Book Title: Agam 43 Mool 04 Uttaradhyayan Sutra Part 01
Author(s): Kamalsanyamvijay, Vajrasenvijay
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002565/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitasarvArthasiddhiTIkayA samalaGkRtAni munizrIjayantavijayasaMzodhitAni ca uttarajjhayaNANa bhAga-1 * sahayogI sAdhvI candanabAlAzrI * navInasaMskaraNasampAdakaH paMnyAsa zrIvajrasenavijayagaNivaryaH prakAzaka: bhadrakara prakAzana - ahamadAbAda 2010 02 www.ainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sappA reva methaDyo, appA hu khulu duddamo / appA daMto suhI hoi; si no parastha ya '' - uttarajjhayaNANi madhya-2/T.26 *ISTa-aniSTa viSayomAM rAgadveSanA vazathI unmArge janAra AtmA ja damana karavA yogya che. upazAMta evo AtmA A lokamAM ane paralokamAM sukhI thAya che." - uttarAdhyayanasUtra adhya-1/gA.15 Jama allon International 2010_02 www.jainelibrary org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitasarvArthasiddhiTIkayA samalaGkRtAni munizrIjayantavijayasaMzodhitAni ca uttarajjhayaNANi bhAga-1 2010_02 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navInasaMskaraNasampAdakaH paMnyAsa zrIvajrasenavijayaH sahayogI sAdhvI candanabAlAzrI 2010_02 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArthasiddhiTIkayA samalaGkRtAni uttarajjhayaNANi bhAga-1 * vRttikAraH . paramapUjyaAcAryavaryazrIjinabhadrasUriziSyaparamapUjyopAdhyAyazrIkamalasaMyamavijayamahArAjaH * saMzodhakaH . zAstravizAradajainAcAryazrIvijayadharmasUriziSyANu munizrIjayantavijayamahArAjaH * navInasaMskaraNasampAdakaH . paMnyAsa zrIvajrasenavijayaH * sahayogI. sAdhvI candanabAlAzrI * prakAzakaH . bhadraMkara prakAzana ahamadAbAda 2010_02 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjaH granthanAma : uttarajjhayaNANi bhAga-1 vRttikAra : paramapUjyopAdhyAyazrIkamalasaMyamavijayamahArAjaH saMzodhaka : munizrIjayantavijayamahArAjaH navInasaMskaraNa sampAdaka : paMnyAsazrIvajrasenavijayaH sahayogI : sAdhvIzrIcandanabAlAzrI prakAzaka : bhadraMkaraprakAzana navInasaMskaraNa : vIra saM. 2535 vi.saM. 2065 mUlya : ru. 300-00 patra : 32+464 : BHADRANKAR PRAKASHAN, 2009 prAptisthAna) ahamadAbAda : bhadraMkara prakAzana 49/1 mahAlakSmIsosAyaTI zAhIbAga, ahamadAbAda-380004 phona : 079-22860785 ahamadAbAda : sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380001 phona : 079-25356692 akSarAMkana : virati grAphiksa, ahamadAbAda phona : 079-22684032 mudraka : tejasa prinTarsa ahamadAbAda phona : 079-22172271 (mo.) 98253 47620 2010_02 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutabhakti-anumodanA lAbhArthI paramapUjya vyAkhyAnavAcaspati AcAryabhagavaMtazrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna paramapUjaya adhyAtmayogI paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajI mahArAjAnA ziSyaratna paramapUjya hAlAranA hIralA A. zrI. vi. kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjA ane paramapUjya hAlAraratna mu. zrImahAsenavijayamahArAjasAhebanI smRtimAM paramapUjya paMnyAsa zrIvajasenavijayajImahArAja sAhebanA sadupadezathI zrIzvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jainasaMgha nAnIbajAra mahAlakSmI maMdira pAse dhrAMgadhrA A graMtha prakAzanano lAbha lIdhela che. Ape karelI zrutabhaktinI amo hArdika anumodanA karIe chIe ane bhaviSyamAM paNa Apa uttarottara uttamakakSAnI zrutabhakti karatAM raho evI zubhecchA pAThavIe chIe. li. bhadraMkara prakAzana 2010_02 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMkhayaM jIviya mA pamAyae jarovaNIyassa hu natthi tANaM / evaM viyANAhi jaNe pamatte kannu vihiMsA ajayA gahiti // 4 / 1 he bhavya ! A jIvita asaMskRta che eTale ke seMkaDo yatnathI paNa sAMdhI ke vadhArI zakAya tevuM nathI, tethI te pramAda na kara. kAraNa ke jarAvasthA pAmelA puruSane koI zaraNa nathI. tathA A tuM vizeSa karIne jANa ke pramAdI, Idriyone vazavartI ane mahApApI evA manuSyone jarA-maraNAdikanI prApti vakhate koI paNa zaraNarUpa nathI." 41 2010_02 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya "duSamakALa jinabiMba jinAgama bhaviyaNakuM AdhArA"...!! anaMtakALacakra che, dareka kALacakramAM utsarpiNI-avasarpiNI hoya che. temAM trIjA ane cothA ArAmAM tAraka tIrthaMkara paramAtmAo utpanna thaIne sarvavirati aMgIkAra karIne, kevalajJAnane pAmIne zAsananI sthApanA kare che ane paramAtmA arthathI je dezanA Ape che tene gaNadharabhagavaMto sUtramAM gUMthe che, e Agama tarIke prasiddha thAya che. A AgamagraMthomAM prathama graMtha "uttarAdhyayana" che. je sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone ArAdhanAmaya saMyamajIvana jIvavA mATe atyaMta upayogI graMtha che. uttarAdhyayanasUtra upara pUrvanA maharSioe ghaNI TIkAo racI che. temAMthI A bRhakharataragacchIya pUjyazrIjinabhadrasUriziSya-munizrIkamalasaMyamaupAdhyAyaviracita tathA zAstravizArada jainAcAryazrIvijayadharmasUriziSya-munizrIjayaMtavijayasaMzodhita "sarvArthasiddhi TIkA che. A "sarvArthasiddhiTIkA saraLa, subodha ane bhAvagarbhita che. AmAM kathAnako saMskRta bhASAmAM che, padyalAlitya khUba suMdara che. AgrAmAM rahenAra upakezajJAtinA zreSThi chogamallanA suputra lakSmIcaMdravaide karela jJAnapaMcamI udyApana nimitte Avela dravyanI sahAyathI "lakSmIcaMdra jaina lAyabrerI" nAmanI saMsthA dvArA A "sarvArthasiddhi'TIkA sahita uttarAdhyayana'sUtra pratAkAre cAra bhAgamAM vIrasava-2449, vikrama saMvat-1980, san 1923mAM prakAzita thayela che. ghaNA varSo pUrve prakAzita thayela uttarAdhyayanasUtra uparanI A TIkA sva-parane vAMcana mATe upayogI bane te hetuthI amArA upakArI adhyAtmayogI paMnyAsapravara 2010_02 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA praziSyaratna paMnyAsa zrIvajasenavijayajI gaNivaryazrInA saMpAdana heThaLa paramapUjaya vyAkhyAnavAcaspati rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjayavartI tathA prazAMtamUrti pravartinI pU.sA.zrI rohitAzrIjI ma.nA ziSyaratnA viduSI sA. caMdanabAlAzrIjI ma.nA saMpUrNa sahayogathI amArI saMsthA dvArA prakAzita thaI rahela che, te amArI saMsthA mATe ati AnaMdano viSaya che. ame A take pUrve prakAzita karanAra lakSmIcaMdra jaina lAyabrerIno, pUrvanA saMzodhanakartAno tathA navI AvRttinA saMpAdaka ane sahayoga ApanAra pUjyono tathA graMthane prakAzita karavAmAM Arthika sahayoga ApanAra dhrAMgadhrA saMgha Adino khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. kaMpojhanA kArya mATe viratigrAphiksanA akhileza mizrAe akSaramUlyAMkana kArya suMdara karI Apela che ane prInTIMganA kAma mATe tejasa prInTarsanA tejasabhAIe khaMtapUrvaka suMdara kArya karI Apela che. te badala temano AbhAra mAnIe chIe. prAMte A graMthanA vAMcana-manana ane nididhyAsana dvArA ApaNA AtmAne jAgRta karIne paramapadane pAmanArA banIe. - prakAzaka 2010_02 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya AgamagraMthomAM prathama graMtha "uttarAdhyayana' che. zrIuttarAdhyayanasUtra eTale yogamArgano saMdarzaka eka abhuta graMtha, sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe AcArapAlanano mArgadarzaka graMtha !! uttama prakAranA AcAro ane uttama prakAranA AcArapAlakonA dRSTAMtothI bharapUra pratyakSa paramAtmAnI dezanAno A graMtha !! A graMthanA 36 adhyayano che. A graMtha upara niryukti, cUrNi ane aneka vRttionI racanA pUrvanA mahApuruSoe karela che ane atyAra sudhImAM aneka saMsthAo dvArA te te prakAzano prakAzita thayA che. | uttarAdhyayanasUtra upara paramapUjya zAjyAcArya mahArAjAracita "ziSyahitA' nAmaka bRhaddIkAnI racanA thayela che, e ziSyahitA vRttinA AdhAre kharataragacchIya munizrIkamalasaMyama upAdhyAyaviracita "sarvArthasiddhi'TIkA solaMkRta tathA zAstravizArada jainAcArya zrIvijayadharmasUriziSya-munizrIjayaMtavijayasaMzodhita uttarAdhyayanasUtra "lakSmIcaMdra jaina lAyabrerI" A saMsthA dvArA AgrAthI prakAzita thayela che, te prakAzananA AdhAre A navIna saMskaraNanuM saMpAdana kArya karavAmAM Avela che. 1 A uttarAdhyayanasUtra "sarvArthasiddhi' vRtti sahita be bhAgamAM "bhadraMkaraprakAzana taraphathI prakAzita thaI rahela che. A kAryamAM huM to mAtra nimittarUpa chuM. AvA uttamagraMthanA saMpAdana kAryamAM mArI preraNAne jhIlIne paramapUjya paramArAthyapAda zrIrAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI tathA prazAMtamUrti pravartinI pUjayasAdhvIvaryA zrIrohitAzrIjI mahArAjAnA ziSyaratnA sA. caMdanabAlAzrIe potAnI nAdurasta rahetI tabIyatamAM paNa 1. pU. upA. kamalasaMyamakRta TIkA sAthe yazovijaya jaina graMthamAlA, bhAvanagara, I. saM. 1927mAM uttarAdhyayanasUtra prakAzita thayela che, paraMtu te prato amane prApta thayela nathI. 2010_02 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saMpUrNa sahayoga ApI uttama evI zrutabhakti karavA dvArA sva-52 upakAraka evuM kArya karIne svaAtmazreyaH sAdhyuM che. mArI paNa nAdurasta rahetI tabIyatamAM mArA dareka kAryomAM potAnuM viziSTa yogadAna ane sahakAra ApanAra paMnyAsa zrIhemaprabhavijayagaNInuM kRtajJabhAve smaraNa karyA vaga2 rahI zakAtuM nathI. 'sarvArthasiddhi" vRtti sahita uttarAdhyayana sUtra bhAga 1-2 pustakAkAre saMpAdita thaIne prakAzita thaI rahela che, te mArA mATe khUba AnaMdano viSaya che. A graMthanA vAcana, manana ane nididhyAsana dvArA samyajJAna, samyagdarzana ane samyakcAritrarUpa ratnatrayInI pariNatine vikasAvIne ApaNe sau koI muktisukhanA arthI mumukSu bhavyAtmAo nijasvarUpanA bhogasvarUpa muktisukhanA bhoktA banIe e ja eka aMtaranI zubhAbhilASA...!! 2010_02 - paMnyAsa zrIvajasenavijaya - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkkathana "zrAddha zrotA sutharva, yuvAta kavIza ! tanU I tvacchAsanasya sAmrAjya-mekacchatrakalAvapi" // - vIta0sto0 9 / 3 kalikAlasarvajJa AcAryabhagavaMta zrI hemacaMdrAcAryamahArAjA vItarAgastotramAM kahe che ke- he nAtha ! jo parama zraddhALu zrotA ane AgamanA rahasyone jANanAra vaktA e beno suyoga thAya to kalikAlamAM paNa ApanA zAsananuM sAmrAjya ekachatra bane = sarvatra prasare. 3 anaMtakALa cakra che, dareka kALacakramAM utsarpiNI kALa ane avasarpiNI kALa hoya che. temAM trIjA cothA ArAmAM tAraka zrItIrthaMkara paramAtmAo utpanna thAya che ane sarvavirati aMgIkAra karIne kevalajJAna prApta karIne caturvighasaMgharUpa zAsananI sthApanA kare che. paramAtmA arthathI je dezanA Ape che, tene gaNadharabhagavaMto sUtramAM gUMthe che te AgamagraMtha tarIke prasiddha thAya che. jaina Agama cAra vargomAM vibhakta che-(1) aMga (2) upAMga (3) mUla ane (4) cheda. uttarAdhyayanasUtranI "mUlavarganI aMdara parigaNanA thAya che. jaina AgamomAM mUlasUtronuM sthAna ghaNuM mahattvapUrNa che. khAsa karIne uttarAdhyayanasUtra ane dazavaikAlikasUtra bhASA ane viSayanI dRSTie atyaMta prAcIna mUlasUtra che. A sivAya piMDaniryukti ane oghaniryuktimAM sAdhubhagavaMtonA AcAra-vicAronuM vistRta varNana hovAnA kAraNe te te sUtro dvArA sAdhusaMsthAnA itihAsa upara prakAza paDe che. mUlasUtronI saMkhyA ane tenA kramamAM matabheda jovA maLe che. keTalAka loko uttarAdhyayana, Avazyaka ane dazavaikAlika A traNa sUtrone ja mUlasUtro mAne che. piMDaniryukti ane oghaniryuktine mUlasUtromAM gaNatA nathI, to vaLI keTalAka loko 1. prAkkathanarUpa A lakhANamAM jainabRhadrasAhityano itihAsa bhAga-3 gujarAtI AvRtti ane jainasAhityano saMkSipta itihAsa navI AvRttimAMthI amuka lakhANa sAbhAra uddhata karI saMkalita karela che. 2010_02 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 piMDaniryukti ane othaniryuktine paNa mUlasUtra tarIke svIkAre che. uttarajajhayaNANi-uttarAdhyayanasUtra jaina AgamomAM prathama mUlasUtra che. uttarAdhyayanasUtranA TIkAgraMtho parathI jANI zakAya che ke, paramAtmA mahAvIradeve potAnA aMtima cAturmAsamAM apApApurImAM soLa praharanI chellI dharmadezanA ApI, temAM je vaNapUchyA chatrIsa praznonAM uttara ApyA, teno A graMthamAM saMgraha hovAthI A graMthanuM nAma uttarAdhyayana paDyuM.ae niryuktikAra zrIbhadrabAhusvAmImahArAja A uttarAdhyayanasUtranuM mAhAtmya batAvatA kahe che ke, je samyagdarzanAdi guNayogya bhinnagraMthivALA Asannasiddhika bhavyajIvo che te ja A chatrIza uttarAdhyayano bhaNe che. tethI zrRjana vagere vaDe kahevAyelA anaMtagamaparyAyayukta chatrIza uttarAdhyayano upadhAnAdi ucita vyApArapUrvaka yathAyoga gurunA prasAdathI bhaNavA joIe.3 zrIbhadrabAhusvAmImahArAjanI uttarAdhyayananiryukti anusAra chatrIza adhyayanomAMthI keTalAka aMgagraMthomAMthI levAmAM AvyA che, keTalAka jinabhASita che, keTalAka pratyekabuddho dvArA nirUpita che ane keTalAMka saMvAdarUpe kahevAyelAM che.4 uttarAdhyayanasUtra upara bRTTIkAkAra vAdivetAla zrIzAntisUrimahArAja anusAra uttarAdhyayanasUtranuM parISaha nAmaka bIjuM adhyayana dRSTivAdamAMthI levAmAM AvyuM che, drumapuSpikA nAmaka dasamuM adhyayana mahAvIra paramAtmAe prarUpita karyuM che, kApilIyanAmaka AThamuM adhyayana pratyekabuddha kapile pratipAdana karyuM che tathA kezIgautamIyanAmaka trevIsamuM adhyayana saMvAdarUpe pratipAdita karavAmAM AvyuM che. uttarAdhyayanasUtra upara niryukti, cUrNi ane vRttionI racanA : paramapUjya AcAryabhagavaMta zrIbhadrabAhusvAmImahArAjAe A graMtha upara 'niryukti' lakhI 2. ra. 4. "ii pAukare buddhe nAyae parinivvue / chattIsaM uttarajjhAe bhavasiddhIyasaMmae" // - uttarA0 36 / gA0 268 " je kira bhavasiddhIyA parittasaMsAriyA ya je bhavvA / kira par3hati ee chattIsaM uttarajjhAe // 1 // tamhA jiNapannatte aNaMtagama-pajjavehi saMjutte / annAr nahanonuM nukhasAyA ahingejhnA'' rA " aMgappabhavA jiNabhAsiyA patteyabuddhasaMvAyA / baMdhe mukkhe ya kayA chattIsaM uttarajjhayaNA" // 2010_02 -- utta0 ni0 gA0 5581559 utta0 ni0 gA0 4 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. parama pUjya zrIjinadAsagaNi mahattare A graMtha upara "cUrNi" lakhI che, paramapUjaya vAdivetALa zrI zAMtisUrimahArAjAe A graMtha upara "ziSyahitA' nAmanI bRhaddIkAnI racanA karI che, paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrInemicaMdrasUrimahArAjAe bRhaTTIkAnA AdhAre A graMtha upara "sukhabodhA' nAmanI TIkA racI che. paramapUjaya zrIbhAvavijayajI mahArAjAe A graMtha upara TIkA racI che, paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrI lakSmIvallabhasUri mahArAjAe lakSmIvallabhA' TIkA racI che. parama pUjya zrI jayakIrtimahArAje uttarAdhyayanadIpikA' nAmanI TIkA racI che. paramapUjya upAdhyAya zrIkamalasaMyamavijayamahArAje "sarvArthasiddhi TIkA racI che. A rIte aneka AcAryabhagavaMto ane vidvAnoe samaye samaye A graMtha upara TIkAo lakhI che ane A badhI TIkAo aneka saMsthAo dvArA atyAra sudhI prakAzita thayela che. pUjya upAdhyAya kamalasaMyamavijayaracita uttarAdhyayana sarvArthasiddhivRtti - bR.kha.pU.jinabhadrasUrimahArAjAnA ziSya pUjaya upAdhyAya zrIkamalasaMyamavijaya mahArAjAe saM. 1544mAM uttarAdhyayanasUtra upara "bRhaTTIkA'nA AdhAre "sarvArthasiddhi' nAmanI vRtti saMkSepathI racI che." pUjya upAdhyAya kamalasaMyamavijayamahArAja racita anya kRtio - - saM. 1549mAM karmastaravivaraNanI racanA karela che. te uparAMta temaNe siddhAMtasAroddhAra, samyaktollAsa Tippana (gU. gadyamAM) racyuM che A sivAya emanA upadezathI anya graMtho paNa lakhAvAyA che. - 5. "zrIvattarAdhyayanasUtrasamasatkRta, spaSTapavivRttipi Vrve .. nAnArthasArthamahatIrupajIvya TIkAH, zrautArthalInabhavikopacirkISayA'yam" // -sarvArthasiddhiTIkA-bhUmikAyAm ayamartho nikSepa-nayAnuyogAdivistarazca vistArArthinA bRhaTTIkAtaH parikalanIyaH / -sarvArthasiddhiTIkA-bhUmikAyAm 6. A. pU. upA. kamalasaMyama ma.nA upadezathI aNahillapura pattanamAM sthAnAMgavRtti saM. 1570mAM jinaharSasUrinA paTTadhara jinacaMdrasUrinA rAye lakhAI. (saMghano bhaM. pATaNa) -jai.sA.sa.I. navI A. pR. 340 - saM. 1524mAM kha. kamalasaMyama upAdhyAye rAjagRhInA vaibhAragiri para jinabhadrasUrinI pAdukA pratiSThita karI ke je hAla vidyamAna che. - saM. 1526mAM te upAdhyAyanA upadezathI yavanapuramAM (jonapura? mAM) zrImAlI mallarAje sarva siddhAMto lakhAvyA. te paikI bhagavatInI patra gu.naM. 368mAM vidyamAna che -.sA. saM. I.-navI A. pR. 330-331 2010_02 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 A uttarAdhyayana uparanI 'sarvArthasiddhi' TIkA saraLa ane subodha che Ama chatAM khUba suMdara bhAvo temAM kholela hovAthI bhAvagarbhita che. TIkAmAM anya anya graMthonA aneka uddharaNo ApyA che, ane kathAnakonI saMskRtaracanA hovAthI paghalAlitya atisuMdara che. kathAnakomAM vacce vacce paramAtmAnI, sadgurunI dezanA temaja aneka tAtvikazloko ane anya graMthanA uddharaNo vRttikAre TAMkyA che. uddharaNo badhA ame bolDa karela che ane tAttvikazloka vi. iTAlika bolDa phonTamAM lIdhela che. mULagAthAnA dareka zabdo TIkAmAM bolDa karela che. 'gItArthagaMgA' saMsthAnA jJAnabhaMDAramAMthI jUnI prato amane upalabdha thayela che, tenA AdhAre A navInasaMskaraNanuM kAma zuddhikaraNa karavA pUrvaka karavAmAM Avela che. pUrva prakAzanamAM prastAvanA, viSayAnukramaNikA, pariziSTo vi. kazuM upalabdha nathI. A navI AvRttimAM ame te taiyAra karela che. uttarAdhyayanasUtra-36 adhyayano H- 1. vinaya adhyayana 2. parISaha adhyayana 25. yajJIya adhyayana 26. sAmAcArI adhyayana 27. khaluMkIya adhyayana 28. mokSamArgagati adhyayana 29. samyaktvaparAkrama adhyayana 30. tapomArgagati adhyayana 31. caraNavidhi adhyayana 32. pramAdasthAna adhyayana 33. karmaprakRti adhyayana 34. . lezyA adhyayana 35. aNagAramArgagati adhyayana 24. pravacanamAtR adhyayana 36. jIvAjIvavibhakti adhyayana :- dharma vinayamUla che, tethI prathama vinayano adhikAra AmAM Apyo che. 2. parISaha :- vinaya svasthacittavALAe tathA parISahothI pIDAtAe paNa karavAno che. to te parISaho kayA kayA che tathA tenuM svarUpa AmAM batAvyuM che. 3. caturaMgIya adhyayana 4. pramAda- apramAda adhyayana 5. akAmamaraNa adhyayana 6. kSullakanigraMthIya adhyayana 7. aurabhrIya adhyayana 8. kApilIyAkhya adhyayana 9. namipravrajyA adhyayana 10. humapatraka adhyayana 11. bahuzrutapUjA adhyayana 12. harikezIya adhyayana 1. vinaya 3. caturaMgIya parISaha zuM AlaMbana laIne sahevA tenA uttaramAM manuSyatva, dharmazravaNa, zraddhA ane saMyamamAM vIryanI sphuraNA karavI e dharmanA cAra aMgo durlabha che te AmAM batAvelA che. - 13. citrasaMbhUtIya adhyayana 14. ISukA2Iya adhyayana 15. sabhikSu adhyayana 16. brahmacarya adhyayana 17. pApazramaNIya adhyayana 18. saMyatIya adhyayana 19. mRgAputrIya adhyayana 20. mahAnirranthIya adhyayana 21. samudrapAlIya adhyayana 22. rathanemIya adhyayana 23. kezigautamIya adhyayana 2010_02 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. pramAdApramAda :- trIjAmAM cAra durlabha aMgo kahyA te prApta thavA chatAM pramAda sevAya to mahAdoSa thAya che, tethI tenA prakAra sahita pramAdano tyAga karavA mATe ane apramAda karavAnuM kahevA mATe A adhyayana che. 5. akAmamaraNa :- maraNavibhakti jyAM sudhI zarIrano bheda-nAza thAya tyAM sudhI guNanI abhilASA karavI ema cothAne aMte kahyuM, tethI maraNakALe paNa pramAda na karavAnuM kahyuM che mATe maraNa keTalA prakAranA che, te akAmaraNa, sakAmamaraNa, paMDitamaraNa vagere jANavA mATe A adhyayana che. 6. kSullakanigraMthIya - paMDitamaraNa vidyA-jJAna tathA cAritravALA sAdhu-nigraMthane hoya che. tethI tevA kSullaka-nAnA sAdhunuM svarUpa AmAM kahyuM che. 7. aurabrIya - nigraMthapaNuM rasamRddhinA tyAgathI prApta thaI zake, ne te tyAga tenA doSa jANavAthI barAbara thaI zake, te doSa dekhADavA mATe urabhra(gheTuM) kAgaNI, AmraphaLa, vyavahAra-vepAra ane samudra e pAMcanA daSTAMto Ape che. 8. kapilIya - rasagRddhino tyAga nirlobhIne thaI zake, tethI AmAM nirlobhapaNuM batAve che. temAM kapilamuninuM caritra hovAthI te adhyayanuM nAma kApilIya che. 9. namipravrajyA - nirlobhI A bhavamAM paNa iMdrAdithI pUjAya che, te dekhADavA A adhyayana kahevAya che. AmAM naminAmanA pratyekabuddhanI pravrajyA-dIkSAnuM varNana che. te naminI peThe bIjA traNa pratyekabuddha karakaMDu, dvimukha ane nagnati thayA che tenuM paNa varNana che. 10. drumapatraka - druma eTale jhADanuM, patra eTale pAMdaDuM pAkI jatAM paDI jAya che, tema jIvana krame karI kSINa thAya che mATe he gautama ! eka samaya mAtra paNa pramAda karavo nahi e prakArathI bhagavAna mahAvIra paramAtmA anuzAsana-zikSA Ape che. 11. bahuzrutapUjA :- dazamAmAM pramAdanA tyAgano je upadeza Apyo te upadeza vivekathI dhArI zakAya ne te viveka bahuzrutanI pUjAthI prApta thAya che. AmAM abahuzrutapaNuM ane bahuzrutapaNuM samajAvI te zAthI prApta thAya te avinIta-vinItanAM sthAno vagere batAvela che. 12. tapa-samRddhi-harikezIya :- bahuzrute tapa paNa karavo joIe, tethI tapanI samRddhinuM varNana ne harikezabala nAmanA sAdhunuM AmAM caritra che. 13. citrasaMbhUtIya - tapa karanAre nidAna (niyANA)no tyAga karavo ghaTe, te mATe nidAnano doSa batAvavA citra ane saMbhUtanuM udAharaNa ahIM apAya che. 2010_02 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 14. ISakArIya :- AmAM nirmadAnatA-niyANarahitapaNAno guNa kahyo che. eka ja vimAnamAM rahela che jIvo tyAMthI AvI ISakAra nAmanA puramAM upajyA ane te che paikI eka ISakAra nAmano rAjA thayo, tethI A adhyayananuM nAma ISakArIya che. 15. sabhikSuka - niyANA rahitapaNAno guNa bhikSu-sAdhune thAya che, tethI bhikSanA guNo AmAM kahevAyA che. 16. brahmacaryagupti - brahmacaryasamAdhi-sAdhunA guNo brahmacaryamAM je sthira hoya tene tattvathI saMbhave. brahmacarya tenI guptiothI pALI zakAya. te guptio mana, vacana ane kAyAnI che. pachI brahmacaryanAM daza sthAno-samAdhisthAno kahyAM che (ke jenI aMdara brahmacaryanI navavADa samAI jAya che, ke jethI te samAdhithI pALI zakAya. A pramANe bhAga-1mAM 1-16 adhyayanonuM vivecana karavAmAM Avela che. vRttinA aMte 1thI 20 zlokamAM TIkAkAre potAnA guruvaryonI prazasti Apela che, temAM jaNAvela che ke saM. 1544mAM uttarAdhyayananI A vRtti pU. upA. kamalasaMyama vijayamahArAje racela che ane teone pU.zrImad munizrImeruvijayavAcakavarthe A vRtti racanAmAM sahAya karela che ane A vRtti racanAmAM je kAI usUtra hoya te kRpA sahita zratadharo zodhana kare. jesalamera durgamAM vijayAdazamInA divase pU. zrIjinabhadrasUrinA smaraNaprasAdathI bRhattinA AdhAre A saMskRtakathAvizeSayukta vRtti prAyaH saMkSepathI racela che te jinazAsana jayavaMtu varte tyAM sudhI jaya pAmo.7 pUrva prakAzana aMge - ba.kha.pU. zrIjinabhadrasUriziSya-munizrIkamalasaMyama upAdhyAyaviracita tathA zAstravizArada jainAcArya zrIvijayadharmasUriziSya-munizrIjayaMtavijayasaMzodhita A sarvArthasiddhi'vRtti sahita uttarAdhyayanasUtra AgrAmAM rahenAra upakeza-jJAtinA zreSThi 7. "teanvarda vinayavaibhavanipUTdhyAyALI: manasaMyama paNa soDam ambhodhi-vArinidhi-bANa-zazAGkavarSe [1544], zrIuttarAdhyayavRttimimAM cakAra // 16 // sAhAyyamatra cakruH zrImanmunimeruvAcakA varyAH / yat kiJcidihotsUtraM tacchodhyaM zrutadharaiH sakRpaiH // 17 // jesalamerau durge vijayadazamyAM samarthitA seyam / zrIjinabhadramunIzcaraNasmaraNaprasAdena // 18 // upajIvya bRhavRttiM vihiteyaM prAyazaH samAsena / saMskRtakathAvizeSA yAvajjinazAsanaM nandyAt" // 19 // - TIkAkRtprazastau 2010_02 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chogamallanA suputra lakSmIcaMdavaide karela jJAnapaMcamI udyApana nimitte Avela dravyanI sahAyathI "lakSmIcaMdra jaina lAyabrerI" nAmanI saMsthA dvArA pratAkAre cAra bhAgamAM vIrasaMvata 2499, vikramasaMvat 1980 san 1923mAM prakAzita thayela che. uttarAdhyayanasUtra ane tenI sarvArthasiddhiTIkAmAM AvatI vizeSa bAbato: adhyayana 1thI 15H 1. vinaya :- gAthA-1mAM dravya aNagAra ane bhAvaaNagAranuM svarUpa tathA pAMca prakAranA vinayo batAvavAmAM Avela che-(1) lokopacAravinaya, (2) arthavinaya, (3) bhayavinaya, (4) kAmavinaya ane (5) mokSavinaya. gAthA-13mAM caMDarudrAcAryaziSyanI kathAmAM zloka-29mAM vinayanuM mahattva batAvyuM che. gAthA-15nI TIkAmAM dAMta AtmAnuM svarUpa batAvatAM kahyuM che ke, "tAntItmano radaiva sUrairapi pUjyante, mokSaM ca sAdhayanti, adAntAtmanastu zabdAdiviSayagRddhA ihaiva vinazyanti" / cauraddhayanI kathAmAM zloka 20thI 25mAM rAtribhojanavirati nAmanA vratanuM mAhAbhya batAvyuM che. gAthA-40nI TIkAmAM kuziSyanI kathAmAM kahyuM che ke, durAzayavALA jIvo ratnaprAyaH guruno yoga pAmIne paNa anarthane karatAM temanI bhaktimAM udvigna cittavALA bane che. 10 gAthA-46nI TIkAmAM vAcakanA zlokonA uddharaNapUrvaka vinayanuM phaLa batAvavAmAM Avela che. 2. parISaha :- gAthA-11nI TIkAmAM sumanobhadramuninI kathAmAM zloka-pathI 8mAM narakanA duHkhanuM varNana karela che. gAthA-16nI TIkAmAM AtmAno bhavathI nistAra karavA mATe AtmagaveSaka banavA kahyuM ane strI parISaha zrIrAmacaMdrarSinI jema sahana karavA kahyuM che. tyAM vistArathI 'padmacaritra'mAMthI 1thI 234 zlokonA varNana dvArA rAmacaMdranI kathA kahela che. gAthA-23nI TIkAmAM puraMdara kathAnakamAM vajabAhurAjakumAra muninI stuti kare che te 8. A sivAya kamalasaMyamakRta TIkA sAthe yazovijaya jaina graMthamAlA, bhAvanagara, I. saM. 1927mAM prakAzita thayAno ullekha jai.bu.sA.I. gu. mA. 3 pR. 116 upara che. 9. "vinayaH zAsane mUrta vinItaH saMto bhavet ArAdhyA guruvazceti veda tattvaM sa tatkSaNAt" || - a0 1 gA0 13 zlo0 29 20. "Dhapraya puro prAthapi hitadetunIm | anarthayantastadbhakatyudvignacittA durAzayA:" || - a0 1 gA0 40 zlo0 7 2010_02 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zloka 12thI 16mAM ane munidezanA Ape che te zloka 20thI 25mAM varNana karela che. gAthA-26nI TIkAmAM kahyuM che ke, muni daMDAdi vaDe tADana karAyelA paNa titikSA-kSamAne dhAraNa kare "taH kSamAmUna iva munidha" thavuM -thI tyAM prazamaratino zloka-168 uddharaNa tarIke Apela che.11 gAthA-27nI TIkAmAM paNa Aja vAta anya prakAre jaNAvI che ke, zramaNa, saMyata, dAMta evA mahAtmAne koI anArya prAmAdimAM haze tyAre zuM kare ? to kahe che ke, "jJAnasvarUpa evA jIvano nAza thato nathI paraMtu dehano ja nAza thAya che e pramANe saMyata vicAre ane Akroza ane vadhane daDhaprahArInI jema sahana kare ane tyAM daDhaprahArInI kathAmAM zloka 32thI 36mAM daDhaprahArInI uttamabhAvanA batAvela che. gAthA-29nI TIkAmAM yAMcA pariSadanA viSayamAM baladevarSinI kathAmAM zloka 50thI pa3mAM kuraMganI (hariNanI) dAna vizenI bhAvanA batAvela che. ane mahAtmA, kuraMga ane rathI traNe mRtyu pAmIne pAMcamA devalokamAM utpanna thAya che te batAvela che. 12 gAthA-40nI TIkAmAM kahyuM che ke, sAdhu prajJAparISahane samyagu sahana kare ane prajJAvikala hovAthI vicAre ke "nUrva mayA pUrva vikhyajJAnatAni jJAnAvaraNIyAvani tAni nindrAbhinitAni' | ane jJAnAvaraNIya karma kevI rIte baMdhAya temAM yadu--thI uddharaNa Apela che. 13 gAthA-43nI TIkAmAM kahyuM che ke, "sthamajJAne vaivacce, sane 2 notsava kArya | yata:-thI temAM uddharaNa Apela che.14 11. yaduktam-"dharmasya dayA mUlaM na cAkSamAvAn dayAM samAdhatte / / ___ tasmAd yaH kSAntipara: sa sAdhayetyuttamaM dharmam" // - a0 2 gA0 26 vRttau 12. "atrAntare mahAvAtaprahataH sa mahIruhaH nipapAta tadAghAtAt te trayo'pi mRtiM gatAH // tapasA pAtradAnena sAdudAnapramodataH / abhUvan paJcame kalpe te trayo'pi divaukasaH" / / - a0 2 gA0 29 vRttau baladevarSikathA-zlo0 54-55 23. "jJAnI jJAninAM vAgapi nindrA-praSa-matsa: | upaghAtaizca vighnaizca jJAnaghnaM karma badhyate" // - a0 2 gA0 40 vRttau 14. "jJAnaM madadarpaharaM mAdyati yastena tasya ko vaidyaH ? / amRtaM yasya viSAyati tasya cikitsA kathaM kriyate" ? || - a0 2 gA0 43 vRttau 2010_02 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 gAthA-4panI TIkAmAM samyaktaparISahanA vijaya mATe jainapravacanamAM daDhatApUrvaka sulatAnI jema A parISaha munie sahana karavo joIe ema kahela che ane sulatAnuM kathAnaka 110 zlokamAM varNana karela che. 3. caturaMgIya - muktinI prAptimAM AsanaupakArIpaNuM hovAthI dharmanA durlabha evA cAra aMgo batAvyA che--(1) manuSyapaNuM, (2) zruti, (3) zraddhA ane (4) saMyamamAM sAmarthya ane manuSyatvAdi durlabhapaNAmAM collaka Adi daza daSTAMto batAvela che ane temAM chaThThA svapnanA daSTAMtamAM mUladevanuM kathAnaka 286 zlokomAM varNavela che. temAM zloka-49mAM kahyuM che ke upakAra, priyaAlApa ane sthiraprIti A traNa caMdramAmAM ziziratAnI jema sajjanomAM svabhAvathI siddha che. 15 zloka-117nA uttarArdhamAM kahyuM che ke lakSmI vagere sarva sukha prApta thaI zake che. guNavAna manuSya duHkhe prApta thAya che. 16 gAthA rathI 7mAM manuSyapaNAnI durlabhatA. gAthA-8mAM zrutinI durlabhatA gAthA-9mAM zraddhAnI durlabhatA ane gAthA-9nI TIkAmAM ATha dvivonA dRSTAMta batAvela che ane gAthA10mAM saMyamamAM vIryanI durlabhatA batAvatAM kahyuM ke, cAritramohanIya karmanA udayathI zreNikAdinI jema ghaNAM jIvo zraddhA karavA chatAM paNa saMyamadharmane svIkArI zakatA nathI. 17 gAthA-14mAM "visAtihiM sIttehiM" ahIM 'visati' zabda mAgadhIbhASAno prayoga che teno artha 'vida: zanaiH' thAya che. 4. asaMskRta - gAthA-1mAM kahyuM che ke AyuSya asaMskRta che. indrAdi devo vaDe paNa truTita AyuSya saMdhAvA mATe zakya nathI ane temAM yataH- thI uddharaNa Apela che18 ane tyArapachI kahyuM che ke "sato mA pramAvI | jAgrasta arthAt mRtyunI samIpe gayelAne koI zaraNa nathI tethI jayAM sudhI mRtyu vagere na Ave tyAM sudhI dharmamAM pramAda na karavo temAM yadup--thI uddharaNa Apela che. 19 26. "35ra: priyAnA: sthira prItirita trayam | satAM svabhAvataH siddhamindau ziziratA yathA" // - a0 3 gA0 1 vRttau svapnadRSTAnte 16. lakSmyAdi sarvaM suprApaM duSprApo guNavAn janaH // - a0 3 gA0 1 vRttau svapnadRSTAnte 27. "suDuM 1 navaTuM saddha vIriyaM pu turaM . bahave royamANA vi no eNaM paDivajjae" || - a0 3 gA0 10 28. "phartaH turvidyAmasvaitathopardhaH | na zaktA maraNAt trAtuM sendrA devagaNA api" // - a0 4 gA0 1 vRttau 19. "tad yAvadindriyabalaM jarAya rogairna bAdhyate prasabham / tAvaccharIramUrchA tyaktvA dharme kuruSva matiH" || - a0 4 gA0 1 vRttau 2010_02 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-6mAM kahyuM che ke, "mAvI pavivRddhajIvI".....!! e gAthAnI TIkAmAM kahyuM che ke "rdhAmo nALacaiva vahunatvena vaidumatatva' che ane temAM jayaMtIzrAvikAe vIra paramAtmAne pUchelA prazno aMge paMcamAMga bhagavatIno AlApaka "surata maMte ! sAduM ? nAriyanta maMte sArdU ?.. ityAdi uddharaNa Apela che. gAthA-12mAM kahyuM che, ke maMda evA sparze bahu lobhanIya che mATe mRdusparza, madhurarasa vagere lobhanIya padArthomAM mana na karavuM ane temAM mana kevI rIte na thAya ? te batAvatAM kahyuM che ke "kSeta krodha, vinaye- t mane, mAyA paranAtmikAM na sevata- , prajahyAt parityejellobhaM" / caturtha asaMskRta adhyayananI 13 gAthAo atyaMta bhAvanIya che. vAraMvAra bhAvana karavAthI AtmajAgRti Ave che. 5. akAmamaraNa :- pAMcamAM adhyayanamAM niryuktinI be gAthA batAvIne sattara prakAranA maraNo batAvyA che. te maraNonA prakArone jANIne bAlamaraNano tyAga karavA kahyuM che ane paMDita maraNa upAya batAvela che ane te rIte apramattapaNuM thAya che tema jaNAvela che. gAthA rA3mAM sakAmaraNa ane akAmamaraNa aMge spaSTatA karIne gAthA-3mAM vAcakanuM uddharaNa Apela che te atyaMta mahattvanuM che. 21 gAthA-18mAM kahyuM che ke "marAM supuOUTUAM nahIM ne tamadhusuyaM vipasamAye saMnayA vulano I-28 gAthA-18nI TIkAmAM kahyuM che ke "aMte sahimavi abhavvajIvA na pAvaMti" ti vacanAt // - 5-18 vRttau gAthA-32mAM chelle kahyuM ke "gaDha niMti saMpatte kAlIyAsamurUyaM | sAmara maraDuM tiSyamaya munI" -3rA maraNakAla prApta thAya tyAre saMlekhanAdi vaDe bhaktaparijJA, iMginI ane pAdapogamana anazana karIne bAhya audArika zarIra ane aMtaraMga kArmaNazarIrano nAza karIne sakAmamaraNathI muni-tapasvI mRtyu pAme. 20. "gAvIru digaMtiya vartAyaoi vasaTTamAM 2 | aMtosallaM tabbhava bAlaM taha paMDiyaM mIsaM // 1 // chaumatthamaraNa kevali vehAyasa giddhapiTThamaraNaM ca / maraNaM bhattaparinnA iMgiNI paovagamaNaM ca" // 2 // - a0 5 bhUmikAyAm 21. "saJcitatapodhanAnAM nityaM vrataniyamasaMyamaratAnAm / utsavabhUtaM manye maraNamanaparAdhavRttInAm" || - a0 5 gA0 3 vRttau 2010_02 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. kSullakanigraMthIya - chaThThA adhyayananI zarUAtamAM nircathanA svarUpane batAvatAM niryuktikAre kahela pAMca nircanthanA svarUpanuM uddharaNa Apela che. 22 ane te nirgunho jJAnIo ja hoya che, tethI prathama tenAthI viparIta ajJAnInuM svarUpa sUtrakAre batAvela che gAthA-12mAM jaNAvela che ke, zarIranuM pAlanapoSaNa, snAnAdimAM baddhAgrahavALA zarIramAM Asakta keTalAka jIvo A pramANe vicAratA nathI ane TIkAmAM aprabhraMza bhASAmAM te zloka batAvela che. 23 gAthA-13mAM upadezanuM sarvasva batAvatAM kahe che ke, pRthivyAdi aDhAra prakAranA ekendriya jIvonI virAdhanA na thAya te rIte saMyamamArgamAM pravartavuM joIe. tyAM pRthivI Adi 18 bhedonuM uddharaNa nIce pramANe Apela che. 24 7. aurabhrIya :- sAtamA aurazrIya adhyayananI zarUAtamAM kahyuM che ke, nircanthapaNuM rasagRddhinA tyAgathI ja thAya che, ane rasagRddhinA doSadarzaka urabhrAdi pAMca daSTAMta niryuktikAre kahyAM che te niyuktikAranI gAthA uddharaNamAM Apela che. 25 ane tyArapachI sUtrakAre urabhrAdi pAMca daSTAMto dASTratika ghaTanA sAthe batAvyA che. vyavahAraviSayaka upamAne dharmaviSayaka batAvatAM gA. 16nI TIkAmAM kahe che ke 3tra saMsAritrayasamaprAyaH-2ANa saMsArI jIvono saMpradAya batAve che-eka saMsArIjIva mArdavAdiguNopeta che, te ArjavapariNAmathI hajAra kArdApaNa tulya pharI saMsArIpaNuM prApta kare che. bIjo saMsArIjIva samyagdarzana ane jJAnamAM susthita che, te sarAgasaMyama dvArA lAbha 22. "vasa putIya sItA nipatha saTI | nAvvA | ___ eesiM paMcaNhaM vi hoi vibhAsA imA kamaso" // 1 // - a0 6 bhUmikAyAm 23. "taha taha lAlio niccakAlujoDio ruccaMtai khalu jima thakkaI vali vivaMTha jIvi calaMtai / daDDasarIraha tAsu re sijaNa pAu ma kijjao tharahara jIviu jAi citta paraloyaha dijjao" // 1 // - a0 6 gA0 12 vRttau 24. "puDhavi jalajalaNavAyA mUlA khaMdhaggaporabIyA ya / biticaupaNiditiriyA ya nArayA devasaMghAyA // 1 // sammucchimakammAkammabhUmiganarA tahaMtaraddIvA / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayameyAhi" // 2 // - a0 6 gA0 13 vRttau ra6. "3rabhe Lio graMva , vavahAre sAre jevA paMcee diTuMtA orabbhIyaMmi ajjhayaNe" // 1 // - a0 7 bhUmikAyAm 2010_02 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAna devapaNuM pAme che ane trIjo saMsArIjIva hiMsAdisAvadAcArayukta che, te chinnamUlavaNika samAna tiryaMca-narakabhAvane pAme che. 26 8. kapilIya :- AThamAM adhyayananA prAraMbhamAM kapilaRSinuM caritra 88 zloka dvArA vRttikAre kahela che, temAM temAM pa9-60mAM zlokamAM satkarmanA paripAka dvArA tRSNAthI atizaya nirveda pAmelA virAgathI kapila citave che ke, mAja suvarNanA kArya mATe prApta thayeluM mAruM mana koTi suvarNanI yAcanA mATe paNa sthira thatuM nathI. aho ! tRSNAno vilAsa to juo !27 tyaa25ch| yo 3-72i | cha , "jahA lAho tahA loho lAhA loho pavaDdae / domAsAkaNayaM kajjaM koDIe vi na niTThiyaM" // - a0 8 bhU0 zlo0 72 uttarAdhyayanasUtra adhyayana 8 gAthA-13/14mAM kahyuM che ke, "je lakkhaNaM ca suviNaM ca aMgavijjaM ca je pauMjaMti / na hu te samaNA vuccaMti evaM AyariehiM akkhAyaM" // "iha jIviyaM aniyamettA panbhaTThA samAhijoehiM / te kAmabhogarasagiddhA uvavajjati Asure kAe" // 14 // - a0 8 gA0 13 / 14 je lakSaNa, svapra ane aMgavidyAno prayoga kare che te sAdhuo kahevAtA nathI, e pramANe AcAryoe kahela che. A janmamAM jIvanane tapa vagerethI niyaMtrita nahi karavAthI samAdhiyogavaDe (zubha mana, vacana ane kAyAnA yogathI) atyaMta bhraSTa thayelA kAmabhogo ane rasamAM Asakta 26. "saMsAriNastrayaH sattvAH prAptA mAnuSyakaM bhavam / tatraiko madhyamArambhaparigrahaparAyaNaH // 1 // mArdavAdiguNopetaH kAlaM kRtvA''rjavAzayaH / kArSApaNasahasrAbhaM nRtvamApnoti tat punaH // 2 // dvaitIyIkaH punaH samyagdarzanajJAnasasthitaH / sarAgasaMyamenApa devatvaM lAbhasannibhama" ||3|| - a07 gA0 16 vattau 27. "satkarmaNaH paripAkAt kasyApyAkasmikAdatha / tRSNAtizayanirviNNo virAgAdityacintayat // svarNa-mASakayoH kArye prAptasyApi na me manaH / koTyAdau labhate sthairyamaho ! lIlAyitaM tRSaH" / / - a0 8 bhU0 zlo0 59-60 2010_02 | Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 thayelA teo asuranikAyamAM utpanna thAya che." 9. namipravrajyA :- navamA adhyayananI zarUAtamAM vRttikAre 216 zlokomAM karakaMDu pratyekabuddha, 58 zlokomAM dvimukhapratyekabuddha, 167 zlokomAM namipratyekabuddha ane 164 zlokomAM nagatipratyekabuddhanuM caritra varNavIne sUtranI zarUAta karela che ane temAM namirAjarSi abhiniSkramaNa mATe nIkaLe che tyAre brAhmaNarUpe zakramahArAjA Ave che ane namirAjarSinA AzayanI parIkSA mATe iMdramahArAja ane nima vacce adbhuta saMvAda prayojAya che. chelle stuti karatAM iMdra mahArAjA kahe che ke, "aho ! muni tame krodhane jItyo, aho jItyA vaLI mAna, aho mAyA tame munivara melI, aho muni tume asamAna iha uttama parabhava vaLI uttama thAze uttama munirAja sakala karmano vaMza ucchedI vhezyo zivapada rAja 10. dhrumapatrIya :- cAritra pratye niSpakaMpatA jarUrI che ane te anuzAsanathI thAya che tethI A dazamA adhyayanamAM zrIvI25ramAtmAe gautamasvAmI pratye upadeza Apyo che te batAvela che--zarUAtamAM zAla-mahAzAlanuM vRttAMta batAvela che ane zAla-mahAzAla vi.ne caMpAnagarInA udyAnamAM paramAtmA bIrAjamAna che, tyAM jatAM mArgamAM zubhadhyAnanI saMpattithI kevalajJAna thAya che. tyAre gautamasvAmIne viSAda thAya che ke mane haju sudhI kevalajJAna nahIM ? tyAre paramAtmA kahe che ke je manuSya aSTApadanI yAtrA kare che te tadbhavamAM mukti pAme che te sAMbhaLIne paramAtmAnI anujJA laIne aSTApadacaityavaMdana mATe gautamasvAmI jAya che tyAM vaizravaNa paNa caityavaMdana mATe mitrasahita Ave che tyAM gautamasvAmI puMDarIka adhyayana saMbhaLAve che.29 ho ! bhaviyAM ehavA munivara vaMdo ! ho ! bhaviyAM ehavA munivara vaMdo !'28 28. ''aho ! te nikhkhio hoddo aho ! te mALo pAnio / aho ! te nikriyA mAyA aho ! te hoddo vasIgo aho ! te annavaM sArdU aho ! te sADhu mahtva / aho ! te uttamA vrutI ! aho te mutti ttamA // 29. " samitrAya sametAya nantuM vaizravaNAya saH / ihaM si uttamo bhaMte! peccA hohisi uttamo / loguttamuttamaM ThANaM siddhiM gacchasi nIrao" // - a0 9 gA056/57/58 tapaH kRzAn munIn bADhaM varNayAmAsa gautamaH ||36|| . 2010_02 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tyArapachI sUtrakAra 1thI 37 gAthAmAM A adhyayananuM varNana karela che temAM dareka gAthAnuM chelluM caraNa samaye poyama ! mA pamAyaNa" che. temAM prathama gAthA A pramANe che "dumapattae paMDuyae jahA nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM samayaM goyama ! mA pamAyae" // - a0 10 gA0 1 apramAdano upadeza ApatAM gAthA-21mAM kahe che ke, "parijUrai te sarIrayaM kesA paMDuiyA havaMti te / se soyabale ya hAyaI samayaM goyamaM ! mA pamAyae" ||-a0 10 gA0 12 tyArapachI A ja rIte vuvane, pAvane, nihrIvane, savajo ane vyavane pado mUkIne 22thI 26 pAMca gAthA Apela che. 11. bahuzrutapUjA - apramAda mATe anuzAsana jarUra che ane te vivekavALAne bahuzrutanI pUjAthI thAya che, tethI bahuzrutapUjAsUcaka A adhyayana batAvela che. AmAM ucita kriyAvinayarUpa bahuzrutapUjAsvarUpa bhikSunA AcAra varNavela che ane bahuzrutanuM svarUpa jANavA mATe pahelAM viparyaya jJAna jarUrI hovAthI abahuzrutanA ATha sthAno gAthA-3mAM batAvIne abahuzrutapaNAnA kAraNarUpe cauda sthAno dvArA avinItanuM svarUpa gAthA-6thI 9mAM batAvela che. tyArapachI gAthA 10thI 13mAM bahuzrutanA kAraNarUpe vinItanA paMdara sthAna batAvela che ane vinIta ziSya kevA hoya te batAvatAM gAthA-14mAM kahe che ke, - "vase ne niSya govaM 3UvaM. piyaMkare piyaMvAI se sikkhaM laddhamarihaI" // - a0 11 gA0 14 gAthA-17nI vRttimAM bahuzrutanA viSayamAM 51 zlokomAM bhadrabAhusvAmInuM dRSTAMta Apela che ane temAM yataH thI eka suMdara zloka Apela che. tyArapachI gAthA 18thI 30mAM kuMjara, vRSabha, siMha, vAsudeva, cakravartI, iMdra, sUrya, caMdra, koThAgAra, jaMbUvRkSa, sItA nadI, meruparvata, sayaMbhUramaNasamudranI upamA dvArA bahuzrutanI stuti karela che ane gAthA-31mAM bahuzrutanuM mAhAbhya varNavela che. 12. harikezIya :- bahuzrute paNa tapamAM yatna karavo joIe, tethI tapasamRddhinA gurorakRzamAkAraM dRSTvA zrutvA ca tAM giram / saMzayAne vaizravaNe gautamaH punarabravIt // 37 // vyavahAre tapaH zreSThaM pariNAmastu nizcaye / jJAtena puNDarIkasya jJeyaM taccAdhunA zRNu // 38 // - a0 10 bhUmikAyAm 30. vata:-"ravAya || gva na tu sAteyasvara: | ___ "vAneyaM gRhyate puSpaGgajastyajyate malaH" // 1 // - a0 11 gA0 17 vRttau 2010_02 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 varNananA saMbaMdha mATe harikeza muninuM caritra bAramAM adhyayanamAM batAvela che. zarUAtamAM vRttikAre pa9 zlokomAM harikezabalamaharSinuM dRSTAMta batAvela che ane temAM cAra jJAnavALA mahAtmA gugaMdharasUrinI dezanA zloka 4thI 10mAM Apela che te A pramANe che. 31 harikezamuninuM zeSakathAnaka sUtra vaDe ja batAvyuM che. gAthA 2-3mAM harikeza muni kevA che te batAvatAM kahyuM che ke, pAMcasamiti ane traNaguptivALA ane jitendriya che.32 ane bhikSA mATe yajJapATakamAM jAya che, tyAM jAtimadavALA brAhmaNo upasarnAdi kare che tyAre hiMdukavRkSavAsI yakSa muninA dehamAM pravezIne je vacano kahe che, te gAthA thI 46mAM batAvIne gAthA-47mAM tenuM nigamana karela che. temAM gAthA-46mAM dharma, zAntitIrtha vi. zuM che te batAvatAM muni kahe che--dharma ahiMsAdisvarUpa che, karmarajane dUra kare te hUda che, zAntitIrtha brahmacarya che. te zAMtitIrtha bhAvamala vagaranuM ane AtmAnI prasanna lekSALuM che, temAM snAna karIne vimala, vizuddha, atyaMta zItalatA pAmIne karmarUpI doSano huM tyAga karuM chuM.33 A saMpUrNa adhyayana tAttvika carcA sabhara che. 31. "tatrAnyadA caturjAnizrIguNandharasUrayaH / / satantrasya nRpasyAgre pracakrurdezanAmiti // 4 // zRGgArAdirasairADhye rAga-dveSorutumbake / gADhagardabhilAkAracaturgativirAjite // 5 // kaSAyaprabalAzrAntabalIvardasamAyute / sArathIbhUtamithyAtva-pramAdAyAmayotrake // 6 // aayu:prmpraabddhghttiickrsmaakule| mohasIrapatipraSThahAsyAdibahukarSake // 7 // vicitrajanmasantAnagurukedArazobhite / sadoptakarmabIjaughe mRtyupAnAntikAzrite // 8 // bhIme bhavAraghaTTe'sminnajasraM kAlakulyayA / itazcetazca nodyante jalavajjantavo hyamI // 9 // evaM vijJAya bho bhavyAH ! sarvasaukhyaikakAraNe / sarvaklezahare jainadharme yatno vidhIyatAm" // 10 // - a0 12 bhUmikAyAm 32. "iri-esaNa-bhAsAe-uccAra-samiIsu ya / jao AyANa-nikkheve saMjao susamAhio // 2 // maNagutto vayagutto kAyagutto jiiNdio| bhikkhaTThA baMbhaijjaMmi jannavADamuvaTThio" // 3 // - adhya0 12 gA0 2 / 3 33. "dhamme harae baMbhe saMtititthe aNAvile attapasannalese / ___jarhisi nhAo vimalo visuddho susIIbhUo pajahAmi dosaM" // 46 // - adhya0 12 gA0 46 // 2010_02 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. citra-saMbhUtIya :- zrutanI jema tapamAM paNa yatna karavo joIe ane te tapa mahAapAyanA kAraNabhUta nidAnanA tyAgapUrvaka karavAthI zuddha thAya che. tethI nidAnanA tyAga mATe citra ane saMbhUtimuninA udAharaNa pUrvaka A adhyayana batAvela che. vRttikAre zarUAtamAM 179 zlokomAM citra-saMbhUtanuM caritra kahela che. saMbhUtamuni nidAna karIne vrata pAlanathI saudharmadevalokamAM deva thAya che, tyAMthI cyavIne brahmadatta cakravartI thAya che, ane citramuni purimatAla nagarImAM zreSThikulamAM utpanna thAya che ane AcAryanI pAse yatisvarUpa dharmane sAMbhaLIne pravrajita thAya che. kAMpItyapura nagaramAM brahmadatta ane citrajIvayati baMnenuM milana thAya che te vakhate citramuni baMnenA cha bhavo batAve che te sUtrakAre gAthA-6-7mAM kahela che. 34 A saMpUrNa adhyayanamAM citra muni aneka prakAre brahmadattacakrIne pratibodha karavA upadeza Ape che, paNa nidAnanA phaLarUpe brahmadattacakI bhogAdimAM Asakta banavAthI pratibodha pAmatA nathI. citra munie pratibodha mATe kahelI keTalIka mULasUtronI gAthAo atyaMta bodhaprada che.35 A saMpUrNa adhyayana bhogAsaktajIvoe vAraMvAra vAMcavA yogya che. brahmadattacakravartI citrajIvasAdhunA hitopadezarUpa vacanane avagaNIne bhogone bhogavIne sAtamI narakamAM jAya che ane kAmothI virakta thayela citramuni anuttara evuM sattaraprakAranuM saMyama pALIne anuttara evI siddhigatimAM jAya che.36 34. "TrAsa sane mAsi miyA tire no ! haMsA mayaMgatIrAe caMDAlA kAsibhUmie // 6 // devA ya devalogaMmi Asi amhe mahiDDiyA / imA No chaTThiyA jAI aNNamaNNeNa jA viNA" // 7 // - adhya0 13 gA0 67 35. "jaheha sIho va miyaM gahAya maccU naraM nei hu aMtakAle / na tassa mAyA va piyA va bhAyA kAlaMmi tammisaharA bhavaMti // 22 // "na tassa dukkhaM vibhayaMti nAio na mittavaggA na suyA na baMdhavA / ikko sayaM paccaNuhoi dukkhaM kattAramevaM aNujAi kamma" // 23 // - adhya0 13 gA0 22 / 23 36. "paMcAlarAyA vi ya baMbhadatto sAhussa tassA vayaNaM akAuM / aNuttare bhuMjiya kAma-bhoe aNuttare so narae paviTTho // 34 // citto vi kAmehi virattakAmo udaggacArittatavo mahesI / aNuttaraM saMjama pAlaittA aNuttaraM siddhigaI gao" // 35 // tti bemi // - adhya0 13 gA0 34-35 2010_02 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 14. IyukArIya pUrve nidAnanA doSo batAvyA have prasaMgathI nirnidAnapaNAnA guNo kahevA joIe, tethI caudamAM IyukArIya adhyayanamAM ISukAra vaktavyatA batAvela che. pUrvabhavamAM be zreSThI putro che ane cAra temanA anya zreSThiputro mitro che, te chaye zreSThiputro gurunI pAse dharma sAbhaLIne, dIkSA laIne, anazana karIne samAdhipUrvaka kALa pAmIne saudharmadevalokamAM utpanna thAya che tyAMthI kurukSetramAM iSukA2pu2mAM eka IyukAra rAjA, bIjo tenI priyA padmAvatI, trIjo bhRgu rAjapurohita cotho tenI yazA nAmanI patnI ane tenA be putro tarIke anya be utpanna thAya che. sAdhune joIne te baMne putrone jAtismaraNa jJAna thAya che, tethI dharmane sAMbhaLIne te baMne pote pratibodha pAmIne potAnA mAtA-pitAne pratibodha kare che ane te vArtA sAMbhaLIne rANI kamalAvatI paNa pratibodha pAme che ane rAjAne pratibodha pamADe che ane te chaye jaNA bhavabhramaNanA bhayathI udvigna thaIne saMvegathI bhAvita thayelA sAdhunI pAse zuddha vratane grahaNa kare che ane te chaye jaNA zubhadhyAnamAM lIna banI duSkarmanI paraMparAne nAza karIne kevalajJAna pAmIne paramapada prApta kare che. A rIte 31 zlokamAM kathAnaka kahIne tyArapachI sUtrakAra vyAkhyA kare che. gAthA-13mAM kAmabhogo anarthonI khANa che te batAvatAM kahe che ke, kSaNa mAtra sukha denArA, bahukALa sudhI naraka vagere gatiomAM duHkha ApanArA, tuccha sukha ApanArA, paraMtu atyaMta anaMta duraMta duHkha ApanArA ane saMsAramAMthI mukta banavA mATe rokanArA-- zatrubhUta, anarthonI khANarUpa kAmabhogo che.37 - gAthA-24|25mAM kahyuM che ke, je je rAtrio ane divaso jAya che, te te pharIthI pAchA AvatA nathI. adharmanuM AcaraNa karanAra prANIonA te rAtri-divaso niSphaLa jAya che ane dharmanuM AcaraNa karanAra prANIonA te rAtri-divaso saphaLa jAya che.38 : 15. sabhikSu nirnirdInapaNuM mukhyatve bhikSune ja thAya che tethI A adhyayanamAM bhikSunA guNo batAvela che gAthA-1nI vRttimAM vRttikAre kahyuM che ke, 37. "khaNamittasokkhA bahukAladukkhA pagAmadukkhA anikAmasokkhA / saMsAramukkhassa vipakkhabhUyA khANI aNatthANa u kAmabhogA " // 13 // - adhya0 14 gA0 / 13 38. " jA jA vaccai rayaNI na sA paDiniyattaI / ahammaM kuNamANassa ahalA jaMti rAIo ||24|| jA jA vaccai rayaNI na sA paDiniyattaI / dhammaM ca kuNamANassa sahalA jaMti rAIo // 25 // 2010_02 adhya0 14 gA0 24 25 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 'sarvavastu samatayA pazyatItyevaMzIlaH sarvadarzI yaH kasmiMzcit sacittAdivastuni na mUcchito -vRddhaH sa fpazu: ' gAthA-12nI vRttimAM vRttikAre kahyuM che ke, "yatkiJcidalpamapyAhAra-pAnaM vividhaM khAdima-svAdimaM ca parebhyo labdhvA yaH tenAhArAdinA trividhena bAla-glAnAdIn nopakurute, na sa bhikSuriti zeSaH yastu mano-vAk-kAyaiH susaMvRto niruddhAhArAdyabhilASaH san bAlAdInanukampate sa bhikSuH" // - a0 15 gA0 12 vRttau A saMpUrNa adhyayanamAM bhikSuguNo batAvyAM che. te vAMcIne A bhikSunA guNo ApaNA jIvanamAM AtmasAt karavA prayatna karavAno che. 16. brahmacaryasamAdhisthAna - bhikSunA guNo brahmacaryavALAne ja hoya che ane te brahmaguptinA pAlanathI prApta thAya che, tethI soLamAM brahmacaryasamAdhisthAna adhyayanamAM daza brahmacaryanA samAdhisthAno batAvyAM che. zarUAtamAM 10 sUtromAM 10 brahmacaryanA sthAno batAvIne tyArapachI gAthAomAM tenuM varNana karela che. gAthA-14mAM nigamana karatAM kahyuM che ke, "praNidhAnavALo sAdhu, durvyaya kAmabhogono sarvadA tyAga kare ! tathA zaMkA vagerenAM janaka strIjana vagere sahita daza sthAno te choDI de."39 tyArapachI gAthA-15mAM kahyuM che ke, "bairyamUrti, dharmasArathI, dharmanA udyAnamAM vicaranAro, indriyo ane manano vijetA ane brahmacarya samAdhisaMpanna banI muni zrutacAritrarUpa dharmodyAnamAM vicare."40 gAthA-17nI vRttimAM chelle brahmaguptikathA atyaMta rocaka che temAM dharmaghoSa muni rAjAne zuSkavAda, vivAda ane dharmavAdanuM svarUpa kahe che ane rAjAe alaga alaga tIrthikone A samasyA pUchI che-"sakuMDa<< vA vayAM nava "i temanA javAbothI rAjAne saMtoSa thato nathI. chelle dharmaghoSa muni uttara Ape che, te uttarathI rAjAne saMtoSa thAya che 39. "durjayAn kAmabhogAn nityazaH parivarjayet / zaGkAsthAnAni cAnantarAktAni sarvANi dazApi varjayet prnnidhaanvaanekaagrmnaaH''| -adhya0 16 gA0 14 vRttiH 40. dharma ArAma iva duHkhasantApataptAnAM jantUnAM nivRttihetutayA vAJchita-phalapradAnatazca dharmArAmasta smizcaret pravarteta bhikSuH / dhRtizcittasvAsthyaM tadvAn / dharmasArathiranyeSAM dharmapravartayitA / dharme Aramante iti dharmArAmAH susAdhavasteSu rata AsaktimAn dharmArAmarato na tvekAkI / tathA dAnta upazAntaH brahmacarye samAhitaH samAdhimAn / / - adhya0 16 gA0 15 vRttiH 2010_02 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te uttara A pramANe che.41 tyArapachI 38thI 46 zlokomAM munie brahmaguptivALA munionuM varNana karyuM che te sAMbhaLIne rAjA paramAt bane che. noMdha -adhyayana 6 | gAthA - panI TIkAmAM chelle kahyuM che ke mitrAntare thAvati nathI prakSeparUpA yA | yoSTIyo-vyAdhyatitvanuM che tyArapachI thAvara jaMgama.. gAthA Apela che. A pramANe adhyayana 6 | gAthA-6 prakSeparUpa jANavI. A rIte "uttarajhayaNANi'-bhAga 1mAM 1thI 16 adhyayano lIdhelA hovAthI ahIM 1thI 16 adhyayanomAMthI vAnagIrUpa keTalAka padArthone ArogavAthI madhura zAMta rasano AsvAda thavAthI ahIM te padArthonI AMzika jhAMkhI karAvela che, tene ArogavAthI sau koI laghukarmI bhavyajIvone paNa madhura-zAMtarasanA AsvAdanI anubhUti thAya e ja zubha bhAvanAthI A prayAsa karela che. uttarAdhyayana eka yogagraMtha - A uttarAdhyayana graMtha eka yogagraMtha che. A aMge bhagavAn pUjya haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA yogadaSTi samuccaya graMtha zloka-1nI TIkAmAM jaNAve che ke, "mityute ? vakSye-abhidhAsye-'yoga' mitrAdilakSaNaM 'samAsena'-saMkSepeNa vistareNa tu pUrvAcAyairevAyamukto'pyuttarAdhyanayoganirNayAdiSu 'tadRSTibhedataH' iti yogadRSTibhedena" / - yogadaSTi graMthamAM mitrAdilakSaNa yoga saMkSepathI che eno vistAra uttarAdhyayana ane yoganirNaya Adi graMthomAM che ema pUrvAcAryoe ja kahyuM che. A pramANe suripuraMdarazrInA vacanathI paNa A uttarAdhyayana graMthamAM vistArathI yogamArganuM sAMgopAMga varNana che. ekeka adhyayanone pUrvApara kathana sAthe yojIne A graMthanuM sAMgopAMga vAcana karavAmAM Ave to saMpUrNa mokSamArgano bodha A graMthamAMthI prApta thaI zake tema che, ane jema jema sabodha prApta thato jAya tema tema saddaci vadhu nirmaLa-nirmaLatara banatI jAya ane sabodha ane saci dvArA satpariNatinI prApti thayA vagara rahe nahi. upakArasmRti : paramapUjya, vyAkhyAnavAcaspati zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna adhyAtmayogI paramapUjaya paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajI mahArAjAnA ziSyaratna paramapUjaya hAlAranA hIralA AcAryabhagavaMta zrI kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna paramapUjaya paMnyAsapravara zrIvajasenavijayajI mahArAjAnI preraNAthI A pUjya upAdhyAya 41. "khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa ajjhappajoge gayamANasassa / kiM majjha eeNa viciMtieNa? sakuMDalaM vA vayaNaM nava tti" // - a0 16 gA0 17 vRttau 2010_02 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrIkamalasaMyamavijayamahArAjA racita "sarvArthasiddhi' TIkAnA saMpAdanakAryamAM sahayoga ApavAnuM sadbhAgya mane sAMpaDyuM te mAruM paramasabhAgya samaju chuM, te badala upakArI pU. paMnyAsajI mahArAjanI khUba khUba RNI chuM. jeTalo samaya A graMthanA pUpha vAcana Adi saMpAdana kAryamAM mAro pasAra thayo te daramyAna atinirmaLa adhyavasAyonI dhArAmAM lIna thavAnuM banyuM che. nAdurasta rahetI tabIyatamAM paNa sva svAdhyAyanA aMgarUpa zrutapAsanArUpe A graMthanA saMpAdanakAryamAM zakya zuddhikaraNa karavA mATe pUratI kALajI lIdhI che. Ama chatAM dRSTidoSathI ke anAbhogAdithI kSatio rahI hoya te viddhavajjano sudhArIne vAMce evI khAsa bhalAmaNa karuM chuM. pariziSTo je taiyAra karyA che te kapyuTara paddhatithI karyA che. tethI temAM krama aMge AchuMpAchuM jaNAya to te mujaba sudhArIne vAMcavA khAsa sUcana karuM chuM. prAMta aMtaranI eka ja bhAvanA che ke, yogagraMthasvarUpa A AgamagraMthanA ciMtana, manana ane nididhyAsana dvArA yogamArgane ArAdhI sAdhI AtmAnuM mULasvarUpa asaMgabhAvamAM rahevAnuM che e asaMgadazAne prApta karI, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, prAbhijJAnanI prApti, kSapakazreNi ArohaNa dvArA vItarAgasvarUpane pAmI yoganirodha, zailezIkaraNa dvArA sarvakarma vinimukta banI AtmAnA zuddha caitanyasvarUpane-siddhasvarUpane prApta karI anaMtakALa sudhI nija zAzvatata sukhanA bhoktA huM ane sau koI laghukarmI bhavyajIvo banIe e ja aMtaranI zubhakAmanA....!! graMtha saMpAdana-saMzodhanakAryamAM anAbhogathI ke dRSTidoSathI je koI skUlanA rahevA pAmI hoya to te badala trividha trividha micchA mi dukkaDaM mAMguM chuM. zivamastu sarvajagataH epha-2 jeThAbhAI pArka, - sA. caMdanabAlAzrI nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7 phAgaNa suda-13, vi.saM. 2065, somavAra, tA. 9-2-2009. 2010_02 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA uttarajjhayaNANi [1] 1-16 adhyayanAni pRSThakramAGka viSaya prakAzakIya saMpAdakIya 7-8 8-10 11-30 prAkkathana adhyayanAni prathamaM vinayAdhyayanam 46-136 dvitIyaM parISahAdhyayanam tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 137-201 202-224 paJcamamakAmamaraNAdhyayanam 225-243 242-252 SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayanam saptamamaurabhrIyamadhyayanam 253-268 2010_02 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 aSTamaM kApilIyamadhyayanam 269-285 286-346 347-363 364-376 377-396 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam dazamaM drumapatrIyamadhyayanam ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam dvAdazaM harikezIyamadhyayanam trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam caturdazamiSukArIyAdhyayanam paJcadazaM sabhikSvadhyayanam SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam 397-422 423-441 442-450 451-464 2010_02 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi bhAga-1 1-16 adhyayanAni 2010_02 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_02 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arham zrIkamalasaMyamopAdhyAyakRtasarvArthasiddhiTIkopetam uttarAdhyayanasUtram svasti zrImajjinabhadrasUrisadgurubhyo namaH zrIvarddhamAnajinarAjagurukramAbjaM, vidvanmanaHkumudabodhanapArvaNAbjam / prItyA praNAmaviSayaM prayato vidhAya; vAgIzvarI ca nijacetasi sannidhAya // 1 // zrIgautamAdigaNabhRnnivahaM praNutya, jambUgurupramukhapUrvadharAMzca sarvAn / anyAnapi zrutadharAJjinabhadrasUrIn; sauvAn gurUMzca samayAmbudhilabdhapArAn // 2 // zrIuttarAdhyayanasUtrasamAsavRtti, spaSTaikapAThavivRttipraguNAM prakurve / nAnArthasArthamahatIrupajIvya TIkAH, zrautArthalInabhavikopacikIrSayA'ham // 3 // tribhiH kulakam iha khalu jagajjantujAtajIvAtusamAnaH saMsArApAradurvArapArAvArapAraprApaNapotAyamAnaH paramAkhilapuruSArthapradhAnaH svargazrIsampadAbhogaparibhogasamAdhAnaH siddhivadhUsambandhasAdhanasAvadhAnaH sakalajIvadayAmUlaH samuccheditacchadAdibhavavratatimUlaH samUlakASaGkaSitakugatikUlaGkaSAkUlaH zAzvatasukhasAnukUlaH sarvadarzanapreyAn dharma eva zreyAn / sa ca prAyaH prabhavati dharmakathAnuyogAt, sa ca jJAtAdharmakathAdAvivottarAdhyayaneSvapi viviktatayA sampratyadhikRta ityetadanuyogaH samAsataH kazcidArabhyate / iha ca AcArAGgottarakAlaM paThyamAnatvenottarANyuttarazabdavAcyAnyadhyayanAnyuttarAdhyayanAni / zayyambhavaM yAvadasau kramastadAratastu dazavaikAlikottarakAlaM paThyanta iti vizeSaH / eSAM cAGgapraviSTadRSTivAdAdiprabhavatvaM keSAJcit, yathA parISahAdhyayanasya, tathA ca niyuktikAra: 2010_02 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 "kaeNmmappavAyapuvve sattarase pAhuDaMmi jaM suttaM / saNayaM sodAharaNaM taM ceva ihaM pi nAyavvaM" // jinabhASitatvamapyeSAM, yathA drumapatrakAdhyayanasya / uktaM hi "taM nissAe bhagavaM sIsANaM dei uvaesam" iti zrIvIreNa caitadupadiSTam / pratyekabuddhakRtamapi kiJcidadhyayanaM, yathA kApilIyam / parasparapraznottaravacanarUpamapi kiJcid, yathA kesi-gautamIyam / na tu sthaviraviracitAnyevaitAni, yadAha cUrNikAra:-"suttaM therANa attAgamo''tti / nandyadhyayane'pyuktam-"jassa jettiyA sissA, uppattiyAe veNaiyAe kammayAe pAriNAmiyAe cauvvihAe buddhIe uvaveyA tassa tettiyAiM painnagasahassAiM" / prakIrNakAni cAmUni tat kathaM jinadezitatvAdyeSAmupapannam ?, ucyate, tathAsthitAnAmeva jinakapilAdivacasAmihopanibaddhatvena taddezitatvAdyavirodhaH, ayamartho nikSepa-nayAnuyogAdivistarazca vistarArthinA bRhaTTIkAtaH parikalanIyaH / sarveSu caiSUttarAdhyayaneSu dharma eva savizeSa pratipAdyaH, sa ca kila vinayamUlaH / yataH-"evaM dhammassa viNao mUlaM, paramo ya se mukkho''tti / so'pi sarveSAmAbharaNabhUtaH / uktaM hi "na tathA sumahAdhairapi vastrAbharaNairalaGkRto bhAti / zruta-zIla-mUlanikaSo vinItavinayo yathA bhAti" // 1 // ata eva sUtrakAraH zrotRzrotrasudhArUpaM vairaGgikavairAgyarasakUpaM bhavyajanamanaHpuNyapuNyAnubandhi zrImaduttarAdhyayanasiddhAntasambandhi SaDviMzadadhyayanamukhyaM vinayazrutAkhyamadhyayanaM prAriripsuH sambandhAbhidheyasUcikAmAdyAM gAthAmAha ___ saMjogA vippamukkassa aNagArassa bhikkhuNo / viNayaM pAukarissAmi ANupugvi suNeha me // 1 // vyAkhyA saMyogAn mAtrAdiviSayAd bAhyAt, kaSAyaviSayAdAbhyantarAt sambandhAd vividhairjJAna-bhAvanA''dibhiH prakAraiH prakarSeNa parISahAdisahiSNutAlakSaNena mukto bhraSTo vipramuktastasya anagArasya / tatrAgAraM dvidhA, dravya-bhAvabhedAt, tatrAgaidRSatkASThAdibahirdravyairnirvRttaM dravyAgAraM tadrahitasya parArthaniSpannagRhe vasato'pi nirmamatvAdavidyamAnagRhasyetyarthaH / bhAvAgAraM punaragairjIvavipAkitayA zarIrapudgalAdiSvantaHpravRttairanantAnubandhyAdibhirnirvRttaM 1. karmapravAdapUrve saptadaze prAbhRte yat sUtram / sanayaM sodAharaNaM taccaivehApi jJAtavyam / 2. tannizrayA bhagavAn ziSyebhyo dadAtyupadezam / 3. sUtraM sthavirANAmAtmAgamaH / 4. yasya yAvantaH ziSyA autpattikyA vainayikyA karmajayA pAriNAmikyA caturvidhayA buddhopapetAstasya tAvanti prakIrNakasahasrANi / 5. evaM dharmasya vinayo mUlaM paramazca sa mokSaH / 2010_02 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam kaSAyamohanIyaM tathA ca naJo'trAlpArthatvAdanagArasya sthiti- pradezAnubhAgato'lpakaSAyamohanIyasyetyarthaH / bhikSoH - yatina: pacana - pAcanAdyuparatasyAta eva bhikSaNazIlasya yatervinayaM sAdhvAcAramabhyutthAnAdikaM vA prAduH kariSyAmi prakaTayiSyAmi / AnupUrvyA paripATyA 'supAM supo bhavanti' iti vacanAdatra tRtIyArthe dvitIyA / zRNutAkarNayata zravaNaM pratyavahitA bhavata, ziSyAbhimukhIkaraNamityarthaH, anena ca parAGmukhamapi pratibodhayato vyAkhyAturdharma eveti khyApitaM syAt / tathA covAca vAcaka: " na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / buvato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati" // 1 // sa ca vinayaH paJcadhA / tatra lokopacAravinayo lokapaGktiphala: 1, arthavinayo'rthaprAptyarthamIzvarAdyanuvarttanam 2, bhayavinayo durdhRSyarAjAmAtyAdeH prANApahArAdibhayena prasAdanam 3, kAmavinayaH kAmahetorviSayasAmagrIsampAdanArthaM pravarttanam 4, mokSavinaya ihalokAnapekSasya karmakSayArthaM darzanAdyArAdhanam 5 / iha tu mokSavinayenaivAdhikAraH taM ca zRNuta me mama 'kathayataH' iti zeSaH / iti sUtrArthaH // 1 // vinayaH kila dharmaH, dharma- dharmiNorabhinnatvAd dharmidvAreNa tatsvarUpamAha-- ANANiddesakare gurUNa uvavAyakArae / iMgiyAkArasaMpaNe se viNIe tti vuccaI // 2 // vyAkhyA- - AjJA bhagavadabhihitAgamarUpA tasyA nirdeza utsargApavAdAbhyAM pratipAdanamidamitthamanuSTheyamidaM cetthamityevaMrUpastatkaraH / yadvA AjJA saumya ! idaM kuru, medamiti guruvacastasyA nirdeza idamitthameva karomIti nizcayAbhidhAnaM tatkaraH AjJAnirdezakaraH / tathA gurUNAmupapAto dRgviSayadezAvasthAnaM tatkArakaH, natvAdezabhItyA dUrasthAyI / iGgitaM pravRttinivRttisUcaka bhrUziraH kampAdikam AkAraH prasthAnAdibhAvasUcako digavalokanAdiH / yadAha- ""avaloyaNaM disANaM viyaMbhaNaM sADagassa saMvaraNaM / AsaNasiDhilIkaraNaM paTThiyaliMgAI eyAI // 1 // " anayordvandve iGgitAkArau tAvarthAd gurugatau saM samyak prakarSeNa jAnAtIGgitAkArasaMprajJaH / sa evaMvidho vinIta ucyate / atrArthe sthUlabhadradRSTAntaH --- 1. avalokanaM dizAM vijRmbhaNaM zATakasya saMvaraNam / AsanazithilIkaraNaM prasthitaliGgAnyetAni // 1 // 2010_02 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 astyatra vizvavikhyAtaM pATalIputrapattanam / yatrAbhUd navamo nandabhUpatirbharatArddhabhuk // 1 // itazca tatra duSkAle karAle kAlarAtrivat / nirvAhArthaM sAdhusaGghastIraM nIranidheryayau // 2 // tadA kSutkSAmasAdhUnAmanabhyAsena vismRtau / sUtrArthoM yadaho ! prAyaH kSudhA dharmArthanAzinI // 3 // santoSataH zubhadhyAnAt potAdiva mahodadhim / atha caite kathamapi terurduSkAlasAgaram // 4 // tadante pATalIputre saGgho'pi sakalo'milat / zrutaM yad yasya pArve'bhUt tasmAdekatra tat kRtam // 5 // tatazcaikAdazAGgAni zrIsaGgho'melayat tadA / dRSTivAdanimittaM ca tasthau kiJcid vicintayan / / 6 / / nepAladezagrAmasthaM bhadrabAhuM ca pUrviNam / matvA saGghaH samAhvAtuM tataH praiSId munidvayam / / 7 / / gatvA natvA munI tau tamityUcAte kRtAJjalI / samAdizati vaH saGghastatrAgamanahetave // 8 // gururAha mahAprANadhyAnamArabdhavAnaham / sAdhyaM dvAdazabhirvaSaistato nA''gamanaM mama // 9 // mahAprANe hi saMsiddhe kArye kasminnapasthite / antarmuhUrtAd guNyante pUrvANi sakalAnyapi // 10 // tadvacastau munI gatvA saGghAyAzaMsatAmatha / saGgho'pyaparamAhUyAdidezeti yatidvayam // 11 // gatvA vAcyAstvayA''cAryA yaH zrIsaGghasya zAsanam / na karoti bhavet tasya daNDaH ka iti zaMsata // 12 // saGghabAhyaH sa karttavya ityukte taiH zrutAnugaiH / tarhi taddaNDayogyo'sItyAcAryo vAcya uccakaiH // 13 / / tAbhyAM gatvA tathaivoktamAcAryo'pyevamUcivAn / maivaM karotu bhagavAn saGghaH kintu karotvadaH // 14 / / 2010_02 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam mayi prasAdaM kurvANaH zrIsaGgaH prahiNotviha / ziSyAn medhAvinastebhyo'haM dAsye sapta vAcanAH // 15 / / bhikSA'nantaramekA sA kAlavelAsu tattrayam / sAyAhnapratikramaNe jAte tisro'parAH punaH / / 16 / / setsyatyevaM saGghakAryaM matkAryasyAvibAdhayA / tAbhyAmetya tathA''khyAte saGgho'tyarthamahRSyata // 17 // prAhiNot sthUlabhadrAdisAdhupaJcazatI tataH / / tAM sUrirvAcayAmAsa prajJonmiSitamAnasAm // 18 / / vAcanIyaM bahu svalpA vAcanAH kimihA''smahe ? / ityudbhajya gatAH sarve sthUlabhadrastvavAsthita / / 19 / / gurUNAmantikasthAyI sthUlabhadro vinItarAT / abdASTakena pUrvANAmaSTakaM lIlayA'paThat // 20 // aSTAvabdAni jAtAni na tAdRk paThitaM punaH / sa itthaM cintayA''rto'pi cakre svAkArasaMvaram // 21 // kimudvignastadetyuktaH sUriNA so'bravIdidam / kA cintA svAminaH ! kintu mamAlpAH santi vAcanAH // 22 / / sUrirUce mama dhyAnaM pUrNaprAyamidaM tataH / tadante vAcanAstubhyaM pradAsyAmi tvadicchayA // 23 // AjJAnirdezamIdRkSaM tatheti pratipadya saH / bhadrabAhugurorbhaktiM tanvannadhyaiSTa sodyamaH // 24|| pUrNe dhyAne mahAprANe sthUlabhadro mahAmuniH / apUrvadazapUrvANi sasUtrArthaM samApayat // 25 // catvAri sUtrataH pUrvANyadhItyAntyAni sa kramAt / guz2amAcAryatAM prAptastad vinIto munirbhavet // 26 / / iti gurusamIpAvasthAnAjJAnirdezakaraNe sthUlabhadrakathA // 2 // atha vinayaviparyayamavinayaM dharmidvAreNAha ANA'Niddesakare gurUNamaNuvavAyakArae / paDiNIe asaMbuddhe aviNIe tti vuccaI // 3 // 2010_02 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-AjJAyA anirdezakaraH / gurUNAmanupapAtakArakaH / pratyanIkaH pratikUlavartI / asambuddho'jJAtatattvo yaH so'vinIta ityucyate / kUlavAlakazramaNavat / tathAhi gacche kutrApi kasyApyAcAryasya zrutazAlinaH / ziSyAnuzAsti dakSasya duHziSyaH ko'pyajAyata ||1|| sa naiva sahate zikSA gurau vairAyate bhRzam / hitamapyahitIkRtya vetti gurvanuzAsanam // 2 // tIrthaM zatruJjayaM natvA'nyadA'vataratastataH / pazcAd guroH sa mumuce vadhAya mahatIM zilAm // 3 // patantIM tAM gururmatvA prasAryAMhI aTAlayat / tAdRgbhAvaM ca vijJAya taM zazApeti roSataH // 4 // vinAzamApyasyasi strIbhyo durAtman ! karmaNA'munA / tadvacaH so'pyavajJAya mithyA kartuM vibhidya ca // 5 // upazatruJjayaM nadyAH kUle tepe tapo'nvaham / pAnthAt kasmAdapi kadAcit karotyeSa pAraNam / / 6 / / evamutkaTazIlasya tapaso'sya prabhAvataH / vAhaM vyAvarttayAmAsa nadI varSAsu dUrataH // 7 // mahAtapasvimukhyo'yaM vikhyAtaH kSitimaNDale / sa kUlavAlaka iti prathito'bhidhayA'bhitaH // 8 // itazcAzokacandro'sti rAjA rAjagRhezvaraH / padmAvatyA'nyadA rADyA vAkprapaJcapratAritaH // 9 // bhrAtRhalla-vihallAbhyAM pitRdattamapi svayam / hAra-kuNDalayugmAdyAcchettumaicchadanacchadhIH // 10 // balAd jighRkSu taM mRtvA pratasthAte tu tau tataH / upaceTakabhUpAlaM vaizAlI jagmatuH purIm // 11 / / tataH sarvAbhisAreNa prAcalat kauNiko nRpaH / prayANabhambhAmAvAdya dazabhirbandhubhiH saha // 12 // 2010_02 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam senAmAnaM cedam koTitrayI bhaTAnAM trisahastrI ratha-turaGga-nAgAnAm / pratyekaM sainyamabhUd bhUpasya ca bandhudazakasya / / 13 / / trayastriMzat sahasrANi gaja-syandana-vAjinAm / trayastriMzat pattikoTyaH kUNikasyAkhilA camUH // 14 // sAgaravyUharUpeNa skandhAvAraM nivezya saH / tasthau taddezasImAyAM madotkaTabhaTotkaraH / / 15 / / tatazceTakabhUpo'pi taM sannahyAbhyaSeNayat / durdAntASTAdazaprodyadgaNarAjapuraskRtaH // 16 // koTitrayI bhaTAnAM trisahasrI syandanAzva-nAgAnAm / kaTakaM ca ceTakasyASTAdazagaNabhRtAM cApi // 17 // sahasrAH saptapaJcAzad ratha-kuJjara-vAjinAm / pattInAM saptapaJcAzat koTyazceTakasaMyudhi // 18 // sa sainyaM garuDavyUhAkAreNAsthApayad drutam / svadezAnte badhirayan vAdyanAdaistu rodasIm / / 19 / / gajino gajibhiH sAkaM rathino rathibhiH samam / azvino'zcibhirutkarSAdevaM yudhyatsu yoddhRSu // 20 // sandhIrayan svakAn vIrAn dalayan parasainikAn / kAlaH kAla ivAgatya karAlazceTakaM jagau // 21 // yugmam dehi mAtAmaha ! tvaM bhoH ! zIghra halla-vihallako / na ced maccharazayyAyAM supto mRtimavApsyasi // 22 // ceTako'vag re ! bAlApasarAsmAd raNAd laghu / anyathA'haM bhaviSyAmi dauhitravadhapAtakI // 23 / / tataH kAlo balAd bANairacchidat tadrathadhvajam / kAlaM kAlagRhaM ninye ceTako daivateSuNA // 24 // evaM navabhirahobhistadvandhUn sa krudhA navApyanyAn / preSIt kAlasamIpe bandhusnehAdivAguste // 25 // 2010_02 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 divyabANAnubhAvena durjeyaM ceTakaM tataH / devamArAdhayajjetuM campezo'STamabhaktabhAk // 26 / / tadbhakti-tapasA''kRSTau saudharma-camarendrakau / Agatya bhaNataH smeha kiM kAryaM vada kauNika ! // 27 // sa UcivAn surendrau ! bho mAryatAM ceTako nRpaH / tAvUcaturna taM hanvo yataH sAdharmiko hyasau // 28 // paraM zarIrarakSAM te kariSyAva: sunizcitam / ityuktvA pragatAvindrau kauNiko'bhUd raNodyataH / / 29 / / ceTako'pi svayaM yAvad dauhitrahananotsukaH / zaraM dhanuSi sandhAya TaGkAramakarod bhRzam // 30 // tAvacchakakRte vajrasannAhe pRSThato'grataH / kauNikasya tadAsphAlyApatad ceTakasAyakaH // 31 // dvitIye'pyahni mumuce ceTakena zarastathA / mudhA'bhavat tato'cinti citte ceTakabhUbhujA // 32 // cyuteSurabhavaM yacca tanme bhAgyaviparyayaH / etasya puNyapUro'bhUd jAgarUka iti pradhIH // 33 / / tataH pravizya vaizAlImapidhAya pratolikAH / tasthau ceTakabhUpAlaH svarAjavyUhamadhyagaH // 34 // rAtrau halla-vihallau tau bahirgatvA'tha kauNikam / gajasecanakArUDhAvupadudruvaturbalam // 35 // kauNikaH svabhATanAkhyad bhoH ! ko'pyastyutkaTo bhaTa: ? / yo'tra secanakaM dhartuM prahartuM vA kSamo bhavet / / 36 / / tataste jvaladaGgArAM tRNacchannAM ca khAtikAm / cakruhalla-vihallau tvAruhya secanakaM gajam / / 37|| tatsvarUpamajAnAnau rajanyAmupakhAtikam / prAptau yAvadupadrotuM zatrUnadbhutavikramau // 38 // tAvat secanako hastI vibhaGgajJAnayogataH / sarvato jvaladaGgArAM parikhAM vIkSya dadhyivAn // 39 // 2010_02 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 prathamaM vinayAdhyayanam etau tu mA vinazyetAmiti nAdAt puraH padam / sa tatastAvakuzenAhatyAhaturado dvipam // 40 // re durAtman ! vidhatse tvaM samprati pratikUlatAm / tadavazyaM hi jAnIvo ripubhirvipratAritaH // 41 // idaM kaTuvacaH zrutvA sa karI karaTAd drutam / kareNottArya tau svaM ca khAtikA'ntarapAtayat // 42 // tatrAgnijvalito raudradhyAnaH secanako dvipaH / mRtvA ratnaprabhApRthvyAM nArako'bhUt suduHkhitaH // 43 // saptabhiH kulakam tato halla-vihallau tamibhaM vIkSya parAsukam / vilakSyau dadhyaturiti dhanyo'yaM pazurapyaho ! // 44 / / AvAM hi yena rakSitvA svAtmA vahnau pravezitaH / AvAM punaradhanyau yau sadA duSkRtatatparau // 45 / / anekajIvasaGghAtasaJjAtAdaMhasaH katham ? / zvabhrahetozchuTiSyAva iti saMvignamAnasau // 46 // yAvajjAtau tu tau tAvat tataH zAsanadevatA / akasmAdetya tAvutpATyAnaiSId vIrasannidhim // 47 // tatastatra vrataM lAtvA saMsArAmbudhitArakam / sudustapaM tapastaptvA jagmatuH sugatiM ca tau // 48 // paJcabhiH kulakam viSaNNaH kauNikaH mAbhRd vaizAlI lAtumakSamaH / imAM sandhAM vyadhAdenAM kharopetahalairyadi // 49 // na khAnayAmi tAzu vahnikuNDe vizAmyaham / upAyairbahubhiryAvat purI bhatuM zazAka na // 50 // tAvad gurupratyanIke'tiruSTA kUlavAlake / vaitAlIyamidaM padyamAkAzasthA'paThat surI // 51 / / tribhirvizeSakam "samaNe jai kUlavAlue mAgahiyaM gaNiyaM gamissadi / lAyA ya asogacaMdae vesAliM nagali gahissadi" // 1 // 1. zramaNo yadi kUlavAluko mAgadhikAM gaNikAM gamiSyati / rAjA cAzokacandro vaizAlI nagarI grahISyati / 2010_02 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 kauNikenAtha tacchrutvA''hUtA mAgadhikA'pi sA / prastutaM kAryamAdiSTA lIlayA pratyapadyata // 52 // kapaTazrAvikI bhUtvA tAdRktantrA krameNa sA / sArthena saha tatrAgAt tamAha praNayAdbhutam // 53 / / svAmin ! zatruJjayaM tIrthaM yad vivandiSitaM mudA / tatra tvaM vandito'kasmAt sA'nabhrA vRSTireva me // 54 // astu zatruJjayaM tIrthaM sthAvaraM jaGgamaM punaH / tvamevAsi mahAtIrthaM darzanAt kSAlitAMhasam // 55 / / prAsukAhArayogo'sti mune ! yadyasti pAraNam / AdAnenaitadannasya satantrAM mA pravitraya // 56 // so'pyAdade tayA dattAn modakAMzcittamodakAn / cUrNayogAt tapaHkSINastato'bhUd cAtisArakI // 57|| hA ! bhaktaye kRtaM kAryaM pratyutAbhUdabhaktaye / iti savyAjasasnehAlApaiH sA tamupAcarat / / 58 // bhaiSajya-dhAvanAbhyaGga-mukhyayA paricaryayA / sa tayA''varjito'tyantaM praguNo'bhUt tadAzravaH // 59|| cetasA'dhyupapannaM taM tadgIrvAgurayA dhRtam / kuraGgamiva vaizAlI nItaM zrIkauNiko'vadat // 60 // tamupAyaM kuruSvAzu vaizAlI gRhyate yataH / / tato naimittikAkalpo madhyevaizAli so'gamat // 61 / / stUpasya mahimAM matvA vyAkulaM lokamabhyadhAt / stUpApanayanAd lokAH ! mucyate vigrahAt purI ||62 // yAvat taiH pAtito'tyAttaiH stUpaH zrIsuvratArhataH / purI bhatumupAkraMsta tAvat kauNikabhUpatiH // 63 / / dvAdazAbdAvasAne'tha suvratastUpabhaGgataH / vaizAlImabhanag bhUpaH kauNikaH svakasainyayuk // 64 // tato nagaryA niryAntaM ceTakaM kauNiko'vadat / mAtAmaha ! mAtAmaha ! samAkhyAhi kamAdezaM karomyaham ? // 65 // 2010_02 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam ceTako'pyAkhyadAyuSman ! kSaNamekaM vilambyatAm / yAvat snAnaM vidhAyAlaM vApImadhye samemyaham // 66 / / tatazceTakabhUpAlo baddhvA'ya:putrikAM gale / yAvat pipatiSurvApyAM dadau jhampAM samAhitaH // 67 / / sa tAvad dharaNendreNa dhRtvA svakarasampuTe / sAdharmika iti vyomnaH patan nItaH svamandiram / / 68 // tatra ca sa kRtAnazanaH samAzritArAdhanaH zubhadhyAnaH / kalpe ca sahastrAre zakrasamaddhiH suro jajJe // 69 / / atha ceTakadauhitraH sujyeSThAbhUH sa satyakIrlokam / vaizAlyA vidyAbhRnnyavAsayannIlavacchaile // 70 // kauNikabhUpo yotritarAsabhasIraiH purIM samAkheTya / pUritasandhazcampAM praviveza mahAmahaHpUrvam // 71 / / kiJca subhaTA balayorekA koTi: prathame'STasaptatirlakSAH / yudhi viMzatiH sahasrA nihatAstiryakSu cotpannAH / / 72 / / dvaitIyIke tasmin mRtAH sahasrA bhaTAzcaturazItiH / tiryakSu ca nirayeSu ca kecana saJjajJire teSu // 73 / / tArtIyIke raNe SaNNavatisahasrakA hatA yodhAH / teSu sahasradazakaM matsIkukSau samavatIrNam // 74 // eka: sukule caikaH svaH zeSAsteSvaguzca tiryakSu / sarvAgreNaivaikA koTirathAzItilakSAzca // 75 / / subhaTAnAM vyapadyanta sainyayorubhayorapi / etasyAmavasarpiNyAM prAyo nedRgabhUd raNaH // 76 / / paJcabhiH kulakam sadguruhIlana-gaNikAsaGgArhatstUpabhaGgasambhUtAt / pApAd durgatimagamat sa munibruvaH kUlavAlo'pi // 77 / / iti kUlavAlavRttaM zrutvA bhoH ! bhavyamAnavAstyajata / yadi vAJchata zivasaukhyaM sugurUNAM pratyanIkatvam / / 78 // 3 // iti gurupratyanIkatve kUlavAlakakathA // 2010_02 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 uttarajjhayaNANi-1 athAsyaiva dRSTAntena sadoSatAmAha jahA suNI pUikaNNI nikkasijjai savvaso / evaM dussIlapaDiNIe muharI nikkasijjaI // 4 // vyAkhyA-yathA zunI 'strInirdezo'tikutsArthapradarzaka:' pUtI kuthitagandhau karNau yasyAH sA pUtIkarNI 'sarvAvayavakutsopalakSaNam' niSkAsyate / 'savvaso tti' sarvato gRhAdeH 'sUtre cchAndasatvAt zaspratyayaH' / evaM duHzIlo durAcAraH / pratyanIkaH prAgvat / mukharo'sambaddhabhASI vAcATo vA / niSkAsyate sarvataH kula-gaNa-saGghAderbahiH kriyate // 4 // yathA'sau dauHzIlye ramate, tathA dRSTAntenAha kaNakuMDagaM caittANaM viTuM bhuMjai sUyaro / evaM sIlaM caittA NaM dussIle ramaI mie // 5 // vyAkhyA-kaNAstandulAsteSAM tanmizro vA kuNDakaH kukkusaH kaNakuNDakastaM tyaktvA viSTAM purISaM bhuGkte sUkara iti gartAsUkaro 'yathA' iti gamyate / evaM zIlaM zubhAcAraM tyaktvA duHzIle durAcAre ramate dhRtimAdhatte / 'mie tti' mRgo'jJatvAdavinItaH, ayaM bhAvaH-yathA mRgo gItAdigRddhihetukamAyatau mRtyurUpApAyamapazyannajJaH, evamayamapi dauHzIlyahetukamAgAminaM bhavabhramaNApAyamavagaNayannajJaH san zUkara iva puSTikarakaNakuNDakopamaM zIlaM hitvA viSTopame dauHzIlye ramata iti // 5 // kRtyamAha suNiyAbhAvaM sANassa sUyarassa narassa ya / viNae Thavijja appANaM icchaMto hiyamappaNo // 6 // vyAkhyA-zrutvA 'naJaH kutsArthatvAd' abhAvamazobhanabhAvaM sarvato niSkAsanarUpaM 'sANassa tti' prAkRtatvAt zUnyAH, sUkarasya tadupamasya narasya ca / kiM kuryAd ? ityAha-vinaye sthApayedAtmAnamAtmanA / kiM kurvannicchan vAJchan hitaM pathyamaihikAmuSmikaM cAtmanaH svasya / hitaM ca vinayAdeva syAt / uktaM hi "viNayA nANaM nANAo daMsaNaM daMsaNAo caraNaM ca / caraNAhiMto mukkho mukkhe sokkhaM nirAbAhaM // 1 // " // 6 // 1. vinayAjjJAnaM jJAnAd darzanaM darzanAccaraNaM ca / caraNAnmokSo mokSe saukhyaM nirAbAdham // 1 // ___ 2010_02 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam tataH kRtyaM phalaM cAha-- tamhA viNayamesijjA sIlaM paDilabhe jao / buddhaputte niyAgaTThI na nikkasijjai kaNhuI // 7 // vyAkhyA - tasmAd vinayameSayed ' dhAtUnAmanekArthatvAt' kuryAt / kiM punarasya vinayasya phalam ? ityAha- zIlaM prAguktaM pratilabheta prApnuyAt / 'jao tti' yato vinayAt, tataH kiM syAt ? buddhAnAmAcAryAdInAM putra iva putraH ziSyo buddhaputraH " puttA ya sIsA ya samaM vibhattA " iti vacanAt / nitarAM yAgaH pUjA yasmin sa niyAgo mokSastadarthI san na niSkAsyate 'kaNhui tti' kutazcid gaNAdeH, kintu vinItatvena sarvatra mukhyaH kriyate iti bhAvaH ||7|| kathaM punarvinayaH kArya ityAha nisaMte siyA amuharI buddhANaM aMtie sayA / ajuttANi sikkhijjA niraThThANi u vajjae // 8 // vyAkhyA -- nitarAM zAnta upazamavAn antaH krodhatyAgena, bahizca prazAntAkAratayA nizAntaH syAt / amukharo nAsambaddhabhASI / buddhAnAmAcAryAdInAmantike samIpe sadA arthayuktAni heyopAdeyArthavAcakAnyarthAdAgamavacAMsi zikSetAbhyasyet / nirarthakAni tu DitthAdIni, strIkathAdIni vA varjayet // 8 // kathaM tAni zikSetetyAha aNusAsio na kuppejjA khaMti sevejja paMDie / khuDDehiM saha saMsagiMga hAsaM kIDaM ca vajjae // 9 // vyAkhyA - anuziSTo'rthayuktAni zikSamANaH kathaJcit skhalitAdiSu kaThoroktyA'pi gurubhiH zikSito'pi na kupyet na kopaM gacchet / kiM tarhi kuryAt ?, kSAnti paruSabhASaNAdisahanarUpAM seveta bhajeta paNDitastattvAnuyAyidhImAn tathA kSudrairduHzIlaiH pArzvasthAdibhiH saha saMsarga hAsaM krIDAM cAntAkSarikA - pralikAdAnAdijanitAM varjayet, lokAgamaviruddhatvAt // 9 // punarvinayamAha mAya caMDAliyaM kAsI bahuyaM mA ya Alave / kAle ya ahijjittA tao jhAejja ekao // 10 // 15 1. putrAzca ziSyAzca samaM vibhaktAH // 2010_02 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-'mA' iti niSedhe, caH samuccaye / caNDa: krodhastadvazAdalIkaM caNDAlIkaM, lobhAdhupalakSaNaM kArSIH 'he ziSya !' iti zeSaH / yataH "musAvAo ya logaMmi savvasAhUhiM garahio / avissAso ya bhUyANaM tamhA mosaM vivajjae // 1 // " bahukamaparimitamAlajAlarUpaM 'mA ceti prAgvat' AGiti rAjAdikathA'bhivyAptyA''lapet, bahvAlapanAd dhyAnAdhyayanakSati-vAtakSobhAdi sambhavAt / kiM punaH kuryAt ? kAlenAdyapauruSyAdinA ca punaradhItya 'pracchanAdyupalakSaNametat' tato'dhyayanAd dhyAyeccintayed 'AjJApAyAdikam' iti gamyate / ekako dravyato viviktazayyAdisaMsthaH, bhAvato rAgAdirahita iti / itthaM hi caNDAlIkAdyanutthAnam, adhItArthasthirIkaraNaM ca kRtaM bhavatIti bhAvaH // 10 // itthamakRtyaniSedhaH, kRtyavidhizcoktaH / kadAcit tadviparyaye kiM kAryamityAha Ahacca caMDAliyaM kaTTa na ninhavijja kayAi vi / kaDaM kaDa tti bhAsijjA akaDaM no kaDa tti ya // 11 // vyAkhyA-Ahatya kadAciccaNDAlIkaM kRtvA na nihnavIta, kadAcit parairupalakSito'nupalakSito vA na kRtameveti nApalapet / kiM tarhi kuryAt ? kRtaM caNDAlIkAdi kRtamiti kRtameva bhASeta, na bhaya-lajjAdibhirakRtamapi / tathA tadevAkRtaM no kRtamityakRtameva bhASeta, na tu mAyoparodhAdinA kRtamapyanyathA mRSAvAdAdidoSasambhavAt / tathA ca manaHzalyaM yathAvadAlocayediti bhAvaH // 11 / / punaH punaH pravRtti-nivRttyavasare gurUpadezAdeva pravRtti-nivRttI kArye ityAzaGkA'panodArthamAha mA galiyasseva kasaM vayaNamicche puNo puNo / kasaM va daTThamAiNNe pAvagaM parivajjae // 12 // vyAkhyA--mA niSedhe galyazva ivAvinItAzva iva kazamiva carmayaSTimiva vacanaM pravRtti-nivRttiviSayamarthAd gurUNAmicchedabhilaSet punaH punaH / kintu 'kasaM va daTThamAiNNe tti' kazamiva gurorAkArAdi dRSTvaivAkIrNAzva iva vinItAzva iva ziSyaH pApakamazubhAnuSThAnaM varjayedupalakSaNAcchubhamanutiSThet / yathA hyAkIrNo'zvaH kazenA''tADita 1. mRSAvAdazca loke sarvasAdhubhirgahitaH / __ avizvAsazca bhUtAnAM tasmAnmRSAM vivarjayet // 1 // 2010_02 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam 17 evArohakAbhiprAyaM ceSTate, tathA vinayavAnapi vacanA'prerita eva gurvabhiprAyamAsevate, mA bhUdArohakasyeva gurorAyAsa iti bhAvaH // 12 // avinIta-vinItayordoSa-guNAvAha aNAsavA thUlavayA kusIlA miuM pi caMDaM pakaraMti sIsA / cittANuyA lahu dakkhovaveyA pasAyae te hu durAsayaM pi // 13 // vyAkhyA-anAzravA guruvacasyasthitAH sthUlavacaso'nipuNabhASiNaH kuzIlA:, mRdumakopanamapi guruM caNDakopanaM prakurvanti ziSyAH / itthaM galyazvatulyasya doSamuktvetarasya guNamAha-cittAnugAH kazapAtAnapekSya jAtyAzvavad gurorhRdayAnuvartinaH / laghu zIghraM dAkSyeNAvilambitakAritvenopapetAH prasAdayeyuH prasAdaparaM kuryuste iti ziSyAH / huH punarduHkhenAzrIyate yo'tikopanatvAdibhiriti durAzrayastamapi prakramAd gurum, kiM punaranutkaTakaSAyamityaperarthaH / atrArthe caNDarudrAcAryaziSyakathA / tathAhi astyavantI purI ramyA manye hRtavasuryayA / ziprArUpo'bdhirabhyetyaitadarthaM yAM niSevate // 1 // anyadA kusumodyAne tasyAzcAritracAravaH / AyuyurmunayasteSAmAcAryazcaNDarudrakaH // 2 // kopana: sahajenaiSa munInAM kiJcidapyaho ! / nyUnAtiriktamAcAraM nirIkSyAtIva kupyati // 3 // sUrimantra-zrutAbhyAsa-sudhAsikto'pi nAzamat / tasya cetasi kopAgnivratamohamaruccayAt // 4 // parihatya tato dRSTiM garorgaruhitaiSiNaH / sAdhavastarumUleSu sthitvA svAdhyAyamAdadhuH // 5 / / so'pi krodhodayaM tIvra svasya budhyan janAkule / tannivRtyai vanaikAnte gatvA'sthAd dhyAnasusthitaH / / 6 / / itazca kazcidibhyasya suto navarastadA / udvAhocitanepathyaH kuGkumAdyaGgarAgavAn // 7 // taruNaH saralaH svIyasuhRdbhiratibAlizaiH / mattaizca yuvabhiryuktastatrAgAt sukRteritaH // 8 // 2010_02 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 hAsyAnmunIn vavande'sau sulabhAd yauvanodaye / AcacakSe ca dharmArthI sAdhusevArato'smyaham / / 9 / / tena me kathyatAM dharmaH sAdhavo'pi sakaitavIm / tadvAcamAkalayyAtha maunamevAdadhustamAm // 10 // tAdRgmitrasamudbhUtahAsyotsAhAdayaM punaH / babhASe zramaNAH sAmyabhAjaH sarvAGgitAraNe // 11 / / ahamapyasmi niviNNo gRhavAsAt svakAntayA / durbhagatvena yat tyakto'kSamo'smi ca dhanArjane // 12 // anugrahamataH kRtvA datta dIkSAM bhavAvanIm / sadA'vakAnAM ko vRttiM ko kAkSeta bhavAdRzAm ? // 13 / / iti zliSTaM vacaH zrutvA ghRSyatAM kalinA kaliH / pravicintyetyavaJcyAste munipraSThAstamabhyadhuH // 14 // pazya pazya vanaikAnte'smadguruM vratadAyakam / / dIkSArthI vraja tatra tvaM vayaM hyanadhikAriNaH // 15 / / tataH sAdhu bruvANAste vAdayantazca tAlikAm / hAsyAya syAt sukhenAyameka ityenamabhyaguH / / 16 / / tamapyAnamya so'vAdIt pravrAjayasi mAM yadi / sukhamAse tadA dravyArjanaklezavivarjitaH // 17|| klIbaM mAM nehate kAntA klIbo'haM tu na tAmapi / mayA gRhAzramatyAgAt tasmAt sAdhyo'yamAzramaH // 18 / / AcAryo'pyatha dhik pApaM dhyAnaghnamiti roSataH / Aha taDDaukayadhvaM bhoH ! rakSA tAM te'pyaDhokayan // 19 // etu yo'styatra dIkSArthI sukhArthI ca bhavadvaye / guruNetyudite so'thopasRtyAgre'bhyupAvizat // 20 // zakyaM nAsya vrataM dAtuM na dattaM pAlayiSyati / suhRtsvevaM ca vadatsvenaM laghuhastatayA'grahIt // 21 / / jAnubhyAM gADhamAkramyApi ca locamupAkramat / bhApayaMstAn dRzaujasvI tatkSaNAt taM samApayat / / 22 / / 2010_02 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam vratamagrAhayaccApi bhItAstattejasA'tha te / nopAdravaMstaM kintvAhumitraM kuru palAyanam / / 23 / / bhavyatvaparipAkena so'pi dadhyau zrito hyasau / panthA ebhirvimuktyarthaM mayA'pi prApi bhAgyataH // 24 / / Alasye'pi hi yad vAkyamuktaM pAlyaM tu tat satAm / abhyarthya yad gRhItaM tad vrataM tyAjyaM kathaM bhavet ? // 25 // ziraH sarvasya gAtrasya zreSThaM zobhA'sya satkacaiH / gatAyAM luJcanAt tasyAM varamAtmavibhUSaNam // 26 // sampratyasti pramodo me tAdRzaH kazcidadbhutaH / yenedaM vratamAcIrNaM me zubhAya bhaviSyati // 27 // bhAvazramaNatAmevaM prAptamenaM vibudhya te / suhRdastatkuTumbasyAvedanAyAgaman purIm // 28 // vinayaH zAsane mUlaM vinItaH saMyato bhavet / ArAdhyA guravazceti veda tattvaM sa tatkSaNAt // 29 // abhyadhAt prAJjalizcaiSa guruM svAmin ! nizamyatAm / utprAvAjayitAro mAM bAndhavAH snigdhacetasaH // 30 // rAjamAnyAzca te'narthaM kArayiSyanti bhUpataH / preyoviyoge praNayI kAryAkAryaM na cintayet // 31 // tad bhAvyapAyakRt tyAjyaM channaM zIghramidaM padam / jJAyante na varaM yAnto bahavastu tapodhanAH // 32 // mayA saikAstato yUyamataH prasthAtumarhatha / gururAkhyadidaM satyaM kintvadhvAnaM vizodhaya // 33 // nizAyAmasti gantavyaM yannizItho'styupasthitaH / tathA kRtvA gate tasmizcelatustAvubhau tataH // 34 // guruNA'gre vrajetyukte ziSye yAti tadagrataH / caNDarudro nizAdhvAnte sthANau kvA'pyaskhalad vrajan // 35 // tajjanyAM vedanAM prApa bADhaM cAnuzayodayam / adhyAsId dhigimaM ziSyaM matkaSTAyopaDhaukitam // 36 / / 2010_02 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 tato re duSTa ! no samyagadhvA'yaM pratyalekhi yat / bhagno matkrama ityuktvA daNDenainamatADayat // 37 // pusphoTa ca zirastasya so'pi sAkrozavedanAm / sehe'mRtacchaTAghAtaM manvAno'cintayat punaH // 38 // svasAdhuvRndamadhye'sau nityaM tiSThan yathAsukham / hA ! mayA vyasane'pAti zuddhAtmA'yaM gururmudhA // 39 // dhanyAste ye gurau bhaktA nirvyAbAdhaM prakurvate / tattadravyAdisAmagrIsampAdanasukhaM guroH // 40 // samyagaskhalitaM mArge kathaM neSyAmyamuM nizi / samutpAdayitA vA'sya samAdhi kathamapyaham // 41 // prayatnAd vrajato'syaivaM zubhabhAvo'pyavardhata / dhyAnaM zuklamapi prApya jJAnaM kevalamApa ca // 42 // atha samyag vrajatyasminnityadhyAsId gurustadA / daNDo'ho ! marmadatto'sya kuziSyatvaM vyapAkarot // 43 / / kadAcana nijAMsenAGgalyagreNa kadAcana / nirvAhayan nijaguruM so'naiSIt sakalAM nizAm // 44 // atha pratyuSasi prApte dRSTvA raktakharaNTitam / taM pratyAgatavairAgyaH zAnto gururacintayat // 45 // ziSyakasyApyaho ! kSAntiravAcyA kAcidadbhutA / gurorapi mama krodho gItArthasyeti kautukam // 46 / / bhakte niraparAdhe'pi ciraM pravrajitasya me / yo'sau krodhodayaH so'yaM jalAdagniranindhanaH // 47 // prAptAcAryapadasyApi parazikSA'dhikAriNaH / / mamAtyutkaTaroSasya dagdhadIkSasya kA gatiH ? // 48 // ityAdi bhAvayaMstIvra dharmadhyAnazalAkayA / mano bhittvonmanIbhAvaM zuklaM cApa ca kevalam // 49 // evaM ziSyaistathA bhAvyaM vinItaiH kSAntilAlasaiH / yathA svasya gurozcApi hitamevaM vijRmbhate // 50 // iti caNDarudraziSyakathA // 13 // 2010_02 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam gurucittAnugamanamevAha nApuTTho vAgare kiMci puTTho vA nAliyaM vae / kohaM asaccaM kuvvijjA dhArijjA piyamappiyaM // 14 // vyAkhyA-nApRSTaH kathamidamityAdyajalpito guruNA vyAgRNIyAd vadet, tathAvidhaM kAraNaM vinA kiJcit stokamapi / kiJcApRSTa iti na kevalaM guruNaiva, kintu kenacidanyenApIti bhAvaH / pRSTo vA nAlIkamasatyaM vadet / kAraNAntareNa ca gurubhinirbhatsito'pi na tAvat krudhyet / kathaJcidutpannaM krodhaM tadutthakuvikalpaviphalIkaraNenAsatyaM kurvIta, tadvipAkamAlocayan / yataH "krodhaH paritApakaraH sarvasyodvegakArakaH krodhH| vairAnuSaGgajanakaH krodhaH krodhaH sugatihantA" // 1 // evaM mAnAdiviphalIkaraNamapyabhyUhyam, bhrAtRvadhakavat kasyacit kulaputrasya sUrasya saralAtmanaH / bAndhavo vairiNA jaghne pAtayitvA sthale kvacit // 1 // zucArttayA jananyA sa Uce re klIba putraka ! / tvayA'haM putriNI manye vRthaiva klaibyazAlinA // 2 // anAgatAparAdhaM svavikramAd yo vipanthinam / bhIto bhAvyaparAdhebhyo nihanti sa bhaTottamaH // 3 // kRte'pyapakRte zatru nApakurvIta yo haThAt / AkAreNaiva puruSaH sa caJcApuruSopamaH // 4 // pauruSasya lavo'pi syAd yadi te tat sahodare / hate hantArametasyAhatvA syAH susthitaH katham ? / / 5 / / dhig vidhi sArabhUto'bdhe ratnAnIva suto hRtaH / zeSIkRtaH punarayaM kSAranIramivolbaNam // 6 // iti prasUvacaH zrutvA jAgarUkaparAkramaH / mAtRzokacikitsAyai baddhvA taM gRhamAnayat / / 7 / / savitrIpurataH savyamuSTyopAttakacastataH / kaukSeyakaM samutpATya sa tenoce sukarkazam / / 8 / / 2010_02 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 prANebhyo'pi priyaM bandhuM vinihatya nirAgasam / susthammanyo'bhavaH pApAdhunA tatphalamApnuhi // 9 // ayaM kaukSeyakastIkSNo re re ! cirabubhukSitaH / paramAM puSTimAdhattAM tvatprANakSIrabhojanAt // 10 // kuru zastraM kare kiJcit smaraNIyaM smara drutam / vada kutra hato bhrAtA tvAM tatrAhanmyahaM yataH / / 11 / / AtaGkavepamAnAGgaH zUnyapakSo jijIviSuH / sa babhANa mayA bhrAtA yatra kutrApi te hataH // 12 // paraM bhoH ! zaraNaprApto yatra kutrApi hanyate / / tatraiva prahara tvaM mAM sUro'si nipuNo'si cet / / 13 / / tacchrutvA jananIvaktraM sa vyalokata zaddhadhIH / tayA'pi sattvamAlambya proce sakaruNaM sutaH // 14 // sAdhu vatsa ! tvamojasvI vIrasUrasmi ca tvayA / yadevaM bandhuhantAraM dazAM dInAmupAnayaH // 15 // vizrabdhaM zaraNaprAptaM praNataM vyasanAgatam / akSama rogiNaM dInaM na ghnantyeva supauruSAH // 16 / / vairyapi svagRhaprApto bhaved mAnyo mahAtmanAm / gRhAgatasya zukrasya gururapyuccatAM dadau / / 17 / / suto'pyuvAca bhrAtRghne mAtarme'nuzayo mahAn / kathaM taM saphalaM kurve karuNAto'prahatya tam // 18 // savitryuvAca cAturyacAro ! saphalatA ruSaH / sarvatra putra ! nAdheyA kartavyaM svakulocitam // 19 // ahate zaraNaprApte sphItatAM labhate yazaH / asatyaM kuru tat kopamenaM muJca tapasvinam // 20 // asau tena tato muktaH kSAmitAgAstayoH padam / patitvA tAvanujJApya gatastasthuH same sukham // 21 / / iti krodhAsatyatAyAM kulaputrakakathA // 2010_02 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam 23 __ tathA krodhAdyasatyatAmuktvA samprati tadudayanirodhArthamAha / dhArayet svarUpeNAvadhArayet, na tadvazato rAga-dveSaM vA kuryAt / priyaM prItyutpAdakaM zeSajanApekSayA stutyAdi, apriyaM tadviparItaM nindA''di, evaM ca sAdhubhiH priyApriye soDhavye iti paramArthaH / tRtIyabhUtavat / tathAhi mahatyapi kvacid ramye nagare mAryupadrute / nRpaH paurajanopeto'tyarthaM cintAJcito'bhavat // 1 // anyadA''gurnupAbhyarNaM trayo mantravizAradAH / satkRtA nRpamUcuste'smAbhiH zAntiH kariSyate // 2 // kathaM brUtheti rAjJokte teSveko drutamabravIt / sadA saMnihitaM me'sti bhUtamekamalaGkRtam // 3 / / sarvavizvamanohArirUpaM svairaM bhramatyadaH / puro gopurarathyAsu na draSTavyaM tu tajjanaiH // 4 / / tad duSyati yato dRSTaM draSTAraM vinihanti ca / yaH punastaM vilokyAdhomukhaH syAt syAdasau sukhI // 5 // mucyate cAzu rogebhyaH zrutvetyuktaM mahIbhRtA / sRtametena bhUtena vyarthakopAvakAzinA / / 6 / / dvitIyo'thAvadad deva ! bhUtamadbhutam / vikRtya vikRtaM rUpaM lambodaradharaM param / / 7 / / ekapAdaM paJcazira: sATTahAsaM bhramatyadaH / gAyat nRtyat tadAlokya yo hasatyuta ruSyati / / 8 / / tasyAzu saptadhAbhUya ziraH sphuTati duHkhinaH / yaH punarvandate stauti pUjayed vA tadAdRtaH // 9 // sa syAdArogyavAMstUrNaM rAjA''haitena me kRtam / pure yad vividhA lokA bhaveyunindakA api // 10 // tRtIyo'vag mamAstyetat prAya etAdRzaM hi tat / priyApriyavidhAtAraM prINayatyeva tatparam // 11 // darzanAdeva rogebhyo mocayatyeva satkRpam / anujJayA tato rAjJaH puro bhrAmayati sma tat // 12 // 2010_02 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 taddarzanAmRtAdevopadravaH pralayaM gataH / tutoSa bhUpatiH paurAstutuSuH so'bhyapUji ca // 13 // sAdhurevaM malaklinnastadvad vikRtarUpabhAk / pUjyamAno nindyamAnaH priyApriyasamo bhavet // 14 // iti bhUtodAharaNam // 14 // krodhAdyasatyatAkaraNaM cAtmadamana eva syAdatastadupadezaM tatphalaM cAha appA ceva dameyavvo appA hu khalu duddama / appA daMto sahI hoi assi loe parattha ya // 15 // vyAkhyA- -AtmA caiva dAntavya indriya- noindriyadameneSTAniSTaviSayeSu rAgadveSavazAdunmArgagAmI zamayitavyaH / AtmA 'hurevArthe' khaluryasmAd durdamo durjayastaddamane damitA eva bAhyadamyA iti / yataH - " savvamappe jie jiyaM" / evaM ko guNaH ?, AtmA dAntaH sukhI bhavatyasmilloke paratra ca / dAntAtmAno hIhaiva surairapi pUjyante, mokSaM ca sAdhayantyadAntAtmAnastu zabdAdiviSayagRddhA ihaiva vinazyanti / yaduktam "saMddeNa mao rUveNa payaMgo mahuyaro ya gaMdheNaM / AhAreNa ya maccho bajjhai phariseNa ya gaiMdo" // 1 // paratra ca durgatau duHkhabhAjaH syurityAtmA dAntavya eva cauradvayavat / tathAhi -- saMniveze kvaciccaurAvabhUtAM dvau sahodarau // prakRtyA saralau kintu vyApRtau cauryakarmaNi // 1 // anyadA saha sArthena gacchatAmanagAriNAm / mahAMstapAtyayaH prApto bhRzaM varSanAghanaH ||2|| idAnIM nocitA caryeti dhyAtvA sAdhavo'gaman / saMniveze tayozcauranAthayorantikaM tataH // 3 // uttarajjhayaNANi - 1 munInAM darzanaM bhAgyalabdhamitthaM pramodataH / abhyutthAyAtha te tAbhyAM praNatA bhaNitA iti // 4 // 1. sarvamAtmani jite jitam / 2. zabdena mRgo rUpeNa pataGgo madhukaraca gandhena / AhAreNa ca matsyo badhyate sparzena ca gajendraH // 1 // 2010_02 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam * brUtha prayojanaM kiJcit kurutAnugrahaM ca nau / munayo'pIdamAcakSurvarSAstiSThanti sAdhavaH // 5 // panthAno haridAkrAntAH pracalatrasasaGkalAH / vahadbahulanIraughA vihAro nocitastataH // 6 // saumyAvupAzrayazcet syAt tadA'tra sukhamAsmahe / tAbhyAmapi prahRSTAbhyAM datto'sau te sthitA iha / / 7 / / AkhyAtA munayastAbhyAM tiSThadbhizca samAdhinA / paryAptamannamAdeyamAvayoreva vezmasu / / 8 / / munayo'pyUcurucitaM na no niyatavezmasu / puSpandhayasamAnAnAM piNDAdAnaM nirantaram / / 9 / / yathocitaM tad geheSu cariSyAmo'tra bhikSavaH / puNyaM vasatidAnena yuvAbhyAM pracuraM citam // 10 // uktaM ca "jo dei uvassayaM jaivarANa tava-niyama-joga-juttANaM / teNaM dinnA vatthanna-pANa-sayaNAsaNaviyappA // 1 // pAvai sura-nara-riddhI sukuluppattI ya bhogasAmiddhI / nittharai bhavamagArI sijjAdANeNa sAhUNaM" // 2 // tacchrutvA tau mahA''nandabharanirbharacetasA / dhanyammanyAvasevetAM svAcAraniratAn munIn // 11 // atha kramAdatikrAntA varSAH prasthAtumutsukAH / munayastAvabhASanta bhAvAdupacikIrSavaH // 12 // "bho bhoH ! varSAzcaturmAsI sthitA upayuvadvayam / tadaGgIkurutaM kiJcit puNyamasmanmanomude // 13 // puNyamAtmadamAdeva tadadAntAtmano na hi / yathA yathA tadAdhikyaM puNyavRddhistathA tathA / / 14 / / 1. yo dadAtyupAzrayaM yativarANAM tapo-niyama-yoga-yuktAnAm / tena dattA vastrAnna-pAna-zayanAsanavikalpAH // 1 // prApnoti suranaraddhiM sukulotpattiM ca bhogasamRddhim / nistarati bhavamagArI zayyAdAnena sAdhUnAm // 2 // 2010_02 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 pAradArikatA-caurya-mAMsAsvAdAdipApmanaH / adAntAtmakatAhetustacca heturazarmaNAm // 15 / / sa indriyadamadvArA damyate tattvavedibhiH / hRSIkANyaniruddhAni niHzeSApannibandhanam // 16 // etAni sarvato jetuM zakyAni na bhavAdRzaiH / teSAM dezajaye yatnaM kurutaM cet sukhepsutA // 17|| svalpo'pyArAdhito dharmaH zriye pratibhavaM bhavet / yathaiva hi satAM prItiH santAne'pyanugAminI // 18 // tAbhyAmatha pratyapAdi yad bhavecchakyamAvayoH / tat puNyaM karma kartavyatayA''dizata nau drutam'' // 19 // "mahAdharmAkSamatayA vicAryodarkasauSThavam / rAtribhuktiviratyAkhyavratamAhAtmyamAdizat // 20 // mAMsAzino mahAdRSTayAH pizAcA rajanIcarAH / viTAlayanti yad bhojyaM tad bhuJjItAtra ko nizi ? // 21 // kITikA buddhinAzAya vamanAya ca makSikA / yUkA jalodarAya syAt kuSTarogAya kaulikaH // 22 // vAla: svarasya bhaGgAya galabhedAya kaNTakaH / kunthvAdisUkSmajIvAnAM vinAzazcApi pApmane // 23 // minuyAt sAgarAmbhAMsi gaNayed gAGgavAlukAH / rAtribhojanadoSANAM jAnIyAt kaH paraM mitim ? // 24 // tadanyatrAkSamatve'pi bhAvikalyANahetave / rAtribhuktiparihAre yatethAM sattvazAlinau !" // 25 // tAbhyAmAtte vrate tasmin dAyamAdhAya sAdhavaH / praceluH pAvanammanyau tau kiJcidanujagmatuH // 26 // nivRttyAtha nijaM gehamAgatyAtiSThatAM sukham / te sarve'pyanyadA caurAH kvacid dhATIM yayustamAm // 27|| dhenu-mAhiSamAnItaM bhUri saMmIlya taistataH / / tatraike pathi tanmAMsaM saMskartumupacakramuH // 28 // 2010_02 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam madhye grAmaM tadapare madyamAnetumAgatAH / itazca daivayogena cintitaM mAMsaprakRbhiH // 29 / / mAMsAdhU viSasaMpRktaM kriyate grAmayAyinAm / dIyate dhenu-mAhiSaM yena naH sakalaM bhavet // 30 // madyasyArdhe viSa kSepyaM grAmagairityacinti ca / tathaiva taiH kRtaM sarvairitaH sUryo'stamAgamat // 31 // sarve te militAzcaurA: papuzcAznan yathepsitam / vratabhaGgabhayAt kintu tAvabhuGktAM na sodarau // 32 // adAntakaraNAtmAno mRtAH sarve palAzinaH / kugatau duHkhino jAtAzciramanyau jijIvatuH // 33 // amutra pretya caitAbhyAM dAntajihvendriyatvataH / sukhaM bheje sudAntavyaH svAtmendriyajayAdataH // 34 / / rasanendriyeNAtmadame cauradvayakathA // 15 // kiM bhAvayannAtmAnaM damayedityAha varaM me appA daMto saMjameNa taveNa ya / mAhaM parehiM dammato baMdhaNehiM vahehi ya // 16 // vyAkhyA-varaM pradhAnaM me mayA''tmA jIvastadAdhArabhUto deho vA dAntaH sAvadyavyApArAd vyAvartitaH saMyamena paJcAzravaviramaNAdinA tapasA ca / mA'haM parairAtmavyatiriktaiH 'dammaMto tti' ArSatvAd damito bandhanairvardhAdikRtairmayUrabandhAdibhirvadhaizca lakuTAditADanairvaramataH svayamevAtmA dAntavyaH secanakahastivat / tathAhi gahanAyAM mahA'TavyAM kariyUthamabhUt kvacit / sallakIpallavasyandasamAsvAdena meduram // 1 // tatra yUthapatirjAtamAtraM darpAdahan gajam / mA mAmayaM nihatya syAt kramAd yUthapatiH svayam // 2 // tatraikA''pannasattvA'bhUt kariNI sA vyacintayat / jAtamAtraM sutaM yUthapatirme mArayiSyati // 3 / / varaM vandhyA sadA nArI na tu jAtamRtArbhakA / duHkhinI vapuSA nAdyA'parA prasavaduHkhinI // 4 // 2010_02 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 tat kathaJcinnijaM bAlaM jIvayiSyAmyupAyataH / jAtaM yUthapati vIkSyAdAsye sAdhyaM svajanmanaH // 5 // apasRtyApasRtyeti zanaipa'the'milacca sA / tenAbhyAsena yUthezo'jJAsId yanmandacAriNI // 6 // pUrNaprAyeSu mAseSu dRSTaikaM tApasAzramam / tatrAgatya ca tAn natvA sthitA'tra prasavArthinI / / 7 / / tapasvinAM vane tatra sA prAsUta gajArbhakam / dhavalaM bhadrajAtIyaM caturdantamanoharam / / 8 / / sa krameNa karAgreNAdAya sAraNito jalam / siSeca tarumUlAni saJI tApasabAlavat // 9 // tena vyatikareNaiSa gItaH secanakAkhyayA / vayaHstho'jani puSTAGgo jaGgamaH sAnumAniva // 10 // svairaM caran mahA'TavyAM dRSTvA yUthapati krudhA / hatvA yUthapatirjajJe vayaso hI ! durantatA // 11 // mA manmAteva kA'pyanyA sthitvA'tra prasaviSyati / cintayitveti so'bhAGkSIt khalastaM tApasAzramam // 12 / / RSayo'pyatinirviNNA hI ! khalo yatra vahnivat / vRddhi nItaH padaM tat tu nayatyeva vinaSTatAm // 13 / / ekadA'nena balinA dhvastaH saiSo'smadAzramaH / kriyAsamabhihAreNa bhaktA cet tanna sundaram // 14 // vicintyeti puSpa-phalaM pANAvAdAya saMhatAH / upasthitAH sthitiprAjJAH zreNikaM magadhezvaram // 15 // abhaNaMzcedRzo'raNye dviradaH sarvalakSaNaH / gandhahastI secanako rAjye'nyo nAsti yAdRzaH / / 16 / / tenaikenApi paryAptaM kimanyairbahubhirgajaiH / bhAsvAniva tamodhvaMse sa eko'pi kSamo raNe / / 17 / / nirAdityaM yathA''kAzaM nirnetraM vadanaM yathA / tathaivAbhAti te rAjyaM tenaikena vinA kRtam // 18 // 2010_02 | Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam zreNiko'pi tato'TavyAM gatvA taddarzitAdhvanA / taM baddhvA''zu prayogeNa ninye rAjagRhaM puram // 19 // dRDhamAlAnito'pyuccaiH pade nigaDito'pi hi / tyAjito'pi nijAM bhUmi madaM tatyAja no gajaH // 20 // tataste tApasAstuSTAH sotprAsaM taM babhASire / haMho ! hastin ! kva zauNDIryamadhunA pralayaM gatam ? // 21 // abhRjjathA vayaHprApto yatra vRddhastamAzramam / durAcArasya tasyedaM puSpamAvirabhUt tava // 22 // munInAmAzrame bhagne yadAste pApamajitam / bhoktA'si tatphalaM pretya hastin ! kimanuzocasi ? // 23 // tatastadvAkyamAkarNya krodharaktAkSa utkaraH / so'yaM dagdhopari sphoTaH kaTu yat saGkaTe vacaH // 24 // saMsmRtyeti dadhAve'sau moTitAlAnanAlakaH / vibhaktanigaDo vIryAt puraM ku visaMsthulam // 25 // naSTAste'tha rayAd gatvA tamevAbhakta cAzramam / vicacAra vane svairaM revAkUlaGkaSAtaTe // 26 // zreNiko'pi tamAdAtuM nandiSeNAdiputrayuk / gataH sarvAbhisAreNa tasyAnupadikaM vane // 27 // sallakSaNatvAt sa karI devatAdhiSThitastataH / sopayujyAvadhi jJAtvA'vazyagrAhyaM nRpeNa tam // 28 // avocat kariNaH karNe putrAtmAnamiha svayam / damayasva yato rAjA nizcitaM damayiSyati // 29 // varaM svAtmA svayaM dAnto na syAdAdhistathAkRte / parairdAntastu soDhA'sau vadha-bandhAdi-saGkaTam // 30 // evamAbhASito hastI tayA devatayA tadA / saJI vijJAya tadbhAvaM svayamAlAnamAzrayat // 31 // tatastatra sukhaM tiSThan sarasAhArabhojanam / satkuthAn sadalaGkArAn bhajan rAjyamavardhayat // 32 // iti svayamAtmadamane secanakakathA // 16 // 2010_02 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 uttarajjhayaNANi-1 vinayAntaramAha paDiNIyaM ca buddhANaM vAyA aduva kammuNA / AvI vA jai vA rahasse neva kujjA kayAi vi // 17 // vyAkhyA-pratyanIkaM ca pratikUlaM ceSTitamiti gamyam / buddhAnAM gurUNAM vAcA vANyA tvamapi kiJcijjAnISe ityAdyAtmikayA viparItaprarUpaNAyAM preritastvayaivAhaM zikSita ityevaMrUpayA vA / athavA karmaNA saMstArakAtikramaNa-caraNasparzAdinA''virvA lokasamakSaM yadi vA rahasye vijane naiva kuryAt kadAcidapi paruSoktyAdAvapi pratyanIkatvamiti / evakAra: "zatrorapi guNA grAhyA doSA grAhyA gurorapi" iti kumatanirAsArthaH // 17 // vinayamevAha na pakkhao na purao neva kiccANa piTThao / na juMje UruNA UrUM sayaNe no paDissuNe // 18 // na pakSato dakSiNAdipakSamAzritya, paGktisamAvezatastatsAmyAt / na purato'grataH vandakajanasya gurumukhAvIkSaNAt / naiva kRtyAnAmAcAryAdInAM pRSThataH, mukhAdarzane dvayorapi rasavattA'bhAvAdupavizediti zeSaH / na yuGgyAt saGghaTTayed, atinikaTatvenoruNA''tmIyena guroruruM, zeSAGgasparzopalakSaNam, tathAkaraNe hyavinayasadbhAvAt / tathA guruNA kArya pratyAdiSTaH zayane zayyAyAM zayita AsIno vA na pratizRNuyAdevaM kurma ityevaM nAGgIkuryAt, kintu samIpamAgatya vinayaracitAJjaliricchAmo'nuziSTimiti vadet // 18 // punastamevAha neva palhatthiyaM kujjA pakkhapiMDaM va saMjae / pAe pasArae vA vi na ciTThe guruNaMtie // 19 // vyAkhyA-naiva paryastikAM jAnu-jaGghopari vastraveSTanarUpAM kuryAt / pakSapiNDaM vA bAhudvayakAyapiNDAtmakaM saMyataH sAdhurvaiva kuryAt / tathA pAdau prasArayed vA'pi naiva / api zabdAnnetastato vikSipediti / anyacca na tiSThed gurUNAmantike samIpe, kintUcitapradeze / evopalakSaNatvAdavaSTambhAdyapi varjayed, anyathA hyavinayadoSasambhavAt // 19 // 2010_02 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 prathamaM vinayAdhyayanam punaH pratizravaNavidhimAha AyariehiM vAhiMto tusiNIo na kayAi vi / pasAyapehI niyAgaTThI uvaciDhe guruM sayA // 20 // vyAkhyA--AcAryAdibhirvyAhRtaH zabditastUSNIko na kadAcidapi glAnAdyavasthAyAmapi syAt / kintu "dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / guruvadanamalayaniHsRto vacanarasazcandanasparzaH" // ityAlocayan prasAdaprekSI, prasAdo'yaM yadanyasadbhAve'pi mAmAdizanti gurava iti paryAlocanazIlo niyAgArthI mokSArthI sannupatiSThenmastakena vanda iti vadan savinayamupasad guruM sadA // 20 // AlavaMte lavaMte vA na nisIejjA kayAi vi / caiUNa AsaNaM dhIro jao jattaM paDissuNe // 21 // vyAkhyA--A ISallapati lapati vA vAraM vAraM vadati sati gurAviti gamyam / na niSIdennopaviSTastiSThet kadAcidapi vyAkhyAdivyAkulatAyAmapi / kintu tyaktvA''sanaM dhIro dhImAn yato yatnavAn 'jattaM ti' prAkRtatvAd bindorlope tasya ca dvitve yadAdizanti guravastad vidheyatayA pratizRNuyAt svIkuryAt // 21 // punastamevAha AsaNagao na pucchijjA neva sijjAgao kayA / AgammukkuDuo saMto pucchijjA paMjalIuDo // 22 // vyAkhyA-Asanagato na pRcchet sUtrAdi, naiva