Book Title: Siddh Hemchandra Vyakaranam Part 02
Author(s): Darshanratnavijay, Vimalratnavijay
Publisher: Jain Shravika Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002228/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAla sazrahimacandrAcAryaviracitam zrI siddhahemacandra zabdAnuzAsanam [ svopajJalaghuvRtti tathA guNaratnAvRtti-saMbalita ] 11 se 20 pAda guNaratnAvRttikAra paramapUjya munirAja zrIkamalaratna vijayajI mahArAja sAheba ke ziSyaratna munizrI darzanaratnavijayajI ma. munizrI vimalaratnavijayajI ma. prakAzaka zrI jaina saMgha po. piNDavADA [rAjasthAna] pina 307022 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasava zrIhimacandrAcAryaviracitam zrI sidhemacandra zabdAnuzAsanam [ svopajJalaghuvRtti tathA guNaratnAvRtti-saMvalitam ] 11 se 20 pAda ~ guNaratnAvRttikAra - paramapUjya munirAja zrIkamalaratna vijayajI mahArAja sAheba ke ziSyaratna munizI darzanaratnavijayajI ma. munizrI vimalaratnavijayajI ma. - prakAzaka - zeTha kalyANajI sobhAgacandajI ___po. piNDavADA [rAjasthAna] pina 307022 ___ sTezana-sirohI roDa ( ve. relve ) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asya granthasya punarmudraNAdhikAraH prakAzakena svAyattIkRtaH / prakAzana tithivi0 saM0 2043 kArtika suda 15 tA0 5-11-86 guruvAra / zrI zatrujaya mahAtIrtha para drAviDa vArikhillajI daza kroDa muniyoM ke sAtha mokSa jAne kA din| . mUlya 45) prathamAvRtti 1111 isa grantha ke AdhAra-bhUta granya-- 1. zrI siddhahemalavuvRttyAH avacariH 2 / / adhyAya 2. zrI siddhahemazabdAnuzAsanabRhadvattiH 3. zrI siddhahemazabdAnuzAsanabRhanyAsaH 4. zrI siddhahemazabdAnuzAsanalaghunyAsaH 5. abhidhAna cintAmaNisvopajJaH 6. zrI siddhahemazabdAnuzAsana madhyamavRttiH madhyamavRttyAH avacarizca 7. zrI hemaprakAza: 8. nyAyasaMgraha ityAdi ... . anukramaNikAprathama bhAga meM-1 se 10 pAda dvitIya bhAga meM-11 se 20 pAda . tRtIya bhAga meM chaThA va sAtavAM adhyAya caturtha bhAga meM sUtrAnukrama, zuddhipatraka, nyAya, dhAtupATha Adi sAdhu-sAdhvI ke vihAropayogI 6 bhAga-- prathama bhAga-SaTapAdoM yAvata dvitIya bhAga-7 se 10 pAda tRtIya bhAga-11 se 16 pAda caturtha bhAga-paJcamAdhyAyaH / / paJcama bhAga-SaSTha-saptamau adhyAyo SaSTha bhAga-sUtrAnukrama, zuddhipatraka, nyAya, dhAtupATha Adi mudraNa kArya-ha~samukhalAla jaina lakSmI presa, 14 nAgarika vizrAma gRha, kaoNleja ror3a, ratalAma (ma. pra.) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDavADA ke zrI premasUrijI paramapUjya siddhAntamahodadhi AcAryadeva zrIvijaya . masUrIzvarajI mahArAja ke guNoM kI hameM AvazyakatA hai| mAno guNa na pA sake to bhI una guNoM ko pAne kI icchA hai| Apake pitA kA nAma bhagavAnajI, mAtA kA nAma zrImatI kaMkubAI ApazrI kA nAma premacandajI / rAjasthAna meM piNDavADA ke hamAre gA~va ke vtnii| bacapana meM hI vairAgya utpanna huA aura cAritra lene kI bhAvanA huI / kuTumbijana sIdhI rIti se dIkSA deve vaise anukUla nahIM the, phira bhI do bAra to ghara se bhAgakara gaye, parantu mohAdhIna kuTumbI Apako vApisa le aaye| tIsarI bAra rAta ko ghara se nikale, eka rAtri meM 57 kilomITara calakara sTezana gye| gAr3I meM baiThakara pAlitAnA gye| saMyama lene kA kitanA dRr3ha nizcaya evaM usake liye cAhe jitanA kaSTa sahana karanA aise dRr3ha nirdhAra ke binA yaha nahIM bana sktaa| dIkSA lene ke bAda munizrI premavijayajI bne| svAdhyAya to ajaba-gajava thA ki jisake pariNAma svarUpa karma ke gahana viSaya meM pAraMgata bane / guru zrI sakalAga marahasvadI, parama pUjya AcAryadeva zrI vijaya dAnasUrIzvarajI . mahArAja ne tRtIya pada para pratiSThita kiyA taba pa0 pU0 A0 zrIvijaya premasUrijI bane / AcArya pada lene kI icchA nahIM thI parantu lenI par3I thii| tithi kA satya nirNaNa lAne ke liye Apane ApahI ke paTTadhara vyAkhyAna-vAcaspati AcAryadeva zrIvijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma0 evaM AgamaprajJa AcAryadeva zrIvijaya jamburijI mahArAja ko Age kiye evaM usakA nirNaya bhI laayaa| itanA hI nahIM ArAdhaka jIvoM kA aneka prayatnoM se uddhAra kiyaa| Apako eka suzrAvaka ne prazna pUchAye usakA kitanA spaSTa jabAva diyA ki "(1) grahaNa ke samaya * * * * 'darzana pUjana kA tathA upadeza Adi kA bhI niSedha to hamane kahIM jAnA nahIM hai evaM AcarA bhI nahI hai / (2) tithicarcA kA nirNaya * * * * 'prophesara vaidya jaise madhyastha koM lAkara zrIjainazAsana ke AjJA mujaba kA nirNaya karA dene meM suzrAvaka kasturabhAI ne zrIjaina zAsana kI anupama sevA kI hai| isa nirNaNa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) mutAbika calane se hareka tithi kI ArAdhanA AjJA mujaba hotI hai aura mahattva ke parva kI virAdhanA se bhI acchI taraha baca sakatI hai|" Apa mahApuruSa marudhara deza meM jahA~ ghAsa bhI durlabha ho vahA~ kezara kI utpatti kI taraha janme / . Apa hI ke paTTadhara parama pUjya kalikAla-kalpataru, anekAntAbhAsatimira-taraNi, vyAkhyAna-vAcaspati AcAryadeva zrIvijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA ke karakamaloM meM yaha grantha samarpaNa karake hama kratArtha bana rahe hai| ___ isa guNaratnA vRtti ke mArgadarzaka paramapUjya vardhamAna-taponidhi AcAryadeva zrIvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja ke vidvAna ziSyaratna paramapUjya pannyAsapravara zrIjitendravijayajI gaNivarya ke ziSya ratna vyAkaraNa-vizArada paramapUjya gaNivarya zrI guNaratnavijayajI gaNivarya haiN| ... isa guNaratnA vRtti ke janmadAtA parama pUjya mahAtapasvI munirAja zrI kamalaratnavijayajI mahArAja ke ziSya ratna paramapUjya munirAja zrI darzanaratnavijayajI ma0 evaM parama pUjya munirAja zrIvimala ratna vijayajI mahArAja haiN| (1) isa pustaka ke do bhAgoM kA prakAzana zrI pinDavADA saMgha ne jJAna khAte se lAbha liyA hai| ataH sAdhu-pAdhvI evaM jJAnabhaNDAroM ko bheMTa dI jAyagI / dUsare kImata se kharIda kara par3hege to hI jJAna khAne ke bhakSaNa ke doSa se baca skeNge| (2) isa pustaka ke eka bhAga kA prakAzana kA lAbha pinDavADA jaina saMgha kI bahinoM ne jJAna khAte kI Aya meM se liyA hai| . (3) isa pustaka kA eka bhAga kA zA pukharAjajI, azoka, taruNa, bharata, pArasa kisturacaMdajI haMsAjI pinDavADA vAloM ne lAbha liyA hai| jo paramapUjya munirAja zrI kamalaratnavijayajI mahArAja ke sAMsArika bhAI haiN| ataH zA pukharAjajI kisturacandajI haMsAjI parivAra, kA evaM jaina zrAvikA saMgha kA bhI hama kA hArdika abhinandana karate haiN| isa grantha ke prakAzana meM mANakalAlajI kaTAriyA ratalAma vAloM ne hareka bhAga kI so-so pustakoM kA kAgaja va bAiDiMga kA lAbha liyA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( . 3 ) hai / vaida lAlacandajI mahAtmA rAjAjI ke kareDA vAloM meM pA~ca sau rupaye udara bheMTa kI hai evaM sAdhvIjI kiraNa prajJA zrIjI ke sadupadeza se nIlakamala epArTameNTa sAbaramatI kI ArAdhaka bahinoM ne jJAna khAte kI.. Aya se 2200 rupaye kI udAra bheMTa kI hai ina sabakA bhI hama hArdika abhinandana karate haiM / suzrAvaka jeThAlAla bhAramala zA tathA suzrAvaka mANekalAla bhAI paNDitoM ne isakA sAGgopAGga avalokana kiyA evaM paNDita tRti nArAyaNa jhA ne isakA sampUrNa nirIkSaNa karake isakA svAgata kiyA hai / suzrAvaka lAlacandajI chaganalAlajI pinDavADA vAloM ko hama nahIM bhUla sakate jinhoMne bAra-bAra isake zIghra prakAzana ke liye prayatna kiyaa| zrI ha~samukhalAlajI jaina ( lakSmI presa ) ratalAma vAloM ne ise do mahIne meM prakAzita karake diyA ataH ve bhI isa prasaMga para bhUle nahIM jA sakate / isa prakAzana meM kalikAla sarvajJa AcAryadeva zrIvijaya hemacandra sUrIzvarajI mahArAjA ke Azaya - viruddha kucha bhI prakAzana ho gayA ho to usakA micchAmi dukkaDaM dene ke sAtha prupha saMzodhana kI truTi sa doSa yA anya kAraNa se jo truTi raha gaI ho usakI kSamA yAcanA pUrvaka sujJa vAcakoM ko sudhArakara par3hane kI vinatI hai / vinIta- 1 zrI jaina saMgha piNDavADA ke batI seTha - kalyANajI sobhAgacandajI jaina peDhI TrasTa freseatst guNaratnAvRtti kA paNDitavaryo ne svAgata kiyA vRtti bahuta hI sundara huI hai bana sake to jaldI se chapAne kI kRpA karanA jii| aise mahAn grantha ke pIche mehanata khUba hI cAhiye aura taiyAra hue aise mahAn grantha jaldI se chapa jAya yaha bahuta hI inchanIya hai / bhaviSya meM siddha- hema-vyAkaraNa par3hane vAloM ke liye yaha vRtti bahuta hI upayogI hogii| jeThAlAla bhAI bhAramala zA bI-velANI esTeTa dukAna naM0 7 malADa pUrva bambaI - 7 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApazrI ne bahuta parizrama karake lavRtti vyAkaraNa ke Upara bahuta acchA vyAkaraNa kiyA hai| yaha Ananda kA viSaya hai, laghuvRtti ke abhyAsakoM ko laghuvRtti ke abhyAsa meM ruci utpanna karane ke sAtha laghuvRtti karane ke liye isase preraNA, evaM protsAhana milegaa| paNDita zrI mANekalAlajI desAI vAsa rAdhanapura, (gujarAta) priya vAcaka varga! vyAkhyAna vAcaspati pUjyapAda zrI ke bhavanirvedotpAdakamokSAbhilASajanaka pravacanoM ko hindI bhASA meM prakAzita karane vAlA : jaina pravacana [hindI mAsika] ke Aja hI sadasya baneM vArSika candA 25 ru0 AjIvana candA 251 ru0 paradeza 55 ru0 'likho yA milo AjIvana sadasya banane / - zrI jaina pravacana prakAzana saMsthAna vAloM ko 25 rupaye kI ..phona naM0 320120 samyagdarzana pustaka bheMTa 66 dhanajI sTrITa, 3 rA mAlA, dI jAtI hai| - bambaI-400003 vyAkhyAna vAcaspati pUjyapAda zrI ke bhavanirvedotpAdaka mokSAbhilASajanaka-pravacanoM ko gujarAtI bhASA meM prakAzita karane vAle jinavANI (pAkSika) ke Aja hI sadasya baneM vArSika candA 21 20 ___AjIvana candA 201 20 -likho yA milozrI jinavANI pracAraka TrasTa zrI jinayANI prakAzana kAryAlaya 58 baiMka oNpha iNDiyA bilDiMga vaDhavAna zahara (gujarAta) 185 zekhamemaNa sTrITa pina-363030 bambaI-3 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNaratnAvRttisametazrIsiddhahemazabdAnuzAsanalaghuvRttau // atha tRtIyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // vRddhirAradaut / 3 / 3 / 1 // A Ar ai au ete pratyekaM vRddhiH syuH / mASTi, kAryam, nAyakaH aupagavaH // 1 // guNaratnAvRttiH-vRddhizabdasya saMjJAtvAt anuvAdavidhitvena ca paranipAtaH prApnotIti "AraMdaud vRddhiH" iti sUtraM kartavyaM tathApi vRddhizabdasya pUrvanipAtaH maGgalArthaH idaM madhyamaGgalam / ukta ca-granthAdau, granthamadhye granthAnte ca maGgalaM kartavyam / mASTi-mRjervartamAnAyAM tivi, guNe kRrte majo'sya vRddhiH / 4 / 3 / 42 / ityakArasya vRddhirAkAro bhavati / atra sUtreNa kRtasya AkArasya vRddhisNjnyaa| rAjetyAdau ca akRtAnAm / yataH rAjadhAtau dhAtupAThe eva aakaarH| kAryam-'RvarNavyaJjanAd dhyaNa / 5 / 1 / 17 / iti ghyaNi 'nAminaH / 4 / 3 / 51 / iti vRddhirAra / nAyakaHnayateH Nakatacau / 5 / 148 / iti Nake "nAminaH / 4 / 3 / 51 / itIkArasya vRddhirat bhavati / aupagavaH-upagorapatyam "Daso'patye / 6 / 128 / ityaNi 'vRddhi svarevAdeH0 / 7 / 4 / 1 / ityAdi svararUpasya ukArasya vRddhiraukAro bhavati // 1 // guNo'redot / 3 / 3 / 2 / ar eta ot ete pratyekaM guNaH syuH / kartA, cetA, stotA // 2 // guNazabdasya pUrvanipAto maGgalasyaivAtizayadyotanArthaH / athavA 'anuvAdyamanuktvaiva na vidheyamudIrayetU' iti niyamasya vyabhicAradyotanArthaH / karotiH-"nAmino gunno0|4|3|1| iti guNaH // 2 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyArtho dhAtuH // 3 // 3 // 3 // kRtiH kriyA pUrvAparIbhUtA sA'rtho yasya sa dhAtuH syAt / bhavati atti, gopAyati, jugupsate, pApacyate, putrakAmyati, muNDayati, javanaH // 3 // kRtiH, kriyA pravRttirvyApAra iti paryAyAH, kRgoM bhAve 'striyAM ktiH' / 5 / 3 / 81 / iti ktiH / kriyeti-'kRgaH zaH ca vA' / / 3 / 100 / iti zaH / pUrvAparIbhUteti-pUrvAvayavasambandhA pUrvA, aparAvayavasambandhA'parA, pUrvA cAsAvaparA ca pUrvAparA, apUrvAparA pUrvAparA saMpannA puurvaapriibhuutaa| yadyapi kriyA Adito'ntaM yAvadekava, tathApi tasyAH kapi.kotpattidarzanAt kramaviSayANAmavasthAvizeSANAM tadaGgatvaM parikalpyate, yathA pac dhAtvarthabhUtA viklittyanukUlA kriyA, pAkapAtrasya cullyuparidhAraNam / phUtkArAdyadhaH santApanAdikamArabhya pAkapAtrasya nIcairAnayanaparyantamekaiva, tathApi adhizrayaNAdInAM tadavayavatvaM parikalpyate / tatra kecidavayavAH pUrvamutpadyante kecitpazcAditi teSAM pUrvAparatvavyavahAro duSTaH, tathA ca vastuto'pUrvAparA satyapi sA pUrvAparA sampadyate iti pUrvAparIbhUtAtvaM tasyAH / atra 'pUrvApara0 / 2 / 1 / 103 / iti sUtre pAThakramamAzritya paratvAdaparazabdasyaiva pUrvanipAtaprAptAvapyarthakramasya spaSTapratipattyarthaM tamanurudhya rAjadantAdigaNapAThaparikalpanayA pUrvazabdasyaiva pUrvanipAtaH kRtaH iti na doSaH / AyAdipratyayAntAmapi kriyArthatvAd dhAtutvAd udAharati gopAyati-- 'gupaudhUpa0 / 3 / 4 / 1 / ityAyaH / jugupsate--gupergarhAvivakSAyAM 'guptijo garhAkSAntI san / 3 / 4 / 5 // iti san / 'gupi gopanakutsanayoriti bhvAdirAtmanepaditvAdAtmanepadam / pApacyate-punaH punaratizayena vA pacatIti pacadhAtoH 'vyaJjanAdarekasvarAt / 3 / 4 / 6 / iti yaG tadantasya dvitvAdikAyeM kRte dhAtutvAt te / putrakAmyati-putramicchatIti putrIyati dvitIyAntAt 'dvitIyAyAH kAmyaH / 3 / 4 / 20 / iti kAmyapratyaya sati tadantasya dhAtutvAt tiH / muNDayati-NijbahulaM nAmnaH kRgAdiSu' / 3 / 4 / 42 / iti Nij tadantasya dhAtutvam / ju iti sautro dhAturvegArthaH tasya dhAtutvAt kRtyane javanaH // 3 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na prAdirapratyayaH // 3 // 3 // 4 // prAdirdhAtoravayavo na syAt tataH para eva dhAturityarthaH na cettataH paraH pratyayaH / abhyamanAyata / prAsAdIyat / prAviriti kim ? amahAputrIyat / apratyaya iti kim ? autsukAyata // 4 // - prAdizcAdyantargataH, 'cAdayo'sattve / 1 / 1 / 31 / ivyavayavasaMjJA / anabhimanA abhimanA ivAcarat ityarthe 'cvyarthe bhRzAdeHstoH / 3 / 4 / 26 / iti kyaG, sakArasya ca luk', 'dIrghazci0 / 4 / 3 / 108 / iti dIrgha abhimanAyeti, tasya samudAyasya kriyAvAcakatvena pUrvasUtreNa dhAtUtve prApte, prAdipaThitasyAbheranena sUtreNa cAvayavatve pratiSiddhe manAyetyetAvatA eva dhAtutve hyastanyAM te abhizabdaM parityajya manAyetyataH pUrvamevATi-abhyamanAyateti / prAsAdIyaditi-prAsAde ivA''carat ityartha prAsAdazabdAt "AdhArAccopa0 / 3 / 4 / 84 / iti kyan tadantasya kriyAvAcakatvena dhAtutve prApte 'pra AG' iti prAdisamudAyarUpasya prAzabdasyAnena dhAtvayavatve niSiddhe sadIyetyasyaiva dhAtutvAt tataH pUrvamevATa / amahAputrIyaditimahAMzcAsau putraH mahAputrastamaicchat ityarthe 'amAtyayAt kyan' / 3 / 4 / 24 / iti kyani mahAzabdasya prAditvAbhAvena niSedhAbhAve mahAputrIyetyasya dhAtutvAttataH pUrvamaDAgamo'bhUt / autsukAyateti-'ut su' ityeto prAdI tAbhyAM saha sthitAbhyAm 'udutsorunmanasi / 7 / 1 / 162 / iti kaH, utsukazabdaH unmanasi utkaNThite ruDhaH, sa ivA''carat ityarthe 'kyaG' / 3 / 4 / 26 / iti kyaG atra prAderdhAtvayavatvaniSedhe 'kAya' mAtrasya dhAtutve tataH prAgaDAgamApatteH // 4 // avau dAdhau dA 3 // 3 // 5 // dAdhArUpau dhAtU avitau dA syAtAm / daam-prnnidaataa| dai praNidayate / DudAMga prnniddaati|doN prnnidyti| dhe-praNidhayati / hudhAMg-praNidadhAti / avAviti kim ? dAMva dAtaM bahiH / deva Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadAtaM mukham // 5 // dArupAzcatvAraH, dhAturUpI dvau| dAm dhAturdAnArthako bhvAdiH tasyAnUbandhavinirgame dArUpatvam tatastRci dAtetyatra dAzabdasya dAsaMjJAyAM satyAM 'prani' ityupasargayormadhye nItyupasargasambandhino nasya 'nemAdA0 / 2 / 376 / iti Natve sati prnnidaataa| deGiti pAlanArtho bhvAdi tasyAziti pratyaye "AtsandhyakSarasya / 4 / 2 / 1 / ityAttve dArUpatvam bhavati, anena dAsaMjJAyAM nernasya NatvaM bhavati / DudAMgk ityapi dAnArthakaH juhotyAdipaThitaH, asyApi dhAtordArUpatvena dAsaMjJakatvamiti tasmin parato ne kArasya pUrvoktasUtreNa NakAre praNidadAti / doMca dhAtuH chedanArtho divAdiH tasyApyaziti pratyaye AttvavidhAnAt dArUpatvamiti dAsaMjJAyAM nenasya Natvam / divAditvAt zye tivi 'otaH zye' / 4 / 2 / 103 // ityokArasya luki nakArasya Natve praNidyati / Tadhe dhAtuH pAnArthako bhvAdiH,. DudhAMgk dhAturdhAraNArthakaH juhotyAdiH / dAtaM bahiriti-dAMvak dhAturlavanArthako'dAdiH, nasya vakArAnubandhatvAt dAsaMjJAbhAve. tataH kte 'dat' / 4 / 4 / 10 / iti dadAdezo na bhavati / barhiH darbhaH kuza iti paryAyaH / avadAtaM mukhamiti-daidhAtuH zodhanArthako vAnubandho bhvAdiH, tasya vAnubandhatvena dAsajJAbhAvAt avapUrvAt tataH kta 'svarAdupasargAda dasti kityadhaH / 4 / 4 / 6 / iti dAsaMjJakasya vidhIyamAnastAdezo na bhavati // 5 // - vartamAnA-tiva tas anti, siva thas tha, miva vas mas, te Ate ante, se Athe dhve, e vahe mahe // 3 // 3 // 6 // imAni vacanAni vartamAnA syuH // 6 // vartamAneti-svavAcyArthamAdAyeyaM saMjJA, vartamAnaH kAlaH vAcyo. syAH ityarthe matvarthIyAc / tivAdInA bahutve'pi sarvagata-vartamAnAtvasyaikarUpatayA vartamAneti jAtivAcyaikavacanam vartamAneti vacanabhede'pi saMjJAsaMjJinirdezo bhavatyanavarNA nAmItivat / vitkaraNasya 'zidavit' / 4 / 3 / 20 / utaH auviti0|4|3|50| iti prayojanatvam / pANininA tu. vartamAnA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) * saptamIpaJcamIhyastandyatanI parokSA''zIH zvastanI bhaviSyantIkriyAtipattInAmanukrameNa laTliGloTlaGluGliGAzIrliGluTlUTluGaH ityevaMrUpAH saMjJAH darzitAH ||6|| saptamI - yAta yAtAM yus, yAs yAtaM yAta, yAM yAva yAma, ItaIyAtAM Irana, IthAsa IyAthAM IdhvaM, I Ivahi Imahi | 3 | 3|7| imAni vacanAni saptamI syuH // 7 // atra saMjJAkrame na kiJcid vinigamakam apitu ganthakartu riccheva pratIyate / saptamI agre vakSyamANA paJcamI tU svavAcyArthabhinnA saMjJA // 7 // * paJcamI - tu tAM antu, hi taM ta, Aniv Avav Amam, tAM AtAM anta, sva AthAM dhvaM, aiv Avahaiv Ama haiv |3|3|8| imAni vacanAni paJcamI syuH // 8 // anaM sarvatraM vizeSyarUpavibhaktaH strItvAt paJcamIti strIliGganirdeza: // 8 // hyastanI - div tAM anU, siv taM taM amv va ma, ta AtAM anta, yAsa AyA dhvaM i vahi mahi |3|3|| , imAni vacanAni hyastanI syuH // // hyasityavyayamatIte'vyavahitapUrvadine rUDham hyo bhavaH hyastanI 'sAyaM ciraM0 | 6| 388 // iti tanaTa, TittvAt striyAM GIH // 6 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) etAH zivaH | 3 | 3|10| etAzcatasraH zito jJeyAH / bhavati, bhavet, bhavatu, abhavat // 10 // dhAtorvartamAnAyAM tivi, tasya zittvena kartarthanadbhyaH zav / 3 / 4 / 71 / iti zav / zavaH vittvena ca ' zidavit | 4 | 3 | 20 | iti GittvA - bhAvAt guNaH pazcAdavAdezaH / bhavedityatra " yaH saptamyAH // 4 / 2 / 122 / itIkArAdezaH ||10|| adyatanI - ditAM anU, si taM ta, am vaM ma, ta AtAM anta, thAs AthAM dhvaM, i vahi mahi | 3 | 3 | 11 | imAni vacanAni adyatanI syuH // 11 // asminnahanItyarthe 'adyazabdaH sadyo'dya 0 ' | 7|2|7| sUtre nipA titaH / adya bhava ityarthe sAyaM ciraM0 |6| 388 iti tanT | adyatanakAlasyArthaH" anadyatane hyastanI |5|2|7| ityatra darzitaH ||11|| parokSA - Nava atus us, thav athus a, Nav va ma, e Ate ire, se Aye dhve, e vahe mahe | 3 | 3|12| imAni vacanAni parokSA syuH // 12 // parokSe |5|2|12| sUtreNa parokSe'rthe vidhAnAdarthaMnibandhaneyaM parokSA saMjJA / parokSaM yadyapi bhUtabhaviSyatsAdhAraNaM tathApi bhaviSyata parokSatvamanizrcitamiti bhUtaparokSasyaiveha parokSatvena vyavahAraH // 12 // AzI:- kyAt kyAstAM kyAsus, kyAs kyAstaM kyAsta, kyAsaM kyAsva kyAsma, sISTa sIyAstAM sIran, sISThAs Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) sIyAsthAM sIdhvam, sIya sIvahi sImahi / 3 / 3 / 13 / imAni vacanAni AzIH syuH // 13 // ____ bhaviSyadarthAzaMsanamAzIH, anye tu zubhAzaMsanamevAzIriti kathayanti tanna 'mRSISTa' ityAdAvAzIHprayogAnupaphteH / kitkaraNaM "nAmino gunno0|4|3|1| ityAdisUtreNa guNAbhAvAdiH hetuH // 13 // zvastanI-tA tArau tArasa, tAsi tAsthas tAstha, tAsmi tAsvas tAsmas / tA tArau tArasa, tAse tAsAthe tAdhve, tAhe tAsvahe tAsmahe // 3 // 3 // 14 // imAni vacanAni vastanI syuH // 14 // zvaH zabdo'vyavahitA''gAmidinabodhakaH zvo bhava: "sAyaMciraM" / 6 / 3 / 88 / iti tanaT // 14 // bhaviSyantI-syati syatas syanti, syasi syathas syatha, syAmi syAvas syAmas, syate svete syante, syase syethe syadhve, sne syAvahe syAmahe / 3 / 3 / 15 // ... imAni vacanAni bhaviSyantI syuH // 15 // _ 'bhaviSyantI' / 5 / 3 / 4 / sUtreNa vaya'ti kAle eSAM vidhAnAd "bhaviSyantI" ityetadyathArthaM nAma // 15 // kriyAtipattiH-syat syatAM syan, syas syataM syata, sya syAva syAma, syata svetAM syanta, syathAs svethAM syadhvaM, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) sve syAvahi syAmahi // 3 // 3 // 16 // imAni bacanAni kriyAtipattiH syuH // 16 // kriyAyA atipattiraniSpattiH kriyAtipattiH, bhaviSyadarthAt bhUtArthAcca dhAtoH kriyAyA anabhinivRttI matyAM "saptamyarthe kriyAtipattI kriyAtipattiH / 5 / 4 / 6 / sUtreNa kiyAttipattividhIyate iti kriyAtipattyarthe vidhAnAdanvarthasaMjJeyam // 16 // trINi trINyanyayuSmadasmadi / 3 / 3 / 14 / sarvAsAM vibhaktInAM trINi trINi vacanAni ayasminnarthe yuSmadarthe'smadarthe ca vAcye yathAkramaM syuH / sa pacati / tau pacataH, te pacanti / pacate / pcete| pacante / tvaM pacasi / yuvAM pacathaH / yUyaM pacatha / pcse| pcethe| pacadhve / ahaM pacAmi / AvAM pacAvaH / vayaM pacAmaH / pace / pacAvahe / pacAmahe / evaM sarvAsu dvayayoge trayayoge ca parAzrayameva vacanam / sa ca tvaM ca pacathaH / sa ca tvaM cAhaM ca pacAmaH // 17 // __ anyasminnarthe iti-natvanyatvaM kevalAnvayi svetarApekSayA sarvasyAnyatvAditi yuSmadasmadarthayorapyanyatvaM bhavatIti cetsatyam yuSmadasmadoH samIpopasthiteH "upasthitaM parityajyAnupasthitakalpane mAnAbhAva" iti nyAyAdanyatvaM yuSmadasmadapekSaM grAhyam / na cAsmacchabdAtirikta sarvatra yuSmacchabdasya prayogAt sarvasya padArthasya yuSmadarthatvamiti yuSmacchabdo'pyavyAvartaka iti vAcyam yuSmacchabdavizeSitArtho yuSmadartha iti / ataeva bhavacchabdenocyamAno na yuSmadartha api tvasmadartha eva tena bhavAn pacatItyeva prayogo na tu bhavAn pacasIti / parAzrayameveti-paratvaM sarvAdipAThApekSayA bodhyam / kecittu yatna sahoktirnAsti tatraikazeSAbhAvAt pratyeka kriyA saM ca tvaM pacati ca pacasi ceti, sa ca tvaM cAhaM ca pacati ca pacasi ca pacAmi Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) ceti kurvanti / siddhAntI tu karto: saha vivakSAbhAve eka zeSAbhAvepi kriyAyA ekatvasya svabhAvasiddhatayaikAmeva kriyAM prayunakti, parAzritaiva ca vyavasthA / sa ca tvaM ca pacatha ityAdyeva bhavati // 17 // ekadvibahuSu / 3 | 3 | 18 | anyAdiSu yAni trINi trINyuktAni tAnyekadvibahuSvartheSu yathAsakhyaM syuH / sa pacati / tau pacataH / te pacantItyAdi // 18 // ekadvibahuSu iti bahuvacanAt nAnyAdibhirekAdInAM yathAsaGkhyam ||18|| navAdyAni zatRkvasU ca parasmaipadam | 3 | 3 | 16 | * sarvavibhaktInAmAdyAni nava nava vacanAni zatRkvasU ca parasmaipadAni syuH / ti tas, anti / siv thas tha / miv, das mas / evaM sarvAsu // 16 // 1 saMjJinAM bahutvAt navanzabdo agRhItavIpsopi vIpsAM gamayati nanu sarveSAM parasmaipadasaMjJAkathaM kRtA AsannatvAt - kriyAtipatta reva kartavyeti cenmaivam "lRdid" | 3|4|64 | sUtre anyAsAmapi vibhaktInAM parasmaipadagrahaNAt / parasmai svabhinnAya padyate prayujyate tatparasmaipadam "hitAdibhiH' | 3|1|71 / iti samAsaH " parAtmabhyAM ke | 3 |2| 17| iti caturthyA alup evamAtmane padyate iti Atmanepadam / yadyapi kevalaparasmaipade kevalAtmanepade yamanvarthatA na ghaTate nathApyubhayapadidhAtumAdAyAnvarthatAyAH kSatyabhAvaH "Igita" | 3 | 365 sUtre phalavatkartaryAtmanepadam kartR bhinne kriyAphalavati parasmaipadam / "zanAnazA0 | 5|2| 20 | iti zatR vihitaH / "tatra kvAna0 | 5|2|2| iti kvasu vihitaH anena tayoH parasmaipadasaMjJA kRtA // 16 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) parANi kAnAnazau cAtmanepadam / 3 / 3 / 20 / sarvavibhaktInAM nava nava vacanAni kAnAnazau cAtmanepadAni syuH| te, Ate, ante / se, Athe, dhve / e, vahe, mahe / evaM sarvAsu // 20 // ... "tatra kvasuH" / 5 / 2 / 2 / sUtrAdeva kAno vihitaH "zatrA." / 5 / 2 / 20 / iti vihitaH Anaz etayoranenAtmanepadasaMjJA // 20 // tatsApyAnApyAtkarmabhAve kRtyaktakhalAzva // 3 // 3 // 21 // tadAtmanepadaM kRtyaktakhalAzca pratyayAH sakarmakAd dhAtoH karmaNi akarmakAdavivakSitakarmakAcca bhAve syuH / kriyate kaTazcatreNa / cakrANaH / kriyamANaH / bhUyate tvayA / bhUyamAnam / kriyate / mRdu pacyate / kAryaH / kartavyaMH / karaNIyaH / deyaH kRtyaH kaTastvayA / zayitayam / zayanIyam / zeyam / kAryam / kartavyam / karaNIyam / deyam / kRtyam |tvyaa kRtaH kaTaH / zayitam / kRtaM tvayA / sukaraH kttstvyaa| suzayaM sukaraM tvayA / sukTaMkarANi vIraNAni / ISadADhyambhavaM bhavatA / sujJAnaM tattvaM muninA / suglAnaM donena / mAsa Asyate / mAsamAsyate // 21 // sApyAnAnyAditi-ApyaM karmakArakam AptiviSayamAyyam AptisambandhaH, sa ca kartR vyApAradvArakaphalAzrayatvarUpaH, Apyazabdasya tAdazasambandhAzraye yogaruDhiH, Apyena saha vartate iti sApyam, sApyaH sakarmakaH / na vidyate vivakSyatevA''pyaM yasmin so'nApyo'vidyamAnakarmako'vivakSitakarmakazca / phalavyadhikaraNavyApAravAcakatvaM sakarmakatvam, phalasamAnAdhikaraNavyApAravAcakatvamakarmakatvam / kriyate kaTazcatraNeti. utpAdanA karoterarthaH, sA cotktynukuulvyaapaarH| mRdu pacyate-mRdu iti kriyAvizeSaNam, na tu pacyamAnadravyopasthApakam / pacatiH viklittyanukUla Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) vyApAravAcakaH, viklitizca karmasthA iti phalavyadhikaraNavAcakatvena sakarmakatve'pi avivakSitakarmatvenAkarmakatvam tena bhAve prayogaH katu yogyaH ityarthe dhyaN-tavya-anIyapratyayAH jJeyAH kyappratyaye kRtyaH / bhAve liGgasaGkhyAbhAve'pi sAmAnye napuMsakamiti siddhAntAt autsagikaM klIbatvamekavacanaM ca bhavati / sukaraH kaTastvayA -- sakarmakatvena karmaNi khal / sakarmakatvasUcanAya 'kaTa' iti padamupAttam / sukaTaMkarANi vIraNAni kaTa bhinnAni vIraNAni kaTasvarUpANi sukhena kriyante ityarthaH / anADhayena bhavatA sukhenAdyena bhUyate itISadADhya bhavaM bhavatA / sukhena jJAyate iti "zAsUyudhi 0 | 5|3 | 141 / iti karmaNi ane, sujJAnaM tattvaM muninA / 'zAsU0 ' / 5 / 3 / 141 / sUtreNa bhAve'napratyaye tu suglAnaM dIneneti / mAsa Asyate iti" kAlAdhvabhA0 | 2|2|23| sUtreNAkarmakANAM dhAtUnAM prayoge kAlAdiH AdhAraH karmasaMjJo vA bhavati / akarma ca ---yatrApi pakSe karmasaMjJA tatrAkarmasaMjJApi vA bhavatItyAveditam ubhayasaMjJA, vidhAnAcca prakRtaprayoge akarmakatvamAzritya "Asyate" iti bhAve Atmanepadam, sakarmakatvamAzritya mAsasya karmatvAd Atmanepadena tasyAnabhidhA nAd 'mAsam' iti karmaNi dvitIyA bhavati / akarmasaMjJA yadi na syAt tadA bhAve AtmanepadaM na syAt sakarmakatvAtkarmaNi Atmanepade tu tenaivAbhihitatvAtkarmaNi dvitIyA na bhavet // 21 // iGitaH kartari |3|3|22| iMdito Gitazca dhAtoH kartaryAtmanepadaM syAt / edhate / edhamAnaH / zete / zayAnaH // 22 // ebhya eva kartarIti niyamArthaM vacanam / ebhya kartayaivAtmanepadamiti niyamastu na zakyate ' tatsApyA0 | 3 | 3 | 21 | iti sUtreNa bhAvakarmaNorebhya AtmanepadasyeSTatvAttadbAdhApatteH / ebhya kartaryAtmanepadamevetyapi na niyantu N zakyate 'iDitto vyaJjanA0 | 5 | 2|44 / ityanena vihitasyAnasya bAdhApatteH // 22 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) kriyAvyatihAre'gatihiMsAzabdArthahaso havahazvAnanyo'nayArthe / 3 / 3 / 23 // anyacikIrSitAyAH kriyAyA anyena haraNaM karaNaM kriyAvyatihAraH tadarthAd gatihiMsAzabdArthahasvarjAddhAtoha vahibhyAM ca kartaryAtmanepadaM syAt / na tvnyonyetretrprsprshbdyoge| vyatilunate / vyatiharante / vyativahante bhAram / kriyeti kim ? dravyavyatihAre mA bhUt / caidasya dhAnyaM vyatilunanti / gatyAdivarjanaM kim ? vyatisarpanti / vyatihiMsanti / vyatijalpanti / vyatihasanti / ananyo'nyArtha iti kim ? parasparasya vyatilunanti / kartarItyeva / tena bhAvakarmaNoH pUrveNaiva gatyarthAdibhyopi syAt / vyatigamyante grAmAH // 23 // kriyAvyatihAre anekArthatvAd dhAtUnAM haraNamityasya krnnvyrthH| yadA'nyena kartavyAM kriyAmanyaH karoti, tatkartavyoM cetaraktadA kriyAyA vyatihAraH vinimaya ityarthaH / hRvahazceti-hRvahorgatihiMsArthatvAtpratiSedhe prApte pratiprasavArthamupAdAnam / ayamAzyaH haraNasya sAmAnyato hiMsAbhinnatvepi upasargasahitasya prANaharaNAnukUlatyApAre vRttau hiMsArthatvamaktyeva, prApaNamapi sthAnAntarasthitasya sthAnAntarasthAnamityuttaradezasaMyogAnukUlavyApAra eva gatiriti bhavatyubhayoH kramazaH hiMsArthatvaM gatyarthatvaM ceti niSedhasya prAptirastIti tasya pratiprasavArthaM pRthagupAdAnam / kecittu sUtre'rthagrahaNAt zabdAntaranirapekSA ye gatyAdyarthabodhakArate eva tadarthatvena gRhyante, haraterupasargavazena hiMsArthatvamiti na zabdAntaranirapekSaM hiMsArthatvam, prApaNamapi na sAkSAd gatirapi tu ArthikArtharUpA gatiriti hRvahoH pratiSedhasya na prAptiriti vyarthamevAnayoH pRthagupAdAnamityAhuH / caitrasya dhAnyaM vyatilunanti iti atra lunAtirna chedane vartate'pi tu upasaMgrahAtmake svIkArasvabhAve lavane chedane vartate, caitreNa yatsvAyattIkRtaM dhAnyaM chedanena svIkurvantItyarthaH atra dravyasya vinimayo gamyate / pUrveNaveti-"tatsApyonApyAt / 3 / 2 / 21 / iti sUtreNaiti bhAvaH / 23 / / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) nivizaH | 3 | 3|24| vizaH kartaryAtmanepadaM syAt / nivizate / vizat pravezane tudAdidhAtuH / upasargAdasyoho vA | 3 | 3 |25| upasargAtparAbhyAmasya tyahibhyAM kartaryAtmanepadaM vA syAt / viparya syati / samUhate / samUhati / asyateraprApte UhatezcedittvAnnityamAtmanepade prApte vibhASe - yam / asyeti zyanirdezAt 'asUc kSepaNe' iti divAdirgRhyate 'asaka bhuvi ityadAdiH 'asI gatidIptyAdAneSuH iti bhvAdizca na gRhyate / utsvarAdya jerayajJataMtpAtre | 3 | 3 |25| udaH svarAntAccopasargAtparAd yunaktaH kartaryAtmanepadaM syAt na cedyajJe yattatpAtraM tadviSayo yujyarthaH syAt / uyuGkte / upayuGkte / utsvarAditi kim ? saMyunakti / ayajJasatpAtra iti kim ? dvandvaM yajJapAtrANi prayunakti // 25 // yujeriti sAmAnyanirdeze'pi 'yupI yoge iti rudhAdirdhAturgRhyate na tu yujic samAdhau iti daivAdikaH asyedittvAdAtmanepadaM siddhamevAsti / yupI yoge'sya IdittvAt phalavatkartaryAtmanepade siddhe'pyaphalavati kartaryAtmane padasiddhyarthamidaM sUtraM kRtam / evamagrimasRtamapi jJeyam / udayuGkte ityatra "znAstyorlu' k / 4 / 2 / 60 / ityanena znasambandhino'kArasya lugbhavati / / 25 / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) parityavAtkriyaH / 3 / 3 / 6 / ebhya upasargebhyatparAkroNAteH kartaryAtmanepadaM syAt / parikrINIte / vikrINIte / avakroNIte / upasargAdityeva-uparikrINAti // 26 // __. 'krI' ityanukaraNamanukAryeNArthanArthavaditi nAmatve saMti tataH . syAdi: 'prakRtivadanukaraNam' iti nyAyAcca dhAtukAryamiyAdezaH / eSa eva etanyAyasya jJApaka: / parikrINItyatra "eSAmILaJjane'da: / 4 / 2 / 67 / itIkAraH // 26 // parAvarjaH / 3 / 3 / 28 // AbhyAM parAjjayateH kartaryAtmanepadaM syAt / parAjayate / vijayate / upasargAbhyAmityeva bahuvi jayati vanam // 26 // . jiyaH ityakRtvA je: karaNa "prakRtivadanukaraNamiti nyAyasyAnityatA pakSenaiva / bahuvIti-bahavo vayaH pakSiNo yatra vane tad bahuvi / vanam, tAdRzaM vanaM jayatItyarthaH // 28 // samaH kSNoH / 3 / 3 / / . samaH parAt kSNauteH kartaryAtmanepadaM syAt / saMkSNute zastram / sama iti kim ? kSNauti / upasargAdityeva-AyasaM kSNauti // 26 // ___atrApi kSNoriti nirdezaH 'prakRtivadanukaraNam' iti nyAyasyAnityatApakSe eva, anyathA dhAtutvAduvAdeze 'kSNuvaH' iti prayogaH syAt / nanu 'samo gamRcchipRcchi0 / 3 / 3 / 84 / ityatra kSNugrahaNaM kriyatAM kimatra . pRthagArambheNa, naiva 'samo gamRcchi0' ityatra karmaNyasati AtmanepadavidhiH, iha tu saMkSNute zastram iti sakarmaNo'pi bhavatIti pRthavasUtrArambhaH- // 26 / / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) 0 apaskiraH // 3 // 3 // 30 // apAkirateH sassTkAtkartaryAtmanepadaM syAt / apaskirate vRSabho hRSTaH / sassanirdezaH kim ? apaskirati / apaiti kim ? upaskirati // 30 // __ apaskirate ityatra 'apaacctusspaatpkssi0|4|4|66|| iti ssaTa / vRSabho hRSTa iti hRSaca tuSTAviti vismayArtho vivakSyate tato "haSeH . kesa0 4 / 476 / itIvikalpaH // 30 // - udazvaraH sApyAt / 3 / 3 // 31 // utpUrvAccareH sakarmavAtkartari AtmanepadaM syAt / mArgamuccarate / sApyAditi kim ? dhUma uccarati // 31 // mArgamuccarate iti vyutkramya gacchatItyarthaH / vyutkramaNaM ca . biparItAcaraNamulcanam vaa| dhUma uccarati--UrdhvaM gacchatItyarthaH // 31 // samastRtIyayA / 3 / 3 / 3 / sampUrvAccarestRtIyAntena yoge kartaryAtmanepadaM syAt / azvena . saJcarate / tRtIyeti kim ? ubhau lauko saJcarasi // 32 // . dhAtostRtIyayA yogAbhAvAdAha--tRtIyAnteneti / ubhau lokAviti--manuSyasvargalokAvityarthaH // 32 // krIDo'kUjane // 3 // 3 // 33 // kUjanamavyaktaH zabdastato'nyArthAtsaMpUti krIDateH kartaryAtmanepadaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) syAt / saMkrIDate / sama ityeva / krIDati / akUjana iti kim ? saMkrIDantyanAMsi // 33 // saMkrIDate = ramate ityarthaH / saMkrIDantyanAMsi - avyakta zabda kurvantItyarthaH // 33 // anvAGpareH / 3 / 3 / 34 / ebhyaH parAtkrIDateH kartaryAtmanepadaM syAt / anukrIDate / Akrote / parikrIDate // 34 // krI vihAre bhvAdi: // 34 // zapa upalambhane | 3 | 3|35| upalambhanaM prakAzanaM zapatho vA tadarthAcchapateH kartaryAtmanepadaM syAt / maitrAya zapate / upalambhana iti vim ? maitraM zapati // 35 // maitrAya zapate - maitraM kaJcidarthaM bodhayatItyarthaH athavA svAbhiprAyasya paratrAviSkaraNamupalambhanaM zapatha iti yAvat / tatpakSe maitrAya zapate ityasya vAcA mAtrAdizarIrasparzanena maitraM svAbhiprAyaM bodhayatItyarthaH / maivaM zapati = AkrozatItyarthaH ||35|| AziSi nAthaH | 3 | 3 | 36 | AzIrarthAdeva nAtheH kartaryAtmanepadaM syAt / sarpiSo nAthate / AziSIti kim ? madhu nAthati // 36 // sarpiSo nAthate - sarpimeM bhayAdityAzAste ityarthaH / AziSyeveti Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) niyamAd yAJcAyAM madhu nAthatItyatrAtmanepadaM na bhavati / nanvevamAziSyanenAtmanepadavidhAne'nyattrArthe ca niyama sAmarthyAdAtmanepadApravRttau "nAthUGa" iti dviziSTaH pATho vyartha iti cetsatyam GitkaraNam "iGito vyaJjanAdyantAt / 5 / 2 / 44 / sUtreNAnapratyayArtham / nanvevaM bhAravikavikRte kirA - tArjunIye mAyAzukarazarI raghAtibANamuddizya kapaTakirAnta zivadUtasyArjunaM prati "nAthase kimu pati na bhUbhRtAm" iti vAkye kathamAtmanepadaprayoga iti cetra prAmANikaH nAthasi ityeva prayoga ucitaH yadvA "niraGka uzAH aar: " iti zaraNam ||36|| bhunacho'trA | 3 | 3|37| pAlanAdanyArthAd bhunaktaH kartaryAtmanepadaM syAt / odanaM bhuGakta bhunaja iti kim ? oSThau nirbhujati / atrANa iti kim ? pRthvIM bhunakti // 37 // 'bhunaj' iti znena nirdezAt "bhujoMt kauTilye" ityasmAdAtmanepadaM na bhavati yathA oSThau nirbhu jati kuTilayatItyarthaH // 37 // ho gatatAcchIlye | 3 | 3 |38| gataM sAdRzyaM hRgo gatatAcchIlyArthAt kartaryAtmanepadaM syAt / paitRkamazvA anuharante / gata iti kim ? piturharati corayatItyarthaH / tAcchIlyAditi kim ? naTo rAmamanuharati // 38 // gataM prakAraH sAdRzya manukaraNamityekArthAH tacchIlaM svabhAvo yas sa tacchIlastasya bhAvaH tAcchIlyama, utpatteH prabhRtyAvinAzAt svabhAvatA / kamavA anuharante - piturAgataM guNaviSayaM kriyAviSayaM vA sAdRzyamavikalaM zIlayantItyarthaH 'RtaH iN / 6 / 3 / 152 / itIkaN 'RvarNo0 |7|4|71 / itIto luk / zabdazaktisvAbhAvAccAnupUrva eva haratiH gat Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) tAcchIlye vartate / naTo rAmamanuharatIti-naTo hi kaJcideva kAlaM rAmamanukarotIti asAtatye na bhavati naTo nATyAvasare eva rAmabhUmikAM prApya tadIyaM sAdRzyamanukaroti anyadA tu sa svabhAve eva tiSThatIti na svabhAvateti sAcchIlyA bhAvAnnAtmanepadam / / 3 / / pUjAcAryabhRtyutkSepajJAnavigaNanavyakhe niyaH / 3 / 3 / 36 / / pUjAdiSu gamyeSu niyaH kartaryAtmanepadaM syAt / mANavaka mupanayate / karmakarAnupanayate / zizumudAnayate / nayate tattvArthe / madrA kAraM vinayante / zataM vinynte| eSviti kim ? ajAM nayati grAma // 36 // pUjA=sanmAnaH, nayate vidvAn syAdvAde-jIvAdIn padArthAn yaktibhiH sthirIkRtya ziSyaM bodhayatItyarthaH / te yUktibhi: sthirIkRtAH pUjitA bhavanti / AcAryasya bhAvaH karma vA AcAryakam , yopAntyAd" 7172 / ityakA / mANavakamupanayate svayamAcAryo bhavan mANavaka (manorapatyaM mANavaH alpArthe ( bAlake'rthe ) Natvam, mANavaH eva mANavakaH svArthe kaH ) baTuziSyamadhyayanAyA''tmasamIpaM nayatItyarthaH / zISyo'dhIte tamAtmasamIpaM nItvA'dhyApanena svasminnAcArya kamutpAdayatItyarthaH / bhatiH vetanam bhriyante'nayA karmakarA iti bhRti: pArizramikarUpeNa dIyamAnaM dravyaM vetanazabdenocyate / karmakarAnupanayate-vetanena karmakarAn AtmanaH karmaNi niyukta ityrthH| utkSepaH UrdhvaM gamanam / zizumudAnayateutkSipatItyarthaH / jJAnaM prameyanizcayaH jJAnasya yathArthAyathArthabhedena dvaividhyAna prakRte yathArthajJAnasya nizcayarUpasyaiva grahaNamiti prameyasya pramAviSayIkartR mabhilaSitasya vastUno nizcayaH sandeharAhityenAdhigatinizabdena gRhyate / nayate tattvArthe tattvArthaviSayaM jijJAsitavastu pramANena yathArthatayA pratipAdyate ityarthaH / vigaNanam--RNAdeH zodhanam, RNa ttamAyAvazyaM pratyarpaNIyaM dravyam, Adizabdena tAdRzamevAvazyadeyaM vastu gRhyate tasya zodhanaM pratyarpaNamityarthaH / madrAH kAraM vinayante-madrA madradezodbhavA janAH kAraM rAjJe deyaM tattadvastuSu pratiniyataM rAjJA grAhya SaSThAMzAdikaM dAnena zodhayatItyarthaH / vyayaH dharmAdiSu viniyogaH, zataM vinayate: Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 16 ) zatena paricchinnaM dravyaM dharmAdyarthaM tIrthAdiSu ddaatiityrthH| niyaH gittvAdaphalavadartho'yamArambhaH / ajAM nayati grAmamiti-nayateDhikarmakatvenAjAyA grAmasya ca karmasaMjJA tatrAjA mukhyaM karma grAmo gauNaM karma // 36 / / kartRsthAmUrtApyAt / 3 // 3 // 40 // kartRsthamamUrta karma yasya tasmAniyaH kartaryAtmanepadaM syAt / zramaM vinayate / kartRstheti kim ? caitro maitrasya manyu vinayati / amUteti kim ? gaDDu vinayati / Apyeti kim ? buddhayA vinayati // 40 // zramaM vinayate-zamayatItyarthaH / gaDuvinayati-gaDuH kvaciccharIrakadeze mAMsagranthyAdiH tasya martattvAnna bhavatyAtmanepadam / baddhyA vinayati-buddhihetukaM vinayaM prApnotItyarthaH atrAvivakSitakarmatvena dhAtvarthopasaMgRhItakarmatvena vA'karmakatvamiti na karmaNaH prayogasyA''vazyakateti kartRsthAmUrtakarmakatvAbhAvAdava na bhavatyAtmanepadam // 40 // zadeH ziti // 3 // 3 // 41 // zidviSayAcchadaH kartaryAtmanepadaM syAt / zIyate / zitIti kim ? zatsyati // 41 // . zalu zAtane / ityasmAd vartamAnAtepratyaye zavi zade: sthAne "zrautiH" / 4 / 2 / 108 / iti zIyAdeze zIyate iti rUpam // 41 // niyateradyatanyAziSi ca // 3 // 3 // 4 // ato'dyatanyAzIviSayAcchidviSayAcca kartaryAtmanepadaM syAt / amRta / mRSISTa / mriyate / adyatanyAziSi ceti kim ? mamAra // 42 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ) tinirdezAd yaGlupi na bhavati marmati // 42 // 20 kyo navA | 3 | 3 |43| kyantAtkartayatmanepadaM vA syAt / nidrAyati, nidrAyate // 43 // statetAdibhyaH Sat | 3 | 4 | 30 | sUtreNa kyaSu ||43|| dyudbhyo'dya nyAm | 3 | 3 | 44 // dyutAdibhyo'dyatanIviSaye kartararrAtmanepadaM vA syAt / vyadyutat / vyadyotiSTa / arucat / arociSTa / adyatanyAmiti kim ? dyotate // 44 // bahuvacanaM dyutAdigaNapratipattyartham / prAptavibhASeyam / dyuti, ruci, ghuTi, ruTi, luTi, luThi, zvitAG, JimidAG, nividAG, JiSvidAG, zubha, kSubhi, bhi, tubhi, srambhUG, bhraH zRG, sraM sUG, dhvaMsUG, nRtUGa, syandauG, vRdhUG zRdhUG kRpau iti dyutAdigaNaH ||44 || vRddhayaH syasanoH | 3 | 3 | 45 / vRdAdeH paJcataH syAdau pratyaye sani ca viSaye kartaryAtmanepadaM vA syAt / vartsyati / vartiSyate / divRtsati / vivartiSate / syaMsanoriti kim ? vartate // 45 // bahuvacanaM pUrvavad gaNArtham / vRdAdiH dyutAdigaNAntargatAntimaJcadhAtavaH / vartsyati, vartiSyate-- 'vRcaH |4| 4 | 55 | iti niSedhAdiGabhAva: Atmanepade tu bhavatyeveT / vivRtsati - " upAntye" / 4 / 3 / 34 / ityaniT san dvit / iyamapi prApta vibhASA // 45 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) kRpaH zvastanyAm | 3 | 3 |46 | kRpaH zvastIviSaye kartaryAtmanepadaM vA syAt / kahaptAsi, vahitAse // 46 // kRpdhAturvR' tAdAvantargataH kalptAsi kalpitAse iti -- parasmaipadA''tmanepadayoH prathamapuruSe zvastanyAM rUpasya sAmyena tatra nA''tmanepadakRto vizeSaH pratibhAseteti madhyamapuruSodAharaNam / 'na vRdbhayaH / 4 / 4 / 55 / itI niSedha: Atmanepade tu bhavatyeveT / tatra kRpaH audittvena "dhUgauvi |4| 4 | 3 | iti vikalpeneT paramiDabhAvapakSIyarUpamiha na pradarzitamanAvazyakatvAt / / 46 / / kramo'nuparsAt | 3 | 3|47 | avidyamAnopasargAtkramateH karttayatmanepadaM vA syAt / kramate / krAmati / anupasargAditi kim ? anukrAmati // 47 // krAmatIti -- kramo dIrghaH parasmai | 4 |2| 106 / iti dIrghaH / vRttyAderanyattrAyamArambhaH ityaprAptavibhASA / uttarasUtreNa vRttyAdAvAtmanepadaM vidhIyate ||4|| vRttisargatAyane | 3 | 3 | 48 | vRttirapratibandhaH, sarga utsAhaH, tAyanaM sphItatA etavRtteH kramaH karttaryAtmanepadaM syAt / zAstre'sya kramate buddhiH / sUtrAya kramate / kramante'sminyogAH // 48 // veti nivRttam / zAstre'sya kramate buddhiriti apratibandhaM pravartate ityarthaH / sUtrAya kramate - tadarthamutsahate ityarthaH / kramante'smin yogA - asmin prakRtavarNanIye yatau yogAH cittavRttivirodhArthAH kriyA --- Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) vizeSAH kramante sphItatAM yAnti pravarddhante ityarthaH // 48 // paropAt // 3 // 3 // 46 // AbhyAmeva parAt kramervRttyAdyarthAtkartaryAtmanepadaM syAt / parAkramate, upakramate / paropAditi kim ? anukrAmati / vRttyAdAvityeva-parAkrAmati // 46 // kRpa mAdavikSepe bhvAdiH // 4 // veH svArthe / 3 / 3 // 50 // svArthaH pAdavikSepastadarthAdvipUrvAtkrameH kartaryAtmanepadaM syAt / sAdhu vikramate gajaH / svArtha iti kim ? gajena vikrAmati // 50 // svasyArthaH svArthastatra