Subodhvani Prakash

Author(s): Nyayavijay
Publisher: Hemchandracharya Jain Gyanmandir Patan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009674/1

Page #1

RST
-
CELL શ્રેય જીર્ણોદ્ધાર
-: સંયોજક :શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાનભંડાર શા. વિમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવના હીરાજૈન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૫.
મો. ૯૪૨૬૫ ૮૫૯૦૪ (ઓ.) ૦૭૯-૨૨૧૩૨૫૪૩

Page #2

“અહો શ્રુતજ્ઞાનમ” ગ્રંથ જીર્ણોધ્ધાર ૧૦૩
સુબોધવાણી પ્રકાશ
: દ્રવ્ય સહાયક :
શ્રી આમ્રકુંજ સોસાયટીની શ્રાવિકા ઉપાશ્રયની સં. ૨૦૧૬ ના ચાતુર્માસની
જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી
:સંયોજક : શાહ બાબુલાલ સરેમલ બેડાવાળા
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર શા. વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન હીરાજેન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-380005
(મો.) 9426585904 (ઓ.) 22132543 સંવત ૨૦૬૭ ઈ.સ. ૨૦૧૧

Page #3

"Aho Shrut Gyanam"

Page #4

પૃષ્ઠ
238
286
54
007
810
850
322
280
162
302
અહો શ્રુતજ્ઞાનમ ગ્રંથ જીર્ણોદ્ધાર- સંવત ૨૦૬૫ (ઈ. ૨૦૦૯- સેટ નં-૧ ક્રમાંક પુસ્તકનું નામ
કર્તા-ટીકાકાસંપાદક 001 | श्री नंदीसूत्र अवचूरी
पू. विक्रमसूरिजीम.सा. 002 | श्री उत्तराध्ययन सूत्र चूर्णी
पू. जिनदासगणिचूर्णीकार । | 003 श्री अर्हद्रीता-भगवद्गीता
पू. मेघविजयजी गणिम.सा. 004 श्री अर्हच्चूडामणिसारसटीकः
पू. भद्रबाहुस्वामीम.सा. 005 | श्री यूक्ति प्रकाशसूत्रं
| पू. पद्मसागरजी गणिम.सा. 006 | श्री मानतुङ्गशास्त्रम्
| पू. मानतुंगविजयजीम.सा. अपराजितपृच्छा
| श्री बी. भट्टाचार्य 008 शिल्पस्मृति वास्तु विद्यायाम्
| श्री नंदलाल चुनिलालसोमपुरा 009 शिल्परत्नम्भाग-१
| श्रीकुमार के. सभात्सवशास्त्री 010 | शिल्परत्नम्भाग-२
| श्रीकुमार के. सभात्सवशास्त्री 011 प्रासादतिलक
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 012 | काश्यशिल्पम्
श्री विनायक गणेश आपटे 013 प्रासादमञ्जरी
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 014 | राजवल्लभ याने शिल्पशास्त्र
श्री नारायण भारतीगोसाई 015 शिल्पदीपक
| श्री गंगाधरजी प्रणीत | वास्तुसार
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 017 दीपार्णव उत्तरार्ध
| श्री प्रभाशंकर ओघडभाई જિનપ્રાસાદમાર્તડ
શ્રી નંદલાલ ચુનીલાલ સોમપુરા | जैन ग्रंथावली
| श्री जैन श्वेताम्बरकोन्फ्रन्स 020 હીરકલશ જૈનજ્યોતિષ
શ્રી હિમ્મતરામમહાશંકર જાની न्यायप्रवेशः भाग-१
| श्री आनंदशंकर बी.ध्रुव 022 | दीपार्णवपूर्वार्ध
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 023 अनेकान्तजयपताकाख्यं भाग
पू. मुनिचंद्रसूरिजीम.सा. | अनेकान्तजयपताकाख्यं भाग२
| श्री एच. आर. कापडीआ 025 | प्राकृतव्याकरणभाषांतर सह
श्री बेचरदास जीवराजदोशी तत्पोपप्लवसिंहः
| श्री जयराशी भट्ट बी. भट्टाचार्य | 027 शक्तिवादादर्शः
श्री सुदर्शनाचार्यशास्त्री
156
352
120
88
110
018
498
019
502
454
021
226
640
452
024
500
454 188
026
214

Page #5

028
414
192
824
288
520
578
278
252
324
302
038
196
190
202
| क्षीरार्णव
| श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 029 वेधवास्तुप्रभाकर
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई | 030 શિલ્પપત્રીવાર
| श्री नर्मदाशंकरशास्त्री 031. प्रासाद मंडन
पं. भगवानदास जैन 032 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃત્તિ વૃતિ અધ્યાય પૂ. ભવિષ્યમૂરિનમ.સા. 033 श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहन्न्यास अध्यायर पू. लावण्यसूरिजीम.सा. 034 | શ્રીસિમ વૃત્તિ ચૂક્યાસ અધ્યાય છે પૂ. ભાવસૂરિનીમ.સા. 035 | શ્રસિહમ વૃત્તિ ચૂદાન અધ્યાય (ર) (૩) પૂ. ભવિષ્યમૂરિનીમ.સા. 036 | श्री सिद्धहेम बृहद्वृति बृहन्न्यास अध्याय५ पू. लावण्यसूरिजीम.सा. | 037 વાસ્તુનિઘંટુ
પ્રભાશંકર ઓઘડભાઈ સોમપુરા તિલકમન્નરી ભાગ-૧
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 039 | તિલકમન્નરી ભાગ-૨
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 040 તિલકમઝરી ભાગ-૩
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી સપ્તસન્ધાન મહાકાવ્યમ
પૂ. વિજયઅમૃતસૂરિશ્વરજી 042 સપ્તભીમિમાંસા
પૂ. પં. શિવાનન્દવિજયજી ન્યાયાવતાર
સતિષચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ વ્યુત્પત્તિવાદ ગુઢાર્થતત્ત્વાલોક
શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 045 | સામાન્ય નિયુક્તિ ગુઢાર્થતત્ત્વાલોક શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 046 | સપ્તભળીનયપ્રદીપ બાલબોધિનીવિવૃત્તિઃ
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 047 વ્યુત્પત્તિવાદ શાસ્ત્રાર્થકલા ટીકા
શ્રીવેણીમાધવ શાસ્ત્રી 048 | નયોપદેશ ભાગ-૧ તરકિણીતરણી પૂ. લાવણ્યસૂરિજી નયોપદેશ ભાગ-૨ તરકિણીતરણી
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 050 ન્યાયસમુચ્ચય
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 051 સ્યાદ્યાર્થપ્રકાશઃ
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી દિન શુદ્ધિ પ્રકરણ
પૂ. દર્શનવિજયજી 053 | બૃહદ્ ધારણા યંત્ર
પૂ. દર્શનવિજયજી જ્યોતિર્મહોદય
સં. પૂ. અક્ષયવિજયજી
041.
480
228
043
6o
044
218
190
138
296
2io
049.
274
286
216
052
532
13
112

Page #6

પાદક | પૃષ્ઠ !
160
202
48
322
અહો શ્રુતજ્ઞાનમ ગ્રંથ જીર્ણોદ્ધાર- સંવત ૨૦૬૬ (ઈ. ૨૦૧૦ - સેટ નં-૨ ક્રમ પુસ્તકનું નામ
ભાષા કર્તા-ટીકાકા(સંપાદક 055 | श्री सिद्धहेम बृहद्वत्ति बूदन्यास अध्याय-६
पू. लावण्यसूरिजीम.सा.
296 056 | विविध तीर्थ कल्प
पू. जिनविजयजी म.सा. 057 | भारतीय हैन श्रम संस्कृति सने मना शु४. पू. पूण्यविजयजी म.सा.
164 058 | सिद्धान्तलक्षणगूढार्थ तत्त्वलोकः
| सं श्री धर्मदत्तसूरि
। 059 व्याप्ति पञ्चक विवृत्ति टीका
श्री धर्मदत्तसूरि 0608न संगीत राजमाता
| . श्री मांगरोळ जैन संगीत मंडळी 306 061 चतुर्विंशतीप्रबन्ध (प्रबंध कोश)
| श्री रसिकलाल एच. कापडीआ | 062 व्युत्पत्तिवाद आदर्श व्याख्यया संपूर्ण ६ अध्याय सं श्री सुदर्शनाचार्य
668 | 063 चन्द्रप्रभा हेमकौमुदी
पू. मेघविजयजी गणि
516 064 विवेक विलास
सं/J. | श्री दामोदर गोविंदाचार्य
268 065 | पञ्चशती प्रबोध प्रबंध
सं पू. मृगेन्द्रविजयजी म.सा. 456 066 सन्मतितत्त्वसोपानम्
|सं पू. लब्धिसूरिजी म.सा. 0676शमादा ही गुशनुवाई | गु४. पू. हेमसागरसूरिजी म.सा.
638 068 मोहराजापराजयम्
सं पू. चतुरविजयजी म.सा.
192 069 | क्रियाकोश
सं/हिं श्री मोहनलाल बांठिया
428 070 | कालिकाचार्यकथासंग्रह
सं/J. श्री अंबालाल प्रेमचंद | 071 सामान्यनिरुक्ति चंद्रकला कलाविलास टीका सं. श्री वामाचरण भट्टाचार्य |
308 072 | जन्मसमुद्रजातक
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
128 073| मेघमहोदय वर्षप्रबोध
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
532 0748न सामुद्रिनi iय jथी
J४. श्री हिम्मतराम महाशंकर जानी 0758न यित्र इल्पद्र्भ साग-१
४४. श्री साराभाई नवाब
374
420
406

Page #7

076 | જૈન ચિત્ર કલ્પનૂમ ભાગ-૨
સંગીત નાટ્ય રૂપાવલી
077
078 ભારતનાં જૈન તીર્થો અને તેનું શિલ્પસ્થાપત્ય
079
શિલ્પ ચિન્તામણિ ભાગ-૧ 080 બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૧ 081 બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૨
082 બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૩
| 083 | આયુર્વેદના અનુભૂત પ્રયોગો ભાગ-૧
084
કલ્યાણ કારક
183 વિધઓપન જોશ
086
087
188 હસ્તસીવનમ્
કથા રત્ન કોશ ભાગ-1
કથા રત્ન કોશ ભાગ-2
089 એન્દ્રચનુવિંશતિકા
090
સમ્મતિ તર્ક મહાર્ણવાવતારિકા
ગુજ.
ગુજ.
ગુજ.
ગુજ.
ગુજ.
ગુજ.
श्री साराभाई नवाब
श्री विद्या साराभाई नवाब
श्री साराभाई नवाब
સં.
श्री मनसुखलाल भुदरमल
श्री जगन्नाथ अंबाराम
श्री जगन्नाथ अंबाराम
श्री जगन्नाथ अंबाराम
पू. कान्तिसागरजी
श्री वर्धमान पार्श्वनाथ शास्त्री
ગુજ.
ગુજ.
ગુજ.
सं./ हिं श्री नंदलाल शर्मा
ગુજ.
ગુજ.
સં.
સં.
श्री बेचरदास जीवराज दोशी
श्री बेचरदास जीवराज दोशी
पू. मेघविजयजीगणि
पू. यशोविजयजी, पू. पुण्यविजयजी
आचार्य श्री विजयदर्शनसूरिजी
238
194
192
254
260
238
260
114
910
436
336
230
322
114
560

Page #8

श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
पृष्ठ
272
92
240
93
254
282
95
118
466
संयोजक-शाह बाबुलाल सरेमल - (मो.) 9426585904 (ओ.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com
शाह वीमळाबेन सरेमल जवेरचंदजी बेडावाळा भवन
हीराजैन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमदावाद-05. अहो श्रुतज्ञानम् ग्रंथ जीर्णोद्धार-संवत २०६७ (ई. 2011) सेट नं.-३ प्रायः अप्राप्य प्राचीन पुस्तकों की स्केन डीवीडी बनाई उसकी सूची।यह पुस्तके वेबसाइट से भी डाउनलोड कर सकते हैं। क्रम पुस्तक नाम
कर्ता/टीकाकार भाषा संपादक/प्रकाशक |91 स्याद्वाद रत्नाकर भाग-१
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना स्यादवाद रत्नाकर भाग-२ वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना स्यादवाद रत्नाकर भाग-३ वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना स्यावाद रत्नाकर भाग-४
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना स्यावाद रत्नाकर भाग-५
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना 96 पवित्र कल्पसूत्र
पुण्यविजयजी
सं./अं साराभाई नवाब 97 समराङ्गण सूत्रधार भाग-१
| भोजदेवसं . टी. गणपति शास्त्री समराङ्गण सूत्रधार भाग-२ भोजदेव
टी. गणपति शास्त्री 99 . | भुवनदीपक
पद्मप्रभसूरिजी
सं. वेंकटेश प्रेस | 100 | गाथासहस्त्री
समयसुंदरजी
सं. सुखलालजी भारतीय प्राचीन लिपीमाला
गौरीशंकर ओझा हिन्दी मुन्शीराम मनोहरराम 102 शब्दरत्नाकर
साधुसुन्दरजी
हरगोविन्ददास बेचरदास 103 | सुबोधवाणी प्रकाश
न्यायविजयजी
सं./गु हेमचंद्राचार्य जैन सभा 104 लघु प्रबंध संग्रह जयंत पी. ठाकर
ओरीएन्ट इस्टी. बरोडा 105 | जैन स्तोत्र संचय-१-२-३
माणिक्यसागरसूरिजी
आगमोद्धारक सभा 106 | सन्मतितर्क प्रकरण भाग-१,२,३ सिद्धसेन दिवाकर
सुखलाल संघवी सन्मतितर्क प्रकरण भाग-४,५ सिद्धसेन दिवाकर
सुखलाल संघवी 108 | न्यायसार - न्यायतात्पर्यदीपिका सतिषचंद्र विद्याभूषण
एसियाटीक सोसायटी
342
98
362
134
70
101
316
224
612
307
250
514
107
454
354

Page #9

109
सं./हि
337
110
सं./हि
354
111
372
112
सं./हि सं./हि सं./हि
142
113
336
364
सं./गु सं./गु
पुरणचंद्र नाहर पुरणचंद्र नाहर पुरणचंद्र नाहर जिनदत्तसूरि ज्ञानभंडार अरविन्द धामणिया यशोविजयजी ग्रंथमाळा | यशोविजयजी ग्रंथमाळा | नाहटा ब्रधर्स | जैन आत्मानंद सभा
जैन आत्मानंद सभा | फार्बस गुजराती सभा
फार्बस गुजराती सभा | फार्बस गुजराती सभा
218
116
656
122
जैन लेख संग्रह भाग-१
पुरणचंद्र नाहर जैन लेख संग्रह भाग-२
पुरणचंद्र नाहर जैन लेख संग्रह भाग-३
पुरणचंद्र नाहर | जैन धातु प्रतिमा लेख भाग-१
कांतिसागरजी जैन प्रतिमा लेख संग्रह
दौलतसिंह लोढा 114 राधनपुर प्रतिमा लेख संदोह
विशालविजयजी प्राचिन लेख संग्रह-१ ।
विजयधर्मसूरिजी बीकानेर जैन लेख संग्रह
अगरचंद नाहटा 117
प्राचीन जैन लेख संग्रह भाग-१ जिनविजयजी 118 | प्राचिन जैन लेख संग्रह भाग-२ जिनविजयजी 119 | गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-१ गिरजाशंकर शास्त्री 120 गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-२ गिरजाशंकर शास्त्री
गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-३ गिरजाशंकर शास्त्री
ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. | पी. पीटरसन 122 __ इन मुंबई सर्कल-१
ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. | पी. पीटरसन 123 इन मुंबई सर्कल-४
ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. पी. पीटरसन । इन मुंबई सर्कल-५
कलेक्शन ऑफ प्राकृत एन्ड संस्कृत पी. पीटरसन
__ इन्स्क्रीप्शन्स | 126 | विजयदेव माहात्म्यम्
जिनविजयजी
764
सं./हि सं./हि सं./हि सं./गु सं./गु सं./गु
404
404
121
540
रॉयल एशियाटीक जर्नल
274
रॉयल एशियाटीक जर्नल
41
124
400
अं.
रॉयल एशियाटीक जर्नल भावनगर आर्चीऑलॉजीकल डिपार्टमेन्ट, भावनगर जैन सत्य संशोधक
125
320
148

Page #10

श्रीन्यायविजयसुबोधवाणीप्रकाशः
अर्थात
न्यायतीर्थ-विशारदमुनिश्रीन्यायविजयविरचित---
संस्कृतग्रन्थसङ्ग्रहः स्वोपज्ञगूजरातीअनुवाद-प्रस्तावनासहितः
तथा
भिन्नभिन्नकर्तृकअंग्रेजीअनुवाद-प्रस्तावनासंयुक्तः ।
पाटण-श्रीहेमचन्द्राचार्यजैनसभा-प्रकाशितः।।
पोरसंवत् १४७५ ]
वि. सं. २००५
[ ईशवीय सं. १९४९
।
Ano! Shrutgyanam

Page #11

ભેગીલાલ ચુનીલાલ કાપડીયા મણિલાલ ગભરૂચંદ શાહ
મન્સીઓ શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય જૈન સભા. છે. પીપળાને ગેર, પાટણ (ગુજરાત). પાકિસ્થાન ઉપરની સભા, મૂલ્ય રૂ. ૧૦)
Sા વિદ્યા या विमुक्तये
વિદ્યા, જ્ઞાન કે શિક્ષણ
બધનોમાંથી છોડાવે.
મુદ્રસ્થાન આનંદ પ્રેમ ભાવનગર
Ahol Shrutgyanam

Page #12

श्रीन्यायविजयसुबोधवाणीप्रकाश
A Collection of pre-published Sanskrita works composed by
Muni Nyāyavijayaji
With
Gujarati translations and prefaces
by the same auther
and With English translations and prefaces
by differeut individuals.
Publishei hy Shri Hemachandracharya Jaina Sabhä,
Patan ( Gujarat )
A. D. 1949
Ahol Shrugyanam

Page #13

મક-સ્મૃતિઃ
नादेकपदे निवृत्य मुनिनां यो यौवनोपक्रमे शिक्षाभ्यासमलब्धपूर्व्यधिगतः सङ्कल्पशकूत्युद्धुरः । वैदुष्यं क्रमिकप्रयत्नवलतः सम्पाद्य सत्तेजसा
लोकव्यापियसः प्रकाशगुरुणा सत्कर्मयोगोऽचकात् ॥ १ ॥ सूरेर्विजयधर्मस्य गुरोस्तस्य महात्मनः । पुण्यस्मरणमाधातुमीहेऽस्मिन् ग्रन्थसङ्ग्रहे || २ ||
-ચાવષયઃ ।
અર્થાત્ જેમણે બાળવયમાં સ્કૂલ કે નિશાળનું શિક્ષણ નહિ મેળવેલું' અને જેએ જુગારની લતમાં પડેલ-એવા જેમણે જુગારમાંથી એકદમ એચિતા મસીને જુવાનીના ઉદ્દયકાળમાં સુનિદીક્ષા ગ્રહણ કરેલી અને, સુદૃઢ સકલ્પબળ વાળા જેમણે મહેનત અને અભ્યાસમાંથી ક્રમશઃ વિદ્યાભ્યાસમાં આગળ વધતા જઈ વિશિષ્ટ પાંડત્ય પ્રાપ્ત કર્યું, અને પ્રશસ્ત કચેાગમાં વિહરણુશીલ એવા જેએ લેકવ્યાપી યશઃપ્રકાશથી ગૌરવંત પેાતાના સન્ત જીવનના શુભ્ર તેજથી દૈદીપ્યમાન બન્યા,એવા ગુરુદેવશ્રી વિજયધમ સૂરિજી મહારાજની પુણ્યસ્મૃતિ આ મારા ગ્રન્થસ ગ્રહમાં ભક્તભાવથી અંકિત કરું છું.
Aho! Shrutgyanam

Page #14

પ્ર કા શ કે નું નિવેદન
પૂજ્ય ન્યા. ન્યા. સુનિ મહેરાજશ્રી ન્યાયવિજયજી-રચિત સ`સ્કૃત ગ્રન્થા “શ્રીન્યાયવિજય-સુખેાધવાણીપ્રકાશ”એ નામે આ સગ્રહરૂપે પ્રકાશન પામે એ એક ગૌરવભરી હકીકત છે; એટલું જ નહિ, પણ પ્રસ્તુત ગ્રન્થેાએ વિચારક જિજ્ઞાસુઓમાં પેાતાનુ' મહત્ત્વનું સ્થાન સિદ્ધ કરી લીધું છે એ સ્પષ્ટ માલૂમ પડે છે. ધર્મના સૂક્ષ્મ સિદ્ધાંતા અને તત્ત્વોનું સરલ આલેખન, વિષયને ચગ્ય રીતે રજૂ કરતી એકધારી વહેતી ગૌરવશાલી ભાષા અને શૈલી અને ઘેાડામાં ઘણું સમાવતી ક્રમિક વિચારસરણી એ આ ગ્રંથસંગ્રહની વિશિષ્ટતા છે. સગ્રહ પેાતે જ મહારાજ શ્રીની વિદ્વત્તા સમ`ધી સ્પષ્ટ ખ્યાલ આપી શકે તેમ છે. એટલે એ પરત્વે વિશેષ લખવુ' એ સેના ઉપર ઢાળ ચઢાવવા સરખું છે. પુસ્તકની વસ્તુ સ’સ્કૃત, ગુજરાતી અને અંગ્રેજી એમ ત્રણે ભાષામાં આલેખાયેલી હાવાથી કાઇ પણ સુજ્ઞ વાચક તેમાંથી નિષ્પન્ન થતા રસને સરળ રીતે અનુભવી શકશે; અને ત્રણે ભાષા જાણુનાર વ્યક્તિ તે તેના અતિવિશદતાથી જ્ઞાનાસ્વાદ લઇ શકશે. આવા એક સુદર ગ્રંથનું પ્રકાશનકાર્ય શ્રી હેમચંદ્રાચાય જૈન સભાને ફાળે આવ્યુ છે એ એક આનદલ↑ પ્રસંગ છે, અને તે માટે 'સ્થા સાચે જ ગર્વ અનુભવે છે. લાંમે સમય વીત્યા પછી સસ્થા પેાતાની ગ્રંથાવલીપ્રવૃત્તિને આ રીતે પુનર્જીવિત કરી શકી છે તેથી કાઇક સતાષ અનુભવે છે. જો કે 'સ્થાની આર્થિક મૂંઝવણુ હજી સપૂર્ણ ટાળી શકાઇ નથી, છતાં છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષ થી સસ્થાને સમાજના સારા વના અનેક પ્રકારે સહકાર મળી ચુકયે છે, અને પરિણામે સસ્થા પેાતાના મકાનને વાંચનાલય-પુસ્તકાલયને ચેગ્ય રૂપમાં ફેરવી શકી છે અને નવીન સાહિત્ય પશુ ઠીકઠીક પ્રમાણમાં વસાવી શકી છે.
સંસ્થાની પ્રવૃત્તિએ અનેક છે. એના કૅમિક વિકાસ એ અમારુ ધ્યેય છે.
*
સદરહુ પ્રત્યય મહાત્મક પુસ્તકનું” “જીવનપ્રકાશ
જણાવેલુ નામ વધુ ઠીક
ધારેલુ, પરન્તુ એને બદલે ઉપર છે.-પ્રકાશક
Aho! Shrutgyanam
..
એવુ નામ અગાઉ રાખવા લાગવાથી રાખવામાં આવ્યું

Page #15

એ ધ્યેયની સિદ્ધિમાં સંસ્થા અને સમાજનું શ્રેય છે અને એથી તે અમને આશા છે કે સમાજ સંસ્થા પ્રત્યેનું પિતાનું કર્તવ્ય કદી જ નહિ ચૂકે.
જે સહસ્થ એ આ પુસ્તક-પ્રકાશનમાં પહેલેથી જ આર્થિક સહાયતા આપી અમારા માર્ગ સરળ કરી આપે છે તેઓને અમે આ તકે આભાર માનીએ છીએ. તેઓના સહકાર વિના આ કાર્ય ઉપાડવાની સંસ્થાની ગુજાસ જ ન હતી. તે સહાયક મહાશયોની નામાવલી આ પુસ્તકને છેડે આપી છે. આ સુંદર ગ્રંથ જનતા પાસે મૂકવાની પરવાનગી આપવા માટે લેખક શ્રી ના અમે અત્યન્ત કૃતજ્ઞ છીએ. પ્રાંતે, માંડલ (તા. વીરમગામ ના ગૃહસ્થ મહદય શ્રીમાન શેઠ હીરાચંદ ધરમશીભાઈએ આ પુસ્તકના પ્રકાશનમાં એક હજારની રકમ આપી પ્રશંસનીય ઉદારતા બતાવી આ પુસ્તકને પ્રકાશિત કરવાના અમારા ઉત્સાહને જે વેગીલે બનાવ્યો છે તે માટે આ સભા એ ઉદાર મહાનુભાવ રહસ્થને આદરપૂર્ણ આભાર માની આદત થાય છે.
ભોગીલાલ ચુનીલાલ કાપડીયા, આષાઢ પૂર્ણિમા, છે. વિ. સં. ૨૦૦૫
મણિલાલ નભરૂચંદ શાહ પાટણ ,
માનદ મંત્રીઓ શ્રીહમચન્દ્રાચાર્ય જેનસભા, પાટણ,
Ahol Shrutgyanam

Page #16

કિ
C====
નાનકમા
કૃતજ્ઞતાદગાર
ક
અત્યાર સુધીમાં મારી જે સંસ્કૃત કૃતિઓ પ્રકાશિત થઈ છે તેમની ઘણીને આ સંગ્રહમાં સંગ્રહ કરમાં બાગે છે, જેને ગૃજરાતી અંગ્રેજી અનુવાદ વગેરે સાથે આ શહરૂપે પ્રકાશમાં મૂકીને પાટણની સુનામધેય કીહેમચન્દ્રાચાર્ય ન સભા એ મને જે પ્રમોદ અને પ્રેત્સાહન આપ્યાં છે તેને અહીં ઉલ્લેખ કરીને હર્ષત થાઉં છું
આ સંગ્રહને બધા પ્રફ સમગ્રરૂપે એકથી વધુ વખત મેં તો જોયાં જ છે, પણું, પાટણનિવાસી સકસ્થ મણલાલ દોલતચંદ શાહ બી.એ., એલ.એલ.બી, રિટાયર્ડ એસિસ્ટન્ટ જજ, વડોદરા સ્ટેટ, તેઓ એ પણ મારી સાથે જ સાથે બધાં પ્રફ જોયાં છે અને આ સંગ્રહ અંગ્રેજી વિભાગના-ડાં સ્થાને બાદ કરતાં –બહુ મોટા ભાગે એમની કસાયેલી કલમનાં ટાંકણાં ખાઈ ખાઈને વાચકસમક્ષ ઉપસ્થિત થતું વર્તમાન રૂપ પ્રાપ્ત કર્યું છે. અંગ્રેજીને સુધારી વિશદ કરવામાં એ મહાશયે જે રસ લીધે છે તે એ જ્ઞાનકિ, બુદ્ધિમાન, વિદ્વાન, સ્વાધ્યાયપરાયણ ગૃહસ્થને રાનપાસનારૂપ સ્તુતિપા ! તપ કહી શકાય.
આ સભાના પ્રાણસમાં માનનીય મનિવમહાદય શ્રીમાન્ ભેગીલાલ ચુનીલાલ કાપડીયા ભાઈ આ સંગ્રહના પ્રકાશનમાં આર્થિક સહાયતા મેળવવા ગ્ય તત્પરતા જે ન બતાવી શકયા હોત તો આ સંગ્રહ આ વખતે પ્રગટ થાય છે તે ન થાત. સભાના સંચાલનમાં અને તેને વિકસાવવામાં ક્રિયાશીલ ઉત્સાહને જે એકધારો સ્રોત એ ગૃહસ્થમહાદયને વા કરે છે તે તુત્ય અને અભિનન્દનીય ઉદાહરણરૂપ છે.
યાયવિજય
આષાઢ-પોર્ણમાસી, વિ. સં. ૨૦૦૫,
પાટણ (ગુજરાત) |
Aho I Shrugyanam

Page #17

ગ્રન્થસંગ્રહ-પરિચય મારા અત્યારસુધીમાં જુદા જુદા વખતે રચેલા સંસ્કૃત ગ્રન્થ માને ઘણે ભાગ આ સંગ્રહમાં આપવામાં આવ્યો છે-ગૂજરાતી અને અંગ્રેજી અર્થ તથા પ્રસ્તાવનાઓ સાથે, દરેક ગ્રન્થની સાથેનું ગૂજરાતી મારું છે અને અંગ્રેજી જુદા જુદા સજજન મહાશયનું છે. જે જે ગ્રન્થનું અંગ્રેજી જેમનું જેમનું છે તેમનું નામ તે તે ગ્રથના પ્રારંભમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યું છે. અને કો ગ્રન્થ કઈ સાલમાં પ્રકાશ પામે પણ તે તે ગ્રન્થના પ્રારંભમાં (નામોદ્દેશ પત્રમાં જણાવવામાં આવ્યું છે. આ પુસ્તકમાં સંગૃહીત ગ્રંથે નીચે પ્રમાણે છેગ્રથનામ
પૃષાંક १ महात्मविभूतिः २ जीवनामृतम् ३ जीवन-हितम् ४ जीवन-भूमिः ५ वीर-विभूतिः ६ अनेकान्तविभूतिः ७ दीनाक्रन्दनम् ८ जीवनपाठोपनिषद् ९ मक्त-गीतम १० संस्कृतपत्राणि
२५९ (१) विद्यार्थिजीवनरश्मिः (२) आश्वासन
(३) आत्महितोपदेशः ११ श्रीविजयधर्मसूरिश्लोकाञ्जलिः
२९४ १२ अध्यात्मतत्वालोकः १३ प्रकीर्णकम्
(१) संस्कृतपत्रम् (२) उपदेशसारः (३) अन्तर्वेदना (४) मंगल- प्रार्थना
Aho! Shrutgyanam

Page #18

વિષય-પરિચય
૧ ગ્રન્થમાં અહંન, સિદ્ધ વગેરે નવ પદેની સમજ છે. ૨ ગ્રન્થમાં જીવનને અમૃતરૂપ બાધ છે. ૩ ગ્રન્થમાં જીવનને હિતાવહ જ્ઞાન છે. ૪ ગ્રન્થમાં જીવનની ભૂમિ તરીકે બ્રહ્મચર્ય અને વીર્યરક્ષા બાબત શિક્ષા છે. ૫ ગ્રન્થમાં શ્રીમહાવીર દેવનું જીવન અને તેમને પ્રવચનમાર છે. ( 2થમાં જૈન દર્શનની શ્રેષ્ઠ વિમતિ તરીકે ગણાતી અનેકાન્તદષ્ટિનું
(સ્યાદ્વાદનું) અવલોકન છે. ૭ ગ્રન્થમાં ભગવાન આગળ ભક્તનું આક્રન્દન છે. ૮ ગ્રન્થમાં જીવનના પાઠેને સાર છે
૯ ગ્રન્થમાં ભક્તનું ગીત છે. ૧૦ ગ્રન્થમાં ત્રણ સંસ્કૃત પત્ર છે, જેમાં પહેલો પત્ર વિદ્યાર્થી જીવનની રૂપ
રેખા બતાવે છે, બીજે શેકાને આશ્વાસનરૂપ છે અને ત્રીજે આત્મ
હિતને ઉપદેશ કરે છે. ૧૧ ગ્રન્થમાં સ્વત ગુરુદેવ શ્રી વિજયધર્મસૂરિજી મહારાજને અંજલિ છે. ૧૨ છેલો ગ્રન્થ અધ્યાત્મતવાલેક છે, જેનાં આઠ પ્રકરણે આ છે
પહેલું પ્રકરણ-પોષ” છે, જેમાં સામાન્ય આધ્યાત્મિક પ્રેરણા છે. બીજું પ્રકરણ-પૂર્વના છે, જેમાં આયાત્મિક વિકાસ માટેની પૂર્વ
ભૂમિરૂપ બાબતો નિર્દિષ્ટ છે. ત્રીજું પ્રકરણ-rણાયો છે, જેમાં કેગનાં યમ, નિયમ, આસન,
પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એ આઠ અંગે તેમ જ ગની મિત્રા” આદિ આઠ દષ્ટિએ બતાવ્યાં છે, અને અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ એ પાંચ યમો ઉપર ઉપદેશ છે,
Ahol Shrutgyanam

Page #19

ચોથું પ્રકરણ : છે, જેમાં કોધ, અભિમાન, દંભ અને લાભ
એ કષાચાને દૂર કરવાની શિખામણ છે. પાંચમું પ્રકરણ –ાન-સામગ્રી' છે, જેમાં ઇન્દ્રિયજય, મનશુદ્ધિ અને
સમતા ઉપર ઉપદેશ છે અને ભાવનાઓનું દિગ્દર્શન છે. છઠ્ઠ પ્રકરણ-ચાઉસિડ છે, જેમાં ધ્યાનનું કથન છે. સાતમું પ્રકરણ ' છે, જેમાં કેગના ભિન્ન ભિન્ન રીતિના પ્રકારે
બતાવ્યા છે. આઠમું (છેલ્લું) પ્રકરણ ૩ત્ર છે, જેમાં જીવનનું ભલું થાય
એવો સર્વસામાન્ય સરળ, સુગમ સને પરેશ
કરવામાં આવ્યે છે અયામતવાલોક' ગ્રન્થ પછી “શી ” અવે છે, જેમાં એક સજજન
ઉપર મારો સંસ્કૃત પત્ર છે. એ પછી “: આવે છે, જેમાં ઉપદેશનો અન્તિમ સારાંશ છે. એ પછી છેલ્લે સર્વેના અને “મફપ્રાર્થના રજા થઈ આ સંગ્રહગ્રન્થ સમાપ્ત
થાય છે. આ પ્રમાણે જ્ઞાનોપદેશનાં વહેણ આમાં પથરાયેલાં હોઈ આ પુસ્તકનું (સંગ્રહનું) નામ પુષિરા વા' રાખવામાં આવ્યું છે. ખરી રીતે તો મારા પિતાના શોખની આ સવતી છે, કિ બીજાઓને પણ ચાખવાની તક મળે એ માટે એક થાળીમાં બધી ભેગી કરી મૂકવામાં આવી છે. વાચકને ગામશે તે વિશેષ આનન્દ,
-ન્યાયવિજય
Ahol Shrutgyanam

Page #20

અંગ્રેજી અનુવાદકનાં નામ
૨ Heremવિન અંગ્રેજી અનુવાદક શ્રી મણિલાલ દોલતચંદ શાહ
બી એ, એલએલ. બી. પાટણ. २ जीवनामृतन
ગ્રન્થકાર સુનિજી ૨ વર-દિરના જ વર-ભૂમિના
શ્રી ગુણવંતરાય પ્રતાપરાય રિંડાણી બી.એ. જામખંભાળિયા (જામનગર). [ એમની
અંગ્રેજી પ્રસ્તાવના સાથે. } ક -મિતિ પૂર્વધના , શ્રી બી ભટ્ટાચાર્ય એમ. એ. પી.એચ ડી.
ડાયરેકટર ઓરિયન્ટલ ઇન્સિટટયુટ વડેદરા
[એમની અંગ્રેજી પ્રસ્તાવના સાથે. વીર-વિGિરાર્થના , શ્રી એન. કે. બંભણીયા,
એમ. એ. એલએલ, બી, માંગરોળ
(કાઠિયાવાડ). ૬ અને દાર-મિતિના , શ્રી એ. એસ. ગોપાણ એમ. એ. બબઈ
[ એમના અંગ્રેજી “લ” સાથે. ૭. રીનાના , શ્રી ડાહ્યાભાઈ મગનલાલ પરીખ બી. એ.
એલએલ. બી. પ્લીડર હાઈટે વડોદરા, ૮ ગીરનાનિષમા
શ્રી ધર્મસુખરાય જયશંકર વસાવડા,
બી. એ. માંગરોળ (કાઠિયાવાડ). ૨ મ-તના
ગ્રન્થકાર મુનિજી १० संस्कृत स्त्रोमा
{ fsizીવનના ગ્રન્થકાર મુનિજી ૨ જગ્યાના
આ મણિલાલ દેલતચંદ શાહ,
બી. એ. એલએલ. બી. પાટણ. રૂ કામકાજાના ૨૨ શ્રીવિર્ષ જાન્ટિના, પ્રકાર મુનિજી ઝss રમતવાતોના ,
વત વિદ્વાન્ શ્રી મોતીચંદ ઝવેરચંદ
ગત વિધાન શ્રી ના મહેતા ભાવનગર
Aho! Shrutgyanam

Page #21

સામાન્ય અવબોધન
માણસ પિતાના ઊંડા અન્તઃકરણમાં સમજે છે તે બરાબર, પણ એના ઉપર પડદે નાંખી અથવા તેને અવગણી પેટા વિચારને સ્વીકારે છે, અને એમ કરી ? અવળે બની) અવળું કામ કરવા લાગે છે. પોતાની અન્તઃસ્કુરિત સમજ ઉપર ધ્યાન આપે અને એને ઉપયોગ કરે તે ન કેવળ પિતાને જ સુખી બનાવી શકે, પિતાની આસપાસનાને પણ ઉપકારક થઈ પડે. સુખી થવામાં જ જીવનની સફલતા નથી, પણ જીવનને ઉન્નતા બનાવવામાં જ સાચી સફલતા છે. જીવનની ઉન્નત અવસ્થામાં સુખીપણું આપોઆપ આવી જાય છે. સુખસાધનની સગવડ કમ હોય તે ચે માનસિક વિકાસની ઉન્નત અવસ્થા મનને સ્વસ્થ રાખવામાં સમર્થ હોય છે. ઉન્નત–મના મહાશયને પોતાની વિકાસ–સાધનામાં સુખ કે દુઃખ બાધક થતાં નથી. દુઃખ આધક ન થાય એ સ્થિતિ ઊંચી છે, પણ એના કરતાંય, સુખ (ભૌતિક સગવડ) બાધક ન થાય એ સ્થિતિ વધારે ઊંચી છે. જેની દષ્ટિ ખુલી ગઈ છે તે જેમ દુઃખની કરાલ આંધીમાંથી, તેમ સુખની લપસણી જગ્યામાંથી અબાધિત પણે પસાર થાય છે. પિતાની વિકાસક્રિયામાં તેને કઈ કઈ કે પ્રલે ભને અડચણરૂપ થવા પામતાં નથી.
સદ્ગુણેના પારણમાં સરવાળે સુખ અને શાન્તિ સમયેaો છે એ માણસ ઘણુંખરું સમજતા હોય છે, છતાં એ તરફ ઝુકો નથી અને બુરી ટેવ તેમ જ ખરાબ વલણમાં રપ રહે છે. આ હાલતમાં જીવન કચડાતું જાય એ દેખીતું છે. દુઃખ અને દુર્દશાની હાલતમાં પણ માણસને સન્માર્ગ સૂઝતો નથી ! સૂઝતે તે હશે, પણ તેને અમલ કરવાનું સૂઝતું નથી, અમલ કરવા તૈયાર થવા જેટલું બળ એ ફરતે નથી, જૂના ખરાબ ચીલાથી ખસી સારા રસ્તા ઉપર આવવા કટીબદ્ધ થતા નથી, જ્યાં પડ્યો છે તે કચરામાં જ પડી રહેવાનું એને ગમે છે. આ હાલત દુનિયાના બહુ મોટા જનસમૂહની છે, જે મેહ અને માનસિક નબળાઈનું દુઃખદ પરિણામ છે.
Ahol Shrugyanam

Page #22

નવાઈની છતાં લગભગ સર્વત્ર જોવામાં આવતી વાત છે કે ઈશ્વર, પુણ્ય-પાપ અને પલકમાં માનવા છતાં અને ઈશ્વરપૂજા વગેરે અનુષાને કરવા છતાં માણસ અનીતિઅન્યાયનાં આચરણ કરવામાં લાગ્યો રહે છે. એ કે વિસંવાદ! કિન્તુ સાચી વાત એમ છે કે ઉક્ત અનુષ્ઠાને માણસના શરીર ઉપરથી જ વહી જતાં હોય છે, એના મન ઉપર નથી પડતાં, એટલે મન સંરકાર પામ્યા વગરનું રહી જાય છે, એટલે પછી વિચાર, વર્તન શી રીતે સુધરવા પામે ? એ જ કારણ છે કે, ધાર્મિક પૂજાપાઠ કરનારા, ઈશ્વરવાદના સમર્થનમાં મોટી મોટી શાસ્ત્રીય અને તાર્કિક વાતો ફેલાવનારા અને મોટા જોશથી કમનો મહિમા ગાનારા પણ નૈતિક જીવનમાં ઘણા પિચા અને કાલુખ્ય ધરાવતા હોય છે. માટે જ માણસે ખૂબ દઢતાથી સમજી લેવાની જરૂર છે કે સદ્દગુણના ધારણ માટે પ્રયત્નશીલ થવું એ જ જીવનનું પરમ વાસ્તવિક કર્તવ્ય છે. “ગીતા" સ્પષ્ટ કહે છે કે – કાળા માથે જિં પતિ મજ: - I જ
(અધ્યાય ૧૮) અથર્--પિતાનાં સત્કાર્યોથી જે ભગવાનને પૂજે છે તે સિદ્ધિને પામે છે. તાત્પર્ય એ જ કે-સદગુણી, સકર્મી થવું એ જ ભગવાનની સાચી પૂજા છે. ઈશ્વરવાદમાં ન માનનાર પણ જે સકમી હશે તે એ હમેશાં પળે પળે ભગવાનની પૂજા કરી રહ્યો છે, અને એ ભગવાનનો સાચો ભક્ત ગણાશે.
જૈનાચાર્ય શ્રીહરિભદ્રસૂરિ પણ પોતાના “અષ્ટક' ગ્રન્યના તૃતીય અષ્ટકમાં ભગવાનને અષ્ટપુષ્પી (આઠ પુષ્પ અર્પવાનું જણાવતી વખતે—
अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्मचर्यमसङ्गता ।
गुरुभक्तिस्तपा ज्ञानं सत्पुष्पाणि प्रचक्षते ॥ એ બ્લેક અને એની પછીના લેકથી અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ ગુરુભક્તિ, તપ અને જ્ઞાન એ આઠ ગુણરૂપ પુષ્પો (એ આઠ ગુણેને પાળવારૂપે) ભગવાનને આપવાનું જણાવે છે, અને એ અષ્ટપુષ્પી પૂજાને શુદ્ધપૂજા કહે છે.
આમ, જગતભરના જ્ઞાનીઓ પૂજા-ભક્તિ-તપ-જપ-સ્વાધ્યાય-ક્રિયા-- દ્વારા જીવનશૈધન કરવાનું જ ફરમાવે છે. નિઃસદેહ, કોઈ પણ સાધનને આશ્રય લઈ જે એક સાચું કાર્ય સાધવાનું છે તે જીવનશુદ્ધિ છે એ જ કુશલમા છે, એમાં જ જીવનની ધન્યતા છે. માણસ સત્સંગની
Aho! Shrutgyanam

Page #23

પ્રેરણા લેતો રહી અને પિતાના સ્વભાવ તથા વિચાર સુધારતે રહી જીવનશોધનના વ્યાપારરૂપ સત્ય, સંયમ, અહિંસા, મૈત્રી, પરોપકાર વગેરે સદગુણોને પોતાની અન્દર પ્રગટાવે અને વિકસાવતો જાય-એ જ હેતુ માટે એ અહીં આવ્યા છે અને એમાં જ એના આ પ્રવાસની સફલતા છે.
રામ જેવાને રાવણ જેવાની (એના અન્યાયની સામે હિંસક પદ્ધતિ ગ્રહણ કરવી પડી એવા અપવાદો પણ છે, જેમાં વિવેકબુદ્ધિથી કામ લેવું જોઈએ. એવા અપવાદોમાં અહંકાર, છેષ કે સ્વાર્થભ ન હોય, પણ શુદ્ધ ન્ય બુદ્ધિ હોય. “નરે વા કુંજરો વા જેવું નહિ પણ નરક જેવું કેવળ અસત્ય પણ ક્યારેક અતિવિકટ પ્રસંગે કેવલ બીજાના રક્ષણ માટે કેવલ શુદ્ધ બુદ્ધિથી દવું પડે તે એ આપvસંગની વિષમ હાલત ગણાય. માણસ પિતાના પ્રત્યે બીજા પાસેથી કેવો વ્યવહાર છે છે? એવો વ્યવહાર બીજા પ્રત્યે રાખવાનું છેરણ સ્થિર થઈ જાય તે મંત્રીની સાધના સરલ બની જાય, જેની મધુર રેશની પથગતાં કોઈ પણ સમાજ કે દેશ વગર - સમાન બની જાય.
| દાર્શનિક મતમતાન્તરને વિસ્તાર બહુ મોટો અને ગંભીર છે. કેઈ
- વાદી છે, તે બીજા અનાત્મવાદી, આત્મવાદીમાં પણ કોઈ એકાત્મવાદી છે, તે બીજા નાનામવાદી; એ જ પ્રમાણે ઇશ્વરવાદના મતમાં ઘણી ભિન્નતાઓ છે. આ બધાં મતવ્યો એકબીજા સાથે ટકરાતાં રહે છે અને વાદચર્ચાનો વિષય બન્યાં રહે છે. એમ છતાં જગતુની સામે એક તત્વ સુનિશ્ચિત છે, અને તે, બધા પ્રાણધારીઓમાં સમગ્ર જીવન્ત શરીરમે “હું” નું વેદના-સંવેદન થાય છે તે. એ સર્વનુભવસિદ્ધ અને સર્વમાન્ય તત્વના આધાર પર “જીવો અને જીવવા દે” ને ઉપદેશ સર્વગ્રાહ્ય બન્ય છે. કટ્ટરમાં કટ્ટર કહેવાતી નાસ્તિક સંસ્થા પણ એ ઉપદેશને સ્વીક રે છે અને કર્તવ્ય માને છે. એ ઉપદેશ એટલે સુધી માનવસમૂહ વિતરેલો છે કે બીજાના હિતના ભેગે પિતાનું હિત સાધવું એ અનીતિ છે, દેષ છે, પાપ છે એમ માણસમાત્રને સમજાયું છે; એમ સમજાયું છે કે “હું” નું સંવેદન બધા પ્રાણીઓ માં એક સરખું હેવ થી બધાએ પરસ્પર સદ્ભાવ અને મૈત્રીથી રડવું અને વવું જોઈએ; એ રીતે વર્તવામાં જ બધાનાં હિત અને સુખ સમાયાં છે. ટૂંકમાં “હું” ને સર્વમ, ન્ય તત્વના આધ ૨ પર આખું નૈતિક ધરણ અથવા સદાચરણનીતિ ગોઠવાઈ જાય છે. જે માણસ “અખો કરે અંધરો કુ –પુજબ દ શનિક ચર્ચાઓ અને
Ahol Shrugyanam

Page #24

१५
કલ્પનાએથો મુંઝાઈ - ઇ વિષમ ઝંઝાવ 1 સમા લાગતા એ અંધા વાદાથી વિરક્ત થઈ ગયેા હેાય તે પત્ર ઉપર બતાવેલ સંગ્રાહ્ય ‘“હું” ના તા પર પ્રતિષ્ઠિત સ્રદાહરણની તેની (સત્ય-શીલ-સદાચારની) ઉપાસનાથી પેતાનુ કલ્યઃ શુ સાધી શકે છે. ખરેખર એ ઉપાયના અને ચિત્તશુદ્ધિ સધાતી અને વિકસતી જાય છે અને વિકાસ પામતી પામતી એવી ઉજ્જવલ બનવા પામે છે કે અગેાચર રહેલાં સત્યેા જેવાં હેાય તેવાં એ માણુસની દૃષ્ટિને સ્પષ્ટ થાય છે. 4 વાગતું વાગતું બધું માંડવે આવી જાય છે. ’
આ ઉપરથી સમજી શકાય છે કે અનાત્મવાદી પણ જો શુદ્ધ સદ ્ચ ણુપરાયણુ હશે તે એની સ્પે. સાધના ખાત્મતત્ત્વની સાધનારૂપે જ લેખાવાની એની એ સાધના અજાણ્યે પણ ( આત્મતત્ત્વના સ્વતન્ત્ર અસ્તિત્વી છે જાણ હાલતમાં પણ) એના આત્માના શુદ્ઘોકરજીમાં જ પહોંચવાની. એટલે એવે માણસ માન્યતાની ષ્ટિએ અનમવાદી કહેવાવા છડાં વત્તનની દંષ્ટએ આત્મવાદી છે, જ્યારે આત્મવાદીનું વર્તન ને આત્માને હિતાવડ ન હોય, સદાચરણપૂત ન હોય તે એ માન્યતાથી ભલે આત્મવાદી કહેવાય, પણ વા-તવિક રીતે અનાત્મવાદી છે, ખેલવા પૂરતા જ એ આસ્તિક છે, આકી નાસ્તિક છે—પરને ભયરૂપ અને અવે. આ જ પ્રમાણે ઈશ્વરવાદની બાબત. 'ઇશ્વર કે પરમાત્મા સદાચરણી બનવાનું, વિચારવાણી-વતનને શુદ્ધ રાખવાનું ફરમાવે છે. હવે જે માણસ ઇશ્વરવાદ i માનતા નથી, છતાં આ ફરમાનને અમલ કરે છે, અર્થાત્ સદાચરણુના શુભ માર્ગ પર ચાલે છે, તે માન્યતાની ધ્રુએ ભલે નિરીશ્વરવાદી ગણાય, પશુ તત્ત્વ ઃ ઇશ્વરવાદી છે, શ્વરભક્ત છે. કેમકે એને ઇશ્વરની કલ્પના ન હેાવા છતાં એ એ સન્માર્ગ પર ચાલે છે, જે માર્ગે ચાલવાનું ઇશ્વરનું ફરમાન છે. ભગવાન્ વિશ્વભર છે, એને પૂજક પાસેથી કઈ જોઇતું નથી. એ જો પૂજકને ફરમાન કરે તે એટલું જ કરે કે, માણસ બન ! જીન્નનમાંથી દોષ। અને મુરાઈઓ દૂર કરી સદ્ગુણી થા ! મંદાચરણી અને સત્કર્મા થા ! માણુસ એવું જીવન જીવે એટલા માટે જ અદ્વૈતવાદે જડવાદ ઉપરના મેહુ ખ'ખેરી નાંખી આત્મદૃષ્ટિને જગાવી આત્મારાધક આત્મનિષ્ઠ બ્રહ્મનિષ્ઠ ( શુદ્ધચિદ્રષઆત્મવિહારી ) નાનું ઉપ દેસ્સું દ્વૈતવાદે ચેતનતત્ત્વ સાથે ભળેલ અચૈતનતત્ત્વ જડતત્ત્વ )તે ઓળખી, તેની નિસ્સારતા રે સમય તેને પોતાન ચિત્ સ્વરૂપનાથી ખસેડવાનું પ્રોધ્યું, અર્થાત્ નિૌહ દશા પ્રાપ્ત કરી પાતનું શુદ્ધ ચૈતન્યવરૂપ પ્રગટાવવાનું સમજાવ્યું. ક્ષણિકવાદે સમગ્ર દુન્યવી વિસ્તારને ક્ષણુક ( ક્ષણભંગુર ) પતાવી, ક્ષણિક ઉપર મેહ શે। ? એમ સાવી મેાહવસાને હટાવવાના સકામાં
Aho! Shrutgyanam

Page #25

પિતાને ફાળે આ. શૂન્યવાદે નાશવન્ત જગતની સમજ પાડીને આખરે બધું સૂનું સૂનું થઈ જાય છે એવા સર્વ૨પશી અનુભવના આધાર પર, સંસારની અસારતાના અર્થમ, દૌર્જન્યપ્રેરક દુર્બોહનું દરીકરણ કરવાના ઈરાદે શૂન્યવાદ જણાવ્યો જ્ઞ નવાદે, લાભકારક વરતુને નુકસાનકારક અને નુકસાનકારકને લાભકારક, તે જ પ્રિયને અપ્રિલ અને અપ્રિયને પિય સમજી લેનારું મન કોનાથી અજાણ્યું છે એમ જણાવી. અર્થાત, વસ્તુની હાલત ગમે તે હોય, પણ તે કલ્પના જ ચિત્તને આવરી લઈ નાનારંગી બનાવે છે એવી લોકપ્રતીતિને રજૂ કરી સત્ય-શીલ–સદાચારથી સધાનારી ચિત્તશુદ્ધિમાંથી પ્રગટનાર વિશુદ્ધ અનુભૂ ત અને પ્રમિતિ ઉપર જીવનસ્વાથ્યને અવલંબિત હોવાનું નિરૂપ્યું. જ કતૃત્વવાદે ઈશ્વરનું ઐશ્વર્ય ( સામર્થ્ય ) વર્ણવી તેની તરફ ભક્તિ કેળવવાનું ઉપદેશી તે ભકતના અનુસખ્યાનમાં સચ્ચરિત્ર બનવાનું ઉદ્દઘળ્યું-એ અભિપાયથી કે સચ્ચરિત્ર વગર ભક્તિ નહિ અને ભક્તિ વગર સરને વિકાસ નહિ. જગકર્તા ઈશ્વર નહિ માનનાર વાદે આત્માને રવયંભૂશક્તિશાલી બતાવી આત્મા ઉપરનાં કાર્ષિક આવરણ નાં આક્રમને ખસેડવામાં પિત ના સમર્થ આત્મબળને ઉપચાર કરવાનું પ્રરૂપ્યું. આમ પર. ૨ વિરુદ્ધ દેખાતા પૌરાણિક વાના પુરસ્કર્તાઓએ પોતપોતાના વાદના પુરસ્કરણના મૂળમાં જીવનને સદ્ગુણી, સદાચરણી, સકર્મો બનાવવાનું જ એકમાત્ર મુખ્ય ધ્યેય રાખ્યું છે. આ ધ્યેયને કઈ પણ વાદી કે મતાવલંબી સાધી શકે છે અને એમ કરી આ પ્રત્યક્ષ દુનિયાને રૂડી બનાવવામાં પોતાને પ્રશંસનીય ફાળો આપી જાય છે, જેનાથી આધક શ્રેયકર બીજું શું હોઈ શકે ?
આષાઢ શુદિ ૧, વિ સં. ૨૦૧૫. મહાલક્ષ્મીમાતાને પાડે, જૈન ઉપાશ્રય,
પાટણ ( ગુજરાત ).
મુનિ ન્યાયવિજય.
Ahol Shrugyanam

Page #26

FOREWORD
to the
Adhyatmatattväloka
Nyayatirtha Nyayavisharada Muni Shri Nayavijayaji Mahārāja, who has sung this Adhyatma tatt valoka, and who has written many other books, is a pions jaina Monk of erudite scholarship. I have had the good fortune of coming in contact with this great soul and all the while I have been impressed with his brillant genius and nobleness of mind. Ho has sacrificed the pleasures of his life for the sacred cause of Religion-Religion not in its narrow compass, but in its widest extent, and in its true essence. His religious views are very liberal, and far from being sectarian and hence appeal to the hearts of people, belonging to different sects He discards all the paraphernalia of Religion, and interprets it as 000 that links together by an immortal chain, the beasts of people at large. He has resorted to the saintly life, it seems, as a consoquence of some inward call of heart incapable of being resisted. The book named "Dinakrandanam" [ The wailings of the helpless is magniloquent of the surges and tuult of his heart, and his exhortations to God, pinned by him in that valuable work, are symbolic of the warbling stream of sympathy and feelings of piety running in the innermost recess of
his heart.
He has a very high capacity of delivering public lectures in a homely and convincing style. Whenever he proceeds to the rostrum to deliver a lecture, as is so highly inspired and transported with joy at having to deliver the sacred message of God, that he forgets himself, and his limbs keep time with
Aho! Shrutgyanam

Page #27

18
the tunes of his heart. This is largely responsible for the ineffaceable stamp he leaves on the minds of the audience.
His religious tolerance exposes his translucent heart and gathers round him many an admirer [ both western and eastern). He freely mingles with the students as is evidenced by his advice to the students, written in Sanskrita verses, during his stay for four months at Bombay, and instills knowledge into their minds. It is this affability of heart, this dignified simplicity. this magnanimity of mind, this rich learning, that makes others bow their heads before him in deep reverence.
His mastery over the Sanskrita and Prakrita languages, is indeed laudable. The Jaina monks deserve a great deal of credit in keeping these languages alive and the worthy MuniShri has fairly contributed to the Sanskrita literature by his compeitione.
He is an author of many books of which bis alt-fayfa:, दीनान्नम् and this अध्यात्मतत्वालक, are of out-standing merits and are valuable treasures. In his वीर - विभूति he has paid a glowing tribute to Lord Mahavira and this nice book should claim a front place in the library of every student fond of literature.
This Adbyatmatattvaloka is a work highly bewitching the hearts of the Sanskrita-knowing readers. He has also undergone the trouble of gracing this work by his Gujarati translation and by a learned man's English translation, and the readers are largely helped by these translations. He has also turned this Sanskrita work to Prakrita for the benefit of the Prakritastudents.
Poetry is the soul of literature, and the Muni Shri has marvellously got hold of this soul. His verses are bedecked with simplicity coupled with dignity. The smooth and unchecked flow of his poetry is really charming and fascinates the readers. It is an echo of the ruminations of his heart. Every verse slides forth into another in an unbroken link. His heart flings a word and the word easily settles itself in a beautiful rhyme.
Aho! Shrutgyanam

Page #28

19
The Gujarati preface to this work is very nice. It is an intelligent summary of his philosophical ideas. Man, as he says, is steeped in deep ignorance aud hankers after material happiDo88. He is, go to say, raising delusive turnips at his farm, and does not realize the true form of happiness. He is at big wit's end to find out where the real and abiding bappiness resides. There is no pesce without the purification of the soul and the latter can only be sobieved by pious conduct. Man has to keep at bay the formidable enemies like List, Pride, Adger and Avarise. He lays special stress on this pious conduct and by a logical chain of arguments, hammers out the truth that 'A well-beha ved infidel far surpasses a man cf faith, divested of pious conduct.' Society stands unshaken on the rock of this eternal truth, contained in Sadachkra.
The pinnacle of man's glory lies in the development of the soul, the effalgent being with its all-ambient rays. The soul is an entity distinct from all the material world. The MuniShri has clearly brought to light the mingled though truly separate, existence of soul. The sanges perform their functions. but their manipulation rests entirely with this supreme being in the body.
With the realization of this soul, man understands, as he says, the theory of Rebirth. He has lucidly expounded this theory. He has also analysed life into its various aspects and holds out an immaculate mirror to life. He tries to render the impervious pervious by a smooth flow of argumente,
He does not believe in the word "accident,' and dives deep into its reason, arriving at the conclusion that Every effect has & cause.' He advises all to go on doing good deeds, because the accumulation of good deeds is sure to blaze forth at the proper time,
He lively endorees the view that the non-acoeptance of sonl, rebirth and the existence of God, would plunge the world into the bottomless ocean of chaos. In such a state the very life itself would be stripped of all its pleasures and encircled by the tremendous clouds of dismay and disappointment.
Ahol Shrutyanam

Page #29

20
Ultimately, he finishes his preface by exhorting the readers to always look up to the sky, i, e. they should pitch their ideals high. The poem Andrea Del Sarto of the wellknown poet Browning compares favourably with this. The painter in this poem says:
"Ah but a man's reach should exceed his grasp ог what's a heaven for ?"
[
To come to the text proper, the Muni Shri has divided this composition into eight chapters, and they are arranged like the rundles of a ladder to reach the goal of Absolution. The first chapter is devoted to garag-the awakening of the soul, The second chapter deals with giant which consists of devotien or attachment to preceptors, parents, elders and God, etc, and is a step to the elevation of the self. In the third chapter on अginयोन he distinguishes between the सकर्मक and अकर्मक souls and explains the eight steps to Yoga.
He advises man to bridle his mind, speech and actions and to keep himself away from malpractices. He vehemently points out that mau must preserve celibacy which is the soul of man's development. Without this, a man will ever be rotting in the weltering pool of misery. The fourth chapter preaches -the conquering of all passions. Man should rise head and shoulders above these passions, and should not be allured by their tempting waters. These are his veritable foes and he has got to Conquer them for obtaining absolution. The fifth chapter named 17-18 speaks of the restraining or curbing of the fickle mind for the sake of meditation. The mind is difficult to be checked like the wind. Still however, by constent and proper practice this can be achieved. Evenness of mind and meditation are inter ependent. In the sixth chapter on fafa he dilates on the various kinds of x. The seventh chapter is devoted to . He treats the difficult subject of comprehensively and points out the different modes of . The highest progress of Yoga leads the soul to & point from where it never goes down. The last chapter #fan szuit: is replete with fervet appeals to men, emanating from the
Aho! Shrutgyanam

Page #30

21
pious and benevolent heart of this gage. He gounds # warning to those who are slumbering in ignorance, to rise and perceive the truth held out by Great men. All are not gifted with equal powers, yet there must be a deliberate and sincere attempt on the part of all to step to the path that leads to the uplift of the soul. Universal Love, indeed, takes a man to the path of Absolution. This love not only benefits the man himself, but also the whole world.
To conolude, this book is a compendium of the older teachinge, written with fresh energy and deep insight. This work will, therefore, be a great treasure to the Sanskrita literature, and should be studied by all the Sanskritre-students. All honour to such poets, philosophers and sages who acquit themselves creditably of the sacred responsibilities imposed on them and save the world from going to its rack and ruin ! All honour to such divine persons who put in black and white their ideas refined by their experience and thus replenish the general stock of Knowledge I All honour to these personalities that shed their bligatul lustre over all that bappen to fall in their orbit directly or indirectly !*
Jamnagar, 13 th, November
1938.
M. R. TRIVEDI,
B. A. S. T. C. HIGH SCHOOL TEACHER.
* From the previous edition of अध्यात्मतत्त्वालोक,
Aho! Shrutgyanam

Page #31

સંગ્રહસ્થ અન્તિમ ગ્રન્થ " अध्यात्मतत्त्वालोक " नी
પ્રસ્તાવના
માણસ સમજે છે કે વિષય-ભૌતિક વિષય સાંપડવાથી સુખી થવાય. જરૂર, ભૌતિક સાધને પૂરતા પ્રમાણમાં સાંપડવાથી અમુક હદે જિન્દગીની કેટલીક મુશ્કેલીઓને અન્ત આવી જાય; પણ એટલેથી સુખ પ્રાપ્ય નથી. સાચા સુખ માટે ભૌતિક સગવડ બસ નથી. હજાર ભૌતિક સગવડ હોય, છતાં સંસ્કારવિહીન અન્તઃકરણની હાલત અશાન્ત રહે છે. તમામ પ્રકારનાં ભૌતિક સાધન હોવા છતાં અસંસ્કારી હૃદયમાં ફડફડાટ કાયમ જ રહે છે. એનું જીવન બહુધા સન્તપ્ત, વ્યાકુલ અને વ્યગ્ર રહે છે. નિ:સળે, ભૌતિક સગવડ પર સુખની ઈમારત ખડી થઈ શકવાનું માનવું એ એક જમદષ્ટિ છે. એ જ “અન્ધકારીને લીધે પ્રાણી બહુ લાંબા કાળથી દુઃખી હાલત માં રખડી રહ્યો છે, એની આટલી કડી સ્થિતિ એ મિથ્યાષ્ટિએ જ કરી છે એ “મિયા” ખસે અને સદ્દષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય તે સુખને માર્ગ સરળ થાય. - સાચું જીવન શું છે એ ન સમજાય ત્યાં લગી ગમે તેટલાં પ્રચુર સાધનો ને સગવડ પણ માનસિક પરિતાપને શમાવવા સમર્થ ન થાય. ચિત્તના દોષ, મનના વિકારો અને અન્તઃકરણની મલિનતા માણસને હજાર સગવડભર્યા સાધને વચ્ચે પણ હેરાન કરે છે. આન્તર જીવનની મલિન દશામાં દરિયા જેટલી લક્ષમી કે મહામાં મહાનું સામ્રાજ્ય પણ સુખ આપી શકતું નથી. સુખનું સ્થાન અન્તઃકરણ છે. એના પર મેલનાં થર આજેલાં હોય ત્યાં લગી, ચાહે ગમે તેટલાં સગવડીયાં સાધનો વિદ્યમાન હોય, સાચું સ્થિર સુખ ન હોય. કાદવભર્યા ભાજનમાં દૂધ રેડાય તે
એ દૂધ પણ કાદવ જ બની જાય ને ! તેમ બહારનાં સાધને દ્વારા નિપજાવાતું સુખ પણ માનસિક વિકારમાં ભળીને શાતિરૂપ ન રહેતાં અશાન્તિમાં પરિણમી જાય.
Uક આ પ્રસ્તાવના અધ્યામતવાલોકની આગળની આવૃત્તિઓમાં પ્રગટ થયેલી.
Ahol Shrutgyanam

Page #32

આ પરથી ખુલ્લું થાય છે કે સુખની પ્રાપ્તિ માટે અન્તઃકરણની નિર્મલતા અપેક્ષિત છે. અન્તઃકરણ સ્વચ્છ કાચના પ્યાલા જેવું ઉજજવળ થવું જોઈએ. ચિત્તની ઉજજવળ સ્થિતિ એ જ સુખનું ઉદ્ગમસ્થાન છે, ઉજજવળ ચિત્તભૂમિ એ જ સુખ-નિષ્પત્તિની ફલપ ભૂમિ છે. એ માટે ચિત્તના દોષને ખંખેરવાની જરૂર છે. ક્રોધ, મદ, બેઈમાની, માયા, તૃષ્ણા, મત્સર, ઈર્ષા, દ્વેષ એ બધા ચિત્તના દે છે. મનના એ વિકારોને ધયા વગર સુખની આશા રાખવી સર્વથા અસ્થાને છે. એ માલિન્યને ધેયા વગર ઇન્દ્ર, ચન્દ્ર, નરેન્દ્ર કે મહેન્દ્ર કોઈ સુખી થઈ શકતો નથી. જે પિતાની આન્તર શુદ્ધિ સાધી શક્યો છે તેને ભૌતિક સાધનોની સગવડ કમ હોય અને એથી બહારની અગવડના અનુભવને સામને કરે પડે, તો પણ તેના ચિત્તની શાતિ અબાધિત રહે છે. આક્ત કશુદ્ધિધારકની વિકસિત જ્ઞાનદષ્ટિ સુખ-દુઃખને સાચે હિસાબ કરી જાણતી હોવાથી, સુખ-દુઃખના ઉદયન ખરા રસ્તાઓ જાણતી હેવાથી દુઃખના વખતે પણ તેનામાં પિતાની આત્મશાન્તિને સુરક્ષિત રાખવાનું સામર્થ્ય હોય છે. આ પરથી સાચું સુખ કયાં છે એ સ્પષ્ટ થાય છે. એક જ સુગમ શબ્દમાં એ વાત કહેવી હોય તો કહી શકાય કે સાચું સુખ સદાચારમાં છે. વિચાર અને આચરણની શુદ્ધિ એનું નામ સદાચાર. શુદ્ધ ભાવના અને પવિત્ર વર્તન એનું નામ સદાચાર. સત્ય, સંયમ, ત્યાગ, સન્તોષ, અનુકમ્મા, ત્રિી આદિ ગુણોથી જીવનનું સંસ્કરણ એનું નામ સદાચાર. આ પ્રકારનું સંસ્કારશાલી જીવન એ જ ખરી રીતે જીવન છે. સાચું ડહાપણ અને સાચું બળ એ પ્રકારનું જીવન જીવવામાં જ છે. વાસ્તવિક સુખ ને શાન્તિ એ પ્રકારના જીવનમાં જ વિલસે છે.
આમ, પરલેક કે ઈશ્વર એ તોના અસ્તિત્વ પર જેની આસ્થા બેસતી નથી, પ્રામાણિકપણે પરામર્શ કરવા છતાં, પોતાની વિચારશક્તિને જિજ્ઞાસુ વૃત્તિએ ઉપયોગ કરવા છતાં જેની બુદ્ધિમાં એ તો ઊતરતાં નથી, તે એ ત ન માનવાને અંગે “નાસ્તિક” કહેવાય છે. આવા મનુષ્યમાં કેટલાક રૂડા નૈતિક આદર્શના પૂજક પણ હોય છે. આવા “નાસ્તિક ગણાતાઓ પણ નીતિ અને સદાચારની ઉપાસનામાં તત્પર હોય છે. આવા મનુષ્ય, આત્મા અને ઈશ્વરને માનીને જે કરવાનું છે કે, તેને વગર માન્ય કરતા હેય છે. આવા દાર્શનિક દૃષ્ટિએ નાસ્તિક ” કહેવાતાઓ પણ નૈતિક દૃષ્ટિએ આસ્તિક હોય છે અને પોતાના જીવનનું શ્રેય સાધતા હોય છે. આ પરથી જણાય છે કે દાર્શનિક દષ્ટિએ જ્યાં નાસ્તિકતા હોય છે ત્યાં પણ જે સદાચાર નીતિનું યોગ્ય પાલન હોય તે તે પિતાને મંગળ પ્રકાશ પાથરે છે, અને
Aho! Shrutyanam

Page #33

આખરે, એ નીતિસાધના વિશેષ ઉત્કર્ષને પ્રાપ્ત થતાં, પરિણામ એ આવે છે કે એના બધા બ્રમે ભાંગી ભુક્કા થાય છે અને એને સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થાય છે.
આ પરથી સમજાવું જોઈએ કે સદાચારને નૈતિક આદર્શ માણસને તત્ત્વષ્ટિ(પક્ષતત્વશ્રદ્ધા)ની ગેરહાજરીમાં પણ કલ્યાણભૂમિ પર ચડાવે છે. ઈશ્વકતૃત્વ, જેની ઉપપત્તિ કેટલાક દાર્શનિક અશકય બતાવે છે, તેમાં માનીને પણ કેટલાક તેમાંથી પ્રેરણા મેળવે છે, તેઓ ઇશ્વરકતૃત્વ વિષેની શ્રદ્ધામાંથી ઈશ્વરભક્તિ જગાવી ઈશ્વરની સત્ય, અહિંસા આદિ આજ્ઞાનું પાલન કરવા તત્પર થાય છે, અને એ આજ્ઞાઓના પાલનથી પોતાનું શ્રેય સાધે છે.
આ પરથી ફલિત થાય છે કે જીવનવિધિ એ જ મુખ્ય પ્રશ્ન છે. અને સુખની સાચી ચાવી એમાં જ રહેલી છે. આત્મા, પરલેક કે ઈશ્વરમાં માનીને પણ જીવનશેાધનની સાધના ન હોય, સદાચારનું પાલન ન હોય તે તેવી માન્યતા માત્રથી શું કલ્યાણ સધાય ? આત્મા અને ઈશ્વરવાદના સિદ્ધાન્તની ખરી અને મોટી ઉપયોગિતા જીવનની શુદ્ધિ કરવામાં છે, આત્મ-જીવનને વિકસિત બનાવવામાં છે, સદાચારના માર્ગે પ્રગતિ કરવામાં છે. એ પ્રકારની જીવનક્રિયા જ્યાં વિકસ્વર હોય છે, ત્યાં તત્ત્વજ્ઞાન (Logical philosophy) સંબંધી કેઈ બાબતના ભ્રમ કે સંશય જે હયાતી ધરાવતા હોય તે તે જીવનસાધનના વિષયમાં કશી બાધા નાંખવા સમર્થ થતા નથી. તે બાપડા, સદાચારદષ્ટિના પુણ્ય અને પ્રખર તેજ આગળ જરા પણ માથું ઉંચકી શકતા નથી. જીવનસાધનની વેગવતી પ્રવૃત્તિ આગળ તે બીચારાઓને પડ્યા પડ્યા સડયા સિવાય બીજી કેાઈ ગતિ રહેતી નથી. મતલબ એ જ નિકળે છે કે સદાચારવિહીન આસ્તિક કરતાં સદાચારસમ્પન્ન નાસ્તિક ઘણે દરજજે સારે છે.
આ સંગ્રહ-પુસ્તકમાં છેલ્લે ગ્રન્થ “જરામર સ્ત્ર છે, એ નામાભિધાનમાં પ્રથમ પ્રયોગ “અધ્યાત્મ શબ્દને છે, જે એ ગ્રન્થનો શું વિષય છે તે જાહેર કરે છે. “અધ્યાત્મ'નો અર્થ આત્મહિતને અનુકૂલ આચરણ એ થાય છે, એટલે એ પણ જીવનવિધિનો જ નિર્દેશ કરે છે. આત્મહિતને અનુકૂલ આચરણ એટલે સદાચરણ. જો કે અધ્યાત્મની ઉચ્ચ ભૂમિકાનું જીવન બહુ ગંભીર, બહુ સૂક્ષમ અને કલ્પનાતીત હોય છે, તથાપિ તે હદે પહોંચવા માટે અગાઉ સદાચરણની કેટલી સીઢીઓ પસાર કરવી પડે છે. અતએ એને માટે આત્માની ખાત્રી થવા સુધી રાહ જોવાની ન હોય. સાચું તે એ છે કે, સદાચરણ દ્વારા જેમ જેમ આન્તરમલ વાતો જાય છે તેમ તેમ આત્મશ્રદ્ધાને પ્રકાશ પ્રકટ થાય છે
Aho! Shrutyanam

Page #34

૨૫
અને તેમ તેમ આધ્યાત્મિક જીવન વિકસતું જાય છે. આ ઉપરથી જોઈ શકાય છે કે અધ્યાત્મજીવન આત્મવાદ પર જ જીવાય છે એમ નથી, પરંતુ પરમ કલ્યાણની, પરમ સુખની ભાવના પર અથવા ઉચ્ચ નૈતિક ભાવના પર તેના ઉત્થાનને આધાર છે. અએવ મનુષ્ય ચાહે આત્મવાદી હોય કે ચાહે અનાત્મવાદી હોય, કેઈને માટે પણ અધ્યાત્મ-જીવનની ઉપયોગિતામાં કશો ફરક આવતું નથી. અનાત્મવાદીનું અધ્યાત્મજીવન “અજાણ્ય” પણ (સ્વતન્ત્ર આત્મતત્વથી અજાણ હાલતમાં પણ) તેના આત્માનું હિતસાધક અવશ્ય બને છે, તેના (આત્મા) પરનાં આવરણ ખસેડવાનું કામ “અજાયે” પણ તે અવશ્ય બજાવે છે, અને એ રીતે તેનું પરમાર્થ કલ્યાણું પણ સધાય છે. આમ, અધ્યાત્મજીવન, અર્થાત્ સદાચરણ-ચર્યા એ જીવન–કલ્યાણને મુખ્ય અને શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
અધ્યાત્મ” શબ્દમાં “આત્મા” નો પ્રયોગ મુખ્ય છે, માટે અધ્યાત્મની વિચારણું એટલે આત્માની વિચારણા એ સ્પષ્ટ અને સ્વાભાવિક છેપુરાતનકાલિક ભારતીય ષડ્રદર્શનના સાહિત્યમાં આત્મસત્તાની સિદ્ધિ પર પુષ્કળ ઊહાપોહ કરાયો છે. પ્રમાણે તથા તર્કોથી આત્માને સાબિત કરવાનો પ્રાચીન ભારતીય દાર્શનિકોને પ્રયત્ન બહુ વિસ્તૃત અને કિસ્મતી છે. એ ભારતીય સંસ્કૃતિ છે કે જેના તરફથી સંસારને “આત્મા એક સ્વત– તવ છે ” એ પ્રકારના સુન્દર જ્ઞાનને વાર મળ્યો છે. જગતું ભારતીય દર્શનના સંપર્કથી આત્માને જાણવા લાગ્યું છે. છતાં આજે ભારતમાં જ એક એવું આન્દોલન પ્રવર્તે છે કે જે અનાત્મવાદનું જોરશોરથી પ્રતિપાદન કરે છે. કમમાં કમ, આત્માના સંબંધે સંશચાલુ વૃત્તિ તો વર્તમાન યુગના બુદ્ધિજીવી જગતમાનો માટે વર્ગ ધરાવતું હશે. આજના બુદ્ધિવાદનું વાતાવરણ એવું ફેલાયેલું છે કે પરમ્પરાગત પ્રાચીન રીતિપદ્ધતિના તર્ક કે પ્રમાણે પર તે લોકેના ચિત્તનું સમાધાન થઈ શકતું નથી. આજની વૈજ્ઞાનિક અને દાર્શનિક આલોચના તથા શોધક પદ્ધતિથી જે પ્રકાશ પડે તેની જ આજના જગની આખે કિસ્મત અંકાય છે.
સુખ-દુઃખની લાગણી જે શરીરસ્પશ નહિ, પણ અન્તઃસ્પશી છે, તે પરથી શરીરથી અલગ કોઈ શક્તિવિશેષના અસ્તિત્વને ખ્યાલ જરૂર આવી શકે છે. પ્રાચીન દાર્શનિકોએ આત્મસિદ્ધિની મીમાંસા કરતાં આ અનુભવને મુખ્ય આશ્રય લીધો છે.
ઈન્દ્રિય વિષયગ્રહણનાં સાધન છે, પરંતુ તેમની મદદથી જે, વિષયને ગ્રહણ કરે છે તે તત્વ અલગ છે એમ તે જરૂર વિચારી શકાય. સાધકને સાધનની અપેક્ષા છે, પણ એથી સાધક અને સાધન એક ન હોઈ શકે. ઈન્દ્રિય વિષયને ગ્રહણ
૪
Ahol Shrutgyanam

Page #35

કરવામાં સાધનભૂત છે, અતએવએમના દ્વારા વિષયને ગ્રહકરનાર જે છે તે ખચીત એમનાથી ભિન્નરૂપે સિદ્ધ થાચ. ઇન્દ્રિયને વિષયગ્રાહક (વિષયગ્રાહક આત્માના સ્થાને) માનીએ તો વાંધો આવે છે. કેમકે ઈન્દ્રિયે એક નથી, પાંચ છે, અને તે એક એકથી જુદા જુદા એક એક ચેકકસ વિષયનું ગ્રહણ થાય છે, તેમ છતાં એ બધાય ભિન્ન ભિન્ન વિષયોના જ્ઞાતા તરીકે તો કંઈ એકને જ અનુભવ થાય છે. દાખલા તરીકે, રૂપગ્રહણ ચક્ષુથી થાય છે અને રસાદિગ્રહણ રસના આદિ ઈન્દ્રિથી થાય છે, છતાંશુ ચદ્વારા જે, રૂપનો ગ્રાહક છે તે જ, રસનાદિદ્વારા રસાદિને ગ્રાહક છે, અર્થાત્ ચક્ષુ આદિ બધી ઈન્દ્રિયો દ્વારા રૂપાદિ વિષયનો ગ્રાહક (જ્ઞાતા)એક જુદો અનુભવાય છે. દૃષ્ટિથી દર્શન થતાં દ્રષ્ટા તરીકે દષ્ટિ નથી અનુભવાતી, પણ એક અન્ય જ શક્તિ અનુભવાય છે અને તે જ શક્તિ, સ્પર્શનથી સ્પર્શ થતાં અષ્ટા તરીકે પણ અનુભવાય છે, તે જ રસનાથી ચાખતાં ચાખનાર અને નાકથી સુંઘતાં સુ ઘનાર તરીકે પણ અનુભવાય છે; અને તેજ, શ્રવણથી શ્રવણ કરતાં શ્રોતા તરીકે પણ અનુભવાય છે. આથી ઇન્દ્રિયોથી પર એવી કોઈ શક્તિ સિદ્ધ થાય છે. ઈન્દ્રિયોને જ વિષયગ્રહણનાં સાધન અને વિષયગ્રાહક બેઉ માનીએ તે એ ઉપર જણાવ્યું તેમ, અનુભવથી ઊલટું જાય છે. એક દાખલાથી પણ સમજી શકાશે. એક માણસ જે પિતાના નેત્રથી અનુભવે લીધા પછી આંધળે બળે છે, તેને પણ પૂર્વે જેયેલા વિષયોનાં સમરણ તો થાય છે. હવે અહીં વિચારવાનું છે કે આ સ્મરણશક્તિને સંઘ કોણે કરી રાખેલો? જે અનુભવે તે જ સંધરે અને તે જ સ્મરે એ પ્રાકૃતિક નિયમ છે. જે જુએ તે જ યાદ કરે. દષ્ટિને જેનાર (દ્રષ્ટા) તરીકે માનીએ તે દષ્ટિ ચાલી જતાં પૂર્વદષ્ટને કેણ યાદ કરશે ? દષ્ટિ ચાલી જતાં પણ આંધળાને પૂર્વ—દષ્ટોનું જે મરણ થાય છે તે કેમ ઘટશે? દષ્ટિને દ્રષ્ટા તરીકે માનીએ તો વિષયોને જોઈ સ્મરણશક્તિને સંઘરનાર પણ તે જ કરશે, અને વખત પર યાદ કરનાર પણ તેને જ માનવી પડશે, અને જો એવું હોય તો દષ્ટિના અનુભવ લીધા પછી આંધળા બનેલાને પૂર્વદષ્ટનું સ્મરણ કંઈ પણ થઈ શકશે નહિ; કેમકે એની દષ્ટિ ચાલી જવાથી દ્રષ્ટા તેમ જ મરણશક્તિને સંઘરનાર એને કેઈ રહ્યો નથી. જ્યારે દૃષ્ટિથી ભિન્ન દ્રષ્ટા માનીએ, ત્યારે દષ્ટિ ચાલી જતાં પણ દ્રષ્ટા અને સ્મરણશક્તિને સંધરનાર વિદ્યમાન હોવાથી પૂર્વદર્દોનાં સમરણ ઉપપન્ન થઈ શકે છે. ઘટનિષ્પત્તિનાં સાધન દંડ, ચક્ર વગેરે કુંભારનાં ખોવાઈ કે તૂટી જાય એથી એ કુંભારનું અસ્તિત્વ કંઈ મટી જતું નથી, તેમ દ્રષ્ટાની દષ્ટિ ચાલી જવાથી દ્રષ્ટાનું અસ્તિત્વ મટી જતું નથી. એટલું જ નહિ, પણ સાધનના અભાવે તે કુંભાર નવા ઘડા બનાવી ન શકે, પણ અગાઉના બનેલા ઘડાઓને તે વ્યવહાર કરી શકે, તેમ દ્રષ્ટા દષ્ટિ વગરને થતાં
Ahol Shrutgyanam

Page #36

૨૦
નવું ન જોઇ શકે, પણ પૂ ટેન્ટેનાં સમરણ કરી શકે. દ્રષ્ટા દષ્ટિથી જે જે દન કરે છે તેના સ ંસ્કારને સંઘરા પણ તે રાખે છે; અને એથી જ દૃષ્ટિની ગેરહાજરીમાં પણ અગાઉના જોયેલા વિષયે તેને યાદ આવે છે. આ ઉપરથી ષ્ટિથી ભિન્ન દ્રષ્ટાનું અસ્તિત્વ સાબિત થાય છે. આ પ્રમાણે દૃષ્ટિની જેમ બીજી ઇન્દ્રિયેનું પણ સમજી લેવાય.
પાંચે ઇન્દ્રિયાને ધારણ કરનાર વ્યક્તિ સાંભળીને જુએ છે, જોઈને અડે છે, અડીને સુંઘે છે અને સુંધીને ચાખે છે, અને એ પ્રમાથે અનુભવ કરી પેાતાના અનુભવના ઉલ્લેખ કરતાં કહે છે કે-“ હું કેરીને જોઈ અડયા, અડીને સુંઘી અને સંધીને ચાખી. ” આ અનુભવમાં જોનાર, અડનાર, સુંઘતાર અને ચાખનાર એક જ હાય એમ સ્પષ્ટ સમજાય છે. એ એક કણ ? એ ઇન્દ્રિય ન હોઈ શકે, કેમકે જોવાનું, અડવાનું, સુંધવાનુ' અને ચાખવાનું એ સઘળું કામ એક ઇન્દ્રિયથી શકય નથી. એ જુદુ ખુદ એક એક કામ જુદી જુદી એક એક ઇન્દ્રિયથી બને છે. જોનાર (દ્રષ્ટા) તરીકે ચક્ષુને માનતાં તે અડનાર, સંઘનાર અને ચાખનાર ઘટશે નહિ; અડનાર ( સ્ત્રષ્ટા ) તરીકે સ્પન ઈન્દ્રિયને માનતાં તે નાર, સુધનાર અને ચાખનાર ઘટી શકશે નહિ; અને સુધનાર ( પ્રાતા ) તરીકે નાસિકાને માનતાં તે અડનાર, જોનાર અને ચાખનાર ની શકશે નહિ; તેમ જ ચાખનાર ( રચિતા) તરીકે રસનાને માનતાં તે જોનાર, અડનાર અને સુધનાર ઘટશે નહિ. અતઃ ઇન્દ્રિયાદ્વારા જોનાર, અડનાર, સુઘનાર, ચાખનાર જે એક છે તે ઇન્દ્રિયાથી પર છે, અને તે આત્મા છે.
પુદ્ગલ( Matter)ના ગુણેા જાણીતા છે. કેઇ ભૌતિક જડ તત્ત્વમાં ચૈતન્ય નથી. અતએવ ચૈતન્ય ( જ્ઞાન ) એ ભિન્ન ગુણ છે. અને એ ઉપરથી એના ધર્મી તરીકે એક ભિન્ન તત્ત્વ સાષિત થાય છે અને તે જ આત્મા છે. પિ વેદન યા અનુભવ થવામાં મસ્તિષ્કને નિમિત્તકારણ માની શકાય, પણ કેવળ નિમિત્તકારણથી શુ થાય ? ઉપાદાન કારણ તે જોઇએ ને ? ઘડા માટે માટી જ ન હાય તે। દંડ, ચક્ર આદિ શું કરશે ? જ્ઞાનગુણના ઉપાદાનની શોધ કરતાં તે કાઇ ભૌતિક તત્ત્વ કે પુદ્ગલના ગુણુ સિદ્ધ ન થતે હેાવાથી રાઇ અન્ય સ્વતન્ત્ર દ્રષ્યના ગુણૢ ઠરે છે અને એને જ આત્મા, ચેતન, જીવ વગેરે શબ્દોથી કહેવામાં આવે છે. આણુએમાં જે ગુણુ કે શક્તિ હેાય છે તે જ ન્યૂનાધિક વિકાસમાં તેનાં સ્થૂલ દ્રવ્ચેામાં પ્રકટ થાય છે. અણુઓમાં જે ન હાય તે તેમના સ્થૂલ પિ’ડમાં કયાંથી આવી શકે ? ચેતન્ય કે જ્ઞાન કેઇ પુદ્ગલના કે અણુના ગુણ જ નથી, તેા પછી તેના સ્થૂલ પિંડમાં તેનું પ્રાકટ્ય કેમ ઘટે ? રેતીના કણમાં તેલ નથી, એટલે જ તે તેના ઢગમાંથી તેલ નીકળતું નથી, જ્યારે
Aho! Shrutgyanam

Page #37

તલના એક દાણામાં તેલ હોવાથી તેને ઢગમાંથી તે પ્રાપ્ત થાય છે. આની વિરુદ્ધમાં મદિરાનું ઉદાહરણ આપી કેઇ એમ કહે કે મદિરાની અલગ અલગ ચીજોમાં માદકતા ન છતાં તે બધી ચીજોના સંયેગથી જેમ માદકતા ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ ભૌતિક તત્ત્વોના વિશિષ્ટ સંગે ચિતન્યા પણ પેદા થવામાં શું હરકત છે? પરંતુ સાચી વાત એ છે કે મદિરાની અલગ અલગ ચીજોમાં પણ કંઈને કંઈ અંશે માદકતા છે, એટલે જ એ સઘળી ચીજોના સંગમાં માદકતાનું પરિણમન વિકસે છે. પરંતુ અચેતન ભૂતન વિશિષ્ટ સંગે પણ વિલક્ષણ ચેતનશક્તિ કેમ સંભવે? જગતના ભૌતિક પદાર્થો કે ચન્ત્રોમાં ગતિ, પ્રકાશ આદિ જે ગુણે કે શક્તિઓ દેખાય છે તે ગુણે કે શક્તિઓ કઈ બહારથી નથી આવ્યાં, તે તેમના અણુઓમાંથી પ્રાપ્ત છે. જે આણુઓથી જે દ્રવ્ય કે ચન્દ્ર બનેલ છે તે આશુઓમાં તેના ગુણે કે તેની શક્તિ ઓ મેજૂદ છે, અને તેનું વિકસિત રૂપ તે આણુઓના તે સ્થૂલ દ્રવ્ય કે ય-ત્રમાં પ્રાપ્ત થાય છે. એજનમાં જે ગતિની ઝડપ દેખાય છે તે, વિજળીના દીવામાં જે પ્રકાશ દેખાય છે તે, બીજા પુદગલ દ્રવ્યમાં ભૌતિક પદાર્થોમાં પણ (ભલે તેના કરતાં ઓછે અંશે) દેખાય છે. માત્ર વિશિષ્ટ ગને લીધે વિશિષ્ટ દ્રવ્યોમાં તે ગુણે અને તે શક્તિ ઓ વિશિષ્ટરૂપે વિકસિત થયેલાં હોય છે. ગતિ, પ્રકાશ આદિ, કોઈ દ્રવ્યમાં મન્દ હોય છે, અએવ બીજા દ્રવ્યમાં તેનું વિકસિત રૂપ ઘટી શકે છે, તેમ ચેતન્ય, જ્ઞાન કોઈ પુદગલ (ભૌતિક) દ્રવ્યમાં કે ભૂલ સ્કન્દમાં સિદ્ધ થાય છે કે ? જે એમ સિદ્ધ થતું હોય તે તેનું વિકસિત રૂ૫ શરીરમાં યા મસ્તિષ્કમાં ઘટાવી શકાય. પણ જ્યારે ગતિ, પ્રકાશ આદિની જેમ ચૈતન્ય કોઈ પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં બિલકુલ ઘટિત થતું ન હોય, તે પછી શરીરમાં કે મસ્તિષ્કમાં એ તત્ત્વ કેમ ઘટી શકે? આપણે અણુએ નથી જોઈ શકતા, એટલે એના ધર્મો કે ગુણે એનાં સ્થલ દ્રવ્ય પરથી માલૂમ કરવામાં આવે છે. આ મુજબ ચૈતન્ય જ્યારે જગતના ઠેઈ સ્થૂલ પુદગલ દ્રવ્યમાં ઘટતું નથી, તે અણુઓમાં કેમ ઘટી શકે ? અને અતએ અણુસંઘાતરૂપ શરીર કે મસ્તિષ્કમાં
છે
જ ધુટ (
આત્માની સિદ્ધિ થતાં પુનર્જન્મની સિદ્ધિ એની સાથે જ થઈ જાય છે. કેમકે આત્માની સિદ્ધિ એટલે ચૈતન્યરૂપ એક નિત્ય દ્રવ્યની સિદ્ધિ, આત્મા પાબિત થાય એટલે એનાં પૂર્વ જન્મ પણ સાબિત થાય અને પુનર્જન્મ પણ બિત થાય. કેમકે આત્માની એક જિન્દગી પૂરી થતાં પાછી બીજી જિન્દગી આમ થવાની જ; નિત્ય આત્મા (સંસારી હાલતમાં) એક શરીરને
, બીજા ળિયામાં રિથત તે થવાને જ, એટલે એ જ એને
Ahol Shrutgyanam

Page #38

પુનર્જન્મ. એનો દરેક જન્મ એના પૂર્વ જન્મની અપેક્ષાએ પુનર્જન્મ જ છે. એને કઈ જન્મ એ ન હોય કે જેની અગાઉ જન્મ ન હોય. એનાં જન્મોની ( ભિન્નભિન્ન દેહનાં ધારણની ) પરંપરા હમેશાંથી એટલે કે અનાદિકાળથી ચાલી આવે છે એમ માનવું બંધ બેસે છે. આમાના ભૂતકાળના કઈ જન્મને સર્વપ્રથમ એટલે કે શરૂઆતને જન્મ માનીને તે એમ માનવું પડે કે આત્મા ત્યાં લગી અજન્મા હતો અને પછી એને એ પહેલવહેલો નવો જન્મ શરૂ થયો. આમ જે માનવું પડે તે અજન્મા એવા શુદ્ધ આત્માને પણ કયારેક જન્મ ધારણ કરવાનું સંભવિત બની શકે છે એમ માનવું પડે, અને એમ જે માનવું પડે તે ભવિષ્યમાં મુક્તિ પ્રાપ્ત થયા પછી પણ કયારેક પછે. જન્મપાશ વળગવાનું સંભવિત બની જાય છે અને એથી સ્થિર અને પૂર્ણ મુક્તિનું અસ્તિત્વ ઉડી જાય છે. આમા કેટલાક કાળ લગી જન્મ વગરનો (દેહધારણ વિનાને) રહી પાછે કયારેક ક્યારેક ફરી જન્મ ધારણ કરવાનું ચાલુ કરે છે આમ માનવું તે ઠીક નથી. દેહ-ધારણની પરંપરા ચાલે તો અખંડ રૂપે જ ચાલે, વચમાં કયારે પણ દેહની કડી તૂટયા વગર અવિચ્છિન્ન રૂપે જ ચાલે; અને એક વાર દેહને વળગાડ છૂટ્યો કે પછી એ હમેશાને માટે છૂટી જાય છે એમ માનવું સંગત દેખાય છે.
પુનર્જન્મની સાબિતી માટે અનેક વિચારે પ્રાપ્ત થાય છે અને તે ઉપરથી પણ આત્મા (આત્માની નિત્યતા) સિદ્ધ થાય છે.
એક જ માતાપિતાનાં સન્તાનોમાં અન્તર માલુમ પડે છે. એટલું જ નહિ, એક સાથે જન્મેલ યુગમાં પણ અન્તર જોવામાં આવે છે. તેમનાં વિદ્યા, શિક્ષણ, બુદ્ધિ, ડહાપણ, અનુભવ અને વર્તન વગેરેમાં ફરક જોવાય છે. એ અત્તરને ખુલાસો રજવાય અને વાતાવરણની: વિભિન્નતા પર જ પર્યાપ્ત નહિ થાય. પૂર્વજન્મના સંસ્કારનું પરિણામ પણ ત્યાં વિચારવું જોઇશે. ઐહિક કારણે અવશ્ય પિતાની કૃતિ દાખવે છે, પરંતુ એટલેથી વિચારણું અટકતી નથી. એ કા ણે પણ પિતાને હેતુ માગે છે. મૂળ કારણની શોધ વર્તમાન જિન્દગીના સંયોગોમાં નહિ જડે. એને સારુ વર્તમાન જિદગીના સંગોથી આગળ વધવું પડશે.
સંસારમાં એવા પણ માણસો જેવાય છે કે જે અનીતિ અને અનાચારનું સેવન કરવા છતાં ધની અને સુખી હોય છે, જ્યારે નીતિ અને ધર્મના માર્ગ પર ચાલનારાઓમાં કેટલાક દરિદ્ર અને દુઃખી દેખાય છે. આમ થવાનું શું કારણ? “ કરણી તેવું ફળ ? કયાં ? આનો
Ahol Shrutgyanam

Page #39

નિકાલ વર્તમાન જન્મ સાથે પૂર્વજન્મનું અનુસખ્યાન વિચારતાં આવી શકે છે. પૂર્વજન્મના કર્મ સંસ્કારો અનુસાર વર્તમાન જિન્દગી ઘડાય છે અને વિશેષ પરિસ્થિતિઓ ઊપજે છે; એ જ પ્રમાણે વર્તમાન જિન્દગી અનુસાર ભવિષ્યની જિન્દગીની વાત, અર્થાત્ પૂર્વજન્મના કર્મસંસ્કારેનાં પરિણામ વર્તમાન જિન્દગીમાં પ્રગટ થાય છે, અને વર્તમાન જિન્દગીના કર્મસંસ્કારોનાં પરિણામ ભવિષ્ય જિદગીમાં પ્રગટ થાય છે. એમ શું નથી બનતું કે, કેટલાક બદમાશ, લૂટારા અને ખૂની ઘોર અપરાધ કરીને એવા ગુપ્ત રહી જાય છે કે તેઓ ગુન્હાની સજાથી બચી જાય છે, જ્યારે બીજા નિરપરાધીઓને ગુન્હા વગર ગુન્હાની ભયંકર સજા ભોગવવી પડે છે? કેટલો અન્યાય? કરણી તેવું ફળ
ક્યાં? પણ એ બધી ગુંચવણ પુનર્જનમ કે પૂર્વજન્મના સિદ્ધાન્ત આગળ ઉકેલાઈ જાય છે. પૂર્વ જન્મવિહિત વિચિત્ર કર્મોનાં વિચિત્ર પરિણામ વર્તમાન જન્મમાં ઉપસ્થિત થાય છે.
સ્કુલ, કોલેજના સમાન સંસ્કૃતિના વિદ્યાર્થીઓમાં પણ એકને જે વિષય સુગમ પડે છે તે બીજાને કઠિન પડે છે. એકને ગણિત વિષય કઠિન લાગે છે, જ્યારે બીજાને તે સરળ પડે છે. આનું મૂળ કયાં શોધાય ? પૂર્વજન્મના જ્ઞાન-સંસ્કાર પર તેની નિર્ભરતા માનવી જોઇશે. સરખી પરિસ્થિતિમાં પિવાયેલાઓમાં પણ એકની બુદ્ધિ અને સમરણશક્તિ તીવ્ર હોય છે, જ્યારે બીજાની મદદ હોય છે. અએવ સાધન અને ઉદ્યમ સમાન છતાં એકને વિદ્યા કે કળા જલદી ચડે છે, જ્યારે બીજો એમાં પાછળ રહે છે. એનું શું કારણ હશે? પૂર્વજન્મના અનુસધાન વગર. એનો ખુલાસો કેમ થઈ શકે ? સરખા અભ્યાસવાળા અને સરખી પરિસ્થિતિમાં ઉછરેલાઓમાં એકને કુદરતી વસ્તૃત્વ, કવિત્વ કે સંગીત જેવી શક્તિઓ વરે છે, ત્યારે બીજે જન્મભર તે શક્તિથી વિરહિત રહી જાય છે, અથવા પેલાના વિકાસની સરખામણીમાં ઘણે મન્દ રહી જાય છે. આનું કારણ પૂર્વજન્મના અભ્યાસ–સંસ્કાર જ તો ? પાંચ-સાત વર્ષને બાળક પિતાની સંગીતકળા અને વાઘપ્રયોગથી સહુદય જનતાને મુગ્ધ કરી મૂકે એ પૂર્વજન્મની સંસ્કારશક્તિના સ્કુરણ વગર કેમ ઘટે? આવાં અનેક ઉદાહરણ પર વિચાર કરી શકાય. જન્મતાંની સાથે જ અશિક્ષિત બાળક સ્તનપાનમાં પ્રવૃત્ત થાય છે એ ઉપરથી પણ પૂર્વભવીય ચૈતન્યની અનુવૃત્તિનું અનુમાન કરી શકાય છે.
પૂર્વજન્મ હોય તો તે યાદ કેમ ન આવે ? એમ પ્રશ્ન થાય. પણ વર્તમાન જિન્દગીમાં જ એક અવસ્થાની ઘટના બીજી અવસ્થામાં યાદ નથી આવતી; એક જ જિન્દગીમાં બની ગયેલ બાબતો બધી યાદ નથી આવતી, ઘી, વિસ્મૃતિમાં અવરાઈ જાય છે, અવરાયેલી રહે છે, તે પૂર્વજન્મની ક્યાં વાત કરવી? જન્મ
Ahol Shrutgyanam

Page #40

૩૧
કાન્તિ, શરીરાન્તિ, ઈન્દ્રિયકાન્તિઆમ આખી જિન્દગીને ધરમૂળમાં જ આખો પલટ થાય, ત્યાં પછી પૂર્વજન્મની યાદ કેવી? છતાં કઈ કઈ મહાનુભાવને આજે પણ પૂર્વજન્મનાં મરણ થાય છે. એના દાખલા પણ બહાર આવ્યા છે, અને એ બાબતની વિગત હિન્દની પ્રતિષ્ઠિત પત્રિકાઓમાં પ્રકટ પણ થયેલી છે. જાતિસ્મરણની એ ઘટનાએ માણસને પુનર્જન્મ વિષે વિચાર કરતો મૂકી દે તેમ છે.
માણસનાં કૃત્યોની જવાબદારી પુનર્જનમથી જળવાય છે. સુજન મહાનુભાવ ને પણ કયારેક ઘેર આપત્તિ આવે છે અને વિના અપરાધે રાજદંડ ભેગવા પડે છે, પરંતુ તે વખતે તેની માનસિક શાન્તિમાં પુનર્જનમને સિદ્ધાન્ત બહુ ઉપ કારક થાય છે. વર્તમાન જિન્દગોની સંસ્કૃતિઓનું અનુસન્ધાન આગળ ન હોય તો મનુષ્ય હતાશ થઈ જાય; આફતના વખતમાં તેની ચારે બાજુ અલ્પકાર ફરી વળે.
આપણુ (મનુષ્ય) જીવનમાં “અકસ્મા” ઘટનાઓ કંઈ ઓછી નથી બનતી. એ, અકરમાત્ (અ-કસ્માત) ( દુષ્ટ કે પ્રત્યક્ષ કારણનો સંબંધ ન હોવાથી) ભલે કહેવાય, પણ નિમૂલ તે કેમ હોઈ શકે ? તેની પાછળ મૂળ તે હોવું જોઈએ, અકસ્માત્ પણ કસ્માત્ ? કેનાથી-શાથી? એની શોધનો વિચાર કરતાં અદષ્ટનું -કર્મનું અસ્તિત્વ સમજમાં ઊતરી શકે છે. “પુણ્ય-પાપ” એ કર્મ છે, જેને “અદષ્ટ પણ કહેવામાં આવે છે. આમ કર્મની સાબિતી થતાં પુનર્જન્મ અને આત્મા પણ આપોઆપ એની સાથે જ સાબિત થઈ જાય છે.
સંસારમાં કઈ માણસ એમ વિચાર કરે કે -આત્મા વગેરે કંઈ નથી. જેટલા દિવસો હું આ જિન્દગીમાં મોજશેખ મારું, એટલા જ દિવસે મારા છે. આ જિન્દગીની સમાપ્તિ પછી આ દેહ પાંચ ભૂતોમાં મળી જશે અને “હું જે કંઈ વ્યવહાર નહિ રહે. હું જીવદયા કરું કે જીવહિંસા કરું, સાચું બેલું કે જૂઠ બેલું, સંયમિત રહું કે ઉચ્છખલ રહું, અથવા જેમ મનમાં આવે તેમ કરુ તે તેમાં હરકત જેવું શું છે? કારણ કે મારાં કરેલ કર્મોનો મને દંડ કે પુરસ્કાર આપનાર કઈ છે જ નહિ. પરંતુ આ વિચાર કે ખ્યાલ એકદમ ભ્રમપૂર્ણ છે. આ જિન્દગીમાં કેઈ અનીતિ, અનાચાર, લૂંટફાટ, મારફાડ અને ખુનામરકી કરી ધનવાનું થાય અને મૌજથી ફરે, પણ એનાં એ દુષ્કૃત્યેની જવાબદારી એના પરથી ઉડી જતી નથી. સજજની દુઃખી હાલત અને દુર્જનની સુખી હાલત પાછળ એહિક પરિસ્થિતિ ઉપરાંત કેઈ અદષ્ટ કારણ ન હોય અને એ હાલતનો હિસાબ અહીં ને અહીં પૂરે થઈ જાય, એનું અનુસંધાન આગળ ન ચાલે તો આધ્યાત્મિક જગતમાં એ ઓછું અધેર નહિ ગણાય.
Aho! Shrutgyanam

Page #41

૩ર
કર્મવાદ એક એવું સાવધાન અને ન્યાધ્ય વિશ્વશાસન છે કે પ્રાણુંમાત્રના કાર્યને થોગ્ય જવાબ આપે છે. માટે જ મનુષ્ય-સમાજને સારે બનાવવામાં કર્મવાદનો સિદ્ધાત, જે પુનર્જન્મવાદને સણા છે, તે અત્યન્ત ઉપયોગી છે. તેનું એક માત્ર તાત્પર્ય બુરાં કર્મથી ખસી સારાં કાર્ય કરવામાં છે, જેના પરિણામે ઉત્તરોત્તર વિકાસ સાધી પૂર્ણતાએ પહેાંચી શકાય.
જન્માન્તરવાદના સિદ્ધાન્તથી પરોપકારભાવના પુષ્ટ થાય છે અને કર્તવ્યપાલનમાં તત્પરતા આવે છે. પરેપકાર કે કર્તવ્યપાલનનાં લૌકિક ફળ પ્રત્યક્ષ છે, છતાં જિન્દગીનાં દુઃખને અન્ત ન આવે તે એથી જન્માક્તરવાદી હતાશ થતો નથી. આગામી જન્મની શ્રદ્ધા તેને કર્તવ્યયમાર્ગ પર સ્થિર રાખે છે. તે સમજે છે કે કર્તવ્યપાલન કદી નિષ્કલ ન જાય; વર્તમાન જન્મમાં નહિ, તે આગામી જન્મમાં તેનાં ફળ મળશે. આમ પરલોકના શ્રેષ્ઠ લાભની ભાવનાથી માણસ સત્કર્મમાં પ્રવૃત્ત રહે છે. તેને મૃત્યુનો ભય પણ નથી રહેતો. કેમકે આ માને નિત્ય ચા અમર સમજનાર માણસ મૃત્યુને દેહલટા સિવાય બીજું કશું જ સમજતું નથી. મૃ યુને તે એક કેટ ઉતારી બીજો કોટ પહેર્યા જેવું માને છે, સત્કર્મશાલીને માટે તે પ્રગતિમાર્ગનું દ્વાર બને છે એમ તે સમજે છે. આમ મૃત્યુને ભય જિત વાથી અને જીવન અનન્ત છે એમ સમજવાથી જીવનને ઉત્તરોત્તર વધુ વિકસિત કરવાની વિવેકસુલભ ભાવનાના ચગે તેની કર્તવ્યનિષ્ઠા બલવતી બને છે. આમાની નિત્યતા સમજનાર એમ સમજે છે કે, બીજાનું બુરું કરવું તે પિતાનું બુરું કરવું છે, અને સમજે છે કે વેરથી વેર વધે છે અને કરેલા કર્મોના સંસ્કાર અનેક જન્માક્તર સુધી પણ જીવ સાથે લાગ્યા રહી તેનાં ફળ કયારેક લાંબા વખત સુધી પણ ચખાડ્યા કરે છે. આ પ્રમાણે આત્મવાદના સિદ્ધાન્તને સમજનાર માણસ બધા આત્માઓને પોતાના આત્મા સરખા સમજી બધાઓ સાથે મૈત્રી અનુભવે છે અને તેની રાગ-દ્વેષની વાસના ઓછી થતી જાય છે. આ રીતે તેનો સમભાવ ષિાય છે અને તેને વિશ્વપ્રેમ વિકસતું જાય છે. દેશ, જાતિ, વર્ણ કે સપ્રદાયના ભેદે વચ્ચે પણ તેનું દષ્ટિસામ્ય (ષ્ટિમાં સમભાવ) અબાધિત રહે છે. તે સમજે છે કે મર્યા પછી આગામી જન્મમાં હું કયાં, કઈ ભૂમિ પર, ક્યા વર્ણમાં, કઈ જાતિમાં, કયા સભ્યદાયમાં, કયા વર્ગમાં અને કઈ સ્થિતિમાં પેદા થઈશ તેનું શું કહી શકાય ? માટે કેઈ દેશ, જાતિ, વર્ણ કે સદાયના તેમ જ ગરીબ કે ઊતરતી પંક્તિના ગણતા માણસ સાથે અભાવ રાખવે, મદ-અભિમાન કે દ્વેષ કરે વાજબી નથી. આમ, આત્મવાદના સિદ્ધાન્તથી નિષ્પન્ન થતા દુટિસંસ્કારના પરિણામે આત્મવાદી કે પરલકવાદી સજ્જન કઈ પ્રાણી સાથે વિષમભાવ ન રાખતાં “રિસઃ રાશિમ” ના મહાન્ વાક્યર્થને
Aho ! Shrugyanam

Page #42

૩૩
પેાતાના જીવનનું ધ્યેય અનાવે છે અને એમ કરી લેાકકલ્યાણના સાધન સાથે પેાતાના આત્મહિતના સાધનને વણી નાંખવાના કાર્ય માં યત્નશીલ મને છે.
અનેક તાર્કિક મનુષ્યાને ઇશ્વર અને આત્માના સમ્બન્ધમાં સન્દેહ રહે છે, પણ જ્યારે તેમના ઉપર કપરી આક્ત આવે છે અથવા તેઓ ભયકર વ્યાધિના શિકાર અને છે, ત્યારે તેમના હૃદયના તાક ક જોશ બધે નરમ પડી જાય છે. તે વખતે તેમનુ' તડ્ડિયન-ખળ સઘળું વિખાઇ જાય છે, તેમના તવિહાર તેમને પેાતાને નીરસ લાગવા માંડે છે અને તેમનુ મન ઈશ્વરને સભારવામાં મશગૂલ મને છે. તેઓ ઇશ્વર તરફ ઝુકે છે, તેને સ્મરે છે અને તેની આગળ પેાતાની દુબ લતા, અસહાયતા અને પાપપરાયણતા વારવાર પ્રકટ કરી પોતાની સમ્પૂર્ણ દીનતા હેર કરે છે, અને રાતા હૃદયે ભક્તિપૂર્ણ ભાવથી તેનું શરણુ માગે છે. માણસની માસિક કટ્ટરતા ગમે તેટલી હેાય, પણ દુઃખના વખતમાં તેમાં જરૂર ફેર પડે છે; કઠાર વિપત્તિના વખતે તેનું ઊછાંછળાપણુ' બધુ હવા થઈ જાય છે. તેમાં વળી મરણની નાખત ! એ તે ગંભીરમાં ગંભીર પરિસ્થિતિ, એ વખતે તે કટ્ટુરમાં કટ્ટર નાસ્તિક પશુ ગળગળા અની જાય છે, એની નાસ્તિકતા ગળી જાય છે, અને, દુઃખના પંજામાંથી છૂટવા માટે કાને વીનવવા, કોનું શરણુ લેવું એની શોધમાં એની આંખ ઘૂમવા લાગે છે.
આત્મા, પુનર્જન્મ કે ઇશ્વરનું અસ્તિત્વ સ્વીકારવામાં ન આવે, પુણ્ય પાપને કલ્પનાસભૂત મિથ્યા સમજવામાં આવે તે આધ્યાત્મિક જગતમાં ફેર વરતાઈ જાય, કરુણ અરાજકતા ફેલાય. એવા વિચાર કરતાંની સાથે જ કે “ આત્મા નથી, ઈશ્વર નથી, ” હૃદયની તમામ પ્રસન્નતા લૂંટાઈ જાય છે અને નૈરાશ્યનું ધાર વાદળ તેના પર ફ્રી વળે છે.
આત્મા, કમ (પુણ્ય-પાપ), પુનર્જન્મ, મેક્ષ અને ઇશ્વર એ ૫'ચક એવું છે કે એકને માનતાં બાકીનાં બીજા બધાંય એની સાથે આવી જાય છે; અર્થાત્ એકને સ્વીકારતાં પાંચ સ્વીકારાઇ જાય છે અને એકને સ્વીકૃત ન કરતાં પાંચે અવીકૃત થઈ જાય છે. આત્માના સ્વીકાર થયા કે પુનર્જન્મનો સ્વીકાર થઈ જ ગયા. અતએવ પુણ્ય-પાય પણ સાથે જ આવી ગયાં. આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધિ એ જ માક્ષ, એટલે મેક્ષના સ્વીકાર પણ આત્માની સાથે જ આવી જાય; અને મેાક્ષ એ જ ઇશ્વરતંત્ત્વ, અર્થાત્ પરમ શુદ્ધ આત્મા એ જ પરમાત્મા અને એ જ ઇશ્વર, એટલે ઇશ્વરવાદ પણ આત્મવાદમાં જ આવી જાય છે.
ઇશ્વરસિદ્ધિ માટે લાંખા પારાયણની જરૂર નથી, થેાડામાં જ સમજી શકાય તેમ છે કે, જેમ જગતમાં મલિન દપ ણુની હયાતી છે, તેમ શુદ્ધ કણની પણ
મ
Aho! Shrutgyanam

Page #43

હયાતી છે, અથવા કહે કે મલિન સુવર્ણની હયાતી છે, તેમ શુદ્ધ સુવર્ણની પણ હયાતી છે; આ પ્રમાણે, અશુદ્ધ આત્માની હયાતી છે, તે શુદ્ધ (પૂર્ણ શુદ્ધ) આત્માની વિદ્યમાનતા પણ ન્યાયધટિત છે. મલિન દર્પણ ઉપરથી શુદ્ધ દર્પણનું અતિ વ પણ ખ્યાલમાં આવે છે, અથવા કહો કે સગી નજરે જોઈ શકાય છે, તેમ અશુદ્ધ આમા પરથી શુદ્ધ (પૂર્ણ શુદ્ધ) આત્માનું અસ્તિત્વ પણ ખ્યાલમાં આવી શકે છે. અશુદ્ધ વસ્તુ શુદ્ધ બની શકે છે, તેમ અશુ આમા શુદ્ધ બની શકે છે. જેની અંશતઃ શુદ્ધિ જોવાય છે, તે પૂર્ણ શુદ્ધિ પણ સંભવિત છે, અને જયાં એ સધાઈ છે તે જ ઇશ્વર છે.
આત્મા જેમ જેમ પિતાના વિકાસ સાધનને અભ્યાસ કરે છે, તેમ તેમ તે વધુ ઉન્નત થતો જાય છે. આમાં જ્યારે મૂઢ દશામાં હોય છે ત્યારે “બહિરાત્મા’ કહેવાય છે. એ પછી ભદ્રભાવને પ્રાપ્ત થતાં “ભદ્રાત્મા,” સમ્યગદષ્ટિને પ્રાપ્ત થતાં
અન્તરાત્મા’, સમાગ પર પ્રગતિ કરતાં “સદામા', આત્મવિકાસની મહાન ભૂમિકા પર આવતાં “મહાત્મા ”, એગના ઉરચ શિખર પર પહેચતાં ‘ગાત્મા અને પરમ શુદ્ધિ(પૂર્ણતા)ને પ્રાપ્ત થતાં પરમાત્મા બને છે. આમ, અભ્યાસને ઉત્કર્ષ પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે છે ત્યારે આત્મા પરમામા બને છે. આમ પરમાત્મા બનવું એ જ ઇશ્વરત્વ કે ઈશ્વરપદનું પ્રાકટય છે. કોઈ એક વ્યક્તિએ જ ઈશ્વરનો ઈજારે રાખે છે એમ નથી, કિંતુ જે કઈ આમા એ પવિત્ર સાધનમાગે ચાલે, પિતાની સાધનાને વિકસાવતો આગળ વધે અને અન્તતઃ ચગાભ્યાસના ચરમ શિખરરૂપ પૂર્ણ વીતરાગતાએ પહોંચે તે ઈશ્વર થઈ શકે છે.
આ આપણું ધ્યેય છે, સાધ્ય છે એ આપણે સમજીએ. એને સારુ સહુથી પહેલાં સ્વાધ્યાયની જરૂર છે. વાધ્યાય( સ્વ-અધ્યાય )ને ખરા અર્થ આત્માનું અધ્યયન થાય છે. આત્મશુદ્ધિકારક વાચન એ જ સર્વોત્તમ અને કલ્યાણકારક વાચન છે. એનાથી મન પર બહુ સારી અસર થાય છે. એથી ચિત્તના કુસંસ્કારે પર, મનની મલિન વૃત્તિઓ પર સારો ફટકો પડે છે. એથી આમામાં શાન્તિ પથરાય છે. આધ્યાત્મિક પવિત્ર વાચન આગળના પુરુષોએ બહોળા પ્રમાણમાં પૂરું પાડયું છે. પણ એ શ્રેષ્ઠ વિષયનું જેટલું પરિશીલન કરાય તેટલું ઓછું છે. જુદી જુદી રીતે પણ તેનું જેટલું અનુશીલન થાય તેટલું સારું છે. આ ગ્રન્થ (અધ્યાત્મતવાલેક)નું સર્જન પણ એ જ અભિપ્રાયથી થયું છે. આત્મહિતિષી ઉપદેશક કે લેખક પરોપદેશની શૈલીથી પણ ખરી રીતે પિતાને જ ઉપદેશ કરે છે. મારી પણ અહી એ જ સ્થિતિ છે, અને એ વાતનો ઉલ્લેખ ગ્રન્થસમાપ્તિના લેકમાં મેં કરેલો છે.
આધ્યાત્મિક વિષય વૈરાગ્યપ્રધાન વિષય છે. એમાં છતાછલા વેરાગ્ય-રસ ભર્યો
Ahol Shrutgyanam

Page #44

પ
હોય છે. રાગ, દ્વેષ, માહ એ દાષા જ સંસારનાં સવ દુઃખાની જડ છે. આધ્યાત્મિક સાહિત્યનાં સર્જન કે સ્વાધ્યાય એ દાષા પર કાપ મૂકવા માટે જ થાય છે. એ રીતે તેના મુખ્ય વિષય આત્મશાન્તિના પાઠ ભણાવવાના હોય છે. ખરેખર જ રાગ, દ્વેષ, મેહની ભીષણતાને વાસ્તવિક ખ્યાલ અબ્યા વગર આત્મશાન્તિના પાઠ કેમ ભજીાય ? સંસારની અસારતા, વિષયેાની નિર્ગુણુતા, ભાગાની ભયંકરતા, કામની કુટિલતા, શરીરની નશ્વરતા, ઇન્દ્રિયાની માદકતા અને ચિત્તની ચપલતા પર તાદૃશ ચિતાર ખડે કરી વાચકના હૃદય પર નિહ દશાની ભાવના પેદા કરવી એ જ આધ્યાત્મિક વાહમયનું મુખ્ય કાર્યાં છે. તટસ્થપણે વિચાર કરીએ તે જ ના ભૌતિક પદાર્થીને નાશવાન્ મતાવવામાં અધ્યાત્મશાસ્ત્ર કઇં ગેરવાજબી કરે છે ? આપણે પેાતાની સગી આંખે વિષયની વિષમતા નથી જોતા ? પછી ભાગાને ભાંડવામાં અધ્યાત્મ-શાસ્ત્ર શું ખાટુ કરે છે ? ક્ષણભંગુર અને સન્તા૫૫યવસાયી ભેગેમાં લપટાઇ જઇ પેાતાના જીવનની દુર્ગતિ કરવી અને આત્મશાન્તિના શાશ્વત લાભને ગુમાવવા એને કોઇ પણ સુજ્ઞ ડહાપણ કહેશે ખરા ? તેમાં પણ મનુષ્યજીવન જેવી ઉચ્ચ સામગ્રી મળવા છતાં માણસ આત્મવિકાસનું લક્ષ્ય ભૂલી જઇ જડવાદની પૂજામાં ઢળી પડે એ કેટલી દુઃખની વાત! જીવનના સર્વોત્તમ આદર્શ પર પ્રકાશ નાખતું આ સાકય બસ છે કે~~ માવળાત્ સર્વસામારાં વિશે વિસે ' (મનુ ) અર્થાત્ સર્વ કામેાની પ્રાપ્તિ કરતાં તેને ત્યાગ ચઢી જાય છે. આનું કારઝુ શું હશે ? લેગોમાં આત્માનુ` મૂઈન છે, જ્યારે એનાર્થી ઉપર ઊડવામાં આત્માને વિશ્વાસ છે. ત્યાગ ( રાગ-દ્વેષનો ત્યાગ, વાસનાના ત્યાગ, મેાહ-મમતાના ત્યાગ ) એ આધ્યાત્મિક ચિકિત્સા છે. એનાથી આત્મામાં અનાદિ કાળથી ઘર કરી બેઠેલા દારુણુ માહ-રેગોની ચિકિત્સા થાય છે. જેમ જેમ એ ચિકિત્સા આગળ વધે છે, તેમ તેમ આત્માનુ` આરે!ગ્ય ખિલતું જાય છે, અને પરિપૂર્ણ ત્યાગથી પરિપૂર્ણ આરોગ્ય સ્વાસ્થ્ય ) પ્રાપ્ત થાય છે.
kk
અધ્યાત્મના ઉપદેશ વાણીમાં કરવા જેટલેા સહેલા છે તેટલો આચરવા સહેલા નથી. કેટલાક એવા ઉપદેશકુશલ હાય છે કે પોતાની ઉપદેશકળાથી શ્રોતાઓને વરાગ્યની રસધારમાં તરખેાળ કરી શકે છે, પણ પેાતાની આત્મશુષ્કતાને દૂર કરવાનું કામ તેમને બહુ અઘરું થઈ પડે છે. કહેવુ' સરળ છે, પશુ કરવુ કઠણ છે. સંન્યાસ* એ આધ્યાત્મિક જીવનની મહુ ઉચ્ચ કક્ષા છે, પણ તે માટામાં માટો પુરુષાર્થ સાધ્ય માગ છે. એ મહાન માર્ગ પર ચાલવું એ મહાન્ વીય વાન્
* સન્યાસ’ તે। અર્થ અકણ્ડતા નહિ, પણ સ્વાભાના શુદ્ધીકરણુમાં વધુ ને વધુ આગળ વધવા સાથે લેાકકલ્યાણની વ્યાપક ભાવના,
Aho! Shrutgyanam

Page #45

નું કામ છે. બધાની સરખી યોગ્યતા નથી હોતી. અએવ અધિકાર વગર લાંબુ પગલું ભરનાર નીચે પડે એ સ્વાભાવિક છે. ઉંચી કક્ષા ગ્રહુર્ણ કરવા માટે પિતાને ચોગ્યતાનું અવલેકન કરવું અને પિતાનું યોગ્ય પરીક્ષણ કરવું જરૂરનું છે. વૈરાગ્યપ્રિય મુમુક્ષુ મનુષ્યને આધ્યાત્મિક કથા તથા ભાવનામાં સારું મન લાગે છે, અને એમાં એ સારે રસ લે છે, છતાં સંસારને માયા–મોહ તેનાથી છૂટી શકતે. નથી. આ જાતનાં ઉદાહરણે આપણે નજર સામે ખડાં છે. દીર્ઘકાલિક મેહરસને નિબિડ લેપ સમજુ માણસને પણ સાધના કરવા દેતા નથી, સાધનાની ભૂમિ તરફ પગલાં માંડતાં એને વિદ્મભૂત બને છે, એને સાધના કરતાં ખલિત કરે છે અને સાધનામાં આગળ ગયેલાને પણ પાડે-પછાડે છે. મતલબ કે એ “લેપ” નિર્વીર્ય બન એ કઠિનમાં કઠિન કામ છે. છતાં વ્યવહારભૂમિ પર વિચરનાર સંસારવાસી વર્ગ પણ પિતાના ગૃહસ્થાશ્રમના અગત્યના વ્યવહારને બાધ ન આવે તેમ આચામફ ભાવના ખીલવી શકે છે અને આધ્યાત્મિક જીવન જીવી શકે છે એમાં મુદ્દલ શક નથી. તેઓએ જીવનને સાચે માગ ધ્યાનમાં લઈ, સંસારમાં રહેવા છતાં સંસાર-વ્યવહારમાં એવા લિસ ન થવું જોઈએ કે મનુષ્ય-જીવન પામ્યાનો સાર ન નીકળે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહીને પણ તેઓ આત્મવિવેક દાખવી શકે છે અને આધ્યામિક સાધના કરી શકે છે. જેમ જેમ એ સાધના ખીલે છે, તેમ તેમ ગૃહસ્થાશ્રમની પ્રવૃત્તિમાં આસક્તિ મન્દ પડતી જાય છે અને તેમ તેમ અધ્યાગ વધુ ખીલતો જાય છે. આ પ્રમાણે ભાવનાવિભૂષિત, દષ્ટિસંપન્ન - નિશ્ચયી આભા ગૃહવાસમાં પણ મહાવરણ સામે પિતાનું આત્મબળ ફોરવતે પિતાની આધ્યાત્મિક પ્રગતિ સાધે છે અને જનસમૂહને બોધદાયક તથા પ્રેરક ઉદાહરણરૂપ બને છે.
મે, ૧૯૩૪
-ન્યાયવિજય
Ahol Shrutgyanam

Page #46

अभिप्रायो
'अध्यात्मतत्त्वालोक' पर विद्वदृष्टि
यह ( ' अध्यात्मतचालोक' ) संस्कृत पद्य में है। माठ प्रकरणों में विभक्त है । उसकी रचना न्यायतीर्थ- न्यायविश्वापद मुनि न्यायविजयने की है। xxx चित्र देखने से तो इस ग्रन्थ के कर्ता मुनिमहाराज बहुत वयस्क नहीं जान पडते । पर आपकी कृति तो जराजीणों को भी मात करनेवाली है। उससे तो ज्ञात होता है कि आप जैनागम के पारगामी पंडित हैं। आपने अपने ग्रन्थ के प्रकरणों में अध्यात्मसम्बन्धिनी बडी ही गहन बातें कही हैं । पर कही हैं बड़ी सरल, सरस और भावमयी श्लोकावली में। आप अध्यात्म-तत्व के शाता ही नहीं, सुकत्रि भी हैं। हम तो आपके ग्रन्थ के अनेकांश पढ कर मुग्ध हो गए। कितने ही अंशों का बार बार पाठ किया , पर फिर भी वृप्ति न हुई।
-हिन्दी मासिकपत्रिका " सरस्वती" पं. श्री महावीरप्रसादजी द्विवेदी-सम्पादित ।
[ सप्टेम्बर, १९२० ]
क तर्कशानं क च योमनिष्ठा
कभिक्षुता सस्कवितादतिः क ? जयत्यहो ! न्यायविशारदोऽयं
भिक्षुस्स योगी कवि-तार्किकोऽपि शिष्यः श्रीविजयधर्मसूरेन्यविशारदः ।
परिम्राट् कविताभर्ता मुक्तिकन्यारतस्सदा
Ano! Shrutgyanam

Page #47

कस्य वा न मुद्देऽध्यात्मतत्चालोकोऽस्य सत्कृतिः । श्रीन्यायविजयाख्यस्य जैनाचार्यस्य सत्कवेः १
३८
नहि पालादन्यो योगो जैनमुनेर्मतः ।
स तु पातञ्जलं तत्रमिति को वा वदेद् दृढम् ? आसीत् पतञ्जलेः पूर्व महावीरो हि योगिराट् । संसारक्लेश विध्वंसी योगस्तेन प्रपश्चितः तन्मालम्बिनish मुनयस्तमुपादिशन् । श्रीन्यायfornisप्येष बोधयत्यत्र तन्मतम्
जयतु जयतु जैनं प्राक्तनं योगत
तरतु तरतु विश्वं तेन संसार- दुःखम् । भवतु नयनमार्गेऽध्यात्मत चावलोकानिधिरखिलजनानां मानसेsब्धौ निमनः
ता. २२-७-२०
मैसूर
}
Aho! Shrutgyanam
शामशास्त्री ।
॥ ३ ॥
॥ ४ ॥
॥५॥
॥ ६ ॥
॥ ७ ॥

Page #48

ન્યાયવિશારદ-ન્યાયતીર્થ મુનિરાજ શ્રી ન્યાયવિજયજી એ ગૂજરાતની એક વિશિષ્ટ રાષ્ટ્રપ્રેમી વિભૂતિ છે, જેમની સહજ રકૃતિવાળી વસ્તૃત્વશક્તિ અને ઉચ્ચ પ્રકારની સંસ્કૃત કવિત્વશકિત વર્ષોથી રાષ્ટ્રના અભ્યત્થાન તરફ વળી છે. વારાણસીની વિખ્યાત શ્રીયશોવિજયજી ને સંસ્કૃત પાઠશ લાએ સમાજને સમર્પણ કરેલા વિદ્વાનોમાં અસાધારણ વ્યક્તિ તરીકે એમનું નામ ઉચ્ચારી શકાય. સ્તર્ગત શ્રી વિજયધર્મસૂરિ ગુરુના સુગથી જેમણે તરુણ વયમાં જ વિદ્યા અને પત્રય-તરણીનું પાણિગ્રહણ કર્યું. અત્યાર સુધીમાં એમણે પિતાની વિદ્વત્તાને, વકતૃત્વ-શક્તિનો, કવિત્વશક્તિન, વતંત્ર વિચારક-શક્તિ અને વિવેચક-શક્તિને લાભ અનેક લેખ, નિબંધ, ગ્રંથ દ્વારા સમાજને આપે છે. એમની પ્રાસાદિક સરસ સુગમ સંક્ષિપ્ત રચનાઓ સ ક્ષેપરુચિ જિજ્ઞાસુ સજજનેમાં પ્રિય થઈ પડી છે. જુદી જુદી પુસ્તિકાના રૂપમાં અત્યાર પહેલાં પ્રકટ થયેલ એમની સંસ્કૃત પદ્યમાલા, દ્વાર્નાિશિકાઓ, શતકો આદિનો સંગ્રહ એકત્ર કરી એક જ પુસ્તકમાં તેનાં ગૂજરાતી, અંગ્રેજી વિવેચને સાથે પ્રકાશિત થાય તો તેવા તરવજિજ્ઞાસુ વગને વિશેષ ઉપકારક થાય અને એમની કૃતિઓ એકત્ર વાધ્યાય-પાઠદ્વારા ચિરસ્મરણીય તરીકે જળવાઈ રહે એવા ઉચ્ચ ઉદ્દેશથી એ સંગ્રહ “સુવાળા ” નામથી આવી રીતે પ્રકાશિત થયેલે જોઈ-જાણી આનંદ થાય છે. એમના જીવનના ૬૦ માં વર્ષ અને કવયાપર્યાયના ૪૨ મા વર્ષે આ પ્રકટ થાય છે.
આ સંગ્રહમાં નીચે જણાવેલ ૧૫ કૃતિઓને સમાવેશ કરવામાં આવ્યું છે૧ નવપદી-પદ્યમાલા ( લૈ. ૧૦૮) ૯ ભક્ત-ગીત ( ગ્લૅ. ૩૨) ૨ જીવનામૃત (લે. ૩ર )
સંસ્કૃત પત્ર૩ જીવન–હિત (લૈ. ૩૨)
૧૦ વિદ્યાર્થિ જીવનરશ્મિ ૪ જીવન--ભૂમિ (શ્લે. ૩૨)
૧૧ આશ્વાસન ૫ વીર-વિભૂતિ (પ્લે, ૧૦૦) ૧૨ આત્મહિતોપદેશ ૬ અનેકાત-વિભૂતિ (લૈ. ૩૨) ૧૩ શ્રી વિજયધર્મસૂરિલેકાંજલિ ૭ દીનાક્રન્દન ( લે. ૩ર )
(લે. ૨૫) ૮ જીવનપાઠોપનિષદ (લે. ૧૦૦) ૧૪ અધ્યાત્મતત્ત્વાલેક (લૈ. પર૫)
૧૫ ઉપદેરાસર (લે. ૧૬ )
Ahol Shrutgyanam

Page #49

સર્ભાવભરેલી આ કૃતિઓ આધ્યાત્મિકતવજિજ્ઞાસુ મુમુક્ષુઓને તથા સંસ્કારી જીવનમાં પ્રેવેશ કરવા ચાહતા અભ્યાસી વિદ્યાર્થિ–સમાજને અનેક પ્રકારી ઉચ્ચ પ્રેરણા આપશે એમ ધારું છું.
– રાતના આ પ્રૌઢ વિદ્વદુરની આવી શ્રેષ્ઠ કૃતિઓને સંગ્રહ કરી, તેને સુદર સ્વરૂપમાં પ્રકાશમાં લાવવા માટે પાટણની શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈનસભાના સુયોગ્ય પ્રમુખ, મંત્રીઓ આદિને ધન્યવાદ ઘટે છે.
સં. ૨૦૦૫ આષાઢ શુ. ૧૧ પ્રાવિદ્યા મંદિર, વડોદરા
લાલચંદ્ર ભગવાન ગાંધી
જૈન પંડિત)
ત્રિશિકા (અનેકાન-વિભૂતિ સૂકમ નજરે જોઈ ગયે, સમયની તરફ મુખ્ય લક્ષ્ય આપી, પ્રાચીનું પઝપેષણ ન કરતાં સમવયની નજરે નાને પણ બહુ જ સુન્દર પ્રબંધ લખાય છે. તે માટે આપને અનેકાનેક અભિનન્દન. અત્યારે આવા જ સાહિત્યની આવશ્યકતા છે. ઉક્ત પ્રબન્ધમાં સૂચના કરવા જેવું મને જરા પણ જરાયું નથી.
તા. ૩-૬-૩૧
નૂતન ગ્રન્થ “નવપદી પધમાલા ' તુરત જ હું સંપૂર્ણ વાંચી ગયે. પુસ્તક સંક્ષેપમાં બહુ સુન્દર છે. “દર્શન” ના વિષયમાં સમયોપયોગી શ્રેષ્ઠ વિચારો આકર્ષક શૈલીમાં બતાવ્યા છે. મને પુસ્તક વાંચતાં ઘણું જ અનન્દ થયે. આપ કવિતા રસવાહિની અને ચમત્કારિણી છે. ભૂલ તો મને શોધતાં પણ મળી શકી નથી. સંસ્કૃત ભાષા અને કવિતામાં આપ સિદ્ધહસ્ત છે, એટલે તેમાં ભૂલની સંભાવના કયાંથી હોય ?
તા. ૧૭-૧-૪૦ પંડિત શ્રી હરગોવિંદદાસ ત્રિકમલાલ શેઠ, રાધનપુર
Ahol Shrutgyanam

Page #50

૫. ન્યાયવિજયજી મહારાજ જેવા વિદ્વાન્ના પુસ્તક વિષે “બે બોલ” પણ લખવાની ધૃષ્ટતા કરવી મારે માટે અનુચિત નથી ? એ જ્ઞાનના મહાસાગર અને આદર્શ ચારિવાળા મહાપુરુષને આગળ બિન્દુ સમાન અને સંસારીની અનેક ઊણપથી ભરેલે હું કે લાગું? છતાં બિન્દુને સાગર સમીપ જવાની તક મળે તે તે કદી ગુમાવે?
મહારાજનાં દર્શન અને વ્યાખ્યાનને એક જ વાર મને લાભ મળ્યો છે; પરંતુ ત્યારથી મારા મન ઉપર ઊંડી છાપ પડી છે. મહારાજ આદર્શ જૈન સાધુ છે, છતાં સામ્પ્રદાયિક વાડાથી પર છે. મહારાજ આ જ કારણે જેટલા જૈનોને પૂજ્ય છે, તેથી પણ અધિકતર અમને જેનેતરને પૂજ્ય છે.
મારે મન મહારાજ માત્ર જૈન સાધુ કે જૈન ધર્મના ઉપદેશક નથી. આજે દેશને પણ સામ્પ્રદાયિક ધર્મગુરુઓ કરતાં માનવતા જાગૃત કરનાર આચાર્યોની વધારે જરૂર છે. મહારાજનાં વ્યાખ્યાને અને લખાણમાં આપણી આજે મરી પરવારેલી માનવતાને સજીવન કરવાની સંજીવની વિદ્યા છે. આજે સ્વરાજ્ય આવ્યું બબે વર્ષ થયાં છતાં રાજ્યમાં જે જે સુખ મેળવવાની પ્રજાની આકાંક્ષા હતી તેની હજી ઝાંખી પણ પ્રજાને થઈ નથી. આનું મુખ્ય કારણ એ જ છે કે આપણે બધા અંગત સ્વાર્થ, સત્તાલોલુપતા અને દ્રવ્યની તીવ્ર લાલસાનાં વમળમાં એટલા ઊંડા ઊતરી ગયા છીએ કે આજે તટસ્થ ભાવે જોનારને આપણે આ વિશાળ દેશ ઘેર અનીતિની દારુણ ખાઈમાં પટકાઈ પડેલે દેખાય.
આવા વખતે આવા આચાર્યો અને તેમના સદુપદેશો તથા બેધક લખાણો જ માત્ર આપણને આ વમળમાંથી ઉગારી શકે. ખરા અણીના વખતે જે ભાઈઓએ આ પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કરવાનું નિર્ધાયું તેમને અભિનન્દ ઘટે છે. મારી મારાં સવ બધુભગિની-પછી તે જેન હોય કે જેનેતર–ને ખાસ વિનતિ છે કે તેઓ મહારાજનાં આ લખાણ વાંચે, મનન કરે અને તેમને ઉપદેશ જીવનમાં ઉતારે. એમાં આપણે અને આપણા દેશનો ઉદ્ધાર છે.
વિજયકુમાર મ. ત્રિવેદી, મહેસાણ.
૧૭-૮-૪૯
?
I have cursorily gone through the progi-copy of Shree Nyagavijaya-Subodhavaniprakasha which is # collection of Pro-published Sanskrita works composed by Muai Nyayavijayaji.
Ahol Shrugyanam

Page #51

૪૩
The book is an explanation of moral and religious principles, and may be read by the public in general without distinction of caste and creed. The writer deserves our hearty congratulations for this attempt.
Mehsana.
15-8-49.
版
蛋
असत्ये सत्यमन्विष्यन्ननित्येषु च नित्यताम् ।
सुखदुःखमये विश्वे द्रष्टुमिच्छुश्व सारताम् || १ || जिज्ञासुस्तत्रविद्याया विदुषां सत्समागमम् ।
भवादशामहं मन्ये सुभाग्योदयसूचकम् || २ || तं कालमभिनन्दामि यस्मिन्त्राऽगतो भवान् । अन्धकारमयं लोकं द्योतयन्निव भास्करः ॥ ३ ॥ धारयन्तं यतेर्वेषमस्तेयत्र मानिनम् । परचित्तं हरन्तं त्वां चोरं जानामि वा यति १ ॥ ४ ॥ विचित्राssचरण इत्थं त्वं पूज्योऽसि तथापि नः । विद्यया व्रतदादर्थेन विनयेन नयेन च ॥ ५ ॥
ता. २०-३-२६
H. M. Trivedi M. A. Textile Officer, Mehsana District.
कृपाकांक्षी गोपीकृष्ण विजयवर्गीय, [ वर्तमान प्रधानमन्त्री, मध्यभारत ]
અથ-( ૧-૨) અસત્યમાં સત્યને, અનિત્યમાં નિત્યને અને સુખ દુઃખમય એવા વિશ્વમાં સારભૂત તત્ત્વને શેષતા તત્ત્વજિજ્ઞાસુ હું આપના જેવા વિદ્વાનેાના સસમાગમને સુભાગ્યે દયસુચક માનુ` છુ. (૩) તે કાળને અભિનન્દુ છું, જયારે આપ અધકારમય લેકને સૂય'ની જેમ ઉદ્યોત કરતા અહીં પધાર્યાં હતા. (૪) અતિવેશને ધારણ કરતા અને પેાતાને અસ્તેયવ્રતધારી માનતા એવા આપને બીજાનાં ચિત્તને હરણુ કરવાના કારણે ચાર માનું કે યતિ (સાધુ) માનું ? (૫) ઉપર પ્રમાણે વિચિત્ર આચરણવાળા છતાં આપ અમારા પૂજ્ય છે-વિદ્યા, નિષ્ઠા અને વિનય તથા ન્યાયના સદ્ગુને લીધે.
Aho! Shrutgyanam

Page #52

૪૧
HE
અહિંસા અને તપપ્રધાન જૈન સ ́પ્રદાય, આત્મકલ્યાણમયી ભાવનાની સાથે સેકકલ્યાણની અનન્ય ભાવનાએ પ્રકટ કરે છે, તેના પ્રશસ્ય સિદ્ધાંતાકારણે તે બીજા ધૌની સાથે પેાતાનું પ્રભાવશાળી ગૌરવ ટકાવી રહ્યો છે. તેનું મુખ્ય કારણ તેમાં થયેલા પરમ તપસ્વી અને મગાય વિદ્યા ધરાવતા મહાન્ સાધુ પુરુષા, જેઓએ જૈન સિદ્ધાંતેને જનતા સમક્ષ વિવિધ દૃષ્ટિએ રજૂ કરી, પેાતાના પ્રાસાદિક જ્ઞાનપૂર્ણ વાણીપ્રવાહને ધેધની માફક વહેવરાવ્યે છે. તેટલુ' જ નહિં પણ તેવા એકડા ગ્રંથાનું સર્જન કરી સંયમ, શીલ, સદાચાર, તપ, જ્ઞાન વગેરેની સમ્યક્ દૃષ્ટિએ વિવેચનાએ જનતાની આગળ ધરી છે. આવા પ્રભાવક સાધુપુરુષાએ જ જૈન નામને સાર્થક કરી, ધમ પ્રવાહને ફેલાવવામાં અનઅનુભૂત પ્રયત્નો કરેલા છે. અશ્વેત્ જૈન સાધુ મહાપુરુષે એ આ સપ્રદાયનું અનેકવિધ ગુરુગૌરવ ન્યાય, તક, સાહિત્ય, અધ્યાત્મ વગેરેના ભવ્ય ગ્રંથા સર્જી સારાયે ભારતમાં ઉજ્જવળ કર્યુ” છે.
આ જ પરંપરાને અનુલક્ષી જ્ઞાનનિધિ ન્યાર્યવજયજી મહારાજે, પેાતાના સાધુધને વધુ એજસ્વી અનાવવા, પેતાના જ્ઞાનામૃતનું સમાજને પાન કરાવવા અને માનવજીવનનું સાચું ધ્યેય સમજાવવા કેટલાયે સંસ્કૃત ન ના મોટા ગ્રંથો રચ્યા છે. આ બધા ગ્રંથાને “ સુમેધવાણી–પ્રકાશ ” સ્વરૂપે એક જ ગ્રંથમાં ગુથી તેમના જ્ઞાનપ્રકાશનાં કેટલાંયે કિરણેા આની અંદર સંગ્રહ્યાં છે, તેમનામાં સસ્કૃતનું પ્રગલ્ભપાંડિત્ય છે. ન્યાયની તૈયાયિકતા છે તેવી જ રીતે શબ્દમાકુ, અને અલૌકિક કાવ્યરચનાની મહાન્ શક્તિ છે. તેથી જ જ્યારે જ્યારે તેમનાં કાવ્યેનું અનુશીલન કરીએ છીએ ત્યારે, તેમાંથી અપૂત્ર માધુર્ય અને પ્રાસાદિકતના રસરિત પ્રવાહે ફેલાતા હાનું અનુભવી શકીએ છીએ. અધ્યાત્મ જેવા શુષ્ક વિષયને રસિક બનાવી જનતાને તેને પૂરેપૂરા આસ્વાદ આપવા અધ્યાત્મતત્ત્વાલેાક”ની દર તેમણે સારી એવી શક્તિ ખર્ચી છે. આ સિવાયનાં બીજાં કાવ્યે પણ પ્રેરણાદયો હેાઈ, સાચું જીવન ભગવવા ઇચ્છતા ધનિકોને ચેતના તેમજ સન્મા નું દન કરાવે છે. આટલી પાકટ ઉંમરે પશુ હજુ મહારાજશ્રી જ્ઞાનેપદેશ માટે પણ તમન્ના રાખી, સાધુના ઉચ્ચ આદર્શોને સંપૂ` ન્યાય આપવા જે પ્રયત્ના કરી રહ્યા છે. તેજ તેમની ચંદાત્ત સાધુતાની ખાત્રી આપે છે. પ્રભુ તેમની પસે આવાં માંગળ અને કલ્યાણકારી અનન્ય પ્રકાશના પ્રકટ કરાવવા વધુ શક્તિ બક્ષે એજ અભ્યર્થના. આસે। શુદિ ૩, વિ. ૨૦૦૫
—કનૈયાલાલ ભાઇશ કર દવે, પાટણુ
Aho! Shrutgyanam

Page #53

૪૨
પાટણની શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન સભા તરફથી આજે વિદ્વાને અને જિજ્ઞાસુઓના કરકમલમાં સુધાળા નામને ગ્રંથ ઉપહૃત કરવામાં આવે છે. આ ગ્રંથમાં તાવિક જૈન દષ્ટિએ જીવનવિકાસને માર્ગ દર્શાવતાં અને કાનેક પ્રકરણને સંગ્રહ ગુજરાતી અને ઈંગ્લીશ અનુવાદ સહિત છે. એમાં પૂર્વાચાર્ય–વર્ણિત વિવિધ પદાર્થોનું સ્વતંત્ર નવીન દૃષ્ટિએ વર્ણન અને વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. આ આખા સંગ્રહના મૂળ પ્રણેતા પૂજયપાદ મુનિવર શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ છે. એઓશ્રી એ પ્રત્યેક વિષયને પિતાના સૂમ દષ્ટિ એ ઠીક ન્યાય આપે છે. કેઈપણ વિષય ઉપર ગમે તે બેવુ કે બેલી નાખવું એ ઘણું સહેલું છે, પરંતુ એ વિષયને લિપિબદ્ધ કે ગ્રંથબદ્ધ કરે એ ઘણું કપરું કામ છે. પૂજ્યપાદ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજશ્રીએ પૂર્વાચાર્યવણિત વિવિધ તાત્વિક પદાર્થોને વીણી વણીને વર્તમાન યુગને અનુરૂપ વિચારશલી અને ભાષામાં ઉતારી વિદ્વદ્વર્ગ અને જિજ્ઞાસુ જનતા ઉપર ખરેજ અનુગ્રહ કર્યો છે.
આ કૃતિસંગ્રહ અને એ સિવાયની બીજી મૌલિક કૃતિઓ સરજવા પાછળ તેઓશ્રીનાં વર્ષોનાં તપ અને ચિંતન છે. એ તપ અને ચિંતનમાંથી જ તેઓશ્રીએ દર્શન અને અશાસ્મારતો આદિ જેવી વિશિષ્ટ કૃતિઓ આપણને અર્પણ કરી છે. તેઓશ્રીના જૈનદર્શન પુસ્તકે તે આજે વિશિષ્ટતા જ પ્રાપ્ત કરી છે અને નામના પણ મેળવી છે. નવયુગના વિદ્યાર્થિવર્ગને સરળ અને ગંભીરપણે જેનદર્શનના હાર્દને સમજાવતું પુસ્તક માતૃભાષામાં તે આજે આ એક જ છે. આવી ગંભીર કૃતિઓના નિમીતા મુનિવરને ગ્રંથસંગ્રહ આજે આપણી સમક્ષ રજૂ થ ય છે. એનું અધ્યયન, અવલે કન અને ચિંતન આપણે તાવિક ગુણગ્રાહિતાની દૃષ્ટિને લક્ષમાં રાખી કરવાં જોઈએ, જેથી ગ્રંથકાર અને પ્રકાશક આદિને શ્રમ સફળ થયે ગણાય.
જૈન સંપ્રદાયે પ્રાચીન કાળમાં પણ તાવિક દષ્ટિના અભાવે કેટલું ય વિશિષ્ટ સાહિત્ય, કેટલે ય સંસ્કૃતિનો મહત્ત્વનો વારસે અને કેટલાય સ્વસંપ્રદાયના પારસ્પરિક સહકાર અને ઐયને બેઈ નાખ્યાં છે. આજે તો જેન સમાજે તાવિક દૃષ્ટિના અભાવે ઘણું ઘણું જોયું છે અને બેઈ રહ્યો છે. આ દષ્ટિએ આજના જૈન શ્રીસંઘે તાત્વિક દષ્ટિને વિકસાવવાની ઘણી ઘણી આવશ્યકતા છે. સં. ૨૦૫, શરદપૂર્ણિમા – મુનિ મહારાજ પુણ્યવિજયજી
Ahol Shrutgyanam

Page #54

पृष्ठांक
शुद्ध
CAN
संस्कृत-शुद्धिपत्र श्लोकांक
অশ্বত্ত याद प्रवाहना लामिक धीतराग यदा यन सुशिक्षण तमनव वध सदुष्प यदर्थवाः सवत
प्रिय समातिवाक्ये विभूतिः
म
যৰি प्रवाहतो लौकिक तिरागता यक्ष येन सुशक्षणैः तमनर्व वर्ध सुष्य यस्थमुग्रा. सेवा प्रिये विभूतिः
१४७
७३
१
१८७
कश्चिद्,
२२४
कत्वेन
यथा
कात्वे यथा त्रांति हृदरस्थ
૨૮૨
३०९
किभू? शयका संयोगतो न
हृदयस्य नुषङ्ग कि.मू ? शकचा संयोगतोऽभिन्न
३७९
કર
पार्थ सम्यकतिः
पार्थ
५२२
सम्यङ्मतिः
Aho! Shrutgyanam

Page #55

बरं
पैंचो
JI
मिन्न सरीरे
भिन्न शरीरे
४४९
૭૨ ४९५ ५२९
की इच भावनामिः पराङ्मुखो
कीदृश्य માયાઃ पराङ्मुखो मुण
સુવા: बिहरे
विहरे
પૃષ્ઠક
و
૫૦
مم
૨૨
શૈલી
مم
م
૧૭૧
م
૮૦
م
م
ગૂજરાતી શુદ્ધિપત્ર શ્લેકાંક પંક્તિ અશુદ્ધ
શુદ્ધ વિશા
વિશારદ પષ્ટિ દષ્ટિ
શલી ૧૦૩
નમહા મહાન " પ્રસ્તાવનામાં
પુસ્તિકા પુસ્તિકાના
સમ્યકૂવ સમ્યકત્વ ૧૪
ત્યારે
જ્યારે નોટમાં
સવ-૫ નું સ્વ–પરનું
બતાવવામાં વર્ગો વર્ગો બતાવવામાં ૨૭ ક્રિી -1
જારિયા बारितार्थ વિનિશ્વર વિનશ્વર
ન કરે. સમ્રા
સમ્રાટું જય ? પૂજાય ? એવા
શ્રુતિરૂપ ૧૨૦ ૧૬
વૃત્તિ પ્રવૃત્તિ
ه
م
૧૭૨ ૨૩૬ २६८ રહ૭ ૩૫૦ ૩૮૮ ૩૯૫
م
ه
ه
ه
ه
છે એવા
ه
૩૯૭ ૪૧૩ ૪૨૨ ४२७
તિરૂપ
م
દષ્ટિ
م
૪૩૦
م
Ahol Shrutgyanam

Page #56

૪૪૪
૪૫૨
ફર
૪૭૮
૫૦૭
૫૦૮
૫૩૭
૫૪૪
पृष्ठांक
૨૦
२५६
શ્
५०७
Page
4
7
19
39
54
55
..
૨૦
32
56
૪૨
૪
૧૯
૨
૪
૪૭
કાર્
એકાગ્ય
વૃત્તિક્ષય
વૃત્તિલય
માશ્રય
આય
૧
શિક્ત
શક્તિ
કાના, માત્રા, અનુસ્વાર, વિસગ, રેફ્, અક્ષર વગેરે ઉડેલા અને એમાં થયેલી ગડબડ એ પ્રકારની આ (ઉપર બતાવેલી) બધી મેસદાષજન્ય અતિએ મને એ ઉપરાંત બીજી પણ (રેકના પેટમાં ખાટા અનુસ્વાર ઘુસાડી દીધા જેવી ) નજરે ચઢે તે વાચક સુધારી વાંચવા તસ્દી લેશે.
संस्कृतपाठान्तर सूचना
મેં
श्लोकांक
५३
૧૮
ક્
સ
ર
Shloka
8
૧
15
19
104
૧૧
૧
R
પ
मूल
विवेकटितः कचिका
कृन्तन्ति
सम्पदायै
सङ्गमाय
क्षीणा
लोना
૨૮ જુલે રોજ-શીખેજÇ-નિયમાષના ૪ ચોપમ્ ।
Errata
Line
3
3
*
રૂમને
શિત
*m
રાત
પે
Incorrect
in
to
into
Aho! Shrutgyanam
ણિભૂત પશુ
શી વાત
રૂપે
shesuld
Godhoed
All-powerfull oclour punishmenl
पाठान्तर
विवेकोचितरीतितः
तालिका
छिन्दन्ति
Correct
in
auspiciousl ight suspicious light
should Godhood
to,
into,
All-powerful
Colour punishment

Page #57

8
96
103 131 140 147 171 175 177 226
spiritual spiritual
equality equanimity prograssively progressively restor ation restoration suprme
supreme violence
Spirituai peo
peodtracted
directed whiler eflecting while reflecting
After 'that' insert 'it rige
rise, Acquir
acquir
20
24
1
58-59
231
74
234
81
el
ad
835
271 331
- 97277Ij23 124*750** 193 +3=9323 ***
375
878 412
414 421 433
After 'and add 'the' bird
birds So
sach Dhrama
Dharma prop rly
properly r 8r8
rears emacipation emancipation doge
does ccording
According submit Bhimself submits himself प्राणाम
प्राणायाम After 'It is' add 'designated'
destroy designated others
others. wheredy
whereby m ans,
maaps. hypocri ical hypocritical atr nucus
strenuous ble
sble (ubjugation) (eubjugation) w rlds
worlds pabituated
babituated
131
439
8-9 11
440
459
462 467 468
471
Ahol Shrutgyanam

Page #58

477
478
480
..
483
488
492
497
500
504
522
524
19
38
533
534
Page
20
21
""
14
17
22
""
28
37
2
14
31-32
12
17
18
33
38
Line
30
12
19
462325
3
3
2
5
1
2
2
3
2
1
૪૭
dslight
delight after 'possessed' insert 'of' (भावनः)
if
knowlegge welfore
bha aras
@ mathāna
mid le
Religiou acquir
n c ssary
pers stent
after are insert 'mainly'
In 'Foreword '
Incorrect
inter e
8ans
iustre
(भानT: ) If knowledge welfare
Aho! Shrutgyanam
Bhavanas
samsthāna
middle
necessary
persistent
after 'holding' insert 'the'
object
abject
Religious
acquire
Correct
inter-de
Sans
lustre

