahAne zrAvakane sAthe laIne tenA dvArA taiyAra karelA AhAra pANI levAnI eka prakAranI je prathA cAlu thaI che, ane temAM je deza-pApAnubaMdha nathI mAnatA, ane dareka te bAbatane bIjarUpathI samarthana kare che te badhA pUrvokta kathana anAryone ja samajavA joIe. sAvadya vyApArathI je dUra rahe che tenI Arya saMjJA, ane tenAthI viparItanI
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 AvArAgasUtre ___ evaM kevalino daNDizAkyAdInAM vAde hiMsAdidopasadbhAvAddharmavirodha pradarzya svamataM pratibodhayituM vadanti-vayaM puNa' ityaadi| __mUlam-vayaM puNa evamAikkhAmo, evaM bhAsAmo, evaM pannavemo, evaM parUvemo-save pANA, so bhUyA, save jIvA, save sattA Na hatavA, Na ajjAveyavA,Na parighetavA, NapariyAveyavA, Na uddveyhaa| etthavi jANaha, Natthittha doso|aariyvynnmeyN||suu0 10 // strAdikoM ke dvArA vadha karane yogya hai, isameM koI doSa nahIM hai|' yaha jo ApakA kathana hai, ApakA bhASaNa hai, ApakI prajJApanA hai, ApakI prarUpaNA hai, tathA ise jo Apane nirdoSa prakaTa kiyA hai; ve saba anAryoM ke hI vacana hai aura sadoSa haiM, kAraNa ki Apake va Apake AcAryoM ke ina vacanoM meM pravRtti karanevAlA prANI kevala pApakA hI upAjaina karanevAlA hotA hai, dharmakA nahIM, ataH anAryavacana hone se ye tyAjya hI haiN| isa pUrvokta kathana kA tAtparya yahI hai ki yaha saba kathana dharmaviruddha honese jIvoM meM asadAcAra kI pravRtti kA kAraNa hone se sadoSa evaM pApAnubandha kA hetu hai, ataH anArya vacana hone se yaha sarvathA nindanIya evaM garhaNIya hai // sU0 9 // kevalI bhagavAna isa prakAra daNDI zAkyAdikoM ke kathana meM hiMsAdika doSoM kA sadbhAva honese dharmaviruddhatA pradarzita kara apanA siddhAnta prakaTa karane ke liye kahate haiM-'vayaM puNa' ityaadi| AjJA devA yogya che, mAravAne grahaNa karavA yogya che, paritApita karavA gya che, ane vipazastrAdiko dvArA vadha karavA yogya che, AmAM koI paNa deza nathI" A prakAre je tamArUM kathana che, tamAruM bhASaNa che, tamArI prajJApanA che, tamArI prarUpaNuM che, tathA ene je tamoe nirdoSa pragaTa karela che te badhA anAryonA ja vacane che ane sadoSa che, kAraNa ke tamArA temaja tamArA AcAryonA A vacanomAM pravRtti karavAvALA prANu kevaLa pApanA ja upArjana karavAvALA bane che, dharmanA nahIM, mATe anAryavacana hovAthI te tajavA yogya che. A prata kathananuM tAtparya e che ke A badhA kathana dharma-virUddha hovAthI ene amadAcAranI pravRttinuM kAraNa hovAthI madoSa ane pApAnuba dhane hetu che, mATe anAryavacana hovAthI te sarvathA nindanIya temaja gahaNIya che lA kevaLI bhagavAna A prakAre daMDI zAyAdikanA kathanamA hiMsAdika dene bhAva hovAthI dharma-virUddhatA pradarzita karI pitAne siddhAMta pragaTa karavAne mATe che-'vayaM puNa' yAha.
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya. 4. u. 2 633 =duSTaM dRSTaM na tu samyag dRSTamityarthaH / evaM yAvat " duSpanilekhitaM ca va" iti svayamUhanIyam / punarapi ta evAryAH prAguktazramaNAdivacanaM hiMsAdipravartakatayA sadopamiti bodhayituM yadavAdipustadAha-' yat khalu yUyamevam' ityAdi / evaM vakSyamANaprakAreNa yUyaM yadvacanamAkhyAtha, evaM yad bhApadhve, evaM yat prajJApayatha, evaM yat prarUpayatha-sarve prANAH 4 hantavyAH 5 ityAdi, yAvatnAstyatra dopa iti, tadetat sarvamanAryavacanaM hiMsAdipravartakatayA pApAnuvandhi vacanaM yuSmadAcAryANAM vetyarthaH / / sU0 9 // sunA hai, jo mAnA hai, aura jo jAnA hai evaM pratyeka dizAmeM jisakI pratyakSAdi pramANoM ke dvArA acchItaraha se chAna-bIna kI hai; vaha sarvathA sadoSa hai-vaha ApakA va Apake AcAryoM kA dekhanA, sunanA, mAnanA, evaM jAnanA aura paryAlocanA karanA doSoMse rikta nahIM hai, ataH Apane va Apake AcAryoM ne jo degvA hai vaha sundara nirdoSa nahIM dekhA, jo sunA hai vaha nirdoSa nahIM sunA, jo mAnA hai vaha niSi nahIM mAnA, jo jAnA hai vaha nirdoSa nahIM jAnA, evaM jo pratyakSAdi pramANoM dvArA pratyeka dizAmeM paryAlocanA kI hai vaha bhI nirdopa nahIM kii| yaha saba unakA va ApakA nAmamAtrakA hI dekhanA sunanA vagairaha huA hai, kAraNa ki yaha ApakA pUrvokta kathana jIvoM kI hiMsAdika pApoM meM pravRtti kI jAgRti karAnevAlA hai, ataH 'samasta prANI, samasta jIva, samasta bhUta aura samasta sattva mArane yogya haiM, mArane kI AjJA deneyogya haiM, mArane ke lie grahaNa karane yogya haiM, paritApita karaneyogya haiM aura vip-shjANyuM che temaja pratyeka dizAmAM jenI pratyakSAdi pramANe dvArA sArI rIte zodha karI che te sarvathA sadoSa che. te tamArUM temaja tamArA AcAryonuM dekhavuM, sAMbhaLavuM, mAnavuM, temaja jaNavu ane paryAcanA karavI te depothI mukta nathI, mATe tamoe temaja tamArA AcAryoe je dekhyuM che te sudara-nirdoSa nathI dekhyuM, je sAMbhaLyuM che nirdoSa nathI sAbhaLyuM, je mAnyuM te nirdoSa nathI maLyuM, temaja je jaNya che te nirdoSa nathI jANyuM, ane je pratyakSAdipramANe dvArA pratyeka dizAmAM paryAcanA karI che te paNa nirdoSa nathI karI, A badhu teonuM temaja tamArUM nAmamAtranuM dekhavuM sAbhaLavu vigere thayuM che, kAraNa ke tamAruM pUrvokta kadhana jIvonI hiMsAdika pApimAM pravRtti jAgrata karavAvALuM che, mATe "samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva, ane samasta satva mAravA gyA che, mAravAnI
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre dopo nAsti; hisAdipravartakavAbhAvAditi bhAvaH / etacca Aryavacanam dezato bhApAtazcAritratazca ye AyaryAsteSAM vAkyaM, tasmAnAstyatra dopa ityarthaH / / mU0 10 // daNDizAkyAdInAM pApaNDinAM dharmaviruddhavAdaprazamanAya kevalino yad vadanti tadAha-'puvvaM nikAya ' ityAdi / mUlam-puvaM nikAya samayaM patteyaM patteyaM pucchissAmo, haM bho pavAuyA ! kiM bhe sAyaM dukkhaM asAyaM? samiyA paDivaNNe yAvi evaM vUyA-savesi pANANaM savesi bhUyANaM sosi jIvANaM savesiM sattANaM asAyaM aparinivANaM mahabbhayaM dukkhaM-tibemi ||suu011|| . chAyA---pUrva nikAyya samayaM pratyekaM pratyekaM prakSyAmaH, haM bhoH prAvAdukAH ! kiM yupmAkaM sAtaM duHzvam asAtam ? samyakapratipannAMzca agyevaM brUyAtU-sarveSAM prANAnAM sarveSAM bhUtAnAM sarveSAM jIvAnAM sarveSAM sattvAnAM asAtam aparinirvANaM mahAbhayaM duHkham-iti bravImi // mU0 11 // ___TIkA-bhoH prAvAdukAH ! vayaM pUrvam Adau, samayam-Agamam Agamoktamartha, nikAyya vyavasthApya, yuSmAn pratyekaM pratyekaM pakSyAmaH, duHkhaM yuSmAkaM kiM sAtaM mano'nukUlaM, kiM vA asAtam-manaHpratikUlam ? dezase, bhASAse aura cAritrase jo Arya haiM unakA kathana hai, isI kAraNa yaha nirdApa hai| Arya dezameM jo utpanna hue hai ve dezase Arya, AryAkI bhASA jo bolate haiM ve bhASAse Arya aura cAritra kA jo ArAdhana karate haiM ve cAritrase Arya kahalAte haiM // mha0 10 // ___daNDIzAkyAdika pAkhaNDiyoM ke dharmaviruddha kathanako zAnta karane ke liye kevaliyoM kA jo kathana hai vaha kahA jAtA hai-'puvvaM nikaay'ityaadi| he vAdiyoM ! hama sabase prathama Agamokta-arthatattvakI vyavasthA kara ke Apa logoM meM se pratyeka ko yaha pUchate haiM ki Apa duHkha kise mAnate lyo. dezathI, bhASAthI ane cAritrathI je Arya che tenuM A ja kathana che, A mATe ja A nirdoSa che Arya dezamAM je utpanna thayA che te dezathI Arya, AryonI bhASA bole che mATe bhASAthI Arya ane cAritranuM je ArAdhanA kare che te thiI Arya kahevAya che. sU0 10 | daMDIzAkayAdika pAkhaDiyonA dharmavirUddha kathanane zAMta karavA mATe kevayaanur thana cha tehe the-'puvvaM nikAya' tyAdi vAdavivAda karavAvALA ame sauthI prathama Agamata artha-ta-nI vyavasthA karIne tamAre temAthI darekane pUchIe chIe ke tame dukha kene mAne che ? je
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 2 chAyA---vayaM punarevamAkhyAmaH, evaM bhASAmahe, evaM prajJApayAmaH, evaM prarUpayAmaHsarve pANAH saveM bhUtAH, sarve jIvAH, sarve sattvAH, na hantavyAH 1, na AjJApayitavyAH2, na parigrahItavyAH 3, na paritApayitavyAH 4, na apadrAvayitavyAH 5 / atrApi jAnIta, nAstyatra doSaH / Ayevacanametat // mU0 10 // ___TIkA-vayaM punarityAdi / atra punaH-zabda uktazramaNAdivailakSaNyadyotanAya / yathA dharmaviruddhavAdo na bhavati, tathA vayam evaM vakSyamANarItyA AkhyAmaH, evaM bhASAmahe, evaM prajJApayAmaH, evaM prarUpayAmaH-sarve prANAH 4 na hantavyAH 5 / etAni padAni mAga vyAkhyAtAni / atrApi-atraiva-asmin uktavipaye-sarve prANAH 4 na hantavyAH 5, ityatraiva jAnIta yUyamavabudhyadhvam , atra-asmin-asmadvAkye isa sUtrameM "punaH" yaha zabda pUrvokta zramaNAdikoM kI mAnyatAse kevaliyoM kI mAnyatAmeM bhinnaprakAratA kA dyotana karanevAlA hai, arthAt kevaliyoM kA kathana isa prakArakA nahIM hai, kintu aisA hai ki jisase usameM kisI bhI prakAra dharmase virodha nahIM A sakatA hai| unakA kahanA hai ki hama to isa prakAra kA kathana karate haiM, bhASaNa karate haiM, prajJApanA karate haiM, prarUpaNA karate haiM ki-samasta prANI, samasta jIva, samasta bhUta aura samasta satva na mArane yogya haiM, namAranekI AjJA dene yogya haiM, na mAraneke lie grahaNa karane yogya haiM, na paritApita karane yogya haiM aura na viSazastrAdikoM ke dvArA vadha karane yogya hI haiM / ( ina samasta padoM kA vivaraNa pahile likhA jA cukA hai) yaha hamArA kathana hiMsAdika pApoM meM jIvoM kI pravRtti karAnevAlA nahIM honese pramANarUpa nirdoSa hai / yaha Apa acchI tarahase samajha leM / yahI A sUtramAM "puna" A zabda pUrvokta zramaNadikonI mAnyatAthI kevaLIyonI mAnyatAmAM bhinna-prakAranA prakAzita kare che. arthA-kevaLIonuM kathana A prakAranuM nathI paNa Ama che jenAthI kaMI paNa prakAre dharmathI virodha AvI zakate nathI. emanuM kahevuM che ke-ame te A prakAranuM kathana karIe chIe, bhASaNa karIe chIe, prajJApanA karIe chIe ane prakapaNe karIe chIe ke samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva ane samasta sattva mAravA yogya nathI, mAravAnI AjJA devA egya nathI, mAravAne mATe grahaNa karavA yogya nathI, paritApita karavA yogya nathI, temaja viSa ane zastrAdikothI vadha karavAne yogya nathI. (A samasta padArthonuM vivecana pahelAM karavAmAM AvyuM che) A amAruM kathana hisAdika pApamAM jIvonI pravRtti karavAvALuM nahi hovAthI pramANarUpa nirdoSa che. e tame sArI rIte samajI
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 1 AcArAGgasUtre ghoramityarthaH / tathA - mahAbhayam - nikhilaprANimANodvejakatvAnmahAbhayarUpam / ityevaM brUyAt='pratyekaM pratyekaM gaNayilA, sarve prANino na hantavyA nAjJApayitavyA na parigrahItavyA na paritApayitavyAH, nApadrAvayitavyAH, yato hiMsAdikaraNe dopaH prasajyeta' ityevaM vacanaM vadedityarthaH / yastu hiMsAdikaraNe doSo nAstIti vadati, tadanArthavacanam - iti pratyakSAnumAnopamA dimamANaiH siddhamiti bhAvaH / iti bravImIti pUrvavad vyAkhyA'vagantavyA // pra011 // // caturthAdhyayanasya dvitIya uddezaH samAptaH // 4-2 // pahuMcAnevAlI hone se mahAbhayarUpa pratIta hotI hai, ataH samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva aura samasta sattva na mArane yogya haiM, na mArane kI AjJA dene yogya hai, na mAraneke lie grahaNa karaneyogya haiM na paritApita karane yogya haiM aura na vadha karane yogya haiM / azAtA dene se hiMsAdika doSoM kA bhAgI honA par3atA hai / jo hiMsAdika pApoM ke karane meM doSa nahIM mAnate haiM ve anArya hai aura " hiMsAdika pApoM ke karane meM dopa nahIM hai " unake ye vacana anAryavacana hI haiN| zrI sudharmAsvAmI kahate hai - he jambU ! jaisA maiMne bhagavAna ke samIpa sunA hai vaisA hI kahatA hU~ // 0 19 // ----- // cauthe adhyayanakA dUsarA uddeza samApta // 4-2 // temanA prANAne duHkha pahecADavAvALI hAvAthI mahAbhayarUpa pratIta thAya che, mATe samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva ane samasta sattva nahi mAravAyogya che, nahi mAravAnI AjJA devA yogya che, nahi mAravAne grahaNa karavA yogya che, nahi paritApita karavAne yogya che, nahi vadha karavA ceAgya che azAtA devAthI hiMsAdika doSonuM bhAgI banavu paDe che. je hiMsAdika pApta karavAmAM doSa nathI mAnatA te anArya che, ane hiMsAdika pApe karavAmA pa nathI" ema je tenuM vacana che A anArya vacana che sudharmAsvAmI kahe che--he jammU jevu' me bhagavAna samIpe sAlakhyu che tevu kahu chu sU0 11 5 CC ceAthA adhyayananA mIjo uddeza samAsa 5 42 u
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u 2 __evaM pRSTAH santo yadi te 'duHkhaM sAtam ' iti brUyustadA teSAM pratyakSAgamalokavirodha Apadyeta, yadi tu duHkhamasAtam ' iti vadeyustadA samyakpratipannAn yathArthamathai jJAtavataH mAvAdukAn svataH stambhitavAkpracArAn , apyevamapizabdaH saMbhAvanAthadyotakA; evaM saMbhAvyate-duHkhaM bhavatAmeva nAsAtarUpaM, kiMtu sarveSAmapi prANinAM sarveSAmapi bhUtAnAM sarveSAmapi jIvAnAM sarveSAmapi sattvAnAM duHkham-asAtaM manaHpratikUlam-apriyamityarthaH / tathA-aparinirvANam azAntaM hai ? jo zAtA-manake anukUla hai vaha duHkha hai ? yA jo azAtA-manake pratikUla hai vaha duHkha hai ? manake anukUla zAtAko yadi duHkha mAnA jAve to isameM pratyakSa tathA Agama pramANase aura lokase bhI virodha AtA hai, kAraNa ki mana apane anukUla padArtha ke sevanameM sukha mAnatA hai, yaha pratyakSasiddha bAta hai| AgamameM bhI 'mano'nukUlaM sugvaM ' yaha likhA huA hai, arthAta mano'nukUla padArthoM kI prApti zAtAvedanIya karmake udayase hI jIvoMko prApta hotI hai, aisA zAstrakA vacana hai / loka bhI mano'nukUla padArthake sevanameM sukha hai-aisA hI kahate aura mAnate haiN| manake pratikUla azAtA ko yadi duHkha mAnA jAve to joyathArthavaktAsamajhadAra pravAdI haiM aura jo isa viSaya meM kevala mauna haiM unase hama yahI kaheMge ki jisa prakAra azAtA tumheM duHkharUpa pratIta hotI hai usI tarahase samasta prANiyoM ko, samasta bhUtoM ko, samasta jIvoM ko aura samasta sattvoM ko yaha azAtA mahAghora aura unake prANoM ko kaSTa zAtA-manane anukULa che te duHkha che ? agara je azAtA-manane pratikULa che te hu.5 cha 1 manane anukULa-zAtAne kadAca duHkha mAnavAmAM Ave to temAM pratyakSa tathA AgamapramANathI ane lakathI paNuM vireAdha Ave che, kAraNa ke mana pitAnA anukuLa padArthanA sevanamAM sukha mAne che e pratyakSa-siddha vAta che. AgamamAM paNa 'mano'nukUlaM sukha ' ma sara cha, arthAt-mananA manu pAnI prApti jIvane zAtA vedanIya karmanA udayathI ja thAya che, evuM zAstranuM vacana che, loka paNa manane anukUla padArthanA sevanamAM sukha che evuM ja kahe che tema ja mAne che. manane pratikULa azAtAne kadAca dukha mAnavAmAM Ave te je yathArtha vaktA-samajadAra pravAdI che ane je A viSayamAM kevaLa mauna che tene paNa ame e ja kahIzuM ke -je prakAre azAtA tamone duHkharUpa pratIta thAya che te mAphaka samasta prANiyo samasta bhUta; samasta jIvo ane samasta sane A azAtA mahAghera ane
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 bhAvArAGgasUtre kasya guNamAha-' sa sarvaloke' ityAdi / yo'nArya matvA dharmavahiSkrAntalokaM nAnusarati, sa sarvaloke = samaste manuSyaloke, ye kecid vidvAMsastato'pyadhiko vijJaH = vidvAnityarthaH // mu0 1 // nahIM jAnate hai evaM hiMsAdika pApa kAryoM meM jIvoM ko pravartita karAne ke liye mithyA upadeza karate hai, unakA anusaraNa nahIM karanA cAhiye / jisa prakAra ghAsake tRNa ke Upara samajhadAra jIvake hRdayameM na rAga hotA hai aura na dveSa hI hotA hai: kintu sadA mAdhyasthyabhAva rahatA hai / isI prakAra jo Ana dharma ke viparIta calanevAle hai aura usase apanI vRtti ko viruddha banAye hue hai unake prati bhI bhagavAn kA yahI Adeza hai ki he mahAnubhAvoM! tuma bhI rAga dveSa na karake unake prati upekSAbhAva hI rakkho; kAraNa ki isa upekSAbhAvase AtmAmeM zAMti kI mAtrA adhika rUpameM jAgRta hotI rahatI hai / navIna karmoM kA baMdha, jo usake prati rAgadveSa karane se utpanna hotA hai vaha ruka jAtA hai, ataH dharmavahirbhUta manuSyoM ko anArya samajha kara jo unakA anusaraNa nahIM karatA hai vaha manuSya isa loka meM jitane bhI vidvAn hai una sabase adhika vijJa vidvAn hai| yahAM para jo usa vyakti ko samasta vidvAnoM se adhika vidvAn banalAyA gayA hai, vaha tatvoM kA samyak prakArase jAnanevAle honese hI samajhanA cAhiye, kAraNa ki vaha samakitI jIva apane prayojanabhUta tattvoM se hI matalaba hiMsAdika pApa kAryomA jIvonI pravRtti karAvavAmA mithyA upadeza Ape che tenu anumaraNa nahi karavu jeI e. jema ghAsanA taNakhalA upara samajadAra jIvanA hRdayanA rAga temaja dveSa hoto nathI paNa hamezA madhyastha bhAva rahe che, te prakAre je A ta dha thI viparIta cAlavAvALA che, ane tenAthI jenI vRtti virUddha banelI che tenA pratye paNa bhagavAnanA e ja Adeza che ke he devAnupriya ! tame gama dveSa na karatA te pratye upekSA bhAvaja rAkheA, kAraNa ke A upekSAbhAvathI AtmAmA zAtinI mAtrA adhika rUpamA jAgrata thAya che. navIna karmAMnA kha dha, je te pratye rAga dveSa karavAthI utpanna thAya che te rAkAI jAya che, tethI dhavimukha manuSyAne anAya samajIne je tenuM anusaraNa nathI karatA te manuSya A lekamA jeTalA vidvAne che te badhA karatA paNa adhika vidvAna che, paNa A ThekANe te vyakti jene badhA vidvAneA karatA vadhAre jANavAvALA batAvela che te tattvAnA samyak prakArathI tAvAvALA heAvAthI ja samajavuM teie, kAraNa ke te samaktiI jIva pAnAnA pratyeAjana--bhUta tattvAthI ja matalaba rAkhe che enAthI vimukha tattvomA