svArthe / svapadenAtmanepadaprakRti-bhUtasya kramergrahaNam / sAdhu vikramate gajaH-atra gajaH samyak pAdavikSepaM karotItyarthasya vivakSitatvena svArthe prayogasattvAd bhavatyAtmanapadam / gajena vikrAmati-karaNabhUtena gajena sthAnAntaraM prApnotItyarthaH / nanvatra gaNakaraNasthAnAntaraprAptiH sApi pAdavikSepakRtaiveti dhAtauH svArthe eva prayoga iti kuto na bhavatyAtmanepadamiti cet satyaM prathamaM kartRva kriyAyAH sambandhaH, karaNAdibhizca paramparayA sambandhaH kartu reva karaNAdiprayoktRtvAt tathA ca kArakeSu kartu reva prAdhAnyamiti pradhAnakartR kRta eva pAdavikSepo grAhyaH atra tu pradhAnakartuH sthAnAntaraprAptireva pAdavikSepastu karaNabhUtasya gajasyeti na bhavatyAtmanepadam // 50 // propAdArambhe // 3 // 3 // 51 // ArambhArthAtpropAbhyAM parAtkrameH kartaryAtmanepadaM syAt / prakramate, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) upakramate bhoktam / Arambha iti kim ? prakrAmati yAtItyarthaH // 51 // prakramate upakramate bhoktam=Arabhate ityarthaH // 51 // AGo jyoti rudgame / 3 / 3 / 52 / AGaH parAtkramezcandrAdyudgamArthAtkartaryAtmanepadaM syAt / Akramate candraH sUryo vA / jyotirudgama iti kim ? AkrAmati baTuH kutupam | dhUma AkrAmati // 52 // = jyotirudrame - candrAdInAmUrdhvaM gamane ityarthaH / Akramate candraH sUryo vAudayate ityarthaH / AkrAmati - avaSTabhnAtItyarthaH / atra kramirna udgame vartate'pi tu avaSTambhe vartate / dhUma AkrAmati - udgacchatItyarthaH / atra yadyapi udgamo'sti tathApi jyotiSa udgamAbhAvAnna bhavati ||52 || dAgo'svAsyaprasAravikAze | 3 | 3|53 | svAsyaprasAravikAsAbhyAmanyArthAdAGapUrvAddAgaH kartaryAtmanepadaM syAt / vidyAmAdatte / svAsyAdivarjanaM kim ? uSTro mukhaM vyAdadAti, kUlaM vyAdadAti // 53 // phalavato'nyattrAyaM vidhiH / svAsyaprasArazca vikAzazca svAsyaprasAravikAzaM tasmin / uSTromukhaM vyAdatta - prasArayatItyarthaH / kUlaM vyAdadAti -- vikasatItyarthaH / kecittu vikAsapade'pi prayojakarUpeNaiva vyAcakSate yato vyAGpUrvakasya dadAteH sarvatra sakarmakatvenaiva prayogasya darzanAntasyAkarmakatve mAnAbhAvaH / tathA ca kUlaM vyAdadAtItyatra nadIpravAhaH karttA kUlaM karmavikAsayatItyarthaH ityAhuH etanna rucikaraM prayogavazAd vyAGpUrvakasya dadAteH sakarmakatvamakarmakatvaM ca sambhavatIti // 53 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) nupracchaH // 3 // 3 // 54 // AyUrvAnnauteH pracchezca kartaryAtmanepadaM syAt / Anute zRgAlaH / ApRcchate gurUna // 54 // Anate zagAla iti-utkaNThitaH zabdaM karotItyarthaH / zabdAnazAsanasya zabdazaktisvAbhAvyAnuvAditvAt utkaNThApUrvake saMzabde eva nauterayaM vidhiH na sarvatra / ApRcchate gurun-viyujyamAnaH ziSyaH svagamanAnumati yAcate ityarthaH // 54 // gameH kSAntau // 3 // 3 // 55 // kAlaharaNArthAd gamayaterAGpUrvAkartaryAtmanepadaM syAt / Agamayate gurum - kaJcitkAlaM pratIkSate / kSAntAviti kim ? vidyAmAgamayati // 55 // zAntiH sarvatra sahanArthe prasiddhA prakRte zabdazaktisvAbhAvyAdarthAntare rUDhetyAha-kAlaharaNArthAditi / kAlaharaNaM pratIkSArtha samayayApanamityarthaH / nanu gameriti sAmAnyena nirdezepi Nyanta evaM kathamudAhRtaH iti cetsatyam kSAntI svAbhAvyAda gatiya'nata eva pravartate / vidyAmAgamayatigRhvAtItyarthaH, gurusakAzAd vidyAM gRhvAtItyarthaH, gamerNyantasya kSAntAveva prayoga iti na niyamaH kintu adhigatI grahaNe'pi tasya prayogasya dRSTatayA tatrAtmanepadApravRttyartha kSAntAvityasyA''vazyakateti bhAvaH // 55 // havaH spaH / 3 / 3 // 56 // Apati hvayataH spaddhe gamye kartaryAtmanepadaM syAt / mallo mallamAhvayate / sparddha iti kim ? gAmAhvayati // 56 // spardhaH saMgharSaH parAbhibhavecchA / mallo mallamAhvayate-spardhamAna Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 25 ) AkArayatItyarthaH, AkAraNamAhvAnameva, mallo mallAntaramabhibhavitu zabdAyate iti bhAvaH tathA ca parAbhibhavecchAyA gamyamAnatvenAkartR ge'pi phale bhavatyAtmanepadam / svAbhAvAt ApUrvakasya hvayateH dhAtorarthaH zabda eva // 56 // sannivaH / 3 / 3 / 57 // ebhyo hvayate kartaryAtmanepadaM syAt / saMhvayate, nihvayate, vihvayate // 57 // upasargatrayasamAhAraH, sautraM pustvam, upasargAntaropAdAnAdAGa: iti nivRttam / sparddha ityasyAsambandhArthaM yogavibhAgaH / hago gittvena phalavatkartarvAtmanepadasiddheraphalavadartha ayamArambhaH / tathA cainya upasargebhyaH parAd hvayateH sarvathA''tmanepadameva na parasmaipadamiti phalati // 57 / / upAt / 3 / 3 / 58. upAd hvayataH kartaryAtmanepadaM syAt / upahvayate // 8 // yogavibhAga uttarArthaH / uttaratra "yamaH svIkAre / 3 / 3 / 56 / sUtre upAdityetAvanmAtrasya sambandho yathA spAnna tUpasargacatuSTayasyetadarthamupAdityasya pRthaksUtrakaraNam anyathA ekayoganirdiSTAnAM sahaiva pravRttiH sahaiva nivRttiriti nyAyena sarveSAmevottarasUtre'nuvRttiH syAt sA ca neSTeti / yadyapi "kvacidekadezo'pyanuvartate" ityapi nyAyo'pyasti tathA cAcAryarekadezAnuvRttirapi vyAkhyAtu zakyate eva tathApi sati gamake, asati ca gatyantare kvacidekadezAnuvRttirapi vyAkhyAyate na sarvatreti / "vyAkhyAnAdvaraM karaNam" iti nyAyAnusAraM pRthagyogArambha eva kRta ityavadheyam // 57 / / yamaH svIkAre 333456 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) upAd yameH svIkApArthAtkartaryAtmanepadaM syAt / knyaamupycchte| upAyaMsta mahAstrANi / vinirdeza iti kim ? zATakAnupayacchati // 56 // svIkArArthAditi-uposargavazAdevAsya svIkArArthe vRttiH, dhAtu pAThe tu 'yamUuparame' iti paThyate, uparamazca kAryanivRttireva / upasargavazAcca dhAtvartho'tyanta-bhinno'pi bhavati / ukta ca- "upasargeNa dhAtvartho, balAdanyatra niiyte| prahArA''hAra-saMhAra-vihAra-parihAravat // " kanyAmupayacchate-kumArI' bhAryAtvena svIkarotItyarthaH / upAyaMsta mahAstrANi-yuddhArthaM mahAstrANi svAyattAni akArSIdityarthaH / zATakAnupayacchati-nAtrAsvaM svaM kriyate kintu svatvena nizcitasya grahaNamiti nAtmanepadam / svIyatvena nizcitAn zATakAn gRhvAtItyarthavivakSAyAmayaM prayogaH // 56 // devA maMtrIsahamapathikartR kamantrakaraNe sthH|3|3|60|| etadarthAdupapUrvA-tiSThataH kartaryAtmanepadaM syAt / devArcA / jinendramupatiSThate / maitrI-rathikAnupatiSThate / saGgamaH-yamunA gaMgAmupatiSThate / panthAH kartA yasya tatra / stra namupatiSThate panthAH / mantraH karaNaM yasya-aindyAH gArhapatyamupatiSThate // 60 // devarmikA detasambandhinI vA'rcA puujaa=devaarcaa| jinendramupatiSThate-jinendra srotuM srakcandanagandhAdyaiH pUjayituM vAtasya samIpaM yAtItyarthaH / maitrI -mitrasya bhAvo maitrItIha nArthaH kintu mitratayA''caraNaM mitraM katuvA''caraNamiha maitrIzabdArthaH / sA maitrI upasthAnasya tadArAdhanasya tatsamIpagamanasya vA hetu: maitrIniminatvAdupasthAnasya / yatra ca maitrI na pUrvavRttA'pitu kartavyA tatra phalaM seti / rathikAnupatiSThate- rathikAH rathArUDhAH tAn mitratvena svIkartumArAdhayati tatsamIpaM vA gacchatIti, mitratayA''rAdhayati tatsamIpaM vA gacchatIti vArthaH / saGgamaH upazlaSaH Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) upa sAmIpyena zla eSaH saMmIlanamupazlaSaH sambandhavizeSaH evaM ca nAtra mitraM tu mitratayA vA sambandho'pitu sAmIpyamAnaM vivakSitamiti maitrIto bhinnaH / yamunA gaGgAmupatiSThate - gaGgApravAhe yamunApravAhaH saMzliSTa iti gaGgAyamunayoH saGgamo vRttaH / atra yamunA gaGgayA saGgacchate ityarthapratIteH saGgamArthe Atmanepadam / kvacid gaGgA yamunAmupatiSThate ityudAhriyate, tatra yamunaiva prathamaM tattrAgatA pazcAd gaGga eti pratItiriti bhedaH / panthAH karttA yasyArthasya sa pathikartR kastatra tasmin srughnamupatiSThate panthAHsruno nAma dezaH ayaM panthAH srughnaM prati gacchatItyarthaH pathaH kartR tvAdAtmanepadam / aindrA gArhapatyamupatiSThate - indro devatA'syA sA aindrI Rk gRhapatinA saMyuktaH = gArhapatyo'gniH ainghrA RcA mantravizeSeNa gArhapatyanAmAnamAgni stotItyarthaH // 60 // vA lipsAyAm | 3 | 3 | 62 // upAtstho lipsAyAM gamyamAnAyAM kartaryAtmanepadaM syAdvA / bhikSudatRkulamupatiSThate, upatiSThati vA // 61 // bhikSocite'haM bhikSAM labheyeti lipsA vartate // 61 // udohe | 3 | 3 |62 | anurdhvA yA ceSTA tadarthAt utpUrvAtsthaH kartaryAtmanepadaM syAt / muktAbuttiSThate / anuddheti kim ? AsanAduttiSThati / iheti kim ? grAmAcchatamuttiSThati // 62 // muktAvupatiSThate muktyarthaM ceSTate ityarthaH zatamuttiSThatiutpadyate ityarthaH, asmAd grAmAcchataM rUpyakANi kararUpeNotpadyante iti bhAvaH // 62 // saMviprAvAt / 3 / 3 / 63 / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) ebhyaH parAtsthaH kartaryAtmanepadaM syAt / saMtiSThate / vitiSThate / pratiSThate / avatiSThate // 63 // saMtiSThate ArohAvarohAdikrameNa vartate ityarthaH vitiSThateprakArabhedena vartate ityarthaH / pratiSThate-pravasatItyarthaH / avatiSThate kayAciMdanavasthayA vartate ityarthaH // 63 // jJIpsAsthaye / 3 / 3 / 64 / jJIpsA AtmaprakAzanam / stheyaH sabhyaH / jIpsAyAM stheyaviSayArthe . ca vartamAnAt sthaH kartaryAtmanepadaM syAt / tiSThate knyaacchaatr| bhyaH / tvayi tiSThate vivAdaH // 64 // . - paraparitoSArthamAtmarUpAdiprakAzanaM jJIpsA / tiSThantyasminniti stheyaH rUDhivazAd vivAdapade nirNatA pramANabhUtaH puruSaH ucyate / "ya eccAtaH" / / 1 / 28 / iti bhAvakarmaNovihito yapratyayo bAhalakAdatrAdhikaraNe / tiSThate kanyA cchAtrebhyaH-svAbhiprAyaprakAzanenAtmAna rocayatItyarthaH / tvayi tiSThate vivAda:-tvAM vivAde nirNetRtvenAzrayati // 64 // pratijJAyAm / 3 / 3 // 65 // abhyupagamArthAt sthaH kartaryAtmanepadaM syAt nityaM zabdamAtiSThate / // 65 // pratijJA abhyupagamaH, tathAtvena svIkAra iti yAvat / nityaM zabdamAtiSThate-vaiyAkaraNaH zabdaM nityatvenAbhyupagacchati, tadapekSayA'yaM prayogaH nityatvena pratijAnIte ityarthaH / svabhAvAccAGpUrva eva pratijJAyAM vartate / yogavibhAga uttarArthaH / uttarasUtre kevalaM pratijJArthasya sambandho yathA syAnna tu jIpsAsthethayoriti / anyathA "ekayoganirdiSTAnAM sahaiva pravRttiH sahaiva nivRttiH" iti sarveSAmanuvRttiH syAtU // 65 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 26 ) samo giraH / 3 / 3 / 66 / saMpUrvAd giraH pratijJArthAt kartaryAtmanepadaM syAt / syAdvAda saGgirate // 66 // ___ syAdvAdaM saMgirate pratijAnIte ityarthaH / syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH syAdvAdaH sa eva saptabhaGgIpadena vyavahriyate / "RtAM GkitIr / 4 / 4 / 116 / itIrAdezayuktasya gira iti nirdezAt gRNAtergrahaNaM na bhavati // 66 // avAt / 3 / 3 / 67 / avAgiraH krtaryAtmanepadaM syAt / avagirate // 67 // .pRthagyogAt pratijJAyAmiti nivRttam tathA cAvapUrvakAdagiraterarthavizeSAnapekSamAtmanepadamanena vidhIyate / avAdanyatra girati // 67 // ninhave jJaH // 3 // 3 // 6 // nihnavo'palApastadvattejaH kartaryAtmanepadaM syAt zatamapajAnIte // 6 // . nihnavaH apalApaH, chalena gopanam kRtasyAsvIkAro vA / zatamapajAnIte-apahna te ityarthaH, pUrveNa gRhItaM zatasaMkhyakaM dravyaM mayA na gRhItamiti kathayatIti bhAvaH / apena jAnAtenihnavarUpo'rtho dyotyate // 6 // saMpraterasmRtau // 3 // 3 // 66 // smRteranyAtsaMpratibhyAM parAt jJaH kartaryAtmanepadaM syAt / zataM saMjAnIte / pratijAnIte / asmRtAviti kim ? mAtuH saMjAnAti // 66 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) zataM saMjAnIte--avekSate ityarthaH, samyakprakAreNa jJAnamevAvekSApadArthaH / "samo'jJo'smRtau vA / 2 2 51 | iti vikalpena tRtIyA bhavati / zataM pratijAnIte - abhyupagacchatItyarthaH zatamahaM dAsyAmIti svIkarotItyarthaH / mAtuH saMjAnAti - smaratItyarthaH / " "smRtyarthadayezaH / 2 / 2 / 11 / iti vikalpena karma karmatvAbhAvapakSe" zeSe | 3|2|| iti SaSThI, sati karmatve dvitIyA'pi bhavati / nanu karmatvAbhA vapakSe 'jJaH | 3 3 81 / ityAtmanepadena bhAvyamiti " mAtuH saMjAnIte" iti syAditi cenna karmaNya - satIti kathanena sarvathA karmAbhAvavata evAtmanepadavidhAnAdasya ca pAkSikakarmaNaH sattvAt karmAtyantAbhAvatvaM nAstItyadoSAt // 66 // ananoH sanaH | 3 | 3 / 70 / sannatAjjJaH kartaryAtmanepadaM syAt na tvanoH parAt / dharmaM jijJAsate / ananoriti kim ? dharmamanujJAtati // 70 // dharmaM jijJAsate -- sakarmakatvena jJaH | 3 | 3 |2| ityanenAtmanepadAprApteH 'prAgvat' | 3 | 3|74 / ityanenAtra na siddhiriti sUtrArambhaH / kiMca phalavati kartari 'jJo'nupasargAt | 3 | 3|66 | ityanena kevalAdAtmanepadasya vihitatvena sannatAt 'prAgvat | 3 | 3|66 / ityanenaiva siddhiriti dharmaM jijJAsate ityAdiprayogasiddhAvidaM sUtramaphalavadartham / dharmamanujijJAsatItiiha phalavatyapi kartaryAtmanepadaM na bhavati sopasargatvena 'anupasargAjJaH | 3 | 3 | 66 / ityasyAprApteH / / 70ll zRvo'nAGprateH / 3 / 3 / 71 / sannantAcchRNoteH kartaryAtmanepadaM syAt na tvApratibhyAM parAt / zuzrUSate gurUn / anAprateriti kim ? AzuzrUSati / pratizuzrUSati // 71 // zuzrUSate - zabdazaktisvAbhAvyAdatra sevitumicchatItyarthaH / zabda Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) karma sazuzrUSate zabdAnityatra zabdazaktisvAbhAvyAt zrotumicchatItyarthaH 110911 smRdRzaH / 3 / 3 / 7 // AbhyAM sannantAbhyAM kartaryAtmanepadaM syAt / susmUrSate / didRkSate // 72 // susmRte vivRkSate - "sva rahanagamo0 |4|1|104 | iti dIrghaH / " nAmino'niT | 4 | 3 | 33 | " upAntye" | 4 | 3 | 3 4 | iti dvidbhAvaH // 72 // zako jijJAsAyAm | 3 | 3 // 73 // zako jJAnAnusaMhitArthAtsannantAt kartaryAtmanepadaM syAt / vidyAM zikSate / jijJAsAyAmiti kim ? zikSati // 73 // jJAnAnusaMhitArthAditi - jJAnasaMbaddhArthAdityarthaH / vidyAH zikSate 'vidyA: jJAtu N zaknuyAM zaktirme syAditIcchatItyarthaH / 'zikSi vidyopAdAne ' ityanenaiva siddhe AmanuprayogArthaM vacanam tena zikSAMcakre iti bhavati na tu zikSAMcakAreti / ayamAzaya: - zikSidhAturidittvAdAtmanepadI tasyaikasvaratvAdAm na bhavati kintu zakdhAtoH sani zikSadhAtoranekasvaratvAdAmaH prayoge zakadhAtoridittvAbhAvAt prAgvat | 3 | 3|74 | iti parasmaipadam tataH Ami" AmaH kRgaH / 3 / 3 / 74 | iti parasmaipadameva syAt tadvAraNArthamAtmanepadaM vidhIyate // 73 // prAgvat / 3 / 3 / 74 | samaH pUrvo yo dhAtustasmAdiva sannantAtkartaryAtmanepadaM syAt / zizayiSate / azvena saMcicariSate // 74 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) ___yat pUrvasya dhAtoranubandhenopapadenArthavizeSeNa vA''tmanepadaM dRSTaM tat sannantAdatidizyate / zIG zete shishyisste| sacicariSate="sama- . stRtIyayA" / 3 / 3 / 32 / ityAtmanepadam / / 74 // AmaH kRgaH // 3 // 37 // AmaH parAdanuprayuktAt kRga Ama eva prAg yo dhAtustasmAdiva kartaryAtmanepadaM syAt / bhavati na bhavati ceti vidhiniSedhAvatidizyate / IhAMcakre / bibharAJcakAra / kRga iti kim ? IkSAmAsa // 7 // yadyAmprakRtibhUtAd dhAtorAtmanepadaM bhavati tadA tato'nuprayujyamAnAt karoterapyAtmanepadaM bhavati yadi cAmprakRterAtmanepadaM na bhavati tadA'nuprayujyamAnAt kRgo'pi tanna bhavatIti phalitArthaH / IhAJcakre= IhidhAturidittvAdAtmanepadI tataH parAt AmaH parAtkRgo'phalavattyapi AtmanepadaM bhavati / anyathA kRgaH gittvAt phalavatyAtmanepadaM syAdaphalavati ca parasmaipadaM syAt / vibhayAjakAreti iha phalavatyapyAtmanepadaM na bhavati / yatra tu pUrvasmAdubhayaM tatra phalavatyaphalavati cobhayaM bhavati / / 75 // gandhanAvakSepasevAsAhasapratiyanaprakathanopayoge / 3 / 3 / 76 / etadarthat kRgaH kartaryAtmanepadaM syAt / gandhanaM droheNa paradoSodghATanam / utkurute / avakSepaH kutsanam / durvRttAnavakurute / sevA mahAmAtrAnupakurute / sAhasamavimRzya pravRttiH-paradArAn prakurute / pratiyatnaH guNAntarAdhAnam / edhodakasyopaskurute / prakathanamjanApavAdAna prakurute / upayogo dharmAdau viniyogaH-zataM prakurute // 76 // paradoSodghATanaM dvidhA parasya sanmArgopadezAya tadIyadoSAnud Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATaya tatpArapradarzanArihaya, tadIyApakArAya ca tatreha dvitIyA koTi hItumabhilaSitetyAha-droheNa / durvRttAH duzcaritrA janA: tAnavakurute == kutsayatItyarthaH / sevA anuvRttiH, AnukulyenA''caraNaM prItyanukUlavyApAra iti yAvat / prakurute vinipAtamavibhAvya tAnabhimacchatItyarthaH, vinipAtaH aihikaM duryazaH, AmuSmikaM narakaprAptyAdiH tamavibhAvya anena karmaNA me vinipAto bhaviSyatItyavimRzya tAn paradArAn abhigacchati svavaze karotItyarthaH / pratiyatnaH svena rUpeNa vartamAnasya vastuno guNAntarasya pUrNaguNApekSayA'nyaguNasyA''dhAnam utpAdanamityarthaH svarUpapracyutasya dugdhAderdadhyAdirUpeNa pariNamanaM na pratiyatnaH iti bodhayitu svena rUpeNa vartamAnasyeti jJeyam / edha ityakArAntazabdaH kASThavAcI',edhacodakaM caMdhodakaM tasya edhodakasyopaskurute, athavA edhasiti sakArAntaH zabdaH kASThavAcI, dakamiti udakanAma "prokta prAjJairbhU vanaviditaM jIvanIyaM dakaM ca" iti vacanAt edhazca dakaM caidhodakaM tasyeti / prakathanaM kathanaprArambhaH, prakarSaNa kathanaM vA kasyacidvastunaH samyaktayA pratipAdanamiti yAvat / janavAdAn prakurute kathayitumArabhate prakarSeNa kathayati vetyarthaH upayogaH prayogasvAbhAvAt dharmAdikRtye viniyoga evopayogazabdena prasiddhaH / zataM prakurute aba prazabdamahimnA Atmanepadena ca dharmakRtye viniyukta vyayatItyarthaH // 76 / / adheH prasahane / 3 / 3 / 07 / adheH parAtkRgaH prasahanArthAtkartaryAtmanaM syAt / prasahanaM parAbhibhavaH pareNa parAjayo vA / taM hAdhicakre prabahana iti kim ? tamadhikaroti // 77 // prasahanaM parAbhibhavaH pareNAparAjayo vaa| parasya zatrorabhibhavaH tiraskAraH, pareNAparAjayaH svakIyAbhibhavAbhAva eva / pUrvatra parasmAdutkRSTatvaM paratna tasmAdanapakRSTatvaM pratIyate iti vizeSaH / hAdhicake tamiti prakrAntaM paramupasthApayati ha ityavyayam / taM prasehe tamabhibhUtavAn tena vA na parAjita iti yAvat / tamadhikaroti-prakrAntaM kaJcit kasmiAMzcada. niyojayatItyarthapratItyA prasahanArthAbhAve nAtrAtmanepadam, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) prasahana iti padAbhAve ca syAdevetyAzayaH // 77 // dIptijJAnayatnavimatyupasaMbhASopamantraNe vadaH / 3 / 3 / 78 / eSvartheyu gamyeSu vadaHkartaryAtmane padaM syAt |diiptirmaasnm / vadate . vidvAn syAdvAde / jJAne-vadate dhomAMstattvArthe / yatne-tapasi vadate / nAnAmativimatiH-dharme vivadante / upasaMbhASA-upasAntvanam / karmakarAnupavadate / upamantraNaM rahasyupacchandanam-kula bhAryAnupavadate // 7 // - dIptirmAsanam mukhavikAsAdinA zobhamAnatvamiti bhAvaH / vadate vidvAn syAdvAde samrajJAnAdanAkulakathanAcca vikasitamukhatvAt dIpyamAno vidvAn syAdvAdaviSaye vadate / vikasitamukhatve ca hetudvayamupAttaM samyagjJAnAdanAkula-kathanAcca biSayamasamyagjAnAno hi sandigdhamanA: saMkucitamukho bhavati, parapratAraNArthaM yathAkathaMcitstramatapratipAdanArthaM vA vadannapi viSayasamyagjJAnAbhAvAt svanigrahaM zaGkamAno vivarNabhukho bhavatyeveti mukhavikAsAya samyagjJAnamAvazyakam / samyagjAnAnopi samyakpratipAdayitumazakto vivarNamukho bhavatItyataH uktamanAkulakathanAcceti / anAkulamasaMkIrNaM yathA syAttathA kathanAtpratipAdanAcca vikasitamukhatvam / jJAnamavabodhaH-viSayasya yathArthAdhigatiravabodhaH, vadate dhImastittvArtha == jJAlvA vadatItyarthaH / yatnaH--utsAhaH, stheyAna saMrambha, kasvApi kArvamya kRte sthiratamaM prAvINyamiti yAvat / tapasi vadatetadviSayakamutsAha vAcA''viSkaroti / nAnAmativimatiH ekatra dharmiNi vibhinnaprakArA pratipattirityarthaH / dharma vivadante vimatipUrvakaM vicitraM bhASante, vividha manyante itivArthaH / upasaMbhASA=upasAntvanam kenApi kAraNena pIDitamanasa santoSAya vAkprayoga evopasAntvanam / karmakarAnupavadate=pUrva . svenaiva bhatsitAn tAn upasAntvayati, sAmnA prakRtisthAn karotItyarthaH / upamantraNam = rahasyupacchandanam, AnukUlyenopalobhanamupacchandanam kulabhAryAmupavadate= rahasyupalobhayatItyarthaH / / 78 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktavAcAM sahoktau / 3 / 3 / 6 / vyaktavAco ruDhayA manuSyAdayasteSAM sambhUyoccAraNArthAd vadaH kartaryAtmanepadaM syAt / saMpravadante graamyaaH| vyaktavAcAmiti kim ? saMpravadanti shukaaH| sahoktAviti kim ? caitra Nokta maitro vadati // 7 // * vyaktA vyaktAkSarA vAgyeSAM te vyaktavAca: / na dhvanimAtrasya vyaktatceta vyaktavAktvasvI kriyate kintu yeSAM vAci kAdivarNAH sphuTaM pratIyante te eva vyaktavAcaH iti kathyante / nanu pakSyAdizabdeSvapi lokaistattadakSaravyakti-bhAvasyAnubhIyatvAt zukAdInAM vAcyapi sphuTataravarNopalavdheH sarveSAmapi jIvAnAM vyaktavAktvaM syAditi cetsatyamata, evokta ruDhyA mnussyaadyH| kiJca zukAdInAM vAci akArAdayo varNA api vyaktA bhavanti ata eva kukkuTenokta kukU Dati vadati, kokilokta kuriti vadati ityevaM janAH kthynti| yadi kAdivarNavyaktistatra na syAhi kathamevamuktiH saGgaccheteti vyaktAkSarA vAgyeSAmiti kathanadhi na nistAra iti. manuSyAdiyu kaDhirAzritAH / sahoktau sambhUya bahubhimilitvA zabdoccAraNe / sampravadante sambhUya bhASante ityarthaM // 76 / / vivAde vA / 3 / 3 / 10 / viruddhArtho vAdo vivAdaH vyaktavAcAM vivAdarUpasahoktyarthAMd vadaH kartaryAtmanepadaM syAt / vipravadante, vipravadanti vA mauhUrtAH / vivAda iti kim ? saMpravadante