zayyAgataH saMstArakasthastathAvidhAvasthAM vinA kadApi bahuzrutatve'pi saMzaye sati nAvajJayA praSTavyaM, sadA guruvinayasyAnullaGghayatvAt yataH "jahAhiaggI jalaNaM namase nANAhuImaMtapayAbhisittaM / evAyariyaM uvaciTThaijjA aNaMtanANovagao vi saMto" // 1 // kiM kuryAdityAha-Agamya gurvantikametyotkuTuko muktAsanaH, kAraNataH pAdapuJchanagato'pi 'saMto tti' san zAnto vA pRcchet prAJjalipuTaH saMyojitakara iti // 22 // 1. yathA''hitAgnirvvalanaM namasyennAnA''hutimantrapadAbhiSiktam / evamAcAryamupatiSThetAnanantajJAnopagato'pi san // 1 // 2010_02 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 uttarajjhayaNANi-1 atha gurukRtyamAha evaM viNayajuttassa suttaM atthaM ca tadubhayaM / pucchamANassa sIsassa vAgarijja jahAsuyaM // 23 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa vinayayuktasya sUtramaGgAdi, arthaM ca tadabhidheyaM tadubhayaM sUtrArtharUpaM pRcchato jJAtukAmasya ziSyasya vyAgRNIyAd vaded 'gururiti zeSaH' yathAzrutaM gurubhyo na tu svadhiyA / / 23 / / punaH ziSyasya vAgvinayamAha musaM parihare bhikkhU na ya ohAriNiM vae / bhAsAdosaM parihare mAyaM ca vajjae sayA // 24 // vyAkhyA-mRSAM sadbhUtApalApAdikAM parihared bhikSurna cAvadhAriNI gamiSyAma eva kariSyAma evetyAdinizcayAtmikAM vAcaM vadet / yataH "annaha pariciMtijjai kajjaM pariNamai annahA ceva / vihivasayANa jiyANaM muhuttamettaM pi bahuvigghaM" // 2 // bhASAdoSaM sAvadhAnumodanAdikaM parihared mAyAM cazabdAt krodhAdIn mRSAhetUn varjayet sadA // 24 // na lavijja puTTho sAvajjaM na niraTuM na mammayaM / appaNaTThA paraTThA vA ubhayassaMtareNa vA // 25 // vyAkhyA--na laped vadet pRSTaH sAvadhaM sapApaM, na nirarthakaM daza dADimAdi na marmakaM vacanamiti zeSaH saMklezahetutvAdasya / Aha ca "mammaM jammaM kammaM tinni vi eyAI payAsijjA / mA mammAisu viddho mArei paraM marijjA vA" // 1 // AtmArthaM parArthaM cobhayasyAtmanaH parasya cArthamantareNa prayojanaM vinA // 25 // 1. anyathA paricintyate kArya pariNatyanyathA caiva / vidhivazagAnAM jIvAnAM muhUrttamAtramapi bahuvighnam // 1 // 2. marma janma karma trINyapyetAni na prakAzayet / mA marmAdiSu viddho mArayet paraM mriyeta vA // 1 // 2010_02 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 prathamaM vinayAdhyayanam svagatadoSamuktopAdhikRtadoSatyAgamAha samaresu agAresuM saMdhIsu ya mahApahe / ego egitthie saddhi neva ciTThe na saMlave // 26 // vyAkhyA-samareSu kharakuTISu nIcAspadopalakSaNaM tathA cAha cUrNikRt-"samaraM nAma jattha lohayArA heTThA kammaM kariMti" tti agAreSu gRheSu sandhiSu ca gRhadvayAntarAleSu mahApathe rAjamArgAdAveko'sahAya ekayA striyA sArdhaM saha naiva tiSThed na saMlaped AlApaM kuryAt / evaMvidhAspadeSu sasahAyasyApi sasahAyayApi striyA sahAvasthAnAdeniSiddhatvAt / anyathA pravacanamAlinyAdidoSasambhavAt / / 26 / / skhalite gurvanuziSTau kRtyamAha jaM me buddhANusAsaMti sIeNa pharuseNa vA / mama lAbho tti pehAe payao taM paDissuNe // 27 // vyAkhyA-yanme buddhA AcAryAdayaH, anuzAsati zikSayanti zItena sopacAreNAnandakenetyarthaH / paruSeNa karkazena vacaseti gamyam / mama lAbho'prAptArthaprAptirUpo'yaM jinopadezarUpo mokSo vA / yanmAmanAcArakAriNamamI zAsatIti 'pehAe tti' prekSayA buddhyA 'payao tti' prayata: prayatnavAMstadanuzAsanaM vidheyatayA pratizRNuyAdaGgIkuryAt // 27 // kimevamupadizyata ityAha aNusAsaNamovAyaM dukkaDassa ya coyaNaM / hiyaM taM mannae panno vesaM hoi asAhuNo // 28 // . vyAkhyA-anuzAsanaM zikSaNam / upAye mRdu-paruSa-bhASaNAdau bhavamaupAyaM duSkRtasya kutsitAcaritasya nodanaM preraNaM bhadra ! hA ! kimidamAcaritamityAdikaM gurukRtaM hitamihaparalokopakAri tadanuzAsanAdi manyate prAjJaH / dveSyaM bhavedasAdhorapagatabhAvasAdhutvasyAnenAsAdhorguruvaco'pyaniSTaM syAdityuktam // 28 // amumevArthaM vyaktIkurvannAha hiyaM vigayabhayA buddhA pharusaM pi aNusAsaNaM / vesaM taM hoi mUDhANaM khaMtisohikaraM payaM // 29 // vyAkhyA-hitaM pathyaM vigatabhayA ihalokAdisaptabhayarahitA buddhA jJAtatattvAH paruSamapyaniSTamapyanuzAsanamarthAd 'gurukRtaM manyanta' iti zeSaH / dveSyaM dveSotpAdi 2010_02 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 tadanuzAsanaM bhavati mUDhAnAmajJAnAm / anuzAsanaM svarUpato vizeSayati 'khaMti tti' kSAnteH zuddhirnairmalyaM tatkaramupalakSaNAd mArdavArjavazuddhikaramapi / amUDhAnAM hi vizeSato gurvanuzAsanasya kSAntyAdihetutvAt padaM jJAnAdiguNAnAM sthAnam // 29 / / punarvinayamevAha AsaNe uvaciTThijjA aNucce akue thire / appuTThAI niruTThAI nisIejja'ppakukkue // 30 // vyAkhyA-Asane pIThAdau varSAsu Rtubaddhe pAdapuJchane upatiSThedupavizet / anucce dravyato nIce, bhAvatastvalpamUlye gurvAsanAditi gamyam / akuce'spandamAne kiJciccalatastasya zRGgArAGgatvAt / sthire nizcale, anyathA sattvavirAdhanAsambhavAt / IdRze'pyAsane alpotthAyI prayojane'pi / na punaH punarutthAnazIlo nirutthAyI kAryaM vinA notthAnazIla evaMvidhazca kimityAha-niSIdedAsIta / 'appakukkue tti' alpaspandanaH karAdibhiralpameva calan, yadvA'lpamasat kautkucaM bhrU-kara-caraNAdyasacceSTAtmakamasyetyalpakautkuca iti // 30 // eSaNAsamitiviSayaM vinayamAha kAleNa nikkhame bhikkhU kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajjittA kAle kAlaM samAyare // 31 // vyAkhyA--'saptamyarthe tRtIyA' kAle bhikSArthaM niSkrAmed gacched bhikSuH, akAlanirgame AtmaklAmanAdidoSasambhavAt / kAle ca pratikrAmeta bhikSATanAd nivarteta, na tu rasagRddhyA'tyarthamaTet / ata Aha-akAlaM cAsamayaM vivarNya kAle prastAve kAlamityupacArAt tatkAlocitapratyupekSaNAdyanuSThAnaM samAcaret kuryAt / uktaJca "kAlammi kIramANaM kisikammaM bahuphalaM jahA hoi|| iya savva cciya kiriyA niyaniyakAlaMmi phalaheU" // 1 // // 31 // eSaNAvidhimAha parivADIe na ciTThijjA bhikkhU dattesaNaM care / paDirUveNa esittA miyaM kAleNa bhakkhae // 32 // vyAkhyA-paripATyAM bhoktumupaviSTajanapaGktyAM na tiSThed bhikSArtham, aprItyAdi1. kAle kriyamANaM kRSikarma bahuphalaM yathA bhavati / iti sarvaiva kriyA nijanijakAle phalahetuH // 1 // 2010_02 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam doSasambhavAt / kiJca bhikSurdattaM dAnaM tasmin gRhiNA dIyamAne eSaNAM tadgatadoSagaveSaNAM caredAseveta / pratirUpeNa pUrvamunisadRzena patadgrahAdidhAraNAtmakena, na tvanyadhArmikakalpitadhAtuturaktavastra-tridaNDa-cchatrAdyAtmakenaiSayitvA gaveSayitvA / anena gaveSaNoktA / atha grAsaiSaNAmAha-mitaM parimitam, atibhojanAt svAdhyAyavighAtAdidoSasambhavAt / kAlena namokkAreNa pAritetyAdizrutoktaprastAvenAdrutAvilambitarUpeNa vA bhakSayed bhuJjIteti // 32 // pUrvapraviSTAnyabhikSusambhave kRtyamAha nAidUramaNAsanne nannesiM cakkhuphAsao / ego ciTThijja bhattaTThA laMghittA taM naikkame // 33 // vyAkhyA-subbyatyayAnnAtidUre tatra tannirgamAnavagamAdeSaNAzuddhyabhAvAcca / nAsanne nAtinikaTe tatra purA''gatabhikSukAprItisambhavAt / nAnyeSAM bhikSukApekSayA gRhiNAM cakSaHsparzataH 'saptamyarthe tas' tatastadRSTigocare tiSThet / kintvekAnte yathaiSo'nyabhikSuniSkramaNaM vAJchatIti gRhiNo na jAnanti / ekastadupari dveSarahito bhaktArthaM bhojanArthaM 'laMghitta tti' ullaGghya taM bhikSu nAtikrAmed na pravizet tadaprItyapavAdAdisambhavAt / iha prAg bhojanavidhimuktvA punarbhikSAbhidhAnaM glAnAdyarthaM svayaM vA kSudhAmasahiSNoH punabhikSAbhramaNAnujJApanArtham / uktaJca "jai teNa na saMthare / tao kAraNamuppanne bhattapANaM gavesae" tti // 33 // tadgatameva vidhimAha nADaucce va nIe vA nAsanne nAidarao / phAsuyaM parakaDaM piMDaM paDigAhijja saMjae // 34 // vyAkhyA nAtyucce mAlAdau, nIce vA bhUmigRhAdau tatrotkSepa-nikSepanirIkSaNAsambhavAt / yadvA nAtyucco dravyato noccasthAnastho norvIkRtakandharo vA, bhAvatazcAho'haM dhimAniti garvAdhmAtaH / nIco dravyato nIcasthAnastho'tinIcaiH kRtakandharo vA / bhAvato nIco na mayA'dya kiJcidavAptamiti dainyavAn / nAsanne nAtidUre sthita iti gamyam / yathAyogaM jugupsA-zadveSaNAzuddhyasambhavAdayo hyevaM doSAstathA prAsukaM sahaja-saMsaktija 1. yadi tena na saMstaret / tataH kAraNa utpanne bhaktapAnaM gaveSayet iti // 2010_02 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 uttarajjhayaNANi-1 jantuvarjitam / parakRtaM gRhiNA svArthaM kRtaM piNDaM pratigRhNIyAt saMyata iti // 34 // punAsaiSaNAvibhAgamAha appapANeppabIyaMmi paDicchannaMmi saMvuDe / samayaM saMjae bhuMje jayaM aparisADiyaM // 35 // vyAkhyA-alpaprANe alpAH prANA avasthitA gantukA yatra / alpabIje zAlyAdibIjavikale, upalakSaNAt sarvaikendriyarahite / praticchanne sampAtimasattvarakSArthamupariprAvaraNAnvite / saMvRte pArzvata: kaTakuTyAdisaGkaTadvAre 'upAzrayAdAviti gamyam' anyathA dInAdiyAcane dAnAdAnayoH puNyabandha-dveSAdidoSasambhavAt / samakaM sAdhubhiH saha, na tvekAkI rasalAmpaTyAt / tathoktam "sAhavo to ciyatteNaM nimaMtejja ahakkamaM / jai tattha kei icchijjA tehiM saddhiM tu bhuMjae" // 1 // saMyato bhuJjIta yatamAnaH surasurAdidoSAdyakurvan / aparisATitaM parisATena bhUmipAtena rahitam / / 35 / / vAgyatanAmAha sukaDe ti supakke tti succhinne suhaDe maDe / suniTThie sulaTThi tti sAvajjaM vajjae muNI // 36 // vyAkhyA-sukRtamannAdi, supakvaM ghRtapurNAdi, succhinnaM patra-zAkAdi, suhRtaM zAkAdestiktatvAdi, sumRtaM ghRtAdi saktu-sUpAdau / suniSThitaM rasaprakarSatayA niSThAM gataM, sulaSTaM zobhanaM zAlyAdyakhaNDojjvalAdiprakArairevamanyadapi sAvadhaM varjayed muniH / niravadyaM tu sukRtamanena dhyAnAdhyayanAdi, supakvamasya vacovijJAnAdi, succhinnaM snehanigaDAdi, suhRto'yamutpravrAjakanijakebhyaH ziSyaH, sumRtamasya paNDitamaraNena, suniSThito'yaM sAdhvAcAre, sulaSTamatizayapradhAnamasya tapo'nuSThAnamityAdi kAraNato vA prayatnapakvAdyapyAgamAnusAreNa vadedapIti // 36 / / vinItAvinItayoranuzAsane guroryat syAt tadAha ramae paMDie sAsaM hayaM bhadaM va vAhae / bAlaM sammai sAsaMto galiyassaM va vAhae // 37 // 1. sAdhUn tataH pratItyA nimantrayed yathAkramam / / yadi tatra kecidiccheyustaiH sArdhaM tu bhuJjIta // 1 // 2010_02 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 prathamaM vinayAdhyayanam vyAkhyA-ramate dhRtimAn syAt paNDitAn vinItAn zAsat skhalite zikSayan gururiti zeSaH / hayamivAzvamiva kIdRzaM ? bhadraM kalyANAvahaM vAhako'zvandamaH / bAlamajJaM 'sammai tti' zrAmyati khidyate zAsad guruH, sa hi pravRtti-nivRttyoH punastadanuzAsane na khidyata eva, galyazvamiva vAhaka iti // 37 // gurvanuzAsane bAlAbhisandhimAha khaDDayA me caveDA me akkosA ya vahA ya me / kallANamaNusAsaMto pAvadiTThi tti mannai // 38 // vyAkhyA-khaDDakASTakkarA me mama, capeTA me, AkrozA niSThurabhASaNAni me, vadhAzca daNDAdighAtA me, anuzAsanaM nAparaM kiJcid hitamastItyabhiprAyavAn / kalyANamihaparalokahitamanuzAsyamAno guruNA pApadRSTirarthAt kuziSya iti prAguktaM manyate // 38|| vinItAvinItAbhisandhimAha putto me bhAya nAi tti sAhU kallANa mannai / pAvadiTThI u appANaM sAsaM dAsaM va mannai // 39 // vyAkhyA-putro me, bhrAtA me, jJAtirayaM me iti dhiyA yamAcAryo mAmanuzAstIti sAdhuvinItaH kalyANaM hitaM gurumanuzAsanaM vA manyate / pApadRSTistu punarAtmAnaM 'sAsaM ti' prAkRtatvAt zAsyamAnaM dAsamiva manyate // 39 / / vinayasarvasvamAha na kovae AyariyaM appANaM pi na kovae / buddhovaghAI na siyA na siyA tottagavesae // 40 // vyAkhyA-na kopayedAcAryamupalakSaNAdanyamapi vinayAham / tathA AtmAnamapi gurubhiratiparuSabhASaNAdinA zAsyamAnaM na kopayet / kathaJcit kope sati buddhopaghAtI gurvAdhupaghAtI na syAd na syAt totragaveSakastotraM dravyataH prAjanakaH, bhAvatastu jAtyAdidoSodbhAvanena vyathotpAdakaM vacastadanveSako'rthAd gurUNAm // buddhopaghAtitve kuziSyakathA / tathAhi upazAntA janAmbhojatigmabhAso bahuzrutAH / AcAryAH satkriyAH kecidanigUhitazaktayaH // 1 // 2010_02 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 anaiyatyaM vihAreNa vihartuM sodyamA api / jaGghAbalaparIhANeH saMniveze sthitAH kvacit // 2 // sanAthamArhatatIrthametaiH zrutayohUdaiH / vicintyetyAstikAstatra tAn paraM paryupAsate // 3 // vayo'vasthocitaiH snigdhamadhurAdyazanAdibhiH / sadA bhaiSajya - vastrAdyaiste tAnupacaranti ca // 4 // uktaJca 44 'je gilANaM paDiyarai se dhanne uyAhu je tumaM daMsaNeNaM paDivajjai se dhanne ? / goyamA ! je gilANaM paDiyarar3a se dhanne ? se kimAhu bhaMte !? / goyamA ! je gilANaM paDiyara se maM daMsaNeNaM paDivajjai / je maM daMsaNeNaM paDivajjai se gilANaM paDiyara / ANArAhaNaM khu daMsaNaM jiNANaM" // teSAM mukhAcchrutazrutyA teSAM vandana-bhaktibhiH / AtmAnaM kRtakartavyaM menire te dRDhArhatAH ||5|| ziSyAstu gurukarmmANaH pApmAno mandabuddhayaH / guNAnurAganirmuktAH paThitA api bAlizAH ||6|| ratnaprAyaM guroryogaM prApyApi hitahetukam / anarthayantastadbhaktyudvignacittA durAzayAH // 7 // duSpratIkAratAM sUtraproktAmavagaNayya ca / iti cintayituM lagnA bhagnA galivRSA iva // 8 // asau kiyacciraM pAlyo'smAbhiH sUrirajaGgamaH / akSamairanyato gantuM cArakSiptairivAnvaham // 9 // uttarajjhayaNANi - 1 tataH kenApyupAyenAnazanaM pratipadyate / ced gurustad vayaM muktA''tmAnassmaH kSemabhAjanam // 10 // iti dhyAtvA tato nopAdadate bheSajAdikam / dIyamAnamapi zrAddhaiste pradviSTA gurUcitam // 11 // 1. yo glAnaM praticarati sa dhanyaH, utAho ! yastvAM darzanena pratipadyate sa dhanyaH ? / gautama ! yo glAnaM praticarati sa dhanyaH / tat kimAha bhagavan ? / gautama ! yo glAnaM praticarati, sa mAM darzanena pratipadyate / yo mAM darzanena pratipadyate sa glAnaM praticarati / AjJArAdhanaM khalu darzanaM jinAnAm // 2010_02 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam nirbandhena grAhyamANA Astikaiste vadanti ca / kiM kurmo yadupakrAntA gurvI saMlekhanA hitaiH // 12 // azanaM prAntamAntaM ca bhuJjanto guravo'dhunA / tapyante ca tapastIvramasmAbhirvAritA api // 13 // etadAkarNya tadvAkyaM guruSu premamedurAH / zramaNopAsakAH sarve'pyadhRtiM paramAM vyadhuH // 14 // gurUNAM purataH ziSyapAMzanAste'pyathocire / hI ! kimatra kariSyAmaH sthitvA nirbhAvake pure ? ||15|| yatra yuSmAdRzAM prAptanikhilAgamasampadAm / cirAvasthAnataH khinnAH zrAddhA bhaktAvudAsate ||16|| aho ! pratigRhaM bhrAntaM pratyAstikamathArthitam / paraM nAptaM bhavadyeogyaM sarveSAM dhIH samA hyabhUt // 17 // saralA: sUrayo dadhyuravihAre hi lAghavam / yaduktamAgame nUnaM tad bhavet kathamanyathA ? // 18 // saMlekhanAsthamAcAryaM jJAtvA'ntaH zokasaGkulAH / upasUri samAgatya zrAddhAH sAJjasamUcire // 19 // guravo'rhaddinezeSu prApteSu paramaM padam / pradIpairiva vizveyaM zrImadbhirnistamAyate // 20 // tat kSetraM pAvanaM yatra zrIbhavantaH sadA''sate / kiM kalpapAdapA bhArakarAH suramahIbhRtaH ? // 21 // dRbdhA saMlekhanA keyamakANDe zrutasAgarAH ? / jIvanto hi bhavantaH syuH sva- parArthaikasAdhakAH // 22 // neti cintyaM yadekatraiSAM nirvedAya naH sthitiH / na nirvedAya yUyaM goH zRGgA iva ziraH sthitAH ||23|| zrutveti guruNA'cinti vinayAstikavAkyayoH 1 nirdambhaM tadvAkyaM na zaThA hyAstikA ime // 24 // ceSTA'nekazo jJAtaM ziSyazAThyaM purA'pi hi / tadanena parAprItikaraNe vapuSA'pyalam // 25 // 2010_02 39 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 uttarajjhayaNANi-1 jJApite sAdhucarite'mISAM bhAvo'pi hIyate / zrAddhaistu noditAH ziSyA asUyiSyanti mAM bhRzam // 26 / / yato'prItiH pareSAM syAd na tat kurvanti dhArmikAH / zramaNo bhagavAn vIrastatrodAharaNaM prabhuH // 27 // sampradhAryeti bhaNitamapradarzitavikriyam / / zrAddhAH ! sthAtavyamasmAbhiH kiyacciramajaGgamaiH ? // 28 // yAvad vastu kriyAkAri tAvat tatra mahA''daraH / rakSite kimidAnI bhoH ! akSame'smin kalevare // 29 // anena gatvareNAzu ceccharIreNa sAdhyate / asArakeNa sArArthastat kiM nAtra prasAdhitam ? // 30 // yuSmAbhirvihitA bhakti: puNyAnyupacitAni ca / dharmalAbho'stu no mithyA duSkRtaM sakalaiH saha // 31 // prabodhya madhurAlApairityetAn guravastataH / vihitAnazanAH prApuH svargAlaGkArahAratAm // 32 / / AstikA adhRti cakrurmunayo jJAtaduSkRtAH / nindAmApurbhavabhrAnti parAM cAnubabhUvire // 33 // evaM buddhopaghAtI na syAt // 40 // kathaJcit kupite gurau kRtyamAha AyariyaM kuviyaM naccA pattieNaM pasAyae / vijjhavijja paMjaliuDo vaejjA na puNo tti ya // 41 // vyAkhyA-AcAryamupalakSaNatdupAdhyAyAdikamantaHkupitamanuzAsanaudAsInyAdibhirbahiH kupitaM dRSTyapradAnAdinA jJAtvA 'pattieNaM ti' prAtItikena pratyayotpAdakazapathAdivacanena, yadvA prItyA sAmavacasA na bhedAdibhiH prasAdayet prasAdaM grAhayet / vidhyApayet kathaJcidudIritakopAnalamapyupazamayet / prAJjalipuTaH saMyojitakaraH / vadecca yathA bhagavan ! mamedamanAcaritaM kSantavyaM na punaritthaM kariSye // 41 / / yathA guroH kopa eva na syAt, tathA''ha dhammajjiyaM ca vavahAraM buddhehiM AyariyaM sayA / tamAyaraMto vavahAraM garihaM nAbhigacchaD // 42 // 2010_02 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam 41 ___ vyAkhyA-dharmeNa kSAntyAdinArjitamupArjitaM 'caH pUraNe' vividhamavaharaNamanekArthatvAdAcaraNaM vyavahArastaM pratyupekSaNAdi yatikartavyatArUpaM buddhairavagatatattvairAcaritaM sadA tamAcaran / taM kIdRzam ? vyavahAraM vizeSeNa pApakarmApahArakaM garhAmavinIto'yamityevaMvidhAM nindA nAbhigacchati prApnoti 'yatiriti gamyam' // 42 // kiJca maNogayaM vaktagayaM jANittA Ayariyassa u / taM parigijjha vAyAe kammuNA uvavAyae // 43 // vyAkhyA-manogataM vAkyagataM 'kRtyamiti zeSaH' jJAtvA vinItatayA''cAryasya tuzabdAt kAyagatamapIGgitAdinA tanmanogatAdi parigRhyAGgIkRtya vAcedamitthaM karomItirUpayA karmaNA tatkaraNAtmakena tadupapAdayet kuryAt // 43 // sa ca yAdak syAt, tadAha vitte acoie niccaM khippaM havai sucoie / jahovaiTuM sukayaM kiccAI kuvvaI sayA // 44 // vyAkhyA--vitto vinayavattayA sarvaguNAzrayatvena prasiddho'codito gurubhirapreritaH 'kRtyeSu pravartate iti zeSaH' yathA vinItadhuryaH pratodotkSepAprerita iti / nityaM na tu kadAcit / svayaM pravartamAno'pi prerito'nuzayavAnapi syAditi kasyApyAzaGkA nirAkartumAhakSipramiti zIghraM bhavati sati sucodake zobhane prerayati 'gurAviti gamyam' / prerake tu sati nirvilambaM pravartate, na tvanuzayavAn bhavatItyarthaH / yathopadiSTaM gurvAdiSTAnatikrameNa sukRtaM suSTha kRtaM yathA syAdevaM kRtyAni karoti sadA // 44 // sampratyupasaMhartumAha naccA namai mehAvI loe kittI ya jAyae / havai kiccANa saraNaM bhUyANaM jagaI jahA // 45 // vyAkhyA-jJAtvA'nantaroktamadhyayanArthaM namati tatkRtyaM prati prahvIbhavati medhAvI etadarthAvadhAraNazIlaH / tadguNamAha-loke kIrtiH sulabdhamasya janmetyAdi zlAghA, cazabdAd yazo yataH-'ekadigvyApinI kIrtiH sarvadigvyApakaM yazaH' iti vizeSo jAyate prAdurbhavati / evaMvidha eva bhavati kRtyAnAmucitAnAM zaraNamAzrayo bhUtAnAM prANinAM jagatI yatheti // 45 // 2010_02 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 tataH kimityAha pujjA jassa pasIyaMti saMbuddhA puvvasaMthuyA / pasannA lAbhaissaMti viulaM aTThiyaM suyaM // 46 // vyAkhyA-pUjyA AcAryAdayo yasya ziSyasya prasIdanti tuSyanti sambuddhAH samyagavagatatattvAH pUrvaM zrutavAcanA''dikAlAdArata eva tatkAlavinayasya kRtapratikriyArUpatvena tathAvidhaprasAdajanakatvAt saMstutA vinayaviSayatvena paricitAH / yadvA pUrva saMstutAH samyak stutAH sadbhUtaguNotkIrtanAdibhiH prasannAH saprasAdA lambhayiSyanti prApayiSyanti / vipulam artho mokSaH prayojanamasyetyArthikaM zrutamaGgAnaGgAdibhedam / anena vinayasya pUrvaprasAdo'nantaraphalaM tasya ca zrutamuktam, paramparaphalaM tu muktiriti / yadAha vAcaka: "vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAvanirodhaH // 1 // saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarAphalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // 2 // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAt kalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH" // 3 // vinayaphale zrIkRSNakathA astyupodadhi vikhyAtA gurvI dvArAvatI purI / vArddhaH sraSTotkaNThayevAdAya ratnAni nirmitA // 1 // tatrArdhacakrI bhUpAlaH zrIkRSNaH paramArhataH / yattejodIpakazcitraM tamazcakre'ricetasi // 2 // anyadA raivatodyAne zrInemiH samavAsarat / sphItAM vistArayallakSmI gatvA'vandata kezavaH // 3 // "adatta dezanAM yogyAM jagannAtho'pi sarvavit / mokSasyAnantaro hetuH zuddho bhAvastavo mataH // 4 // taptAyogolakalpasya gRhiNaH sa kuto bhavet ? / tathApi dezataH kAryo'haMdgurUpAsanAdikaH // 5 // ihaiva jinapUjA syAt sarvaduHkhavimuktaye / paratra ca narAmartyamahodayasukhapradA // 6 // 2010_02 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam jino'pi gururanye'pi guravo munayaH same / dAnena bahumAnena tadbhaktinirjarAkRte // 7 // uktaJca "prauDhaprItisaraGgasaGgi hRdayaM vANI guNagrAhiNI, kAyaH kaitavamuktavandanakavAn duzceSTitAlocanam / prAyazcittapavitrapAlanavidhirvastrAnna-pAnAzrayaprAvArapramukhapradAnamiti bhoH ! bhaktirgurau gIyate" // 1 // dharmadrovinayo mUlaM bahumAnAdasau bhavet / sa ca vandanakena syAt prayojyaM tad gurorataH" // 8 // uktaJca zrute "viNaovayAra mANassa bhaMjaNA pUyaNA gurujaNassa / titthayarANa ya ANA suyadhammArAhaNA kiriyA // 1 // khavaI nIyAgoyaM uccAyaM goyaM ca baMdhae kammaM / soharagaM nivvattai ANAsAraM jaNapiyattaM" // 2 // vandanasya phalaM zrutvA nirjarAmAha kezavaH / mamAdizata sAdhUnAM sarveSAM vandanaM dade / / 9 / / aSTAdaza sahasrANAM tadAdezena bhaktitaH / sAdhUnAM vandanaM dattvA sattA vIreNa mAdhavaH // 10 // vijJapti prAJjalizcakre vigrahA bahuzo mayA / vibho ! kRtA naiva paraM zramasteSvIdRzo'jani // 11 // yAdRzaH zAnta-dAntAnAM munInAM vandanakSaNe / jino'thovAca vaikuNThArjitaM yat tannizamyatAm // 12 // "cAritrabhUpapratyakSaM bhaTA durmohabhUpateH / AdyAH kaSAyAzcatvArastathA'nyad darzanatrikam / / 13 / / 1. vinayopacAro mAnasya bhaJjanaM pUjanaM gurujanasya / tIrthakarANAM cAjJA zrutadharmArAdhanA kriyA // 1 // kSapayati nIcagotramuccagotraM na badhnAti karma / saubhAgyaM nirvartayatyAjJAsAraM jinapriyatvam // 2 // 2010_02 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 uttarajjhayaNANi-1 iti sapta kSayaM nItA vinaitairmohabhUpatiH / krUro'pyakSama utkIrNadADhoraga ivAbhavat // 14 // sadA saptabhirapyetaiH purA tvayi yadAvRtam / idAnIM tat tava vyaktamabhUt kSAyikadarzanam // 15 / / asmiste prakaTe jAte durbale karmasaJcaye / bhAvi zAzvatikaM saukhyaM bhave'vazyaM tRtIyake // 16 / / kiJca viSNo ! mahArambhapracitaM karma yat tvayA / AsInmAghavatIvedyaM zailAvedyaM tu tat kRtam" // 17 // Akaryeti viSaNNAtmA jagAda puruSottamaH / bhavatyapi prabhau duHkhaM bhoktavyaM hI ! kathaM mayA ? ||18|| ekadA'pi kRto muktyai praNAmo bhAvato'rhataH / tvadbhaktasya tRtIyo me narako dhik kukarmatAm / / 19 / / sUrye'pyabhyudite dhvAntaM syAccet tat kriyate kimu ? / tvayi prabhAvakalyANaM tat pUtkurve'tra kiM puraH ? // 20 // bhUyo'pyAdiza dAsyAmi vandanAni tapasvinAm / mucyeya nArakaklezairyathA svAmiMstathA kuru // 21 // "Adideza jino muktirnAsti pracitakarmaNaH / sAzaMsA ca kriyA na syAdabhISTaphalasAdhikA // 22 // bhRzaM vailakSyamApannaM vyAjahAra jina jinaH / mA viSAdaM kRthA adya tIrNo'si klezasAgaram / / 23 / / jino'hamiva bhUtvA tvaM niSkaSAyastrayodazaH / bharate'tra jagadvandyaH zIghraM nivANamApsyasi" // 24 / / tuSTo hariruvAcAtha vIrasya kimabhUt phalam ? / tvaccittArAdhanAdanyannaivetyAha jinezvaraH // 25 // uktaJca "kiriyA nANaM dANaM caraNaM karaNaM dayA damo sayalaM / saviveyamaNe sahalaM kilesamittaM phalaM iharA" // 1 // 1. kriyA jJAnaM dAnaM caraNaM karaNaM dayA damaH sakalam / savivekamanasi saphalaM klezamAtraM phalamitarathA // 1 // 2010_02 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM vinayAdhyayanam evamAbhASito natvA jinaM nirvRtisaspRhaH / dvAravatyAM ciraM bheje viSNuH sAmrAjyamujjvalam ||26|| iti puruSottamaviSayaM zrutvA vinayopacAraphalamatulam / tatraiva yatnamanizaM kurutAnyairalamalaM kaSTaiH // 27 // iti vinaye viSNuH // zrutAvAptAvaihikaphalamAha sa pujjatthe suviNIyasaMsae maNoruI ciTThai kammasaMpayA / tavosamAyAri-samAhi-saMvuDe mahajjuI paMca vayAiM pAliyA // 47 // 45 vyAkhyA -- sa ziSyaH suprasannaguroradhigatazrutaH pUjyazAstra zlAghyazAstraH suSTvatizayena vinIto'panItaH saMzayo yasya sa suvinItasaMzayaH / manasazcittasyArthAd guro rucirabhilASo'sminniti manorucistiSThatyAste gurupArzve vinayAdhigatAgamatvenAtipriyatvAt / manorucitvamuktam / karma kriyA icchAdidazavidhacakravAlasAmAcArI tasyA: sampadA tayopalakSita iti gamyam / tapasaH sAmAcArI samAcaraNaM, samAdhizcetaH svAsthyaM tAbhyAM saMvRto niruddhAzravaH / mahatI dyutistapodIptiryasyeti mahAdyutirbhavatIti gamyam / paJca vratAni pAlayitvA niraticAraM saMspRzyeti // 47 // AmuSmikaM phalamAha -- sa deva-gaMdhavva-: - maNussa - pUie caittu dehaM malapaMkapuvvayaM / siddhe vA havai sAsa deve vA apparae mahiDDie // 48 // tti bemi // vyAkhyA--sa tAdRg vinItavinayo deva - gandharva - manuSya - pUjitastyaktvA dehaM mala-paGkau rakta-zukre tatpUrvakaM tatprathamakAraNaM siddho vA niSThitArtho vA bhavati zAzvataH sadA'vasthAyI na tIrthanikArAdAviha punarAgantA buddhavat / devo vA'lparajAH pratanubaddhyamAnakarmA mahatI RddhizcakravarttyAdikA tRNAgrAd hiraNyakoTivarSaNAdirUpA vA yasyeti maharddhikaH / iti parisamAptau "ite: svarAt tazca dviH " || 8|1|39|| iti sUtreNa ikArasya lopastezca dvitvam / evaM sarvatra jJeyam / bravImIti gaNabhRdAdyupadezato na tu svadhiyA ||48 || iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM prathamaM vinayAdhyayanaM samAptam // 2010_02 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam iha pUrvAdhyayane vinayaH saprapaJca uktaH / sa ca svasthaiH parISahAtairapi kArya eveti parISahAdhyayanaM vyAkhyAtumArabhyate / tasyedamAdisUtram suaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM iha khalu bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA / je bhikkhU succA naccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puTTho no vinihanijjA // 1 // vyAkhyA-sudharmasvAmI jambUsvAminaM prati Aha / zrutaM me mayA AyuSyaman ! tena jagatprasiddhena bhagavatA samagraizvaryAdiyuktenaivamAkhyAtaM / kimityAha-iha pravacane khaluralaGkAre dvAviMzatiH parISahAH santIti gamyam / tatra bhagavatApi kathaM jJAtA ityAha-zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapagotreNa praveditAH prakarSeNa svayaM kevalajJAnena sAkSAjjJAtAste kIdRzAH ? ityAha-yAn parISahAn bhikSuH sAdhuH zrutvA gurumukhAt, jJAtvA yathAvadabudhya, jitvA puna:punarabhyAsena paricitAn kRtvA, abhibhUya tatsAmarthyamupahatya bhikSAcaryAyAM parivrajan spRSTa AzliSTo'rthAt parISahaireva no naiva vinihanyeta saMyamAGgopaghAtena vinAzamApnuyAt / yato hi bhikSA'Tane prAyaH parISahA udIryante / uktaJca-"bhikkhAyariyAe bAvIsaM parIsahA uiirijjNti"| ziSyaH praznayati kayare te khalu bAvIsaM parIsahA samaNeNaM0 // 2 // katare kinAmAnaste khalu dvAviMzatiH parISahAH ? | zeSaM prAgvat / uttaramAhaime khalu te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM0 ime'nantaraM vakSyamANatvena pratyakSAH / te iti ye tvayA pRSTAH zeSaM prAgvat / 1. bhikSAcaryAyAM dvAviMzatiH parISahA udIryante / JainEducation International 2010_02 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam taM jahA-digiMchAparIsahe 1. pivAsAparIsahe 2. sIyaparIsahe 3. usiNaparIsahe 4. daMsamasagaparIsahe 5. acelaparIsahe 6. araiparIsahe 7. itthIparIsahe 8. cariyAparIsahe 9. nisIhiyAparIsahe 10. sijjAparIsahe 11. akkosaparIsahe 12. vahaparIsahe 13. jAyaNAparIsahe 14. alAbhaparIsahe 15. rogaparIsahe 16. taNaphAsaparIsahe 17. jallaparIsahe 18. sakkAra-purakkAraparIsahe 19. pannAparIsahe 20. annANaparIsahe 21. sammattaparIsahe 22 // 3 // tadyathetyapanyAse / 'digicchA' dezIbhASayA kSudhA saivAtyantavyAkulatvaheturapi pApabhIrutayA''hArapAkAneSaNIyAdivAJchAnivartanena parIti sarvaprakAreNa sahyata iti parISahaH / evaM zeSaparISahANAM nAmAnvartho bRhaTTIkAto'vaseyaH / kevalaM naiSedhikI smazAnAdikA svAdhyAyabhUmiH / zayyA upAzrayaH / 'jayaNA tti' yAJcA / svayaM vimarzapUrvako vastuparicchedaH prajJA / svataH parato vA vastutattvAvagamo jJAnamiti / ' athaiSAM svarUpataH sambandhArthamAha parIsahANaM pavibhattI kAsaveNaM paveiA / taM bhe udAharissAmi ANupuvvi suNeha me // 1 // vyAkhyA-parISahANAmanantaroktAnAM pravibhaktiH pRthaksvarUpatArUpaH pravibhAgaH / kAzyapena zrIvIreNa praveditA prarUpitA tAM 'bhe' bhavatAmudAhariSyAmi vakSyAmyAnupUrvyA krameNa zRNuta me mamodAharata iti // 1 // ihAzeSaparISaheSu kSutparISahasyAtidussahatvAditastamAha digiMchAparigae dehe tavassI bhikkhu thAmavaM / na chide na chiMdAvae na pae na payAvae // 2 // vyAkhya-digiMchAparigate kSudhAvyApte dehe tapasvI SaSThASTamAditapo'nuSThAtA sa ca gRhasthAdirapi syAdata Aha-bhikSuryatiH sthAmavAn saMyamabalavAn na cchindyAt svayaM, na cchedayedanyaiH phalAdi, na pacet, na cAnyaiH pAcayedupalakSaNAnnAnyaM chindantaM pacantaM vA'numanyetaivaM krINane'pi yojyam / kSutpIDito'pi na navakoTizuddhibAdhAM vidhatta iti bhAvaH / / 2 / / kAlIpavvaMgasaMkAse kise dhamaNisaMtae / mAyanne asaNa-pANassa adINamaNaso care // 3 // vyAkhyA--kAlI kAkajaGghA tasyAH parvANi sandhayaH tatparvANi sthUrANi madhyAni ca 2010_02 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 tanUni kRzAni syustatastaiH saGkAzAni sadRzAnyaGgAni jAnu-kUrparAdIni yasya sa kAlIparvasaGkAzAGgaH / prAkRtatvAdaGgazabdasya prAgnipAtaH / tapasA zoSitAGgatvAdasthicavizeSa ityarthaH / evaM kRzo 'dhamaNi tti' dhamanayaH zirAstAbhiH santato vyAptaH / tathA mAtrAmAhAramAnarUpAM jAnAtIti mAtrAjJo'zanapAnasya, nAtilaulyAdadhikopabhogI, tadaprAptau tvadInamanA anAkulacittazcaret saMyamamArge yAyAdevaM kSutparISahaH soDhaH syAt / hastibhUtiyativattathAhi ujjayinyAM gRhapatirhastimitro'styudAradhIH / / priyAmaraNavairAgyAt sUnunA hastibhUtinA // 1 // prAvAjIdanyadA bhogakaTakaM nagaraM prati / pathi sAdhuSu gacchatsu kaNTakena sa vivyadhe / / 2 / / bADhaM vedanayA gantuM padamapyekamakSamaH / sAdhUnAha na zaknomi datta me'nazanaM tataH // 3 // vahiSyAmo nijaskandhe duHkhaM mA'dhimanaH kuru / glAnasya praticaraNA puNyAya mahate'stu naH // 4 // ityuktastairasau proce khedaM bhoH ! kurutAtra kim ? / prAptAvasAna evAhaM kariSye'nazanaM dhruvam / / 5 / / ityudIrya vidhAyaitat kSamayitvA munIzvarAn / nirbandhAt preSayAmAsa puraM sarvAn manISitam / / 6 / / svayamadreH sthitodaryAmekAkyatha tadaGgajaH / balAnnIto'pi mohena valitvopa tadAgamat // 7 // suSTha nAnuSThitaM vatsa ! kSudhA'tra tvaM mariSyasi / so'pyAha tvatsamIpasthe yanmayi syAdihAstu tat // 8 // vRddhaH samAdhinA mRtvA devIbhUyopayuktavAn / avadhijJAtavRttAntaH praviveza nijaM vapuH // 9 // kRpayA kSullakaM prAha vatsa ! bhaikSyakRte vraja / kutreti kSullakaprazne nyagrodhAdiSu so'vadat // 10 // 2010_02 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam tannivAsijanastubhyaM bhikSAM dAtA'tha so'vrajat / tarumUlotthasauvarNahastAd bhaikSyamavApa ca // 11 // pratyahaM sa tathA kurvaMstasthau yAvanmunIzvarAH / te'pi pratyAyayurvarSe dvitIye tamalokayan // 12 // pRSTo'vak sakalaM vRttaM kSapakaM tAnadarzayat / tAvat tyaktatanurdevo'dhyakSIbhUyAnamanmunIn / / 13 / / kRpayA'dAmahaM piNDaM mithyA duSkRtamastu me / ityudIrya gate deve kSullastairvyaharat saha // 14 / / kSapakena kSudhA sehe yadvA kSullo'pi soDhavAn / vigaNayya kSudhAbAdhAM tasthau tatra vane yataH // 15 // iti kSutparISahe hastibhUtiyatikathA // 3 // kSudhAditasyoSNe paryaTataH pipAsApi syAditi dvitIyaM tatparISahamAha tao puTTho pivAsAe doguMchI lajjasaMjae / sIodagaM na sevijjA viyaDassesaNaM care // 4 // vyAkhyA-tataH kSutparISahAt spRSTo'bhidrutaH pIDitaH pipAsayA / jugupsako'nAcArasya / lajjayA saM samyag yatate kRtyaM pratyAhato bhavati lajjAsaMyataH / zItodakaM svarUpasthamaprAsukaM jalaM na seveta pAnAdinA, kintu vikRtasya svakAyAdizastropahatatvena vikAraM prApitasya prAsukasyArthAdudakasyaiSaNAya gaveSaNAya caredAgamoktakuleSu paryaTet / caturthyarthe dvitIyA ||4|| kiJca chinnAvAesu paMthesu Aure supivAsie / parisukkamaho dINe taM titikkhe parIsahaM // 5 // vyAkhyA-chinnApAteSu apagatajanasaJcAreSu pathiSu / gacchanniti gamyam / Aturo'tyAkulatanuH supipAsito'tizayena tRSitaH parizuSkamukho vigataniSThIvanatayA'nArdravadano'dIno dainyAbhAvena taM tRTparISahaM titikSeta sahetAyamartho viviktadezastho'pyatipipAsAto'svAsthye'pi noktavidhimullaGghayet, tataH pipAsAparISaho'dhyAsitaH syAt / dhanazarmayativat dhanamitraH pravavrAja putreNa dhanazarmaNA / ujjayinyAM kramAdeSa vyaharat sAdhubhiH saha / / 1 / / 2010_02 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 grISme'nyadA tRSA''krAnto dhanazarmA pathi kvacit / nadI. vilokya kSapakastaM smAha piba jIvanam // 2 // sAdhavaH purato yAnti jJAsyate ko'pi nahyadaH / nistarApadamAdhAtA pazcAcchuddhiM nijAtmanaH // 3 // tadanicchati tasmiMstu vibhidya purato'gamat / zaGkayA mama no pAtetyabhipretya tataH pitA // 4 // so'pyAsAdya nadImadhyaM dadhyau prANAstu gatvarAH / tatkRte vratamAlinyaM kaH kuryAt prANihiMsayA ? // 5 / / ekasminnaudake bindau ye jIvAH kathitA jinaiH / pArApatapramANAstu jambUdvIpe na mAnti te // 6 // jale vanaspatirnUnaM prAya: sarvatra dRzyate / dRzyate na hi yatraiSA tatra sUkSmA pratIyatAm // 7 // uktaJcAnuyogadvAre "teNaM jIvA vAlaggAo vi suhamA suhamapaNagajIvassa sarIrogAhaNAohiMto asaMkhejjaguNA / " dRDhavrato vicintyeti nApibat salilaM sudhIH / chinnAzaH suparINAmo nadIto nirgato mRtaH // 8 // devIbhatastathaivetyadhiSThAya svakalevaram / gacchan pathi vicakre ca vrajAn go-mAhiSAkulAn // 9 // takraudanAdyamAdAya caliteSvatha sAdhuSu / skandhopakaraNaM vismAritaM devena kutracit // 10 // viditvaiko munistatra vyAghuTya tadupAdade / vrajA na vIkSya sAdhubhyaH proce te'pyavadannadaH // 11 // devamAyetyasau tAvat pratyakSIbhUya nirjaraH / vinA taM vRddhamakhilAn vavande prayato munIn // 12 / / vandase'muM na kimiti pRSTo'vagamunoditam / akariSyaM yadi prApsyaM tadA'haM durgadurgatim // 13 // 1. tasmin jIvA vAlAgrAdapi sUkSmAH sUkSmapanakajIvasya zarIrAvagAhanAbhyo'saGkhayeyaguNAH / 2010_02 For Private & Personal use only 2010_02 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam ye premNA dadate zikSA sAvadyAM mugdhamAnasAH / pariNAmAhitA vandyAH kathaM te tattvavedinAm ? // 14 // ityuditvA divaM so'gAt svaM nindat kSapako'pi hi / zuddho bheje vrataM kSulla iva sahyetaraistRSA / / 15 / / iti dvitIyaparISahe dhanazarmayatikathA // 5 / / kSutpipAsApIDAkRzasya zItabAdhA'pi syAdatastatparISahamAha caraMtaM virayaM lUhaM sItaM phusai egayA / nAivelaM muNI gacche succA NaM jiNasAsaNaM // 6 // vyAkhyA-carantaM grAmAnugrAme muktipathe vA vrajantaM, viratamagnyArambhAdenivRttaM, 'lUhaM ti' rUkSaM snigdhabhojanAbhyaGgAdityAgena zItaM himaM spRzatyabhidravatyekadA zItakAlAdau tato nAtivelaM velAM svAdhyAyAdisamayarUpAmatikramya zItenAbhihato'hamiti munirna gacchet sthAnAntaramabhisarpata, zrutvA jinazAsanamanyo jIvo'nyazca dehastIvratarAzca narakAdiSu zItavedanA jIvairanubhUtapUrvA ityAdyAgamamiti // 6 // anyacca na me nivAraNaM asthi chavittANaM na vijjae / ahaM tu aggi sevAmi ii bhikkhU na ciMtae // 7 // vyAkhyAna 'me' mama nivAraNaM zIta-vAtAdeH saudhAdyasti / chavitrANaM tvaktrANaM vastra-kambalAdi na vidyate yeSAM nivAraNaM chavitrANaM vA vartate te mA sevantAmahaM tu tadrahito'gni seve iti bhikSurna cintayed dhyAyet / cintAniSedhenAsevanaM dUrApAstamevaM zItaparISahaH soDhaH syAt sAdhucatuSTayavat / tathAhi catvAro'pi pure rAjagRhe varavayasyakAH / bhadrabAhorvacaH zrutvA harSAdAdadire vratam // 1 // lAtvaikAkivihAritvaM dRDhasattvA bahuzrutAH / zizira? punA rAjagRhaM prAptA vihArataH // 2 // tatra sphItena zItena kASThIyatyakhile jane / divAkarAgni-prAvAraiH kathaJcidapi jIvati / / 3 / / te pauruSyAM tRtIyAyAmAttabhaikSA yathAvidhi / nivRttyAhArya vaibhAramanuzailaM pratasthire // 4 // 2010_02 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 guhAdvAre'vane vanyAH samIpe puragopure / kAyotsargeNa te tasthuH kramAdastaGgate ravau // 5 / / zItAdhikyaM dRDhAstatra te sarve'pi viSehire / lInAtmAnaH pare tattve niSprakampAH surAdrivat // 6 // nizazcaturSu yAmeSu kramAt susthA divaM yayuH / samyagviSahito dadyAt kiM na saukhyaM parISaha: ? // 7 // iti tRtIyaparISahe sAdhucatuSTayakathA ||7|| zItAnantaramuSNamityuSNaparISahamAha usiNaparitAveNaM paridAheNa tajjie / gimhe vA paritAveNaM sAyaM no paridevae // 8 // vyAkhyA-uSNasparzavadbhU-zilAdiparitApena paridAhena, bahi: sveda-malAbhyAM vahninA vAntazca tRSNAjanitadAghasvarUpeNa tarjito'tipIDitastathA grISme vAzabdAccharadi paritApena ravikarAdikRtena tarjita iti yojyam / sAtaM sukhaM prati na parideveta hA ! kadA zItartu-zItAMzukarAdayaH sukhahetavaH sampatsyante ? iti na pralapet // 8 // kiJca uNhAbhitatto mehAvI siNANaM no vi patthae / gAyaM no parisiMcijjA Na vIejja ya appayaM // 9 // vyAkhyA-uSNenAbhitaptaH pIDito medhAvI maryAdAvAn snAnaM jalAbhiSekaM no naiva prArthayedabhilaSedapi / tathA gAtraM dehaM no pariSiJcet sUkSmodakabindubhirArdIkuryAt / na vIjayet tAlavRntAdinA'lpakaM kiM punarbahvevamuSNaparISaho'rahannakamuneriva / tathAhi tagarAyAM mahApuryAM datto'bhUd vaNijAM varaH / tasya bhadrA'bhidhA bhAryA tayoH putro'rahannakaH // 1 // arhanmitraguroH pArzve zrutvA saddharmadezanAm / sa saMvegarasApUrNaH prAvrAjIt saparicchadaH // 2 // yugmam putrapremNA'tha taM kSullaM bhaikSyAyAbhrAmayanna hi / vRddhaH pupoSa miSTAnna-pAnairvAratrayaM dine / / 3 / / 2010_02 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam tadaprItikaraM zeSasAdhUnAM taruNaH kSamaH / kimeSa poSyata iti dAkSiNyAt kintu nAvadan // 4 // mRte'tha kSapake kSullaH kurvannadhRtimulbaNAm / kiyaddinAni saMsthApya bhikSArthamavatAritaH // 5 // sukomala pugrISme A bAlyAdapi lAlitaH / AtapenAtisantaptastRSA bhRzamadUyata // 6 // vizramantaM kvacid bhittideze proSitabhartRkA / kAcinnirIkSya taM dAsyA''hUya ca pratyalAbhayat // 7 // paryAptaM modakAn dattvA dadRze snigdhayA dRzA / Uce cAryAlametena tapasA kaSTavedhasA // 8 // svairaM mAM bhuGkSva bhAvAnuraktAM tasya hyadaH phalam / bhavitavyatayA so'pi bhagno mene'tha tadvacaH ||9|| sa tatra bubhuje bhogAn bahuzo'tha gaveSitaH / sAdhubhirna paraM lebhe praviSTo vijane yataH // 10 // mAtA'tha tadviyogena grahilA vihvalAntarA / babhrAma nagare DimbhavRtA hAsya- kRpAspadam // 11 // yaM yaM pazyati taM sarvaM mugdhA jJAtvA'rahannakam / modamAnA rudantI ca dRSTA tenAnyadA kvacit // 12 // gavAkSastho'tha tAM dRSTvA dadhyau mAM dhig durAzayam / akAryakAriNA yena pAtitA vyasane prasUH // 13 // vratalopAnnijazcAtmA hA ! mayA malinIkRtaH / athottIrya prasUpAde'patad gatvA'zrulocanaH // 14 // sagadgadamabhANIcca so'hamambA'rahannakaH / tvadudvegavanAGkaro ghuNastvatkukSidAruNi // 15 // taM vIkSyaiSA'pi susthatvaM gatA'pRcchadathAGgajam / kvAsIH so'pi yathAvRttamAkhyat sA'thaivamUcuSI ||16|| bhaja vatsa ! vrataM bhUyo'nyathA klezaM sahiSyase / bahudhA tvaM vratabhraSTastacchrutvA so'bhyadhAditi // 17 // 2010_02 53 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 na zakto vratamAdhAtuM prapatsye'nazanaM tataH / kimu skhalitazIlasya jIvitena mamAnizam ? // 18 // yaduktam---- "varaM praveSTuM jvalitaM hutAzanaM na cApi bhagnaM cirasaJcitaM vratam / varaM hi mRtyuH suvizuddhakarmaNo na cApi zIlaskhalitasya jIvitam // 19 // bhavatvevamapItyukte tayA tapta zilAtale / kRtvA'nazanameSo'pi grISme sustho'gamad divam ||20|| navanItamivoSNe'sau yad vilInaH zilAtale / pUrvaM na sehe tenauSNaH pazcAt sehe parISahaH ||21|| uttarajjhayaNANi - 1 iti caturthaparISahe arahannakamunikA ||9|| uSNaM hi grAme tadanantaraM varSA, tatra daMzAdayaH syuriti tatparISahamAha - puTTho a daMsa-masaehiM samareva mahAmunI / nAgo saMgAmasIse vA sUro abhihaNe paraM // 10 // vyAkhyA--spRSTazcAbhidruto daMza - mazakairupalakSaNatvAd yUkAdibhiH / 'samareva tti' rephasya prAkRtazailyA'lAkSaNikatvAt sama eva spRSTAspRSTAvasthayoH tulya eva mahAmuniH / nAga iva hastIva vAzabdasyevArthasyAtra sambandhAt saGgrAmazirasi raNamastake zUraH parAkramavAn, yadvA antarbhAvita ivArthatvAd vAzabdasya ca gamyamAnatvAt zUra iva subhaTa ivAbhihanyAd jayet paraM zatrumayaM bhAvo - yathA karI zUro vA zaraistudyamAno'pi tadagaNanayA raNe zatruM jayedevaM sAdhurapi daMzAdibhirabhidrUyamANaH krodhAdikaM jayet // 10 // kiJca-- na saMtase na vArijjA maNaM pi na paosae / uve na haNe pANe bhuMjaMte maMsa - soNiyaM // 11 // vyAkhyA- - na saMtrasennodvijeta 'daMzAdibhyaH' iti gamyam / na nivArayenna niSedhayed daMzAdIneva tudato mA bhUdantarAya iti / mano'pyAstAM vaco na pradUSayet praduSTaM kuryAt, kintUpekSetaudAsInyena pazyedata eva na hanyAt prANAn prANino bhuJjAnAnAhArayato mAMsazoNitam / ityevaM daMzAdiparISahaH, sa ca sumanobhadramunivat soDhavyaH / yathA-- jitArerasti campAyAM sumanobhadrakaH sutaH / dharmaghoSaguroH pArzve yuvarAjo vrataM lalau // 1 // 2010_02 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam sa ekAkitayA jJAnI dRDhasattvatayA caran / kvaciccharadyadhobhUmau nizi vyutsargamAdadhe // 2 // tatra rAtrau vane daMzAstaM tIvrA adazaMstarAm / pIDito'pi pramamArja naitAniti vicintayan // 3 // kimAtman ! duHkhametat te varAkaiH mazakaiH kRtam ? | yadanantaguNaM zvabhragatAvasahathA idam ||4|| tathAhi tathA- zRgAla- vRkarUpaizca vicitrAkAradhArakaiH / AkSepatroTitasnAyu bhakSyante rudhirokSitAH // 5 // zvarUpaiH kolarUpaizca nArakAlayavihvalAH / khaNDazaH pravilupyante krandataH zabalAdibhiH // 6 // kAka- gRdhrAdirUpaizca lohatuNDairbalAnvitaiH / vinikRSTAkSi- jihvA ntrA viceSTante mahItale // 7 // prANopakramaNairghorairdu:khairevaMvidhairapi / AyuSyakSa pitenaiva mriyante duHkhabhAjinaH // 8 // 469 'annaM imaM sarIraM anno jIvo tti eva kayabuddhI / dukkhakaraM jIva ! tumaM chiMda mamattaM sarIraMmi" // 9 // sahamAna iti dhyAyan vedanAM pItazoNitaH / daMzaiH samAdhinA mRtvA suro'bhUdapsaraH priyaH // 10 // iti paJcamaparISahe sumanobhadrakathA // 11 // daMzAdipIDitazcelAdyanveSaNaparaH syAdityacelaparISahamAha parijunnehiM vatthehiM bhokkhAmi tti acelae / aduvA sacelae hokkhaM ii bhikkhu na ciMtae // 12 // vyAkhyA - parijIrNairvastraiH kalpAdibhirbhaviSyAmyacelakazcelavikalo'lpadinabhAvitvAdeSAmityetad bhikSurna cintayediti sambandhaH / athavA sacelakaH savastro 'hokkhaM ti' 1. anyadidaM zarIramanyo jIva ityevaM kRtabuddhiH / duHkhakaraM jIva ! tvaM chindhi mamatvaM zarIre // 1 // 2010_02 55 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 uttarajjhayaNANi-1 bhaviSyAmi / parijIrNavastraM mAM dRSTvA kazcid bhavyAni dAsyatIti bhikSurna cintayet / na jIrNacelo'nyacelAlAbha-lAbhasambhAvanayA dainyaM pramodaM vA gacchediti bhAvaH / / 12 / / tathA egayA acelae hoi sacele Avi egayA / eyaM dhammahiyaM naccA nANI no paridevae // 13 // vyAkhyA-ekadA jinakalpAvasthAyAM sarvathA celAbhAvena jIrNAdivastratayA vA acelako bhavati / sacelazcaikadA sthavirakalpAvasthAyAm / tata etadityavasthaucityenAcelatvaM sacelatvaM ca dharmahitaM sAdhudharmopakArakaM jJAtvA avabudhya tatrAcelakatvasya dharmahitatvamalpapratyupekSaNAdibhiH yathoktam-"paMcehiM ThANehiM purima-pacchimANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM acelae pasatthe bhavai / taM jahA apyA paDilehA 1 vesAsie rUve 2 tave aNumae 3 lAghave pasatthe 4 viule iMdiyaniggahe 5 ya" tti / / sacelatvasya tu dharmahitatvamagnyAdyArambhanivArakatvena saMyamaphalatvAt / tatazca jJAnI yathoktavivekavAn no paridevayedacelasya sataH zItAdipIDitasya kiM me zaraNaM bhaviSyatIti na dainyamAlambeta iti / evamacelaparISahaH sahyaH somadevaviprarSivat / tathAhi abhUd dazapure vipro rakSitaH somadevasUH / somadevAkukSizuktimauktikaM subhagaH sudhIH // 1 // yA vidyA'bhUt pituH pArve tAM sarvAmapyadhIyata / gataH pATaliputre'sau tAmadhyetuM vizeSataH // 2 // zruti-smRtI purANAni lakSaNAnvISikIrapi / paThitvA vezma laghvAgAd vidyAH sarvAH parA api // 3 // tatkulaM bhUpatermAnyamiti bhUpapuraskRtaH / bAhyopasthAnazAlAyAM tasthAvarthapratIcchakaH // 4 // svajanAnyajanAptAbhistadA prAbhRtibhirmyaham / / apUri tasya vidyA hi svadhItAH kAmadhenavaH // 5 / / natastAto mayA'dyapi na prasUrabhivAditA / prasthite mayi yA ghasrAn gaNayantI sthitA'nvaham / / 6 / / 1. paJcabhiH sthAnaiH pUrva-pazcimayorarhatobhagavatoracelakatvaM prazastaM bhavati / tad yathA-alpA pratilekhanA 1, vaizvAsikaM rUpam 2, tapo'numatam 3, lAghavaM prazastam 4, vipula indriyanigrahaH 5 // 2010_02 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam dhyAtvetyantargRhaM gatvA tAM nanAmAtha sA'pyavak / svAgataM te tato maunamAdhAyAnantaraM sthitA / / 7 / / kathaM mAtarna te tuSTiriti pRSTA'bhyadhAdiyam / bhavahetubhiretaiH kiM zAstraihiMsAprarUpakaiH ? // 8 // kimadhIto dRSTivAdo yena taSTirmamodiyAta / so'tha dadhyau prasUstoSyA kiM tuSTairaparairjanaiH // 9 / / dRSTivAda iti spaSTaM mahyaM nAmApi rocate / yatra darzanacarcA'sti tadadhyetavyameva me // 10 // mAtarbhavet kva tatpAThaH sA''ha vatsa ! ikSupATake / gurustosaliputrAkhyo'dhyApakaste'sti mAtulaH // 11 / / adhRti mA kRthAH kalye'dhyetA'smi tamiti prasUm / santoSyAtItya rajanI prAtarutthAya so'calat // 12 // ikSun sArdhAn navAdAyAgacchantaM suhRdaM pituH / militaM prAha me mAtre'mUn dattvA tvamado vadeH // 13 / / 'milito rakSitasyAhaM prAk' tenApi tathAkRte / sArddhAni nava pUrvANi so'dhyeteti viveda sA // 14 // rakSito dRSTivAdasya navaivAdhyayanAnyaham / dazamasyArddhamadhyeSye svadhiyeti vyacArayat // 15|| kramADDaDDarasuzrAddhAnukAricarito'namat / yathAvidhi gurUnikSugRhasthAn saparicchadAn // 16 // vavande nA''stikastena nava ityabudhad guruH / apRcchacca kuto dharmo'taH zrAddhAditi so'bhyadhAt // 17|| zrAddhIsuto'yaM ya: kalye kariskandhAdhirohitaH / adhItavidyaH sarvA rAjJA''nIyata vezmani // 18 // iti sAdhubhirAkhyAte so'vagadhyetumutsukaH / dRSTivAdamihA''gAM tat tadAnena prasIdatu / / 19 / / na vinA vratametat syAt svIcakAreti tad drutam / Aha cAtra sthitaM bhUpo mAmutpravrAjayiSyati // 20 // 2010_02 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 mayi rAgI yato'tyantaM tasmAdanyatra gamyate / tathA'kArSId guruH pUrvA ziSyanispheTikA'bhavat // 21|| yat tatrAbhUt tadadhItamadhikAdhijigISayA / zrIvajrasvAminaH pArvaM gacchannujjayinIM gataH // 22 // bhadraguptagurostatra zuddhasaMlekhanAvataH / jJAnI niryAmakIbhUtaH paryante'bhANi tena saH // 23 // asi pravacanAdhAro vajreNa guruNA tataH / rAtrau nopAzraye stheyaM pRthag vezmasthitaH paTheH // 24 / / vatsa ! zrutajalAmbhodhe ! mRtyustena sahAnyathA / tat svIkRtya divaM prApte tasmin vajrAntikaM yayau // 25 / / Agantukena niSpIto mama kSIrapatadgrahaH / avaziSTaM sthitaM kiJcit svapnamityaikSata prabhuH // 26 / / adya pratIcchakaH kazcidAgantA so'pi macchRtam / kiJcidUnaM grahIteti sa svapnaM taM vyacArayat / / 27 / / rakSite'thAgate tatrarSayastat tathyatAM viduH / zrIvajrasvAmino'pyUcuH kuto vatsa ! samAgamaH ? // 28 // gurostosaliputrasyAntikAdasmyAryarakSitaH / ityukte tena guravaH kutropakaraNAni te ? / / 29 / / ityUcuH so'pyavag bhinnopAzraye'smi sthitaH prabho ! / anicchannapi tad bhadraguptAcAryasya zAsanAt // 30 // tathaivAyatisaundaryaM jJAtvaite'pi tamAdizan / adhISvaivamapi prAvartatAdhyetumasau tataH // 31 / / acirAnnava pUrvANi samApyAgryamupAkramat / sUkSmatadyavikAnyeSa caturviMzatimadhyagAt // 32 // zrutatarSAtirekeNa pitRnartiparAnapi / kriyAsamabhihAreNAkArito nApyavandayat // 33 / / AgAdAkAraNAyAthAsyAnujaH phalgurakSitaH / pravrAjayAgatya nijaM kuTumbamiti so'bhyadhAt // 34 / / 2010_02 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam tatpratyayAya prAvAjIdadhIyAya ca sa drutam / yavakairmohito'tyarthaM jyeSTho'pRcchad gurUnatha ||35|| kiyaccheSamathocuste kiM brUmo bindurAdade / sAgarAdatha so'dhyAyat kva tIryaH zrutasAgaraH ? ||36|| tato'pRcchad gurUn bhrAtrAkAraNAd vo'nuzAsanAt / prabho ! dazapuraM yAmi svajanavratahetave // 37|| vArito'pyanvahaM prazne'nujJAto guruNA tataH / chedo dazamapUrvasya bhAvI maditi vedinA ||38|| vajraprabhumanujJApya tatrAsAM sAnujo gataH / kuTumbaM pratibodhyAzu pravrajyAmapyalApayat // 39 // snehAt samIpavartyevAste tAto vratyabhUd na tu / anAvRtatayA putrI - snuSAdau sthAtumakSamaH ||40|| vIpsayA guruNokte'tha vratArthaM so'pyado'vadat / kuNDikA - zATaka-cchatropavItopAnahaM yadi // 41 // anujAnAsyanujJAtaM taiH sa vratamathAdade / bAlA vandadambhena kramAdatyAjayaMzca tat // 42 // zATakaM tu na tatyAja yatne'pyatha pramRte munau / kasminnapi guruH proce taM mamocayiSuH pradhIH ||43|| sAdhavo vahanaM hyasya ko vidhAtA mahAphalam ? | saGketAt sAdhavastasmai sAhaMpUrvikamApatan ||44|| atyantanirjarAkAri yadIdaM tanmamAdiza / ityukte tena guravaH sopasargamado'vadat // 45 // upasargairyadi kSubdho bAlarUpAdinirmitaiH / tadA mama bhaved vighnastannedaM tyAjyamantarA ||46|| ityarthe dArDhyamAdhAya mRtaM voDhumupAkramat / agrataH sAdhavaH pazcAt sAdhvyastatra vrajanti hi // 47 // saMjJitAH zizavastAvat tacchATakamapAharan / upanItazcolapaTTaH kaTyAM baddhazca tatkSaNam // 48 // 2010_02 59 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 uttarajjhayaNANi-1 kramAd mRtakamutsRjya pratyAyAt sUraye'bhaNat / upasargo'bhavat satyaM sehe vighnabhayAt tava // 49 / / gRhANa zATakamiti prokte kimatha tena me ? / yadarthaM zATakakAGkSAstat sarvaM dRSTameva yat // 50 // taccolapaTTa evAstvityevaM sarvakriyaujasA / na tu pUrvaM paraM pazcAt sehe tena parISahaH // 51 / / iti SaSThaparISahe somadevaviprarSikathA // 13 // acelasya zItAdibhiraratirapi syAditi tatparISahamAha gAmANugAmaM rIyaMtaM aNagAraM akiMcaNaM / araI aNuppavise taM titikkhe parIsahaM // 14 // vyAkhyA-grAmo jigamiSito'nugrAmazca tanmArgAnukUlo grAmAnugrAmastaM nagarAdhupalakSaNaM 'rIyaMta viharantamanagAraM munimakiJcanaM niSparigrahamaratiH saMyamAdhRtiranupravized manasi labdhAspadA bhavet tamaratirUpaM titikSeta saheta parISahaM sa iti zeSaH // 14 // tatsahanopAyamAha araI piTThao kiccA virao Ayarakkhie / dhammArAme nirAraMbhe uvasaMte muNI care // 15 // vyAkhyA-aratiM pUrvoktAM pRSThataH kRtvA dharmavighnaheturiti tiraskRtya virato hiMsAdibhya AtmA rakSito durgatihetorapadhyAnAderyena sa tathA / dharme zrutadharmAdau AG abhivyAptyA ramate iti dharmArAmo / nirArambha ityasatkriyAbhyo nivRttaH / upazAntaH krodhAdyupazamavAn munizcaret / "ne me ciraM dukkhamiNaM bhavissaI asAsayA bhogapivAsa jaMtuNo / na ce sarIreNa imeNa vesaI avesaI jIviyapajjaveNa me" // 1 // iti paribhAvayan saMyamAdhvani yAyAd na punarutpannAdhRtirapyavadhAvanAnuprekSI syAditi bhAvaH / evaM cAratiparISahaH soDhavyo'parAjitayativat / tathAhi pure'calapure rAjA jitazatrurabhUd balI / tasyAparAjitaH putro yuvarAjo'bhavat sudhIH // 1 // 1. na me ciraM duHkhamidaM bhaviSyati, azAzvatA bhogapipAsA jantoH / na ceccharIreNAnenApeSyati, apeSyati jIvitaparyaveNa me // 1 // 2010_02 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam rAdhAcAryAntike so'pi tAruNye vratamagrahIt / tenAnyadA sahAcAryA vijahustagarApurIm // 2 // tacchiSyA AryarAdhAkhyAH santyavantyAM bahuzrutAH / tacchiSyau tagarAM prAptAvavighnaM pRSTavAn guruH ||3|| rAjJaH purohitasyApi sutau tatropasargadau / ityAcaSTAM tato dadhyau mahAtmA jitazatrujaH || 4 | mA saMsAraM bhramet pApAd bhrAtRjo me nRpAGgajaH / ityApRcchya gurUMstUrNaM saiko'vantIM yayAvasau // 5 // vihitocitakartavyo bhikSAyai prasthitaH kSaNe / tiSTha prAghUrNakatvenetyukto'pyasthAd na kintvavak // 6 // yadarthamAgAM tatkAryamakRtvA me kuto ratiH ? | tad darzayata rATsaudhe pratyanIkadvayAspadam // 7 // preSitaH kSullakastena darzite tatra so'vizat / janastaM vIkSya sAzaGkamUce bhoH ! laghu niHsara // 8 // mA brUhItarathA''gatya kumArau pIDayiSyataH / dRDhaH so'pi mahAzabdaM dharmalAbhitavAMstataH // 9 // zrutvA tAvAgatau sAdhuH prAptaH krIDArthameSa nau / ityAhaturidaM pUjyA ! vittha nRtyamuvAca saH // 10 // vAdyaM vAdayatAM nRtyaM vinA vAdyaM hi kIdRzam ? / hAsyAt kiJcit pravRttau tau vAdyavAdanakarmaNi // 11 // ajAnantAvatha proktau re ! vAM kiJcid na budhyathaH / ruSTau tAvudyatau hantumasau ca dRDhamagrahIt // 12 // buddhivijJAnasarvasvapAtraM marmaNyacampayat / kuTTayitvA bhRzaM pUrvaM tadAkrandamilajjanam // 13 // mamArhatAvapatatAM bhuvyetau sarvato'kSama / niruddhavacanau kintu nirIkSaNakarau mithaH // 14 // gato'parAjitaH sAdhuH zrutavyatikaro nRpaH / purodhAzca samAgatya sAntvayAmAsaturgurUn // 15 // 2010_02 61 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 guravaH procire vidyo na vai prAghUrNakaH param / / sAdhureka: samAyAtaH prAyastatkRtyamastyadaH // 16 / / so'pi svAdhyAyayan kUNe nato rAjJopalakSitaH / hINo nyagvadano rAjopAlabdhazceti sAdhunA // 17 // kiM rAjyenAmunA yatra na zAsyante sutA api ? / pAdalagno narendrastu kSamasva zramaNetyavak // 18 // vrataM yadyAdadIyAtAM dhruvaM mokSastadaitayoH / nAnyathetyeSa bhUpAlaM sAdhikSepamudAharat / / 19 / / pRSTau rAja-purodhAbhyAmetau svIcakratuzca tau / janturmRtyubhayoddhAntaH kiM na svIkurutetamAm ? // 20 // kRtalocau tato muktAvabhUtAM svIkRtavratau / tatra niHzaGkito rAjaputro'bhUd vratapAlane / / 21 / / purohitasutasyorvImapi pAlayata: kriyAm / abhUjjAtyavalepazca matsarazca mahAmunau / / 22 / / tau dvAvapyupapedAnau devau cAritrato divi / zakti navratasyAho ! dyAM yat tAdRzamApayat // 23 / / itazca kauzAmbyAM tApasaH zreSThI mithyAtvabahulAzayaH / mRtvA viTsUkaro jajJe svagRhe jAtimasmarat // 24 // tadaivAvirataiH putrairmArito'hirgRhe'bhavat / / so'pyamAri sutairjAtismaro DaGkabhayAd drutam // 25 / / sutasyAtha suto jAtaH smRtvA jAtimacintayat / snuSAmambAM sutaM tAtaM vyAharAmi kathaM sphuTam ? // 26 / / dhyAtvetyAdatta mUkatvamapyupAyazate kRte / pitRbhirna babhASe'sAvitastatra vane guruH // 27 // vijahAra caturjJAnI bodhaM vijJAya tasya saH / prAhiNot saMyatadvandvaM tacca mUkamado'vadat / / 28|| 2010_02 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam "tovasa ! kimiNA mUyaccaeNa paDivajja jANiuM dhammaM / mariUNa sUyaroraga jAo puttassa putto tti" // 29 / / guroranujJayA padye paThite'smin sa vismitaH / kathaM jJAtamada iti natvA'pRcchad raho munIn // 30 // viduH zrIguravastAbhyAmityukte sa vane'gamat / praNamya gurumetasmAt tattvaM zrutvAstiko'bhavat // 31 / / tasyAzokadatta iti nAmAsIt pitRbhiH kRtam / lokaiH kRtaM mUka iti pazcAdajani vizrutam // 32 // itazca brAhmaNasuro natvA'rhantaM videhagam / papraccha sulabhA bodhi: prabho ! pretyota me'nyathA ? // 33 / / durlabheti jino vyAkhyad bhavitA kutra janme me ? / iti pRSTe jinenoktaM mUkabhrAtA bhaviSyasi // 34 // lAtA sa tu vrataM buddho'thopamUkamagAt suraH / dattvA ratnAdi taM prAhotpatsye'haM tvatprasUdare // 35 // akAle dohadastasyA bhAvyAmeSu tatastvayA / varNA lekhyAH purastasyAzced dAtAsi mamAGgajam // 36 / / dohadaM pUrayAmyAzu tayA tasmin pratizrute / mayA sadAphalo'styAmro ropito yamunAtaTe // 37 // dadyAstAni tato nItvA jAtamAtramathAGgajam / mAmAdAya tathA kuryA yathA syAM pratibodhavAn // 38 // iti svIkArya devo'gAdutpede'tha cyutaH kramAt / tathaiva dohado'pUri jAtamAtramathAgRhIt // 39 // so'nAmayad gurUn bAlyAd na manAgapi so'namat / dharmasthAne ratirnAsya rudanneSa tato'nazat // 40 // vIpsayaivaMvidhaM kurvan mUkaH zrAnto virAgavAn / vratamAdAya deveSUdapadyata mahAdyutiH // 41 // 1. tApasa ! kimanena mUkatvena pratipadyasva jJAtvA dharmam / mRtvA zUkara urago jAtaH putrasya putra iti // 29 / / / 2010_02 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 uttarajjhayaNANi-1 prayuktAvadhito jJAtvA svapratijJAmathAmaraH / tathA jalodaraM tasya cakre'sau vivyathe yataH // 42 / / zazAka notthAtamapi pratyAkhyAto bhiSagvaraiH / zastravaidyAkRtaM kRtvA'vatIrNo'tha bhuvaM suraH // 43 / / vaidyo'haM sarvarogANAM tUrNameva nivartakaH / udghoSaNAmimAM kurvan babhrAma nikhile pure // 44 / / laghu sajjaya mAM rogAt tenetyukte suro'bhyadhAt / tavAsAdhyo mahAvyAdhirmadupAyaM paraM zRNu // 45 // mamAvalagakazcet syA madAdezaikatatparaH / nAzayAmi tato vyAdhi so'pi tat pratyapadyata // 46 // sajjIkRtastena sArdhaM tasya zastrasthagIdharaH / gacchan vikRtatadbhArAdatIvAsIt prapIDitaH // 47 / / sUryatApaH kSudhA roga: kAya mArgo'tibhAritA / pAravazyamasau tasya duHkhazreNiH suduHsahA // 48 // atha drumatale sAdhUn vIkSyoce rogiNaM suraH / re ! pIDito'si dIkSAM tvaM bhaja mukto mayA vraja // 49 / / varaM vratamiti dhyAtvA vratyabhUnnijara gate / udvatazcAcirAdAsIt tajjJAtvA cAvadheH suraH // 50 // tathaiva rogayogena kramAd vratamalApayat / punarbhagnavrato bhUyo rogAt taM vratamApayat // 51 // atha tRtIyavelAyAM nAmucat keTakaM suraH / saMyamAratimApannaH so'pi dadhyAvidaM hRdi // 52 / / gArhasthye rogasampattirna zaktivratapAlane / etaduHkhabharAkrAnto mriyeya prANitena kim ? // 53 // sahiSye'haM varaM rogAn vratakaSTaM suduHsaham / balAdupasthitaM sahyamasahyaM zakyamocanam / / 54 / / devenAvadhinA jJAte'dhyavasAye tathAvidhe / mUrjA''dAya tRNavyUhaM jvalad grAmaM vizan suraH // 55 / / 2010_02 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam kSullenoce jvalad grAmaM vizan bhasmIbhaviSyasi / AtmAnaM kiM na jAnAsItyabhidhAya suro'bhyadhAt // 56 // krodhAdibhiH prajvalantaM gRhavAsaM jighRkSasi / parityajya vratA'nUpaM tat kiM mUDha ! na lajjase ? // 17 // utpathenATavIM yAntaM suraM kiM gacchasItyavak / tyaktvA mokSapathaM klezaM kiM praveSTetyavak suraH // 18 // yakSaM yakSagRhe pUjA'nantaraM vIpsayA hyadhaH / patantaM vIkSya sotyAsaM kSulla Akhyat suraM prati // 59 // aho ! adhanyatA hyasya pUjito yadadhaH patet / suro'vak tvamadhanyo'si yazcAritre nivezitaH // 60 // utpravrajya gRhasthatve sthAtumicchasi duHkhade / sambhrAntaH kSullako'thAha ko'si tvaM mama lagnakaH ? // 1 // tenApi darzitaM mUkarUpaM pUrvabhavo'kathi / kaH pratyaya iti prokte sphuTarUpaH suro'vadat / / 62 / / pUrvaM tvayoktamAsId me mUkasya ghusado bhave / na prabudhyeya ced yatnairmI vaitADhyaM tato nayeH // 63 / / siddhAyatanakUTe'sti nAmAGka kuNDaladvayam / taddarzanAd bhavasmRtyA me prabodho bhaviSyati // 64 // tatretyudIrya ninye'sau sureNekSitavAMzca tat / / jAtismaro vratasthairyaM bheje'mutra ca sadgatim // 65 / / tasya pUrvaM ratirnAsId vrate tadanu sA'bhavat / niSkalaGkatayA dhIro vrataM pAlitavAn yataH // 66|| ityaratiparISahe saptame aparAjitayatikathA // 15|| saMyame'ratasya strISvapyabhilASaH syAditi tatparISahamAha saMgo esa maNUsANaM jAo logaMmi ithio / jassa eA parinnAyA sukaDaM tassa sAmaNNaM // 16 // vyAkhyA-saGga eSa vakSyamANo makSikANAmiva zleSmA manuSyANAM yAH kAzcana 2010_02 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 uttarajjhayaNANi-1 mAnuSyAdyA loke striyo hAva-bhAvAdibhiratyAsaktihetavo hyetA manuSyANAmityuktaM striyo'nyathA gItAdiSvapi saJjantyevaite / manuSyopAdAnaM ca teSAmeva maithunasaMjJA'tirekasya prajJApanAdau prarUpitatvAt / ataH kimityAha-yasya yateretAH striyaH parijJAtA jJaparijJayA iha paratra ca mahA'narthahetutayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtAH / sukRtaM suSThvanuSThitaM 'tassa'tti supvyatyayAt tena zrAmaNyaM vratamataH strIpratyAkhyAnameva zreyastadarthaM sarvasAvadyapravRtteH // 16 // vidheyamAha evamAyAya mehAvI paMkabhUyAo ithio / ___ no tAhiM viNihannijjA carejjattagavesae // 17 // vyAkhyA-evamantaroktamarthamAdAya buddhyA gRhItvA medhAvI dhImAn paGkaH kardamastadbhUtA evaM muktipathapravRttAnAM vibandhakatvena striyo na tAbhirvinihanyAt saMyamajIvitopaghAtena nAtmAnaM pAtayet kintu cared dharmAnuSThAna sevetAtmagaveSakaH / kathamAtmA bhavAd nistAraNIya ityAtmA'nveSaka ityayaM ca strIparISahaH sahyaH zrIrAmacandrarSivat praNamya jinamarhantamahaM padmacaritrataH / vratAdhikAraM rAmasya kIrtayiSyAmi sAdbhutam // 1 // laGkezvaravadhe vRtte jAnakyAM divyazuddhitaH / dIkSAmAdAya jAtAyAmacyutendratayA tataH // 2 // hanUmadAdimitreSu zivaM prApteSu dIkSayA / / lakSmaNapremasaMmUDho rAmo ninye dinAn nijAn / / 3 / / nininda vAyuputrAdIn tyaktaprema-sukhAniti / sadbhogatyAgato dIkSA kaSTaM spaSTaM hi mUrkhatA // 4 // teSAM na hi svayaM buddhirna teSAM ko'pi dhIpradaH / vidyamAnasukhatyAgAd ye'satsaukhyakRtaspRhAH // 5 // priyA-mitra-viyogAderlakSmaNasnehatastadA / rAmasyetyanyathA buddhirjAtA hI ! karmaceSTitam // 6 // "athendraH prathame kalpe sabhAyAM ghusadAM puraH / dharmasya varNanaM cakre suralakSaniSevitaH // 7 // 2010_02 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 dvitIyaM parISahAdhyayanam cakritvamatha devatvamindratvaM siddhisampadaH / yatprasAdAdavApyante'rhantameva tamAnumaH // 8|| kandarpormibharAkrAntaM kaSAyagrAhasaGkalam / / bhavAmbhodhi jinAdanyaH kastArayitumIzvaraH ? // 9 // mohAbhrapaTalaizchannamajJAnadhvAntasaJcitam / jino bhAskara evAyaM vizvaM vizvaM prakAzayet // 10 // yadIcchata paraM saukhyaM svargAnantaguNaM surAH ! / tadA''rAdhayatArhantamArhantyapadadAyakam // 11 // jIvo hyasAvanAdyanto bhraman svAdRSTavAyunA / kathaJcit prApya mAnuSyaM nArhaddharme sthiro bhavet // 12 / / mithyAdRSTi kriyAM kRtvA yadyapyAtmA suro bhavet / cyutastathA'pyasau svargAd na mokSapathamApnuyAt / / 13 / / vizvapUjyAya jainAya yo dharmAya jugupsate / sa duHkhasAgare ghore taM taM kAlamarAyate // 14 // hI ! sarvaM sulabhaM loke bodhirekaiva durlabhA / arhatprasAdAd me bhUyAt pretya bodhiH pareNa kim ?" // 15 // tatraiko vibudhaH proce durlabhA ced bhavAdRzAm / sulabhAsmAdRzAM bodhinUnaM pretya kathaM bhavet ? // 16 / / mahaddhikaM suraM rAmIbhUtaM brahmadivazcyutam / idAnImeva kiM mugdhaM bhogamUDhaM na pazyata ? // 17 // indro'bhyadhAt samasteSu bandhaneSu purAtanaiH / snehabandhanamAkhyAtaM paramaM bandhanaM bhave // 18 // naro nigaDabaddho'pi yAyAt padamabhipsitam / premabandhanabaddhastu padaM gantuM na hi kSamaH // 19 // rAma-lakSmaNayoH snehaH kazcidevaMvidhaH surAH ! / viyoge'nyatarasyAnyo nizcitaM mRtyumApnuyAt // 20 // rAmo na lakSmaNaM moktuM bhavet kSaNamapi kSamaH / kevalaM tiSThati vyApto mohanIyena karmaNA // 21 // 2010_02 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 atha dvau ratnacUlAkhya-mRgacUlAbhidhau surau / gatau snehaparIkSArthaM rAma-lakSmaNayorbhuvam // 22 // rAmaM viSNurmUtaM zrutvA zucA kIdRg viceSTate / praviSTAvityayodhyAyAmalakSau rAjavezmani // 23 // mAyayocchAlitaH zabdo rAmo'kasmAd mRti gataH / nArIzokapralApAzca jijJare'nudizaM tataH // 24 // lakSmaNo'pi tadAkAkANDe hI ! kimabhUdidam ? / iti dInaM bruvanneva sadyaH prANairvyamucyata // 25 / / kAJcanapratimA''kArazceSTAlavavivarjitaH / alakSyata divaukobhyAM tadA zrIrAghavAnujaH // 26|| kimetaditi sambhrAntau mRtaM jJAtvA'tha lakSmaNam / tau ninindaturAtmAnaM mahApuruSaghAtakam // 27 // hAsyenApi hi tat kuryAd ninditaM karma durjanaH / AtmAnamaparAMzcaiva pIDayed yena lIlayA // 28 // asamIkSitakartRNAM pazcAttApahataujasAm / svayameva kRtaM karma parItApapradaM bhavet // 29 // viSAdapAvakottaptau prANitaM dAtumakSamau / iti cintAparau devau pApAtmAnau divaM gatau // 30 // lakSmaNaM nizcitaM jJAtvA mRtamantaHpurIjanaH / tathA'rodId yathA kSipraM rodasImapyarodayat / / 31 / / mugdhAH kAzcana padmAkSyaH snehAbhyAsAt purAtanAt / AliliGganijaM kAntAM sAntvayantyo nirarthakam // 32 // svasevakamukhAcchrutvA rAmo'pyetat sasambhramaH upalakSmaNamAyAto'nujaM tAdRzamaikSata // 33 / / lakSmaNaM vigatAlApaM niSprabhaM prAtarinduvat / dadhyau dAzarathirvIkSya kiM ruSTo mayi me'nujaH ? // 34 // gatvA mastakamAghrAyAliGgyAnujamasau tataH / na dadAsi kimAlApamityabhANIt sagadgadam // 35 // 2010_02 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam gatajIvamapi jJAtvA cihnarjIvantameva saH / viveda praNayo jJAnavaiparItye hi kAraNam // 36 / / na brUte hasate naiva navocchvasiti bAndhavaH / adIno'pyabhajad dainyaM tato rAmo'timohitaH // 37 / / AkArya mahato vaidyAn saumitrimacikitsayat / pratIkAre'khile vyarthIbhUte mUrchAmavApa ca // 38 / / kathaJcillabdhacaitanye rAme zocati nirbharam / anuzocati vizve'pi zokAdvaitaM tadA'bhavat // 39 // yuvatibhistadA hAra-kaGkaNAdyamabhajyata / yathA rAjAGgaNAsthAnaM sarvamAcchAdyatAmunA // 40 // atrAntare rAmasutau tadaiva lavaNAGkazau / lakSmaNaM mRtamAkarNya vairAgyAditi dadhyatuH // 41 // sasurAsuralokena jetuM zakyo na lakSmaNaH / kRtAntena hataH so'pi kSaNenaiva durAtmanA // 42 // kadalImadhyavat sAratyaktena tanunA'munA / nAttaM tapaHphalaM yena pazcAt tapati so'nvaham // 43 / / ityabhipretya pitaraM natvA tyaktvA''zu sampadaH / vane sudhAsvaraguroH pArve sAdhU babhUvatuH // 44 // jJAna-darzana-cAritratrayalInau mahAzayau / kulAnurUpaM kurvantAvabhUtAM prathitau jane // 45 / / zrIrAmasya priyau putrau tAbhyAmapyanujaH priyaH / tadviyuktaH sa yad bheje duHkhaM veda sa eva tat // 46 / / tyaktarAjyasukhAbhogaH komalaM surabhi svataH / nAtyajallAkSmaNaM dehaM rAmaH snehavicetanaH // 47 // tvayA sahodareNAhaM kadA'pyakRtasaGkathaH / tvameva brUhi yadyasthAM muhUrtamapi bAndhava ! // 48|| velA te mahata jAtA niruddhavacaso mayi / tvadekaprANametat ki priyAvRndamupekSyase ? // 49 // 2010_02 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 tapovane tapasyArthaM bhrAtRjau tava gacchataH / uttiSThottiSTha tau vatsa ! sAntvayitvA samAnaya // 50 // na tathA bhAskaro grISme tathA dahati nAnalaH / kodaraviyogo mAM yathA tudati sarvataH // 51 // vatsa ! sUryo'stamAyAto yadi brUSe tvamekazaH / tadA samAdhinA nidrAM bhaje rAtrAvanAkulaH // 52 // vatsa ! tyaja viSAdaM drAk tvayyevaM sati khecarAH / viruddhAH kozalAM lAtuM prAptA eva samantataH // 53 // nidrAM muJca nizA'tItodiyAya ravirudbhutam / dattAH kapATA maccitte paratrodghaTitAzca te // 54 // nUnaM kRto mayA mitraviyoga: kenacit purA / vAgviyogaH kathaM bandhoranyathA labhyate mayA ? // 55 // iti pralapatastasya zrIrAmasya nabhazcarAH / bibhISaNAdayaH sarve suhRdo 'ntikamAgatAH || 56 || navabhi: kulam sAzrunetrA balasyaite patitvA pAdayostadA / prastAvocitamAcakhyurasya zokApanodakRt // 57 // vizeSato babhASe'tra nipuNastu bibhISaNaH / rAma ! rAvaNaM kRtvA kimidAnIM mudhA zucaH ? // 58 // jalabuddhadatulyAni zarIrANi bhave bhave / utpadyante vilIyante harSeNAlaM zucA'pyalam // 59 // salokapAladevendrA bhuJjanto divi sampadaH / puNyakSayAccyutAste'pi labhante punarApadaH // 60 // mRtaM zocati saMmUDho mahAmohavazaMvadaH / nAtmAnaM tu sadA mRtyupaJcAnanamukhasthitam // 61 // yatprabhRtyeva saJjAtastatprabhRtyeva mRtyunA / jIvo gRhIta evAste janastadapi susthiraH // 62 // tilamAtramapi sthAnaM na tajjagati vartate / utpattiM maraNaM caiva na yasmin janturAsadat // 63 // uttarajjhayaNANi - 1 2010_02 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 dvitIyaM parISahAdhyayanam dharmAdanyatra vizve'pi mRtyave ko'pi na prabhuH / nirarthakastu dhIrANAM zokaH kAtaryalakSaNam // 14 // kathaMkathamapi prApte mAnuSatve'tidurlabhe / galadAyurna vettyevaM premNA nigaDito janaH // 65 // jananyakasthito'pyeSa rakSito'pi zitAyudhaiH / kRtAntazatruNA'vazyaM haThAdAdIyate janaH // 66 // bhavaM bhavamanu prAptAH svajanA ye zarIriNA / adhikAste'bdhibindubhyastat ko moho'tra rAghava ! // 17 // vipakSaH svajano bhUyAt svajano'pi paro bhavet / svajane tad gate kAlaM na kuryuH sadhiyaH zucam // 68 // rAma ! te rAmanAmApi zucaM hanti smRtaM hRdi / / tvaM cet prabho ! zucA''krAntastat tavApi kimucyate ? // 69 // atha natvA''zu vijJaptaH sugrIvAdyaiH sa rAghavaH / lakSmaNAGgamatha tyaktvA mohaM saMskArayAnale // 70 / / pratyudyAtamahAmohastagirA'tha raghUdvahaH / adhicikSepa tAnitthaM yAta yAta mamAgrataH // 71 // uttiSThAnuja ! yAsyAmastaM pradezaM nirAkulam / yatraiSAM durjanAnAM gIH zrUyate na zravoviSam // 72 // ityAkhyAya sabhAM muktvA skandhe kRtvA''nujaM vapuH / gatvA'nyatra sUpakAraiH sajjayitvaudanAdikam // 73 // lakSmaNAsye pracikSepa vatsa ! lAhItyado'vadat / mRtaH sa tu na jagrAha jaina dharmamabhavyavat // 74 / / atha cAruvayo-vidyunmAli-ratnekSaNAdayaH / arayo rAmabhadrasya vRttAntamiti zuzruvuH // 75 // yena sugrIvasAnnidhyAdullaGghaya lavaNodadhim / sItA'pahAre cakreNa cicchide rAvaNaM ziraH // 76 / / idAnIM prahataH so'yaM kAlacakreNa lakSmaNaH / vazIkRtastu mohena viyoge tasya rAghavaH // 77|| 2010_02 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 uttarajjhayaNANi-1 aticakrAma SaNmAsI vahato lAkSmaNaM vapuH / tyaktasarvAnyakRtyasya rAmasya gatacetasaH // 78 / / labdhAvakAzAH sarve te kozalAM rurudhuDheiSaH / bAhulyaM dadhate'nazchidreSu mahatAmapi // 79 / / saMsthApya lakSmaNaM svAGke kaThinaM dhanurAdade / rAmo lohitayA dRSTyA dadarza pratipanthinaH // 80 // itazcAsanakampenAvadhinA ca raghUdvaham / jaTAyuzca kRtAntazca jJAtvA zokAkulaM surau // 81 // smRtvA ca pUrvasambandhaM drutamAgatya kozalAm / nAzayAmAsatuH zatrusenAM tUlamivAnilaH // 82 / / bhagnamAnamaraTTAste saMvignAzca gurogirA / rativegamuneH pArve prapannA vratamuttamam // 83 // nivartya zatrusaMrodhamuparAmamatheyatuH / siSeca tatra pAthobhirjaTAyuH zuSkapAdapam // 84 / / mamantha salilaM yantre'pIlayat sikatAkaNAn / tathAsvarUpamAlokya tau papraccha halAyudhaH / / 85 / / yasmin yatne na kAryasya siddhiH kA'pi nirIkSyate / tatrApi ye pravartante teSAM mauDhyaM kimucyate ? // 86 // kRtAntaH procivAn rAmaM yadyevaM lAkSmaNaM vapuH / skandhe vahannavizrAntaM mRtaM kiM sAdhyamApsyasi ? ||87 / / tacchrutvA gADhamAliGgya lakSmaNAGgamamaGgalam / / kiM re ! madbhAturAkhyAsi teneti vyavadacca saH / / 88 // jaTAyuratha samprAptaH skandhe kRtvA kalevaram / rAmabhadraprabodhAya rAmo'pIti tamAlapat // 89 / / kalevaraM nije skandhe vahamAno na lajjase / suro'vadad na te lajjA rAjJo mRtakavAhinaH // 90 // vAlAgrapratimaM doSaM parasyaiva tvamIkSase / mandarAbhaM mahArAja ! na draSTA doSamAtmanaH // 91 // 2010_02 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dvitIyaM parISahAdhyayanam ahaM kalevaraskandhaH prekSya tvAmapi tAdRzam / gato'smi paramAM prIti svAnurUpopalambhataH // 92 // sarveSAM bAla-vRddhAnAM sarveSAM zokazAlinAm / sarveSAM nirvivekANAmidAnIM tvaM dhuri sthitaH // 93 / / vaco daivamadaH zrutvA mohanIye zamaM gate / smRtvA guruvacaH pathyaM rAmo'bhUllabdhacetanaH // 94 // kssut-tRssobhojne nIre labdhe ruji mahauSadhe / yAdRzI jAyate ceSTA rAmasyAsIt tadedRzI / / 95 / / bhavAntaramiva prApto rAmo vimalamAnasaH / bhavasthitimiti dhyAtuM pravRttaH paramArthavit // 96 / / "aprAptapUrvamAsAdya mAnuSaM janma durlabham / ahArayamaho vyarthamakRtvA dharmamArhatam // 17 // AsAdyante kalatrANi prApyante'nekabAndhavAH / kevalaM durlabhaikaiva bodhiH saMsAratArikA" // 18 // prabodhAbhimukhaM jJAtvA zrIrAmamiti tau surau / sphorayantau nijAmRddhiM puraH prAdurbabhUvatuH // 99 / / pRcchatazca samAdhiste zrIrAmetyatha so'bhyadhAt / jinadharmaviyuktasya me samAdhiH kutastarAm ? // 100 / / yuvAM kAviti me brUthaH prastAvasamupasthitau / kA mayA yuvayoH prItirjaTAyustayoravak // 101 // jaTAyuriti yaH pakSI sItayA ciralAlitaH / sItAharadazAsyena jAnAsyeva tadA hataH // 102 // antyAM dazAM gatasyAsya parameSThinamaskriyAm / yadadA rAma ! tenAhaM mAhendra nirjaro'bhavam // 103 / / prApto nAhamiyatkAlaM kRtaghnaH sukhalampaTaH / kAryAvasAne tvAyAtastanmamAgaH kSamasva bhoH ! // 104 / / kRpAM kRtvA dharAdhIza ! kiJcit kAryaM samAdiza / athAparaH suro'bhANIt tvatsenAnIrahaM prabho ! // 105 / / 2010_02 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 uttarajjhayaNANi-1 kRtAntamukha ityAkhyaH so'hamaGgIkRtavrataH / suro mAhendra utpede tvAM saMsmRtya samAgamam // 106 / / dehyAjJAM bhuvane sAraM yat kiJcid vastu vartate / upAnayAmi tat sarvaM svAdhInaM sakalaM mama // 107 / / zrIrAmo'thAdade vAcaM bhagnaM ripubalaM surau ! / upAyairbodhitazcAhaM paryAptamiyatA nanu // 108 // gatau zrIrAmamApRcchya tau devAvatha tAviSam / agnisaMskAramAdhatta padmo lakSmaNavarmaNaH // 109 / / saMvegI bandhumAkArya zatrughnamatha rAghavaH / svIyarAjyadhurAdAnaM yayAce'nvayavatsalaH // 110 // vatsa ! pAlaya sAmrAjyaM satantro nyAyasevadhiH / ahaM tapovanaM yAmIdAnIM turyAzramocitam // 111 // atha vijJApayAmAsa zatrughno racitAJjaliH / rAjyena duHkhadenAlaM tvameva gatiredhi me // 112 / / na bandhuvargoM naivArtho na bhogA na vasundharA / alaM trANAya kintvekastrANakRd dharma eva yat // 113 // zatrughnanizcayaM jJAtvA kumAraM lavaNAGgajam / prAtiSThipannije rAjye svakareNa raghUdvahaH // 114 / / bibhISaNazca sugrIvo'nye'pi bhUpAH svakAtmajAn / nije nije pade nyasya rAmabhadramupasthitAH // 115 / / arhaddattAbhidhaM zrAddhaM sAdharmikamupAgatam / paryanvayukta saGghasya kuzalaM lakSmaNAgrajaH // 116 // so'pyAha duHkhanirmagne tvayi sarvo'pi duHkhitaH / janaH saGgho vizeSeNa vAtsalyamaNisevadhiH // 117 / / kiJca svAminnihodyAne'styAgatazcAraNo muniH / suvratastadupAnte'sti saGgho duHkhApanodakRt // 118 / / tacchrutvA'nabhravRSTyAbhaM romAJcitatanurbalaH / gatvA sahasrasAdhvantaH suvrataM munimAnamat // 119 / / 2010_02 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam khacarazreNinirmAtamahasi zramaNezvaram / sa triH pradakSiNIkRtya yayAce vratamArhatam / / 120 // guruNA'thAbhyanujJAto rAmo vairAgyapUritaH / / mohapAzaM laghu cchittvA saJcUrNya snehabandhanam / / 121 // muktvA'laGkArasandohaM caturthatapasi sthitaH / / komalaiH pANibhiH kezakalApamudapATayat // 122 // upasuvratanirgranthaM nirgrantho'bhUd raghUdvahaH / rAjyadvayaparIbhogastAdRzAM hyaucitIpadam // 123 / / mahAvratadharaH paJca samitI: pratipAlayan / gupti dadhat tato jajJe rAmo dIkSAdhano mahAn // 124 / / puSpavRSTiH kRtA devairvAdito devadundubhiH / surabhiH pavano vAtaH zrIrAmacaraNakSaNe // 125 / / zatruno'pi sutaM jyeSThaM saMsthApyAtha nije pade / paJcendriyaripUn jitvA rAmeNa vratamAdade // 126 / / bibhISaNAdayaste'pi khacarA vatino'bhavan / SoDazaiva sahasrANi rAjAno'pi maharddhayaH // 127 / / saptatriMzasahasrANi tadA rAjanyayoSitAm / mahattarAyAH zrImatyA vratamAdadire'ntike // 128 / / SaSTivarSANi gacche'sthAd vinIto gurubhaktibhAk / athaikAkivihAritvaM prapanno gurvanujJayA / / 129 / / vividhAbhigrahagrAhI dadhat pUrvagatazrutam / bhAvitAtmA tapolIno vijahArAmamo'madaH / / 130 / / kSamAdharadarIsthasyApramattasya mahAtmanaH / samutpede'vadhijJAnaM zAntAvaraNakarmaNaH / / 131 // dadarzAvadhinA tena lakSmaNaM narakasthitam / bahuzo vedanA''krAntaM kRpayeti vyabhAvayat // 132 // zatAni sapta kaumArye varSANAM yo'tyavAhayat / dezAdhipatyamaSTAnAM trizatI cAnvazAt tataH // 133 / / 2010_02 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 uttarajjhayaNANi-1 cakrAnugacamUcakrabhArabhugnoragezvaraH / yazcatvAriMzadabdAni cakre digvijayaM bhuvi // 134 / / ato daza sahasrANi tathA nava zatAni ca / / paJcatriMzacca varSANi yaH sAmrAjyamapAlayat / / 135 / / paJcaviMzatinirmuktadvAdazAbdasahasrakam / prapUryAyuH sukhaM bhuktvA lakSmaNo narakaM gataH // 136 / / mamAsIt tatra yaH snehabandhaH pUrvaM mahattaraH / hI ! nirarthaka evAyamidAnIM jJAyate mayA // 137 / / samartho'pi jano bandhAvatyantapratibandhataH / azraddhAnastattvArthaM bhramatyevApadAmbudhau // 138 / / evaM duHkhavimokSasyopAyamanucintayan / pAraNe SaSThatapaso niragAt kandarodarAt // 139 / / gato gocaracaryAyai nagarI syandanasthalIm / mattebhagamanaH kAntinijitAMzurmunIzvaraH // 140 // AgacchantamamuM vIkSya nirgataH svasvamandirAt / mumukSU veSTayAmAsa didRkSurnAgaro janaH // 141 / / sAdhu sAdhviti sAlApo babhASe sakalo janaH / bhUSitaM sakalaM vizvamanenAho ! mahAtmanA // 142 / / yugapramitabhUbhAgamAtrasthApitalocanaH / rUpeNa karmaNA cAyaM kasyAnandamadAd na hi ? // 143 / / rAmAgamanavArtAyAM prasRtAyAM pure'khile / didRkSunAgarai rathyAH pUrNAH khamiva pudgalaiH // 144|| Adatte yatkarAd bhikSAM dhanyo'sau bhuvyato janAH / modakAdi samAdAya dvAradezamupasthitAH // 145 // tadA''sInnara-nArINAM tumulaH ko'pi harSataH / bandhanAdIni nirmocya yena celurgajAdayaH // 146 // pratinandI nRpaH zrutvA'thai vyatikaraM janAt / sAdhudAnakRtazraddha ityabhASata mantriNaH // 147 / / 2010_02 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 dvitIyaM parISahAdhyayanam gatvA nimantrya zrIrAmamatrAnayata bhoH ! drutam / tasmai bhikSAM pradAyAzu pracitaM puNyamaya'te // 148 // rAjAjJayA yayuste'pi bhikSAdAnArthamAgatAn / utsArya parito lokAn munirAjaM nyamantrayan // 149 / / so'pi dadhyau janA ete vardhamAnamudo'khilAH / tiSThantyatIva sotsAhA maddAnojjvalacetasaH // 150 // idAnIM yadyahaM yAmi nRpasaudhe nimantritaH / / tadA vighaTitotsAhA gacchantyete viSAditAm // 151 / / nRpabhAvamatikramyAdeyaM dAnaM na cAnyataH / iti nizcitya niHsaGgo nirgatya prayayau vanam // 152 / / tatrAdade dvitIye'hni rAmo ghoramabhigraham / bhikSA'rthaM na pure yAtA yadA'tra syAt tadA'stu sA // 153 / / kSaNaM viSAdamAdhAya pratinandI ca nAgarAH / samAdadhuriti svAntaM niHsaGgA hi munIzvarAH // 154 // ito hayaparIkSAyai pratinandI dharAdhipaH / avAhayat tamAruhya parItaH sarvasenayA // 155 / / vakrazikSitaduSTAzvahato rAjA viveza tat / pazyatyeva parIvAre kAnanaM rAmabhUSitam // 156 / / vrajan vegena turagaH kvacit sarasi kardame / tathA magno na nirgantuM zazAka sa nRpo yathA // 157 / / skandhAvAraH kramAdAgAdanulagno narezituH / niragAt tatprayogeNa nRpo'pyAvAsitastaTe // 158 // nRpatiH sarasi snAtvA bubhukSurbhojanakSaNe / yAvadAste samAsInaH kurvan digavalokanam // 159 / / tAvad viveza rAmarSiH pAraNArthI varUthinIm / abhyudasthAd dharAdhIzo jJAtavyatikaro janAt / / 160 // kSIrAdipravarAhAraM bhAvAd dAtumupAkramat / dAtuH zraddhAdisAmagryAd muniH pratyagrahIcca tam // 161 / / 2010_02 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 vavarSAnirjarAH puSpa-ratna-gandhoda-kAJcanam / astuvan nRpa-rAjarSI nanRtuzca dyuyoSitaH // 162 // suraiH kRtAM nirIkSyArcA pratibuddhaH purIzvaraH / aNuvratapavitrAtmA zramaNopAsako'bhavat // 163 / / tapyamAno'titIvrANi tapAMsi vanavAsibhiH / mahito deva-yakSAdyaiH so'bhavallabdhasevadhiH // 164 // dhyAnAbhyAsaikaniSNAto munirAjaH kramAdagAt / khyAtAM koTizilAM yAmuddadhAra prAg janArdanaH // 165 / / tAmAruhya vibhAvaryAM yogalInastapodhanaH / dhIraH pratimayA tasthau karmadhvaMsaikabaddhadhIH // 166 / / itazca dvAdaze kalpe zakro vyApAritAvadhiH / tAdRzaM munimadrAkSIt premo SitakaNTakaH // 167 // tapasaH kiM na mAhAtmyaM jainasyeti vyamarzayat / mamAnucIrNaM sItAtve yato'bhUt svargadaM tapaH // 168 / / vismitastaM muni veda balabhadraM jaharSa ca / ayaM hi mama sItAtve kAnto'bhUd mAnuje bhave // 169 // aho ! AzcaryamAzcaryaM vicitrA karmaNAM gatiH / parityajyAGanAvedaM puMvedaM labhate janaH // 170 // ante'pyatyaktaviSayo lakSmaNo'gAdadhogatim / rAmacandrastu saMvigno mokSAyaiSa tapasyati / / 171 / / kSapakazreNimArUDho na yAvajjJAnamaznute / tAvad gatvA kSobhayAmi devaH syAd me yathA suhRt / / 172 // krIDiSyAmi hi tadyukto meru-nandIzvarAdiSu / sukheSu hi mahAsaukhyaM hRdayaGgamasaGgamaH // 173 / / sa cAhaM cAnayiSyAvo lakSmaNaM narakodarAt / sambandhini gate klezaM sukhino'pi sukhaM kutaH ? // 174|| acyutendra iti dhyAtvA'vatIrNo laghu kAzyapIm / yatrAsti rAmacandrarSistatra prAvartayanmadhum // 175 // 2010_02 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 dvitIyaM parISahAdhyayanam kAmamaGkarayan kAmaM rohayan virahivyathAm / prAsphurad dAkSiNo vAyurmAnibhirmAnamujjhayan // 176 / / maJjarIpiJjarIbhUtamAkande kokilAravaH / tathA prAdurabhUd dhyAnAd yogino'pi yathA'calan // 177 / / proSitapreyasIpiNDani:pItarudhirA iva / atiraktA adRzyanta kiMzuke kAmamArgaNAH // 17 // puSpeSumitraM puSpeSormadhurvijayazAlinaH / nAnAkusumaniSpattyA vitatAna sahAyatAm // 179 / / prAcyAmathodagAccandro mAninImAnabhittaye / gRhNAnaH kairavAt kozAdalizreNikRpANikAm // 180 / / AdhAya jAnakIrUpaM divyAlaGkArabandhuram / rAmAbhyAsaM suraH prAptaH prematastaM kaTAkSayan // 181 / / surAGganAzca sArAGgyastaM kSaNAt paryaveSTayan / rAmabhadraM variSyAma iti gIvikaTAnanAH // 182 / / atha sItA smitasmeramukhI zrIrAmamUcuSI / Aryaputra ! viyogArtA tvAmAlInA'smi samprati // 183 / / nAthe ! tvayA niSiddhA'pi dIkSAmahamupAdade / khecarIbhistapasyantI haThAdapahRtA'smi ca // 184 / / tAbhiruktA'tha muktvezaM rAmaM kasmai tapasyasi ? / strINAM hi rAmakAntAnAM paryAptAH sukharAzayaH // 185 / / tvAM puraskRtya taM kAntaM pratipadyAmahe vayam / taM darzayetyato nAtha ! tadyuktA tvAmupAgamam // 186 / / mAM puraskRtya nAthaitAH sanAthaya kRpAmbudhe ! / ityuktvA nirbharaM do* taM sasnehamapIDayat // 187 // vanaM vasanto rajanI priyA'bhyAso vidhUdayaH / etAvatyapi rAmasya na manAg bibhide manaH // 188 / / parISahacamUdurge rAma ! saMyamasaMyudhi / bahavo'pi bhaTA bhaGgamApuH kiM nAma tAmyasi ? // 189 / / 2010_02 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 ityudIrya yuvatyastA geyaM zRGgArabandhuram / upacakramire gAtuM sarvato vizvamohanam // 190 // lAsyaM salIlametAbhizcakre yatroragezvaraH / sanupurapadAghAtAd mene mUrjAmavandhyatAm // 191 // sakaTAkSaM priyAlApaM vyaktapInakucadvayam / rAmo nRtyapravRttAbhirna tAbhirapi cukSubhe // 192 / / prANeza ! pazya no dRSTyA saGgenAsmAn kRtArthaya / ityetAsAM priyAlApA rAme niSphalatAmaguH // 193 / / rAmastu manasA dadhyAvAtman ! nArISu mA muhaH / etA hi kuzalacchede kRpANya iva niSkRpAH / / 194 / / AsAM yo madhurAlApo viSAt so'pi viziSyate / yadaGgIkArato'muSya patanaM narake dhruvam // 195 / / carmAvanaddhabIbhatsamandire'zaucasImani / yoSiddehe'pyabhiSvaGgo mahAmauDhyanibandhanam // 196 / / ityanudhyAyatastasya niSprakampasya meruvat / kSapakazreNirUDhasya niHsaGgasya mahAtmanaH / / 197|| zukladhyAnAgninirdagdhAzeSaghAtyasvakarmaNaH / dvAdazyAM mAghazuddhAyAmabhUt kevalamujjvalam // 198|| yugmam tatkAlaM vAsavAstasya cakruH kevalasaMvidaH / mahimAnamAnaM drAgAnandabharabhAsurAH // 199 // sItendro'pyatha saGkSipya mAyAM svaM rUpamAsthitaH / nijAgaH kSamayAmAsa praNamya munipuGgavam // 200 // 'aho ! moho mamAhaM yat tvAM kSobhayitumutsukaH / vAtolyatyantavegApi svaHzailaM kimu cAlayet ? // 201 // priyArUpeNa nAtha ! tvamupasRSTastathA mayA / yathA lohamayo'pyanyo madanatvamavApnuyAt" // 202 / / ityabhiSTutya sItendro'pare svargavAsinaH / maunaM vyAkhyAnamAkarNya tuSTAH prApurnijaM padam // 203 / / 2010_02 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam rAjarSirapi bhUpIThaM punAnaH svavihArataH / nagaryAH syandanasthalyA nikaTe samavAsarat // 204 // jagAmetazca sItendro'vadhervijJAya lakSmaNam / sthitaM paGkaprabhAmahyAM tamAkraSTuM dhuzarmaNe / / 205 / / prazamayya kRtakrodhau mitho rAvaNa-lakSmaNau / karmaNo durvipAkAbhivyaJjakairvacanairatha // 206 / / tIvrapIDAmayAt zvabhrAdAcakarSa kRtodyamaH / kriyAsamabhihAreNa tau galitvaiva jagmatuH // 207 // sahamAnau tadadhikaM tadA duHkhamathocatuH / mA kuruSva vRthA yatnaM devaH karmaNi na kSamaH // 208 / / tat kiJcit kathayAvAbhyAM na yathA punarAgamaH / narake syAditi prokte prAdAt samyaktvametayoH // 209 / / uvAca na kRto dharmo yuvAbhyAM viSayAdarAta / idaM tatphalamADhauki kimatho paridevanaiH ? // 210 / / bAndhavAbhyAmiva stheyamataH paramamatsaram / dADhyaM ca darzane kAryamityAkhyAya tato'calat // 211 / / Ayayau coparAjarSi zuzrAveti ca dezanAm / rAgI bhramati saMsAre vItarAgo vimucyate // 212 // AlambanaM vinA vAryithA na khalu tIryate / niHzIlairviSayAsaktaistathA saMsArasAgaraH // 213 // taponiyamabandhena sudRSTijJAnadAruNA / bhavAbdhestaraNaM nRNAM dharmapotena nizcitam // 214 // atyaktaviSayAbhogau pazya rAvaNa-lakSmaNau / zvabhreSvadabhrapIDAstA viSahAtetamAmaho ! // 215 // sItendraH procivAn natvA sarvaM dRSTamado mayA / prasadyodarkamAkhyAhi mune ! mama tayostathA / / 216 / / munirAkhyad videheSu puryasti vijayAvatI / sunandastatra bhUpo'sya rohiNI dayitA'dbhutA // 217 / / 2010_02 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 tasyAH kukSau sutatvena cyutAvetau bhaviSyataH / arhaddAsarSidAsAkhyau kramAd rAvaNa-lakSmaNau // 218 / / sundarAkhyaguroH pArve jJAtapUrvabhavasthitI / dhAsyataH zIlasaundaryaM sarvasaddharmajIvanam // 219 / / zramaNopAsakIbhUya yAsyatastau ca devatAm / punastatraiva manujau munidAnaparAyaNau // 220 // harivarSe narIbhUya daivIbhUya punaH pare / tatraiva nRpateH putrau bhavitArau sunandinaH // 221 / / kariSyatastapastIvaM jayakAnta-jayaprabhau / devatvamAnate kalpe lapsyete vibhavAdbhutam // 222 // atha tvamapi sItendra ! cyuto varSe'tra bhArate / cakritvaM prApsyase tau ca tvatsutatvamupeSyataH // 223 / / tatra cendrarathaH pUrvaH suto bhogaratho'paraH / tatrAdyo vratasaMyogAd devo dvistribhaviSyati // 224 / / kramAt tIrthaGkaro bhAvI tvaM cayapi tapobalAt / vaijayante'hamindratvaM labdhvA niHsImazarmaNi // 225 / / tato gaNadharIbhUyArhatastasyaiva setsyasi / bhrAntvA bhogaratho'pyuccaiH kAMzcicchubhabhavAntarAn // 226 / / puSkarArddhavideheSu bhoktA SaTkhaNDamedinIm / bhave tatraiva cArhantyaM prApya yAsyati nirvRtim / / 227 // bhogAbhiSvaGgato labdhAstAbhyAM zvadhaikavedanAH / uttarottarasaukhyAni prAptau saddharmataH punaH // 228 / / tad bhoH ! sarvAdaraM sevyo dharma eva jinoditaH / yaH sukha-klezavRkSeSu payodadviradAyate // 229 // zrutveti nirjarAstuSTAH sItendropyatituSTavAn / kRtvA nandIzvare yAtrAM svasthAne'gAd yathAsukham / / 230 // 2010_02 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam sahasrANi samAH saptadazeti pramitAyuSaH / paJcaviMzativarSANi rAmasya jJAnitA'bhavat // 231 // niHzeSadoSamuktAtmA zAradArkasamadyutiH / zaileSImApya rAmarSirdadAhAdRSTasaJcayam // 232 // aSTamRllepanirmuktalaghunizchidratumbakam / jalAgra iva lokAgre gatvA'bhUnnizcalasthitiH || 233|| zrutvA yauvatabhogalampaTatayA saumitri - laGkezayo - rghorAM zvabhragatiM tayoratha punastattyAgataH sadgatim / dhyAne nizcalatAM vibudhya dayitArUpopasargairapi zrIrAmasya zivArthino bhavata bhoH ! strIrAgaraGgojjhitAH || 234 || ityaSTamastrIparISahe zrIrAmacandrakathA ||17|| strIparISahazca prAyo nityamekatatra vasataH syAdato naikasthAnasthena bhAvyam, kintvaniyatacaryAyAM yatitatvamiti tatparISahamAha-- ega eva care lADhe abhibhUya parIsahe / gAme vA nagare vAvi nigame vA rAyahANi // 18 // vyAkhyA -- eka eva rAgAdirahita eko vA'sahAyaH pratimApratipannAdiH caredapratibaddhavihAreNa viharet / lADhayati yApayatyAtmAnameSaNIyAhAreNeti lADho dezyatvAt prazasyaH / abhibhUya nirjitya parISahAn [grAme vA nagare vA apiH pUraNe ] nigame vA vaNignivAse rAjadhAnyAM vA maDambAdyupalakSaNametat // 18 // kiJca asamANo care bhikkhU neva kujjA pariggahaM / asaMsatto gihatthehiM aNikeo parivvae // 19 // 83 'gome kule vyAkhyA- asamAno gRhibhirAzrayAmUcchitatvenAnyatIrthikaizcAniyatavihArAdinA' sadRzazcared bhikSuryatirnaiva kuryAt parigrahaM grAmAdau mamatvadhIrUpam / yadAha - " vA nagare va dese / mamattabhAvaM na kahiMci kujja" tti / asaMsakto gRhasthairasambaddho'niketastyaktagRhaH parivrajed viharet / evamayaM parISaho'dhyAsitavya iti navamazcaryAparISahaH // 19 // 1. grAme kule vA nagare vA deze / mamatvabhAvaM na kutracit kuryAd iti / 2010_02 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 naiSedhikIparISaho'pi caryAvaccharIrApratibaddhaireva viSahyata iti sadRzatayA caryAsamaM naSedhikIparISahamAha susANe sunnagAre vA rukkhamUle va egao / akukkuo nisIijjA na ya vittAsae paraM // 20 // vyAkhyA--smazAnAdAvekakaH prAguktArthaH / akutkuco'ziSTaceSTArahitaH / kunthvAdivirAdhanAbhayAt kAraNaM vinA karAyacAlayan vA niSIdet tiSThet / na ca vitrAsayet paramanyaM, ko bhAvaH ? "paMDimaM paDivajjiyA masANe no bhAe bhayabheravAiM dissa / / vivihaguNatavorae niccaM na sarIraM vAbhikaMkhae sa bhikkhU" // ityAdyAgamaM smaran bhayAnake'pi pradeze na svayaM bibhIyAd na cAnyaM bhApayenmukha-svaravikArAdibhiH // 20 // kiJca tattha se acchamANassa uvasaggAbhidhArae / saMkAbhIo na gacchijjA uTTittA annamAsaNaM // 21 // vyAkhyA-tatra smazAnAdau 'se' tasya tiSThata upasargA divyAdyAH sopaskAratvAt sUtrasya sambhaveyustAn munirabhidhArayet kimete nizcalacetaso me kariSyantIti cintayet / zaGkAbhItastatkRtApakArazaGkAtastrasto na gacchedutthAya svasthAnAdanyadAsanamevaM naiSedhikIparISahaH / iti dazamo naiSedhikIparISahaH // 21 // naiSedhikItaH svAdhyAyaM vidhAya zayyAM pratyAgacchatIti tatparISahamAha uccAvayAhiM sejjAhiM tavassI bhikkhU thAmavaM / nAivelaM vihannijjA pAvadiTThI vihannai // 22 // vyAkhyA-uccAH zItAdivArakatvAdiguNairavacAstadviparItatvena nIcAstato dvandve uccAvacAbhiH zayyAbhirvasatibhistapasvI bhikSaH sthAmavAn zItAdisahanaM prati sAmarthyavAn nAtivelaM svAdhyAyAdivelA'tikrameNa vihanyAt, hanergatyarthatvAt na zItAdyabhibhUtaH sthAnAntaraM gacchet / yataH pApadRSTirdurbuddhirvihantyapi // 22 // kiM tarhi kuryAdityAha1. pratimA pratipadya zmazAne na bibheti bhayabhairavANi dRSTvA / vividhaguNataporato nityaM na zarIraM vA'bhikAGkSate sa bhikSuH // 2010_02 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam pairikkaM uvassayaM laddhaM kallANaM aduva pAvagaM / kimegarAyaM karissai evaM tatthahiyAsae // 23 // vyAkhyA-'pairikkaM ti' stryAdirahitatvenAvyAbAdhamupAzrayaM labdhvA 'kallANaM' zobhanamathavA pApakamazobhanaM kiM na kiJcit sukhaM duHkhaM ceti gamyamekarAtraM kariSyati / kalyANaH pApako vopAzraya iti ko'rthaH ? 'kecit sukRtino maNi-kAJcanamayeSvanye tRNamaya-dhUlyAdyAkIrNeSu gRheSu nityaM vasanti, mama tvadyaivedRzI vasatiH zvo'nyA bhaviSyati, kimatra harSa-viSAdAbhyAm ?' / evaM tatra zubhe'zubhe vopAzraye'dhyAsIta, sukhaM duHkhaM vA'dhisahet / jinakalpikApekSamekarAtramitarApekSayA katipayA rAtrayaH / ityekAdazaH priisshH| evaM caryAdiparISahAstrayaH soDhavyAH purandara-kIrtidhara-sukozalamunivat / tathAhi saGketa iva sAketaM puramastyakhilazriyam / yatrAta eva dRzyante'nanyatulyA dhanezvarAH // 1 // tatrAsti vijayo rAjA snehopacitamitravat / prArabdhasarvakAryeSu jayo yamabhajattamAm // 2 // AsInmahimacUlA'sya mahimnAM dhAma vallabhA / yasyA haMsaH sadA dharmasarasyAM ramatetarAm / / 3 / / asUta sA kramAt putrau vajrabAha-purandarau / azvinAviva kAzyapyAM rUpa-saundaryazAlinau // 4 // ito nAgapure kSamApaH sabalo harivAhanaH / priyA'sya ratnacUlA''sId duhitA'syA manoharA // 5 // pitrA sA yauvane dattaujasvine vajrabAhave / tAmupAyaMsta sa prauDhavibhavAbhogabhAsuram // 6 / / atha pratinivRtto'sau tAmAdAya svavezmane / svasuH premNA sahAgacchat tadbhAtodayasundaraH // 7 // tadA cAsti vasantarturvane yatra madhuvratAH / kAJcanArakalItrastA vAsantIM bhejire mudA // 8 // munireko gireH zIrSe bhramarArAvabandhure / tapyamAnastapastIvramupamArgamavartata // 9 // 2010_02 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 yathA yathA tadabhyAsaM vajrabAhuH prasarpati / asya cittAntare prItirullalAsa tathA tathA // 10 // ramye girivane tatra vasantakamalAmasau / pazyan priyAyutaH prIto jagAmopatapodhanam // 11 // "acintayadaho ! svarNazailavannizcalaH sthitaH / tapyate'sau tapaH krUrakarmaklezatarudvipam // 12 // niHsaGgatAparIrambhasubhagambhAvukAzayaH / lAbhAlAbhasamasvAnto gRhNAtyeSa januH phalam // 13 // pratibandhavimuktAtmA vAyuvanmunicaryayA / dhyAyan vivikte tattvAni labhyo bhAgyairasau muniH ||14|| aho ! kaSTamahaM pApaH pApAdRSTairdurAtmabhiH / kaThinairveSTito'smyatra bhujaGgairiva candanaH " // 15 // muniM stuvan svakaM nindanniti harSa - viSAdavAn / zyAlakena smayAdUce dattadRSTarmunau sthiram // 16 // yadevamIkSase sAdhuM tat kiM dIkSAM samIhase ? | mitraivameva so'pyAha smitvA'tho zyAlako'bhyadhAt // 17 // yadyevaM tat tvayA sAkaM gRhISye'hamapi vratam / idAnImeva huM dIkSA tvayA''ttaiva kimucyate ? // 18 // uttarajjhayaNANi - 1 vajrabAhuratho gAtrapAriNetravibhUSaNaH / avaruhya gajAt tUrNaM praNanAma munIzvaram // 19 // "upAdizad muniH spaSTaM kAruNyAdiguNAmbudhiH / aho ! karmArisambaddhAH sahante klezamAninaH // 20 // janturduranucIrNAnAM karmaNAM prazame sati / prApnoti mAnuSaM janma kalpavRkSAGkuraprabham // 21 // ye duHkhahetavastattvAd vallabhAH putra-bandhavaH / tatpremanaTito dharme sukhade na pravartate // 22 // sAkAra - vigatAkArabhedo dharmo dvidhA'rhatAm / aarat gRhiNAM dharmo'NuvratAditrayImayaH // 23 // 2010_02 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 7|| dvitIyaM parISahAdhyayanam dharmamenaM samArAdhyAvazyaM syAt kAlpika: suraH / naratvAdyApya saGkhyAtabhavaireva sa sidhyati // 24 // nirAkAraM yatedharma yadyAdatte kathaJcana / karmamalaM tadA hatvA prApnoti niyamAcchivam" // 25 // munerado vacaH zrutvA jAtazraddho navo varaH / vrate dRDhamatIbhUyAhlAdAd vyajJapayad munim // 26 // tapaHparazunA karma lunAmi tRNatumbavat / dehi dIkSAmalaM nAtha ! bhogaiH paryantadAruNaiH // 27 // tacchrutvA vigatAnandasarvasvA'bhUnmanoharA / udayo'vak parIhAsakRtaM mA satyatAM nayeH // 28 // vajrabAhurathovAca hAsyenApi suhRt ! kRtam / pathyaM sadauSadhaM pItaM bhavatyeva bhide rujAm // 29 / / mA vilambasva dharme tat bhaNitveti vratAdRtam / vajrabAhuM mahotsAhaM vratamagrAhayad muniH // 30 // vismitA divi gIrvANAH puSpavAIlamAdadhuH / SaDviMzadudayAdyAste kumArA vratino'bhavan // 31 // bharturviyogaduHkhena sodare prematastathA / manoharA'pyabhUt sAdhvI tadA tAtkAlikI vadhUH // 32 // zrutvA'Ggajanmano dIkSAM viSaNNo vijayo nRpaH / hI ! vadhU-varavIkSecchA kUpacchAyeva me'bhavat / / 33 / / yauvane'pyaGgajanmA me virakto'bhUt tapodhanaH / aho ! niHsattvatA kAcidanirvAcyA punarmama // 34 // jarayA jarjaro darpamukto dhavalakuntalaH / / gatadvijo'pi vairAgyamadhunA'pi na yad bhaje // 35 // cintayitveti tatkAlaM rAjye nyasya purandaram / pArzve nirvANamohasya so'pi saMyamamAdade // 36 / / purandarasya sAmrAjyaM pratipAlayato'jani / pRthivyAH kukSisambhUtaH sutaH kIrtidharAbhidhaH // 37 / / 2010_02 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 purandaro'pi tyaktaddhirdattvA rAjyaM svajanmane / kSemaGkaramuneH pArve nizcakrAma mahAyazAH // 38 // sarve'pyamI apratibaddhacaryAH smazAnavanyAgirikandarAdau / vihRtya dagdhAkhilakarmabhArAH prApuH parAnandapadaM krameNa // 39 // atha kIrtidharo vAddhimekhalAM pAlayan mahIm / ravibimbaM tamograstamanyadakSata saMsadi // 40 // dhyAtuM pravavRte cAsau tejasvI na hi yatsamaH / na bhAnuH so'pyapAkartuM kSamastejaH svavairiNaH // 41 / / evaM karmabharAkrAntaH prAptaM maraNamAtmanaH / na ca vArayituM zaktazcakrI devAdhipo'pi vA // 42 // anAgate varaM tasmistad vrate vyavasIyate / ityabhipretya mantribhyaH svaM saGkalpamavedayat // 43 / / procaH sadainyamete'pi yuktaM nAdo'dhunA prabho ! / tvayA vineyaM nAthena vinazyatyeva kAzyapI // 44 // tathA ca niyataM nAzo dharmasyApi bhaved jane / dharmanAzAd na ki naSTaM zAdhi rAjyaM tataH prabho ! // 45 // avaMzapatitaM rAjyaM matsarAya mahIbhujAm / tavAGgajastu na svAmin ! nipuNo'si vicAryatAm // 46 / / vijJo'tha nRpatiH sandhAM cakre'dhyakSaM sabhAsadAm / sutajanma samAkAdAtA'haM niyamAd vratam // 47 / / atha rAjyabhujastasya kramAdajani nandanaH / sahadevyA mahAdevyAH kukSiratnaM sukozalaH // 48 // pragopya mantribhiH kiJcitkAlaM rAjJe na veditaH / na mantrigopitaM kAryaM gocare dhusadAmapi // 49 // kuto'pi suhRdo jJAtvA jAtaM jAtaM narezvaraH / dattvA'GgabhUSaNAnyasmai zatagrAmaM ca pattanam // 50 // pakSajAtaM nijaM putraM nRpo nyasya nije pade / dharmaghoSaguroH sImni dhanyo bheje tapasvitAm // 51 // yugmam 2010_02 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam tapastape tIvratamaM tu tapyate cchannAzraye tiSThati yastapAtyaye / hemantakAle'pi nirambaro vane dhyAnaM sa saMsAdhayituM pravRttavAn // 52 / / sukozalo'pi kauzalyapadaM kalpadrukandavat / varddhamAnaH kramAt prAjyarAjyadhUrdhavalo'bhavat // 53 // sahadevI prasUstasya vratI maiSa bhavatviti / nityaM dharmazruteryogAd dUratastamavartayat // 54 // anyadA sA gavAkSasthA''yAntaM kIrtidharaM munim / madhyepuraM samAlokya malaklinnamadhomukham // 55 / / ruroSa dhigamuM bAlye yo muktvA nijamaGgajam / vratIbhUya punaH putramabhyetyAditsuratra yat // 56 // kRtAntavadanAkArAnAkArya nijapUruSAn / AdidezArddhacandraM bhoH ! dattvA niSkAsyatAmayam // 57 / / anye'pi liGgino yatra dharmAkhyAnakRtAdarAH / nirdhATyantAmime sarve matputrAnarthadAyinaH // 58 / / tat pratizrutya tairgatvA sa cAnye'pi vratasthitAH / upAdrUyanta te sarve niryAteti vadAvadaiH // 59 / / dhAtrI sukozalasyAtha taM vRttaM jJAtapUrviNI / guNavyUha smarantyasya viSAdaM vivazA'karot // 60 // ruroda muktakaNThaM ca tAM tadA''ha sukozalaH / ki kvacit paribhUtA'si hetunA kena rodiSi ? // 61 / / rAjye me'mba ! na vai kazcit kenApi paripIDyate / tvatparAbhavakartAramahaM netA yamAspadam // 62 / / vasantatilakAbhikhyA sA'tha provAca kAraNam / vigaNayya tvadambAyA bhayaM zRNu vadAmyaham // 63 // yo bAlye nyasya rAjye tvAM pitA te vratamAdade / so'dyAtra pravizannuccastvajjananyA svapUruSaiH // 64 // cauravat pratihatyAzu haThAd niSkAsitaH purAt / tena rodimi dhAtrIza ! durbalAnAM hyado balam // 65 // yugmam 2010_02 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 tvadvaMze putra ! rAjAnaH samajAyanta ye purA / te tyaktavasudhAbhogAH samupAdadire vratam // 66 // mA grahIt tanmunerdIkSAM dharmaM zrutvA virAgavAn / tanujanmeti te mAtA cakAra caritaM tvadaH ||67 // sukozalo'tha tacchrutvA pitRvandanalAlasaH / gatvA vane muniM natvA babhANAdaH kRtAJjaliH // 68 // dIpte nijagRhe putrabhANDAni janakaH svayam / nirgacchati samAdAya hitaM teSAM vicintayan // 69 // tAta ! mohAgninA dIpte mAM muktvA bhavamandire / yanniSkrAnto'si tannUnaM yuktaM priyapiturna te // 70|| tasmAdathApi tasmAd me tAta ! niSkrAmataH svayam / nirvilambaM kRpAM kRtvA dehi hastAvalambanam // 71 // muniH kIrttidharo'vAdIdikSvAkUNAM mahIbhujAm / adhvaivAyaM vratAdAnaM yad baliSThe vayasyapi // 72 // tayorvArttayatorevaM mahiSI citramAlikA | gurubhArA samabhyetya taM pAdapatitA'vadat // 73 // nirAdhArAM mahIM mAM ca parityajyaikahelayA / Aditsase tapo yat tvaM naikSvAkUNAM hi saucitI // 74 // Akhyat sukozalo'thaivaM bhadre ! te bhavitA sutaH / mayA'bhiSikto'sau rAjye tataH kiM cintayA tava ? // 75 // pratipAlanametarhi mamApi sutajanmanaH / kAtaryadyotakaM dIkSAvyavasAyavataH priye ! ||76 || uttarajjhayaNANi - 1 mahAmAtye samAropya rAjyabhAraM sukozalaH / saMmAnya sakalaM lokaM tAtapArzve'bhavad vratI // 77 // AcakrandAkhilo loko mUrcchA prApAtha tatprasUH / kathaJcillabdhacaitanyA vilalApeti nirbharam // 78 // kimarthaM sa dhRtaH kukSau kimarthaM janito'thavA ? | kimarthaM vA puSiM nIto hI ! durAtmA mayA suta: ? // 79 // 2010_02 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam nAyaM sutaH paraM zatruH zailAzmakaThinAzayaH / na yaH soDhavyathAyA me'numati pratyapAlayat // 80 // suvinItena putreNa yathA'haM vidhinA kRtA / niSputrAM sa tathA'kArSIt kiM na mAmavazAtmajAm ? // 81|| ityaGgajaviyogArtA kiJcitkopavazaMvadA / nirAdhArA'bhavad mRtvA sA vyAghrI girikandare // 82 / / atha tAvapi nirgranthau caryayA'pratibaddhayA / smazAna-nagara-grAma-kAnaneSu vijahratuH // 83 // utkaTaiH kaNTakaiH kIrNAM tIkSNAzmazakalAkulAm / zayyAM prApya vizeSeNa tasthatastatra nirmamau / / 84|| sukozalo'dhikaM tepe'nayostIvratamaM tapaH / ratnAvalyAdi-SaSTAdi-SaNmAsIkSapaNAdi ca // 85 / / tapaHprabhaJjanenAsau karmAbhrapaTalaM kSaNAt / munirviralatAM ninye svArthasAdhanatatparaH // 86 // itaH pravavRte prAvRT yatrAmbhodaidigaGganAH / paryadhApyanta nIlAbhrasicayAniva sA drutam // 87 / / raviNA saprakAzena kiM ? yo nijadigaGganAH / prAvArakapradAnena nopagRhNAti tApanaH // 88 // itIva yatra pAthodairabhairAcchAdya bhAskaram / tathA'varSi yathA mahyAH zAntastApastathA dizAm / / 89 // yugmam meghAmbu-pUrvadigvAta-kSetrabIjAdihetubhiH / nIlAzmakuTTitevAsId vasumatyaGkarairnavaiH // 90 // tadA caitau munipraSThau jJAtvA jantuvirAdhanAm / vyAghrIpadAcalopAnte kAyotsargeNa tasthatuH // 11 // ativAhayatazcAturmAsaM yogamupoSitau / praduSTazvApadAkIrNe vane tau prAsukAzmani // 92 // ekapAdakRtotsargo vIrAsanamupAgataH / caturmAsyAH kramAt pAraM prApa dhanyaH sukozalaH // 93 / / 2010_02 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 atha tasyAM vyatItAyAM sampUraNaniyamAvimau / pratasthAte pratipuraM samitau pAraNAkRte // 14 // vikIrNavadanA vyAghrI kSudhA giritaTIsthitA / tau dadarza lilekhorvI nakhairnAdaM cakAra ca // 95 / / sasAra daivayogena tAvat kIrtidharo'grataH / vadhodyatAM tu tAM vyAghrI vIkSAmAse sukozalaH // 96 / / vyutsRSTatanurudhukto jJAnI svAtmArthasAdhane / zuklamadhyAsta sa dhyAnaM sA vyAghrI tAvadApatat / / 97 / / tIkSNadADhA karAlAsyA tvarotplutya nabhaHsthalAt / vajrAgniriva duSprekSyA bhUmyAM munimapAtayat // 98 // mAMsAni tasya sA'znantI moTayantyasthipaJjaram / troTayantI nasAjAlamupadudrAva taM bhRzam / / 99 / / aho ! saMsAravairasyaM yajjananyapi khAdati / mAMsamiSTasya putrasya niHsaGgasya nirAgasaH // 100 // kharAzmazakalAkIrNabhUtale vinipAtitaH / so'prakampatayA sehe samyak zayyAparISaham // 101 / / tasyApi tadavasthasya saddhyAnadhvastakarmaNaH / jIvitAnte samutpede kevalaM siddhirapyabhUt // 102 // tasyA api tamaznantyA jAtismRtirajAyata / jAtyakAJcanasambaddhaputradantAvalokanAt // 103 / / pazcAttApaM paraM kRtvA'nazanaM divasatrayIm / dhRtvA sA'jani saudharme kalpe devApsarastayA // 104|| devAstatra zivaprAptimahimAnaM pracakrire / itaH kIrtidharasyApi tatraivAsannavartinaH // 105 / / tathopasargamAlokya zukladhyAnAdhirohiNaH / jJAnaM samudayaM prApa kevalaM tattvavedinaH // 106 / / ekenAgamanenaiva yAtrAdvayamajAyata / kevalajJAnamahimAkAriNAM dhusadAM tadA // 107 / / 2010_02 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam kalatraM citramAlA'pi samaye suSuve sutam / hiraNyagarbhanAmAnaM nRpaH so'pyAhato'jani / / 108 // caryA-naiSedhikI-zayyA''khyAstrayo'pi parISahAH / yathaitairyatibhiH soDhAstathA sahyA mahAtmabhiH // 109 / / iti caryAdiparISahatraye purandara-kIrtidhara-sukozalamunikathA / / 23 / / zayyAsthitaM muni tathAvidhaH kazcidAgatyAkrozediti tatparISahamAha akkosijja paro bhikkhuM na tesiM pai saMjale / sariso hoi bAlANaM tamhA bhikkhU na saMjale // 24 // vyAkhyA-Akrozet tiraskuryAt paro'nyo dharmabAhyo bhikSu yathA 'dhig muNDa ! kimiha dRSTo'si'iti / na 'tesiM' ti subbyatyayAnna tasmai prati saMjvale niryAtanArthamAkrozadAnenAgnivad na dIpyeta / bhAvayecca-'Akrozena matimatA tattvArthAlocane matiH kAryA, yadi satyaM kaH kopaH syAdanRtaM kiM nu kopena ?' iti / yataH sadRzo bhavati bAlAnAmajJAnAM tathA saMjvalanniti / tathAvidhazramaNavat / yathA sAdhurekaH kvacid grAme atIvograM sa tapasyati / upAsyate devatayA bhaktyA tadguNaraktayA // 1 // tayocyatArya ! me kAryamAdezyamatha cAnyadA / bhikSA'rthaM bhramatastasyAmiladeko dvijabruvaH // 2 // sa tena sAdhunA sArdhaM durvaca:pUrvakaM balI / muSTAmuSTi daNDAdaNDi yoddhamArabdhavAn bhRzam / / 3 / / bhUmau sa pAtayAmAsa kSutkSAmAGgaM takaM munim / kecit kRpAlavo lokAstasmAt pApAdamocayan // 4 // nizyagAd devatA nantuM tUSNIko'sthAd munistadA / sA prAha bhagavan ! ko me'parAdho durmanA yataH / / 5 / / munirAkhyat tvayA duSTe ! sa durAtmA na vAritaH / mamApakArakArI ca kiM bruve'haM tvayA saha ? // 6 // sA'vAdId na tadA lebhe vizeSo yudhyamAnayoH / dvayoH ko'pyeSa cAritrI dhigjAtirvAyamuccakaiH // 7 // 2010_02 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 kopAvezAviziSTatvAt samAnau dvAvapi sphuTam / pazyantI tasya viprasya na kiJcit kRtavatyaham / / 8 / / kSAntyA tapasvitA bhadra ! mRduvANyeti sA sudhIH / sAdhUcuSIti vidvAMsaM tamupAzIzamad munim // 9 // uktamarthaM nigamayati-'tamhe tti' tasmAd bhikSurna saMjvalediti // 24 // upadezamAha soccA NaM pharusA bhAsA dAruNA gAmakaMTayA / tusiNIo uvehijjA na tAo maNasI kare // 25 // vyAkhyA-zrutvA 'Namiti vAkyAlaGkAre' paruSA karkazabhASA dAruNA raudrA grAma indriyagrAmastasya kaNTakA iva duHkhotpAdakatvena grAmakaNTakAH pratikUlazabdAdayaH / yata: "muhuttadukkhAo havaMti kaMTayA ayomayA te vi tao suuddharA / vAyA duruttANi duruddharANi verANubaMdhINi mahAbhayANi" // 1 // kiM kuryAdityAha--tUSNIko na kopAt pratiparuSabhASI; "jo sahai hu gAmakaMTae akkosa-pahAra-tajjaNAu ya // " bhayabhairavasaddasappahAse samasuhadukkhasahe ya je sa bhikkhU" // 1 // ityAgamaM paribhAvayannupekSetAvadhIrayet paruSA bhASA na tAzca manasi kuryAt tadbhASiNi dveSAkaraNeneti dvAdazamaH parISahaH // 25 // AkrozakArI tAvatA atuSyan vadhamapi vidadhyAditi tatparISahamAha hao na saMjale bhikkhU maNaM pi na paosae / titikkhaM paramaM naccA bhikkhU dhammaM viciMtae // 26 // vyAkhyA-hato daNDAdibhistADito na saMjvaled manasA, kiM punaH kAyataH pratyAhananAdinA, vacanataH pratyAkrozadAnAdinA ? bhikSuH / ata eva mano'pi na pradUSayet kopAd na praduSTaM kurvIta, kintu titikSAM kSamAM paramAM dharmasAdhanaM prati prakarSavatI jJAtvA 1. muhUrtaduHkhA bhavanti kaNTakA ayomayAste'pi tata: sUddharAH vAcA duruktAni duruddharANi vairAnubandhIni mahAbhayAni // 1 // 2. yaH sahate khalu grAmakaNTakAn Akroza-prahAra-tarjanAzca / bhayabhairavazabdasaprahAsAn samasukhaduHkhasahazca yaH sa bhikSuH // 1 // 2010_02 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam bhikSurdharmaM yatidharmarUpaM vicintayet / yataH kSamAmUla eva munidharmo yaduktam-- " dharmasya dayA mUlaM na cAkSamAvAn dayAM samAdhatte / tasmAd yaH kSAntiparaH sa sAdhayatyuttamaM dharmam" // 1 // iti ghAtakaM prati kopo'pi nocita iti bhAvaH // 26 // amumevArthaM prakAreNAha-- samaNaM saMjayaM daMtaM haNijjA koi katthai | natthi jIvassa nAso tti evaM pehejja saMjae // 27 // vyAkhyA- - zramaNaM tapasvinaM saMyataM pRthvyAdyArambhanivRttaM dAntamindriyadamena hanyAt astra: kutrApi grAmAdau / tatra kiM kuryAt ? 