________________
५१०
आवाराङ्गसूत्रे
"
नाणं च दंसणं चैव चरितं च तवो तहा ।
वीरियं उवओगो य, एयं जीवस्स लक्खणं " ॥१॥ इति ।
अत्र ज्ञानादिकं जीवस्वरूपव्यञ्जकरूपं जीवलक्षणमुक्तं, तेन ज्ञानादीनामनभिव्यक्तावपि पृथिव्यादिषु जीवसद्भावः । शुद्धात्मपरिणामरूपं सम्यक्त्वं नान्यममाणविषयस्तस्मात् स्वानुभवगम्यमेवेति निणयते ।
एतच्चात्रापि पञ्चमाध्ययने शुद्धात्मस्वरूपं प्रतिबोधतया भगवता वक्ष्यतेनाणं च दंसणं चैव, चरितं च तवो तहा । वीरियं ज्वओगो य. एयं जीवस्स लक्खणं ॥ १ ॥ " इति ।
<S
ज्ञान, दर्शन, चारित्र, तप तथा वीर्य एवं उपयोग, ये जीवके लक्षण हैं।
..
इस गाथा में ज्ञानादिकों को जीवस्वरूपादिव्यञ्जक जीवलक्षण कहा है, इससे पृथिव्यादिक एकेन्द्रिय जीवों में ज्ञानादिककी स्पष्टतः अभिव्यक्ति - प्रकटता नहीं प्रतीत होने पर भी वहां पर जीवत्वका सद्भाव सिद्ध होता है । सम्यक्त्व जो शुद्ध आत्मपरिणामस्वरूप है और जिसे अनाख्येय-वचनअगोचर - कहा गया है उसका कारण यही है कि वह अन्य किसी भी प्रमाण का विषय नहीं होता है । इसीलिये तो वह स्वानुभवगम्य कहा जाता है । यही बात आगे इसी शास्त्र के पञ्चमाध्ययन में शुद्ध आत्मस्वरूपका कथन करते समय भगवान स्वयं कहेंगे । जैसे
नाणं च दंसणं चैव चरितं च तवो तहा |
वीरियं उनओगो च, एवं जीवत्स लक्खणं " ॥ १ ॥ इति
જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ તથા વી અને ઉપયેગ એ જીવના લક્ષણ છે, આ ગાથામાં જ્ઞાનાદિને જીવસ્વરૂ૫ાભિવ્યજક જીવલક્ષશુ કહે છે. એથી પૃથિવી અદિ એકેન્દ્રિય જીવેામાં જ્ઞાનાદિકની સ્પષ્ટત. અભિવ્યક્તિ પ્રગટ જેવામાં આવતી નથી તે! પણ આ ઠેકાણે જીવને સદ્ભાવ સિદ્ધ થાય છે. સ ⇒ શુદ્ધ આત્મપરિણામસ્વરૂપ છે અને જેને અનાખ્યેય વચનઅગોચર કહ્યુ છે, એનુ કારણ એ છે કે તે પીત્ત કોઈ પ્રમાણુના વિષય અનતે નથી, તેથી તે તે સ્વાનુભવગમ્ય કહેવાય છે આ વાત આગળ આ શાસ્ત્રના પાચમા અધ્યયનમાં શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપનું કધન કરતી વખત ભગવાન સ્વયં કહેશે. જેમ—