vaiyaakrnnaaH| sahoktAvityevamauhUrto mauhUrtena kramAd vipravadati // 80 // tattvanirNayAyakatra viSaye parasparaviruddhA arthA abhidheyA yatra sa viruddhArtho vAdaH vAkprayogo vivAda ityarthaH / vipravadanteM vipravadanti vA mauhUrtAH eke'pareSAM mataM pratiSedhayantaH yugapadviruddhaM vadantItyartha / sampravadante vaiyAkaraNAH sambhUya vadantItyarthaH / 'kramAd vipravadati viruddhA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhidhAnamAtramiha pratipAdanecchAviSayaM na tu vimatipUrvakam tena "dIpti0 / 3 / 378 / sUtrAdvimatilakSaNamapyAtmanepadaM na bhavati // 80 // anoH karmaNyasati / 3 / 3 / 81 // vyaktavAcAmarthe vartamAnAdanupUrvAd vadaH karmaNyasati kartaryAtmanepadaM syAt / anuvadate caitro maitrasya / karmaNyasatIti kim ? uktamanuvadati / vyaktavAcAmityeda-anuvadati vINA // 1 // ____ vyaktavAksahoktau iti samAsena lAghavAt nirdeze kartavye vyaktavAcAM sahoktAviti vyAsena nirdezaH tAvanmAtrasyApi kvacitsambandhaM sUcayati tenAna vyktvaacaamityevaanuvrtte| anuH sAdRzye pazcAdarthe vaa| anuvadate caitro maitrasya yathA maitro vadati tathA caitro vadatItyarthaH athavA maitreNa pUrvamukta pazcAd vadatItyarthaH / nanu lAghavAnurodhena anorakarmakAn' ityeva sUtayatAM tathA sati vada ityanena sAmAnAdhikaraNyenAnnyo'pi sampatsyate iti cetsatyam / karmaNyasatIti vaiyadhikaraNyena nirdeza: uttaratra sUtre 'zabde', 'sveGga ca karmaNi iti lAghavena pratipattyarthaH / ayamAzayaHkarmaNyasatIti paratrAnuvartate tatra kvacitkevalaM karmaNi' ityasya 'asati' ityanenaiva samvandhaH, kvacicca tasyA''vRttyA'nyenA'pi sambandhaH ktuM zakyate yathA 'veH kRgaH zabde cAnAze' / 3 / 3 / 85 / 'AGo yamahanaH sve'Gga ca' / 3 / 3 / 86 / ityanayoH sUtrayoranuvRttaM karmaNyasatIti paradvayaM sambadhyate, atha ca tatratya 'karmaNi' ityAvRttaM sat 'zabde' ityanena 'sve'Gge' ityanena ca sambadhyate / zabdarUpe karmaNi ca sati, svAGgarUpe karmaNi ca sati ityapyoM prApyate / atrAkarmakAdityuktau tu tatrApi zabdakarmakAd svAGgakarmakAditi ca nirdezaH kartavyaH syAt iti gauravarUpo doSaH prasajyeteti prakRtanirdeza eva lAghavam / tathA ca karmaNyasatIti vyadhikaraNameva dhAtUnAmihopAttam / / 81 // jJaH / 3 / 3 / 2 / jAnAteH karmaNyasati kartaryAtmanepadaM syAt / sarpiSo jAnIte / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' karmaNyatItyeva - tailaM sarpiSo jAnAti // 82 // sarpiSo jAnIte - sarpiSA kAraNena bhokta pravartate ityarthaH " ajJAne jJaH SaSThI ||20| iti SaSThI, mithyAjJAnArtho vA jAnAtiH sarpiSi rAgavAt dveSavAn vodakAdiSu sarpiSTayA jJAnavAn bhavatItyarthaH / rAMgo'tyAsaktiH / rAgAd dveSAd vA mithyAjJAnaM jAyate / atasmin tadbuddhimithyAjJAnam / udakAdI sarpiSTvarahite sarpiSTvena jJAnaM mithyAjJAname / rAgo dveSo vA svaviSayameva sarvatra darzayati yathA strIraktasya sarvaM jagat tanmayameva pratibhAti, kRSNadveSI kaMsaH sarvatra kRSNamevApazyat iti prasiddhirasti / tailaM sarpiSo jAnAti tailaM sarpiSTayA jAnAtItyarthaH yadyapi tailasarpiSorudda zyavidheyabhAvena samAnavibhaktitve tailaM sarpijanAtIof prayogo bhavati atra tu sambandhavivakSayA SaSThI // 82 // = upAtsthaH / 3 / 3 / 83 / ataH varjaNyasati kartaryAtmanepadaM syAt / yoge yoga upatiSThate / karmaNya satItyeva - rAjAnamupatiSThati // 83 // yoge yoga upatiSThate = iha ubhayaM saptamyantaM kiJcitpadaM prati - yogamupasthitaM bhavatItyarthaH, ekaM saptamyantamaparaM prathamAntamiti vA ekasmin yoge'paro yoga upatiSThate ityarthaH / upatiSThate = saMnidhIyate dadhAteH karmakartari, dhIGc anAdare ityasya vA rUpamidam dhAtUnAmanekArthatvena ca vivakSitArthalAbhaH / rAjAnamupatiSThati = rAjasamIpaM gacchatItyarthaH rAjJaH karmatvAnnAtmanepadam ||83|| samo gamRcchipracchivitsvarayatidRzaH | 3 | 3|84 | saMpUrvebhya ebhyaH karmaNyasati kartaryAtmanepadaM syAt / saGgacchate samRcchiSyate / saMpRcchate / saMzRNute | saMvitte / saMsvarate / samRcchate / samiyate / saMpazyate / karmaNyasatItyeva saGgacchati maMtram // 84 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) saGgacchate=sAmaJjasyaM prApnotItyarthaH / samRcchiSyate = Rccha" dhAtustIdAdikaH 'Rchat indriyapralayamUrtibhAvayoH, atarapi ziti "zrItikRvu0 / 4 / 2 / 108 / ityanena RcchAdezavidhAnAdrUpa sAmyamiti Rcche rabhivyaktyartham azityudAhRtam / saMvitta - gamyAdayo dRzparyantAH sarve eva nityaparasmaipadinaH tanmadhye viddhAtuH paThyate, ayaM ca jJAnArtha eva nityaparasmaipadI, sattAyAM vicAraNe cA''tmanepadI, prAptAvubhayapadIti, nityaparasmaipadibhiH sAhacaryAt jJAnArthasyaiva videgrahaNam / jJAnArthasya rUpamidamatyasya tu yathAyathaM saMpUrvasyApi nityaM pAkSikaM vA''tmanepadam / saMsvarate = sva zabdopatApayoH / artIti sAmAnya nirdezAt bhvAdiradAdizca gRhyate ubhayoH parasmaipaditvena parasmaipadisAhacaryasya niyAmakatvAprApteH / sAmyAt hrasvasyaiva grahaNAt Rz gatau iti krayAdistu na gRhyate / atra sUtre kasya - cit dhAtoH svarUpeNa kasyacid ipratyayAntatvena nirdezo dRzyate, lAghavena svaratyattrtyorapi tathaiva nirdezasyaucitye tivA nirdezo yaGlubnivRttyarthaH / anyathA "prakRtigrahaNe yaGlubantasyApi grahaNam" iti nyAyena yaGlubante'pyAtmanepadapravRttiH syAt, Rcchestu vyaJjanAditvAbhAvAtU yaGava na bhavati, yavana, kuto lup, anyebhyaH gamyAdibhyastu yaGlubantebhyo'pyAtmanepadaM bhavatyeva // 84 // ve: kRga: zabde cAnAze | 3 | 3 |85 / anAzArthAd vipUrvAtkRgaH karmaNyasati zabde ca karmaNi kartaryAtmanepadaM syAt / vikurvate saindhavAH / kroSTA vikurute svarAn / zabde ceti kim ? vikaroti mRdam / anAza iti kim ? vikarotyadhyAyam ||85|| vikurvate saindhavAH - sindhudezodbhavA azrvavizeSAH gativizepeSu zikSitAH vividhamAcarantItyarthaH / kroSTA vikurute svarAn = kroSTA. zRgAlo nAnavidhAn svarAn karotItyarthaH / vikarotyadhyAyam = adhyAyam adhyayanaM vinAzayatItyarthaH // 85 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] * AGo yamahanaH sveGga ca / 3 / 3 / 86 // AbhyAM parAbhyAM yamhanbhyAM karmaNsati katuH sve'Gga ca kartaryAtmanepadaM syAt / Ayacchate, Ahate vA / sve'Gga-Ayacchata, Ahata vA pAdam / sve'Gga ceti kim ? Ayacchati rajjum // 86 // .. - svAGga iti samastanirdeze pAribhASikasvAGgapratipattiH syAdityasamastAbhidhAnam ayamAzayaH svAGga dvidheha khyAtam-yaugikaM pAribhASikaM c| tatra yaugikaM svasyAGgasvAGgam / pAribhASika yathA= .. avikAro'dravaM mUrta prANisthaM svAGgamucyate / . cyutaM ca prANinastattannibhaM ca prtimaadissu|| asyArthaH-vikAro vAtAdikSobhajanmA zokAdi: tajinnamadravaM mUtimat svAGgam, avikArAdilakSaNayukta prANisthatvAbhAve'pi prANinazcyutaM cettadapi svAGgam, pratimAdiSu sthitaM prathamalakSaNalakSitasvAGgasadRzasvAGgamapi svAGgam / etatpAribhASikasvAGga vyAkaraNazAstre prasiddham / svAGgazabdenobhayorarthayorupasthitau "kRtrikAkRtrimayoH kRtrime kAryasaMpratyayaH" iti nyAyena 'rUDhiryogAd balIyasI' iti nyAyena vA svAGgapadena pAribhASikasvAGgasyaiva grahaNaM tanmA bhadityasamastarUpeNa 'sve'Gga iti nirdiSTam / Ayacchate svayameva dIrghAbhavatItyarthaH Ahate=yatkiJcidAhantu pravartate ityarthaH / Ayacchate pAdam=pAdaM dIrdhIkarotItyarthaH / Ahate pAdam=pAdaM tADayatItyarthaH // 86 // vyudastapaH / 3 / 3 / 87) AbhyAM parAttapeH karmaNyasati sve'Gga ca karmaNi kartaryAtmanepadaM syAt / vitapate / uttapate rviH| vitpte| uttapate pANim . // 17 // ... vitapate uttapate raviH dIpyate ityarthaH vitapate utapate pA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) Nim = tApayatItyarthaH / agnyAdisamparkeNApagatazaityaM karotIti bhAva: 115011 aNikkarma NikkartRkANigo'smRtau | 3 | 388 | agivasthAyAM yatkarma tadeva NigavasthAyAM kartA yasya tasmAdagitAdasmRtyarthAt kartayatmanepadaM syAt / Arohayate hastI hAstipakAn / aNigitIti kim ? Arohayati hastipakAnmahAmAtraH / Arohayanti mahAmAtreNa hastipakAH / gitkim ? gaNayate gaNo gopAlakam ? karmeti kim ? darzayati pradIpo bhRtyAn / Nigiti kim ? lunAti kedAraM caitraH / lUyate kedAraH svayameva, taM prayukta lAvayati kedAraM caitraH / karteti kim ? Arohanti hastinaM hastipakAH tAnArohati mahAmAtraH / NigaM iti kim ? Arohanti hastinaM hastipakAH tAnenamArohayate hastItyaNigi mA bhUt / asmRtAviti kim ? smarayati vanagulmaH kokilam lissil Arohayate hastIti- avAnukalAcaraNaM pAdArpaNazirodhananAdi / hastipakA : hastina uparyAgacchati tAMstadanukUlAcaraNenA''gamayatItyarthaH / iyaM furrr | Arohanti hastinaM hastipakA ityaNigavasthA | Arohayati hastipakA mahAnAtraH - pradhAna hastipaka: mahAmAtra ucyate, Arohanti hastinaM hastipakAH, Arohato hastipakAn mahAmAtraH prerayatItyavasthAyAM prathamaM Ni, AtmanaH ArohayantaM mahAmAtraM hastipakAH prerayantItyarthavivakSAyA punarNig / dvau Nigau / ata hastipakaH NigavasthAyAM karmAsti aNigavasthAyAM nAsti / gaNayate - gaNayati gaNaM gopAlaka iti aNigavasthA, curAditvAtsvArthe Nitru / gaNayantaM gopAlakaM gaNaH prerayatIti vivakSAyAM for sati aNikkarmaNo gaNasya NigavasthAyAM kartRttvasattvAdbhavatyevAtmanepadam / gitkaraNAbhAve ca gaNayati gagaM gopAlaka ityasyANyantatvAbhAvena tatra karnago gaNasya migantAvasthAyAM kartRttvasattve'pi na syAdAtma Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 41 ] nepadam / darzayati karmeti kathanAtkaraNAdeH kartRtve na bhavati / pazyanti bhRtyAH prdiipenetynniNgvsthaa| lAvayati=Nigiti bhaNanAt yatrANigavasthAyAmeva karmaNaH kartR tvaM vivakSitaM tatrANikkarma kartA'sti tAdRzakartR kAd dhAtoH prayojakavyApAravivakSAyAM Nigi kRte AtmanepadaM naH bhavati / lunAti kedAraM caitraH yadA karmaNa eva saukaryAtizayadyotanArthaM kartRtvaM vivakSyate tadA lUpate kedAraH svayameveti "ekadhAtI karmakriyayakA'karmakriye" / 3 / 4 // 86 // ityAtmanepadaM kyazca bhavati atraiva prayojakavyApArakvikSAyAM lAvathati kedAraM caitraH / NigityupAdAnAdatrAphalavatkartari lAvayatIti parasmaipadameva bhavati / NigityasyAbhAve tu phalavatyaphalavati ca sarvatra tmanepadameva syAt / aNigi mA bhUditi-Niga ityanukto aNikkartR kapadena mUlabhUto dhAtureva grahISyate'nyasyAnupasthiteriti yasya dhAtoraNigavasthAva matvam NigavasthAkartR tvaM syAt tasmAdaNigantAd NigantAd vA''tmanepadaM bhavatIti sUtrArthe sati yathA NigantAdAtmanepadaM bhavati tathA'NigantAdapi prathamAvasthAyAmeva "Arohanti hastinaM hastipakAH" ityatrApi AtmanepadaM syAt / smarayati smarati vanagulmaM kokila ityaNigavasthA // 8 // pralambhe gRdhivaJceH / 3 / 3 / 16 / . AbhyAM NigantAbhyAM pralambhanArthAbhyAM kartaryAtmanepadaM syAt / vaTuM gItate, vaJcayate vaa| pralambha iti kim ? zvAna garddha yati // 6 // ... Nigo gittvena phalavatyAtmanepade siddhepi aphala (ti tadasiddhayA'nenA''tmanepadaM vidhIyate / atra yatra yatra NigantAdAtmanepadavidhAnaM tatra sarvatrAphalabadartham / garddha yate vipratArayatItyarthaH, vaJcayate vipratArayatItyarthaH kiJcid vastu dIyamAnatvena pradApradAnaM vipratAraNamucyate / gRdhidivAdiH, vauicaJcurAdi: baTugrudhyati caitro baTu vaJcyate gRdhyantaM vanayantaM vA prayukta ityarthe Nig / gadhaca abhikAMkSAyAma, vaJniN pralambhane / garddha yati pralobhayatItyarthaH kimapi bhojyaM vastu pradAbhikAGkAmasyotpAdayati / atra pradarzyamAnena vastunA na tasya pratAraNamapi tu tadgrahaNArthameva rucyutpAdanam // 6 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 42 ] lolino'rcAbhibhave cAccAkartaryapi / 3 / 3 / 60 / AbhyAM NigantAbhyAmarcAbhibhavapralambhArthAbhyAM kartaryAtmanepadaM syAdAccAnayorakartaryapi / arcA jaTAbhirAlApayate / abhibhavaH-zyeno vartikAmapalApayate / pralambhaH-kastvAmullApayate / akartaryapIti kim ? jaTAbhirAlApyate jaTilena // 6 // GicchnAnirdezau yaujAdikanivRttyarthaH="lIc zleSaNe" iti divAdiH, 'lIMza zloSaNe' iti krayAdiH ubhayorekarUpatvAt 'liyaH' ityevaMrUpeNa nirdeze lAghavam, tadanAdRtyApi gauravagrasto'nubandhena vikaraNena ca saha nirdezaH curAdhantargatayujAdipaThitasya 'lIN dravIkaraNe' ityasyAgrahaNArthaH / ' lIGalino0 / 4 / 2 / 6 / iti sUtre'pi GicchanAnirdezAdAttvamapi "lINa" ityasya neSTam / AtmanepadaM kartari vidhIyate tatsanniyogaziSTamAttvamapi kartari pratyaye satyeva syAt, dRzyate ca karmaNi pratyaye'pIti tatsidvai Aha= akartaryapi / AlApayate parairAtmAnaM puujytiityrthH| pUjyatvabuddhayA pare AlIyante zliSyanti tAn bhikSurjaTAbhirAlApayati / apalApayate abhibhavatItyarthaH, zyenaH kSudrapakSihiMsaka: prANivizeSaH, vartikA kssudrshkunivishessH| vartikA bhayAdapalIyate tAM zyeno'palApayate / atrAbhibhavasya AkramaNasya tiskArasya vA sattvAdAtmanepadam / ullApayatevaJcayate ityarthaH, kazcitpareNopanyastaM svapravartaka kaJcana viSayaM kasmaicitkathayati tadavagatyAsau tamAha kastvAmullApayate tvAM kaH vaJcayate iti kathaya / atra tvamullIyase naM kazcitprerayatItyarthavivakSA // 60 // . smiGaH prayokta : svArthe / 3 / 3 / 61 // pratokta to yaH svArthaH smayastadarthANNigantAsmiGaH kartaryAtmanepadaM syAccAsyAkartaryapi / jaTilovismApayate / prayoktaH svArtha iti kim ? rUpeNa vismAyayati / akartaryapItyevavismApanam // 6 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 43 ] vismApayate bAlo vismayate taM jaTilaH prerayati, atra jaTilaH prayoktA tata eva smayo na tu kAraNAntarAditi bhavatyAttvAtmanepadaM ca / vismAyayati kazcitsvakIyarUpeNa karaNena vismitaM karotItyarthe rUpasyaiva vismayajanakatvam / prayokta : svArthe iti kathanAt karaNAtsvArthena bhavati / GinnirdezAd yaGlupi na bhavati // 61 // bibhetISa ca / 3 / 3 / 62 // prayoktaM taH svArthavRttaya'ntAdbhiyaH kartaryAtmanepadaM syAdasya ca bhISa pakSe aaccaakrtrypi| muNDo bhISayate, bhApayate, bhApayate, vA / prayokta : svArtha ityeva / kuJcikayA bhApayati / akartaryapItyeva-bhISA, bhApanam // 12 // bhISAdezapakSe Attvasya na pravRtiravakAzAbhAvAditi AdezadvayavidhAnAya bibheteriti AvartanIyam / ekatra sthAnaSaSThI, aparatra cAvayava SaSThIti bibheteH sthAne bhIS, bibheterantasya cA''ttvamityarthAzrayaNAt vinApi vikalpavacana vidheyadvayAvakAzAya bhISAdezasya pAkSikatvaM paryavasyati / akartaryapItyasya bhISAdezenApi sambandhaH svIkArya eva tulyayogakSematvAt / tathA codAharaNe spaSTameva / bhISayate bAlo bibheti bibhyataM taM muNDo bhISayate / atra Nig pakSe AtvAnukUlaM rUpamAha- bhApayate / bhApayati atra kuJcikA bhayasya karaNaM na tu pryoktrii| karaNAt dhAtvarthasya bhayasyotpatti vivakSAyAM na bhavatyAtmanepadaM na vA bhISAdezAttve bhavataH iti bhAvaH / bhISA, bhApanamU-bibheteNigantAd bhAve "bhISi-bhaSi". / 5 / 3 / 106 / ityaGi pratyaye'pi bhISAdezo bhavati / bhAvapratyaye'naTi api bhavattyAttvam / sUtre tinirdezAd yaGlupi na bhavati // 62 // mithyAkRgo'bhyAse / 3 / 3 / 63 / mithyAyuktAtkRgo NyantAtkriyAbhyAsavRttyarthAtkartaryAtmanepadaM syAt / padaM mithyA kaaryte| mithyeti kim ? padaM sAdhu kAra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 44 ] yati / abhyAsa iti kim ? sakRtpadaM mithyA kArayati // 3 // mithyAyuktaJcAsau kRg mithyAkRg tasmAditi vigrahe mayUkhyaMsakAditvAnmadhyamapadalopisamAsaH / abhyAsaH=asakRdAvRttiH / kArayatesvarAdidoSaduSTamasakRduccArayati pAThayatItyarthaH / mithyAbhUtaM padaM kazcikaroti uccarati tamanyaH prayukta iti nnig| svaraH udAttAdiH tadviSayako yo doSaH udAttasthAne'nudAttasya svaritasya vA prayogaH svaritAdisthAne udAttAdeH prayogo vA svaradoSaH / udAtAdInAM vedamAtraviSayatAyAH sattvAt svamate udAttAdInAmaparibhASaNAcca hrasvatvadIrghatvaparivRttireva doSatvena grahItuM zakyate, vyaJjanadoSe'pi sthAnaprayatnaparivRttikRta eva doSo grAhyaH / kArayatinatra sakRtpadasAnnidhyAdabhyAsArthAbhAvaH sphuTa eva // 6 // parimuhAyamAyaMsapAdhe-vada-vasa-damA''da-ruca-nRtaH phalavati / 3 / 3 / 6 / / pradhAnaphalavati kartari ebhyo vivakSitebhyo NigantebhyaH AtmanepadaM syAt / parimohayate caitrm| AmAmayate sarpam / AyAsayale maitram / pAmpate baTum / dhApayale zizum . vAdayate / badum / vAsayate / pAnthan / damayate azvam / Adayate catraNa / rocayate maitraya / nattayate naTam // 14 // phalavatIti-atra bhUmnyatizAyane vA matuH ata evoktampradhAnaphalavatIti / matorarthAH nimnakArikAyAH jnyeyaaH| bhUmanindAprazaMsAsu, nityayogAtizAyane / saMsarge'sti vivakSAyAM, prAyo mtvaadyomtaaH|| yatkriyAyAH pradhAnaM phalamodanAdiH yadarthamiyamArabhyate tadvita kartari vivakSite ityarthaH / kriyAyAH phalaM dvividham pradhAnamapradhAnaM ca yathA pacatItyAdau pradhAnaM phalamodanasampattiH tasyAH kriyAntareNAsAdhyatvAt, apradhAnaM phalaM Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] pakta : svAmiprItiH, bhRtilAbho vA / yatra paktA pradhAnena phalenaudanena sambadhyate tatraiva pacate iti prayogo bhavati yatrAnyArthaM pAkaH tatra tu pacatItyeva prayogaH / ukta ca-'yasyArthasya prasiddhyarthamArabhyante pacAdaya / tat pradhAnaM phalaM teSAM, na lAbhAdi prayojanam / / ' kArikArthaH-atra pacAdayaH ityuttaramevakAra adhyAhAryaH yasyArthasya prasiddhayarthaM pacAdaya evA''rabhyante na kriyAntarANi, tat teSAM pradhAnaM phalam, lAbhAdiprayojanaM tu pradhAnaM phalaM na tasya kriyAntareNApi saMbhavAt, pAcakena yad vetanaM pacikriyArthaM labhyate tAvadanyakAryakaraNe'pi labdhaM zakyata eveti lAbho na pacikriyAyAH pradhAnaM phalaM bhavitumarhati / pradhAnaphalavattvaM ca vivakSAdhInaM yatra kartuM raudanena phalena sambandho vivakSitastatraiva tasya phalavattvam, tatraiva IditvaprayuktamAtmanepadaM bhavati pacate iti yatra ca pAcakAnAM lAbhAdiprayojanaM vivakSitaM tatra pacanti pAcakA ityAyeda / parimohayate--parimohanasya pradhAnaM phalaM cittavikSepaH tena ca parimogdhA caitraH sambadhyate evetyasti phalavattvaM kastathaiva vivakSitatvAt / pari-- muha-Nig / AyAmayate ApUrvAd yameNig, sarpa Ayacchati dI| bhavati taM pregyatItyarthaH / atrApi pradhAnasya kriyAphalasya sarpaNa sambandhaH / yadyapi caitrasAdayaH samprati karmatAM gatAstathApi vastutasteSAM dhAtutvaM prati kartRtvameveti maladhAnoreba kartuH phalavattvaM vivakSitaM na tu Nigantasya / Nigantakartu : prayojakatvena tasya dhAtvarthakartRtvAbhAvAt / kazcit "yamaH pariveSaNe" iti paThati tanmatAbhiprAyeNa na hasvaH, svamate tU "yamo'pariveSaNe" / 4 / 2 / 26 / iti bhavalova / AyAsayate- maitra Ayasyati ta caitraH prerayate / 'yasUca preraNe' iti divAdipaTito yasdhAtuH / pAyayate baTuH pibati taM prerayati / pAnakriyAyAH phalaM dravadravyasya galabila vaHsaMyogaH tena na phalena kartR : sambandhaH / dhApayate-dhedhAtUrapi pAnArthaH zizUrdhayati taM dhAtrI prerayati / vAdayate baTurvadati 'amba' ityAdizabdamuccArayati taM svajanaH prerayati amba ityAdizabdoccAraNe pravartayatItyarthaH / vAsayate-- pAntho dinAnte kasyanid gahe basati taM gahapatirvAsayati / damayateazvo dAmyati taM sAdI prerayati / Adayate--atti caitraH taM maitraH prerayati, atrANigavasthAkartR zcaitrasya NigavasthAyAM prAptamapi karmatvaM gatibodhA0 / 2 / 2 // 5 // sUtre 'anIkhAdyadi0' ityAdiparyu dAsAnna bhavatIti kartari tRtIyaiva bhavati / rocayate--- maitro rocate tamanyaH pregyati / nartayate-naTo Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nRtyati tamanyaH pravarta yati / nanu Nigo gittvena 'IgitaH / / 3 / 65 ityagrimasUtreNaiva phalavatkartR tAyAM saMbhavatyevAtmanepadamiti prakRtasUtrasya vaiyarthya miti cet atrocyate pibatyattidhedhAtUnAmAhArArthatvAdadAsInyanivRtyarthatAyAmakarmakattvAcca nRtezcalanArthavAcca zeSANAM svarUpato vivakSAto vA'karmakatvAduttarAbhyAM parasmaipade prApte vcnm| __ atra bhAva:-pibatiH pAnArthaka: (atra sUtre dhesAhacaryAtpibate grahaNaM na pAteH) attiH bhakSaNArthaH, dhedhAturapi pAnArtha eva / eSAmahArArthatvAt "clyaahaaraa0|3|3|108| ityanena parasmaipadaprAptiH, nRttAtra- . vikSepArthasya calanArthatvamiti tasyApyuktasUtreNaiva parasmaipadapraptiH, anyeSAM vas-yam-yas-dam-ruc dhAtUnAM svAbhAvAdevAkarmakatvam (atra sUtre vadasAhacaryAt 'vasa' iti vasate haNaM na tu vasteH / ) vadezca vivakSAto'karmakatvamiti 'aNigi prANi'0 / 3 / 3 / 107 / sUtreNa parasmaipadaM prAptamiti tatprabAdhanAya viziSyAnenAtmanepadAvidhAnam / / 14 / / IgitaH / 3 / 365 // Idito gitazca dhAtoH pharavati kartaryAtmanepadaM syAt / yate kurute / phalavatItyeva-yajanti / kurvanti // 65 // yajate---yajadhAtu kAret devapUjAdyarthaH, devapUjAdeH pradhAnaM phalaM mokSaH apradhAnaM tu ihlokprlokessttphlsiddhiH| pUjakasya mokSabhAveM vivakSite'nenA''tmanepadaM bhavati / kurute--kRg karaNe bhvAdiH / phalavattvaM vivakSAdhInameva gRhyate tathaiva loke vyavahArAt / vyAkaraNamapi hi lokaprasiddhaziSTavyavahAramevAnuvidhatte na tu kiJcinna tanaM zAsti / avivakSAvazAt sato'pyasattvam, asato'pi vivakSAvazAtsattvamabhidhIyate // 65 // jJo'nupasargAt // 3 // 3 // 66 // ataH phalavati kartaryAtmanepadaM syAt / gAM jAnIte / phalavatItyeva / parasya gAM jAnAti // 66 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) ___ akarmakAt pUrveNa 'jJaH' / 3 / 3 / 82 / ityanenaiva siddha sakarmakArtha vcnm| anupasargAt-natraH prasejyapratiSedhaparatvameva svIkAryam, paryudAsaparatve