'nAsti jIvasya jJAnasvarUpasya nAza:, kintu dehasyaiva' ityevaM prekSeta cintayet saMyata ityAkrozaM vadhaM ca sahate dRDhaprahArivat / yathA-- pure kutrApi dhigjAtirAsIt ko'pi sudurddharaH / pApadhIdyUta - cauryAdau sa kukarmaNyavartata // 1 // tato nirvAsito rAjJA purAt pallIM viveza saH / vyAdhahastamiva prAptaH zyenastatrotkaTo'bhavat // 2 // anurUpa iti stenapatirenamaputrayat / tasmin mRte'tha tatpaTTe sthApito'sau mahAbalaH ||3|| sudRDhaM praharatyeSa bAla-vRddhAvivecanam / ato dRDhaprahArIti cauraistannAma nirmame ||4|| anyedyustaskaropeto grAmamAgAt kuzasthalam / raudro luTayituM nAnArUpadhAriyamopamaH // 5 // pitRvezmeva dArivipadAM tatra ca dvijaH / devazarmA'na 'nyadA so'tha kSIreyIM yAcito'rbhakaiH // 6 // kathaJcidapi yAcitvA'mIlayat tadupaskaram / patnyA'pIpacadAsvastho nadyAM snAtuM yayau tataH // 7 // tAvat tadokasi krUrA nipetustaskarAH same / daivaM durbalaghAtAya lokoktiH kathamanyathA ? // 8 // 2010_02 95 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 teSvekaH pAyasaM vIkSya tadAdAya palAyitaH / krandantazcArbhakAH sarve gatvA pitaramUcire // 9 // viprastatpUtkRti zrutvA krodhavyApAruNAnanaH / adhAvat parighaM haste lAtvA caurAnadhikSipan // 10 // krodhabhUtagrahAvezAt triguNIbhUtadorbalaH / pazUniva drutaM dasyUn prAvartata vihiMsitum // 11 // atha vitrasyatazcaurAna sthirayaMstaskarezvaraH / dadhAve'ntarabhUt tAvad gaustadgativighAtinI // 12 // krudhA tIkSNakRpANaikaghAtenaitAM dvidhA'karot / tato'bhyApatatastasya viprasyApAtayacchiraH // 13 / / tadakAryaM samAlokyAntarvatnI vipravallabhA / puro'bhUt tasya nistriMza ! kimetaditi vAdinI // 14|| tasyA dadAra kUSmANDadAramevodaraM kSaNAt / dvidhA bhUtaH sphuran garbhaH papAta ca bhuvastale // 15 / / calatpallavasaGkAzaM sa taM vIkSya valatkRpaH / hA tAta ! tAta ! hA mAtaH ! rudatazceti bAlakAn // 16 // dadhyau dRDhaprahArIti dampatI hA ! ghnatA mayA / zizavo'mI hatA eva jalazoSAjjhaSA iva // 17|| yugmam hatA gaunihato vipra'ntarvatnI brAhmaNI hatA / hatAzca zizavo'pyete hAuMhaHsarvasvavAnaham // 18 // raudrohasA'munA me'tha prApsyamANasya durgatim / ko bhAvI pApamagnasya zaraNaM zaraNAthinaH ? // 19 // cintayanniti vairAgyavegabhAga valito rayAt / / munIn vyalokatodyAne pApavyAdhibhiSagvarAn // 20 // tAMzca vijJapayAmAsa durgadurgatibhIrukaH / pApo'haM darzane'pi syAM pareSAM pApahetave // 21 // yeSAmanyatamad bhUyAdadabhrazvaduHkhadam / teSAmahaM vidhAtA'smi brahmahatyAdipApmanAm / / 22 / / 2010_02 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam yUyaM munIzvarAstrAtuM mAmapIdRzamarhatha / girigartAnapekSaM hi vAridAnAM pravarSaNam // 23 // vidhAyApyanutapyante te yogyA iti sAdhavaH / nairgranthaM dharmamAdikSan duSkarmagahanAnalam ||24|| grISme cchatramivaiSo'pi tApabhIstamupAdade / pravRttiM ca nivRttiM ca dhIrAH kartumalaM yataH ||25|| smArito'hamadaH pApaM divase yatra kenacit / nUnaM tatra na bhokSyAmItyAdade'sAvabhigraham ||26|| kAryA me sarvathA kSAntirnizcikAyeti cetasA / pUrvAvaskandite grAme tasthau tatraiva zuddhadhIH ||27| sa evAsau mahAdambhI dhaureyaH kaluSAtmanAm / iti loko mahAtmAnaM pratyahaM tamatarjayat ||28|| dhenu-bhrUNAdighAtyeSo'darzanIyamukhaH satAm / vacobhiriti loSTaizca zvevAhanyata so'nizam // 29 // evaM svakRtapApasya smAryamANo mahAmanAH / dRDhaprahArI nAbhuGkta dRDhasandhaH kvacid dine ||30|| marmAvidhaiH sa durvAkyairleSTubhiH pAMzuvRSTibhiH / hanyamAno janaiH zAntasvAnta evaM vyabhAvayat ||31|| "purA vinirmame yAdRgAtman ! karma zubhAzubham / tasyAvazyaM hi bhoktavyaM phalaM kSetroptabIjavat // 32 // niranukrozamAkrozAn dadato'mI janA mayi / upakArakRtaH karmanirjarA kathamanyathA ? ||33|| prahArA leSTu- yaSTInAM yathaiteSAM pramodadAH / tathA mamApi hi prItyai karmadhvaMsavidhAyinaH ||34|| ma nirbhartsanaM kRtvA santvamI sukhino janAH / hemno'gneriva caitasmAt zuddhirastu mamAdhunA // 35 // Akrozo vAgadhikSepo bandhanaM hananaM mRtiH / zreyo'rthinA'khilaM sahyaM zreyo hi bahuvighnakam // 36 // 2010_02 97 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 iti bhAvayatastasya SaNmAsA vyaticakramuH / nirAhArasya tatraiva sahiSNostasthuSaH pure // 37 // babhrAmAnugRhaM nityaM sehe pAmaradurvacaH / kSamayA'kSapayat sarvaM kramAd duSkarma tAdRzam // 38 / / kevalaM prApya niSkarmA sa mahAnandabhAgabhUt / parairapyevamAkroza-vadhau sahyau parISahau // 39 // ityAkroza-vadhaparISahadvaye dRDhaprahArikathA // 27 // evaM parISahasahanakSamasyApi muneAsAdi yAcitameva bhavatIti yAJcAparISahamAha dukkaraM khalu bho niccaM aNagArassa bhikkhuNo / savvaM se jAiyaM hoi natthi kiMci ajAiyaM // 28 // vyAkhyA-duSkaraM duranuSThAnaM khalu nizcayena 'bho ityAmantraNe' nityamanagArasya bhikSoryatsarvamAhAropakaraNAdi 'se' tasya yAcitaM bhavati / nAsti kiJcid dantazodhanAdyapyayAcitamiti // 28 // tatazca goyaraggapaviTThassa pANI no suppasArae / seo AgAravAso tti ii bhikkhU na ciMtae // 29 // vyAkhyA-gocaraH paricitAparicitAvizeSeNa sAdhobhikSAbhramaNaM tasyAgrameSaNAzuddhagrAhitayA pradhAnaM gocarAgraM tatpraviSTasya pANirhasto no naiva suprasArakaH sukhaprasAryaH / piNDAdyarthaM kathaM hi nirupakAriNA pratyahaM paraH praNayituM zakyaH ? / itizabdasyAtra yojanAdato hetoH zreyAn prazasyo'gAravAso gArhasthyaM, tatra hi na kazcid yAcyaH, svabhujArjitaM vA'rthibhyaH saMvibhajya bhujyata ityetad bhikSurna cintayed, yato bahusAvadyo gRhivAso niravadyavRttyarthaM ca tattyAgo'taH kathaM sa zreyAn ? / svArthaM kRtapAkAdigRhibhya eva piNDAdi grAhyamiti bhAvaH / evaM ca yAJcAparISahaH soDhavyaH zrIbaladevarSivat / yathA vasudevasya rohiNyAM jAtaH putro halAyudhaH / / rUpeNa sasuraM vizvaM yo jigye citrakAriNA // 1 // dvArikAdAha-dAzAhaviyogAdinimittataH / bheje paramavairAgyaM purogaH sattvazAlinAm / / 2 / / 2010_02 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam kevalAlokavijJAtakSaNenAriSTaneminA / preSita zramaNasyAnte zrAmaNyaM pratyapadyata ||3|| gArhasthyasukumAlo'pi tathA kAThinyamAgamat / tRNAya manyate smAyaM yathA sarvaparISahAn // 4 // strIH zastrIriva sAbhogAn bhogAn bhogAnivauragAn / cintayaMstadabhiSvaGgaM manasA'pi na so'karot // 5 // dvArikevAkhilaM vastu bhavAmbhodhau calAcalam / jJAtvA''tmasthiratAkAGkSI sa tepe dustapaM tapaH ||6|| tuGganAmani zaile'sau tarUtkaramanohare / adhiruhya tapaH kurvaMstatAnAhitatAnavam // 7 // saptasaptamikAM cakre'pratimaH pratimAmasau / yasmAmekAdisaptAntAH kramAdannAmbudAtayAH // 8 // dinAnyekonapaJcAzadasyAM SaNNavatizritam / bhikSAzataM yathAsUtraM dAnta eSo'tyavAhayat // 9 // aSTASTamyAdikAmevaM cakAra pratimAtrayIm / tatsaGkhyAyA vidhiH sarvaH saptasaptamikopamaH ||10|| pakSa-mAsopavAsAdirvikRSTastapasaJcayaH / tenAcaryata yaM zrutvA vizvaM bhavati vismitam // 11 // tRNahAri-vanacchedi-vArddhakibhyaH kadAcana / kurute pAraNAM tatraiSaNIyAhAralAbhataH // 12 // divyarUpo mahAtejAH sAmrAjyocitalakSaNaH / tapAMsi tapyamAno'sau prathayAmAsa sarvataH // 13 // kSubdhA zrutvA tamurvIzA adhisvAntamacintayan / asmadrAjyaspRhaH ko'pi tapazcarati nizcitam // 14 // tapasA hi sucIrNena padAdindro'pi pAtyate / anAgataM tadAdheyaH ko'pyupAyastapazchide // 15 // yasyaivaM tApasI zaktiH sa upekSyaH kathaM bhavet ? / saMnahyetyakhilAste'pi zastrairupatadAgaman // 16 // 2010_02 99 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 uttarajjhayaNANi-1 vIkSya tAnatha tadbhAvaM jJAtvA'pi munipuGgavaH / na cukSubhe nijadhyAnAt sthAnAdiva surAcalaH // 17|| itazca balarAjarSiparyupAstimanasvinA / siddhArthadyusadA''gatya siMharUpANi cakrire // 18 // karAlavyAttavadanAH piGgAkSA nakharoddharAH / utpucchAH samadRzyanta paritaste munenUpaiH / / 19 / / harIn para:zatAn vIkSya tairacinti bhayadrutaiH / ete tu kavalIkartuM kSaNAt kAlamapi kSamAH // 20 // dRSTvA bhISmaM tadAkAraM zrutvA tannAdamuddharam / dviradAsturagAzcakrurmUtrayantaH palAyanam // 21 // palAyamAnayAnAste vijJAtamunizaktayaH / vinivRttA dizaM bhejuH pravAteritatUlavat / / 22 / / ayaM naraH siMha eva siMhasaMsadvyavasthitaH / iti cakre tadAdyasya narasiMha iti prathA / / 23 / / balaryogamAhAtmyAnmRga-vyAghra-dvipAdayaH / gatavairAH paraM zAntA dharmiNastamupAsate // 24 // munerdharmakathA''kSiptA: ke'pi bhadrakatAM gatAH / samyaktvamapare dezaviratiM ca prapedire / / 25 / / tiryakkalevareNAnye jJAtvA duHsAdhyamitAm / prapadyAnazanaM sadyastiryaJco dhusado'bhavan // 26 / / mAMsAzino'pi tiryaJcastadA''san prAsukAzinaH / aho ! svAnyArthakartRtvaM sucIrNatapaso muneH // 27 // yuvaikastatra sAraGgastatpaurvabhavikaH suhat / jAti smRtvA'bhavad bhaktyA tatsevArasiko'nizam // 28 // yatra yatra sa bhikSAyai samitaH pathi gacchati / tatra tatrAgrato yAti pArzvataH pRSThato'thavA // 29 // parighAyitadordaNDaM kapATAyitavakSasam / / nIlotpalekSaNaM vRttakAntimadvadanendukam // 30 // 2010_02 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 101 dRSTvA taM yuvatI kAcit kAmaM kAmagrahArditA / kvAhaM kA kiM ? vidhAtA'smItyevaM naiva viveda sA // 31 // yugmam upakUpataTaM bAlA bAlaM muktvA kaTIgatam / tadekaviSayanyastanetrA''sIccitriteva sA // 32 / / jalArthinI ghaTabhrAntyA rajju bAlagale nyadhAt / smerasmarasurAsaktastat kiM yad na viceSTate ? // 33 // kUpe yAvad na cikSepa baddhvA taM vivazA'rbhakam / kumbhapadyo'pi pUccakrudRSTavAMstat tapasvyapi // 34 // dadhyau ca mama deho'pi babhUvAnarthahetave / nanvasyAstadalaM me'tha pravezena purAdiSu // 35 // yato'nyasya bhavet karmabandhaH kRtyaM na tad muneH / vana eva tato grAhyA bhikSetyabhyagrahIdayam // 36 // vinivRtya tadaivAgAt tuGgizailatapovanam / AtmAnaM bhAvayaMstasthau tapasvI tatra sAhasI // 37 / / anyadA nRpasaudhArhastambhadArukRte vane / AyayuH zilpinastatra tarUMzchettumupAkraman // 38 // saralaM chinnadezIyaM te muktvaikaM mahAtarum / sAmagrImadhitacchAyaM bhojanasya pracakrire // 39 / / ito balarSirabhyAgAt tatra mAsamupoSitaH / saraGgaH sa kuraGgo'pi bhAvabhaktyA tamanvagAt // 40 // abhyAgataM muni vIkSya prodbhatapulakAGkaraH / rathakArAdhibhUH prAdurbhUtabhAvo vyacintayat // 41 / / mama puNyodayaH kazcidakasmAt samupasthitaH / maruSu svastaruprakhyo yadasAviha dRSTavAn // 42 // aho ! rUpamaho ! tejaH kazcidanyAdRzaH zamaH / dhanyo'smi mAM samabhyeti yadasAvazanakSaNe // 43 // pratIcchanti na ye bhaikSyapradAnena tapodhanam / AgacchantaM nidhiM tyaktvA bhuJjate dausthyameva te // 44 // 2010_02 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 uttarajjhayaNANi-1 tadasya bhaikSyadAnena pApadhvaMsakSamaujasaH / kurve vigatadaurgatyamAtmAnamahamaJjasA // 45 / / dhyAtvetyaJjalisambandhabhAlAvanatamastakaH / natvA'nna-pAnamAdAyopatasthe munipuGgavam // 46 / / vijJAya sarvathA zuddhi tat pratyAdatta sAdhurAT / tadAdAnena devAyU rathinAtho'nubaddhavAn // 47 // kuraGgo'pi munau gurvIH snehormIrudgiranniva / pazyannekAgrayA dRSTyA'cintayat sAdhu-zilpinau // 48 / / "balarSirnanu dhanyA'sAvUrjattejA mahAtapAH / tato'pyasau rathI dhanyo bhaikSyaM gRhNAtyasau yataH // 49 / / kRtArthaM mAnujaM janma kRtArthA'sya vivekitA / nUnaM rathI kRtArtho'sau dAnavAnatra yanmunau // 50 // mandabhAgyo'smyahaM pUrvArjitamAyAdikarmaNA / tairacIM yonimApto'smi yatra nApto'smi dAnitAm // 51 // kadAcid dyugumAGkaraH kiM bhUyAd durgataukasi ? / pAtradAnaphalaM labhyamabhAgyena kathaM mayA ? // 52 // puNyaM vandanamAtraM me sadAnaM tad rathIzitaH / na vandanaM na vA dAnaM yeSAM te nanu kIdRzaH ?" // 3 // atrAntare mahAvAtaprahataH sa mahIruhaH / nipapAta tadAghAtAt te trayo'pi mRtiM gatAH // 54 // tapasA pAtradAnena sAdhudAnapramodataH / abhUvan paJcame kalpe te trayo'pi divaukasaH / / 5 / / zataM samAstapastepe sehe yAJcAparISaham / tena divyaprabhArUpo'bhUd balarSiH surottamaH // 56 / / gRhNantu vratamujjvalena manasA kurvantu tIvra tapaH, zaktizcet tapaso na tadvati tadA dAnaM dadatvadbhutam / tatrApyakSamatA'sti ced vidadhatAM dAnAnumodaM tadA, vIkSantAM balasAdhu-zilpi-hariNAstadyogato dyAM gatAH // 57 / / iti caturdaze yAJcAparISahe balabhadrakathA // 29 // 2010_02 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 103 yAJcApravRttazca kadAcillAbhAntarAyAdinA na labhetetyalAbhaparISahamAha paresu ghAsamesijjA bhoyaNe pariNiTThie / laddhe piMDe aladdhe vA nANutappijja saMjae // 30 // vyAkhyA-pareSu gRhastheSu grAsaM kavalameSayed gaveSayed, bhojane pariniSThite siddha sati, prathamagamane mA bhUt tadarthaM pAkAdipravRttiH / tato labdhe prApte svalpe'niSTe vA piNDe alabdhe vA nAnutapyeta na pazcAttApaM kuryAt saMyato yathA'ho ! ahamadhanyo yanna kiJcidaniSTaM vA labhe ityupalakSaNAllabdhe paryApte zubhe vA labdhimAnahamiti na hRSyet // 30 // kimAlambyetyAha ajjevAhaM na labbhAmi avi lAbho sue siyA / jo evaM paDisaMvikkhe alAbho taM na tajjae // 31 // vyAkhyA-adyaivAhaM na labhe / apiH sambhAvyate etallAbhaH zva AgAmidine syAdupalakSaNAdanyedhurvA / ya evaM pratisamIkSetAdInamanAH sannAlocayedalAbho'lAbhaparISahastaM na tarjayennAbhibhavedityayaM vA'lAbhaparISahaH sahyo DhaNDhaNayativat / tathAhi pratibimbo'marAvatyA asti dvAravatI purI / caritrairdhavalaH kRSNo'rddhacakrI tatra bhUpatiH // 1 // DhaNDhaNetyAkhyayA khyAtaH subhagastasya nandanaH / bandhutvAdiva kAmasya rUpasImnaH paraM padam // 2 // kalAkalApapUrNendurlAvaNyAmRtavAridhiH / nidhiH zauryAdibhAvAnAM na paraH ko'pi tatsamaH / / 3 / / vallabho'tIva tAtasya vaya:prApto varAGganAH / udvAhya viSayAbhogamabhuktAbhirabhaGguram / / 4 / / itazca nIlAzmarucivilInAzeSadUSaNaH / samavAsaraduttuGge nemI raivatakAcale // 5 // piNDIbhUtatadaGgArcirudvIciyamunAjale / nimagna iva zailo'sau tadA dakSairalakSyata // 6 / / 2010_02 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 acyutAdibhiratyantAhlAdaucchvasitakaNTakaiH / zuzrUSubhiH kSaNAdeva zrInemiH paryacAryata ||7|| vyAkhyAnAvasare neturvaktramiddhadvijAMzukam / zItAMzurociSA mizraM nIlotpalamivAcakAt // 8 // " Adideza prabhuH prauDhAmbhodagambhIrayA girA / nigRhNIdhvaM nigRhNIdhvamAntarAricayaM janAH ! ||9|| mayA niSkaNTakaM rAjyaM kRtamityAtmacetasi / cakriNA'pi na vai cintyaM tasya zatrujayaH kutaH ? // 10 // yathA yathA mahA''rambhaH zatrupuSTistathA tathA / tatpoSAccAsya daurbalyaM tataH kaSTaparamparA // 11 // uttarajjhayaNANi - 1 rAjyatAruNyamadirAviluptojjvalacetanAH / kintvado nAvabudhyante tattvaM taimirikA iva // 12 // sukhadhIstAttvike duHkhe nAtmanyAtmIyadhIrnRNAm / azucau bhRzamAsaktiraho ! mohAriceSTitam // 13 // bhaTAH sahasrayoddhArastiSThantyatra sahasrazaH / sabhAyAM mohajetA'pi ko'pyastIti nivedyatAm ||14|| yasya klezamumukSA'sti mohazatruM jayatvasau / virateraparo nAsti tasyopAyo niSUdane // 15 // mAnuSaM janma sAmarthyaM vijJAnaM vizadaM gurum / prApya sIdati yastatra sa nanvanu viSIdati // 16 // jeSyate'sAvidAnIM kiM ? jayopAyena tasya naH / iyaM cintA tu mohasya nizcitaM paripuSTaye // 17 // sa eSa paramopAya upAyeSvakhileSvapi / tajjaye vizvadhAtrI yajjainI dIkSA prapadyate // 18 // grasate na jarA yAvad yAvad vyAdhirna varddhate / nendriyopadrutiryAvat zubhaM tAvat samAcaret" // 19 // AkarNyeti vaco jainaM mohArigaralaM vaman / uccacAra giraM DhaNDhaJcaitanyavyaktibandhuraH // 20 // 2010_02 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 dvitIyaM parISahAdhyayanam yAvanna hi sudhApAnaM tAvadeva viSApadaH / prabho ! zrute bhavadvAkye kuto bhAvAriviplavaH ? / / 21 / / kRpAM dhehi vrataM dehi vilambana kRtaM vibho ! / drutaM mohamataM jetA tvatprasAdamahAbalaH // 22 // ApRcchya kRSNamanyAMzca nirbandhenArhataH kare / dIkSAM kakSIcakArAsau bhavaklezaklamApaham // 23 / / santo yadAdriyante hi gArhasthyaM vratameva ca / / tatraiva kurvate dAyamityasau suvrato'bhavat / / 24 / / svAnyanirbhedacetaskastIne tapasi sodyamaH / samyak zrutamadhIyAno vijahArArhatA samam // 25 // nandano vAsudevasya vineyo'riSTaneminaH / jJAna-kriyodyatazceti vizvejyatvamiyAya saH // 26 / / udIrNamanyadA kiJcidasya karma tathAvidham / na yena labhate bhikSAmibhyadAtRkuleSvapi // 27 / / kaTare ! karmavaicitryaM DhaNDhena saha gacchataH / muneranyasya yad bhikSApratighAto'bhavad dhruvam // 28 // zrInemirbhagavAMstenAlAbhavyatikare'nyadA / pRSTe'bhASiSTa suspaSTaM tatpUrvAdRSTasaJcayam // 29 // magadhAviSaye dhAnyapUraNagrAmasaMsthitaH / kRSipArAsaro nAma viprasUH samajAyata // 30 // kRSikarmakalAdakSa ityasau bhUmijAninA / turaGgamayavakSetrakAraNe vinyayujyata // 31 // rAjakSetrasamIpasthaM tena kSetraM nijaM kRtam / rAjakSetreSu vAhyante halAni khalu SaTzatam // 32 // anyadA madhyamAyAte bhAnau vRtte'zanakSaNe / ukSeSu nyakRtagrIvaM cakramatsu zanaiH kSudhA // 33 / / kRSIvalapurandhrIbhiH paktvA''nIte ca bhojane / tadarthitvena sIrebhya ukSAMsteSu mumukSuSu // 34 // 2010_02 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 uttarajjhayaNANi-1 ekAM halISAM pratyekaM balAdapi kRSIvalaiH / so'dApayannijakSetre pIDitaiH prabalakSudhA // 35 // tatpratyayamasau karma baddhavAnAntarAyikam / nirddharmazca kramAd mRtvA zvabhre'sau nArako'bhavat // 36 / / tato'pyuvRtya tiryakSu bhrAntvA'nyAsu gatiSvapi / narIbhUya zubhaM kiJciccikAya vinayAdikam // 37|| tatpratyayAdupendrasya nandano'jani DhaNDhaNaH / sa tvaM na labhase bhikSAmudIrNatadadRSTataH // 38 / / svakarmavairyasau duSTastapastIkSNatarAsinA / datte'nupahato duHkhaprabandhamanujanmani // 39 / / zrutvetyarhadvacomantraM prAdurbhUtAtizaktikaH / bhokSye'nyalabdhilabdhaM no bhaikSyaM so'bhyagRhIditi // 40 // mahAbhaTa ivAlAbhavairiNA nAbhyabhUyata / bhave'bhyavahRtaM bhUya ityupaikSyata taM muniH // 41 // alAbhe'pi paribhrAmyan na vyaSIdanmanAgapi / zUraireva hi jIyeta na viSAdaparairariH // 42 // dRDhAbhigrahamArUDho vicarannarhatA samam / kadA'pi punarabhyAyAd dvArAvatyAM mahAmanAH // 43 // ibhyo janaH pitU rAjyaM prAyazaH svajanAH same / tathA'pyeSa bhraman bhaikSyaM munistatrApi nApa saH // 44 // ce cakrurativAtsalyaM tanujeSviva sAdhuSu / AstikAste'pi taM vIkSya vIkSante sma parAGmukham // 45 / / vIryavAn karmaghAtArthaM cacAraivaiSa gocare / bhrAntyA'pi na tu ko'pyasmai kadAcit kiJcidapyadAt // 46 / / kSutkSAmazcetasA tuSTaH prayato vinayI nayI / vAsarAnaticakrAma sattvavAn kezarIva saH // 47 / / natvA'nyadA jinaM viSNuH papraccha svacchadhIradaH / ko duSkarakriyAdhAtA zramaNo'tha jino'vadat // 48 // 2010_02 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 dvitIyaM parISahAdhyayanam aSTAdazasahasreSu sAdhu sAdhuSu samprati / yAdRzo duSkarAdhAtA DhaNDhaNo nedRzaH paraH // 49 / / sarvAtizAyitA nAtha ! kimAdiSTA'sya kathyatAm / ityarddhacakriNA pRSTe dharmacakryapyado'vadat // 50 // paralabdhaM na bhuGkte'sau svayaM na labhatetarAm / purI bhramaMstapaH kurvan na sIdati viSIdati / / 51 / / pAkhaNDyeSa kimAyAti paizAcyapizunAkRtiH / dAyakAkhyAtamityeSa pIyUSamiva manyate // 52 // malImasa ! galacchaucaM pravizannasi ki mudhA ? / iti ceTIvacAMsyeva karmoSadhatayA'grahIt // 53 // tvatsuto mama ziSyo'pi bhikSAmaprApnuvannapi / na roSaM nAratiM dhatte so'yamutkRSyate tataH // 54 // kvAsau natvA tamAtmAnaM niSpakSaM vidadhe prabho ! / uvAceti hariprazne'rhan draSTA'si purIM vizan / / 55 / / uttAlo hariruttasthau pravizaMzca nijAM purIm / dadarza ca muni bhikSAmaTantaM taM mahAzayam // 56 // dUrAdeva vilokyainamucchasadromakaNTakaH / avaruhya kariskandhAd drAg gatvA praNanAma tam // 57 / / tuSTAva ca jagannAthaH saprakAzaM svayaM jinaH / tvAM stauti tvannutau kasya kSamatA'nyasya dehinaH ? ||58|| enaM harinataM sarve praNemuH pRthivIzvarAH / kazcidibhyo gavAkSasthastadAlokya vyacintayat // 59 / / mahAtmA ko'pi nanveSa sarvAtizayamandiram / dAnArho yadupendreNa pUjyapUjyena pUjyate // 60 // gate'tha purataH kRSNe gRhaM tasyaiva daivataH / viveza pezalasvAntastaM cebhyaH pratyalAbhayat // 61 / / upayujya samAdAya siMhakezaramodakAn / natavAmabhujo bhArAjjagAmopajinaM kramAt // 62 / / 2010_02 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 uttarajjhayaNANi-1 natvA kimantarAyaM me karma kSINaM purAtanam ? / iti papraccha DhaNDharSistrilokIzastamabhyadhAt // 63 / / parapratyayajo lAbhaH kSINaM no karma tat tava / kaizavIM bhaktimAlokya yato bhaikSyamadatta saH // 64 / / kRSNalabdhiriyaM tena DhaNDho'thAntarvyacintayat / aho ! prAkkarmadaurAtmyaM durbhedyaM tapasA'pi hi // 65 / / kecit tapasvinaH kecit pAritAnnAstapodhanAH / AtmalabdhivratazcAhaM tatastyAjyA ime mama // 66 // zrutoktavidhinA''hAratyAgaH sthAne mahAtmanAm / na tvabhigrahabhaGgena kukSigartAprapUraNam // 67|| dhyAtveti sthaNDilaM gatvA rakSayA tAnacUrayat / samAdhiparivRddhyA ca kSapakazreNimAruhat // 68|| catvAri ghAtyakarmANi sa niHzeSANyacUrNayat / prApacca kevalajJAnaM zrIDhaNDhaNamahAmuniH // 69 / / ityalAbhe DhaNDhaNamunikathA // 31 // alAbhAt prAntAzino rogA api samutpadyeranniti tatparISahamAha naccA uppaiaM dukkhaM veyaNAe duhaTTie / adINo ThAvae pannaM puTTho tatthahiAsae // 32 // vyAkhyA-jJAtvotpatitamudbhUtaM duHkhaM jvAradirogaM vedanayA'GgasphoTAdirUpayA duHkhenArtitaH pIDito'dIno'viklavaH sthApayeccalantI sthirIkuryAt prajJAM svakarmaphalamevedamiti tattvadhiyaM 'apergamyatvAt' spRSTo'pi vyApto'pi rAjayakSmAdibhiH / tatreti rogavyApe satyadhyAsItAdhisaheta prakramAd rogajaM duHkhamiti // 32 / / kiJca tegicchaM nAbhinaMdijjA saMcikkhattagavesae / eyaM khu tassa sAmannaM jaM na kujjA na kArave // 33 // vyAkhyA-cikitsAM rogapratIkArarUpAM nAbhinandennAnumanyetAto dUrApAste karaNakAraNe saJcikSeta samAdhinA tiSThenna kUjitAdi kuryAt cAritrAtmagaveSakaH / etad vakSya 2010_02 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam 109 mANaM khuryasmAt tasya zrAmaNyaM yanna kuryAd na kArayedupalakSaNAd nAnumanyetArthAccikitsAM jinakalpikApekSametat / sthavirANAM tu 'jaM na kujjA' ityAdinotsargatastyAjyA sAvadyatvAt prAyazcikitsAyA apavAdataH puSTAlambanAnAmeSAM sAvadyA'pyeSA'numataiva / yata: "kAhaM acchittiM aduvA ahIhaM tavovahANesu ya ujjamissaM / gaNaM ca nII vi sAravissaM sAlaMbasevI samuvei mokkhaM // 1 // evaM ca rogaparISaha: sahya Arogyadvijavat / yathA avantyAM devagaptAkhyo vipro nandA'sya gehinI / sA'nyadA suSuve putraM zaizavAdapi rogiNam // 1 // tadrogataH sacintAbhyAM pitabhyAM nAsya nirmame / abhidhAnaM prathA tvAsId rogItyasya svayaM jane // 2 / / bahavo'pi pratIkArAH pitRbhizcakriretarAm / gadadhvaMsAya putrasya nopazAntastathA'pi saH // 3 / / yadabhAvi na tad bhAvi bhAvi ced na tadanyathA / te'do rasAyanaM pItvA svasamAdhAnamAdadhuH // 4 // mumukSurekadA ko'pi bhikSA'rthI tadgRhe'vizat / nirdambhaH paramAnandakandAmbhodasahodaraH / / 5 / / so'bhASi devaguptena prapAtya padayoH sutam / prasadyopadiza svAmin ! rukzamopAyamasya naH // 6 // bhikSobhikSopayAtasya vaktuM bhadra ! na sAmpratam / ityuktvA prAsukaM bhaktamAdAyaiSa nyavartata / / 7 / / so'pyAnupadikastasya gatvodyAnamavandata / kRtAhAraM muni putrayuktaH pUrvavadabhyadhAt // 8 // "muniruttarayAmAsa kamaiva ruji kAraNam / vidheyaH kAraNadhvaMsastaducchedAya dhIdhanaiH // 9 // 1. kariSye'cchittimathavA'dhISye tapopadhAneSu codyasye / gaNaM ca nItyA'pi sArayiSye sAlambasevI samupaiti mokSam // 1 // 2010_02 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 uttarajjhayaNANi-1 avazyaM pallavagrAhI bhavatyeva hi pAdapaH / chinno'pi bIjasadbhAve hetumApya ghanAdikam // 10 // oSadhairvArito'pyuccaiyAdhirduSkarmabIjavAn / prApya kiJcidapathyAdi prANinAM punaredhate // 11 // tatazca viduSA jaino dharmaH zarmanibandhanam / vidhAtavyaH prayatnena dviSatA karmavaizasam" // 12 // iti zrutvorusaMvegAdAdAya gahidharmitAm / nyavartatAM muni natvA tau susAdhukriyonmukhau // 13 / / dRDhavratadharau tattvavedinau sukRtAdbhutau / babhUvaturamU tatra putrastvidamacintayat // 14 // roddhaM zakyaH payorAzinirmaryAdamupAvrajan / na tu karmaparINAmaH phalAbhimukhatAM gataH // 15 // auSadhairvividhaiH puSTamidaM khalazarIrakam / avasAne patatyeva niHsAraM jIrNaparNavat // 16 // tadasya vahmaNo'vazyapAtinaH pApmanaH kRte / kastAmyatyauSadhairatihetubhiH phalasaMzayaiH ? // 17|| paratreha ca zarmArthaM tyaktvA dharmamayauSadham / / na kASThauSadhamAdhAsye'bhyagrahIditi sa sphuTam // 18 // vibAdhAyAmapi rujAM na vyaSIdanmanAgapi / sampadyApadi vA yasmAd vikAro na satAM bhavet / / 19 / / uktaJca udeti savitA tAmrastAmra evAstameti ca / sampattau ca vipattau ca mahatAmekarUpatA // 20 // jIvitavyamaho ! zlAghyaM devaguptatanUbhuvaH / sAvadyAM yazcikitsAM hi manasA'pi na kAGkSati // 21 // ityanyadA'karocchakra: prazaMsAmayasya saMsadi / tAM sehire surAH santaste hi satpakSapAtinaH // 22 // 2010_02 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 dvitIyaM parISahAdhyayanam dvau sau tAM na sehAte jayadatta-jayAbhidhau / svalpe hi guNasoDhAra: sureSu manujeSvapi // 23 // sAkSAdindraM pratijJAya bhuvamAhatya pANinA / tadabhigrahavidhvaMsabaddhakakSau dadhAvatuH // 24 // tatra dhanvantarIbhUya vipraputramavocatAm / dhIman ! praguNayAvastvAM kuruSe yadi bheSajam // 25 // he vaidyau ! vadatAM tAvat kIdRzaM hi tadauSadham ? / rujaH kA vA prazAmyantItyavadad devaguptabhUH // 26 // bhadrAdime nizAyAme kAryaM madhvavalehanam / tathA ca carame jIrNamadirApAnapUrvakam // 27 // bhoktavyaM karamAkaNThaM navanIta-palAnvitam / bhavitA''rogyamevaM te tAvadaH procatustamAm // 28 // devaguptasuto'vocad vaidyAvAttavrato'smyaham / tanme na khalu kartavyaM yatra prANivadho bhavet // 29 / / navanIte bahistakrAt pizite madhu-madyayoH / utpadyante vipadyante tadvarNAH sUkSmajantavaH // 30 // tadetadauSadhAdhAnAd virAdhyAnekadehinaH / yadArogyamahaM manye tanmahArogato'dhikam // 31 // tau surau punarUcAte mUDha ! cetayase na kim ? / svAGgaM rakSyaM bhavet pazcAt prAyazcittaM samAcareH // 32 // ArtadhyAnena maraNaM syAd yathA mA kRthAstathA / bAlaitadanupAtyeva nAgamaH ki vibhAvyate ? // 33 // savvattha saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo puNo visohI na yAviraI // 34 // viprasUrabhyadhAd vaidyau ! prAgevAkaraNaM varam / zuddhau pazcAd vidheyAyAM paGkasparzena kiM mudhA ? // 35 // 1. sarvatra saMyama saMyamAdAtmAnameva rakSet / mucyate'tipAtAt punarvizodhirna cAviratiH // 2010_02 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 uttarajjhayaNANi-1 bhavitavyaM yadi prAnte kudhyAnaM tad bhaviSyati / bhAvitArhanmatasyedaM na me sambhAvyate param // 36 / / pitRbhyAmabhyadhAyyevaM tvaM prApto bhUriyAcitaiH / asmAkamuparodhena cikitsAM vatsa ! kAraya // 37 / / parIzvaro'pi sapremovAca muJca kadAgraham / tvAmArogyaguNaprAjyaM paurohityaM varIyati // 38 / / paurAdyairAgRhIto'pi bhRzamevaM dvijAtmajaH / na manyate pratIkAraM didhakSannAntarA rujaH // 39 / / tatastaddADhyamuditau surAvAvirbabhUvatuH / aho ! dhairyamaho ! dhairyaM tava svarNAcalAtigam // 40 // nandAnandana ! dhanyastvamanindyaM tava jIvitam / yasya te kurute zlAghAmamarAdhIzvaro'pi hi // 41 // iti prazaMsAmAsUtrya nIrujaM taM dvijAGgajam / vidhAya vibudhau buddhau vibudhAvAsamIyatuH // 42 // pitrAdayastathA dA_dharmamAhAtmyadarzanAt / pratibuddhA akAGkSanta dIkSAdharmamupAsitum // 43 / / tadAdi viprabhUreSa Arogyadvija ityabhUt / nAmnA bhUmnA hi vikhyaatiloke lokakRtA'bhavat // 44 / / niyUMDhAbhigrahaH samyak kramAdAttamahAvrataH / niHsaGgaraGgo niSkarmA paramAnandabhAgabhUt // 45 / / iti SoDaze rogaparISahe ArogyadvijakathA // 33 // rogapIDitasya zayanAdiSu karkazatRNAdisparzaH syAditi tatparISahamAha acelagassa lUhassa saMjayassa tavassiNo / taNesu suyamANassa hujjA gAyavirAhaNA // 34 // vyAkhyA-acelakasya rUkSasya saMyatasya tapasvinastRNeSu darbhAdiSu zayAnasyopalakSaNAdAsitasya bhaved gAtravirAdhanA aGgavyAbAdhA / mA bhUt sacelasya tRNasparzAsambhavena, arUkSasya tatsambhave'pi snigdhatvena, asaMyatasya zuSiraharitatRNagrahaNena tathA 2010_02 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam gAtravirAdhanAyA asambhava ityacelakatvAdIni vizeSaNAni tapasvina iti ||34|| tatazca- Ayavassa nivAeNaM aulA havai veyaNA / eyaM naccA na sevaMti taMtujaM taNatajjiyA // 35 // vyAkhyA - Atapasya gharmaNo nipAtenAtulA mahatI bhavati vedanA pIDA evaM jJAtvA na sevante tantujaM vastraM kambalaM vA tRNaistarjitA nirbhatsitAH / ko bhAvaH ?, yadyapi tRNairvilikhitAGgasyAtapotpannasvedataH kSatakSArakSeparUpA pIDA syAt, tathA'pi karmakSayArthibhirvastrAdyagRhNadbhiH samyak sahanIyA, narake hi paravaze raudratarA vedanA mayA'nubhUtapUrvA, tat kiyatIyam ? / svavazasya samyak sahane bhUyAMzca lAbhaH / yata uktam-- "asAsae sarIraMmi vinnAe jisAsaNe / kamme veyajjamANaMmi lAbho tatthahiyAsaNaM" // 1 // jinakalpApekSaM caitat, sthavirAstu sApekSasaMyamatvAd vastrAdi sevante'pIti tRNaparISahaH soDhavyo bhadrasAdhuvat / tathAhi-- zrAvastyAM kSitipAlasya jitazatrostanUdbhavaH / bhadraH prakRtyA bhadrAkhyo'bhavad dharmAbhimukhyavAn // 1 // so'nyadA sundarAcAryAnnirvedajanakaM vacaH / zrutvA saJjAtasaMvegaH pitRRn prAJjalirabhyadhAt // 2 // " samudAyakRtaM karma samudAyena bhujyate / tvaradhvaM madvamutra hitasiddhayai vratagrahe // 3 // mayA nUnamupAdeyA pravrajyA savidhe guroH / ayamAyurlavaH svArthasAdhakaH kvApyate punaH ? // 4 // ahaM tapovane yAmi bhavantastu gRhAzrame / svabhAvasiddhatA hAnirevaM premNaH kuTumbake // 5 // anyonyamaviyogena nirvRttiH samavApyate / maitad vaco'vamanyadhvamekAntahitamAtmanaH // 6 // 1. azAzvate zarIre vijJAte jinazAsane / karmaNi vedyamAne lAbhastatrAdhyAsanam // 1 // 113 2010_02 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 uttarajjhayaNANi-1 bhavatpArzvapravartI syAM kSamaH kArimAraNe / svapakSAntargato vIro dviguNaM balamaznute" // 7 // "pitarAvAhaturvatsa ! kimityutsukatAM gataH ? / bAlo'si bata vArddhakye samameva yatiSyate // 8 // so'pyAha na hi me maitrI kRtAntena pravartate / kUpAnnirgacchato vighnaH zatrorapi na yujyate // 9 // sA prasUH sa pitA putrapathyAyodyacchato'tra yau / balAdevamanujJApya pitRn sa vratamAdade" // 10 // upasthaviramabhyastazrutasAraH kriyodyataH / / anusyUtatapa:zakti sattvanirbandhabandhuraH // 11 // prapannavAnathaikAkyaM viharan kramazo'nyadA / vairirAjye cara iti babandhe'sau vipakSagaiH // 12 // pRSTaH kena niyukto'si kaH kasyAsyAgataH kutaH ? / bhagavAn so'pi nAdatta maunI pratyuttaraM muniH // 13 // tato ruSTairanAryastainiyantryAjinabandhanaiH / kuzaistIkSNaiH parIveSTya kSArakUTe nicikSipe // 14 / / todyamAnaH kuzaistItrairnirgacchadrudhirAvilaH / sehe sa vedanAM samyag na viSAdavaze'patat // 15 // "dadhyAviti sudhIH svAnte'dabhrAH zvabhrodare purA / vajra-zUlAdijA: pIDA anubhUtA ito'dhikAH // 16 // pradIptAGgArapUrNeSu vajrakuNDeSvasandhiSu / kUjannanekaza: zvabhre dagdho'haM narakAgni // 17 // agnibhIto rayAd dhAvan gato vaitariNI nadIm / payaHpipAsayA vistrakSArAmbhasyapataM tataH // 18 // kSAradagdhazarIrazca mRto vegotthitaH punaH / chAyA'rthI hInadIno'hamasipatravanAnyagAm // 19 // zaktyaSTi-prAsa-kuntaizca khaDga-tomara-paTTizaiH / chinno'haM kRpaNastatra patadbhirvAtakampitaiH // 20 // 2010_02 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 dvitIyaM parISahAdhyayanam kamaikapAravazyena sahitvA'pyAtmavedanAma / nA''tman ! ko'pyarjito lAbhastadidAnIM gRhANa tam // 21 // ye zailanizcalAH karmajayodhuktAstapodhanAH / anudvignAstitikSante parISahamupasthitam // 22 // te dhanyA ityasau bhadraH svavazaH kuzavedanAm / sahamAno muniH prApya kevalaM zivamAsadat" // 23 // evamanyairapi soDhavyaH // iti saptadaze parISahe bhadrasAdhukathA // 35 / / tRNAni malinAnyapi bhavanti, tatsamparkataH svedatazca jallasambhava iti malaparISahamAha kilinnagAe mehAvI paMkeNa va raeNa vA / priMsu vA paritAveNaM sAyaM no paridevae // 36 // vyAkhyA--klinnagAtro nicitAGgo medhAvI / "vAhio vA arogI vA siNANaM jo u ptthe| vokkaMto hoi AyAro jaDho havai saMjamo" // 1 // ityAgamaM smarannasnAnamaryAdAvartI / kena klinnatvamityAha-paDUna svedAmalarUpeNa 'raeNa tti' rajasA vA 'priMsu tti' grISme vAzabdAccharadi vA paritApena / ko bhAvaH ? paritApAt svedaH, svedAcca paGka-rajasI, tataH klinnagAtratA syAdevaMvidhazca kiM kuryAt ? sAtaM saukhyamAzritya no parideveta kathaM me malApagamena sukhaM bhAvIti na pralapet / / 36 / / punaH kiM kuryAdityAha veijja nijjarApehI AriyaM dhammamaNuttaraM / jAva sarIrabheo tti jallaM kAeNa dhArae // 37 // vyAkhyA-vedayet saheta prastAvAjjallajaM duHkhaM nirjarA'pekSI karmakSayAbhilASI AryaM dharmaM zrutacAritrarUpamanuttaraM pradhAnaM prapanno 'bhAvayatiH' iti gamyam / yAvaccharIrasya bhedo vinAzo yAvajjIvamityarthastAvajjallaM kaThinatA''pannaM malaM kAyena dhArayet / ko 1. vyAdhito vA'rogI vA snAnaM yastu prArthayet / vyutkrAnto bhavatyAcAraH zithilo bhavati saMyamaH // 1 // 2010_02 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 uttarajjhayaNANi - 1 bhAvaH ? dausthyavicchAyazyAmAGgAnAM zItoSNavAtAtapAdibhiH parizoSitarajo'vaguNThitamaladigdhAGgAnAmakAmanirjarAto na kazcid guNo mama tu samyak sahamAnasya mahAn guNa iti matvA na tadapanodAya snAnAdi kuryAd / yataH-- " na zakyaM nirmalIkartuM gAtraM snAnazatairapi / azrAntamevaM srotobhi - rudgirannavabhirmalam" // 1 // iti malaparISahasahane vyatirekeNa sunandamunirudAharaNam / tathAhiabhUd vaNik subhadrAkhyazcampAyAM gAndhikAgraNIH / tyaktapAtrAdyabhiprAyamudArodUDhadAnadhIH // 1 // yadauSadhAdikaM sAdhuprAyogyaM tadavajJayA / amI asmadupAyattAH sAdhubhya iti paryadAt // 2 // tasyAnyadA''paNe grISme malasvedAvilAGgakAH / bhaiSajyArthaM samAjagmuH sAdhavo malinAmbarAH || 3 // ApaNasthitacandrAderabhibhAvya parImalam / udagAd vapuSo gandhasteSAM tannAsikAviSam // 4 // kadA'pi prAptadurgandhaH subhadro'ntaracintayat / abhadrametadeteSAM ko doSo maladhAvane ? // 5 // karmabandho yato'nyeSAM tanna kuryustapodhanAH / etanmalApagandhenAhamivAnye'pi bandhakAH ||6|| baddhvA tatpratyayaM karmAnAlocya munidAnataH / kauzAmbyAmibhyagehe'bhUt sunando nandanaH sudhIH // 7 // avajJayA'pi pAtrebhyo dattaM dAnaM na niSphalam / yuvA'sau bubhuje bhogAn zraddhAM ca sukRte vyadhAt // 8 // gurordharmapadaM zrutvA buddho bheje'nagAritAm / tatkarmodayato gADhadurgandhAGgaH kramAdabhUt ||9|| yena yena pathA yAti tatra tatra jano'khilaH / palAyAmAsa durgandhAjjainApabhrAjanA'bhavat // 10 // athAsau sAdhubhiH proce bhikSAdyarthamupAzrayAt / mA yAsIstvaM bahiH sAdho ! vArayoDDAhamAtmanaH // 11 // 2010_02 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 dvitIyaM parISahAdhyayanam tapasA karmaNi kSINaprAye nirviNNamAnasaH / kAyotsargaM dadhe rAtrau dhyAtvA zAsanadevatAm // 12 // tayA cakre sa saugandhyapAtradehastathA kSaNAt / yathA'bhibhAvayAJcakre kastUryAdiparImalam / / 13 / / tato yato yato yAtyAyayurlokAstatastataH / bhogaH sAdhoraho ! kIdRk sarvadravyezvarAtigaH ? // 14 // bhUyaH satyevamuDDAhe punarArAdhya devatAm / sa svAbhAvikagandho'bhUcchuddhaM vratamapAlayat // 15 // yathA tena malotpanno na durgandhaparISahaH / sehe tathA na kartavyaM parairapi tapodhanaiH // 16 // ityaSTAdazaparISahe sunandamunikathA // 37 / / jallopaliptazcAparAn zucIn sakriyamANAn dRSTvA satkAra-puraskArAbhyAM spRhayedatastatparISahamAha abhivAyaNamabbhuTThANaM sAmI kujjA nimaMtaNaM / je tAiM paDisevaMti na tesiM pIhae muNI // 38 // vyAkhyA-abhivAdanaM zironamanAdi, abhyutthAnaM sasambhramamAsanadAnaM svAmI rAjAdiH kuryAd nimantraNaM bhikSAdyarthaM ye svaparayUthyAstAnyabhivAdanAdInyAgamaniSiddhAni pratisevante bhajante na tebhyaH spRhayed muniH / yathA'mI sulabdhajanmAno ye evamabhivAdanAdibhiH sakriyante iti // 38 // kiJca aNukkasAI appicche annAesI alolue / rasesu nANugijjhijjA nANutappijja pannavaM // 39 // vyAkhyA-aNukaSAyyalpakaSAyI satkArAdyakurvate anyasmai na kupyati, tatsampattau ca na mAdyati / yataH "pailimaMtha mahaM viyANiyA jA vi ya vaMdaNa-pUyaNA ihaM / suhame salle duruddhare iya saMkhAya muNI na majjaI" // 1 // 1. vighnaM mahad vijAnIyAd yA'pi ca vandanA-pUjaneha / sUkSmaM zalyaM duruddharamiti saGkhyAya munirna mAdyati // 1 // 2010_02 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi - 1 alpeccho'gRdhnurdharmopakaraNamAtrecchaH / ajJAto jAtyAdibhireSatyuJchati piNDAdInyajJAtaiSI / alolupaH sarasAhAreSu na lAmpaTyavAn / raseSu madhurAdiSu na gRdhyennAbhikAGkSata, tathA nAnutapyeta nRpAdibhiH satkriyamANAnanyatIrthikAnavekSya kimahameSAM madhye pravrajita iti pazcAttApaM na kuryAt, prajJAvAn heyopAdeyavivecanamatimAniti sAdhunA ca satkAre paritoSaM nyakkAre ca dveSamakurvatA satkArapuraskAraparISaho'dhyAsitavyo'nvayavyatirekAbhyAM dharmayazodharmaghoSamunivat / tathAhi-- 118 kauzAmbyAM jitasenAkhyo bhUpo bhAryA'sya dhAriNI / AcAryA dharmavasvAkhyA vArddhakye tatra saMsthitAH // 1 // dharmaghoSo dharmayazAstadvineyau bahuzrutau / jeSThAM saMlekhanAM kRtvA jajJAte'nazanonmukhau // 2 // itazca nirbhayAnAmnI saGghAnujJAM tapodhanA / gRhItvA'nazanaM bheje ciraM pUjAmavApa ca // 3 // gatAyA api devatvaM tasyAH saGghaH kalevaram / pUjayAmAsa puSpAdyairmahIyomahimAM vyAdhAt ||4|| dharmaghoSo'tha tad dRSTvA dadhyau dhanyeyamAryikA / jIvantyAzca mRtAyAzcedRzI yasyAH prabhAvanA // 5 // pure'trAnazanaM kurve pUjAmApsye 'hamadbhutAm / mRtyAvapi yazaH kAyaH sthirIkAryo mahAtmabhiH ||6|| iti tatra sa taccakre munidharmazAstvidam / vyacintayajjanajJAtadharmeNa mama kiM mudhA ? ||7|| gatvaikAnte tadAdhyAsye dhyAtvetyApRcchya sadgurum / vatsagAsindhutIrasthagiridaryAmupAgamat // 8 // pAdapopagamaM lAtvA'nazanaM tatra niHspRhaH / ekAkI susthitadhyAno'rhallIno'sthAd mahAmanAH || 9 || ito'vantyAM mahApuryAM pradyotAnvayadIpakaH / avantivarddhano rAjA'syAnujo rASTravarddhanaH ||10|| dhAriNIdayitAjAtaH suto'syAvantisenakaH / vane'nujapriyAM dRSTvA'nyadA rAjA'nvarajyata // 11 // 2010_02 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 dvitIyaM parISahAdhyayanam tAmarthayAJcakArAsau dUtIvakreNa kAmukaH / aho ! smarasurAmattastat kiM yad na viceSTate ? / / 12 / / dhAriNyuvAca hI ! dharmAnapekSyo yadi bhUpatiH / tat kiM bhrAtranapekSyo'bhUd yanmAmatha bubhukSati // 13 / / ito dUtyoktamAkarNya rAjA'pi gatacetanaH / jaghAna bAndhavaM sadyastamupAyena kenacit // 14 // garbhAGkaravatI patnI zIlarakSakatparA / / kauzAmbyAmavilambenAgamat sArthena kenacit // 15 / / AryApratizraye tatra dhAmAkarNya dezanAm / anAvedya nijaM garbhaM tvaritaM vratamagrahIt // 16 / / athaidhamAnatadgarbhA pravartinyA gRhAntare / raho'sthApi kramAt tatra suSuve sutamadbhutam // 17 // ayaM suto hi saMyatyA iti mA'pavadejjanaH / nRpAGgaNe'mucannAmamudrAGkamiti sA nizi // 18 // pratyAyyata mRto jAtastathetyuktvA pravartinI / jitaseno nRpo'pazyat taM ca dIptamaNiprabham / / 19 / / nijapatnyai viputrAyai putratvena tamArpayat / gUDhagarbhA'bhavad rAjJI prakAzyeti jane'khile // 20 // putrajanmotsavaM kRtvA nAmnA cakre maNiprabham / mRte rAjJi vayaHprApto rAjA'jani sa durddharaH // 21 / / athavAntIzvaro bhraSTo dhAriNyanuz2ayoraham / pApapAtraM pravRttazcetyAsId niviNNamAnasaH // 22 // bhrAtRjAvantisenaM taM nRpIkRtya nije pade / bhavabhIrutaM lAtvA yogasAmrAjyamanvazAt / / 23 / / prauDhaprabho'vantiseno'nyadA'bhANInmaNiprabham / dUtAsyena kramAyAtaM daNDaM dehi sunizcitam // 24 // pratyUce so'pi dAsyAmi tava mUni nijaM kramam / daNDaM lAsyAmi nirvyAjaM tavAhaM bhava mA''kulaH // 25 / / 2010_02 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AkSepyeti pratyavanti sainyArthamupacakrame / AgAdavantiseno'pi tAvad vIracamUcayaH ||26|| kSipraM saMveSTya kauzAmbIM sthitaH sthAmamadoddharaH / maNiprabho'pi tatsainyaM tRNaM mene'khilaM tadA ||27|| durgasAmarthyanirbhIkaJcakre saGgrAmakovidam / caturaGgacamUcakraM durgasthAyI maNiprabhaH // 28 // tadA ca nagarIrodhavyAkulo nikhilo janaH / khAtotkhAtAdikaM kurvan kRtyAnyapi na cAsmarat ||29|| nIhArAhArasaGkocAt tadA munijano'pi hi / vaimanasyaM paraM prApa pazyan vratavirAdhanAm // 30 // na tadA'nazanasthasya dharmaghoSamunerapi / tapasaH ko'pi papraccha sukhavArtAdikaM janaH // 31 // pUjAkAmyastato nindan janatAM tadakAriNIm / mRtaH sa loSTuvallokairbahirvaprAnnicikSipe // 32 // bAndhavau yudhyamAnau tau matvA sA dhAriNI mithaH / jyAyasyAryAmanujJApyAyAsIdupamaNiprabham // 33 // sarvasvarUpamAvedya raNo yukto na bandhunA / ityukto'pyabhimAnena yAvannaiSa nyavartata ||34|| tato'vantIpateH pArzvamAgatyaitanyavedayat / so'pi saGgrAmasaMrambhaM muktvA tatsammukhaM yayau // 35 // kuladevyaH prasedurme'dhunA bAndhavalAbhataH / ityuccarantamAgatya tamAliGganmaNiprabham // 36 // muktvA mAnamubhau snehaniryadazrubhRtekSaNau / gADhAliGganato'pyuccaiH paraM santoSamApatu ||37|| uttarajjhayaNANi - 1 Agatya nagarImadhyaM mahotsavapurassaram / kiyato'pi dinAn sthitvA pratyavanti pracelatuH ||38|| tadAgrahAd vratinyo'pi saha tAbhyAM pratasthire / vatsagAsaritastIre tasthurvizrAmahetave // 39 // 2010_02 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 dvitIyaM parISahAdhyayanam girau tatra janAn vIkSya mudA''rohAvarohakAn / pRSTvA ca jJAtavRttAntAstAH procuH pRthivIpatI // 40 // atra dharmayazAH sAdhuH pAdapopagame sthitaH / tadupAsti kariSyAmaH sA hi sarvaphalapradA // 41 // tau zrutveti mahIpAlau sthitvA tatra zubhecchayA / Anarcaturmuni bhaktyA zrIkhaNDAdivilepanaiH // 42 / / kiM satkAra-puraskArairadhunA''tman ! nirarthakaiH ? / parameSThismRtervighno mA'stvasAvityabhAvayat // 43 // anicchannapi samprApa mahimAM sa mahIyasIm / mRtazcAbhUt suraH svarge'syAho ! nirvyAjapuNyatA // 44|| tau tatsaMskAramAdhAyAvantIrAjyamupeyatuH / ayaM parISaho dharmayazA iva viSahyatAm / / 45 / / ityekonaviMze parISahe dharmayazo-dharmaghoSakathA // 39 / / satkArazca prAyaH prajJA'tizayavato bhavatIti taM sakriyamANamupalabhya prajJAvikalo vaiklavyaM bhajediti prajJAparISahamAha se nUNaM mae puvvaM kammAnANaphalA kaDA / jeNAhaM nAbhijANAmi puTTho keNai kaNhuI // 40 // vyAkhyA-'se'zabdo'thArthe nUnaM nizcitaM mayA pUrva karmANyajJAnaphalAni jJAnAvaraNIyAdIni kRtAni nindA''dibhirarjitAni / yaduktam___"jJAnasya jJAninAM vA'pi nindA-pradveSa-matsaraiH / upaghAtaizca vinaizca jJAnajaM karma badhyate" // 1 // yena hetunA'haM nAbhijAnAmi / pRSTaH kenacijjAnatA svayamajAnatA vA / 'kaNhuI tti' kasmiMzcit sUtrAdau jIvAdau vA // 40 // aha pacchA uijjaMti kammAnANaphalA kaDA / evamAsAsi appANaM NaccA kammavivAgayaM // 41 // vyAkhyA-atheti vaktavyAntare pazcAdabAdhottarakAlamudIryante vipacyante karmANyajJAnaphalAni kRtAnyatastadvighAtAya yatnaH kAryo na tu viSAda evamamunA 2010_02 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 uttarajjhayaNANi - 1 prakAreNAzvAsaya svasthIkurvAtmAnaM mA vaiklavyaM kRthA ityarthaH / jJAtvA karmavipAkaM karmaNAM kutsitavipAkam // itthaM prajJA'pakarSamuktvA tatprakarSe ca notseko vidheya iti tatprakarSo vyAkhyAyate - se nUNamityAdi / 'se' ityupanyAse / nUnaM mayA pUrvaM karmANi jJAnaprazaMsAdIni 'jJAnamiha vimarzapUrvako bodha: ' tatphalAni kRtAni / yenAhaM nA'pi pumAnapyabhijAnAmi pRSTaH kenApi kasmiMzcidapIti / aha pacchA ityAdi / athetyutkarSAnantaraM 'apacchatti' apathyAnyAyatikaTukAni karmANi ajJAnaphalAni 'uijjhaMti tti' tivyatyayAdudeSyantIti prajJAprakarSe notseko vidheyo yataH -- " pUrvapuruSasiMhAnAM vijJAnAtizayasAgarAnantyam / zrutvA sAmpratapuruSAH kathaM svabuddhyA madaM yAnti" ? // 1 // evamAzvAsaya prajJA'valepenAvaluptamAtmAnaM svasthIkuru / zeSaM prAgavat / atra kAlakAcAryakathApratibaddhasAgaracandrodAharaNaM jJeyamiti viMzaH // 41 // | prajJAyA jJAnarUpatvAt tadvipakSabhUtamajJAnaparISahamAha-- niragaMmi virao mehuNAo susaMvuDo / jo sakkhaM nAbhijANAmi dhammaM kallANapAvagaM // 42 // vyAkhyA -- nirarthakaM niSprayojanamasmi virato maithunAt susaMvRta indriya- noindriyasaMvaraNena yaH sAkSAt sphuTaM nAbhijAnAmi nAvabudhye dharmaM vastusvabhAvaM kalyANaM pApakaM vA, yadi viratau kazcidarthaH sidhyennaivaM mamAjJAnaM bhavedityAzayaH // 42 // tavovahANamAdAya paDimaM paDivajjao / evaM pi viharao me chaumaM na niyaTTaI // 43 // vyAkhyA - tapo bhadra - mahAbhadrAdi upadhAnamAgamopacArarUpamAcAmlAdyAdAya caritvA pratimAM mAsikyAdirUpAM pratipadyamAnasyAGgIkurvANasyaivamapyAstAM sAmAnyacaryayA vizeSacaryayA viharato'pratibaddhatvena vicarato 'me' mama chadma jJAnAvaraNAdikarma na nivartate nApaitIti bhikSurna cintayedityuttaragAthayA sambandhaH / itthamajJAne vaiklavyaM, jJAne ca notsekaH kAryaM / yataH-- "jJAnaM madadarpaharaM mAdyati yastena tasya ko vaidyaH ? / amRtaM yasya viSAyati tasya cikitsA kathaM kriyate " ? // 1 // iha prajJAyA abhAve, ajJAnasya sadbhAve AbhIrakasAdhorudAharaNam / tathAhi-- 2010_02 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 dvitIyaM parISahAdhyayanam sahodarau mithaH prItau gaGgAkUle vaNiksutau / vairAgyAd vratamAdattAM gacche kvApyantike guroH // 1 // karmaNopakrameNAsIt tayoreko bahuzrutaH / prApadAcAryatAM cApi bandhuralpazruto'paraH // 2 / / ziSyAH pratIcchakA vA'syAdhIyante bhUrizo'ntike / tadvAcanAdidAnena vizrAmaM labhate na saH // 3 // yathA'hani tathoSAyAM nidrAmapyeSa nAznute / dharmopadezAnuprekSA-zikSAdau vyApRto'nizam // 4 // alpazrutastu bhuJjAnaH zayAnazca yathepsitam / suSThvahAnyaticakrAmAnAkrAnto'dhyApanAdibhiH // 5 // tamakhedaM tathA''lokya patatsaddhyAnamAnasaH / dhRtityakto viSaNNAtmA zrutavAn so'pyacintayat / / 6 / / "sukhadaM jJAnamAmnAtaM santAnamiva bhoginAm / duHkhadaM tat punarme'bhUd duHsthasyeva sutAjanuH // 7 // sundareNApi kiM tena yenAtmA parikhidyate ? / karNapAlItruTiryasmAt tena hemnA'pyalaM yataH // 8 // zrUyate kamalotpattirabdheriva zivaM zrutAt / dvayoranyat paraM kSAranIrAt klezAcca nekSyate // 9 // zive dhyAnapradhAnAnAM phalguneha zrutena kim ? / zivaM hi jyeSThacakryAdyA vizrutA vizrutA yayuH // 10 // zrutakhedaviyuktasya samyagdRSTeH kriyAvataH / siddhirmASatuSasyeva zrutamAtrAnna tu kvacit // 11 // avarmeNa raNe vIraH svamiSubhyo ripUtkaTe / AtmAnaM zoSayiSyAmi zrutArthibhyaH kathaM hahA ! // 12 // pipIlikAmukhasthasya guDasyeva kathaJcana / / sambhAvyate mamaitebhyaH kSINasya na zubhA sthitiH // 13 / / rakto guNAn viraktastu doSAneva hi vIkSate / iti zrutaviraktAtmA naitad bhAvayati sma saH // 14 // 2010_02 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 uttarajjhayaNANi-1 bhAvopakAraH puNyeSu zreSThaiH zreSThatayocyate / zrutajJAnaM vinA caiSa na siddhimadhirohati // 15 // tat paJcasu zrutaM muktvA'nyajJAnAnAM hi mUkatA / kevalyapi zrutenaiva parArthaM sAdhayed yataH // 16 // viveko vinayaH kIrtiH sarvaM vidyAnibandhanam / tAM vinA tadabhAvena naro'pi pazurucyate // 17 // vidvAneva hi sUktaughaM yuktaM muktopamairguNaiH / sadAnando vadan saMsadbhAminyAstilakAyate // 18 // pazyanti rasikA netrAnandasyandanibandhanam / bahuzrutamukhaM sarve cakorAH zazinaM yathA // 19 // zrutajJAnAdhikaH kiJcit kriyAhIno'pi zasyate / svAnyArthAbhyAmalaM naiva jJAnahInaH kriyA'dhikaH // 20 // uktaJca "chaTThaTThama-dasama-duvAlasehiM abahussuyassa jA sohI / etto ya NegaguNA sohI jimiyassa nANissa" // 21 // manastyaktvA vratAdhvAnaM kadAcid vrajadutpatham / kiM niyantrayituM zakyaM dRDhaM zrutaguNaM vinA ? // 22 // teSAM suvAsarAH zlAghyAsteSAM janma phalegrahi / adhIyante zrutaM bhaktyA'dhyApayanti ca ye parAn // 23 // pati vinA mRgAkSIva vinA jJAnaM kriyA'pi hi / svasAdhyaM sAdhayennaiva dhAtrI cAmbhodharaM vinA // 24 / / ye dviSantyavigAnAya zrutajJAnAya bhAsvate / te tAmasaprakRtayo na prakAzapadocitAH" // 25 // iti dhyAyan babandhAsau jJAnadveSAspadIkRtaH / zarmamarmAvidhaM karma jJAnAvaraNamulbaNam // 26 / / 1. SaSThASTama-dazama-dvAdazairabahuzrutasya yA zodhiH / etasmAccAnekaguNA zodhirjimitasya jJAninaH / 2010_02 | Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 dvitIyaM parISahAdhyayanam anAlocyApratikramya tat pApasthAnamutkaTam / pUrNAyuH kramazo nAke nAkyabhUd vratayogataH // 27 / / taccyuto'bhavadAbhIradArako dhIradhIyuvA / godohAdikriyAdakSaH kSamAGgaH kSIrapAnataH // 28 // paryaNaiSIcca yuvatiM kulInAM praNayapriyAm / / sutAmasUta sA kAle sarasI padminImiva // 29 // iyattA rUpalakSmInAM bhadrA''khyA sA''pa yauvanam / lAvaNyAmodalubdhAnAM kAmaM kAmyA yuvAlinAm // 30 // anyadA sarpiSAM kumbhairbhUtvA'no vikrayAzayA / samaM vallavasArthena sa pratasthe puraM prati // 31 / / bhadrA sArathyamAdhatta tatsAhAyyakarI tadA / yUnAmasAdhyacittAnAM sAdhanAyeva sodyamA // 32 / / tadAnIM vallavAH sarve tadrUpAkSiptacetasaH / upekSyokSakriyAkSepaM tAmevaikSyanta mohinIm // 33 // ekA'pyavikSata sA teSAM sarveSAM hRdayaM kSaNAt / surevonmadayAmAsa vikRtA caikahelayA // 34 // rAgAnmArgamamArga vA'vimazya paritaH same / tasyAH svAnAMsi te ninyustadrUpaikapipAsayA // 35 / / teSAM pIte'pi tadrUpe tatpipAsA nyavarti na / nAto nivartayAmAsuH svAnAMsi sparddhayekSiNaH // 36 / / teSAM manAMsi caDUMSi tAmabhAkSuH samantataH / anAMsyathotpathe'bhAkSurviSame dRSadAkule // 37 // atruTannAyasA bandhA asphuTan sapiSA ghaTAH / aluThan bhuvi sISi vyalakSyanta tatazca te // 38 // tasyA azakaTetyAkhyAmakurvanta ca tatpituH / azakaTApitetyAhuH ko ruNaddhi nRNAM mukham ? // 39 / / tAdRgvyatikarAlokavigaladrAgabandhanam / vimarzamakarodevaM manasyazakaTApitA // 40 // 2010_02 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 uttarajjhayaNANi-1 ekaiSA kimanekeSAM kulInA dayitA bhavet ? / tathA'pi prema kurvANAstrapante kimamI na hi ! // 41 // ihaiva svArthanAzo'bhUdeteSAM kAmakAmyayA / sA'pi neti dvayabhraSTA Asan hA ! pApaceSTitam // 42 // rakta-zukrAdiniSyanne pAvitryalavavarjite / strIvapuSyapi kiM rAgakAraNaM mugdhacetasaH ? // 43 // kUTakArSApaNamivAvicAritamanoharam / idaM vapurna rAgAha vicAraviSayIkRtam // 44 // rogAbhogajarAkINe jINe tArNa ivAsthire / svazarIrepi na nyAyyA spRhA'nyAGgeSu kiM punaH ? // 45 // dhig mohavazagaM jIvaM yo ratiM kurutetarAm / apAvaneSu bhAveSu viTkITaka ivAnizam // 46 // ajJAtaparamArthatvAd bhavantvete yathA tathA / sthAne nAtaH paraM sthAtuM mama tattvaM vijAnataH // 47 / / udvAyaikena gopena tAM sarvasvamapi svakam / tasmai dattvA tato gatvA kvApi gacche'bhavad vratI / / 48 / / zikSAdvayasamAyuktastriguptaH samitizritaH / gurUpAnte zrutAbhyAsI sa saMvegI vyadhAt tapaH // 49 / / uttarAdhyayanAnyeSa yogArUDha upAkramat / paThituM tAni tu trINi pApaThIti sma helayA // 50 // turye tasminnupakrAnte karma jJAnapradoSajam / udiyAya tatastasyAcAmlayoH kRtayorapi // 51 // eko'pyAlApako nAgAt paThito'pi nirantaram / jJAtvaivaM guravo'pyAkhyan kiM te'nujJApyatAmidam ? // 52 // so'bhyadhAdasya ko yogaste'pyAharyAvadeti na / idamadhyayanaM tAvadAcAmlAnyeva santu bhoH ! // 53 // kiM tvado duSkaraM te'do'nujJAmAdatsva bhadraka ! / / kAryaM hi tat tapo yasmAnna mano maGgulaM smaret // 54 // 2010_02 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam anujJayA'lamityuktvA muniryAvat tadAgamam / AcAmlAni pratyajAnAt kiM duHsAdhyaM mahaujasAm ? // 55 / / vIkSamANaH parAn prajJAjJAnAtizayazAlinaH / svasmiMstu tadabhAve'pi vaiklavyaM sa tu nAkarotu // 56 / / dvAdazAbdI tato'kArSIdAcAmlAni sa dhairyavAn / prajJAdyAzaMsayA muktaH karmakSpaNamAtradhIH // 57 / / prajJA'stu yadi vA mA'stu na tyAjyaH paThanodyamaH / svAdhyAyastu bhavedeva dhruvaM karmakSayastataH // 58 / / vAcanAdiprayatne dhyAnAt tatkarmaNaH kSayAt / tadadhyayanamadhyaiSTa tataH zeSamapi zrutam // 59 / / mahAzrutadhArIbhUya prajJA'nutsekavAn sudhIH / jJAnAvalepanirmukto vijahAra vasundharAm // 60 // kramAt kevalamavApya pratibodhyAGgino bahUn / dhyAnAbdanaSTakarmoSmA mahodayamagAd muniH // 61 / / iti viMzatyekaviMzatyoH prajJA'jJAnaparISahayoH samuditayorAbhIrakakathA / / 43 / / tathA ajJAnAd darzane'pi kazcit saMzayIteti tatparISahamAha natthi nUNaM paraloe iDDI vAvi tavassiNo / aduvA vaMcio mi tti ii bhikkhU na ciMtae // 44 // ___ vyAkhyA-nAsti nUnaM paraloka RddhirvA'pyAmarSoMSadhAdikA tapasvinaH pAdarajasA prazamanaM sarvarujAM sAdhavaH kSaNAt kuryuH / tribhuvanavismayajananAd dadhuH kAmAMstRNAgrAd vetyAdikA ca tasyA apyabhAvAt / athavA vaJcito'smi zirastuNDamuNDanAdinA 'bhogAdinAm' iti gamyam / yataH-"tapAMsi yAtanAzcitrAH saMyamo bhogavaJcanA" / ityAdyetad bhikSurna cintayed yato'haM sukhI duHkhI cetyAdi svasaMvedanAsiddhatvAdayamAtmA svapratyakSa eva kevalinAM sarve'pyAtmAnaH pratyakSA eveti / Rddhayo'pyatra kAlAnubhAvato na santi, tathA'pi na tAsAmabhAvaH, mahAvideheSu sadbhAvAd bhogavaJcanAkalpanamapyayuktam, teSAM vipAkakaTukatvAt / yataH "ApAtamAtramadhurA vipAkakaTavo viSopamA viSayAH / avivekijanAcaritA vivekijanavarjitAH pApA:" // 1 // 2010_02 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 uttarajjhayaNANi-1 tapo'pi na yAtanA, yathAzaktividhAnena karmakSayahetutvAt tasya // 44 // tathA abhU jiNA asthi jiNA aduvA vi bhavissaI / musaM te evamAhaMsu iti bhikkhU na ciMtae // 45 // vyAkhyA-abhUvan jinA rAgAdijetAraH / asti prAkRtatvAt santi jinA videhApekSayA / athavA bhaviSyanti jinAH / mRSA'lIkaM te jinAstattvavAdina evamAhubruvate iti bhikSurna cintayet / sarvajJasyAnumAnAdipramANasiddhatvAt / jainapravacanadADhyanAsau parISahaH soDhavyaH sulasAvat / tathAhi magadhAsu pure rAjagRhe zauryaguNAspadam / abhUt prasenajid bhUpaH sArathirnAganAmakaH // 1 // salasA''sIt priyA tasyAnalasA dharmakarmasu / pativratAtva-saujanyaudAryAdiguNasevadhiH // 2 // vIragIramRtAsvAdapuSTijuSTaM hi yanmanaH / / mithyAdRgvAgviSayasparza na zizrAya kadAcana // 3 / / na lakSmyA na patipremNA na sakhIbhirna bAndhavaiH / jinAjJArAdhanenaiva sA mene zarma nirbharam // 4 // bhuktA anantazaH kAmAH sambandhA apyanantazaH / pitR-putrAdayaH prAptAH sopekSamAsa tAniti // 5 // paraM nAgaH sutAbhAvAcchUnyAH pazyan dizo daza / tAmyati smatamAmantargallahasto nirantaram // 6 // tRNaikapUlakAdhAradIptavahniprakAzavat / sa lakSmI-nRpamAnAdi sutAbhAvAdamanyata // 7 / / sulasA'tha priyaM proce sudhArasakirA girA / cintayA te'nayA nAtha ! kiM nu kAtarakAryayA ? // 8 // aGgabhUmayi cennAsInmA'stu nAma kanI: parAH / udvAhyotpAdayaitAMstvaM sarvaM hyudyamazAlinAm // 9 // nAgo jagAda sa premA yAtu yAtu rasAtalam / yatsImA svArthasaMsiddhirdharmadravyaM gateriva // 10 // 2010_02 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 dvitIyaM parISahAdhyayanam nAparAM dayitAM prANezvari ! kurve'tra janmani / bhuktvA kalpalatAcchAyAM kapikacchU zrayeta kaH ? // 11 // tvatkukSipadminIhaMsamIhe nizcitamAtmajam / suropayAcitaistasmAt kAnte ! janaya nandanam // 12 // trayAnyatamayogena paraM dayitadaivatam / nAriripsAmi muktvaikamarhantaM sveSTasiddhaye // 13 / / arhaddharmAnubhAvena dharmaputrAdayaH sutAH / kuntyA api nizAmyante vizvavizvaikavizrutAH // 14 // tathaivAhaM tridhA zuddhyA''dhAsye yatnaM nirantaram / dadhatI brahma devArcA-tapaHprabhRti tanvatI // 15 / / tataH setsyati me'bhISTaM mA'trArthe saMzayaM kRthAH / yasya siddhipradAne'sti kSamatvaM tasya kiM hyadaH ? // 16 / / ityAkhyAya viziSyaiSA'rhaddharme ratA'jani / sasmAra nAnyadevAnAM manasA'pi manAgapi // 17 // dharmasthairyamitaH zakraH sulasAyAH sabhAsadAm / prazazaMsa purastuSTaH sAdhamikasamAdhikRt / / 18 / / sarve'pyamaMmanuH zAkraM vacaH prAya: sudRSTayaH / parIkSA'rthaM punardeva eko bhuvamavAtarat / / 19 / / prAvizat sulasAgehaM sAdhumudrA'bhyalaGkRtaH / satkRtyAntaralInA'pi sodasthAd vIkSya taM drutam // 20 // bhaktyA praNamya cApRcchat svagehAgamakAraNam / so'vadallakSapAkAkhyatailArthaM vaidyazAsanAt / / 21 / / sA'pi hRSTA''zu tailasya cintayantI kRtArthatAm / AnaiSIt taddhaTaM yAvat tAvat tamabhanaka suraH / / 22 / / sAdhvarthamupanItasya na tasyApi phalaM mayA / tailasyAsyAdade seti dhyAyantI viSasAda na // 23 // dviguNaprollasadbhAvA dvitIyaM tamupAnayat / tamapyabhAGkSIt sa tatastArtIyIkaM tathA'karot // 24 // 2010_02 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 uttarajjhayaNANi-1 ghaTabhede'pi nAbhedi viSAdairvajravanmanaH / tasyAH kevalamalpatvaM jajalpa svavRSasya sA / / 25 / / "puNyasyAbhyudayo mandaH pApasyAmanda eva me / glAnakArye na me jAtaM svamiti svaM nininda sA" // 26 // dRSTvA suvismito devastasyA bhAvamabhaGgaram / prakaTIbhUya tAM proce dharmazIle ! varaM vRNu // 27 // kalyANi ! tava zakro'dya zrAddhatvAya surAgrataH / azlAghiSTa tatastasya parIkSA'rthamihAgamam // 28 // tadvarNanAdapyadhikaM dharmasthairya nirIkSya te / abhUnme vismayaH svAnte vizvAdRSTAdbhutekSaNAt / / 29 / / tvayyasti me sthirA prItirastu caiSA phalegrahiH / ato mattaH kamapyarthaM prArthayasva mahAzaye ! // 30 // sulasA sA drutaM prAha tRSNA kAcinna me hRdi / tuSTo dayitatoSAya mahyaM dehi tanUruhAn // 31 // so'pi dvAtriMzataM tasyai guTikAH pradadau mudA / abravIcca kramAdetA bhakSitAH syuH sutapradAH // 32 // kArye jAte punaH smarya iti procya yayau suraH / sulasA'pi tatastuSTA vimamarzeti cetasi // 33 // iyatAM bAlakAnAM ko jAtAnAM marditA malam ? / tadekazo'danAdastu dvAtriMzallakSaNaH sutaH // 34 // vimRzyetyAda tAH sarvAH sulasA tatprabhAvataH / dvAtriMzatpramitA garbhAH sthiti tadudare'bhajan // 35 / / mahAbhAraM hi garbhANAmasahiSNuH kRzAGgikA / sasmAra sA suraM kAyotsargamAdhAya tasthuSI // 36 // smRtamAtraH suraH so'pyAgatya tAmabravIdidam / mAmasmArSIH kuto hetoH sA'pyAkhyannijaceSTitam / / 37 / / tridazo'pyAha bho bhadre ! na cAru vihitaM tvayA / amoghazaktayaH putrA bhAvino yadyapIha te // 38 // 2010_02 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parISahAdhyayanam paraM dvAtriMzadapyete samAnAyuSkatAvazAt / samakAlaM vipatsyante durladhyA bhavitavyatA // 39 / / viSAdaM mA kRthA garbhavyathAmapaharAmi te / tathaiva kRtvA sa surastridazAzrayamAzrayat // 40 // svasthadehA babhAraiSA garbhAnurvIvadaGkarAn / aho ! puNyasya mAhAtmyaM yad devA api kiGkarAH // 41 // prAsUta sulasA kAle pUrNe dvAtriMzataM sutAn / dvAtriMzallakSaNopetAn mUrttAn vIrarasAniva // 42 // nAgo nAgarikaM lokamAkArya nijavezmani / teSAM janmotsavaM kRtvA nAmAnyapi vinirmame / / 43 / / saJjAtayauvanollekhAH zreNikakSitizAsituH / jIvitavyamivAbhUvannanizaM pArzvavartinaH // 44 // ceTakakSmAbhRtaH putrI sujyeSThAmabhilASukaH / vaizAlImanyadA rAjA yiyAsurnAganandanAn / / 45 / / mahArathAn rathArUDhAn rathI prathitapauruSAn / sahAyIkRtya taddattasaGketaprasthitaH purAt // 46 // yugmam suraGgayA'vizat saudhaM dUtajJAtatadAgamA / prAgdRSTAcitraphalakarUpasaMvAdamodinI // 47 // yiyAsuratha sujyeSThA cellaNAM bhaginIM mudA / pratizrutaikasaMvAsAM taM vRttAntamavedayat // 48 // yugmam sA''cacakSe purA tvaM mAmAropaya mahArathe / tvadviyogaM sahe nAhamityAropyata sA tayA // 49 / / gatA svayaM samAnetuM ratnApUrNakaraNDikAm / yAvat tAvat saulaseyAH zreNikezaM babhASire // 50 // atra vairigRhe rAjan ! na sthAtuM yujyate ciram / tatpreritaH samAdAya cellaNAM vyAghuTannRpaH // 51 // AgAdAdAya sujyeSThA yAvad ratnakaraNDikAm / naikSiSTa zreNikaM tAvad ghaTAnta:sthitadIpavat // 52 // 2010_02 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jAmyA viyogaduHkhArtA'pUrNakAmA viSAdinI / sujyeSThA pUccakAroccairhriyate cellaNeti hA ! ||53|| anarhakulajAto'yaM kulInAM mama nandinIm / hRtvA yAtIti roSeNa samanahyata ceTakaH // 54 // tAvanmayi sati svAminnAkSepaste'tra kastamAm ? | bhUpaM vairaGgiko vIro niSedhyetyabhyaSeNayat // 55 // nirgacchataH suraGgAyAH sulasAyAstataH sutAn / vairaGgiko'vadhIdekabANenaikanipAtanAt // 56 // suraGgAsaGkaTatvena yAvad dvAtriMzataM rathAn / AkarSayad rathI tAvad dUre'gAcchreNiko nRpaH // 57 // tato vairaGgiko yodhaH pUrNApUrNamanorathaH / ceTakAya narezAya taM vRttAntaM nyavedayat // 58 // zreNiko'pi drutaM rAjagRhaM samprApya cellaNAm / gAndharveNa vivAhenopayeme premapUritaH // 59 // atha zuzruvaturnAga-sulase magadhezituH / mukhAdamaGgalaM tAdRk sarveSAM tanujanmanAm // 60 // rurudaturmuktakaNThaM rodasIpUrakaiH svaraiH / bhUpRSThe ca vyaluThatAmetau mUrcchAvisaMsthulau // 61 // hA ! nau kRtAnta ! nistri~za ! grasato'dya samaM sutAn / tavaikasyApi no jajJe jaTharasya vidIrNatA // 62 // uttarajjhayaNANi - 1 krameNa prANinAM mRtyuM mRtyo ! tvaM kuruSe sa kim ? | samaM saMharatastAMste vismRto'smadabhAgyataH // 63 // dampatyoH zokapAthodhimagnayoretayoratha / zreNiko'bhayayuk tatra sametyetyabravId vacaH ||64 || mA zocatamamI bhAvAH sarve bhuvi vinazvarAH / sarvasAdhAraNe mRtyau tat kaH zokaM samudvahet ? // 65 // itI vairAgyasArAbhirvAgbhiretau vivekinau / sambodhyAbhayayuk rAjA nijaM dhAma jagAma saH // 66 // 2010_02 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 dvitIyaM parISahAdhyayanam tatpUrvajanuSo matvA vipAkaM duSTakarmaNAm / vizokau dampatI tau tu yatete dharmakarmasu // 67|| anyadA samavAsArSIccampAyAM caramo jinaH / surAsuranarAdhIzasevitAMhisaroruhaH // 68 / / tatra daNDadharazchatrI zrIvIrazrAvakAgraNIH / parivrADambaDAbhikhyo'naMsIdetya jagatprabhum // 69 / / niSidya ca yathAyogye sthAne zraddhAvizuddhadhIH / sa dezanAM sudhAdezyAM zuzrAva zrotrazarmadAm / / 70 / / bhaktyA natvA jinAdhIzaM yAvad rAjagRhaM prati / pratasthe so'mbaDastAvat svAmin svayamaucyata / / 71 / / tatra prApto nAgarathipreyasIM sulasA'bhidhAm / pRccharasmAkamAdezAd vArtA dharmasukhAvahAm / / 72 / / tatheti pratipadyAsau vyomnA gatvA'tha tatpuram / sulasAsadmano dvAre kSaNaM sthitvetyacintayat // 73 / / aho ! trijagatIbhartuH pakSapAto mahAdbhutaH / sulasAyAmato'muSyAH kariSye'dya parIkSaNam // 74 / / vaikriyAkhyamahAlabdhyA kRtvA rUpAntaraM javAt / vezma pravizyAyAciSTa bhikSAM sa sulasAM sudhIH // 75 / / bhikSAmapAsya satpAtraM nAnyasmai pradAmyaham / ityAdRtAM pratijJAM svAM sulasA vyasmaranna hi / / 76 / / tasmai sA yAcamAnAya bhikSAmarNavaibhavA / na dadau svapratijJAtaM santo lumpanti na kvacit / / 77 / / tato niHsRtya tadgehAt puragopurasannidhau / pUrvasyAM vicakArAsau caturvaktravibhUSitam // 78 / / caturbhujaM brahmasUtra-jaTAjUTakamaNDitam / akSamAlA'GkitaM brahmarUpaM saddhaMsavAhanam // 79 / / yugmam sAvitrIsahitaH padmAsanA'sIno hariprabhaH / dharmaM dideza lokebhyaH sAkSAd brahmeva so'mbaDaH // 80 // 2010_02 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 uttarajjhayaNANi-1 tannamasyAkRte lokaH pauraH sarvaH samAyayau / vihAya sulasAmekAM samyaktve nizcalAzayAm // 81 // dakSiNasyAM dvitIye'hni so'mbaDo garuDAsanaH / zaGkha-cakra-gadA-zArGgakaro'sthAd viSNurUpabhAk // 82 // apyacyutapraghoSeNa jagadvibhramakAriNA / sulasA nAgamat tatra mithyAksaGgabhIlukA // 83 / / athAmbaDastRtIye'hni pazcimAyAM zazAGkavAn / / kRttivAsAstrinayanaH zUlapANiH kapAlabhRt // 84 / / ruNDamAlI ca khaTvAGgI bhasmoddhUlitavigrahaH / pArvatImaNDitArdhAGgo bhasmIkurvan manobhavam // 85 / / IzvarIbhUya paurANAmAkhyad dharmamasau tataH / dRzA'pi nekSitaH zuddha zrAddhyA sulasayA param / / 86 / / caturthe divase'thAsAvuttarasyAM mahAdbhutam / kRtvA samavasaraNaM satoraNacaturmukham // 87 / / jinIbhUya sthitastatra janairgatvA namaskRtaH / dharmopadezadAnenAnvagRhNAt sa tu nAgarAn // 88 / / tatrApyanAgatAmenAM sulasAmavabudhya saH / praiSIdekaM naraM tasyAH kSobhArthaM so'pi tAmavak / / 89 / / sulase ! samavAsArSIdaha~stvadativallabhaH / vijJe ! tat tanninaMsAyai kimarthamalasAyase ? // 90 // tamuvAca mahAbhAga ! nAyaM svAmI jinezvaraH / vihAya zrImahAvIraM paro'rhan nAsti bhUtale // 91|| so'pi pratyabravId bhadre ! paJcaviMzo'dhunA jinaH / utpede'taH svayaM gatvA mugdhe ! taM kiM na vandase ? // 92 / / sA prAha taM na jAyeta paJcaviMzaH kvacijjinaH / ko'pyeSa kapaTATopairmugdhAn vaJcayate narAn // 93 / / mAyAmRgaH sa Acakhyau yadyevaM zAsanonnatiH / jAyate tarhi ko bhadre ! doSapoSaH prasarpati ? // 14 // 2010_02 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 dvitIyaM parISahAdhyayanam taM sA'vocat pramugdho'si kA'lIkena prabhAvanA ? | kintvapabhrAjanA lokopahAsAdeva jAyate / / 95 / / sa gatvA'thAmbaDasyAgre tavRttAntaM nyavedayat / zrutvA sa darzanasthairyaM sulasAyA visiSmaye // 96 / / yuktaM sabhAyAM zrIvIrastAM svayaM samabhAvayat / samyaktvAd yAmahaM mAyAvyapi nAcIcalantamAm // 97 / / sa saMhRtya prapaJcaM tamambaDo mUlarUpabhRt / arhaddharmagRhamiva prAvikSat sulasAgRham // 98 / / sahasotthAya sA'pRcchat svAgataM dharmabAndhava ! / vIrasya trijagadbharturuttamopAsakasya te // 99|| mAtevAtulyavAtsalyAcchaucaM kRtvA ca tatpadoH / vandayAmAsa vandArUM taM caityAni svavezmanaH // 100 / ambaDo'pyAtastasyAH zAzvatAzAzvatArhatAm / bimbAnyavandayad bhaktyA vanditAni svayaM mudA // 101|| tAmUce ca tvamevaikA puNyavatyasi bhArate / yasyA vIro vRSodantaM madAsyenAdya pRcchati // 102 // tadAkarNya sakarNA sA praNamya paramezvaram / astaut prazastayA vAcA romAJcAJcitasaJcarA // 103 / / tadAzayaM parijJAtuM vijJastAmUcivAnayam / mayA'trAyAtamAtreNa vArtA' zrAvIti lokataH // 104 / / yadatra viSNu-brahmAdyA avateruH surAH pure / zuzrUSavo janA jagmustatpAzrvaM bhavatI na hi // 105 / / kUNayantyatha sA nAsAM durgandhAdiva tagiraH / Akhyad vidannapi kathaM bhavAn bhrAmyati bAndhava ! / / 106 / / strIsevAniratAH zatruvadhabandhanalAlasAH / te'mI brahmAdayaH kIdRg dharmaM vakSyantyadharmiNaH ? // 107 // bhrAtaH ! zrImanmahAvIrAd dharmamApya kathaM manaH / draSTuM tAniSTavidhiSThAnutsaheta mamAdhunA // 108 // 2010_02 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 saMzlAghya so'mbaDo'tyarthaM sulasAyai gato gRham / sA'pi svahRdaye nityaM babhAra zuci darzanam // 109 / / zrutveti sulasAvRttaM dRgdAryakaramadbhutam / sthirIbhavata samyaktve yathA syAt paramaM padam // 110 / / iti dvAviMze samyaktvaparISahe sulasAzrAvikAkathA // ityuktA dvAviMzatiparISahAH / nanvete kasmin karmaNyavatarantItyucyate-jJAnAvaraNe karmaNi prajJA'jJAne / antarAye'lAbhaH / cAritramohanIye aratyacela-strI-naiSedhikI-yAJcAsatkArAkrozarUpAH sapta / darzanamohanIye darzanam / vedanIye karmaNi kSut-tuT-zItoSNadaMza-caryA-zayyA-mala-vadha-roga-tRNasparzaparISahA ekAdazeti // 45 // athAdhyayanaM nigamayannAhaee parIsahA savve kAsaveNaM paveiyA / je bhikkhU Na vihannijjA puTTho keNai kaNhuI // 46 // tti bemi // vyAkhyA-ete parISahAH kAzyapena vIreNa praveditAH / yAn 'jJAtveti zeSaH' bhikSurna vihanyeta parAjIyeta spRSTo bAdhitaH / kenApyekatareNApi parISaheNa kasmiMzcid deze kAle veti / iti samAptau bravImIti prAgvat // 46 / (graM0 2275) iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM dvitIyaM parISahAdhyayanaM samAptam // 2 // 2010_02 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam atha parISahasahanaM mAnuSatvAdicaturaGgadurlabhatvAlambane syAditi caturaGgIyAdhyayanaM vyAkhyAyate / tasyedamAdisUtram cattAri paramaMgANi dullahANIha jaMtuNo / mANusattaM suI saddhA saMjamaMmi ya vIriyaM // 1 // vyAkhyA-catvAri paramAGgAni pradhAnahetavaH prakramAd dharmasya / paramatvaM cAGgAnAM muktiprAptAvAsannopakAritvAt / durlabhAni duSprApANIha saMsAre jantoH prANinastAnyevAhamAnuSatvam / yataH "jamma-jarA-maraNajale nANAvihavAhijalayarAinne / bhavasAyare apAre dulahaM khalu mANusaM jammaM" // 1 // zrutiH zravaNaM dharmasyaivAlasyAdibhistrayodazabhiH kAraNairdurlabhA / zraddhA zraddhAnaM dharmasya durlabhA / yaduktam "kuboha-micchAbhinivesajogao kusattha-pAsaMDivimohiyA jaNA / na saddahaMte jiNanAhadesiyaM cayaMti bohiM puNa ke vi pAviyaM" // 1 // saMyame saptadazarUpe vIryaM sAmarthya durlabham / mAnuSatvAdi-durlabhatve collagAdayo daza dRSTAntAste cAmI "collaga pAsaga dhene jUe reyaNe ya sumiNa cakke ya / camma jue paramANU dasa diTuMtA maNuyalaMbhe" // 1 // 1. janma-jarA-maraNajale nAnAvidhavyAdhijalacarAkIrNe / bhavasAgare'pAre durlabhaM khalu mAnuSaM janma // 1 // 2. kubodha-mithyA'bhinivezayogataH kuzAstra-pAkhaNDivimohitA janAH / na zraddadhate jinanAthadezitaM tyajanti bodhi punaH ke'pi prAptam // 1 // 3. collakaM pAzako dhAnyaM dyUtaM ratnaM ca svapnazcakraM ca / carma yugaM paramANurdaza dRSTAntA manujalambhe // 1 // 2010_02 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 uttarajjhayaNANi-1 tatra collako dezIbhASayA paripATIbhojanam, tatra vipradRSTAntaH bharatArdhe'tra pAJcAladeze kAmpIlyapattanam / jagajjanakRtAnandaM praticchandaM divaukasaH // 1 // brahmadatto nRpastatra dvAdazazcakravattinAm / yatpratApAd vilIyante navanItamivArayaH // 2 // eka: kArpaTikastasyATavyAM sAhAyyakAryabhUt / prAg dIrgha-culanIbhItyaikAkino bhramato bhuvam // 3 // vAdazabhiH sainyaM sammIlya balavattaraH / brahmadatto'bhavat samrAT lebhe taddarzanaM na saH // 4 // yugmam rAjapATyAM narendrasyAnyadA kArpaTikadvijaH / upAnahAM dhvajaM kRtvA puro'bhUd dhvajibhiH saha / / 5 / / ko'yaM navyadhvaja iti pRSTaH pAdAtiko'nayat / dRggocaraM taM saMvIkSya sa bhUpenopalakSitaH // 6 // gajAduttIrya sasnehamAlijhyAbhASya sagirA / bhUjAninA sa Uce ki dadAmi svecchayA vada ? // 7 // sa prAha preyasI pRSTvA pArthiva ! prArthayiSyate / / so'tha gatvA priyAmAkhyat tuSTo rAjA kimarthaye ? // 8 // sA dadhyau yadyasau dezaM sAcivyaM vA prapatsyate / bahistAnmaJcakastanme patito nAtra saMzayaH // 9 // sA''ha tvaM kAnta ! yAcasva bhojanaM bhArate'khile / dInArayugalaM cApi cakryAdeH pratimandiram // 10 // tatrArthite nRpeNoce dezAdyaM kiM na yAcase ? / hiNDase kiM na hastyazvacchatracchAyAbhirindravat ? // 11 / / so'bhyadhAt kiM mamaitaistu dadhyau rAjaiSa tucchadhIH / udaGkaH patito'pyabdhAvAdatte svocitaM jalam // 12 / / svIkRtya tadvaco rAjJA pUrvaM svaukasi bhojitaH / dInAradvayadAnena dakSiNAyAM sa moditaH / / 13 / / 2010_02 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam sa vipraH paripATyaivaM bhuJjAno'tra gRhe gRhe / rAjJI - ra - rAjanya - paurANAM nagara - grAmakoTiSu ||14|| yAyAt kimantaM taM saiSa yAyAd vA daivayogataH / mAnuSyakAt punarpraSTa labhate na manuSyatAm // 15 // iti bhojane prathamo dRSTAntaH // 1 // ihAsti pADalIdraGgaM pADalIpuSsaMnibham / yad dadAtyuttamAmuccairjaDAnAmapi vAsanAm // 1 // tatroccheditanando'bhUccandragupto nRpAgraNIH / nairmalyAd yadyazazcandro'jaiSIccandraM kalaGkinam // 2 // candraguptamahArAjarAjyaprAsAdasUtrabhRt / cANikyastatra mantrIzo bimbAntaritarAjyakRt ||3|| tasya prAjye'pi sAmrAjye kozaprAcuryamasti na / devatAvaralabdhAstu jitvarAH santi pAzakAH // 4 // ziSyate smAtha tenaikazchekaH kozArthinA pumAn / bhRtvA pAtraM sudInArai rantuM pauraiH sahAvizat // 5 // yo mAM jayati tenedaM grAhyaM dInArabhAjanam / yUyaM dInAramekaM tu dadIdhvaM me jaye sati // 6 // evaM te tena lobhena dIvyanti vyavahAriNaH / jIyate na se kenApi sa jayatyakhilAnapi ||7|| so'pi jAtu vijIyeta devatAyAH prabhAvataH / mAnuSatvAt paraM bhraSTo labhetAsukRtI na tat // 8 // iti pAzake dvitIyaH // 2 // devo vidyAdharo vA'pi kazcit kautUhalapriyaH / bharatakSetradhAnyAni nikhilAnyapyamIlayat // 1 // prakSipya sarSapaprasthaM tatra sarvANyagholayat / tatraikA sthavirA jIrNA sUrpamAdAya pANinA // 2 // 2010_02 139 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 uttarajjhayaNANi-1 sA tAn vivRtya kiM prasthaM pUrayet pUrayedapi / devatAyAH prabhAvena labheta na tu martyatAm // 3 // iti dhAnye tRtIyaH // 3 // puraM bhRgukaTaM nAma bhUdevImukuTopamam / suvarNasumanoramyaM vicitrazikharAlayam // 1 // vikrAntastasya durdAntanandano rAjyasuspRhaH / bhUbhujo rAjyagRddhasya vismRto mRtyurAtmanaH // 3 // saMhatyAmuM tato rAjyamAdAsye'haM yuvA'dhunA / vArdhakye kiM phalaM tenAkSamasyeti sa dadhyivAn // 4 // yugmam tat jJAtvA mantriNA rAjJo jJApite smAha taM nRpaH / yo jIvatpitRsAmrAjyamicchet tasyAstyayaM vidhiH // 5 // asmatsabhAmaNDape'sminnasti stambhazataM suta ! / aSTottarazataM teSu santi sarveSu kUNakAH // 6 // aSTottarazataM vArAn pratyekaM kUNakAzca te / jeyA rAjyArthinA dyUte dAyaiH sarve nirantaram / / 7 / / teSvevaM jIyamAneSu hArizcedantarA bhavet / te punarmUlato jeyAH pUrve dAyA nirarthakAH // 8 // iti praNIte tAtena sAhasI rAjasUstataH / etAn pravavRte jetuM niSNAto dyUtakarmaNi // 9 / / tasyApi tajjayaH kiM syAt syAd vA devAnubhAvataH / mAnuSyakAt paribhraSTo labhate na manuSyatAm // 10 // iti dyUte caturthaH // 4 // velAkUlaM zriyAM mUlaM nAmnA ratnapuraM puram / ratnagarbhA'bhavad bhUmiryatra ratnanidhikRtaiH // 1 // ratnasAro vaNig vRddhastatrAsId vaNijAM varaH / sUryakAntendukAntAyai ratnai ratnAkaropamaH // 2 // tatra koTIzvarAH koTidhvajAnanye gRhe gRhe / uttambhayanti te nityaM sa nottambhayate jarI // 3 // 2010_02 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam sthavire proSite'nyedyuH sarvaratnAni tatsutaiH / nAnAdigdezavaNijAM dattAnyAdAya taddhanam / / 4 / / samucchritA gRhe'tyuccA dhvajAstaiH koTisaGkhyayA / te ratnavaNijo jagmuH kRtasvArthA dizodizam // 5 // AgataH sthaviro matvA tat tebhyo ratnavikrayam / nirbhaya' tanayAnUce ratnAnyAnayata drutam / / 6 / / mUrkhA ratnAnyamUlyAni kathamevaM vicikriyuH ? / durlabhaM mIlanaM teSAM yathA narajanustathA // 7 // iti ratneSu paJcamaH // 5 // svasti prazastaM gauDAkhyadezottaMsazriyA zritam / puNyAGgipaTalApUrNamAste zrIpATalIpuram // 1 // tatra zaGkhayazAH zaGkhadhavalo'sti dharAdhavaH / nyAyadharmadhurAdhuryo vizuddhadhavalopamaH // 2 / / / tasyAntaHpuramukhyA'bhUjjayalakSmIriti priyA / mUrtimajjayalakSmIryA'vatIrNA bhAgyayogataH // 3 // tayorastyAtmajo mUladevo devatArUpabhAk / dvAtriMzallakSaNopeto vinayAvanatAGgabhRt // 4 // kramAt sa prApa tAruNyaM puNyalAvaNyasevadhim / kalAkalApakuzalo vijJAnAmRtavAridhiH // 5 // prastAvajJaH kRtajJazca dAkSiNyaguNakhAnibhUH / vadAnyo'gaNyanaipuNyo guNarAgI priyaMvadaH // 6 / / sarvAnekakalAjJeSu tattadbhAvaM bhajeta saH / nAnAzrotRRn samAsAdya vakturvAkyamivaikakam // 7 // kiM bahUktyA hyasau sarvaguNAnAmAkaraH param / dyUtavyasanalAmpaTyaM duSyatIndoH kalaGkavat // 8 // tato nRpatirAkArya putraM premavazaMvadaH / anuzAsti sunItijJaH sAmavAkyairanekadhA // 9 // 2010_02 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 uttarajjhayaNANi-1 vatsa ! prAg nalarAjendro bharatArdhAdhipaprabhuH / yudhiSThiramukhA bhUpAH subhaTA dormadotkaTAH // 10 // sAntaHpuraparIvArA dyUtavyasanalAlasAH / rAjyabhraMzAdhanaSaiste zrUyante bAdhitA bhRzam // 11|| yugmam evaM sa zikSyamANo'pi na muJcati durodaram / rAjeSTamapi ruSTastaM svapurAnnirasArayat // 12 / / tataH so'sisakhaH sadyaH sAhasI niragAt purAt / bhrAmaM bhrAmaM mahIM prApa kramAd vArANasI purIm // 13 // tatrAnyadA mUladevo vicaraMstrikacatvare / prekSamANaH purAzcaryANyanekAni pramodabhAk // 14 // kvacid devakule'pazyad vidyAsiddhaM narottamam / kRtAJjalirvavande'sau raJjitAnekanAgaram / / 15 / / siddhastaM sattvaratnaikanidhimAkRtibandhuram / prekSya tuSTo dadau tasmai guTikAM vAJchitapradAm // 16 // tataH prasthAya mArge tu sa grAma-nagarAdiSu / nAnAkalAvinodena janAnAhlAdayat kramAt // 17 // mukhasthitaguTIyogAd vAmanIbhUya sAJjasam / vizAlA nagarI prApAvantIviSayabhUSaNam // 18 // yugmam tasyAM pratyApaNaM tiSThan lAbhayan vaNijo bahu / vyasmApayat kathA-gItagAnAdyaiH sa sakautukAn // 19 / / parAM prApa prasiddhiM ca paro nAtaH kalAdhikaH / sarvasmai rocate smAsau kalAvAniva pArvaNaH // 20 // tatrAstyatIvalAvaNyapAtrI saundaryagarvitA / devadatteti vArastrI bhuvaM prAptorvazIva sA // 21 // puruSA nirguNA eva seti teSu na rajyati / madhupIva karIreSu sa zuzrAveti lokataH // 22 // vijJAnAzaninaitasyAzcUraye garvaparvatam . iti gAtaM pravatto'sau nizA'nte tadagahAntike // 23 // 2010_02 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam anyAnyavarNasaMvedharamaNIyaM sagholanam / devadattA tadAkarNya vismitA'ntarvyacintayat / / 24 / / sudhAmadhurayA vANyA zravasI prINayannaho ! / vidyAbhRt ko'pi devo vA sambhAvyo'yaM nRrUpabhAk // 25 // zlAdhyaM svaravadetasya rUpAdyapi vilokyatAm / iti ceTI tayA''diSTA taM vAmanamavaikSata // 26 // tathA''kRtau tayA tasminnukte'pi guNarAgiNI / devadattA tamAnetuM prAhiNot kubjikAM sakhIm // 27 / / sA'pi prAJjalirAgatya mUladevamado'vadat / AhvAsta manmukhena tvAM svAminI naH svavezmani // 28 // guNajJA sA yadi prauDhaguNADhye tvayi rajyati / kiM viruddhamadastUrNamAgacchottiSTha sanmate ! // 29 // vaidagdhyenAtha so'bhANIt sopekSaM mAgadhImiti / paNyastrIvezmayAnena na prayojanamasti me // 30 // viTAnAM koTayo yatra ramante svairamanvaham / hI ! taducchiSTabhANDAbhaM na spRzyaM gaNikAvapuH // 31 // ceto duSTaM vaco miSTaM svArthavyApArabandhuram / yAsAM vigatakAruNyA vezyAstAH kaH priyIyati ? // 32 // yAH kuSThinA'pi saMsargaM kuryurdhanalavAzayA / sambandhamAbhirvezyAbhidaiyA ruSTo'pi mA vidhe ! // 33 // vahnaH zikheva sauvarNazastrIva madireva ca / na bhoktavyA hi vArastrI sarvAnarthAGkaraikabhUH // 34 // tvaM yAhi kubjike ! gItasUktarAgavinodinAm / kiM tayA vezyayA'smAkaM nIrAgayatinAmiva ? // 35 / / atha kubjA'vadat tuSTA mA'vamaMsthA mahAzaya ! / sA hi satpuruSAsaktA vezyA'pi guNaratnabhUH // 36 / / ahampUrvikayA rAjakumAreSvAgateSvapi / niSkaleSu na sA rAgaM sudhIrdhatte manAgapi // 37 // 2010_02 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 uttarajjhayaNANi-1 niHsvo'pi hi kalAzAlI vizrAmo'syAstu cetasaH / yadarthI yo hi tatraiva sa rakto'nyatra no punaH // 38 / / vezyetyabhidhayodvigno mA bhUH sadvaMzajeva sA / caturaM prINayitrI tvAM mAlatIva madhuvratam // 39 // kalAvidaH kilaikasya ko vinodaH svasAkSiNaH ? / tayA sametya tad bhadra ! bhavantu saphalAH kalAH // 40 // vezyAtvamapi vijJAnaguNAt tasyA na doSakRt / karabhasyAzugatyA hi cchAditA doSasantatiH // 41 // etattadvAkyacAturyavazAdutthAya satvaram / gRhItvA tAM kare tasyA gehaM gantumupAkramat // 42 // vrajannadhvanyasau tasyA vijJAnAdyatizeSavAn / vidyayA''sphalya marmaNyapaninye kubjatAmapi // 43 / / sA prApAtyantikaM citraM gehaM prAvezayad drutam / taM vAmanaM samAlokya devadattA visiSmaye // 44 // salAvaNyamaho ! rUpaM mAdhuryaM kaTari ! dhvanau / kalAkalApapUrNendAvatra vAmanatAmRgaH // 45 / / ISadabhyutthitA tasyAdApayat siMhaviSTaram / asmai tatra niSaNNAya tAmbUlaM sA dadau svayam // 46 / / kubjikAkubjanirnAzadarzanollAsicittayA / tayA sa kartumArebhe AlApAn snigdhayA girA // 47 / / vidagdhocitasaMlApaistasyAH so'vazayanmanaH / duHsAdhyasAdhane nRNAM priyAlApo hi kArmaNam // 48 // upakAraH priyAlApa: sthirA prItiriti trayam / satAM svabhAvataH siddhamindau ziziratA yathA // 49 // itazca tAntrikaH kazcit tathA tantrImavAdayat / tasyAH puro yathA sA''sIt kautukaikavazaMvadA // 50 // tAM dRSTvA kautukottuGganagArUDhAM varAGganAm / sAdhvI vINeti bhASantI mUladevo vyabhASata / / 51 / / 2010_02 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam aho ! avantyAM naipuNyamazrAvi nikhile jane / tad gandharvapurIsaudharamyatAzrutisaMnibham / / 52 // sundarAsundaratvaM yo jJAtvA zlAghyaM prazaMsati / tadguNagrahaNaM zlAghyamaparaM mauDhyadIpikA // 53 // sA'pi saprazrayaM proce kimatra thUNamIkSitam ? / vaMzatantryoH sagarbhatvAt saddhvanineMti so'vadat // 54 // apratItau pratItyarthaM vaMzato'darzi karkaraH / vipaJcIguNavAlazca sthito'lakSatayA kvacit / / 55 / / svayamAdAya saMskRtya tathA'vAdayadadbhutam / tadA vedyAntaraM veda na yathA sA parAzayA // 56 / / pratyAsanne'bhavad rAjakareNuraticaJcalA / sA'pi sthirazravIbhUyAghUrNayannibhRtaM ziraH // 57 // nanu pracchannaveSo'sau vizvakarmeti hRSTayA / AgantukastayA vINAbhRt sadAnaM vyasRjyata // 58 / / dAsIrAhvaya majjAvaH samamAvAmubhAvapi / iti sakhyA kRtAlApAM mUladevo'bhyadhatta tAm / / 59 / / sakhyaM sAptapadaM taccAjani daivAdihAvayoH / tatastvayi na me gopyaM mayi gopyaM ca te na hi // 60 / / mayA tadadya kartavyamabhyaGgAdi svayaM tava / tvametadapi jAnAsItyetat pRSTe paro'bhyadhAt // 61 / / na zikSitaM yajjAnAmi paraM ye tadvizAradAH / teSAmupaniSaNNo'smi zrutvetyeSApyacintayat // 62 // aho ! sarvAtizAyyasya sattvaM vizvatrayAdbhutam / na karotyeva yad dhImAn svakalAkhyApanaM svayam // 13 // Aninye cAmpakaM tailamabhyaktA tena sA tathA / savijJAnaM yatazcakre sA parAdhInamAnasA // 64 // aho ! vijJAnametasyAdRSTamazrutamadbhutam / apUrvo'sya karasparzaH sarvAGgasukhahetukaH // 65 // 2010_02 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 2010_02 kazcinnUnamasau vidyAsiddhapuMratnamadbhutam / channarUpo'nyathedRkSA vAmanasya kuto guNAH ? // 66 // kArayAmi sphuTaM rUpamaneneti vicintya sA / patitvA pAdayormUladevaM sAJjasamabhyadhAt // 67 // ananyasadRzairnUnaM jJAta eva guNairmahAn / puruSastvaM mahArAjavaMzavaMzaikamauktikam // 68 // etAdRze guNotkarSe rUpamapyadbhutaM tava / yatrAkRtistatra guNAH zruteriti vibhAvyate // 69 // uttamo'si pratijJAtadhUrnirvAhakSamo'si ca / dAkSiNyAbdhe ! nijaM rUpamAviSkuru tadekadA || 70|| bADhamutkaNThitaM nAtha ! tvaddarzanasudhArasam / manmanaH pAtumAtmAnaM tadAvirbhAvayAdhunA // 71 // etannirbandhataH premNA smitveSad gulikAM mukhAt / nirapAsya svabhAvastharUpalAvaNyavAnabhUt // 72 // sA taM bhAskaratejaskaM rUpatarjitamanmatham / mohayantaM mano vIkSya tutoSa navayauvanam // 73 // yannAvagaNayAJcakre madvaco'pi priya ! tvayA / pratipannaikavAtsalyaM vyaktametena te'bhavat // 74 // ityuktvA svayamabhyaktasnApito'sau tayA tataH / sahaiva tena bubhuje guNagRhyA varAGganA // 75 // ambarANi parIdhApya devadUSyAtigAni sA / viziSTagoSThyAmatha tamuvAceti priyocitam // 76 // tvAM vinA naiva kenApi kvacinme raJcitaM manaH / anabhyAse'pi tallagnaM kSaNAdeva dRDhaM tvayi // 77 // dRgbhyAM ke na vIkSyante vIpsayA ko na bhASyate ? | manaso yaH pramodAya dRSTaH sa viralaH pumAn // 78 // tasmAnmamAnurodhena nityamehi mamAlaye / enaM mamArthanAlezaM nAnyathA kartumarhasi // 79 // uttarajjhayaNANi - 1 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam mUladevo'vadad bhadre ! yaH syAd vaideziko janaH / nirdhanazca na tatrAzu prema kurvanti paNDitAH // 80 // kRtamapyatra na prema bAle ! bhavati hi sthiram / taddhi kAryavazAlloke na caitanmAdRzAjjanAt // 81 // yathA paryuSitaM puSpaM yathA kSINaphalastaruH / yathA zuSkaM saro loke tathA'hamiti mA muha // 82 // athaiSA'vocadAtmIyaH paro vA na pravartate / dezaH ko'pi satAM te hi sarvatrAA guNAdbhutAH // 83 // nirgato'bdheH zazI vAsaM lebhe hIzvaramastakam / guNino yatra tatrApi mAnyA eva nijairguNaiH // 84 // uktaJca "vAyA sahassamaiyA siNehanijjhAiyaM sayasahassaM / sabbhAvo sajjaNamANusassa koDiM visesei" // 1 // evamAdi vacobhaGgyA pratipede sa tadvacaH / pAzeSu hi mahAn pAzaH sarveSvapi varAGganA / / 86 / / yathekSudaNDe parvAgrAd vardhamAno rasaH kramAt / praNayo'pi tayorevamupaidhata nirantaram / / 87|| devadattA'nyadA rAjJaH puro nRtyamabhAvayat / paTahaM paTuvijJAnaM mUladevo'pyavAdayat // 88 / / tatsAmagryA sa ko'pyAsId rasastatra nRpo yataH / devadattAmuvAceti prasanno'haM varaM vRNu // 89 / / astu koze varo hyeSa samaye prArthayiSyate / ityudIrya yutA tena sA prApa nijamAlayam // 90 // bodhito'pi tathA dyUtaM kalaGkamiva candramAH / mUladevo na tatyAja puruSaH prakRti yathA // 91 / / 1. vAcA sahasramatItA snehAvalokanaM zatasahasram / sadbhAvaH sajjanamAnuSasya koTi vizeSayati // 1 // 2010_02 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 uttarajjhayaNANi-1 kSIrodadhau maSIbinduriva nAtra guNodadhau / vairUpyAya bhaved dyUtamityeSA svaM samAdadhe // 92 // asti cAsyA dRDhapremA'calanAmA suhRdvaraH / sArthavAhasutastulyavayAH kulagRhaM zriyAm // 93 // sa yadIpsitadAtA'syA mUladeve nu matsarI / / ekadravyAbhilASitvaM paraM hi dveSakAraNam // 94 // zaGkayA'sya na yAtyeSa tadvezmani yadA tadA / pravRtto vyasane ko hi mahAnapi na zaGkate ? // 95 / / kuTTinyA devadattoce tyajainaM putri ! durdazam / kiM te nirdhanacaGgenAnena sAdhyaM prayojanam ? // 96 / / tavAbhIpsitakalpadruracalo hi virAdhyate / etatprItyA naikakoze kRpANadvitayaM bhavet // 97 // svasmAdapi hi yo hInastatra yo rAgavAn bhavet / rAgaM na tatra badhnanti mAnino hi mahAzayAH // 98 // dyUtavyasaninaM muJca tadamuM madvacaH zRNu / vezyAnAM kuladharmo'yaM dhanavatyeva rajyate // 99 / / sA'bhaNannAhamambA'smi dhanamAtrAnurAgiNI / guNeSu pratibandho me durlabheSu dhanairapi // 100 / / guNAH syustasya ke dyUtakavalIkRtasampadaH / ityukte sA'vadad vaktuM zakyante tadguNAH katham ? // 101 / / mahecchA-dhairya-gAmbhIrya-dAkSiNyAdiguNAmbudhiH / priyabhASI kalAzAlI nAnyaH ko'pyasti tatsamaH // 102 / / rocate yanmano yasmai tasya sarvasvameva saH / na mano rocate yasmai sa nRpo'pyasya tArNavat // 103 // tat tyAjyatAM kathaM yAti guNavAneSa me suhRt ? / yasmai daivena yo dattaH sa tena kurute ratim // 104 / / upAyena nivatyai'yamasmAditi vibhAvya sA / mArgite'laktake potaM praNAmayati nIrasam // 105 // 2010_02 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam carvitAnikSukhaNDAMzca puSpavRntAni ca kSaNe / kimetat preSyate mAtarityukte sA bhaNatyadaH // 106 // yAdRzAni kilaitAni tAdRzaH sa tava priyaH / taM tathA'pi na tatyAja devanA dRDhAzayA // 107 / / cintayitvA'nyadA kiJcijjananI bhaNitA tayA / ikSuspRhA'sti me'tastAnacalaM mArgaya drutam // 108 // jananyapi tathA'kArSId bhRtvA'naH prAhiNot sa ca / tayA'bhANi kimambAsmi kariNI tena cintitA // 109 // samUlapatrasAkhekSuzcaya'te kiM tayeva me ? / jananyoce nanUdAro'dhidAtA sa meghavat // 110 // naiSA mahecchatA kintu nirvicAratvamulbaNam / ityAkhyaditarA sarvaM prItidAnaM hi sundaram // 111 // astIkSubhakSaNazraddhetyanyadA mAdhavImukhAt / jJApitaM mUladevasya lezato devadattayA // 112 // so'pi nistvacayitvekSuyaSTIDheitrAH pavitritAH / vyaGgulAnatha tatkhaNDAn maricairavacUrNya ca // 113 / / avAsayacca candrAdyaiH zUlaizcAlagayacchitaiH / zarAvasampuTaM bhRtvA''cchAdya preSIt tadantike // 114 // mAdhavyA DhaukitaM caitajjananyA apyadarzayat / avadaccAmba ! vIkSasva narANAM kiyadantaram ? // 115 // DambarI sAvalepazca vivekarahito'calaH / nirvyAjapraNayo mUladevaH prastAvakovidaH // 116 // ato guNAnuraktAyAH sa tyaktumucitaH katham ? / lakSmyAdi sarvaM suprApaM duSprApo guNavAn janaH // 117 // doSA api guNA rAgAd virAgAt tadviparyayaH / takramapyamRtaM prItAvaprItAvamRtaM viSam // 118 // na tyakSyatyAtmazaktyA'sau mUladevaM kathaJcana / upAyAt tyAjayiSyAmi kuTTinIti vyacintayat // 119 / / 2010_02 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 uttarajjhayaNANi-1 duSTapApiSThayaikAnte babhASe'tha tayA'calaH / grAmAntaragamavyAjaM kRtvA subhaTasaMhataH // 120 / / jhaTityeva sutAgehamAgacchestaM vimAnayeH / yAtA'pamAnito dezAntaraM sa svayameva yat // 121 / / anyathA devadattA te nAstIdaM viddhi nizcitam / prastAvaM jJApayiSye'haM tadvacaH sa prapannavAn // 122 / / so'nyadoce'mbujAkSIM tAM grAmAntaragamaM sphuTam / mUladevaH suvizvastaH praviSTastadgRhaM tataH // 123 // vRddhAjJApitatavRttaH sAmagryA'khilayA yutaH / . acalo'pyAgamat tUrNaM vizan dRSTazca vezyayA // 124 // mUladevastayA'thoce kartavyaM kimu samprati ? / dhanaM pratigRhItaM yadetatpreSitamambayA // 125 / / kAlakSepo'zabhe kAryo'dha:palyaGkamato bhavAn / kSaNaM tiSThatu saMlInastathaivAsthAt sa tadbhiyA // 126 // mArjArAdAkhuvat tatra lInaM tamacalo'budhat / nyaSIdat so'pi palyaGke devadattAM babhANa ca // 127|| kuru majjanasAmagrI kRtA cet tAmupAnaya / etannepathyavAneva vidhAtA'smyatra majjanam / / 128 / / vinakSyatyetadakhilaM na dheyamiti cetasA / yato dRSTo nizi svapno dhruvaM taM satyatAM nayeH / / 129 / / tUlikAdivinAzo'pi na vicintyaH priye ! tvayA / nanu sampAdayiSyAmi tat sarvamapi nUtanam / / 130 / / bhaNitveti drutaM kuTTinyAnItopaskareNa saH / / tatraivAsnAt patattailakhalAmalakakardamam // 131 // bhRtastenAziraH pAdaM mUladevo'pyadhaH sthitaH / bhrUsaMjJAjJApita: kezagrAhaM kRSTazca tadbhaTaiH // 132 / / puro'calaM dhRtazcaiSa sotprAsaM bhaNito'munA / nirUpaya dizaM ko'sti zaraNyaH zaraNaM tava ? // 133 / / 2010_02 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam dRSTvA zitAyudhAn vIrAnAtmanaH paritaH sthitAn / prastAvajJaH sa vIro'pi savilamba vyacintayat // 134 / / bahavo'mI yamAkArA asmi nirbAndhavAyudhaH / vairiniryAtanaM jIvan kartA'smi maraNena kim ? // 135 / / saGgrAme maraNaM zlAghyaM na tu vyasanasaGkaTe / mRtyAvapayazaHsphUrtivallabhAyA mamApi ca // 136 // dhyAtvetyAha vaco dhIraM nirUpyaH ko'sti me'dhunA ? / yat tubhyaM rocate tat tvaM kuru kiM mama cintayA ? // 137|| tannizamyAcalo dadhyau nanvayaM puruSottamaH / IdRzaM dhIrabhASitvamAkRtizcAnyathA kutaH ! // 138 // na ko vA vyasanaM prAptaH ko vA'tra satataM sukhI ? / kasya vA susthiraM vittaM vidhinA khaNDito na kaH // 139 // gativicitrA daivasya sNvrtshtkaarinnii| na nindyo laghurapyAtmA na vIkSyo gurureva hi // 140 // dhig vezyAvyasanaM duSTaM yadvazAdIdRzo janaH / hI ! khalIkriyamANo'stIti dhyAtvA''hAcalo'pi tam // 141 / / prItyAdhikyAd devadattA pariNItAGganA'dhikA / tatraivaM ceSTamAnastvaM mama dviSTo'si sarvathA // 142 // tathA'pi nanu mukto'si mA''gA etadgRhaM punaH / mAmapi vyasanaM prAptaM tvamapyevamupAkRthAH // 143 / / zrutveti durmanA mUladevastadgehato nirait / dhig vidhi yadvipAkasya pariNAmaH kiledRzaH // 144 // atra nyAyyaM na hi sthAtuM nyAyyaM tu viSayAntare / tatrasthenApakartuzca kartavyaM prativipriyam // 145 / / cintayanniti kAsAre gatvA snAtvA'grato'calat / vipadyapi satAM nUnaM sampadIvonnataM manaH // 146 // bennAtaTamanuzrityAtikrAman pU:-purAdikam / bhaTTasyaikasya sAhAyyAllalace sa mahA'TavIm // 147 / / 2010_02 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 2010_02 uttarajjhayaNANi - 1 dinatrayaM dvijo'bhuGkta pathi saktvAdi sa svayam / mUladevAya na prAdAt kiyadapyekadA'pi hi // 148 // alpapAtheyabhaTTo'sau nAdAnmama tato'pi kim ? | vanyAlaGghanametasya sAhAyyAdeva me'bhavat // 149 // nirAtmIyasya vArtAdivinodAdeSa me suhRt / pratipriyocito hyeSa dhyAtveti sa tamUcivAn // 150 // pRthagadhvA''vayorbhaTTa ! tadAkarNaya me vacaH / vanyA goSpadavajjAtA dustarA'pi tvayA saha // 151|| benAtaTamahaM yAmi mUladevo'smi nAmataH / tatrAgaccherahaM kartopakAraM tava kiJcana // 152 // abhidhAM sAdhayAtmIyAM Takko'pyAheti saddhaH / paraM nirghRNazarmeti loko vadati mAM sadA // 153 // ityuktvA tu nijagrAmaM prasthe'sau dvijastataH / mUladevo'pi santuSTo'bhi benAtaTapattanam || 154 // kRtASTamaH kSudhAkSAmo grAmamekamathAvizat / tamazeSaM paribhramya zrAnto lebhe na kiJcana // 155 // kutazcid gRhatastena rAddhamASAH kilApire / drAkSApiNDamivAdAya tAn jalAzrayamAgatam // 156 // jighatsati sa tAn yAvat kSAlitAsyakarakramaH / tAvat pazyan dizo'drAkSIdAyAntaM kSapakaM munim // 157 // taM dRSTvA nirbharAmodaprabhUtapulakAJcitaH / acintyadahaM dhanyaM phulladbhAgyo'smi nizcitam // 158|| "mUrtaM tapa ivaitasmin kSaNe'tra yadasau muniH / samupeyAya tad bhAvyaM bhadreNAvazyameva me // 159|| svarNavRSTirasau dusthe maruSu svaImodgamaH / mahAvratadharaH sAdhuryallabdho bhojanakSaNe // 160 // jJAna- darzanapUtAtmA kSAntyAdiguNabhAjanam / svAdhyAya - dhyAna - sallezyA - gAmbhIryagarimAzrayaH // 161 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam paJcApi samitIrguptI: samyaka tistro'pi pAlayan / niHsaGgazcaiSa tat ko'smAdanyaH pAtraM munIzvaraH ? // 162 // IdRkpAtrottamakSetre dravyabIjaM praropitam / zraddhAjalena saMsiktamanantaguNatAM bhajet // 163 // dhanyA manoharAhAraiH kSapakaM paryupAsate / etatkSetrocitairmASaiH pratilAbhyastvayaM mama // 164 / / sarvo'pyadAyako grAmaH santuSTastu tapasvyasau / kAryena tadimAn dAsye mahAryo munyupagrahaH // 165 / / dvitrirvA'haM punarbhrAntvA grAme labdhvA'zanaM kvacit / grAme gantA'smi vA dUre muneretat tu duSkaram" // 166 // iti dhyAtvA praNamyAsmai tAnadAt sakalAnapi / munirapyagrahIdetAnupayukto'rpitAn mudA // 167 // mUladevastadA hRSTo'pAThIt padyadalaM hyadaH / kulmASA api deyAH syurdhanyAnAM sAdhupAraNe // 168 // itazca zAsanAdhyakSA tAdRktadvRttaraJjitA / gagane devatA'bhANId vatsa ! te sAdhvanuSThitam // 169 / / pazcArdhena mahAsattva ! tubhyaM yad dhIra ! rocate / tad yAcasva mano'bhISTaM mUladevastato'bhaNat // 170 / / rAjyaM karisahasraM ca devadattAM ca dehi me / / zrutveti devatA'pyAkhyad viddhi siddhamado'cirAt // 171 // tapasvIdAnakalpadroH prayojanamidaM kiyat ? / yasmAt kSaNena sidhyanti svarmahodayasampadaH // 172 // atha tuSTo muni natvA grAme prAzya ca kiJcana / cacAla purato bennAtaTopAntamavApa ca // 173 / / prasupto'dhvagazAlAyAM zrAntaH svapnamavaikSata / nizA'nte pUrNazazinaM vizantaM vadanodare // 174 / / buddho deva-gurUn dhyAtvA tanna kasyApyasAdhayat / susvapnaM na phalatyeva vaiparItyavicAritam // 175 // 2010_02 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 uttarajjhayaNANi-1 tadA kArpaTiko'pyekaH svapnaM tAdRzamaikSata / nyavedayat svayUthyAgre tatraikaH prAha tatphalam // 176 / / mahAntaM roTTakaM sarpirguDapUrNaM tvamApsyase / bhikSAyAM so'pi taM labdhvA tutoSa stokavismayI // 177 / / mUladevo'pyatha prAtargatvodyAnaM samuccayAt / AvArAmikaM puSpa-phalAnyasmAdupAdade // 178 / / zucibhUto'tha tatpANiragAnnaimittikAlayam / natvA prAJjaliretasyAkathayat svapnamadbhutam / / 179 / / upAdhyAyo'pi tacchrutvA tutoSoccairuvAca ca / vaktA svapnaphalaM tAvad bhavAdya tvaM mamAtithiH // 180 // tadvacaH pratipakSeSo'snAdabhuGkta ca tadgRhe / sarvato'laGkRtaM kRtvA taM premNA''ha nimittavit / / 181 // 'asti prAptavarA kanyA dattA tubhyamupAnaya / tvAmAsAdya kRtArthA'stu sA candramiva candrikA // 182 // tato'bhyadhAnmUladevastAta ! ko'yaM tava bhramaH ? / ajJAtakula-zIlasya kanyAdAnaM hi kIdRzam ? // 183 // adhvagAya daridrAya kitavAya mumukSave / azaktAyAkulInAya no dadyAccaturaH kanIm // 184 // avicArya na kartavyo jAmAtA saGkaTe'pi hi / vinA'gninA dahed dehaM mA kadAcit kumitravat // 185 / / atha tadvAkkalAtuSTaH smitvovAca sa vAcakaH / kulaM zIlaM ca nirNItamAkAreNaiva te mayA // 186 // AcArAd gamyate vaMzo janmabhUmizca jalpitAt / sambhramAdeva ca prema tad vicAreNa me kRtam // 187 // kaH kuryAt kuvale gandhaM ko vA mAdhuryamikSuSu / dhruvamevaM kulIneSu svataH siddhA vinItatA // 188 // nUnaM yadi guNAH santi kulenApi hi kiM tataH ? / nirguNo niSkalaGkasya kulasyApi kalaGkakRt" // 189 // 2010_02 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam ityAdi sAJjasAlApairaGgIkArya vyavAhayat / kanyAmamumupAdhyAyaH satIM zivamivAdrirAT / / 190 / / svapnasya phalamAkhyaccAntaHsaptadivasaM tava / sAmrAjyaM bhavitA yAdRk tAdRg divyapi durlabham // 191 / / tato hRSTo'tha catvAri dinAni vyatyavAhayat / paJcame'tha dine bAhyodyAna Aste tarostale // 192 / / itastatraiva niSputro'kANDe kAlamagAnnRpaH / niSpuSpadantamAkAzamivAbhUd rAjamandiram / / 193 / / nAnyA gatirataH paJca divyAnyeva niyogibhiH / adhyavAsyanta pUrdhAntyA tAnyatho bahirAsadan // 194 // tatrodyAne maladevaM sthiracchAyatarostale / vIkSyebho'garjadUrjasvI cakre heSAM turaGgamaH // 195 / / abhyaSecayadambhobhiH kumbhazcitramacetanaH / tatastadupari cchatraM prAsarajjaladAbhravat // 196 / / svayamughuSitau romagucchau gaGgAtaraGgavat / karI kareNa taM pRSThe upAdAya nyavIvizat // 197 / / praNato rAjavargIyairmUladevo narezvaraH / aho ! suropito dAnataruH sadyaH phalegrahiH // 198 / / nabhodevatayA'bhANi nRpa eSa mahAmahAH / nAmnA vikramarAjo'stu pratApenAtibhAskaraH // 199 // na sthAsyati ya etasya zAsane puNyazAlinaH / kimucyate kSayaM yAtA sa svAmidrohapAtakAt // 200 / tat zrutvA zAsanasthairyamAsadat sakalo janaH / saudhaM gatvA sa sAmrAjyamabhuktAkhaNDitaprabhaH // 201 / / vicAradhavalAkhyenojjayinIjAninA saha / yogyasaMvyavahAreNa prItimAracayat parAm // 202 // snehastAdRk tayorAsIdanupAdhiH parasparam / nUnaM na vIkSyate'nyatra yAdRk sodarayorapi // 203 / / 2010_02 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 itazca devadattA sA mUladevaviDambanam / saMnirIkSya viraktA'bhUdacale tucchacetasi ||204|| rUkSamenamavAdIcca tavAhaM kiM kulAGganA ? / yat tvaM na sahase mUladevaM manmandirAgatam // 205 // vRthA mama kRte svAtmA khedanIyastvayA na hi / atha na tvaM mametyuktvA sA jagAma nRpAntikam ||206|| nyAsIkRtaM praNamyainaM pUrvaM varamamArgayat / mUladevaM vinA''jJApyo nAnyo mannilaye naraH // 207 // jvaladUrNAyukalpazcAbhyApatannacalo gRhe / nirvAya iti me prArthyaM bhUpo'pItyapramANayat // 208 // uttarajjhayaNANi - 1 Akhyacca rocate tubhyaM yat tadastu paraM vada / abhUd vyatikaraH ko'sau sA sakhyA tamacIkathat // 209|| ruSa bhUpatI ratnadvitayaM nagare hyadaH / cet tat khalIkarotyeSa tannigrAhyo mamAcalaH || 210 // tato nirmAnamAhUya taM raktAkSo'vadannRpaH / re ! kiM tvameva rAjA'tra yadevaM vyavasAyavAn ? // 211 // mAraNAt te paro daNDaH ko mahA'nyAyakAriNaH ? / ityudIrya haThAt kezeSvagrAhayadamuM bhaTaiH // 212 // devadattA nipatyAha caraNAbje narezvaram / mAraNe'sti kimetasya kAkasyeva durAtmanaH ? || 213|| uddhatArAtibhUpAlaraktapAnaikalampaTaH / kAndizIke'tra vaNiji kathaM te nipatatvasiH ? || 214 // muJcainaM svayamevAsau pApaH pApena pakSyate / makSikollAne kuryAnna karI hi karocchrayam // 215 // bhUpo'pyuvAca mAnyA'si muktastenaiSa te girA / tasmin navaramAnIte sthitirasyAtra bhAvinI // 216 // ityukte so'pi rAjAnaM praNamyAzu vinirgataH / ko vizrambho nadIvega-siMhAgnInAM nRpasya ca ? // 217 // 2010_02 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam samyag gaveSayAmAsa tamaprApya paraM kvacit / kSatamAno janairnindyo bhRtvA bhANDAni so'calat // 218 // mRtyurvA dezamokSo vA mAnahAnAvidaM dvayam / aGgIkRtyamiti dhyAtvA pArzvakUlaM suvAhanaiH || 219 // yugmam itaH sopAyanaM lekhaM dattvA zrIvikramo nRpaH / upAvantIzvaraM dUtaM prAhiNot priyavAdinam // 220 // natvopavizya sanmAnaM bhUpAnujJAtaviSTare / gambhIradhvaninA sabhyacamatkAramudAharat // 221 // deva ! zrIvikramakSmApaH sarvasAmrAjyato'dhikam / bhavatprItisukhaM citte mahAsaukhyaM hi manyate // 222 // rAjan ! bhavatpurIprAptaM sAmAnyamapi mAnavam / rAjakAntargato'pyeSa sagauravamudIkSate // 223 // AvArdhimedinInAtha ! vikrameNApyavAci te / prItipraNAma ityuktvA rAjJo lekhamathArpayat // 224 // nAnAsvarNamaNIpUramaDhaukayadupAyanam / rAjA'pi lekhamunmudya sapramodamavAcayat // 225 // svastivAcamidaM devadattAyAM daivato mahAn / pratibandhabharo'smAkaM tat tubhyaM yadi rocate // 226|| cet sA'pyAgantukAmA syAt sadya eva prasadya tat / devadattApreSaNenAbhiSicyaH snehapAdapaH // 227 // vAcayitveti santuSTaH pravilokya sabhAsadaH / dUtamAha vizAMnAthaH pIyUSaughakirA girA // 228 // zrIvikramArkarAjena paramA prItirasti naH / idaM hi vizvavijJAtaM sUryAcandramasAviva // 229 // zrIvikrameti nAmno'pi zravaNe'smanmanastathA / sArasyamAzrayed romAGkurAn dhatte yathA vapuH ||230|| rocate yadi yuSmabhyaM teneti kimu likhyate ? / sarvasvaM hi tadAyattamasmAkaM sA kimucyate ? // 231 // 2010_02 157 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 uttarajjhayaNANi-1 ityuktvA drutamAhUya devadattAmavag nRpaH / adya bhadre ! kRtArthAH smaH sakhyA smo yena cintitAH // 232 // maladevena vikhyAtavikramAkhyena bhUbhujA / tvamapyAkAritA'sIti ced rucistatra yAhi tat / / 233 / / romAJcAparakaJcukyA tayA'bhANi tato nRpaH / mUrno'pyupari me bhAgyadazA samprati vartate // 234 // samAnasukhaduHkho'sau priyaH praNatarAjakaH / mAM yadyAhvayate premNA prArthyaM me kimataH param ? // 235 / / prasIda pRthivInAthAnujAnIhyadhunaiva mAm / tatra gatvA nijAmAzAM phalayAmi latAmiva // 236 / / vicAradhavalo'pyantardadhAno mudamuttamAm / sanmAnya tAM ca dUtaM ca vyasRjat sAbhyupAyanam // 237 / / prayANaistvaritaireva bennAtaTamupAgatAm / pareNa mahasA prAvezayat tAM vikramo nRpaH // 238 / / tayaikaraktayA bhogAn bhuJjAno vasudhAdhavaH / vayaH kRtArthayAmAsa sa lakSmyeva puruSottamaH // 239 / / vicAradhavalenAsya tathA prItirupaidhata / yathaitayo rAjyayugmamekarAjyamivAjani / / 240 / / munidAnaprabhAvena labdhasAmrAjyasampadaH / sa pupoSArhataM dharmaM janmadvayasukhAvaham // 241 / / caityAni kArayAmAsa tatra bimbAnyatiSThipat / cakArAkArayat pUjAM sa jainI sarvanIvRti // 242 / / taptAyogolakalpasya na dharmoM dAnataH paraH / ityasau roranirmagnAnuddadhe dAnarajjunA // 243 // netayo naiva durbhikSaM notpAtA na ca vigrahaH / tatpuNyodrekatastasya viSaye cAbhavannamI / / 244|| AnukUlyabhRtastasya zrIbhirvavRdhiretamAm / prAtikUlyabhRtastasya svayameva kSayaM yayuH // 245 / / 2010_02 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam caurAnyadArikadrohyabhidhAnAni zruteH patham / zAstrebhyo yAnti nekSyante tadvAcyAnyasya zAsane // 246 / / itazca so'cala: pArzvakUlato draviNaM bahu / ' upAya' bhRtabhANDo'tha, AgAd bennAtaTaM puram / / 247 / / AvAsitaH purAsannakSetre'pRcchajjanAniti / ki nAmA'tra nRpaste'pi smitvA procustarAmidam // 248 / / svayaM prakAzavAn rAjA vikramo'tha dinezvaraH / praSTavyatAM tathA'pyAgAt tavAyamiti kautukam // 249 / / mauktikasthAlamApUrya tato'sau medinIzvaram / upatasthe praNamyaitadanujJAtAsane'vizat // 250 / / rAjJopAlakSi dakSeNa sahasrAkSeNa so'cirAt / na viveda sa rAjAnaM mUladevatayA param // 251|| rAjJA'bhANi kutaH zreSThin ! pRcchyate te samAgamaH ? / praNamya so'bhaNat pArzvakUlAd vyAghuTito'dhunA // 252 // prasIdAdhikRto dehi sadyo bhANDanirUpakAn / vAsarA bahavo'bhUvan deva ! muktagRhasya me // 253 // yadyevaM svayamAyAtA tadasyeva