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha caturthAdhyayanasya tRtIya uddezaH / / ihAnantaradvitIyodezake daNDizAkyAdipApaNDimatanirAkaraNena samyaktvaM sthirIkRtam / satyapi samyaktve niravadyatapazcaraNamantareNa karmakSayo na bhavatItyata statra pravartayituM tRtIyoddezakaM kathayati / tatra prathamaM dharmavahiSkrAntasyAnAryatayA tadupekSA karaNIyeti bodhayitumAha-'uvehi NaM' ityaadi| ___ mUlam-uvehi NaM bahiyA ya logaM, se sabalogaMmi je kei viNNU // sU0 1 // chAyA-upekSasva khalu vahizca lokam , sa sarvaloke ye kecid vijJaH // muu01|| TIkA--bahiH dharmAda bahiSkrAntaM lokaM khalu-nizcayena upekSasva-mA anusara / daNDizAkyAdipApaNDimataM mA anumnysvetyrthH| dharmavahiSkrAntalokopekSa cauthe adhyayanakA tIsarA uddeza isa pIcheke dvitIya uddeza meM daNDI zAkyAdika pAkhaNDiyoMkI mAnyatAkA nirAkaraNa karake samyaktvako susthira kiyA; parantu itane mAtra se karmakSaya nahIM ho sakatA, karmakSaya to niraticAra tapazcaraNa se hI hotA hai, isaliye usa tapameM jIvoM kI pravRtti karAne ke liye isa tRtIya uddezakA kathana prAraMbha kiyA jAtA hai| isameM sarvaprathama dharmase bahibhUta jo vyakti haiM ve anArya haiM aura unake sAtha rAgadveSa na karate hue upekSAbhAva hI rakhanA cAhiye, isa bAtakA parijJAna karAne ke liye kahate haiM-'uvehi NaM' ityaadi| dharmase bahirbhUta vyaktiyoM kI sadA upekSA hI karanI caahie| arthAt-daNDI zAkyAdika jo dharmase bahibhUta haiM, dharmakA yathArtha svarUpa cothA adhyayanano trIjo uddeza. pAchaLanAM bIjA udezamAM ThaMDI-zAyAdika pAMkhaDIonI mAnyatAnuM nirAkaraNa karIne samyaktvane susthira karyuM, paNa ATalAthI ja karmakSaya thaI zake nahi. karmakSaya te niraticAra tapazcaraNathI ja thAya che, mATe te tapamAM jInI pravRtti karavAne mATe A trIjA udezanA kathanane prAraMbha karavAmAM Ave che. AmAM sarvaprathama dharmathI bahirbhata je vyakti che te anArya che ane tenI sAthe rAga dveSa na karatAM upekSA bhAva ja rAkhavuM joIe, A vAtanuM parijJAna karavAne mATe kahe che____' uvehi NaM' tyAdi. dharmathI bahizta vyaktiyonI sadA upekSA ja rAkhavI joIe. arthA-daMDI zAkyAdika je dharmathI bahita che, dharmanuM yathArtha svarUpa nathI jANatA temaja
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 AcArAGgasUtre palitasAdRzyAtpalitamityucyate; tyajanti, AtmanomAlinyakaraNAdrajorUpamapTavidhaM karmApanayanti te vidvAMsa iti bhAvaH / ye nikSiptadaNDAH santo'STavidhaM karma kSapayayanti, evaMbhUtAH ke jIvavizeSAH santIti zipyajijJAsAyAmAha-'narA' ityaadi| ntana aSTavidha kau ko, jo vastrAdikoM ko dhUlake samAna AtmA ko malina kara rahe haiM; apanese dUra kara detA hai, aura vahI vidvAn bhI hai| ziSyane jo yaha prazna kiyA thA ki 'jinadharma se bahibhUta vyaktiyoM meM upekSAbhAva dhAraNa karanevAlA vyakti uttama vidvAn kyoM bana jAtA hai?' usakA hI yaha samAdhAna hai-'vettIti vidvAn'-arthAt jisake bhItara svapara kA viveka jAgRta ho rahA hai vahI vidvAna hai| isa prakArakI vidvattA mApta karaneke liye sarvaprathama isa bAtakA jJAnadRSTise avazya vicAra karanA cAhiye ki ye karma jo anAdi kAlase merI AtmA ke sAtha kSIranIrakI taraha saMbaMdhita ho rahe hai, isakA kAraNa kyA hai ?, sUkSma vicAra karane para jJAta hogA ki inake sAtha abhItaka saMbaMdha honekA kAraNa mana, vacana aura kAyakI sAvadha pravRtti hI hai, ataH jaise 2 yaha pravRtti rukegI vaise2 navIna kI kA Asrava rukegA aura saMcita karmoM kI nirjarA hogii| mana aura kAyakI sAvadha pravRtti ko rokaneke liye tapa saMyama ke ArAdhana karanekI pUrNa AvazyakatA zAstrakAroM ne batalAI hai / tapa saMyama ke ArAdhana karane se sAvadha vyApAroM kA jitane 2 aMza meM abhAva hogA utane2 karmone-dhULa jema vastrAdikone malina kare che tema AtmAne jeo malina karI rahyA che teone-potAthI dUra karI nAkhe che, ane te ja vidvAna paNa che ziSya je prazna karela hatuM ke "jInadharmathI vimukha vyaktiomAM upekSAbhAva dhAraNa karavAvALI vyaktine uttama vidvAna kema mAnavAmAM Ave che ? " tenuM A samAdhaan - vettIti vidvAn 'marthAt nI 2542 sva-52na vi ta cha te ja vidvAna che A prakAranI vidvattA prApta karavA mATe sarva prathama A vAtanuM jJAnadraSTithI vicAra avazya karavo joIe ke A karmo je anAdi kALathI mArA AtmAnI sAthe dUdha-pANInI mAphaka eka thaI rahyA che tenuM kAraNa zuM che? sUkSma vicAra karavAthI jJAta thaze ke enI sAthe hajI sudhI saMbaMdha rahevAnuM kAraNa mana, vacana ane kAyAnI sAvadya pravRtti ja che, mATe jema jema A pravRtti zekaze tema tema navA karmone Asava ane sacita karmonI nirjarA thaze. mana, vacana ane kAyAnI sAvadya pravRtti rokavAne mATe tapa sa yama ArAdhanA karavAnI AvazyakatA zAstrakAroe batAvI che taya saMyamanI ArAdhanA karavAthI sAvadya vyApArano jeTalA jeTalA aMze abhAva thaze, teTalA teTalA aMze AtmAmAM
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ " - samyaktva-adhya0 4. u. 3 641 nanu te vidvAMsa. kathaM vijJeyAH ? iti ziSyajijJAsAyAmAha-'aNuvIi' ityaadi| mUlam-aNuvIi pAsa, nikkhittadaMDA je kei sattA paliyaM cayaMti, narAmuyaccA dhammaviu-tti aMjU ,AraMbhajaM dukkhamiNaM-ti NaccA, evamAhu saMmattadaMsiNo // sU0 2 // ___ chAyA-anuvicintya pazya, nikSiptadaNDAH ye ke'pi sattvAH palitaM tyajanti, narA mRtArcA dharmavidaH RjavaH ArambhajaM duHkham idamiti jJAtvA evamAhuH samyaktvadarzinaH // mU0 2 // ___TIkA-anuvicintya=punaH punaH paryAlocya, pazya=jJAnadRSTayA vilokaya, ye ke'pi sattvAH jIvAH, nikSiptadaNDAH parityaktamanovAkAyamayasAvadhavyApArarUpadaNDAH santaH, palita-purAtanaM karmetyarthaH, anAdikAlavasthAyitvena cirantanaM karmApi rakhatA hai, inase bahirbhUta tattvoM meM usakI sadA upekSA hI banI rahatI hai| jahAM apane meM svaparakA viveka jAgRta ho rahA hai vahI duniyAM meM vidvAnoM se bhI adhika vidvAna hai / aneka zAstroM kA adhyetA ho kara bhI jo isa jJAnase zUnya hai vaha vidvAn hokara bhI siddhAntajJoM kI dRSTi meM mUkha hI hai // sU0 1 // jinadharma se bahirbhUta vyaktiyoM ke prati upekSAbhAva dhAraNa karanevAlA manuSya vidvAn kyoM batalAyA gayA hai? isa prakAra ziSya kI jijJAsA hone para kahate haiM-'aNuvIi ' ityaadi| jo manuSya bAraMvAra vicAra karake tathA jJAnadRSTi se dekhakara mana, vacana aura kAyake sAvadhavyApArarUpa daNDoM se rahita ho jAtA hai vahI anAdikAlase AtmAke sAtha ekakSetrAvagAharUpa hone se Abaddha cirtenI sadA upekSA ja rahe che. je jIvamAM sva-parane viveka jAgrata rahe che te ja saMsAramAM sau vidvAna karatAM paNa adhika vidvAna che. aneka zAne jANakAra hovA chatAM paNa je jJAnathI zUnya che te vidvAna hovA chatAM paNa siddhAnI dRSTimAM mUrNa ja che. je sUi 1 che - jinadharmathI vimukha vyaktiyo prati upekSAbhAva dhAraNa karavAvALA manuSyane vidvAna kema mAnavAmA Avela che? A prakAranI ziSyanI jIjJAsA thavAthI kahe che-'aNuvIda' tyAdi. je manuSya vAraMvAra vicAra karIne tathA jJAna daSTithI joI mana, vacana ane kAyAnA sAvaghavyApArarUpa daMDAthI rahita thaI jAya che te ja anAdi kALathI eka ja kSetramAM rahevAvALA hovAthI AtmAnI sAthe baMdhAyelA purAtana aSTavidha
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 AcArAgasUtre saMskArarAhityAd mRteva mRtA-arcA zarIraM yeSAM te mRtArcAH, zuzrUpAvibhUpAdivarjitazarIrA ityarthaH / yadvA-arcA arciH, tatsAdRzyAt krodho'pyarcA, sa ca kapAyamAtropalakSaNam / tathA ca-mRtA naSTA arcA kapAyarUpA yepAM te mRtArcAH, kapAyarahitA ityarthaH / kiMca-dharmavidaH zrutacAritradharmajJAnavantaH, "mRteva mRtA arcA-zarIraM yeSAM te mRtArcAH" arthAt-zArIrikazuzrUSAvibhUSArUpasaMskArarahita honese mRtake samAna hai zarIra jinakA aise apane zarIrameM nispRhavRtti rakhanevAle manuSyaziromaNi hI ina kamI para vijaya lAbha karate haiM / athavA "arcA-aciH" artha hai jvAlA / jisa prakAra agnikI jvAlA lAla hotI hai usI prakAra krodha bhI lAla hotA hai| ataH jvAlAke sAdRzya se krodha ko bhI arcA kahA hai| krodha yaha anya kapAyoM kA upalakSaNa hai, isase mAna, mAyA aura lobha kA bhI grahaNa ho jAtA hai| jinakI AtmAse kaSAyarUpa arcA naSTa ho cukI hai, arthAt jo kaSAyarahita ho cuke haiM ve manuSya hI aSTavidha kamI ke naSTa karanemeM viziSTazaktizAlI hote haiM / saMsArameM bahuta se aise bhI bahuta se manuSya hote haiM ki jinheM zArIrika zRGgAra karane kA jIvana meM avasara taka hI prApta nahIM hotA hai, bhIla Adi aise hI manuSyoM meM haiM; ataH inakI bhI yaha avasthA karmakSapaNa ke yogya mAnI jAnI cAhiye ? isa prakArakI AzaMkAko dUra karaneke liye hI "bhRtA " ___" mRteva mRtA arcA-zarIraM yepAM te mRtArcAH " arthAt 2: zuzrUSA vibhUSArUpa saraskAra rahita hovAthI mRtakaza jenuM zarIra che, AvA potAnA zarIramAM nispRha vRtti rAkhavAvALA manuSyaziromaNi ja A karmo upara viya sAla 2 cha, athavA " arcA-arciH "no patha cha re prakAre agninI javALA lAla hoya che te prakAre kaMdha paNa lAla che, mATe vALAnI dutAthI phodhane paNa arvA kahe che, krodha-zabda bIjA kaSAyonuM upalakSaNa che AmA mAna, mAyA ane lobhane paNa samAveza thAya che. jenA AtmAthI kavAyarUpI ane nAza thayela che, arthA-je kAyarahita che te ja manuSya ATha prakAranA karmono kSaya karavAmAM viziSTa zaktizALI che. saMsAramAM evA paNa ghaNA mANaso che ke jene zArIrika zuMgAra karavAno avasara jIvanane kaI vakhata paNa prApta thatI nathI, bhIla Adi evA manuSya che, mATe tenI pA! A avarathA karmakSapaNuyogya mAnavI joIe ? A prakAranI ni 3. zyAne bhATa " mRtArcA " no artha " kapAyarahita"
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 643. narAH manuSyAH, teSAmeva niravazeSakarmakSapaNasAmarthyamastIti bhAvaH / tatrApi sAdhAraNatayA na sarve manuSyA azeSakarmakSapaNasAmarthyavantaH iti bodhayituM tadvizeSaNamAha-'mRtArcA' iti / / aMzameM AtmA meM nirmalatA jAgRta hogii| isa nirmalatA ke Ate hI svataH zabdAdi viSayoM meM jIvako upekSAbhAvakI jAgRti ho jAtI hai| manuSya ko tapa saMyama hI uttama vidvattA ke sthAna para lAkara rakhanebAlA hotA hai, isIliye siddhAntakAroM ne aise manuSyako vidvAnoM meM zreSTha mAnA hai| ___ yahAM para palita' zabda kA artha 'purAtanakarma' hai| anAdikAlika hone ke kAraNa purAnana karma bhI palita-zvetakeza sadRza haiM, ataH unheM yahAM palita kahA gayA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra manuSya palita-sapheda keza ko zIghra ukhAr3a DAlatA hai usI prakAra mana, vacana aura kAyakI sAvadya pravRtti ko tyAga karanevAlA manuSya bhI una purAtana kA ko zIghra naSTa kara detA hai| yaha kAma sAmAnya jIvoM se nahIM ho sakatA isaliye isa kArya ke karanevAle vizeSa jIva hI hote hai, isI bAtako prakaTa karane ke liye sUtrakAra isa sUtra meM "narAH" isa padakA vinyAsa karate haiM; kyoM ki samasta karmoM ke vinaSTa karane kI sAkSAt zakti manuSya meM hI rahI huI hai| inameM bhI sabhI manuSya samasta karmoM ke kSapaNa karane meM samartha nahIM hote haiM; yahI bAta "mRtArcA" isa padase prakaTa kI gaI hai| nirmaLatA jAgRta thaze. A nirmaLatA AvavAthI zabdAdiviSayamAM jIvane upekSA bhAvanI jAgRti thAya che. manuSyane tapa saMyama ja vidvattAnA sthAna para lAvIne rAkhavAvALAM che, mATe siddhAMtakAree AvA manuSyane vidvAnomAM uttama mAnela che. 2 ANe 'palita' sh5-4ne| 2maya 'purAtanakarma' cha. manAhisi DovAnA raNe purAtana karmo paNa palita-vetakezasadRza che, mATe teone ahIM palita kahyA che. Ane abhiprAya A che ke-je prakAre manuSya palita-sapheda vALane zIghra ukhADI nAkhe che te prakAre mana vacana kAyAnI sAvadha pravRttine tyAga karavAvALA manuSya paNa A purANuM karmone zIdhra naSTa karI de che. A kAma sAmAnya jIvathI thaI zakatuM nathI, mATe A kAryane karavAvALA keIka ja jIva hoya che. A vAtane pragaTa 42vAne mATe sUtrAre 2 // sUtramA " narAH" // 54 zabhyu cha bha badhA karmone nAza karavAnI sAkSAt zakti manuSyamAM ja rahelI che. AmAM paNa mathA manuSyo sa4 rbhAnI kSaya 42vAmA samartha thatA nathI. 2mA pAta 'mRtArcA' A zabdathI pragaTa karavAmAM AvI che.
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 AcArAgasUtre Arambhanam kRpivANijyAdisakalasAvadhavyApAra ArambhaH, tasmAjjAtam , iti jJAtyA= Arambhe kRte sati prANinAM duHkhamutpadyate' iti viditvA tato nivRttA narAH sarvaM karma apayantItyarthaH / asmin vipaye zraddhAnaM vidheyamiti bodhayitumAha -evamAhuH samyaktvadarzina iti / samyaktvadarzinaH samyaktvaM prAptAH kevaliprabhRtayaH, athavA samavadarzinaH rAgadvepAbhAvena ekendriyAdisarvajIve tulyabhAvenAvalokinaH evam-uktarItyA AhuH badanti / tasmAdatra zraddhAnaM vidheymitibhaavH|2| kutaH samyaktvadarzino vadantIti jijJAsAyAmAha- te savve' ityaadi| kRpi-khetI, vANijya-vyApAra Adi sAvadya kAryoMkA nAma AraMbha hai| isa Arambha se hI samasta jIvoM ko duHkha utpanna hotA hai aura isa duHkhakA samasta hI jIva apane 2 svAnubhavarUpa pratyakSa se sAkSAt anubhava karate haiM, aisA samajha kara jo manuSya usa sAvadya vyApArase nivRtta ho jAte haiM ve hI samasta koM kA kSaya karate haiN| isa prakAra ke isa kathanameM bhavya prANiyoM ko zraddhA karanA cAhiye / isa prakArakI sUcanA karate hue sUtrakAra kahate hai ki isa prakAra kA yaha kathana samakita ko prApta hue kevalI Adi mahApuruSoMne, athavA jo samadarzI haiM, samasta jIvoMko rAga dveSa ke abhAva honese apane tulya samajhate haiM-unhoMne kiyA hai / isa viSayameM nizzaGka hokara dRDha zraddhA hI karanI cAhiye // sU0 2 // samyaktvadarzI kevalI Adi aisA kyoM kahate haiM ? isa prakArakI ziSyakI jijJAsA zAMta karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-'te savve' ityaadi| | khetI, vyApAra Adi sAvadya kAryonuM nAma Ara bha che A Ara bhathI ja sarva jIvone du kha utpanna thAya che, ane A du ane sarva jIva pitapotAnA svAnubhavarUpa pratyakSathI sAkSAt anubhava kare che evuM samajIne je manuSya AvA sAvadya vyApArathI nivRtta thaI jAya che te ja sarva karmone kSaya kare che. AvA prakAranA A kathanamAM bhavya prANioe zraddhA rAkhavI joIe A prakAranI sucanA karatA sUtrakAra kahe che ke-AvA prakAranuM A kathana samakitane prApta thayelA kevaLI Adi mahApurUe, athavA samadarzI che, rAgadveSa rahita hovAthI sarva jene pitAnA tulya mAne che, teoe karyuM che, A viSayamAM nirNAMka thaIne daDha zraddhA ja rAkhavI joIe che sU0 2 . samyakatvadarza kevaLI Adi A prakAre kema kahe che ? A prakAranI navyanI zAsAne zanta 42vA bhATe sUtradhAra 4 - te savve' ityAdi.
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4 u. 3 ata eva RjavA saralahRdayAH, amAyina ityarthaH / manuSyAH kiM kRtvA evaM bhavantItI jijJAsAyAmAha-' Arambhajam' ityaadi| idaM sarvaprANipratyakSaM duHkham zabdakA artha " kaSAyarahita" kiyA hai| yadyapi asAtA-azubha karma ke tIvra udaya hone se ve usa prakArakI sAmagrI se rahita haiM phira bhI ve usa jAtakI kaSAya se rahita nahIM haiM, ataH zArIrika saMskAra se rahita hokara bhI jo kaSAyoMse rahita hote haiM ve hI karmakSapaNa karanemeM zakti-sampanna hote haiN| sacce zArIrika saMskAra se vihIna ve hoMge jo isa zarIra ko apavitra evaM mala, rudhira, rAdha (pIva ) kI thailI mAna kara nissAra samajheMge / zArIrika saMskAra karanA yaha eka jAtakI kaSAya hai / isa prakAra ke manobhAva kI jAgRti AtmAmeM vinA zrutacAritra dharma ke jJAna hue nahIM ho sakatI, ataH 'dharmavidaH' yaha vizeSaNa isI bAtakI puSTi karatA hai / dharmake yathArtha svarUpa ko jAna kara usa para zraddhA rakhanevAlA manuSya hI dhArmika niyamoM ko apanI AtmAmeM utAranekI ceSTA yA utsAha se sampanna hotA hai / dhArmika jJAna bhI usIkI AtmAmeM apanA prabhAva prakaTa karatA hai aura vahI 'amAyAvI' sarala hRdayavAlA hotA hai| mAyAvI-duraMgI cAla calane vAle-manuSya dharmakA sevana karate hue bhI usase jaisA phala prApta unheM honA cAhiye vaise phalase sadA vaMcita hI rahate haiN| yahI bAta sUtrakArane "RjavaH" isa padase spaSTa kI hai| karyo che. jo ke asAtA-azubha karma-ne tIvra udaya hovAthI te tevA prakAranI sAmagrIthI rahita che te paNa te tevA prakAranA kaSAyathI rahita nathI, mATe zArIrika saMskArathI rahita thaIne paNa je kaSAyothI rahita thAya che te ja karmakSapaNa karavAmAM zaktisaMpanna thAya che. sAcA zArIrika saMskArathI dUra teja thaze je A zarIrane apavitra ane maLa, lehI, rassInI thelI mAnIne nissAra samajaze. zArIrika saMskAra kare te paNa eka jAtane kaSAya che. A prakAranA manobhAvanI nati mAtmAmA zrutayAritra dharmanu zAna thayA 2 thatI nathI mATe 'dharmavidaH ' 2mA vizeSa 2 // vAtanI puSTi 42 cha. yamana yathAtha 2135ne nazIna tenA upara zraddhA rAkhavAvALA manuSya ja dhArmika niyamane pitAnA AtmAmAM utAravAnI ceSTA ane utsAha rAkhe che. dhArmika jJAna paNa tenA ja AtmAmAM potAnA prabhAva pAche, mane te 'amAyAvI' sa21 hayavANI DAya che. mAyAvI-mAyA-kapaTathI cAlavAvALo-manuSya bhale te dharmanuM sevana karatA hoya te paNa jevuM phaLa tene maLavuM joIe tevA phaLathI te sadA vaMcita ja rahe che. yA pAtaveM spaSTI425 sUtrare " RjavaH" 254thI ayu cha.
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 AcArAGgasUtre japratyAkhyAnabhedAd dvividhAm , udAharanti-kathayanti / jJaparijJayA aSTavidha karma sarvathA parijJAya, pratyAkhyAnaparijJayA tat sarva pariharediti vdntiityrthH||3|| ___yadi sarvajJAH karmaparijJAmudAharanti, tasmAt kiM kartavyam ? iti ziSyajijJAsAyAmAha-' iha ANAkaMkhI' ityaadi| ___mUlam-iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM // sU0 4 // chAyA-iha AjJAkAsI paNDitaH asnihaH, ekamAtmAnaM saMprekSya dhunIyAt zarIram // 4 // prakRtiyAM 8 haiM aura uttaraprakRtiyAM 148 haiN| sUtra meM 'duHkha' zabda se usake kAraNabhUta karmoM kA kAraNa meM kArya ke upacAra se grahaNa kiyA hai| kevalI bhagavAn ve haiM jo samasta jIvoM ko dhArmika maryAdA ke anusAra hI hitakA upadeza dete haiM aura svayaM jo aSTa karmoM meM se cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara cuke hai, avaziSTa cAra aghAtiyA kokA nAza karane meM jo lagehue haiM, zArIrika aura mAnasika Adhi vyAdhi jinameM nahIM hai, aura jo yahI pravacana karate haiM ki jo duHkhase chUTane kI abhilASA rakhate haiM unakA kartavya hai ki ve pahile duHkhake kAraNabhUta karmoM ke jJAtA bana aura phira jJAnapUrvaka cAritrake ArAdhana se unakA samUla viccheda kareM / / sa0 3 // yadi sarvajJa bhagavAn karmaparijJA kA kathana karate haiM to isase bhavya jIvoM kA kyA kartavya hai ? aisI ziSya kI jijJAsA hone para kahate haiM'iha ANAkaMgcI' ityAdi / pratimA 148 the, sUtramA 'dukha' zathI tenA 4 / 29 bhUta bharbhAnu AramA kAryane upacArathI grahaNa karela che kevaLI bhagavAna te che je sarva jIne dhArmika maryAdA anusAra ja hitane upadeza Ape che, ane pite ATha karmamAMthI cAra ghAtiyA karmone nAza karI cUkyA che, avaziSTa rahelA cAra aghAtiyA karmone nAza karavAmAM je lAgela che, zArIrika ane mAnasika Adhi-vyAdhi jemA nathI, ane jeonuM pravacana A prakAranuM che ke je dukhathI chuTavAnI abhilASA rAkhe che temanuM kartavya e che ke-pahelA dukhanA kAraNabhUta karmone jANe ane pachI jJAnapUrvaka cAritranuM ArAdhana karavAthI tene samULo nAza kare che sU0 3 che yadi sarvara bhagavAna karma parijJAnuM kathana kare che te tethI bhavya jItu 31 tavya ? vI ziSyanIjJAsA yavAthI he-'iha ANAkaMkhI'tyAhi.