hi upasargabhinnAt kasmAccidapi paratve satyevAtmanepadaM syAt tacca neSTaM kevalAdeva vidhAnasyeSTatvAt / tathA cAnyapUrvakAtprAptireva nAsti, tenaM saha dhAtoH sAmarthyAbhAvAt upasargapUrvakAdasti prAptisaMbhavastasyAnena niSedhaH kriyate / ___jAnAti--parakIyagavyA avekSaNaM pratIyate / tatphalaM ca nAvekSaNakartu rapi tu parasyaiveti anupasargapUrvakatve'pi na bhavatyAtmanepadam / // 6 // vado'pAt / 3 / 3 / 6 / ataH phalavati kartaryAtmanepadaM syAt / ekAntamapavadate / phalavatItyeva-apavadati paraM svabhAvAt // 17 // ekAntamapavate, ekAntaH-ekAtavAdaH, tamapavadate-vAcA pratiSedhayatItyarthaH / apavadati-kasyacidevaM svabhAva eva yadanyaM janamapavadati nindatIti // 67 // mamudAGo yameragranthe / 3 / 3 / / ebhyaH parAt yameragranthaviSaye phalavatkartaryAtmanepadaM syAt / saMyacchate vrIhIn / udyacchate bhAram / Ayacchate bhAram / agrantha iti kim ? cikitsAmudyacchati / phalavatItyeva saMyacchati // 9 // AGapUrvAdakarmakAt svAGga-karmakAcca 'ADo yama0' 3 // 3 // 86 // iti siddha 'nyakarmakArtha vacanam / samutpUrvakAtta, kuto'pi na prAptiriti tadviSaye sarvathaivApUrvavidhiH / sUtre samAhAranirdeze'pi samAhArasya samUharUpatvena uktasarvopamargasamUhapUrvakAdevAnenAtmanepadamiti / bhramavyudAsAyAha Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) ebhyaH iti / granthe yaH prayogAbhAvena yamestadarthatvAbhAve 'agranthe' iti paryudAsasya vaiyathyaM syAditi viSayasaptamyA vyAkhyAti agrantha viSaye ititathA ca yameyaH kazcidartho'stu sampUrNavAkyasya granthaviSaye prayogAbhAva eva tAtparyamityAyAti / saMyacchate vrIhIna - rAzibhUtAn karotItyarthaH / udyacchate bhAram - utthApayatItyarthaH / Ayacchate bhAram - labhate ityarthaH / cikitsAmudyacchati - cikitsAgranthe udyamaM karotItyarthaH / cikitsAhetutvAt grantho'pi cikitsA, cikitsyate'nayA iti vA 'zaMsi - pratyayAt '' 5 / 3 / 105 / tadA bAhulakAtstrItvam // 68 // padAntaragamye vA | 3 | 366 // prakAntapaJcake yadAtmanepadamuktaM satpadAntaragamye phalavatkatari vA syAt / svaM zatru parimohayate / parimohayati vA / svaM yajJaM yajate yajati vA / svAM gAM jAnIte jAnAti vA / svaM zatrumapravadate, apavadati dA / svAn vrIhIna saMyacchate, saMyacchati 118211 prakAntapaJcakena prakrAntatatsUtrAvyavahitasUtra paJcakene tyarthaH tacca sUtrapaJcakaM "parimuhA0 |3|3|64 ityArabhyaitanyavahitapUrva paThitaH 'samudAGage0 " 3368 iti paryantam / anyatpadaM padAntaram / tattatsUvihitAtmanepadabhinnapadena 'svam, AtmIyama, nijam ' ityAdipadena' katu' : phalavattve gamye vA''tmanepadaM bhavati / parimohayate = yadyapi prAptavibhASAsthale niSedhasyaiva zAstravidheyatvena pUrvaM parasmaipadasyaivodAharaNaM nyAyyam tathApyAtmanepadasya pUrvamupasthitatvena tasyaiva pUrvamudAharaNaM parasmaipadasyAgra vidhIyamAnatvena pazcAdudAharaNamiti bodhyam // 6 // zeSAtparasmai | 3 | 3|1001 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 46 ) yebhyo dhAtubhyo yena vizeSeNAtmanepadamuktaM tato'nyasmAtkartari parasmepadaM syAt / bhavati / atti // 100 // pUrvaprakaraNenAtmanepadaniyamaH kRtaH parasmaipadaM tvaniyatamiti niyamArthamidam uparyuktAdanyaH zeSa anubandhopasarthopapadapratyayabhedAccAnekadhA zeSaH / anubandhazeSAddAharati bhavati atti| "iGitaH kartari / 3 / 3 / 22 / ityanenAtmanepadvavidhiH "IgitaH" / 3 / 3 / 65 / ityanena phalavatkartatminepadavidhi, ito'nye dhAtavo niranubandhA bhvAdayo'nubandhazeSA ityucyante // 10 // parAno kRgaH / 3 / 3 / 101 // parAnupUrvAtkRgaH kartari parasmaipadaM syAt / parA karoti / anukaroti // 101 // gandhanAdAvarthe gittvAtphalavati prAptasyAtmanepadasyApavAdo'yam // 101 // pratyabhyateH kSipaH / 3 / 3 / 102 / ebhyaH parAt kSipeH kartari parasmaipadaM syAt / pratikSipati / abhikSipati / atikSipati // 10 // IditvAt phalavati prAptasyAtmanepadasyApavAdo'yam / iha kSipiH taudAdika Idit gRhyate na tu devAdikaH, tasyAnubandhazeSeNa "zeSAt / 3 / 3 / 100 ityanenaiba siddhatvAt // 102 // prAdvahaH / 3 / 3 / 103 / ataH kartari parasmaiyadaM syAt / pravahati // 103 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50 ) / '' ''vahIM prApaNe yajAdidhAtuH / IdittvAtphalavati prAptasyAtmanepadasyApavAdo'yam // 10 // - - parema'Sazca / 3 / 3 / 104 // pareH parAnmRrvahazca kartari parasmaiyadaM syAt / pariSyati / parivahati // 10 // IditvAtphalavati prAptasyAtmanepadasyApavAdo'yam // 104 // . vyAGpare ramaH / 3 / 3 / 105 // . ebhyaH parAdramaH kartari parasmaipadaM syAt / viramati / Aramati / pariramati 105 // ... iditvAdAtmanepadarayApavAdaH // 105 // vopAt / 3 / 3 / 106 // upAdramaH kartari parasmaipadaM vA syAt / bhAryAmuparamati, . uparamate vA // 10 // nanu ramidhAturakarmakastatkathaM bhAryAmuparamate iti sakarmakodAharaNaM darzitam ? satyam-upasaMprAptipUrvikAyAM etau vartamAno'ntarbhUtaNigartho vA ramiH sakarmakaH / ukta ca=akarmakA api dhAtavaH sopasargAHsakarmakA bhavanti // 106 // aNigi prANikartRkAnApyANigaH / 3 / 3 / 107 / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51: ) aNigavasthAyAM yaH prANikartR ko'karmakazca dhAtustasmANNigantAskartari parasmaipadaM syAt / Asayati caitram / aNigIti kim ? svayamevArohayamANaM gajaM prayukta Arohayate / aNigiti gakAraH kim ? cetayamAnaM prayukta cetayati / prANikartR kAditi kim ? zoSayate vrIhInAtapaH / anApyAditi kim ? kaTaM kArayate // 107 // .. ::: . Astai caitraH Asayati caitram / zuSyanti vrIhayaH zoSayate brIhIn AtapaH "prANyauSadhi0 / 6 / 2 / 31 / ityatra pRthagnirdezAdiha loke pratItAH vasarUpA eva prANino gRhyante / 'IgitaH / 3 / 3185 // ityAtmanepadasyApavAdo'yam // 107 // .. . calyAhArArthebudhayudhapudra zrunazajanaH / 3 / 3 / 10 / . calyAhArArthebhyaH iDAdibhyazca NigantebhyaH kartari parasmaipadaM syAt / calayati / kampayati / bhojayati / Azayati caitramannam / sUtramadhyApayati ziSyam / bodhayati padma raviH / yodhayati kASThAni / prAvayati rAjyam / drAvayatyayaH / zrAvayati tailam / nAzayati pApam / janayati puNyam // 10 // . calirarthaH kampanam / adhyAyayati="NI krIjIGaH / 4 / 2 / 10 / ityAttvam / prAvayati rAjyam-prApayatItyarthaH / drAvayatyayaH-vilAyayatItyarthaH / putra dvastra NAmacalanArthaM zeSANAM sakarmakArthamaprANikartR kArtha ca vacanam // 10 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) // atha tRtIyAdhyAye caturthaH pAda // gupaudhupavicchpiNipanerAyaH // 3 // 41 // ebhyo dhAtubhyaH svArthe AyaH syAt / gopAyati / dhUpAyati / paNAyati / panAyati // 1 // sUtre vizeSArthaH ko'pi na nirdiSTaH iti vRttau 'svArthe' ityuktam / anubandhasyAzavi AyapratyayA - bhAvapakSe caritArthatvAdAya pratyAntAbhyAM paNipanibhyAmAtmanepadaM na bhavati / gupAvityaukArau gupi gopane ityasya nivRttyartha: / ' gupaNa bhAsArthaH, gupac vyAkulatve / ityanayostu dhUpasAhacaryAnni saH / nanu dhUpazcurAdirapyasti ? aNijanta viccha sAhacaryAt bhvAdereva dhUpasya grahaNam / nanu vicchirapi bhAsArthaM curAdistatkathaM tena sAhacaryam ? satyaM tasyANijantAbhyAM paNi nibhyAM sAhacaryAnnirAsaH gupAvityokAro yaGlu nivRttyarthazca / nanu yaGpratyayasya prAptireva nAsti, Ayapratyaye'nekasvaratvAt tatkathaM yaGlu.nivRttyarthaMzceti kathyate ? azavviSaye " azabi te vA" | 3 | 4 | 3 | iti vikalpitasyA''yasya prathamaM yaGi "prakRtigrahaNe yalubantAnAmapi grahaNam" iti nyAyAtprAptiH / paNAyati = vyavaharati stauti cetyarthaH // 1 // kamerNiGa | 3|4|2| kameH svArthe NiG stAt / kAmayate // 2 // NakAro vRddhayarthaH, GakAra AtmanepadArthaH / NiGo GitkaraNena 'prakRtigrahaNe svArthikapratyayAntAmapi grahaNamiti nyAyasyAnityatA jJApyate / anityatAjJApanaphalaM tu paNAyatItyAdI paNdhAtvAderiditvepi nAtmanepadam ||2|| RteGayaH | 3 | 4 | 3 | Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) RteH svArthe GIyaH syAt / RtIyate // 3 // Rta ghRNAgatisparddhaSu / GakAra AtmanepadArtha: guNAbhAvArthazca / GIyapratyayasyAdantakaraNAt " upAntyasyA0 " | 4|2| 35 | iti hrasvo bhavati | |3|| azavi te vA | 3 | 4|4| gupAdibhyo'zatviSaye te AyAdayo vA syuH / gopAyitA / goptA / kAmayitA / kamitA / RtIyitA / artitA // 4 // gupau rakSaNaM iti bhvAdi: // 4 // guptijo garbhAkSAntau san | 3 | 4|5| gapo garhAyAM tijaH kSAntau vartamAnAt svArthe san syAt / jugutsate titikSate / garbhAkSAntAviti kim ? gopanam tejanam // 5 // akAraH sangrahaNeSu sAmAnyagrahaNArtha:, anyathecchAsana eva grahaNaM syAt / nakAraH "sanyaGazca' |4| 1 | 3 | ityatra vizeSaNArthaH / tititrane-sahate ityarthaH / gopanaM tejanamiti - anayorathantire'pi tyAdayo nAbhidhIyante ityatyAdinA pratyudAhRtam / evamuttasUtradvayepi prAyeNa jJeyam ||5|| kitaH saMzayapratIkAre || 3 |4| 6 | kitaH saMzayapratIkArArthAt svArthe san syAt / vicikitsati me manaH / vyAdhi cikitsati / saMzayapratIkArArtha iti kim ? ketayati // 6 // bicikitsati = saMzete ityarthaH / vyAdhi cikitsati = pratikaro - tItyarthaH / anavadhAraNAtmakaH pratyayaH saMzayaH / pratIkAro du:khahetornirAkaraNam // 6 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) zAndAnmAnbadhAnnizAvArjavavicAravarUpye dIrghazcetaH 3347 // ebhyo yathAsaGkhyaM nizAnAdyarthebhyaH svArthe san syaat| dIrghazcaiSAM dvitve pUrvasyetaH / zIzAMsati, diidaaNsti| mImAMsate / biibhtste| . arthoktiH kim ? arthAntare mAbhUt / nizAnam, avadAnam mAnayati, bAdhayati // 7 // nanu 'dIrghaH' iti sAmAnyoktAvapi sani ita eva dIrghaH syAditi cenna "itaH" ityupAdAnAbhAve sani prathamamevAkArasya dIrghaH syAt / nindito rUpo virUpaH tasya bhAvaH varUpyam / "zoMca takSaNe', 'doMca chedane' nizyatIti nizAnam, avadyatIti avadAnam, ityatrAnaD // 7 // . .. dhAtoH kaNDvAderyak / 3 / 4 / 8 / ebhyo dhAtubhyaH svArthe yak syAt / kaNDyati, vaNDyate / mahIyate / dhAtoriti kim ? kaNDUH // 8 // dvividhA kaNDvAdaya dhAtavo nAmAni ca / nanu yakaH kittvAd dhAtorevAyaM vidhirbhaviSyatIti atra dhAtugrahaNaM vyarthamiti ced satyam dhAtugrahaNattarArthamiha sukhAthaM ca / ayaM bhAvaH-kitaH phalaM "nAmino guNo0 / 4 / 3 / 1 / ityAdi tacca dhAtoreva / "gauNamukhyayo0 iti nyAyAnmukhyo dhAtuH / nAmnopi dhAtoH sakAzAd bhAvAt / "avayave kRtaM liGga samudAyamapi vizinaSTi" iti nyAyena kaNDga ityasya gittvAt yagantasamudAyasyApi gittvAt phalavatyAtmanepada phalavattvAbhAve tu prsmaipdm||8|| vyajanAderekasvarAd bhRzAbhIkSaNye yaGvA / 3 / 4 / 6 / guNakriyANAmadhizrayaNAdInAM kriyAntarAvyavadhAnena sAkalyena Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 55 ) saMpattiH phalAtireko vA bhRzatvaM, pradhAnakriyAyA vikledAdeH kriyaantraavyvdhaanenaavRttiraabhiikssnnyN| tadviziSTArthavRtterdhAtorvya janAderekasvarAd yaG vA syAt / pApacyate / vyaJjanAderiti kim ? lunIhi lunIhItyevAyaM lunAtItyAdi yathA syAt // 6 // kriyAntarAvyavadhAnena-virodhimimagamanAdibhiravirodhibhistUcchavAsAdibhirbhavatyeva / sAkalyena saMpattiH-sAmastyena DhaukanamityarthaH / phalAtireko vA-phalasamAptAvapi kriyaanuprtiH| pradhAna kriyAyAHpacau vilkedaH pradhAnakriyA tAM kazcitsamApya kriyAntarAmanArabhya punastAmeva kriyAmArabhate, tasyAH punarpunarbhAva AbhIkSapyam bhRzaM punarpunarvA pacati-pApacyate / lunIhi-vAgrahaNAd "bhRzA''bhIkSNye" / 5 / 4 / 22 / iti paJcamI bhavatyeva / lunIhItyatra bhRzAbhIkSye dvivacanam / nanu bhazAbhIkSNye yaGapi vidhIyate na tu tatra dvivacanam iha tu dvivacanamityatra ko heturiti cetsatyaM yaG svayameva bhRzAbhIkSNye dyota tu samarthaH iti tadabhivyaktaye dvirvacanaM nApekSate / hisvAdayastu dvivacanamapekSante iti "bhRzA''bhIkSNye." 7 / 4 / 74 / iti dvivcnm| 'AbhIkSNyayaGantasyAbhIkSNye hirvacanaM na bhavati uktArthatvAt / yadAtu bhRzArthayaGantAdAbhIkSNyavivakSA tadA dvirvacanaM bhavatyeva pApacyate pApacyate iti / na ca paJcamI "bhRzAbhIkSNye0" / 5 / 4 / 42 / iti vidhAnasAmarthyAt eva bhaviSyatIti etadarthaM vAgrahaNamanarthakamiti vAcyaM svarAdyaneka svarebhyaH tasyAzcaritArthatvAt / nanu yadA pacati pacanaviziSTo bhazArtho dhAtvarthastadA vAkyArthamapi vAgrahaNaM tarhi vAkyamapi kathaM nodAhRtam ? satyam yadA pacatinA pAka: bhRzazabdena tu bhazArthastadA vAkyaM siddhamiti vAkyamapi nodAhRtam pAkSikaprApterapradhAnatvAt // 6 // atisUtrimUtrisUcyazUrgoH / 3 / 4 / 10 / bhRzaM punapunarvA'ti--aTATyate / R prApaNe ca' Rk gato iti, Rcchati tAbhyAM yaGantAdArAryate / "kyayaGA." 4 / 3 / 10 iti guNe "ayi ra:" 4 / 1 / 6 / yavarjanAd ro dvitvam / sUtraN-sosUtryate, mUtraN-momUtryate, sUcaN-sosUcyate / aznute, aznAti tasmAdyaGantAt azAzyate / uunnugk-prornnonuuyte| aTyartyazAmavyaJjanAditvAt sUtri Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUtrisUcInAmanesvaratvAt va urNoteravyaJjanAdyanekasvaratatpUrveNAprApte vacanam / yaGo'dantatve aTATyate arAryate ityatra phalaM dRzyam // 10 // gatyarthAtkuTile / 34 / 11 / vyaJjanAderekasvarAd gatyarthAtkuTileevArthe vartamAnAd dhAtorya syAt / cakramyate / kuTila iti kim ? bhRzaM kAmati // 11 // ekkAreNa bhazAbhIkSNyayoryaGo niSedhaH / kuTilaM kAmati-caGkazyate / "murato'nunAsikasya" / 4 / 1 / 51 / "tau mumau vyaJjane0 / 1 / 3 / 14 / takrakauDinyanyAyena bhUzAbhIkSNyayoniSedhArtha vacanam / ayaM bhAva:--. deyasmai sa takradeyaH sa cAsau kauDinyazca takrakauDinyaH, ma.yUkhyaMsakAditvAdeyazabdalopaH sa eva nyAyo dRSTAntaH / sarvebhyo brAhmaNebhyo dadhi deyam tatraM kauDinyAya / tatra brAhmaNeSu sAmAnyena kauDinyopi samAyAtaH iti dadhidAnaM takraM pUrvavAkyena prAptaM parantu paravAkyena vizeSatastasya takrakSana vihitamiti dadhidAnaM bAdhyate / yadyapi dadhidAnottaraM tataH pUrvaM vA takradAnamapi vidhAtuM zakyate eva tathApi viziSya vidhAnasAmarthyAttakrameva na dadhi sAmAnyalakSaNasya vidhevizeSalakSaNo vidhirbAdhako bhavati // 11 / / ga lapasadacarajapajabhadazadaho gye|3|4|12| gRhartheibhya eva ebhyo yaGa syAt / nijegilyate / lolupyate / saasdyte| cnycuuryte| jaJjapyate / jaJjamyate / dandahyate / gardA iti kim ? sAdhu japati / bhRzaM nigirati // 12 // pUrvavadatrApi evakAreNa bhRzAbhIkSNyayoryaDo niSedhaH / gahitaM nigirati-nijegilyate / lolupyate--lupluto chedane lupac vimohane iti vA / caJcUryate-"caraphalAm" 4 / 1053 / "japajabha0" / 4 / 1 / 521. iti murantaH "aDe hi hano" / 4 / 1 / 34 / ityataH pUrvAdityadhikArAt "ti copAntyA0 / 4 / 1 / 54 / iti uH / 'bhvAdernAmino0 // 31 // 36 // iti Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 57 ] dIrghaH / vaMzeH kRtanalopasya nirdezo baGlupyapi nalopArthaH / anyathA 'daMdazIti' ityatra 'lubantaraGgabhyaH iti nyAyAtprathamameba yaGo lupi GitvAbhAvAt nalopo na syAt / gahya iti vacanAt sAdhu japati ityatra bhRzaM punapunarvA=nigirati, kuTilaM caratItyatra na bhavati // 12 // na gRNAzubharucaH / 3 / 4 / 13 // ebhyo yaG na syAt / nindhaM gRNAti / bhRzaM zobhate / bhRzaM rocate // 13 // gRNAtizubhirucibhyaH bhRzAbhIkSNye gRNAtergA'rthe ca yaDa. na bhavati // 13 // bahulaM lup // 3 / 4 / 14 / yaGo lupa bahulaM syAt / bobhUyate / bobhavIti / bahulavacanAt kUcinna bhavati / lolUyA / popUyA // 14 // kvacitpravRttiH, kvacidapravRttiH, kvacidvibhASA kvacidanyadeva / vidhervidhAnaM bahudhA samIkSya, cAturvidhaM bAhulakaM vadanti // 14 // "aci" / 3 / 4 / 15 // yaDoci pare lup syAt / cecyaH / nenyaH // 16 // nityArtha vacanam // 15 // notaH / 3 / 4 / 16 / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) udantAdvihitasya yaGo'pi pare lub na syAt / rokhyaH // 16 // rokhyaH--atra pRthagyogAt bahulamityanenApi na, anyathA 'aci notaH" ityekameva kuryAt // 16 // curAdibhyo Nic / 3 / 4 / 17 / ebhyo dhAtubhyo svArthe Nic syAt / coryti| padayati // 17 // Nico gittvAbhAvena 'IgitaH / 3 / 3 / 105 // iti phalavati / nAtmanepadam / NakAro vRddhayarthaH, NigrahaNeSu sAmAnyagrahaNArthazca / cakAraH .. sAmAnyagrahaNavighAtArthaH / bahuvacanamAkRtigaNArtham / adantaM ca curAdyantargatasukhAdInAM NisaMniyoga eva draSTavyaM tena NijabhAve jagaNitha ityatrAnekasvaratvAdAm na bhavati / aGkaTaleSkayostu phalAbhAvAt sukhAdInAmityucyate / dvitve sati anekasvaratvepi 'sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvidhAtasya' iti pUrvAcAryAnurodhenAdantamadhye pAThaH // 17 / / yujAdernavA / 3 / 4 / 18 // ebhyaH svArthe NijvA syAt / yojayati, yojti| sAhayati, sahati // 18 // curAdyantargato yujAdiH // 18 // bhUGaH prAptau NiG / 3 / 4 / 16 // bhuvaH prAptyarthANNiG vA syAt / bhAvayate / bhavate / prAptAviti kim ? bhavati // 19 // bhAvayate, bhavate--prApnotItyarthaH / bhavatItyevAnyantra, Ni iti Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 .) . AtmanepadArthaH / bhUG iti ukAranirdezaH NiGabhAvepyAtmanepadArthaH / * prAptyabhAve'pi kvacidAtmanepadamiSyate yathA yAcitArazca naH santu, dAtArazca bhavAmahe / AkroSTArazca naH santu, kSantArazca bhavAmahe // . prAptAvapi parasmaipadamityanye, sarvaM bhavati prApnotItyarthaH / avakalkane tu bhAvayatItyeva "bhUN avakalkane' iti curAdipAThAt // 16 // prayokta vyApAre Nig / 3 / 4 / 20 / kurvantaM yaH prayukta tayApAra gacye dhAtoNigvA syAt / kArayati / bhikSA vAsayati / rAjAnamAgamayati / kaMsaM ghAtayati / puSyeNa candraM yojayati / ujjayinyAH prasthitomAhiSmatyAM sUryamudgamayati // 20 // praSaNAdhyeSaNa-nimitta-bhAvAkhyAnAbhinaya-jJAnaprAptibhedairanekadhA bhavati / tatra tiraskArapUrvako vyApAraH SaNam, satkArapUrvakastu adhyeSaNam / kurvantaM prayukta kArayati-atra SaNenAdhyeSaNena vA yathAsaMbhavaM prayoktRtvam / vasantaM prayukta vAsayati, bhikSA vAsayatItyatra nimittabhAve / / rAjAnamAgacantaM prayuGakta rAjAnamAgamayatItyatra AkhyAnena / AkhyAnena hi buddhayArUDhAH zrotRNAM citta vArUDhAH rAjAnaH prayuGaktAH pratIyante / kasaM ghnantaM prayukta kaMsaM ghAtayatItyatrAbhinayena / ayaM naTa: kauzalAtsarasamabhinayati yathA kaMsavadhAyAyameva nArAyaNaM prayukta iti pratipattirbhavati / puSyeNa candra yuJjantaM prayukta puSyeNa candra yojayati, atra kAlajJAnena / ujjayinyAH pradoSe prasthitaH mAhiSmatyAM sUryamudgacchantaM prayukta --mAhiSmatyAM sUrya mudgamayati / atra prASTayA / mahiSA atra santi "naDakumuda0 / 6 / 2 / 74 / iti Diti matau antyalope 'dhuTastRtIyaH / 2 / 1176 / iti prAptasya Datvasya "asiddhaM bahiraGgamantaraGga" ityanena" vyudAsaH / na ca "sya rasya." / 7 / 4 / 110 / ityakAreNa vyavadhAnamiti vAcyaM "ma sandhi0 7 / 4 / 11 / ityasadavidhau sthAnitvaniSedhAt / mahiSmati bhavA bhave'N / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) vAvacanaM pakSe vAkyArthaH / evamagrepi // 20 // tumarhAdicchAyA sannatatsanaH / 3 / 4 / 21 // yodhAturiSeH karmeSiNava ca samAnakartRkaH sa tumarhastasmAdicchAyAmarthe sanvA syAt natvicchAsannantAt / cikIrSati / jigamiSati / jigamiSati / tamardAditi kim / yAnenecchati / bhuktimicchati maitrasya / icchAyAmiti kim / bhokta yAti / cikoSitumicchati / taditi kim / jugupsiSate // 21 // kartumicchati-cikIrSati / nAmino'niT // 4 // 3 // 33 // iti sanaH kivadbhAvaH / gantumicchati-jigamiSati / muktimicchati maitrasya-"zakadhRSa0 / 5 / 4 / 60 / iti . na tum tulyakartR katvAbhAvAt / cikIrSitumicchati-cikIrSaNaM "zakadhRSa0 / 5 / 4 / 60 iti tum / pratItiSatItyAdyarthaM sano'kAro vihitaH / nakAraH sangrahaNeSu vizeSaNArthaH dvitIyAyAH kAmyaH / 3 / 4 / 22 // dvitIyAntAdicchAyAM kAmyo vA syAt / ida-kAmyati / dvitIyAyA iti kim ? iSTaH putraH // 22 // idamicchati idaMkAmyati / kAmyenaiva karmaNa uktatvAd bhAvakoMreva prayogaH / kAmyAMcakAretyAdau sasvarakAmyavidhAnaphalam mRgyam // 2 // amAvyayavAtsyan ca / 3 / 4 / 23 / mAntAvyAm nyasmAd dvitItAntAdicchAyAM kyan kAmyazca Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 61 ) vA syAt / putrIyati, putrakAmyati / amAvyayAditi kim ? idamicchati, svaricchati // 23 // cakAraH kAmyArtho'nyathA mAntAvyayayoH sAvakAzaH sa kyanA bAdhyeta / nakAra: "kyani" / 4 / 3 / 112 / * ityatra vizeSaNArthaH / kakAraH kyagrahaNe sAmAnyagrahaNArthaH / kyanaH sasvaratve kIyAMcakAretyAdI AmsiddhaH // 23 // AdhArAccopamAnAdAcAre / 3 / 4 / 24 / amAvyayAdupamAnAd dvitIyAntAdAdhArAccAcArArthe kyan kA syAt / putrIyati cchAtraM / prAsAdoyati kuTyAm // 24 // putramivAcarati=putrIyati cchAtram / prAsAda ivAcarati vyavaharati kuTayAM prAsAdIyati / upamAnasya nityamupameyAMpekSatvAtsApekSatve'pyasAmarthya na bhavati // 24 // kartuH kvip galabhaklIbahoDAttu Git / 3 / 4 / 25 // kartupamAnAnnAmna AcArArthe kvibvA syaat| galbhaklIbahoDebhyastu sa eva Dit / galbhate / klIbate / hoDate // 25 // azva idAcarati azvati / galbhate ityAdau 'GitvAdAtmanepadaM bhavati / kvibiti pUrvaprasiddhayanuvAdaH tenAsmin svamate kiJcitkArya na bhvti| paramate tu kitaH phalamAcAravipi ahana pnycmsy0|4|1|107| iti dIrgha ka ivAcarati kImati-idamivAcarati idAmati / svamate tu dhAtutvAbhAvAnna dIrdhaH / svamate tu 'kimati, idamati' ityeva / eke tu kartu: / sambandhina upamAnAt dvitIyAntAt vivapkyaGAvicchanti / azvamivAtmAnamAcarati gardabhaH, azvati / tanmatasaMgrahArthaM karturiti SaSThI vyaakhyeyaa| dvitIyAyA iti cAnuvartanIyam // 25 