bhavatkRte / ityudIrya nRpaH paJcakulopeto'bhyagAd bahiH // 254 / / candanAgaru-maJjiSThA-danta-zaGkhAdyadarzayat / rAjJo'sau sakalaM bhANDaM tato'pRcchannarezvaraH // 255 / / zreSThinnetAvadevaitadomityabhihite'munA / ardhazulkaM kurudhvaM bhoH ! zreSThino'syetyavag nRpaH // 256 / / sAkSAnmama paraM tolayadhvaM bhANDakadambakam / tato'dhikAriNo rAjAdezamapyapramANayan // 257 // tato'tibhArAccaraNaprahArAd vaMzavedhanAt / bhANDAntargatamurvIzaH sArabhANDamalakSayat // 258 / / viralIkRtya sarvANi tAni yAvannyarUpayat / kvacid hema kvacinmauktikAdikaM tAvadakSata // 259 / / 2010_02 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 tato'nvajijJapad vIrAnare'sau dasyudbhutaH / na zruto'hamanenaitaM badhnIta zreSThipAMzanam // 260 // mA naMSTvA yAsyatItyuktvA sudhIH saudhamagAd nRpaH / anurAjamasau ninye niyantrya nRpapUruSaiH // 261 // taM gADhayantritaM dRSTvA bhUpatiH kRpayA'JcitaH / drutamunmocayAmAsa sarvAGgodbhUtavepathum // 262 // uvAca rAjA mA bhaiSIH mAM jAnAsyatha so'vadat / ko na vetti bhavAdRkSAn samudrAntamahIbhujaH ? || 263 || upacAravacastyaktvA sphuTaM sAdhaya vetsi cet / rAjJetyukte prabho ! samyag na vedmItyacalo'bhyadhAt // 264 // Ahvayad nRpatirdevadattAmantaHpurAt tataH / apsarA iva sA'pyAgAduparAjamalaGkRtA // 265 // sa tAM dRSTvA bhRzaM trepe tayoktaM mA trapasva bhoH ! / sampado vipadazcaivAsthAyinyaH prAyazo jane // 266 // uttarajjhayaNANi - 1 tadA mahAmahA mUladevo'yaM nyatkRtastvayA / natAnekamahIpAlaH so'dhunA'yaM nRpo'bhavat // 267 // tadA'syAgre tvayA'bhANi mAmevaM vyasanAgatam / upAkRthAH prabhuH so'yaM tvayi kRtyopakRtkSaNaH || 268|| prANasaMzayamApannaH zIrSacchedyAparAdhakRt / mukto'si hInadInAnAM vatsalenAdhunA'munA // 269 // apakAriNi vidviSTe'pyupakArakRto'tra ye / teSu mUrdhAbhiSikto'yaM zrIvikramanarezvaraH // 270 // sa pratyAgatajIvAzo'nugRhIto'smyahaM prabho ! / vadanniti prabhordevadattAyAzca pade'patat // 271 // avAdIcca pade lagnaH sAtmyaM sadasatAmidam / nirarthamupakurvantyeke pakurvanti cApare // 272 // zazAGkasyeva devasya dadhataH sakalAH kalAH / tamaseva mayA yatprAgaparAddhaM kSamasva tat // 273 // 2010_02 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam tatpApasya mayA'vAptameva puSpaM narezvara ! / avantyAM nAnujAnAti matpravezaM yaduddharaH // 274 / / athAkhyad mUladevo'pi raNe'pi praNatadviSAm / na daNDakAritA me'sti sAmprataM te kimucyate ? // 275 / / devyA prasannayA''diSTaM pramANaM tanmamApi hi / ityuktvA bahu satkRtya zulkalezo'pi nAdade / / 276 / / tato gato'calo'vantyAM vicAradhavalo nRpaH / zrIvikramanRpAt yuktyA'nvajJAsIt tadupAgamam / / 277 / grAmAd nighRNazarmA'pi vikramopAntamAgataH / prage draSTavyavaktro'sau yogyazcopakRtermama // 278 / / dhyAtvetyadAnmahAgrAmaM tamevAdRSTasevayA / satAM svalyo'pi sambandhaH kRpaNeSu guNAyate // 279 // itaH zAsati sAmrAjyaM mUladeve narezvare / dRSTaH pUrNendususvapna idaM kArpaTiko'zRNot / / 280 // acintayad mayA'nena vIkSAJcakre samastadA / svapnaH paraM phale bhedaH pRcchAbhedAdabhUd mama // 281 // punaH pazyAmi cet svapnaM vicAraM kArayAmi tat / naimittikena sAmrAjyaM tadvanme'pi yathA bhavet // 282 / / tannipIya dadhi styAnaM svapimyupasaro nizi / yena draSTA punaH svapnaM tAdRzaM zaityayogataH // 283 / / dhyAtveti sa tathA'kArSIdanizaM na paraM varam / tAdRzaM svapnamaikSiSTa yannappazyAlajAlakam [?] // 284 / / pazyet kArpaTikaH kadAciduditaM pUrNaM nizAnAyakaM, tAdRgyatnavazAt prasannasumanaHsAhAyyato vA kvacit / mAnuSyAdikamApya yena sukRtaM no saJcitaM hAritaM; tenedaM samavApyate na hi punarjanmasvananteSvapi // 285 / / iti svapne SaSThaH // 6 // 2010_02 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 uttarajjhayaNANi-1 puramindrapura nAma sAkSAdindrapuraM kila / suparvajanitAnandamapsarobhirmanoramam // 1 // indradatto nRpastasminnAsIdindra iva zriyA / sadAnabhogasantAnaprItizcitraM na gotrabhit // 2 // tasya dvAviMzatiH patnyastajjA dvAviMzatiH sutAH / rAjJI mantrisutA caikA paraM dRSTA karagrahe // 3 // anyadA tAmRtusnAtAM dRSTvA rAjA jagau nijAn / keyamityUcivAMsaste tvaddevI deva ! mantrisUH // 4 // tatastAM rajanImekAM tayA saha nRpo'vasat / sA'bhUt tadA puSpavatI tadyogAt phalavatyabhUt // 5 // tadrAjAgamanadinaM te cAlApA narezituH / sA'thAtmagarbhasambhUtiM pituH sarvamado'bhaNat // 6 / / tat sarvaM mantriNA'lekhi kAle tasyAH suto'bhavat / surendradatta ityAkhyaH svajanAbdhisudhAkaraH // 7 // taddAsInAM ca tatrAhanyabhUd DimbhacatuSTayI / agnikAkhyaH parvatako bahulA sAgarastathA // 8 // mantrI dauhitramAtmIyaM saha jAtAni tAni ca / svagRhe vardhayAmAsa jJApito'pi na bhUpatiH / / 9 / / agniko dIpayAmAsa parvato'dhyAsayanmade / bahulA'cIkarad mAyAM sAgarastamalobhayat // 10 // surendradattastAn sarvAnavamatya mahAmatiH / / kalAcAryAt kalAH sarvA jagRhe mantrizAsanAt / / 11 / / dvAviMzatiH punaH putrAH zaThAH peThurna kiJcana / Akrozan prAharan piNDAH paNDitaM gurutalpagAH // 12 // pAThArthaM bhApayantaM ca tajjananyo'pi paNDitam / avocan vetsi kiM na tvaM putrAn nistriMza ! durlabhAn ! // 13 / / itazca mathurApuryAM jitazatrunRpo'GgajAm / nirvRti yuvatImUce vatse ! kIdRg varo'stu te // 14 // 2010_02 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam sA'vadat tAta ! vikrAnto rAdhAvedhI varo'stu / aindradattirbhavedIdRk ko'pIti vyamRzannRpaH // 15 // svayaMvarAM sasenAM tAM tatra praiSId nRpastataH / indradatto'pi hRSTo'bhUd dhanyo'haM subhagAH sutAH ||16|| samucchritapatAkA pUrAjJA'kAri tadAgame / bahirmaJcA nyavezyanta rAdhAstambho'STacakrayuk ||17|| tasyopariSTAt paJcAlI tailakuNDamadhaH punaH / svayaMvarAmaNDapo'ntaH kAritaH svaH sabhopamaH // 18 // upAvizan mANDalikA maJceSvekatra bhUpatiH / Asta nirvRtirapyAgAd militaM rAjamaNDalam // 19 // Uce rAjJA suto jyeSThaH zrImAlI vatsa ! nirvRtim / rAjyaM ca gRhyatAM kRtvA vedhaM paJcAlikAdRzaH ||20|| so'nabhyAsAt tatastatra dhanvAdAne'pi na kSamaH / kathamapyAttadhanveSumamucad yatra tatragam // 21 // sa cakrAsphalito bhagnastathA'nyeSAmapISavaH / bhUdhavo'thAdhRtiM dhatte dhigetairdharSito'smyaham // 22 // athoce mantriNA deva ! mA maivamadhRtiM kRthAH / aparo'pyasti te sUnurmatputrIkukSisambhavaH ||23|| surendradatta ityAkhyaH sarvakarmasu karmaThaH / pratItyai ca nyadhAd dhImAn vahikAkSaradarzanam ||24|| Ahvayetyudite rAjJA mantriNA''nAyya darzitaH / so'thAliGgya nRpaNoce snehagadgadayA girA ||25|| rAdhAvedhaM vidhAyAtra kRtvA'smanmukhamujjvalam / nirvRtiM rAjyalakSmIM ca tvamudvaha kulodvaha ! // 26 // tadA kodaNDamAdAya zaraM kRtvA tu lakSagam / dvAviMzatikumArAMstAn pratyUhavyUhakAriNaH ||27|| caturo dAsaceTAMzca cittavikSobhadAyinaH / AkRSTAsI bhaTau dvau ca jalpantAvityabhisthitau // 28 // 2010_02 163 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 rAdhAvedho na jAtazcecchirazchedastadA tava / so'vamatya samastAMstAn yogIvaikAgramAnasaH // 29 // uttarajjhayaNANi - 1 dattadRg bimbite lakSye jJAtvA cakrASTakAntaram / paJcAlIvAmadRgvedhaM vyadhAt kSiptvordhvagaM zaram ||30|| caturbhiH kulakam cakre jayajayArAvaH sarvairapi janaistadA / nirvRtiM pariNinye sa rAjyalakSmImavApa ca // 31 // duSkaro'yaM yathA rAdhAvedho balavatAmapi / tathA mAnuSyakaM janma duSprApaM punarapyadaH ||32|| iti cakre saptamaH // 7 // lakSayojanamAno'sti kvApi dvIpe mahAhUdaH / sahasrayojanaprAptAdhastalo vartulAkRtiH // 1 // yo nitAntordhvasaMzliSTazaivAlapaTalASTakaH / varuNAmbhonidhirivottAnanIlapaTAvRtaH // 2 // putra-pautrAdisantatyA tatraikaH kacchapo mahAn / mUla - zAkhA prazAkhAdyairvRddhiM nyagrodhavad yayau // 3 // athAnyadA'zvine mAse vAtyayA puTabhedataH / rAkanizArdhe zaivAlavicAle vivaro'bhavat // 4 // sa ca kUrmastadA tatra daivAdAgAjjalopari / dadarza candraM chidreNAdRSTapUrvaM nabhastale // 5 // santatiM melayitvA svAM darzayAmyetadadbhutam / vimRSyeti nimajjyAntaH sakalAM tAmamelayat // 6 // sakulo'pyAgamad bhUyastaM draSTuM tatra kacchapaH / kapATasandhivad vAtAnmilitaM vivaraM ca tat // 7 // tat kiM syAd vivaraM bhUyastasya vA candradarzanam ? / bhaved vA devabhAvena na punarmAnuSaM januH // 8 // iti carmaNi kUrme'STamaH // 8 // svayambhUramaNAmbhodheH pUrvaprAnte yugaM bhavet / samilA cAparaprAnte'nyo'nyaM vIcivighaTTanAt // 1 // 2010_02 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam samilA kiM yugacchidraM vizedanyAprayogataH ? / sA vizedapi tacchidraM mAnuSaM tu sudurlabham // 2 // iti yuge navamaH // 9 // devaH ko'pyupalastambhaM cUrayitvA mahAbalaH / taccUrNaM zlakSNamatyantaM cikSepa nalikAntare // 1 // merucUlAmathAruhya phUtkRte tasya pudgalAH / tatkSaNAt te'niloddhUtAH sarve jagmurdizodizam // 2 // ko'pi kurvIta taM stambhaM punastaireva pudgalaiH / na tu mAnuSyakAd bhraSTo manuSyo hi punarbhavet ||3|| iti paramANau dazamo dRSTAntaH // 10 // tatra yathA mAnuSatvaM durlabhaM tathA''ha-- samAvannA Na saMsAre nANAgottAsu jAisu / kammA nANAvihA kaTTu puDho vissaMbhiyA payA // 2 // vyAkhyA - samApannAH samantAdApannAH prAptAH 'NetyalaGkAre' / kva saMsAre punaH kva nAnAgotrAsvanekanAmasu jAtiSu kSatriyAdiSu / karmANi jJAnAvaraNIyAdIni nAnAvidhAnyanekaprakArANi kRtvA pRthagekaikazaH / 'vissaMbhiya tti' bindoralAkSaNikatvAd vizvabhRtaH kvacit kadAcidutpattyA sarvajagadvyApakAH / uktaM hi-- "tthi kira so paeso loe vAlaggakoDimetto vi / jammaNa-maraNAbAhA jattha jiehiM na saMpattA " // 1 // kA: ? prajAH janasamUharUpAH ||2|| amumevArthamAha egayA devaloesa naraesu vi egayA / egayA AsuraM kAyaM ahAkammehiM gacchaI // 3 // 165 vyAkhyA -- ekadA ekasmin kAle devalokeSu narakeSvapyekadA / ekadA AsuraM kAyamadhastyAdevopalakSaNamidaM yathAkarmabhistadgatyanurUpaceSTitairgacchanti ||3|| tathA--- 1. nAsti kila sa pradezo loke vAlAgrakoTimAtro'pi / janma-maraNAbAdhA yatra jIvairna samprAptA ||1|| 2010_02 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 uttarajjhayaNANi-1 egayA khattio hoi tao caMDAlabokkaso / tao kIDapayaMgo ya tao kuMthU-pipIliyA // 4 // vyAkhyA-ekadA manuSyAnurUpakarmodayakAle kSatriyo rAjA bhavati / tato'nantaraM tako vA prANI cANDAlaH prasiddhaH, bokkaso varNAntarabhedaH / tathA''ha "baMbhaNeNa suddIe jAo nisAo tti, baMbhaNeNa vesIe jAo aMbaTTo tti vuccaI / tattha nisAeNaM jo aMbaTThIe jAo so bokkaso bhaNNati" / atra kSatriyAdigrahaNenocca-nIca-saGkIrNajAtaya upalakSitAstato manuSyatvAnantaraM kITa: pataGgaH zalabhastataH kunthuH pipIlikA bhavatIti sarvatra yojyam, zeSatiryagupalakSaNaM caitat // 4 // evaM bhramantaste kiM nirvidyante navetyAha evamAvaTTajoNIsu pANiNo kammakivvisA / na nivvijjati saMsAre savvaDesu va khattiyA // 5 // vyAkhyA-evamuktanyAyena''vartaH parivartastadupalakSitA yonayo jIvotpattisthAnanAni tAsu prANinaH karmaNA kilbiSA adhamAste na nividyante kadaitadvimuktiriti nodvijante / kvetyAha-saMsAre bhave keSviva ke na nividyante ? ityAha 'savvaDhesu va tti' sarvArtheSu manojJazabdAdiSu dhana-kanakAdiSviva vA kSatriyA rAjAnaH // 5 // anividyamAnAste kiM syurityAha kammasaMgehiM saMmUDhA dukkhiyA bahuveyaNA / amANusAsu joNIsu viNihammati pANiNo // 6 // vyAkhyA-karmabhiH saGgAH sambandhAstaiH samiti bhRzaM mUDhA vaicityamupagatA duHkhitA bahuvedanAH / amAnuSISu naraka-tiryagAbhiyogyAdidevadurgatiyoniSu vinihanyante vizeSeNa nipAtyante'rthAt karmabhiH praanninH| ko'rtho na tata uttAraM labhante ityato manujatvaM durlabham / / 6 / / kathaM tadavAptirityAha kammANaM tu pahANIe ANupuvvI kayAi u / jIvA sohimaNuppattA AyayaMti maNussayaM // 7 // 1. brAhmaNena zUdyAM jAto niSAda iti, brAhmaNena vaizyAyAM jAto'mbaSTha ityucyate / tatra niSAdena yo'mbaSThyAM jAtaH sa bokkaso bhaNyate / 2010_02 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam vyAkhyA - karmaNAM manujagativibandhakAnAmanantAnubandhyAdInAM prahANyA'pagamenAnupUrvyA krameNa na jhagityeva turevArthe kadAcideva jIvAH zuddhi karmakSayarUpAmanuprAptA Adadate svIkurvanti manuSyatAm ||7| zrutidurlabhatAmAha-- mANussaM viggahaM laddhuM suI dhammassa dullahA / jaM succA paDivajjaMti tavaM khaMtimahiMsayaM // 8 // vyAkhyA - mAnuSyaM vigrahaM dehaM labdhvA'pi zrutiH zravaNaM dharmasya durlabhA / yaM dharmaM zrutvA pratipadyante'GgIkurvanti tapo dvAdazavidhaM kSAntiM krodhajayarUpAM mAnAdijayopalakSaNaM caiSA ahiMstratAmahiMsanazIlatAmanena zeSavratopalakSitam prathamavratamuktamevaM ca tapasaH kSAntyAdicatuSkasya mahAvratapaJcakasyAbhidhAnAd dazavidhayatidharmo'bhihitastaM ca zrutvaiva pratipadyante / nAzrutvA "succA jANai kallANaM" ityAdyAgamAt // 8 // zraddhAdurlabhatAmAhuH Ahacca savaNaM laddhuM saddhA paramadulahA / soccA neyAjyaM maggaM bahave paribhassaI // 9 // vyAkhyA - Ahacca' iti kadAcit zravaNaM prastAvAd dharmasya labdhvA'pi zraddhA rucirarthAd dharmaviSayaiva paramadurlabhA'tizayadurApA / kuta ityAha zrutvA naiyAyikaM nyAyopapannaM mArgaM samyaktvAdimuktipathamapergamyatvAt prApyApi bahavo'neka eva parIti sarvaprakAraM bhrazyanti cyavante'rthAnyAyamArgAdeva jamAlyAdivat / tathAhi-- 'caturdazasu varSeSu vyatikrAnteSu kevalAt / jJAnAt zrIvardhamAnasyAbhavat prathamanihnavaH' // 1 // sutaH sudarzanAnAmnyAH svasurvIrajinezituH / jamAliriti nAmA'bhUt kSatravIraH pavitradhIH ||2|| ArhatIM pariNinye'sau nandinIM priyadarzanAm / bhuktvA bhogAn kramAd dIkSAM jagrAha caramArhataH ||3|| mahograbhogarAjanyakSatrANAM paJcabhiH zataiH / sampUrNaikAdazAGgeSu so'dhItI kramazo'jani ||4|| 167 2010_02 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sahasrarAjakanyAbhiH priyA'pyasya samAdade / vrataM tadaiva sA'pyAsIt sAdhvI kartavyakarmaThA // 5 // anyadA svAmyanujJAtaH sa zrAvastIM purIM yayau / satantrastindukodyAne saMyamI samavAsarat // 6 // tatra dAghajvarArtyopaviSTaH sthAtumazaknuvan / munIn babhANa saMstAraM kurudhvaM vizramAya me ||7|| taizcopacakrame kartuM yAvat tAvat jvarAturaH / kRto na veti so'bhANIt kRta eveti ta'vadan // 8 // vizramAya gatastatra kriyamANamavekSya tam / mithyAtvodayatazcintAM cakAreti sa cetasi ||9|| asau saMstArakaH sAkSAt kriyate na kRtaH punaH / kriyamANaM kRtaM tasmAd mithyA vIraprarUpaNam // 10 // ihAbhedamurIcakre yaH kRta-kriyamANayoH / sataH kriyAprabandhena sadoSavyUhamAdade ||11|| tathAhi-- 4 kRtaM na kriyamANaM syAt sadbhAvAt siddhakumbhavat / kAryAparisamAptirvA kriyAvaiphalyameva ca // 12 // bhavacca dRzyate pUrvaM dIrghazcAsya kriyAkSaNaH / na cAhatya ghaTotpattiH kvacid dRSTA''dime kSaNe ||13|| tasmAnna hi kriyAkAle kRtaM tad vyapadizyate / kriyAparisamAptau tu kRtaM syAd yuktimAnataH // 14 // iti mithyAvikalpAlpIbhUtadRSTiH kramAdasau / sajjaH sAdhUn samAkArya sAkSepamidamabhyadhAt // 15 // "utpadyamAnamutpannamityAdyAha sma yajjinaH / pramANabAdhitaM mithyA tanna zraddhatta kiM budhAH ? ||16|| ye'sya zraddadhire vAkyameSa tairmumuce na hi / sadRSTayastu bodhArthaM taM sayuktikamabhyadhuH // 17 // uttarajjhayaNANi - 1 2010_02 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam nAkRtaM kriyate kiJcidasattvAdabhrapuSpavat / yadyasat kriyate kiJcit kharazRGgaM tadA kuru // 18 // sattve nityakriyAdyAstu doSAstvayyadhikaM sthitAH / sato bhAvAntarotpattyA yadutpattistu yujyate / / 19 / / AkAzaM kurutetyAdi pratIteratra darzanAt / asat tu hetvavasthAyAM kathaM kAryaM tu jAyate ? // 20 // mRdo'nyathA ghaTa iva paTa: kiM na hi sambhavet ? / mA jAyatAM ghaTo vA'pi syAt sajjanyaM tato matam // 21 // pratikSaNabhavadbharivisadRkparyavAzrayaH / yadi dIrghaH kriyAkAlastad ghaTasya kimAgatam ? // 22 // anyArambhe tadapara: kathamartho bhavet tataH ? / zivakAdikSaNe kumbhaH kathamAdau nirIkSyatAm ? // 23 // kriyAprAntyakSaNArabdhastatra dRzyo ghaTastataH / kathaM prAganubhAvyaH syAdasattvAt kharazRGgavat // 24 // na kRtaM kriyamANaM ced vAcyaM kva tarhi tat kRtam ? / cet kriyAvigame tat syAdasattvAt prAg na kiM kRtam ? // 25 // kriyamANakSaNo'thAdyastadanyastu kriyAkSaNaH / kriyayA na tu kAryaM syAt kriyAmuta vinA'pi hi // 26 / / yadyAdyaH kathamanyatra samaye sA paratra tat / na vaTacchedanaM bhUyAt palAzacchedakarmaNA // 27 // bhoH ! kriyoparame kAryaM na tadbhAve iti brUvan / kriyAyAstvamahetutvamAkhyo'dhyakSyakSatistataH // 28|| yadi kriyAM vinA kArya vrata-mRnmardanAdikam / vyarthaM karmAkhilaM mokSAdyarthinAM ca ghaTArthinAm // 29 / / kriyAkAle tataH kAryaM kSaNamAtrastvasau yataH / dIrgho ghaTakriyAkAlo bhrama eveti te tataH // 30 // 2010_02 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 uttarajjhayaNANi-1 uktaJca "paisamayakajjakoDIniravekkho ghaDagayAbhilAso si / paisamayakajjakoDi thUlamai ! ghaDaM milAesi" // 31 // yAvAnAstIryate saMstArako yatra kSaNe sa tu / tAvAMstatra kSaNe jAto viddhIdamapi nizcayAt // 32 / / uktaJca "peisamayakajjakoDIvimuho saMthArayAhikayakajjo / paisamayakajjakAlaM kaha saMthAraM milAesi" // 33 // vIreNa kriyamANamuktamakRtaM vizvatrayIsvAminA, kumbhAdervyavahAravartinayato nIteratho nizcayAt / yat kiJcit kriyamANameva hi kRtaM tat sarvamAkhyajjinaH, karmAviSTamataH kRtaM kRtamatho bhAjyaM tathA te vacaH" // 34 // ityAdi sthavirairUce na tathA'pi hyabudhyat / gItArthAstaM parityajya tato vIrAntikaM yayuH // 35 // upatatsaMsthitAH ke'pi sAdhavo'tha sudarzanA / / sthitA''ste puri tatraiva DhaGkApAkakarAlaye // 36 / / sA'pi vipratipannA''khyad DhaGkasya nijasammatam / so'pyadhyAsInnanu prAptA mithyAtvamiyamadbhutam // 37 // pravartini ! vayaM sakSmaM na vidmaH kimapIdRzam / / gAmbhIryAditi so'pyuktvA bodhopAyamamArgayat // 38 // ApAkAgneranyadA'sau madbhAjanavivartanam / kurvannagneH kaNamekaM tatsaGgATyAmathAkSipat // 39 / / svAdhyAyaM sA'pi kurvantI tamutpAtaM vilokya tam / prAha kiM DhaGka ! saGghATI dagdhA me hI pramAdataH ? // 40 // 1. pratisamayakAryakoTinirapekSo ghaTagatAbhilASo'si / pratisamayakAryakoTiH sthUlamate ! ghaTa melayasi // 1 // 2. pratisamayakAryakoTivimukhaH saMstArakAdhigatakAryaH / pratisamayakAryakAlaM kathaM saMstArakaM melayasi ? / / 2010_02 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam 171 dahyamAnamadagdhaM te siddhAntaH kiM sa vismRtaH ? / kva kena tava dagdheyaM saGghATI so'pyado'vadat / / 4 / / "RjusUtranayasthAnAM yuktaM zrIvIrazAsane / dahyamAnamidaM dagdhaM na jAmAlimate punaH // 42 / / yatra kSaNe hi yo dezaH saGgATyA dahyatetamAm / sa dagdha eva tatra syAt saGghATI tUpacArataH" // 43 / / iti tadvacasA buddhopajamAli sametya sA / prAjJApayad DhaGkayuktiM sa tu bodhaM na bhejivAn / / 44 / / tataH sA'nye'pi munayastyaktvA taM vIramAzritAH / jamAlireka evAsthAt pratyanIkatvamudvahan // 45 // campAyAM zrIjinopAnte sAvalepo vadannayam / kSaNAnniruttarIcakre gautamena zrutoktibhiH // 46 // tato jine'pi sAsUyaM mithyoktyA vipratArayan / svaM parAMzca sa paryante mRtvA kilbiSiko'bhavat // 47 // uktaM caupapAtikAGge "se je ime gAmAgaranagarasaMnivesesu pavvaiyA samANA bhavanti / taM jahA AyariyappaDiNIyA uvajjhAyapaDiNIyA ubhayapaDiNIyA ayasakAragA avaNNakAragA akittikAragA bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchAttAbhiNivesehi ya appANaM paraM tadubhayaM ca vuggAhemANA uppAhemANA tassa ThANassa aNAloiyapaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM laMtae kappe devakidivasiesu devakivvisiyattAe uvavattAro bhavanti / tahiM tesiM gatI terasa sAgarAI ThitI aNArAhagA" // tAdRk sthiti kilbiSikeSu bhuktvA cyutaH paribhramya bhavAnanekAn / ArAdhya jainI sa jamAlirAjJAM zivaM kramAd yAsyati labdhadRSTiH // 47 // iti prathamanihnavaH // 1 // 1. te ye ime grAmAkara-nagara-sannivezeSu pravrajitA: santo bhavanti / tadyathA-AcArya-pratyanIkA upAdhyAyapratyanIkA ubhayapratyanIkA ayaza:kArakA avarNakArakA akIrtikArakA bahubhirasadbhAvodbhAvanAbhirmithyAtvAbhinivezaizca AtmAnaM paraM tadubhayaM ca vyudgrAhamANA utpATyamAnAstasya sthAnasyAnAlocitapratikrAntAH kAlamAse kAlaM katvA utkaSTena lAntake kalpe devakilbiSikeSa devakilbiSikatayA upapattAro bhavanti / tatra teSAM gatistrayodaza sAgarA sthitiranArAdhakA // 2010_02 . Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 uttarajjhayaNANi-1 vIrajJAnAt SoDazAbdyAM vyatItAyAM dvitIyakaH / pure rAjagRhe tiSyagupto'jAyata nihnavaH // 1 // AcAryasya vasoH ziSyaH sa caturdazapUrviNaH / AtmapravAdapUrvasyAmumAlApakamadhyagAt // 2 // "eMge bhaMte ! jIvapaese jIve tti vattavvaM siyA ? / no iNaDhe samaTe / evaM do tinni jAva dasa saMkhejjA asaMkhejjA bhaMte ! jIvapaesA jIva tti vattavvaM siyA ? / no iNadve samaTe / egapaesUNe vi NaM jIve no jIve tti vattavvaM siyA / se keNaM aTeNaM ? / jamhA NaM kasiNe paDipunne logAgAsapaesappamANe jIva jIve tti vattavvaM siyA / se teNaM aTeNamityAdi" // etat sUtramadhIyAno mohanIyodayAdayam / antyapradeza evAtmA iti vipratyapadyata // 3 // pradezairAtmanaH zeSairnAtmatvaM viditaM zrute / antyatadyogatastvAsIt sa evAtmocyate tataH / / 4 / / sa bruvannidamAcAryadyAdyo na tadA'ntimaH / pradezo'pi na jIva: syAt pariNAmAvizeSataH / / 5 / / AdyAdayo na te jIvAH kintvantya iti tat kutaH ? / pUraNatvaM tu sarvatra tulyamantyapradezavat // 6 // na hyekena pradezena vinA''tmatvaM prajAyate / tathA'pyantyapradezasya tathAtvaM tu kadAgrahaH / / 7 / / zrutenAntyapradezasya jIvatoktA tathodite / pradezasamudAyasya sokteti kimu saMzayaH ? ||8|| evaMbhUtanayo bhinnaM pradezaughaM hi manyate / avastutvena sarvAMzamayaM vastu hi tanmate // 9 // upacAro'pi nAntyAMze tadUne vastuni hyasau / Une paTe paTAropastantumAtre tvasau na hi // 10 // 1. eko bhadanta ! jIvapradezo jIva iti vaktavyaM syAt ? / no ayamarthaH samarthaH / evaM dvau trayo yAvad daza saGkhyeyA asaGkhyeyA bhadanta ! jIvapradezA jIva iti vaktavyaM syAt ? / no ayamarthaH samarthaH / ekapradezono'pi jIvo no jIva iti vaktavyaM syAt / sa kena arthena ? / yasmAt kRtsnaH pratipUrNe lokAkAzapradezapramANo jIvo jIva iti vaktavyaM syAt / sa tena arthenetyAdi / / 2010_02 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam 173 iti prajJApito yAvanna tattvaM pratipadyate / bAhyaH kRto'sAvuddhATya nihnavastiSyaguptakaH // 11 // saptabhiH kulakam puryAmAmalakalpAyAmAmrazAlavane sthitaH / mitrazrIH zrAvakastatra tasya nihnavatAM vidan // 12 / / nyamantrayat prabodhArthaM gRhe prakaraNaM mama / bhikSA paryAptamAdeyA bhavadbhistatra nizcitam // 13 // tiSyagupto'pyagAt kAle mitrazrIrapi sambhramAt / purato bhakSya-pakvAnna-vyaJjanAdInyaDhaukayat // 14 / / antyAvayavamAdAyAdAdeSo'smai tadantarAt / paTasyAntyamadAt tantumavAdIccAsmi puNyavAn // 15 // pratyalAbhi gururyena sarvathA sarvavastubhiH / so'pyAha zrAddha ! jainastvaM zaThatvaM te kimIdRzam // 16 // asmabhyaM tvaM varaM mA dA adattvaivaM vikatthanam / yat punaH kuruSe seyaM pApasyopari cUlikA // 17|| zrAddho'vadanmudhA sAdho ! mA kupyaH svamataM smara / antyAvayavavastutve sarvaM dattaM mayA'dya vaH // 18 // na cedarhanmataM mithyA tanmuJcata kadAgraham / kiM vastrakarmakAritvamantyatantoH kvacid bhavet ? // 19 / / ityAdyaistAttvikairvAkyaiH sa mithyA'bhinivezataH / nivRttaH satyabhaktyA ca zrAddhena pratilAbhitaH // 20 // guroH pArve mudA zodhimAdAya muniparSadA / saMyukto vijahAroccairjenamArga prabhAvayan // 21 // iti dvitIyo nihnavaH // 2 // caturdazAdhike varSazatayugme vimokSataH / zrIvIrasya vyatikrAnte tRtIyo'sAvajAyata // 1 // iha zvetambikApuryAM paulASADhAkhyacaityagaH / AryASADhAbhidhAcAryaH sthitaH subahusAdhuyuk // 2 // 2010_02 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 uttarajjhayaNANi-1 prapannAgADhayogAstacchiSyAstadvAcanAguruH / sa evAbhUt parAbhAvAd vidhijJo nipuNo hitaH // 3 // anyadA''yuHkSaye'kasmAd rajanyAM hRdi zUlataH / mRtyumAsadadAcAryo jJAtazca na hi kenacit // 4 // saudharme nalinIgulmavimAne'sau suro'jani / prayuktAvadhirajJAsIcchiSyAnAgADhayoginaH // 5 // kRpayA'tha samAgatyAzritya dehaM purAtanam / sarvai rAtrikakAlAdi sarvaM kRtyamacIkarat // 6 // kAlabhaGgAdiko vighnaH sarvo divyaprabhAvataH / nyavAri tena sAdhUnAM nIto yogazca pUrNatAm // 7 // atha yogAvasAne'sau gacchan divamabhASata / ayatena yatA yUyaM kAritA vandAdi yat // 8 // kSamaNIyamidaM sarvaM surIbhUtastvahaM tadA / kRpAvazAdupAgatya tAn yogAn vaH samApayam // 9 // gacchannasmyahamityuktvA tyaktvA dehamagAd divam / sAdhavo'pi paristhApya vapustasyetyacintayan // 10 // vavande'smAbhirajJAnAd bahukAlamasaMyataH / / tadvandanaM tu siddhAnte naivoktaM yatinAM kvacit // 11 / / devo yathA'yamAcAryo'bhUt pare'pi tathA yadi / tadvandanena tatpApAnujJA saMyamino bhavet // 12 // ityavyaktatvamApannAH sAmAcArIpravartanam / sarve mumucuranyo'nyaM kRtikarma-kriyAdikam // 13 / / sthavirAstatprabodhArthamevamAhurimAn prati / zaGkA hyAkasmikabhrAntyA kA vaH pratyakSasAdhuSu ? // 14 // viprakRSTe'NujIvAdau parokSeSu jinAdiSu / kiM na zaGkA taduktezcet taduktereva sAdhavaH // 15 // samitA vandanIyAH syuH kiJca bimbaM jinezituH ? / tadguNAnAspadaM vandyaM yatirUpaM tathA na kim ? // 16 / / 2010_02 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam bhavenna cAtra sAdhutvaM bimbe nAstyeva vA''ptatA / tadvandyaM na kathaM vandyAH sAdhavo'thaivamucyate // 17 // asaMyatAzritaM sAdhurUpaM vandayato bhavet / tatpApAnumatirdevAzritabimbe na sA katham ? // 18 // jinabuddhA'tha tadvimbaM namato na hi dUSaNam / yatibuddhA yate rUpaM namato'pi na tad bhavet // 19 // athaivamavasannAdivandanAdyapi yujyate / syAt tathA cApasiddhAntaH zrute bahu niSedhanAt // 20 // na tatra yatirUpasyAbhAvAd yatimatirbhavet / kSAntyAdiyatiliGgasyAnupalambhAt sa gamyate // 21 // pratyakSadUSaNairduSTAn pArzvasthAdIn namasyataH / sAvadyAnumatisteSAM bhavennetarathA punaH ||22|| uktaJca 46 " jei velaMbagaliMgaM jANaMtassa namao havai doso / nirddhadhasaM pi nAUNa vaMdamANe dhuvo doso" // 23 // kiJcaivaM vastrapAtrAdi na grAhyaM devazaGkayA / evaM sarvakriyocchedo mA mohaM yAta bho ! tataH ||24|| api ca " jei jiNamayaM pamANaM muNi tti to bajjhakaraNaparisuddhaM / devaM pi vadamANo visuddhabhAvo visuddho tti // 25 // paramarahassamisINaM samattagaNipiDagabhariyasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalambamANANaM // 26 // 1. yathA vidUSakaliGgaM jAnato namato bhavati doSaH / niddhandhasamapi jJAtvA vandamAne dhruvo doSaH // 2. yadi jinamataM pramANaM muniriti tato bAhyakaraNaparizuddham / devamapi vandamAno vizuddhabhAvo vizuddha iti // paramarahasyamRSINAM samastagaNipiTakabhRtasArANAm / pariNAmikaM pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm // 2010_02 175 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 uttarajjhayaNANi-1 saMvavahAro vi balI jamasuddhaM pi gahiyaM suyavihIe / kovei na savvannU vaMdai ya kayAvi chaumatthaM // 27 // NicchayavavahAranaovaNIyamiha sAsaNaM jiNaMdANaM / egayarapariccAe micchaM saMkAdao jeNa // 28 // jai jiNamayaM pavvajjaha tA mA vavahAranayamayaM muyaha / vavahAranaucchee titthuccheo jaovassaM" // 29 // nAnopapattibhiH pUjyaista evaM pratipAditAH / tathA'pi nAzritA mArga saGghanodghATitAstataH // 30 // paryaTanto rAjagRhaM kramAt te'guradhIzvaraH / tatra mauryAnvayodbhUto rAja balabhadraH parAstikaH // 31 // zrutapUrvA prabhostasya teSAmavyaktavAditA / tataH svapuruSAn praiSyAnAyitAste nijAGgaNAm // 32 // mArayadhvaM kaTAmardametAniti samAdizat / bhaTAMste tAnathAninyurmardanArthaM gajAnapi // 33 // sAdhavo'pyabruvan rAjan ! zruto'si paramArhataH / tatkathaM zramaNAnasmAnAmardayitumicchasi // 34 // rAjoce bhavatAM kakSA satyA cet kvAhamAstikaH ? / vratino'pi kathaM yUyamanamantaH parasparam // 35 / / caurA abhimarA vA tanmardane dUSaNaM kimu ? / zrutvetyujjAtacaitanyA mArgAbhimukhatAM zritAH // 36 / / tataste kSAmitA rAjJA pUjitAzca vratasthitAH / AlocitapratikrAntAH samyag mArga prapedire / / 37 / / iti tRtIyaH // 3 // saMvyavahAro'pi balI yadazuddhamapi gRhItaM zrutavidhinA / kupyati na sarvajJo vandate ca kadApi chadmastham / / nizcayavyavahAranayopanItamiha zAsanaM jinendrANAm / ekataraparityAge mithyA zaGkAdayo yena // yadi jinamataM prapadyadhvaM tato mA vyavahAranayamimaM muJcata / vyavahAranayocchede tIrthocchedo yato'vazyam // 2010_02 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam saviMzatau gate vIramokSAdabdazatadvaye / samucchedakarI dRSTirutpannA mithilApuri // 1 // tathAhi tatra lakSmIgRhe caitye zrImahAgirisadguroH / ziSyaH kauDinyanAmA'sya ziSyo'bhUdazvamitrakaH // 2 // anupravAdapUrvasya vastu naipuNyakAbhidhaM / nayarjusUtrasambaddhAlApakApUritaM paThan // 3 // "paMDuppannasamayaneraDyA savve vocchijjissaMti evaM jAva vemANiya tti" // etadAlApakAdhyAyaM kurvan vipratipattibhAk / abhUditi matermohAt sarvaM vicchedameSyati // 4 / / pratyutpannakSaNasyAnte vinAzo yadi tat kutaH ? / bhUyAt phalopabhoktRtvamAtmanaH svAttakarmaNaH // 5 // iti bruvannasAvUce zrutavidbhiH kupAparaiH / / vadan niHzaGkamutsUtraM mithyAtvaM vraja mA mudhA / / 6 / / utpAdAnantaraM vastu kSaNe'nyasmin vinazyati / RjusUtranayaikAnto hyasau sa ca na hi pramA // 7 // kAlaparyAyamAtrasya nAze'nantatadAtmanaH / kathaM hi vastuno nAzaH pratyakSAdivirodhataH // 8 // sUtre yatharjusUtrasya matenAzAzvataM jagat / dravyAthikanayApekSAvazAt tadapi zAzvataM // 9 // tathA ca sUtram "nareDyA NaM bhaMte ! kiM sAsayA asAsayA ? / go0 davvaTThayAe sAsayA bhAvaTThayAe asAsayA" ityAdi // 1. pratyutpannasamayanairayikAH sarve vyucchetsyantyevaM yAvad vaimAnikA iti / 2. nairayikA bhadanta ! ki zAzvatA azAzvatAH ? / gautama ! dravyasthityA zAzvatA bhAvasthityA azAzvatAH // 2010_02 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 uttarajjhayaNANi-1 anyatrApyuktam "pradhvaste kalaze zuzoca tanayA maulau samutpAdite, putraH prItimuvAha kAmapi nRpaH zizrAya madhyasthatAm / pUrvAkAraparikSayastadaparAkArodayastadvayAdhArazcaika iti sthitaM trayamayaM vizvaM tathA pratyayAt // 10 // ityAdiyuktibhirbAda bodhito'pi na budhyate / sa yAvat tAvadudghATya caturtho nihnavaH kRtaH // 11 / / prarUpayan samucchedaM so'pi rAjagRhaM gataH / khaNDarakSaiH zulkapAlaiH zrAddhairjAtaH sa nihnavaH / / 12 / / taiH sa mArayituM dRbdho bhItabhItaH sa UcivAn / zrutA bhoH ! zrAvakA yUyaM dAruNaM kimidaM tu vaH ? // 13 / / te'pyUcire samucchinnAH zramaNA bhavatAM mate / zrAddhatvaM ca kuto'smAsu kSaNAnantaranAziSu ? // 14 // kadAgrahaM mumocAsau bhayAd yuktezca darzanAt / sthirIbhUya pratikramya jinAjJAnirato'bhavat / / 15 / / iti caturthaH // 4 // yukte zatadvaye'bdAnAmaSTAviMzativatsaraiH / vIramokSAdatikrAnte nihavaH paJcamo'jani // 1 // ekasminnullukAnadyAstIre kheTAkhyapattanam / parasminnullukAtIranAmakaM ca mahApuraM // 2 // mahAgiriguroH ziSyo dhanadevAbhidho guruH / kheTe'sti gaGgadattastu tacchiSyo'nyatra sacchadaH / / 3 / / sa zaradyanyadA''cAryavandanAyA''pagAntare / gacchatsu zItale mUrti khalvATo'bAdhyatArkajaiH // 4 // karaistIkSNaistatazcitte'cintayad yajjino'bhyadhAt / yugapannakriyAyugmaM vedyaM tad ghaTate katham ? // 5 // yato'haM pAdamUrddhabhyAM samaM zItoSNavedakaH / athopaguru samprAptaH svaM tatpakSaM nyavedayat // 6 // 2010_02 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam guruNA'pyayamutsUtraM vadannavamanantakam / mA bhramatviti kAruNyAt sayuktikamabhASyata / / 7 / / saumya ! kramAt kriyAyugmaM vedyaM na yugapat punaH / bhramaH kSaNamanazcArasUkSmatvena kriyAdvaye // 8 // sUkSmamAzucaraM cittaM yena khenAtra badhyate / tadA tajjhAnahetuH syAnnaitarendriyasaMvidaH / / 9 / / upayogamayo jIvo deze yatropayujyate / yadA yenendriyeNaiSa bhavettanmAtravedanaH // 10 // pAdamUrddhagazItoSNavedanaM yugapanna hi / bhinnadezatvato vindhyamahimAdrisparzavedavat // 11 / / padmapatrazatAvedhavat tulyakSaNatAbhramaH / dIrghazaSkulikA''svAde samaM sarvakhasaMvidAm // 12 // sarvendriyacaraccittaM durlakSyaM yadi vegavat / / ekendriyArthacAryetat sulakSyaM syAt kathaM vada ? // 13 / / anyArthaviniyuktaM cenmano'nyatra niyujyate / anyacitto na jAnAti gajaM tat kiM puraHsthitam ? // 14 // tadvayenopayogAnAmAnantyaM tatra kiM bhavet ? / ekopayogAnnAnArthagrahaNe kimu dUSaNam ? // 15 // satyamekopayogena sAmAnyArthagraho mataH / skandhAvArapuragrAmasamUhAdhupayogavat // 16 / / hastino'mI hayA ete zItamuSNamidaM punaH / vizeSArthagraho nAnopayogajanito hyasau // 17 // atrAsti bahu vaktavyaM noktaM gauravazaGkayA / ityAdi bahudhA'bhANi guruNA sa tu nAbudhat // 18 / / udghATitaH krameNAgAt so'pi rAjagRhaM puram / maNinAgAkhyayakSasya tasthau caityasya sannidhau // 19 // dvikriyAvedanavyAkhyAM kurvan yakSeNa mudgaram / utpATyAbhANi sAkSepamevamatra prarUpaya // 20 // 2010_02 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 uttarajjhayaNANi-1 purA zrIvarddhamAnena prabhuNA vizvabhAsvatA / nyaSedhi jagadadhyakSaM kriyAdvitayavedanam // 21 // kiM tato'pyadhiko'si tvamidaM mithyA prarUpaNam / muJcAnyatheha loke'pi prApayiSyAmi tatphalam // 22 / / evaM bhIyuktisambuddhaH parityaktakadAgrahaH / so'pi tasmAt pratikramya zuddhaM vratamadhArayat / / 23 / / iti paJcamaH // 5 // zatAni paJca catvArazcatvAriMzacca vatsarAH / vIramokSAd gatAstAvat SaSTho'bhUdeSa tadyathA // 1 // atrAsti vastusampUrNA purI ramyA'ntaraJjikA / balazrIsaMyutastatra balazrIrvasudhAdhavaH // 2 // tasyAM bhUtagRhe caitye zrIguptAcAryapuGgavaH / asthAt satantraH sUtrAbdhivAtApidviTsahodaraH // 3 // tacchiSyo rohaguptAkhyo'nyasmAd grAmAt samAyayau / vandanArthaM gurostatra vAdidviradakesarI // 4|| parivrAT poTTazAlAkhyo lohapaTTasitodaraH / jambUzAkhAkarastatrodatiSThata sugavitaH // 5 // jambUdvIpe'khile vidyAbharabhedyodarasya me / naivAsti prativAdItyavAdayat paTahaM pure // 6 // nyaSedhad rohaguptastaM vAdaM kartA'hamutthitaH / ityuktvopaguru prAptastaM vRttAntamavedayat // 7 // guravo'pyUcire yuktaM tvayA nAnuSThitaM hyadaH / vAde jito'pyasau yat kuvidyAbhirUpatiSThati // 8 // uktaM hi "vicchuya sappe mUsaga migI varAhI ya kAyapoyAI / eyAhiM vijjAhiM so ya parivvAyago kusalo" // 9 // 1. vRzcikaH sarpo mUSako mRgI varAhI ca kAka-potAkI / etAsu vidyAsu sa ca parivrAjakaH kuzalaH / / 2010_02 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam rohagupto'bhyadhAnnaMSTuM tataH kiM kvApi zakyate ? / niSiddhaH paTahastasya syAnnaSTe'pyatha kiM zubham ? // 10 // dadhyuH zrIguravo'pyevamayaM pAtraM tu nocitam / rakSyaM tu matamAlinyamito vyAghra itastaTI // 11 // yad bhAvyaM tad bhavatyeva zAsanotsarpaNA'stu tat / dhyAtvetyadurimAstasmai vidyAstatpratighAtinIH // 12 // uktaJca "morI nauli virAlI vagghI sIhI alUgi ovAI / eyAo vijjAo giNha parivvAyamahaNIo" // 13 // agRhNAd rohaguptastA abhimantrya rajohRtim / asmai gururadAdevamAkhyacca karuNAnidhiH // 14 // tat kSudravidyAprakRtamanyaccedupatiSThate / tadimAM bhrAmayermUni bhAvi tad viphalaM tataH // 15 // tataH praskharitebhArisamo'bhUd rohaguptakaH / indrAdInAmapyajeyaH sudhI rAjJaH sabhAmagAt // 16 // AcikSepa parivrAjaM re ! tvaM vetsi kimu kvacit ? / yadRcchayA pUrvapakSaM kuru taM nyatkaromyaham // 17 // so'dhyAsInnipuNA hyete durjeyAzca sitAmbarAH / tadetat sammataM pakSamado'khaNDyamupAdade // 18 // mayA''kSipte'pyavaktA'sau jitastu jJAsyate janaiH / jIvo'jIvazca rAzI dvau dhyAtveti svIcakAra saH / / 19 / / zubhAzubhadvayaM yadvad dinarAtridvayaM yathA / lokAlokadvayaM yadvad jIvAjIvadvayaM tathA // 20 // rohagupto'pi taM pakSaM svasammatamapi drutam / nirAcikIrSuH prastAvadakSatvenedamUcivAn // 21 // 1. mayUrI nakulI biDAlI vyAghrI siMhI ulUkI olaavkii| etA vidyA gRhANa parivrAjakamathanIH / / ___ 2010_02 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 uttarajjhayaNANi-1 jIvo'jIvazca nojIva iti rAzivayaM matam / svargAditritayaM yadvad yadvannIcAdikatrayam / / 22 / / gRhakokilapucchAdyaM chinnaM saMvIkSyate calat / tanna jIvo nApyajIvo vailakSaNyAd nigadyate // 23 // nojIva ityataH khyAtamityAdyadbhutayuktibhiH / Ahatapratibhazcakre rohaguptena tApasaH // 24|| tataH so'lIn mumocAzu viSaNNo'nyastu kekinaH / etairvinihateSveSu sarpAdInapi so'mucat // 25 // prasannagururanyastAn nakulAdyairyavArayat / tato'sau prerayAmAsa durvidyAsevadhiH kharIm // 26 / / abhAvAt pratividyAyAH parimUrddha rajohRtim / bhramayitvA tayaitAM sa tADayitvA nyavartayat // 27 // skhalitaiSA parivAjo mUni mUtrapurISayoH / kRtvotsargamadRSTA'bhUd nindyatAM prApa gairikaH // 28 / / nirvAsitazcApi purAd rohaguptaH punarjayI / gurumUlamagAd rAjakRtotsavapurassaram // 29 // nyavedayacca vRttAntaM guruNA'bhANyasau tataH / sukRtaM yajjito vAdI nedamuktaM paraM kimu ? // 30 // nojIvarAzirityeSa pakSaH siddho na naH param / prativAdiprabhAhAnyai prayuktaH sAdhito'pi hi // 31 // athApi tatra gatvA''zu saMsadIti nivedaya / vatsa ! notsUtravRddhiH syAd durantA bhavato yathA // 32 // mithyAtvodayato'thaiSa uttasthe sammukhaM guroH / Atmadezasya nojIvatAyAM ko doSa ucyate ? // 33 // skandhAd vyatirikto'pi deza: sUtre nivedyate / jIvAjIvavibhinno'pi nojIvaH kiM niSidhyate ? // 34|| na cchinnapucchaM jIva syAdUnadezatayA tadA / sphuraNAderna cAjIvastannojIva idaM matam // 35 // 2010_02 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam AcAryaiH pratyabhANyeSa pramANaM yadi te zrutam / rAzidvaye tadA kaste bhramastatra dvayasthiteH ? // 36 / / tathA ca sthAnAGgasUtram"deve rAsI paNNattA taMjahA jIvA ceva ajIvA ceva / anuyogadvArasUtre'pyuktam "keivihA NaM bhaMte ! davvA paNNattA / goyamA ! duvihA paNNattA taMjahA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya" / atrApi vakSyati-"jIvA ceva ajIvA ya esa loe viyAhie" // paro nojIvarAzistu zrute nAbhihitaH kvacit / zrutasyAzAtanA saumya ! kimataH kriyate tvayA ? // 37 // vivakSAmAtrataH skandhAd dezo bhinno na tattvataH / evamaGgapradezebhyaH pucchIyAste'pyabhedinaH // 38 // gRhagodhA'GgatatpucchAntarAle ye vyavasthitAH / AtmapradezAste saukSmAdamUrttatvAcca na sphuTAH // 39 / / uktaJca bhagavatyAm "ahaM bhaMte ! kumme kummA valiyA, gohe gohA valiyA, goNe goNA valiyA, maNusse maNussA valiyA, mahisse mahissA valiyA, eesi NaM duhA vA, tihA vA, saMkhejjahA vA cchinnANaM je aMtarA te vi NaM tehiM jIvapaesehiM phuDA haMtA phuDA / puriseNaM bhaMte ! hattheNa vA pAeNa vA aGgaliyAe kaTeNa vA AsusamANe vA jAva aNNayareNaM tikkhasattheNa jAeNaM AchiMdamANe vA vichiMdamANe vA jAva tesiM jIvapaesANaM kiMci 1. dvau rAzI prajJaptau tadyathA-jIvAzcaivAjIvAzcaiva / 2. katividhAni bhadanta ! dravyANi prajJaptAni ? / gautama ! dvividhAni prajJaptAni / tad yathA jIvadravyANi cAjIvadravyANi ca / 3. jIvAzcaivAjIvAzcaiSa loko vyAhataH / 4. atha bhadanta ! kUrme kUrmA balinaH, godhe godhA balinaH, gavi gAvo balinaH, manuSye manuSyA balinaH, mahiSe mahiSA balinaH, eteSAM dvidhA vA vidhA vA saGkhyAtA vA cchinnA ye'ntarA te'pi tairjIvapradezaiH sphuTA hantAsphuTAH / puruSo bhadanta ! hastena vA pAdena vA'GgalikayA kASThena vA''zuSyamANo vA yAvadanyatareNa tIkSNazastreNa jAtenAcchindamAno vA vicchindamAno vA yAvat teSAM jIvapradezAnAM kiJcidAbAdhAM vA vibAdhAM votpAdayati cchavIcchedaM vA karoti ? | no ayamarthaH samartho no khalu tatra zastraM saGkrAmati / 2010_02 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 uttarajjhayaNANi-1 AvAhaM vA vivAhaM vA uppAei chaviccheyaM vA karei ? / no iNamaDhe samaDhe No khalu tattha satthaM saMkamai" ityAdi / / pradIparazmayaH saumya ! kuDyavanna nabhasyapi / dRzyate sphuraNAdIni dehavad na tadantare // 40 // naro'natizayI dehaM muktajIvaM na budhyate / sUkSmaM kArmaNadehaM ca gatyantaragatAviva // 41 // yathA ghaTAt pRthagbhUtaM ghaTakhaNDaM hi no ghaTaH / pradezAH pucchagAstadvad no jIva iti kiM na bhoH ! // 42 // vikAradarzanAbhAvAdamUrttadravyatAvazAt / vinAzahetvabhAvAccAkRtakatvAdanantavat // 43 // nAtmanaH khaNDazo nAzo ghaTasta vyatirekavAn / khaNDanAze sarvanAze sarvanAzo hyAtmanaH syAnna tanmatam / / 44 / / yadAha "jIvA NaM bhaMte ! kiM vaTuMti hAyaMti avaTThiyA vA ? / goyamA ! vaTuMti no hAyaMti avaTThiyA" ityAdi / audArikazarIrasya khaNDaM pucchaM hi nazyati / nazyatAM na tu jIvasya syAdamUrtasya khaNDanA // 45 / / AtmapradezanojIvye nojIvA eva bhUrayaH / na jIvA nApyajIvAzca hAnistallAbhamicchataH // 46 / / nanvajIvapradezeSu noajIvatvamucyatAm / santuSTo bhava rAzInAM tava jJAtaM catuSTayam // 47 / / ityAdi bahudhokto'pi sa yAvanna prapadyate / tato dadhyau gururmugdhAnnaSTo'yaM nAzayiSyati // 48 / / nigRhyo'yaM nRpAdhyakSamato jJAto hyayaM janaiH / sarvasya bhavyavargasyAgrAhyavAkyo bhaviSyati // 49 // 1. jIvA bhadanta ! ki vardhante hAyanti avasthitA vA ? / gautama ! no vardhante no hAyantyavasthitAH // 2010_02 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam ityavetyAdhibhUpAlasaMsat te tena cakrire / svapakSasthApakaM vAdaM SaNmAsAstvaticakramuH // 50 // dvayostiSThati naiko'pi gurUnatha nRpo'vadat / sIdanti rAjakAryANi nAhaM zrotumatha kSamaH // 51 // guruNoce nRpa ! prAtanirNayo'yaM kariSyate / vidyate vastu nikhilaM vizvagaM kutrikApaNe // 52 / / nojIve prArthite tatra dadyAt taM yadi tatsuraH / tadA'nena jitamiti svIcakre'do'pi pArthivaH // 53 // guruH prAtarnRpAmAtyarohaguptAdisaMyutaH / gatastatra tadadhyakSaM pRthivImarthitaH suraH // 54|| adAlleSTumasau tattA pRthvIsAmAnyatastviha / apRthvI yAcitastoyaM nopRthvIM yAcitaH punaH // 55 // leSTadezamadAleSTardeza: pRthvyA na kiM bhavet ? / satyaM sampUrNapRthvItvaM leSTAvAropitaM purA // 56 // leSTarUpamahAdravyApekSayA taddale'pi hi / mahAdezatvamAropAt pRthivyevAnyathA hyadaH // 57 // taddalaM yadi tasyaiva leSTuH pRthvyapi no tathA / tathA ca pRthvI dehIti sarvA deyA mahI bhavet // 58 // zakreNApi na sA deyA tataH kumbhe yathA'thite / sarvAMstAnnArpayet kazcidazakyAnarthakatvataH // 59 // viziSTaM tu ghaTaM kiJcidAnayedevamarthitaH / pRthvIM leSTuM ca nopRthvI tatkhaNDaM punararpayet // 60 / / apekSAbuddhibhedena pRthivyeva hi tattvataH / jAtilakSaNayogena leSTukhaNDastu sammataH // 61 // noapRthvIprArthanAyAM leSTuM cAmbukaNAnadAt / sarvadezaniSedhArthanozabdasya vikalpanAt // 62 / / pRthvImapRthvI nopRthvIM sa dadyAd vyavahArataH / nizcayAt tu dvayaM dadyAdApekSikamidaM trayaM // 63 // 2010_02 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 uttarajjhayaNANi-1 sa catuzcatvAriMzatkapRcchAzatamiti vyadhAt / jalAgnyAdiSvapi tathA nyAyasAmyAd gururguruH // 64 // dadyAjjIvamajIvaM vA nojIvaM na tvayaM suraH / rAzistRtIyastannaivAstyasattvAt kharazRGgavat // 65 // nigRhIto rohaguptaH pratyanIkatayA guroH / niSkAsitaH sabhAto'pi satkRtA guravaH punaH // 66 // uktaJca "vAe parAjio so nivvisao kArio nariMdeNa / ghosAviyaM ca nayare jayai jiNo vaddhamANo tti" // 67 // prAtikUlyodvejitena guruNA khelamallakaH / zirasyAsphoTyatAmuSya tato'lipyata bhasmanA // 68 // tasmAdabhinivezAt sa SaDdravyAdiprarUpaNam / vaizeSikamataM prAvartayad jAtazca nihnavaH // 69 // . iti SaSTho nihnavaH // 6 // caturazItyadhikeSu paJcavarSazateSvatha / zrIvIrato vyatIteSu saptamo nihnavo'bhavat // 1 // tathAhi zrIAryarakSito vairasvAmino'dhItya dhInidhiH / sArddhAni nava pUrvANi sUrirAsId yugottamaH // 2 // mAtaraM pitaraM goSThAmAhilaM phalgurakSitam / abhUdanyAnapi pravrAjayato'sya mahAn guNaH // 3 // tatra darbalikApuSpo vindhyo goSThAdimAhilaH / phalgurakSita ityete catvAraH zrutapAragAH // 4 // Adyastu navapUryeSu vindhyaM gurunidezataH / vAcayatyeSa pUrvANi guNanAbhAvato'sya tu / / 5 / / 1. vAde parAjitaH sa niviSaya: kArito narendreNa / __ ghoSitaM ca nagare jayati jino vardhamAna iti // 2010_02 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam vyasmarannavamaM pUrvaM jJAtvA dadhyuzca sUrayaH / yadIdRzasya prAjJasyApyabhUt sUtrArthavismRtiH // 6 // sampatsyate tadanyeSAM sUtrArthastu sudurdharaH / dhyAtveti tairanuyogaH pArthakyena kRtastadA ||7|| mathurAyAM kramAd bhUtaguhAyAM vyantarAlaye / sthiteSu rakSitAryeSu zakraH sImandharaM jinam / / 8 / / natvA zrutvA ca naigodAn vicArAn vismito hRdi / pRSTavAn bharate vaktA ko'pIdRkSo'sti sAmpratam ? ||9|| jinena rakSito diSTastato vismitakautukI / sthaviradvijarUpeNa bhikSAprApteSu sAdhuSu // 10 // Agatya natvA papraccha vRddho'tha vyAdhimAnaham / cikIrSannasmyanazanaM tad vadAyuH kiyanmama ? // 11 // yavikeSvAyuSaH zreNAvupayujya surezvaram / jJAtvA zrutabalAdUce vihitabrAhmaNAkRtiH // 12 // zakro'si vAddhiyugmAyustuSTo'tha harirabhyadhAt / jinAnnigodazrutyAdi tadvicAraM ca pRSTavAn // 13 / / yugmam zrutvA vistaratastaM ca jinAdiva gurogirA / parAvAzrayadvAraM natvA'gAt tridivaM hariH // 14|| sthApito'pi hari sthAnnidAnArekayA hi vaH / jJApakaM dvA:parAvartaM kRtvA'gAdityupAgatAn // 15 // munInabodhayat sUrirevaM te vAsavArcitAH / kramAd dazapuraM jagmuritazca mathurApuri ||16|| uttasthe vikaTo vAdI tatra ca prativAdinaH / abhAvAt sAdhuyugalaM saGghaH praiSIdupaprabhu // 17 / / vijajJivAMzca durvAdikRtavyatikaraM ca tam / sUrizca prAhiNod goSThAmAhilaM tarkakarkazam // 18 // nyagrahId vAdinaM so'pi drutamevoruyuktibhiH / zrAvakaiH prAvRSaM tatra kArito'sau tato mudA / / 19 / / 2010_02 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 uttarajjhayaNANi-1 ito durbalikApuSpazcintitaH svapadocitaH / / gurubhiH sAdhavo goSThAmAhilaM phalgurakSitam / / 20 / / svajanatvAt samIhante saMvignAH sUrayastataH / sarvagacchaikamatyarthaM cakruH kuTanidarzanam // 21 // tailasarpirghaTaupamyaM muktvA vallakuTopamAm / svasya durbalikApuSpaM pratyAcAryA nyavedayan // 22 // sUtrArthayorupAdAtA kRtsnayostadayaM guruH / astu yuSmAkamete'pi tatheti pratipedire / / 23 / / saMsthApya svapade sUristamabhANId yathocitam / gaccheH sUripadaM prApya mA'valepaM manAgapi // 24 // yathA'haM vartito goSThAmAhile phalgurakSite / tathaiva samacittena vartitavyaM tvayA'pi hi / / 25 / / kutrApyupekSAM zikSAyAM dADhyaM kutrApi kurvataH / sUrerapi tavAdeyavAkyatA na bhaviSyati // 26 // rAgataH sahamAnenAparAdhaM kasyacinmuneH / nAnyaH zikSayituM zakyaH kurvaMstadavalambanam // 27 // jAtyAzvAniva sacchiSyAn parAn duSTahayAniva / samaM zikSayataH sUrevinIto jAyate gaNaH // 28 // mA pramAdaM kRthA jJAne vrate sUrau pramAdini / pramAdyati gaNo'pi syurmUlasthairye hi pallavAH // 29 / / smAraNAyAM vAraNAyAM tadudyacchenirantaram / moktavyo hyanyathA bhAvI gaccha: saMyamakAminAm // 30 // upekSamANaH svaM gacchaM dIrgha kuryAd bhavaM guruH / vidhinA pAlayastArtIyIke yAti zivaM bhave // 31 // tapodhanAH ! mayA sArddhaM bhavadbhirvartitaM yathA / vartitavyaM tathA'nena kAryo nAvinayaH kvacit // 32 // kRte'pyAgasi nAruSyamayaM tu na sahiSyate / tad dakSatvaM tathA kAryaM yathA'yaM vA na ruSyati // 33 / / 2010_02 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam evaM pakSadvayasyApi dattvA zikSA samAdhinA / dyAmalaJcakrire bhaktaM pratyAkhyAyAtha sUrayaH // 34|| zrutvA vRttamado goSThAmAhilo'pi samAgamat / ahaM ghRtaghaTo'kArItIrNyayA'sthAt pRthak kvacit // 35 / / AgAccaryopalambhAyopAzrayaM sarvasAdhubhiH / / natvA'bhyutthAya so'bhASi tiSThatAtraiva kiM na hi ? // 36 // mAnAnnAsthAd bahistiSThan munInapavadan gurUn / sa vyudgrAhayate nAlaM tAn vyudgrAhayituM param // 37|| abhimAnAd gurorvyAkhyAmazRNvannutthiteSvatha / sAdhuSvadhItya vandhyasyAzRNot cintanikAM tadA // 38 // anyadA karmapravAdASTamapUrvAnubhASaNam / vandhyasya kurvato'zrauSId vicAraM karmagocaram // 39 / / zuSkakuDye zuSkacUrNamiveryApathahetukam / niSkaSAyasya yatkarmAprApya kAlAntarasthitim // 40 // yugmam jIvapradezaiH saMyuktamAtraM vighaTate jinaiH / baddhamAtramidaM karmAbaddhamuktamataH zrute // 41 // ArdrakuDye tu sasnehacUrNavat samayAntare / yat tebhyo bhidyate baddhaspRSTametadudAhRtam // 42 // yad gADhAdhyavasAyena baddhaM nItamayogyatAm / udvartanApavRttyAdevipAkA'nubhavaM vinA // 43 // nApagacchati ca prAya ArdrakuDye sudhopamam / tat syAnnikAcitaM karmAtraivaM sUcIcayopamA // 44 // yugmam guNairAveSTito lohapaTTabaddhastathA'gninA / tapto ghanA''hataH piNDIbhUtaH sUcIcayastridhA // 45 // evaM karmApyAtmadezaimilitaM tAratamyataH / zrutvaivaM prAvadad goSThAmAhilo'bhinivezataH // 46|| vandhya ! duSTo'nayogo'yamevaM mokSo na kasyacit / karma nApaiti jIvebhyo'bhinnatvAt tatpradezavat // 47|| 2010_02 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 uttarajjhayaNANi-1 tasmAd yathaiva nirmokaH spRSTamAtro bhujaGgamam / anveti tadvat karmApi nAgnyaya:piNDatulyatA // 48 / / evaM karmavicAre vipratipanno'nyadA punaH / yAvajjIvAvadhipratyAkhyAnaM navamapUrvagam // 49 // vicAryamANamAkA'vadat sa parimANakam / tadayuktaM yadAzaMsAdoSaduSTamidaM bhavet // 50 // pUrNe'smin devalokAdau bhokSye bhogAn sudurlabhAn / evaMvidhapariNAmadUSitaM tat kathaM zubham ? // 51|| uktaJca "rogeNa va doseNa va pariNAmeNa va na dRsiyaM jaM tu / taM khalu paccakkhANaM bhAvavisuddhaM muNeyavvaM" // 52 // pUrvapakSamimaM vandhyo gurornatvA nyavedayat / gururapyuttarapakSaM didezAsmai vizeSataH // 53 // sa mAnAd gADhamAviSTastanna hi pratipannavAn / guruNA svayamAbhASya tataH proca sayuktikam // 54 // karma nirmokavat spRSTamabaddhaM yadi cocyate / pratipradezavRttaM tajjIvAparyantavRttivAn // 55 // pratipradezavRttitve sAdhyavaikalyamApnuyAt / dRSTAntaH sarvagaM jIve karmaivaM khapradezavat / / 56 / / tvacAparyantavRttitve karmaNo'GgamalAdivat / na bhavAntarayAyitvaM syAdevaM sarvanirvRtiH // 57 / / niSkAraNe ca nirvANe brahmacaryAdikaM vRthA / dehAntarvedanA kiJca karmAbhAve kathaM bhavet ? // 58 / / na ca bAhyanimittA'sau tadabhAve'pi sambhavAt / bhinnadezasya hetutve'nyakarma syAnna ki tathA ? // 59 // 1. rAgeNa vA doSeNa vA pariNAmena vA na duSitaM yat tu / tat khalu pratyAkhyAnaM bhAvavizuddhaM jJAtavyam // 2010_02 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam bahirantaHpracArye tattanna nirmokasAmyataH / yugapat sarvadehe'pi yA pIDaivaM ca sA katham ? // 60 // bhavAntarAnuyAyitvaM saJcAritvAnna vAyuvat / vedanAdyupalambhenAntarapyetat tvacIva tat // 61 / / kSIranIrAgnyaya:piNDanyAyato hyAtmanA saha / tallolIbhAvamApannaM karmeti pratipadyatAm // 62 / / amuktiritthamiti cet svahetoH karmabandhavat / karmamokSo'pi kiM na syAd jJAnacAritramukhyataH ? // 63 // nabhasA karmaNA caiva sahAvasthAnamAtmanaH / viyujyate na tatrAdyaM paraM hetoviyujyate // 64 / / vaDhyauSadhyAdisAmagryA kAJcanopalayogavat / valyaya:piNDayogo'pi na kiM dRSTo vinazvaraH ? // 65 // tIvrAzubhAdhyavasAyAt karmabandho yathA mataH / vipakSAdhyavasAyena tanmokSo'pi dhruvastataH // 66 / / yadUce parimANatvaM pratyAkhyAnasya tattataH / / kathaM kAryaM mamAstvetad yAvacchaktIti cet zRNu // 67 // zaktirevetthamApannA parimANaM tayA'vadhiH / kAlo'numIyate sUryagatyeha samayAdivat // 68 // tyAgastathA ca pakSasyAzaMsAyAstadavasthatA / jIvato'pi na bhaGgaH syAd vratalope'pyazaktitaH // 69 // nAticAro na vA prAyazcittAdyapyevamudbhavet / sarvApyanAgatAddhoktaivaM cedaparimANatA // 70 / / svarge'psara:parIrambhaM kurvatastadbhavAntare / asampUrNapratijJatvAd bhaved bhagnavrato muniH // 71 / / sarvatadaddhAsaMvaradhAritayA bhavati saMyataH siddhaH / nosaMyatastu sUtre bhaNito'sau tadviruddhaM syAt / / 72 / / addhAyA aparicchedo bhavedaparimANatA / kiyatkAlaM pratIkSyAsau tadA bhuGktAM manomatam // 73 // 2010_02 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi-1 mA'nyajanmani devatvaM prAptasya mama jAyatAm / bhogAnAsevamAnasya vratabhaGgasudurddharaH // 74 // evaM zubhaparINAmAdAyuSkAvadhi kurvataH / pratyAkhyAnaM kuto bhUyAdAzaMsAdoSaduSTatA ? |75 // na dhruvA muktirityasya jAnatastadbhavAntare / svAvratatvaM parimANarahitaM tad na yujyate // 76 / / uktaJca "jo puNaravvayabhAvaM muNamANovassabhAviNaM kuNai / vayamaparimANamevaM paccakkhaM so musAvAI" // 77 // bhAva eva bhavet pratyAkhyAnamanyabhave yadi / sa na syAd vacasA kiM na parimANaM vidhIyate ? // 78 // evaM prajJApito yuktyA na zraddhatte sa kiJcana / tato'nyagacchasthabahuzrutairuktaH sayuktikam // 79 / / sa prAha bAlizAH sarve yUyaM jAnItha kiM nanu ? / tAdRgevAsmyahaM vettA jinairyAdRk prarUpitam // 80 // sarvavipratipannaM taM jJAtvA saGghaH samo'pi hi / kAyotsargamadAd bhaktadevatAhvAnahetave // 81 / / sA'pyupAgatya saGghAnujJayA'rhantaM videhagam / pRSTvA''yAt pAritotsarga zrIsaddhaM cAbhyadhAditi // 82 // samyagvAdI dhruvaM saGgho mithyAvAdI paraH punaH / iti mahyaM jinenoktaM saptamo hyeSa nihnavaH // 83 / / svalpaddhikeyaM kiM vettItyanirmuktakadAgraham / saGgho dvAdazasambhogabAhyamenaM tato vyaghAt // 84 // 1. yaH punaravatabhAvaM jAnAno'vazyabhAvinaM karoti / / vratamaparimANamevaM pratyakSaM sa mRSAvAdI / / 2010_02 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam uktaJca paJcakalpe "u~vahi suya bhattapANe aJjalIpaggahe iya / dAyaNA ya nikAe ya abbhuTTANe tti Avare" ||85 // "kiikammassa ya karaNe veyAvaccakaraNe iya / samosaraNasannisejjA kahAe ya nimaMtaNe" // 86 / / evamudghATitaH so'thotsUtrayugmaM prarUpayan / vAntadRSTiH kudRSTitvAt kartA bhUribhavabhramam // 87|| iti saptamo nihvavaH // 7 // navAdhikaiH zataiH SaDbhirabdAnAM vIrato gataiH / mahAn sarvavisaMvAdAt so'STamo boTiko'bhavat // 1 // rathavIrapure rAjasevakaH zivabhUtikaH / sahasramallatAyogAd nRpaterativallabhaH // 2 // sa vilAsAn pure kurvan paribhramati lIlayA / rAtriyAmadvaye cAtikrAnte yAti nijaM gRham // 3 // tadvallabhA'nyadA zvazrUmavak tvattanujanmanA / udvejitA'haM yadayamativelaM samAgamI // 4 // divA bhuktiM nizi svApamakI tadanAgame / ujjAgarabubhukSAbhyAM pratyahaM bAdhitA'smyaham / / 5 / / tato'mbayoce vatse ! tvamadya svapihi jAgarAm / kariSye'dyAhamevetthamakArSIt sA'pi tannizi // 6 // itarasyAstu jAgratyA gate yAmadvaye nizaH / zivabhUti: samAgatya dvAramudghATayetyavak // 7 // tayA kupitayA proce re ! durnayanidhe ! vraja / dvAramudghATitaM yatredAnIM tatra gatatrapa ! // 8 // 1. upAdhiH zrutaM bhaktapAne aJjalipragraha iti ca / dAnaM ca nikAcanA cAbhyutthAnamiti cAparam // 2. kRtikarmaNazca karaNaM vaiyAvRtyakaraNamiti / samavasaraNAsanniSadyA kathA ca nimantraNA / / 2010_02 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 so'pyahaGkArakopAbhyAmAviSTo nirgato bahiH / bhramannudghATitadvAraM sAdhUpAzrayamai ||9|| pravizyAtra munIn natvA nissaGgaM vratamArthayat / rAjavAllabhyamAtrAdyananujJAto hyadurna te // 10 // uttarajjhayaNANi - 1 mallakAd bhUtimAdAya kRte loce'munA balAt / dattvA'sya liGgaM munayo'nyatra bhItyA vijahire // 11 // kiyatyapi gate kAle bhUyo'pyAjagmuratra te / prItyA sahasramallAya rAjA'dAd ratnakambalam // 12 // sUrayaH kRSNanAmAnastamUcuH syAdanena bho ! / adhvanyanarthastad dehi munibhyastaddalIkRtam // 13 // tadgauravaM vacaH zrutvA mUrcchayA tamagopayat / ekAnte vIkSyamANazca gocaropAgato'nvaham ||14|| mucchito'yamiti jJAtvA'nyadA'dIyata sUribhiH / munibhyo'sAvanApRcchya taM jJAtvA sa kaSAyitaH ||15|| jinakalpavidhivyAkhyAmanyadA kurvato gurUn / zrutvovAca sa kiM nAdya niHsaGgaiH pravidhIyate ? // 16 // na ca vAcyaM vyavacchinno nissattvavacanaM hyadaH / paralokArthyahaM kartA'dhunA taM niSparigraham // 17 // kaSAyabhayamUrcchAdihetunA'nena me sRtam / parigraheNa yatproktA niSparigrahatA zrute // 18 // Agame ca muniH zlAghyo jitAcelaparISahaH / acelatvaM ca nirNItamAdyAntyajinazAsane ||19|| jinA digambarA na syustacchiSyAH kiM digambarAH ? | guruliGgAnugAH ziSyA itIdaM sarvasammatam // 20 // AryakRSNastato'bhANId medaM sUtrAtigaM vada / kaSAyAdinimittatvaM dehasyApIti taM tyaja // 21 // tad vastu nAsti yad vizve kaSAyasya na kAraNam / evamagrAhyatA dharme jine muniSu te'jani // 22 // 2010_02 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam mokSasAdhanabuddhyaiSu yadi syAd gRhyamANatA / tayaiva vastrapAtrAdeH zuddhasya grahaNaM zrute ||23|| mUrcchAnimittatA'pyasya dehasyeva na vai muneH / bAhyakSaNikalabhyebhyo vastrebhyo'pi ca varSmaNaH ||24|| durlabhatvAntaraGgatvacirasthAnAdikAraNaiH / bhRzaM mUrcchAnimittatvaM tvayA tyAjyaM tadapyataH // 25 // yugmam syAdetaddehamAtre yA mUrcchA svalpaiva sA kramAt / bahvI bahvI tu vastrAdau satyasmiMstat kathaM vratam ? ||26|| maivaM yato varAhAdyA dramakAdyAzca jantavaH / nagnA apyavazAtmAno'nantakarmArjakA matAH ||27|| saMyojitamahAmUlyavastrAbharaNakA api / upasargadhiyA'nyena siddhyantyeke tapodhanAH ||28|| tasmAdavazacittAnAM saMkliSTAnAM durAtmanAm / akiJcitkaramevedaM nAgnyamAtramudAhRtam // 29 // etena bhayahetutvamapyetasya nirAkRtam / pAvakazvApadAdibhyo dehasyApi yato'sti bhIH ||30|| eSA vratopakArAyopakRtirme jinoditA / ityasau gRhyamANA'pi na bhavAya munerbhavet // 31 // uktaM ca 44 'je jittiyA pagArA loge bhavaheyavo avirayANaM / te caiva ya virayANaM pasatthabhAvANa mokkhAya" // 32 // agrantho'yamayaM grantha ityekAnto na sarvathA / mUrcchAvato bhaved grantho na syAd granthastvasau muneH // 33 // tat saMyamopakAritvAd grAhyaM kalpAdi sanmuneH / hetoH pratyakSasiddhizca sUtrasiddhizca tadyathA // 34 // 1. ye yAvantaH prakArA loko bhavahetavo'viratAnAm / ta eva ca virattAnAM prazasta bhAvAnAM mokSAya // 2010_02 195 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 uttarajjhayaNANi-1 "kaippA AyapamANA aDAijjA ya vitthaDA hatthA / do ceva suttiyAo unnio ya taio muNeyavvo // 35 // taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhammasukkajjhANaTThA / diTuM kappaggahaNaM gilANamaraNaTThayA ceva // 36 // saMpAimarayareNUpamajjaNaTThA vayanti muhapotiM / nAsaM muhaM ca bandhai tIe vasahi pamajjanto // 37 // AyANe nikkheve ThANanisIe tuyaTTasaMkoe / puvvaM pamajjaNaTThA liGgaTTA ceva rayaharaNaM // 38 // chakkAyarakkhaNaTThA pAyaggahaNaM jiNehiM pannattaM / je ya guNA saMbhoe bhavanti te pAyagahaNe vi // 39 // Ayarie ya gilANe pAhuNae dullahe sahasadANe / saMsattabhattapANe mattagaparibhogaNunnAo" // 40 // jinaH kathamacelatvaM pariSahyaM muneravak ? / aho ! sitapaTA vAcye kArye vo'nekarUpatA / / 51 / / celopabhogamAtrAccennAcelikyaparISahaH / tanmuniH zuddhabhojI syAdajitakSutparISahaH // 42 // araktadviSTacittasyodgamAdiparizuddhimat / bhuJjAnasyApi vallAdi kSujjayaH syAd yathA muneH // 43 / / 1. kalpA AtmapramANaH sArdhadvitIyAzca vistRtA hastAn / dvau caiva sUtrikau UrNikazca tRtIyo jJAtavyaH (vijJeyaH) / tRNagrahaNAnalasevAnivAraNa-dharmazukladhyAnArtham / dRSTaM kalpagrahaNaM glAnamaraNArthaM caiva // sampAtimarajoreNupramArjanArthaM vadanti mukhapotikAm / nAsAM mukhaM ca badhnAti tayA vasati pramArjayan / / AdAne nikSepe sthAnaniSIde gAtrasaGkoce / pUrvaM pramArjanArthaM liGgArthaM caiva rajoharaNam / / SaTkAyarakSaNArthaM pAtragrahaNaM jinaiH prajJaptam / ye ca guNAH sambhoge bhavanti te pAtragrahaNe'pi // AcArye ca glAne prAghUrNake durlabhe sahasAdAne / saMsaktabhaktapAne mAtrakaparibhogAnujJAtaH / / 2010_02 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam jIrNastokaparIzuddhacelabhoge'pyacelatA / tathA sAdhIryataH proktaM mUrcchA'bhAvAt sadapyasat // 44 // yathA kaTIvastrabaddhazirA magno jale naraH / nagna ityucyate lokairnAgnyamasti tathA muneH // 45 // atulyadhRtisaMsthAnA ekonajJAnino jinA: / acchidrapANipAtrAzca jitAkhilaparISahAH ||46 || vrataM vastrAdyabhAve'pi dhArayeyustathA'pi te / munInAmambarAjJArthaM vratArambhe sacelakAH ||47|| vaidyopadezato rogI vaidyaveSamanAcaran / klezebhyo mucyate tadvad jainAjJA''rAdhako muniH // 48 // yogyatAyA abhAvena tannepathyAdikaM dadhat / prApnoti nindyatAM loke'rhanto hi bhuvanAtigAH // 49 // jIrNaprAyogyavastrANAM nimUrcchamupabhogataH / anyathA paribhogAd vA viddhi sAdhUnacelakAn // 50 // iti prajJApito'pyeSa mithyAtvodayataH kudhIH / upAzrayAd viniryAtastyaktaveSaH pizAcavat // 51 // uttarA''khyA svasA tasya sAdhvI zrutvaitadadbhutam / tamudyAnagataM nantuM gatA bhrAtRmatAnugA // 52 // tyaktvA'mbarANi sarvANi bhikSA'rthamavizat pure / dadRze vezyayA tAdRgbIbhatsAkAradhAriNI // 53 // mainAM dRSTvA virakto'bhUd loko'smAsviti buddhitaH / tayA cIvaramakSepi tasyAH zirasi dakSayA // 54 // tubhyaM devatayA dattamiti sodaravAkyataH / sA paryadhAt tato vastraM zivabhUtistvanambaraH // 55 // koDinyakoSThavIrAkhyAvabhUtAM tadvineyakau / tataH paramparAkhyAtamabhUd vistAri tanmatam // 56 // evaM ke'pi bhavAbdhitAraNatarIM prApyApi bodhi parAM, mithyAtvodayataH kadAgrahadhiyastAM nAzayanti kSaNAta / 2010_02 197 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 uttarajjhayaNANi-1 pANitrastapayodhimadhyapatitasvAratnavattAmato; duSprApAM samavApya bhoH ! prabhavataitadrakSaNAyodyatAH // 57 // ityaSTamo mahAnihvavaH, evaM nihnavacaritrANi // 8-9 // saMyamavIryadurlabhatAmAha suI ca laddhaM saddhaM ca vIriyaM puNa dullahaM / bahave royamANA vi no eNaM paDivajjae // 10 // vyAkhyA-zrutiM cazabdAt manujatvaM labdhvA, zraddhAM ca vIryaM saMyamaviSayaM punardurlabhaM yathA bahavo rocamAnAH zraddadhAnA api no enaM dharma pratipadyante / cAritraM mohanIkakarmodayAt zreNikAdivat // tathAhi deve zrIvarddhamAne ca gurau tadbhASite vRSe / AstikyavAn zreNiko'bhUd rAjA rAjagRhe pure // 1 // evaM sa kSAyike samyagdarzane dRDhamAnasaH / zrIvIrabhagavadvANI sadA zravaNalAlasaH // 2 // cikIrSurapi saddharmaM zivadaM zraddadhacca saH / paraM na zakto viratiM kartuM kAJcana sarvathA / / 3 / / evaM labdhe'pi mAnuSye vacane'pyAhate zrute / zraddhAvato'pi duSprApaM vIryaM syAt saMyame nRNAm // 4 // // 10 // caturaGgasya phalamAha mANusattaMmi AyAo jo dhammaM succa saddahe / tavassI vIriaM laddhaM saMvuDo nidbhuNe rayaM // 11 // vyAkhyA-mAnuSatve AyAtaH prApta ityarthaH, yo dharmaM zrutvA zraddhatte rocayate tapasvI vIryaM ca saMyamodyogaM labdhvA saMvRtaH sthagitasarvAzravaH / sa kimityAha-nithunoti nitarAmapanayati rajo baddhyamAnaM baddhaM ca karma tadapanayane ca muktimApnotIti bhAvaH // 11 // aihikaM phalamAha sohI ujjuyabhUyassa dhammo suddhassa ciTThaI / nivvANaM paramaM jAi ghayasitti vva pAvae // 12 // 2010_02 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam vyAkhyA-zuddhiH kaSAyakAluSyApagamo bhavatIti gamyam / RjukabhUtasya caturaGgaprAptyA mukti prati praguNIbhUtasya tathA ca dharmaH kSAntyAdiH zuddhasya tiSThati nizcalatayA''ste / azuddhasya kadAcit kaSAyodayAdasau vicalatyapi tadavasthitau ca nirvANaM paramaM prakRSTaM yAti jIvanmuktimApnotItyarthaH // uktaJca "nijitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm" // 1 // kathambhUtaH san ghRtasiktaH pAvaka iva tapastejojvalitatvena ghRtatarpitAgnisamAna iti // 12 // ziSyopadezamAha vigiMca kammaNo heuM jasaM saMciNu khaMtie / pADhavaM sarIraM hiccA uTThe pakkamaI disaM // 13 // vyAkhyA-vevigdha pRthak kuru karmaNaH prakramAnmanuSyatvAdivibandhakasya hetuM mithyAtvAdi tathA yazaH saMyamaM vinayaM vA 'saMcinu' upacitaM kuru kayA kSAntyopalakSaNAnmArdavAdibhizca / tataH kiM syAdityAha-pArthivamamaudArikaM zarIraM hitvA tyaktvoz2a svargApavargarUpaM [dizaM] prakrAmati prakarSaNa yAti bhavAnityupaskAraH // 13 // kiJca visAlisehiM sIlehiM jakkhA uttarauttarA / mahAsukkA va dippaMtA mannaMtA apuNaccavaM // 14 // vyAkhyA-'visAlisehi'tti mAgadhIbhASayA visadRzaibhinnaiH zIlairvatapAlanAdyanuSThAnavizeSairyakSA devA UrdhvaM kalpeSu tiSThantItyuttareNa sambandhaH / uttarottarA yathottarapradhAnA mahAzuklA 'vA ivArthe' atyujjvalatayA candrAdityA iva dIpyamAnAH prakAzamAnA manyamAnA manasyavadhArayantaH kAmAtizayAtisukhamagnatayA'punazcyavamadhastiryagAdiSUtpattibhAvam // 14 // punarhetumAha appiyA devakAmANaM kAmarUvaviuvviNo / urlDa kappesu ciTuMti puvvA vAsasayA bahU // 15 // vyAkhyA-arpitA: prAkpuNyena DhaukitA iva keSAM devakAmAnAM divyazabdAdiviSayANAM kAmarUpavikaraNA yatheSTarUpakaraNazaktyupetA UrdhvaM kalpeSu saudharmAdyanuttareSu tiSThantyAyaHsthitimanubhavanti pUrvANi varSasaptatikoTilakSaSaTpaJcAzatkoTisahasramitAni 2010_02 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 uttarajjhayaNANi-1 bhuuni| evaM varSazatAnyapi bahUnyasaGkhyeyAnItyarthaH / pUrvavarSatAyuSAmeva caraNayogyatvena vizeSato dezanaucityamiti khyApanArthamitthamupanyAsaH // 15 // tattha ThiccA jahAThANaM jakkhA Aukkhae cuyA / urviti mANusiM joNiM se dasaMge bhijAyae // 16 // vyAkhyA-tatroktalpeSu sthitvA yathAsthAnaM yadyasya svAnuSThAnarUpamindrAdipadaM tasmin yakSA devA AyuHkSaye cyutA bhraSTA upayAnti gacchanti / mAnuSI yoni 'se' iti sa sAvazeSasukRtakarmA jIvo dazAGgAni bhogopakaraNAnyasyeti dazAGgo'bhijAyate / Abhimukhyenotpadyate / ekavacanAt kazcinnavAGgAdirapIti // 16 / / dazAGgAnyevAha khettaM vatthu hiraNNaM ca pasavo dAsa-porusaM / cattAri kAmakkhaMdhANi tattha se uvavajjaI // 17 // vyAkhyA-kSetraM grAmArAmAdi setuketUbhayarUpaM vAstu khAtotsRtobhayAtmakaM hiraNyaM suvarNaM cazabdAd rUpyAdi ca pazavo'zvAdayaH / dAsA bhRtyAH pauruSaM padAtisamUhaH / catvArazcatuHsaGkhyAstatra kSetraM vAstvityekaH, hiraNyamiti dvitIyaH, pazava iti tRtIyaH, dAsapauruSeyamiti caturthaH / ete [catvAraH] kAmA manojJazabdAdayastaddhetavaH skandhAstattatpudgalasamUhAH kAmaskandhA yatra syustatra teSu kuleSu sa upapadyate / anenaikamaGgamuktam // 17 // zeSANi navAGgAnyAha mittavaM nAivaM hoi uccAgoe ya vaNNavaM / appAyaMke mahApanne abhijAe jaso bale // 18 // vyAkhyA-mitravAn jJAtayaH svajanAstadvAn bhavatyuccairgotraH, 'caH' samuccaye varNaH snigdhatvAdiguNaiH prazasyo gaurAdistadvAn, alpataGko nIrogaH, mahAprajJaH paNDitaH, abhijAto vinItaH 'jaso'tti yazasvI 'bala'tti balI kAryakaraNaM prati sAmarthyavAn 'ubhayatra matvarthIyalopaH sUtratvAt ' / ekaiko'pi hi mitravattvAdiguNastatkAryakaraNakSamaH, kiM punaramI samuditA iti // 18 // punaranyatphalamAha bhoccA mANussae bhoe apaDirUve ahAuyaM / puvvaM visuddhasaddhamme kevalaM bohi bujjhiyA // 19 // 2010_02 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM caturaGgIyAdhyayanam 201 __ vyAkhyA-bhuktvA''sevya mAnuSyakAn bhogAn prazastazabdAdIn apratirUpAn ananyasadRzAn / yathA''yurAyuSo'natikrameNa pUrvaM pUrvajanmasu vizuddho nidAnarahitatvena sacchobhano dharmo'syeti vizuddhasaddharmaH, kevalAM niSkalaGkAM bodhimarhaddharmaprAptirUpAM buddhvA prApyetyarthaH // 19 // tataH kimityAha cauraMgaM dullahaM maccA saMjamaM paDivajjiyA / tavasA dhuyakammaMse siddhe havai sAsae // 20 // tti bemi / vyAkhyA-caturNAmaGgAnAM samAhArazcaturaGgI tAmuktasvarUpAM durlabhAM matvA jJAtvA saMyama sarvasAvadhaviratirUpaM pratipadyAGgIkRtya tapasA dvAdazavidhena dhutA apanItAH karmAMzA karmavibhAgA yena sa dhUtakarmAMzaH siddho bhavati zAzvataH punarbhavahetukarmabIjAtyantocchedAt / tathA cAha "dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati nAGkaraH / karmabIje tathA dagdhe na rohati bhavAGkuraH'' // 1 // iti bravImIti prAgvat // (graM0 882 akSara 12) iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM tRtIyacaturaGgIyAdhyayanaM samAptam // 3 // 2010_02 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam atha manuSyAtvAdicaturaGgI prApyApi mahAdoSaguNahetubhUtayoH pramAdApramAdayorheyopAdeyatAmAha asaMkhayaM jIviya mA pamAyae jarovaNIyassa hu natthi tANaM / eyaM viyANAhi jaNe pamatte kannu vihiMsA ajayA garhiti // 1 // vyAkhyA-asaMskRtamasaMskaraNIyaM jIvitamAyuryanna zatairapIndrAdibhiH sato varddhayituM truTitasya karNapAzavad asya saMdhAtuM vA'zakyatvAt / yataH "maGgalaiH kautukairyogairvidyAmantraistathauSadhaiH / na zaktA maraNAt trAtuM sendrA devagaNA api" // 1 // ato mA pramAdIH pramAdaM mA kRthAH / atha vArdhakye dharmaM kariSyAmItyAzaGkyAhajaropanItasyArthasyArthAnmRtyUpAntagatasya huryasmAnnAsti trANaM yenAsAvapanIyate punarauvanamAnIyate / na taccharaNamasti / tato yAvadasau nAsAdayati tAvad dharme mA pramAdIH / yaduktam "tad yAvadindriyabalaM jarayA rogairna bAdhyate prasabham / tAvaccharIramUchauM tyaktvA dharme kuruSva matiH" // 1 // jaropanItasya nAsti trANamaTTanamallavat / tathAhi-- jitazatrurnRpo'vantyAmaTTanastasya mallarAT / ajeyaH sarvarAjyeSu dhIra: sthAmaikasevadhiH // 1 // sopArapattane vArdhitIre siMhagirirnRpaH / mallAya jayine datte tadaudAryAd dhanaM bahu // 2 // pratyabdamaTTanastatra gatvA mallAn vijitya ca / patAkAM harate bhUpAdAdatte draviNaM bahu // 3 // 2010_02 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam mamApabhrAjanA seyaM duvariti vicintayan / pratimallaM nRpaH pazyannekaM mAtsikamaikSata // 4 // vasAM pibantamAghrAtaM tajjJAtvA mallatocitam / snigdhAnnai: poSayitvainaM mallavidyAmazikSayat // 5 // yugmam aTTanaH sa tathaivAgAt taM mallo mAtsiko'jayat / / svAvAsaM vimukhaH so'thAgamad dadhyau ca cetasi / / 6 / / truTyabalo'haM vRddhatvAd yuvA'sAvucchalabalaH / dikSustasya mallasya pratimallamathATTanaH // 7 // karSakaM calito'drAkSIt sIramekena pANinA / vAhayantaM dvitIyenotkhanantaM phalahIlatAH / / 8 / / sthitvA tatra niraikSiSTa tadAhAramatholbaNam / nIhAraM cAlpamatyantaM dRSTvA tadbalaraJjitaH // 9 // tvAmIzvarIkaromIti pralobhya tamathATTanaH / tatpatnyA varttanaM dattvA ninye saha nijAM purIm // 10 // vizodhyAntaH prapoSyAtha niyuddhaM zikSito'khilam / tena tene sa mallendraH phalahImallasaMjJakaH // 11 // prAcyapabhrAjanAM loptumaTTanastena saMyutaH / sopArapuramAyAto'DhaukiSTa nRpasaMsadi // 12 // dvayostaruNayostatra niyuddhe mallayoH sati / dine'bhUt prathame'nyo'nyaM na jayo na parAjayaH // 13 / / svaM svaM tAvAlayaM prAptau svamallamavagaTTanaH / sarvaM nivedayAbhrAntaM yatte kiJcana duSyati // 14 // tenAkhyAte sa marditvA taM cakAra punarnavam / rAjJA'pi mAtsikasyAnte preSyante smAGgamardakAH // 15 // hasitvA smAha tAneSa zatamallA''have'pi hi / kiJcid duSyati me nAGgaM vRthA ki mardanena me ? // 16 // samayuddhau dvitIye'hni tRtIye phalahImiva / acchinat phalahImallo mAtsikasya ziro drutam // 17 // 2010_02 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 uttarajjhayaNANi-1 tadyuktaH satkRto rAjJA'TTano'vantI tato yayau / vimuktayuddhavyApArastatrA''ste vAddhikena saH // 18 / / vRddhazcAkSama ityetaM svajano nAnuvartate / jaradbhavo'yamityAdi parAbhavati cAnizam // 19 // so'bhimAnAdanApRcchya svajanAn prayayau tataH / kauzAmbI nagarI tatraikAnte'kArSId rasAyanam // 20 // tenaiSa naSTavArdhakyo mallo'bhUd balavAn yuvA / yuddhe vRtte rAjamallaM nijaghAna niraGgaNam // 21 // Agantukena manmallo hata ityatra manyumAn / prazazaMsa nRpo nainaM maunaM bhejurjanA api // 22 // niSphalo'bhUcchramo zeSa iti khedabhRdaTTanaH / sabhAdhyakSamado'vAdId rAjJo jJApanahetave // 23 / / pakSiNaH khacarAH sarve budhyadhvaM yUyamapyadaH / rAjAGgaNe jaghAnaiSo'TTanamallo niraGgaNam // 24 // iti zrutvA nRpeNaiSo'TTano mAnyo mahIbhujAm / iti tuSTena paryAptamadAyyasmai dhanAdikam // 25 // bhUyo'TTanaH samRddho'bhUdityAkarNya kuTumbakam / upatannibhRtaM bhaktaM sambhUyA''ste dhanAzayA // 26 // sa tu dadhyAvime duSTA mAM bhajante'dhunezvaram / punaH parAbhaviSyanti kSINasvaM svArthalAlasAH // 27|| jaropagatamAtmAnaM yatnena mahatA'pi hi / zaktaH punarnavIkartuM bhaviSyAmi katha punaH ? // 28|| Atman ! mohaM parityajya jIvite svajane dhane / kuru kiJcicchubhaM karma jarAgrastastu zokSyasi // 29 / / jarAjarjarasarvAGgo lambatvak kSINalocanaH / gata zrutiprabhAdanto lAlA''vilamukho'kSamaH // 30 // kAsazvAsAdirogAktaH paribhAvyaH satairapi / bhAryayA'pyakRtAlApo'vajJAto bAndhavairapi // 31 // 2010_02 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam vadannudvegajanako dharmArthodyamadUrahRt / mRtyUtsaGgagato vRddhastathApIcchAM na muJcati ||32|| tat kiJcid yAvadadyApi samarthatanurasmyaham / tAvadAtmArthasaMsiddhau prayatnaM karavANi vai // 33 // vArddharye hyapakariSyanti svajanA viditaM tvadaH / prabhUtamapi na dravyaM jarA''taGkanivArakam ||34|| atastaistena cAlaM me sampradhAryeti dhIradhIH / parivrajyAmupAdatta tayA''tmArthamasAdhayat // 35 // ityaTTamallaH // evamuktamarthaM vakSyamANaM ca vijAnAhi vizeSeNa vibudhyasva / yathA janAH pramattAH pramAdaparAH kamarthaM trANalakSaNaM 'nu vitarke' vihiMsrA vividhahiMsanazIlAstathA ayatAH sAvaratA grahISyanti ? na kamapi, kintu pramattatvAdyupetAH svakarmabhirnarakAdiyAtanAmevAvApsyantIti bhAvaH // 1 // atha kecit kadAzayA arthasyaihikAmuSmikasukhahetutayA pradhAnatvAt tadupArjane pramAdo na kArya ityAhuH yathA-- 'dhanairduSkulInAH kulInAH kriyante dhanaireva pApAt punarnistarante / dhanebhyo viziSTo na loke'sti kazcid dhanAnyarjayadhvaM dhanAnyarjayadhvam " // "" iti tanmatamapakarttumAha je pAvakammehi dhaNaM maNUsA samAyayaMtI amaI gahAya / pahAya te pAsapayaTTie nare verANubaddhA narayaM uveMti // 2 // vyAkhyA--ye kecana pApakarmabhiH kRSivANijyAdyanuSThAnairdhanaM manuSyAH samAdadate svIkurvantyamatiM 'naJaH kutsArthatvAt ' kumatimuktarUpAM gRhItvA sampradhArya tatazca prAya prakarSeNa hitvA dhanameva prakRtaM te dhanaikarasikAH puruSA api ca pAzA iva pAzAH stryAdayaH uktaM hi "vArI gayANa jAlaM timINa hariNANa vaggurA ceva / pAsA ya sauNayANaM narANa baMdhatthamitthIo" // 1 // 205 1. vArI gajAnAM jAlaM timInAM hariNAnAM vAgurA caiva / pAzAca zakanikAnAM narANaM bandhArthaM striyaH // 1 // 2010_02 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 uttarajjhayaNANi-1 teSu pAzeSu pravRttAstaiH pravartitA vA narA vairaM karma tenAnubaddhAH satatamanugatA narakamupayAnti gacchanti / te hi dhanamupAya' stryAdiSvabhiramamANA narakagatibhAja eva syuriti bhAvaH / tasmAdiha vadhAdyapAyahetutvena paratra ca narakAdiprApakatvenArtho'narthahetureva cauravat // ekasmin nagare cauraH pratyUSaM ko'pi sAhasI / kSAtraM mahebhyageheSu dattvA bhUri svamagrahIt // 1 // svagRhasyaikadeze ca kUpamutkhanya sa svayam / prAkSipat tatra rikthaughaM pure taM veda ko'pi na // 2 // dattvA bahudhanaM kanyAH sa yathecchaM vyavAhayat / amArayat prasUtAstAH sa putrAd bhedazaGkayA // 3 // anyadA rUpasaundaryAdatipremAlayAM priyAm / prasUtAmapi nAhaMsIt putro'bhUdaSTavArSikaH // 4 // tato dadhyAvatisneho bhAvI me'narthahetave / / AbhyAM prakAzite dambhe kva caurasya mama sthitiH ? // 5 // tasmAdenAM vinAzyainaM haniSyAmi tanUdbhavam / dhyAtveti kUpe sA'kSepi vidhAya galamoTanam / / 6 / / gRhAnnirgatya tatkAlaM pUtkaroti sma dArakaH / avak ca milite loke mAryanenAdya matprasUH // 7 // tat paramparayA zrutvA'grAhyasau rAjapUruSaiH / kUpo'pi dadRze dravyasvarNAsthiparipUritaH // 8 // baddhvopabhUdhavaM nItastenApyAdAya taddhanam / aghAnyazaraNo dInaH pIDayitvA kumRtyunA // 9 // evamanye'pi hi dravyaM pradhAnamiti tatkRte / pravarttamAnAstyaktvA tajjAyate'narthabhAjanam // 10 // 2 // tamevArthaM draDhayatiteNe jahA saMdhimuhe gahIe sakammuNA kiccai pAvakArI / evaM payA picca ihaM ca loe kaDANa kammANa na mokkhu atthi // 3 // vyAkhyA-stenazcauro yatheti dRSTAnte sandhimukhe kSAtradvAre gRhItaH svakarmaNA 2010_02 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 207 ''tmIyAnuSThAnena kRtyate chidyate pApakArI / kathaM punarasau kRtyate ityatra sUtrasUcito dRSTAntastathAhi eka: kazcana taskaro dhanigRhe durbhedyakuDye'karot, kSAtraM tatkapizIrSakAkRti vivezA'traiSa yAvannizi / madhyasthairjagRhe padorbahirayaM mitraidRDhaM hastayoH; kSAtrAstrainizitaiH prapIDitatanuH saMkRSyamANo mRtaH // 1 // yathA svayaM kRtakSAtrAt pIDito'sau tathA janaH / svayaM kRtebhyaH pApebhyaH paratreha ca pIDyate / / 2 / / evamuktanyAyena prajAH prANinaH kRtyante iti yojyam pretya paraloke ihaloke ca / syAdetadihaiva kRtamihaivApagatamata Aha-kRtAnAM karmaNAM na mokSo'sti iha paratra cAvazyaM vedyaM karma / uktaJca "yadiha kriyate karma tat paratropabhujyate / mUlasikteSu vRkSeSu phalaM zAkhAsu jAyate" // 1 // evaM matvA pApakarma na kArya, tadabhilASo'pi na kAryazcaurasyaivAnarthahetutvAt // yathA durArohe dasyurdhavalanilaye kSAtrakhananAd, dhanaM nItvA prAtarbahujanamagAd vakti kimu kaH? / samArUDhaH saudhe kathamayamaho ! durgaviSame; laghukSAtradvArA kathamapi sabhAraH sa niragAt / / 1 / / ityAkarNya nijazlAghAM tAM ca satyAM vicintyan / svAGga kSAtramukhaM pazyan suhRSTazcAnumodayan // 2 // tAvadArakSakaiH pumbhirlakSitastaskaro hyasau / rAjAdezAcchAsyamAnaH zUlikAyAM sa ropitaH // 3 // iti pApakarmAnumodanamapi na kAryam // 3 // atha svajanebhya eva karmaNAM muktirbhaviSyatyamuktau cAmI dhanAdivad vibhajya karma mokSyante ityAzakyAha saMsAramAvanna parassa aTThA sAhAraNaM jaM ca kareDa kammaM / kammassa te tassa u veyakAle Na baMdhavA baMdhavayaM uti // 4 // vyAkhyA-saMsaraNaM nIcoccakuleSu paryaTanaM saMsArastamApannaH prAptaH parasyAtma 2010_02 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 uttarajjhayaNANi-1 vyatiriktasya putrAderAdityarthaM prayojanAzritya 'kyab lope paJcamI, cazabdo vA'rthe' sAdhAraNaM vA''tmanaH, putrAzcArthaM yacca karoti karma kRSyAdi bhavAn tatazca 'kammassa'tti paJcamyarthe SaSThIti tasmAt parArthAt sAdhAraNAd vA kRSyAdikarmaNaH sakAzAd arjitasyeti gamyate / he karmakartaH ! 'te' tava tasyaiva azubhaprakRtirUpasya karmaNo vedakAle vipAkasamaye neti niSedhe bAndhavAH svajanA yadarthaM karma kRtavAn karoSi vA te bAndhavatAM bandhubhAvaM tadvibhajApanayanAdinA nopayAnti / yataH "atthovajjaNaheUhiM pAvakammehi perio / ekkau ceva so jAi doggaiM duhabhAyaNaM" // 1 // atastadupari premAdityAgato dharma eva sAvadhAnairbhAvyamAbhIrIvaJcakavaNigvat / tathAhi kutrApi nagare kazciccaturo vaNigApaNe / nityaM vyavaharannastyAgatyA''bhIrI tamanyadA // 1 // rUpakadvayakarpAsaM grAmamugdhA hyamArgayat / adAd dvirekatallabhyaM tolayitvA sa vakradhIH // 2 // dvirUpakA''pyamApIti manvAnA sA'gamad gRham / dadhyau vaNigmayaiko'dya mudhaivAlAbhi rUpakaH // 3 // bhuJje'taH sarasaM kiJcid dhyAtvetyapreSayad gRhe / susnigdhaghRtapUrArthaM samitAM guDasarpiSI // 4 // cakre tAMstatpriyA prItyA'kasmAt tAvat sutApatiH / sasakhA''gAd vrajan grAmamuttAlo bubhuje sa tAn // 5 // utsuko'tha gate tasminnAgatyApaNato vaNik / vallAdi bubhuje sarvaM priyayA pariveSitam // 6 / / sarvAddhRtarasaiH pUrNA ghRtapUrNA na kiM kRtAH ? / pRSTeti tAMste jAmAtA bhuktvA'gAditi sA'vadat // 7 / / vyamRzat sa tataH pazya yAdRzaM mayakA kRtam / AbhIryavaJci hA'nyArthe svAtmA'yojyugrapApmanA / / 8 / / 1. arthopArjanahetubhiH pApakarmabhiH preritaH / ekAkyeva sa yAti durgatiM duHkhabhAjanam // 1 // 2010_02 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam sarvasAdhAraNaM dravyaM pApaM kevalamarjake / tadetatpApapUrNasya bhavitA mama kA gatiH ? // 9 // iti cintAturo grISme gatvA sa nagarAd bahiH / vapuzcintA''dikaM kRtvA niviSTo'bhUt taroradhaH ||10|| tenAdhvanA vrajan ko'pi munirUce'tha tena bhoH ! / AgacchopavizottAlo'si kiM mAmiha vArttaya // 11 // svArthaM sAdhayituM tUrNaM yAtA'smItyavadanmuniH / kasyApyasti parArthe'pi gatirityanvayuGkta saH // 12 // tavaivAsti kuTumbArthe satataM paritapyataH / marmaNIva tataH spRSTastadvAcA bubudhe vaNik // 13 // avak ca yUyaM kutrAstha tenoktaM vanamadhyataH / kRtAhAre munau tatra sa tatpArzvamagAnmudA ||14|| sarve svArthaparAH ko'pi na kasyApyupayujyate / saMsAre na sthiro yogaH samudre'mbhastaraGgavat // 15 // iti tadvacanaM zrutvA vratArthI tadanujJayA / gatvA svavezma svajanAMstAn priyAM ceti so'bhaNat // 16 // ApaNe vyavahAraM me kurvato'pi na tAdRzaH / lAbho dezAntaraM gatvA kurve vo'nujJayA'tha tam // 17 // tadyogyau sArthavAhau dvau tatraiko hi krayANakam / dattvA nayediSTapuraM na mArgayati cArjitam ||18|| na hi bhANDaM na mUlyaM vA datte pUrvaM tadaiva vA / yadarjitaM tadapyanya Acchinatti sahAgamAt // 19 // tad brUtha katareNAhaM gacchAmyarthaprasiddhaye / Adyena saha gantavyamityUcustasya bAndhavAH ||20|| yojayadhvaM sahAgatya tato mAM tena nAnyathA / mama kuryAt sa vizrambhamityukte tena bAndhavAH ||21|| jagmustena sahodyAnamAhuste sArthapaH kva te ? / chAyAyAM tamazokasya niSaNNaM so'pyadarzayata // 22 // 2010_02 209 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 nanveSa paralokasya sArthavAho mahAmuniH / ratnatrayAdibhANDAni duSprApANi pradAsyati // 23 // tadarjitaM punaH kaivalyAdikamarjayenna hi / sahaitena tato yAtA'bhISTaM nirvRtipattanam ||24|| iti cAturyato bandhUn samAdhAya sa tattvadhIH / parivrajyAmupAdAya kramazo nirvRto'bhavat // 25 // yathA svatattvamAlocya svajanasya vaNigvaraH / vrataM pratyAdRtastadvad yatitavyaM parairapi // 26 // iti vaNikkathA // tathAha vAcakaH 44 'mAtA bhrAtA bhaginI bhAryA putrAstathA ca mitrANi / na haranti rujaM mRtyuM yadi kaH svajanAnyayorbhedaH ? // 1 // tasmAt svajanasyArthe yadihAkAryaM karoSi re mUDha ! / bhoktavyaM tasya phalaM pretyekenaiva te bADham // 2 // tasmAt svajanasyopari saGgaM parihAya nirvRto bhUtvA / dharmaM kuruSva yatnAd yat paralokasya pathyadanam " // 3 // // 4 // yathA svakRtakarmabhyaH svajanAnna muktistathA na dravyAdapItyAha-- ---------------- vitteNa tANaM na labhe patte imaMmi loe aduvA paratthA / dIvappaNaTTe va aNaMtamohe neyAuyaM dadrumadameva // 5 // vyAkhyA - vittena dravyeNa svakRtakarmaNaH trANaM rakSaNaM na labhate pramatto madyAdipramAdavAn asmin pratyakSa eva loke 'aduva'tti athavA paratra parabhave tathehabhave vittaM na trANAya vipravat / tathAhi eka: kazcana bhUjAniH kasminnindramahotsave / vanAya yAti zuddhAnte paTahaM paryaghoSayat // 1 // yathA sarve purAt paurA niryAntu puruSA bahiH / nirIyuste same vezyAgRhe putraH purodhasaH ||2|| 2010_02 uttarajjhayaNANi - 1 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam sthito rAjJo'tivAllabhyAt kuto'sti mama bhIriti / kathaJcid rAjapuruSaitviA so'grAhi durdharaH // 3 // tenApi nRpamAnyatvAt tebhyo dattvA'pi kiJcana / AtmA na mocito darpAd yat kiJcijjhaSatA bhRzam // 4 // upabhUpaM sa tairnIto diSTo vadhyo nRpeNa ca / pazcAt purohito'vAdIduparAjamupasthitaH // 5 // dade gRhasya sarvasvaM mA mArayata matsutam / kopAd bhUpena no muktaH zUlAropAcca mAritaH // 6 / / yathA tasyeha sadvittaM prANatrANAya nAjani / / tathaivAnyairapi jJeyamanyajanmani kiM punaH ? // 7 // tanmUrchAvato doSamAha-'dIve'tti prAkRtatvena dIpazabdasya paranipAtAt praNaSTadIpa: vigataprakAzadIpa iva ananto'paryavasito moho'jJAnamasyetyanantamoho janturnaiyAyika nyAyopapannaM samyagdarzanAdikaM muktimArgaM dRSTvA'pyadRSTaiva yathA bhavati tathA syAnmohAdihetutvAd vittAdInAm / yaduktam "mohA''yayANaM mayakAmavaddhaNo jaNiyacittasaMtAvo / AraMbhakalahaheU dukkhANa pariggaho mUlaM" // 1 // atra dRSTAntena bhAvArthaH kathyate narA dIpakarA: ke'pi ke'pyAttajvalanendhanAH / dhAtusiddhikRte zaile praviSTA mahatIM guhAm // 1 // dUradezaM gatA yAvad dRSTasarvaguhAntarAH / dIpAgnI nirvRtau tAvat tatastamasi mohitAH / / 2 / / itastato bhramantaste pratIkAravivarjitAH / gartAyAM patitAH kvA'pi sarpadaSTA mRtAH same // 3 // yathA teSAM gate dIpe jJAtA'pyaviditA guhA / evaM kSayopazamaH zrutAd bhAvaprakAzataH // 4 // 1. mohAyatanaM madakAmavardhano janitacittasantApaH / Arambha-kalahaheturdu:khAnAM parigraho mUlam // 1 // 2010_02 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 uttarajjhayaNANi-1 jJAtvA'pi nyAyagaM mArga vittAdyAsaktamAnasAH / ___ adraSTAra ivaite syurmohAd durgatibhAjinaH // 5 // // 5 // yadi dhanAdikaM na trANAya tat kiM kAryamityAhasuttesu AvI paDibuddhajIvI na vIsase paMDiya Asupanne / ghorA muhuttA abalaM sarIraM bhAraMDapakkhI va carappamatto // 6 // vyAkhyA-supteSvavivekijaneSu dravyato nidrAM prApteSu bhAvato dharmaM pratyajAgratsu 'caH pAdapUrtI, apiH sambhAvane' tatazca supteSvapyAstAM jAgratsu ca gatAnugatikatayA vivekI na svapitItyupaskAraH / kintu pratibuddho dvidhA pratibodhavAn jIvatItyevaMzIlaH pratibuddhajIvI bhavet / dharmiNo jAgaraNasyaiva bahuphalatvena bahumatatvAt // tathAhi vatsadeze'sti kauzAmbyAM zatAnIkasahodarI / karmato bAlavidhavA jayantI paramArhatI // 1 // sA'nizaM jinamAnarcA''vazyakeSUdayacchata / pAtradAnamadAt svairaM tyaktvA zaGkAdidUSaNaiH // 2 // anyadA prAtihAryADhyaH surAsuranarArcitaH / trilokIpadminIbhAnuH zrIvIraH samavAsarat / / 3 / / prAptaH sanAgaro rAjA jayantyapi namasyitum / / natvA'tha dezanAM zrutvA sA zrAddhIdamapRcchata // 4 / / yathA tayA kRtaH praznaH pratyuttaramadAd yathA / zrIvIraH paJcamAGge tad vyaktamevAsti tadyathA // 5 / / "suttattaM bhaMte ! sAhU ? jAgariyattaM bhaMte ! sAhU ? / jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM 1. suptatvaM bhadanta ! sAdhu jAgRtatvaM bhadanta ! sAdhu ? / jayanti ! astyekeSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu, astyekeSAM jIvAnAM jAgRtatvaM sAdhu / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate ?, astyekeSAM jIvAnAM jAgRtatvaM sAdhu / jayanti ! ya ime jIvA adhArmikA adharmAnugA adharmeSTA adharmakhAdino'dharmapralokino'dharmasamudIrakA adharmeNa caiva vRtti kalpamAnA viharanti / eteSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu / ete khalu jIvAH suptAH santo no bahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM duHkhanatayA zocanatayA paritApanatayA vartante / ete jIvAH suptAH santo AtmAnaM vA paraM vA tadubhayaM vA no adhArmikAbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, eteSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu / jayanti ! ya ime dhArmikA dharmAnugA / 2010_02 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 213 suttataM sAhU / atthegaiANaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati ? / [ atthegaiANaM jIvANaM sutattaM sAhU] atthegaiANaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU / jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA ahammANuyA ahammiTThA ahammakkhAI ahammapaloI ahammasamudIrayA ahammeNaM ceva vittiM kappemANA viharati / eesi NaM jIvANaM suttattaM sAhU / ee NaM jIvA suttA samANA no bahUNaM pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM dukkhaNayAe soyaNayAe pariyAvaNayAe vaTuMti / ee NaM jIvA suttA samANA appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA no adhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavanti / eesi NaM jIvANaM suttattaM sAhU / jayaMtI ! je ime [ jIvA ] dhammiyA dhammANuyA jAva dhammeNa ceva vittiM kappemANA viharaMti / eesi NaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU / ee NaM jIvA jAgaramANA samANA bahuNaM pANANaM jAva sattANaM adukkhaNayAe jAva aparitAvaNAe vada'ti / te NaM jIvA jAgaramANA [ samANA] appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA bahUhiM dhammasaMjoyaNAhiM saMjoiyattAro bhavaMti / ee NaM jIvA jAgaramANA samANA dhammajAgariyAe appANaM jAgaraittAro bhavaMti / eesi NaM jIvANaM jAgariyattaM saahuu"| anyatrApyuktam "jAgariyA dhammINaM ahammINaM tu suttayA seyA / vacchAhivabhagiNIe akahiMsu jiNo jayaMtIe" // 1 // iti nidrAparityAgavyAkhyAmAkarNya saMsadi / janA nidrAparityAgamacikIrSan dvidhA'pi hi // 6 // nA''lasyena samaM saukhyaM na vidyA saha nidrayA / na vairAgyaM pramAdena nA''rambheNa dayAlutA // 7 // "jAgaraha narA ! niccaM jAgaramANassa vaDDae buddhi / jo suyai na so dhanno jo jaggai so sayA dhanno" // 8 // yAvad dharmeNaiva vRttiM kalpamAnA viharanti, eteSAM jIvAnAM jAgRtatvaM sAdhu / ete khalu jIvA jAgranta santo bahUnAM prANAnAM yAvat sattvAnAmaduHkhanatayA yAvadaparitApanayA vartante / te jIvA jAgranta AtmAnaM vA paraM vA tadubhayaM vA bahubhirdharmasaMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti / ete jIvA jAgrantaH santo dharmajAgarikayA''tmAnaM jAgrayitAro bhavanti / eteSAM jIvAnAM jAgRtatvaM sAdhu // 1. jAgRtatA dharmiNAmadharmiNAM tu suptatA zreyaH / vatsAdhipabhaginImakathayajjino jayantIm // 1 // 2. jAgRta narA nityaM jAgrato vardhate buddhiH / / yaH svapiti na sa dhanyo yo jAgarti sa sadA dhanyaH // 2010_02 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 uttarajjhayaNANi-1 "suyai suyatassa suyaM saMkiyakhaliyaM bhave pamattassa / jAgaramANassa suyaM thirapariciyamappamattassa" // 9 // iti jJAtvA sabhAlokaH santuSTazcaramaM jinam / natvA nijagRhaM gatvA buddhajIvyabhavattarAm // 10 // pratibuddhajIvI san kiM kuryAdityAha-na vizvaset pramAdeSu paNDito vidvAn Azu zIghramucitakRtyeSu prajJA'syetyAzuprajJaH / yato ghorA niranukampAH zazvat prANApahAritvAt muhUrtAH kAlavizeSA divasAdhupalakSaNam / uktaM ca "aNudiyahaM vaccaMtA imAiM mUDho jaNo na lakkhei / jIvassa jovvaNassa ya divasanisASaMDapaMDAiM" // 1 // abalaM mRtyudAyino muhUrtAn prati balarahitaM zarIram / yataH "sattha-ggI-jala-sAvaya-visUiyA-vAhi-ahi-visAIhiM / jajjaramiNaM sarIraM uvakkamehiM bahuvihehiM" // 2 // evaM tarhi kiM kRtyamityAha-bhAruNDapakSIvApramattazcara vihitAnuSThAnamAsevasva yathA hyete'ntarvatisAdhAraNacaraNA ekodarAH pRthaggrIvA anyonyaphalabhakSiNazca pramAdaparA vinazyanti / tathA yatirapi pramAdyan saMyamAd bhrazyati // 6 // amumevArthaM spaSTayannAha care payAiM parisaMkamANo jaM kiMci pAsaM iha mannamANo / lAbhaMtare jIviya vUhaittA pacchA parinnAya malAvadhaMsI // 7 // vyAkhyA-caret saMyamAdhvani yAyAt padAni mUlaguNAdidharmasthAnAni parizaGkamAno mA mameha pravarttamAnasya tanmAlinyaM syAdityapAyaM vigaNayan / yat kiJcidalpamapi duzcintitAdi pramAdapadaM karmabandhahetutvena pAzamiva manyamAnaH / yathA bhAruNDapakSI padAni parizaGkamAno yat kiJcid davarakAdyapi pAzaM manyamAnazcarati tathA sAdhurapIti parizaGkamAnaH kiM 1. svapIti svapataH zrutaM zaGkitaskhalitaM bhavet pramattasya / jAgrataH zrutaM sthiraparicitamapramattasya / / 2. anudivasaM vrajata imAn mUDho jano na lakSayati / __jIvasya yauvanasya ca divasa-nizAkhaNDakhaNDAn // 1 // 3. zastrAgni-jala-zvApada-vizUcikA-vyAdhyahi-viSAdibhiH / jarjaramidaM zarIramupakramairbahuvidhaiH // 2 // 2010_02 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 215 kuryAdityAha - lAbhAntare pUrvajJAnAdyarthaprAptivizeSe sati jIvitaM prANadhAraNarUpaM bRMhayitvA - 'pAyarakSaNAnnapAnAdibhirvRddhiM nItvA pazcAllAbhavizeSaprAptyanantaraM parijJAya yathedaM nedAnIM jarAvyAdhyAdibhistadguNArjanakSamam / uktaM hi-- "jarA jAva na pIDer3a vAhI jAva na vaDDUI / jAviMdiyA na hAyaMti tAva dhammaM samAyare " // 1 // evaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya bhaktaM malApadhvaMsI karmamalavinAzI syAditi zeSaH / tato yAvallAbhaM dehadhAraNamapi guNAyaiveti bhAvaH / yadAha-- 'sevvattha saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo puNo visohI na yAviraI" // 1 // iha ca maNDikacauradRSTAnto yathA-- benAtaTe pure rAjJi mUladeve pratApini / maNDikAkhyastantuvAyaH sarvacauraziromaNiH // 1 // divA janapratyayArthaM duSTasphoTo'yamutthitaH / iti prakAzya sakthyeSa paTTaM badhvA'vizat pathi // 2 // lokAn sphoTapratIkAraM pRcchannatha suniHzvasan / upajIvati zilpena tantuvAyocitena saH // 3 // vrajan daNDAvalambena kathaJcit kramate zanaiH / rAtrau tu kSAtrapAtena muSNAti sakalaM puram // 4 // tacca dravyaM purAsanne vanoddeze girestaTe / nayed bhUmigRhaM bhAravAhakena sa taskaraH ||5|| kanyA'sya bhaginI tatra pAdazaucacchalena tam / AkRSya pAdayormugdhamandhakUpe kSiped drutam // 6 // 1. jarA yAvanna pIDayati vyAdhiryAvanna vardhate / yAvadindriyANi na hIyante tAvad dharma samAcaret // 1 // 2. sarvatra saMyamaM saMyamAdAtmAnameva rakSet / mucyate'tipAtAt punarvizodhirna cAviratiH // 1 // 2010_02 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 vipadyate sa tatraiva te tenaivamanekazaH / pattanaM muSNatA vyApAditA rAtrau durAtmanA ||7|| grahItuM zakyate naiSa dakSairapyadhikAribhiH / sambhUya nAgarA bhejurnRpaM prAJjalayo'vadan // 8 // adya zvo vA nivRtiH syAd vighnasyeti kilAzayA / prabhupAdA na vijJaptA etAvantamanehasam ||9|| muSitaM purasarvasvaM na kiJcidavaziSyate / ityudvigno'khilaH pauro jano'yaM tvAmupasthitaH // 10 // rAjan ! kenApyupAyena nigRhANa malimlucam / athAdiza janAH santu sukhino'nyapuraM gatAH // 11 // dinasaptakamAdAya janAdArakSakaM param / asthApayad na so'pyApaccauraM yatnazatairapi // 12 // tRtIyadivase mUladevo nIlapaTAvRtaH / avijJAtAkRtiH kvApi rAtrau nagaramabhramat // 13 // zrAntaH kvacid devakule niSaNNazcintayA''turaH / tAvat sa maNDikaJcauraH samAgatya babhANa tam ||14|| re ! ko'styatra nRpo'bhANIdasmi kArpaTiko janaH / kurve manuSyamuttiSThottiSThA''gaccha mayA saha // 15 // utthAya mUladevo'gAt sahAnena sa caizvare / mandire kSAtramutkhanyAgrahId dravyaM tato bahu // 16 // granthi kRtvA mUladevazirasyAropya taM puraH / kRtvotkozakRpANo'sau gato bhUmigRhaM kramAt // 17 // dravyaM kSeptuM bhuvaM cauro'khanad bhagnImuvAca ca / prAghUrNakasya pAcchaucaM dehi sA'pi nyavIvizat // 18 // kUpopakaNThavinyastA''sane dakSaM dharAdhavam / vidhAtA kimiyaM tAvat pazyAmIti sakautukam // 19 // kSipAmyavaTa ityenaM zaucadambhAt pade'grahIt / dadhyau vIkSya padau bAlA sukomalasulakSaNau // 20 // kulakam 2010_02 uttarajjhayaNANi - 1 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam madbhAtrA hi purA''nItA: ke'pi kArpaTikAdayaH / nirmAthA iha vidhvastA varAkAste'khilA api // 21 // ayaM tu kazcidambhodhimekhalApRthivIpatiH / kathaJcidiha samprApto lakSaNairbubudhe hyayam // 22 // mArayitvainamakhilakAzyapItalajIvanam / kimAtmAnaM vRthA kurve'tiraudranarakAtithi: ? // 23 // tatastayA pade'GgaSThasaJayA jJApito nRpaH / palAyasva palAyasva tvaritaM mArito'nyathA // 24 // dakSastat so'pi vijJAya drutamAdhAt palAyanam / tayA'pi tumulazcakre hAhA'sau pathiko'nazat / / 25 / / asimAkRSya tatpRSThe dasyurlagno mahAnizi / kramAt sannihitaM jJAtvA rAjamArga nRpo'zrayat // 26 / / mRtyuJjayamahAliGgAntarito'sthAcca catvare / cauro'pyAgatya kopAndhaH kaGkalohamahA'sinA // 27 // liGga kSaNAd dvidhAkRtya nivRtto'sau malimlucaH / mayA kArpaTiko'mArItyAnandabharameduraH // 28 // rAtrau bhUmigRhe sthitvA prAtargatvAntarApaNe / cakAra tantuvAyatvamaho ! kapaTapATavam // 29 // kRtakRtyaH sabhA''sIno bhaTai pastamAhvayat / so'pi kSubdhaH sabhIrdadhyau nizi nUnaM mRto na saH // 30 // nanvAsIt sa hi bhUpAlaH kiM kRtyaM me'tha pApmanaH ? / ityeSa cintayanneva sa ninye tairupaprabhu // 31 // abhyutthAya napo'pyenamAsane drAga nyavIvizat / babhASeti priyAlApairdurlakSyA hi nRpAzayAH // 32 // yadyetad rocate tubhyaM mahyaM taddehi sodarIm / dattA tena nRpo'pyenAM mahAbhUtyA vyavAhayat // 33 // mama prANitadA hyeSA iti tasyAM dharAdhavaH / paramapremabhAgAsIcchiSTAnAM caritaM hyadaH // 34 / / 2010_02 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 uttarajjhayaNANi-1 athAnyadA samAkArya maNDikaM bhUdhavo'bhyadhAt / Arya ! dravyeNa me'styarthaH sampAdayata tattataH // 35 / / bahudravyamadAt so'pi nRpAnmarttavyamanyathA / athitaH punaranyedhustat tAvat punarapyadAt // 36 // bhRzaM satkArya saMmAnya sakalaM dravyamagrahIt / kRte'smin hRtasarvasve rAjJI nRpamavocata // 37 / / svAminnasyAdade sarvaM dravyameSo'tha mucyatAm / madbhrAtA tvatprasAdena tiSThatvatra yathepsitam // 38 // rikto'narthakRdeSo'bhUditi nizcitya bhUpatiH / bhrAtA na mucyate cauraH zAlakasya tu kA kathA ? // 39 // nyAyapakSA hi rAjAnaH sarvalokahitaiSiNaH / sahante khalu nAnyAyaM dAkSiNyenApi hi kvacit // 40 // iti sambodhya dayitAmAkAryAkhilanAgarAn / yathA'bhijJAnamRkthAdi prAdAt tebhyo'tha bhUdhavaH // 41 // drutamAropayAmAsa zUlAyAM maNDikaM tataH / dhruvaM kRtasya pApasya pariNAme virUpatA // 42 // rAjJA cauro yathA'dhAri yAvallAbhamakAryakRt / dhAryamAnirjarAlAbhaM tathA vApi sAdhunA // 43 / / iti maNDikacaurakathA // 7 // yaduktaM jIvitaM bRMhayitvA malApadhvaMsI syAditi tat kiM svAtantryata evotAnyathe tyAha chaMdaM niroheNa uvei mokkhaM Ase jahA sikkhiyavammadhArI / puvvAiM vAsAiM carappamatto tamhA muNI khippamuvei mukkhaM // 8 // vyAkhyA-chando nirodhena chandaH svAbhiprAyastanniSedhenopaiti mokSaM gurupAratantrye hi kRtyeSu pravarttamAno na karmabandhabhAk syAt kintu nirjarAvAneva tasyaiva samyagjJAnAdihetutvAt / uktaJca 2010_02 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam "NINassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti" // 1 // azvo yathA zikSito valganadhAvanAdizikSAM grAhito varmadhArI kavacadhArI padadvaye karmadhArayaH / tato'yamartho yathA'zvaH svAtantryavirahAcchikSakatantratayA pravarttamAno raNe vairibhirnopahanyate tanmukti cApnoti svatantrastu prAgazikSito raNe tairhanyate'to yatinA paratantreNaiva bhAvyam / atrArthe dRSTAntaH-- dvAvekena nRpeNAzvAvarpitau kulaputrayoH / zikSaNIyau poSaNIyAvimau samyagatipriyau // 1 // kAlocitena tatrAdyo yogyAnnena yavAdinA / taM poSayan dhAvanAdyAH kalA AzvIrazikSayat // 2 // gharaTTe vAhayitvA'smai paro yavatuSAnadAt / bubhuje tu svayaM sAramanyadA'tha raNakSaNe // 3 // bhUpenAbhihitAvetau samAruhyAzvayostayoH / AgacchataM drutaM yuddhe tAvapyAjagmatustataH // 4 // rAjAdezAddhayArUDhAvavagADhau raNAmbudhim / AdyaH zikSAvazAdazvo'bhavat saGgrAmapAragaH // 5 // aparastu tathA'bhyAsAdagRhyata yudhi bhraman / parairvisArathIkRtya lebhe ca vijayaM na saH // 6 // evaM suzikSitaH sAdhuH svAtantryaM parivarjayan / karmazatrugaNaM bhittvA muktimApnoti lIlayA // 7 // iti zikSAyAmazvadvayakathA // ayaM bhAvo-yathA'zvastathA dharmArthyapi svAtantryarahito muktimApnoti, ata eva pUrvANyuktamAnAni varSANi cara zrutoktakriyAM sevasvApramattaH pramAdarahitaH yatastasmAdapramAdAdeva muniH pramupaiti gacchati mokSam / etadAyuSAmeva cAritrasambhavAdiha pUrvANItyuktam // 8 // nanvayaM chandonirodho'ntakAla eva kriyAtAmityAzaGkyAha-- sa puvvamevaM na labhejja pacchA esovamA sAsayavAiyANaM / visIyaI siDhile AuyaMmi kAlovaNIe sarIrassa bhee // 9 // 1. jJAnasya bhavati bhAgI sthiratArato darzane caritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti // 1 // 219 2010_02 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA--yaH pUrvamevApramatto na syAt sa evamitIvArthatvAt pUrvamivAntyakAlAt prAkkAla iva chandonirodhamapramattatArUpaM na labhate nApnuyAt pazcAdantyakAle'pi / eSopamA jJAnAtmikA sampradhAraNA yaduta pazcAd dharmaM kariSyAma iti zAzvatavAdinAM nirupakramAyuSAM ye tathA zAzvatamivAtmAnaM manyante teSAmiyaM yujyetApi na tu kSaNanazvarAyuSAm / tathA'sau pazcAdapi chandonirodhamanApnuvan viSIdati / hA ! kathamakRtasukRto'haM paratra syAmiti dainyamanubhavati / kadA ? zithile AtmapradezAn muJcati AyuSi, kAlena mRtyunopanIte Dhaukite kvetyAha-zarIrasya bhede sarvaparisATataH pRthagbhAve / yaduktam "ekkaM pi jassa sukayaM natthi hu tava-niyama-saMjamAINaM / ko nAma daDhakkAro maraNaMte tassa maNuyassa" // 1 // " / tasmAdAdita evApramAdavadbhirbhAvyaM yenAntyasamaye'pi na viSAdaH syAduktaM ca "ketto ciMtA sucariyatavassa guNasuTThiyassa sAhussa / suggaigamaparihattho jo acchai niyamabhariyabharo" // 1 // // 9 // kiM pUrvamiva pazcAdapi chandonirodhaM na labhate ityAhakhippaM na sakkei vivegameuM tamhA samuTThAya pahAya kAme / samicca logaM samayA mahesI appANarakkhI va caramappamatto // 10 // vyAkhyA-kSipraM tatkSaNa eva na zaknoti vivekaM dravyato bahiHsaGgatyAgarUpaM bhAvataH kaSAyatyAgAtmakametuM gantuM na hyakRtaparikarmA prAk tatparityAgaM kartumalaM brAhmaNIvat / tathAhi bhUdevo'bhUt kvacid grAme'bhyastavidyo dhanI kanIm / viprasya vyUDhavAn sA'sthAt sadA'laGkAradhAriNI // 1 // patyoce paryadhAH parvasvetAMstvaM nityamaNDitA / mA sthAH gopyA yathA syuste stenAd rohAvarohataH // 2 // tayA tadvAgavajJAtA'nyadA grAmyAn viluNTitum / praduSTA dasyavastatra peturekastu taskaraH // 3 // 1. ekamapi yasya sukRtaM nAsti khalu tapo-niyama-saMyamAdInAm / ko nAma dRDhakAro maraNAnte tasya manujasya ? // 1 // 2. kutazcintA sucaritatapaso guNasusthitasya sAdhoH ? / sugatigamapratihasto ya Aste niyamabhRtabharaH // 1 // 2010_02 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam 221 gato dvijagRhaM sA'thAlaGkArAnudyatA karAt / apanetumanabhyAsAd vapuHpauSTyAcca nAzakat // 4 // evamanyo'pi yaH pUrvaM parikarma karoti na / pazcAt kartuM sa zaknoti kiM vivekacikIrapi ? // 6 // yata evaM tasmAt samiti samyak utthAyeti ca pazcAcchando nirotsyAma ityAlasyatyAgenodyamaM kRtvA tathA prahAya prakarSeNa hitvA tyaktvA kAmAn icchAmadanAtmakAn 'samicca'tti sametya samyag jJAtvA lokaM prANivarga kayA samatayA samazatrumitratayA / tathA ca maharSiH sannAtmAnaM rakSati kugatigamanAdyapAyebhya ityevaMzIla AtmarakSI 'caramappamatto'tti mo'lAkSaNikastatazcarApramattazceti prAgvat / iha pramAdApramAdayohikodAharaNaM / tathAhi atra hi jambadvIpe dvIpe kSetre ca bhArate'pAcye / zrIpuramasti zrImatpuNyajanaM zrIdapurasadRzam // 1 // tatrAsti dhanadattaH zreSThI dhanadattadauHsthyagalahastaH / tasya ca janI dhanazrIrdhanabhogAdhInadhIranizam // 2 // so'nyedyuranyadezaM dhanArjanArthaM yiyAsuradhikasudhIH / zikSayati nijAM jAyAM vezmasamAracanamAcaryam // 3 // karmakarA bhRtyA api santoSyA vacanabhuktipAnAdyaiH / govRSamahiSyajAdyAH pazavaH sAryAstRNAdyaizca // 4 // yugmam evamuktvA pratasthe sa tajjAyA tadinAditaH / snAnAGgarAgabhUSAdisvAGgazuzrUSaNA''kulA // 5 / / niyuJjayati no karmakarAMzca svasvakarmaNi / na teSAM bhojanaM datte kAle te tu gatAH kvacit // 6 // vismArya patizikSAM sA sIdatkAryANyupekSya ca / tasthau nijavapu:saukhyaM kurvANA'nanyakRtyakRt // 7 // kiyatyapi gate kAle tataH sa vaNigAgamat / zIrNaM svapazubhRtyAdityaktaM svagRhamaikSata // 8 // kAntAM zuzrUSitasvAGgImAtmarakSApramadvarAm / dRSTvA ruSTaH sa nirbharvya svagehAnniravAsayat // 9 // 2010_02 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 uttarajjhayaNANi-1 tatazca dhanadatto'nyAM kanyAM dyumnena bhUriNA / vuvUrSustatsagInAMzca spaSTamevamabIbhaNat // 10 // bho bhoH ! zRNuta yadyeSA kanyA yuSmAkamuccakaiH / AtmAnaM sarvathA rakSet tadA pariNaye hyaham // 11 // tatastaiH praznitA sA'vak sthAsye'haM tvAtmarakSikA / tatastAM sa vaNig vittavyayenaiva vyavAhayat / / 12 / / sajjIkRtya punaH saudhaM sarvakAryANyakArayat / bhRtyAdibhirgavAdIMzcA''nayad vibhavataH sa tu // 13 // tayA saha sa bhuJjAnaH sukhaM sAMsArikaM sadA / tathaiva zikSayitvA tAM vANijyArthaM gato'nyadA // 14 // sA'pi karmakarAdInAM bhRti bhuktiM yathocitAm / dadAnA madhurairvAkyaistAnutsAhayatetarAm // 15 / / svagehaM ca gavAdIMzca sArayantyapramAdinI / nAGgazuzrUSiNI svAM ca rakSantI tasthuSI sadA // 16 / / kiyadbhirdivasairAgAt sa vaNika sadhano mudA / svavezma parivAraM ca yathAmuktaM vyalokayat // 17 // tataH sa dhanadattaH zrAk santuSTo dayitopari / / tAM cakre gRhasarvasvasvAminI guNabhAktayA // 18 // iti tadvaNijo jAyA''dyA pramAdAdasAtinI / jAtA'nyA sarvasampattibhAjinI cApramAdataH // 19 // evaM mumukSubhimakSu mokSasaukhyaM bubhukSubhiH / pramAdatyAgayatnena yatitavyaM vrate'nizam // 20 // // 10 // atha pramAdamUlarAgadveSaparihAramAhamuhaM muhaM mohaguNe jayaMtaM aNegarUvA samaNaM caraMtaM / phAsA phusaMtI asamaMjasaM ca na tesu bhikkhU maNasA pausse // 11 // vyAkhyA-muhurmuhurvAraMvAraM mohayati jAnAnamapi jIvamAkulayati mohastasya guNA mohaguNAstadupakAriNaH zabdAdayastAn jayantamavicchedatastajjayapravRttam / anekarUpA 2010_02 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 caturthamasaMskRtAkhyamadhyayanam anekamityanekavidhaM paruSaviSamasthAnAdibhedaM rUpameSAmityanekarUpAH / zramaNaM carantaM saMyamAdhvani yAntaM spRzanti svAni svAnIndriyANI gRhyamANatayeti sparzAH zabdAdayaste spRzanti gRhyamANatayaiva sambadhyante / asamaJjasaM pratikUlaM yathA syAt 'co'vadhAraNe' sparzasyaiva vA durjayatvAd vyApitvAcca tadupAdAnaM na teSu sparzeSu bhikSurmanasopalakSaNatvAd vAcA kAyena ca 'pausse'tti praduSyet / ko bhAvaH ? karkazasaMstArakAdisparzAdau hantopatApitA vayameteneti na cintayenna vA vadenna tyajet tamiti // 11 // tathAmaMdA ya phAsA bahulohaNijjA tahappagAresu maNaM na kujjA / rakkhijja kohaM viNaejja