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 647 mUlam-te satve pAvAiyA dukkhassa kusalA pariNamudAharaMti iya kamma pariNAya sabaso // sU0 3 // . chAyA-te sarve prAvAdikAH duHkhasya kuzalAH parijJAmudAharanti iti karma parijJAya sarvazaH / sU0 3 // ___TIkA-yataste sarve sarvavidaH, prAvAdikAH prakarSaNa A-dharmamaryAdApurassaraM vadituM zIlaM yeSAM te prAvAdinasta eva prAvAdikAH-yathAvasthitArthaM pratibodhayituM vAgmina ityarthaH / duHkhasya-zArIramAnasaduHkhakAraNasya, kAraNe kAryopacArAt aSTavidhakarmaNa iti yAvat, apanodane kuzalAH pravINAH santaH, sarvazaH= sarvaprakAraiH mUlottaraprakRtipakArairityarthaH, karma parijJAya iti-anayA rItyA parijJA ve samasta sarvajJa kevalI bhagavAn ki jinakA svabhAva dhArmikamaryAdA ke anusAra hI bolane-upadeza denekA hai, arthAt-jo vAgmIyathAvasthita padArthakA pratibodhana karanemeM paTu hai aura jo zArIrika aura mAnasika duHkhake kAraNabhUta aSTavidha karma ko naSTa karane meM kuzala haiM, mUla aura uttara prakRti ke bhedase vividharUpa (8 aura 148) karma ko jAna kara jJaparijJA aura pratyAkhyAnaparijJAke bhedase do prakAra kI parijJAkA pratipAdana karate haiM, arthAt-'ja' parijJA se aSTa prakAra ke karma ko jAna kara 'pratyAkhyAna' parijJA se usa samasta karmakA parihAra kare, aisA kahate haiN| parijJA do prakArakI hai (1) jJaparijJA, (2) prtyaakhyaanprijnyaa| jJAtA jJaparijJAle karmoM ke svarUpAdika ko jAnakara pratyAkhyAnaparijJAse-jJAnapUrvaka tyAgase unake nAza karane meM udyamazIla hotA hai / karmoM kI mUla te badhA sarvajJa kevaLI bhagavAna, jeone svabhAva dhArmika maryAdA anusAra ja balavAne-upadeza devAne-che, arthAt je vAmI yathAvasthita padArthanuM pratibodhana karavAmAM kuzaLa che, ane je zArIrika ane mAnasika duHkhanA kAraNabhUta ATha prakAranA karmone nAza karavAmAM kuzaLa che, mULa ane uttara prakRtinA bhedathI vividharUpa (ATha karma ane ekaso aDatAlIsa prakRtipa karma) kamane jANIne jJapariNA ane pratyAkhyAna-parijJAnA bhedathI be prakAranI parikSAnuM patipAdana kare che. marthAt-'jJa' parijJAthI. 24034&2 // bhane gIne 'pratyAkhyAna ' parikSAthI te samasta karmane nAza kare, ema kahe che. ___ parikSA meM prA2nI che. (1) za-parijJA, (2) pratyAyAna-parijJA, zAtA parisAthI karmonA svarUpAdika jANIne pratyAkhyAna-parijJAthI jJAnapUrvaka tyAgathI tene nAza karavAmAM udyamazIla rahe che. karmonI mUla prakRti 8 che, ane uttara
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 AdhArAGgasUtre upAdeya kyA hai aura heya kyA hai ? isa prakAra kA paripakva-puSTa viveka jaba AtmAmeM sthiratA dhAraNa kara legA taba bAhya padArthoM meM jo rAga aura deSakI bhAvanA jAgRta ho jAyA karatI hai vaha ruka jAyagI, yahAM taka ki jo zarIra, AtmAkA atyanta nikaTa sambandhI hai usake prati bhI 'mamedaM' bhAvakA sarvathA hAsa ho jAvegA aura 'tapa-saMyama hI upAdeya vastu hai' isakA bhAna acchI taraha se hone lgegaa| tAtparya isakA yahI hai ki karma ke svarUpako jAna kara manuSya sAMsArika padArthoM kI ora se upekSAbhAva dhAraNa kre| isase moha kI nyUnatA hote 2 samakita kI utpatti aura puSTi hogii| isakI puSTi hone para Aheta pravacanake ArAdhana kI ora hI dhyAna AkRSTa hogaa| isase heyopAdeya kA viveka jAgRta hokara AtmAko parapadArthoM kI ora rAgaDepa kI pariNati se rahita karegA; taba jAla hogA ki yaha AtmA svajana-strI-putra-mitrAdikoM se aura zarIra se sarvathA bhinna-judA hai, unake sAtha isakA kisIbhI prakAra kA sambandha nahIM hai| unake sudhArabigAr3a meM isakA yatkicit bhI sudhAra-vigAr3a nahIM hai| isa prakAra kI dhAraNA paripuSTa hone para jJAnI AtmA jaise kaJcuka (kAMcalI) ko sarpa nirmamatvabhAvale chor3a detA hai usI prakAra isa zarIra meM 'mamatva' bhAva ane tethI tame samajI zakaze ke amArU upAdeya zuM che ane heya zuM che? A prakArano paripakava-puSTa viveka jyAre AtmAmAM sthira thaze tyAre ja bahAranA padArthomAM je rAga dveSanI bhAvanA jAgRta thAya che te rokAI jaze, tyAM sudhI OM zarI2 mAtmAnu atyata laTa samAdhI che tenA prati 5 'mamedaM ' lAvanA A mArUM che" evA bhAvano sarvathA nAza thaI jaze, ane "tapa sayama ja upAdeya vastu che tenuM bhAna sArI rIte thaI jaze Ane abhiprAya e che-manuSyanuM kartavya che ke te sAsArika padArtho prati upekSAbhAva dhAraNa kare AthI mehanI alpatA thatA thatA samakitanI utpatti ane puSTi thaze. samakitanI puSTi ghatA ja AhaMta pravacananuM ArAdhanA karavAnI tarapha dhyAna doraze, ane tethI hepAdeyano viveka jAgRta thaI AtmAne parapadArthonI tarapha rAgadveSapariNatirahita karaze, tyAre bhAna thaze ke A AtmA svajana strI putra mitrAdikozI ane zarIrathI sarvathA judo che, tenI sAthe AtmAne keI prakArane sabadha nathI temanA sudharavA bagaDavAmAM tene eTale AtmAne jarA paNa sudhArI-bagADo nathI A prakAranI dhAraNuM pAkI thavAthI sApa jema kAcaLIne mamatA vagara choDI de che te rIte ja te jJAnI
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 3 649 TIkA--iha =asmin manuSyaloke, AjJAM sarvajJanidezaM kAGkSituM zIlamasyeti AjJAkAGgI samyaktvasya dRDhIkaraNena punaH punarArhatAgamazravaNamananasamArAdhanazIlaH, ata eva paNDitaH = heyopAdeyavivekanipuNaH, ata eva asniha: - snihyatIti sniha: rAgavAn, na sniha ityasnihaH, sniha ityupalakSaNaM, tena rAgadveSarahita ityarthaH, AtmAnam ekaM svajanadhanazarIrAdibhyaH pRthagbhUtaM saMprekSya vivicya paryAlocya zarIraM = svadeha dhunIyAt = nirmamatvabhAvena nirAdriyeta, kaJcuke sarpa iva zarIre mamatvaM parityajedityarthaH / ayaM bhAvaH - svajanadhanazarIrAdiSu kSaNabhaGguratvAdidopadarzanena rAgAgamo bhavati / tadanantaramayamAtmA - eka evAstIti paryAlocayati / yathA DROGE isa manuSyaloka meM sarvajJa bhagavAnakI ekamAtra AjJAke samArAdhana karaneke svabhAvavAlA heyopAdeya ke viveka karanemeM nipuNamativAlA aura rAgadveSase viraktabuddhivAlA bhavya jIva apanI AtmAkI paryAlocanA karake zarIra ko nirmamatva - bhAvase rkhe| 'zarIra meM jitanA adhika mamatva hogA utanA hI adhika isa saMsAra ke cakra meM pha~segA / ' mamedaM' bhAvase zarIrakI sevA hI AtmakalyANa se vimukha hone kI nizAnI hai, ataH sUtrakAra yahAM para isI bAta kA ullekha karate hue upadeza dete haiM ki - he bhavya ! tuma sarva prathama samakita ko dRDha kro| isakI dRDhatA hone para tumheM apane kalyANa kA mArga apane Apa jJAta hone lagegA / usa samaya tumhArA AtmasvabhAva zabdAdi viSayoM kI ora na jhuka kara prabhupratipAdita Agamake zravaNa, manana aura usake samArAdhana kI ora hI jhukegA / usase tuma samajha sakoge ki hamArA A manuSyalAkamAM sarvajJa bhagavAnanI eka mAtra AjJAnuM ArAdhana karavAnAM svabhAvavALA, haiyopAdeyanA viveka karavAmAM nipuNa tivALA ane rAga dveSathI virakta buddhivALA bhavya jIva potAnA AtmAnI paryAAcanA karIne zarIrane nimatva bhAvathI rAkhe. zarIramAM jeTale adhika mamatva haze teTalA ja adhika A saMsAranA cakramAM isAze. ' mamedaM ' lAvathI -' mA bhAI che' - mevA lAvathI zarIranI sevA 4 aatmkalyANathI vimukha thavAnI nizAnI che, mATe sUtrakAra A ThekANe A vAtane ullekha karIne upadeza Ape che ke-he bhavya ! tame pahelAM samakitane dRDha karaka samakitanI dRDhatA hovAthI tamane tamArA kalyANanA mArga ApameLe jANavAmAM Avaze. eve vakhate tamArA AtmasvabhAva zabdAdi viSayeAnI tarapha tiAM prabhupratipAdita AgamanuM zravaNa manana ane tenA ArAdhananI tarapha vaLaze, 82
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652 aparaM ca - anyacca kiMca mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSvanubhUtAni yAnti yAsyanti cApare " // 3 // ekaH prakurute karma, bhunaktyekaJca tatphalam / jAyate mriyate caika, - eko yAti bhavAntaram " // 4 // -" sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // 5 // " na khalu vighaTitAH punarghaTante, " na ca ghaTitAH sthirasaMgataM zrayante / tathA 66 pipatiSumavazaM rujanti vazyAH " taTatarumApa ivA''pagAgaNasya // 6 // iti / tasmAt svajanadhanazarIrAdiSu mamatvaM parivarjayediti // bhrU0 4 // mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSvanubhUtAni yAnti yAsyanti cApare " // 3 // iti / tathA " ekaH prakurute karma, bhunaktyekaJca tatphalam / jAyate mriyate caika, - eko yAti bhavAntaram // 4 // so'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasya cit / na taM pazyAmi yasyAshaM, nAsau bhAvIti yo mama na khalu vighaTitAH punarghaTante, 5 // na ca ghaTitAH sthira saMgataM zrayante / pipatipumavazaM rujanti vazyAH, AvArAta sUtre " pipatiSumavazaM rujanti vazyAH, taTatarumApa ivApagAgaNasya mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSnubhUtAni, yAnti yAsyanti cApare " // 3 // iti / ekaH prakurute karma, munaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate ceka, - eko yAti bhavAntaram // 4 // sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // 5 // na khalu vighaTitAH punarghaTante, na ca ghaTitAH sthirasaMgataM zrayante / // 6 // iti / taTatarumApa ivA''pagAgaNasya " // 6 // iti /
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMmyaktva - adhya0 4, u. 3 44 kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padagApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaguram // 1 // nAyamatyantasaMvAsaH, kasyacit kenacit saha / api svena zarIreNa, kimutAnyaiH pRthagjanaiH // 2 // kA parityAga karatA hai / vaha jAnatA hai ki ina svajana dhana aura zarIrAdikoM ke sAtha jo isa jJAtA draSTA AtmA kA sambandha huA hai vaha kevala saMyogamAtra hai| saMyogasambandhavAloM kA viyoga avazyaMbhAvI hai | jJAna aura AtmA kA jisa prakAra tAdAtmyasambandha hai usa prakAra kA sambandha isake sAtha inakA nahIM hai, ataH inakA yaha saMyoga kSaNabhaMgura hai, aura AtmAkA svabhAva zAzvata hai, phira kSaNika padArthoM ke sAtha rAga karanese lAbha hI kyA hai ? | isa prakArake vivekapUrNa sadvicAroM se jaba unake prati usakI dRSTi rAgarahita hotI hai aura AtmasvabhAvakI ora vizeSa unmukha hotI hai taba vaha vicAratA hai ki maiM ekAkI hUM, saMsArameM merA koI nahIM hai aura maiM bhI kisIkA nahIM huuN| kahA bhI hai66 kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padmApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaMguram // nAyamatyantasaMvAsaH kasyacit kenacitsaha / api svena zarIreNa, kimutAnyaiH pRthagjanaiH // 2 // AtmA A zarIranA mamatvabhAvano tyAga kare che. te jJAnI jANe che ke-A svajana dhana ane zarIrakrikonI sAthe je A jJAtA draSTA AtmAno samaMdha thayela che te kevaLa saMyogamAtra che. sayAga--samadhavALAonA viyeAga avazya bhAvI che. jJAna ane AtmAnA je prakAre tAdAtmya saMbaMdha che te prakAranA samadha tenI sAthe tenA nathI, mATe A tenA sayAga kSaNubhaMgura che, ane AtmAne svabhAva zAzvata che, pachI kSaNika padyArthInI sAthe rAga karavAthI lAbha ja zuM che?, AvA prakAranA vivekapUrNa savicArothI jyAre tenA pratitenI dRSTi rAga-rahita thAya che, ane AtmasvabhAvanI tarapha vizeSa unmukha thAya che tyAre A rIte vicAre che kehuM ekalA ja chuM, sa sAramAM mArUM kaI nathI, ane huM paNa koino nathI. uddhuM pazu che 1 // 88 5 .651 kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaMguram // 1 // nAyamatyantasaMvAsaH, kasyacitkenacitsaha / api svena zarIreNa, kimutAnyaiH pRthagjanaiH // 2 //
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 kiMca - kasehi appANaM ' ityAdi / mUlam - kasehi appANaM jarehi appANaM // sU0 5 // chAyA - kuzaM kuru AtmAnaM jAraya AtmAnam // 05 // TIkA - - AtmAnaM = zarIram, iha AtmazabdaH zarIravAcI gRhyate; kuzaM kuru= tapazcaraNAdinA zarIrazopaNe pravRtto bhavedityarthaH / tathA - AtmAnaM zarIraM jAraya= jIrNe kuru, tapazcaraNena tathA kuru yathA jarAjIrNamiva bhavedityarthaH / zuzrUSAvibhUSAparidvAreNa zarIrasya niHsAratAmApAdaya, svadehaM nirbalaM rUkSaM ca kuruSveti bhAvaH // 05 // nahIM; jo abhI sAtha meM raha rahe haiM ve bhI sadA sAtha rahaneke nahIM / jisa prakAra nadiyoM ke taTa para khaDe hue vRkSoMko unakA jala ukhAr3a kara pheka detA hai usI prakAra mere ye svajanAdika mujhe hara taraha se AtmasvarUpa se ukhAr3a dene kI koziza meM lage hue haiM // 6 // isaliye manuSyako cAhiye ki ina saMyogI padArthoM se mamatvarahita hokara AtmakalyANake mArgakA pathika vane // sU0 4 // bhagavAn apanI divyadezanAmeM bhavya jIvoM ko samajhAte hue kahate haiMkasehi appANaM ' ityAdi / ' AcArAGgasUtre he bhavya ! tUM isa zarIrakA tapasyA Adi zubha sAdhanoM ke dvArA zoSaNa kara, tathA tapasyA bhI aisI kara ki jisase yaha zarIra jarAvRddhAvasthA se jIrNa hue ke samAna ho jAve / zarIra ke prati mamatA rakha kara usakI sevAzuzrUSA aura vibhUSA Adi na kara; kintu tapazcaryA ke dvArA ise nirbala aura rUkSa vanA // 05 // sAthe rahe che te paNa hamezAM sAthe rahenAra nathI jevI rIte nadInA kinArA uparanA vRkSAne tenu pANI ukhADIne phekI de che tevI ja rIte mArA A svajanAhika mane kAi prakAre Atma svarUpathI ukhADI devAnI kezizamA lAgelAM che (6) mATe manuSyAne samajavuM joIe ke JayegI padArthothI mamatva-rahita thaI ne AtmakalyANanA mArga mA AgaLa vadhe. prasU0 45 bhagavAna pAtAnI divyadezanAmA bhavya jIvone samAvatA kahe che-- kasehi appANa' tyiAdi. huM bhavya ' huM A zarIranuM tapa Adi zubhasAdhanadvArA zeSaNa kara, ane tapa paNa evI rIte kara ke jethI nApha A zarIra jarA-vRddhAvasthAthI jINa jevuM thaI Aya. zarIra prati manatA rAkhIne tenI sevA zuzruSA ane vibhUSA Adi na ku, kintu tapazcaryAdvArA tene niLa ane rUkSa banAva // 305 // 6
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 653 samyaktva-adhya0 4. u. 3 yaha zarIra jo mujhe prApta huA hai usakA patana avazyaMbhAvI hai / saMpatti aneka vipattiyoM kI jananI hai| iSTamitrAdikoM kA samAgama dhruva nahIM hai / saba padArtha utpatti aura vinAza svabhAvavAle hai // 1 // yahAM para kisI ko kisI ke sAtha nivAsa sthira nahIM hai| dUsaroM kI to bAta hI kyA karanI ? are ! isa zarIra ke sAtha bhI to AtmAkA sambandha sthira nahIM hai // 2 // isa ananta saMsArameM jo mere hajAroM mAtApitA ho gayeve dUsare hI the; abhI jo haiM ve dUsare hI haiM; Age jo hoMge ve bhI dUsare hI hoMge // 3 // phira bhI kahA hai yahAM para jIva akelA hI zubhAzubha kA~kA kartA hai aura akelA hI zubhAzubha phaloMkA bhoktA hai / yaha akelA hI maratA hai aura akelA hI bhavAntarameM jAtA hai // 4 // ____ maiM sadA akelA hU~, na merA koI hai aura na maiM kisIkA huuN| maiM jinakA hU~ aise apane pitA-pitAmahAdikoM ko Aja nahIM dekha rahA hU~, kyoM ki ve kAlakavalita hogye| aura aisA bhI koI nahIM hogA jisakA maiM houuN| arthAt-mere kAlakavalita ho jAne para maiM bhI apane putrAdikoM kA nahIM rahUMgA // 5 // jo isa saMsArase paralokavAsI ho gaye haiM ve aba milaneke A zarIra je mane prApta thayela che, tene nAza jarUra che. saMpatti aneka vipattionI mAtA che. ISTa mitrane samAgama paNa dhruva nathI. je utpattizIla padArtho che te badhA kSaNabhaMgura che. (1) ahIM koIne koInI sAthe nivAsa sthira nathI. bIjAnI te vAta ja zI karavI? are! A zarIranI sAthe AtmAne saMbaMdha paNa sthira nathI. (2) A anaMta saMsAramAM je mArA hajAro mAtA pitA ane seMkaDe putro ane strio thaI gayA te bIjA ja hatA ane je atyAre che te paNa bIjA ja che, ane je AgaLa thaze te paNa bIjA ja thaze. pAkA vaLI paNa kahyuM che-- ahIM jIva ekale ja zubhAzubha karmone karyA che, ane ekalo ja zubhAzubha phaLane bhaktA che. te ekale ja mare che ane eka ja bhavAntaramAM jAya che. (4) hamezAM huM ekaluM chuM, mAre kaI nathI, tema ja huM paNa koIno nathI. jeno huM chuM evA pitAnA bApa dAdAone Aje huM te nathI, kema ke-te badhA kALakAvaLita thaI gayA, ane e paNa kaI nahi thaze jene huM thAuM, arthAta- mAruM zarIra chuTyA pachI huM paNa pitAnA putrAdikone rahIza nahi (5) je A saMsArathI parelekavAsI thayA che te have maLavAnAM nathI, je hAla
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAGgasUtre uktarItyA rAganivRttiM pradarzya dveSanivRttimAha-' vigiMca kohaM ' ityAdi / mUlam - vigiMca kohaM avikaMpamANe imaM niruddhAuyaM saMpehAe // 7 // chAyA-vizva krodham avikampamAnaH imaM niruddhAyuSkaM saMprekSya // 07 // TIkA -- imaM = manuSyalokaM, nirudvAyuSkam = avardhitAyuSkaM saMprekSya = paryAlocya, avikampamAnaH krodhajanitakamparahitaH prazamaguNasamanvitaH sannityarthaH krodhamprajvalanarUpAtikrUrAdhyavasAyaH krodhastaM vevizva = parityaja, krodhamatipadaM sakalakapAyopalakSaNam // m0 7 // 656 " pUrvokta rIti se rAgakI nivRtti prakaTa kara aba dveSakI nivRtti kahate fafia kohaM' ityAdi / 6 isa manuSyalokako avardhita - niyamita AyuvAlA jAna krodhase utpanna hue vikAra - pariNAmase rahita hokara arthAt prazamaguNasampanna hokara AtmAko jalAnevAle krUra adhyavasAyasvarUpa isa krodhakA, upala kSaNase- mAna, mAyA aura lobha kA bhI tyAga kara / 6 tAtparya yaha hai ki jisa prakAra rAgabhAva tyAjya hai usI prakAra dveSabhAva bhI tyAjya hai, ataH jaba kisI bhI sacetana, acetana vastu para dveSa hotA hai taba AtmAmeM krodha paidA hotA hai; krodhase zarIrameM kaMpa kI jAgRti hotI hai; zArIrika kaMpa se AtmA ke pradezoM meM bhI eka prakAra kI parispaMdarUpa kriyA hotI hai jisase usa hAlata meM adhika zvAsa- ucchvAsa calane lagate haiM, adhika zvAsocchvAsoM ke calane se Ayukarma ke avibhAgI praticchedoM-vibhAgoM kA hrAsa hotA hai, aura isa taraha se akAla meM hI Ayu pUrvokta rItithI rAganI nivRtti pragaTa karI, have dveSanI nivRtti kahe chevigiNc kohaM' tyAhi A manuSyaleAkane avadhi ta-niyamita AyuvALe jANIne krodhathI utpanna thayela vikArapariNAmathI rahita thaI arthAt prazamaguNasaMpanna thaI AtmAne bALavAvALA krUraadhyavasAyasvarUpa A krodhanA, upalakSaNathI mAna mAyA ane leAbhaneA tyAga kara tAtparya e che ke-je prakAre rAgabhAva tyAjya che te prakAre dveSabhAva paNa tyAjya che, mATe jyAre kAi paNa saceta-arcata vastu upara dveSa thAya che tyAre AtmAmA kodha pedA thAya che krodhathI zarIra dhrujavA mADe che. zarIranA dhrujavAthI AtmAnA pradezomAM paNa eka prakAranI parikspadyarUpa kriyA thAya che jethI tevI hAlamA adhika zvAsa-ucchvAsa cAlavA lAge che, adhika vhAJAAsAnA cAlavAthI AyukanA avibhAjya pratiche--vibhAge nA hAma