Page #59

विषयानुक्रम
विषय मङ्गल-स्मृतिः પ્રકાશકનું નિવેદન કૃતજ્ઞતેદુગાર ગ્રથસંગ્રહપરિચય અંગ્રેજી અનુવાદકોનાં નામ સામાન્ય અવધન Foreword to the Adhyatmatattvaloka અધ્યાત્મતવાલેકની ગૂજરાતી પ્રસ્તાવના અભિપ્રા शुद्धिपत्र विषयानुक्रम ગ્રન્થસંગ્રહનો પ્રારંભमहात्म-विभूतिः नीषनामृतम् जीवन-हितम् जीवन-भूमिः बीर-विभूतिः भनेकान्त-विभूतिः दीनाक्रन्दनम् मोवनपाठोपनिषद् भक्त-गीतम् संस्कृत-पत्राणि (१) विद्यार्थिजीवनरश्मि:(२) आश्वासनम् (१) मास्महितोपदेशः ...
Aho! Shrutgyanam

Page #60

२९४
३०७
३११
३७५ ४३६ ४७१
श्रीविजयधभरिश्लोकाञ्जलिः.... अध्यात्मतत्वालोकः प्रकरणम्-१ प्रबोधनम्
"-२ पूर्व सेवा .... " -३ अशाङ्गयोगः ... , -४ ऋया यजयः .... " -५ ध्यान-सामग्रो ,, -६ ध्यानसिद्धि ... , -७ योगश्रेणी
, -८ मन्तिम उदगारः प्रकीर्णकम्... संस्कृत-पत्रम् उपदेशमार: अन्नदना मङ्गल-प्रार्थना ઈશ્વરસ્તુતિગાન (ગુજરાતી)
मा
....
५०७
६१७
२
૫૫૦
RAMA
DIRH
बलेऽसदाचारमये समारतीयन आपदः । बले सदाचारमये समास्तीर्यन्त आपदः॥
-न्यायविजयः દુરાચરણના બળે આપત્તિઓ પથરાય છે. સદાચરણના બળે બધી આપત્તિઓ તરી જવાય છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #61

Ahol Shrutgyanam

Page #62

सुबोधवाणीप्रकाशः
अर्थात्
श्रीन्यायविजयग्रन्थसङ्ग्रहः
Aho! Shrutgyanam

Page #63

Ahol Shrutgyanam

Page #64

महात्म-विभूतिः
The out-lines of the spiritually
great and their qualities
[नवपदी (१०८) पद्यमाला]
वि. १९९६ संवत्सरे कार्तिके प्रकाशितपूर्वा
Ahol Shrutgyanam

Page #65

Aho! Shrutgyanam

Page #66

પ્રસ્તાવના
'
*
જૈન પર પરામાં ‘ નમસ્કાર ! મન્ત્ર એટલે યેા પ્રસિધ છે કે તમામ જૈન સ્ત્રીપુરુષાને તે મેઢ હોય છે અને લગભગ હમેશાં તે આવે છે. ન્હાનાં જૈન બાળકની જીભ ઉપર પશુ તે રમતા હોય છે. સમગ્ર જૈનસમાજને તે મઢાંમગલ મહામન્ત્ર છે. તે નમસ્કાર’ અન્ગ કહેવાય છે, કેમકે તે સૂત્રમાં મહાન્ આત્માને (પરમાત્માએ અને સન્તાને) નમસ્કાર કરવામાં આવે છે. પરમાત્માના એક સાકાર અને ખીજા નિરાકાર એમ એ વગે પાતા હૈાવાથી એ મન્ત્રમાં ‘નમો અરિહંતાણં' એ પહેલા પદ્મથી અરિહુ તેને અર્થાત્ સાકાર પરમાત્માચ્યુંને, અને ‘નમો વિદ્યાનું' એ બીજા પદ્મથી સદ્દોને અર્થાત્ નિરાકાર પરમાત્માએને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે.
આમ પરમાત્માને હું દેવને) ઉપલાં એ પદેથી નમસ્કાર કર્યો પછી સન્તાને ગુરુઓને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે. ગુરુઓના ત્રણુ વો અહીં વિક્ષિત છેઃ માચા, ઉપાધ્યાય અને સાધુ, માટે નમાં #ચાળ એ ત્રીજા પદ્મથી આચાર્યંને, ‘નમો સવન્નાયાનું ક એ ચેાથા પદથી ઉપાધ્યાયેાને અને ગમો ટોલ્ સવસાહૂમાં ' એ પાંચમા પદ્મથી લાકના સર્વાં સાધુઓને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે.
.
મા પાંચ પરમેષ્ઠી કહેવાય છે. ‘ પરમેષ્ઠી ના પરમ પદને પામી ગયેલા અને પામવાવાળા એમ એ અથ કરીએ ત્યારે એમાંને પહેલે અથ પ્રથમ એ પદોમાં નમસ્કૃત દ્વિવિધ પરમાત્માઓને લાગુ પડે, અને ખીને અર્થ શેષ ત્રણ પદોમાં નમસ્કૃત ગુરુત્રિકને સંગત થાય.
પ્રથમ બે પદોમાં નમસ્કૃત દ્વિવિધ પરમાત્મા સિદ્ધ છે, અને એ પછીના ત્રિવિધ ગુરુએ સાધક છે. એ સાધકની સાધના પૂર્ણ થતાં એએ સિદ્ધ થવાના. કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઇ .એટલે મુક્તિ થઈ. એ સદેહ મુક્તિ જીવન્મુક્તિ કહેવાય. જીવન્મુક્તિ એટલે સદેહ સિદ્ધિ, અને એ પછી પ્રાપ્ત થતી વિદેહ દશા,એ નિરાકાર સિધ્ધિ,
આખા નમસ્કાર મન્ત્રમાં-પાંચ પદોમાં જેમને નમસ્કાર કરવામાં માન્યા છે. તેમને નમસ્કાર કરવાનું' બીજ પણ. એમાં જ અન્તનિહિત છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #67

આરીકાઇથી જોતાં જણાશે કે એક જ મુખ્ય તત્ત્વ પર એ બધા નમસ્કાર છે, અને તે ચારિત્ર, વિતિ. પાંચે દેશમાં જે નામેાને લઈ નમસ્કાર કરાયેલે છે તે નામેામાં-તે શ′માં તે જ તત્ત્વ મુખ્યતયા ઝળકે છે. આહુત-આરએને હુશુનાર. સિદ્ધ-અકમકતાની પૂર્ણતાને પ્રાસ, આચાર્ય-આચારપ્રવશુ. ઉપાધ્યાય-આત્મિક અધ્યયન, જે વીતરાગતાની દિશામાં લઈ જાય, કરનાર-કરાવનાર, અને સાધુ-આત્મસાધક, આ બધામાં જોઈ શકાય છે કે ચારિત્ર યા વિરતિનું જ મુખ્ય તત્ત્વ ઝળકી રહ્યું છે. વસ્તુતઃ નમસ્કાર-સૂત્રમાં ગુણીના નિર્દેશ છતાં એએના એ મહાન ગુણુને જ મુખ્ય નમસ્કાર છે. મુખ્યતયા એ જ ગુરુ ઉપર તેઓ જે કહેવાય છે તે છે. સાધકના અભ્યાસ કર્રવિદ્વારણ માટે છેવીતરાગતા મેળવવા માટે છે. કેવલજ્ઞાન તે આત્માનું સ્વરૂપ હાઈ તેમાં છે જ, એને કૉંઇ ઉત્પન્ન કરવુ પડતુ નથી. પણ એને આવરનારાં આવરણેાને હઠાવવાં એ જ પુરુષાર્થનું મહત્તમ ક્ષેત્ર છે. એટલે નમસ્કાર-સૂત્રમાં એ પુરુષ ને અને એની સફલતાને જ નમસ્કાર છે એમ સમજવુ વધારે રૂહુ' અને અર્થપૂર્ણ છે.
સિધ્ધ સિવાય પરમેષ્ઠીએ સાધુ છે. અર્હત્ સાધનાની પૂર્ણ સલતાએ-સાધુતાની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચી ગયા છે માટે, અને શેષ ત્રણ સાધન ની હાલતમાં છે માટે સાધુ છે. સાધુતાની વિશિષ્ટ કે પૂર્ણ સ્થિતિ ઉપર આવતાં કઈ કઈ સાધુ મટી જાય નહુિ,
$5
આ પાંચ પરમેષ્ઠીએ સાથે એમના ગુથે-દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપને મેળવીએ તે નવપદ થાય. ચારિત્રમાં તપ સમાઈ જ જાચ છે. દન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર એમ “ રત્નત્રય ”( ગુણેનુંત્રિક )જ પ્રસિદ્ધ છે. સચર્શન-જ્ઞાન-પારિવાળિ મોક્ષમાર્ગ " એ મહાન શ્રુતધર ‘ ઉમાસ્વાતિ ’નું સૂત્ર મેાક્ષના મારૂપ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર એ સાધનત્રય બતાવતુ' જાણીતુ છે. દેવાલયમાં ભક્ત જનાના તરફથી ચાખાના સ્વસ્તિક સાથે ( સ્વસ્તિકની ઉપર દર્શન-જ્ઞાન–ચારિત્રના સૂચનરૂપ ચાખાની ત્રણ ઢગલી કરાય છે. આમ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર એમ ત્રણની જ સપ્થા પ્રસિદ્ધ છે, વ્યાપક છે અને પરિપૂર્ણ છે. આમ, વસ્તુતઃ તપ ચાર્ટરત્રમાં અન્તર્ગત છે. એમ છતાં, તપને ચારિત્રમાંથી જુદું પાડી દશનાદિ ગુણ્ણાની સંખ્યા ચાર કરી પાંચ પરમેષ્ઠીએ સાથે મેળવી નવ પદ્માનો ચેાજના જે કરાઇ છે તે સાભિપ્રાય છે. સામાન્ય અને સાધારણ દષ્ટિની સામે તપ પદાર્થ અને ચારિત્ર પદાર્થ કઇંક ભિન્નરૂપે તરવરે છે, છતાં તપ ( ખાદ્ય તપશ્ચરણુ પણ ) વસ્તુતઃ ચારિત્રના જ એક ભાગ છે, ચારિત્રની જ એક વિશેષ સાધના છે. એમ છતાં, તપ બાહ્યતપની દ્રષ્ટિએ પેાતાનું એક સ્થાન રાખે છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #68

એ કારણે એને જીદ' પાડી ( ચારિત્રના જ એક ભાગને ચારિત્રની જેમ એક સ્વતન્ત્ર સ્થાન આપી ) બતાવવામાં આવ્યુ છે. આવા હેતુથી, અને ધ્યાનાથે મનેભાવિત અષ્ટદલ કમલનાં આઠ લેા અને એનુ કેન્દ્ર પદ એમ નવ સ્થાન પૂરવા માટે પણ એ ( પો નવ મતાવવાની) ચેજના હાઇ શકે છે. ઉપર કહ્યું તેમ, તપ એ વિશેષ સાધના હાઇ અને અત એવ, પરમ કૃતાર્થભાવને પામેલા અંતને એની પ્રાયઃ જરૂર ન હોઈ અને સિદ્ધને બિલ્કુલ જ એની જરૂર ન હાઈ તેમાં-ખાસ કરી સિદ્ધમાં ચારિત્ર અને તપ એ નાખી વસ્તુ નથી. સિદ્ધમાં કેવલ પૂર્ણ આત્મશુધ્ધિરૂપ જ અથવા વિમલ ચતન્યાલેકરૂપ જ ચારિત્ર છે, જેને તપ' શબ્દથી અભિહિત કરવુ હોય તે શબ્દાને વિશિષ્ટ અનાવીને કરી શકાય.
"s
અદ્ભુત દ્વિ પાંચ પરમેષ્ઠીએ પર જુદા જુદા રંગ, ધ્યાનવિધાનમાં સુગમતા પડે એ હેતુએ કલ્પી યાજવામાં આવ્યા છે. એ રંગ ભિન્ન ભિન્ન અપેક્ષાથી ઘટાવી શકાય છે. દાખલા તરીકે શુકલધ્યાનસંસાધિત શુલતાના ચેગે અહુને શુક્લવર્ણ, જ્ઞાતિવચાર ’(સૂર્ય વર્ણી) એવા ઉલ્લેખાના આધાર પર સિને રક્તવળું, ધૃતિ અને સ્વાર્પશુભાવનાના તેજથી તમકાંચનસમા તેજસ્વી આચાર્યને પીતવર્ણ, શ્રુતના લીલા અગીચાસમા તેમજ પ્રાણવાનું શ્રધ્ધાના દાખલારૂપ ઉપાધ્યાયને નીલ(લીલે) વર્ણ અને નૂતનજલધરસમાં શાન્તિપ્રદ મુનિનેા કૃષ્ણવ
“ નમસ્કાર ” સૂત્રમાં, ઉ૫૨ કહ્યું તેમ, ગુજ઼ીએને નમસ્કાર ગુણપ્રધાન, ગુણમૂલક હોવાથી પાંચ પરમેષ્ઠીએના નમસ્કારની અન્તત દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ એ ગુણચતુષ્કને પણ નમસ્કાર આવી જાય છે. એટલે નમસ્કાર–મન્ત્રમાં કેવલ પાંચ પરમેષ્ઠીએાને જ નમસ્કાર નથી, પણ સપૂર્ણ નવપદોને નમસ્કાર છે.
કે
એ ગુણેમાં દન ( અર્થાત્ ખરી વસ્તુપ્રતીતિ અથવા સાચી દષ્ટિ ) અને જ્ઞાન ( અર્થાત્ ખરી સમજણ, સાધનવધનો ખરો માહિતી અથવા સાધવાની ખરાખર આવડત) એ ચારિત્રના પાયા તરીકે છે, ચારિત્રના સાધન તરીકે છે. એ પાયા પર ચારિત્રનું ચણતર કરવાનું' છે; એટલે ચારિત્ર મુખ્ય વસ્તુ છે. ચારિત્ર-મન્દિર પૂરું થયું કે કલ્યાણુ-મન્દિર પૂરું' થયું. આ નવપદ એ આ નાનકડી ચે!પડીને વિષય છે. નવપદેાની આ [ ૧૦૮ દ્યોની ] માલા છે. પહેલાં સસ્કૃતમાં રચના કરી, પછી એની સાથે ગુજરાતી જોડી દીધું, વાચક મહાશયને પસ’દ પડે તે અસ. દીપાત્સવ, વિ. સ. ૧૯૯૫,
સત્કૃપાભિક્ષુ
}
માંગરોળ ( કાઠિયાવાડ )
ન્યાયવજય
Aho! Shrutgyanam

Page #69

A Brief Exposition of Nava
(Nine) Padas
In Jainism Arhat, Siddha, Acharya, Upadh; āya and Sådbu are collectively spoken of as Panch: Parame shihi. Pancha means 'five' and Parameshihi, a superior being. so Pancha Parameshthi mokos a group of five Superior Beings.
Arbat Tirthankara) is given the first place in Panche Parameshthi, though in several respects he is interior to Siddha; but this is just fiable on the ground that it is he who pro-eminertly guida, us in this Samsāra by showing the right path-by proaching truth. He is the first and foremost illuminator of trutå or the path to the best good.
Siddha is the name applied to a Perfect Being-to one who has attained final Emancipation. He is thas a disembodied perfect soul.
Acharya is one who is the head of the Saints. His chief aim is to promote the welfare of his institution. He holds a third rank as he comes after Arhat and Siddha.
Uhadhyāya comes next in ranks to Acharya. His chief duty it to teach religious scriptures.
The fifth Pada is Sadhu i. e. a saint without any of the above-mentioned degrees or digoilies.
Darshana (right faith or vision ). Jnana ( right knowledge ). Charitra (right conduct ) and Tapa ( spiritual austoritios or penances ) are the attributes of these Pancha Parameshthi. Thus, the five attribute-holders and their four attributes being combined, are oalled Nava Padas ( nine subjects ).
Tapa which is a particular practice, is indeed part of ChariIra. Charitra and Tapa, though they are being separately treated, are not separate are one-in Siddha.
in the case of Arbat and Siddha, the full spiritual parity is expressible by the word Chāritra; and, it is not yet objectionable to apply the word Tapa also to it by particularly enlarging the meaning of the word (Tapa ).
Nyayavijaya
Aho! Shrugyanam

Page #70

महात्म-विभूतिः
मंगलारम्भः।
अर्हसिद्धास्तथाऽऽचार्या उपाध्यायाच साधवः । दर्शनं ज्ञानचारित्रे तपो नवपदीरिता ॥१॥
મંગલારંભ
અહંન, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ, દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ से नवपही छे. (१)
(1) Arhats (Superior divinities), Siddhas (the Emancipated or Accomplished), Acharyas (high spiritual guides or preceptors), Upadhyayas (spiritual teachers), Sadhus (saints), Darshana (right faith, vision, attitude, perception or understanding), Jnana (right knowledge),Charitra (right conduct) and Tapa (austerities or penances)-these are (according to Jainism) nine Padas (holy subjects).
This tract ( महात्मविभूति ) is translated into English by Mantial Dolateband Shan, B, A., LL, B., Retired Assistant Judge Baroda State and President of the Working Committee of Shri Henachandracharya Jaina Library and Pathashala, Patan.
Aho! Shrutgyanam

Page #71

[૨]
तत्रादिमा द्वये देवास्तत्परे गुरवस्त्रयः ।
परमष्ठिन एते स्युर्धर्मश्चान्त्यं चतुष्टयम् ॥२॥ આ નવપમાં પહેલા બે દે છે અને એ પછીના ત્રણ ગુરુઓ છે. એ પાંચ પરમેષ્ઠીઓ કહેવાય છે. અને છેલ્લાં ચાર ધર્મ છે. (આમ નવપદ એટલે દેવ, ગુરુ અને ધર્મ એ ત્રણેનું ચક. એટલા જ માટે એ “સિદ્ધચક્ર” પણ કહેવાય છે. કેમકે નવપદ એ સિદ્ધ થયેલા અને સિદ્ધ થનારાઓ તેમજ તેમના ગુણોનું સંયુક્ત મંડલ છે.) (૨).
(2) Among these nine Padas, the first two are indicative of deities or divinities and the succeeding three are indicative of religious preceptors. These five are described as five Paramesthins (bigh-eouled beings ). The last remaining four are indicative of their attributes or qualities, which are collectively described as Dharma ( inherent nature ). Thus, the nine Padas collectively form a group of the three, Damely, (1) deities (a), (2) religious preceptors ( 15 ) and (3) Dharma all combined. The group is therefore described as Siddha-Chakra (the group of Siddhas) inasmuch as the group embodies a collective combination of the Siddhas (the Emancipated ), would-be Siddhas and their inhe. rent qualities or attributes.
नत्वा नवपदीमेतामशेषगुणिसद्गुणाम् । મરવા તાં શીથવ્યામિ યથાશક્તિ જાતિ / રૂા.
આ નવપદેને, જેમાં સમગ્ર ગુણ અને ગુણોનો સમાવેશ થઈ જાય છે, ભક્તિથી વન્દન કરી એમને વિષે મારી બુદ્ધિ અને શક્તિ પ્રમાણે કંઈક કહીશ. (૩)
(3) After devoutly paying my respectful homage to these nine Padas which include as stated above) all attribute-holders and also attributes, I shall try to say something about them according to my light and capacity.
Aho! Shrutyanam

Page #72

મનપો [૨૮] વધુમા
અન્તઃ ।
उत्तमं विश्वकल्याणकल्याणी भावनं तपः । प्राक्तृतीयभवे कृत्वाऽर्हन्तः स्युः पुरुषोत्तमाः ॥ ४ ॥
અર્જુન
પૂર્વ ત્રીજા ભવમાં વિશ્વકલ્યાણની મોંગલ ભાવનાથી પરિપૂર્ણ એવે ઉત્તમ તપ કરી અન્તા, જેએ ઉત્તમેત્તમ કોટીના પુરુષ છે, અવતરે છે-વચમાં એક લવ કરી અહંભવમાં આવે છે. (૪)
अर्हत्
Arhats (Superior divinities)
(4) Arhats who represent the best and highest type of human beings, have, in their preceding third life, practised great austerities being filled with the laudable idea of working for the good of the universe. They then, after passing one life in the interval, are again born in the life in which they attain spiritual divinity or the perfect knowledge. This last life is called Arhat-like.
अर्हद्भवं समायान्ति ते महापुण्यसम्पदः । लोकोत्तर विभूतीनामास्पदं स्युश्च जन्मतः
-
[ a ]
|| ♦ ||
અભિવમાં તેઓ મહાન પુણ્યસ'પત્તિ સાથે આવે છે. જન્મથી જ તે લેાકેાત્તર વિભૂતિના ધારક હેાય છે. (૫)
Aho! Shrutgyanam
(5) When they are born in the Arhat life, they come equipped with an ample stock of high merite. From their they are the abode of extraordinary grandeur.
very birth

Page #73

[ક]
મા-fભૂતિઃ अन्तर्निगूढवैराग्या गृहवासस्थितावपि ।
विवेकिव्यवहारास्ते आदर्शपुरुषोत्तमाः ॥ ६॥ ગૃહવાસમાં પણ તેમના અન્તઃકરણમાં વૈરાગ્યવૃત્તિ વહેતી હોય છે. સાથે જ તેમને લૌકિક વ્યવહાર વિવેકશાલી હોય છે. તેઓ પ્રથમ શ્રેણીના આદર્શ પુરુષે છે. (૬)
(6) Even while they are leading the life of a house-holder, their hearts are incessantly inclined towards, and saturated witb, deep feelings of detachment. Nevertbeless their worldly affairs are conducted with proper discrimination. They are the ideal persons of the first order.
समये वर्षपर्यन्तं दानं कृत्वा यथाविधि ।
संन्यासदीक्षां गृह्णन्ति दीप्रवैराग्यतेजसः ॥७॥
જ્યારે તેમને સંન્યાસ-દીક્ષા ગ્રહણ કરવાનો અવસર ઉપસ્થિત થયે જણાય છે ત્યારે તેઓ યથાવિધિ દાન આપે છે, એક વર્ષ સુધી આપે છે. પછી, શ્રેષ્ઠ વૈરાગ્ય-તેજથી દેદીપ્યમાન તેઓ સંન્યાસ દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે. (૭)
(7) When the proper time for their initiation into the order of asceticism involving renunciation of the world, arrives, they then begin and continue to give gifts in charity in an appropriate and proper manner during the whole period of one year, and after that they, shining with the great lustre of detachment, adopt the order of asceticism.
अपूर्णयोगाः प्राग्गत्यां तपोऽनुत्तरयत्नतः ।
साधयन्ति महात्मानः शम-संयमभासुरम् ॥८॥ પૂર્વભવમાં તેઓ યોગ સાધીને આવ્યા છે, પણ તે અધૂર રહે છે. હવે નવેસરથી ભૂમિકા માંડી તેઓ અનુત્તર બલથી તપ કરે છે. તેમની યોગસાધના શમ અને સંયમથી પરિપૂર્ણ હોય છે. (૮)
(8) They have come to this life, after having, in the preceding life, practised Yoga which has nevertheless remained incomplete. Now, here in this life, they again begin with in. comparable exertion the practice of Yoga beautified by mental quiet and restraint of senges,
Ahol Shrutgyanam

Page #74

નવી [૨૮] વચમાચા
संसिद्धे योगपूर्णत्वे निरावरणतां गताः । लभन्ते केवलज्ञानं पूर्णनिर्मलचेतनाः
॥ ૨ ॥
યેાગની પૂણ સિદ્ધિ થતાં તેમના આત્મા ઉપરનાં કામિક આવરણેા તમામ નિકળી જાય છે અને તે પૂર્ણ નિમલ આત્માઓને કેવલજ્ઞાન પ્રકટ થાય છે. (૯)
(9) On the successful completion of their Yogo, all the Karmic coverings that obscure the true inner nature of their souls, vanish and those perfect pure souls attain to what is called “KevalBjnăna* (Perfect Knowledge).
अनन्तदर्शनज्ञानवर्यास्त परमर्षयः ।
प्रत्यक्षत्वेन निर्देश्या जगत्त्रितयदेवताः || १० ॥
[ * ]
અનન્તદન, અનન્તજ્ઞાન અને અનન્તવીર્યવાળા એ પરમ ષિએ હવે પરમાત્મા અન્યા, આંગળીથી અતાવી શકાય એવા પ્રત્યક્ષ પરમેશ્વર બન્યા. ( ૧૦ )
(10) These great Seers (or Sages ), having been endowed with the qualities of Anana-Darshana (infinite perception ), Anants Jnana (infinite knowledge) and AnantaVirya (infinite power), have now become Supreme beings ( વર્માના who can be seen with the eyes and pointed out with the aid of fingers.
ज्ञानेापदेशं कुर्वन्ति सर्वकल्याणभूतया ।
वाचा प्रशमवाहिन्या लोकोत्तर हितावहम् ॥ ११ ॥
પછી એ પરમાત્માએ સવને કલ્યાણભૂત એવી પેાતાની પ્રશમવાહિની વાણીથી, જેમાં લેાકેાત્તર હિત રહ્યું છે એવા જ્ઞાનેાપદેશ કરે છે. ( ૧૧ )
great quiet and calculated to their teachings aiming at the
(11) Then those Supreme souls, with their speech inducing achieve the good of all, propagate spiritual welfare of the people.
Aho! Shrutgyanam

Page #75

महात्म-विभूति: तन्मुख्यशिष्याः सुप्राज्ञाः ख्याता ये गणभृत्पदाः ।
तेषां प्रवचनं श्रित्वा सूत्रं अध्नन्ति तत्त्वभृत् ॥१२॥ એમના મહાન પ્રાજ્ઞ મુખ્ય શિષ્ય, જેઓ “ગણધર' કહેવાય છે, એમના પ્રવચનના આધાર પર સૂત્રોજના કરે છે, એમના ઉપદેશને સૂત્રના રૂપમાં ગૂંથે છે. (૧૨)
(12) Their great, principal, wise and learned disciples, who are called “Ganadberag" ( being the heads of a number of their own disciples ) arrange and compile those teachings into aphorisms or short precepte.
भवन्ति मूलशास्त्राणि पारमर्षाणि तानि च ।
यतः क्रमाद् भवेदन्यशास्त्राणामपि विस्तरः ॥ १३ ॥
આ પારમષ સૂત્ર-ગ્રન્થન એ મૂલશાસ્ત્ર બને છે, જેમાંથી ઉત્તરોત્તર અન્ય સન્તા તરફથી બીજાં પણ શાસ્ત્રો રચાય છે. અર્થાત્ એ મૂલશાસ્ત્રોમાંથી ઉત્તરત્તર અન્ય શાસ્ત્રો વિસ્તરે છે. (૧૩)
(13) Those compilations of aphorisms by the great seers become and are regarded as original Sbástrag, and on the basis of these, the succeeding saints, as the time passes on, compose other Sbästras. Thus the original sbåstres expand themselves into, and have their ramifications in the later Sbāstras.
સાપુ સારવી તથા શ્રદ્ધા શ્રાવિતિ રવિં.
संघो भवति देवाऽईन्मागोपासी गुणाकरः ॥१४॥
અહનના માર્ગના ગુણવાન ઉપાસકે સંઘ બને છે, જેના ચાર વર્ગો હોય છેઃ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા. અહમ્ ભગવાનની સાધુ–સંસ્થાના પુરુષે સાધુ અને સ્ત્રીઓ સાથ્વી, અને અહંદુભક્ત ગૃહસ્થ–સંસ્થાના પુરુષ શ્રાવક અને સ્ત્રીએ શ્રાવિકા. (૧૪).
(14) The virtuous followers devoted to and treading on, the path pointed out by the Arbats, combine themselves, and the combination is called Sangba. It is divided into four Glasses-(1) Sadhus (male ascetics), (2) Sadhvis (female ascetics), (3) Shravakas (male house-holders) and (4) Shrayikis female house-holders.)
Ahol Shrugyanam

Page #76

[૭]
જાણો [ ૧૮ ] પાછા
રાકળા ક્ષત્રિયા થૈયા દ્રા એડપિ માનવા ! तद्धर्म-संस्थामहन्ति समागन्तुं शुभैषिणः ॥१५॥
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિ, વૈશ્ય અને શુદ્રો બધાયે કલ્યાણાભિલાષી માનો એ મહાન પ્રભુની ધર્મસંસ્થામાં જોડાઈ શકે છે. (૧૫)
(15) All persons who are desirous of their welfare, whether they be Brahmanas, Kehatriyas, Vaishyas or Shudras, can have access to and enter into the religious institution founded by the great Arhats.
સિદ્ધા. I
घातिकर्मक्षयप्रादुष्केवला पुरुषोत्तमः । लोकं समनुगृह्णाति यावदायुः प्रबोधतः ॥ १६ ॥ वेद्याऽऽयुर्नामगात्राणां भवोपग्राहि-कर्मणाम् । क्षये प्राप्नोति निर्वाणं स्वभावस्थितिमात्मनः ॥ १७ ॥
ઘાતિકર્મોનો ક્ષયના પરિણામે પ્રકટ થયું છે કેવલજ્ઞાન જેમને એવા કેવલજ્ઞાની (તીર્થકર અને તીર્થંકર-પદ વગરના) પ્રભુ દેહધારક આયુષ્ય હોય ત્યાં સુધી ઉપદેશદ્વારા લેકેનો ઉપકાર કરે છે. (૧૬)
અને જ્યારે એમનાં વેદનીય, નામ, ગોત્ર અને આયુ એ ચાર ભોપગ્રાહી (ભવને, દેહને ટકાવનારાં) કર્મો ક્ષીણ થાય છે ત્યારે ( આયુષ્યને અને આયુ.
ની સાથે જ શેષ ત્રણ કર્મો ક્ષીણ થાય છે ત્યારે) તેઓ નિર્વાણ પામે છે. નિર્વાણ એટલે આત્માની સ્વભાવસ્થિતિ. (૧૭)
Ahol Shrutgyanam

Page #77

[c]
AURE-fayfa:
fee Siddhas ( the Emancipated )
(16) The divinities who have attained perfect knowledge as a result of the destruction of the four Karmas which obscure the internal qualities of souls, move in this world, doing good to others, during the remainder of their life, through the dissemination of their teachings. (It does not matter whether the divinities bear the title of Tirthankara or not. )
(17) And when the remaining four Karmas, which maintain the union of the soul with the body, namely, Ayu ( Karma, determining life-duration), Náma (body-making Karma), Gotra (family-determining Karma) and Vedaniya (Karma, producing feelings of pleasure and pain) vanish, the souls attain complete emancipation which means the fully pure and natural condition of Atman.
पूर्णसंशुद्धचिद्रूपा पूर्णानन्दप्रकाशता । देहेन्द्रियाद्यभावेन निराकारा निरंजना ॥ १८ ॥
अस्ति निर्वाणमीक्षा स्वभावस्थितिरात्मनः। परं परमकल्याणमयं तच्छाश्वतं पदम् ।। १९ ॥ (युग्मम् )
સર્વથા દેહેન્દ્રિયાદિરહિત નિરાકાર, પણ શુદ્ધ ચિદાનન્દરૂપ એ આત્માની સ્વભાવસ્થિતિ છે. એ જ નિર્વાણપદ છે. એ પરમ કલ્યાણમય શાશ્વત 46 3. (76-44)
(18-19) The soul, in its natural pure state, is completely free from association with body and senses, formless, perfectly pure and having, as its characteristics, knowledge and bliss. That is what is called Emancipation or Liberation (fr). That is the eternal state of highest bliss.
Aho! Shrutgyanam

Page #78

[૧]
લકવો [૨૮] જળમારા
तसंप्राप्तो विनिर्मुक्तः सिद्धो बुद्धः शिवोऽक्षरः । न पुनर्भवमभ्येति कर्मसंगत्यभावतः !! ૨૦ છે.
એ પદને પામેલ સિદ્ધ, બુદ્ધિ, શિવ, મુક્ત પરમ આત્મા ફરી સંસારચક્રમાં આવતું નથી. કેમકે ભવાવતારનો પ્રાજક કર્મસંબંધ હવે તેને છે જ નહિ. (૨૦)
(20) One who has attained this state is called Siddha (the Accomplished), Buddha (the Enlightened), Shiva (the Auspicious), Mukta (the Liberated) and Akshara (the unobanging). He then never reverts to the worldly cyole of births and deaths by reason of His complete freedom from any contact with Karmas.
पूर्णेऽन्त्यायुषि लोकाग्रं केवली याति तत्क्षणे । સનમ
શ્વત્ મતિ સ પ્રમ્રા ૨૨ /
અતિમ દેહ છૂટતાં કેવલજ્ઞાની ભગવાન તે જ ક્ષણે લોકના અગ્રભાગે પહેંચે છે અને એ જ આકાશમાં તેઓ સદા અવસ્થિત રહે છે.(૨૧)
(21) The divinity who has attained the perfect knowledge, on departing from the last body, flies up at the very moment to the extremity of the space called Loke and remains there for all time to come.
न याति स ततोऽप्यूर्ध्वमधस्तान च गच्छति । भवेत् तिर्यग्गतिर्नाऽपि नोदनाकृदभावतः
॥२२॥
ત્યાંથી ઉપર, હેઠળ કે આડીઅવળી ગતિ તેઓની થતી નથી, કેમકે ઉપર જવા માટે ગતિસહાયક (“ધમસ્તિકાય) તત્ત્વ નથી, નીચે ગતિ થવા માટે પુત્વ નથી અને આડી-અવળી ગતિ માટે કોઈ પ્રેરક કારણ નથી. (૨૨)
Ahol Shrugyanam

Page #79

[१०]
महात्म-विभूतिः (22) From this position, it does not move upwards, downwards or sideways, because the facilitating or operating cause for movement does not exist.
It does not go further upwards beyond Loka into Aloke, because of the absence of Dharmastikaya-a Dravya or substance-which facilitates motion. It does not move downwards, because there is no heaviness in it. It does not move sideways, because of the absence of any propelling force (Karma). ]
आचार्याः।
चारित्राचारनिष्णाता उत्सर्गेतरकोविदाः । योग्यायोग्यप्रवृत्तिज्ञा व्यवहारविचक्षणाः
॥ २३ ॥
तेजस्विवदनाकाराः समाकर्षकदर्शनाः। प्रभावशालिवागीशा लौकिकज्ञानकौशलाः
॥२४॥
स्वान्यदर्शनशास्त्रज्ञाः सभा-स्थितिपरीक्षकाः । आत्मश्रद्धावलापास्तक्षोभाः समयवेदिनः
॥२५॥
धीरा उदारा गंभीरा दृढसंयमशक्तयः। अपि प्रभाविसानिध्या नम्रा आनन्दिवृत्तयः
॥२६ ॥
असाम्प्रदायिकावेशा दोषज्ञाः सत्यपूजकाः । लोककल्याणकर्माणः सूरयः समदर्शिनः
॥ २७॥
शासनोत्तरदायित्वं स्वगतं सुमहत्त्वकम् । विज्ञातार स्युराचार्याः सद्धर्माचार्यजीवनाः ॥२८ ॥
(पभिः इसकम)
Aho! Shrutgyanam

Page #80

અથષી [૨૦૮] વચમાં હા
આચાય
[ o
ચારિત્રાચારમાં નિષ્ણાત, ઉત્સ–અપવાદના સમવેદી, યાય અગ્ય પ્રવૃત્તિને સમજનારા, વ્યવહારવિચક્ષણ, જેમને મુખાકાર તેજસ્વી, જેમનાં દન દ્રષ્ટાઓને આકર્ષીણુકારક, જેમની વાણી પ્રભાવશાલી, જેઓ લૌકિક જ્ઞાનમાં પણ કુશલ, સ્વ -પરદે નાના વેત્તા, સભા અને પરિસ્થિતિને આળખી શકનારા, આત્મશ્રદ્ધાના અલવર્ડ મુશ્કેલીના વખતમાં ક્ષુબ્ધ નહિ થનારા, સમયજ્ઞ, ધીર, ઉદાર, ગંભીર, સંયમશક્તિ જેમની દૃઢ, જેમનું સાન્નિધ્ય પ્રભાવાત્પાદક, છતાં જેએ નમ્ર અને આનન્દી સ્વભાવના, સામ્પ્રદાયિક આવેશ વગરના, દોષજ્ઞ, સત્યના પૂજક, લેાકકલ્યાણનાં કાર્યોમાં પ્રવૃત્તિશીલ, સમદર્શી, અને પેાતાના ઉપરની શાસનની મહાન જવાખદારીને સમજનારા એવા યથાથ' ધર્માંચાયતુ જીવન જીવનારા—સૂરિમહારાજ આચાય છે. ( ૨૩–૨૮ )
મારે
Acharyas (the head spiritual guides or preceptors)
(23–38) Proficient in the art of preservation of good conduet, conversant with the essence of rules of conduct-ordinary and exceptional, capable of distinguishing between proper and improper activities, oircumspect ia worldly dealings;
Possessing lustrous complexion, whose very sight is attractive to the spectators, whose speech is dignified, who are well-versed in worldly matters;
Conversant with schools of philosophy-their own
&B well as those of others, truly grasping the position of their audience and environments, remaining unmoved in times of difficulty on the strength of their self-confidence, kaowers of proper time and season;
Courageous, noble, grave, firm in the control of senses, who are of humble and joyful temperament though their presence is awe«inspiring;
Aho! Shrutgyanam

Page #81

[१२]
महात्म-विभूतिः Bereft of undue or improper passion for one's own system of religion (सम्प्रदाय), watchful of moral defects, adorers of truth, engaged in activities beneficial to the people, impartial (having equal regard for all);
Alive to the great responsibilities that have devolved upon them in the matter of regulation of the religious institution and living the life of a real bead preceptor or guide, -suck saintly characters are Acbāryas.
उपाध्यायाः। आचार्योत्तरसत्ताका नमस्क-न्यसाधुताः । सांगोपांगागमार्थानामध्यापनविचक्षणाः ॥ २९ ॥ अध्येतृणां सतां सम्यग् वाचकाः शिक्षकास्तथा । स्मारकाः प्रेरका वृत्तसंशोधक-विकासका: ॥ ३० ॥ सद्भूतार्थविवेक्तारः शिष्टाचारसमुज्वलाः । सदा नवनवज्ञानसंग्रहोद्यतबुद्धयः ॥ ३१ ॥ ज्ञान-प्रपा गुणारामा लोककल्याणदेशकाः। उच्चाध्याया उपाध्यायास्ते शारद-विशारदाः ॥३२ ॥
( चतुभिः कलापकम् )
ઉપાધ્યાય
આચાર્યના ઉત્તરાધિકારી, જેમની સાધુતા વન્દનીય છે, જેઓ સાંગોપાંગ આગમના અધ્યાપનમાં કુશલ છે, જેઓ અધ્યેતાઓને રૂડી રીતે વાચના આપનારા, શિક્ષણ દેનારા, સ્મરણ કરાવનારા, પ્રેરક તેમજ એમના આચારના શેધક તથા વિકાસક, જેઓ સદ્દભૂત અર્થના વિવેચક, શિષ્ટાચારથી ઊજળ, હમેશાં અભિનવ જ્ઞાનનો સંગ્રહ કરવામાં ઉઘત, અને જ્ઞાનની પરબસમા, ગુણોના બાગ, લેકકલ્યાણના માગદશક એવા ઉચ્ચ અધ્યયનવાળા શિષ્ટ વિશારદ सन्त पाध्याय छे. (२८-३२')
AholShrutgyanam

Page #82

patet (foc) TUAIRI
उपाध्याय
Upādhyāyas (religious teachers)
( 29-32) Next in rank to Áobārgas come Upadhyayag (religious teachers) whose holinese is adorable, who are profioient in the art of teaching Agamas ( religious scriptures ) including Angas (original scriptures) and Up&ogas ( subsequently composed religious scriptures);
Who give proper instruction in lessons, who impart good teaching, who revise the course formerly taught to their students, who give them proper impetus in their studies and contrive to purify and extend the scope of their conduot;
Wbo explain, and expatiate on the real and true meaning (of things), who look brilliant with their approved bebaviour, who are always prepared to accumulate and imbibe fresh items of knowledge;
Who just represent, so to say, & place where knowledge is freely distributed (like water to the thirsty ), who are the garden of flowers in the form of virtues, who point out the path leading to the welfare of the people-such saints of high learning are upādhyayas.
Fra: 1
साधुः साध्नोति कल्याणं साधुः साधुर्जगत् प्रति ।। साधुर्यस्य मनः साधु वचनं चरितं तथा ॥३३
સાધુ
કલ્યાણ સાધે તે સાધુ. બધા પ્રત્યે સાધુ તે સાધુ. જેનું મન, વચન 240 241278 ay aay. ( 33 )
Ahol Shrugyanam

Page #83

महात्म-विभूतिः
साधु
Sadhus (Saints)
(33) Those who, by their exertions, accomplish real welfare, are Sadhus in the real sense of the term. Those who are good in their relations to all, are Sadhus, Those whose mental, vocal and physical activities are good, are Sádbus.
विशिष्टः साधुवेषोऽपि यद्यप्यौचित्यमंचति । तथापि न हि वेषेऽस्ति साधुत्वं किन्तु जीवने ॥ ३४ ॥
વિશિષ્ટ સાધુવેય પણ ઉચિત છે, પણ વસ્તુતઃ સાધુત્વ વેષમાં નથી, કિન્તુ नमा छे. (३४)
(34) It is, no doubt, proper for a Sadhu to put on special garments usually meant for a Sãdhu, but, to all intents and purposes, real asceticism consists not in the special dress, but in the mode of life led,
विनापि साधुवेषेण साधवः सन्ति साधवः। योगेऽपि साधुवेषस्याऽसाधवो न हि साधवः
॥ ३५ ॥
સાધુ-વેષ વગર પણ જેઓ સાધુ છે, તેઓ સાધુ છે, જ્યારે સાધુને ધારણ કરવા છતાં જેઓ અસાધુ છે તેઓ સાધુ નથી. (૩૫)
(35) Those who lead the life of a Sádbu (in & fitting manper), even without putting on the special garments of Sadhus, are certainly Sadhus. But those who, though olothed in the garments of a Sadbu, are wicked in their conduct, do not deserve to be regarded as Sadhus.
Aho! Shrutgyanam

Page #84

[१५]
मयपदो [ १०८ ] पपमाला
वेषं वितनुते साधु साधुत्वं जीवनोदितम् । युञ्जते च शठाः स्वीयं साधुवेषं स्वपूजने
॥३६ ॥
જીવનગત સાધુતા વેષને પણ સાધુ બનાવે છે, જ્યારે શઠે પિતાના સાધુવેષને ઉપયોગ પિતાનું પૂજન કરાવવામાં (અથવા લક્ષમીપૂજનમાં) કરે છે. (૩૬)
(36) The outward dress is esteemed as proper ani befitting only when it is re-inforced by the actual goodness as exemplified in the manner of life led. On the contrary, the hypocrites make use of their Sådbu-dress for the purpose of being worebipped ( by their blind followers ).
अहिंसासूनृताऽस्तेयब्रह्मचर्याऽपरिग्रहाः । महाव्रतं तदाचार एव साधुत्वसंस्थितिः .
॥ ३७॥
અહિંસા, સૂઝત, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ એ સાધુ-જીવનનાં भारत छ, मना ५२ साधुता मभित छे. (:३७)
(37) Non-injury, truth speaking, non-stealing, chastity and absence of covetousness-these five are the great vows to be practised in the life of a Sadbu. Real ascetic-life depends upon the rigid observance of these vows.
गृहावासविनिर्मुक्ता भवसम्बन्धवर्जिताः । मनःसंशोधनाधुक्ता इन्द्रियेषु सजागराः
॥३८॥
॥ ३९ ॥
मानेया॑मत्सरक्रोधरागरोषादिविद्विषाम् । समुच्छेदं प्रति न्यक्षानिजशक्तिनियोजका: वीतरागीबुभूषौजासमपास्तान्यकामना । महदाध्यात्मिकादर्शपथप्रवणपौरुषाः
AholShrutgyanam

Page #85

મex-fભૂતિઃ
उचितव्यवहारेषु निर्लेप दृक्समर्पकाः । प्रवत्तेमानाः सोत्साहमन्यश्रेयस्त्रियां प्रति ॥४१॥ अनुत्सेकाः क्षमाशीला मिष्टशिष्टाऽभिभाषिणः । दर्शकानन्दकृत्सौम्याः सभ्याचारोपयोगिनः ॥ ४२ ॥ कोपवत्यप्यकुप्यन्तो मृदवो मानवत्यपि । શઠં પ્રત્યે નિશાચા સંmss સ્વરક્ષા કરે છે स्वदोषदर्शनोत्पश्या गुणिनो गुणरागिणः । सर्वत्र सम-सद्भावाः साधवः सर्वबन्धवः ॥४४॥
(સમા )
ગૃહાવાસથી વિમુક્ત, ભવસંબંધથી વિરહિત, ચિત્તના શોધનમાં ઉદ્યો, ઈન્દ્રિ ઉપર જાગ્રત, માન, ઈર્ષા, મત્સર, ક્રોધ, રાગ, રેષ આદિ શત્રુઓને ઉચ્છદવા તરફ પિતાની બધી શક્તિઓને લગાડનાર, વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત કરવાની છાના બલે જેમની બીજી કામનાઓને ખસેડી દીધી છે, મહાન આત્માઓને આધ્યાત્મિક આદર્શપથ જેમની પુરુષાર્થભૂમિ છે, ઉચિત વ્યવહારમાં નિલેષપણે નજર આપનાર, બીજાનું ભલું કરવા તરફ ઉત્સાહપૂર્ણ પ્રવર્તનારા, ફૂલી નહિ જનારા, ક્ષમાશીલ, મિષ્ટ અને શિષ્ટ વાણી વદનારા, દેખનારાઓને આનન્દ ઉપજે એવા સૌમ્ય, શિષ્ટાચારના પ્રસંગ પર ડાહ્યા, ક્રોધી સામે કોધ નહિ કરનારા, અભિમાની આગળ મૃદુતા રાખનારા, શઠ પ્રત્યે શઠ નહિ થનારા, સંગના આકર્ષણથી પિતાને બચાવી લેનારા, પોતાના દોષને ભાળનારા, સ્વયં ગુણ અને બીજાઓના ગુણે પર અનુરાગી અને સર્વત્ર સમ તથા સદ્દભાવ ધારક એવા વિશ્વબ સને સાધુ છે. (૩૮-૪૪)
(38-44) Renouncing the life of a house-bolder, freed from worldly connections, always engaged in the work of purifying the mind and keeping strist watch over the working of the senses;
Employing all their energies in suppressing and destroying the enanies in the form of the following vices, namely, pride,
Ahol Shrutgyanam

Page #86

*[800]
Alat
[ pie]
jealousy, envy, anger, attachment, aversion and others of the kind;
Whose strong will to achieve that state of the is free from likes and dislikes (attachment and hatred), hag dissipated otber (worldly) desires, and whose efforts are directed towards following the ideal spiritual path treaded by great souls;
Who look after proper worldly dealings in a disinterested manner and who are intent upon doing good to others;
Devoid of arrogance, forgiving, uttering sweet and polite words, gentle in appearance 80 as to give pleasure to the spectators, wise in the use of courteous manners when proper occ&eions arise;
Not pitting anger agaiost anger, gentle in the preserce of the haughty, upright even towards the deceitful, and able to guard themselves against temptations arising from attachment;
Alive to their own faults, virtuous by themselves and admirere of the virtues of others, impartial and equabimous under all circumstances and good-intentioned, -guch saintly characters, are Sáchus. They are friendly towards the universe.
आचार्यत्वादिवैशिष्टयं प्रपद्यापि महत्त्ववत् । पूर्वेऽप्यन्यत्र सिद्धेभ्यः साधवः परमेष्ठिनः
॥४५ ।।
પૂર્વના પણ– “સિદ્ધ” સિવાયના–પરમેષ્ઠીઓ આચાર્ય કે અહંવ આદિ વિશિષ્ટ દશાને પ્રાપ્ત થવાથી કંઈ સાધુ મટી જતા નથી. તેઓ પણ સાધુ જ છે. (૫)
(45) Barring Siddbas the precediog three superior beinge do not cease to be Sadhus, even if any of them may have attained the special rank of Acharya or Arhut or the like. They 2.18 all Sudbus.
Ahol Shrugyanam

Page #87

[<<]
वर्शनम् ।
सम्यक् तत्वप्रतीतिस्तु सत्यश्रद्धानमेव वा । कल्याण सिद्धिसोपानभूतं दर्शनमिष्यते
દન
સચ્ચક્ તત્ત્વપ્રતીતિ અથવા સત્યમાં શ્રદ્ધા એનુ નામ દČન. એ કલ્યાણसिद्धि हेतु पथियुं छे. ( ४१ )
यथा दृष्टिस्तथा सृष्टिः सृष्टिदृष्टयनुसारिणी । सत्यां दृष्टौ सती सृष्टिरसत्यामसती पुनः
महात्म-विभूतिः
दर्शन
Darshana Right faith or vision)
(46) Right belief in the religious principles or full faith in the truth is what is called Darsbana. That is the first step in the direction of achieving true welfare.
॥ ४६ ॥
असद्ग्रहमपाकृत्य तुलनादृष्टितः परैः ।
स्वदर्शनं परीक्षेत समभावेन बुद्धिमान्
જેવી દૃષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ ( અર્થાત જેવી સમજ, તેવુ વતન ). દૃષ્ટિ અનુસાર सृष्टि दृष्टि अमर तो सृष्टि मरार, दृष्टि छोटी तो सृष्टि पशु पोटी. ( ४७ )
॥ ४७ ॥
(47) As a man understands, so does he act. Acts follow the understanding. If the understanding is right, the acts are right, while if the former is wrong the latter are also wrong.
Aho! Shrutgyanam
।। ४८ ।।
શક્તિ હૈાય તે બુદ્ધિમાન સજ્જન દુરાગ્રહને મૂકી દઈ સમભાવથી અન્ય દક્ષના સાથે સ્વદર્શનનુ તુલનાત્મક પરીક્ષણ કરે. ( ૪૮ )

Page #88

मापदौ [१०८] पथमाला
- (48) It is permissible for a good person, provided be oommands sufficient ability, to undertake comparative examination of bis own system of religion in relation to other systems of religions, if he can do 80 with due impartiality and without having obstinate predilections for or prejudices against any of them.
दर्शनोद्गमने मूलमार्गो गुणिगुणादरः । नहि दर्शनशुद्धिः स्यात् स्वदर्शनदुराग्रहे
॥४९॥
દર્શનને પ્રકટાવવાને મૂલ માર્ગ ગુણપૂજા (ગુણીના ગુણે તરફ આદર) छ. २१४शनना राबड डाय तो शनशुद्धि न था५. (४८)
(49) The principal path leading to the attainment of right vision is worshipful regard for the virtues of the virtuous. ObstiDate adherence to one's own system of religion in toto without discrimination, cannot bring about purity of right understanding.
विवेकदृष्टिसंपूता सद्दर्शनसदाग्रहः । श्रेयानात्मगुणः श्रेयोनिःश्रेण्यारोहशक्तिदः
॥५०॥
વિવેક દષ્ટિત,ગુણદૃષ્ટિમૂલક જે દર્શન (ધર્મ પ્રદાયને આગ્રહ હેય તો તે સદાગ્રહ આત્માને ગુણ છે અને કલ્યાણની સીઢી ચઢવામાં બલપ્રદ છે. (૫૦)
(50) Firm adherence to one's own school of religion, which is purified by discrimination and accompanied by respect towards virtues, is right and proper, and is a quality of Atman and enables to climb up the stair-cuse lending to Beatitude.
यत्र यत्र शुभं पश्येत् तत्र कुर्यात् तदादरम् । यत्र यत्राऽशुभं पश्येत् तत्रोदासीत तत्र च
॥५१ ।।
Ano! Shrutgyanam

Page #89

[ ૨૦ ]
महात्म-विभूतिः
જ્યાં જ્યાં શુભ-સારું દેખાય ત્યાં તેટલે અંશે આદર રાખવા ઘટે, અને જ્યાં અનુચિત દેખાય ત્યાં તેટલે અંશે ઉદાસીન રહીએ. ( ૫૧ )
(51) Wherever there exists good to any extent, to that extent the good is to be respected, and wherever there exists wickedness or impropriety to any extent, to that extent one should adopt the attitude of indifference towards it.
निजदर्शनसम्मोहः सम्प्रदाय दुराग्रहः । भवेद्वानिकरोऽन्योन्यवैमनस्यकरोऽपि च
પાતાના દર્શનના ખોટા માહુ અથવા સામ્પ્રદાયિક દુરાગ્રહ એ હાનિકારક છે અને પરસ્પર વૈમનસ્ય જગાડનાર છે. ( પર )
॥ ૧૨॥
(53) Bigoted orthodoxy with respect to one's own system of religion or indiscriminate adherence to it, is detrimental (to the system as well as the followers thereof) and also engenders mutual contempt,
निजदर्शनपूजा च विवेकोज्ज्वलदृष्टितः । आत्मानं प्रीणयत्यन्यैः सौमनस्यं तनोति च
!! ૧૩ !
વિવેકસમ્પન્ન ષ્ટિથી નિજદશનની પૂજા આત્માને સુન્દર સતેષ તથા પ્રીતિ અક્ષે છે; અને અન્યવગ સાથે સૌમનસ્ય ( સદ્ભાવ) ઉપજાવે છે. ( ૫૩ )
Aho! Shrutgyanam
(53) Worship of one's own religion if done with the proper exercise of discriminative judgment, gives the Atma adequate satisfaction and pleasure and diffuses good feelings among others.

Page #90

નવી [૨૮] વયમા
विरुद्धतवमन्तव्ये न स्यादुत्तेजिताशयः ।
प्रेम्णा प्रबोधयेत् तं वा तूष्णीं वा सहनो भवेत् ॥ ५४ ॥
વિરુદ્ધ મન્તવ્ય ધરાવનાર તરફ ઉત્તેજિત ન થઈએ. તેને પ્રેમથી સમજાવવાના પ્રયત્ન કરીએ; અને જો તે શકય ન હોય તે સહિષ્ણુ ની મૌન રહીએ. ( ૫૪ )
(54) We should not be agitated over the opposite views held by others. Either we should lovingly try to expostulate with them, or if that be not practicable, we should observe tolerance or forbearance and remain silent.
नैकमत्यं जगत्यासीनास्ति नैव भविष्यति ।
जगत्स्वभावो हीदृक्षस्तत् स्वसाभ्यं न लुटयेत् ॥ ५५ ॥
[ « ]
એક મત જગમાં થયે નથી, થાય હું અને થશે પણ નહિ. જગા એ સ્વભાવ જ છે. માટે અન્યના કારણે પેાતાની સમવૃત્તિની દોલતને શા માટે લુંટાવા દેવી ? ( પપ )
(55) In this world unanimity of views has never existed, does not exist at present, nor will it exist in future. Seeing that such is the natural and ordinary course of the world, one should not allow one's treasure of mental equilibrium to be looted.
याद स्यात् परवादोऽपि सम-जिज्ञासुवृत्तितः । મુલ-બયા જારી સ્વાદુમયોઃ સયશોધનો ! ૬૬ #
પ્રસંગ પર બીજા સાથે વાદ-ચર્ચા કરવી પણ ખુરી નથી, પણ તે સમષ્ટિથી અને જિજ્ઞાસુ બુદ્ધિથી થાય તે જ સત્યશેાધક ઉભયને સુખકર અને શ્રેયસ્કર છે,(૫૬)
Aho! Shrutgyanam

Page #91

[
૨]
મહાસ્વ-ભૂતિઃ
(56) When proper opportunities come, diecussion with others is not bad (and should not be avoided). provided it is carried on, with equal regard for others, and with & view to explore new avenues of knowledge. Only auch discussion carried on under the aforesaid conditions, bringe good and bappiness to both the truth-seekers.
सम्बोभवीति सर्वेषां स्वस्वशास्त्रानुरागिता । तस्माद्धितावहा चर्चा परैः संरक्ष्य शिष्टताम्
॥५७ ।।
પિતપોતાનાં શાસ્ત્ર ઉપર બધાઓને રાગ હોય છે, માટે બીજાના ચિત્તને દભવ્યા વગર શમપૂર્ણ સભ્યતાથી જે ચર્ચા થાય તે જ એમાં મજા છે, અને તે જ એ હિતકર થાય. (૫૭ }
(57) It is no wonder that every person entertains predilection for his own religious scriptures, so discussion with others becomes deligbtful and beneficial, only when it is carried on with quiet courtesy and without injuring the feelings of others.
भिन्नभिन्नप्रणालीकं सर्वधर्मविवेचनम् । रूपकादिसमाच्छन्नं शब्दभेदप्रयोक्त च
॥ ५८ ॥
एवं च सम-सूक्ष्मेण विचारेण न दुर्गमा । प्रायेण भिन्नशास्त्राणामपि तुल्यपदार्थता ।
| 8 || (યુમ)
સહુની શલી જુદી જુદી છે, શબ્દભેદ પણ કેટલાક સ્વપદ્ધતિ મુજબ રૂઢ અર્થ પર લગાવેલા હોય છે, “રૂપક” વગેરેનાં આવરણે પણ એટલા જ પથરાયેલાં હોય છે. આથી ગોટાળે થાય છે અને પહાડ જેવડી ભિન્નતા હોય તેમ જણાવા લાગે છે. પણ સમ અને સૂમ દષ્ટિથી વિચાર કરવામાં આવે તે પ્રાયઃ ભિન્ન શા પણ સમાનાર્થક જણાશે. (૫૮-૫૯)
Aho ! Shrugyanam

Page #92

[ १०८ ] पचमाला
[**]
(58-59) The discussions in all systems of religion follow their own different styles, words used carry their technical and conventional meaning (in the different Shastras) and the sense is obscured by the use of figures of speech, like metaphors and others. All this makes confusion worse confounded and makes the systems appear vastly divergent. But if persons meditate upon them minutely and with balanced judgment, it will be difficult to realise that the apparently different Shastras are in many respects conveying the same or similar meaning
not
and instruction.
उत्पश्यतां सतां साम्याञ्जनपूरितचक्षुषा । màq gaûì ftamariaj aqzay:
॥ ६० ॥
સમતારૂપે અંજનથી પૂતિ ચક્ષુથી નિરીક્ષણ કરનાર સજ્જતાને ભિન્ન-ભિન્ન શાસ્ત્રાને મેળ બેસાડવા પ્રાચ સુલભ છે. (૬૦)
(60) If people examine with eyes besmeared with the collyrium of balanced judgment. they will realise that it is almost easy to reconcile different Shastras ard to show that they are similar and they convey the same meaning.
अतोऽपि मोहरोषादि स्थाने नो साम्प्रदायिकम् ।
azanıst aftogeá adùèg fã ga: ? 11 §£ !!
આ કારણથી પણ સામ્પ્રદાયિક મેહ અને રાષ અસ્થાને છે. દુનિયાની શ્રીજી આમતેમાં સહિષ્ણુતા ચેષ્ય અને આવશ્યક છે, તે ધમ-સપ્રદાયેાના વૈવિધ્ય વિષે કહેવું જ શું ? (૬૧)
(6) This also being the reason, it is easy to understand that it is improper to have undue predilections for or prejudices against one religion or the other. While it is necessary and proper to have toleration in matters worldly, it is much more so in matters religious.
Aho! Shrutgyanam

Page #93

[૨૪]
મારા-મૂરિ
धर्मः कल्याणलाभाय सेवितव्यः प्रयत्नतः । तमनासेव्य तन्नाम्ना वैरायन्ते तु दुर्धियः
॥६२ ॥
ધર્મ કલ્યાણ માટે છે. પ્રયત્નોથી તે સેવવાનો છે. પણ દુમતિ માણસો તેને સેવવાનું-આરાધવાનું મૂકી દઈ તેના નામ ઉપર ઝઘડા કરે છે. (૬૨)
(62) Dharma (religion) is intended for acquiring beatituda or welfare, So it is to be observed with assiduity. But wicked persona instead of observing it properly, create disseneions in the name of it (religion-પર્ય).
अन्यार्थवदहंकारो यदा धर्मेऽपि जायते । तदा श्रेयः पथोऽस्थित्वा स भवेत् कलहास्पदम् ॥ ६३ ॥
બીજી વસ્તુઓ ઉપર માણસને જેમ અહંકાર આવે છે, તેમ ધર્મ વિષે પણ અહંકારનું ભૂત વળગે છે. આનું પરિણામ એ આવે છે કે ધર્મ કલ્યાણને માગ ન રહી ઝઘડાને અડ્ડો બની જાય છે. (૬૩)
(63) Just as people become vain over things other than religion, in the saine inanner they become possessed of the ghost of vanity over their religions or religious doctrines. The result is that religion, instead of provivg a gate-was to beatitude, becomes an arena of strifte,
धर्मशाला समाश्रित्य यां कामपि महाशयः । धर्मपान करोत्येव करोत्येवाऽऽत्म-पोषणम्
॥६४ ॥
જે મહાશય ખરેખર ધમને પિપાસુ છે તે તો કઈ પણ “ધર્મશાલા”. ને આશ્રય પામીને ધર્મનું પાન કરવાનો જ અને આત્માને પોષવાને જ (૬૪)
(64) That magpapimous person who has real thirst for finding out and observing real religion, will quench his thirst and achieve his epiritual benefit by reporting to any sobool of religious thought,
Ahol Shrugyanam

Page #94

નવપદ્ [૨૮] પદ્યમાન
धर्मशालामदाविष्टो धर्ममास्वदते न यः ।
न तद्गर्वाशुभंयुः स्यात् प्रत्युत स्यात् स आत्महा ||६५ |
પણ જેને પેાતાની ‘ ધર્મશાલા ’ના ઘમંડ રાખીને જ ફરવુ છે અને ધમ ને સ્વાદ લેવા નથી, તે માસ પેાતાની ‘ધર્મશાલ’ ને ગવ કરવાથી કંઇ જીવનનું શ્રેય સાધી શકનાર તથી. ઊલટુ, એથી તે! એ પેાતાના આત્માની દ્રુતિ જ કરે છે. ( ૧૫ )
(65) But one who wants to parade with the conceited notions about one's own "school of religious thought" and who does not want to taste the pith or essence of religion, will never be able, on account of one's conceited notions, to secure true welfare of one's life, but, on the ontrary, will bring ruin upon one's Ātmā
यत्र कापि स्थितो धर्मे सदाचारपरो यदि । यायादवश्यं कल्याणमिति दृष्टिः सुदर्शनम्
[ ર૧ ]
॥ ૬ ॥
કોઈ પણ ‘ ધમ`શાલા ' માં (ધમ સમ્પ્રદાયમાં) રહેનાર જે સદાચારપરાયણુ હશે તેા જરૂર તેનું કલ્યાણ થશે. આ પ્રકારની દૃષ્ટિ એ સાચુ' દČન છે, (૬૬)
(66) If a person, no matter to what school of thought (system of religion) he belongs, is always inclined towards good conduct, he will, without doubt, attain beatitude, This sort of vision or perception is right Darshana (faith or understanding).
आत्मश्रेयस्करी नूनं परलोकात्ममोक्षधी: ।
तश्रद्धाविरहेsपि स्यात् सदाचारवतः शुभम् ॥ ६७॥
પરલેક, આત્મા અને મેાક્ષની બુદ્ધિ-તે વિષેની શ્રદ્ધા અત્યન્ત ઉપચેગી છે અને અવસ્ય કલ્યાણકર છે. પરંતુ જે સજ્જનને તે વિષે પ્રામાણિકપણે પરામશ કરવા છતાં શ્રદ્ધા જામી નથી, જામતી નથી, છતાં જે તે બરાબર સદાચરણપા ચણુ હશે, તે તેનું પણ કલ્યાણ નિશ્ચિત છે; નહિ, તે કલ્યાણના રસ્તા ઉપર જ ચાલી રહ્યો છે. ( ૧૭ )
ર
Aho! Shrutgyanam

Page #95

[ 0 ]
મહામહિમૂહિક
(67) Belief in the existence of, soul, the other world and liberation of soul, is, indeed, eondueive to, and acceler±tes, beatitude. Yet, even in the absence of such belief, if a person is devoted to right conduct, be will, surely, attain beatitude, nay, he has already been treading the path to beatitude.
मुख्योऽर्थः खलु चारित्रमहिंसा संयमात्मकम् ।
श्रेयस्त्वे तस्य च ज्ञानं ज्ञानं श्रद्धा च दर्शनम् ॥ ६८ ॥
મુખ્ય વસ્તુ અહિ'સા-સયમાત્મક ચારિત્ર છે, તેની કલ્યાણકારકતા વિષેનુ જ્ઞાન તે જ સાચું જ્ઞાન છે, અને તેની કલ્યાણકારકતા વિષેની શ્રદ્ધા તે જ સાચું દન છે. ( સદ્કમ ચારિત્ર-સદાચરણ ઉપર દૃઢ વિશ્વાસ એનુ નામ સમ્યક્ત્વ. ) ( ૧૮ )
(68) The main thing is right conduct involving non-itjury and self-control. The knowledge that right conduct leads to welfare (of Atmā), is true knowledge, and faith in its efficacious
ness is true Darshana.
धर्मो जीवनकर्त्तव्यं स्वर्गश्रीरस्तु माऽस्तु वा । स्पष्ट कल्याणभूतोऽसाविति सुज्ञस्य दर्शनम्
|| ૨૦ ||
ધર્મ એટલે જીવનસાધક કત્તવ્ય. તેની ઉપયોગિતા કાંઇ સ્વર્ગોદિની હયાતી પર અવલંમિત. નથી. સ્વગ હા યા ન હેા, તેનું કત્ત વ્યત્વ ત્રિકાલાબાધિત છે, તેની કલ્યાણકારકતા સ્પષ્ટ છે, પ્રત્યક્ષ છે. આ જાતનુ સુજ્ઞનું દર્શીન હાય છે, ( ૬૯)
(69) Dharma is right conduct which is the principal thing to be attended to in life. So Dharma is a thing necessarily to be done. It does not matter whether Svarga (heaven) exists or not. That Dharma (right conduct) evidently produces welfare is the Darshana of properly thinking persons.
Aho! Shrutgyanam

Page #96

નવપતી [૧૦૮] વચમાા
મૈત્રી-પ્રમોદ્-જાહજ-સહ-યમતેલા ! आत्मसंस्करणं धर्म इति दर्शनमुत्तमम्
|| ૭૦ ||
મૈત્રી, પ્રમેાદ, કારુણ્ય, સત્ય અને સયમના તેજથી જીવનનું સ`સ્કરણ કરવુ એ ધમ છે. આ જાતની સમજ એ ઉત્તમ દર્શન છે. (૭૦)
(70) Dharme onsists in polishing life with the lustre of Maitri( friendliness), Prmoda (Admiration), Karunys (oompassion), Satya (truth) and Samyams (restraint. This sort of understanding is the best Darshana,
साम्प्रदायिकसां कर्ण्याद् वृथा क्लिश्नाति मानवः । धर्मान्तरधियाऽन्योन्यविरोधो मौर्यमुत्कटम् ॥ ७१ ॥
[ ૨૭ ]
સામ્પ્રદાયિક સંકીણું તાથી માસ વ્યથ હેરાન થાય છે, અને ખીજાઓને હેરાન કરે છે. ધમ ભેદની સંકુચિત દૃષ્ટિને પેન્નીને અન્યાન્ય વિરાધ કરવા એ હેટી મૂખતા છે. ( ૭૧ )
धर्मान्तरेष्वर्णा विश्वबन्धुत्वदर्शनाः ।
वस्येव सर्वत्र सन्तः स्वपथगा अपि
(71) A person unnecessarily makes himself and others miserable by his narrow views due to undue partiality towards his own system of religion. To create mutual dissensions by resorting to narrowness of vision in regard to the apparent differences existing in different religious systems is an act of highest folly.
Aho! Shrutgyanam
|| ૭૨ ||
અન્ય ધર્મો તરફ જેમનાં દિલ સાંકડાં નથી અને જેએ વિશ્વબન્ધુત્વનું દર્શન કરનારા છે તેએ પેાતાના ધમ–સમ્પ્રદાયમાં રહીને પશુ ખષા સાથે મન્સુભાવ રાખે છે. ( ૭૨ )

Page #97

[ ૧૮ ]
महात्म-विभूतिः
(72) Those who are liberal in views towards other religions and realise in their heart universal brotherhood, even though adhering to their own religion, maintain friendly relations with all.
सन्तः सहृदया एव सर्वत्रोदारवर्त्तिनः ।
धर्मं प्रभावयन्ति स्वं द्योतयन्ति च दर्शनम् ॥ ७३ ॥
અધા સાથે ઉદાર વર્તન રાખનારા સહૃદય સજ્જને જ ખરી રીતે પાતાના ધની પ્રભાવના કરે છે અને પેાતાના દર્શનને તેજસ્વી મનાવે છે. ( ૭૩ )
(73) Only those good-hearted and wise persons who are liberal in their behaviour towards others, dignify their own religion in the eyes of others, and add lustre to their Darshana.
बाह्यरूढिप्रणाली च धर्मश्च भवतः पृथक् । साध्यसाधनयोर्भेददर्शनाद् दर्शनं भवेत्
માહ્ય રીતિરિવાજ અનેધમ નેાખા છે. ( ધમ સાધ્ય છે અને રીર્તાવાજોની ઉપયાગિતા એને અનુકૂળ થવામાં છે.) આમ સાધ્ય અને સાધનના ભેદ સમજવાથી દર્શીન આવે છે. ( ૭૪ )
|! ૭૪ ।।
(74) Practice of true Dharma and observance of external rituals are two distinct things. (The former is the end and the latter the means). Proper realisation of the distinction between
the end and the means, leads to Darshvna (correct understanding).
कालप्रवाहतो यद् यद् रूढिरूपम संगतम् । भवेदापतितं धर्मे समपास्यं विमृश्य तत्
|| ૭૧ ॥
કાલના પ્રવાહ સાથે ધર્મ-સપ્રદાયમાં જે જે રૂઢિરૂપ અસ ંગત પેસી ગયું હાય તેને વિચારી-સમજી દૂર કરવું જોઇએ. ( ૭૫ )
Aho! Shrutgyanam

Page #98

મારી [૨૮] ઘણા
[ 2 ]
5) One should think out and determine what inappropriate usages have crept in, in one's own system of religion during the long course of time and then try to discard them.
धर्मस्याऽऽराधनं युक्तमुचितै रूढिकर्मभिः । कुर्वतस्तदयोग्यैस्तु परिम्लायति दर्शनम्
॥ ७६ ॥
વ્યવહાર અને નિશ્ચય જોડાયેલા છે, એટલે વ્યવહારનું અનુકરણ તે ધર્મ સાથે છે જ; પણ ઉચિત રીતિ, પ્રણાલી કે રૂઢિને આશ્રય લેવાથી ધર્મનું આરાધન થાય, અનુચિત રૂઢિના માર્ગે ન થાય. અગ્ય રૂઢિઓને પિષવાથી તો દશન મલિન થાય. (૭૬)
(76) It is proper to perform Dharme by doiog actions sanctioned by traditional usages wbich are not improper. But if it is sought to be done by actions which are improper, the Darshana (understanding) becomes blurred and soiled.
साम्प्रदायिकशाखासु भवन्त्येव क्रियाभिदः । नैव तत्राऽऽग्रहो युक्तो न विरुध्येत वा ततः
॥७७ ।।
સામ્પ્રદાયિક શાખાઓમાં ક્રિયાભેદ હોય જ, અને રહેવાના જ. એને માટે હઠવાદ રાખ એગ્ય નથી. એને સારુ વિધ ન કરીએ. (૭૭)
(77) Different systems of religion have undoubtedly different observances and rituals and such differences will always remain. This is a thing which is not to be wondered at. Obstinacy in regard to the practice of any of them alone is unreasopa ble and improper. So we should not quarrel with the differing rituals practised by others.
Ahol Shrutgyanam

Page #99

૨૦ ]
મ - भगवत्स्तवनं स्वाहोगर्हणा शुभमावना।
यत्र सन्ति क्रिया काऽपि भवेत् साऽऽत्महितावहा ॥७८॥ જેમાં ભગવસ્તવન હોય, પિતાનાં પાપની ગણા હોય અને શુભ ભાવના હોય તે કઈ પણ ક્રિયા આત્માને હિતાવહ જ છે. (૭૮)
(78) Ady ceremonial rituals which contain in themselves, praise of God, disdain towards one's own sins and ideas of doing good, always prove beneficial to Atma.
पापप्रक्षालनं चेतःशोधो गुणविकासनम् ।
अयं हि वास्तवो धर्मः क्रिया तत्रास्ति साधनम् ॥ ७९ ॥ . પાપનાં પ્રક્ષાલન, ચિત્તનું શોધન અને ગુણોનું વિકાસને એ જ ધમ વસ્તુ છે, અને ક્રિયા તેમાં સાધનભૂત છે. (એટલે આ સાચા ધર્મ તરફ જે કિયા લઈ જાય તે કોઈ હોય, કલ્યાણકારક છે.)(૭૯)
(79) Dharma consists in the cleansing of sius, purification of beurt and growth or expansion of virtues. Ceremonial rituals are merely means to this end. So, wbatever be the nature of cerem monjal rituals, if they lead to true Dharma, are beneficial.
इत्थं क्रियासु साध्ये च जीवनस्योज्ज्वलीकृतौ । विवेककरणं सम्यग्दर्शनं सम्मतं सताम् ॥८
॥
આમ, જીવનનું ઉજજ્વલીકરણું એ સાધ્ય અને એનું સાધન ક્રિયા એ બે વરને–એ સાધ્ય અને સાધન વચ્ચેને વિવેક કરી એનું નામ સમ્યગ્નદર્શન. (૮)
(80) Thus, to make life pure and bright is the end and the ceremonial rituals are the means to the end, Proper discrimination in regard to these two i, e, the end and the means, constitutes what is called right Darshane (understanding).
Ahol Shrutgyanam

Page #100

नवपदी (१०८) पचमाला
[३१] सम्यग्दर्शनयोगात् स्याद् विकास्याऽऽन्तरजीवनः । मन्दीमवत्कषायश्च विश्वमैत्रीमुदास्पदम् ॥८१ ॥
આમ સમ્યગ્દશનના ગે આન્તર જીવન વિકસ્વર બને છે, કષાય (કામ, ક્રોધ, લોભ, પાતળા પડતા જાય છે અને એ સજ્જન વિશ્વમૈત્રીના આનન્દનું નિકેતન બને છે. (૮૧)
(81) By reason of right Darshana, the inner life of a person expanda, his passions become thin and he becomes the joyful abode of universal brotherbood,
ज्ञानम् ।
जीवनाधारभूतं किमिति प्रश्ने न कश्चन । ज्ञानं विना वदेत् किंचित् तद्धि जीवन-दीपकः ॥ ८२ ।।
જીવનનો આધાર શું? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કેઈ પણ સુજ્ઞ જ્ઞાન વિના બીજું કહેશે જ નહિ. જ્ઞાન ખરેખર જીવનને દીપક છે. (૮૨)
Jnana (Knowledge)
(82) To the question "wbat is the foundation of life", any wise person will say in reply nothing else but knowledge. Knowledge is indeed the lamp of life.
जीवनस्य दिशा नाम बहिरन्तरिति द्वयी । द्वयोरपि समुन्नत्यै ज्ञानमावश्यकत्ववत्
॥८३॥
Aho! Shrutgyanam

Page #101

[३२]
महात्म-विभूतिः જીવનની દિશા બે બાહ્ય અને આન્તર. એ બન્નેની ઉન્નતિને સારુ જ્ઞાનની मावश्यता छे. (८३)
(83) There are two sides of life (1) external and (ii) internal. Knowledge is necessary for the elevation of boib.
व्यवहारपथोत्कर्षे ज्ञानं स्याद् व्यावहारिकम् । आध्यात्मिकविकासाय ज्ञानमाध्यात्मिकं तथा ॥ ८४ ॥
વ્યાવહારિક ઉન્નતિ માટે વ્યાવહારિક જ્ઞાનની જરૂર અને આધ્યાત્મિક विलास भाटे आध्यात्मिशाननी ४३२. ( ८४ )
(84) Material knowledge is necessary for external or worldly progress and spiritual knowledge is necessary for internal or spiritual advancement.
युक्तं जीवनयात्रायै शिक्षणं व्यावहारिकम् । येन जीवन-संग्रामे भवेत् सफल- कौशलः
જીવનયાત્રા માટે વ્યાવહારિક શિક્ષણની જરૂર છે, જેથી જીવનસંગ્રામમાં માણસ સફલ કુશલ બની શકે. (૮૫)
... (85) Education relating to worldly matter is necessary for the maintenance and progress of liie, so that one may be competent and successful in the struggle for existence,
शारीरी मानसी शक्तिः शक्तिराध्यात्मिकी तथा। विकसेद् येन तादृक्षो योक्तव्या शिक्षणक्रमः ॥ ८६ ।।
Ahol Shrutayanam

Page #102

ગલો ૦૮] વષમાકા
[ * ]
શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક શક્તિ વિકસે એવા શિક્ષણ-ક્રમ ચેાળવા જોઇએ. (૮૬)
(86) The course of instruction or education should be so devised as to expand the physical, mental and spiritual capacities (of human beings).
પવિત્રષાતાવળા, શિક્ષળસદ્મસુ ! जीवन वितविज्ञानं संपाद्य बहिरागताः
विद्यार्थिनः सदाचारा बलवन्तः सुशिक्षिताः । स्तम्भीभूय नवं राष्ट्रं भव्यं स्रक्ष्यन्ति संहताः
|| ૭૨ ||
પવિત્ર વાતાવરણવાળાં આદશ શિક્ષણાલયેામાં જીવનેાચિત વિજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને વિદ્યાર્થીએ જ્યારે બડ઼ાર આવશે ત્યારે તે સદાચારી, ખેલવાન્ અને સુશિક્ષિત હશે; અને તેએ જ સ’ઘદ્રનશક્તિથી રાષ્ટ્રના સ્તંભ મનશે અને નવરાષ્ટ્રનું ભવ્ય સર્જન કરશે. ( ૮૭–૮૮ )
कर्त्तुं राष्ट्रस्य धर्मस्य समाजस्यापि वोदयम् । आदर्श शिक्षणस्योच्चैः कर्त्तुं युक्तं प्रसारणम्
॥ ८८ ॥
( યુગ્મમ્ )
(67–83) When the students will come out, after completing their education useful to life, from ideal educational institutions hallowed with pure atmosphere, they will be strong, well-behaved and well-traind, and will become the pillars of their Rashtra by their power of united will and action, and will help true re-generation of the Rashtra.
Aho! Shrutgyanam
}} ૮૧ }}
રાષ્ટ્ર, ધર્મ અને સમાજના અભ્યુયને મૂલાધાર આદશ શિક્ષણ ઉપર છે. એ માટે એના પ્રચાર આવશ્યક છે. ( ૮૯ )

Page #103

જદાર
. (89) The advancement and prosperity of Rashtra, Dharma and society, depends upon ideal education, so the spread of such eduoation is essential.
विनाऽऽध्यात्मिकविज्ञान विज्ञान व्यावहारिकम् । अपूर्ण जीवनं पूर्णीक सीमितमंगलम् ॥९० ।।
આધ્યાત્મિક જ્ઞાન વગરનું વ્યાવહારિક જ્ઞાન અપૂર્ણ છે, જીવનને પૂર્ણ બના વવા અશકત છે, એની કુશલસાધકતા પણ બહુ મર્યાદિત છે. (૯૦)
(90) Mere worldly knowledge is incomplete in the absence of spiritual knowledge, and is not, by itself, capable of making 1 fe perfect. Its capacity to prova beneficial is very wuch limited.
आत्मज्ञानविनाभूताः सर्वेऽपि ज्ञानसागराः । શાશ્વત વીઘનશ્ચયો ન હિ સદુમધીબતે
છે
? ||
આત્મજ્ઞાન (જીવનદષ્ટિ) વગરના સમગ્ર જ્ઞાન--સાગરે પણ જીવનનું શાશ્વત કુશલ સર્જવામાં અસમર્થ રહે છે. (૧)
(91) All oeans of knowledge without spiritual knowledge, -knowledge relating to true life (Hua fa-are and remaiu powerles to produce eternal welfare of life.
कुशलं विदधानेऽपि लौकिकज्ञानकोशले । अनात्मदृष्टविदुषः प्रान्ते त्वकुशला स्थितिः
॥९२ ।।
લૌકિક જ્ઞાનની કુશલતાથી કુશલ-સાધનને માગ સરલ થવા છતાં આત્મષ્ટિવિહીન વિદ્વાન માણસની પશુ અને તે અકુશલ જ સ્થિતિ થાય છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #104

यो [१०८] पद्यमा का
[ ५ ]
(92) Proficiency in knowledge relating to worldly matters, makes the way to happiness easy, yet even the life of such a learned man, if he is devoid of self-vision, becomes eventually unhappy.
अज्ञानजनितं दुःखं ज्ञानेनैव विहन्यते । नतर्मुखीभावं क्लेशनिर्मूलनं भवेत्
અજ્ઞાનનિત દુઃખ જ્ઞાનથી જ હણાય. અન્તમુ`ખ ષ્ટિ પ્રગટ્યા વગર उसेशनुं निर्मूलन न थाय. ( ६४ )
॥ ९३ ॥
( 93 ) Misery resulting from ignorance oan only be destroyed. by knowledge. Without self-introspection, misery cannot be rooted out,
तदेव वस्तुतो ज्ञानमात्मदृष्टिं पुनाति यत् । तदाधारे हि कल्याण - मंडपानां विनिर्मितिः
॥ ९४ ॥
વસ્તુતઃ તેજ • જ્ઞાન છે, જે આત્મદૃષ્ટિને પવિત્ર મનાવે. અને એના જ આધાર પર કલ્યાણના માંડવા ઊભા કરી શકાય. ( ૯૪ )
(94) In reality, that is knowledge that purities and clarifies self-vision. Only on the foundation of such knowledge superstruc ture of welfare can be erected.
आत्मगोचर - सम्बोधः प्रफुल्लति यथा यथा ।
मोच्छेदप्रयत्नोऽपि बलवान् स्यात् तथा तथा ।। ९५ ।।
Aho! Shrutgyanam
શ્વાત્મભાન જેમ જેમ પ્રફુલ્લ અને છે, તેમ તેમ મેાહુચ્છેદનનો પ્રયત્ન असवान् मनते! काय छे, ( स्थ)

Page #105

[૩]
મહાર-વિભૂતિ
(95) The more the expansion of knowledge of the self, the stronger becomes the effort to root out infatuation or delusion (Arg).
कृत्स्ने च मोहक्षपणे पूर्णनैमल्यचेतनः । जायते पूर्णकल्याणः पूर्णात्मा पूर्णदर्शनः
॥९६ ॥
અને જ્યારે તમામ મેહનું વિદારણ થાય છે ત્યારે પૂર્ણ-નિમલ બને ચેતન કલ્યાણની પૂર્ણતાએ પહોંચે છે, પૂર્ણજ્ઞ પૂર્ણાત્મા બને છે.
(96) And when infatuation (AIT) is completely eradicated, the soul, thus made completely pure, becomes a Supreme Soul endowed with perfect knowledge and perfect bliss,
इत्थं कल्याणसांसद्धिभूमिका ज्ञानमेव हि । अध प्रमाद्यपि ज्ञानी श्वोऽवश्यं जागरिष्यति ॥९७ ॥
આમ, કલ્યાણસિદ્ધિની ભૂમિકા જ્ઞાન ઉપર જ છે. જ્ઞાની આજ પ્રમાદી હશે, તે કાલે જાગવાને જ. (૯૭)
(97) Thus it will appear that the attainment of perfect bliss is founded upon knowledge. A person having knowledge, even if he is indolent today, will surely awake to-morrow
जागरित्वा च तेजस्वि-वीर्येणोत्थास्यते महान् । भविताऽलं च मोहाय विश्वलंटाक-रक्षसे ॥१८॥
અને જાગીને એ મહાત્મા પિતાના પ્રચંડ વયને ફેરવતે ખડો થશે, અને, જગતને હટામાં માટે ડાકુ, હેટામાં મહટ રાક્ષસ જે મોહ તેને સામને કરશે અને તેને હંફાવવા સમર્થ થશે. (૯૮)
Ahol Shrugyanam

Page #106

નવી [ ૨૦૮ ] વર્ષમાહા
| ૨૭ !
(98) And being awakened, that great soul will rise up putting forth his powerful energy, and will resist and defy Moha (infatuation) which is the greatest dacoit and the greatest demon in this world, and will be able to overcome it.
अल्पवातपा वापि स्तोकवाद्यक्रियोऽपि वा । ज्ञानालोकविहारी सन्नात्मक्षेमाय कल्पते
ખાદ્ય તપ અને બાહ્ય ક્રિયા જેનાં અલ્પ છે. એવા પણુ જ્ઞાનવિહારી સજન આત્મકલ્યાણની પૂર્ણ સિદ્ધિને પામી જાય છે. ( ૯ )
૫ ૨૧ ॥
(99) A good man, who is guided in his movements by knowledge, even though his performing external austerities and observing ceremonial rites are little, attains (in course of time) perfect welfare of the Atman.
चारित्रम् |
ज्ञानदर्शनयोर्मूलं ज्ञानदर्शनयोः फलम् ।
चारित्रं जीवनप्राणा यन्निघ्ना परमेष्ठिता
}{ ↑。。
ચારિત્ર
ચારિત્ર જ્ઞાન અને દર્શીનનુ મૂલ પણ છે, તેમ જ જ્ઞાન અને દશનનું ફૂલ પણ છે. ચાત્ર એ જીવનના પ્રાણુ છે. પરમેષ્ઠીઓનું પરમેષ્ઠીપણુ ચારિત્ર ઉપર છે. (૧૦૦)
Aho! Shrutgyanam
चारित्र
Charitra (Right conduct)
(100) Right conduct (sufka) is the origin (or root) of right knowledge and right Darshana; as well as it is the result (or

Page #107

[ ३८ ]
महात्म-विभूति:
fruit) of right knowledge and right Darshana. Right conduct is the living principle or essential requisite of life. The holiness of the five superior beings (Parameshthins) depends upon their Charitra.
शास्त्रज्ञाः पटुक्क्कारो बलवन्तोऽधिकारिणः । निष्प्रभा मान्ति सर्वेऽपि पुरवास्त्रितेजसः । ॥ १०१ ॥
શાવિશારદ, પ્રખર વ્યાખ્યાતાઓ, અલવાના અને અધિકારીએ મષા ચારિત્રના તેજ આગળ ફિક્કા પડી જાય છે. (૧૦૧ )
( 101 ) Persons learned in sciences, great elocutionists, mighty personages and great officers pale into insignificance before the brilliance of right conduct.
निपत्य वन्दते सम्राट् परिवाद-पदपद्मयोः । निर्धनोऽप्यतिशेते सन् महात्मा चक्रवर्त्तिनम् ॥ १०२ ॥
સમ્રાટ્ પરિત્રાનાં ચરણેામાં પડી વધે છે. નિધન પશુ ચારિત્રસમ્પન્ન મહાત્મા ચક્રવર્તી કરતાં મહાન છે. (૧૦૨ )
(102) Even sovereigns bow down at the lotus-like feet of an ascetic. A high-souled person having right conduct ( चारित्र ), even though non-possessed of riches, is greater than or superior to an emperor.
यस्मिन्नभ्यस्यते तीव्रावधानैर्वीतराग । तच्चारित्रं महद्भूतं विश्वविश्वेशवन्दितम्
॥ १०३ ॥
વીતરાગતાના અસ્ખલિત અભ્યાસ એ વિશ્વવન્ધ મહા ચારિત્ર છે. (૧૦૩)
Aho! Shrutgyanam

Page #108

માd t૮ઘમાસા
[ 5 ]
(103) Incessant practice of non-attachment and nonaversion, is the greatest Charitra worthy of reference by the whole universe.
समुज्ज्वलसदाचारैर्हतप्रत्यूहपातकाः । इहैव सुखभाजः स्युरात्मनः श्रेयसा सह
॥१०४ ॥
જેઓ ઉજજવલ સદાચરણી છે તેમને સુખ-સાધનને માગ તેમના સદાચારના પુણ્ય તેજથી નિષ્કટક બને છે, અને તેઓ આ જ જિન્દગીમાં સુખી થાય છે, સાથે જ તેમનું આત્મિક કલ્યાણ પણ સધાય છે. ૧૦)
(104) The path to happiness, of persons devoted to right conduct, becomes thornless (free from impedimenta ), in the auspiciousl ight of their good conduct. They become happy in this very life, and also achieve, simultaneously, spiritual good.
તt | स्पष्टत्वाय पृथक् प्रोक्तं चारित्रान्तर्गतं तपः । संयमोऽङ्गमनोवाचामन्यक्षेमोद्यमश्च तत्
॥१.५॥
તપ
તપ ચારિત્રમાં અન્તર્ગત છતાં સ્પષ્ટતાની ખાતર જુદું પાડી કહેવામાં આવ્યું છે. મન, વચન અને કાયને સંયમ તેમ જ પરોપકારી કર્મશીલતા એ તપ છે. (૧૦૫)
Tapa (Penances) | (108) Tapa, though implied in right conduct (વાઇિ ), it dealt with separately for the purpose of clearness. Control of mind, speech and body, as also devotion to active service for the good of others, copstitute what is called Tapa.
Aho! Shrugyanam

Page #109

[४०]
महात्म-विभूतिः
तपासामर्थ्यतोऽनल्पमनःसामर्थ्यशालिनः। बहुदुःसाधमप्यर्थ साधयन्ति समीहितम्
॥१०६ ।।
મહાન મનેબલવાળા ધીર મનુષ્ય બહુ દુઃસાધ્ય કાર્ય પણ તપાબત 43 आधे छे. (१०१)
(106) A strong-willed and bold-hearted person accomplishes his desired objects which are very difficult of accomplishment, by the strength of his Tapa.
अन्तर्जीवनसंशोध आन्तरं तप उल्लसेत् । यतस्तथाविधं बाह्यानशनादितपः शुभम्
॥१०७॥
(७५
અન્તજીવનનું ધન એ આન્તર તપ જેથી ખિલે એ અનશનાદિ
) माह त५ ७५यी मने ४क्ष्या५४२ छे. (१०७)
(107) Internal Tapa means that Tapa which improves the il ner life, and external Tapa which consists in fasting eto , is ugeful and beneficial when it is calculated to promote internal Tapa.
स्वशक्तयोपोषणं कार्य शुभयोगं शुभावहम् । क्रियमाणं यथोचित्यमारोग्यायापि कल्पते ॥ १०८॥
ઉપવાસ યથાશક્તિ કર્તવ્ય છે. શુભ યોગના બળથી જ એ શુભકારક છે. ઉચિત રીતે કરવાથી અનેક રોગોના ઈલાજરૂપ પણ બને છે. (૧૦૮)
(108) Fasts are to be observed according to one's capacity. Thay are efficacious in doing good when they are accompanied by good activities (मनोयोग, वचनयोग, काययोग). Fasting, if properly practised, proves a means of removing many diseases of the body,
Aho! Shrutgyanam

Page #110

[NR ET
|
પાલી [૮] પરમાર
उपसंहारः।
अनितमूरिवाचकमुनीन् संकीर्त्य संक्षेपतः
पंच श्रीपरमेष्ठिनो भगवतः सजीवनाऽऽकांक्षया । ઉત્તર ર્શન-શોધ-સંગ-તપાસૉમિ પર્વેरित्थं स्वल्पमतिश्रुतो नवपदपूजामह संव्यधाम् ॥१.९॥
ઉપસંહાર
આ પ્રમાણે, મતિ અને શ્રત અને જેનાં બહુ અ૮૫ છે એવા મેં સજજીવનની આકાંક્ષાથી અહ, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ એ પાંચ ભગવાન્ પરમેષ્ઠીઓ અને દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ એમ નવ પનું સંક્ષિપ્ત કીર્તન કર્યું, અને એ રીતે નવપદીનું અર્ચન કર્યું. (૧૯)
૩vasi (End)
(109) Though possessed of litảle knowledge-sensational and scriptural, I have, with the desire of leading a good life, briefly described the nine Pudas wbich include five superior beings and four qualities or attributes. The five superior beings are Arbat, Siddha, Acharya, Uvadbyáya and Sadbu, and the four qualities are Darshana, Juana, Charitra and Tap&. Thus have I worshipped the nine Padas.
gi આ મહાત્મ-વિભૂતિ ” ચોપડીનાં મુખપૃષ્ઠ અને પ્રસ્તાવનામાં પુછોના છ આંકડા જોડીને આ ૪૭ અંક મૂકવામાં આવ્યો છે અને તે અનુસાર આગળના અંકે છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #111

a
-
-
इति महात्म-विभूतिः [ नवपदी(१०८)पद्यमाला]
समाप्ता
AhoiShrutgyanam

Page #112

जीवनामृतम्
[द्वात्रिंशिका---श्लोक-संख्या ३२]
The
Nectar of Life
१९३५-जॅन्युअरि-मासे प्रकाशित-पूर्वम् ।
Aho! Shrutgyanam

Page #113

Ahol Shrutgyanam

Page #114

ભૂમિકા
આમાં મૂકેલી વસ્તુ સરળ અને સાદી છતાં મનુષ્યમાત્રને જીવનહિતને ઉગી ગણાય. પરંતુ એક વાત છે જેઓની ઈશ્વરમાં આસ્થા નથી, તેમને ઈશ્વર તરફના ઝુકાવની બાબત કદાચ પસન્દ ન પડે. પણ મારી નમ્ર દષ્ટિ તે એમ કહે છે કે મનુષ્યમાત્ર અપૂર્ણ, અસહાય અને સુખ-દુઃખની વિચિત્ર પરિસ્થિતિઓમાં વિંટાયેલે છે. એટલે તેને પિતાના ચિત્તના આશ્વાસન માટે, મનના સન્વેષણ માટે, આશા અને ભાવના કેળવવા માટે તેમજ પ્રેરણા મેળવવા માટે કોઈ અકપનીય, અતક પરમ દિવ્ય શક્તિને ચિત્તભૂમિ પર મત આકાર આપી સ્થાપવાની આવશ્યકતા છે. આવશ્યકતા છે એટલું જ નહિ, પણ દરેક માણસનું તે પ્રકારનું વલણ સહેજે હોય છે. વ્યગ્ર અને વ્યાકુલ માણસ કોઈ પરોક્ષ શક્તિને આશ્રય લેવા સહેજે પ્રેરાય છે. કટ્ટર નાસ્તિકની નાસ્તિકતા પણ સંકટના સમયમાં ગળી જાય છે અને તનું દીન માનસ કોઈ પરોક્ષ શક્તિનું શરણુ શોધે છે તેમ જ તેની આગળ દખ-મોક્ષની માગણી કરે છે. તેનું આત્ત હદય પેકારી ઊઠે છે કે દુનિયામાં જે કંઈ પરમતત્ત્વ ( Supernatural) હે તે મને દુઃખમાંથી છોડાવો! આ શું બતાવે છે? સીધી કે આડકતરી રીતે, એક યા બીજી રીતે દરેકના હૃદયમાં ઈશ્વરભાવનાનું વલણ વિદ્યમાન છે. અને મારું એ માનવું છે કે જ્યાં મનુષ્યહૃદય છે ત્યાં તે હેવું જ જોઈએ.
- ઈશ્વરવાદની મોટી ઉપાગિતા મારા નમ્ર મત પ્રમાણે હું એ સમજું છું કે એથી ચિત્તને આશ્વાસન મળે છે, અન્તઃકરણને બળ મળે છે અને ભાવના વિકસાવવાનો માર્ગ સરળ થાય છે. આ કાંઈ ઓછો ફાયદો નથી. મનને ઘમંડ અને અભિમાના આચરણને હઠાવવામાં ઈશ્વરવાદની ભાવના બહુ કામ કરે છે. એથી માણસનું માનસ અને વર્તન નમ્ર અને વિનીત બને છે.
હવે બીજી વાત. જગતને બહુ મોટે ભાગે ઈશ્વરને સૃષ્ટિકર્તા માને છે. પણ નહિ માનનારા પણ જગમાં મેજૂદ છે. જેને નહિ
Aho! Shrutgyanam

Page #115

માનનારાઓમાં છે. એટલું જ નહિ, પણ તેઓ તેમાં મોખરે ઉભા છે. મારે પણ એ જ સિદ્ધાન્ત છે. ખરી રીતે ઈશ્વરનું સૃષ્ટિકતૃત્વ સિદ્ધ થઈ શકે તેમ નથી, અને વાસ્તવિક રીતે ઘટતું પણ નથી. એમ છતાં આ કૃતિની અન્દર, ઈશ્વર તરફની ભાવના કે પ્રાર્થનાના ઉદ્દગારમાં જાણે કે ઈશ્વરકતૃતાને રંગ પૂર્યો હોય તેવું જણાશે. પણ અમ ક્યાં વગર ચાલતું નથી. જાણે જોઈને પણ એમ કરાય છે. ઈશ્વરને ભજવામાં કે વીનવવામાં એમ બનવું સાહજિક છે. ઈશ્વર સ્તવનની એ પ્રણાલી એટલી સરળ, રૂઢ અને સ્વાભાવિક બની ગઈ છે કે જગત આખાનું વહેણ લગભગ તે પ્રકારનું છે. જેઓએ ઈશ્વરકતૃત્વના ખંડનમાં મહટા જુસ્સાદાર તર્કો અને પ્રમાણે રેલાવા તે દિશામાં પોતાની ધાક બેસાડી છે તેવા તરધર ન વિદ્વાને, સાધુપુરુષ અને મહાન આચાર્યોને પણ ઈશ્વર-ભજનમાં ઇશ્વરકતૃત્વની ભાવનાનો આબાદ આશ્રય લેવે પડયા છે. અને એ બાબતનાં ઉદાહરણે ખૂબ જ જાણીતાં છે. ઢગલાબંધ રત્રો અને સ્તુતિઓ એ વાતને સચોટ પુર છે.
ઈશ્વરકતૃત્વભાવનાનો સાહજિક વ્યાપકતા જગતમાં પથરાયેલી જૈનાચાર્યોના પરા ધ્યાન બહાર નહોતી જ. અને એટલા માટે જ હરિભદ્રાચાર્યને ( શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચયના ત્રીજા સ્તબકના પ્રારંભમાં) લખવું પડયું છે કે" कर्ताऽमिति तद्वाक्ये यतः केषाश्चिदादरः ।
સતરતયાનુંge તરવા જર્જરવાના છે ૨૨ | " અર્થાત-ઇશ્વર સૃષ્ટિકતા છે” એ વચન તરફ જેમને આદર છે તેમને અનુકૂળ બનીને ઈશ્રવરફ્તત્વની દેશના બતાવવામાં આવી છે.
+ તે આ પ્રકારે– સ્વરઃ એક તરુaહેવાતા यता मुतिस्ततस्तस्याः कर्ता स्याद् गुण भावतः ॥ ११ ॥ तदभासेवनादेव यत् संसाराऽपि स्वतः । तन तस्यापि तत्वं कल्प्यमान न दुप्यति ॥ १२॥ અથ–પરમાત્મા એ જ ઈશ્વર છે, તેના ઉપદેશ પ્રમાણે ચાલવાથી માણસ મુકિત પ્રાપ્ત કરે છે, માટે એ મુક્તિના પ્રદાતા ઉપચારથી ઈશ્વર કહી શકાય. તે જ પ્રમાણે, તેના ઉપદેશથી વિરુદ્ધ ચાલવાથી ભવચક્રમાં જે ભમવું પડે છે, તે એના ઉપદેશને ન માન્યાનું પરિણામ છે–-ન માન્યાની સજા છે એમ કહેવામાં કશે બાધ નથી.
Ahol Shrutgyanam

Page #116

५३
દાર્શનિક દષ્ટિ સિવાય વત માન વિજ્ઞાન (Modern Science )ની વિચારદૅષ્ટિ પશુ ઇશ્વરકતૢ વની વિરુધ્ધમાં જ છે. વસ્તુસ્થિતિ આમ છે. છતાં માણસની ભાવુક મનેાવૃત્તિ એ શ્રૃતની (ઇશ્વરકતૃત્વની ભાવનાને ર્ગ લાવ્યા સિવાય રહી શકતી નથી. એમાં એને આત્મસત્તેષ કે આન્તરિક આનન્દ અનુભવાય છે. શ્વકતૃત્વના નિષેધ-સિધ્ધાન્ત અને ઇશ્વરકતુંવની ભાવનાનું માનસ એ હમેશાં સાથે રહેતાં આવ્યાં છે અને સાથે રહેવાનાં. એ એક મનુષ્યસ્વભાવ છે, જે દુનિવાર છે. ખેર, એમ કરીને પશુ (ઈશ્વરને કર્તા માની તે રૂપે સજીને પણ) જો આમ શુધ્ધિનું સાધન બનતું હોય તે તે મન્યતાથી પણ કઈ ખાટ જવાની નથી. માણસ ગમે તેવાં સેિાફિકલ કે લેાજિકલ મન્તવ્યે માં સસ્કારિત ખનેલા હાય, પરન્તુ આત્મશુધ્ધિની સાધનાના તેને વિમલ વ્યવસાય જે અબાધિત હશે, જીવનશેાધનને તેના સુપ્રયત્ન જો અસ્ખલિત હશે તે તેની કલ્યાણુસિધ્ધિ ચેાક્કસ છે એમાં શક નથી.
કાર્તિક સૃદ્ધિ પંચમી વિ. સ. ૧૯૯૧ મુંબઇ.
Aho! Shrutgyanam
ગ્રન્થકર્તા

Page #117

PREFACE
This little work, giving in a nut-shell instruction beneficial to life, wilt in my humble opinion, be usoful not only to a student. but also to a general reader who will find it as affording easy. simple and instructive reading.
Those who do not believe in the existence of God, would not be inclined logically to reconcile themselves with the matter laid down here, relating to devotion or prayer to God. But in truth, man is imperfect and helpless and very often surrounded by distressful circumstances, and for this reason, when he is actually confronted with adverse circumstances and becomes conscious of his helplessness, he is naturally inclined or disposed to imagine or postulate the existence of some inviable supernatural Power capable of giving protection and reliel. 30 that he can have resort to Him to be freed from distress or danger. Even an out-and-out Nāstika (atheist) is shaken in his atheistic attilude at the approach of adversities which he cannot avoid or remove by his own efforts, and then, even sach a man seeks shelter of sorat imperceptible One (some powerful anvisible Being) and requests Him for his emancipation from miseries. His alllisted heari, at that time, cries up that whatever may be the Supernatural Power, may save him from his miserable state. Thus. in every buman heart exists a tendency towards God directly or indirectly; and I consider that no haman heart is possible to be destitute of such tendency.
The belief in the existence of God is, in my humble opinion, useful; its utility lies in the tact tbat it affords consolation to the mind, bestows satisfaction upon the heart and gives inspiration to the spirit. Its utility vanishes if and when, under the spell of this belief, a man becomes indolent and inactive." Heaven helps those who help Themselves" is an adage which shesald never be lost sight of under any circumstances if the belief is to be properly utilised. The faith in the existence of God, when properly used, tends to raise high hopes and ambitions, encourages and inspires the mind. paves the way to spiritual reflections, banishes pride and arrogance and instills modesty and humility. It ( the faith) makes its holder fearless inasmuch as he feels bimself always under the protection of God.
Now I turn to Bolber aspect of the question. There are people who do not believe in the existence of
Ahol Shrutgyanam

Page #118

some external God as the Creator and Protector of the universe. The Jaidas are the foremost among those holding this view. They believe in Godhood i. e, the state of a Liberated Soul, which is according to them. the ideal state. They believe, it is within the power of everybody to become God himself. Every Jiva (soul) has in him the potentiality of becoming Ishvara. When an embodied soul is freed from all impurities or all Karmic coverings and discards the body in which it last dwelt, that soul is said to be Liberated or to have attained Godhood. lahvaratva (Godhood ) is the game thing as Muktatva (Liberation ). All Mukta Souls are Goils, and the attributes of all these Gods are identical, hence, from this point of view a Jaiga may be called a Monotheist or a worshipper of one God. Ao the differont waters of different rivers when mixed mutually, are called as one water, similarly, the Liberated Souls, according to Jainism. being 80 mixed mutually, are called as one God. God is thus one, but as regards the Atmans in which that Perfect status has been manifested, He is infinite. In reality, Jainism does not worship any particular individuality, but that Perfect, Pure and Good status in which the Liberated exist as the All-knowing. All-scient, All-powerfull. All-happy. fa Jainiam prominence is given not to the individuality, but to the status in which Ātman becomes Paramātmon, and that status, whatever be the number of Liberaled Souls individually, is identically one and the same,
The belief in the existence of God as the creator of the universe, is most reasonably controverted by Jaina theologicians. I also share the beliet of the Jainag, not because I am & Jaina, but because it is not possible to demonstrate the existence of a Creative Deity by any amount of logical reasoning. Notwithstanding, the reader will find the devotional verses contained in this little work to be assuming the colour of prayers as if they were addressed to the Creator God who is capable of fulfilling the desires of the worshippers. Such a form of praying is so natural that a prayer whether he may be a Jaisa or non-Jaina, cannot but put such a colour in his prayers. Even in the prayers composed by great Jaináchäfysi wbo have very vehemently refuted the theory of Creativeneta of God, we find abundant passages which are consistent with the assumption of God as the creator. Numerous Stotras and Stutis are instances to the point,
Ahol Shrutgyanam

Page #119

This is the very reason why the great Jain charya Haribhadra Suri had to write thus (in his Shāatravärtānamuobobaya, Chapter III)
"mSuara acara ga: @art: 1
arraguan Tere Jal" # 311 ( laasmuch as some have respect for the statement "God is the Creator," I have, with a view to be egrecable to them, modelled my preaching in consonance with the idea of God being the Creator. +)
Here in this connection I should emphatically and without any hesitation, assert my conviction that it is meritorious conduct mainly that elevates life. Sectional beliefs and rituals may aid the process if they are properly understood and applied in the direction of facilitating it (i. e, the process). But it they are not properly used or applied to the purpose for which they are meant, they are very likely to create diagension, and disorders among the various communities. The proper application of sectional beliefs and rituals consists in making their use as an aid to the formation and strengthening of good character or conduct. Hence it follows that sectional beliefs and rituals, by themselves mean nothing if they are misapplied in our daily dealings with our fellow beingy. They should not, on any account, be made ground for quarrelling with others, even though they (poople) may like to adhere or stick to their own creeds or rituals. One may believe in God or soul, and another may not. It is immaterial what a man professes to believe, if he firmly adheren to right conduct which alone enables a man to raise himself to the pinnacle of highest bliss,
--NYAYAVIJAYA + The attribution by Jaināchārye Haribhadra Suri, of Creativeness to God, is only metaphorical. His verses in the Shastravarta-Samuchchaya. third Stabaka, are thus
ईश्वरः परमात्मैव तदुक्तवतसेवनात् । यतो मुक्तिस्ततस्तस्याः कर्ता स्याद् गुणमावत: ॥ ११ ॥ तदनासेवनादेव वत् संसारोऽपि तत्त्वतः ।
तेन तस्यापि कतवं करप्यमानं न दुष्यति ॥ १२ ॥ (The Supreme Soul is God whose teachings being put into practice, a person gets Emapoipation; hence God may bo by way of metaphor, spoken of as the giver (af) of that (that person's ) Emancipation. And one who has not followed the virtuous path laid down by Him, has to wander in the transmi gratory cycle; so this wandering or miserable state may be regarded as the result of or punishmenl for doviation from His good and auspicious moral advice. )
Ahol Shrutgyanam

Page #120

जीवनामृतम्
वीर्योत्कर्षः। समुत्कर्षाय वीर्यस्य संयमेन विकासिना । उचिष्ठस्व समुन्नत्यै जीवनस्य महाशय !
॥१॥
જીવનની ઉન્નતિ માટે વિકસ્વર સંયમ દ્વારા વીર્યને ખિલવ! વીર્યને wिarane या! (१)
*Growth of Vitality (1) Get up to increase or strengthen your vitality through firm restraint in order to highly elevate your life.
भवप्रपंचो नन्वेषा दुःखदा मोहवासना ।
अमूढश्वर सर्वत्र दृढसंकल्प- जागरण ॥२॥ દુઃખરૂપ માહવાસના એ જ સંસાર | ભવપ્રપંચ છે, એને જ લીધે ભવજમણ છે. જાગ્રત્ અને સ્વસ્થમના રહી સર્વત્ર અમૂઢપણે વિહર. (૨)
(2) The worldly existence of soul together with its traogmigrations is due to painful infatuation or passions including attachment and aversion etc. (माहवासना). Being wakeful and resolute, move everywhere, keeping yourself anaffected by illusory attachment.
This is the author'. English rendering,
Aho! Shrutgyanam

Page #121

[ ૧૮ ].
जीवनामृतम्
रक्षितं येन वीर्य स्वं योग्यं संयम्य मानसम् । स महत् सुखमामोति मनोदेहविकासता
જે મનને યોગ્ય પ્રકારે સંયમનમાં રાખી પિતાના વીચને સંભાળી રાખે છે તે માનસિક અને શારીરિક વિકાસદ્વારા મહાન સુખનો ભક્તા બને છે. (૩)
(3) He who has well preserved his vitality, having properly controlled his mind, attuins great happiness tbrough mental and physical development.
अनु ब्रह्म तपस्तेन सर्वास्तीर्यन्त आपदः । मत्वा तत् सुमहद् भाग्यं नित्यं रक्षेः प्रयत्नतः ॥४॥
બ્રહ્મચર્ય એ બધા તપમાં શ્રેષ્ઠ તપ છે. એનાથી સર્વ આપદાઓ તરી જવાય છે. એ મહાન્ વ્રતને મહાન્ ભાગ્ય સમજી હમેશાં યત્નપૂર્વક સાચવી રાખવું જોઈએ. (૪)
(4) The row of celibacy (Brabmacharya) is the best among austerities, whereby all calamities would be tided over. Regard this vow & highly excellent luck and take care of it constantly and assiduously.
चेतःशान्तिर्धियो दीप्तिरात्मनश्च प्रसन्नता । सम्पद्यन्ते वपुःस्फूतिर्ब्रह्मचर्यस्य पालनात्
॥५॥
બ્રહ્મચર્ય—પાલનના ફલરૂપે ચિત્તની શાન્તિ, બુદ્ધિની દીપ્તિ, આત્માની પ્રત્તિ ( પ્રસન્નતા) અને શરીરની સ્મૃત્તિ મેળવાય છે. (૫)
(3) Mental quietude, intellectual brilliance, spiritual delight and pbysical agility result front adherence to the vow of Brahmacharya.
Ahol Shrugyanam

Page #122

[ ૧૨ ]
जीवनामृतम्
मनुष्यश्चेत् सुखाकांक्षी समनः सुखसम्पदः । 'सततं सावधानः स्याद् ब्रह्मचर्यस्य पालने
॥६॥
મનુષ્યને જે સુખની આકાંક્ષા હોય (હાય જ) તે તેણે બ્રહ્મચર્ય, જે સુખસમ્પત્તિનું મન્દિર છે તેને રક્ષવામાં–તેના સમુચિત પાલનમાં સતત સાવધ રહેવું જોઈએ. (૬)
(6) If a person desires to be happy, he should remain persistently alert in proper observance of Brahmacharya, the abode of happiness.
रूपस्य बहिराकारं जनो दृष्ट्वा विमुह्यति । वैराग्यमेव सङ्गच्छेदन्तर्भागं तु चिन्तयन्
॥ ७ ॥
રૂપને બાહ્ય આકાર જોઈ માણસ મોહિત થાય છે, પણ તેના અન્તભંગનું જે ચિન્તન કરાય તે જરૂર (તે પરથી) વૈરાગ્ય જ થાય. (૭)
(3) A person at first sight becomes enamoured of the outer shape or form of beauty, but if he meditates upon the inger state thereof, he is sure to be deteched from it.
धार्मिकोदारता। अनुदारमना न स्यात् परधर्मानुयायिनि । सिद्धान्ता मूलभूतास्तु सर्वत्रापि चकासति
॥८॥
અન્યધર્મના અનુયાયી તરફ અનુદાર ન બનીએ. મૂલભૂત સિદ્ધાન્તા તે બધે ઉપદેશવામાં આવ્યા છે. [ ધર્મના મૂળ સિદ્ધાન્ત તે બધા ધર્મોમાં વર્ણવાયા છે. ] ( ૮ )
Ahol Shrutgyanam

Page #123

[
]
जीवनात
Religious Toteration (8) Do not be narrow-minded towards the followers of other religione. In every religion are described the game fundamental principles.
धर्मतत्त्वं न कर्माणि धर्मो जीवन-शोधनम् ।। अतः स सम्भवत्येव विभिन्नेष्वपि कर्मसु
॥९॥
કર્મકાંડ એ ધર્મતત્વ નથી. એ તે ધર્મસાધનનાં બાહ્ય સાધનરૂપ છે. ધર્મ તો એની મદદથી) જીવનનું શોધન કરવું એ છે, અર્થાત્ ધર્મ જીવનશૈધનાં છે. માટે, જુદી જુદી જાતનાં કર્મકાંડે ક્રિયાકાંડ] હેય ત્યાં પણ તે [ ધમંતવ ] સંભવે જ. (૯)
(9) The ceremonial rituals which are performed for the purposes of Dharma, are not by themselves Dharma, but Dharme in its real significance is the act of purifying life with their aid. Hence it would be clear that Dharma is not confined to some special modes of rituals, but it may even exist among those who follow divers rites and ceremonies,
नहि कर्मविशेषस्य श्रेयान् धर्मार्थमाग्रहः ।
धर्मप्रतिष्ठा सच्चित्ते, कर्मभेदो न बाधकः ॥१०॥ ધને માટે કોઈ ચોકકસ ક્રિયાકાંડનો આગ્રહ રાખવે, પિતાનો આગ્રહ બીજા ઉપર લાદ શ્રેયસ્કર નથી. ધર્મની પ્રતિષ્ઠા કયાં છે એ સમજવું જોઈએ. એ છે શુદ્ધ ચિત્તમાં–ચિત્તની શુદ્ધિમાં, ચિત્તશોધનની સાધનામાં. પછી ક્રિયાભેદને વાંધારૂપે કેમ લેખી શકાય? ક્રિયાભેદથી ધામિકતામાં વધે ન હેય. (૧૦)
(10) It is not meet to be obstinate for some special modes of rites and ceremonies as the means of performing Dharma. Dbarms, in fact, lies in a state of unsullied mind or in the act of purifying mind. Hence differences in divers rituals cause no impediment,
Ahol Shrutgyanam

Page #124

जीवनातम्
दृष्टिमेदाद प्रमादाद् वा न यो धक्रिया चरेत् । मनुष्यसंगतां मैत्रीमनईन् न स तावता ॥११॥
ો ઈહિથી યા પ્રમાદથી ધર્મનું અથવા સામ્પ્રદાયિક વિધિનુ' આયર, કતા ન હોય તેઓ એ કારણે મનુષ્યસુલભ ત્રીને અગ્ય કરતા નથી, અથૉત, મનુષ્યોએ એક-બીજા સાથે જે મનુષ્યોચિત શિષ્ટાચરણ રાખવાનું છે તેને માટે તેઓ અપાત્ર બનતા નથી. (૧૧)
(11) Those who abstain from performing religious rites on account of their different or reverse point of view or sluggishness, do not, for that reason, become undeserving of human sympathy.
यः करोति यथा नाम स तथा प्रतिपत्स्यते । न मनुष्यो मनुष्येण त्यजेन्मानुपविष्टताम्
॥ १२ ॥
જે જેવું કરશે તેવું તે પામશે, પરંતુ માણસે માણસ સાથેની પિતાની મનુષ્યશિષ્ટતા માણસાઈ] ન છોડવી જોઈએ. (૧૨)
(12) As he will 80w, so will he reap. So one should rot abandon the polite course of human courtesy to others.
मनोभेदं विदध्मश्वेजात्यन्तर-मतान्तरः । न कुत्रापि भवेदैक्यं द्वयोरपि मनुष्ययोः
॥१३ ।।
આપણે જે બીજા સાથે તેને જાતિભેદ ય મતભેદને કારણે મને ભેદ કરીએ તે કયાંય પણ, બે માણસમાં પણ, બે સગા ભાઈઓ કે મિત્રોમાં પણ એક્ય નહિ થઈ શકે. (૧૩)
(13) If we aagume hostile attitude towards others owing to their being different in caste or religion (or thoughts ), then nowhere will be found unity-not even between any two men,
Ahol Shrutgyanam

Page #125

[ ६२ ]
मतभेदे मनोभेदो नहि सौजन्यलक्षणम् । सौमनस्यं विपक्षेऽपि विवेकिचरितोचितम्
॥ १४ ॥
મતભેદના કારણે મનોભેદ કરવા એ સૌજન્ય ન ગણાય. મતભિન્નતાવાળા સાથે પશુ સૌમનસ્ય રાખવુ એ જ વિવેકાચિત આચરણ છે. (૧૪)
( 14 ) It is not a sign of goodness to be adverse towards a holder of different views. The wise maintain their noble-mindedness even towards the opponent.
ईश्वर-भक्तिः ।
प्रसीदति जगन्नाथे प्रसीदन्ति श्रियोऽखिलाः । अप्रसन्ने पुनस्तस्मिन्नन्धकारमयं जगत्
जीवनामृतम्
પરમેશ્વર પ્રસન્ન થતાં બધી લક્ષ્મી પ્રસન્ન થાય છે, જ્યારે તેની અપ્રસન્ન દશામાં જગત્ અન્ધકારમય બને છે. ( ૧૫ )
सर्वां चिन्तामपाकृत्य भक्तियोगप्रयोगतः । तमेव जगदीशानं प्रसादयितुमर्हसि
॥ १५ ॥
God-Worship
(15) When the Lord of the universe is pleased with a person, all riches too are pleased with him; and on His being displeased, the world appears full of darkness (distress) to him.
॥ १६ ॥
તમામ ચિન્તાને દૂર કર. તુ' એ પરમ પ્રભુને પ્રસન્ન કરી શકે છે-ભક્તિयोगना प्रयोगे. (१६ )
Aho! Shrutgyanam
(16) Give up all your anxieties. You can please the Supreme by the practice of devotional worship of Him,

Page #126

जीवनामृतम्
[१३]
अन्यस्याराधने यद्वव सदा भवसि तत्परः । ईशमाराधयेस्तद्वत् किं हि न्यूनं तदा भवेत् ? ॥१७ ।।
અન્યને આરાધવામાં તું જેમ હમેશાં તત્પર રહે છે, તેમ ઈશના આરાધનમાં જે તત્પર બને તે શું બાકી રહે ? (૧૭)
(17) If you propitiate the Divinity so much as you are ever keen to serve others, then how can there be any scarcity for you?
समाश्रय परात्मानमन्यस्याश्रयणं वृथा ।
प्रार्थितोऽसौ समर्थस्ते सर्व दुःखं हनिष्यति ॥ १८ ॥ બીજાનો આસરે મૂકી દે. એ મહાન પ્રભુને જ આશ્રય લે. એ સમર્થ આત્મા પ્રાથિત થતાં તારાં સઘળાં દુઓને હણી નાંખશે. (૧૮)
(18) Resort to the Supreme Being. To seek: shelter of others is to no purpose. The Almighty will destroy all your miseries, if prayed to by you.
विस्मृत्य परमेशानं मनुष्यस्य पुरस्तय । स्पष्टीस्यान्मतिदौर्बल्यं किंकरीभवतः सतः
॥१९॥
પરમાત્માને વિસરી જઈ માણસના કિંકર થવું એમાં ચાખું તારું मतिहोमस्य २ थाय छे. (१८)
(19) It displays your intellectual weakness that you besome engrossed in slavishly serving a man, having forgotten the Omnipotent,
Aho! Shrutgyanam

Page #127

जीवन-प्रणाली।
न पृथ्व्यां न जले नामौ न वायौ न नमस्यपि । प्रकाशते तु चारित्रे विमले परमेश्वर ॥२०॥
પરમેશ્વર નથી પૃથ્વીમાં, નથી જળમાં, નથી અનિમાં, નથી વાયુમાં અને नथी भाशमा; परन्तु ते ॥ छ भासना निर्मण यात्रिमा. (२०)
The mode of living (20) God does not shine out in earth, in water, in fire, in air or in sky; but He is to be found in character, pure and noble.
जायते परिशुद्धत्वं चारित्रस्य यथा यथा । तथा तथा परंज्योतिः परमात्मा प्रसीदति
॥२१॥
જેમ જેમ ચારિત્રની શુદ્ધિ સધાય છે, તેમ તેમ પર જતિ પરમાત્મા प्राय छे. (२१)
(21) The more a person's character gets purified, the more the All-enlightened or Omniscient Lord is pleased with him
विवेकदृष्टिमाधाय सदाचरणसाधने। सदा जीवनशोधाय प्रयतन्ते सुमेधसः
॥२२॥
જીવનધન માટે વિવેકદૃષ્ટિપૂર્વક સદાચરણસાધનમાં સદા પ્રયત્નવાન રહેવું मे १ भ 61) छे. (२२)
(22) Wise are they who with discriminatire judgment, always follow rules of good conduct, for the purification of life.
Aho! Shrutgyanam

Page #128

जीवनामृतम्
निन्दतः प्रति नो रुष्येत्, न रज्येत् स्तुवतः प्रति । चेतसा निर्विकारेण कुर्यात् कर्त्तव्य साधनम्
નિન્દા કરનાર પ્રત્યે રુષ્ટ ન થઈએ અને વખાણુનાર તરફ રાગી ન થઈએ. એ પ્રકારના વિકારાને ચિત્તમાંથી કાઢી નાંખી માણસે ક્તવ્યસાધનમાં જ નિમગ્ન રહેવુ જોઈએ. ( ૨૩ )
(23) Do not be angry with those who vility you, nor be attached to those who eulogise you. Keep off such impurities of mind and discharge your duties.
मानुष्यकमिदं प्राप्तं श्रेष्ठं निखिलजन्मनाम् । कर्त्तव्य साधनायैव प्रमादस्तत्र नोचितः
॥૨૩॥
|| ૨૪ ||
સમગ્ર દેહધારી જગમાં મનુષ્યજીવન શ્રેષ્ઠ જીવન છે, અને તે મળ્યુ છે યંસાધન માટે જ તેમાં પ્રમાદ કરવેા ઉચિત નથી. ( ૨૪)
દ
[ ]
24) You have acquired human birth, the best among all varieties of life, for the purpose of performing duties. It is not now befitting you to be sluggish.
मनुष्यमात्रे सौहार्द प्राणिमात्रे दयालुता । संयमः सत्यमक्रोधः सेवा जीवनपद्धतिः
॥ ૨૧
માણસ માત્ર સાથે સૌહાદ(સદ્ભાવ), પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે દયાલુતા, અને સત્ય, સચમ, અક્રોધ તથા સેવા એ જ જીવનની પ્રણાલી છે-જીવવાની રીત છે. ( ૨૫ )
Aho! Shrutgyanam
(25) The real mode of living lies in these: good feeling to mankind, mercy to every creature, moral control, truthfulne#s, suppression of anger, and service.

Page #129

ગરિમાન ગતિ મા જે પ્રતિ થા |
તથા તથા સ વારું જીવનારા સમયનુ રાજ || આ પ્રશસ્ત-પવિત્ર માર્ગે માણસ જેમ જેમ પ્રગતિ કરે છે, તેમ તેમ તે જીવનને પ્રકાશ મેળવે છે. (૨૬)
(26) This (the above-mentioned) is the good path, whereupon the more does one alsance, the more does one attain the light of life.
एतद् वस्तुत आस्तिक्यमेतद् धार्मिकजीवनम् ।। अभावेऽपीश्वरादीनां प्रत्ययस्य प्रतिष्ठितेः ॥ २७ ।।
વસ્તુતઃ આ જ (ગત ગ્લેમાં બતાવેલી જીવનપદ્ધતિ) આસ્તિક્ય છે અને આ જ ધાર્મિક જીવન છે-ઈશ્વરાદિવિષયક શ્રદ્ધાની ગેરહાજરીમાં પણ. (૨૭)
(27) This (the life of this sort) is, in reality, Åstikya (theism) end this is the very religious life, in spite of the destitution of faith in God and others.
पतितं मोहयोगेन मोहच्छेदात् समुद्धरेत् ।
तत्त्वतः परमात्मानमात्मानं सद्विवेकतः ॥२८ ।। આત્મા વાસ્તવમાં પરમાત્મા છે, પણ મેહના ગે પડે છે. વિવેકને પ્રકાશ થતાં મોહનું હનન-કાર્ય સરળ થાય, અને એ જ રસ્તે તેનું [ આત્માનું ] ઉદ્ધરણ થાય. વિવેકના પ્રકાશ-બળે મેહને છેદી આત્માને ઉદ્ધર. (૨૮)
(28) Every embodied soul is, in its real nature, the Perfect Being (God) endowed with infinite knowledge, power, bliss eto., the divine attributes of the soul. But alas, it has fallen down owing to infatuatiop or illusory attaobment. By destroying this Passion with the aid of the light of discrimination, emancipate it.
Aho! Shrutgyanam

Page #130

प्रार्थना। निधिस्त्वमसि दीनानां सुधा त्वमसि रोमिणाम् । नाथस्त्वमस्यनाथानां सुखं त्वमसि दुःखिनाम् ॥ २९ ॥
દેવ! તું દરિદ્રોને નિધિ છે, રોગીઓનું અમૃત છે, અનાને નાથ છે भने भियामानुसुम छे. ( २८ )
Request to God (29) Thou art the treasure to the poor; Thou art the nectar to the diseased; Thou art the shelter to the helpless; and Thou art the bliss to the miserable,
नहि मुच्येत दुःखेभ्यस्त्वदालम्बनवर्जितः ।
त्वामेवं जगदीशानं प्रपद्ये शरणं प्रभो! ॥३०॥ પ્રભુ! તારા આલમ્બન વગર પ્રાણુ દુઃખોમાંથી છૂટી શકતું નથી. તું જ . :! २२ वीज छु. (३०)
२२
(39) One can not be relieved of miseries without resorting to Thee. I take refuge in Thee, the Lord of the world. Thou alone art my refuge.
त्वां श्रितोऽस्मि शुभाकांक्षी भगवंस्त्वमसीश्वरः ।
ममान्तस्तिमिरं भिवा समुज्ज्वलय मानसम् ॥३१॥ શુભાકાંક્ષી હું તારે આશ્રયે આવ્યો છું. તું ઈશ્વર (મહાસમર્થ ] છે. પ્રભુ! મારા અન્તરના તિમિરને ભેદી મારા ચિત્તને અજવાળવા કૃપા કર !(૩૧)
(31) Oh my Lord ! I, desirous of welfare, have resorted to Thee. Thou art omnipotent. Eradicate my inner darkness and enlighten my mind,
Aho! Shrutgyanam

Page #131

[१८]
जीवनामृतम्
प्रसीद जगदाधार ! दयान्धे ! परमेश्वर ।। प्रार्थये भूरि भूरि त्वां जीवनानन्दनाय मे
॥३२॥
હે જગદાધાર દયાસાગર ભગવાન ! પ્રસન્ન થા! મારા જીવનમાં આનન્દમય योत पथराय से माटे हुँतने ३२ री स२०१ छु. ( 3२)
(32) Oh Supreme Lord, the saviour of the world and the ocean of mercy, be pleased with me. I very much entreat Thee to cheer my life.
इति जीवनामृतं समाप्तम्
Aho! Shrutgyanam

Page #132

जीवन-हितम्
[ द्वात्रिंशिका-श्लोकसंख्या ३२]
The
Salutary Instruction
( १९३७-जून मासे प्रका
Aho! Shrutgyanam

Page #133

Aho! Shrutgyanam

Page #134

પ્રસ્તાવના
આ પુસ્તિકાનું પ્રથમ પ્રકરણ ધર્મની સાર્વભૌમતા સમજાવે છે, બીજુ, પ્રગતિની દિશામાં પ્રબંધન કરે છે અને ત્રીજુ, કર્મભૂમિના મેદાનમાં મૂકી પડવાની પ્રેરણા રેડે છે.
વિષય સંક્ષિપ્ત પણ સ્પષ્ટ છે, અને સ્થળ બહુ ટૂંકું છે, એટલે અહીં પ્રસ્તાવનાને અવકાશ મળવાનું રહે તે નહિ. એમ છતાં, ધમની સાર્વભૌમતા પર, કે જે આ પુસ્તિકા પ્રથમ અંશને વિષય છે, કંઈક વિવેચન, ઔચિત્યનું અતિક્રમણ ન થવા દઈને જે અહીં અપાય તે તેટલા પૂરતું પણ વાચન અસંગત કે અઘટિત ન થતાં ઉપયત થશે, અને સાથે જ, પ્રસ્તાવનાની રીત પણ જળવાશે એમ વિચાર આવ્યા, જેના પરિણામે, વાચક પુસ્તિકામાં પ્રવેશ કરે તે અગાઉ તેને આ પ્રારતાવિક અવતરણ પણ મળી રહે છે. અરતુ.
એ વાત ખુલી જ છે કે મનુષ્ય માત્રને, પ્રાણી માત્રને સુખ જોઈએ છે. એ જ તેનું એક માત્ર મુખ્ય અને અતિમ ધ્યેય છે. એની પ્રાપ્તિની ભાવનામાંથી ધર્મભાવના જાગતિ થઈ છે. દુનિયાના સર્વ ધર્મો જગતને સુખ આપવા માટે પિતાનું અસ્તિત્વ બતાવી રહ્યા છે. દરેક ધર્મ તેની ઉપાસના કરવામાં સુખશાન્તિને લાભ થવાનું ઉદ્દઘોષે છે. આમ છતાં આપણે સ્પષ્ટ જોઈ એ છીએ કે ધર્મના ઝઘડાઓએ દુનિયાનું વાતાવરણ કેવું પેળી મૂકયું છે. વિચાર કરવાની વાત છે કે સુખ–શાન્તિના ઉદરો નકળેલા યા પ્રસરેલા ધર્મ–માગોથી દુનિયાની સુખ-શાન્તિમાં વધારો થવે જોઈએ કે ઘટાડો થવે જઈ એ? એક સંસ્થાને જે ઉદેશ હોય તે એક સંસ્થાથી જેટલે સધાય, તેના કરતાં તે ઉદ્દેશવાળી અનેક સંસ્થાઓથી તે વધારે સધાય એ ખુલ્લું છે. ત્યારે પ્રશ્ન એ થાય છે કે, સુખ-શાન્તિને પ્રચાર કરવા નીકળેલા ધર્મના આટઆટલા પાથી સુખ-શાન્તિને બદલે આટલું કલેશ-વાતાવરણ કેમ? શાન્તિપ્રચારને બદલે આટલે અશાન્તિપ્રચાર કેમ? ઊંડું તપાસતાં જોઈ શકાશે કે, સુખશાતિના પ્રચારની પવિત્ર ભાવના કરતાં, યમ–
Ahol Shrutgyanam

Page #135

પન્થની પાછળ સંકુચિત સાંપ્રદાયિક વાતાવરણ વધારે ફેલાયેલું હોય છે. એનું જ એ પરિણામ આવે છે કે, સુખ-શાન્તિને સાચો પ્રચાર કરવાનું એક બાજુ રહી જાય છે, અને સાંપ્રદાયિક સંકુચિત દષ્ટિને લીધે મજહબી વ્યાહમાં પડી જઈ મજહબી મહિમાને વધારવાના કામમાં ખેંચી જવામાં આવે છે. આવી સ્થિતિ જ્યાં પ્રવર્તતી હોય, તે ધર્મોથી જગતને ખરી સુખ-શાનિત સાંપડવી અશકય છે. આવી મને દશાવાળા ધર્મ કે સંપ્રદાયે જેટલા વધારે સંખ્યામાં હોય, તેટલી વધારે, દુનિયાને, શાનિત નહિ, પણ અશાન્તિ સાંપડે એ ખુલ્લું છે.
લોકોમાં વાસ્તવિક જ્ઞાન-શિક્ષણ બહુ ઓછું છે; અને ધર્મના ઠેકેદાર ” ભેળી પ્રજાની અજ્ઞાન દશાને ગેરલાભ લઇ પિતાની જેઠકમી સત્તાના વિભવનો ભોગવટે સાચવી રાખવા તે ભોળાઓને પિતાના સંપ્રદાયના સાંકડા ઓરડા” માં જ પૂરી રાખવાના પ્રયત્ન સેવી રહ્યા હોય છે. જગતમાં સુધારા જેમ પંડિતએ કર્યા છે તેમ બગાડી પણ તેમનાથી થયા છે. થોડી ઘણુ પંડિતાઈના બળ પર પોતાના “વાડા ના માણસને ઓછભેળવી-હેકાવીને તેમને તેમાં ને તેમાં જ ગોંધી રાખવાની તેમની મદશા હોય છે. એટલે આવા “પંડિત ” યા ધર્મના ટેકેદારો ” થી પ્રજાના આધ્યાત્મિક વિકાસનાં દ્વાર રૂંધાઈ જાય છે. ધર્મના ટેકેદાર"ની આવી સંકુચિત મનોવૃત્તિઓ, વિવેકહીન સ્થિતિચુસ્ત મનેદશાએ અને સ્વાર્થપૂર્ણ વાસનાઓ જ ધર્મ-જગતમાં બખેડા વધારી મૂકે છે અને પ્રજામાં અશાતિને ઊકળાટ ફેલાવે છે. આના પરિણામે એ બને છે કે, ભાવનાવાદી વર્ગ ઉશ્કેરાઈ જાય છે. તેમને “ધર્મસંસ્થા” તરફ ચીઢ ચડે છે અને તેમનાં ઊકળી ગયેલાં માનસ ધર્મને જ દુનિયાની અશાન્તિ અને દુર્ગતિનું મૂળ સમજવા લાગે છે. રૂસમાં લેનિને કહ્યું હતું કે, “ધર્મ લોકોને માટે અફીણ સમાન છે. ધર્મ દ્વારા મનુષ્યસમાજ પર ઘેર આધ્યાત્મિક અત્યાચાર થાય છે અને અનિષ્ટ ફેલાય છે. હિન્દુઓનું રાજ્ય હતું ત્યારે એક વખતે તેમણે ધર્મના ઝનૂની નશામાં બૌદ્ધો પર ત્રાસ વર્તાવવામાં મજા ભોગવી હતી. બૌદ્ધોએ પોતાના બળના આવેશમાં ક્રૂરતા ધારણ કરી હતી ઔરંગઝેબના ધર્મઝનૂને ગુરુ ગોવિન્દસિંહના બે સુકુમાર બાળકોને જીવતા જ દીવાલમાં ચણી દીધા હતા. સન ૧૫૫૫ માં ઇંગ્લેડની શાસિકા મેરી, જે ઈસાઈ ધર્મના પુરાણ ઉસૂલને માનવાવાળી કેથલિક હતી, તેણીએ ધર્મઝનુનના ઘોર આવેશમાં પરિવર્તનવાદી પેટેસ્ટેન્ટને ધર્મદ્રહી સમજી લુથર, રોજર્સ, ફેરાર, દેનમર, લૅટિમર તથા રિડલે વગેરે મુખ્ય મુખ્ય પ્રોટેસ્ટેન્ટ નેતાઓને ધગધગતી આગમાં હેમાવી
Ahol Shrutgyanam

Page #136

કરે
દીધા હતા. આ તે એક દિશામાત્ર છે. ધર્મના ઝનૂની નશાએ દુનિયામાં જે કાળે કેર વતાવે છે, જે ભયંકર અત્યાચાર ચલાવ્યા છે તેનું જ્યારે જ્યારે સ્મરણ થઈ આવે છે ત્યારે હદયની વેદના ફરી ફરી જાગરિત થાય છે. આવી ઝનૂની નશાખોર અસર જે કંઈ ધર્મમાં ચેડી-ઘણી ઘુસવા પામે છે, પછી તે “ધર્મ પવિત્ર રહેતા નથી અને જગતને લાભકારક નીવડતો નથી. આવી અલબારીના કારણે લેકેને “ધર્મ” પર તિરસ્કાર છૂટે છે અને આપણે સગી આંખે જોઈ રહ્યા છીએ તેમ, આજે મનુષ્યનાં હદય ધર્મ પરથી ખસતાં જાય છે, ખસી રહ્યાં છે.
ત્યારે, ધર્મ એ વાસ્તવમાં શી વસ્તુ છે? એ પ્રશ્ન સહેજે ઊભે થાય છે અને એના ખુલાસા પર જ ધમની ઉપગિતા પરત્વે સમજવાનું રહે છે.
ધર્મ એ વસ્તુતઃ હદયની અથવા જીવનની વસ્તુ છે. કઈ પણ: માણસને એક ધમમાં( સંપ્રદાયમાં )થી બીજા ધર્મ(સંપ્રદાય )માં ફેરવે એ એક વાત છે, અને એના જ ધર્મમાં એને રહેવા દઈ એને ધર્મનાં શુદ્ધ તને અનુગામી બનાવવો એ બીજી વાત છે. કઈ પણ માણસ પોતાના ધર્મમાં (સંપ્રદાયમાં) રહી બુરાઈ અને પાપને છેડે અને સદાચારના માર્ગે ચાલે તે પિતાનું કલ્યાણું ન સાધી શકે ? સાંપ્રદાયિક મેહને વશ થઇ, બીજાઓને પોતપોતાના સંપ્રદાયના ઝબા પહેરાવવાનું ક્યારે વધી પડે છે ત્યારે પ્રજાના શાતિમય જીવન પર અશાન્તિનાં વાદળ ઘેરાવા માંડે છે. ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે કે સંપ્રદાયના ઝખ્ખા પહેરાવ્યા વગર દિને શા પુણ્ય પથ પર શું નથી લાવી શકાતે ? દાખલા તરીકે, કઈ પારસી કે મુસલમાન ભાઈ પિતાના મજહબમાં રહી પશુહત્યાદિ બદીઓને છેડે અને અહિંસા, સત્ય, સંયમ, અનુકંપા, પોપકાર અને સેવાભાવના પવિત્ર માર્ગે ચાલે તે તે પિતાનું આત્મકલ્યાણ શું નહિ સાધી શકશે? જરૂર સાધી શકશે. આ સદાચરણ માસ, હિન્દુ હોય તે તેને મુસલમાનો સાચે “મુસલમાન' સમજે અને આ સદાચરણ માણસ, મુસલમાન હોય તે તેને હિન્દુઓ સા “હિન્દ ” સમજે તે દેશમાં ભાઈચારાનું કેવું સરસ વાતાવરણ પથરાય ? અને દેશનું કેટલું ભલું થાય ?
ધમની સાધના છે સાચા માણૂસ-ખરા ઈન્સાન બનવામાં, બધા ઈશ્વરના બાળ છે એમ સમજી બધા સાથે બધુભાવ, મિત્રીભાવ કેળવ. વામાં નહિ કે ધામિક સંકુચિતતાના આવેશને વશ થઈ અરસપરસ
Ahol Shrutgyanam

Page #137

98
ટટા-ખેડા કે મારામારી કરવામાં. મજહબી ઉન્મત્ત ઝનૂન ખાટુ' છે, પાપ છે અને વૈયક્તિક તેમ જ સામાજિક હિતનું ઘાતક છે એ સમજી જવાની બહુ જરૂર છે. ધર્માં અર્થાત્ સપ્રદાયે તે સત્યને, માનવધર્મને શિખવાની શાળાએ છે. એ શાળાએ પૈકી કાર્યની અન્દરથી પશુ માસ જો સદાચરણુને શિખે, વિશ્વમૈત્રીના પાને પઢે તેા તે શાળા ( મજહેમ ) તેને આશીર્વાદરૂપ છે; અને એમ ન કરતાં મજહુમના ધર્મના નામે ખેાટે અહંકાર છે અને ઘમંડ રાખી ઝઘડા કરે તે એ મૂખાચરણ એના જીવનની અધારિત કરનાર છે. કાઈ પણ મઝહમને મિલ્લો નહિં ધરાવનાર માણુસ પશુ જે સત્યવાદી અને સદાચરણી હશે તે તે સાચે ધર્મી છે; અને ઈશ્વરમાં ન માનવા વાળા છતાં ઈશ્વરના સદુપદેશ પ્રમાણે ચાલતા હાવાથી ઇશ્વર એને પેાતાના ભક્ત સમજે છે, અથવા ઈશ્વરની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તત હેવાથી એ ઈશ્વરભક્ત છે; અને પરલેકમાં ન માનતા હાય તમે એ પેાતાના સદાચરણના ખળે સારા પરલાકને (સુગતિને) પ્રાપ્ત કરે છે;જેમ પરલેકને ન માનનાર ( ન માનવા છતાં ) પેાતાનાં દુષ્કૃત્યને લીધે રાખ પરલેકમાં જઇ પડે છે તેમ.
આમ ધર્મના મૂળ માર્ગ અથવા ધર્મનું અસલી તત્ત્વ દુનિયાભરને સારુ એક જ છે, જેને સાધવા માટે રીત-રિવાજો કે કમકાંડા ભલે નામાં નેખાં હોય. એ ખાં હાવાથી ધર્મ કઇ એક મટી એ કે એથી અધિક ન થઈ શકે. સાધ્ય એક હોવા છતાં એને સાધવામાં ઉપયેગી થનાર સાધને અનેક નથી હાતાં? તેમ ધર્મતત્ત્વને સાધવા માં મદદભૂત બાહ્ય ક્રિયાકાંડ અને રોતરિવાજ તથા વ્યવહાર નેખા નાખા હાય, એથી ધર્મ જુદા જુદા કેમ કહી શકાય ? સપ્રદાય ભિન્ન ભિન્ન હાય, પણ ધર્મ ભિન્ન ભિન્ન નથી. ભિન્ન ભિન્ન સંપ્રદાયની રીતભાત ભિન્ન ભિન્ન હેાઇ શકે (હાય જ), પણુ એનાથી સાધવાની જે ધર્મ વસ્તુ છે તે તે એક જ છે–સમગ્ર માનવજાતિને માટે, અને તે, ઉપર કહ્યું તેમ, સત્ય–સદાચરણ અને તે દ્વારા ચિત્તનું વિશુદ્ધીકરણ. પેાતપેાતાના સ ંપ્રદાયનાં ક્રિયાકાંડ અને વિધિવિધાન ચિત્તના વિશેાધન અને જીવનને સદાચરણી બનાવવા માટે છે. આ પરિણામ લાવે તે એ (વિધિવિધાન અને ક્રિયાકાંડ) સફળ, નહિ તે। નિષ્ફળ. આમ સાધ્ય—સાધનના વિવેકની જીવનની વિકાસક્રિયામાં ખૂબ જરૂર છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #138

Foreword
"God sent His Singers upon earth With songs of sadness and of mirth, That they might touch the hearts of men And bring them back to heaven again. [Longfellow ].
>>
Muni Maharaja Nyayavijayaji is one of the greatest of the Jaina monks,-he is a singer sent on earth by God, with a view that he might rouse the dozing and yawning society, which has been becoming a ghost of modern civilization, to a sense of duty and religion, by pouring down into its ears the sweet and holy tunes of music from the lyre of his nonsectarian religious preaching.
Jivana-Hitam is one of the lustrous jewels presented by Muni Shri Nyayavijayaji to the public in general. The sweet Sanskrita verses composed by Munishri himself, have an inscrutable magic about them, which secretly guides us on to the path advantageous to our life's glorification. Who can ever forget the verses on the female-education and on Brahmacharya? As far as my personal experience goes, these verses have left on my youthful brain a permanent and lasting impression, which the dirt of modern civilization wil never be able to brush off.
The westernizing modern society is right on the way to its decline. It is only through the wide circulation of such non-sectarian religious pre-ching that we may ever hope for its rise, through the misty atmosphere of this western civilization, unwit
Aho! Shrutgyanam

Page #139

tingly and unwarrantedly trying to meet the East, which hag & glorious civilization and a luminous culture of its own.
Highly inspiring indeed is this little book JivanaHitam; and I earnestly request all young men and women of India to go through and study it sincerely and conscientiously; and to learn by heart Eome of the magical persee, if possible. This little book will surely serve as a pocket-dictionary not of the words of language, but of the words of the right religion.
I feel myself fortubate enough, to first come in contact, though accidently, with this great and good Jaina Muni, a few days ago. He is, though great and learned, social beyond measure with all. He has an absorbent personality about bim; and his ever laughing face charms both young and old, great and small. His motto in life seems to be, " Plain living and high thinking." Unfatho mable indeed is bis learning and marvellously inspiring indeed is bis preaching, which is perfectly non-sectarian, and which embraces in full measura all religions of the world.
Before row, Munishri Nyå yavijayaji had Lublished pany religious books, some among thero stand on as high an altar as do the BhagawadGeeta and the Rama-Gecia of the Hindus.
I would like all persons and especially my young brethren of India to etuly the philosophy of ibis great Jaina Muni, becausi
“ Religion, if in heavenly Truth attired, Needs only to be seen to be admired,"
[Couper ]. Mohanlal B. Shab, B. A.,
Soni Falia, Kadod, (Di-t. Surat), 19 th May, '37.
Ahol Shrutgyanam

Page #140

PREFACE
Every one longs for happiness and strives one's best for it. People in the world, however appear unhappy. How is it that the world is miserable in spite of its efforts for happiness ? This question is very easy to be solved. It is evident that a desired object is inaccessible, or difficult to be attained, unle 88 proper means are secured. Desired objects require proper requisites to be fulfilled. If we wish for happiness, we should at first realize the way to its attainment. But it must be borne in mind that only realization or perception of means will not be sufficient. Nothing can be accomplished by means of knowledge only. Knowledge should be put into practice. Then and then ouly the desired object can be attained. If we compare our life to a vebicle, it wants indispensably the two wheels: knowledge and praotice. Then its progress is possible, not othar. wise. So we should, in short, understand that the key to succegg or rise lies in the co-operation of right knowledge and right conduct..
We should now know as to the above question that will-power, proper perseverance, honesty and good character-these requisites unfailingly lead to happinese. These are the only means upon which our happiness-true bappiness is de pendant. This is the very truth which is a redeemer of us, ia case We resort to it. It is the only way which leads us forward high and high; takes us in a regular
Ahol Shrutgyanam

Page #141

OG
manner to a high spirit, a higher path and the highest point, on reaching which a man becomes able enough to accomplish his supreme welfare, to attain the highest summit of spiritual elevation.
In the three parts this brochure gives such advice as may be useful to all. In the first part is expla. ined the universality of Dharme which deserves to be attended to, especially during the time made turbulent by the quarrels of the religionists who con. sider their religions to be diverse and mutually opposite. Dharma, really speaking, is one and the eams in its real nature, and equally beneficial to the whole universe. Tbe ruling-systems of the diverse rulers or kings of diverse states may be diverse; but God is not 80, He is one (from an aspect* ), then how is it that His ruling or advice which is called Dharma, may be diverse ?
This truth, I believe, being properly understood, all religious quarrels shall have to cease in the long run.
In the scoond part, there is described in a aut-shell the importance of the first Ashrama (Brahmacharya Ashrama) which is the foundation of the remaining Ashramas, which is the source of joy
* Let me here consider awhile from the aspect of Jainism:
Though the emancipated souls endowed with infinite knowledge, infinite power and infinite bliss, who are innumerable, are all Gods, never-the-less they all, in the disembodied state, are so combined or merged mutually as do water and water or fight and light. From this point of view to call them as one (one God), is not objectionable. If we consider the case of the embodied omniscient who are entirely equal to the disembodi. ed souls in the manifestation of knowledge, power and purity, the souls of them are all pure and perfect alike. So, from this stand-point, if they also are called as one God. it too may be congruous.
Ahol Shrutgyanam

Page #142

of life and which is the cause of elevation worldly As well as spiritual.
And in the last part, is poured inspiration for the cause of social uplift.
May the reader gain some impression from this booklet 1
May, 1937
Nyayavijaya
Aho Shrugyanam

Page #143

કલ્યાણના માર્ગ ( સત્કર્મ અથવા સદાચરણ) પર વિશ્વાસ એનું નામ સમ્યક્ત્વ અથવા સમ્યગદર્શન, એ માર્ગને બરાબર જાણ એ સમ્યગજ્ઞાન, એ માગ પર ચાલવું એ સમ્યફ ચારિત્ર એ ત્રણેને સહયોગ એ
મોક્ષમાર્ગ
Ahol Shrutgyanam

Page #144

जीवन - हितम्
सार्वधर्मः ।
दुःखस्य मूलमज्ञानं तेन मुह्यन्ति जन्तवः । सत्संगतः सुखाकांक्षी समुच्छेत्तुं तदर्हति
દુઃખનુ' મૂળ અજ્ઞાન છે. એથી જીવે મુ ઝાય છે. જેને સુખની આકાંક્ષા छे ते सत्स ंगथी तेने ( हु:-भूसने ) अच्छे ही शठे छे. १
The Universal Religion
(1) The source of misery is ignorance whereby living beings are infatuated or puzzled. One desirous of happiness can destroy it by virtue of the company of the good,
૧૧
॥ १ ॥
आवश्यकमुपासीत ज्ञानं कर्त्तव्य - गोचरम् ।
यद् विना सर्वशास्त्राणां निष्फला ज्ञानराशयः
॥ २ ॥
કન્ય વિષેનું જ્ઞાન એ જ ખરું જ્ઞાન છે. તે પ્રાપ્ત કરવાની જરુર છે. તે વગર સ શાસ્રાના મેાટા જ્ઞાન-ઢંગ પણ નિરર્થક છે. ૨
(2) One must necessarily obtain the essential knowledge as to what one's duty is. In the absence of such sort of knowledge the greatest erudition of all the scriptures is of no avail [all the beaps of knowledge are fruitless].
This is the author's English Rendering.
Aho! Shrutgyanam

Page #145

जीवन-हितम्
[ ૮૨]
मुमुक्षवोऽपि विद्वांसः साम्प्रदायिकदुर्ग्रहात् । क्लिष्टचेतःपरीणामीसन्तो गच्छन्ति कापथम्
॥३॥
મુમુક્ષુ વિદ્વાને પણ સામ્પ્રદાયિક દુરાગ્રહમાં પડી જઈ પોતાની મનોવૃત્તિને કષાય-કલુષિત બનાવે છે, અને પરિણામે ઊંધે રસ્તે ચડી જાય છે. (૩)
(3) Eren euch learned men who aspire to Emancipation or Salvation, blacken their wentality by reason of evil sectarian obstinaoy and consequently go astray.
तमपास्य सदालोकरोधि-कालुष्यकारिणम् । जिज्ञासु-शान्त-मध्यस्थवृत्तिना भाव्यमात्मना ॥४॥
સામ્પ્રદાયિક દુરાગ્રહ સત્યના પ્રકાશને આવનાર છે તેમ જ મનવૃત્તિને કલુષિત બનાવનાર છે. તેને દૂર કરી જિજ્ઞાસુ, શાન્ત અને મધ્યસ્થ વૃત્તિના બનવું જોઈએ. (૪)
(4) One should be desirous of kuowledge (of truth), tranquil as well as impartial (free from evil obstinacy), baving kept off bigo try which obstructs true Light and brings on passionate blackness.
तत्त्वं धर्मस्य सुस्पष्टं मैत्रीभावविकासनम् । परोपकारनिर्माण तथा संयम-साधनम्
ધર્મનું તત્વ તે ખુલ્લું છે, અને તે મૈત્રીભાવનું વિકાસન, પરોપકારી વન અને સંચમ-સાધના. (૫)
(5) It is very easy to know what Dharma in its real nature is. It is developing all-pervadivg love, doing acts beneficial to others and cultivating the virtue of self-control,
Aho! Shrutyanam

Page #146

[ ૮૧]
जीवन-हितम्
इत्थं धर्ममुपासीना मतान्तरगता अपि । न सन्तः कलहायन्ते धर्मभेदनिबन्धनम्
આ રીતે ધમને ઉપાસનાર સજજને ગમે તે સમ્પ્રદાયના અનુયાયી હેવા છતાં, સમ્પ્રદાયભેદ અથવા ધર્મભેદના કારણે કલહ કરતા નથી, અન્ય સમ્પ્રદાયવાળા સાથે વિરોધવૃત્તિ રાખતા નથી. (૬)
(6) The wise who devoutly follow this aspect of religion, even though they are followers of diverse creeds, never quarrel over sectarian differences.
ऐकरूप्यं न सर्वत्र कर्मकांडेषु सम्भवि । लमन्ते तद्विमेदेऽपि श्रेयः प्रशमवृत्तयः
॥७॥
કર્મકાંડ (ધાર્મિક ક્રિયાકાંડ) બધે ભિન્ન ભિન્ન જ હોય, એકરૂપ હોઈ શકે જ નહિ. જેઓ શમભાવના સાધનમાં પ્રયતમાન છે, તેઓને તેમના કલ્યાણસાધનમાં તેમને ક્રિયાભેર આડે આવતો નથી. બલકે તેમની ભિન્ન રીતની પણ ભાવભીની શુભ ક્રિયા તેમના ઉદ્દેશ્યને–કલ્યાણસાધન વ્યાપારને પિષક બની રહે છે. (૭)
(7) It is not possible to have uniformity of ritualistic observances in all systems of religion. (They are bound to vary in different systems, nay, even in the different branches of the same system.) Tbe wise devoted to the subjugation of passions, obtain the spiritual welfare in spite of the performance of different rituals.
सद्विचार-सदाचारौ धर्मः सत्यः सनातनः । सर्व यद्वयतिरेकेण साधनं स्यादसाधनम्
॥८॥
સત્ય–સનાતન ધર્મ સવિચાર અને સદાચરણ છે. એ ખરું તત્વ જે વિદ્યમાન ન હોય તે સાધનવિધિ સાધનભૂત ન રહે, સાધનનું સાધનબલ લુપ્ત થઈ જાય, સાધન બાધનરૂપ બની જાય. (૮)
Ahol Shrutgyanam

Page #147

जीवन- हितम्
[ ૮૪
(8) Sane thinking and right conduct is the true and eternal Dharma, without which all means to the desired end, lose their true character as such.
धर्मवर्त्मनि खल्वत्र कुतो हिंसादिसम्भवः १
कुतो विषयलाम्पट्यं ? कुतोऽन्याऽहित भावना ! ॥ ९॥
આ ચાખ્ખા ધમમાગ છે. એમાં હિંસા વગેરે દ્વાષાને તે સ'ભવડીય જ કયાંથી ? એ જ પ્રમાણે, વિષયલાંપટ્ય અને પરાપકારભાવના પણ એથી છેટાં જ હાય, (૯)
?
(9; Indeed, in this path of Dharma, whence can there be the possibility of injury ( Hins& ) and the like, of indulgence in worldly pleasures and of inclination to do harm to others?
अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्मचर्य मलोभता । एष धर्मो जगन्मान्यः सार्वभौमः सतां मतः
o o ||
અહિ'સા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચ અને નિશિતા એ શિષ્ટસમ્મત જગન્માન્ય સાર્વભૌમ ( સાર્વજનિક) ધમ છે. (૧૦)
(10) Non-injury to living beings), truthfulness, non-stealing, celibacy and non-covetousness-these constitute Dharma, universally respected, applicable to all and approved of by all the saints.
देश क्वापि कुले वापि कापि जातौ मतेऽपि च । वत्तमानः पथानेन भावी कल्याण - भाजनम्
!! ?? ||
કાઇ પણ દેશ, કાઇ પણ્ કુલ, કેઈ પણ જાતિ અને કાઇ પણ સપ્રદાયના માણુસ આ માના ઉપાસક બની શકે છે; અને એ માર્ગે વિચરી એ અવશ્ય કલ્યાણુભાજન થવાને. (૧૧)
Aho! Shrutgyanam

Page #148

[८
]
जीवन:दितम्
(IIJA person, of whatever country, Face, caste and creed he may be, is sure to be the recipient of welfare, if he is advancing on the path of above-mentioned Dharma,
प्रबोधनम्।
प्रज्ञप्ता लोकलाभाय चतुराश्रमपद्धतिः* । ब्रह्मचर्याश्रमस्तत्र जीवनाधार आदिमः
॥१२॥
લેકકલ્યાણ માટે ચાર આશ્રમની પદ્ધતિ બતાવવામાં આવી છે. તેમાં પ્રથમ બ્રહ્મચર્યાશ્રમ જે જીવનને આધાર છે. (૧૨)
Awakening to Progress (12) The system of the four orders (Ashramas) is propounded for the good of the people. The first among them is Brahma. charyashrama-the order of Brahmacharya (celibacy) which is the prop of life.
जीवनं नेतुमुच्चत्वं संस्कार्य प्रथमं वयः । तदानिहितसंस्कारा दृढमूला भवन्ति हि
॥ १३ ॥
જીવનને ઉચ્ચ બનાવવા માટે પહેલી ઉમ્મરને સંસ્કારિત બનાવવાની જરૂર છે, કેમકે તે વયમાં સ્થપાયેલા સંસ્કારે ઢ-મૂલ બને છે. (૧૩)
(13) To elevate life the first age must be cultured, as the impressions of culture then imparted, become firm and deep-rooted.
ब्रह्मचारी गृहस्थध वानप्रस्थोऽथ भिक्षुकः । इत्याश्रमास्तु जैनानामुत्तरोत्तरशुद्धितः ॥
-नाया जिनसेन,
पुराल.
AholShrutgyanam

Page #149

जोषक-शितम्
[८६]
दुर्वृत्तिपरिहारेण ब्रह्मचर्यपुरस्सरम् । विद्याधीति सतां संगे कुर्यादादिम आश्रमे
॥१४॥
પ્રથમ આશ્રમમાં સત્સંગના આશ્રય નીચે સદાચરણપૂત વિમલ બ્રહ્મચર્ય સાથે વિદ્યાધ્યયન કરવામાં આવે છે. (૧૪)
(14) In the first order one should lead a good student life in the company of the good, observing celibacy and avoiding misconduct.
शारीरीं मानसीं शक्तिं शक्तिमाध्यात्मिकी तथा । नयेदुत्कर्षमुच्चेन ब्रह्मचर्याश्रमौजसा ॥ १५ ॥
બ્રહ્મચર્યાશ્રમના ઉચ્ચ બલશાલી વાતાવરણમાં મનુષ્ય પોતાની શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક શક્તિને ખિલવવી જોઈએ. (૧૫)
(15) In the first order of life, one should elevate one's physical, mental and spiritual powers under the high influence of the exalted atmosphere of the order.
वलवहसम्पन्ना दृढनिर्भयमानसाः। तेजस्विनः स्फुरत्प्रज्ञा अस्माजायन्त आश्रमात् ॥ १३ ॥
આ આશ્રમમાંથી બલવદેહસમ્પન્ન, દઢ-નિર્ભય-મનધારક, તેજસ્વી અને પ્રજ્ઞાશાલી વ્યક્તિએ તૈયાર થાય છે. (૧૬)
(16) By the regular observance of the rules of this order, people become physically strong, mentally firm and fearless, morally and physically bright and intellectually brilliant,
Aho! Shrutgyanam

Page #150

[७]
मोक्मण
सर्वमंगलसम्पन्नः सर्वकल्याणकारणम् । सर्वोन्नतीनामाधारो ब्रह्मचर्याश्रमो मतः
॥१७॥
વિશેષ આ આશ્રમને સર્વમંગલમ્રપત્ર, સર્વકલ્યાણકારક અને સર્વ Saतिना आधा२३५ ४ावे छे. (१७)
(17) This order (Brahmacharyashrama) is described as endowed with all auspiciousness, and as the source of all blessings and of all progrees.
आश्रमोऽयं महान् येन यथावत परिपालितः । महादुर्गविजेताऽपि तेन खल्वधरीकृतः
॥१८॥
આ મહાન આશ્રમનું જેણે બરાબર પાલન કર્યું છે તે ખરેખર મહાન દુર્ગના વિજેતાથી પણ ચઢિયાતો વિજેતા છે. (૧૮)
(18) He who has properly observed this great order, has undoubtedly surpassed even a conqueror of a great fort.
विद्या-शिक्षण-शक्तीनां कन्यास्वपि विकासनम् । परमावश्यकं पुंचद् भाविन्यस्ता हि मातरः ॥१९॥
જ્ઞાન-શિક્ષણ અને શક્તિ જેમ પુરુષોમાં, તેમ કન્યાઓમાં પણ વિકસાવવાની જરૂર છે, કેમકે તેઓ ભવિષ્યની માતાઓ છે. (૧૯)
(19) It is highly necessary to spread education, culture and power even among girls as among boys, since they are to be future mothers.
Aho! Shrutgyanam

Page #151

जीवन-हिसम्
જ્ઞાન-શિક્ષળ-સમ્પન્ના- મુશીષ્ઠાતા મહારાયા | आरुह्य गृहिणीस्थानं द्योतयन्ति गृहांगणम्
જ્ઞાનશિક્ષણસમ્પન્ન અને શીલસૌન્દર્યશાલી એવી એ ગૃહિણી-પદ પર આરૂઢ થાય છે, ત્યારે ખરેખર દીપાવે છે. (૨૦)
feat मातरो दातुं शिक्षणं निजसन्ततेः । प्रभवन्त्याधिकत्वेन शिक्षकेभ्यः शतादपि
|| ૨૦ ||
(20) Properly educated, well-trained, well-mannered and noble-minded-they illuminate home when they attain the status of house-wives,
[ 4 ]
૮૮
મહાશયાએ જયારે પેાતાના ગૃહાંગણને
|| ૨૨ ||
આવી માતાએ પેાતાની સતિને શિક્ષણ આપવામાં સે। શિક્ષકે કરતાં પણ વધુ સમથ નીવડે છે. ( ૨૧ )
(21) Such mothers can train their children far better than even a hundred teachers.
ईदृशां युवकानां च युवतीनां च तेजसा ।
उज्ज्वलस्य समाजस्य किं ब्रूमोऽभ्युदयश्रियम् ? || २२ ॥
Aho! Shrutgyanam
આવા યુવકે અને આવી યુતિઓના તેજથી જે સમાજ ઉજવલ છે તેના અભ્યુદયનું-ઉજ્જવલ ભવિષ્યનું શું કહેવું ? (૨૨)
(22) What to talk of the rise of the society that glitters by the lustre of such young men and young women ?