mANaM mAyaM na sevejja payahijja lohaM // 12 // vyAkhyA-mandayanti vivekinamapi janamajJatAM nayantIti mandAH 'caH samuccaye' sparzAH prAgvacchabdAdayo bahUn lobhayanti mohayantIti bahulobhanIyAH 'tahappagAresu'tti apergamyatvAt tathAprakAreSvapi mRdusparzamadhurarasAdiSu lobhanIyeSvapi mano na kuryAd na nivezayedevaM ca pUrvavRttena dveSasyAnena ca rAgasya tyAga uktaH, sa kathaM syAdityata AharakSet krodhaM, vinayet spheTayed mAnaM, mAyA paravaJcanAtmikAM na seveta na kuryAt, prajahyAt parityajellobhaM tathA ca krodhamAnayoDheSAtmakatvAnmAyAlobhayozca rAgarUpatvAt tannigraha eva tatparihAra iti bhAvaH // 12 // tamhA samuTThAyetyAdi carakAdiSvapi syAdityAhaje saMkhayA tucchaparappavAI te pijjadosANugayA parajjhA / ee ahamutti dugaMchamANo kaMkhe guNe jAva sarIrabheu // 13 // tti bemi // ___ vyAkhyA--ye ityanuktasvarUpAH saMskRtA na tAttvikazuddhimantaH, kintUpacaritavRttayo'ta eva tucchA niHsArAH parapravAdinaH paratIrthikAste kimityAha-premadveSAnugatA rAgadveSAnuvartanaparAstathAhi-sarvathA saMvAdake'rhadvacane kadAgrahAnniranvayocchedaikAntAnityatAdikalpanaM na rAgadveSAbhyAM vineti bhAvaH / ata eva 'parajjhA' paravazA rAgadveSagrahagrastatayA tattantrAstataH kimityAha-ete'dharmahetutvAdadharma ityullekhena jugupsamAna unmArgapravRttA ete iti tatsvarUpamavadhArayan na tu nindan nindAyAzca niSedhAt yadAha "saMtehi asaMtehiM ya parassa kiM jaMpiehi dosehiM ? / attho jaso na labbhai so ya amitto kao hoi" // 1 // 1. sadbhirasadbhizca parasya kiM jalpitairdoSaiH ? / ___ artho yazo na labhyate sa cAmitraM kRto bhavati // 1 // 2010_02 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 uttarajjhayaNANi - 1 tatazca kiM kuryAdityAha - kAGkSedabhilaSed guNAn samyagdarzanajJAnacAritrAtmakAn jinoktAn yAvaccharIrabhedo dehAt pRthagbhAvo maraNaM yAvadityarthaH / iti samAptau bravImIti prAgvat // 13 // granthAgram 338-28 / / iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM caturthamasaMskRtAdhyayanaM samAptam // 4 // 2010_02 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam iha pUrvAdhyayane maraNaM yAvadapramAda uktaH / sa ca maraNavibhAgAvagamAdeva syAt tato bAlamaraNAdi hIyate paNDitamaraNAdhupAdIyate tathA cApramattatA syAdityanena sambandhe-- nA''yAtamidamakAmamaraNIyAdhyayanamArabhyate / tatra ca saptadazamaraNaprakArapratipAdikA niyuktigAthA: "AvIi ohi aMtiya valAyamaraNaM vesaTTamaraNaM ca / aMtosallaM tabbhava bAlaM taha peMDiyaM mIsaM // 1 // umatthamaraNa kaivali vaihAyasa giddhapiTThamaraNaM ca / bhairaNaM bhattaparinnA iMgiNI pAovagamaNaM ca" // 2 // vyAkhyA-tatra vIcivicchedastadabhAvAdavIcistena maraNamavIcimaraNaM tat paJcadhA dravyakSetra-kAla-bhava-bhAvabhedAt / tatra yannArakatiryagnarAmarANAmutpattisamayAt prabhRti nijanijAyu:karmadalikAnAmanusamayamanubhavanAd vicaTanaM tad dravyAvIcimaraNaM tacca nArakAdigaticAturvidhyAccaturvidhamevaM narakAdi caturgativiSayakSetraprAdhAnyApekSayA kSetrAvIcimaraNamapi caturthaiva / devAdiSvaddhAkAlasyAsambhavAd devA''yuSkakAlAdicaturbhedaprAdhAnyApekSayA kAlAvIcimaraNamapi caturvidhamevaM devAdicaturvidhabhavApekSayA bhavA''vIcimaraNaM caturddhA tathA devAdInAM caturvidhAyuHkSayalakSaNabhAvaprAdhAnyApekSayA bhAvAvIcimaraNamapi caturkaiveti / avadhirmaryAdA tena yAni narakAdibhavahetutayA''yukarma dalikAnyanubhUya mriyate mRto vA yadi punastAnyevAnubhUya mariSyati tadA tad dravyAvadhimaraNam / sambhavati hi gRhitojjhitAnAmapi karmadalikAnAM grahaNaM pariNAmavaicitryAdevaM kSetrAdiSu caturdhvapi bhAvyam / yAni narakAdyAyuSkatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate na punastAnyanubhUya mariSyati, tad dravyAtyantikamaraNamevaM kSetrAdiSvapi vAcyam / tathA''vIcyavadhyAtyantikamaraNAni pratyekaM paJcAnAM dravyAdibhedAnAM narakAdigaticaturvidhatvAd viMzatibhedAnIti / ye saMyamayogeSu viSaNNAstapazcaraNAdivratamAcarituM moktuM cApyakSamA bhagnavratapariNAmA valanta: saMyamAnnivartamAnA mriyante teSAM valanmaraNam / ye indriyaviSayavazagatAH 2010_02 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 uttarajjhayaNANi-1 snigdhadIpazikhAvalokanAkulitapataGgavanmiyante, teSAM vazArtamaraNam / ye lajjayA'nucitAnuSThAnasaMvaraNA''tmikayA sAtAdigauravatrayeNa ca bahuzrutamadena vA darzanAdiSu zaGkAdiviSayaM svAticAramAlocanArhA''cAryAdernAlocayanti teSAmantaHzalyamivAntaHzalyamaraNaM teSAM cAnantasaMsArabhramaNameva phalam / yat keSAJcit saGkhyeyavarSAyuSAM karmabhUmijAnAM, teSAM hi tato deveSvevotpAdAt, nApi devAnAM nairayikANAM ca teSAM tiryaGmanuSyeSvevotpAdAt / tathA aviratAnAM hiMsAdiviratirahitAnAM mithyAdRzAM samyagdRzAM vA maraNaM bAlamaraNam / tathA viratAnAM sarvasAvadyanivRttAnAM paNDitamaraNam / dezaviratAnAM sthUlaprANAtipAtAdiviratAnAM bAlapaNDitabhAvena mizramaraNam / evaM bAlAdimaraNatrayaM caraNadvAreNoktam / manaHparyAyAvadhizrutamatijJAninAM chadmasthamaraNaM vizuddhacAritriNAmevotpatteH prAG manaHparyAyagrahaNaM / kevalinAM kevalimaraNaM / chadmasthAdidvayaM jJAnadvAreNa jJeyam / vRkSazAkhAdAvudUrdhvaM bandhanamudvandhanaM tasmAt, taru-giri-bhRgupAtAdervA''tmanaivAtmajanitaM maraNaM 'vehAyasaM'ti vihAyasi bhavatvAd vaihAyasamaraNam / gRdhrANAM pakSivizeSANAM zivAdInAM vA bhakSyaM pRSThamupalakSaNAdudarAdi ca marturyasmin gRdhrAdibhirAtmAnaM pRSThAdau bhakSayatIti vA gRdhrapRSTaM maraNam / ete dve maraNe AtmopaghAtakatvAt kAraNe darzanamAlinyaparihArAdike udAyinRpAnumRtAcAryavadanujJAte na tu niSkAraNe / yata uktam "bhAviyajiNavayaNANaM mamattarahiyANa Natthi hu viseso / appANaMmi paraMmi ya to vajje pIDamubhao vi" // 1 // "pAovagamaM bhaNiyaM samavisamo pAyavo vva jaha paDio / navaraM parappaogA kaMpejja jahA phalataru vva" // 1 // 1. bhAvitajinavacanAnAM mamatvarahitAnAM nAsti khalu vizeSaH / Atmani parasmizca tato varjayet pIDAmubhayorapi // 1 // ata eva bhaktaparijJA''diSu pIDAparihArAya saMlekhanAvidhiruktaH sa ca zrutAdavaseyaH / bhaktaM bhojanaM tasya parijJA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA cAzanAdicaturvidhAhArasya trividhAhArasya bAhyAbhyantaropadhezca yAvajjIvaM parityAgAtmakaM pratyAkhyAnaM sa pratikarmabhaktaparijJAmaraNam / iGgyate ceSTyate niyatapradeze evAsyAmanazanakriyAyAmitIGginI tadupalakSitaM cturvidhaahaaraanykRtodvrttnaadiprikrmtyaagruupmingginiimrnnm| pAdapaM vRkSamupagacchati sAdRzyena prApnotIti paadpopgmnm| yathA pAdapaH kathaJcit kvacit samaviSamapradeze patito nizcalamevA''ste tathA'yamapi bhagavAnetadanazanakartA samaviSamapatitamaGgamupAGgaM ca na cAlayatyata eva nizcalaniSpratikarmatayA pAdapopagamanaM maraNamuktaM ca 2. pAdapopagamo bhaNita: sama-viSame pAdapa iva yathA patitaH / navaraM paraprayogAt kampeta yathA phalataruriva // 1 // nizcalaniSpratikarmA nikSipati yad yasmin yathA'Ggam / etat pAdapopagamanaM nIhAri vA'nIhAri // 2 // 2010_02 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam 227 "niccalanippaDikammo nikkhivae jaM jahiM jahA aMgaM / eyaM pAovagamaM nIhAriM vA anIhAri" // 2 // tacca vajrarSabhanArAcasaMhananAnAmeva / yadyapi tritayamapyetat "dhIreNa vi mariyavvaM kAuriseNa vi avassamariyavvaM / tamhA avassamaraNe varaM khu dhIrattaNe mariuM // 1 // iti zubhAzayavAneva pratipadyate phalamapi ca trayasyApi vaimAnikatA-muktilakSaNaM samAnam / yaduktam "aiyaM paccakkhANaM aNupAleUNa suvihio samma / __ vemANio va devo havejja ahavA vi sijjhejjA" // 1 // tathA'pi viziSTaviziSTataraviziSTatamadhRtimatAmeva krameNa tatprAptiriti kramazo jaghanyAdivizeSo'vaseyaH / kiM cArhatsevitatvAt pAdapopagamanasyotkRSTatvamitarayozcAparasAdhusevitatvAjjaghanyamadhyamatvam / uktaM hi "savvAhi laddhIhiM savve vi parIsahe parAjittA / savve vi ya titthayarA pAovagayAo siddhigayA // 1 // avasesA aNagArA tIyapar3appannaNAgayA savve / keI pAovagayA paccakkhANiMgiNI keI" // 2 // AryikAdInAM tu bhaktaparijaiva nAparadvayam / taduktam "sevvAvi ya ajjAo savve vi ya paDhamasaMghayaNavajjA / savve vi desavirayA paccakkhANeNa u maraMti" // 1 // 1. dhIreNApi martavyaM kApuruSeNapyavazyamartavyam / tasmAdavazyamaraNe varaM khalu dhIratvena mRtaH // 1 // 2. etat pratyAkhyAnamanupAlya suvihitaH samyak / vaimAniko vA devo bhavedathavA'pi sidhyet // 1 // 3. sarvAbhirlabdhibhiH sarvAnapi parISahAn parAjitya / ___ sarve'pi ca tIrthakarAH pAdapopagamAt siddhiM gatAH / / 1 / / 4. avazeSA anagArA atItapratyutpannAnAgatAH sarve / kecit pAdapopagatAH pratyAkhyAneGginI kecit // 2 // 5. sarvA api cAryAH sarve'pi ca prathamasaMhananavarjAH / sarve'pi dezaviratAH pratyAkhyAnena tu niyante // 1 // 2010_02 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 uttarajjhayaNANi-1 atra pratyAkhyAnazabdena bhaktaparijJaivoktA / ityuktaH samAsato maraNavibhAgo vistaravizeSArthastu bRhaTTIkAto'vaseyaH / "etthaM puNa ahigAro nAyavvo hoi maNuyamaraNeNaM / mottuM akAmamaraNaM sakAmamaraNeNa mariyavvaM" // 1 // ataH sUtraM vyAkhyAyate aNNavaMsi mahohaMsi ege tinne duruttaraM / tattha ege mahApanne imaM paNhamudAhare // 1 // vyAkhyA-arNava ivArNavo'dRSTaparapAratayA saMsArastasmin / mahAnoghaH pravAho bhavaparamparAtmako yasmin sa tatra / eko rAgAdirahito gautamAdistIrNa iva tIrNaH, amukto'pi pAraprApta iva vartate 'tarai'tti pAThe tu tarati pAramApnoti subbyatyayAd duruttare duHkhenottarItuM zakye gurukarmaNAm / tatra gautamAdau taraNapravRtte eko'dvitIyastIrthakRnnAmakarmodayAt tIrthakaraH sa hyekadaika eva bharate bhavatIti bhAvaH / mahatI nirAvaraNatayA gurvI prajJA kevalajJAnarUpA yasya sa mahAprajJa imamanantaraM vakSyamANaM prazna praSTavyArtharUpamudAharedudAhRtavAn // 1 // tadevAha saMtime a duve ThANA akkhAyA mAraNaMtiyA / akAmamaraNaM ceva sakAmamaraNaM tahA // 2 // vyAkhyA-saMtIti vacanavyatyayena sto vidyate ime pratyakSe 'caH paraNe' dve dvisaMkhye tiSThantyanayorjIvA iti sthAne AkhyAte arhadgaNabhRdAdibhiH kathite mAraNAntike maraNamevAnto nijAyuSaH paryanto maraNAntastasmin bhave mAraNAntike te eva nAmata AhaakAmamaraNaM vakSyamANasvarUpaM 'caH samuccaye, eveti pUraNe' sakAmamaraNaM vakSyamANaM tathA // 2 // keSAM punaridaM kiyatkAlaM vetyAha bAlANa ya akAmaM tu maraNaM asayaM bhave / paMDiyANaM sakAmaM tu ukkoseNa sayaM bhave // 3 // 1. atra punaradhikAro jJAtavyo bhavati manujamaraNena / muktvA'kAmamaraNaM sakAmamaraNena martavyam // 1 // 2010_02 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam 229 vyAkhyA-bAlAnAM sadasadvivekavikalAnAM 'tuH 'evArthe akAmameva maraNamasakRd vAraM vAraM syAt, te hi viSayAbhiSvaGgato maraNamanicchanta eva mriyante / tata eva ca bhavaM punaH punarbhamanti / paNDitAnAM cAritravatAM sakAmamiva sakAmaM sAbhilASaM maraNam / teSAM tadasan trastatvenotsavabhUtatvAcca / tathA ca vAcakaH __ "saJcitatapodhanAnAM nityaM vrataniyamasaMyamaratAnAm / utsavabhUtaM manye maraNamanaparAdhavRttInAm" // 1 // na tu tattvatasteSAM sakAmatvam, maraNAbhilASasyApi niSiddhatvAt / yata uktam "mA mA hu viciMtijjA jIvAmi ciraM marAmi ya lahuM ti / jai icchasi tariuM je saMsAramahoyahimapAraM' // 1 // 'tuH' vizeSArthaH taccotkarSeNatkarSopalakSitaM kevalisambandhItyarthaH / akevalino hi saMyamajIvitaM dIrghamiccheyurapi tata eva muktiH syAt / kevalinastu tadapi necchantyAstAM bhavajIvitamiti tanmaraNasyotkarSeNa sakAmatA sakRdevakavArameva syAd, jaghanyena tu zeSacAritriNaH saptASTa vA vArAn bhavediti bhAvaH // 3 // AdyaM sthAnamAha tatthimaM paDhamaM ThANaM mahAvIreNa desiyaM / kAmagiddhe jahA bAle bhisaM kUrAiM kuvvaI // 4 // vyAkhyA-tatra tayoH sthAnayormadhye idaM vakSyamANaM prathama sthAnaM mahAvIreNa dezitaM prarUpitam / kiM tadityAha-kAmeSvicchA-madanAtmakeSu gRddhaH kAGkSAvAn kAma-gRddho yathA bAlo vivekavikalo bhRzamatyarthaM krUrANi hiMsAdIni karoti zaktAvazaktAvapi krUratvena tandulamatsyavanmanasA tAni kRtvA prastAvAdakAma eva mriyata iti // 4 // idameva prapaJcayitumAha je giddhe kAmabhogesu ege kUDAya gacchaI / na me diDhe pare loe cakkhudiTThA imA raI // 5 // vyAkhyA-yo gRddhaH kAmabhogeSu kAmau zabdarUpAkhyau bhogAzca sparzarasagandhAkhyAsteSvekaH kazcit krUrakarmA kUTaM dravyato mRgAdibandhanaM bhAvato mithyAbhASaNAdi tasmai kUTAya gacchatyanekArthatvAt pravarttate / sa hi mAMsalolupatayA mRgabandhanAdyArabhate mithyA 1. mA mA khalu vicintayeH jIvAmi ciraM mriye ca labdhiti / yadIcchasi tarItuM saMsAramahodadhimapAram // 1 // 2010_02 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 uttarajjhayaNANi-1 bhASaNAdi vA''sevate, kaizcit preritazca vakti 'na me' tti na mayA dRSTaH paro lokazcakSudRSTA pratyakSetyarthaH, iyaM rativiSayabhogajanitA cittaprahlattistasyAyamAzaya:-kathaM dRSTaparityAgAdadRSTaparikalpanayA''tmAnaM vipralambheyeti / / 5 / / punastadAzayamAha hatthAgayA ime kAmA kAliyA je aNAgayA / ko jANai pare loe atthi vA natthi vA puNo // 6 // vyAkhyA-hastagatA iva hastagatAH svAdhInatayA hastaprAptAH / ime pratyakSopalabhyamAnAH kAmAH zabdAdayaH kAle bhavAH kAlikA anizcitakAlAntaraprAptayo ye'nAgatA bhAvijanmasambandhinaH kathamanizcitaprAptayo'mI ityAha-punaH zabdasyeha sambandhanAt kaH punarjAnAti na kazcid yathA paraloko'sti nAsti vA sandigdhe hi paraloke ka iva hastagatAn kAmAMstyaktvA'nAgatakAmArthaM yateteti bhAvaH // 6 // anyastu kAmAMstyaktumazaknuvannidamAha jaNeNa saddhi hukkhAmi ii bAle pagabbhaI / kAmabhogANurAeNa kesaM saMpaDivajjaI // 7 // vyAkhyA-janena sArdhaM lokena saha bhaviSyAmi bahujano bhogI tadahamapi tadgatiM gamiSyAmIti bhAvaH / ityevaM bAlo'jJaH pragalbhate dhASTarthamavalambate'lIkavAcAlatayA svayaM naSTaH parAnapi nAzayati, na vivecayati yathA-kimunnArgapravRttena bahunA'pyavivekijanena mama vivekinaH pramANIkRtena, svakRtakarmaphalabhujo hi jIvAH sa caivaM kAmabhogAnurAgeNa klezamiha paratra ca nAnAbAdhArUpaM sampratipadyate prApnotItyuktaM ca "vara visu a~jio mA visaya ekkasi visiNi maraMti / nara visayAmisamohiyA bahuso narai paDaMti" // 1 // yathA sa kAmAnurAgAt syAt tathA''ha tao se daMDaM samArabhaI tasesu thAvaresu ya / aTThAe ya aNaTThAe bhUyagAmaM vihiMsaI // 8 // vyAkhyA-tataH kAmAnurAgAt sa dhASTaryavAn daNDaM manodaNDAdi samArabhate 1. varaM viSaM bhuktaM mA viSayA ekasmin viSeNa niyante / narA viSayAmiSamohitA bahuzo narake patanti // 1 // 2010_02 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam pravarttayati / traseSu dvIndriyAdiSu sthAvareSu ca pRthivyAdiSu / arthAya vittAvAptyAdiprayojanAya cazabdAd anarthAya yannAtmanaH suhRdAdervopayujyate / evamapi kazcid daNDaM samArabhate pazupAlavat / tathAhi itazca ko'pyajApAlako grAme madhyAhne pratyahaM bahiH / adhonyagrodhamuttAnaH prasuptazcArayannajAH // 1 // laghunA dhanuSA kSiptvA karkarAn chidrayannasau / vaTapatrANi sacchidrAkhilapatraM cakAra tam // 2 // dAyAdaibhraMzito rAjyAt ko'pi rAjasutastadA / gacchaMstena pathA'pazyat sacchidravaTamadbhutam // 3 // pazupAlaM tato'pRcchad dakSaH ko'mumarandhrayat / so'bhyadhAt krIDayA'kArSamahametat suduSkaram // 4 // asmai rAjasuto dattvA bahudravyaM pralobhya tam / avAdId yadahaM vaktA tat kariSyAsi cecchRNu // 5 // kilaiko'sti vipakSo me tasyotpATaya locane / so'vag naya tadabhyAsaM nItastenaiSa pattanam // 6 // tasyaiva rAjaputrasya bhrAtA tatrAsti bhUpatiH / sa gacchati pathA yenopatacchannaH sa rakSitaH ||7|| tenApi gacchatastasya golAbhyAM laghu cakSuSI / apAtyetAmalakSyeNa kimakRtyaM durAtmanAm ? // 8 // rAjaputro'bhavad rAjA sa tatra tamathAbhyadhAt / brUhi te kiM prayacchAmi tameva grAmamArthayat // 9 // dattavAMstaM nRpo'pyasmai tatra gatvA tadantike / karSukairucitakSetre ikSuvATamakArayat // 10 // tadvRtau tumbakalatA niyogibhiravApayat / niSpattau taumbakaM zAkaM guDayuktamapAcayat // 11 // bubhuje'tha sa taM zAkaM rasagRddho nirantaram / bhojaM bhojaM vicAle hi zlokamenaM papATha ca // 12 // 2010_02 231 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 uttarajjhayaNANi-1 "aTTamaTTa pi sikkhijjA sikkhiyaM na niratthayaM / aTTamaTTappasAeNa khajjae guDatuMbayaM" // 13 // AsId vaTadalacchede tasya daNDo hyanarthakaH / sArthakazcAkSipAte'bhUdevaM daNDo dvidhA bhavet // 14 // evamanarthadaNDaM cArabhamANaH sa kiM kurute ityAha-bhUtAH prANinasteSAM grAmaH samUhastaM vividhaiH prakArairhinasti vyApAdayati // 8 // sa kiM punaranyadapi karotItyAha hiMse bAle musAvAI mAille pisuNe saDhe / bhuMjamANe suraM maMsaM seameyaM ti mannaI // 9 // vyAkhyA-hiMsro hiMsanazIlo'ta eva bAlo'jJo mRSAvAdI alIkabhASaka: 'mAille'tti mAyI paravaJcakaH pizunaH paradoSodghATakaH zaTho nepathyAdikaraNato'nyathAbhUtaM svamanyathA darzayati maNDikacauravat / ata eva na bhuJjAnaH surAM mAMsaM zreyaH prazasyametaditi manyate upalakSaNAd bhASate ca-"na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune" ityAdyanena manovAkkAyairasatyatokteti / / 9 / / punastadevAha kAyasA vayasA matte vitte giddhe ya itthisu / duhao malaM saMciNaI sisunAgo vva maTTiyaM // 10 // vyAkhyA-'kAyasa'tti sUtratvAt kAyena vacasopalakSaNAnmanasA ca matto dapiSThastatra kAyamatto madAndhagajavad balavattayA yatastataH pravRttimAn, vacasA svaguNAn khyApayan, manasA cAho ! ahamavadhAraNAzaktimAniti madAmAtacetaH / vitte dravye gRddho lubdha ityadattAdAnaparigrahopalakSaNaM tadbhAvabhAvitvAt tayozca punaH strISu gRddha ityanena maithunAsevitvamuktam / tadabhiratimAMzca maithunAsevyeva syAt / sa kiM karotItyAha-'duhao'tti dvidhA dvAbhyAM rAgadveSarUpAbhyAM bahirantaHpravRttyAtmakAbhyAM vA prakArAbhyAM malamaSTaprakAraM karma saJcinoti badhnAti kaH kAmivetyAha-zizunAga ivAlasajIva iva mRttikAM sa hi snigdhAGgatvena bahI rajobhiravaguNDyate / tadeva cAznAtyevaM bahirantazca dvidhApyupacitamalo ravikarasparzAcchuSyannihaiva vinazyati / tathAyamapyupacitamalo duSkarmavazAdihaiva vinAzaM yAtIti bhAvaH // 10 // 1. aTTamaTTamapi zikSeta zikSitaM na nirarthakam / aTTamaTTaprasAdena khAdyate guDatumbakam // 2010_02 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam 233 amumevArthaM vyaktumAha tao puTTho AyaMkeNaM gilANo paritappaI / pabhIo paralogassa kammANuppehI appaNo // 11 // vyAkhyA-tato daNDArambhAdhupArjitamalataH spRSTa AtaGkenAzughAtizUlAdirogeNa glAno mandaH paritapyate bahirantazca khidyate / prabhItaH prakarSeNa trastaH kutaH 'paralogassa'tti paralokAt 'subbyatyayAt paJcamyarthe SaSThI' yata iti gamyam / karma hiMsA'lIkabhASaNAdikriyAmanuprekSyata ityevaMzIlaH karmAnuprekSI kasyAtmanaH / ko bhAvaH ? sa hi na kiJcinmayA zubhamAcaritaM kintvajarAmaravacceSTitamiti cintayannityAtaGkAccetasi khidyate / bhavati hi viSayavyAptacetaso'pi prAyaH prANAtyaye'nutApastathoktam "bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM purA yad yat kiJcid vihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm" // 1 // // 11 / / etadeva spaSTayannAha suyA me narae ThANA asIlANaM ca jA gaI / bAlANaM karakammANaM pagADhA jattha veyaNA // 12 // vyAkhyA-zrutAni 'me' mayA narake sthAnAni kumbhI-vaitariNyasipatravanAdIni azIlAnAmasadAcArANAM ca yA gatirnarakAtmikA sA'pi zruteti yogaH / tathA bAlAnAmajJAnAM krUrakarmaNAM hiMsramRSAbhASakAdInAM pragADhA'tyutkaTatayA prakarSavatyo yatra yasyAM gatau vedanAH zItoSNAdayo vartante saivedRzI gatirmamApyevaMvidhAnuSThAnakarturiti bhAvaH // 12 // tathA tatthovavAiyaM ThANaM jahA me tamaNussuyaM / ahAkammehiM gacchaMto so pacchA paritappaI // 13 // vyAkhyA-tatra narakeSvupapAte bhavamaupapAtikaM sthAnaM sthitiryathA syAd iti zeSaH / 'me' mayA tadityanantaroktamanuzrutamavadhAritaM gurubhya iti zeSaH, aupapAtikamityanenAsyAyaM bhAvo yadi garbhajatvaM syAt, syAdapi tadavasthAyAM chedhabhedAdinArakaduHkhAntaramaupapAtikatve tvantarmuhUrttAnantarameva tathAvidhavedanodaya iti kutastadantarasambhavaH / tathA yathAkarmabhirgamiSyamANagatyanurUpaistIvratIvratarAdyanubhAvopetaiH karmabhistadanurUpameva sthAnaM gacchan san sa bAlaH 2010_02 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 uttarajjhayaNANi-1 pazcAdityAyuSi hIyamAne pritpyte| yathA dhig mAmasadanuSThAyinaM kimidAnIM mandabhAgyaH karomIti zocate // 13 // tamevArthaM dRSTAntenAha jahA sAgaDio jANaM samaM hiccA mahApahaM / visamaM maggamoinno akkhe bhaggaMmi soyaI // 14 // vyAkhyA-yathA zAkaTiko gantrIvAhakaH 'jANaM'ti jAnannavabudhyamAnaH samamupalAdirahitaM hitvA tyaktvA mahApathaM viSamamupalAdivyAptaM mAgaM 'oinno'tti avatIrNo gantuM pravRtto'kSe dhuri bhagne zocate dhig mama jJAnaM yajjAnannapIthamapAyamAptavAniti // 14 // upanayamAha evaM dhammaM viukkamma ahammaM paDivajjiyA / bAle maccumuhaM patte akkhe bhagge va soyaI // 15 // vyAkhyA-evamiti zAkaTikavada dharmaM kSAntyAdirUpaM 'viukkamma'tti vyatkramyoladdhyAdharmaM hiMsAdikaM pratipadyAGgIkRtya bAlo'jJo mRtyumukhaprApto'kSe bhagna iva zocate / hA! kimetanmayA'nuSThitamiti // 15 // tataH kimasau karotItyAha tao se maraNaMtaMmi bAle saMtasaI bhayA / akAmamaraNaM maraI dhutte vA kaliNA jie // 16 // vyAkhyA-tataH zocanAntaraM 'se'tti sa maraNAnte upasthite iti yojyaM rAgAdyAkulitacittaH santrasyati bibheti kuto bhayAnnarakAdigatigamanarUpAt / sa caivaM kiM syAdityAha-akAmamanicchato maraNamakAmamaraNaM tena 'atrArSatvAd dvitIyA' mriyate ka iva dhUrta iva dyUtakAra iva / vA ivArthe kalinaikena prakramAt taddAyena jito yathA hyayamekena dAyena jitassannAtmAnaM zocayati / tathA'yamapi vipAkakaTubhirmanujabhogairdivyasukhaM hAritaH zocaMzca mriyate // 16 // nigamayitumAha eyaM akAmamaraNaM bAlANaM tu paveiyaM / itto sakAmamaraNaM paMDiyANaM suNehi me // 17 // 2010_02 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam 235 vyAkhyA-etadanantaroktamakAmamaraNaM bAlAnAmeva turevArthe praveditaM pratipAditamahadgaNadhAridibhiriti gmym| 'itto'tti ito'nantaraM sakAmamaraNaM paNDitAnAM zRNutA''karNayata 'me' mama kathayata ityupaskAraH // 17|| tadevAha maraNaM pi sapuNNANaM jahA me tamaNussuyaM / vippasannamaNAghAyaM saMjayANaM vusImao // 18 // vyAkhyA-maraNamapyAstAM jIvitamityaperarthaH sapuNyAnAM puNyavatAM kiM sarvaM netyAhayathA yena prakAreNa sakAmatvalakSaNena 'me' mama kathayata iti gamyam / taditi prAk sUtropAttamanuzrutamavadhAritaM bhavadbhiriti zeSaH / ito sakAmamaraNamityupakSepastatra matsakAzAd yanmaraNaM bhavadbhiH zrutaM tat sapuNyAnAmeva bhavatItyarthaH / etadeva viziSyate 'vippasannaM' ityAdi vividhairbhAvanAdiprakAraiH prasannA maraNe'pyanAkulacittA viprasannAstatsambandhimaraNamapyupacArAd viprasannam / na vidyate AghAto yatanayA'nyeSAmAtmanazca vidhivat saMlikhitAGgatayA yasmistadanAghAtam / keSAM saMyatAnAM cAritriNAM 'vusImao'tti ArSatvAd vazyAnyAyattAnyAtmendriyANi yeSAM te vazyavantasteSAM etAdRzaM ca maraNamarthAt paNDitamaraNameva / yathA caitat saMyatAnAM vazyavatAmeva viprasannamanAghAtaM ca sambhavati / tathA naapunnyaatmnaam| "aMte samAhimaraNaM abhavvajjIvA na pAvaMti' tti vacanAt // 18 // tadevAha na imaM savvesu bhikkhUsu na imaM savvesu gArisu / nAnAsIlA agAratthA visamasIlA hi bhikkhuNo // 19 // vyAkhyA-nedaM paNDitamaraNaM sarveSu bhikSuSu paradattopajIviSu vratiSu / nedaM sarveSvagAriSu gRhiSu cAritriNAmevaitatsambhavAt / tathAtve ca teSAmapi tattvato yatitvAt / etaccopapattita Aha-nAnAzIlA anekavidhavratA agArasthA gRhasthAsteSAM naikarUpaM zIlaM dezaviratirUpasya tasyAnekavidhatvAt / viSamazIlAzca visadRzazIlA bhikSavaH / na hi te sarve'pyanidAnino'vikalacAritriNo vA mriyante jinamatapratipannA api, dUre tIrthAntarIyAsteSu gRhiNastAvannAnAzIlA eva / yataH kecid gRhAzramapratipAlanameva mahAvratamanye tu saptazikSApadazatAni gRhiNAM vratamityAdyanekadhA bruvate / ato gRhasthA nAnAzIlAH tathA bhikSavo'pi viSamazIlA eva yatasteSu kecana paJcayamAtmakaM vratamapare kandamUlAzitA 1. ante samAdhimaraNamabhavyajIvA na prApnuvanti / 2010_02 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 uttarajjhayaNANi-1 vratamanye tvAtmajJAnameva bhikSUNAM vrataM manvata ityeSAM viSamazIlatA'to'vikalacAritrAbhAvAnna sarveSAM paNDitamaraNamiti // 19 // tAmevAha saMti egehi bhikkhUhiM gAratthA saMjamuttarA / gAratthehi ya savvehiM sAhavo saMjamuttarA // 20 // vyAkhyA-santi vidyante ekebhyaH kupravacanibhyo bhikSubhyo 'gArattha'tti sUtratvAdagArasthA gRhasthAH saMyamena dezaviratirUpeNottarAH pradhAnAH saMyamottarAH kupravacanabhikSavo hi jIvAstikyAdapi bahirbhUtAH, acAritriNazceti kathaM tebhyaH samyagdRzo dezacAritriNo gRhiNo na saMyamottarAH ? / agArasthebhyazca sarvebhyo'numativarSottamadezaviratebhyo'pi sarvaviratAH sAdhavaH saMyamottarAH / atra zrAddhavRttAntaH zraddhAvAn zrAddha eko'bhUt sanniveze kvacit pUrA / sa sAdhumanyadA'pRcchat sAdhusuzrAvakAntaram // 1 // munirbabhANa bho bhadra ! merusarSapayoryathA / antaraM sa tato'prAkSIdAkulaH zrAvakaH punaH // 2 / / mithyAdRgliGginAM tAvadAstikAnAM kimantaram ? / yAvat siddhArthamervostadityamuM munirabravIt // 3 // tataH samAhitamanAH zrAddhadharmaM yathocitam / apAlayat tadAdhikyaM vidan kauliGgamArgataH // 4 // yaduktam "daisikkadesavirayA samaNANaM sAvayA suvihiyANaM / jesiM parapAsaMDA saimaM pi kalaM na agghaMti" // 1 // tadanena teSAM cAritrAbhAvAt paNDitamaraNAbhAva eva // 20 // nanu liGgadhAribhyaH kathamagArasthAH saMyamottarA ityAha cIrAjiNaM NigiNiNaM jaDI saMghADi muMDiNaM / eyANa vi na tAyaMti dussIlaM pariyAgayaM // 21 // 1. dezaikadezaviratAH zramaNAnAM zrAvakA: suvihitAnAm / yeSAM parapAkhaNDAH zatImapi kalAM nArhanti // 1 // 2010_02 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam 237 vyAkhyA-cIrANi vastrANyajinaM mRgAdicarmANi 'NigiNiNaM'ti nAgnyaM 'jaDi'tti bhAvapradhAnatvAjjaTitvaM saGghATI vastrasaMhatirUpA muNDitvaM ni:zikhatvam / etAnyapi nijanijaprakriyAviracitaveSarUpANi liGgAnyapi kiM punargArhasthyamityaperarthaH / kimityAhanaiva trAyante bhavAd duSkRtakarmaNo veti gamyam / kaM ? duHzIlaM durAcAraM 'pariyAgayaMti paryAyAgataM pravrajyAparyAyaprAptamArSatvAd ekayakAralopaH / na hyantaHkaSAyavato bahirbakavRttiratikaSTaheturapi narakAdigatinivAraNAyAlam / tato liGgadhAraNAdikaM bhikSUNAM na gRhasthebhyo vaiziSTyahetuH // 21 // gRhAdyabhAve'pyeSAM kathaM dargatirityAha piMDolae va dussIlo naragAo na muccaI / bhikkhAe vA gihatthe vA suvvae kammaI divaM // 22 // vyAkhyA-piNDamavalagati sevate iti piNDAvalagastAdRzo'pi vAzabdasyApyarthatvAt / svakIyAhArAbhAvAd bhikSAsevyapyAstAM gRhastho duHzIlo narakAt svakarmopAjitAnna mucyate dramakavat / tathAhi-- "vaibhArAdritaTe gato dramakako bhikSArthamudyAnikAbhuktivyagrajane cirAt kaNamapi prApaiSa nAtaH krudhA / taddhAtAya zilAM mumoca mahatIM mauDhyAt tayaivAptavAn, mRtyuM zvabhramapi svaduSpraNidhito bAhyaM pramANaM na tat" // 1 // tarhi tattvataH kiM sugatiheturityAha-'bhikkhAe vatti bhikSAmattIti bhikSAdo yatigRhastho vA zobhanaM niraticAraM vratamasyeti suvrataH krAmati gacchati divaM svarga vratasya mukhyato muktihetutve'pi jaghanyataH sva:prAptihetutA / uktaJca "avirAhiyasAmannassa sAhuNo sAvagassa ya jahanno / sohamme uvavAo bhaNio telukkadaMsIhiM" // 1 // ato vratameva sugatiheturiti // 22 // vratayogAn vaktumAha agArisAmAiyaMgAiM saDDI kAeNa phAsaI / posahaM duhao pakkhaM egarAIM na hAvae // 23 // 1. avirAdhitazrAmaNyasya sAdhoH zrAvakasya ca jaghanyaH / saudharme upapAto bhaNitastrailokyadarzibhiH // 1 // 2010_02 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-agAriNo gRhiNaH sAmAyikasya samyaktvazrutadezaviratirUpasyAGgAni niHzaGkitAdIni 'saDDi'tti zraddhAvAn kAyenopalakSaNAnmanovAgbhyAM spRzati sevate poSaNaM poSo'rthAd dharmasya taM dhatta iti poSadhamAhArapauSadhAdi taM 'duhao pakkhaM' ti dvayorapi sitetarapakSayozcaturdazyAditithiSu / ekarAtramupalakSaNadekadinamapi 'na hAvae'tti na hApayati na hAni prApayati / rAtrigrahaNaM divA vyagratayA kartumazaknuvan rAtrAvapi pauSadhaM kuryAditi jJApanArthaM, pauSadhasya sAmAyikAGgatve'pi pRthag grahaNamatyAdarakhyApanArtham // 23 // upasaMharannAha evaM sikkhAsamAvanne gihavAse vi suvvae / muccaI cchavipavvAo gacche jakkhasalogayaM // 24 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa zikSayA vratAsevanA''tmikayA samApannaH zikSAsamApanno gRhavAse'pyAstAM vrataparyAye ityaparerthaH / suvrataH zobhanavrato mucyate kutazchavistvak parvANi ca kUrparAdIni chaviparva tadyogAdaudArikavapurapi cchaviparva tasmAt tatazca gacchet samAno loko'syeti salokastasya bhAvastattA yakSairdevaiH salokatA yakSasalokatA tAmarthAd devagatiM yAyAt // 24 // paNDitamaraNaphalamAha aha je saMvuDe bhikkhU doNhamaNNayare siyA / savvadukkhappahINe vA deve vA vi mahiDDie // 25 // vyAkhyA-atha 'je' itti ya ityanirdiSTaH saMvRtaH pihitAzravadvAro bhikSurbhAvayatirdvayoranyatara ekataraH syAd yayorantaraH syAt tAvAha-sarvANi duHkhAni kSutpipAsAniSTayogeSTaviyogAdIni taiH prakarSeNa punaranutpattirUpeNa hIno rahitaH sarvaduHkhaprahINa: sa siddha eva syAt sa ca devo vA syAnmahaddhikaH / 'apiH sambhAvane' sambhavati hi saMhananAdivaikalyato muktyanavAptau devo'pi syAditi // 25 // devAnAmAvAsAn svarUpaM cAha uttarAI vimohAiM juImaMtANupuvvaso / samAinnAiM jakkhehiM AvAsAiM jasaMsiNo // 26 // dIhAuyA iDDimaMtA samiddhA kAmarUviNo / ahuNovavannasaMkAsA bhujjo accimAlippabhA // 27 // 2010_02 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam 239 anayorvyAkhyA-uttarA uparivartino'nuttaravimAnAkhyA vimohA iva vimohA alpavedAdimohanIyodayAt / dyutimanto dIptimantaH tathAvidhadevAzrayatvAdAvAsA apyevmucynte| 'aNupuvvaso'tti anupUrvataH krameNa saudharmAdyanuttaravimAnAnteSu pUrvapUrvApekSayA prakarSaNa vimohAdivizeSaNaviziSTAH samAkIrNA vyAptA yakSairdevairAvAsAH / prAkRtatvAnnapuMsakatvaM / devAstu tatra yazasvino dIrgha sAgaropamAnatayA AyureSAmiti dIrghAyuSaH / Rddhimanto ratnAdisampadupetAH samiddhA atidIptAH kAmarUpiNo'bhilASAnurUpakAriNaH / anuttareSvapi vikaraNazakteH sattvAt / adhunopapannasaMkAzAH prathamotpannadevasadRzAH / anuttareSu hi varNadyutyAdi yAvadAyustulyameva bhvti| bhUyaH prAcuryeNAcirmAliH sUryastadvat prabhA yeSAM te tathA prabhUtAdityadIptaya iti gAthAdvayArthaH // 26-27 // upasaMhartumAha tANi ThANANi gacchaMti sikkhittA saMyama tavaM / bhikkhAe vA gihatthe vA je saMtiparinivvuDA // 28 // vyAkhyA-tAnyuktasvarUpANi sthAnAnyAvAsAtmakAni gacchantyupalakSaNAd gatA gamiSyanti copalakSaNAt saudharmAdiSvapi tatrApi teSAM keSAJcid gamanasambhavAt zikSitvA'bhyasya saMyama saptadazabhedaM tapo dvAdazavidha bhikSAdA vA gRhasthA vA bhAvato yataya iti ye zAntyopazamena parinirvRtAH zAntiparinirvatA vidhyAtakaSAyAnalA ityarthaH // 28 // maraNe'pi yathAbhUtA mahAtmAnaH syustathA cAha tesiM succA sapujjANaM saMjayANaM vusImao / na saMtasaMti maraNaMte sIlamaMtA bahussuyA // 29 // vyAkhyA-teSAmuktasvarUpANAM yatInAM zrutvoktasthAnAvAptimiti zeSaH / satpUjyAnAM satAM pUjA'rhANAM saMyatAnAM vazyavatAM prAgvat na santrasyanti nodvijante kva ? maraNAnte zIlavantazcAritriNo bahuzrutA Agamavedino'yaM bhAvo ya evAdhArmikAsta eva maraNAdudvijante / yathA kvAsmAbhirmRtvA gantavyam ? samupArjitadharmANastu nodvijante / uktaJca "sugahiyatavapatthayaNA visuddhasammattanANacArittA / maraNaM UsavabhUyaM mannaMti samAhiyappANo" // 1 // 1. sugRhItatapaHpathyadanA vizuddhasamyaktva-jJAna-cAritrAH / maraNamutsavabhUtaM manyante samAhitAtmAnaH // 1 // 2010_02 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 uttarajjhayaNANi-1 upadezamAha tuliyA visesamAdAya dayAdhammassa khaMtie / vippasIijja mehAvI tahAbhUeNa appaNA // 30 // vyAkhyA-tolayitvA parIkSya bAlapaNDitamaraNe tato vizeSaM bAlamaraNAt paNDitamaraNasya vaiziSTyalakSaNAdAya gRhItvA tathA dayAdharmasya ca yatidharmasya cazabdo'tra gamyaH, vizeSaM zeSadharmAtizAyitvalakSaNamAdAyeti sambandhaH / kayA kSAntyA kRtvA viprasIded vizeSeNa prasanno bhavenna tu kRtadvAdazavarSasaMlekhanatathAvidhatapasvivannijAGgalibhaGgAdinA kaSAyitAmavalambeta / medhAvI maryAdAvartI tathAbhUtena yathaiva maraNakAlAt prAganAkulacitto'bhUnmaraNakAle'pi tathA'vasthitenAtmanopalakSita iti // 30 // viprasannazca yat kuryAt tadAha tao kAle abhippee saDDI tAlIsamaMtie / viNaejja lomaharisaM bheaM dehassa kaMkhae // 31 // vyAkhyA-tataH kaSAyopazamAnantaraM kAle maraNarUpe'bhiprete kadA ca maraNamabhipretaM 'yadA yogA notsarpanti' 'saDDi'tti zraddhAvAMstAdRzaM bhayotthamantike samIpe gurUNAM maraNasya vA vinayed vinAzayet kaM lomaharSaM romAJcam / hA ! me maraNaM bhAvIti bhayAbhiprAyabhAvaM / kiJca bhedaM vinAzaM dehasya kAvediva kAkSet tyaktaparikarmatayA na tu maraNAzaMsayA varjanIyatvAdasyA iti // 31 // nigamayannAha aha kAlaMmi saMpatte AghAyAya samussayaM / sakAmamaraNaM maraI tihamannayaraM muNI // 32 // tti bemi // vyAkhyA-atha maraNAbhiprAyAnantaraM kAle maraNakAle samprApte "nipphAiyA ya sIsA sauNI jaha aMDayaM payatteNaM / bArasa saMvacchariyaM aha saMlehaM to karai" // 1 // ityAdikrameNAyAte 'AghAyAya'tti AghAtayan saMlekhanAdibhirupakramaNahetubhiH samantAd vinAzayan samucchyam antaH kArmaNazarIraM bahiraudArikaM / kiM kuryAdityAha-sakAmasya 1. niSpAditAzca ziSyAH zakuniryathA'NDakaM prayatnena / dvAdazasAMvatsarikamatha saMlekhaM tataH karoti // 1 // _ 2010_02 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamamakAmamaraNAdhyayanam sAbhilASasya maraNaM tena mriyate / trayANAM bhaktaparijJeGginIpAdapopagamAnAmanyatareNa sUtratvAd vibhaktivyatyayo munistapasvIti // itItyAdi prAgvat // 32 // granthAgram 29915 / / iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM paJcamamakAmaraNAdhyayanaM samAptam // 5 // 2010_02 241 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM kSallakanirgranthIyamadhyayanam atha kSullakanirgranthIyAkhyaM SaSThamArabhyate / tatrAyaM sambandhaH, prAgadhyayane viratAnAM paNDitamaraNamuktaM te ca vidyAcaraNasampannA eva vidyAcaraNe tu nirgranthaguNau nirgranthAnAM ca svarUpaM niyuktikRtA saprapaJcamuktaM tadyathA__ "baiusa pulAye kusIlA niggaMtha saNAyagA ya nAyavvA / eesiM paMcaNhaM vi hoi vibhAsA imA kamaso" // 1 // ityAdinA, tato'pi savizeSataraM ca bRhaTTIkAto jJeyaM, nirgranthAzca jJAnina eveti tadviparItAjJAnisvarUpamAha sUtrakRt jAvaMta'vijjApurisA savve te dukkhasaMbhavA / luppaMti bahuso mUDhA saMsAraMmi aNaMtae // 1 // vyAkhyA-yAvanto'vidyA mithyAtvopahatakujJAnAtmikA tatpradhAnAH puruSA avidyApuruSAH / sarve te duHkhasambhavAste kimatyAha-lupyante dAridryAdibhirbAdhyante bahuzo bahuvAraM mUDhA hitAhitavivecanaM pratyasamarthAH saMsAre anantake avidyamAnAnte'nena nirgranthasvarUpajJApanArthaM tadvipakSa ukta iti bhAvaH / avidyAyAM siddhadattaghaTapuruSadRSTAntaH / tathAhi grAmINaH ko'pi ni:zeSanirbhAgyajanazekharaH / kurvANa: kRSikarmApi dausthyenAmucyataiSa na // 1 // yaM yaM dhanArjanopAyaM sa cakre gatapuNyakaH / prayAsAdaparaM tasmAnna sa prApa phalaM kvacit // 2 // viSAdAnnirgato gehAcchnyacetAH paribhramaNan / kSuttRSAdyApado lebhe na tu nAmApi sampadaH // 3 // bakuza-pulAka-kuzIlA nirgrantha-snAtakAzca jJAtavyAH / eteSAM paJcAnAmapi bhavati vibhASeyaM kramazaH // 1 // 2010_02 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 SaSThaM kSullakanimranthIyamadhyayanam evaM bhavaM paribhramya pratyutA''pya parAbhavam / vavale'bhigRhaM bhUyo grAme kutrApyuvAsa ca // 4 // rAtrau devakule kvApyapramIlazcintayaikSyata / nirgacchantaM tato ramyaM citrakumbhakaraM naram / / 5 / / pradeze pAvane so'pi citrakumbhamapUjayat / zrIkhaNDapuSpabhogAdyaiH prAJjalizcAbhaNat puraH // 6 // kuruSva laghu tat saudhaM yatra tiSThAmyahaM sukham / tatkAlaM tatkRtaM tena nAnAzAlopazobhitam / / 7 / / evaM sa tena snAnAnnapAnazayyAsanAdikam / niHzeSa kArayAmAsa bhogasAdhanamadbhutam // 8 // yUnIpInastanIkAntAH zarvarIM so'khilAmapi / nAnopacArairbubhuje svAdhInAkhilasampadaH // 9 / / prAtastadupasaMhRtya skandhe saMsthApya taM ghaTam / yAvat siddhazcacAleSa tAvat grAmyo vyacintayat // 10 // bhrAntena bahunA'laM me upAse hyenameva tat / etAdRzaghaTaprAptyA yena syAM bhogasevadhiH // 11 // dhyAtvetyavAlagat siddhaM vinIto'sau nirantaram / tuSTazca so'vadat kiM te vada kartA'hamIpsitam // 12 // sa prAha mandabhAgyo'smi daurgatyena kadarthitaH / bhavaccharaNamAyAtaH samabhogaM vidhehi mAm // 13 // 'siddho'dhyAyad varAko'yamalakSmIparipIDitaH / vAtsalyArho'sti me santo yadAzritahitAvahAH // 14 // dayAlutvamanauddhatyaM dAkSiNyaM priyabhASaNam / paropakArakAritvaM maNDanAni mahAtmanAm // 15 // puNyataH prApya sampattiM kAryopakRtiraGginAm / AtmambhariH kimu zlAghyaH kAko'pyudarapUrakaH" // 16 // iti dhyAtvA kRpArdAntaHkaraNaH siddhapuGgavaH / tamAha te dade vidyAmuta vidyA'dbhutaM ghaTam // 17 // 2010_02 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 uttarajjhayaNANi-1 tena mandadhiyA vidyApurazcaraNabhIruNA / dRSTabhogaikatRSNena yayAce tAdRzo ghaTaH // 18 // tasmai sa pariniSpannamadAt kAmaghaTaM mudA / tamAdAya sa santuSTamanA grAmamagAnnijam // 19 // bhujyate yA'nyadezasthaiH kiM tathAvidhayA zriyA / mitraissaha na yA bhuktA yAmapazyanna cArayaH // 20 // iti jAnan ghaTasyAsya prasAdAt saparicchadaH / yathA'bhirucitaM bheje bhogaM saudhAGganAdikam // 21 // muktaM kArSIbalaM karma sevAdyaM zithilIkRtam / gataM gavAdikaM so'bhUd ghaTamAtraikajIvanaH // 22 // anyadA sIdhu pItvA'sau skandhe kRtvA ghaTaM madAt / nanartAsya prabhAvena sukhyasmItyAdigItagIH // 23 // vihvalatvAd ghaTastasya papAta skandhadezataH / / bhagnazca tatkRtA bhogasAmagryo'pi kvacid gatAH // 24 // sa tatparikarazcApi hI ! vidyA'grAhi no mudhA / tapyamAna iti preSya kaSTena svamajIvayat / / 25 / / so'grahISyata vidyAM cedakariSyad ghaTaM punaH / abhaviSyat punastasmAd bhogAbhogavilAsavAn // 26 // vidyayA viprayukto'sAvalakSmI soDhavAn yathA / sablizyante tathA jIvAstattvajJAnavinAkRtAH // 27 // iti tattvAjJAne grAmINakathA // 1 // kRtyamAha samikkha paMDie tamhA pAsajAIpahe bahU / appaNA saccamesijjA mitti bhUesu kappaI // 2 // vyAkhyA-samIkSyAlocya paNDito hitAhitavivekavAn yasmAdevamavidyAvato lupyante tasmAt kiM tat samIkSyetyAha-pAzA atyantapAravazyahetavaH kalatrAdisambandhAH / yaduktam 2010_02 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayanam "kalatranigaDaM dattvA na santuSTaH prajApatiH / bhUyo'pyapatyarUpeNa dadAti galazRGkhalAm" // 1 // ta eva mohAdihetutayaikendriyAdijAtInAM panthAnastatprApakatvAnmArgAH pAzajAtipathAstAn bahUn vidyAnAM viluptihetUn / kimityAha-AtmanA svayaM na tUparodhAdinA sadbhyo hitaH satyaH saMyamaH sadAgamo vA tameSayed gaveSayenmaitrI ca mitrabhAvaM bhUteSu pRthivyAdiSu kalpayet kuryAditi // 2 // aparaM ca mAyA piyA pahusA bhAyA bhajjA puttA ya orasA / nAlaM te mama tANAya luppaMtassa sakammuNA // 3 // vyAkhyA-mAtA pitA snuSA vadhUH bhrAtA bhAryA putrAzcaurasAH svAGgodbhavAH, AstAmajAtaputrAH / nAlaM na samarthAste mAtrAdayo mama trANAya rakSaNAya lupyamAnasya bAdhyamAnasya svakarmaNA / yataH "pii-mAi-bhAi-bhagiNI-bhajjA-puttANa jaM kae kuNai / pAvaM tassa vivAgaM bhuMjai ikkalao dukkhI" // 1 // // 3 // tatazca eyamaTuM sapehAe pAse samiyadaMsaNe / chiMda giddhi siNehaM ca na kaMkhe puvvasaMthavaM // 4 // vyAkhyA-evametaM pUrvoktamarthaM svaprekSayA svabuddhyA pazyed avadhArayet / zamitaM darzanaM mithyArUpaM yena sa zamitadarzanaH samyagdRSTizchindyAd gRddhi viSayAbhikAGkSAM snehaM ca svajanAdiSu na kAkSedabhilaSet pUrvasaMstavaM pUrvaparicayamekagrAmoSito'yamityAdikaM yato na kazcidiha paratra vA duHkhasambhave dharma vinA trANAyeti bhAvaH // 4 // asyaivArthasya phalamAha gavAsaM maNikaMDalaM pasavo dAsaporusaM / savvameyaM caittA NaM kAmarUvI bhavissasi // 5 // vyAkhyA-gAvazcAzvAzca gavAzvaM maNayazca kuNDalAni ca pratItAni upalakSaNametaccheSAlaGkArANAM svarNAdInAM ca [pazavaH ajaiDakAdayaH] dAsAzca gRhajAtAdayaH 'porusaM' tti 1. pitR-mAtR-bhrAtR-bhaginI-bhAryA-putrANAM yatkRte karoti / pApaM tasya vipAkaM bhuGke ekAkI du:khI // 1 // 2010_02 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 uttarajjhayaNANi-1 sUtratvAt pauruSeyaM ca padAtyAdi dAsapauruSeyaM sarvatra dvandvaH / sarvametat tyaktvA saMyama paripAlyetyAzayaH / kAmarUpI manISitarUpavikaraNazaktimAn bhaviSyasi / ihaiva vaikriyakaraNAdyanekalabdhiyogAt paratra ca devabhavAvApteriti / atrAntare thAvareti gAthA prakSeparUpA jJeyA / dvayoSTIkayoravyAkhyAtatvAt // 5 // tathA thAvaraM jaMgamaM ceva dhaNaM dhannaM uvakkharaM / paccamANassa kammehiM nAlaM dukkhAu moyaNe // 6 // vyAkhyA sthAvaraM suvarNabhUmyAdi, jaGgamaM gogajAdi, dhanaM, dhAnyamupaskarazca sarvametannarakAdikarmabhiH pacyamAnasya jIvasya duHkhamocane nAlaM na paryAptam // 6 // punaH satyasvarUpamAha ajjhatthaM savvao savvaM dissa pANe piyAyae / ____ na haNe pANiNo pANe bhayaverAo uvarae // 7 // vyAkhyA-adhyAtma manastasmistiSThatItyadhyAtmasthaM sukhAdi sUtratvAd varNalopaH sarvata iSTasaMyogAdihetubhyo jAtamiti gamyam / sarvaM niravazeSaM 'dissa'tti dRSTvA priyatvAdisvarUpeNAvadhArya tathA casya gamyatvAt prANAMzca prANinaH priya AtmA yeSAM te tAn priyAtmakAn dRSTvetyatrApi yojyaM tato na hanyAdupalakSaNAnnApi ghAtayenna vA ghnantamanujAnIyAt prANAn prANina ityatra jAtAvekavacanaM / kIdRk bhayavairAduparato nivRttaH san / priyAtmana ityatra dRSTAntastadyathA magadhAsu pure rAjagRhe zreNikabhUpatiH / sabhAsIno'nyadA'prAkSIt pArSadyAn dhIsakhAdikAn // 1 // saMsAre kiM mahaya~ bhoH ! prabhUteSvapi vastuSu ? / tadrAjye sacivAnAM hi samasti zatapaJcakam // 2 // teSu ko'pyUcivAn svAmin ! dhAnyamAdyaM mahArghakam / vastrAdi lavaNaM kazcit kazcidaSTApadAdikam // 3 // karpUraM kuGkamaM kazcid goturaGgAdi kazcana / evaM maharghyaM sarve'nye mantriNaH sveSTamUcire // 4 // tato'bhayakumArAkhyaH samastasacivAgraNIH / autpAttikyAdidhIbhUmirmahAghu mAMsamabravIt // 5 / / 2010_02 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayanam Acakhyurapare sabhyA bhUdhavo'pyabhyadhAditi / kiJcidUnena rUpeNa pizitaM prApyate bahu ||6|| abhayo'bhaNadevaM ced bhavatAM sammataM tadA / pratyayaM darzayiSye'hamatrArthe bhoH ! nirIkSyatAm // 7 // bhUyo bhUpaM babhANAsau sAmrAjyaM dinapaJcakam / dehi tAta ! tatastena tasmai prAdAyi tallaghu // rAjA tvantaH pure tasthAvabhayaH punaragryadhIH / rAjAGgacaGgimAhetoH kAleyaM datta bho iti // 9 // paTahaM ghoSayAmAsa yo'tibhakto nRpe sa tu / dvitayadanaM tad dattvA vAJchitabhAg bhavet ||10|| ityAkarNya vaco'niSTaM maunamAdadhire janAH / abhASanta ca taddAne mriyemahi vayaM kSaNAt // 11 // athAbhaya iti zrutvA sarvAn sabhyAnavIvadat / asminnadatte lokAnAM cchuTiH syAt kathamatra bhoH ! ||12|| tato'bhibhItabhItAste paurAH prAJjalayaH same / anekadyumnakoTInAM kUTaiH parvatasannibhaiH // 13 // vezma zreNikabhUpasya pUrayAmAsuraJjasA / sarvaM lokaM samudghAtI kevalIvAtmapudgalaiH ||14|| yugmam vividhairdAnasanmAnapriyAlApaiH sa mantrirAT / paJcAhaM toSayAmAsa lokAn kokAnivAryamA ||15|| tataH SaSThe dine rAjA svarAjyamadhitasthivAn / AsthAne dhanakoTIzca dRSTvA'bhUd vismitAzayaH // 16 // punaH sa prAha bhoH putra ! kena dattaM kathaJcana ? / prAptametat tvayA dravyaM pIDitA matprajAH kimu ? ||17|| paurAn kathaM pIDayAmi kiJcit puNyaM vidannaham / svacarAn preSya vitthedaM nRpA hi caracakSuSaH ||18|| te procurbhUpatiM svAmin ! bhramantaH sarvato yazaH / zrAvaM zrAvamamAtyezo mudamAdadhmahe vayam ||19| 2010_02 247 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 uttarajjhayaNANi-1 zreNikaH kautukAkRSTaH pRSTavAnabhayaM sutam / iyaddadhnavrAtaH paurebhyazca yazo'bhitaH // 20 // etaddvayaM kathaM prAptaM bhavatA paJcabhirdinaiH / viruddhadvayayogo hi durghaTa: kila gIyate // 21 // yugmam abhayaH prAkhyadaprAkSI: prAk prabho ! yat sabhAsadaH / paNyeSu bahumUlyaM kiM mAMsamUce mayA tadA // 22 / / taccAzraddadhatAM satya: pratyayo darzito yataH / bahvapi svaM dadurlokA na cAlpamapi kAlijam // 23 / / preyAMso bahumUlyAzca prANA eva hi menire / sarvairapi nRpAmAtyaistAhakpratyayadarzanAt // 24 // atha mantrIndubuddhyA'tihaSTaH spaSTanayo nRpaH / paurAn satkRtya yad yasya tat tasmai dadivAn dhanam / / 25 / / evaM sarvajantUnAM priyAtmatvamiti // 7 // kiJca AyANaM narayaM dissa nAyaijja taNAmavi / dogucchI appaNo pAe dinnaM bhuMjijja bhoaNaM // 8 // vyAkhyA-AdIyate ityAdAnaM dhanadhAnyAdi narakahetutvAnnarakaM dRSTvA nAdadIta na gRhNIta tRNamapyAstAM hemAdi / tarhi kathaM prANadhAraNamityAha-jugupsate AtmAnamAhAraM vinA dharmAkSamamityevaMzIlo jugupsI AtmanaH svasya pAtre na gRhibhAjane / yadAha "pacchAkammaM purekammaM siyA tattha na kappaI / / eyamaTuM na bhuMjaMti niggaMthA gihibhAyaNe" // 1 // dattaM gRhasthairiti gamyam bhuJjIt bhojanam / tathA satyameSayedityanena mRSAvAdanivRttirAkSiptA na hanyAt prANAnityanena prANAtipAtanivRttiH / AdAnaM hi grahaNameva rUDhaM tacca narakahetutvAdadattasyeti gamyate / tato nAdadIta tRNamapItyanena sAkSAdadattAdAnaviratiH / gavAsamityAdinA parigrahaviratiruktA tadabhidhAnAcca nAparigRhItA strI bhujyate iti kRtvA maithunanivRttirapyuktaivevamanAnupUrvyA paJcAzravanirodho bhAvitaH // 8 // 1. pazcAtkarma pUra:karma syAt tatra na kalpate / etadarthaM na bhuJjante nirgranthA gRhibhAjane // 1 // 2010_02 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM kSullaka nirgranthIyamadhyayanam atrArthe pareSAM vipratipattiM darzayati ihamege u mannaMti appaccakkhAya pAvagaM / AyariyaM vidittA NaM savvadukkhA vimuccaI // 9 // vyAkhyA - iha muktimArgavicAre eke kApilAdikutIrthyAstu punarmanyante'GgIkurvate yathA apratyAkhyAyAnirAkRtya pApakaM hiMsAdiviratimakRtvA 'AyariyaM 'ti ArAjjAtaM sarvajJayuktibhya ityAryaM tattvaM tad viditvA jJAtvA sarvaduHkhAcchArIramAnasAd vimucyate / tathA' ISShuste-- "paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame rataH / jI muNDI zikhI vApi mucyate nAtra saMzayaH " // 1 // evaM sarvatra jJAnameva muktyaGgaM na caitad yuktam / na hyauSadhAdiparijJAnamAtrato bAhyarogebhya iva bhAvarogebhyaH karmabhyo mahAvratarUpakriyAmakRtvA jJAnamAtrAdeva muktiste caivamanAlocayanto vAcAlatayaivAtmAnaM svasthayanti ||9|| tathAhi-- bhaNaMtA akareMtA ya baMdhamokkhapainniNo / vAyAviriyametteNaM samAsAseMti appayaM // 10 // vyAkhyA--bhaNanta upadizantaH prakramAt jJAnameva muktyaGgamiti / akurvantazca mukyupAyamanuSThAnaM, bandhamokSayoH pratijJA'GgIkArastadvanto'sti bandho'sti mokSa iti vAdina eva kevalaM, na tu tathA'nuSThAyinaH / vAgvIryaM vacanazaktirvAcAlatA tadeva kriyAzUnyaM vAgvIryamAtraM tena samAzvAsayanti jJAnAdeva vayaM muktiyAyina iti svasthayantyAtmAnamiti // 10 // teSAmayuktatvaM svata Aha-- 249 na cittA tAyae bhAsA kao vijjANusAsaNaM / visannA pAvakammesu bAlA paMDiyamANiNo // 11 // vyAkhyA - na caiva citrA prAkRtasaMskRtAdirUpA''ryaviSayaM jJAnameva muktyaGgamityAdikA vA trAyate rakSati pApebhya iti gamyam / bhASA vAgAtmikA nanvacintyo hi maNimantrauSadhInAM prabhAva ityaghorAdimantrAtmikA vAk trANAya bhaviSyatItyAha - kuto vidyA vicitrA mantrarUpA tasyA anuzAsanaM zikSaNaM trAyate pApAnna kuto'pi tanmAtrAdeva muktau zeSakriyAvaiyarthyaprasaGgAditi bhAvo'ta eva ye tadapi trANAyeti vadanti te yAdRzAstadAha 2010_02 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 uttarajjhayaNANi-1 viSaNNA vividhaM magnAH pApakarmasu hiMsAdikriyAsu yataste bAlA rAgAdyAkulA: paNDitamAnina AtmAnaM paNDitammanyA iti // 11|| sAmprataM muktipathaparipanthinAM sAmAnyena doSamAha je kei sarIre sattA vaNNe rUve ya savvaso / maNasA kAyavakkeNaM savve te dukkhasaMbhavA // 12 // vyAkhyA-ye keciccharIre saktA lAlanAbhyaGgasnAnAdiSu baddhAgrahAH na caivaM te bhAvayanti "taha taha lAlio niccakAlujoDio ruccaMtar3a khalu jima thakkaI vali vivaMTha jIvi calaMtai / daDDasarIraha tAsu re sijaNa pAu ma kijjao tharahara jIviu jAi citta paraloyaha dijjao" // 1 // tathA varNe gauratvAdike rUpe saundarye cazabdAt sparzAdiSu vastrAdyabhiSvaGgeSu vA''saktAH / 'savvaso' ti sUtratvAt sarvathA sarvaiH svayaM karaNAdiprakArairmanasA kathaM varNAdimanto vayaM bhAvinaH kAyena rasAGgAdyAsevanena vAkyena vacasA rasAyanAdipraznarUpeNa sarve te jJAnAdeva muktiriti vAdino duHkhasambhavA ihAmutra ca duHkhabhAja iti / / 12 / / upadezasarvasvamAha AvannA dIhamaddhANaM saMsAraMmi aNaMtae / tamhA savvadisaM passa appamatto parivvae // 13 // vyAkhyA-ApannAH prAptA dIrghamanAdyanantamadhvAnamivAdhvAnamanyAnyabhavabhramaNenaikatrAvasthiterabhAvAt / kva saMsAre cAturgatike'nantake'paryante 'tamha'tti yasmAdete duHkhasambhavAstasmAt sarvadizaH prastAvAt pRthivyAdhaSTAdazabhedAH / uktaJca "puDhavi jalajalaNavAyA mUlA khaMdhaggaporabIyA ya / biticaupaNiditiriyA ya nArayA devasaMghAyA // 1 // sammucchimakammAkammabhUmiganarA tahaMtaraddIvA / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayameyAhiM" // 2 // 1. pRthvI jala-jvalana-vAtA mUlAni skandhAna-parva-bIjAni ca / dvi-tri-catuH-paJcendriyatiryaJcazca nArakA devasaGghAtAH // 1 // 2. sammUrchimakarmAkarmabhUmiganarAstathA''ntaradvIpAH / bhAvadizA dRzyate yat saMsArI niyatametAbhiH // 2 // 2010_02 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayanam 251 pazyannapramatto yathaikendriyAdInAM virAdhanA na syAt tathA parivraje: saMyamAdhvani yAyA bhoH ziSya ! iti // 13 // yathA'pramattaH pravrajet tathA''ha bahiyA uDDamAdAya nAvakaMkhe kayAi vi / puvvakammakkhayaTThAe imaM dehaM samuddhare // 14 // vyAkhyA-bahirbhUtaM bhavAditi gamyam / UrdhvaM sarvopari sthitamarthAnmokSamAdAya gRhItvA mayaitadarthaM yatitavyamiti nizcitya nAvakAGkSannAbhilaSed viSayAdikaM kadAcidapyupasargAdivyAkulatve'pyAstAmanyadA / evaM dehadhAraNamapyayuktamAkAGkSA'sambhavAdata AhapUrvakarmakSayArthaM [idaM] dehaM samuddhareducitAhArAdibhiH pAlayet taddhAraNasya zuddhihetutvAduktaM ca "savvattha saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo puNo visohI na yAviraI' // 1 // tato dehadhAraNamapi nirabhiSvaGgatayA vidheyameveti bhAvaH // 14 // yathA dehapAlane'pyabhiSvaGgAbhAvastathA''ha vivicca kammuNo heDaM kAlakaMkhI parivvae / mAyaM piMDassa pANassa kaDaM labhrUNa bhakkhae // 15 // vyAkhyA--vivicya pRthakkRtya karmaNo jJAnAvaraNAderhetumupAdAnarUpaM mithyAtvAdi kAlaM kriyAprastAvaM kAGkSati ityevaMzIlaH kAlakAGkSI parivrajeriti prAgvat / 'vigici'tti pAThe vevegdhi pRthak kuru zeSaM tathaiva / mAtrAM yAvatyA saMyamanirvAhastAvatI jJAtveti gamyam / piNDasya bhaktasya pAnasya ca khAdyasvAdyayoH prAyo yaterasambhavAdihAnupAdAnaM kRtaM gRhibhiH svArthameva labdhvA prakramAt piNDAdi bhakSayediti // 15 // kiJca sannihiM ca na kuvvijjA levamAyAe saMjae / pakkhI pattaM samAdAya niravikkho parivvae // 16 // vyAkhyA-sannidhimanyadinabhojanArthaM bhuktazeSasyA'nnAde rAtrau sthApanaM na kurvIta / lepamAtrayA yAvatA pAtramupaliptaM syAt tAvanmAnamapi sannidhiM na kurvItAstAM bahu saMyato 1. sarvatra saMyamaM saMyamAdAtmAnameva rakSet / mucyate'tipAtAt punavizuddhirna cAviratiH // 1 // 2010_02 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 uttarajjhayaNANi-1 muniH / pAtrAdyupakRtisannidheH ko vidhiH ? ityAha-iva zabdasya lopAt pakSIva pakSI yathA pakSI patraM pakSasaJcayaM samAdAya gRhItvA vrajatyevaM bhikSurapi pAtramupalakSaNAccheSopakaraNaM cAdAya nirapekSastadvinAzAdau zokAbhAvAnnirabhiSvaGgaH parivrajediti / tathA ca pratyahamasaMyamapalimanthabhIrutayA pAtrAdisannidhau na doSa iti bhAvaH // 16 // pUrvoktameva vyaktumAha esaNAsamio lajjU gAme aniyao care / appamatto pamattehiM piMDapAyaM gavesae // 17 // vyAkhyA-eSaNAyAmutpAdanAdiviSayAyAM samyagitaH sthita eSaNAsamita ihaiSaNAgrahaNaprAdhAnyAt prAyastadbhAve IryAbhASAsamitisambhavAd veti / anena nirapekSatvamuktam / lajjA saMyamastadvAn grAme upalakSaNAnnagarAdAvaniyato'nizcitavRttizcared viharedanenApi nirapekSataiveti / caraMzca kiM kuryAdityAha-apramattaH san pramattebhyo gRhasthebhyaH piNDapAtaM bhikSAM gaveSayediti // 17 // prAguktayoH saMyamanirgranthasvarUpayorAdarotpAdanArthamAha evaM se udAhu aNuttaranANI aNuttaradaMsI aNuttaranANadaMsaNadhare / arahA nAyaputte bhayavaM vesAlie viyAhie // 18 // tti bemi // vyAkhyA-evamamunA prakAreNa sa iti bhagavAn 'udAhu'tti udAhRtavAnanuttarajJAnI sarvotkRSTajJAnavAnanuttaramutkRSTaM pazyatItyanuttaradarzI sAmAnyavizeSagrAhitayA darzanajJAnayorbhedo yata uktam-"jaM sAmaNNaggahaNaM dasaNameyaM visesiyaM nANaM"ti anuttare jJAnadarzane yugapadupayogAbhAve'pi labdhirUpatayA yugapad dhArayatItyanuttarajJAnadarzanadharaH pUrvavizeSaNAbhyAmupayogasya jJAnadarzanayobhinnakAlatoktA / tatazca mA bhUdupayogavallabdhidvayamapi bhinnakAlabhAvIti vyAmoho'to'nuttarajJAnadarzanadhara iti na paunaruktyam / arhastIrthakRt jJAtaH kSatriyaH sa cArthAt siddhArthastasya putraH zrIvIra ityarthaH / bhagavAn samagraizvaryAdimAn vizAlA: ziSyA yaza:prabhRtayo vA guNA vidyante yasya sa vaizAlikaH "viyAhiya'tti vyAkhyAtA sadevamanujAyAM parSadi kathayitA / iti bravImIti prAgvat / / graMthAgram-179 a-16|| iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM SaSThaM kSullakanirgranthIyamadhyayanaM samAptam // 6 // 1. yat sAmAnyagrahaNaM darzanametad vizeSitaM jJAnamiti // 2010_02 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam sAmpratamaurabhrIyamArabhyate-iha pUrvAdhyayane nirgranthatvamuktaM tacca rasagRddhityAgAdeva syAt sa ca vipakSe'pAyadarzanAt tacca dRSTAntaireva sphuTiM bhavatIti rasagRddhidoSadarzakorabhrAdidRSTAntapratipAdakamidamadhyayanamArabhyate / atra corabhrAdidRSTAntAn paJcAha niyuktikRt "urabbhe kAgiNI aMbae ya vavahAre sAyare ceva / paMcee diTuMtA orabbhIyaMmi ajjhayaNe" // 1 // tatrorabhradRSTAntasUcikAmAdyAM gAthAmAha sUtrakAraH jahAdesaM samuddissa koi posijja elayaM / oaNaM javasaM dejjA posejjA vi sayaMgaNe // 1 // vyAkhyA-yathetyudAharaNopanyAse Adizyate vividhavyApAreSu parijano'sminnAyAte ityAdezaH prAghuNakastaM samuddizyAzritya yathA'sau samAgatazcainaM bhokSyata iti kazcit paralokApAyanirapekSa: poSayet puSTaM kuryAdelakamUraNakamodanaM kUraM tadyogyazeSAnnopalakSaNam / yavasaM mudgAdi dadyAdagrato Dhaukayet tata eva ca pauSayediti / punarvacanAdarakhyApanArtham / apizabdAt sambhAvyate evaMvidhaH ko'pi gurukarmA svakAGgaNe evAnyatra niyuktanarAH kadAcidodanAdi na dAsyantIti svAGgaNe ityuktam / urabhradRSTAnto yathA kvacit prAghUrNakasyArthe urabhraH ko'pyapoSyata / so'tyantapuSTasarvAGgaH snApitazcApyalaGkRtaH // 1 // sambhUtaiH zizubhiH krIDAH kAryamANaH kramAdabhUt / darzanIyo'nyadA dRSTvA vatsakastaM tathAvidham // 2 // urabhraH kAkinI Amrakazca vyavahAraH sAgarazcaiva / / paJcaite dRSTAntA aurabhrIye'dhyayane // 1 // 2010_02 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 uttarajjhayaNANi-1 snehato gopitaM mAtrA dogdhrA tadanukampayA / stane muktamapi kSIraM tanmAtsaryeNa nApibat // 3 // lihantI jihvayA premNA pazyantI taM prasUravak / dUmito vatsa ! kenAsi na kiM pibasi me payaH ? // 4 // so'vadat pazyasi na kiM meSo'yaM gRhamAnuSaiH ? / ahampUrvikayA'bhISTairazanaiH paripoSyate // 5 // snApyate bhUSyate putrAviziSTaH paripAlyate / tiryaGapi tathA'styeSa bhogabhAgI manuSyavat // 6 // ahaM tu mandabhAgyo'smi kuNDodhnyAM tvayi mAtari / na tRNAnyapi zuSkAni paryAptAni labheya yat // 7 // tAluke ca tRSA grISme zuSyatyapi na ko'pi mAm / pAyayatyambu tanmAtardugdhenAlamanAdare // 8 // gauravak putra ! mA kupyazcihnAnyetAnyurabhrakaH / asAdhyarogiNo dhatte tad yathoktamidaM zrutam // 9 // "AuraciMdhAI eyAiM jAI carai nNdio| sukkattiNehiM jIvehiM eyaM dIhAo lakkhaNam" // 1 // mumUrSurAturo yad yadIpset kila hitAhitam / tat tat pradIyate tasmai kRpayA tasya bandhubhiH // 11 // prAghUrNake samAyAte meSo'yaM mArayiSyate / vatsekSitA'si tvamapi tadAnIM mA vRthA ruSaH // 12 // // 1 // tataH sa kIdRk kiM karotItyAha tao se puDhe parivbUDhe jAyamee mahodare / pINie viule dehe AesaM parikaMkhae // 2 // vyAkhyA-tata odanAdidAnAt sa urabhraH puSTaH samAMsalaH parivRDhaH samarthaH / jAtamedA upacitacaturthadhAturata eva mahodaraH prINitastarpito yathA'rhAhArAdihetubhirvipule dehe satyAdezaM prAghuNakaM parikAGkSatIcchati // 2 // 1. AturacihnAnyetAni yAni carati nandikaH / zuSkatRNairjIvairetad dIrghAyuSo lakSaNam // 2010_02 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 saptamamaurabhrIyamadhyayanam sa punaH kimityAha jAva na ei Aese tAva jIvai se duhI / aha pattaMmi Aese sIsaM chettUNa bhujjaI // 3 // vyAkhyA-yAvanneti nAyAtyAdezastAvajjIvati prANAn dhArayati sa urabhro duHkhI vadhyamAnamaNDanamivAsyaudanadAnAdyapi tattvato duHkhameveti / athAnantaraM prApte Agatake Adeze zirazchitvA bhujyate tena svAminA sAdezeneti zeSaH / urabhrakathAzeSaH kathyate prApte prAghUrNake meSaM vadhyamAnaM sa vatsakaH / vilokya jAtabhI stanyaM nApibad vepathu dadhan // 13 // mAtrA'bhANi kuto vatsa? bhayabhIta ivekSyase ? / na mAM pibasi yat putrapremNA prasnuvatImapi // 14 // vatsaH sagadgadaM proce stanye me'mba ? ruciH kutaH ? / adya prAghUrNakAH kecidAyayuH svAmivallabhAH // 15 // urabhrako varAko'sau vilolanayano rasan / vinirgatalalajjihvo mAryate'zaraNastataH // 16 // tadarzanabhayenAmba ! dugdhecchA me kuto bhavet ? / gaurapyAha ziromadhyaM lihantI jihvayA muhuH // 17 // tadaivoktaM mayA vatsa ? cihnametad yadAturam / vipAko'yaM tadetasya prApto'dya tava pazyataH // 18 // piba stanyaM bhaja svAsthyaM mAMsAdisarasAzinaH / evameva bhaviSyanti bhUyo maraNapIDitAH // 19 // iti urabhradRSTAntaH // 3 // dAlantikamAha jahA se khalu urabbhe AesAe samIhie / evaM bAle ahammiTTe IhaI narayAuyaM // 4 // vyAkhyA-yathA yena prakAreNa sa urabhraH khalu nizcaye 'AesAe'tti AdezAya prAghuNakArthaM samIhitaH kalpitaH san yathAyamasmai bhaviSyatItyAdezaM parikAGkSatItyanuvartate evameva bAlo'jJo'dharmiSTha Ihate vAJchati tadanukUlAcAratayA narakAyuriti // 4 // 2010_02 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 uttarajjhayaNANi-1 uktamevArthaM prapaJcayati hiMse bAle musAvAI addhANaMmi vilovae / annadattahare teNe mAI kaMnuhare saDhe // 5 // vyAkhyA-hiMsraH prANivyaparopaNazIlaH / bAlo mRSAvAdI adhvani mArge vilopakaH pathi janAnAM moSakaH / anyairadattaM haratItyanyAdattaharo granthicchedAdinA sarvApahArakaH / stenaH kSAtrakhananAdinA cauryakRt / mAyI paravaJcakaH / kaMnuharaH kasyArthaM nu vitarke hariSyAmItyadhyavasAyI / zaTho vakrAzayaH // 5 // tathA itthIvisayagiddhe ya mahAraMbhapariggahe / bhuMjamANe suraM maMsaM parivUDhe parandame // 6 // vyAkhyA-strIviSayagRddhaH strISu viSayeSu ca gRddho'bhikAGkSAvAn / mahAnArambho hiMsAkRvyApAraH parigraho dhAnyAdisaJcayo yasya sa tathA bhuJjAnaH surAM mAMsaM parivRDhaH puSTatvena tattatkriyAsamartho'ta eva parandamo'nyeSAM damayitA // 6 // kiJca ayakakkarabhoI ya tuMDile ciyasoNie / Aue narae kaMkhe jahAesaM va elae // 7 // vyAkhyA-ajasya chAgasya karkaramatipakvaM mAsaM yaccanakavad bhakSyamANaM karkarAyate tadbhojI / tuNDilo bRhatkukSiH / citamupacitaM zoNitaM yasya sa tathA zeSadhAtUpalakSaNamidam / AyurjIvitaM narake kAGkSati kaM ka iva ? ityAha-yathAdezamivaiDakaH // 7 // athaihikApAyamAha AsaNaM sayaNaM jANaM vittaM kAme a bhuMjiyA / dussAhaDaM dhaNaM hiccA bahuM saMciNiyA rayaM // 8 // tao kammagurU jaMta paccappannaparAyaNe / ae vva AgayAese maraNaMtaMmi soyaI // 9 // anayorvyAkhyA--AsanaM zayanaM yAnaM vittaM kAmAn zabdAdIMzca bhuktvopabhujya duHkhena saMhiyate mIlyate sma duHsaMhRtaM dhanaM yataH 2010_02 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam "arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkhaM vyaye duHkhaM dhigarthaM duHkhabhAjanam" // 1 // hitvA tyaktvA dyUtAdyasadvyayena bahu prabhUtaM saJcityopArNya rajo'STadhA karma / tataH karmaguruH karmabhArito jantuH prANI pratyutpannaM varttamAnaM tatra parAyaNastanniSThaH pratyutpannapa rAyaNaH / yathA''ha " etAvAneva loko'yaM yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM pazya yadvadanti bahuzrutAH " // 1 // I iti nAstikamatAnusAritayA paralokanirapekSa ityarthaH / 'ae vva'tti aja iva prastAvAdurabhra iva / 'AgayAesa'tti ArSatvAdAgate Adeze prAghuNake maraNAnte zocate / ko bhAva yathA''deze Agate urabhraH zocate tathA'yamapi dhig mAM viSayavyAmohopArjitagurukarmANaM hA ? kvedAnIM mayA gantavyamityAdipralApAt sa khidyate iti gAthAdvayArthaH // 8-9 // paralokApAyamAha-- tao AuparikkhINe cutA dehA vihiMsagA / AsurIyaM disaM bAlA gacchaMti avasA tamaM // 10 // vyAkhyA--tataH zocanAnantaramAyuSi tadbhavasambandhini parikSINe kSayaM prApte cyutA bhraSTA dehAd vihiMsakAH prANighAtakAH / asurANAM raudrakarmakAriNAmiyamAsurIyA tAM dizaM bhAvadizaM narakagatimityarthaH / bAlA ajJA gacchanti avazAH karmaparavazAH / tamoyuktatvAt tamo'rthAdadhogatim / uktaM hi-- "niccaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattA / narayA anaMtaveyaNA aNiTThasaddAivasayA ya" // 1 // kAkiNyAmradRSTAntamAha-- jahA kAgiNIe heDaM sahassaM hArae naro / apatthaM aMbagaM bhuccA rAyA rajjaM tu hArae // 11 // vyAkhyA--yathA kAkiNyA rUpakAzItitamabhAgalakSaNAyA hetornimittaM sahastraM dazazatAtmakaM kArSApaNAnAmiti gamyaM hArayennaro'tra dRSTAntaH grAmyaprAyeNa kenApi vANijyAdi prakurvatA / sahasramarjitaM kArSApaNAnAM viSayAntare // 1 // 257 1. nityAndhakAratamaso vyapagatagrahacandrasUranakSatrAH / narakA anantavedanA aniSTazabdAdivazagAzca // 1 // 2010_02 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 uttarajjhayaNANi-1 etAn nakulake kSiptvA'calat sArthena kenacit / kAkinIbhirvibhidyaikaM rUpakaM bubhuje pathi // 2 // dine dine bhuJjato'syAvaziSTaikA'sti kAkinI / tAM ca vyasmArayat kvApi gacchan pathyasmaracca tAm / / 3 / / dadhyau gRhamadUrasthaM sArthena kimayo mama ? | bhettavyo rUpako mA bhUdekAhavyayahetave // 4 // kimarthaM mucyate vyarthamAtmIyaikA'pi kAkinI / iti dhyAtvA nakulakaM kvacit sthAne jugopa saH // 5 // svayaM parAGmukho muSTiM baddhvA'dhAvata tatkRte / na prApat kAkinI tatra hRtAM kenApi gacchatA // 6 // dRSTo nakulakastatra kSipyamANazca kenacit / agrAhi cobhayabhraSTastamaprApyAbhavat sa tu // 7 // gRhaM gataH zuzocaivaM mAnuSyasukhalampaTaH / pApAni tatkRte kurvan hArayed divyasampadaH / / 8 / / iti kAkinIkathA // tathA apathyamahitamAmrakamAmraphalaM bhuktvA rAjA rAjyaM turevArthe hArayedevAtrAmradRSTAntastathAhi nRpasya kasyApyatyAmrAzanAdAsId vizUcikA / mahArasAdikaSTenAcikitsan bhiSajazca tam // 1 // abhANi ca nRpo vaidyaistvaM khAdiSyasi tAni cet / dRDharogabharo'sAdhyastadA nUnaM mariSyasi // 2 // tadabhyupetya bhUpAlo'pyAmrapriyatayA''tmanaH / dhImAnAmravanaM sarvaM svedezAdudakhAnayat // 3 // anyadA'zvArUDhamantriyugArUhya hayaM nRpaH / gantuM pravavRte yAvat tAvad vegena vAyuvat // 4 // dhAvamAnau mahATavyAmAyAtAM tau hayau kSaNAt / svayaM zrameNa sthitayostayorutteratuzca tau // 5 // 2010_02 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 saptamamaurabhrIyamadhyayanam sacchAyaM phalitaM cUtamamAtyo vIkSya bhUdhavam / prAhApathyatarorasmAdapasRtyopavizyate // 6 // sambhAvyate yato'narthaH kazcinniyatamAtmanaH / chAyA'pyasya parIhAryA dhImatA dIrghadarzinA // 7 // nRpo'pyAha dRDhIbhUtaM mano me naiva rajyate / yoginaH strISvivAneSu svaM sAtmyamanupazyataH ||8|| ityuktvA vAryamANo'pi mantriNA tattaroradhaH / upavizyAmrasaundaryamapazyannayanotsavam // 9 // rAjan ! nApathyavAJchA'pi vidheyetyanuzAsya tam / mantrI tRSAture rAjJi jalArthamagamad vane // 10 // atha vAyuvazAt petuH phalAni nRpateH puraH / azaknuvaMstu svaM roddhaM tAnyAdatta svapANinA // 11 // spRSTvA dRSTvA tathA''ghrAya smarannapi hitaM vacaH / yamabhUtagrasta iva nAcintayadidaM hRdi // 12 // kSaNasaukhyakarAsvAdAdAmrAhArAt sadA sukham / AsamudrAntabhUrAjyaM duSprApaM hArayiSyate / / 13 / / tato gRddhigRhItAtmA kiJcidAsvAdya tatphalam / tadrasaM cAlayan vaktre ciramasthAnmahIpatiH // 14 // athAgacchantamIkSitvA'mAtyamasminnapazyati / AmrAsvAdaM kSamaH kartuM tat kurve'sminnanAgate / / 15 / / drutaM drutamiti dhyAtvA'bhakSayat tatphalAni saH / dadhAve sacivo yAvat pUtkurvan vArayan nRpam // 16 // apathyotthamahAdoSAt tAvadatyajyatAsubhiH / sacivastu puraM gatvA rAjyacintAmavartayat // 17 // evaM yat tattvato duHkhaM svalpakaM mAnuSaM sukham / bAlizAstatkRte citraM hArayanti paraM sukham // 18 // ityAmrakathA // 11 // 2010_02 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 uttarajjhayaNANi-1 dArTAntikayojanAmAha evaM mANussagA kAmA devakAmANa aMtie / sahassaguNiyA bhujjo AuM kAmA ya divviyA // 12 // vyAkhyA-evamiti kAkiNyAmrakatulyA mAnuSyakAH kAmA viSayA devakAmAnAmantike pArve kimityevamata Aha-sahastraguNitAH sahasrestADitA bhUyo bahUn vArAnAyurjIvitaM kAmAzcazabdAt zabdAdayo divyakA devasambandhino manuSyAyuHkAmApekSayeti prakramaH / iha ca divyakAmAnAmatibhUyastvena kArSApaNasahasrarAjyatulyatA sUciteti / AyurgrahaNena tatratyaprabhAvAdInAmapi manuSyApekSayA sahasraguNitatvamavaseyam // 12 // manuSyakAmAnAM kAkiNyAmraphalopamAnatAM bhAvayati aNegavAsAnauyA jA sA pannavao tthiii| jANi jIyaMti dummehA UNe vAsasayAue // 13 // vyAkhyA anekAni ca tAni varSanayutAni cAnekavarSanayutAnyarthAt palyopamasAgaropamANi 'prAkRtatvAt sakArasya dIrghaH puMstvaM ca' / nayutAnayanopAyastvayaM caturazItivarSalakSAH pUrvAGga, tadeva pUrvAGgena guNitaM pUrvaM, pUrvaM ca caturazItalakSaguNitaM nayutAGgam, taccApi caturazItilakSAhataM nayutamiti / kaivamucyate ? iti ziSyaM pratyAha-yA sA bhavatAmasmAkaM ca pratItA, prajJA kriyApUrvakaM prakRSTaM jJAnam / / "tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtumiti ?" // 1 // tataH sA vidyate yasya sa prajJAvAn tasya prajJAvato jJAnakriyAvata: sthitirdevabhavAyUrUpA / tAni ca kIdRzAnItyAha-yAnyanekavarSanayutAni divyasthiterdivyakAmAnAM ca viSayabhUtAni jIyante ArSatvAt hArayante taddhatvanuSThAnAsevanena durmedhaso dudhiyo viSayairjitA jIvA iti / kadA te tAni jIyante ityAha-Une varSazatAyuSi / prabhUte hyAyuSi pramAdenaikadA hAritAnyapi punararjayeran / asmistu saMkSiptAyuSyekadA hAritAni hAritAnyeva / zrIvIratIrthe prAyo nyUnavarSazatAyuSAmevotpatteH / ko bhAvo dramakarAjasadRzA durmedhaso dudhiyaH kAkiNyAmraphalopamAlpataramanuSyAyuHkAmArthe kArSApaNasahasrarAjyatulyAn prabhUtadevAyu:kAmAn hArayantIti // 13 // vyavahAropamAmAha jahA ya tinni vaNiyA mUlaM ghettUNa niggayA / egottha lahae lAbhaM ego mUleNa Agao // 14 // 2010_02 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam 261 ego mUlaM pi hArittA Agao tattha vANio / vavahAre uvamA esA evaM dhamme viyANaha // 15 // anayorvyAkhyA--'yatheti dRSTAntArthe, caH samuccaye' / trayo vaNijo mUlaM nIvIM gRhItvA nirgatAH svasthAnAt prasthitAH, sthAnAntaraM ca prAptAstatraiko vaNikkalAkuzalo'traiteSu madhye labhate lAbhaM viziSTadravyopacayalakSaNamekasteSvevAnyo nAtinipuNaH sa mUlena mUladhanena svagRhaM prApta iti / eko dyUta-madyAdiSvatyantamAsakto mUlamapyAstAM navaM hArayitvA''gataH svasthAnamiti / tatra teSu madhye vANijo vaNik tathAhi ekasyebhyasya vaNijo yuvAnastanujAstrayaH / / buddhi-puNya-prayatnAdi pitA teSAM parIkSitum // 1 // adAd dazazataM kArSApaNAnAM sa pRthak pRthak / tena te bhaNitAzcaivaM mUlametadadAyi vaH // 2 // kAlenaitAvataitavyaM vyavahRtya sutottamAH ! / lajjAyai paitrikazrINAM bhogo yuvatanUbhuvAm // 3 // iti zrutvA trayo'pyete paitrikAdezatatparAH / / pratasthire purAnnIvIM tAmAdAyArjanotsukAH // 4 // tatraikena vyacintyevaM vayaM tAtasya vallabhAH / zrIrapi pracurA gehe kintu so'smAn parIkSate / / 5 / / ratnasyeva sutasyApi prAk parIkSAM vidurbudhAH / AdRtya ca tato yogyAdhikAraviniyojanam / / 6 / / tasmAt kenApyupAyenArjitvA''zu pracuraM dhanam / mayA tAtaH samAvawH putrakRtyaM hyadaH param // 7 // caJcApuruSatulyo hi puruSArthamasAdhayan / puruSaH syAt tataH kAle puruSastaM prasAdhayan / / 8 / / "prathame nArjitA vidyA dvitIye nArjitaM dhanam / tRtIye na tapastaptaM caturthe kiM kariSyati ?" // 9 // iti nizcitya kutrApi sudhIrmahati pattane / gatvA vyavaharan samyaganalpAnadhikavyayaH // 10 // 2010_02 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 uttarajjhayaNANi-1 azeSavyasanatyAgI dakSo madhuravAk zuciH / vyavasAyAdasau tatrAbhavad vipulalAbhavAn // 11 // dvitIyastu tadA putra ityantaH paryabhAvayat / prabhUtamapi tAtasya tAvat sukRtino dhanam // 12 // acirAt paramAyAti niSThAM cennAya'te navam / tanmUlarakSayA lAbhaM bhuJjAno'haM labhe sukham // 13 // cintayitveti kutrApi pure gatvA svamarjayan / bhuJjAno lAbhato bhogAn yatnAnmUlamarakSayat // 14 // tArtIyIkastvatho dadhyau yAvanno'sti dhanaM pituH / dhanadasyApyasambhAvyaM tat tAvat prAyazo gRhe // 15 // aho ! vArdhakyayogena piturbuddhiviparyayaH / vayaM bAlye'pi yat tena preSitA viSayAntare // 16 / / satyamuktaM hi zAstreSu prasthAsnoryamavezmani / vArdhakye hIyate sarvaM tRSNakA taruNAyate // 17 // mamArjitamamI dravyaM mA bhuJjatAM tanUdbhavAH / ityasmAn janako gehAdapISTAn niravAsayat // 18 // yadA narasyAtikrAntAH paJcAzat parivatsarAH / rUpAjJaudArya-hI-sattva-prayatlA yAntyalaM tadA // 19 // tat kimarthArjanaklezairiti dhyAtvA kvacit pure / sthitvA dravyeNa tenAyaM vilAsAnabhuJjad bhRzam // 20 // dyUtena vezyayA madya-mAMsAzana-viceSTitaiH / / tena svalpena kAlena bhuktvA dravyaM samApitam // 21 // yathoktakAle te sarve samprAptAH piturantike / tatra yazchinnamUlo'bhUt sa gRhe kiGkarIkRtaH // 22 // dvitIyasya punarvastunikSepotkSepakAriNaH / na dAtavyaM na bhoktavyaM svata ityadhikAritA / / 23 / / prathamasyAkhilaM vezmasvAmitvaM janako vyadhAt / tasyaivAjJA vyaye bhoge dAne sadbhAgyazAlinaH // 24 // 2010_02 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam anye prAhuridaM trayo hi vaNijo dravyArjanAyodyatAs , tatraiko zubhakarmaNA vyapagate mUle'gamat preSyatAm / mUlenApi surakSitena ca paro bhUyo dhanAnyarjayad ; bhAgyasyAtizayAt pravRddhakamalo'nyo'bhUt paraM saukhyabhAk // 25 // iti vyavahArodAharaNam, upanayamAha-vyavahAre vyavahAraviSayA upamA dRSTAnta eSA pUrvoktA / evaM vakSyamANanyAyena dharme dharmaviSayAmenAmevopamAM vijAnItAvabudhyadhvamiti gAthAdvayArthaH // 14-15 // kathamityAha mANusattaM bhave mUlaM lAbho devagaI bhave / . mUlaccheeNa jIvANaM naraga-tirikkhattaNaM dhuvaM // 16 // vyAkhyA-mAnuSatvaM bhavet syAnmUlaM svargApavargAtmakaM taduttarottaralAbhahetutvena / tathA lAbha iva lAbho manujagatyapekSayA viSayasukhAdibhirviziSTatvAd devagatirbhavet / evaM sthite kimityAha-mUlacchedena manuSyagatihAnyAtmakena jIvAnAM nArakatvaM tiryaktvaM ca durgatirUpaM dhruvaM nizcitaM bhavediti zeSaH / atra saMsAritrayasampradAyaH "saMsAriNastrayaH sattvAH prAptA mAnuSyakaM bhavam / tatraiko madhyamArambhaparigrahaparAyaNaH // 1 // mArdavAdiguNopetaH kAlaM kRtvA''rjavAzayaH / kArSApaNasahastrAbhaM nRtvamApnoti tat punaH // 2 // dvaitIyIkaH punaH samyagdarzanajJAnasusthitaH / sarAgasaMyamenApa devatvaM lAbhasannibham // 3 // tRtIyaH prApa hiMsAdisAvadhAcArayuk punaH / tiryaDnarakabhAvaM sa cchinnamUlavaNik yathA" // 4 // // 16 / / etadevAha duhao gaI bAlassa AvaI vahamUliyA / devattaM mANusattaM ca jaM jie lolayAsaDhe // 17 // vyAkhyA--dvidhA dviprakArA gatiH sA ca prakramAnnarakagatistiryaggatizca bAlasya rAgAdyAkulasya syAditi gamyam / tatra ca gatasya 'AvaI'tti Apat sA kIdRzI vadhastADanaM mUlamAdiryasyAH sA tathA / mUlagrahaNAccheda-bhedAtibhArAropaNAdiparigrahaH / 2010_02 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 uttarajjhayaNANi-1 labhante hi naraka-tiryakSu jIvAH svakarmavazato vividhA ApadaH / uktaJca "chijjaMti ya bhijjaMti ya satthehi ya aggiNA ya DajhaMti / sIuNhehiM vilijjaMti jaMti pIlaMti neraiyA // 1 // chiMdaNaM bhiMdaNaM bhArArovaNaM damaNaMkaNaM / sIuNhakhuppivAsAo sahate tiriyA duhaM" // 2 // kimityevamata Aha-devatvaM mAnuSyatvaM ca yad yasmAjjito hArito lolatA mAMsAdilAmpaTyaM tadyAptatvAt so'pi lolatetyuktaH / zaTho vizvastavaJcakaH tato dvandvaH / iha lolatA paJcendriyavadhAdhupalakSaNam / sa ca narakaheturyathoktam "mahAraMbhayAe mahApariggayAe kuNimAhAreNaM / paMcidiyavaheNaM jIvA narayAuM kammaM baMdhaMti" // zaTha iti zAThyaM tacca tiryaggatinimittaM yato "mAyA tairyagyonasya" iti / atrAyamAzayo yato'yaM bAlo lolatayA zAThyena ca manujatvaM mUlarUpaM devatvaM ca lAbharUpaM hArito'to'sya tacchedena narakatvaM tiryaktvaM ca bhavatIti // 17 // mUlacchedamevAha tao jie saI hoi duvihaM duggaiM go| dullahA tassa ummaggA addhAe sucirAdavi // 18 // vyAkhyA-tato devatvamanujatvajayAjjita eva 'sai'tti sadA bhavati dvividhAM narakatiryagpAM durgatiM gataH prAptaH / sadA jitatvamevAbhivyaJjayannAha-durlabhA tasya hAritadevatvamanujatvasya bAlasya 'ummagga'tti sUtratvAdunmajyA durgatinirgamanasvarUpA kadA addhAyAM kAle'rthAdAgAminyAM sucirAdapi prabhUtAyAmapi / idaM bAhulyAduktamanyathA hi kecidekabhavenaiva siddhayantyapIti // 18 // atha pazcAnupUrvyA mUlahAriNaH prAgupanayamuktvA mUlapravezopanayamAha 1. chidyante ca bhidyante ca zastraizcAgninA ca dahyante / zItoSNaivilIyante yantre pIlyante nairayikAH // 1 // chedanaM bhedanaM bhArAropaNaM damanAGkanam / zItoSNakSutpipAsAH sahante tiryaJco duHkham // 2 // 2. mahArambhatayA mahAparigrahatayA mAMsAhAreNa / paJcendriyavadhena jIvA narakAyu:karma badhnanti / / ___ 2010_02 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam 265 evaM jiyaM sapehAe tuliyA bAlaM ca paMDiyaM / mUliyaM te pavesaMti mANusaM joNimiti je // 19 // vyAkhyA-evamuktanItyA jitaM lolatayA zAThyena ca devatvamanajatve hAritaM bAlaM saMprekSya samyagAlocya / tathA tolayitvA guNadoSavattayA paribhAvya bAlaM cAsya bhinnakramatvAt paNDitaM ca tadviparItamarthAnmanuSyadevagatigAminam / tathA ca maulikaM mUladhanaM te pravezayanti mUlapravezakavaNiktulyAsta ityAzayaH / ye mAnuSIM yonimAyAntyAgacchanti bAlatvatyAgena paNDitatvamAsevamAnA iti // 19 // yathA'tha mAnuSarSI yonamAyAnti tathA''ha vemAyAhiM sikkhAhiM je narA gihi suvvayA / urviti mANusaM joNiM kammasaccA hu pANiNo // 20 // vyAkhyA-vimAtrAbhirvividhaparimANAbhiH zikSAbhiH prakRtibhadrakatvAdirUpAbhiruktaM caupapAtikopAGge "cauhi ThANehiM jIvA maNuyAuyaM baMdhaMti taM jahA / pagaibhaddayAe, pagaiviNIyayAe, sANukkosayAe amacchariyAe tti" // ye narA gRhiNaH suvratAH satpuruSavratA devagatihetuzrutoktavratapAlanasyAsattvAt te hi prakRtibhadrakatvAdyabhyAsAd vipadyapi na viSIdanti, sadAcAraM nollaGghante / yataH "vipadyuccaiH stheyaM padamanuvidheyaM hi mahatAM, priyA nyAyyA vRttirmalinamasubhaGge'pyasukaram / asanto nAbhyarthyAH suhRdapi na yAcyastanudhanaH; satAM kenoddiSTaM viSamamasidhArAvratamidam" // 1 // te kiM syurityAha-upayAnti mAnuSIM yoni satyAnyavandhyaphalAni karmANi jJAnAvaraNIyAdIni yeSAM te satyakarmANaH / prAkRtatvAt karmazabdasya prAg nipAtaH karmasatyA huryasmAt prANino nirupakramakarmApekSamidamiti // 20 // labdhalAbhopanayamAha jesiM tu viulA sikkhA mUliyaM te aicchiyA / sIlavaMtA savisesA adINA jaMti devayaM // 21 // 1. caturbhiH sthArjIvA manujAyurbadhnanti tad yathA prakRtibhadratayA prakRtivinItatayA, sAnukrozatayA, amatsaritayeti / 2010_02 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA--yeSAM tu punarvipulA niHzaGkitatvAdisamyaktvAcArANuvrata-mahAvratAdiviSayatvena vistIrNA zikSA grahaNAsevanArUpA'stIti gamyam / maulikaM mUladhanamiva mAnuSatvaM te 'aicchiya'tti atikramyollaGghya zIlavantaH sadAcArANuvratAdimantaH / saha vizeSeNottarottaraguNapratipattilakSaNena vartante iti savizeSAH / ata evAdInAH parISahopasargAdisambhave'pi na dainyabhAjo yAnti devatvaM devabhAvaM sAmprataM viziSTasaMhananAbhAvAnmuktyabhAvAd devatvamuktamiti // 21 // upadezamAha evamaddINavaM bhikkhu agAriM ca viyANiyA / kahannu jiccamelikkhaM jiccamANo na saMvide ? // 22 // vyAkhyA-evamamunA nyAyena lAbhAnvitamadainyavantaM bhikSu yatimagAriNaM gRhasthaM ca vijJAya vizeSeNa tathAvidhazikSAvazAd devamanujagatigAmitvalakSaNenAvabudhya yatamAna iti zeSaH / kathaM kathaJcidityartho nurvitarke 'jiccaM'ti sUtratvAjjIyeta hAryeta vivekI kaSAyodayAdibhiriti gamyam / 'elikkhaMti kathaM ca IdRkSaM devatvalakSaNaM lAbhaM jIyamAno hAryamANaH kaSAyAdibhiH 'na saMvide'tti prAkRtatvAnna saMvitte na jAnIte ? yathA'hamebhirjIya iti / api tu jAnIta eva jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca saMvidAnazca yathA devagatirUpaM lAbhaM na jIyeta kaSAyAdibhistathA yateteti bhAvaH // 22 // samudradRSTAntamAha jahA kusagge udagaM samuddeNa samaM miNe / evaM mANussagA kAmA devakAmANa aMtie // 23 // vyAkhyA-yathA kuzAgre darbhakoTAvudakaM jalaM samudreNa tAtsthyAt tadyapadeza iti samudrajalena samaM tulyaM minuyAt paricchindyAt / tathA kimityAha-evaM mAnuSyakAH kAmA devakAmAnAmantike pArve kRtA iti zeSaH / ko bhAvo yathA'jJaH kuzAgre jalabindumAlokya samudravanmanyate tathA mUDhazcakravartyAdikAmAn devakAmopamAn manyate tattvatastu kuzAgrodabindusamudravanmanuSyadevakAmAnAM mahadantaramiti // 23 // nigamayannupadezamAha kusaggamittA ime kAmA sanniruddhaMmi Aue / kassa heuM purA kAuM jogakkhemaM na saMvide // 24 // vyAkhyA-kuzAgrasthajalabindumAtrA darbhAgrabudbudatulyA ime pratyakSAH kAmA 2010_02 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamamaurabhrIyamadhyayanam 267 manuSyasambandhinaH sanniruddhe AyuSi na palyopamAdivat drAghIyasi / anena manuSyAyuSo'lpatayA sopakramatayA vA kAmAnAmapyalpatvaM samRddhyAdyalpatopalakSaNamidam / divyakAmAnAM tu jaladhitulyatvamarthAduktam / 'kassa heu'tti prAkRtatvAt kaM hetuM puraskRtyAzrityAlabdhasya ca dharmasya lAbho yogo labdhasya ca tasya pAlanaM kSemastayordvandve yogakSemaM tanna saMvitte na jAnIte jana iti zeSaH / tadasaMvittau hi manuSyaviSayAbhiSvaGga eva hetuste ca dharmaprApyabhogApekSayA kuzAgrabinduprAyA eva tatastattyAgAd viSayAbhilASiNApi dharme eva yatitavyamiti / itthaM dRSTAntapaJcakamuktam / tatra prathamamurabhradRSTAntena bhogAnAmAyatAvapAyabahulatvam 1 / kAkiNyAmraphaladRSTAntena tattucchatvam 2-3 / vaNigvyavahArodAharaNenAyavyayatolanA 4 / sA'pi ca kathaM kartavyeti samudradRSTAntastatra divyakAmAnAM samudrajalopamatvam 5 / tathA ca tadupArjanaM mahAnAyo'nupArjanaM tu mahAn vyaya iti dazitameva // 24 // iha yogakSemamAsaMvedane kAmAnivRttireva syAditi taddoSamAha iha kAmAniyaTTassa attaTe avarajjhaI / succA neyAuyaM maggaM jaM bhujjo paribhassaI // 25 // vyAkhyA-iha manuSyatve jinamate vA prApte kAmebhyo'nivRtto'nuparataH kAmAnivRttastasyAtmArthaH svargAdiraparAdhyati dhAtunAmanekArthatvAnnazyati durgatigamanena / kathaM kAmAnivRttirityAha-zrutvopalakSaNAt pratipadya ca naiyAyikaM mArgaM samyagdarzanAdimuktipathaM yad yasmAd bhUyaH punarbhazyati kAmAnivRtteriti zeSaH / jinAgamazravaNAt kAmanivRtto'pi gurukarmatvAt pratipatati / ye zrutvA'pi na pratipadyante na zRNvanti ca te kAmAnivRttA eveti bhAvaH // 25 // kAmanivRttasya guNamAha iha kAmaniyaTTassa attaTe nAvarajjhaI / pUidehaniroheNaM bhave deve tti me suyaM // 26 // vyAkhyA-iha naratve kAmanivRttasyAtmArthaH svargAdi parAdhyati na bhrazyati / yataH pUtiH kvathito deho'rthAdaudArikaM zarIraM tasya nirodho'bhAvastena bhavet syAt kAmanivRtto yatirdevaH saudharmAdiSu siddho vA iti me mayA zrutaM gurubhya iti // 26 // yadasAvApnoti tadAha iDDI juI jaso vanno AuM suhamaNuttaraM / bhujjo jattha maNussesu tattha se uvavajjaI // 27 // 2010_02 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-RddhiH svarNAdiSutirdIptiryazaH parAkramajA prasiddhirvo gAmbhIryAdiguNazlAghA gauratvAdirvA''yurjIvitaM sukhamIpsitAptAvAlhAdaH / anuttaraM pradhAnamiti sarvatra yojyam / bhUyaH punastAnyuttarANi bhavanti yatra manuSyeSu tatra sa utpadyate // 27 // evaM kAmAnivRtto bAlo viparItastu paNDita ityarthAduktam / athAnayoH svarUpaM phalaM cAha bAlassa passa bAlattaM ahammaM paDivajjiyA / ciccA dhammaM ahammiTe narae uvavajjaI // 28 // dhIrassa passa dhIrattaM savvadhammANuvattiNo / ciccA ahammaM dhammiTe devesu uvavajjaI // 29 // anyoAkhyA-bAlasyAjJasya pazya prekSasva bAlatvam / adharmaM viSayAsaktirUpaM pratipadyAGgIkRtya tyaktvA dharmaM viSayanivRttirUpamadharmiSTho narake'nyatra durgatau votpadyate / dhIro dhImAn parISahAdibhyo'kSobhyo vA tasya pazya dhIratvam / sarvadharma kSAntyAdyanuvartata ityevaMzIlaH sarvadharmAnuvartI tasya / kathamityAha-tyaktvA adharma viSayAbhiSvaGgaM dharmiSTho deveSUtpadyate iti gAthAdvayArthaH // 28-29 // yad vidheyam, tadAha tuliyANa bAlabhAvaM abAlaM ceva paMDie / caiUNa bAlabhAvaM abAlaM sevaI muNI // 30 // tti bemi // vyAkhyA-tolayitvA guNadoSavattayA parIkSyA bAlabhAvaM bAlatvaM, abAlaM bhAvapradhAnatvAdabAlatvam / 'caH samuccaye', evetyanusvAralope evamuktaprakAreNa paNDitastyaktvA bAlabhAvam, abAlatvaM sevate muniriti / iti bravImIti pUrvavat // 30 // graM0 294 a0 16 // iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAm urabhrIyaM saptamadhyayanaM samAptam // 7 // 2010_02 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM kApilIyamadhyayanam sAmprataM kapilamunipraNItatayA kApilIyAkhyamaSTamamArabhyate / iha prAgadhyayane rasagRddhityAga uktaH, sa ca nirlobhasyaiva syAditi nirlobhatvAbhidhAyakasyAsyAdhyayanasya prastAvanAya kapilarSicaritramucyate kauzAmbyAM puri bhUpAlo jitazatruH purohitaH / kAzyapAkhyo'sya sadvidyApAradRzvA'sti sammataH // 1 // suyazAzcAsya bhAryA''sIt kapilAkhyastayoH sutaH / AsasAda mRti daivAt tasya bAlye'pi kAzyapaH // 2 / / adAt tadvRttimanyasya brAhmaNasya dharAdhipaH / nirvidyatvena bAlasya paurohityAyavedinaH // 3 // yathA'bhUt kAzyapaH pUrvaM tathA'bhUt sa dvijastataH / anyadA'gAd dhRtacchatro'zvArUDha upatadgRham // 4 // taM tathA''DambaraM rAjapathe yAntaM vyalokayat / kapilAmbA tataH patyuH smRtvA'rodInmuhurmuhuH / / 5 / / nirbandhAt kapilo'pRcchat tato'bhANIt prasUriti / puraivameva tvattAta RddhivicchardivAnabhUt // 6 // tvamAsIstasya nirvidyaH sutastena kSitIzitA / asmiMstavRttisarvasvaM nyadhAd vidyA hi kAmadhuk // 7 // ahamapyadhIye vidyAmityukte tanujanmanA / sA'vag na matsarAdatra ko'pi tvAM pAThayiSyati ||8|| zrAvastI vraja tatrAste indradattaH pituH suhRt / mitraputratayA sa tvAM pAThayiSyatyasaMzayam // 9 // 2010_02 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 uttarajjhayaNANi-1 so'bhyupetya giraM mAtustatsamIpamagAd drutam / avandata padau tasya prAJjalizcedamabravIt // 10 // kAzyapo yo bhavanmitraM vidyApAtraM dvijo'bhavat / sutastasyAsmi vidyArthI bhavanmUlamupAgataH // 11 // tAta ! vidyApradAnenopagRhANa prasIda mAm / svaputramitraputreSu satAM sneho na bhidyate // 12 // indradattastamAliGgyAGgajanmAnamivAvadat / vidyA'dhyayanayatnaste vatsa ! yuktaH zriyAM nidhiH // 13 // paratrAmutra vidyA hi sarvakalyANahetave / nirvidyasya vivekena hInatvAt pazutaiva hi // 14 // vAGmayaM sarvavarNeSu zlAghyaM vipre vizeSataH / tavinA naiSa labhate kANAmapi varATikAm // 15 / / tadadhIyasva sAmagrI pustikAdyakhilA'sti me / ni:kalatratayA kintu bhojanaM nAsti me gRhe // 16 // tadantareNAdhyayanaM na hi nirvAhamaznute / aihikAmuSmike kArya paramAnaM hi bhojanam // 17|| uktaJca "Arogya-buddhi-vinayodyama-zAstrarAgAH, paJcAntarA: paThanasiddhikarA bhavanti / / AcArya-pustaka-nivAsa-sahAya-valbhA; bAhyAstu paJca paThanaM parivardhayanti" // 18 // kapilaH prAha paurebhyo bhikSAmAdAya nityazaH / bhojaM bhojamadhISye'hamindradattastato'bhaNat // 19 // vatsa ! pratigRhaM bhikSAM bhramatA sAdhyate zramaH / na tu vidyA na naizcintyaM vinA'sau prApyate yataH // 20 // tat tvamAgaccha ko'pIbhyaH prArthyate bhojanAya te / / ityuktvA zAlibhadrasya gRhe sa kapilo'gamat / / 21 / / 2010_02 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 aSTamaM kApilIyamadhyayanam gAyatryAziSamAdhatta vada vipra ! prayojanam / ityukte zreSThinaudAryaguNapAtreNa so'bhaNat // 22 // mitrasUreSa kauzAmbyA vidyArthyapamadAgamat / pAThayiSyAmyahaM vidyAM kintu me nAsti bhojanam // 23 // vidyopagrahamAdhehi tat tvaM bhuktipradAnataH / evaM hi te mahat puNyaM yata uktaM vicakSaNaiH // 24 // "paThati pAThayate paThatAmasau vasana-bhojana-pustaka-vastubhiH / pratidinaM kurute ya upagrahaM sa iha sarvavideva bhavennaraH" // 25 // zreSThyapi pratipede tad bhUdevasya hitaM vacaH / athaiSa tadgRhe bhuGkte'dhIte ca satataM dvijAt // 26 / / niyuktA zreSThinA dAsI pAdazaucAdikarmaNi / kapilasyAkhilAM tapti cakre ca pariveSaNam // 27|| sa hAsyavAn svabhAvena yuvA bahuvikAravAn / smarasya durjayatvena kramAd dAsyAmarajyata // 28 // sA'pi tatrAnuraktA'bhUditi gADhAnurAgayoH / tayoH kAmavazitvena zUnyayoryAnti vAsarAH // 29 / / dAsyabhANIdimaM nAnyastvAM vinA me'sti vallabhaH / na kiJcit tava kintvasti yena syAnme'mbarAdikam // 30 // sadbhAvastu tvayi sthAyI tadvAso mUlyahetave anyAnanucarantyai me ruSitavyaM na hi tvayA // 31 // tenApyabhyupajagme tad rahaH prItiSu ko haTha: ? / sa tu vyagramanA eva papATha praNayAt tataH // 32 // indradatto'tha taM prAha kiM zUnya iva lakSyase ? / vatsa ! nAnyamanaskAnAM vidyAH sidhyanti durlabhAH // 33 / / uktaJca "nAnudyogavatA na ca pravasatA mAnaM na cotkarSatA, nAlasyopahatena nAnyamanasA nAcAryavidveSiNA / na bhUbhaGgakaTAkSasundaramukhIM sImantinIM dhyAyatA; loke khyAtikaraH satAM bahumato vidyAguNaH prApyate" // 34 // 2010_02 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 eSo'nuzAsito'pIti dAsIprItiM na cAmucat / madIyaM sAtmyamevedaM gurumuttarayanniti ||35|| indradatto'pyado veda kvacid rakto'sti yoSiti / nanvayaM nAnyathA bhUyAt sacintA jaDatedRzI ||36|| vidyA'rthamAgato nAryAmanvarajyata mUDhadhIH / asAvamRtapAnArthI viSabhANDamupAdade ||37|| kSIrAbdhau hi ghaTaH kSiptaH svayogyaM labhate jalam / ityudAsamanAstasminnindradatto'pyavartata // 38 // anyadA tatra dAsInAM samprApte mahasi kvacit / cikrIDuH kAnane dAsyaH sragambaravibhUSitAH // 39 // tadAnIM tatpriyA dadhnau nirdaivenAmunA kRtam / mayA premAdhunA'sau me kuto dAtA stragAdikam ? // 40 // bahirvRttyA yadanye'pi mayopacaritA viTAH / mamaitatpraNayAdhikyAt pazyAho ! te'pyudAsire || 41 // nirdhanenAgantukenAvicArya prItirahitA / upasthite kvacit kArye pazcAttApAya jAyate // 42 // uttarajjhayaNANi - 1 iti cintAturAM mlAnavadanAM kapilo'tha tAm / vIkSya papraccha bhadre'dya cintayA svIkRtA'si kim ? ||43|| sA''ha dAsImahaH zvo'sti tAmbUlamapi nAsti me / hI ! bhaviSyati me prAtaH sakhImadhye vigopanam // 44 // vaktre mamAnayA'dhRtyA kutaH syAcchavirujjvalA ? / zrutveti tadvacaH so'pi tadduHkhamukuro'bhavat // 45 // sAzrunetrastato'bhANi tayA'sau mA'dhRtiM kRthAH / amande satyapi snehe nAsaddAtuM kSamo janaH // 46 // paramAkarNayopAyaM zreSThyatrAsti dhanAvahaH / yastaM vardhApayet pUrvaM prabhAte'nAgate pare // 47|| mASakadvitayaM haimaM so'smai datte mahecchadhIH / tvaM tathA kuru me tena bhAvi vastra - sragAdikam // 48 // 2010_02 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 aSTamaM kApilIyamadhyayanam nizi so'tha na suSvApa mA yAyAt kazcanAparaH / rAtrizeSe ghane'dyApi tadaryutthAya cAcalat // 49 / / vrajannArakSakaizcaura ityagRhyata bandhanaiH / baddhvA prasenajidbhapasabhAM ninye'ruNodaye // 50 // rAjA tadAkRtiM vIkSya nAyaM dasyuridaM vidan / unmocya bandhanAnyenamapRcchat tvaM kuto'si kaH ? // 51 // so'pyAcacakSe sadbhAvaM kA mAyA nRpateH puraH ? / bhUdhavo'pyAha santuSTo yat tvaM vAJchasi tad dade // 52 // vimRzya prArthaye rAjannityuktvA'numati nRpAt / AdAyAzokavanikAmetya dhyAtumupAkramat // 53 / / yarthitaprado bhUpaH subahvapi tadarthaye / svarNamASakayugmena nAlaGkArAdi setsyati // 54 // tat suvarNazataM prArthyaM yadvaitanmAtrato mama / / geha-vAhana-yAnAdyo na sarvo bhAvyupaskaraH // 55 // yAcyaM hemasahasraM tadato'pi na bhaviSyati / bhaviSyaDDimbharUpANAM vivAhAdivyayo'khilaH // 56 // mArgayAmi tato lakSamathavA'to bhavet katham ? / dInoddhArAdikaM bandhupoSaNaM kIryupArjanam // 57 / / koTi koTizataM koTisahasraM rAjyameva vA / tad yAce dhyAturityAdi nivRttiM nApa tasya tRT / / 58 / / satkarmaNaH paripAkAt kasyApyAkasmikAdatha / tRSNAtizayanirviNNo virAgAdityacintayat // 59 // "svarNa-mASakayoH kArye prAptasyApi na me manaH / koTyAdau labhate sthairyamaho ! lIlAyitaM tRSaH // 60 // mAtrAdezena vidyA'rthamihAyAto'smi yat punaH / hI ! dAsyAmanurakto'smi tat kiyacchocyatetarAm ? ||61 / / vidyA''yaM vigaNayyoccairavadhIrya prasUmapi / aupAdhyAyaM hitaM vAkyaM kulaM copekSya nirmalam // 62 // 2010_02 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 uttarajjhayaNANi-1 viTaudhairbhujyamAnAyAM yadasyAmapi yoSiti / doSajJo'pyabhavaM vipraH kiGkaryAmapi kiGkaraH // 63 / / aho ! me balavat karma yat sudhArthyahamambudhim / prApto'pyabhAgyataH kAlakUTasyaivAsmi bhAjanam // 64 // gurUNAM gauravaM kIrtihIvairAgyamakAryabhIH / tAvad yAvannaro nAryA nAtyantamanurAgabhAk // 65 // asau zlAghyazca satkarmA zivamArgasthito'pyasau / sAttviko'sau na yo nAryAM rAgavAn syAt kathaJcana // 66 / / ekaM tAvadakRtyaM tad dAsyAM yanme bhujaGgatA / akRtyamaparaM tvetallobhAbdhau yannimagnavAn // 67 / / parvataprAyahemAdiprAptAvapi na lobhinaH / santoSasukhalezo'pi duSpUrasya samudravat // 68 // tadalaM kAJcanaughena viSayairapyalaM mama / pratibandho na me yuktaH prApte vastunyanekazaH" // 69 / / ityAdi bhAvayan jAti smRtvA'budhyata sa svayam / kRtalocaH sAdhuliGgaM devatAdattamagrahIt // 70 / / uparAjamathAyAtaM nRpo'vaka kimacintayaH ? / vistAraM svatRSaH so'pi kathayitvedamabhyadhAt / / 71 / / "jahA lAho tahA loho lAhA loho pavaDDae / domAsakaNayaM kajjaM koDIe vi na niTThiyaM" // 72 // bhUpo babhANa santuSTaH svAdhInAH koTayo'pi me / tA yathecchamupAdAya bhukSva bhogAn manISitAn // 73 / / kapilaH prAha paryAptaM svenAsantoSahetunA / santoSasukhamAdeyaM tyaktasaGgasya me'dhunA / / 74 / / rAjan ! vinazvaraM vizvaM vizvamAlokayannapi / mohanidrAM vimucyAzu kiM na jAgarSi tattvataH ? // 75 / / 1. yathA lAbhastathA lobho lAbhAllobhaH pravardhate / dvimASakanakaM kAryaM koTyA'pi na niSThitam / / 2010_02 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 aSTamaM kApilIyamadhyayanam kSmApa ! sAmpratadarzI tvaM na vimarTA'syanAgatam / yat tucchAn nojjhase bhogAn pariNAme sudAruNAn / / 76 / / evamAdhupadizyaiSa dharmalAbhya dharezvaram / niryayau samitIrguptIrdadhAno vyaharad bhuvi // 77 / / tasyogratapasastIvrabrahmaNo nirahaGkRteH / nirmamasyAsahAyasyAskhalitavratadhAriNaH // 78 // apramattasya SaNmAsaparyAyasya mahAmuneH / prakAzakaM samutpede kapilasyAsya kevalam // 79 // yugmam anurAjagRhaM yAto'raNye'STAdazayojane / taskarA balabhadrAdyAH kha-kha-bANamitA: (500) pathi // 80 / / arautsurasya panthAnaM prAhuzcAsmAn na vetsi kim ? / yanniHzaGkamihAyAto vahnau vAteritaidhavat // 81 / / prabodhaM pravidanneSAM babhANaiSa mahAzayaH / vanadAvAnalAd bhItA'dhvAnaM gaGgA'pi kiM tyajet ? ||82 / / are ! dhRSTo'yamityuktvA'thaiSa ninye niyantritaH / upasenApatau sarve paritaste'vatasthire // 83 // grAhyaM nAsmAt kimapyasti tad dRzyaM kautukaM kSaNam / iti senApatiH smAha nRttayetyunniyantrya tam // 84|| so'pyAha vAdako nAsti te'thAsaMstAlakuTTakAH / so'pi nartitumArebhe adhuvetyAdyamuccaran // 85 / / nRtyaMstArasvaraM gAyatyuccairbuvakamadbhutam / tadantare bahUn zlokAn vairAgyodbhedakAn paThan / / 86 / / kecit prItA dvitIyena kecidanye'parairapi / zlokaiste pratyabudhyanta caurAzca prAvrajan same // 87 / / tatpaJcazatacaurarSiyuktaH kapilakevalI / vijaDhe tannigIrNA'do'dhyayanArthaH prapaJcyate / / 88 / / 2010_02 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 uttarajjhayaNANi-1 tadyathA adhuve asAsayaMmI saMsAraMmi dukkhapaurAe / kiM nAma hujja taM kammayaM jeNAhaM duggaiM na gacchejjA // 1 // vyAkhyA-adhruve ekAspadApratibaddhe azAzvate anitye sarvamiha hi rAjyAdyazAzvatameva / tathA''ha hArillavAcaka: "calaM rAjyaizvaryaM dhanakanakasAra: parikaro, nRpAt tad vAllabhyaM calamamarasaukhyaM ca vipulam / calaM rUpArogyaM calamiha varaM jIvitamidaM; jano dRSTo yo'sau janayati sukhaM so'pi capalaH" // 1 // kva ? saMsAre pracurakANi bahUni duHkhAni zArIrAdIni yatra sa tathA tasmin pUrvaparanirdeza: prAkRtatvAt / 'kimiti prazne, nAmetyalaGkAre' bhavet syAt tat karmakamanuSThAnaM yena karmaNA'haM durgatiM narakAdikAM na gaccheyamatra tasyarSeH saMzayAbhAve'pi durgatyabhAve'pi ca prabodhyapUrvasaGgatikApekSamitthamabhidhAnam // 1 // evaM ca tAlakuTTanapUrvaM taistaddhRvake pratyudgIte bhagavAnAhavijahittu puvvasaMjogaM na siNehaM kahiMci kugvijjA / asiNeha siNehakarehiM dosa-paosehi muccae bhikkhU // 2 // vyAkhyA-vihAya tyaktvA pUrvaiH pUrvaparicitamAtrAdibhirupalakSaNAd dhanadibhiH saMyogaM sambandhaM na snehamabhiSvaGga kvacid bAhyAbhyantare vastuni kurvIta / tathA ca ko guNaH ? ityAha-asnehaH pratibandharahitaH 'sUtratvAd visargalopaH' / snehakareSvapi putrAdiSvAstAmanyeSu tAdRzo'sau doSairiha manastApAdibhiH pradeSaiH paratra ca durgatyAdibhirmucyate bhikSuH // 2 // punastatkRtyamAhato nANa-dasaNasamaggo hiyanissesAe savvajIvANaM / tesiM vimokkhaNaTThAe bhAsaI muNivaro vigayamoho // 3 // vyAkhyA-tato bhASate munivara iti saMTaGkaH / sa kIdRk jJAna-darzanAbhyAM prastAvAt kevalAbhyAM samagraH sahitaH / kimartham ? ityAha-hitaH pathyo bhAvArogyahetutvAta, niHzreyaso mokSastadartham / keSAM ? sarvajIvAnAM 'casya gamyatvAt' teSAM ca paJcazatasaGkhyacaurANAM vimokSaNArthamaSTakarmapRthakkaraNArthaM bhASate vigatamoho yathAkhyAtacAritravAn // 3 // 2010_02 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM kApilIyamadhyayanam 277 yad bhASate tadAha savvaM gaMthaM kalahaM ca vippajahe tahAvihaM bhikkhU / savvesu kAmajAesu pAsamANo na lippaI tAI // 4 // vyAkhyA-sarvaM granthaM bAhyaM dhanAdyAntaraM mithyAtvAdi kalaha krodhaM cazabdAn mAnAdIMzca viprajahyAt parityajet tathAvidhaM karmabandhahetuM na tu dharmopakaraNamapItyartho bhikSuH sAdhuH / tataH kiM syAt ? sarveSu kAmajAteSu kAmaprakAreSu 'pAsamANo'tti prekSyamANo'tikaTukaM tadviSayadoSamiti gamyam / na lipyate karmaNA trAyate rakSatyAtmAnaM durgateriti trAyI // 4 // granthAtyAge doSamAha bhogAmisadosavisanne hiyanisseyasabuddhivivajjatthe / bAle ya maMdie mUDhe bajjhaI macchiyA va khelami // 5 // vyAkhyA-bhogA eva gRddhihetutvAdAmiSaM tadeva doSo bhogAmiSadoSastatra viSaNNo vizeSeNa magnaH / hite pathye niHzreyase mokSe buddhistatprAptyupAyaviSayA matiH sA viparyastA viparItA yasya sa hitaniHzreyasabuddhiviparyastaH / bAlazcAjJo mando dharmakAryAnudyato mUDho mohAkulo badhyate zliSyate'rthAt karmaNA makSikeva khele zleSmaNi rajaseti gamyam / yathaiSA tadgandhAdibhirAkRSTA khele ca magnA reNvAdibhirbadhyate evaM jIvo'pi karmaNeti bhAvaH // 5 // bhogAnAM dustyAgatAmAha dupariccayA ime kAmA no sujahA adhIrapurisehiM / aha saMti suvvayA sAhU je taraMti ataraM vaNiyA va // 6 // vyAkhyA duSparityajA ime kAmAH zabdAdayo no naiva suhAnA: sukhatyAjyA viSamizritamadhurAnnavat kaiH ? adhIrasattvainaraidhIraiH sutyajA eveti / yacceha duSparityajA ityuktvA punarno suhAnA ityatyantadustyajatvakhyApanArthamuktam / atha santi vidyante suvratAH sAdhavo ye taranti pAraprAptyA'tikrAmanti kam ? ataraM tarItumazakyaM viSayagaNaM bhavaM vA ka iva ? vaNija iva vAzabdasyevArthatvAd yathA vaNijo'taraM samudraM potena taranti, tathaite'pi dhIrA vratAdinA bhavamiti / yataH "viSayagaNaH kApuruSaM karoti vazavartinaM na satpuruSam / badhnAti mazakameva hi lUtAtanturna mAtaGgam" // 1 // iti // 6 // 2010_02 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 uttarajjhayaNANi-1 kimevaM sarve'pi taranti ?, netyAha samaNA mu ege vayamANA pANavahaM miyA ayANaMtA / maMdA narayaM gacchaMti bAlA pAviyAhiM diTThIhiM // 7 // vyAkhyA-zramaNAH sAdhavaH mu ityAtmArthe vayameke kecit kutIrthyA vadamAnAH svAbhiprAyamudIrayantaH prANavadhaM mRgA ajJA ajAnanta iti ke prANina: ke vA keSAM prANAH kathaM vA vadha ityanavabudhyamAnA anenAdyavratamapi na jAnantyAsatAM zeSANItyata eva mandA mithyAtvAdirogagrastayA narakaM gacchanti / bAlA vivekavikalA: pApikAbhiH pApaherbhidRSTibhirdarzanAbhiprAyarUpAbhiH "brahmaNe brAhmaNamindrAya kSatraM marudbhyo vaizyaM tapase zUdramAlabheta" ityAdikAbhiriti // 7 // ata evAha na hu pANavahaM aNujANe muccijja kayAi savvadukkhANaM / evAriehiM akkhAyaM jehiM imo sAhudhammo pannatto // 8 // vyAkhyA-naiva prANivadhaM mRSAvAdAdhupalakSaNamidam / apelRptatvAdanujAnannapyAstAM kurvan kArayan vA mucyeta kadAcidapi subbyatyayAt sarvaduHkhaiH zArIra-mAnasaiH / evamuktaprakAreNAryairahadAdibhirAkhyAtaM yairayaM sAdhudharmo hiMsAnivRttyAdirUpaH prajJaptaH prarUpito'yamityanenAtmani vartamAnaM prabodhya caurANAM pratyakSaM sAdhudharmamupadizati // 8 // tataH kiM kRtyamityAha pANe a nAivAijjA se samie tti vuccaI tAI / tao se pAvayaM kammaM nijjAi udayaM va thalAo // 9 // vyAkhyA-prANAn nAtipAtayet svayamiti zeSaH / cazabdAt kAraNAnumatyorniSedho mRSAvAdAdhupalakSaNamidam / ya iti gamyatvAd yaH prANAn nAtipAtayitA 'se'tti sa samita ityucyate / kimbhUtaH ? trAyI prANitrAtA / tataH samitAt sAdhoH se ityatha pApakamazubhaM karma niryAti nirgacchati / kimiva kutaH ? udakamiva sthalAdatyunnatapradezAditi // 9 // etadeva spaSTayati jaganissiehiM bhUehiM tasanAmehi thAvarehiM ca / no tesimArabhe daMDaM maNasA vayasa kAyasA ceva // 10 // vyAkhyA-jagannizriteSu lokAzriteSu bhUteSu jantuSu trasanAmasu trasanAma 2010_02 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM kApilIyamadhyayanam 279 karmodayavatsu dvIndriyAdiSu, sthAvareSu ca pRthivyAdiSu no naiva teSu rakSaNIyeSu Arata kuryAd daNDaM vadhAtmakaM manasA vacasA kAyena cazabdAnna kArayennApyanumanyeta / evo'vadhAraNe / "sevve vi dukkhabhIrU savve vi suhAbhilAsiNo sattA / savve vi jIvaNapiyA savve maraNAu bIhaMti // 1 // varamanna - bhogadANaM dhaNa-dhanna - hiraNNa-rajjadANaM vA / na kuNai taM maNaharisaM jAyai jaM abhayadAnAo" // 2 // iti matvA kasyApi jantorhisAM na kuryAditi bhAvaH abhayadAnodAharaNamdrumAbhidhaH kSitIzo'bhUt zrIvasantapure pure / priyaGkarAdidayitAzatapaJcakavallabhaH // 1 // saloptraM taskaraM tatrArakSakairdhRtamanyadA / zUlAyAM duHkhamUlAyAM vadhyamAdiSTavAn nRpaH // 2 // tAvat priyaGkarA rAjJI yAcitvaikAhamApya tam / bhUpAnnItvA svakAvAsamabhyaGgodvartanAdikam // 3 // snAnaM vilepanaM bhuktiM sadvAsaH paridhApanam / sarvAbharaNabhUSAM ca bhogAn paJcApyacIkarat // 4 // yugmam tathaiva spardhayA'nyAbhirapi bhUpapurandhribhiH / arakSi mAraNAt so'hnAmekonazatapaJcakam // 5 // athAntyA''ha priyA bhUpaM mamApyeSo'rpyatAM prabho ! | paGkti na vaJcayantyeva santo hi samatAjuSaH ||6|| nityazo 'bhayadAnena dehi me'muM prasIda mAm / nAnyat kimapi me dattametAvantamanehasam ||7|| tatkAruNyAnnRpastuSTaH puSTo diSTyedamUcivAn / datto mayA tvayaM tubhyaM yAvajjIvaM hi jIvatAt // 8 // 1. sarve'pi duHkhabhIravaH sarve'pi sukhAbhilASiNaH sattvAH / sarve'pi jIvanapriyAH sarve maraNAd bibhyati // 1 // varamanna-bhogadAnaM dhana-dhAnya- hiraNya- rAjyadAnaM vA / na karoti tad manoharSaM jAyate yadabhayadAnataH // 2 // 2010_02 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 uttarajjhayaNANi-1 tataH sA hRSTahRdayA samAsAt snAna-bhojanam / dattvA cAlpAni vAsAMsi pradadau sarvato'bhayam // 9 // so'pi prApyAbhayaM rAjyAdadhikaM bubudhe mudA / satyaM hi jIvitavyArthI muJcedaizvaryamapyaho ! // 10 // atha rAjAha kA jAtiH ko dezaH kAbhidhA tava ? / bhadrAkAratayA hyetad viruddhaM cauryakarma te // 11 // cauraH proce zRNu svAminnahaM vindhyapurezituH / vindhyadhAtrIdhavasyAtiprItasya zreSThinaH sutaH // 12 // vasudattAbhidheyasya vasantAkhyo'smi lAlitaH / pAlitaH pAThito'tyarthaM vaNikkanyAM vivAhitaH // 13 / / duSkarmavazata: so'haM dyUtAsakto'bhavaM punaH / nAmucaM vyasanaM caitat pitrAdyaiH zikSito'pyalam // 14 // tato vijJapya bhUpAlaM pitrA niHsArito gRhAt / bhrAmaM bhrAmaM bhuvaM bhikSAvRttyA jIvAmi kaSTataH // 15 // dyUtena ramamANo'haM tacca dravyaM vinA na hi / ananyopAyakazcauryapravRttastvannaraidhRtaH // 16 // zUlArope samAdiSTe kampamAno bhayAdaham / neva-grahAbdhisaGkhyAbhistvatpatnIbhizca sAJjasam // 17 // svagehe bhojyamAno'pi susnigdhAhArabhojanam / prakAmamupabhuJjAnaH zabdAdiviSayAnapi // 18 // na tathA tuSTimApede zUnyacitta ivAbhavam / vRkadRSTyA mRga iva prAtaH svIyAM mRtiM smaran / / 19 / / tribhirvizeSakam tato'ntyatvatpriyAzIlamatIsadmani kiJcana / bhuktamAtro'pyahaM tuSTo yAvajjIvAbhayArpaNAt // 20 // prasannena nRpeNAtha zIlamatyAH pramodataH / paTTarAjJIpadaM dattamabhayaM hIpsitapradam / / 21 / / sA ca zIlamatI zuddhadharmakarmasu karmaThA / jIvarakSAprabhAveNa jajJe sugatibhAginI // 22 / / 2010_02 | Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM kApilIyamadhyayanam etadrAjJIdharmaputro vasanto bhUpasammataH / zrAddhadharmaM guroH pArzve lAtvA svaHsukhabhAgabhUt // 23 // itthaM cAbhayadAnasya zrutvA phalamanuttaram / bhavanto'pyatra bho bhavyAH ! sAdarA bhavatAdbhute ||24|| ityabhayadAne rAjJIkathA ||10|| mUlaguNAnuktvottaraguNamukhyaiSaNAsamitimAha-- suddhesaNAi naccA NaM tattha Thavijja bhikkhU appANaM / jAyAe ghAsamesijjA rasagiddhe na siyA bhikkhA // 11 // vyAkhyA - zuddhA nirdoSA eSaNA udgamAdyAH zuddhaiSaNA jJAtvA tatra tAsu sthApayed bhikSurAtmAnam / ko bhAvo'neSaNIyatyAgenaiSaNAzuddhameva grAhyamiti / kimartham ? 