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasyaktva - adhya0 4. u. 3 kimartham ityetaditi jijJAsAyAmAha -- 'jahA junnAI' ityAdi / mUlam - jahA junnAI kaTThAI havavAho pamatthai, evaM attasamAhie aNi // sU0 6 // chAyA - - yathA jIrNAni kASThAni havyavAT pramathnAti evam AtmasamAhitaH asnihaH // 06 // 655 " TIkA--yathA havyavAT=agniH, jIrNAni =asArANi zuSkANi, kASThAni pramathnAti = tvaritaM bhasmasAt karoti, evam anena prakAreNa asnihaH zabdAdiviSayeSu rAgarahitaH san zarIrAdau nirmamo bhUtvA iti phalitArthaH; AtmasamAhitaH= Atmani=AtmanaH zubha pariNAme samyagdarzanAdau samAhitaH = sAvadhAna : AtmaniSTha ityarthaH, ataeva - asnihaH zabdAdiviSayeSu rAgarahitaH san jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmakASThAni pramathnAtItyarthaH // 06 // isa prakAra zarIrako nirbala aura rUkSa karanekI AvazyakatA kyoM hai ? isako kahate hai- 'jahA junnAI ' ityAdi / jisa prakAra zuSka kASThako agni zIghra bhasma kara detI hai usI prakAra zabdAdi viSayoM meM nirmama hokara kevala AtmA ke zubhapariNAmarUpa samakita Adi meM sAvadhAna- AtmaniSTha huA manuSya jJAnAvaraNI - yAdika aSTa prakArake karmarUpa kASThako jalA detA hai - naSTa kara detA hai| zarIrameM jaba taka mamatvabhAva rahatA hai taba taka yathAvat tapazcaryAdika sAdhanoM kA anuSThAna nahIM ho sakatA hai, ataH yathAvat tapazcaryAdika anuSThAnoM ko karane ke liye zarIra meM nirmamatva bhAvakI jAgRti avazya AvazyakIya hai| aisA hone para yathAvat anuSThita tapazcaryAdika sAdhanoM se karmoM kA nAza avazyaMbhAvI hai | mU0 6 // A prakAre zarIrane niSphaLa ane rUkSa manAvavAnI AvazyaktA zA mATe? to ache - 'jahA junnAI' dhatyAhi. jema sukA lAkaDAne agni jaldI maLI nAMkhe che tema zabdADhiviSayAmAM mamatA vagara thaI ne phakta AtmAnA zubhapariNAmarUpa samakita AdimAM sAvadhAna--AtmaniSTha thayeleA manuSya jJAnAvaraNIyAkrika ATha prakAranA karmarUpa kASThone mANI nAMce che-nAza re che. zarIramAM jyAM sudhI mamatAbhAva rahe che tyAM sudhI kharAkhara rIte tapazcaryA dika sAdhanAnuM anuSThAna banatuM nathI, mATe kharekhara rIte tapazcaryAdika anuSThAnAne karavA zarIramAM nimatva bhAvanI jAgRtinI khAsa jarUra che. Ama thavAthI sarakhI rIte anuSThita tapazcaryAdikasAdhanadvArA karmonA avazya nAza thAya che. // sU. 65
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 AcArAGgasUtre prANinAM duHkhaM jAnIhi, yadvA-krodhAdinA prajvalitAtmano yanmAnasaM duHkhamupajAyate tjjaaniihi| atha-AgAmi-krodhajanitakarmavipAkodayAjjAyamAnamanAgatakAlikaM duHkhaM ca jAnIhi / AgAmino duHkhasya prAptisthAnamAha-' pRthak ' ityaadi| pRthak-anyatra narakanigodAdau sparzAn-duHkhAni ca krodhI spRzet-anubhavet / atra cakAraH samuccayArthaH, krodhaprajvalitAtmano na kevalaM vartamAnakAlika eva manastApaH kiMtu bhaviSyatkAle'pi narakAdau krodhajanitakarmaphalabhUtaM duHkhaM bhavatItyarthaH / mokSakaranA karAnA aura anumodanA, ina tIna karaNoM se, evaM mana, vacana tathA kAya se dUsare jIvoM kI hiMsAdika karane meM pravRtta hotA hai taba una prANiyoM ko duHgva avazya utpanna hotA hai / athavA-krodhAdi kaSAya se AtmA jaba saMtapta ho jAtA hai taba usake liye avazya mAnasika kaSTa hotA hai / tathA krodha kaSAya karate samaya jIva jina karmoM kA baMdha karatA hai aura jaba ve tIna anubhAgarUpase udayameM Ate haiM taba unakA phala duHkharUpa hI hotA hai / isa phalakI prApti jIvako narakanigodAdi gatiyoM meM vahAM ke anaMta kaSToM ko bhogane ke rUpameM hotI hai| ____ yahAM para 'cakAra' samuccaya artha ko prakaTa karatA hai, arthAtkrodhase saMtapta AtmA kevala vartamAnakAlameM (usI bhava meM ) hI manastAparUpa duHkhako nahIM bhogatA hai; kintu AgAmI kAlameM (parabhavameM) bhI narakAdi gatiyoM meM usa krodhase janita karmake phalarUpa duHkhakA anubhava karatA hai, isaliye krodhAdika kaSAyoM ko chor3a kara mokSa mArga meM pravRtti karAvavuM, ane anamedavu, A traNa kAraNathI, ane mana, vacana, kAyAthI bIjA jIvonI hiMsA Adi karavAmAM pravRtta thAya che tyAre A prANIne du kha avazya thAya che athavA-phodhAdi kaSAyathI AtmA jyAre saMtapta thaI jAya che tyAre tene mATe mAnasika kaSTa avazya thAya che tathA kodhakaSAya karatI vakhate jIva je karmone ba dha kare che, ane jyAre te tIvra anubhAgarUpathI udayamAM Ave che tyAre tenuM phaLa du:kharUpa ja thAya che A phaLanI prApti jIvane narakanigodAdi gatimA tyAna anata kanTenA bhegavavArUpe thAya che ___ 'cakAra 'sabhusyaya artha ne pragaTa 42 cha, arthAt-opathI satata AmA kevaLa vartamAnakALamAM (A bhavamAM ja) manatAparUpI dukhane bhegavate nathI, paraMtu AgAmI kALamAM (parabhavamAM) paNa narakAdi gatiomA te krodhathI utpanna thayelA karmanA phaLarUpa duHkhane anubhava kare che, mATe phodhAdiSAne
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u.3 657 ___ kiMca--dukkhaM ca jANa' ityAdi / mUlam-dukkhaM ca jANa adu AgamessaM, puDho phAsAiMca phAse, loyaM ca pAsa viphaMdamANaM // suu08|| chAyA-duHkhaM ca jAnIhi atha AgAmi, pRthak sparzAn ca spRzeta, lokaM ca pazya vispandamAnam // suu08|| ___TIkA--krodhAdivazAt trikaraNatriyogaiH prANAtipAtAdikaraNe samutpadyamAna karma kI sthiti pUrNa ho jAtI hai, ataH bhagavAna kA kathana hai ki kaSAyarUpa krodha karate samaya isa bAtakA pratyeka AtmahitaiSI jIvako vicAra karanA cAhiye ki jisa prakAra ghar3I kI cAbI usake nIce calate hue gole ko adhika-bAraMbAra ghumAnese asamayameM khAlI ho jAtI hai usI prakAra kaSAyAdi karane se Ayukarma kI sthiti bhI asamayameM khira jAtI hai| Ayukarma kI nirjarA to hotI hai parantu baddha Ayu meM utkarSaNa (adhikatA ) nahIM hotaa| jisa prakAra jIva sAta karmoM ko pratyeka samaya bAMdhatA aura nirjIrNa karatA hai usa prakAra Ayukarma ko nahIM baaNdhtaa| jitanI kucha Ayukarma kI sthiti baMdha cukI vaha utanI hI rahegI, usameM phira vRddhi nahIM ho sktii| hAM ! bAhya nimittoM ko lekara usameM apakarSaNa ( hAsa) jarUra hotA hai / sU0 7 // phira bhagavAna kahate haiM-'dukkhaM ca jANa' ityaadi| yaha nizcita hai ki-krodhAdika kaSAyake AdhIna hokara jaba jIva thAya che, ane AvI rIte akALe AyukarmanI sthiti pUrNa thaI jAya che, mATe bhagavAnanuM kathana che ke-kaSAyarUpa kodha karatI vakhate pratyeka AtmahitaiSI jIvane vicAra karavuM joIe ke jema ghaDIyALanI cAvI tenI nIce cAlatA lolakane vAraMvAra adhika ghumAvavAthI asamayamAM khAlI thaI jAya che, tema kaSAyAdi karavAthI AyukarmanI sthiti paNa asamayamAM khalAsa thaI jAya che. Ayu karmanI nirjarA te thAya che paNa baddha-bAMdhelA AyumAM utkarSaNa (adhikapaNuM) nathI hatuM. jevI rIte jIva sAta karmone pratyeka samaya bAMdhe che, ane tenI nirjarA kare che, tevI rIte Ayukarmane nathI bAMdhate. jeTalI paNa AyukarmanI sthiti baMdhAelI che te teTalI ja raheze. temAM vadhAre thaI zakatuM nathI. hAM, bAhya nimitto laIne temAM apakarSaNa (hAsa) avazya thAya che. sU0 7 quii mAvAna he che-'dukkhaM ca jANa' tyAhi. e nizcita che ke-kodhAdika kaSAyane AdhIna thaI jyAre jIva karavuM,
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 AcArAGgasne jaba unakA apane avAdhAkAla ko chor3a kara udaya AvegA taba vaha bhI nIvratama rUpase hI apanA phala degA, ataH jIva yA to isI bhavameM najanya duHkhAdikoM kA pUrNa bhoktA hogA, aura yadi avaziSTa vaceMge to unakA phala use narakanigodAdi meM jAkara bhoganA pddegaa| yahI yAta isa satra meM prakaTa kI gaI hai| 'cakAra' zabda jo sUtrameM par3A hai vaha yaha bhI prakaTa karatA hai ki-krodhakaSAya ke vaza hokara prANAtipAtAdika meM pravRtti karanevAlA jIva tajjanya duHkha ko isa bhavameM aura parabhavameM (narakanigodAdikoM meM) bhI bhogatA hai| krodhakapAya se jisa samaya AtmA saMtapta ho jAtA hai usa samaya usa AtmA kA mana saMtapta hotA hai, manakA saMtapta honA hI bhAvahiMsA hai| manake saMtApa se azubha kamoM kA Atrava hotA hai| ___antameM sUtrakAra upasaMhAra karate hue kahate haiM ki jaba krodhAdika kapAyoM ke karane se jIvoM ko duHkha bhoganA par3atA hai aura saMsAra meM koI bhI prANI duHkha ko nahIM cAhatA, saba sukhake hI abhilASI haiM, to bhavya kA kartavya hai ki vaha isa duHkha ke abhAvarUpa mokSa mArga meM pravRtti kre| saMsAra meM thor3A sA bhI sukha nahIM hai / jise jIvane sukha mAna rakhA hai vaha kAlpanika hai / AkulatA kA jaba taka sarvathA anta nahIM ho thaze evI sthitimAM jyAre pitAnA abAdhAkALane choDIne tene udaya thaze tyAre te paNa tIvratamarUpathI ja pitAnu phaLa Apaze, mATe jIva kA to A bhavamAM ja tajanya dukhAdikone pUrNa rUpe bhagavaze, ane je avaziSTa bacaze te tenuM phaLa teNe naraka nigodAdimA jaIne bhegavavuM paDaze A ja vAta A sUtramAM pragaTa 42vAmA bhAvIche 'cakAra' zo sUtramA cha, te oma pragaTa reche ke--dha-kavAyane vaza thaI prANAtipAtAdikamA pravRtti karavAvALA jIva tajanya duHkhane A bhavamA ane parabhavamAM (narakanidAdikomA) paNa bhogave che. -kaSAyathI je vakhate AtmA saMtapta thaI jAya che, te vakhate te AtmAnuM mana saMtapta thAya che. mananuM satata thavuM e ja bhAvahiMsA che mananA ma tApathI azubha karmonA Asava thAya che A tamA sUtrakAra upalahAra karatAM kahe che ke-jyAre dhAdika kAryo karavAthI ane duHkha bhogavavuM paDe che ane sArA koI paNa prANI ane nathI cAhate, badhA sukhanA ja abhilASI che. tyAre bhavya prANInuM kartavya che ke A dukhanA abhAvarUpa molamArgamAM pravRtti kara. bAramA ze paNa guNa nathI, che jene sukha mAnyuM che te kAlpanika che AkuLatAne tyA sudhI sarvathA aMna nathI te tyAM
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4 u. 3 659 mArge pravartayitumAha--' lokaM ca' ityAdi / vispandamAnaM duHkhAgamabhayAt kampamAnaM lokaM = jIvanikAyaM pazya, prazamasamanvitaH san duHkhabhayAtkampamAnaM jIvalokaM dayAdRSTyA'valokayetyarthaH // sU0 8 // karAne ke liye sUtrakAra kahate haiM ki he bhavya ! duHkhakI prApti ke bhayase kaMpAyamAna isa SaDjIvanikAya ko tUM dekha, arthAt prazamabhAva se yukta hokara duHkhake bhaya se trasta jIvaloka ko sadA tUM dayAdRSTise dekha | bandha cAra prakArakA hai - prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura pradezabandha / inameM yogase prakRtibandha aura pradezabandha hote haiM / kaSAyase sthitibandha aura anubhAgabandha hote haiM / raMgakA kAma kapar3e ko raMgane kA hai parantu harI aura phiTakarI ke samAgama se jisa prakAra vaha raMga kapaDe para gaharA ho jAtA hai usI prakAra kaSAya kI alpatA aura adhikatA karme sthitibandha aura anubhAgabandhakI alpatA aura adhikatA meM kAraNa hotI hai, ata eva kaSAya yadi tIvra hogI, to karmoM kA tIvra sthitibandha aura anubhAgabandha hogA / kaSAya madhyamAMzavAlI hogI to unakA madhyamAMza baMdha hogA / buddhipUrvaka prANAtipAtAdi sAvadya vyApAra karate samaya jIvako anantAnubandhI krodhakaSAya kA tIvratama aMza hotA hai, aisI hAlatameM jIva ko jo karmoM kA baMdha hogA vaha tIvratama sthiti aura anubhAgabaMdha ko hI lekara hogaa| aisI hAlata meM cheDIne meAkSamAmAM pravRtti karAvavA sUtrakAra kahe che ke he bhavya / duHkhanA bhayathI kaMpAyamAna A SaDjhanikAyane tuM dekha, arthAt-prazamabhAvathI yukta thaI du:khanA bhayathI trAselA jIvaleAkane sadA tuM yAdRSTithI dekha. aMdha cAra prakAranA che-prakRtibaMdha, sthitima dha, anubhAgamadha ane pradezamadha. AmAM yAgathI prakRtibaMdha ane pradezabaMdha thAya che. kaSAyathI sthitima dha ane anubhAgakhaMdha thAya che. raMganuM kAma kapaDAne ragavAnuM che paraMtu haraDAM ane phaTakaDIthI je prakArete raMga vadhAre gADhA thAya che te prakAre kaSAyanI alpatA ane adhikatA karmAMnA sthitima dha ane anubhAgamadhanI alpatA ane adhikatAmAM kAraNa thAya che, mATe kaSAya jo tIvra haze to karmano sthitibaMdha ane anubhAgama dha tIvra thaze. kaSAya madhyamAMzavALA haze te karmano sthitima dha ane anubhAgama dha madhyama thaze. buddhipUrvaka prANAtipAtAdri sAvadya vyApAra karatI vakhate jIvane a na tAnukha dhI krodhakaSAyanA tIvratama aMza thAya che, tevI hAlatamAM jIvane je te samaye karmonA aMdha thaze te tIvratama sthitima`dha ane anubhAgamadhane ja laine
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 662 AdhArAsUtra se sarvadA zAMta ho cuke haiM, aura isIliye pApakarmoM meM jo nidAnabandha se rahita haiM ve parama sukha ke sthAnarUpa se kahe gaye haiN| TIkAkArane jo krodhAdika kaSAyoM ke liye agni kI upamA dI hai vaha sArthaka hai, kAraNa ki jisa prakAra agni se atyanta tapta lohe kA golA pAnI meM DAlane para apane cAroM ora ke pAnI ko khIMcatA hai usI prakAra yaha AtmAbhI jaba kaSAyoM se atyanta saMtapta ho jAtA hai taba apanI cAroM ora bharI huI kArmaNavargaNAoM ko mana, vacana, kAyarUpa nAliyoM se khIMcatA hai / khAyA huA anna jisa prakAra rasa-rudhira-Adi rUpameM pariNata hotA hai usI prakAra gRhIta ve kArmaNavargaNAe~ bhI jJAnAvaraNAdikakarmarUpase ekahI sAtha pariNata ho jAtI haiM / karmarUpa se baMdhI huI ina kArmaNavargaNAoM kI cAra prakAra kI avasthAe~ hotI haiM, prakRtibaMdha, sthitibaMdha anubhAgabaMdha aura pradezabaMdha / yaha nizcita hai ki jaba koI eka padArtha kisI dUsare padArtha ko AvRta karatA hai yA usakI zakti kA ghAta karatA hai taba AvaraNa karanevAle padArtha meM-'AvaraNa karane kA svabhAva, AvaraNa karane kA kAla, AvaraNakI zakti kI hInAdhikatA aura AvaraNa karane vAle padArtha kA parimANa, ye cAra avasthAe~ eka sAtha prakaTa hotI haiM / yahI bAta ina baMdha ke bhedoM meM bhI samajhanA cAhiye / AtmA AtriyamANa hai te sarvathA zAta thayela che AthI je pApakarmomA nidAnabadhathI rahita che tene parama sukhanA sthAnarUpa kahevAmAM Avela che. TIkAkAre kAdhAdika kaSAyane mATe je agninI upamA ApI che te barobara che, kAraNa ke je prakAre agnithI atyata tapAvela lakhaMDane geLe pANImAM nAMkhavAthI pitAnA cAre bAjunA pANIne kheMce che te prakAre tyAre AtmA paNa kavAthI atyanta satata thAya che tyAre potAnI cAre bAju bharelI kAmaNavargaNAone mana-vacana-kAyArUpa nALiyethI khece che jevI rIte khAdheluM anAja rasa rUdhira Adi rUpamAM pariNata thAya che te prakAre gRhIta A kAmaNavargaNAo paNa jJAnAvaraNAdika karmarUpathI eka ja sAthe pariNata thaI jAya che. karmarUpathI badhelI A kAmaNagaNAonI cAra prakAranI avasthAo thAya che-pratibaMdha sthiti dha, anubhAgabaMdha ane pradezamAM dha, e nizcita che ke jyAre ke eka padAI kaI bIjA padArthane AvRta kare che agara tenI zaktine ghAta kare che tyAre AvaraNa karanAra padArthomA-AvaraNa karavAnA svabhAva 1, AvaraNa karavAne kALa 2, AvarahanI zaktinI hInAdhikatA 3, ane AvaraNa karanAra padArthanuM parimANa 4 A cAra avasthAne eka sAthe pragaTa thAya che, A vAta na dhanA bhedyamAM paNa amajavI
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664 AdhArANasUtre uktArthamupasaMharannAha--' tamhA' ityAdi / mUlam-tamhAativijo no paDisaMjalijjAsi-tti bemi ||suu010|| chAyA--tasmAt atividvAn na patisaMjvale:-iti bravImi // ma0 10 // TIkA--he ziSya ! tasmAt yataH krodhAdikapAyavAn anantadukhaM prApnoti tasmAt, tvam-atividvAn-AhetAgamaparizIlanajanitasamyagjJAnavAn san na pratisaMjvale krodhavahninA''tmAnaM na pratApayarityarthaH / kapAyeSu krodhasya prAdhAvaha sarvaghAti dravya kA anantavAM bhAga hotA hai, aura jo dezaghAti dravya hai yaha dezaghAti dravya kA anantabahubhAga hotA hai| isameM bhI dezaghAti dravya kA baTavArA dezaghAtI prakRtiyoM meM hI hotA hai, sarvaghAti dravya kA baTavArA sarvaghAtI dezaghAtI donoM prakArakI prakRtiyoM meM hotA hai, aura nau nokapAyoM ko dezaghAnI dravya hI prApta hotA hai, sarvaghAtI nahIM // m09|| ___ ukta arthakA upasaMhAra karate hue samrakAra kahate haiM-'tamhA ativijjo' ityaadi| ___ jaba yaha nirvivAda siddha hai ki krodhAdika kaSAyavAle jIva ananta yAtanAoM ko isa loka aura paraloka meM bhogate haiM to he ziSya ! arhatapratipAdita Agama ke parizIlana se samyagjJAnasaMpanna hote hae tuma krodharUpa agni se apanI AtmA ko kabhI bhI prajvalita nahIM krnaa| yahAM ana tame bhAga hoya che, ane je dezaghAtika dravya che te dezaghAtika dravya anata bahubhAga hoya che. Ama paNa dezaghAtI dravyanI vaheMcaNI dezadyAti prakRtimAM ja thAya che, sarvaghAti dravyanI vaheMcaNI sarvaghAti dezaghAti ane prakAranI prakRtimAM thAya che, ane navanakathAne dezaghAti dravya ja prApta thAya che, sarva ghAti nahi ! sUtra 9 31 yAne GA2 42tA sUtrA24 cha-' tamhA ativijjo' pratyAhi. tyAre A nirvivAda siddha che ke kodhAdika kaSAyavALo jIva anaMta yAtanaamaane nAumA bhane 52mA sAgave che tyAre ziSya / atividvAn-maI ta pratipAdita AgamananA pazcilanathI samyajJAnama panna thatAM tame dharUpa agnithI pitAnA AtmAne keI vakhate paNa saLagAvaze nahi. A jagyAe kaMdhanI pradhA
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakatva-adhya0 4 u. 3 aura karma AvaraNa haiM, ataH karma kI bhI baMdha ke samaya meM cAra avasthAe~ pragaTa hotI haiM / ye cAroM avasthAe~ karmabaMdha ke prathama samaya meM hI sunizcita ho jAtI haiN| udAharaNArtha-jisa samaya hama lAlaTenako vastrase DhAMkate haiM usI samaya usa AvaraNa karanevAle vastrameM cAra avasthAe~ spaSTataH pratibhAsita hotI haiM (1) vastrakA svabhAva lAlaTena ke prakAzako AvRta karanA (2) nizcita kAla taka lAlaTena ke prakAza ko AvRta kiye rahanA (3) lAlaTena ke prakAza AvRta karane kI zakti kA vastra meM hInAdhika rUpase pAyA jAnA aura (4) AvRta karane vAle vastra kA primaann| ___una gRhIta kArmaNavargaNAoM kA pratyeka karma meM baTavArA isa prakAra se hotA hai| yadi Ayukarma kA bhI baMdha ho rahA hai to Ayukarma ko saba se thor3A dravya milatA hai| nAmagotra meM pratyeka ko isase adhika dravya milatA hai to bhI ina donoM kamI kA dravya samAna rahatA hai| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya meM pratyeka ko isase adhika dravya milatA hai to bhI inakA dravya paraspara samAna hotA hai| isase mohanIya karma ko adhika dravya milatA hai aura isase vedanIya karmako adhika dravya milatA hai / ghAtiyA ko ko jo dravya milatA hai isameM jo sarvaghAti dravya hai joIe. AtmA AtriyamANa che ane kama AvaraNa che, mATe badhA samayamAM karmanI paNa cAra avasthAo pragaTa thAya che. A cAre avasthAo karma--baMdhanA prathama samayamAM ja sunizcita thaI jAya che. dAkhalA tarIke jyAre battIne vastrathI DhAMkIe tyAre AvaraNa karavAvALA te vastramAM cAra avasthAe spaSTa pratibhAsita thAya che- (1) vastrane svabhAva battInA prakAzane rekavuM. (2) nizcita samaya sudhI battInA prakAzane rokI rAkhave. (3) battIno prakAza AvRta karavAnI zaktine vastramAM hInAdhikarUpathI sabhAva. (4) AvRta karanAra vastranuM parimANa. grahaNa karavAmAM AvelI te kArmaNavarzaNAonI vaheMcaNI pratyeka karmamAM A prakAre thAya che-je Ayu karmane baMdha thaI rahyo che te Ayu karmane badhAthI thoDuM dravya maLe che, nAma-getramAM pratyekane tethI adhika dravya maLe te paNa A bane karmonA dravya samAna rahe che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAyamAM pratyekane tethI adhika dravya maLe che te paNa teonuM dravya paraspara samAna hoya che. enAthI mehanIya karmane adhika dravya maLe che ane vedanIya karmane enAthI paNa adhika dravya maLe che. ghAtiyA karmone je dravya maLe che temAM je sarvaghAtika dravya che te sarvaghAtika dravyane
