________________
तृतीयं चतुरङ्गीयाध्ययनम्
अथ परीषहसहनं मानुषत्वादिचतुरङ्गदुर्लभत्वालम्बने स्यादिति चतुरङ्गीयाध्ययनं व्याख्यायते । तस्येदमादिसूत्रम्
चत्तारि परमंगाणि दुल्लहाणीह जंतुणो ।
माणुसत्तं सुई सद्धा संजमंमि य वीरियं ॥१॥ व्याख्या-चत्वारि परमाङ्गानि प्रधानहेतवः प्रक्रमाद् धर्मस्य । परमत्वं चाङ्गानां मुक्तिप्राप्तावासन्नोपकारित्वात् । दुर्लभानि दुष्प्रापाणीह संसारे जन्तोः प्राणिनस्तान्येवाहमानुषत्वम् । यतः
"जम्म-जरा-मरणजले नाणाविहवाहिजलयराइन्ने ।
भवसायरे अपारे दुलहं खलु माणुसं जम्मं" ॥१॥ श्रुतिः श्रवणं धर्मस्यैवालस्यादिभिस्त्रयोदशभिः कारणैर्दुर्लभा । श्रद्धा श्रद्धानं धर्मस्य दुर्लभा । यदुक्तम्
"कुबोह-मिच्छाभिनिवेसजोगओ कुसत्थ-पासंडिविमोहिया जणा ।
न सद्दहंते जिणनाहदेसियं चयंति बोहिं पुण के वि पावियं" ॥१॥ संयमे सप्तदशरूपे वीर्यं सामर्थ्य दुर्लभम् । मानुषत्वादि-दुर्लभत्वे चोल्लगादयो दश दृष्टान्तास्ते चामी
"चोल्लग पासग धेने जूए रेयणे य सुमिण चक्के य ।
चम्म जुए परमाणू दस दिटुंता मणुयलंभे" ॥१॥ १. जन्म-जरा-मरणजले नानाविधव्याधिजलचराकीर्णे ।
भवसागरेऽपारे दुर्लभं खलु मानुषं जन्म ॥१॥ २. कुबोध-मिथ्याऽभिनिवेशयोगतः कुशास्त्र-पाखण्डिविमोहिता जनाः ।
न श्रद्दधते जिननाथदेशितं त्यजन्ति बोधि पुनः केऽपि प्राप्तम् ॥१॥ ३. चोल्लकं पाशको धान्यं द्यूतं रत्नं च स्वप्नश्चक्रं च ।
चर्म युगं परमाणुर्दश दृष्टान्ता मनुजलम्भे ॥१॥
Jain Education International 2010_02
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