'jAyae' tti yAtrAyai saMyamanirvAhArthaM grAsameSayed gaveSayed bhojayecca / uktaJca-- "jeha sagaDakkho caMgo kIrar3a bharavahaNakAraNA navaraM / taha guNabharavahaNatthaM AhAro baMbhayArINaM" // 1 // bhuJjAnazca raseSu madhurAdiSu gRddho rasagRddho na syAd bhikSAdo bhikSuranena rAgatyAga uktastadviparyaye dveSasyApi sambhavAt tattyAgo'pyukto jJeyo rAga-dveSarahito bhuJjIteti bhAvaH / yataH--" raugaddosavimukko bhuMjijjA nijjarApehi" tti // 11 // agRddhazca yat kuryAt tadAha paMtANi ceva sevijjA sIyapiMDaM purANakummAsaM / adu bakkasaM pulAgaM vA javaNaTThAe nisevae maMthuM // 12 // 281 vyAkhyA - prAntAnyeva nIrasAnyeva seveta bhuJjIta na tu snigdhAni mohodayahetutvAt teSAm / tAnyevAha - zItapiNDaM zItAharam / zIto'pi zAlyAdiH sarasaH syAdityAha-- purANA bahukAladhRtAH kulmASAste hyatinIrasAH syurjIrNamudgAdInAmupalakSaNam / 'adu' ityathavA bakkasaM mudgAdini: pIDitarasaM pulAkamasAraM valla - canakAdi vA / kimartham ? yApanArthaM nirvAhArthaM niSevetopabhuJjIta / 'maMthuM' badarAdicUrNamasyApyatirUkSatvAt prAntatvam / kiJca yApanArthamityanena yadi vAtodrekAdinA dehayApanA na syAt tarhi snigdhAdyapi seveta 1. yathA zakaTAkSazcaGgaH kriyate bharavahanakAraNAnnavaram / tathA guNabharavahanArthamAhAro brahmacAriNAm // 1 // 2. rAga-dveSavimukto bhuJjIta nirjarApekSI iti // 2010_02 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi - 1 sthavirakalpika iti jJApitam / jinakalpI tu prAntAnyeva tasya tathaivAnujJAnAt / punaH kriyA'bhidhAnaM ca na sakRdevAptAnyamUni seveta, kintvanekadhA'pIti khyApanArthamiti // 12 // zuddhaiSaNA svAtmAnaM sthApayedityuktamato viparyaye bAdhakamAha je lakkhaNaM ca suviNaM ca aMgavijjaM ca je pauMjaMti na hu te samaNA vucchaMti evaM AyariehiM akkhAyaM // 13 // vyAkhyA - ye sAdhavo lakSaNaM puruSAdInAm, yathA44 padma- -vajrAGkuza- -cchatra-zaGkha-matsyAdayastale / 282 svapnaM ca zubhAzubhaphalasUcakaM, yathA-- pANi-pAdeSu dRzyante yasyAsau zrIpatirbhaved" // 1 // ityAdi / "dehi-chatta-hema- cAmara-vattha-nna-phalaM ca dIva- taMbolaM / saMkha jjhao ya vasaho diTTho laddho dhaNaM dei // 1 // - paDhamaMmi vAsaphalayA bIe jAmaMmi hoi chammAsA / taiyaMmi timAsaphalA carame sajjaphalA hoMti" // 2 // ityAdi / aGgavidyAM zubhAzubhasUcikAM praNava- mAyAbIjAdivarNanyAsAtmikAM vA yathA-- " siraphuraNe kira rajjaM piyamelo hoi bAhuphuraNaMmi / acchaphuraNaMmi yapiyaM ahare piyasaMgamo hoI" // 1 // ityAdi / ye prayuJjate tadvAcakazAstrANi vyApArayanti, na hu naiva te zramaNA ucyante / puSTAlambane tAni vyApArayantyapi rAjasabhAkaravIralatAbhrAmakamunivat / punarye ityupAdAnaM lakSaNAdibhiH pRthak pRthak sambandhArtham / evamAryairAkhyAtamupadiSTam // 13 // evaMvidhAnAmutpattimAha-- 2010_02 iha jIviyaM aniyamettA pabbhaTThA samAhijoehiM / te kAmabhogarasagiddhA uvavajjaMti Asure kAe // 14 // 1. dadhi-cchatra- hema- cAmara - vastrAnna - phalaM ca dIpa - tAmbUle / zaGkho dhvajazca vRSabho dRSTo labdho dhanaM dadAti // 1 // prathame varSaphalA dvitIye yAme bhavanti SaNmAsAH / tRtIye trimAsaphalAzcarame sadyaphalA bhavanti // 2 // 2. ziraH sphuraNe kila rAjyaM priyamelo bhavati bAhusphuraNe / akSisphuraNe ca priyamadhare priyasaGgamo bhavati // 1 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM kApilIyamadhyayanam 283 vyAkhyA-iha jIvitamasaMyamajIvitamaniyamya tapa:kriyAdinA'niyantrya prabhraSTAzcyutAH samAdhiyogebhyazcittasvAsthyapradhAnakAyAdivyApArebhyaH aniyantritAtmanAM hi pade pade tadbhazasambhava iti te pUrvoktAH kAmabhogeSu raseSu ca gRddhA upapadyante jAyante Asure kAye asurasambandhini nikAye / evaMvidhAH kiJcidanuSThAnaM kurvANA apyasureSvevotpadyante iti bhAvaH // 14 // tatazcyutAH kimApnuvantItyAha tatto vi ya uvaTTittA saMsAraM bahuM aNupariyaDaMti / bahukammalevalittANaM bohI hoi sudullahA tesiM // 15 // vyAkhyA-tato'pi cAsuranikAyAdudvRttya niHsRtya saMsAraM caturgatirUpaM bahuM vipulaM bahuprakAraM vA caturazItiyonilakSatayA 'aNupariyaDaMti'tti anuparyaTanti sAtatyena paryaTantItyarthaH / kiJca bahukarmalepaliptAnAM bodhiH pretya jinadharmAvAptirbhavati sudurlabhA teSAM ye lakSaNAdi prayuJjate'ta uttaraguNArAdhanAyAM yatitavyamiti bhAvaH // 15 // lobhAkulasyAtmano duSpUratAmAha kasiNaM pi jo imaM logaM paDipunnaM dalejja ikassa / teNAvi se na tusijjA ii duppUrie ime AyA // 16 // vyAkhyA kRtsnamapi sampUrNamapi yaH surendrAdirimaM pratyakSaM lokaM paripUrNaM dhanadhAnyAdibhRtaM 'dalejja'tti dadyAt / kiM bahubhyo netyAha-'ikkassa' tti ekasmai kasmaicidArAdhakAya tenApi dhanAdibhRtalokadAyakena hetunA 'se' tti sa na santuSyenna hRSyet, ko bhAvo mamaitAvad dadatA'nena paripUrNatA kRteti na tuSTimApnuyAt / uktaJca "na vahnistRNa-kASTheSu nadIbhirvA mahodadhiH / na caivAtmA'rthasAreNa zakyastarpayituM kvacit" // 1 // ityevamarthe evamuktanyAyena duHkhena pUrayitumazakyo duSpUrako'yamAtmA / etadicchAyAH pUrayitumazakyatvAditi // 16 // kimiti na santuSyatItyAha jahA lAho tahA loho lAhA loho pavaDDaI / domAsakayaM kajjaM koDIe vi na niTThiyaM // 17 // vyAkhyA-yathA lAbho'rthAvAptistathA lobho bhavatIti zeSaH / kimityevamityAha-lAbhAllobhaH pravardhate / yathA tathetyatra vIpsA gamyate tato yathA yathA lAbhastathA tathA JainEducation International 2010_02 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 uttarajjhayaNANi-1 lobhaH pravardhate / kuta ityAha-dvAbhyAM mASAbhyAM paJcaraktikAmanAbhyAM kRtaM dvimASakRtaM kArya puSpa-tAmbUlAdimUlyarUpaM koTyApi suvarNazatalakSAtmikayA na niSThitaM na niSpannaM tadadhikAdhikavAJchAta iti bhAvaH // 17 / / tadaniSThitaH strImUleti tattyAgopadezamAha no rakkhasIsu gijjhijjA gaMDavacchAsu NegacittAsu / jAo purisaM palobhittA khelaMti jahA va dAsehiM // 18 // vyAkhyA-no naiva rAkSasya iva rAkSasyaH striyo yathA hi rAkSasyo raktasarvasvamAkRSya jIvitamapaharantayevametA api tattvato jJAnAdijIvitamarthaM vA'paharanti tAsu 'gijjhijja'tti gRdhyedabhikAGkSata kIdRzISu ? gaNDa iva gaDu iva ihopacitamAMsapiNDarUpaM tadupamatvAd gaNDe kucau vakSasi yAsAM tAstAsu vairAgyotpAdanArthamitthamuktam / tathA'nekacittAsvaticaJcalatayA / Aha ca "hRdyanyad vAcyanyat kArye'pyanyat puro'tha pRSThe'nyat / anyat tava mama cAnyat strINAM sarvaM kimapyanyat" // 1 // tathA yAH puruSaM kulInamapIti gamyam / pralobhya tvameva me zaraNaM tvameva me prIta ityAdi vAgbhirvipratArya krIDanti / 'jahA vatti vAzabdasyaivArthatvAd yathaiva dAsairehyAgaccha mA vA yAsIrityAdikapaTakrIDAbhirvilasantIti // 18 // punastAsAM tyAgamAhanArIsu no pagijjhijjA itthI vippajahe aNagAre / dhammaM ca pesalaM naccA tattha Thavijja bhikkhU appANaM // 19 // vyAkhyA-nArISu strISu 'no' naiva pragRdhyet prazabdasyAdikarmArthatvAd gRddhimArabhetApi kiM punaH kuryAditi bhAvaH / 'itthi' tti striyo viprajahyAt tyajet / pUrvatra nArIgrahaNAnmAnavInAmiha ca deva-tirazcAM strINAM tyAjyatayopadezAnna paunaruktyam / anagAro yatidharmameva brahmacaryAdi casyaivArthatvAt pezalamekAntahitatvena manojJaM jJAtvA tatra dharme sthApayed bhikSurAtmAnaM viSayAbhilASaniSedhAditi / 19 / / adhyayanopasaMhAramAhaii esa dhamme akkhAe kavileNaM ca visuddhapanneNa / tarihiMti je u kAhiMti tehiM ArAhiyA dave loga // 20 // tti bemi // 2010_02 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM kApilIyamadhyayanam 285 vyAkhyA-itItyanena prakAreNa eSa pUrvokto dharmo yatidharma AkhyAtaH kathitaH / kena ? kapilenetyAtmAnameva nirdizati / pUrvasaGgatikatvAdamI madvacanataH pratipadyantAmiti / caH pUraNe kiM bhUtena ? vizuddhaprajJena vimalAvabodhenAto'rthasiddhimAha-'tarihiti' tti tariSyanti bhavAmbhodhimiti zeSaH / ye ityaviziSTAsturvizeSArthe tato'vizeSata eva tariSyanti / ye kariSyantyamuM dharmamanyacca tairArAdhitau dvau lokAvihaloka-paralokAvityarthaH / iha mahAjanapUjyatayA paratra ca siddhisukhaprAptyeti / iti bravImIti prAgvat // 20 // graM0 259-16 // iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM zrIsarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAm aSTamaM kApilIyamadhyayanaM samAptam // 8 // 2010_02 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam iha pUrvAdhyayane nirlobhatvamuktam, tadanutiSThata ihaivendrAdipUjopajAyate iti darzyate ityanena sambandhena namipravrajyAkhyaM navamamadhyayanamArabhyate prastutaM caritaM yadyapyatra bhUmibhujo namaH / tathApi tadvadevAnye vizrutA vIrazAsane // 1 // pratyekabuddhAzcatvAraH karakaNDavAdayo'bhavan / samakAlajanurdIkSA-jJAna-siddhisamAgamAH // 2 // iti prasaGgatasteSAmapi vaktavyatocyate / zrotRvairAgyapuSTyarthaM yathAzrutamavistaram // 3 // dRSTvA gAmindraketuM ca valayaM cAmrapAdapam / pratyekaM karakaNDvAdyA buddhopAdadire vratam // 4 // tatrAdau kathyate puSTaM vRSabhaM prekSya tatkSaNam / prabuddhasya prasiddhasya karakaNDoH kathAnakam // 5 // bhUbhAminIhRdi sphArahArazrIsodarA varA / vairivargakRtAkampA campAnAmnyabhavat purI // 6 / / tatra dhAtrIdhavaH satraM nIteH prItaH prajAhitaH / svarge svargAdhipa iva dadhivAhana ityabhUt // 7 // padmAvatI paTTarAjJI tasyAsIcchIlasundarA / satI sarvAvarodhAgryA sutA ceTakabhUpateH / / 8 / / anyadA sA mahAdevI gauM bheje zubhodayAt / garbhasthArbhakamAhAtmyAdutpede dohado hRdi // 9 // 2010_02 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam prauDhamattagajArUDhA nRpanepathyabhUSitA / bharnA dhRtAtapatreNa rAjitA rAjakAvRtA // 10 // dadAnA bahudAnAni gItAni ca nizRNvatI / viharAmi kadA hanta ! svodyAneSu yadRcchayA // 11 // yugmam tasminnapUrNe kSAmA'sau pRSTA rAjJA'mumabhyadhAt / sukhasAdhyaH kiyAneSa ityuktvotthAya bhUdhavaH / / 12 / / paTTadvipaM samAruhya devImArohayat puraH / dadhAvadhizirazchatraM svayaM tasyAH sa harSataH // 13 / / zubhAkArairalaGkArairbhAsamAnairalaGkRtA / paritaH parivAreNa parItodyAnamApa sA // 14 // yazonidAnadAnAni dadAnA sA yathepsitam / zuzubhe kalpavallIva zailazRGgasamucchritA // 15 // asminnavasare sArAsArameghAbhiSekataH / sarvataH surabhirgandha udacchaladilAtalAt // 16 / / taM tathAvidhamAghrAya smRtvA vindhyAcalATavIm / mataGgajo madonmatto vegAt taM pratyadhAvata // 17 // bhaTairaskhalitaH zIghraM vegavAMzcaNDavAyuvat / rAjJI rAjAnamAdAya sa jagAma mahATavIm // 18 // vaTavRkSaM puro dRSTvA rAjIM tatrAha bhUpatiH / vaTasyAdhastarAM yAti yadA'sau dayite ? gajaH / / 19 / / lambamAnAstatprarohAstatrAdeyAstvayA rayAt / yathA tadavalambena sthitvA yAvaH puraM punaH // 20 // ityuktyanantaraM vegAt tatra prApte gaje nRpaH / Alalambe labdhalakSaH pralambAM vaTavallarIm // 21 // rAjJI tu strIsvabhAvenAlabdhalakSatayAkulA / tacchAkhAM nAzakad dhartuM gajArUDhaiva sA'gamat / / 22 / / narendro'pi vilakSo'bhUt sambhrAntanayanadvayaH / sphAlacyuto drumAlambI zAkhAmRga ivAJjasA // 23 // 2010_02 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 gajapRSTau dadhAve'tha baddhamuSTirnarAdhipaH / dhAvamAno gajastasyAdRzyo'bhUd bhUtavat kSaNAt // 24 // rAjA dadhyAvito dUre purI sebhA gatA priyA / hA ! hA ! karomi kimahamito vyAghra itastaTI ||25|| uttarajjhayaNANi - 1 athavA zIlamAhAtmyAt svayameva mahAsatI / eSA sameSyati gRhaM kiM klizyAmi mudhA tataH // 26 // evaM vicintya rAjA'tha vavale svapuraM prati / campAyAmAgato rAjyaM sa pUrvavadapAlayat // 27 // bahumArgaM samullaGghya tapanAtapatApitaH / gajo'tha salilApUrNaM praviveza sarovaram // 28 // sa tatra salilollolairlolaizcikrIDa zItalaiH / padmAvatyapi sAtaGkamuttatAra zanaiH zanaiH ||29|| tarantI rAjahaMsIva niHsasAra sarovarAt / sA'pazyat sarvataH zUnyaM mRgIvAsvajanaM vanam ||30|| kAndizIkA'tha sA dadhyau kA karmopasthitirmama ? | yayedRzIM dazAM sadyaH prApitA'haM sudussahAm // 31 // kiM karomi kva gacchAmi bhavitA me'tra kA gatiH ? | viSadyetyAdi sA pazcAducitAM dhIratAM dadhau ||32|| pramRjyAzrUNi pANibhyAM citte saivaM vyacintayat / zokaM vivekamuktAnAmucitaM kiM karomyaham ? ||33|| nAnekaiH zoka-santApairna vilApairna rodanaiH / kadAcinmucyate prANI purAtanakukarmaNA // 34 // madhye vyAghrAdijIvAnAM kazcid vyApAdayiSyati / paralokasya pAtheyaM kiJcid dharmaM karomi tat // 35 // arhantaH zaraNaM santu siddhAzca zaraNaM mama | sAdhavaH zaraNaM zuddho dharmo'stu zaraNaM mama // 36 // azizrayadasAvitthaM catuH zaraNamaJjasA / pApAnyAlocayAmAsa nindantI svaM muhurmuhuH ||37|| 2010_02 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam kSamayAmi sarvajantUn kSAmyantu mayi jantavaH / maitrI samastabhUtairme vairaM mama na kenacit // 38 // kSAntvA ca kSamayitvA ca zama-saMvegamAgatA / sA sAkAraM tadA bhaktapratyAkhyAnaM mudA'karot // 39 / / tathAhi "jei me hujja pamAo imassa dehassa imAi velAe / AhAramuvahiM dehaM savvaM tiviheNa vosariyaM" // 40 // tathA sasmAra saikAgrA parameSThinamaskriyAm / amutreha ca yasyAH syuH kalyANAnAM paramparA // 41 // vyAdhiH phaNI jalaM vahni-caura-kesari-kuJjarAH / tasyAH smaraNamAtreNa prabhavanti bhiye na hi // 42 // namaskAradinAdhIzapratApena na jRmbhate / sarvato duritadhvAntaM kSemAbjaM ca vijRmbhate // 43 // tadekAnanamaskArapyAnadhyAnaprabhAvataH / vyAghra-vyAlAdayo duSTAH pazavo nopadudruvuH // 44 // athaikAM dizamAzritya sA gacchantI zanaiH zanaiH / purastAdekamadrAkSIt tApasaM sopatad yayau // 45 / / kRtapraNAmA sA'pracchi kuto vatse ! tvamAgamaH ? / kathaM dazezI prAptA kA'si kasya sutAsi vA ? // 46 / / zrIceTakaprasUtA'haM dadhivAhanavallabhA / gajenApahRtA daivAdAcacakSe tayeti saH // 47|| tApasaH prAha he vatse ! svajJAtIyo bhavenmama / tvatpitA ceTakaH spaSTaM diSTyA dRSTAsi sAmpratam // 48 // mA zokaM kuru mA rodIryato'pAre duruttare / saMsAre saMsaran jIvaH kvacihuHkhI kvacit sukhI // 49 // 1. yadi me bhavet pramAdo'sya dehasyAsyA velAyAm / AhAramupadhi dehaM sarvaM trividhena vyutsRSTam / / 2010_02 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 uttarajjhayaNANi-1 saMyogo viprayogAktaH sukhaM duHkhasamAkulam / januH kAlasamAkrAntamIdRzyeva bhavasthitiH // 50 // mA bhaiSIstava tAto'smItyuktvA vanaphalaiH kalaiH / prANavRttiM tathA'mbhobhiranicchantyapi kAritA // 51 // tataH sa darzayan mArgaM tAM ninye sajanAvanim / puro dRSTvA halAkRSTAM mahImiti babhANa ca // 52 / / etasyAM bhuvi nAsmAkaM gantuM samucitaM bhavet / vatse ! gaccha yathecchaM tvamito dantapuraM varam / / 53 / / dantavaktro'tra bhUpAlaH prApyante cAtra nityazaH / sArthA vrajantazcampAyai gantavyaM tatra taistvayA // 54|| vavale munirityuktvA sA'pi prApAcirAdatha / vivekilokasaGkIrNaM nagaraM tajjaharSa ca // 55 // dharmArthinI sA sAdhvInAM jJAtvA lokAt pratizrayam / jagAmAzu vavande tAH pravartinyantike'vizat // 56 // sA'pyasyAH praznamAdhatta tvamAyAH zrAvike ! kutaH ? / tAmAkhyAtayathAbhUtavRttAM ca rudatImavak // 57 / / mA zucaH zrAddhi ! nirvighnazIladharme ! manAgapi / mA gAH khedamaladdhyo'sau pariNAmo vidhermahAn // 58 // yatnAnniSpAditaM kArya kSaNAd vighaTayed vidhiH / sAdhayeccApi duHsAdhyaM sarga-bhaGgakSamo hyayam // 59 // calaM rUpaM calA lakSmI: calaM prema calaM vayaH / calena vapuSA kiJcinnizcalaM puNyamaya'tAm // 60 // kiJca vAtollAlitajIrNaparNavadamI zUnyaM bhramantyaGginaH, puMnArIdhanahemaratnavasudhAbhogAdirAgAkulAH / sthairyaM tAvadavApnuvanti na hi te yAvat parAtmA'cale; zrIsantoSazilAtaloruvivaraM nirmArutaM nAgatAH" ||61 / / 2010_02 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam api ca yadA vAtakSubdhAmbunidhilaharIcaJcalataraM, balaM lakSmI: snehaH parijanajane yauvanamapi / sthirasvAtmaivaikaH zubhapathagamIti vyavasitaM; tadA klezodvignaM paramapadavIM vAJchati manaH // 62 // zrutvA'nuzAsanamidaM paraM saMvegamAgatA / upapravartiniprAttavratA'bhUt kuzalArthinI // 63 / / na mAM pravrAjayiSyanti gurviNImiti nAbhyadhAt / patinyAsamasau pRSTaM pravartinyA vratotsukI // 64 / / kiyaddinAtyaye garbhalakSaNeSu sphuTeSvatha / nirgranthISu viSaNNAsu mahA'pabhrAjanAbhayAt // 65 // mahAsati ! kimetat te jAtaM lokadvayAhitam / ityAkhyAntyAH pravatinyAH sA svabhAvaM nyavedayat // 66 / / pracchannaM rakSitA kAle prabhAbhAsitadiktaTam / ajIjanat sutaM sA'tha pUrvA digiva bhAskaram // 67 / / dIpavad dIpyamAnAGga rUpavantamanaGgavat / prekSya sA tanayaM svIyaM nirmamA'pi mudaM dadhe // 68 / / piturnAmAGkitAM mudrAM kSiptvA bAlakarAGgulau / smazAne sA'tyajad yatnAd ratnakambalaveSTitam // 69 / / devatAnAM kumAro'yaM kiM vA pAtAlavAsinAm ? / aniruddhakumAro yaH zrUyate so'yameva vA ? // 70 // athavA'hamaputro'smi tena me kuladevatA / enaM sutamadAd nUnaM pUjyamAnA divAnizam // 71 / / ityAzaGkAkulaH sphAranetraH sAnandamAnasaH / smazAnapAlako'bhyetya tamAdatta stanandhayam // 72 // yugmam nirgranthyAM vIkSamANAyAM sa lAtvA bAlakaM kare / nidhAnamiva samprAptaM bhAryAyai pradadau mudA // 73 // 2010_02 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 uttarajjhayaNANi-1 dampatIbhyAmaputrAbhyAM prApte tasminstanandhaye / cintAmaNau daridreNevAtoSi mahimAvati // 74 / / gUDhagarbhA puraiSA''sIdadhunA'sUta nandanam / iti lokaprathA jajJe lokAH khalu bahirmukhAH // 75 / / padmAvatI nijaM bAlaM gataM caNDAlavezmani / vijJAna hRdaye dUnA sakhedA satyacintayat // 76 // yadvA "saGgo na jAyate nUnaM sadasadguNakAraNam / maNihi viSabhRcchIrSasthito viSaharaH smRtaH / / 78 / / anenaiSo'pi cANDAlo bhavitA nirmalaH khalu / zyAmalaM vyoma candreNa nirmalaM kriyate na kim ? // 79 // dhyAtvetyupAzrayaM sA'gAt pRSTA sAdhvIbhirabhyadhAt / daivAdajaniSaM putraM smazAne mRtamatyajam / / 80 // vRddhi prApa zizustatra lAlyamAnaH zanaiH zanaiH / kalpadrumAGkura iva daivAdavakarAvanau // 81 / / avakarNita ityasya zvapAko nirmame'bhidhAm / krIDato'sya dadAvambA premNA varSopalAdikam // 82 / / AbhASayati taM bAlaM zvapacyA saha sarvadA / karoti pratisaMsarga sutasneho hi durdharaH // 83 / / tato'vakaNito'pyasyAmanurakto'bhavad bhRzam / mAtuH snehAdaparaM ca yo dadAti sa devatA // 84 // zvapAko'pi samRddho'bhUt tAdRgbAlaprabhAvataH / pradIpo harati dhvAntaM yatra kutrApi saMsthitaH // 85 // khelan padmAvatIputro rAjaputrasvabhAvataH / nRpIbhUyArbhakAnUce krIDataH paritaH sthitAn / / 86 / / kaNDUyata zarIraM me karo'yaM bhavatAM mayi / rUkSakharjUsamAyogAnmama kaNDUyanaspRhA // 87 // ___ 2010_02 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam tadAdi te'rbhakAstasya cakruH kaNDUyanaM sadA / tato'sya bAlakairAkhyA karakaNDuritIritA // 88 // kramAt kalA upAdatta mahArAjocitAH samAH / yataH kutazcit sampattirbhavatyeva zubhodaye / / 89 / / smazAnaM pAlayanneSa samartho matisevadhiH / anyadopavaMzajAli munI yAntau samaikSata // 90 / / tayorAdyaH samastAnAM vaMzAnAM vetti lakSaNam / vaMzaM tatraikaparvANamAlokyaiSo'bhyadhAt param // 11 // mune ! jAnAsyado vaMzakRtadaNDasya satphalam ? / netyukte so'bhyadhAt tahi saprapaJcaM nizamyatAm // 92 / / "ekaparvA prazasyA syAda dviparvA kalahapradA / vaMzayaSTirbhavellAtustriparvA lAbhahetave // 13 // mRtyave syAccatuHparvA paJcaparvA tvasau kalim / vArayet pathi pAnthAnAM SaTparvA''taGkadAyinI // 94 // aSTAGgalapratiSThAnA saptAGgalasamucchrayA / mattebhavAriNI saptaparvA''rogyakarI tathA // 15 // aSTaparvA bhaved yaSTirasampattividhAyinI / navaparvA yazoheturdazaparvA tu sampade // 96 // bahuvarNA sazuSirA dagdhA vakrA sakITakA / UrdhvazuSkA bhaved yaSTirvarjanIyA prayatnataH // 97 // vardhamAnalasatpavaikavarNA snigdhadIdhitiH / ityAdilakSaNairyuktA yaSTiH sarvasamRddhaye // 18 // taM vaMzamekaparvANaM viziSTaM vAJchitapradam / aGgalyA viSayIkRtya tadguNAnabhyadhAnmuniH" // 99 / / ayameteSu sAro'sti tArakeSviva candramAH / bhAgyAtizayavAnenaM grahItA bhUpatApradam // 100 // grahItuH saptame rAjyaM dine bhavati nizcitam / pratipAlyA paraM yAvaccaturaGgalavadhitA // 101 // 2010_02 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 uttarajjhayaNANi - 1 karakaNDustadopAntavartI taccaturo'zRNot / vipro'pyeko'tha vihRte purastasmin munidvaye // 102 // vardhatAmeSa me bhUmisampannazcaturaGgulam / pazcAdapyahamAdAtetyabhUt sustho'vakIrNakaH // 103 // viprastvacintayad dhImAn bhAgyazravyamidaM vacaH / munInAM nAnyathA bhAvi vedasya vacanaM yathA // 104 // tadasya grahaNe yatnaM karomyacirakAlataH / zreyAMsi bahuvighnAni zrUyante vAGmayeSu yat // 105 // sAdhuvAkyAJjanenAyaM nidhAnamiva vIkSitaH / pazcAdabhAgyayogena mA sma yAsIdadRzyatAm // 106 // sAmprataM tvayamagrAhyo vighnAya ca vilambitam / prapaJcaH ko'pi tat kArya iti tasthau dvijaH kSaNam // 107 // jAtadhIH sa mahIpIThaM cakhAna caturaGgulam / tamuddadhAra sahasA''dAya hRSTastato'calat // 108 // bhAgyavAn karakaNDustaM yAntamAlokya daNDinam / tamAcchidyAdade tasmAdathArebhe kaliM dvijaH // 109 // milite'tha jane prAha karakaNDurasau dvijaH / jahAra cauravad vaMzaM madIyapretabhUmitaH // 110 // svaM vastu na sahe'nyatra tanmayocchidya gRhyate / lobhAbhibhUtahRdayo vRthA'yaM kalahAyate // 111 // yadi svarNasahasraM me dadAtyeSa tathA'pyaham / na dAtA'muM mano'bhISTacintAmaNirayaM yataH // 112 // saptame divase rAjyaM labdhA'smyetatprabhAvataH / jahAsaitat samAkarNya loko bAlakavAgiti // 113 // Uce ca jAyate rAjyaM yadi te'sya prabhAvataH / abhirAmastadA grAmo dAtavyo'smai dvijAya te // 114 // evaM loko'ntarAgatya nirAkArSIt tayoH kalim / pradviSTA'bhUt paraM vipraH svajAtIyAnamelayat // 115 // 2010_02 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam vyApAdyainaM balAd grAhyo daNDo rAjyaramApradaH / iti mantramadhAt taM ca kutazcit zvapaco'zRNot // 116 // tato'nazyat tamAdAya sabhAryaH sa purAt tataH / vandhyeva sarvaviprANAM saGkalpo niSphalo'jani // 117 // athAvicchinnagamanairgacchantaste trayo'pi hi / saptame divase prApuH zrIkAJcanapurAntikam // 118 // zrAntAH suSupurekasya vRkSasyAdhaH zramacchide | mamAretazca niSputrastatra daivAnmahIpatiH // 119|| sAmanta-mantriNazcakruH paJcadivyAdhivAsanAm / tAni copatadAjagmurbhAgyAkRSTA hi sampadaH // 120 // karakaNDoH prasuptasya niHzaGkaM tatra mastake | rAjyAbhiSekamAdhatta karI kalazaDhAlanAt // 121 // hayo heSAravaM cakre chatreNocchritamambare / avIji cAmarAbhyAM sa svayaM bhAgyaikasevadhiH // 122 // kimetaditi sambhrAnto yAvaduttasthivAnasau / tAvadArohayad dantI svapRSTau svayameva tam // 123 // karakaNDuriti khyAto nAmnA bhoH ! bhavatAM nRpaH / bhAgyalabhyo'bhavad vyomni devagIrityajAyata // 124 // militAH paritaH sarve tasya sAmanta- mantriNaH / tairvijJapto'tha nagaraM praveSTumupacakrame // 125 // tatpitA kutsitAkAraH zvapAko'jJAyi vADavaiH / tato manyubharAkrAntaiH sarvaiH sambhUya mantritam // 126 // mAtaGgaH svocitaM cakre mAtaGgasyAbhiSecanam / sadRzAH sadRzeSveva rajyante nApareSu yat // 127 // vivekarahitA nUnaM sAmantAH pazusannibhAH / aho ! cANDAlarAjyena cchuptyA vizvaM vigopitam // 128 // asmAbhirmalinasyAsya zucibhirna pravezanam I dAsyate sati sUrye kiM praveSTuM kSamate tamaH ? // 129 // 2010_02 295 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 uttarajjhayaNANi-1 mantrayitveti te viprA arautsaMstatpathaM haThAt / uddaNDadaNDAnutpATyodatiSThaMzcAsya sammukham // 130 // brahmaghAtabhayAt kecit kecid bhakterabhAvataH / prAyaH sarve'pi subhaTA udAsInA ivAsate // 131 // svabhAgyanizcayaM jAnan dadhivAhananandanaH / tadA'dhikamahAvaMzayaSTiM tAmudapATayat // 132 // vidyududdaNDadaNDAbhaM dRSTvaivainaM bhayaGkaram / mUcchitA vADavAH petunirjIvA iva kAtarAH // 133 / / evaM viprAnapAkRtya prakaTaujA mahIpatiH / pravizya kramataH saudhe'dhyAsa rAjanyaviSTaram // 134 / / kSitIzvarAH pare sarve bhejustaM bhaktibhAsurAH / AjJollaGghanamAdhatta tasya ko'pi na kutracit // 135 // cANDAlanilaye viprAn sa sAmarthyAdajemayat / vipravairaM smaran bhUpastAMzcAnyonyaM vyavAhayat // 136 / / chAyAyAM svAtapatrasya saMsnApya zvapacAn nRpaH / viprIcakAra santo hi pAvayanti nijAzrayam // 137 // ata evocyate "dadhivAhanaputreNa rAjJA tu karakaNDunA / vAgadhAnakavAstavyAzcANDAlA brAhmaNIkRtAH" // 138 / / evaM tejobharAkrAntaniHzeSogramahIpatiH / prazazAsa prajA nyAyasevadhiH sa narAdhipaH // 139 / / asya sAmrAjyamAkarNya sa vipro vizvavizrutam / prapannagrAmamAditsuretya tasyedamUcivAn // 140 // upakAriNyupakRti bahavo'pi hi kurvate / apakAriNyupakRti kurvate viralA janAH // 141 // puMsaH kalpitukAmasya cchAyAM kurvanti pAdapAH / santo durAzayasyApi priyaM prAyaH prakurvate // 142 // 2010_02 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam so'haM yena kalizcakre tadvaMzAdAnahetave / tat tadA'GgIkRtaM grAmaM dehi me dhehi sadyazaH // 143 // dharAdhIzastadAkarNya tamAha dvija ! rocate / yat te grAmo'tha nagaraM tad yAcasvAsmi tad dade // 144 // dadhyau vipro'tra viSaye na ko'pi svajano'sti me / Atmavargaparityakte tad grAmeNAtra me sRtam // 145 // sthAnabhraSTamanuSyasya glAnireva kSaNe kSaNe / pAdapAdapanItasya prasUnasyeva jAyate // 146 // smRtveti vakradhIvipro nikRtyovAca sAJjaliH / pratApatastvadAyattA rAjan ! sarvA'pi medinI // 147 // pratijJAtasamudrasya pAraM ced gantumicchasi / campAdeze tadA grAmaM dehi me tatravAsinaH // 148 // pRSTavAnatha bhUnAthastaM kastatra kSitIzvaraH ? / dadhivAhana ityukte dUtaM praiSIt tadantike // 149 // dUto'pyupatadAgatya lekhaM dattvetyuvAca tam / karakaNDurmama svAmI bhavantamiti bhASate || 150 // matpreSitAya viprAya grAma ekaH svanIvRti | iSTaH pradeya evAtra deze grAhyaH sa tAdRzaH // 151 // vastunA gRhyate vastu nyAya eSa mahItale / evaM ca nau bhavet prItistavApi syAt tataH zubham // 152 // pare'pi sati sAmarthye nyAyyaH panthA na mucyate / karakaNDunRpeNAtaH pratidAnamapISyate // 153 // iti dUtavacaH zrutvA jajvAlAGgapatiH krudhA / sphuradoSTho babhASe taM pazyannabhi bhujArgalam // 154 // sa re ! nAtmAnamAvetti tvatsvAmI karakaNDukaH / yadasmAbhiH zvapAkaH san vyavahartuM samIhate // 155 // tad yAhi sa nije deze dattAM grAmaM dvijanmane / nAhaM dAtA nijaM grAmaM tatsandezena karhicit // 156 // 2010_02 297 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 vastu dattvA paraM vastu gRhNanti vaNijo hi ye / svabhUvaM vinA yuddhaM rAjJe dadyurna bhUdhavAH // 157 // mA dehi sa kRpANena grahItA te'khilAM zriyam / iti bruvan niraid dUtaH karakaNDumupAgamat // 158 // tasmAt tadvRttamAkarNya kSaNAdutthAya viSTarAt / caturaGgabalollAsI campezaM so'bhyaSeNayat // 159 // sAdhayan mArgabhUpAlAnupacampaM nyavIvizat / sainyaM tena mahImabdhineva tAM pariveSTya saH // 160 // karakaNDurbalI durgabalI tu dadhivAhanaH / ityetayorekayAyI na jayo na parAjayaH // 169 // sambhUyate bahiH sainyamantastu parihIyate / annAgamAdirodhenetyaGganAtho'smarad hRdi // 162 // bileSu mUSakeNeva hInasattvena yanmayA / dvArANyAcchAdya durgasya sthIyate tanna yujyate // 163 // karakaNDuzazaH ko'sti siMhasyeva mamAgrataH ? | lajjayA niragAM nAhaM tena yoddhumiyacciram // 164 // athAvinItatAM kurvaMzcANDAlo'pi nigRhyate / dhyAtveti sabalo durgAnniragAd dadhivAhanaH // 165 // svayamevAgataM zrutvA taM paro'pi svayaM yayau / dRSTvA'nyonyaM tayorAsIccitramAkasmikI hi mut // 166 // kSetre tathA'pi tau kSatravyavahAravazAcciram / bhUrbhuva: svastrayIcitrapradaM cakraturAhavam // 167 // campezastaM sutaM mene taM ca tAtamivAparaH / ityanyonyocchalatsnehAvapi tau na nyavartatAm // 168 // ciraM niyudhya sandhyAyAM nivRtya dadhivAhanaH / pratyagabdhimivAdityaH prAvizannagarAntare // 169 // prAkArakapizIrSasthabhaTaiH saha tayoratha / saGgrAmo jAyate nityamanyonyamatiduHsahaH // 170 // uttarajjhayaNANi - 1 2010_02 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam karakaNDuprasUrenaM sAdhvI padmAvatI satI / azrauSIt kramato lokAd vigrahaM pitR-putrayoH // 171 / / bAlotpattyAdi nikhilaM pravartinyai nivedya tat / sainye'GgajAntike sA'gAt kSaNajJA tadanujJayA // 172 // abhyutthitA natA tenAsanasthetyabhyadhIyata / / vatsalo'smi dhruvaM mAtarvadAgamanakAraNam // 173 // sA'pyAkhyat prANasaMhArakAraNe raNakarmaNi / yatnaH ko'yaM guruM yatra tvaM suto'pi jighAMsasi // 174 / / vismitaH karakaNDustAmuvAca kimitIdRzam ? / bhagavatyoditaM vAkyaM vatinyA'pi hyasaGgatam // 175 / / pitA mama zvapAko'yaM taM tu seve'smi devavat / sAdhvyuvAca vadermevaM kSatravaMzaikabhAskara ! // 176 / / rAjan ! pratIhi mAtA'haM pitA'yaM dadhivAhanaH / dohadastvayi garbhasthe mamAbhUd gajarohaNe // 177 // ityAdi tAvadAkhyat sA yAvat tyakto'si janmani / so'pi zvapAkAd vRttAntaM nizcikAya jaharSa ca // 178 / / vatsainaM vigrahaM muJca padmAvatyeti bhASite / jJAtatAto'pyasau garvAnna tadvAkyamamanyata // 179 / / yuvA'yaM yauvanonmAdI gurUnapyavamanyate / tad yAmyantarupAGgezaM so'syAbhyAyAsyati svayam // 180 // iti dhyAtvA samutthAya prApa campAntaradbhutam / rAjasaudhamasau rAjatantraH sarvo'pi pipriye // 181 / / jJAtvA padmAvatI sAdhvIM bhaktyA nemurnupAGgAH / satvaraM naranAtho'pi zrutvA''yAtastadantikam / / 182 / / prAgevAgatya sapremA'pRcchad garbhaH kva so'sti me ? | sarvamAkhyAya sovAca tvAM yo'rautsIt sa te sutaH // 183 // taM sutAgamavRttAntaM phullaromAJcakaJcakaH / nizamya bhUpastvaritaM pratasthe'bhi tadutsukaH // 184 / / 2010_02 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 uttarajjhayaNANi-1 dRSTvA satantramAyAntaM prazAntaM dadhivAhanam / tAtaM nantuM pAdacArI tamabhyAgAt paro'pi hi / / 185 / / tejo'ka taruNaM putraM praNataM rAjyadhUrdharam / yamAliGgyAnvabhUd harSaM taM veda dadhivAhanaH // 186 / / ubhAvapi prAvizatAmantazcampaM mahotsavaiH / vIkSyamANau sakutukaM pauranArIvilocanaiH // 187 / / karakaNDaM nivezyAGke'dhyAsa siMhAsanaM nRpaH / kRtakRtya iva svAnte cintayAmAsivAnadaH // 188 / / "rAjyabhArakSamA ete vizvAbhISTAH pratApinaH / karakaNDusamA putrA mamAbhUvannanekazaH // 189 // tasmAt sugurusaMyoga: sAmprataM jAyate yadi / idaM rAjyaM parityajya vratarAjyaM tadAdade" // 190 / / dhyAyantamiti tatkAlaM nRpamudyAnapAlakaH / grISme'nabhrapayodAbhamidametya vyajijJapat // 191 // dharmaghoSAbhidhaH sUrirvane'dya samavAsarat / ityabhijJApitA rAjannadhikAritayA mayA // 192 // asmai nRpo'pi santuSTo dattvA drAk pAritoSikam / karakaNDormahArAjyAbhiSekaM kRtavAn mudA // 193 / / svayaM tu vidhivat sUripAi~ saMvignamAnasaH / cAritradhuramAdAya paramArthamasAdhayat // 194 / / atha paitRkasAmrAjyamApyAsau didyute'dhikam / karakaNDuH karasthazrIH zAradIM glauriva cchavim // 195 / / anekaratha-hastyazva-pattivAnapyasau nRpaH / bheje gokulavAtsalyaM prakRtyA sA hi dustyajA // 196 / / go-dhenu-tarNakAkIrNAn svecchayaiva vrajAn nijAn / pazyannapyabhavat prItaH sa pibanniva tatpayaH // 197 / / anyadaikaM vrajaM prAptastatraikaM nUtnatarNakam / ghaTitaM mrakSaNeneva dhavalaM sa vyalokayat // 198 // 2010_02 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam cirAnmitramivAlokya taM nRpo'bhUt praharSavAn / utpATya tanmukhaM cumban mohAdityAha vallavAn // 199 // bho vallavA ! na dogdhavyA mAtA'sya subhagAkRteH / ayaM pAyayitavyazcAnyAsAmapi gavAM payaH || 200|| rAjAdezamamuM prApya rAjaputramivAdarAt / gopAlAH pAlayAmAsustaM vatsaM vatsalAzayAH // 201|| kakudmAn picchalacchAyaH sthUlakAyo nirAmayaH / sutIkSNazRGgazubhrAGgo vRSabhaH so'bhavat kramAt // 202 // tamanyadA nRpo vIkSya prApto vrajadidRkSayA / prItyetyAhaga vrajAdhyakSAn sAdhveSa paripAlitaH // 203 // suvarNazRGkhalenainamAbhUSya punarAsadat / purIM narezvarastasya vAtsalyaM manasodvahan // 204 // / asakRt preSayAmAsa nRpastasmai guDAdikam / pazurvA'stu pumAn vA'stu poSya eva svavallabhaH // 205 // kiyatyapi gate kAle nRpo'gAd gokulaM punaH / ekaM jaradgavaM tatrApazyad goSvasthipaJjaram // 206 // galallAlakarAlAsyaM vAyasairvyAkulIkRtam / tamatikSINamAlokya gopAlAn bhUdhavo'bhyadhAt // 207 // AbAlyAdapi mannetrAmRtaM kva sa mahAvRSa: ? / tai rAjan ! so'yamityukte virakto'cintayannRpaH // 208 // "gITTaMgaNassa majjhe DhekkiyasaddeNa jassa bhajjaMti / dittA vi dariyavasahA sutikkhasiMgA samatthA vi // 209 // porANaya gayadappo galaMtanayaNo calaMtavasahuTTo | so ceva imo vaso paDDuyaparighaTTaNaM sahai" // 210 // 1. goSThAGganasya madhye Dhekkitazabdena yasya bhajyante / dIptA api darpitavRSabhAH sutIkSNazRGgAH samarthA api // paurANako gatadarpo galannayanazcaladvRSabhoSThaH / sa caivAyaM vRSabhaH paDDukaparighaTTanaM sahate // 2010_02 301 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 uttarajjhayaNANi-1 tad yathaitasya saundaryaM mayA dRSTaM vinazvaram / / sarvaM vizvaM tathA kA''sthA tato'smistattvavedinAm ? // 211 / / bhogopabhogayorbIjaM dhanaM tadapi na sthiram / dhvaja-zakradhanurvidyud-buddhadAdinidarzanaiH // 212 // kSaNaM bahirmanohAri vicArentarna sundaram / vapuH-putra-kalatrAdi sarvaM tat ko'tra rajyate ? // 213 // iti vairAgyavAn bADhaM jAtajAtismRtirnRpaH / jJAtapUrvabhavAbhyastaikAdazAGgo lalau vratam // 214 // devatAdattaliGgo'sau prAptaH pratyekabuddhatAm / karakaNDuzciraM pRthvI vijahAra mahAmanAH // 215 / / uktaJca 1 seyaM sujAyaM suvibhattasiMgaM jo pAsiyA vasahaM gottttmjhe| riddhi ariddhi samupehiyA NaM kaliMgarAyA vi samekkhadhammaM" // 216 // iti karakaNDupratyekabuddhaH // 1 // zrIkAmpIlyapure rAjA harivaMzanabhoraviH / nyAyaudAryAvadhiH pAtraM jayAkhyo vijayazriyaH // 1 // gaNamAleti tatpatnI spRhaNIyatarA'bhavat / mAleva sanmanobhRGgairyA'sevyata nirantaram // 2 // mantriSu nyastadhUrbhUpaH saha vallabhayA tayA / saMsArasukhasarvasvaM bheje zacyeva vAsavaH // 3 // anyadA saMsadAsIno dUtaM dezAntarAgatam / svasAmrAjyamadAt paryanvayukta vasudhAdhipaH // 4 // viSayAntarasaJcAracaturastvaM taducyatAm / tat kiJcidasti vizvAyAM rAjye yanmama nAsti bhoH ! // 5 // provAca praNidhiH prApyaM rAjye te sarvamadbhutam / paraM na bhrAjate deva ! saudhaM citrasabhAM vinA // 6 // 1. zvetaM sujAtaM suvibhaktazRGga yo dRSTvA vRSabhaM goSThamadhye / RddhimanRddhi samprekSya kaliGgarAjo'pi samIkSya dharmam / / 2010_02 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam AhvAyya sthapatInevaM didezAtha vizAmpatiH / zAlAM citrocitAM vegAt kurudhvaM citrakAriNIm // 7 // upAkrAmanta bhUzuddhimAdhAtuM te'pi tatkRte / tasyAM vidhIyamAnAyAmatha paJcamavAsare // 8 // diksarpitejasA'tyarkaH prApto'zaMsi mahIbhuje / jAtyaratnamayottaMsaH puruSairadhikAribhiH // 9 // so'pi tuSTamanA mauli tamalAt kSaNapUrvakam / vastrAdibhiryathaucityaM sthapatyAdInapUpujat // 10 // athAcireNa niSpannAM vizadAM citrasaMsadam / alaJcakre mahIjAniH sumuhUrte mahotsavaiH // 11 // tatra siMhAsanAsInaH zirasottaMsamAdadhe / tArAyAmiva tadratne'bhavad draSTurmukhacchaviH // 12 // tena dvimukha ityeSa nRpatirvizruto'bhavat / taddivyamaulimAhAtmyAt pratApI cAjani kramAt // 13 // guNamAlAbhavAstasya tanayAH sapta jajJire / karoti strIsvabhAvatvAt sutA nAstIti sA'dhRtim ||14|| madanAkhyaM mahAyakSamAnarce tatkRte'tha sA / tatprabhAvAd dadhau garbhaM ghanamAleva vidyutam // 15 // kalpadrumaJjarIsvapnasUcitAM kanyakAM kramAt / sAsUta sotsavaM cakre nAmnA madanamaJjarI ||16|| vardhamAnA kramAd bAlyamuktA tAruNyasaGgatA / rUpa-saubhAgya-sAmrAjyarAjadhAnIva sA'bhavat // 17 // itazca dUtAcchuzrAvAvantyAM protabhUpatiH / jayasya tAdRzottaMsAd dvimukhatvaM suvismitaH ||18|| visasarja tato dUtamupatanmaulilubdhadhIH / dehyetadathavA yuddhasajjaH syA ityacIkathat // 19 // yajo'pyuvAca taM dUtaM mukuTo dIyate mayA / pradyoto'pi paraM mahyaM dadAtvetanmahIbhuje // 20 // 2010_02 303 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 uttarajjhayaNANi-1 dvipo nalagirirjAyA zivAdevI ratho'gnibhIH / vajrajaGghastathA dUto mRgyametaccatuSTayam // 21 // pratyAvRttyAtha dUtena pradyotAya nivedite / sa cukopa paraM rAjyasArasya parimArgaNAt / / 22 / / caturaGgacamUpetastaM haThAdabhyaSeNayat / dvipaJcalakSahastyazvasaptakoTipadAtibhiH // 23 // paJcAlasImasamprAptaM dvimukho'pi tamabhyagAt / gAruDAmbhonidhivyUhapradhAno'bhUt tayo raNaH // 24 // jAyamAne ni:samAne durlakSe dAruNe raNe / aneke mimilurkomni devatAH kautukAkulAH // 25 // mauliratnaprabhAvena pradyotabalavAridhim / bhaTakoTisuropeto mamantha jayamandaraH // 26 // kSaNAjjagrAhya jIvantaM pradyotaM trastasainikam / vAdyamAnajayAtodyamanaiSInnagaraM jayaH // 27 // suvarNanigaDAbaddha: pradyotastatra tasthivAn / sukhena snAna-yuvatI-bhoga-sadbhojanAdibhiH // 28 / / carantI kuTTime dRSTvA'nyadA madanamaJjarIm / dagdhaH kAmAgninA bADhaM nAtmAnamapi veda saH // 29 / / antastApabharAkrAntaH kathaJcidapi yAminIm / vyatItya prAtarAsthAnamAyAto'vantinAyakaH // 30 // taM tathA mlAnavadanamAlokya dvimukho'vadat / rAjan ! kiM bAdhate te'GgaM kenacid dUmito'thavA ? // 31 // nyagmukho lajjayA maunI pRSTastenAtha vIpsayA / ki hiyeti suniHzvasya pradyoto dvimukhaM jagau // 32 // rAjan vAcyaM kimastIha duSTo'yaM smarakezarI / pIDayan nikhilaM vizvaM jJAta eva bhavAdRzAm // 33 // mumUrSormadanArtasya kruddhasyAtha ca rogiNaH / ativRddhasya bAlasya kuto mattasya ca trapA ? // 34 // 2010_02 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam ki gopyaM na kSamaH sthAtuM vinA madanamaJjarIm / / tat tAM dehyanyathA vahniniSevyo nizcitaM mayA // 35 / / jJAtvA'sya nizcitaM rAgamaucityaM cAdhirAjatAm / mAlavAdhipateH patnI svasutAM dvimukho vyadhAt // 36 / / tayA sahaiSa sAnandaM sthitvA'tha katicid dinAn / prItyA jayAbhyanujJAto bhUyaH zAsti sma mAlavAn // 37 // mAlavezvara-paJcAlezvarayoranayostadA / vardhamAnAdhikaprItyoraikarAjyamivAbhavat // 38 // anyadA tad dinaM prAptaM syAd yatrendramahotsavaH / tadA''dideza bhUjAnirdvimukho nAgarAniti // 39 / / indraketumalaGkRtyordhvayadhvaM bhostadagrataH / eSamo'dhikavicchittyA kurutendramahotsavam // 40 // tairapyUrvIkRtaH stambhazcatvare dhavaladhvajaH / kiGkiNIjAlavAcAlo maNi-mAlyavibhUSaNaH // 41 // muktAjAlaka-keyaraikAvalI-kaTakAdibhiH / so'bhUSyata tathA vizvaspRhaNIyo'bhavad yathA // 42 // tadane vidurAH sAGgaM nRtyamAdadhire naTAH / gAyanA api sollAsaM jAgati sma kaladhvanim // 43 // gAthA-SaTpada-kAvyAni kavayaH peThuruccakaiH / AtodhikA mRdaGgAdi cAruvAdyAnyavAdyayan // 44 / / nAgarA dari'nyonyamucchala sRNacchaTAH / api tAmbUla-vastrAdi striyo hallIsakAnyapi // 45 / / AhUtamAlavezAdirAjayug dvimukho'pi hi / vyadhAt parivRtaH pauraiH saptAhaM vividhotsavAn // 46 // pUrNimAsyAM vizeSeNa tamabhyarcya nRpAdayaH / paripUrNotsavAH kAryairayujyanta nijainijaiH // 47 // ucchrito'pi dhvajastambhaH svadinAtigame janaiH / pAtito'bhUt punadhUli-viN-mUtrAdyavaguNThitaH // 48 / / 2010_02 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 uttarajjhayaNANi-1 taM dadarzAnyadA pRthvInAthastena pathA vrajan / tAdRzAmadhyadurgandhaM saMvignazcetyacintayat // 49 // "hI ! citraM keturaindro'sau vizvAsArANumAniva / tadA'bhUdadhunaivAyaM kIdRzo'jani dhig bhavam // 50 // dharAdharadhunInIrapUrapAriplavaM vapuH / jantUnAM jIvitaM vAtadhUtadhvajapaTopamam // 51 // lAvaNyaM lalanAlokalocanAJcalacaJcalam / yauvanaM mattamAtaGgakarNatAlacalAcalam // 52 // svAmyaM svapnAvalIsAyaM capalAcapalAH zriyaH / prema dvitrikSaNasthema sthiratvavimukhaM sukham // 53 // kRtrimA''sIt tadA'muSmin zobhA''ropitavastubhiH / sarvatraitAdRzairveyaM hI ! bhrAntirmugdhadehinAm // 54 // api ca "sumatiramatiH zrImAnazrI: sukhI sukhavarjitaH, sutanuratanuH svAmyasvAmI priyaH sphuTamapriyaH / nRpatiranRpaH svargI tiryag naro'pi ca nArakas; taditi bahudhA nRtyatyasmin bhavI bhavanATake" // 55 // paryantavirasAH sarve saMsAre viSayA ime / khalamaitrIva tat tyAjyA: paribhAvyeti pArthivaH" // 56 // pratyekabuddhatA prAptaH paJcamuSTyudapATayat / mUrdhajAn vratamAdAya tyaktasaGgo vijahivAn // 57 / / uktaJca "jo iMdakeuM sualaMkiya taM daTuM paDataM paviluppamANaM / riddhi ariddhi samupehiyA NaM paMcAlarAyA vi samekkha dhamma" // 58 // iti dvimukhapratyekabuddhaH // 2 // 1. ya indraketuM svalaGkRtaM taM dRSTvA patantaM pravilupyamAnam / __ RddhimanRddhi samprekSya paJcAlarAjA'pi samIkSya dharmam // 2010_02 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam asti mAlavabhUttaMsaM puraM nAmnA sudarzanam / tasmin maNiratho nAma pRthvInAtho mahArAthaH // 1 // yuvarAjo yugabAhurasya saubhrAtrabhAjanam / priyA madanarekhA'sya sImabhUH zIla-rUpayoH // 2 // mithyAdRSTiSu vaimukhyamAbhimukhyaM mate'rhatAm / paramazrAvikA sA'bhUt kauzalyamapi bibhratI // 3 // rohiNyeva budhaH sUnustayA candrayazo'bhidhaH / suSuve vaNikA yasya yazasazcandramaNDalam // 4 // tAmanyadA gavAkSasthAM nRpo dRSTvA''GgajaiH zaraiH / apanItavivekatvAdityayuktamacintayat // 5 // kadA mamaitayA bhAvI sambandhaH zarmavAridhiH ? / vaJcito'hamabhuktvanAM hI ! iyantamanehasam // 6 // vadhUranujapatnIti cintanaM sukhavighnadam / madvandhoryanmamaivaitat tadbhoge ki virudhyate ? // 7 // ityanudhyAya tAmbUla-dukUlAdi mahIpatiH / prajighAya rahastasyai sA'pyaduSTA tadagrahIt // 8 // abhANyathaikadaikAnte tenaiSA yadi mAM patim / svIkaroSi tadA kurve tvAM sAmrAjyaikabhAginIm // 9 // sA'pi dante'GgulI dattvA satIratnamado'vadat / kathaJcit jyeSTha ! ced dhyAtaM tad vAcodacaraH katham ? // 10 // yAM dRzA'pi na pazyanti jyeSThA rAgabhiyA vadhUm / tAM nRpa ! prArthayan bhuktyai pazubhyo'pyatiricyase // 11 // paryAptaM tena rAjyena yadakAryanibandhanam / tvadbhAtRrAjyabhAgena svalpenApi hi me mudaH // 12 // apyavazyAgato mRtyurna bhiye syAnmahAtmanAm / lokadvayaviruddhArthopasthitiH prANahAriNI // 13 // vizvastasyAdbhutapremNo nAnujasyApi te trapA / yadevaM zvabhragartekapAtahetuM cikIrSasi // 14 // 2010_02 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 uttarajjhayaNANi-1 svasvavastuni santoSaH satAM tat tiSTha satpathe / duHkhaM kSaNaikasaukhyArthe kalpasahyaM kimArjayaH ? // 15 / / zrutveti trapitaH kSamApo nivRttyedamacintayat / svakAmitaM kariSyAmi vyApAdyApi svabAndhavam // 16 // rajanyAmanyadA svapne puNyAnmadanarekhayA / pUrNenduH zArado dRSTaH ziSTazca yugabAhave // 17 // sarvorvIvAsavaH sUnustava bhAvIti so'vadat / vyAkhyA zruti-jinArcAnAM dohadaM cApyapUrayat // 18 // spRhaNIye vsntto yugabAhustayA saha / kurvannupavane keli karhicid dinamatyagAt // 19 // nizi zrAntazca tatraiva svalpatantraH priyAyutaH / / abhIH surabhite puSpaistasthivAn kadalIgRhe // 20 // nRpastaM chidramutprekSAbhyagAt tatrodasinizi / kimaraNye sthito bandhurdambheneti sphuTaM vadan // 21 // kelIgRhaM pravizyAzu prabuddhaM vinayotthitam / praNataM bAndhavaM skandhe nijaghAna zitAsinA // 22 // karAdapAti hI ! zastraM nihataH sodaro hahA ! / iti prapaJcayan vIrAnapasArya sa niryayau // 23 // tumulAnmilite loke'bhyAgAccandrayazAH svayam / AdAya tvaritaM mantri-zastraghAtacikitsakAn / / 24 / / yugabAhorvapurvIkSya cyutaniHzeSazoNitam / vraNakarmaNi marmajJaivaidyaistyaktastadAdaraH // 25 / / kSaNAntare praNaSTA vAg netrayugmaM nimIlitam / aniSpandAni cAGgAni dantAzcAsannasaMvRtAH // 26 // bharturmadanarekhApi vijJAyetyantimAM dazAm / provAca dhairyamAlambyopakarNaM tatkSaNocitam // 27 // "zRNu prANeza ! me vAkyaM mohaM dehAdiSu tyaja / dharma svIkuru jainendraM tyajAti raudratAmapi / / 28 / / 2010_02 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam deho gRhaM kuTumbaM zrIH pratiSThA sarvamApyate / arhaduktastu dharmo'yaM sukRtairyadi labhyate // 29 // dhyAtvA'rhato gurUn natvA samyaktvaM manasA zraya / ratnatrayamayaM panthA mokSasyAbhimato'stu te // 30 // zaraNaM cAhataH siddhAn sAdhUn dharma ca saMzraya / na jIvAMstrAtumanyo'sti yat ko'pi paramIzvaraH // 31 // jJAna-darzana-cAritra-tapo-vIryAtmanAM svayam / tvamAlocaya paJcAnAmAcArANAmatikramam // 32 // duSkRtaM yat kRtaM cAtra bhave pUrvabhave'pi vA / tacca tasya ca kartAraM garhasvAtmAnamAtmanA // 33 // svasyAnyeSAM ca satkarmANyanumodasva bhAvataH / evaM hi vRddhi-svIkArau puNyasyAbhimatau jinaiH // 34 // bhave'traiva tathA'nyatra mano-vAk-karmabhistvayA / ye duHkhe sthApitA jIvAstAn sarvAn kSamayAdhunA // 35 // sukhaM duHkhaM ca karmotthaM nimittamaparo mudhA / paramArthena jIvAnAM na tanmitraM na vA ripuH // 36 // durgatyai dehinAM vairamiyaM maitrI tu muktaye / vairaM vyutsRjya tanmaitrImevaM jIveSu cintya // 37 // yasmai SaTkAyajIvAnAmArambhaH kriyate janaiH / pratyAkhyAhi tamAhAramevaM te hitamAyatau // 38 // aSTAdazAtha sthAnebhyaH pratikramaNamastu te / bhAvayAnityatAM dhehi jainayoge sthiraM manaH // 39 // Avartaya namaskAraM paJcAnAM parameSThinAm / zreyaHzriyaM vazIkartuM prabhurmantrI jayatyayam // 40 // bhAvataH smarataH paJcaparameSThinamaskriyAm / yasya prANAH pratiSThante mRto'pi hi sa jIvati // 41 // etat sarvaM tridhA zuddhyA pratISTaM yugabAhunA / jinAjJopahitasvAntaH svazca prApa sa tatkSaNAta ||42 / / 2010_02 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 uttarajjhayaNANi-1 zokAkrAnte'khile loke aurase ca vizeSataH / atidakSA zucaM tyaktvA satI seti vyacintayat // 43 // dhig me rUpamanarthaikahetu sampratyasau nRpaH / zIladhvaMsamanicchantyA api kartA kadAcana // 44 // athavA'smin kumAro'pi pApaH pApaM kariSyati / kAlocitamidaM tanme'dhunA kvApi palAyanam // 45 // varaM me mRtyurapyastu na punaH zIlakhaNDanA / mRto'pi zIlavAn zlAghyo jIvannapi na taccyutaH // 46 // itthaM nizIthe nizcitya niHsRtya tarasA'tha sA / utpathena tathA'yAsId bhagnazulko yathA vaNik // 47 // yAntI mahATavImApAti cakrAma ca yAminIm / madhyAhne'tha saro lebhe saphaladrumazAlitam // 48 // vratArthaM saMyamIvaiSA garbhArthaM vRttimAdadhe phalAnyattvA payaH pItvA nirapekSA'pi jIvite // 49 / / saMkIrNakadalIcchAye vane suSvApa sA kSaNam / sAkArAhArasaMnyAsamAdhAyAdhvaparizramAt // 50 // DuDhauke'tra punA rAtristatrAsyA nAbhavad bhayam / zIlAGgarakSaguptAyAH zivA-vyAghrAdiphUtkRtaiH // 51 / / vedanArtA'rdharAtre'tha prabhUtAdbhutalakSaNam / kASThASTakakRtodyotamasUtaiSA satI sutam / / 52 / / AmuktabhartRnAmAGkamudraM bhadramamuM zizum / ratnakambalasaMvItaM nyasya tatraiva sA prage // 53 // vapuSo vAsasAM zaucaM kartumAgAt saro'ntaram / jalebhena kareNaiSotpATyAtra prApitA'mbaram // 54 // yuvA vidyAbhRdekastAM patantIM vIkSya khAd bhuvi / rUpAlakSmImivAdhyakSAM pANibhyAM prayato'gRhIt // 55 // vaitADhyaM tena nItA'sau svakarmapratikUlatAm / smarantI tamuvAcaivaM vRttaM svIyaM kRpAvaham // 56 / / 2010_02 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam mahAsattva ! prasUtA'hamadyaiva tanuzuddhaye / saro gatA'mbunAgenotkSiptA''ttA ca tvayA'dhunA // 57 / / adya jAto'rbhako'raNye hiMsrApAdayiSyate / tat tatra naya mAM taM vA'trAnayArya ! mamAGgajam // 58 // hato bhartA jyeSThabhItyA tyaktA putrAnvitA purI / viyojayasi kiM tena mAM bAlena nirAzrayAm ? // 59 / / AkAzakuTTanaprAyakaTAkSakSepapUrkam / so'pyuvAcAsti gandhAradeze ratnAvaTaM puram // 60 // maNicUDo'tra vidyAbhUnnapo'sya kamalAvatI / priyA maNiprabhastasyAGgajo'hamativallabhaH // 61 / / tAto nyasya mayi zreNidvayIcakritvamAtmanA / AttavratazcaturjJAnI so'sti nandIzvare'dhunA // 62 / / taM ca caityAni cAnantuM yAnahaM tvAmavApya khe / nivRttastanmayA sAdhU subhra ! bhujhvolbaNAM zriyam // 63 / / siddhaprajJaptividyo'haM jAne nUnaM tavAGgajam / mithilendro hayAnItaH premNA ninye vanAt purIm // 64 // tacchucaM muJca pazyemaM premNA''dezakaraM janam / bhaviSyanti punaH putrA bahavo'pi mahArathAH // 65 / / zrutveti nibhRtaM vajrAhatevArtimupeyuSI / vIpsayA''patkaraM daivamevopAlabdha sA satI // 66 / / nirvivekaH smarArto'GgI jAnIyAnna hitAhitam / tadupAyaM dadhe kiJcicchIlarakSArthamAtmanaH // 67 / / dhyAtveti svAdu sA'vAdIdAryedaM matameva me / naya nandIzvaraM kintu tatra tvatpriyamAdadhe // 68|| tato nItvA saharSastAM vimAnena maNiprabhaH / / nandIzvare dvipaJcAzaccaityAnyanamayat kSaNAt // 69 / / 2010_02 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 uttarajjhayaNANi-1 uktaJca "aMjaNagirIsu causuM taha solasa dahimuhesu selesu / battIsa ikaresuM naMdIsaradIvamajhaMmi // 70 // joyaNasayadIhAI pannAsaM vitthaDAI vimalAI / bAvattarUsiyAiM bAvannA huMti jiNabhavaNa" // 71 // muktakalpamivAtmAnaM manvAnaitannamasyayA / sA'naMsInmaNicUDarSi zilAsthaM samaNiprabhA // 72 // so'pi jJAtvA tayorbhAvamupadezaM tathA vyadhAt / upazAnto yathA mene svasAraM tAM maNiprabhaH // 73 // zramaNaM dezanAprAnte sA'pRcchad vihitAJjaliH / pravRttiM nijabAlasya so'pyAkhyat jJAnavAniti // 74 / / vijaye puSkalAvatyAM pure'bhUnmaNitoraNe / cakrI mitrayazA nAmnA puSpavatyasya vallabhA // 75 / / puSpasiMha-ratnasiMhAvetayodharmiNau sutau / abdhyaSTapUrvalakSANi tau bhuktvA rAjyavaibhavam // 76 / / cAraNazramaNopAntAttavratau tAni SoDaza / abhUtAM tat parIpAlyAcyute sAmAnikau surau // 77 / / tato'pi dhAtakIkhaNDa-bharatArdhe'rdhacakriNaH / panyAM samudradattAyAM hariSeNasya nandanau // 78 // AdyaH sAgaradevo'bhUt paraH sAgaradattakaH / AbAlyAdapyubhau rAjyanirAkAGkSau babhUvatuH // 79 / / dRDhasuvratadevasya dvAdazasya svayambhuvaH / tIrthe'tha tau viniSkrAntau saMvegAdupasadguru // 8 // 1. aJjanagiriSu caturpu tathA SoDaza dadhimukheSu zaileSu / dvAtriMzati ratikareSu nandIzvaradvIpamadhye // 2. yojanazatadIrghANi paJcAzad vistRtAni vimalAni / dvAsaptatyucchritAni dvApaJcAzad bhavanti jinabhavanAni / / 2010_02 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam tRtIyavAsare vidyunnipAtena nipAtitau / tAvabhUtAM surau zukre'mbudhisaptadazasthitI // 81 // anyadA bharate'traiva tAbhyAM zrInemitIrthakRt / sAkSAd vyAkhyAkSaNe pRSTaH kiyAnadyApi nau bhava: ? // 82 / / eko vAM mithilAdhIza-jayasenAGgajaH paraH / yugabAhorubhAvantyadehAviti jagau prabhuH // 83 // zrutvetyekAvatAratvaM nItvA''yustridazAlaye / mithilAyAM tayorAdyo jayasenasuto'bhavat / / 84 // yuvA padmarathAkhyo'sau rAjyamAsAdya paitRkam / samrADabhUnnRpavyUhamaulimAlyArcitakramaH // 85 / / Arya ! para: punazcyutvA sa tvadIyauraso'bhavat / taM ca padmaratho vakrahayAnIto'dhunA''ptavAn // 86 // patnyai sa puSpamAlAyai tena putratayArpitaH / janmaivoddizya cakre ca mahAMstasya mahotsavaH // 87|| pUrvasaubhrAtrato'trApi prazrayo mithilezituH / tasmiMstathA'sti na yathA'nyasya syAt tanuje pituH // 88 // vRSTiratrAntare pauSpI divo'bhUd ratnamizritA / vimAnamekamAgAcca sahasrakiraNojjvalam // 89 / / uttIryAsmAt suraH kazcit saMsadyasyAM mahAmahAH / satI madanarekhAM prAk triH parItya mudA'namat // 90 // pazcAt taM munimAnamyAsInamenaM maNiprabhaH / vinayavyatyaye hetumapRcchat prAha so'pyadaH // 91 / / yugabAhurahaM pUrvabhave maNirathAnujaH / hato'grajena tadvairAnubandhAcchamito'nayA // 92 / / yasmAdajani devaddhirdharme tasminnasau guruH / kRtajJena mayA pUrvaM sAdaraM tadiyaM natA // 13 // yo yena vimale dharme gRhiNA yatinApi vA / sthApito dharmadAnena tasyAsau nizcitaM guruH // 14 // 2010_02 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 uttarajjhayaNANi-1 dRgdAyinAM ca nAnRNyamapi sarveSTayojanAt / tadavajJA punarmohaklezamArgakadIpikA // 15 // maNiprabho'pyadaH zrutvA dharmasAmarthyamadbhutam / AsIjjinodite dharme sthiradRSTiH prayatnavAn / / 96 / / surastAmAha te'bhISTaM kiM karomi samAdiza ? / sA'vag mama priyo mokSastaM dAtuM na kSamAH surAH // 97 / / kintu putramukhaM draSTuM mithilAM mAM nayaikadA / paramAtmahitaM yena tataH kurve samAdhinA // 98 // sA tAM tena kSaNAnnItA nami-mallijanurbhuvam / taccaityAni namaskRtyAnamat sAdhvIrupAzraye // 19 // pravartinyA'tha sA'bhANi nAtmIyamiha kiJcana / snihyanti dharmAdanyatra vRthA mohaniyantritAH // 100 // asmin nityaparaparikSuNNe jIvaiH saMsAravamani / gacchan priyaH priyasyApi muhUrta na pratIkSate // 101 // api svarNasahastreNa nAvApyo mAnuSaH kSaNaH / kRtArthayanti taM dhanyAstattvadharmopacaryayA // 102 // itazcAbhyathitA draSTaM sutaM devena sA jagau / bhavaikabandhanenAlamidAnI praNayena me // 103 / / arthatAM vinayAnnatvA tridivaM tridaze gate / tatraivAttavratA nAmnA sAdhvI sA'jani suvratA // 104 / / itaH padmarathAvAse zizau tatrAgate tadA / sarve'rayo natAstena paprathe namirityasau // 105 / / dIptabuddhiguNAdarza tasmin bhAgyaikadhAmani / vinA''yAsamupAdhyAyAt kalAH saJcakramuH svayam // 106 // aSTottaraM sahasraM sa kanIrikSvAkuvaMzajAH / pitRbhyAM nibhRtAhlAdAd yugapat paryaNAyyata // 107 // rAjyaM dattvA'nyadA tasmai nRpaH padmarathaH svayam / pravrajya kevalI bhUtvA pratipede mahodayam // 108 // 2010_02 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam kSamaH kSamI prabhuAyI vidyAnidhiranuddhataH / subhagaH zIlavAnAsIt saiSa padmarathAdhikaH // 109 / / tatsaurAjyavazAt tasya deze'jAyanta lezataH / kvacit kadApi naiveti-rora-mAri-dviSAM bhiyaH // 110 // ahan maNiratho yacca yugabAhuM tadaMhasA / turyaM kRSNAhidaSTo'sau zvabhramApa tadA nizi // 111 / / hatvA bandhuM smareNAndhaH svayamapyamRtAdhamaH / pUrvamAsannapAtAnAM pApeSu ramate hi dhIH // 112 // rAjye'bhyaSicyata tadA yogyazcandrayazAH punaH / pracaNDazAsanaH so'bhUd dussAdhyAnapi sAdhayan // 113 / / ekadA mantri-sAmanta-vIropetaH sa bhUpatiH / vAhavAhArhasadveSo vAhyAlIbhuvamAsadat // 114 // itazcaujasvinaH pRthvIzakrasya namibhUbhujaH / paTTadvipazcaturdanto vizvAdAnto'rjunacchaviH // 115 / / uddaNDazuNDAdaNDazrIrunmUlyAlAnamojasA / matto dizaikayA dhAvan vigaNayyotkaTAn bhaTAn // 116 / / kSaNena cittavad bhUmimullaghyAvantinIvRti / sudarzanapurAsannamAgAnnAgagaNAgraNIH // 117 // atizrAntaH kSudhAkrAnto vazIkRtya dhiyA bhaTaiH / upaninye tadA sadyaH sa candrayazase gajaH // 118 / / rAjyazrIjIvanaM nAgaM vizAmIzastamutsavaiH / sudarzanapuraM prAvIvizanmodavazaMvadaH // 119 / / vAsarairatha saptASTaiH zrutvA tannamibhUpatiH / visasarja drutaM dUtaM caturaM candrakIrtaye // 120 // athApamAnite dUte pratyAvRtte namirnRpaH / madAdhmAtazcamUcakrAkrAntavizvambharo'calat // 121 / / panthAnamatiladhyAsau kaizcideva prayANakaiH / sudarzanapuropAnte sainyamAvAsayannijam // 122 // 2010_02 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 yiyAsurapi yuddhAya candraH sacivavAritaH / zataghnIbhizca yantraizca durgamuccairasajjayat // 123 // pratIkSyamANayoH kSetre nirNItaraNavAsaram / adhaHsthairuparisthAnAM nityaM pravavRte raNaH // 124 // zrutvaitat suvratA sAdhvI mudhA mA bhUjjanakSayaH / ityetyaikAryayA sArdhaM zibire zrInameragAt // 125 // praNamya tAM namibaddhAJjalirdattAsano'vizat / tatpuro bhuvi sA'pyuccaistene kuzaladezanAm // 126 // "tucchacaJcalasAmrAjyalavagarvavicetanaH / vRthA karoSi mAnuSyamavAptamatidurlabham // 127 // yaM samAzritya tiSThanti sarvabhUtAni nirbhayam / tasyaiva prabhaviSNutvaM zlAghyamaskhalitaujasaH // 128 // jyeSThena bandhunA'grAhi svayamabhyAgataH karI / tat kimanyatra kutrApi gato yat kuruSe krudham ? // 129 // sarvatrApi kRtaH krodho'dabhrazvabhravipatkaraH / gurUn prati kRto yastu kathyate tasya kA kathA ?" // 130 // vismito'tha namirdadhyau kimidaM vakti saMyatI ? | kva sa candrayazAH kvAhaM pRthagdezakulodbhavau ? // 131 // jyAyAneSa kaniSTho'hamiti saGgacchate katham ? | sandihAnamiti kSmApaM namimAha mahAsatI // 132 // pratyehi yugabAhuste pitA tattvAt prasUraham / vane jAtastathA''to'si mithilezena tadyathA // 133 // nRpaH padmarathaH puSpamAlA'sya mahiSI ca te / bAladhArazca dhAtrI ca jJAtvaivaM svaM hitaM kuru // 134|| sodare'pi hi mohAndhazceSTase kiM vipakSavat ? / avazyatyAjyarAjyAya kiM gurUnavamanyase ? // 135 // asaMdigdhamidaM mene namiH sarvaM prasUvacaH / paramaM tIrthamiva tAM pramodena nanAma ca // 136 // uttarajjhayaNANi - 1 2010_02 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam adUrasthaM mahAnandamavibAdhAkaraM tapaH / AtmanaH snAnamajaDaM mene mAtuH sa darzanam // 137 // tadanUce ca sadyuktyA jyAyAn me mAnya eva hi / paraM mAtarabaddhAsyo duSpratyAjyo hyayaM janaH // 138 / / jyeSThaM bandhuM namizcandraM natvA cakre parAjitaH / / itIrayan kathaM vAryo mAtarucchRGkhalo janaH ? // 139 / / jyeSThaH kaniSThavAtsalyAccandro'bhyAyAti cet puraH / tadA tadAjJayAvazyaM vartitavyaM mayA mudA // 140 // mAna-kIryorlobha-taSNe vIrANAM na dhanAyaSoH / zrutvetyantaHpuraM sA'gAt sAdhvI candrayazo'ntike // 141 // prAptAmakasmAjjananIM vavande'sau mudAM padam / apRcchad vRttamautsukyAd garbhasthasyAnujanmanaH // 142 / / taM tasmai sA'nujanmAnaM namimajJApayat kramAt / sa tacchrutvA trapA-prIti-pramodaiAnaze'dhikam // 143 // kalatraM sampadaH putrAH suhRdaH sulabhAH satAm / loke sahodaro bandhuH kuzalaireva labhyate // 144 // candro drutamathotthAya svayaM sAnucaro bahiH / Agacchan naminA'bhyetya bhUpIThaluThatA nataH // 145 / / candro namiM samuddhRtyAzliSyan praNayapUritaH / na tRpti prApa tadvaktrAlokanAliGganAdiSu // 146 / / citrastheSviva taccitradarzanAd nRSu sarvataH / sudarzanapuraizvaryaM candro drAg namaye dadau // 147 / / svayaM tu vratamAdatta vratAdAne hi tAdRzAH / ikSvAkavaH pratIkSante navaraM rAjyadhUrdharam // 148 / / mithilAyA avantInAmIzvaro'bhUt tato namiH / abhUdetasya sAmrAjyaM spRhaNIyaM harerapi // 149 // mahImahInAhInAGgabhujo dadhe tathA namiH / yathA'nyanRpasAmrAjyaniHspRho'bhUjjano'khilaH // 150 / / 2010_02 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 uttarajjhayaNANi-1 anyadA''kasmiko dAghajvaro'bhUnnamibhUbhujaH / asAdhya iti SaNmAsaistatyaje yo bhiSagvaraiH // 151 // tato nirvRtaye tasya tAvAnantaHpurIjanaH / svayaM jagharSa zrIkhaNDakhaNDAnAsannavezmasu // 152 / / niHsvAnasvanavat karNamarmAghAtakaraH svaraH / / valayAnyonyasaMgharSabhavo'bhUd duHsaho namaH // 153 / / tAmartimatha vijJAyAvarodhavanitA namaH / ekaikaM sthApayAmAsuH kare maGgalakaGkaNam // 154 / / kaGkaNAnAM kvaNaH kvAgAditi pRcchati bhUdhave / ekaikatvena kaivalyabhAjAmeSa kuto bhavet ? // 155 // ityamAtyavacaH zrutvobuddhatAttvikavAsanaH / cintayAmAsa saMklezaM saMyogaikanibandhanam // 156 / / "yAvadbhiryujyate jIva: sukhalezaikavAJchayA / duHkhAkhyaviSavRkSasya tAvanto yAnti bIjatAm // 157 // suhRt-patnI-sutAdInAM janturyogena hRSyati / na vetti pariNAmo'sya zalyatulyo bhaviSyati // 158 // aikyabhAvanayaikAnte dvidhA sambandhanistRSaH / dhyAyannekaM parAtmAnaM parAnandamavApnuyAt" // 159 // ito rogAd vinirmukto nirArambhaH kSamI damI / nissaGgo vratamAdhAya yatiSye siddhisiddhaye // 160 // suptaH kRtvA manastAdRk puNyacintAsamIhitam / SaNmAsAntaranAyAtAM prApa nidrAM narezvaraH // 161 / / merumUrdhAnamArUDho'hamAruhyendrakuJjaram / rAtrau vibhAtaprAyAyAM svapnametad taM dadarza ca // 162 // tato nAndIravodbuddhaH paramArogyabhAg nRpaH / amuM zailamahaM kvApi dRSTapUrvItyacintayat // 163 / / jAtismRtimathAsAdyAjJAsIt prAgjanmanirmitam / sva:zaile'rhajjanuHsnAtramahimAnaM svayaM kRtam // 164 / / 2010_02 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam ratnasiMhAdijanmAttavratazrutamapi smaran / kaGkaNAnAmivaikatve nirbAdhaM paryabhAvayat // 165 / / puramantaHpuraM rAjyaM vihAyaikapade'khilam / namiH pratyekabuddho'bhUt saMyamI vimalAzayaH // 166 / / virAgamArgAbhivyaktihetvitazcaritaM param / nameryadasti tatsUtravyAkhyAyAM jJApayiSyate // 167 // iti namipratyekabuddhaH // 3 // ramyaM gAndhAradeze'sti pattanaM puNDravardhanam / nRpaH siMharatho'trAbhUnnItisphItiniketanam // 1 // anyadopAyanaprAptau turaGgAvuttarApathAt / avAJchat tadgatiM draSTuM kautukAnnRpattiH svayam // 2 // ekasmin svayamArUDhaH parasmistatsuto harau / evaM jagAma vAhyAlyAM vRto'yaM sAdinAM zataiH // 3 // bhramaNa-plavanAdyasya nAnA kRtvA parIkSaNam / mukto gatyA'tha paJcamyA'zvo yayau plutasaMjJayA // 4 // valgAM yathA yathA''karSad balotkarSAnnarezvaraH / vakrAnuzAsanAdazvo'pyadhAvata tathA tathA / / 5 / / sthite'khile pare sainye tena nIto narezvaraH / mahATavIM zramAd valgAM vyamucat pANipallavAt // 6 / / tatastasthAvasau bhUpo'pyuttatAra taroradhaH / niyantryainaM prANavRttiM cakAra salilaiH phalaiH // 7 // Aruroha tataH sAyaM nRpaH kaJcana bhUdharam / prAsAdamekamadrAkSIt tatra caikAkinI kanIm // 8 // sA tasmai manasA sArdhaM rAje siMhAsanaM dadau / tatrAsIno vizAmIza: priyAlApena tAM jagau // 9 // kA tvaM nage'tra vAsaH kiM kiM saudhaM ko'tra rakSitA ? / mamAzcaryakaraM sarvaM bAle'daH pratibhAsate // 10 // 2010_02 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 mukkAlIM vikirantIva kanyA prAha mahIzvaram / asau nedIyasI vedI tatra mAmudvahAdhunA // 11 // gAndharveNa vivAhena tato'haM nirvRtA satI / svaM vRttaM sarvamAkhyAsye susthA nijapateH puraH ||12|| nRpo'pyathaitayA yukto natvA'bhyarcya jinezvaram / vaidikAgni parItyAsyAzcakArodvAhamaGgalam // 13 // sarvasaukhyakSaNamayIM tayA vizramya zarvarIm / prabuddhaH kRtajainArcAdikAryaH zuddhimattanuH // 14 // sadA'gre'pi mamaiveyamahamasyAH sadA patiH / itIva pratibhAtIdamiti dadhyau hRdIzitA // 15 // yuvatyatrAntare'vAdIt kRtArthA'thAsmyahaM vibho ! / zuzrUSitAmato vArtAmucyamAnAM mayA zRNu // 16 // pure kSatipratiSThA jitazatrunabhUnnRpaH / yatpratApaikadIpAntaH zatrubhiH zalabhAyitam // 17 // pareSAmayamutkRSTaM zrutvA''sIt tatra kautukI / kSaNenAcIkarat tacca duHsAdyaM kiM hi tAdRzAm ? // 18 // vibho ! citrasabhaivaikA ramyA no tava sadmani / vijJapta iti dUtenAnyadopAkramayat sa tAm // 19 // tatra sarvAn samAhUya nipuNAMzcitrazilpinaH / samAMzena sabhAbhittIstebhyazcitrAya so'rpayat // 20 // ekazcitrakalotkarSI varSIyAMstatra citrakRt / citraM citrAGgadAkhyo'yaM svAMzakuDye pracakrivAn // 21 // tasyAnvahaM gRhAd bhaktaM sutA kanakamaJjarI / niSputrAdisahAyasyAninAya prAptayauvanA // 22 // ekadA vegamuktena vAjinA rAjavartmani / ekaM sAdinamadrAkSIt sA yAntI rAjazobhitam ||23|| palAyya lokavat sA'pi kSaNaM sthitvA'tha sAdini / atikrAnte drutaM prApopatAtaM citrasaMsadi // 24 // uttarajjhayaNANi - 1 2010_02 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam tAM vIkSya kAyacintArthI bahizcitrAGgado'gamat / sA vimucyAnnamAcchAdyAdatta tadvarNakAn kare // 25 // taireSA kekinaH picchamalikhat kuTTimopari / sUkSmatUlikayA sAkSAdakSepeNa manoharam // 26 // rAjA'pyatrAntare tatraikAkI taccitramIkSitum / prApto'GgaNatale sAkSAd barhabhrAntyA'kSipat karam // 27 // tatraiSa nakhanirbhaGgavilakSo dikSu dattadRk / sotprAsamidamAkhyAyi citrakRtsutayA tayA // 28 // maJcakasya trayaH pAdA mamAbhUvan purApi hi / bhAgyAllabdho mayA turyastvamadyAjJaziromaNiH // 29 // ke'mI iti nRpaprazne sApyAha subhagAkSaram / AdyaH sa yo'dya sAdyazvaM rAjamArge'pyavAhayat // 30 // sutAdibhUritantrANAmanyeSAmiva matpituH / vRddhasyaikasya niHsvasya rAT dvitIyaH samAMzadaH // 31 // tRtIyo matpitA kSINAzeSArthaH parakarmaNA / kavoSNAnne mayA''nIte yAti yaH saralo bahiH // 32 / / aprekSApUrvakRccitrabahe karamavAhayaH / caturthastvamato mahyaM tebhyo'pi khalu rocase // 33 / / tasyA vacanavaicitryacamatkRtamanA nRpaH / sannivezya manastasyAM parato'gacchadAtmanA // 34 // ApRcchaya mantriNaM bhRtvA citrAGgagRhaM dhanaiH / upayeme mahAbhUtyA nRpaH kanakamaJjarIm // 35 / / nRpaprasAdamAsAdya gaNaiH zilpisutA'pi sA / sarvAsAM rAjyavaMzyAnAM sapatnInAmuparyabhUt / / 36 / / agopyahRdayA tasyA dAsI madanikA'bhidhA / sakhIva premapAtratvAdAsId vizvAsabhAjanam // 37 / / tadvAsavezma samprApte'nyadA bhUpe ratiklamAt / suSupsati sukhI tasyAH pUrvaM saGketitA'vadat // 38 // 2010_02 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 uttarajjhayaNANi-1 Avartaya kathAM kAJcid yathAtikramate nizA / / sA'pyAha svapitu svAmI bhaNiSyAmi kathAM tataH // 39 / / tatkathAM kAmyati zrotuM bhUdhave zayite mRSA / sudhAmiva sravantI tAmAkhyat kanakamaJjarI // 40 // grAme kasyApi vaNijastanujodbhinnayauvanA / mAtrA pitrA tathA bhrAtrA'nyatrAnyatra vRtA'tha sA // 41 // parasparamajAnadbhirjApite taiH zubhe kSaNe / DuDhaukire trayo'pyete varAH pANigrahecchayA // 42 // . mAtrAdiSu sacinteSu jane collAsikautuke / varAH kanyAmimAM vIkSyAbhavan nibhRtamAdRtAH // 43 // atrAntare'hinA daSTA mRtA'kasmAd vaNiksutA / teSveko'tidRDhasnehazcitAM saha tayA'vizat // 44 // viyogato varaM mRtyurekazo hi sa pIDayet / nityaM priyaviyogAgnidagdhasya prANite na kim ? // 45 // dvitIyo'nazanaM bheje yataH priyajanaM vinA / sarvamAhArazayyAdi viSAdapyatiricyate // 46 / / kAtaryeNa kRtaM kiJcijjIvanopAyamAdadhe / iti dhyAtvA tRtIyena devatA''rAdhanaM kRtam // 47 // prApya saJjIvanaM mantraM tena dvApyajIvayat / athopatasthire bhUyaste tatpANijighRkSavaH // 48|| ito madanikAvAdIdeteSAM tulyamicchatAm / ekena kanyakA kena paryaNAyi vareNa sA ? // 49 // rAjyuvAca pramIlAyAM praviSTe mama locane / zvaH pRccheryadi te citramityuktvA sukhamasvapIt // 50 // jijJAsunA kathAtattvaM rAjJA'nye'hni sakautukam / datte'syai vArake dAsI mRSAsupte nRpe'vadat // 51 // svAminyAkhyAhi yuvatI preyasI kasya sA'bhavat ? | kautukenAmunA kRcchre vyatikrAnto mayA dinaH // 52 // ___ 2010_02 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam devyAha sakhi ! kiM citraM tasyAH saJjIvakaH pitA / sahodbhUtastu sodaryastyaktabhaktaH paraM patiH // 53 // pRSTA bhUyastayA''khyAnamAkhyannaravarAGganA / pUre surapure bhUpaH samRddho'bhUnnRvAhanaH // 54 // ratnAlokAdalaGkArAn hemakArairajIghaTat / guptabhUmigRhe kvApi patnyai nirbhAnurociSi // 55 // svarNAdhyakSAya tatraikaH kazcinnADindhamo'vadat / pradoSasamayo jajJe saMvRNupaskaraM tataH // 56 // pradoSaM kathamajJAsIditi prazne sakhIkRte / / tathaivAyapare rAjJI tadAkhyat prAptavArakA // 57 / / divasAntaM nizA'ndhatvAt kalAvit tatra vedaH saH / anyaccAkhyAnamArebhe sA sakhI prati tad yathA // 58 // rAjJA kenApyavadhyau dvau bandhayogyau malimlacau / peTAyAM nyasya nIrandhyAM madhye vAridhervAhitau // 59 // kaizcid dinaistaTe kvApi tAM peTAM prApya kazcana / udghATyAvocadadyAyaM katitho vAmabhUd dinaH ? // 60 // etastatrAha turyo'dya dinastad vettyasau katham ? / saivAnyedhustathaivAha sa turIyajvarI yataH // 61 // anyacca kvacidapyAsInniveze kazcidauSTrikaH / vallabhaM karabhaM kaJcit suvane'cArayacciram // 62 / / marupriyeNa tenApi pravilokayatA'cirAt / / kvacit patraphalairADhya'darzi babbUlapAdapaH // 63 / / tadupAntamathAgatya saralIkRtakandharaH / tAmyati smaiSa taM bhakSyaM cikhAdiSuranApnuvan // 64 // kathamapyanavApyAtha matsaracchuritAntaraH / tasya bhUmIruho maulAvutsasarja malaM krudhA // 65 / / grIvAgreNApyanApye'smin kathamuSTro'tyajanmalam ? / tathaivAnyedhurAhaiSA kUpAntaH sa hi pAdapaH // 66 // 2010_02 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 uttarajjhayaNANi-1 kiJca kvacit pure zreSThI varuNAkhyo vyadhApayat / grAvNaikenaiva hastaikamitaM devakulaM kRtI // 67 // devaM catuHkaraM tatra nyasyAsau nityamArcayat / devArcanaM hi vArdhakye paraM pAratrazambalam // 68 // kathamekakare devakule devazcatuSkara: ? / iti pRSTe'nyadA sA''khyad devaH sa hi caturbhujaH // 69 / / tathA zreSThinaH kvacidekasya dve bhArye piturAlayAt / ekA prAptAni bhUyAMsi bhUSaNAni ghaTe'kSipat / / 70 // saptanyA duHsthavaMzyAyAH sA''loke zaGkayA ghaTam / mudritaM nyasya satataM yAntyAyAntI dadarza sA // 71 / / anyadAntaramAsAdya sapatnyA tAni jahire / tathaivAmudrayat kumbhaM sA''yAtA veda tatkSaNam // 72 / / anunmudya ghaTaM tAni kathamAttAni veda sA / tathaivAnyedhurAhaiSA so'bhUt kAcamayo ghaTaH // 73 / / kiJca nRpakanyA gavAkSasthA kvApi jahe khacAriNA / mayA''neturasau deyA pratijJAmityadhAnnRpaH // 74 // naimittiko nimittena jJAtvovAcocitAM dizam / rathakRd rathamAtene pakSivad gaganAdhvagam / / 75 // etau sahasrayodhazca bhiSak cetyAsya taM ratham / catvAro'pyanuvidyAbhRd yayuH prApuzca taM kramAt / / 76 / / yuddhaM vidhAya sAhasrastaM jaghAna khacAriNA / hanyamAnena kanyAyA asinA cicchide ziraH // 77 / / bhiSak saJjIvanauSadhyA kSaNAt kanyAmajIvayat / ninyuzcopanRpaM kanyAM tAM sarvebhyo'pyasau dadau // 78 // kanyA''ha yo mayA sAkaM kartA zvaH kASThabhakSaNam / patnyaikasyaiva tasyAhaM bhavitA rAjavaMzajA // 79 // 2010_02 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam sakhi ! prAtazcaturvekaH pravizya jvalitAM citAm / tAmudvAhya tayA sArdhamupAbhuGkta ciraM sukham // 80 // kathaM so'gnau na jajvAletyuktvA'nyedhuruvAca sA / naimitto jJAtasauraGgamArgaH svairamidaM damabhya // 81 / / kathAprathAbhiratyevaM parimohayamANayA / tayA kanakamaJjaryA vizAmIzo vazIkRtaH // 82 / / tasyAmatyantamAsaktastathA'jani napo yathA / pravRttimapi rAjInAM nAnyAsAM samapRcchata // 83 // sarvAstAM dveSaviSayaM cakruH kanakamaJjarIm / nIcAvamAnaprabhavo manyurdurviSaho yataH // 84 // rUpaM kulaM kalAM lakSmI sarmapyavamatya naH / hI ! zilpakRtsutAvazyo'vazyaM bhUmAnacetanaH // 85 / / tAM sapnyo'nyadA vIkSyaikAnte kiJcijjapodyatAm / rAjJe'zaMsan karotyeSA dhruvaM kimapi kArmaNam // 86 / / nRpo nizamya tat tAbhyaH samyag jijJAsurAtmanA / agAt tatra tadanveSTuM yatra gUDhagRhe'sti sA // 87 / / itazcAsau yadaivoDhA rAjJA citrAGgadAtmajA / tatprabhRtyeva madhyAhne nityaM sA''tmAnamityazAt // 88 / / rAjaveSaM vimucyaiSAM taM parIdhAya paitRkam / tattvajJAnavatI bAlA''tmAnamitthamabodhayat // 89 // "AtmannetAM nijAM bhUtiM vilokaya purAtanIm / mA kArSIbhUpaterbhUtyA garvaM garvo hi pAtakRt // 10 // AtmAnaM svAmisampadbhirmA vismArSIH purAtanam / madyAd viSAdapi zrINAM mohazaktirIyasI // 11 // mANikyairna ca muktAbhirna veSairna paricchadaiH / kevalenaiva zIlenAlakriyante hi yoSitaH" // 12 // anuzAsyeti sA''tmAnaM bhUyo bhUpAttaveSabhRt / dadRze medinIndreNa tat tathA'rarisandhinA // 13 // 2010_02 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 uttarajjhayaNANi - 1 tAM paTTamahiSIM cakre tataH pramudito nRpaH / niSkRtrimA hi nArINAM bhaktirbhartRSu kArmaNam // 94 // anyadA vimalAcAryavyAkhyAmAkarNya bhUdhavaH / zramaNopAsako jajJe sapatnIkaH sutattvavit // 95 // atha citrAGgado rAjJyA samyag niryAmitaH pitA / namaskAraM smaran mRtvA vyantarAkhyasuro'bhavat // 96 // devItvamApya saudharme dharmAt kanakamaJjarI / cyutvA tato'pi vaitADhye toraNAkhyapure'jani // 97 // zaktikhagendrasya putrI kanakamAlikA / vAsavAkhyakhagaH kAmI yuvatIM tAmapAharat // 98 // nage'tra saudhamAsUtrya tAmantaramucanmudA / kilAtrodvAhayiSyAmItyenAM verdI cakAra ca // 99 // gAndharvAya vivAhAya yAvadAsIt samutsukaH / AgAt kanakamAlAyAH svarNAcistAvadagrajaH // 100 // niyuddhayamAnau dvAvetau mithaH krodhAta hatau / kAndizIkAM tadA kanyAM kazcidetya suro'vadat // 101 // mA zucaH sodaraM vatse ! pradhane'bhimukaM hatam / sAkSiNo vikrame yasya surA apyasmadAdayaH // 102 // tapodhanA jitAtmAnaH sammukhaM nihatA bhaTAH / bhartRbhaktAstathA nAryo bhavanti svargabhAjanam // 103 // zokAcchokaikasantApo hyarthAdartha idaM dhruvam / tacchucaM tyaja yat putrI tvaM me'taH procyase mayA // 104 // enAmetAvadutprIti: suro yAvadavArtayat / putrAnveSaNadhIstAvad dRDhazaktirupAgamat // 105 // vAsavaM ca sutaM caiva vIkSAmAsa mRtAvubhau / sutAM kanakamAlAM ca lUnamUrdhAnamaikSata // 106 // saMvegAdityasau dadhyau nirAzena mamAGgajA / prAg vAsavena nihatA putraH so'pi tato mRtau // 107 // 2010_02 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam "aho ! saMsAravairasyaM durlakSyaM mUDhamAnasaiH / kAmAdyairyatra jantUnAM suprApA'nupadaM vipat // 108 // kva sutaH kva ca sA putrI vAsavaH kva sa taskaraH ? / asthiratvaM yathaiteSAM sarvasya jagatastathA // 109 // kaH zatruH ko'thavA mitramaho ! mohavijRmbhitam / yena mUDhadhiyo lokA na jAnantyAtmano hitam // 110 // utpathaprasthitaH zatrurmitraM satpadamAzritaH / ayamAtmaiva bAhyeSu bhrAnte zatrutva - mitrate // 111 // jano jAnAtvadastattvaM vyaktaM vairAgyakAraNam / asantoSaH paraM duHkhaM santoSaH paramaM sukham " // 112 // iti saMvignadhIH zAntaH prAgbhavAdhigamAdabhUt / tadaiva cAraNaH sAdhuH svayambuddhaH sa khecaraH // 113 // tataH kanakamAlAM tAM jIvantIM vIkSya vismitaH / dRDhazaktimunistena vyantareNedamaucyata // 114 // varAkI bAlikA naitad vetti tat kalpitaM mayA / kAraNaM zRNu tatrApi kiM gopyaM hi muneH puraH ? // 115 // jitazatroH purA rAjJo rAjJI kanakamaJjarI / ante citrAGgadaM tAtaM vidhinA nirayAmayat // 116 // sa mRtvA vyantaro'smyeSa kramAt seyaM tavAtmajA / vAsavApahRtA zaile'trAjJAyyavadhito mayA // 117 // hate caure hate bandhau yAvadAzvAsayAmyaham / yuSmAMstAvadiha prAptAn vIkSya mAyAmayojayam // 118 // putrImAdAya tAto'sau mA gAditi dhiyA mayA / rAgeNa yA kRtA mAyA tAM kSamasva mahAmune ! // 119 // munirAkhyat prasannAkSastvayA mAyA yadAhitA / sA sAdhvI me mahAmAyA yayA bhavamayI hatA // 120 // tvayopakRtametarhi nAparAddhaM manAgapi / iti procyAziSaM dattvA vijahe nabhasA muniH // 121 // 2010_02 327 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 uttarajjhayaNANi-1 tadA prAgbhavavRttAntamAkarNya vyantaroditam / AsIt kanakamAlAyAH prAgvarNitabhavasmRtiH // 122 / / yayAce vyantaraM sA'tha tamevAtra bhave patim / dehi yena nijaM janma kRtArthaM karavANyaham // 123 / / suro'pyAha sute ! bhartA devo bhUtvA cyutaH kramAt / rAjJo dRDharathasyAbhUt putraH siMharathAbhidhaH // 124 / / vakrAzvena hRto'traiva sa eSyati nage svayam / asyAM vedyAdisAmagryAM dhruvaM tvAM pariNeSyati // 125 / / jAgarUkANi vartante bhAgadheyAni te tataH / nirAkulA'tra tiSTha tvaM yAvadAyAti sa kSaNaH // 126 / / vyantarastvadhunA meruM gato'sti jinavandakaH / Aryaputra ! tvamapyAgA aparAhne'dya tAvatA // 127 / / sA'haM kanakamAlAsmi yayotsukatayA bhRzam / vivAhe tasya tAtasya nAgamAya pratIkSitam // 128|| imAM zrutvA kathAM jAtismaraH siMharatho'bhavat / vyantaro'pyAgatastAvadapsaraHparivAritaH // 129 // tad vIkSya nibhRtaM hRSTo'spaSTayad ramyamutsavam / madhyAhne'tha nRpo'rhantamabhyAbhuGkta sadvidhiH // 130 // devaprasAdasampUrNAzeSakAmakSitIzvaraH / mAsamatra nage patnIyukto ninye kSaNArdhavat // 131 // nRpo'nyadA priyAmAkhyacchatruvargo nirargalaH / upadroSyati me rAjyaM tad yAmi puramekadA // 132 / / anumanyasva mAM prAptaM paJcame'yatra vIkSase / sA'pyAha yoSitAM kAntavacaH siddhAntasannibham // 133 / / kintu prajJaptividyAM mad gRhANa sukhametayA / yAtAyAtaM bhaved vyomnA bhUpathe hi zramAya tat / / 134 / / priyAtastAmathAsAdya sAdhayitvA ca khAdhvanA / pratyAgAnnagaraM rAjA nAgaraiH kRtamaGgalam / / 135 / / 2010_02 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam tAdRg vyatikaraM jJAtvA'mAtyAdyA adhivismayAH / nizcinvanti sma tatpuNyakasmAtsampadAvaham // 136 // vAsarAMzcaturastatra nirgamya nagare nRpaH / nabho'dhvanA'tyagAt prItyA punaretya nagaM dinAn // 137 // nage ca nagare vA'syAbhUdaGgena gatAgatam / manaH kanakamAlAM tu kadAcidapi nAmucat // 138 // atatyeSa nage yasmAt tannaggatiritIritaH / nRpaH siMharatho lokaistannAmaiva kramAdabhUt // 139 // anyadA vyantaro bhUpamidamAkhyannagAgatam / praNayAd vAM nage'mutra ciramasthAmazaGkitaH // 140 // svAmyAdezo 'dhunA''yAto yAtavyaM tatra nizcitam / kariSyatyadhRtiM putrIM mAM vinA tannizamyatAm // 141 // naikAkinIyaM moktavyA mA naiSIH zUnyatAM nagam / ityuditvA satantro'sau vyantaro'gAdadarzanam // 142 // nagaraM naga evAsmin bhUpo'pi niramApayat / tannagAtipuraM nAmnA paprathe nAgarAzritam // 143 // tasmin vihArazIrSasthasvarNakumbhotkarairdivA / vIkSyamakSINatejobhiH zatabhAnunabhastalam // 144 // asminnapsarAM kulAni vibudhA asmin prabhAbhAsurAH / nAryaH zacyatirekirUpakalitAH sarvatra sustho jayaH // pUjyante guravo'tra ca pratigRhaM ramyA sudharmekSyate / na svarge'styadhikaM nagAtipurataH kiJcid bahuzrIbharAt // 145 // pure'tra tasya bhUpasya yazaH kusumasaurabham / dizo'dhyavAsayat kalpadrumasyevopakurvataH // 146 // uttuGgajainaprAsAdAn jainapratikRtIrapi / naikAH sa kArayAmAsa pUjAzcAsAmavartayat // 147 // anyonyamavyAbAdhena pumarthAstaM siSevire / yo'pi turyastvAsannaH samayaM pratyapAlayat // 148 // 2010_02 329 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 uttarajjhayaNANi-1 nyAyadharmAnvitaM rAjyaM bhaktAnekAvanIzvaram / sukhaM pAlayatastasya sumahAn samayo'tyagAt // 149 / / vasantotsavamanyedhurvIkSituM purasImani / sAmantAmAtyasaMyukto'zvArUDho'gAt kSitIzvaraH // 150 / / maJjarIpiJjaraM maJjuguJjabhramarasaGkalam / mArge sa cUtamaikSiSTa spaSTaM chatramivAvaneH // 151 // tadA modaikasaurabhyalubhyaghrANo'vanIdhavaH / darza darzamamuM mitramiva bheje parAM ratim // 152 / / lIlayA maJjarImekAmagrahInmakarandinIm / tasya rAjA'tha jighrastAM krIDA'rthI purato'gamat // 153 / / gatAnugatikaistasya sainikaistadvanaspateH / / maJjarI-pallava-dalapramukhaM sarvamAdade // 154 // vAsantIM vibhurAdhAya krIDAM pratyAvRtaH kramAt / taM kASThazeSamAlokya sahakAraM vyacintayat // 155 // "aho ! saMsAravairasyaM kSaNikAH sarvasampadaH / yo'bhUllocanalehyazrIzzUtaH so'jani hIdRzaH // 156 // kva tAH samprati maJjayoM ghrANAhlAdaikajIvanam ? / pravAlapaTalAkArAH kva te cUtasya pallavAH ? // 157 // yat prAtastanna madhyAhne yanmadhyAhne na tnnishi| yannizi syAnna tat prAtarasthairyamidamadbhutam // 158 // aloma sampUrNazazAGkazobhi mukhaM tu yUnAM katicid dinAni / bhavet tataH zmazruvizAlajAlasevAlalInAnatulAM bibharti // 159 // dhUmena citraM tuhinena padmaM tAmitrapakSeNa yathendubimbam / pItaM yathA naiva vibhAti tadvat prAnte jarAjarjaritasya rUpam // 160 // na lakSyate kAlagatiH savegaM cakrabhramabhrAntividhAyinIyama / yayA manuSyaH sphuTayauvanADhyo vidhIyate vidrutavigraho'nte // 161 // na kuTumba na vA lakSmIna lIlAlalitaM vayaH / dRSTaM cirasthiraM kiJcit padmapatrAmbubinduvat // 162 // 2010_02 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam pUrvapuNyabhavA bhUtiryAvat tAvanmanojJatA / tatkSayA tatkSaye sA'pi kva syAditi hi nizcitam" // 163 // ityAdi cintayan jAtismaraH pratyekabuddhatAm / naggatinRpatiH prApya vijahe vratinAM varaH // 164 // uktaJca "jo cUyarukkhaM tu maNAbhirAmaM samaJjarI-pallava-puSphacittaM / riddhi ariddhi samupehiyA NaM gandhArarAyA vi samekkha dhammaM" // 165 / / catvAro'mI kramAt kSoNIpratiSThAnapure'nyadA / gatvA'vizaMzcaturi laghudevakule kvacit // 166 / / yakSastatra kramAt teSAM pUrvAdidvAravezinAm / vaimukhyAzAtanAbhIruzcaturAsyatvamAdadhe // 167 / / AtmadhyAnasudhApAnasusthitasvAntavRttayaH / tasthuste tatra catvAra iva stimitasAgarAH // 168 // karakaNDustadA kaNDUmapanudya svavarmaNaH / zalAkAM gopayan karNe dvimukhenedamaucyata // 169 // "jeyA rajjaM ca TuM ca puraM aMteuraM tahA / savvameyaM pariccajja saJcayaM kiM karesimaM ?" // 170 / / prativakti tadA yAvat karakaNDumahAmanAH / tAvadAvirbhavattoM namirdvimukhamabhyadhAt // 171 // "jaiyA te peie rajje kayA kiccakarA bahU / tesiM kiccaM pariccajja ajja kiccakaro bhavaM" // 172 / / dimakho nottaraM datte yAvannamimahAmuneH / tAvad gAndhArarAjarSirnaggatirgiramAdade // 173 / / 1. yazcUtavRkSaM tu mano'bhirAmaM samaJjarI-pallava-puSpacitram / RddhimanRddhiM samprekSya gAndhArarAjA'pi samIkSya dharmam // 2. yadA rAjyaM ca rASTraM ca puramantaHpuraM tathA / sarvametat parityajya saJcayaM kiM karoSImam ? // 3. yadA te paitRke rAjye kRtAH kRtyakarA bahavaH / teSAM kRtyaM parityajyAdya kRtyakaro bhavAn / 2010_02 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 "rjayA savvaM pariccajja mokkhAya ghaDasI bhavaM / paraM garahasI kIsa attanIsesakArae ?" || 174 // zAntaM kAntaM hitaM svAdu mudhAkRtasudhArasam / karakaNDuruvAceti tataH zuci vaco muniH || 175 / / 'mokkhamaggaM pavannesu sAhUsuM baMbhayArisuM / ahiyatthaM NivAraMte na dosaM vattumarihasi // 176 // rUsau vA paro mA vA visaM vA pariyattau / bhAsivvA hiyA bhAsA sapakkhaguNakAriyA" // 177 // anuzAsti prapadyainAM te sarve'pi maharSayaH / kAle kevalamAsAdyAbhajanta paramaM padam // 178 // evaM pratyekabuddhAnAM sahasrANi caturdaza / pareSAmapyajAyanta nUnaM zrIvIrazAsane // 179 // uktaJca zrInandyadhyayanaTIkAyAm- 'bhagavatazca zrIRRSabhasvAminazcaturazItisahastrapramANotkRSTabhramaNasampat / tena prakIrNakAnyapi tAvatpramANAnyeva / pratyekabuddhA api tAvanta eva / evaM zeSatIrthakRtAmapi zramaNasampadanusAreNa bhAvanA kAryA / vardhamAnasvAminastu caturdaza sahastrANi abhavan, pratyekabuddhA api tAvanta eva" / tathA ca mUlagrantha : - " ha patteyabuddhapaNIyaM paiNNagaM bhaNiyavvaM / jao paiNNagaparimANeNa ceva patteyabuddhaparimANaM kIra / bhaNiyaM patteyabuddhA vi tattiyA ceva tti" ityalaM prasaGgena // 1 iti pratyekabuddhAnAM caturNAmapi lezataH / 64 44 uttarajjhayaNANi - 1 vRttamuktaM namestvatrAdhikArastena tad yathA // 180 // caiUNa devalogAo uvavanno mANusaMmi logaMmi / uvasaMtamohaNijjo saraI porANiyaM jAI // 1 // 1. yadA sarvaM parityajya mokSAya ghaTate bhavAn / paraM garhati kathamAtmaniH zeSakArakaH ? // 2. mokSamArgaM prapanneSu sAdhuSu brahmacAriSu / ahitArthaM nivArayati na doSaM vaktumarhasi // ruSyatu vA paro mA vA viSaM vA parivartatAm / bhASitavyA hitA bhASA svapakSaguNakArikA // 3. iha pratyekabuddhapraNItaM prakIrNakaM bhaNitavyam / yataH prakIrNakaparimANenaiva pratyekabuddhaparimANaM kriyate / bhaNitaM pratyekabuddhA api tAvanta eveti // 2010_02 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 333 vyAkhyA-cyutvA devalokAdutpanno mAnuSe loke prANigaNe / upazAntamanudayaprAptaM mohanIyaM darzanamohanIyAkhyaM yasyAsAvupazAntamohanIyaH smarati 'vartamAnatvaM tatkAlApekSayA' paurANikI cirantanI jAtimutpattiM devalokAdAviti prakramaH // 1 // tataH kimityAha jAI sarittu bhayavaM sahasaMbuddho aNuttare dhamme / puttaM Thavittu rajje abhinikkhamaI NamI rAyA // 2 // vyAkhyA-jAtiM prAguktAM smRtvA bhagavAn dhImAn 'saha'tti svayaM sambuddho nAnyabodhito'nuttare pradhAne dharme cAritradharme / putraM sthApayitvA rAjye'bhiniSkrAmati pravrajati namI rAjA // 2 // kiM kuryAdityAha so devalogasarise aMteuravaragao vare bhoe / bhuMjittu namI rAyA buddho bhoe pariccayaI // 3 // vyAkhyA-sa iti namirdevalokasadRzAn devabhogatulyAn, varamantaHpuraM tatra gataH 'prAkRtatvAt paranipAto varazabdasya' varAn pradhAnAn bhogAn zabdAdIn bhuktvA namI rAjA buddho jJAtatattvo bhogAn parityajati / punarbhogagrahaNaM mugdhAnAM smRtyartham // 3 // kiJca mihilaM sapura-jaNavayaM balamorohaM ca pariyaNaM savvaM / ciccA abhinikkhaMto egaMtamahiTThio bhayavaM // 4 // vyAkhyA-mithilA nagarI saha purairanyanagarairjanapadena ca vartate yA sA / tathA balaM gajAdicaturaGgam / avarodhamantaHpuraM parijanaM parikaraM sarvaM tyaktvA abhiniSkrAntaH pravrajitaH ekAntaM dravyato vijanamudyAnAdi, bhAvatazca "eko'haM nAsti me kazcinna cAhamapi kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM nAsau dRzyo'sti yo mama" // 1 // iti bhAvayan 'eka evAham' ityanto nizcaya ekAntastamadhiSThitaH AzritaH // 4 // tadA tatra yadabhUta, tadAha kolAhalagabbhUaM AsI mihilAiM pavvayaMtaMmi / taiyA rAyarisimi namimi abhinikkhamaMtaMmi // 5 // ___ 2010_02 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-kolAhalo hA tAta ! mAtarityAdivilapitAkranditAdikalakalaH sa eva bhUto jAto yasmiMstat kolAhalakabhUtamAsIdabhUmithilAyAM 'sarvaM gRhArAmAdIti gamyam' kva sati pravrajati vratamAdadAne tadA kAle rAjyAvasthAyAmRSiriva RSirbhAvAriSaDvargajayAt tathA''ha "kAmaH krodhastathA lobho harSo mAno madastathA / SaDvargamutsRjedenaM yaH sadA sa sukhI bhavet" // 1 // rAjarSistasmin namau rAjyabhiniSkrAmati gRhAt kaSAyAdibhyo vA nirgacchati satIti // 5 / / punardayadabhUt, tadAha abbhuTThiyaM rAyarisiM pavvajjATThANamuttamaM / sakko mAhaNarUveNa imaM vayaNamabbavI // 6 // vyAkhyA-abhyutthitamabhyudyataM rAjarSi pravrajyaiva sthAnamAzrayo jJAnAdiguNAnAM pravrajyAsthAnamuttamaM 'tatpratIti zeSaH' / zakra indro brAhmaNarUpeNAgatyeti yojyam / tadAzayaM parIkSitukAma idaM vakSyamANaM vacanamabravIduktavAn // 6 // tadevAha kiM nu bho ! ajja mihilAe kolAhalagasaMkulA / suvvaMti dAruNA sadA pAsAesu gihesu ya // 7 // vyAkhyA 'kimiti prazne, nu vitarke, bho ityAmantraNe' adya mithilAyAM kolAhalakena saGkalA vyAkulAH zrUyante dAruNA hRdayodvejakAH zabdA vilapitAdayaH prAsAdeSu deva-nRpabhavaneSu gRheSu tadanyeSu cazabdAt trika-catuSkAdiSu ceti // 7 // tatazca eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 8 // vyAkhyA-etaM pUrvoktamarthaM nizamya zrutvA hetuH paJcAvayavarUpaH, kAraNaM cAnyathA'nupapattimAtraM tAbhyAM coditaH preritastathAhi-anucitamidaM bhavato'bhiniSkramaNam, AkrandAdidAruNazabdahetutvAt, yad yadAkrandAdidAruNazabdahetu, tad tad dharmArthino'nucitaM yathA prANivyaparopaNAdi, tathA cedam, tasmAdanucitameveti paJcAvayavo hetuH / AkrandAdizabdahetutvaM bhavadabhiniSkramaNAnucitatvaM vinA'nupapannamiti kAraNamanayoH pRthagupAdAnaM 'pratipAdyabhedataH sAdhanavaicitryasUcanArtham' 'tao' tti tataH preraNA'nantaraM namI rAjarSidevendramidamabravIditi // 8 // 2010_02 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 335 kimuktavAnityAha mihilAe ceie vacche sIyacchAe maNorame / patta-puppha-phalovee bahUNaM bahuguNe sayA // 9 // vyAkhyA-mithilAyAM puri caitye udyAne 'vacche'tti 'sUtratvAt hilope' vRkSaiH zItacchAye manorame manoramAbhidhAne patra-puSpa-phalopete bahUnAM prakramAt khagAdInAM bahuguNe phalAdibhirupakAriNi sadA // 9 // tatra kimityAha vAeNa hIramANaMmi ceiyaMmi maNorame / duhiyA asaraNA attA ee kaMdaMti bho ! khagA // 10 // vyAkhyA-vAtena hiyamANe itastataH kSipyamANo vAtazca tadA zakreNaiva kRta iti sampradAyaH / citiriheSTikAdicayastatra sAdhurayogyazcityaH svArthe'Ni caityastasmin / ko'rtho'dhobaddhapIThake, upari cocchritapatAke manorame mano'bhiratihetau 'vRkSe iti zeSaH' / duHkhitA azaraNA ata evArtAH pIDitA ete pratyakSAH krandanti bhoH ! khagAH pakSiNaH / iha ca yat svajanAkrandanaM tat khagAkrandanaprAyam, AtmA ca vRkSakalpo niyatakAlAvasthitestataH svasvagatigAmitayA drumAzritakhagopamA evAmI svajanAdayaH / yaduktam "yadvad drume mahati pakSigaNA vicitrAH, kRtvAzrayaM hi nizi yAnti punaH prabhAte / tadvajjagatyasakRdekakuTumbajIvAH; sarve sametya punareva dizo bhajanti // 1 // tatazcAkrandAdizabdAnAmabhiniSkramaNahetutvamasiddham, svaprayojanahetukatvAt teSAm / sarve hi sIdamAnAH svArthameva rudantIti bhavadukte hetu-kAraNe asiddhe eveti bhAvaH // 10 // tatazca eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namiM rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 11 // vyAkhyA--etamarthaM nizamya hetu-kAraNAbhyAM pUrvoktAbhyAmanupapattipurassarAbhyAM codito'siddho'yaM bhavadukto hetuH kAraNaM cetyanupapattyA prerito hetu-kAraNacoditastato narmi rAjarSi devendra idamabravIditi // 11 / / 2010_02 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 uttarajjhayaNANi-1 kiM tadityAha esa aggI ya vAU ya evaM Dajjhai maMdiraM / bhayavaM aMteurateNaM kIsa NaM nAvapekkhaha ? // 12 // vyAkhyA-eSa pratyakSo'gnizca vAyuzca tathaitad dahyate / arthAd vAteritAgninaiva mandiraM gRhaM 'bhavatsambandhIti zeSaH' / bhagavan ! 'aMteuraMteNaM' ti antaHpurAbhimukhaM 'kIsa'tti kasmAt 'NamalaGkAre' nAvaprekSase nAvalokase ? ||12 / / tatazca eyamaDhe nisAmittA heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 13 // spaSTA, navaraM namirdevendramidamabravIditi // 13 // kimityAha suhaM vasAmo jIvAmo jesiM mo natthi kiMcaNaM / mihilAe DajjhamANIe na me Dajjhai kiMcaNaM // 14 // vyAkhyA-sukhaM yathA syAdevaM vasAmastiSThAmo jIvAmaH prANAn dhArayAmo yeSAM 'mo' ityasmAkaM nAsti kiJcana vastujAtam / yataH "eko'haM naiva me kazcit svaH paro vA'pi vidyate / yadeko jAyate jantumriyate caika eva hi" // 1 // iti na kiJcidantaHpurAdi matsatkam, ato mithilAyAM dahyamAnAyAM na me dahyate kiJcit svalpamapi, svakarmaphalabhujo hi jantava iti / tato'nena prAguktahetorasiddhatvaM tattvato jJAnAdivyatiriktasya sarvasyApyasvakIyatvAditi bhAvaH // 14 // tadeva bhAvayati cattaputtakalattassa nivvAvArassa bhikkhuNo / piyaM na vijjae kiMci appiyaM pi na vijjae // 15 // vyAkhyA-tyaktaputrakalatrasya nirvyApArasya muktakRSyAdikri yasya bhikSoH priyamiSTaM na vidyate kiJcidapriyamaniSTamapi na vidyate / etenAkiJcanatvaM samarthitam / / 15 / / evaM kathaM vasanAdItyAha bahuM khu muNiNo bhaI aNagArassa bhikkhuNo / savvao vippamukkassa egaMtamaNupassao // 16 // 2010_02 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 337 vyAkhyA-- 'khurevArthe' bahveva bhadraM kalyANamanagArasya sarvato bAhyAdAntarAt svajanAt parAd vA vipramuktasya / eka evAhamityanto nizcaya ekAntastamanupazyataH paryAlocayata iti ||16|| eyama nisAmittA heU - kAraNacoio / tao na rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 17 // prAgvat // 17 // tadAha pAgAraM kAraittANaM gopuraTTAlagANi ya / ucchUlagasayagghIo tao gacchasi khattiyA ! // 18 // vyAkhyA --- prAkAraM koTTaM kArayitvA gopurANi tadddvArANi 'kapATArgalAdyupalakSaNaM' aTTAlakAni koTTakoSThakoparyAyodhanasthAnAni 'ucchUlaga'tti khAtikA 'sayagghIo' tti zataghnyo yantravizeSarUpAH / tataH sarvaM svasthIkRtya gacchasItyatra tivyatyayAd gaccha kSatriya ! iti // 18 // eyama nisAmittA heU - kAraNacor3ao / tao namI rAyarasI deviMdaM iNamabbavI // 19 // uktArthA ||19|| tathA-- saddhaM nagaraM kiccA tava - saMvaramaggalaM / khatiM niuNapAgAraM tiguttaM duppadhaMsagaM // 20 // vyAkhyA- - zraddhAM tattvarUcirUpAM sarvaguNAdhAratayA nagaraM kRtvA' TS nenopazamasaMvegAdIni gopurANi kRtvetyupalakSyate / tapaH SaDvidhaM bAhyaM tatpradhAnaH saMvara AtravarodharUpastaM mithyAtvAdiduSTanivArakatvAdargalaM kapATaM ca kRtvA tathA kSAnti nipuNaM ripurakSAkSamaM prAkAraM kRtvA tisRbhiraTTAlakAdisthAnIyAbhirmanoguptyAdibhirguptaM triguptaM duSpradharSaM durabhibhavanIyam ||20|| itthaM prakArayitveti yaduktam, tatpratyuktaprAkArAdiSvavazyaM yoddhavyam, tacca praharaNAdiSu vairiSu ca satsu sambhavItyata Aha-- dhaNuM parakkamaM kiccA jIvaM ca iriyaM sadA / dhiraM ca keyaNaM kiccA sacceNa palimaMthae // 21 // vyAkhyA -- dhanuH parAkramaM jIvavIryalakSaNaM kRtvA jIvAM ca pratyaJcAM ceryAsa 2010_02 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 uttarajjhayaNANi-1 mitimupalakSaNAccheSasamitIzca kRtveti yojyam / sadA dhRtiM dharmAbhiratirUpAM ketanaM zRGgamaya-dhanurmadhyakASThamayamuSTyAtmakaM kRtvA tacca snAyusthAnIyena satyena manaHsatyAdinA 'pali-maMthae' tti badhnIyAt // 21 // tataH kimityAha tavanArAyajutteNaM bhettUNaM kammakaMcuyaM / muNI vigayasaMgAmo bhavAo parimuccaI // 22 // vyAkhyA-tapaH SaDvidhamAntaraM tadeva nArAco lohamayo bANastadyuktenArthAd dhanuSA bhittvA vidArya karmakaJcakaM karmakaJcakagrahaNena prabaddhakarmakaJcukavAnAtmaivoddhato vairItyuktaM syAd vakSyati ca-"appA mittamamittaM vA suppaTThiya duppaTThiya" tti / muniH karmabhede jeyasya svAtmano jitatvAt taditarajeyasya cAbhAvAd vigatasaGgrAmo bhavAt svakarmakRtajanmAdisaGkaTAt parimucyate // 22 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namiM rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 23 // prAgvat // 33 // pAsAe kAraittANaM vaddhamANagihANi ya / vAlaggapoiyAo ya tao gacchasi khattiyA ! // 24 // vyAkhyA--prAsAdAnuktarUpAn kArayitvA vardhamAnagRhANi ca nAnAvAstuzAstroktAni / 'vAlaggapoiyAo' tti dezIbhASayA valabhIzca kArayitvA tato gaccha kSatriya ! iti // 24 // eyamaDhe nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 25 // pUrvavat // 25 // saMsayaM khalu so kuNaI jo magge kuNaI gharaM / jattheva gaMtumicchijjA tattha kuvvijja sAsayaM // 26 // vyAkhyA-saMzaya idamitthaM navetyubhayakoTyavalambI pratyayastam / 'khalurevArthe' saMzayameva sa kurute yathA-mama kadAcid vAJchitapade na gamanaM bhavatyapIti yo mArge kurute gRham / tatra gamananizcaye tatkaraNAyogAt / ahaM tu na saMzayitaH / samyaktvAdiSu 1. AtmA mitramamitraM vA suprasthito duSprasthita iti / 2010_02 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 339 mokSAvandhyahetuSu mama nizcitatvena pravRttatvAt / tarhi kva kartavyamityAha-yatraiva gantumicchet, tatraiva jigamiSitapradeze kuryAt svAzrayaM svavezma jigamiSitamuktipadAzrayavidhAne pravRttatvAt kimarthamatra prasAdAviSkaraNamiti bhAvaH // 26 // punaH eyamaDhe nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namiM rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 27 // prAgvat // 27 // . Amose lomahAre ya gaMThibhee ya takkare / nagarassa khemaM kAUNaM tao gacchasi khattiyA ! // 28 // vyAkhyA-A samantAnmuSNantItyAmoSAstAn lomahArAH sarvasvApahAreNa nistrizatayA prANaghAtakAstAn granthibhedA ghurgharakAdinA granthividArakAstAMstaskarAMzca 'nigRhyeti gamyam' / nagarasya kSemaM kRtvA tato gaccha kSatriya ! iti // 28 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 29 // prAgvat // 29 // asaI u maNussehiM micchA daMDo pauMjae / akAriNo'ttha bajjhaMti muccaI kArago jaNo // 30 // vyAkhyA-'turevArthe' asakRdevAnekadhA manuSyaimithyA'lIko'naparAdhiSvajJAnAhaGkArAdibhiraparAdhiSviva daNDo dezatyAgAGgacchedAdiH prayujyate kriyate / akAriNa AmoSAdyakartAro'tra nRloke badhyante nigaDAdibhirniyantrayante / mucyate kArako'rthAt teSAmAmoSAdInAM pravartako janastadanenAmoSakAdInAM samyag jJAtumazakyatvAnnigraha-kSemayoH kartumazakyatvamuktamiti // 30 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao nami rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 31 // spaSTA // 31 // je kei patthivA tubbhaM na namaMti narAhivA / vase te ThAvaittA NaM tao gacchasi khattiyA ! // 32 // vyAkhyA-ye kecit pArthivA bhUpAstubhyaM na namanti na prahvIbhavanti, bho ___ 2010_02 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 uttarajjhayaNANi - 1 narAdhipa ! vaze AtmAyattau tAnanamatpArthivAn sthApayitvA nivezya tato gaccheti // 32 // eyama nisAmittA heU - kAraNacor3ao / tao namI rAyarasI deviMdaM iNamabbavI // 33 // sugamA ||33|| jo sahassaM sahassANaM saMgAme dujjae jiNe / egaM jiNijja appANaM esa se paramo jao // 34 // vyAkhyA -- yaH sahastraM dazazatAtmakaM sahastrANAM dazalakSIM prakramAt subhaTAnAM naGgrAme durjaye jayedabhibhavet / yadIti gamyatvAdekaM jayedAtmAnaM svaM 'durAcArapravRttamiti zeSaH' / eSa 'se' tasya jetuH subhaTasahasrajayAt paramaH prakRSTo jayastadanenAtmana eva durjayatvamuktAmiti // 34 // tathA ca--- appANameva jujjhAhi kiM te jujjheNa bajjhao ? | appaNA ceva appANaM jaittA suhameha // 35 // vyAkhyA-- tRtIyArthe dvitIyA / tatazcAtmanaiva saha yudhyasva yuddhaM kuru / kiM ? na kiJcit 'te' tava yuddhena bAhyato bAhyaM pArthivAdikamAzrityaivaM cAtmanaivAtmAnaM jitvA sukhamAtyantikaM muktisukhAtmakamedhate prApnoti // 35 // kathametadityAha-- pacidiyANi kohaM mANaM mAyaM taheva lohaM ca / dujjayaM ceva appANaM savvamappe jie jiyaM // 36 // vyAkhyA - paJcendriyANi krodho mAno mAyA tathaiva lobhazca durjayaH / 'caiva pUraNe' atati satataM gacchati tAni tAnyadhyavasAyasthAnAnItyAtmA manaH 'sarvatra sUtratvAnnapuMstvam' / sarvamindriyAdyupalakSaNAnmithyAtvAdi cAtmani jIve jite jitamiti ||36|| eyama nisAmittA heU - kAraNacoio / tao namiM rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 37 // vyAkhyA -- spaSTA, navaraM rAgadveSatyAgaM nizcitya jainadharmasthairyaM parIkSitumindro namimabravIt ||37|| 2010_02 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam jaittA viule janne bhoittA samaNamAhaNe / daccA bhuccA ya iTTA ya tao gacchasi khattiyA ! // 38 // vyAkhyA--yAjayitvA vipulAn yAgAn, bhojayitvA zramaNabrAhmaNAn, dattvA dvijAdibhyo gavAdIn, bhuktvA ca zabdAdibhogAn, iSTvA ca svayaM yajJAn, tato gaccha kSatriya ! iti // 38 // eyamaDhe nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 39 // prAgvat / / 39 // jo sahassaM sahassANaM mAse mAse gavaM dae / tassAvi saMjamo seo aditassa vi kiMcaNaM // 40 // vyAkhyA--yaH sahastraM sahastrANaM dazalakSAtmakaM mAse mAse gavAM dadyAt, tasyApIdRzasya dAtuH saMyama AzravAdiviratirUpaH zreyAnatiprazasyaH / kimbhUtasyApyadadato'pi kiJcanAlpamapi vastu godAnaM ceha yAgAdyupalakSaNamevaM saMyamasya prazasyatvaM vadatA godAnAdInAM sAvadyatvamarthAduktam / azanAdInAM dharmopakaraNAnAM ca dAnaM niravadyatvAd dharmAyaiva syAd yataH "azanAdIni dAnAni dharmopakaraNAni ca / sAdhubhyaH sAdhuyogyAni deyAni vidhinA budhaiH" // 1 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao narmi rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 41 // spaSTA, navaraM pravrajyAdRDhatAM parIkSitumindro namimidamabravIt // 41 // ghorAsamaM caittANaM annaM patthesi AsamaM / iheva posaharao bhavAhi maNuyAhivA ! // 42 // vyAkhyA-ghoro duranucaro ya Azramo gArhasthyam, tasyAlpasattvairduSkaratvAd, yadAha "gRhAzramasamo dharmo na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH klIbA: pAkhaNDamAzritAH" // 1 // taM tyaktvA'nyaM prArthayase'bhilaSasyAzramaM pravrajyAlakSaNaM tat klIbasattvAnucaritvAd bhavAdRzAM nocitam / kiM tarhi ? ityAha-ihaiva gRhAzrame 'sthita iti gamyam' / 2010_02 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 uttarajjhayaNANi-1 pauSadho'STamyAditithiSu vratavizeSastatra rato bhavANuvratAdhupalakSaNam, yaduktam "sarveSvapi tapoyogaH prazastaH kAlaparvasu / aSTamyAM paJcadazyAM ca niyataM pauSadhaM vaset" // 1 // he manujAdhipa ! // 42 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 43 // prAgvat // 43 // mAse mAse u jo bAlo kusaggeNaM tu bhuMjae / na so sukkhAyadhammassa kalaM agghai solasiM // 44 // vyAkhyA-mAse mAse eva 'turevArthe' na tvekasminnardhamAsAdau yo bAlo'vivekaH kuzAgreNa darbhAgreNaiva bhuGkte, na tu karAdinA / ayaM bhAvo yat kuzAgre'vatiSThate, tadevAbhyavaharati, nAdhikam / na sa evaMvidhakaSThAnuSThAyyapi suSTha zobhano niravadyatvAdAkhyAto'rhadAdibhirdharmo yasya sa svAkhyAtadharmastasya muneH kalAM bhAgamati SoDazIm / gRhAzramAdayameva zreyAniti bhAvaH // 44 // eyamaTuM nisAmittA heuu-kaarnncoio| tao narmi rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 45 // prAgvat // 45 // punarabhiSvaGgaM parIkSitumindro'bravIt hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM kaMsaM dUsaM ca vAhaNaM / kosaM vaDDaittA NaM tao gacchasi khattiyA ! // 46 // vyAkhyA-hiraNyaM ghaTitaM hema, suvarNamaghaTitam, maNayazcandrakAntendranIlAdyAH, muktA muktAphalAni, kAMsyaM kAMsyabhAjanAdi, duSyaM vastram, vAhanamazvAdi, kozaM bhANDAgAraM ca vardhayitvA / tato gaccha kSatriya ! iti // 46 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 47 // prAgvat // 47 // suvanna-rUppassa u pavvayA bhave siyA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na tehi kiMci icchA hu AgAsasamA aNaMtiyA // 48 // 2010_02 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 343 vyAkhyA-suvarNa-rUpyasya parvatAH parvatapramANA rAzayo bhaveyuH syAt kadAcit 'hurevArthe' kailAsasamA merutulyA evAsaGkhyakAH / narasya lubdhasyopalakSaNatvAt striyAH paNDakasya vA / na taiH kailAsasamaiH suvarNAdibhiH kiJcidapi paritoSotpAdanaM kriyate / kuta ityAha-icchA huryasmAdAkAzasamA anantikA antarahitA / yataH "na sahasrAd bhavet tuSTirna lakSAnna ca koTibhiH / na rAjyAnna ca devatvAnnendratvAdapi dehinAm" // 1 // // 48 // puDhavI sAlI javA ceva hiraNNaM pasubhissaha / paDipunnaM nAlamegassa ii vijjA tavaM care // 49 // vyAkhyA--pRthvI bhUH, zAlayo yavAzca pratItAH, cazabdaH zeSadhAnyasamuccaye, hiraNyaM tAmrAdyupalakSaNam / pazubhirazvAdibhiH saha pratipUrNaM samastaM naivAlaM samarthaM prakramAdicchApUrtaye / ekasya 'jantoriti' zeSaH / ityetat pUrvoktaM 'vijja'tti viditvA tapo dvAdazadhA caredAseveta / tata eva niHspRhatayecchApUrtisambhavAditi bhAvaH // 49 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namiM rAyarisiM deviMdo iNamabbavI // 50 // spaSTA, navaraM satsu viSayeSu pAralaukikaviSayAbhiSvaGgaM vivecayitumindro namimabravIt // 50 // accheragamabbhuyae bhoe cayasi patthivA ! / asaMte kAme patthesi saMkappeNa vihannasi // 51 // - vyAkhyA--AzcaryaM vartate yat tvamevaMvidho'pyadbhutakAnapUrvAn bhogAMstyajasi he pArthiva ! / tathA tattyAgAdasato'vidyamAnAn kAmAn prArthayase tadapyAzcaryam / athavA'dhikastavAtra doSaH / saGkalpenottarottarAprAptabhogAbhilASarUpeNa vikalpena vihanyase vividhaM bAdhyase / evaMvidhasaGkalpasyAparyavasitatvAt / yaH sadvivekaH sa prAptAn kAmAnaprAptakAGkSayA na tyajatIti bhAvaH // 51 // eyamaTuM nisAmittA heU-kAraNacoio / tao namI rAyarisI deviMdaM iNamabbavI // 52 // prAgvat // 52 // namirindramabravIt 2010_02 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 uttarajjhayaNANi-1 sallaM kAmA visaM kAmA kAmA AsIvisovamA / kAme patthemANA akAmA jaMti duggaiM // 53 // vyAkhyA-zarIrAnta:praviSTamayaHzalyamiva zalyaM kAmAH, bAdhAvidhAyitvAt / viSamiva viSaM [kAmAH] mukhamadhurAyatidAruNatvAt / Azyo daMSTrAstAsu viSamasyetyAzIviSaH sarpastadupamAH kAmAH / yathA hyayaM sphuranmaNiphaNAmaNDitaH zobhana iva dRzyate, spRSTazca vinAzAya syAt tathaite'pi / kiJca kAmAn zabdAdIn prArthayamAnA apyakAmA iSyamANakAmAprAptyA yAnti durgatimiti // 53 / / kathamityAha ahe vayai koheNaM mANeNaM ahamA gaI / mAyAgaipaDigghAo lohAo duhao bhayaM // 54 // vyAkhyA-adho narake vrajati krodhena, mAnenAdhamA gatiH, mAyayA gatesrthAt sugateH pratighAto vinAzaH, lobhAd dvidhA aihikaM pAratrikaM ca bhayaM 'bhavatI'ti sarvatra yojyam / kAmaprArthane hyavazyambhAvinaH krodhAdayaste cedRzAstatastatprArthane kathaM na durgatiH ? iti // 54 // evaM kSobhayitumazakta indraH kimakarodityAha avaujjhiUNa mAhaNarUvaM viuvviUNa iMdattaM / vaMdai abhitthuNaMto imAhi mahurAhiM vaggUhi // 55 // vyAkhyA-apohya tyaktvA brAhmaNarUpaM 'viuvviUNa'tti vikRtyendratvamuttaravaikriyarUpaM vandate'bhiSTavan stutiM kurvannAbhirvakSyamANAbhirmadhurAbhirvAgbhirvANIbhiH // 55 // stutimevAhaaho ! te nijjio koho aho ! te mANo parAjio / aho ! te nirakkiA mAyA aho ! te loho vasIkao // 56 // aho ! te ajjavaM sAhU aho ! te sAhu maddavaM / aho ! te uttamA khaMtI ! aho te mutti uttamA // 57 // anayoAkhyA-aho ! iti vismaye 'te' tvayeti sarvatra yojyam / nirjitaH krodho yatastvamanamatpArthivavazIkaraNapreraNAyAmapi na kSubdhaH / tathA mAnaH parAjito yatastvaM 2010_02 | Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanam 345 mandiraM dahyate ityAdyukte'pi mayi sati kathamidamiti nAhaGkRtiM kRtavAn / aho ! te nirAkRtA mAyA, yatastvaM purarakSAhetuSu prAkArATTAlakAdiSu mAyAhetuSu na mano nihitavAn / aho ! te lobho vazIkRtaH, yatastvaM hiraNyAdi vardhayitvetyukte'pIcchAyA AkAzasamatvamevodAhRtavAn / ata evAho ! 