Page #152

जीव-हितम्
उत्तिष्ठध्वमये ! धीराः ! निद्रामुत्सार्य सत्वरम् । अधोगतिमुखीं जाति समुद्धर्नु प्रयत्नतः ॥ २३ ॥
ઓ! ધીરે ! નિદ્રાને ઉડાવ! જદી ઊઠે! અને અધોગતિ તરફ ઘસડાતી જતી પ્રજાના ઉદ્ધાર માટે બલવા પ્રયત્નો સાથે બહાર આવે ! (૨૩)
(23) On firm-minded men, do get up, promptly driving away your sluggishness, to uplift, with all your efforts, the society sobich is drifting towards degradation.
प्रेरणा। ब्रह्मदंडं गृहीत्वोचैर्बहिरागच्छ ! कर्मणे । आन्दोलय ! प्रजा सुप्त-प्रमत्ता आत्मनादतः ॥ २४ ॥
ઓ ! વીર બ્રા-દંડને ઊંચે ઉઠાવીને બહાર આવ! કર્મક્ષેત્રમાં ઊતર ! અને સુપ-પ્રમત્ત પ્રજામાં તારા અન્તર્નાદથી આન્દોલન મચાવ ! (૨૪)
Inspiration
(24) Having lifted high the banner of Brahmacharya, come out for work, and move the people sleeping and slothful, by your roaring emanating from the soul.
लोकप्रसादनं सत्य-भाषणं च विरोधिनी । आहुत्यापि यशोवादं सत्यं सर्वत्र घोषय ॥२५॥
લોકોને ખુશ રાખવા અને સાચું કહેવું એ બે નહિ બને. તારી યશકીતિના ભેગે પણ બધે સત્યની ઘોષણા કર ! (૨૫)
(25) To please the people and to speak the truth are mutually antagonistic. Proclaim the truth everywhere even at the sacrifice of your renown. १२
Aho! Shrutgyanam

Page #153

[ 0 ]
न मेतव्यं न भेतव्यमयि । लोकापवादतः । तुष्य मत्वा तमारार्टि कटुकौषधपायने
એ ! બહાદુર ! લેાકનિન્દાથી ડર નહિ ! લેાકેાની નિન્દાને એમ સમજ કે કડવુ' ઔષધ પીવરાવતાં તેએ રાડ નાંખી રહ્યા છે, અથવાઃ એમ સમજ કે લોકો કડવું ઔષધ પીને નિન્દારૂપી આકારી કરી રહ્યા છે; ; અને એમ સમજી સન્તાષ રાખ. (અને શુદ્ધ વૃત્તિથી તેમના ભલા માટે સેવાકાર્ય અજાવતે જા !) (૨૬)
समागतोऽसि मानुष्यं शिक्षितोऽसि सुधीरसि । विजानीहि स्वकर्त्तव्यं भुञ्जते पशवोऽपि हि
નીચાચાર્
(28) Oh good one ! do not be afraid of the public scanda}. Keep yourself contented, taking it to be a cry of the people who are being administered a bitter medicine.
| ૨૬ |
क्षीयमाणमवेक्षस्व समाजं धर्म- मन्दिरम् । आवश्यकं च कर्त्तव्यं तव तत्र विश्वास्य !
તુ માનવીય જીવનભૂમિ પર આવ્યા છે, તુ શિક્ષિત છે, સમજી છે. તારું કત્ત ન્ય સમજ | ભાગ તે પશુઓ પણ ભાગવે છે. (૨૭)
॥ ૨૭ ॥
(7) You have come into human life ! You are eultured ! You axe wise ! Understand what your duty is. Even animals do eating, drlnking eto.
Aho! Shrutgyanam
|| ૮ ||
સમાજ ષનું મન્દિર છે. એની ક્ષીયમાણુ દશા તરફ નજર કર ! અને એના સંબંધમાં તારી ફરજ શું છે, તારું' કન્તવ્ય શું છે એના વિચાર કર ! (૨૮)
(28) Look and you will find that the society, the temple of Dharma, is being decayed; so think over what your essentiøl duty is with reepect to it.

Page #154

जीवन-हितम्
[११]
किमर्थमवतीर्णोऽसि ? जीवनाथ विचिन्तय ! पामर-क्षुल्लकार्थेषु जीवनं माझ्यापय !
॥२९॥
તું અહીં શા માટે અવતર્યો છે. ખ્યાલ કર ! જીવનને અર્થ વિચાર સ્પામર પ્રવૃત્તિઓમાં,ફુલ્લક બાબતમાં તારા જીવનને રગદેળ માં! (૨૯)
(29) Where-for are you born here ? Think over the purpose of life 1 Do not waste your valuable life in trifling and mean matters,
उत्तिष्ठोत्तिष्ठ ! निर्भीका स्फारय ! स्फार-पौरुषम् । सेवाधर्म महीयांस समाचर ! समुल्लसन् ॥३०॥
ભયને ખંખેરી નાંખ! અને એક વીરને છાજે તેમ ઊઠ! અને તારા મહાન પુરુષાર્થને પ્રસરાવ! સેવા જે શ્રેષ્ઠ ધર્મ છે તેને ઉલ્લસિત હૃદયથી બજાવ! (૩૦)
(30) Get up fearless ! Expand your manly power or valour! To be serviceable to others (the poor, the needy, the diseased, the wiserable) is the greatest Dharma [धर्म] which perform zaalously.
कोलाहलेन महता भवितव्यमेव
क्रान्तियदा भवति खल्वभितः प्रजानाम् । उत्थानबीजक्रमिहेव निविष्टमासामुत्पीडनेन हि विना प्रसवोऽपि न स्यात् ॥३१॥
પ્રજામાં જ્યારે ક્રાન્તિ પ્રસરે, ત્યારે કોલાહલ થાય જ. એમાં જ એના ઉત્થાનનું બીજ રહ્યું છે. પીડન વગર તે પ્રસવ પણ કયાં થાય છે? (૩૧)
(31) When revolutionary ideas take boli of the people from all sides, a great hue and cry is sure to be raised. And in this very disturbance th:re lies the seed of their social uplift. Assuredly there cannot be birth without pangs.
Aho! Shrutgyanam

Page #155

मोचन-रितम्
अपास्य चेतोमलमुत्तमाशयः
सहिष्णु-धीरः शुचिसेषको भवन् । समाजमारोहयितुं समुन्नतेः
पथं निजं योगमनल्पमर्पय!
મનને મેલ દૂર કરી, ઉત્તમ આશયથી સહિષ્ણુ અને શૈર્યવાન એ શુદ્ધ સેવક (જનસેવક) બની સમાજને ઉન્નતિના પથ પર ચઢાવવાના કાર્યસાધનમાં तारे। योग्य हिस्सो मा५ (३२)
(32) With a high ideal in view and having removed impurities of mind, be a social servant public-spirited, forbearing and determined, and contribute your proper quota in the task of advuacing the society along the path of elevation.
OOOOOOONORooncoconomcoomOOKIPROC000000639
| पनि १० -मा ।
इति जीवन-हितं समाप्तम्
Bcccccccwwre onecroccomcotooryaccoCOLOR SERE
Aho! Shrutgyanam

Page #156

जीवनभूमिः
[ द्वात्रिंशिका-~-श्लोकसंख्या ३२ ]
( The Ground of Life )
१९४१-जुलाइ-मासे प्रकाशितपूर्वा ।
-
Ahol Shrutgyanam

Page #157

Aho! Shrutgyanam

Page #158

PREFACE Muni Mabáraja Ngayavijayaji is one of the greatest of the Jaina Monks of versatile genius. I have had the good fortune of coming in close touch with this great and noble personage and all the time I have been much impressed by his soholarship. He has written mueb on different phases of life in Sanskrita-a dead language, thus keeping the language alive. Munishree has mastery over Sanskrita language, His sanskrita verses are simple but dignified. The smooth and unchecked flow of language will certainly fascinate the readers.
In this brochure viz. Jeevang-Bhumi' of 32 verses, Mabaraja Shree points out that happiness does consist in the power of somen, coupled with discrimination. He exhorts man to bridle his mind, speech and actions, and to keep himself away from malpractices. He impetuously shows that man must observe celibacy which is the soul of his development, mental as well as pbysical. And even after entering into the second order of a householder from that of & Brahmacbarin, he must increase the proportion of celibacy as much as he cav, nourishing the idea of control, He should firmly remember that the elevation of life consists in being greedy in the acquisition of the vow of celibacy, without the proper observance of which he will ever be rotting in the weltering
This tract ( Fian-21#) ia translated into English by Gunavantray Pratāpardy Rindāni B. A., Assistant Master, High Schoci, Kbambbalia ( Kathiawar ).
Aho! Shrutyanam

Page #159

९६
pool of misery. He should rise head and shoulders above his passions and should not be allured by such veritable foes.
He writes in his ' अज्झत्ततत्तालोम' ( अध्यात्मतस्वालोक ): "He who is the conqueror of his mind is the conqueror of the world (fgame ). They are quite successful who have manifested the high flame of calm equality in the terrible wild forest of passions." The riches of the world roll at the feet of that person who has well preserved at. Veerya, when preserved, serves as a masterkey to open the realms of Divine Bliss and to obtain all sorts of higher achievements in life. Servitude to senses is the sure way to degradation. Therefore in this booklet Muni Mahārāja lays down golden rules for attaining perfect bliss for youths who are easily led astray by the wild and venomous passions. Muni Shree has touched the right chord by advising the students to get over the miseries of mundane life and attain health, strength, peace of mind, endurance, bravery, material progress, psychic advancement, clear brain, gigantic will-power, bold understanding, retentive memory, abundant energy and power to face difficulties in daily battle of life through the preservation of Veerya.
88
To conclude, this little book will surely serve a fountain of inspiration to all. I earnestly request all young men & women to go through this book conscientiously.
Lastly, I have to express my gratitude to Muni Shree Nyayavijayaji for his kindness in entrusting me with the work of translating this important work in English.
}
Khambballa (Kathiawar), July, 1941.
G. P. Rindani B. A. Sans. Teacher, G V. J. HighSchool, Khambhalla
Aho! Shrutgyanam

Page #160

जीवन-भूमिः
पूर्णपावित्र्यचारित्रान् नमस्कृत्य महात्मनः ।
किश्चिदत्र समाचक्षे सुखौपयिकगोचरम् ॥१॥ પૂર્ણ પવિત્ર ચારિત્રધારક મહાત્માઓને નમરકાર કરી સુખની પ્રાપ્તિના ઉપાય વિષે કંઈક અત્ર કહીશ. ૧
(1) Having bowed to high-souled ones possessed of the perfect purity of conduct, I here briefly relate about the way to happiness.
आकांक्षति सुखं सर्वस्तदर्थं च प्रयस्यति । परं तदस्ति कुत्रेति विज्ञातव्यं सुमेधसा
॥२॥
બધા સુખને ચાહે છે અને તે માટે પ્રયાસ કરે છે, પણ તે શેમાં છે એ સુજ્ઞોએ સમજવું જોઈએ. ૨
(2) All long for happiness and strive to secure it; but the wise must find out wherein it lies.
न तदस्ति धने हयेऽलंकारेऽर्थे परत्र वा । परन्तु मन एवास्ति स्थानकं तस्य वास्तवम्
॥३॥
તે ધનમાં નથી, હવેલીમાં નથી, આભૂષણોમાં નથી અને એવી બીજી કોઈ ચીજમાં નથી, પણ તેનું ખરું સ્થાન મન છે. ૩
(3) It lies neither in riches, nor in mansions, por in orng. ments, nor in such other things; but its real dwelling is mind.
१३
Aho! Shrutgyanam

Page #161

[ ૧૮ ]
मनःप्रसाद एवास्ति सुखं सर्वानुभौतिकम् । न हि साधनवैपुल्येऽप्यन्यथा तदवाप्यते
સુખચિત્તની પ્રસન્નતામાં છે, એ બધાને અનુભવસિદ્ધ છે. અન્યથા (ચિત્તમાં ને મજા ન હેાય તે ) સાધનસામગ્રી મેટા પ્રમાણુમાં હોય છતાં તે પમાતું નથી. ૪
बहुसाधनसम्पन्ना धनवन्तोऽपि दुःखिनः । प्रकटं परिदृश्यन्ते दुःसंस्कारेण चेतसा
કાવનમૂર્રામઃ
(4) lt lies in the cheerfulness of mind, as is experienced by all; it cannot be had otherwise even from the plentiful varieties of means.
|| * ||
विकल्पाssतुरमर्ष्यालु चलं तृष्णक् च मानसम् । मूलं समग्रदुःखानां सपत्राकुरुते जनम्
બહુ સાધનસમ્પન્ન ધનવાને પણું તેમના માનસિક દુઃસારાને લીધે દુઃખી રહે છે દુઃખી દેખાય છે. ૫
|| ♦ |
(5) Even the rich, though possessed ofmultifarious means, appear to be unhappy owing to their evil propensities of mind.
Aho! Shrutgyanam
।। ।
વિકલ્પાના ચકડાળે ચડતુ, ઈર્ષ્યામાં મળતુ અને તૃષ્ણામાં તચુતુ' એવું ચંચલ મન બધાં દુ:ખે,નુ મૂલ છે અને તે માજીસને પીડે છે. ૬
(6) Mind, being fiel॰, tossed by the confliot of thoughts, burnt with envy and led away by desires is the root of all miseries and proves to be a tormenter of human or living beings.

Page #162

ગીર-મૂરિ
विकल्पजालमावेश्य भीरुकीभूय तृष्णया । कुहनत्वप्रकृत्या च ज्वलत्यन्तर्जनः सदा
॥७॥
વિકલ્પનાં જાળાં પિતાની અન્દર ઘુસેથે રાખીને અને બહીકણ બનીને, તેમ જ તણાતુર અને ઈર્ષાલુ પ્રકૃતિને લીધે માણસ હમેશાં અંતઃકરણમાં બળતે રહે છે. છ
(7) Men remain always uneasy at beurt owing to their indulging in conflictiog thougbts and cherishing timidity, and ca Account of their envious and ever-longing disposition.
अन्तरेण मनःशोधं बाह्यसाधनसम्पदः । न मनुष्यं सुखीकर्तुमलमल्पेतरा अपि
|| ૮ |
ચિત્તને સુધાર્યા વગર માણસ ગમે તેટલા પ્રચુર ધનથી પણ, ગમે તેટલાં અનુકૂલ સાધનેથી પણ સુખી થઈ શકતું નથી. ૮
(8) Without purgiag the mind of its impurities a man cannot attain to happiness in spite of affluencz and multiplicity of means.
दूरीकृत्य मनोदोषान् यन संस्क्रियते स्म तत् । सुखायते स नि:स्वोऽपि सहर्षश्रमकर्मणा
॥९॥
જેણે મન દેશે દૂર કરી એનું સંસ્કારિત્વ સાધ્યું છે, તે માણસ નિધન હાલતમાં પણ સુખી છે, સહર્ષ જાતમહેનત કરી સુખી રહે છે. ૯
(9) The man, who having removed his mental defects has attained its purity, though poor, is happy through self-exertion indulged in with pleasure.
Ahol Shrutgyanam

Page #163

[१०० ]
विवेकचक्षुषो वीर्यशालिनः श्रमजीविनः । निर्धनस्यापि यत सौख्यं न तद् राज्ञोऽप्यनीदृशः ॥ १० ॥
ગરીબ શ્રમજીવી પણ જો વી`સમ્પન્ન હોય અને સાથે જ વિવેકી હાય, તે એ જેવા સુખી છે, એવા સુખી રાજા ( જે એવા નથી તે ) પણ નથી. ૧૦
जीवन-भूमिः
(10) Even a self-exerting poor man, if possessed of vigour coupled with discreetness, is much happier than a king (not equally so).
असारेऽपीह संसारे ख्याते संक्लेशसागरे । प्रत्यक्ष सुखमाकांक्षेद् यदि स्वर्ग स्वसन्निधौ
अमूल्यतत्वभूतस्य कुर्याद् बीजस्य रक्षणम् । मनप्रसादमूलं हि तद् विवेकसहायकम् ||१२|| ( युग्मम् )
॥ ११ ॥
આ અસાર અને દુ:ખસાગર કહેવાતા સંસારમાં પણ માણસ પેાતાની સમીપમાં પ્રત્યક્ષ સુખવાળુ સ્વગ ને સવા ચાહતા હોય તે તેણે અમૂલ્ય તત્ત્વભૂત વીયનું રક્ષણ કરવું જોઈએ. એ જ વિવેકસમ્પન્ન હૈાતાં માનસિક પ્રસાદનુ મૂલ છે. ૧૧-૧૨
बीर्यऋद्धो महाभागो विवेकेन विकासिना । प्रसादसुभगं चेतो लभते देवदुर्लभम्
( 11-12 ) Even in this insipid world ( Samsara ) which is described as an ocean of miseries, a man if he wishes to create a blissful paradise for him just here, should preserve his invaluable fountain of vitality which is the very source of mental happiness when associated with discretion.
Aho! Shrutgyanam
॥ १३ ॥

Page #164

ગોવા-જૂનિક
[૨૨] વિયત્રદ્ધિવાળો મહાભાગ વિવેકવિકાસના બળે મન પસાદનું દેવદુલભ સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત કરે છે.૧૩
(13) That fortunate being-the fountain of vigour-attaitis, by the force of prudence, the great happiness of mental cheer. fulness or serenity bardly enjoyed by gods.
प्रसन्नहृदयो लोकम्पृणवागार्यवर्तनः । विवेकोज्ज्वलवीर्येण निर्मितो भाग्यवान् सुस्ती ॥१४॥
વિવેકભૂષિત વીર્ય માણસને પ્રસન્ન-હૃદય, લેકને પ્રીતિ ઊપજે એવી વાણીને પ્રસ્તા અને આર્ય વર્તનવાળો બનાવી સુખી બનાવે છે, અને સાથે જ ભાગ્યવાન પણ બનાવે છે. ૧૪
( 14 ) Vitality enriched with discrimination renders a man cheerful, sweet-speaking and well-behaved and hence happy, and fortunate as well.
वीर्यस्य निर्बलीभावे भवेन्मस्तिष्कमस्थिरम् । विकल्पवीचिसम्बाध आशुकोपोपतापता ॥१५॥ साशंकत्वमसम्बद्धधारणा भयकम्प्रता। विचाराऽस्थिरता तूर्णिस्तृप्तिरसहिष्णुता કાળાન્તઃ શાન્તિા સંજે ૪ ના. समुत्पद्येदृशो रोगाः परिक्तिश्नन्ति मानुषम् ॥ १७ ॥
(ત્રિવિ )
વિર્યની નિર્બલ દશામાં મસ્તિષ્કની હાલત ડામાડોલ બને છે, વિકલપના આક્રમણકારી તરંગોથી મન પીડાયલું રહે છે, વાતવાતમાં ક્રોધ અને સન્તા૫ ભભૂકી ઊઠે છે, ચિત્ત વહેમી, શંકાશીલ અને સન્દિગ્ધ બન્યું રહે છે, મેળ
Ahol Shrugyanam

Page #165

[ ૨૦૨]
શીયન-મૂતિઃ
વગરની ધારણા અને કલ્પના જાગ્યા કરે છે, મીક અને ફ્યુડટ હાજર જ હાય છે, વિચારની સ્થિરતા રહેતી નથી, પ્રકૃતિ ઉતાવળી અની જાય છે, સ્વભાવ ચીડિયે અની જાય છે, તૃપ્તિ મળતી નથી, સહનશીલતા હૈાતી નથી, મન ઉપર અકારણ ઉદ્વેગ રહે છે, અને સાખતમાં કે એકાન્તમાં કયાંય શાન્તિ શેાધી મળતી નથી. વીયના કચ્ચરઘાણ વાળવાના પરિણામે આવા રાગો ઉત્પન્ન થઇ માણુસને દુઃખી ખનાવે છે.૧૫-૧૭
and
( 15-17 ) The lowness of vitality causes the brain to waver, upsets the mind by confusing the thoughts, causes anger affliction to burst forth, renders the mind suspicious, dubious and doubtful, gives rise to disorderly fancies and whims, engen. ders fear and fright, disturbs the steadiness of thoughts, renders the nature rash and peevish, drives away satisfaction, banishes endurance, causes a vague uneasiness of the heart and the man secures no peace of mind either in society or in seclusion. The useless waste of vitality ultimately begets such diseases and makes the man miserable.
इत्थं दुःखायते दीनो हतजीवनशक्तिकः । सुखसाधनयोगेsपि स्वजने वत्सलेऽपि च
૫ ૬૮ {
આમ, પેાતાની જીવનશક્તિ જેણે હણી નાંખી છે એવે માણસ સુખનાં સાધના હોવા છતાં અને કૌટુમિક વાત્સલ્ય વચ્ચે રહેવા છતાં દીન રહે છે અને દુઃખી જીવન જીવે છે. ૧૮
( 18 ) The man who has wated his vitality, is poor snd leads a miserable life though possessed of other means of happiness and bred up in the midst of family love.
आरभ्य शैशवादेव प्रजास्तादृक् सुशिक्षण: ।
संस्कार्या यद् भवेत् तासां जीवनज्योतिरुद्गमि ॥ १९ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #166

-~
બાલ અવસ્થાથી જ પ્રજામાં એવું સારું શિક્ષણ રેડાવું જોઈએ, એવા સંસ્કાર નંખાવા જોઈએ કે તેમની જીવન જ્યોત ઉત્તરોત્તર વિકાસગામી બને. ૧૯
( 19 ) From the very childhood children must be instructed and imbued with such notions that their life muy prograssively advance along the path to elevation.
वीर्यहानिपरीणामान् जातान् दृष्ट्वाऽपि मानवः । यतेत रक्षितुं तच्चेत् स्वस्ति तस्मै तदाद्यपि ॥२०॥
વીર્યહાનિથી ઉદ્ભવેલાં સ્પષ્ટ પરિણામે જોયા પછી પણ માણસ વીર્યરક્ષણમાં જો સાવધ બને, તે ત્યારથી પણ તેનું ભલું છે, ત્યાર થી પણ તેનું કુશલ છે. (“જાગ્યા ત્યાંથી સવાર.”) ૨૦
( 20 ) If a man, even after experiencing the evil effects of the waste of vitality, strives to be particular in the preservation of bis vigour, he does reap the benefits thereof even from that time. It is never too late to mend.')
शुक्ररक्षी प्रतीयात् स्वं भाग्यं विदधतं निजम् । द्रव्यरूपमुपान्तमुल्लसन्तं पुनर्हदि ॥ २१ ॥
શુકરક્ષક માણસને એમ લાગ્યા વિના નહિ રહે કે જાણે એ પોતે પોતાનું ભાગ્ય ઘડી રહ્યો છે અને પ્રશસ્ત દ્રવ્યનું ઉપાર્જન કરી રહ્યો છે, તેમ જ એ પિતાને હૃદયમાં ઉલ્લાસ પામતો જશે. ૨૧
(21) The man who preserves his vitality cannot help feeling that he bimself is moulding his own fortune and is boarding up the most precious thiog or great wealth; and he will be conscious of self-satisfaction and mental joy.
Aho! Shrugyanam

Page #167

[ ૨૦૪ ]
रेतोरक्षाबलात् तस्य भीरुकत्वं हसिष्यति । नन्दिष्यति च मन्वानः स्वमाढ्यं तद्धनेन सः
ઝીલન-નિઃ
વીય રક્ષાના બળથી વ્હીકણુનુ ખ્વીકણપણું દૂર થશે, (હિમ્મત અને જોશ એનામાં પેદા થશે,) અને એ પ્રકારના (ત્રીય રૂપી) ધનવડે પેાતાને ધનાઢ્ય માનતા માણુસ આનન્દી જીવન ગુજારશે. ૨૨
विदन् मान्मथमानन्दं क्षणमात्रकमल्पकम् । तथा ग्लपकमारोग्य - चेतसोः सच्वहानित:
॥ ૨૨ ।।
( 22 ) By virtue of his manly vigour & timid man will be purged of his timidity, and, feeling himself rich on that score, will lead a cheerful and joyous life.
॥ ૨૩ !!
धावत् तं प्रति रुन्धीत मनो बुद्धया बलेन च । दृष्ट्युन्मेषार्पितस्थेयोऽनुभवेत् तन दुष्करम् ||२४|| (युग्मम्)
Aho! Shrutgyanam
કામાનન્દ ક્ષણમાત્રના છે અને અલ્પ છે, તેમ જ સત્ત્વઘાતક હોઈ આરાગ્ય અને ચિત્ત બન્નેને હાનિકારક છે. આમ સમજી સુજ્ઞે તે તરફ દોડતા પેાતાના મનને ડહાપણ અને ધૈર્યાંથી રાકવુ જોઈએ. દૃષ્ટિવિકાસના મળે જેણે માસિક સ્થય મેળવ્યું છે તે સમજનને આ કામ દુષ્કર નહિ જણ્ણાય. ૨૩-૨૪
( 28–24 ) The pleasure arising from carnal passions is seanty and short-lived, and being ths destroyer of manlines is detri mental to health and mind. With such notions the wise man should curb his mind running after such pleasure, with patience and prudence. The right-thinking person who has obtained his mental steadiness by the force of his developed understanding, will not find this an uphill task.

Page #168

बीवनभूमिः
बलं संरक्ष्य योक्तव्यं योग्येषु श्रम-कर्मसु । एवं हि तस्य रक्षा स्याद्, नैष्कर्म्य त्वसुखावहम् ॥२५॥
વિયને સાચવી તેને યોગ્ય પરિશ્રમનાં કાર્યોમાં વાપરવું જોઈએ. એમ કરવાથી જ તેનું રક્ષણ થઈ શકે. અકર્મયતા, નિષ્ક્રિયતા, આળસુપણું તો દુઃખાવહ છે. (મનને ચકડોળે ચડાવે છે, ખરાબ ઉષ્ણતાને જન્માવે છે, વિચારને બગાડે છે. ) ૨૫
( 25 ) Vigour, well preserved, should be rightly used in proper works of labour; thus only can it be preserved and augmented. Inertness, inactivity or idleness is baneful. ( It leads the mind astray, generates unwholesome heat and pollutes thoughts. )
संरक्ष्यमाणवीर्योपयोगः सत्कर्मगोचरः । अधिकं बलमाषचे वीर्यपुष्टयुपकारका
||
૬ ||
સચવાતા વીર્યને સત્કર્મોમાં, સમુચિત શ્રમ-કાર્યોમાં કરાતો વ્યય ( ઉપયોગ) બલવર્ધક બને છે, કેમકે એ રીતને વપગ વય પુષ્ટિમાં ઉપકારક થાય છે. (અકર્મયતાથી, આળસુ જીવનથી વીર્યનું ઘટ્ટપણું પિગળે છે, જયારે કર્મશીલ (ઉધમપરાયણ) રહેવાથી તે વધુ મજબૂત બને છે. ૨૬
( 26 ) The right use of well-preserved vitality in proper activities tends to the growth of strength, for such a course leads to the nourishment of vitality. (Inactivity spoils the stream of vigour, while activity strengthens it. )
यथा यथा पौरुषस्य रक्षा चिन्तन-धैर्यतः । तथा तथा स्यात् *कार्मत्वं प्रसादश्च तथा तथा ॥ २७ ॥ કે “મશીનર શર્મા
૧૪
Aho! Shrugyanam

Page #169

શામૂરિ જીવનશક્તિનું સુવિચાર અને ધૈર્યથી જેમ જેમ રક્ષણ કરાય છે, તેમ તેમ કમશીલ (ઉદ્યમરસિક) થવાય છે, અને તેમ તેમ મનઃપ્રસાદ (માનસિક પ્રસન્નતા) સાંપડે છે. ર૭
( 27 ) The more & man preserves bis vitality by prudence and patience, the more energetic pwer and tranquility or Berenity he acquires.
अपि नूतनतारुण्या रंस्यन्ते यावदल्पकम् । देहं संरक्ष्य भाक्ष्यन्ते तावदेव सुखं बहु
॥२८॥
નવયુવાને પણ જેટલું ઓછું રમશે (કામભૂમિ પર , તેટલા વધારે સુખી થશે-પોતાના શરીરને સંરક્ષીને. ૨૮
( 28 ) The less the youth play on the ground of pafsion, the happier they become by reason of the protection of their body
दुःसंस्कारं मनोऽमित्रा सृजन्नुद्वेगसन्ततिम् । सुसंस्कारं मनो मित्रं वदन्तःप्रसाद-शम्
॥२९ ।।
દુસંસ્કારી મન એ શત્રુ છે, જે, માણસને ઉદ્વેગની પરંપરામાં પટક્યા કરે છે, જ્યારે સુસંસ્કારી મન આત્મપ્રસાદના સુખને બક્ષનાર મિત્ર છે. ૨૯
( 89 ) An ill-tempered mind is one's enemy by begetting the offspring of uueasiness, while & well-tempered mind is one's friend by begetting the pleasure of self-satisfaction.
न श्रीमन्तं तदीया श्रीन विद्वांसं सरस्वती । प्रसादयितुमीशीत हतवीर्य विषादिनम्
Ahol Shrutyanam

Page #170

जीवनभूमिः
loE
જે શ્રીમાન કે જે વિદ્વાન હતવીય છે. અને અંતએવ વિષ્ણુ સ્થિતિમાં રહે છે તેને-તે શ્રીમાને તેની લક્ષ્મી અને તે વિદ્વાનને તેની સરસ્વતી ( વિદ્યા ) આનન્દ આપી શકે તેમ નથી, સુખી કરવા સમર્થ નથી. ( જ્યાં શરીરના ‘રાજા’ રહેસાઇ ગયે! હાય ત્યાં સુખ કર્યાંથી મળે ? ત્યાં ધનના ઢગલામાં પણ શું સુખ હાથ ? અને પોતાની પડિતાઇ કે પ્રેસરીમાંથી પણ શું સુખ ટપકે?) ૩૦
( 30 ) The wealth of the wealthy or the learning of the learned, who are imbecile and consequently disconsolate, cannot give pleasure to either.
वीर्य जीवनसर्वस्वं तद्रक्षायै प्रवत्स्र्यति । यावच्शीघ्रं जनस्तावज्जीवनानन्द मेष्यति
વીય જીવનનું સર્વીસ્વ છે, તેને સંભાળી રાખવા માશુસ જેટલે જલદી તત્પર થશે, તેટલા સુખી થશે-તેટલે જીવનને આનન્દ તેને મળશે. ( તેને સંભાળી રાખવા માટે કુસ`ગ અને મેહક સંયેાગથી છેટા રહેવાનું ધ્યાનમાં રાખવુ જોઈએ, આહાર-વિહારનુ' ઔ{ચત્ય પણ જાળવવુ જોઇએ અને ખુરા વિચારાને મનમાં પેસવા ન દેવા જોઇએ. વિવેક અને નિશ્ચલખલ હશે તે મધુ પૂર પડશે.
૩૧.
(31) Vigour is the essence of life. The sooner A man is ready to preserve it, the happier he becomes to enjoy the lease of life.
स्ववीयरक्षां सविवेकसंगां
૫ ૩૨ ||
समाश्रितं नाम मनःप्रसादम् ।
स्पष्टं सुखं यः परिवेद भोक्तुं सज्ञः कृतार्थः सुभगंभविष्णुः
Aho! Shrutgyanam
॥ ૨ ॥
મનઃપ્રસાદ (માનસિક પ્રસન્નતા ) એ જ સુખ છે. એ વિવેષ્ટિ અને

Page #171

જીવનમૂરિ વીર્યરક્ષા એ ઉભયના સંગમ પર આધાર રાખે છે. આ સ્પષ્ટ અને સુંદર સુખ જે ભેગવી જાણે છે તે જ ખરી રીતે જ્ઞાતા છે, કૃતાર્થ છે અને સૌભાગ્યવાન છે. ૩૨.
(32) The cheerfulness of mind is itself happiness. It is de pendent on the union of preservation of vitality and prudence. He, who realises this happiness, is verily wise and fortunate having all his desires fulfilled.
__ इति जीवन-भूमिः समाप्ता
MERGING BIRØDKNYGONG
(૧) પિતાનું જીવન બનાવવું કે બગાડવું પિતાના હાથમાં છે.
(૨) અભ્યદયનાં સાધન બધાં તને હસ્તગત છે. છે. (૩) તું અહીં વિકાસ સાધવા આવ્યો છે, પછી દુર્ગતિના ચીલે 9 કેમ ચાલે છે? (૪) જીવનનો ઉદ્દેશ સમજ! જીવનકળા શીખ! બુરી ને અસાર
પ્રવૃત્તિઓમાં તારા જીવનને પગદેળ માં ! (૫) વાસના પર અંકુશ રાખવાના અને વિમોહક સંગથી દૂર
રહેવાના સંકલ્પમાં અડગ રહીશ તે હટી જીત મેળવીશ,
સુખને શાતિને સ્વામી બનીશ. (૬) દ્વેષ, દ્રોહ, ઉદ્ધતાઈ જેવા દેશે ઈશ્વરના માનની ખાતર અથવા
મનુષ્યતાની ખાતર ખંખેરી નાંખ! નમ્ર અને શીલવાન બની
અને સવને સુહુર્દ બનવાની શુભાકાંક્ષાનાં પૂર વહેતાં રાખ! (૭) બ્રાહ્મણ વગેરે એ મનુષ્યના ભેદ નથી, પણ કર્મ યા જીવિકાના
ભેદે છે, અને જુદા જુદા ધર્મો (સંપ્રદાય ) એ જીવનપાઠનાં શિક્ષણુલો છે એમ સમજવું જેટલું સાચું અને સુન્દર છે, તેટલું જ મનુષ્યસમાજને માટે હિતાવહ અને કલ્યાણકારક છે.
–ન્યાયવિજય.
Ahol Shrutgyanam

Page #172

वीर - विभृतिः
(श्लोक-शतकम् )
THE GRANDEUR OF VĪRA
[वि. १९८७ - आषाढे प्रकाशितपूर्वा ]
Aho! Shrutgyanam

Page #173

सत्यं समवबुध्यध्वं यात सत्येन वर्मना । सत्याज्ञयोत्थितो धीरो मृत्युं तरति मेधिरः॥
-ग्रन्थकार
सत्यने सभन्ने । सत्यना भाग यावे ! સત્યના આદેશ પર ખડે થનાર ધીર
મેધાવી મૃત્યુને તરી જાય છે.]
Aho! Shrutgyanam

Page #174

FOREWORD
[ To the first edition) Lord Mabávira, like His contemporary Lord Buddha, was born at a time when Iadia was in & great ferment, The incorporation of the Vrātyas, or nomadio Aryans, into the orthodox fold, produced a revolution,-a revolution in ideas, speculations, language, dress, customs and manners --in short, everything connected with ancient Indian life. India at that time was thoroughly caste-ridden, the caste-system had become inflexibly rigid, Bacrifices were the order of the day, and these magical rites were accompanied by animal-slaughter on & large scale. The sacrifices, with their cooked meat, had become extremely popular, and the Brahmanas had become supreme.
Lord Mahavira, like Lord Buddha, the Vrátyas and the materialistic philosophers of that age, challenged Everything that Orthodoxy had set up in the name of religion; He challenged their caste-system, He challenged the superiority of the Brahmanas, He challenged their sacrifices, and he challenged their immolation of animals on a large scale.
In His time there were no less than sixty schools of thought, known, of course, by the Orthodoxy, as 'heretical schools, headed by sixty 'heretical' teachers, each with new dogmas, each having a large following, and each putting up a strong fight against the Orthodoxy, that is to say, Brahmanism. How, in the course of time, these schools became extinct, or merged in other more powerful religions, history does not tell,
Aho ! Shrugyanam

Page #175

but we know that two among them, Buddhism and Jainism, grew subsequently to be the most enduring and powerful of the Indian religious systems. Mahavira and Buddha played a very important part in inaugurating two new lines of thought, and thus their lives will always have a perennial interest for all Indians so long as there are Indians living on this soil.
'Che rigidity of the caste system, and the Brahms nical ascendanoy in the time of Mabavira, tended, in & great degree to drown the intellectual celebrities of rival sects, and to stifle independent thinking, coming from, what the Brahmanas considered to be the lower stratum of society. The Vratyas and others not belong. ing to the social system of the Brahmadas did not tolerate this, and they boldly proclaimed independence, with what result we all know. This is how India became the homeland of three great religious systems which wielded tremendous influence during all the subsequent centuries and brought peace to mankind, not only in India but also in lar distant countries. By the reaction of one religion on another, all the three religious systems became modified and more and more dignified and elevated, and the harsh and oruel elements in each were toned down by force of the very rivalry that existed among them.
In this brochure & translation is given of the short work recently composed by Muni Nyaya vijayaji in Sanskrita, entitled, the Vira Vibhuti, or The Grandeur of Vira. This work (in fifty eight verses ) gives in a nut-shell the story of the life of Mahavira as preserved in the Shvatambara tradition. He has also made an attempt to lay special stress on such anegdotes from His life as have a bearing on the problems of present day society, and has described most vividly the method followed by Mahavira in His life and the ideala first set up by Him. lu Muni Nyaya vijayaji's own words,
Ahol Shrutgyanam

Page #176

૧૧૩
Mahavira's preachings can be simple words:
(i) Abinsă, or non-injury.
(ii) Samyama, or control of the sense-organs. (iii) Seva, or service-the three corner-stones
which the great structure of Jainism is reared. Like a true saint, Muni Nyaya vijayaji here exhorts his fellow men to realise these three principal tenets of Jainism, and to put them into practice in their daily life, customs and manners. There is, therefore no bigotry in it, there is nothing sectarian about it, and there is nothing of provincialism in it. Jainism, thus, is a universal religion, and its character is more than national,-it is truly international. Any one practising these ideals is a real Jaina whether he calls himself
BARODA. 16th October 1932.
a Jaina or not, or whether he is in India, in Japan
or in America.
૧૫
summed up
Lastly, I have to express my gratitude to Muni Nyayavijayaji for his kindness in entrusting me with the work of translating this important work in English, and for his trust in me,-an alien in point of religion. Indeed, I have had many opportunities of coming into close contact with this great soul, and I have learnt how to respect one who has embraced cheerfully all the miseries of life in order that others may enjoy happiness. A few such eminent saints-a few such torchbearers of light-will keep up the reputation of any country as the greatest home of piety, righteousness and virtue. I had much hesitation in undertaking this work, but to me Muni Shri's word is an order,
}
in three
Aho! Shrutgyanam
on
B. B.
(B. Bhattacharya)

Page #177

વિશ્વબધુ મહાવીર
જે સમયની વાત આપણે કરી રહ્યા છીએ તે વખતની ભારતવર્ષની સ્થિતિ બહુ વિચિત્ર હતી. એ વખતે કર્મકાંડીઓ કમકાંડની અજ્ઞાન જાળમાં પ્રજાને ફસાવી રહ્યા હતા, પંડિતે અને ધમાચાર્યો પ્રજાના ભેળપણને ગેરલાભ લઈ તેમને અન્ધશ્રદ્ધાની ખાઈમાં પટકી રહ્યા હતા, ઉચ્ચ કહેવાતાઓ બીજાઓને નીચ સમજી સતાવી રહ્યા હતા, પુરુષો પૌરુષ-મદમાં છકી જઈ સ્ત્રી જાતિના હકક પર છીણી મૂકી રહ્યા હતા, અને જે વખતે ધર્મને નામે યજ્ઞાદિમાં પશુહિંસાનાં પાપ ધમધમી રહ્યાં હતાં, તેવા વખતે ભગવાન મહાવીરને પ્રાદુભૉવ થાય છે. લગભગ અઢી હજાર વર્ષ ઉપરનો એ સમય પાખંડ, અનાચાર, દંભ, સત્તા અને જાતિ-કુલાભિમાન-મોથી એટલે ભરચક હતું કે અશાન્તિનાં વાદળમાં ઘેરાયલી તત્કાલીન પ્રજાનો ઉદ્ધાર કરવા કેઈ મહાત્ શક્તિનું અવતરણ થવું આકાંક્ષિત હતું. સ્વર્ગ-નરકના ઈજારદારો જ્યારે તીડનાં ટોળાંની જેમ ધરતી પર ઊભરાઈ નિકળે છે, અધિકારને રાહુ ત્યારે ખુલ્લી રીતે માનવતા પર આક્રમણ કરે છે, અને પરમ્પરા તથા કુલીનતાના જોરે દીન, ગરીબ અને દુબલેને દબાવી દેવામાં આવે છે ત્યારે એ બધા પાખંડે, વહેમ, દંભ, અનીતિઓ અને મૂઢ પરમ્પરાઓના માંચડાઓને ફગાવી દેવા અને વિશુદ્ધ સત્યને શુભ્ર પ્રકાશ જગમાં પ્રગટાવવા, પ્રજાને મંગલ-નાદ સુણાવવા સમર્થ ક્રાન્તિકાર મહાપુરુષ પ્રકટ થાય છે.
આત્મતિને પૂર્ણ પ્રકાશ મેળવ્યા પછી તે મહાન્ પ્રભુ મગધ દેશની વિશાળ ભૂમિ પર પ્રજાની સામે જ્ઞાનની જાત ધરે છે. એમાંથી મહાન ક્રાન્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. એ ક્રાન્તિના સાત્વિક પુણ્ય બળથી ગુડમવાદનાં ઉન્માદી ગાડાં ઊંધા વળે છે, ધમાનાં ઠગારાં પાખંડે સળગી ઊઠે છે, કર્મકાંડની અજ્ઞાનજાળ વિખાઈ જાય છે, ઉચ્ચ-નીચની ભેદભાવનાઓ ઢીલી પડે છે અને સ્ત્રી-પુરુષનું વિકાસ-સાધક અધિકાર સામ્ય સ્થાપિત થાય છે. એ ક્રાન્તિથી હિંસાવાદના રોગચાળા પર જમ્બર ફટકો પડે છે અને અહિંસા-ધર્મને ધર્મધ્વજ ફરકવા માંડે છે.
ભગવાનના ઘર્મ-પ્રવચનનું સારભૂત રહસ્ય રાગ-દ્વેષનું શમન કરવાનું
Amo ! Shrutgyanam

Page #178

૧૧૫
ફરમાવે છે. અથાત, ધર્મનું તત્વ એક માત્ર આત્મશુદ્ધિના સાધનમાં છે; ચિત્તના દોષોનું પ્રક્ષાલન એનું નામ જ ધર્મ-સાધના. ન દર્શનને એ સ્પષ્ટ મુદ્રાલેખ છે કે –
નાશાબ ન હિતાયા न तर्कवादे न च तत्ववादे । न पक्षसेवाश्रयणेन मुक्तिः
कषायमुक्तिः किल मुक्तिरेव ॥ અર્થી-દિગમ્બર કે શ્વેતામ્બર થઈ જવામાં મુક્તિ નથી, તર્કવાદમાં કે તવવાદમાં મુક્તિ નથી, સંપ્રદાય-પક્ષમાં કે ફિરકાબંદીમાં મુક્તિ નથી, કિન્તુ કષાયેથી-રાગદ્વેષથી-કામ-ક્રોધ મદ-મેહથી મુક્ત થવામાં જ મુક્તિ છે.
મહાવીરના વર્તમાન પ્રવચનમાં જેમ તવ-વિચારણાને સ્થાન છે, તેમ ચારિત્ર સંબધી ઉપદેશને પણ એટલું જ સ્થાન છે. જેને દર્શનને મુખ્ય વિષય નવ તત્ત્વ છેજીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આસવ, સંવર, બન્ધ, નિર્જર અને મેક્ષ. મુખ્ય તો જીવ અને અજીવ. એ બેમાં બધાં તને સમાવેશ થઈ જાય છે.
જીવનું મુખ્ય સ્વરૂપ જ્ઞાન-શક્તિ છે. જેમાં જ્ઞાન-શક્તિ નથી તે અજીવ, સત્કર્મ તે પુણ્ય. અસત્કર્મ તે પાપ, કમ બંધાય એવાં કામ તે આઅવ. કર્મ બંધાતાં અટકે તે સંવર. કમ ( આત્મા સાથે) બંધાવાં તે બન્ધ, બંધાયેલ કર્મને નાશ થવો તે નિજેરા. સમવ્ય કર્મ સમ્બન્ધથી મુક્તિ તે મક્ષ. આ નવ તની ટૂંકી અને સાદી સમજ.
ચારિત્ર, એક ગૃહસ્થાશ્રમને અનુકૂલ અને બીજું સંન્યાસીને અનુકૂલ એમ બે વિભાગમાં જૈનદર્શન બતાવે છે. સંન્યાસી (મુનિ)ને અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ એ મહાવતે છે, ગૃહસ્થાશ્રમીને એ અણુવ્રત છે.
જૈન દર્શનમાં જાતિભેદને સ્થાન નથી. જેનાં ગુણ-કર્મો ઊંચાં તે ઉચ્ચ અને નીચાં તે નીચ. મહાવીરના લક્ષાવધિ વ્રતધારી ધર્મ શ્રાવકની અન્દર કુંભાર જાતના પણ હતો. અત્યજી અને ચાંડાલ પણ મહાવીરનાં ચરણેનું શરણું લઈને મહાવીરના સાગના ઉપાસક બન્યા છે. સત્યના પથે ચાલનાર ભગી ઉચ્ચ છે અને અસત્યના માર્ગે ચાલનાર બ્રાહ્મણ નીચ છે એમ મહાવીરનું ધર્મશાસ્ત્ર પિકારે છે, જે વાતને “ વતુર્વેદ સુર્વણ શુક્રાતિરિતે” (ચાર વેદોને જ્ઞાતા પણ દુરાચરણ હોય તે શૂદ્રથી નપાવટ છે.) વગેરે મહાભારતાદિ-વચને પુષ્ટિ આપે છે.
Ahol Shrugyanam

Page #179

૧૧૬
પૂર્વ જૈન રાજાઓ, જૈન મન્ત્રીએ અને જૈન સરદારાએ પ્રજાની ભલાઈ માટે, દેશના રક્ષણુ માટે મેટાં મેટાં યુદ્ધો ખેડયાં છે, અને એમ કરી તેઓએ પેાતાની જૈન-વીરતાને દીપાવવા સાથે માતૃભૂમિનુ હિત સાધ્યું છે. આવા અનેક નરપુ ંગવાનાં ઉજ્જવળ જૈન જીવન ધમ તેમજ દેશનાં ઈતિહાસ-પૃષ્ઠને શેલાવી રહ્યાં છે. વીરના ભક્ત વીર હાય. જૈન એટલે સાચે વીર. પરાકાર અને સેવા એ એના જીવન-મન્ત્ર ડાય. એની અહિંસા શૂરાતનથી ઝગમગે અને ર્હિંસક તથા આતતાયીઓને સીધાદાર કરી મેલે,
ભગવાન મહાવીરના દાર્શનિક અને ચારિત્રવિષયક સિદ્ધાતા જગત્ માત્રને ઉપયેગી અને દ્વિતાવહ છે. એ સિદ્ધાતા પર લખાયેલ પ્રાચીન ગ્રન્થ-સાહિત્ય આજે પણુ બહુ મેટા પ્રમાણમાં છે અને જગતના સાહિત્ય-સંસારમાં મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે, જેના વિશિષ્ટ અધ્યયનના પરિણામે યુરેપીય કાલરે એ હજારો માઈલ છેટેથી ફેકેલા પેાતાના અવાજોમાં આપણે સાંભળીએ છીએ કેઃ—
"In conclusion let me assert my conviction that Jainism is an original system, quite distinct and independent from all others; and that therefore, it is of great importance for the study of philosophical thought and religious life in ancient India. "
અર્થાત્ અન્તમાં મને મારા નિશ્ચય જણાવવા દ્યો કે જૈન ધર્મ એ મૂળ ધર્મ છે, ખીજા સર્વ દનાથી તદ્દન જુદો અને સ્વતંત્ર છે. પ્રાચીન ભારતવર્ષના તત્ત્વજ્ઞાન અને ધાર્મિક જીવનના અભ્યાસ માટે તે બહુ અગત્યને છે.
"Now what would Sanskrita poetry be without the large sanskrite literature of the Jainas! The more I learn to know it the more my admiration rises. ** અથાત્-નાના મહાન્ સસ્કૃત-સાહિત્યને અલગ પાડવામાં આવે તે સ ંસ્કૃત કવિતાની શી દશા થાય? આ બાબતમાં જેમ જેમ વધારે જાણવાને અભ્યાસ કરું છુ, તેમ તેમ મારા આનન્તયુક્ત આશ્ચર્યમાં વધારા થતા જાય છે.
ભગવાન્ મહાવીરના જીવન-વૃત્તનું અવલેાકન કરતાં કેઈ પણ વિચારક જોઈ શકશે કે એ મહાપુરુષના આધ્યાત્મિક જીવનમાં તપ, વૈરાગ્ય અને સમભાવની પરાકાષ્ઠા છે.
જે ભયંકર વિષધરની વિષ-વાલાએથી આખું જંગલ ભયાનક ખુની ગયુ છે અને જ્યાં માણસાના તે શું, પશુ ખી' પ્રાણીઓના
Aho! Shrutgyanam

Page #180

૧૧૭
પણ રસ્તા બંધ થઈ ગયો છે એવા ભીષણ જંગલના રસ્તે મહાવીર જાણી જોઈને પસાર થાય છે, અને તે એક જ ઉદ્દેશથી કે એ બીહામણા સપનું ભલું કરવું. તેના અજ્ઞાન અને ક્રોધાન્ય જીવન પર એ કાણિકને દયા આવે છે અને એ અજ્ઞાની પ્રાણીના ત્રાસનું સ્વાગત કરતે એ મહાત્મા એની સન્મુખ ઉપસ્થિત થાય છે. ભુજંગની ઉગ્ર જવાલા મહાત્મા પર પડે છે અને મહાત્માને શાન્તિ-નાદ ભુજંગ પર પડે છે. આખરે મહાત્માની જીત થાય છે. મહાત્માના શાન્ત-રસના પ્રવાહમાં ભુજંગને કીધર્મળ દેવાય છે. મહાત્માને મહાન આત્મનાદ તેના આન્તર જીવનને સ્પર્શ કરે છે. ભુજંગનું રુગ્ણ માનસ સ્વસ્થ બને છે.
શાન્તિથી શક્તિ અને પ્રેમથી પ્રેમ! વિશુદ્ધ પ્રેમના બલથી વિરીનું વેર દેવાઈ જાય છે અને વરીને મિત્ર બનાવી શકાય છે. અહિંસાને આ મહાન સિદ્ધાન્ત મહાવીરના જીવનમાં છલછલ ભર્યો છે. સંગમ નામના કેઈ દેવ મહાવીરના ઉપર નિષ્ફર મારો ચલાવી રહ્યો છે, છતાં તેની ઉપર મહાવીરને ગુસ્સો આવતે નથી ઊલટું, એ અજ્ઞાનીને માટે એ મહાત્માના હૃદયમાં દયા છૂટે છે. પિતાની પર પડતા મારોને તે એ મહાત્મા ગણકારતું નથી, પણ જે અજ્ઞાનમાંથી એ દુર્જન-ચેષ્ટા વરસી રહી છે તેને માટે એ મહાત્માનું હૃદય દયાર્દ બને છે. “એ બીચારાનું શું થશે?” ની દયાભરી લાગણ મહાવીરની આંખોમાં પાછું લાવે છે. હદ થઈ જાય છે શમવૃત્તિની ! સમતાની પરાકાષ્ઠા !
ગીતા” નો વનિ છે. “રિત્રાના સાધુનાં વિસ્તાર જ દુકાનૂ! ધર્મલથાપનાણા xxx.” પણ મહાવીરના આત્મનાદમાં
નાઝાર સુદૂતા;ને બદલે કા કા (પાપીઓને નાશ કરવા માટે નહિ, પણ તેમનો પણ ઉદ્ધાર કરવા માટે) સંભળાય છે. કેટલે ઊંચે આદર્શ ! કેટલું ઊંચું જીવન! કેટલે સમભાવ ! વિશ્વબધુ જીવન અહીં પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે છે.
જગને જે પવિત્ર જ્ઞાન એ મહર્ષિએ આપ્યું છે, આધ્યાત્મિક તને જે પ્રકાશ એ મહાન પ્રભુએ પ્રા આગળ ધર્યો છે એને
ખ્યાલ વર્તમાન આચારાંગ, સૂત્રકૃતાંગ, ભગવતી અને ઉત્તરાધ્યયન વગેરે આગમનું અવલોકન કરતાં સુજ્ઞ વાચકને આવી શકે છે, અને આ અપકૃતિ પણ એ જ આશયથી વાચકવર્ગની આગળ ઉપસ્થિત કરું છું.
-ન્યાયવિજય
Ahol Shrutgyanam

Page #181

પ્રવેશોદાર છે
॥१॥
कर्तुं मनुष्य-कर्त्तव्यं ज्ञातुं मानव-जीवनम् । सम्यग्रूपमधीयीत श्रीमहावीर-जीवनम् શ્રી મહાવીર-નૂરજ પ્રથા સરિત ગળતા પૂર્વવિદ્યાર્થિવ સુખપિતા अयं क्षुद्रः प्रयासस्तु तन्महात्मचरित्रतः। कर्तव्यबोधपाठानामुपदर्शनहेतवे
છે૨ II
(૧) મનુષ્ય-કર્તવ્ય બજાવવા અને માનવ-જીવનનું જ્ઞાન મેળવવા માટે ભગવાન મહાવીરનું જીવન સારી રીતે અયિયન કરવા ગ્ય છે.
(૨) મહાવીર દેવના જીવનચરિત્રના પૂર્વ વિદ્વરચિત અનેક સુપ્રતિષ્ઠિત ગ્રન્થ વિદ્યમાન છે.
(૩) આ ક્ષુદ્ર પ્રયાસ તો શ્રી મહાવીર પ્રભુના જીવનચરિતમાંથી કતવ્યને બેધ-પાઠે પણ વાચકને મળે એ હેતુથી છે.
Ahol Shrutayanam

Page #182

ft-famía: 1
( galima )
Part I
The biography of Lord Mahavira
'l be first part is
Translated into English
BY
B. BHATTACHARYA,
m. a., pb D.
RĀJARATNA
Director, Oriental Institute, Baroda,
Ahol Shrutgyanam

Page #183

[ ૨૦ ]
तपश्चराणां धुरि कीर्त्यते यो महानहिंसाचरणावतारः । जगञ्जनक्षेमपथोपदेशः स्मरामि तं किञ्चन वर्धमानम् ॥ १ ॥
ટી-વિસ્મૃતિઃ
જે તપસ્વીઆમાં અગ્રેસર તરીકે ગવાય છે, જે અહિંસાને યા અહિંસા મય ચારિત્રનો મહાત્ અવતાર છે અને જેણે જગતને કલ્યાણકારક થાય એવે માત્ર ઉપદેશ્યેા છે એ વર્ધમાનને હું કઈક યાદ કરું છું. ૧
(1) Let me meditate awhile on the Lord Vardhamān", the best amongst ascetics, the great incarnation to practise non-injury and the teacher of the path serving to do mankind's welfare.
मूलाभिघातः खलु वर्धमानो 'देवार्य' नाम्नाऽभिदधे प्रजाभिः । वीरः पुनवरतया प्रसिद्धः स सन्मतिर्ज्ञातसुतोऽप्यभाषि ॥ २ ॥
મૂલ નામે ‘વ માન’ છે. પ્રજાએ એમને ‘દેવાય ' નામથી સ’બેધ્યા છે. વીરતાના ચેાગે ‘વીર’ નામથી પ્રસિદ્ધ થયા છે. એએ ‘ સન્મતિ ’ અને ‘ જ્ઞાતપુત્ર ’ પણ કહેવાય છે, ર્
(2) Vardhamäna was His original name, He was known as Devarya by the people; His prowess won Him the name of Vira; and He was also called Sanmati and Jnataputra.
प्राचीनकालाऽऽश्रमवर्त्मना स्वां गतिं तनोति त्रिशलाङ्गजन्मा | चतुर्वसौ विश्रममाश्रमेषु कुर्वन् क्रमादन्तत एति पूर्णम् | ૨ ||
• ત્રિશલાનન્દન ? ( વષઁમાન ) પ્રાચીન આશ્રમ-પદ્ધતિના માર્ગ પેાતાની ગતિ લંબાવે છે, ચાર આશ્રમમાં ક્રમશઃ વિશ્રામ લેતે એ મહાપુરુષ આખરે પૂર્ણ વિશ્રામી બને છે. ૩
(3) According to the ( શ્રમ' ), He, the son resting awhile, in the four to complete rest,
ancient rules prescribed for the orders of Trisala, passed His days, after orders until He became entitled
Aho! Shrutgyanam

Page #184

-
સિ:
[ ૨૨૨] पदं जनन्या महनीयमाघमाराधनीयः प्रथमः स देवः । कर्तव्यभूतामिति मातृभक्तिमसौ विधत्ते कियदनकोटिम् ! ॥ ४ ॥
માતાનું સ્થાન પ્રથમ પૂજ્ય છે. એ પ્રથમ આરાધના કરવા એગ્ય દેવ છે. એ માટે “વર્ધમાન” કર્તવ્યભૂત માતૃભક્તિ કેટલી ઊંચી હદની બજાવે છે! (૪)
(4) The mother is given the highest place; the mother is to be adored as the first deity. Thus Vardbu māna, in token of respect towards His mother, performed His duties in a manner scarcely surpassed by any."
खेदो जनन्या मम कोऽपि मा भूद् इति स्थिरीमावमवाप्य गर्ने । स मातृभक्तेरनुशास्ति पाठं स्वयं समाचर्य महत्तमां ताम् ॥ ५ ॥
મારાં માતાજીને કોઈ પ્રકારનું દુઃખ ન થાય એ ઈરાદે ગર્ભમાં સ્થિર થઈને–પતાનું હાલવું-ચાલવું બંધ કરીને મે મહાનુભાવ માતૃભક્તિને પાઠ શિખવે છે-વય એ વસ્તુને પિતે આચરણમાં મૂકીને શિખવે છે. (૫)
(5) In order to save His mother pain, He stayed motionless in the womb, and thus taught the art of filial devotion after having practised this great art Himself,
स शैशवेऽप्यद्भुतनिर्भयत्वः क्रीडन् वयस्यैः सह बालवीरः । विलोकते भीषणमन्यदाऽहिं क्षिपत्यमुं रज्जुवदन्यतो द्राक् ॥६॥
બાલવમાં પણ અભુત નિર્ભયતા ધરાવનાર એ બાલ-વીર પિતાના ગઠીયાઓ સાથે રમત રમતાં એક દિવસે એક ભયંકર ભુજંગ દેખે છે, અને તુરત જ તેને દોરડીની જેમ પકડી અલગ ફેંકી દે છે. (૯)
Ahol Shrutgyanam

Page #185

[૨૨૨ ]
શૌ–fજરઃ
(6) The brave boy in His very childhood displayed remarkable fearlessness, throwing veide, like a rope, a snake of terrible appearance while playing with His friends.
क्रीडां सुहृद्भिः स पुनः करोति प्रत्यागतः सर्पभयात् पलाय्य । सञ्चारणं निर्भयता-गुणस्य प्रजासु बाल्यादुपदिश्यतेऽतः ॥ ७॥
અને ફરી, એ, સપને ભયથી નાશી જઈને પાછા ઉપસ્થિત થયેલા મિત્રો સાથે રમત રમવા લાગી જાય છે. આ ઉપરથી, બાળકમાં બચપણથી નિર્ભયતાના સંસ્કાર પાડવાનું સુચવાય છે. (૭)
(7) On the return of His playmates who had run away through fear of the serpent, He resumed His play. This incident Beems to preach to mankind the necessity of cultivating en attitude of fearlessness from very childhood.
तमष्टवर्ष पठनस्य हेतोरधीतिशालां पितरौ नयेते । माता च शत्रुर्जनकश्च वैरी न यो समध्यापयतः प्रजा स्वाम् ॥ ८॥
આઠ વર્ષની ઉમર થતાં વર્ધમાન કુમારને ભગાવવા માટે માતાપિતા વિદ્યાશાલામાં લઈ જાય છે. તે માતા શત્રુ અને તે પિતા વૈરી છે કે જેઓ પિતાની સત્તતિને એગ્ય વિદ્યાભ્યાસ કરાવતા નથી. (૮)
(8) When He attained the age of eight years, His parents took Him to school in order that He might study. Those parants who do not educate their children properly are indeed considered to be their enemies.
परं महोद्भासिमतेरीती नावश्यकस्तस्य परिश्रमः स्यात् । तथाविधाः खल्वनधीति-विज्ञाः प्राग्जन्मसंस्कारसमर्थशक्त्या ॥ ९ ॥
Aho! Shrutyanam

Page #186

શી-વિકસિત
[ ૨૨૩]
પણ મહાન તેજસ્વી પ્રજ્ઞાધારક એવા વર્ધમાનને વિવાધ્યયન માટે પરિશ્રમ કરવાની જરૂર ન હોય, એવાઓ વસ્તુતઃ જમાતરના સમર્થ સંસ્કાર–બળથી અનધ્યયન-વિદ્વાન હોય છે. (૯).
(9) But, for acquiring knowledge no labour seems to have been necessary for Him who was the very personification of radiant intellect. People like Him become automatically enlighte. ned because of the conformations acquired in previous births,
युवत्व-काला स्मर-रङ्गभूमिर्न चापलं तन्मनसस्तदापि । तन्मानसं संयमयोगमुद्रं विशन्ति नो वैषयिका विचाराः ॥ १० ॥
યૌવનકાલ એ કામદેવની રંગભૂમિ છે. તે વખતે પણ તે કુમારનું મન ચપલ થતું નથી. એ તેજસ્વી યુવકના સંયમયેગથી મુદ્રિત માનસમાં વિષયના વિચારે પ્રવેશ પામતા નથી. (૧૦)
(10) Youth is said to be a stage for the god of love to play on. Even in youth His mind was calm. Thanks to His practice of restraint, nothing of the objective world could enter His mind.
न तादृशो राजकुमारकस्य दुरापता राजकुमारिकाणाम् । परं पुरस्तस्य विवाह-वार्तामुद्घाटयेत् कः प्रशमोज्ज्वलस्य ॥११॥
તેવા રાજકુમારને રાજકુમારીઓની શી ખોટ હોય! પણ પ્રશમભાવથી ઉજવલ એવા એ યુવકની આગળ વિવાહ કરવાની વાત કોણ મૂકે ? (૧૧)
(11) There could be no dearth of princesses for a prince ; such high attainments. But who could open the topic of marriage before Him wbo wag bright by very reason of His complete control over the den888 ?
Ahol Shrugyanam

Page #187

[૨૦]
રીમતિ
विचिन्तयेयुश्चपला युवानः पदार्थपाठं सुमहान्तमेतम् । ફરાઝતો વાવ-વિનાનાં રક્ષા-વધા વિધેશ કા૨૨
ચપલ-ચેતા યુવાનેએ આ મહાન્ પદાર્થપાઠ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. બાળકોના જીવનને ખરાબ ચાલથી બચાવવા માટે આપ્ત જનોએ પ્રખધ રાખવું જોઈએ. (૧૨)
(12) Let the bckle youth of modern days meditate on this excellent example. It is the sacred duty of guardians to make an attempt to save their wards from the evil ways of life.
अज्ञानयोगं चरितं गृहस्य शिक्षालया दूषितवातसङ्गाः। सत्सङ्ग-बोधो विरलस्ततोऽद्य प्रजाः कुमार्ग द्रुतमाविशन्ति ॥ १३ ॥
ગૃહજીવનની અજ્ઞાન દશા, શિક્ષણાલનાં દૂષિત વાતાવરણ અને સત્સંગ તથા સદુપદેશની ખામી-એથી આજની ઉછરતી પ્રજા ઝટ આડે. માગે ઊતરી જાય છે. (૧૩)
(13) Because domestic life today is steeped in ignorance; because schools are in the midst of a vitiated atmosphere; and because wisdom derived from noble compuny is scarce, people are quick to stray into paths of vice.
તાસાં વરું “ના”-હાથ નિત્તિ, રવિવાર રા रक्तस्य शोषं कुरुते, विलासान्वेषाय चाटन्ति विलासदासाः ॥१४॥
: નાટક, હલ (હોટલ) વગેરેને શેખ તેમનું બળ હશી રહ્યા છે, શૃંગારિક વાચન તેમનું ખૂન ચૂસી રહ્યું છે અને વિકાસના દાસ બની તેઓ વિલાસની શોધમાં આથડે છે. (૧૪)
Ahol Shrutgyanam

Page #188

वीर-विभूति:
[ १२५ ]
(14) Dramas, hotels and similar institutions sap their vigour and the reading of erotic literature drains them of vitality. Those among them who are inclined to amorous pleasure wander, in search of it.
जितेन्द्रियं ज्ञातसुतस्य वृत्तं निवेदनं साधु कुमारकाणाम् ! ब्रह्माश्रमी योग्य विवाहतः प्राग् ब्रह्मव्रतं पूर्णतयाऽभिरक्षेत् ॥ १५ ॥
જ્ઞાતપુત્રનું' જિતેન્દ્રિય જીવન જગના કુમારેશને માટે રૂડા નિવેદન તરીકે છે કે, યાગ્ય વિવાહ કરવ! પૂર્વે બ્રહ્મચર્યાશ્રમના પાલકે પૂછ્યું તે પેાતાના બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરવું જોઇએ. (૧૫)
( 15 ) The example of the son of Jnata, who had perfect control over His senses, is indeed, an object lesson to young men. One who belongs to the order of students must observe the vow of complete celibacy before he can become eligible for the order of householders.
ब्रह्मव्रतं जीवनमूलभूतं ब्रह्माश्रमः सद्गुणराशिदीपः ।
ब्रह्माssस्पदं शक्ति- महः सुखानां कर्त्तव्यमाद्याश्रमपालनं सत् ॥ १६ ॥
બ્રહ્મચર્ય એ જીવનના મૂલાધાર છે. બ્રહ્મચર્યાશ્રમ એ સદ્ગુણરાશિનો हीवे छे. ब्रह्मव्रत से शक्ति, ते सने सुमनु घाम छे, रे, પ્રથમ આશ્રમનું પાલન કરવુ એ પવિત્ર કસ્તબ્ધ છે. (૧૬)
(16) Celibacy is at the root of all life. The life of & student is like a flime, combining in itself all human virtues. Celibacy is an abode of strength, brightness and happiness, and therefore its observance in the first order is the primary duty of all.
चतुर्षु खण्डेष्विह जविनस्य श्रीब्रह्मदेवः प्रथमेऽस्ति राजन् । गच्छखनो तमनचयित्वा स्वजीवनाधोगतिमातनोति ॥ १७ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #189

[૨૬]
જી-હિfaઃ જીવનના ચાર ખંડે પૈકી પ્રથમ ખંડમાં શ્રી બ્રહ્મચર્યદેવ વિરાજ. માન છે. તેનું પૂજન કર્યા વગર આગળ જનાર માણસ પિતાના જીવનની અધોગતિ કરે છે. (૧)
(17) In the very first order among the four orders into wbich life is divided, resides the god Brahma (Brahmacharya ); and if one moves forward without paying homage to him, his career gets ruined.
किं सन्मतेः सम्मतिमन्तरेणोद्वाहाय सिद्धार्थनृपोऽपि कुर्यात् ? अथेहते तत्सुहृदस्तदग्रे स प्रेष्य तं बोधयितुं तदर्थे ॥१८ ॥
સન્મતિ (વર્ધમાન)ના વિવાહ માટે તેમની સમ્મતિ વગર “સિદ્ધાર્થ રાજા પણ શું કરે? હવે “સિદ્ધાર્થ રાજા વર્ધમાનના મિત્રોને તેમની પાસે મેકલીને વિવાહ માટે તેમને સમજાવવા કેશિશ કરે છે. (૧૮)
(18) What could king Siddbartha, the father of Sanmati, do with regard to his son's marriage without obtaining His consent ? In order that He might be pursuaded into marrying, His father bent & number of friends to Vardhamana
मित्रेषु साफल्यमनाप्नुवत्सु स्वयं जनन्यत्युपवधमानम् । स्नेहस्य वृष्ट्या करुणाऽऽग्रहाच मातुर्वचः स्त्रीकुरुतेऽन्ततोऽसौ ॥१९॥
વર્ધમાનના મિત્રને પિત ના યત્નમાં સફલતા નથી મળતી, તે આવસરે માતા “ત્રિશલા દેવી ખુદ વર્ધમાનની પાસે ઉપસ્થિત થાય છે. માતાની
હવૃષ્ટિ અને તેમના કરુણ પૂર્ણ આગ્રહથી આખરે વર્ધમાન માતાનું કહ્યું માની લે છે. (૧૯)
(19) When the friends of Vardhamana failed in their attempt, Trisala, His mother, approached Him and made Him
Aho ! Shrugyanam

Page #190

वीर-विभूतिः
[ १२७]
agree to her proposal which was accoinpanied by a shower of affection and tender importunitice.
विवाह-संस्थामथ सम्प्रविश्य ब्रह्माश्रमान याति गृहाश्रमं सः । तद्धर्मपत्न्या अभिधा यशोदा प्रसूतिरेका च तयोः कुमारी ॥२०॥
હવે, વિવાહ સંસ્થામાં પ્રવેશ કરીને મહાવીર બ્રહ્મચર્યાશ્રમમાંથી ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાખલ થાય છે. તેમની ધર્મપત્નીનું નામ “પશે દા” છે. પ્રસૂતિમાં तमने क्या थाय छे. (२०)
(20) Now, baving performed the ceremony of marriage, He duly entered into the second order of a householder from that of a Brahmacbarin. The name of His lawfully wedded wife was Yashoda, and from this union a daughter was born.
विहाय कांश्चित् सकला अनेन पृथ्वध्वना तीर्थकरादयोऽगुः । गार्हस्थ्यमप्राप्य पुरोऽगमन् ये तेऽत्यल्पसङ्ख्याः क्रमगामुकाग्रे ॥२१॥
કેટલાકને બાદ કરતાં ‘તીર્થકર વગેરે બધા આ પ્રચલિત માર્ગે ચાલ્યા છે. જેઓ ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા વગર આગળ ગયા છે તેઓ આશ્રમપદ્ધતિના કમે ચાલનારાઓના મુકાબલે બહુ ડી સંખ્યાવાળા છે. (૨૧)
(21) Barriog a few exceptions, almost all including the Tirthank aras passed through the stage of a householder; if there be others who advanced further without having been householders, their number, indeed, is comparatively small.
गार्हस्थ्यमप्राप्य पुरो गमस्तु संसाधनीयो विरल-प्रकृत्याः । विश्वप्रसिद्धः क्रमिकाश्रमाध्या प्रायोऽखिलास्तेन ततः प्रयान्ति ॥२२॥
Aho! Shrutgyanam

Page #191

[ ૧૮ ]
बोर - विभूति:
ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા વગર આગળ જવું એ વિરલપ્રકૃતિસાધ્ય છે. જગપ્રસિદ્ધ માગ આશ્રમ-પદ્ધતિને ક્રમિક માર્ગ છે. એટલે પ્રાયઃ મા એ જ માર્ગે ચાલે છે. (૨૨)
(22) It is possible, only for sueh as are blessed with extra ordinary powers, to advance further without passing through the stage of a householder. That the four orders are to be followed in the ascending order is a well established tradition, and this leads people to pass through the orders mostly in traditional succession.
यः स्यात् प्रमोदस्तनयावतारे न स प्रमोदस्तनयावतारे | कन्योद्भवः प्रत्युत खेदहेतुः संजायमानः परिदृश्यतेऽद्य
॥ ૨૩ ।।
પુત્ર અવતરતાં જે હુ થાય, તે પુત્રી અવતરતાં ન થાય; મÈ દીકરીને જન્મ આજે ખેદજનક થતે જોવામાં આવે છે. (૨૩)
(23) The birth of a daughter does not seem to give as great joy as the birth of a son, Nay, in the present age, the birth of a daughter is regarded as an occasion for regrat.
परिस्थितावीदृशि कारणं तु समाजसंस्थागतदुर्व्यवस्था | पुत्रश्च पुत्री परमार्थतस्तु देशस्य खल्वस्ति समा विभूतिः ॥ २४ ॥
આવી પરિસ્થિતિ થવામાં કારણ તે સમાજસ’સ્થાગત દુર્વ્યવસ્થા છે. પરમાતઃ પુત્ર અને પુત્રી અને દેશની સરખી વિભૂતિ છે. (૨૪)
(34) Such a state of affairs is due to the confusion in the social structure. Son and daughter both, really spanking, are assets to the nation.
Aho! Shrutgyanam

Page #192

कोर-विभूतिः
ईदृक्षसाम्योज्ज्वलभावनाया विकासनायै जनता - मनस्तु | अष्टसंकेतवशेन मन्ये महात्म - वीरस्य कनीपितृत्वम्
[ १२९ ]
॥ २५ ॥
આવી સમાનતા'ની ઉજ્જવલ ભાવના જનતાના મનમાં ખિલવવા માટે, હું માનું છું કે, અષ્ટસ કેતવશાત્ મહાત્મા વીરને કન્યાના પિતા થવાનું सांपड्यु थे ! (२५)
(25) To my mind, it appears that, by a strange freak of nature, the high-souled Vira became the father of a daughter in order that an impartial sense of equality in respect of son and daughter might be cultivated amongst the people.
स्वभागिनेयेन 'जमालिना'मा वीरः समुद्राहयति स्वकन्याम् । रूढिप्रकारा भुवि भिन्न-भिन्ना । काले च काले परिवृत्तिभाजः ||२६||
મહાવીર પેાતાની કન્યા પેાતાના ભાણેજ જમાલિ’ સાથે પરણાવે છે. દુનિયામાં રૂઢિની રીતે ભિન્ન—ભિન્ન હેાય છે અને સમયે સમયે બદલાયા કરે છે.(૨૬)
(26) Vira gave His daughter in marriage to Jamali, His sister's son. Usages vary in different countries, and go on changing with the change of times.
सन्तो महान्तोऽऽवतरन्ति नैव भोगाय सांसारिकवैभवस्य । सहावतारेण तथाविधानां भवेन्महत् संकलितं रहस्यम्
Aho! Shrutgyanam
॥ २७ ॥
મહાન્ સન્ત આત્માએ સંસાર–વિલાસ ભોગવવા માટે જન્મતા નથી. તેમના અવતરણ સાથે માટું રહસ્ય સંકળાયેલું હેાય છે. (૨૭)
(27) Great saints are never born for worldly enjoyments; there is always an underlying mystery in the birth of such great personages. १७

Page #193

થોર-વિભૂતિઃ
वीरो यदाऽजायत, भारतस्य स्थितिर्विचित्रा समभूत् तदानम् । मूढक्रियाकाण्डविमोहजाले निबध्यमाना जनता यदाऽऽसीत् ||२८|| "धर्माधिनाथैश्च जनो यदाऽन्ध - श्रद्वावटेऽभूत् परिपात्यमानः । उच्च वा नीचपदेऽवगम्य परान् यदानल्पमदूद वंश्च यदापजहूर्महिला धिकारानन्यायतः पौरुप गर्वमत्ताः ।
|| ૨૧ ॥
[ ૫૦ ]
धर्माय यज्ञादिषु भूरिहिंसा- पापानलः प्रज्वलितो यदाऽऽसीत् ॥ ३० ॥ તાદશે ભારત-સૌજ્યારે લેવાયેલેવો. ‘મધ’-પ્રદેશે ! ख्याते पुरे 'क्षत्रियकुण्ड' नाम्नि प्राजायत क्षत्रियराजगेहे ॥३१॥ ( વતુમિ, નજાવનમ્ )
--
મહાવીર જન્મ્યા તે વખતની ભારતની સ્થિતિ વિચિત્ર હતી, જે વખતે જનતા અજ્ઞાન કમકાંડની મેાહજાળમાં ફસાવાતી હતી; અને જે વખતે ધમના ઠેકેદાર ” લોકોને અન્ધશ્રદ્ધાના ખાડામાં પટકી રહ્યા હતા; જે વખતે પેાતાને ‘ઉચ્ચ' માનનારાએ ત્રીજાને “ નીચ છ સમજી બહુ સતાવી રહ્યા હતા; જે વખતે પૌરુષ-મદથી છકી ગયેલા પુરુષ અન્યાયથી ઔ-જાતિના હક્કો છીનવી રહ્યા હતા; અને જે વખતે ધર્મના નામે યજ્ઞાદિમાં પશુવધને પાપાનલ ભયંકર ધમધમી રહ્યો હતે; એવા દેશની દુદ શાના-વખતમાં ૮ દેવાય ’ દેવ ‘ મગધ ’ દેશમાં, જાણીતા ‘ ક્ષત્રિયકુંડ” નગરમાં, ક્ષત્રિય રાજાના રાજમહાલયમાં અવતરે છે. (૨૮-૩૧)
*
(28) Strange was the condition of India when Vira was born, The people were enmeshed in a tangle of meaningless ritualism. They were thrown into the abyss of blind faith by the so called leaders of religious thought. Those who regarded themselves superior were harassing others whom they considered to be low. Men, intoxicated with the pride of manhood, unjustly deprived women of their inherent rights; and the fire of sin arising from the excessive immolation of animals in sacrifices in the name of religion, was fully ablaze. At this miserable juncture was born the Lord Devarya, in a royal family of Kshatriyas in the city of Kshatriyakunda in the province of Magadha-( 28–31 )
Aho! Shrutgyanam

Page #194

વ-મૂરિ
[ ૨] असौ सहस्रार्ध-सहस्रयुग्म - वर्षोर्वकालो बहुतितोऽभूत् । पाखण्ड-दम्मैश्च कुलाभिमान-मदैरनाचार-वधोपतापैः ॥ ३२ ।।
લગભગ અઢી હજાર વર્ષ ઉપરનો એ કાળ અનાચાર, દંભ, પાખંડ અને જાતિકુલાભિમાન-મોથી તથા હિંસા-ત્રાસથી બહુ દૂષિત હતો. (૩૨)
( 32 ) Some two thousand and five hundred years ago, the age was vitiated with wrong beliefs, hypocrisy, pride of birth, irreligious conduct and the distressing sight of animal-slaughter.
અશાતવાતાવરણags sવૃતમiદ્વારપાનહેતો ! अभ्यर्थितः कस्यचनावतार आसीत् तदानीं सुमहात्मशक्तेः ।। ३३ ।।
અશાન્ત વાતાવરણનાં અભ્રપટલથી ઘેરાયેલી પ્રજાના ઉદ્ધરણ માટે તે વખતે કોઈ સુમહાન આત્મશક્તિનું અવતરણ અભ્યર્થિત હતું. (૩૩)
( 33 ) It seemed as if the people were shrouded in thick clouds of a very diaturbed atmosphere; and, for the sake of their uplift, it was desired that some extraordinary persoa, possessing wonderful soul-force, should appear on earth.
धर्मान्ध- सत्तोन्मद-निर्दयत्वात्याचारवायुः प्रसरीसरीति । तदा तदातापशमाय शान्ति-पाठाय कोऽप्यम्युदियात् समर्थः ॥ ३४॥
ધર્માન્યતા, સન્માદ અને નિર્દયતા અત્યાચર-વાયુ જ્યારે ખૂબ ફેલાય છે ત્યારે તેના સન્તાપને શમાવવા અને શક્તિનો મન્નપાઠ ભણાવવા માટે કઈ સમર્થ આત્મા નીકળી આવે છે. (૩૮)
( 34 ) Whenever an atmosphere of bigotry, intoxioation of power and cruel oppression prevails, some great soul appears in the world in order to remove distress, and to teach lessons in the restoration and maintenance of peace,
Ahol Shrutgyanam

Page #195

શી-હિતિઃ
उच्चोच्चशक्तरवतार एष यद् वर्धमानो भुवमाजगाम । असौ विरक्तो जगदालनादैर्भवत्यनल्पाऽऽत्मविमुक्तिचिन्तः ॥३५॥
આ ઊંચીમાં ઊંચી શક્તિનું અવતરણ છે કે મહાવીરનું પૃથ્વી પર આગમન થયું. એ મહાન પુરુષ જગના આર્તનાદથી વિરક્ત બની આત્મમુક્તિના, પ્રાણીઓની દુઃખ-મુક્તિના મહાન ચિન્તનમાં મગ્ન બને છે. (૩૫)
( 35 ) An embodiment of the highest power, Vardhamana came down to earth. This great personage, being filled with a desire for renunciation because of the unceasing cries of eartbly creatures became absorbed in reflecting on how to make them free from miseries.
दुःखस्य मूलं जडमोहरोगस्तेनैव सन्ताम्यति विश्वमेतत् । चित्तवमानोज्ज्वलसंयमस्याऽनुशीलनं खल्वगदोऽस्ति तत्र ॥३६ ॥
દુઃખનું મૂળ જડમેહને રેગ છે, એથી જ આ જગત્ દુઃખી છે. આત્મદ્રષ્ટિપૂત સંયમ જ એ રેગનું ઓસડ છે. (૩૬)
( 36 ) The root of all troubles is the disease of attachment to material things. It is because of this that the whole world suffers. The medicinal remedy thereof is the practice of selfrestraint illumined with the consciousness of the Self,
स्वयं तमासेव्य परं प्रपद्य स्वास्थ्यं स्वकीयं प्रकटीकरोमि । कल्याणभूतं जगतः पुरस्तमित्युच्चकैश्चिन्तनमाविशत् सः ॥३७॥
હું પિતે જ પહેલાં એ ઓસડનું સંપૂર્ણ સેવન કરું અને મારું પિતાનું (આત્મિક) સવારણ્ય પૂર્ણ પ્રાપ્ત કર્યું અને પછી એ કલ્યાણભૂત એસડ ને જગની આગળ પ્રકટ કરું–આ જાતના ઉચ્ચ ચિન્તનમાં મહાવીર નિમગ્ન બને છે. (૩૭)
Ahol Shrugyanam

Page #196

થી-વિભૂતિઃ
[ ૧૩ ]
( 87 ) Let me first administer that medicine to myself and fully get my spiritual health restored to me; and after that I shall show that tried beneficial medicine to the world. He got Himself engrossed in reflection of this sort.
दीक्षामाप्तुं कुरुते स्म पित्रोराजीविताद् गर्भपदे प्रतिज्ञाम् । खेदाकुलभूततया स्वगर्भ स्थैर्येण मातुः स विवेकशाली ॥ ३८ ॥
મહાવીર ગર્ભાવાસમાં સ્થિર થવાથી તેમનાં માતાજીને અનિર્દેશકા આવવાથી તે બહુ ખેદાકુલ થયાં હતાં, એથી એ વિવેકશાલી પુરુષ માતા-પિતા જીવન્ત હાય ત્યાં સુધી દીક્ષા નહિ ગ્રહણ કરવાની, ગર્ભાવસ્થામાં જ પ્રતિજ્ઞા કરી હતી. (૩૮)
( 38 ) As Mahāvārā remained motionless in the womb His mother was plunged in sorrow. This led the wise Vīra to take a row, while in embryo, not to renounce the world so long s His parents should live.
स चिन्तयामास तदोज्ज्वलात्मा शुश्रूषमाणस्य गुरू इमौ मे । ग्रहानुषित्वा क्रमयोगतोऽन्ते सम्पत्स्यते न्याय्यतया तपोऽपि ॥ ३९ ॥
તે પવિત્ર આત્માએ તે વખતે ચિન્તવેલું કે-મારાં આ માતાપિતાની ઘરમાં રહી સેવાશુશ્રુષા કરતાં અન્તે અનુક્રમે પત્રિજ્યા પણ મને ન્યાયસર સાંપડશે, (૩૯)
(39) That great and noble soul refleoted that, serving His parents in the home, will prove a proper and judicious prelude to His eventual Diksha by gradual degrees.
समग्रपापक्षपण स्वरूपा, दीक्षा मता निर्मलभावयोगा । अत्यन्तसन्ताप-विधायकस्य पित्रोर्न सा न्यायसमन्विता स्यात् ||४०||
Aho! Shrutgyanam

Page #197

(૨૧]
શી-તિતિ દીક્ષા સર્વ પાપના વિદ્યારણરૂપ અને નિર્મળ ભાવવૃત્તિરૂપ ફરમાવવામાં આવેલી છે, માટે માતાપિતાને અત્યન્ત દુઃખ-સન્તા૫માં નાંખી દીક્ષા ગ્રહણ કરવી ન્યાયસર નથી. (૪૦)
( 40 ) Diksba is recognized as the greatest dissipatur of sins, and presupposes accompaniment of pure sentiments. It is, therefore assuredly not proper to receive Diksbe if it causes grave and anxious pain to the minds of parents.
पित्रोरुपास्तिव्रतसम्पदादिभूतं शुभं मङ्ग मस्तिलोके । सदुष्प्रतीकार-महोपकारौ पूजास्पदं धार्मिकचेतसां तौ
॥४१॥
માતા-પિતાની ભક્તિ એ ચારિત્ર-વ્રત-સાધનાનું પ્રારંભિક શુભ મંગલ છે. જેમને પ્રત્યુપકાર બહુ દુષ્કર છે એવા મહાપકારી માતા-પિતા ધામિક મનવૃત્તિના માણસને પૂજનીય હોય છે, (૪૧)
( 41 ) The worship of parents, is an auspicious precursor to the life of a mendicant. Parents whose debts bre very difficult to repay, are the first objects of veneration for the righteous.
स धर्मशाली स पुनः कृतज्ञा सती च तद्देवगुरुकमार्चा । समुज्ज्वलान्तःकरणेन सम्यग् एतौ गुरू सम्प्रतिपद्यते यः ॥ ४२ ॥
તે ધર્મથી ભિત છે, તે કૃતજ્ઞ છે અને તેની દેવગુરુભક્તિ પ્રશરત છે, કે, જે એ ગુરુએ માતાપિતાને શુદ્ધ અન્તઃકરણથી ગ્ય રીતે આરાધે છે. (૨)
( 42 ) He is said to be religious, he is regarded as grateful and his worship of God and preceptors is considered as praise worthy, who, with a pure heart fervently adores his parents,
Ahol Shrutyanam

Page #198

થા
[૨૩]
साधारणस्वार्थकृतेऽपि पिर्विमाननाचापलमाचरद्भिः। एष प्रसङ्ग परिचिन्तनीयो देवायदेवस्य महोदयस्य
॥४३ ।।
સાધારણ સ્વાર્થ માટે પણ જેઓ પિતાનાં માતા-પિતાનું અપમાન કરવાની ધૃષ્ટતા કરે છે તેમણે મહેય દેવાય? દેવ છે આ પ્રસંગ વિચારો ઘટે. (૩)
( 43 ) Those who audaciously insult their parents for mere gain should ponder over this incident in the life of Depārga of excelling brilliance.
यदीयमन्तःकरणं विरक्तमत्यन्तमुत्कं तपसे प्रयातुम् । विलम्बते प्रवाजितुं तथापि स केवलं तोषकृते स्वपित्रोः ॥४४॥
જેનું વિરક્ત અન્તઃકરણ પ્રવજ્યાના પંથે પ્રયા કરવા અત્યન્ત ઉત્કંઠિત થઈ રહ્યું છે, છતાં તે મહાન્ યુવક કેવળ પિતાનાં માતા-પિતાને સંતોષવાની ખાતર દીક્ષા લેવામાં વિલમ્બ કરે છે. (૪૪)
( 44 ) Although His mind was utterly free from all desires, and He was anxious to embrace the life of an ascetic, this great soul delayed His initiation simply in order to keep His parents contented.
परत्र मातापितरौ प्रयातोऽष्टाविंशवर्षे सति वर्धमाने । राज्याभिषेकोऽथ शिरः कियिं सिद्धार्थ -सून्योः समलङ्करोतु ॥४५॥
વર્ધમાનની અઠાવીશ વર્ષની ઉમ્મર થતાં તેમનાં માતાપિતા પરલેક સિધાવે છે. હવે રાજ્યાભિષેક કેના મસ્તકને અલંકૃત કરે? બે ભાઈઓમાંથી કેન થાય? (૪૫)
Ahol Shrutgyanam

Page #199

[१ ]
बोर-विभूतिः ( 45 ) When He was twenty eight years of age, His parents left for the other world, Now, during the coronation ceremony, out of the two sons of Siddhartha, the question was whose head should the crown adorn,
पुत्रः पिता बान्धव-बान्धवौ च परस्पगेच्छेदपरौ भवेताम् । यदर्थग्राः समरा भवन्ति तत्रास्ति लक्ष्म्यां जगदन्धभूतम् । ॥ ४६॥
જેને માટે બાપ-બેટા અને ભાઈ- ભાઈ એક-બીજાનું ઉચછેદન કરવા તૈયાર થાય છે અને જેને માટે ભયંકર યુદ્ધો ખડાં થાય છે તે લક્ષમીની भन्६२ मत मांधणु मन्यु छ (४६)
( 46 ) The world gets blinded by wealth, for the sake of wbich the son fights with bis father, brothers are ready to destroy one another, and the most terrible wars take place.
परन्तु 'नन्दे'रधिकः प्रियोऽस्ति लक्ष्म्याः स्वकीयो लघुसोदरोऽसौ । निवेदयत्याग्रहपूर्वकं तं 'नन्दिपत्वासन आसनाय ॥४७॥
પણ “દ ( “નન્ડિવર્ધન”)ને લક્ષમી કરતાં પિતાને ના ભાઈ (વર્ધમાન) વધારે વહાલે છે. “ નવિર્ધન” વર્ધમાનને રાજગાદી પર सपा माअ५४ निवहन ४२ छ. (४७)
(47) But as Nandivardhana loved his younger brother more then the goddess of wealth, be most earnestly asked bis brother to occupy the royal throne.
धीरस्तदस्वीकृतिमादरेण कृत्वा स्वदीक्षाविषये तमाह । 'मम व्रताभिग्रह आर्य ! पूर्णस्ततोऽनुमन्यस्व तपाकृते माम् ॥४८॥
Aho! Shrutgyanam

Page #200

મા-વિભૂતિ
[ ૭] મહાવીર તેને આદરપૂર્વક અસ્વીકાર કરી પિતાની દીક્ષા માટે પોતાના મોટા ભાઈને કહે છેઃ આર્ય ! મારે વ્રતાણિગ્રહ હવે પૂર્ણ થાય છે, માટે દીક્ષા સારુ મને અનુમતિ આપો ! (૪૮)
( 48 ) Vira respectfully declined the offer, and broached to him the subject of His Diksbā. 'Oh Venerable One', He said,
The time-limit of my vow for sainthood having been reached, permit me now to accept the order of monks.'
स आह पित्रोविरहोपरि त्वत्प्रयाणकं भावि सुदुःसहं मे । वर्षद्वयं तन्मम तोषणायाऽधिकं गृहानावस वर्धमान !
॥४९॥
નન્દિવર્ધન જવાબ આપે છે ભાઈ! માતા-પિતાના (તાજેતરમાં થયેલા વિરહ પછી તારું પણ પ્રયાણ થાય તે એ મને બહુ દુસહ થઈ પડે, માટે મને સંતોષવાની ખાતર, ભાઈ ! બે વર્ષ વધુ ઘરમાં કેવી જાઓ. (૪૯)
( 49 ) Nandi replied, “ If you also leave me so soon after the reoent separation from our parents, it will be imposaible for me to bear it. Oh Vardhamana, for my sake stay at home for two years more.'
तद्वाचमङ्गीकुरुते विनम्रोऽधिकं गृहे तिष्ठति वर्षयुग्मम् । क्रियाविशेषान् ब्रतिजीवनस्य गृहस्थवेषेऽपि समाचरन् स:
॥
મહાવીર વિનમ્રપણે પોતાના મોટા ભાઈનું કહ્યું સ્વીકારી લે છે. અને, ગૃહસ્થ-વેષભૂષામાં પણ ત્યાગી જીવનની વિશેષ બાબતેનું પાલન કરતા તેઓ બે વર્ષ વધુ ગ્રહવાસમાં રહે છે. (૫૦)
Ahol Shrutgyanam

Page #201

[१३८]
वोर-विभूतिः ( 50 ) With characteristic humility, Mahavira consented to remain at home for a period of two years, and dnring this inter val, though a householder, He practised some special observances prescribed for an ascetic.
इमां प्रवृत्तिं किल वेद ' वानप्रस्थाश्रम 'स्थानतया तदीयाम् । आवश्यकोऽभ्यासविधिर्मुमुक्षोः प्रवेशतः प्रागनगार-धर्मे ॥ ५१ ॥
મહાવીરની આ પ્રવૃત્તિને હું “વાનપ્રસ્થાશ્રમના સ્થાને સમજી છું. મુમુક્ષુને અનગારધર્મમાં પ્રવેશ કરવા અગાઉ ત્યાગનું અભ્યાસ-વિધાન भावश्य छे. (५१)
( 51 ) I, indeed, consider this conduct of Mahavira &s appropriate to and resembling the conduct of a hermit in the third order. This practice of detachment or abstention is very necessary for an aspirant to salvation, before commencing the Hfe of a homeless ascetic,
अभ्यस्य हि त्यागविधिं प्रवेशो हितावहः स्यादनगार-धर्मे । इत्थं तृतीयाऽऽश्रम-संविधान संन्याससम्पादनपूर्वभूमिः ॥ ५२ ॥
ત્યાગવિધિને અભ્યાસ કરીને અનગાર-ધર્મમાં પ્રવેશ કરે એ હિતાવહ પદ્ધતિ છે. આમ, ત્રીજા આશ્રમનું વિધાન એ સંન્યાસગ્રહણની पूर्व भि३५ छे. (५२)
( 52 ) After having practised detachment or absteation the entry into the life of a homeless ascetic proves indeed very beneficial. Thus the observance of rules of conduct prescribed for the third order is the stage preparatory to the life of an ascetic.
आवश्यकोऽभ्यासविधिन पूर्व भवेन्महावीरविधोत्तमानाम। तथापि दातुं भुवि बोधपाठ तथा महानाचरति स्वयं सः ॥ ५३॥
Ahol Shrutgyanam

Page #202

વૌ-નિતિ
[૩૨] છે કે, મહાવીર જેવા ઉત્તમ આત્માઓને ચારિત્ર ગ્રહણ કરવા પૂર્વે ત્યાગનું અભ્યાસ-વિધાન કરવાની કંઈ જ જરૂર ન હોય; છતાં મુમુક્ષુઓને બધપાઠ આપવા સારુ એ મહાન્ આત્મા સ્વયં એ પ્રમાણે આચરણું કરે છે. (૫૩)
( 53 ) Though no practice might be considered imperative for great personages like Mabávir prior to their acceptance of renunciation, yet He conducted himself in this manner in order that it may serve as an instructive lesson to others.
स त्रिंशदन्दः पुरुषोत्तमोऽथ संन्यासरूपामुपयाति दीक्षाम् । सुविस्मितास्तत्समयाः परेऽपि सन्तस्तपस्तस्य विलोक्य घोरम् ॥५४॥
ત્રીશ વર્ષની ઉમ્મરે એ મહાનુભાવ સંન્યાસરૂપ ( સર્વવિરતિરૂપ) દીક્ષા અંગીકાર કરે છે. તેમને ઉગ્ર તપ જોઈ તે કાળના બીજા મોટા સાધુ-સને પણ ખૂબ અજાયબ થાય છે. (૫૪)
( 54 ) When He was thirty years of age, He became an ascetic renouncing all worldly attachments. Other great saints of His age were wonderstruck at His practice of the most terrible austerities.
मौनाश्रितो द्वादश वत्सराणि प्रायेण हित्वाऽशन-पानकं सः। उजागरो ननशरीरपादो महीमटत्यात्मविशोधमनः ॥५५॥
આત્મધમાં મગ્ન એ મહાત્મા બાર વર્ષ લગી પ્રાયઃ (મોટે ભાગે) ખાવું-પીવું મૂકી દઈ, મૌનપણે ઉજાગરા કરતો ઉઘાડે શરીરે તથા ઉઘાડે પગે પૃથ્વી પર પર્યટન કરે છે. (૧૫)
( 55 ) Deeply engrossed in the realization of the soul, He Bleeplessly roamed over the surface of the earth for twelve long
Aho 1 Shrutgyanam

Page #203

[४ ]
पोर-विभूतिः yets, naked and bare-footed, observing silence, while having slmont given up food and drink.
महामहोपद्रवकष्टपातेष्वपि स्थिरात्मा ऋषि-पुङ्गवः सः । न रुष्यति क्वाप्यधमाधमेऽपि क्षमा दधानः परमां कृपां च ॥५६॥
હેટા મહેટા ઉપદ્રવનાં કષ્ટ પડવા છતાં જેને આત્મા સ્થિર છે એ એ મહાન મહષિ કઈ પર પણ શેષ કરતો નથી. અપમાધમ ઉપર પણ એ સન્તના મહાનું જીવનમાંથી ક્ષમા અને દયા જ नीतरे छे. (५६)
(56) The great gaint of unruffled mind even in the face of great oalamities, never was wrathful to any, but was extremely forgiving and compassionate to even the worst villain.
एवंविधे द्वादशवर्ष-साधने समाप्तिमागच्छति तस्य योगिनः । सर्वप्रकाराऽऽवरणप्रहाणतः पूर्ण परब्रह्म-महः प्रकाशते ॥५७॥
આમ, બાર વર્ષની સાધના પૂર્ણ થતાં તે મહાત્માને સર્વ પ્રકારનાં આવરણે (ઘાતી કર્મો) ખસી જતાં પૂર્ણ પરમાત્મ-જ્યોતિ પ્રકટ થાય છે. (૫૭)
157) Thus He, of supremely meditative mind, continued His penance for twelve years on the expiration of which all veils of Kármie forces were lifted up and He shone, in full spiritual brilliance of the highest Brahma (the Suprme).
पूर्णात्माऽसौ परमविमलालोकचैतन्यरूपः
पूर्णानन्दः परमविभुतः श्रीमहावीरदेवः । ज्ञानालोकं वितरति परं लोककल्याणहेतो
रायुप्पूौं भवति च निराकारसिद्धस्वरूपः
॥५८ ।।
Ahol Shrutgyanam

Page #204

લી-ભૂતિઃ
[ ૧૭ ] પૂર્ણાત્મા, પરમનિમલપ્રકાશ-ચૈતન્ય સ્વરૂપ, પૂણનન્દ થયાને પરમવિભુ શ્રી મહાવીરદેવ હવે લેકકલ્યાણ માટે શ્રેષ્ઠ અને પવિત્ર તત્ત્વજ્ઞાનનું પ્રકાશન કરે છે. અને આયુષ્ય (૭૨ વર્ષનું) પૂર્ણ થતાં નિરાકાર સિદ્ધસ્વરૂપને પ્રાપ્ત થાય છે. (૫૮)
That perfected soul, the embodiment of consciousnes full of pure brightness, the eteraal bliss, the supreme Lord Maba vira radiated the best light of knowledge for the welfare of mankind. And when His life-period was over, He attained to the state of formless and perfect existence.
वीर-विभूतिः (રા)
Part II
The Preaching of Lord Mahāvira
( This part is translated into English by N. K. Bambhania, M. A., LL. B., Mangrol, Kathiawar. 1
Ahol Shrugyanam

Page #205

[ ૨૪૨ ]
सत्यप्रकाश समवाप्य पूर्ण यद् वर्धमानो जगतो दिदेश । संक्षेपतस्तत् प्रतिपादयामि समग्रकल्याणनिदानभूतम्
ત્રીવિભૂતિ
n +$ !
( સમગ્ર આવરણ-અન્ધાને ઉચ્છેદી ) સત્યને પૂર્ણ પ્રકાશ પ્રાપ્ત કર્યા પછી ભગવાન મહાવીરે જગત જે ઉપદેશ કર્યો છે તે સને કલ્યાણકારક હાઈ અહીં ટૂંકમાં રજૂ કરું છું. ( ૫૯ )
( 59 ) I here briefly relate what Lord Mahavira taught the world after attaining that True & Perfect light. That teaching is such as will benefit all,
विमोहनिद्रापतिता मनुष्या महात्मना कारुणिकेन तेन । पवित्रवाणीप्रसरैः स्वकीयैर्महस्विभिर्जागरिताः प्रवोध्य ॥ મૈં ॥
એ કાણિક મહાત્માએ મેહનિદ્રામાં પડેલા માણસેાને પાતાની પવિત્ર વાણીના તેજસ્વી પ્રચારથી પ્રત્યેાધીને જગાડ્યા છે. (૬॰ }
(60) Men of the world were fast asleep under the influence of Moha (ignorance or infatuation). Them this Great Soul, with His heart overflowing with mercy, has awakened by means of His brilliant flow of pious speech.
धर्माशयात् स्वार्थकृते च हिंसां विधीयमानां प्रचुरं समन्तात् । सोऽपासितुं दुर्गतिहेतुभूता मान्दोलनं ज्ञानमयं ततान ॥ ૬૨ ॥
તે મહાપુરુષે ધબુદ્ધિથી અને સ્વાર્થને માટે ( વિષયલેલુપતાથી ) રાતી ક્રુતિકારક હિ'સાના ખર્ડુબ્યાપી પ્રચારને નાબૂદ કરવા જ્ઞાનમય આદૅશન ફેલાયુ હતું. (૬૧)
Aho! Shrutgyanam

Page #206

और-विभूतिः
[१
]
(61) He launched a purely spiritual movement to root put the evil practice of animal-slaughter, which was carried on
verywhere under the name of mis-conceived religious belief, or was due to the gross selfishness of men. This evil practice is sure to lead them to perdition,
उचैर्महात्मा स दिदेश लोकान् युष्माकमाच्छेत्तुमसन् परस्य । नैवाऽधिकारा, प्रियमेव सर्वशरीरभाजां निजजीवनं हि ॥२॥
એ મહર્ષિએ લોકેને જોરદાર ઉપદેશમાં કહ્યું અન્ય પ્રાણીના પ્રાણને છીનવવાને તમને હક્ક નથી. બધા એને પિતાનું જીવન વહાલું જ હોય छे से समन् ! (१२)
( 62 ) To men, that Great Soul preached at the top of His voice: You have no right what-80-ever to take the life of another. Life is as much dear to others as to you,
सर्वः समाकांक्षति सौख्यमेव परस्य दुःखीकरणं न युक्तम् । दुःखस्य काष्ठा च परा परस्य प्राणापहारे प्रविचारयध्वम् ! ॥६३||
બધા સુખને જ ચાહે છે. બીજાને દુખ આપવું ઉચિત નથી. તમારે વિચારવું જોઈએ કે, બીજા પ્રાણીના પ્રાણ લેવામાં તેને પરાકાષ્ટાનું (છેલ્લી હદનું)
५ थाय छे. (63)
(63) All desire happiness and happiness only. Then to give pain to others is bad. Bear in mind that when an animal is killed it feels the worst of pains.
न हिंसया सिध्यति धर्मतनं धर्मस्तु सन्तोषगतः परस्य । तेनैव संसिध्यति सौमनस्यं मिथो मनुष्येषु तथाऽऽत्मतोषः ॥६॥
Ano! Shrutgyanam

Page #207

↑ " ]
ફીલ્ડ મૂતિઃ
હિંસાથી ધમનું તત્ત્વ નથી સધાતું. ધમ તે ખીજાને સન્તેષ પમાડવામાં છે. એ જ રીતથી મનુષ્યેામાં પરસ્પર સૌમનસ્ય (મીઠી લાગી, મીઠે વ્યવહાર) સધાય છે, અને સાથે જ, આત્મસન્તાષ પણ પમાય છે, (૬૪)
( 64 ) To attain piety ( Dharms ) through violence is impossible. To attain piety, make others happy. Mutual affectionate feelings and also self-contentment of men flow from such a wish to make others happy.
अनन्तसंक्लेश भवार्तनादैः करोति वातावरणं च हिंसा |
मलीमसं क्रूर - भयंकरं च विलीयते तेन च लोकशान्तिः ॥ ६५ ॥
પ્રાણીને હિંસવામાં તેના અનન્તદુઃખભર્યાં આન્તનાદે ખરેખર વાતાવરણને ક્રૂર, ભયંકર અને મલિન બનાવી મૂકે છે, અને એથી પ્રજાજીવનની શાન્તિ પણ હણાય છે. (૬)
( 65 ) The helpless eries of animals experiencing infinite pain while being killed, render the atmosphere dirty, oruel and fearful. It is this that destroys world-peace.
जिजीविषा चेत् सुखतः स्वयं तद् न बाधकः स्यात् परजीवनस्य । अन्यान् समुज्यास्य सुखी बुभूषा नूनं महामोहविचेष्टितं तत् ॥ ६६ ॥
માણસ પેાતે જે સુખે જીવવા ચાહતા હોય તે તેણે ખીજાના મનને આધાકારક ન બનવું જોઈએ ( ખીજા જીવાને પણ સુખે જીવવા દેવા જેઈએ ). બીજાના કચ્ચરઘાણ વાળીને પેાતે સુખી થવા ઇચ્છવુ એ તે ખૂબ જ અજ્ઞાન ચેન્ના છેાય કર ભ્રમણા છે. બીજાઓને દુઃખમાં નાંખનાર પેાતાને માથે પણ દુઃખના ભય ઘૂમી રહેલા અનુભવતા ડેાય છે.) (૧૬)
(66) If one wants to live in peace, let him not destroy the life of another. The expectation to live happily after destroying others is an egregious blunder,
Aho! Shrutgyanam

Page #208

-विभूतिः
[ ૧] वनस्पतीनामशनं विहाय मांसाशनं नैव सती प्रवृत्तिः । हिंसां विना क्लेशपरां हि न स्यात् राशयोत्पादनिवन्धनं तत् ।।६७॥
વનસ્પતિને અહાર મૂકી માંસભક્ષણ કરવું એ સારી વાત નથી. હિંસા, કે જે સહેજે કલેશત્પાદનથી ભરપૂર છે, તે વગર માંસાહાર સંભવ નથી. એટલે માંસાહારની પાછળ હિંસાનું પાપ ભયંકર ભભૂકી રહ્યું હોય છે. આમ માંસાહાર ક્રૂર આશયમાંથી જન્મે છે, અને વળી ક્રૂર આશયને જન્માવે છે, ફેલાવે છે. (૬૭)
(67) To leave vegetarian food and to take to meat-diet is bad. Meat-diet which can only have its origin in cruelty and bard-heartedness and wbich further engenders hard-heartedness, is not possible without animal-slaughter which involves & lot of torture and pain.
सूक्ष्मासुमत्त्वेऽपि वनस्पतीनां न तान् विना जीवति देहधारी ! नैसर्गिक भोजनमाचरंस्तत्, जनो न दुष्येदमलीमसत्वम् ॥ ६८ ॥
વનસ્પતિમાં યદ્યપિ સુસૂદ્ધમાં પ્રાણ તત્વ (Life) છે, તથાપિ તેના આધાર વગર દેહધારી જીવી શકે નહિ. વળી, એ પ્રાકૃતિક આહાર છે, જેમાં કોઈ પ્રકારની મલિન ચીજ (લોહી, હડી વગેરે બિલકુલ નથી. માટે એ સ્વાભાવિક પવિત્ર આહાર કરતાં માણસ દૂષિત થતું નથી–ગુન્હેગાર ઠરેત નથી. (૬૮)
(68) Tnough plants bave some sort of life in them, it is impossible for men to live without the use of them. This is the natural food, and it contains no such obnoxious matter as blood, flesh, bones ect. So a man taking it, is tainted with no sid.
दिदेश वीरो महतीमहिंसां संन्यासिनां गेहवतामणुं च । संकल्पतः स्थूलशरीरभाजां निरागसां हिंसनवर्जरूपाम्
॥६९ ।
Aho! Shrugyanam

Page #209

મહાવીર દેવે અહિંસાનું મહાવત સંન્યાસી જીવન માટે બતાવ્યું છે, જ્યારે ગૃહસ્થો માટે અહિંસાનું અણુવ્રત જણાવ્યું છે. ગૃહસ્થ માટે પ્રરૂપાયલી અણુ” અહિંસાની મર્યાદા નિરપરાધ“સ્કૂલ” (“સ”) પ્રાણીઓનાં ઈરાદાપૂર્વક હિંસનથી વિરમવામાં છે. (રોગપચાર જેવા પ્રસંગે રોગ-જતુઓનું ઈરાદાપૂર્વક હિંસન થાય છે તેને નિષેધ એ અહિંસામાં શામિલ નથી.) (૬૯)
(69) Lord Mahavira bas ordained the great or comprehensive vow of non-violence for ascetics & the small or limited one for housebolders. The latter consists in not intentionally killing innocent or unoffending animals who are traga (moving or mobile ) beings.
परस्य दुःखीकरणं कषायविकारदुर्भाववशेन हिंसा।। प्रमादयोगः स्वयमेव हिंसा दुर्भाववृत्तिः पुनरुच्यते किम् ? ॥७॥
બીજાને વાર્થથી, લોભલાલચથી, ક્રોધાદિ વિકારથી અથવા મૂઢબુદ્ધિથી, ભ્રમિત ખાલથી દુઃખ આપવું એ હિંસા છે. પ્રમાદગ-પ્રમત્ત સ્થિતિઅસાવધાનતા જાતે જ હિંસા છે, તો પછી દુર્ભાવવૃત્તિ (બુરી ભાવના) માટે તે શું પૂછવું ? (૭૦)
(70) To give pain to others under the influence of evil feelings such as self-interest, temptation, anger or folly, is also Hinsa (violence). Carelessness by itself amounts to violence; then what to say more of evil-mindedness,
हिंसाप्रतिः प्रतिहिंसकत्वं वरेण वरस्य परंपरा च । जगत्यहिंसा- बलमुच्चकोटि विरोधिचेतांस्यपि नामयेद् यत् ॥७१।।
હિંસામાંથી પ્રતિહિંસકભાવ જમે છે ધ વૈરને જન્માવે છે, એમ પરથી વિરની પરંપરા ચાલે છે. જગતમાં અહિંસાનું બળ એ ઉચ્ચ કેટિનું બળ છે, કે જે, વિધીઓનાં વિરોધી દિલને પણ નમાવે છે. (૭૧)
Ahol Shrutgyanam

Page #210

વીત:
[ ૨૭
(71) Violence begate counter-violence An Act of hostility lets loose & flood of such retaliatory acts. The force of non-violenos is of a type 87 supr. me that even hostile hearts many bend be. fore it.
न काप्यहो ! सवत ! दुर्विचारं स्वदुर्विचाराक्रमणं स्व एव । विश्वांगिमत्रारतिलक्षणं भोः ! अहिंसधर्म समुपाश्रयध्वम् ।। ७२ ॥
ભગવાન કહે છે એ મનુષ્ય! કેઈને માટે પણ બુરે વિચાર ન સેવશે. યાદ રાખશે કે પોતાના દુઇ વિચારે પોતાની જ ઉપર આક્રમણ કરનાર થઈ પડે છે. દુનિયાભરના પ્રાણીઓ તરફ મૈત્રીભાવ રાખે એ જ અહિંસા ધર્મ છે. એ ધર્મને તમે તમારા જીવનમાં પ્રગટ . (૭૨)
(72) Oh, never entertain an evil thought for any one. Such thought reacts upon the parson himself. Oh, men, ever observe the VON of pon-violence which consists in wholehearted love for all,
प्रियाप्रिय स्वस्य सुखासुखे स्तस्तथा परस्यापि विचिन्त्य भव्याः । भवेत सर्वत्र सुचित्तभावा नामंगलं कस्यचिदाचरेत ! ॥७३ ।।
જેમ પિતાને સુખ પ્રિય અને દુઃખ અપ્રિય છે, તેમ બીજાને પણ તેમ જ છે. એમ સમજી એ સજન! બધા પ્રાણીઓ તરફ તમારી અને ભાવના શુભ રાખે! કોઈનું પણ અમંગલ (બુ) ન કરે. (૩)
(73) Just as you like pleasure & dislike pain, so do others also. Think this and be well-wishers of all. Never think of doing ill to anyone.
हिंसन्ति लोभाच्छलयन्ति लोभात् क्लिश्नन्ति लोभारिपवान्त लोभात् । लोभी हि विस्तीर्णमनर्थमूलं तत् पापमुच्छिद्य सुखीभवेत ॥ ७४ ।।
AMO! Shrutgyanam

Page #211

[ ૮]
વારિક માણસ બીજાની હિંસા કરે છે લોભથી, બીજાને ઠગે છે, ઠગવા દાવપેચ કરે છે લેભથી, બીજાને હેરાન કરે છે અથવા પિતે હેરાન થાય છે લેભથી, અને બીજાને દુશ્મન બને છે લેભથી. ખરેખર લેભ અનર્થનું વિસ્તીર્ણ મૂળ છે. એ પાપનું નિન્દન કરી સુખી થાઓ ! (૭૪)
(74) It is due to excessive greed that people indulge in killing, deceiving or persecuting others; suffer harassments or act 88 enemies towards others. Greed is the great souroe of all evil or all distrese, Root it out and be happy.
परिग्रहान्दोलनमूच्छितात्मा स्वयं समामन्त्रयति व्यथौषम् । तथा परान मुञ्चति कष्टभूमौ स्वान्योपकारी खलु लोभरोधः ।।७।।
માણસ પરિગ્રહના આન્દોલનમાં મૂચ્છિત થઈ હાથે કરી દુઃખોને નોતરે છે, એટલું જ નહિ, એની એ ઉન્મત્ત મૂચ્છી બીજાને પણ દુઃખી હાલતમાં નાંખે છે. ખરેખર લોભના નિયમનથી પિતાને અને સાથે જ બીજાઓને પણ લાભ છે. (૭૫)
(75) One under the influence of a varice not only invites unto oneself, but bringe on others a lot of troubles. And it is the arresting of avarice that makes oneself and others happy.
क्रोधात् स्वचित्स्वास्थ्यमपाकरोति मानान्निरुन्द्वे विकसत् स्वसत्वम् । दम्भानिजान्तस्तिमिरं चिनोति दोषान् समानामत सवतोऽमूम् ॥७६॥
માણસ ક્રોધથી પિતાનું આત્મિક કે માનસિક સ્વાથ્ય ગુમાવે છે, અહંકારથી પોતાના સત્વને વિકાસ પામતાં અટકાવે છે, માયાથી પિતાની અન્દર અન્યકાર અને સંગ્રહે છે. આ દોષને તમે આત્મબળે દબાવ ! (૭૬)
(76) Anger under nines mental and spiritual health. Pride cheoks the growth or expansion of heart. Hypocrisy accumulates the internal darkness. Be brave and crugh these vices
Ahol Shrutgyanam

Page #212

-નર;
[ ૨૧]
उवाच वीरा सुगभीरघोषैर्भो भो जना! ! सम्यगवेत सत्यम् । सत्यस्य पद्यामवलम्ब्य धीरास्तरन्ति मृत्यु समपास्तपापाः ॥ ७७ ।
ભગવાન મહાવીરે ગંભીર ધ્વનિથી ઉપદેશ કરતાં કહ્યું હે મનુષ્યો ! સત્યને બરાબર સમજે ! સત્યના માર્ગે ચાલીને ધીર આત્માઓ સમગ્ર પાપથી મુક્ત થઈ મૃત્યુને તરી જાય છે. છ૭)
(77) With his deep resounding voice Lord Mahavira has preached: "Ob men, know well what the truth is, It is by taking to the path of truth that people wash away all their sing and conquer death."
एको हि धर्मोऽखिलमानवानां नेतुं समर्थः परमंगलं यः। असावहिंसा-* तप-संयमात्मा नातः परो वै कुशलस्य पन्थाः ॥७॥
બધા મનુષ્યને ધર્મ એક જ છે, જે જીવનને પરમ મંગલ સ્થિતિ પર લઇ જવા સમર્થ છે. તે ધમ અહિંસા, સંયમ અને તપ છે. આ સિવાય કુશલ– માર્ગ બીજે કઈ નથી. ૭૮)
(78) The path of Dharma (religion) for all is one and the game. It leads its followers to the perfectly blissful state. It consists in non-violence, penance and self-control. Other than this there is no way to lead to the blissful state.
શપ મા સંદર-સત્ય-જી-ક્ષમા–ા-ચા–રાતિરિક્ષા समाश्रयेताऽमृतधर्ममेनं विमुक्तये बन्धनता समग्रात् ॥७९ ।।
શમ, દમ, સંયમ, સત્ય, શીલ, ક્ષમા, દયા, ત્યાગ, તપ, તિતિક્ષા એ અમૃતધર્મ છે. સમગ્ર બન્ધનાથી છૂટવા માટે આ ધર્મને અભ્યાસ કરે ! (૭૯૭.
*હવારાનો
Ahol Shrutgyanam

Page #213

[ १५० ]
वीर - विभूतिः
(79) To become free from all fetters, you should resort to this path of Dharma leading to immortality. This path consists in the pacification of passions, subjugation of senses, control of mind, truthfulness, morality, forgiveness, compassion, renunciation, penance and patient enduring.
द्विजातय: क्षत्रिय - वैश्य - शूद्राः सर्वे विकास स्वमलं विधातुम् । यावत् समुन्नतुमलं द्विजन्मा शूद्रोऽपि तावन्महिलाऽपि तावत् ||८०||
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિયે, વસ્યા અને શૂદ્રો બધા પેાતાને જીવનવિકાસ, આત્મ વિકાસ કરી શકે છે. એક બ્રાહ્મણ પોતાની જેટલી ઉન્નતિ સાધી શકે છે, તેટલી, એક શૂદ્ર અને એક સ્ત્રી પણ સાધી શકે છે. (૮૦)
(80) Any one, whether he be a Brahmana, a Kshatriya, & Vaishya or a Shudra, is competent to accomplish one's progress. A Shudra and a Woman are as much competent to attain advancement as is a Brahmana.
धर्माधिकारे सकलाः समानाः सर्वे समुन्नेतुमलं चरित्रम् |
सर्वे समं प्राप्तुमलं विकासमर्हन्ति सामान्यत एव मोक्षम् ॥ ८१ ॥
ધર્માંના અધિકાર બ્રાહ્મણ-ક્ષાત્રય વૈશ્ય-શૂદ્ર બધાના એક સરખા છે. એ બધા પેાતાના ચર્ચાત્રને ઉન્નત બનાવી શકે છે, એ બધા પેાતાના એક સરખા વિકાસ સાધી શકે છે અને એ બધા એક સરખી રીતે મેક્ષ મેળવી શકે છે. (૮૧)
(81) So far as the path of Dharma is concerned all Bre equally entitled to follow it. All can equally elevate their character. All are equally competent to attain their spiritual growth and freedom from bondage.
उच्च गुणे कर्मणि यः स उच्च नीच गुणे कर्मणि यः स नीचः । शूद्रोऽपि चेत् सच्चरितः स उच्च द्विजोऽपि चेद् दुश्चरिता स नीचः ॥८२॥
Aho! Shrutgyanam

Page #214

પૌર-તિઃ
જે ગુણ-કર્મમાં ઉગ્ય છે તે ઉચ્ચ: છે અને નીચ છે તે નીચ છે. શુદ્ધ પણ સદાચરણવાળ હોય તો ઉચ્ચ છે, જ્યારે બ્રાહાણ દુશ્ચરિત્ર હોય તો નીચ છે. (૮૨)
(82) Superior is he whose acts and virtues are superior; and inferior is he whose acts and virtues are inferior. A person ba yo ing good character is superior though he be a Shudra; and & person having bad character is in farior though he bs & Brahmana,
દિનાત ક્ષત્રિય-વૈશવ -શૂઢા જે વહુ વતર્મત છુ ! अस्ति प्रतिष्ठा गुणकर्मयोगे न जातिमात्राद् गरिमासदीस्यात् ।।८।।
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ર બધા પિતાના ઉચિત કર્મથી છે. પ્રતિષ્ઠાનુ સ્થાન ગુણ-કર્મના ચગે છે, જાતિમાત્રથી ગૌરવ નથી. (૮૩)
(83) A person is a Brāhmana," Kshatriya, Vaishya or Shudra according as he does the work befitting a Brahmana, Kahatriya, Vaishya or Shuira. His superiority depends on his virtues and deeds. The more fact that he is born in a 80-called big ber caste cannot entitle him to respect,
ઝાલર કિ-ક્ષત્રિય-રા- મg હ–તરણા प्रवाजयामास स योषितोऽपि सर्वाऽऽत्मकल्याणसमानवृत्तिः ॥८४॥
ભગવાન મહાવીરના અનુયાયી સાધુ અને ગૃહસ્થ વગમાં બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શૂદ્ર બધા હતા. [ એ મહષિની શાસન- સંસ્થા(ધર્મસંસ્થા)નાં દ્વાર બધાને માટે ખુલ્લાં હતાં. બધા આત્માનું કલ્યાણ કરવાની એક સરખી વૃત્તિ છે જેની એવા એ મહાત્માએ સ્ત્રીઓને પણ દીક્ષા આપી છે. (એ મહાન પ્રભુએ સ્ત્રી-દ્રોને માટે પણ વિકાસ સાધનને માર્ગ એટલે જ મોકળે બતાવ્યું છે.) (૮૪)
Ahol Shrugyanam

Page #215

-f
(84) Among ascetics and house holders-the followers of Lord Mabăvira, there were Brahmanas, Kshatriyas, Vaish yas and Shudrag. He had admitted into the order of ascetics even women ae nuns. He had but one aim, namely, to emancipate all. (He had left the doors of emancipation open for all including even females and Shudras.)
समग्रवस्तुस्थितिबोधनार्थमन्योन्यदृष्टयन्तरवेदनार्थम् । अन्योन्यमैत्रीपरिभावनार्थ स्याद्वादतवं भगवान् दिदेश ।। ८५ ।।
ભગવાને જગતને અનેકાન્ત-દષ્ટિને ( અર્થાત વસ્તુસ્થિતિનું અવલોકન કરવાની સાપેક્ષ દષ્ટિને) પાઠ શિખવ્યો છે–વરતુની સાચી અને પૂરી હાલત સમજવા માટે, એકબીજાનાં દૃષ્ટિબિન્દુઓને સમજવા માટે અને એ રીતે જનતામાં પરસ્પર મૈત્રીભાવ જગાડવા માટે. (૮૫)
(85) In order that people may know the whole truth about a thing that they may learn to appreciate one another's view-point and tbat their mutual relations may become harmonious, He taught the pbilosophy of Fun or flat which means viewing # thing from different stand-points and which seeks to reconcile individual several concepts apparently contradictory and to coordinate them into one harmonious whole.
अयं हि वादो व्यवहारकार्ये सामाजिकत्वेऽपि च राजनीती । धर्मे तथा दर्शन-सम्प्रदाय-क्षेत्रे समाधानसमर्थभृतः ॥८६॥
(અનેકાન્તવાદની ઉપયોગિતા જીવનનાં બધાં ક્ષેત્રમાં છે.) એને પ્રયોગ વ્યવહારમાં સામાજિક વિષયમાં, રાજકરણમાં અને ધર્મ, દર્શન તથા સંપ્રદાય ક્ષેત્રોમાં સમન્વય સાધી સમાધાન કરી આપવામાં સમર્થ બને છે. (૮૬)
(86) It is this philosophy alone that can put an end to con troversial matters in all spheres, namely, worldly, social, political, religious and philosophical.
Aho Shrugyanam

Page #216

बीर-विभूतिः
[ ]
लोकं समुद्बोधयति स्म वीरः कर्त्तव्यसंपालनतत्परः स्याः । कर्तव्यसिद्धिस्तव हस्त एव स्या स्वाश्रयी स्वं त्वमनन्तशक्तिः ॥८७॥
મહાવીર કહે છેઃ મહાનુભાવ! કર્તવ્યપાલનમાં સાવધાન બન ! કર્તવ્યસિદ્ધિ તારા હાથમાં જ છે. સ્વાશ્રયી બન! તું અનન્ત શકિતને ધણું છે. (૮૭)
(87) Lord Mabávira preaches to all: “Your only concern should be to do your duty. To do it lies within your power. Be self-reliant. In you, there lies bidden infinite power,"
स्वयं शरीरी निजभाग्यकर्ता क्रियानुरूपं वितनोति भाग्यम् । विधात नैवेश्वरनामतत्त्वं स्वहस्तसाध्यं खलु जीवनं स्वम् ।। ८८ ॥
પ્રાણી પોતે જ પિતાના ભાગ્યને સણા છે. જેવાં કામ તે કરે છે તેવું પિતાનું ભાગ્ય સર્જે છે. ઈશ્વર પરમેશ્વર છે. પણ તે આપણે ભાગ્યસણા કે વિધાતા નથી. પિતાનું જીવન પોતે જ પોતાને હાથે જ સાધવાનું છે. (૮૮)
(88) A person himself is the architect of his fate. As he does, so be forges his fate. God does exist; but He does not mould the fortunes or fate of men, To make or mar one's life depends on oneself,
सचेतनानन्दमहोमयं स्वमन्तद्देशाऽऽत्मानमवेहि तन्वम् । भ्रमः स्वकर्मावरणैस्तदीयः शिवः स मुक्तस्तदपासनेन ॥ ८९॥
મહાભાગ ! તું પિતાને-આત્માને-સચ્ચિદાનન્દરૂપ સ્વચેતનતત્વને એળખ ! અન્તર્દષ્ટિથી ઓળખ ! એનું ભ્રમણ (ભવભ્રમણ) એનાં પિતાનાં કામિક આવરણને લીધે છે. એ અવર ખસી જાય એટલે એ મુક્ત છે, પૂર્ણબ્રા શિવ છે. (૮૯)
૧૦
Aho! Shrugyanam

Page #217

[ ૨૪]
વી
(89) With the gaze turned inwarde, realise thy self which is intrinsically full of the supreme lustre of intelligence and bliss. His (i, e, the soul's) wanderings in this world are due to his being sbrouded in the vejle of his Karma, Let him dextroy them, and he is blessed, he is free, he is the Supreme.
सर्वे चिदानन्दमयाः स्वरूपतः शरीरभाजः परमेश्वराः समाः । अनन्तवैचित्र्य-विडम्बनाः पुना स्वकीयकर्मावरणानुसारतः ॥ ९०।।
બધા જ રવરૂપે એકસરખા ચિદાનન્દરૂપ પરમેશ્વર છે. પરંતુ આ અનન્ત વિચિત્રતાઓ, અનન્ત વિડંબના દરેક પ્રાણીનાં પોતપોતાનાં કામિક આવરણેથી, કામિક બળો પ્રમાણે સર્જાઈ છે, સર્જાય છે. અખિલ ભવચક-વિવત્ત કામિક ચક પર આશ્રિત છે.) (૦).
(90) All embodied souls are intrinsically in their real nature Gods (quar) endowed alike with infinite kaowledge and infinite bliss; but their infinite varieties and their agonies are due to the Karmic forces that cloud them, and are in aocordance with the Karaas of each.
चित्तत्त्वमेकं सकलांगमाजामन्तर्दशा भालय ! शान्तवृत्त्या । सम्पत्स्यते ते तदभेददृष्टिः सम्पत्स्यसे तेन च विश्वबन्धुः ॥ ९१ ॥
ભદ્રા સર્વ પ્રાણીઓનું અન્તસ્તત્વ ચિત્તત્ત્વ એક જ છે. (બધાં જીવન્ત શરીરમાં એક જ સ્વરૂપનું ચેતન તત્ત્વ છે.) શાન્ત ભાવથી અન્તર્દષ્ટિએ ને ! એથી તને અભેદ-દશન થશે અને એના ફલરૂપે તારામાં વિશ્વબધુભાવ પ્રગટશે. (૯૧)
(91) With the tranquil mind turned in wards, realiset he fact that all souls are of the same nature. That will enable thee to seo oneness everywhere. And that in turn will make thee the friend of the world,
Aho Shrutgyanam

Page #218

पौर-विभूतिः
[ १५५] अनादिना कर्मबलाश्रयेण शरीरयोगेन भवं विचित्रम् । कर्माणि कुर्वन् परिवम्भ्रमीति जीवो दधानो जडपारवश्यम् ॥ ९२ ।।
જડવિવશ જીવ પિતતાનાં કર્મ પ્રમાણે અનાદિકાળથી નવા નવા શરીરને ધારણ કરી કમબન્ધને કરત-નવા નવા કર્મોથી પિતાને લપેટ વિચિત્ર માં દુખરૂપ બ્રમણ કરી રહ્યો છે. (૨)
(92) On account of the beginningless association with the body which is due to the Karmic forces, the soul, bearing material bonds, wanders in this strange world, through innumerable lives, accumulating new Karmaa.
मोहावृतेविस्मृतवान् स्वरूपं जडानुषंगैकरतः शरीरी । क्लेशाननल्पाननुवोभवीति तन्मुक्तिमार्गः स्वयमेव साध्यः ॥९३ ।।
ભૌતિક સુખના રસપાનમાં ડૂબેલે પ્રાણ મહાવરણને લીધે પિતાનું સ્વરૂપ ભૂલી ગયો છે અને એથી જ એ નાનાવિધ કલેશેથી દુઃખી છે. એમાંથી છૂટવાને માર્ગ એણે પિતે જ સાધવાને છે. અન્ય કોઈ સાધી આપે એમ छ नलि.) (63)
(93) The soul, who remains engrossed in material enjoy. menta, by reason of his being clouded by igaorance or infatuation, has forgotten big inherent state, and hence be repeatedly experiences a lot of pain, Freedom from that is attainable only through his own efforts,
न कोऽपि नेता नरकं न वा दिवं
न कोऽपि सम्मोचयिता भवावटात् । स्वकर्मणा बध्यत एष मुच्यते
स्वकर्मणा याति गति शुभाशुभाम् ॥ ९४ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #219

[ રહ૬ ]
વી-મિતિ ભગવાન કહે છે નથી કોઈ નરકમાં લઈ જનાર, કે નથી કોઈ સ્વર્ગ બક્ષનાર; તેમજ નથી કે, ભવચક્રમાંથી પ્રાણીને છૂટા કરનાર. પ્રાણ પિતાના જ કર્મ બંધાય છે અને પિતાના જ પુરુષાર્થથી છૂટે થાય છે તેમ જ પોતાની જ કરણી અનુસાર સારી કે ખરાબ ગતિમાં જાય છે. (૯૪)
( 94 ) There is nons to lead us to hell or to heaven, none to emancipate us from this worldly ditch, Every one of us is either fettered or freed as a result of one's own acte; and it is by reason of one's acts alone that one goes to varying stages of worldly existence, good or bad.
नाना व्यवस्थात उवाच चेतनं भिन्न प्रतिक्षेत्रकमंगमात्रगम् । अनन्तचिद्वीर्यसुखं स्वरूपतः स्वयं च कर्मावलिकारि-भोगिनम् ॥१५॥
ભગવાન કહે છેઃ આત્મા જુદા જુદા છે, કેમકે તે જ વ્યવસ્થા શકય છે; એટલે શરીરે શરીરે આ ત્મા જુદે છે અને સ્વશરીર માત્રમાં જ વ્યાસ છે. એ સ્વરૂપે અનન્તચિત્રવીર્ય–સુખરૂપ છે. એ પોતે જ પોતાની તથાવિધ દશાથી કર્મો બાંધે છે અને ભગવે છે. (જીવ સ્વયં કર્મ કરે છે, બાંધે છે અને ભગવે છે. એમાં “ઈશ્વને કઈ જ સંબંધ નથી અથવા એમાં કતૃત્વ ધરાવે એ કોઈ ઈશ્વર નથી.) (૯૫)
( 95 ) As otherwise there can be no order, Lord Mabavira has taught that the souls ( #FAI) are many, and separate in diffe. rent bodies, each pervading its respective body, and not exten. ding beyond it. And every goul is full of infinite kuowledge, power and jay in its true nature, and it itself performs actions while in bodily existence, and reaps the fruits of them,
मुक्तिं च कर्मावरणाद् विमुक्ति दिदेश चारित्रवलोपलभ्याम् । कर्मानुबन्धो विरमेद् यदा च क्षीयेत पूर्वश्च तदा हि मुक्तिः ॥१६॥
Aho! Shrutgyanam

Page #220

ૌર
કર્મનાં આવરણોથી પૂર્ણ મુક્તિ એને મહાવીર દેવ મુક્તિ કહે છે. (મેહ, અવિવા એ આત્માનાં બન; એમનાથી આત્માનું સર્વથા છુટાપણું થવું એ જ એની મુક્તિ છે.) કર્મના બંધ થતા અટકે અને પૂર્વના બધે બધા ક્ષીણ થાય ત્યારે મુક્તિ છે. અને તે ચારિત્ર–બળથી પમાય છે. (૯૬)
( 96 ) He bas further taught that Salvation consists in freedom from all the Karmic bonds, and that this Salvation is attainable through the strength of right conduct. When fresh Karma: cease to biod and all the accumulated past Karmas wear away, one attains Salvation.
अनन्तचिद्वीर्यसुखप्रकाशा देहाक्षचेतोरहिताममूर्ताम् । भिवामबाधामचलामनन्तां पूर्णात्मशुद्धिं स उवाच मुक्तिम् ॥१७॥
ભગવાન આત્માની પૂર્ણશુદ્ધિને મુક્તિ કહે છે. પૂર્ણ શુદ્ધ આત્માને સર્વથા શરીર-સંબન્ધ છૂટી જાય છે ત્યારે એ પિતાની શુદ્ધ અમૂર્ત અવસ્થામાં આવે છે,
જ્યાં શરીર, ઈન્દ્રિય કે અન્તઃકરણ કંઈ નથી. અનતચિદાનન્દવીયમય આત્માની એ પૂર્ણ સ્વભાવસ્થિતિ છે. આત્માની એ શાશ્વત, અચલ, અક્ષય, અવ્યાબાધ મંગલ સ્થિતિ એ જ એની મુક્તિ–દશા છે. (૯૭)
(97) He has also taught that in the emancipated state there is the light of infinite kaowledge, power and bliss; there are no body, senses and mind, there is no form, no pain, no movement and no end, but there is blessedness and perfect purity of the soul. (The perfect purity of the soul, endowed with the above-mentioned qualities is final Emancipation ( gfare ).
मुक्तस्य भूयो न भवावतारो मुक्तिन सा नाम भवावतारे। नान्यत्र मुक्तः परमेश्वरत्वमात्मा हि खत्वीश्वर आत्ममुक्तेः ॥९८ ।।
મુક્ત થયેલ આત્માનું ફરી સંસારમાં અવતરણ થતું નથી. મુક્ત થયા પછી પણ ફરી એનું સંસારમાં અવતરણ થાય તે તે મુક્તિ જ ન કહેવાય.
Aho! Shrutgyanam

Page #221

[૮]
શોર-તિઃ ધિરનું ઈશ્વરપણું તેની મુક્તિ સિવાય બીજું કંઈ નથી. આત્મા જ ભવબંધનથી મુક્ત થતાં ઈશ્વર છે. (ભવબંધનથી મુક્ત થયેલ આત્મા સિવાય બીજો કોઈ ખાસ એક ઈશ્વર નથી.) (૯૮)
( 98 ) An emancipated soul never returns to the world (#'ent). That can never be termed emancipation, if an emancipated soul were to return to the world. Divinity resides nowhere except in this emancipated state. This is only the very state of the soul that makes it God,
मनोविशोधप्रवणं विरागमावं प्रपोषद् विमलं चरित्रम् । मम्निमना संयमयोगशालि संसाध्यते ज्ञानवताऽऽत्ममुक्तिः ॥१९॥
વિરાગભાવેષ, ચિત્તશાધનપરાયણ અને સંયોગવિભૂષિત એવું નિમલ ચારિત્ર ધરનાર જ્ઞાનીની મુક્તિ થાય છે. (લ્ડ)
( 99 ) A person endowed with the true discriminating facul. ty atteing this state of emancipation by means of pure conduct which is adhering to the purity of mind, which is such as would strengthen the spirit of non-attachment and wbich is endowed with good self-control.
योन्तारिपूणां महतां विजेता महान् विजेता स समाविश्वे । जितेन्द्रियः शुद्धमना कषायानुन्मूल्य यायात् परमात्मभूयम् ॥१०॥
આતરિક દે (કામ, ક્રોધ આદિ) મોટા બલવાન શત્રુઓ છે. એમને જીતનાર જ સમગ્ર જગતમાં સહુથી મેટે વિજેતા છે, જિતેન્દ્રિય અને શુદ્ધ મના બની કપાયે (ક્રોધ, લોભ, મદ વગેરે)થી મુક્ત થનાર, પરમાત્મભાવને પ્રાપ્ત કરે છે. (૧૦૦)
Ahol Shrugyanam

Page #222

પી-વિભૂતિઃ
[ 8 ]
( 100) He is the highest of all the ocnquerors in the whole world, who conquers his internal enemies which are verily very strong. When a person having curbed his senses and purified his mind, becomes free from all passions, be attains to the state of the Supreme Soul.
यतो यतो रागमाला व्यपेयुर्भजेत् सदा तं तमुपायमुचैः । मुक्तेरिदं साधनमाह वीरो न बाह्यलोकैषणगामुकः स्यात् ॥ १०१ ॥
ભગવાન્ ફરમાવે છે. જે જે રીતે રાગદ્વેષાદિ મલ નાબૂદ થાય તેમ વતી ! તેમ પ્રવતાં ! અર્થાત્ જે જે ઉપાયે રાગદ્વેષાદિ મલ દૂર થાય તે તે ઉપાયને દૃઢભાવથી સેવા ! એ જ મુક્તિનું સાધન છે. ભગવાન કહે છેઃ માહ્યલેાકેાના, અર્થાત, ખાદ્ય લેાકપ્રવાહના, અહીત રૂઢિમા ના અથવા ભૌતિક સ્થૂલ લાલસાના અનુગામી ન અનેા ! (૧૦૧)
(101) One should always resort to proper expedients what-soever as would wash away the dirt of attachment, Lord Mahavira has taught this to be the means whereby to attain Salvation. One should never move thoughtlessly with the worldly current.
इति स्वल्पं विश्वप्रणतचरितो दुखरतपाः क्षमापारावारोऽखिलजन हिताराधनमनाः । जगद्व्यापि-श्रेयस्कर - विविधदृक् संगममयं
प्रवक्ता पन्थानं स्मृत इह यथाशक्ति भगवान् ॥ १०२ ॥
જગદૂન્દિત-ચરિત, દુલ્ચર તપની મૂર્ત્તિ, ક્ષમાસમુદ્ર, સજન-હિતના આરાધનમાં નિમગ્ન અને દુનિયાભરને કલ્યાણકારક થાય એવા, વિવિધ દૃષ્ટિએના સમન્વયથી સપન્ન માર્ગ બતાવનાર એવા મહાપ્રભુ મહાવીરનું આ પ્રમાણે આ પ્રમન્યમાં) યથાશક્તિ કંઇક સ્મરણ કર્યું', (૧૦૨)
Aho! Shrutgyanam

Page #223

[40]
वीर-विभूतिः (102) In this way, according to my capacity, I have tried A little to remember Lord Mabăvira, whose life has been revered by the whole world, who had practised the top-most penance, who was an ocean of forgiveness, who had but one aim, name: ly. to accomplish the good of all, and who has taught the path which is universal, is beneficial to all and towards which all the differing systems of philosophy converge.
वीर-विभूतिः
समाप्ता
Ahol Shrutgyanam

Page #224

अनेकान्त-विभूतिः
[द्वात्रिंशिका-श्लोकसंख्या ३२]
The Greatness of the Doctrine
of Manifold Aspects.
[वि. सं. १९८७--आपाढे प्रकाशितपूर्वा ]
Ahol Shrutgyanam

Page #225

Ahol Shrutgyanam

Page #226

વિષય-નિર્દેશ
મિ દર્શનને ન્યાયસિદ્ધાન્ત “સ્યાદ્વાદયા અનેકાન્તવાદ” એ એક એવી વિશાળ દષ્ટિ છે, જે વસ્તુનું ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિકોથીજુદી જુદી બાજુએથી અવલોકન કરે છે. આ વિસાલ અને વ્યાપક દષ્ટિના અવેલેકને એકદષ્ટિબદ્ધ વિચારો સંકુચિત (અધૂરા) પુરવાર થાય છે અને ભિન્નભિન્નદષ્ટિબિન્દુસંગત ભિન્નભિન્ન (વિરુદ્ધ દેખાતા વિચાર પણ માલામાં મૌક્તિકેની જેમ સમન્વિત બની જાય છે. અનેકાન્તવાદ, માટે જ, વસ્તુત: સમવય-કલા હાઈ સમન્વયવાદ છે, જેનું પરિણામ, અધૂરી દષ્ટિએથી ઉપજતા કલહાને શમાવી સામ્યવાદ સમવાદ-સમભાવ)ના સર્જનમાં આવે છે. કેમકે એક દષ્ટિના આધાર પર એક બાજુને મત ધરાવનાર જ્યારે સામી દષ્ટિને ખ્યાલ પામે છે ત્યારે તેને એક બાજુને જક્ક અને એ વિષે ની તકરાર મટી જાય છે. અવશ્ય, એક બીજાનાં માનસને પરસ્પર મીઠાશવાળાં બનાવવામાં વ્યાપક જ્ઞાનની જરૂર છે, અને તે, વ્યાપક દષ્ટિ પૂરું પાડે છે, જે દષ્ટિને, જેન દર્શનમાં, “અનેકાન્તદષ્ટિ' કહેવામાં આવે છે.
એકાદ ઉદાહરણ લઈ કંઈક વિચાર કરીએ.
એક સંપ્રદાય કહે છે કે જગકર્તા ઈશ્વર છે બીજે કહે છે કે જગકર્તા ઈશ્વર નથી અથવા ઈશ્વર જગકર્તા નથી. નિઃસહ, આ બનેમાંથી કઈ એક અસત્ય છે. પણ સમજવું જોઈએ કે આ બન્ને વાદાનું લક્ષ્ય શું છે ? ઈશ્વરકતૃત્વવાદી કહે છે કે જે તમે પાપ કરશે તે ઈશ્વર તમને દંડ દેશે, નરકમાં મોકલશે; જે તમે પુણ્ય કરશો તે તે ખુશ થશે; તમને સુખ દેશે, સ્વર્ગમાં મેકલશે. ઈશ્વર કતૃત્વ-વિધી જૈને કહેશે કે જે તમે પાપ કરશે તો અશુભ કર્મોને બાંધશે. ખાધેલા અપથ્ય ભેજનની જેમ એનું (અશુભ કર્મનું) દુઃખરૂપ ફળ તમને મળશે, તમારે બુરી ગતિમાં જવું પડશે. જે તમે પુણ્ય કરશો તે તમે શુભ કર્મનું ઉપાર્જન કરશો ખાધેલા પપ ભેજનની જેમ એ ( શુભ કર્મ) તમને સુખદાયક થશે. એક ધર્મ માણસને ઈશ્વરકર્તુત્વવાદી બનાવી જે કામ કરાવવા ચાહે છે,
Ahol Shrutgyanam

Page #227

१६४
તે કામ ખીજો ધર્મ તેમને ઈશ્વરકત્વના વિરોધી બનાવી કરાવવા ઇચ્છે છે. આમાં જોવું જોઇએ કે ધર્મમાં ભિન્નતા આવી ? ના. ભિન્નતા એનાં સાયને માં આવી. માટે આ ભિન્નતા વધકારક શા માટે થવી જોઈએ ? વિરાધ ત્યાં ડેઈ શકે, જ્યાં બન્નેના ઉદ્દેશ્ય એકખીજાથી વિરુદ્ધ હાય. પણ અહીં ( ઉપરના વક્તવ્યમાં) બન્નેને ઉદ્દેશ્ય એક જ છે, માટે વિરુદ્ધતા ન કહી શકાય ઇશ્વરકત્વવાદને વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિથી અસત્ય માનીએ તેયે એ અધર્મ ન કહી શકાય. બુદ્ધિ કરતાં ભાવુકતા જેમની વધારે છેતેઓને ઇશ્વરકનવાદ અધિક પ્રિય અને ઉપયેગી છે. તેઓ એમ વિચારે છે કે ઇશ્વરના ભરોસે અધુ` છેડી દેવાથી નિશ્ચિન્ત થઈ શકાય છે. એથી કર્તૃત્વને અહંકાર પેદા થતા નથી. પુણ્ય-પાપને વિચાર રહે છે. જેમની બુદ્ધિ અધિક વિકસિત છે તેએ ઇશ્વરકતૃત્વને તર્કસિદ્ધ ન હોવાથી માનતા નથી. તેઓ એમ સમજે છે કે ઇશ્વરને કર્તા ન માનવાથી અમે સ્વાવલી બનીએ છીએ, ઈશ્વરને પ્રસન્ન કરવાની કે શિશ કરવાને બદલે કર્ત્તવ્ય પૂરું કરવાના પ્રયત્ન કરીએ છીએ. અમારાં પાપેાતે માફ કરનાર ફ્રાઈ નથી એ વિચારે અમે પાપાચરણથી ડરીએ છીએ.
જોઈ શકાયું કે જેમણે ઇશ્વરકતૃત્વને માન્ય છે તેમણે પણ એ જ માટે એ માન્યું છે કે માણસ પાપ ન કરે; જેમણે ઇશ્વરકવને માન્યું નથી, તેમણે પણ એ જ માટે એ માન્યું નથી કે માણુસ પાપ ન કરે. બન્નેનુ લક્ષ્ય એક છે, અને મન્ને, માણીએને સુખી બનાવવા ચાહે છે, અને અશત: સફળતા પણ તેમને મળે છે.
આ પ્રમાણે, અદ્વૈતવાદ, જેના સિદ્ધાન્ત એ છે કે, જગતનુ મૂળ તત્ત્વ એક છે, એમ કહે છે કે દ્વૈત-ભાવના સંસારનું કારણ છે. અદ્વૈતની ભાવનાવાળા આ મારા સ્વાર્થ, એ બીજાના સ્વાર્થ એવા સ’કુચિત વિચાર નથી રાખતા. એ તે જગતના હિતમાં પેાતાનુ હિંત સમજે છે, જે વૈયક્તિક સ્વાથ પાછળ માણુસા નાનાવિધ પાપ કરે છે એ વયક્તિક સ્વાથ એની દૃષ્ટિમાં નોંઢું રહે અને અત એવ એ નિષ્પાપ બનશે. દ્વૈતવાદી કહેશે કે, મૂળ તત્ત્વ એ છે. હું આત્મા છું અને મારી સાથે લાગેલુ' પરતત્ત્વ-જતત્ત્વ-પુદ્ગલતવ જુદું છે. હું આ પર” ના અન્ધનમાં પડ઼ી પરાધીન છું, દુઃખી છું. મારે આ અન્ધનને તેાડવું જોઇએ. આમ સમજી એ આત્માને જ પ્રાધાન્ય આપે છે, એને જ આરાધનીય સમજે છે; શરીર માટે કેાઈ પાપ કરતા નથો. આ પ્રમાણે દ્વૈત-ભાવના એને નિર્વિકાર મનવા પ્રત્સાહિત કરે છે.
અનેકાન્તને ખ્યાલ આપતા એક આ Àાક પણ દ્રશ્યન્ય છે.~~
Aho! Shrutgyanam

