________________
३७६
आचारागसूत्रे शयनं जागरणं चात्र धर्माराधनमधिकृत्याभिधीयते, अतो द्रव्यभावभेदेन सुप्तानां जाग्रतां च मध्ये कस्य धर्माराधनं भवति कस्य नेति भङ्गचतुष्टयं प्रदश्यते
(१) द्रव्यतः सुप्तः, भावतो जागर्ति । (२) भावतः सुप्तः, द्रव्यतो जागर्ति । (३) द्रव्यतोऽपि जागति, भावतोऽपि जागर्ति । (४) द्रव्यतोऽपि सुप्तः, भावतोऽपि सुप्तः। अत्र प्रथमभङ्गवतो धर्माराधनं भवति १ । द्वितीयस्य न भवति २।
सोना और जागना, ये दोनों बातें धर्मके आराधन करनेकी अपेक्षासे यहां कही गई हैं। इसलिये द्रव्य और भावके भेदसे सोनेवालोंके तथा जागनेवालों के बीचमें कौन धर्मका आराधक होता है, कौन नहीं होता है ? इस बातको चार भंगोंसे दिखलाते हैं
(१) द्रव्यसे सुप्त है पर भावसे जाग्रत है। (२) भावसे सुप्त है पर द्रव्यसे जाग्रत है। (३) द्रव्यसे जाग्रत है और भावसे भी जाग्रत है। (४) द्रव्यसे भी लुप्त है और भावसे भी सुप्त है।
इन चार भंगोंको लेकर जब विचार किया जाता है तो जो द्रव्यसे तो सुप्त है पर भावसे जाग्रत है, ऐसे प्रथम भंगवालेको धर्मका आराधन होता है । द्वितीय भंगवालेको नहीं होता है, कारण कि यह भावसे ही सुप्त है, द्रव्यजागरूकता तो धर्माराधनमें कार्यकारी ही नहीं है।
સુવું અને જાગવું એ બને વાતે ધર્મનું આરાધન કરવાની અપેક્ષાથી અહીં કહેવામાં આવેલ છે, જેથી દ્રવ્ય અને ભાવના ભેદથી સુવાવાળાની તથા જાગવાવાળાની વચમાં ધર્મનું આરાધન કેને થાય છે? અને કેને થતું નથી? આ વાતને ચાર બંગથી ભતાવે છે.
(૧) જે દ્રવ્યથી સુપ્ત છે પણ ભાવથી જાગૃત છે. (૨) જે ભાવથી સુપ્ત છે પણ દ્રવ્યથી જાગૃત છે. (3) २ द्रव्ययी त छ भने माथी ५ त छे. (४) द्रव्यथी ५ सुत छ यने साथी ५ सुत छे.
આ ચાર ભ ગેને લઈને જ્યારે વિચાર કરવામાં આવે છે ત્યારે જે દ્રવ્યથી તે સુસ છે પણ ભાવથી જાગૃત છે, એવા પ્રથમ ભંગવાળાને ધર્મનું આરાધન થાય છે, બીજ ભંગવાળાને નહિ, કારણ કે તે ભાવથી જ સુખ છે. દ્રવ્ય જાગરૂકતા ધર્મારાધનમાં કાર્યકારી નથી.