'te' tavArjavaM sAdhu zobhanam, tathA mArdavam, tathottamA kSAntiH, tathA muktiruttamA ityatrAnAnupUrvyA api vyAkhyAGgatvAd vyatyayanirdeza iti gAthAdvayArthaH // 56-57 // phaladvAreNa stutimAha ihaM si uttamo bhaMte ! peccA hohisi uttamo / loguttamuttamaM ThANaM siddhi gacchasi nIrao // 58 // vyAkhyA-ihAsmin janmanyasi bhavasi uttama uttamaguNopetatvAt / he bhadanta ! pUjya ! pretya parabhave bhaviSyasyuttamaH / lokasyottamamuparivarti lokottamamuttamaM devalokAdyapekSayA pradhAnaM lokottamaM sthAnaM kiM tat ? siddhi 'gacchasi' tti sUtratvAd gamiSyasi nIrajA niSkarmA // 58 / / upasaMhartumAha evaM abhitthuNaMto rAyarisiM uttamAi saddhAe / pAyAhiNaM karito puNo puNo vaMdae sakko // 59 // vyAkhyA-evamabhiSTuvan rAjarSimuttamayA zraddhayA pradakSiNAM kurvan punaH punarvandate zakraH // 59 / / punaryat kRtavAMstadAha to vaMdiUNa pAe cakkaMkusalakkhaNe muNivarassa / AgAseNuppaIo laliyacavalakuMDalakirIDI // 60 // vyAkhyA-tato vanditvA pAdau cakrAGkazalakSaNau munivarasya namaH / AkAzenotpatito lalite savilAsatayA, capale caJcalatayA kuNDale yasya sa cAsau kirITI ca mukuTavAn lalitacapalakuNDalakirITIti // 60 // evaM stUyamAna sa kimutkarSaM kRtavAn ? netyAha namI namei appANaM sakkhaM sakkeNa coio / caiUNa gehaM vedehI sAmaNNe pajjuvaTThio // 11 // 2010_02 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-namirnamayati svatattvabhAvanayA prahvIkarotyAtmAnaM na tUtsekaM nayati / uktaJca "saMtaguNakittaNeNa vi purisA lajjaMti je mahAsattA / iyare puNa aliyapasaMsaNe vi hiyae na mAyanti" // 1 // kimbhUtaH ? sAkSAcchakreNa coditaH preritaH / tyaktvA gehaM 'vedehitti sUtratvAt videhA nAma janapadaH so'syAstIti videhI videhadezAdhipaH zrAmaNye cAritrabhAve paryupasthita udyato'bhUditi zeSaH // 61 // kimayamevaivaMvidha utAnye'pItyAha evaM kariti saMbuddhA paMDiyA paviyakkhaNA / viNiyaTuMti bhogesu jahA se namI rAyarisi // 62 // tti bemi // vyAkhyA-evamiti yathA tena naminA nizcalatvaM kRtam, tathA'nye'pi kurvanti ye IdRzA dRDhasattvabhAjo bhavanti / kIdRzAH ? sambuddhA jJAtajIvAditattvAH, paNDitA mokSAnugAmidhImantaH, pravicakSaNAH kriyAM prati pravINAH / tathAvidhAzca kiM vidadhati ? vinivartante uparamanti bhogebhyo yathA sa namI rAjarSistebhyo nivRttaH // iti bravImIti prAgvat // 62 / / graM0 856-26 / / iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM navamaM namipravrajyAkhyamadhyayanaM samAptam // 9 // 1. sadguNakIrtanenApi puruSA lajjante ye mahAsattvAH / itare punaralIkaprazaMsane'pi hRdaye na mAnti // 1 // 2010_02 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM drumapatrIyamadhyayanam ihAnantarAdhyayane caraNaM prati niSkampatvamuktam, taccAnuzAsanAdeva syAdityupamayA'nuzAsanAbhidhAyakasyAsyAdhyayanasya prastAvanArthaM gautamaM prati zrIvIra upadiSTavAnityAdau gautamavaktavyatocyate bhUpAlaH pRSTicampAyAM zAlo nAma vizAladhIH / yuvarAjo mahAzAlastayorbhagnI yazomatI // 1 // sA ca kAmpilyabhUbhartuH piTharasya priyA'bhavat / anyadA viharaMstatra zrIvIraH samavAsarat // 2 // zAlAdyA vandituM jagmurdharmazca didize'rhatA / varNitA manujatvAdi-sAmagrI durlabhA param / / 3 / / prarUpitAH pramAdAdyAH karmabandhaikahetavaH / upadiSTaM mahArambhapramukhaM zvabhrakAraNam // 4 // darzitaM bhavanairguNyaM durgatizca kaSAyiNAm / samyacid-vrata-dRSTInAM jJApitA mokSamArgatA // 5 // nRpaH zAlo'tha saMvignaH samAkhyAt sodaraM mudA / sAmrAjyabhAramAdatsva yathA'haM saMyamaM zraye // 6 // mahAzAlo'pyadaH proce nAgneH ko niryiyAsati ? / yUyameva pramANaM me tad vrate'pi gRheSviva // 7 // mahArambhaikamUlena mahAmohaikahetunA / / vivekapratipakSeNa mahArAjyena me kRtam // 8 // atha gAgalimAhvAya kAmpIlyAd bhaginIsutam / rAjye nivezya sabhrAtopAdatta caraNaM nRpaH // 9 // 2010_02 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ekAdazAGgapArINau tAvabhUtAM mahAmunI / bhuvaM vihRtya vIro'pi campAmanuyayau kramAt // 10 // pRSTicampAmanujJAtau zrIvIreNAtha gautamam / tAvayAtAM puraskRtya svasrAdipratibuddhaye // 11 // piTharAdyAstadodyAnamAgatya munibhUSitam / natvA tAn gautamIM vAcamityazRNvan sudhAvidhAm // 12 // "nAnAduHkhajalAkIrNaH prapaJco'yaM bhavodadheH / ye na tvaranti nirgantumasmAt teSAM kva cetanA ? // 13 // suprApA eva hi prAyo vibhutvavibhA bhave / dharmasAdhanasAmagrI kRcchraprApyaiva kevalam // 14 // samyagAdRtadharmANAM tatprAptiH saphalA bhavet / niSphalaivAnyathA sA syAt strIjanmeva sutaM vinA // 15 // sAmrAjyamadironmattA AdAya nibiDaM rajaH / adhaH patanti tadbhArAdambudhau lohapotavat" // 16 // iti vyAkhyAnamAkarNya prabodhya janakAvapi / gAgalirgautamAd dIkSAM tadyuktaH samupAdade ||17|| gAgalerjyeSThaputrastu tatpurezastato'bhavat / gautamo'pyanucampaM tatpaJcayukto'calad guruH // 18 // tadA zAla- mahAzAlayorabhUt pathi gacchatoH / teSAM prabodhasampattizubhadhyAnena kevalam // 19 // prAgasmabhyamadAyyAbhyAM prAjyaM rAjyaM tato vratam / dvidhA'pi tadupakArItyadhyAyan piTharAdayaH // 20 // prApuzca kevalajJAnametairyukto'tha gautamaH / gatvA pradakSiNIkRtya campodyAne'namajjinam // 21 // Aha vIramanatvA tAn yAtaH kevalisaMsadam / mA''zAtayata sarvajJaM vandadhvamiti gautamaH ||22|| atho vAcamuvAcaivaM jino'mUn kevalaspRzaH / mA mA vandadhvamityAkhyo'vajJA kevalinAM hyasau ||23|| 2010_02 uttarajjhayaNANi - 1 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM drumapatrIyamadhyayanam tatastAnatisaMvigno gautamo'kSamayattarAm / kevalaM na mamAdyapIti manAg viSasAda ca // 24 // itazca devagIrAsIdadya vyAkhyadidaM jinaH / naro'STApadayAtrAkRt tadbhave muktimRcchati // 25 / / tacchrutvA gautamo'pRcchad yAmyahaM caityavandanam / AdhAtuM tatra sarvajJo'nvajJAsIdamuM laghu // 26 // tuSTo'tha gautamo'cAlIditazcaite tapasvinaH / kauDinya-datta-sevalAH pratyekaM paJcabhiH zataiH // 27 // tApasAnAM parivRtA eka-dvi-tryupavAsinaH / kramAt kandAdisevAlazuSkasevAlapAraNAH // 28 // tapa:zaktyaikaka-dvi-trisopAnArohazaktayaH / te klizyante sma kailAsacUlikAmArurukSavaH // 29 // AyAntaM gautamaM dRSTvA yAvad dadhyuramI hRdi / cUlAM gantuM kathaM zaktaH sthUla eSa hi nistapAH // 30 // kSaNAccAraNalabdhyA'tha tAvadutplutya gautamaH / nizcitya gautamaM mArgaM pazyantastasthurunmukhAH // 32 // so'pyadrizikhare siMhaniSadye jinavezmani / caturo'STau daza dvau ca vavande vidhinA'rhataH // 33 / / sambhavAdyAnapAcyAdisthitAn dvAviMzatijinAn / natvA sRSTikramAd yAvat pUrvasyAmRSabhAjitau // 34 // harSAnnutvA ca sarvAhaM sAyaM devagRhAd bahiH / dizIzAnyAmazokadroradho'cittazilAsthitaH // 35 / / samitrAya sametAya nantuM vaizravaNAya saH / tapaHkRzAn munIn bADhaM varNayAmAsa gautamaH // 36 / / gurorakRzamAkAraM dRSTvA zrutvA ca tAM giram / saMzayAne vaizravaNe gautamaH punarabravIt // 37 // vyavahAre tapaH zreSThaM pariNAmastu nizcaye / jJAtena puNDarIkasya jJeyaM taccAdhunA zRNu // 38 // 2010_02 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 uttarajjhayaNANi-1 Aste madhyavideheSu nagarI puNDarIkiNI / mahApadmo'bhavad bhUpastatra padmAvatIpatiH // 39 // puNDarIka-kaNDarIko dvAvabhUtAmadaHsutau / Adade bhUdharaM puNDarIke nyasya vrataM nRpaH // 40 // utpAdya jJAnamatyugracchAyaM nyAyaM ca kevalam / kramAt prAptau mahApadma-puNDarIkau mahodayam // 41 // gurUNAM nalinIgulmopavanopaiyuSAM girA / puNDarIkaH prabuddhaH san saMvigno'bhASatAnujam // 42 // kSamAdvayaM kramAd bhrAtastAtastAvadapAlayat / AdyA tvayA mayA cAnyA te pAlye'tha vibhAgataH // 43 / / kaNDarIko'bhyadhAdAdyAM kSamAmAdyaH pituH sutaH / tvaM pAlaya dvitIyaM tu dvitIyaH pAlayAmyaham // 44 // vratamatsariNo vatsa ! viSayA viSamUrtayaH / rakSeH svAni hRSIkANi mA calAni milantu taiH // 45 // ityukte'pyanapakrAntaM vrataikAdhyavasAyataH / puNDarIko'nujaM dIkSAgrahaNAyAnvamanyata // 46 / / svayaM punaH prajAH pAtuM tasthau bhAvayatirgRhe / tapastanukRzo jajJe kaNDarIkastu saMyamI // 47 / / vasantasamaye'nyedhurmatto dantIva pAdapam / taccetazcAlayAmAsa cAritrAvaraNodayaH // 48 / / athaitya puNDarIkiNyAM puNDarIkamahIbhuje / udyAnastho'yamudyAnapAlena svamajijJapat // 49 / / baddhvopakaraNaM vRkSazAkhAyAM bhUtale svayam / sacitte'pi niviSTo'yaM prAptenAdarzi bhUbhujA // 50 // enaM tathAsthamAlokya jJAtvA saMyamatazcalam / kaNDarIkaM kare lAtvA procivAn sacivAn nRpaH // 51 // prAgapyayaM mayA'vAri cAritragrahaNe'nujaH / mude tadastu pravrajyArAjyayorvyatyayo'dya nau // 52 // 2010_02 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 dazamaM drumapatrIyamadhyayanam ityuditvA''dade tasmAd vratacihnAni pArthivaH / / tasmai bhogyAkhilakSmANi rAjyalakSmANi dattavAn // 53 // vijahAra mahArAjaH svayamAttavratastataH / kaNDarIkastu duSkItikIrNakarNo'vizat purIm // 54|| raGko muktavrata iti hasitaH sevakairapi / gatvA'thaukastathA'bhakta sarasAhAramulbaNam // 55 / / yathA'syAjIrNaduHsthasya gRddhasyojjAgarasya ca / prAdurAsodare mRtyusodareva vizUcikA // 56 // luThan bhuvi patan mUrchan vaidyairapyakRtauSadhaH / nAJcitaH sacivai sairapyudAsainirIkSitaH // 57 // tataH kruddho'yamadhyAyad yadi jIvAmi yAminIm / tadeSAmeSa sarveSAmAyuniHzeSayAmyaham // 58 / / zyAmalezyAmayadhyAnAditi naktaM vipadya saH / pratiSThAmapratiSThAne saptame narake'bhajat // 59 // jinAdiSTaM cirAdiSTaM dharmaM diSTyA'dya labdhavAn / gurusAkSikaromIti puNDarIkastvacintayat // 60 // "vivandiSurgurUn vizvaprathitaH prasthitaH pathi / aSTamasya tapaHpuSTaH kRtavAn pAraNaM muniH // 61 // annairvelAtigaiH zItarUkSaizca vyathito mRduH / bhUcArazcaraNodgacchadasRg bhUriparizramaH // 62 // grAme vasatimabhyarthya tRNasaMstaraNe sthitaH / kadA gurupadAbhyAsaM yAsyAmIti vicintayan' // 63 / / sAdhitArAdhanaH zuddhadhyAno'yaM munizekharaH / vipadya sarvArthasiddhi puNDarIkastu jagmivAn // 64 // tat zrutvA dhanado pRSTo yenAsya saMzayaH / mitraM sAmAnikazcAsyAdhIyAyAdhyayanaM tu tat // 65 / / tattvatazcApa samyaktvaM so'tha tumbavanAspade / saunandeyaH zrutadharo vajrasvAmI bhaviSyati // 66 // 2010_02 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 gautamo'pi prage pratyavarohaMstApasaiH zritaH / gurutvenAnujagrAha dIkSAdAnena tAnatha ||67|| pratiSThadhvaM jagannAthastrilokIgauravAspadam / vandyate'daH samAkarNya vismitAste tamUcire // 68 // niSkalaGkairguNairyo hi bhavadbhyo'pyatiricyate / sa ko'stIti tato'kArSId gautamo vIravarNanam // 69 // "sarvajJaH sarvadarzI sa vizvAtikrAntarUpavAn / kiGkarIyannarAmartyanAgavidyAdharezvaraH // 70 // ratnasiMhAsanAsInaH sarvAtizayabhAsuraH / surezvaradhRtacchatravIjyamAnaprakIrNakaH // 71 // svarNa- durvarNa-ratnorutrivaprAntazcaturmukhaH / yogAtizayasamprAptaparamarddhirmahAmuniH // 72 // dvigavyUtAnugAminyA vANyA sattattvamAdizan / vIro vijayate campApuryAM vizvaikavallabhaH // 73 // yadvandanena yadvAkyazravaNenaiva lIyate / parAtmani manaH sAmyaM vizve tasya bhajeta kaH ? " //74 // paJcabhiH kulakam asmAkaM vaH sa ca guruH zrutvetyete paraM mudam / Apya samyaktva- cAritradArhyabhAjo'bhavaMstarAm // 75 // devatA''nItaliGgAste'nujagmurgautamaM prabhuH / papraccha bhaikSasamaye kA pipArayiSA'sti vaH ? // 76 // uttarajjhayaNANi - 1 pAyaseneti tairukte gurureSa patadgraham / bhRtvA kutazcit kauTambigRhAt tena tvarA''nayat // 77 // tAnAnupUrvyA'vasthApya sasarpirguDapAyasam / AkaNThaM bhojayAmAsa svAmyakSINamahAnasaH // 78 // tadA sevAlavargasya kavalIkurvatastarAm / paramAnnaM manasyAsIt paramo'yaM zubhAzayaH // 79 // aho ! jAgrati puNyAni viziSTavizadAni naH / yadanena samarthena guruNA'bhUt samAgamaH // 80 // 2010_02 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 dazamaM drumapatrIyamadhyayanam anuttaraguNAmbhodheH saumanasyAdamuSya ca / bhavottAraikasAmagrI pravrajyA'pyA''pi durlabhA // 81 / / vandiSyate mahAvIrastrivizvaikasuradrumaH / tat klezabIjaM mohArijita eva sudurjayaH // 82 // ado vizuddhadhyAnAgnizodhitAtmamalAstadA / kavalAn kevalatvena sevAlAH paryaNAmayan / / 83 / / ghrAteSvathAkhileSveSu guruH zeSaM tadAharat / prAtiSThanta ca sarve'pi sayUthezadvipA iva // 84 / / dUrato'pyAtapatrAdiprAtihAryapravIkSaNAt / saGketitamivAyAsId dattavarge'pi kevalam // 85 / / atha kauDinyavarge'pi jinavAkyAmRtazruteH / apUrvapraNidhiprAptyotpede tad vizvadIpakam / / 86 / / netra-kheSvindusaGkhyaistairmunibhirgaNabhRd vRtaH / dattapradakSiNo'rhantaM campAyAM kramato'namat // 87 / / anukevalisaMsat tAn vrajato gautamo'vadat / anatvA'rhantamajJA bhoH ! mA'nyato vrajata drutam / / 88 / / atha vIro'vadanmA'vajJAsI: kevalagAnamUn / gautamo'pi tato mithyA duSkRtaM prayato dadau // 89 // na me kevalasaMvittiriti dUnaM gaNAdhipam / tacchironyastahastAbJaH prAvocajjagadIzvaraH // 10 // "caturdhvapi kaTepUccairbhoH ! kambalakaTopamaH / sneho mayi prazasto'sti vinItasya sthirastava // 91 / / mamAsi cirasaMsRSTazcirAt paricito'pi hi / tAdRzo'pi skhalayati sa yathAkhyAtasaMyamam // 92 / / tamRte kevalaM na syAt tat prazasto'pyasau mataH / aprazastasya tasyaiva nivArakatayA satAm // 93 / / tannivRttyojjvaladhyAnaprApteraparaM tatkSayAt / kevalaM tacca naH siddhau vItarAgasya te dhruvam // 94 / / 2010_02 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 uttarajjhayaNANi-1 ante tulyau bhaviSyatAvastat pramAdaM parityajeH / Adideza prabhurvIra idamadhyayanaM tadA" // 95 // paJcabhiH kulakam tat sUtraM cedam - dumapattae paMDuyae jahA nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 1 // vyAkhyA-drumasya vRkSasya patraM tadeva tathAvasthAprAptyAnukampyaM drumapatrakaM pANDurakaM kAlapariNatyA zvetaM yathA nipatati zithilabandhanatvAd bhrazyati / prakramAd drumAdeva rAtrigaNAnAM dinagaNAvinAbhAvitvAd rAtrindivasasamUhAnAmatyaye'tikrame, evaM manujAnAM nRNAmupalakSaNAccheSajIvAnAM jIvitamAyuH katicid rAtrigaNAtyaye yathAsthityAdhyavasAnAdyupakramairvA bhrazyatyato'pergamyatvAt samayamapyatisUkSmakAlamapyAstAmAvalikAdi bho gautama ! mA pramAdIH pramAdaM mA kRthAH / zeSaziSyopalakSaNaM gautamagrahaNam / iha pANDurakapadena yauvanasyApyanityatvamAkSiptam / yadAha "periyaTTialAvaNNaM calaMtasaMdhi muaMtabiMTAgaM / / pattaM ca vasaNappattaM kAlappattaM bhaNai gAhaM // 1 // jaha tubbhe taha amhe tubbhe vi ya hohiA jahA amhe / appAhei paDataM paMDuyapattaM kisalayANaM" // 2 // nanu kimevaM kizalayAnAM patrANAM collApaH sambhavatItyata Aha "ne vi atthi na vi ya hohI ullAvo kisala-paMDupattANaM / uvamA khalu esa kayA bhaviyajaNavibohaNaTThAe" // 3 // yatheha pANDupatreNa vivarNacchAyatayA zuklena kizalayAni navotpannapatrANi snigdhAdigaNairgarva vahamAnAnyanuziSyante, tathAnyo'pi yauvanagavito'nuzAsanIyastathA covAca vAcakaH "paribhavasi kimiti lokaM jarayA parijarjarIkRtazarIram / evaM tvamapi bhaviSyasi yauvanagarvaM kimudvahasi ?" // 1 // 1. parivatitalAvaNyaM calatsandhi muJcadvantakam / patraM ca vyasanaprAptaM kAlaprAptaM bhaNati gAthAm // 1 // yathA yayaM tathA vayaM yayamapi ca bhaviSyatha yathA vayama / sandizati patat pANDupatraM kisalayAnAm // 2 // 2. nApyasti nApi ca bhaviSyatyullApa: kisalaya-pANDupatrANAm / upamA khalveSA kRtA bhavyajanavibodhanArtham // 3 // ___ 2010_02 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 dazamaM drumapatrIyamadhyayanam tadevaM jIvita-yauvanayoranityatvamiti bhAvaH // 1 // punarAyuSo'nityatvamAha kusagge jaha usabiMdue thovaM ciTThai laMbamANae / evaM maNuyANa jIviyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 2 // vyAkhyA-kuzo darbhastasyAgraM prAntastasmin yathA'vazyAyabinduH styAnodabinduH stokamalpakAlaM tiSThatyAste lambamAnaka evaM manujAnAM jIvitamataH samayamapi gautama ! mA pramAdIH // 2 // amumevArthamupasaMhartumAha ii ittariyaMmi Aue jIviyae bahupaccavAyae / vihuNAhi rayaM pure kaDaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 3 // vyAkhyA--itItyuktanyAyenetvare svalpakAlabhAvinyAyuSi jIvitake'rthAt sopakramAyuSi bahavaH pratyapAyA upaghAtahetavo'dhyavasAnAdayo yasmiMstat tathA tasmin evaM dRSTAntadvayenAyuSo'nityatAM matvA vidhunIhi jIvAt pRthak kuru rajaH karma purA kRtaM pUrvavihitaM samayamityAdi prAgvat // 3 // syAt, punarnaratvAvAptAvudyasyAma ityAha dullahe khalu mANuse bhave cirakAleNa vi savvapANiNaM / gADhA ya vivAga kammuNo samayaM goyama ! mA pamAyae // 4 // vyAkhyA-durlabhaH khalurakRtasukRtAnAmiti vizeSadyotako mAnuSo bhavazcirakAlenApi bahukAlenApyAstAmalpakAlena sarvaprANinAm / kimityata Aha-gADhA nAzayitumazakyatayA dRDhAzca iti yato vipAkA udayAH karmaNAM manujagativighAtiprakRtirUpANAmataH samayamapItyAdi prAgvat // 4 // kathaM punastad durlabhamiti sarvajIvAnAM kAyasthitimAha puDhavikAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 5 // AukkAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 6 // 2010_02 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 uttarajjhayaNANi-1 teukkAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 7 // vAukkAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 8 // vyAkhyA-pRthvI kaThinarUpA saiva kAyo'GgaM pRthvIkAyastamatizayena mRtvA mRtvA tadutpattilakSaNena gataH prApto'tigataH / utkarSato jIvaH 'tuH pUraNe' saMvaset tadrUpatayaivAvatiSThet kAlaM saGkhyAtItamasaGkhyotsarpiNyavasarpiNImAnamataH samayamapi gautama ! mA pramAdI: // 5 // AukkAyamaigao0 // 6 // teukkAya0 // 7 // vAukkAya0 // 8 // etAstrisro'pi gAthA: pRthvIkAyavadavaseyAH // vaNassaikAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlamaNaMtaMduraMtaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 9 // spaSTA, navaraM kAlamantamityanantakAyikApekSamanantotsarpiNyavasarpiNIpramANaM pratyekavanaspatInAM kAyasthiterasaGkhyAtvAt / tathA duSTo'nto'syeti durantastamidamapi sAdhAraNApekSayaiva te hyatyalpabodhatayA taduvRttA api prAyo na viziSTaM narAdibhavaM labhante / yadAgamaH "assaMkhossappiNiosappiNIo egidiyANa u cauNhaM / ___tA ceva u aNaMtA vaNassaie u bodhavvA" // 1 // samayamityAdi prAgvat // 9 // beiMdiyakAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhijjasanniyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 10 // vyAkhyA-dvIndriyAH kRmyAdayastamatigataH kAlaM saGkhyAtasaMjJitaM saGkhyAtavarSasahasrAtmakamataH samayamityAdi pUrvavat, zeSaM spaSTam // 10 // teiMdiyakAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhijjasanniyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 11 // 1. asaGkhyotsapiNyavasapiNya ekendriyANAM tu caturNAm / tAzcaiva tvanantA vanaspatestu bodhavyAH // 1 // 2010_02 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 dazamaM drumapatrIyamadhyayanam cauridiyakAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhijjasanniyaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 12 // ete api gAthe pUrvavad bhAvanIye // 11-12 // paMciMdiyakAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / sattaTThabhavaggahaNe samayaM goyama ! mA pamAyae // 13 // vyAkhyA-paJcendriyA manuSyatvasya durlabhatvena prakrAntatvAd devanArakayozcottaratroktatvAt tiryaJca evAtra gRhyante / tatkAyamatigatastatkAyotpanna utkarSataH saptASTabhavagrahaNAnyataH samayamityAdi spaSTam / / 13 / / deve neraiye aigao ukkosaM jIvo u saMvase / ikkikkabhavaggahaNe samayaM goyama ! mA pamAyae // 14 // vyAkhyA-devAn nairayikAMzcAtigata utkarSato jIvastu saMvasedekaikabhavagrahaNam / tataH paramavazyaM nareSu tiryakSu cotpAdAt / ataH samayamityAdi prAgvaditi // 14 // uktArthamupasaMhartumAha-- evaM bhavasaMsAre saMsarai suhAsuhehiM kammehiM / jIvo pamAyabahulo samayaM goyama ! mA pamAyae // 15 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa pRthvyAdikAyasthitilakSaNena prakAreNa bhavA eva tiryagAdijanmAtmakAH saMsriyamANatvAt saMsAro bhavasaMsArastasmin saMsarati paryaTati zubhAzubhaiH karmabhiH pRthvyAdibhavahetubhirjIvaH pramAdaiH paJcabhiraSTabhirvA bahulo vyApto'taH samayamityAdi spaSTam // 15 // evaM manujatvAvAptAvapyuttarottaraguNAvAptirdurlabhaivetyAha labhrUNa vi mANusattaNaM AyariyattaM puNarAvi dullabhaM / bahave dasuyA milakkhuyA samayaM goyama ! mA pamAyae // 16 // vyAkhyA-labdhvA'pi mAnuSatvamatidurlabhameva kathaJcidAryatvaM magadhAdyAryadezotpattilakSaNam / punarapyAkAro'trAlAkSaNikaH / durlabhaM kuta ityAha-yato bahavo dasyavazcaurAH 'milakkhuya'tti mlecchA avyaktavAcaste ca zaka-yavanAdidezodbhavA yeSu manujatvamavApyApi jantavo dharmAdharmabhakSyAdivyavahArAbAhyAstiryakprAyA eveti zeSaM vyAkhyAtam // 16 // 2010_02 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 uttarajjhayaNANi-1 labhrUNa vi AyariyattaNaM ahINapaMciMdiyayA hu dullahA / vigaliMdiyayA hu dIsaI samayaM goyama ! mA pamAyae // 17 // vyAkhyA-labdhvApyAryatvamahInapaJcendriyatA 'hurevArthe' durlabhaiva ihaiva hetumAha'vigali'tti vikalAni rogAdibhirupahatAni indriyANi eSAM tadbhAvo vikalendriyatA / 'hurbAhulye' tatazca yato bAhulyena vikalendriyatA dRzyate / tato durlabhAhInapaJcendriyatA zeSaM spaSTam // 17 // ahINapaMciMdiyattaM pi se lahe uttamadhammasuI hu dullahA / kutitthinisevae jaNe samayaM goyama ! mA pamAyae // 18 // vyAkhyA--ahInapaJcendriyatvamapyatidurlabham / sa iti jantuH kathaJcillabheta tathApyuttamadharmasya zrutiH zravaNarUpA / 'hunizcaye' durlabhaiva / yataH kutIrthinAM zAkyAdInAM niSevakaH paryupAsako janasteSAM hi yaza:satkArAdyarthitvena prANipriyakAmabhogAdyupadezitvena ca sukaraiva sevA tattIrthakRtAmapIdRzatvAt / uktaJca "satkArayazolAbhArthibhizca mUDhairihAnyatIrthakaraiH / avasAditaM jagadidaM priyANyapathyAnyupadizadbhiH" // 1 // tatsevinAM kuto dharmazrutiriti zeSaM prAgvad vyAkhyeyam // 18 // labhrUNa vi uttamaM suI saddahaNA puNarAvi dullabhA / micchattanisevae jaNe samayaM goyama ! mA pamAyae // 19 // vyAkhyA-labdhvA'pyuttamAM dharmazrutiM zraddhAnaM tattvarucirUpaM punarapi durlabhaM yatho mithyAtvamatattve tattvapratyayarUpaM tanniSevako jano'nAdibhavAbhyastatayA gurukarmatayA ca tatraiva prAyaH pravRtteriti samayaM0 prAgvat // 19 // dhammaM pi hu saddahaMtayA dulahayA kAeNa phAsayA / iha kAmaguNesu mucchiyA samayaM goyama ! mA pamAyae // 20 // vyAkhyA-dharma sarvajJoktamapi bhinnakramato 'huralaGkAre' zraddadhato'pi kartumabhilaSanto'pi durlabhakAH kAyenopalakSaNAnmanasA vAcA ca sparzakAH kartAro yataH iha jagati kAmaguNeSu zabdAdiSu mUrchitA gRddhA 'jIvA' iti zeSaH / prAyaH prANinAM hyapathyeSveva viSayeSvabhiSvaGgaH / yataH "prAyeNa hi yadapathyaM tadeva cAturajanapriyaM bhavati / viSayAturasya jagatoryathA'nukUlAH priyA viSayAH" // 1 // 2010_02 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 dazamaM drumapatrIyamadhyayanam ato durlabhAmimAM sAmagrImavApya samayamapi gautama ! mA pramAdIriti // 20 // punarapramAdopadezamAhaparijUrai te sarIrayaM kesA paMDurayA havaMti te / / se soyabale ya hAyaI samayaM goyama ! mA pamAyae // 21 // vyAkhyA-parijIryati sarvaprakArAM vayohAnimanubhavati 'te' tava zarIrameva jarAdibhirabhibhUyamAnatvAdanukampanIyamiti zarIrakaM yataH kezAH pANDurakA bhavanti pUrvaM manohAriNo'tikRSNAH santaH zuklIbhUtA ityarthaste tava / yathA 'se' iti tat yat pUrvamAsIcchrotrayoH karNayorbalaM dUrAdizabdazravaNasAmarthya zrotrabalaM 'ca: samuccaye' hIyate jarAtaH svayamapaityataH samayamityAdi spaSTam // 21 // parijUrai te sarIrayaM kesA paMDurayA havaMti te / / se cakkhubale ya hAyaI samayaM goyama ! mA pamAyae // 22 // parijUrai te sarIrayaM kesA paMDurayA havaMti te / se ghANabale ya hAyaI samayaM goyama ! mA pamAyae // 23 // parijUraD te sarIrayaM kesA paMDurayA havaMti te / se jibbhabale ya hAyaI samayaM goyama ! mA pamAyae // 24 // parijUrai te sarIrayaM kesA paMDurayA havaMti te / se phAsabale ya hAyaI samayaM goyama ! mA pamAyae // 25 // vyAkhyA-catasro'pyetA gAthA: zrotrendriyavat svendriyAbhilApena vyAkhyeyAH / pUrvamatra zrotropAdAnaM tadbhAve zeSendriyANAmavazyaM bhAvAt pradhAnatvAcceti // 22-23-24-25 // parijUrai te sarIrayaM kesA paMDurayA havaMti te / se savvabale ya hAyaI samayaM goyama ! mA pamAyae // 26 // vyAkhyA sarvabalaMkara-caraNAdyavayavAnAM svasvavyApArasAmarthyamiti zeSaM sugmm||26|| jarAto'zaktiruktA, rogatastAmAha araI gaMDaM visUiyA AyaMkA vivihA phusaMti te / vihaDai viddhaMsai te sarIrayaM samayaM goyama ! mA pamAyae // 27 // 2010_02 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi - 1 vyAkhyA -- aratirvAtAdijanyazcittodvego gaNDaM gaDurvisUcikA ajIrNavizeSaH, AtaGkAH sadyoghAtirogA vividhA nAnAprakArAH spRzanti 'te' tava zarIrakamiti gamyam / tatazca vipatati vizeSeNa balopacayAdapaiti vidhvaMsati jIvamuktaM cAdhaH patati 'te' tava zarIrakamataH samayaM prAgvat / yadyapi kezapANDuratAdi gautame na sambhavati, tathApi tannizrayA'zeSaziSyabodhanArthatvAdadoSa iti // 27 // apramAdakartavyatAmAha vocchiMda siNehamappaNo kumuyaM sAraiyaM va pANiyaM / se savvasiNehavajjie samayaM goyama ! mA pamAya // 28 // 360 vyAkhyA - vizeSeNotprAbalyena chindhi apanaya snehamAtmanaH kumudamiva candravikAsyutpalamiva, zAradaM zaratkAlabhavaM pAnIyaM yathA tadAdau jalamagnamapi jalamapahAya vartate, tathA tvamapi cirasaMsRSTaM madviSayaM snehamapanayApanIya ca 'se' ityatha sarvasnehavarjitaH san samayaM 0 zAradapadopAdAnenaitajjalasyeva snehasyApyatimanoharatvaM khyApitamiti // 28 // kiJca-- ciccA Na dhaNaM ca bhAriyaM pavvaio hi si aNagAriyaM / mAvataM puNo vi Aie samayaM goyama ! mA pamAya // 29 // vyAkhyA- - tyaktvA parityajya 'NetyalaGkAre' dhanaM catuSpadAdi bhAryAM ca pravrajitaH pratipanno hiryasmAdasIti sUtratvAdakAralopAdasi tvaM anagArANAmidamAnagArikamanuSThAnamato mA vAntamudgIrNamApiba kintu samayamityAdi pUrvavat // 29 // kathaM vAntA''pAnaM na syAdityAha -- avaujjhiya mitta- baMdhavaM viulaM ceva dhaNohasaMcayaM / mA taM biiyaM gavesae samayaM goyama ! mA pamAya // 30 // vyAkhyA-- apohya tyaktvA mitrANi ca bAndhavAMzca samAhAre mitrabAndhavaM vipulaM 'caiveti samuccayapUraNe' dhanasya hemAderdravyasyaughaH samUhastasya saJcayo rAzIkaraNaM dhanaughasaJcayastaM ca mA tanmitrAdikaM dvitIyaM 'punargrahaNArthamiti gamyam' gaveSaya mA bhUstadabhiSvaGgavAn / tyaktaM hi vAntopamaM tadabhiSvaGgazca vAntApAnaprAya iti bhAvaH / kintu samayamapItyAdi prAgvat // 30 // 2010_02 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 dazamaM drumapatrIyamadhyayanam darzanazuddhimAha na hu jiNe ajja dIsaI bahumae dIsaI maggadesie / saMpai neyAue pahe samayaM goyama ! mA pamAyae // 31 // vyAkhyA-naiva jino'dyAsmin kAle dRzyate yadyapIti gamyate / tathApi 'bahumae'tti bahumataH panthAH sa ca dravyato nagarAdimArgo bhAvatastu jJAnAdiratnatrayAtmako muktimArga iha tu bhAvamArgeNAdhikAraH / dRzyate upalabhyate 'maggadesiya' tti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya mArgatvenArthAnmukterdezito jinaiH kathito mArgadezito na caivaMvidho'yamatIndriyArthadarzinaM jinaM vinA syAdityasandigdhacetaso bhAvino bhavyA na pramAdaM kariSyantItyataH samprati satyapi mayIti bhAvaH naiyAyike nizcitamuktyAkhyalAbhaprayojane pathi kevalAnutpattisaMzayavidhAnena gautama ! mA pramAdI: // 31 // punarupadizannAha avasohiya kaMTayApahaM uttiNNo si pahaM mahAlayaM / gacchasi maggaM visohiyA samayaM goyama ! mA pamAyae // 32 // vyAkhyA-avazodhya parihatyAkAro'lAkSaNikaH kaNTakAnAM dravyato bubbUlakaNTakAdInAM, bhAvatastu carakAdikuzrutInAM panthA mArgaH kaNTakapathastam / tatazcAvatIrNo'syanupraviSTo'si panthAnaM 'mahAlayaM' ti mahAntaM bhAvamArgamarhadAdyAzritasamyagdarzanAdirUpam / atha ca gacchasi mArga na punaravasthita evAsi samyagdarzanAdyanupAlanena muktimArgagamanapravRttatvAd bhavataH kathaM ? vizodhya nizcitya tadevaM pravRttaH san mA pramAdIH // 32 // mArgapratipattAvapi kasyacidanutApaH syAt, tannirAkurvannAha abale jaha bhAravAhae mA magge visame vagAhiyA / pacchA pacchANutAvae samayaM goyama ! mA pamAyae // 33 // vyAkhyA-abalo dehasamArthyavikalo yathA bhAravAhako'balabhAravAhaka ivetyarthaH / mA mArga viSamaM mandasattvairdustaramavagAhya pravizya tyaktAGgIkRtabhAraH / pazcAdanantaraM pazcAttApakRd bhUriti zeSaH / ko bhAvo ? yathA kazcid dezAntarAt suvarNAdyupAya' gRhamAgacchannatibhayAd vastvantarhitaM taddhemAdyAnayan kvacidupalAdyAkule pathi skhalannaho ! bhAreNAkrAnto'hamiti tat tyaktvA svagRhamAgato ni:svatayA'nutapyate kiM mayA mandabhAgyena tat tyaktamityevaM pramAdaparatayA tyaktasaMyamabhArastathA tvaM mA bhUH, kintu samayamityAdi pUrvavat // 33 // 2010_02 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 athotsAhArthamAha tinno hu si aNNavaM mahaM kiM puNa ciTThasi tIramAgao / abhitara pAraM gamitta samayaM goyama ! mA pamAya // 34 // uttarajjhayaNANi - 1 I vyAkhyA -tIrNa eva 'hurevArthe' 'si tvamarNavamivArNavaM mahAntam / kiM punastiSThasi ? tIramAgataH pAraM prApta: ? / bhavaH karma vA bhAvArNavastvayA dvividho'pyuttIrNaprAya eveti naudAsInyaM tavocitamityAzayaH / kintu 'abhitura' tti abhyAbhimukhyena tvarasva zIghro bhava pAramarthAnmuktipadaM 'gamitta ' tti gantuM samayamityAdi prAgvat ||34|| apramAdasya kiM phalamityAha-- akalevaraseNimussiyA siddhi goyama ! loyaM gacchasi / khemaM ca sivaM aNuttaraM samayaM goyama ! mA pamAya // 35 // vyAkhyA - akaDevarAH siddhAsteSAM zreNiH zubhapariNAmarUpA kSapaka zreNirityarthaH / ucchrityottarottarasaMyamasthAnAvAptyocchritAmiva kRtvA siddhinAmAnaM lokaM gautama ! gacchasi gamiSyasi / kSemaM ca paracakrAdyupadravarahitaM zivaM sarvaduritopazamenAnuttaraM sarvotkRSTamataH samayamapi gautama ! mA pramAdIH ||35|| nigamayannupadezasarvasvamAha-- buddhe parinivvuDe care gAmagae nagare va saMjae / saMtimaggaM ca vUhae samayaM goyama ! mA pamAya // 36 // vyAkhyA -- buddho jJAtatattvaH parinirvRtaH kaSAyAgnizamena zItIbhUtazcarerAsevasva saMyamamiti zeSaH / kimbhUto ? grAmagato nagare vopalakSaNAdaraNyAdiSu vA sthitaH / sarvasminnanabhiSvaGgavAniti bhAvaH / saMyataH sAdhuH zAntirupazamaH saiva muktihetutayA mArgastaM bRMhayerbhavyAGgiprarUpaNayA vRddhi nayestataH samayamapi gautama ! mA pramAdIriti // 36 // ityamarhaduktaM zrutvA gautamo yadakArSIt, tadAha buddhassa nisamma bhAsiyaM sukahitamaTThapaovasohiyaM / rAgaM dosaM ca chiMdiyA siddhigaI gae goyame // 37 // tti bemi // 2010_02 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM drumapatrIyamadhyayanam 363 vyAkhyA - buddhasya prakramAcchrIvIrasya nizamyAkarNya bhASitamuktaM suSThapamAdiprakAreNa kathitamata evArthapradhAnaiH padairupazobhitam / rAgaM dveSaM ca cchittvA siddhigatiM gato gautama indrabhUtirbhagavatprathamagaNadhara iti bravImIti pUrvavat ||37|| granthAgram // 245-4 // iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM dazamaM drumapatrIyamadhyayanaM samAptam // 10 // 2010_02 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam atha bahuzrutapUjAkhyamekAdazamArabhyate-iha prAgadhyayane apramAdArthamanuzAsanamuktam, tacca vivekavataH / sa ca bahuzrutapUjAtaH syAditi bahuzrutapUjAsUcakasyAsyAdhyayanasyAdisUtramAha saMjogA vippamukkassa aNagArassa bhikkhuNo / AyAraM pAukarissAmi ANupuci suNeha me // 1 // vyAkhyA saMyogAdvipramuktasyAnagArasya bhikSorAcAramucitakriyAvinayarUpaM prakramAd bahuzrutapUjAtmakaM prAduHkariSyAmyAnupUrvyA zRNuta 'me' mama 'kathayata iti zeSaH' // 1 // bahuzrutasvarUpaparijJAnaM tadviparyayajJAnena syAdataH pUrvaM tatsvarUpamAha je yAvi hoi nivvijje thaddhe luddhe aNiggahe / abhikkhaNaM ullavaI aviNIe abahussue // 2 // vyAkhyA-yaH kazciccApizabdAvuttaratra yokSyete / bhavati nirvidyaH zAstrAvabodharahitaH / savidyo'pi yaH stabdho'haGkArI lubdho rasAdigRddhimAn / anigraho'rthAdindriyANAmasyetyanigrahaH / abhIkSNaM punaH punarut prAbalyenAsambaddhatvAdinA lapati vktyullpti| avinItazca so'bahuzruta ucyate / savidyasyApyabahuzrutatvaM bAhuzrutyaphalAbhAvAditi bhAvaH / etadviparIto'rthAd bahuzruta iti // 2 // abahuzrutatvahetUnAha ahaM paMcahiM ThANehiM jehiM sikkhA na labbhaI / thaMbhA kohA pamAeNaM rogeNAlassaeNa ya // 3 // vyAkhyA-'athetyupanyAse' paJcabhiH sthAnaiH prakArairyaiH zikSA grahaNAsevanAtmikA na labhyate tairabahuzrutatvamavApyate iti zeSaH / kairityAha-stambhAnmAnAt, krodhAt, pramAdena madyAdinA, rogena kuSThAdinA, AlasyenAnutyAsaharUpeNa ceti // 3 // _ 2010_02 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam 365 bahuzrutatvahetUnAha aha aTTahiM ThANehi sikkhAsIli tti vuccaI / ahassire sayA daMte na ya mammamudAhare // 4 // nAsIle na visIle na siyA ailolue / akohaNe saccarae sikkhAsIle tti vuccaI // 5 // anayokkhyA-athASTabhiH sthAnaiH zikSAM zIlayatyabhyasyatIti zikSAzIla ityucyate'haMdAdibhiriti gamyam / tAnyevAha-'ahassire'tti ahasanazIlaH sahetukamahetukaM vA na hasati / sadA dAnta indriyanoindriyadamavAn / na ca marma kutsitajAtyAyudAharedudghaTTayet / nAzIlo na sarvathA zIlavikalo na vizIlo na virUpAcAro na syAdatilolupo rasalampaTo'krodhanaH kSamI / satyarato'vitathabhASI zikSAzIla ityucyate / sa cedRzo bahuzruta eveti bhAva iti gAthAdvayArthaH // 4-5 // athAbahuzrutatvahetvavinItasvarUpamAha aha caudasahi ThANehiM vaTTamANe u saMjae / aviNIe vuccaI so u nivvANaM ca na gacchai // 6 // abhikkhaNaM kohI havai pabaMdhaM ca pakuvvaI / mittijjamANo vamai suyaM labhrUNa majjaI // 7 // avi pAvaparikkhevI avi mittesu kuppaI / suppiyassAvi mittassa rahe bhAsai pAvagaM // 8 // painnavAI duhile thaddhe luddhe aNiggahe / asaMvibhAgI aviyatte aviNIe tti vuccaI // 9 // AsAM vyAkhyA-atha caturdazasu sthAneSu 'saptamyarthe tRtIyA' vartamAnastu saMyato'vinIta ucyate / sa tvavinIto nirvANaM mokSaM cazabdAdihaiva jJAnAdIMzca na gacchati na prApnoti / sthAnAnyevAha-abhIkSNaM punaH punaH krodhI bhavati, prabandhaM ca kopasyaivAvicchedAtmakaM prakurute kupitaH san mRduvAgbhirapi na zAmyatItyarthaH, 'mittijjamANo'tti mitrIyyamANo'pi mitraM mamAyamastvitISyamANo'pi vamati tyajati mitrIyitAraM maitryaM vA pratyupakArabhIrutayA kRtaghnatayA veti, 'apergamyatvAt' zrutamapi labdhvA mAdyati / 'apiH sambhAvanAyAM' sambhAvyata etad yathA'sau pApaiH kathaJcit samityAdiSu skhalitarUpaiH 2010_02 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 uttarajjhayaNANi-1 parikSipati tiraskuruta ityevaMzIlaH pApaparikSepI 'AcAryAdInAmiti gamyam' / mitrebhyo'pyAstAmanyebhya: kupyati / tathA supriyasyApi vallabhasyApi mitrasya rahasyekAnte bhASate pApakamagrataH priyaM vakti, pRSTastu doSamiti bhAvaH / . tathA prakIrNavAdI tattvavicAre'pi yatkiJcidasambaddhabhASItyarthaH / 'duhila'tti drogdhA mitrasyApi, drohakartA, stabdho lubdho'nigrahazca prAgvat / asaMvibhAgI nAnyaiH saha saMvibhajya bhuGkte / 'aviyatta'tti aprItikaraH sarveSAmaprItyutpAdakaH / evaMvidhadoSavAnavinIta ityucyata iti gAthAcatuSkArthaH // 6-7-8-9 // bahuzrutahetuvinItasthAnAnyAha aha pannarasahi ThANehiM suviNIe tti vuccaI / nIyAvittI acavale amAI akutUhale // 10 // appaM ca ahikkhivaI pabaMdhaM ca na kuvvaI / mittijjamANo bhayaI suyaM laddhaM na majjhaI // 11 // na ya pAvaparikkhevI na ya mittesu kuppaI / appiyassAvi mittassa rahe kallANa bhAsaI // 12 // kalahaDamaravajjae buddhe abhijAie / hirimaM paDisaMlINo suviNIe tti vuccaI // 13 // AsAM vyAkhyA--atha paJcadazabhiH sthAnaiH suvinIta ityucyate / tAnyevAhanIcavartI guruSu namanazIlaH, yadAha "nIyaM sijjaM gaI ThANaM nIyaM ca AsaNANi ya / nIyaM ca pAe vaMdijjA nIyaM kujjA ya aMjaliM" // 1 // acapalo nArabdhakAryaM pratyasthiraH / amAyI guruSvavaJcakaH akutUhalo nendra-jAlAdyavalokanaparaH / 'alpazabdo'bhAvArthe, co'vadhAraNe' tato'lpamevAdhikSipati tiraskurute naivaM kaJcanAdhikSipatItyarthaH / prabandhaM ca prAguktaM na kroti| mitrIyyamANo bhajate mitrIyitAramupakurute, pratyupakArAkSamazca kRtaghno na syAdityarthaH / zrutaM labdhvA na mAdyati madadoSAvabodhAd darpa na karoti / na ca pApaparikSepI na ca naiva samityAdikriyAsu skhalitAn gurUn parikSipati tiraskuruta 1. nIcAM zayyAM gatiM sthAnaM nIcaM cAsanAni ca / / nIcaM ca pAdau vandeta nIcaM kuryAccAJjalim // 1 // 2010_02 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam 367 ityarthaH / na ca mitrebhyaH kupyati kRtajJatayA kathaJcitayA kathaJcidaparAdhe'pIti / apriyasyApi mitrasya rahasi kalyANaM bhASate ko bhAvo ? mitratvenAGgIkRtasyAparAdhazateSvekamapi tatsukRtaM smaran rahasyapi na doSaM vakti / yadAha "ekasukRtena duSkRtazatAni ye nAzayanti te dhanyAH / na tvekadoSajanito yeSAM kopaH sa tu kRtaghna" // 1 // kalahazca vAgvigraho DamaraM ca pANighAtAdistadvarjako buddho buddhimAnetasya sarvatrAnugamanAnoktasaGkhyavirodhaH / abhijAti kulInatAM gacchati pratijJAnirvAhAdinetyabhijAtigaH / hImAnakAryamAcaran lajjate / pratisaMlIno gurupArve'nyatra vA kAryaM vinA netastatazceSTate sa suvinIta ityucyate / iti gAthAcatuSTayArthaH // 10-11-12-13 // sa ca kIdRk syAdityAha vase gurukule niccaM jogavaM uvahANavaM / piyaMkare piyaMvAI se sikkhaM ladbhumarihaI // 14 // vyAkhyA-vasedAsIta gurukule nityaM sadA gurvAjJAyAmeva tiSThet / yogo'rthAd dharmavyApArastadvAn / upadhAnamaGgAnaGgAdAvAcAmlAditapovizeSastadvAn / priyaGkaraH kenacidapakRto'pi tatpriyameva ceSTate mama karmaNo'yaM doSa iti bhAvayan / yataH "apakAriNi kopazceta kope kopaH kathaM na te? / dharmArthakAmamokSANAM prasahya paripanthini" // 1 // tathA priyavAdI kadAcit kenacidapriyamukto'pi priyameva vadati / yadAha "sikkhaha piyAI vuttuM savvo tUsai piyaM bhaNaMtANaM / kiM koilAhi dinnaM kiM va hiyaM kassa kAehiM" // 1 // sa evaM guNavAn zikSA zAstrArthagrahaNAtmikAM labdhaM prAptumarhati yogyo bhavatyetadviparItastvavinItaH zikSA labdhaM nAhatItyarthAduktaM syAt / tatazca yaH zikSAM labhate sa bahuzruta iti bhAvaH // 14 // bahuzrutapratipattirUpamAcAraM stavadvAreNAha jahA saMkhaMmi payaM nihitaM duhao vi virAyaI / evaM bahussue bhikkhU dhammo kittI tahA suyaM // 15 // 1. zikSadhvaM pikyA vRttaM sarvastuSyati priyaM bhaNatAm / kiM kokilAbhirdattaM kiM vA hataM kasya kAkaiH ? // 1 // siva 2010_02 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 uttarajjhayaNANi-1 ____ vyAkhyA-yathA saGke payo dugdhaM nihitaM nyastaM 'duhao vi'tti dvidhA'pi svaguNAzrayaguNalakSaNena prakAraddhayenApi virAjate kAluSyAmlatAparizravAbhAvAt / evaM bahuzrute bhikSau dharmo yatidharmaH kIrtistathA zrutaM virAjata iti sambandhaH / tatra tAni hi na mAlinyamanyathAbhAvaM hAni vA prApnuvanti / / 15 / / punarbahuzrutastavamAha jahA se kaMboANaM Ainne kaMthae siyA / Ase javeNa pavare evaM havai bahussue // 16 // vyAkhyA-yathA sa kAmbojAnAM kambojadezodbhavAnAM prakramAdazvAnAM madhye AkIrNaH zIlAdiguNairvyAptaH kanthakaH pradhAnaH syAdazvo yaH kila dRSatkhaNDabhRtakutupanipAtazabdAnna saMtrasyati / javena vegena pravaraH / evamityetAdRzo bhavati bahuzrutaH / jainavatino hi kAmbojA ivAzveSu jAti-javAdiguNairanyadhArmikApekSayA zruta-zIlAdibhirvarA eva / bahuzrutastathAkIrNakanthakAzvavat teSvapi pravara ityarthaH / / 16 / / kiJca jahAinnasamArUDho sUre daDhaparakkame / ubhao naMdighoseNaM evaM havai bahussue // 17 // vyAkhyA--yathA AkIrNaM jAtyAdiguNavadazvaM samArUDhaH zUro dRDhaparAkramo gADhavIryaH / 'ubhayo'tti ubhayato vAmato dakSiNatazca yadvAgrataH pRSThatazca nAndIghoSaNa dvAdazatUryadhvanirUpeNAthavA nAndI 'jIyAstvam' ityAdyAzIrvacanAni tadghoSeNa bandikolAhalAtmakena upalakSito 'vibhrAjata iti zeSaH' / evaM bhavati bahuzrutaH / ko bhAvo ? yathaivaMvidhaH zUro na kenacidabhibhUyate na cAnyastadAzrito'pi, tathAyamapi jinapravacanAzvAzritaH paravAdidarzane cAtrastastadvijayaM ca prati samarthaH / ubhayato dinarajanyoH svAdhyAyaghoSarUpeNa svaparapakSayorvA ciraM jIvatvasau yo bahuzrutatvena pravacanoddIpaka ityAdyAzIrUpeNa vA nAndIghoSeNopalakSitaH / paratIcaimithyAgbhirnAbhibhavituM zakyo na cAnyo'pyetadAzrita iti / atra zrIbhadrabAhusvAmidRSTAntastathAhi supratiSThe pratiSThAnapure zrImadAdhiSThite / dhiSaNAdhiSaNaprakhyau prathitau dakSiNApathe // 1 // bhadrabAhu-varAhI dvAvAsItAM vADavau varau / kumArau laghukarmANau ni:svatatvena nirAzrayau // 2 / / yuggam 2010_02 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam yazobhadragurostatra tau caturdazapUrviNaH / sambuddhau dezanAM zrutvA pravrajaturAdarAt // 3 // bhadrabAhurabhUd bhadraH sa caturdazapUrvavit / kramAt sUripadaM prApa SaTtriMzadguNasaMyutaH // 4 // AvazyakAdisiddhAntaniyuktidazakaM vyadhAt / dazAdInAM ca sUtrANi svanAmnA saMhitAM ca saH // 5 // pRthivyAM viharan bhavyAmbhoruhollAsabhAskaraH / yugapradhAnAgametyAkhyAto bhuvi sa paprathe // 6 // varAhastu muniH sUripadaM prArthayatetarAm / bhadrabAhuriti prAha vatsa ! svacchamate ! zRNu / / 7 / / yadyapyazeSavidyAnAM pAradRzvA'si te param / ahaMyave dadat tacca pApIyAn syAM zrutaM vidan // 8 // yadAha "Dho gaNaharasaddo goyamamAIhiM dhIrapurisehiM / jo taM Thavai apatte jANaMto so mahApAvo" // 1 // tato vrataM sa tatyAja punarbhUdevaveSabhRt / mithyAdRSTirabhUd bADhaM dviSan jainendrazAsanam // 9 // vratAdhItazrutAbhyAsAjjyotiHzAstravizAradaH / saMhitAdIni zAstrANi nUtnAnyaracayat sa tu // 10 // lagnAbhyAse sadA lIna Aste sa nagarAd bahiH / zilAtale likhitvA tadanyadA gRhamAgamat // 11 // asvapInnizi so'smArSIt tadamRSTaM samutthitaH / tatra gatvopaviSTaM ca paJcAsyaM dRSTavAn kila // 12 // tataH sAhasamAlambya tatkukSeH pANinA balAt / sa lagnaM mRSTavAn yAvat tAvat siMho'ryamA'bhavat // 13 / / 1. vyUDho gaNadharazabdo gautamAdibhirdhArapuruSaiH / yastaM sthApayatyapAtre jAnan sa mahApApaH // 1 // 2010_02 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 uttarajjhayaNANi-1 avAdId vatsa ! sUryo'haM lagnabhaktivazAt tava / tuSTo varaM vRNISveha yAcase yad dadAmi tat // 14 // varAhaH prAJjaliH prAha prasanno'si yadi prabho ! / kRtvA mAM svavimAnasthaM jyotizcakraM hi darzaya // 15 / / tataH sa svavimAnasthastenAbhre bhrAmitazciram / tatsaGkramitapIyUSatRptaH kSut-tRDvivarjitaH // 16 // sa jyotizcAravettRtvagarvitaH pRthivIM bhraman / ahaM varAhamihira iti khyApayati svakam // 17 // loke pUjAM parAM prApa jitazatrunRpeNa saH / tadguNAvajitenoccaiH purodhAH sthApitaH pure // 18 // yata: "gauravAya guNA eva na tu jJAteyaDambaraH / vAneyaM gRhyate puSpamaGgajastyajyate malaH" // 1 // atho varAhamihiro ninindeti mUnIzvarAn / na hi kiJcid vidantyete kucelA bAlizA iti // 19 // zrutvaitad bhUpamAnAdidarpasarpagarutmataH / bhadrabAhugurUn zrAddhA AhvayAmAsire laghu // 20 // te bhadantAH kramAt tatra prAptAH bhaktyA vavandire / satpravezamahaHpUrvamahampUrvakayA''stikaiH // 21 // taiH sudhAdezyayA vANyA paurAH santoSitAH same / svakaM kRtArthayAmAsurvarAho mammilavAn param // 22 // itazca nandano jajJe varAhasya gRhe'nyadA / sa tu svasvavyayenAlaM vyadhAt tajjananotsavam // 23 / / prabhUtaiH prAbhRtairlokAH pUjayAmAsuruccakaiH / sa cAvag matsuto varSazatAyuriti saMsadi // 24 // bandhuH sa bhadrabAhurme putrajanmotsave'pi hi / nAgAditi bahirbhUtA vyavahArAt sitAmbarAH // 25 / / 2010_02 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam uktaJca gurave zrAddhairekadA gamyatAM prabho ! / tadgRhaM mA vRdhat kopastasya vRddhiranarthadA // 26 // bhadrabAhuratha prAha saptame'hni tadaGgajaH / rAtrau biDAlikAghAtAt sa parAsurbhaviSyati // 27 // tatastadvezma gantavyaM tasya zokApanuttaye / zrAddhairavAci pitroce tasya cAyuH samAH zatam // 28 // zrImadbhirevamAdiSTaM tato gururado'vadat / jJAnaM pratyayasAraM hi vizrutaM vittha bhoH ! iha / / 29 / / saptame'hni tato rAtrau dhAtrIstanyaM piban bhRzam / bAlo dvArArgalApAtAt prAptavAn pretamandiram // 30 // rodaM rodaM varAhastu satantro vyalapat tadA / jano'milan mahIzAdho hA ! ki jAtamiti bruvan // 31 // sUriH zokApanodAya varAhasadanaM gataH / zucAkrAnto'pi so'bhyutthAnAsanAdhucitaM vyadhAt // 32 // vipro'vAdId bhavajjJAnaM mimile bhagavan ! punaH / biDAlyA ityalIkaM tat so'rgalAto'nazad yataH // 33 // gururAhArgalAgre sA lohaymayasti rekhayA / apyuSNatAM bhajedindu smadviditamanyathA // 34 // tathAbhUtAM tu tAM dRSTvA varAhaH prAha no tathA / khedaH putraviyogAnme vacovighaTanAd yathA // 35 // kiM ca vAGmayasambaddhapastakapratyayena yat / mayA prAkAzi tajjJAnaM vyalIkAste'bhavanmama // 36 / / ato'mbhasAt kariSyAmi tAnatho gururabhyadhAt / maivaM kRthA hi no doSasteSAM sa hi dhiyastava // 37 // sarvajJoditamevaite bhASante pratyayAvaham / evaM sa noditastasthau vIkSApannazcyuteSuvaMt // 38 // rAjJoktaM mA sma zocIstvaM bhavasthitiriyaM yataH / tAvad dharmavataikena sacivena niveditam // 39 / / 2010_02 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 uttarajjhayaNANi-1 prabho ! zrIbhadrabAhvAkhyaiH sUribhirguNabhUribhiH / etatputrasya saptAhamAtramAyuH prabhASitam // 40 // bhUpaH prAha gurorvAcA saGgatA yadabhUdaho ! / bahuzrutatvamevAtra gururgauravamarhati // 41 // AlpazrutyaM tu viprasya yadvaco nAmilat punaH / evamukte parAbhUtaH so'nindi nikhilairjanaiH // 42 // tato nRpaH sapaurastu stAvaM stAvaM gururmudA / pUjaM pUjaM darzanAdi zrAddhadharmaM prapedivAn // 43 / / varAhastApasI dIkSAM lAtvA lokApamAnataH / kRtvA cAjJAnakaSTAni mithyAg vavyantaro'bhavat // 44 // sa dviSannArhataM dharmaM kupyannapyArhatAn munIn / nAlambhUSNurupadrotuM rogaiH zrAddhAnapIDayat // 45 / / gurUn vijJapayAmAsa zrIsaGgho'tha kRtAJjaliH / zrImatsu satsu prANAyyAstenAdyante yadAstikAH // 46 / / nUnaM tadevamApannaM bhaSaNairbhakSyate bhRzam / gajArUDhaH prabhostaccopekSituM te na sAmpratam // 47 // tataste prAharAcAryA mA bhaiSTopAsakAstathA / udyasyAmo yathA vo'pakartuM syAt ko'pi na prabhuH // 48 // varAho vyantarIbhUtaH sa sAdhUn prati na kSamaH / / bhavadbhyaH pUrvavidveSAd dudhrukSati suduSTadhIH // 49 / / tairuddadhe'tha pUrvebhyaH upasargaharastavaH / tatsmRtestatkRtApAyAt saGke zAntirajAyata // 50 // evaM bahuzrutatve yatitavyaM yatnataH sadA yatibhiH / yasmAt samyag jJAnaM mAnaM pariposphurIti yazaH // 51 // punarbahuzrutastutimAha jahA kareNuparikiNNe kuMjare saTThihAyaNe / balavaMte appaDihae evaM havai bahussue // 18 // 2010_02 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam 373 vyAkhyA-yathA kareNuparikIrNo hastinIparivRtaH kuJjaro hastI SaSTihAyanaH SaSTivarSapramANastasya tAvatkAlaM yAvadvalopacayAdata eva balavAn sannapratihato nAnyairmattairapi gajaiH parAbhUyata ityarthaH / evaM bhavati bahuzruto'yamapi kareNubhirivautpattikyAdibuddhibhirvidhidhAbhirvidyAbhirvAvRtaH SaSTihAyanatayA'tisthiramatirata eva balavattvenApratihato darzanopahantRbhirna pratihantuM zakyaH syAt // 18 // kiJca jahA se tikkhasiMge jAyakkhaMdhe virAyaI / vasahe jUhAhivaI evaM havai bahussue // 19 // vyAkhyA-yathA sa tIkSNazRGgo jAta upacitIbhUtaH skandho'syeti jAtaskandho virAjate vRSabho yUthasya gosamUhasyAdhipati!thAdhipatiH san / evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi parapakSabhettRtayA tIkSNAbhyAM svazAstra-parazAstrAbhyAM zRGgAbhyAmivopalakSito gacchAdigurukAryadhaureyatayA jAtaskandha iva yUthasya sAdhvAdivRndasyAdhipatiH sUripadaM prAptaH san virAjate // 19 // anyacca jahA se tikkhadADhe udagge duppdhNsge|| sIhe migANa pavare evaM havai bahussue // 20 // vyAkhyA--yathA sa tIkSNadaMSTra udagra utkaTo'ta eva duHpradharSako'nyairdubhibhavanIyaH siMho mRgANAmAraNyajantUnAM pravaraH / evaM bhavati bahuzrutaH / ayamapi parapakSabhettRtayA tIkSNadaMSTrAsamaina~gamAdinayaiH pratibhAdiguNodagratayA ca durabhibhavo mRgANAmivAnyatIrthyAnAM pravara iti // 20 // tathA jahA se vAsudeve saMkha-cakka-gayAdhare / appaDihayabale johe evaM havai bahussue // 21 // vyAkhyA-yathA sa vAsudevaH zaGkha-cakra-gadAdharo'pratihatabalo'skhalitasAmarthyo yodhaH subhaTa evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi hi svAbhAvikapratibhAprAgalbhyavAn zaGkhAdibhiriva jJAnAdibhirupeto yodha iva karmazatru pratIti // 21 // jahA se cAurate cakkavaTTI mahiDDie / caudasarayaNAhivaI evaM havai bahussue // 22 // 2010_02 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-yathA sa catubhirgajAzva-ratha-padAtirUpairantaH zatruvinAzAtmako'syeti cAturantazcakravartI / mahaddhiko divyAnukArilakSmIkazcaturdazaratnAdhipatiH / evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi caturbhirdAnAdidhamairantaH karmArivinAzo'syeti cAturantaH / RddhayazcAmaauMSadhyAdayaH pulAkalabdhyAdayazca mahatyo'sya santIti mahaddhikaH / caturdazaratnAbhAnAM caturdazapUrvANAM prabhuH // 22 // tathA jahA se sahassakkhe vajjapANI puraMdare / sakke devAhivaI evaM havai bahussue // 23 // vyAkhyA--yathA sa sahasrAkSaH paJcazatAnAM mantridevAnAmakSNAM sahasrasyendropayogitatvAt sahasranayanaH, vajramAyudhaM pANAvasyeti vajrapANiH / lokoktyA ca pUrdAraNAt purandaraH / zakro devAdhipatiH / evaM bhavati bahuzrutaH / ayamapi zrutajJAnena sarvAtizayaratnanidhAnatulyenAkSisahasreNeva jAnAti / vajrasya rekhAlakSaNasya pANau sambhavAd vajrapANiH / pU: zarIraM vikRSTatapasA dArayatIti purandaraH / devAnAmapi pUjyatvAt tatpatirapIti // 23 // jahA se timiraviddhaMse uttiTuMte divAyare / jalaMte iva teeNaM evaM havai bahussue // 24 // vyAkhyA-yathA sa timiravidhvaMso'ndhakArApahantA uttiSThannudgacchan divAkaraH sUryo jvalanniva tejasA / evaM bhavati bahuzruto'yamapi hyajJAnatimiradhvaMsaH, vizuddhAdhyavasAyataH saMyamasthAneSUttiSThannutsarpan tapastejasA jvalanniva bhavatIti // 24 // jahA se uDuvaI caMde nakkhattaparivArie / paDipunne punnamAsie evaM havai bahussue // 25 // vyAkhyA-yathA sa uDupatinakSatraprabhuzcandro nakSatrairupalakSaNAd grahaistArAbhizca parivAritaH / pratipUrNaH sarvakalopetaH kadA ? pUrNimAsyAm / evaM bhavati bahuzruto'yamapyuDusamAnAM sAdhUnAM patistatparivAritazca jJAnAdikalopetatvena pratipUrNaH syAditi // 25 // jahA se sAmAiyANaM koTThAgAre surakkhie / nANAdhannapaDipunne evaM havai bahussue // 26 // vyAkhyA-yathA sa iti prasiddhaH sAmAjikAnAM lokasamUhAnAM koSThAgAro dhAnyAzrayaH suSTha dasyu-mUSakAdibhyaH prAharikAdivyApArAdinA rakSitaH / nAnA-zAli 2010_02 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanam 375 mudgAdidhAnyaiH pratipUrNaH / evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi sAmAjikAnAmiva gacchavAsimunInAM pravacanAdhAratayA surakSitaH / yataH-"jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkheha" ityAdi / dhAnyairivAGgopAGgAdizrutabhedaiH pratipUrNaH syAditi // 26 // tathA jahA sA dumANa pavarA jaMbU nAma sudaMsaNA / aNADhiyassa devassa evaM havai bahussue // 27 // vyAkhyA-yathA sA drumANAM madhye pravarA jambUrnAmnA sudarzanA sudrshnetypraabhidhaanaa| yatheyamamRtopamaphalA devAdyAzrayA ca, tathA nAnyaH kazcid drumo'sti / drumatvaM phalavyavahArazcAsyAstadAkAratayaiva, vastutaH pArthivatvAt, vajra-vaiDUryAdimayamUlatvak cAsyAH / kasya ? anAdRtasya devasya jambUdvIpapateya'ntarasyAzrayabhUtA / evamityAdi prAgvat / so'pi hyamRtopamaphalakalpazrutopeto devAdyabhigamyaH / zeSadrumAbhasAdhupravara iti // 27 // jahA sA naINa pavarA salilA sAgaraMgamA / sIyA nIlavaMtappavahA evaM havai bahussue // 28 // vyAkhyA-yathA sA nadInAM pravarA salilaM jalamasyAmiti 'arza AditvAdaci' salilA nadI sAgaraGamA samudrayAyinI zItAnAmnI nIlavAn meroruttarasyAM dizi varSadharaparvatastataH pravahatIti nIlavatpravahA / evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi saritsamAnAnAmanyamunInAM pradhAno jalakalpazrutajJAnAnvitaH / sAgaropamamuktigAmI / taduktAnuSThAnapravRttatvAt nIlavattulyoccoccatarakulotpanna iti // 28 // jahA se nagANa pavare sumahaM maMdare girI / nANosahipajjalie evaM havai bahussue // 29 // vyAkhyA-yathA sa nagAnAM pravaraH sumahAnatizayena gururmandaro girirmeru - nauSadhibhiviziSTamAhAtmayavanaspatibhiH prajvalito dIpto nAnauSadhiprajvalitaH / evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi zrutamAhAtmyena, atisthiratvena zeSagirikalpAparasAdhUnAM pravaro nAnauSadhibhirivAmadaiSadhyAdilabdhibhistamasyapi prakAzakaH // 29 // jahA se sayaMbhUramaNe udahI akkhaodae / nANArayaNapaDipunne evaM havai bahussue // 30 // 1. yena kulamAyattaM taM puruSamAdareNa rakSata / 2010_02 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-yathA sa svayambhUramaNa udadhiH samudro'kSayodako'vinAzijalaH / nAnAratnairmarakatAdibhiH pratipUrNo bhRtaH / evaM bhavati bahuzrutaH / so'pi hyakSayasamyagjJAnodako nAnAtizayaratnavAMzca syAditi // 30 // bahuzrutamAhAtmyamAha samuddagaMbhIrasamA durAsayA acakkiyA keNai duppadhaMsiyA / suyassa punnA viulassa tAiNo khavittu kammaM gaimuttamaM gayA // 31 // vyAkhyA-samudrasya gAmbhIryeNAlabdhamadhyAtmakena samAH / ArSatvAd gAmbhIryeNa samudrasamA ityarthaH / duHkhenAzrIyante'bhibhavabuddhyA jetuM sambhAvyante kenApIti durAzrayA ata evAcakitA atrasitA parapravAdinA duHkhena pradhaya'nte parAbhUyante kenacidapIti duHpradharSakAH / ke IdRzAH ? ityAha-'subbyatyayAt' zrutena pUrNA vipulenAGgAnaGgadibhedato vistIrNena trAyiNo rakSakA evaMvidhA bahuzrutA eva / eSAmeva vizeSataH phalamAha-kSapayitvA karma jJAnAvaraNAdi gatimuttamAM muktirUpAM gatAH prAptA upalakSaNAd gacchanti gamiSyanti ca / ihaikavacanaprakrame'pi bahutvanirdezaH pUjyatAkhyApanArthaM vyAptidarzanArthaM veti // 31 // itthaM bahuzrutapUjAmuktvA ziSyopadezamAha tamhA suyamahiTThijjA uttamaTThagavesae / jeNappANaM paraM ceva siddhi saMpAuNijjAsi // 32 // tti bemi // vyAkhyA-yasmAdamI bahuzrutA muktigAminastasmAcchrutamadhitiSThedadhyayana-zravaNacintanAdibhirAzrayet / uttamArtho mokSastaM gaveSayatItyuttamArthagaveSakaH / yena zrutAzrayaNenAtmAnaM paraM ca 'evo'vadhAraNArtho'gre yojyate' siddhi samprApayedeveti bravImi pUrvavat // 32 // graM0 206 a0 16 // iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviraticAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM ekAdazaM bahuzrutapUjAkhyamadhyayanaM samAptam // 11 // 2010_02 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam ihAnantarAdhyayane bahuzrutapUjoktA, tenApi tapasi yatnaH kAryaH tatsamRddhivarNanasambandhenAyAtasyAsya dvAdazAdhyayanasya prastAvanArthaM harikezacaritamatrocyate / tathAhi supArzva-pArzvayoH stUpamAhAtmyena pavitritA / puNyADhyapaurasampUrNA samasti mathurApurI // 1 // yakAM siseviSuriva svakAluSyApanuttaye / kAlindI nAmucat pArvaM tIrthasevA hyabhISTakRt // 2 // yugmam zaGkhojjvalayazAstatra zaGkhanAmA nRpo'jani / trivargasArajainendradharmAnuSThAnatatparaH // 3 // tatrAnyadA caturjAnizrIguNandharasUrayaH / satantrasya nRpasyAgre pracakrurdezanAmiti // 4 // "zRGgArAdirasairADhye rAga-dveSorutumbake / gADhagardabhilAkAracaturgativirAjite // 5 // kaSAyaprabalAzrAntabalIvardasamAyute / sArathIbhUtamithyAtva-pramAdAyAmayotrake // 6 // AyuHparamparAbaddhaghaTIcakrasamAkule / mohasIrapatiprachahAsyAdibahukarSake // 7 // vicitrajanmasantAnagurukedArazobhite / sadoptakarmabIjaughe mRtyupAnAntikAzrite // 8 // bhIme bhavAraghaTTe'sminnajatraM kAlakulyayA / itazcetazca nodyante jalavajjantavo hyamI // 9 // 2010_02 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 uttarajjhayaNANi-1 evaM vijJAya bho bhavyAH ! sarvasaukhyaikakAraNe / sarvaklezahare jainadharme yatno vidhIyatAm" // 10 // sakarNa evamAkarNya bhUpaH saMvignamAnasaH / niviNNakAmabhoga: san prAvrajad gurusannidhau // 11 // zikSAdvayasuniSNAto'dhItI sarvazrute'bhavat / gItArtho viharan mahyAM hastinApuramApa saH // 12 / / so'nyeAstatra bhikSA'rthaM bhramannekAdhvadhuryagAt / sa kila jvaladaGgArasadRg laGghanaduHzakaH // 13 // ajJAtvA yo vizet tatra sa utphandan vinazyati / loke khyAtaM ca tannAma vahnimArgo'yamuccakaiH // 14 // tataH sa sAdhurAsannagavAkSasthaM purodhasam / kimanenAdhvanA yAmItyapRcchat somanAmakam // 15 // dandahyamAnamenaM tu yAntaM hutavahAdhvanA / prekSiSye hyulalantaM sa dhyAtvetyUce'tra bhoH ! vraja // 16 // tatra praviSTaH zaGkharSirIryAsamita AdRtaH / purohito'pi prasAdArUDho'tisthiramAnasam // 17 // zanaiH zanairAkramantaM muni prekSya savismayaH / tatra gatvA tamadhvAnaM himasparza vyalokayat / / 18 / / yugmam tato'cintayadityeSa dhig mayA'ho ! durAtmanA / anuSThitaM pApakarmAzubhasaGkalpato'tra hi // 19 // etattapaHprabhAvAnmArgazcaiSo'gnitulyarUpo'pi / jAtastuSArasadRzasparzastapaso hi kimasAdhyam ? // 20 // natvA muni purodhA bhAvenAvedayat svaduzcaritam / saMsAre mohodayavazagatvaM dezitaM muninA // 21 // samyagdarzanamUlo'nagAradharmaH savistaraM proktaH / sa hi somadevavipraH saMvegAdAdade dIkSAm // 22 // sa gurorgRhItazikSaH zrAmaNyamapAlayanniraticAram / paramagrajanmajatvAd gauravajAtyAdimadaliptaH // 23 // 2010_02 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 dvAdazaM harikezIyamadhyayanam bhAvayati na hRdyevaM zubhAzubhAzeSakarmapariNAmAH / parivartante hi bhave nAnAyoniSvakhilajIvAH // 24 // yata: "suro vi kukkuro hoi raMko rAyA vi jAyae / dio vi hoi mAyaMgo saMsAre kammadosao" // 1 // 'guNairevottamatvaM prApyate na jAtyA' iti, uktaM hi "guNairuttamatAM yAti na tu jAtiprabhAvataH / kSIrodadheH samutpannaH kAlakUTaH kimuttamaH ?" // 1 // evaM jAtimadAdigrasto mRtvA sa tAviSaM prApa / cyutvA tatazca gaGgAtIre balakoTTanAmnastu // 25 // harikezapategaurIbhAryAkukSau varAGgajatvena / / madhukusumitacUtatarusvapnekSAsUcito jajJe // 26 / / kAle sA'sUta sutaM bala iti nAma pratiSThitaM tasya / kramazaH pravardhamAno viSavRkSa ivAtiduHkhakaraH // 27|| jAtimadAdyavalepAnmAtaGgakulodbhavaH kurUpazca / hasanIyaH svajanAnAM sarvajanodvejakaH so'bhUt // 28 // madhUtsave'nyadA prApte nRtyaM kurvatsu bandhuSu / bAlaiH sa bhaNDanaM kurvan sarvairdUrIkRtastaH // 29 / / pArzvastha eva tAn pazyana krIDato harSaparitAn / tAvadAgAd viSadharaH zvapacaiH sa hataH phaNI // 30 // tatastadaiva tatrAgAcchAnto jalabhujaGgamaH / tairaduSTo'yamiti sa pramukto vyacaran mahIm // 31 // tavRttaM prekSya so'dhyAsIjjIvAH kaSTaM svadoSataH / labheyuryajjanA ghnanti saviSAhi na niviSam // 32 // 1. suro'pi kurkuro bhavati raGko rAjA'pi jAyate / dvijo'pi bhavati mAtaGgaH saMsAre karmadoSataH // 1 // 2010_02 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 uttarajjhayaNANi-1 yataH1 "niyaguNa-dosehito saMpaya-vivayAu huMti purisANaM / tA ujjhiUNa dose guNe payAseha bho bhavvA !" // 1 // evaM sa bhAvayan jAtajAtismRtiratha smaran / svargasaukhyAni raudratvaM madAdInAM ca cintayan // 33 // saMvagniH sAdhupAdAnte pravrajyAmagrahId balaH / tapyamAnastapastIvaM kAzI ca viharan yayau // 34 // tatrAsthAt tindukodyAne siSeve tatra sAdaram / taM gaNDI tinduko yakSastadguNAvarjito yatim // 35 // anyadAnyena yakSeNAgatya pRSTaH sa tindukaH / kiM tvaM na dRzyaze ! so'vak seve enamRSi sadA // 36 / / yakSo balamuniM dRSTvA sa hRSTastindukaM jagau / tapasvyeSa vane'vAtsId yasya dhanyaH sa puNyavAn // 37 / / mitra ! ke'pi madudyAne munayaH santi tAnapi / vandAmahe gatau tatra dRSTAste tu pramAdinaH // 38 / / tato bala vekasmin jAtau yakSAvubhAvapi / raktau bhaktau tamevAsthAt sevamAnastu tindukaH // 39 // itazca bhadrA'bhidhA'nyadA harSAt putrI kozalibhapateH / pUjopakaraNaM lAtvA sakhIbhiH parivAritA // 40 // tad yakSavezma sA gatvA yakSArcAmacituM prage / pradakSiNAM prakurvantI dadarza malinAGgakam // 41 // tapa:zoSitasarvAGgaM jIrNadurgandhavAsasam / thUtkRtvAsyaM moTayitvA taM maharSi nininda ca // 42 // yugmam tato ruSTena yakSeNAdhiSThitA sA viDambitA / nItA ceTIbhirutpATya kathaJcana piturgRhe // 43 / / 1. nijaguNa-doSebhyaH sampad-vipadau bhavataH puruSANAm / tata ujjhitvA doSAn guNAn prakAzayata bho bhavyAH ! // 1 // 2010_02 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 dvAdazaM harikezIyamadhyayanam rAjJA ca tAM tathAbhUtAM sutAM dRSTvA viSAdinA / bhautikA mAntrikAstatra samAhUtA anekazaH // 44 // taivaidyaizca caturbhedAH sodyamairvihitAH kriyAH / paraM vizeSo no jAto yantra-mantrAdyupAyakaiH // 45 // bIjA ivoSarakSmoptAste'bhUvan niSphalakriyAH / tato yakSastadaGgasthaH proce'nindyanayA muniH // 46 // yadyenAM tasya bho dattha tadA muJcAmi nAnyathA / eSA jIvatviti kSamApaH svIcakre tadvaco'JjasA // 47|| tataH sajjazarIrA sA sarvAlaGkArabhUSitA / muneH samIpaM samprAptodvAhopakaraNAnvitA // 48 // sA'tha vyajijJapannatvA tamRrSi sasakhIjanA / svayaMvarAyA me hastaM gRhANa svakareNa bhoH ! // 49 / / tapasvI prAha he bhadre ! sRtaM saGkathayA'nayA / narakadvArapaddhatyA vibudhairatinindyayA // 50 // siddhisukhabaddharAgA azuciSu yuvatiSu kathaM nu rajyante ? / graivaiyakadevA iva paramArthajJA mahAmunayaH // 51 // jAtAmarSeNa tato yakSeNAcchAdya tatra yatirUpam / vaikriyanAnArUpaiviDambitA sA bhRzaM rAtrau // 52 // prAtaH sA svapnamiva sumanyamAnA'pi durmanaskatayA / svajanAnugamyamAnA gatA sakhedA pitRsakAzam // 53 / / tadA bhUpAlamAha sma rudradevaH purohitaH / / bhadropalabdhavRttAnto veda-smRti-purANavit // 54 // bhoH svAmin ! RSipatnyeSA tyaktA tena mahAtmanA / kAryA viprasya patnIti rAjJA tasyaiva sA dade // 55 / / evaM purodhasastasya kAntayA kAntayA tayA / bhuJjAnasya sadA bhogAn kiyAn kAlo'gamat sukham // 56 // atho purAd bahistena rudradevapurodhasA / yajJaM ca yajatA saiva yajJapatnI kRtA priyA // 57 / / ___ 2010_02 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 uttarajjhayaNANi-1 dezAntarAt tadAhUtA viprA dvi-tryAdivedinaH / ahampUvikayA'neke samprAptAstatra sonmudaH // 58 / / itazca harikezabalamaharSistadA sa mAsopavAsapAraNake / yajJagRhe bhikSA'rthaM samitaH praviveza guptidharaH // 59 / / zeSakathAnakaM sUtreNaivAha sovAgakulasaMbhUo guNuttaradharo muNI / hariesabalo nAma AsI bhikkhU jiiMdio // 1 // vyAkhyA-zvapAkakulasambhUtazcANDAlakulotpanno guNottarAn pradhAnAn jJAnAdIn dhArayatIti guNottaradharo muniH harikezaH zvapAkatayA prasiddho balo nAma AsIdabhUt / bhinatti kSudhamaSTavidhaM karmeti bhikSurata eva jitendriyaH // 1 // tathA iri-esaNa-bhAsAe-uccAra-samiIsu ya / jao AyANa-nikkheve saMjao susamAhio // 2 // vyAkhyA-'bhAsAe' tti 'ekArasyAlAkSaNikatvAt' IryA-eSaNA-bhASoccArasamitiSu yato yatnavAn / tathA AdAnaM grahaNaM nikSepaH sthApanaM pITha-phalakAdestatsamitau ca 'yata iti yojyam' / sa ca kIdRg ? saMyataH saMyamavAn susamAhitaH suSTha samAdhimAniti // 2 // tathA maNagutto vayagutto kAyagutto jiiMdio / bhikkhaTThA baMbhaijjami jannavADamuvaTThio // 3 // vyAkhyA-manogupto niyantritamanAH / vAggupto ruddhAsadvAk / kAyagupto'sadaGgakriyAvikalo jitendriyaH / 'punaretadgrahaNamatizayakhyApanArtham' / bhikSArtha 'baMbhaijjaMmi' tti brAhmaNAnAmijyA yajanaM yasmin sa brahmajyastasmin yajJavATe 'dvitIyA saptamyarthe' upasthitaH prAptaH // 3 // taM pAsiUNamijjaMtaM taveNa parisosiyaM / paMtovahi-uvagaraNaM uvahasaMti aNAriyA // 4 // 2010_02 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 dvAdazaM harikezIyamadhyayanam vyAkhyA-taM balanAmAnaM 'pAsiUNaM' ti dRSTvA 'ijjaMtaM' ti AyAntaM tapasA SaSThAdirUpeNa parizoSitaM samantAt kRzIbhUtam / prAnto jIrNamalinatvAdibhirasAra upadhivarSAkalpAdiraughika upakaraNaM ca daNDakAdyaupagrahikaM yasya sa prAntopadhyupakaraNastamupahasantyanAryA aziSTA mlecchA vA // 4 // kathamityAha jAImayapaDithaddhA hiMsagA ajiiMdiyA / abaMbhacAriNo bAlA imaM vayaNamabbavI // 5 // vyAkhyA-jAtimado jAtidarpo yaduta 'brAhmaNA vayamiti' tena pratistabdhA hiMsakA jIvahiMsAkAriNaH, ajitendriyA abrahmacAriNo'ta eva bAlA ajJA idaM vacanaM vakSyamANaM 'vacanavyatyayAt' abruvannuktavanta iti // 5 // kiM tadityAha kayare Agacchai dittarUve kAle vikarAle phokkanAse ? / omacelae paMsupisAyabhUe saMkaradUsaM parihariya kaMThe // 6 // vyAkhyA-katara Agacchati dIptarUpo'tibIbhatsatvena durdarzaH, kAlo varNato vikarAlo danturatvAdinA raudraH dezyatvAt phokkAgre sthUlonnatA nAsA'syeti phokkanAsaH / avamacelako'sAravastro jIrNatvAdinA pAMzunA rajasA pizAcavad bhUto jAta: pizAcabhUto niSparikarmatvena rajoliptAGga ityarthaH / saGkara utkuruDikA tatra dUSyaM vastraM saGkaradUSyaM yadatinikRSTaM nirupayogitayA lokairutsRSTaM syAt tat paridhRtya nikSipya kaNThe / sa hi svopadhi gRhItvaiva bhrAmyatItyevamukta iti // 6 // athAsannAgataM cainaM te kimUcurityAhakayare tuma iya adaMsaNijje kAe va AsA ihamAgao si ? / omacelagA ! paMsupisAyabhUyA ! gaccha khalAhi kimihaM Thio si? // 7 // vyAkhyA-katarastvamityevamadarzanIyo draSTumayogyaH / kayA vA''zayA vAJchayA iha yajJapATake 'mo'lAkSaNikaH' Agato'si ? / avamacelakaH pAMzupizAcabhUtaH prAgvat / punaretadgrahaNamatyantAdhikSepadAnArthaM gaccha 'khalAhi' tti dezyatvAd apasarAsmadRSTipathAt kimiha sthito'sIti / / 7 / / evamadhikSipte munAvupazamitatayA kiJcidajalpati tadbhakto gaNDI yakSo yadaceSTata tadAha ___ 2010_02 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 uttarajjhayaNANi-1 jakkho tahiM tiMduyarukkhavAsI aNukaMpao tassa mahAmuNissa / pacchAyaittA niyagaM sarIraM imAiM vayaNAiM udAharitthA // 8 // vyAkhyA--yakSastasmin 'avasare iti gamyam' / tindukavRkSavAsI anurUpaM kampate ceSTate ityanukampako'nurUpakriyApravRttiH / kasya ? tasya mahAmuneharikezabalasya pracchAdya prakarSeNAvRtya nijakamAtmIyaM zarIraM ko bhAvaH ? taddeha evAnupravizya svayamanupalakSyaH sannimAni vacanAni 'udAharittha' tti udAhRtavAnuktavAn / / 8 / / tAnyevAhasamaNo ahaM saMjao baMbhayArI virao dhaNa-payaNa-pariggahAo / parappavittassa u bhikkhakAle annassa aTThA ihamAgao mhi // 9 // vyAkhyA-zramaNohaM saMyato'sadvyApAranivRtto brahmacArI virata uparato dhanapacana-parigrahAt 'samAhArAdekatvam' / tatra dhanaM catuSpadAdi, pacanamAhArapAkaH, parigraho dravyAdimUrcha / ata eva parapravRttasya parArthaniSpannasya 'na tu madarthaM sAdhitasyeti bhAvaH' / bhikSAkAle'nnasyArthAya bhojanArthamiha yajJapATake Agato'smIti // 9 // punaH sAdhuH prAhaviyarijjai khajjai bhojjaI ya annaM pabhUtaM bhavayANameyaM / jANAhi me jAyaNajIviNu tti sesAvasesaM lahaU tavassI // 10 // vyAkhyA-vitIryate dIyate dInArthibhyaH, khAdyate khaNDa-khAdyAdi, bhujyate ca bhakta-sUpAdyannaM prabhUtaM bhavatAM sambandhyetat pratyakSam / tathA jAnItAvagacchata 'me' tti mAM 'jAyaNajIviNu' tti yAcanena jIvanazIlamityevaM svarUpamato mahyamapi dadadhvamiti bhAvaH / tataH seSAvazeSamuddharitasyApyuddharitaM bhojyaM labhatAM tapasvI yatiriti // 10 // evaM yakSeNokte viprAH prAhu:uvakkhaDaM bhoyaNa mAhaNANaM attaTThiyaM siddhamihegapakkhaM / na U vayaM erisamanna-pANaM dAhAmu tubbhaM kimihaM Thio si ? // 11 // vyAkhyA-upaskRtaM lavaNAdisaMskRtaM bhojanaM mAhanAnAM brAhmaNAnAM AtmArthe bhavamAtmArthikaM brAhmaNairapyAtmanaivabhojyaM nAnyasmai deyaM yataH siddhaM niSpannamiha yajJapATake eko brAhmaNaH pakSo'sya tadekapakSam / ko bhAvaH ? yadatropaskriyate tad brAhmaNavyatiriktAya na dIyate, vizeSatastu zUdrAya / yaduktam _ 2010_02 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 dvAdazaM harikezIyamadhyayanam "na zudrAya matiM dadyAnnocchiSTaM na haviHkRtam / na cAsyopadized dharmaM na cAsya vratamAdizet" // 1 // ato na tu naiva vayamIdRzamanna-pAnaM dAsyAmastubhyam, kimiha sthito'sIti ? // 11 // yakSaH prAhathalesu bIyAiM vavaMti kAsayA taheva ninnesu ya AsasAe / eyAe saddhAi dalAhi majjhaM ArAhae punnamiNaM khu khettaM // 12 // vyAkhyA-sthaleSUccabhUbhAgeSu bIjAni mudgAdIni vapanti ropayanti karSakAH kRSIvalAstathaiva nimneSu nIcabhUbhAgeSu 'AsasAe'tti AzaMsayAtivRSTau sthaleSu phalAvAptiralpAyAM ca tasyAM nimneSvityevaMrUpayA / 'eyAi'tti etayA karSakAzaMsAtulyazraddhayA vAJchayA 'dalAhi'tti dadadhvaM mahyam / ko'bhiprAyaH ? yadyapi bhavatAmAtmani nimnopamabuddhirmayi tu sthalatAdhIstathApi mahyamapi dAtumucitam / atha syAdevaM datte'pi na phalAvAptirityAha-ArAdhayedeva sAdhayedeva 'khurevArthe' puNyaM zubhamidaM mallakSaNaM kSetraM dAnasthAnaM puNyaprarohahetutvAditi // 12 // yakSoktau te punarAhuHkhittANi amhaM viiyANi loe jahiM pakinnA viruhaMti punnA / je mAhaNA jAi-vijjovaveyA tAI tu khettAiM supesalAiM // 13 // vyAkhyA-kSetrANi dAnakSetrANi asmAkaM viditAni jJAtAni 'vartante iti gmym'| loke 'jahiM' ti vacanavyatyayAd yeSu kSetreSu prakIrNAni dattAnyazanAdIni virohanti janmAntaropasthAnataH prAdurbhavanti pUrNAni sarvANi / syAdetadahamapi tanmadhyavaryeva syAmityAzaGkyAha-ye brAhmaNA jAtizca brAhmaNarUpA, vidyA caturdazavidyAsthAnAtmikA tAbhyAmupetAH sahitAstAnyeva kSetrANi supezalAni zobhanAni, na tu bhavAdRzAni zUdrajAtIyAni vedavidyAbahiSkRtatvAd / uktaJca "samamazrotriye dAnaM dviguNaM brAhmaNabruve / sahastraguNamAcArye anantaM vedapArage" // 1 // // 13 / / yakSo'vadat koho ya mANo ya vaho ya jehiM mosaM adattaM ca pariggahaM ca / te mAhaNA jAi-vijjAvihINA tAI tu khettAI supAvayAiM // 14 // vyAkhyA-krodhazca mAnazca 'cazabdAnmAyA-lobhau ca' vadhazca yeSAmiti 2010_02 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 uttarajjhayaNANi-1 braahmnnaanaam| mRSA alIkamadattaM ca 'cazabdAnmaithunam' parigrahazca dvipada-catuSpadAdInAm 'astIti sarvatra yojyam' / te krodhAdyupetA yUyaM brAhmaNA jAti-vidyAvihInAH, kriyAkarmavibhAgena hi cAturvarNyavyavasthA / yata uktam "ekavarNamidaM sarvaM pUrvamAsId yudhiSThira ! / kriyA-karmavibhAgena cAturvaNryaM vyavasthitam // 1 // brAhmaNo brahmacaryeNa yathA zilpena zilpikaH / anyathA nAmamAtraM syAdindragopakakITavat" // 2 // na caivaMvidhakriyA brahmacaryAtmikA kopAdyupeteSu tattvataH sambhavatyato na tAvajjAtisambhavaH, vidyApyahiMsAdiprapaJcakazAstrAtmikA na sambhavati bhavatsu ajJAnasUcakeSu hiMsopadeSTraSu teSu pravRttatvAt / tata: 'tAI tu' tti 'turavadhAraNe' tAni bhavadviditAni brAhmaNalakSaNAni kSetrANi supApakAnyeva, na tu supezalAni krodhAdyupetatvena pApahetutvAditi // 14 // . vedavettRtvena vayameva brAhmaNA ityatrAhatubbhe ttha bho bhAraharA girANaM aTuM na yANAha ahijja vee / uccAvayAiM muNiNo caraMti tAI tu khettAI supesalAI // 15 // vyAkhyA-yUyamatra loke bhoH ! bhAradharA bhAramAtravAhakAH / kAsAM ? girAM prakramAd vedasambandhinInAM vAcAM yato'rthamabhidheyaM na jAnItha / 'ahijja' tti 'apergamyatvAt' adhItyApi vedAn AtmA re jJAtavyA mantavyo nididhyAsitavya ityAdIn / eSAM yadyarthavettAraH syustarhi yAgAdIn na kurvIran / tatastattvato vedavidyAvido'pi bhavanto na bhavanti / tat kathaM jAtividyAsampannatvena kSetrabhUtAH syuH ? / tarhi kAni kSetrANi ? ityAha-uccAvacAnyuttamAdhamAni 'gRhANIti gamyam' munayazcaranti bhikSArthaM ye, na tu bhavanta iva svayaM pacanAdyArambhapravRttayaH / tatastattvatasta eva vedArthaM vidanti, tatra bhaikSyavRttereva samarthitatvAd yadAhurvedAntavAdinaH "carenmAdhukarI vRttimapi mlecchakulAdapi / ekAnnaM naiva bhuJjIta bRhaspatisamAdapi" // 1 // tatastAnyeva munilakSaNAni kSetrANi supezalAnIti // 15 / / chAtrAH prAhuHajjhAvayANaM paDikUlabhAsI pabhAsase kiM nu sagAse amhaM ? / avi evaM viNassau anna-pANaM na ya NaM dAhAmu tumaM niyaMThA ! // 16 // 2010_02 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 387 vyAkhyA-adhyApakAnAmupAdhyAyAnAM pratikUlabhASI virUpavAdI san prabhASase prakarSeNa brUSe 'kimiti kSepe, nurityakSamAyAM' dhig bhavantaM na vayaM kSamAmahe / yadItthaM tvaM brUSe sakAze samIpe'smAkam / apyetad dRzyamAnaM vinazyatvanna-pAnaM na ca naiva 'NaM vAkyAlaGkAre' 'dAhAmu' tti dAsyAmastava he nirgrantha ! gurupratyanIkatvAd, anyathA tvanukampayA kiJcid dadyAmo'pIti bhAvaH // 16 // yakSo'vadatsamiIhiM majjhaM susamAhiyassa guttIhiM guttassa jiiMdiyassa / jai me na dAhittha ahesaNijjaM kimajja jannANa labhittha lAbhaM ? // 17 // vyAkhyA-samitibhirIryAdibhirmahyaM susamAhitAya suSThusamAdhimate guptibhirguptAya jitendriyAya 'caturthyarthe SaSThI' / yadi me na dAsastha 'athetyAnantarye' eSaNIyameSaNAzuddhamannAdi kiM ? 'na kiJcidityarthaH' adyedAnImArabdhayajJAnAM lapsyatha lAbhaM puNyaprAptirUpam / pAtradAnAdeva hi tatprAptiranyatra dIyamAnasya hAnireva / yata: "dadhi-madhu-ghRtAnyapAtre kSiptAni yathA''zu nAzamupayAnti / evamapAtre dattAni kevalaM nAzamupayAnti" // 1 // iti / / 17 / / adhyApakaH prAhake ittha khattA uvajoiyA vA ajjhAvayA vA ? saha khaMDiehiM / eyaM khu daMDeNa phaleNa haMtA kaMThaMmi cittUNa khalejja jo NaM // 18 // vyAkhyA ke'trAsmin sthAne kSatrAH kSatriyAH, 'uvajoiya' tti upajyotiSo'gnisamIpavartino mahAnasikA adhyApakAH pAThakAH saha khaNDikaizchAtrairyuktA etaM zramaNakaM daNDena vaMzAdinA phalena bilvAdinA hatvA kaNThe gRhItvA ca 'khalejja' tti skhalayeyuniSkAzayeyuH / 'jo' tti vacanavyatyayAd ye samarthAH / 'NamalaGkAre' / 'ke'pi santi, ye enaM skhalayeyuriti vAkyArthaH' // 18 // atha yadabhUt, tadAhaajjhAvayANaM vayaNaM suNittA uddhAiyA tattha bahU kumArA / daMDehiM vettehiM kasehiM ceva samAgayA taM isiM tAlayaMti // 19 // vyAkhyA-adhyApakAnAM vacanaM zrutvoddhAvitA vegena prasRtAstatra, yatra munirasti / bahavaH kumArAstaruNacchAtrAH 'aho ! krIDanakamAgatam' iti rabhasato _ 2010_02 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 uttarajjhayaNANi-1 daNDaivaMzarUpaitrairjalavaMzAtmakaiH, kazairvadhravikAraizcaiva samAgatA militAstamRSi tADayanti ghnantIti / / 19 / / tadA caraNNo tahiM kosaliyassa dhUyA bhadda tti nAmeNa aNiMdiyaMgI / taM pAsiyA saMjaya hammamANaM kuddhe kumAre parinivvavei // 20 // vyAkhyA-rAjJastatra yajJapATe kozalAyAM bhavaH kauzalikastasya 'dhUya' tti duhitA bhadreti nAmnA'ninditAGgI prazasyadehA taM harikezabalaM dRSTvA saMyataM hiMsAdhuparataM hanyamAnaM daNDAdibhiH kruddhAn kumArAn parinirvApayatyupazAmayatIti // 20 // sA ca tasya maharSermAhAtmyaM niHspRhatAM cAhadevAbhiogeNa nioieNaM dinnA mu rannA maNasA na jhAyA / nariMda-deviMdabhivaMdieNaM jeNAmi vaMtA isiNA sa eso // 21 // vyAkhyA-devAbhiyogena vyantarasya balAtkAreNa niyojitena vyApAritena na tu apriyatvAdikAraNena "dinnA mu' tti dattA'smi ahaM rAjJA prakramAt kauzalikena / tathApi manasA 'apergamyatvAt' cittenApi na dhyAtA nAbhilaSitA prakramAdetenarSiNA narendradevendrAbhivanditena yenAsmyahaM vAntA tyaktA RSiNA sa eSa yuSmAbhiryaH kadarthayitumArabdhastato naivamucita iti bhAvaH // 21 // punastamevArthaM samarthayitumAhaeso hu so uggatavo mahappA jiiMdio saMjao baMbhayArI / jo me tayA necchaI dijjamANiM piuNA sayaM kosalieNa raNNA // 22 // vyAkhyA-eSa eva sa ugratapA mahAtmA jitendriyaH saMyato brahmacArI prAgvat / sa iti kaH ?, yo 'me' tti mAM tadA necchati nAbhilaSati dIyamAnAM kena ? pitrA janakena svayaM, na tvanyapreraNAdinA tenApi kIdRzena kozalikena rAjJA, na tu sAmAnyajanenetyanena vibhUtAvapi ni:spRhatoktA // 22 // punastanmAhAtmyamAhamahAjaso esa mahANubhAgo ghoravvao ghoraparakkamo a / mA eyaM hIlaha ahIlaNijjaM mA savve teeNa bhe niddahijjA // 23 // vyAkhyA-mahAyazA gurukItireSa munirmahAnubhAgo'cintyazaktidhairavrato dhRta 2010_02 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 dvAdazaM harikezIyamadhyayanam durdharamahAvrato ghoraparAkramazca kaSAyAdijayaM prati raudrasAmarthyo'to mA enaM muni hIlayatAvagaNayatAhIlanIyaM nAvajJAtumucitam / kimityata Aha-mA sarvAMstejasA tapomAhAtmyena 'bhe' bhavato nidhAkSId bhasmasAt kArSIt / ayaM hi kadAcid ruSyed bhasmasAt kuryAdeveti bhAvaH // 23 // arthatasyA vaco mA bhUnmRSeti yakSo yat kRtavAMstadAhaeyAiM tIse vayaNAI succA pattIi bhaddAi subhAsiyAI / isissa veyAvaDiyaTThayAe jakkhA kumAre viNivArayati // 24 // te ghorarUvA Thiya aMtalikkhe asurA tahiM taM jaNaM tAlayaMti / te bhinnadehe ruhiraM vamaMte pAsittu bhaddA iNamAhu bhujjo // 25 // anayorvyAkhyA--etAni pUrvoktAni tasyA vacanAni zrutvA patnyAH somadevapurohitasya bhadrAyAH subhASitAni sUktAni RSestasyaiva 'veyAvaDiyaTThAe' tti vaiyAvRttyArthaM iha vaiyAvRtyametatpratyanIkanivAraNalakSaNaM kAryaM tadarthaM yakSAH 'iha tatparikarasya bahutvAd bahuvacanam' / kumArAMstAneva vinivArayanti vizeSeNa nirAkurvanti // tathA te yakSA ghorarUpA raudrAkArAH 'Thiya' tti sthitA antarikSe AkAze asurA asurabhAvAnvitAstasmin yajJapATe taM sAdhUpasargakAriNaM janaM chAtrAdikaM tADayanti ghnanti / tatastAn kumArAn bhinnadehAn yakSaprahArairvidAritAGgAn rudhiraM vamata: 'pAsittu' tti dRSTvA bhadrA saiva idaM vakSyamANaM 'Ahu' tti vacanavyatyayAdAha brUte bhUyaH punariti gAthAdvayArthaH // 24-25 / / kiM tadityAhagiriM nahehiM khaNaha ayaM daMtehiM khAyaha / jAyateyaM pAehiM haNaha je bhikkhuM avamannaha // 26 // AsIviso uggatavo mahesI ghovvao ghoraparakkamo ya / agaNiM va pakkhaMda payaMgaseNA je bhikkhuyaM bhattakAle vaheha // 27 // sIseNa eyaM saraNaM uveha samAgayA savvajaNeNa tumhe / jai icchaha jIviyaM vA dhaNaM vA logaM pi eso kuvio DahijjA // 28 // AsAM vyAkhyA-giri parvataM nakhaiH khanatheva 'atra tatkhananakriyA'sambhavAdivArtho gamyaH' / ayo lohaM dantaiH khAdatheva / jAtatejasamagni pAdaihantheva / tADayatheva / ye yUyaM 'bhikkhuM' prastAvAdenaM 'avamannaha'tti avamanyadhve avadhIrayatha / anarthaphalo hi 2010_02 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 uttarajjhayaNANi-1 bhikSvapamAna iti bhAvaH // kathamityAha-AzISu daMSTrAsu viSamasyetyAzIviSaH AzIviSalabdhimAn zApAnugrahasamartha ityarthaH / yato'yamugratapA maharSi?ravata ghoraparAkramazca prAgvat / ato'gni 'vA ivArthaM' praskandathevAkramatheva / keva ? pataGgaseneva zalabhasantatiriva 'upamArthasyAtrApi gamyatvAt' yathA hyasau pataGgasenAgnau patantyAzughAtamApnotyevaM bhavanto'pIti bhAvaH / ye yUyamanukampyaM bhikSukaM bhaktakAle bhojanAvasare yatra dInAdibhyo'pyavazyaM dIyate tatra datvA 'vaheha' tti vyadhyatha tADayatha / yathA girinakhakhanane pratyuta katureva nakhabhaGgavailakSyAdikamupapadadyate, tathA etattADane bhavatAmenAnA ityartha iti / kRtyopadezamAha-zIrSeNa mastakenainaM muni zaraNamupetAbhyupagacchata / ko bhAvaH ? zirasA praNAmapUrvakamayamevAsmAkaM zaraNamiti pratipadyadhvam / samAgatA militAH sarvajanena saha yUyaM yadIcchatAbhilaSata jIvitaM dhanaM vA / nAsmin kupite jIvitAdirakSAkSamamanyaccharaNamasti / kimityata Aha-lokamapyeSa kupito dahed bhasmasAt kuryAd / yadAha vAcaka:-'kalpAntogrAnalavat prajvalanaM tejasaikatasteSAm' / laukikA apyAhuH "na tadraM yadazveSu yaccAgnau yacca mArute / viSe ca rudhire prApte sAdhau ca kRtanizcaye" // 1 // iti gAthAtrayArthaH // 26-27-28 // atha tatpatiryadaceSTata, tadAhaavaheDiyapiTThisauttamaMge pasAriyAbAhuakammaciDhe / nibbheriyacche ruhiraM vamaMte uTuMmuhe niggayajIhanitte // 29 // te pAsiyA khaMDiya kaThThabhUe vimaNo visanno aha mAhaNo so| IsiM pasAei sabhAriyAo hIlaM ca niMdaM ca khamAha bhaMte ! // 30 // anayorvyAkhyA-avaheThitAnyadhonAmitAni pRSTaM yAvat santi zobhanAnyuttamAGgAni yeSAM te avaheThitapRSTasaduttamAGgAstAn prasAritA bAhavo yaiste tathA na vidyate karmaNAmagnisamitprakSepaNAdInAM ceSTA yeSAM te tathA tato dvandvo prasAritabAhyakarmaceSTAstAn 'nibbheriya'tti dezyatvAt prasAritAnyakSINi locanAni yeSAM te tathA tAn / tathA rudhiraM vamataH, tathordhvamukhAn nirgatajihvA-netrAn // tAn dRSTavA 'sublopAt' khaNDikAn chAtrAn kASThabhUtAnatinizceSTAn vimanA viSaNNo [atheti darzanAntaraM] brAhmaNaH sa somadevaH RSi harikezabalaM prasAdayati sabhAryoM bhadrApatnIyuk kathamityAha-hIlAM cAvajJAM nindAM ca doSodghaTTanaM 'khamAha' tti kSamasva sahasva bhadanta ! iti gAthAdvayArthaH // 29-30 // 2010_02 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam punaH prasAdayannAha bAlehiM mUDhehiM ayANaehiM jaM hIliyA tassa khamAha bhaMte ! / mahappasAyA isiNo havaMti na hu muNI kovaparA havaMti // 31 // vyAkhyA - bAlaiH zizubhirmUDhaiH kaSAyamohanIyavazagairajJairhitAhitavivekavikalairyaddhIlitAH / 'tassa' tti sUtratvAt tat kSamadhvaM bhavantaH / yato'mI IdRzA ato na dveSyAH, kintvanukampanIyA eva / yaduktam -- "AtmadruhamamaryAdaM mUDhamujjhitasatpatham / sutarAmanukampeta narakArciSmadindhanam " // 1 // kiJca mahAprasAdA RSayo bhavanti / 'na hu' tti na punarmunayaH kopaparA bhavantIti // 31 // munirAha-- puvviM ca inhiM ca aNAgayaM ca maNappaoso na me atthi koi / jakkhA hu veyAvaDiyaM kariti tamhA hu ee nihayA kumArA // 32 // - pUrvaM prANidAnIM vA'dhunA'nAgate ca bhaviSyatkAle manaH pradveSo na 'me' mama astItyupalakSaNAd AsId bhaviSyati ca ko'pItyalpo'pi / yakSA devavizeSA 'hu' ryasmAd vaiyAvRtyaM pratyanIkapratighAtarUpaM kurvanti tasmAt 'hurevArthe' tasmAdeva hetorete nihatAstADitAH kumArA na tu mama pradveSahetuneti bhAvaH ||32|| vyAkhyA- 391 tato'dhyApakAdyA idamAhuH atthaM ca dhammaM ca viyANamANA tubbhe na vi kuppaha bhUipannA / tubbhaM tu pAe saraNaM uvemo samAgayA savvajaNeNa amhe // 33 // vyAkhyA -arthaM ca zAstrANAmeva dharmaM ca kSAntyAdi vijAnanto'vabudhyamAnA yUyaM naiva kupyatha krodhaM kurutha / bhUtirmaGgalaM rakSA vRddhirvA tataH sarvamaGgalottamatvaprANirakSakatvAdinA tathAbhUtA prajJA buddhiryeSAmiti bhUtiprajJAH / atazca 'tubbhaM tu' tti yuSmAkameva pAdau zaraNamupemopagacchAmaH samAgatA militAH sarvajanena saha vayamiti ||33|| kiJca acce te mahAbhAgA ! na te kiMci na accimo ? | bhuMjAhi sAlimaM kUraM nANAvaMjaNasaMjuyaM // 34 // vyAkhyA-arcayAmaH pUjayAmaH 'te' tti supvyatyayAt tvAM bho mahAbhAgA 2010_02 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 uttarajjhayaNANi-1 cintyazakte ! na ?, 'te' tava kiJciccaraNareNvAdikamapi nArcayAmaH ? api tu sarvamarcayAmaH / tathA bhukSva 'ito gRhItvA iti gamyam' / 'sAlima' ti zAlimayaM karaM nAnAvyaJjanairdadhyAdibhiH saMyutam // 34 // anyaccaimaM ca me asthi pabhUyamannaM taM bhuMjasU amha aNuggahaTThA / bADhaM ti paDicchai bhattapANaM mAsassa u pAraNae mahappA // 35 // vyAkhyA-idaM ca pratyakSopalabhyamAnaM 'me' mamAsti prabhUtamannaM khaNDa-khAdyAdi, tad bhujhvAsmadanugrahArtham / evaM ca tenokte munirAha-'bADhaM' evaM kurma ityevaM 'bruvANa' iti zeSaH' pratIcchati dravyAditaH zuddhamiti gRhNAti bhaktapAnam / 'mAsassa u' tti 'anta ityadhyAhArAt' mAsasyAnte paryante pAraNake mahAtmeti // 35 // tatra yadabhUta, tadAhatahiyaM gaMdhodayapupphavAsaM divvA tahiM vasuhArA ya vuTThA / pahayAo duMduhIo surehi AgAse aho ! dANaM ca ghuTuM // 36 // vyAkhyA-tasmin munau bhaktAdi gRhNati yajJavATe vA gandhapradhAnamudakaM gandhodakaM tacca puSpANi ca teSAM varSa varSaNaM surairiti yogAt 'kRtamiti gamyate' / divyA'tizreSThA tatraiva vasu dravyaM tasya dhArA vRSTeti pAtitA 'surairiti yojyam' / tathA prahatAstADitA dundubhaya devatodyAni surairdevaiH / AkAze aho ! iti vismayakRdidaM dAnaM ca sudattamiti ghuSTaM saMzabditamiti // 36 // vismitAste brAhmaNA idamAhuHsakkhaM khu dIsai tavoviseso na dIsaI jAivisesa koI / sovAgaputtaM hariesasAhuM jasserisA iDDi mahANubhAgA // 37 // vyAkhyA sAkSAt pratyakSaM 'khunizcaye' dRzyate tapasaH SaSThASTamAdevizeSo mAhAtmyaM tapovizeSo na naiva dRzyate jAtivizeSo jAtimAhAtmyalakSaNaH ko'pItyalpo'pi / kimityata Aha-yato'sau zvapAkaputrazcANDAlasuto harikezabalazcAsau sAdhuzca harikezasAdhuryasyedRzI dRzyamAnA RddhirdevasannidhAnarUpA sampat mahAnubhAgA sAtizayamAhAtmyeti // 37 // munirupazAntAMstAnidamAhakiM mAhaNA ! joisamArabhaMtA udaeNa sohiM bahiyA vimgghaa| jaM maggahA bAhiriyaM visohiM na taM sudiTuM kusalA vayaMti // 38 // 2010_02 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 393 vyAkhyA-'kimiti kSepe' na yuktamidaM yanmAhanA brAhmaNA jyotiragni samArabhamANAH prastAvAd yAgaM kurvanta udakena zuddhi nirmalatAM 'bahiya' tti bAhyAM vimArgayathAnveSayatha / kimityevamata Aha-yad yUyaM mArgayatha bAhyahetukAM vizuddhi na tat sudRSTaM suSTha prekSitaM kuzalAstattvavicAranipuNA vadanti pratipAdayantIti // 38 / / yathA caitanna sudRSTaM syAt, tathA svata evAhakusaM ca jUvaM taNa-kaTThamaggi sAyaM ca pAyaM udagaM phusaMtA / pANAiM bhUyAI viheDayaMtA bhujjo vi maMdA pakareha pAvaM // 39 // vyAkhyA-kuzaM darbha yUpaM pratItaM tRNaM vIraNAdi kASThaM samidAdikamagni 'sarvatra pratigRhNanta iti zeSaH' / sAyaM sandhyAyAM prAtaH prabhAte udakaM spRzantaH AcamanAdiSu / 'pANAI' ti prANayogAt prANino dvIndriyAdIn bhUtAMstarUn / yataH "prANA dvi-tri-catuH proktAH bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA proktAH zeSAH sattvAH prakIrtitAH" // 1 // upalakSaNAt pRthivyAdIn 'viheDayaMta' tti viheTayanto vinAzayanto bhUyo'pi na kevalaM pUrva kintu zuddhikAle'pi jalAnalAdijIvopamardato mandA jaDAH prakurutha prakarSeNopacinutha yUyaM pApamazubhaM karma / ayaM bhAvaH-karmamalApacayasvarUpA tAttvikI zuddhiryAga-snAne ca bhUtopamardahetutvena karmamalopacayanibandhane evAtaH kathaM taddhetuzuddhimArgaNaM sudRSTaM bhavedityuktaM ca "zaucamAdhyAtmikaM tyaktvA bhAvazuddhyAtmakaM zubham / jalAdizaucaM yatredaM mUDhavismApanaM hi tat" // 1 // // 39 // atha te viprAH sAzaGkA yAgapraznamAhuHkahaM care bhikkhu ! vayaM jayAmo pAvAI kammAiM paNullayAmo ? / akkhAhi No saMjaya ! jakkhapUiyA ! kahaM suja kusalA vayaMti ? // 40 // vyAkhyA-kathaM 'care' tti vacanavyatyayAccarema yAgArthaM pravartemahi / he bhikSo ! vayaM yajAmo yAgaM kurmaH 'kathamiti yogaH' / pApAnyazubhakarmANyavidyArUpANi 'paNullayAmo' tti praNudAmaH prerayAmo 'yeneti' gamyam / AkhyAhi kathaya no'smAkaM saMyata ! pApasthAnoparata ! yakSapUjita ! / ko bhAvaH ? yo hyasmadviditaH karmapraNodanopAyatvena yAgaH sa yuSmAbhirdUSita iti bhavanta evAparaM yAgamupadizantu / kathaM sviSTaM zobhanaM yajanaM kuzalA vadanti pratipAdayanti // 40 // 2010_02 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 uttarajjhayaNANi-1 munirAhachajjIvakAe asamArabhaMtA mosaM adattaM ca asevamANA / pariggaraM itthIo mANa-mAyaM eyaM parinnAya caraMti daMtA // 41 // vyAkhyA-SaDjIvakAyanasamArabhamANA anupamardayantI mRSAmadattaM ca asevamAnAH parigrahaM mUrchA striyo mAnaM mAyAm / etat parigrahAdi parijJAya jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJavA ca pratyAkhyAya caranti yAge pravartante dAntA indriyAdidamena 'yataya iti gamyam' / ato bhavadbhirapyevaM caritavyamiti bhAvaH // 41 // AdyapraznasyottaramuktvA zeSapraznasyottaramAhasusaMvuDA paMcahiM saMvarehiM iha jIviyaM aNavakaMkhamANA / vosaTTakAe suicattadehA mahAjayaM jayai jannasiTuM // 42 // vyAkhyA-susaMvRttAH suSThu sthagitAzravadvArAH paJcabhiH saMvaraiH prANAtipAtaviratyAdivratairiha narabhave paratra ca jIvitaM prastAvAdasaMyamajIvitamanavakAGkSanto'nicchanto'ta eva vyutsRSTakAyAH vizeSaNa parISahAdisahiSNutayA tyaktakAyAH zucayo'kaluSavratAH santo niSpratikarmatayA tyaktadehAH / mahAn jayaH karmArINAM yatra yajJe tanmahAjayamiti kriyAvizeSaNaM 'jayai'tti vacanasya vyatyayAd yajante 'yataya iti gamyam' / evaM bhavanto'pi yajatAmiti bhAvaH / 'jannasiTuM' ti prAkRtatvAt zreSThayajJaM zreSThavacanena caitad yajanameva sviSTaM kuzalA vadanti / eSa eva ca karmapraNodanopAya ityuktaM syAditi // 42 // atha te zreSThayajJasyopakaraNAni vidhiM ca taM papracchu:ke te joI ke va te joiThANaM kA te sUyA kiM te kArisaMgaM ? / ehA ya te kayarA saMti bhikkhU ! kayareNa homeNa huNAsi joiM // 43 // vyAkhyA ke iti kiMrUpaM 'te' tava jyotiragniH, kiM vA te jyotiHsthAnaM, kAH syuco ghRtAdiprakSepikA darvyaH ? kiM vA karISAGgamagnyuddIpakaM yenAsau sandhukSyate ? / edhAzcendhanAni 'kayarA' iti katarAH kA yAbhiragniH prajvAlyate / 'saMti' tti 'casya gamyatvAt' zAntizca duritopazamaheturadhyayanapaddhatiH 'katareti yojyam' ? | he bhikSo ! katareNa homena havanavidhinA juhoSyAhutibhiH prINayasi jyotiragnimiti ? // 43 / / muniruttarayatitavo joI jIvo joiThANaM jogA suyA sarIraM kArisaMgaM / kammaM ehA saMjamajoga saMtI homaM huNAmi isiNaM pasatthaM // 44 // 2010_02 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM harikezIyamadhyayanam 395 vyAkhyA-tapo bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jyotiragnirbhAvendhanakarmadAhakatvAt / jIvo jyotiHsthAnaM tapojyotiSastadAzrayatvAt / yogA manovAkkAyAH srucastairhi zubhavyApArAH snehasthAnIyAstapo'gnelanahetavastatra saMsthApyante / zarIraM karISAGgaM tenaiva hi tapojyotiruddIpyate tadbhAvabhAvitvAt tasya / karmoktarUpamedhA indhanaM tasyaiva tapasA bhasmIbhAvanayanAt / saMyamayogAH saMyamavyApArAH zAntiH sarvaprANivighnApahAritvAt teSAm / 'homa' ti vibhaktivyatyayAt homena juhomi 'tapojyotiriti gamyate' / RSINAM sambandhinA prazastena jIvopaghAtarahitatvena sadbhiH zlAghitena samyakcAritreNeti bhAvaH // 44 // atha te yajJasvarUpamavadhArya snAnasvarUpaM pipRcchava idamAhuHke te harae ke ya te saMtititthe kahiMsi nhAo va rayaM jahAsi ? / Ayakkha No saMjaya ! jakkhapUiyA ! icchAmu nAuM bhavao sagAse // 45 // vyAkhyA-kaste tava hrado drahaH ?, 'ke ya te saMtititthe' tti kiM ca 'te' tava zAntyai pApopazamanAya tIrthaM puNyakSetraM zAntitIrtham ? / 'kahiMsi nhAo va rayaM' ti vAzabdasya bhinnakramatvAt kasmin vA snAtaH zucibhUto rajaH karma jahAsi tyajasi tvam ? / AcakSva vyaktaM vada no'smAkaM saMyata ! yakSapUjita ! / icchAmo'bhilaSAmo jJAtuM bhavataH sakAze samIpe iti // 45 / / munirAhadhamme harae baMbhe saMtititthe aNAvile attapasannalese / jahiMsi nhAo vimalo visuddho susIIbhUo pajahAmi dosaM // 46 // vyAkhyA-dharmo'hiMsAdirUpo hradaH karmarajo'pahantRtvAt / brahma brahmacaryaM zAntitIrthaM tadAsevanAd rAga-dveSonmUlanAcca pApamalasambhavAbhAva iti zAntitIrthaM kimbhUtam ? anAvilaM mithyAtvAdibhirakaluSam / Atmano jIvasya prasannA manAgapyakaluSA pItAdyanyatarA lezyA yasmistadAtmaprasannalezyaM tasmin / 'jahiMsi nhAo' tti yasmina snAto'tizuddhibhavanAd vimalo bhAvamalarahito'ta eva vizuddho niSkalaGkaH suzItIbhUto rAgAdyupatApAbhAvena suSTha zaityaM prAptaH prajahAmi prakarSeNa tyajAmi doSaM karmeti // 46 // nigamayitumAhaeyaM siNANaM kusalehi diTuM mahAsiNANaM isiNaM pasatthaM / jarhisi nhAyA vimalA visuddhA mahArisI uttamaM TThANaM patta // 47 // tti bemi // _ 2010_02 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 uttarajjhayaNANi-1 ___ vyAkhyA-etat pUrvoktaM snAnaM rajo'pahantR kuzalaidRSTamidameva ca mahAsnAnaM na tu yuSmatpratItatvasyaiva sarvamalApahAritvAdata eva RSINAM prazastaM prazaMsAspadam, na tu jalasnAnavat sadoSatayA nindyam / 'jahisi' tti subbyatyayAd yenAnantaroktena snAnena snAtA vimalA vizuddhA maharSaya uttamaM sthAnaM muktilakSaNaM prAptA gatA iti / evaM ca prazAnteSu dvijeSu yakSeNa praguNIkRteSu chAtreSu dharmadezanayA tAn prabodhya muniH pRthvyAM vihatavAn iti bravImIti prAgvat // 47 // grnthaagrm-341-20|| iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM dvAdazaM harikezIyamadhyayanaM samAptam // 12 // 2010_02 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam atheha prAgadhyayane zrutavat tapasyapi yatnaH kArya ityuktam / tacca mahApAyahetunidAnaparihAreNeva zuddhaM syAd, etacca citrasambhUtodAharaNena daryata iti sambandhenAyAtamidaM trayodazamadhyayanamatra tAvat tadRSTAntaH pUrvamucyate / tathAhi puramastIha sAketaM saGketamiva sampadAm / candrAvataMsakastatra candrojjvalayazA nRpaH // 1 // municandrazca tatputro nirviNNaviSayaspRhaH / guroH sAgaracandrasya pArve vratamupAdade // 2 // anyadograM tapasyan sa viharan gurubhiH samam / grAmaM praviSTo bhikSA'rthaM sArthabhraSTo'bhavad bhraman // 3 // aTavyAM patitastRSNA-kSudhAklAntaH sa saMyataH / / caturbhirgopatanayaH pratyacAryazanAdibhiH // 4 // yugmam dharmaM zrutvA muneH pAzrvAccatvAro'pi vrataM laluH / malaliptaM muni dRSTvA teSUbhau ca jugupsakau / / 5 / / dvau cAjugupsako jAtau samyaktvapratipAlanAt / tapodhanAnukampAtazcatvAro'pi divaM yayuH // 6 / / yugmam tatrAjugupsako tAviSukArapure tatazcyutau / viprau jAtAviSukArIyAdhyayane vakSyAmi taccaritam // 7 // jugupsako tato viprazANDilyAd yugminau sutau / dAsyAM dazapure'bhUtAM yazomatyAM divazcyutau // 8 // krameNa yauvanaM prAptau kSetrarakSAkRte'nyadA / nyagrodhAdhaH prasuptau tau rajanyAmaTavIM gatau // 9 // 2010_02 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 uttarajjhayaNANi-1 eko daSToM bhujaGgena nirgatya vaTakoTarAt / dvitIyastamahiM draSTuM daSTastenAhinA bhraman // 10 // tato dvAvapi jajJAte mRtau kAliJjare nage / hariNyAM yamalatvena mRgau prAkprItiyogataH // 11 // naikaTyena carantau tau vyAdhenaikeSuNA hatau / tato gaGgAtaTe haMsAvabhUtAM haMsikodarAt // 12 // samameva bhramantau tau baddhvA pAzikayaikayA / mAritau galamAmoTya dhIvareNa kudhIyujA // 13 // tataH surasaritIre kAzyAM tau samajAyatAm 1 zvapaceDbhUtadinnasya samRddhasya gRhe sutau // 14 // pitrA nAma tayordattaM citraH sambhUtakastathA / vardhamAnau kramAjjAtau tau kalAgrahaNocitau // 15 // kAzyAM tadA nRpo jajJe zaGkhanAmA parAkramI / namuciH sacivastasya rAjyakAryakaraH sudhIH ||16|| dattastatrAnyadA rAjJA namuciH sacivo dvijaH / tanmAtaGgAya badhyo'yaM yataH zuddhAntadharSakaH // 17 // tenoce yadi matputrau vidyAM pAThayase tadA / muJcAmi nAnyathA me'tra rAjJAmAjJA hi dustyajA ||18|| svIkRtya tadvaco mantrI pAThayAmAsa tatsutau / saGgItakAdizAstrANi tadgRhAntarvasan sadA // 19 // tayormAtuH karAt tatra bhojanAdyapi so'karot / kiM kuryAjjIvitavyArthI na hyanAcAramapyaho ! // 20 // kramAt tau veNu-vINAdividyAnAM pAradRzvakau / jAtau mohodayAnmantrI tayorjaJjabhyate prasUm // 21 // mAtaGgastasya jAratvaM jJAtvaicchat taM vinAzitum / tau ca vidyAgururiti nAzayAmAsatustakam // 22 // muSTiM baddhvA tato naSTo hastinAgapuraM gataH / mantritve'sthApi namuciH sanatkumAracakriNA // 23 // 2010_02 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam itazca citra-sambhUtau gAndharvyAdikalAvarau / janaistacchravaNAsaktaiH saha gItAni gAyataH // 24 // sadA tAvavajAnantau spRzyAspRzyavibhAgatAm / rAjJA purapravezAdau dharSayitvA niSedhitau // 25 / / paureSu militeSUcceranyedyuH kaumudIkSaNe / pravRttau madhuraM gAtuM raJjitAnekanAgarau // 26 / / trivedyAdidvijaidRSTau spRzantau janatAM zubhAm / kASTha-leSTvAdibhiH sarvaistAvatyarthaM karthitau // 27 // evaM tau hanyamAnau drAk purAdudyAnamIyatuH / khidyamAnau durmanaskau dadhyivAMsAviti sphuTam // 28 // rUpa-tAruNya-lAvaNyaM kalA-kuzalatAdi ca / dhigastvasmAkamakhilaM mAtaGgakulasambhavAt // 29 / / anuktvA svajanAdInAM prasthitau dakSiNApatham / viraktacittau yAminyAM mumUrSAkRtanizcayau // 30 // dUradezAntaraM prAptau zelamekamapazyatAm / tamAruhantAvekasmin zilApaTTe tapasvinam // 31 // tapaHkRzIkRtasvAGgaM dhyAnasaMlInamAnasam / pralambitabhujadvandvaM munimekaM dadarzatuH // 32 // yugmam tatazcAvandiSAtAM taM harSotkarSavazaMvadau / tenApyAbhASitau dharmalAbhAzI:pUrvakaM takau // 33 / / bhoH ! yuvAM kuta AyAtau vadataM vadatAMvarau ! / girau pipatiSAM brUtastau prAgvRttoktipUrvakam // 34 // tato maharSiNA'bhANi na yuktaM yuvayoridam / hI ! kAtarocitaM karma jJAtakarmasvarUpayoH // 35 / / kurvAthAM bhoH ! yuvAM jaina dharmaM sugatihetukam / duHkhaughabIjabhUtorukarmendhanadavAnalam // 36 / / niHzaGkaM svIkRtaM tAbhyAM tasyarSestadvaco'JjasA / Aturairiva vaidyasya rogAbhiSajAdikam // 37 // 2010_02 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 uttarajjhayaNANi-1 tau vyajijJapatAM sAdho ! dehi svavratamAvayoH / prasadya mA vilambethAmiti sAdhurathAvadat // 38 // tato vairAgyamApannau gurorjagRhatuva'tam / / vikRSTatapasA labdhatejolezyAdilabdhikau // 39 // krameNa viharantau tau hastinAgapuraM gatau / udyAne prAsukasthAne sthitau saddhyAnatatparau // 40 // praviSTaM puri bhikSA'rthaM mAsakSapaNapAraNe / namuciH sacivo'pazyat sambhUtayatimekadA // 41|| madIyaM hi durAcAramayaM prakaTayiSyati / iti duzcintayA kopAd bhRtyaistaM nirabharsyat // 42 // dhig muNDa ! zvapaca ! tvaM bhoH ! purAntaH kiM pravikSasi ? / evaM niSThuravAg duSTo grAvAdibhiraghAtayat // 43 // krodhAdhmAtastatazcAsau samastajanadAhikAm / tejolezyAM duHprasahyAM mAM moktumupacakrame // 44 // tadA tanmukhanirgacchadhUmadhUne nabhastale / sanatkumAracakryAha sambhUtarSe ! kRtAJjaliH // 45 // bhostapasvin ? kSamasvehAsmAdRzairmandadRSTibhiH / anAryairaparAddhaM yat tapastejazca saMhara // 46 / / asmajjIvitadAnena prasIda na punastathA / kariSyAmaH sa sambhUto yAvannaiva prasIdati // 47 / / tAvat tavRttamAkarNya citrarSi--madarzanAt / upAzIzamadAgatya tadante taM zrutoktibhiH // 48 // "bhoH sambhUtayate ! kopAnalaM srAgupazAmaya / maharSayo bhavantyeva prazamAmRtapUritAH // 49 // aparAdhinyapi krodhAvakAzaM na ddtyho!