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ / atha caturthAdhyayanasya caturtha uddezaH / ihAnantaratRtIyodezake'navadyatapo varNitam / tacca saMyamavyavasthitasyaiva saMpUrNatayA bhavati, tasmAt saMyamaM pratibodhayituM caturthodezakaM kathayannAdau gRhItapravrajyasya kartavyamAha-'AvIlae' ityAdi / mUlam-AvIlae pavIlae nippalie jahittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM // sU0 1 // chAyA-ApIDayet prapIDayet niSpIDayet tyaktvA pUrvasaMyoga hitvA upazamam // TokA--pUrvasaMyoga-pUrvakAlikaM mAtApitrAdisambandha, upalakSaNAtpazcAtsaMyoga zvazurAdisambandhamapi tyaktvA, yadvA-pUrva anAdibhavasamAyAtatvena prAktano'saMyamaH, tena saha saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktyA, tathA-upazamaM karmopazamakAra // cauthe adhyayanakA cauthA uddeza // isake pahile tRtIya uddezaka meM niravadya-nirdoSa tapa kA varNana kiyA jA cukA hai, parantu nirdoSa tapa kI ArAdhanA saMpUrNa rIti se jaba taka jIva saMyama meM sthita nahIM ho sakatA taba taka usase nahIM ho sakatI; ataH saMyama ko pratiyodhita karane ke liye isa caturtha uddezaka kA prArambha kiyA jAtA hai| usameM bhI jisane dIkSA dhAraNa kI hai, usakA sarva prathama kyA kartavya hai ? isakA nirUpaNa satrakAra karate haiM-'ApIlae' ityaadi| pUrvakAlika-pUrvakAla se sambandha rakhanevAle mAtApitA Adi ke tathA pazcAtkAlika-zvazurAdi ke sambandha ko, athavA anAdi janmaparamparA se saMbaMdhita hone ke kAraNa prAktana asaMyama bhAva ke abhI taka ke cothA adhyayanane cele uddeza. A pahelAM trIjA udezamAM niravadya-nirdoSa tapanuM varNana karela che, paraMtu nirdoSa tapanI ArAdhanA saMpUrNa rItithI jyAM sudhI jIva sayamamAM sthita nathI te tyAM sudhI thaI zakatI nathI, mATe saMyamane pratibaMdhita karavAne mATe A thA uddezane prAraMbha thAya che. temAM paNa jeNe dIkSA dhAraNa karelI che. tenuM sarva prathama zurtavya che tenu 3555 sUtra2 42 cha-' AvIlae' tyAdi. pUrvakALathI saMbaMdha rAkhanAra mAtA pitA AdinA, tathA pachInA kALamAM saMbaMdha rAkhavAvALA zvazurAdinA sabaMdhane, athavA anAdi janmapara parAthI saMbaMdhita hovAne kAraNe pUrva kAlika je asayamabhAva che tenA Aja sudhInA saMbaMdhane choDI
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 665 nyAt krodhapratiSedhenA'nyeSAmapi kaSAyANAM pratiSedhaH kartavya iti vodhitam / iti = ayamudezakaH samApyate / bravImi bhagavataH samIpe yathA zruta tathA kathayAmItyarthaH || sU0 10 // // caturthAdhyayanasya tRtIya uddezaH samAptaH // 4-3 // para krodha kI pradhAnatA batalAI hai, isase anya kathAyoM kA bhI parityAga samajha lenA cAhiye / he jambU ! maiMne bhagavAn ke samIpa jaisA sunA hai vaisA hI tujhe kahatA hU~ / // cauthe adhyayanakA tIsarA uddeza samApta // 4-3 // natA batAvI che tethI bIjA kaSAyeAnA paNa parityAga rAmajI levA jAI e. hai jammU ! bhagavAnanI pAse jevuM me sAMbhaLyuM che tevuM ja tane kahuM chuM. ceAthA adhyayananA trIne uddeza samApta 5 4-3 5
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ * AcArAGgasUtre upazamAzrayaNasya phalaM pradarzayan gRhItamavrajyasya mumukSoH kartavyamAha -- 'tamhA avimaNe ' ityAdi / mUlam - tamhA avimaNe vIre sArae samie sahie sayA jae // sU0 1 // chAyA- -- tasmAt avimanA vIraH svArataH samitaH sadA yateta // sU0 2 // TIkA--tasmAt-upazamAzrayaNAt, vIraH = karma vidAraNasamarthaH avimanAH-saMyamArAdhane khedarahitaH, ata eva svArataH = suSThu ArataH = yAvajjIvanamaryAdayA saMyamA''caraNe tatpara, samitaH = samitisamanvitaH sahitaH - hitena saha sahitaH samyagUjJAnAdiguNayuktaH, sadA sarvakAlaM yateta = saMyamArAdhanabhArodvahanamatijJAmaGgIkRtya tatparipAlanArthaM prayatamAno bhavedityarthaH // mR0 2 // punaH punaH saMyamAnuSThAnopadeze hetuM pradarzayannAha - - ' duraNucaro' ityAdi / upazamasaMyama ke Azraya karane ke phalako dikhAte hue sUtrakAra jisane dIkSA aMgIkAra kara lI hai aise mokSAbhilApI muni kA kartavya batalAte haiM - ' tamhA avimaNe ' ityAdi / upazamasaMyama ke Azraya karanese karma ko naSTa karane kI zakti se saMpanna jIva saMyama ke ArAdhana karane meM khedarahita hokara yAvajjIvana saMyama ke ArAdhanA meM tatpara hotA huA samiti se aura samyagdarzanajJAnAdi guNoM se yukta hokara sarvadA saMyama ke ArAdhanarUpI bhAra ko vahana karane kI pratijJA ko aMgIkAra kara usake pAlana karane meM prayatna zIla bane || sU0 2 // 668 punaH punaH saMyama ke anuSThAna karane ke upadeza meM kAraNa prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM-' duraNucaro ' ityAdi / upazama-sa yamanA Azraya karavAnA phaLane dekhADatA sUtrakAra jeNe dIkSA agIaur usI ke sevA bhokSAlisApI bhuninu urtavya he che-'tamhA avimaNe tyAhi. upazama-mayamanA aAzraya kanvAthI kane naSTa karavAnI zaktivALA jIva nayamanu ArAdhana karavAmA khetarahita thaine yAvajjIvana sayamanA ArAdhanamAM tatpara banIne simitathI ane samyagdarzananAnAdi guNAthI yukta thaIne haMmezAM saMyamanA AgadhanarUpI bhArane vahana karavAnA niyamane aMgIkAra karIne tenu pAlana karavAmAM prayatnazIla ane, s0 25 vAravAra sayananu anuSDAna karavAnA upadezamA kAraNu pragaTa karIne sUtra24 - duraNucaro pratyAdi ;
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u 4 NatvAtsaMyamaM hitvA = gatvA prApyeti yAvat, ApIDayet prathamapravrajyAkAle'vikRSTena tapasA zarIramIpatpIDayedityarthaH / prapIDayet - tadanantaraM prakarSeNa vikRSTatapasA zarIraM pIDayet / tataH niSpIDayet = paNDitamaraNena zarIraM tyaktumanA mAsArthamAsakSapaNAdirUpaghorataratapobhiH zarIraM nizcayena pIDayedityarthaH / yadvA - ApIDayet = samyagdRSTacAdiSu guNasthAneSu jJAnAvaraNIyAdikaM karma Ipat pIDayet tataH prapIDayet= apUrvakaraNAnivRttivAdarayoH, tataH - niSpIDayet - sUkSmasaM parAyAvasthAyAm, yadvAaSTavidhaM karma upazamazreNyAmApIDayet, kSapakazreNyAM prapIDayet, zailezyavasthAyAM niSpIDayedityarthaH // mra0 1 // , 667 sambandha ko chor3a kara karmoM ke upazama kA kAraNa hone se upazama-saMyama ko prApta kara prathama dIkSA ke avasara para sAdhAraNa tapa ke dvArA zarIra ko kiJcit kRza kare / pazcAt utkRSTa tapa se zarIra ko pUrNa rIti se kuza kare / tadantara paMDitamaraNa se zarIra kA niyamapUrvaka parityAga kare / athavA samyagdRSTyAdika-caturthAdika guNasthAnoM meM jJAnAvaraNIyAdika karmoM kI sthitikA hrAsa kare, pazcAt apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa meM unakI sthiti kA pahilekI apekSA aura adhika hAsa kare / isa ke anaMtara sUkSma saMparAya nAmake dazaveM guNasthAna meM aura adhika hAsa kare / athavA - upazamazreNI meM jJAnAvaraNAdika karmoM kA hrAsa kare, kSapakazreNI meM aura after hrAsa kare tathA zailezI avasthA meM unakA samUla nAza kare || sU0 1 // karmAMnA upazamanu` kAraNa hovAthI upazamasaMyamane prApta karI prathama dIkSAnA avasare sAdhAraNa tapa dvArA zarIrane ApIDita-kicit dukhaLuM kare. pachI utkRSTa tapathI zarIrane pUrNa rUpathI dubaLuM kare. tyAra pachI paMDitamaraNathI zarIrane niyamapUrvaka parityAga kare. athavA------samyagdaprathAdika-ceAthA Adi guNasthAnAmAM jJAnAvaraNIyAdika karmonI sthitine ghaTADe. pachI apUrvakaraNa ane anivRtti karaNamAM tenI sthitine pahelAMnI apekSA vadhAre ghaTADo kare, tyAra bAda sukSmasAMparAya nAmanA dezamA guNa sthAnamAM ethI vadhAre ghaTADA kare. athavA--upazama-zreNImAM jJAnAvaraNAdika kAnA ghaTADA kare, kSapakazreNImAM ethI adhika ghaTADo kare, tathA zailezI avasthAmAM tene samULo nAza kare. sU0 15
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 AcArAgasUtre zanAditapasA vA zarIraM zopayetyarthaH / zarIrazoSaNasya phalamAha-' epa' ityAdi / epa =svazarIrazopakaH puruSaH-mokSArthI jano dravikAndravaH saMyamaH sa vidyate yasyAsau, saMyamItyarthaH, tathA-vIraH karmavidAraNasamarthaH, tathA-AdAnIyA bhavyAnAM grAhyaH zraddheyavacana ityarthaH, vyAkhyAtA tIrthakaraiH kthitH| yazca brahmacarye brahmacaryAkhyamahAvrate saMyame vA upitvA sthitvA-tatparo bhUtveti yAvat , samucchrayaM karmopacayaM dhunAti hAsayati-apayatItyarthaH, so'pi-AdAnIyo vyAkhyAta iti smbndhH|4| pramAdarahitAnAM guNAn pradarya pramAdavatAM dopAnAha-'nittahiM ' ityaadi| mUlam-nittehiM palicchinnahiM AyANasoyagaDhie bAle avvocchinnabaMdhaNe aNabhikaMtasaMjoe tamaMsi aviyANao ANAe laMbho natthi-tti bemi // sU0 5 // ___chAyA-netraiH praticchannaiH AdAnasrotogaddho vAlaH avyucchinnabandhanaH anabhikrAntasaMyogaH tamasi avijAnata AjJAyA lAbho nArita-iti bravImi // s05|| TIkA-ne-cakSurAdibhirindriyaiH, praticchannaiH svasvavipayato'pavAritaiHAhArAdika se athavA anazanAdika tapa ke dvArA zarIra kA zopaNa kre| isa kriyA kA AcaraNa karanevAlA vaha mokSAbhilASI saMyamI jIva karmoM ko naSTa karane kI zakti se samanvita hotA huA bhavya puruSoM ke liye upAdeyavacanavAlA hotA hai, aisA tIrthaGkaroM ne kahA hai| tathA jo brahmacarya meM athavA saMyama meM tatpara hokara karmoM ko naSTa karatA hai vaha bhI bhavyoM ke liye mAnanIyavacanavAlA hotA hai / mR04|| pramAdasahita vyaktiyoM meM kyA kyA doSa utpanna hote haiM ? yaha bAta sUtrakAra kahate haiM-'nittehiM ' ityAdi / apane2 viSayoM se apavArita-pratiruddha cakSurAdika indriyoM se yukta zadikathI athavA anazanAdika tapa dvArA zarIranuM zepaNa kare. A kriyAnuM AcaraNa karavAvALo te mokSAbhilApI saMyamI jIva karmone naSTa karavAnI zaktithI saMpanna thaI bhavya purU mATe upAdeya vacanavALo thaI jAya che, ema tirthakaroe kahyu che tathA je brahmacaryamAM ane sayamamA tatpara thaI karmono nAza kare che te paNa bhavyAne mATe mAnanIya-vacanavALI thAya che sU0 4. pramAda sahita vyaktiomA zu zu deya utpanna thAya che? A vAta sUtra12 4 - nittehiM / tyAdi. pitApitAnA viSayathI nivArita cakSu-Adi IndriyothI yukta thaIne, brahma
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 669 mUlam-duraNucaro maggo vIrANaM aniyagAmINaM ||suu03|| chAyA-duranucaro mArgoM vIrANAmanivRttagAminAm // muu03|| TIkA--mAgaH saMyamarUpaH panthAH anivRttagAminAM na nivatate yasmAt saH -anivRtto mokSaH, tatra gantuM zIlaM yeSAM te-anivRttagAminastepAM, vIrANAM-karmavidAraNasamarthAnAM pramAdarahitAnAM duranucaraH-dukhena saha anu-pUrvapUrvatIrthaMkarebhyaH pazcAt caryate-gamyate iti duranucaraH duHkhAnugamyaH-saduHkhamanusevyo'sti, tasmAt punaH punaH saMyamAnuSThAnopadezaH kriyata iti bhAvaH // mU0 3 // tanmArgAnucaraNaM pramAdaparityAgAd bhavatItyAha-'vigiMca' ityaadi| mUlam-vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre AyANijje viyAhie je dhuNAi samussayaM vasittA vaMbhacerAMsi ||suu0 4 // ___ chAyA--vikSya mAMsazoNitam , epa puruSo draviko vIra AdAnIyo vyAkhyAto yo dhunAti samucchrayam upityA brahmacarya // ma04 // TIkA--mAMsazoNitaM svazarIrasthaM vevizva-apanaya-antaprAntAhArAdinA ana yaha saMyama rUpa mArga, mukti ko prApta karane kI icchAvAle puruSa jo ki vIra-karmoM ke naSTa karane meM zaktizAlI evaM apramAdI haiM unake liye bhI duranucara-arthAt atikaSTasAdhya hai, kyoM ki pUrva-pUrva tIrthadaroM ne isa ke AcaraNa karane kI jo vidhi pradarzita kI hai usI ke anusAra yaha Acarita kiyA jAtA hai, ataH isake anuSThAna karane kA vAraMvAra upadeza diyA jAtA hai / sU0 3 // usa saMyamarUpa mArgakA AcaraNa pramAda ke tyAga se hotA hai, isI yAta kI puSTi karate haiM-'vigiMca maMsasoNiyaM' ityaadi| saMyamI apane zarIra ke mAMsazoNita ko sukhAve, arthAt annaprAnta ja A saMgamarUpa mArga, muktine prApta karavA icchanAra purUSa je vIra eTale ke karmano kSaya karavAmAM zaktizALI ane apramAdI che tenA mATe paNa duranucara arthAt atikaSTasAdhya che, kAraNa ke pahelAnA tIrthakaroe tenuM AcaraNa karavAnI je vidhi batAvI che. tadanusAre ja enuM AcaraNa karavAmAM Ave che, mATe enuM anuSThAna karavAne upadeza vAraMvAra karavAmA Avela che. je a0 3 A sayamarUpa mArganuM AvaraNa pramAdanA tyAgathI thAya che A vAtanI puTi 43 4--vigiMca masasoNiyaM' tyAdi. pAMcamI panAnA zarIranA mAsa lehIne sukAve, arthAt aMnA AhA
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 AcArAGgasUtre tasya vAlaraya tamasi=moharUpe bhAvAndhakAre vartamAnasya, ata eva - avijAnataH = AtmahitamanavabudhyamAnasya AjJAyAH = bhagavatIrthaMkaropadezarUpasya pravacanasya lAbho nAsti / anAdimithyAtvapraticchannavivekajJAnasya mahAmohavazAdA''rhatamavacanazravaNe pravRttyabhAvAd heyopAdeyavivekAnarhatvAcca samyaktvAbhAsaMbhava iti bhAvaH / yadvA-AjJA=bodhiH-samyaktvam, tasyA lAmo nAstItyarthaH / iti = etad bravImi yathA bhagavadvacanaM zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // su0 5 // to zAstrakAroM kI dRSTimeM vaha vyakti asaMyamI hI hai / vaha una2 padArthoM kA sevana nahIM kara rahA hai, brahmacarya jaise mahAvrata meM vaha sthita ho, anya bhavya prANI bhI usake upadeza ko zraddhAkI dRSTi se dekhate aura mAnate hoM; to bhI usake saMsAra ke kAraNabhUta karmoM kA bandha kabhI bhI naSTa nahIM ho sakatA / aisA vyakti eka prakAra kA 'bakavRtti' hI hai| vaha upara se zubhra - nirdoSa pratIta hote hue bhI bhItara se azubhra - malina hI hai| dikhAne ke liye hI usane bAhyarUpameM mAtA-pitAdika athavA asaMyamabhAvoM se saMbaMdha chor3a rakkhA hai, bhItara se nahIM, ataH aise vyaktiyoM ko - ki jinheM vAstavika rIti se heyopAdeya kA viveka nahIM hai, jo yaha bhI nahIM samajhate haiM ki merA svayaMkA hita kisa meM hai ? itane gahare aMdhakAra meM paDe hue haiM unheM vItarAga prabhu kI vANIkA rasAsvAda kabhI bhI nahIM A sakatA / 'AdIyate yat-tat AdAnam ' arthAt sAvadha kriyA meM pravRtti rkhaJayamI ja che, bhale te padArthonu sevana te na karatA hoya, brahmacarya jevA mahA vratamA bhale te sthita hAya, khInna bhavya prANI paNa tenA upadezane zraddhAnI dRSTithI dekhatA ane mAnatA hoya, te paNa tenA sa sAranA kAraNabhUta karmAMnA adha avaNana pazu naSTa yato nathI mevI vyakti se prAranA 'bakavRtti ' ja che. te uparathI zubhra nirdoSa dekhAtA chatA paNa atarathI azubhra-malina ja che. dekhADavAne ja mATe teNe mAhyarUpamA mAtA-pitAdika, athavA asacama bhAvAthI sukha dha cheDI dIdhela hoya che, paNu aMtarathI nahi, mATe AvI vyaktiAne-ke jene vAstavika rItithI heyApAdeyane viveka hotA nathI, ane jee eTalA gADha aMdhakAramA paDelA hoya che ke mArUM svayaMnu--peAtAnu hita zemA che ? enI paNa jeene samaja hAtI nathI, teone vItarAga prabhunI vANIno rasAsvAda kAre yahu AvI zakatA nathI. AdIyate yata tava AdAnam - arthAt sAvadya priyAmAM pravRtti rAjanAra AyI phAga je bahuNa karavAmA Ave che te AdAna-karma che, ane te masAranA bIjarUpa
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 pratiruddhairyukto'pi, brahmacarye sthito'pi, AdAnIyo bhUkhA'pi, yadi-AdAnasrotogRddhaH-AdIyate-gRhyate sAvadhakriyAprattena yat-tadAdAnaM-saMsAravIjarUpaM karma, tasya srotAMsi zabdAdiviSayabhogAH, tatra gRddhA-Asakto bhavati, tarhi sa vAlA mohodadayAnmUDhaH san avyucchinnayandhanaH avyucchinnaM bandhanaM yasya sa tathoktaH-atruTitakarmavandhaH syAdityarthaH / kiM ca-sa vAlaH anabhikrAntasaMyogaH syAdityanvayaH / anabhikrAntaH anatilavintaH saMyogaH-mAtApitrAdisambandhaH, athavA-asaMyamasaMvandho yena saH-anabhikrAntasaMyogaH syAdityarthaH / yaH pUrva gRhItapravrajyaH pazcAd viSayabhogAsakto bhavati cettahi sa mUDhaH kadApi zatasahasrabhavAnte'pi karmavandhocchedaM nApnoti, nApi mAtApitrAdisAMsArikasambandhAvasAnaM pazyatIti vartulArthaH / hokara bhI, brahmacarya meM sthita raha kara bhI, tathA AdAnIya-lokamAnya ho kara bhI jo AdAnasrotogaddha, arthAt zabdAdi viSayabhogoM meM Asakta ho jAtA hai usa bAla-ajJAnI kA karmabandha kabhI bhI naSTa nahIM hotA, aura na vaha mAtA-pitA Adi ke sambandha ko, athavA asaMyama ke bhAva ko hI apane se dUra kara sakatA hai| tathA-ajJAnarUpa aMdhakAra meM rahane vAlA yaha bAla ajJAnI, ki jo apane hitako hI nahIM samajhatA hai, bhagavAn tIrthaGkara ke upadezarUpa prava. canakA lAbha nahIM le sktaa| vizepArtha:-saMyama kA lakSaNa siddhAntakAroM ne indriyavRttinirodhaH saMthamaH' indriyoM kI vRtti kA nirodha karanA hI batalAyA hai| indriyoM kI vRtti kA nirodha kara lene para bhI yadi saMyamI vyakti ke hRdaya meM unake viSayabhUta padArthoM ke sevana ke prati lAlasA yAne rAgabhAva banA huA hai carca sthita rahIne ane AdAnIya-lekamAnya paNa thaIne je AdAna -arthAt zabdAdi viSayomAM Asakata banI jAya che te bALa-ajJAnIne karmabagha kayAre paNa chUTatuM nathI ane te mAtA-pitA-AdinA saMbaMdhane athavA asaMyamabhAvane pitAthI dUra karI zakato nathI. tathA ajJAnarUpI aMdhakAramAM rahenAra te bALa ajJAnI je pitAnA hitane paNa samajAtuM nathI tene bhagavAna tIrthakaranA upadezarUpa pravacanane lAbha paNa maLI zakatA nathI. vipAya:-saMyananu sakSa sidvAntAzere 'indriyavRttinirodhaH saMyamaH' IdriAnI vRttine nirodha kara, tema batAvela che. indriyanI vRttine nirodha karI levA chatAM paNa je saMyamI vyaktinA hRdayamAM tenA viSayabhUta padArthonA vina karavAnI lAlasA eTale rAgabhava thAya te zAstrakAranI draSTimAM te vyakti
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 AvArAgasUtre ___ "yaH pUrva gRhItapravrajyaH pazcAd viSayabhogAsakto bhavati cettarhi sa mRDaH kadApi-zatasahasrabhavAnte'pi karmavandhoccheI nApnoti, nApi mAtApitrAdisAMsArikasaMbandhAvasAnaM pshytiiti|" jo pahile dIkSA aMgIkAra kara ke bhI phira pIche moha ke pravala udaya se pAMca indriyoM ke viSayabhogoM meM Asakta ho jAtA hai vaha mUDha hai-bAla hai| usake karma ke bandha kA uccheda-avasAna lAkhoM bhavoM meM bhI nahIM ho sakatA, aura na vaha mAtApitAdikalpa sAMsArika saMbaMdha kA aMta hI kara sakatA hai| 'tamasi' yaha pada gAr3ha andhakAra kA vAcaka saptamI vibhakti kA eka vacana hai| jisa prakAra andhakAra meM vartamAna vyakti apane hAtha para bhI rakhI huI vastu kA avalokana nahIM kara sakatA hai, ThIka isI prakAra moharUpa bhAvAndhakAra meM rahA huA vyakti bhI apanI AtmA meM hI samAye hue apane hitarUpa karnavya ko nahIM jAna sakatA hai| aise jIva ke liye bhagavAn tIrthakara prabhu kI upadezarUpa vANI kA bhI lAbha nahIM ho sakatA hai, kAraNa ki anAdikAlika mithyAtva se usakA vivekajJAna lupta ho rahA hai, aura prabala moha ke udaya se arhantaprabhu kI vANI kA lAbha lene meM asamartha bana rahA hai, ataH usa kI unakI vANIke zravaNa karane meM antaraMga "pUrva gRhItapratrayaH paJcAd vighacabhogAsatto bhavati cettahi sa mUDhaH kadApi zatasahatvabhavAnte''pi karmabandhocchedaM nAgnoti, nApi mAtApitrAdisAMsArikasanbandhAvasAnaM pazyatIti" je pahelAM dIkSA aMgIkAra karIne pachI mohanA prabaLa udayathI pAMca InicenA viyogamAM Akta thaI jAya che te mUDha che-baLa che, tenA karmanA badhano ucheda lAkhe nA paNa nathI thato. tema ja te mAtApitAdirUpa saMbadhane paNa aMta lAvI zakato nathI. " tanasi" ! 56 2654AnuM vAyaOM satanA vitarita kyAna che. je prakAre adhikAranA keImANasa potAnA hAtha upara paNa rAkhelI vastune phekhI zakatA nathI te prakAre moharUpa bhAva-aMdhakAramAM rahele jIva paNa AbhAmAM rahelA potAnA hitarUpa kartavyane jANI zakato nathI, evA jIvane bhagavAna tIrthaMkara prabhunI upadeza vAvIne paNa lAbha thaI zakato nathI, kAraNa ke anAdi kALanA mithyAtvathI tenuM vivekasAna lusa thayeluM che, ane prabaLa mAMhanA udayavI te anantaprabhunI vANIno lAbha levAmAM asamartha banela che, tethI tene temanI vADInuM varu karavAmAM ataraMgAthI pravRtti paNa thatI nathI. athavA heye