Page #228

રૂપાસે હિ સાંsaથા તેwાત્તાવાર પ્રતિ ! __ यस्यामकार्य कार्य स्यात् कर्म कार्य च वर्जयेत् ॥ ( હારિભક સત્તાવીશમાં આણકના પાંચમાં લેકની વૃત્તિમાં ઉદ્દત)
અથત--દેશ, કાલ અને રોગના કારણે એવી અવસ્થા આવી પડે છે કે જ્યારે અકાર્ય કાર્ય બની જાય છે અને કાર્ય અકાર્ય બની જઈ ત્યાગી દેવું પડે છે.
આમાં અનેકાન્તદર્શનની છાય છે. જેને “આચાર” અંગ જણાવે છે કે“જે જાણવા જે ઘણા , જે gfieતા જે ઘણા ”!
અર્થાત-જે કમબન્યનાં સ્થાને છે તે કર્મક્ષપણનાં સ્થાને છે, અને જે કમક્ષપણનાં સ્થાને છે તે કમબન્યનાં સ્થાને છે.
આ બધાં કથનમાં અનેકાન્ત-દષ્ટિને સ્પષ્ટ પ્રકાશ છે. આ બધા ઉપરથી અનેકાન્ત-દર્શનની સીમા( મર્યાદા ) અને રીતિ-પદ્ધતિ સમજી શકાય છે, અને એ સમજવું અત્યન્ત જરૂરનું છે. મતલબ એ છે કે, જે પ્રવૃત્તિના ઔચિત્ય માટે વિવેકદષ્ટિને ટેકો ન હોય અને જેને વિવેક એકંદરે અગ્રાહા ઠરાવતા હોય તેને અનેકાન્તને ટેકે આપ કે સ્વાહાદને સંગત કરવા મથવું અને અનેકાના ઓઠા નીચે એને ઉચિત તથા આદરણીય ઠરાવવી એ અનેકાન્તવાદને દુરુપયોગ છે, અને એની મજાક ઉડાવવા સરખું છે. બીજી બાજુ ઘટે છે કે નહિ એની મીમાંસા કરવી અને ઘટતી હોય તો તેનો યોગ્ય સમન્વય કર એ અનેકાન્તવાદ છે, પણ જે બાબત ઘટતી ન હોય તેવી બાબતને ઘટિત ઠરાવવી એ તે બાલચેષ્ટા કહેવાય. એવું હોય તે અનેકાન્તવાદ અંધાધુંધવાદ બની જાય.
-ન્યાયવિજય
Ahol Shrutgyanam

Page #229

This Dvatrimshika (-ai) as it stands is a scholarly summary of the entire doctrine of Anekanta. It is written in a flowing, natural, melodious style and the author well deserves all the compliments of an accomplished compiler. I have no doubt that this Dvatrimshika will find the same welcome as his other works like Adhyatmatattvaloka and Nyayakusum anjali, etc..
Bombay, 26th Dec' 1945.
A. S. Gopani, M, A.
Aho! Shrutgyanam

Page #230

अनैकान्त-विभूतिः
महातपः साधनतोऽवधूयं रजः समयं भवचक्रवाहि | परं महः प्रादुरभवो यद्, नमोऽस्तु तस्मै जगदीश ! वीर ! ॥१॥
સ'સારચકસ'ચાલક સમગ્ર રને મહાન તપના સાધનથી ખંખેરી નાંખીને જે પરમ ચૈાતિ તે` પ્રગટાવી છે તેને, હું વીર ! હૈ જગદીશ ! મારાં નમન છે. ૧
(I) Bow to the supreme light which, Oh! Vira ! Lord of the universe! Thou hast manifested shaking off through the highest austerities the entire Karmic dust which causes one to wander in the cycle of worldly existence.
तस्मिन् परे तेजसि भासमानेऽनेकान्स - तन्त्रं महद स्फुरद् यत् । प्ररूपणं लोकहिताय तस्य परोपकारो भगवन् परस्ते ॥ २ ॥
તે પરમ પ્રકાશમાન તેજની અન્દર જે મહાન અનેકાન્તતત્ત્વ પ્રકટત થયુ તેનું ચેક હિત માટે પ્રકાશન કરીને તે જગત ઉપર મેાટે ઉપકાર કર્યાં છે. ર
(2) Thou hast laid the world under deep obligation by expounding for its good the matchless philosophy of अनेकान्तAnekanta (many-sided view or plurality of aspects), shining in that supreme light of Thine.
This tract (अमेकाम्स - विभूति) is translated into English by A. S. Gopani, M. A., and the trauslation has been subsequently revised by Manilal Dolatchand Shah B. A., LL. B., Patan.
Aho! Shrutgyanam

Page #231

बनेकान्त-विभूतिः
[૨૮] एकान्तदुर्नीतिमहामयार्त-प्रजापुरस्तादुपढौकनेन । स्वामिन्ननेकान्त महौषधस्य विश्वोपकार्यासनमागतोऽसि ॥३॥
પ્રભે ! “એકાન્તવાદ”ની દુનીંતિ મહારોગમાં સપડાયેલી પ્રજા આગળ “ અનેકાનદશન” રૂપ મહાનું ઓષધ મૂકવાથી તું વિશ્વોપકારી તરીકેના આસન પર વિરાજમાન થયેલ છે. ૩,
Oh Lord I Thou hast occupied the place of universal bepełactor by offering the infallible remedy of (
a rmat)-Anekanta to the people of the world-people who were suffering from an acute disease of 612-Ekänta, that is to say, obstinate adherence to one-sided view as if it were the only and the whole truth.
मतानहोन्मत्तविरोधवातप्रचारसन्तप्त-जगत्प्रजासु । व्यधा अनेकान्त-सुधानिकं शमस्य पथास्तव सुप्रशस्तः ॥४||
મતાગ્રહ( હઠવાદ)-જનિત ઉન્માદી કલાના કલુષિત વાતાવરણથી સન્તપ્ત બનેલીજનતા પર તેં અનેકાન્તદનરૂપ અમૃત સિચ્યું છે. પ્રભુ! શાનિ પમાડવાને તારો માર્ગ શ્રેષ્ઠ છે. ૪.
(4) By formulating the doctrine of અનાજ, Thou haat sprinkled nectar among the people of the world-people who were sorely distressed by the heated atmosphere due to illdirected discussions arising out of one-sided obstinate views Thy method of calmiog, ob I Lord ! is par excellenoe.
अदोष्यपेक्षानुगतो विमर्शः समन्वयालोचनतो विवेक। स्याद्वाद ईश! स्वदुपज्ञ एषोऽवेकाम्तनामान्तर आतनाथ ! ॥५॥
હે વિશ્વબ! અપેક્ષા દષ્ટિને સંગત થાય એવી યોગ્ય વિચારણા, સમન્વય-દષ્ટિએ કરાતો વાસ્તવિક એ તારે પ્રકાશેલે “યાદ્વાદ” સિહાના છે, જેનું બીજું નામ અનેકાન્ત-દષ્ટિ. ૫
+ Mapy-sided view or plurality of aspects.
Ahol Shrutgyanam

Page #232

અડાન્સ-વિભૂતિઃ
[ 3 ]
(i) Oh ! Thou ! well-wisher of the world ! the lofty doctrine of gare (Syādvāda) which is also called the doctrine of અનેાન્ત, as conceived by Thee, is nothing but a faultless investigation of different view-points and reconciliation of them.
समन्वयात्मा समभावमूलं स साम्यवादाभिधयाऽपि वाच्यः । सम्प्रोच्य सिद्धान्तमिमं महान्तमाप्तेषु मुख्यो जगतो मतोऽसि ॥६॥
એ સિદ્ધાન્ત સમન્વયરૂપ હાઇ સમભાવ( ચા શમભાવ )નું મૂળ છે, એટલા માટે એને ‘ સામ્યવાદ ’ પણ કહી શકાય. આ મહાન ચિદ્ધાન્તનું' પ્રવચન કરવાથી જમના આપ્તામાં તારું મુખ્ય સ્થાન ગવાયું છે. ૬
(6) This doetrine being really ભ્રમચાવ્ ( investigation of diverse asperts or sides and reconciliation of them) is the source of equability, and may therefore be considered also 88 the doctrine of imp&rtiality or mental equilibrium ( સામ્યવાર ). By enunciating this paramount principle Thou ha at achieved the foremost place amongst authoritative friends of the world.
मूलप्रकृत्या यदिहास्ति नित्यं तदेव पर्यायवशादनित्यम् | इत्थं विवियाऽऽदधतः समाधिं विवादिनां कौशलमुत्तमं ते ॥ ७ ॥
મૂલ પ્રકૃતિ( દ્રવ્ય )થી જે નિત્ય છે તે જ પર્યાય-દૃષ્ટિએ અનિત્ય છે, (દાખલા તરીકે, ઘટ પેાતાના મૃત્તિકાદ્રશ્યથી નિત્ય છે, અને, રૂપાન્તરા થાય છે તેના હિસાબે અનિત્ય છે. ) આમ, વિવેચન કરીને વિવાદીઓનું સમાધાન કરનાર તારું કૌશલ ઉત્તમ છે. છ
(7) Thy wonderful skilfulness, Oh ! Lord! is evidensed when Thou effectest compromise between two opponents holding divergent views by stating that an object, which, from the stand-point of the substance, ok which it is made, is eternal, is also non-eternal through its modificatory changes (also called properties or qualities). २२
Aho! Shrutgyanam

Page #233

[૭૦]
કા-જિસિ:
स्वभावतः सत् परभावतोऽसद् व्यत्या च शक्त्या च भवेदसत् सत् । इत्थं त्वदीयं सदसत्प्रवादं निशम्य को दार्शनिको न तुध्येत् ? ॥८॥
વસ્તુ સ્વ-ભાવે (પિતાને રૂપથી) સત્ છે અને પરભાવે ( પરકીય રૂપે) અસત્ છે. ઉપાદાન કારણમાં કાર્ય વ્યક્તિરૂપે અસત્ છે અને શક્તિરૂપે સતુ છે. આમ, તારે સત્-અસતનો વાદ સાંભળી કેણ દાર્શનિક ખુશ નહિ થાય? ૮.
(8) A substance which can be predicated to exiat' ( to be 9 ) from the view-point of its own nature, can also be predicated 'pot to exist' ( to be 380) from the view-point of the nature of other substances. Also, the effect though patently not manifest is potentially present in its cause. Tbis is Thy doctrine of existence and non-existence, hearing which, what logician will not be glad at heart?
द्वैतं यथार्थ जड़-चेतनाभ्यामद्वैतमप्यात्मविकास दृष्ट्या । इत्थं द्वयं तत् पटु सङ्गमय्य शान्तस्त्वया तारक ! तद्विरोधः ॥९॥
જગતુ જડ અને ચેતન એમ બે તત્વરૂપ હોઈ “દૈતવાદ” યથાર્થ છે તેમ જ, આરાધ્ય તત્ત્વ એકમાત્ર આત્મતા હોઈ તેના (આત્માના વિકાસ સાધનની દષ્ટિએ “અદ્વૈતવાદ” પણ યથાર્થ છે, આમ, એ બન્નેની કુશલ સંગતિ કરીને, હે તારક પ્રભુ ! એમને વિરોધ તે શાન્ત કરી દીધું છે. ૯
(9) Thou hast, oh! Saviour ! put an end to controversies regarding Dualism and Non-dualism by cleverly interpreting that Dualism is logical because the universe is composed of two glements, namely, inanimate and animate, maintaining at the same time that non-dualism also is equally tenable because it is the elevation of the soul that is to be primarily attended to.
Aho ! Shrugyanam

Page #234

[ ૨૨ ]
एकात्मवादी हि समात्मवादः स सर्वभूतैः समभाववादः | इत्थं सुधीर्भावयति श्रितोऽपि नानात्मवादं परमार्थसिद्धम् ॥ १० ॥
અનુજ્ઞાન્સ-વિભૂતિઃ
એકાત્મવાદ એટલે સમાનાત્મવાદ [બધા આત્માએ ( મૂળરૂપે ) સમાન છે એવા વાદ . આ વાદ સર્વ પ્રાણીએ સાથે સમભાવ કેળવવાના પાઠ શીખવે છે. સુન્ન જન અનેકાત્મવાદ ( જીવા જુદા જુદા છે એ વાદ )ને સિદ્ધાન્ત, જે યથાય છે, તેના અનુગામી છતાં, ઉપર કહ્યા મુજબ એકાત્મવાદની ભાવના સેવે છે. ૧૦
(10) The doctrine of Oneness of soul is not different from the doctrine of equality of souls because all souls are intrinsically qual in their real naturs (consciousness); and it enjoins eq ual and impartial treatment towards all creatures. The doctrine of plurality of souls, which is the perfect truth, is, thus, reconciled by the wise with the doctrine of non-dualism.
मुक्तस्य भूयो न भवावतारो मुक्तिव्यवस्था न भवावतारे | उत्कृष्टजन्मान उदारकर्वैर्महावतारा उदिता महान्तः
|| શ્o u
મુક્તિ પામ્યા પછી મુક્ત આત્માનું પુનઃ સંસારમાં અવતરણ થતું નથી. સ’સારમાં એનું પુનઃ અવતરણ માનવામાં મુક્તિની વ્યવસ્થા રહેશે નહિ. મહાન પુરુષોને જન્મ મહાત્ કાર્યો કરવાવડે મહાન્ ગણાય છે, અને એથી જ, ‘અવતાર’ ને અથ ‘ જન્મ ’ હાઇ તેઓ ‘ અવતારી ’ કે ‘ મહાન અવતારી’ ગણાય છે. ૧૧
(11) The souls once liberated are never born again. Other wise, Emancipation would be meaningless, if it is believed that the Emancipated have to be born again. The birth of great p30 ple derives its greatness from their great deeds. So, as incarnation means birth, great men are euphemistically and honourably called incarnations.
Aho! Shrutgyanam

Page #235

भनेकाम्ल-विभूति
सोपाधिरात्मा जगांत प्रवृत्तोऽनुपाधिरात्मा न बहेदुपाधिम् । एवं हि कर्तृत्वमकर्तृतां चाऽऽश्रित्योद्भवन्तः कलहा व्यपेयुः ॥१२॥
ઉપાધિવાળે આત્મા જગતમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. ઉપાધિમુક્ત શુદ્ધ (સચ્ચિદાનન્દમય) આમાને–પરમ આત્માને ઉપાધિ ઉઠાવવાપણું હેય નહિ. આમ, કર્તૃત્વ અને અત્ત્વવાદને અંગે ઊભા થતા કલહ શમી જાય છે. ૧૨
(12) Controversies relating to whether the soul is the door or non-doer, are get at rest by saying that the soul so long as it is under the influence of foreign (Karmic) energies, does aot in the world, while the soul tbat has beoome free from those energies, does not act at all.
साकारभावे सशरीरतायां निराकृतित्वे च विदेहतायाम् । सङ्गच्छमाने परमेश्वरस्य सर्वज्ञ-देवस्य न संविरोधः
॥१३॥
પરમેશ્વરનું શરીરધારી અવસ્થામાં સાકારપણું અને વિદેહ દશામાં નિરાકારપણું એમ બંને સંગત હોવાથી એમાં વિરોધને અવકાશ નથી. ૧૩
113) When an embodied goul attains the Perfect Knowledge, that soul is an embodied God and thus, God is corporeal; and when such a soul gives up its last body. it becomes digembodied God, and thus, God is non-corporeal. In this splendid ma. oner, by Thee, Oh Lord ! is explained the apparent inconsistency between corporeality and non-corporeality.
शरीरमानोऽस्ति शरीरधारी विभुः पुननिविभुत्वयोगात् । इत्थं बुधोऽवैभव वैभवस्य समन्वयं सत्कुरुते त्वदीयम् ॥१४॥
શરીરધારી આત્મા શરીર પ્રમાણ છે, અને જયારે એ વ્યાપક જ્ઞાન-શક્તિના
Aho! Shrutgyanam

Page #236

જાત-શિરઃ
પ્રકાશનથી પ્રકાશમાન બને છે ત્યારે એ જ્ઞાનની વિભુતાની દષ્ટિએ વિભુ પણ છે. આમ, તારા બતાવેલા વિભુત્વ અને અવિભુત્વના સમન્વયને સુજ્ઞ જન સત્કારે છે. ૧૪
(14) An embodied soul is at any time limited in its extent to the size of its budy, while it is considered all-pervading from the point of view of its infinite all-embracing knowledge when it is endowed witb that knowledge. An intelligent man welcomes Thy synthesis of these two antagonistic principles.
जगत् समग्रं खलु सारहीनमिति प्रबुद्धो निजगाद शून्यम् । विनश्वरं च क्षणिकं तदेवं ज्ञात्वाऽऽशयं का कुरुतां विरोधम् ॥१५॥
સમગ્ર જગત્ અસર છે એમ સમજનારે એને “શૂન્ય” કહ્યું; અને, એને વિનશ્વર સમજનારે “ક્ષણિક” જણાવ્યું. આ દૃષ્ટિએ “શૂન્યવાદ ” અને “ક્ષણિકવાદનું પ્રતિપાદન થયું. આ પ્રમાણે આશય સમજાતાં કણ વિરોધ કરે? ૧૫
(15) Those, to whom the world is uusubstantial, propounded the theory of poidness, and those, to whom the world appeared perishable, did that of transitorinese. Who woult enter into controversy if he has properly understood this ?
श्वेताम्बरा दिग्वसनाश्च हन्त ! कथं मिथ: स्युः कलहायमानाः ? आश्रित्य नग्नेतरभावभूमि भवत्यनेकान्तधुरन्धरत्वे ॥१६॥
વેતામ્બરે અને દિગમ્બર બને અનેકાન્તવાદના ધુરન્ધર છે ( એને શીલે પ્રચાર કરનાર છે), છતાં, નગ્નતા અને અનગ્નતાની બાબત પર પરસ્પર કલહ કેમ કરતા હશે? ૧૬
(16) The Shvetāmbaras (white-clad) and the Digambaras ( sky. slad ) both are vehement supporters and propagaters of a fire
1. Then how can they justify their mutual quarrels on the score of bakedness and the reverse of it?
Aho! Shrugyanam

Page #237

અને જાન્ન-મિતિ;
[ The Jaines are chiefly divided into two sects: the Digam. baras (sky-olad) and the Shyetambaras ( white-clad ). The Digambarag believe that putting on garments by monks, is inconsistent with asceticigm and operates as an obatacle to final liberation, while the Shvetambaras hold no such belief. According to the Shvetambard, Sadhus are allowed to put on white garments. ] as,
कषायमुक्ताववगत्य मुक्ति बुद्ध्वाऽप्यनासक्ति-समर्थयोगम् । ज्ञात्वा क्रम साधनसंश्रयं च को नाम निन्दिष्यति वस्त्रवादम् १ ॥१७॥
કષાયે કામ, ક્રોધ, મદ, મેહ)થી મુક્ત થવા માં મુક્તિ જાણ્યા પછી, અનાસક્તિયુગના સામને ખ્યાલ પામ્યા પછી અને સાધનમાર્ગને ક્રમ સમજયા પછી કેણુ “વસ્ત્રવાદને વખોડશે? કેણ, સાધુ નગ્ન જ હોવો જોઈએ એવું સમર્થન કરશે? ૧૭
( 17 ) Having understood the potency of non-attachment and the successive stages of epiritual evolution and having realised that liberation is nothing but freedoin from passions, who would take exception to putting on garments by monks !
न मुक्तिसंसाधनयोगमार्गो वस्त्राद् विना न्यूनदशो यदि स्यात् । नग्नो विमुच्येत कथं न तर्हि ? सतामनेकान्त-विचारणेयम् ॥१८॥
મુક્તિલાભમાં સાધનભૂત જે યોગમાર્ગ છે તેમાં જે વસ્ત્ર વગર ખામી ન આવતી હોય તે નગ્નની મુક્તિ કેમ ન થાય? આ પ્રમાણે સુજ્ઞની વિચારણું અનેકાન્તપૂત હાય. ૧૮
(18) From the stand-point si manifold aspects, & wise man rightly questions why a naked person should not secure Liberation if the so-called na keddees does not interfere with the means leading to final release.
Ahol Shrutgyanam

Page #238

જા-કિસિ
[ ૭૯ ] प्रपद्यते मुक्ति-पदं समर्थ-शक्तिप्रयोगान्महिलाऽपि पुंवत् । વાત-સાણં વઢતમિર્થ ન થ સુધીર વિનિશગ્ય તળે? in
પુરુષની જેમ સ્ત્રી પણ સમર્થ શક્તિ ફેરવવાથી મુક્તિ-પદ મેળવી શકે છે. આમ, સમાન સ્વાતવ્યની તારી ઘોષણા સાંભળીને કેણ સમજદાર મનુષ્ય રાજી નહિ થાય? ૧૯
(19) Who, amongst the wise, would not be pleased with Thee, Oh Lord ! when he would hear Thee proclaiming with foros the common right of woman to Absolution which can be worked out by ber, as it can be done by man, by evolving and expanding to its full the latent energy?
शद्रोऽपि खल्बर्हति धर्ममार्ग सुयोग्ययत्नाल्लभते च मुक्तिम् । इत्थं गिरं ते भगवन्नुदारामुदारधी को न समभ्युपेयात् ? ॥२०॥
શુદ્ધ પણ બરાબર ધર્મ–માર્ગને યોગ્ય છે, અને સુયોગ્ય પ્રયત્નથી મોક્ષ મેળવી શકે છે. તારી આ ઉદાર વાણીને સ્વીકાર કેણ ઉદાર-મના મનુષ્ય નહિ કરે ? ૨૦.
(20) Who amongst the broad-minded, would not welcome whole-heartedly Tby noble and catholic utterances to the effect that a peinber of the untouchable class also is equally entitled to religious practices and performances and to final Emancipation through well-dtrected efforts ?
शूद्रा जना अन्त्यजजातयोऽपि त्वयोद्धृतास्त्वचरणं प्रपन्नाः । तवोत्तमोपासकगेहिवर्ग आसन् कुलालादिकजातयोऽपि ॥ २१ ॥
શુદ્રો અને અન્યો પણ તારા ચરણે આવેલા, જેમને તે ઉદ્ધર્યા છે. તારા ઉપાસક ગૃહસ્થામાં કુંભાર વગેરે પણ હતા, જેઓ ઉત્તમકેટીના શ્રાવકે હતા. ૨૧
Ahol Shrutgyanam

Page #239

હા(21) Members of the lowest caste and untouchables who approached Thee, have been lifted up by Thee. There were even men of potter and other castes, amongst the obief of Thy devoted house-holders.
सद्भावना जाग्रति मूर्तियोगाद्, उपासकास्तां तत आश्रयन्ति । योगाप्रमत्त-स्थिरमानसानामावश्यकः स्यानहि मूर्तियोगः ॥२२॥
ભગવાનની મૂર્તિને આશ્રય લેવાથી સદ્ભાવના જાગ્રત થાય છે. માટે ઉપાસકે તેનો આશ્રય લે છે. પેગની અપ્રમત્ત દશામાં સ્થિરમનાઓને મૂતિગ જરૂરી ન હોય, ૨૨
(22) The devotees take the help of inage in their madita. tions because the sight of a God's image generates good, piour thoughts. But the recourse to it may not be necessary for those who are most cautious and firmly stabilized in the exercises of deep, abstract contemplations.
सद्भावनोद्भावनसाधनानां मूात्मकं खल्वधिकं य एकम् । श्रयेद् यथाशक्ति विवेकयुक्तं करोति नैवानुचितं स किश्चित् ॥२३॥
સદુભાવનાને જાગરિત કરવાનાં સાધનમાં એક વધુ સાધન મૂર્તિયોગ પણ છેતેને જે યથાશક્તિ વિવેકયુક્ત આશ્રય લે છે તે શું કંઈ ગેરવાજબી કરે છે? નહિ જ. ૨૩
(23) Help of an image is vne of the many expedients which originate cbaste thougbts, He who resorts to it according to bis caproity and with sufficient discrimination, does notbieg improper,
Aho ! Shrugyanam

Page #240

અને જ્ઞાન-વિભૂતિઃ
कषायरोधाय हि मूर्तियोगः समाश्रयंस्तं तमनाश्रयद्भिः । सार्धं विरोधाचरणं वहेच्चेत् कुतस्तदा तस्य स सार्थकः स्यात् १ ॥ २४ ॥
[ ૨૭૭ ]
મૂર્તિયેાગ કષાયાને શમાવવા માટે છે. તેના આશ્રય લેનાર તેને આશ્રય નહિ લેનાર સાથે (તેને આશ્ચય ન લેવાના કારણે ) જે વિરાધભાવ રાખે તે તેનુ મૂર્તિ-ઉપાસન કેમ સાથક થાય ? ૨૪
(24) Seaking assistance of an image ( whiler eflecting ) is with a view to the stoppage of passions. Those who resort to it for help, should not show any hostile attitude towards those who do not take any such assistance, because by so doing, the object of image-worship itself will be defeated (by raising passions.
न कर्मकाण्डा दुर्ब्रहस्थाने कान्तदर्शी ददतेऽवकाशम् ।
सर्वाः क्रिया शुद्धिभृतः सुयोगाः शुभावहाः, कोऽत्र सतां विरोधः १ ॥ २५ ॥
અનેકાન્તદર્શી ક્રિયાકાંડની બાબતમાં દુરાગ્રહ કે હઠવાદને અવકાશ ન આપે. કોઇ પણ ક્રિયા જો શુદ્ધિવાળી હોય અને એમાં મન-વચન-કાયના ચે.ગે! શુદ્ધ ચા શુભ હોય તે તે કલ્યાણકર છે. એમાં કયા સમજીના વિરોધ હોય ? ૨૫
(25) Å lover of the doctrine of manifold aspects does never give scope to foolish obstinacy in the matter of religious rituals and ceremonies. Any activity is beneficial if it is pure und inspired by the threefold sanctity of mind, speech and body. In this matter no objection can be raised by any wise man.
साध्यं भवेत् स्पष्टतया विशुद्धं भिन्नाः पुनः साधनधर्ममार्गाः । तद्भेदमाश्रित्य विरोधभावप्रसारकास्त्वां नहि संविदन्ति ॥૨૬॥
મુખ્ય માબત એ છે કે સાધ્ય શુદ્ધ અને સ્પષ્ટ હેાવુ જોઇએ, સાધન-માર્ગો તે હંમેશાં જુદા જુદા હાય. સાધન-માર્ગોના ભેદે પર નિરાધભાવ ફેલાવનારા, હે ભગવન્ ! તને ઓળખતા નથી. ૨૬
૨૩
Aho! Shrutgyanam

Page #241

[ ૧૮ ]
(26) The main concern is the excellence of the goal which should be clear. The ways to reach it may differ. Those who fight on the issue of varying ways leading to the final aim, do not knure Thee in the real sense of the term Oh ! Revered Sire !
न साधनानामिह कश्चिदाग्रह। विशुद्धिमत् साधनमाददीत सत् । परम्परोपस्थितसाधनान्यपि त्यजेद् भवेयुः परिदूषितानि चेत् ॥२७॥
સાધનમાર્ગોમાં કેઈ આગ્રહ નથી. જે સાધન શુદ્ધ હેય તેને રીતસર શહણ કરીએ. પરંપરાથી ચાલ્યાં આવતાં સાધન પણ જે અશુદ્ધ હોય અથવા દેશ-કાળ દૂષિત બની ગયાં હોય તે તેમને ત્યાગ જ કરવો ઘટે. ૨૭
(27) There should not be any partivacity so far as the methods of accomplishing the aim aru concerned. Ang method if pure and congenial, may be accepted without objection. On the other hand one should abandon even the traditionally transmitted ways and means if they are improper or bave become gullied and unsuitable under the changed von litions of time and place.
सम्यक् समाधाय समन्वयेन सर्वत्र सम्पाद्य च मित्रवृत्तिम् । कल्याणसंसाधनमर्थ एकोऽनेकान्तनीति-प्रतिपादनस्य ॥२८॥
અનેકાન્ત-નીતિનું પ્રતિપાદન કરવાને મુખ્ય ઉદ્દેશ એક જ છે, અને તે એ કે ગ્ય સમન્વય વડે ચિત્તનું સમાધાન થાય અને સર્વત્ર મૈત્રી સધાય, અને એ રીતે જીવનનું ક૯યાણ-સાધન થાય. ૨૮
(28) The main object in propounding the doctrine of $1724 (Anekānta) is to ensure tranquillity of mind by propor reconci. liation of different view-points, and thus to secure universal brotherhood and to ensure welfare of life.
Aho 1 Shrutgyanam

Page #242

૪ને મત્ત-વિભૂતિઃ
(૨૭ ]
रागादिजेता भगवन् ! जिनाजस बुद्धासे बुद्धि परमामुपेतः। कैवल्यचिद्व्यापितयाऽसि विष्णुः शिवोऽसि कल्याणविभूतिपूर्णः ॥२९॥
હે ભગવન! તું રાગાદિ સર્વ દેશને વિજેતા હેઈ “જિન” છે, પૂર્ણ શુદ્ધ બુદ્ધિને પ્રાપ્ત થયેલ હેઈ “બુદ્ધ” છે, કેવલ્ય-ચેતનાથી વ્યાપક હેઈ “વિ. છે અને કલ્યાણવિભૂતિપૂર્ણ હેઈ “શિવ છે. ૨૯
(29) Ob I Divine Sir 1 Thou art called Jina ( the Victorious ), because Thou hast conquered the demerits of attachment etc; art called Buddha (the Enlightened), because Thou hast suprome intellect: art called Vishnu (the All-pervading) because of Thy all-pervalling consciousness; and art called Shiva (the Benefactor), because Thou art posessed of the supreme grandeur of welfare.
मतान्तराणां रचन-प्रचारा आसन् भवन्तो भगवन् ! यदेह । तदा तदान्दोलिततापशान्त्यै विश्वस्य धर्म न्यगदः शिवाय ॥ ३०॥
જયારે ભારતમાં અનેકાનેક મત-મતાન્તરના વડા બંધાતા હતા અને તેમને મજબૂત બનાવવાના પ્રયાસ ચાલી રહ્યા હતા, તે વખતે તે તે વાડાબી કલહ-કોલાહલની ઉષ્ણ જવાલાને શમાવવા ધમને મંગલમય આદશ જગતની આગળ પ્રકટ કર્યો છે. ૩૦
(30) When different speculative theories and dogmas divided the people of Bbārat into different hostile camps and efforts to consolidate them were being stranuously made, Thou revealed to the world a benign ideal of uẢ competent to quell down the hot flames of fire of controversial discussions.
रागाच रोषाच बहिर्गतोऽपि साम्यस्य पाठं जगतो ददानः । महत्तमं कारुणिकः परोऽसि शिरः किरीयं न नमेत् तवांघौ ? ॥३१॥
Aho! Shrutgyanam

Page #243

૨૮ ]
અને જાન્સ વિભૂતિ
રાગ અને રાષથી અહંભૂત છતાં ( નિર્માઠુ અને પ્રશાન્ત છતાં) તે જગતને સામ્યવાદના મહાન પાઠ ભેટ ધર્યા છે. ખરેખર તું શ્રેષ્ઠ કારુણિક છે. કનું મસ્તક તારા ચરણમાં ન નમે ૩૧
(31) Thou hast given the gift of the doctrine of equality to his world of suffering humanity even though Thou art above attachment and hatred. Thou art, indeed, oh ! Lord! the All-gracious Being. Who would not bow his head at Thy feet, Oh! Lord !
जनान् पुण्याचारान् न परमनयस्सद्गतिपदं कृपावृष्टेदृष्टेरथम हृदयानप्युदधरः । महांस्तच्चालोकश्चरितममलं साम्यमसमं परेयं ते भूतिर्भवतु जगतो मङ्गलकरी !
॥ ૨૨ ॥
તે કેવલ ભલા માણસેને જ સદ્ગતિ પર નથી ચડાવ્યા, પણ તે તારી કૃપાવૃષ્ટિરૂપ ષ્ટિથી અધમ જીવે ને પણ ઉદ્ધર્ચા છે. તારી મહાન વિભૂતિ તારા મહાન તત્ત્વાલેક, વિમલ ચારિત્ર અને અનુપમ સમભાવમાં છે. પ્રભુ ! એ જગતનું મંગલ કર ! ૩૨
(32) Not only hast Thou put rirtuous people on a right path leading to good state, but Thou hast also lifted up wicked people out of mercy. May Thy greatness be for the profit of the world-the greatness which consists in Thy sublime philosophy, exalted character and peerless equability!
इति
अनेकान्त-विभूतिः
समाप्ता
Aho! Shrutgyanam

Page #244

दीनाक्रन्दनम्
[ द्वात्रिशिका-श्लोकसंख्या ३२ ]
The Wailings of the Helpless
(वि. १९८७ वर्षे प्रकाशित-पूर्वम् )
Aho! Shrutgyanam

Page #245

Aho! Shrutgyanam

Page #246

પ્રવેશેગાર
આ દ્વાવાશકા ગૂજરાતા અથ સાથ વિ. સ. ૧૮૭ મા પ્રકાશિત થયેલી. એ પછી વિ. સં. ૧૯૮૯ માં મારું ચતુર્માસ વડોદરા હતું ત્યારે ત્યાંના સદગૃહસ્થ શ્રીયુત ડાહ્યાભાઈ મગનલાલ પરીખ, બી. એ., એલએલ. બી, હાઈકોર્ટ-બ્રીડર, તેઓએ આ કાવ્યને અંગ્રેજી અનુવાદ તે જ ચતુર્માસમાં કરેલે.
પ્રસ્તુત કાવ્યના વિષય વિષે કંઈક દાર્શનિક વિચાર કરો અત્ર પ્રસ્તુત છે. એ વિષે મુખ્ય વસ્તુ જે જણાવવા માગું છું તે એ છે કે ઈશ્વરવાદ અને કર્મવાદ ( ભાગ્યવાદ ) બને ચગ્ય સિદ્ધાન્ત છે, અને પોતપોતાના સ્થાનમાં બહુ ઉપયોગી છે. ઈશ્વરવાદની ઉપયોગિતા અન્ત:કરણની નિર્મલતા સાધવામાં, ચારિત્ર ઘડવામાં અને જીવનવિકાસક પ્રેરણા પ્રાપ્ત કરી અ દર્શના માર્ગે પ્રગતિ કરવામાં બરાબર જણાઈ આવે છે. તેમ ભાગ્યવાદ અથવા કમવારની ઉપયોગિતા સુખ-દુઃખના સમયે સમતા જાળવી રાખવામાં અને સાર્ય તરફ ઉદ્યત થવામાં સ્પષ્ટ અનુભવાય છે. શુદ્ધ ઈશ્વરવાદી નિર્મળ ભક્તિને વિકસાવી પ્રભુ પ્રત્યેના પ્રેમમાં નિમગ્ન બની પિતાના ચારિત્રને સમુન્નત બનાવશે, અને એ રીતે ઇવરવાદ એના જીવનને કલ્યાણ કારક બનશે; તેમ, શુદ્ધ ભાગ્યવાહી સુખના વખતમાં ઘમંડી નહિ થશે અને દુખના સમ ાં દીન-હીન-કાયર નહિ બનશે, પરંતુ એ બધી પરિસ્થિતિઓને કમને ખેલે સમજી મનની સમતા (Balance of mind) જાળવી રાખશે, અને, સત્કર્મ કે પુરુષાર્થ ના બળે દુઃખમાંથી રસ્તે કાઢી શકાય છે અને એ રીતે સમા પર પ્રગતિ કરતાં પોતાના જીવનને અધિકાધિક સુખી બનાવી શકાય છેએ પ્રકારની સુદષ્ટિથી પોતાના જીવનને સમુન્નત બનાવવા પ્રયત્નશાલી થશે. એ બન્ને મહાન સિદ્ધાને નિષ્ક્રિયતા સાથે સંબંધ જ નથી. એ નિષ્ક્રિયતાનો પાઠ નથી પઢાવતા, પણ કર્તવ્યપરાયણ બનવાની શિક્ષા આપે છે. એટલું જ નહિ, પણ સાચા કર્મય બનવા માટે ખરે
મસાલ” એ જ પૂરા પાડે છે. જીવનની ગ્લાનિ દૂર કરવામાં, આત્માને ધીરજ બંધાવવામાં, તેમ જ સતોષ તથા શાન્તિ બક્ષવામાં
Ahol Shrutgyanam

Page #247

અને સદાચરણની પ્રેરણા આપવામાં એ બને સિદ્ધાન્ત પ્રબલ શક્તિશાળી છે.
કર્મ (ભાગ્ય) પણ માણસ(પ્રાણી)ના પ્રયતનથી ઉત્પન્ન થનારી વસ્તુ છે. સારા કામથી માણસ પોતાનું સારું અને બુરા કામથી પિતાનું બુરું કર્મ (ભાગ્ય) સજે છે. એટલે ભાગ્ય( કર્મીને ઘડીને તેનાં શુભાશુભ પરિણામ ( કડવાં-મીઠાં ફળ ) મેળવવાં એ માણસના પિતાના હાથની વાત છે-Man is the architect of his fortune. માટેજ, સુખ યા અસ્પૃદયને અથી સજજન ઉત્સાહી બનીને સદાચરણપરાયણ બને છે.
આમ, ભાગ્યવાદ પણ માણસને સદાચરણ તરફ પ્રેરનારે વાદ છે; તેમજ સદાચરણની ભાવના અને તેની પુષ્ટિ, ઇવરને આશ્રય લેવાથી મળે છે. ઈશ્વર સીધી રીતે આપણા કર્મ( ભાગ્ય)માં ફેરફાર કે તેનું વિતરણ કરી શક્તો નથી, પણ એને આશ્રય લેવાથી જે ધર્મસાધના બને છે, ખિલે છે, તે પોતાના પ્રમાણમાં કર્મ (ભાગ્ય) ઉપર પણ જોર દાખવી શકે છે, એ દ્વારા અશુભ ભાગ્ય યા કર્મમાં ફેરફાર આણી શકાય છે અને પ્રાયઃ તેને વિદારી પણ શકાય છે. કોઈ કમ કે ભાગ્ય કાયમ ટકતું નથી, તેને જ્યારે અન્ત આવે છે, ત્યારે તેને ફલેદય ખતમ થાય છે. એ જ કારણ છે કે, સારી સ્થિતિને હમેશાં ચાલુ ટકાવી રાખવા માટે તેને સાધન તરીકે શુભ ભાગ્યની સર્જન-યામાં (એ યા બીજી કઈ નહિ, પણ સદાચરણું જીવન હોઈ તેમાં) સુજ્ઞ માણસે સદા તત્પર રહે છે. એમ કરી એ પિતાને સદા સુખી બનાવે છે અને પિતાને ઉન્નત બનાવતે જાય છે. ઉત્તરોત્તર વિકાસ પામતા જીવનના શુભ પ્રવાહમાં એ મહાન અપૂર્વ અવસર આવે છે કે આત્મ-વિકાસ પરમ ઉન્નત સ્થિતિએ પહોંચી જતાં પુણ્ય-પાપ બનેને ક્ષય થાય છે, જેને પરિણામે મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
કર્મવાદ આત્મસાધક મુમુક્ષુને પિતાનું બુરું કરનાર માણસ ઉપર ક્ષમાં રાખવામાં પણ કામ આવે છે. “મારે વિરોધી માણસ મારી તરફ જે દુર્વ્યવહાર કરે છે તે મારા કર્મના બળે જ કરે છે, મારું કર્મ જ એને હથિયાર બનાવી એમ કરે છે, માટે એ માણસ ઉપર ક્રોધ કરે છેટે છે. ક્રોધ તે એ માણસને નિમિત્ત બનાવનાર મારા પિતાના કર્મ ઉપર કરવા ઘટે; અને ક્રોધ-કષાય કે બખેડા કરી નવાં દુષ્કર્મ પણ શું કામ બાંધવાં ? આવી ભાવનાને પિષવામાં અને એ દ્વારા ક્ષમાશીલ બનવામાં કર્મવાદને ઉપયોગ જબરદસ્ત મદદગાર છે. કર્મનો સિદ્ધાત સમજનાર નિયતકાલિક
Aho! Shrutgyanam

Page #248

કમના નિયતકાલિક ફળ ઉપર મઢકે અહકાર ન કરે,અગર વિષાદ ન અનુભવે. હિંસા, અનીતિ, વિશ્વાસઘાત કે દુરાચરણથી માઠાં કમ બંધાવાને (બુરું ભાગ્ય નીપજવાને ) અને સચ્ચાઈ, સંયમ, સેવાના સદ્દગુણથી શુભ કર્મ બંધાવાને ( સદ્ભાગ્ય ઘડાવાને ) સિદ્ધાન્ત માણસને સદાચરણું બનવાની શિક્ષા આપવામાં કેટલે ઉપયોગી અને બલવાનું છે તે સુગમતાથી સમજાય તેમ છે.
માણસ બોલે છે કે, નસીબમાં હશે તેમ થશે. પણ નસીબમાં શું છે તેની માંણસને ખબર નથી. માટે માણસના હાથમાં તે ઉદ્યમ જ કરવાનું રહે છે. જેમકે, છેદીએ તે જમીનમાં પાણી હોય તે નિકળે, તેમ ઉદ્યમ દ્વારા, ભાગ્ય હોય તે તે પ્રકાશમાન થાય છે. સદ્દબુદ્ધિની પવિત્ર રોશની સાથે કરાતો પ્રખર ઉદ્યમ માણસની વર્તમાન દુર્દશાને પણ ભેદી નાંખી સુખનાં દ્વાર તેને માટે ખુલ્લાં કરી આપે છે, તેમજ અશુભ કર્મોનાં ભાવી આક્રમણ ઉપર પણ ફટકા લગાવી શકે છે, એટલે કર્મવાદના નામે નિર્બળ કે નિરાશ ન થતાં માણસે આત્માના બળની સોપરિ મહત્તાને ધ્યાનમાં લઈ શકાય તેટલા પુરુષાથી બનવું જોઈએ. ઉપસ્થિત કષ્ટ દૂર કરવાની હાલતમાં આવી શકે તેમ ન હોઈ ભેગવવું પડે તેમ હોય તે કાયરતાથી જોગવી નવાં અશુભ કર્મો ઉપાર્જવાને બદલે સમભાવથી ભેગવવામાં માણસની ખરી સમજદારી અને મર્દાનગી છે. અને એ વખતે મનને સ્વસ્થ રાખવાનું બળ આપનાર કર્મવાદ છે, જે સૂચવે છે કે, અવશ્ય ભાવી કર્મ કેઈને છેડતાં નથી. મોટા મેટા પણ એના ફલવિપાકમાંથી છૂટી શકયા નથી. કર્મ અને ઉદ્યમ એ બેમાં જે અધિક બલવાન હોય છે તે બીજા પર જીત મેળવે છે. તકલીફ કે કષ્ટ એની મેળે નથી આવતાં, આપણાં વાવેલાં જ ઊગે છે. માટે એમને નિવારવાના સુયોગ્ય ઉપાય લેતા રહીને પણ, જેટલા પ્રમાણમાં ભોગવવાં પડે, શૂરા બનીને ( આધ્યામિક વીરતાથી) જોગવીએ, ભોગવી લઈએ. એ રીતે ભેળવી લેતાં, નવાં કમ ન બંધાવા સાથે એટલે ભાર ઓછો થાય છે. જીવનનાં વહેણ શુભ રીતે વહેતાં રાખવાથી નવાં અશુભ કર્મો બંધાતાં નથી, જેથી જીવનપ્રવાહ ઉત્તરોત્તર સુખી અને ઊજળો થતા જાય છે.
મૂઢ દષ્ટિના માણસેથી કઈ સારી વસ્તુને દુરુપયેગ થાય એ બનવાજોગ છે, પણ એથી એ વસ્તુની કિંમત ઓછી થતી નથી. એ જ પ્રમાણે આ મહાન સિદ્ધાન્ત (ઈશ્વરવાદ અને ભાગ્યવાદ)ને પણ ખરો લાભ લેવામાં ચૂક થવી સંભ જ, પણ એથી એમની
Amo ! Shrutgyanam

Page #249

મહત્તા અને ઉપયોગિતામાં કમી આવતી નથી. સંસારમાં સર્વાધિક પ્રેમભાજન માતા ગણાય છે તેની આળ બાળક જેમ કાલા બને છે, અને એમ કરતો આનન્દરસ પીએ છે, તેમ, પ્રભુ આગળ ભક્ત જન ભક્તિના ઊભરમાં કાલ બની જાય છે, અને એ હાલતમાં સાત્વિક પ્રેમરસને ઉપભોગ કરે છે. આ રીતે એને પિતાના જીવન અને આચરણની શુદ્ધિ કરવાને માર્ગ પણ સરળ થાય છે. પ્રભુને ભક્ત થઈને આચરણથી મલિન હોય, તે એ મેળ બેસે જ કેમ ? નિર્મળ આમા સાથે મલિન આત્માને મેળ કે ? એ સ્વામિસેવકની જેડી જ નથી બનતી. ભક્તને તે ભક્તિના રસ્તે સદાચરણી થવું જ રહ્યું. અને તે જ પ્રભુની સાથે એને મેળ સધાય. આમ, ભક્તિનું પર્યાવસાન આચરણની શુદ્ધિમાં જ આવે છે, અને આવવું જ જોઈએ ત્યારે જ અને તેમાં જ ભક્તિની સફલતા છે.
અને હું તે ત્યાં સુધી કહી શકું કે ઈશ્વરવાદ એક વાર અસિદ્ધ રહી જાય, તે બુદ્ધિમાવિત ભાવનાવિરાજિત ઈવર હૃદયને સાત્વન અને જીવનને ગતિ આપવામાં સ્પષ્ટ પરિણામકારક છે. એટલે ઈશ્વરવાદને આશરે જીવનને બહુ આવાસનરૂપ અને પ્રેરકરૂપ છે એમ અનુભવ પરથી કહી શકાય છે.
માનવીય પરિસ્થિતિ અને લાગણીનાં સ્વાભાવિક અને સાધારણ પ્રતિબિઓ આ કાવ્યમાં રજુ કરાયેલાં છે. એથી દુનિયાના કે પણ મજહબ કે કૌમના માણસને આ કાવ્ય પિતાની સાથે એકદમ જ બંધબેસતું થઈ જાય એવું હોવાથી દરેક મનુષ્ય અને સરસ વૃત્તિથી ઉપગ કરી શકશે એમ હું ધારું છું. આ તેલમાં જગત્કતૃત્વની ભાવનાના ભરપૂર રંગે ભરીને પણ છેવટે જઈ તેને ખુલાસે પણ એટલી જ સ્પષ્ટતાથી કરી દેવામાં આવ્યું છે. એટલે દાર્શનિક ગેરસમજુતીને અવકાશ મળવા જેવું રાખ્યું નથી. કાવ્યના અતિમ લેકમાં ઈશ્વરના મુખ્ય લક્ષણભૂત ગુણે બતાવો ઈશ્વર તત્ત્વની ચેખવટમાં સક્કિ સ્થિતિ રહેવા દીધી નથી. આ પ્રમાણે દાર્શનિક સિદ્ધાન્તના મેળને ઈજા પણ ન પહોંચે અને ભક્ત જનના ભક્તિરસોથિત વિમલ અને સરસ ચાપલની મજા પણ લેવાય એ બન્ને કામ આની અ-દર સાવધાની રાખી સાધી લીધાં છે. મારા જીવને ભક્તિ-રસ મળથી જ ગમે છે. એથી આ પ્રકારના વાત્મયનું પાન કરવા વધુ સ-રસ વૃત્તિથી દેરાઉં છું અને માનસ ઊમિનાં વહેણ સમુત્તેજિત થતાં યથાબુદ્ધિ, યથાશક્તિ નવસર્જન પણ કરું છું, જેમાંનું એક આ પણ તા. ૩-૧૧-૩૬
-~ન્યાયાવશ્ય મંચર ( જિ, પુના )
Ahol Shrutgyanam

Page #250

दीनाक्रन्दनम्
त्रैलोक्य-देवता व त्वं दीन-हीनः का मादृशः पश्यतस्त्वामहो ! अद्य नानन्दो माति मे हृदि
લેાકયનાથ, વિશ્વદેવતા તું કયાં અને મારા જેવા દીન-હીન પ્રાણી કયાં? આજ મને તારાં દન થાય છે અને મારું હૃદય આનન્દથી ઊભરાય છે! તને શ્વેતાં મારા દિલમાં હ માતે! નથી !
૧
P
}} ? ॥
( 1 ) Who am I, a poor and miserable wretch as compared with Thee, the Lord of the three worlda ! My heart is over• flowing with joy as I behold Thee to-day !
सन्तप्तस्यासहायस्य भ्रमतो यत्र तत्र मे । अकस्मात् पथि दृष्टोस प्रसीद ! परमेश्वर !
॥ ૨॥
હું સન્તપ્ત અને અસહાય, જ્યાં-ત્યાં રઝળીને દહાડા કાઢતે, આજ ભ્રમતાં ભમતાં અકસ્માત્ તને દેખવા પામ્યા છું ! પ્રભુ ! પ્રસન્ન થા ! ૨
( 2 ) During my aimless wanderings here and there, in s distressed and belpless condition, Thou hast, by sheer chance, happened to come into my ken. Oh, Almighty God, be pleased!
Aho! Shrutgyanam
This tract ( વીનાનનમ્ ) is lahslated intoEnglish by Dahyabhai Maganlal Parikh, B. A., LL. B., Pleader: High court, Baroda.

Page #251

दोनाक्रन्दनम्
मादशानामभागानां सुलभं दर्शनं क्व ते ? વસતિ શુમા શાશા રહ્યાં હતું કે જે ૨ |
પ્રભુ! મારા જેવા અભાગીયાને તારું દર્શન કર્યાં સુલભ પડયું છે? પણ આજ તારાં દર્શન થતાં મને મારા હૃદયમાં-શુભ આશાઓ ફુરી રહી છે. ૩
( 3 ) The sight of thee is not easily available to unlucky creatures like myself. But to-day as I behold Thee, good hopes are springing up in me.
कल्पद्रोरपि कल्पद्रुमेहताऽपि मणेमाणः ।। देवानामपि पूज्योऽसि कियत् ते मम पूरणम् १ ॥४॥
તું કલ્પવૃક્ષને પણ કલ્પવૃક્ષ છે, મહાન મણિને પણ મણિ છે, તેને પણ પૂજનીય છે, તે મારા જેવાનું પૂરણ કરવું એ તને શા હિસાબમાં? ૪
(4) Thou art the best of all Kalpa-Vrikshas ( wish yielding trees ). Thou art the highest of all precious or lustrous jewels. Thou art worshipped oven by gods. To Thee it is # trifle to falfil my objects,
स्वयं विभो विजानासि कीदगस्मि दयास्पदम् । दयारत्नाकरश्चासि नाथ ! नाथामि ते दयाम्
॥५॥
હે વિશ્વેશ્વર! હું કે દયાપાત્ર છું એ તારાથી અજાયું નથી જ, અને તે દયાને મહાસાગર છે, તે હે નાથ ! હું તારી દયા યાચું છું. ૫
(5) Oh Lord, Thou thyself knowest full well how pitiable I am ! and on the other hand, Thou art an ocean of mercy. So. Oh Master ! I beseech Thee for Thy mercy.
Aho! Shrutgyanam

Page #252

লাঙ্গল
[[૨૮] लग्नोऽस्मि ते पदाम्भोजे महामहिमभासुरे । कृपा वर्षतु ! ते स्वामिन् ! मद्दौर्भाग्य-हुताशने ॥६॥
પ્રભુ! હું તારે શરણે આવ્યો છું-તારાં મહામહિમશાલી ચરમાં બેઠે છું-તારે પગે વળગ્યો છું. એ ! મારા સ્વામી! હવે તારી કૃપા મારી દૌભાગ્યવાલા પર વરસવી જોઈએ. ૬
( 6 ) I bow down and cling to Thy lotus-like feet of high grandeur. Oh Lord, abower Thy mercy on the burning fire of my misfortune.
मां दहत्येकतश्चिन्ता वासना हन्ति चान्यतः । दुर्बलोऽस्मि दरिद्रोऽस्मि रोगितोऽस्मि च पश्य ! माम् ॥७॥
મને એક બાજુ ચિન્તા બળી રહી છે, અને બીજી બાજુ વાસના સતાવી રહી છે. હું દુબળ છું, દરિદ્ર છું, રાગી છું. પ્રભુ ! જરા મારી સામું જે ! ૭
(7) I am scorohed on the one hand by anxieties and am corčured on the other hand by worldly desires. I am weak, poor and diseased. Please, look at me.
दौर्बल्येऽपि खरः क्रोधो नैगुण्येऽप्यभिमानिता । अदाक्ष्येऽपि महामाया लोभो दौस्थ्येऽपि मे महान् ! ॥८॥
દુર્બળતા છતાં કોષ, નિર્ગુણતા છતાં અભિમાન, કુશલતા ન છતાં માયા અને દુસ્થ (દરિદ્ર) સ્થિતિ છતાં લોભ મારામાં ખૂબ જ ભય – ભુ! ૮
(8) I am intensely wrathful, though weak; very arrogant, though devoid of merit; extremely fraudulent, though unskillful; and ardently covetous, though wretched.
Aho 1 Shrutgyanam

Page #253

दीनाक्रन्दनम्
एवंविधे कषायामौ विश्वेशश्चेत् त्वमेव माम् । दह्यमानापेक्षेथा हा! हताऽनाश्रया दया !
આમ, કષાયરૂપ આગમાં હું બળી રહ્યો છું. સમગ્ર વિશ્વને સ્વામી–સકલ જગતને આધાર એ તું જ મને ઉવેખે, હાય! તો તે ગજબ થઈ જાય! પછી દયાનું ઠેકાણું કયાં રહે? નિરાધાર દયાની કયાં શોધ થાય ? ૯
. 9.) Thou art the Lord of the universe; and, if Thou disregardest me, burning as I am in the fire of such worldly Passions, alos I the quality of mercy, for want of a fit receptacle, will disappear ( through disuse ).
ममेन्द्रियाणि मत्तानि मनश्चात्यन्त-चञ्चलम् । ऊर्मयश्च विकाराणामुच्छलन्ति क्षणे क्षणे
॥१०॥
પ્રભુ! શી વાત કરું ! મારી ઇન્દ્રિયો ઉદ્ધત છે અને મન અત્યન્ત ચંચલ છે. વિકારેની ઊમિઓનું ઉચ્છલન તો ક્ષણે ક્ષણે અકળાવી મૂકે છે. ૧૦
( 10 ) My senses are intoxicated: my mind is excessively fickle; and the waves of sensuous cravings, are every moment sorging up in me.
न मे शुद्धिर्विचाराणां वाणीसंयमनं न च । महानुच्छृङ्खलः कायः किं ब्रुचे स्वविडम्बनम् !
॥११॥
મારામાં નથી વિચાર-શુદ્ધિ કે નથી વાણી-સંયમના અને મારું કાયિક ચાપલ્ય અત્યન્ત ઉર્ફેખલ! મારી વિડંબના તે હું શું બતાવું? ૧૧
(11) There is no purity in my thoughts and I cannot bridle my speech; my physical activities are also greatly uncontrolled. How much should I narrate my mortifications ?
Aho 1 Shrutgyanam

Page #254

नाक्रन्दनम्
आस्वाद्य तव सिद्धान्तं पीत्वापि शम - भारतीम् । वासना - परितापो मे न ही शाम्यति तृष्णजः
[ ki]
તારા સિદ્ધાન્તનાં આસ્વાદન અને તારી શાન્તરસભરી વાણીનાં પાન એ મધું કર્યા પછી પણુ, હાય ! મારે વાસનામય પરિતાપ ઠંડા પડતા નથી. ૧૨
जन- पर्षद माकर्षत्प्रण ( ल्योपदिशाम्यहम् । स्वकीयं पुनरात्मानं नोपदेष्टुं भवाम्यलम् !
॥૨૨॥
( 12 ) Oh, my Lord ! even though I have tasted the sweets of Thy doctrines, and have drunk the nectar of Thy all-pacifying speech, the torment of my worldly cravings does not cool down, ever-thirsty as 1 am !
॥ ૨૩ ॥
જન-સમૂહને આકર્ષક શૈલીથી ઉપદેશ કરું, પણ હું પેાતાને-મારા પેતઃના આત્માને ઉપદેશ કરી શકતા નથી ! ૧૩
સ્વાર્થ ત્તિ-મૃાવાતિ-માહિ--શીજ-મૂર્ચ્છત । अहिंसा सत्यमस्तेयं का मे ब्रह्मापरिग्रहा ?
( 13 ) I preach to eoneourses of persons in n attractive 8tyle, but, alas ! I am not ablż to seruonize myself.
॥૧૪॥
પ્રભુ ! હું સ્ત્રાર્થી છું, મૃષાવાદી અને ભી છું, દુઃશીલ અને લેલુભ છે, પછી એ સ્થિતિમાં અહિંસા, સત્ય, પ્રામાણિકતા, સંયમ અને સન્તુષ જેવા ગુણાના સંગમ મારામાં કયાંથી જ હાય ? ૧૪
covetous
( 14 ) Selfish, unruthful, deveitial, immoral and as I am, how can there exist in me the virtues like innocuousness. veracity, probity, continence and non-covetousness ?
Aho! Shrutgyanam

Page #255

[ ૧૨ ]
मोहरण्यं महाघेोरं क्लिश्यमानस्य मेष्टतः ।
नान्य आश्वासकः कश्चिद् - मावज्ञासस्तिदीश ! माम् ॥ १५ ॥
જગદીશ ! માઢના મહાઘેર અરણ્યમાં કલેશપૂર્ણ હાલતે રખડી રહ્યો છું. નથી કેાઈ, જગતભરમાં, કે જે આશ્વાસન આપી શકે, તે એ ! દયાળુ દેવતા ! મને તરાડ માં ! ૧૫
दीनान्दनम्
( 1ô ) there is none except Thee, to console me who am miserably wandering in a formidable forest of infatuation Therefore, On God! do not neglect me !
स्वामिनं श्रदधामि त्वां त्वयि भक्ति वहामि च । न तु ते वचनं कुर्वे जानन्नपि सुखावहम् !
તને સ્વામી તરીકે ખરાર સહુ છુ અને તારે વિષે ભક્તિ પણ એટલી જ ધરાવું છું. પણુ, તારા કહ્યા પ્રમાણે મારે ચાલવું જોઈએ એમાં જ મોટું મીંડું છે ને કે હું બરાબર સમજું છું કે તારે ઉપદેશ તેના પાલકને બિલ્કુલ સુખ તરફ લઈ જાય છે. છતાં, હાય! મારાથી તે અમલમાં મૂકાતા નથી. ૧૯
यादृशस्तादृशो वाऽपि देव ! दासोऽस्मि तावकः । दासोद्धरणशैथिल्यं स्वामिनो नहि शोभते
} ૨૬ !
( 16 ) I trust in Thee as my Lord, and bear devotion towards Thee; but, alas! I do not put into practice Thy preachings, even though I know that they lead to true happiness!
Aho! Shrutgyanam
}} ફ્છ ||
દેવ ! જેવા તેવા પણ હું તારા દાસ છું. પછી, દાસના ઉદ્ધાર કરવામાં શિથિલતા રાખવી એ સ્વામીને છાજે ? ૧૭

Page #256

दमकन्दमम्
[ o°3 ]
( 17 ) Oh Lord ! whatever I may be, I am Thy slave. It does not behoove a master to be slack in emancipating his own slave.
ज्ञानं पूर्ण परा शक्तिरनन्तस्ते दया - रसः । बहूनुदधरः पापान् मत्कृते विमुखोऽसि किम् ?
તું જ્ઞાનથી પૂર્ણ છે અને પરમ શક્તિમાન છે. તારી દચાલુ વૃત્તિને પાર નથી. ઘણુ। ઘણા પાપીઓને તે ઉદ્ધર્યા છે. પછી, મારા સમ્બન્ધમાં તું આમ ઉદાસીન કેમ ? મારે વિષે તારી આ પરામુખતા કેવી ?
૧૮
॥ ૨૮ }}
( 18 ) Thou art endowed with perfect knowledge, highest strength and unlimited mercy. Thou hast saved many sinners; why, then, art Thou opathetic towards me ?
पूत्करोमि तव द्वारमुपस्थाय स्वदुर्दशाम् ।
त्वं चेत् पिधास्य कर्णौ का गतिमें भविष्यति ? ॥ ૧ ॥
તારે બારણે આવી ખડા થયે। છું અને મારી દુશાના પેાકાર કરી રહ્યો છું. તું જે તારા કાન અંધ રાખે તે મારી શી વલે થાય ?
૧૯
( 19 ) Having approached Thy threshold, I am crying out my miseries But if Thou wert to close Thy ears, Oh, · uy ord ! what would be my fate ?
मत्तोऽप्यधिकपाप्मानो दृश्यन्ते सुखशालिनः । निष्ठुरव्यवहारेण विधिर्मय्येव वर्त्तते !
Aho! Shrutgyanam
|| ૨૦ ||
મારાથી પશુ ધિક પાપકારી લેાકે સુખી જેવામા આવે છે, અને છતાં વિધિનું વત્તન મારી તરફ જ આટલું નિષ્ઠુર ! ૨૦
२५

Page #257

[१९]
दीमाक्रमान
( 20 ) Even greater sioners than myself seem to be enjoying happiness; while, strange to say, Dastiny is callously oruel in its treatment of me 1
शीर्ष मे स्वादृशः स्वामी दशा मे पुनरीदृशी! असम्भाव्यमिदं शम्भो ! कथं घटयितासि नु?
॥२१॥
મારા માથે તારા જેવો સ્વામી અને મારી આ દશા ઓ ! મારા નાથ ! આ અસંભવિત નથી? આ ઘટનાને મેળ તું કેવી રીતે બેસાડે છે? ૨૧
(21) llow is it that I am in such a [ miserable ] plight, even though I have got a master like Thee over my head ? Oh well-doer 1 is this not quite incongruent ? Ilow art Thou to reconcile this?
जानेऽहं वीतरागोऽसि निर्ममोऽसि समोऽसि च । तथापि श्रद्दधे बाद नाफलं मे निवेदनम्
॥२२॥
હું જાણું છું કે તું વીતરાગ છે, તને કયાંય મમતા નથી, તે સર્વત્ર સમ છે. એમ છતાં મારી એ અટલ શ્રદ્ધા છે કે, મારું નિવેદન અફલ નહિ જાય. ૨૨
( 22 ) I know that Thou art free from attachment or hatred. Thou art impartial towards all, having equal regard for them. Notwithstanding that, I am fully confident that my request to Thee will not be in vain.
जानामि स्वयमेवाऽस्ति कर्ता भोक्ता च चेतनः । स्वकृतं खलु भोक्तव्यं नान्यथा प्रकृति-क्रमः
॥२३॥
હું એ જાણું છું કે, ચેતનસ્વરૂપ આત્મા પોતે જ કર્તા તથા ભક્તા છે, અને પિતાનાં કર્યા પોતે ભેગવવા પડે. પ્રકૃતિને ફમ અન્યથા ન થાય, ૨૩
Aho! Shrutgyanam

Page #258

बोनाक्रन्दनम्
(23) I know that every soul in itself responsible for its own action. One has to undergo the result of what is done by one. The course of nature can never be changed.
परन्त्वाक्रन्दनेऽपि स्यात् सुखं मे पुरतस्तव । प्रसीदति मनोऽनेन प्रसादस्ते तदेव च
|| ૨૪ 1
એમ છતાં, તારી આગળ આક્રદાન કરવું મને ગમે છે. તારી આગળ આકન્દન કરતાં પણ મને સુખ થાય છે. એથી મન પ્રસન્ન થાય છે. અને મનની [સાત્તિવકો પ્રસન્નતા એ જ તારી પ્રસન્નતા છે. (આત્મપ્રસાદ એ જ પરમાત્મપ્રસાદ ) ૨૪
( 24 ) But even from my wailings before Thee, I derive self-satisfaction or quiet consolation. It pleases my mind, and the very pleasure of the mind may be regarded as Thy garce.
यदि ते वचनं कुर्या सुखी स्यां नियमादहम् । नान्यथा सुख-मार्गोऽस्ति न वा कोऽपि सुखापेकः ॥२५॥
જો તારા ઉપદેશ પ્રમાણે ચાલું તે હું જરૂર સુખી થાઉં એ નકકી વાત છે. અને એ સિવાય, સુખી થવાને બીજે કઈ રસ્તો પણ નથી. દુનિયામાં કઈ એમ જ સુખ આપનાર મળી જાય એ બિલકુલ અસંભવિત છે. ૨૫
( 25 ) I l abide by Thy praachings i, e. if I advanoz on the path of rectitude, I would, certainly and invariably be happy. There is no other way to hippiness and there is none else who can bestow happiness, without one's having recourse to that (the path of rectitude ).
जगतामेकमाधारं भवव्याधि--भिषग्वरम् । अखंडानन्दचिन्मूर्ति धन्योऽहं त्वामुपागतः
Ahol Shrutgyanam

Page #259

[ ૨૨૨
યોગાસન હું ધન્ય કે મને આજ તારી ભેટ થઈ! તારી ભેટ એટલે ભવગેના મહાન વિદ્યા અને અખંડચિદાનન્દસ્વરૂપ એવા, જગતના એક આધારરૂપ વિશ્વનાથની ભેટ ! ૨૬
( 26 ) Blessed am I, that I have been able to behold Thee who art the only support of the whole world, who art the best physician for the diseases pertaining to the transmigratory cycle and who art the incarnation of perfect joy and intelligence.
महादेवोऽसि बुद्धोऽसि शङ्करोऽसि शिवोऽसि च । अहेन ब्रह्मा जिनो वाऽसि विष्णुर्विश्वेश्वरोऽसि च
॥ २७ ॥
તું મહાદેવ છે, બુદ્ધ છે, શંકર છે, શિવ છે, અહંન છે, બ્રહ્યા છે, જિન છે, વિષ્ણુ છે, વિશ્વેશ્વર છે. (આવાં અનેક ઉત્તમ અને ગુણદુબે ધક નામથી જગતના સન્તા અને વિશારદે તને સ્તવે છે. આવાં નાનાવિધ નામોથી વિશ્વમાં તે જ ગવાય છે. જુદાં જુદાં નામથી જગત તને જ ભજી રહ્યું છે.) ૨૭
( 27 ) Thou art Mabadeva ( the great God }, Thou art Buddha (the enlightened ). Thou art Shankura ( the well-doer. Thou art Shiva ( the benefactor ). Thou art Arban ( the ar'orable one ), Thou art Brahma ( the one pogledged of lustrous intelligence ), Thou art Jing ( the conquerer of passions ), Thou art Vishnu (the possessor of all-prevading knowledge ), and Thou art Vish veshvara the Lord of the universe ). ( Thou art worshipped under such various names indicative of Thy several attributes. )
गत ममाऽद्य दारिद्रय रोगाः सर्वे पलायिताः । दृष्टे त्वयि महानन्दमये परम आत्मनि
| ૨૮ !!
આજ હું એ ઉલ્લાસ અનુભવું છું, જાણે કે પરમ આનન્દરૂપ પરમ આત્માનાં દર્શન થતાં મારું દારિદ્રથ હવે ગયું અને મારા બધા રોગો દૂર થયા, ૨૮
Aho 1 Shrutgyanam

Page #260

दीमाक्रन्दनम्
[૨૭]
( 28 ) To-day on my having sen Thee, the Great Soul, the incination of eternal joy, my wretchedaees has vanished and all my diseases have fled.
अद्य प्रोल्लसितं पुण्यं पापं पातालमव्रजत् । स्वद्भक्त्या भवनिर्वेदो भ्यान्मे शिव-सम्पदे !
॥ २९ ॥
પ્રભુ ! આજ મારાં પુણય જાગ્યાં-ખિલ્યાં, મારાં ભાગ્ય ઊઘડયાં અને પાપ તે પાતાળે ગયાં! એ ! મારા સ્વામી! તારી ભક્તિ અને ભવ-વૈરાગ્યના શુભ પરિ. ણામ પર લઈ જાય એ જ ઈચ્છું છું, જેથી નિઃશ્રેયસને માર્ગ અને સરળ થાય. ૨૯
( 29 ) To-day my merits have bloomed and my sins have fled. Let my devotion to Thee be instrumental in the attainment of disattachment from the phenomenal world, 80 that through this disattachment, the aim of Salvation may be ultimately achieved,
नत्वा नत्वा पुनर्नत्वा प्रार्थये त्वां कृताञ्जलिः । सम्यक् सञ्चरमाणः स्यामस्खलन्नार्यवर्मना!
ભગવદ્ ! વાર વાર તને નમન કરું છું અને હાથ જોડી એ જ પ્રાણું છું કે, આર્ય પથ પર (સન્માર્ગ પર) મારી ગતિ બિસ્કુલ ખલિત થયા વગર રૂડી રીતે ચાલુ રહે ! ૩૦
( 30 ) Having offered my salatations again and again, I pray to Thee, my Lord, with folded bands:-May I be able to tread the meritorious path-the path of the Respectable-steadily and without being confronted with or affected by intervening impediments.
Ahol Shrutgyanam

Page #261

दीनाक्रम्हदम
છીયતા પામરત્વ સમ્પરિ પ્રાણતા! भूयासं सत्यनिष्ठावान् ! सेवाकारी च दुःखिनाम् ! ॥३१॥
પ્રભુ! તારાં ચરણોમાં હું એ જ માગું છું કે, મારી પામરતા દૂર થાય અને મને સાચી દષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય તેમ જ સત્ય પર અડગ રહેવા સાથે દુઃખીઓને સેવાકારી બનું. ૩૧
( 31 ) Oh my Lord, I entreat Thee:-Let my weakness disappear, let me have right understanding, let me be resolutely veracious and serviceable to the distresged.
નિદાવાળોષનુવામિત્રો વિરત્રકાશઃ કર્યુંस्तुष्टो न प्रियमादधाति न पुना रुष्टोऽप्रियं कस्यचित् । चेतोरोगनिवारणेन सफलं भूयान्ममाऽऽक्रन्दनं तोषस्तत्वत आत्मनो भगवतः सम्पद्यतामुज्ज्वलः! ॥३२ ।।
મેહના આવરણથી વિમુક્ત, નિરુપાધિ અને નિર્મળ એ વિશ્વપ્રકો શરૂપ ભગવાન નથી કેઈ પર તુષ્ટ થતું, કે, નથી કેઈ પર પુષ્ટ થતું-તુષ્ટ થઈને તે કેઈનું સારું કરી દેતું નથી, તેમ જ દુષ્ટ થઈને કેઈનું બુરું કરતો નથી. મારું “આક્રન્દન ” માનસ વેગેને નિવારવામાં સફલ થાઓ ! અને, ઉજવલ આત્મસન્તષ, કે જે ભગવત્રસાદ છે, મને પ્રાપ્ત થાઓ! ૩૨ - [જેમ, સમ્માનનીય કે ગૌરવાહ વ્યક્તિની આગળ, પ્રસંગે સ્વામિત્વ, કૃપા કે કે એમનામાં આરોપીને વિનય કરવામાં આવે છે, તેમ, ( ઈશ્વરનું સૃષ્ટિકર્તવ ઘટિત ન છતાં) ઈશ્વરમાં કર્તુત્વને આરોપવાને વિનય માષિક મનોવૃત્તિ સદાકાળથી કરતી આવી છે. એ મનુષ્યસ્વભાવની એક સાહજિક વૃત્તિ હોય તેમ માલૂમ પડે છે. આમ, દાર્શનિકવાડ અને ભક્તિવાદ વચ્ચેને બખેડો સરળતાથી શાન્ત પાડી શકાય છે. ]
( 32 ) God, who is free from the veils of infatuation, who is without worldly bondage, who is pure or unsullied, and who
Aho! Shrutgyanam

Page #262

दौमाकन्दनम् is the Light of the universe, becomes neither pleased, por displeased with anybody; and for this very reason, He does neither good, nor harm to any.
Let my "wailinge " be fruitful in getting rid of the diseases of the mind; and may I attain the pure satisfaction of the soul, which may be paraphrased as the grace of the Supreme Soul ! Or may my soul wbich (like every soul ) is positively (in its real nature ) the Divinity, attain pure satisfaction !
fa दीनाक्रन्दनं
समाप्तम् ..
Ahol Shrutgyanam

Page #263

[ ૨૦] ધર્મની ભૂખ
ધર્મની ભૂખ હોય ત્યાં ધર્મશાળાને પ્રશ્ન ગણ રહે છે. એવી વ્યક્તિ પિતાની તે ભૂખને તૃપ્ત કરવા પાછળ જ પ્રયત્નશીલ રહે છે. તે સમજે છે કે, ગમે તે શાળામાં ભૂખને સંતોષી શકાય છે, પછી, શાળાની બડાઈ મારવાને અર્થ શું? પશુ માણસને જ્યારે બીજી બાબતની જેમ એ બાબતને અહંકાર વળગે છે, ત્યારે ધર્મશાળાને ઉદ્દેશ જે ધર્મસેવનને છે તેને તે ભલી જાય છે, અગર ભૂલાડી દે છે, અને ધર્મને પૂજક મટી ધર્મશાળાનો પૂજક બની રહે છે. સંપ્રદાય બધા પાડોશી છે, અને પાડોશી-ધર્મ જે સમજાય તો તે બધા વચ્ચે કેવો સરસ મેળ બંધાય. પોતાની શાળાની કઈ વિશેષતા હેય, અગર સગવડ વધુ હોય તો જરૂર પિતાના પાડોશીને તે જણાવવી જોઈએ, પણ તે નમ્રપણે અને વત્સલ ભાવે. એટલું જ નહિ, તેને લાભ લેવાનું દિશાસૂચન પણ પ્રેમાળ ભાવે જરૂર કરવું જોઈએ. ચાહે કેઈ ધર્મશાળા કોઈ વિશેષતાને અંગે મેટી ગવાતી હેય, પણ એના મુસાફિરને “ખ”જ ન હોય, અગર તે ભખને સંતોષવામાં એ સાવધ ન હોય, તો કોઈ મહાશાળાના નિવાસી તરીકેની અથવા કેઈ મહાશાળાના ઝડાધારી તરીકેની છાપ વડે તેને દહાડે નહિ વળવાને; જ્યારે ન્હાની શાળાને ઉતારુ પણ પોતાની “ભૂખને બરાબર સંતેષતા હશે, તે પિતાના જીવનનું પિષણ જરૂર મેળવશે અને કલ્યાણ સાધશે,
-ન્યાયવિજય
ધર્મ ન ઓળખ્યો હોય તેસ્વર્ગ-નરકાદિ પરલોક માનવા જેટલી બુદ્ધિ તૈયાર ન હોય તે સ્થિતિમાં પણ ધર્મની આવશ્યકતા અને ઉપગિતા અબાધિત રહે છે. કારણ એ છે કે, એ ખરેખર જ પ્રત્યક્ષ પરિણામકારક વસ્તુ છે. જેમ જલ, ખેરાક આદિત દેહપ્રદેશમાં સ્પષ્ટ પરિણામ છે, તેમ ધર્મચર્યાનું મને ભૂમિ પર સ્પષ્ટ પરિણામ છે. મનની વિકૃત દશાનું સંશોધન અથવા સત્ય, સંયમ, અનુકમ્મા આદિ ભવ્ય ગુણેથી જીવનનું સંકરણ એ જ તત્વતઃ ધર્મ વસ્તુ છે. એ જીવનની સાભાવિક વસ્તુ છે, એ જીવનની સાચી સ્થિતિ છે. એ કંઈ સ્વર્ગ-નરકાદિ વિષયેની દાર્શનિક ફિલસુફી પર અવલંબિત નથી. સુખની ચાવી જીવનની એ સાચી સ્થિતિમાંથી જ મળે. એ વગર સુખને શોધવાના સઘળા પ્રયત્ન વ્યર્થ જાય, દુઃખમાં જ પરિણમે,
-ન્યાયવિજય
Ahol Shrutgyanam

Page #264

जीवनपाठोपनिपद्
[ अष्टपदी -शतक ]
The
Substance of Life's Lessons
[ Brief Exposition of the Eight Principles of Life
[ दि. १९९६ वर्षे प्रकाशित -पूतो }
Aho! Shrutgyanam

Page #265

Ahol Shrutgyanam

Page #266

પ્રવેશદ્ગાર
જીવનનાં આ આઠ સૂત્રે સર્વજનમાન્ય છે એ તે ઉઘાડું જ છે. છેલ્લું સૂત્ર સંઘટન (સંગઠન) તેની પણ કેટલી ઉપયોગિતા અને આવશ્યકતા છે એ જગના કેઈ પણ મુલાકને સમજાવવું પડે તેમ નથી. આમ છતાં, આ ઉપયોગી તત્વ ( સંગઠન-બળ) ધામિક અને કેમ ભેદની સકુચિત દષ્ટિએને લીધે જામવા પામતું નથી અગર જામવા જતાં વીખરાઈ જાય છે, એ ખરે જ દિલગીરીની વાત છે. એ સંકુચિત દષ્ટિઓને દૂર કરવા બાબત “સંઘટન ' સૂત્રના વિવેચનમાં કહેવામાં આવ્યું છે. કોઈ પણ સમજુ માણસ જરા સ્વસ્થપણે વિચાર કરે તે બરાબર સમજી જાય કે –
સાય, સેવા અને સંયમ એ મનુષ્યધર્મ છે. એને મુખ્ય સ્થાન આપી અને સાંપ્રદાયિક રિવાજને ગૌણ પદે (સ્વસ્થાન પૂરતા) રાખી સમસ્ત પ્રજામાં સંગઠન-બળ ઊપજાવવાની જરૂર છે. ધર્મ, સંપ્રદાયની અન્ધપૂજામાં નથી, પણ ધર્મનાં ઉપર્યુક્ત અસલી તને જીવનમાં ઉતારવામાં છે. ઈશ્વર એક, પછી ધામ નખા નોખા કેમ હોઈ શકે ? રૂઢિઓ, રીતરિવાજો અને દાર્શનિક વિચારે જુદા હેઈ શકે, અને હાય જ, પણ ધર્મ જે જીવનસાધનની વસ્તુ છે, એથી ભિન્ન વસ્તુ છે, અને તે માનવજાતને સારુ એક જ છે. રીતરિવાજો તેમજ બાહ્ય ઉપકરણે, વિધિવિધાન અને દાર્શનિક વિચારને ધર્મ સમજી લીધા માંથી જ આ બધી ધામિક સંકુચિત દષ્ટ ઉત્પન્ન થઈ છે, કે જે આજ સુધી ધમનીમે લોકેને લડાવી મારવાનું જ ક મ બજાવ્યું છે. પણ હવે લેકે સમજી લે કે રીત રિવાજો, વિધિવિધાને અને દાર્શનિક વિચારો ભિન્નભિન્ન હોય (ભિન્ન ભિન્ન હોય જ ) તે એમાં કંઈ જ વાંધા જેવું નથી; પણ એ પોતે ધર્મ નથી, પણ એને સાધન તરીકે ઉપમ કરીને જીવનશોધનને જે અભ્યાસ કરવો તે ધર્મ છે. તપેલી, કડછી, ચમચા, સાણસા વગેરે કંઈ રસેઈ નથી, પણ એ રસોઈ બનાવવાના કામમાં ઉપયોગી થનારાં સાધન છે, તેમ, રીતરિવાજો કે વિધિવિધાનો એ કંઈ
Ahol Shrutgyanam

Page #267

२०४
ધમ નથી, પણ ધર્મને ભાવવાના, ધમને સાધવાના કામમાં કામ લાગનારાં બાહ્ય માધનો છે. મતલબ કે સાધને વિવિધ જ હોય, એમના વૈવિધ્ય પર સુબ્ધ થવાનું ન હોય, અને એ પરથી ધર્મ ભેદ પણ માની લેવાનો ન હોય. સાધન અને વિધવિધાનની વિવિધતા અને દાર્શનિક વિચારની વિભિન્નતામાંથી ધમની એકતા થા અભિન્નતા સમજી જવાય તો તમામ બખેડા બહુ શીઘ્રતાથી શમી જાય.
જુદાં જુદાં પાત્રોમાં જુદી જુદી ભેજ્ય વસ્તુઓ માણસે ભેગા મળો સહર્ષ જમે છે, ત્યાં કેઇને ભેજનપ્રસંગના પાત્રભેદ, સાધનભેદ કે વસ્તુભેદો પર અણગમે આવે છે? ના. તે પછી ધર્મના સાધનભેદ ઉપર માણસ કેમ કરડી નજર કરે છે? પત્રે અને ભેજ દ્રવ્યે ભિન્ન ભિન્ન છતાં ક્ષુધાતૃપ્તિનું કાર્ય બધાઓનું એક સરખું સધાય છે એમ માણસ સમજે છે, એથી એ પ્રસંગના એ ભેદો ઉપર એને વાંધો જણાતું નથી અને ત્યાં એ ડાહ્યો ડમરે બની રહે છે, તે તે પ્રમ ણે ધર્મની બાબતમાં પણ રીતરિવાજે, વિધિવિધાનો કે દાર્શનિક વિચાર ભિન્ન ભિન્ન હોવા છતાં આત્મભાવનાનું કાર્ય બધાનું એક સરખું સધાઇ શકે છે એ પ્રમાણે સમજી જવું અને એ ભેદ ઉપર ઉદાર બનવું લાજિમ નથી ? સંગત નથી ? આવશ્યક નથી ? - સાધન એટલે ખરી રીતે અહિંસા, સત્ય આદિ દ્વારા
જીવનનું સંશોધન અથવા પવિત્રીકરણ માટે અહિંસા, સત્ય અથવા સદાચરણ, જે, જીવનની ધનક્રિયારૂપ છે, એ જ વસ્તુતાએ ધર્મ છે, દાર્શનિક વિચારો બે ધમ ધર્મ–માર્ગ )ની કર્તવ્યતાને સાબિત કરનાર હોઈ એને મદદરૂપ બને છે. તેમ જ કર્મકાંડ એની (ધર્મમાર્ગની ) સ્મૃતિ તથા ભાવનાને પિષક બનનાર તરીકે સહાયક છે દાર્શનિક વિચારો ગલત પણ હોઈ શકે છે. જેમકે, ઈવરનું જગકર્તાવ છે કે નહિ એ બેમાંથી એક મન્તવ્ય. પણ ઈવર-કતૃત્વનું મનવ્ય ખેડું હોય તે, એ મન્તવ્યથી માણસ જે ઈવરભક્તિને સાચે માગે ગ્રહણ કરી સદાચરણુપરાયણ બને તો એ ગલત દર્શન પણ ધમસાધનની દિશામાં લઈ જનારું બની કલ્યાણ સાધક થાય. અહિંસા, સત્ય આદિ સતિની કહાણું રૂપતાને સાબિત કરે એવું દર્શનશાસ્ત્ર ધર્મમાને સીધી રીતે મદદ કસ્તુ ગણી શકાય, અને, તિવાદ કે અતવાદને, કર્તા ઈશ્વર કે - અકર્તા ઈશ્વરને સાબિત કરનાર દર્શનશાસ્ત્ર ધર્મમાર્ગને સીધી રીતે નહિ. પણ પરંપરાએ (indirectly) સહાયક છે. કેમકે ઉપ
Aho! Shrutgyanam

Page #268

૨૫
યુક્ત જેવાં મતદ્ન્દ્રમાંના કેાઈ એક મન્તવ્યના માનવા પર ધર્મમાર્ગ વખત નથી, પણ એ દ્રમાંના કાઈ એક મન્તવ્યને સદુપયેાગ ( સક્રિય સદુપયેગ) કરવામાં આવે તે એ ધર્મ માને સાધવામાં સહાયભૂત થાય છે. મતલબ કે ધર્મસાધનને આધાર કાઇ દાર્શનિક ફિલસુફી પર નથી, પણ તેના સદુપયોગ જરૂ ' લાભકર છે. ઉપર કહ્યું તેમ, અતથ્ય ફિલસુફીને પણું સદુપયેગ જીવનને હિતાવહ અને કલ્યાણકારી બની શકે છે,
માણસમાં માણસાઈ આવે તે ફૂટ, કે જેની ભીષણુ જ્વાલામાં સમગ્ર માનવજાતિ સળગી રહી છે તે હાલવાઈ જતાં વાર ન લાગે અને મુમગ્ર જન-સમાજમાં સૌમનસ્યની મનારમ સૌરભ એવી પ્રસરે કે મનુષ્યભૂમિ સુન્દર લગભૂમિ બની જાય. ખરેખરઃ—
इस फूट ने ही हम सभी को शक्तिशेन बना दिया इस फूट ने दो जातियों को छितमित्र बना दिया । इस फूट ने ही धर्म को भी ग्लानिपुर्ण बना दिया इस फूट ने दी देश को भी नष्ट-भ्र बना दिया || इस फूट का सिर फोड कर अब ऐक्य करना चाहिए સત્ર ધર્મ (હોમ) માટે કા પરEN પ્રેમ વતા વાણિ ! कमजोरियांका दूर कर बल को बढ़ाना चाहिए इस मार्ग से इस देश का उद्घार करना चाहिए ॥
આ પુસ્તકમાં ઉપર્દિષ્ટ આઠ પદે અથવા સૂત્રને કોઈ પણ માણસ પેાતાના જીવનમાં ઉતારે તે એની રિંગી સલ થઈ જાય એ દેખીતુ છે; અને વાચક જો પરલેક અને મેક્ષમાં માનતા હેય તેા ખાતરી રાખે કે એ પેાતાને પરલેક પશુ સાથે બનાવશે.
આ સૂત્ર ખરી રીતે જીવનનાં મોંગલબીજકેા છે, અને એ જન્મા તામાં પશુ અવિચ્છિન્નપણે અને અધિકાધિક સુન્દરતાથી ફળ્યાં જવાનાં, અને એને છેલ્લે કુલપાક મેિિતના રૂપમાં શાશ્વત હરશે.
વિ. સ. ૧૯૯૬, વૈશાખ-શુકલપ્રતિપત્, જામ ખંભાળીયા ( કાઠિયાવાડ )
Aho! Shrutgyanam
ન્યાયવિજય

Page #269

जीवनपाठोपनिषद्
मंगलारम्भः।
वन्दित्वा परमेशं मानवजीवनहितस्य भावनया । जीवनपाठोपनिषद् बहुसंक्षेपान्मयोच्यते सरला
॥१॥
પરમાત્માને વન્દન કરી માનવ-જીવનના હિતની ભાવનાએ જીવનના પાઠોનું સરલ રહસ્ય આ સ્થલે કંઈક બતાવવા ઈચ્છું છું. ૧,
After bowing to God, I wish to show here briefly the simple substance of life's lessons, having the interest of human life at heart. 1
प्रामाणिकतोद्यमिता स्त्रालम्बित्वं परोपकरणं च ।। संयम-शक्ती सेवा संघटनं चाष्टपदि एषा ॥२॥
પ્રામાણિકતા, ઉદ્યમ, વાશ્રય પણું, પાપકાર, સંયમ, શક્તિ, સેવા અને સંઘટન (સંગઠન) એ જીવનનાં આઠ પદે છે, જીવનના આઠ સૂત્રપાઠો છે. ૨.
The following eight are the main lessons of life:
This tract (जीवनपाठोपनिषद् ) is translated into English by DharmaBukharay Jayashankara Vasayada, B, A., Mangrol (Kathiawar).
Aho 1 Shrutgyanam

Page #270

जोधपाठोपनिषद्
[ २०७ ]
Honesty, Industry, Self-reliance, Benevolence, Self-control, Strength, Service and Solidarity. 2
प्रामाणिकता।
प्रामाणिका न्यायनिष्ठाः सदा भवत सजनाः । सर्वाण्युद्योग-कर्माणि कुरुत न्यायमार्गतः ॥३॥
સજજને! પ્રામાણિક બને ! ન્યાયનિષ્ઠ રહો ! તમારા ઉદ્યોગ-ધબ્ધા, કામકાજ અને દરેક વ્યવહાર ન્યાયપુરસર કરે, પ્રામાણિકપણે કરે. ૩.
Honesty
Gentlemen! be honest I be just ! Do all your industries, business, works and every activity of life justly and honestly. 3
माया-प्रतारणोपायैः परिताप्य परांस्तथा । गृहीतं द्रविणं भ्रष्टं भ्रष्टां बुद्धि करोति च
॥४॥
દગાબાજીથી, માયા પ્રપંચથી અને બીજાઓને હેરાન કરીને ઉઠાવેલું ધન अष्ट छ, भने मुद्धिने भ्रष्ट रे छे. ४.
Wealth obtained by fraud, deceit and by harassing others is tainted and it spoils the intellect. 4
अपवित्रं धनं तादक सुखं भोक्तुं न शक्यते । गृहे कुटुम्बे कलह - क्लेशं विस्तारयत्यपि
॥५॥
તે નાપાક ધન સુખે ભેગવી શકાતું નથી, સુખે જીવવા દેતું નથી અને घर-टुम्ममा 6-से देखावे छे. ५.
Ano! Shrutgyanam

Page #271

[२०८]
पाठोपनिषद्
Such tainted wealth cannot be enjoyed happily, does not allow us to live happily and gives birth to disturbing quarrels in the home and family. 5
मुष्णाति च मनःशान्ति चिन्तार्त्ता कुरुते स्थितिम् । अनर्थ - विपदः सूते संक्लिश्नाति च जीवितम्
॥ ६ ॥
વળી એ માનસિક શાન્તિને લૂટી લે છે, ચિત્તને ચિન્તાત્ત હાલતમાં રાખે છે, અનેકવિધ અનીને જન્માવે છે અને જીવતરને ખારું ઝેર બનાવી મૂકે છે. ૬.
care-worn,
Also it destroys mental peace, keeps mind engenders many evils or annoyances and embitters life. 6
विचरन्ति न्यायशीलाः सत्कर्मोनतमस्तकाः । अन्यायमलिनाचाराः प्रस्वलन्ति हतौजसः
ન્યાચશીલ સજ્જનાનાં મસ્તક પેાતાનાં સત્કર્માંના ખેલ પર ઊંચા રહે છેઉન્નત મસ્તકે તેએ વિચરે છે, જ્યારે દગાખાર કુકમી નાં મ્હાં પર નૂર રહેવા પામતું નથી, તેઓ એજ વગરના મની જાય છે અને ઠેરઠેર તેમને ઠેમાં ખાવાં पढे छे. ७.
॥ ७ ॥
The heads of just people remain high on the strength of their good deeds, they move about with their heads held high, while the perpetrators of fraud and deceit become spiritless, the lustre on their face fades and they are subjected to hatred. 7
aft निर्वहत स्तोकाद् रकं वा धत्त जीवितम् । नत्वन्याय्येन मार्गेण संचरध्वं महाशयाः !
Aho! Shrutgyanam
॥ ८ ॥

Page #272

शोषमपाठोपनिषद्
છેડેથી ચલાવો અથવા ગરીબાઈથી રહે, પરું અન્યાયના રસ્તે કદી ન જતા. ૮,
! ભલા માણસે !
Ob, good people! Be content with less, or suffer the pauge of poverty with fortitude, but do not be teinpted to be uijust or disbonest. 8
सन्ति शान्तिसुखोजांसि न्याय्ये शुष्कऽपि भोजने । पापद्रव्यसमुद्भुते न तु मिष्टान्नभोजने ॥९ ।।
સચ્ચાઈની લૂખી સૂકી પણ રેટીમાં જે સુખ, શાનિ અને ઓજસ છે, તે અનીતિના, અન્યાયની કમાણુંના માલ-મલીદામાં નથી એ સમજી રાખે. ૯
Never forget that the happiness, peace and strength conta. ined in the dry bread earned by truthfulness are absent in the somptuous and rich food earned by dishonesty. 9
सत्कर्मदृढविश्वासाः सहित्वाऽप्यागताऽऽपदः ।। परिणामे प्रयान्त्येव शाश्वती सुख-सम्पदम् ॥१०॥
સત્કર્મ પર જેમને દઢ વિશ્વાસ છે, એવા સદાચારસેવક સજજને પણ પૂર્વભવીય કર્માનુસન્તાનને બળે દુખી હાલતમાં આવી પડે છે, પણ આખરે – દુઃખના દહાડા નિકળી જતાં–તેઓ તમામ દુઃખોને તરી જાય છે અને હંમેશાને માટે સુખી બને છે. ૧૦.
Even followers of righteousness, who have firm &od nasha. ken faith in it, are sometimes found struggling with misery but in the end, when their harl fate ceases they overcome misery and earn everlasting happiness. 10
Ahol Shrutgyanam

Page #273

[१०]
मोमपाठोपनिबाद
उद्यमस्तथा स्वरश्रबिस्वम् ।
अकर्मण्यत्वमुत्सार्य भवतोद्योगशालिन । आलस्य खल्बधोनेह विकासप्रतिबन्धकम्
॥११॥
અકર્મયતાને, આલસ્યને ખંખેરી નાખો ! ઉદ્યમશીલ બને ! આલસ્ય વિકાસને રૂંધે છે અને જીવનને નીચે પડે છે. ૧૧.
Industry and self-reliance Shake off inaction, idleness%3; be industrious, diligent. Idleness retards development and degrades life. 11
पराश्रित-भारभूत स्थितिषणमुस्कटम् । स्वपादोपरि जानीध्वमूवीभवितुमुच्चकैः ॥
॥१२॥
બીજાને બોજારૂપ બનવું એ સ્થિતિ ભારે દૂષણરૂપ છે. પિતાના પગ ઉપર करडेत शिमो. १२.
The condition of beiog dependent on or burdensome to others is a stigma. Try to bs self-supporting. 12
भवतोत्साहमुग्मील्य स्वाश्रयि-स्वावलम्बिनः । व्यक्ति-वर्गोपकारार्थमयमावश्यको गुणः
॥ १३ ॥
ઉત્સાહને ખિલવી રવાશ્રયી-વાવલંબી બનો. વ્યક્તિ અને સમાજના હકાર ખાતર આ ગુણની જરૂર છે. ૧૩.
Cultivate zeal and be self-reliant. This virtue is accessary tortbe benefit of both the individual and the society. 13
Aho! Shrutgyanam

Page #274

जीवन पाठोपनिषद्
अपि द्रव्यार्जनामुक्ताः कुरन कंचिदुद्यमम् । ददीरन रंकलोका तल्लामं च दयालवः
| ?? ||
જેમને રળવાની પંચાત ન હૈાય તેવાઓએ પણ કંઈક ઉદ્યમ રાખવા જોઈએ, કંઇક કામ કરવુ જોઇએ; અને તેને લાભ તે દયાલુએ બીજા ગરીને આપવા જોઈએ ૧૪.
कर्मणेऽपि हि कुवर कर्म कर्मठचेतसा । मवेदकर्मा दुष्कर्मा कुभोजनम कर्मकम्
Even those who are free from the worries of earning their livelihood, must also work. And whatever they earn thereby they must give to the poor out of compassion. 14
[ 8 ]
} G!!
कर्मयोगो व्यवस्थाप्य जीवनं स्याच्छुभावहः । ज्ञानिनोऽप्युपजीवन्ति कर्मयोगं महोदयम्
કમ ખાતર પણ કામ જોઇએ, કમરસિક વૃત્તિથી, ક્રમ કુશલતાથી કમ કરવુ જોઈએ, ‘ નવરેા નખાદ વાળે ! ” ખાઈએ એટલું કામ ન કરીએ તે એ કુત્તેજન છે. ૧૫.
Work must be done for its sake and that too with deep interest in it and with adroitness. For "Satan finds some mischie! still for idle hands to do." If wa do not work in proportion to the price of the food we eat, our food is in such a case not well earned. 15
!! ૨૬ |
ક ચાગ જીવનને વ્યવસ્થિત બનાવી કલ્યાણુકર બને છે. જ્ઞાનીએ પણ કમ’ કરે છે, કમ ચેાગી જીવન જીવે છે. તેઓ પણ કયાગ વગરના નથી ડાતા. ૧૬.
Aho! Shrutgyanam

Page #275

[२१२].
जीवन पाठोपनिषद्
The performance of work (कर्मयोग) makes life orderly and proves beneficial to it. Even the spiritually enlightened seers follow the philosophy of work. They too have not divorced work. 16
यरोपकारः ।
परोपकार शिक्षायाः पाठं गृह्णीत सज्जनाः । । समग्रधर्मशास्त्राणां रहस्यमिह वित्त व
સજ્જના ! પરોપકાર શિખા, સમગ્ર ધમશાસ્ત્રોનુ રહસ્ય આમાં સમાયેલુ છે એ સમજો. ૧૭
Benevolence
Gentlemen! Learn to be benevolent. The substance of all the scriptures of the world is contained in benevolence. 17
मोक्षस्य मन्त्रभृतोऽयमियं स्वर्गस्य कुञ्चिका । इदं जीवनकल्याणकमलाकार्मणं पुनः
॥ १७ ॥
એ મેાક્ષના મન્ત્ર છે, વગની ચાવી છે અને કલ્યાણલક્ષ્મીને આકષનાર अभाशु छे. १८.
न किञ्चन सहाssगामि परत्र व्रजताऽङ्गिना ।
कदा व्यादास्यते चास्यमित्यप्यज्ञातमेव च
॥ १८ ॥
It is the charm of Absolation, the key to Heaven and an attractive to the wealth of well-being. 18
Aho! Shrutgyanam
॥ १९ ॥
સાથે કઇ આવવાનુ’ નથી, અને ડાકલી કયારે ફાટી જશે એની પણ ફાઇને भर नथी. १८.

Page #276

मोधनपाठोपनिषद्
[ ૨૧] Nothing will accompany the soul at the time of death nor do we know when it (the soul) will leave the tabernaole. 19
तस्माद् दधीध्वं हृदये शुभं शीघ्रमिति अतिम् ।। स्वयं कृतं सहागामीत्यपि स्मरत निश्चितम् ॥२०॥
માટે “શુભે શીઘમ ' એ વચનને હૃદયમાં ધારી રાખે. “હાથે તે સાથે’ અથત પિતે કરેલું હશે તે જ પિતાનું કર્મ જ) સાથે આવશે એ પણ સ્મૃતિપટ પર કોતરી રાખે ૨૦.
Therefore keep ever before your mind's eyes the expression “Do the good soon." Only one's own actions will accompany one's soul. Inscribe this on your memory. 20
अन्यसाहाय्यमाश्रित्य जनो जीवति जन्मतः । अन्तरेणाऽन्यसाहाय्यं जीवेनैकमपि क्षणम्
॥२१॥
માણસ જન્મે છે તે વખતથી જ અન્યની સહાયતા પર જીવે છે, બીજાની મદદ વગર એક ક્ષણ પણ તે છ પી શકતા નથી ૨૧.
Man is dependant on others since his birth; he cannot live without others' help even for a moment. 21
મનુષ્યsવરસાહાસમાવિતનાવના ! परत्र स्यात् कदर्यश्चेत् स शठो बालिशोऽथवा ॥ २२ ॥
માણસનું જીવન અન્યના સાડા પર અવલંબિત છે, છતાં માણસ પિતાના જ સ્વાર્થમાં રચ્યાપચ્યો રહી બીજા પ્રત્યે અનુદાર, કૃપણ રહે, તે એ યા તે શઠ છે યા મૂર્ખ છે. ૨૨.
Ahol Shrutyanam

Page #277

[ २१५ ]
जीवनपाठोपनिषद Man's life is dependent on the help of others. If he is however unobliging and illiberal towards others or is Belf-centred, he is either impudent or foolish. 22.
परोपकार औदार्य चित्तार्द्रत्वं तथा दया । दानं सहृदयत्वं चानुकम्पेत्येकमेव हि
॥ २३ ॥
પરોપકાર, દાય, માનસિક આદ્રતા, દયા, દાન, સહૃદયતા. અનુકમ્યા से मधु मे ॥ छे. २३.
Benerolence, generosity, tenderness of mind, merey, charity, noble-heartedness and compassion are one and the same thing. 23
इदं जीवनकल्याणतत्वं यत्र न विद्यते । तत्र मानवता नास्ति गृहस्थे माधुनाम्नि वा
॥२४ ।।
જીવનનું આ કથાણુભૂત તત્વ જે માણસમાં નથી, તે ગૃહસ્થ હોય કે સાધુ કહેવાતું હોય તેનામાં માનવતા હજી જન્મી નથી એમ જ કહેવાવું જોઈએ. ૨૪,
The man who is devoid of this auspicious quality, whether he be a hormit or a worldly man, is not fit to be called human. 24
परोपकरणद्वारा स्वात्मोपक्रियते सता । प्राप्यते स्वात्मसन्तोषमनोज्ञानुभवः पुनः
॥ २५ ॥
સજજન પરોપકાર દ્વારા ખરી રીતે સ્વોપકારનું કાર્ય સાધે છે, અને આત્મસન્તોષનો મનેણ અનુભવ મેળવે છે. ૨૫.
Aho! Shrutgyanam

Page #278

श्रीचनपाठोपनिषद्
[ २१५ ]
Wise people serve themselves by serving others, and arjoy mentally the experience of self-satisfaction. 25
अधिकांश यशोवादेच्या दानं विधीयते । तच्चोपकुरुतेऽवश्यं क्षेत्रे पतति यत्र तत्
॥ २६ ॥
दातुर्यशोऽभिलाषोऽपि परितुष्यति तेन च । कल्याणभूतं तु सुखं तिष्ठत्येव सुदूरतः || २७ ||
( युग्मम् )
માટે ભાગે કીત્તિની લાલસાથી દાન અપાતું હેાય તેમ જોવામાં આવે છે. જો કે તે જે ક્ષેત્રમાં પડે છે તેને અવસ્ય સહાયક થાય છે, તેમજ દાતાની ચથેલિપ્સા પણ એથી સતાષાય છે; પરન્તુ આત્મકલ્યાણભૂત સુખ તે બહુ છેટે રહે
छे. २६-२७.
तदवेत्य स्वकर्त्तव्यं निजशक्त्यनुसारतः । यद् दीयेत यथौचित्यमुमयोस्तद्धितावहम्
Charity is generally done with an eye to acquiring fame, and this charity both, does help the recipient as well as gratify the giver's desire for fame. But the innermost happiness of the soul's welfare remains remote. 26-27
।। २८ ।।
માટે કત્ત વ્ય સમજીને ચથાશક્તિ ઔચિત્યયુક્ત જે દાન કરાય તે જ उभयने हितावह छे. २८.
Therefore proper charity done as a matter of duty serves the interest of both the giver and the taker. 28
परोपकारप्रवणः सर्वनेत्रामृताञ्जनम् |
उदाराः स्यात ! दातारो विवेकेन दयालवः ॥ २९ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #279

[ ૨૬ ]
नौवमपाठोपनिषद् પરોપકાર૫રાયણ માણસ બધાનાં નેત્રેમાં અમૃતાંજન જેવો છે. ઉદાર બને ! વિવેકયુક્ત દયાલુ અને દાતા બને ! ૨૯
A parson devoted to benevolence is like a nectar-collyrium to the eyes of ailBe generous, prudentiy kind and charit able. 29.
સંઘમા !
तथाऽचरत भाषचं विचारयत चान्वहम् । यथा परो न पीड्येताऽथवाऽल्पिष्ठप्रमाणतः
॥ ३० ॥
એવા વિવેકથી કામ કરે, વચન બોલો અને વિચાર કરો કે બીજાને ઈજા થવા પામે નહિ, અથવા ઓછામાં ઓછા પ્રાણીઓને ઓછામાં ઓછી ઈજા થાય. ૩૦
Sell-Control
Exercise great care in your work, speech and thought so that others may not be offended or the smallest number of beings may be offended the least. 30
यथार्थमेव भाषध्वं विना किञ्चन मिश्रणम् । लाभाशयाऽथवा भीत्या ब्रूत रूपान्तरेण न
॥ ३१ ॥
કંઈ પણ મિશ્રણ કર્યા વગર સાચે સાચું કહે. લાભની આશાએ કે ભયથી કઈ પણ વાતને રૂપાન્તરિત કરી ન કહે, ૩૧.
Tell: unvarnished and unadulterated truth. Expecting guio or fearing injury, do not distort truth. 31
Aho! Shrutgyanam

Page #280

पाठोपनिषद्
तूष्णींभवत गुह्येऽर्थे पृच्छन्तं वा निषेधत । नैर्बल्यं नैतिक लोकैषणा - भीती च मुञ्चत
જાહેર કરવા જેવી ખમત ન હેાય તેમાં મોન રહે; અથવા તે વિષે પૂછનારને તેમાં ન પડવ!નું જણાવી દે, નૈતિક નિર્મલતા, લેકેષણા અને લેાકભય એ સવને દૂર ફેકા. ૩૨
दुर्हासं परनिन्दां च त्यजेताऽनर्थकारणम् । नृतव्रतनिष्ठत्वं भजेत कुशलावहम्
॥ ૩૨ !
Keep mum in matters which should not be published, or tell those who are inquisitive, not to dubb!e in them. Moral weak ness, desire for cheap popularity or undue fear of public opinion should be kept at a distance. 32,
मास्म दुर्वृत्तयो भूताऽनधिकारेऽन्यवस्तुनि । अधिकारं समाच्छेत्तुं विचेष्टध्वं न कस्यचित्
[ ૨૭ ]
|| ૨ |
ઉદ્ધત હાસ્ય અને પર્રાનન્દા જે સ્પષ્ટ અનથકારક છે તેને મૂકી ઢા, નૃત વ્રત (પ્રિય સત્ય) જે કેવલ કુશલકારક છે તે ઉપર દઢ રહેવાને અભ્યાસ કરા, ૩૩.
Cast off insolent laughter and censure of others, because they are clearly harmful. Learn to be firm on the vow of truth. fulness which is the giver of only happiness. 33
Aho! Shrutgyanam
॥ ૨૪ ॥
જે વસ્તુ પર તમારા અધિકાર ન હેાય તેના ઉપર તમારી દાનત બગાડતા નહિ. બીજાના અધિકાર પર તરાપ ન મારતા. ૩૪
૨૮

Page #281

[१८]
मोबमासोपविद् Do not covet thosa things on which you have no rightful claim. Do not pounce on the rights of others. 34.
भवदासादितं वीर्य स्वपरोन्नतिसाधकम् । न तदुरुपयोगस्य चेष्टां कुरुत कर्हि चित्
॥३५॥
તમને મળેલું વીર્ય તમારી અને બીજાઓની ઉનતિઓ સાધવામાં જબરમાં જમ્બર સાધન છે. તેને દુરુપયોગ ન કરશે, ૩૫.
The virility you have inherited is the stroogest instrument of doing good to others as well as to yourself. Do not dissipate it. 35.
ब्रह्मचर्यबलं सर्वातिशायिमहिमापदम् । उत्कर्षो यस्य निर्माति जीवनोत्कर्षमुत्तमम् । ॥३६॥
બ્રહ્મચર્યનું બળ સર્વોત્કૃષ્ટ બળ છે, જેના ઉત્કર્ષથી જીવનને ઉત્તમ ઉત્કર્ષ सपाय छे. 38.
The strength derived from continence is the sublimeat of all. Its increase leads to the elevation of life. 38.
जानीध्वमुच्चमानन्दमुपभोक्तुं विवेकतः । भवेन्नु कथमानन्दो निजसच्चविनाशनम् ?
॥३७ ।।
વિવેકથી ઉચ્ચ આનન્દ લેતાં શિ. પિતાના જ સત્વને હણવું એ શું मान11 3७.
Aho! Shrutgyanam

Page #282

मोरमसाठोपनिषद
[૨૧] Laarn to take high delight by the use of your discriminating faculty. How can it be a joy to destroy one's own vitality ? 37
न्याययस्वपत्नीगमनाः परदारविवर्जिनः। मवेयुमुहिणो ब्रह्मचर्यसंग्रहलोमिनः
|| ૨૦ ||
ગૃહએ પરદારજી તે બનવાનું જ છે, પણ એ ઉપરાંત સ્વદારગમાં પણ સમુચિત મર્યાદા રાખવાની છે. તેઓ સંયમની ભાવના પિષી બ્રહ્મચર્યનું પ્રમાણ જેટલું વધારાય તેટલું વધારે,) બ્રહ્મચર્ય સંગ્રહના લોભી બને. ૩૮
House-holders not only must avoid illicit intimacy with women other than their wives, but also must exercise proper restraint in conjugal happiness even with their own wives. (They must increase the proportion of celibacy 88 much as they can, nourishing the idea of control.) They should be greedy in the acquisition of the virtue of continence. 38.
अध्यत्यन्तचलञ्चित्ता जीवनभ्रंशभीरवः । भोगाऽऽसेक्नमर्यादामंकयेयुः सुनिश्चिताम्
॥ ३९ ॥
અતિચપલ ચિત્તવૃત્તિના માણસોએ પણ-જે તેમને પિતાના જીવનની પાયમાલી ન વહેરવી હોય તે વિષયભેગની ચોક્કસ મર્યાદા તે આંકવી જ જોઈશે. ૩૯
Even excessively fickle-minded people if they do not desire to invite their own downfall, must set a definite limit to the gratification of their carnal passions. 39.
Ahol Shrutgyanam

Page #283

(૨૨૦ ]
जोवनपाठोपनिषद
परिग्रहस्य कुरिन परिमाणं यथोचितम् । यतस्तृष्णा नियन्त्र्येत पापारम्भप्रसारिणी
॥४०॥
તૃષ્ણનો વેગ જેમ વધે છે તેમ પાપારંભે વિસ્તરે છે. પરિગ્રહનું ઉચિત પરિમાણુ કરે, જેથી તૃષ્ણાને વધતે જતો વેગ કાબૂમાં આવી શકશે. ૪૦
Fix proper measure of worldly acquisitions (afp) so that the velocity or momentum of the ever-increasing desire launching into extensive sinful undertakings, may be brought under effective control. 40
प्रामाणिकोद्यमाद् द्रव्यं भवेञ्चेन्नियमाधिकम् । कु.रंस्तव्ययं शीघ्रं लोककल्याणकर्मणि
॥४१ ।।
પ્રામાણિક ઉદ્યમથી જે પરિગ્રહના નિયમથી વધુ ધન મળી જાય છે તે લોકકલ્યાણના કાર્યમાં સત્વર ખર્ચવું જોઈએ, ૪૧.
If perchance by honest industry you acquire wealth more than the measure you had decided upon for arquisition, spend it at once for the benefit of mankind. 41,
शान्तिस्तावबहुस्तृष्णा यावदल्पा परिग्रहे। आवश्यकत्वं संक्षिप्य तृष्णां संक्षिपत स्वकाम् ॥ ४२ ॥
પરિગ્રડ ઉપર જેટલા પ્રમાણમાં મૂર્છા ઓછી, તેટલા પ્રમાણમાં ચિત્તની શાન્તિ વધારે જરૂરીઆતને એ છી કરે એટલે તૃષ્ણા ઓછી થશે, ૪૨
Aho! Shrutgyanam

Page #284

जीवनपाठोपनिषद्
The less the desire for acquisition), the greater the peace of mind. Curtail your necessities and your desired will decrease simultaneously. 42.
आवश्यकत्वं संवर्य भाराकान्तीभवन् स्वयम् । आमन्त्रयति दुःखानि स्वविकास रुणद्धि च ॥४३॥
માણસ જરૂરીઆતે વધારી હાથે કરી પિતે ભારકાન્ત બને છે અને દુબેને નોતરે છે, અને સાથે જ પોતાના જીવનવિકાસને પણ રુંધે છે. ૪૩
A man, by multiplying his necessities and by thus volun. tarily adding to his burden, invites misery and stifles the development of life at the same time. 43..
यावदावश्यकत्वौघं व्ययोपाधिश्रमव्यथाः । अनुद्भट स्थितावेव सुखं शान्तिश्च तिष्ठतः
॥४४ ।।
જેટલી જરૂરીઆત વધારે, તેટલો ખર્ચ વધારે, તેટલી ઉપાધિ વધારે, અને તેટલી માથાકૂટ તેમ જ પીડા વધારે (અને તેટલું પાપ ૫ વધારે). સુખ અને શાન્તિ વસે છે--નિરાડંબર સ્થિતિમા, સરળ સદાઈથી રહેવામાં. ૪૪
44. The greater the number of necessities, the greater the expenditure and the measure of troubles, sing and worries. Happiness and pesce dwell in living in simplicity and without ostentation. 44.
बहुसंग्रहशीलत्वा विलास-प्रमदेषु च । वृथाऽर्थव्ययकर्त्तारोऽत्यर्थ घन्ति प्रजाहितम्
॥४५॥
Amol Shrutgyanam

Page #285

[२१]
બહુ સંગ્રહશીલ બનીને અને ઉચ્છંખલ માણસે પ્રજાનું હિત હણે છે. ૪૫ કેમકે–
गोवनंपाठोपनिषद् જશેખ માં પસે વેડફીને
By being over-covetous in the aocumulation of wealth and by spending money in incontrolled luxuries, man destroy8 people's interests. 45. Because
अतो जीवननिर्वाहः प्रजानां दुर्गमो भवेत् । भयानकक्षुधाज्वालं दारिद्रयं प्रसरत्यतः
॥ ४६॥
वैषम्यमुत्कटं चातः पापं चातः प्रवर्धते । इत्थं भवेत् पराधीनं राष्ट्र सुबहुदुर्दशम् ।। ४७॥ (युग्मम्)
એથી બીજાઓને જીવનનિર્વાહની મુશીબત પડે છે, એથી પ્રજામાં ગરીબાઈ અને ભૂખમર વધે છે, એથી વિષપતા અને પાપ વધે છે. આમ પરાધીન રાષ્ટ્રની દશા બહુ વધારે બગડે છે બહુ વધારે કરુણ બને છે ૪૬-૪૭
Therebš others find it difficult to earn their livelihood, poverty . and starvation increase, and inequality and sins multiply. Thu, the condition of the conquerad country is worsed still. 46-47.
अपेक्ष्यं भोजनायाऽनं परिधानाय चाऽम्बरम् । इयत्तु श्रमवान् कोऽपि सुखेन समवाप्नुयात् ॥४८॥
परन्तु लोभज्वलनो विलासक्षुश्च राक्षसी । राष्ट्रे प्रसरतश्चंडं व्यापारि-घनिनां यदा
॥४९ ।।
Ahol Shrutgyanam

Page #286

श्रीमद्
अन्न-वस्त्रेषु दम्भोलिस्तदा पतति दारुणः । राष्ट्रस्य जनकोटीनां हाहाकार भयंकरः
॥ ૧ ॥
( ત્રિમિવિશેષમૂ )
ખાવાને ધાન અને અંગ ઢાંકવાને કપડાં એટલુ તા કોઇ પશુ શ્રમજીવી અથવા મહેનતુ માણસ સુખેથી મેળવી શકે; પણ્ ય રે દેશના વ્યાપારી અને સુની લેકામાં લેભને દાવાનલ અને વિલાસિતાની રાક્ષસી ભૂખ ફાટી નિકળે છે, ત્યારે દેશના કરે ડેા પ્રજાજનનાં રેાટી-કપડાં પર દારુજ્જુ વા પડે છે અને ભયંકર હાહાકાર મચે છે. ૪૮-૫૦
[ Ke ]
Any industrious or diligent man can casily get bread to eat and cloth to cover his body. But when the conflagration of greed and the devilish hunger for voluptuousness break out in the country, millions of people are deprived of their bread and eloth, and thers is a terrible generx hue an1 iy. 48-56,
नयध्वं योग्यमर्यादां निजभोगार्थलालसाम् । સ્વાતૌવિસ્યા નિરાટોવમાના નિયત-સંવતાઃ ॥ ૧ ॥
ભાગલાલસાને યોગ્ય મર્યાદામાં રાખા, ભાગેપભેાગનાં સાષને ની ચેાગ્ય માઁદા કે, સાદા રહેા, નિયમિત અને સ'ર્યામત રહેતાં શિખે, ૫૧,
Set proper limits to your enjoyments. Be simple, learn to be regular and disciplined. 51.
भोगोपाधिर्भवेदल्पो मनुष्याणां यथा यथा ।
तथा तथाsपचीयन्ते चिन्तालोभक्लमार्त्तयः ॥ ५२ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #287

[૨
]
जीवनपाठोपनिषद
निजयोगं च दातुं ते सावकाशास्तथा तथा । भवेयुः समहत्त्वेषु लोककल्याणकर्मसु ॥५३ ॥ (युग्मम्)
ભેગની ઉપાધિઓ તમારી જેમ થેડી હશે. તેમ ચિન્તા, લે ભ, કલેશ, મુંઝવણ તમારાં એ છ થશે; અને તેમ, મહત્વપૂર્ણ કાર્યોમાં, લોક-ક૯યાણની પ્રવૃત્તિમાં જોડાવાને તમને વધુ અવકાશ મળશે પર-પ૩.
The le 68 your enjoyments, the lead your anxiety, greed, worry and fatigue; and you will get more tim, and greater cpportunities to do great deeds and to take part in beneficent activities for the people at large. 52-53.
गतानुगतिकनत्वे कीर्तिकीर्तनकाक्षया । महत्वं धनिकत्वं च परिदर्शयितुं निजम् ॥५४ ।। गुणदोषाविवेकेन बहल्यावश्यकताऽऽवली । अनपेक्ष्या समुद्याति मनो-धी-देहहानिकृत् ॥ ५५ ॥ भोगोपभोगवस्तूनि कुर्यान्मर्यादितानि तत् । उपयोगित्ववादस्य सिद्धान्तस्य यदुत्तरम् ॥५६ ॥
(ત્રિગિર્વિષ)
ગુણ-દેણના વિવેકના અભાવે દેખાદેખીથી, કીતિ-કીર્તનની આકાંક્ષાથી અથવા પિતાની હેટાઈ અને શ્રીમન્નાઈ દેખાડવા ખાતર અનેક અનાવશ્યક, અનપેક્ષિત જરૂરીઆત ઉત્પન્ન થાય છે, અને તેઓ શારીરિક માનસિક તેમ જ બૌદ્ધિક હાનિને નેતરે છે, માટે ગોપભેગનાં સાધને ઉપયોગિતાવાદના સિદ્ધાન્તને જવાબરૂપ હોય તેમ મર્યાદામાં ઠીક. ૫૪-૫૬.
* સમ્રાટ અશોક પોતાના લાંબા અનુભવ પછી પોતાને જણાવેલ સત્ય કોતરાવીને મકી ગયો છે કે અ૮૫સંગ્રહ અને અ૫. ”
AMO! Shrutgyanam

Page #288

[ રર]
In the absence of proper discrimination in appreciating Derits or demerits of a thing, desire to act in imitation of others, lesite to hear one's praises sung by others, or desire to show off one's greatness or wealth begets many unreal and unexpected aecessities, and they, in their turn, bring about physical, mental ind intellectual ruin. Therefore the means of enjoyment must be correlated to utility i. e. they must be within proper limits. (Emperor Ashoka after his experience of a very long time got inscribed what he believed to be the truth, 'uamoly, " Less to acquire, less to spend.") ( 51-56)
न्याय्यं योग्यं रसस्वादमशः कर्तुमर्हति । आरोग्यमनसी स्वीये अनावाध्य विवेकमाक् ॥ ५७ ॥
સામાન્ય રીતે, માણસ પોતાના આરોગ્યને અને પેતાની ચિત્તશુદ્ધિને ઈજા ન પડે તેમ સ્વાદેન્દ્રિયને વશ થયા વગર ન્યાયમંપન્ન યોગ્ય રસાસ્વાદ કરી શકે. પ૭.
આ રીતને દૃષ્ટિમાન સજજન સ્વાદેન્દ્રિયનો દાસ થશે નહિ અને જીવનવિકાસના પિતાના માધ્યમ માર્ગમાં સુંવાળી પ્રગતિ સરલતાથી કરતો જશે.
Without being a slave to the sense of taste a man may generally enjoy proper tasty dishes honestly earned, provided they do not injare bis health or the purity of his mind.
(Such an observing man without being a slave to his på. late, will go on making smooth progress in the development - his life.) 57.
न केवलमयं कायः परितापनमर्हति । न च मिष्टरसस्वादालनामपि भूरिभिः
॥५८॥
Ahol Shrutgyanam

Page #289

[२२६]
जीवनपाठोपनिषद
किन्तु स्यानेन्द्रियग्रामः कापथामिमुखो यथा । यथा चात्महितोद्योगसहायः स्यात् तथा चरेत् ॥ ५९ ॥(युग्मम्)
આ શરીરને કેવલ ભૂખે મારવાનું કે તપાવી દેવાનું નથી, તેમ જ અનેકવિધ મિષ્ટ રસસ્વાદેથી બહલાવવાનું કે પંપાળવાનું પણ નથી; પણ ઈન્દ્રિયે આડે માર્ગે ન જાય અને આત્મહિતના ઉદ્યોગમાં સહાયક બની રહે એ રીતે વર્તવાનું छ. ५८-५९.
The body is neither only to be starved or tormented, nor is it to be over-fondled by many sweet-tastee, but man must be have in such & way that bis genees may not be misdirected apd that may be conducive to his spiritual elevation. 58–59
निवास उपशुद्धात्ममुपवासो निगद्यते । कसायविषयाऽऽहावर्जनेन स सिध्यति
॥ ६ ॥
આત્મશુદ્ધિમાં ( આત્મ-શાધન વા આત્મકલ્યાણની વૃત્તિમાં ) વસવું એનું નામ ઉપવાસ અને તે કષાય, વિષયો અને આહાર એ ત્રણેને ત્યાગવાથી यार छे. १०.
To dwell in the contemplation of purified soul is the real fast. Suoh & fast is attained by renou noing passions, sensual (evil) pleasures and fond. 60.
तद्विवेक्युपयोगः स्याच्छरीराऽऽत्महितावहः । आरोग्यं साधयित्वा च शोधयित्वा च मानसम् ।। ६१ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #290

જીવશાસનવિરુ
[ ૨૨૭ ] ઉપવાસને વિવેકશાલી ઉપગ યા પ્રાગ આરોગ્ય સાધનમાં અને ચિત્તશોધનમાં ઉપકારક બની શરીર અને આત્મા બનેને હિતકારક બને છે. ૬૧
The wise observance of fast proves beneficial to both body and soul hy tending to physical beilch and mental purifio atioa. 61
किन्तु तस्याऽपि मर्यादा, नाधिक्यं कुशलावहम् । योग्यं मितं च भुञ्जाना कर्मयोगाय कल्पते ॥ ६२ ॥
પરંતુ તેની (ઉપવાસની) પણ મર્યાદા છે, એ પણ વધારે પડતે લાભકારક નથી. યંગ્ય મિત ભોજન લેનાર દષ્ટિમાન સાધક કમળને અધિકારી થાય છે. (દેહના વિકટ રોગને કાઢવા સાર સમુચિત પદ્ધતિ એ લાંબા ઉપવાસ કરવા પડે એ જુદી વાત.) દર
But there are limits even to fasting. If observed to excess it does no good. Man taking propar and measured quantity of food is initiated into the philosophy of Action or entitled for the perform ince of "Kra-Yoga." 63
(It is a different thing altogether to observe long fasts par want to a proper way in order to binish feil diseases of body.)
नियच्छत निजाक्षाणि तेषां सदुपयोगतः । यतध्वं स्वविकासस्य दिशि धीरेण चेतसा
॥१३॥
ઈન્દ્રિયોને નિયમનમાં રાખો. માનસિક હૈયે ધારણ કરી જીવનની વિકાસદિશામાં તેમને સદુપયોગ કરે તેમના સદુપયેાગથી આત્મવિકાસ સાધે. ૬૩
Curb your senses. Use them towards the development of life. By the proper use of them try to proceed in the direction of your development, with a steady mind, 63
AMO 1 Shrutgyanam

Page #291

[ ૨૨૮]
भोपनापति
सर्वेषां जमदीशानां हृषीकेशः शिरोमणिः । स्वीकृतेन्द्रियदासत्वाः सर्वदास्यास्पद पुनः
॥६४ ॥
હૃષીકેશ (ઈન્દ્રિયોને ઈશ-ઈન્દ્રિયોને સ્વામી) જગતના સઘળા દેશથી (નરેશ, ધનેશે, ક્ષિતીશ, દેવેશે, દાનવેશથી) હે છે-બધા ઈશેને શિરે મણિ છે. પરંતુ જેઓએ ઈન્દ્રિયોનું દામ્ય સ્વીકાર્યું છે તેઓ સવ' દાનું કરુણ ધામ બને છે. ૬૪
He who has mastered bis sengeg, is the foremost of all the lords in the world-lords of people, of riches, of kingdoms or of gods or demons; and those who are slaves to their seases, are Slayer to all.
(There is no mastery like the mastery over the aepega ind there is no slavery like the slavery to the senses, which is the source of all slaveries.) 64.
उन्नताऽऽत्मबलस्याने जितेन्द्रिय-महात्मनः । ચારણો મારિન સમીતિશ | હ .
જિતેન્દ્રિય મહાન આત્માના સમરત આત્મબળ આગળ જગતની તમામ ભોતિક શક્તિઓનાં તેજ અને એ જ ઝાંખાં પડી જાય છે. દપ
All the material forces of the world look low befora the mighty spiritual force of the bigh-souled man who has conquered his senses. 65
वीरोऽस्ति युद्धभूमीजि वीरः सिंहामिमावकः । સવીરોહિત વાળ વ મહાપમાનિત : ૬ .
Ahol Shrutgyanam

Page #292

নীলিখ
યુદ્ધભૂમિને વિજેતા અને સિંહને પરાસ્ત કરનાર વીર છે, પણ પિતાની જાત પર જે જીત મેળવે છે તે વિરેને વીર છે. જે આત્મજિત્ છે તે મહાવીર છે. દદ
A conqueror of battle-fields and & vanquisher of lions are no doubt berbes; but the hero of heroes is he who gaina victory over ble self. 66. (* He gains trae victory who gains himself."-Ruskin.")
सत्योपासि-महावीरा युध्यन्तेऽन्तद्विषा सह । लभन्ते च जनाकल्प्यं विजयं विजिगीषवः
॥६७ ॥
સત્યપૂજક મેટા વીરે પિતાના આન્તર શત્રુ સાથે લડે છે, અને લોકોની કલ્પના માં ન આવે એવો વિજય તે વિજિગીષુઓ મેળવે છે, ૬૭
The great heroe's devoted to the truck. fight against their internal enemies, and such great aspirants after conquest obtain & victory such as cannot be comprehended by men in the high flight of their imagination. 67.
न योऽस्ति वासनादासः स महान् जगदुत्तरः । सतां श्रेष्ठासनं बिभ्रदन्तर्हृदयमन्दिरम् ॥ ६८ ॥
જે વાસના દાસ નથી (જેણે મદ, માન, માયા, કાધ, રોષ, ઈર્ષા, દ્વેષ વગેરે દેને પોતાની અન્દરથી હાંકી કાઢ્યા છે) તે જગદુત્તર મહાત્મા છે. અને તિક સજજનાં હૃદય-મદિરમાં ઉચ્ચ આસને વિરાજે છે. દર
He who is not a slave to lurking passions i. 8. who bue driven away from his mind arrogance, pride, deceit, wrath, soger, jordousy, niaļice,, eto, is the best amongst saints; and thei good entbrone, such a man on the supreme throne in their babartin8.
Aho 1 Shrutgyanam

Page #293

मोवनपाठोपनिषद
भवितुं संश्च सत्यश्च यत्नशीलतया समम् । नान्यत् समर्थ कर्तव्यमित्युच्चैरवगच्छत !
॥६९ ।।
પિતે ભલા અને સાચા થવા માટે પ્રયત્નશીલી બનવું એના જેવું બીજું કોઈ સમર્થ કર્તવ્ય નથી, એ બરાબર સમજી રાખે. ૬૯
Never forget that there is no duty greater than to make active efforts towards being kind and true. 69.
कल्याण-सम्पदा पन्था इन्द्रियाणां सुवर्तनम् । दुर्वर्त्तनं पुनस्तेषामापदामेकमास्पदम्
॥ ७० ॥
ઈન્ડિયાના સદ્વર્તનમાં કલ્યાણસાધન છે, સુખ-સંપત્તિ છે, જયારે એમના નથી માણસ અનેક વિપત્તિઓનું ભાજન બને છે. ૭૦
The good operation of senses is the source of happin988 or well-being, while the bad one produces quite reverse results. 70
शक्ति । जिजीविषय सन्मानं यदि तिष्ठासथोज्जलम् । भवेत बलसम्पमा निर्भया: शौर्यशालिनः
॥७१॥
જે માનસહિત જીવવા ચાહતા હે, તેજસ્વીપણે ટકી રહેવા ઈચ્છતા હે તે waliसन नियमनी तमा। शूरातनने Hिal. ["हिम्मते मर्दा तो मददे खुदा".] ७५
Strength
If you wish to live honourably and desire to endure glor iously, be strong and fearless; develop your gallantry. 71
Ano! Shrutgyanam

Page #294

[nti
जीवनमाठोपनिषद
शक्तिर्विजयते लोके तामेव वृणते श्रियः । समापुरुषार्थानां सैव प्रथमभूमिका
॥७२॥
જગતમાં શક્તિને જ વિજય છે. લક્ષ્મી એને જ વરે છે. એ જ અવ પુરુષાર્થસિદ્ધિની મૂલ ભૂમિકા છે. ૭૨
Strength is victorious in the world, prosperity follows it and it is the chiel foundation of all manly offorts. 72.
विश्व बलवती जातिरेव स्वातन्त्र्यमश्नुते । निजमभ्युदयोत्कर्ष कर्तुं शक्नोति सैव च
॥७३ ।।
દુનિયામાં બલવાન પ્રજા જ સ્વાતવ્ય મેળવી શકે છે, અને તે જ પિતાનો અલ્યુદય અને ઉત્કર્ષ સાધી શકે છે. ૭૩
.. In the world, only a strong nation obtains freedom, and it alone securea its prosperity ani advancement.73
जीवन्ति खलु दास्याय भीरु-कातर-निर्बलाः । अर्हन्ति नोपलव्धुं ते लौकिकालौकिकोनतिम् ॥ ७४ ॥
નબળા બહીકણ કાયરો બીજોની ગુલામગીરી કરવા માટે જીવે છે, ગુલામનુ જન જીવે છે. લૌકિક કે અલોકિક કેઈ ઉન્નતિ તેઓ કરી શકતા નથી. ૭૪
The weat, the timid and the cowardly live to plays for others, live the lives of slaves and are never able to secure any rise worldly or spiritual. 74.
Aho! Shrugyanam

Page #295

[
૨]
भानन्दमुपभोक्तुं ते धर्म कत्तुं च नेशते । एवं निपुरुषार्थानां तेषां भृश्यति जीवितम् ।। ७५ ॥
રોએ આ પલેગ (સાધને હયાત છતાં) કરી શકતા નથી, તેમજ ધર્મ સાધના કરી શકતા નથી, જ્યાં શક્તિહીનતા છે, ત્યાં પુરુષાર્થોહીનતા છે અને પુરુષાર્થહીનતા એટલે જીવની બરબાદી, ૭૫
They cannot enjoy though the means and objects of pleagure are present before them, nor can they practise religious duties. Where there is lack of strengtb, there is lack of activity, and lack of activity means the ruip of life. 75
देहे. स्वस्थे मना स्वस्थमितिवागनुभारतः । देहोऽपि पुरुषार्थाय स्वास्थ्यवान् समपेक्ष्यते । ७६ ।।
સ્વસ્થ દેહમાં રહેલું મન સ્વસ્થ હોય છે? આ વચનને અનુસાર પુરુષાર્થ સાધન માટે શરીર પણ સ્વસ્થ રહેવું અપેક્ષિત છે. ૭૬
“ Healthy mind in healthy body” proves that the body must necessarily be healthy for manly efforts. 76.
संबन्धः सुमहानस्ति संयमारोग्ययोमिथः । तद्वयं सुविकासि स्यादन्योन्यसहयोगतः
॥ ७७ ।।
સંયમ અને આરોગ્યને પરસ્પર ઘનિષ્ઠ સંબંધ છે, અને તેઓ એકબીજના સહાગથી પુષ્ટ બને છે. ૭૭
Ahol Shrutgyanam

Page #296

होमन पाठीप्रनिषद
Self-restrait and health are closely inter-related, and their growth depends upon each other's cooperation. 77
तद्वयाऽऽश्रितमेवास्ति बल-शक्तिविकासनम् । इन्थमागेग्यमत्युच्चस्थान वहति जीवने
એ બન્ને (સંયમ અને આરોગ્ય)ના આધાર પર જ બલ અને શક્તિને વિકાસ રહે છે. આમ, આરોગ્ય જીવનપ્રવાસમાં બહુ ઉચ્ચ સ્થાન ધરાવે છે, ૭૮
The developinout of strength and power in their turn depend upon these two self-restraint xud health. Tous bealth holisin life # very exalted position. 78.
आरोग्यनियमान रक्षन संयमन विकामिना । सम्पुष्णाति यथा देहं सम्पुनाति तथा मनः ॥ ७९ ॥
આરોગ્યના નિયમોને સંયમના બળે જાળવતે માણસ જેમ પોતાના શરીરને ને પુષ્ટ કરે છે, તેમ પિતાનું માનસિક પવિત્ય પણ સાધી શકે છે. -
Man oliserving the rules of health through self-control, not Ouly stredytheon his body, but also acquires the purity of bis wind. 7.
સુવાકુ સ્વર હાળા !
स्वच्छत्वं योग्यनिद्रा चारोग्याय श्रम संयमौ ।। ८० ।। શુદ્ધ હવા, વચ્છ જળ, સાત્વિક આહાર, સૂર્યને તાપ, સ્વચ્છતા ખાઈ), ગ્ય નિદ્રા અને શ્રમ તથા સંયમ એ આરોગ્ય-સમ્પાદનની
(
Ahol Shrutgyanam

Page #297

પર કર મિત્
Pure air, clear sater, wholesoms food, sun-shine, oleanliness, proper sleep, exercise or labour and self-control ta tha mend of acquiring health, 8)
મ
मनःसचं वपुःशौ सदाचार इति त्रयम् । સંઘમાધિનિયાડોથાત્ યુો નીવન-ધન્યતા ।।૮૬ ||
માનસિક સત્ત્વ, શરીરિક બળ અને સદાચરણ એ ત્રભુનાં ચેગ સચમાધિષ્ઠિત આરેાગ્યદ્વારા પ્રાપ્ત થાય તે એ જીવન ધન્ય થયું. ૮૧
Such a life is considered and extolled as successfully lived, if mental, physical and moral strength are unitedly acquir el through health depending upon self-busgition.
81
મા
freeन्तः सन्ति पन्थान ईश्वरस्योपलब्धये ।
કૃતિ સંઘૃચકે આ સાધુઃ *ચિત્ વિવિભુમિઃ।૮૨
ઇશ્વરને પામવાના માર્ગ કેટલા છે પ્રેમ એક સન્તને કોઈ જિજ્ઞાસુ માસાએ પૂછયું, ૮૨
Service
Some people, aspiring to knowledge, asked a saint, “ How many ways are there to Gol? ” 82
सावन्तः सन्ति पन्थानो यावन्तो भुवनेऽभवः । परन्तु श्रेष्ठ- नेदिष्ठः सेवेति निजगाद सः
in ૮૨ ll
દુનિયામાં જેટલા અણુએ છે તેટલા રસ્તા છે, પશુ ટૂંકામાં દૂધ અને સારામાં સારે રસ્તે સેંલા છે. એમ તે સતે જમાં કર્યું. ૩
Aho! Shrutgyanam

Page #298

सोनाठोपनिषद्
२३५
The saint replied, There are as many ways as there are stoms in the universe, but the best and shortest is Service. " 83
16
यथार्था भगवत्पूजा तदाज्ञापरिपालनम् |
सा चास्ति विश्वबन्धुत्वं सेवा तद्रूपमुज्ज्वलम् ॥ ८४ ॥
ભગવાનની આજ્ઞાનું પાલન કરવું એ એની ચથાય પૂજા છે; અને એની આજ્ઞાનું રહસ્યભૂત સૂત્ર વિશ્વમન્ધતા છે; અને એનું (વિશ્વમન્ધુતાનું ) સ્પોર્ટ અને ઉજજવળ રૂપ સેવ છે. ૮૪
The real worship of God is to obey His commands; and the essence of His commands is the universal brotherhood; and Service is its clear and refined form. 84
जगस्पितेश्वरः सर्व-पशु-प्राणिनां पिता । एवं च भ्रातरः मे वयं स्थान परस्परम्
।। ८५ ।।
જગત્પતા ઈશ્વર માણસા અને પશુ-પક્ષી બધા પ્રાણઆના પિતા કહેવાય, અને એ રીતે આપણે માણસા, પશુએ અને બધાય પ્રાણીએ.--સગા ભાઇ મોઇએ. ૮૫
World-father God is the Father of all men, beasts and birdy and chus, we men, baasts and birds all His creatures-are =bretare t
$5
इत्थं च पीडनं भ्रातुर्नुः पशोऽपि कि क्षमम् १ faraitri न स्थात् तत्पुत्रपीडनात् ?
Aho! Shrutgyanam
॥ ८६ ॥

Page #299

२३६
जीवनपाठोपनियह
માટે કઈ માણસ કે જાનવરને દુઃખ આપવું એ પિતાના ભાઈને જ દુખ આપવા બરાબર હે શું વાજબી છે? એ વરતુ જગન્ધિતા ઇશ્વરને નારાજ કરનારી નહિ થતી હોય? ઈશ્વરના પુત્રને-ઈશ્વરનાં બચ્ચાંને પીડવાથી ઈશ્વર રાજી થાય કે ? ૮૬
So, if we givu paio to any man or animal, is it not like giving paio to one's brother ? Can it ever be justified ? Should not this thing displease the World-father? Would God be pleaAed if we give paid to His children 2 86
तनुधमीश्वरप्रेम्णे प्रेम तस्य प्रजाः प्रति । भजध्वं तस्य बालेषु तयापाप्तये दयाम्
॥८७ ।।
ઈશ્વરનો પ્રેમ મેળવવું હોય તે તેના બાળક ઉપર પ્રેમ કેળવે, એ પરમ પિતાની દયા ચાહતા હે તે એના બાળકો ઉપર રહેમદિલ બને. ૮૭
If you wish to gain Gol's love, cultivate love for His children. If you desire that lireat Father's meroy, show mercy to His cbildren. 87
* જમક-ઇશ્વરવાદને આ રીતે સદુપયોગ કરાય તે દુનિયાનું કેટલું બધું ભલું થાય છે. એ બતાવવા આ વિવેચન છે. એ પણ દાર્શનિક સિધાન્ત છે, જે એમ કહે છે કે, ઈશ્વરની , ઉપપ અશકય છે. છતાં એ, (ઈશ્વ કર્તવ) વાદને ચર્યાની ભૂમિને જ વિષય ન રાખતાં એનો કલ્યાણ સાધનની દિશામાં ઉણ થાય તે રવનું આ ભલું થાય એ ચોક્કસ છે. કેદઈ પણ વાઃ દાર્શનિક દષ્ટિએ અયથાર્થ હેય, છતાં જીવનની ધંખ્ય સાધનામાં એને જે અનુકૂલ કરી દેવાય, પ્રેરક બનાવી લેવાય છે. એક દિશાનું અસય બીજી દિશામાં સત્યરૂપ (શ્રેયસ્કર) બની જાય.
:Trë preaching is bisait upon the thory of Creativs-thism fi. .. the theory of God sing the creator of te rout?). It sbows ,pbat an amount of benefit will accrite to the world, if the theory is made the bagls or promulgeling the ider of universal brotherhood among all living beings as the children of the sun. Al nighty, Father. It matters very little whether the theory is correct or incorrect and stands or falls before the onslaugbt of strict loge. We are here poly concerned with, ; bow it can be beneficiente utiliser, I
Ahol Shrutgyanam

Page #300

जीपाठोपनिषद
दुःखिसेवा महात्मान ईशसेवां प्रचक्षते । ગણવામાં સેવા વાળિનાં નારીશ્વર
૮૮ છે
દુઃખીઓની સેવા એ ઈશ્વરની સેવા છે. બધા પ્રાણીઓમાં જે આત્મા છે તે તેના તાવિક સ્વરૂપે પરમાત્મા છે, એટલે એ રીતે પણ પ્રાણીઓની સેવા એ પરમાત્માની સેવા છે; અને એ, સેવકને ઈશ્વર પાસે ઈશ્વરીય સ્થિતિએ પહોંચાડે છે. ૮૮
Service of the adiicted in service of God. The soul of a living being is, philosophically sp3aking, Ciod Himself. Accord ing to this theory also, service of embodied beings is service of God, and deifies the server (leads the server to the state of God hood ), 88
ઘટના ! यदि संघटिता न स्युबलवन्तोऽपि मानवाः । વિશ્વના તે સર્દિ ન વાગsimરિત વતત્રતાનું ૮.
બલવાન માણસો પણ પરસ્પર સંઘટિત નહિ હશે, એકમના સૂત્રમાં બંધાયેલા નહિ હશે, તે વિજય નહિ મેળવી શકશે, તેમ જ સ્વાધીનતાને પ્રસ નહિ કરી શકશે ૮૯
Solidarity
Even the strong if not united, not threaded with the thread of union, will not obtain victory and also will not schiere iqdependence. 89
नहि संघटनाशक्तिमन्तरेण सुयोजिताम् । उत्थानमुदयो वाऽपि भवेद् राष्ट्रस्प कस्यचित् ॥ ९॥
Aho! Shrugyanan

Page #301

কালবালি - સુયોજિત સંગઠન-બલ વગર ઉથાન કે ઉદય કે રાષ્ટ્રનાં થઈ શકતાં નથી ૯૦
Without well planned solidarity no nation can either rise or Advadise forward. 90
वैमनस्य विरोधों का स्याद् यत्र क्यापि मंडले। गृहे समाजे देशे वा तस्याधःपतनं भवेत् ॥९१॥
જે કોઈ દેશ, સમાજ, ઘર કે સંઘમાં વૈમનસ્ય કે વિરોધ પિતાને અડ્ડો જમાવે છે, તે દેશ, સમાજ, ઘર કે સંઘની ચતી થતી નથી, બીવી તેનું અધઃપતન થાય છે. ૯૧.
When bitterness or discord takes hold of a family, & fociety or a nation, they canant rise, they are driven to degraiation. 91
संघशक्तिर्महाशक्तिबलवत्या तया प्रजाः । महान्तमपि राजानं नयन्ति स्थानुकूलताम्
॥९२ ॥
મા
સંઘશક્તિ એ મહાશક્તિ છે. તે જબરઇસ્ત શકિતવડે પ્રજા રાજાને પણ નમાવે છે, પિતાને અનુકૂલ બનાવી શકે છે. ૯૨
Upiory it oftength" With this strength people bring their king ) their knees, and compel him to resp cs their wisho. .
निर्बला अपि संयुक्ता भवन्ति सफलोद्यमाः । विशृंखलास्त योद्धारोऽभिभूयन्ते पनि च ॥ ९३ ।।
Aho! Shrutgyanam

Page #302

નિબલ પજા પણ સંયુત-અલવાળી હોય તો પોતાના હા દલતા રળવે છે, જ્યારે બલવાન ચેતાઓ પણ કુસંપને લીકે: રાય: પામે છે અને પડે છે. ૯
Eren efforts of & weak Aution if united, are crowned with success, while great warriors, if disunited, sulfer defeat and fall. 93
सर्व विरोधमुत्सृज्य जाति-धर्मनिबन्धनम् । अन्योन्यसौमनस्येन सर्वे साधयतोन्नतिम्
॥९४ ।।
જાતિ અને ધર્મના ભેદને આગળ કરી ઊપજાવેલા સર્વ વિરોધેને શિમાવી દે, અને પરસ્પર મીઠા દિલથી એક થઈ ઉન્નતિનું સાધન-કાર્ય કરવા લાગી જાઓ! ૯૪
Set at rest all quarrels engendered by putting forward racial and religious differences, seek unity of hearts and ascend to the path of progress. 94,
#ારે મનુષ્ય ન વવજ્ઞાતિમિત્રતા નાગાણિાિ યથાશે ત િ
૨૫
બધા મનુષ્યોને શરીર કાર એક સરખો છે, જ્યારે પશુઓમાં તેમ નથી. તેમાં તે ગામ ઘેડા, ઊંટ, હાથી વગેરેના દેહાકાર જુદા જુદા છે. માટે પગમાં જાતિભેદ હોઈ શકે, પણ સમાનદેહાકાર માણસોમાં જાતિભેદ હોઈ શકે નહિ. મનુષ્યજાતિ એક જ છે. ફક્ત કાર્થવ્યવસ્થા માટે વર્ણભેદ જાષામાં બતાવવામાં આવ્યા છે. ૫
The physical forms of all human beings are similar, while those of animals are not. Among animals the physical forms of
Aho! Shrutgyanam

Page #303

मोवमपाठोपहरण tbecor, he horse, the camel, tha elephant etc., differ: There: forespácil differenze among animals is possible, but racial difle. rooce among human beings having similar physioal forms is not possible. Mau-kind is one and indivisible. Only for waintaining social order it is divided into different classes. 95
भमेतत्वं तु खल्वेकं सर्वधमानुयायिनाम् । तच्चास्ति विश्ववन्धुत्वं सत्यं सेवा च संयमः
॥ ९६ ।।
ધમતત્વ તો બધા ધર્મવાળાઓનું એક જ છે, અને તે વિશ્વબન્દુભાવ, सत्य, सेवा अने सयम. ८६
Th: E6sance of all religions is the same and that is mms. rerral brotherhood, trutb, servics and self-restraint. 96.
विरीधे तदपाकृत्य जाति-धर्मभिदुत्थितम् । सत्प्रेमशंखलाबद्धाः सर्वे स्यात महाशयाः! ॥९७ ॥
માટે મજહબી કે કીમી ઝઘડાઓને દૂર કરી, મનની સંકુચિત વૃત્તિને કાઢી નાખી બધા ઉચ્ચ પ્રેમની સાંકળમાં બંધાઈ જાઓ. ૯૭
THebre.anking all religious and communal quirrela and
oring tiatr w-mindedness. ba all united in the chain of hishminded love:37.
विरोध-कलहे. नास्ति वर्गस्यैकस्य वा सुखम् । सौमनस्ये तु सर्वेषामानन्द उदयोऽपि च
॥९८ ।।
Aho! Shrutgyanam

Page #304

manusोपनिषद्
રા
વિરોધ અને ઝઘડામાં એક કે સમૂહ ( વ્યક્તિ કે વગ ) ઇને સુખ નથી, જ્યારે પરસ્પર મિત્રભાવથી વતવામાં અષાને સુખ છે અને અષાઓના ઉદય છે. ૯૮
Neither the individual nor the community benefits by dis cord and quarrels, while by mutual concord both can be happy aud can rise, 98.
एकाङ्कपत्रं जयति पत्रं राजाकुते यथा । तथा जयति राजानमेकताबलवत्प्रजा
*
(પાનાની રમતમાં) ‘એક્કા”નું પાનું જેમ ‘બાદશાહને જીતે છે, તેમ જે પ્રજામાં એક છે, તે, રાજાને પણ જીતી શકે છે. ૯૯
}| KK {}
As in the games of playing cards the ace conquere the king, so people endowed with the power of unity, conquer their king. 99.
अनिपातोमुखं दुग्धं स्वसंगिजलनाशतः । पुनर्जलागमं शान्तं तद्वत् प्रेम प्रपोषत !
{] ↑ 。。 ||
પાતનું સાબતી જળ મળી ગયું ત્યારે ઊભરા આવતાં) અગ્નિમાં પડવા જતું દૂધ ફરી પાણીના સમાગમ થતાં શાન્ત પડે છે. આ પ્રેમનુ ઉદાહરણ છે. આ પ્રકારના પ્રેમ બધા ખિલવે! ૧૦૦
Aho! Shrutgyanam
Cultivate the love of the milk which, when the accompa nying water evaporates, tries to fall into the fire to burn itself, and when water is again poured into l, culms down. 100.
31

Page #305

સર
arrese भावेन बलं वर्त्स्यति वो महत् ।
धनं धान्यं यशो लक्ष्मी सुखं चाप्यथ तेन च ॥ १०१ ॥
जोबन पाठोपनिषद्
વ્યાપક ભ્રાતૃભાવ નિષ્પન્ન થતાં તમારું બલ બહુ વધશે, અને એથી તમે ધન, ધાન્ય, યશ અને ગોરવ મેળવશે તમે આબાદ થશે!-સુખી થશે, ૧૦૧
With the birth of all-pervading brotherhood, your strength will increase considerably, and there by you will get wealth, food-grains and fan; also you will be prosy.erous and happy. 101
उपसंहारः ।
इत्येवमल्पं सरलं वे स्म सूत्राटकं जीवनमूलभृतम् । यत्पालनेनास्खलितेन सर्वांगीण विकासः समुपैति सिद्धिम o o ૦૨ ||
આ પ્રમાણે આપણે જીવનનાં આઠ સૂત્રૉ ટૂંકમાં જોયાં. આ સમગ્ર સુત્રાનું અસ્ખલિત પાલન સર્વાંગીણ વિકાસ સાધી આપે તેમ છે. ( દુનિયાની જે કેઈ પ્રજા એ સૂત્રેાને પેાતાના જીવનમાં ઉતારશે તે જરૂર પેાતાની શારીરિક, માનસિક, બૌદ્ધિક, આર્થિક, સામાજિક, રાષ્ટ્રીય અને આધ્યાત્મિક એમ સઘળી ઉન્નતિએ સાધી શકશે. ) ૧૦૨
Thus, we saw eight lessons of life in brief. The constant observance of all these lessons would bring about all-rou d development. ( Any nation of the world, whieh praetises th se lessons kaithfully, wiki achieve physical, mental, intellect.al, monetary, social, national and spiritusl advancement.) 102.
इति
जीवन पाठोपनिषद्
સામા
Aho! Shrutgyanam

Page #306

भक्त-गीतम्
[ द्वात्रिश्चिका-श्लोकसंख्या ३२]
THE DEVOTIONAL SONG
[ १९४२--फेब्रुॲरि-मासे प्रकाशित- पूर्वम् ]
Aho! Shrutgyanam

Page #307

Ahol Shrutgyanam

Page #308

બે બેલ
હૃદયના ઝણઝણું ઊઠેલા તારનો જે સ્વાભાવિક નાદ નિકળે તેની સરસતા કેઈ અજબ હોય છે. ભક્તિરસ સર્વ શ્રેષ્ઠ રસ છે–ન કેવલ પરિણામની દષ્ટિએ, કિન્તુ સ્વાદમાં પણ એ રસમાં ન્હાતે આત્મા ઊજળું બને છે. જગનાં સઘળાં આસ્તિક દર્શને પરમાત્મવદી અને ભગવપૂજક છે; અને એ બધાંય ભગવ૬ભાને કલ્યાણસાધનનાં સાધનેમાં મોખરે હેવાનું ઉદ્દઘે છે.
આ મારું રસપીવું ખુલ્લું મૂકું છું--સારા પાત્રમાં રાખવાના શેખે. બીજ પણ એનો ઉપયોગ કરવા પામે એ તે આનુષગિક પરિણામ.
તા. ૧૬-૨-૪,
ન્યાયવિજય
ગોંડલ (કાઠિયાવાડ).
Ahol Shrutgyanam

Page #309

Of all poverty, that of the mind is most deplorable. To be truly devoted to God is the only way to enrioh it.
( બધી જાતની ગરીબાઇમાં મનની ગરીબાઈ સહુથી વધારે કરુણ છે. ઈશ્વરને સાચી રીતે આશ્રય લે એ જ એને (મનને) સમૃદ્ધ બનાવવાનો માર્ગ છે. )
A8 God is Father of us all, we should cherish brotherly attitude to ne another
( જ્યારે આપણા બધાને પિતા ઈશ્વર છે, તો આપણે પરસ્પર બધુભાવની વૃત્તિ પિવી જોઈએ. )
Re ont ainrestrained throngh the flash of youth !
(યૌવનના આવેશમાં ઉચ્છખલ ન બને ! )
---NYAYAVIJAYA
Ahol Shrutgyanam