| santo yato duranto'yaM krodho'narthakhaniH khalu // 50 // 2010_02 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam yataH "koho pII paNAsei koho duggaivaDvaNo / pariyAvakaro koho appANassa ya parassa ya" // 1 // evaM copazamavaraiH sarvajJopajJavAgjalaiH sa muniH / vidhyApitakopAgniH saMvegaM cAsasAda damI" // 51 // tataH purAd vinirgatyodyAnamApaturAhatau / saMyatau citra-sambhUtau vairAgyAdbhutacetasau // 52 // kruddhena cakriNA baddhvA namuciH sAdhusannidhau / nIta: kRpA''rdracetobhyAM tadA tAbhyAM sa mocitaH // 53 / / tataH krodhaM hi dhigiti dhyAtvA tau zuddhabhAvanau / svIcakrAte tvanazanaM vidhAyArAdhanAM mudA // 54 // tato bhaktiprahRSTAsyazcakrI sAntaHpuro'gamat / tadudyAnaM tayoH pAdAvavandata mahA''darAt // 55 / / tadA strIratnamRdulAlakasparzAdabhUd yatiH / sambhUto bhraSTasadhyAnastadbhogaspRhayAlukaH // 56 // yAvannidAnaM sambhUto vidhAtumupacakrame / tAvaccAcintayaccitro'ho ! mohasya vijRmbhitam // 57 / / indriyANAM ca dauntyiM viSayANAM durantatA / aho ! bhogapipAsAyA durjayatvamatRptatA // 58 // tapo'tizayayukto'pi jJAtAhadvacano'pi yat / ayaM yuvatibAlAgrasparzAdityadhyavasyati // 59 // tribhiHkulakam tatazcitra upALasta taM prabodhayituM muniH / bho bhoH ! uparamaitasmAdazubhAdhyavasAyataH // 60 // yataH "asArAH kAmabhogA bhoH ! bhavabhramaNahetavaH / ApAtamadhurAzcAnte te kimpAkaphalopamAH" // 1 // 1. krodhaH prIti praNAzayati krodho durgativardhanaH / paritApakaraH krodhaH Atmanazca parasya ca // 1 // 2010_02 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 kiJca bhogahetuvapurmAnuSyakaM tadakhilaM kila / vistraM cAzuci buddhAnAM syAt kathaM rAgahetu tat ? // 61 // yadAgamaH "sukkasoNiyasaMbhUyaM asuIrasavivaDDhiyaM / taya-ratta-maMsa-meya-TThi - mijja-sukka - viNimmiyaM // 1 // navegArasasoehiM galaMtamasuIrasaM / amejjhakotthalo dehaM chavimettamaNoharaM // 2 // ADhayaM ruhirassettha vasAe addhaADhayaM / kuDava pitta - saMbhANaM sukkassa ya tadaddhayaM // 3 // sirAsayAI satteva nava hArusayA bhave / na sarIraMmi eyaMmi suittaM kiMpi vijjae // 4 // maNNANasaNAINi varaM vatthaM vilevaNaM / viNassae sarIreNa varaM sayaNamAsaNaM // 5 // eyArise sarIraMmi savvarogANa Alae / suNicchiyAgamo houM mA mujjha muNipuMgava !" // 6 // evamAdyanuziSTo'pi sa tu na pratyabUbudhat / mohotkaTatayA ghoraM nidAnaM cakrivAniti // 62 // 1. zukra - zoNitasambhUtamazucirasavivadhitam / tvak-rakta-mAsa-medAsthi - majjA - zukra - vinirmitam // 1 // navaikAdazastrotobhirgaladazucirasam / amedhyakuzUlo dehazchavimAtramanoharaH // 2 // ADhakaM rudhirasyAtra vasAyA ardhADhakam / kutupaH pitta - zleSmNoH zukrasya ca tadardhakam // 3 // sirAzatAni saptaiva nava snAyuzatAni bhaveyuH / na zarIre etasmin zucitvaM kimapi vidyate // 4 // manojJAnyazanAdIni varaM vastraM vilepanam / vinazyati zarIreNa varaM zayanamAsanam // 5 // etAdRze zarIre sarvarogANAmAlaye / sunizcitAgamo bhUtvA mA muhya munipuGgava ! ||6|| uttarajjhayaNANi - 1 2010_02 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam etattapaH prabhAvena labhe'haM pretya cakritAm / lIlAvilAsilalanAbhogaM cottamajAtitAm // 63 // iti kRtvA nidAnaM sa sambhUto vratapAlanAt / vimAne padmagulmAkhye saudharme tridazo'jani ||64 // citrajIvo'pi tatraiva devo'bhUd divyasaukhyabhuk / tataH purimatAle'bhUdibhyaputro mahAdhanI // 65 // divazcyuto'tha sambhUtajIvaH kAmpIlyapattane / brahmarAjamahArAjJIculanInandano'bhavat // 66 // caturdazamahAsvapnajJAtacakrezasampadaH / nAma vyadhAt pitA tasya brahmadatta iti sphuTam // 67 // catvAraH suhRdo'bhISTA brahmarAjasya bhUbhRtaH / kaTakaH kAzidezezaH kareNurgajapUH patiH // 68 // kozalAdhipatirdIrghazcampezaH puSpacUlakaH / prAya ekatra tiSThanti paJcaite snehalA mithaH // 69 // yugmam anyadA brahmarAT vyAdhibAdhito dvAdazAbdakam / utsaGge kaTakAdInAM brahmadattaM mumoca saH // 70 // tAnUce ca vayasyA bhoH ! bhavadbhiH prativatsaram / bAlye lAlayitavyo'sau sthitvA caikaikazaH kramAt // 71 // ityAdi rAjyacintAM sa kRtvA kAlagato nRpaH / mitraizca pretakRtyAni vidhAya kaTakAdibhiH // 72|| sarvairAlocitaM yAvadeSa syAd rAjyadhUH kSamaH / tAvat sthAtavyamekena rAjyarakSAkRte'tra bhoH ! // 73 // te tatra dIrgharAjaM tu muktvA svaM rAjyamaiyaruH / dIrghaH sarvaM sakozAdi tadrAjyaM hastasAd vyadhAt // 74 // mohodayAdindriyANAM durnivAratayA tathA / nindyatvaM brahmabhUpasya mitratvaM cAvamanya saH // 75 // culunyA saha bhuJjAnaH sadA vaiSayikaM sukham / niHzaGkaH svecchayA'bhuGkta brahmarAjyaM nRpAdhamaH // 76 // 2010_02 403 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 uttarajjhayaNANi-1 itazca brahmarAjasya dvitIyaM hRdayaM sudhIH / tavRttaM jJAtavAn sarvaM dhanurmantrI yathAsthitam // 77 sa citte cintayAmAsa yo hyevamanutiSThati / akAryaM sa kimu brahmadattasyodayamicchati ? // 78 / / athaikAnte varadhanoH sutasya tadavedayat / so'pi sapratyayaM prItyA brahmadattamajijJapat // 79 // dauHzIlyabhAjanaM nAryaH kiM punaryA niraGkuzAH ? / sa ityAlambya dhIratvaM prastAvaM pratyapAlayat / / 80 // tathApi duzcaritamasahamAno mAtuH kumarastu darzayitvA'lam / kAkAnyabhRtAsaGgaM nihanti tanmithunakaM roSAt // 81 / / yo'nyazcaivaM kartA tasyaivaM nigrahaM vidhAtA'ham / tasya jJApanahetorityevaM vAvadIti punaH // 82 / / punaranyadine kumaro bhadrakariNyA samaM gajam / lagnaM lAtvA'ntaHpuramadhye tathaiva nighnan samAkhyAti // 83 // tato dIrgheNa taM matvA bhaNitA culanIpriyA / kAko'haM kokilA tvaM ca jJApayatyeSa rAjasUH // 84 // tayoktameSa bAlatvAd yadvA tadvA lapatyalam / tenoktamevameveti maduktaM nAnyathA bhavet // 85 // punaH sa prAha vadhyo'yamAvayorativighnakRt / svAdhIne mayi kalyANi ! bhaviSyantyapare sutAH // 86 // tato ratisnehavazAdacintyaM cetasA'pi hi / tayA rAgAtayA duSTamakAryaM tadurIkRtam / / 87 // uktaJca "mArai piyabhattAraM haNai suyaM taha paNAsae atthaM / niyagehaM pi palIvai nArI rAgAurA pAvA" // 1 // 1. mArayati priyabhartAraM hanti sutaM tathA praNAzayatyartham / nijagehamapi pradIpayati nArI rAgAturA pApA // 1 // 2010_02 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam culanyuvAca yadyevaM tenopAyena mAryate / yena lokApavAdo'tra na syAt sa hi sudussahaH / / 88 / / dIrghaH prAha tathaiveha kariSye mA viSIda bhoH ! / tataH sa kumarodvAhasAmagrI kartumudyataH // 89 // tadA caikasya bhUpasya dIrgharAjavRtA sutA / sA tu pracchannadUtena vAritA dhanumantriNA // 90 // athAsanne muhUrte sa kumArastena cAlitaH / bahutantro vivAhArthaM caturaGgacamUvRtaH // 91 // tadA ca dIrghabhUpAlo'nekastambhapratiSThitam / durnirgama-pravezaM tu jatugehaM vyadhApayat // 92 // itazca dhanumantrIzazcaturthIrdIrghadarzikaH / brahmadattahitAkAGkSI dIrghabhUpaM vyajijJapat // 93 / / rAjan ! vayaM jarAkrAntAH kimanyAtha karmaNA ? | prApyAnujJAM tAvakInAM dharmaM kurmaH kilocitam // 94 / / kaitavenAvadad dIrghastvadviyogaH suduHsahaH / ihaiva svecchayA mantrin ! dharmaM dAnAdikaM kuru // 95 / / rAjJoktamurarIkRtya preSyaiH sa dhanudhIsakhaH / mahat tripathagAtIre satrAgAramamaNDayat // 96 // tasmiMzcaturvidhAhAramanekAn pAnthamukhyakAn / sadA sa bhojayAmAsa mAna-sanmAnapUrvakam // 97 // pratItaiH puruSaiH satrAgArAdAjatumandiram / gavyUtidvitayonmAnAM sa suraGgAmacIkhanat // 98 // itazca brahmadatto'pi suhRdvaradhanUlbaNaH / pariNIya kanImanyAM kAmpIlyapuramAsadat // 99 / / dIrgharAT kapaTapremNA pravezya puramutsavaiH / kumAraM savadhUkaM cAsthApayajjatuvezmani // 100 // nizi suSvApa kumaro jajAgAra suhRt punaH / madhyarAtre'tha samprApte svasvasthAnagate jane // 101 / / 2010_02 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 uttarajjhayaNANi-1 jatuno vAsabhavane culunyaiva pradIpite / svayaM samantatastatra hAhArava udacchalat // 102 / / yugmam prabuddho brahmadattastu mUDhahRd jvaladokasi / kiM kartavyamiti proccaimitraM varadhanuM jagau // 103 / / tadA'vAdId varadhanurdhanujJApitakUNake / mitra ! pANiprahAreNa suraGgA''syaM prakAzaya // 104 / / brahmadatto'vadanmitrotthApaya kSitipAtmajAm / mantrisUrAha matpitrA sA dUtAsyena vAritA // 105 / / varttate kAcidanyaiSA hyasyAM rAgaM tu mA kRthAH / tena dvAraM suraGgAyA lattayodghATitaM tataH // 106 // tadvAreNa vinirgatya tau satrAgAramIyatuH / tatra prAg dhanumantrIzadhRtajAtyaturaGgamau // 107 / / mantryAdiSTau samAruhya tataH sadya palAyitau / paJcAzadyojanI prAptau koTTagrAmaM kramAd gatau / / 108 // yugmam sthitvodyAne varadhanuH kSuriNA'vApayacchiraH / kumArasya svayaM sadyaH parAvattitaveSabhRt // 109 / / kASAyikAni vAsAMsi kumAra paryadhApayat / sazrIvatsaM ca tadvakSaH paTTenAcchAdayat sa tu // 110 / / tato vrajantau grAmAntardvijenaikena vIkSitau / svamandire samAkArya bhojitau snAnapUrvakam // 111 / / paTTAcchAditavakSA yo bhokSyate'tra vayasyayuk / tvatputryA sa varo bhAvI naimittikavAkyataH // 112 / / tena bandhumatIputrI brahmadatto vivAhitaH / kiyat kAlaM sthitau tatrAnyedhurmantrisuto'vadat // 113 // dUraM gantavyamiti bhoH ! kumAraH sasuhajjavAt / tato bandhumatIkAntAM sambodhya prasthitastataH // 114 / / ityAdikA brahmadattahiNDirAzcaryabhUtA pUrvaTIkAto'vaseyA / 2010_02 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam evaM mahIM bhraman dIrgharAjabhItyA vayasyayuk / anekAH kanyakAH kAntAH sthAne sthAne vivAhayan // 115 / / kurvan paropakAraM ca kutukAnyavalokayan / vArANasyAH sadudyAnaM brahmadattaH samAsadat // 116 / / yugmam pArve kaTakarAjasya suhRd varaghanurgataH / hRSTastu so'bhyagAd brahmadattaM sabalavAhanaH // 117 / / paTTebhaskandhamArohya kaTakaH kumaraM mudA / nItavAn svagRhaM bhUpaH pravezotsavapUrvakam // 118 / / sasatkAraM sa tatrainaM svaputrIM kaTakAvatIm / gajAzvakozasaMyuktAM prazaste'hni vyavAhayat // 119 / / brahmadattastayA sAkaM niHzaGko'nubhavan bhRzam / sukhaM vaiSayikaM tatrAtyavAhayadanehasam // 120 // anyadA kaTakaH prAha kumArAzraya dhIratAm / vimuktapuruSAkAraiH stheyaM kiyadanehasam // 121 // tato dUtaiH samAhUtAH sarve'pyAgurmahIkSitaH / / puSpacUlAdayo'neke sasainyA dhanurapyagAt // 122 / / tatastairabhiSicyoccaiH sudhIrvaradhanurbalI / senApatitve prAjidhye yoddhaM dIrghamahIbhujA // 123 / / dIrgho'pi nijakaM dUtaM kaTakAdinRpAn prati / prAhiNod vAvadUkaM taM te sarve nirabharsayan // 124 // svayaM tu te brahmadattaM puraskRtya pratasthire / caturaGgacamUpetAH prApuH kAmpIlyapattanam // 125 / / tainiruddhe'bhito drale dIrgharAT niragAt purAt / kiJcit sAhasamAlambya sammukhaM svakasainyayuk // 126 // ubhayoH sainyayoryuddhe jAyamAne tadA mithaH / kuntAkunti khaDgAkhaDgi bhagnaM dIrghabalaM kSaNAt // 127 // tataH pauruSamAkRSya yoddhaM dIrgho'calat svayam / brahmadatto'pi taM prekSya jvalatkopAnalo bhRzam // 128 // 2010_02 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 itazca tatsammukhaM pratasthe sa lagnamAyodhanaM dvayoH / cakraratnaM tadotpannaM brahmadatto mumoca tat // 129 // yugmam prApito dIrghanidrAM sa dIrghastenAcirAdapi / tatkabandhaM kSaNaM nRtyan sAkSAt zvabhramadarzayat // 130 // surairjayajayArAvapUrvaM kalakaladhvaniH / cakre nabhasi gandharvaiH puSpavRSTiH kRtA tadA // 131|| jayatyasau cakravartI dvAdazo brahmadattarAT / evamudghoSayAmAsa vyomni vidyAdharaiH suraiH // 132 // uttarajjhayaNANi - 1 dhig duHzIlAcArAcaraNadhaH zvabhrapAtakRtaniyamAm / dhig mAM janatAnindyAM vihitobhayavaMzamAlinyAm // 133 // iti pazcAttApavatI dIkSAM lAtvA pravartinIpArzve / culanI zivamAptavatI svaM nindantI tapastaptvA // 134 // yugmam tato'bhinandyamAnaH sa surairnIrAjyamAnakaH / vadhUbhiH sadhavAbhirdrAk praviveza svamandiram // 135 // sAmantapramukhaizcakre cakrirAjyAbhiSecanam / prasAdhitaM ca SaTkhaNDabharataM tena cakriNA // 136 // strIratnaM puSpavatyAdyaM tadA'ntaHpuramAgatam / prAdurAsan yathAyogaM zeSaratnAnyapi kramAt // 137 / / navApi nidhayastatra samIyuzcakriNo'ntike / cakritvamevaM bhuJjAnaH sukhamAste sa sarvadA // 138 // anyadA ca mahad dAma mandArasyaupaDhaukitam / devena prekSya cakrI sa prAgbhavAM jAtimasmarat // 139 // A ! jJAtaM padmagulmAkhye vimAne dRSTavAnaham / IdRgdAmasukhAbhogabhogaM tatrAnubhUtavAn // 140 // punazcakrI sasmAra sarvaM prAgbhavapaJcakam / tatazca pAThayAmAsa paurAn zlokArdhamityasau // 149 // 'Assva dAsau mRgau haMsau mAtaGgAvamarau tathA / iti 2010_02 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam itazca pUrayedetadardhaM yastasya rAjyArdhamarpayet / cakrItyudghoSayAmAsa mantrirAT sakale pure // 142 // sambhUtaprAgbhavabhrAtA citrajIvo mahebhyabhUH / jAtajAtismRtirbuddho guroH pArzve vrataM lalau // 143 // krameNa viharan so'tha kAmpIlyapuramAgamat / tasthau manoramodyAne kAyotsargeNa zuddhadhIH // 144 // tatrAraghaTTikenoccaiH paThyamAnaM muhurmuhuH / zrutvA sa zlokapUrvArdhaM pazcimArdhamado'vadat // 145 // 'eSA nau SaSThikA jAtiranyonyAbhyAM viyuktayo:' / iti tadardhaM kaNThasAt kRtvA muSTiM baddhvA'raghaTTikaH / purastAccakriNo'bhANIt pUrNaM zlokaM prahRSTahRt // 146 // tataH prAcyabhavasnehAccakrI mUrcchA gatastadA / sabhyaiH sa hantumArabdho yaSTi- muSTyAdibhirbhRzam // 147 // cakrI candanasekAdyairupAyairlabdhacetanaH / kRpayA hanyamAnaM taM sadyastebhyo vyamocayat // 148 // bhUpaH papraccha bho bhadra ! zlokaH kiM pUritastvayA ? | so'vocanna mayA'pUri muninA pUritastvayam // 149 // rAjA''ha sa muniH kvAste madArAme'sti so'bravIt / nizcikye cakriNA citte so'yaM prAgbhavasodaraH // 150 // tato hRSTamanAzcakrI satantraH snehabhaktimAn / udyAne tamRSiM natvopAvizat tatpuro mudA // 151 // muninA'pi tamuddizya prArabdhA dharmadezanA - "jaihA - asAro esa saMsAro sarIraM bhaMguraM tahA / jIviyaM sarayabbhAbhaM taDijjoi vva jovvaNaM // 1 // 1. yathA'sAra eSa saMsAraH zarIraM bhaGguraM tathA / jIvitaM zaradabhrAbhaM taDijjyotiriva yauvanam // 1 // 2010_02 409 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 kiMpAgaphalasaricchAbhogA visayA ya saMjharAgasamA / dabbhaggodayabiMdu vva caMcalA hoi taha lacchI // 2 // sulahaM dukkhaM sukkhaM ca dullahaM maccU avAriyappasaro / micchattAvirayAI heU taha kammabaMdhassa // 3 // sukkhAisayanihANo salAhaNijjo ya mukkhamaggo ya / tA mohaM chaMDDittA bhavvA ! dhammaMmi ujjamaha" // 4 // saMsat sarvA'pi tAM zrutvA jAtA saMvegabhAvitA / pUrvaduSkRtayogena brahmadatto na bhAvitaH // 152 // cakryUce svakasaGgamasaukhyenAmodito yathA hi mune ! / modayatu tatheha bhavAnasmAn rAjyorarIkaraNAt // 153 // samameva kariSyAvazcaraNAcarodyamena tadanu tapaH / etad viphalaM tapaso yad rAjyaprAjyasukhabhogaH || 154|| "munirAkhyad yuktamidaM bhavatAmupakArakaraNaniratAnAm / paramavanipate ? manujAvastheyaM durlabhaiva bhave || 155 / / satataM pAtukamAyurdharmamatizcaJcalA punaH prAyaH / viSayA vipAkakaTavastadraktAnAM dhruvo narakaH // 156 // uttarajjhayaNANi - 1 durlabhamevaM mukterbIjaM ca vizeSato viratiratnam / tat kugatihetu rAjyaM viduSAM harSapradaM tu katham ? // 157 // tat tyaja kadAzayamamuM smara duHkhaM prAgbhava carAptapatham / saphalIkuruSva mAnavajanmArhadvAksudhAM ca piba" // 158 // bhUpo jagAda bhagavannupanatasukhahAniraparasukhavAJchA / maurvyasya lakSaNaM tanmaivaM cAdiza kuru maduktam // 159 // kimpAkaphalasadRzA bhogA viSayAzca sandhyArAgasamAH / darbhAgrodakabinduriva caJcalA bhavati tathA lakSmIH ||2|| sulabhaM duHkhaM sukhaM ca durlabhaM mRtyuravAritaprasaraH / mithyAtvAviratyAdirhetustathA karmabandhasya || 3 || sukhAtizayanidhAnaH zlAghanIyazca mokSamArgazca / tato mohaM muktvA bhavyAH ! dharme udyacchatha ||4 // 2010_02 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 411 trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam punaH punaH sa cokto'pi yadA na pratibudhyate / A ! jJAtaM visphuratyasya nidAnaM prAkRtaM kila // 160 / / ato'rhaduktimantrANAmasAdhyaH kAladaSTavat / asAviti gataH sAdhuH kAle zivamavApa ca // 161 / / cayapi svagRhaM prApto'nubhavad rAjyasampadam / kiJcit kAlaM vyatIyAya yathecchaM saparicchadaH // 162 / / dvijAtinA'nyadaikenAyAci bhUpaH svabhojanam / rAjJoktaM mAmakaM bhojyaM tvaM bhoktuM na kSamaH khalu // 163 / / yato hi mAM vinA'nyasya tannaiva sahate kvacit / tato'JjasA dvijenoce rAjyalakSmI dhigastu te // 164|| yadannamAtradAne'pi bhUbharturmantraNaM mahat / rAjJA'pyasUyayA so'tha bhojitaH saparicchadaH // 165 / / rAtrau pariNamatyanne sa vipraH sakuTumbakaH / unmatto'bhUnmahAkAmavedanAnaSTacetanaH // 166 / / sarvaparijanastasyAkAryaM kartuM pravRttavAn / mitho mAtR-snuSA-bhagnI-putrikAdyanapekSayA // 167 / / prAtaH pariNate cAnne lajjito dadhyivAn dvijaH / kathaM nu vairiNevAhaM bhUpenetthaM viDambita: ? // 168 // tato dadhyau sa bhUdevo madvivakSitakAryakRt / Rjuryogyo'yameveti taM dAnAdyairupAcarat // 170 // svAzayaH kathitastena tasyaikAnte'dhikAdarAt / tenApi pratipannaM taccakravartyakSipAtanam // 171 / / anyedhuzcakriNo gehAd yAto golikayaikayA / tena kuDyAntarasthena samamutpATite dRzau // 172 / / tavRttAntaM tato jJAtvA rAjJA cotpannamanyunA / saputra-bAndhavaH so'thAparAdhI ghAtito'JjasA // 173 / / cakravartI tataH prAha mantriNazcAtiroSaNaH / ghAtaM ghAtaM dvijAn duSTAn sAparAdhAn tadakSibhiH // 174 / / 2010_02 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 uttarajjhayaNANi-1 sthAlaM prapUritaM nityaM bhoH ! Dhaukayata matpuraH / svahastamardanenaiSAM yenAhaM syAM sukhAspadam // 175 // yugmam saGkliSTatIvrakarmodayaparavazacakriNaH puraH satatam / zAkhoTakaphalapUrNo mantribhirupaDhaukyate sthAlaH // 176 / / so'pi dvijAkSibuddhyA pramardayaMstAni nijakahastena / svaM sukhitaM manvAno divasAnativAhayAmAsa // 177 // saptazatAni samAnAM kiJcAbhyadhikAni tAni SoDazabhiH / AyuH prapAlya navaraM nityAvirato mahAmUDhaH // 178 / / parivardhamAnaraudrAdhyavasAyo nArako'bhavanmRtvA / saptamanarakapRthivyAM tryadhikatriMzajjaladhyAyuH // 179 // yugmam sAmprataM sUtramanusriyate jAIparAjio khalu kAsi niyANaM tu hatthiNapuraMmi / culaNIi baMbhadatto uvavaNNo paumagummAo // 1 // vyAkhyA-jAtyA cANDAlarUpayA yadvA jAtibhirdAsAdinIcasthAnotpattibhiruparyuparijAtAbhiH parAjitaH parAbhUtaH / 'khalunizcaye' 'kAsi'tti akArSInnidAnaM cakripadaprArthanArUpaM hastinAgapure, tatazculanyAM brahmadatta utpannaH / padmagulmAnnalinIgulmavimAnAt 'cyutvA' iti zeSaH / ityakSarArthaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyastacca kathitam // 1 // culanyAM brahmadatta utpanna ityuktam, sa ca kvetyAha kaMpille saMbhUo citto puNa jAo purimatAlaMmi / siTThikulaMmi visAle dhammaM soUNa pavvaIo // 2 // vyAkhyA-kAmpIlye iti pAJcAladezabhUSaNe kAmpIlyanAmni nagare sambhUtaH pUrvajanmanAmA / citraH punaH sambhUtaprAgjanmabhrAtA jAtaH purimatAle pure, kva ? zreSThikule vizAle putra-pautrAdibhirvistIrNe / prAptavayAzca tathAvidhAcAryapArve dharmaM yatirUpaM zrutvA pravrajita iti // 2 // tataH kimityAha kaMpillaMmi ya nayare samAgayA do vi citt-sNbhuuyaa| suha-dukkhaphalavivAgaM karhiti te ekkamekkassaM // 3 // 2010_02 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam 413 ___ vyAkhyA-kAmpIlye ca nagare brahmadattotpattisthAne samAgatau militau dvAvapi citrasambhUtau prAgbhavanAmAnau citrajIvayati-brahmadattAvityarthaH / sukha-duHkhaphalavipAkaM sukRtaduSkRtakarmAnubhavarUpaM 'kahiti' tti kathayataH 'sma' iti zeSaH [tau] 'ekkamekssa ' tti ekaikasya parasparamityarthaH / yathAsvamanubhUtasukhaduHkhaphalavipAkaM kathayAmAsaturiti bhAvaH / tatazca varNitA nijasamRddhizcakravartinA, prarUpitastadvipAkadarzanatastatparityAgazcitrayatineti // 3 // cakkavaTTI mahiDDIo baMbhadatto mahAyaso / bhAyaraM bahumANeNa imaM vayaNamabbavI // 4 // vyAkhyA-cakravartI mahaddhiko brahmadatto mahAyazA bhrAtaraM prAgbhavasodaraM bahumAnena mAnasapratibandhenedaM vakSyamANaM vacanamabravIduktavAn // 4 // tadevAha Asimo bhAyarA do vi annamannavasANugA / annamannamaNUrattA aNNamaNNahiesiNo // 5 // vyAkhyA-'Asimo' tti abhUvAvAM bhrAtarau dvAvapyanyonyaM parasparaM 'vasANuga' tti vazamanugacchata ityanyonyavazAnugau / tathA'nyonyamanuraktAvatIvasnehalau / tathA'nyonyaM hitaiSiNau zubhAbhilASiNau / triranyonyagrahaNaM tulyacittatAkhyApanArtham / makArA alAkSaNikAH // 5 // keSu punarbhaveSvitthamAvAmabhUvetyAha dAsA dasanne Asi miyA kAliMjare nage / haMsA mayaMgatIrAe caMDAlA kAsibhUmie // 6 // devA ya devalogaMmi Asi amhe mahiDDiyA / imA No chaTThiyA jAI aNNamaNNeNa jA viNA // 7 // anayorvyAkhyA-dAsau dazANe deze 'Asi' tti abhUva / mRgau kAliJjare nage prvte| haMsau mRtagaGgAtIre / kIdRzI mRtagaGgA ? ucyate "gaGgA vizati pAthodhiM varSe varSe'parAdhvanA / vAhastatra cirAt tyakto mRtagaGgeti kathyate" // 1 // cANDAlau kAzIbhUmyAM kAzIdeze / devau ca devaloke saudharmanAmni abhUva 'amhe' tti AvAM mahaddhikau, na tu kilbiSikau / 'imA No' tti iyamAvayoH SaSThikA jAtiH / 2010_02 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 uttarajjhayaNANi-1 kIdRzI yetyAha-'aNNamaNNeNa' tti anyonyena paraspareNa yA SaSThI jAtivinA ko'rthaH ? parasparasAhityarahitA viyuktayoryaketi bhAva iti gAthAdvayArthaH // 6-7 // munirAhakammA niyANapagaDA tume rAya ! viciMtiyA / tesiM phalavivAgeNa vippaogamuvAgayA // 8 // vyAkhyA karmANi jJAnAvaraNAdIni, nitarAM dIyante khaNDayante tapaHprabhRtInyaneneti nidAnaM sAbhiSvaGgaprArthanArUpaM tena prakarSeNa kRtAni nidAnaprakRtAni nidAnavazanibaddhAnItyarthaH tvayA rAjan ! vicintitAnIti taddhetubhUtArttadhyAnataH karmANyapi tathocyante / teSAmevaMvidhakarmaNAM phalavipAkena zubhAzubhajanakatvalakSaNena viprayogaM virahamupAgatau prAptau / ko bhAvaH? yat tadA tvayAsmannivAritenApi nidAnaM kRtaM, tatphalametad yadAvayoviyoga iti // 8 // punazcakrI praznayitumAhasaccasoyappagaDA kammA mae purA kaDA / te ajja paribhuMjAmo kiM nu citte vi se tahA ? // 9 // vyAkhyA-satyaM pratItaM zaucaM cAmAyamanuSThAnaM tAbhyAM prakaTAni khyAtAni karmANi zubhAnuSThAnAni mayA purA kRtAni 'yAnIti gamyate' tAnyadyAsminnahani 'zeSatadbhavakAlopalakSaNam' 'paribhuMjAmo' tti paribhujhe tadvipAkopanatastrIratnAdiparibhogadvAreNa vedaye 'yatheti gamyate' / 'kimitiprazne, nurvitarke' citro'pi ko'rtho bhavAnapi / 'se' iti tAni tathA paribhuGkte ? kAkvA naiva bhuGkte bhikSukatvAd bhavataH / kimiti mayaiva sahopArjitAni zubhakarmANi viphalAni jAtAnItyAzayaH // 9 // munirAhasavvaM sucinnaM saphalaM narANaM kaDANa kammANa na mokkhu asthi / atthehiM kAmehiM ya uttamehiM AyA mamaM punnaphalovavee // 10 // jANAhi saMbhUya ! mahANubhAgaM mahaDDiyaM puNNaphalovaveyaM / cittaM pi jANAhi taheva rAyaM ! iDDI juI tassa vi ya ppabhUyA // 11 // anayokkhyA -sarvaM sucIrNaM zobhanamanuSThitaM 'tapaHprabhRtIti gamyam' saphalaM narANAmupalakSaNatvAdazeSajIvAnAm / yataH kRtebhyo'rthAdavazyavedyebhyaH karmabhyo na mokSo'sti / tAni hi dadatyeva nijaphalamavazyamiti bhAvaH / arthairdravyaiH kAmaizca zabdAdibhiruttamairupalakSitaH sannAtmA mama puNyaphalopetazcakritvAvAptyA zubhakarmaphalAnvita iti yathA tvaM jAnAsi he _ 2010_02 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 trayodazaM citra - saMbhUtIyamadhyayanam sambhUta ! mahAnubhAgaM maharddhikamata eva puNyaphalopetaM citramapi jAnIhi tathaiva he rAjan ! kimityata Aha--RddhiH sampat, dyutirdIptistasyApi citrasya mamApIti bhAvazceti yasmAt prabhUtA bahvI / gRhasthabhAve tvadvanmamApyevaMvidhatvAditi bhAva iti gAthAdvayArthaH // 10-11 // yadyevaM tat kiM pravrajita ityAha mahattharUvA vayaNappabhUyA gAhANugIyA narasaMghamajjhe / bhikkhuNo sIlaguNovaveyA ihajjayaMte samaNo mhi jAo // 12 // vyAkhyA- mahArtharUpA anantadravyaparyAyAtmakatayA bahvarthasvarUpA 'vayaNappabhUya' tti vacanenAprabhUtA stokAkSaretyarthaH / gAthA'rthAd dharmArthAbhidhAyinI sUtrapaddhatiH / anviti tIrthakRd-gaNadharAdibhyaH pazcAd gItA pratipAditA 'sthavirairiti zeSaH ' kva ? narasaGgamadhye | yAM gAthAM 'zrutveti zeSa:' bhikSavaH zIlaguNopetA iha pravacane yatante yatnavanto bhavanti / tAmeva 'zrutveti gamyam' zramaNo'smyahaM jAto na tu duHkhadagdha iti bhAvaH // 12 // cakrI svasamRddhyA muniM nimantrayitumAha uccodae mahu kakke ya baMbhe paveiyA AvasahA ya rammA / imaM hiM cittadhaNappabhUyaM pasAhi paMcAlaguNovaveyaM // 13 // vyAkhyA - uccodayo madhuH karkazcazabdAnmadhyo brahmA ca paJca prAsAdAH praveditA mama vardhakipuraHsaraiH surairupanItA AvasathAzca zeSabhavanaprakArAH ramyA ramaNIyAH / ete tu yatra cakriNe rocante tatraiva syuriti vRddhAH / kiJcedaM gRhaM prAsAdarUpaM prabhUtaM citramanekaprakAraM dhanaM yasmiMstat prabhUtacitradhanaM 'prabhUtazabdasya paranipAtaH prAkRtatvAt ' prasAdhi pAlaya / paJcAlo dezastasmin guNA indriyopakAriNo rUpAdayastairupetam / ko'rthaH ? paJcAleSu yAni viziSTavastUni teSAM sarveSAM tatra sadbhAvAt / tadA ca paJcAladezasyaivAtisamRddhatvAt tadgrahaNamanyathA bharatagatottamavastu tadgehe tadA''sIditi // 13 // kiJca nahiM gIehiM ya vAiehiM nArIjaNAI parivArayaMto / bhuMjAhi bhogAI imAI bhikkhU ! mama royaI pavvajjA hu dukkhaM // 14 // vyAkhyA-nATyairdvAtriMzatpAtropalakSitairgItairgrAmasvarAdirUpairvAditrairmRdaGgAdibhirnA rIjanAn parivArayan bhuGkSva bhogAnimAn he bhikSo ! 'iha yad gajAzvAdyanapekSya stryabhidhAnaM tat tasya strIlubdhatvAt tadAkSepakatvam' mahyaM rocate, pravrajyA 'hurevArthe' duHkhameva na manAgapi sukhamiti bhAvaH // 14 // 2010_02 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 uttarajjhayaNANi-1 tato muniH kiM kRtavAnityAhataM puvvaneheNa kayANurAgaM narAhivaM kAmaguNesu giddhaM / dhammaMsio tassa hiyANupehI citto imaM vayaNamudAharitthA // 15 // vyAkhyA-taM brahmadattaM pUrvasnehena kRtAnurAgaM narAdhipaM kAmaguNeSu zabdAdiSu gRddhaM dharmAzrito dharme sthitastasya cakriNo hitAnuprekSI hitakAGkSI citramuniridaM vacanamudAhRtavAn // 15 // tadevAhasavvaM vilaviyaM gIyaM savvaM narse viDaMbiNA / savve AbharaNA bhArA savve kAmA duhAvahA // 16 // bAlAbhirAmesu duhAvahesu na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM ! / virattakAmANa tavohaNANaM jaM bhikkhuNaM sIlaguNe rayANaM // 17 // anayorvyAkhyA-sarvaM vilapitaM vilApaprAyaM nirarthakatayA gItaM madyapagItavat / sarvaM nATyaM viDambanAprAyaM yakSAdhiSThitapItamadyAdyaGgavikSepavat / sarvANyAbharaNAni bhArAstattvato sArarUpatvAt teSAm / tathAhi bhAryA praNayavatyAsIt zreSThinaH kasyacit purA / anyadA''nAyyata zvazrvA zilAputrastayAntarAt // 1 // atibhAratayA netuM na zaknomIti sA'vadat / tacca zuzrAva tadbhartA'lIkaM baddhottaraM vacaH // 2 // zikSaNIyA mayaiSeti dhyAtvA kAJcanapatrakaiH / zilAputraM maThApyAsyai prAdAd duHsahavIvadham // 3 // sA kaNThAbharaNIcakre taM harSApUrNamAnasA / taM vRttaM smAritA bharnAnyadA vailakSyamApa ca // 4 // evamAbharaNAnAM tattvato bhAratA / tathA sarve kAmAH zabdAdayo duHkhAvahA mRgAdInAmivAyatau duHkhahetutvAcceti / tathA bAlAnAmajJAnAmabhirAmeSu cittAbhiratihetuSu duHkhAvaheSu na tat sukhaM kAmaguNeSu manojJazabdAdiSu 'sevyamAneSviti zeSaH' rAjan ! viraktakAmAnAM viSayaparAGmukhAnAM tapodhanAnAM, yat 'sukhamiti yojyam' bhikSUNAM zIlaguNe raktAnAmiti gAthAdvayArthaH // 16-17 // _ 2010_02 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam dharmopadezamAha nariMda ! jAI ahamA narANaM sovAgajAI duhao gayANaM / jahiM vayaM savvajaNassa vesA vasIya sovAganivesaNe // 18 // vyAkhyA-bho narendra cakravartin ! jAtiradhamA narANAM madhye zvapAkajAtirdvayorapi gatayoH prAptayorAsId / yadAvAM zvapAkAvutpannau tadA sarvajananindyA jAtirAsIditi bhaavH| yasyAM vayaM 'prAkRtatvAd bahutvam' sarvajanasya dveSyAvaprItikarau 'vasIya 'tti avasAva ucitau zvapAkanivezaneSu cANDAlagRheSu // 18 // tIse ya jAIi u pAviyAe vucchA mu sovAganivesaNesu / savvassa logassa dugaMchaNijjA ihaM tu kammAI purAkaDAI // 19 // 417 vyAkhyA- tasyAM ca jAtau 'turvizeSaNe' pApikAyAM kutsitAyAM pApahetutvena vA pApikAyAM 'vuccha'tti uSitau 'mu' ityAvAM zvapAkanivezaneSu sarvasya lokasya jugupsanIyau, ihAsmin janmani tuH punaH karmANi zubhAnuSThAnAni purAkRtAni pUrvajanmopArjitAni viziSTajAtyAdinibandhanAnIti zeSaH // 19 // yatazcaivamataH so dANisiM rAya mahANubhAgo mahiDio punnaphalovaveo / caittu bhogAI asAsayAiM AdANaheuM abhinikkhamAhi // 20 // vyAkhyA - sa iti yaH purA sambhUtanAmA'nagAra AsIt 'dANisiM' ti dezIbhASayedAnIM rAjA mahAnubhAgo mahardhikaH puNyaphalopapetazca sa tvaM dRSTadharmaphalatvenAbhiniSkrAmetisambandhaH / purAkRtakarmavijRmbhitatvAdevaMvidhasamRddhyavAptiriti bhAvo'to'bhiniSkrAma / kiM kRtvetyAha- tyaktvA'pahAya bhogAnazAzvatAn, AdIyate vivekibhirgRhyate ityAdAnazcAritradharmastaddhetorabhiniSkrAmAbhimukhyena pravraja, na gRhasthatve sarvaviraticAritrasambhava iti bhAvaH // 20 // evamakaraNe ko doSa ityAha iha jIvie rAya ! asAsayaMmi dhaNiyaM tu punnAi akuvvamANo / so soI maccumuhovaNIe dhammaM akAUNa paraMmi loe // 21 // vyAkhyA - ihAsmin jIvite manuSyasambandhini bho rAjan ! azAzvate'sthire 'dhaNiyaM tu' tti atizayenaiva na tu dhvajapaTaprAntavaccaJcalatAmAtreNa puNyAnyakurvANaH sa 2010_02 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 uttarajjhayaNANi-1 zocate duHkhArtaH san pazcAttApaM kurute / mRtyumukhopanItastathAvidhakarmabhirmaraNagocaramupaDhaukitaH san dharmaM zubhAnuSThAnamakRtvA parasmilloke janmAntararUpe 'gata iti zeSaH' zazinRpativat / kiM na mayA tadA dharmo'nuSThita iti khidyata ityarthaH // 21 // mRtyumukhopanItasya svajanAdayastrANAya bhaviSyantItyAzaGkyAhajaheha sIho va miyaM gahAya maccU naraM nei hu aMtakAle / na tassa mAyA va piyA va bhAyA kAlaMmi tammisaharA bhavaMti // 22 // vyAkhyA-yatheha loke siMho vyAghrAdirvA mRgaM gRhItvA taM nayatIti sambandhaH / evaM mRtyunaraM nayati 'hurnizcaye' / kadAntakAle jIvitavyAvasAne / na tasya mRtyunA nIyamAnasya mAtA vA pati vA bhrAtA vA kAle [tasmin] jIvitAntarUpe / aMzaM jIvitabhAgaM dhArayanti mRtyunA nIyamAnaM rakSantItyaMzadharAH svajIvitAMzadAnataH / yaduktam "na pitA bhrAtaraH putrA na bhAryA na ca bAndhavAH / na zaktA maraNAt trAtuM magnAH saMsArasAgare" // 1 // // 22 // tarhi te duHkhAt trasyanta ityAhana tassa dukkhaM vibhayaMti nAio na mittavaggA na suyA na baMdhavA / ikko sayaM paccaNuhoi dukkhaM kattAramevaM aNujAi kammaM // 23 // vyAkhyA-na tasya mRtyUpanItasya duHkhaM zArIraM mAnasaM vA vibhajanti vibhAgena gRhNanti jJAtayo dUrasthA svajanAH, na mitravargAH, na sutAH, na bandhavA nikaTasvajanAH / kintveko'dvitIyaH svayaM pratyanubhavati duHkhaM / kartAramevAnuyAtyanugacchati karmeti // 23 / / azaraNabhAvanAmuktvaikatvabhAvanAmAhaciccA dupayaM cauppayaM ca khittaM gihaM dhaNa-dhannaM ca savvaM / kammappabIo avaso payAi paraM bhavaM suMdara pAvagaM vA // 24 // vyAkhyA-tyaktvA dvipadaM bhAryAdi, catuSpadaM ca gajAdi, kSetramikSukSetrAdi, gRhaM dhavalagRhAdi, dhanaM dhAnyaM ca pratItam, cazabdAd vastrAdi, sarvaM karmaivAtmano dvitIyamasyeti karmAtmadvitIyo'vazo'tantrasvaH prayAti prApnoti paraM bhavamanyajanma sundaraM bindulopAt svargAdi, pApakaM vA narakAdi svakarmanurUpamiti bhAvaH // 24 // 2010_02 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam tyaktajIvasya dehasya svarUpamAha - taM ikgaM tucchasarIragaM se ciIgayaM dahio pAvageNaM / bhajjA ya putto vi ya nAyao ya dAyAramannaM aNusaMkamaMti // 25 // vyAkhyA- tad yat tena jIvena tyaktamekakaM tad dvitIyasya jantoranyatra saGkramaNAt tucchamasAraM zarIrakaM kutsitatvAt / 'se' tasya bhavAntaragatasya sambandhi citigataM citAM prAptaM dagdhvA pAvakenAgninA bhAryA ca putro'pi ca jJAtayazca dAtAraM vAJchitavastusampAdayitAramanyamanusaGkrAmantyupasarpanti / te hi tad bahirniSkAsya bhasmasAt kRtvA Akrandya ca svArthatatparatayAnyamanuvartante tadvArtAmapi na pRcchantIti bhAvaH ||25|| kiJca 419 uvaNijjaI jIviyamappamAyaM vannaM jarA harai narassa rAyaM ! / paMcAlarAyA vayaNaM suNAhi mA kAsi kammAI mahAlayAI // 26 // vyAkhyA - upanIyate Dhaukyate prakramAnmRtyave karmabhiH jIvitamAyurapramAdaM pramAdaM vinAvIcimaraNato nirantaramityarthaH / satyapi ca jIvite varNaM susnigdhacchAyArUpaM jarA harati narasya rAjan ! cakrinnataH paJcAlarAjan ! paJcAladezasvAmin ! vacanaM zRNu / kiM tanmA kArSIH karmANyasadArambharUpANi 'mahAlayAI' ti atizayena mahAnti paJcendriyavadhamAMsabhakSaNAdIni // 26 // nRpaH prAha ahaM pi jANAmi jaheha sAhU jaM me tumaM sAhasi vakkameyaM / bhogA ime saMgakarA bhavaMti je dujjayA ajjo amhArisehiM // 27 // vyAkhyA - ahamapi jAnAmi 'tatheti zeSa:' yathA ihAsmin jagati sAdho ! yanme mama tvaM sAdhayasi kathayasi vAkyametad yat pUrvaM bhavatoktam / tat kiM viSayAn na parityajasi ? ata Aha--- bhogAH zabdAdaya ime pratyakSAH saGgakarAH pratibandhotpAdakA bhavanti ye 'yat-tadornityAbhisambandhAt' te durjayA jetumabhibhavituM duHzakyA bho Arya ! asmAdRzairgurukarmabhiriti // 27 // kiJca hatthaNapuraMmi cittA ! daTTaNaM naravaI mahiDDiyaM / kAma - bhogesu giddheNaM niyANamasuhaM kaDaM // 28 // vyAkhyA - hastinAgapure he citra ! citrAbhidhAnamune ! dRSTvA narapatiM sanatkumAraM 2010_02 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 uttarajjhayaNANi-1 caturthaM cakriNaM mahaddhikaM kAma-bhogeSu gRddhenAkAGkSAvatA 'mayeti yojyam' nidAnaM pretyabhogAzaMsAtmakamazubhamazubhAnubandhi kRtamiti // 28 // tat pratikrAntaM bhaviSyatItyata Ahatassa me appaDikvaMtassa imaM eyArisaM phalaM / jANamANo vi jaM dhammaM kAmabhogesu mucchio // 29 // vyAkhyA-subbyatyayena tasmAnnidAnAnme mamApratikrAntasyApratinivRttasyedametAdRzaM vakSyamANaphalaM kAryam / yat kIdRgityAha-jAnannapi yadahaM dharmaM zrutadharmAdikaM kAmabhogeSu mUcchito gRddhaH / tadetat kAmabhogeSu mUrcchanaM mama nidAnakarmaNaH phalamiti / / 29 / / nidAnaphalaM dRSTAntenAhanAgo jahA paMkajalAvasanno daTuM thalaM nAbhisamei tIraM / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA na bhikkhuNo maggamaNuvvayAmo // 30 // vyAkhyA-nAgo hastI yathA paGkapradhAnaM jalaM paGkajalaM tatrAvasanno nimagnaH san dRSTvA sthalaM na naivAbhisameti prApnoti tIraM pAramevaM vayaM kAmaguNeSu gRddhA mUcchitA na bhikSoH sAdhormArga sadAcAralakSaNamanuvrajAmo'nusarAma iti / paGkajalopamakAmabhogaparatantratayA vayamapi gajavat sthalamiva munimArgamavagacchanto'pi nAnugantuM zaknuma iti bhAvaH // 30 // muniH punaranityatAM darzayannAhaaccei kAlo tUraMti rAIo na yAvi bhogA purisANa niccA / uvicca bhogA purisaM cayaMti dumaM jahA khINaphalaM va pakkhI // 31 // vyAkhyA-atyetyatikrAmati kAlo yathAyuSkakAlo yatastvarante zIghraM gacchanti rAtrayo dinopalakSaNamidam / tato'nena jIvitavyasyAnityatvamuktam / yata uktam "kSaNa-yAma-divasa-mAsacchalena gacchanti jIvitadalAni / iti vidvAnasi kathamiha gacchasi nidrAvazaM rAtrau ?" // 1 // na cApi bhogAH puruSANAM nityAH / na kevalaM jIvitaM na nityaM kintu bhogA apItyarthaH / yata upetya svapravRttyA na tu puruSAbhiprAyeNa bhogAH puruSaM tyajanti / kaM ka iva ? ityAha-drumaM vRkSaM kSINaphalaM yathA pakSI, phalopamAni hi puNyAni tatastadapagame kSINaphalaM vRkSamiva pakSiNo bhogA muJcantIti // 31 // 2010_02 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanam yata evamata: jai taMsi bhoe caiuM asatto ajjAi kammAi karei rAyaM ! / dhamme Thio savvapayANukaMpI to hohisi devo io vivvI // 32 // vyAkhyA - yadi tAvadasi tvaM bhogAMstyaktumazakto'samartha evamanityatve bhogatyAgena bhikSumArgAnusaraNe hyucite'pyevaM yadi kartuM na zakta ityAzayastataH kim ? ityAhaAryANi viziSTajanocitAni karmANyanuSThAnAni kuru rAjan ! dharme prakramAd gRhasthadharme samyaktvAdirUpe sthitaH san sarvaprajAnukampI sarvaprANidayAparaH / tataH kiM phalam ? ityAha-'to' tti tata AryakarmakaraNAd bhaviSyasi devo vaimAnika ita ityasmAnmanuSyabhavAdanantaraM 'viuvvI' tti vaikriyazarIravAn / samyaktvadezaviratirUpasya gRhasthadharmasyApi devalokaphalatvenoktatvAditi bhAvaH ||32|| punarmunirdezaviratimapyanaGgIkurvANaM nRpaM prAha na tujjha bhoge caiUNa buddhI giddho si AraMbha - pariggahesu / mohaM kao iti vippalAvo gacchAmi rAyaM ! AmaMtio si // 33 // vyAkhyA- 'neti pratiSedhe' tava bhogAn zabdAdInupalakSaNAdanAryakarmANi vA 'caiUNa' tti tyaktuM buddhiH, kintu gRddho mUcchito'si bhavasi keSu ? Arambha - parigraheSu sAvadyadvipadAdisvIkAreSu ca / 'mohaM' ti moghaM niSphalaM yathA syAdevaM kRta etAvAn vipralApo vividhavyarthavacanopanyAsAtmakaH / samprati gacchAmi rAjan ! Amantrito'si 'dhAtUnAmanekArthatvAt' pRSTo'si / evamanekadhA jIvitAnityatvAdidarzanenApyabudhyamAnasya tavAvineyatvAdupekSaiva zreyaskarI / uktaM hi 44 'maitrI pramodaM kAruNyaM mAdhyasthaM ca niyojayet / 421 guNAdhike klizyamAnake vA'vinItake" // 1 // ||33|| itthamuktvA gate munau brahmadattasya yadabhUt tadAha paMcAla yA viya baMbhadatto sAhussa tassA vayaNaM akAuM / aNuttare bhuMjiya kAma - bhoe aNuttare so narae paviTTo ||34|| 2010_02 vyAkhyA-'apiH punararthazcaH pUraNe' tataH paJcAlarAjaH punarbrahmadattaH sAdhostasya citrajIvasya vacanaM hitopadezarUpamakRtvA'nuttarAn sarvottamAn bhuktvA bhogAnanuttare sthityAdibhiH sarvanarakamukhye'pratiSThAne sa brahmadatto narake praviSTaH samutpannastadanena nidAnasya narakAvasAnaphalamuktamiti ||34|| Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 uttarajjhayaNANi-1 prasaGgatazcitravaktavyatAmAhacitto vi kAmehi virattakAmo udaggacArittatavo mahesI / aNuttaraM saMjama pAlaittA aNuttaraM siddhigaI gao // 35 // tti bemi // vyAkhyA-citraH punaH kAmebhyo'bhilaSaNIyazabdAdibhyo viraktaH parAGmukhIbhUtaH kAmo'bhilASo'syeti viraktakAmaH / udagraM pradhAnaM cAritraM sarvaviratirUpaM, tapazca dvAdazavidhaM yasya sa udagracAritratapA: maharSiranuttaraM saMyama saptadazabhedaM pAlayitvAnuttarAM sarvalokoparivartinI siddhigatiM muktinAmnIM gatiM gataH prApta iti parisamAptau bravImIti prAgvat // 35 // graM0 389-6 // iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM trayodazaM citra-saMbhUtIyamadhyayanaM samAptam // 13 // 2010_02 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam iha pUrvAdhyayane nidAnadoSa ukto'tra tu prasaGgato ninidAnatAguNo vAcya ityanena sambandhenAyAtasya caturdazasyeSukArIyAdhyayanasya prastAvanArthaM pUrvamiSukAravaktavyatA taavducyte| tathAhi caturvayasyamadhyasthau prAguktau gopadArakau / yau tadA prAptasamyaktvau sAdhobhaktyanubhAvataH // 1 // mRtvotpannau surau nAke bAndhavau tau tatazcyutau / kSitipratiSThite draGge jAtAvibhyagRhe sutau // 2 // yugmam tatrAnyeSAM mahebhyAnAM catvArazcaturAH sutAH / prItAstayoH suhRttvena samAnavayaso'bhavan // 3 // te SaDapyadbhutAn bhogAn bhuJjAnAH snehalA mithaH / sakarNA dharmamAkarNya prAvrajana gurusannidhau // 4 // pratipAlya ciraM dIkSAM tapastaptvA yathAvidhi / kRtvA cAnazanaM te'nte'kAryuH kAlaM samAdhinA // 5 // tataH saudharmakalpe te bhejuH SaDapi devatAm / vimAne padmagulmAkhye catuHpalyopamAyuSaH // 6 // itazca gopavarjA ye catvAro nirjarAstake / cyutvA'bhavan kurukSetra iSukArapure kramAt // 7 // eko rAjeSukAro'bhUd devastasya priyA'paraH / padmAvatI tRtIyastu bhRgU rAjJaH purohitaH // 8 // saMjajJe nirjarasturyo jAyA tasya puroghasaH / yazAbhidhAnA vAziSThagotrI ca dvijaputrikA // 9 // yugmam ___ 2010_02 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 uttarajjhayaNANi-1 tato bhRgurapatyArthamanekairupayAcitaiH / devAnArAdhayatyuccaiH pRcchan naimittikAMstathA // 10 // itazca gopadevau tau vijJAyAvadhineti vai / bhRgoH purohitasyAvAM bhaviSyAvaH sutau yathA // 11 // tatastau sAdhurUpeNa bhRgupArzve surau gatau / bhRguNA vanditau sAdhU sabhAryeNa purodhasA // 12 // taddharmadezanAM zrutvA purodhA bhRgurAdarAt / zrAddhadharmaM sasamyaktvaM jagrAha gRhiNIsakhaH // 13 / / sadAro bhRguraprAkSId bhagavan ! santatiH kadA ? | bhavitrI no muniH prAha dvau putrau vo bhaviSyataH // 14 / / tayorbAlakayoreva saMvegAt pravrajiSyatoH / vighno yuvAbhyAM no kAryo dharmavighno hyanarthadaH // 15 / / tau ca prAptavratau bhavyAn bahUn sambodhayiSyataH / evamuktvA surAvantardhAya svarga samIyatuH // 16 / / tatra divyasukhaM bhuktvA tau gIrvANau tatazcyutau / kukSau purodhobhAryAyAH putratvenAvateratuH // 17 // tataH purohitaH sAkaM kalatreNa purA kvacit / pratyantagrAmamAgatya tasthivAn saparicchadaH // 18 / / tatra prasUtA tajjAyA jAtau dvau dArako tataH / pAlyamAnau lAlyamAnau vardhamAnau yathAsukham // 19 // kurvANau ca kalAbhyAsaM kalAcAryasya sannidhau / vyudgrAhitau pitRbhyAM tau memau pravrajatAmiti // 20 // yathaite bhikSukA bAlAn hatvA'znanti palaM tataH / yuvAM mA zliSyatAmetAn kadApyAtmahitaiSiNau // 21 / / anyedyustau bahirdAmAd ramamANau vinirgatau / itazca kecidAjagmurmunayo mArgamAzritAH // 22 // tatastau bAlakau sAdhUn darza darza bhayadrutau / palAyyArUDhavantau drAg mahAntaM vaTapAdapam // 23 // 2010_02 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 caturdazamiSukArIyAdhyayanam te sAdhavastato grAmAd bhaktAdyAnIya tasya hi / vaTasyAdhaH kSaNaM sthitvA bhoktuM lagnAH samAhitAH // 24 / / tau dArakau vaTArUDhau pazyataH prAzanto munIn / svAbhAvikaM bhakta-pAnaM mAMsaM naivAtra kiJcan / / 25 / / dhyAtvetIdRzi rUpANi dRSTapUrvANi kutracit / jAti sasmaratuH pUrvAmIhApohena tau nijAm // 26 // sAdhUn nantuM samuttIrNau vaTAt tau vismayotsukau / dharmamAkarNya sAdhubhya upatAtaM samAgatau // 27 // tAbhyAM sambodhitau mAtA-pitarau dharmasUktibhiH / sambuddhA zrutatadvArtA rAjJI ca kamalAvatI // 28 // tayA ca bodhito bhUpaH te SaDapyekacetasaH / bhavabhramabhayodvignAH saMvegAvegabhAvitAH // 29 / / tatsAdhusavidhe zuddhA jagRhuvratamuttamam / tapa:zoSitasarvAGgAH siddhAntAbhyAsalAlasAH // 30 // sarve'pi te zubhadhyAnA hatvA duSkarmasantatim / kevalajJAnamutpAdya samprApuH paramaM padam // 31 // iha prasaGgato'bhihito'yamarthaH / athaitadanugataM sUtraM vyAkhyAyate devA bhavittANa pure bhavaMmi keI cuyA egavimANavAsI / pure purANe isuyAranAme khAe samiddhe suraloyaramme // 1 // vyAkhyA-devA bhUtvotpadya 'pUre bhavaMmi' tti pUrve bhave keciditi prAguktA gopajIvavayasyAzcyutAH / kimbhUtAH ? 'ega'tti ekasmin vimAne nalinIgulmanAmni vasanantItyevaMzIlA ekavimAnavAsinaH / kva cyutAH ? ityAha-pure nagare purANe cirantane iSukAranAmni khyAte prasiddha samRddhe Rddhimatyata eva suralokaramye devalokavad ramaNIye // 1 // te ca kiM sarvathopabhuktabhogaphalakarmANa eva tatazcyutAH ?, uta anyathetyAha sakammaseseNa purAkaeNaM kulesudaggesu ya te pasUyA / nimvinnasaMsArabhayA jahAya jiNiMdamaggaM saraNaM pavannA // 2 // 2010_02 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 uttarajjhayaNANi-1 vyAkhyA-svaM nijaM karma puNyaprakRtirUpaM tasya zeSeNoddharitena purAkRtena pUrvopArjitena kuleSUdagreSUcceSu ca te iti ye devA bhUtvA cyutAH SaDapi prasUtA utpannAH / niviNNA udvignAH saMsArabhayAt 'jahAya' tti parityajya 'bhogAdIniti gamyate' / jinendramArgamarhaduktaM muktipathaM zaraNamapAyarakSAkSamaM prapannA abhyupagatA iti // 2 // kazca kiMrUpo jinendramArgaM zaraNaM prapanna ityAhapumattamAgamma kumAra do vi purohio tassa jasA ya pattI / visAlakittI ya tahosuyAro rAyastha devI kamalAvaI ya // 3 // vyAkhyA-puMstvamAgamya prApya kumArAvakRtapANigrahaNau dvAvapi purohitaputrau, purohitastRtIyastasya yazA ca nAmnI patnI caturthaH, vizAlakIrtizca vistIrNayazAzca tatheSukAro nAma rAjA paJcamaH / atrAsmin bhave devI paTTarAjJI prakramAt tasyaiva rAjJaH kamalAvatI ca nAmnA SaSTha iti // 3 // yathaiteSu kumArayojinendramArgapratipattirjAtA tathAhajAI-jarA-maccu-bhayAbhibhUyA bahivihArAbhiniviThThacittA / saMsAracakkassa vimukkhaNaTThA lUNa te kAmaguNe virattA // 4 // piyaputtagA dunna vi mAhaNassa sakammasIlassa purohiyassa / sarittu porANiya tattha jAiM tahA sucinnaM tava saMjamaM ca // 5 // anayokhyiA -jAti-jarA-mRtyu-bhayAbhibhUtau bAdhitau bahi: saMsArAd vihAraH sthAnaM bahirvihAro'rthAnmokSastatrAbhiniviSTaM cittaM yayostau tathA / saMsAra eva cakra bhramaNalakSaNatvAt saMsAracakraM tasya vimokSaNArthaM tyAganimittaM 'daTThaNa' tti dRSTvA 'sAdhUniti zeSaH' / 'te' tti tau kumArau subbyatyayAt kAmaguNeSu viraktau parAGmukhIbhUtau // priyau vallabhau putrako priyaputrakau dvAvapi naika evetyaperartho 'mAhaNassa' tti brAhmaNasya svakarmazIlasya yajana-yAjanAdikarmaniratasya purohitasya 'sarittu' tti smRtvA 'porANiya' tti paurANikAM cirantanIM tatra pure jAti janma tathA sucIrNaM suSTu yathA syAt tathA caritaM tapaH 'sUtratvAd bindulopaH' saMyamaM ca purA'nubhUtametadvayamapi smRtveti gAthAdvayArthaH // 4-5 // tau tataH kimakApramityAhate kAma-bhogesu asajjamANA mANussaesuM je yAvi divvA / mokkhAbhikaMkhI abhijAyasaddhA tAtaM uvAgamma imaM udAhu // 6 // 2010_02 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam 427 vyAkhyA-tau purohitaputrau kAma-bhogeSu 'asajjamANa'tti asajantau saGgamakurvantau mAnuSyakeSu manuSyasambandhiSu ye cApi divyA devasambandhinaH kAma-bhogAsteSu ca mokSAbhikAGkSiNAvabhijAtazraddhAvutpannatattvarucI 'tAtaM' pitaramupAgamyedaM vakSyamANaM 'udAhu'tti udAharatAm // 6 // yaduktavantau tadAhaasAsayaM daTTa imaM vihAraM bahuaMtarAyaM na ya dIhamAuM / . tamhA gihaMsi na raiM labhAmo AmaMtayAmo carissAmu moNaM // 7 // vyAkhyA-azAzvatamanityaM dRSTemaM pratyakSaM vihAraM manuSyatvenAvasthAnam / yato bahvantarAyaM bahurogAdivighnamata eva na ca dIrghamAyuH samprati palyopamAyuSkatAyA apyabhAvAt / tasmAd gRhe na ratiM labhAvahe prApnuvo'tazcAmantrayAvahe pRcchAva AvAM yathA cariSyAvo maunaM munibhAvaM saMyamamiti // 7 // evaM tAbhyAmukte bhRguryatkRtavAMstadAhaaha tAyago tattha muNINa tesiM tavassa vAghAyakara vayAsI / imaM vayaM veyaviU vayaMti jahA na hohI asuyANa logo // 8 // vyAkhyA-athAnantaraM tAyate santAnaM pAlayati sarvApadbhya iti tAta: sa eva tAtakastatrAvasare munyorbhAvataH pratipannamunibhAvayostayoH putrayostapasaH 'upalakSaNAdazeSadharmAnuSThAnasya ca' vyAghAtakaraM bAdhAkaraM 'vacanamiti zeSaH' / 'kyAsI' tti avAdId / yadavAdIt tadAha-imAM vAcaM vedavido vadanti 'yathA na bhavatyasutAnAmaputrANAM lokaH paralokastaM vinA piNDapradAnAdyabhAve gatyAdyabhAvAt' / tathA cAhuH "aputrasya gatirnAsti svargo naiva ca naiva c|| gRhadharmamanuSThAya tena svargaM gamiSyasi" // 1 // // 8 // yata evaM tasmAtahijja vee parivissa vippe putte pariThappa gihaMsi jAyA / bhuccA Na bhoge saha itthiyAhiM ArannayA hoha muNI pasatthA // 9 // vyAkhyA-adhItya paThitvA vedAn, pariveSya bhojayitvA viprAn / tathA putrAn pratiSThApya kalatragrahaNAdinA gRhasthadharme nivezya tAn kIdRzaH ? gRhe jAtAn na tu gRhItamukhamAnyAdIn / tathA bhuktvA 'NetyalaGkAre' bhogAn zabdAdIn saha strIbhistata AraNya 2010_02 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarajjhayaNANi - 1 kAvAraNyakavratadhAriNau 'hoi'tti bhava yuvAM munI tapasvinau prazastau zlAdhyAviti ||9|| tatastau yadakAryaM tadAha 428 soaggaNA AyaguNidhaNeNaM mohAnilapajjalaNAhieNaM / saMtattabhAvaM paritappamANaM lAlappamANaM bahuhA bahuM ca // 10 // purohiyaM taM kamaso'NuNaMtaM nimaMtayaMtaM ca sue dhaNeNaM / jahakkamaM kAmaguNehiM ceva kumAragA te pasamikkha vakkaM // 11 // anayorvyAkhyA - iSTaviyogajanitaM manoduHkhaM zokaH sa cAgniriva zokAgnistenAtmano guNA anAdikAlasahacaritatvena rAgAdayaste indhanamivendhanamuddIpakatayA yasya sa tathA tena / moho'jJAnaM so'nila iva vAyuriva mohAnilastasmAdadhikaM nagaradAhAdibhyo'pyargalaM prajvalanaM prakarSeNa dIpanamasyetyadhikaprajvalanaM prAkRtatvAdadhikazabdasya paranipAtaH santapto'nirvRtatvena bhAvo'ntaHkaraNamasyeti santaptabhAvastamata eva paritapyamAnaM dahyamAnaM zokAccharIre dAhasyApyutpatteH lAlapyamAnamatizayena dInavacAMsi lapantaM bahudhA'nekaprakAraM bahu ca prabhUtaM ca yathA syAditi // evaM purohitaM taM krameNAnunayantaM svAbhiprAyeNa prajJApayantaM nimantrayantaM ca sutau dhanena yathAkramaM kAmaguNaizca zabdAdibhiH kumArakau tau prasamIkSya prakarSeNAjJAnAcchAditamatimAlocya vAkyaM vakSyamANamuktavantAviti gamyate' iti gAthA - dvayArthaH // 10-11 // tadevAha veyA ahIyA na havaMti tANaM bhuttA diyA niMti tamaMtame NaM / jAyA ya puttA na havaMti tANaM ko nAma te aNumannijja eyaM ? // 12 // vyAkhyA-vedA RgvedAdayo'dhItAH paThitA na bhavanti trANaM zaraNam / tadadhyayanamAtrato durgatipAtarakSA'siddheH / uktaM hi "zilpamadhyayanaM nAma vRttaM brAhmaNalakSaNam / vRttasthaM brAhmaNaM prAhurnetarAn vedajIvakAn " // 1 // 'bhutta'tti antarbhUtenArtha[taNigartha0 ] tvAd bhojitA dvijA brAhmaNA nayanti prApayanti tamaso'pi yat tamastasminnatiraudra rauravAdinarake 'NamalaGkAre' te hi bhojitAH kumArgaprarUpaNapazuvadhAdyasadvayApAre pravartante'tastadbhojanasya narakahetutvamiti / tathA jAtAzca putrA na bhavanti trANaM 'narakAdikugatau patatAmiti gamyam' / yaduktaM taireva - 2010_02 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam 429 "yadi putrAd bhavet svargo dAnadharmo na vidyate / muSitastatra loko'yaM dAnadharmo nirarthakaH // 1 // bahuputrA dulI godhA tAmracUDastathaiva ca / teSAM ca prathamaM svargaH pazcAlloko gamiSyati" // 2 // tataH ko nAma ? na kazcidityartho yaste tavAnumanyeta zobhanamidamityanujAnIyAt 'savivekaH' iti gamyametadvedAdhyayanAditrayamiti // 12 // caturthottaramAhakhaNamittasokkhA bahukAladukkhA pagAmadukkhA anikAmasokkhA / saMsAramukkhassa vipakkhabhUyA khANI aNatthANa u kAmabhogA // 13 // vyAkhyA-kSaNamAtraM saukhyaM yeSu te tathA, bahukAlaM narakAdiSu duHkhaM zArIrAdi yebhyaste tathA / tathA prakAmamatizayena duHkhaM yebhyaste tathA, anikAmasaukhyA aprakRSTasukhAH saMsArAnmokSo viyogo yasmAt saMsAramokSo muktirityarthastasya vipakSabhUtAstatpratibandhakatayA pratikUlAH / yataH khAnirAkaro'narthAnAmaihika-pretyaduHkharUpANAM 'turevArthe' ke ? ityAha-kAmabhogA uktarUpAH // 13 / / anarthakhAnitvameva spaSTayitumAhaparivvayaMte aniyattakAme aho ya rAu paritappamANe / annappamatte dhaNamesamANe pappoti maccuM purise jaraM ca // 14 // imaM ca me asthi imaM ca natthi imaM ca me kicca imaM akiccaM / taM evamevaM lAlappamANaM harA haraMti tti kahaM pamAe // 15 // anayorvyAkhyA-parivrajan viSayasukhArthamitastato bhrAmyannanivRttakAmo'nuparateccha: san 'aho ya rAu'tti ArSatvAdahni rAtrau ca paritapyamAnastatprAptyarthaM samantAccintAgninA dahyamAnaH / 'annappamatte'tti anyeSAM svajanAdInAmarthe pramattastatkRtyAsaktacetA dhanameSayan vividhopAyairgaveSayamANaH / 'pappoti'tti prApnoti mRtyu puruSo jarAM ca vayohAnirUpAm / / kiJca idaM ca me'sti dhAnyAdi, idaM ca me nAsti hemAdi / idaM ca me kRtyaM gRhAdi, idaM cAkRtyamArabdhamapi vANijyAdi kartuM nocitam / taM puruSamevameva vRthaiva lAlapyamAnamatyarthaM vadantaM harantyapanayantayAyuriti harA dina-rajanyAdayo vyAdhivizeSA vA haranti janmAntaraM nayantItyasmAd hetoH kathaM pramAdaH prakramAd 'dharme kartumucitaH' iti zeSa iti gAthAdvayArthaH // 14-15 // 2010_02 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 uttarajjhayaNANi-1 atha dhanAdibhistau lobhayituM purohitaH prAhadhaNaM pabhUyaM saha itthiyAhiM sayaNA tahA kAmaguNA pagAmA / tavaM kae tappai jassa logo taM savva sAhINamiheva tubbhaM // 16 // vyAkhyA-dhanaM dravyaM prabhUtaM pracuraM saha strIbhiH svajanAH pitRvyAdayastathA kAmaguNAH zabdAdayaH prakAmA atizAyinaH / tapaH kaSTAnuSThAnaM kRte nimittaM yasya dhanAdestapyate'nutiSThati lokaH tat sarvaM svAdhInamAyattamihaivAsminneva gRhe 'tubbhaM'ti sUtratvAd yuvayoriti / / 16 / / / tAvAhatu:dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre sayaNeNa vA kAmaguNehiM ceva ? / samaNA bhavissAmu guNohadhArI bahivihArA abhigamma bhikkhaM // 17 // vyAkhyA-dhanena kiM dharmadhurA'dhikAre svajanena vA kAmaguNaizca ? tataH zramaNau tapasvinau bhaviSyAvo guNaughaM samyagdarzanAdiguNasamUhaM dhArayata ityevaMzIlau guNaughadhAriNau bahirgAmAdibhyo bahirvatitvAd dravyato bhAvatazca kvacidapratibaddhatvAd vihAro yayostau bahirvihArau / abhigamyAzritya bhikSAM zuddhAhArayantAviti bhAvaH // 17 // dharmamUlasyAtmano'stitvAbhAvaM bhRgurAhajahA ya aggI araNI asaMto khIre ghayaM tillamahA tilesu / emeva jAyA sarIraMmi sattA saMmucchaI nAsai nAvacir3he // 18 // vyAkhyA-'co'vadhAraNe' yathaivAgniraraNito'gnimanthanakASThAdasannavidyamAna evaM saMmUrcchati / tathA kSIre ghRtaM, tailamatha tileSu / evameva he jAtau putrau ! zarIre sattvAH prANinaH saMmUrcchanti pUrvamasanta evotpadyante zarIrAkAraparimitabhUtasamUhAdau yatastathA cAhuste-pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni, etebhyazcaitanyaM madyAGgebhyo madazaktivat / 'nAsai'tti nazyantyabhrapaTalavat pralayaM yAnti / 'nAvacidvetti na punaravatiSThante zarIranAze tannAzAditi // 18 // kumArAvAhatu:no iMdiyaggijjho amuttabhAvA amuttabhAvA vi ya hoi nicco / ajjhatthaheuM niyayassabaMdho saMsAraheuM ca vayaMti baMdhaM // 19 // vyAkhyA 'no niSedhe' indriyaiH zrotrAdibhirgrAhyaH saMvedya indriyagrAhyaH prakramAt 2010_02 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam 431 sattvaH, kuto'mUrtabhAvAdindriyagrAhyarUpAdyabhAvAt / amUrtabhAvAdapi ca bhavati nityaH / tathAhi-yad dravyatve satyamUrtaM tannityaM yathA vyoma / na caivamamUrtatvAdeva tasya bandhAsambhavaH / yataH 'ajjhattha'tti adhyAtmazabdenAtmasthamithyAtvAdayastatastaddhetustatkAraNako niyato nizcito'sya sambandhaH karmasaMzleSaH, yathA hyamUrtasyApi vyomnomUrte ghaTAdibhiH sambandhaH / evamamamUrtasyApyasya mUrteH karmabhirasau na viruddhyate / tathA coktam "arUpaM hi yathAkAzaM rUpidravyAdibhAjanam / tathA hyarUpI jIvo'pi rUpikarmAdibhAjanam" // 1 // tathA saMsArazcaturgatibhramaNarUpastaddhetuM tatkAraNaM vadanti bandhaM karmabandham, etena niSkriyatvamapi nirAkRtamiti ||19|| yata evamastyAtmA nityo'ta eva ca bhavAntarayAyI tasya ca bandho bandhasya ca mokSa ityata: jahA vayaM dhammamayANamANA pAvaM purA kammamakAsi mohA / orujjhamANA parirakkhiyaMtA taM neva bhujjo vi samAyarAmo // 20 // vyAkhyA-yathA vayaM dharmaM samyaktvAdyajAnAnAH pApaM pApahetuM purA pUrvaM karmAkArSNa kRtavanto mohAdajJAnAdavarudhyamAnA gRhAnnirgamamalabhamAnAH parirakSyamANA bhRtyaiH paripAlyamAnAstat pApakarma naiva bhUyo'pi punarapi samAcarAmo yathAvad viditavastutvAditi / atra dvitve bahutvamasmatprayogAdaduSTam // 20 // kiJca abbhAhayaMmi logaMmi savvao parivArie / amohAhiM paDaMtIhiM gihaMsi na rahUM labhe // 21 // vyAkhyA-abhyAhate Abhimukhyena pIDite loke sarvataH sarvAsu dikSu parivArite pariveSTite / amoghAbhiravandhyapraharaNopamAbhiH patantIbhirAgacchantIbhirgRhavAse na ratimAsakti 'labhe'tti labhAvahe, yathA hi vAgurAveSTito mRgo'moghaiH praharaNaiAdhenAbhyAhato na ratiM labhate evamAvAmapIti // 21 // bhRgurAha keNa abbhAhao loo keNa vA parivArio ? / kA vA amohA vuttA jAyA ciMtAvaro humi // 22 // vyAkhyA-kena vyAdhatulyenAbhyAhato lokaH ? kena vA vAgurArUpeNa pari 2010_02 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 uttarajjhayaNANi-1 vAritaH? kA vA amoghapraharaNopamA abhyAhatikriyAM prati karaNatayoktA ? / he jAtau putrau ! cintAparo 'humi'tti bhavAmi / tato nivedyatAmayamartha iti bhAvaH // 22 // tAvAhatuH maccuNA'bbhAhao loo jarAe parivArio / amohA rayaNI vuttA evaM tAya ! viyANaha // 23 // vyAkhyA-mRtyunA kRtAntenAbhyAhato lokastasya sarvatrApratihataprasaratvAt / yaduktam "titthayarA gaNahArI suravaiNo cakki-kesavA rAmA / saMhariyA hayavihiNA sesesu jiesu kA gaNaNA ?" // 1 // jarayA parivAritastasyA eva tadabhighAtApAdanapaTIyastvAt / amoghAzca rajanya uktAH 'upalakSaNatvAd divasAzca' tatpatane hyavazyaM janasyAbhighAtaH / evaM tAta ! vijAnIta / / 23 / / kiJca jA jA vaccai rayaNI na sA paDiniyattaI / ahammaM kuNamANassa ahalA jaMti rAIo // 24 // vyAkhyA-yA yA 'vaccaI' tti vrajati rajanI rAtriH 'upalakSaNAd dinaM ca' na sA pratinivartate na punarAgacchati / tAzcAdharma kurvato 'jantoriti gamyam' aphalA yAnti rAtrayo'dharmanibandhanaM ca gRhasthatetyanityasyAyuSo hyadharmakaraNena niSphalatvAd gArhasthyatyAga eva zreyAniti bhAvaH // 24 // evaM vyatirekataH pravrajyApratipattihetumuktvA tamevAnvayavamukhenAha jA jA vaccai rayaNI na sA paDiniyattaI / dhammaM ca kuNamANassa sahalA jaMti rAIo // 25 // vyAkhyA-prAgvannavaraM 'dhammaM ca'tti 'ca punararthe' dharmaM punaH kurvataH saphalA rAtrayo dharmaphalatvAnnRjanmano na ca vrataM vinA dharmo'to vrataM pratipatsyAvahe iti bhAvaH // 25 / / tadvacanAptasamyaktvo bhRgurAha egao saMvasittANaM duhao sammattasaMjuyA / / pacchA jAyA ! gamissAmo bhikkhamANA kule kule // 26 // 1. tIrthakarA gaNadhAriNaH surapatayazcakri-kezavA rAmAH / saMhatA hatavidhinA zeSANAM jIvAnAM kA gaNanA ? // 1 // 2010_02 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 caturdazamiSukArIyAdhyayanam vyAkhyA - ekata ekasmin sthAne samuSya sahaivoSitvA / 'duha 'tti dvayaM ca dvayaM ca dvaye AvAM yuvAM ca samyaktvena saMyutAH upalakSaNAd dezaviratyA ca 'yuktAH' pazcAd vRddhatve he jAtau putrau ! gamiSyAmo vayaM 'grAmAdiSu mAsakalpAdikrameNeti zeSa:' arthAt pravrajya bhikSamANA yAcamAnAH 'piNDAdikamiti gamyam' kule kule gRhe gRhe ajJAtoJchavRttyetyarthaH // 26 // kumArAvAhatuH jassatthi maccuNA sakkhaM jassa catthi palAyaNaM / jo jANai na marissAmi so hu kaMkhe sue siyA // 27 // ajjeva dhammaM paDivajjayAmo jahiM pavannA na puNabhavAmo / aNAgayaM neva ya atthi kiMcI saddhAkhamaM no viNaittu rAgaM // 28 // anayorvyAkhyA -yasyAsti mRtyunA sakhyaM mitratvaM yasya cA'sti palAyanaM nAzanaM 'mRtyoH sakAzAditi prakramaH ' / yo jAnAti yathA'haM na mariSyAmi / 'so hu kaMkhe'tti 'hurevArthe' sa eva kAGkSati prArthayate 'sue siya'tti zva AgAmini dine syAd 'idamiti gamyate ' // ato'dyaiva dharmaM yatidharmaM pratipadyAmahe'GgIkurmahe / 'jahiM'tti ArSatvAd yaM dharmaM prapannA AzritAH / 'na puNabbhavAmo' tti na punarbhaviSyAmo na punarjanma prApsyAmastaddhetubhUtakarmApagamAt / jarA-maraNAdyupalakSaNamidam / kiM cAnAgatamaprAptaM naiva cAsti kiJcidabhISTamapi viSayasukhAdyanAdau saMsAre sarvasyApyanantazaH prAptapUrvatvAt / tato na tadarthaM gRhAvasthAnaM yuktamiti bhAvaH / uktaJca- - "kA'sau gatirjagati yA zatazo na jAtA ? kSetraM kimatra na hi yacchatazo'vagADham / sA sampadatra na hi yA zatazo na bhuktA; prAyo 'khilAtmabhirazeSasutAdiyogAH " // 1 // ataH zraddhA'bhilASastayA 'hetubhUtayeti gamyate' kSamaM yuktaM 'zreyaH kartumiti zeSaH ' / no'smAkaM vinIyApasArya rAgaM svajanAbhiSvaGgalakSaNam / tattvato hi kaH kasya svajano'nyo veti / uktaM cAgame - " ayaM NaM bhaMte ! jIve egamegassa jIvassa mAittAe bhAittAe puttattAe dhUyattAe suNhattAe bhajjatAe uvavaNNapuvve ? haMtA goyamA ! asatiM aduvA anaMtakhutto tti" / iti gAthAdvayArthaH // 27-28 // 1. ayaM bhadanta ! jIva ekaikasya jIvasya mAtRtayA bhrAtRtayA putratayA duhitRtayA snuSAtayA bhAryAtayA upapannapUrvaH ? / hanta gautama ! asakRd athavAnantakRtva iti / 2010_02 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 uttarajjhayaNANi-1 tato bhRguvratecchAhmaNImAhapahINaputtassa hu natthi vAso vAsiTTi ! bhikkhAyariyAi kAlo / sAhAhi rukkho lahae samAhi chinnAhi sAhAhiM tameva khANuM // 29 // paMkhAvihUNo va jaheha pakkhI bhiccavihINu vva raNe nariMdo / vivannasAro vaNiu vva poe pahINaputto mi tahA ahaM pi // 30 // anayorvyAkhyA-prahINau bhraSTau putrau yasmAt sa prahINaputrastasya putrAbhyAM prahINasya tyaktasya mama 'gRhe' iti gamyam nAsti vAso'vasthAnaM he vAsiSThi ! vAziSThagotrodbhave ! bhikSAcaryAyA upalakSaNAd 'vratagrahaNasya' kAlaH prastAvo 'vartate iti zeSaH' yataH zAkhAbhirvRkSo labhate samAdhi svAsthyaM chinnAbhiH zAkhAbhistameva vRkSaM 'khANuM' ti sthANuM kIlakaM jano vyapadizatItyupaskAraH / yathA hi tAstasya zobhA-saMrakSaNAdinA samAdhihetavastathA mamApyetau sutAvatastadvirahito'hamapi sthANukalpa eveti kiM mamaivaMvidhasya gRhavAseneti bhAvaH // kiJca pakSAbhyAM vihino rahito vA yatheha loke pakSI palAyitumazakto mArjArAdibhirabhibhUyate / yathA bhRtyavihIno vA raNe narendro rAjA zatrubhiH parAjIyate / vipannasAro vinaSTahemaratnAdisAro vaNig vA pote pravahaNe 'bhinne iti gamyate' tIramaprApnuvan jaladhimadhye eva viSidati / putraprahINo'smi tathA'hamapi vAzabdAd dRSTAntAntarasUcakAH / pakSabhRtyArthasArabhUtAbhyAM putrAbhyAM rahito'hamapyevaMvidha eveti gAthAdvayArthaH // 29-30 // vAziSThyAhasusaMbhiyA kAmaguNA ime te saMpiDiyA aggarasappabhUyA / bhuMjAmu tA kAmaguNe pagAmaM pacchA gamissAmu pahANamaggaM // 31 // vyAkhyA-sumbhRtAH suSTha atizayena saMskRtAH kAmaguNA ime svagRhavartinaH pratyakSAste tava / tathA sampiNDitAH puJjIkRtAH 'aggarasa' tti agryAH pradhAnA rasAzca madhurAdayaH prabhUtAH pracurAH / yasmAt svAdhInAH santi / 'bhuMjAmu' tti bhuJjImahi 'tA' tasmAt kAmaguNAnuktarUpAn prakAmamatizayena tato bhuktabhogAH pazcAd vRddhAvasthAyAM gamiSyAmaH pratipatsyAmahe pradhAnamArga pravrajyArUpaM muktipathamiti // 31 / / bhRgurAhabhuttA rasA bhoi jahAi No vao na jIviyaTThA payahAmi bhoe / lAbhaM alAbhaM ca suhaM ca dukkhaM saMvikkhamANo carisAmi moNaM // 32 // 2010_02 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam 435 vyAkhyA-bhuktAH sevitA rasA madhurAdayaH 'zeSakAmaguNApalakSaNam' 'bhoi' tti he bhavati ! vAsiSThi ! jahAti tyajati no'smAn vayo'bhimatakriyAkaraNakSamam 'upalakSaNatvAjjIvitaM ca' tato yAvannaitat tyajati tAvat pravrajAma ityAzayaH / tat kiM ? vayaHsthairyAdyarthaM dIkSAGgIkAra ityAzaGkyAha-na jIvitamasaMyamajIvitamupalakSaNAd 'vayazca' tadarthaM prajahAmi tyajAmi bhogAn zabdAdIn / kintu lAbhamabhISTavastvavAptirUpamalAbhaM ca tadabhAvarUpam / sukhamabhilaSitaviSayabhogajam, duHkhaM ca tadbAdhAtmakaM 'saMvikkhamANo' tti samatayA samIkSamANaH pazyan / 'upalakSaNAjjIvita-maraNAdInAM ca samatAmeva bhAvayaMzca' cariSyAmyAseviSye maunaM munibhAvam / muktyarthameva mama dIkSApratipattiriti bhAvaH // 32 // vAziSThyAhamA hU tumaM soyariyANa saMbhare junno va haMso paDisuttagAmI / bhuMjAhi bhogAiM mae samANaM dukkhaM khu bhikkhAyariyA vihAro // 33 // vyAkhyA-'mA iti niSedhe, huriti vAkyAlaGkAre' 'tuma' ti tvaM saudaryANAmekodarotpannAnAm 'upalakSaNatvAccheSasvajanAnAM bhogAnAM ca' 'saMbhare' tti asmArSIH ? ka iva 'junno va haMso' ? tti jIrNo jarAmupagato haMsa iva pratistrotogAmI san / ko bhAvo yathA'sau nadIsrotasi pratikUlaM gamanamArabhyApi tatrAzaktaH punaranusrota evAnudhAvati, evaM tvamapi saMyamabhAraM voDhumakSamaH punaH sodarAdIn bhogAMzca smariSyasi / tato bhukSva bhogAn mayA samAnaM saha / duHkhaM duHkhahetureva bhikSAcaryA vihAro grAmAdiSvapratibaddhatvenopalakSaNAcchirolocAdIti // 33 // punarbhugurAha jahA ya bhoI taNuyaM bhuyaMgo nimmoiNi hicca palei mutte / emae jAyA payahaMti bhoe te haM kahaM nANugamissamikko // 34 // chidittu jAlaM abalaM va rohiyA macchA jahA kAmaguNe pahAya / dhoreyasIlA tavasA udArA dhIrA hu bhikkhAyariyaM caraMti // 35 // anayeAkhyA-yathA ca 'bhoI' tti he bhavati ! tanuH zarIraM tatra jAtAM tanujAM bhujaGgaH sarpo nirmocanIM nirmokaM hitvA paryeti samantAd gacchati / 'mutto' ti mukto nirapekSatayA'bhiSvaGgarahitaH / 'emae' tti evametau jAtau putrau 'payahati' tti prajahItastyajato bhogAn / tatastau bhogAMstyajantAvahaM kathaM nAnugamiSyAmi ? pravrajyAgrahaNena 2010_02 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 uttarajjhayaNANi-1 nAnusariSyAmyeko'dvitIyo yadi tAvadanayoH kumArayorabhuktabhogayorapIyAn vivekastat kimiti bhuktobhogo'pyahametAn na tyakSyAmi ? / kiM vA mamAsahAyasya gRhavAseneti bhAvaH // tathA cchitvA pucchAdinA jAlamabalamiva jIrNatvAdinA'sAramiva 'balIyo'pIti gamyam' / rohitA rohitajAtIyA matsyA yathA 'carantIti sambandhaH' / 'yattadonityasambandhAt tatheti gamyam' / tatastathA jAlaprAyAn kAmaguNAn prahAya parityajya / dhuri vahantIti dhaureyAsteSAmiva zIlamutkSiptabhAranirvAhalakSaNaM svabhAvo yeSAM te dhaureyazIlAH tapasodArAH pradhAnA dhIrAH satvavanto 'huH' yasmAd bhikSAcaryAM carantyAsevante vratagrahaNenAto'hamapItthaM vratameva grahISye iti bhAvaH / iti gAthAdvayArthaH // 34-35 / / itthaM prabuddhA brAhmaNyAhanaheva kuMcA samaikkamaMtA tayANi jAlANi dalittu haMsA / paliMti puttA ya paI ya majjhaM te haM kahaM nANugamissamikkA ? // 36 // vyAkhyA-nabhasIvAkAza iva krauJcAH pakSivizeSAH samatikrAmantastAMstAn dezAnullaGghayantastatAni vistIrNAni jAlAni bandhanavizeSANi dalayitvA khaNDazaH kRtvA 'casya gamyamAnatvAd' haMsAzca 'paliMti' tti pariyanti samantAd gacchanti / putrau ca patizca mama sambandhinaH saMvegAdetajjAlopamaviSayAbhiSvaGga bhittvA nabhaHsadRkSe nirupalepatayA saMyamAdhvani tAni tAni saMyamasthAnAnyatikrAmantyatastAnahaM kathaM nAnugamiSyAmyekA satI ? strINAM hi bhartA vA putro vA gatiriti bhAvaH // 36 / / itthaM caturNAmapyekavAkyatayA pravrajyApratipattau yadabhUt tadAhapurohiyaM taM sasuyaM sadAraM soccA'bhinikkhamma pahAya bhoe / kuDuMbasAraM viuluttamaM taM rAyaM abhikkhaM samuvAya devI // 37 // vyAkhyA-purohitaM taM bhRgunAmAnaM sasutaM sadAraM zrutvA'bhiniSkramya gRhAnnirgatya prahAya prakarSeNa tyaktvA bhogAn zabdAdIn 'pravrajitamiti gamyate' / kuTumbasAraM dhanadhAnyAdi vipulaM ca vistIrNatayA uttamaM ca pradhAnatayA vipulottamaM taditi yat purohitena tyaktaM 'gRhNantamiti zeSaH' / 'rAyaM' taM rAjAnamabhIkSNaM punaH punaH samuvAca samyaguktavatI devI kamalAvatI // 37 // kimuktavatItyAhavaMtAsI puriso rAyaM ! na so hoi pasaMsio / mAhaNeNa pariccattaM dhaNaM Ayaumicchasi // 38 // 2010_02 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 caturdazamiSukArIyAdhyayanam savvaM jagaM jai tuhaM savvaM vA vi dhaNaM bhave / savvaM pi te apajjattaM neva tANAya taM tava // 39 // marihisi rAyaM ! jayA tayA vA maNorame kAmaguNe pahAya / ikko hu dhammo naradeva tANaM na vijjaI annamiheha kiMci // 40 // AsAM vyAkhyA-vAntamudagIrNamazitaM bhoktaM zIlasyeti vAntAzI puruSaH 'ya iti gamyam' / he rAjan ! na sa bhavati prazaMsitaH zlAghitastathA tvamapIti zeSaH / kathamahaM vAntAzItyAha-brAhmaNena parityaktaM dhanamAdAtuM gRhItumicchasi / tyaktadhanaM hi gRhItojjhitatvAd vAntamiva tadAditsostava vAntAzitvAdazlAghyatvAccaitannocitamiti bhAvaH // kiJca sarvaM jagad yadi tava, sarvaM vA'pi dhanaM hemAdi bhaved 'yadi tavetIhApi yojyam' / tadA sarvamapi 'te' tavAparyAptamasamarthaM 'icchApUraNaM pratIti zeSaH' AkAzasyeva tasyA aparyavasitatvAt / tathA naiva trANAya jarA-maraNAdyapanodAya tatsarvaM jagaddhanaM vA taveti // anyathA mariSyasi rAjan ! yadA [tadA] vA yasmiMstasmin vA kAle jAtasya hi dhruvaM mRtyuriti / uktaM hi "kazcit sakhe ! tvayA dRSTaH zrutaH sambhAvito'thavA ? / kSitau vA yadi vA svarge yo jAto na mariSyati" // 1 // kiM kRtvA ? ityAha-manoramAn cittAhlAdakAn kAmaguNAn prahAya prakarSeNa tyaktvA tvamekAkyeva mariSyasi na kiJcidanyat tvayA saha yAsyatItyAzayaH / tathA 'eko hu' tti 'hurevArthe' eka eva dharmaH samyagdarzanAdirUpo bho naradeva bhUpate ! trANaM zaraNamApatparirakSaNakSamaM / na vidyate nAstyanyad dharmAdaparamihaloke ihetyasmin mRtyau kiJciditi svajanaM dhanAdikaM trANamiti tato dharma evAnuSTheya iti bhAva iti gAthAtrayArthaH // 38-39-40 // yato dharmAd Rte nAnyat trANamata AhanAhaM rame pakkhiNi paMjare vA saMtANachinnA carissAmi moNaM / akiMcaNA ujjukaDA nirAmisA pariggahAraMbhaniyattadosA // 41 // davaggiNA jahA raNe DajjhamANesu jaMtusu / anne sattA pamoyaMti rAgaddosavasaM gayA // 42 // anayokkhyA -nAhaM rame nAhaM ratimavApnomi pakSiNIva sArikAdiriva paJjare / ko bhAvo ? yathAsau duHkhotpAdini paJjare na ratiM labhate / evamahamapi jarA-maraNAdyupadravavidrute bhavapaJjare iti atazchinnasantAnA vinAzitasnehasantatiH satI 'chinnazabdasya 2010_02 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 uttarajjhayaNANi-1 paranipAtaH sUtratvAt' cariSyAmyAseviSye maunaM munibhAvamakiJcano na vidyate kiJcana dravyato hemAdi, bhAvataH kaSAyAdirUpamasyA iti kRtvA / Rju mAyArahitaM kRtamasyA iti RjukRtA / niSkrAntA AmiSAd gRddhihetoviSayAdenirAmiSA / parigrahArambhayordoSA abhiSvaGga-nistriMzatAdayastebhyo nivRttA parigrahArambhadoSanivRttA 'prAkRtatvAt tasya prAg nipAtaH' // aparaM ca davAgninA dAvAnalena yathAraNye dahyamAneSu bhasmasAt kriyamANeSu jantuSvanye sattvAH prANino'vivekinaH pramodante prakarSeNa hRSyanti / kimbhUtAH ? rAgadveSayorvazaM AyattatAM gatAH prAptAH // 41-42 / / dRSTAntamuktvA dArTAntikamAhaevameva vayaM mUDhA kAma-bhogesu mucchiyA / DajjhamANaM na bujjhAmo rAga-ddosaggiNA jagaM // 43 // vyAkhyA-evameva vayaM 'mUDha'tti mUDhAni mohavazagAni kAma-bhogeSu 'mucchiya'tti mUchitAni gRddhAni dahyamAnaM na budhyAmahe rAga-dveSAvagnistena kiM tajjagat prANivargaM / yo hi saviveko rAgAdimAMzca na syAt, sa davAgninA dahyamAnAnanyajantUnavalokyAtmarakSaNopAyatatpara eva syAnna tu pramAdavazaga: san pramodate, yastvatyantamajJo rAgAdimAMzca sa tu hRSyanna tadupazamopAye pravartate / tato vayamapi bhogAparityAgAdevaMvidhAnyeveti bhAvaH // 43 / / ye tu naivaMvidhAste kiM kurvantItyAhabhoge bhuccA vamittA ya lahubhUyavihAriNo / AmoyamANA gacchaMti diyA kAmakamA iva // 44 // vyAkhyA bhogAn zabdAdIn bhuktvA punaruttarakAlaM vAntvA cApahAya laghurvAtastadvad bhUtameSAM te laghubhUtAstadupamAH santo viharantItyevaMzIlA laghubhUtavihAriNo'pratibaddhavihAriNa ityarthaH / A samantAnmodamAnAstathAvidhAnuSThAnena hRSyanto gacchanti 'vivakSitaM sthAnamiti zeSaH' / 'diyA kAmakamA iva' tti ivasya bhinnakramatvAd dvijA iva pakSiNa iva kAmo'bhilASastena krAmantIti kAmakramAH / yathA dvijAH svecchayA yatra yatra rocate, tatra tatrAmodamAnA bhrAmyantyevamete'pyabhiSvaGgAbhAvAd yatra yatra saMyamanirvAhastatra tatra yAntItyAzayaH // 44 // punarbahirAsthAM nirAkurvantyAhaime ya baddhA phaMdaMti mama hatthajjamAgayA / vayaM ca sattA kAmesu bhavissAmo jahA ime // 45 // 2010_02 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam 439 vyAkhyA-ime ca pratyakSAH zabdAdayo baddhA niyantritA anekopAyai rakSitAH spandante'sthiradharmatayA / kIdRzAste ? mamopalakSaNAt 'tava ca' hastaM he Arya ! AgatAH prAptAH svavazA ityarthaH / vayaM punaH saktAnyabhiSvaGgavanti kAmeSvevaMvidheSvapi cAmISvabhiSvaGgo mohavilasitamiti bhAvaH / ato bhaviSyAmo yatheme purohitAdayaH / yathA'mIbhizcaJcalatvamavalokyaite tyaktAstathA vayamapi tyakSyAma iti bhAvaH // 45 // kimityamI sukhahetavo'pi tyajyante ? ityAha sAmisaM kulalaM dissA bajjhamANaM nirAmisaM / AmisaM savvamujjhittA viharissAmo nirAmisA // 46 // vyAkhyA-prakramAt sAmiSaM mAMsopetaM 'kulalaM' gRdhaM zakunikAM vA dRSTvA badhyamAnaM pIDyamAnaM 'pakSyantarairiti gamyam' / nirAmiSamAmiSavirahitaM punaranyathAbhUtaM abadhyamAnaM 'dRSTveti gamyate' / AmiSamabhiSvaGgahetuM dhanadhAnyAdi sarvamujjhitvA tyaktvA vihariSyAmyapratibaddhavihAritayA cariSyAmi nirAmiSA tyaktAbhiSvaGgahetuH // 46 // punarupadeSTumAha giddhovame ya naccA NaM kAme saMsAravaDDaNe / urago suvaNNapAsi vva saMkamANo taNuM care // 47 // vyAkhyA gRdhropamAn 'caH samuccaye' jJAtvA 'NaM vAkyAlaGkAre' prakramAd viSayAmiSavato lokAn kAmAMzcasaMsAravardhanAn saMsAravRddhihetUn jJAtveti yogaH / kimityAha-'urago' 'suvaNNapAsi vva'tti ArSatvAdivazabdo'tra bhinnakramaH / uraga iva sarpa iva sauparNeyapAi~ garuDasamIpe zaGkamAno bhayatrastastanviti stokaM mandaM yatanayA careH kriyAsu pravartasva / ayamAzayo yathA sauparNeyopamaiviSayairna bAdhyase tathA saMyamamAsevasva // 47 // tatazca kimityAha nAgu vva baMdhaNaM chittA appaNo vasahiM vae / eyaM patthaM mahArAya ! usuyAri tti me suyaM // 48 // vyAkhyA-nAga iva gaja iva bandhanaM chittvA''tmano vasatiM vrajati / ayamabhiprAyo yathA nAgo varatrANDukAdi bandhanaM chittvA dvidhA kRtvAtmano vasatiM vindhyATavIM vrajatyevaM bhavAnapi karmabandhanaM nihatyAtmanaH zuddhajIvasya vasatiM mukti 2010_02 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 uttarajjhayaNANi-1 vrajerityevamupadizya nigamayitumAha-etad yanmayoktaM pathyaM hitaM mahArAjeSukAra nAman ! jAnIhi / etacca na mayA svamanISikayaivocyate, kintviti etanmayA zrutamavadhAritaM 'sAdhubhyaH' iti gamyamiti gAthArthaH // 48 // evaM tadvacanena pratibuddho bhUpaH, tatazca yat tau cakratustadAha caittA viulaM rajjaM kAma-bhoge ya dujjae / nivvisayA nirAmisA ninnehA nipariggahA // 49 // sammaM dhammaM viyANittA ciccA kAmaguNe vare / tavaM pagijjha'hakkhAyaM ghoraM ghoraparakkamA // 50 // anayokkhyA -tyaktvA vipulaM vistIrNaM rAjyaM kAmabhogAMzca dustyajAn duSparihAryAn nirviSayau zabdAdiviSayarahitAvata eva nirAmiSau muktadhanAdyabhiSvaGgau niHsnehI niSpratibandhau niSparigrahau kvacidapyakRtAGgIkArau // samyagdharmaM zrutacAritrAtmakaM vijJAya 'ciccA' tti tyaktvA kAmaguNAn zabdAdIn varAn pradhAnAn tapo'nazanAdi pragRhyAbhyupagamya yathAkhyAtaM yena prakAreNArhadAdibhiH kathitaM ghoraM duranucaraM ghoraH karmaripuM prati raudraH parAkramo dharmAnuSThAnaviSayasAmarthyAtmako yayostau / tathA devInRpau tathaiva 'kRtavantAviti zeSaH' iti gAthAdvayArthaH // 49-50 // atha sarvopasaMhAramAha evaM te kamaso buddhA savve dhammaparAyaNA / jaMma-maccu-bhauvviggA dukkhassaMtagavesiNo // 51 // sAsaNe vigayamohANaM puTviM bhAvaNabhAviyA / acireNeva kAleNaM dukkhassaMtamuvAgayA // 52 // anayorvyAkhyA-evamamunA prakAreNa tAni pUrvoktAni SaDapi kramazo buddhAni / tathAhi-sAdhudarzanAt kumArako bhRguputrau pratibuddhau / tadvacanAt tatpitarau / tadavalokanAt kamalAvatI rAjJI / tato'pi rAjeSukAra iti / kimbhUtAni sarvANi ? dharmaparAyaNAni dharmaikaniSThAni janma-mRtyu-bhayebhya udvignAni trastAni / duHkhasyAntaH paryantastadgaveSakANi // punastadvaktavyatAmAha-zAsane darzane vigatamohAnAmarhatAM pUrvamityanyajanmani bhAvanayAbhyAsarUpayA bhAvitAni vAsitAni bhAvanAbhAvitAnyata evAcireNaiva svalpanaiva kAlena duHkhasyAntaM mokSamupAgatAni prAptAni / sarvatra prAkRtatvAt pulliGgateti // 51-52 // _ 2010_02 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazamiSukArIyAdhyayanam 441 mandamatismaraNAyAdhyayanArthamupasaMhartumAha rAyA saha devIe mAhaNo ya purohio| mAhaNI dAragA ceva savve te parinivvuDA // 53 // tti bemi // vyAkhyA-rAjeSukAraH saha devyA kamalAvatyA / brAhmaNazca purohito bhRgunAmA / brAhmaNI tatpatnI yazA'bhidhAnA / dArako tatputrau caiveti sarvANi tAni parinirvRtAni karmAgnyupazamataH zItIbhUtAni muktiM gatAnIti yAvaditi // iti bravImIti prAgvat // 53 // graM0 354 a0 10 // iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM caturdazamiSukArIyAdhyayanaM samAptam // 14 // JainEducation International 2010_02 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM sabhikSvadhyayanam ihAnantarAdhyayane nirnidAnatA guNa uktaH, sa ca mukhyato bhikSorevAtastadguNAnevopadizannAha moNaM carissAmi samicca dhammaM sahie ujjukaDe niyANachinne / saMthavaM jahijja akAmakAme annAyaesI parivvae sa bhikkhU // 1 // vyAkhyA-muneH karma maunaM tacca zrAmaNyaM 'carissAmi'tti cariSyAmyAseviSye 'ityabhiprAyeNetyupaskAraH' / 'samicca' tti sametya prApya dharmaM zrutacAritrabhedaM dIkSAmityarthaH / sahitaH samyaktvAdibhiranyasAdhubhirvA na tvekAkI tasya zrute niSiddhatvAd uktaM hi "eMgAgiyassa dosA itthI sANe taheva paDiNIe / bhikkhavisohimahavvaya tamhA sevijja dogamaNaM" // 1 // RjukRto'zaThanuSThAnaH / chinnaM nidAnaM viSayAbhiSvaGgarUpaM yena sa tathA / chinnasya paranipAtaH prAkRtatvAt / saMstavaM pUrvasaMstutairmAtrAdibhiH, pazcAtsaMstutaiH zvazvAdibhiH paricayaM jahyAt tyajet / akAmo mokSastatra sarvAbhilASanivRttestaM kAmayate'bhilaSatItyakAmakAmaH / ajJAtastapasvitAdiguNaireSayate grAsAdikaM gaveSayate ityevaMzIlo'jJAtaiSI parivrajedaniyatavihAritayA vihared ya evaMvidhaH sa bhikSuH / anena siMhatayA niSkramya siMhatayA viharaNaM bhikSutvahetUktamiti // 1 // siMhatayA viharaNamevAharAgovarayaM carijja lADhe virae veyaviyAyarakkhie / panne abhibhUya savvadaMsI je kamhici na mucchie sa bhikkhU // 2 // 1. ekAkino doSA srI zvAnaH tathaiva pratyanIkaH / bhikSAvizuddhi-mahAvrataM tasmAtseveta dvigamanam // 1 // 2010_02 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM sabhikSvadhyayanam 443 vyAkhyA-rAgo'bhiSvaGga uparato nivRtto yasmiMstadrAgoparataM yathA syAdevaM cared viharet ktAntasya paranipAtaH prAgvat / lADhaH sadanuSThAnatayA pradhAnaH / virato'saMyamAnnivRttaH / vedyate tattvamaneneti vedaH siddhAntastasya vedanaM vit tayA''tmA rakSito durgatestrAto'neneti vedavidAtmarakSitaH / prAjJo heyopAdeyabuddhimAn abhibhUya parAjitya 'parISahopasargAdIniti gamyam' / sarvavastu samatayA pazyatItyevaMzIlaH sarvadarzI yaH kasmiMzcit sacittAdivastuni na mUcchito gRddhaH sa bhikSuriti // 2 // anyaccaakkosa-vahaM vidittu dhIre muNI care lADhe niccamAyagutte / avvaggamaNe asaMpahiDhe je kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU // 3 // vyAkhyA-Akrozo'sabhyAlApo vadho ghAto'nayordvandve Akroza-vadhaM tad viditvA svakarmaphalametaditi jJAtvA / dhIro'kSobhyaH samyak soDhetyarthaH / munizcaret paryaTed 'apratibaddhavihAreNeti gamyam' / lADhaH pradhAnaH nityaM gupto rakSito'saMyamasthAnebhya AtmA yena sa tathA / avyagramanA anAkulacitto'samprahaSTa AkrozAdiSu na praharSavAn yadahaM kSamAvAniti / yaH kRtsnamutkRSTAdibhedataH sarvamAkrozavadhamadhyAste sahate 'samatayeti gamyate' / sa bhikSuriti / atra dRSTAnta: yatyekaH puri campAyAM gacche svacchAzayaH kvacit / caturazcaturaH sAdhUn kSapakAn varivasyati // 1 // vaiyAvRtyodyataH sAdhuH kriyAkaraNakarmaThaH / / paraM kSudhAluratyarthaM sa cAste'znan muhurmuhuH // 2 // tapasvinAnyadekena khelotsargAya yAcitaH / / rakSApAtraM sa vismArya tad bhoktumupacakrame // 3 // tato ruSTastapasvI sa Acukroza bhRzaM takam / anekaiH paruSairvAkyaistapo'jIrNaM hi ruTa yataH // 4 // parakAryAnapekSatvAdare ! tvaM svodarambhari / kUragaDDuka ityasyAcakhye so'niyatAdanAt / / 5 / / yugmam krodhAdhmAtena tenAtha tasya bhojanabhAjane / bhuJjAnasyaiva cAhAraM mukhAt khelo nicikSipe // 6 // 2010_02 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 uttarajjhayaNANi-1 tadA kUraghaTasAdhurapasArya tataH kapham / manyamAnaH sitAkSepamiva taM bhuktavAn sa tat // 7 // niHzUkaH zAntacetAH sa nAkroSTari ruSaM dadhau / / krodhaH sugatihantA hi bhAvanAM bhAvayanniti ||8|| yata: "AkruSTena matimatA tattvArthAlocane matiH kAryA / yadi satyaM kaH kopaH syAdanRtaM kiM nu kopena ?" // 1 // tathA cAkrozyamAno'pi kSamAvAnahamityasau / na mAdyatyapi mAno hi pretya tadvaiparItyakRt // 9 // zuzuce ca hRdA so'tha mannimittaM tapasvayayam / krudho vratAticArAcca duHkhabhAg bhaviteti hA ! // 10 // yugmam sa kUragaDDakaH sAdhurmunestasya tapasvinaH / prazaMsaMstapastIvra nindan svaM dhAnyakITakam // 11 / / samatArasasampUrNo ghAtikarmacatuSTayam / kSapayitvA paraM prApa kevalajJAnamujjvalam / / 12 / / vihAreNa punAnaH kSmAM sambodhya bhavikAn janAn / kRtsnakarmakSayaM kRtvA paramAnandamApa saH // 13 / / ityAkroze harSa-roSatyAge kUragaDDakakathA // 3 // kiJcapaMtaM sayaNAsaNaM bhaittA sIuNhaM vivihaM ca daMsa-masagaM / avvaggamaNe asaMpahiDhe je kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU // 4 // vyAkhyA- prAntamasAraM zayanAsanamupalakSaNAd 'bhojanAcchAdanAdi' bhuktvA sevitvA zItaM coSNaM ca zItoSNaM sevitvA vividhaM ca nAnAprakAraM daMza-mazakaM 'prApyeti zeSaH' / avyagramanA asamprahRSTaH prAntazayanAsanAdisevyaho ! ahamiti na praharSavAn ityAdi prAgvat // 4 // aparaM cano sakkiyamicchaI na pUyaM no vi ya vaMdaNagaM kuo pasaMsaM ? se saMjae suvvae tavassI sahie Ayagavesae sa bhikkhU // 5 // 2010_02 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM sabhikSvadhyayanam 445 vyAkhyA-no naiva satkRtaM satkAramabhyutthAnAnugamanAdirUpamicchatyabhilaSati / na pUjA vastrAdibhiH, nApi ca vandanakaM dvAdazAvartAdi / kutaH ? prazaMsAM nijaguNotkIrtanarUpAM naivecchatItyabhiprAyaH / sa evaMvidhaH saMyataH suvratastapasvI vikRSTatapAH sahitaH samyagjJAnakriyAbhyAm / AtmAnaM karmavigamAcchuddhaM gaveSayatItyAtmagaveSako yaH sa bhikSuriti / / 5 / / tathA jeNa puNa jahAi jIviyaM mohaM vA kasiNaM niycchii| nara-nAriM pajahe sayA tavassI na ya koUhalaM uvei sa bhikkhU // 6 // vyAkhyA-yena hetunA punarjahAti tyajati jIvitaM saMyamajIvitaM mohaM vA kaSAyanokaSAyarUpaM mohanIyaM kRtsnaM samastaM niyacchati badhnAti / tadevaMvidhaM narazca nArI ca naranAri prajahyAt tyajed yaH sadA tapasvI / na ca kutUhalaM stryAdiviSayamabhuktabhogatAyAM kautukamupalakSaNAd, 'bhuktabhogatAyAM smRti ca' upaiti gacchati sa bhikSuriti // 6 // siMhavihAratayA bhikSutvamuktvA piNDavizuddhyA tadAhachinnaM saraM bhomamaMtalikkhaM suviNalakkhaNadaMDaM vatthuvijjaM / aMgaviyAraM sarassa vijayaM jo vijjAhiM na jIvaI sa bhikkhU // 7 // vyAkhyA-chedanaM chinnaM vastrAdInAM tadviSayazubhAzubhasUcikA vidyA cchinnamityuktaivaM sarvatra / chinnAdIni yathA "aMjaNa-khaMjaNa-kaddamalitte mUsagabhakkhiya aggividaDDe / tunniya-kuTTiya-pajjavalIDhe hoi vivAgu suho asuho vA // 1 // navabhAgIkayavatthe caukUNaMsA ya muhaphalA divvA / puvvAvara do bhAgA AsuriyA AmayakarA ya // 2 // do dAhiNuttaraMsA majjhimaphaladAyagA ya mANussA / vatthassa majjha rakkhasabhAgo maraNaphalo hoi" // 3 // 1. aJjana-khaJjana-kardamalipte mUSakabhakSite'gnividagdhe / tUrNita-kuTTita-paryavalIDhe bhavati vipAkaH zubho'zubho vA // 1 // navabhAgIkRtavastre catuSkoNAMzAzca mukhaphalA divyAH / pUrvaparau dvau bhAgau AsurAvAmayakarau ca // 2 // dvau dakSiNottarAMzau madhyamaphaladAyakau ca mAnuSyau / vastrasya madhye rAkSasabhAgo maraNAtmako bhavati // 3 / / 2010_02 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 uttarajjhayaNANi-1 yantrazcAyam deva Asu. deva manu. | rAkSa. | manu. deva | Asu.| deva tathA 'saraMti svarasvarUpAbhidhAnam / yathA "sajjaM ravai maUro kukkuDo risahaM saraM / haMso ravai gaMdhAraM majjhimaM tu gavelae // 1 // ityAdi / sajjeNa lahai vittiM kayaM ca na viNassaI / gAvo puttA ya mittA ya nArINaM hoi vallaho // 2 // risaheNa u IsariyaM seNAvaccaM dhaNANi ya" / ityAdi / tathA bhaumaM bhUkampAdilakSaNam / yathA-- "zabdena mahatA bhUmiryadA rasati kampate / senApatiramAtyazca rAja-rASTraM ca pIDyate" // 1 // ityAdi / AntarikSamAkAzodbhavagandharvanagarAdirUpam / yathA "kapilaM sasyaghAtAya mAJjiSThaM haraNaM gavAm / avyaktavarNaM kurute balakSobhaM na saMzayaH // 1 // gandharvanagaraM snigdhaM saprAkAraM satoraNam / saumyAM dizaM samAzritya rAjJastadvijayaGkaram" // 2 // ityAdi / tathA svapnaM svapnagataM zubhAzubhakathanam / yathA "gAne rodanaM brUyAnnartane vadha-bandhanam / hasane zocanaM jJeyaM paThane kalahaM tathA" // 1 // ityAdi / 1. SaDja rauti mayUraH kurkuTa RSabhaM svaram / haMso rauti gAndhAraM madhyamaM tu gavelakaH // 1 // SaDjena labhate vittaM kRtaM ca na vinazyati / gAvaH putrAzca mitrANi ca nArINAM bhavati vallabhaH // 2 // RSabheNa tvaizvaryaM senApatyaM dhanAni ca 2010_02 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 paJcadazaM sabhikSvadhyayanam tathA lakSaNaM strI-puMsoryathA "cakkhu-siNehe suhio daMta-siNehe ya bhoyaNaM miTuM / taya-naheNa ya sokkhaM naha-nehe hoi paramadhaNaM" // 1 // ityAdi / tathA daNDo yaSTistatsvarUpakathanam / yathA-"aigapavvaM pasaMsaMti" ityAdi / tathA vAstuvidyA prAsAdAdilakSaNazAstram / tathAGgavikAro'GgasphuraNAdeH zubhAzubhakathanam / yathA-"siraphuraNe kira rajjaM" ityAdi / tathA svarasya durgA-zivAdizabdasya vijystdvissyshubhaashubhkthnm| yathA "sAmA-sArasa-vAyasa-kosiya-siyavatta-rAsaha-sivAo / jaMbU-vasahA vAmA patthANe kajjasiddhikarA" // 1 // ityAdi / tato ya etAbhirvidyAbhirna jIvati naitA eva jIvikAH prakalpaprANAn dhArayati sa bhikSuriti // 7 // yathAmaMtaM mUlaM vivihaM vijjaciMtaM vamaNa-vireyaNa-dhUma-nitta-siNANaM / Aure saraNaM tigicchiyaM ca taM parinnAya parivvae sa bhikkhU // 8 // vyAkhyA-mantram OMkArAdisvAhAparyantaH / mUlaM siripuGkhAdi vividham / vaidyacintAM nAnApathyauSadhAdivyApArarUpAm / yathA 'varjayed vidalaM zUlI' ityAdi / vamanamugiraNam / virecanaM koSThazuddhirUpam / dhUmaM manaHzilAdisambandhi / netraM netrasaMskArakaM sauviiraanyjnaadi| snAnamapatyAdyarthaM mantrauSadhisaMskRtodakAbhiSecanam / vamanAdInAM dvandvaH / 'Aure saraNaM' ti subbyatyayAt Aturasya rogAdipIDitasya saraNaM smaraNaM hA tAta ! hA mAtaH ! ityaadiruupm| cikitsitaM cAtmano rogapratIkArarUpam / taditi yadanantaramuktaM 'pariNAya' tti jJaparijJayA parijJAya, pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya ca parivrajet saMyamAdhvani yAyAd yaH sa bhikSuriti / / 8 / / 1. cakSuHsnehe sukhito dantasnehe ca bhojanamiSTam / tvaksnehena ca saukhyaM nakhasnehe bhavati paramadhanam // 1 // 2. ekaparvI prazaMsanti / 3. zira:sphuraNe kila rAjyam / 4. zyAmA-sArasa-vAyasa-kauzika-zatapatra-rAsabha-zivAH / jambU-vRSabhA vAmAH prasthAne kAryasiddhikarAH // 1 // 2010_02 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 uttarajjhayaNANi-1 anyacca khattiya-gaNa-ugga-rAyaputtA mAhaNa-bhoiya vivihA ya sippiNo / no tesiM vayai siloga-pUyaM taM parinnAya parivvae sa bhikkhU // 9 // vyAkhyA-kSatriyA rAjAno, gaNA mallAdayaH, ugrA ArakSakAdayaH, rAjaputrA rAjakumArA eSAM dvandvaH / mAhanA brAhmaNAH, bhogikA bhavyaveSAdibhogavanto rAjamAnyAH / vividhAzca zilpinaH sUtradhArAdayaH / 'no' naiva teSAM kSatriyAdInAM vadati zlokaM zlAghAM yathaite zobhanA iti, pUjAM ca yathaitAn pUjya iti / ubhayatra pApAnumatyAdidoSasambhavAt / taditi zlokapUjAdikaM dvividhayApi parijJayA parijJAya parivrajed yaH sa bhikSuriti // 9 // kiJca gihiNo je pavvaieNa diTTA appavvaieNa va saMthuyA hvijj| tesiM ihaloiyapphalaTThA jo saMthavaM na karei sa bhikkhU // 10 // vyAkhyA-gRhiNo ye pravrajitena dIkSitena dRSTA upalakSaNAt 'paricitAzca' / apravrajitena vA gRhasthAvasthena saMstutAH paricitA bhaveyurye gRhiNa iti yojyam / 'tesiM' ti tairubhayairapi paricitaihibhiraihalokikaphalArthaM vastrAdilAbhanimittaM yaH saMstavaM paricayaM na karoti sa bhikSuriti // 10 // tathAsayaNAsaNa-bhoyaNaM vivihaM khAima-sAimaM paresiM / adae paDisehie niyaMThe je tattha na paussaI sa bhikkhU // 11 // vyAkhyA-zayanAsana-bhojanaM pratItaM vividhamanekaprakAraM khAdima khajUrAdi, svAdimamelA-lavaGgAdi ubhayatra dvandvaH / 'paresiM' ti parebhyo gRhasthAdibhyaH / 'adae' tti adadabhyaH pratiSiddhaH kvacit kAraNena yAcamAno nivAritaH san nirgrantho muktadravyabhAvagrantho yastatrAdAtari na pradveSaM yAti sa bhikSuriti // 11 // tathAjaM kiMci AhAra-pANaM vivihaM khAima-sAimaM paresiM laddhaM / jo taM tiviheNa nANukaMpe maNa-vaya-kAyasusaMvuDe sa bhikkhU // 12 // vyAkhyA yatkiJcidalpamapyAhAra-pAnaM bhakta-pAnIyaM vividhaM khAdima-svAdimaM ca parebhyo gRhasthebhyo 'laddha'tti labdhvA prApya yaH / 'taM' ti subbyatyayAt tenAhArAdinA trividhena mano-vAk-kAyalakSaNena nAnukampate bAla-glAnAdIn nopakurute 'na sa 2010_02 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM sabhikSvadhyayanam 449 bhikSuriti zeSaH' yastu mano-vAk-kAyaiH susaMvRto niruddhAhArAdyabhilASaH san bAlAdInanukampate sa bhikSuriti // 12 // kiJcaAyAmagaM ceva javodaNaM ca sIyaM sovIraM ca javodagaM ca / / no hIlae piMDaM nIrasaM tu aMta-paMtakulAiM parivvae sa bhikkhU // 13 // vyAkhyA-AyAmakamavasrAvaNam / 'caH samuccaye, eveti pUraNe' yavodanaM yavabhaktaM zItamanta-prAntopalakSaNamidam / sauvIramAranAlaM yavodakaM ca yavaprakSAlanajalaM tacca no hIlayed dhigidaM kimidamanenAniSTeneti na nindet / piNDamAyAmakAdi / evaM nIrasamapi gatasvAdamapi / 'turapyarthe' ato'nta-prAntakulAni tucchagRhANi daridrakulAni vA yaH parivrajet sa bhikSuriti // 13 / / anyaccasaddA vivihA bhavaMti loe divvA mANussayA tahA tericchA / bhImA bhayabheravA urAlA je succA na vihijjaI sa bhikkhU // 14 // vyAkhyA-zabdA vividhA vimarza-pradveSAdinA kriyamANA bahubhedA bhavanti / loke divyA devasambandhinA mAnuSyAstathA tairazcA bhImA raudrA bhayabhairavA atyantabhayotpAdakA udArA mahAnto yaH zrutvA prakramAt tAdRzAn zabdAn na vyathate dharmadhyAnato na calati sa bhikSuriti // 14 // samyaktvasthairyamAhavAyaM vivihaM samicca loe sahie kheyANugae ya koviyappA / panne abhibhUya savvadaMsI uvasaMte aviheDae sa bhikkhU // 15 // vyAkhyA-vAdaM vividhamanekaprakAraM dharmaviSayam / yathA "muNDasya bhavati dharmastathA jaTAbhiH savAsasAM dharmaH / ___gRhavAse'pi ca dharmo vane'pi vasatAM bhavati dharmaH" // 1 // ityAdi svasvadarzanAbhiprAyarUpaM sametya jJAtvA loke sahitaH sAdhubhiH svahito vA khedayati karmAneneti khedaH saMyamastenAnugato yuktazca kovido labdhazAstraparamArtha AtmA'syeti kovidAtmA prAjJo dhImAn / abhibhUya parAjitya 'parISahAdIniti gamyam' / sarvadarzI sarvasAmAnyAvabodhAtmakaH upazAntaH kaSAyopazamena aviheTako na kasyacid vibAdhako yaH sa bhikSuriti // 15 // 2010_02 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 uttarajjhayaNANi-1 tathAasippajIvI agihe amitte jiiMdie savvao vippamukke / aNukkasAI lahuappabhakkhI ciccA gihaM egacare sa bhikkhU // 16 // tti bemi // vyAkhyA-na zilpena citra-patracchedyAdivijJAnena jIvituM shiilmsyetyshilpjiivi| agRho muktagRhaH / 'amitte'tti amitro'bhiSvaGgahetuvayasyarahitaH 'upalakSaNAdazatruH' jitendriyaH prAgvat / sarvato bAhyAbhyantarAcca granthAd vipramuktaH / tathANukaSAyI svalpakaSAyaH / laghUnyasArANi vallAdInyalpAni bhakSituM zIlamasyeti laghvalpabhakSI / tyaktvA gRhaM dravya-bhAvabhedabhinnam / eko rAga-dveSarahitazcaratItyekacaro yaH sa bhikSuriti bravImIti prAgvat // 16 // graM0 117-6 / / / iti zrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM paJcadazaM sabhikSvadhyayanaM samAptam // 15 // 2010_02 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam iha prAgadhyayane bhikSuguNA uktAste ca brahmacaryavata eva syustacca brahmaguptijJAnato'tastadabhidhAyakaM SoDaSAdhyayanamArabhyate suaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM / iha khalu therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiThANA pannattA / je bhikkhU succA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte gutidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijjA // vyAkhyA-zrutaM mayAyuSman ! tena bhagavataivamAkhyAtam / kathamityAha-'yatheti gamyam' / iha pravacane 'khalu nizcaye' sthavirairgaNadharairbhagavadbhiH samagraizvaryAdiyuktairdaza brahmacaryasamAdhisthAnAni prajJaptAni prarUpitAni / ko'bhiprAyaH ? naiSAmiyaM svamanISikA, kintu bhagavatApyevamAkhyAtaM mayA zrutam / tato'tra mAnAsthAM kRthA iti / 'je' tti yAni brahmacaryasthAnAni bhikSuH zrutvA zabdato nizamyAvadhArthitaH / bahula: prabhUta uttarottarasthAnAvAptyA saMyama AsravaviratirUpo'syeti bahulasaMyamo'ta eva bahulasaMvaraH prabhUtAsravadvAranirodhaH / tato bahulasamAdhiH, samAdhizcAtra cittasvAsthyam / sarvatra sUtratvAd bahulazabdasya paranipAtaH / gupto mano-vAk-kAryarata eva guptendriyaH / tata eva guptaM navaguptisevanAd brahmeti brahmacarya caritumAsevituM zIlamasyeti guptabrahmacArI sadA apramatto viharedapratibaddhavihAritayA carediti // kayare khalu therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiThANA pannattA ? / je bhikkhU succA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte guttidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijjA / ime khala te therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiThANA pannattA je bhikkhU succA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte gutidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijjA / taM jahA 2010_02 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 uttarajjhayaNANi-1 vivittAI sayaNAsaNAiM sevittA havai se niggaMthe / no itthI-pasu-paMDagasaMsattAI sayaNAsaNAI sevittA havai / taM kahamiti ce Ayariya AhaniggaMthassa khalu itthi-pasa-paMDaga-saMsattAI sayaNAsaNAI sevamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo dhammAo vA bhaMsijjA, tamhA no itthi-pasu-paMDagasaMsattAI sayaNAsaNAI sevittA havai se niggaMthe // 1 // __vyAkhyA-katarANItyAdi praznasUtram, imAnItyAdi nirvacanasUtraM prAgvat / tAnyevAha-tamityAdi, tad yathetyupanyAse / viviktAni strI-pazu-paNDakairanAkIrNAni zayanAsanAni 'upalakSaNAt sthAnAni ca' seveta bhajeta yaH sa nirgrantho dravyabhAvagrantharahito bhavati / itthamanvayenAbhidhAyAvyutpannAnugrahArthamamumevArthaM vyatirekeNAha / 'no' naiva strI-pazu-paNDakasaMsaktAni zayanAsanAni sevitopabhoktA bhavati / tadityanantaroktaM kena prakAreNeti cedevaM yadi manyase, atrocyate 'niggaMthassa'tti nirgranthasya khalu nizcitaM stryAdisaMsaktAni zayanAsanAdIni sevamAnasyopabhuJjAnasya 'baMbhayArissa'tti 'apergamyamAnatvAd' brahmacAriNo'pi sato brahmacarye zaGkA vA kimetAH seve uta neti yadvAnyeSAM zaGkA yathA kimasAvevaMvidhazayanAsanAdyAsevI brahmacAryuta neti athavAtmanaH zaGkA stryAdibhirapahRtacittatayA mohodayataH kadAcidetadAsevane jinaistatparihAro doSo vokto bhaviSyati navetyevaMrUpA / kAGkSA vA stryAdhabhilASarUpA vicikitsA vA kimetAvatkaSTAnuSThAnaphalaM bhaviSyati na vA ? tad varametadAsevanamevAstvityevaMrUpA samutpadyeta jAyeta / bhedaM vA vinAzaM 'cAritrasyeti gamyam' labheta, unmAdaM vA kAmagrahAtmakaM prApnuyAt / dIrghakAlikaM prabhUtakAlabhAvirogo dAhajvarAdirAtaGkazcAzughAtI zUlAdistato dvandvo rogAtaDUM bhavet / sambhavati hi stryAdhabhilASAtirekato'rocakatvaM tato rogAdIni / kevaliprajJaptAd dharmAt zrutacAritrarUpAd bhrazyedadhaH patedatikliSTakarmodayAt / yasmAdevaM tasmAnno strItyAdi sUtranigamanaM sugamamityuktaM prathamaM sthAnam // 1 // No itthINaM kahaM kahittA havai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha-niggaMthassa khalu itthINaM kahaM kahemANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo vA _ 2010_02 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam dhammAo bhaMsijjA, tamhA no itthINaM kahaM kahijjA // 2 // vyAkhyA-no strINAmekAkinInAmiti gamyam / kathAM vAkyaprabandharUpAM yadi vA strINAM kathAM 'karNATI suratopacAracaturA lATI vidagdhapriyA' ityAdikAmathavA jAti-kularUpa-veSa-bhedAccaturvidhAM strIkathAM kathayitA bhavati yaH sa nirgrantho na tvanya ityAzayaH / tat kathamityAdi prAgvaditi dvitIyaM sthAnam // 2 // No itthINaM saddhi sannisijjAgae viharittA havai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha-niggaMthassa khalu itthIhiM saddhi sannisijjAgayassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthIhiM saddhi sannisijjAgae viharijjA // 3 // vyAkhyA-no strIbhiH sArdhaM saha sanniSadyA samyak pIThAdyAsanaM tasyAM gataH sthitaH sanniSidyAgataH san vihartA-avasthAtA bhavati / ko'rthaH ? strIbhiH sahaikAsane nopavizeda, utthitAsvapi hi tAsu muhUrtaM tatra nopaveSTavyamiti / ya evaMvidhaH sa nirgrantho nAnya ityAzayaH / tat kathamityAdi pUrvavaditi tRtIyaM sthAnam // 3 // ___No itthINaM iMdiAiM maNoharAI maNoramAiM AloittA nijjhAittA havai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha-niggaMthassa khalu itthINaM iMdiyAI maNoharAI maNoramAiM AloyamANassa nijjhAyamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM iMdiyAiM maNoharAI maNoramAiM AloejjA nijjhAijjA // 4 // vyAkhyA-no strINAM nayanAdIndriyANi, mano haranti dRSTamAtrANyapyAkSipantIti manoharANi, mano ramayanti darzanAntaramanucintyamAnAnyAhlAdayantIti manoramANi, AlokitA ISad draSTA nirdhyAtA-atizayena cintayitA bhavati yaH sa nirgranthaH / zeSaM spaSTamiti caturthaM sthAnam // 4 // No itthINaM kuTuMtaraMsi vA dUsaMtaraMsi vA bhittiaMtaraMsi vA kUiyasadaM 2010_02 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 uttarajjhayaNANi - 1 vA ruiyasaddaM vA gIyasaddaM vA hasiyasaddaM vA thaNiyasaddaM vA kaMdiyasaddaM vA vilaviyasaddaM vA suNittA havai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha-itthINaM kuDuMtaraMsi vA dUsaMtaraMsi vA bhittiaMtaraMsi vA kUiyasaddaM vA ruiyasaddaM vA gIyasaddaM vA hasiyasaddaM vA thaNiyasaddaM vA kaMdiyasaddaM vA vilaviyasaddaM vA suNamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyakaM havijjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM kuDuMtaraMsi vA dUsaMtaraMsi vA bhittiaMtaraMsi vA kUiyasaddaM vA ruiyasaddaM vA gIyasaddaM vA hasiyasaddaM vA thaNiyasaddaM vA kaMdiyasaddaM vA vilaviyasaddaM vA suNamANo viharijjA // 5 // vyAkhyA- kuDyaM leSTukAdiracitaM tenAnantaraM vyavadhAnaM kuDyAntaraM tasmin vA dUSyaM vastraM yavanikArUpaM tadantare vA bhittiH pakveSTikAdiracitA tadantare vA 'sthitveti zeSa: ' / kUjitazabdaM suratasamaye kokilAdipakSibhASArUpaM, ruditaM zabdaM vA, ratisamayakRtaM kranditazabdaM vA, proSitabhartRkAdikRtAkrandarUpaM, vilapitazabdaM vA pralAparUpaM zrotA yo na bhavati sa nirgranthaH / zeSaM praznaprativacanAbhidhAyi prAgvaditi paJcamaM sthAnam ||5|| No naggaMthe puvvarayaM puvakIliyaM aNusaritA bhavai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha- niggaMthassa khalu itthINaM puvvarayaM puvvakIliyaM aNusaramANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyakaM havijjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM puvvarayaM puvvakIliyaM aNusarijjA // 6 // vyAkhyA- -no nirgranthaH pUrvasmin gRhasthAvasthAkAle rataM stryAdibhiH saha viSayAnubhavanaM pUrvarataM pUrvakrIDitaM vA stryAdibhireva pUrvakAlabhAvidyUtAdikrIDAtmakaM anusmartA - anucintayitA bhavati yaH sa nirgranthaH / tat kathamityAdi zeSaM prAgvaditi SaSThaM sthAnam // 6 // Na paNIyaM AhAraM AhAritA bhavai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha- niggaMthassa khalu paNIyaM pANa-bhoyaNaM AhAremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samupajjijjA, 2010_02 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam 455 bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe paNIyaM AhAraM AhArejjA // 7 // vyAkhyA-no praNItaM galadvindu 'upalakSaNAdanyamapyatyantadhAtUdrekakAriNam' AhAramazanAdikamAhArayitA bhoktA bhavati yaH sa nirgranthaH / zeSa spaSTam, navaraM praNItaM pAnabhojanamiti tayoreva mukhyatayA yatibhirAhAryamANatvAdanyathA khAdya-svAdye api praNIte tyAjye eveti saptamaM samAdhisthAnam / / 7 / / No aimAyAe pANa-bhoyaNaM AhArittA havai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha-niggaMthassa khalu aimAyAe pANa-bhoyaNaM AhAremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samupajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsejjA, tamhA khalu no niggaMthe aimAyAe pANa-bhoyaNaM AhArejjA // 8 // vyAkhyA-no atimAtrayA "battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA" // 1 // ityAgamoktamAtrAtikrameNa pAna-bhojanamAhArayitA bhavati yaH sa nirgranthaH / zeSaM spaSTamityaSTamaM sthAnam // 8 // ___No vibhUsANuvAI havai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya AhavibhUsAvattie vibhUsiyasarIre itthijaNassa ahilasaNijje havai / tao NaM tassa itthijaNeNaM abhilasamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsejjA, tamhA khalu no niggaMthe vibhUsANuvAI siyA // 9 // vyAkhyA-no vibhUSAnupAtI zarIropakaraNAdiSu snAnadhAvanAdibhiH saMskArakartA 1. dvAtriMzat kila kavalA AhAra: kukSipUrako bhaNitaH / puruSasya mahilAyA aSTAviMzatirbhavet kavalAH // 1 // 2010_02 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 uttarajjhayaNANi-1 bhavati yaH sa nirgranthaH / tat kathamiti ceducyate 'vibhUsAvattie'tti vibhUSAM vartayituM kartuM zIlamasyeti vibhUSAvartI sa eva vibhUSAvartiko'ta eva vibhUSitazarIra: strIjanasyAbhilaSaNIyaH prArthanIyo bhavati / 'tao'tti tatastadabhilaSaNIyatvata: 'NamityalaGkAre' tasya strIjanenAbhilaSyamANasya brahmacAriNo'pi brahmacarye zaGkAdIti navamaM sthAnam // 9 // No sadda-rUva-rasa-gaMdha-phAsANuvAI havai se niggaMthe / taM kahamiti ce Ayariya Aha-niggaMthassa khalu sadda-rUva-rasa-gaMdha-phAsANuvAissa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajjijjA, bheyaM vA labhijjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havijjA, kevalipannattAo dhammAo vA bhaMsejjA, tamhA khalu no niggaMthe saddAiaNuvAI havai se niggaMthe / dasame baMbhacerasamAhiThANe bhavati // 10 // vyAkhyA-zabdo manmanAdiH, rUpaM citrAdigataM stryAdisambandhi, raso madhurAdiH, gandhaH surabhiH, sparzaH komalamRNAlAdiretAn rAgahetUnanupatatyanuyAtItyevaMzIlaH zabdAdyanupAtI no bhavati yaH sa nirgranthaH / tat kathamiti cedityAdi sugamam / dazamaM brahmacaryasamAdhisthAnaM bhavatIti nigamanam // 10 // bhavaMti ettha silogA, taM jahA jaM vivittamaNAinnaM rahiyaM thIjaNeNa ya / baMbhacerassa rakkhaTThA AlayaM tu nisevae // 1 // vyAkhyA-bhavantyatrokta evArthe zlokAH padyarUpAH / tadyathA-'jati sUtratvAd yo vivikto rahasyabhUtastatraiva vAstavyastryAdyabhAvAt / anAkIrNastattatprayojanAgatastryAdyasaGkalaH / rahitastyaktokAlacAriNA vandana-zrutazravaNAdyarthamAgatena strIjanena cazabdAt paNDakaiH SiGgAdipuruSaizca, kAlAkAlacAritvavibhAgastvevamAgame "aTThamI-pakkhie muttuM vAyaNAkAlameva ya / sesakAlayamayaMtIo neyAo akAlacArIo" // 1 // brahmacaryasya rakSArthaM pAlanArthaM 'yat-tadonityAbhisambandhAt tamiti gamyam' AlayaM upAzrayaM 'tu pUraNe' niSevate bhajate // 1 // 1. aSTamI-pAkSike muktvA vAcanAkAlameva ca / zeSakAlamAyAntyo jJeyA akAlacAryaH // 1 // 2010_02 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam mahAyajaNaNI kAmarAgavivaDaNI / baMbhacerarao bhikkhU thIkahaM tu vivajjae // 2 // vyAkhyA - manasaH prahlAdo'ho ! rUpAtizaya iti saGkalpajaH pramodastasya jananI utpAdikA / kAmarAgo viSayAbhiSvaGgastasya vivarddhanI tAM brahmacaryarato bhikSuH strIkathAM vivarjayet // 2 // samaM ca saMthavaM thIhiM saMkahaM ca abhikkhaNaM / baMbhacerarao bhikkhU niccaso parivajjae // 3 // vyAkhyA - samaM ca saha saMstavaM paricayaM strIbhiH 'ekAsanopavezanAdineti gamyam' / saGkathAM ca tAbhireva samaM satataM bhASaNAtmikAmabhIkSNaM punaH punaH nityazo nityaM parivarjayet // 3 // aMga-paccaMga-saMThANaM cArullaviyapehiyaM / baMbhacerarao thINaM cakkhugijjhaM vivajjae // 4 // vyAkhyA - aGgAni ziraH prabhRtIni pratyaGgAni kuca - kakSAdIni saMsthAnamAkAravizeSaH teSAM dvandve'Gga-pratyaGga- saMsthAnam / cAru zobhanamullapitaM manmanabhASitAdi, prekSitaM cArdhakaTAkSanirIkSitAdi, ullapitaM prekSitaM brahmacaryarataH strINAM sambandhi cakSurgrAhyaM sad vivarjayet / ko bhAvaH ? sajje hi cakSuSi rUpagrahaNasyAvazyambhAvitvAt taddarzanaparihAraH kartumazakya eva paraM na tu rAgavazAt punaH punastannirIkSaNaM yuktamityuktaM ca "asataM rUvamaGkaM cakkhugoyaramAgayaM / rAga-dose u je tattha te buho parivajjae " // 1 // ||4|| kUiyaM ruiyaM gIyaM hasiyaM thaNiyaM kaMdiyaM / baMbhacerarao thINaM soyagijjhaM vivajjae // 5 // 457 vyAkhyA - kUjitAdIni vyAkhyAtAnyeva, navaraM 'kuDyAntarAdiSviti' zeSaH // 5 // hAsaM kiDDuM raI dappaM sahasA vittAsiyANi ya / baMbhacerara thINaM nANuciMte kayAi vi // 6 // vyAkhyA -hAsaM pratItaM, krIDAM dyUtAdirUpAM, ratiM kAntAGgajanitAM prItiM, darpaM 1. azakyaM rUpamadraSTuM cakSurgocaramAgatam / rAga-dveSau tu yau tatra tau budhaH parivarjayet // 1 // 2010_02 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 uttarajjhayaNANi-1 mAninImAnadalanotthaM garva, sahasA vitrAsitAni ca parAGmukhadayitAdeH sapadi trAsotpAdakAnyakSisthagana-marmaghaTTanAdIni brahmacaryarataH strINAM nAnucintayennAnusmaret 'pUrvakRtAnIti gamyam' // 6 // paNIyaM bhattapANaM tu khippaM mayavivaDDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU niccaso parivajjae // 7 // vyAkhyA-madaH kAmodrekastasya vivardhanaM vizeSato vRddhihetu / zeSaM sugamam // 7 // dhammaM laddhaM miyaM kAle jattatthaM paNihANavaM / nAimattaM tu bhuMjijjA baMbhacerarao sayA // 8 // vyAkhyA-dharmeNa kSAntyAdirUpeNa hetunA na tu bhUtikarmAdinA utpAditaM dharmyaM labdhaM prAptaM 'gRhasthebhya iti gamyam' mitaM "addhamasaNassa savvaMjaNassa kujjA davassa do bhAe / vAyapaviyAraNaTThA chabbhAgaM UNayaM kujjA" // 1 // ityAgamoktaM mAnAnvitam 'AhAramiti gamyam' / kAle prastAve yAtrA'rthaM saMyamanirvAhArthaM na tu rUpAdyartham / praNidhAnavAMzcittasvAsthyopeto na tu rAga-dveSavazago nAtimAtraM mAtrA'tiriktaM 'turevArthe' bhuJjIta brahmacaryarataH sadA / kadAcit kAraNato'timAtrasyApyAhArasyAduSTatvAt / yataH "kekkhaDakhettacuo vA dubbala addhANa pavisamANo vA / khIrAigahaNa dIhaM bahuM ca uvamA ayakaDille" // 1 // // 8 // vibhUsaM parivajjijjA sarIraparimaMDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU siMgAratthaM na dhArae // 9 // vyAkhyA-vibhUSAM vastrAdyupakaraNagatAM parivarjayet / zarIraparimaNDanaM nakhakezAdisamAracanAdi brahmacaryarato bhikSuH zRGgArArthaM vilAsArthaM na dhArayen na kuryAt / / 9 / / sadde rUve ya gaMdhe ya rase phAse taheva ya / paMcavihe kAmaguNe niccaso parivajjae // 10 // 1. ardhamazanasya savyaJjanasya kuryAd dravyasya dvau bhAgau / vAtapravicAraNArthaM SaDbhAgamUnaM kuryAt // 1 // 2. rukSAdikSetracyuto vA durbalo'dhvAnaM pravizan vA / kSIrAdigrahaNe dIrghA bahu ca upamA 'aya:kaDillena' // 1 // 2010_02 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 459 SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam vyAkhyA-zabdAdIn kAmasya guNAn sAdhanabhUtAnupakArakAn varjayediti // 10 // yat prAk pratyekamuktaM 'zaGkA vA syAdityAdi' tad dRSTAntenAha Alao thIjaNAinno thIkahA ya maNoramA / saMthavo ceva nArINaM tAsiM iMdiyadarisaNaM // 11 // kUiyaM ruiyaM gIyaM hasiyaM bhuttAsiyANi ya / paNIyaM bhattapANaM ca aimAyaM pANa-bhoyaNaM // 12 // gattabhUsaNamiTuM ca kAmabhogA ya dujjayA / narassattagavesissa visaM tAlauDaM jahA // 13 // AsAM vyAkhyA-saMstavaH paricayaH 'sa cehaikAsanabhogeneti prakramaH' / zeSaM spaSTam / kUjitAdIni kuDyAntarAdyavasthitiniSedharUpANi, bhuktAsitAni ca 'smRtAnIti zeSaH' tatra bhuktAni bhogarUpANi, AsitAni stryAdibhireva sahAvasthitAni 'hAsyAdyupalakSaNaM caitat' zeSaM sugamam / / gAtrabhUSaNamiSTaM ceti 'co'pyarthaH' tata iSTamapyabhilaSitamapyAstAM kRtaM / tathA kAmabhogAH zabdAdayaH 'cazabdaH samuccaye' durjayA iti kAtarairajeyA iSTAH santaH narasya 'upalakSaNAt stryAdezca' AtmagaveSiNo viSaM tAlapuTaM yathA, tAlapuTaviSopamA bhavantItyarthaH / tAlapuTaM ca sadyoghAti yatrauSThapuTAntaravartini tAlamAtrakAlavilambito mRtyuH syAt tathA ca strIjanAkIrNAlayAdirapi zaGkAdikaraNataH saMyamAtmakabhAvajIvitasyetarasya ca nAzaheturiti gAthAtrayArthaH // 11-12-13 / / atha nigamayati dujjae kAmabhoge ya niccaso parivajjae / saMkAhANANi savvANi vajjijjA paNihANavaM // 14 // vyAkhyA-durjayAn kAmabhogAn nityazaH parivarjayet / zaGkAsthAnAni cAnantaroktAni sarvANi dazApi varjayet / praNidhAnavAnekAgramanAH // 14 // etadvarjakazca kiM kuryAdityAhadhammArAme care bhikkhU dhiimaM dhammasArahI / dhammArAmarae daMte baMbhacerasamAhie // 15 // vyAkhyA-dharma ArAma iva duHkhasantApataptAnAM jantUnAM nivRttihetutayA vAJchitaphalapradAnatazca dharmArAmastasmiMzcaret pravarteta bhikSuH / dhRtizcittasvAsthyaM tadvAn / dharmasArathiranyeSAM dharmapravartayitA / dharme Aramante iti dharmArAmAH susAdhavasteSu rata AsaktimAn 2010_02 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 uttarajjhayaNANi-1 dharmArAmarato na tvekAkI / tathA dAnta upazAntaH brahmacarye samAhitaH samAdhimAn // 15 / / brahmacaryavizuddhimAhAtmyamAha deva-dANava-gaMdhavvA jakkha-rakkhasa-kinarA / baMbhayAriM namasaMti dukkaraM je kariti taM // 16 // vyAkhyA-devA jyotiSkA vaimAnikAca, dAnavA bhavanapatayaH, gandharvAdyAH kiMnarAntA vyantarAH 'tadupalakSaNaM bhUta-pizAca-mahoraga-kiMpuruSANAm' / te sarve'pi brahmacAriNaM brahmacaryavantaM 'yatimiti zeSaH' namasyanti namaskurvanti / duSkaraM kAtarajanaduranucaraM yaH karoti tadAdiprakramAd brahmacaryamiti // 16 // adhyayanopasaMhAramAhaesa dhamme dhuve nicce sAsae jiNadesie / siddhA sijhaMti cANeNaM sijjhisaMti tahAvare // 17 // tti bemi // vyAkhyA-eSa dharmo brahmacaryalakSaNo dhruvaH sthira: paravAdibhiraprakampyatayA pramANapratiSThita ityarthaH / nityaH trikAlasambhavAt, zAzvataH satatabhavanAt jinadezitaH / asyaiva trikAlaviSayaM phalamAha-siddhAH pUrvamanantAsUtsarpiNyavasarpiNISu, sidhyanti ca mahAvideheSu, aneneti brahmacaryalakSaNena dharmeNa setsyanti tathApare'nAgatAddhAyAmanantAyAmutsarpiNyAmiti bravImIti pUrvavat // atra dRSTAntakathA babhUva puri campAyAM siMhasenaH kSamA'dhipaH / yatkRpANaH kRpAM cakre vimukheSveva zatruSu // 1 // nairgranthazAsanAtyantAnurakto dharmatattvavit / amAtyo dharmaghoSAkhyastasya kauzalyabhAjanam // 2 // ekadA saMsadAsIne mahIne'sya sabhAsadaH / mithaH prastAvayAmAsuvicAraM dharmagocaram // 3 // bauddhAkSapAda-kANAda-kapilAdimatAnugAH / sarve svAbhimataM dharmaM sphUrtyA niHzaGkamUcire // 4 // dharmaghoSe tu dakSe'pi tUSNImAzritya tiSThati / paryanvayuGkta bhUpastamiva dharmaM pumAkRtim // 5 // 2010_02 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 461 SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam vijJA avijJAH kiMvijJA api sarve vadantyamI / sparddhayeva nijAM dRSTiM na brUte tu bhavAn kutaH ? // 6 // utkUjantutamAM kAkA bakAdyA api sarvataH / zrotrayorabhimukhyaM tu karoti pikakUjitam // 7 // tato nRpAnumatyaiSa zuSkavAdaparAGmukhaH / bodhakalpadrumAGkarotpattiM vAJchan nRpe jagau // 8 // zuSkavAdo vivAdazca dharmavAdastathA'paraH / rAjan ! eSa tridhA vAdaH kIrtitaH paramarSibhiH // 9 // atyantamAninA sAdhu krUracittena vA dRDham / dharmadviSTena mUDhena zuSkavAdaH prakIrtitaH // 10 // vijaye'syAtipAtAdi lAghavaM tatparAjayAt / dharmasyeti dvidhA'pyeSa tattvato'narthavardhanaH // 11 // labdhikhyAtyarthinA tu syAd duHsthitenAmahAtmanA / chala-jAtipradhAno yaH sa vivAda iti smRtaH // 12 // vijayo hyatra sannItyA durlabhastattvavAdinaH / tadbhAve'pyantarAyAdidoSo dRSTavighAtakRt // 13 // paralokapradhAnena madhyasthena tu dhImatA / svazAstrajJAtatattvena dharmavAda udAhRtaH // 14 // vijaye'sya phalaM dharmapratipattyAdyaninditam / Atmano mohanAzazca niyamAt tatparAjayAt // 15 // dezAdyapekSayA ceha vijJAya guru-lAghavam / svAnyabodhAya saumyena vAdaH kAryoM vipazcitA // 16 // zrautaM tattvamidaM rAjastadebhiH pakSapAtibhiH / nirarthaM vAkkaliM kRtvA kaH kuryAd galazoSaNam ? // 17 // uttiSThantvadhunA sarve parIkSAM nRpatiH svayam / tIrthikANAM vidhAtAsau dharmabhedo hi yatkRtaH // 18 // visajyetthaM sabhAM rAjAnumatyAmAtyapuGgavaH / tAnAhUyAnyadAdatta samasyApadamityadaH // 19 // 2010_02 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 'saMkuMDalaM vA vayaNaM nava tti' nagare cedamuddhuSTaM ya enaM pUrayiSyati / tadbhakto bhavitorvIzastasmai dAsyati cepsitam // 20 // athaitat padamAdAya nirjagmuste prAvAdukAH / saptame'hni samAhUtA nRpAdezena mantriNA // 21 // upAntaHpuribhittyeSo'kSepayat sUkSmavAlukAH / atha sambhUya sarve'pi hRSTAste samupAgaman // 22 // yAvadadyApi nAsthAnamadhyAste vasudhAdhavaH / gRhyate dRkphalaM tAvad rAjadAranirIkSaNAt // 23 // ityAlocya brahmaguptiparamArthabahiSkRtAH / gatvA te jAlamArgeNApazyan zuddhAntayoSitaH ||24|| alaGkRtasabhe rAjJi taM jhaTityupatasthire / padaM prathamatastatra parivrADityapUrayat // 25 // "bhikkhapavidveNa maejja diTTaM vilayAmuhaM kamalavilAsaNittaM / vakkhittacitteNa na su NAyaM sakuMDalaM vA vayaNaM nava tti" // zrutvedaM nRpitardadhyau vyAkSepo hyasya kAraNam / sakuNDaletarAjJAne na punarvItarAgatA // 26 // aho ! AhArasadRzA udgArAH khalvamuSya yat / giraH sarAgAzcittasthAM vyaJjayanti sarAgatAm ||27|| praNAmamAtrAnarho'sau vairAgyajJAnavarjitaH / iti nirdhArya mukte'smiMstApasastvidamUcivAn // 28 // "phailodaeNaM mi gihaM paviTTho tatthAsaNatthA pamayA vidiTThA / vakkhattacitteNa na suTTu NAyaM sakuMDalaM vA vayaNaM nava tti" // 1. sakuNDalaM vA vadanaM naveti / 2. bhikSApraviSTena mayA'dya dRSTaM vanitAmukhaM kamalavilAsanetram / vyAkSiptacittena na suSThu jJAtaM sakuNDalaM vA vadanaM naveti // 3. phalodakArthamahaM gRhaM praviSTastatrAsanasthA pramadA'pi dRSTA / vyAkSiptacittena na suSThu jJAtaM sakuNDalaM vA vadanaM naveti // uttarajjhayaNANi - 1 2010_02 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanam ayaM phalodakagrAhI tato'pyadhikapAtakI / iti cintayati kSmApe zauddhodanirado'vadat // 29 // "mAlAvihAre mayi ajja diTThA uvAsiyA kaMcaNabhUsiyaMgI / vakkhittacitteNa na suThu NAyaM sakuMDalaM vA vayaNaM nava tti" // bhUmAnidamapi zrutvA nirvairAgyarasaM vacaH / brahma sarvAnapi tiraskRtya tAnUce mantripuGgavam // 30 // ayi mantrin ! vaco'mISAM zRGgArAgArasammukham / - vairAgyavimukhaM kiM yatitvocitaM bhavet ? // 31 // atha baddhAJjalirmantrI pavitramabhaNad vacaH / amI jJAtacarA eva nirdharmANa: kuliGginaH ||32|| jAlamArgeNa zuddhAntaM pazyanti kathamanyathA / sUryAdiva nivAryA hi nArIbhyo yatibhirdRzaH ||33|| ityAkhyAya vAlukAsu gamAgamanasAdhakam / adarzayannRpAyaitatpadasaGkramamiddhadhIH ||34|| mithyApravAdavyAvRttapratibho'tha bhuvaH prabhuH / ko'pi jainamunirnAgAdityuccairmantriNAM jagau // 35 // ArhataH kSullako'pIza ! sumanAH sukriyaH suvAk / ityuktvA gocaragataM prAtarenamihAhvayat // 36 // samito nirvikArAkSo niSkaSAyo mahAmatiH / gAthApadaM gRhItvA'sau nRpAgre tAmapUrayat // 37 // " khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa ajjhappajoge gayamANasassa / kiM majjha eNa vicitieNa ? sakuMDalaM vA vayaNaM nava tti " // kSamA-jitendriyatvAdyo heturatra prapaJcitaH / sakuNDalatvAdyajJAne na tu vyAkSiptacittatA ||38|| 1. mAlAvihAre mayA'dya dRSTA upAsikA kaJcanabhUSitAGgI / vyAkSiptacittena na suSThu jJAtaM sakuNDalaM vA vadanaM naveti // 2. kSAntasya dAntasya jitendriyasya, adhyAtmayoge gatamAnasasya / kiM mamaitena vicintitena ? sakuNDalaM vA vadanaM naveti // 2010_02 463 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 uttarajjhayaNANi-1 tadeSo'dhyAtmayogAnAM sarveSAmapyupAzrayaH / iti nizcitya bhUpo'bhUt taddharmazravaNonmukhaH // 39 // sa tvArdra-zuSkamRdgoladvitayaM bhittisImani / Ahatya gantumArabdho bhaNitazca mahIbhujA // 40 // anAkhyAya bhavAn dharmaM kimiti kSulla ! gacchasi / so'vak kathita evaiSa mugdhatvAd bubudhe na tu // 41 // pazyobhayorgolakayobhittAvalagadAdimaH / parastu na tathA lagno'nenaitad bhUpa ! bhAvitam // 42 // zabdAdiviSayAsaktA brahmaguptivivarjitAH / karmapaGkArdrabhAvAt te laganti bhavabhittiSu // 43 // ye tu klezalatAmUlaM kAminIsaGgamaM viSam / cintayanto vItarAgA udyuktA brahmaguptiSu // 44 // kSAntyAdiguNasaundaryAt siddhiyoSitkaTAkSitAH / munayaH zuSkagolAbhAH kvacinnaiva laganti te // 45 // dharmaH karmaharaH ko'sti zuddhabrahmavratAt para: ? / ityAkhyAya gate kSulle nRpo'bhUt paramArhataH // 46 / / // iti brahmaguptikathA // 17 // graM0 220-17 // iti ziSyazrIkamalasaMyamopAdhyAyaviracitAyAM sarvArthasiddhau zrIuttarAdhyayanaTIkAyAM SoDazaM brahmacaryasamAdhisthAnAdhyayanaM samAptam // 16 // 2010_02 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "thappArAne vare mig, dhiimaM dhammasArahI / dhammArAmarae daMte; vaMzaveramAdi ' - uttarajjhayaNANi 3madhya-26/T. "vRtivALo, bIjAone dharmamAM pravartAvanAra hovAthI dharmasArathI, dharmamAM ramanArA susAdhuomAM Asakta, upazAMta, brahmacaryamAM samAdhivALo bhikSa dharmarUpI bagIcAmAM vicare." uttarAdhyayanasUtra adhya-16/gA.15 2010_02 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M. 98253 47620 Tejas Printers AHMEDABAD 2010_02 www.jainelibrary