________________
२९६
आवाराणसूत्रे प्रथमतरमथेदं चिन्तनीयं तवासीद् ,
बहुजनदयितेन प्रेम कृत्वा जनेन ॥ हतहृदय ! निराश ! क्लीव ! संतप्यसे किं,
नहि जड ! गततोये सेतुबन्धाः क्रियन्ते ॥१॥ इति । अपि च तेपते कुलादिमर्यादातः संचलति-निमर्यादो भवतीत्यर्थः। तथा पीड्यते शारीरमानसदुःखैः क्लिश्यते । किं च-परितप्यते-परि-सर्वतो बाह्यमन्तश्च यह बात इस श्लोक से प्रकट की जाती है
"प्रथमतरमथेदं चिन्तनीयं तवासीद् , बहुजनदयितेन प्रेम कृत्वा जनेन । हतहृदय ! निराश! क्लीय ! संतप्यसे किं,
नहि जड ! गततोये सेतुबन्धाः क्रियन्ते" ॥१॥ इति ॥ कामियों की दशा ही कुछ ऐसी विलक्षण होती है कि जिस की वजह से वे अपनी कुल की मर्यादा तक को भी छोड़ देते हैं। शारीरिक एवं मानसिक दुःखों से वे सदा संतप्त रहा करते हैं । रातदिन पश्चात्ताप ही पश्चात्ताप किया करते हैं कि "यदि ऐसा उपाय करते तो यह बात बन जाती, ऐसा उपाय करते तो यह कामना फलीभूत हो जाती, अब क्या करें ?, ऐसा नहीं हुआ" इत्यादि पश्चात्ताप से बाहर भीतर जला करते हैं । मन में पश्चात्ताप करना भीतरी पश्चात्ताप है, और उसे शब्द से प्रकट करना बाह्य पश्चात्ताप है। मनोज्ञ पदार्थों की अप्राप्ति में अथवा पुत्रकलबादि पदार्थों के विनाश में दुःखी होना भी परिताप है । ये जो
प्रथमतरमथेदं चिन्तनीयं तवासीद,वहुजनदयितेन प्रेम कृत्वा जनेन । हतहृदय ! निराश! क्लीव ! संतप्यसे किं,
नहि जड! गततोये सेतुबन्धाः क्रियन्ते" ॥१॥ इति ॥ કામીઓની દશા જ કઈ એવી વિલક્ષણ થાય છે કે જે તે પિતાના કુળની મર્યાદાને પણ છેડી દે છે, શારીરિક અને માનસિક દુખેથી તે સદા સંતપ્ત રહ્યા કરે છે રાતદિન પશ્ચાતાપ જ કર્યા કરે છે કે—“ કદાચ એ ઉપાય કરત તો એ વાત બની જાત, આ ઉપાય કરત તો તેમા મારી કામના ફળીભૂત થાત, હવે શું કરું એવું બન્યું નહિ” ઈત્યાદિ પશ્ચાત્તાપથી બહારથી તેમજ અદરથી બળ્યા કરે છે, મનમાં પશ્ચાત્તાપ કરે અંતરને વાતાપ છે, અને તેને શબ્દથી પ્રગટ કરે તે બાહ્ય પશ્ચાતાપ છે. મનેઝ પદાની અપ્રાપ્તિમાં અથવા પુત્રકલત્રાદિ પદાર્થોના વિનાશમાં દુખી થવું પણ પરિ