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 pharU nevAle prANI ke dvArA jo grahaNa kiyA jAtA hai vaha AdAna-karma hai, aura vaha saMsAra kA bIjarUpa hai| bIja se hI vRkSa taiyAra hotA hai, vinA bIja ke nahIM; yaha saMsArarUpa mahAvRkSa bhI isa kamarUpa bIja kA hI phala hai| isa se yaha phalitArtha nikalatA hai ki bIja kI kisI nimitta se aMkurospAdana zakti vinaSTa ho jAtI hai taba vaha jisa prakAra apane kArya ko nahIM kara sakatA hai usI prakAra rAga-dveSAdika kaSAyoM ke abhAva meM gRhIta kArmaNavargaNAoM kI bhI jIvako paratantrAdirUpa karane kI, athavA jIva ke jJAnAdika guNoM kA ghAta Adi karane kI zakti naSTa ho jAtI hai / isa AdAna kA srota zabdAdika indriyoM ke viSayabhoga hI haiM, unameM jo gRddhaAsakta hai vaha AdAnasrotogRddha hai| jo moha ke udaya se para-padArthoM meM tallIna hai evaM heyopAdeya ke jJAna se vikala hai vahI yahAM para bAla hai| jo mohAdhIna-AtmajJAna se rahita hai-cAhe vaha vyAkaraNAdika evaMnyAyazAstrAdi granthoM kA adhyetA bhI kyoM na ho vaha bAla-mUrkha hI hai| saMyama ko grahaNa kara pazcAt prabala moha ke udaya se asaMyamabhAva ko prApta karanevAle bar3e se bar3e vidvAn bhI zAstroM meM 'bAla' nAmase varNita kiye gaye haiN| yahI bAta TIkAkAra isa prakAra se prakaTa karate haiM-- che. bIjathI ja vRkSa taiyAra thAya che, bIja vinA nahi. A saMsArarUpa mahAvRkSa paNa A karmarUpa bIjanuM ja phaLa che. AthI e sArAMza nikaLe che ke- jyAre koI paNa nimittathI bIjanI aMkurotpAdanazakti naSTa thaI jAya che tyAre te je prakAre pitAnA kAryane nathI karI zakatuM te pramANe rAgadveSAdika kakSAnA abhAvamAM gRhIta kAmaNavargaNAonI paNa jIvane parataMtrAdirUpa karavAnI, athavA jIvanA jJAnAdika guNene ghAta Adi karavAnI zaktine nAza thAya che. 2. 'AdAna'nu khota (bhA) Ale UndriyonA viSayamA 04 che, AmAM je vRddha-Asakta che te AdAnasrotAgRddha che, eTale karma AvavAnA kAraNamAM gRddha rahe che. je mohanA udayathI parapadArthomAM Asakata che temaja hepAdeyanA jJAnathI vikaLa che te ja A ThekANe bALa che. je mohAdhIna-AtmajJAnathI rahita che, bhale te vyAkaraNAdika ane nyAya zAnA graMthane abhyAsI kema na hoya te paNa te bALa-mUrkha ja che. meTAmAM moTe vidvAna paNa saMyamane grahaNa karI pAchaLathI prabaLa mohanA udayathI asaMyamabhAvane prApta karavAvALo meTAmAM meTe vidvAna paNa zAstromAM "bALa" A nAmathI kahevAmAM AvyA che. e ja vAtane TIkAkAra A sArAMzathI pragaTa kare che -
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ 676 676 AdhArAgasUtre ___ yadvA-yastvatItaM sukhaM na smarati, nApi bhaviSyatkAlikaM vAnchati, tasya vartamAnamukhe'pi rAgo naiva syAdityAha-'jassa natthi' ityAdi / yasya bhogavipAkaM jAnataH, purA-pUrva-pUrvabhuktasukhAnusmaraNaM nAsti, pazcAt pazcAdbhAvI-AgAmibhogAbhilApo nAsti, tasya madhye vartamAnakAle kutaH bhogecchA syAt / mohanIyakarmopazamAttasya bhogecchA naiva bhavediti bhAvaH // sU0 6 // prazna-jinhoM ne pUrva meM samakita prApta nahIM kiyA hai aura bhaviSya meM jo nahIM prApta kareMge, aise hI jIva to vartamAna meM samakita kI prAsi kiyA karate haiN| yadi " AdAvante'pi yannAsti vartamAne'pi tattathA " yaha aTala niyama mAna liyA jAvegA to phira kisI bhI jIvako samakita kA lAbha nahIM ho sakegA? uttara-yaha kathana avyavahAra rAzimeM rahanevAle jIvoM kI apekSA se hI samajhanA caahiye| vyavahAra rAzi meM rahe hue jIvoMkI apekSAse nhiiN| athavA isa satrakA vyAkhyAna isa prakArase bhI hotA hai bhogoM ke vipAka ko mahA kaSTaprada jAna kara jo pUrva meM bhoge hue pAMca indriyoMke viSayasukha kA smaraNa taka nahIM karatA hai aura usa sukha kI bhaviSyatkAlika prApti kI vAJchA se sarvathA dUra hai, aise vyakti ko catemAnakAla meM prApta vaha sukha bhogecchArUpa rAga kA kAraNa kaise ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sktaa| prazna-jeoe pUrvamAM samakita prApta nathI karyuM ane AvatA kALamAM paNa jeo samakti prApta karaze nahi, A prakAranA ja cha vartamAnamAM samakitanI prApti reche ne "Adovante'pi yannAsti vartamAne'pi tattathA " 2 maTara niyama maanvAmAM Ave te pachI kaI paNa jIvane samakitane lAbha thaI zake nahi? uttara-A kathana avyavahAra--rAzimAM rahenAra nI apekSAthI ja samajavuM joIe, vyavahAra--rAzimAM rahelA jIvonI apekSAe nahi athavA A sUtranuM vyAkhyAna A prakAre paNa thAya che-bhegonA vipAkane mahA kaTaprada jANIne je pUrvamA bhagavelAM pAMca indriyanA viSayasukhanuM smaraNa suddhAta karatuM nathI, ane te mukhanI bhaviSyamAM paNa prAptinI vAchAthI sarvathA dUra che, vA jIvane vartamAnakALamAM prApta te sukha bhegecchArUpa rAganuM kAraNa kevI rIte hoI zake? arthAt nathI thatu
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ samvatva - adhya0 4 u. 4 675 bhAvamasi vartamAnasya vAlasya kathaM samyaktvalAbhAsambhavaH ? iti jijJAsAyAmAha --' jassa natthi ' ityAdi / mUlam - jassa natthi purA pacchA majjhe tassa kuo siyA ||6| chAyA- -yasya nAsti purA pazcAt madhye tasya kutaH syAt // sU0 6 // TIkA -- yasya = mohatamasi vartamAnasya jIvasya purA = pUrvasmin kAle pazcAt = bhaviSyatkAle nAsti = pUrva samyaktvaM nAbhUt, agre'pi na tad bhaviSyati, tasya madhye =madhyabhave- vartamAnajanmani, kutaH syAt kathaM bhavet na bhavedityartha / " AdAvante ca yannAsti vartamAne'pi tattathA " iti lokanyAyasya sarvAnubhavasiddhatvAditi bhAvaH / avyavahArarAzyapekSayaitat / AjJAyAH se pravRtti hI nahIM hotI / athavA heyopAdeya ke viveka ke ayogya hone se aise manuSya ko samyaktva kA lAbha asambhava hai, yaha bhI " lAbho nAsti " isa vAkya kA artha hotA hai, kyoM ki-' AjJA' kA dvitIya artha bodhi- samakita hai usakA lAbha aise manuSya ko hotA nahIM / / sU0 5 // bhAvAndhakAra meM rahA huA bAla jIva samyaktva ke lAbha se vaMcita rahatA hai / isakI puSTi sUtrakAra karate haiM-' jassa natthi purA' ityAdi / moharUpI andhakAra meM rahanevAlA ajJAnI jIva pUrva janma meM aura AgAmI janmameM samakita ke lAbha se vaMcita rahatA hai to madhya arthAt vartamAna janma meM vaha samakita kA lAbha kara legA yaha kaise sambhava ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA / 'AdAvante ca yannAsti varttamAnespi satathA " jisakI sattA Adi aura anta meM nahIM hai usakI sattA vartamAna meM bhI nahIM hotI hai / yaha eka sAmAnya sA niyama hai / 66 pAdeyanA vivekane ayeAgya hovAthI AvA manuSyane samyaktvano lAbha asaMbhava che A paNa " AjJAyAH lAbho nAsti " mA vAyano artha thAya che, ubha } AjJA nA khIjo artha bodhi eTale samakita che, tene lAbha AvA manuSyane thatA nathI. // sU. 5 // bhAva-aMdhakAramAM rahelAM khALa jIva samyaktvanA lAbhathI va Mcita rahe che. yAnI puSTi sUtraa2 13 che -' jassa natthi purA ' ityAdi. mAharUpI aMdhakAramAM rahenAra ajJAnI jIva pUrva janmamAM ane AvatA janmamAM samakitanA lAbhathI vaMcita rahe che, teA pachI madhya arthAt vamAna janmamAM te samitano lAbha karI leze, tenA saMbhava kevI rIte hoya ? arthAt sa Mbhava hoto nathI. " AdAvante ca yannAsti vartamAne'pi tattathA " - nI sattA yahi bhane aMtamAM nathI tenI sattA vamAnamAM paNa nathI hotI, e eka sAmAnya niyama che.
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 AcArAGgasUtre ramaNamapi samyaktvazabdavyapadezyamiti bhAvaH / iti = evaM pazyata - yUyaM jAnIta / yataH - yena=ArambhoparamaNarUpeNa kAraNena ghoraM = ghoraduHkhajanakaM karmavandhaM, vadhaM, dAruNaM= duHsahaM paritApaM=zArIraM mAnasaM ca duHkhaM nApnotItyarthaH, tasmAt sakalasAvadyavyApArebhyo nivartitavyamiti bhAvaH / yadvA - yena - ArambheNa sAvadhAnuSThAnena ghoraM vandhaM vadhaM dAruNaM paritApaM ca prApnoti tasmAdArambhAduparato bhavedityarthaH // 07 // ki samakita ke hone para hI ArambhanivRtti hotI hai, to bhI kAraNa meM kArya ke upacAra se hI ArambhanivRtti ko samakita kahA gayA hai, aisA samajhanA cAhiye / jIva isa sAvadha vyApAra ke parityAga se hI karmabandha, vadha aura aura duHsaha zArIrika evaM mAnasika kaSToM se sadA yacatA hai, isa liye AtmahitaiSI kA kartavya hai ki vaha isa sAvayavyApArarUpa kriyA se sadA dUra rahe | vizeSArtha - yaha nizcita siddhAnta hai ki sAvadha vyApAra se jIvoM ke pariNAmoM meM durvRtti sadA jAgRta rahatI hai| usase jIva taraha-taraha ke sAdhanoM ke juTAne meM hI apane jIvana ko bitA detA hai| aisA kyoM hotA hai ? jaba hama isakA mukSma nirIkSaNa karate haiM to hameM isa kI taha kA patA acchI taraha se laga jAnA hai ki vaha yaha viSayabhogecchA hI hai / isake phadameM phasA huA jIva jJAtA evaM tattvajJa banane kA DhoMga hI karanA hai / usake pAsa meM nija ke hita ke liye kucha bhI nahIM hotA / nivRtti samakitanu kArya che, kAraNa ke samakitanA thavAthIja AraMbhanivRtti thAya che, te paNa kAraNamA kAryanA upacArathI Ara bhanivRttine ja samikata kahevAmA Avela che, ema samajavuM joie jIva A mAdya-vyApAranA parityAgathI kakha dha, vadhu ane 6 saha zArIrika mAnasika kanTeothI sadA bace che, mATe AtmahitaSInu kartavya che ke te sadA A sAvadya-vyApArathI dUra rahe, vizeSAe nizcita siddhAnta che ke sAvadya vyApArAthI javAnA pariNAmAmA sadA dRtti jAgRta rahe che, te thakI jIva taraha-tarahanA sAdhanAne ekatrita pharavAmA ja potAnA jIvanane vyatIta karI de che ema kema bane che? tyAre ame tenu sUkSma nirIkSaNa karIe chIe tyAre amAne cAkasapaNe tenu samAdhAna maLI jAya che ke te A viSaya bhAgeAja che anI pakaDamA selA jIva jJAtA ane tattvajJa manavAnA DhAga ja kare che tenI pAse peAtAnA hitane mATe kAI paNa hAtu nathI, peAtAnA viSaya kapAyanI
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u 4 677 ___ yasya kAlatraye'pi bhogecchA nAsti, sa kiMbhUtaH syAdityAha-se hu' ityaadi| mUlam -se hu pannANamaMte buddhe aarNbhovre| sammameyaMti pAsaha / jeNa baMdhaM vahaM ghoraM pariyAvaM ca dAruNaM // sU0 7 // chAyA-sa hu prajJAnavAn buddhaH ArambhoparataH / samyagetaditi pazyata / yena vandhaM vadhaM ghoraM paritApaM ca dAruNam / / sU0 7 // TIkA-hu-yataH-bhogAbhilAparahitaH, tasmAt sa prajJAnavAn-jIvAjIvAdipadArthAnAM samyagjJAtA, ata eva buddhaH tattvajJaH, Arambhoparata ArambhA sAvadyavyApArastasmAduparato-nivRttaH / etad-ArambhoparamaNaM, samyak smyktvmsti| samyaktve sati hi ArambhanivRttirupajAyate, tasmAt samyaktvakAryatayA''rambhIpa bAta bhI ThIka hai; jisake mohanIya karma kA upazama ho cukA hai usa vyakti ke liye bhogecchA-viSayasukhoM ko bhogane kI lAlasA-ho hI kaise sakatI hai? bhogecchA yaha mohanIya karma kA hI eka kArya hai, ataH jaba mohanIya karma hI upazama avasthA hai taba bhogecchArUpa kAryakA AvirbhAva ho bhI kaise sakatA hai / mU0 6 // jisake trikAla meM bhI bhogecchA nahIM hai usakI prazaMsA karate hue sUtrakAra kahate haiM-'se hu' ityaadi| bhogoM ko bhogane kI abhilASA se rikta hone ke kAraNa vaha saMyamI jIvAjIvAdika nava tattvoM ke vAstavika svarUpa kA jJAtA bana kara tattvajJa hotA huA Arambha-sAvadyavyApArarUpa pravRtti-se pare ho jAtA hai, yahI samyaktva hai / yadyapi ArambhanivRtti, samakita kA kArya hai; kyoM vAta paNa ThIka che, jene mehanIya kamane upazama thayela che te vyaktine mATe bhogecchA-viSayasukhone bhogavavAnI lAlasA ja kevI rIte thaI zake che, bhogecchA te mehanIya karmanuM ja eka kArya che, mATe jyAre mehanIya karma ja upazama avasthAmAM che tyAre bhegecchArUpa kAryane AvirbhAva kevI rIte thaI zake ? arthAthaI zakatuM nathI. sUtra che jene traNa kALamAM paNa bhegechA nathI tenI prazaMsA karatAM sUtrakAra kahe D-'se hu' tyAdi. bhegane bhogavavAnI abhilASAthI rikata hovAnA kAraNe jIvAjIvAdika nava tanA vAstavika svarUpanA jJAtA te saMyamI tattvajJa banIne AraMbha-sAvadha vyApArarUpa pravRttithI dUra thaI jAya che, e ja samyaktva che, jo ke AraMbhanI
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAGgasUtre kiM kRtvA sAvadhavyApAraMparityajediti jijnyaasaayaamaah-plicchidiy'ityaadi| mUlam-palicchidiya bAhiragaM ca soya, nikammadaMsI iha macciehi // sU0 8 // chAyA-praticchidya bAyakaM ca srotaH niSkarmadI iha maryeSu // ma0 8 // TIkA--bAyakaM varbhivaM hiraNyarajatamAtApitrAdisambandharUpaM, yadvA-mANAtipAtAdikaM srota: AsravaM karmavandhakAraNaM, ca-zabdAd rAgadveSAtmakaM viSayAbhilAparUpaM vA AntaraM sroto vA praticchidya-pratiruthya, iha-asmin loke, mat]pu-manuSyeSu madhye nipharmadarzI-karmaNo niSkAntaH niSkA-mokSaH, taM draSTuM zIlamasyeti nipharmadI-mokSAbhilApI san sAvadhavyApAraM prityjedityrthH| yadvA-iha-asmin loke maryeSu-manuSyeSu bAhyakaM srotaH praticchidya niSkarmadarzI bhavati, mokSaM prApnotItyarthaH // m08|| prakAra ke ghora vadha, baMdhana aura dAruNa paritApa kA kAraNa samajha kara unase sarvathA virakta hI rahatA hai| sU0 7 // isI viSayakI puSTi karate hue sUtrakAra kahate haiM-'palicchidiya ityAdi mAtA-pitA Adika sacitta, suvarNa-rajatAdika acitta parigraharUpa athavA hiMsAdika pAparUpa bahiraGga srAtakA evaM rAgadveSa athavA viSayAbhilASarUpa antaraMga srota kA nirodha kara isa loka ke andara manuSyoMmeM vasanevAlA niSkarmadarzI--mokSAbhilASI jIva sAvadha vyApAra kA parityAga kre| zAstrakAroM ne parigraha do prakAra kA batalAyA hai / (1) bAhya parigraha aura (2) antaraGga prigrh| dhanadhAnyAdika aura mAtApitAdika bAhya parigraha hai, viSayAbhilASAdika tathA deSAdika antaraGga parigraha hai| 'parigraha thaI jAya che, ane sAvadya vyApArane aneka prakAranA ghera badha, ba dhana ane dArUparitApanuM kAraNa samajIne tenAthI sarvathA viraktaja rahe che. sU7 che AL QSayanI puSTi 42tA sUtrA2 4 cha-'palicchidiya' tyAdi. mAtA-pitA-Adika sacitta, suvarNa rajatAdika acitta parigraharUpa athavA sAdika-pAparUpa balDira ga srota (mArga) no temaja rAga dveSa athavA viSayAbhilASArUpa atara ga srotane nirodha karI A lokanI aMdara manuSyamAM vasavAvALa niSpharmada-modhyAbhilASI jIva sAvadya vyApArane parityAga kare. zAsakAroe pariDa be prakArane batAvela che (1) bAhya parigraha ane (2) aMtara parigraha dhanadhAnyAdika ane mAtA-pitAdika bAhya parigraha che, ane viSayAnilAbAdi, tathA rAga-dveSAdika ataraga garimaDu che. parigraha zabdane
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva - adhya0 4. u. 4 679 apane vipayakapAya kI puSTi jaise bhI ho, usake liye vaha vihita avihita saba taraha ke upAyoM ko kAma meM lAtA hai / Upara se hI vaha sAdhuvepadhArI hai, bhItara se vaha apane sacce hitake sAdhanoM kA nAza karatA hai / saMsAra meM dharmakA patana bhI isI kI oTa lekara hue haiM aura ho rahe haiM tathA Age bhI hoMge / yaha bar3I balavatI vyAdhi hai| isakI cikitsA sadguru hI kara sakate haiM, ataH unakA kathana hai ki sarva prathama AtmahitaiSI jIva isakI cikitsA karAne ke liye apane meM yogyatA lAve / yaha yogyatA eka hI bhavameM jI ko prApta nahIM ho sakanI / jo bhI varttamAna bhavameM yogya hue haiM ve sava pUrvake ArAdhaka jIva the, ataH isa vyAdhi kI cikitsA karAne kI yogyatA prApta karane kI jIvameM kaTibaddhatA honI caahiye| yaha kaTibaddhatA hI samakina hai, cAhe yaha svabhAva se ho yA parake upadeza se / yaha to nizcita hai ki isa prakAra kI yogyatA se saMpanna AtmA bhogoM meM lAlasAvAlA nahIM hotaa| usakI pravRtti vahAM para tape hue lohe para pAMca rakhane jaisI hI hotI hai, ataH dhIre 2 apanI uccani karatA huA viSayabhogecchA se sadA ke liye dUra ho jAtA hai aura sAvadya vyApAroM ko aneka puSTi mATe te vihita avihita badhA prakAranA upAyA kare che. uparathI ja te sAdhuveSadhArI che . paNa a tarathI te peAtAnA sAcA hitanA sAdhanonA nAza ja kare che. saMsAramAM dharmanuM patana paNa AvA jIvAnA nimitte thayuM che, thaI raheluM che ane AgaLa paNa thaze. A meTI baLavAna vyAdhi che. enI cikitsA sadgurU ja karI zake che. mATe temanuM kathana che-sava prathama AtmahitaiSI jIva tenI cikitsA karAvavA mATe peAtAnAmAM yogyatA lAve. ceAgyatA eka ja bhavamAM jIvane prApta thatI nathI. je vamAna bhavamAM ceAgya thayela che te badhA pUrvanA ArAdhaka jIva hatA, mATe A vyAdhinI cikisA karAvavAnI ceAgyatA prApta karavA mATe jIvamAM kaTimaddhatA hovI oie. A kiTabaddhatA ja samikita che, bhale te svabhAvathI hoya agara pArakAnA upadezathI hoya. A nizcita che ke AvI yeAgyatAthI sa Mpanna AtmA bhegAmAM lAlasA rAkhanAra nathI ghatA. tenI pravRtti tyAM tapelA leADhA upara paga rAkhavA jevI thAya che, mATe te dhIra dhIre potAnI yukti-prayuktithI viSaya bhegecchAthI sadAne mATe phra
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAgasUtre nanu karmopAdAnarUpaM srotaH kiM kRtvA praticchedyamiti jijJAsAyAmAha-- 'kammuNA' ityaadi| mUlam-kammuNo saphalattaM datRRNaM tao nijjAi veyvii||suu09|| chAyA--karmaNaH saphalatvaM dRSTvA tato niyoti vedavit / / mU0 9 // TIkA-mithyAtvAviratipramAdakapAyayogaiH kriyate iti karma-jJAnAvaraNIyAdikam , tasya, saphalatva-jJAnAvaraNAdisvasvaphalajananAvazyambhAvaM, dRSTvA vedavit-vedyate taccAnyaneneti vedaHAhetAgamaH, taM vettIti vedavit-sarvajJopadezajanyasamyagjJAnavAnityarthaH, tataH karmaNa. karmavandhakaraNAt niyAMtidurIbhavati, karmavandhananivandhanasakalasAvadhavyApAraM privrjytiityrthH| m09|| vyApAroM se sadA virakta rahe / jisase jIvoM ko thoDe se bhI kaSTAdika kA anubhava ho aisI koI bhI kriyA vaha na kare / sAvadhakriyA karanevAle manuSyoM ke samparka meM rahate hue bhI apane ko usa vyApAra se bacA kara rakhanA yahI to saMyamI nunikI vizeSatA hai| niSkarmadarzI-isa zabda kA artha mokSAbhilASI hai, kyoM ki karmoM ke sambandha se rahita jo sthAna hai vaha niSkarma hai, usa sthAna ko dekhane kA jisa kA svabhAva hai aisA jIva niSkarmadarzI kahalAtA hai| sUtra meM "ca" zabda antaraGga parigraha kA bodhaka hai // sU0 8 // saMyamI muni kyA samajha kara karmoM ke Ane meM kAraNarUpa isa srota ko banda kare ? isa prakAra kI jijJAsA kA samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM-' kammuNo' ityaadi| karmoM ko apane 2 phala kA denevAlA jAnakara vaha jJAnI-saMyamI muni una karmo se aura unake kAraNoM se dUra hI rahatA hai| vyApArathI sadA virakta rahe jenAthI jIvone thaDa paNa kaSTAdikano anubhava thAya tevuM koI kArya teo na kare sAvadya-vyApAra karavAvALA manuSyanA saMparkamAM rahevA chatAM paNa pitAnI jAtane tevA vyApArathI dUra rAkhavuM, e ja sayamI muninI vizeSatA che 'niSkarmadazI' mA zaNDanama bholisApIche, 425 rbhAnA sapathI rahita je sthAna che te niSkarma che, te sthAnane dekhavAne jene svabhAva che tevo jIva niSkarmadazI kahevAya che. sUtramAM "ra" zabda anaraga paricarDa bodhaka che sU0 8 - zuM samajIne saMyamI muni kamene AvavAnA kAraNarUpa A strotane badha kare ? mA 2nI zAsAnu samAdhAna 2tA sUtrasa2 he che-'kammuNoM tyAdi. kamane pitAnA phaLane devAvALA jANIne te samayamI muni te karmothI ane tenA kAraNothI ra ja rahe che.