Page #310

भक्त-गीतम्
जयस्यशेषभावज्ञ ! जगदानन्द - मङ्गल ! जगदीश ! जगज्ज्योतिर्जगद्वन्धो ! जगद्गुरो ! ॥१॥
એ ! જગદીશ! તું વિશ્વભાવેનો જ્ઞાતા છે, જગતને આનન-મંગલરૂપ છે, જગની જયેત છે, જેમને બધુ અને ગુરુ છે. તું જયવન્ત છે. ૧
(1) Oh Know-all ! O Bestower of joy or welfare to the world! 0 Light of the Universe ! O universal Bandhu ( Friend, Father or Mother) and Teacher ! Oh Lord of the universe ! Thou art Victorious.
देहि शुभ्र-प्रकाशं में प्रसीद भगवन् ! मयि । वरणं त्वां प्रपन्नोऽस्मि कपाब्धि परमेश्वरम्
॥२॥
મારા પર પ્રસન્ન થા પ્રભુ ! મને ઉજજવલ પ્રકાશ આપ ! મેં તારું શરણ ચહ્યું છે. તુ છે પરમેશ્વર અને સાથે જ કૃપાને મહાસાગર. ૨
(2)0 my lori ! Be pleased and bestow upon me resplendent light. I have taken refuge in Taewho art the Highest Divi. nity as well as an ocean of mercy.
This to the Author's kugli:h Reor-7313,
Aho! Shrutgyanam

Page #311

૨૮
भक्त-गोतम
મનને ત્યામ તસ્ વ મ વિતર! दुःखैकमूलं क्षिणुषां विकृति मानसीं यतः
॥३॥
પ્રભુ! હું તને ભજનારે મને એવું અદભ્ય બળ આપ, કે જે વડે, દુઃખનું એકમાત્ર મળ જે માનરા વિકૃતિ તેને ક્ષીણ કરી શકું. ૩
(3) O Father I Give me who have been devoted to Tbee, the judouitable spirit, by means of which I lay remove my mental impurities, the whole and sole source of all sorts of distress.
भाग्यवांस्त्वत्कृपा-नौकां लभते भवसागरे । यया शीघ्रं तमुत्तीर्य प्रयाति परमं पदम्
ભવસાગરમાં ભાગ્યશાલી જ તારી પારૂપ નૌકો મેળવી શકે છે, જે વડે તે હરિયે શીવ્ર તરી જાય છે અને પરમપદને પ્રાપ્ત કરે છે. ૪
(4) Tbe person who is endowed with highly excellent fortune, gets tbe a ivantage of the sbip in the form of Thy grace, whereby he speedily crosses over the ocean of worldly life and #ttains the supreme goal.
नाथ ! नाथामि निस्साराद् विरज्य भव-चक्रतः । सदा में विलसेच्चेतस्त्वत्प्रेमरसवीचिए ! ॥५॥
હે નાથ ! મારું ચિત્ત નિસાર ભવ-ચક્રથી વિરક્ત થઈ તારી તરફના પ્રેમરસની ઉમિઓમાં સતત વિલાસ કરતું રહે ! એ હું યાચું છું. ૫
(5) O my dearest Lord ! May my mind, I pray, be estranged from the evanescent or unsubstantial phenomenal world and be continually sportful in the waves of love flowing towards Thes,
Ahol Shrugyanam

Page #312

मार-पीत
[ ૨૨]
प्रज्वलत्परितापाग्नेरस्मादुद्धृत्य काननात् । त्वदुत्संगं सुधाकुण्डं नय मां जगदीश्वर !
સત્તાપની આગ જ્યાં સર્વત્ર સળગી રહી છે એવા આ ભયાનક જગલમાંથી, પ્રભુ! મને બહાર કાઢ! અને તારા સુધાકુંડ સરખા ખેળામાં મને લઈ લે ! ૬
(6) O my revered Mastor ! take me out from this dreadiul forest (in the form of Samsara) burning with the fire of affliction, and lift me up to Tby lap-the reservoir of nectar,
दयासिन्धुः क्षमासिन्धुर्ज्ञानसिन्धुस्त्वमीश्वरः । दयां कुरु क्षमां देहि दुःखिनो मम पाप्मनाम्
॥७॥
પ્રભુ! તું મહાસમર્થ છે અને દયાસ-ધુ, ક્ષમાસિબ્ધ તથા જ્ઞાનસિધુ છે. હું દુ:ખી છું, મારા પર દયા કર ! મારાં પાપની મને માફી આપ! ૭
(7) Thou art omnipotent as well as the ocean of compassion, forbearance and knowledge; have mercy upon me a miserable being and forgive me for my sins.
विश्वविश्वशरण्यं त्वामनन्यगतिराश्रयम् । घोरान्धतमसं भिवा ममात्मानं प्रकाशय !
॥८॥
તુ વિશ્વશરણ્ય છે. અનન્યગતિ (જેને બીજે કંઈ આધાર નથી) એવા મેં તારે આશરે લીધે છે. પ્રભુ! મારા સુનિબિડ અન્નતિમિરને ભેદી મારા આતમાને પ્રકાશિત કર. ૮ ३२
Ahol Shrutgyanam

Page #313

मत-गोतम्
(8) Thou art the sole refug: of the whole uuiverse. Having no other shelter for me, I have resorted to Thee, Dispal my inner dense darkness and enlighten ny self.
સારા સ્વાસ મહત્તષિ વિશારદાઃ | નીવાશાન્તમેarsava-વૉંતા:
તારા આલંબન વગર મોટા પંડિતો પણ આતરિક પ્રકાશ અને આતરિક બલ વગરના રહેતા હોઈ અશાન્ત જીવન ભોગવે છે. તે
(9) Without resorting to Thee, eveu the highly learaed, being devoid of internal light and spirit, live an uneasy life.
नरेन्द्रो वा सुरेन्द्रो वा कोऽपि नैकान्ततः सुखी । एकान्तसुखलिप्सूनां त्वमेवैकोऽवलम्बनम् ॥१०॥
નરેન્દ્ર કે સુરેન્દ્ર કેઈ એકાન્ત સુખી નથી. એકાન્ત સુખના ઈચ્છુઓને તું જ એક આલંબન છે. (ક્લેશરહિત અખંડ સુખની પ્રાપ્તિ કેવલ તારા જ આલેખન પર પ્રાપ્ય છે.) ૧૦
(10) None, whether he be the sovereign of men or gods (demi. gods), is absolutely happy. Thou alone art a shelter to those who long for perfect happiness.
सारस्येन स्मरन्तस्त्वामचिन्त्यैश्वर्यमम्पदम् ।।
छिन्दते दुःखिनो दुःखमिष्टलाभं च कुर्वते ॥११॥ પ્રભુ! તારી ઐશ્વર્ય સમ્પત્તિ અચ-ચ છે. તને સ-રસતાથી મરનાર, જે દુખી હાલતમાં હોય તે પિતાના દુઃખને છેદવામાં સમર્થ બની જાય છે અને મને ભિલષિત અને પ્રાપ્ત કરે છે. 11
Aho! Shrugyanam

Page #314

भक-गीतम्
(11) Those who, with great interest, remembar Thee whose dirine grandeur is unimaginable, destroy their misery, if any, and achieve their desired objeots.
त्वद्भावनरतस्वान्ताः शूद्रा अज्ञानिनोऽपि वा । क्लेशवृक्षान समुन्मूल्य लङ्घयन्ति भवाटवीम्
॥१२॥
તારી ભાવનામાં જેમનાં ચિત્ત રમતાં રહે છે તેઓ, ચાહે શૂદ્ર હોય કે અજ્ઞાની હોય, કલેશ-વશેનું ઉમૂલન કરી ભવાટવી ઊતરી જાય છે. ૧૨
(12) Those whose mind is devoutly absorbed in meditating upon thee, though they be low-born or illiterate, root out the trees of ignorance or agonies, and safely pass through the forinidable forest of the phenomenal world,
માં તમને જે નિળદ્વાર-બ્રિાન ते शिरोमणयो नूनं मंसारे भाग्यशालिनाम्
॥१३॥
ભક્તિના રૂપમાં નિર્વાણકારની ચાવી જેમને મળી ગઈ છે તેઓ સંસાર માં સહુથી મોટા ભાગ્યશાળી છે. ૧૩
(13) Those are, indce, the foremost of the fortunate in the world, who have buen able to secure the key of the doors to Salvation, in the forin of devotion to Thee.
नरैश्वर्य सुरैश्वर्यं पुरस्त्वद्भक्तिशर्मणः । विजानन्ति विहीनं ये कृपापात्रं त एव ते
॥१४॥
જેમને તારી ભક્તિના સુખ આગળ માનુષિક ઍધિ કે સ્વર્ગીય વૈભવ
ક્ષક લાગે છે તે
જ તારા કપાપાત્ર છે, ૧૪
Ahol Shrutgyanam

Page #315

[२५१]
भक-बीका
(14) Those alons are worthy of Thy favour, who regard and feel the high status of a king either earthly or heavenly, 44 of little consequence before the happiness of devotion to Thee.
स्मरणे कीर्तने चाभिवन्दने सम्प्रवृत्य ते । सदा बिभ्रतु पावित्र्यं मनोवाणीवपूंषि मे
હે મહેશ્વર! મારાં મન-વચન-કાય તારે મરણમાં, તારા કીતનમાં અને તારા વન્દનમાં રૂડી રીતે પ્રવૃત્ત રહી હમેશાં પવિત્ર બન્યાં રહે ! ૧૫
(15) 0 Almighty Lord I May my mind, speech and body be always kept pure, being engaged in remembaring, hymning and saluting Thee !
त्वद्भक्तिरसपीयूषनिझरीभूतचेतसि । स्नायं स्नायं ममौज्ज्वल्यमात्मा परममाप्नुतात् ! ॥१६॥
મારું ચિત્ત તારી તરફના ભક્તિરસરૂપ અમૃતનો ઝરો બને ! અને એમાં મારો આત્મા ન્હાઈ ન્હાઈ પરમ ઉજજવલ થાઓ ! ૧૬
(16) Oh my God I let my mind be a fountain of nectar in the form of devotion to Thee, and let my soul be rendered very clean by constantly bathing therein !
त्वमेवासि ममानन्दस्त्वमेवासि ममाश्रयः । त्वमेवासि परो बन्धुः प्रेमपात्रं त्वमेव में
છે, તું જ પરમબધુ
પ્રભુ! તુ જ મારો આનન્દ છે, તું જ મારે આ છે, તું જ મારું પ્રેમ પાત્ર છે. ૧૩
Aho! Shrutgyanam

Page #316

જા-સમ
[ ૨૧]
(17) Thou art my joy, Thou art my.support, Thou art my highest kineman cr relation, Thou art the sole object of my love.
त्वं मे जीवनसर्वस्वं निमग्नः स्यां तथा त्वयि । यथा मुह्येन मे चेतश्चेतनाचेतने क्वचित्
॥१८॥
તું મારા જીવનનું સર્વસ્વ છે. તારામાં હું નિમગ્ન બનું! એ નિમગ્ન બનું કે પછી કોઈ બીજી ચેતન કે અચેતન વસ્તુ ઉપર મને મોહ ન થાય. ૧૮
(18) Thou art my all-in-all. Let me be so absorbed in Thee that my mind would cease to be attached to any thing, whether animate or inanimate.
ત્રવિત્રાદિરશીત ઝાસ્ટાગ્રામ | यदा भावि मम स्वान्तमुज्ज्वलिष्याम्यहं तदा ॥१९॥
જ્યારે મારું અન્તઃકરણ ફક્ત તારા પવિત્ર ચરણરૂપ કલ્પવૃક્ષની શીતલ છાયાનું રસિયું થશે, ત્યારે મારું જીવન ઉજજવલ બનશે. ૧૯
(19) When my mind will be solely actuated with the desire of regurting to the cool shelter afforded by the wisb-yielding tree (Firę) in the form of Thy holy feet, then my life will be cleaned and brightened.
मम कर्माखिलं भावि त्वत्प्रीणनपरं यदा । वेदिष्यामि तदाऽऽत्मानं सफलीभूतजीवनम्
॥२०॥
ત્યારે મારી દરેક પ્રવૃત્તિ તને રીઝવવામાં લાગશે તારી પ્રીતિ મેળવવામાં પ્રવર્તાશે, ત્યારે જ હું મારા જીવનને સફલ થયું મા ની શ. ૨૦
Ahol Shrutyanam

Page #317

[२५४]
मक्त-गीतम्
(20) When all my actions will be directed to please Thee, I shall regard my life us successfully lived.
भग्नोऽस्मि मोहजम्बाले दुःखायेऽहं चिराय च । यदा त्वां प्रेतुमुत्थास्ये तदैवोद्धरणं मम ॥२१॥
મેહના કાદવમાં ખુચેલે હું બહુ લાંબા વખતથી દુઃખી છું; પણ એ નિશ્ચય છે કે, જ્યારે તને પ્રસન્ન કરવા ખડે થઈશ ત્યારે જ મારો ઉદ્ધાર છે. ૨૧
(21) I have fast stuck in the mud of infatuation or illusory atta. chment, and consequently hive been suffering distress from time immemorial; but I am convinced, I shall be delivered only when I shall get up to propitiate. Taee. (Surely, other than this there is no way to lead ine to the blessed state. )
अर्धन्तोऽपि जपन्तोऽपि भजन्तोऽपि सगौरवम् । नोपलब्धुं क्षमन्ते खां विना चारित्रमुज्ज्वलम् ॥२२॥
તને બહુમાન સાથે માણસો પૂજે, જપે અને ભજે, પણ ઉજજવલ ચારિત્ર १२-थेटमा भारथी-तने भेनी शत नयी. २२
(82) Persons wanting in good conduct, are not able to realize Thee, even though they be respectfully adoring and worship piog Thea and repeatiug Tny name or remembering Thes with the aid of a rosary or otherwise,
त्वद्भक्तितो ये सम्बुध्य सद्ब्रह्माखिलदेहिषु । पुष्णन्ति विश्ववन्धुत्वं ते भक्तास्तव वास्तवाः ॥२३॥
AholShrutgyanam

Page #318

भा-गोतम
|| ર૯૯]
સમગ્ર પ્રાણીઓ તત્વતઃ સબ્રહ્મરૂપ (પરમાત્મરૂપ) છે એમ જે તારા ભજનમાંથી શિખ્યા છે અને એમ શિખીને વિશ્વબધુભાવને પોષે છે તેઓ તારા વાસ્તવિક ભક્ત છે. ૨૩
(23) Those are Thy true devotees who, as a result of thefr devotion to Thee, realise that the soul of all worldly beings is, in its intrinsic and real nature as good as the Supreme Being and thus foster and propagate the idea of ubivereal brotherhood.
यथार्थभक्ताः सत्पुण्या विश्वनाथ ! त एव ते । ये फुल्लयन्ति चारित्रं त्वद्भक्तिरससेकतः
॥२४॥
હે વિશ્વનાથ! તારા યથાર્થ ભક્ત તે જ પુણ્યશાલીએ છે, કે જેઓ તારી ભક્તિનો રસ સિચી સિચી પિતાના ચારિત્રને પ્રફુલ્લ બનાવે છે. ૨૪
(24) Oh lord, really devoted to Thee are oply those meritoricus ones who make their conduct bloon by watering it with their juicy devotion to Twee.
मोगा अप्युपलभ्यन्ते त्वद्भक्तर्महतोजसा । तत्तृषा त्वां भजन्तस्तु न भक्ता न शुभंयवः
॥ २५ ॥
તારી ભક્તિના મહાન બળે ભેગો પણ મેળવી શકાય છે, પણ એની તૃચ્છાથી તને ભજનારા તારા સાચા ભક્ત નથી, તેમ જ આત્મકલ્યાણના સાધક પણ નથી. ૨૫
(25) The objects of worldly pleasure ure even acquired through the great power of Thy worship, but thosa who worship Tbee with the object of gaining the in, are not true devotees, nor worthy of real welfare.
Ahol Shrugyanam

Page #319

[२६]
भक-मोस
ये कन्तन्ति महावीर्यास्त्वद्भक्ति-खरपशुना । रागद्वेषनिकुञ्जानि श्रेष्ठभक्तास्त एव ते
॥२६॥
તારી ભક્તિરૂપ તીક્ષણ કુઠારવડે જે મહાવીર્ય માનવે રાગદ્વેષનાં નિકુ જેને ही ना छ तेस तास श्रेष्ठ मत छे. २६
(26) The best amongst Thy devotees are only those higbly vigorous persons who hew down the arbours of attachment and hatred with the sharp axe of Thy worsbip.
मनोमुकुरमानेतुं नर्मल्यं बलमर्थये । वेनैव शक्ष्यसे द्रष्टुमगम्योऽपि जगत्प्रभुः
॥२७॥
મનરૂપ દર્પણને નિર્મળ બનાવવાનું બળ, એ ! પરમેશ્વર ! તારી પાસે માગું છું. કેમકે એ જ બળવડે, તું અગમ્ય છતાં દેખાવાને, એ જ બળવડે તારું नि 6m / शानु. २७
(27) Ob my Lord ! I beseech Thee for an inspiration by dint of which I may be able to remove the dirt from my mirror-lite mind. Since it is the only nieans whereby, Thou Almighty Lord, though imperceptible, couldet come into realization.
भव- सन्तमसे दीपः सर्वदुःखप्रतिक्रिया । मोहजाड्य-वृहद्भानुः समस्तसुखशेवधिः ॥ २८ ॥ संसाधयन्ती चारित्रं शोधयन्ती मनोरजः । योगवम नयन्ती च शश्वत् त्वद्भक्तिरस्तु मे ! ॥२९॥
(युग्मम् )
ભવધકારમાં દીપકરૂપ, સર્વ દુઃખનું ષધ, મેહરૂપ ઠંડી સામે અગ્નિ, સકલ સુખનું નિધાન, અને ચારિત્રને પડતી, મરજને ખંખેરતી તેમજ યેગમાર્ગ त२५ दोस्ती मेवी तारी सहित भने निरन्तर । २८, २८
Ahol Shrutgyanam

Page #320

भक्त-गीतम्
(२५७ ]
(28-29) Let Thy worship be constantly steady in me-the worship wbich is a flame in the horrible darkness of Samsara, an antidote for all anguishes, a hearth in the cold of delusion, a repository of all happiness, and which moulds good conduct, renoves mental refuse and leads to the path of Yoga.
तितिक्षा संयम धैर्य बलं बुद्धिं च धारयन् । त्वत्प्रसादाद् विकास्यात्मा भवेयं जनसेवका! ॥३०॥
પ્રભુ! તારા પ્રસાદથી તિતિક્ષા, સંયમ, વૈર્ય, બલ અને બુદ્ધિ એવા ગુણે ધરાવતે વિકાસશીલ જનસેવક બનું ! ૩૦
(30) Oh my dear God ! Through Thy grace may I be an humble progressive server of people, having the good qualities of forbearance, continence, resolution, fortitude, strength and talent!
त्वदीयसेवासिद्धान्तं सोल्लास समनुव्रजन् । प्रभवेयं त्वदासन्नमागन्तुमधिकाधिकम् !
॥३१॥
પ્રભુ! તારા સેવા-સિદ્ધાન્તને ઉલ્લસિત હૃદયથી બરાબર અનુસરી વધુ ને વધુ તારી નજીક આવવા સમર્થ બનું! ૩૧
(31) O my lord ! may I be able to come to Thee more and more closely, fairly and buoyant-heartedly adhering to Thy grand doctrine of Sirrice ( सेवा ).
कृताञ्जलिः प्रार्थितवानिदं त्वां
लमे स्म तस्माच मनःप्रसादम् । अयं च भूयाद् भगवन् ! मम त्वत्
प्रसादपात्रीभवनस्य हेतुः !
॥३२॥
Aho! Shrutgyanam

Page #321

[ 0 ]
मक-गीतम् પ્રભુ! તારાં ચરણમાં હાથ જોડી આ પ્રાર્થના કરી, તેમાંથી મને મન પ્રસાર સાંપડે છે, જે મને તારા પ્રસાદને પાત્ર બના! (મન પ્રસાદથી ભગવપ્રસાદ, ભેગવપ્રસાદથી આત્મસાજ.) ૩ર
(32) Thus I prayed to Thee with folded hands, and thereby I obtained mental delight. Oh my God ! may this mental delight be the cause of my becoming worthy of Tay favour |
इति भक्त-गीतं समाप्तम्
વાસનાની તૃપ્તિ ક્ષણિક છે, દુઃખાન્ત છે, રાગદ્વેષપષક છે અને ક્લેશાવહ છે. એ ભૂખ સંતોષાતી નથી. એને જેમ જેમ સંતોષવામાં આવે છે, તેમ તેમ એ વધુ ભડકે છે, વધુ વકરે છે. એને સંતોષતા રહેવામાં જીવન પિલાતું જાય છે. અમે રક્ષાને મંત્ર સંયમ છે. એમાં સાચી તૃપ્તિ છે, માનસ સ્વાચ્ય અને આત્મશાન્તિ છે. ભગવાન સંયમની મૂર્તિ છે. એના આલંબને સંયમ સધાય છે, ખિલે છે. માટે એ આરાધ્ય છે. ન્યાયવિજય
श्रीअर्हत्परमेश्वरस्य परमं पूर्णोज्ज्वलं जीवनं स्मृत्वा तद्गुणराशितः सुमहतः किश्चिन्निधातुं निज । चित्तम्लानिमपासितु च विपुलामाध्यात्मिकी प्रेरणां प्राप्तुं साधयितुं शमं भगवती मूर्तिः समालम्ब्यते ॥
-न्यायविजयः
અર્થાત–પ્રભુ પરમાત્માના પૂર્ણ ઉજવલ પરમ જીવનને યાદ કરી તેના મહાન ગુણરાશિમાંથી કાંઈક પિતાના જીવનમાં ઉતારવા માટે, ચિત્તની પ્લાનિને દૂર કરવા માટે, રૂડી આધ્યાત્મિક પ્રેરણા મેળવવા માટે અને ઉપશમની સાધના માટે વીતરાગ પરમાત્માની પ્રતિમાનું આલંબન લેવામાં આવે છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #322

संस्कृत-पत्राणि
Sanskrita Letters
(१) विद्यार्थिजीवनरश्मिः
(A Ray to the Student Life)
(२) आश्वासनम् (Consolation)
(३) आत्महितोपदेशः (Precept of
Spiritual Benefit)
ईशचीय १९२० वर्षे प्रकाशित-पूर्वाणि
Aho 1 Shrutgyanam

Page #323

संस्कृत-पत्रम्-१
विद्यार्थिजीवनरश्मिः
A Ray to the Student Life (A message to a Student)
Aho 1 Shrutgyanam

Page #324

આમુખ (વિવાથીંઓને-)
આપણે સાચા અર્થમાં મનુષ્ય બનીએ એ આપણું ધ્યેય હોવું જોઈએ,
વિદ્યાર્થી જીવન એટલે માનવતાના અભ્યાસની ઉમ્મરમાણસાઈના ભણતરની ઉમ્મર, વિદ્યાર્થી અવસ્થામાં મનુષ્યત્વને ખિલવવાના સાધનો અભ્યાસ કરવાનો છે. ૧. વિદ્યા.
વિદ્યાની મહત્તા વિષે વિદ્વાનોએ ઘણું ગાયું છે. પણ વિદ્યા કઈ ? કઈ જાતની ? એ સમજવાનું છે. આજની સ્કૂલલેજોમાં વિદ્યાર્થીને કેવળ બુદ્ધિનું શિક્ષણ મળે છે. પણ વિદ્યાથી કેવળ બુદ્ધિમાત્ર નથી; તેને શરીર છે, હૃદય છે અને આત્મા છે; માટે એ બધાનો વિકાસ થવામાં મદદગાર થાય એવું શિક્ષણ મળવું જોઈએ. “ણા વિદ્યા યા વિમુ એ પ્રાચીન આ સૂત્ર યાદ રાખવા લાયક છે. વિદ્યા તે છે કે જે બન્ધનેમાંથી છોડાવે. અથૉત, શરીર, બુદ્ધિ, ઇન્દ્રિય, હૃદય, મન અને આત્મા એ બધાને એમના માંથી મુક્ત કરી તેજસ્વી બનાવે, અને માણસને આર્થિક, સામાજિક, રાજકીય અને બૌદ્ધિક દામાંથી મુક્ત કરે તે વિદ્યા, તે સાચું શિક્ષણ - તમારે ભણતરથી શારીરિક, માનસિક, બૌદ્ધિક, વ્યાવહારિક અને આધ્યાત્મિક વિકાસ સાધવાનો છે. ભણીને તમારે વ્યવહારકુશલ તે થવાનું છે જ, પણ સાથે જ સાથે ચારિવશાલી પણ થવાનું છે. આ રીતે ભણતર ફલપ થવું જોઈએ. જીવનને ઘડે તે વિદ્યા; માણસને સ્વાશ્રયી બનાવે તે શિક્ષણ, વિચાર, ઉચ્ચાર અને આચારને કેળવે તે કેળવણી.
Ahol Shrutgyanam

Page #325

२१२
૨. વિનય.
વિનયથી વિદ્યા મળે છે, અને વિદ્યાથી સંસ્કાર આવે છે. તમે વિનયશીલ બને. ગુરુઓનો વિનય કરતાં શિખે.
માતા, પિતા, શિક્ષક, વડીલે, વૃદ્ધ બુજર્ગો અને ધર્મોપદેe સતે એ બધા ગુરુ છે.
ઉપનિષને ઉપદેશ છે કે-માતાને દેવ માન, પિતાને દેવ માન, આચાર્યને દેવ માન. મનુસ્મૃતિ કહે છે. માતા, પિતા અને આચાર્ય તેમને સંતોષવામાં સર્વ તપ સમાઈ જાય છે. તમે માતાપિતાના પૂજક બનો. એમની સેવાભકિતથી તમારું કલ્યાણ થશે. શિક્ષકે તમારા વિદ્યાગુર છે. તેમના પ્રત્યે તમારે વિનીત રહેવું જોઈએ, તેમના તરફ પૂજ્યભાવ રાખી તેમની
અદબ રાખવી જોઈએ. તેમના આજ્ઞાપાલક બનવામાં તમારું હિત છે. શિક્ષકોએ અસર હળીમળીને રહેવું જોઈએ, પરસ્પર સહભાવથી વર્તવું જોઈએ અને એક-બીજના હિતેવી બનવું જોઈએ. તેઓએ એક-બીજાને ઉદ્ધવ અને યશવાદ જોઈ આનંદિત થવું જોઈએ. તેમની આ પ્રકારની ઉદારતા અને મહાનુભાવતાની વિદ્યાર્થીવર્ગ ઉપર સારી અસર થાય. તેમણે વિદ્યાથીઓ પ્રત્યે નિમલ વાત્સલ્યભાવ રાખવો જોઈએ; તેમને તરછોડવા કે તુચ્છકારવા ન જોઈએ, તેમને પ્રેમથી, મીઠાશથી બોલાવવા જોઈએ. તેઓ વારેવારે પૂછવા આવે, કે સમજવા માગે છે તેથી કંટાળો ન લાવતાં તેમને પ્રેમભાવથી સમજાવવા જોઈએ, તેમની જિજ્ઞાસાઓને રૂડી રીતે સંતોષવી જોઈએ. આ શિક્ષકેની ફરજ છે. શિક્ષકનું પદ એ મોટી જવાબદારીવાળું પદ છે. શિક્ષકેએ પિતાને માટે અને સાથે જ પોતાની નીચેના વિધાથી એની ખાતર પણ ચારિત્રશીલ રહેવું જોઈએ. વિદ્યાર્થીની જીવનદોરી તેમના હાથમાં સેંધાયેલી છે, તેઓ તેમના ભાગ્યવિધાયકના આસન પર બેઠા છે, માટે વિદ્યાર્થીઓ ઉપર સારી છાપ પડે એવી વર્તણૂક તેમની રહેવી જોઈએ. શિક્ષકે જે સત્યાચરણ, સદાચરણી હાથ" અને દુર્વ્યસનથી મુકત હોય તો તેની સુન્દર અસર વિદ્યાર્થીઓ પર પડયા વગર રહે નહિ. અને એ રીતે તેઓ વિદ્યાથીઓમાંથી કેટલાક તેજસ્વી હીરા નીપજાવી શકે, કે જેઓ ભવિષ્યમાં આદર્શ અથવા ઉચ્ચ શ્રેણના મનુષ્ય બની રાષ્ટ્રના અને માનવજાતિના કલ્યાણસાધન-કાર્યમાં સમર્થ પ્રેરક યા સહાયક થાય. ૩. પ્રામાણિકતા.
ભણીને તમે જે કઈ લાઈન લેશે તેમાં પ્રામાણિક રહેવા
Aho! Shrutyanam

Page #326

૨૬૩
માટે અત્યારથી પ્રામાણિક બનવાની ટેવ પડે. તમે આજથી સમજી જશે કે, દગાબ છથી, લુચ્ચાઈથી અને બીજાને હેરાન કરીને મેળવેલું ધન ભ્રષ્ટ છે અને બુદ્ધિને ભ્રષ્ટ કરે છે. એ નાપાક ધન સુખ ભોગવી શકાતું નથી, અને જીવવા દેતું નથી અને ઘર-કુટુંબમાં કલહ-કલેશ ફેલાવે છે. વળી તે માનસિક શાન્તિને લૂંટી લે છે, ચિત્તને ચિન્તાગ્રસ્ત હાલતમાં રાખે છે, અનેક અનર્થોને જન્માવે છે અને જીવતરને ખારું ઝેર બનાવી મૂકે છે. ન્યાયશીલ સજજનેનાં મરતક તેમનાં સત્કર્મોના બળ ઉપર ઊંચાં રહે છે, જયારે દગાબાજ કુકમીઓનાં મેં ઉપર નૂર રહેવા પામતું નથી; તેઓ એજસૂ વગરના બની જાય છે અને ઠેર ઠેર તેમને ઠેબાં ખાવાં પડે છે. થોડેથી ચલાવવું, ગરીબાઈથી રહેવું, પણ અનીતિના તે કદી જવું નહિ એ પાઠ તમે તમારા હૃદયમાં ઉતારી લેશે, સચ્ચાઈની, નેકીની લૂખીસૂકી રોટીમાં પણ જે સુખ છે, શક્તિ છે અને એજસૂ છે તે અન્યાયનીઅનીતિની કમાણીના માલમત્રીદામાં નથી એ તમે સમજી જશે. ૪. ઉત્તમ
આળસને ખંખેરી નાખે. આ અવસ્થા માં તમારી અન્દર એકિટવિટિ, એન, એનજે ટક પાવ, ઘનશનાટ કરતે હોય છે, પણ તેનો દુરુપયોગ ન કરતા, તેને સદુપયોગ કરશે. તમે પરગજુ બને. કેઈનું હિત કરવામાં, કેઈનું કામ કરી આપવામાં અને રસ્તે ચાલતાં કે ઈન મદદગાર થવામાં તમને રસ પડવે જોઈએ, તમને આનન્દ આવા જઈએ.
૫. સંયમ,
પૂર્વકાળમાં બ્રહ્મચર્યાશ્રમ, ગૃહસ્થાશ્રમ, વાનપ્રસ્થાશ્રમ અને સંન્યાસાગમ એ ચાર આશ્રમેની વ્યવસ્થા હતી. એ સુન્દર વ્યવસ્થા જ્યાં સુધી ચાલુ રહી ત્યાં સુધી ભારતવર્ષની ઉન્નત અવસ્થા રહી. વસ્તીની બહાર જંગલમાં પવિત્ર પ્રદેશમાં પવિત્ર વાતાવરણુથો સમુજજવલ આશ્રમ હતાં, જેમાં સચારિત્રશાલી મહાપુરુષના આય નીચે વિદ્યાર્થી એ વિદ્યા, કલા, ઉદ્યોગ અને શાસ્ત્ર-શમનું શિક્ષણ લેતા. તેમાં સમ્રાટ્રના રાજકુમારે પણ હતા અને ગરીબના છોકરાઓ પણ . પણ એ બધાઓ ઉપર ગુરુઓને સમદષ્ટિ હતી બધા એને આશ્રમનાં અને ગુરસેવાનાં કામ કરવા પડતાં રાજકુમાર કે ગરીબ બધાને જંગલમાં જઈ લાકડાં વાણું લાવવાં પડતાં. આ રીતે ગુરુસેવા કરવા સાથે
Amo ! Shrutgyanam

Page #327

તેઓ પોતાને વિદ્યાભ્યાસ કરતા. કમમાં કમ બાર વર્ષ સુધી અભ્યાસ કરી શરીર, બુદ્ધિ અને જ્ઞાનવિજ્ઞાનમાં તેજવી બની પિતાને ઘેર આવતા. આશ્રમપદ્ધતિ હતી તેમ વિદ્યાપીઠની પણ પદ્ધતિ હતી. એ સંસ્થાઓમાંથી જવલંત રને નિકળતાં, અને એમના પ્રકાશપુંજથી ઝગમગતાં ભારતવર્ષના ઉન્નત શિખરો જગના બીજા સઘળા દેશને આહ્વાન કરી કહેતાં
દેશ ઇસૂતા સદાશાસ્ત્રારા: 1. स्वं स्वं चरित्र शिक्षेरन् पृथिव्यां सर्वमानवाः ॥
ઈ દુનિયાભરના માણસે અમારા દેશના વિદ્વાન પાસેથી પિતતાનાં ચારિત્ર શિ. ]
દેશની આ ભૂતકાલિક ઉત્તમ પદ્ધતિ અને ઉત્તમ સંપત્તિને યાદ કરતાં આપણને એમ જ લાગી આવે છે કે –
તે જ ર દિવા નતા. ! ! ! મિત્રો ! બ્રહ્મચર્યાશ્રમ એ જીવનને પામે છે. એને જ આધાર પર આખી જિન્દગીનું મંડાણ છે. એગ્ય ઉમ્મરે ગ્ય લગ્ન થાય ત્યાં સુધી તમારે બ્રહ્મચર્યનું અખંડ અને અખલિત પાલન કરવું જોઈએ. બ્રહ્મચર્ય એ હેટમાં મહેટી લત છે, મહટામાં મહેસું બળ છે, મોટામાં મહેસું તેજ છે અને મહેકમાં મહતું ભાગ્ય છે. એ ન બગડે, ન લુંટાય એ માટે તમારે ખૂબ સાવધાન, ખૂબ સતર્ક અને ખૂબ સતેજ રહેવું જોઈએ. બલવાનું અને શક્તિમાન બનવું હોય, યશસ્વી અને તેજસ્વી બનવું હોય, નસીબનું પાનું ઉઘાડવું હોય, સુખી થવું હોય અને લૌકિક તેમજ લત્તર કલ્યાણ સાધવું હોય તે બ્રહ્મચર્યને ખૂબ સાચવજો; અને લગ્નસંસ્થામાં પ્રવેશ કર્યા પછી પણ બ્રહ્મ ચર્ય જેટલું વધુ પળાય તેટલું પાળવાનું ધ્યાનમાં રાખજો.
તમારે દુર્વ્યસનોથી મુક્ત રહેવાનું છે. ડગલે ને પગલે નકામું જૂઠું બહુ બેલવામાં આવે છે. એ ખરાબ છે. સાચું બોલવાની ટેવ પાડો. જૂઠું બોલતાં તમારા હૃદયમાં ધરતીકંપ જેવો આંચકે લાગવો જોઈએ. સને મહાન્ મહિમા છે. યર એ પ્રાચીન ષિએનું નાનકડું સૂત્ર બહુ અર્થપૂર્ણ છે. અશ્લીલ શબ્દ, ચચા-ભક્લા જેવા ગંદા શબ્દ બહુ બોલાય છે એ ન જોઈએ. એ નાપાક શબ્દ વાતાવરણને બગાડે છે, અને બેલનારના હૃદય પર કાળુભંઠ અંધારું પાથરે છે. પોતાને અણગમો બતાવો હેય તે એને માટે શબ્દ કયાં ઓછા છે કે પેલા ગદા શબ્દ મે પર લાવવા પડે !
Ahol Shrutgyanam

Page #328

૨૫
એક પૈસાની ચેરી એ પણુ ચારી અને લાખ રૂપીયાની ચેરી એ પશુ ચેરી. પ્રમાણમાં ગમે તેટલુ અન્તર હાય પશુ ચારવાની મનેવૃત્તિ તે સરખી જ ને! માટે કાઇની ચીજ પર મન ન બગાડવુ.
અત્યારથી જ તમે બીડીની બુરી લતમાં પડે એ તે ખરેખર તમે તમારી જાત ઉપર જુલમ ગુજારી રહ્યા છે એમ જ કહેવુ પડે. બીડી-ધૂમ્રપાન તબિયત બગાડે છે, શરીરમાં ખરાબ ગરમી પેદા કરે છે અને પરજીામે આરાગ્યને હાનિકારક નિવડે છે. ઉપરાંત, બીડીના ધૂમાડા પાછળ દેશના કરોડો રૂપીયાના ધૂમાડા થાય છે. આરાગ્યને બગાડીને, પાપને વ્હેરીને અને પૈસાની ભરખાદી કરીને બીડીની ગદકીમાં ખુચવુ' એ ખરેખર સમજદારી વગરનું કામ છે. વર્તમાન પરિસ્થિતિ વિષે આ લેખકે અન્યત્ર કહ્યું છે કે
मज्ञानयोगं चरितं गृहस्य शिक्षलया दूषितवाससंगाः । સÁનોંધો ધસતાડથ પ્રજ્ઞાઃ હુમાઐ કુસમાવિતિ तासां बलं नाटक हट्टलाया मिघ्नन्ति शृंगारिकवचनं च । रक्तस्य शोषं कुरुते विज्ञासाऽन्वेषाय वाटत्ति विकार-दासा: [ ચીરવિભૂતિ ] અર્થાત્—ગૃહ-જીવનની અજ્ઞાન દશા, શિક્ષણુાલયાનાં દૂષિત વાતાવરણ અને સત્સંગ તથા સદુપદેશની ખામી એવી આજની ઉછરતી પ્રજા અટ આડે માગે ઊતરી જાય છે. નાટક-હોટલસિનેમા વગેરેના શોખ તેમનું ખળ હી રહ્યા છે, શુ ગારિક વાચન તેમનુ ખૂન ચૂસી રહ્યું છે અને વિલાસના ભૂખ્યા વિલાસની શોધમાં આથડે છે.
યૌવનના આવેશમાં ઉચ્છ્વ ખલ ન અનતાં મને ખળતે કેળવી સદાચરણી બનવામાં જ યુવકની ખરી અઠ્ઠાદુરી છે અને એમાં જ એના પ્રાણવાન પુરુષાયની સાચી પરીક્ષા છે.
ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેાક્ષ-બધા પુરુષાર્થાનું મૂળ કારણુ આરાગ્ય છે, જેને માટે દુર્વ્યસન છેડવાની સખ્ત જરૂર છે. આરાગ્યનું શાસ્ત્ર એક જ લેાકમાં તમારી આગળ ધરી દઇશ. અને તે આ
स्वच्छ जल शुद्ध- समीरणं च योग्या व भुस्तिस्तपमातपश्च । स्वच्त्रयोगः श्रम-संयमौ चाडडोमस्य देतोरुचिता च निद्रा ||
અર્થાત્-સ્વચ્છ જળ, શુદ્ધ હવા, સાત્ત્વિક ભોજન, સૂર્યના
Aho! Shrutgyanam

Page #329

તાપ, સ્વચ્છતા, ઉચિત નિદ્રા અને પરિશ્રમ તથા સંયમ એ આરોગ્યપ્રાપ્તિનાં સાધન છે.
યાદ રાખો કે.
ચારિત્રક પા? એ રસ ન ધ: છે, જેની લત પ્રભાથી જે માણસ જેવા દો હમાન બનાવે છે - ચા બ હોય તે પણ બાદશાષ્ઠ કે ચકવવા કરતાં પ્રા. ...ન છે. માસની કેટલી મેહન્દ દશા છે કે તે જુએ ! પોતાના કપડાં પર કે ચામડાનાં બુટ પર એક જરા છાંટા પડી જાય કે ડાઘ લાગી જાય તે એ એકદમ તમતમી ઊઠે છે, તપી ઊઠે છે, પણ પિતાના ચારિત્રરૂપ મહાન પિક ઉપર રેજ કાળી શાહીની શીશીઓ ઢળી રહી છે છતાં એ તરફ એનું ધ્યાન જ જતું નથી! એ માટે એને કઈ જ થતું નથી! થાનમાં રાખે કે જો તમે તમારા કાને ( passius) નાનામાં નહિ કરો તે તેઓ તમને પોતાના ત ખામાં કરશે.
તમે તમારા પોતાના માસ્ટર બને ! પૃથ્વી ઉપરના ઉચ્ચ કોટીના સત્યપૂજક અને ધીરે પિતાને આતર રિપુ સાથે લડે છે, અને જગત કલ્પના ન કરી શકે એ વિજય મેળવે છે. યુદ્ધવિજેતા અને સિંહવિજેતા વીર છે, પણ આમાવજેતા બધાયે વીરને વીર છે, મહાવીર છે. જગતનાં તમામ ભૌતિક બળા મહાન આત્માના, કે જેણે પિતાની ઈન્દ્ર ઉપર રવાાંમત્વ મેળવ્યું છે, તેના પ્રચંડ આમબળ આગળ નિષ્પભ છે, ક્ષુદ્ર છે, હીન છે. ટૂંકમાં સમજી રાખે કે ધન ગુમાવતા કંઈ ગુમાવ્યું નથી, અને આરોગ્ય ગુમાવતાં કંઈક જરૂર ગુમાવ્યું છે, પણ ચારિત્ર ગુમાવતાં બધું ગુમાવ્યું છે, ૬. શકિત,
સંયમ, આરોગ્ય અને શ્રમ-કિયાના સહયોગે શક્તિ ખિલે છે. તમે તેના ભાવી ભલા છે, તમારી ખાંધ ઉપર નૂતન રાષ્ટ્રના ઘડતર થવાનાં છે, તમારી ઉપર બહ હાટે જવાબદારી છે, તમારી ઉપર મહટી આશા છે; માટે તમારે બલવાન અને બહાદુર થવું જોઈએ-શારીરિક, માનસિક અને નૈતિક બધી રીતે વાર બનવું જોએ દેશના રક્ષણ ખાતર, પ્રજાના રક્ષણ ખાતર, ન્યાયના રક્ષણ ખાતર અને ગરીબ, દીન-હીન, પીડિત, દલા વર્ગના ઉદ્ધાર ખાતર અને સામને કરી શકે, આતતાયીઓને સીધા દોર કરી શકે એવા ચૂરા પાડવાની હવે દેશમાં સખ્ત જરૂર છે. તમે એવા શૂરા
Aho! Shrutgyanam

Page #330

૨૧૭
બને, એવા બનવાની ભાવનાનેા હુતાશ તમારા દિલમાં ખળતા રાખે.
निमोविषय सम्मानं यदि विष्ठासथे ! ज्ज्वलम् | भवेत ચહલના મમ: સૌથરાજન! ॥
૭. સેવા.
ગરીએાની સેવા એ ઇશ્વરની સેવા છે. ઈશ્વરને પામવાના અસંખ્ય માર્ગોમાં સહુથી ટૂંકા અને સહુથી શ્રેષ્ઠ માર્ગ સેવા છે, પ્રભુની ભક્તિ અને આજ્ઞાનું પાલન કરવામાં છે, અને એની આજ્ઞાનું રહસ્ય શ્વિમન્ધુત્વનો સાધનાનું છે. મન સેવા એ એનુ ( વિશ્વબંધુત્વનું સ્પષ્ટ અને ઉજ્જલરૂપ છે. બધાં પુરાણાને
સાર પરીપકારમાં આવી જાય છે. સેવા-ભાવના સરકારને તમારે આથી પૈષવા જોઇએ.
૮. વિશ્વમન્ધુત્વ.
પરમેશ્વર જપતા છે, એટલે દુનિયાના તમામ માણસે અને પશુ-પ્રાણોને પિતા છે, માટે આપણે અત્રા-હિન્દુ, મુસલમાન, પારસી, કિશ્ચમન, યાહુદી બધાઆખી દુનિયાના માણસેા–સગા ભાઈએ થઇએ છીએ; માટે બધા સાથે, પશુપ્રાણીઓ સાથે પણ આપણે ભ્રાતૃભાવ કેળવે. ોઈએ. પ્રાણીમાત્ર ઇશ્વરનાં બાળ છે. ઇશ્વરને પ્રેમ મેળવવા હાય ! તેનાં માળક પર પ્રેમ કેળવે. એ મહેાપ્રભુની દયા ચાહતા હાતા તેનાં બાળક ઉપર રહેમદિલ અને
t
ધાર્મિક સંકુચતતા અને કૌમી સકુચિતતાએ દેશને પારાવાર નુકશાન પહોંચાડયું છે એ પાપોને હવે દરિયામાં પધરાવી દેવાં કેઇએ. પણ ધાર્મિક સકુચિતતા શા માટે ધર્મ શું જીત્યું છે ? ના ખમ તે દુનિયાભરને સારું એક છે. 4. હમ હૈ સેવા. આ ત્રિપુટીમાં તમામ ધર્મ સમાઈ જાય પછી ધાક કલહુ શાને ? કૌમી કલહ પણ શુ કા ? ગાય, ભેંસ ઘેડા, ઊંટ, હાથી વગેરે પશુએનાં શરીરના આકારા જુદા જુદા છે, માટે પશુએમાં જાતિભેદ હોઈ શકે, જેમ કે ગાયજાતિ, અન્ધજાતિ વગેરે વગેરે, પણ માણસા શરરકાર તે બધાના એક સરખેા છે, માટે માલુસમાં જાતિભેદ હાઈ શકે નહિં, મનુષ્યજાતિ એક જ છે કાર્ય-વ્યવસ્થાની
Aho! Shrutgyanam

Page #331

ખાતર વિભાગે કે બતાવવામાં વર્ગો આવ્યા એથી કરીને માણસની જાતે જુદી જુદી ધારી લેવી જોઇતી નથી. આમ વસ્તુસ્થિતિ સમજી જવાય તે કૌમી કલહને હલવાતાં વાર ન લાગે. વિશ્વબંધુત્વ એ જીવનને ઊંચામાં ઊંચા આદર્શ છે. એને આપણે આપણી નજર સામે રાખીએ.
હાલા યુવક મિત્રો! આ આઠ સુ તમારા જીવનને અજવાળે અને તમે તમારા જીવનવિકાસમાં આગળ વધો એટલું ઇચ્છી હવે હું અહીં મારું પ્રાસ્તાવિક વક્તવ્ય સમાપ્ત કરીશ,
-ન્યાયવિજય
Ahol Shrutgyanam

Page #332

विद्यार्थिजीवनरश्मिः
afa ! त्वदीये कुशलं शरीरे ? कच्चित् त्वदीयं हृदयं प्रसन्नम् ? प्रवर्त्तते तेऽध्ययनं च कच्चिद् ? गच्छन्ति कचित् सुख - वासरास्ते ? ||१||
ભાઈ, શરીરે કુશલ છે ? ચિત્ત પ્રસન્ન છે ? વિદ્યાભ્યાસ બરાબર ચાલે છે ? દિવસે આનન્દમાં જાય છે ? ૧
Are you well? Is your heart delightful? Are your studies progressive ? Are your days passing with ease ? (1)
भाई ! तबीअत अच्छी हैं ? चित्त प्रसन्न हैं ? विद्याभ्यास बराबर चल रहा है ९ दिन आनन्द से कट रहे हैं
१
निवेदनीयं प्रथमं ममेदं भवेः ! सदा जीवन-सावधानः ! विलासवातावरणप्रचारो न त्वां परिस्खालयितुं क्षमः स्यात्
॥ २ ॥
મારું પ્રથમ વક્તવ્ય તે એ છે કે જીવનને સ`ભાળવામાં તું બરાબર સાવધાન રહે ! વિલાસનાં ઉન્માદી વાતાવરણ તારી વિકાસ-ક્રિયાને સ્ખલિત કરવામાં સમથ ન થાય એ હું પહેલું ઇચ્છું. ર
What is at first to be suggested is this: Be most careful of your life, so that the prevailing atmosphere of amorous sports may not be able to influence and interrupt your progressive career. (2)
This is the author's English Rendering.
Aho! Shrutgyanam

Page #333

२७०
विद्यार्थिनीवमरश्मिः
मुझे पहले यह कहना है कि जीवन को सम्हालने में तू सदा सावधान रहे । विलास का उन्मादी वातावरण तेरो विकास-क्रिया को स्खलित करने में समर्थ न हो यह मैं पहले चाहूँ। २
विद्यार्जनायां यदि सूद्यतो भवेः समुन्नतोऽग्रे भवितुं तदर्हसि । धिया पटुस्त्वं वयसा लघुः पुन स्तस्थितं तेऽभ्युदयस्य साधनम् ॥ ३ ॥
જ્ઞાને પાર્જનમાં જે તે રીતસર ઉલ્લત રહે તે આગળ ઉપર બહુ ઉન્નત બને તેમ છે. તારી ઉમર હજુ નાની છે અને બુદ્ધિ પટુ છે. અભ્યદયનાં સાધન તને હસતગત છે. ૩
You merit to be well advanced in future, if you are pro. perly aggiduous in gaining education or in earning learning. You are now young in age and smart in intellect. All means for progress are at your disposal. (3)
ज्ञानोपार्जन में यदि तू ठीक ठोक उद्यत रहेगा तो आगे उन्नति का मार्ग तुझे सुलभ हो जायगा । तेरी उम्र अभी छोटी है और बुद्धि पटु है। अभ्युदय के साधन तेरे हस्त गत हैं । ३
मा निर्बलस्त्वं मनसा मखे! भूः सर्व त्वयि स्यादुपपद्यमानम् । एक दृढं चित्तमपेक्ष्यते ते मनोवलं सर्वत्रलाग्रिमं हि
સખે ! મનને નિર્બલ થવા દઈશ માં તારી મન્દર બધું બની શકે તેમ છે. ફક્ત અડગ રહેવું જોઈએ મનેબલ, જે સર્વ બલાં પ્રધાન છે. ૪
You, brother ! do not be feeble-minded. You can fructify within yourself all the seeds of elevation. It is only necessary for you to have your mind firn and resolute. Since the power of mind ranks first among all powers. (4)
Aho! Shrutgyanam

Page #334

विद्यार्थिजीवनरश्मिः
२७१
सखे | मन को निर्बल न होने देना । तेरे अन्दर सब बन सकता है । सिर्फ मानसिक दृढ़ता की जरूरत हैं मनोबल ही सब बलों में मुख्य है । ४
ब्रह्मादिमं साधनमुनीनां सम्मान सचरितोज्जलं तत् । विद्याश्रियं जीवनसंविकास वहां चेतुं प्रयतस्त्र सम्यक्
બ્રહ્મચર્ય. ઉન્નતિસાધનનું પ્રથમ સાધન છે, તેને સચ્ચ રતથી ઉજવલ અનાવ ! એવા ઉજ્જવલ બ્રહ્મચર્યના પાલન સાથે તારી જ્ઞાનલક્ષ્મીને વધાર ! એવી જ્ઞાનલક્ષ્મી કે જે જીવનવિકાસ-સાધનમાં સમથ સહાયક થાય. ૫
॥ ५ ॥
The virtue of celibacy is the first means of exaltation. Observing it, accompanied by noble character and good manners, try befittingly to accumulate wealth in the form of learning which is so as to lead to the elevation of life, (5)
उन्नति - साधन का प्रथम साधन ब्रह्म है । उसे सच्चरित से उज्ज्वल बना । ऐसे उज्ज्वल ब्रह्मचर्य पालन के साथ तेरी ज्ञान - लक्ष्मी को बढ़ा | ऐसी ज्ञान- लक्ष्मी, जो जीवन-विकास के सावन में समर्थ सहायक बन सके । ५
उल्लासहीनो बलदारणोत्थ-रोगार्दितो जीवति दुःखपूर्णम् । वीर्यप्रकर्षसविवेकष्टिमालम्बते जीवन-संविकासः
॥ ६॥
વીર્યનાશના પરિણામે માસ અનેક રાગારા ભાગ અને છે, એ હાલતમાં અને તમામ ઉમંગ નષ્ટ થઇ જાય છે, અને બીચારા દુઃખી જીવન જીવે છે. નિઃસન્દેહ, જીવનના વિકા" વિવેકવભૂષિત વાચોક પર આધાર રાખે છે. હું
Aho! Shrutgyanam
He who has wasted his vitality, is infected by multifarious disenses; all his joy or zeal arsappears, sund that poor man lives an uneasy or a miserable life. The advancement of life, surely

Page #335

ર૭૨
विधायिजीवनरश्मिः
depends on the growth of semen accompanied by discriminative faculty. (6)
वीर्य-नाश के परिणामस्वरूप मनुष्य अनेक रोगों का शिकार बनता है; उस हालत में उसकी सब उमंग, उसका सब उल्लास नष्ट हो जाता है,
और बेचारा दुःखी जोवन जोता हैं। निःसन्देह, जीवन का विकास विवेकविभूषित वीर्योत्कर्ष पर आश्रित है । ६.
यथा यथा ब्रह्म परिक्षतं स्यात् तथा तथा शक्तिविदारणं स्यात् । उत्साहधैोमिवलप्रकाश -विभूतिभूमिः खलु शीलवृत्तम् ॥ ७ ॥
જેમ જેમ બ્રહ્મચર્યનો નાશ કરાય છે, તેમ તેમ શક્તિ, બળ હણાતાં જાય छ. शाय-हाय२१-१२यरित्र परे५२ साड, धैयः, मि, तेज, બલ, સ્કૂત્તિ અને કપટુતા એ બધી વિભૂતિઓની ઉપજ-ભૂમિ છે. ૭
The more one's virtue of celibacy is decayed, the inore one's strength or spirit is ruined. Good moral conduct is indeed, the field productive of enthusiasm, courage. sentinents, lustre, agility and energy. (7)
ज्यों ज्यों ब्रह्मचर्य का नाश किया जाता है त्यों त्यों बज एवं शक्ति का क्षय होता जाता है । याद रखना चाहिए कि उत्साह, धैर्य, मि, तेज, बल, स्फूर्ति और कर्मपटुता इन सब विभूतियों की उपन-भूमि सुशील आचरण है। ७
मनोवलं खं प्रकटीकुरुष्व ! प्रोत्साहपूरं हृदि वाहयस्व ! आवश्यकं स्यात् खलु कार्यसिद्धाविच्छाबलं निश्चलधैर्यशालि
॥८॥
તારા મનેબલને પ્રગટાવ ! હૃદયમાં ઉત્સાહનાં પૂર વહેવડાવ! ધ્યાનમાં રાખ કે, કાર્યસિદ્ધિની પાછળ ઈચ્છાશક્તિની જરૂર છે, અને તે ઈચ્છાશક્તિ એવી કે અખૂટ ધર્યથી ભરપૂર હોય. ૮
Aho! Shrutgyanam

Page #336

विद्यार्थिनीवमरश्मिः
२७३
Awaken your mental power! Let the torrent of zeal fow in your beart! Will-power endowed with unfliaching patience or resolution, is bighly essential for the fulfilment of an object. (8)
मनोवल को प्रकट कर ! उत्साह का पूर अपने हृदय में बहा ! समझ रख कि क्रायसिद्धि के लिए इच्छाशक्ति को जरूरत है, और वह इच्छाशक्ति ऐसो कि भो अदम्य धेय से पण हो । ८
यः सन्मतिः सत्पुरुषार्थशीलस्तस्योदयः भ्यान विलम्बबाही । न पामरेच्छ विधिरुनयेत स्फारं बलं स्फारय सन्महेच्छः
॥९॥
જે બુદ્ધિમાન અને પુરુષાર્થશીલ છે તેને પિતાને ઉદય સાધવામાં વધુ વિલંબ લાગો નથી જેની વૃત્તિઓ પામર છે, જેની ઈચ્છાએ તુચ્છ છે તેને વિધિ ઊંચે ચઢાવતો નથી. મહેચ્છ બન ! ઉંચી ઈચ્છાઓ રાખ! અને તદનુસાર તારી મહાન શક્તિને ફેરવ ! ૯
He who is possessed of good intelligence as well as is disposed to propor diligence, does not delay to rise. Destiny does not exalt him whose efforts ure Ouly confined to the scene of low desires he cherishes, Realizing this, Oh friend, be of noble and sublime ambitions and scordiagly expand your man ly power. (9)
जो बुद्धिमान और पुरुषार्यशील है, उसके उन्नत होने में देर नहीं लगती। जिसकी वृत्तियाँ पासर हैं, जो तुच्छ इच्छारसिक है उसे विधि ऊँचे नहीं चढाता | इसलिए उच्च प्रकारका महेच्छ बन ! उंची इच्छाएं रख ! और तदनुरूप तेरी शक्ति को पारित प्रेरित कर ! ९
मा बीविशश्चित्तमसद्विचारान अन्तः प्रविश्वाऽऽत्मनिपातकारत । ध्येये स्थिरीकृन्य परे दृशं स्वां प्रलोभनैर्मा स्म पराजितो भूः ॥ १०॥
३५
Aho! Shrutgyanam

Page #337

२७४
विद्यार्थिजीवनश्मः ખરાબ વિચારોને તારા હૃદયમાં પેસવા ન દેતે તેઓ અન્દર દાખલ થઈને આત્માને નીચે પાડે છે. એને હેરાન ગતિમાં નાંખે છે, એને અધર્મના ખાડામાં પટકે છે. મહાન ધ્યેય પર પિતાની દૃષ્ટિને સ્થિર રાખવી અને કેઈ લેભનથી પરભૂત ન થવું. ૧૦
Do not let evil (passionate} thoughts panttrate your mind. They having entered it, hurl down the soul. Fix your inner eye on a high ileal, and do not yield to temptations. (10)
बुरे विचारों को मन में घुसने नहीं देना । वे अन्दर दाखिल हो कर आत्मा को नीचे गिराते है-उसे हैरान करते हैं और अधर्म के खड्डे में पटकते हैं । महान् ध्येय पर अपनो दष्टि को लगाए रखना और किसो प्रलोभन से पराभत न होना। १०
चारित्रमेवास्ति धनं प्रधानं तदुत्तमानन्दनिधानभूतम ! विभर्ति कोऽपि स सार्वभौमात स्थान महत् नद्विभवोन्नता यः ॥ ११ ॥
શ્રેષ્ઠ ધન ચારિત્ર છે. એ જ સરમ સુખ અને ઉત્તમ આનન્દનું નિધાન છે. એ મહાન વિભવથી જે ઉન્નત છે તે ગરીબ હાય, તે પણ સમ્રાટ્રથીયે મહાન છે, ૧૧
The foremost riches is only pure conduct. It is the very treasure of excellent pleasure. He who has raised himself to this high graudeur, though poor, is even superior to a govereigu. (1)
श्रेष्ठ धन चारित्र हैं । यो सरस सुख और उत्तम आनन्द का निधान है । इस महान विभव से नो उन्नत है वह चाहे गरीब हो, सम्राट से भी उच्चतर है। ११
विद्यानुषंगा विमलं च वृत्तं सेवानुरागश्च विनीतभावः विद्यार्थिकर्त्तव्यदिशाज्नया यान सजीवनस्योन्नतिमानु ! ।। १२ ।।
AMO 1 Shrutgyanam

Page #338

ৱিাধিন ধি:
વિદ્યાનુવંગ, સદાચરણ, સેવાભાવ અને વિનીતતા એ વિદ્યાર્થિજીવનની દિશામાં પ્રયાણ કરતે રહીશ તો તારા વિકાસ સાધનમાં જરૂર પ્રગતિ કરી શકીશ અને ઉન્નત સ્થિતિએ પહોંચવા ભાગ્યવાનું બનીશ. ૧૨
Devotedness to learning, goul conduct, incliogtion to serve others and politeness-this is the line of the students' duties. Conduct yourself this way anl be able to uplift your life. (12)
विद्यानुषंग, सदाचरण, सेवाभाव और विनीतता इस विद्यार्थि-नोवन की भूमि पर चलता रहेगा तो तेरे विकाम-साधन में जरूर प्रगति कर सकेगा, और नीवन को उच्च एवं उन्नत बनाने का सन्मार्ग तुझे सुगम हो नायगा । १२
यथोचिताऽऽहार-विहार-निद्रा-श्रमो दधानश्च मनःप्रसादम् । रक्षेः स्वमारोग्यमशेषशर्माऽऽस्पदं विराजेश्च विवेकभासा
॥१३ ।।
આહાર-વિહાર, નિદ્રા અને શ્રમ-ક્રિયામાં નિયમિત અને વ્યવસ્થિત રહી તેમ જ માનસિક પ્રસન્નતાને સાચવી તું તારા આરોગ્યને, કે જે સમગ્ર સુખોને ભંડાર છે, સંભાળજે ! અને વિવેક-રમિથી તારી જાતને સુશોભિત मनाप ! १3
Preserve your health which is the repository of all happi. ness, being moderare and regular in diet, sports, sleep and er. ertion, and keeping your mind cheerful; and b3 elegant pith the light of discretior. (1.3)
आहार-विहार, निद्रा और श्रम-क्रिया में नियमित तथा व्यवस्थित रह कर एवं मानसिक प्रसन्नता को सुरक्षित रखकर अपने आरोग्य को, जो समग्र सुखों का भंडार है. सम्हालना, और घिवेक-रश्मि से अपने को सुशोभित बनाना । १३
Ano! Shrutgyanam

Page #339

শিথিনৰহিম:
संस्मरेः परमात्मानं नीति-दोषानपासितुम् । मनःसंशोधनायाऽऽत्मवलसंग्रहणाय च
નિતિક દેને દૂર કરવા, ચિત્તનું શેધન કરવા અને આત્મબળને સંગ્રહ કરવા ભગવરણ હમેશાં ૨ાખવું ઘટે. ૧૪
Always with pure devotion how to and remember परमात्मा, with a view to remove moral fests, parily the minst und store up spiritual po ver. (14)
नैतिक दोषों को दूर करने के लिए, चित्त को वृत्तियों को सुधारने के लिये और आत्म-बल को संगृहीत करने के लिए भगवत्-स्मरण हमेशा रखना । १४
विद्यार्थिनोऽवगच्छेयुनिजामुत्तरदायिताम् । समाजराष्ट्रनिर्माण कार्य भावि तदाश्रितम्
॥१५ ।।
कुर्युस्तदनुरूप स्व-संस्कार लक्ष्यनिश्चलाः ।
स्वावलम्बीभवन्तस्ते बलमुधोत्य नैतिकम् ॥ १६ ।। (युग्मम्)
વિદ્યાર્થીએ પિતાની જવાબદારી સમજવાની છે, ભાવી સમાજના અને રાષ્ટ્રઘડતરનું કાર્ય તેમના માથે આવનાર છે, માટે તેઓએ તેને અનુરૂપ પોતાનું સંસ્કરણ કરવું જોઈએ. તેઓ ધ્યેય પર અડગ રહી સ્વાશ્રયી બને, નેતિક બલને વિકસાવે, અને પિતાનું જીવન ભાવી મહાન કાર્યને ઉપયેગી થાય तेभ घडे. १५-१६
The stu lents should understand their responsibilities The fuiure function of osial reform and nation-building is to di polse upon them. So they should be resolute in their aim and being self-reliant and manifesting moral spirit, should deservingly cultivate themselves. (15-16)
Aho! Shrutgyanam

Page #340

२७७
विद्याधिजोषनरश्मिः
विद्यार्थी अपने उत्तरदायित को समझें। भावो समाज-रचना और नन राष्ट्र-सर्जन का कार्य उनके सिर पर आनेवाला हैं यह खयाल में रकरखें । वे उसके अनुरूप अपने को संस्कृत बनावें । वे अपने ध्येय पर अटल रह स्वाश्रयो बनें, नैतिक बल को विकसित करें और अपना जीवन भावो महान् कार्य के योग्य बनावें । १५-१६
इदं शिक्षणमाफल्यमिद गौरव-भाजनम् । इदं कर्तव्यसर्वस्वमिदं जीवन-मंगलम्
શિક્ષણનું ચરિતાર્થ્ય આમાં છે,
भामा सायु औ२१ छ, उत्तव्य-२१ आमा छ, आमालवननु ४६या छे. (१७)
This contains the fruitfulr.ess of education, it is the receptacle of greatness, it is the ess-nce of human duties and in it con. sists the suspiciousness of life. (17)
शिक्षण का चारितार्थ इसमें है, इममें मचा गौरव है, कर्तव्य- सर्वस्व इसमें हैं, इसमें जीवन का कल्याण है। (१७)
विद्यार्थिजीवन-रश्मिः स्वोपज्ञ-गूजराती-हिन्दी-अंग्रेजो
अनुदमहिता
समाप्ता
Aho! Shrutgyanam

Page #341

Oh young men ! expand your energetic power, be sincerely devoted to the well-being of bunianity and come out with fuil foroe to do good to your country,
-Njáya vijaya
To die nobly is far better than to live shamefuliy.
You should ti to other
you wish others to do to you.
Ahol Shrutgyanam

Page #342

संस्कृतपत्रम्-२
आश्वासनम्
( Consolation )
विमुच खेदं हृदयं प्रसन्नीकुरुष्व धैर्य समुपाश्रयस्व । विवेक-दीपं हृदये विधाय शोकान्धकार जहि सचशालिन् ! ॥ १ ॥
એ ! સાત્વિક સજજન! ખેદ મૂકી દે ! ચિત્તને પ્રસન્ન રાખ ! ધીરજને ધારણ કર ! વિવેકરૂપ દીપક હૃદયમાં પ્રગટાવી શેકપ અન્ધકારને २२ ४२ -१
(i) (Orgool ele, shak: off depression, be of gool cheer, have courage or foriitude. Light the lamp uf discrimination in your heart and dispel the darkness of sorrow.
यद् भाविकाले नियमन भावि केनापि दूरीकरणं न तस्य । इत्येवमालोच्य महानुभाव ! सन्तोषमताकरणे निधेहि
॥
२
॥
ભવિષ્યમાં જે અવશ્ય બનનાર છે તે કેઈથી હઠાવી શકાતું નથી. આમ ગંભીર દૃષ્ટિથી વિચાર કરી અનઃકરણમાં સન્તોષને સ્થાપન કર ! ૨
Tals letter and the next are translated into Eoglish by Manilel Dviatctuand Shah, B. A, L. L. B} Patail.
Aho! Shrutgyanam

Page #343

૨૮૦
આ પાનનું
(2) Whatever is destined to happen in future cannot be averted by anyone. Bearing this in mind seriously rest content. ed or satirtied (under any circunstances).
यतेत देवा यदि सर्वशक्त्या तथापि शुष्येन्नहि भाशि-रेखा । सूर्यः प्रतीच्यामुदितो यदि स्थाद्, न निश्चितं कर्म तथापि नश्येत् ॥३।।
દેવતા પણ જો સર્વ શક્તિથી પ્રયત્ન કરે તોયે જે અવશ્ય ભાવિન રેખા છે તે મટી શકતી નથી. સૂર્ય પશ્ચિમ દિશામાં ઉદય પામે તે પણ સુનિશ્ચિત કમ ભેગવ્યા વગર નષ્ટ થતું નથી. ૩
( આ શિખામણને ઉપગ ફર્મનું પરિણામ આવ્યા પછી છે. અશુભ કર્મનું દુઃખરૂપ પરિણામ આવ્યા પછી મનનું સાત્વન કરવામાં એને ઉપયોગ છે. બાકી તો કમ ખસેડી શકાય તેમ છે કે નહિ એ વાત અય હે નાથી સંભવિત અશુભ કે અનિષ્ટને હઠાવવા માટે જે પ્રયતનવાન બનવું એ જ માણસનું કર્તવ્ય છે.)
(3) Whatever is pre-lestined cannot be undone even by & god striving with all his power or might. Even though the sun mey (contrary to all expectations according to the ordinary courge of Nature ) rise in the West (instead of in the Elet), an act (Kirma) does not enpty its all of its effset until the doer bas endured the tippropriate result of the act (Karma ).
This precept is not meant to make a man a fatalist who relies much more on bis fate rather than his effort. It is meant to hearten and console a man when he is overtaken by the actual occurrence of a calamity, and to enable him to bear it with equanimity and fortitude. The effects of sime past Karmas, which are to fructify in future are avoidable by proper effur: while the effects of some other ones are unavoidable in spite of much efforty. But we är: not in a position to know before
and whicb kring full within ibo former category and which Karmas fall within the latter cat:gery. Under such circumttances, it is proper fur to make suitable efforts regardless of the ultimate eveni. ]
Aho 1 Shrutgyanam

Page #344

આસનમ
अल्पवीर्येण गति न्विन काचिद् यदि प्रस्खलनं लभेत । तथापि पात्रं खलु धन्यवाद - सम्माननायाः स महानुभावः
॥ ૪ ॥
પ્રખળ વીયથી ગતિ કરતે કાઇ સજ્જન ચાલતાં ચાલતાં જો ચાંય સ્ખલના ક્ષતિ પામે તે પણ તે મહાશય ધન્યવાદના સન્માનને પાત્ર છે. ૪
संसारवासे वसतां जनानां सुखं च दुःखं च सदा सह स्तः । न सन्ति सर्वे दिवसाः समाना विचित्रकर्माणि हि ते वहन्ति
(4) A good person advancing further and further with all his capacity, is deserving of respect and congratulation even though he occasionally stumbles in the attempt.
૧૮
| | ||
સ’સાર-વાસમાં વસતા માણસા-પ્રાણીઓને હંમેશાં સુખ અને દુ:ખ મને લાગેલાં છે. બધા દિવસે સરખા નથી હેતા, કેમકે દેહધારી થવા ભિન્ન ભિન્ન રીતનાં કર્મો ધરાવતા હૈાય છે. પ
(5) Human and other living beings (while in the embodied state) are liable to varying experiences of happiness and misery. All days do not pass in the same or similar state on account of the differences in the fruit-yielding Karmas of every individual at different moments of their existence ).
नोपार्जिता तापुण्यलक्ष्मीर्यतः सुखं सन्ततमाप्नुयाम | तोsसुखस्याssगमने मनः स्वं स्वास्थ्येन रक्ष्यं पटु सान्त्वयित्वा ||६||
Aho! Shrutgyanam
તેવી પુણ્ય-લક્ષ્મી કયાં ઉપાર્જન કરી છે કે જેથી નિરન્તર સુખ જ મળતુ રહે? માટે દુઃખ આવતાં મનને ચેાગ્ય સાન્જીન આપી સ્વસ્ય રાખવુ . એ જ ચેાગ્ય છે. ૬
(6) The attainment of uninterrupted happiness is the
૩૬

Page #345

૨૮૨
आश्वासनम्
rezult of & continuous chaiu of only meritorious acts wbich bave not been possible for us to perform. So, even when misery overcomes us, we should not get agitated, but remaia tranquil and undisiu bed in mind.
पाश्चो महान्तोऽपि जनाः कठोर-स्वकर्म-मुक्तेरभवन मुक्ताः । कि सर्वसाधारण-कर्मजन्यक्लेशप्रसङ्गे वितनोषि शोकम् ? ॥७॥
પૂર્વકાળમાં થઈ ગયેલા મહાપુરુષે પણ પોતાનાં કઠોર કમ ભેગવ્યા વગર ન છૂટી શકયા, તો પછી તું કર્મના પરિણામરૂપ નુકશાન કે કષ્ટ પ્રાપ્ત થતાં, रेयाने सभ५ छ, म । २ छ ?--७
(7) Even the great persons, who thirished in former times, could not get themselves e'nincipated without having (patiently) endured the fruits or effects of their hard Karnay. This law of Karina is applicable to all living beings. Such being the case why should you grieve over the advent of a calamity or disad. vantage which has accrued as the result of your Karma ?
अग्निप्रसङ्गे कनकस्य कान्तियथाऽधिकं दीप्यत एवमेव । क्षति-प्रसङ्गेऽधिकदीप्तिमत्तां मनोवलं याति मनस्विनोऽपि
અગ્નિને સંગ થતાં સુવર્ણ જેમ વધુ કાન્તિવાળું બને છે, તેમ, મનસ્વીનું મનોબળ પણ કષ્ટ-પ્રસંગે (સંકટના સમયમાં) વધુ પ્રખર બને છે. ૮
(8) As the surface of gold sbines brilliantly at the touch of fire,so, the mind of a high-minded person gets more and more spirited when beset with any calamity.
ते हीनवीर्याः पतने हताशा भवन्ति शोचन्ति मुहुर्मुहुय ।। नोत्साहहीनास्तु भवन्ति धीरा अनेकवार-स्खलनोद्भवेऽपि
॥९॥
Aho! Shrutgyanam

Page #346

मआश्वासनम्
૨૮૩ તેઓ હીનવીય છે કે જેઓ “પડી જતાં ” નિરાશ થાય છે અને વારંવાર શેક કર્યા કરે છે, પરંતુ ધીર માણસો અનેક વાર ખલિત થવા છતાં નિરાશ કે નિરુત્સાહ થતા નથી (અને વિકાસ-માર્ગ પર ચઢી જવા પ્રયત્ન શીલ રહે છે). ૯
(9) Persons feebla in vigour lose all hopes, and go on be. wailing even at the occurrence of first failure, while persons of courage or fortitude do not become dejected or diepirited even at the occurrence of repeated failures.
उत्साहवृत्तिनहि शोकसत्वे नोत्साहवृत्तेविरहे च धैर्यम् । विना च धैर्येण न कार्यसिद्धिः शोकस्ततोऽस्माकमनन्यशत्रः ॥ १० ॥
શોકનું આક્રમણ થતાં ઉત્સાહ ચાલ્યા જાય છે, ઉત્સાહ ચાલ્યો જતાં ધર્ય ખલ સ થાય છે અને ધર્ય નહિ રહેતાં કાર્યસિદ્ધિ બનતી નથી. માટે શેક અમારે કટ્ટો દુશ્મન છે :૧૦
(10) Grief or sorrow drives away enthusiasta (r zeal, and in the absence of enthusiasm or zeal, courage or fortitude dis appears and on the disappearance of courage or fortitule, succ. ess in any undertaking is rendered nugatory. Hence grier or sorrow is our deadly enemy.
करोति शोको हृदयस्थ हानि बुद्धिं पुनर्भशयति स्मृति च । શોરેને મરિત મ ઝમતુ રા,ન પુસ્તતા શાણા સુરોઘા ??
શોક હદયને હાનિ પહોંચાડે છે અને બુદ્ધિ તથા સ્મરણશક્તિને મન્દ કરે છે; શેકથી મસ્તિષ્ક પણ ભમવા લાગે છે, માટે સમજી માસો શેકવશ થતા નથી ૧૧
Ano ! Shrutgyanam

Page #347

माधासनम्
(11) Sorrow impairs heart, renders intellect and memory dull and makes the brain reel. So men of understanding do not give way to sorrow.
यदेव जातं खलु जातमेव शोकेन जातं न भवत्यजातम् । ततः कथं सज्जन ! शोक-वनौ स्वकीयमन्तःकरण जुहोषि १ ॥ १२ ॥
જે બની ગયું તે બની ગયું. શેક કરવાથી હવે બની ગયું તે ન બન્ય’ નહિ થાય, માટે શેકરૂપ આગની ઝાળમાં તું શું કામ બળે છે? ૧૨
(12) Done is done.' Whatever has been done cannot be undone by grieving or lamenting over past occurrences. Oh good one, why do you then burn yourself in the fire of sorrow ?
संसार-बासे घटना अनेका विचित्ररूपाः सततं भवन्ति । जगत्प्रवाहो ध्रुवमेवमेव सदा बहन्नस्ति किमत्र शोच्यम् ?
॥१३॥
સંસારવાસમાં અનેક વિચિત્રરૂપ ઘટનાઓ હંમેશાં બન્યા કરે છે. જગતને પ્રવાહ હમેશાં આમ જ વહેતે ચાલે છે, એમાં શેક કરવા
छे शु१-१३
(15) Variety of successive agents agreeable or disagreeable Occus ceaselessly in the worly life. The current of successive erents go38 on ilowing constantly in this fashion without interruption. Such being the case where is the justification for upnecessary bewailing?
ऐकान्तिकं नास्ति सुखं पृथिव्याप्तीदृक्ष एवास्ति भव-प्रवासः । अखण्डधैर्येण वयं तथापि स्वास्थ्येन जीवेम तथोन्नमेम ॥१४॥
Aho 1 Shrutgyanam

Page #348

૨૮
દુનિયામાં અકાન્તિક સુખ કયાંય નથી. સૌંસાર–પ્રવાસ જ એવા છે. એમ છતાં ધૈર્યને અખંડ રાખી આપણે પેાતાને સ્વસ્થ રાખીએ, સ્વસ્થ પણે જીવનયાત્રા કરતા આગળ વધીએ અને ઉન્નત થતા જઈએ, ૧૪
ગાભ્યાસનમ
(14) There is not and cannot be unalloyed happiness in the world. Such being the nature of the phenomenal world (ist), it is not a thing to be worndered at. Nevertheless, with steady courage or fortitude we must remain tranquil and move forward in the journey of life with a view to its advancement.
एवं च शोकावरणं जहीहि ! मनःप्रकाशं प्रकटीकुरुप ! प्राग्वत् पुनः सज्जकटीतटीस्याः ! समुन्नतेः सञ्चरणाय मार्गे ।। १५ ।।
માટે શાકના પડદાને દૂર કર ! અને મનના પ્રકાશને પ્રગટાવ ! અને ઉન્નતિ-સાધનના માર્ગ પર ચાલવા માટે અગાઉની જેમ પાછે ફરી કટીબદ્ધ થા! ૧૫
(15) So, destroy the curtain of sorrow and bring to light the brilliant spirit of your mind. Gird up your loins and renev your efforts in the direction of (mental and spiritual) elevation.
इति आश्वासन - पत्र
समाप्तम्
Aho! Shrutgyanam

Page #349

संस्कृतपत्रम्-३
आत्महितोपदेशः
( Precept of Spiritual Benefit )
सुदुर्लभं मानव-जन्म बुद्धा तत्सार्थतायै सुधियो यतन्ते । स्वार्थ न यः साधयते स मूर्खः स्वार्थश्च नात्मोन्नतितः परोऽस्ति ॥१॥
મનુષ્ય-જન્મને બહુ દુર્લભ સમજી તેને સાર્થક કરવા સુજ્ઞ જેને પ્રયત્નશીલ રહે છે, જે વાર્થને સાધતો નથી તે પૂર્ણ છે. અને, સ્વાર્થ પણ ખરી રીતે આત્માની ઉન્નતિ સિવાય બીજું કઈ નથી. ૧
(During the transmigratury cycle of births and deaths of an embodied soul ) birth in the human form of existence is very difficult of attainment, Knowing this, wiee persone strive to make it succegsful by using it to good purposes. Fool is he who does not look to and strive for his owa enlightened self-interest which consists in, and is not different from, spiritual aclvancement, 1
संसार-भावाः सकला अनित्या मा विश्वसीस्तत्र महानुभाव ! विज्ञान-शक्ती प्रविधाय चित्रमात्मोन्नतेर्मा विपराङ्मुखो भूः ! ॥२॥
સંસારના સઘળા ભાવો અનિત્ય છે. તેમાં વિશ્વાસ ન કર. વિજ્ઞાન(ભૌતિક સાયન્સ)ની પ્રયોગશક્તિ પર આશ્ચર્ય કરી (એના ઉપર મુગ્ધ થઈ આન્નતિના માર્ગથી પરાભૂખ ન થા. ૨
Ahol Shrutgyanam

Page #350

ગામઃ
૨૮s
Things or events, phenomenal, are all transitory. Oh good one, do not rely upon them (for your eternal bliss ). Do not turn your face against, and swerve from, the path of your spiritual advancinnt by becoining woner-struck at tho power exhibited by scientific inventions, 2
परायणा ऐहिक-साधनायां निरन्तरं सन्ति जगन्मनुष्याः। परन्तु पारत्रिक-साधनापि विधीयते सुष्ठु विवेकभाजा
॥३॥
એહિક (આ જિન્દગીના) ભેગપભોગ મેળવવાના પ્રયત્નમાં જગતના માણસો હમેશાં મશગૂલ છે, પણ વિવેકી મનુષ્ય પારલૌકિક (પરલેકનું આગળની જિન્દગીનું) હિત સાધવામાં પણ બરાબર જાગ્રત્ રહે છે. ૩
People in the world are engaged and absorbed in achie. ving the means or objects of worldly enjyment. But men with discrimination, do not confioa themselves to this only, but they in addition remain wide awake in iinprovisiog for their happine6s in the next birtb, 3
इदं शरीरं यदि नाशि न स्याद् , न वा पुनर्जन्म-गतियदि स्यात् । न कर्मसृष्टयदि सम्भवः स्याद् , न भोग-योगे प्रतिबोधनं स्यात् ॥४॥ सर्वाऽऽस्तिकानां परमागमेषु भवान्तरं कर्म च सिद्धमुचैः । साक्षाच्शरीरादि विनश्वरं च तस्माद् विराग-स्थितिरेव युक्ता ॥ ५ युग्मम् ।।
જે આ શરીર નાશવત ન હોત, જન્માન્તર કે પરલોક જેવું કંઈ ન હેત અને કમનું સર્જન તથા તેનું નિયમન ન હોત તો ભેગ કે યોગ બાબત કંઈ કહેવા પણું ન રહેત; પણ જ્યારે બધા આસ્તિકોનાં આગમમાં પુનર્જન્મ અને કર્મના અસ્તિત્વને ખૂબ જોરથી સાબિત કરવામાં આવ્યું છે, અને શરીર વગેરે પ્રત્યક્ષ નાશવન્ત દેખીએ છીએ, તે વિરાગવૃત્તિ (નિર્મોહ આચરણ) જ જીવન-કલ્યાણને સાચે માર્ગ છે એમ સમજાય છે. ૪-૫
Ahol Shrutgyanam

Page #351

Pec
आत्महितपदेशः
Had the body been not liable to ultimate destruction, bad tbere buen no rebirth of the soul after the body was buried or oremated, had tbere been no operation of Warmic energies ari sing out of good or bad acts, it would have been unnecessary to preach against exclusive porldly enjoyment and, in favour of seeking contact with the Supreme also.
But the thing is that the religious scriptures of all the theistic schools of thought, testify to the theory of transmigration of the soui and universal operation of Kärmic energies; moreover, bodies and other material things are actually seen as being liable to destruction. Such being the case, it is proper to refrain from undue attachment to exclusive worldly enjoyments, 4-5
विचार्यमाणः परिशुद्धबुद्धया भात्येष निस्सारतया प्रपञ्चः । परं महामोहतमोऽन्धलत्वे न वस्तुतत्वं प्रतियन्ति लोकाः
॥६॥
શુદ્ધ બુદ્ધિથી વિચાર કરતાં આ સંસાર-પ્રપંચ નિઃસાર ભાસે છે; છતાં મહામેહના અંધકારે ઊપજાવેલી “અન્ય” દશાની હાલતમાં લોકો વસ્તુતવને સમજતા નથી. ૬
If we dis passionately ponder over the bappenings of this phenomenal world, they appear to be of little consequence (because they have no eternal or permanent value). But people (crdinary) do not realise this. The real truth ascapes their comprehension beokuse they are blinded by the darkness spread over them by great illusion under which they labour, 6
कि नाम मोहात्म-ममत्वपात्रं विश्वत्र विश्वऽपि विचारयस्व ! परोपकारप्रवणो महात्मा निमोह एकः परमः सुखी स्यात्
॥७॥
Aho Shrutyanam

Page #352

मास्माहितोपदेशः
२८९
ઓહ! સજજન! વિચાર કર કે આખી દુનિયામાં મેહરૂપ મમતા કરવા જેવું શું છે? જે પરોપકારપરાયણ અને નિર્મોહ છે એ મહાત્મા છે, અને એ જ સમગ્ર જગતમાં સુખી છે-પરમ સુખી છે-સહુથી વધારે (ક્યાંય વધારે) સુખી છે. ૭
Who or what is deserving of delusive mineness (Ha) or worthy of attachment in the whole world ? Pouder over this, Ob od ose ! llu who is clovoi lo auduo utt chuont am why is devoted to the service of others, is Mahatma ( highBoulcu ) and le ale is the lappiest of all, 7
स्नेहः स्थिरो नास्ति वियोगितान्ता संयोगिता तेन सुखं का मृग्यम् ? प्रेम्णा विमाहावरणात्मकेन सजीवनं दुःखि जनाः सृजन्ति ॥८॥
નેહ–રાગ સ્થિર નથી. સંગને અન્ત વિગમાં છે. આ હાલત છે. આમાં સુખ કયાં શોધવું? મિહનું આવરણ (મેહવાસના, જેને માટે “પ્રેમ” શબ્દનો પ્રયોગ કરવાનું વધી પડયું છે, તેને વશ થઈ માણસે પોતાના જીનને દુખી બનાવે છે, તે
Lova for individuais as individuals, Cannot enduru long. Their unioa ur compuny (at upe timo) in sure to be followed by separatiou (at auother tiwe ). Iu ilais slate of things where are we to get for (enduring ) bappineas? People unnecessarily noake their life miserabla by their ia:liserininate love ( for individuals) which is nothing but a sort of infatuation. ( Love, righty understood, means lors for the virtues of an individual rather than the exterior form of the individual. ) 8
संसार-भोगे सुखमस्ति दुःखमिश्रं ततः को मतिमांस्तदिच्छेत् ? चैतन्यशक्तः परमोन्नतत्वे यनिर्मलं शं मुधियां तदिष्टम् ॥९॥
૧૭
Aho I Shrugyanam

Page #353

मात्महिताग्देशः સંસારના વિષયોમાં જે સુખ છે તે દુઃખથી મિશ્રિત છે. વિવેકબુદ્ધિને એ સુખ પૃહણીય ન હોય. આત્માની શુદ્ધ ચૈતન્યશક્તિની પરમ વિકાસ-દશામાં જે નિર્મળ સુખ પ્રગટે છે તે બુદ્ધિમાનને અભિષ્ટ હોય છે. ૯
In the enjoyment of worldly pleasures, we do experience happiness, but that baļpiness is always mixed with pain. Who would prefer such sort of happiness if he has senze cnongh to understand whertin erduring bappiness lies The wise prefer that happiness wbici is un mixed with pain and which cosicists in the perfect evolution and clivation of the powers of the soul. 9
न दक्षताऽयो प्रविनाशिशर्मणे व्युच्छेदनं शाश्वतशर्मवर्मनः । तृष्णा-प्रवाहं विनिरुध्य चेत ऽऽनन्दानुभूती यतनं तु दक्षता ॥ १० ॥
સંસારના મોહચેષ્ટારૂપ વિનશ્વર સુખ માટે પવિત્ર શ્રેષ્ઠ શાશ્વત સુખના માગને ભૂંસી નાંખવે એ કયાંની બુદ્ધિમાની? મેહમય તૃષ્ણાને નિરોધ કરી આમિક શુદ્ધતાને ઉજવલ સુખની અનુભૂતિની દિશામાં પ્રયત્નશીલ થવું એ જ ખરી સમજદારી છે. ૧૦
It is not wise to wipe out the path leading to tternal happiness for the sake of enjoyment of transient worldiy pleasures. Wisdom lies in puttinz a check to the current of sensual desires and in striving for achieving Spiritual knowleige und eternal joy. 10
नान्यव्यपेक्षा सुखसिद्धिरस्ति प्रतीयते यद्यपि किन्तु तुच्छा। અનરજિસુરારિ નિ વિવિવાણિત હવા ! | ??!!
Ahol Shrutgyanam

Page #354

भारमहितोपदेशः
२९१ ખરી રીતે સુખની સિદ્ધિ અન્યને અધીન નથી, જો કે અન્યને અધીન હોય એમ અનુભવાય છે, પણ અન્યને અધીન એવા સુખમાં શું ભલીવાર હોય? ઓ! સજજન! તારું પિતાનું સ્વરૂપ જે અનન્ત સચ્ચિદાનન્દરૂપ, અનન્તવીર્યરૂપ છે તેને જે! અને તેને અનુભવ કરી સુખી થા! પિતાની ઓળખ કરી સુખી થા ! ૧૧
Although we experience our happiness as being dependent upon other individuals or external things, such happiness is of listie consequence. That is not real happiness. Real happiness is independent of such individunls or things. Koow that your soul is the abode or repository of eternal existence and infinite intelligence bliss as well as power, Realise this and try to be happy in that consciou inesg. 11
श्रीधर्मशास्त्राध्ययनेऽपि भूयसि प्रभूतवैराग्य-विवेचनेऽपि च । जनोऽयमात्मोन्नति-धर्म याति नाराधिनी तत्र विमोहवासना ॥१२॥
ધર્મશાસ્ત્રોનાં અદયયન અને વૈરાગ્ય-ભાવનાનાં વિવેચન ઘણું ઘણું કરવા છતાં આ માણસ આધ્યાત્મિક (આત્મવિકાસના) મ ગ પર આવતા નથી એનું કારણ એની ઉદ્દામ મેહવાસના છે. ૧૨
This m , in spite of hi: extensive sturiy of religious scriptures an abundant discussion and expatiation on the subject of lisattach:nent,' is no: able even to approach the path leading to the clevatiou of the soul. What is responsible for this? The fault lies in the fact that he himself is not free froin overpowering delusion and attachment. 12
प्रवर्तमानो व्यवहारमार्ग आत्मार्थकार्याण्यपि साधयेत । आत्मीयमंशुद्धिमसंस्पृशत् तु जानीत सर्वाचरणं निरर्थम्
॥१३ ।।
Ahol Shrutgyanam

Page #355

२९१
आत्महितोपदेशः માણસ વ્યવહારમાર્ગમાં વર્તમાન હોય તે યે એણે આત્મહિતના સાધનમાં પણ ઉદ્યત રહેવું જોઈએ એનું વ્યવહારક પણ પવિત્ર ધમંપૂત હોવું જોઈએ. આત્મશુદ્ધિને, આત્મવિકાસને નહિ સ્પર્શતાં કાર્ય બધાંએ નિરર્થક સમજવા જોઈએ. ૧૩
Even while transacting worldly affairs, a man should not neglect to do such acts in u manner conducive to spiritual bene. fit. He should know that all acts which (from the manner in which tbey are done) do not tend to the purification of the soul or spiritual benelit, are useless (worthless). 13
आत्मोभिनीषां प्रबलीकुरुष्व ! स्थैर्यण तत्वं प्रविचारयस्स ! सनातनं सच्च विनाशि चासत सम्यग् विविच्य प्रथमे यतस्त्र ! ॥ १४ ॥
આત્મન્નિતિની આકાંક્ષાને પ્રબળ કર! સ્થિર દૃષ્ટિથી તત્ત્વસ્વરૂપને યથાસ્થિત વિચાર કરી અને, સત્ તથા સન તન ( શાશ્વત) શું છે, તેમ જ અસત્ તથા નાશવન્ત શું છે એ બાબતને બરાબર વિવેક કરી સત-સનાતનને માગ ગ્રહણ કર ! ૧૪
En vigorate your enthusiasm for the clevation of ihe soul. With steny minil, think out where the real truth exists. Disting. uish between what is eternal as relias substantial and what is transitory as well 19 1178:hyantja, srive for the former, 14
મwા ધ વિરૂ થતા gsri--પિશાચીમાં વિશ્વાસુ अयं हि पन्थाः परमोदयस्य रहस्यमाध्यामिकमेतदेव
॥ १५ ॥
અદમ્ય ધ ને ધારણ કરી તૃષ્ણારૂપ પિગીને નબળી પડવા પ્રયત્ન કર! પરમ થિક (સાચી) ઉન્ન ને એ જ માગે છે, અને એ જ આયામિક જ્ઞાનનું રહસ્થભૂત તવ છે. ૧૫
Ahol Shrugyanam

Page #356

मात्महितोपदेश
२९७
Will great courage or fortitude try to weaken witch-like desires. This is the path leading to true elevation and this is the secret underlying spiritual a lvancement. 15
कुवासनानामुदयं निरस्य संरक्ष चेतः सततं पवित्रम् । कदापि कस्याऽप्यशुभं न वाञ्छेश्चरेः सदा शान्त-गभीरवृत्या ॥१६॥
બુરી વાસનાઓને જાગવા ન દે. (એમને ઉત્પન્ન થતી રક!) ચિત્તને હમેશાં પવિત્ર રાખ! કેઈનું પણ ક્યારેય બુરું ન ચાહ! અને હમેશાં શાન્ત તથા ગંભીર રીતે વિહર! ૧૬
Suppreeg evil dcsites if they at all arise; always keep your mind pure i. e. iree from passions; never think ill of any body; and always conlucs yourself in a manuer solemn and tranqnil. 16
आत्मोन्नतिर्मानव-जीवनाद् या न देव-देहादपि लभ्यते सा । इत्येवमालोच्य महानुभाव ! मा भूः प्रमादीति ममोपदेशः ॥ १७ ॥
માનવ-જીવનમાં જે આત્માન્નતિ સાધી શકાય છે તે વગના શરીરથી પણ સાધી શકાતી નથી. આમ સમજીને, હે મહાનુભાવ! તું પ્રમાદી થઈશ માં! એ મારો ઉપદેશ છે. ૧૭
Spiritul clovation, which is not even attainable by beings in the cel ustial form of existance (i, . liy give ) is attainable by beings in the human form of existence (i. c. by men or women), Oh! god oue ! tak: this into your consideration and do not be negsciful. This is my advice. 17
-
-
-
-
-
-
इति आत्महितोपदेश-पत्रम् ,
समाप्तश्च । " संस्कृत-पत्राणि "-शीर्षक-खंडः
Aho! Shrutgyanam

Page #357

श्री विजयधर्म सूरिश्लोकाञ्जलिः
( श्रीगुरुदेव निर्वाण - पञ्चविंशवर्षे समर्पितः )
लोकसंख्या २५
The Homage to the Memory of the great Saint and Scholar
Vijaya Dharma Suri
वीर सं. २४७३,
धर्म संवत् २५, वि. सं. २००३ १९४७ - जुन मासे प्रकाशित- पूर्वः ।
Aho! Shrutgyanam

Page #358

श्रीविजयधर्मसूरि-लोकाञ्जलिः
લાદ રેશે ‘વ’sfમને પ્રાને પાપ-કુપીમાં श्रीरामचन्द्रः कमलावती च श्यो यदीयौ पिपराभूताम्
॥ १ ॥
જેમનાં પિતા-માતાનાં નામ રામચંદભાઈ અને કમલાબાઈ, વિશાશ્રીમલી વણિક જ્ઞાતિના તેઓ સૌરાષ્ટ્ર (કરિયાવાડ)માં આવેલ “મહુવા ” ગાનાં, જે ગામની ભૂમિ ફળદ્રુપ અને મીઠા જળવાળી (સુજલા અને સુફલા), ૧
I(I bow to the great t he lijny Dharma Sur:--)
Whose varents kaunchanda and Kamil Devi by name. belonging to the Visa Shrimai Vaishy: comiaunity. lived in their native village of Mabuvā with land fertile and watery, in the country of Syura btra (Kathiawar ):
at “Hજે મિધામુd વિવી શિક્ષા अटाट्यमानोऽस्वहितावधानो द्यूते च सट्टा'वरणे च सक्तः ॥ २ ॥
જેમનું મૂળ નામ મૂલચંદ'; પેતાનું હિત સમજવામાં ગાફેલ રહેતા બુડથલ જેવા જે છોકરા એ ભણવા તરફ–પ્રારંભિક શિક્ષણ લેવા તરફ ધ્યાન ન આપ્યું, અને ભમવા-રમવામાં મશગુલ બની આખર જુગાર અને “સટ્ટા? સુધી પહોંચે ૨
This is the author's English Rendering,
Ahol Shrutgyanam

Page #359

૨૨
श्रीविजयधर्मसरि प्रलोकाञ्जलि
2 Whose origical name was Malachanda and who, dull and disregardful of his own future, being avers to sohol-life or study, stupidly gavs kimself up to playing and purposelass rouming, and in the long run became addicted to gambliog and speculation;
दुरोदरे धूतपरः परेधुर्यः स्वीयवित्तव्यपथापनेन । पितुः कृशार्थाऽधिगतेरनल्पोपालग्मनादेकपदे प्रबुद्धः
॥३॥
વતપરાયણ જે છોકરાએ-જેના પિતાની આર્થિક સ્થિતિ સાધારણ હતી - જુગારમાં પિસા હે મ્યા, જે ઉપર બાપને આ કરો ઠપકો સાંભળવાથી એકદમ જેની “ખ” ઉઘડી (જેનું હદય એ દમા ફાફાટ કરતું જતું થયું, ૩
3 Wio, beng foval of ga u biitg, one day riskad and lost a large amouut of noney in the evil pastim, whereupon who was severely reprimanded by his father whose peouniary condition was not satisfactory, with the result that who suddenly became a wake ned;
अभाद् यदुन्मीलितलोचनस्य जगत्प्रपञ्चो विषमो विचित्रः। विरज्य यो मोहगयाद् विहाराच्श्रेया--सगन्वेषण उत्सुकोऽभूत् ॥ ४ ॥
જેની ખુલેલી દૃષ્ટિને સંસારપ્રપંચ વિષમ અને વિચિત્ર ભા; મોહમય વિહરણથી વિરક્ત થઈ જે કલ્યાણ શોધ માટે ઉત્સુક બન્યો; ૪
4 To whose awakened inner eye the transmigratory cycle phenomenal world or carthly life-hait ) appered ugly or stra. ngely mysterious and troublesome, whereupon who being disgu. sted with the delusivu mundane living, became auxious to find out his true welfare.
Aho I Shrugyanam

Page #360

भोविनयधर्मश्लिोकाञ्जलि स्वग्रामतो '+पावपुरं ' समेत्य यो 'वृद्धिचन्द्रं समुपेत्य सन्तम् । आकर्ण्य तज्ज्ञानमयोपदेशं सज्जोऽभवत् प्राजितुं तदन्ते ॥५॥
જે પિતાના ગામથી “ભાવનગર ગયો, મહા માં “વૃદ્ધિચન્દ્ર”ની પાસે પહોંચ્યો અને તે સન્ત સબંધ પણ ઉપદેશ સાંભળી, તેમનાં ચરણેમાં होशित थवा ( मपति' ने यह २) लया थयो; ५
5 Who theruuun laving his native village went to Bhavnagar, approached the adorable gaint Vriddbichandraji Ilabarajı and after bearing bis instructivo gernong giving proper guidance, became ready to lay binigolf at the feet of the revered ascetic and to get himself initiated into the ord's of monks;
असो महात्मा पितृसम्मतं यं प्रात्राजयद् योग्यतय। विदित्वा । एकोनविंशान्दययःप्रपनं 'धर्मादिनाम्ना 'विजयाऽन्त्रितेन ॥६॥
મહાત્મા શ્રી વૃદ્ધિચન્દ્રજીએ જેને ચોગ્ય સમજી વડીલની સમ્મતિપૂર્વક રિક્ષા આપી, ઓગણીસ વર્ષની ઉમરના જે યુવકે ચારિત્રને ગ્રહણ કરી નભ नाम 'विलय' घा२५१ यु)
6 Who, being considered lit (for initiation), was, at the age of nineteen, initiated into the order of monks by the high-souled monk, with the coasent of his father and who received the monastic name of Dharmavijaya;
चारित्रयोगो गुरुभक्तिनिष्ठा सुयोग्यविद्याध्ययनोधमश्च । एतस्त्रयं निश्वलनिश्चयं यं प्रवर्धमानाम्युदयीचकार ।। + भावनगरम् 'धर्मविजय ' इति नाम्ना सह
Aho! Shrutgyanam

Page #361

૨૧૮
भी विजयधर्मसूरिश्लोकालि ચારિત્રનું પરિપાલન, ગુરુભક્તિનિકા અને વિદ્યાધ્યયનમાં સુયોગ્ય પ્રયત્ન રીલપણું આ ત્રણના ચગે, આત્મનિશ્ચયમાં નિશ્ચલ એ જે સાધુનો અભ્યદય વખતે ચાલે છે
7 Who, with unswerving resoluteness, went on achieving his progressive adv.ncement with the aid of right conduct, steady devotion to the great Guru ( præceptor ) uod propar diigence in the parau't of learning;
अप्यल्पमेधा ढढनिश्चयेन प्रकर्षमारोहति कर्मयोगात् । इत्येतदर्थस्य निदर्शनं यः स्वतः प्रकाशं प्रकटीचकार
|
૮ |
જાડી બુદ્ધિને માણસ ૫દઢ સંકલ્પના અને પ્રખર પુરુષ થ સાધી લેકમાન્ય ઉત્કર્ષને પ્રાપ્ત કરે છે એ વાતનું ઉદાહરણ જેમણે પિતા ની જાતથી સ્પષ્ટ રજુ કર્યું છે, ૮
8 Who has, by his own example, clearly demonstrated that even a dvil-witted person cin achiev: & high degree of advance. ment, if he is devotel to his duties with the force of firm determination;
गृहस्थवर्गेषु सुयोग्यविद्वन्-निष्पादनार्थ हृदये यदीये । समुत्कटो जागरितोऽभिलाषः समाजमभ्युन्नतिमानिनीषौ
॥९॥
સમાજને ઉન્નત બનાવવાની ભાવના સેવતા જેમના હૃદયમાં, સામાન્ય જનસમૂહમાં (વેશ્ય-વર્ગમાં સુગ્ય વિદ્વાને ઉત્પન્ન કરવાની ઉત્કટ આકાંક્ષા જાગી. ૯
9 In whose mind bent upon leading the society to elevation, there ar088 & ardent desire to prod1109 abls learned aien from among the house-holdere (common people );
Ahol Shrutgyanam

Page #362

ર૧૧
જfansfer વિદાબવારા સત્ય મથાવત્ત સંગ્રહ-વારાણા . ततः समुत्पाद्य विशारदांश्च तेजस्विनो देशहितं व्यवाद् यः ॥ १० ॥
જેમણે વિદ્યાપ્રચાર માટે કાશી જઈ ત્યાં સંસ્કૃત પાઠશાલા સ્થાપન કરી, એ સંસ્થામાંથી તેજસ્વી વિદ્વાને પા કરી દેશનું ભલું કર્યું છે, ૧૦
10 Who, having gone to Kashi (Benares ) founded a Sanskrita-teaching institution for the spread of learning and benefitted the country by producing from the institution great erudite scholare;
प्रकाश्य यः प्राक्तन-तत्वविद्या-विद्योतितग्रन्थनिधि महान्तम् । अदीदृशत् सुन्दर-भारतीय-साहित्यलक्ष्मी सुविशेषऋद्धाम् ॥ ११ ॥
જેમણે તત્વજ્ઞાનના મહાનું પ્રાચીન ગ્રન્થને પ્રકાશમાં આણી ભારતીય સુજાર સાહિયલક્ષમીને વિશેષ સમૃદ્ધ જાહેર કરી છે; ૧૧
11 Who brought light tim:-honjured ancient graat works on various ingportant subjects and thus proclained the superior richness of the good Arya (Indian ) literature;
पाश्चात्यमेधाविगणेन सा विधाय पत्रव्यवहारमुच्चैः। व्यस्तारयत् तत्र भुवि प्रभूतां य आर्यविद्यामहिमप्रशस्तिम्
॥ १२ ॥
જેમણે પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનો સાથે મડત્ત્વપૂર્ણ પત્રવ્યવહાર કરી તે દેશમાં આર્ય તત્વજ્ઞાનના મહત્વની મહતી પ્રશસ્તિ ફેલાવી છે; ૧૨
12 Who kept np an excellent correspondence with western Boholars and thus diffuse i iú their countries tha renown of the greatness of the Arya culture and philosophy;
Ahol Shrutgyanam

Page #363

३००
भी बिजयधर्मसूरिका अकि
inforशीमगधादिभूमिभटन हिसामुपदिश्य सम्यक् असिधर्मे समतिष्ठिपद् यः परःशतान् क्रूर - पलादलोकान् ॥ १३ ॥
જેમણે મગ, અંગ, કાશી અને મગધ વગેરે પ્રદેશેમાં ભ્રમણ કરી, અહિંસાના ઉપદેશ કરી સેંકડા ક્રૂર અને માંસાહારી માણસને અહિંસા-ધમ પમાડ્યો છે; ૧૩
13 Who, while trave!ling in the countries of Kishi, M+gadha, Anga and Bangu, preached AhinsTM (non-injury ) and anused hundreds of cruel and flesh-eating men to follow the path of Ahinsă;
मेधाविविद्यार्थियुगं प्राहित्य लंकापुरीं तत्स्थित बौद्धलोकैः । प्रायस्वदापादयितुं प्रशस्यां य एकतां सांस्कृतिकमुदारम्
જેમણે જે ત'ના વિદ્વાન એ દ્યાર્થી જેને “લકા” (સિલેાન) મેકલી ત્યાંના ઓદ્ધો સાથે સાંસ્કૃતિક એકતા સાધવા ઉદાર પ્રયત્ન સેવ્યે છે; ૧૪
॥ ૨૪ ||
14 Who having sent his two learned stnlents to gnks ( Ceylon ), broad-heartedly tried to work out good onltural unity with the Baud thes of the place;
4 कुम्मस्थ पर्वाह-महामभायां श्रोमालवीयोपनिमन्त्रितो यः ।
4
प्रयाग भूमावामागः साभिनन्द्यते स्म ॥ શ્યુ |
પ્રયાગ( અલ હુ ખાત) માં કુલના મેળા વખતે ભરાયેલી ‘સનાતનધમ’મહાસભા'ની મહાસભામાં ભારતમૂષગ ૫. શ્રી માલવીયજીના આમન્ત્રણથી ઉપસ્થિત થઇ જેમણે સુએધવાહી વ્યાખ્યાન આપ્યું હતુ' અને તે સમયે સભાના હર્ષનાદોથી જેમને અભિનન્દવામાં આવ્યુ હતા; ૧૫
Aho! Shrutgyanam
'

Page #364

भौविनयधर्मसूरिश्लोकाञ्जलि
૨૦૨
15 Who, being invited by the late Pandita Malaviyaji, delivered & lecture in the grand meeting of Sanatana Daarma Mabasabha assembled on tbs occasion of the Kumbh-vs at Prayaga (Allahabad) and who was there highly greeted with acolamations;
જો જર્મની-in-દા૪િ-વિતરિાતાજૌના सदस्यरूपेण समीयते स्म पौरस्त्य-पाश्चात्यकशेखलीयन् ॥ ॥१६॥
પૌરય અને પશ્ચાત્ય વચ્ચે સાંકળ જેવા જેમને બંગાળની એશિઆટિક સોસાયટિએ એસોસિએટ મેમ્બર તરીકે અને જર્મનીની રિયન્ટલ સોસાયટિ તથા ઇટાલિની એશિઆટિક સે સાયટિએ એનરરિ મેમ્બર તરીકે સુયોગ્ય સમાનથી સ્વીકાર્યા હતા; ૧
16 Who being regarded as a connective link between the East and the West, whe honoured by big election as an Hono. rary Member of the German Oriental and Italian Asiatic Sosieties and an Associate Member of the Asiatic Society of Bengal;
'आबू । जिनौकांस्यविशन सचर्मोपानपदाभ्यां परदेशिलोकाः । अमूमनौचित्यवतीं प्रवृत्तिमपासयद् गुर्वधिकारिणा यः ॥१७॥
“આબૂ”ના જિનાલમાં પરદેશી યાત્રીઓ ચમડનાં બુટ સાથે પ્રવેશ કરતા હ . એ અનુચિત પ્રત્તિ જેમણે ઉપરિ અધિકારી (એજન્ટ ટુ ધી ગવર્નર જનરલ રજપૂતાના, “Èવિન’ સાહેબ) દ્વારા દર કરાવી છે; ૧૭
17 Who inananal through the intarvention of tha High authority (E, G. Colvin, late A(, G., Rajputana) to put a stop to th: unholy prt?tio of the foreigners who insisted upon catering tha Jaiaa taples on Mount Abu, with their leather. boots on;
Ahol Shrutgyanam

Page #365

રૂર
ધી પરિસિ
ક -નૃવાણિત-મારતીય-વિધાતવિદ્ધિજહામાયાના 'आचार्य' नाम्ना गुरुणा पदेन यः शास्त्रदृश्या सममानि रिः ॥१८॥
કાશી” ના મહારાજા સાહેબના પ્રમુખેથી સુશોભિત ભારતીય વિખ્યાત વિદ્વાનોની મહાસભામાં શાસ્ત્રદર્શી અને વિદ્વન્દ ૨ક એવા જેમને ‘આચાર્ય પદવીના ગુરુસમ્માનથી સમ્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા; ૧૮
18 Who, heing a ripe and learned scbolar of world-wide reputation, was honoured with the distinguished title of Aebirya' (Sbástravisharada Jainicbārya ) being conferred upou him, by a large assembly of eminent Panditag of India, uuder the presidency of the Maharaj of Benares;
सम्मिल्य यो भारतदेशिराजानबोधयद् भूमिधवाइधर्मम् । अचीकर योधपुरे' पुरे च यो जैनसाहित्यसभाऽधिवेशम् ॥ १९ ॥
જેમણે ભારતના દેશી રાજાઓને મળી તેમને રાજયમને ઉપદેશ આપે છે, જેમના દ્વારા જૈનસાહિત્ય-સમેલનનું પહેલવહેલું અધિવેશન જોધપુર (મારવાડ)માં ભરાયું; ૧૯
19 Who met native Rajas in Irelia and periwonized to tbem the duties of Raji-; who got a Jaina Literary Conferenec first held at Jodhapur (Narvar );
यो विश्वमैत्री दिशति स्म लोके प्रासारयत सार्वजनीनधर्मम् । વિદ્યાકરારે તો શ્રીધર્મમૂ િળા સા રથ (ધારિ-ઉત્તમ)
જેણે જનતામાં વિશ્વમંત્રીને ઉપદેશ કર્યો છે, સર્વજનહિતાવહ (માનવ) ધમને પ્રચાર કર્યો છે અને વિદ્યાને ફેલા કરવા પાછળ જેઓ ખૂબ પ્રયત્નવાનું રહ્યા છે, એ શ્રી વિજયધર્મસૂરિજીને વન્ડર હે ! ૨૦
Aho! Shrutgyanam

Page #366

मोविजयधर्म मरिमोकाञ्जलि
20 Who advised people universal brutherhooll, preached religion (Dharwa) of humanity and strovo considerably to spread education and Icarning:-to that great ascctic Vijaya Dharma Suri, I pay iny homaga.
સત્ર-ત-કાર-વા-મુ ન વિસ્કૃતં પાપતિ તાવ ! अधीतयो भारत-बाङ्मयस्थ यावद् बघुः पृथिवी तलेऽस्मिन् ॥ २१ ॥
સંસ્કૃત-પ્રાકૃત વાણી સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં એમણે બનાવેલી ઉત્તમ સેવા ભારતીય મય(સાહિત્ય)નું અધ્યયન ચાલ્યા કરશે ત્યાં સુધી નહિ ભુલાય, ૨૧
21 The distinguistiul survizos runderci by bio to the ciuse of Smu8krina-Prakritt-literatire will neyr he forgotten as long as Indian literatury continue to be studied.
विद्यालयः 'शिवपुरी'मुपतिष्ठमानः 'शत्रुञ्जये' गुरुकुलं, गुरु-पुस्तकौकः । બીયા નાવર્તિ, શાસ-નાણાં-ફરમાવના', તથspય મુવારા
શિવપુરી” (ગવાલિયર સ્ટેટ)ની “વીરતવપ્રકાશકમંડલ” સંસ્થા, પાલિતાણુ'નું “શ્રી વિજય જૈન ગુરુકુલ” “આગરા” નું રાનમન્દિર તથા ભાવનગરની યશવિજ – જૈનગ્રન્થમાળા” એ એમણે સ્થાપેલી સંસ્થાઓમાં મુખ્યભૂત છે. ૨૨
22 An educational institu ion * Shivapuri (Gipulior ), the Yasbovijaya Jaina Gurukula at Palila 6 (Katbiuwer ), Juana manuira a grand public library) at age and the publication of periodical series of Slaskrict and Prakrica works ( tha Yuhopije. Jaius Granthamaa) at Bhavaaayirs, are the cichest of his legacies,
Ahol Shrutgyanam

Page #367

३०४
श्री विजयधर्मसूरि श्लोका कि
यस्य ज्ञानमनन्तदर्शिमयाम्भोरा शिमन्था चलो यस्य क्षान्तिरनल्पकोपनजनक्रोधाग्निधाराधरः । यस्य ब्रह्मतपोमहः प्रसृमरं भूपीठ उद्योतनं विश्वाभ्यर्चितसंयमो विजयते श्रीधर्मश्वरीश्वरः ॥ २३ ॥
જેમનું જ્ઞાન શાસ્ત્રસમુદ્રનું ધન કરવામાં મન્થાચલસમું, જેમની સમા ઉગ્ર કોલીના કોધાનને શમવત્રામાં જલધર સમાન અને જેમનું તેજસ્વી બ્રહ્મા-તપ ભૂમિ ઉપર ઉદ્યોતરૂપ, એવા, વિશ્વવન્ય સયમવાળા શ્રીવિજયધમસૂરિ વિજયતે, ૧૩
23 Victory to Shree Vijaya Dharma Suri whose knowledge was like the churning-nouat in churning the ocean of scriptures, whose forbearance was like a shower of rain for the fire-li ke anger of the intonsely angry, whose extending lustra of austerity of Brahmacharya (celibacy) was a light on the earth and whose self-restraint was far eulogized or widely revered!
भद्रं प्रोज्ज्वलनप्रभावमहसो विश्वोपकारैषिणो दुर्दान्तप्रतिवादियहृदयप्रहलादनश्वेतगोः ।
८
वैराग्यामृतवर्षणप्रशमितप्रोदाममोहार्चिषः
सर्वत्रापि गुणादरव्यसनिनः श्रीधर्मरेस्सतः ! ॥ २४ ॥
ભદ્ર હા ઉજ્જવલ પ્રભાવક તેજવાળા, લેાકેાપકારરસિક, દુમ પ્રતિવાદીનાં વક હૃદયને આનન્દ પમાડવામાં ચન્દ્રસમા અને વૈરાગ્યરૂપ સુધાની વર્ષોથી શમાવી છે વિકટ મેહુ-વાલા જેમણે એવા તયા સત્ર ગુશુાદર કરવાના વ્યસની ગુરુદેવ શ્રી વિજયધરિને! ૨૪
24 Be good to the preceptor Yijaya Dharms Suri, who was possessed of high diguity and lofty spirit, who was greatly inclined to doing good to others, who was like the moon in
Aho! Shrutgyanam

Page #368

भो विजयधर्म परिश्लाकाञ्जलिः
pleasing the crooked ininds of hard opponents, who was able to quell down the intense flame of ignorance, evil-inindeduess or infatuation by fouriog the sectar-like instruction of disattachment and who was wint to appreciate the virtues of any person !
धर्मयोगप्रकाशाय कर्मयोगविहारिणे । आत्मयोगप्रसक्ताय गुरखेऽयं कृतोऽञ्जलिः
ધર્મગમાં પ્રકાશતા, કમંગમાં વિહતા અને આત્મયોગમાં રમતા એવા શ્રી ગુરુદેવ વિજયધર્મસૂરિજીને આમારી અંજલિા ૨૫
25 This is my pura devout salutation with folded tands to the great Guru shining with धर्म योग (religious activities ), enjoying कर्मयोग ( works benefitting people ) and sporting in
आत्मयोग (Spirituality),
रचनासमयादिनिर्देशा--
श्रीधर्मरिसंस्थासंवत्सरपञ्चविंशतिस्मरणे । गूर्जर-इंग्लिश-अर्थाढयैः श्लोकः पञ्चविंशत्या गूर्जर--विश्रुत-पट्टन । एष कृतोऽअलिरमुष्य शिष्येण । त्रि-ख-ख-द्विविक्रमाव्दे वैशाखे न्यायविजयेन ॥२॥ (युग्मम् )
मात-पि. स. २००७ ना शाम पाटण (भूत) भां मुनि ન્યાયવિજયે સ્વર્ગત ગુરુદેવ શ્રી વિજયધર્મસૂરિજી મહારાજના નિર્વાણનાં પચ્ચીશ વર્ષની પુણ્ય સ્મૃતિમાં શ્રીગુરુદેવની અંજલિરૂપ આ ગ્લૅક-પચ્ચીશીની ગૂજરાતીઅંગ્રેજી અર્થ સાથે રચના કરી.
terinaray
इति श्रीविजयधर्मसूरि श्लोकाञ्जलिः
समाप्तः ।
Ahol Shrutgyanam

Page #369

Aho! Shrutgyanam

Page #370

अध्यात्मतत्त्वालोकः
[ Spiritual Light ]
अष्टप्रकरणनिबद्ध-साधिकपञ्चशतश्लोकात्मकः
प्रथम- प्रकाशितः द्वितीयं संस्करणं
तृतीयं
(वि. सं. ) १९७६ बर्षे
१९९०
२०००
चतुर्थे पुनः काशते अत्र सङ्ग्रहे ।
•mpact PorticoIVA
Aho! Shrutgyanam

Page #371

The modest author (Mauimabārāja Nyayavijayaji) in the concluding Slulk ( of his work "Adhyatmatatt väloka") claims to be possessed no more than & smattering of knowledge; but the success which has attended his efforts in presenting so difficult and abstruse & subject in graceful and easy flowing Sanskrita verse, shows not only the author's great profici:noy in Sanskrita, but also his long and cloge intimacy with the subj.ct.
- Natavaralal Manekalai Surati, B. A; LL, B.,
City Magistrate, lihavangar.
Ahol Shrutgyanam

Page #372

अध्यात्मतत्त्वालोकः
Aho! Shrutgyanam

Page #373

विषय-निर्देशः।
प्रथम-प्रकरणम्द्वितीय-प्रकरणम्तृतीय-प्रकरणम्-- चतुर्थ-प्रकरणम् -- पश्चम-प्रकरणम्-- षष्ठ-प्रकरणम्-. सप्तम-प्रकरणम्--
प्रबोधनम् । पूर्वसेवा । अष्टानयोगः । कषाय-जयः । ध्यानसामग्री। ध्यान सिद्धिः । योगश्रेणी। अन्तिम उद्गारः ।
अएम-प्रकरणा--
Aho! Shrutgyanam

Page #374

प्रकरणम्-१
प्रबोधनम्
(श्लोक संख्या ११२) अध्यात्म पीयूषमनक्षगम्यं पीत्वा कणेहत्य विष निजम्नुः । अनादिकर्मप्रचयात्मकं ये विधा प्रवन्दे परमात्मनस्तान् ।। १ ।।
૧ જેમણે અધ્યામરૂપ અતીન્દ્રિય અમૃતનું પરિપૂર્ણ પાન કરી અનાદિકસમૂહરૂપ વિષને હણી નાંખ્યું છે તે પરમ આત્માઓને મનસા, વાચા,
मा पहन २ ए.
1. My three-fold (i. e. with thougbt, word and act ) salutation to the Highest Souls who having drunk deep of the neotar of Adhyâtina which is imperceptible to the feases, overcame the poison of Karma acoumulating from time without beginning.
हतं हहा ! शास्त्रविशारदत्वमनर्थहेतुश्च वचःपटुत्वम् । विज्ञानवेत्तृत्वमपार्थकं च नास्वादितोऽध्यात्म-सुधारसश्चेत् ॥ २ ॥
૨ જે અધ્યાત્મ-સુષાનું રસાસ્વાદન કરાય નહિ, તે સખેદ કહેવું જોઈએ કે, ગમે તેટલું શાસ્ત્રપાંડિત્ય પણ હણાયેલું ગણાય અને વાણકોશલ અનર્થકારી બને તથા વિજ્ઞાન વિદ્યાની વિશારદતા નિરર્થક જાય.
The original English translation ch this work by the late learned Motichand Jbavercband Mehta, Bhavnagar, das b'en in subsequeut editions revised according as subsequent alterations and additions of the Sanskrita Shlokas necessitated.
Aho! Shrutgyanam

Page #375

३१२
अध्यात्मतवालोकः
2. Erudition in scriptures is of no avail, tloquence proves barnful and proficiercy in physical sciences come to naught, if the spiritual ambrosia be not tacted,
ज्ञानस्य भक्तेस्तपतः क्रियायाः प्रयोजनं खल्विदमेकमेव ।। चेतःसमाधी सति कर्मलेपविशोधनादात्मगुणप्रकाशः ॥ ३ ॥
૩ જ્ઞાન, ભક્તિ, તપ અને ક્રિયાનું આ એક જ પ્રયજન છે કે, ચિત્તની સમાધિના માર્ગે કમલેપનું ઉચ્છેદન કરવું અને એમ કરીને આત્મગુણેને પ્રકાશિત કરવા.
3. Indeed, the sole objact of knowledge, devotion, austeri. tits and religious ritep, is the illumination of the soul by the removal of all the internal ine purities with the calmness of mind brought abcut with the aid of concentration of mind on the real nature of the Sjui.
ध्यानं च मौनं च तपः क्रिया च नाध्यात्ममार्गाभिमुखीमवेच्चेत् । न तर्हि कल्याणनियन्धनं स्याद् युक्ता हि लक्ष्याभिमुखी प्रवृत्तिः ॥ ४ ॥
૪ ધ્યાન, મૌન તપ, ક્રિયા એ બધું અધ્યાત્મમાગની સન્મુખ ન હોય તે કલ્યાણસાધક ન બને, લક્ષ્યસમ્મુખ જ પ્રવૃત્તિ પરિણામકારક બને.
4. Meditation, silenge, uusterities and sacred ceremonies, if not practised with a view to eelf-realization, will not be produ. ctive of spiritual good. Those activities are only effectual that are directed towards [ the attainment of ] the gol.
दीपं पयोधौ फलिनं मरौ च दीपं निशायां शिखिनं हिमे च । फाले कराले लमते दुगपमध्यात्म-तत्त्वं बहुभागधेयः ॥ ५ ॥ .
Ano! Shrutgyanam

Page #376

प्रथम-प्रकरणम्
૩૨૩ ૫ સમુદ્રમાં દ્વીપ, મરુમમિમાં વૃક્ષ, રાત્રિમાં દીપક અને હિમતુમાં અગ્નિને વેગ, તેમ, કરાલ કલિકાલમાં અધ્યાત્મને વેગ દુર્લભ છે. મહાન ભાગ્યવાન જ એ દુર્લભ તત્વને પ્રાપ્ત કરે છે.
5. In this very formidale Kaliyuga, it is a rare and for. tunate being alone that attains Adhyatm difficult of attainment, which is like an island in ocean, a fruit-bearing treo ini a desert, # lamp durivg night or a hearth in winter.
जरा जराया मरणं च मृत्योः सर्वामयानामपि राजयक्ष्मा । जन्मद्रुबीजाग्निरनन्तविद्यानिदानमध्यात्म-महोदयश्रीः ॥ ६ ॥
૬ મહોદયા અધ્યાત્મ-વિભૂતિ એ જરાને માથે જરા છે, મૃત્યુનું મોત છે અને સર્વ રેગો પર ક્ષય-પ ત છે. એ જન્મ-મરણના ચકરૂપ વૃક્ષના મૂળમાં આગ છે અને અનન્ત વિદ્યાનું ઉદ્ગમસ્થાન છે.
6. The resplendent spiritual grandeur is vanquisher of old age, annihilator of death, consumer of all diseases, oonfiagration to the seed of the tree of birth and death, and the cause of perfect knowledge.
तेऽपि प्रचण्डा मदनस्य वाणाश्छिद्राकुलं यः क्रियते तपोऽपि । अध्यात्मवापिहिते तु चित्ते निःसंशयं कुण्ठिततां व्रजन्ति ॥ ७ ॥
૭ કામદેવનાં તે પ્રચંડ બાણ પણુ-જેઓ તપને પણ છિદ્રાકુલ કરી મૂકે છે--અધ્યાત્મરૂપ બશ્વરથી ઢંકાયેલા ચિત્ત આગળ ખરેખર બુઠાં પડી જાય છે.
7. Before the neverfailing shafts of Cupid, even austerities are rendered vulnerable; but surely they ( i, e. the shafts ) prove blunt, take no effect on mind armoured with Adhyatma.
Aho 1 Shrutgyanam

Page #377

૨૧૪
अध्यारमतवालोकः अध्यात्मधाराधरसभिपाते मनोमरी पुष्यति योगबीजम् । पुण्याकुरा निर्भरमुल्लानित सर्वत्र शान्तिः प्रतरीतरीति ॥ ८ ॥
૮ મનરૂપ મરુદેશમાં અધ્યાત્મ જલધર વરસત બીજ પુર્ણ થાય છે, પુણ્યાં કુરો અધિકાધિક ઉલસિત થાય છે અને સર્વત્ર ખૂબ શાંતિ પ્રસરે છે.
8. With the pouring down of the shower of Adliyatma the seed of Yog* takes rout in the barren mind, sprouts of merit shoot forth in aburdance and Everywhere quietude reigns. (Yoga utans concentration of this suind os tine loal Baturs of the Sun)
अध्यात्म भानौ प्रतरप्रतापे मनोना- परिभासमाने । તમાં? શુત મો-g, વાય-કારક ઘરનીધ્યતે |
il
૯ મનરૂપ નગરીમાં પ્રણ તા તા પર બે અધ્યાત્મરૂપ સૂર્ય તપતાં તિમિર કેમ રહે? ભેગ–પંક તે સુકાઈ જાય અને કપાયરૂપ એને ત્યાંથી ભાગવું પડે.
9. When the sun of spiritu:) ligtit shines resplendent in ibe city of mine, low on ther: b3 any room for the darkness of ignorance? The mire of desires dries up and the thieves of moral uncleanlineas flee away.
आनन्दपूणा च सुधा समाधि वितन्यतेऽध्यात्म-सुधाकराय । स्पृहा यदीये हृदि नाविरासीत पशुर्नूरूपेण स मोघजन्मा ॥ १० ॥
૧૦ આનન્દ પૂર્ણ માધિરૂપ સુધી પ્રસરાવતા એવા અધ્યાત્મ-સુધાકરની સ્પૃહા જેના હદયમાં જાગરિત નથી થઈ, તે નિસ્ટાર-નિરર્થક જમધારી માણસ માણસના આકારમાં પશુ છે.
10. The person with no yearning for the spiritual moon.
Aho! Shrutgyanam

Page #378

प्रथम-प्रकरणम्
light diffusing the nectar of blissful concentration or tranquillity, is like a beaat in human form and be lives a fruitless life.
अध्यात्म--शस्त्रं बहते खरं यो भवेद् भयं तस्य कुतत्रिलोक्याम् ? आत्मस्वतन्त्रो विमलात्मतेनाः सोऽनन्त शान्त्या विहरत्यवन्याम् ॥ ११ ॥
૧૧ જેણે પ્રખર અધ્યાત્મ-શાસ્ત્રને યથાવત્ ધારણ કર્યું છે, તેને ત્રણ જગમાં કેને ભય હોય? એ આમ-સ્વતંત્ર નિર્મલ-તેજસ્વી આત્મા અનન્ત શાન્તિ અનુભવતે વિહરે છે.
11. Fearless treads, in the three worlds, the man who wields the very sharp weapon of Spiritual Light. He, with his soul, independent of everything else and shining with pure spiritual lustre, always remains enjoying infinite peace.
विधाय पापान्यतिभीषणानि येऽनन्तदुःखातिथयो बभूवुः । एतादृशानप्युददीधरद् यत् किं योऽध्यात्म--गायनं तत् ? ॥ १२ ॥
૧૨ મહાભયંકર પાપિ કરી જેઓ અનત દુઃખના અતિથિ બનેલા, એવાઓને પણ જેણે ઉદ્વર્યા છે એ અધ્યાત્મ-રસાયન કેમ વર્ણવ્યું જાય?
12. Words fail to adequately appraise the elixir of Spiritual Light which emancipated even those wretched buinga who, by the perpetration of monstrous sins, brought oa theulselves colless miseries,
आत्मस्वरूपस्थितचित्तवृत्तर्भवप्रपश्चेषु तटस्थदृष्टेः । अध्यात्मराजेश्वरसुप्रसादे का न्यूनता सिद्विषु लब्धिषु स्यात् ? ।। १३ ॥
૧૩ જેની ચિત્તવૃત્તિ આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં રમતી રહે છે અને જેની દૃષ્ટ ભવપ્રપંચમાં તટરથ છે એવા મહાન્ આત્માને અધ્યા-રાજેશ્વરના વિપુલ પ્રસાદથી સિદ્ધિઓ અને લતિ શી કમી હોય ?
Aho! Shrutgyanam

Page #379

अध्यात्मतस्त्रालोकः
13. With the supreme sovereiga Lord ITA favourably inclined, what Siddhis and Labdbis are not within the reach of One whose mind is concentrated on the real nature of the soul and who is disinterested in or indifferent to worldly phenomena.
कर्मेरितं सर्वजगत्प्रपञ्चं विदन् परं साम्यमुपाजगन्वान् । तिरस्कृतो वा नितरां स्तुतो वा नाध्यात्मविद् रुष्यति मोदते च ॥१४॥
૧૪ જે અખિલ વિશ્વપ્રપંચને કર્મપ્રેરિત સમજી પરમ સમભાવની દશાને પ્રાપ્ત થયેલ છે એવો અધ્યાત્મવિદ્ ગમે તેટલો તિરસ્કૃત કે સમ્માનિત થતાં રુષ કે તુષ્ટ થતું નથી.
14. He, who has attained high equanimity of mind, kaow. ing that all the worldly phenomena are brought into existence by Karmio forces, is neither delighted nor displeased, whether exceediogly eulogized or censured.
आत्मास्ति कर्मास्ति परो भवोऽस्ति मोक्षोऽस्ति तत्साधकहेतुरस्ति । इत्येवमन्तःकरणे विधेया सम्पक प्रतीतिः सुविचारणाभिः॥ १५ ॥
૧૫ આત્મા છે, કમ છે, પુનર્જન્મ છે, મેક્ષ છે અને તેને (મેક્ષ) સાધનમાર્ગ છે એ પ્રકારની સમ્યક પ્રતીતિ અન્તઃકરણમાં સમ્યવિચાર-પૂર્વક થવી જોઈએ,
15. After careful and thorough deliberation, one should have in one's mind firm conviction in the existence of soul, Karma, Teith and Salvation and the means and ways leading to it ( Salvation ). (Karma is a variety of matter obscuring the real qualities of the Soul. )
Ahol Shrutgyanam

Page #380

মৰমসঙ্কামু
अर्वाग्दृशां नैव परोक्षभावाः प्रत्यक्षधीगोचरतां लभन्ते । अतीन्द्रियज्ञान्युपदेशतस्तान सन्तो यथार्थ प्रतियन्ति किन्तु ॥ १६ ॥
૧૬ છદ્મસ્થા( અપૂર્ણ અર્થાત્ આવરવાળા આત્માઓ)ને અત્યન્ત પરાક્ષ ત પ્રત્યક્ષ-ગોચર ન થાય, છતાં તે સુજ્ઞ સજજનો અતીન્દ્રિયજ્ઞાની મહાન આત્માઓના ઉપદેશના આધાર પર તે તત્ત્વોની યથાર્થ પ્રતીતિ કરી શકે છે.
16. To persons who are devoid of Perfect Knowledge, on account of their being under the influence of obscuring Karnas, super-ger sual objects are not visible with their physical eyes, but they can at least have convictioa in their mind, of those objects with the help of the advice of those that are endowed with superphysical knowledge, provided they (the former ) are intelligent and righteous.
शुद्धात्मतत्त्वं प्रविधाय लक्ष्यममूढदृष्ट्या क्रियते यदेव । अध्यात्ममाहुर्मुनिपुङ्गवास्तद्, चिह्न प्रबुद्धात्मन एतदस्ति ॥ १७ ॥
૧૭ શુદ્ધ આત્મતત્વને લક્ષ્ય કરી અમૂઢ દષ્ટિથી જે (શુભ ચિન્તન કે શુભ પ્રવૃત્તિ) કરાય તેને મુનિપુંગવે “અધ્યાત્મ” કહે છે. પ્રબુદ્ધ આત્માનું આ सक्ष छ.
17. The lordly gages define Adhyatma As everything that is done rightly keeping in view the unsullied nature of soul, It is the very characteristic of the enlightened state. (Adhyatma meens realising the einbožied soul intrinsically identioal with the Supreme eing.)
कल्याणभूतं किमपीह तवं मनो मम प्रोत्सहते प्रवक्तुम् । यदीच्छथाऽध्यात्मनगाधिरोहं निबोधतेदं हृदयेन सुज्ञाः। ॥ १८ ॥
AholShrutgyanam

Page #381

૨૨૮
अध्यात्मतत्वालोकः ૧૮ અહીં કલ્યાણભૂત કઈક વક્તવ્ય કહેવાને મારું મન ઉત્સાહિત થાય છે. સજજને ! જે અધ્યાત્મ ૫ત પર આરણ કરવા ચાહતા હે તે આ ઉપદેશ કરાતું જ્ઞાન એક મનથી સાંભળે !
18. Here I am eager to say something auspicious. Listen, O wide ones! to it with an attentivo mind, if you desire to reach the highest summit of Adhyatma,
पुण्यप्रभावान्महतो विशिष्ट सम्पद्यते मानुषजन्मयोगः । तत् सार्थकत्वं सुजना नयन्ति सज्ज्ञानतः स्वं चरितं विशोध्य ॥ १९ ॥
૧૯ મહાન પુણ્યપ્રભાવે વિશિષ્ટ મનુષ્યજન્મ પ્રાપ્ત થાય છે. સજજનો સમ્યગ જ્ઞાન દ્વારા પિતાના ચારિત્રનું શોધન કરી એ મહાત્ જન્મને સફળ બનાવે છે.
19. The good birth as a human being, is the result of the great influence of meritorions dseds. The wise turn their life to advantage by the purification of their own conduct with the help of right knowledge.
प्राप्तान्यनन्तानि वपूंष्यनेन जीवेन मोहावरणावृतेन । मोहस्य सत्त्वे खलु देहयोगो देहे च लब्धे पुनरेव दुःखम् ॥ २० ।।
૨૦ મહાવણથી આવૃત એવા આ જીવે અનન્ત શરીર ધારણ કર્યા છે. મોહની હયાતીમાં દેહને વેગ નિશ્ચિત જ છે, અને દેહના યોગે દુખ પણ એટલું જ નિશ્ચિત છે.
20. The phenomenal gcui being overpowered by ignorance ont infatuation, took innumerab'e birihx; infatuation certainly brings on the shackles of bodies, and bodies are in variably entwined with ailineats.
Ahol Shrutgyanam

Page #382

પ્રથમ પ્રમ
शरीरिणां जन्म-जरा-मृतीनां दुःखानि शास्त्रानुभवा वदन्ति । रोगादिजातानि पुनर्बहूनि भयङ्करेऽस्मिन् भववारिराशौ ॥ २१ ॥
૨૧ પ્રાણીનાં શાસ્ત્રણિત અને અનુભવસદ્ધ જન્મ-જરા-મરણનાં દુઃખા અને એ સિવાય આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિ, શાક-સન્તાપનાં ખીજા દુઃખે ભવ સમુદ્રમાં ઘણાં છે.
३१९
21. In this dreadful ocean of worilly existeneł, there exist innumerable ailments as described in scriptures aud as experienced by us. There are the ailments of birth, old age and death of living beings, is also of diseas, anxiety, adverse condition, 8rrow and the like.
देहान्तरानागमनाय तस्माद्, मोहं निहन्तुं सुधियो यतन्ते ।
मोहो हि संसार - महालयस्य स्तम्भः समस्तासुखवृक्षत्रीजम् ॥ २२ ॥
૨૨ માટે ફ્રી શરીરયેળ ન થવા દેવા માટે સુજ્ઞ જન મેાહુને હણવાના પ્રયત્ન કરે છે. કેમકે મેહુ જ સ’સાર-મહાલયના સ્તંભ છે. અને સમગ્ર દુઃખવૃક્ષાનું બીજ છે.
22. Consequant!y to pr vent the recurrence of birth, the wise try to destroy illugory attachmeat; because it [only] is the seed of all trees of sufferings and the main prop of the gigPage #383

३२०
अध्यात्मतत्वकोकः
23. Delusion is the source of all vices; the destruction of the former leaves no scope for the advent of the latter. This is the secret of the teaching of Spiritual Knowledge, which the wise always carry in their mind.
शरीरमेवात्मतया विदन्तो विदन्ति नैतत् खलु 'कोऽहमस्मि' ?
इदं जगद् विस्मृतवत् स्वमेव स्वस्मिन् भ्रमः स्फूर्जति कीदृशोऽयम् ! ||२४||
૨૪ શરીરને જેએ આત્મા સમજે છે, તેએ નથી સમજતા કે ‘ હું કેણુ छं ? ' आ भगत् पोताने भूसी गयुं छे. पोताने घोताने (घोताने विषे ४)
આ કેવે! ભ્રમ !
21. Those who identify their bodies with their souls, do not properly understand their real nature; they are unable to give a correct reply to the question "Who am I?" This world has forgotten its own self. Oh! what a strange and bewildering delusion of one, as regards one's own self !!
भ्राम्य शरीरी भवचक्रवाले भुङ्क्ते स्म भोगान् बहुशः प्रभूतान् । तथाप्यनासादितवान् स तृप्तिं तृप्त्यै नृभोगेषु विचेष्टतेऽत्र ॥ २५ ॥
૨૫ લવ–ચક્રમાં ભ્રમણ કરતા દેહધારીએ સ'સારના અનેક જાતના ભાગે ઘણી વાર ભેગવ્યા છે, છતાં તૃપ્ત ન થયે, અને હવે મનુષ્યના લાગેામાં તૃપ્ત થવા મથે છે !
25. The phenomenal soul wandering in the cycle of births and deaths, has enjoyed many times various kinds of worldly pleasures; still, it not being content with them is now feverishly hankering after human enjoyments.
रिक्तीकृतेऽप्यम्बुनिधौ निपीय तृपा यदीयोपशमं न याता | लुणाप्रभागस्थिततोयविपानेन तृप्तिं किमसौ लभेत ? ॥ २६ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #384

प्रथम-प्रकरणम्
३२१ ૨૬ સમુદ્રને પીને ખાલી કરવા છતાં જેની તૃષા શાન્ત ન થઈ, તે, તૃણના અગ્રભાગ પર રહેલા જલન્દુિના પાનથી શું તૃપ્તિ મેળવી શકશે?
26. When a man's thirst has not been quenched, even though he has dryok aud exhausted th, whole ocean, can he ever be satisfied with a drop of water standing on the top of a blade of grass ?
पारं स्वयम्भूरमणाम्बुराशेः समश्नुवानाः सुमहौजसोऽपि । अपारतृष्णाम्बुधिलङ्घनाय नहि प्रयासं प्रभवन्ति कर्तुम् ॥ २७ ॥
૨૭ સ્વયમ્ભરમણ” સમુદ્રને પાર પામવાની શક્તિ ધરાવનારા બહુ મેટા શક્તિશાલીએ પણ અપાર તૃષ્ણ-સાગરને ઓળંગવાનો પ્રયાસ કરવા સમર્થ નથી થતા.
27. Even those gifted with indomitable energy and possessing the ability to crosd over the great ocean called "Svayambhu. ramana', are not able even to make an attempt to cross the unfathomable ocean of desires.
अखण्डभूमण्डलशासकत्वं न दुर्लभं दुर्लभमेतदेव । तृष्णानिरासोपगतावकाश सन्तोष-रत्नं परमप्रभावम् ॥ २८ ॥
૨૮ અખંડ ભૂમંડલના શાસક બનવું એ એટલું દુર્લભ નથી, જેટલું દુર્લભ છે પરમપ્રભાવશાલી “ સનતેષ” રત્ન. એની પ્રાપ્તિ તૃષ્ણાને દૂર કરીએ ત્યારે થાય.
28. The sovereignty of the whole world is not unattainable; but the only thing difficult of attainment is the lustrous jewel of contentment which finds scope only after the cessation of all
Ahol Shrutgyanam

Page #385

३१२
अध्यात्मतत्वालोकः
desires. ( The sovereignty of the world is not so very difficult as is the virtue of contentment. )
न तत् सुखं विभ्रति प्रभुजोऽपि न तत् सुखं स्वर्गसदो न चन्द्राः । यस्मिन सुखे तुष्टमनःप्रभूते विवेकिनो निर्गमयन्ति काल ॥ २९ ॥
૨૯તે સુખ રોજાઓને નથી, અને તે સુખ દેવતાઓ તથા ઈન્દ્રોને પણ નથી, કે જે આત્મસન્તોષજનિત સુખમાં વિવેકી લોકે કાલ-નિગમન કરે છે.
29. The wise piss their time in the happiness derived from contentment. This sort of happiness is superior to that enjoyed by even kings, gods and Indras.
कामोद्भवं शर्म यदस्ति लोके दिव्यं च देवालयसङ्गत यत् । तृष्णाक्षयोद्भूतसुखश्रियोऽग्रे खद्योतवद् भानुमतस्तदल्पम् ॥ ३० ॥
૩૦ લોકમાં જે વૈશ્વિક સુખ છે અને સ્વર્ગનું જે દેવતાઈ વૈષયિક સુખ છે, તે તૃષ્ણાક્ષયજનિત સુખની આગળ, સૂર્ય આગળ આગીયાના સરખું તુચ્છ છે.
30. The happiness arising from sense-pleasures in this world B8 also happiness derived from heavenly enjoyments in the heavens are decidedly much inferior to that derived from the total cessation of desires, just as the light of a fire-fly to that of the sun.
इहास्ति को नाम विधाय सत्र ममत्वभावं सुखमाप्नुयाम ? सर्वेऽपि मोहावरणावृताश्च करोतु खल्वात्महितं कुतः कः ? ॥ ३१ ॥
૩૧ સંસારમાં એવું કે છે કે જેના પર મમત્વ કરી સુખ પામીએ? બધા મહાવરણનાં બન્થનથી બદ્ધ છે. કોણ કોની પાસેથી માહિતી સાધી શકે?
Aho! Shrutgyanam

Page #386

કવર કહળદૂ -
31. Is there anyone in this world with whom we can iden. tily and associate ourselves and can thus make ourselves happy ? All being under the potent influence of illusion (1), who can, with association with whom, achieve his spiritual good ?
सर्वे च तृष्णानलतापतप्ताः शक्नोति कस्यार्पयितुं शमं का ? क्रियेत सम्बन्धविधिश्च केन ? न तस्य हि क्वापि फलावहत्वम् ॥३२॥
૩૨ બધા તૃષ્ણાગ્નિના તાપમાં બળી રહ્યા છે. કે કેને શાન્તિ આપી શકે? સમ્બન્ધ પણ ક્યાં કરે? કેમકે વાસ્તવિક રીતે સફલ થાય એ સમ્બન્ધ કયાં સાંપડે?
32. All being scorched by the fire of desires, who is capable of giving peace to others ? With whom are we to associate when suoh association is incapable of any fruitful result ?
(i. e. when there is no possibility of an association such as would lead to really good reenlt ? )
सर्वे पराधीनतयैव सन्ति का कं स्वतन्त्रं क्षमते विधातुम् ? स्वयं दरिद्रो हि परं विधातुमाढ्यं कथङ्कारमलम्भविष्णुः १ ॥ ३३ ॥
૩૩ બધા પરાધીન છે. કેણ કેને સ્વતન્ત્ર બનાવી શકે? પોતે જ દરિદ્ર હેય, તે બીજાને કેવી રીતે સમૃદ્ધ બનાવી શકે ?
33. None being master of himself, who can then liberate others? How can one, himself poverty.striken, make others rich?
सो जनः स्वार्थनिमग्नचेताः स्वार्थश्व सम्बन्धविधानदक्षा। प्रेम-प्रदीपस्य स एव तैलं स्वार्थे समाप्ते खलु कः किमीय १ ॥ ३४॥
૩૪ બધા પિતાના સ્વાર્થમાં મશગૂલ છે. સ્વાર્થ જ સમ્બન્ધને સર્જનહાર છે. એ જ પ્રેમરૂપ દીપકનું તેવા છેસ્વાર્થ ખતમ થશે કે પછી કેણ કેને?
Aho! Shrutgyanam

Page #387

३२४
સારી :
34. Sell-interest governs all minde; it is a potent factor in bringing about friendly relations. It alone feeds love, 88'oil does light. When once the interest ceases, the bond of usion gurely breake.
यस्यास्ति वित्तं प्रचुरं तदीया विनम्ररूपेण भवन्ति सर्वे । दारिद्र्य आप्ते तु सहोदरोऽपि प्रेमी वयस्योऽपि पराङ्मुखः स्यात् ॥३५॥
૩૫ જેની પાસે પ્રચુર ન હય, બધા નમ્રતાપૂર્વક તેના અનુગામી બને છે, બધા તેની સાથે માનભર્યો વહાર રાખે છે; પણ એ જ માણસ દદ્ધિ દશાને પ્રાપ્ત થતાં એને સ્નેહી સહેદર પણ અને પ્રેમી મિત્ર પણું એનાથી પર હુમુખ થઈ જાય છે,
35. All persons become servile followers, importunately soli. citing favours of him who is the possessor of immense wealtb. But when he is reduced to poverty, even his own brother or even an affectionate friend is loath to look at bim.
पितेति मातेति सहोदरेति मित्रेति कर्मस्फुरणोपजातम् । अवास्तवं खल्वपि मन्दमेधाः सम्बन्धमात्मीयतया प्रवेत्ति ॥ ३६ ॥
૩૬ પિતા, માતા, સહદર, મિત્ર એ બધે સમ્બન્ધ કમસંસ્કારના વિરકુરણ પર રચાયેલું છે. અતએ તે અવાસ્તવિક છે, છતાં મન્દીમતિ એ સમ્બન્ધને આત્માને પારમાર્થિક સબન્ધ સમજે છે,
36. Tho relations of father, mother, brother and sister ) and friend rise from the working of Karma; but the ignorant con. sider auch relationsbips, though unreal, as connected with Soul.
न कोऽपि कस्यापि जगत्यशेषे पृथैव मोहाद् व्यथते जनोऽयम् । अध्यात्मदृष्ट्या परिचिन्तयेञ्चेनिस्सारमेतनिखिलं प्रतीयात् ॥ ३७॥
Aho! Shrugyanam

Page #388

प्रथम-प्रकरणम्
૩૭ વસ્તુતઃ જગતમાં કઈ કેઈનું નથી. પ્રાણી ફેગટ મેહથી પીડાય છે. અધ્યાત્મદષ્ટિથી વિચાર કરાય તે આ સઘળું નિસ્ટાર જણાય.
37. In the whole phenomenal world, nobody stands in per. manent relationship with another. La vain does this world trou ble itself painfully out of illusory attachment. If one judges from the standpoint of spiritual wisdom, one would be convincad of the unsubstantiality of all objects.
महालयारामसुलोचनादि यद् बाघदृष्ट्या परिदृश्यमानम् । भवेद् विमोहाय तदेव वस्तु वैराग्यलक्ष्य पुनरात्मदृष्टया ॥ ३८॥
૩૮ મહેલ, બાગ અને રમણ વગેરે જે બાહા દૃષ્ટિથી જોતાં મેહ ઊપજાવે છે, તે જ અન્નદ્રષ્ટિથી જોતા વૈરાગ્યજનક બને છે,
38. Palatial buildings. gardens ( pleasure-grounds ), beautiful-eyed ladies, etc., if viewed from the phenomenal standpoint, fetter the mind; but the game things viewed from the spiritual standpoint, bring on glorified disattachment.
दुःखं विना किञ्चन दृश्यते न सुखं विचित्रेऽत्र भवत्रपञ्चे । तथाप्यहो ! वैषयिक प्रसङ्गं सुखस्वरूपं भविनो विदन्ति ॥३९॥
૩૯ વિચિત્ર ભવપ્રપંચમાં (હવાસનાની દુનિયામાં) દુઃખ વિના કંઈ સુખ દેખાતું નથી, છતાં પ્રાણી (મહાધીન હોવાથી ) વિષયપ્રસંગને સુખસ્વરૂપ "સમજે છે.
39. In this phenomenal worldly expanse nothing but miger ry is to be seen, not an iota of happiness; yet deluded persons look upon amorous pleasures as constituting bappiness." **
Aho ! Shrugyanam

Page #389

अध्यात्मतवालोकः मरीचिकां वारितया विलोक्य मृगो यथा धावति भूरिकृष्णः । भोगान् सुखत्वेन तथा विदित्वा धावन्त्यहो! तान् प्रति देहभाजः॥४०॥
૪૦ બહુ તૃષિત મૃગ ઝાંઝવાને પણ સમજી તે તરફ દોડ લગાવે છે, તેમ પ્રાણી કામને સુખ સમજી તે તરફ દેડે છે.
40. A8 & very thirsty deer runs after mirage, deluded by the illusion of water; 80 this creature, taking worldly pleasurea to be real happiness, runs after them.
कस्तूरिकासौरभलुब्धचेता मृगो यथा धावति तन्निमित्तम् । न वेत्ति तु स्वोदरवर्तिनी तां प्राणी तथा सौख्यकृते सुखात्मा ॥४॥
૪૧ કસ્તુરીની સુગન્ધ પર લુખ્ય થયું છે ચિત્ત જેનું એ મૃગ કરતુરી નિમિત્તે દોડાદોડ કરે છે, પણ નથી જાણતા કે એ વસ્તુ એના ઉદરમાં જ વિદ્યમાન છે; તેમ પ્રાણુ સુખ માટે આમતેમ ફાંફાં મારે છે, પણ નથી જાણતા કે એને આત્મા પોતે જ સુખમય-આનજરૂપ છે.
41. Just as a deer, being strongly attracted by the fragraace of musk, wanders here and there for its acquisition, not knowing that it exists only in his own navel; in the same way a stupid person makes ineffectual exertions for happiness here and there, not knowing tbat his soul itself is full of bliss.
प्रभातकाले दिनमध्यकाले सायं च काले खलु वैसदृश्यम् । विलोक्यते विश्वपदार्थसाथै क्वार्थे वयं विश्वसिमो विचार्यम् ? ॥ ४२ ॥
૪૨ પ્રભાતકાલમાં, મધ્યાહ્નકાલમાં અને સાયંકાલમાં વસ્તુઓના વિસદશ પરિણામ (ચિત્ર-વિચિત્ર ફેરફાર કે સ્પષ્ટ દેખાયા કરે છે. આવા સ્વરૂપના સંસારમાં આસ્થા કરવાનું સ્થાન કયાં?
Ahol Shrutgyanam

Page #390

મંચ-પ્રમ
३२७
48. In the morning, at noon and in the evening all objeets of the world are seen undergoing changes. What then can be the object of our trust?
Here are a सर्वः संसारवासे वसतां जनानाम् |
एष
स्वभावसिद्धं परमार्थरूपं चिद्रूपसम्बन्धमुपेक्षसे कि १ ॥ ४३ ॥
૪૩ સ’સારવાસમાં વસતા પ્રાણીઓના આ તમામ સમ્બન્ધ ઔપાધિક [ બાહ્ય ઉપધિથી સજા'યે ] છે. ખરે સમ્બન્ધ જે સ્વભાવસિદ્ધ છેતે ચૈતન્યસ્વરૂપ સમન્ય છે, તેની ઉપેક્ષા કેમ કરે છે?
43. All these [phenomenal ] relationships of living beings are due to causes foreign to the real nature of the'r soul. Why do you, then, disregard the real and natural relationship based upon the Knowledge of Soul?
नारी किमया तनयः किमीयो मित्र किमीयं पितरौ किमीयौ ? गन्तव्यमेकाकिन एव हीतः पुण्यं च पापं च परं सह स्यात् ॥ ४४ ॥
૪૪ અધ્યાત્મષ્ટિએ ( તાત્ત્વિક અને શાશ્વત સર્ચાળની દૃષ્ટિએ ) વિચારીએ તે। શ્રી કેની ? પુત્ર કેને મિત્ર કે ને ? માબાપ કાનાં ? અહીંથી એકલાએ જ જવાનું છે, સાથે આવવામાં ફક્ત પુણ્ય ને પાપ જ.
44, Whose is the wife, whose the son, whose the friend and Lose the parents? At the time of departing from here, Oh man you have to go alone unaccompanied by anyone except your merit and demerit. (The relations with wife, son, frien} and parents are merely temporary and not pranent, and should be viewei as such, )
Aho! Shrutgyanam

Page #391

११८
अध्यात्मतवालोकः
गिरेगुहायां जलधेश्च मध्ये पातालभूमौ त्रिदशालये वा। क्वाप्येतु मृत्योस्तु भवेन गुप्तः स भूर्भुवःस्वस्त्रितयं हि शास्ता ॥ ४५ ॥
૪૫ ગિરિ-ગુહામાં, સમુદ્રના મધ્ય પ્રદેશમાં, પાતાળમાં યા દેવલેકમાં કચંય પણ પ્રાણી ચાલ્યા જાય કયાંય પણ સંતાઈ જાય, પણ મૃત્યુથી છાને રહી શકતો નથી, મૃત્યુથી બચી શકતો નથી. કારણ કે સ્વર્ગ, મર્યાં અને પાતાળ એ ત્રણે લોકોને એ શાસનકર્તા છે.
45. Wherever one may go either to the interior of the ocesn, or to the caverns in mountains, or to the Dether-worlds or to the abode of gode, he will not remain concealed from the god of death, because he (the latter ) controls and rules all the three worlds.
उद्दण्डदोर्दण्डबलव्यपास्तजगद्वला दुःसहतेजउग्राः । प्रशासति स्म क्षितिमण्डलं ये तेऽपि प्रयाताः खलु रिक्तहस्ताः ॥४६॥
૪૬ જેમનું ઉદંડ દેડ–બલ જગતના બળને પરાસ કરવામાં સમર્થ હતું એવા પૃથ્વીશાસક ઉગ્ર તેમૂતિ રાજા-મહારાજાઓ પણ આખરે ખાલી હાથે જ ચાલતા થયા
46. Even the sovereigo kings who dissipated the forces of tbe world by the might of their terrible staff-like arme, who were endowed with awe-inspiriog lustre and who once supremely ruled the terrestrial globe, left this world indeed with empty hands.
जेगीयते स्मेन्दुमयूखशुभ्रं यशो यदीयं पृथिवीतलेऽस्मिन् । महाभुजारतेऽपि हता यमेन व्यादाय वक्त्रं सहसा प्रसुप्ताः ॥४७॥
Aho! Shrutgyanam