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) kyaG // 3 // 4 // 26 // karupamAnAdAcAra'rthe kyaG vA syAt / haMsAyate // 26 // haMsa ivAcarati hasAyate / kvipakyaDostulyaviSayatvAdasatyutsargApavAdatve paryAyeNa prayogaH tena azvAyate, galbhAyate itypi| kakAra: sAmAnyagrahaNArthaH / GakAra AtmanepadArthaH / ka ivAcarati kAyAMcakre ityatra sasvarasya kyaGaH phalam // 26 // so vA lukca / 3 / 4 / 27 / santAtkartu rupamAnAdAcAreNe kyaGa, vA syAttadantasya ca so . bA luk / payAyate / payasyate // 27 // sa iti AvRtyA paJcamyantaM SaSThyantaM cAbhisambadhyate / paya iva Acarati payAyate payasyate / kyaG siddhaH lugarthaM vacanam / cakAraH lucaH / kyaDa sanniyogArthaH anyathA svatantrau lukkyaGau syAtAm / / 27 / / ojopsarasaH / 3 / 4 / 28 // AbhyAM katurupamAnAbhyAmAcAre vayaGa vA syAt sazca luk / ojAyate / apsarAyate // 28 // ojaHzabdo vRttiviSaye svabhAvAttadvati vartate / ojasvIbAcarati ojAyate / pUrveNa siddhe nityasalopArthaM vacanam / anye tvojaH zabde salopavikalpamicchanti ojAyate, apsarAyate // 28 // cavyarthe bhRzAdeH sto. // 3 // 4 // 26 // bhRzAdeH kartRbhyazcvyarthe kyaG vA syAt yathAsambhavaM stoluMkca / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63 ) bhRzAyate / unmanAyate / vehAyate / kartu rityeva / abhRzambhRzamkaroti / vyartha iti kim ? bhRzo bhavati // 26 // cvyarthe ityanena lakSaNayA bhavatyarthaviziSTaM prAgatattvaMmucyate, karotistu kartu rityanena vyudastaH / ayaM bhAta:-karotyarthaviziSTa prAgatattve bhRzAdInAM kartRtvaM na sambhavati apitu karmatvameva / abhRzo bhRzo bhavati bhRzAyate / bhavatyarthe vidhAnAcca kyaGantasya kriyArthatvam, bhavatyarthazabdAprayogazca / bhavatyarthaviziSTe cvyarthe kyaG vihitaH, cvistu tadyogamAtre'ta eva ccyiogakarotibhavatyoH prayogo bhavati / anuktArthatvAd kriyArthatvAbhAvAd dhAtutvaM ca na bhavati // 26 // DAcalohitAdibhyaH pit / 3 / 4 / 30 / .. DAjantebhyo lohitAdibhyazca kartRbhyazccyarthe kvaG bit syAt / paTapaTAyati paTapaTAyate / lohitAyAti / lohitaayte| katu rityeva 3 eTapaTA paTapaTA karoti / ccyartha ityeva lohito bhavati // 30 // apaTat paTat bhavati-paTapaTAyatiH paTapaTAyate / "kyaSoM,navA" / 3 / 3 / 43 iti vikalpenAtmanepadam / nanu bhavatyarthaviziSTe cvyarthe kyale vihitaH iti kyaSA bhavatyarthasyoktatvAt tadabhAve 'nimittAbhAve "naimittikasyApyabhAvaH" iti nyAyAt DAco'pi nivRttiH syAditi vAcyaM DAjantAtyavidhAnasAmarthyAt kRbhvastibhiriva kyApi yoge DAca na nivartate / alohito lohito bhavati-lohitAyati, lohitAyate lohita, jihma, zyAma, dhUma, carman, harSa, garva, sukha, dukha, mULa, nidrA, kRpA, karuNA / bahuvacanamAkRtigaNArtham / dhUmAdInAM svatantrArthavRttInAM prakRtivikArabhAvApravIteH cvyartho nAstIti adhUmavAn dhUmavAn bhavatIti tadvadvRttibhyaH pratyayo bhavati // 30 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSTakakSakRcchasatragahanamya pApe kramaNe // 3 // 4 // 31 // ebhyazcaturthyantammaH pApavRttibhyaH kramaNe'rthe kyaGa syAt / kaSTAyate, kakSAyate, kRcchAyate, satrAyate, ghnaayte| caturthIti kim ? ripuH kaSTaM kAmati / pApa iti kim ? kaSTAya tapase krAmati // 31 // .... caturdhantebhya iti idaM nirdezAdeva labdham / kaSTAya pApabhUtAya karmaNe kAmati-kaSTAyate / kaSTAya tapase kAmati-pApamanArjavAcAraH sa iha nAstIti na bhavati, atha yatheha pApaM nAsti tathA krAmaNamapi pAdavikSepo nAstIti dvayaGgavaikalyamiti na ca vAcyamatra kramaNaM na pAdavikSepaH kintu pravRttimAtramiti na dvayaGgavaikalyam // 31 // romanthAvyApyAduccarvaNa / 3 / 4 / 32 / abhyavahRtaM dravyaM romanthaH, udgIrya carvaNamuccarvaNamasminnatheM romAnthAtkarmaNaH kyaGa vA syAt / romanthAyate. gauH / uccarvaNa itiM kim ? koTo romanthaM vartayati // 32 // , abhyavahRtaM dravyaM romanthaH / udvIrya carvaNamuccavarNam / romanthamuccarvayatIti-romanthAyate gauH / udgIrya cavaMyatItyarthaH / carvayatItyasya bahulametannidarzanamiti curAditvam / kITo romanthaM vartayati--udvIrya bahistpakta pRSThAntena nirgataM vA dravyaM guTikAM karototyarthaH // 32 // phenomabASpadhUmAdudvamane // 3 // 4 // 33 // ebhyaH karmabhyaH udvamane'rthe kyaG vA syAt / phenaaytte| USmAyate / bASpAyate / dhuumaayte||33|| . phenamudvamati-phenAyate evaM uSmAyate ityAdi // 33 // .. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) sukhAderanubhave // 3 // 4 // 34 // sAkSAtkAre'rthe sukhAdeH karmaNaH kyaG vA syAt / sukhAyate / duHkhAyate // 34 // ___ sAkSAtkAro'nubhavaH / sukhamanubhavati--sukhAyate / duHkhamanubhavati-duHkhAyate // 34 // - . zabdAdeH kRtau vA // 3 // 4 // 35 // ebhyaH karmabhyaH kRtAvarthe kyaG vA syAt / zabdAyate / vairAyate pakSe Nic / zabdayati / vairAyati // 35 // NijapavAdaH / zabdaM karoti--zabdAyate, vairaM kroti-vairaayte| vAzabdo vyavasthitavibhASArthaH tena yathAdarzanaM Nijapi bhavati-zabdayati vairayati / vAdhikArastu vAkyArthaH / vyasthitaM prayogArUDha vidhipratiSedhAdikArya vizeSeNa bhASate sA vyavasthitavibhASA // 35 // tapasaH kyan / 3 / 4 / 36 / asmAtkarmaNaH kRtAvarthe kyan vA syAt / tapasyati // 36 // tapaH karoti-tapasyati // 36 // namo varivazcitrako'rcAsevAzcarye / 3 / 4 / 37 / ebhyaH karmabhyo yathAsaMkhyamarcAdiSvartheSu kyanvA syAt / nmsyti| varivasyati / citrIyate // 37 // devebhyo namaH karoti-namasyati devAn / gurUNAM varivaH sevAM Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / (. 66 ) karotIti--varivasyati gurUn / vRNIte 'svarebhyaH' // 306 uNAdi0 // iti ipratyaye variH sevakastatra vasatIti vici varivaH / citraM karoticitrIyate / kAraH AtmanepadArtha 'avayave kRtaM liGga samudAyamapi vizinaSTi iti nyAyAta / arcAdyarthAbhAve tu na bhavati namaH karoti, virava: karoti namovarivaHzabdamuccArayatItyarthaH / nanu namasyati devAnityatra namaHzabdayogAta zaktArtha0' / 2 / 2178 // iti caturthI kathaM na bhavatIti cetsatyam namasyatItyasyaikadezo namaHzabda iti "arthavadgrahaNe nAnarthakasya' iti nyAyAt 'upapadavibhakta : kArakavibhaktirbalIyasI' iti nyAyAdvA na bhavati // 37 // aGgAnirasane giG / 3 / 4 / 38 / aGgavAcinaH karmaNo nirasane'rthe NiG vA syAt / hasyate, paadyte||3|| hastI nirasyati hastayate evaM pAdayate / GakAra. AtmanepadArthaH / nirasanAbhAve tu hastaM karoti hastayatItyAdau NijapavAdasya Nio'bhAvAd Nij bhavatyeva // 3 // pucchAdutparivyasane / 3 / 4 / 36 / pucchAtkarmaNa udasane paryasane vyasane'sane cArthe NiGa vA syAt / utpucchyate / pripucchyte| vipucyate / pucchyte|| puccham udasyati upucchyate, paryasyate paripucchyate, vyasyati vipucchayate, asyati=pucchAyate // 36 // bhaannddaatsmaacitau|3|4||40|| bhANDAtkarmaNaH samAdhitAva liG vA syAt / sambhANDayate / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 67 ) .... Anarcelona pribhaannddyte| samAcitiH samAcayanaM sA samA pariNA ca dyotyate / bhANDAni samAcinoti sambhANDayate / evaM paribhANDayate // 40 // cIvarAtparidhAnArjane // 3 // 4 // 41 // asmAkarmaNaH paridhAne'rjane cArge piGa vA syAt / priciivryte| saMcIvarayate // 41 // . cIvaraM paridhatte =paricIvarayate / samAcchAdanamapi pridhaanm| cIvaraM samAcchAdayatisaMcIkrayate / cIbaramarjayati-cIvarayate ... // 41 // .. gijbahulaM nAmnaH kRgAdiSu / 3 / 4 / 42 // kRgAdInAM dhAtUnAmarthe nAmno NibahulaM syAt / muNDaM karotimuNDayati cchAtram / paTumAcaSTe paTayati / vRkSa ropayati-vRkSayati / kRtaM gRhnAti-kRtayati // 42 // bahulagrahaNaM prayogAnusaraNArtham, tena yasmAnnAmno yadvibhakyantAdyasmin dhAtvarthe dRzyate tasmAttadvibhaktyantAttaddhAtvarthe eva bhavatIti niyamo labhyate / nanuHtapaH karoti tapasyatItyAdivat karmaNo vRttAvantarbhUtasvAnmuNDirakarmakaH prAptanotIti cenmaivaM sAmAnyakarmAntarbhUtaM vizeSakarmaNA tu sakarmakaH eva muNDayati cchAtram / "tyantyasvarAdeH / 7 / 4 / 43 / ityantyasvarAderluk // 42 // vRtAdbhujitannivRttyoH / 3 / 4 / 43 // vrataM zAstravihito niyamaH, vratAd bhujyarthAntanivRttyarthAcca kRgA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) diSvartheSu NijbahulaM syAt / payo vratayati / sAvadyAnnaM vratayati // 43 // paya eva mayA bhoktavyamiti vrataM karoti gRha NAti vA payo vratayati / sAvadyAnmaM mayA na bhoktavyamiti vrataM karoti gRha ni vA-sAvadyAnnaM vratayati / arthaniyamArtha aarmbhH| yadi vahulagrahaNasya prayogAnusaraNArthatvAtu arthaniyamo bhaviSyatItyucyate tadA tatprapaJcArtho'yam / / 4 / / satyArthavedasyAH / 3 / 4 / 44 // eSAM Nicsanniyoge AH syAt / satyApayati / arthaapyti| vedApayati // 44 // satyamAcaSTe karoti vA satyASayati evamarthApayati, vedApayati / "yena nAprApte." iti nyAyena akArasyA''kAravidhAnasAmarthyAt "nyantyasvarAdeH" / 7 / 4 / 43 // ityAllug na bhavati // 44 // . zvetAzvAzvata ragAloDitAharakasyAzvataretakalaka / 3 / 4 / 45 // eSAM Nijyoge yathAsaGa syamazvAdeH zabdasya luk syAt / zvetayati / azvayati / gAloDayati / Ahvarayati // 45 // - lugathaM vacanaM Nic tu sarvatra pUrveNa siddha eva / zvetAzvamA caSTe karoti vA zvetAzvenAtikAmatIti vA zvetayati evamazvayati / .-- gAloDitamAcaSTe karoti vA gAloDayati evamAhvarayati / zyetayatItyAdivanena sasvarANAmevAzvAdInAM luk, na tu "trayantyasvarAdeH" / 7 / 4 / 43 / ityanenAntyalope sati vizeSavidhAnAt / "sakRtbAdhita." iti nyAyAt / azvAdilopAtpazcAdapi trayantyasvarAdeH" 7 / 4 / 43 // ityantyasvarAderna luk / zvetayatItyAdiSu antyasvarAdeopepi na kiJcid vinazyati / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " ( 66 ) gAlosyatItyatra tu anena italope "vayantyasvarAdeH " 7|4|43| ityoDalope sati gAlayatItyaniSTaM rUpaM syAtH / gAH indriyANi AloDayate pramAdyate'nena sa gAloDaH unmAda roga:, sUkhanA, cittavibhramo vA / gAloDa: saMjAto'sya itac / guNaratnAvRtte rArambhe'smin sUtre zvetAzvenAtikAmati zvetayatoti darzitaM tava zabdazaktisvAbhAvyAt atizabdaprayogaM vinApi tadarthapratItiH // 45 // dhAtoranekasvarAdAmparokSAyAH kRbhvasti- cAnutadantam |3|4|46 / aneka svarAddhAtoH parasyAH parIkSAyAH sthAne Am syAt AmantAcca pare kRbhvastayaH parokSAntA anu pazcAdantaraM prayujyante / cakAsAJcakAra / cakAsAmbabhUva / cakAsAmAsa / anekasvarAditi kim ? papAca / anu viparyAsavyavahiti nivRttyarthaH / tena arrakAsAm / IhA caitrazcakra e ityAdi na syAt // 46 // dhAtoranekasvaratvaM dvidhA svAbhAvikaM parokSAhetukaM ca / tatra Adya cakAsAMcakAretyAdAvAm bhavati dvitIye tu papAcetyAdau na bhavati / sUtre tu sAmAnyena yadanekasvarAdityukta N tat "sannipAtakSaNo0" iti nyAyaM sUcayati / papAcetyAdau NavarUpAM parokSAM nimittIkRtya jAtamanekasvaratvaM dvidhAtaM na karotIti / " nAnubandhakRtA0 " iti nyAyAt DupacaS pAke ityanubandhakRtamapyanekasvaratvaM na bhavati / cakAsAmAsetyatrAsterbhUnaM bhavati vidhAnabalAt ||46 || dayAyAskAsaH 3 | 4|47 / ebhyo dhAtubhyaH parasyAH parokSAyA Am syAt / AmantAcca pare kRbhvastayaH parokSAntA anuprayujyante / dayAJcakre / dayAmba Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) bhUva / dayAmAsa / palAyAJcake / AsAJcakre / kAmAzcakre / // 47 // dayi dAnagatihiMsAdahaneSu ca // 47 // gurunAmyAderanRcchroH 3 / 4 // 48 // guru myAdiryasya tasmAddhAtoH Rccha vAtparasyAH parokSAyA Am syAt AmantAcca pare kRzvastayaH parokSAntA anuprayujyante / IhAJcake / IhAmbabhUva / IhAmAsa / guviti kim ? iyess| nAmIti ? Anarca / Adoti kim ? ninAya / anancha !riti kim ? Anarcha / proNunAva // 48 // . gurugrahaNaM nAmino vizeSaNaM na dhAtoH, dhAtuvizeSaNe hi iyeSa ityatrApi syAt / RcchpratiSedhAt saMyoge pare pUrvo gururiti vijJAyate / ISatuH, ISuH ityatra 'sannipAtalakSaNoM vidhiranimittaM. tadvighAtasya' iti nyAyAnna bhavati / IDastu "Adyantavadekasmit" iti nyAyAt ayAMcakre iti bhavatyeva / upasargasya tu kriyAvizeSakatvAdvyavadhAyakatvAbhAvAt "ukSAM pracakraHnagarasya mArgAn" ityAdi bhavatyeva // 48 // jAna SasamindhernavA 3 / 4 / 46 egyo dhAtuzyaH parasyAH parokSAyAH Ama vA syAt AmantAca pare kRzvastayaH parokSAntA anuprayujyante / jAgarAJcake / jAgarAmbabhUva / jAgarAmAsa / jjaagaar| uSAJcakAra / uvoSa / samindhAJcakne / samIdhe // 46 // uvoSa-"pUrvasyAsve0 / 4 / 1137 / ityuvAdezaH / sopasargAdindherAm na Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) bhavatyeveti kazcit / anye tu parokSAyAmindherAmantasyaiva prayoga ityAhuH / * samo'nyatrApi indherAmvikalpa ityanyaH // 46 // bhIhI hostitvat // 3 // 4 // 50 // ebhyaH parasyAH parokSAthA Ama vA syAt sa ca tivvat AmantAcca pare kRzvastayaH parokSAntA anu pryujynte| bibhayAJcakAra / bibhayAmbabhUva / bibhayAmAsa / vibhAya / jilayA'cakAra / jihrAya / bibharAJcakAra / babhAra / juhavA cakAra / juhAva // 50 // tibbadbhAvAdvitvamitvaM ca // 50 // vetteH kit // 3 // 4 // 51 // vettaiH parasyA parokSAyA Ama kivA syAt AmantAcca kRzvastayaH parokSAntA anu prayujyante / vidAJcakAra / viveda // 51 // tinirdezo 'vidaka jJAne' ityAdAdikaparigrahArthaH / vetteH parasyAH parokSAyA AmAdezo vA bhavati sa ca kit / vetteraviditi kRte indhyasaMyogAtparokSA kidvadityAmaH syAnivadbhAvena kittve siddhapi kittvavidhAnamAmaH parokSAvadbhAvanivRttijJApanArtham, tena parokSAvadbhAvena hi kitvadvivacanAdikaM na bhavati / vidAMcakAra-kittvAd guNo na bhavati / tinnirdezo yaGlunivRttyarthazca / tena yaGlupi vevedAMcakAreti siddham, "dhAtoraneka0" / 3 / 4 / 46 / ityAmi nA'nena vikalpaH // 56 / / paJcamyAH kRg // 3 // 4 // 52 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72 ) vettaH parasyAH paJcamyAH kidAmvA syAt AmantAcca paraH paJcamyantaH kRganuprayujyate / vidAGkarotu / vettu // 52 // kRggrahaNaM bhavastivyudAsArtham / bhvastisambandha eba kRganUdyate, tena kRgaTa . ityasya na grahaNam // 52 // sijadyatanyAm // 3 // 4 // 53 // adyantayAM parasyAM dhAto paraH sic nityaM syAt / aneSIt // 53 // AmnivRttau tatsambaddhaM veti nivRttam / sij ityatra "cajaH kagam / / 2 / 1 / 86 / iti kRte kittvAzaGkA syAt / ikAracakArau vizeSaNArthoM= anyathA sici0 4 / 3 / 44 / ityAdI siriti kRte vartamAnA-si-pratyaye sa iti ca kRte sakArAdimA prasaGgaH syAt / anaiSIta="sici parasmai." / 4 / 3 / 44 / iti vRddhi: "saH sijste0"|4|3|65|| iti parAdirIt // 53 // . spRzamRzakRSatapadRpo vA / / 4 / 54 // ebhyo'dyatanyA sij vA syAt / asprAkSIt / aspArSIt / aspRkSat / amrAkSIt / amAjhet / amRkSat / anAkSIt / AkArSIt / akRkSat / avApsIt / aptAset / atRpat / adrApsIt / adArsIt / adRpat // 54 // spRzaMt saMsparza, mRzaMt Amarzane, kRSIt vilekhane, tRpauSa prIptau, dRpauca harSamohanayoH / tRpadapoH puSyAditvAd 'ladiya tAdipuSyAdeH parasmai / / 3 / 4 / 64 / ityaGi zeSANAM tUttareNa saki prApte vacanam / athayayAya maDi saki ca prApte vidhIyamAnastayorbAdhako bhavati tathA nico'pi bAdhakaH prApnoti asminnapi prApne'sya vidhIyamAnatvAditi cenmevaM pUrve'pavAdA anantarAnvidhInbAdhante nottarAn' iti nyAyAt // 54 // haziTo nAmyupAntyAdadRzo'niTaH sak // 3 // 4 // 55 // haziDantAnnAmyupAntyAdadRzo'niTo'dyatanyAM sak syAt / adhukSat / aviksst| haziTa iti kim abhaitsIt / nAmyupAntyA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73 ) diti kim ? adhAkSIt / adRza iti kim ? adrAkSIt / aniTa iti kim ? akoSIt // 55 // sici prApte'sya vidhAnAt sico'pavAdaH / duha-vizdhAtubhyAM adhukSata avikSat / akoSot="iTa Iti" / / 3 / 71 / iti sijlopaH // 55 // shlissH|3|4|56| zliSo'niTo'dyatanyAM sak syAt / AzlikSatkanyA maitraH / aniTa ityeva-azleSIt // 56 // puSyAditvAdaGi prApte vacanam pUrve'pavAdA anantarAnvidhInbAdhante nottarAn ityaGaH eva bAdhako'yaM na tu tricaH / azleSIt =adhAkSIdityarthaH / aniTa iti vacanAt zliSa dAhe ityasmAtseTo na bhavati // 56 // nAsatvAzleSe / 3 / 4 / 57 / zliSo'prANyAzleSArthAtsana stAt : upAzliSajatu ca kALaM ca / asatvAzleSa iti kim / vyatyazilakSanta mithunAni // 57 // natvanantarasya vidhiH pratiSedho veti nyAyAt anantarasya sako aGabAdhakatvAt parasmaipadaviSayasyaiva pratiSedhaH prApnoti na tu kriyAvyatihAre kartaryAtmanepade pravartamAnasya 'haziTa0 / 3 / 4 / 55 // ityasyeti cetsatyam pRthagyogAt 'haziTo0 / 3 / 4 / 55 // ityanenApi prAptasya niSedho'nyathA 'zliSo'sattvAzleSe' ityekamevaM yogaM kuryAt / vyatyazlikSanta-' svare'taH / 4 / 3 / 75 / iti sako'kAralopasya paramapyAdezaM prati pUrvasmAtparo vidhiH prAvidhirityAzrayaNAt "svarasya pre0.7|4|110| iti syAnivadbhAvAt 'anato'ntodAtmane' / 4 / 2 / 114 / ityanenAdAdezo na bhavati // 57 // mizrinu surukamaH kartari GaH / 3 / 4 / 58 // jyantAcchyAdibhyazca karttayaMdyatanyAM GaH syAt / acIkarat / azizriyat / adudra vat / asuna bat / acakamat / karlaroti kim akArayiSAtAM kaTau maitreNa / / 58 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 74 ) GakArI GitkAyArthaH / acIkarat - " asamAnalope 0" | 4|1|63 | iti sanvadbhAva:, 'sanyasya'|4|1|56 | sUtreNa sanIkAraH tathAvApi 'laghodagho0 |4|1|64 iti dIrghaH / kamigrahaNam "azavi te vA" | 3 | 4|4| iti yadA NiG nAsti tadArthavat / akArayiSAtAm -- kaTau kriyate maitreNa / maitreNa kriyamANo tau caitreNa prayujyete sma, yadvA maitraH kaTau karoti, tasyaivaM vivakSA nAhaM karomi api tu kriyete kaTau svayameva / to kriyamANI kaTI caitreNa prAyukSAtAm / / 58 / / -zvervA | 3|4|56 / AbhyAM kartaryadyanyAM GIrvA syAt / adadhat / adhAt / azizviyat / azvat / kartarityeva-adhiSAtAM gAvau vatsena // 56 // 1 adadhat = "iDetpusi cAto luk | 4 | 3 |64 | ityAlluk / adhAt = atra "Tve- prA0 |4| 3 |67 | iti vikalpena sijlup iniSedhazca / pakSe adhAsIdityapi, yamirami0 |4|4|86 / itIT santazca / azvat = "Rdicchvi0 / 3 / 4 / 65 ityaG 'zvayatsU0' | 4 | 3 | 103 / iti zvAdezaH / adhiSAtAm - izca sthAda:' | 4|3|41 | iti sicaH kivadbhAvaH, AtaH izcaH ||5|| zAstyasuvakti khyAteraG | 3 | 4|60| ebhyaH kartaryadyatanyAmaG syAt / aziSat / upAsthat / avocat / Akhyat / kartarItyeva azAsiSAtAM ziSyau guruNA // 60 // asyateH puSpAdityAt aGi siddhe "kriyAJyatihAre0 | 3 | 3|23| ityAtmanepadArthaM vacanam / nanvAtmanepadayoranenaiva sidhyati kiM puSyAdipAThena ? satyam asya puSyAdipATho 'dvirbaddha' subaddha N bhavatIti jJApanArthaH tenAsmAdaGo'vyabhicAraH / anyeSAM tu kvacid vyabhicAro'pi tena 'bhagavanmA ko'pItyAdi bAlarAmAyaNoktaM siddham / tinirdezo yaGlubnivRttyarthaH / aziSad = 'zAsUk anuziSTI "isAsaH zAso0 " | 4|4|108 / ityAsa is / apAsthat = 'zvayatsU0 | 4 | 3 | 103 iti asU ityatrokAropAnAt asUc kSepaNe iti gRhyate / brU gAdezaH vac / cakSAdezaH khyAMg // 60 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 75 ) sartyattervA // 3 // 4 // 61 // AbhyAM kartaryadyatanyAmaG vA syAt / asarat / asArSIt / Arat ArSIt // 61 // R: adAdibhvAdirvA / sarteH kartaryAtmanepadaM na dRzyate "kriyAvtatihAre / / 3 / 3 / 23 / ityatra gatyarthavarjanAt / "sarve gatyarthAH jJAnArthAH" iti jJAnArthasyApi neSyate / tinirdezo yaGlunnivRttyarthaH // 61 // havAlisicaH // 3 // 4 // 6 // ebhyaH kartaryadyatanyAmaGa syAt / Ahvat, alipat / asicat // 62 // vag spardhAzabdayoH // 62 // vAtmane / 3 / 4 / 63 / ha. vAdeH kartaryadyatanyAmAtmanepade vA'Ga syAt / Ahvata / AhvAsta / alipta / alipta / asicata / asikta // 63 // AhvatasparddhApUrvake AkAraNe ":hvHspddh|3|3|56| ityanenAtmanepadam / ' sAmAnyAkaraNe 'IgitaH' |3|3|65itynenaatmnepdm // 63 // . ludiya tAdipuSyAdeH parasmai / 3 / 4 / 64 / ludito dyutAdeH puSyAdezca kartaryadyatanyAM parasmaipade'Ga syAt / agamat / adyu tat / arucat / apuSat / aucat / parasmaipada iti kim ? sasagasta // 64 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) puSyeti zyanirdezAt poSatipuSNAtibhyAM na bhavati / dyutAdayaH bhvAdigaNAntargatAH dhAtavaH / puSyAdayaH divAdigaNAntargatAH // 64 // RdichvastambhU-maca-glu ca-ca-gla ca glu uca-jo vA // 3 // 4 // 6 // RditaH zvyAdezca kartaryadyatanyAM parasmaipade'Ga vA syAt / arudhat / arautsIt / azvata / azvayIt / astabhat astambhIta / .. anucat / amrocIt / amlucat / amlociit| agrucat / ayoti / lucat / aglocot / aglucat / aluJcIt / ajarat / ajArIt // 65 // rudhU pI AvaraNe TvozvigativRddhayoH (yajAdiH)stambhU sautro dhAtuH / mracU glucU gluJcU patau / acU gluJcU steye / glucUgluJcorekataropAdAne'pi rUpatrayaM sidhyati arthabhedAttu dvayopAdAnam / ja z kyohAnau jU e jarapietadvayamapyatra grAhyam // 65 // jica te padastalukca // 3 // 4 // 66 // padhateH kartaryadyatanyAste pare bhica syAtannimittatasya ca luk / udapAdi / ta iti kim ? udapatsAtAm // 66 // (padiMca gatau) paderAtmanepaditvAt ta itiAtmanepadaprathamatrikavacanaM gRhyate na parasnaipadamadhyamatrikabahuvacanam evamuttaratra / prakAra: 'Niti' / 4 / 3 / 50 iti vRddhayartha : // 66 // dIpajanabudhipUritAyipyAyo vA / 3 / 4 / 6 / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 77 ) . ebhyaH kartaryadyatanyAste pare bhijvA syAttalukca / adIpi / adIpiSTa / ajani / ajaniSTa / abodhi // 67 // dIpaici dIptau, janaici prAdurbhAve / ajani-'na janabadhaH" / 4 / 3 / 54 / iti vRddhayabhAvaH / budhiMca jJAne ikAro devAdikasyAtmanepadinaH parigrahArthaH tena budha ga abodhiSTa ityatra na bhavati / puraici