________________
१३४
आचारागसूत्रे "तज्ज्ञानमेव न भवति, यस्मिन्नुदिते विभाति रागगणः। __ तमसः कुतोऽस्ति शक्तिर्दिनकरकिरणाग्रतः स्थातुम् ॥१॥" इति ।
मोहग्रहग्रहिलोऽज्ञानी संयमेऽरति, विषयाभिप्वङ्गे कामिन्यादौ रति च करोति, मेधावी तु यथा हस्ती लघुदृक्षे घषणं न करोति तथैव तुच्छे कामिन्यादौ रतिं न विदधाति, कथं तर्हि प्रकृते मेधाविनोऽरतिसम्भवो विरोधसत्त्वादिति चेन्न । रहना विरुद्ध है, उसी प्रकार मेधावित्व का और अरतिमत्त्व का भी एक जगह एक साथ रहना विरुद्ध ही है। फिर इन दोनों का एक जगह युगपत् कहना कैसे संभव हो सकता है ? यही यात अन्यत्र भी कही है" तज्ज्ञानमेव न भवति, यस्मिन्नुदिते विभाति रागगणः ।
तमसः कुतोऽस्ति शक्ति,-दिनकरकिरणाग्रतःस्थातुम॥१॥” इति। वह ज्ञान ज्ञान ही नहीं है कि जिस के उदित होने पर रागादिगणका सद्भाव रहे । क्या सूर्य के उदय होने पर भी अंधकार रह सकता है ? कभी नहीं ॥१॥ जो मोह रूपी ग्रहसे उन्मत्त हो रहे हैं-ऐसे अज्ञानी जीव ही संयम में अरति और शब्दादि विषयों में रति किया करते हैं । परन्तु जो मेधावी होते हैं-वे जिस प्रकार हाथी एक छोटे वृक्ष से घर्षण नहीं करता उसी प्रकार संसार के तुच्छ पदार्थों में भी रति नहीं करते । किन्तु उनकी उनमें अरति और संयम में रति रहती है। फिर यहां पर मेधावी को अरति होने का संभव कैसे कहा ? અશક્ય છે તે પ્રકારે મેઘાવિત્વને અરતિભાવને પણ એક જગ્યાએ સાથે રહેવું વિરૂદ્ધ જ છે, પછી એ બન્નેનુ એક જગ્યાએ જોડાણ કહેવું કેવી રીતે સંભવ થઈ શકે, આ વાત બીજી જગ્યાએ પણ બતાવી છે કે –
" तज्ज्ञानमेव न भवति, यस्मिन्नुदिते विभाति रागगण ।
तमस कुतोऽस्ति शक्ति-दिनकरकिरणाग्रत स्थातुम्" ॥ १ ॥ તે જ્ઞાન જ્ઞાન જ નથી કે જેના ઉદય થવાથી રાગાદિગણને સદ્ભાવ રહે, સૂર્ય ઉદય થવાથી શુ અંધકાર રહી શકે છે ? કદિ નહિ ૧ |
જે મોહરૂપી પ્રહથી ઉન્મત્ત થઈ રહેલ છે એવા અજ્ઞાની જીવ જ સયમમાં અરતિ અને શબ્દાદિ વિષમાં રતિ કરે છે પરંતુ જે મેધાવી હોય છે તે જેમ હાથી નાના વૃક્ષથી ઘર્ષણ કરતું નથી તે પ્રકાર સસારના તુચ્છ પદાર્થોમાં રતિ નથી કરતા પણ તેની તેમા અરતિ અને સંયમમાં રતિ જ રહે છે. વળી આ ઠેકાણે મેધાવીને અરતિ હેવાને સંભવ પણ કેમ હોય.