Page #392

प्रथम-प्रकरणम्
૪૭ જેમને ચન્દરમિ-ધવલ યશવાદ આ ભૂ–પીઠ પર ખૂબ ગવાતો હતો એવા મહાબાહુ નરપતિએ પણ કાળને કરાલ પ્રહાર પડતાં એકદમ મેટું ફાડતા જમીન પર લાંબ થયા.
17. Even the paramouat kings whose glory, bright like the ray of the moon, was loudly trumpeted on this earth, were struck by the god of death, and lay prostrate on the ground with their distorted faces.
महालयोऽयं धनकोश एष इमाः सुमुख्यः परिवार एषः । ध्यायन्निति स्यान्मनु नः प्रफुल्लो दृशोस्तु सम्मीलितयोर्न किञ्चित् ॥४८॥
૪૮, આ મહાલય છે, આ ધનભંડાર છે, આ રમણીઓ છે, આ પરિવાર છે એમ વિચારો (એમ પોતાની સમ્પત્તિનું ચિન્તન કરતે) માણસ પિતાના મનમાં ખુશ થાય છે, પણ આંખ મિંચાઈ કે પછી કંઈ છે?
48. Man b:cones plated with the thought of being in the possession of his palace, treagure, beauties and retinue; but once the eyes are closed, they are no more. (They do not exist 80 far as the decea ed is concerne )
अत्यन्त-भीम मरणे समेते प्रभूतकष्टार्जितमप्यनल्पम् । अर्थ तथा देह-गृहादि मुक्त्वा धर्मो हि भावी गमन सहायः ॥४९॥
૪૯. મોતના ભયંકર વખતે જ્યારે માણસ બહુકોપાર્જિત દ્રવ્ય અને ઘર વગેરે તથા શરીરને મુકી વિદાય થાય છે ત્યારે કેવલ ધર્મ જ (જે આરાઈ હોય તો) તેને સહાયભૂત થાય છે,
Aho ! Shrugyanam

Page #393

अध्यात्मतत्वालोकः
49. At the horrible time of death, when, leaving hard-earned wealth, body and Łouses etc., one departs from here, Dharma (merit) alone, accompanies and becomes helpful in the future journey.
३३०
अनेन देन करिष्यसे यत् पुण्यं तदन्यं भवमेध्यतस्ते । सुखावहं भावि समर्थशक्ति स्ववर्गतस्त्वेकतमोऽपि नैव ॥ ५० ॥
૫૦. આ શરીરથી જે પુણ્ય કમાઁ કરીશ, તે સમય ક્તિવાળુ હાઇ પરલેાકમાં જઈશ ત્યાં તને સુખદાયક થશે; પરંતુ કુટુ ંબ-પરિવારમાંથી કે ઇ સહાયક થવાનું નથી.
50. Whatever good de de you ferform here, the powerful merit acquired therefrom will alone accompany you to the next world and be giving happiness to you there; but none of your fau ily or other relations will then be of any use or help to you.
विनश्वरं विश्वमसारमेतज् ज्ञात्वा स्थिरीकृत्य मनः स्वकीयम् । विचारयान्तःकरणे यथावत् कल्याण- संसाधनमात्मनः का ? ॥ ५१ ॥
૫૧, આ બધુ` વિનશ્વર અને અસાર સમજી, અને પેાતાના મનને સ્થિર કરી અતઃકરણમાં ખરાખર વિચાર કર કે આત્માનું સાચુ કલ્યાણ શેમાં છે.
51. Ponder deeply upon what the spiritual good consists in, knowing the whole phenomenal world to be unsubstantial as well as perishable, and abandoning the ticklences of mind.
अस्ति त्रिलोक्यामपि कः शरण्यो जीवस्य नानाविधदुःखभाजः ? धर्मः शरण्योऽपि न सेव्यते चेद् दुःखानुङ्गस्य कुतः क्षयः स्यात् १ ॥ ५२ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #394

प्रथम-प्रकरणम्
પર. નાનાવિધ દુઓથી પીડાતા જીવને ત્રણ લોકમાં કઈ શરણ છે? શરણ લેવાયેગ્ય ધર્મ છે તે પણ જે ન આરાષાય તે દુઃખને નાશ કેમ સધાય ?
52. There is none who can afford refuge, in the three wo r!de, to an embodied soul exposed to various miseries. Dharma is the sola refoga, and if that be pot resorted to, nothing else can relieys him of his distress.
संसारदावानलदाहतप्त आत्मैष धर्मोपवनं श्रयेच्चेत् । दुःखोपलब्धिर्न भवेत् तदाऽस्य कीदृक् तमो भास्वति भासमाने १ ॥ ५३ ॥
૫૩. સંસાર-દાવાનળની જવાળામાં બળતે આત્મા જે ધર્મના બગીચાનો આશ્રય લે તે તેને દુઃખ ભેગવવાનું ન રહે, તેના સઘળા સન્તાપ શ'ન્ત થઈ જાય જ્યાં સૂર્ય તપતો હોય ત્યાં અલ્પકાર કે !
53. There is no scope for ailments, when the embodied soul scorched by the confligration of the worldly existence, ri. gor!! to the pleasure-garden of Dhrama ( religious duties or meritorious deeds ). How can there be darkness when the sun shines ?
मातेव पुष्णाति पितेव पाति भ्रातेव च स्निह्यति मित्रवञ्च । प्रीणाति धर्मः परिपाल्यमानो न साम्प्रतं तत्र निरादरत्वम् ॥ ५४ ॥
૫૪. ધર્મનું આરાધન કરનારને ધર્મ માતાની જેમ પિષણ કરે છે, પિતાની જેમ રક્ષણ કરે છે, અને ભ્રાતાની જેમ સ્નેહ તથા મિત્રની જેમ પ્રેમ કરે છે. માટે ધર્મ તરફ અનાદર ધરાવે ઠીક નથી.
54, Dhrama ( religious duty ), if discharge propʻrly, r ars
Ahol Shrutgyanam

Page #395

अध्यात्मतवालोकः
the embodied soul like a mother, protects him like a father, loves him like a brother and consoles him like a friend; consequently it does not deserve to be disregarder
स्वास्थ्यं च ऋद्धि प्रतिभां च कीर्ति लब्धा सुखम्यानुभवं करोपि । यस्य प्रभावेण तमेव धर्ममुपेक्षसे चेन करोषि साधु ॥ ५५॥
૫૫. સ્વાધ્ય, ધન, બુદ્ધિ અને કીત્ત એ બધું જેને પ્રભાવે મેળવી સુખની મઝા ભોગવી રહ્યો છે, તે જ ધર્મ તરફ બેદરકારી રાખવી શું
55. It is not proper if you disregard Dharma which has bestowed upon you health, wealth, intelligence and fame, and enabled you to enjoy happiesa accruing therefrom.
इष्यन्त आम्रस्य फलानि चेत् तत् संरक्षणं तस्य विधेयमेव । तथैव धर्मोऽप्यनुपालनीयः सुखैषिणा तद्धि फलं तदीयम् ॥ ५६ ॥
પ૬ આંબાનાં ફળ(કેરી) ઇષ્ટ હોય તે આંબાનું રક્ષણ કરવું જોઈએ, તેમ, સુખ પ્રાપ્ત કરવું ય તે ધર્મનું પાલન કરવું જોઈએ, કેમકે સુખ એ ધર્મનું ફળ છે.
56. If mangoes are desired, the mango tree must be reared; in the same way if happiness is to be attained, it is necessary to perform Dharma, because haptiness is the fruit of Dharma, wi hout the observance of which the forner is surely unattainable.
न बीज-वापेन विना फलं स्यात सुखं न धर्माचरणं विना स्यात् । अतः स्फुटं नित्यसुखीवुभूषुनिरन्तरं धर्मनिषेत्रकः स्यात् ॥ ५७ ।।
Ahoi Shrutgyanam

Page #396

३३३
KUKA પ્
૫૭. શ્રીજ વાવ્યા વગર ક્રૂ ! ન હેા", તેમ, ધન! આચરણ વિના સુખ ન હોય. આ ઉપરથી એ સ્પષ્ટ છે કે, હમેશાં સુખી રહેવાની ઈચ્છાવાળાએ નિરન્તર ધર્મ પરાયણ દેવ જોઇએ,
7. Fruit cannot be got if & see is not son; happiness cannot be obtained if Dharana is not performed. So, it is clear that he who wishes to be permanently happy should incessantly adhere to Dharma,
सुखस्य मूलं खलु धर्म एवच्छिने च मूले का फलोपलम्भः ? आरूढशाखाविनिकृन्तनं तद् विहाय धर्म सुखसेवनं यत् ।। ५८ ।।
૫૮. સુખનું મૂળ ધમ છે. મૂળ કપાતાં ફલપ્રાપ્તિ કેવી ? ધર્માંતે હડશૈલીને કે અવગણીને સુખ ભગવવુ એ ખરેખર જે શખા પર બેસવું તે જ શાખાને કાપવા અરાબર છે.
58. Dharna is the root f happiness. If the root he eut ok, you cannot reap the fruits. To be engrossed in mere sensepleasures without caring for Dharma, is in itself equivalent to lopping off the branch, on which you are sitting.
वपुः परिध्वंसि विनश्वरी श्रीर्मृत्युः पुनः सन्निहितः सदैव । तस्मात् प्रमादं परिहास धर्मे समुतः स्यात् सततं सुमेधाः ।। ५९ ।।
૧૯, શરીર નાશવન્ત છે, લકમી વિનશ્વર છે, મૃત્યુ સદા પાસે જ છે; માટે સમસ્તુ માણસે ધમ સાધનમાં પ્રમદ ન કરતાં સતત ઉદ્યત રહેવું ઘટે.
ô). Boly is eúheneral, wealth is fiele, leath is ever threa
Aho! Shrutgyanam

Page #397

अध्यात्मतवालीका tening; tierefore a wise man should ab pdon sluggishness And should be devoted to Dharma,
भुक्षे विलासं वपुषः सदैव पोषं तथाऽलङ्करणं विधाय । परं न तस्मै त्वमिहाऽऽगतोऽसि जानीहि कर्तव्यदिशं त्वदीयाम् ॥ ६ ॥
૬૦. શરીરને પાણી અને શણગારી હમેશાં તું વિલાસી જીવનમાં મરત રહે છે, પણ તે માટે તું અહીં આવ્યા નથી. તારી કબદિશા સમજ!
60. You ever remain absorbed in the enjoymeat of sensepleasures by nourishing and embellishing your body; but you have not come here for that very purpose. Understand wherein your duty lies.
भुक्तानि भोज्यानि सुरोचकानि पीतानि पेयानि रसामृतानि । यदा बहिस्तात् क्षिपते शरीरं कीदृक् तदा तेषु विरूपभावः ! ॥ ६१ ॥
૧. સુન્દર રોચક બે જન લીધાં હોય અને અદ્દભુત રસનાં પીણાં પીધાં હોય, પણ જયારે શરીર એને બહાર ફેકે છે ત્યારે એમાં કેવી [१३५ता हाय छे !
61. Think about the foal transformations the objects undergo, wben they are thrown out of the body-the very objects which were once enjoyed as palatable dishes and extra-ordinarily Alipoured drinks.
रसायनं सेवतु सर्वदापि भुङ्क्तां पुनः पौष्टिक भोजनानि । तथापि नो नङ्ख्यति देह-कुम्भे भस्मावशेषीभवनस्वभावः ॥ ६२ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #398

વિશt-કાળા
| દર હમેશાં રસાયણ સેવ અને પિષ્ટિક ભજન કરે, તે પણ આ દેહ-કુષ્ણને જે ભમવશેષ બનવાને સ્વભાવ છે તે મટવાને નથી.
62. Even though you may resort to medicinal compounds serving as elixir vitiu: and take tonicfoods: get the physical (jurlike ] fraue cas never be made to acquire immunity from destruction. (So, strengthening the body should not be made the 80!e purpose of life. )
रोगैः प्रपूर्ण भविनां शरीरमन्त:स्थितेष्वेषु जनो मदान्धः । यदा बहिस्ते प्रकटीभवन्ति दीनाननः पश्पति दुःखमेव ।। ६३ ॥
૬૩. દેહધારીનું શરીર રોગથી ભરપૂર છે. એ રોગ અન્દર હોય ત્યાં સુધી મા સ મદાધ થઈ ફરે છે, પણ જ્યારે તે (રોગે) બહાર આવે છે ત્યારે માણસ બપડે દીન બની જાય છે અને સર્વત્ર દુઃખ જ જુએ છે.
63. The physical body of creatures is the repository of diseases. So long as they are hidden inside, oue moves about blinded by intoxication or passion. When once they become manifest, the wretched person with bis dejeoted lock, sees nothing else but misery everywhere.
શરીમોહં રિઝ રેતા-શુદ્ર વાર: સતા વિષે न देह शुद्धौ पुरुषार्थसिद्धिश्चित्ते तु शुद्धे पुरुषार्थसिद्धिः ॥ ६४ ॥
૬૪. શરીર-મેહ દુર કરી ચિત્તની શુદ્ધિ માટે સદા પ્રયત્નશીલ થવું જોઈએ. દેહશુદ્ધિમાં પુરુષાર્થ-સદ્ધિ પૂર્ણ થતી નથી, પણ પુરુષાર્થસિદ્ધિ પૂર્ણ થવા માટે ચિત્તની શુદ્ધિ પરમ અને પ્રમુખ આવશ્યક છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #399

ધ્યામસરકાસ્ટોક
61. So disattach yourself from :undue partiality for boly and apply yourself unceasingiy to the purification of mind. The tuifiiment of wavly effort consists in the purification of mind, and is not confined to tbat of body alone.
अन्यत्र मोक्षान्नहि वास्तवं शं देहश्च तत्साधनता विति । असौ मुमुक्षोश्च शिवोपयोगी भवेद् बुभुक्षोश्च भवोपयोगी ।। ६५ ।।
૬૫. મેક્ષ સિવાય અન્યત્ર વાસ્તવિક સુખ નથી, અને દેહ મોક્ષનું (પણ) સાધન છે, માટે મુમુક્ષુને એ મે-સાધનમાં ઉપયોગી થાય છે, પરન્ત બુભુ (ભેગા ભિલાપી) એનો સંસ ૨ વર્ધનમાં ઉપયોગ કરે છે.
63. There is no real (permanent) happiness in any other condition except in the final Emancipation (an); and physical body is 80 instrument employed in the achieve went thereof. To a person desirous of Emancipation, this body is helpful in. facilitating his way to Moksha, while to a person merely desirous of worldly pleasures, it is helpful in perpetuating his Same āra [ the transmigratory cycle]
येनैव देहेन विवेकहीनाः संमार-पीजं परिपोषयन्ति । તેવા વિક્રમા : હંસાર-વીનં વશિષથતિ
દ૬. જે શરીરવડે વિવેકહીન માણસો સંસારના બીજને પુષ્ટ કરે છે, તે જ શરીર વડે વિવેકશાલી સજીને સંસારના બીજને સુકવી નાખે છે.
6%, The same boy which, zen, baraft of wisduin [ siguri. minating powers ) niliz: for nurishirg the need of Stobars
birtbs and deaths 1, servos for the wise as an instrunent for drying and destroying it.
Ahol Shrutgyanam

Page #400

प्रथम-प्रकरणम्
मिष्टान्न भोगं कुरुतः समानं द्वौ मानुषावेकतरस्तु तत्र | बध्नाति कर्माणि निहन्ति चान्यो मोहे विवेके च विजृम्भमाणे ॥ ६७ ॥
૬૭, એ માણસા સમાન મિષ્ટાન્ન જમી રહ્યા છે, તેમાં એક માદ્ભવશ હાઇ જમતાં જમતાં કેમ બાંધે છે, જયારે બીજે વિવેકદૃષ્ટિના યેાગે ( આત્મકલ્યાણુના સાષન તરીકે શરીરને સાંભાળવાની યાળે હેાવાથી ) કમને હણે છે.
67. While two persons are enjoying the same sweet dish, one of them as a result of ignorance and infatuation, accumula. tes Karmas, while the other with his wisdom, destroys them.
३३७
[ One enjoys the dish for enjoyment's sake, while the other, to preserve the boy as an instrument for achieving spiritual bliss.
चेद् धावतो जीववधो न जातो जातः पुनः पश्यत एव पातः । तथापि हिंसा - फलमादिमं स्यान्मूढे, द्वितीये न धृतोपयोगे ।। ६८ ।।
૬૮. કદાચ કોઇ દોડતા માસથી જીવવરાધના ન થઈ અને બીજા મહુસથી ખરાખર જોઇને ચાલવા છતાં જીવવિરાધના થઇ; છતાં હુ’સાને દ્વેષ પહેલા ઉપચેગશૂન્ય મણસને લાગે, પણ બીજા ઉપયાગસમ્પન્ન માણસને ન લાગે,
68. Suppose that, in one case, no insect is killed while one is running inattentively or with his eyes shut, and that, in the other case, some insect is killed by another walking with pro per attention or with his eyes open. The former, on account of his carelessness only, incurs the sin of Hinsa (though no insect is killed ); while the latter, on socount of his attentiveness, incurs none (even though an insect is actually physically killed).
सन्तुष्यति श्यामकमात्रतोऽपि ज्ञानी, तदन्यो न धनाधितोऽपि । सप्तपर्णादिवनेऽपि मुक्तिर्मूढस्य, बुद्धस्य गृहेsपि मुक्तिः ॥ ६९ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #401

૧૮
જગ્યા બતાવોઃ ૬૯ જ્ઞાની શામા (એક જાતનું ધાન્ય) તેનાથી પણ સન્તુષ્ટ રહે છે, ત્યારે અજ્ઞાની ધનના દરિયાથી પણ નથી ધરાતો. “સપ્તપણ” આદિ વૃક્ષેાવાળા જંગલમાં રહેવા છતાં, એ જંગલમાં તપ તપવા છતાં અજ્ઞાનીની મુક્તિ થતી નથી, જ્યારે જ્ઞાની ઘરમાં રહ્યો થકો પણ મુક્ત પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
69. The er ligbtened one is fatisfied even with Shyárak: ( a kind of cheap food-grain ), while the ignorant one is not satiated even with ocean-ful of wealth. The infatuated one can not be liberated ( ven by residing, and practising austerities, in the forest of Saptaparna and other trees; while the seer, even risidling at home, can get Emancipation.
अशुद्धमन्तःकरणं भ्रमाय विशुद्धमन्तःकरणं शिवाय । निर्यातनं मानस-कल्मषाणां सर्वपकृष्टा पुरुषार्थभूमिः ।। ७० ॥
૭૦. અશુદ્ધ અન્તઃકરણ ભવ-ભ્રમણ માટે છે અને વિશુદ્ધ અન્તઃકરણ કલ્યાણ અથવા મોક્ષ માટે છે. મનના મેલને કાપવા એ પુરુષાર્થનું મોટામાં મોટું ક્ષેત્ર છે, અર્થાત સહુથી મોટા પુરુષાર્થની દરકાર મનને મેલ કાપવામાં પડે છે.
70. Mind if impuće, tends to Samsara, and that if unsullied, leads to spiritual bliss. In reality, the annihilatio oi mental impurities is the most ins portent subject for rauis efforts.
राग च रोपं च परत्र कुन वृथा जनो यापयति स्वजन्म । सुखं च शान्तिः परमार्थवृत्या चित्तस्य साम्यं भजतो भवेताम् ।। ७१ ॥
૭૧. માણસ બીજા પર રાગ ને રોષ કરતે રહી પિતાની જિન્દગીને વૃથા ગુમાવે છે. ચિત્તની સમવૃત્તિ જેણે પ્રાપ્ત કરી છે, તેને જ સાચું સુખ અને વાસ્તવિ શાતિ પ્રાપ્ત થાય છે.
Ahol Shrugyanam

Page #402

શw
w
71. A man of low intcllect spends his life in vain by cherishing feelings of undus love for, and hatred, against others. Really speaking, true happiness and real peage are secured by him wbo has acquired equanimity of wind,
परोन्नती किं परिखिद्यसे वं परक्षतौ कि वहसे प्रमोदम् ? स्पृशन्ति नान्यं तव दुर्विकल्पास्त्वामेव बध्नन्ति तु कर्मपाशैः ॥ ७२ ॥
૭૨. બીજાની ઉન્નતિમાં તું ખિન્ન થાય છે અને બીજાની હાનિમાં ખુશ થાય છે એ શા માટે ? યાદ રાખ કે તારા દુષ્ટ વિકલ્પ બીજાને સ્પશતા નથી, પણ ઊલટું, તને જ કર્મના પાશમાં જકડે છે.
72. Why do you envy the rise of others ? Voy do you rejoice at their fall? Your evil thoughts do not affect any one alge, but on the contrary, they entrap you alone in the meshe, of Karna.
दुश्चिन्तनं यत् क्रियते परत्र प्रतिध्वनिः स्वं समुपैति तस्य । आघाततोऽन्यत्र विधीयमानात प्रत्याहतिः स्वं समुपस्थिता स्यात् ॥ ७३ ।।
૭૩. બીજાને માટે જે બુરું ચિંતવાય છે, તેની પ્રતિધ્વનિ પિતાની જ ઉપર પડે છે. માણસ બીજા પર આઘાત કરે છે, પણ તેના પ્રત્યાઘાત તેને પિતાને જ લાગે છે.
73. Evil thougats cherished against others redound on one's own self. Blow given to others bas a reaction against one's own body. “ action and reaction are equil and opposite."
Aho! Shrutyanam

Page #403

રૂ૪૦
अध्यात्मतवालोकः
जागर्ति पुण्यं प्रबलं यदीयं प्रवर्धमानोदयभागधेयम् । तमन्यथाकर्तुमलं न कोऽपि सूर्ये रजा-क्षेपणतो भवेत् किम् ? ॥ ७४ ॥
૭૪. જેનું પ્રબલ પુણય જાગતું છે તેના વધતા જતા ભાગ્યોદયને અન્યથા કરવા દુનિયામાં કોઈ સમર્થ નથી. પછી ઈર્ષ્યા શા માટે ? અને સૂર્ય તરફ ધૂળ ફેંકવાથી શું વળે?
74. When one's mcrits fructify in full force, there is none to reverse the tide of one's inoreasing prosperity. What is to be achieved by throwing dust against the sun ?
ईयानिष्ट विदधत् परस्य स्वस्यैव हानि कयमातनोषि ? नापि वैरं कुरु दुष्प्रयत्नैराधेहि वैरिण्यपि शान्तिमेव ॥ ७५॥
૭૫. મનમાં ઈષ્ય રાખી બીજાનું અનિષ્ટ કરતે હું ખરેખર પિતાનું જ અનિષ્ટ કરી રહ્યો છે. કોઈનું બુરું કરી કોઈ સાથે વૈર ન બાંધ, વૈરી તરફ પણ શાંતિ રાખ.
75. Why do you harm yourself by doing harm to others cut of jealousy? Don't antagonize others by your wicked attem pts. Be tranquill even towarde those persons who bear hostility towards you.
दुःखं समुत्पादयिता परस्य स्वदुःख-बीजान्यभिवावपीति । परस्य कर्ता कुशल-प्रवृत्तिं क्षेमं स्वकीयं विदधात्युदर्कम् ॥ ७६ ॥
૭૬. બીજાને દુઃખ આપનાર પિતાને માટે ભાવી દુઃખનાં બીજ વાવે છે; અને બીજાનું ભલું કરનાર પિતાનું ભાવી ભલું બનાવે છે સુખસમ્પન્ન અને કિલ્યાણપર્ણ ઘડે છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #404

प्रथम-प्रकरणम्
76. He who injures other”, sows the seeds of his future misery: and he who is devoted to doing good to others, makes his fgtur?, good and blissful,
धर्मा महानस्ति परोपकारः परापकारो महदस्ति पापम् । विहाय धर्म चरणं च पापे सुधामनादृत्य विषस्य पानम् ।। ७७ ॥
૭૭. પરોપકાર એ મહાન ધર્મ છે અને પરોપકાર એ મહાન પાપ છે. ધમને છેડી પાપ આચરવું એ અમૃત મૂકી વિષ પીવા જેવું છે.
77. Veneficence towards others is, indeed, the great meritor rious or religious duty [ Dharma], while to do ill to others, is & great sin, Abandoning Dharma and committing sin is like diecarding nectar and drinking poison.
अभ्युग्मतिश्चावनतिश्च यत् स्यात् पुण्यस्य पापस्य च जृम्भित तत् । क्षीणे च पुण्येऽभ्युदयो व्यपैति तनवरे शर्मणि को विमोहः १ ॥ ७८ ।।
७८. दुनियामा 'यती, ''ती' से पुथ्य, पापी श्यना छे. पुश्य ખલાસ થતાં અસ્પૃદયને અત આવે છે. પછી નાશવઃ સુખ પર મેહશે?
78. Rise and fall result from merit and demerit respectively. When the stock of merit is exhausted, the star of prosperity sets. Then, why are you fascinated by momentary worldly happiness?
ऐश्वर्यमालोक्य भुशं विचित्रं चित्रीयसे मुह्यसि वा कथं त्वम् ? विनश्वरः कर्म-विपाक एष पाताय लुब्धस्य च पुण्य-भोगः ॥ ७९ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #405

રકમ
અદારતા ૯. દુનિયામાં વિચિત્ર પ્રકારનાં એશ્વર્ય જોઈ તું કેમ તાજુબ થાય છે કેમ મોહ પામે છે? સમજ કે એ, કર્મને નાશવન્ત વિપાક છે, અને પુણ્ય ભેગવટ ભેગ-લુબ્ધ પ્રાણીને અધોગતિમાં પટકે છે.
79. Why are you wonder-struck und fascinated on goeing prosperity in its various forms in this world ? It is uil tho momentary result of Karmas; and the enjoyment of worldly pleasures following the fructification of tuerit, degrades one who is passionate iy attach:d to them,
इन्द्राः सुराश्वकभृतो नरेन्द्रा महौजसः श्रीपतयः सुरूपाः । सर्वेऽपि कर्मप्रभवा भवन्ति को नश्वरे कर्म-फले विमोहः ? ॥ ८॥
૮૦. ઈન્દ્ર, દેવે, ચક્રવર્તી એ, નરેન્દ્રો અને મહાન વીરે, ધનપતિઓ તથા સુન્દર રૂપમૂર્તિઓ એ બધા કર્મથી સજાવવા છે. પછી કનાં ફળ, જે વિનશ્વર છે, એમાં સુજ્ઞને મેહશે?
30. Indras, gods, kings, param unt rulers and those posse. Being prowess, prosperity and beauty are all so because of the rise of tbeir own Kurmag. Then, why should a wise man blind. Jy Hitach himself to the fruits of Kurma wbich are transityy and do not subsist long.
सदा निरीक्षेत निज चरित्रं शुदि समागच्छति हीयते वा । हानि च वृद्धिं च धनस्य पश्यन् मूढः स्ववृत्ते न दृशं करोति ! ॥ ८१॥
૮૧ હમેશાં મનુષ્ય પોતાના વતન ઉપર ધ્યાન આપવું જોઈએ કે તે સુપરતું જાય છે કે બગડતું જાય છે. માણસ પિતાના ધનની હાનિ-વૃદ્ધિ પર ધ્યાન રાખે છે. પણ પિતાના ચારિત્રની (વર્તનની) શી દશા છે તે તરફ ધ્યાન આપતું નથી. કેવી મૂઢતા !
Ahol Shrugyanam

Page #406

E-દાળનું
81. One sbould always introspect and examine whether one gets purified or becor.es defiled. The ignorant persona mainly interested in acquisition and loss of wealtb, do not examine the trend which their character takes.
करोषि दृष्टि न गुणे परस्य दोषान ग्रहीतुं तु सदाऽसि सज्जः । युक्तं न ते शुकरवत् पुरीषे परस्य दोष रमणं विधातुम् ।। ८२ ॥
૮૨ બીજાના ગુણ પર તારી પ્તિ જતી નથી, પણ બીજાના દેશે ગ્રહ કરવામાં તું હમેશા તયાર રહે છે. જેમ ભુંડને અશુચિમાં મજા પડે છે. તેમ તને બીજાના દે માં- બીજાના દોષોને ખેળવામાં આનન્દ પડે છે આ સારું કહેવાય?
82. Without appreciating the sites of others, you are al Wys ready to fiod faults in them. You take delight in the faults of others just as a bog dues in fitb; but such a course of life it quite unbi coping.
दोषानुबद्धः सकलोऽपि लोको निर्दूषणस्त्वस्ति स वीतरागः । न किं पुनः पश्यसि दह्यमानमहो ! स्वयोरेव पदोरधस्तात् ? ॥ ८३ ॥
૮૩. દોષયુક્ત આખું જગત છે. નિર્દોષ તે એક માત્ર વીતરાગ પરમાત્મા છે. પણ તું તારા પિતાના જ પગ નીચે બળતું કેમ જતો નથી? ( તારું પિતાનું કેટલું સુધારવાનું છે એ કેમ જેત નથી?)
83. No human being is ordinarily free from faults; only the Passicnless One is fanlık 88. So do not be blind to what is burning under prur own feet.
Ahol Shrutgyanam

Page #407

રેકર
अध्यात्मतालोकः
वृधान्यचिन्तां कथमातनोषि ? वृथान्यकार्ये किमुपस्थितः स्याः ? किं धूम-पुजं यतसे ग्रहीतुं विकल्पजालं मनसि प्रतन्वन् १ ।। ८४ ॥
૮૪. નકામે શા માટે પારકી ચિન્તા લઈ ફરે છે? વ્યર્થ પારકી પંચાતમાં કેમ પડે છે? મનની અન્દર વિકપાળ ચી ધૂમાડાના બાચકા ભરવા જેવું શું કામ કરે છે?
84. Why do you fruitlessly trouble yourself in anxious thoughts about others in no way connected with you? Why do pou uselessly interfere with matters which do not concern you ? You try [ as it were ) to accumulate volumes of smoke, as you indulge in incoherent, useless thoughts!
अपाचिकीर्षुर्यदि दुःखयोगमपाकुरु स्वं चरिताविलत्यम् । सुखश्रियं वाञ्छसि वास्तवीं चेत् सदा सदाचारपरायणः स्याः ।। ८५ ॥
૮૫. દુઃખના સંગને ખસેડવા ચાહતે હોય તે દુરાચરણ મૂકું દે. સાચું સુખ મેળવવું હોય તે સદા સદાચરણ-પરાયણ બન.
85, If you want to ward of misery, renove impurities of obaracter. If you wish to be endowed with excellent bappiness, keep your conduct alwuss good.
अपासितुं दुष्प्रकृति गुणानामभ्यासहेतोश्च मनोद्रढिम्ना ! आवश्यकत्वं स्व-नियन्त्रणस्य यथोचितस्थ प्रवदन्ति विज्ञाः ॥ ८६ ।।
૮૬. પોતાની બુરી ટેવને કાઢવા અને સગુણેનો અભ્યાસ કરવા માટે દૃઢ મનથી પિતાની જાતને યાચિત કાબૂમાં રાખવી એ જરૂરતું છે એમ વિશ લોકે વહે છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #408

प्रथम-प्रकरणम्
86. It is highly necessary for a person who wishes to sobie ve self-good, io properly regulate himself witb determias. tion, in order to dispel bad habits and to practise virtues,
सुखस्य दुःखम्य न कोऽपि दाता जीवः समुत्पादयति स्वयं तत् । दुःखं समाहूय च दूयतेऽज्ञोऽनामन्त्रितं नापतिष्ठते तत् ।। ८७ ॥
૮૭, સુખ, દુઃખ આપનાર બીજું કોઈ નથી. જીવ પિતે તે પેદા કરે છે. દુઃખને બોલાવીને પછી અજ્ઞાની પ્રાણ દુઃખી થાય છે. કેમકે આમત્રણ વગર દુખ પણ કયાં આવે છે?
87. No outside fgocy is the giver of happinees or misery to an individual. It is the individual himself that brings on eitber of them. He in his igaorance invites misery (through immoral conduct ) and then becomes distressed. Misery never comes uninvited.
सुखं च दुःखं च शरीरिपृष्ठे लग्ने यथार्मविपाक्योगम् । मत्तो न तु स्यादुदये सुखस्य न व्याकुलो दुःख उपागते च ।। ८८॥
૮૮ કર્મવિપાકના પરિણામ મુજબ સુખ, દુઃખ પ્રાણીની પાછળ લાગેલાં છે. પણ સુખને લાભ થતાં મર, ઉન્મત્ત ન થઈએ, અને દુઃખ આવતાં વ્યાકુલ ન થઈએ. દુર્ગાનથી અશુભ કર્મ બંધાય ઉપસ્થિત કચ્છને નિવારવા યોગ્ય ઉપાય જરૂર લેવાનું પણ ભોગવવું પડે ત્યાં સુધી શમભાવથી ભેગવવું. ]
88. Huppin: 88 ani misery pursue bunan beings owing and According to the fructification of varying kinds of their Karmas. So
Ahol Shrutgyanam

Page #409

मात्मतत्वालोकः
one shculd not be infatuated with pride at the attainment of pros. perity; nor should his mind be agitated at the approach of calamity.
निशाविरामे दिवसः समेति दिनावमाने च निशोपयाति । एवम्प्रकारं सुख-दुःख-चक्र विज्ञाय सुज्ञो न भवेदधीरः ॥ ८९ ॥
૮૯ રાત્રિને વિરામ થનાં દિવસ ઊગે છે અને દિવસ અતિ થતાં રાત પડે છે. આ પ્રમાણે જગમાં સુખ-દુઃખનું ચક ચાલ્યા કરે છે. આમ સમજી સમજુ માણસ અધીરે ન થાય (સંકટ કે મુશ્કેલીના વખતે ધીરજને ધારણ કરી રાખે).
89. When the night ceases, the day breaks and when the day closes, the night falle; in the same way & wis: man knowing the revolutionary turns of the wheel of happiness and misery in this world, should never lose bis mental balang,
निष्कोऽनले प्रोज्ज्वलितो यथा स्यात् तथा महात्माऽपि विपत्प्रसङ्गे। दुःखप्रसङ्गः खलु सत्व-हेम्नः परीक्षणे स्यात् कषपट्टिकेव ॥ ९ ॥
૯ અગ્નિના તાપમાં સુવર્ણ જેમ શુદ્ધ થાય છે તેમ સજન મહાશય દુખના સમયે સમભાવ અને મહાનુભાવતાને ધારણ કરતે વિશેષ ઉજવલ બને છે. દુઃખ-પ્રસંગ સરવરૂપ સુવર્ણની પરીક્ષા કરવામાં કસોટી જેવું છે.
50. As gold attains purity in fire, so also the higi.-gonted one io calamits. Truly tbe advent of calamity is a touch-310.je for ascertaining the true worth of character whether it is golden or gilded.
प्रबुद्धवन्तः परमार्थ-भूमि स्वरूपलामे सततं यतन्ते । सरूपलाभे सति नास्ति किश्चित् प्राप्तव्यमित्यात्ममुखः सदा स्यात् ॥११॥
Aho! Shrutyanam

Page #410

- ૯૧ જેઓ પ૨માથમિ (ઉચ અદમભૂમિ)ને સાચે ખ્યાલ પામ્યા છે તેઓ સ્વરૂપ-લાભની દિશામાં હમેશાં પ્રયત્નશીલ રહે છે. એ લાભ પ્રાપ્ત થતાં કંઈ પણ બીજું પ્રાપ્ત કરવાનું રહેતું નથી. અતઃ આત્માભિમુખ બનવાનું પિતાનું કલ્યાણરૂપ ધ્યેય કલ્યાણાભિલાષીએ ધ્યાનમાં રાખવું ઘટે.
91. Those who have firmly fised their highest ideal, ungea. gingly strive for self-realization. Self-realization leaves nothing elge to be attained. So one should direct one's attention to sell. realisation,
अयं जनो मातृ मुखः शिशुत्वे तारुण्यकाले तरुणीमुखश्च । जराऽऽगमे पुत्रमुखः पुनः स्याद् विमूढधीरात्ममुखस्तु न स्यात् ॥९२॥
૯૨ આ માણસ બાલપણામાં રવાભાવિક રીતે માતાની તરફ માં કરી બેસે છે, યૌવન-વનમાં પ્રવેશ કરતાં સ્ત્રી તરફ હે ફેરવે છે અને વૃદ્ધાવસ્થામાં પુત્ર સામું મોડું કરે છે, પણ મૂઢમતિ કદી આત્મા તરફ મુખ કરતા નથી.
92. This bumag bairg ( naturally ) hus a leaning towards his mother in his infancy; towards his young wife in his youth; towards his song again in old age; but a fool as he is he has never any leaning twards Self.
आदौ भवेच्शकरवत् पुरीषे ततः पुनमन्मथ -गर्दभः स्यात् । ગાકૂવા પાસા બારે મનુષ્યો જ પુનર્ધનુષ ૧૩ .
૯૩ આ માણસ પ્રથમ તો (બચપણમાં અશુચિમાં ભંડની જેમ આળે તે હોય છે, પછી (જુવાની આવતાં) કામચેષ્ટામાં ગધેડા જેવું બને છે અને એ પછી ઘડપમાં એની બૂઢ બળદ જેવી હાલત થાય છે. આમ
Ahol Shrutgyanam

Page #411

अध्यात्मतवालोकः માણસ આખી જિન્દગી પશુ જીવન જેવું જીવે છે, પણ મનુષ્ય મનુષ્ય (માણસ માણસ) બનતો નથી!
93 This human being [in infancy] is rolling in filth like a bog; afterwarde (in youto be is swayed by passions like an ale; and after that he resembles an old ox when overtaken by old age; but he never be have or acts like a real human being in bis wbole life,
लाभार्थमाध्यात्मिक-जीवनस्य देवा अपीप्सन्ति मनुष्य-जन्म । तदेव किं त्वं मलिनीकरोषि प्रमाद-पङ्के हृदि चेत ! किञ्चित् ।। ९४ ॥
૯૪ આધ્યાત્મિક જીવનના લાભ માટે સ્વર્ગના દેવો પણ મનુષ્યજન્મની પ્રાપ્તિ ઈચ્છે છે. તે જ મનુષ્ય-જન્મને તું પ્રમાદરૂપ કાદવમાં કેમ રંગદળી રહ્યો છે? હૃદયમાં જરા વિચાર કર.
94 Even godo long for human birth in order to obtain api. ritual elevation, then why do you defile the same with the mud of negligence ? Give some thought to tbis matter in your mind, € Human life ie au invaluable life, 80 it should be properly made use of.)
सदैहिकं साधयितुं परोऽसि परन्तु किश्चित् सहगामि नास्ति । यद्यस्ति किञ्चित् त्वयि बुद्धितत्वं विचिन्तय स्थैर्यत आत्मनीनम् ॥ ९५ ॥
૫ હમેશાં આ જિન્દગીના ભોગો મેળવવાની મહેનતમાં તું લાગ્યો રહે છે; પણ નક્કી સમાજ કે કંઈ પણ સાથે ચાલનાર નથી. તારામાં જો કંઇ બુદ્ધિનું તાવ હોય તે આત્માને હિતકા ક માર્ગને સ્થિર ચિત્તે વિચાર કર !
95 You alwys (main engaged in achieving merely worldly
Ahol Shrutgyanam

Page #412

KARGE
K
objects; but nothing worldly will accompany you. If you have an iota of intelligence, think steadily of what line of conduct is beneficial to the Soul.
जीर्णा जरा कि मरणं मृतं किं रोगा हताः किं युक्ता स्थिरा किभू ? ff सम्पदो निश्चितनित्ययोगा यभिर्विशङ्को विषयानुषङ्गः १ ॥ ९६ ॥
૯૬ ગુ જરા જણું થઈ ગઈ છે, મરણુ મરી ગયું છે, રેગો હણાઇ ગયા છે, યૌવન સ્થિર થયું છે અને શું લક્ષ્મી છે શાશ્વત સમ્બન્ધ રાખવાના નિર્ધાર ચો છે, કે વિષયભેગમાં નિઃશંક સ ડયે રહે છે
96 Has id ge lost its sting? Is death gone from this world! Ar· diseases rendered impotent ? Is youth' made everlasting? Will prosperity be permanent! If not, then why have you com pletely abandoned yourself to worldly pleasures and felt quite secure ?
पद्विन्द्रियत्वे मनसः स्फुरत्रे स्त्रस्थे च देहं पुरुषार्थ - सिद्धौ ।
ચતત્ત્વ,
वार्धक्य उपागते तु किञ्चिन्न कर्तुं प्रभविष्यसि त्वम् ॥ ९७ ॥
૯૭ જતાં સુધી ઇન્દ્રિયેા કાર્યક્ષમ છે, મન સ્ક્રૂત્તિશાલી છે અને શરીર વસ્ત્ર છે, ત્યાં સુધીમાં પુરુષાથ સાધવા પ્રયત્ન કરી લે ! પછી વૃદ્ધાવસ્થા આવતાં કંઈ કરી શકીશ નહિ.
97 So long as the senses can work, so long as the mind is active and so long as the body is sound, try to realize the ideal of life. In old age you will not be able to do anything,
Aho! Shrutgyanam

Page #413

૧
જયારnતરબતર
कर्मोद्भवं नाटकमेतदस्ति क्षणाद् विलीनं शरदभ्रवत् स्यात् । सुस्पष्टवैरस्य इह प्रपञ्चे न बुद्धिमान मोहवशम्बदः स्यात् ।। ९८ ॥
૯૮ આ કમેં સર્જેલું નાટક છે. શરદુનાં વાદળની જેમ ક્ષણવારમાં વીખરાઈ જનારું. સ્પષ્ટ વિરસ એવા આ દુન્યવી પ્રપંચમાં બુદ્ધિમાન માણસ મોહવશ ન થાય,
98 This whole phenomenal world is & dram; in which karmas control the parts played by actors. The whole panorama will disperse in a noment like & cloud in the šutumu), So & wie man should not allow himself to be deluded by the pheponmenul expansion which is clearly uninteresting.
क्षुत्क्षामकुक्षिः क्षितिपोऽपि भिक्षु रोगैर्महौजा अपि जर्जरः स्यात् । अधः पतेद् दारुण मुन्नतोऽपि विनश्वरोऽयं भवभूतियोगः ।। ९९ ।।
૯ રાજાને પણ ( દશા ફરે છે ત્યારે ) પિતાની સુધાક્ષામ (ભૂખથી દુબળ) કક્ષિને ખાડો પૂરવા ભિક્ષા સારુ રખડવું પડે છે અને મહાન બલવાન માણસ પણ રેગથી જજે દેહ બની જાય છે; ઉન્નત દશાએ પચેલાનું પણ ઘોર અધ:પતન થાય છે. ખરેખર આ સઘળી ભૌતિક સમ્પત્તિના સમ્બન્ધો વિનિશ્વર છે.
99 When circumstances change even a king bacones & pau. per with belly eun iciated with hunger, even the strong one decays with diseases and even the exalted mau is bitterly reduced to degradation. The worldly greatness or grandeur is indeed perishable.
सुखाभिलाषेण मनोभवाग्निज्वालासु चण्डासु परिक्षिपन्ति । માધ-વિરાટ શરુમા ફુવ ર્સ પરસોuધુ જતિ થાત્ ! ૨૦૦ છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #414

પ્રથમ-મઠમ
K
૧૦૦ કામાન્ય માણસો સુખની ઇચ્છાપાં કામલેગની પ્રચંડ આગમાં પતંગીયાની જેમ પેાતાને ફૂંકે છે; પરન્તુ પરિણામે તેમને ઉન્હાં ઉન્હોં આંસુ સારતા રાવાના વખત આવે છે.
100 With a view to material happiness man like moths, through blindness induced by infatuation, cast themselves in the blazing flames of the fire of sense-enjoyments and passions, but eventually they have to repent and shed hot tears.
भवेन्मतिचेद् विषयानुक्त्या शमं समायास्यति काम - तर्षः | तदेतदज्ञानविजृम्भितत्वं घृतेन हन्याश इवैधते हि ।। १०१ ॥
૧૦૧ વિષયાનુષ'ગથી કામતૃવા શાન્ત પડશે એમ જે કેાઈ માનતે હોય તે તે ભૂલભરેલું છે. કેમકે એ રીતે તે એ શાન્ત પડવાને બદલે વચ્ચે જાય છે–ધીની આહુતિથી અગ્નિ વધે તેમ
101 If you believe that passions will subside with indul gence in sensual pleasures, then such belief of yours is due to ignorance; on the contrary, be effet is quite the reverse, because passions are greatly excited by enjoyment as fire is inflamed the more by purified butter (Gace) being poured into it.
प्रतिष्ठिता यत्र शरीरशक्तिरधिष्ठितो यत्र धियो विकासः । व्यवस्थितं यत्र सुरूप - तेजो मोहावृतो हन्ति तदेव वीर्यम् ॥ १०२ ॥
૧૦૨ જૈની અન્દર શરીરનું બળ સમાચલુ છે, જેના પર બુદ્ધિ-વિકાસને આધાર છે અને જેના પ્રતાપે માણસ સુન્દર તથા તેજસ્વી ; અને છે, તે જ વીરને મેહાન્ય જન હણી નાંખે છે !
Aho! Shrutgyanam

Page #415

अध्यात्मसरवालोकः
. .. 102 By yielding to illusory attachment one destroys one's vitulity [ elixir fluiu ) which is the souros of bodily strength and which develops intellectual powers and charming lovelinete.
वैराग्यपीयूषरसेन धौतमप्याशु चेतो मलिनं पुनः स्यात् ।। विकार-हेतौ निकट प्रयाते, आत्मा स्वयं हन्ति हि दुर्वलः स्वम् ॥ १०३ ।।
૧૦૩ વરાગ્યરૂપ અમૃતરફથી ઘેરાયેલું મન પણ વિકારનું સાધન પાસે આવતાં ફરી પાછું એકદમ મલિન થઈ જાય છે. આ માનસિક નિબલત છે. ખરેખર નિબળ આત્મા પોતે જ પિતાને હણે છે.
103 At the sppruach of temptations, the mind, even though purified with the nectar of renunciation, becomes at once defled again, Indeed, the soul, if feeble, degrades itself.
यथा मनःसारथिरिन्द्रियाश्वान युङ्क्ते तथा ते विषयेषु यान्ति । क्षिपन्ति दुष्टेषु च तत्र जीवमतोऽधिकः कः परतन्त्रभावः ॥ १०४ ॥
૧૦૪ મનરૂપ સ રથિ ઇન્દ્રિયરૂપ ઘડાઓને જેમ પ્રેરે છે તેમ તે ઘોડાઓ વિશ્વમાં જાય છે અને જ્યારે તેઓ જીવને બુરા વિશ્વમાં પટકે છે ત્યારે એથી વધુ પરાધીનતા બીજી કઈ?
104 The horse-like senses proceed to thore regions objects] to wbich the charioteer-mind leads thev, and they cast down the ignorant soul into evil regions, Can there be any greater dependence (servitude) than this ?
जगत्त्रयोशासनशक्तितोऽपि मनोक्शीकार-बलं प्रधानम् । विकार-हतो सति विक्रियन्ते न ये त एवं प्रभवो यथार्थाः ।।१०५॥
Aho! Shrutgyanam

Page #416

૧૩
44-4 મ
૧૦૫ ત્રણ જગતનું શાસન કરવાના ખળ કરતાં પણ મનને વશ કરવાનું મળ ચઢી જાય છે. ( વિશ્વ-શાસન કરતાં મનશાસનનું બળ મેહુ' છે. ) વિકારહેતુની ઉપસ્થિતિમાં પણ જેએ વિકૃત થતા નથી, તેએ જ સાચા વીર છે.
105 The strength or power requisite for curbing the mind is of a much superior kind to that required in ruling the three worlds. He is truly great who remains unaffected by seductive passions even in the midst of impellent immoral forces.
ध्येयस्थिरं संविकसद्विवेकमखण्ड धैर्य विषयाद् विरक्तम् । आत्मार्थचिन्तानिरतं मनचेत् किं तस्य कुर्यान्मदनः शिखण्डी १ ॥ १०६ ॥
૧૦૬ મન ધ્યેય પર સ્થિર હાય, વિવેકથી સુવિકસિત હોય, અખંડ ધૈય સમ્પન્ન હેાચ, વિષયવિરક્ત હેાય અને આત્મભાવનામાં નિરત હોય તે ફન્નીબ ( નપુસક ) કામ તેને શું કરવાના હતા ?
106. If an individual possesses & mind that is steady wut fixed on the ideal, endowed with the power of discrimination, possessed of unbroken courage, averse to sensual pleasures and absorbed in the contemplation of self, cupid is powerless before such mind,
स एव वीरो वतवान् स एव स एव विद्वान स पुनर्महात्मा । येनेन्द्रियाणामुपरि स्वसत्ता विस्तारिता मानसनिर्जयेन ॥ १०७ ॥
૧૦૭ તે જ ધીર છે, તે જ બલવાન છે, તે જ વિદ્વાન છે અને તે જ મુનિ મહાત્મા છે, કે જેણે પેાતાના મનને કાબૂમાં કરી પેાતાની ઇન્દ્રિયે ઉપર પાતાની
સત્તા જમાવી છે.
*
Aho! Shrutgyanam

Page #417

રૂક
अधारमतवालोकः
107 He alone is courageous, he alone is vigorous, he alone is learned and he alone is a saint, who gets mastery over bis senses by eurbing bis inind,
जितेन्द्रिय शान्तमनःप्रतिष्ठित कषायमुक्तं ममताविवर्जितम् । स्तुमा प्रसादं दधतं च मानसं स एव सारं लभते स्म जीवनात् ॥ १०८ ।।
૧૦૮ જિતેન્દ્રિય, શાતમ-પ્રતિષ્ઠિત, કષાયમુક્ત અને નિર્મમ એવા પ્રસન્નત્મા આમગીને અમે રતવીએ છીએ. જીવનને સાચો સાર એણે જ મેળવ્યા છે.
108 le lacd him who has got mastery over bis senses, who has attain d quietude of mind, who is free from pusions, who has renounced all selfish desiras and who is possessed of ipnar serenity. Sich & parson alone has acquired the true 0898.ce of human life.
सुखं वाञ्छन् सर्वस्त्रिजगति तदर्थ प्रयतते
तथापि क्लेशानां समनुभवति श्रेणिमनिशम् । तदेवं संसारं विषयविषदुःखैकगहनं
विदित्वा निस्संगीभवति रमते चात्मनि बुधः ।। १०९ ॥
૧૦૯ ત્રણ જગતમાં સર્વ પ્રાણુઓ સુખને ચાહે છે અને તે માટે પ્રયત્ન કરે છે; છતાં નાનાવિધ દુખે તેમને હમેશાં વળગેલાં જ રહે છે. આમ, સંસાર વિષયરૂપ વિશ્વનાં (મહ-માયાનાં) દુઓનું ગહન જંગલ છે એમ સમજી સુશ જન નિઃસંગત્વ (વીતરાગ) પ્રાપ્ત કરી આત્મવિકાસની ભાવનામાં રમત રહે છે, આભમુખ જીવન જીવવા પ્રયત્નવાનું બને છે.
109 Ali benge of the three worlds long for happiness and they strive bard for it; still they buffer various kinds of
Ahol Shrutgyanam

Page #418

प्रथम-प्रकरणम्
३५५
miseries. It is for this reason that the wise, knowing this Sam• Bára to be a dreadful forest of calamities proceeding from poison-like passions, give up all illusory associations and absorb themselves in the realization of Self.
पूर्णानन्दस्वभावः परमविरयं शुद्धचैतन्य आत्मा
सर्वोद्भासिप्रकाशोऽहह तदपि जडैः कर्मभिः संविलग्य । लानि नीतो नितान्तं तदथ विमलतां नेतुमेनं यतध्वं
प्रागुक्तं चात्र भूयः स्मरत दृढतया कर्मभूमिः स मोहः ॥ ११० ॥
૧૧૦ પ્` આનન્દસ્વભાવ, અનન્ત શક્તિશાલી અને સવપ્રકાશકજ્યુતિઃસ્વરૂપ એવા શુદ્ધચંતન્યમય આત્માને પણ જડ કર્મીએ વળગીને અત્યન્ત મલિન હાલતમાં મૂકી દીધે છે, અત્યન્ત અધાતિમાં નાંખી દીધેા છે. હવે એને પાછે નિમ ળ સ્થિતિમાં લાવવા માટે પ્રયત્ન ફારવવા જોઇએ, અને આગળ કહેવાયુ છે તેમ, કમ'ની ભૂમિ એકમાત્ર માહ છે એ વાતને સ્મરણમાં રાખવી જોઇએ,
110 The soul is by nature full of bliss, pre-eminently powerful, pura consciousness, an illuminator of all the universe; but alas such a divine soul is completely defiled by stupefying (lifeless) Karmas; so, now you shoull try hard to invest it with its purity. Firmly remember that delusion born of igno. rane alone is the root-cause of Karma.
कृत्वा स्वस्थं हृदय-कमलं मुक्तवाह्यप्रसङ्ग शान्त्यारामे समुपविशतोद्धर्तुमात्मानमुच्चैः ।
मन्त्र हो ! कुरुत सुधियोऽनादितः पाशबद्धं
कः स्यात् स्वात्मोपरि हतदयो मूढधीशेखरोऽपि १ ॥ १११ ॥
१११ सुज्ञो ! महारना ( हुन्यवी ) प्रसंगी भूडी, हृध्य-भवने स्वस्थ અનાવી શાન્તિના બગીચામાં ઉપસ્થિત થએ ! અને અનાદેપાશદ્ધ આત્માના
Aho! Shrutgyanam

Page #419

અપામતાસો
ઉદ્ધાર માટે વિચાર કરે, સમજે કે કાઇ પાતાના ઉપર નિર્દય હાય ખરા ? ગૃહમાં મૂઢ પણ એવા ન ડ્રાય,
ન
३५.६
111, Oh, wise persons, make your lotus-like heart selfabiding by extricating it from contact with external matters, and then, encamping in the garden of peaceful quietude, think out for yourself the problem of emancipation of Soul ensnared in the meshes of Karmas from time without beginning. What prince of fools even, would ever be cruel or merciless towards his own Soul ?
इत्येवं गृहिणोऽपि चेतसि सदा सद्भावनालम्बनाद्
अध्यात्मं रचयन्ति चारुचरितास्त त्रप्रदोषोज्ज्वलाः । एतेनैव यथा च तेऽपि भवतो मुच्यन्त एवासुखाद्,
इत्येवं परिभावितः परिमितोऽध्यात्मोपदेशो मृदुः ।। ११२ ।।
૧૧૨ આ પ્રમાણે, સદાચરણુસમ્પન્ન અને તત્ત્વજ્ઞ એવા ગૃહસ્થે પશુ સંભાવનાના નિત્ય પરિશીલનથી પેાતાના ચિત્ત પર મધ્યાત્મની રચના કરી શકે છે; અને આ જ માગે તે પણ દુઃખપૂર્ણ સ’સાર-ચક્રથી છૂટી શકે છે. આમ, અધ્યાત્મને પરિમિત અને સુગમ-ઉપદેશ • પ્રકરણમાં થયા.
આ પ્રથમ
112. Thus, even householders, endowed with good knowledge and conduct, can impress the picture of Adbyatma ( spiritual wisdom) on their hearts, by constantly resorting to elevating thoughts; and thus, by such means even they become liberated fry: this painful Sumsara.
Here ends the first ohapter containing brief and easy instruction regarding Adhyātma ( Spiritual knowledge ).
इति अध्यात्मलोके प्रबोधनं नाम પ્રથમ-પ્રગમ |
Aho! Shrutgyanam

Page #420

ગણ-૨
‘પૂર્વસેવા
[ જોર-હા છ૪]
योगाधिरोहो नहि दुष्करश्चेत् किं दुष्कर तहि जगत्त्रयेऽपि ? योगस्य भूमीमधिरोढुमाद्यः किमप्युपाया परिभाव्यतेऽयम् ॥१॥
૧ ગ–પથ પર આરહણ કરવું જે દુષ્કર ન હોય તે ત્રણ જગમાં કઇએ દુષ્કર નથી. ગની ભૂમિ પર આરહણ કરવા માટે આ પ્રાથમિક ઉપાય ટૂંકમાં બતાવવામાં આવે છે.
1. Nothing in the three worlds is difficult, if the practice of Yoga be pot so. Below is briefly described the preliminary means of achieving this task, (Yoga means concentration of the mind on the Supreme Being or the real intrinsic nature of the Soul.]
भक्तिर्गुरूणां परमात्मनश्चाऽऽचारस्थ शुद्धिस्तपसि प्रवृत्तिः । निःश्रेयसे द्वेषविवर्जितत्वमियं सताऽदीत 'पूर्वसेवा' ।। २ ।।
૨ ગુરુભક્તિ, ભગવદ્-ઉપાસના, આચારશુદ્ધિ, તપ, અને મોક્ષ વિષે અષ વૃત્તિ આટલી બાબતો પૂર્વ સેવા ” ના નામથી બતાવવામાં આવી છે– ( હરિભદ્રાચાર્યના ગબિન્દુ' ગ્રન્થમાં).
2. The following constitute what is termed [ by Haribhadra Ácbarya's Yoga-Bindu] Preliminary duty [Purva seva]:-devotion to Gurus ( the elders ), worship of God, purity of conduct, practice of susters living and pon-aversion to final Beatitude.
Ahol Shrutgyanam

Page #421

अध्यात्मतवालोकः
पिता च माता च कलागुरुश्च तज्ज्ञातयो ज्ञानविवेकवृद्धाः। धर्मप्रकाशप्रवणाश्च सन्तः सतां मतः श्रीगुरुवर्ग एषः ॥३॥
? પિતા, માતા, વિશ્વગુરુ અને જ્ઞાનવિવેકવૃદ્ધ એવા જ્ઞાતિજને તથા ધર્મપ્રકાશક સાધુજ એ બધા ગુરુવર્ગમાં ગણાયા છે,
3. Father, mother, teachers, elders in ont's eastes advanced in knowledge and discrimination, and saints throwing abundant light on Dharma by their preaching:-these constitute the class of elders [ Guru-Varg+ ).
कर्तव्य एतस्य सदा प्रणामश्चित्तेऽप्यमुस्मिन् बहुमान एव । पुरोऽस्य सम्यग् विनयप्रवृत्ति वर्णवादस्य निबोधनं च ।। ४ ।।
૪ આ ગુરુવને સદા નમન કરવું, એમને માટે ચિત્તમાં બહુમાન રાખવું, એમની સમક્ષ ઉચિત વિનયાચરણ રાખવું, તેમ જ એમના વિષેના અવર્ણવાદ ન સાંભળવા.
4. These elders should always be bowed to with humility. feelings of respect for them should be cherished in heart; courteous behaviour should be adopted with respect to them and in their presence; and blasphemons talk, if carried on regarding them, should not be listened to.
आराध्यभावः प्रथमोऽस्ति पित्रोविमानयस्तौ लघुधीबुंधोऽपि । आराधयेद् धर्मगुरु-क्रमौ कि नाबद्धमूलस्तरुरेधते हि ॥ ५ ॥
૫ સહુથી પ્રથમ આરાધ્ય સ્થાન માતાપિતાનું છે. તે પંડિત માણસ પણ મન્દમતિ છે કે જે તેમની સાથે અનાદરપણે વતે છે. એ માણસ ધર્મગુરુની ભક્તિ પણ શું કરશે? જેનું મૂળ મજબૂત નથી તે વૃક્ષ શું વધવાનું હતું?
Ahol Shrutgyanam

Page #422

द्वितीय-प्रकरणम्
5. Parents occupy the foremost place among elders worthy of adoration, A man, though learned, is unwise if be disrespects them, Can such a inan be able to propitiate bis religious preceptors and earn their favour? A tree which has not taken deep root, is sure to remain stunted.
महोपकारी पितरौ प्रसिद्धी कर्तव्यमाद्यं हि तयोरुपास्तिः। ते मोहिनोऽज्याय्यममू प्रपीड्य ये धर्मकर्माऽऽचरितुं यतन्ते ॥ ६ ॥
૬ માતા-પિતા મહાત્ ઉપકારી તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તેમની ભક્તિ એ પ્રથમ કર્તવ્ય છે. તે માણસો મોહા કુલ છે કે જેઓ તેમને ખોટી રાતે સનાપમાં બળતાં મૂકી ધામિક કામ કર તૈયાર થાય છે.
6. Parents are known as great benefactors [ to whom all must feel deeply indebted I. To serve them with respect is the first duty. Those perzons are igoorant and misguided who wish to go to perforu -called religious practices, leaving their parents in undeserved torrents withont justification,
वृद्धस्य सेवा गुरुलोकसेवा ग्लानस्य सेवा पुनरार्तसेवा। संसाधनं जीवन-मंगलस्य सेवाप्रधानो हिं मनुष्य-धर्मः ॥ ७॥
છ વૃદ્ધની સેવા, વડીલેની સેવા, ગુરુઓની સેવા, લાનની સેવા અને દુઃખીની સેવા એ કલ્યાણપ્રાપ્તિની ઉત્તમ સાધના છે. મનુષ્યધર્મ ખરેખર સેવા-પ્રધાન છે, અર્થાત્ મનુષ્ય ધમની સાધનામાં સેવા મુખ્ય સ્થાન છે.
7. Service to the aged, to the elders, to the diseased and to the distressed is the best instrument of making life auspicious. Service is indeed the principal among the duties of man.
Amol Shrutgyanam

Page #423

३६०
अध्यात्मतस्त्रालोकः
अपक्षपाताः शुचितत्वबोधा महाव्रतेषु स्थिरतां दधामाः । અજ્ઞિનઃ શાન્તામીર-ધીરા ધોલેરા સુરત્રો વત્તા ! ૮ ॥
૮ જેએ પક્ષપાતરહિત છે, જેએ શુદ્ધ તત્ત્વજ્ઞાનથી વિભૂષિત છે, જેએ મહાવ્રતેની સાધનામાં અખંડ જાગરૂક છે અને જેઓ શાન્ત, ગમ્ભીર, ધીર તેમ જ સ’વિમુક્ત છે એવા શુદ્ધ ધર્મોપદેશક વિરક્ત સન્તા ગુરુ છે.
8. The religious preceptors [Gurus] are they who are impartial, who know the essence of true knowledge, who are firm in the observance of great vows [Mahāvrates], who have renou+ nced attachment to worldly things (est) and who being tran. quil, solemn and patient, ably preach pure religious principles.
तथाविधाः श्रीगुरal भवान्धौ स्वयं तरीतुं न परं यतन्ते । उद्धर्तुमन्यानपि देहभाजः, परोपकाराय सतां हि यत्नः ॥ ९ ॥
હું એવા ગુરુએ ભવસમુદ્રમાં કેવળ પેતે જ તરવાના પ્રયત્ન કરે છે એમ નથી, પણ માના ઉદ્ધાર કરવામાં પણ યત્નવાન હેાય છે. સજ્જન સ્વભાવતઃ પરીપકાર-પરાયણ હોય છે.
. Not only do such teachers try to cross the world-ocean, but also try to help others to cross it. Truly the good always work for the benefit of others.
न यत्र रागादिकदोषलेशो ज्ञानं च यत्राखिलतन्त्रमासि ।
स पूर्णशुद्धो भगवान् परात्मा सतां मतो ' देव ' पदाभिधेयः ॥ १० ॥
૧૦ જે રાગદ્વેષાદિ સવ દાષાથી વિમુક્ત છે અને જેનુ જ્ઞાન સકલતત્ત્વ પ્રકાશક છે એવા પૂણ' શુદ્ધ પરમાત્મા ‘દેવ' કહેવાય છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #424

દ્વિ- પ્રમ્
10. Tbe entirely pure. Supreme Soul who is free from all faults such as attachment eto, aud whose Knowledge is all-illu. mining is called God ((મામા).
रागेण रोषेण वयं प्रपूर्णास्तथैव देवोऽपि हि सम्भवेञ्चेत् । कस्तत्र चास्मासु च तर्हि भेदो विवेक्तुमर्हन्ति बुधा यथावत् ॥ ११ ॥
૧૧ રાગ અને દ્વેષથી આપણે ભરેલા છીએ, દેવ પણ એવો જ હોય તે પછી એમાં ને આપણામાં શું ફેર રહે? સુજ્ઞ આ વિષયમાં યોગ્ય વિવેક કરી શકે છે.
11. If it is possible for God to be full of attachment and batred, like us-the mortals, then there is no difference between Him and us. The wise can properly distinguish this.
अरागभावः पुरुषार्थसाध्यो देवस्य तवं परमं तदेव । रागादिदोषेष्वपयातवत्सु सद्यः परंज्योतिरुदेति पूर्णम् ॥ १२ ॥
૧૨ વીતરાગ સ્થિતિ પરમ પુરુષાર્થના ગે સાધ્ય છે. એ જ દેવનું મુખ્ય તત્વ છે. રાગાદિ દે ક્ષીણ થતાંની સાથે જ પરમ જ્યોતિપૂર્ણ પ્રગટ થાય છે. અર્થાત કેઈ પણ છવ પિતાનાં આવરણોથી મુક્ત થતાંની સાથે જ પિતાનાપૂર્ણ શુદ્ધ જ્ઞાનાદિ-મૂળરૂપે પ્રગટ થાય છે.
12, Freedom from passions is to b: accomplished by great efforts. This is the chief characteristic of God. When impurities such as attachment etc. are totally wiped out, then only and just then there arises the divine Light of Omniscience.
यो वीतरागः परमेश्वरः सोऽप्रियं प्रियं वा नहि तस्य किश्चित् । રામાણિssઘરનાનિ નામ તા ર શુઢો ન ર તવણી ૨૨ .
Ahol Shrutgyanam

Page #425

मध्यात्मतवालोकः
૧૩ જે વીતરાગ છે તે પરમેશ્વર છે. તેને કંઈ પણ પ્રિય કે અપ્રિય (રાગછેષ) નથી. કેમકે રાગાદિ દે એ જ આવરણ છે અને એ આવરણવાળ ન શુદ્ધ હોઈ શકે, ન પૂર્ણ તસ્વદ્રષ્ટા હોઈ શકે.
13. He who is devoid of passions is God. He has no likes and dislikes. Blemishes such as attachment etc. conceal Reality. They are veils obscuring the real qualities of the Soul. How can ove, swayed by them, be called pure and the Seer of Truth or omniscient ?
વ સરાણા વમુરતા ક્રિશ્ચિજ્ઞાાseણા, સસી सोऽनन्तवीर्यो वयमल्पवीर्या अस्माकमाराध्यतमः स देवः ॥ १४ ॥
૧૪ આપણે રાગી છીએ, જ્યારે દેવ વીતરાગ છે; આપણે અલ્પજ્ઞ છીએ, જ્યારે તે સર્વવત્ છે, આપણે અપવીયે છીએ, જ્યારે તે અનન્તવીર્ય છે. એ જ કારણ છે કે આપણને એ પરમ આરાધ્ય છે. આપણે પરમ પૂજ્ય છે.
14. We are passionful, while God is dispassionate. We know very little, while He is omniscient. We are possessed of very little power, while He is possessed of infinite power. He deserves, therefore, to be worshipped by us.
प्रमोर्गुणानां स्मरणात स्वचेत:-शोध-प्रवीणीभवनं हि पूजा । अपास्य दोषां चरितं विशुद्धीकर्तुं मतः कर्मविधिः समग्रः ॥ १५ ॥
૧૫ પરમાત્માના ગુણોના ચિત્તનદ્વારા પિતાના ચિત્તને સુધારવા તત્પર થવું એનું નામ જ પૂજા છે. પોતાની વર્તણુકની અન્દર જે બુરાઇઓ હેય તેમને દૂર કરી ચારિત્રને વિશુદ્ધ કરવા ગુણસમ્પન્ન જીવન ઘડવા પ્રત્યે લક્ષ દરવા માટે જ સમગ્ર ક્રિયાકાંડ (પૂજાવિધિ ગેરે) ચેજવામાં આવ્યાં છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #426

द्वितीय-प्रकरणम्
15. To try to mend and purify the mind by meditating upon His virtues, is really His worship. Indeed, the sole object of all ceremonial rites, is to draw or invite attention to the religious duty of bringing about the purification of conduct by removing evils existing therein.
विलास - गोष्ठी विविध विधातुं मिलेत् सहर्षः समयः सदापि । सम्प्रार्थना परमेश्वरस्य नैवाऽवकाशोऽहह कः प्रमादः ! ॥ १६ ॥
૧૬ અનેકવિધ વિલાસ અને ગેાછી-વિનાદ માટે હુમેશાં ખુશીથી વખત મળી શકે, પણ પ્રભુપ્રાના માટે ફુરસદ ન મળે! કેવે પ્રમાદ !
16. Some-how or other we always unhesitatingly find spare time for various pastimes; but alas! we have no spare time for offering prayer to God.
aat aati हृदयं बिभर्ति स्वमंगलं साधयितुं समीहाम् । समचितुं भागवत विभूर्ति कथञ्चिदाप्नोत्यवकाशमेव || १७ ॥
३६३.
૧૭ જેને આત્મકલ્યાણ સાધવાની આકાંક્ષા છે, તે સજ્જન પરમાત્માની મહુન્ જીન્નન-વિભૂતિના પૂજન માટે ચેન તેન પ્રકારેણ વખત જરૂર મેળવી શકે.
17. The man whose heart longs for the real exaltation of his soul, necessarily does manage to get time anyhow for the worship of God.
लोकापवादैकपदीनिरासः सुदक्षिणत्वं च कृतज्ञता च ।
सर्वत्र निन्दापरिवर्जनं च सतां स्तवः प्रस्तुतयोग्यवाकुत्वम् || १८ ||
Aho! Shrutgyanam

Page #427

૧૨૪
સરકારના
उदारता दुर्व्ययवर्जन च कृतप्रतिज्ञापरिपालनं च । नालस्यवश्य पुनराग्रहश्च सुयोग्य-कार्येषु विवेकबुद्धया ॥१९॥ आपघदैन्यं विभवप्रकर्षे विनम्रभावो दृढनिश्चयश्च । समारुरुक्षा महतां च मार्गे सन्तोषवृत्तिर्मूदुता-अजुत्वे ॥२०॥ सिद्धान्तहानिर्नहि लोकभोते. सर्वत्र चौचित्यविधायकत्वम् । एवम्प्रकारः स्वयमूहनीयः सद्भिः सदाचार उदारबुद्धभ्या ॥२१॥
[ રસ્તા પાત્તાપક્રમ ]
૧૮-૧૯-૨૦-૨૧. લોકાપવાદના માર્ગને ત્યાગ, સુદાક્ષિણ્ય (બીજા પ્રત્યે અનુકૂલ બનવું તે). કૃતજ્ઞતા, નિન્દાનું વજન, સુજનેની ગુણસ્તુતિ, સમયોચિત શિષ્ટ વાણવ્યવહાર, ઉદાર વૃત્તિ, અપવ્યયવર્જન, ગ્રહણ કરેલ પ્રતિજ્ઞાનું પાલન, આલસ્યને ત્યાગ, ગ્ય કાર્યોમાં વિવેકયુક્ત આગ્રહ, આપત્તિના વખતમાં અદીનભાવ, સમ્પત્તિની વૃદ્ધિમાં નમ્રભાવ, દઢ નિશ્ચયબળ, મહાન પુરુષોના માર્ગ પર આરોહણ કરવાનો અભિલાષ, સન્તોષવૃત્તિ, મૃદુતા, ઋજુતા, લેકભયથી પિતાના સિદ્ધાનથી વિચલિત ન થવાપણું અને સર્વત્ર ચિત્યનું પાલન-આ પ્રકારનું સદાચરણુ એ સદાચાર છે,
18-19-20-21. Abandonment of scandaloue paths, readiness to share others' burdens, gratefulness, abstention from speaking ill of others, praise of the good, polite speech proper to the occasion, liberality, refraining from improper or misdireoted expertditure, keeping of one's pro:nise or yow, giving up cf idlenese, reasonable insistence in matters of importance, loftinees of mind even in poverty, humility in prosperity, firm determination, desire to follow in the footsteps of the great, contentment, gentleness, straightforwardness, adlierence to one's principles in spite of adverse oriticism on the part of the people and aptitude for always doing the right thing at the right moment:-these constitute the rules of goort cor duct.
Ahol Shrutgyanam

Page #428

द्वितीय-प्रकरणम्
स्वजीवन कीदृशमुच्चनीति सम्पादयेद् योगपथारुरुक्षुः। तदेतदेतेन विचारकाणां समागतं स्यात् स्फुटमेव बुद्धौ ॥ २२ ॥
૨૨ એગમાર્ગ પર આરેહણ કરવાને અભિલાષી મનુષ્ય પોતાના જીવનને કેવું ઉચ્ચ નીતિવાળું બનાવે છે તે આ ઉપરથી વિચારકોને સ્પષ્ટ સમજાશે.
22. From this, it will be clear to the considerate, to what moral height a man who wishes to tread the path of Yoga, must raige himself,
बहुप्रकार तप मनन्ति युक्तं यथाशक्ति तपो विधातुम् । देहस्य शुद्धि दयोज्ज्वलत्वं विवेकतस्तत्र विधीयमाने ॥ २३ ॥
૨૩. તપના બહુ પ્રકારે બતાવવામાં આવ્યા છે. પિતાની શક્તિ પ્રમાણે તપ કરે એગ્ય છે. વિવેકયુક્ત તપ કરતાં શરીરની શુદ્ધિ થાય છે અને ચિત્ત ઉજવળ બનતું જાય છે.
23. A usterities are of various kind:. A person should prac. tise them according to his capacity, It austerities are properig practised, they purify the body and ennoble the mind.
किञ्चिद् व्यथायामपि सम्भवन्त्यामनादरस्तत्र न संविधेयः । अभ्यासतस्तत् सुकरं हि भावि कष्टाद् विना क्वास्ति च सिद्धिलाभः ॥२४॥
૨૪. તપશ્ચર્યામાં જે કે કંઈક કઈ થાય છે, પણ એથી એ તરફનો આદર મૂકી ને દઈએ. અભ્યાસથી એ ક્રમે ક્રમે સફર થાય; અને કણ વિના સિદ્ધિ પણ કયાં છે ?
24. Even though austerities involve some hardships, get a man should not view them with dislike. They become easy through practice. Can there be any success without endurance ?
Ahol Shrutgyanam

Page #429

अध्यात्मतत्वालोकः
अध्यात्मदृष्ट्या च शरीरदृष्ट्याऽप्युपोपितं खल्वपि सूपयोगि । अपास्य चेतोमल-देहरोगान् भवेददो जीवनलाभहेतुः ॥ २५ ॥
. ૨૫. આધ્યાત્મિક અને શારીરિક બન્ને દષ્ટિએ ઉપવાસ ઉપયોગી છે. મનની મલિનતા અને શરીરના રોગને દૂર કરી જીવનને લાભ પમાડનારી એ વરતુ છે. (અગ્ય પ્રકારના ઉપવાસથી શારીરિક અને માનસિક બને પ્રકારની હાનિ થવાનો સંભવ રહે છે.)
25. From both the points of view-physical and spiritual, fast is very useful inasmuch as it benefits life by dispelling physical diseases and mental inpurities. ( Fast, undertaken when no necessity therefor exista, results in starvation which impairs physical health and mental vigour. )
विशुद्धरूपात्मसमीपवास विद्वद्वरेण्या उपवासमाहुः । कषायवृतेविषयप्रवृत्तस्त्यागं बिना सिध्यति नोपवासः ॥ २६ ॥
૨૨. તત્વ શુદ્ધ આત્માની સમીપમાં વાસ કરે એને “ઉપવાસ”કહે છે. કષાયવૃત્તિ અને વિષયપ્રવૃત્તિને ત્યાગ કર્યા વગર ઉપવાસ સિદ્ધ થતું નથી.
26, According to the wise, the word t'pavaga (fast means dwelling near the pure Soul. It [lipivá za 1, in reality, cannot be accomplished without the removal of passions and of addiction to worldly pleasures.
न वास्तवो भोजनमात्मधर्मो देहस्य सङ्गेन विधीयते तु । तस्मादनाहारपदोपलव्ध्य युक्तं तपोऽप्यभ्यसितुं स्वशक्त्या ॥ २७॥
૨૭. ખાનપાન એ કંઈ આત્માને વાસ્તવિક ધર્મ નથી શરીરના અંગે એ બધું કરાય છે. માટે “અનાહાર”(વિદેહ ) પદની પ્રાપ્તિ સારુ તપને પણ પિતાની શક્તિ મુજબ અભ્યાસ કરે ઉપયોગી છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #430

द्वितीय-प्रकरणम्
३६७
27. Eating and drinking do not appertain to the real and pure nature of soul. It has become necessary owing to its contact with the body. Therefore it is proper to accustom oneself to austerities according to one's capacity, in order to be able to make an approach to that bigh state where the need for food etc, vanishes.
न यत्र दुर्यानमुपस्थितं स्याद् योगा न हानिं समवाप्नुवन्ति । क्षीणानि न स्युः पुनरिन्द्रियाणि कुर्यात् तपस्तत सुविचारयुक्तम् ॥ २८ ॥
૨૮. ક્રુષ્ણન ઉપસ્થિત ન થાય, મન વચન ફાયના ચેગેને હાનિ ન પહેાંચે અને ઈન્દ્રિયે ક્ષીણુ ન થાય એવા તપ સદ્વિચારપૂર્વક, સુવિચારયુક્ત કરીએ.
28. These austerities should be performed wisely so that they do not produce or give rise to evil thoughts, do not impair the working-power of mind speech and body, and do not weaken the power of senses.
रोगादियोगे सति पारवश्ये कष्टं मनुष्यः सहते समग्रम् |
न स्वेच्छया किन्तु तपः करोति यथात्मशयक्तात्महितस्य हेतोः ! ॥ २९ ॥
૨૯. રાગાદિ હાલતમાં માણસ પરવશપણે બધુ દુઃખ સહન કરે છે, પણુ સ્વાધીન હાલતમાં સ્વેચ્છાથી આત્મહિત માટે યથાશક્ત તપ કરતા નથી !
29. Man suffers all sorts of paine when he is overtaken by diseases or other calamities; bul strange to say, he does not willingly and of his own accord practise religious austerities according to his capacity, with a view to spiritual welfare i
Aho! Shrutgyanam

Page #431

SEE
अध्यात्मतत्वात वदन्ति सन्तः, प्रतिपद्यते च दावाग्निकल्पो भव एष भीमः । विचित्ररूपास्ति च कर्मसृष्टिस्तद् भोगकोटीमवितुं न युक्तम् ॥ ३०॥
૩૦. જ્ઞાનીઓ કહે છે અને આપણે અનુભવીએ પણ છીએ કે આ સંસાર ભયંકર દાવાનલ સમાન છે, વળી કર્મસૃષ્ટિનું વિચિત્ર્ય અત્યંત વિકટ છે, માટે ભેગકીટક (ભેગના કીડા) બનવું એ ડહાપણ નથી.
30. The wise declare and the truth is brought home in our own expirience that this phenomenal world is like a terrible conflagration, and that the working of Karmic forces is exceed. ingly odd and unfathemable; such being the case, it is not profer for a human being to go on enjoying merely worldly pleaBures like worms.
त्यागेन मुक्तिः खलु भोगतो न, भोगाश्च रोगाश्च भजन्ति मैत्रीम् । भोगेन मोक्षो यदि किं नु योग-प्रयोजनं कश्च भवे भ्रमन स्यात् १ ॥३१॥
૩૧. મુક્તિ ત્યાગથી છે, ભેગથી નથી. ભેગો અને રોગોની પરસ્પર મંત્રી છે. ભેગથી જે મોક્ષ થતો હોય તે યોગનું પ્રોજન શું રહેશે? અને તે તે પછી કેઈનું પણ ભવ-બ્રમણ નહિ રહે.
31. It is repunciation and not worldly enjoyment that leads one to Emancipation. Sengual enjoyments and diseases are close BB80Ciutes. If sensual enjoyments are capable of bringing about Salvation, there will be no need for Yoga; and in thet onge, none will remain subject to births and rebirths (in spite of exclusive sense-enjoyments ).
अन्तःशरीरं प्रचरन्ति कर्म-प्रत्यर्थिनो गुञ्जदनन्तशौर्याः । अन्नं प्रवेश्यं यदि पोषणीया नानं प्रवेश्य यदि शोषणीयाः ॥ ३२॥
AholShrutgyanam

Page #432

द्वितीय-प्रकरणम्
૩૨. શરીરની શરીરરૂપ કિલ્લાની અન્દર અનન્ત બલથી ગર્જતા કમરૂપ શત્રુઓ પિતાને અક્ષર જમાવી છે. તેમને જે ષવા હોય તો તે કિલ્લાની અન્દર અન્ન પહોંચાડવું, અને જે શોપી નાંખવા હોય તે ન પહોંચાડવું.
[ લુબ્ધ વૃત્તિથી કરાતા ભાગ કશઓને પહોંચે છે અને એથી તેઓ પુર્ણ થાય છે, અન્યથા નહિ. દેહયાત્રા માટે કરાતા ભોગ અને તેને સત્કર્મોમાં કરત સદુપયોગ કલ્યાણકારક અને શ્રેયકર બને છે. ]
32. Inbnitely poserful toenies in the form of Karmic forceg operate in this body. Fond should be taken if they are to be nourished, and, stvidel if they are to be [dried] destroyed.
| This means that food that bis delelerious effect on pbysioul or mental healtb, should be avoided, 1
सम्पादितश्चत तपआदरेण ऋष्टस्य सम्यक् सहनस्वभावः। ઘદુકસફેg હિતારા યાત્રા ને વ પારણા
રૂરૂ I
૩૩, તપશ્ચરણદ્વારા કષ્ટસનને સ્વભાવ જે બરાબર કેળવાયેલ હોય તે ઘણું કષ્ટ-પ્રસંગોમાં તે મનને શક્તિા જાળવવામાં હિતાવહ થાય અને મરણસમય પણ રૌદ્ર કે અશુભ ન નીવડતાં સમાધા સધાય.
-833ll the habit of enduring hardships is oultivated through the practice of austerities, it becomes useful in preserving, mental peace even on very many occasions that may occur calling for similar endurance. Even the time of death muy pass peacefully without being disturbed by violently wild thoughts or without confusion and 'avilness of mind
Ahol Shrutgyanam

Page #433

३७०
अध्यात्मताः
क्तिः सद् वा रसवर्जिता वेपनर्मितवस्तुमर्वा । freranians areat वा प्रकीर्तिता साथि तपःस्वरूपा ॥ ३४ ॥
૩૪. એક વખત ભેાજન કરવું, નીરસ ભાજન કરવું, પેટ કઇંક ઊણુ રાખીને ઊઠવું, પરિમિત વસ્તુઓથી અન્વેષ કરવા અથવા મિષ્ટ ભાજન પણ સમભાવથી લેવુ' એ બધું પશુ તપ છે.
34. Taking meal once a day, taking flavourless meals, esting less than belly-ful, taking temperate meals and the eating of even very delicious food without being carried away by its taste these are also varieties of Tapa.
गर्धस्य दूरीकरणं तपोsस्ति प्राप्तं रहस्यं तपसोऽत्र सर्वम् । aur tress free- मोरसितारम भवितुमार्णाः ॥ ३५ ॥
૩૫, લાલુપતા દૂર કરવી એનું નામ તપ, એમાં તપનું’ તમામ રહેય આવી જાય છે. વિવેકરૂપ દીપકના ચેત્રે આત્માનંતિને માગ જેમને પ્રકાત્યે છે તે અન્ય માશુસ તપ-સાધનમાં મ્હાલે છે,
35. Giving up of ardent longing, greediness or evil desires is Tapa. It represents the whole essence of Tapa. Those blessed persons to whom the path to spiritual development has become evident by the light of reason, delight in it.
कल्याणरूपः परमisraj भवाभिनन्दा द्विषते पुनस्तम् । अज्ञानसाम्राज्य - विडम्बितास्ते सुखस्वरूपं न विदन्ति सत्यम् || ३६ ||
Aho! Shrutgyanam

Page #434

द्वितीय-प्रकरणम्
૩૬. અપવગ (પ્રેક્ષ ) પરમ કલ્યાણુરૂપ છે. પરન્તુ ભ્રષાભિનન્દીઓને ( સસારના વિષયલેગામાં રાચીમાચી રહેનારાએાને) એ અરુચિના વિષય હાય છે. એ મજ્ઞાન સામ્રાજ્યની વિડ’ખના છે. એવા વિખિત પ્રાણીઓને સુખને સાચા ખ્યાલ તે નથી.
36. Liberation, whiah in the ntage of highest walkare, in disliked by those dallying with the pleasures of the world (ware). This is terrible ignorance. Such ignorant pereons do not know what happiness is in its real nature.
संसार - भोगे सुखमद्वितीयं वे मन्यते लुप्त - विवेकनेत्राः ।
निःश्रेयसं ते समधिक्षिपन्तो दयास्पदं ज्ञानिध्यां भवन्ति ॥ ३७ ॥
३७१
૩૭ વિવેરૂપ નેત્ર જેમનું લુપ્ત થયુ' છે તે મસા સસારના વિષયભાગેામાં અદ્વિતીય સુખ માને છે. એવા મેાક્ષને વખાડે એ કઈ નવાઈ ન ગણાય, એવાએ જ્ઞાનીની દૃષ્ટિમાં દયાપાત્ર છે.
37. Those, who have lost the faculty of reason, believe that unparalleled happiness exists in worldly pleasures. Such being the case, it is no wonder that they disregard and never care for Moknha (Absolution), Their eondition is, indeed pitiable in the eyes of the wise,
सुस्वादुश्चक्तिर्मधुरं च पानं मनोज्ञवखाभरणादिधानम् |
તસ્તતા પર્યટન વધેલું નથમ્પ-ગોપી ગુમુસીનુાં ૨ ૨૮ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #435

अध्यात्मतत्वालोकः
इत्यादिकं शर्म बहुप्रकार मंसार चासे प्रकटप्रतीतम् । मुक्तौ का नामति विपस्य लइन प्रसायन्स्यजमणे कुंबोधाः ॥३९॥(युग्मम्)
૩૮. ૨૯, સ્વાદિત બે જન, મધુર પાન, મનહર વસ્ત્રાલંકારનાં કશોભન, યત્ર-તત્ર યથેષ્ઠ પર્યટન, મિત્રગેડી ને મારીને ગેમ : એવા અનેક પ્રકારનાં સુખ સંસારમાં અનુભવાય છે, એવા ગુખ માંક્ષમાં ક્યાં ? આવા પ્રકારના ઝેરના લાડવા સ્મિત મતિના વિદ્યાને અન્ન જનનીમાં ફેલાવે છે,
38. 39. Persons of perverted intellect disseminate such poisonous but apparently palatable notions (liks weetened poisonous balls). ae the following and the unwary ignorant. They argue,” Delicious hol, eet 'iisks, charming dress and orbañents, freedom of "tirostrate movements, chating with friends and
you hagutin moment-uch and similar kinds of pleapura-oring chirets-are actually and visibly met with in this work.
W e are all the present and available in the Absolute state ?"
मंसारभोगेपु सुग्न यदेव प्रतीतिमातानि नन्ति दुःग्यम् । મોઢામાન મyar mનિવાનિઝાવવાઘ |૪૦ ||
૪ સંસારના વિષય-ભે જે પડે છે તે વાસ્તવમાં દુઃખ છે, કેમકે તે મેહરૂપ છે, શ ગુર છે. આ સ્થિત છે અતુર છે,
40. The mentre appass than * Xperienced to exist in the enjoyment of woriily pitutures, sventually proves to be no. thing but nisery,' luomuse it is Tiritve,' short-lived, mixed with pain and insiguient.
Ahol Shrutgyanam

Page #436

તિજ-
ar :
સમગ્ર ગોહિતં સત્ર પૂર્વ-પ્રાાં ગુણદ્વિતીયમ ! यत्र त्रिलोकीसुखमस्ति बिन्दुमुक्तौ क इच्छेन्नहि ? को द्विषन् स्यात् ||४||
૪૧. સમગ્ર કર્મોનો વિનાશ થતાં જે મુક્ત અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે તે વિશુદ્ધ જ્ઞાન-પ્રકાશથી પૂર્ણ છે, અને તે અવરથાનું સુખ (આમાનન્દ) અદ્વિતીય છે, કે જેની આગળ સમગ્ર વિલેકીનું સુખ બહુમા વ છે. એવી મુક્તિને કેણ ન ઈછે? એને હેપી તો કેણુ જ હોય?
41. Who will not long for the Liberated State which implies unparalleled happiness accompanied by perfect ( spiritual ) light, which is the result of the destruction of all the karmic forces and before which all the pleasures of the three worlde, are ag nothing? Who will disregard it ?
एवं च मोक्षाप्रतिकूलवृत्तिराद्योऽस्त्युपायेषु निरूपितेषु । यस्मिन् स्थितेऽन्येऽपि भवन्त्युपाया यत्राऽस्थिते व्यर्थ उपायराशिः ॥४२॥
૪૨. આમ મેક્ષ તરફ તલ વૃત્તિ ન હેવી એ “પૂર્વસેવા” ના નામથી બતાવેલા વેગને ઉપયેની અદર પ્રથમ પ્રારંભિક ઉપાય છે. જેની ઉપસ્થિતિમાં બીજા પણ ઉપાય જ ન હોય તો આવી મળે છે, અને જેની અનુપસ્થિતિમાં વિદ્યમાન સઘળા પણ ઉપાયો વ્યર્થ જાય છે.
42. So, to have inclination or aspiration for Absolution (Ate) ranks the first among the misans enumerated as preliminary means to the schiavanient of Yoga, If this preliminary means is present, other means, even if absent, become easily available; but if the former is absent, all other meang, even if present, prove telesa,
AMO! Shrutgyanam

Page #437

R
इत्येव योगप्रथमाधिकारि-प्रदर्शन किश्चिदिदं न्यगादि । अथावदस्मिन पथि सारन्तः सम्यग्यशो 'प्रन्धिर-भिदा भवन्ति ॥४३॥
૪૩. આ પ્રમાણે વેગમાર્ગના પ્રથમ અધિકારીની જીવનવિધિ સંક્ષેપમાં જોઈ. આ માર્ગ પર રીતસર ચાલનાર આગળ વધીને “ગ્રન્થિ” (“કામ”ની નિબિડ ગાંઠન) ભેદ કરી સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કરે છે
43. Thus is shortly described the mode of conduct which a novice in the practice of Yoga, should follow. Those who observe it properly, are able to cut off the Karmic knots, end attain the right belief ( જ).
विमल खलु तत्वदर्शन किल सम्परत्वपदार्थ उच्यते । अपवर्ग-रथ-प्रवेशन नहि मुद्रामनवापुषामिमाम् ॥ ४४ ॥
૪૪. તત્વની સાચી પ્રતીતિ અથવા સાચી સમજ એને “સમ્યફવર કહેવામાં આવે છે. આ “સમ્યકૃત્ય” પરવાને મળ્યા વગર મેક્ષનો રથ જે સમ્યફચારિત્ર રૂપ છે, તેમાં પ્રવેશ કરે શક્ય નથી, અને એ પ્રવેશ થાય નહિ ત્યાં સુધી મોક્ષ પણ પ્રાપ્ત ન થઈ શકે.
44. The unsullied perception of The Truth is called Samyaktva (right faith). Without this passport-like Right Belief ( F EU) no one is entitled to the cbariot in the form of Right Conduct (*afrs) the only means of attaining Liberation નો).
इति अध्यात्मतत्त्वालोके પૂર્વસેવા' નામ
-.
Ahol Shrutyanam

Page #438

प्रकरणम्-३
अष्टाङ्ग-योगः [ श्लोक-संख्या १३७ ]
मोक्षः स दुःखाननुविद्धमेवाऽनन्तं सुख शाश्वतमस्ति यत्र । समग्रकर्मक्षय-लक्षणोऽसौ नास्ति मुक्तिः सति कर्मलेशे ॥ ॥१॥
૧ જે સ્થિતિમાં બિલકુલ દુઃખને રોગ નથી અને અનન્ત શાશ્વત સુખ છે તે મોક્ષ છે. સર્વ કર્મોને ક્ષય એ એનું લક્ષણ છે. કેમકે લેશમાત્ર પણ કમ રહ્યું હોય ત્યાં સુધી પૂર્ણ મુક્ત સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ ન કહેવાય.
(1) Final emacipation is that state of soul where there is boundless and eternal bliss along with complete absence of misery. It is characterised by the destruction of all the Karmic forces (that formerly covered the soul ). Final emancipation or liberation cannot be attained so long ag there is left even an iota of Karms.
स्वर्गापवयौ भवता विभित्री स्वर्गाद् यतः स्यात् पतनं न मेक्षिाव । स्वौ सतापं यि चाक्षजं शं माक्षे त्वदुःखं ध्रुवमात्मरूपम् ॥ ॥२॥
Aho! Shrutgyanam

Page #439

૩૭૬
अध्यात्मतत्वालोकः
૨ સ્વર્ગ અને મોક્ષ એ બે જુદાં છે. કેમકે સ્વર્ગમાંથી પતન નિશ્ચિત છે, જ્યારે મોક્ષ પ્રાપ્ત થયા પછી ત્યાંથી પડવાનું હતું જ નથી. એ સિવાય, સ્વર્ગનું સુખ ઈન્દ્રિયજનક છે, અતવ દુઃખમિશ્રિત અને નાશ પામનારું છે, જ્યારે મોક્ષનું સુખ બાતમભાવરૂપ છે, અતએ સર્વથા કલેશરહિત અને નિત્ય-સ્થિર છે.
(2) The site of a heavenly being and that of an eman. cipated soul are quite different states, because a soul in the former state is certainly to fall down from beaven to a lower state, while there is no suoti lapse írom the latter (liberated) statt. The happiness in heaven is deripel írom senses, and for this reason, it is finite and not upalloyed with alliction, while that in the liberated state ting of the very nature of the Supreme Soul, is imperishable as well as unmixed with misery.
सकर्मकाकर्मकता द्विधाऽऽत्माऽऽदिमस्तु संसारितया प्रसिद्धः । મજ નિવૃત-
મુસાફિરવિધીવત જ છે ને રૂ .
૩ આત્માના મુખ્ય બે ભેદ પડે છે. સકર્મક (કર્મયુક્ત) અને અકર્મક (કમરહિત છે. સકર્મક આત્મા સંસારી છે અને અકર્મક આત્મા નિવૃત, મુક્ત, સિદ્ધ, બ્રહ્મ આદિ શબ્દથી ઓળખાવવામાં આવે છે.
(3) Souls are of two kinds, namely, those subject to, and those freed from, the forces of Kuzma; the former are termed embodied beings (Fiel), while the latter are variously designated as Nirvrita, Mukta, Siddha, Brubria etc.
मोक्षाप्तये योगविदः पुराणा योगस्य पन्थानमदीदृशन्नः । अष्टाङ्गभेदः स पुनः प्रसिद्धः प्रदर्श्यते किञ्चन तत्स्वरूपम् ॥४॥
Ahol Shrutyanam

Page #440

तृतीय-प्रकरणम्
G
૪. મેક્ષની પ્રાપ્તિ માટે પ્રાચીન યાગાથા)એ આપણને યાગને માગ મતાન્યેા છે. તે ચે ગન અાઠ અંગે સિદ્ધ છે. તે આ અગેનું સ્વરૂપ અહીં કંઈક મતાવવામાં આવે છે.
(4) Ancient saints erunt with Yog, hve chalked out to us the path of Yoga for the attainment of emancipation or liberation. It is treated let eight eids, A brief exposition of it will be attempted here.
यमनियमासनप्राणायामाः प्रत्याहृतिश्च धारणया | सार्धं ध्यान -- समाधी इत्यष्टाङ्गानि योगस्य ॥
}} ♦
૫ ચમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એ યેાગનાં આઠે અંગેા છે,
5. Self-restraint ( ચર્મ ), observance of religious and moral injunctions ( fનયમ ), different postures of the body (sten ), suspension and suppression of the breath ( માવામ ), withdrawal of the senses from sensual objeets (RTTCIT), fixing the mind steadily on an object (ધારા), contemplation (son) and profound meditation (oft)-these are the eight stages of Yoga.
तत्राहिंसासत्यास्तेयब्रह्मापरिग्रहाथ यमाः ।
शौचं तेाषश्च तपः स्वाध्यायः प्रभु - विचिन्तनं नियमाः || ६ ||
૬. તેમાં અહિં'સા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રાથય અને અપરિગ્રહ એ ચમે છે. શોચ, સન્તા, તપ, સ્વાધ્યાય અને ઇશ્વરપ્રણિધાન એ નિયમે છે.
.
Aho! Shrutgyanam

Page #441

૩૭૮
अध्यात्मतत्त्वालोकः
6. Nor-injury (* FT), truthfulness (#2), refraining from stealing (મear), celibacy (ગ્રહ્મચર્થ), renouncement of property especially, greed of it (afina -thege constitute self-restraint ( Yama ); while purification (uta), contentment ( #inter), austerities (aq), study of spiritual truth (*118010) and contemplation of God ( ssar-aforata )--those form religious observances [ Niyama ).
एकान्ततोऽभिन्नतया शरीर-शरीरिणौ सम्भवता न युक्तौ । परेरा भवः कस्य हि जाघटीतु नाशे शरीरस्य शरीरिनाशात् ? ॥ ७॥
છે. શરીર અને તદન્તર્વતી આત્મા એ બન્નેને એકાન્ત અભિન્ન (એક) માનવામાં આવે તો તે યુક્ત નથી, કેમકે એમ માનીએ તો શરીરને નાશ થતાં શરીરધારી આત્મા ને પણ નાશ થાય, અને તે પછી પુનર્જન્મ કે રહેશે?
7. It dose not stand to reagon to make an absolute assertion that the body and the embodied soul are adsolutely and inseparably connected, because in thut case the sul will perish with the body; and then who is to transmigrate and take rebirth?
नाप्वेवमेकान्त-पृथकत्वमङ्गाङ्गिनाविचाराध्वनि सञ्चरिष्णु । एवं हि हिंसा नहि सम्भवित्री हते शरीरेऽपि शरीरभाजः ॥ ८॥
૮. એ જ પ્રમાણે, શરીર અને તદન્તવતી આત્માને એકાન્ત ભેદ માનવે (એ બેને તદ્દન જુદાં માનવી એ પણ યુક્તિસંગત નથી, કેમકે
Ahol Shrugyanam

Page #442

तृतीय-प्रकरणम्
૨૭૨
એમ માનીએ તે શરીરને ઈજા પહેાંચડતાં આત્માને વેદના ત થવી જોઈએ, અને એમ થતાં હિંસકને હિંસા કેમ ઘટશે ?
8. Similarly it is not reasonable to entertain the belief that the embodied soul and the body are absolutely separate, because if we hold such belief as correct, even the destruction of or injury to the body will not involve the guilt of violence to the embodied soul.
मेधाविनस्तत् प्रतियन्ति देहाद् विभिन्नमप्यङ्गभृतं कथञ्चित् संयोगते। नमतोऽङ्गघाते व्यथा भवन्तीं प्रवदन्ति हिंसाम् ॥ ९ ॥
G.
માટે તત્ત્વવેત્તાઓ, શરીર અને તદન્તતી આમાં વસ્તુતઃ અિલકુલ ભિન્ન તત્ત્વ છતાં એ બન્નેના વિશિષ્ટ સયેાગને લીધે એમને કથચિત્ અભિન્ન પશુ માને છે. આમ માનીએ તે જ શરીર પર આઘાત થતાં આત્મામાં વેદના થવાનું ઘટી શકે; અને તેને (વેદનાને ) ‘ હિંસા ’ તરીકે ઘટાવી શકાય.
an
9. The wise persons therefore hold that the soul, though really distinct from the body, is, in embodied state, connected with the body in such close association that they can, in a sense, be treated as identical. This explains why injury done to the body causes pain to the embodied soul and is treated as violence (fžન્ના).
आ कीटकादा च सुराधिराजात् सर्वत्र जीवेषु सुखासुखस्य । प्रियाप्रियत्वं परिचिन्त्य सुज्ञो न क्वापि हिंसाचरणं विदध्यात् ॥ १० ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #443

૨૮૦
अध्यात्मतत्वालोकः
૧૦. કીડીથી માંડી ઇન્દ્ર પર્યન્ત તમામ જીવોને સુખ પ્રિય છે અને દુઃખ અપ્રિય છે. આમ સમજનાર સુજ્ઞ કયાંય હિંસાનું આચરણ
10. All the creatures ranging from Indra down to a worm have a liking for happiness and dislike for pain. Taking this into consideration, a person should ever refrain from doing harm ( to others l.
शरीरिणां वल्लभ-वल्लभं च प्राणाः स्वकीया इदमर्थमेव । साम्राज्यमप्याशु जनास्त्यजन्ति तत् किंविधं दानमलं धाय ? ॥११॥
૧૧. પ્રાણીઓને વલ્લભમાં વલ્લભ પિતાના પ્રાણ છે, એને માટે મનુષ્ય રાજ્ય-સામ્રાજયને પણ ત્યજી દે છે, તો પછી કયું દાન એવું છે, જે, હિંસાના પાપની શુદ્ધિ કરવામાં સમર્થ થઈ શકે?
11. Of all things, one's own life is the dearest to all embo. died beings. For the sake of it, even sovereignty is discarded. Can you then conceive of any charitable act or gift caloulated to expis.te the sin of killing?
अन्यस्य चेत:-कमलस्य खेद-हिमोदन ग्लपनेऽपि धीराः । हिंसावकाशं समुदीरयन्ति कथी कृतो कि पुनरङ्गभाजाम् ? ॥ १२ ॥
૧૨. ર બીજાના ચિત્તરૂપ કમલને પડતરૂપ (સંતાપવારૂપ) હિમવડે વલાનિ પહોંચાડવામાં પણ હિંસા બતાવે છે, તે પછી પ્રાણીને નામાવશેષ કરી દેવાના સમ્બન્ધમાં શું કહેવું?
Ahol Shrugyanam

Page #444

તીર-પ્રદાન
12. Even injuring the lotus-like heart of another by the frost-like pain of sorrow is considered by wise persons to be & kind of Hinક8 injury ], then what to say of the gravity of Hinta, if a life is blotted out from the surface of this world ?
न पापहेतुः सुकृताय पापाच्छेदाय वा प्राणिवधः कदापि । किं जायते जीवितनाशहेतुर्हालाहलं जीवित-सम्पदाय? ॥१३॥
૧૩. પાણિવધ પાપને હેતુ હે ઈ પુણ્યને માટે કે પાપના નાશ માટે કદી થઈ શકે જ નહિ. હલાહલ (વિષ), જે જીવિતનો નાશ કરનાર છે તે જીવિતના લાભ માટે બની શકે ખરું?
13. Killing life generally involves sin and as such is never calculated to bring about merit or to destroy sin. Can the deadly poison [ Haláhala ] which destroys life, ever be expected to prolong it?
यामहे कण्टकमात्रभेदाद् दुःखी कियान् स्यान्ननु हिंस्यमानः ? શતરતી શરીરમાલા યુવાનથવાર-નૈ ! ૨૪ .
૧૪. એક કાંટે માત્ર પગમાં લાગવાથી આપણે પીડાઈએ છીએ, તો વધ કશતા પ્રાણીના દુઃખની શી કલ્પના કરવી ? અન્ય પ્રાણીને હણનારા અથવા પાડનારા માસે અનર્થકારક આત્મવૈર ઉભું કરે છે, જેનાં કડવાં ફળ તેમને સમય પર ભેગવવાં પડે છે,
14. We are pained when even a thorn is pierced in a part of our body, how much then would a being, which is being
Ahol Shrutgyanam

Page #445

अध्यात्मतत्वालोकः
killed, be agonised! Those who kill and torment others, raise reactionary feelings of enmity against themselves,
हिंसा परस्याशुभचिन्तनेऽपि परापकारे पुनरुच्यते किम् १ । विश्वाङ्गिमैत्रीरति-लक्षणां योऽजानादहिसां स हि वेद तत्वम् ॥ १५ ॥
૧પ. બીજાનું બુરું ચિંતવવામાં પણ હિંસા છે, તે બુરું કરવામાં તે શું પછવું? અહિંસાનું વાસ્તવિક તત્ત્વ દુનિયાભરના પ્રાણીઓ સાથે મૈત્રીભાવ અનુભવવામાં છે. અહિંસાનું આ લક્ષણ જે સમજે છે, તે જ તત્તવને સમજે છે, તે જ ખરે તત્વવેત્તા છે.
15. Even thinking ill of others is Hinsā, then what to say of doing ill to others? He who bas understood Abiprā to mean universal brotherhood or love, has grasped the right principle.
धर्मस्त्वहिंसामवलम्बमानो हिंसात आविर्भविता कथं नु ? नह्यम्बुतः सम्प्रभवन्ति पाथरुहाणि वह्नर्जननं लभन्ते ॥ १६ ॥
૧૬. ધર્મનું સાધન અહિંસાના પાલન પર આધાર રાખે છે; પછી તે હિંસાથી કેમ થાય? પાણીમાં ઉત્પન્ન થનારાં કમળ અગ્નિમાંથી કેમ પેદા થઈ શકે?
16. Merit which acorues from non-injury, can never socrue from injury. Lotuses which grow in water can never have their growth in fire.
Ahol Shrutgyanam

Page #446

३८३
तृतोप-प्रकरणम्
परस्य दुःखीकरण कषायविकारयोगेन वदन्ति हिंसाम् । परोपकारार्थक-सत्प्रवृत्तौ भवेन हिंसा जनने व्यथायाः ॥१७॥
૧૭ ક્રોધ, લોભ આદિ વિકારને વશ થઈ બીજાને દુઃખ અપાય ત્યાં હિંસાનો દોષ છે, પરંતુ શુભ આશયથી પરોપકારમયી સકવૃત્તિ (જેવી કે “ ઓપરેશન ” અને એવી બીજી ) આચરતાં દુઃખ પહોંચાડાય ત્યાં હિંસાને દોષ લાગુ પડતો નથી.
17. Causing pain to others under the ii Hunce of various passions ( such as anger, arrogance, deceit and greed ) is called Hinsa. No siu of Hinga is inco'vid in a bere volent sct even if it couses rain
असावधानस्थितिरप्यहिंसाधर्माय हिंसात्मक-दूषणाय । सर्वेषु कार्येषु धृतोपयोगः श्रेयोऽभिलाषी यतनापरः स्यात् ।। १८ ॥
૧૮ અહિંસા-ધર્મ બજાવવા પ્રત્યે સાવધાની ન રાખવી, ઉપગ ન રાખવે એ પણ હિંસા છે. કલ્યાણને અભિલાષી દરેક કાર્યમાં ઉપગ રાખી યતનાપરાયણ રહે.
18. Negligence in the obserrance of Abinsa, is also Hinsa. He who is desirous of his own good, should in every action be careful and take all possible precautions to avoid Hinga.
सर्वप्रकारैर्महतीमहिंसां सामर्थ्यहीनश्चरितुं गृहस्थः । निरागसां स्थूल शरीरमाजां सङ्कल्पतः संविजहातु हिंसाम् ॥१९॥
Aho! Shrutgyanam

Page #447

अध्यात्मतत्त्वालोकः
૧૯ સપૂર્ણ અહિંસાનું મહાત્રત પાળવામાં અસમર્થ ગૃહસ્થ માણસ નિરપરાધી ત્રસ (સ્થા) પ્રાણીઓની ઈરાદાપૂર્વક હિંસા ન કરે, ( આટલું અહિંસા વ્રત આરાધવાની તે તેમની ફરજ છે. )
19. Housebolle's who are regralis unable to fully obscrve the great and comprehensive vow of hinga, should refrain from intentional injury (Hissä] to innocent creatures who are Trasa-mabile er moving beings [ its opposed to Stavara-station - ry-imizebile beinys).
स उच्यते हिंसक एव देहादहिंसको यो मनसा सहिंसः । । देहेन हिंसा-भवनेऽपि शुद्धोपयोग-चित्तस्तु भवेदहिसः ॥ २० ॥
૨૦. જે શરીરથી અહિંસક હેવા છતાં મનથી હિંસક છે તે હિં રાક છે; અને જેનું ચિત્ત શુદ્ધ ઉપયોગમાં વતે છે તેનાથી આકસ્મિક અથવા અનિવાર્ય રૂપની હિંસા થઈ જાય છે. તે અહિંસક છે.
20. Those, who are mentally violent, sre guilty of violence even though they may be physically non-violent; while those, who act with their unint piously inclined, ara truly non-violent even though physical violence happens to be committed by them in so acting.
एवं च नो दुलचित्तवृत्तारहिंसधो लमते प्रतिष्ठाम् । अहिंस-धर्मः खलु वीरधर्मो वीरा हि संगच्छति वीरधर्मम् ।। २१ ॥
૨૧. આ પરથી સમજી શકાય છે કે દુર્બલ ચિત્તમાં અર્થાત
Ahol Shrutgyanam

Page #448

तृतीव-प्रकरणम् બહીકણુ કાચર માણસમાં અહિંસા-ધમે પ્રતિષ્ઠિત થઈ શક્તો નથી. અહિંસા એ વિરમે છે. અને વર જ વીરધર્મનું પાલન કરી શકે. ,
[ કઈ દુષ્ટ માણસના અન્યાયપૂર્ણ હુમલાના વખતે એની સામે આત્મબળથી ઝુઝવું અને અહિંસક રહી તેના હાથે ખતમ થઈ જવું પડે તે ખતમ થઈ જવું એ બહુ મોટી અને શ્રેષ્ઠ વાત છે; પરન્તુ એવા વખતે કાયર થઈ ભાગી જવું એના કરતાં તે એ હુમલાખોરને શારીરિક બળથી સામને કરે અને જરૂરીઆત પ્રમાણે પ્રતીકાર કરે એ હજાર દરજે સારું છે, કારણ કે કાયરપણું એ નમાલાપણું છે, જ્યારે બહાદુરી તેમ જ નિર્ભયતા એ જીવનનું સૌન્દર્ય છે, અનઃશકિતને જેશ છે.]
21. Thus it is clear that those who are cowardly and wanting in courage, cannot claim to have been 'non-violent simply because of their rafraining from the use of phyeical force. The path of non-violence is meant for the brave and only the brave can tread the heroic path.
In the case of unjust aggression, it is much better for an individual to pit soul-force against the aggressor and, remaining non-violent, to be killed by him, or if that be not practicable, to oppose the aggressor with all the physical force at his command and if necessary to kill him, rather than to flee away out of cowardice to protect himself, his dependenta and property. Cowardice does not form part of the pure nature of the soul wbile courage or freedom from fear, does.]
परत्र शारीरिकशूरतायाः प्रदर्शनातोऽधिकशक्तिशालि । प्रबुद्ध-चित्तस्य शम-स्थिरत्वं हिंसात उत्कृष्टवला ह्यहिंसा ॥ २२ ॥
. ૨૨. વિરેાધી તરફ શારીરિક બળ બતાવવું એના કરતાં એની તરફ સાત્વિક શાક્ત વૃત્તિના બનવું (અથૉત્ બુદ્ધિપૂર્વક મર્દાનગીભરી શાન્ત વૃત્તિને ४९
Ahol Shrutgyanam

Page #449

मध्याश्मतस्वालोकः
૬
ધારણ કરવી ) એ બહુ જ વધુ કઠિન અને બહુ જ શક્તિવાળું કામ છે. ખરેખર, હિંસા કરતાં અહિંસાનું મળ ચઢિયાતું છે.
22. It is more heroic (though rather difficult) to show forbearance and at the same time to maintain equanimity of mind towards the opponent than to exhibit physical prowess to him. The power of non-violence is really superior to that of riolence.
हिंसाप्रसृतिः प्रतिहिंसकत्वं वैरेण वैरस्य परम्परा च । અર્જિત- ગત્તિ: લટ્ટુ વૈરિચિત્તે પ્રસÕજ્ઞાનમયેચ સુદ્ધા | ૨૨ |
૨૩. હિંસામાંથી પ્રતિહિંસા જન્મે છે અને વેરથી વર વધે છે, ભવાન્તરમાં પણ એની પરપરા વહે છે. અહિં’સા એ શુદ્ધ આત્મશક્તિ છે, જે વૈરીને પણ શાન્ત કરે છે, નમાવે છે, પ્રસન્ન કરે છે.
23. Violence begets counter-violence; and revenge produces a series of mutually retaliatory revengeful acts. The force of non-violence makes even the heart of an enemy pacified and
humble.
इदं परं तेज इयं परा श्रीरिदं परं भाग्यमिदं महत्त्वम् । अशेषविश्वेश्वरनम्रमौलि - नमस्कृतं सत्यमहाव्रतं यत् ॥ २४ ॥
૨૪. સકલ વિશ્વના અધીશ્વરાનાં નમ્ર મસ્તકાથી વન્દ્રિત સત્ય મહાવ્રત એ પરમ જ્યાત છે, એ મહતી વિભૂતિ છે, એ શ્રેષ્ઠ સૌભાગ્ય છે અને એ ઉત્કૃષ્ટ મહત્ત્વ છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #450

કરી-કાન
24. The great vow of truthfulness is a vow before which even the heads of the lords of the whole universe bend in devotion and humility. It is the refulgent light, it is all-surpassing wealth, it is the best fortune and real greatness.
मृषोद्यते यत् फलमाकलय्य फलस्य तस्यानृतजागसश्च । अस्त्यन्तरं कीडगवेक्षणीयं युक्ता हि कार्येषु तुला-समा धीः ॥ २५ ॥
૨૫. જે ફલની આકાંક્ષાથી મૃષા બોલવામાં આવે છે તે ફલ અને તે મૃષાવાદથી ઉત્પન્ન થતા અપરાધમાં કેટલું અત્તર છે તે વિચારવું જોઈએ. લાભાલાભને તુલા-સમાન બુદ્ધિથી તેલ કર ગ્ય ગણાય.
25. There is a lot of difference between the guilt involved in uttering falsehood and the worth of the object intended to be sobieved by the utterance of falsehood. One should examine the relative merits of both and weigb them in one's intellectual balance. [ An individual should act according to the dictates of his pure conscience.]
धनार्जनं न्याय-पथेन सम्यग् उद्योगतोऽशक्यतया क आह ? - आरम्मतो धीरतया तु सह्या आपद्यमानाः प्रतिकूलयोगाः ॥ २६ ॥
૨૬. ન્યાયના માર્ગો રીતસર ઉદ્યોગ કરવાથી દ્રવ્યોપાર્જન શું શક્ય નથી? અલબત્ત શરૂઆતમાં આવી પડતી મુશ્કેલીઓ ધીરજથી સહન કરવી પડશે. [ પરીક્ષેત્તીર્ણ થાય ત્યારે જ સિદ્ધિ સાંપડે ને !
26. Who says that wealth is not possible to be earned in trades or oocupations which are justly and honourably conducted ?
Ahol Shrutgyanam

Page #451

Of course a man should bear with patience the obstacles which beset his path in the beginning.
अध्यात्मसस्थालोकः
शाम्यन्ति सर्वाण्यपि दूषणानि यथार्थवादे प्रविजृम्भमाणे
मृगेश्वरे क्रीडति वारणानां सम्भावनीयो हि कुतः प्रचारः १ ॥ २७ ॥
૨૭, સત્યવાદ ખિલ્યે. હાય ત્યાં અધા દોષો શાન્ત પડી જાય છે, સિદ્ધ જ્યાં ક્રીડા કરતા હોય ત્યાં ગજ-વિહારની સમ્ભાવના શી ?
27. When the principle of truth his faults vanish. Is it possible for the lion sports ?
fully develops in man, all elephants to
roam where
प्रयातु लक्ष्मीः स्वजना अरातीभवन्त्वकीर्तिः प्रसरीसरीतु । सद्योsथवा मृत्युरुपस्थितोऽस्तु नान्याय-मार्ग तु भजेत सुझः ॥ २८ ॥
૨૮. લક્ષ્મી ચાલી જાય, સ્ત્રજના શત્રુ બને, અપકીતિ પથરાય અથવા તુરત મૃત્યુ ઉપસ્થિત થાય તેા પશુ સુજ્ઞ જન અન્યાય કે અનીતિને માર્ગ ગ્રહેણું ન
તા
28. Wealth may be destroyed, relatives may become enemier, ill-fame may spread around and death may approach at this very moment, but a wise person should never resort to injustice.
Aho! Shrutgyanam
यतः परिक्लेशमुपैति मर्त्यो भाषेत सत्यामपि तां न वाचम् । पृष्टोऽपि जल्पेन कदापि मर्मावित कर्कशं वैर-निबन्धनं च ॥ २९ ॥

Page #452

तृतीप-प्रकरणम्
૨૯ જે વાણીથી માણસને પરિતાપ પહેચે તે સત્ય પણ વાણી ન બોલવી જોઈએ. પછવા છતાં કોઈના મર્મને વિધી નાંખનારું, કર્કશ અને ત્યાદા વચન ન બોલવું જોઈએ,
29. A person should not even utter truth if it ORU888 (undeserved or uonecessary ) pain to another. Even when questioned be should always refrain from uttering words which are barsh, stinging or productive of enmity.
पुनन्ति वे स्वीयपदारविन्दैः पृथ्वीतलं सुन्दर-मागधेयाः । येषां मनोवाकरणालयेषु मृषा-विषं नो लभते प्रवेशम् ॥ ३० ॥
૩૦. તે સુન્દર ભાગ્યશાલીઓ પોતાનાં ચરણ-કમલેથી પૃથ્વીતલને પવિત્ર કરે છે, કે જેમનાં મનવચન-કાયામાં મૃષાવાદનું વિષ પ્રવેશવા પામતું નથી.
30. Those persons are enviably fortunate, whose thoughts, words or acts are not contaminated with the poison of falsehood. Indeed they purify the earth with the prints of their lotuslike feet.
प्लुष्टोऽप्यहो ! प्रज्वलिताग्निना द्रुः सान्द्रीभवेद्, दुर्वचसा न लोकः । वाक सूनृता यं तनुते प्रमोदं न चन्दनं तं न च रत्नमाला ॥ ३१ ॥
૩૧. જવલન્ત અગ્નિવડે બળેલું વૃક્ષ પાછું ફરી પુષ્પફલાદિથી સુશોભિત બની જઈ શકે છે, પણ દુષ્ટ વચનનો ઘા હૃદયમાં જે પડે છે તે રુઝાતું નથી. સૂતૃત (પ્રિય સત્ય) વાહુ જે પ્રમોદ આપે છે તે ચન્દન કે રાનમાળા આપી શકતાં નથી.
Ahol Shrutgyanam

Page #453

मध्यश्मितवालोकः
.31. A tree even though burnt down by blazing fire, pats forth new foliage, but the wound made by cruel words never heals. Neither sandal paste nor & necklace of jewels is able to give that pleasure wbich truthful speech gives.
વિનશ્વરી શ્રીચા મોજાયેં સ્વગના સમ अतो मृषोद्यं चलजीवितेऽल्पसुखाय कस्माच्शुभवाति जस्पेत् ॥३२॥
૩૨. લક્ષમી વિનશ્વર છે, ભોગ ચપળ છે અને સ્વજને બધા પિતાના સ્વાર્થસાધનમાં મશગૂલ છે; પછી થોડી જિન્દગીના થોડા સુખ માટે મૃષાવાદનું સેવન શા સારુ ? શું કામ એ પાપ હેરવું? કેમકે એ (મૃષાવાદ) શુભને નાશ કરનાર ઈ પરિણામે દુખદાયક છે.
32. Why should a man resort to falsehood which may perhaps give much less bappinegg, but eventually is destructive of everything auspicious, when life is evanescent, wealth is transitory, the objects of pleasure are fleeting and all the relatives are self-seeking.
अप्रत्ययं संवितनोति लोके दुर्वासनानां ददते निवासम् । दोषान प्रस्ते महतः क्रमेण तद् धर्मशीलो न वदत्यसत्यम् ॥ ३३॥
૩૩. અસત્ય લોકોમાં અવિશ્વાસ ફેલાવે છે, સત્ય બુરી વાસનાઓને અવકાશ આપે છે અને અસત્ય કમે ક્રમે મોટા દેશોને જન્માવે છે, માટે ધર્મશીલ મનુષ્ય અસત્ય નથી બોલતો.
38. A religious-minded person does not speak falsehood because it creates and spreads distrust among people, produces
Aho ! Shrugyanam

Page #454

કરી-કરણ
wioked desires in tha mind and which ains one after another,
gives rise to heinous
व्रतानि शेषाणि वदन्त्यहिंसा-सरोवरे पालिसमानि धीराः । सत्यस्य भङ्गे सति पालि-मङ्गाद् अनर्गलं तत् खलु विप्लवेत ॥ ३४ ॥
૩૪. શાસ્ત્રકારે શેષ વ્રતને અહિંસારૂપ સરોવરની પાળ સમાન બતાવે છે. સત્યનો ભંગ થતાં “પાળ' ભાંગવાથી અહિંસારૂપ જળ અનર્ગળ વહી નિકળે છે. ( જ્યાં અસયનું બળ જોરદાર બને છે ત્યાં અહિંસાનું સ્થાન ઊડી જાય છે.)
34. Wise persons describe all other vows to be embankments of the lake of the vow of non-injury. So swerving from the Vow of truthfulness, is pulling down the bank and letting the water of non-injury ) flow away unchecked. [ Where false bood reigns, Ahinsa can have no place ]
स्वमन्यदीयं हरताऽधमेन दत्तः स्वधर्मोपवने प्रदाहः । हृतं धनं स्वास्थ्य-सुखं न सूते तस्मात् परिभ्रष्टमितस्ततोऽपि ॥ ३५ ॥
૩૫, બીજાના ધનનું હરણ કરતે અધમ માયુસ પિતાના ધમરૂપ બગીચામાં આગ લગાડે છે, બીજી બાજુ રેલ ધનથી સુખને આરામ તેને મળતાં નથી. આમ ચોરીને ધન્ધ કરનાર માણસ ઉભયભ્રષ્ટ થાય છે, અર્થાત આ લેકમાં દુખી અને પરલોકમાં દુઃખી.
85, A vile person who robs another of his wealtb, burno the garden of bis own religious merits by doing so. The stolen
Ahol Shrutgyanam

Page #455

अध्यात्मतत्त्वालरेका
wealth does not allow a man to enjoy it with ease. He thus loses both i. e. merit as well as ease (i. e. is deprived of happiness here as well as in the next world).
दरिद्रता-दुर्भगता-शरीरच्छेदादिकं स्तेय-फलं विलोक्य । कदापि कुर्वीत न तत्प्रवृत्ति युक्तो ग्रहीतुं न तृणोऽप्यपृष्ट्वा ॥ ३६॥
૩૬. ચેરીનાં ફળ દરિદ્રય, દૌભાગ્ય અને અંગછેદ વગેરે સમજી શકાય છે. એ પ્રકારનું વર્ણન આચરણય નથી. પૂક્યા વગર બીજાની તૃણ સરખી ચીજ પણ ન લઈએ.
36. Seeing that poveriy, bad luck and mutilation of body etc., are the fruits of theft, a person should give up this habit; even a blade of grass should not be touched without permiesion.
अद्यापि नो दृष्टमिदं श्रुतं वा यत् स्तेयमालम्बितवान् मनुष्यः । अभूत् समर्थो द्रविणं निचित्य भोगाय निःशङ्कतया सुखस्य ॥ ३७॥
૩૭. આજ લગી એ નથી જોયું કે નથી સાંભળ્યું કે ચીર્યવૃત્તિને અવલખન પર મનુષ્ય દ્રવ્યસંચય કરી નિશંક સુખ ભોગવવા સમર્થ થયો હોય,
.. 37. Uptil now, we have neither seen nor heard that a man bas, by accumulating wealth by theft, been able to enjoy happiness without a lurking sense of fear.
यश्चौर्यपापद्रुमधिष्ठितोऽस्ति स्वास्थ्यं परं हारितवान् न, किन्तु । धृति च धैर्य च मतिं च जन्मान्तरं शुभं चापि स हीनभाग्यः ॥ ३८ ॥
Ahol Shrutgyanam

Page #456

३९३
કૃતીય-પ્રાણ
૩૮. જે,ચોરીરૂપ પાપના વૃક્ષ પર ચઢી બેઠે છે તેણે માત્ર પોતાનું સ્વાગ્ય જ ગુમાવ્યું છે એમ નથી, પણ તે દુર્ભાગી માણસ સન્વેષ, ધર્ય, વિવેક અને સદ્ગતિને પણ હારી બેઠો છે.
38. Not only does the unfortunate man who has ascended the tree of theft, lose peace of mind or health, but also contentment, courage, discrimination and future cburce of good rebirth in the next world.
यो मार्यते स क्षणमेक एव प्राप्नोति दुःखं द्रविणे हृते तु । सपुत्रपौत्रादिरुपैति यावज्जीवं विचिन्त्येति जहातु चौर्यम् ॥ ३९ ॥
૩૯. જે પ્રાણીને મારવામાં આવે છે તે પ્રાણી એકલે જ અને ક્ષણ માત્ર જ આ ભેગવે છે, પણ જેનું ધન લૂંટી લેવામાં આવે છે તે પિતાના બાળબચ્ચાં અને સ્ત્રી વગેરે પરિવાર સાથે જિન્દગીભર દુઃખ ભોગવે છે. (આમ ચોરીનું બ્દત્ય હિંસા કરતાં મહાહિંસારૂપ દુષ્ક બની જાય છે.) એમ સમજી ચેરીને રસ્તે મૂકી દેવો.
39. When & man is killed, he himself suffers pain alone and that too for a moment, but, with the deprivation of wealth belonging to a man, be suffers during his whole life along with his sops, grandsons and all the family. The babit of stealing, should therefore be given up.
તેર-વૃત્તિ: વહુ નવાઈરસ્તે વૃત્તિઃ પુરુજાર્થ-જા ! विशुद्ध-हस्तस्य च साधुवादा शाम्यन्त्यनाश्च परत्र नाकम् ।। ४० ॥
Ahol Shrutgyanam

Page #457

ક
અથરવાહોદ ૪૦. ચારીને ધંધે નીચ કામ છે, અને પ્રામાણિક વ્યવસાય એ પુરુષાર્થને માર્ગ છે. જેના હાથ ચોખ્ખા છે તેની દુનિયામાં ઈજજત છે, જગત્ તેનું સારું બેલે છે અને તેના અનર્થો ટળી જાય છે, તેમ જ તેને પરલોક સુધરે છે, તે વગલેને પ્રાપ્ત કરે છે.
40. The babit of stealing is indeed the 'meaneat thing; while non-stealing is the path of rectitude fit to be treaded with manliness. The man, whose bands are upstained with sin, is praised; and his difficulties, if any, are overcome and he obtains heaven after death.
यस्मिन् प्रदीपे शलभन्ति दोषा यस्मिन् सुधांशौ परितापशान्तिः । यस्मिन् समुद्रे गुणरत्न-भूतिस्तद् ब्रह्म को न स्पृहयेत सचेताः ॥ ४१ ॥
૪૧. જે બ્રહાચર્યરૂપ દીપકમાં બધા દેશે પતંગીયાનું અનુકરણ કરે છે, જે બ્રહ્મચર્યરૂપ ચન્દ્રોદયથી સર્વ સન્તાપનું શમન થાય છે અને જે બ્રહ્મચર્યરૂપ સમુદ્રમાં અનેક ગુણ-રત્નની નિષ્પત્તિ થાય છે તે બ્રાયને કેણ સહૃદયન ચાલે?
41. What persons, if sincere, would not care for celibacy which burns down all faults, as a lamp does moths, which, like the moon, alleviates agonies and which, like the ocean, produces the jewels of virtue ?
यस्मिन् दिनेशे परितप्यमान उपद्रवध्वान्तमुपैति नाशम् । इष्टार्थसम्पादन-कल्पवृक्षे ब्रह्मावते सुज्ञधियो यतेरन् ॥ ४२ ॥
૪૨. બ્રહ્મચર્ય એ સૂર્યસમાન છે, એ તપતાં ઉપદ્રવરૂપ સર્વે અન્ધકાર નાશ પામે છે. બ્રહ્મચર્ય અભીષ્ટ અર્થોના સમ્પાદન માટે કલ્પવૃક્ષ છે. અવશ્ય, એ વતનું રક્ષણ કરવામાં સુજ્ઞ માણસ જાગરિત અને પ્રયત્નશીલ રહે.
Ahol Shrugyanam

Page #458

तृतीय-प्रकरणम्
42. Wise persons sbould try to observe the vow of celibacy wbich, like the sun shining with full lastre, destroye the darkness of calamities and which, like the wish-yielding tree, gives the desired objects.
सिंहासने चोपविशन् सुरेन्द्रः प्रवन्दते यान् शुचिभक्ति-नम्रः । ते ब्रह्मचर्यव्रतबद्धचित्ता मनस्विनो मर्त्य भुवां जयन्ति ॥ ४३ ॥
૪૩, જેઓને સ્વર્ગપુરીને સમ્રા ઈન્દ્ર પિતાના સિંહાસન પર બેસવા જતાં શુદ્ધ ભક્તિનમ થઈ વન્દન કરે છે તે બ્રહ્મચર્યનિષ્ઠ મનસ્વીએ મનુષ્યલોકમાં જ્યવન્ત છે.
43. Those high-minded persons intent upon observing the von of celibacy, to whom Indra, the lord of the gods, humble with pure devotion, bowg down, while taking his seat on the throne, are always victorious on the Earth.
फलन्ति मन्त्रा वहते च कीतिरध्यासते सन्निधिमप्यमाः । यस्मिन् सति प्रस्फुरितप्रभावे तद् ब्रह्मचर्य सुविचारलम्यम् ॥४४॥
જ. જેના મહાન પ્રભાવે મન્નો ફળે છે, કીરિ વહે છે અને દેવો સમીપમાં ઉપસ્થિત થાય છે તે બ્રહ્મચર્ય વિચારશુદ્ધિ પર અવલંબિત છે.
44. The vow of celibacy, by means of which sacred Mantrar fructify, fame spreads over the Earth and even gode honour the cbaste with their presence, is attainable only by resolute good thoughts.
Aho! Shrutgyanam

Page #459

३९६
अध्यात्मतवालोकः
अस्थ्नां प्रभूतं बलमर्पयन्तं रक्तप्रवाह प्रविकासयन्तम् । मुखे प्रतापारुणतां सृजन्तं न पालयेद् ब्रह्म-यमं सुधीः का ? ॥१५॥
૪૫. હીઓમાં જબરદસ્ત શક્તિ રેડનાર, લેહીને સુન્દર વિકસિત બનાવનાર અને મુખાકૃતિ પર પ્રતાપની લાલિમા ભરી દેનાર એવું બ્રહ્મચર્ય કોણ ડાહ્યો માણસ ને સાચવે ?
45. Who, if he is wise, will not observe the vow of delibacy which gives immense strength to the bones, which develops the corpuscles of blood and which imparts the glow of vigour to the face. ?
न तं शरपर्वहिमांशुभासः प्रह्लादमुत्पादयितुं क्षमेरन् । न तं रसं दिव्यफलानि चापि हलादं रसं ब्रह्म यमातनोति ॥ ४६॥
૪૬. શરદ ઋતુના પૂર્ણચન્દ્રની જ્યોત્સના તે આહલાદ આપવા અસમર્થ છે અને દિવ્ય ફળ તે રસ આપવા અશક્ત છે કે જે આહૂલાદને જે રસ બ્રહ્મચર્ય સાધનના વિકાસમાંથી મળી શકે છે.
46. Neither the autumnal full moon nor the celestial fruits are able to give that pleagure and Batialaction which chastity bestows.
यत् प्राणभूतं चरितस्य, हेतुः परः परब्रह्मणि यच्च, यस्मात् । निर्याति मेधा तटिनीव शैलात् तत् पालयन ब्रह्म न पूज्यते कैः १ ॥४७॥
Ahoi Shrutgyanam

Page #460

તૃતીય-પ્રકાશન
૪૭. જે ચારિત્રને પ્રાણ છે, જે પરબ્રહ્મની સાધનવિધિમાં મુખ્ય ભાગ ભજવે છે અને જેમાંથી સદસદવિવેકશાલિની પ્રજ્ઞા, પર્વતમાંથી નદીની જેમ નિકળે છે, તે બ્રહ્મચર્યનું જે સુયે પાલન કરે તે કેનાથી ન પૂજાય?
47. The vow of chastity is the essence of character, plage promineat part in bringing about unity with the Supreme Spirit and is the source of intellectual lustre just as a mountain is that of a river. Who does not worship a person observing this yon ?
इह प्रतिष्ठा च परत्र च स्वर्यस्माददो ब्रह्म विहाय मार्गम् । आपातमात्रे रमणीयमन्ते किम्पाकवद् दारुणमाश्रयेच ॥ १८ ॥
૪૮. અહીં પ્રતિષ્ઠા અને પરલેકમાં સ્વર્ગગતિ (સદ્ગતિ) જેનાથી પ્રાપ્ત થાય છે તે બ્રહ્મચર્યને મૂકી “કિંમ્પાક ફલની જેમ આપાતરમણીય અને પરિણામે દારુણ એવું આચરણ ન કરીએ.
48. A man should not give up the path of celibacy which secures fame here ( in this life and heavenly happinegg in the next, and resort to an unchaste path which is fascinating in the beginning, but bitter in the end like the fruit of Kimpāka.
देहे तपस्येव न तापहेतुहेतुर्न वा भक्तिरिच श्रमस्य । न वित्तकालव्ययसंव्यपेक्षि ब्रह्मामृतं जीवनमूलनेत ॥ ४९ ॥
૪૯. બ્રહ્મચર્ય, તપસ્યાની જેમ શરીરમાં તાજનક નથી અને ભક્તિની જેમ શત્પાદક નથી, એમાં નથી કેડીને ખર્ચ કે નથી એમાં વખતને એમ
Aho ! Shrugyanam

Page #461

૨૧૮
अध्यात्मतत्वानोकः
આપવાને. એ અમૃત છે, અને એ ઉપર ઉઠાવનારી-ઊંચે લઈ જનારી મહાન જીવન-શક્તિ છે.
49. The rectar-like vow of celibacy does not pain the body like religious austerities, nor does it subject it to exertion as work of devotion does, nor does it require the expenditure of time, money and the like, It is, indeed, a highly powerful uplifter of life.
नहि क्षमन्ते गृहमेधिनस्तु ये सर्वथा ब्रह्म-महाव्रताय । ते देशतो ब्रह्म समाचरेयुः स्वदार-तुष्टाः परदारवर्जाः ॥५०॥
૫૦. જે ગૃહસ્થ બ્રહ્મચર્યનું સર્વથા પાલન કરવામાં અશક્ત છે તેઓ સ્વદારતુષ્ટ અને પરદા રવજી રહી મર્યાદિત બ્રહ્મચર્ય પાળે.
50. The house holders who cannot wholly observe the great Tow of celibacy, should observe it partially by being faithful to their wives and avoiding contact with other women.
स्त्रियं स्वसारं जननी सुतां वा स्व कामदृष्टया समवेक्षमाणे । स्वचित्तकोपज्वलनं विचिन्त्य परांगनायां कुदृशं क्षिपेन ॥५१॥ .
૫૧. પિતાની સ્ત્રી, બહેન, માતા અને પુત્રી તરફ કામદૃષ્ટિથી જેનાર માણસ પર પિતાનું ચિત્ત ક્રોધ અને સતપથી બળી ઊઠે છે એ પર ધ્યાન આપી પરદા પર બુરી દષ્ટિ કરવી નહિ. (કેમકે એથી પરદાના પતિ, ભ્રાતા વગેરેનાં ચિત્ત પણ ક્રોધ ને સન્તાપથી એટલાં જ બળી ઉઠે.)
:: 51. Seeing that one is extremely provoked and pained to the quick, when another locks with an evil eye at one's wife,
Ahol Shrutgyanam

Page #462

સુતીય-પ્રજ્ઞળક્
३९९
sister, mother or daughter, and thinking that others may also feel similarly, one should not look upon others' wives with an evil eye.
दूरे परस्त्रीगमनं स्वपत्नीयोगोऽपि नासक्ततया विधेयः । पत्युश्च पत्न्याच सुशीलतायां सुखाश्रमो दम्पति - जीवनस्य ॥ ५२ ॥
૫૨. પરસ્ત્રીગમન તો દૂર રહ્યું, પેાતાની પત્ની સાથે પણ આક્તિ રાખવી ન જોઇએ. પ્રતિ ને પત્ની અન્નેના સુશીલ ચરિત્ર પર જ દમ્પતિ જીવનના સુખાશ્રમ અલમ્બિત છે. (શ્રી તરફની આક્તિ પશુ દોષ છે, અનાચાર છે, પાપ છે, અધમતા છે. )
5. The question_of_contact with others wives apart, passionate indulgence even in the company of one's own wife, is not proper. The happiness in married life depends upon mutual fidelity and reasonable continence on the part of both the husland and the wife.
शुक्रं हि राजा करणालयस्य हते पुना राज्ञि पुरस्य हानिः । रक्षेत् ततः काम - शरेभ्य एनं ब्रह्मोवसन्नाहभृतं विधाय ॥ ५३ ॥
૫૩. શુક્ર શરીરને રાજા છે. રાજા હØાતાં પુર( શરીર યા શહેર) ની હાનિ જ થાય. માટે એ રાજાને બ્રહ્મચર્ય રૂપ બખ્તર પહેરાવી કામનાં આણાથી બચાવવા જોઈએ,
53. Semen is the king of the body. When the king is killed, his city becomes a mass of ruin. Therefore the king should be saved from the arrows of Cupid by armouring him with Brahmacharya,
Aho! Shrutgyanam

Page #463

છે
मरवारमतवालोकः
सर्वस्वनाशः प्रबलं च वैरं बन्धश्च देहान्तभयाकुलत्वम् । परत्र घोरस्थलसङ्गमश्वाऽन्यस्त्रीप्रसङ्गस्य फलान्यमूनि ॥५४॥
૫૪. સર્વસ્વને નાશ, ભયંકર વૈર, બેડીબ-ધન તથા દેહાન્ત-ભયની ઉપરિથતિ અને પરલોકમાં ઘોર દુર્ગતિ એ પરસ્ત્રીગમનનાં ફળ છે.
54. The following are the penal consequences of coming in illioit contact with another's wife : namely, destruction of every. thing held dear, deadly enmity, in prisonment, fear of being killed and terrible form of worldy existence in the mixt world.
शिरीषपुष्पाधिकमार्दवाङ्गी समुच्छलत्सुन्दरकान्तिपूराम् । समुच्छ्वसत्पङ्कजगन्धि-पर्वशरत्सुधाधाममनोहराऽऽस्याम् ||५५।। एवंविधां चारुकलाकलापामप्यन्यनारी च कुमारिकां च । साधारणस्त्रीमपि कालकूटवल्ली विदित्वा मतिमान् विजह्यात् ॥५६।। (युग्मम्)
પપપ૬, જેણીનું શરીર શિરીષ પુષ્પથી ( સરસડાના ફૂલથી) પણ અધિક કમળ છે, જેણીના શરીરમાં સુન્દર કાતિનું પૂર ઉમટી રહ્યું છે, જેણના મુખમાં વિકસિત કમલની સુગન્ધ ભરી છે અને એ વદનમંડલ શારદ પૂર્ણિમાના ચન્દ્ર સમાન મનોહર છે-એવી પણ સુન્દર અને સરસ કલાકુશલ પરસ્ત્રીના (બીજાની પત્ની, કુમારી યા ગણિકાના) મેહમાં ન પડીએ. વિષની વેલડી સમજી તેના સંગથી દૂર રહીએ.
55-56. A discreet man should not fall in love with a womaa who is another's wife, or a spinster or a harlot, but avoid her $8 a poisonous creeper even though she may be more tender tban & Shirisba fower, even if she possesses intoxicating beauty, even if her face be fragrant with the sweet cdour of the fully developed lotus and beautiful like the autumnal fullmcor, and Even if she be eminently accomplished in various arts,
Aho! Shrutgyanam

Page #464

तृतीय-प्रकरणम्
मनः प्रवृत्तिर्वचसः प्रवृत्तिर्देहप्रवृत्तिथ मिथो विरुद्धा: । यासां न साधारणयोषितस्ता निषेविताः स्युः सुखसम्भवाय ॥५७॥ |
પ૭. વેશ્યાએ માયવિની હોય છે, એવી કે જેણીના મનમાં ક, વચનમાં કંઈ અને વનમાં કંઇ હાય છે. અને સરંગ સુખને માટે ન હેાય.
57. The company of harlots whose thoughts, speech and action do not correspond to one another, should not be sought b“cause it yields no happiness to the man [ who seeks it ].
૨
वेश्यानुषक्तः परिगर्हणीयसङ्गप्रसंगेन विवेकयोगात् । तथाविधं भ्रश्यति येन देवान् गुरंश्व बन्धूंश्च न सत्करोति ॥ ५८ ॥
५१
૫૮. વેશ્યાસંગી માણસ ખુરી સે।ખતમાં પડી એવે વિવેક ભ્રષ્ટ થાય છે કે તે મૂઢ, ગુરુઓને સત્કારતા નથી અને અન્ધુવને માનતા નથી. ઈશ્વરને તે માને જ શેના?
58. A man attached to a harlot forms undesirable and detestable contacts with wicked persons and thereby loses the faculty of discrimination to such an extent that he ceases to pay respect to elders and relatives, and even to gods.
द्रव्येच्छया कुष्टिनमप्यनंगोपमं परिस्निग्धःशेक्षते या ।
स्नेहज्झितां तां सृजतीमसत्यस्नेहं न गच्छेद् गणिकां कदापि ॥ ५९ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #465

૪૦૨.
अध्यात्मतत्वालोका
૫૯ જે, દ્રવ્યની લાલસાએ કેઢીયાને પણ જાણે એ કામદેવ ન હોય એવી સ્નેહભરી દષ્ટિથી જુએ, અને નિઃસ્નેહ છતાં બહારને ખેટે સનેહ દેખાડે એવી ગણિકાનો સંગ ન કરીએ,
59. A man should never seek the company of a harlot wbo, though devoid of true love in her heart, outwardly shows great regard for him and who, out of greed for money looks upon even a leper witis an eye of tender love, as if he wer: the god Cupid himself.
देहस्य हानिर्द्रविणस्य हानिर्यिवेकहानिर्यशमश्च हानिः । एवं महाहानिपदं विचार्य दौर्जन्यभूमि न मजेत वेश्याम् ।। ६० ॥
૬૦. શરીરની હાનિ, ધનની હાનિ, વિવેકની હાનિ અને આબરૂની હાનિ આમ ગણિકા સંગ મહાહાનિકારક છે. આમ સમજી દુરાચારના, દુર્જનતાના અખાડાસમી એનાથી છેટા રહીએ.
60. By the company of barlots, body, money, wisdom and fame-all are destroyed. Thus knowing them to be an abode of ruin as well as of wickedness, one should refrain from their contact.
रूपं यदेव प्रविलोक्य मायेद् आभ्यन्तरं तस्य यदि स्वरूपम् । विचिन्तयेत् तत्त्वशा, न तर्हि जनः स्मरान्दोलित-मानसः स्यात् ।। ६१॥
૬૧. જે રૂપ જોઈ માણસ મત્ત-પ્રમત્ત-ઉન્મત્ત થાય છે તેના અન્તરિક સ્વરૂપ પર તે જે દિષ્ટિપાત કરે, તે તરફ જે વિચારષ્ટિ ફેંકે તે તેનું ચિત્ત કામના આન્દોલનોથી ન ઘેરાય, ઘેરતું અટકી જાય.
Aho Shrugyanam

Page #466

तृतीय-प्रकरणम्
૪૩
જ 1 જ નથી પણ જો
61, If a man who runs mad with the outwardly bandsome form, ponders really over what its in ward nature is, his mind would not be tossed to and fro by passions,
पराङ्गनासङ्गमपातकामौ सर्वे गुणा आहुतिमाप्नुवन्ति । अतः परं किञ्चन नास्ति मौर्य्यमतः परं नाप्यधर्म चरित्रम् ।। ६२ ।।
૬૨. પરાંગનારંગજનિત–પાપરૂપ અગ્નિમાં બધા ગુણે હોમાઈ જાય છે. આથી વધીને બીજી મૂર્ખતા નથી, આથી વધીને બીજું અષમ ચરિત્ર નથી.
62. All virtues are sacrificed in the Gre of the evil of seeking the company of a woman who is not one's own wife. This is the climax of folly. This is the meaneat type of human character.
पुंसः प्रतीदं प्रतिपाद्यते स्म यद् ब्रह्मवर्ष वनिताजनोऽपि । तात्पर्यतस्तत् क्षमते ग्रहीतुं निजस्थिति चेतसि लक्षयित्वा ॥६३ ॥
૬૩. જે આ બ્રહ્મચર્યને ઉપદેશ પુરુષ પ્રત્યે કર્યો તે ઉપદેશ શ્રીવર્ગને પણ તેની સ્થિતિ પ્રમાણે લાગુ પડે છે. સ્ત્રીને પણ પિતાની સ્થિતિને લક્ષમાં લઈ તે ગ્રહણ કરે.
63. The vow of oelibacy, which in the foregoing exposition is expressed and explained in words referring to men, will be found with Decessary changes equally applioable to women them. relves. They (the litter) should therefore adopt it in spirit, taking into considération their own special condition,
Ahol Shrugyanam

Page #467

अध्यात्मतारोक
शरीरलाभ पुनरात्मलाभं बलस्य लाभं गुणरत्नलामम् । विचिन्त्य चित्तं च दृढं विधाय न शीलमार्गाद् विचलेत् कदापि ॥ ६४ ॥
૬૪. શરીરલાભ અને આત્મલાભનો વિચાર કરી તેમ જ શક્તિ, બળ, આરોગ્ય તથા ગુણરૂપ રત્નોના લાભનો ખ્યાલ કરી પોતાનું મન એવું મજબૂત બનાવવું જોઈએ કે શીલના માર્ગથી વિચલિત ન થાય.
64. One, with firm mind, should rol swerve from the path of morality, taking into consideration the benefits, aocruing therefrom, namely, vigourous physical health, spiritual purity, physical and mental st:ength, and a host of virtues,
अजय्यतेजोऽप्रतिमा प्रसादो ब्रह्मव्रतं सर्वतपः-प्रधानम् । देदीप्यचे जीवनदीपभूतं स्थिरे मन:-स्थामनि तस्य सिद्धिः ॥६५॥
૬૫. બ્રહ્મચર્ય ન જીતી શકાય એવું તેજ છે અને અનુપમ પ્રસાદ છે, સર્વ ત૫માં એ શ્રેષ્ઠ છે. એ જીવનમાં દીપકસમાન ઝગઝગે છે. એની સિદ્ધિ અડગ મને બળ ઉપર આધાર રાખે છે,
65. The Yana of celibacy which is an invincible lagtre or dignity, which is an all-surpassing j'y and which is ibe bigbert of all austerities, shines like a ligbt in life. Success in be (bservance thereof depends upen constant steadiness of mind.
रक्षन्ति ये निःस्खलनं स्वशीलं चलन्ति नो मुन्दर-रूपतोऽपि । जयन्ति शौण्डीरमतल्लिकास्ते तत्कीर्तिगाथा गगने नदन्ति ॥६६॥ .
Aho! Shrutgyanam

Page #468

तृतीय-प्रकरणम्
૬૬. જેઓ પિતાના શીલને અલિતપણે રહ્યું છે અને મોહક સુન્દર રૂપ-સૌન્દર્યના સમીપમાં પણ વિચલિત થતા નથી તે વર-શેખર મહાશયે જ યવન્ત છે, અને તેમની યશગાથાઓ ગગનમાં ગવાય છે.
66. Those persons of exalted intentions and pre-eminent valour are victorious and their glory is extolled in heaven, who unfalteriogly maintain the vow of celibacy and never swerve from it even in the presence of intoxicating beauty.
परिग्रहान्मुछेति मूर्च्छनाच कर्म-प्रबन्धा इति संविलोक्य । परिग्रह सर्वमपि त्यजन्ति द्रव्यादिरूपं मुनयो विरक्ताः ॥ ६७॥
૬૭. પરિગ્રહથી માણસ મૂચ્છિત થાય છે અને મૂચ્છથી કમબન્યાનમાં પડે છે, એમ સમજી વિવેકશાલી મનુષ્ય વિરક્ત મુનિ બનતાં દ્રવ્યાદિરૂપ સર્વ પરિગ્રડનો ત્યાગ કરે છે.
67. Because of cove tousness, undue attachinent to illusory objects takas hold of a being, and the latter in its ture forges bonds of Karma. Seeing this, the sages, being disattached, renounce money and all o her worldly objets.
गृहस्थवृत्तिर्मुनिता च भिने परिग्रही तन्न मुनिहीव । परिग्रह धारयतो मुनित्वे भवेन्न कस्माद् गृहिणो मुनित्वम् ? ॥ ६८ ॥
૬૮ગૃહસ્થજીવન અને મુનિજી ન એ બન્ને ભિન્ન અવસ્થાએ છે, માટે જેમ ગૃહસ્થ મુનિ ન કહેવાય, તેમ પરિગ્રહધારી હોય તે પણ મુનિ ન કહેવાય. પરિગ્રહધારીને મુનિ માનીએ તો ગૃહરથ પણ મુનિ કેમ નહિ કહેવાય ?
Ahol Shrutgyanam

Page #469

૪૦૬
अध्यात्मतश्चालोकः
68 The stutus of a heidoldr &nd th&t of a monk (ascetic) are quite differert. One who pcisesses Parigraha ( i. e. money and the like ) is not a monk. I we call a man, wbo is coveting and po8Fessing Parigraha, an ascetic, then why should a householder who holds parigraba, be not regarded as an #scetic ?
परिग्रहोsगारवतो न निन्द्यो निन्द्यः पुनस्त्यागपथाश्रितस्य । द्रव्येोपभोगे मदन - प्रसक्तेरपि प्रचारस्य न दुर्ववत्वम् ॥ ६९ ॥
૬૯. ગૃહસ્થને માટે પરિગ્રહ નિન્દનીય નથી, પણુ જેણે ત્યાગને માગ ગ્રહણ કરેલ છે તેને માટે જરૂર નિન્દનીય છે. દ્રવ્યના ઉપલેાગમાં કામવાસનાના પ્રસંગની પણ ધાસ્તી છે.
69. Aquisition and possession of parigraha is not improper for a householder, while, in the case of an ascetic, it is doubtlessly open to censure. If the desire for enjoyment of wealth finds place in the heart of an ascetic, then what guarantee is there that the desire for satisfying lust will not find place in his heart?
लाभाशयेनाऽपि धने प्रपन्ने ग्लानि व्रजेत् साधुचरित्रधर्मः | संसारदुर्वात निरोधहेतुः सुनिश्चितं साध्वपरिग्रहत्वम् ॥ ७० ॥
૭૦ કત્ લાભની સભાવનાથી ધન રખાય, પણ એથી સાધુધમ મલિન થાય છે, સૌંસાર–માયાની પુરી હવાથી અસ્પૃષ્ટ રહેવા સારુ અપરિગ્રહ જીવન એ નિઃસન્દેહ હુ સારુ જીવન છે; સાધુજીવન એ પ્રકારનું જ હાય.
70. The acceptance of wealth, even with a view to some good end, detracts from the religious obligations imposed upon
Aho! Shrutgyanam

Page #470

तृतीय-प्रकरणम्
Yatihood. Non-possession of walt! is meant for a Yati as an expedient to av.il the pernicious utmosphere of worldly life. It is essentially important for a monk.
गृहस्थवर्गस्त्वपरिग्रहत्वे गार्हस्थ्य-निर्वाहमलं न कर्तुम् । अतः स कुर्वीत परिग्रहस्य प्रमाणमामाप्रसरावराधि ।। ७१ ॥
૭૧. અપરિગ્રહ સ્થિતિમાં ગૃહસ્થાવસ્થાને નિર્વાહ કરે એ ન બની શકે તેવી બાબત છે, માટે ગૃહસ્થ રીતસર પરિગ્રહનું પરિમાણ કરે. પરિમાણવ્રતથી પણ ગૃહસ્થ તૃષ્ણાના વેગને પિતાના કાબૂમાં લેવા સમર્થ થઈ શકે છે.
71. It is in roesible for a householder to lead his life 88& householder without Parigraba, therefore he should get a limit to bis holding of property, so that the speed of the current of ambition may be obecked.
परिग्रहस्यानवधौ प्रचारे तृष्णा प्रचारं लभते नितान्तम् । ततो जनः पात इवाम्बुराशी भवे निमज्जेदिति वेदितव्यम् ॥ ७२ ।।
૭૨, પરિગ્રહપ્રવાહની અમર્યાદિત સ્થિતિમાં તૃષ્ણને વેગ બહુ જોરથી વધે છે, અને એથી માણસ, સમુદ્રમાં નૌકા ડૂબી જાય, તેમ સંસારમાં ડૂબી જાય છે.
72. We shoull bear in toined that great obtins unlimited hold on the ruind of a ran i Parruha ( a ) be not limited, The result is that he is lost in the ocean of S101āra, just as a boat (overka jed ] sinks and is lost in the oct80.
Aho! Shrugyanam