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 zabda kA artha yahI hai ki jisase jIva karmoM kA grahaNa kre| arthAt mamatvabhAvase grahaNa karane ko parigraha kahate haiM / mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga, ye saba antaraGga-parigraha haiN| inhIMse jIva navIna2 karmoM kA bandha kiyA karatA hai| jisa prakAra naukAmeM pAnI Ane kA kAraNa chidra hotA hai, usI prakAra AtmAmeM navIna 2 karmoM ke Aneke liye parigraha chidra ke sthAnApanna mAnA gayA hai / jaise-mithyAdarzanajanya karmoM kA baMdha (1) prathama guNasthAna taka; aviratijanya karmoM kA bandha (4) caturtha guNasthAna taka, pramAdajanya kamaukA bandha (6) SaSTha guNasthAna taka, kaSAyajanya karmoMkA bandha (10) dazaveM guNasthAna taka, aura yogajanya karmoM kA bandha sayogakevalInAmaka (13) terahaveM guNasthAna taka jIvoMke hotA hai / srota zabda kA artha pravAha bhI hai| jisa prakAra jalAzayoM meM pravAha ke dvArA pAnI AtA hai usI prakAra aMtaraGga aura bahiraGga parigraharUpa pravAhadvArA AtmAmeM navIna 2 karmoMkA baMdha huA karatA hai, ataH saMyamI jIva bAhya parigraha se sarvathA virakta ho jAtA hai / antaraGga parigraha se bhI vaha apane padake anusAra virakta hI rahatA hai| isIliye sUtrakAra kahate haiM ki jisa saMyamI munikA lakSa eka mokSa prApti karane kA hI hai vaha manuSyalokameM rahatA huA bhI sAvadha artha e ja che ke jenAthI jIva karmone grahaNa kare, arthAt mamatva-bhAvathI grahaNa karavuM tene parigraha kahe che. mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane vega, e badhA aMtaraMga-parigraha che, enAthI ja jIva navA navA karmone baMdha kare che. jema naukAmAM pANI AvavAnuM kAraNa chidra che tema AtmAmAM navA navA karmone AvavAne mATe parigraha chidra che. mithyAdarzanajanya karmone baMdha. prathama guNasthAna sudhI, aviratijanya karmone baMdha cethA guNasthAna sudhI. pramAdajanya karmone baMdha chaThThA guNasthAna sudhI, kaSAyajanya karmone baMdha dazamA guNasthAna sudhI ane gajanya karmone baMdha sayogakevaLInAmaka teramA guNasthAna sudhI jIvene thAya che. strota zabdano artha pravAha paNa che, jema jaLAzayAmAM pravAha-dvArA paNa Ave che tema A aMtaraMga ane bahiraMga parigraharUpa pravAhadvArA AtmAmAM navA navA karmone baMdha thayA kare che, mATe saMyamI jIva bAhya-parigrahathI sarvathA virakata thaI jAya che. aMtaraMga parigrahathI paNa te pitAnA padanA anusAra virakata ja che. A mATe ja sUtrakAranuM kathana che ke je saMyamI munina lakSya eka mekSaprApti karavAnuM ja che te manuSya lekamAM rahevA chatAM paNa sAvadya
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ 684 ocArAGgasUtre ___TIkA--'bho' iti zipyAmantraNArthaH / sa vakSyamANaviSaye ziSyasya punaH punaravadhAnArthamAmantraNa dyotayati / bhoH zipya! ye kecana vIrAH karmavidAraNArthamutsAhavantaH, samitAH samitiyuktAH, sahitAH svahitArthamudyuktAH samyagjJAnAdiyuktA vA, sadAyatAH sarvadA saMyamArAdhanasAvadhAnAH, saMghaTadarzinaH heyopAdeyasya nirantaradarzinaH, yadvA-avyAvAdhAnandasvarUpamokSAbhilApiNaH, AtmoparatAH pAMca samitiyoM meM lavalIna, Atmahita kI prApti meM udyamI athavA sammagjJAnAdika guNoM se yukta, sarvadA saMyama kI ArAdhanA karane meM sAvadhAna, heyopAdeya ke viveka se yukta athavA avyAbAdha-Ananda-svarUpa mokSake abhilASI, kaSAyaviziSTaAtmAse sadA pare rahanevAle aura yathAvasthitakarmaloka kI athavA zabdAdiviSayoM kI sadA upekSA karane vAle, karmoM ko vidAraNa karane meM utsAhazAlI jo koI bhavya vIra pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa dizA meM huye haiM ve sava satya-mokSasthAnameM sthita ho cuke haiN| sUtrakAra isa sUtra meM nirdoSa tapa-cAritra kI ArAdhanA kA phala prakaTa karate hue ziSyoM se kaha rahe haiM ki jina bhavyavIroM ne pAMca samitiyoM kA nirdoSa rItise pAlana kiyA hai, Atmahita kI prApti meM jinhoMne kucha bhI nahIM bAkI rakhA, nirdopa saMyama kI ArAdhanA karane meM hI jinhoM ne apane jIvana ko vitAyA, heyopAdeya ke sundara viveka se jinhoMne moha-mamatva para vijaya prApta kI, jinhoMne kaSAya ke udaya ko pAMca samitiomAM rAcavAvALAM, AtmahitanI prAptimAM udyamI, athavA samyajJAnAdika guNothI yukta, sarvadA saMyamanI ArAdhanA karavAmAM sAvadhAna, heyopAdeyanA vivekathI yukta, athavA avyAbAdha-Ana dasvarUpa mekSanA abhilApI, kapAyaviziSTa AtmAthI sadA dUra rahevAvALAM, ane yathAvasthita karmalokanI athavA zabdAdiviSayenI sadA upekSA karavAvALAM karmonuM vidyAraNa karavAmAM utsAhazALI je bhavya vIro, pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa dizAomAM thayA che te badhA satya-meSasthAnamAM sthita thaI cUkela che. sutrakAra A sUtramAM nirdoSa tapa-cAritranI ArAdhanAnuM phaLa pragaTa karIne zine kahe che ke je bhavya vIrAe pAMca samitionu nirdoSa rItithI pAlana karyuM che, AtmahitanI prAptimAM jemaNe kAI paNa bAkI na rAkhyuM, nirdoSa nayamanI ArAdhanA karavAmA ja jemaNe potAnA jIvanane vItAvyA, hApAdeyanA sudara vivekathI jeoe mehu mamatva upara vijaya prApta karyo, jeoe kaSAyanA
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 mamaiva nAyamAzayaH kintu sarveSAmahatAmiti darzayituM bhagavAn prAha-'je khalu bho' ityaadi| yadvA- samyaktvammuktaM, niravahyaM tapazcAritramapi, idAnIM tatphalamAha--'je khalu bho' ityaadi| ___mUlam-je khalu bho! vIrA samiyA sahiyA sayAjayA saMghaDadaMsiNo AovarayA ahAtahA loyaM uvehamANA pAINaM paDINaM dAhiNaM uINaM iya saccaMsi pariviciddhiMsu ||suu010|| chAyA-ye khalu bho! vIrAH samitAH sahitAH sadAyatAH saMghaTadarzinaH,AtmoparatAH yathAtathA lokamupekSamANAH prAcInaM matIcInaM dakSiNam , iti satye privysthuH||10|| mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya aura yogoM ke dvArA jo kiye jAte haiM ve karma haiN| ye jJAnAvaraNIyAdika ke bheda se ATha prakArake haiN| AtmA ke sAtha inakA sambandha anAdikAla se ho rahA hai| koI bhI karma jaba taka apanA phala nahIM detA taba taka vaha AtmAse naSTa nahIM hotA; yaha niyama hai, ataH vaha vedavit-samyagjJAnI puruSa kase aura una karmoM ke kAraNa mithyAdarzanAdikoMse, tathA mithyAdarzanAdike kAraNa kapAyoM se sadA dUra hI rahatA hai / arthAt karmabandha ke kAraNabhUta samasta sAvadha vyApAra kA vaha tyAga kara detA hai| sU0 9 // ___ isa kathana meM saba tIrthaGkaroM kI sammati pradarzita karate haiM-'je khala bho' ityAdi / athavA samakita ko kahA aura nirdoSa tapa cAritra ko bhI kahA; aba usakA phala kahate haiM-'je khalu bho' ityaadi| - mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane gadvArA je karavAmAM Ave che te karma che. te jJAnAvaraNIyAdikanA bhedathI ATha prakAranA che. AtmAnI sAthe tene saMbaMdha anAdi kALathI thaI rahyo che. kaI paNa karma jyAM sudhI pitAnuM phaLa nathI. 2||5tuN tyo sucI te yAtmAthI naSTa thatuM nathI, ye niyama cha. tethI ta vedvi7=samyajJAnI purUSa karmothI ane te karmonA kAraNe mithyA-darzanAdiko ane mithyAdarzanAdikanA kAraNa kaSAyothI sadA dUra ja rahe che. arthAt karmabaMdhanA kAraNabhUta samasta sAvadya vyApArane te sadA tyAga karI de che. e sUtra 9 che 2 // 4thanamA mA tIrthazanI samiti pradarzita 42 cha-'je khalu bho' ItyAdi. athavA samakita kahyuM, nirdoSa tapa cAritra paNa kahyuM have tenuM phaLa 4 cha-'je khalu bho' pratyAhi.
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 AcArAgasUtre bhI bhUla na Ane denA, kaSAyoM se sadA sAvadhAna rahanA aura zabdAdika vipayoM meM sadA upekSAbhAva rakhanA, ye saba bAteM-kriyAe~ karmazatruoM para vijaya pAne meM sainya kA kAma detI haiM / mokSAbhilASI AtmA senApati hai, karmoM kI mUla-uttara-prakRtirUpa senA zatrusainya hai, usa para vijaya prApta karane meM isa yoddhA kI ye pUrvokta kriyAe~ eka akSauhiNI senA jaisI haiM, ataH yaha AtmA niyamase karmasenA kA parAbhava kara apane svabhAva se hI mokSa kA pUrNa bhoktA bana jAtA hai| isameM jarA bhI sandeha nhiiN| sUtra meM "bho" zabda ziSyoM ke saMbodhana ke liye AyA hai| vaha bhagavAn ke kahe gaye vacanoM meM ziSyoM kA punaH punaH dhyAna AkarSita karane ke liye kahA gayA hai| mUla meM 'pariviciddhiMsu' yaha bhUtakAlika kriyApada hai / yaha vartamAna aura bhaviSyatkAlika kriyApada kA bhI upalakSaNa hai| isakA abhiprAya yaha hai ki bhUtakAla meM jitane bhI vIra hue hai una sabane to mokSa kA mArga prApta kara hI liyA hai, vartamAna meM bhI jo pAMca bharatakSetra, pAMca airavata kSetra aura pAMca mahAvideha kSetra meM saMkhyAta vIra haiM ve aura anAgata kAlameM jo anaMta vIra hoMge ve saba mokSake bhoktA bneNge| ___ kI ke vidAraNa karane meM utsAhasampanna ko 'vIra,' pAMca samitiyoM vivekamAM jarA paNa bhUla na AvavA devI, kaSAyathI sadA sAvadhAna rahevuM, A badhI vAto-kriyAo-karmazatruo upara vijaya meLavavAmAM sainyanuM kAma kare che melAbhilASI AtmA senApati che. karmonI mULa-uttaraprakRtirUpa senA zatrusainya che, tenA upara vijaya prApta karavAmAM A ddhAnI te pUrvokata kriyAo eka akSauhiNI senA jevI che, mATe te AtmA niyamathI kamasenAne parAbhava karIne pitAnA svabhAvathI ja mokSane pUrNa bhaktA banI jAya che, temAM jarA paNa saMdeha nathI. sUtramAM "bhe" zabda ziSyanA sa bedhanane mATe Avela che, te bhagavAne kahelA vacanemA ziSyonuM vAra vAra dhyAna AkarSita karavAne mATe kahevAmAM Avela bhUgamA 'parivicidisu' mA bhUtAliyApa cha / vartamAna mana lvissykAlika kriyApadanu paNa upalakSaNa che, Ane abhiprAya e che ke-bhUtakALamAM jeTalA vIre thayelA che te badhAe mokSane mArga prApta karI ja lIdhela che vartamAmAnamAM paUje pAMca bharatakSetra, pAca airavata kSetra ane pAMca mahAvideha kSetramAM saMkhyAta vIra che, teo ane AvatA kALamAM je anaMta vire thaze teo badhA melanA letA banaze. nu vi25 42pAmA SHISH-patnane 'vIra,' pAya samiti gAnu pAdana
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva-adhya04 u 4 AtmanaH kapAyAtmana uparatA nivRttAH yathAtathA yathAvasthitaM, lokaM karmalokaM, zabdAdiviSayalokaM vA, upekSamANAH dRSTyA'pazyanta Asan , te prAcyAdidizvavasthitAH, satye satyasukhajanakatvAt satyo mokSamArgaH, tatra, parivyasthuH sthitavantaH, idamupalakSaNam-tenAnAgatavartamAnayorapi kriyApade saMyojanIye, yathA- ye vIrAH santi te vartamAnakAle paJcadazakarmabhUmiSu saMkhyeyAstiSThanti, ye ca bhaviSyanti, te cAnAgatakAle'nantAH sthAsyantIti // mU0 10 // niSphala kiyA aura isa karmamaya loka kI athavA zabdAdika pAMcaindriyoM ke viSayoM kI tarapha thor3A sA bhI dhyAna nahIM diyA, una bhavyavIroM necAhe ve kisI bhI dizA meM kyoM na raheM hoM-niyama se mokSa ko apane hAtha meM kara liyA hai| samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI ekatA ke binA mokSa kI prApti nahIM ho sakatI, yaha jainasiddhAnta kA aTala niyama hai| pAMcasamiti vagairaha ke pAlana meM apane ko visarjita kara denA yaha bAta samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI ArAdhanA se hI AtmAko upalabdha hotI hai| sUtra meM "vIra" zabda isI bAta kI puSTi karatA hai / bAhya jagata meM zatruoM para vijaya prApta karanevAle lAkhoM kyA karor3oM bhI manuSya mila sakate haiM, parantu jo apane AtmazatruoM-karmoM para vijaya prApta karane kI koziza meM haiM ve lAkhoM meM kyA karor3oM meM bhI eka do mileNge| pAMca samitiyoM meM lavalIna rahanA, Atmahita kI prApti meM sadA udyama karate rahanA, sarvadA saMyama kI ArAdhanA meM jarA bhI pramAdazIla na bananA, heyopAdeya ke viveka meM thor3I sI udayane niSphaLa banAvyuM ane A karmamaya lekanI athavA zadAdika pAMca indriyanA viSayanI tarapha thoDuM paNa dhyAna nathI ApyuM tevA bhavya vIroe bhale teo koI paNa dizAmAM hoya to paNa niyamathI mokSane prApta karela che. samyagadarzana samyagUjJAna ane sammacAritranI ekatA vinA mokSanI prApti thatI nathI, e jaina-siddhAMtane aTala niyama che. pAMca samiti vigerenA pAlanamAM pitAne visarjIta karI devuM, e vAta samyagdarzana, samyajJAna ane samyakracAritranI ArAdhanAthI ja AtmAne upalabdha thAya che. sUtramAM je vIra" zabda che te A vAtanI ja puSTi kare che. bAhya jagatamAM zatruo para vijaya karanArAo lAkha te zuM paNa kare manuSya maLI raheze, paraMtu pitAnA Atmazatruo-karma para vijaya prApta karavAnI ke zizamAM hoya tevA lAkha balka kareDemAM paNa eka-be maLaze. pAMca samitiomAM racyA rahevuM, AtmahitanI prAptimAM sadA udyama karatA rahevuM, sarvadA saMyamanI ArAdhanAmAM jarA paNa pramAdazIla na banavuM, he pAdeyanA
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 AcArAGgasUtre yiSyAmaH / vIrAdivizeSaNazabdA anantarapUrvamutre vyAkhyAtAH / ziSyaH pRcchatikimamti upAdhiriti / kiM teSAM mahApuruSANAmupAdhirasti ?, uttaravAkyamAha - 'payakasya' ityAdi / pazyakasya - samyagdarzanAdikaM mokSamArgaM pazyatIti pazyaH, sa eva pazyaka, tasya karmajanitopAdhirna vidyate nAsti iti bravImi mayA yathA bhagavadvAkyaM zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // bhrU0 11 // caturthAdhyayanasya caturthI dezaH samAptaH // 4-4 // bhAvArtha- jaba taka jIva apane zuddhasvarUpa-nirvikAra Ananda-svarUpa muktiko prApta nahIM kara letA hai taba taka vaha karmoM se nirlipta nahIM ho sakatA hai / aisI avasthA meM jaba taka sAMsArika dazA hai athavA saMsAra meM rahanA hai taba taka karmoM ke cakkara meM pratyeka prANI phaeNsA huA hI hai / jo karmoM kA kartA hai vaha usake phala kA bhI bhoktA mAnA jAtA hai / yadyapi yaha niyama aTala hai parantu jJAnI jIva usake apavAdasvarUpa haiM, kyoM ki cAritramohanIya ke udayase jaba taka cAritra kA abhAva unakI AtmAmeM nahIM huA hai taba taka darzanamohanIya karma ke udaya se utpanna honevAlA karmabandha unako nahIM hotA hai| jitane aMza meM parapadArthoM se nivRtti hai utane aMzoM meM AtmA meM zuddhi kA sadbhAva bhI hai, arthAt darzana mohanIya karma ke upazama, kSaya aura kSayopazama se jitanI bhI AtmA se anattvazradvAnapariNati kA aMta hogA utanI hI AtmajAgRtirUpa zuddhapariNati kA vikAsa vahAM para hogA / bhAvArtha jyA sudhI jIva potAnA zuddhasvarUpa-nirvikAra Ana-svarUpa muktine prApta nathI karI letA,tyAM sudhI te karmothI nirlipta thatA nathI. AvI avasthAmA tyA sudhI sAMsArika dazA che, athavA saMsAramAM rahevAnu che tyAM sudhI karmonA cakkaramAM pratyeka prANI mAyelAM ja che je karmonA kartA che te tenA phaLaneA paNa bhAktA manAya che, je ke A niyama aTala che chatAM paNa jJAnI jIva tenA apavAdasvarUpa che, kema ke cAritramohanIyanA uddayathI jyAM sudhI cAritranA abhAva tenA AtmAmA nathI thayA tyAM sudhI darzana-meAhanIya karmanA uddayathI utpanna thanAra karmabadha tene thatuM nathI. jeTalA aMzamAM parapadArthonI nivRtti che teTalA aMzAmA AtmAmA zuddhinA sadbhAva paNa che, arthAt darzana-mAhanIya -nA upazama, kSaya, ane kSayeApazamathI AtmAmA jeTalI paNa atattvazraddhAna paripatinA aMta thaze teTalI ja AtmAgRtirUpa zuddha pariNatinA vikAsa tyAM thaze,
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ 687 %3 samyaktva-adhya0 4. u. 4 teSAM satyAvasthAyinAM jJAnamAha-'sAhissAmo' ityaadi| mUlam-sAhissAmo nANaM vIrANaMsamiyANaM sahiyANaM sayAjayANaM saMghaDadaMsINaM AovarayANaM ahAtahA loyamuvehamANANaM, kimAthi uvAhI? pAsagassana vijjai, natthi-tti bemi ||suu011|| ___ chAyA-sAdhayiSyAmo jJAnaM vIrANAM samitAnAM sahitAnAM sadAyatAnAM saMghaTadarzinAm AtmoparatAnAM yathAtathA lokamupekSamANAnAM, kimasti upAdhiH pazyakasya ? na vidyate nAsti, iti bravImi ||m0 11 // ____TIkA-teSAM vIrANAM samitAnAM sahitAnAM sadAyatAnAM saMghaTadarzinAm AtmoparatAnAM yathAtathA lokamupekSamANAnAM jJAnam abhiprAya, sAdhayiSyAmaH kathake pAlana karanevAle ko 'samita,' AtmakalyANa meM udyamazAlI athavA jJAnAdika guNoM se yukta ko 'sahita', sarvadA saMyama kI ArAdhanA meM sAvadhAna ko 'sadAyata,' heyopAdeya ke viveka se yukta athavA avyAyAdha AnandasvarUpa mokSa kI abhilASAvAle ko 'saMghaTadarzI' aura kaSAyoM se uparata-nivRtta jIvoM ko 'Atmoparata' kahate haiN| sU0 10 // mokSamArga meM rahanevAle una vIra-AtmAoM ke jJAna ke viSaya meM sUtrakAra kahate haiM:-sahissAmo nANaM' ityaadi| hara vIra, sasita, sahita, sadAyata, saMghaTadarzI, Atmoparata, yathAvasthita loka kI upekSA karanevAle una mokSamArga ke pathikoM ke jJAna ke viSaya meM Age kathana kreNge| abhI to itanA hI kahate haiM ki una vIrAdivizeSaNaviziSTa AtmAoM ke karmajanita koI bhI upAdhinahIM hai| 42vAvAne samita', yAtma4yAmA adhama athavA jJAnA izuzothI yutane 'sahita', saha sayamanI mArAdhanAmA sAvadhAnane 'sadAyata', yopAyanA vive4thI yumata vyAyAdhamAna s135 mAkSanI manisASAvANAne 'saMvaTedI' mane pAyothI 652ta-nivRtta lavAne 'Atmoparata' he cha. ||suu0 10 // mokSamArgamAM rahevAvALA te vira-AtmAonA jJAnanA viSayamAM sUtrakAra cha" sAhissAmo nANaM" tyAdi. same , samita, saGita, sahAyata, saghazI, mAtmA52ta mane ythaavasthita leDanI upekSA karavAvALAM te mokSanA pathikenA jJAnanA viSayamAM AgaLa kahIzuM. hamaNAM to ATaluM kahIe chIe ke te vIrAdivizeSaNaviziSTa AtmAene kamajanita (karmathI thanArI) koIpaNa upAdhi nathI.
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvArAGgasUtre samyaktva ko puSTa karanevAlI yukti se samyaktva kA varNana tathA anAryo ke vacanoM kA nirAkaraNa karake samyaktvakA phala isa cauthe adhyayana meM kahA gayA hai // 1 // 690 yaha AcArAGgasUtra ke samyaktva nAmake cauthe adhyayanakI AcAracintAmaNi- TIkAkA hindI bhASAnuvAda sampUrNa // 4 // samyaktvane puSTa karavAvALI yukitathI samyaktvanuM nana, tathA anAniA vacananu nirAkaraNa karIne samyaktvanuM phaLa A cothA adhyayanamAM kahyu che, // 1 // A AcArAMgasUtranA samyaktvanAmanA ceAthA adhyayananI AcArciMtAmaNi-TIkAne gujarAtI anuvAda sapUrNa 5 45
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ 689 samyaktva-adhya0 4 u. 4 samyaktvakarayA, yuktyA, samyaktvaM tatphalAni ca / vidUSyAnAryavacanaM, caturthe'dhyayane'bravIt // 1 // iti / // itizrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalita-kalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagrantha nirmApaka-vAdimAnamardaka-zAhUchatrapati - kolhApura rAjapradatta - " jainazAstrAcArya " - padabhUpita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya - zrIghAsIlAla - prativiracitAyAm AcArAGgamutra - syAsscAra cintAmaNiTIkAyAM samyaktvAkhyaM caturthamadhyayanaM sampUrNam // 4 // 44 samakita ke prApta hote hI AtmA meM AtmasvarUpa kA bhAna hone se AMzika rUpa meM samyagjJAna aura svAnubhava meM ramaNarUpa AMzika cAritra bhI samafect ko utpanna ho jAtA hai, ataH yahAM para sUtrakAra mokSamArga ke pathikoM ko karmajanya upAdhikA abhAva batalAte haiM, kyoM ki ajJAnI jIvoM ko hI karmajanya upAdhi huA karatI hai, jJAnI jIvoM ke nahIM / isa prakaraNa kI samApti karate hue zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki he jambU ! jisa prakAra se maiMne yaha bhagavAna ke samIpa sunA hai usI prakAra maiM kahatA hU~ || sU0 11 // cauthe adhyayanakA cauthA udeza samApta // 4-4 // cauthe adhyayana meM jo viSaya kahe gaye haiM unakA saMkSipta varNana zloka dvArA karate haiM--' samyaktvakarayA' ityAdi / samakita prApta thatAM ja AtmAmAM AtmasvarUpanuM bhAna thavAthI AMzika rUpamAM sabhyajJAna ane svAnubhavamAM ramaNurUpa AMzika cAritra paNa samakitIne utpanna thAya che, mATe A ThekANe sUtrakAra mAkSamArganA pathikAne ka janya upAdhinA abhAva khatAve che, kemake ajJAnI jIveAne ja karmajanya upAdhi thAya che, jJAnI jIvAne nahi. A prakaraNanI samApti karatAM zrI sudharmAMsvAmI kahe che ke he jammU ! je prakAre meM bhagavAnanI samIpa A sAMbhaLyu che te prakAre huM kahuM chuM. AsU.115 ceAthA adhyayananA ceAtheA uddeza samApta 5 4-4 // ceAthA adhyayanamAM je viSaya kahevAyA che tenu' sakSipta varNa na zlAkadvArA 12 che' samyaktvakarayA ' tyAhi. 87
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ [[2] Adya murabIzrI-4 (ochAmAM ochI rU. 5000 nI rakama ApanAra) 10000 zeTha zAtilAla maMgaLadAsabhAI, pramukha sAheba amadAvAda 6000 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAI bhANavaDa (hA. zeTha lAlacaMdabhAI jeca dabhAI nagInadAsabhAI vRjalAlabhAI tathA valabhadAsabhAI) 5251 koThArI jecaMdabhAI ajarAmara hA. haragoviMdabhAI jecaMda rAjakoTa 5001 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI selApura murabbIzrIo-20 (ochAmAM ochI rU. 1000 nI rakama ApanAra) 3605 vakIla jIvarAja vardhamAna hA. kekArI kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAI jetapura 3604 dezI prabhudAsa muLajIbhAI rAjakeTa 328lAnA mahetA gulAbaca da pAnAcaMda 3101 saMghavI pItAmbaradAsa gulAbacaMda jAmanagara 2500 zeTha zAmajIbhAI velajI vIrANI rAjakoTa 2000 nAmadAra ThAkara sAheba lakhadhIrasI hajI bahAdura merabI zeTha laheracada kuMvarajI hA zeTha nyAlacaMdabhAI laheracaMda sIdhapura 20 0 0 zAha chaganalAla hemacada vasA hA mehanalAlabhAI tathA motIlAlabhAI 1963 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha . mArI 1001 zeTha AtmArAma mANekalAla amadAvAda 1001 zeTha mANekalAla bhANajIbhAI pirabaMdara 1000 zeTha memacaMda tulasIdAsa ratalAma 1000 kekArI chabIladAsa harakhacaMda muMbaI 1000 koThArI raMgIladAsa harakhacaMda zahera 1002 bagaDIA jagajIvanadAsa ratanazI dAmanagara 1001 zrImAna caMdrasiMhajI mahetA (relve menejara sAheba) kalakattA 1001 mahetA popaTalAla mAvajIbhAI jAmajodhapura 1001 mahetA semacada neNazIbhAI (karAMcIvALA) merabI 1 001 zAhu harIlAla anupacaMda khaMbhAta 1002 dozI kapuracaMda amarazI he dalapatarAma kapuracaMda dozI jAma jodhapura 2000 muMbaI
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] zrI akhila bhAratavetAmbara sthAnakvAsI jaina zAstroddhAra samiti gareDIA kuvA reha- grIna leja pAse rAjakoTa samitinI zarUAta tA. 18-10-44 thI tA. 31-1-57 sudhImAM dAnavIra mahAzaye taraphathI maLelI rakamanI nAmAvalI, (rU. 250 thI ochI rakama A yAdImAM sAmela karela nathI.)