ApyAyane, tAyaGa santAnapAlanayoH, ApyAyai vRddhau // 67 // bhAvakarmaNoH 3 // 4 // 6 // sarvasmAddhAtorbhAvakarmabihite'dyatanyAste jic syAttalukca Asi tvyaa| akAri kaTaH // 6 // Asika upavezane adAdiH // 18 // svaragrahadRzahanbhyaH syasijAzIHzvastayAM jiDa vA - / 3 / 4 / 66 . svarAntAd grahAdezca vihitAsu bhAvakarmajAsu syasijAzIHzvastanISu jiDa vA syAt / dAyiSyate / daasyte| adAyiSAtAm / adiSAtAm / dAyiSoSTa / dAsISTa / dAyitA / daataa| grahISyate / agrAhiSAtAm / agrahISAtAm / grAhiSISTa / grahISoSTa / grAhitA / grahItA / daziSyate / drakSyate / aziSAtAm / adRkSAtAm / darziSISTa / dRkSISTa / dshitaa| draSTA / ghAniSyate / hnissyte| aghAniSAtAm / avadhiSAtAm / ghAniSISTa / vadhiSISTa / ghAnitA / hantA // 69 / prakRtipratyayayorvacanavaiSamyAnna yathAsaGkhayam / dAyiSyate="AtaH ai:0 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) / 4 / 3 / 53 // ityAta aikAraH / grahISyate 'gRhNo'tharokSAyAM dIrghaH' / 4 / 4 / 34 / iti dIrghaH / drakSyate--'yaja-saja0 / 2 / 1187) itizasya SakAraH / SaDhoH kssi"|2|1162|| iti Sasya kaH, 'nAmyantasthA'0 // 2 // 3 // 15 // iti sasya SakAraH / "aH sajizo0 // 4 / 4 / 111 // iti / ahakSAtAma, dRkSoSTa'sijAziSA0' / 4 / 3 / 35 // iti sijAziSoH kivadbhAvaH dhAniSyate-'triNavi ghan' / 4 / 3 / 100 / iti dhanAdezaH / haniSyate "hanRtaH syasya' / 4 / 4 / 64 / itIT / avadhiSAtAm-'adyatanyAM vA tvAtmane / 4 / 4 / 22 / iti vadha iti sasvara Adeza: 'ataH' / 4 / 3 / 82 // iti vdhsyaantysvrlopH| 'sthAnivadbhAvenAnusvArettve'pyanekasvaratvAt ekasvarAda0 / 4 / 4 / 56 / iti neniSedhaH / vadhAdezavikalpapakSe ahasAtAmiti bhavati atra 'hanaH sic' / 4 // 3 // 38 // iti sic kidvad 'yamirami0" / 4 / 2 // 55 // iti nlopH|.. vadhISISTha-'hano vadhaH / 4 / 4 / 21 / iti vadhA dezaH // 68 / / kyaH ziti / 3 / 470 // sarvasmAddhAtorbhAvakarmavihite ziti kyaH syAt / zayyate / tvyaa| kriyate kaTaH / zitIti kim / babhUte // 70 // zayyate-"kiti yi zay / 4 / 3 / 105 // sUtreNa zay AdezaH / kriyate-riH zakyAzIrye / 4 / 3 / 110 // iti kArasya sthAne ri: / babhUva-bhU parokSAyA e, dvitvam 'bhUsvaporadutau / 4 / 170 / ityabhyAse'kAraH 'dhAtorivarNo0 / 2 / 1 / 50 / ityanenovAdezaH 'bhuvo vaH parokSA0 / 4 / 2 / 43 // ityanena UkAra: // 70 // kataryanadbhyaH zava / 3 / 4 / 71 // adAdivarjAddhAtoH kartari vihite ziti zak syAt / bhavati / kartageti kim / pacyate / anabhya iti kim ? atti // 71 // . zakAravakArau zidvitkAryAthI / ekasmAd bahuvacanAnupapattaH sarveSAmapyabhedopacArAt acchabdenAbhidhAnAt bahutvAt 'anabrayaH' iti bhuvcnm||71| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) divAdeH zyaH / 3 / 4 / 72 / divAdeH kartR vihite ziti zyaH syAt / dolyati / jIryati // 72 // zyAdayo zavo'yavAdA / dIvyati-"bhavAde mino0 // 2 / 1 / 63 // iti dIrghaH / joryati-"zidavit" / 4 / 3 / 20 / iti DidvadbhAvAt "R tAM kiGkatIr" / 4 / 4 / 116 // iti R ta ir "bhvAdernAmino0" / 2 / 1 / 63 / iti dIrghaH // 72 // bhAsabhlAsabhamakramaklamatrasitruTilapiyasisaMyaservA 3 / 4 / 73 // ebhyaH kartari vihite ziti zyo vA stAt / prAsyate / bhrAsate / bhlAsyate / bhlAsate / bhrAmyati / bhramati / krAmyati / kamati / klAmyati / klAmati / trasyati / vasati / truTayati / truTati / lssyti| laSati / yasyati / yasati / saMyasyati / saMyasati // 73 // prAptAprAptavibhASeyam / bhramaklamabasayasAnAM prApte bhrAsabhlAsakramatrTa.laSINAmaprApte vacanam / yasigrahaNenaiva siddha saMyasigrahaNamuphsargAntarapUrvakasya yasenivRttyarthaM tena Ayasyati prayasyatItyAdau nityaM zyaH / TubhrAsi TubhlAsRGa dIptau iti bhvAdau AtmanepadinI / 'bhramUca anavasthAne' iti divAdI parasmaipadI / zye sati "zamsaptakasya zye" / 4 / 2 / 111 / iti dIrghaH / krama pAdavikSepe iti bhvAdau parasmaipadI "kramo dIrghaH parasmai" / 4 / 2 / 108 // iti dIrghaH |klmc glAnau iti divAdI parasmaipadI "SThivUkla." / 4 / 2 / 110 / iti dIrghaH, vasaMca bhaye iti divAdI parasmaipadI "truTat chedane" tudAdiH, 'laSI kAntauM' iti bhvAdau ubhayapadI 'yasUca prayatne' iti divAdiH // 73 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 80 ) kuSirajeApne vA parasmai ca 3 / 4 / 74 / AbhyAM vyApye kartari zidviSaye parasmaipadaM vA syAttadyoge ca zyaH / kuSyati, kuSyate vA pAdaH svayameva / rajyati rajyate vA vastraM svayameva / vyApye kartarIti kim ? kuSNAti pAdaM rogaH / zitItyeva / akoSi // 7 // 'kuSirajeppye kyAd vA parasmai iti kRte eva siddha zyavidhAnaM kuSyantI rajyantItyatra 'zyazavaH' / 2 / 1 / 116 // ityanena nityamantAdezArtham / 'ekadhAtI0" / 3 / 4 / 86 / iti prAptayoH kyAtmanepadayorapavAdaH / kuSNAti pAdaM devadattaH bahinikRSTAntaravayavaM karoti dezAntaraM prApayati vA, kuSyati kuSyate vA pAdaH svamameva / rajati vastraM rajakaH, rajyati rajyate vA vastraM svayameva / rajatItyatra "akaTdhinozca. rajje: / 4 / 2 / 50 / ityupAntyanakA rasya luk // 4 // / 4 / 75 / ... . . . . .. svAdeH znuH 3 / 4 / 75 // svAdeH kartR vihite ziti znuH syAt / sunoti / sinoti // 75 // zakAraH zitkAryArthaH / sunAti-'u-znoH' / 4 / 3 / 2 / ityanena 'znu' ityasya guNaH / svAdayo'tra 'pugaTa abhiSave' ityAdayaH TakArAnubandhA jJeyAH // 75 / / vA'kSaH / 3 / 4 / 76 / akSaH kartR vihite ziti anurvA syAt / akSNoti / akSati / // 76 // 'akSau vyAptau ca' ityasmAddhAtoH / / 76 / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 81 ) takSaH svArthe vA | 3 | 477 / svArthastanutvaM tadvRttestakSaH kartR vihite ziti znurvA syAt / takSNoti / takSati | svArtha iti kim ? saMtakSati ziSyam / / / 77 / / "takSau tanUkaraNe" svArthaH tanUkaraNam / takSNoti kASTha tanUkarotItyarthaH / saMtakSati - nirbhatsayati // 77 // | stambhUstumbhUskambhuskumbhUskoH znA ca / 3 | 4 |78 / starabhvAdeH sautrAd dhAtoH skugazca kartR vihite ziti znA nuzca syAt / stabhnAti / stabhnoti / stubhnAti / stubhnoti / ska nAti / skamnoti / skunAti / skunoti / skunAti / skunoti // 78 // pAThApaThitatve sati sUtragRhItatve sati dhAtutvam = sautradhAtutvam / anidiSTAnubandhAnAM sautrANAM dhAtUnAM parasmaipaditvam / stambhvAdInAmUditkaraNaM ktvAktayorivikalpanityapratiSedhArtham / " Udito vA | 4|4|12| veTo'pataH / 4 / 4 / 62 / iti ivikalpanityapratiSedhau // 78 // kraJcAdeH 3 | 4|786 / krayAdeH kartR vihite ziti znA syAt / krINAti / prINAti / 1 // 76 // krayAdayo'tra 'DukrIgz dravyavinimaye' ityAdayaH zakArAnubandhA jJa eyAH 11 '92 11 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) vyaJjanAcchnAherAnaH / 3 / 4 / 80 // vyaJjanAtparasya znAyuktasya herAnaH syAt / puSANa / muSANa / vyajanAditi kim ? lunIhi // 8 // lunIhi 'eSAmIya'jjane'daH / 4 / 2 / 67 / ityAta IkAraH // 8 // .. tudAdeH zaH / 3 / 4 / 81 // ebhyaH kartR vihite ziti zaH syAt / tudati / tudate // 81 / / zakAraH zitkAyArthaH / nudIt vyathane ityAdayaH takArAnubandhAH // 81 // rudhAM svarAcchno naluk ca / 3 / 4 / 8 / . rudhAdInAM svarAtparaH kartR vihite ziti znaH syAttadyoge prakate! luk ca yathAsambhavam / ruNaddhi / hinasti // 82 // cakAreNa prakRternakArasya luganvAcIyate, pratyayanakArasya tu vidhAnasAmarthyAtu lugna bhavati / ruNaddhi-'adhazcaturthAttathordhaH / 2 / 1 / 76 // iti pratyayatakArasya dhkaarH| hinasti-"uditaH svarAnnontaH" / 4 / 4 / 88 / iti nakArasyAnena luk // 2 // kRratanAderuH / 3 / 4 / 3 / kRgastanAdibhyazca kartR vihite ziti uH syAt / karoti / tanoti // 8 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 83 ) tanAdigaNepaThitvA bhvAdimadhye 'kRg' ityasya pATha, 'karati' iti prayogaM zavarthaH / yeSAM mate kRgastanAdau pAThaH, tanmate 'tanbhyo vA tathAsi nNozca' |4|3|68 / ityanena 'akRta, akRSTa' iti rUpadvayam / zav ca na bhavati / svamate tu 'akRta, akRthAH' iti nityameva 'dhuDhasvAllugaH | 4 | 3|70 | ityanena sico luk // 83 // sRjaH zrAddhe JikyAtmane tathA | 3 | 4 | 84 | sRjaH parANi zraddhAvati kartari jikyAtmanepadAni syustathA yathA pUrva vihitAni / asarji / sRjyate, trakSyate vA mAlAM dhArmikaH / zrAddha iti kim ? vyatyasRSTa mAle githunam // 84 // tatheti vacanAt yathA bhAvakarmaNoH JikyAtmanepadAni bhavanti tathA kartaryapi adyatanyAmAtmanepadate tric, taluk ca ziti ca kya iti siddham 11 28 11 tapastapaH karmakAt | 3 | 4|85 / tapeH tapaH karmakartari trikyAtmanepadAni syustathA / tapyate, tepe vA tapaH sAdhuH / tapa iti kim ? uttapati svarNa svarNakAraH / karmeti kim ? tapaH sAdhuM tapati // 85 // tapyate tepe vAtapitra karotyarthakaH, tric tu " tapaH kartanutApe ca " | 3 | 4 || iti pratiSedhAnna bhavati / tapaH sAdhu tapati -- duHkhayatItyarthaH / // 85 // ekadhAta karmaviyayaikAkarmaki ve | 3 | 4 |86 | ekasmindhAtau karmasthakriyayA pUrvadRSTayA ekA abhinnA sampratya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) afat kriyA yasya tasmin kartari karmakartR rUpe dhAtoJikyAtmanepadAni syuH akAri, kriyate, kariSyate vA kaTaH svayameva / ekadhAtAviti kim ? pacatyodanazcaitraH / sidhyatyodanaH svayameva / karmakriyayeti kim ? sAdhvasirichananti / ekakriya iti kim ? sravatyudakaM kuNDikA / sravatyudakaM kuNDikAyAH / akarmakriya iti kim ? bhidyamAnaH kuzUla: pAtrANi bhinati // 86 // sAdhvasizchinatti -- karaNasthakriyayaivakriye na bhavati / sravatyudakaM kuNDikA, sravatyudakaM kuNDikrAya: ---atra visRjati niSkrAmatIti kriyAbhedAt naikakriyatvam ||6|| paciduhe: / 3487| ekadhAtau karmasthakriyayA pUrvadRSTayA akarmikayA sakarmakayA vA ekakriye kartari karmakartR rUpe AbhyAM trikyAtmanepadAni syuH / apAci, pacyate, pakSyate vA odanaH svayameva / adohi, duhyate, dhokSyate, vA gauH svayameva / udumbaraH phalaM pacyate apakta vA svayameva / dugdha, adugdha, dhokSyate vA payogauH svayameva // 87 // , udumbaraM phalaM pacati bAyuH iti mUlaprayogaH pacirantarbhUtaNyartho dvikarmakaH udumbaraH phalaM pacyate svayameva / dogdhi gAM payo gopAlakaH iti mUlaprayogaH, dugdhe gauH payaH svayameva iti duhipacyoH karmaNi tricaH pratiSedhaM vakSyati tathA duhetricaM vikalpaM, kirAditvAt 'bhUSArtha san 0 | 3 | 4163 iti kyasya ca pratiSedhaM vakSyati iti tricaH prayogo na darzitaH, duhezca kyasyApi prayogo na darzitaH / akarmakasyeha pUrveNaiva siddha sakarmakArthaM vacanam // 87 // na karmaNA trica | 3|4|88 / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 85 ] FT: paciduhinyAM karmaNA yoge anantarokta kartari jic na syAt / apaktodumvaraH phalaM svayameva / adugdha gauH payaH svayameva / karmaNeti kim / apAcyodanaH svameva / anantarokta krtriityev| apAcyodanaH phalaM vAyunA // 88 // ... anantarokta karmakartR rUpe ityarthaH / apAci udumbaraH phalaM vAyunetiduhAdInAmapradhAne karmaNi karmajaH pratyayo bhavatIti vacanAt 'udumbara' ityatra prathamA / yadarthaM kriyA''rabhyate tatpradhAnaM karma / udumbaro vRkssvishessH| // 8 // rudhaH / 3 / 4 / 8 / rudho'nantarokta kartari jic na syAt / aruddha gauH svayameva / / rudhU pI AvaraNe / / 6 / / svaraduho vA / 3 / 4 / 6 / svarAntAd duhezvAnantarokta kartari JijvA syAt / akRta, akAri vA kaTaH svayameva / adugdha, adohi vA gauH svayameva // 10 // akRta='dhuDhrasvAlluga0" / 4 / 3 / 70 iti sijlopaH // 60 / / tapaH kanutApe ca // 3 // 46 // tapeH karmakartari karttaryanutApe cArthe jic na syAt / anvavAtapta kitavaH svayameva / atapta tapAMsi sAdhuH / anvatapta caitreNa / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) anvavAtapta pApaH svakarmaNA / katranutApe ceti kim / atApi pRthivI rAjJA // 1 // nanvanena sAmAnyena sAnutApe'nanutApe ca kartari karmakartari ca bhaviSyati kimanutApagrahaNeneti cet anutApagrahaNAt bhAve karmaNi ca bhavanti / anutApaH pazcAtApaH, anvatapta caitreNa pazcAttApaH kRtaH ityarthaH / anvavAtapta pazcAttApaM kArita ityarthaH / / 61 / / NisnuthyAtyatmanepadAkarmakAt / 3 / 4 / 6 / gyantAt stuzribhyAmAtmanepadavidhAvakarmakebhyazca karmakartari jicna syAt / apopacadodanaM caitraH / apIpacataudanaH svayameva / prAsnoSTa gauH svayameva / udazizriyata daNDaH svayameva / vyakRta saindhavaH svayameva // 2 // AtmanepadavidhAvakamaMkebhyaH-yebhyaH karmapyasati AtmanepadaM vidhIyate te AtmanepadAkarmakAH / pacati odanaM caitraH taM maitraH prAya apIpacadaudanaM caitreNa maitraH / apopacataudanaH svayameva / prAsnAvIt gAM devadantaH, prAsnoSTa gauH svayameva / udazizriyat daNDaM daNDI, udazizriyata daNDaH svayameva / vyakArSIt saindhavaM caitraH gati zikSayati smetyarthaH, vyakRta saindhavaH svayameva / vikarotiranta taNyarthaH / nicapratiSedhAt "svaragraha0" / 3 / 4 / 66 / ityanena jiTa bhavatyeva / uttareNa pRthagyogAt jiTa: pratiSedho na bhavati // 62 // bhUSArthasankirAdibhyazca mikyau / 3 / 4 / 63 / bhUSArthebhyaH sannatebhyaH kirAdibhyo / NyAdiyazca karmakartari jikyau na syAtAm / alamakRta kanyA svayameva / alaMkurute kanyA . svayameva / san / acikoSiSTa, cikIrSate vA kaTaH svayameva / kirAdiH / akoTa, kirate vA pAMzuH svayameva / agITa, girate Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 87 ) vA grAsaH svayameva / Ni-kArayate kaTaH svayameva / corayate gauH svayameva / prastute gauH svayameva / shri| ucchyate daNDaH svayameva / AtmanepadAkarmakAt / vikurvate saindhavAH svayameva // 3 // nirutsRSTAnubandho triniTograM haNArthaH / alamakArSIt kanyAM caitraH, alamakRta kanyA svayameva / evaM alaMkurute kanyA svayameva / acikIrSIt, cikIrSati vA kaTaM caitraH, acikISiSTa cikIrSate vA kaTa: svayameva / akArItkRNAti vA pAsu kariH, akoTa kirate vA pAMsuH svayameva / AgArIt gRNAti vA grAsaM caitraH, agoSTaM girate vA grAsaH svayameva / kR. gR. duha bra zrantha nam iti kiraadyH| bahavacanaM ziSTaprayogAmusaraNArtham / NisnuzyAtmanepadAkarmakANAM nicapratiSedhaH pUrvasUtre udAhRtaH, "svaragrahaH / / 3 / 4 / 66 / iti vihitaH jida tveSAM bhavatyeva / kyaniSedhaH kArayate ityAdinA udAhriyate // 3 // karaNakriyayA kvacit / 3 / 4 / 6 / / ekadhAtau pUrvadRSTayA karaNasthayA kriyayA ekAkarmakriye kartari jikyAtmanepadAni syuH kvacit / parivArayante kaNTakA vRkSa svayameva / kvaciditi kim ? sAdhvasicchinatti // 14 // kvanidgrahaNAtta sakarmakatvepi bhavati / parivArayanni kaNTakaiH puruSA vRkSamparivArayante kaNTakA vRkSa svayameva / sAdhvasizchinatti-kvacidityuktyA'karmakatve'pyudAhRAtam // 4 // // iti tRtiiyo'dhyaayH|| paM0 vIravijayajI mahArAja ne bhAdaravA suda paMcamI . parvarUpa nahIM hai aisA paryuSaNa ke caityavaMdana meM kahA hai, dekho caityavaMdana kI mAthA "nahi e parvo paMcamI, sarva samANI cauthe, bhavabhora muni mAnaze, bhAkhya arihaanaathe|| artha=bhAdaravA sudI paMcamI parva nahIM hai kyoMki kAlikasUri ne paMcamI kI cotha kI usa dina se cotha meM sampUrNa paMcamI A gaI hai, yaha bAta jisake dila meM bhava kA bhaya . | hogA ve munivara mAnya kareMge aisA arihaMta prabhu ne kahA hai| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha cturthaadhyaayH|| 4. - dvirdhAtuH parokSA prAkta svare svaravidheH / 4 / 1 / 1 // parokSAyAM ca pareM dhAtuddhiH syAt, svarAdau tu dvitvanimitta svarasya kAryAt prAgaiva / papAca / dhAturiti kim ? prAziniMyat / prAgiti kim ?, cakratuH / svara iti kim ? jeghiiyte| svaravidheriti kim ? zuzAzva / prAkta svare svaravidheriti AdvirvacanamadhikAraH // 1 // guNaratnAvRttiH-pAcetyatra punarapi dvirvacanaM na bhavati, dviriti vacanAt / zuzAvetyatra svaravyaJjanayorubhayayorapi kAryamupasthitaMTavRt pazcAt zu iti dvivacanam / proktu svareM svaravidheriti AdvirvacanamadhikAra anyathA hi aattittt|ityaadi na sidhyati pUrva Tirati dvitvam, pazcAn, gerlopaH / / 1 // Adyo'za ekasvaraH / 4 / 1 / 2 / ....... anekasvarasya dhAtorAdya ekasvaro'vayavaH parokSA pratyaye dvirbhavati / jajAgAra, acIkaNata, acakANata, acIkarat // 2 // ekasvarasya'kasvareMze dvirukta na kiJcidasya phala miti yadvA ekasvara iti sambandhizabda: sAmarthyAdanekasvaraM dhAtumAkSipatItyAha-aneka rabarayeti / pUrNeNa sarvasya dvitve prApte vacanam // 2 // sanyaGazca / 4 / 1 / 3 / sannantasya yaGantasya cAdya ekasvaroM'zo dviH syAt / titikSate / ' pApacyate // 3 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) . nanvana sani yaGi ca nimittabhUte ekasvarasya dvitvamiti saptamI kathaM nAdAyIti cetsatyam SaSThInirdezaH uttarArthaH tenottareNa pratISiSatItyAdi siddham / cakAraH pUrvoktanimittasamuccayArtha uttarArtha eva tenottaratra parokSA. sannantayaGantAnAM ca yathAsaMbhavaM dvitvaM sidhyati / tiji kSamAnizAnayoH 'guptijo0' "3 / 4 / 5 // iti san // 3 // svarAdvitIyaH / 4 / 3 // 4 svarAdevyuktibhAjo dvitIyo'za ekasvaro dviH syAt / aTiTipati / azAzyate / prAkta svare svaravidherityeva / ATiTat // 4 // ATiTat ityatra pUrva dvitvaM pazcAt gehUM k "Nizri0' / 3 / 4 / 58 / iti GapratyayaH // 4 // . na badanaM saMyogAdiH / 4 / 1 // 5 // svarAderdhAtodvitIyasyAMzasyaikasvarasya badanAH saMyogAsyAdyA na dviH syuH / ubjijiSati / aTTiTiSati / undidiSati / saMyogAdiriti kim ? prANiNiSati // 5 // saMyogAdi:-"upasargAdaH kiH 5 // 3 // 87 / iti // 5 // ayi raH / 4 / 1 / 6 / svarAderdhAtodvitIyasyAMzasyaikasvarasya saMyogAdI ro dvirna syAt / na tu rAdanantare yi / aciciSati / ayoti kim / arAryate // 6 // anantare-"saptabhyAH pUrvasya" / 7 / 4 / 105 // taccAnantaryasyaiveti / arAyate Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) 'kya-yA-zIyeM / 4 / 3 / 10 / iti guNaH // 6 // nAmno dvitIyAd yatheSTam / 4 / 4 / 7 / svarAde madhAtoranyasya dvitvabhAjaH dvitIyAdArabhyakasvaroM'zo yatheSTaM dviH stAt / azizvAyiSati / azvIyiyiSati / azvIyiSiSati // 7 // dvitIyAditi-'gamyayapaH / 2 / 2 / 74 / iti pnycmii| yatheSTam-yo yaH .. iSTa: 'yogyatAvIpsA0 / 3 / 1 / 40 ityatyayIbhAvaH / azvamicchatIti 'amA- .: vyayAt kyan' / 3 / 4 / 23 / iti kyan 'kyani' / 4 / 3 / 112 / sUtreNa IkAraH, . azvIyitumicchatIti=azizvIyiSatItyAdi // 7 // anyasya / 4 / 1 / / svarAdarnAmadhAtoranyasya dvitvabhAjaH ekasvaroMzo yatheSTaM prathamAdidviH syAt / puputrIyiSati / putinIyiSati / putrIyiyiSati / putrIyiyiSati // 8 // putramicchatIti putrIyati putrIyitumicchatIti sani puputrIyiSatIvyAdi / dvitIyAdityadhikAro neSTa iti prathamAdirityuktam // 8 // kaNDvAdestRtIyaH / 4 / 1 / kaNDvAdvitvabhAja ekasvaroM'zastRtIya eva dviH syAt / kaNDUyiyiSati / asUyiyiSati // 6 // kaNDga gAtravigharSaNe iti 'dhAtoH kaNDvAderyak / 3 / 4 / 8 // iti kaNDayitumicchati // 6 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) . ..Bino ..... -.