Page #471

૦૮
seeતરણાતો;
परिग्रहाऽऽसक्तिवशीभवन्तं मुष्णन्ति चारा विषयाभिधानाः।। दहत्यनङ्गो दहनः कषाय-व्याधा निरुन्धन्ति पुनः समन्तात् ।। ७३ ।।
૭૩. પરિચડમાં આસકત થયેલ પ્રાણીની એ દશા થાય છે કે વિષયરૂપ ચારે તેને લૂટે છે, કામરૂપ અગ્નિ તેને બાળે છે અને કષાયરૂપ શિકારીએ તેને ચારે બાજુથી ઘેરી લે છે,
73. A man who abandons himself to excessive greed, is robbed by hiaves called worldly objects, is burnt by the fira cf lust and is besieged all around by the hunters in the form of passion
पापस्य चल्लीमसुखस्य खानि दोपावली-मातरमाहुराशाम् । માતંત્ર જાતિ વેદાન પત્ર મા શશિને ૭૪ .
૭૪. તૃષ્ણ પાપની વેલડી છે, દુઃખની ખાણું છે અને દેષપરમ્પરાની જનની છે. જ્યાં ચન્દ્ર અને સૂર્યનાં કિરણે નથી જઈ શકતાં ત્યાં પણ તૃષ્ણાની ઊમિઓ પહોંચે છે.
74. Hunkering for worldly objects is called the creeper of sins, mine of calamities and source of a host of vices. The waves of desira extend to, and spread in, places where neither the rays of the moon, nor those of the sun, are able to penetrate.
आक्रान्त विश्वप्रितयोऽपि लाभ-महार्णवस्तः प्रसरन् निरुद्धः । यमोऽशतोऽप्येष समाश्रितो थैरेवंविधाः स्युगृहिणाऽपि धन्याः ॥ ७५ ॥
૭૫. લેભાવનું પૂર ત્રણે જગત્ પર આક્રમણ કરી રહ્યું છે. કિન્તુ જેમણે આ અપરિગ્રહ-ત્રત અંશથી પણ સ્વીકાર્યું છે તેઓ પણ લેભ-સાગરને પ્રસરત અટકાવવામાં સમર્થ થઈ શકે છે. એવા વ્રતધારક ગૃહસ્થ પણ ધન્ય છે.
Aho Shrutgyanam

Page #472

तृतीय-प्रकरणम्
४०९
75. Those who have even partially pranised the vow of non-oove tousness, are able to check the tiles of the ocean of greed which have pervaded the three worlds. Susb persons thongh bouseholders deserve to be congratulated.
आरम्भभारा भववृक्षमूलं परिग्रहः कारणमस्त्यमीपाम् । तस्मादवश्यं नियतप्रमाणं परिग्रह संविदधीत गेही ॥ ७६ ।।
૭૬. ભવ-વૃક્ષનું મૂળ કલુષિત આરંભમાં છે, અને આરભનું કારણ પરિગ્રહ છે; માટે ગૃહસ્થ પરિગ્રહનું સમુચિત પરિમાણ અવશ્ય કરવું જોઈએ.
76. The tree of worldly existence has its root in activities (which involve sins like injury and others and desire for wealth is the cause of these activities. A householder should therefore set a limit to the acquisition and possession of property.
एतानहिंसादि-यमान् स्वशक्तेरहन्ति सम्पालयितुं समग्राः । धर्मोऽस्त्ययं सार्वजनीन एव स्वाभाविकी जीवन- नीतिरेषा ॥ ७७॥
૭૭, આ અહિંસા આદિ અમેને પોતાની શક્તિ અનુસાર બધા પાળી શકે છે. અને સાર્વજનિક ધર્મ છે અને જીવનની રવાભાવિક નીતિ છે.
77, All should always obrerve these five Yamas aocording to their own individual capacity. These ( five ) Yamas constitute the prescribed course of conduat (धर्म) universally applicable:to all:and naturally form the bare Principles of coudinct in life.
Aho! Shrutgyanam

Page #473

દશ૦
अध्यात्मतत्याकोंकः
ધીજૈવહિંપ્રમુણા મા વિશા-રાઘવછન્નતિયા વિનંત છે ते सार्वभौमा उदिता महावतं वितर्क-बाधे प्रतिपक्ष-भावनम् ॥ ७८ ॥
૭૮. આ અહિંસા આદિ યમે દેશ, કાળ વગેરેની મર્યાદા વગરના સાર્વ. ભૌમ બને છે ત્યારે “મહાવ્રત” કહેવાય છે. “વિતર્ક એટલે હિંસા આદિ દે, એ દે તરફથી બાધા આવતાં પ્રતિપક્ષ અહિંસા આદિ) તત્ત્વોની ભાવના કરવી.
78. When these Yumnas (Alinzi and others) are not delimited or controllei ly the exigenres of time and place etc., they constiute the Great Vows (197) in their highest conception, applicable in all plain and at all mes (mga). When perverse witae ail us, we should coolti fact them by thinking about ibeir opposites (Ahinand viber),
वितर्कवाधे प्रतिपक्ष-भावनाद् योगस्य सौकर्यमवेक्ष्य योगिनः । यमेषु योगस्य प्रभाषिरेऽङ्गतां विनापनेता प्रथमं हि युज्यते ।। ७९ ।।
૭૯. પ્રતિપક્ષની ભાવનાથી અર્થાત્ અહિંસા આદિ સદ્દગુણેની અમૃતરૂપ ભાવનાના ઉત્કર્ષથી “વિત’ પર અર્થાત્ હિંસા આદિ દુર્ભા ઉપર દાબ પડતાં યોગભૂમિ ઉપરનું પ્રસ્થાન સરળ થાય છે. એટલા માટે યમ–નિયમને યોગનાં અંગ બતાવવામાં આવ્યાં છે; કારણ કે વિઘોને હઠાવનારની પહેલી જરૂર હોય.
79. Perverse ideas (feat) are removed by pondering over their opposites and thus the path ni Yoga is rendered easier. Therefore the pages regard the Yarras as forcing tbe purt and parcel of Yoga. It is bat proper that the remover of in pediments should rec-ive first preference.
Ahol Shrutgyanam

Page #474

તૃતીય-પ્રભાળમ્
अनन्तमज्ञानमनन्तदुःखं हिंसादिदुष्कर्म फले विभाव्ये । अतः प्रकर्षं समुपेयुषां यत् फलं यमानामभिधीयते तत् ॥ ८० ॥
૮૦.
અને
આ ર્હિંસા આદિ દયાનુ ફળ અનન્ત અજ્ઞાન અનન્ત દુઃખ છે એમ સ્થિર ચિત્તથી ભાવના કરતા રહેવુ જોઇએ, એ પ્રકારની ભાવના જેમ પુષ્ટ થાય તેમ અહિંસા આદિ યમા પુષ્ટ થાય. અખંડ ભાવનામળથી ઉન્નત દશાએ પહેાંચેલા યમાનાં મૂળ જે દર્શાવ્યાં છે તે નીચે પ્રમાણે છે.
80. One should well reflect on this truth that unfathomable
ignorance and unending misery are the results of perverse ideas (Hínea and others). What result is brought about by the Yamas when they are practised to perfection with the aid of the above-said refleetion, will now be stated.
आद्यव्रतस्थैर्यवतः पुरः स्युर्निसर्ग - वैश अपि शान्तिभाजः । सत्यवते प्राप्तवति प्रतिष्ठां विनोद्यमेनापि फलस्य सिद्धिः ॥ ८१ ॥
ર
૮૧. જે મહાનુભાવના જીવનમાં હિંસા પ્રતિ ત થાય છે તેની આગળ નિસગવરી-જન્મસિદ્ધ વૈરી પ્રાણીઓ પણ પાતુ નાં વૈર મૂકી દઈ પરસ્પર શાન્તિ ધારણ કરે છે, સત્યવ્રતની સ્થિરતાનું પરિણામ અનાયાસ કાŚસિદ્ધિમાં આવે છે, એ સ્થિરતાના પરિણામે વચર્નાદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.
81. In the presence of one who firmly observes the vow of Abinsa, even creatures with natural antipathy against one another, are quieted down into being mutually friendly. When the vow of truthfulness is determinately practised it fructifies actious without efforts.
अस्तेयनाम - तनिश्चलत्वे रत्नानि जायन्त उपस्थितानि ।
प्रतिष्ठिते ब्रह्मणि वीर्यलाभपरिग्रहे जन्मकथन्त्व - बोधः ॥ ८२ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #475

अध्यारमतवालोकः
૮૨. અસ્તેયવ્રત સ્થિર થતાં સર્વ દિશાનાં રત્નનિધાને ઉપસ્થિત થાય છે. બ્રહ્મચર્યની પ્રતિષ્ઠાથી વચેલાભ પ્રાપ્ત થાય છે. અપરિગ્રહવ્રતના ઉત્કર્ષે (નિમમત્વ ભાવથી ચિત્તની શુદ્ધિ થવાથી) પૂર્વજન્મનું સ્મરણ પ્રકટે છે.
82. When the row of non-stealing is practised unswervingly tbere is the acquisition of jewels (things held precious) from all quarters. When the vow of celibacy is firmiy observed it gives immense virility (power) and the row of non-covetousness revived memory of past births.
अष्टौ च योगस्य वदन्ति दृष्टीरष्टाभिरङ्गैः सह ताः क्रमेण । सुश्रद्धया सङ्गत एव बोधो दृष्टिवभाषे प्रथमात्र मित्रा ॥ ८३ ॥
૮૩. ગની આઠ દૃષ્ટિઓ બતાવવામાં આવી છે. એ દષ્ટિએ ક્રમશઃ પૂર્વોક્ત યોગનાં આઠ અંગોથી સમન્વિત છે. સુદ્ધાયુક્ત જે બોધ તેને “દષ્ટિ કહેવામાં આવે છે. એમાં પહેલી “મિત્રા છે.
83. ccording to the wi-e. Yoga de+ls with eight aspects of mental attitude (fo), which are respectively correlated to the eight divisions (as) of the Yoga (mentioned Drfore). Drishti is a sort of mental perception associated with right belief. The first of these Drisbtis is called Miti
मन च मित्रा-शि दर्शनं स्याद्, इहोपमानं च कणस्तृणाग्नेः । न भक्ति-सेवादिषु खेदवृत्तिने वर्तनं द्वेषि पुनः परत्र ॥ ८४ ॥
૮૪, મિત્રામાં “દશન”મદ હોય છે, એવું મન્દ કે જેને તૃણાગ્નિના કણના ઉદ્યોતની ઉપમા અપાય છે. આ દષ્ટિમાં વર્તમાન મનુષ્યને ભકિત અને સેવા આદિનાં કાર્યોમાં ખેદ ઊપજતો નથી, અને બીજા તરફ દ્રષવાળું વર્તન હોતું નથી.
Ahol Shrugyanam

Page #476

तृतीय-प्रकरणम्
84. In the Mitra Drishti, perception is dim. Hence it is compared to a spark of the fire of grass. Tu this stage one is not averse to devotion or service nor is rancorous to otiers.
देवाधिदेवे कुशलं च चित्तं प्रवन्दनं संस्मरणं च तस्य । योगस्य बीजं सुमना इदं सद् गृह्णाति दृष्टाविह वर्तमानः ॥ ८५॥
૮૫. આ દ્રષ્ટિમાં વર્તમાન ચિત્ત ભગવાળું હોય છે. પ્રભુ વન્દન, ભગવસ્મરણ આ દષ્ટિમાં પ્રવર્તે છે. આ પ્રકારનું શુભ ગ-બીજ આ દૃષ્ટિમાં વર્તતે સજન પ્રાપ્ત કરે છે.
85. A good-minded one who has elevated himself to this Drishti, zows the good seed of the Yoga consisting of fond attachment to the Dispassionate One, as also salutation to end remeinbrance of Hir.
संसारवासाद् विरता असङ्गा आराधयन्तश्च महाव्रतानि । आदर्शभूताः शुभसाधनायां यथोचित सेवति सजनस्तान् ।। ८६ ।।
૮૬. પ્રસ્તુત દૃષ્ટિને પામેલ સન, જેઓ સંસારવાસથી વિરત છે, નિઃસંગ છે, તપોધન છે અને મહાવ્રતસમ્પન્ન છે તેમ જ કલ્યાણમાગની સાધનામાં આદર્શાભૂત એવા સન્તાની યાચિત સેવા કરે છે.
86. A:d he, the good on", duly serves those who have forsaken association with workily life, who are observing the Great Vows and who are ideals on the path of spiritual good.
उद्विग्नता चात्र भवप्रपञ्चात् सामान्यतोऽभिग्रहपालन च । समादग्थोज्ज्वलधर्मवाचा श्रद्धा पराऽऽस्मार्थ-निबोधने च ।। ८७॥ .
Ahol Shrutyanam

Page #477

अध्यात्मतत्वालोकः
૮૭. આ દૃષ્ટિમાં ભવ–પ્રપંચ તરફ ઉદ્વેગ હોય છે. સામાન્ય પ્રકારના અભિગ્રહ(સામાન્ય સંક૯પેનું પાલન હોય છે, ધર્મની પવિત્ર વાણ, પવિત્ર ધર્મશાસ્ત્ર તરફ આદર હોય છે અને યોગબીજનું (આત્મકલ્યાણનું) સાંભળવામાં બહુ શ્રદ્ધા હોય છે,
87. While a man is in this Drishti, he naturally feels disgust for the ocean-like Samara. He ordinarily submit shimself to progressive discipline or some rows and has due respect for religious (auspicious) precepts or scriptures aud full faith in listening to the essential principles of spiritual advancement.
एवं च दृष्टाविह वर्तमानः कृपापरा दुःखिषु भद्रमूर्तिः । औचित्यसम्पालनतत्परश्च योगाभिरूपैः कथयाम्बभूवे ॥ ८८ ॥
૮૮. આ દૃષ્ટિમાં વર્તમાન ભદ્રસૂતિ સર્જન દુઃખી પર દયા હેય છે, અને ઓચિત્યનું પાલન કરવામાં તત્પર હોય છે. પ્રથમષ્ટિગત પ્રાણી આવા પ્રકારને ચેગાચાર્યોએ વર્ણવ્યો છે.
88. Adepts in Yoga say thet the good-minded one who has attained to this stage, sympathiscs with the distressed and takes to right line of action.
दुर्बोध-धर्मे विपुलोऽम्बुवाहो दुर्वर्तन-द्रौ निशितः कुठारः । सत्सङ्गतिर्या विबुधैन्यंगादि तत्प्राप्तिरत्र प्रगनिदानम् ॥ ८९ ॥
૮૯. સત્સંગતિ, જે દુર્બોધરૂપ ઘામને શમાવવામાં વિપુલ જલધર સમાન છે અને દુરાચરણરૂપ વૃક્ષને કાપવામાં તીક્ષણ કુઠારરૂપ છે, તે આ દૃષ્ટિમાં આમે. નતિના સાધન તરીકે પ્રાપ્ત થાય છે
Aho! Shrutgyanam

Page #478

તૃતીય-
89. A person being in this Drishti, acquirea, ag an aid to spiritual progreso, the company of the good, which removes misunderstanding just as a shower of rain removes heat and which deals & deadly blow to bad conduct just as a sharp axe outs down a tree.
अन्त्ये 'परावर्त' इमां च दृष्टिं कल्याणरूपां लभते सुभागः। યથા ક્રાન્તિ ડિક્ષા માલ-દુચિમઢ: ઘત્તિ ૧૦ |
૯૦ છેલ્લા “પુલ પરાવર્ત” કાળમાં આ કલ્યાણરૂપ દષ્ટિ ભાગ્યવાન્ પ્રાપ્ત કરે છે. “ગ્રથિ’–ભેદનું (નિબિડ કર્મચરિને ભેદવાનું) કાર્ય જેને નજીકમાં થવાનું છે એવા ચેતનને છેલા “યથાપ્રવૃત્તિકર માં આ (પ્રથમ દષ્ટિનું) જીવન પ્રાપ્ત થાય છે. (યથાપ્રવૃત્તિ કરણ” એ આત્માના પરિણ મવિશેષનું નામ છે)
90. The fortunate one attaing to this stage in the course of the last Padgala-Parafarta time and in the last .Yatbápravritti. karann' stage, when the cutting of the Karmic knot, is very near.
चतुर्दशोक्तानि जिनागमे गुणस्थानानि तत्र प्रथमं निगद्यते । समागतस्य प्रथमामिमां दृशं शास्त्रे तु सामान्यत एव वर्णितम् ॥ ९१ ॥
૯૧. જિનાગમમાં ચોદ ગુણસ્થાનું પ્રતિપાદન કર્યું છે. તેમાં પહેલું ગુણસ્થાન આ પ્રથમ દૃષ્ટિમાં આવતાં પ્રાપ્ત થાય છે. શાસ્ત્રમાં તે સબન્ધી જે અન્ય કથન (અવિકસિત બધા જીવમાં પ્રથમ ગુણસ્થાનક છે એવું કથન કર્યું છે તે સામાન્ય દષ્ટિએ (સામાન્ય ચેતના ગુણની દષ્ટિએ) કરવામાં આવ્યું છે.
91. In the Jaina scriplures are mentione : fourieen evolutionary stages of development of virtues [ Gunastiãou). He w bo has attained to this Drishti, is said to have reached the first stage
Aho 1 Shrutgyanam

Page #479

अध्यात्मतरषाकोकः
of development. When the scriptures eag that even all those who have not yet reached to this Drishti, are also included in the first Gunasthana, it is an ordinary or general description with & view to their nature of Chetar & only (and not a scientific one).
यमेन युक्ता प्रथमा दृगुक्ता तारा द्वितीया नियमेन युक्ता । शौचस्य सद्भावनया च तत्र विरक्तिरङ्गे, न पराङ्गमोहः ॥ ९२ ।। सुसत्त्वसिद्धिः सुमनस्कभाव एकाग्रभावो जय इन्द्रियाणाम् । आत्मस्वरूपेक्षणयोग्यता च फलान्यमूनि प्रतिपादितानि ।। ९३ ।। सन्तोषतश्चोत्तमसौख्यलाभः स्वाध्यायतो दैवत-दर्शनं च ।। વારિદ્રશળ તાના જ સિદ્ધિ છો. સમાધિ વિધાન ૨૪ .
૨-૯-૬૪ - મયુક્ત પહેલી હષ્ટિ કહેવાઈ નિયમ-યુક્ત બીજી દૃષ્ટિ તારા છે. તેમાં નિયમના શોચ, સન્તોષ, સ્વાધ્યાયે, તપ અને ઈશ્વરપ્રણિધાન એ પાંચ ભેદે છે, તે પછી પ્રથમ ય તેની ભાવનાથી પિતાના દેહ પર વેરાગ્ય પેદા થાય છે અને અન્યદેહ ઉપરનો મેહ શાંત થાય છે. વળી, સત્ત્વગુણની સિદ્ધિ, માનસિક ઉલ્લાસ, એક ગ્રતા, ઇન્દ્રિયજય અને આત્મસ્વરૂપને અવલોકવાની યેગ્યતા પ્રાપ્ત થાય છે. શૌચનાં આટલાં ફળ બતાવ્યાં છે. સન્તોષથી ઉત્તમ સુખને લાભ થાય છે, સ્વાધ્યાયથી ઈષ્ટ દેવતાનું દર્શન થાય છે, તપથી શરીર તેમ જ ઈન્દ્રિયોની સામર્થ્ય-સિદ્ધિ સાંપડે છે અને ઈશ્વરપ્રણિધાનથી સમાધિ પ્રાપ્ત થાય છે. (આ પહેલી બે દષ્ટિઓમાં યમ, નિયમનું પાલન સામાન્ય પ્રકારનું સમજવું.)
92-93 94. In the first Drishti stress is laid on observance of Yamse. while in the second Driebti called Tárá, observance of Niyamas is imperative. Of the Niyamas [, રોષ, તપ, દશાSUIT and al-a za), constant contemplative practices of purity [uta) bring on indifference for one's own body and disattachment towards other bodies; moreover, by the practices of purity (via),one gets mental de iunt in purity, concentration, control over senses and fitness for the introspection of his ioner-self, And from contentment (Frate) results the acquisition of excellent
Ahol Shrugyanam

Page #480

तृतीय-प्रकरणम्
happiness; healthiness of the body and the senses is acquired through religious austerities (aq); study of spiritual truth (981) leads to the blessed sight of the deity; and the meditation of God ( satu foteca) facilitates deep concentration (Samadhi).
अस्यां च तारा-दृशि गोमयाग्निकणोपमं दर्शनमभ्यधायि । नोद्विग्नभावोत्र हितप्रवृत्ती तत्वावबोधस्य पुनः समीहा ।।९५||
૯૫. આ “તારા દદિમાં છાણાના અગ્નિના કણ જેવો બંધ હોય છે, અર્થાત પહેલી દૃષ્ટિના બંધ કરતાં કંઈક સ્પષ્ટ હોય છે, એટલે કે આ દષ્ટિમાં મિત્રા” કરતાં કંઈક વધુ સ્પષ્ટ દર્શન હેય છે. હિતાવહ કૃત્યસાધનમાં આ દષ્ટિવાળાને ઉદ્વેગ આવતું નથી. આ દષ્ટિને આત્મા તત્ત્વજિજ્ઞાસુ હોય છે.
95. In this Tara Drishti, the wise say that the perception is like & spark of fire of cowdung cake. There is no fatigue in doing beneficent or religious actions in this Drishti and there is an ardent desire for realization of truth,
प्रीतिस्त्वविच्छिन्नतयाऽत्र योग-कथासु भक्तिविमला च सत्सु । नायोग्यकर्माचरणं च शिष्टाः प्रमाणमित्यन्यमतेषु साम्यम् ।। ९६ ॥
૯૬. ગકથામાં તેને પ્રેમ અવિચ્છિન્ન હોય છે અને પુરુષ તરફ તેને બહુમાન હોય છે. આ દષ્ટિમાં નિશ્વિત આચરણ નથી હેતુ, અને “શિષ્ટ પ્રમાણ છે” એવી ભાવના હોવાથી (એવું સરલ ચિત્ત હોવાથી) અન્ય મતો તરફ સમભાવ હોય છે.
96. In this Drishti there is unmitigated fondness for hearing about the subject of Yoga, pure devotion towards the good and no inclination towards bad actious, And in this Drishti one
Ahol Shrutgyanam

Page #481

अध्यात्मतसादोकः
cherishes religious tolerance considering that the wise and the good (of any persuasion) are treated as authority" by persons of that persuasion.
यत्राऽऽसने योगतृतीयका दृष्टिबला सा विदिता तृतीया । दृढं च काठाग्निकणप्रकाशोपमं भवेद् दर्शनमत्र दृष्टौ ।। ९७ ॥
૯૭. ત્રીજી દષ્ટિ “બલા છે જેમાં ચેગનું ત્રીજું અંગ “આસન’ પ્રાપ્ત થાય છે. આ દષ્ટિમાં જે દર્શન હોય છે તે કાણાગ્નિના કણને પ્રકાશ જેવું દઢ હોય છે.
97. The third Drishti is called Salā which is co-related to a seat or posture (Asana], the third division of Yoga. Here the perception is as steady as the light of a spark of wooden fire.
तत्वस्य शुश्रूषणमत्र भूरि क्षेयो न योगस्य पथि प्रयाणे । असाधुतृष्णात्वस्योरभावात् स्थिरं सुखं चासनमाविरस्ति ।। ९८ ॥.
.
૯૮, આ દષ્ટિમાં તવશ્રવણની આકાંક્ષા ઉત્કટ હોય છે, અને ઉગજન્ય '५' (विक्षेप) होष, योगप्रवासमा नउतर ४२ना२ छ, तेजी . य छे. અગ્ય લાલસા અને ત્વરા (બીજી બીજી બાબતની ઉત્સુકતારૂપ ત્વરા) શાન્ત થઈ જવાથી આ દષ્ટિમાં રિથર અને સુખરૂપ આસનની સિદ્ધિ થાય છે.
98. In this Drishti one feels an ardent desire for hearirg the religious or spiritual truth; fioklemindedness vapishes and so it does not obstruct the path of Yoga; and on account of the absence of improper desires and of undue haste he becomes used to some steady and comfortable seat.
अतोऽन्तरायाः शममाप्नुवन्ति द्वन्द्वाभिघातो न च सम्भविष्णुः । अपायदुरीभवनेन सत्यं भवेत् समस्तं प्रणिधानपूर्वम् ।। ॥ ९९ ॥
AhoiShrutgyanam

Page #482

ગ્રતા
૯ આસનસિદ્ધિના બળથી શારીરિક રોગની અવ્યવસ્થા વગેરે) અન્તરાયે ઠંડા પડે છે, અને શીતષ્ણાદિ દ્વન્દ્રથી અભિભૂત થવાય એવું નૈર્બલ્ય દૂર થાય છે. વિપકારી દેશે દૂર થવાથી આ દૃષ્ટિમાં સમસ્ત ધર્મ-કૃત્ય મનની સાવધાની સાથે થાય છે.
99 Owing to the acquisition of some such posture, disturbiog obstacles are removed. There is no possibility of his being disturbed by heat and cold and similar couples of opposites; and the impediments being removed, all religious rites are done oarefully and with mature deliberation,
यूनः सकान्तस्य विदग्धबुद्धेर्यथा सुगेयश्रवणेऽभिलाषः । इमां दृशं प्राप्तवतस्तथा स्यात् तत्वावरोधश्रवणामिलापः ॥ ॥ १० ॥
૧૦૦ રમણસમેત નિપુણ યુવકને સુન્દર સંગીત સાંભળવામાં જ રસવૃત્તિ હોય છે, તેટલી રસવૃત્તિ તસ્વશ્રવણ માટે આ દષ્ટિવાળાને હોય છે. આ તત્વશુશ્રષાને ગુણ આ દૃષ્ટિમાં પ્રકટે છે.
100 One who has attained to this state, takes a much delight in hearing about knowledge of reality as a young man of refined taste with his beloved by his side does in bearing enchanting songs.
असत्यमुष्मिन श्रुतमप्यपार्थमिवोषरायां भुवि वीजवापः । सति त्वमुस्मिन् परसाधनानि कर्मक्षयायाऽसुलभानि न स्युः ।।। १०१ ॥
૧૦૧ જ્યાં શુશ્રષા નથી, ત્યાં શ્રવણની શી કિમત? ઉખર જમીનમાં બીજવપનની જેમ તે વ્યર્થ જાય, પરંતુ જ્યાં શુશ્રષાની ઊર્મિ વહે છે, ત્યાં કમ ક્ષય સાધવાનાં બીજાં સાધનો પણ સુલભ થઈ જાય છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #483

अध्यात्मतत्वालोकः
101. In the absence of desire for bearing about the knowledge of truth (T ), the mere hearing of it, bears no fruit As do the seeds in a barren soil, while if the desire for bearing it exists ardently, other means for the destruction of Karmic forces, will be easily available.
સીજsવિતા વાળને વાગોળાનેન માતા તુરીયા | अस्यां च तस्वश्रवणप्रवृत्तिर्दीपप्रभासन्निभदर्शनायाम् ॥ ॥ १०२ ॥
૧૦૨ થી દષ્ટિ “દીપ્રા છે. આ દૃષ્ટિ પ્રાણાયામવાળી છે. આ દૃષ્ટિમાં ઉત્થાન દેષ (સાધનપ્રણાલીનું ભાંગી પડવું એ જાતની ખેડ) દૂર થાય છે. અહીં તત્ત્વશ્રવણ પ્રાપ્ત થાય છે. આ દષ્ટિનું દર્શન દીપકની પ્રભા સરખું બતાવવામાં આવ્યું છે,
102 The fourth Drishii is called Diprā which is characterized by restraining and regulating of breath (Prádájama], and is free from the obstacles to Yoga. In this stage he is prepared to hear the truth, The perception here is compared to the light of a lamp.
પર જાણTamતિ-કરો ત ઘોશિમિ શાળામાં જમા ! स रेचकः पूरक-कुम्भको च श्वासो बहिर्वृत्तिरिहाऽऽदिमः स्यात् ॥१.३॥ प्रपूरणं तस्य च पूरकः स्यात् स्थिरीकृतिस्तस्य च कुम्भकः स्यात् । एकस्वमाया न हि योगकाराा, केचित् ततो यान्ति पथेदृशेन ॥ १०४ ॥
(યુ )
૧૦૩-૧૦૪ શ્વાસ-પ્રશ્વાસની ગતિનો રેધ કરે એને “પ્રાણાયામ કહેવામાં આવે છે. તેના ત્રણ પ્રકારો છે. રેચક, પૂરક અને કુશ્મક. રેચક એટલે બહિવૃત્તિ શ્વાસ, અર્થાત્ અન્દરના શ્વાસને બહાર કાઢે તે રેચક, પૂરક એટલે અન્તવૃત્તિ શ્વાસ, અર્થાત બહારના વાયુને ખેંચી અન્દર પૂરવાનું જે કામતે પૂરક; અને તે પવનનું સ્તભન કરવું, અર્થાત તેને સ્થિર કરી રેકી રાખવો તે કુરભક.
Ahol Shrutyanam

Page #484

તૃતીય-પ્રસંનમ્
४२१
ચેાગાભ્યાસીએ આવા એક સરખા સ્વભાવના નથી હેાતા, એટલે કેટલાક આ જાતને માગ પણ ગ્રહણુ કરે છે.
103–104 Control over inhalation and exhalation of breath is called Pranayama, It is of three kinds: Rechaka, Paraka and Kumbhaka. Rechaka means exhalation, Puraka means inhalation and Kumbhaka means suspension. All who practise Yoga, not being of the same or similar nature do not necessarily follow the same method, but only some follow this path.
स्याद् भावतः प्राणयमस्तु बाह्यभावस्य रेकात्, परिपूरणेन । विवेकभावस्य समुज्ज्वलस्य स्थिरीकृतेर्वास्तवमेतदङ्गम् ॥ ॥ १०५ ॥
૧૦૫ પ્રાણાયામની ખરી ઉપચેાગિતા તેના ખીજા અર્થમાં છે. મેહ-મમત્વરૂપ આહ્વભાવનું રૅચન કરવું તે રેચક, અન્તર્ભાવનું ( વિવેકભાવનું) પરણુ કરવું તે પૂરક અને નિશ્ચિત તત્ત્વાર્થનું સ્થિરીકરણ તે કુમ્ભક. આ ભાવ-પ્રાણાયામ છે.
105 The real utilily of a 14 is appreciated when it is understood not in its physical sense, but in its spiritual sense. Exhalation of passionate addiction to externals is called BbavaRechaka, inhalation of enlightened discrimination with regard to internal nature is Bhava-Puraka and making steady in the mind the real truth is Bhāva-Kumbhāka. This Bhavn~Pranayam& is the real part of Yoga.
स्त्रीतोऽपि पुत्रादपि मित्रतोऽपि धर्मः प्रियः स्यान्निज देहतोऽपि । क्षिपेत धर्मार्थमपि स्वान् प्राणान्त-कष्टेऽपि न तु त्यजेत् तम् ॥ ॥ १०६ ॥ ।
૧૦૬ આ દૃષ્ટિમાં સ્રી, પુ, મિત્ર અને પેાતાના પ્રાણુથી પણ ધમ પ્રિય હાય છે. આ દૃષ્ટિવાળે થને માટે પેાતાના પ્રાણ આપવા તૈયાર થાય, પરન્તુ પ્રાણાન્તકમાં પણ ધમ તે ન છે!ડે. ( આ દૃષ્ટિને જીવ ધમ ભાવનામાં આટલા વિકસિત થયેલા હાય છે. )
Aho! Shrutgyanam

Page #485

अध्वात्मतत्वालोकः
106 In this drishti Dharma (good conduet) is dearer to him than even his wife, friend and son. He becomes ready to sacrifice his life for the sake of Dharma. and does not abandon it even at the risk of his life,
સર
एवं भवक्षारपयोनिरासात् तत्त्वश्रुति - स्वादुजलेन पुण्यम् । बीजं प्ररोहप्रवणं करोति सम्यङतिः सद्गुरुभूरिभक्तिः ॥ ॥ १०७ ॥
૧૦૭ આમ સદ્ગુરુભક્ત સત્બુદ્ધિ સજ્જન ભવવાસનારૂપ ખારા પાણીને ત્યજી તત્ત્વતિરૂપ વાદુ જળથી પુણ્ય-ખીજને વૃદ્ધિ પમાડે છે.
107 The wise one, with due devotion to his good preceptor, discards the salt waters in the form of the worldly emotion and feeds the seed of Yoga with the Sweet waters of the hearing of true knowledge.
मिथ्यात्वमस्मिथ दशां चतुष्केऽवतिष्ठते ग्रन्ध्यविदारणेन ।
थेर्विभेदो भवति स्थिरायां तद् दृक् चतुष्केऽत्र न सूक्ष्मबोधः ।। ।। १०८ ।।
૧૦૮ આ ચાર દષ્ટિએ સુધી ‘ગ્રન્થિ’-ભેદ ( ( માહરૂપ ગ્રન્થિના ભેદ ) ન થતા હૈ।વાથી ‘મિથ્યાત્વ’ રહે છે. ‘ગ્રન્થિ’ના ભેદ ‘સ્થિરા’ (પાંચમી) દૃષ્ટિમાં થાય છે. અતએવ આ દૃષ્ટિ સુધી સૂક્ષ્મબોધ (‘ જે દશન-મેહ ’ ટૂટવાથી પ્રગટ થાય છે તે ) અનુદિત રહે છે.
108 Till the end of the fourth stage (aft), perverted understanding (which makes no distinction between the soul and the body ), in other words, Mithyitva ( માવ ) persists, because the knot of ignorance and delusion is not loosened till then. The knot gets loosened in the fifth Drishti called Sthira ( for ), This is the reason why correct minute perception is not possible during the first four Drishtis.
Aho! Shrutgyanam

Page #486

તૃતીય-કશાળમ્
मिथ्यात्वदोषस्य पराजयेन संसारदुःखौध-निबन्धनस्य । सत्सङ्गतो दुर्गतिकारणस्य कुतर्कराहोः प्रपलायनं स्यात् ।। ।। १०९ ॥
૧૦૯ મિથ્યાવષ સંસારની દુઃખરાશિનું મૂળ છે. સત્સંગના ચેપગે તેને પરાજય થતાં દુર્ગતિકારક એ કુતરૂપ રહુ પલાયન કરી જાય છે,
109 Mithyatva is the root-cause of all cala unities that are met with in this world. That being overcome through association with the good, the Rahu in the form of perverted reasoning leading to perdition, ilees away.
शमाम्बुवाहे प्रतिकूल-वातं सद्बोध-पद्मे च हिमोपपातम् । શ્રદ્ધાનાલ્વે સાવજ ર નિંગ હિતં દારિત કુતરા ને | ૨૦ |
૧૧૦ (કુતકને ખ્યાલ આપતાં ગાચા કહે છે કે, કુતર્ક શમભાવની જલવૃષ્ટિને રોકવામાં પ્રતિકૂળ પવનતુલ્ય છે અને સબોધરૂપ કમલ પર હિમપાત છે, તેમ જ તત્ત્વશ્રદ્ધાનમાં શલ્યભૂત અને ગર્વપષક છે. કુતમાર્ગને આશ્રય લઈ માણસ પોતાના હિતનું હનન કરે છે.
110 One destroys one's own good by resorting to perverted reasopiog (a ) which is compared to an unfavourable wind dispersing the clouds of tranquillity, to a fall of snow on the lotus in the form of good advice, and to a thorn in righteous belief, and which serves to excite pride.
समासु वादप्रतिवादजल्पा विशारदानां विविधा भवन्ति । तत्वान्तसिद्धिर्नहि लभ्यते तैर्दृष्टान्तभूतस्तिलपीलकोत्र ॥ ॥ १११॥
૧૧૧ વિદ્વાનોની સભાઓમાં અનેક પ્રકારના વાદ-પ્રતિવાદ ચાલે છે, પરંતુ એથી તસ્વસિદ્ધિ પામી શકાતી નથી. એમાં ઘાણને બળદનું ઉદાહરણ વિચારી શકાય.
Aho I Shrugyanam

Page #487

अध्यात्मतत्वालोकः
111 In the assembly of the learned, there take place discussions and rejoinders of various kiade. Indeed they do not lead to the realization of truth or to any absolute conclusion. This is illustrated by 'Tilapilaka' i 8. an ox turning round in & mill without making any progress.
एकेऽभियुक्ता अमुक पदार्थ यथानुमानैः परिकल्पयन्ति । अन्येऽभिरूपा अमुमेव भावमन्यस्वरूपं प्रतिपादयन्ति ॥॥११२ ॥
૧૧૨ એક પક્ષના વિદ્વાનો અમુક પદાર્થને અનુમાનના બળે જેવા રૂપમાં નિરૂપે છે, તે જ પદાર્થને બીજા વિદ્વાન બીજી રીતે પ્રતિપાદન કરે છે.
112 What is almost seen in the assemblies of learned people is that the learned disputants on one side, by speculating on probabilities, try to describe or propound one thing in one manner, while tireir learned opponents describe or propound the game thing in & different manner.
अतीन्द्रियार्था यदि हेतुवादैविनिश्चयस्यकपदीमुपेयुः। एतावतः कालत एव ते स्युर्विनिश्चिता विश्व-विशारदेषु ।। ॥ ११३ ॥
૧૧૩ અતીન્દ્રિય પદાર્થો જો તર્કબળથી નિશ્ચિત થયા હેત અગર થઈ શકતા હતા તે આટલા કાળે જગતના વિદ્વાનેએ તે પદાર્થોને નિશ્ચય કયારનો કરી ના હેત.
113 If incontrovertibly logical proof had been possible in regard to matters beyond the reach of senses, the learned men of the world could have arrived at & definite conclusion long ago.
Ahol Shrutgyanam

Page #488

સૂતી હબ
કર૬ વાહનાઝ તજાત્રા કરમાવાચારમાં થી. तत्वस्य सिद्धेः पथ एक एव योगो विना यं खलु नास्मसिद्धिः ॥॥ ११४॥
૧૧૪ જ્યાં આત્મસાધના નથી, ત્યાં વાદચર્ચાથી કે તર્કપરમ્પરાના બલથી પ્રકાશ શું મળે? તત્ત્વસિદ્ધિને એક માત્ર માગ વેગસાધન છે. (અને ગસાધનાને માર્ગ શુદ્ધ ધર્મ સાધન છે.) નિઃસન્ટેડ, આત્મસાધના વગર આત્મસિદ્ધિ નથી,
114 Neither by discussion nor by logical reasoning can there be enlightenment of the inner intelligence of those who have not directed their efforts to the elevation of their spiritual life. The only way to kuow what is the truth is Yoga, without which it is quite impossible to have knowledge of the Self,
शास्त्रार्थशक्त्या न पराभिभूतरभ्यासमात्रान च शास्त्रराशेः। सिद्धि समागच्छति तत्वभूमिरालम्बतेऽसौ शमशालि शीलम् ॥।॥ ११५ ॥
૧૧૫ શાસ્ત્રાર્થબળથી બીજાને પરાસ્ત કરવાથી કે શાસ્ત્ર સમૂહના અભ્યાસમાત્રથી તત્વભુમિ પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી. પરંતુ તેની પ્રાપ્તિ ઉપશમશાલી શીલ ઉપર આધાર રાખે છે.
115. Neither the study of the heaps of scriptures por victory over others on the strength of scriptural erudition, leads to realization of the truth; but it depends upon good conduct characterized by inental trauquillity.
न शब्दभेदे कलहो विधेयो नानाविधानां खलु दर्शनानाम् । विचारणीयं परमार्थतत्वं समं हि पश्यन्ति समेक्षिणस्तु ।। ॥ ११६ ।।
Ahol Shrutgyanam

Page #489

४२६
અલ્પજ્ઞતાન:
૧૧૬ અધિકાંશ, ધર્મના ઝવ્રડા કે દાનિક કલહ ભિશિન્ન દતેમની ભિન્ન ભિન્ન શબ્દપરિભાષા અને ભિન્ન ભિન્ન પ્રતિપાદનશૈલીને લઈને થાય છે, જે ગેરવાજબી છે. મૂળ વસ્તુ શું છે, પરમાથ તન્ત્ર શું' છે એ વિચારવું જોઈએ, તત્ત્વજિજ્ઞાસુને કલહ કેવા ? સમદથી તે સત્ર સમ જુએ છે, જ્યાં સમય શક્તિ હાય, ત્યાં અમભાવ ડાય; ત્યાં મેળ સુગમ છે.
116 It is not proper to dispute over the different technicalities of various systems of philosophy; but we should reflect upon the under-lying real truth in thes. Indeed, the impartial ong see all things impartially.
स्वजीवनं शोधयितुं प्रयत्नस्तस्वावबोधाय सदा विधेयः ।
पराभवे दर्शन - मोहनस्य सम्यग्दृशः सम्भविता विकासः ॥ ॥ ११७ ॥
૧૧૭ તત્ત્વજ્ઞાન માટે સાચે! ઉપાય પેાતાના જીવન–શેાધનમાં સદા યત્નપરાયણુ બનવુ એ છે. ‘ દર્શન-મેહ ’ જ્યારે નમળે પડે છે, કે ક્ષીણ થાય છે ત્યારે સમ્યગ્દર્શન ” પ્રકટ થાય છે.
4
7
117 For the realization of Truth one should always be alert to purify one's life. When the karma called Darsbana-Moha which overessts Right Fith (Samyak Darshana), is overcome, there arises true discrimination or unsullied perception [Hëxx7].
शः प्रथमः सुनन्ति मार्गाभिमुख्येन विमुक्ति- योगम् | मिथ्यात्ववत्योऽपि तदल्पमावात् कल्याणवत्योऽन्तिम' पुद्गल 'स्थाः ॥ ११८ ॥
૧૧૮ આ પહેલી ચાર દષ્ટિએ યદ્યપિ મિથ્યાત્વવાળી છે, પણ ત્યાં મિથ્યાત્વની મન્ત્રતા છે, એટલે કલ્યાણસાધનની યાગ્યતા ધરાવતી એ ચરમપુદ્ગલપરાવર્ત્ત - ભાવની દૃષ્ટિએ માભિમુખ હોઇ મેાક્ષમાર્ગને સર્જે છે.
118 When (prior to final emancipation) one Pudgala'paravarta' time at the most remains, these four Drishtis SIG
Aho! Shrutgyanam

Page #490

तृतीय-प्रकरणम्
૨૭
acquired. Even though those Drishtis are not oompletely free from faceta, the Mithyatva existing in thein, is of a very attenuated kind; consequently tbey have their face turned towards the goal. They therefore being auspicious, lead to the path of Salvation.
शान्तो विनीतश्च मृदुः प्रकृत्या भद्रस्तथा योग्यचरित्रशाली। मिथ्यागप्युच्यत एव सूत्रे विमुक्तिपात्रं स्तुतधार्मिकत्वा ॥ ॥ ११९ ।।
૧૧૯ “સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત ન થયું હોય ત્યાં સુધી જીવ મિપાદષ્ટિ' કહેવાય. ‘મિથ્યાષ્ટિ” પણ સ્વભાવે ભદ્ર, શાન્ત, વિનીત, મૃદુ અને ચરિત્રસમ્પન્ન હોઈ શકે છે, અને એ “મિથ્યાષ્ટિ' ધમી તરીકે થતુત્ય છે, તેમ જ મોક્ષભાજન છે એમ શાસ્ત્રો ફરમાવે છે.
119 One wbo is tranquil, modest, gentle, well-disposed and endowed with good conduct, even though under the influence of Mithyatya, is commended in Shastras as Dharmiku ( religious ) and is believed to be fit for Liberation,
अर्धे • परावर्तन नामकालेऽवशिष्ट उत्कृष्टतया भवन्ति । सम्यग्दृशो मोक्षपदस्य लाभे विलम्ब उत्कृष्टतयाऽयमर्थात् ॥ ॥ १२० ॥
૧૨૦ ભવભ્રમણને કાળ વધુમાં વધુ અડધે “પગલપાવત્ત બાકી રહે ત્યારે “સમ્યગ્દર્શન' પ્રાપ્ત થાય છે, અર્થાત્, સમ્યગ્દષ્ટિને મોડામાં મોડો મા અર્ધ પુગલપરાવતે થાય. [ “પુદ્ગલપરાવર્ત” એટલે કોઈ પ્રાણી આકાશના પ્રત્યેક પ્રદેશે મરણ પામતો મરણ વડે જેટલા કાળે સમગ્ર લેકને સમગ્ર કાકાશને) કમથી સ્પશે તેટલા કાળે ક્ષેત્રથી “પુદ્ગલપરાવત” થાય ]
120 When half of the 'Pudgala-paravarta' time at the most remains, an embodied being attains right belief-F1011* (as oppos:d to Mithyātva) with the result that those buving right belief, reach Absolution within the said time at the latest.
Ano ! Shrutgyanam

Page #491

४२८
अध्यात्मतत्वालोकः
सम्यग्दृधः सन्ति चतस्र एता: स्थिरा च कान्ता च प्रभा परा च । प्रत्याहृतिस्तत्र भवेत् स्थिरायां रत्नप्रभाभं पटु दर्शनं च ॥ ॥ १२१ ॥
૧૨૧ આ ચાર સમ્યગ્દષ્ટિઓ છેક રિથરા, કાન્તા, પ્રભા અને પરા. થિરામાં યોગનું અંગ “પ્રત્યાહાર' પ્રાપ્ત થાય છે. આ દષ્ટિમાં પ્રકાશતા પ૮ દર્શનને રત્નપ્રભાની ઉપમા આપવામાં આવે છે.
121 The stages where true discrimination exists, are four, namely Sthira, Kanta, Prabhs and Pard. While under the aspect of Stbird there is Pratyábära i. e. complete withdrawal of all genses from sensual objects. The perception in Sthira is clear like the lustre of a jewel.
समाहृतिर्याऽर्थत इन्द्रियाणां प्रत्याहृतिः सा परिवेदितव्या । आयामिमां सदृशमागतस्य सूक्ष्मावबोधो भ्रमसंविमुक्ता ।। ॥ १२२ ॥
१२२ 'प्रत्याहार' मेटन्द्रियाने विषयोश्री वी. (धन्द्रियो विषयગ્રહણ-વિમુખ બની જાણે ચિત્તનિરોધનું અનુકરણ કરતી હોય એવી ઇન્દ્રિયની જે રિથતિ તે પ્રત્યાહાર, પ્રત્યાહારથી ઈન્દ્રિયોની વસ્થતા સધાય છે.) આ દૃષ્ટિમાં બ્રમરહિત સૂકમજોધ પ્રકાશિત થાય છે.
122 Pratyábára, the fifth stage of Yoga, which is acquired in this [ fifth] Drishti, meals withdrawal of senses from all phenomenal objects. The inner perception [ Sukshma-bolha ] which first arises under this aspect [ Sthira ], is clear [ free from doubts }.
प्रत्याहतेन्थि-विभेदनेन स्फुरद्विवेकोज्जल-मानसानाम् । संसार-चेष्टा प्रतिमाति बालधूलीगृहक्रीडन-सन्निभैव ॥ ॥ १२३ ॥
AholShrutgyanam

Page #492

તૃતીય-
પ્રણમ્
४२९
૧૨૩ પ્રત્યાહારદ્રારા (સંયમબળે) “ગ્રન્થિ-ભેદ” થતાં જેમનાં માનસ વિવેકવિકાસથી ઉજવળ બન્યાં છે એવા મહાત્માઓને સંસારચેષ્ટા ધૂળનાં ઘર બનાવી રમનારાં બાળકેની ચેષ્ટા જેવી ભાસે છે.
123 To those who are enlightened by disorimination through ibe destruction of Karmic knot by means of Pratyabara, world. ly activities appear like a sport of children ertoting a structure of sand,
तत्वं परं ज्योतिरिह ज्ञरूपं वैकल्पिक सर्वमुपप्लयोऽन्यत् । एवं च भोगो भवमोगिभोगाऽऽभोगस्वरूपः प्रतिमासतेऽत्र ॥॥ १२४ ॥
૧૨૪ આ દષ્ટિવાળાની દષ્ટિમાં શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મતત્ત્વ એજ પરમાર્થ અને ઉપાસનીય તત્વ છે, બાકી સઘળે પ્રપંચ પૈકલ્પિક, અસાર અને મેહક તેમ જ અડચણરૂપ ભાસે છે. આ દૃષ્ટિમાં સંસારના ભેગે ભવરૂપ સની ફણાના આટેપ સરખા ભાસે છે.
124 Under this aspect, [to those who are spiritually advanced ] the vatural light of Soul is known as the highest truth worthy of being washipped and achieved; und everything else, as phoromenal. Thus wordly enjoyments are felt as & dreadful expanse of the hood of the scrpent in the form of Samsára,
તર જાત્તા- યજ્ઞaraખાત્રિમ-વનારાના चित्तस्य देशे स्थिर-बन्धनं यत् तां धारणामत्र वदन्ति सन्तः ॥।॥ १२५ ॥
૧૨૫ એ પછી “કાન્તા ” દૃષ્ટિમાં પ્રવેશ થાય છે. આ દૃષ્ટિમાં પ્રy દર્શનને તારા-પ્રભાની ઉપમા આપવામાં આવી છે. આ દષ્ટિમાં " ધારણા” પ્રાપ્ત થાય છે. કે ઈ પણ ધ્યેય-સ્થાન પર ચિત્તને સ્થિર નામ ‘ધારણા.'
Ahol Shrutgyanam

Page #493

अध्यात्मतश्वालोकः
125 Hencekorth the enlightened soul passes on to the stage of Kanta where the perception is like the lustre of a star. Dharana which is the characteristic of this stage, means fixing the mind steadily on an object.
૩૦
योगस्य षष्ठाङ्गमिहोपगम्य स्व-साधने यात्यधिकं विकासम् । स्थिरस्वभावादिह नान्यमुच्च न जाग्रतस्तस्य भवाय कर्म ।। ।। १२६ ॥
૧૨૬ ચાગના એ છઠ્ઠા અંગ પર પહેાંચેલા મહાત્મા આ દૃષ્ટિમાં આત્મસાધનના વિકાસ આગળની દૃષ્ટિએ કરતાં બહુ અધિક સાધે છે. અહી સ્થિર સ્વભાવના ચેગે અન્ય પ્રવૃત્તિમાં ચિત્ત ઉત્સુક થતું નથી, અર્થાત્ અપ્રાસ'ગિક ઔત્સુકય શમી જાય છે. આત્મધમ માં જાગ્રત્એવા આ દૃષ્ટિવાળાને કા - પ્રવૃત્તિ અન્યક થતી નથી,
126 H&ving attained, in this Drishti, the sixth stage of Yoga, the man goes further in his spiritual progress. And on account of the steadiness of mind, he ceases to rejoice in every. thing else. And physical actions do not bind him who is inwardly awakened to the true nature of the Soul.
तत्त्वेन मायाम्बु यथेक्षमाणस्तन्मध्यतो यात्यविषण्ण आशु ।
भोगान् स्वरूपेण तथैव मायाम्बुवद् विदन्नस्खलित प्रयाति ।। ।। १२७ ।।
૧૨૭. માયાજળને વાસ્તવિક રીતે સમજનાર જેમ સ્વસ્થપણે એના મધ્યમાંથી સત્વર નિકળી જાય છે, તેમ સંસારના ભાગે ને માયાજળની જેમ તેના ખરા સ્વરૂપમાં ઓળખનાર સજ્જન તેમાંથી (તેને અનુભવ કરવા છતાં) નિતિ પણે પસાર થઈ જાય છે, અને પેાતાના સાથ્યવિહારને અબાધિત રાખે છે. ( આ દૃષ્ટિનું આત્મજીવન આ પ્રકારનું મલવાન હેાય છે. )
127. One who knows the truth about mirage, passes on untroubled through it, so one who understands the true
nature
Aho! Shrutgyanam

Page #494

રા
तृतीय-प्रकरणम्
of worldly happiness which is mirage-like, experiences it with detachment and advances on through it, without being affected thereby.
inter दीपिका समाना मोहान्धकार--क्षपणेऽत्र भाति ।
- प्रकाशे च विभासमानेऽसमञ्जसस्यापि कुतः प्रचारः १ ॥ १२८ ॥
૧૨૮. મેહાન્ધકારને ભેદવામાં દીપિકા સમાન એવી તત્ત્વમીમાંસા આ ષ્ટિમાં પ્રવતે છે. અતએવ તાત્ત્વિકજ્ઞાન-પ્રકાશ પ્રકાશમાન હેાવાથી ત્યાં અસમત કે અઘટિત ખાખત પ્રવેશ પામી શકતી નથી,
128. Here is right and profound consideration [ Mimāma ] which is like a lamp for dispelling the darkness of ignorance; and with the high light of true knowledge, there is no room for irrational talk.
दृष्टिः प्रमार्कद्युतितुश्ययोधा गुणोऽत्र तवप्रतिपत्तिरूपः । ध्यानोद्भवं शर्म शम - प्रधानं स्वाधीनमुच्चं गदवर्जितायाम् ॥ १२९ ॥
૧૨૯. સાતમી દૃષ્ટિ પ્રભામાં સૂર્યંપ્રકાશ સરખા બેય જળહળે છે. આ નીરોગ ષ્ટિમાં ચાખનું સાતમું અંગ ‘ ઘ્યાન ’ પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપશમપ્રધાન અને સ્વાધીન એવુ' દૈયાનજનિત ઉચ્ચ સુખ અહીં અનુભવાય છે. તત્ત્વપ્રતિપત્તિ એ આ સૃષ્ટિના લાક્ષણિક ગુણ છે.
129. The seventh aspect is Prabhā, The perception therein resembles the brilliance of the sun, Dhyāna [meditation } is
its chief characteristic and it is devoid of disease. It confers the excellent bliss which originates in Dhyana and is swayed by tranquillity and for this very reason is self-dependent. The quality called realization of truth (atinfત્ત) is manifested in this stage.
Aho! Shrutgyanam

Page #495

मध्यारमतवालोकः
या धारणाया विषये च प्रत्ययैकतानताऽन्तःकरणस्य तन्मतम् । ध्यानं समाधिः पुनरेतदेव हि स्वरूपमात्रप्रतिभासनं मतः ॥१३० ।।
૧૩૦. ધારણાના વિષયમાં ચિત્તની એક સરખી સ્થિર ચિન્તનધારાને “ધ્યાન” કહેવામાં આવે છે. (ચિત્તવૃત્તિ એકતાન બને એ અથવા બીજા શબ્દોમાં,ચિત્તવૃત્તિનો એકાકાર પ્રવાહ એ ધ્યાન છે.) એ જ ધ્યાન કેવળ ધ્યેય સ્વરૂપે જ અવભાસવા માંડે છે ત્યારે એને “ સમાધિ” નામથી ઓળખવામાં આવે છે. [ ધ્યાનમાં “ધ્યાન કરું છું” એવી વૃત્તિ કુરતી હોય છે, પરંતુ જ્યારે ચિત્તવૃત્તિ કેવળ શ્રેયાકાર બની જાય છે, ત્યારે એટલી વિશેષતાને લીધે એ ધ્યાન “સમાધિ” નામથી નિર્દેશાય છે. અર્થાત્ વિશિષ્ટ અવસ્થાએ પહોંચેલું જે ધ્યાન તેનું બીજું નામ “સમાધિ છે.]
130 Dhyann is defined as the concentration of miid on the object of fixed attention, Intensifie: Dayang i8 Samadhi. The concentration in Dhyana Then connected with the function afa) of Dhya 74, is calleł Dhyauy, and th> game Dhyana when freed from such a function, le dainid Samădui. Samadhi is the pure flow of meditating on the only fixed (bject, without any other function. The current of concentration in Samadhi flows uninterrupted like the incessant flow of oil, while in Dhyana there is a connection with the friction ( ) of soia. [ In fact Dhy 50r bsing of various kinds, Sanaabi is also called Dhyana.]
असङ्गवृत्याख्यक-सत्प्रवृत्तिपदं प्रभायां लभते महात्मा । प्रशान्तवाहित्वमपीदमेवेदमेव नामान्तरतोऽन्य आहुः
॥१३१ ॥
૧૩૧. આ દૃષ્ટિમાં “અસંગાનુકાન” હેાય છે. [ જેમ દંડના પ્રયોગથી ફરતું ચક્ર દંડને વ્યાપાર બંધ થઈ જવા પછી પણ તેના વેગસંસ્કારને લીધે શેડો વખત ફરતું રહે છે, તેમ થાનાવસ્થા પછી પણ તેના સંસ્કારના પરિણામે દયાનાવસ્થાસટશ પરિણામ-પ્રવાહ ચાલ્યા કરે છે. આને “ અસંગનુષ્ઠાન કહે છે. આવું “સપ્રવૃત્તિપદ” (અર્થાત ધ્યાની અવરથા જેવી શાન્ત જીવન પ્રવૃત્તિ) પ્રભા દષ્ટિમાં હોય છે. આને જ કેટલાક (સાંખ્ય ) “ પ્રશાન્તવાહિત્ય' નામથી અને કેટલાક બીજાં નામથી ઓળખાવે છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #496

तृतीय-प्रकरणम्
કર
131. The high-souled one ad vanoes under this aspect, to the state of disattachmeut ( nafa) in which the current of spiritual reflections and spiritual performances proceed in an excessively pure condition. This is tha reason why this state is called $4t-Pra yritti-Pada (gerafar). It is Prashanta designated vähitra by the Sankhyas, and it is also used in various ways by others.
दृष्टिः परा नाम समाधिनिष्ठाऽष्टमी तदासङ्गविवर्जिता च।। सात्मीळताऽस्यां भवति प्रवृत्तिबोधः पुनश्चन्द्रिकया समानः ॥ १३२॥
૧૩૨. આઠમી દષ્ટિ “પરા,” એમાં યોગનું અન્તિમ અંગ “સમાધિ પ્રાપ્ત થાય છે. અહીં કેઈ પ્રકારની આસક્તિ રહેતી નથી. સમાધિવિષયક પશુ આસંગ નહિ. “જો માક્ષrifપજો ” (મેક્ષની ઈચ્છા પણ મોક્ષને અટકાવનારી છે.) એ વાકયનિર્દિષ્ટ આત્મદશા અહીં પ્રાપ્ત થાય છે.] આ દૃષ્ટિનું જીવન પૂર્ણ આત્માગી હોય છે. આ દષ્ટિના ઉદ્દતમાન બેધને ચાન્દ્રમસી જ્ઞાની ઉપમા આપવામાં આવે છે.
132. The eighth aspect called Park is rooted in Samadhi. All attaobment ( disappears here. One, advancing to tbis Drishti which is endowed with perception like moonlight, is identified with the soul.
अध्यात्मकोटि परमामिहाऽऽगता श्रीधर्मसंन्यास-बलेन केवलम् । लब्ध्वोत्तमं योगमयोगमन्ततः प्राप्यापवर्ग लभतेऽस्तकर्मका ॥ १३३ ।।
૧૩૩. આ દષ્ટિમાં વર્તમાન મહાત્મા અધ્યાત્મ–જીવનની ઉત્કૃષ્ટ દશાને--છેલ્લી સ્થિતિને પ્રાપ્ત થાય છે, અને “ધર્મસંન્યાસ ”ગના બળે કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. એ પછી છેલ્લે, આયુષ્યના અન્તિમ ક્ષણે અગિરૂપ (સંપૂર્ણ નિષ્ક્રિય એવા) ચરમ ગવડે સર્વથા અકર્મક બની અપવર્ગને પ્રાપ્ત કરે છે.
Aho 1 Shrutgyanam

Page #497

अध्यात्मतस्वालोकः
133. One who has perfectly advanced in this last Drishti, obtains absolute Knowledge Kevalajnana] on the strength of 'Dharmasannyasa yoga. And at the end of his life be attains final emancipation having destroyed all the remaining [i. e. Agbati] Karmes through the last Yoga which is Ayoga [ free from all activities-all inward and outward movements ].
પ
मित्रा शो लक्षणमस्ति मैत्री तारा दृशो मानसिको विकासः । बला- दृशः साधनशक्तिमध्वं दीप्रा- हथोऽन्तःकरणस्य दीप्तिः || १३४||
स्थिरा स्थिरायाः खलु तच्चभूमिः कान्तादृशः कान्त समत्वयोगः । ध्यानप्रमा-मासुरता प्रभायाः समाधियोगश्च परः परायाः ॥ १३५ ॥
૧૩૪-૧૩૫. મિત્રાદૃષ્ટિનું લક્ષણ મત્રી, તારાનું માનસિક વિકાસ, મલાનું સાધનખલ, દીપ્રાનું અન્તઃકરણુની દીપ્તિ, સ્થિરાનું સ્થિર તત્ત્વભૂમિ, કાન્તાનું દેદીપ્લમાન સામ્ય, પ્રભાનું ધ્યાનચેાગ અને પરાનું પરમ સમાષિયાગ,
134-135. The characteristic of Mitra is said to be friendship, that of Tara is mental development, that of Bala is the power of practice, that of Dipra is luminousness of mind, that of Sthira is firm ground of practice, that of Kanta is radiance of mental equanimity, that of Prabba is the brilliance of meditation and that of Pars is the achievement of Samadhi or reaching the top of Samadhi.
तृणगोमय काष्ठहव्यकूकण - दीपप्रभयोपमीयते ।
इह रत्न-भ-मानु- चन्द्रमः प्रभया दृष्टिषु दर्शनं क्रमात् ॥ १३६ ॥
૧૩૬. ઉપર જણાવ્યું તેમ, પહેલી ત્રણ દૃષ્ટિમાં ક્રમશઃ તૃણુ, છાણાં અને લાકડાંના અગ્નિના કશુ સમાન મેધ હાય છે; ચેાથીમાં દીપની પ્રભાસમાન, પાંચમીમાં રત્નપ્રભાસમાન, છઠ્ઠીમાં તારાપ્રભાસમાત, સાતમીમાં સૂર્ય
Aho! Shrutgyanam

Page #498

જરૂ+
ભૂતીય-પ્રકાણ્
પ્રભાસમાન અને આઠમીમાં ચન્દ્રપ્રભાસમાન બેધ હૈાય છે, ( આ પ્રમાણે બેધ ઉત્તરાત્તર પ્રક પામતા જાય છે. )
136. [ Toreepitulate briefly ] The instructive light in the first four is successively like tha sparks of the fire of grass, codung, fuel and lamp-light; and in the last four it is respec• tively like the light of jewel, star, the sun and the moon.
वेदादिदोषा इह निर्गतास्तथाऽद्वेषादिका अष्ट गुणाः श्रिताः क्रमात् । इत्थं सहाङ्गाष्टकमष्टकं दृशां संक्षेपतोऽदर्श्यत योगिसम्मतम् ॥ १३७ ॥
૧૩૭. ઉપર જણુાવ્યું તેમ, એક એક દૃષ્ટિમાં ક્રમશઃ એક એક દેષ ટળતા જાય' છે, જેમકે પહેલી દૃષ્ટિમાં ખેદ, બીજીમાં ઉદ્વેગ, ત્રીજીમાં ક્ષેપ, ચેાથીમાં ઉત્થાન, પાંચમીમાં ભ્રાન્તિ, છઠ્ઠીમાં અપ્રાસગિક ઔત્સુકન્ય, સાતમીમાં રેાગ અને આઠમીમાં આસંગ. વળી, ઉપર જણાવ્યુ' તેમ એક એક દૃષ્ટિમાં ક્રમશઃ એક એક ચુન્નુ પ્રકટ થતે જાય છે. જેમકે અદ્વેષ, જિજ્ઞાસા, શુશ્રુષા, શ્રવણુ, બેષ, મીમાંસા, પ્રતિપત્તિ અને પ્રવૃત્તિ. આમ આ અંગે સહિત આઠ ષ્ટિએનુ સક્ષિસ અવલાયન કર્યું.
187. While acting under these stages, as said above, the eight evils as languor, etc., disappear and eight eminent qualities as freedom from hatred, ete, are attained respectively. Tous are briefly expounded here the eight Drishtis along with the eight-fold Angas of Yoga, according to saints conversant with મ.
====
इति अध्यात्मतत्वालोके
अष्टाङ्गयोगो नाम तृतीय-प्रकरणम् ।
6-16
Aho! Shrutgyanam

Page #499

प्रकरणम्-४
कषाय-जया
[ો-સંસ્થા ૮૫]
आत्मस्वरूपं प्रथम प्रवेद्यं योगप्रवासोत्सुकतां वहद्भिः। स एव योगस्य यदस्ति भूमिराकाशचित्रोपममन्यथा स्यात्
॥१॥
૧. જેઓ ગપ્રવાસના ઉત્સાહી હોય, તેમણે આત્મસ્વરૂપનું જ્ઞાન પ્રથમ મેળવવું જોઈએ. કેમકે આત્મા પોતે જ ગભૂમિ છે. આત્મવરૂપના અવબોધ વગર એગપ્રવાસ કરવી એ આકાશમાં ચિત્ર ખીંચવા બરાબર છે.
1. Those whose minds are eager to tread the path of Yoga, should first realise (at least in faith) the pure nature of the Soul; because Soul is the proper field for practising Yoge; otherwise the practice of Yoga would be tantamount to drawing a picture in the void,
क्षेत्रे परैरात्मनि कृष्यमाणे योगेन यत्नैः सततं यथावत् । सम्पद्यते सम्पदनन्त-नित्या विज्ञान-वीर्य-प्रमदस्वरूपा
॥२॥
૨. આત્મરૂપ ક્ષેત્રને વેગસાધના વડે સુયોગ્ય પ્રયત્ન થી બરાબર નિરન્તર ખેડવામાં આવે, તે તેમાં જ્ઞાન, વીર્ય અને આનંદસ્વરૂપ અનન્ત શાશ્વતી સમ્પત્તિ નિષ્પન્ન થાય છે.
2. The spiritual field, if constantly tilled with the plough of ] Yoga with proper and deliberate efforts, yielde divine opulence consisting in infinite knowledge, infinite bliss and infinite power.
Aho! Shrugyanam

Page #500

इदं पदार्थ-द्वितये समस्तमन्तभवन व्यतिरिच्यतेऽतः । जडस्तथा चेतन इत्यम् द्वौ जडेन चैतन्यमुपावृतं नः
॥३॥
૩. આ તમામ વિશ્વ કેવલ બે પદાર્થોમાં જ અન્તર્ગત છે. એ બેથી કઈ ચીજ અલગ નથી. એ બે પદાર્થો જડ અને ચેતન, આપણું ચૈતન્ય જડથી આવૃત છે.
3. This whole universe is included in two categories, There is notbing whioh does not fall within either of the cate: gories. Tbe two categories are (1) animate and (2) inanimate (la and its). Our soul is animate but is enshrouded by ir animate matter ( Pulgals).
प्रसिद्धमेतच्च जडस्य योगात् क्लेशान प्रभूतान सहते सदाऽऽत्मा । बुद्धे जडाद् भिन्नतया स्व-रूपे दुःखं समग्रं लभते विनाशम् ॥४॥
૪. એ જાણીતી વાત છે કે જડના (કામિક આવરણેના) કેગે આત્મા સદાકાળથી નાનાવિધ કલેશેને ભેગવતે રહ્યો છે, એ જે સમગ્ર જડ-જગતથી પિતાને પૃથફ ભિન્ન) સમજે, પિતાને શરીરથી ભિન્ન તત્વ સમજે, પિતાનું સાચું સ્વરૂપ સમજે, તે પછી એને દુઃખી થવાપણું રહે નહિ.
4. It is a well-known fact that soul is always subjected to various kinds of misery on account of its union with matter. When it discriminates and concindes that the soul and the body are separate (i. e, distinct in their individual natures ), how can such soul be seriously affected by physical or mental
pain ?
અપેક્ષમાળા મસિ-પુર-ગાંssizવણપૂર્ણ . સંસારમતિમોહતોષાત સમુદિનને ન સોમાના
છે
Aho 1 Shrutgyanam

Page #501

अध्यात्मतस्था ठोकः
૫ સ ́સાર જન્મ, જશ, મૃત્યુ, રાગ અને ઉપદ્રવાનાં દુ:ખાથી પૂર્ણ છે. પ્રાણી આ વસ્તુ નિહાળે છે, અનુભવે છે, છતાં મહામેાહને લીધે એને સ ંસાર ( મેહમય પ્રપંચ ) ઉપરથી ઉદ્વેગ આવતા નથી.
૧૮
5. Though men gee that worldly existence of soul ie associated with miseries such us birth, death, old ge, diseases and other calamities, they are not disgusted with it on account of intense delusion.
सर्वस्य दु:खस्य निदानमात्माऽज्ञानं बुधा एकमुदाहरन्ति । तत् तद्भवं तद्विलयाद् व्यपेयात् तपोभिरुयैरपि नान्यथा तु
૬. તમામ દુઃખનું નિદાન માત્ર આત્મવિષયક અજ્ઞાન છે એમ તવવેત્તાએનું કહેવુ છે. એ અજ્ઞાનમાંથી ઉદ્ભવતુ દુઃખ એ અજ્ઞાનના નાંશથી જ મિટાવી શકાય, એ વગર તે ઉગ્ર તપશ્ર્ચર્યોથી પણ એના નાશ ન થાય.
! * !
6. The wise say that ignorance of Self is the only source of all miseries. The acuteness of pain arising from this ignorance is destroyed, when this ignorance is destroyed, otherwise even severe austerities, by themselves, are not competent enough to destroy it.
संसार आत्मैव जितः कषायेन्द्रियैः स एवापरथा च मोक्षः । क्रोधादयस्तत्र कषाय- संज्ञाश्चत्वार उक्ता भववृक्ष - मेघाः
Aho! Shrutgyanam
|| ૭ ||
૭. કષાય ને ઇન્દ્રિયાથી જિતાયેલે આત્મા એ પેાતે જ સંસાર છે, અને એ જ એ મધાના વિજેતા બનતાં મેક્ષ છે. અર્થાત્ સ'સાર ને મેક્ષ આત્માની જુદી જુદી અવસ્થાઓનાં જ નામ છે. ક્રોધ, માન, માયા લેાભ એ ચાર ‘ કષાય કહેવાય છે. ભવરૂપ વૃક્ષની પુષ્ટિમાં તેએ મેઘસમાન છે.

Page #502

વાર્થ-નાના
7. The soul subdued by passions and genge-3Djoyments is itself worldly existence [ Samsara ); and when it gets mastery over his passions and sease-enjoyments, it is itself Liberation. Anger etc., are denominated Kasbayas, and are compared to rain pourisbing the tree in the form of Samsara. Kgsbayas (passione ) are four in number, namely anger, arrogance, deceit and greed. ]
यो वैरहेतुः परितापकारणं शमार्गला दुर्गतिवर्तनी पुनः । उत्पद्यमानः प्रथम स्वमाश्रयं दहेद् दहेद् वलिरिवापरं न वा
॥८॥
क्रोधस्य तस्य प्रशमे क्षमा क्षमा क्षमाऽऽत्मसाम्राज्यसमुत्कचेतसाम् । या संयमागमविशालसारणिः क्लिष्टाघभूमीधरमेदनाशनिः ।। ९॥ (युग्मम्)
૮-૯ ફોધ વર-વિરોધનું કારણ છે, સત્તાપને ઉત્પન્ન કરનાર છે, શાન્તિને રોકવામાં અર્ગલા (ભુંગળ) સમાન છે અને દુર્ગતિને માગ છે; તેમ જ જ્યાં તે ઉત્પન્ન થાય છે તે સ્થાનને–પિતાના આશ્રયને અગ્નિની જેમ તે પ્રથમ બળે છે, જ્યારે બીજાને બાળવામાં ચોક્કસ નથી. એ ક્રોધને શાન્ત કરવામાં ક્ષમાને ગુણ સમર્થ શક્તિશાળી છે. જે એનાં અન્તઃકરણ આત્મસામ્રાજ્યની પ્રાપ્તિ માટે ઉત્સુક છે, તેમને એ (સમા) આશીર્વાદરૂપ છે. એ, સંયમરૂપ બગીચામાં પાણીની વિશાળ નીક છે અને ક્લિષ્ટ કમરૂપ પર્વતને ભેદવામાં વકલ્પ સાધન છે.
8-9. Anger is the source of enmity, cause of affliotion, & bolt-like impedimeat to quietude and a way leading to evil plight. When it arises, it, like fire, first burns its own abode, thougb it may or may not burn others Forbearance or forgiveness is competent to subdue anger and it is essential for those who are eager for the Emancipation of the Soul. This forbearance is like a broad channel in the garden of self-restraint and it is like a thunderbolt in rending asunder the hills of heinous crimes.
Ahol Shrutgyanam

Page #503

अध्यात्मतत्त्वालोकः क्रोधः कषायो मृदु-मध्य-तीवाऽऽदिमिः प्रकारैर्बहुभिः प्रसिद्धः । याक्स्वरूपा स उदेति तागरसानुविद्धं वितनोति कर्म ॥१०॥
૧૦. ક્રોધ મૃદુ, મધ્ય, તીવ્ર આદિ અનેક પ્રકારથી જાણીતો છે. જેવા પ્રકારને તે ઉદયમાં આવે છે તેવા પ્રકારના રસવાળું કમ સજે છે.
10. Anger is well-known to be of various degrees, such as gentle, intermediate and violaut etu. Proportional tu cho intensity of anger is the tenacity and icuteaves of the incoming Karma,
योगस्य पन्थाः परमस्तितिक्षा ततो महत्यात्म-बलस्य पुष्टिः। यस्तामृतेऽभीप्सति योग-लक्ष्मी हलाहलाद् वाञ्छति जीवितं सा ॥११॥
૧૧. ક્ષમા એ યોગનો અસાધારણ માર્ગ છે. એનાથી આત્મબલ બહુ પુષ્ટ થાય છે. એ વગર જે વેગ-લક્ષ્મી મેળવવા ચાહે છે તે વિષભક્ષણથી જીવિત ઈચ્છે છે.
11. Forbearance or forgiveness is the highest path of Yoga, wheredy spiritual power is developed. He who desires wealth of Yoga without it, is like one who desires prolongation of life by taking poison.
अकारणं वाल्पक-कारणं वा यदा तदा ऋध्यति निर्बलात्मा । एवं च दोषाक्रमणास्पदीसन् स्वजीवनं दुःखितमातनोति ॥१२॥
૧૨ નિર્બળ માણસ વગર કારણે ચા નજીવા કારણે જ્યારે ત્યારે ક્રોધને વશીભૂત થાય છે. પરિણામે બુરાઈ અને આફતનો ભોગ બનતાં તે પિતાનું જીવન દુઃખી બનાવે છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #504

এখ-মং
४४२
12, A weak-minded person gets angry now and then unrecesearily or by a triiliny cause, and thus he, by falling & victim to various such faults, renders his life miserable.
मनः शरीरं रुधिरं च यस्थ यथा यथा निर्बलतां ब्रजन्ति । क्रुद्ध-स्वभावेऽधिकतां दधाने तथा तथा शोच्य-दशांस एति ।। १३ ।।
૧૩. શરીર, મન અને લોહી માણસનાં જેમ જેમ નિર્બળ પડતાં જાય છે, તેમ તેમ તેની ધ-પ્રકૃતિ વધતાં તેની જીવનદશા શોચનીય બનતી જાય છે.
13. The more & person's mind, body and blood are weakened, the more his auger gets excited and the more pitiable he becomes.
निशम्य दुर्भाषितमन्यदीयमुत्तेजितत्वं नहि यान्ति सुज्ञाः । सम्पादनीयः सहनस्वभावः शाठयं शठाग्रे न हि कर्तुमर्हम्
॥१४॥
૧૪. બીજાનાં દુર્વચનો સાંભળી સુજ્ઞો ઉત્તેજિત થતા (ઉશ્કેરાતા) નથી. સહનશીલતા ઉપયોગી છે. શઠની આગળ શઠ થવું એ સાધુતા નથી, વાજબી માર્ગ નથી.
14. The wise do not get excited on hearing bad words from others. One should acquire the quality of forbearance. One should not stoop to revenge. It is unbecoming to pay a wicked person in his own coin ].
नोदेति रोगः परदुर्वचोभिने वा यशाश्रीलभते विलोपम् । द्रव्यस्य हानेरपि नास्ति वार्ता क्रुध्येन्न संचिन्त्य च मानभंगम् ॥ १५ ॥
૧૫. બીજાનાં દુર્વચનેથી શું કંઈ રેગ ઉત્પન્ન થાય છે? યા ઈત
AhoiShrutgyanam

Page #505

अध्यात्मत्तस्वालोकः
આબરૂને ધક્કો લાગે છે? કિંવા આર્થિક સ્થિતિને હાનિ પહોંચે છે? નહિ, તેવું તે કંઈ છે નહિ; પછી ક્રોધ શા માટે? માનભંગની કલ્પના કરીને ગુસ્સે થવાય છે તે પણ ઠીક નથી.
15. Wby should a wise man be angry? By ill words neither disease is engenderel, nor is repitatioa sallion, nor is there the likelihood of the loss of wealth. No wise person should also be ar gry, thinking himself insulted by ill words uttered by another.
क्रुद्धः स्वयं लज्जिततामपीयाद् आश्रीयते तं प्रति चेत् क्षमित्वम् । जायेत तच्चेतसि चानुतापः शमो हि कोप-ज्वलनेऽम्बुवर्षः ॥ १६ ॥
૧૬ સારિક ક્ષમાવૃત્તિને આશ્રય લેવાય તે સંભવ છે કે તેની સામે ક્રોધ કરનાર માણસ સ્વયં લજિજત થશે, અને પાછળથી તેને પશ્ચાત્તાપ થશે, શમભાવ ( પ્રશાન્ત વૃત્તિ) ક્રોધની આગ પર ખરેખર જલવૃષ્ટિ સમાન છે.
16. If we resort to the virtue of forbearance, the angry person feels himself ashamed; and afterwards in his mind arises repentanoe, because for be arar.ce serves as the shower of water to the fire of anger.
क्रोधेन वैरं लभतेऽवकाशं वैरेण दुर्थ्यान-परम्परा च । एवं स्खलेत् सञ्चरमाण आत्मोन्नतः पथा रोष-समाश्रयेण ॥ १७ ॥
૧૭. ધમાંથી વેર ઊભું થાય છે અને વરને યોગે દુધ્ધનની પરમ્પરા ચાલે છે. આમ કોધનો આશ્રય લેતાં આત્મબ્રતિમાને પથિક સાધન–માર્ગથી ૨હિત થાય છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #506

ઈ- ગ્રામ
17. Anger breeds enmity. Enmity gives rise to 4 series of evil thoughts. Thus, be who conducts himself on the path of the elevation of Saif, deviates from the right path if he succumbs to anger.
रुष्यजनं प्रेरयतेऽस्मदीयं प्राचीनकर्माथ विचारणीयम् । पराश्रये रुण्यति वा प्रकोपः प्रयोजके कर्मणि वा विधेयः १ ॥१८॥
૧૮. આપણા પર રોષ કરતા માણસને પ્રેરનાર આપણું કામ છે. તે પછી વિચાર કરવાની બાબત છે કે આપણા કર્મથી પ્રેરિત થઈ આપણુ તરફ રેષ કરનાર માણસ ઉપર આપણે કુપિત થવું વાજબી છે કે તે રોષ કરતા માણસને પ્રેરનાર આપણા કર્મ ઉપર રોષ કરે વાજબી છે?
18. If a person gets angry with us, it is the influence of our previous Karmas that actuates him to do so. Uoder these circumstances,“ with whom are we to be angry " becomes a question for serious consideration, Are we to be angry with the angry person who acted under the influence of our Karmas or with our own Karm as which impelled him to do so ?
कृतापराधे यदि नाम कोपो न कर्म कि तहि कृतापराधम् ? स्फुटोऽयमर्थच विचार्यमाणः सर्वापराधी खलु कर्म-योगः
॥१९॥
૧૯ જે અપરાધી ઉપર કેપ કરતા હે તે કર્મ શું અપરાધી નથી? (આપણે અપરાધ કરનાર માણસ આપણાં કર્મોની પ્રેરણાથી જ આપણે અપરાધ કરે છે, એ માટે આપણું કર્મ જ અપરાધી છે.) ખરે અપરાધી કોણ એ તપાસતાં સમજી શકાશે કે તમામ અપરાધ એક માત્ર કમના છે. (અને કર્મને ઉત્પન્ન કરનાર આત્મા પિતે હેવાથી ખરે અપરાધી સ્વયં પિતે આત્મા જ છે.)
19. If it is proper to direct anger towards the offender, then is it not true that our karmas have committed the offence ?
Ahol Shrutgyanam

Page #507

કારક
We must b.ar in mind this plain truth that all offences (committed by others in relation to vurselves are the work of (our owu ) Karmas.
त्रैलोक्य-चूडामणयोऽप्यदर्शन वितेनुषः स्वोपरि ताडनादि । क्षमा-दृशा ते परमर्षिपादाः क्षमा तदेवं न हि किं क्षमा ना १ ॥ २०॥
૨૦, ત્રિલેકીના શિરોમણિ ત પરમઝષિ દેવાધિદે પણ પિતાના ઉપર તાડન-તર્જન કરનારને ક્ષમાની દષ્ટિથી જતા, તે પછી આપણે એ આદર્શનું અનુસરણ ન કરીએ
20. Even the Lords-the lordly sages-crest-jewels of the tbree worlds, ( toe highest of the valiant heroes in all the worlds,) looked upon their persecutors even with an eye of forbearance, then is it not proper for us to practise forbearance ?
प्रकम्पमानोष्ठक-रक्तनेत्र-प्रस्वेदसंक्लिन्न-मुखारविन्दः। क्रुध्यन् समालोक्य विचारशीलैर्मान्या कृपापात्रतया ज्वरीव ॥ २१ ॥
૨૧. માણસ જ્યારે ક્રોધથી ઘેરાય છે ત્યારે તેના હેઠ કાંપવા લાગે છે, તેની આંખો લાલ બની જાય છે અને તેના મુખકમલ્સ પર પસીનો આવે છે, જવરાકાન્તની પણ લગભગ આવી સ્થિતિ હોય છે. માટે કોઈને આપણું પર ક્રોધ કરતો જોઈએ ત્યારે એને જરાકાનની જેમ દયાપાત્ર સમજો,
21. On seeing an excited person with lips sbaking, eyes red and with face full of perspiration, one should consider him as an object deserving pity as though he were attacked with fever
ज्वरातुरे कुर्वति दुर्वचांसि यथा न कोपः क्रियते दयातः । तथा दयादृष्टित एव दृश्यः क्रोधज्वराद् दुर्वचनानि कुर्वन्
॥ २२ ॥
Ahol Shrutgyanam

Page #508

૨૨. જરાતુર માણસ થવા તવા પ્રલાપ કરતા હોય, છતાં તેના પર આપણે ક્રોધ નથી કરતા, બલકે તેના પર આપણને દયા આવે છે, તેમ જ માણસ ક્રોધરૂપ જવરથી જેમ તેમ લવારે કરતે હોય, તેને પણ દયાષ્ટિથી નિહાળવે જોઈએ.
22 Just as we do not become avgry with a fever-striken person uttering bid words, but on the contrary we feel pity for him, 80 a person speakieg evil words, being under the ipfluence of anger, should be treated with pity (as though he were attacked with fever).
वनस्पतित्वे च पिपीलिकात्वे समागतोऽनेकन एष आत्मा। मदस्तदीयो गलितस्तदा य न सह्यते सम्प्रति दुर्वचो यत् १ ॥ २३ ॥
૨૩. અત્યારે આ માણસને કોઈનું કડવું વેણ સહન થતું નથી, પણ કઈ ભવાન્ત૨માં વનસ્પતિકાયમાં અને કીડી-મંકોડીની (અને પશુની) ગતિમાં એ ગયેલ ત્યારે એને મર્દ કયાં ગયું હતું?
23. This soul bas nany times presed through vegetable and insect lift'. Where hari it ben lost its pride thit it in the present bumau form of existence, caun t patiently bear the bitter words uttered by others?
आक्रोशशान्तिर्मधुरैचोभिगक्रोश आक्रोशत एति वृद्धिम् । प्रदीपनस्य प्रशमाय वारि क्षेप्यं न तूत्तेजकमिन्धनादि
॥२४ ॥
૨૪. મીઠાં વચનોથી સામાને આક્રોશ શાન્ત થાય; પણ આક્રોશની સામે આક્રોશ કરવાથી તો તે વધે, બળતી આગને શમાવવા સારુ પાણી નખાય, પણ લાકડાં છાણાં આદિ ઉત્તેજક પદાર્થો નાંખવાથી તે તે ઉલટી વધે.
Ahol Shrutgyanam

Page #509

अध्यात्मतवालोकः
24. Sweet words pacify loudly uttered a huge or oensures, while words of abuse or oensure provoko further re viling shouts (in response). Water should be poured in order to extinguish the bluzing fire and not fuel ete., which only increase it.
दूरीकृताः सम्पद उज्झिता स्त्री नीतः समयः स्वजनोऽप्युपेक्षाम् । अथ प्रकोपाचरणं किमर्थ तथापि तच्चेद्धतभागतेयम्
૨૫. સ્ત્રી છેડી, ધન છેડયું અને કુટુંબ પરિવારને પણ ત્યાગ કર્યો, પછી ક્રોધને રાખવાને હેય? સર્વત્યાગ કર્યા છતાં પણ જે ક્રોધ ન છૂટે, તે એના જેવી કમનસીબી બીજી કઈ?
25. When everything ipoluding wealth, wife and the whole family is abandoned, why should wrath be retained or resorted to ? However if it still pereists, it is a great misfortune.
जगत्रितय्यामपि कोऽस्मदीयो यत्राधिकारश्चरितुं ऋध नः? सर्वेऽस्मदीया यदि का प्रकोपो युक्तश्च नासाविह कर्म-सृष्टौ ॥ २६ ॥
૨૬. અખિલ જગતમાં કણ અમારે છે કે જેના પર કાધ કરવાને અમારે અધિકાર હોઈ શકે ? અને બધા જે અમારા છે તે બધા સાથે પ્રેમ અને સદ્ભાવથી વર્તવાનું હોય. વળી, વિચારવાની વાત છે કે, આ બધી સૃષ્ટિ કર્મયોગથી સર્જાય છે. આ જે સમજાય તે ક્રોધાચરણમાં કેટલી ભૂલ થાય છે તે પણ સમજાય.
26. In all the three worlds is there sny guch person who may be ours and with whom we ark: authorised to be angry ! If all are ours, there is no soupe for anger, Jadeed, ia tois creation of Karma. (as this worldly intorcourge among living beings, is regulated by Karmic forces ) it is not proper to be angry with another,
Ahol Shrutgyanam

Page #510

ચતુર્ક-કાળ
स्थातव्यमत्रास्ति कियदिनं यत् कोपाग्निना प्रज्वलन क्षमं स्थात् ? यद्यहिकार्थे क्षम एव कोप: पारतिकार्थे प्रशमो न तर्हि ? ॥२७॥
૨૭. વિચાર કરો કે અહીં કેટલું રહેવું છે? (ાડી જિન્દગીનો આ ખેલ છે.) પછી ક્રોધાગ્નિમાં બળવું શા માટે? આ જિન્દગીના વિષય ભેગ સાધવા માટે કોલાચરણ ઠીક ગણતું હેય, તે પારલૌકિક લાભ માટે શમભાવ શું ઠીક ન ગણાય?
27. How long are we to live in this world that we should allow the fire of anger to burn ? If we can find justification for anger for some mundane purpose, should we not entertain forbearance for tbe good in the other world ?
यमान कुरुध्वं नियमान् कुरुध्वं क्रियां कुरुध्वं च तपः कुरुध्वम् । परन्तु चेन्नास्ति शमावगाहः सर्वेऽपि ते निष्फलतां व्रजेयुः ॥ २८ ॥
૨૮. યમ કરે, નિયમ કરે, ક્રિયા કરે અને તપ કરે; પણ જે શમભાવમાં અવગાહન ન હોય તો તે સઘળું એળે જાય.
28. You may practise Yamas ( Fons ), Niyamas ( religious observances ), rituais und austerities, but if there is no mental quietude, all these are in vain.
मनोवचाकर्मसु निर्मलेषु क्षमोर्मयो यस्य सदा वहन्ति । धन्या कृतार्थः स कृती महात्मा कलावपि प्रेक्ष्यमुखारविन्दः ॥ २९ ॥
૨૯. જેમાં નિર્મળ મન-વચન-કાયમાં માન-પ્રશાન્ત વૃત્તિની ઊર્મિએ નિરન્તર વહ્યા કરે છે તે ધન્ય છે, કુતર્યું છે, તે જ્ઞાની મહાત્મા છે, જેનું પવિત્ર વદનારવિન્દ કલિકાલમાં પણ દર્શનીય છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #511

अध्यात्मतरवालोकः
29. The high-8oaled wise man in whose pure mind, speech kod body, flow constant currenta of forkearance, is blessed and really suocessful, and is ons whose lotus-like face is worthy of being looked at reverently even in this iroa age.
क्रोधान्धलीभूय यदेव कार्य करोति सद्यो विपरीतरूपम् । तदेव कोयोपशमे पाय दुःखाय च स्याद् धिगहो! अविद्या ! ॥ ३० ॥
૩૦. ક્રોધાન્ય અવસ્થામાં માણસ ઉતાવળથી એકદમ ઊલટું-પલટું કામ કરી નાખે છે, પણ પછી જ્યારે તેને ક્રોધ ઠંડો પડે છે ત્યારે તેને પિતાની એ વિપરીત ચેષ્ટા માટે શરમ આવે છે અને દુઃખ થાય છે. અહા ! ધિક અવિદ્યા!
30. The undersirable aot which aman blinded by wratb, does in hasie, tends, on the subsidence of anger, to bring shame and distress. Oa accurred is the ignorance !
आक्रोशने वा सति ताडने वा योग-प्रवाहे स्थितवानृषिस्तु । ध्यायेन्न मे किश्चन नाशमेति सञ्चित्स्वरूपं मम निश्चलं यत् ।। ३१ ॥
૩૧. ગ-પ્રવાહમાં નિમગ્ન મહાતમા પર આક્રોશ કે તાડન થાય ત્યારે તે એમ જ વિચારે છે કે મારું કંઈ નષ્ટ થતું નથી; મારું જે સચિસ્વરૂપ એ તે નિશ્ચલ છે.
31, A søge who is absorbed in the steady practice of Yoga, if calumnisted or assailed, thinks thus :- “ There is nothing of mine which is being destroyed thereby. My real esture wbich is Sat-chit ( Spirituality consisting in pura kaowledge ) is indestructible".
यथार्थरुपः प्रकटो यदा या देहात्मनामिन तथा प्रकाशः। छिन्ने च मिन्ने च तदा सरीरे नारमा भवेत् स्वात्म-रता विकारी ॥ ३२ ॥
Aho! Shrutgyanam

Page #512

વસુ-પ્રસારણ
૩૨. શરીર અને તદન્તર્ગત આત્મા એ બન્નેનું સાચું ભેદજ્ઞાન જ્યારે બરાબર પ્રકટ થાય છે ત્યારે સ્વરૂપ-મગ્ન આત્માની એ ઉન્નત અવસ્થા હોય છે કે તેના શરીરનું છેદન-ભેદન કરવામાં આવે તો તે વિકૃતિને પ્રાપ્ત થતો નથી.
32. When olgar illumination reveals the distinction that exists between Soul and body, then soul being self-possessed and eagrozsed in its trua natura, 082898 to be adversely affected even if the body is wounded or mutilated.
क्रिया सुसाधा च तपः सुसाधं ज्ञानं सुसाध नियमाः सुसाधाः । दुःसाध एकः स च कोपरोधः स साधितः साधितमप्यशेषम् ॥ ३३ ॥
૩૩. ક્રિયા સુસાધ્ય છે, તપ સુસાધ્ય છે, જ્ઞાન સુસાધ્ય છે અને નિયમો સુસાધ્ય છે; પણ એક વસ્તુ દુઃસાધ્ય છે, અને તે ક્રોધને નિરોધ. એ કામ સધાયું કે બધું સધાયું.
33. Rites, austerities, kaowledge and Niyamas are easy to practise, but the only thing that is most difficult is the subjugation of wrath, If it is subdued, everything else is as good as Rocomplished.
ज्ञयं गृहस्थैरपि यत्र तत्र द्वस्वभावाचरणं न युक्तम् । सर्वत्र सर्वेष्वपि घोषयामो हिताय तत्संयमन-प्रवृत्तिः
ને ૨૪ |
૩૪. ગૃહસ્થોએ પણ ધ્યાનમાં લેવું જોઈએ કે જ્યાં-ત્યાં પિતાનો કોઇ છૂટ રાખો ઠીક નથી. સર્વત્ર અને સર્વને માટે અમે ઉચારીએ છીએ કે ક્રોધનું સંયમન અને નિયમન હિતાવહ છે.
34. Even the householders should understand that it is not proper for them to be angry everywhere and anywhere. We proolaim to all that to try to curb anger is beneficial. ૧૭.
Ahol Shrutgyanam

Page #513

अध्यात्म तस्वाकोकः
क्रोधोपतापेन विनाऽपि शक्यो वक्तुं यथाभीष्टमनिष्टमर्त्यः । परापराधे निजलोहितस्य क्रोधाग्निना संज्वलनं न युक्तम् ॥ ૩૧ ॥
૩૫, ક્રોધ વગર પણ કોઈને અણુગમતા માણુસને જે કહેવુ કે ક્રૂરમાવવુ ડાય તે કહી કે ફરમાવી શકાય છે. ( મેજિસ્ટ્રેટ તખ્યા વગર પણ અપરાધીને ફ્રાંસીની સજા સુદ્ધાં ફરમાવી શકે છે. ) અપરાધ કરે બીજો, અને એને સારુ ક્રોધ કરી પેાતાનું લેાહી ખાળીએ આપણે એ કેવુ' વૈચિત્ર્ય ! એ સ્થિતિ ચૈગ્ય નથી.
35. If any thing is intended to be said to an undesirable person, that can be done even without being swayed by anger. Is it meet to burn one's own blood by the fire of anger when another is a culprit deserving punishment ?
realaण विलोकितानि रहस्यमध्यात्मगिरां च लब्धम् । तथापि लब्धा यदि नो तितिक्षा ज्ञेयस्तदाऽसौ हृदयेन मूर्खः ॥ ३६ ॥
૩૬. અનેક શાસ્ત્રો જોયાં અને અધ્યાત્મ-વાડમયનાં રહેય ઉકેલ્યાં, છતાં બે તિતિક્ષા ( સહિષ્ણુતા ) ગુણુ ન સાંપડયે, તે એ માણસ હૃદયથી સુખ રહ્યો ગણાય.
36. If a man has not succeeded in acquiring the virtue of forbearance even after diving deep into numerous religious works and mastering the literature relating to the secret of spiritual knowledge, he must be thick-headed. [ His profound erudi. tion has not touched his heart, ]
यावन्न मानादिक-दूषणानां प्रचार आयाति निरुद्धभावम् । क्रोधो भवेत् तावदशक्यरोधस्तावन सम्पद्यत आत्म- शान्तिः ॥ ३७ ॥
૩૭. જ્યાં સુધી માન (માઁ અહીંકાર), માચા (ઈભ-કપટ) વગેરે કાયાના પ્રચાર બંધ થાય નહિ, ત્યાં સુધી કોષને નિરાય થવા શક્ય નથી અને માત્માર્કાન્ત પણ સુલભ નથી.
Aho! Shrutgyanam

Page #514

चतुर्ष-प्रकरणम्
37. So long as the progress of snoh evils as pride, deceit and greed is not checked, anger cannot be subdued, nor is spiritual tranquillity aoquired.
विवेकनेत्रं हरताऽस्मदीयं मानेन तीवो विहितोऽपराधः । न त्यज्यते तच्श्रयणं तथापि कीदश्यहो ! मूढधियः प्रवृत्तिः ॥ ३८ ॥
૩૮. અમારા વિવેકરૂપ નેત્રને હરણું કરતા અહંકાર દોષે અમારા જબરો અપરાધ કર્યો છે, છતાં તેને પલે નથી મુકાતો ! કેવી મૂઢ દશા!
88. Pride bas committed the heinous offence of robbing us of our sight in the form of right understanding. Notwithstanding we do not refrain from resorting to such & terrible enemy! What a foolish action is this?
विवेक-दुग्धं यदि रक्षणीयं तद् दर्प-सर्पण न संगतं स्यात् । विद्यासुधादीधिति-शीतमासो मानाभ्रविध्वंसनतः स्फुरन्ति ॥ ३९ ॥
૩૯ વિવેકરૂપ દૂધનું જે સંરક્ષણ કરવું હોય તે દરૂપ સર્ષ (મદરૂપ નાગ) સાથે તેને સંગ ન થવા દેવું જોઈએ. અભિમાનનાં વાદળો જ્યારે વિખરાય છે ત્યારે વિદ્યારૂપ સુધાકરની શુભ્ર સ્ના પ્રકાશમાન થાય છે.
39. If the milk of discrimination is to be preserved, it should be protected against the serpent in the form of pride or arrogance. The cool moon-light of learning shines forth when the olouds of pride are dispersed.
विचार्यमाण प्रतिभाति सम्यक् स्थानं न मानाचरणस्य किञ्चित् । प्रत्यक्षमालोक्यत एवं विश्वे कश्चिद् दधानोऽधिकतां कुतश्चित् ॥ ४०॥
Ahol Shrutgyanam

Page #515

अध्यात्मतवालोकः
૪૦. વિચાર કરતાં સાફ સમજી શકાય તેમ છે કે અભિમાન કરવા જેવી કોઈ ચીજ નથી. જગતમાં એક એકથી ચઢિયાતા પ્રત્યક્ષ જેવાય છે.
40. A little thinking clearly sbows that there is no object (in the whole world) in which & C#: tke just pride. It 18 A matter of direct experience in this world that every man somewhere encounters epother who is superior to, or more than a match for, bim.
अनन्यसाधारणबुद्धिमत्वमनन्यसाधारणशक्तिमत्त्वम् । अनन्यसाधारणवैभवत्वं क्वाऽस्मासु कुर्याम यतोऽभिमानम् १ ॥४१॥
' ૪૧, અનન્યસાધારણ બુદ્ધિ, અનન્યસાધારણ શક્તિ અને અનન્યસાધારણ વૈભવ અમારામાં કયાં કે જેના પર અમે અભિમાન કરી શકીએ?
41. We are not endowed with matohless intelligence, power and prosperity of wbich we can feel justy proud.
न श्रीः प्रसन्ना प्रविकासिग्भ्यां न भारती दत्तवती वरं च । महत्वपूर्ण च कृतं न किञ्चित् तथाप्यहो ! दप-समुद्रतत्वम् ! ॥ ४२ ॥
૪૨. નથી લહમી પ્રફુલ્લ નેત્રથી પ્રસન્ન થઈ કે નથી સરસ્વતીએ કઈ વરદાન આપ્યું; તેમ જ મહત્વ શું કંઈ કામ બજાવ્યું નથી. છતાં મન્માદ !
42. Oh I the vain gloriousness of human beings, though the goddess of wealth with her blooming eyes has not smiled upon them, the goddess of learning has conferred no boon upon them and they themselves have not performed any great or important thing.
Ahol Shrutgyanam

Page #516

चतुर्ष-प्रकरणम्
न धोरिमा वा न गीरिमा वा न सासहित्वं न परोपकारः। , गुणे कलायां न समुन्नतत्त्र तथापि गर्वः किमतः प्रहास्यम् ? ॥ ४३ ।।
૪૩. નથી પૈર્ય, નથી ગાંભીર્ય, નથી સહિષ્ણુતા અને નથી પોપકારિતા; તેમજ નથી કોઈ ગુણ કે કલામાં ઉંચું સ્થાન, છતાં ગર્વ ! કેવી હસવા જેવી સ્થિતિ ! [ સાચી વાત એ છે અને વિવેકબુદ્ધિ પણ એ જ છે કે, માણસ જેમ જેમ મહત્તાઓને પ્રાપ્ત કરતે જાય, તેમ તેમ વધુ ને વધુ સૌમ્ય અને નમ્ર બને.]
___43. Though there is neither courage (fortitude), nor solemnity, nor enduranoe, nor benevolence, nor eminence in merit or art, yet how ridioulous it is that a man entertains arrogance ! what could be more ridiculous taun this! [Really speaking, arrogance is censurable in every condition even when a person is endowed with all these and also all other exoellences. Real wisdom teaches us that the bigher # man rises in greatness, the greater the bumility should be practised by him. ]
रूपेण कामप्रतिमोऽपि मर्त्यः कालान्तरे ग्लानिमुपैति रोगा। राज्ञोऽपि रङ्कीभवनं स्फुट च कस्तहि मानाचरणे मतोऽर्थः १ ॥ ४४ ॥
૪૪. રૂપે કામદેવ જે મનુષ્ય પણ કાલાન્તરે રેગેથી જર્જરિત બને છે, અને રાજા રંક બને છે. પછી ગર્વ કરવા હોય?
44. A man even though equal in beauty to the god Cupid, becomeg, after the expiration of some time, emaciated with diseases; and even ta king evidently sometimes becomes a beggar. Then, what benefit is expected to acorus from cherishing pride?
सामान्यवर्गः खलु लक्षनाथमसौ च को शमसौ च भूपम् । असौ च सम्रानमसौ च देवमसौ च देवेन्द्रमसौ मुनीन्द्रम् ॥४५॥ असौ च सर्वज्ञतया विभान्तमसौ च विश्वत्रितयेशितारम् । सम्यकप्रकारेण विलोकयेञ्चेतू कुतस्तदा तस्य मदावकाशः १ ॥४६॥ (युग्मम्)
Aho! Shrutgyanam

Page #517

मध्याश्मतत्वालोकः
૪૫-૪૬. સામાન્ય વર્ગના માણસો લક્ષાધિપતિ તરફ, લક્ષાધિપતિ કોટીશ્વર તરફ, કોટીશ્વર રાજા તરફ, રાજા ચકવરી તરફ, ચક્રવત્તી' દેવ તરફ, દેવ ઈન્દ્ર તરફ, ઈન્દગીન્દ્ર તરફ, ગીન્દ્ર સવસ (સર્વજ્ઞાનરાશિ સમ્પન્ન) તરફ અને સર્વજ્ઞ જગદીશ્વર તરફ દષ્ટિપાત કરે, તે મદને અવકાશ મળે? નહિ જ.
45-46. There is no scope for arrogance, if an ordinary man keeps in view the status of a millionaire, a millionaire that of a multimillionaire, a multimillionaire that of a king, a king that of & paramount lord, a paramount lord that of a gol, a god that of the Inora, the lodra that of the lord of Yogis, the lord of Yogis that of an omniscient one and an omniscient one that of the lord of the whole universe.
यत्पाद-पने मधुपन्ति सर्वे सुरेश्वरास्ते परमेष्ठिनोऽपि । नाहकृतेहुतिमाविशन्ति कि नः क्षमस्तहि मदावलेपा १ ॥४७॥
૪૭. જેમનાં ચરણકમલેમાં સર્વ સુરેન્દ્રો ભ્રમરાયમાણ રહે છે તે પરમેષ્ઠી પરમપ્રભુ પરમાત્માઓ પણ અહંકારવશ થતા નથી, તે પછી આપણને મદ કરો છાજે?
47. When the Lords of the world--the lordlysages, at whose lotus-like feet, even the Ivdras ( the kings of gods ) swarm like bees, are not at all toucbed by pride, is it then proper for us ( insignificant beings ) to be proud ?
स्वस्थेन चित्तेन विचिन्तनायां निजाभिमानप्रवण-प्रवृत्तः । लज्जास्पदं तां मनुजा प्रतीयात् तथा परेषामुपहासपात्रम्
॥४८॥
૪૮. માણસ શાન્ત ભાવે પિતાની અહંકારી વર્તણુકને વિચાર કરે, તે તેને પિતાની એ વર્તણુકથી જરૂર શરમ આવશે, એટલું જ નહિ, એ એને હાસ્યજનક પણ જણાશે.
Ahol Shrutgyanam

Page #518

चतुर्थ-प्रकरणम्
48. If a man composedly ponders over his arrogant conduct well, he would be ashamed of it and also he would find that he has made himself a fit object of ridicule in the eyes of others.
महाव्रताम्भोरुह - वासतेय्या तपःसुधादीधिति-राहुणा च । न यो जनः सञ्चरतेऽभिमानाऽध्वना स धन्यः सुरगेय - कीर्त्तिः ॥ ४९ ॥
૪૯. અભિમાન દોષ મહાવ્રતરૂપ કમલ માટે રાત્રિ સમાન અને તપપ ચન્દ્ર માટે રાહુ સમાન છે. એ દોષના રસ્તે જેણે મૂકી દીધા છે તે ધન્ય છે, અને તેના યોાવાદનાં ગીત સુરલેાક સુધી ગવાય છે.
49. That man is blessed and his glory is extolled by gods, who has habitually given up pride which is like a night to the sun-lotus of Great Vows and which acts like Rahu to the moon of austerity.
भव-स्वरूपं परिचिन्त्य सम्यक् निवार्यतां मान-भुजङ्गमोऽयम् । नैवामृत तत्सहचारितायां भवेत् परं मोहहलाहलार्त्तिः
૫૦. ભવસ્થિતિના ખરાબર વિચાર કરી અભિમાનરૂપ ભુજંગને દૂર હઠાવવા જોઈએ, એની સ`ગતમાં ‘ અમૃત ' ની પ્રાપ્તિ હોય જ શેની ? ત્યાં તે કેવળ મેહરૂપ હલાહલજ ભરેલું હાય.
॥ ५०
50. Therefore realizing the nature of this phenomenal world, keep off the pride-serpent. Its association brings on no nectar of spiritual good. On the contrary, it forces one to swallow the bitter poison of infatuation.
माया मता योगताडुताशो ज्ञानार्गला दुर्भगतानिदानम् । आत्मार्थिना सद्व्यवहारलक्ष्मीस्पृहावता वा परिहीयत सा
Aho! Shrutgyanam
॥ ५१ ॥

Page #519

જલદ
अध्यात्मतवालोकः
૫૧. માયા યોગ-લતાને બાળવામાં આગ છે, જ્ઞાનને રોકનારી અગલા (ઓગળી) છે અને દુર્ભાગ્યની સડક છે. જે આત્માથી હોય કે વ્યાવહારિક જીવનવિકાસ સાધવાને અથી હેય તેણે માયાને દેશવટો દેવો જોઈએ.
51, Hypocrisy or deceit is fire scorching the creeper of Yoga; it is an impediment to knowledge; and it is the souroe of misfortune. It should be cast off by those who desire their spiritual elevation as well as even by those who long for pro. gress in their worldly or sccial dealing.
पदे पदे दम्भमुपासते ये किमीक्षितास्ते सुखिनो धनेन ? न न्यायतः किं व्यवहारवृत्तियत् स्वाय मायाचरणं क्षमं स्यात् १ ।। ५२ ॥
પર. ડગલે ને પગલે જેઓ દંભ સેવે છે, તેઓ ધનલાભથી સુખી થયેલા જોયા વારૂ? શું ન્યાયથી પ્રમાણિકતાથી વ્યવહારવૃત્તિ નથી બની શકતી કે જેથી ચંચળ ધન માટે માયાચરણ કરવું વાજબી ગણાય?
52. Are those who are habituated to hypocrisy or deceit ever seen to have become happy by wealth ( earned by such means )? Cannot a man lead a righteous and honest life and maintain himself without resorting to hypocrisy or deceit? Why then should the evil practice of deceit ( fraudulenos) be resorted to ?
न्यायप्रतिष्ठो यदि मानवः स्याद् व्यापारतोऽसौ नियमात सुखी स्यात् । न्यायस्य मार्गेण वरं हि दौथ्यं नान्याय-मार्गेण परं प्रभुत्वम् ॥५३॥
૫૩. માણસ જે પિતાની ન્યાયનિષ્ઠાને વળગી રહે તો વેપાર-ધંધાથી આખર જરૂર સુખી થાય. પણ સંક૯૫ તો એ હે જોઈએ કે, ન્યાયના રસને ચાલતાં કદાચ દરિદ્ર થવું કે રહેવું પડે તે બહેતર છે, પણ અન્યાયના રાતે,
Ahol Shrutgyanam

Page #520

થતુ-કાળ૬ મોટી સાહબી મળતી હોય તે ન જઈએ. [ ન્યાયનિક રહેતાં કષ્ટ અવે તેને ન્યાયનિકાની, ધર્મનિષ્ઠાની, આત્મનિષ્ઠાની, ઇશ્વરનિષ્ઠાની કસોટી સમજી અડગ મને બળથી સહન કરવું જોઈએ. આત્મવિશ્વાસી કે ઇશ્વરશ્રદ્ધાલુ અખંડ ધૈર્યથી કષ્ટને પાર કરે છે, અને એની એ સાચી મર્દાનગીના પુરસ્કારસ્વરૂપે એને ઉંચી ભૂમિ પ્રાપ્ત થાય છે. ]
53. If & mon acts in conformity with justing and honesty, he is sure ( 18 e rule ] tú ba happy in his avouational deali ke. Poveriy, while adhering to tile false { virtut, is preferable to the acquisitioa of prospurity hy res nting to just nd dishorest megpe.
दौस्थ्येऽपि न स्याद् यदि धर्म-बाधस्तदायगच्छेद् धनिनं जना स्वम् । માયા-ધને કાદવ-માણમાં જયાર્થ પુનત્ત-શાનિત જ !
૧૪. ગરીબ હાલતમાં પણ જે ધર્મ સાધન અબાધિત રહેતું હોય, તે તે ગરીબ માણસે પોતાને ધની સમજ જોઈએ. (પાર્થિવ ધનવાળાઓ કરતાં એ સાચે ધની છે એમ આમસષ એ પોતાના હૃદયમાં સાચી રીતે માણી શકે છે.) અનીતિનું ધન જોખમભરેલું છે અને એનું પરિણા! દુખમાં આવે છે, જ્યારે ન્યાયસંપન્ન ધનથી નિશ્ચિત્ત શાતિ ભેગવાય છે. (અર્થનું પવિત્ર્ય એની ન્યાય્યતામાં છે.)
54. Even a poor man should consider trimself to be rich if notbig comes in the way of his righteous conduct or ii bis perforwance o! Darma is continuously rendered well. Wealth earned by deceptive ways is indeed perilous sventually proves distressful, while that acquired by fair pieang, teade to peaceful enjoyment thereof,
विलोक्य दम्भाचरणेन लाभ लुब्धा नरास्तत्करणे त्वरन्ते । परन्तु तैः सुष्ठु विचारणीय दम्भोद्भवं जीवन-दुर्गतत्वम्
॥५५ ।।
Ahol Shrutgyanam

Page #521

अध्यात्मसस्वालोकः
૫૫. મા-કપટથી લાભ મળતે માની લુખ્ય માણસે માયા-કપટને ભાગ લેવા ઉતાવળા થાય છે. પણ તેમણે ઋારી પેઠે સમજી રાખવું જોઈએ કે એનું પરિણામ જીવનની દુર્ગતિમાં આવે છે. [ કદાચ વિચિત્ર (કલુષિત) “પુણ્યના યેગે “માયાજાળ માં ફાવટ આવી જાય, પણ જીવનની દુર્ગતિ ચોખ્ખી ! સુખ, શનિ અને સુગતિ પર મી ડું ! ]
53. Having experit del dat pe ple are profited through deception, the avaricious b come eager ty practise it; but they should ísirly think of the ruja wf career likely to be brought about by kyjoriy o: deceir,
माया- धनं तिष्ठति नो चिसय माया धनं स्यान्न सुखेन भोग्यम् । माया धनं स्मात् स्वजनोपघाति माया-धनाद् दुःख-परम्परा च ।। ५६ ॥
પ૬. માયા–મન લાંબું ટકતું નથી, માયા-ધનસુખ ભોગવી શકાતું નથી, માયા-ધન રવજપઘાતક રડે છે અને માયા-ધનથી દુઃખના રેલ ચાલ શરૂ થાય છે.
54. Wealth obtained thrcugh decuit, does not last long, and such wonlth cionot be enjoyed beppily with mental ease ); it also proves destructive or detrimental to kinema, and it gives rise to a series of miserica.
अप्रत्ययानां प्रसवस्य भूमी प्रभूतसन्ताप-समर्पक च । शल्यं महचेतसि नाश्रयेत माया-पथं दुर्गतिमात्रहन्तम्
॥५७॥
૫૭. માયા અવિશ્વાસની પ્રસવભૂમિ છે. એની જાળમાં ખેદ ને સત્તાપ ભર્યા છે. એ ચિત્તગત જબરું શલ્ય છે. એ દુર્ગતિના માર્ગે ન જઈએ.
Ahol Shrutgyanam

Page #522

चतुर्थ-प्रकरणम्
57. Ooe should not report to deception, inasmuch BS it generates distrust, produces multifariou agonies, wounds the beart as if by a pricking thorn and brings about degradatiou of life
कुर्वन्ति ये दुःखि मनः परस्य प्रतारणातो बहुभिः प्रकारैः । पुष्णन्ति हिंसा-विषवल्लरी ने धर्मः कुस्तादृश-निर्दथानाम् १ ॥ ५८ ॥
૫૮ જેઓ અનેક રીતે ઠગી બીજાનાં મન દુઃખી કરે છે, તે હિંસારૂપ વિષલતાને પુષ્ટ કરે છે. એવા નિર્દય માણસોને ધર્મ સાથે સમ્બન્ધ કે?
58. They who distress the minds of others by practising deceptions in various ways, nourish the poisonous creeper of
Hinal violence). What Dharms (right conduct or performance of duty ) can be expected of such inerciless persons ?
पिपीलिकादीन लघुदेहभाजो रक्षन्ति यत्नैर्मनुजान पुनर्ये । प्रपातयन्त्यापदि वञ्चयित्वा ते निर्दया धर्मविचार-हीनाः
॥ ५९ ॥
૫૯. જેએ કીડી જેવા નાના છોરી રક્ષા કરે છે, પણ બીજી તરફ માણસોને ઠગી આફતમાં નાંખે છે, (ગરીબોની આંતરડી કકળાવે છે, તેમનાં લેહી ચૂસે છે) તેમને ધમને કશેય વિચાર નથી, ખરેખર તેઓ નિય છે.
59. Thoss who, whila protecting with assiduous offorts small ingects sich acts etc., bring calamities to human beings by their deceptions are inerciless and do not understand wbat Dharma (Ti) really in ans.
अस्त्येकतो वश्चन-तत्परत्वं देव स्तुतौ गर्जनमन्यतश्च । एवंविधा नो किमपि पन्ते कृतेन भाले तिलकेन धूर्ताः
॥६
॥
Aho! Shrutgyanam

Page #523

૪૬૦
अध्यात्मतत्त्वालोकः
૬૦. એક બાજુ ઠગાઈને ધન્ધો અને બીજી બાજુ ભગવાનની આગળ લાંબા લાંબા સાદે સ્તવનપાઠ આવા ધુતારા પિતાના કપાળ પર “તિલક” કરતાં શરમાતા નથી !
60. There is on the one hand, »rdent promptnega in the use of deception and on ihe ctber, clamorous uproar in singing prayers to God. It is a great wonder that such cheats are not at all abtame to put the secred mark (fan ) on their fure. head with a view to show off th ir jie y
प्रवञ्चकत्वात्मकपत्रिपातेऽनुष्ठान- दुग्धं विकृति प्रयाति । उत्खन्य मायां विशदीकृतायां मनोभुवां बीजकमङ्कुर य
॥६१ ।।
૬૧. જ્યાં ઠગારાપણારૂપ “સનિપાત દેષ હોય, ત્યાં અનુષ્ઠાન (ક્રિયાકાંડોરૂપ દૂધ વિકારરૂપ બની જાય છે. માયાને ઉખેડી મનોભૂમિને સાફ કરાય તે જ તેમાં વાવેલું બીજ અંકુરિત થઈ શકે.
61. Just as milk adversely affects A person suffering from delirium performace of ceremonial Tires by & person given to decit has a deloterious effect on him. The good need sown in the mental ficld, when cleared by the uprooting of deceit, tends to poul forto,
संसार-सिन्धोः परिलङ्घनार्थमध्यात्म-पोते बहुभागलभ्ये । चेच्छिद्रलेशोऽपि हि दम्भरूपो न तर्हि तत्पारगतिस्ततः स्यात् ।। ६२॥
૬૨. લવ-સાગને ઓળંગ સારુ અધ્યાત્મરૂપ નાવ બહુ ભાગ્યથી પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ તેમાં જ દંભરૂપ નાનું પણ છિદ્ર હશે તે તેનાથી તે સાગરને પાર નહિં પમાય.
Aho Shrutyanam

Page #524

चतुर्थ-प्र ये-प्रकरणम्
४६२
62. It is through goot iuck that a person gets the advan. tage of a ship of Adhyatma in order to cross the ocean of Samara Bat if there is a hole in the shape of deceit in it, then the crossing over to the opposite bank is impossible.
वने हुताशः कलहः सुहृत्वे रोगः शरीरे कमले हिमं च । यथा तथा दम्भ उपप्लवोsस्ति धर्माश्रमे धामनि विश्रमस्य
૬૩. વનમાં ભાગ, મિત્રતામાં કલહ, શરીરમાં રોગ અને કમલ માટે હિમ જેમ ઉપદ્રવરૂપ છે, તેમ દન, પરમ વિશ્રમધામ એવા ધર્માંરૂપ આશ્રમને ઉપદ્રવ સમાન છે.
63. Fraud (or deceit ) is a danger or an impediment to Dharma—the peace-giving resting-place, as fire to the forest, quarrel to friendship, disease to body and frost to lotus.
प्रयोजनं किं तु मुनित्रतानां क्रियेत दम्माचरणं यदेभिः ? दम्भtवकाश नहि सत्प्रवृत्तावन्यत्र पापस्य च पोषणाय
॥ ६३ ॥
एकान्तो नानुमतिर्महर्षेर्न वा निषेधः खलु धर्मशास्त्रे | अतो न दम्माश्रयणं प्रशस्तं निर्मायमायें पथि यान्ति सन्तः
॥ ६४ ॥
},
૬૪. સુ નવ્રત જેમણે અખ યાર કયું છે તેમને શું તેઓ માયા-પ્રપચ ખેલે ? સપ્રવૃત્તિમાં તે૬ભને અવકાશ દૂષિત પ્રવૃત્તિમાં દંભને લેવાતા ખાશ્રય પાપને વળી વધુ પાષે છે.
Aho! Shrutgyanam
જન હોય કે જ નથી; ત્યારે
64. Of what use is this deceit or hypowicy to those who have vowed asceticism that they should practise it? Indeed there is no scope for its play in righteous practices, while in unrighteous ones it tends to nourish sins.
॥ ६५ ॥

Page #525

શાસ્મરણાસ્ત્રો ૬૫. ધર્મશાસ્ત્રમાં મહર્ષિ તરફથી કાર્યપ્રવૃત્તિ પર એકાત અનુમતિ કે નિષેધ નથી, માટે માયાવરણની પ્રવૃત્તિ એગ્ય ન ગણાય. સજજને આર્ય પથ પર નિર્દભપણે વિચરે છે.
65. In the religious scriptures of the great bages or saints there is no absolute injunction, mandatory er probibitory, in regard to a particular thirg or act, without exception. (Whether & particular thing or act, is t) be done or ornitted, it depends upon the consideration of the special circunstances of each case) So there is no need to resort to deception. The good frunkly and openly tread a noble path (without hy procricy!
अहो ! समालम्ब्य वक- प्रवृत्ति प्रवञ्चकैर्वऊच्यत एष लोकः । परन्तु सम्मोहतमोऽधभूता वितन्वते वञ्चनमात्मनस्ते
॥६६॥
૬૬. ઠગારાઓ “બગલાભગત” બની આ જગને ઠગી રહ્યા છે. પરંતુ મહાજકારમાં અન્ય બનેલા તેઓ ખરી રીતે તો પિતાના આત્માને જ ઠગે છે.
66. Alis I the world is eligated by fraudulent persons reporting to crane-nuethods (hypocri ical methods ), tut, 88 & matter of fact, those mean persons blinded by the darkness of illusion, deceive themselves.
निशल्यभावं व्रतपालनानां श्रीधर्मशास्त्राणि समादिशन्ति । एवं हि योगैकपदीप्रवेश एवं हि मोक्षाध्वगार्विकासः
६७ ॥
૬૭. ધર્મશા નિઃશલ્યપણે (મનમાં મેલ કે કપટ-પ્રપંચ રાખ્યા વગર) વ્રત પાલન કરવાનું ફરમાવે છે. એ જ રીતે કે ના માર્ગમાં પ્રવેશ થઈ શકે અને એ જ રીતે મેક્ષપ્રાપ્તિ માટેની ગતિનો વિકાસ થઈ શકે.
67. The sacred scriptures hive given instructious to observe the vows with pure motivas purgau of hypocrisy. It is the
Ahol Shrutgyanam

Page #526

चतुर्थ-प्रकरणम्
only way which securus one ad adiniesion to the path of Yoga, and in this very manner the way to Absolation is laid open.
लुण्टाक एकः खलु मोक्ष-मार्गे सम्प्रस्थितानां सुमहाशयानाम् । स लोभनाम्ना जगति प्रसिद्धा मोहस्य राज्ञः प्रथमः प्रधानाः ॥ ६८॥
૬૮. માક્ષના પ્રવાસે નિકળેલા સજીને લૂંટનારાઓમાં જે એક બહુ જબરદસ્ત લુંટારે છે તે જગદ્વિખ્યાત લેભ છે, તે મે હરાજાનો મુખ્ય પ્રધાન છે,
68. Indeed, the most powerful robbir who robs high-souled traveliers journeying (n ibeir way to salvation, is well-known in this world, and it is called Greed (1). It is the prime minister of the king known a Delusion [ 18.
भवस्य मूलं किल लोभ एको मोक्षस्य मूलं तदभाव एकः । एतद्धि संसार-विमुक्तिमार्ग-दिग्दर्शन योगबुधा अकाषुः
॥६९ ॥
૬૯ સંસારનું મૂળ એક લેભ (તૃષ્ણા) અને મોક્ષનું મૂળ ફક્ત તે અભાવ, આ પ્રમાણે ગવશારદે સંસાર અને મુક્તિના માર્ગનું દિગ્દર્શન કરાવે છે.
69. Indeed, Greed is the root-cuure of Samsara aud the complete absence of it is tbe solts suree of Absolution. Wise persons who are authority ou Yoga, have thus outlined the varying ways to Samsara and Absolution (संसार and मेक्षि).
सुदुर्जयानां प्रथमोऽस्ति लोभस्तस्मिन् जिते कि न जितं त्रिलोके ? लोमस्य घाते हत एव मोहः क्रोधादिनाशेऽव्यवशिष्यतेऽसौ ॥७॥
૭૦. જેમને જય મેળવે બહુ મુશ્કેલ છે તેમાં લેભને નમ્બર સહુથી પહેલે છે. તે જિતાતાં ખેલ જગતમાં બધુંય જતાઈ જાય છે, તેમ હણાતાં
Aho! Shrutgyanam

Page #527

જામજાય
મોહ હણાઈ જ જાય છે, જ્યારે ક્રોધાદિને નાશ થતાં પણ મોહ અવશેષ રહે છે.
70. Greed ranks firat ani foren Ozt in tesucity along those Kasbāyas 910 ) thet are very fiicult to be conquered. When it is subdued, nothing rims to bio subdued in all the three words. Delusion( s) incelis detroyed with the destruc tion of greed, otherwise delusion remuing even after the removal of aliger, pride and decsi. (There are four Kyg'ayas (principal pesions ) namely, Ange", Prile, Deceit and Greed. They ure the products of D:lusiuli (NIE). Greed leaves the field let along with Delusion.)
लोभोऽस्ति चिन्ता- लतिकासु कन्दो रक्षो गुणानां कवलीकृतौ च । महांश्च विघ्नः पुरुषार्थ-सिद्धौ जयत्यमुं सत्र- समुद्र-चेवाः ॥७१ ॥
૭૧. ચિન્તારૂપ લતાઓને કદ લોભ છે. ગુણને કોળિયા કરી જનાર રાક્ષસ લોભ છે. પુરુષાર્થસિદ્ધિમાં મહાન વિઘભૂત લોભ છે. એને કોણ જીતે? જેનું ચિત્ત સર્વને સમુદ્ર હોય તે.
71. Greed is a bu bous rooi of the crue part in the form of anxieties. It is a demon devouring, aa in a mouthful, good virtues, It is a great impediment to the achievement of success, or to the expanding of a manly effort for the noble motive. He whose heart is an ocean of vitality or spirit, subdues it.
चेत सात्विकस्ते पुरुषाभिमानो यद्यस्ति लोकाग्रपदोपलिप्सा । स्फारं परिस्फारय तर्हि लोभ प्राकार--भङ्गाय बलं स्वकीयम्
॥७२॥
૭૨. જે તારે પુરુષાભિમાન સાત્વિક હોય અને જે લોકના અગ્ર પદે પહોંચવાની તારી ઉત્કંઠા હોય તે લેભરૂ૫ કિલ્લાને નાશ કરવા તારું પિતાનું બળ ખૂબ રિવ !
Ahol Shrutgyanam

Page #528

વસ્તુથ-જામ્
સંવ
72, On good one ! it your self-respect as a human being is pious and legitimate, and if you desire to be foremost among the people, or if you desire to occupy the place at the extremity of Loka, then, strive hard with all your might to batter down the ramparts of greed. [ According to Jaina Philosophy, the soul, when fully lib.ruted from the ialuences of Ksrm", gos by na upward movement to the extremity of unke (ai) where it rests for all time to come. ]
ये स्वेच्छया पूरयितुं क्षमन्ते न शाकतोऽपि स्वककुक्षि - रन्ध्रम् | आन्दोलितान्तःकरणा विचित्राssकांक्षा-समीरेण भवन्ति तेऽपि ! || ७३ ॥
૭૩. જેઓ સ્વેચ્છાએ શાકમાત્રથી પણ પેાતાનું કુક્ષિ-રક પૂરવા સમથ નથી, તેવ એનાં પણ અન્તઃ રહ્યા લાભના ચકડાળે ચડી કઇ કઇ કક્ષાઓની હવામાં ઊડતાં હાય છે!
73. Those who are not even able, of their own accord, to stuff their bellies with vegetables, entertain in their hearts highflown desires, by reason of their greed-passion.
लोभार्दितः कि सहते न कष्ट लोमाः किं न करोति कर्म ? करोत्यनर्थं पितृ - बान्धवानामप्याशु लोभच्छुरिकाहताक्षः
/ 8 '}}
૭૪, લેાલ ત્ત બીચારી શું કષ્ટ સહન નથી. રા ? àાભગત દુરામા નથી આચરતા ? લેરૂપ છરીથી જે ી ( અતર્ ) દૃષ્ટિ કપાઈ ગઈ છે એવા માણસ પેાતાના આપ અને અન્યવેને પણ નના ખાડામાં ઉતારે
શું ક
છે; તેમને મારી પશુ નાંખે છે !
५९
Aho! Shrutgyanam

Page #529

अध्यात्मतवालोर
. 74. Wbat hardships does a greedy person not undergo ? What act is he not prepared to do? Ore, whose eyes are blinded by the knife-like greed, does not hesitate to bring ruin upon even his parenis and relations.
प्रपीड्य ये निष्करुणं प्रजाः स्वं ततो गृहीत्या पुपुषुः स्वकोशम् । भयङ्करं भूरि विधाय युद्धमदीशन ये प्रलयावभासम् ૭૫ / लोभार्दितास्ते मरणस्य काले किश्चित् किमादातुमलं बभूवुः ।। एकाकिनो रङ्क मुखास्तु याताः स्वकल्मषाऽऽमूत्रितघोरपाताः ॥७६ । (युग्मम्)
૭૫-૭૬. જે બોએ પ્રજાને નિર્દય રીતે રીબાવીને તેમની પાસેથી કન કઢાવી પોતાના ખજાના ભરેલા અને મહાભયંકર યુદ્ધ કરી જેમણે પ્રલય-કાળના જે દેખાવ વર્તાવેલે, તેવા લેભાધ ભૂપાલ (!) શું મરણ વખતે કંઈ પણ સાથે લઈ જવા સમર્થ થયા ? આખરે એ બીચારા પોતાની ઘે ૨ અર્ધગતિને માર્ગ તૈયાર કરીને ગરીબડા મે એકલા સિધાવ્યા ! બાપડા લેભીયાની વિડંબના!
: 75-76. The greedy kings who persecuted their subjects mercilesely and filled their treasuries with wealth they extorted from them, and those who fought in terrible battles and created the horrible ecene if u ivergil destruotion, wer3 not able to tak: anything with then at the time of death; and those hsving bitterly degraded themselves by their own heinous deede, were fo' oed to go alone with tbeir humiliated faces.
केनापि सार्ध न गता घरेयं लोमेन ताम्यन्ति वृथैव लोकाः । વિભાધાર વિજ્ઞાન ન તો જીવ ગતિમાને રામ ! ૭૭ !!
૭૭ કોઈની સાથે આ પૃથ્વી ગઈ નથી. લેક ફેકટ લેભથી પીડાય છે વિવેકપુરસ્મસ વિચાર કરવામાં આવે તે સમાં જ સાચું સુખ જોઇ શકાય
Ahol Shrutgyanam

Page #530

થતુર્થ–પ્રાળ
77. This earth has never accompanied anyone (at the time of bie departure from this life). People are uselessly distressed by greed. Contentment alone contributes to real happiness it wo rightly rellect.
कृते प्रयासे प्रचुरेऽपि नार्थममीष्टमाप्नोति यदा तदा ना । सक्लिश्यते, किन्तु विचारयेत यदस्मदीयं न हि नत् परेषाम् ॥ ७८ ॥
૭૮બહુ પ્રયાસ કરવા છતાં જ્યારે અભીષ્ટની પ્રાપ્તિ થતી નથી ત્યારે માણસ દુઃખી થાય છે. પણ વિચારવું જોઈએ કે “જે અમારું છે તે પનું નથી, અથવા “જે અમારું નથી તે પરનું છે.”
78. When even after str puous exertions the desired object is not obtained, one feels grieved: but in such cases wu should consider that what belongs to us, does not belong to others, or what does not belong to us, belongs to others.
बहुप्रयत्नैरपि नार्थसिद्धिः कस्याप्ययत्नादपि कार्यसिद्धिः । एतन्महत कर्म-बलं विचार्याऽनिष्ट-प्रसङ्गे न भवेद् विषण्णः ॥ ७९ ॥
છ૯, બહુ બહુ પ્રયત્ન કરવા છતાં કોઈને અર્થસિદ્ધિ થતી નથી, જ્યારે બીજા કોઈને અનાયાસ કાર્યસિદ્ધિ થઈ જાય છે. આવું જોવામાં આવે છે આ ઉપરથી ફલિત થતું કમબળનું મહત્વ જે ધ્યાન પર લેવાય તે માણસ અનિષ્ટના પ્રસંગે દુઃખી ન થાય.
79. Succees in one's desired object is not attained by some even by various kinds of efforts, while it is obtained by some quite aasily, without much effort. So considering the inevitable.
Aho! Shrutgyanam

Page #531

४६८
अध्यात्मतरवालोकः
ness of the working of the Karnic forces in such cases, one should not be sorry, if one has to face unwelcome occasions.
न कर्तुमुद्योगमियं न वार्ता परन्तु लोभोत्थविकल्प-धूमैः । इमं स्वतःकरणं पृथैव कार्यं गृहस्थैरपि हन्त ! कस्मात् १ ॥ ८० ॥
૮૦. ઉદ્યોગ ન કરવાની આ વાત નથી, પણ તાપ એ છે કે ગૃહસ્થે.એ પશુ લાભથી ઊઠતા વિકલ્પરૂપ ધૂમાડાથી પાતાના ચિત્તને શા માટે વ્ય કેળું બનાવવું–કષિત રાખવું ?
80. From this one should not infer that abstension from all Botivities is desirable; but why should even householders unnece. sarily blacken their minds with the smoke of fanciful desires emanating from greed?
क्रोधस्य रोधस्य शमो विधाता मानाय शक्नोति पुनर्मृदुत्वम् । ऋजुत्वमुच्छेत्तुमलं च मायां लोभस्य शत्रुः परितोष एकः ॥ ८१ ॥
૮૧ ક્રોધના રાધ શમથી (પ્રશાન્ત વૃત્તિથી) થાય, માનને પછાડે મૃદુત્વના ગુણુ, માયાને હશે ઋજુતા અને લેશને કટ્ટો દુશ્મન સનેષ,
81. Tranquillity of mind is able to curb anger, gentleness is competent to defeat arrogance, sincerity destroys deception and contentment is the only bitter enemy of greed.
क्रोधादिकाविर्भवनप्रसङ्गान् प्रागेव दूरीकुरुतां विचार्य । कषाय आयातवति प्रसङ्गादुक्तानुपायांस्त्वरया भजेत
Aho! Shrutgyanam
॥ ८२ ॥

Page #532

चतुर्य-प्रकरणम् * ૮૨. ક્રોધાદિ દેવો પ્રગટવાના સંજોગો પહેલેથી જ વિચારી લઈ દૂર રાખવા અથવા પોતે તેવા સયોગોથી દૂર રહેવું. પ્રસંગવશાત એ દોષોને ઉદય થાય ત્યારે તેમને કાબૂમાં લેવા ઉક્ત (ક્ષમા વગેરે) ઉપાયો લેવા.
82. One should anticipate probable occasions lik-ly to engepder passions like Anger and others and try to keep them away cr to keep away from them. Neveribe less if any of them arisce cwing to unavoidable circumstances, care abould be taken to curb it inmediat-ly by any of the appropriate ineans already described.
आसाद्यते नो भवरूपतीमवनस्य पारं शिवमन्तरेण । प्रचण्डमात्मीयबलप्रयोगमखण्डदीर्घोज्ज्वलसाधनाभिः
| ૮૨ ||
૮૩ દઘ કાળ સુધી અખંડ શુભ સાધના દ્વારા આત્માનું અના વિય ફેરવ્યા વગર સંસારરૂપ ભીષણ અરણ્યને કલ્યાણરૂપ પાર પમાય નહિ, પાતો નથી.
83 Without putting forth infinite power of one's soul tbrough employment of appropriate pure means for . lovg time without interruption, it is impossible to cross over to the suspicions other end of the horrible forest of Samsára.
ऐकान्तिकाऽऽत्यन्तिकदुःखनाशो भव-प्रपञ्च पतितस्य नास्ति । तत्साधनं सर्वकषायजालनि:शेषनिमूलनमेकमात्रम् ॥ ८४ ॥
૮૪. સંસાર–પ્રપંચના મેહમાં પડેલાને માટે દુઃખને એકતિક અને આત્યન્તિક ન શ અસંભવ જ છે. દુઃખ માત્રથી છૂટવા માટે સમગ્ર કષાયજાલનું સપૂર્ણ ઉમૂલન જ એક માત્ર ઉપાય છે.
Aho! Shrugyanam

Page #533

मध्यारमतवालोकः
84. Full and permanent destruction of misery is indeed impossible in the case of a person entangled in the delusion ch Samsara. It can only be accomplished by the complete uprooting of all passions
सञ्जायेत यथा यथाऽबलतया क्रोधादिमिदृषणैः
सञ्चेष्टत तथा तथा परिहरन सुज्ञः प्रमादोदयम् । यः क्रोधादिविकारकारण उपायाते च नाक्षिप्यते
तस्य स्वात्मबलस्य योग-शिखरं प्राप्तुं विलम्बः कुतः ॥ ८५ ॥
૮૫ જેમ જેમ ક્રોધાદિ દે નબળા પડે તે તે રીતે સજને પ્રમાદને દૂર કરી પોતાની પ્રવૃત્તિ રાખવી જોઈએ જે ધાદિ વિકારનાં કારણ ઉપસ્થિત થતાં પણ તેમને વશ થતો નથી, તે આત્મબલસમ્પન્ન મહાનુભાવને રોગના શિખરે પહોંચતાં શી વાર લાગવાની હતી?
85. One should exert oneself, discarding carelessness or indolence, to take such steps as will make one's passions hke anger and others, feebler and feebler. He, who, possessed of sublime spirit, is not afiected when confronted by passion-exciting occasions, is sure to reach without delay the summit of the mountain of Yoga.
-
-
-
इति अध्यात्मतत्वालोके कषायजयो नाम चतुर्थ-प्रकरणम् ।
Aho! Shrutgyanam

Page #534

प्रकरणम्-५
ध्यान-सामग्री
[ श्लोकसंख्या ४१]
शुद्धात्मरूपं खलु मोक्षतवं न तद् भवेचित्तविशुद्धयभावे । कषायराहित्यमियं च तस्मात् तत्रैव मुक्तिः परिवेदितव्या
॥१॥
૧. આત્માની એના પર્ણ શુદ્ધ રૂપમાં રિથતિ એ કે ક્ષ. એ, ચિત્તશુદ્ધિ વગર ન હોઈ શકે એ ૨૫ણ છે. હવે ચિત્તશુદ્ધિ શું છે ? એ કષાયરહિત સ્થિતિનું નામ છે. એટલે વાસ્તવમાં કયાયમુકિત માં જ મુક્ત છે.
1. The complete manifestation of the pure real nature of the Soul is Moksha (liberation or emancipation ) which is not possible in the absence of the purification of the mind, and this purification is nothing more or less than the destruction of Kebayas( pagsions ), therefore Moksha assuredly consists in the destruction of, and complete freedom from, passions.
कपायरोधाय जितेन्द्रियत्वं जितेन्द्रियवाय मनोविशुद्धिः । मनोविशुद्धथै समता पुनः साऽममत्वतस्तत् खलु भावनामिः ॥२॥
૨. કષાયધ માટે ઈન્દ્રિયજય, ઈન્દ્રિયજ્ય સારુ મન શુદ્ધિ અને મેનઃશુદ્ધિ માટે સમતા; સમતાનો પ્રાદુર્ભાવ નિર્મમત્વથી થાય અને નિર્મમત્વ સધાય सपनामथी.
2. The proper restraint ( ubjugation) of renses is t eces ary for the removal or uppression of Kashayas (passions ). Mental purity is necessary for ubjugation of senses. Tranquility or (quanimity is necessary for her til pris. Giving up the
Aho! Shrutgyanam

Page #535

अध्यात्मतत्वालोकः
H
idea of "I and mine" (RA ) begeta tranquility or equanimity and, the idea of “ I and mine" can be eradicated by reflectiione
ar: [about the ephemeral nature of the phenominal world and the eternal nature of Bcul and about their inter-relations in the mundane state of the sou'. There are twelve varieties of #1241).
भीमाद् भवाम्भोनिधितो भयं चेत् तदेन्द्रियाणां विजये यतेत । सरित्सहस्त्रापरिपूरणीय-पाथोधिषद् यानि न यन्ति तृप्तिम् ॥३॥
૩. ભવાભાધિ ભયંકર છે. એની ભયંકરતા અનુભવાતી હોય અને એનાથી મુક્તિ મેળવવાને કામના હોય તે તેને માટે એક માત્ર રસ્તો ઇન્દ્રિયજય છે. ઈદ્રિ ક્યારેય તૃપ્ત થતી નથી. આ એવ તેની સરખામણી હજારે જ દીઓથી નહિ પુરાતા એવા સમુદ્રના મધ્યભાગ સાથે કરવામાં આવે છે.
3. One should try to get mastery over one's owo 888, if one is afraid of this terrible ocean of worldly existe 008 [Samsara]. The series remain ungatisfied like the middle part of the ocean which is not filled even by thousands of rivers.
દેહારવું -મીન-- મૃ-ત-સાર-જીરું વાત संसार एकैक हृषीकदोगात का तर्हि सर्वाक्षरतस्य वार्ता ?
॥४॥
૪. હાથી, મ ડલું, અરે, પતંગીયું અને હરિણ એક એક ઈદ્રિયના દેષથી દેહાન્ત દુખને પામે છે, તે જે બધી ઈન્દ્રિયોનો દાસ છે, તેની વાત કરવી ?
4. It is quite evident that elephants, fish, bees, m is and deer, go to destruation through the fault of txuessise atinchTr.ent, of each, to the pleasures of one of the ser seg only, thea what to gas o those person who are under the dominating
Ahol Shrutgyanam

Page #536

૧૪મપ્રર્ણાર્
GIT
influence of a}l the (five ) senses ? [ The elephant is overpowered by the sense of touch, the fish, by tha srs of bae, by the sense of small, the loth, by the sense and the deer by the sense of hearing. ]
toets, the of eight
अतुच्छमूच्र्छार्पणशक्तिभाजां यदीन्द्रियाणां विजयो न जातः । भूमण्डलान्दोलनशक्ति भाजोऽप्योजस्विनः किं नु बलस्य मूल्यम् १ ॥ ५ ॥
૫, ઈન્દ્રિય પ્રાણીને ભયંકર મૂર્છામાં પકે છે. આ દેશમાં અને આખી દુનિયા પર આન્દેલન જગાડવાની શક્તિ ધરાવનાર અલિષ્ઠ ચેદ્ધો પણ જો પેાતાની ઈન્દ્રિયા પર કાબૂ રાખી શકતો ન હેાય, તે તેના બળનું શું મૂલ્ય ?
5. Of what vilue is the might of a powerful person who is able to shake the terrestrial globe, if he cannot get mastery over his senses senses which are capable of bringing intense delusion and consequent undue attachment ?
'अन्तर्बलोद्भावनहेतुरेकः स इन्द्रियाणां स्व-नियन्त्रितत्वम् । एतत्कृतेऽन्तःकरणस्य शोध आवश्यके यत्नपरायणः स्यात्
| ↑ h
૬. આન્તર શક્તિ પ્રગટાવવાના એક જ માગ છે. અને તે પત્તાની ઇન્દ્રિયાના સ્વામી બનવુ-નિયામક બનવું તે. એને સારુ ચિત્ત-શુદ્ધિ પરમ આવશ્યક છે. એટલે ઇન્દ્રિયજયના ઉમેદવારે ચિત્ત-શુદ્ધિના સાધનમાં સતત યત્નશીલ રહેવુ જોઈએ.
6. Complete mastery over the senses is the only course open for evolving inner vitality, So for the sake of it (for the subjugation of senses) one should be assiduous in his efforts for the purification of mind.
Fo
Aho! Shrutgyanam

Page #537

अध्यात्मतरपालीका
भ्रमन् मनोरक्ष इह स्वतन्त्रं दुःखावटे प्रक्षिपति त्रिलोकम् । अराजको निःशरणो जनोऽयं त्राता ततः कोऽत्र गवेषणीयः १ ॥७॥
૭. મનરૂપ રાક્ષસ સ્વતપણે સદા સર્વત્ર ભટકતે રહે છે અને આખા જગતને દુખના ખાડામાં નાખે છે. જગતની અરાજક, અશરણુ જેવી સ્થિતિ થઈ પડી છે. એ રાક્ષસથી રક્ષણ આપનાર કોણ? અને કયાં મળે?
7. Toe demoniac mind, while inconstrainedly Wandering in this phenomenal world, throws the inhabitants cf the three w rids into a pit of misery. Alte, this universe is withcut a ultr and proie. tor ! Whera ere we to search for a protector now?
गृहं परित्यज्य महानुभावान मुक्तिश्रिया आचरतस्तपस्याम् । वास्येव चेतश्चपलावभावमन्यत्र कुत्रापि परिक्षिपेद् द्राक्
॥८॥
૮. જે ઘર છોડી સંન્યાસ લઈ મુક્તિ સારું તપ તપી રહ્યા છે તે મહાનુભાવોને પણ ચપળ ચિત્ત પ્રખર વાયુની જેમ એકદમ ઉડાવી કયાંય ને કયાંય ફેકે છે.
8. Even the great ascetics who have renoui ced home (apd everything else) and are living austere life for the purpose of Salvation (Moksh + ), are occasionally ) carried and tossed about, as if by a hurricans, by the unsteadiness of their mind'.
मनोविशोधेन विनव योगधराधरारोहणमीहते यः । प्रहस्पते परिव क्रमाभ्यां देशाटनं कर्तुमनाः स मृढः
॥९॥
૯. જે મનશુદ્ધિ વગર ચોગ- પર્વત પર આરોહણ કરવા ઈછે છે, તે
Ahol Shrutyanam

Page #538

TK-પ્રમ
મૂઢ માસ પગથી દેશાટન કરવા ઈચ્છતા પાંગળા માજીસની જેમ ઉપડુસનીય સ્થિતિમાં મુકાય છે.
9. A foolish man who without the purification of mix], wighes to ascend the hill of Yog×, is sridioulos 88 a lame man who desires to go on a journey on foot.
रुद्धानि कर्माणि मनोनिरोधे मनःप्रसारे प्रसरन्ति तानि । असंयमः संयम एव तस्य भवस्य मोक्षस्य च मूलमस्ति
શ્
[} ↑ I!
૧૦. મનના નિરાધમાં ક્રમના નિરાધ છે અને મનની ભ્રણશીલ હાલતમાં કર્મબન્ધન વિસ્તરે છે. મનના અસયમ સસાર(ભરભ્રમણુ)નુ મૂળ અને તેને સંયમ મેાક્ષનુ મૂળ,
10. When the mind is controlled, the influx of Karmic ener gies is checked and when the mind is at large (i, e, uncontroll. ed) there is unstrained influx of Karmic energies. The con trol of mind is the root-cause of absolute freedom and the absence of it is the root-cause of bondage,
जगत्त्रयीविभ्रमणप्रवणो मनः पुत्रङ्गो विनियन्त्रणीयः ।
केनापि यत्नेन विचारवद्भिरभीप्सितं शान्ति-सुखं परं चेत् ॥ ११ ॥ :
૧૧. અખિલ જગમાં ભ્રમણુશીલ મનરૂપ વાનર કેઇ પણ પ્રયત્નથી વશમાં કરવા જોઇએ-જો વાસ્તવિક સુખ અને શાન્તિ મેળવવા હોય તે,
Aho! Shrutgyanam
11. The monkey-like mind pubituated to rubing in the whole world, should be kept under complets control by all poss ible means if peaceful happiness is desired.

