________________
अध्य० २. उ. ५
___२९७ तप्यते पश्चात्तापसंतप्तो भवति । अथवा-हिताप्राप्तौ पुत्रकलत्रादिनाशे च परितप्यते । निखिलमिदं हि शोचनादिकं विषयासङ्गेन कलुषितान्तःकरणस्य दुःखावस्थाद्योतकम् ।
यदि वा यौवनधनमदमोहाभिभूतः काञ्चनकामिन्यादीन्युपभुज्य वृद्धावस्थायां निकटमरणकाले शोचति-'धिग् मां हतभाग्य, यदवसरे सकलसुखदो धर्मों मया शोचनादिक अवस्थाएं यहां कामी पुरुषों की प्रकट की गई हैं ; वे समस्त ही विषय के सम्बन्ध से कलुषित-अन्तःकरणवाले व्यक्तियों की दुःखावस्था की द्योतक हैं।
अथवा-'शोचति' आदि पदों के अर्थ का समन्वय वृद्धावस्था के साथ भी इस प्रकार से होता है-यौवन और धन के मद से उन्मत्त तथा मोह के नशे से अचेत बना हुआ यह प्राणी कंचन कामिनी का उपभोग करते २ जब वृद्धावस्था का मेहमान होता है और अपना भरणकाल निकट देखता है तब वह शोकाकुल हो विचारता है-मुझ अभागे को धिक्कार है कि मैंने योग्य अवसर के प्राप्त होने पर भी सकल सुखदायी धर्म का अराधन नहीं किया, रात दिन यौवन और धन के मद से उन्मत्त होकर अशुभ का ही संग्रह किया, इसका फल क्या होगा? इस बात का जरा भी विचार नहीं किया; अब वृद्धावस्था आचुकी है, इसमें जिन २ कष्टों का मैं अनुभव कर रहा हूँ ये सब पूर्व તાપ છે. આ જે શોચનાદિક અવસ્થાએ આ ઠેકાણે કામી પુરૂષોની પ્રગટ કરેલ છે તે સમસ્ત વિષયના સંબંધથી કલુષિત અન્ત:કરણવાળી વ્યક્તિઓની દુઃખાવસ્થાની દ્યોતક છે.
___मया-'शोचति ' माह पहोना मथ ने समन्वय वृद्धावस्थामा ५५ આ પ્રકારે થાય છે–ચૌવન અને ધનના મદથી ઉન્મત્ત તથા મોહના નશાથી અચેત બનેલ તે પ્રાણી કંચન કામિનીને ઉપભેગ કરતે કરતે જ્યારે વૃદ્ધાવસ્થાને મહેમાન થાય છે અને પિતાને મરણકાળ નિકટ આવેલે જાણીને શોકાતુર બની વિચારે છે કે “મને અભાગીને ધિક્કાર છે કે મેં યોગ્ય અવસરની પ્રાપ્તિ હોવા છતાં પણ સુખદાયી ધર્મનું આરાધન ન કર્યું. રાતદિન યૌવન અને ધનના મદથી ઉન્મત્ત બની અશુભને જ સંગ્રહ કર્યો, તેનું ફળ શું મળશે? એ વાતને જરા પણ વિચાર ન કર્યો. હવે વૃદ્ધાવસ્થા આવી તેમાં જે જે કષ્ટોને હું અનુભવ કરી રહ્યો છું તે બધા પૂર્વમાં ઉપાર્જિત અશુભ પરિણતિનું જ