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ 751 501 402 400 353 301 251 251 251 251 251 251 250 251 251 251 251 474aa 251 51 251 251 251 251 51 25 51 zAha ragajIbhAI mAhanalAla kAmadAra ratIlAla durlabhajI jetapuravALA prathama varganA maimbarA-185 (AchAmA ochI rakama rUA. 250 ApanAra) zrI sthAnakavAsI jaina sa`gha dhI vADIlAla DAIMga enDa prinTIMga varkasa zeTha ratanazI hIrajIbhAI hA. gAradhanadAsabhAI zeTha jeca'dabhAI mANekaca da sa ghavI mANekacaMda mAdhavajI zeTha lAlajIbhAI mANekacaMda (lAlapuravALA) zeTha rAmajI jhINAbhAI paMcamIyA bhavAnabhAI kALAbhAI zrI sthAnakavAsI jaina saMgha zeTha ratIlAla nyAlacaMda mAjI parazurAma chaganalAla zeTha (udepuravALA) zeTha maganalAla chaganalAla vizrAma (dhrAphAvALA) zeTha jeThAlAla gAradhanadAsa zeTha khuzAlaca dabhAI kAnajIbhAI hA. zeTha pratApabhAI zrI sthAnakavAsI jaina sagha amadAvAda muMbaI gha. bahena satAka kacarA hA. AtamacadakhAI, gheTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANuvALA) zeDa cheATAlAla kezavajI zAha lakSmIca 4 kapuracaMda zAha caturadAsa ThAkarazIbhAI khaDharIyA kAntIlAla makalAla (sTezana mAstara) zAha kezavalAla jeca'da zAha khImacaMda seAbhAgacaMdra vasanajI dhrAphA rAjakoTa jAmajodhapura bhANuvaDa bhAbhuvaDa bhANavaDa bhANavaDa vaDIA vAMkAnera rAjakoTa rAjakoTa rAjakoTa upaleTA upaleTA upaleTA khAkhIjALIyA jAmanagara jetalasara ja kazana jAmanagara surendranagara verAvala verAvala sva. khAmaDA vaccharAja tulasIdAsanAM dharmapatnI kamaLakhAI taraphathI hA. mANekacadabhAI tathA kapuracaMdabhAI zeDa chaganalAla nAgajIbhAI ghelANI trIkamajI lAdhAbhAI goMDala muMbaI junAradeva
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahAyaka membara-21 750 750 700 501 500 500 500 500 (ochAmAM ochI rUA. pa00 nI rakama ApanAra) zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha jhuMjhAbhAI velasIbhAI , vaDhavANa zahera medI kezavalAla haracaMda sAbaramatI zeTha narottamadAsa oghaDabhAI jorAvaranagara zeTha zIvalAla DamarabhAI lIMbaDI kAmadAra tArAcaMda pipaTalAla dhorAjIvALA rAjakoTa zrI sthAnakavAsI jaina saMgha thAnagaDha zeTha tArAcaMdajI pukharAjajI auraMgAbAda zrI sthAnakavAsI jana saMgha auraMgAbAda 150 zeTha zeSamalajI jIvarAjajI 125 , anarAjajI lAlacaMdajI 125 , dhukaDacaMdajI rUpacaMdajI 100 , dagaDumalajI cAMdamalajI 500 mahetA mohanalAla kapuracaMda rAjakoTa zeDa govIMdajI pipaTabhAI rAjakeTa mahetA muLacaMda rAghavajI hA. maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI dhrAphA zeTha harakhacaMda parasottama hA bhAI IdukumAra cAravADa zeDa khImajI bAvAbhAI hA. temanA putra kulacaMdabhAI nAgaradAsabhAI, gulAbacaMdabhAI tathA jamanAdAsabhAI muMbaI zera maNIlAla mohanalAla DagalI hA. zeDa mulajIbhAI maNIlAla muMbaI zeTha IzvaralAla purUSotamadAsa amaddAvAda zeDa caMdulAla chaganalAla va kAMtIlAlabhAInA smaraNArthe ha zeDa bAlacaMda sAkaracaMda muMbaI i. sa. bena morI maganalAla te mahetA sAcaM? tulasIdAsanAM dharmapatni ratalA rava dinAthI kaMTAina bharaNA che. veracaMda saMtIlAla (jabugAvALA) meghanAra 500 500 500 500 501 501 501 501 amadAvAda 500 pa06
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 250 251 251 251 jetapura 287 251 250 dhorAjI 251 251 251 a. sa. bahena bacIbahena bAbubhAI dhorAjI zeTha nemacada savajIbhAI modI lAlapura zrI sthA. jaina saMgha hA. pramukha zeTha premacada bhagavAnalAla naMdurabAra zeTha amRtalAla hIrajIbhAI jasAparavALA hA. narabherAmabhAI jetapura , dezI choTAlAla vanecaMda kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanA dharmapatnI bAI jhabakabahena taraphathI hA. bhAI zAMtilAla jetalasara zrI sthAnakavAsI jaina saMgha jAmajodhapura sva. bahena vijyAgaurI rAyacada hA zeTha rAyacaMda pAnAcaMda dhorAjI gAdhI pipaTalAla jeca dabhAI zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. pramukha rAyacada vRjalAla ajamera vIchIyA zeTha muLacada pipaTalAla hA maNIlAlabhAI tathA jesI galAlabhAI lAlapura zeTha maNIlAla mIThAbhAI hA. harilAlabhAI hATInA mALIyAvALA junAgaDha sva. vasANI haragovIdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI bAI chabalabena taraphathI zrI sthAnakavAsI jaina saMgha cuDA (jhAlAvADa) zeTha maganalAlajI bAgacA udepura zeTha cAMpazIbhAI sukhalAla surendranagara zrI sthAnakavAsI jaina saMgha boTAda sva. pUjya mAtuzrI samaratabhAInA smaraNArthe hA. DokaTara sAheba narottamadAsa cunIlAla kApaDIyA rANapura sva. turakhIyA laheracaMda mANekacaMda sudAmaDAvALAnA smaraNArthe temanA dharmapatnI jIvatIbAI taraphathI hA jayaMtIlAla laheracada DabhAsa zrI sthA jaina moTA saMgha dhrAMgadhrA zAha dIlIpakuMvara savAIlAla hA. zeTha savAIlAla trabakalAla vaDhavANa zahera zeTha cheTubhAI haragAvI dadAsa kaTerIvALA muMbaI rA. . nAthAlAla DI hetA meMmbAsI saMghavI prANalAla lavajIbhAI jAmakhaMbhALIyA 251 boTAda 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 , 251 251 251 251 251 250 251 251 251 251 251 251 251 zeTha gIradharalAla karamacaMda amadAvAda zeTha choTAlAla vakhatacaMda amadAvAda gosaliyA harilAla lAlacaMda amadAvAda zeTha premacaMda mANekacaMda amadAvAda zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa khaMbhAta zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha mohanalAla IcchArAma kha bhAta zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI ANaMda bahena surIbahena (lakSmIbena) hA. mahetA harIlAla pItAmbaradAsa pAlaNapura zeTha vADIlAla nemacaMda vakIla vIramagAma zAha viThaladAsa modI mAtara vIramagAma zAha nAgaradAsa mANekacaMda vIramagAma zAha maNIlAla jIvaNalAla viramagAma zAha nAgaradAsa vAghajIbhAI amalanera zrI sthAnakavAsI jaina saMgha amalanera zeTha manubhAI muLacaMda (IjInIyara sAheba) rAjakoTa zeTha zAMtilAla premacaMda [temanAM dharmapatnInA varasItapa prasaMge khuzAlInA] rAjakoTa zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. caMpAlAlajI mArave DoMDAIcA zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDA udepura zeTha bAdaramalajI surajamalajI benkarsa yAdagIrI, zeTha nepAlajI mIThAbhAI hATInA mALIyA udANI nyAlacaMda hAkemacaMda [vakIla] rAjakeTa zeTha prajArAma viThalajI rAjakeTa zeTha megharAjajI devIcaMdajI mahetA madrAsa paTela govIMdalAla bhagavAnajI kelakI paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI kolakI zeTha hakImacaMdadIpacaMda goMDalavALA sTezana mAstara bhaktinagara rAjakoTa zeTha vasanajI nAraNajI jAmakhaMbhALIyA zrI sthAnakavAsI jaina saMgha jAmakhaMbhALIyA zeTha kIzanalAla pRthvIrAja khIcana (pAlI) zeTha padamasI bhImajI phepharIyA bhANavaDa 250 251 250 250 251 251 251 251 302 251 251 251 251 251
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 251 lakhatara 300 251 251 muMbaI 251 251 zAha jAdavajI oghaDabhAI sadAdavALAnA maraNArthe hA. bhAI zAMtIlAla jAdavajI lakhatara bhAvasAra cunIlAla premacaMdabhAI surendranagara zrI vardhamAna vetAmbara sthA. zrAvaka saMgha ha. zeTha kesarImalajI ane pAMdajI gugaLIyA malADa (muMbaI) dezI ThAkarazI gulAbacaMdanA smaraNArthe temanAM dharmapanI samaratabena vRjalAla taraphathI hA. bhAI jayaMtilAla ThAkarazI zAha amulakha urpha bacubhAI nAgaradAsanAM dharmapatnI a, sau. bena lIlAvaMtInA varasI tapanAM pAraNAnI khuzAlImAM hA. bhAI kAMtIlAla nAgaradAsa vIramagAma kAmadAra kezavalAla hImatarAma prephesara sAheba (geDalavALA) vaDedarA zeTha DuMgarazI haMsarAja vIsarIyA zeTha dhanarAja muLacaMda muthA lenAvAlA (punA) mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatnI sva. caMcaLabena tathA purIbenanA smaraNArthe hA. bhAI manaharalAla nAnAlAla mu. vaNI (vIramagAma) dezI cunIlAla phulacaMda merabIvALA mu. zAlakhanI (baMgALa) zAha hIrAcaMda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcaMda sANaMda zeTha mohanalAla jeThAbhAInA smaraNArthe hA zeTha AtmArAma mehanalAla zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. . kAMtAbena ramaNakalAla (dhrAMgadhrAvALA) DokaTara mayAcaMda maganalAla hA. De. ratanacaMda mayAcaMda kalAla sva. zAha nAthAlAla umedacaMdanA smaraNArthe hA. zAha ratIlAla nAthAlAla kalola zrI sthA. darIyApurI jaina saMgha ha, bhAvasAra dAmodaradAsa IzvarabhAI kaDI zAha maNIlAla talakacaMdanA smaraNArthe hA. mAraphatIyA caMdulAla maNIlAla kalelA a. si. caMpAbena ha. zeTha jIvarAja lAlacaMda dezI sANaMda paTela mahAsukhalAla DesAbhAI sANaMda 251 301 251 kalela 251 muMbaI 251 25. 251 251
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 250 251 251 251 251 dhaMdhukA 251 251 251 251 bAvIzI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI bAI maNIbena taraphathI hA. bhAI rasIkalAla, anIlakata tathA vinodarAya Asanasola zeTha mANekalAla amulakharAya mahetA ghATakopara bhAvasAra kheDIdAsa gaNezabhAI dhaMdhukA zAha pipaTalAla dhanajIbhAI sva gulAbacaMdabhAInA smaraNArthe hA. verA popaTalAla nAnacaMda dhaMdhukA zeTha catrabhuja vAghajIbhAI vasANI sva. mehanalAla narasIdAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI surajabena morArajI taraphathI baravALA zrI sthAnakavAsI jaina saMgha pANazaNa (lIMbaDI) saghaNuM muLazaMkara harajIvanabhAIne maraNArthe hA. temanA putro jayaMtilAlabhAI tathA ramaNIkalAlabhAI upaleTA zAha maganalAla gokaLadAsa hA. ratIlAla maganalAla vaDhavANa zahera saMghavI muLacaMda becarabhAI ha. jIvanalAla gaphaladAsa vaDhavANa zahera bahena suryabALA nautamalAla jasANI [ varasItapanAM pAraNAMnI khuzAlImAM ] rAjakeTa zAha rAyaca da ThAkarazInA smaraNArthe hA. bhAI zAMtIlAla rAyacaMda bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA. bhAI trIbhovanadAsa harajIvanadAsa zAha talakazI hIrAcaMdanA smarajthe hA. bhAI amRtalAla talakazI lakhatara zAha cunIlAla mANekacaMda lakhatara zeTha vRjalAla sukhalAla vaDhavANa zahera zeTha kAMtilAla nAgaradAsa vaDhavANa zahera verA catrabhuja maganalAla vaDhavANa zahera saMghavI zIvalAla hImajIbhAI vaDhavANa zahera zAha devazIbhAI devakaraNa vaDhavANa zahera 25 251 251 lakhatara 251 lakhatara 251 251 251 251 251 251 251 88
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 251 251 muMbaI 251 251 251 251 251 251 251 301 301 251 251 verA dhanajIbhAI lAlacaMda sthA. jaina saMgha hA. vorA pAnAcaMda gobaradAsa vaDhavANa zahera sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. kahAnajIbhAI amadAvAda amRtalAla dezI zrI vIramagAma sthA. jaina zrAvikA sagha vIramagAma sva. tribhavanadAsa devacaMda tathA sva. a. sau. caMcaLa benanA smaraNArthe hA DokaTara hiMmatalAla sukhalAla , zAha mulacaMda kAnajIbhAI taraphathI hA. zAha nAgaradAsa oghaDabhAI zeTha mohanalAla pItAMbaradAsa hA. bhAI kezavalAla tathA manasukhalAlabhAI zAha ratanazI maNazInI ku. bhAvasAra bhegIlAla jamanAdAsa amadAvAda zAha zIvajI mANekabhAI bezajhA kaccha zAha luNAjI gulAbacaMda (saMjelI) paMcamahAla zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha premacaMda dalIcaMda (saMjelI zAha kuvarajI gulAbacaMda (lImaDI) zAha pAnAcaMda saMghajIbhAI hA. tra bakalAla ratIlAla muMbaI zAha amulakhabhAI muLajI hA prakAzacaMda amulakha hArIja sva bena cadrakAtAnA maraNArthe hA amulakha muLajIbhAI ,, sva. padamazI suracaMdanA smaraNArthe hA zIvalAla padamazI mesANA zAha gokaLadAsa zAmajI udANuM eDana kempa bATavIyA gIradharalAla pramANuMda hA. amIcaMda gIradharalAla khAkhIjALIyA zrImati A so. bena cadrAvatI te zrImAna bahetalAlajI nAharanAM dharmapatni hA. zeTha raNajIta lAlajI hIMgaDa udepura sva. zeTha vIracaMdabhAI jesIga lakhataravALAnA smaraNArthe hA. kezavalAla vIracaMda zeTha muMbaI chAjeDa ghAsIrAma guvAbacaMda (lImaDI) paMcamahAla mahetA prabhudAsa muLajIbhAI dhorAjI zrImatI hIrAbena nathubhAIne varasItapa nImIte hA. nathubhAI nAnacaMda zAha vIramagAma sva. maNiyAra parasetama suMdarajInA smaraNArthe hA, sAkaracaTha parasotama 251 251 251 251 251 301 251
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 251 251 251 251 zAha zAkaracaMda kAnajI nAda rAha himatalAla harajIvanadAsa muMbaI zAha jItendrakumAra vADIlAla makaraMda (rAja sItApuravALA) sAbaramatI a. sA. namaratabena premacaMda 68 premacaMda mANekacaMda (Aja sItApuravALA) sAbaramatI zA. kAMtIlAla trIbhovanadAsa amadAvAda sva. zeTha ujamazI nAnI nA karAze temanA putra taraphathI hA. zeTha cunIlAla nAnacaMda vIramagAma cva. zAha malAla lakSmIcaMdanA maraNArthe temanA putre taraphathI hA. khImacaMdabhAI viramagAma va. zeTha harIlAla prabhudAsanA mArge ha. zeTha anubhAI harIlAla vIramagAma saMghavI jecaMdabhAI nArANadAsa vIramagAma va. zAha velazIbhAI sAkaracaMdanA samaraNArthe hA. cImanalAla velazI kAjavALA vIramagAma zAha pAcAlAla pItAmbaraThAsa amadAvAda pArekha maNIlAla TekarazI lAtIvALA taraphathI moTIbenanA smaraNArthe viramagAma zAha nArANadAsa nAnajIbhAInA suputra vADIbAInAM dharmapatnI a. che. nAraMgabenanA varasItapa nimitte ha. zAnIlAI vIramagAma zAha piTalAla mehanalAla amadAvAda zeTha pemacaMda nAkara lAlA purapAra jena (senTrala beMka ) dIlI 2. chabIladAra ne kaLAsane tmA temanA ni bALAbena taraphathI jA. majutA kanArI vIramagAma paTha tIlAta pADIlAla zeDa talaI naMdAsa -. nI kamabena te phAmAra ghanadAra dalAlanAM 251 251 amadAvAda 251 25 2.4 ke.. . ravA i. 'va. hara
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ emociomerciciosesozando000semessissosias pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM banAvelAM sU. kAzamIrathI kanyAkumArI temaja karAMcI....thI... kalakattA sudhI dareka sthaLe hoMzathI vaMcAya che. kAraNa ke kevI rIte zAstro taiyAra karavAnuM anekhuM kArya haju sudhI kaI karI zakayuM nathI. zrI sthAnakavAsI jaina samAja u pa ra ta zrI derAvAsI saMpradAyanA mahAna AcAryazrI rAmavijayasUrIjI tathA anya munivaree temaja terApaMthI madhusabhA kalakattAvALAe A sUtra apanAvyAM che. deza-paradezanA membare sUtra vAMcI jaina dharmanA zrutajJAnane aName lAbha laI rahyA che. hasaNuMja laMDananI InaDIA ephIsa lAyabrerIe A sUtro magAvyA che. Apa rUpIA 251-0-0 mokalI membara tarIke nAma neMdhAvI haste hapta lagabhaga rUpIA pAMcaso sudhInI kiMmatanAM zAstro vinA mUlya meLavI zake che, vadhu vigata mATe lakheH che. grIna leja pAse, gaDIkuvA roDa , zrI akhila bhArata che. sthA. jaina rAjakeTa. zAstroddhAra samiti, ecocecasal compo2012.osessorach
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 301 251 godharA 301 bIpI. 251 251 277 252 251 zeTha maNIlAla zIvalAla vIramagAma zAha trIvanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA jAmajodhapura zAha naTavaralAla caMdulAla amadAvAda zAha trIbhovanadAsa chaganalAla zAha narasIdAsa trIvanadAsa amadAvAda bIpInacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla ge pANI rANapura hA. pANI cunIlAla mANekacaMda zrI zAhapura darIyApurI AThakaTo sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTa karanAra zeTha IzvaradAsa puraSotamadAsa amadAvAda zrI chIpALa darIyApurI AThakeTI sthA. jaina saMgha ha. zeTha caMdulAla amRtalAla zrI. sthAnakavAsI choTI jaina saMgha ha mahetA cunIlAla velajI mAMDavI (kaccha) vakIla maNIlAla kezavalAla mahetA vaDedarA ve maNIlAla pipaTalAla amadAvAda zAha cInubhAI bAlAbhAI c/o zAha bAlAbhAI mahAsukharAma che zA. bhAIlAla UjamazI amadAvAda sva. kezavalAla muLajIbhAInAM dharmapatnI, sva. amRtabAIne maraNArthe ha bhAIlAla kezavalAla thAnagaDhavALA zurendranagara purIbena cImanalAla kalyANajI saMghavI lImaDIvALAnA smaraNArthe ha. vADIlAla mohanalAla jeThArI sANaMda pArekha nemacaMda metIcaMda muLIvALAnA smaraNArthe ha. bhIkhAlAla nemacaMda sANaMda saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe huM jayaMtIlAla nAraNadAsa sANaMda zA. praviNacaMdra narasIdAsa sANaMdavALA boDelI (gujarAta) mahetA amRtalAla jeThAlAla sIvIla IjInIyara sAheba lAkherI (rAjasthAna) De. ku. sararavatI bahena zeTha amadAvAda zrI saurASTra sthA. jaina saMgha 251 251 256 251 251 251 251 251 251 251 amadAvAda
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujya mahAtmA tathA mahAsatijIne namra prArthanA cAryazrI vAsIlAlajI mahArAjazrI rAta divasanA athAga parizrama sAthe eka kaMtAnanA kakaDA para besIne samAjanA bhaviSyanA vArasadAra mATe Agama saMzodhana karI aNamola vAraso taiyAra karI rahyA che, te kAryamAM aneka mahAtmAo prazaMsA batAvIne sakIya sahakAra ApI rahyA che. Apane amArI namra vinaMtI che ke AvA mahada kAryamAM upadeza dvArA madadagAra thaI zake teTalI samAjane ApanI jarUra che mATe vagara vIlaMbe sArA jaina samAjanA utkarSa kAryamAM Apane phALe neMdhA.
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apa A samitinA kAryamAM kaI rIte madadagAra thaI zake? rUA. 5000] ochAmAM ochA ApIne saMsthAnA Adya murabbIzrI tarIke mubAraka nAma lakhAvI zake che, Apane pheTe tathA Apanu jIvanacarItra zAstramAM chApavAmAM Ave che. rUA. 3000] ochAmAM ochA ApIne ApanA vaDIlanA smaraNArthe eka zAstra ApanA nAmathI chapAvI zake che samItine eka zAstra chapAvavAmAM lagabhaga rUA. 6000) thI rU. 8000) kharca thAya che. te chatAM traNa hajAramAM Apane nAme. zAstra bahAra pADavAmAM Avaze. rU. 251 ochAmAM ochA ApIne lAIpha membara tarIke ApanuM nAma dAkhala karAvI zake che Apane 32 sUtro tathA tenA tamAma bhAge maphata maLI zake che. ( rU. 500 nI kIMmatanAM zAstro haphate haphate Apane maLI zake che.) sthAnakavAsI samAjamAM A eka ja saMsthA zAstro cAra bhASAmAM pragaTa karIne sarva upagI vAMcana raju kare che Apane jyAre keI zAstranI jarUra hoya tyAre temaja keI sAdhu munIrAjane vaherAvavAnI IcchA hoya tyAre zAstra bIjethI nahi maMgAvatAM A samiti pAsethI maMgAvI levA vinaMtI che. eka apIla dIkSA prasaMge varasItapa ane bIjI tapazcaryAeAnAM pAraNu prasaMge mahAvIra jayaMtI, paryuSaNa, tathA dIvALI jevA tahevAra prasaMge lagnaprasaMga tathA putra janmanI khuzAlImAM. vaDIlanA smaraNArthe temanI tIthI prasaMge temaja bIjA sara avasare banatI madada A saMsthAne mokalavA khAsa nidha rAkhaze.