Page #539

अध्यात्मतत्त्वालोकः
४७६ . सर्वागमानां परमार्थतत्वमेकं तदन्तःकरणस्य शुद्धिः । कर्मक्षयं प्रत्यलमेकमुक्तं ध्यानं तदन्तःपरिशुद्धि-मूलम्
॥१२॥
૧૨. સર્વ આગમોનું પરમાર્થ રડયે એકમાત્ર અન્તઃકરણની શુદ્ધિ છે. કર્મક્ષયનું સાધન શાસ્ત્રકારે એક માત્ર સ્થાન બનાવે છે, જેનું મૂળ અતઃકરણની શુદ્ધિમાં છે,
12. Purification of mind is the only essential principle of all scriptures, Contemplation standing alone suffices for the annihil. tion of the Karmic forces; but contemplation has its basis in the complete purification of the mind,
प्रदीपिका योगपथ-प्रकाशे योगाङ्करोद्भावनकाश्यपी च । मनोविशुद्धिः प्रथमं विधेया प्रयासवैयर्थ्यम विना तु
॥ १३ ॥
૧૩ ચિત્તશુદ્ધિ એ એગમાર્ગ પર પ્રકાશ નાંખનારી “દીવાદાંડી છે અને પગના અંકુરાઓને ઉત્પન્ન કરનારી એક મિ છે. એની પ્રથમ જરૂર છે. એ વગર સઘળો પ્રયાસ વ્યર્થ છે.
13. Purification of mad, which is the beacon- light for illuminating the path of Yoga and which is the fund for the sprouting forth of the seests of Yoga, must be first attended to and accomplished. Without it every effort is fruitless,
मनोविशुद्धथै समतां श्रयेत निमज्जनात् सत्समता-तडाके । रागादिकम्लानिपरिक्षयः स्याद् अमन्द आनन्द उपेयते च
॥१४ ।।
૧૪. મન શુદ્ધિ માટે સમતાને આશ્રય લે જોઈએ, સમતાના સરેવરમાં નિમજ્જન કરવાથી ૨.ગાદિ મેલ ધોવાઈ જાય છે અને અમન્દ આનન્દ પ્રાપ્ત થાય છે.
Ahol Shrugyanam

Page #540

શR-
14. Tranquillity or equatimity (Fra) should be resorted to for the purification of the mind, Those, who dive deep in the lake of calm equanimity (A1), secure complete removal of the impurities of attachment etc. and get unbounded dslight,
संयम्य चेतः समता क्षणं चेभिषेव्यते तर्हि तदुत्थमन्तः । अलौकिकं शं प्रसरीसरीति किं वयेते तर्हि सदा- समस्य ? ॥१५॥
૧૫. મનના સંયમથી સધાયેલી સમતાના સ્વપ અનુભવે પણ જ્યારે અન્તઃકરણમાં અલૌકિક આનન્દ ફેલાય છે, તે પછી જે આત્મા સમતામાં સદા નિરત છે તેનું (તેના આનન્દનું) શું પૂછવું ?
lö. Indescribable, indeed, is the inuer delight when even for a short time the mind is drawn inwards and rendered quiet. Then what to say of those who are always or unceasingly pog. 88889d of inoer tranquillity or equanitoiiy. ?
લાગ્યા# રિતરિત થrs=ાર્ટીને મોતમાશા . स्वस्मिन् स्वरूपं परमेश्वरस्य पश्यत्यसौ निष्ठित-साध्यबिन्दुः ॥ १६ ॥
૧૬. જેની અન્તર્દષ્ટિમાં સામ્ય(સમતા)નું અંજન પુરાયું છે તે મહાત્મા મેહરૂપ તિમિરના નાશથી પોતાની અન્દર પરમાત્માનું સ્વરૂપ નિહાળે છે. આમ આત્મસાક્ષાત્કારની ભૂમિ પર પહોંચીને એ કૃતાર્થ બને છે. (દરેક આત્મા એના ખરા રૂપમાં પરમાત્મા છે, પણ મહાવરણથી એ રૂષ આચ્છ છે; એ આવરણ જે આત્માનું ખસી જાય છે તે પરમાત્મરૂપે પ્રકટ થાય છે.)
16. The high-gouled person, to whose inner eight is applied the collyrium of equucimity, by reason of the removal of the darkness of delusive ignorance finds within himself the true and pure nature of the Supreme coul. He is thus endowed with the fulfilment of his object.
Ahol Shrutgyanam

Page #541

ર
अध्यात्मतस्वालोकः
दूरे दिवः शर्म शिव दवीयः सुखं मनःसन्निहितं समत्वात् । शक्यं समास्वादयितुं मनोज्ञमिव मोक्षः समतारतस्य
૧૭. સ્વગ દૂર છે અને મેક્ષ તે એથીયે દૂર છે, પણ સમતાના શ્રેષ્ઠ સેવનથી પેાતાના મને મન્દિરમાં જ સ્વસ'વેદ્ય સુન્દર સુખ અનુભવી શકાય છે સાચે જ, સમતા-રતને અહીં જ મેક્ષ છે.
॥ o૭ ||
17. The celestial bliss is at a distance and that of Absolute Freedom is at a greater distance; bit it is possible to enjoy sublime and unprecedented happiness in the inner temple of heart or mind through quietude. Absolute freedom is enjoyed even in this life by those who are possessed equanimity or tranquility.
सुधा-घनो वर्षति साम्यरूपो मनोवां यस्य महाशयस्य ।
.
संसारदावानलदाह तापोऽनुभूतिमास्कन्दति किं तदीयाम् ?
!! ? ૮ !}
૧૮. જે મહાશયની મને,ભૂમિ પર સમતારૂપ સુધાને મેઘ વરસે છે તેને સ’સાર-દાવાનલની તાપ-વેદના શુ સ્પર્શી શકે?
18. Just as the heat of fire cannot affect land covered with rain-water, so, the afflictions of worldly existence connot affect the mind saturated with the nectar of equanimity.
Aho! Shrutgyanam
आत्मानमात्मा परतो विभिन्नं यदाऽऽत्मना साध्वनुबोभवीति । प्रकाशते तस्य तदा समत्वमशक्यलाभं विबुधेश्वराणाम् || ૨૨ |
૧૯. જ્યારે આત્મા પેતે પેાતાવડે પેાતાને સમગ્ર જડભાવથી ભિન્ન પે યથાર્થ અનુભવ કરે છે, ત્યારે તેને સમતા ગુણને સાચા પ્રકાશ

Page #542

पश्चम-प्रकरणम्
કાય
પ્રગટ થાય છે, કે જે મેટા માટા શાસ્રદશી પંડિતે કે દેવેન્દ્રોને પણ પ્રાપ્ત થવે અશક્ય છે,
19. When the embdied soul fairly distinguishes itself as quite distinct from everything material, there arises the awakening of the divine sense of equality which is inaccessible even to the lords of heavens or learned mon of high erudition.
affष्ठ मोह - मृगेश्वरेण भयङ्करे दोष-वने महत्या | समत्वरूपज्वलनार्चिषा ये दाहं ददुस्ते परिनिष्ठितार्थाः
|| ૨૦ ||
૨૦. માહરૂપ મૃગાર્યાધરાજથી અધિષ્ઠિત ભયકર દેાષવનમાં જેએએ સમતારૂપ અગ્નિની જ્વાળા પ્રકટી છે-સમભાવની આગ લમાડી છે. તેઓ કૃતાથ થયા છે.
20. They are quite successful who have burnt, wi.h the high flame of calm equanimity, the terrible wild forest of passions, well guarded by the lion of delusion (મોદ ).
निसर्ग- बैरा अपि देहभाजो यद्दर्शनाच्छान्तिमवाप्नुवन्ति ।
अन्यत्र साम्यान्न तदस्ति किञ्चित् तदेव देवस्य परा विभूतिः || २१ ||
૨૧. નિસગ વરી (જન્મસિદ્ધ વરી) પ્રાણીઓ પણ જેના દર્શનથી પેાતાનાં વેર ભૂલી જઈ પરસ્પર શાન્તિ ધારણ કરે છે એ શું છે? એ સમવૃત્તિને જ ચમત્કાર છે. એ જ પરમાત્મ-જીવનની મેટામાં મેટી વિભૂતિ છે,
21. What is that, at the sight of which even ferocious animals naturally inimically disposed towards one another by instinct, become pacified and quiet? It is the charm wrought by equanimity-the supreme magnificence of the Supreme Soul,
Aho! Shrutgyanam

Page #543

अध्यात्मतवालोकः
अनित्यभावादिकभावनाः स्मृता महर्षिभिर्वादश तासु सन्ततम् । विभाव्यमानासु ममत्वलक्षणान्धकारनाशे समता-प्रभा स्फुरेत् ।। २२ ॥
૨૨. મહર્ષિએ એ “અનિત્યભાવના વગેરે બાર ભાવનાઓ ઉપદેશી છે. એ ભાવનાએ સતત ભાવાવા લચક છે-ચિન્તન કરવા લાયક છે. એથી મમવ રૂ૫ અન્ધકાર દૂર થાય અને સમભાવની રેશની પ્રકટે.
[આ શ્લેકમાં મમત્વના નાશથી અર્થાત્ નિર્મમત્વથી સમતા પ્રાપ્ત થાય છે એમ કહ્યું, તે નિર્મમ અને સમતામાં શો ફેર ? એવો પ્રશ્ન ઉદ્ભવે તેમ છે. ને ખુલાસો એ છે કે, સમતા એ રાગ અને દ્વેષ ઉભયનું વિરોધી તત્વ છે, જ્યારે નિર્મમત્વ એક માત્ર રાગનું વિરોધી તત્ત્વ છે. મતલબ એ છે કે, જેમ બલવાન સેનામાં બલવત્તર (વિશેષ બલવાન) ને નાશ કરવાથી બીજા ઉતરતા બળવાળા ને નાશ સુગમ થઇ જાય છે, તેમ બલવત્તર (વિશેષ બલવાન ] એવા રાગને નાશ કરવાથી બીજા ઉતરતા બનાવાળા શ્રેષાદિ દળને નાશ સુગમ થઈ જાય છે. અર્થાત બહુ વધારે બળવાળા એવા રાગના વિનાશરૂપ નિર્મમવ પ્રાપ્ત થતાં ઉતરતા બળવાળા ઠેષ વગેરેના વિદ્યારણરૂપ સમતાની પ્રાપ્તિ સુગમ થઈ જાય છે !
22. The great sages hay: propounded twelve varieties of abstract reflections (4199 :) beginning with the evanescent nature of the phenominal world. il these pre constantly meditated uvon, the darkness of egoism and attachmen: will disappear and the light of equanimity will shine forth brilijantly,
सुखं न नित्यं न चपुश्च नित्यं भोगा न नित्या विषया न नित्याः । विनश्वरोऽयं सकलः प्रपञ्चो न किञ्चिदास्थास्पदमत्र नाम ॥ २३ ॥
૨૩. સુખ (વૈષયિક) નિ ય નથી, શરીર નિત્ય નથી, ભોગો નિત્ય નથી. વિષયે નિત્ય નથી. અર્થાત આ સમગ્ર ભોતિક પ્રપંચ નશ્વર છે.
આ
સ્થ
અવ
::
ઇ
.
Ahol Shrutgyanam

Page #544

ઉપ-પ્રમાણે
23. tbe material happiness experienced in the region of the body is derived through the senger, by their enjoyment of the respectiva sense-objucts.] These i. c. the happiness, the body, the enjoymeut, and sense-objects are not permanent. Every thing phenomenal is transitory. In this world there is nothing which we can always rely upon.
અરીમ વન
महीपतिश्चक्रधरः मुरेश्वरी योगीश्वरो वा भुवनत्रयेश्वरः । सर्वेऽपि मृत्योरुपयन्ति गोचरं न ह्यत्र कश्चिन्शरणं शरीरिणः ॥ २४ ॥
૨૪. રાજા, નરેશ્વર, સુરેશ્વર, ગીવર અને જગદીશ્વર બધાને મૃત્યુના માર્ગ પર આવવું પડે છે. (દેડધારીને મૃત્યુ અવશ્યન્માવી છે. જન્મધારી મરણધર્મ છે.) મૃત્યુના આક્રમણ વખતે કઈ રક્ષણ કરી શકે તેમ નથી.
24. Asharana-Bhavava;-Kings, paramount sovereigns, Indras, lordly Yogis and lords of the three world, are all mortal (i, e. liable to death). There is none to proteot embodied beings against death ).
e world,
दुःखानि दुष्कर्मविशककाले ढोकन्त उग्राणि शरीरभाजः । अमुं ततस्त्रातुमलं न कश्चिद्, मागोपदेशाशरणं च सन्तः
।। २५ ।।
૨૨. પ્રાણીને પતે ઉપાર્જન કરેલ દુષ્કર્મો જ્યારે ઉદયમાં આવે છે ત્યારે કેવાં કેવાં દુખે ખમવો પડે છેતે વખતે તેને કોઈ રક્ષણ આપી શકતું નથી, ફક્ત પવિત્ર સન્ત જન સન્માર્ગના ઉપદેશક હેવાથી શરણભૂત કહી શકાય, અને તેમને બતાવેલો કુશલ-માર્ગ શરણથીને શરણ આપી શકે.
Ahol Shrutgyanam

Page #545

अध्यात्मतवालीकः
25. At the time of the maturation of evil kārmie forces, unbearable and irremediable miseries befall embodied beings. None is able to protect them against those miseries. The saints are considered to be the refuge because they point out the correct way to overcome the poignancy or acuteness of those miseries ).
ર
સંસારમાત્રના~~~~
मवोदधिर्जन्मजरावसानययः प्रपूर्णः स्मर - वाडवश्च । मोहात्मकावत्-विपत्तिमत्स्यः कुतः सुखं सम्भवतीहसीह ?
11 ર્ક્ }}
૨૬. ભરૂપ સમુદ્ર, કે જે જન્મ, જરા અને મરણરૂપ પાણીથી ભરેલા છે, જેમાં કામરૂપ વડવાનલ દલિત છે, મેહરૂપ વમળ છે અને વિપત્તિરૂપ માછલાં છે, આવા ભ-સમુદ્રમાં સુખ હોય? હાઇ શકે?
26, Samsăra-1}} āvarā; The ocean of worldly existence is full of the weters in the form of birth, old age and death, ud contains the submarine fire in the form of cupid, whirlpool in the form of ignorance, and fishes etc. in the form of calamities. In hueh a world | Sa āra] how can we look for unmixed and permanant happiness ?
एकत्वभावना---
Ratfor: प्राणभृतो गतागतं कुर्वन्ति संसार- वने विभीषणे । विधाय पापं स्व- परार्थमीयिवानत्राण एको हि परत्र पीड्यते ॥ २७ ॥
૨૭. ભયંકર ભવ જંગલમાં પ્રાણી એકલા ચતંત્ર ગમનાગમન કરે છે, માહવશ, ઉપાધિમાં પડી, સ્વ-પરને સારુ પ પે કરી એ એકલે પલેક સિધાવે છે અને ત્યાં ચારે રક્ષણ વગરના એકલા જ પેાતાનાં દુષ્કર્મીના દુવિપ કે ભાગવે છે.
Aho! Shrutgyanam

Page #546

%E- grH
૨૮૨
27. Ekatva-Bhavana-The embodied souls come and go alone during their successive transmigrations in this terrible forest of Sameara, Having committed sios for themselves and others, they go alone i, e. unaccompanied by any one else to the other world and they alene experience distress { as the fruit of their evil actions, there being none ro rescue or suonour them.
अन्यत्वभावना.
विलक्षणः सर्वबहि प्रपञ्चतः सचिन्महानन्दमयोऽस्ति चेतनः । इदं शरीरं स्फुटमन्यदात्मनः कि तनन्यं भुक्नेऽभ्युपेयते ? ॥२८॥
૨૮. આ સચિદાનન્દરૂપ આત્મા સમગ્ર બાહ્ય પ્રપંચથી (અખિલ જડ જગતથી ) વિલક્ષણ છે. આ શરીર જ ચોખી રીતે આત્મ થી ભિન્ન છે, ત્યાં પછી બીજી કઈ વસ્તુ આત્માથી અભિન્ન માની શકાય ?
28. Anyatva-Bhavara:- The soul haviog, as its attributes, existence ( ), knowlegge (fa) and eternal joy ( Altaa ), is quite distinct from this external material world. When this body itself (which is so near to the soul) is evidently distinct from the soul, what any other extraal thing can by identified with the soul?
શુવિમાવના द्वारैः स्रवद्भिर्नवमिः सदैवाऽशुचीनशौचस्य पदं हि कायः । कस्तस्य मोहे विनिपातुकस्य निफ्त्य धीमान् स्वहितं निहन्यात १ । २९।।
ર૯. આ શરીર નાશ પામવાનું છે, એ અશુચિઓનું સ્થાન છે અને એમાં (નેત્ર, નાક, કાન, મુખ અને ગુદા તથા ગુલ્વેન્દ્રિય એ નવ દ્વારેથી અશુચિ વહી રહી છે. આવી આ શરીરની સ્થિતિ છે. પછી ના મેહમાં પડી કેણુ ડાહ્યો માણસ પિતાનું હિતસાધન ચૂકે?
Aho Shrutgyanam

Page #547

अध्यात्मतत्वालोकः
બેદરકારી રાખવી પાલવે સમજી લેવાની જરૂર છે. સમુચિત સંયમ પણ ખાસ ઉપયેગકરવાને છે. એક એને ઉપયાગ કરવાને
[ શરીર આવું છે છતાં એની તરફ તેમ નથી અને એ ચેાગ્ય પણ નથી એ ખૂબ એની સુચેષ્ય સભાળ રાખી ( એ સભાળમાં આવી જાય છે) સારાં શુભ કાર્યમાં એના પણ દુષ્કૃત્યમાં એને ન લગાવતાં સત્ક્રમમાં જ છે. આમ એને સદુપયેગ સુખકારક તથા કલ્યાણકારક અને છે અને અનુક્રમે મેક્ષ સાધનના ખાસ માગે ચડાવે છે, તેમ જ એ પ્રવાસને વિશેષ ગતિમાનૢ બનાવવામાં સહાયભૂત થાય છે. માટે જ “ शरीरमाद्यं હજી કર્મસાધનનું કહેવામાં આવ્યું છે, અર્થાત્ શરીર ધર્મનું પ્રથમ સાધન છે. ]
**
29. Ashuchi-Bhava»ä Úhe boay is full of impurities and impurities constantly flow therefrom through its nine openings. [This is trne in one senge. In another sense the body calls for our admiration and deserves to be kept fit and healthy considering it as the first and foremost means of achieving spiritual good by performing benevolent acts and observing proper restraints. This means that while attending to the body, the spiritual good is not to be ignored, but it should always be kept in view. If bodily happiness becomes the sole concern of an individual to the complete exclusion of spiritual good, the body ls si uch of its importance and becomes an object of disgust or disdain, because then it only serves the purpose of transforming good-looking dainty foods and drinks into detestable impurities. So the question is asked ] Who will be indifferent to one's spiritual good by being unduly attached to the body alone, which is ephemeral ?
आम्रवभावना
मनोवोधनकर्म योगाः स आस्रवः कर्मनियोजनेन । शुभाशुभं कर्म शुभाशुभेन योगेन बध्नन्ति शरीरभाजः
Aho! Shrutgyanam
|| ૨૦ ||

Page #548

પઝમ-ત્રકામ
૩૦. મન, વચન અને શરીરના વ્યાપાર તે “ગ” કહેવાય છે અને તેમનાથી કર્મો ખેંચાતાં હોવાથી, અર્થાત તે કમસંબન્ધ થવાનાં દ્વાર હોવાથી “આસવ કહેવાય છે. શુભ યોગથી શુભ કર્મ અને અશુભ યેગથી અશુભ કર્મ બંધાય છે.
30. Asrava-Bhavana:-Yoga here means the activities of the mind, speech and body; and it, being the channel of the influx of Karmic forces, is, designated Asrava. Eubcdied souls assimilate Karmic forces good or bad, according as their activi. ties are good or bad.
यथाम्बु गृह्णाति हि यानपात्रं छिट्टैस्तथा चेतन एष कर्म । योगात्मरन्धेरशुभैः शुभैर्वा निर्यात्यमुस्मिन् सति नो भवाब्धेः ॥ ३१ ॥
૩૧. જેમ જલમાર્ગે ચાલનારું યાનપાત્ર જે છિદ્રવાળું હોય તે તે છિદ્રદ્વારા આવતા પાણીથી ભરાઈ જાય છે, તેમ, ગરૂપ છિદ્રોવડે આવતાં કર્મોથી આત્મા ભર ઈ જાય છે. જળથી ભરાઈ ગયેલું યાનપાત્ર જે પાણીમાં ડૂબી જાય છે, તેમ, કર્મોથી ભરાયલે આત્મા સંસારમાં ડૂબી જાય છે. આમ આસવ ની વિદ્યમાન દશામાં ભવસાગરથી કેમ નિકળી શકાય ? (અહીં એ યાદ રાખવું જરૂરી છે કે પ્રશા સકાર્યોથી પ્રશસ્ત સત્કર્મ બંધીયા છે, જે આત્મવિકાસના સાધનમાં સારાં મદદગાર થાય છે. સપુણ્ય આત્મવિકાસના સાધનમાં ઉપયેગી થઈ પડે એવાં સાધનોની જોગવાઈ કરી આપે છે.)
31. A8 a vessel with holes admits water, so the embodied soul attracts good or evil karnic forces through its hole-resem. bling activities good or evil. Ag long as this Asrava [ channels of Karma] subsists, uobody can get out of this ocean of Samsāra,
Ahol Shrutgyanam

Page #549

४८६
अध्यात्मतवालांक:
સંવરમાવનાनिरोधनं यत् पुनरावाणांस संवरो योगिभिरुच्यते स्म। विभावनादातर-संवरस्य भवादुदासीनतया मनः स्यात्
॥३२ ।।
૩૨. આવને નિષેધ તે સંવર. કર્મ બંધાય એવી જે વૃત્તિ કે પ્રવૃત્તિ તે આસવ, અને તેના પર કાબુ તે સંવર, અર્થાત્ કર્મ બંધાતું અટકે એ યત્ન તે સંવર. આ આસવ” અને “સંવરની ભાવના કરવી તે આત્મભાવના છે. એ પ્રકારના સતત આત્મચિન્તનથી મેક્ષસાધનામાં સહાયભૂત ભવ-વૈરાગ્ય પુષ્ટ થાય છે.
32. Sam vari-ghāvarī;-The Virgis call the stopping of this Asraya (i. e, the channels of Karmic forces ), Samvara. Reflections on Asrava and Samvara bring on indifferent attitude of mind to worldly activities that bind the soul.
નિરમાવના
स्यात् कर्मणां निजरणं च निर्जरा द्विधा सकामेतरभेदतः पुनः । पाकः फलानामिव कर्मणामपि स्वतोऽप्युपायादपि च प्रजायते ॥ ३३ ॥
૩૩. કમને ક્ષય તે “નિર્જરા” કહેવાય છે. તે બે જાતનીઃ સકામ અને અકામ. કોને ધ્વસ આત્મપ્રયાનપૂર્વક જે કરાય છે તે સકામ નિજ અને સ્વએવ કર્મનું ખરી પડવું તે અકામ નિર્જરા. ફલ પણ સ્વતઃ પાકે છે અને ઉપાયથી પણ પકાવાય છે. એ પ્રમાણે કમ પણ પિતાની મુદ્દતે સ્વતઃ પકવ થઈ ખરી પડે છે, અને ઉપાયથી એને પકવ કરીને પણ વિખેરી નાંખવામાં આવે છે.
33. Nirjai-Bhavana;- The partial destruction of Karmic forces is called Nirjerá. It is of two kinds, volitional and nonvolitional. When the Karmic forces wear out by reaching matu. rity, of their own accord, like the fruits on the trees, the 'Mirjara is called non-volition), and when they are made to wear out by employment of proper expedieut, it is called volitional
Aho! Shrutgyanam

Page #550

पश्वम-प्रकरणम्
४८७
लोकभावना--
लोकोऽस्ति जीवैश्च जडैश्च पूर्णा यथा तथा तत्परिचिन्तनं यत् । सा भावना लोकविचाररूपा मनोवशीकारफलप्रधाना ॥ ३४ ॥
૩૪. લેક જીવો અને જડ પદાર્થોથી સર્વત્ર પરિપૂર્ણ છે. એનું સ્વરૂપ ચિન્તવવું એ લેકભાવના છે. બીજી ભાવનાઓની જેમ આ ભાવનાનું ફળ પણ મને વશીકાર છે.
34. Loka-Bharana;- lieflection on the work full of animale and inanimate objects as it appears to be or as it is), is Loka-Bbavadit This reflcevni alsu (like the above-paid ones) is highly conducive to the subjugation oi mind.
धर्मभावना --
जगत समुद्धत्तमनल्पदुःखपवादहो ! कीदृश एष धर्मः । प्रादर्शि लोकोत्तरपूरुपैर्यभिषेषणादात्ममहोदयः स्यात् !
॥३५॥
૩૫. સંસારનાં નાનાવિધ દુઃખોમાંથી જગતને ઉદ્ધાર કરવા સારુ કોત્તર મહાત્માઓએ કેવો ધર્મ પ્રકારો છે કે જેનું આરાધના કરવાથી આત્મા પિતાનું પરમ શ્રેય સાધી શકે છે !
35. Dharmu--Bhavana-The Supreme Siges have propounded the grand path of Dharms for the extrication of embodied beings from tuiseries-path whereby the real welfare-the elevation of the soul to th: highest degree, is secured.
उक्तः क्षमा मार्दवमार्जवं च शोचं तपःमयमने च सत्यम् । स्यागस्तथाऽकिननता तथैव ब्रह्मेति धर्मो दशथा शुभाय
॥३६ ।।
Aho! Shrutgyanam

Page #551

अध्यात्मतत्वालोक:
૩૬. ધર્મશાસ્ત્રોમાં ક્ષમ, મૃદુતા, કાજુ પાણું, શોચ, સત્ય, તપ, સંયમ, ત્યાગ, આકિંચન્ય અને બાચ આમ દશ પ્રકારને ધમ ફરમાવ્યું છે, જેનું આરાધન એ જ આત્મકલ્યાણની સાચી સાધના છે (શૌચ એટલે શુદ્ધીકરણ. આકિચન્ય એટલે અપરિગ્રહ)
36. Dharma is said to be tenfold-forbearance, tenderaese, cundour, purity, trutb, austerity, restraint, renunciation, propertylessness and celibicy. This is the excellent path leading to auspicious bapping88.
વધિ-માન--
संक्लिष्टकर्मस्वबलीभवन्सु योग्ये नृजन्माधिगमेऽपि पुण्यात् । यथार्थकल्याणपथानुकूला तत्चप्रतीर्तिबहुदुर्लभत्वा नकला तच्चप्रतातिबहुदुभत्वा
॥३७ ॥
૩૭. કઠિન કર્મો નબળાં પડવાથી અને પુણ્યના ઉદયથી યોગ્ય (સાધનસંપન) મનુષ્યજન્મ પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ એ મળ્યા પછીયે સાચું કલ્યાણ સધાય એવી તવાતીતિ (સત્યની સમજ) થવી એ વધુ દુર્લભ છે.
37. Bodhi-Bhavana:-Suitable human birth is secured when the severe Karmic forces are weakened and good merit rises. Even then it is much more difficult to obtain the right understanding of the real truth | Bodbil which is the first step in the achievement of real welfore.
एतादृशीभिः खलु भावनाभिः सुवासितान्तःकरणो मुमुक्षुः । ममत्वलुण्टाकविलुण्ट्यमानां साम्यश्रियं रक्षितुमीश्वरः स्यात्
॥ ३८ ॥
૩૮, આ પ્રકારની ભાવનાઓથી જે મુમુક્ષુનું અન્તાકર સુવાસિત થાય છે તે સજન મમત્વરૂપ ડાકુ લૂટારા)થી લુંટાતી પિતાની સમતારૂપ લક્રમીને રક્ષ સમર્થ થાય છે,
Ahol Shrugyanam

Page #552

38. All aspirant after Emancipation with big heart well 8cented with these reflections, becomes strony cnough to preserve the glory of Page #553

४९०
अध्यात्मतत्वालोकः
अपि दारुणपापभारिणः परिवृत्ताः शुभयोगसाधने । परमात्मदशा प्रपेदिरे प्रणिहत्याऽऽत्ममलस्य सर्वथा
॥ ४१ ॥
૪૧. અતિદારુણ પાપના ભારથી ભારે થયેલા માણસે પણ શુભ ગસાધનમાં જ્યારે ફેરવાઈ ગયા છે ત્યારે પિતાના સઘળા આત્મમલને નષ્ટ કરવામાં સમર્થ બન્યા છે અને પરમાત્મદશાને વર્યા છે.
41. Embudied sculs, though they were oncumbered with heinous sine, attained, by taking to thu path of auspicious Yoga, the highest state final buautitude 1 by washing off all their Karmic dirt.
इति
अध्यात्मतत्वालोके ध्यानसामग्री नाम पञ्चम-प्रकरणम् ।
Aho! Shrutgyanam

Page #554

प्रकरणम्-६
ध्यानसिद्धिः
(ાચા રૂપ) शुद्धं तपः स्वास्मरतिस्वरूप स ज्ञानयोगो निरदेशि सद्भिः। सर्वक्रियासाधनसाध्यभूतमनन्तरं कारणमेष मुक्तेः
૧. આત્મનિમગ્નતાપ શુદ્ધ તપને જ્ઞાનીઓ જ્ઞાન કહે છે. એ મુતિનું અનcર (સીધું અથવા સાક્ષાત) કારણ છે અને સર્વ ક્રિયાઓનું કેન્દ્ર સાધ્ય છે.
1. The meditative absorption in the true nature of one's own Self is the pure and highest austerity [l'apa). It is called by the wise the J: ana-Yoga (the Yoga pertaining to knowledge). It is the only aim of all [religious ) Activities, and it is the direct means of final beatitude.
क्रियोच्चयोग समुपेयुषां याऽनावश्यकी सा व्यवहारवृत्तौ । गुणावहाऽस्तीति परम्परातोऽपवर्गसम्पादकताऽस्ति तत्र
॥२॥
૨. યોગની ઉરચ દશાએ પહોંચેલાઓને ક્રિયાકાંડ અનાવશ્યક છે, જ્યારે વ્યવહારમાગની ભૂમિકાવાળા અભ્યાસીઓને માટે તે હિતાવહ, ગુણાવહ છે. એટલા માટે એ પરંપરાએ મેક્ષનું સાધન છે. ક્રિયાકાંડને ઉદ્દેશ કષાયોને નબળા પાડી ચિત્તની શુદ્ધિ સંપાદન કરવી એ છે, અથવા પિતાના ચારિત્રને શુદ્ધ બનાવવું એ છે. આ ઉદેશ સાવવામાં જ ક્રિયાકાંડની સફળતા છે. એ ઉદ્દેશન સધાય ત્યાં સુધી
Ahol Shrutgyanam

Page #555

४९२
अध्यात्मतत्त्वालोकः
ક્રિયાકાંડ વધ્યા છે. તાત્પર્ય એ છે કે ધાર્મિક ક્રિયામાં જીવનને સદાચરણી બનાવનાર બનવો જોઈએ; કેમકે જીવન સદાચરણ બન્યા વગર, અર્થાત્ સત્ય, સંયમ, અહિંસા, અનુકપા, મંત્રી, ભૂતવાત્સલ્ય વગેરે સદ્ગણે ઉત્કર્ષ સધાયા વગર “જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી નથી. એટલે કે સદાચરણ અને માનસિક ભાવનાબળ એ બેને સહયોગથી જ જ્ઞાનગની ભૂમિકા સુલભ થાય છે; અને જ્ઞાનયોગ મુક્તિનું સીધું સાક્ષાત્ કારણ છે. આ ઉપરથી એ સ્પષ્ટ થયું કે, મુક્તિનું સીધું કારણ જ્ઞાનયોગ” અને “જ્ઞાન”નું કારણ વિશુદ્ધ પ્રગતિશીલ ભાવનાબળ સાથે સહયોગ ધરાવતું સદાચરણ; અને સદાચરણ માટે ધાર્મિક ક્રિયામાગ છે.)
2. The performance of daily religious, cerimo:ies, though it be not necessary for those who have reached the higher plane, is beneficial to those--not much advanced-who are engaged in the ordinary routine of life. The ceremonies are thus indirect means in the direction of Perfeotion.
[ Religions ceremonies are meant to draw ope's attention to, or to remind one of, the path of rectitude that is to be necessarily followed, without fail, in daily intercourse with other living beings if one desires to encom page perfection. Mere mechanical performance of so-called religious ceremonies without treading along the path of rectitude which is pointed to by those ceremonies, is useless and of no avail. Therefore religious ceremonies are called indirect means, while the Path of rectitude endowed with the meditative pure spirit is called direct means of the spiritual segil (pain) which necessarily results in final heatitude.
अभ्यस्यतोऽपेक्ष्यत व योग्या क्रिया गनःशुद्धिकृने मुमुक्षोः । योग समारूढवतस्मतस्तु महानुभावस्य शमप्रवाहः
૩. મુમુક્ષુ અભ્યાસીને મનની શુદ્ધિ માટે સુયોગ્ય ક્રિયામની જરૂર છે, જ્યારે યોગારૂઢ મહાનુભાવ સન્ત તેની અન્તણિ અપ્રમત્ત અને જાગ્રતું હોઈ ઉપશમભાવને ખિલવવામાં મગ્ન કહે છે [અભ્યાસીને જરૂરી થઈ પડ કિંધામા આત્મવિહારી મહામાને જરૂરી નથી )
Aho! Shrugyanam

Page #556

४९३
षष्ठ-प्रकरणम्
3. The careful performance of religious ceremonies is necessary to a beginner for the purpose of purifying his mind; but the high-souled one, who has reached the plane of Yoga, is simply devoted to steady quietude in the spiritual plane.
मनः स्थिरीभूतमपि प्रयायाद् रजोबलाच्चञ्चलभावमाशु | प्रयत्नतस्तस्य करोति रामभ्यासकः स्वात्मनि जागरूक:
૪. સ્થિર થયેલું મન વળી પાછુ રોમળે ચ'ચલ મની જાય છે. પણ આત્મસાધનમાં જે સદા જાગરૂક છે તે વીસમ્પન્ન અભ્યાસી સર્જન સુપ્રયત્નવડે પેાતાના ચલિત થયેલ મન પર ફરી પેતાને કબજો મેળવે છે.
4. The mind though rendered steady, quickly loses its balance through the force of Rajas; but a wakeful student in the practice of Yoga, controls it by right efforts.
लोले लोलं मन एकपति कार्यं परं निग्रहणं च तस्य । अपेक्ष्यते तत्र महान् प्रयत्नस्तदर्थमभ्यासपरः सदा स्यात्
॥ ४ ॥
૫. ચપળમાં ચપળ એક મન છે. તેને નિગ્રડ કરવા એ જથ્થરમાં જબ્બર અને કંઠનમાં ફેન કામ છે. (જગત્તરમાં મેટામાં મેટુ કામ એ જ છે.) એમાં મહુન્ પુરુષની દરકાર છે, એ માટે સન્ના અભ્યાસપરાયણ રહેવુ જોઈએ,
सम्यक्त्याऽभ्यरूप च कर्मयोगं समुज्ज्वलं साम्यमुपाश्रितो यः । सदाप्युदासीनतया स्थितस्य लेपावहं तस्य भवेन्न कर्म
॥५॥
5. Mind is the foremost of all fickle things. To control it, being the most difficult thing, requires a very keen effort. For this purpose one should be assiduous.
Aho! Shrutgyanam
॥ ६ ॥

Page #557

४९४
જામતવાતોઃ
૬. કમ યાગને રૂડી રીતે અભ્યાસ કરી જે ઉજ્જવળ સમભાવની દશાએ પહેાંચ્યા છે. એવા સ્થિરબુદ્ધિ મહાત્મા, જે, ભવપ્રપચથી ઉદાસીનરૂપે વર્તે છે ( એનાથી ઉપર ઉઠેલેા છે) તેને કમ ( કાર્ય પ્રવૃત્તિ ) લેપકારક થતાં નથી.
6. The high-ouled cne, who after having properly praetised Karma-Yogo, develops the sublime sense of equanimity, is always indifferent [ to the arc] and so is not affected by the results of his actions. [A person doing acta which his duty in life enjoins, without being concerned with the results thereof, is not bound by those acts ]
eisst प्रियं हृष्यति नोद्विजेच्च प्राप्याऽप्रियं ब्रह्मनिविष्टदृष्टिः । असौ समेक्षी विषमेsपि जीवन्मुक्तः सदानन्दित - वीतरागः
૭ જેની દૃષ્ટિ બ્રાનિવિષ્ટ છે, અર્થાત શુદ્ધ આત્મભાવમાં રમમાણ છે એવા સન્ત પ્રિયના ચે ગે હર્ષિત થતા નથી અને અપ્રિયના ચેગે ઉદ્વિગ્ન થતા નથી. તે વિષમમાં પણ સમદ્રષ્ટા છે. તે નિજાનંદમાં નિમગ્ન વીતરાગ છે. તે જીવન્મુક્ત છે. [ àાકમાં રહેલા ‘- સદાન્તિત ’” તે એક અથ સદાઆનન્દ્રિત, અને બીજો અથ ‘ સત્ ’માં-પરમ ચેતનમાં આદિત. ]
|| ૭ ||
7. The saint who is bsorbed in Self, does neither take delight in the attainment of a cherished cbject nor does he feel sorrow on getting what is unpleasant. He looks with an eye of equali{y in inequality. Sash person who is dispassionate and Self-possessed or Self-delighted, is called Jivan-Mnkta (સનમુr ).
नहीन्द्रियार्थेषु यदाऽनुरज्येद् विवल्पनिर्मुक्तमना महात्मा । किभूत-हृषीक योगाधिरूढः स्थितधीस्तदा स्यात् –
Aho! Shrutgyanam
}} ૮

Page #558

9- 01K
४९५ ૮. આત્મા જયારે વિકલ્પ-સંકલ્પોના ઉત્પાતમાંથી મુક્ત થઈ ઈન્ડિયન વિષમાં અનુરક્ત થતું નથી અને પોતાના ઇન્દ્રિયગ્રામને પિતાના કિંકર બનાવી આત્મનિષ્ઠ બને છે, ત્યારે તે સ્થિ પ્રજ્ઞ મહાત્માગ પર આરૂઢ થયો કહેવાય છે.
8. When A sage whore wind is íroed from all fanciful wishes or ideas, who is not uoduly attached to the ubjects of senses, and who being of stable mind, has enslaved all his sense, is said to have reached Yogihood (n).
निर्भीतिको निश्चलनासिकाग्रदृष्टिः प्रसन्नानन-सौम्प्रवृत्तिः।। श्लिष्टोष्टयुग्मो रदनै रदश्वाऽस्पृशन सुसंस्थानभृदप्रमत्तः ॥९॥ स्पृहाविमुक्तो निजभूघनेऽपि प्रभूतसंवेगसरोनिमग्नः । अमात्रकारुण्यपदं भवश्रीपगङ्गमुखो हर्षयितेक्षमाणान् ॥१०॥ एवंविधो निष्ठितकर्मयोगः श्रीज्ञानयोगेन समाहितात्मा। सध्यानयोग प्रविशत्यदभ्रकर्माटवीज्वालनदाववह्निम् ॥ ११ ॥
(ત્રિમિવિશેષમ)
–૧૦–૧૧. ભયરહિત નાસિકાના અગ્ર ભાગ પર સ્થિર-દષ્ટિ, પ્રસન્નમુખ, સૌમ્યવૃત્તિ, બને છેઠ ભેગા કરેલ દાંતથી દાંતને પશ નહિ કરતે, સુહુ શરીર સંસ્થાનવાળો, પ્રમાદ વગરને, પિતાના શરીર પર પણ નિઃસ્પૃહ, વૈરાગ્યનિમગ્ન, કરુણપૂર્ણ અને ભૌતિક લક્ષ્મીથી પમુખ તેમ જ જેને જોતાં આનન્દ ઉત્પન્ન થાય-એ મનુષ્ય, જે કમ સમાપ્ત કરી જ્ઞાન મથી સમાહિત બ છે, ઘાર કર્ભાટવીને બાળવામાં દાવાનલ સમાન એવા ધ્યાનયોગમાં પ્રવેશ કરે છે.
9-10-11. The søge who is free from fear, who has his eyes fixed on the tip of his nose, with his lotug-like face full of joy, with his both lips closed and with his teeth not touched, who is of an able constitution, who is devoid of inertness, who is quite indiferent to his body, who is merged in the lake of grout Samvega ( spiritual wisdom or a keca dusire for spiritual
Ahol Shrutgyanam

Page #559

अध्यात्मतत्त्वालोकः
emancipation ), who is full of intensely syimpathetic emotions, who is averse, to the worldly enjoyment, who is an object of exquisite joy to the beholders, and who has completely practised Karma Yoga and has exilted his soul by Juana Yoga as well,-such # sage (yogi) enters contemplation which acts like a conilagrution burning the forest of t:rribl: Kármic furces.
नारी-पशु-क्लीब-कुशीलवर्ज स्थान विविक्तं किमपि श्रयेत । नानासनानामपि यत् स्थिरं च सुखं च भासेत तदाश्रयेत ॥ १२ ॥
૧૨. દવાન માટે સ્ત્રી, પશુ, નપુંસક અને કુશીલના સંસર્ગથી રહિત એવું કેઈપણ એકાન્ત શુદ્ર સ્થાન ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે. આસનો અનેક પ્રકારનાં છે, પણ તેમાં જે પોતાને સ્થિર અને સુખરૂપ લાગે તેને આશ્રય લઈ શકાય
12. A. solitary place unfrequented by a wolnan, an animal, an impotent man and a man of low babits is necessary for proper meditation, that posture which he thinks to be steady and comfortable ainong the various postures, should be selected,
ध्यानाय कालोऽपि मतो न कोऽपि यस्मिन् समाधिः समयः स शस्यः । ध्यायेनिषण्णः शयितः स्थितो वाऽवस्था जिता कापि मतानुकूला ॥ १३ ॥
૧૩ ધ્યાન માટે કઈ ખાસ વખત નિયત કરવામાં આવ્યું નથી. જ્યારે ચિત્તની સમાધિ હેય તે વખતે ધ્યાન માટે પ્રશસ્ત ગાય. બેઠે, ઉભે અને સુતે પણ ધ્યાન કરી શકે. જે અવસ્થા સિદ્ધ થયેલી જણાય, જે પિતાને અનુકુળ પડે તે અવસ્થા ધ્યાન માટે ઉપયેગી.
13. There is no fixed time for concentration. That time is the best when mind is steadily calm. One mag meditate, eitting, standing or lying down. That posture may be adopted, which is suitable for concentration,
Ahol Shrutgyanam

Page #560

ઉg pi(
ध्यानस्य सिद्धय दृढभावनानामावश्यकत्वं विबुधा वदन्ति । मैत्री प्रमोदं करुणामुपेक्षां युञ्जीत, तद् ध्यानमुपस्करोति
॥ १४ ॥
૧૪. ધ્યાનની સિદ્ધિ માટે ભાવનાઓને ટકીકરણની પૂણે આવશ્યકતા છે. તે ભાવનાઓ મિત્રી, પ્રમાદ, કાર્ય અને મા થ ભાવના છે. પાનના પ્રકટીકરણ માટે અથવા તેને પુનરુજજીવિત કરવા માટે આ ભાવન એ.ની ચેજના અગત્યની છે.
11. Thu wise say that ittady rclcctiulis ( 1971-abstract pious thoughts) Bre necessary for fucceesful fuitilinent of Dhyana (meditation ). blu al us are of fuur kinds:-Moitri ( friendsbip ), Prainoda (delight), Kärunga (compassion ) and Madbyasthya (indifference). These iceling(Blavat as) should be cultivated, because they amply strpe (u restore Dhyana.
મૈત્રીભાવના --
भवन्तु सर्वे सुखिनोऽसुभाजो मा कोऽपि पापाचरणानि कार्षात ! एवं जगत्प्राणभृतां सुखस्य विभावनं सत् प्रवदन्ति मैत्रीम् ॥ १५ ॥
૧૫, બધા પ્રાણીઓ સુખી થાઓ, કોઈ જીવ પાપાચરણ ન કરો એમ જગતના પ્રાણીઓના સુખની પ્રશસ્ત ભાવના સેવવી એને મારી ભાવના કહેવામાં આવે છે.
15. To cherish auspio ous feelings for the good of all the beings in the world, wisbing " May all beings be happy and may none do sinful deeds," is called Maitri-Bhavanü [ wbicb is really awakened only #ben it is realised that all embodied living beings though apparently locking different, are possessed of souls intrinsically qual in aliributes and qualities and capable of attaining the status of the Supreme Being 1.
Ahol Shrutgyanam

Page #561

४९८
अध्यात्महरालोकः
प्रमोदभावना
देदीप्यमाना गुणगौरवेण महाश्या ये सुजना जगत्याम् । गुणेषु तेषां बहुमानभायो यस्तं प्रमोदं परिकीर्तयन्ति
॥ १६ ॥
૧૬. જગતભરમાં જે કંઈ જન મહાશ ગુણગૌરવથી વિભૂષિત હોય तेना गुणे। त२३ मामान २५ मे प्रभा' मा छे.
16 To feal delight in, 14 suverenee fit, the virtues of any persons whatsoever ebining by the excellence of their merits, is called the Pramod:- 11āvara.
कारुण्यभावनादीनेषु दारिद्रयपराहतेषु क्लिष्टेषु भीतेषु च रोगितपु । बुद्धिः प्रतीकारपरायणा या कारुण्यभावः प्रनिगद्यते सा!! ॥१७॥
૧૭. નિરધાર, દરિદ્ર રેગી, ભયભીત અને સન્તાન્ત એવ હીન દુખી જીનાં દુઃખ શમાવવાની વૃત્તિને “કચ્છ ભાવના કહે છે.
17. The desire to lessen the uiseries of thore who are helpless, poverty-stricken, distressed, frightened and diseaeed is called Karur ā-B! avstä.
माध्यस्थ्य ( उपेक्षा ) भावना
जगद् विचित्रं भविभिर्विचित्रविचित्रकोत्थविचित्रचेष्टैः। भजन्ति माध्यस्थ्यमवेक्ष्य धीरा दुष्टेषु सम्बोधननिष्फलत्वे
॥१८॥
૧૮. વિચિત્રકમપ્રેરિત વિચિત્ર વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિવાળા વિચિત્ર પ્રાણીઓથી જગત વિચિત્ર છે. એ જોઈ વિવેકી મનુષ્ય દુષ્ટ માણસ, જે સમજાવે સમજે નહિ, તેની તરફ ઉપેક્ષાભાર ધારણ કરે છે. ( અજ્ઞાન દુમતિ માણસ સુગ શિખામણથી
Ahoi Shrutgyanam

Page #562

षष्ठ-प्रकरणम्
પણ ન સમજે તે પછી “ભગવાન એને સદબુદ્ધિ આપે એવી શુભ ભાવના સાથે એની તરફ ઉપેક્ષા કે માઘ ધર્યા સિવાય બીજો રસ્તો નથી, દુષ્ટ સામે દુર આચરણનો શું અર્થ?)
[ સુખી તરફ ઈશ ન કરતાં ત્રિી ધાણ કરવી એ ત્રી–ભાવના; પુરયન તરફ ઠેષ ન કરતાં હર્ષિત થવું એ અમેદભાવના; દુઃખી તરફ ઉપેક્ષા (બેદરકારી) ન રાખતાં કરુણા રાખવી એ કરુણા–ભાવના; અને પાપી-અમી તરફ રાગ-દ્વેષ ન ધરતાં ઉપેક્ષા કરવી અર્થાત્ મધ્યસ્થતા રાખવી એ માધ્યાયભાવના છે. આ પ્રમાણે પણ શાસ્ત્રકારે મેર આદિ ભાવનાઓ બતાવે છે. આ પ્રકારની ભાવનાઓને પેષવાથી ચિની પ્રતા સાધી શકાય છે. “મધ્યસ્થ” એટલે રાગમાં નહિ, તેમ જ શ્રેષમાં નહિ, પણ તે બેઉના મધ્યમાં (રાગ-દ્વેષના અન્તરાલમ) રહેનાર.]
18. The world is strargely constituted with varied living beings, having diversified inclinatior.8 and Activities by reason of their individual different Karmas. [ Some living being*, not being amenable to reason or persuasion persist in their wickedness which it is very difficult to prevent and some events are such that they cannot successfully be counteracted or pre vented.] The wise, under such circumstances resort to Madhyasthyo Bbavara (ATEGTE WIFI) and assume an Attitude of ir:difference and remain unconcerned without being swayed by any ill feeling. Of what use is an evil act against the wicked ?
ध्यान मुहूर्तान्तरवस्थितं स्याद् एकाग्रमम्प्रत्ययलक्षणं तत् ।। आज्ञामपायं च विषाकत संस्थानमालोचयतीह योगी
॥१९॥
૧૯ અતમુહૂ પર્યન્ત એકાગ્ર ચિત્તનને સ્થિર પ્રવાહ એને “યાન” કહેવામાં આવે છે. એમાં આજ્ઞા, અપાય, વિપક અને સરથાનનું ચિતન નિચે પ્રમાણે બતાવવામાં આવે છે.
19. Dhy is consigues for one Muhurta [ Fortgeight minutes 1 It is d. Gneil as the con inuous unruffled meditation,
Ahol Shrutgyanam

Page #563

अध्यात्महत्वालोकः
The Yogi in Dbyang contemplate a Ajna, Ariya, Vipaka and Smstbana.
आज्ञा-ध्यानम्----
आश्रित्य लोकोत्तर पूरुषाणामाज्ञामवाधां परिचिन्तनं यत् । वस्तुस्वरूपस्य यथार्थरीत्या ध्यानं तदाज्ञाभिधमामनन्ति
॥२०॥
૨૦. લોકોત્તર પુરુષના વિશુદ્ધ ઉપદેશનો આશ્રય લઈને વસ્તુતવનું यथार्थ ३ चिन्तन ७२ ते 'मास' यान छे.
20. Ajii-D..yana:-To contemplate truth in its true nature by following the infallible ir junction of Sages of spiritual eminense is called the Ajna Dhyana.
अपाय-ध्यानम्---
अध्यात्ममार्गाश्रयणं विनाऽयमात्मा भवेऽभ्राम्यदनन्तकालम् । रागादिदोपैकवशीभवन्तो निर्यान्ति नापाय-महाटवीतः ॥ २१ ॥ मोहान्धकाराबृतमानसेन मया न किं किं कलुष व्यधायि ? मनुष्य-तिर्यङ्-नरकेषु चोग्रं दुःखं न किं किं प्रतिपद्यते स्म ? ।। २२ ॥ संसारदुःखाम्बुनिधौ गभीरे कालो गतोऽयं त्रुडतोऽखिलो मे । कस्याऽपराधोऽत्र मया विचार्यः ? प्रमाद एतस्य कुचेतसो मे ! ॥२३॥ प्राप्यापि बोधि मलिनैनोवाक्शरीरयोगः कुधिया मयैव । प्रज्यालितः स्वोरि धूमकेतुः कोऽत्रापराधी परिकल्प्यतेऽन्यः १ ॥ २४ ॥ स्वाधीनभावेऽपि पथस्य मुक्तेभ्रान्त्या स्वयं पातित एष आत्मा। मिक्षां यथाऽटेदुपलब्धराज्यो मोक्षे स्वतन्त्रेऽपि तथा भ्रमोऽयम् ॥ २५ ॥ एवं हि रागादिकदूपणेम्पो जाता अपायाः परिचिन्तनीयाः । यस्मिन्नुपाया अपि तत्प्रणाशे ध्यान द्वितीयं तदपायनाम ॥२६॥
Aho! Shrutgyanam

Page #564

षष्ठ-प्रकरणम्
૨૧-૨૨-૨૩-૨૪-૨૫-૨૬. અધ્યાત્મ-માગને આશ્રય ન લેવાથી આ આમા અપાર સુધી અનન્તકાળ સંસારમાં રઝળ્યો છે. રાગાદિ દેશોને વશ થયેલા પ્રાણી છેદુઃખના ગહન જંગલમાંથી નિકળી શકતા નથી. મહાકાથી આચ્છાદિત હાલતમાં મેં શાં શાં કાળાં કામ નથી કર્યા? અને એનાં ફળરૂપે નરક, તિર્થં ચ અને માણસ આદિ ગતિઓમાં મેં કેવાં કેવાં દુઃખ ભેગવ્યાં છે ! મારે આટલે કાળ સંસારના ગંભીર દુઃખ-સાગરમાં ડૂબી મવામાં ગયો છે આમાં બીજા કે વાંક કાઢવો? મારી મૂઢ વૃત્તિનું જ આ પરિણામ છે ! મારા અજ્ઞાન અને પ્રમાદે મારી આ કડી સ્થિતિ કરી છે ! “ધિ' (સાચી સમજણ) પ્રાપ્ત થવા છતાં મેં મારાં મન-વચન- લયનો એવો દુરુપયોગ કર્યો કે મેં મૂખે હાથે કરી મારા માથા પર ધૂમકેતુની (અશ્ચિની) જવાળા સળગાવી! આમાં બીજા કેઈને દેષ નથી. મુક્તિને માર્ગ વધીન છતાં, અજ્ઞાનને વશ થઈ મેં પિતે જ મારા આત્માને અર્ધગતિમાં પટક્યો છે. જેમાં રાજ્ય મળવા છતાં કે ભૂખ માણસ ભીખ માગવા નિકળે, તેમ મોક્ષ સ્વાધીન છતાં-વહસ્તસિદ્ધ છતાં હું ભવચક્રમાં રઝળ્યો છું. આ પ્રકારે રાગાદિ દોષોથી ઊપજતા કલેશે અને એ દેન નાશના ઉપાયે જે દાનમાં ચિંતવાય છે તે “અપાય”—કચાન છે.
21-22-23-24-25-26 Apaya-Dhyana-This soul has been Wandering, from time without beginning, in this world-revolution AB it did not stick to the spiritual path. Beings, subject to passions, such as attachment, hatred etc., cannot themselves b; out of the dense forest of distress. Ab! what variety of sing bave I not committed I, whose mind is over-darkued by infatuation ! Oh! what terrible nuiseries have I not undergone in the hell and in the animal and human lives? My whole time is totally wasted in being drowned in the deep waters of great miseries of this world--ocean [ Sam úra 1 Whose fault is it? It is my own, fool that I am. Though I obtained the knowledge of reality, I caused the fire [ of misery ] to burn on my head tbrongh the evilness of mind, speech and body. Vho can be found fault with ? Surely I and I alone. Tbough the path of absolution was at my disposal, yet I lowored my own soul througa ilinsion ! Just as a man who has got a kingdom, goes begging, 80 l wandered in this world, though absolution WAS Witbia iny reach ! In this manner the Dhyang in which one meditates on
Ahol Shrugyanam

Page #565

अध्यात्मतत्त्वाटोकः
the obstacles or difficulties arising from attachment and such other passione, and on the means to furmount them, is oallad A[ Äy a–Dhyana.
વિવા–દાન
उदीरितः कर्मफलं विपाका शुभाशुभत्वेन स च द्विभेदः । द्रव्यादियोगात् स च चित्ररूपोऽनुभूतिमागच्छति देहभाजाम् ।। २७ ॥ द्रव्यैः प्रमोद प्रतिपादयद्भिः शुभोऽशुभस्तद्विपरीतभूतैः । क्षेत्रे निवासेन सदालयादौ शुभस्तदन्यः प्रतिकूलभूमौ ॥२८ ।। काले वसन्तादिऋतौ विहाराच्शुभः शुभेऽन्यत्र विपर्ययश्च । मनःप्रसादप्रभृतौ च भावे शुभोऽशुभो रुट्प्रभृतौ विकारे ॥२९॥ सुदेवमादिकसद्भवेषु शुभोऽशुभोऽन्यत्र च वेदितव्यः । द्रव्यादियोगादिति चित्ररूप विचिन्तयेत् कर्मफलं तृतीये ॥ ३० ॥
૨૭–૨૮-૨૯-૩૦. વિપાક એટલે કર્મના ફળને ઉદય. કર્મ શુભ અને અશુભ એમ બે જાતનાં હોઇ તેના ફળ પણ શુભ અને અશુભ એમ બે જાતનાં હોય છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને ભવના વિચિત્ર સંગો અનુ કાર ઉદયમાં આવતાં કર્મનાં વિચિત્ર ફળે પ્રાણી અનુભવે છે. સુખકારી (અનુકુળ ભેજન, પાન આદિ) દ્રવ્યનો સંસર્ગ શુભ કર્મના શુભ વિપાકનું અને પ્રતિકુલ દ્રવ્યોનો સ સળ અશુભ કર્મન અશુભ વિપાકનું કારણ બને છે (આ દ્રયથી શુભાશુભ વિપાક) સારું મકાન, મહેલ, બાગ વગેરે અનુકુળ સ્થળોની પ્રાપ્તિ શુભ વિપાકનું અને પ્રતિકૂળ સ્થળેની પ મ અશુભ વિપકનું કારણુ છે. (આ ક્ષેત્રથી શુભાશુભ વિપાક.) અશીત–નુણ વસન્ત અને એવી બીજી અનુકૂળ
તુમાં હિવુ એ શુભ વિપાકનું અને પ્રતિકૂળ તુને પ્રસંગ અશુભ વિપાકનું કારણ બને છે. ( આ કાળથી શુભાશુભ વિપાક.) મનની પ્રસનતા આદિ સારા ભાવોને ઉદય શુભ વિપાકનું અને રોષ, ગુસ્સો આદિ દુર્ભાને ઉદય અશુભ વિપાકનું કારણ બને છે. (આ ભાવથી શુભાશુભ વિપાક.) દેવ, મનુષ આદિ સુખકારક ગતિની પ્રાપ્તિ શુભ વિપાકનું અને તિર્યંચ આદિ દુઃખકારક ગતિની પ્રાપ્તિ અશુભ વિપાકનું કારણ છે (આ ભાવથી
Ahol Shrutgyanam

Page #566

45-4.4
५०३
શુભ શુભ વિપ ક. ) આ પ્રમાણે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાત્ર અને ભવના વિચિત્ર ચેર્ગે ઉદ્ધૃત થતાં કર્મનાં વિચિત્ર ફળે આ ત્રીજા ધ્યાનમાં ચિહવાય છે
V paka-Dhyana:~
scen in
27-28-29-30 Vipäka [ Maturation is the fructification of Karma. It is of two kinds, good and bad (as Karma is of two kinds, good and bid). It is variously experienced by the embodied souls through its association with matter, space, time, disposition and worldly existence. The good Vipaka (maturation] of Karmic forces associated with matter [ Dravya ] is having pleasant objects, and the bad Vipaka, ia having unpleas. ant objects. The good Vipaka associated with space is in the residence in comfortable houses etc., while the other Vipäke, in the residence in uncomfortable dwellings etc.. The good Viraka in connection with time is seen in having the pleasures of spring which is neither too cold nor too hot, and such other pleasant seasons, while the bad one is the reverse of it. The good Vipaka through mental emotions is the feeling of pleasure, while the bad one is the reverse of it. The good Vipaka through the births is in the life as a happy god or a happy man etc., while the bad one is the reverse of it. Thus are thought of, the various results of the Karmic forces associated with Dravya (matter) and the others, in the Dhyana named Vipāka.
लोकसंस्थान-ध्यानम्
afa figantzazaiará amìsqfán-alnıfa | लोकोऽत्र मध्यस्थित ऊर्ध्व - मध्याधोभागतोऽस्ति त्रिजगत्स्त्ररूपः ||३१||
eaqèara fafaraqfèa varà agravaaugût ! arqgà mai a qåenà eriðanáîfèzi ag
Aho! Shrutgyanam
॥ ३२ ॥

Page #567

દવા માસા:
૩-૩૨. આકાશ અમૂત્ત અને સર્વત્ર વ્યાપક છે. તે પ્રતિષ્ઠિત અને અનન્તાનન્ત છે. તેને પબિન્દુમાં આ લેક સ્થિત છે, જેમાંને ઉદ્ધ ભાગ લવિંલેક, મશ્ચમ ભાગ મધ્યમ લેક અને અધોભાગ અધોલેક કહેવાય છે. આ મ લ ત્રણ ભાગમાં વિભક્ત થાય છે, જે ત્રિલેક કહેવાય છે આવા પ્રકારના લોનું સ્વરૂપ સંસ્થાને ધ્યાનમાં ચિંતવાય છે. આમ ધમ ય નમાં મગ્ન થનારાઓને વસંવેદ્ય અતીન્દ્રિય સુખની દિવ્ય અનુભૂતિ પ્રાપ્ત થાય છે.
Lok: -Saiustliana - Dhyalla;
31-33 The formuless hud oodleea Akaba (sp.ve) in verywhere supported by ils own self, in the interior of which is situate the revion called Loka, whose three parts viz., the upper, the lower and the inidle are yled the upper Loka, the lower Loka
the iniddle cok respectively. The contemplation which is of a very su'stle nature of the above-3aid universo, is Lok :$.unstbana Dhyana. lo such a spiritual Dhyára there is obtained happiness which is intuitional and byond the domain of sengen.
ध्यानादमुष्माच निजायुग्न्ते सन्तो लभन्ते त्रिदिवं महर्द्धि । पुन जन्म प्रतिपद्य चारु सम्वुध्य योगेकपदी श्रयन्ति
॥३३॥
૩૩. આમ દયાનાગથી જે પિતા નું મનુષ્યજીવન મડાન ઉચ્ચ બનાવે છે, તેઓ મનુષ્ય જન્મ પૂરો કરી મહદ્ધિ દેવકને પ્રાપ્ત થાય છે. પછી તેઓ (દેવલોકની જિન્દગી પૂરી કરી ) ત્યાંથી ફરી વધુ સારા મનુષ્યજન્મમાં આવે છે, અને સમય ઉપર સબુદ્ધ થઈ ગ-માર્ગને ગ્રહણ કરે છે.
33. Through the power of Dhyána, highly meritorious persons habituated to spiritual Dhyana, after giving up the human body, obtain heaven full of very great prosperity in the next world. Toay then again obtain a far better human birth and being enligatened in time, wake further prograss on the patb of Yoga,
Aho Shrugyanam

Page #568

ध्यानं शुक्लं ततस्ते परममुपगता प्राप्तपूर्णीज्ज्वलत्या
नाशात सर्वातीनां परमविकसितं ज्ञानमासादयन्ति । धर्म व्याख्यान्ति मोहान्धतमसहतये पर्षदि प्रस्फुरन्त्यामायुरुपूर्ती ततः स्युः परमपदजुषोऽनाकृति-ज्ञस्वरूपाः ॥ ३४ ॥
૩૪. તેઓ ધ્યાનમાં આગળ વધતાં જ્યારે પરમેસ્કૃષ્ટ શુકલધ્યાન પર આવે છે ત્યારે તેમના આત્મા ઉપરનાં સર્વ આવરણ દૂર થાય છે, અને પૂર્ણ શુદ્ધ બનેલા તેઓ પરમવિમલ, પરાકાષ્ઠાના જ્ઞાનને ( કેવલજ્ઞાનને ) પ્રાપ્ત કરે છે. (આમ યોગના ચરમ શિખર પર પહોંચી આત્મા પરમાત્મપદને પ્રસ કરે છે. એ પછી એઓ (દેહધારી પરમાત્મા) લોકસભામાં મેહાન્યકારના નાશ માટે ધર્મનું પ્રકાશન કરે છે. અને આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં નિરાકાર સચ્ચિદાનન્દ પરબ્રહ્મ-વરૂપને પ્રાપ્ત થાય છે.
34. Thoge then attain the supreme Shukla Dhyāna, and sonibilate all the destructive (fa) Karmic forces and becoming perlectly pure, acquire: Kevala Jrāna-the climax of the elevation of kaowledge. And then they preach in large assemblies Dharma [tbe truth leading to real and perfect happine88] with a view
he darkness of infatuating ignorance, and, after phenomenal death, those Perfect Souls attain the highest tatue of formless emancipution,
sappine88] with a
darkness of infati
अस्वच्छदर्पणसमा भवचक्रवतिनो या स्वस्य शोधनविधौ यततेऽत्र चेतनः । शुद्धि परां समधिगम्य भवेत् स ईश्वरो मोहावृतो भ्रमति मोहलये सवै शिवः ||३५।।
૩૫. સંસારવત્ત પ્રાણીઓ મલિન દર્પણ જેવા મલિનાત્મા છે. તેમાં જે આમા પિતાના શેષનવિધાનમાં ઉઘુક્ત થાય છે તે અભ્યાસક્રમે જ્યારે પરમ શુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે પરમાત્મા બને છે. (આમ પરમાત્મા થવું અને ઇશ્વર થવું એક જ વાત છે.) મહાવૃત આત્મા ભવચકમાં ભમે છે, જ્યારે મેહનું
Ahol Shrutgyanam

Page #569

५०६
अध्यात्मतस्त्रालोकः
આવરણું દૂર થતાં તે આત્મા પાતે જ શિવરૂપે--ઈશ્વરરૂપે પ્રકાશમાન થાય છે. [ આત્મા પેતાના તાત્ત્વિક મૂળ સ્વરૂપે પરમાત્મા છે, છતાં અનાદિ મેહના ચેગે નવાં નવાં શરીર ધારણ કરી ભચક્રમાં ભમી રહ્યો છે. મેહે જતાં ( જે આત્માનો મેહ જાય છે ) એ પરમાત્મા પરમેશ્વર છે. ]
35. Beings widering in Suăa, are like a dirty mirror. Among them the scul which endeavours to purify itself, having attained per{ect purity, acquires the status of Gd. The soul, when over-cast by illusion, wanders in Samsara, and when relieved from it, becones God,
इति अध्यात्म तत्वालोके ધ્યાનસિદ્ધિઽમ વધુ પ્રજળમ 1
Aho! Shrutgyanam

Page #570

प्रकरणम्-७
થો–ળી
( સંહ ૨૧) मानसवृत्तिनिरोधं सम्प्रझातेतरप्रकारतया । योगं वदन्ति तज्ज्ञा प्रथमश्चिन्तात्मकं ध्यानम् वृत्तिविलयपरिणामोऽपम्प्रज्ञातोऽस्ति, वृत्तयो मनसः । क्षीणा भवन्ति सर्वाः केवलबोधस्तदोदेति देहस्य वृत्तयः खलु यदा निरुद्धा भवन्ति तत्कालः । योगोऽसम्प्रज्ञातान्न भिद्यते निवृतिद्वारम्
| ૨ ||
|
3 ||
૧-૨-૩, ગાયાર્થે વેગનું લક્ષણ ચિત્તવૃત્તિનિરોધ બતાવે છે. ‘ચિત્ત"વૃત્તિનિરોધ” એટલે ચિત્તનું એકાગ્રીકરણ; અને છેલ્લી સ્થિતિએ સર્વ ચિત્તવૃત્તિઓને લય. તેઓ એગને “સમ્રજ્ઞાત” અને “અસઅજ્ઞાત ” એવા બે ભેદમાં વિભક્ત કરે છે. તેમાં પ્રથમ “સઅજ્ઞાન” એ સ્થિરચિન્તનરૂપ ધ્યાન છે. ચિત્તની વ્યર્થ અને અસાર પ્રવૃત્તિને રોકી વૃત્તિને સ્થિર બનાવવાના અભ્યાસથી આ ધ્યાનભૂમિએ પહોંચી શકાય છે અને એથી આગળ વધતાં “અ સસ્પ્રજ્ઞાત” યોગ જે ચિત્તની પરમ સૂકમ એકાગ્રતા સધાતાં પ્રાપ્ત થાય છે, “શુકલ” ધ્યાનનો દ્વિતીય પાદ બારમાં ગુણસ્થાનકમાં પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે એને ફલરૂપ ચિત્તની સર્વ વૃત્તિઓને લય થાય છે અને તત્કાલ કેવલજ્ઞાન પ્રકટ થાય છે, એટલે દ્વાદશગુણસ્થાનકર્તા “શુકલ” સમાધિ કે જે વડે કેવલજ્ઞાન પ્રકટે
છે તે ચિત્તવૃત્તિના અકાશ્યની છેલામાં છેલ્લી પરમ ઉચ્ચ સ્થિતિ છે, “ અસ... છે સાત સમાધિ તેને કહી શકીએ.
* છેલા ( ચૌદમા) ગુણસ્થાનમાં શરીરના તમામ વેગોને નિરોધ થાય છે. એ કાયયેગનિરોધની પૂર્ણ અવસ્થા છે. “અસઅજ્ઞાત ” સમાધિમાં આયેગને
Ahol Shrugyanam

Page #571

मध्यात्मसपाकः
પણ સમાવેશ કરી શકાય. ( અ ઈ ઉ જ લૂ એ પાંચ હસવ અક્ષરના ઉચ્ચારણમાં જે વખત લાગે એટલે જ વખત આ મૃત્યુસમયના અંતિમ
ગને છે. પછી તે જ ક્ષણે આત્મા દેહથી મુક્ત થઈ નિરાકાર મુક્ત અવસ્થાને-પરમ સિદ્ધ સ્થિતિને પ્રાપ્ત થાય છે. ]
1-2-3 concentrating or restraining the functions of the mind is ralled Yoga by those well-versed in the Yoga philosophy. The Yog4 is twofold:-Sanprajrá a & Asamprajosta, The former is Dhyan na steady 88 a steady light. The Asam prajoata Samadhi which is the top-nost and subtlest one-pointedness of the mind, Tegu'ts in the destruotion of the functions of the mind. When all the functions of the mind cease, the Knowledge of the AbsoluteKepulujna 91-.rises, That Yoga in wbich all the activities of the body cease, is also not different from the Agamprajr Ata Yoga; and is also the entrance of Absolution,
अध्यात्म भावना ध्यानं समता वृत्तिलीनता। इत्येवमप्यनूचाना ऊचाना योगपद्धतिम्
||
ઇ
.
૪. અધ્યાત્મ, ભાવના, ધ્યાન, સમતા અને વૃત્તિક્ષય એ રીતે પણ મેગાચા ગની પદ્ધતિ બતાવે છે. [ તવચિન્તન અને મૈત્રી વગેરે ભાવનાઓનું અનુશીલન તેમજ સદુવન એ “અધ્યાત્મ” છે. એ “અધ્યાત્મને વધતે જ તો રાનસ૫ન્ન અભ્યાસ એ ભાવના છે, જેના ફળરૂપે અશુભ આદત અને ખોટા વલની નિવૃતિ થવા સાથે ચિત્તવની સંશુદ્ધિ વિકસતી જાય છે. એ ભાવનાના બળે ધ્યાનયોગ પ્રાપ્ત થવો એ “ ધ્યાન” છે સ્થિર દીપક જેવું સ્થિર ચિત્ત એ “ “યાન ” છે. એ ધ્યાનના ઉત્કર્ષે પ્રાપ્ત થતો પૂર્ણ સમતાગ તે સમતા છે. અને એ બધાનું ચરમ અને પરમ ફળ વૃત્તિલય છે. પૂર્ણતા પ્રાપ્ત કરવાની આ પ્રણાલી છે.]
4. Those who are adept in Yoga, have also laid down fire kin is of Yoga:--Adhyatma Spiritual inclination ), Bhavar a [Spiritu. I exercise), Dhyana (Meditation), Sanatá (Equanimity] and Vrittilinata [ resirajut of the functions of the mind ).
Ahol Shrutgyanam

Page #572

ભ્રમ પ્રમ
इच्छा च शास्त्रं च समर्थता चेत्येषोऽपि योगो मत आदिमोऽत्र । प्रमादभाजोऽपि सुबोधभाजो यो धर्मयोगाऽचरणेऽभिलाषः
५०९
પુ. ઇચ્છાયાગ, શાસ્ત્રયેગ અને સામર્થ્યસેગ એ પ્રમાણે પણ યાગના ભાગા મતાવવામાં આવ્યા છે. ( જ્ઞાનવાત્ અને ધમ સાધનની ઈચ્છાવાળા માણસ પશુ ધમ યાગના સાધનમાં પ્રમાદી હાય એમ બને છે,) તથાપિ એવા માણસનું અન્તઃકરણુ ધમાઁચેગના સાધનનું અભિલાષી હેવુ. કે થવું એ ‘ ઇચ્છાયાગ ’ છે. ( ઈચ્છા કે ઉત્સાહમાંથી જ પ્રયત્ન પુરે છે. પુરુષાર્થની ચાવી ઉત્સાહ-સોંપમાં જ રહેલી છે ઇચ્છા કે આકાંક્ષાની બહવાન્ ઊર્મિ વગર સાધનવિધિ કેમ ની? એટલા માટે ઈચ્છાને ચેગની પ્રથમ ભૂમિકા તરીકે મૂકવામાં ઔચિત્ય જ છે. )
श्रद्धान- बोधौ दधतः प्रशस्तौ प्रमादवर्जस्य यथात्मशक्ति । यो धर्मयोगो वचनानुसारी स शास्त्रयोगः परिवेदितव्यः
| ક્ ॥
5. Ichbayog", Shastrayoga and Samarthyayoga are also divisions of Yoga. The first of these is Ichbayoga where one though knowing well and already desirous of performing reli. gious practices, is lazy. Nevertheless that he wishes to perform religions practices_is_Tાયોન. [ The desire of advancing on the way to spiritual go1 is lhhayoga. ]
Aho! Shrutgyanam
} ફ્ ॥
૬. પ્રત
જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાથી વિભૂષિત તેમ જ પ્રમાદરહિત એવા આત્માને યથાશક્તિ યથાથ જે ધમચાગ તે શાસ્ત્રયાગ ’ છે.
'
6. It is called Shastra-yoga where the degree of right belief and that of right knowledge are higher than what it is in the lohha-yoga, and where laziness is destroyed and: where the practice of religious ceremonies is in conformity with sacred scriptures, according to one's capacity,

Page #573

अध्यात्मतत्त्वालोकः
શાવાતુપાયા વિસુવા સો વદ શાસ્ત્રારા ધ્યાનમવૈજગ્યા ! उत्कृष्टसामर्थ्यतयाऽभ्युदेति सामर्थ्ययोगः स निगद्यते स्म
॥७॥
૭. શાસ્ત્રો દ્વારા સાધનના ઊપાયે જા. પછી અને સાધનામાં શ્રેષ્ઠ પ્રગતિ કર્યા પછી ઉકૃષ્ટ સામર્થ્ય ખિલતાં શાસ્ત્રાતી ( શાસ્ત્રોથી અગમ્ય) એ સ્વાનુભવગમ્ય યોગ પ્રાપ્ત થાય છે તે “સામર્થ્યગ’ છે.
7. The learned gag 8 cil it Samurthya-yoga which, perceptible only to such intuitional perception as is unattianable even with soriptural knowledge, is achieved through his prememioart epiritual exercie, by the grant sage conversant witb the practice of Yoga tbrough scriptures.
न सिद्धिसम्पादनहेतुभेदाः सर्वेऽपि शास्त्रादुपलभ्यबोधाः । . ‘ઘાતિમજ્ઞાનાતક કથા જોવાતુર્મનોમિક | ૮ |
૮. ક્ષસિદ્ધિનાં સાધનભૂત વિશિષ્ટ સાધન કંઈ શાથી ઉપલબ્ધ થઈ શકતાં નથી, માટે શાસ્ત્રજ્ઞાનની બહારને મહર્િ ગ, જે “ સામર્થ્ય
ગ” કહેવાય છે, તે “ પ્રાતિજ જ્ઞાનરમ્ય અર્થાત્ રવાનુભવજ્ઞાનગમ્ય રોગ છે, અર્થાત્ વિશિષ્ટ આત્માનુભવથી રસધાતો યોગ છે. (શાસ્ત્રની મર્યાદા છે. શાસ્ત્રજ્ઞાન પછી અભ્યાસની આવશ્યકતા રહે છે, અને અભ્યાસ જેમ જેમ ઉત્તરોત્તર બલવાન બનતો જાય છે, તેમ તેમ આત્માનુભવ વિકસે છે, અને એમાંથી જે પ્રકાશ પડે છે તે શાસ્ત્રની બહાર હોય છે. શાસ્ત્રોની પહોંચની બહાર એ મહાન પ્રકાશ મહાન “સમર્થ' એગ પર ચઢાવી સાધકને મેક્ષની પાસે મૂકી દે છે. આ બે પ્રકાશ” ને “પ્રાતિભ” નામથી પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યું છે, કેમકે એ આત્માની સમર્થ પ્રતિભા છે.)
8. All the special means for the achievement of Perfection are not capable of cognition through scriptures. So ibis Samarthya yoga (which is the special and very direct means for the aobievement of T) is connected with intuitional knowledge ( Prátibha-jnana),
Ahol Shrutgyanam

Page #574

सप्तम-प्रकरणम्
तत् प्रातिभं केवलबोध-भानोः प्राग्वृत्तिकं स्यादरुणोदयाभम् । તમ તાપ માહિ-નામાને તમિરે વતિ | 3
૯. તે “પ્રતિભ” જ્ઞાન (ક્ષપકશ્રેણિવત્ત અનુભવદશા) કેવલજ્ઞાનરૂપ સૂર્યને ઉદય થાય તે અગાઉને “અરુણદય ” છે. આ ઉત્કૃષ્ટ (ક્ષાપશમિક) જ્ઞાનદશાને વ્યવહાર અન્ય યે મારા બે “તારક,” “તમ્મરા” એવાં જુદાં જુદાં નામથી કર્યો છે.
9. The morning light precedits the rise of the sui in the morning, similarly Pratibha-Jiana ( the intuitional divine knowledgal precides the absolute Knonleg: [Kepalajrá 18. Other Yogis even introsince this knowledyo as • Ritambhara' (holding to the truth) or Tär kı' (spiritual clearn 89).
संन्यासरूपः स्मृत एप योगो धर्मस्य योगस्य च स द्विधा स्यात् । સત્રાડs eu #ાજાઝિથે રૌસે ઘવથાવત ર દ્વિતીય ? .
૧૦. આ “ સામગ” એ સંન્યાસળ છે, તેના બે પ્રકાર છે ધર્મસંન્યાસ યોગ અને યોગસંન્યાસ યોગ, તેમાં ધર્મ સંન્યાસ યોગ “પકશ્રેણી અવસ્થામાં હોય છે અને યોગસંન્યાસ = “શૈલેશી” અવસ્થામાં (ચૌદમાં ગુણસ્થાનકમાં) હોય છે. [ સામર્થ્ય ના આ બન્ને વિભાગોમાં “સંન્યાસીને અર્થ ત્યાગ થાય છે. અને અર્થાત અનાત્મીય તમામ ધર્મોને (ાયોપથમિક ભા ) નિરાસ તે ધર્મ સંભાસ, અને મને અર્થાત મન-વચન-કાયના વ્યાપારોનો નિરોધ તે ચોગસંન્યાસ,
10. This Yoga is also known us Saunyasa Yoga. It is of two kinds: Dharina-Sonny ass and Yoga-Sannyāda. The first of these is practised in the state of Kshapaka-Shrevi ( the eradi. ca'ive route), i.e. by this Yoga Mohu inici all its offspring are totally destroyed; and the other, in the state of Sbuileshi [ rock-like firunees 1 or at the time of death,
Ahol Shrugyanam

Page #575

५१२
मध्यमतवालोकः
तत्राssदिमं योगमुपेत्य वीरोऽनन्तं परिस्फारयति स्ववीर्यम् । हत्वा च मोहावरणान्तरायान् सद्यो भवेत् केवलचित्प्रकाशः ॥ ११ ॥
૧૧. વીર આત્મા ધમસન્યાસ યોગ ઉપર આરૂઢ થઇ પેાતાનું અનન્ત વીચ' ફારવે છે, મેહ, આવરણા અને અન્તરાયોને સમૂલ હણી નાંખે છે અને તત્કાલ કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે-પરમજ્યંતિમય પરમાત્મા અને છે.
મૈં
11. Having attained the first [i, e. Dharma-Sanny&s ] Yoga, the soul manifests its infinite power; and having destroy. ed all the destructive karmas (ohn, Join、-Darshang-āvaranas and Autaraya) at once attains the absolute knowledge Kovala j' & r, ( ie. becomes the embodid Gl omniscient or omni. potent).
योगोऽपि मनोवचोऽङ्ग-व्यापाररोधात परिपूर्णरूपात् ।
अनादि मुक्त्या सह योजनेन योगो भवाम्मोनिधिरोध एषः ।। १२ ।।
૧૨, યોગસન્યાસ યોગ મન-વચન-કાયના યાપારના પૂશુ નિરાધરૂપ હાવાથી અયેાગ છે, અર્થાત ચેાગÁહત (નિર્વ્યાપાર) છે; છતાં મુક્તિ સાથે જોડી આપનાર આત્માના અન્તિમ પ્રયત્નરૂપ હાવાથી તે ચાગ છે, જે, ભસાગરને તટ છે. ( એ અન્તિમ [ સાકાર ] જિદગીના છેલ્લા ક્ષણના છેલ્લે ચેાગ છે, જે, મન-વચન-કાયના ચેગેના નિરોધરૂપ ડાવાથી અયેાગ છે; એ જ માટે એ અન્તિમ સ્થિતિના અન્તિમ ગુણુસ્થાનને અયાગી ? કડ઼ેવામાં આવ્યું છે.)
:
12, The second Yog, i. s. Yoga-Sannyāya is not any meditation, but it is such a state or an effort where all the functions of mind, speech and body are stopped in every way. So it is Ayoga on account of the stopping of all movements inner or outer. It is also called Yoga, because it joins the Yogi with the state of Absolute Freedom. This Yoga is the shore of the ocean of worldly existence.
Aho! Shrutgyanam

Page #576

सप्तम प्रकरणम्
योग समेतस्तमकर्मकीसन् मोक्षं क्षगादेति विमुच्य देहात् । सार्वज्यलाभावसरेऽवशिष्टकर्माणि हन्ति क्षणतो यदेषः
॥ १३ ॥
૧૩. ચોગસંન્યાસ ઉપર પહોંચી એ રોગના બળે આત્મા તત્કાળ સર્વ કર્મોથી રહિત થઈ અને દેહથી વિમુક્ત થઈ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે. કેમ કે કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરતાં જે કર્મો ( અઘાતી) શેષ રહ્યાં હતાં તે બધાને તે યેગસંન્યાસથી ક્ષણવારમાં વિનાશ કરી નાંખે છે.
13, This Yoga is acquired at the last moment of life by the Omoiscient. By means of this Yous, being in a moment destitute of all Karmas and relieved froin the body, the soul attrins absolute freedom. Because the Krusic forces, which re. main at the time of the attainment of Omniscience (Kevalajnaa'), ara completely destroyed in a momeat under this Yoga.
ऊर्ध्व यथाऽलाबुफलं जलेऽस्थितं समागच्छति लेपनाशे । ऊर्ध्व तथा गच्छति सर्वकर्मलेपप्रणाशात परिशुद्ध आत्मा
॥१४॥
૧૪. જેમ, પાણીમાં નીચે રહેલી માટીના લેપવાળી તુંબડી તેના ઉપનો માટીને લેપ સઘળે નિકળી જતાં એકદમ ઉપર આવે છે, તેમ કર્મનો લેપ તમામ નિકળી જતાં પૂર્ણ શુદ્ધ આત્મા ઊર્ધ્વ ગતિ કરે છે.
14. As the gourd which on account of its dirt standa firm at the bottom of water, floats on the water when the dirt with which it is besmeared is cleared off, 80 the perfectly purified soul goes up when the plastering of moral impurity of all Karmic forces is destroyed.
अयं स्वभावोऽपि सतां मतो यत् सद्यो बजेदृर्ध्वमकर्मकीसन् । ऊर्ध्व प्रगच्छन्नवतिष्ठतेऽसौ क्षणेन लोकाग्रपदे परात्मा ॥१५॥
Ahol Shrutgyanam

Page #577

अध्यात्मतस्थालोकः
૧૫ સર્વ કર્મોથી રહિત થતાંની સાથે જ આત્માનું ઊર્વગમન થાય છે એ એને સ્વભાવ પણ છે. સર્વકર્મવિનિમુક્ત પરમ વિશુદ્ધ પરમ જ્યોતિર્મય પરમ આત્મા ઉપર જ ક્ષણમાત્રામાં લોકના અગ્ર ભાગે અવસ્થિત થાય છે.
15. It is the rature of the stul to go up when it is free frou uli Kaimic fure. The scending Supreme Soal at once rentes xrd alidte in the town.ost part of Loba.
ततोऽध आयाति न गौरवस्याऽभावान चाग्रेऽप्यनुपग्रहत्यात् । प्रयोक्तभावान व तिर्यगेनि लोकाग्र एव स्थितिमान भवेत् तत् ॥१६॥
૧૬. ત્યાંથી (લોકાભાઇથી) તે નીચે ન આવે, કેમકે તેમાં ગુરુત્વ નથી, ત્યાંથી વળી આગળ ન જાય, કેમકે તિમાં ઉપકારક તત્વ
ધમરિતકાય ” ત્યાંથી આગળ નથી. કોઈ પ્રેરક ન હોવાથી તિફ (તિરછી) ગતિ પણ તેની ન થાય અતઃ લેકના અગ્ર ભાગ પર જ તે સ્થિત થાય છે.
16. The superior spirit does not descend from this plane oning to the absence of ber vine 88 or weight; it does not ascend bigber for want of niction-facilitating Dravya there; it does not move side ways in an oblique direction because of the abserce of any prop.lling force tter, Consequertly ite proper abode is at the top of the world (“ હા ”),
महेश्वरास्ते परमेश्वरास्ते स्वयम्भुवस्ते पुरुषोत्तमास्ते । पितामहास्ते परमेष्ठिनस्ते तथागतास्ते सुगताः शिवास्ते
॥१७॥
૧૭. તે (પરમ મુકત આત્મા ) મહેશ્વર છે, પરમેશ્વર છે, સ્વયમ્ભ છે, પુરુષોત્તમ છે, પિતામહ છે. પરમેષ્ઠી છે, તથાગત છે. સુગત છે અને
Ahol Shrutgyanam

Page #578

सप्तम-प्रकरणम्
17. These prefect Souls are Mahesh varas, Parameshvaras, Svayambhus, Purushottamas, Pitamahas, Paramesh this, Taib gatas, Sugatas and Shivar.
स ईश्वरो हे बहुमागधेयाः । भूयाद् भवनमानस-राजहंसः ! असो सुपन्थाः परमात्मलाभे महत्वपूर्णः परिवेदितव्यः
॥ १८ ॥
૧૮ હે ભાગ્યશાલી સજજ! એ ઈશ્વર તમારા માનસને જહંસ બનો! એમ બનવું અર્થાત્ આપણા મન ઉપર ઈશ્વરનું વિરાજમાન થવું એ પરમાત્મપદને મેળવવા માટેનો માર્ગ છે, એ માગ કે જેના વિના પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિ બીજી કઈ રીતે શક્ય જ નથી. (આ લેકમાં “રાજહંસ” શબ્દ છે, એ આખા શબ્દનો અર્થ વિશિષ્ટ હંસ થાય છે. પણ એ શબ્દમાં બે પદે “રા' અને હંસને જુદા પાડીને અર્થ કરીએ તો “રાજન અને અર્થ ચન્દ્ર અને “હંસને અર્થ સૂર્ય પણ થાય. આમ “રાજહંસ' શબ્દમાંથી ચન્દ્ર અને સૂર્યને અર્થ પણ નિકળે છે. અને તે અર્થ આમ ઘટવી શકાય. ભગવાન તમારા મનને આહૂલાદિત કરવામાં ચક્ર સમાન અને પ્રકાશિત કરવામાં સૂર્ય સમાન બને !)
18. O good lucky persons ! lsit this divire Lord by Beated 88 & swan on your #lak (heart) ( as a gwan is seated on the lake Maga sa }; or let Hiin enlighten or enrapture your heart like the sun or the moon. Keep this con. stantly before your mind thxt this is the essential means for the attainment of the Supreme Spirit (Goihood ). [ The word
tiage' in this Verge incans a swar; and its one part and the other ga taken separately has it in aning of the moon and the sun respectively. ]
आलम्बन भवति यादशमीहगात्माऽऽ.
पत्तिर्निजात्मनि भवेदिति को न वेत्ति ? आलम्बनं स विमलो भगवान परान्मा। संधीयते यदि तदा किमपेक्षणीयम् ?
॥ १९ ॥
Ahol Shrutgyanam

Page #579

५१६
अध्याश्मतवालोकः
૧૯ જેવું આલેખન હોય તેવી પિતાના આત્મામાં છાપ પડે છે. પરમનિર્મલ વીતરાગ પરમાત્માનું આલન સ્વીકારી છે, તો પછી બીજા કશાની અપેક્ષા રહે ખરી ?
19. It is within the cognizance of all that the soul takeg within itself the form or impressions of the objects meditated upon, What desire remain uneatisfied ] when શ્ચ-1બાહ્મા (the perfectly disp'issionate or unsullied Soul-Supreme SpiritGod) is resorted to ?
इति
अध्यात्मतत्वालोके योगश्रेणी नाम सप्तम-प्रकरणम् ।
Aho I Shrugyanam

Page #580

प्रकरणम्-८
अन्तिम उदारः ।
[लोकसंख्या ५१]
अनन्तशक्तिं दधदेष चेतना प्रवेदितुं तं यतते महोदयः। प्रकाशितेऽस्मिन् सकलं प्रकाशतेऽप्रकाशितेऽस्मिन् सकलं तमोमयम् ॥१॥
૧. આ ચિતાવરૂપ આત્મા અનન્તશક્તિવાળે છે. ભાગ્યવાન એને જાણવાને, ઓળખવાને પ્રયત્ન કરે છે. એ પ્રકાશિત થતા બધું પ્રકાશે છે અને એ પ્રકાશિત નથી ત્યાં સુધી બધું અન્ધકારમય છે.
1. This soul is the repository of limitless powers. Only the fortunate endeavour to realize it. When this soul shines, all the objects are illumined, and when it does not, all the objects are enveloped in darkness.
( When the soul gets enlightened, wrong, exaggerated and superstitious notions about things vanish. The things are then viewed and understood in their true perspective and the worth and importance of thein is properly and correctly estimated.]
मोहप्रणाशेन च तत्प्रकाशनं मोहप्रणाशोऽपि च तत्वचिन्तनात् । चिन्त्यं च कोऽहं भश्वास एप का सुखासुखं कि किमिदं जगत् पुनः ॥ २॥
Aho! Shrutgyanam

Page #581

मध्यात्मतत्त्वालोकः
૨. એનું પ્રકાશન (આત્માને પ્રકાશ) મેહના નાશ પર અવલંબે છે; અને મેહનો નાશ અપ્રમત્ત તવચિતનથી સાધ્ય છે. ચિન્તનીય તત્વ સ્વયં પિત છે. હું કેણ? આ ભવવાસ શું અને કેમ ? આ સુખ-દુઃખ શું? અને આ વિશ્વરચના શી? એને શાન્ત ભાવે વિચાર કરવો એ તત્ત્વચિન્તન છે.
2. The soul shines when delusion or infatuation is totally destroyed. The destruction of delusion or infatuation results from the reflection of Truth ( Tattvas ). One shculd think of, who I am, why this worldly existence or wandering in Sambara is, what bappiness and misery are and what this pbenome. nal expansion is.
तत्त्वाक्योधप्रविकासहेतोर्यस्य स्वभावो न विचारणायाः । यातानुयातस्य पृथग्जनस्य न तस्य वैराग्य मुदेति साधु
॥३॥
૩. તત્વચિન્તન એ જ્ઞાનપ્રકાશને માર્ગ છે. જે ચિન્તનશીલ નથી તેને સાચું જ્ઞાન પ્રાપ્ત ન થવાથી તે ગતાનુગતિક પામર પ્રાણી સાચે વિરાગ્ય પામી શકતા નથી.
3. True renunciation cunnot find place in an ordinary man ppho is a mere imitator and who is not inclined by temperament to reflections conducing to developing the knowledge of Truth.
न साधुवैराग्यविवर्जितत्वेऽपवर्ग-मार्गे भवति प्रवेशः । अतश्च मानुष्यमनर्थकं स्याद् विचारमभ्यस्यतु तेन सम्यक् ।
૪. અને સાચા વૈરાગ્ય વગર અપવર્ગ–માર્ગમાં પ્રવેશ કેમ થાય ? ફલતઃ મનુષ્યવ એળે જાય. માટે ચિત્તનશીલ થઈ–ભાવનાશીલ બનીએ.
Ahol Shrutgyanam

Page #582

બg-દાળ
4. And no one can enter the path of Absolution without real renunciation. So one should be devoted to high and good thinking so that buman life might not be lived in vain
एकस्वभावा नहि सर्वलोका विचित्रकर्मानुगवृत्तिभानः। आयुष्य-धी-शक्तिविचित्रतायामर्हन्ति सर्वे नहि मार्गमेकम्
॥५॥
પ. દરેકના શરીરાદિ ગો (શરીર, મન, બુદ્ધિ, સમજ, શક્તિ વગેરે) પિતાનાં ભિન્નભિન્ન કર્મ અનુસાર ભિન્નભિન્ન પ્રકારના છે. અએવ બધા માણસો, બધા જીવો એક સ્વભાવના નથી, ન હોઈ શકે. દરેકમાં આયુષ્ય, બુદ્ધિ અને શક્તિની વિચિત્રરૂપતા છે અએવ બધા એક માર્ગને લાયક ન હોય,
5. All people, individually, have differing thoughts, mine end bodies according to the variel Karmic energies to which they are subject. So all pzople do not possess the same or gimilar nature. Moreover there is diversity in age, intellect and power of each individual, It is not therefore proper to prescribe one line of conduct for all without discrimination,
समग्रसामग्यनुकूलताया न सम्भवः सर्वशरीरभाजाम् । भवन्ति सर्वे नहि तेन योग्याः सामान्यतो योगपथाधिरोहे
॥६॥
૬. સમય સામગ્રીની અનુકૂલતા બધા પ્રાણીઓને નથી, અને ન હાય, અતએ બધા જીવો સરખી રીતે યોગમાર્ગના અધિકારી ન હોય.
ગયથ પર ચડવામાં બધાની સરખી યેગ્યતા ન હોય, ગપથ પર બધા સરખી રીતે ન ચડી શકે.
6. It is not possible for all embodied baings to command equal facilities with regard to all competent weang. So all do not ordinarily become equally fit to practise Yoga.
Ahol Shrutgyanam

Page #583

५२०
अध्यात्मतत्वालोकः
कुर्याद् यथाशक्ति तथापि नूनं कर्त्तव्यमात्मोन्नतिमादधानम् । शनैः शनैः सञ्चरणेऽपि मार्ग स्थानं चिरेणाप्युपलभ्यते हि
॥७॥
૭. તો પણ દરેકે પોતાની શક્તિ અનુસાર આમેનતિના સાધનરૂપ કર્તવ્ય જરૂર બજાવવું જોઈએ. ધીમે ધીમે પણ માર્ગ પર ચાલવાથી ઈષ્ટ સ્થલે, મોડા પણ જરૂર પહેરી શકાય. [ ચાલનારા બધાની કંઈ એક સરખી ચાલ નથી હોતી. કોઈની ચાલ તીવ્ર હોય, તો કેઈની મન્દ અને કેાઈની મધ્યમ. ધીરે ચાલનાર પણ જે માર્ગ પર ચાલ્યા કરશે, તે મોડે પણ પોતાના રથાને જરૂર પહોંચશે.]
7. Yet one should indeed strive to exalt one's soul according to one's abilities. One, though in ving slowly on the right path, reaches the goal surely even after a long time.
विमोहवातावरणाकुलेऽस्मिन्नशान्तिपूर्णे भव-चकवाले। अवाप्यते कर्मबलेन सर्व सुदुर्लभत्वं पुनरात्म-गद्रम् ..
॥८॥
૮. મેહમય વાતાવરણથી ભરેલા અને અશાંતિપૂર્ણ એવા ભવચક્રમાં કર્મના બળે બધું મેળવી શકાય છે, પણ આત્મકલ્યાણની સિદ્ધિ દુર્લભમાં દુર્લભ વસ્તુ છે.
8. In this ever-changing phenomenal world, which is full of illusive and disturbivg at nogpbere, everything phenomenal can be attained by activity; but the spiritual good, the most difficult of attainment, requires very great and strenuous efforts.
विनाशिनो रोगसमाकुलस्य तथा मलानी निलयस्य हेतोः । देहस्य को हन्त ! चरेदधर्ममामुष्मिकं शर्म निशुम्भितारम् १
॥९॥
Ahol Shrutgyanam

Page #584

अष्टम-प्रकरणम्
૯. આ શરીર રોગોકુલ છે, અશુચિનું ઘર છે અને આજકાલમાં વિણસનાર છે. પછી એને સારુ એના મેહમાં પડી) પાપાચરણ કરવું અને પિતાને પરલેક બગાડી મૂકો, અર્થાત્ પિતાને ભાવી જીવનને દુઃખમયી દુર્ગતિના ગમાં પટકવું એ કેવી વાત !
9. For the sake of this body which is sbort-lived and which is a repository of diseases and an abide of impurities, who would commit uprighteous actions (98) which hurl down the doer juto the abyss of winery in the next world ?
चित्तस्य दोषानपनेतुमेव धर्मस्य शास्त्राणि नियोजितानि । कुर्यादतो हेतुत एव योग्य क्रियाविधि निर्मलभावनातः
॥१०॥
૧૦. ચિત્તના દેશે ને દૂર કરવા માટે જ ધર્મશાસ્ત્રો રચવામાં આવ્યાં છે, માટે એ હેતુને ( ચિત્તના શુદ્ધીકરણના મુદ્દાને ) ધ્યાનમાં રાખીને નિમલ ભાવથી ધર્મસાધનની એગ્ય ક્રિયાવિધિ બજાવવી યોગ્ય છે.
10. Religious scriptures have been propounded for the sake of the removal of mental impurities. So keeping this object in view, one should well perforin the rituals with unsullied mind.
धर्मस्य तवं खलु चित्तशुद्धिस्तदर्थमेवाऽस्ति च कर्मकाण्डम् । यावन्मनः शुध्यति तावदेशे क्रियाविधिः सार्थकतां दधाति ॥ ११ ॥ ...
૧૧. ચિત્તની શુદ્ધિ એ જ ધર્મનું તત્ત્વ છે, અર્થાત્ ચિત્તશુદ્ધિની સાધના એ જ ધર્મસાધના છે. સર્વ ક્રિયાકાંડ એને જ માટે છે. ક્રિયાથી મન એટલે અંશે સુધરે તેટલે અંશે તે (ક્રિયા) ફલ થઈ ગણાય. ક્રિયાની સફળતાનું માપ ચિત્તશોધનના પ્રમાણુ પર અંકાય છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #585

५२२
अध्यारमतवालोकः
Jl. I decd the esserce cf Dharma is said to be purity of mind, for the sake of which alore religious rides are meant to be performed. The fruitfuiness of the performance is achieved in proportion to purity of miod
नानाप्रकारा अपि कर्मयोगाश्चित्तस्य शुद्धिं यदि साधयन्ति । सर्वेऽपि योध्या उपयोगिनस्ते तद्भेदमात्रात् कलहो न युक्तः ॥ १२ ॥
૧૨. ક્રિયાવિધિ નાનવિધ છે, અને જે તે ચિત્તશુદ્ધિનું કામ બજાવતી હોય, ચિત્તશોધનમાં સહાયભૂત થતી હોય તે તે સઘળી ઉપયેગી ગણાય. ક્રિયાકાંડના ભેદમાત્રથી ( ક્રિયાભે ઉપર, ક્રિયાકાંડ જુદાં જુદાં હોવા ઉપર) તકરાર કરવાની ન હ ચ.
12 Rligion rites and comitiies even thonyh they differ (in different religions or in various dillering off-bouts of the gan e religio!) should be considered to be useful if they are leading to the purification of mind. It is tot meet to quarrel over their diversities.
नानाविधः कर्मविधिः प्रणीतो विबुध्यतां मानस-शोधनाय । एकस्य साध्यस्य हि साधनानि यहूनि, कस्तत्र सतां विवादः १ ॥ १३ ॥
૧૩ કિયામાર્ગ બહુવિધ છે, અને તે ચિત્તશોધનના ઉદ્દેશ માટે યોજાયેલ છે એમ સમજવું જોઈએ. એક સાધ્યનાં અનેક સાધને નથી લેતાં શું? પછી તેમાં (દિયાભેદ માટે) વિવાદ છે?
13 All differing religirus rites ard ceremonies buve bien propounded for achieving the purification of mind. And as there exist various differing meing for one and the same end, their diversity should not be made a ground for dispute by think ing people.
Ahol Shrutgyanam

Page #586

अष्टम-प्रकरणम्
उद्विग्नमन्तःकरणं यदीयं यथार्थरूपेण भव-प्रपञ्चात् । स्व-रक्षणे जागरितो भवेत् स कषायमारात स्वसमग्रशक्त्या ॥ १४ ॥
૧૪ જેનું અતઃકરણ ભવ–પ્રપંચથી સાચે ઉદ્વિગ્ન થયું છે તેણે કષાયેના (કામ, ક્રોધ આદિ દેના) મારથી પોતાની રક્ષા માટે પૂર્ણ બળથી જાગતા રહેવું જોઈએ.
14 He who is really disgusted with the worldly expansion (Samed-x), sbould be wakuful with all bis wight to protect himself from the onslaughte of passions.
मनोविजेता जगतो विजेता विश्वश्रियस्तचाणे लुठन्ति । न दुर्गतिर्नापि च दुर्भगत्वमन्यत्र खल्विन्द्रियदासभावात्
॥१५॥
૧૫ જે મનને વિજેતા છે તે જગને વિજેતા છે. તેનાં ચરણમાં બધી લક્ષમી આળેટે છે. ઇન્દ્રિયોના ગુલામ બનવું એ જ આત્માની દુર્ગતિ છે અને એ જ એનું દોભા છે.
15 He who is the corners of his mind is the conqueror of the world. The riches of the world ruil at his feet. The ser vitule to se:scg is the only way to degradation and misfortune,
दुर्वर्तनब्रह्म विदारयन्तो नाङ्ग परं भाग्यमपि सकीयम् । निमन्ति निःससमनःप्रचाराः स्वजीवन सन्तगसे क्षिपनि ॥ १६ ॥
૧૬ જેઓ ખરાબ ચાલલગતથી અથવા ગેરવાજબી રીતે પોતાના બ્રહ્મચર્થનો નાશ કરે છે, તેઓ કેવલ પિતાના શરીરનો જ ઘાણ નથી વાળતા, પિતાના ભાગ્યને પણ હણે છે તેવો નિર્બળ મનના (ભટકતા મનવાળા) માણસો પિતાના જીવનને ઘેર અધિકારમાં પટકે છે.
Aho ! Shrutgyanam

Page #587

५२४
अध्यात्मतवालोकः
16 Those who destroy the virtue of Brabmacharya by tbeir misbehaviour, not ools ruin their body, but their fortune also. Such persons of a mird weak and fickle, heedlessly throw their life in terrible darknese.
शारीरमस्वास्थ्यमपासितु स्वं ग्लानि तथा मानसिकी निहन्तुम् । यशश्च सम्पादयितुं प्रशस्तं ब्रह्मत्रतं नूनममोघशक्ति ॥१७॥
૧૭ આરોગ્ય મેળવવા અથવા વધતા જતા શારીરિક અસ્વાધ્યને અટકાવવા અને માનસિક ગ્લાનિને (માંદગીને દૂર કરવા તથા સુકીર્તિના સંપાદન માટે બ્રહ્મચર્યની શક્તિ અમોઘ છે.
17 To attain physical hərl:h, to prevent growing physioal deterioration, to dispel mental dajection and to acquir good fame, the cbservance of Brahmacharya is the most unfailing power.
दुःखानुपातस्य विघातनार्थमन्त:-प्रसादस्य च साधनार्थम् । साधुः सुशीलाचरणावलम्बो धैर्यप्रपूर्णेन मनोबलेन
॥ १८ ॥
૧૮ દુઃખના વળગાડને ખસેડવા અને આન્તરિક પ્રસન્નતા પ્રસ કરવા માટે પૈર્યપણું મનેબલથી સુશીલ આચરણ્યને વળગી રહેવું बहु सा छे.
18 For the removal of w. happin{ Bs and for seouring menta] alelight, it is n: cessary 10 adhere to morality with the prrs sent firen'se of mind.
चिन्ताःचिताः सकला मनुष्या दुःखं निजं कस्य पुरो निवेद्य । समीहसे शान्तिमुपेतुमङ्ग ! स्वयं समर्थोऽसि निजाश्रयी स्याः ॥ १९॥
AholShrutgyanam

Page #588

ઘા-દાણા
૧૯ બધા માણસો પિતાપિતાની ચિન્તામાં ડૂબેલા છે. કોની આગળ તું તારું દુઃખ રડી શાન્તિ મેળવવાને હતું ? તું સ્વયં સમર્થ છે. તારી શક્તિને ખ્યાલ કર ! અને રવાશ્રયી થા !
19 All men are overtaken by anxiety. Before whom do you wish to tell your sorrowful tale of misery for redress ? Dupend upon yourself ! You are yourself possessed of requisite ability.
मार्ग गृहीत्वा स्वयमेव वक्र शरीरभाजोऽसुखिनो भवन्ति । निष्कंटका मध्यम-पद्धतिस्तु सदा सदाचारपरायणत्वम्
॥२० ।।
૨૦ માણસે હાથે કરી અવળે માર્ગે ચડી જઈ દુઃખી થાય છે. નિષ્કટક મધ્યમ માર્ગ તો ખરેખર સદાચરણ છે.
20 Ly deviating from the right path, embodied beings themselves invite misery. The tborile se royal road to happiness is to live always a righteous life.
मन्दोऽपि बुद्धया यदि सच्चरित्रः पुण्यश्च धन्यश्च सुभागधेयः । बृहस्पतेरभ्यधिकोऽपि बुद्धया विहीनकोटिन चरित्रवाश्चेत् ॥ २१ ॥
૨૧ અલ્પબુદ્ધિ માણસ પણ જે સચ્ચરિત્ર હેય તે ભાગ્યશાળી છે, પુ૨યવાન અને ધન્ય છે; પરંતુ, બુદ્ધિમાં બૃહસ્પતિને પણ ટપી જાય એ પણ માણસ જે દુશ્ચરિત્ર હોય તે હીનકેટીને છે-હલકી શ્રેણીનો છે.
21 A man of good character, even though he may be wanting in intellectual power, is pion, fortunate and blessed; while one of misconduct, though a rival to Brihaspati in bis brillianoy of talent, is of a low po:ition or of a mean type.
Aho! Shrutgyanam

Page #589

५२६
सुखी दरिद्रोऽपि हि तोषभाव दू दुःखी धरित्रीपतिरप्य तोषात् । युक्तोद्यमोऽन्तः परितोषशाली शान्तं सुखं जीवति पुण्पबुद्धिः ॥ २२ ॥
૨૨ ગરીષ્ઠ માણુમ પણ સન્તુષવારણની સત્કળામાં કુશળ હેય તે સુખી છે, જ્યારે રાજા પણ અસતેષની જાલામાં બન્યા કરવાની પ્રકૃતિવાળા હાય તે દુ:ખી છે. શાન્ત અને સુખી જીવન એ માણુસ જીવે છે, જેની બુદ્ધિ પવિત્ર છે અને જે પેતાના હૃદયમાં સન્તુષને ધારણ કરવા સાથે યથાચેાગ્ય ઉદ્યમશીન્ન રહે છે.
अध्यात्मतवालोकः
22 Even a poor man is happy cn account of his contentment, while a king is uhappy by reason of his violent greed. He lives a happy and quiet life who is of sinless mind and who being posseEsed of the good virtue of Gontentment at heart, remains properly diligent in work.
मनः - प्रसादो हि सुखस्य लक्षणं तदप्रसादोऽसुख - लक्षणं तथा । सद्वर्तनं नाम सुखस्य तालिका तत्र स्ववीर्य बलवन्नियोजयेत् ॥ २३ ॥
૨૩ માનસિક પ્રસાદ ( પ્રસન્નતા ) એ સુખ અને એથી વિપરીત તે દુઃખ સુખની ચાવી સદાચરણમાં છે, માટે એમાં (સદાચરણી મનવામાં, રહેવામાં) પોતાની શક્તિને ખૂબ લગાવવી ઘટે
23 The comfort or cheerfulness of mind and the uneasiness of it are the characteristics of happiness and misery respectively. The only key to happiness is good conduct, to which therefore one should adhere with all his vigour.
उत्सेक फुल्लीभवितुं न युक्तं जना यदि त्वां समभिष्टुवीरन् ।
सत्कार
- निन्दे खलु सान्ध्यरागचले विचित्रो हि जगत्स्वभावः ।। २४ ।।
Aho! Shrutgyanam

Page #590

અમ-gam
૨૪ લેકે તારી પ્રશંસા કરે, એથી તારે અભિમાનથી ફૂલી જવું ન જોઈએ. સત્કાર અને તિરસ્કાર ( નિન્દ અને રસ્તુતિ) સયાના રંગ જેવા ચંચળ છે. જગતને સ્વભાવ વિચિત્ર છે. પિતાની અપૂર્ણતાને જેતે અન્તમુખદષ્ટિવાળો સજન એ અપૂર્ણતાને દૂર કરવામાં અને આત્મવિકાસમાં આગળ વધવામાં પ્રયત્નશીલ રહે. માન-સન્માન અને સ્તુતિપ્રશંસાના ભપકા એને વસમા લાગે. એને (પિતાની ) સ્તુતિ ન ગમે, પણ રત્ય( સત્ કાર્ય કરવાનું ગમે.)
24 It is not proper for you to bratt or to be puffed up with pride, if some eulogiza you. Honour and dishonour are fleeting as the colours of evening. Tog triture of the world is indeed strange.
शक्यो भवेचेन्न परोपकारः परापकारे तु कदापि न स्यात् । धर्मक्रियायां यदि न प्रवृत्ति न धर्म कर्माचरणं तु कुर्यात्
॥ २५ ॥
૨૫ પરોપકારી ન થઈ શકાય તો નહિ, પણ પરોપકારી તે ન જ થવું; આપણાથી બીજાનું ભલું ન થાય તે નહિ, પણ બીજાનું બુરું ન કરવું. ધાર્મિક ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિ ન થાય તે નહિ, પશુ અધર્મનું આચરણ ન કરવું.
25 Even though & mon cannot oblige others, se! he at least should not do ncr tend to do ill to others. Similarly, even though A person cannot perler.nl religious rites or ceremonies, yet he should at least refrain fr. I com niting unrighteous (18ec8.
हिंसादिक पापमिति प्रसिद्धं तदाचरेचेन्न जनः कदाचित् । संसाधितं सच्चरितेन तेन कल्याणमात्मीयमसंशयं तत्
॥ २६ ॥
૨૬ હિંસા, જા વગેરે પાપ છે–પાપ તરીકે દુનિયામાં જાણીતાં છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #591

५२८
अध्यारमतवालोकः
માસ એને ન આચરે, તે એટલા સદાચરણથી પણ એના આત્માની કલ્યાણસિદ્ધિ નિશ્ચિત છે.
26 Violence (injars), falsehood and three others are wellknown sing. If a person rafruins from tren, he is sure to accomplish bis spiritual welfare ereu on the strength of such abstention alone.
[The three others are theft, unchastity and excessive greed.]
न्यायानुकूला व्यवहारवृत्तिरौचित्यतः संयमनं च यस्य । स जीवनं स्वं सुखितं करोति मोक्षाय कल्पेत च विश्वबन्धुः ॥ २७ ॥
૨૭ જે મનુષ્યમાં પ્રામાણિકતા, વ્યવહારશુદ્ધિ અને ઉરિત સંયમ છે તે પિતાની જાતને સુખી બનાવે છે, અને તે સજન મહાશય વિશ્વબધુવની ભાવનાને પિષી મેક્ષ મેળવવાને એ ગ્ય બને છે; એ ભાવનાને પેતાના જીવનમાં જેમ જેમ વધુ પોષે છે, તેમ તેમ પિતાને મોક્ષ સમીપ વધુ ને વધુ લઈ જાય છે
: 27 He wbo is just and bonest in his dealinga and is possessect of proper restraint, makes his life happy, and being a quiversul friend he becomes fit for Moksha,
प्रारम्भ आध्यात्मिक-जीवनस्य संजायते न्यायपरायणत्वात् । मार्गानुसारित्वगुणेषु विज्ञैरादौ समस्थापि गुणः स एव
॥२८॥
૨૮ આયાત્મિક જીવન ન્યાય-નીતિના પાલનથી શરુ થાય છે. ધર્માચાર્યોએ પણ “ માર્ગનુસારી ” ગુણમાં ન્યાયપાલન (નીતિમત્તાના ગુરુને પહેલો મૂકે છે. એ ગુણથી જ માર્ગાનુસારી જીવનને પ્રારંભ થાય છે.
28 Spiritual life begins with horesty to wbich the wise have given the first place among the virtues enjoined to be practised by persons wisbing to walk along the right path leading to Moksbs,
Ahol Shrugyanam

Page #592

માંક-વાણ
अश्रद्धधानोऽपि पगेक्षभावान जिज्ञासुबुद्धिर्गुणपक्षपाती । भवेत् सदाचारपरायणश्चेत् कल्याणभूमि नियमेन गामी
॥ २९ ॥
* ૨૯ માની લે કે એક માણસ એ છે કે તેને આત્મા, પુનર્જન્મ આદિ પરોક્ષ ભાવોમાં શ્રદ્ધા બેસતી નથી, એની બુદ્ધિમાં એ તો ઊતરતાં નથી, છતાં જે તે જિજ્ઞાસુ છે, ગુણાનુરાગી છે અને સદાચરણપરાય છે, તે જરૂર કલ્યાણ માજન છે એમાં શક નથી.
29 Even a person who bas no faith in the existence of things imperceptible to senses Paroksha Tattvas sub us soul, rebirth sto) will surely be blessed with what is ordinarily called spiritual well-being, if he is curious to know the right line of conduct, is an admirer of the virtues of others and is intent upon observing a virtuous life.
दौर्जन्ययोगो यदि चाऽऽस्तिकत्वे तदास्तिकत्वं खलु नाममात्रम् । दौर्जन्ययुक्ताद् वरमास्तिकत्वात् सौजन्ययुक्तं बहु नास्तिकत्वम् ॥ ३० ॥
૩૦ આરિતકમાં પણ જો દુનતા ભરેલી હોય તે તે આસ્તિકતા નામમાત્ર છે. દૌજન્યયુક્ત આસ્તિકતા કરમાં સૌજન્યયુક્ત નાસ્તિકતા ઘણે દરજે સારી છે. (સદાચારવિહીન ઈશ્વરવાદી કરતાં સદાચારસમ્પન્ન નિરીશ્વરવાદી ઘણે દરજજો ઊંચો છે.)
30 That avowed theism is only nominal which is accompanied by persistent wicked conduit. Atheisi accompanied by meritorious conduct is far better than avowed theism conjoined with such wicked conduct, iTheism and persistent wicke i conduct are incompatible. ]
Aho! Shrugyanam

Page #593

अध्यात्मतवालोकः
५३०
न सम्प्रदायान्तरकारणेन कुर्यान्मनः संकुचित परत्र । सर्वे हि भक्ता! परमेश्वरस्य परस्परं बान्धवतां भजेयुः
| 3
||
૩૧ ધર્મભેદના કારણે, અર્થાત્ સપ્રદાયભેદના કારણને લઈ બીજા ઉપર સંકુચિત મન રાખવું (સાંકડા મનના થવું) ચોગ્ય નથી. બધા પરમેશ્વરના ભકત છે એમ સમજી બધાએ અરસપરસ બ્રાતૃભાવની વૃત્તિ રાખવી જોઈએ– કેળવવી જોઈએ (માન્યતાઓ અને કર્મકાંડોની જુદાઈએ જે સદાચરણ-નીતિને બાધકરૂપ ન હોય તો તે જુદા જુદા ધર્મો વચ્ચે બખેડારૂપ ન થવી જોઈએ.)
31 One should rot be provincial to others cwing to their fullowing ai:oher sect or religion. As all are ceroted to God, we should cherieb trotherly attitude to one another
Differenoes in beliefs and rituale, if they do not go counter to the universally accepted rules of good conduct, should not be made an occasion fur sow ng dieser sion8 Ancog various religious sects.]
न निश्चितं किञ्चन कर्मकाण्डं न निश्चितं कश्चन सम्प्रदायम् । मोक्षस्य लाभाय वदन्ति सन्तस्तत्प्राप्तिमूलं तु समत्व एव ॥ ३२ ॥
૩૨ મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે ન કોઈ ખાસ ‘કર્મકાંડ ચેકસ કરેલ છે, તેમ જ ન કઈ ખાસ “સમ્પ્રદાય” ચોક્કસ ઠરેલ છે. મેક્ષપ્રાપ્તિનું મૂળ વાસ્તવમાં સમભાવમાં કામ, ક્રોધ આદિ દેને દૂર કરી ચિત્તની શુદ્ધિ કરવામાં) રહેલું છે, એમ જ્ઞાની એ ફરમાવે છે.
32 Attaidment of Absolusion is confined neither to some special mode of rites or ceremonies nor to some special seat holding particular doctrines, but it hu8 its root in spiritual tranqui. llity or equanimity only. This is the preaching of the saintly personages.
Ahol Shrutgyanam

Page #594

अष्टम-प्रकरणम्
कषायनिर्धातनकर्मशीलाचारित्रसंशोधनदत्तचित्ताः । મહાશા વવાર દિ ણા નિર્ણા પોલવાનુવતિ છે તે ૩૩ છે
૩૩ કોને (કામ, ક્રોધ આદિ દેને) હણવાના કાર્યમાં જેઓ ઉદ્યમશીલ છે અને ચારિત્રશોધનમાં દત્તચિત્ત છે તે મહાનુભાવ કઈ પણ સમ્પ્રદાયમાંના હોય, અવશ્ય મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે.
33 Persons belonging to any sect or religion, if they persevere in onnihilating their passions and are devoted to purifying their oraduct, will und ohteliy obtain fina! Enancipation.
धर्मस्य तत्वं परमार्थभूतं वदन्ति सर्वे समभाववृत्तिम्। यतेत यस्तत्र शिवं स गामी युक्तं न धर्मान्तर वैमनस्यम्
॥३४॥
૩૪ ધર્મનું વાસ્તવિક તત્તવ સમભાવવૃત્તિમાં છે, અર્થાત્ હિંસા આદિ બુરાઈઓ અને ક્રોધાદિ દેને દૂર કરવા ના અભ્યાસ માં રહેલું છે, એમ સર્વ સન્તાનો ઉપદેશ છે. એ સાધના માં જે કંઈ સંપ્રદાયને માણસ પ્રયત્નશીલ થશે તે મોક્ષને જરૂર પ્રાપ્ત કરશે. અતઃ અન્ય ધર્મો તરફ વૈમનસ્ય રાખવું (અને તે પણ દાર્શનિક મન્તા અને ક્રિયાકાંડેના ભેદના કારણે) યોગ્ય નથી એ સમજવું સુગમ છે.
31 The real or entsntial leature of Dharna is unanimously acknowledged to be piritual tranquillity. Ily, who strives for it, will be liberated. So it is impropar to be adverse to other sects (simply because thy bol different do tries and observe different ritu:ls).
જ્ઞાનસ્થ રાણા | મન્નમિત્રાચારિત્ર-તર પુરાવા तदेव च ज्ञान-फलं विधेयं न धर्मभेदे विषमाशया स्यात्
॥३५॥
Ahol Shrutgyanam

Page #595

૩૫ જગતમાં જ્ઞાનની શાખાએ તે ભિન્ન ભિન્ન છે, પણ ચારિત્રનું તવ તે સર્વત્ર એક જ પ્રકારનું સ્વીકારાયેલ છે. અને એ જ (ચારિત્ર), જ્ઞાનનું ફળ છે, એ જ, જ્ઞાનવડે મેળવવાનું છે, એ જ, જ્ઞાનને સાર છે અને એ જ કર્તવ્ય છે. જે મુદ્દાની વાત છે તેમાં બધાનો એક સરખે ઝક છે. પછી અન્ય ધર્મો તરફ વિષમભાવ રાખવો કેમ ચેચ ગણાય ? (અન્ય ધર્મોમાંની અગ્ય જણાતી બાબતે શિષ્ટ રીતે પ્રતિવાદ કરવા છતાંય તે સંસ્થાઓ તરફ આદરભાવ તથા ઉદારભાવ રાખવું જોઈએ. પાડોશીની દૃષ્ટિએ ધર્મોએ અરસપરસ મીઠી દ્રષ્ટિ અને શિષ્ટ વ્યવહાર રાખવા જોઈએ. સમાજ-વારણ્ય અને જીવન-સાધના માટે આ વરતુ જરૂરી છે.)
35 There are various systeins of philosophy, but the funda. mental underlying principle in all these is one and the game and that is gocd character; and this is tbe Deceksary consequence of right knowledge. So it is improper to have a hostile attitude towards other sects (that differ from us in beliefe and rituals which, rigbtly ouderstood, do not form part of the essential feature of Dharma or good character).
बुध्येत साम्येन परो न रोपाद् वैरेण वैरं समुपैति वृद्धिम् । ... पलान्युप प्रेम जगत्यशेषे परप्रबोधेऽपि च सूपयोगि
૩૬ સભ્યતાના માર્ગે બીજાને કદાય સમજાવી શકાશે, પણ રોષથી નહિ સમજાવી શકાય. વિરોધથી તો વિરોધ વચ્ચે જાય છે. જગતમાં દરેક જાતનાં બળ કરતાં પ્રેમનું (વિશુદ્ધ પ્રેમનું) બળ ચડી જાય છે, અને બીજાને પ્રતિબોધ કરવામાં પણ તે સારું ઉપયેગી નિવડે છે.
36 If we want to teach or preach # right thing to others that can be done with courteouences and not with anger or impuderoe. Hogtility is excited by hostility. fu the whole world, love is a force that excels all other forces. Even in enlighteping others it proves very useful and efficient.
Aho ! Shrugyanam

Page #596

भष्टम-प्रकरणम्
आलोचनं दूषितभाषितस्याऽप्यरक्त-विद्विष्टतया क्रियेत । शान्त-स्वभावा हि महानुभावाः सर्वत्र कि नाम मतान्तरेषु १ ।। ३७ ।।
૩૭ કોઈ પુસ્તક, લેખ, શાસ્ત્ર કે માણસનું વક્તવ્ય દૂષિત જણાતું હોય તે તેની આલોચના, તેનું પ્રતિવિધાન પણ અરક્ત-દ્વિષ્ટપણે (મધ્યસ્થભાવે, સમદષ્ટિએ) કરી શકાય છે. (સત્યનું પ્રતિપાદન કે અસત્યનું પ્રતિવિધાન કરવું એ તે યોગ્ય અને ઉપયોગી કાર્ય છે. વાત માત્ર એટલી છે કે એ પૂર્ણ સમભાવે અને શિષ્ટ પદ્ધતિથી થવું જોઈએ.) સજજનો સર્વત્ર સમ ભાવશીલ અને પ્રશાન્ત પ્રકૃતિના હોય છે, પછી અન્ય ધર્મો તરફ એમને વિષમભાવ હોય જ શાને? (જગતના નાનાવિધ રંગો તરફ સમભાવે રહેવાનું છે, પછી સામ્પ્રદાયિક મેહ કે અન્ય ધર્મો તરફ વિષમભાવ ૨ ખ. ઘટે શું?)
37 Even the consideration or discussion, nay the refutation of unreasonable statements made by others) may be carried on without predilections or prejudices. The high-minded are {quanimous every-where and in all conditions, then what to Bay of their being equanimous toward other secta.
ससम्प्रदायोऽपि कषाययोगात् स्वजीवनं दुर्गतमातनोति । असम्प्रदायोऽपि कषायनाशात् कल्याण-धाम प्रवरं प्रयाति ॥३८॥
૩૮ ચુસ્ત સમ્પ્રદાયપૂજક માણસ પણ કષાયગે (ચાહે તે “સમ્પ્રદાયને ખાતર કાં ન હોય) પિતાના જીવનની દુર્ગતિ કરે છે, જ્યારે સપ્રદાય વગરને માણસ પણ (કઈ પણ મઝહબને અનુયાયી ન હોવા છતાં) કષાયવિનાશના પરિણામે પિતાના આત્માને ઉચ્ચ પદ પર પહોંચાડે છે–પરમ કલ્યાણધામ પ્રાપ્ત કરે છે.
38 A persən, aván though he is scrupulously orthodox in hoiding doctrines and following the rituals of his own persuasion,
Aho! Shrutgyanam

Page #597

अध्यात्मतवालोकः
degrades his life through object submission to passions ( 74t:); wbile an unorthodox person who destroys his passione, in spite of bis pot following any particular seot, secures the supreme bleeding of his soul,
મત દ્રા ગતિ ક્ષત્રિા મવરિત વિઝા મણિ તુરિત્રા न कोऽपि मान्यः खलु जातिमात्राद् गुणा हि पूज्या गुणिनां भवन्ति ॥३९॥
૩ શૂદ્રો પણ ચારિત્રા૫ન હોય છે, અને બ્રાહ્મણે પણ દુશ્ચરિત્ર હેય છે. જાતિમાત્રથી કેઈમેટ કે માનનીય નથી અર્થાત્ જાતિમાત્રથી કોઈ ઉગ્ર કે નીચ નથી. ગુણી જમાના ગુણોની જ પૂજા છે. [ ગુણની પૂજ્યતાને લીધેજ ગુણી પૂજ્ય અને પ્રતિષ્ઠિત બને છે પછી તે કોઈ પણ માણસમાં હેય. ગુણ કે ચારિત્રને કેઈએ (કોઈ જાતિ, દેશ કુલ કે વંશે ) ઇજારો રાખ્યો નથી. જ્યાં તે ઝળકે છે તે ગેરવ-ધામ બને છે. ]
39. Even among the Shudras (generally considered to be low-born are persons who have good character and conduct, while even among the Brūbmanes ( gererally considered to be high-born) are persons who are of depraved character and bad conduot. None can be considered superior or inferior or worthy or unworthy of respect simply on account of one's ( high or low ) birth or caste. Really eperking, it is the virtues that are the object of reverence.
जैनो भवेदिन्द्रियनिर्जयेन स्याद् ब्राह्मणो ब्रह्मविकासनेन । क्षत्रः क्षतात् त्रायत इत्यधीतमात्मार्थसिद्धौ मननान्मनुष्यः ॥ ४० ॥
૪૦ ઈન્દ્રિયને જીતવાથી જૈન થાય. બ્રહ્મ (આત્મતત્વ) ને વિકસાવવાથી બ્રાહ્મણ થાય. ત્રરત, પીડિત, ભયાર્ણને રક્ષવાથી ક્ષત્રિય થાય. અને આમકલ્યાણની સિદ્ધિનું મનન કરવાથી મનુષ્ય થાય,
Ahol Shrutgyanam

Page #598

અg wain
40. One becomes a Jaina (follower of Jina-the Victorious) by control over the senses; a Brahmapa, through the elevation and evolution of Brahma (meaping the soul); a Kshatriya, by protecting the frightened or the distressed from danger and afflictions; and & Manusbya, by thinking about the fulfilment of spiritual welfare,
ध्येयं विचार्य नर-जीवनस्य विद्यान्न तत्सारतयाऽर्थकामो । भूत्वा स्थिरः सच्चरिते सुमेघाः सम्पादयेदन्यहितोयतं स्वम् ॥ ४१ ॥
૪૧ મનુષ્ય જીવનનું ધ્યેય શું એ વિચારવું બહુ અગત્યનું છે. અર્થ અને કામ એ જીવનને સાર નથી એ સમજી જવું જોઈએ. સરચરિત્રમાં સ્થિર થઈ અન્યના હિતસાધનમાં (પરોપકારપ્રવૃત્તિમાં) યથાશક્તિ ઉઘુક્ત થવું એ જ જીવનને સાર છે.
41. The aim of human life should be considered and rightly determined. Wealth and sense-
essment [ Artha and Kada ] are not its ultimate ideals. Being steady in good conduct one should make oneself useful and beneficent to othere.
स्वर्गोऽपि दुःखालय आमयाविनो निरामयः पर्णगृहेऽपि खेलति । आरोग्यमुच्चैः पुरुषार्थसाधनं तद्रक्षणं संयमतः सुसम्भवम् ॥४२॥
૪૨ રોગને સ્વર્ગ પણ ( સ્વર્ગસમું સ્થાન પણ) દુઃખનું ઘર છે, જ્યારે આરોગ્યસમ્પન્ન મનુષ્ય પર્ણકુટીમાં–હરિદ્ર ઝોપડામાં પણ લહેર કરે છે. નિસર્જેહ, આરોગ્ય પુરુષાર્થસિદ્ધિનું ઉચ્ચ સાધન છે, અને તેનું રક્ષણ મુખ્યતયા સંયમ પર આધાર રાખે છે.
42. To the diseased even heaven is an abode of unisery, while healthy one sports gaily even in a cottage of leaves. Health is highly helpful in human activities; and its acquisition and preservation chiefly depend upon self-restraint.
Aho Shrugyanam

Page #599

જણાવવા स्वच्छ जलं शुद्धसमीरण च योग्या च भुक्तिस्तपनातपश्च । स्वच्छत्वयोगः श्रम-संयमौ चारोग्यस्य हेतोरुचिता च निद्रा ॥४३॥
૪૩ રવચ્છ જલ, શુદ્ધ હવા, સાત્વિક ભોજન, સૂર્યને તાપ પવછતા, ઉચિત નિદ્રા અને 5 શ્રમ તથા સંયમ એ આરોગ્યને પ્રાપ્ત કરવાની સાધનસામગ્રી છે.
43. Clear Water, pure air, simple sud wholesonne (Sattvika] food, su:18hine, clesuliness, proper sleep and proper labour (pby. sical exertion) and self-resiraint-those are the meang essential for lealch,
प्रत्यूष-सम्प्रार्थनमीश्वरस्थ कल्याणभूतं विदधीत नित्यम् । સંસ્કૃત શબ-સાવિ તે જ પસારહિત શીત || છછ .
૪૪ પ્રાત:કાલ પરમાત્માની પ્રાર્થના કલ્યાણરૂપ છે, પ્રતિદિન કરવી જોઈએ. અને રાતના સૂતી વખતે પણ એને યાદ કરી પ્રસન્ન ચિત્ત નિદ્રામન થઈએ.
44. Morning prayer sincerely offered to God onoorn pusses welfare. So it should be daily offered, Eved at bad-ine, remem. ber Him and go to sleep with joyful mind.
चक्रद्वितय्या शकटा प्रयाति यथा तथा ज्ञानचरित्रयुग्मात् । अस्माकमात्मा प्रगति करोति तमिलोकारपथोऽयमेव
॥ ४५ ॥
૪૫ શકટ જેમ બે પૈડાંથી ચાલે છે, તેમ આપણે આત્મા જ્ઞાન અને વર્તન એ બન્નેના સહયોગથી જ પ્રગતિ કરી શકે છે. આત્માના નિર્મલીકરણને પણ એ જ માર્ગ છે.
Ahol Shrutgyanam

Page #600

अष्टम-प्रकरणम्
५३७
45. As a vehicle moved by the co-operation of two wheels, B0 our soul can be ele vated by the co-operation of right knowledge and right conduct. This is the only way through which the soul becomes purified.
न दैववादाद् भव दीनचेता विस्फोरयोत्साहितयात्मशक्तिम् ।। निहत्य विधान प्रतिपत्स्यसे स्वमाचर्यभूतं सफलत्वमिष्टम् ॥४६ ॥
૪૬ દેવવાદી બની દીન ન થા! ઉત્સાહથી તારી આત્મશક્તિને ફેરવ ! બધાં વિનેને વિદારી આશ્ચર્યભૂત અભીષ્ટ સફલતા તું પ્રાપ્ત કરીશ.
46. Do not be dejected and feel belpless by subscribing io fatalism 1 Depend upon your owa power and bring into play your own exertions with zal. And you will surely obtain wonderful snccess removing all obstacles,
नवीनविज्ञानचमत्कृतानां न मोक्षशास्त्रेषु घृणा विधेया। चित्रप्रयोगा बहवो भवन्तु न युज्यतेऽध्यात्म-पथस्तु हातुम्
॥४७॥
૪૭ આધુનિક વિજ્ઞાન” થી ચમત્કૃત થઈમોક્ષશાસ્ત્ર પર ધૃણા કરવી ન ઘટે. ભલે અનેકાનેક આશ્ચર્યકારક વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગો બહાર આવે, એથી આધ્યાત્મિક માર્ગની કિસ્મત ઘટી શકતી નથી, અને એ માર્ગ મૂકી દેવો પણ ન પાલવે, [ આધ્યાત્મિક માર્ગ જ એક માત્ર કલ્યાણભૂમિ છે, એ વગર, ભૌતિક વિકાસમાં મહામાં મહાન ઉન્નતિ કર્યા છતાં જીનનું સ્થાયી કુશલ અશકય છે. ]
47. Those who are wonderstruok at the miraculous discoveries of sciences as a result of experiments in the realm of Pudgala ( matter ), should not look as kance at the scriptural teaching
૨૮
Ahol Shrugyanam

Page #601

સપાસ પાછો
about absolute freedom and the ways and means of achieving it. The various experiments may flourish, but th3 spiritual path should not be abandoned.
जडेऽप्यनन्ता सममानि शक्तिरेवं च चित्रप्रभवा भवेयुः । महत्य आविष्कृतयो जगत्यां न किन्तु युक्ता जडवाद-पूजा ॥४८॥
૪૮ જડ ( Matter ) માં પણ અનન્ત શક્તિ સ્વીકારાયેલી છે. અતએ એના બળ પર મહાન વિસ્મત્પાદક આવિષ્કારો નિકળવા સંભવિત છે, અને નિકળેલા તેમ જ નિકળતા આપણી સામે મેજૂદ છે, પણ જેથી આધ્યાત્મિક માર્ગને અવગણી જડવાદના પૂજક બનવું એગ્ય ન ગણાય.
48. Even the inanimate latter is a knowledged to possess endless ( infinite ) powers. So it is not a matter for surprisa that various wonderful manifestations can be evolved out of matter by well-devised scientific (inechanical or chemical) experimente. But then it is not proper to be deluded or deceived into the worship of materializm ( to the exclusion of spiritualiem ).
सीमा न खल्वस्ति चमत्कृतीनां भूमण्डले चेत् कुशलः प्रयोक्ता। परन्तु ताभिनहि कर्मसृष्टिाहन्यते शुष्यति नापि मोक्षः ॥४९॥
૪૯ કુશલ પ્રયોગ કરનારા હોય તે ભૂમંડલમાં ચમત્કારોની સીમા નથી. તેઓ અનેક અજાયબીભર્યા પ્રયોગો રજૂ કરી શકે છે. પરંતુ એથી કમસૃષ્ટિનું રથ ન ખંડિત થાય તેમ નથી અને મેક્ષને પ્રભાવ કેમ થઈ શકે તેમ નથી.
49. If the scientist be clever, then there is no end to wouder. exciting material manifestations in this world; but that cannot negative the existe nos of the Karmic forces operating upon
Ahol Shrutgyanam

Page #602

the embodied soul) 48 also the possibility of its eventual liberation froin the shackles of those forces,
संसारवासे बसतोऽपि योगात् परिस्थिती क्वापि विवेकभाजः । स्मृतेर्बहिः स्थान तु साध्यविन्दुरात्माभिरूपं खलु सारमन्ते ॥ ५० ॥
૫૦ સંસારવાસમાં વસવા છતાં અને ગમે તે પરિતિમાં પણ સાઘબિન્દુ ખ્યાલ બહાર ન રહેવું જોઈએ. અને, આ માભિમુખ થવું એ જ સાર છે. એ જ વિવેક અને સમજણનું ફળ છે. સજજને ! આમ, તમારા ચિત્તને સુવાસિત બનાવો! અને આન્નતિની આકાંક્ષાને જાગરિત કરે ! કલ્યાણસાધનની ભાવના જો બલવાનું બને તો તેને સારુ પ્રયનને રસતો પણ નિકળશે. જ્યાં ઈચ્છા છે ત્યાં રસ્તો છે. ]
50 Though living in Sandátt, persons should not forget the aim and end of life under any circ'iusta aces. In shori, turning the mind towaris one's rei Self is indeed the highest desideratum.
ઉપસંહારतदेवं सङ्क्षिप्तं गदितमिदमध्यात्मविषये
मयाऽल्पज्ञेनाऽपि स्वहृदय-समुन्मेषविधये । समालोकिष्यन्ते किल सहृदया: केऽपि सुजनाः
प्रबुद्धेऽसात् कस्मिंश्चन मम कृतार्थत्वमधिकम् ।।
ઉપસંહાર
હું અલપઝ છું, છતાં મારા પિતાના હૃદયવિકાસ માટે મેં આ અધ્યાત્મ વિષયક થોડું કહ્યું. આશા છે કે આ પલ્પ કૃતિ કઈ સહૃદય સજજનોના જોવામાં પણ આવશે. કે ઇનું ચિત્ત પણ આથી જે પ્રબુદ્ધ થશે, તે હું વધુ કૃતાર્થ થઈશ.
Ahol Shrutgyanam

Page #603

अध्यात्मतवालोकः
___ Thus I, Posessed of a smattering of knowledge, have briefly described the above-mentioned subject regarding the spiritual knowledge (अध्यात्म) for developing my own heart. The god and sympathetic will [ I believe ] go through it. I shall think myself to have been niore successful, il some one is anlightened thereby.
इति
अध्यात्मतत्वालोके अन्तिम उद्गारो नाम अष्टम-प्रकरणम् ।
समाप्तश्च अध्यात्मतवालोकः।
Aho! Shrutgyanam

Page #604

प्रकीर्णकम्
संस्कृतपत्रम् ।
गीर्वाणवाणीग्रथित सुवर्णमयं स्फुरद्भक्तिरसं त्वदीयम् । पत्र पठित्वोपलभे स्म हर्ष व्यनजि तं सज्जन ! कैचोभिः १ ॥ १॥ इंग्लीश-विद्या तव संस्कृतीयविद्यान्वितीभ्य दधाति शोभाम् ।। तथा यथा सुन्दरवक्त्रपन मनोज्ञताम्बूलसमन्वितं सत् ॥२॥ पाश्चात्यभाषाधिगमेऽपि रज्यते मनस्त्वदीयं विशदाऽऽर्यपद्धतौ। विवेकि शान्तं वहसे च जीवनं तदेतदस्तोकमुदे ममाऽऽत्मनः ।। ३ । न संशयः सुज्ञमते ! विधेयो जीवे पुनर्जन्मनि चोपपन्ने । . वैचित्र्यमेतद्धि शरीरमजां प्रमाणयत् ते अवबोधनीयम् ॥४॥ अराजकं विश्वमिदं हहा ! स्यान्निरम्बु-मीना इव देहिनः स्युः। घोरान्धकारः प्रसरीसृपाच जीवः पुनर्जन्म न चेद् भवेताम् ॥५॥ सत्येव जीवे पुरुषार्थवृत्तयः सत्येव जीवे व विकास-भावना। असत्यमुष्मिंस्तु विशृङ्खलीभवत् पवेज्जगत् कीदृगधो न कल्प्यते ॥६॥ विलोक्य शास्त्राणि सनातनानि विशुद्धचित्तन महानुभाव !
शंका-पिशाचीमहितामपास्य दृष्टि-प्रकाशं विमलं लभेषाः! ॥७॥ [ ता. १०-३-२६]
-न्यायविजयः।
અર્થ
૧ ગીર્વાણવાણીમાં ગંડેલ, સુવર્ણમય અને ભક્તિરસથી ઉલ્લસિત એ તારે પત્ર વાંચી આનન્દ પામ્યો છું. એ આનન્દ કયા શબ્દોમાં વ્યક્ત કરું?
Aho! Shrutgyanam

Page #605

૨ તારી અંગ્રેજી વિદ્યા સંસ્કૃત વિદ્યાથી સંયુક્ત થઈને એવી શુભે છે કે જેવું સુન્દર મુખ-કમળ સુન્દર તાબૂલથી સંયુક્ત થઈને શેભે.
૩ અંગ્રેજી ભાષામાં નિપુણ્ય મેળવ્યા છતાં તારું મન શુદ્ધ આર્યપદ્ધતિનું પ્રેમી છે, અને શાન્ત તથા વિવેકી જીવનથી તું વિહરે છે એ બહુ હર્ષપ્રદ છે.
૪ હે સુન્નબુદ્ધિ! આત્મા અને પુનર્જન્મ, જેમનું અસ્તિત્વ ઘટી શકે છે, તેમના વિષે સંશયલુ બનવું ન જોઈએ. જગતના પ્રાણીઓમાં જે અનન્ત ચિત્ર્ય દેખાય છે, અનુભવાય છે તે તેમને (તે અને તને) પ્રમાણિત કરે છે. આ સાબિતીને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ.
૫ આત્મા અને પુનર્જન્મ જે ન હોય તે એહ! વિશ્વ અરાજક જેવું બની જાય, જગતના પ્રાણીઓની દશા જળ વગરનાં માછલાં જેવી થઈ જાય અને દુનિયામાં શેર અન્ધકાર છવાઈ જાય !
૬ પુરુષાર્થ સાધનનું વિસ્કુરણ આત્માના અસ્તિત્વમાં છે, આત્માના અતિત્યમાં જ વિકાસની ભાવના લહરવા પામે છે. આત્માનું અરિતત્વ ન હોય તે આ જગત્ નિમર્યાદ બની કેટલે નીચે જઈ પડે એ કલ્પી શકાતું નથી.
૭ મહાનુભાવ! શુદ્ધ ચિત્તથી સનાતન પવિત્ર શાસ્ત્રો પર મનન કરી જીવનને અહિતાવહ એવી શંકારૂપ પિશાચનીને તગડી મૂકી નિર્મળ દષ્ટિ–પ્રકાશ પ્રાપ્ત કર!
Ahol Shrutgyanam

Page #606

૩ર-સાક
ईश्वर श्रद्धधानस्य कर्मसिद्धान्तवेदिनः । मा भूद् ग्लानिवशं चेतस्तव दुःख उपस्थिते
૧ જેને ઈશ્વરમાં શ્રદ્ધા હોય અને જે કર્મના સિદ્ધાન્તને સમજતે હેય તે માણસ દુઃખના અવસરે ગ્લાનિવશ-વિષાદવશ ન થાય. તું એવો છે, માટે દુઃખ આવી પડતાં તારે શેકવિવશ થવું ન જોઈએ. (તેવા વખતે જ્ઞાન-શ્રદ્ધાના બળે પિતાના મનને રૂરથ રાખવા પ્રયત્નશીલ થઈએ.)
अधीरो भव मा कष्टात सत्पथं विनहीहि मा। नश्यदावरणो हीत्थं भविष्यसि सदा सुखी
૨ કષ્ટ કે તકલીફની હાલતમાં ધીરે ન થા ! સન્માગને ન છોડી દે! સન્માગ પર અડગ રહીશ તે તારાં અન્તરાયભૂત આવરણે ખસતાં જશે, અને એ ખસી જતાં તું હમેશાને માટે સુખી થઈશ.
त्यज मानस-दौर्बल्यं स्थिरीभव ! दृढीमव ! इहामुत्र सुखप्राप्त्ये चर ! सत्कर्म-वर्मना
૩. માનસિક દબયને દૂર કરી વૈર્ય અને દઢતાને ધારણ કર ! આ જન્મમાં અને આગામી જન્મમાં સુખ મેળવવા માટે નિરન્તર સુખી થવા માટે સત્કર્મના માર્ગે ચાલ !
दौःस्थ्यं सत्यवतां कूटाचाराणां च सुखोदयम् । क्लिोक्य मा मुहो मा च शतिष्ठाः सत्य-गौरवे
Ahol Shrutgyanam

Page #607

વાર
૪. સાચા માણુસેને દરિદ્ર (નિન ) અને લુચ્ચાઓને સુખસાહ્યવાળા જોઇ તું ન મુંઝા ! અને સત્યના ગોરવ વિષે શંકાશીલ ન થા !
भवान्तराशुभोद्भूतं सतां दुःखं परीक्षणम् । कलुषप्राच्यपुष्पोत्थं सुखं दुःखाय पापिनाम्
પૂ. જન્માન્તરનું પાપ ઉદયમાં આવ્યાથી સજ્જતાને (ધમ માર્ગ પર ચાલ નારા સારા માણસને ) પણ દુ:ખ આવી પડે છે, પણ સજ્જને એને પાનીપાતાના સત્ત્વની કસે ટી સમજે છે (અને સમભ વથી સહી લે છે). ત્રીજી માનુ, પાપાચરણ કરનારને પણ શ્રીમન્તાઇ પ્રાપ્ત થ ય છે અને તે મેાજમજા લેાગવે છે; પણ એ શ્રીમત્તા અને મેાજમજા એમના પૂર્વ જન્મના પુણ્યનું પરિણા છે, અને એ પુણ્ય પણ કષિત, નાપાક; એટલે જન્માન્તરના કલુષિત પુણ્યથી મળનાર ભાગાપભાગનાં સુખ અમુક વખત સુધી જરૂર ચમકે છે, પણ પછી, એ લેાકાની માઠી દશા બેસે છે અને એમને દુઃખી હાલતમાં પટકાવું પડે છે. (સત્કમ કે દુષ્કર્મ પેાતાને રસ ચખાડયા વગર રહેતાં જ નથી. એકનાં મીઠાં અને બીજાનાં માઠાં ફળ અવશ્ય ભાગવવાં પડે છે. કાંકરી, કાંકરા કે બીજું કાંઇ પાણીમાં નાંખીએ તેની પ્રતિક્રિયા પાણીમાં જરૂર થવાની, તે પ્રમાણે પ્રાણીનાં કાર્ય સારુ` કે બુરુ' પરિણામ જરૂર નીપજાવે છે. પોષક કે પ્રાણહારક ખાણું પેાતાને પ્રભાવ બતાવે છે તેમ.)
अर्ज येतो द्रव्यमुचितव्यवहारतः । प्रतियन् स - सिद्धान्तमालोकं पारमेश्वरम्
11 4 11
!! Ë }}
૬. સત્યને ઈશ્વરીય પ્રકાશ સજી પ્રામાણિકપણે યેગ્ય વ્યવહારથી દ્રબ્યા પાર્જન કર (પ્રામા{ણકપણે પેટ ભરવાની પદ્ધતિ માણુસને જે આવડી જાય અને ગમી જાય તે સમાજનાં ઘણાંખરાં દુઃખા અને પાપાના અન્ત
આવે. )
नकस्याप्यशुभं वापकुर्याच कश्चन । प्रतस्व यथाशक्ति परेषां हितसाधने
૭. કાઈનું બુરુ' ત્યાં નહિ અને કર નહિ. ીજાનું ભલું કરવામાં યથાશિક્ત
Aho! Shrutgyanam
}} ૭ ||

Page #608

૯૪૬
સહાયભૂત થા. (: બીજાનું ભલું કરવામાં પિતાનું ભલું અને બીજાનું બુરું કરવામાં પિતાનું બુરું રહેલું છે.)
શિwાવિકળ થતો નથતિ વતૃતિ: .. एक एव सदाचारः सतां सर्वस्वमेव सः
૮. લો કેક અને અલૌકિક લહમી મેળવવાને માથે નીકળે છે એક માત્ર સદા ચરણમાંથી. એ જ સજનનું સર્વસ્વ છે. ( ‘સદાચરણ એટલે આચરણ, અર્થાત્ સત્વરુષનું શ્રેષ્ઠ માનવેનું આચરણ અથવા સારું આચરણ. આમ એ શબ્દ પિોતે જ પિતાને અર્થ સ્પષ્ટ રજૂ કરે છે. સદાચરણના માર્ગે જ આધ્યાત્મિક થઈ શકાય છે. માણસની ધાર્મિકતાનું પ્રમાણ એનામાં પ્રામાણિકતા કેટલી છે, ભલાઈ અને સંયમિતતા કેટલી છે એ ઉપર વ્યવસ્થિત છે.)
दरिद्रस्य परा लक्ष्मीः श्रीमतो बलमद्भुतम् । रक्षिाव्यः सदैवासौ स्वसर्वस्वव्ययादपि
૯, એ (સદાચરણ) દરિદ્રની હત્તમ લક્ષ્મી છે અને લક્ષમીવાનનું અદ્ભુત બળ છે. પોતાના સર્વસ્વના ભોગે પણ એનું રક્ષણ કરવું જોઈએ એમ ઉચ્ચ શ્રેણીના ડાદાઓની શીખ છે.
मनोग्लानिक्षयस्तस्मात् तस्मात सद्भावनोदयः । दुर्भाग्यापगमस्तस्मात् तस्मादानन्दि जीवनम्
૧૦. એના (સદાચરણના) બળે મનને: ઉદ્વેગ નાબૂદ થાય છે અને ભાવનાએ સૌષ્ઠર તેમ જ વિકાસ પામતી જાય છે, એના સામર્થ્યથી દુર્ભાગ્ય દૂર થાય છે અને જીવનમાં આનન્દ અનુભવાય છે.
एतद्विभूषितो रङ्कोऽप्येतद्धीनान्महेभ्यतः । - नरेन्द्राच महेन्द्राच भागधेये प्रकृष्यते
Ahol Shrutgyanam

Page #609

५.६
૧૧, ૨ક માસ પણ સચ્ચારત્રથી સુદે ભક્ત હોય તે ચરિત્રહીન એવા લક્ષ્મીવાન માણુસથી, અરે ! નરેન્દ્ર તેમ જ મહેન્દ્રથી પણુ ભાગ્યસમ્પત્તિમાં ચડી જાય છે.
मनः शुद्धेः सदाचारः सदाचारादसौ पुनः । इत्यन्योन्याश्रयाऽऽरेकां त्यक्त्वा कुर्याद्यमन्यतः
૧૨, મનની શુદ્ધિ થાય ત્યારે સદાચરણી થવાય, અને સદાચરણી થવાય ત્યારે મનની શુદ્ધિ થાય એવા અન્યન્યાશ્રય”ના દોષ કલ્પી, એવી શંકા કરી મુંઝાવાનું નથી. ( આપણે તે મન કયારેક પાચુ' પડે તેણે સદાચરણુને ઝેડની જેમ વળગી રહેવું, સદાચરણનું વહેણુ અખંડ રાખવું. એથી મનનું પેાચાપણું એ “ વહેણુ ''ની ધારમાં દૂર થતું જશે અને એનુ દૃઢત્વ સધાતું જશે. માટે લેકમાં કહ્યા મુજબ) · કુવાધનન્યત: ' અર્થાત્ ખીજાથી પહેલ કર, એટલે કે સદાચરણુથી મનની શુદ્ધિ કર. [ મનની શુદ્ધિ વગર સદાચરણી કેમ થાય ? થવાય. ઘેાડીઘણી મનેાભાવન અને બાકીનું હઠખળ-એમ કરીને સદાચરણને વળગી રહી શકાય છે. ઉચ્ચ લાભની આકાંક્ષાએ કે ઉદાત્ત હેતુ માટે હુઠમળ જમાવી શકાય છે. મતલબ કે, મનની શુદ્ધિ થયા કરશે, ક્રમે ક્રમે થતી જશે; સદાચરણ માટે એની રાહ જોઈને બેસી રહેવાનું ન હેા. એવી રાહ જોઇને બેસી રહીએ તે! એક્કે કાય ન થાય, સદ ચરણુ વગર મનદ્ધિ તે થાય જ શેની ? મનની શુદ્ધિ મટે તા (મેને સાધવા ના સાધન તરીકે તે) સદ ચરણ છે, એટલે એ (સદાચરણ) સાધન તરીકે સાધ્યની ( મનશુદ્ધિની ) પૂર્વવર્તી જ હાય, માટે ગમે તે મળને ભેગું કરીને પણ પ્રથમ સદાચરણને વળગી રહેવુ જોઈએ. મનની શુદ્ધિ સધાયા પછી તે। સદાચરણના પ્રશ્ન જ રહે નથી. કેમકે એ દશ માં એને ( સદાચરણને ) વળગવુ નથી પડતું, એ સ્વયં સહજ જીવનરૂપ બની જાય છે.
raat च महस्वी च वर्चस्व च भविष्यसि ।
સ
अवश्यं सच्चरित्रेण तद्वान् स्याः पूर्णधैर्यतः
* ૧૨||
|! ?૨ ||
૧૩. સચ્ચરિત્રના મળે તુ જરૂર યશસ્વી, તેજસ્વી અને એજસ્વી અનીશ. થૈય રાખી અને વિકસાવતા જા !
Aho! Shrutgyanam

Page #610

૧૭
(સરચરિત જે આત્મપ્રસાદરૂપ છે, આ વર્તમાન પ્રત્યક્ષ જીવનમાં વર્ગ છે. એ અહીં આ દેહે મેળવીએ જ મર્યા પછી સ્વ હોય; અહીં જે ( દુરાચરણરૂપ) “નરક” સર્જવામાં આવે તો મર્યા પછી નરક જ મળે એ દેખીતું છે. એ જ પ્રમાણે અહીં આ દેહે આધ્યાત્મિકતા રૂમ મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરાય તે જ મર્યા પછી મેક્ષ પમાય.)
નિહારમશર્વિવારા નિર્વાણ ! ટ્રાન્ વિશત: નિત્તમ . प्रविश्य हि नन्ति मनोविकासं चरित्रहानि च वितबते ते ॥ १४ ॥
૧૪. નિકૃષ્ટ મહિના બુરા વિચારો મનમાં ઘુસવા જાય કે તરત જ તેમને પાછા ધકેલી દે તેમને મનમાં પેસવા ન દે! કેમકે તેઓ અન્તરૂમાં ઘુસીને મનને લૂટે છે, "નની વિકાસક્રિયાને તોડી પાડે છે, મનને બગાડે છે; એ રીતે તેઓ ચારિત્રની દુર્દશા કરી મૂકે છે.
धर्मः परो दुःखित-दीन-सेवा सैवास्ति सेवा परमात्मनोऽपि । सत्यं च सेवां च सुशीलतां च धर्मस्य सर्वस्वमवेहि धीमन् ! ॥ १५ ॥
૧૫. દીન દુઃખીઆઓની સેવા કરવી એ ભગવાનની પણ સેવા છે. સત્ય, સેવા અને સંયમ એ ત્રણમાં ધર્મનું સર્વસ્વ આવી જાય છે એ સમજી લેવું જોઈએ. (એ ત્રણ સસાથી વિચાર, વાણી અને વર્તન એ ત્ર વવા, જે બગડેલા છે, સાફ થતા જાય છે. આ સફાઈનું નામ જ ધર્મ,)
क्रोधाभिमानाववहन परेषु पुषाण मैत्री सहनो मृदुस्मन् । स्वतो हित स्याद् यदि नापरस्य नास्तां तदन्यायकरस्तु न स्यात् ।। १६ ।।
૧૬. કોષ અને અભિમાનને વેગળા કરી અને સહિષ્ણુ તેમ જ મૃદુરભાવ બની બીજા તરફ મંત્રીની વૃત્તિ પિષ! પિતાથી બીજનું હિત કદાચ બની શકે તેમ ન હોય તે નહિ, પી બીજાને અન્યાયકર્તા કદી ન થવું. (કમમાં કમ આ પહેલું પગથિયું” સલામત રાખવું.)
Aho 1 Shrutgyanam

Page #611

કંઇ૮
[ વિપત્તિ અને માનાપમાનના પ્રસંગ પૈની, સત્વની કસોટી છે. જેમ વિપત્તિના વખતે, તેમ સ્તુતિ-નિન્દાના કે સાકાર-તિરરકારના વખતે ધીરજ,
શાન્તિ અને સમતા જાળવવામાં જીવનની ખરી સાધના છે. એવા લોભકારક અને પ્રભક અવસરે જે ધીરજ અને શાન્તિ રાખી શકે છે અને સમતા જાળવી શકે છે તે સાત્વિક વીર છે, અને વીરચિત સહિષ્ણુતા અને સમતાના સમર્થ બળે એના આ માનો ઉત્કર્ષ બહુ સારો સધાય છે. કસોટીના વખતે ધૈર્ય, શાન્તતા અને સમતાને ધારણ કરી આત્માને દેવસ્થ રાખવો એ માટે શુભંકર અને શ્રેયસ્કર તપ છે. ]
શ્રીપ્રન્ચા-વિરચિત૩Hવો શમ્ ! रचना-वि. संवत् १९८५
Ahol Shrutgyanam

Page #612

अन्तर्वेदना।
अपुण्यकर्माणि समर्जितानि मया गते जन्मनि मालिशेन । फलानि तेषामधुनोदितानि सास्थ्यं धरे यद् भगवत्कृपाऽसौ ॥१॥ ममाद्ययावद् बहवः प्रसङ्गाः सन्ति स्म निर्बुद्धिविवक्षणत्वाः । यदा यदाऽऽयान्ति मम स्मृति ते तदा तदा ताम्यति मानसं मे ॥२॥ सुखस्थितौ स्वस्थधियो भवन्ति विवेक-वार्ता च वदन्ति सर्वे । बुद्धा प्रबुद्धो बलवांस्तु सैव सस्थश्चरेद् योऽसुखमङ्गमेऽपि ॥३॥ दयानिधिस्त्वं जगदीश्वरोऽसि महामहोभासितविष्टपोऽसि । स्वत्पादलग्नस्य सुखीकृतौ मे दीनस्य हीनस्य विलम्बसे किम् ? ॥ ४ ॥ नमो नमस्ते विभवे स्वयम्भुवे वहस्यवश्यं भगवन् ! दयां मयि । पुनः पुनः पूरयसीप्सितानिमे त्वद्वाविरुद्धं विहरे तथाप्यहम् ॥ ५॥
मङ्गल-प्रार्थना।
विश्वम्भराय विभवे करुणाकरायः
विश्वप्रकाश्रमहसे परमेश्वराय । नाथामि ते भगवते प्रणिपत्य मक्त्या
शश्वत् प्रसाद-सुभगं भवतान्मनो मे ! ॥
शुभं भूयात् ! सुखं भूयाद् ! वक्तुः श्रोतुः सुमेधसः। ग्रन्थितुः प्रकटीकतुर्द्रव्यदानकृतां तथा ॥
न्यायविजयः।
Aho! Shrutgyanam

Page #613

IST
(૧)
છે
હે જ્યોતિર્મય! હે મંગલમય ! વિશ્વપિતા! વિશ્વભર છે! વિશ્વપ્રકાશક! વિશ્વોદ્ધારક! વિશ્વનાથ! વિશ્વેશ્વર છે! પૂર્ણાન~મહદય ભગવદ્ ! વિશ્વહિતાવહ વત્સલ હે! અમને આપ! કાશ અને બળ સત્પથસાધક ઉજજવલ હે!
C
KિT
આ તારે ચરણ-શરણે હું તને પાય લાગું, મારા કલેશ અણુ પણ હવે ના રહે એ જ માંગું; તું છે માટે ત્રિભુવનધણું દીન-દુખી–દયાલ, પ્રાણું છું હે પ્રભુ! તુઝ કને સથે નિત્ય ચાલું,
(૩) અમારા સત્તાપ ત્રિભુવનપરે ! કાપ ! સઘળા, શમાવી દે ! ! અહિતકર અજ્ઞાન–ઝઘડા અમારાં ચિત્ત માં વિમલ અજવાળું ભર પ્રભો ! બને જેના તેજે સુખમય સદા જીવન વિશે !
- ન્યાયવિજય
પ
છે
!
Ahol Shrutgyanam

Page #614
શ્રી જિનશાસના જય હો !!! જિનશાસનના અણગાર, કલિકાલના શણગારા પૂજ્ય ભગવંતો અને જ્ઞાની પંડિતોએ શ્રુતભક્તિથી પ્રેરાઈને વિવિધ હરતલિખિત ગ્રંથો પરથી સંશોધન-સંપાદન કરીને અપૂર્વજહેમતથી ઘણા ગ્રંથોનું વર્ષો પૂર્વેસર્જનકરેલછે અને પોતાની શક્તિ, સમય અને દ્રવ્યનો સવ્યય કરીને પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય ઉપાર્જન કરેલ છે. કાળના પ્રભાવે જીણ અને લુપ્ત થઈ રહેલા અને અલભ્ય બની જતા મુદ્રિત ગ્રંથો પૈકી પૂજ્ય ગુરુદેવોની પ્રેરણા અને આશીર્વાદિથી સ.૨૦૦૫માં 54 ગ્રંથોનો સેટ નં-૧ તથા .૨૦૦૬માં 36 ગ્રંથોનો સેટ ની 2 સ્કેન કરાવીને મર્યાદિત નકલ પ્રીન્ટ કરાવી હતી. જેથી આપણો શ્રુતવારસો બીજા અનેક વર્ષો સુધી ટકી રહે અને અભ્યાસુ મહાત્માઓને ઉપયોગી ગ્રંથો સરળતાથી ઉપલબ્ધ થાય, પૂજ્યા સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતોની પ્રેરણાથી જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી તૈયાર કરવામાં આવેલ પુસ્તકોનો સેટ ભિન્ન-ભિન્ન શહેરોમાં આવેલા વિશિષ્ટ ઉત્તમ જ્ઞાનભંડારોની ભેટ માટે ખુબજરુરી છે અને પ્રાયઃ અપ્રાપ્ય છે. અભ્યાસ-સંશોધના જરૂરી પુસ્તકો સહેલાઈથી ઉપલળળની તીમજ પ્રાચીન મુદ્રિત પુસ્તકોનો શ્રુત વારસો જળવાઈ રહે તો શુભ આશયથી આ થોનો જીર્ણોદ્ધાર કરેલ છે. જુદા જુદા વિષયોના વિશિષ્ટ કક્ષાના પુસ્તકોનો જીર્ણોદ્ધાર પૂજ્ય ગુરૂભગવતીની પ્રેરણા અને આશીર્વાદિથી અમો કરી રહ્યા છીએ. લો અભાઈ તથા સંશોધના માટે વધુમાં વઘુઉપયોગ કરીને શ્રુતભક્તિના કાર્યની પ્રોત્સાહન આપશી. લી.શાહ બાબુલાલ સરેમા જોડાવાળાની વંદના મંદિરો જીર્ણ થતાં આજકાલના સોમપુરા દ્વારા પણ ઊભા કરી શકાશે...! = પણ એકાદ ગ્રંથ નષ્ટ થતા બીજા કલિકાલસર્વજ્ઞ કે મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી ક્યાંથી લાવીશું...???