Page Text
________________
४६
आचाराङ्गसूत्रे
चिच्च ह्रस्वमित्याद्यनेकप्रकारा । आभ्यन्तरा तु निर्वृत्तिः सर्वेषां समाना भवति । चतुर्णामेवेन्द्रियाणां वाह्याभ्यन्तरभेदो भवति, न स्पर्शनेन्द्रियस्येति बोध्यम् । उपक्रियत इत्युपकरणम्, उपकरणेन्द्रियश्च खड्गस्थानीयवाह्यनिर्वृत्तेः खड्गधारासदृशस्वच्छतरपुद्गलसमूहरूपाऽभ्यन्तरनिर्वृत्तेश्च शक्तिविशेषः । अनुपघातानुग्रहाभ्यां निर्वृत्तीन्द्रियस्योपकारित्वेनोपकरणम् । तदपि वाह्याभ्यन्तरनिर्वृत्युपकारकत्वेन द्विविधम् । निर्वृच्युपकरणरूपमुभयमेतत्पुलपरिणामात्मकमपि सदिन्द्रियशब्दव्यवहारं लभते । और किसीकी छोटी । आभ्यन्तर निर्वृत्ति समस्त इन्द्रियों की एकसी होती है । निर्वृति- इन्द्रिय के जो बाह्य और आभ्यन्तर भेद किये हैं वे स्पर्शनइन्द्रिय को छोडकर शेष चार इन्द्रियों के ही हैं, ऐसा समझ लेना चाहिये।
द्रव्येन्द्रिय का जो दूसरा भेद उपकरण है उसका अर्थ ' निर्वृत्ति का जो उपकार करे' यह है । यह खड्ग-तलवार - स्थानीय बाह्यनिर्वृत्ति तथा उसकी धारास्थानीय स्वच्छतरपुद्गलसमूहरूप आभ्यन्तर निर्वृत्ति की एक विशेष शक्ति है - जो अनुपघात और अनुग्रह से निर्वृत्ति-इन्द्रिय की उपकारिका मानी गई है ।
यह उपकरण द्रव्येन्द्रिय भी आभ्यन्तर और बाह्य निर्वृत्ति का उपकारक होने की वजहसे दो प्रकार की है - (१) आभ्यन्तर - उपकरण और (२) बाह्य - उपकरण । आभ्यन्तर निवृत्ति का जो उपकार करे वह आभ्यन्तर - उपकरण और बाह्य निर्वृत्तिका जो उपकार करे वह बाह्य-उपकरण है। निर्वृत्तिरूप और उपकरणरूप द्रव्येन्द्रिय यद्यपि पुद्गल परिणामाનિવૃત્તિ સમસ્ત ઇન્દ્રિયાની એક સરખી છે. નિવૃત્તિ ઇન્દ્રિયના જે ખાદ્ય અને આભ્યન્તર ભેદ છે તે સ્પન ઈન્દ્રિયને છોડીને શેષ ચાર ઇન્દ્રિયાના છે તેમ સમજવાનુ છે
દ્રવ્યેન્દ્રિયના બીજો ભેદ ઉપકરણ છે, એને અં· નિવૃત્તિના જે ઉપકાર કરે' એ છે આ તલવારસ્થાનીય બાહ્ય નિવૃત્તિનો તથા તેની ધારાસ્થાનીય સ્વચ્છતરપુગલસમૂહરૂપ આભ્યન્તર નિવૃત્તિની એક વિશેષ શક્તિ છે જે અનુપઘાત અને અનુગ્રહથી નિવૃત્તિ ઇન્દ્રિયની ઉપકારિકા માની છે
આ ઉપકરણ દ્રવ્યેન્દ્રિય પણ આભ્યન્તર અને બાહ્ય નિવૃત્તિનું ઉપકારક હાવાથી એ પ્રકારનુ (१) माल्यन्तर उपरणु, भने बाह्य उपहरणु, माल्य तर નિવૃત્તિના જે ઉપકાર કરે તે આભ્યન્તર ઉપકરણ છે અને ખાદ્યનિવૃત્તિને જે ઉપકાર કરે તે બાહ્ય ઉપકરણ છે. નિવૃત્તિ રૂપ અને ઉપકરણ રૂપ દ્રવ્યેન્દ્રિય
| SR No. | 009302 |
| Book Title | Acharanga Sutra Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | |
| Total Pages | 780 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_acharang |
| File Size | 52 MB |