- . hae. maaaaaa punarekeSAm / 4 / 1 / 10 / ekeSAM mate dvitve kRte pudvitvaM syAt / susoSupiSate / ekeSAmiti kim ? soSupiSate // 10 // susoSupiSate-bhRzArthe yaG 'svaperyaGaca / 4 / 1 / 80 / iti TavRd, dvitvaM, soSupitumicchatIti san 'ataH / 4 / 3 / 82 / ityanena akAralopAt 'svazsya pare0 / 7 / 4 / 110 / iti sthAnitvAbhAve 'yo'ziti / 4 / 3 / 80 / iti yo luka siddhaH // 10 // - -- - - - yiH sanvayaH / 4 / 1 / 11 // IyaoNdvitvabhAjo yiH na vA dviH syAt / ISyiyiSati / ISyiSiSati // 11 // IrNya IrthiH bhvAdiH // 11 // havaH ziti / 4 / 1 / 12 / juhotyAdayaH ziti dviH syuH| juhoti // 12 // bahuvacanaM juhotyAdigaNaparigrahArtham / huka dAnAdanayoH ityAdayaH viSlu kI vyAptI itiparyantAH 14 dhAtavo juhotyAdigaNe jJAtavyAH // 12 // carAcaracalAcalapatApatavadAvadaghanAghanapATapaTaM vA / 4 / 1 / 13 / ete'ci kRtadvitvAdayo vA nipAtyante / carAcaraH / calAcalaH / patApataH / vadAdadaH / pATUpaTaH / pakSe / crH| clH| pataH / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) vadaH / hanaH / paTaH // 13 // , caricalipativadihantInAmajantAnAM dvivaM hanterhasya ghatvaM pUrvasya ca dIrghatvam sarvaM nipAtanAt bhavati / caratIti carAcaraH evaM calati, patati vadati, hanti iti ghanAghanaH ityatra prathamasya nipAtanAt ghatvaM dvitIyasya tu 'aGa hino0 |4|1|34 | iti siddhameva / NigantapATayate rajantasya dvitvaM, hrasvatvaM, pUrvasya ca UkArAntatA nipAtyate // 13 // ciklidacankam |4|1|14| etau ke'ci ca kRtadvitvau nipAtyete / ciklidaH / caknasaH // 14 // klidoc ArdrabhAve klidyatIti 'nAmyupAntya0 | 5|1|54 | iti ke knasUc hvatidIptyoH knasyatIti aci athavA kledanaM knasanaM veti ghaJarthe 'sthAdibhyaH kaH' | 5|3|82 / iti sUtreNa kapratyaye nipAtanAdubhyata dvirvacanam 'kaGazcaJ' |4| 1 | 46 / iti kakArasya cakAraH || 14 || dAsvatsAha, vanmIdavat 4 / 1 / 15 / ete vasAvadvitvAdayo nipAtyante / dAsvAMsau / sAhvAMsau / moDhavAMsau // 15 // dAzRg dAne ityasya kvasAvadvitvamaniTtvaM ca nipAtyate / Sahi marSaNe ityasya AtmanepaditvAtkAna prAptAvapi parasmaipadikvasuH, advitvam, upAntyadIrghatvam, aniTtvaM ca nipAtyate / SahaNa marSaNe ityasya tu na nipAtanamiSTivazAt / miha secane ityasyApyadvitvamanitvamupAntyadIrghatvaM DhatvaM ca nipAtyate // 15 // jJapyApo jJIpIp na ca dvi: sisani |4|1|15| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63 ) jJaperApezca sAdau sani pare yathAsaMkhyaM jJapIpau sthAtoM meM cAlako rekasvaroM'zo dviH syAt / jIpsati / Ipsati / sIti kim ? jijJapayiSati // 16 // zIpsati-jJAz jAnantaM prayuGka giga "atirI0 4 / 2 / 21 // iti po'ntaH, 'maarnntossnn0|4|2|30| iti hrasvatvam / jijJapayiSati sUtrAt jJapayitumicchatIti san / Ipsati- 'AplRT vyAptau' iti gRhyate, ApluNa lambhane ityasya gijabhAve'pi nityamiTi sAdissan nAsti // 16 // adha It / 4 / 1 / 17 / RdhaH sAdau sani pare I syAt na cAsya dviH / Isati / sItyeva--adidhiSati // 17 // RdhaMca vRddhau divAdiH RdhaMTa vRddho svAdiH ubhau gRhma te 'Rdha iti : sAmAnyanirdezAt 'dhAtusanvicAle' ivRdhabhrasjadambha0' / 4 / 4 / 47 / iti vikalpeneT // 17 // dambho dhipadhIpa / 4 / 1 / 18 / dambhaH si sani dhipdhIpo syAtAM macAsya dviH pittati, .dhIpsati / sItyeva-didambhiSati // 18 // ivRdha bhrasjadambha0 / 4 / 4 / 47 / iti vikalpeneT // 18 // ambApyasva mucermogvA / 4 / 1 / 16 mucerakarmaNaH si sina mogvA syAnnacAstha dviH / mokSati / mumukSati caitra / adhyAyaspati kim ? mumukSati kttana l Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] na vidyatte vyApyaM yasya tasya // 16 // mimImAdAmitsvarasya / 4 / 1 / 20 / mimImAdAsaMjJAnAM svarasya si sani it syAnna ca divaH / mitsati / mitsate / mitsate / ditsati / dhitsati // 20 // mi-mI-mA-dAmiti-DumiMgTa prakSepaNe 'migmIgo'khala0 / 4 / 2 / 8 ityAttve mAdvAreNaiva sidhyati ki migrahaNeneti cetsatyaM 'nAmino'niTa' / 4 / 3 / 33 / iti sanaH kitvAdAtvaM na prApnoti / moti--mIGaca, mIMgaza, mINa ityeteSAM grahaNam, meti mAMmAGkameGAM, grahaNam dAsaMjJayA "dAMdeDadAgdoM Tdhe" iti gRhyante / bahuvacanaM vyAptyarthaM tena 'niranubandhagrahaNe na sAnubandhasya' 'lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiva grahaNam' iti nAzrIyate // 20 // rabhalabhazakapatapadAmiH / 4 / 1 / 21 / eSAM svarasya si sani iH syAnna ca divaH / Aripsate / lipsate / shikssti| pitsti| pitsate / sItyeva--pipatiSati // 21 // bahuvacanaM zakI zakluTorubhayorapi grahaNArthamanyathA niranubandhatvAt devAdikasyaiva grahaNaM syAt / pipatiSati-'ivRdha0' / 4 / 4 / 47 / iti veTa // 21 // rAdhervadhe / 4 / 1 / 22 // rAhi~sArthasya si sina svarasya i. syAnna ca dviH / pratirAddhamicchati / ApUrvo rAdh arAdhanArthe vartate // 22 // rAdhaMca vRddhau pratirAddha micchati / ApUrvo rAdha ArAdhanArthe vartate / / 22 / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) AvitparokSAseTyavoreH / 4 / 1 // 3 // rAhi~sArthasyAviti parokSAyAM thavi ca preTi svarasya eH syAnna ca divaH / redhuH / redhitha / aviditi kim ? apararAdha / vadha ityeva--ArarAdhatuH // 23 // redhitha-'skrasRvabhRstu0 / 4 / 4 / 81 // ityanena iT / anAdezAdekavyaJjanamadhye'taH / 4 / 1 / 24 / avitparokSAseTthavoH parayoryo' nAdezAdistatsambandhinaH svarasyAto'sahAyavyaJjanayormadhyagatasyaiH syAnna ca divaH / pecuH / pecitha / nemuH, nemitha / anAdezAderariti kim ? babhaNatuH / ekavyaJjanamadhya iti kim ? ttkssith| ata iti kim ? didivatuH / seTthavItyeva-papaktha // 24 // yasyadhAtauH parokSAdinimittamAzrityAbhyAse varNavikAraH kriyate sa AdezAdirdhAturucyate / yathA babhaNatuH / yasya tu parokSAdinimitte'pi Adezo na syAt sa anAdezAdirdhAtuH / yathA pecu:, ne puH / eke asahAye ca te vyaJjane ca iti ekavyaJjane, nayormadhyam ekavyaJjanamadhyam, tasmin-kevalayoH, na saMyogAkSarayorinyarthaH / nemuH-atra 'Nam' dhAtoH natvavidhiH animittaH, na tu prokssaathvinmittkH| tRtrapaphalabhajAm / 4 / 1 / 25 eSAmavitparokSAseTthavoH svarasyaiH syAnna ca divaH / teruH / teritha / trepe / pheluH / phelitha / bhejuH / bhejitha // 25 // taraterato guNarUpatvAt 'na zasa-dada0 / 4 / 1 / 30 / ityena guNavatAM dhAtUnAmetva Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSedhAt traperanekavyaJjanamadhyagatatvAt phalabhajorAdezAditvAcca pUrvasUtreNa na prApnotIti vacanam / bahuvacanaM phala triphalA (phala niSpattI, triphalA vizaraNe) ityu-bhayayorapi grahaNArthamanyathA 'niranubandhagrahaNe na0' iti nyAyena 'triphalA ityasya grahaNaM na syAt / teruH-prAk tu svare iti bhaNanAtpUrva dvitve 'skR.cchu to' ki' / 4 / 38 iti guNe 'sya etve, na ca dviriti vacanAtkRtamapi dvitvaM nivartate, evaM ja dhAtorapi jJeyam // 25 // ja bhasavamatrasaphaNasyamasvanarAjabhAjabhAsabhlAso vA / 4 / 1 / 26 / eSAM svarasyAvitparokSAseTyavorervA syAnna ca divaH / jeruH, jajaruH / jeritha, jajaritha, / bhramaH, babhramaH / bhramitha, babhramitha / venuH, vvmuH| vemitha, vavamitha / tresuH, tatrasuH / sitha, tatrasitha / pheNuH, paphaNuH / pheNiyaH, pphnnith| syemuH, ssymuH| syemitha, sasyamitha / svenuH| sasbanuH / svenitha, sasvanitha / rejuH rarAjuH / rejitha, rarAjitha / je, babhrAje / dhra se, bbhraase| bhaleMsa, banlAse // 26 // jeta:-"skRccha to' ki parokSAyAm / 4 / 3 / 8 / sUtreNAtra guNaH / gajasahacaritabhrAjeraivaM grahaNam // 26 // vA zranthagrantho naluk ca / 4 / 1 / 27 / anayoH svarasthAvitparokSAseTthavorervA nadyoge ca noluk na ca divaH / zrethu, zazranthaH / zrethitha, zazranthiya / graMtha, jagranthu / grethitha, jagranthithaM // 27 // 'zranthagrantha' ityuktatvAt ( zranthaz mocanapratihaSayoH, granthaz saMdarbhe) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 67 ) .zranthagranthadhAtU krayAdiko grAhyo / 'zrathuGa zaithilye, grathUG kauTilye' ityanayorna grahaNam 'uditaH svarAnnontaH / 4 / 4 / 98 / ityanenano'nte lAkSaNikatvAt na etvam / prakRtipratyayayorvacanabhedAnna yathAsaMkhyam // 27 // -- dambhaH / 4 / 1 / 28 // dambhaH svarasyAvitparokSAyAmaH syAt na ca dvistadyoge ca no luk / debhuH // 28 // Navo vittvAt dadambha ityatra na bhavati // 28 // thevA / 4 / 1 / 26 // dambhaH svarasya thavyervA syAttadyome ca no luka, na ca hiH / dejhiya, dadambhitha // 26 // vartamAnAthapratyaye nunA vyavadhAnAtprAptyabhAva iti parokSAyA eva thapratyayagrahaNam // 29 // - na zasadadivAdiguNinaH / 4 / 1 / 30 / zasidadyorvAdInAM guNinAM ca svarasyana syAt / vizazasuH / vizazasitha dadade / vavale / vizazaruH / vizazaritha // 30 // zasU hiMsAyAm dadi dAne, vali saMvaraNe, za.z hiMsAyAm 'skRcchra to'ki parokSAyAm / 4 / 3 / 8 / iti guNaH // 31 // hau daH / 4 / 1 / 31 / dAsaMjJasya hau pare eH syAnna ca dviH / dehi / dhehi // 31 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( hada ) na ca dviriti vacanAtkRtamapi dvitvaM nivartate tena yaG lupyapi dehIti bhavati / `yadyapi pratyAsatternyAyAt yasminneva pratyaye etvaM dvitvaM ca prAptaM tasminneva pratyaye na ca dviriti pravartate tathApi na ca dvirityasya vyakvyA pravartanAt, lupyapi dehIti bhavati // 31 // derdigi: parokSAyAm |4|1|32| deDa : parokSAyAM digi syAnna ca dviH / digye // 32 // deG pAlane 'yo'nekasvassya' / 2 / 1 / 56 | sUtreNekArasya sthAne 'y' aadeshH| 32 // Ga piba: pIpy |4|1|33| Nyantasya pibate pare pIpy syAt / na ca dviH / apIpyat // 33 // pibatyekadezapibiti nirdezAt pAterna bhavati / luptatinirdezAt yaGlupi na bhavati ||33| a hino ho ghaH pUrvAt // 4 // 1 // 34 // hinoDaMvarje pratyaye pare dvitve sati pUrNasmAtparasya ho ghaH syAt prajighAya | jaMghanyate / aGe iti kim ? prAjIhayat // 34 // pUrvAditi vacanAt na ca dviH' iti nivRttam jaMghanyate-- kuTilaM hanti 'gatyarthAt 0 | 3|4|11| iti yaG, yadi hiMsArthastadA 'hano ghnIbaMdhe' | 4 | 3 |99 | iti syAt prAjIhayat - pra + a + hi + G+t // 34 // jeogaH sanparokSayoH | 4|1|35| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanparokSayodvitve sati pUrvAtparasya jegiH syAt / jigISati / vijigye // 35 // jiM abhibhave / yadi pUrvAdityadhikAraH syAttadA dvitvasahitasyApi Adeza: syAt athavA dvitve pUrvasya syAt // 35 / / ce kirvA 4136 / ! / sanparokSayodvitve sati pUrvasmAtparasya ceH kirvA syAt / cikoSati / cicISati / cikye cicye // 36 // svarahana0 / 4 / 1 / 1041 iti dIrghatve, dvitve kirUpAdeze punaH 'svarahana0 / 4 / 1 / 104 / iti dIrghatvaM yAvatsaMbhavaH 0 iti nyAyAt // 36 // pUrvasyAsve svare yavoriyuk / 4 / 1 // 37 // dvitve sati yaH pUrvastatsambandhinorivarNovarNayorasve pare iyuvau syAtAm / iyeSa / ariyati / uboSa / asva iti kim ? ISatuH / svara iti kim ? iyAja // 37 // iyeSa-'asve svare' iti bhaNanAt guNe kRte iyAdezaH / nanu tathApi * 'asiddhaM bahiraGgamantaraGga' iti nyAyena guNasyAsiddhatvAnna prApnotIti, cenmaivaM na svarAnantarye' iti nyAyAdayaM nyAyo nopatiSThate / ariyatiarteryaGalupi dvitvam, 'rirau ca lupi / 11 / 56 / sUtreNa "riH" ivarNasya iyAdezazca // 37 // - - Rto't / 4 / 1 / 38 / vitve sati pUrvasya Rto't syAt / cakAra // 3 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 100 ) cakAretyatra 'kaGazcatra ' / 4 / 1 // 46 // iti catvam // 38 // hrasvaH / 4 / 1 / 3 / vitve sati pUrvasya hrasvaH syAt papau // 36 // papo-'Ato Nava auH / / 2 / 20 / iti Nava aurAdezaH // 39 // gahorjaH / 4 / 1140 // dvitve sati pUrvayorgahorjaH syAt / jagAma / jahAsa / // 40 // jagAmetyata-Navo NittvAt vRddhiH // 40 // dhu teriH|4|1141|| dyutedvitve sati pUrvasya iH syAt / didyute // 41 // 'didya te' ityatra yakArasya 'vyaJjanasyAnAderluk / 4 / 1 / 44 iti luk // 41 // dvitIyaturyayoH puurvii|4|1||4|| dvitve pUrvayordivatIyataryayorgathAsaGkhaya pUrvAvAdyatRtIyau syAtAma cakhAna / jajhAma // 42 // dvitIyaturyayoriti kathanAbhAve papAcetyatrApi sAmIpyAt pUrvo nakAraH syAt // 42 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 101 ) tirvA SThivaH / 4 / 1 / 43 // SThivedivatve sati pUrvasya tirvA syAt / syAt / tiSTheva, tiSTheva // 43 // 'SThivU nirasane' iti bhvAdiH, SThivU nirasane iti divAdiH dvayorapi grahaNaMm / terikAro'troccAraNArthaH tena ivRdha0 / 4 / 4 / 47 / ityAdinA veTi tuSThaya pati, TuSThya Sati / 'anunAsike ca0 / 4 / 1 / 108 / iti sUtreNa vakArasya UTa / pUrvasyeti-AdezavidhAnaseva jJApayati SThiveH SakAraH ThakAraparaH, pThASTaya prabhRtInAM tu tavargaparaH tena tasthau, tasTayo ityAdi bhavati / anyathA 'aghoSe ziTaH / 4 / 1 / 45 iti Salope 'nimittaabhaave0'| iti nyAyena tasya the 'dvitIyaturyayoH0" / 4 / 1 / 42 iti thakArasya ca te siddha eva / paze TakAravidhAnArthaM tu TirvA SThivaH iti sUtraM kuryAdityarthaH tasTayo' ityatra STya dhAto: "AtsandhyakSarasya / 4 / 2 / 1 satrAdA-tve 'STayA' iti // 43 / / vyaJjanasyAnAdelaka / 4 / 1 / 44 / dvitve pUrvasya vyaJjanasyAnAdeluk syAn / jagle / anAderiti kim ? AdermA bhUt / papAca // 44 // abhyAsasatkAnyavyaJjanasya luk na tu pUrvavyaJjanasyeti bhAvaH // 44 // - aghoSa ziTa: / 4 / 1 / 45 // vitve pUrvasya ziTastatsambandhinyevAdhoSe luk syAt / cushcyot| adhoSa iti kim ? sasnau // 45 // * anAdilugapavAdo'yama // 45 // kaGazcana / 4 / 1 / 46 / vitve pUrvayoH kaDoryathAsaMkhyAM cau syAtAm / cakAra / jukuce // 46 // . Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 102 ) DuGa zabde bhvAdidhAtuH GitvAdAtmanepadam // 46 // na kartaryaGaH |4|1|47 // yaGantasya kavitve sati pUrvasya kazco na syAt / kokUyate kharaH / kavateriti kim ? kotikuvatyormA bhUt / cokUyate / yaGaH iti kim ? kuve // 47 // kavateriti zanirdezAt kuzabde bhvAdireva gRhyate / kautikuvatyo:ku'k zabde adAdiH, kuG zabde tudAdiH anayoH pUrvasya cakAro bhavatyeva / cokUyate - kautikuvatyoH prayogo'yam / kavatiravyakta, zabde, kuvatirArttasvare, kautiH zabdamAtre / eSAM pAThe zabdamAtrArthatve'pi gatyarthatvAvizeSe dhAvatigacchatyAdInAmivArtha bhedaH / yaGlupica niSedho na bhavati, cokavIti // 47 // AguNAvanyAdeH / 4 / 1 / 48 / yaGantasya vatve pUrvasya nyAdyAgamavarjasya AguNau syAtAm / pApacyate / lolUyate / anyAderiti kim ? vanIvacyate / jaJjapyate / yamyate // 48 // etAvAkAraguNau na yaGnimittAviti pApacItItyAdau yaGlupyapi bhavataH / anyAdeH - na bhaviSyanti nyAdayo yasya so'nyAdistasya / nyAdInAmantasya tu vidhAnasAmarthyAnna bhavati / nanu atrApavAdatvAnnyAdaya eva bAdhakAbhaviSyanti kiM nyAdivarjaneneti cetsatyam dvitve sati pUrvasya vikAreSu bAdhako na bAdhaka iti khyApanArtham tena 'acIkarad' ityatra sanvAvasya 'laghordIgho'svarAH | 4|1|64 iti sUtraM na bAdhate, anyathA paratvAdapatrAdatvAcca pUrva laghordIrgho |4| 164 iti pravarteta, tataH 'acAkarat' iti prayogaH syAt 'acIkarad' iti iSTazca // 48 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 103 ) 'na hAko lupi / 4 / 1 // 46 // hAko dvitve pUrvasya yaGo lupyA na syAt / jaheti // 46 // "ohAMk tyAge" ityasya yaGlopAnantaraM "yaG-turustorbahulam / 4 / 3 / 64 / ityanena dhAtoH parata Iti 'avrnnsye'0|1|2|6| ityanena etve ca jaheti // 46 // vaJcatra sadhvaMsa bhai sakasapatapadaskando'nto nIH / / 4 / 1150 eSAM yaGantAnAM divatve pUrvasya niirntH| vniivcyte| sanIstrasyate / danIdhvasyate / banIghrasyate / cniiksyte| panIpatyate / panIpadyate / canoska dyate // 50 // dhu tAdidhvaMsasAharcAt srasUGa avasra sane ityasyaiva dhutAdidhvaMso grahaH, sras pramAde ityasya tu sAsrasyate iti bhavati / mrazirapi bhrazUG avasrasane iti bhvAdireva gRhyAte bhvAdidhvaMsasAhacaryAt / bhrazUc ityasya tu bAbhrazyate ityeva // 50 // murato'nunAsikasya / 4 / 1151 // Atparo yo'nunAsikastadantasya yaGantasya divatve pUrvasya murantaH syAt / bambhaNyate / ata iti kim / tetimyate / anunAsikasyeti kim / pApacyate // 51 // ye tvanunAsikAntasya dhAtodvitve sati pUrvasyA'ta iti vizeSaNaM manyante tanmate bhAmi krodhe ityasya baMbhAmyate / tanmatasaMgrahAyAtaH iti SaSThI vyAkhyeyA / svamate tu AtparasyAnunAsikasyAbhAvAt bAbhAmyate iti / // 51 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 104 ) japajabhadahadazamaJjapazaH / 4 / 1 / 52 // eSAM yaGantAnAM vitne pUrvasya murantaH syAt / jaJjapyate / jaJjabhyate / dandahyate / dandazyate / bmbhjyte| pampazyate / // 52 // pampazyate-paziti sautro dhAtuH daziti luptanakAranirdezAd yaGo lupyapi dazenalopo bhavati / 'gR lupa0 / / 4 / 12 / ityatrApi jJApitaM, paraM 'dvibaMddhaM subaddhaM 0" bhavatIti nyAyena atrApi jnyaapitm| jaMjapA pi, jaMjabhoti daMdahIti, daMdazIti, bambhajoti, paMpazIti yaGlupi etAni rUpANi bhavanti / 'AgamazAsanamanityamiti nyAyAt jaMjabhItItyatra 'jabhaH svare / 4 / 4 / 100 / iti nAgamAbhAvaH // 52 // caraphalAm / 4 / 1 / 53 // eSAM yaGantAnAM dvitve pUrvasya murantaH syAt / baJcUryate / pamphulyate // 53 // bahuvacanaM phalaniSpatI, triphalA vizaraNe iti dvayoH parigrahArtham / anyathA 'niranubandhagrahaNe na sAnubandhasya' iti. nyAyAt triphalA ityaraya grahaNaM na syAt // 53 // ti copAntyAto'noduH / 4 / 1 / 54 / yaGantAnAM caraphalAM tAdau ca pratyaye upAntyasyAta uH syAnnaca tasyaut / caJcUryate / pmphulyte| cUttiH / praphulliH / ata kim / baJcAryate / pamphAlyate / anoditi vim / caMcUttiH / pamphulliH // 54 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 105 ) cUtiH - " zrayAdibhyaH" |5|3|2| iti ktiH caJcAryate--- carantaM prayuGkta Nig vRddhiH cArayatIti kvip raniTi' | 4 | 3 | 3 | cArivAcarati ' katu : kvip0 | 3 |4| 25 | garhita cAratIti 'ekadezavikRtamananyavaditi nyAyAt 'gRlupa0 | 3 | 4 | 12 | iti yaG / evaM pamphAlyate // 54 // RmAM rIH | 4|1|55 RmatAM yaGantAnAM divatve pUrvasya rIrantaH syAt narInRtyate // 55 // / bahuvacananirdezo lAkSaNika parigrahArthaH tena pracchidrazcigrahINAmRkAre kRte RmattvAtteSAmapi grahaNam // 55 // rirau ca lupi |4|1|56 / RmatAM yaGo lupi divatve pUrvasya rirau rozcAntaH syAt / carikati, carkati, carIkarti // 56 // carIkata- 'yaGa turusto0' | 4 | 3 |64 | ityanena It. // 56 // nijAM ziyet |4|1|57 / niji bijiviSAM ziti divatve pUrvasyaitsyAt nenekti, bevekti, veveSTi / zitIti kim ? nineja // 57 // 8 nijAmiti bahuvacanena Nija kI zauce ca, vijU kI pRthagbhAve, viSlR kI vyAptau ityadAdI juhotyAdiparyanta paThitAstraya eva gRhyante / vartamAnA, saptamI, paJcamI, hyastanI etAzcatastaH zitaH // 57 // pR. mAhAGAmi: | 4 ||58 / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 106 ) eSAM ziti divatve pUrvasya iH syAt / piparti, iryAta, birbhAta, mimIte / jihote / hAGiti kim ? jahAti / zitItyeva - papAra / / 58 / / pRRmA hAG ityeteSAM ziti dvitve sati pUrvasyekAro bhavati / kecittu pR. pAlanapUraNayoH iti juhotyAdau dIrghatvaM paThanti tanmatasaMgrahArthaM pRca Rzca iti vigrahaH, ata eva ca bahuvacanam / ziti iti bhaNanAt pRtu ityasya vyudAsaH / iyati-atraH pUrvasyekAre kRte 'pUrvasyAsve svare 0 4|1|37| ityanena iy, mAM zabdayoH, hAGityatra GakArakaraNAt ohAM tyAge ityasya na grahaNam // 58 // sanyasya |4|1|5| dvitve pUrvasyAtaH sani pare iH syAtaH / pipakSati / asyeti kim / pApaciSate // 56 // 'cajaH kagam | 2|1|86 | 'nAmyantasthA0 | 2 | 3|15 iti sUtrapravRttiH pipakSati ityatra // 56 // ojantasyApavarge'varNa |4|1|60 | divatve pUrvasyoto'varNAnte jAntasthApavarge pare sani iH syAt / jijaviSati / jijAvayiSati / yiyaviSati / yiyAvayiSati / rirAvayiSati / pipaviSate / pipAvayiSate / mimAvayiSate / jAntasthApavarge iti kim ? juhAvayiSati / avarNa iti kim ? brabhUSati // 60 // jijAvayiSati - ju sautro dhAtuH, javantaM prayuGkta e Nig 'nAmino'kalihaleH | 4 | 3 | 51 iti vRddhi : au: 'audosoDavAv | 1|2| 24| ityAt / yuk mizraNe, TukSa rukuka zabde, lagza chedane / jAtrayituM yAvayitu rAtrayitu, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 107 ) lAvayitumicchati iti san 'Nau yatkRtaM yatsarvaM sthAnivad' iti nyAyAt / ju, bu, ru, lu, eteSAM dvivacanam yataH "onti0" / 4 / / 60 ityanenAbhyAse ikAraH / pipAvayiSate, mimAvayiSate iti prayogadvayaM pavarge ityasya / nan NyantAnAM vRddhayavAdezayoH kRtayoH dvitve sati pUrvasyokArAntatA na sambhavati / tatra 'sanyasya' // 4 / 1156 / ityanenaiva siddhe kiM gurUNAM sUtreNa ? etAvattu vidheyap 'oH paye'vaNe' iti / pipaviSati, piyaviSatItyatra pUrvasyokArAntasyetvaM yathA syAtU / satyaM Nau yatkRtaM tatsarva sthAnivad bhavati "iti nyAyajJApanArthaM vacanam, tena purasphArayiSati, cukSAvayiSatItyAdyapi siddham // 60 // zru-sra-dra guplu cyorvA / 4 / 1 / 61 // eSAM sani dvitve pUrvasyoto'varNantAyAmantasthAyAM parasyAmirvA syAt / zizrAvayiSati shushraavyissti.| sistrAvayiSati / sutrAvayiSati / dvidrAvayiSati / dudrAvayiSati / priprAvayiSati / puprAvayiSati / piplAvayiSati / puplAvaniSati / cu / cyavayiSati // 61 // vacanAdekena varNenAntasthAyAH vyavadhAnamAzrIyate / tataH itvaM sidhyati / zuzrAvayiSatItyAdau Nau vRddhayAvoH kRtayoH 'Nau yatkRtaM kAyaM tatsarvaM sthAnivad' iti nyAyena zra dra sa , dra, pra, plu, cyu, iti dvivarcanam // 61 // svapo NAvuH / 4 / 1 / 62 // svapeNauM sati dvitve pUrvasyotsyAt / suSvApayiSati / NAviti kim ? siSvApakIyiSati / svayo NAviti kim ? svApaM cikIrSati / siSvApayiSati / svapo Nau divatva iti kim ? soSopayiSati / 62 // sanIti nivattaM kAryAntaravidhAnAt / siSvApakIyiSati--NakaH, svApa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 108 ) kamicchati kyan svAyakIyitumicchati san tato 'Nisto0 / 2 / 3 / 37 iti Satvam / siSvApayiSati-atra na svaNiH ghatrA vyavadhAnAt / svapadhAtuH, svapanaM-svApaH, svApaM karotIti 'NijbahulaM nAmnaH kRmAdiSu / 3 / 4 / 42 / iti Nica svApayitumicchatIti san 'anyasya' 41118 ityanena 'svA' iti dvitvam / atra na svapeNig, kittu svApato NiH / soSoyayiSati-atra svapdhAtuH, bhRzaM punaH punarvA svapitIti yaG 'svaperyaG-Deca' / 4 / 1 / 80 / iti yvat, sup 'sanyaGazca' / 4 / 1 / 3 ityanena 'sup' iti dvitvam 'AguNA0 / 4 / 1 / 48 / iti dvitve pUrvasya guNaH 'bahulaM' lup / 3 / 4 / 4 / iti yaGlopaH / soSupantaM prayukta iti Nig laghorUpAntyasya / 4 / 3 / 4 iti guNaH, soSopa soSopayitumicchatIti san 'Nistore0 2 / 3 / 37 / iti sasya Satvam atra yaGi sati dvitvam tato yaGlubantAt Nig // 62 / / asamAnalope sanvallaghuni U~ / 3 / 1 / 63 / navidyate samAnasya lopo yasmistasmina Gapare Nau divatve pUrvasya laghuni dhAtvakSare pare sanIva kArya syAt / acIkarat / ajIjavat / azizravat / laghunIti kim / atatakSat / NAvityeva / acakamat / asamAnalopa iti kim / acakathat // 63 // , sanIva kAryaM syAt yathA sani pare'bhyAse'kArasya 'sanyasya' / 4 / 1 / 56 ityanena ikAro bhavati tathA 'asamAnalope0 / 4 / 1 / 63 / ityanenApyabhyAse ikAraH bhavatItyarthaH / aciikr-nnishridru0|3|4|58| lghordii?0|4|1|64 iti dIrghaH / ajIjavat-'zrusra dra0' / 4 / 1 / 11 / ityuktamihApi / NAviti jAtyazrayaNAt vAditavantaM prayojitavAn avIvadat vINAM parivAdakena, apIpaThanmANabakamupAdhyAyena / atre Ne: samAnasya lope'pi bhavati / / 63 / / lghordiirgho'svraadeH|4|1|6|| asvarAderasamAnalope Upare Nau dvitve pUrvasya lagholaghuni dhAtvakSare pare dIrghaH syAt / acIkarat / laghoriti kim / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 106 ) acikvaNat / asvarAderiti kim / auSNunavat // 64 // . nanu 'svarasya' / 7 / 4 / 110 / iti paribhASayA pUrvasmin itve vidheye svarAdezasya hrasvasya sthAnitvena laghunItyabhAvAditvaM na prApnoti ? ucyate kvacitparibhASAyA anityatA // 64 // smRdR tvaraprathamradastRspazeraH / 4 / 1 // 65 // eSAmasamAnalope upare Nau divatve pUrvasyAtsyAt / asasmarat / adadarat / atatvarat / apaprathat / amamradat / atastarat / apspsht||65|| sanvadbhAvApavAdaH, laghordIrgho'0 |4|1|64|itysyaapi apavAdaH / smRhatvaraprathamradaH ityeteSAM ghaTAditvAt 'ghttaadehrsvo0|4|2|24| ityanena hrasvaH / stR.-atastara't / spaziH, sautraH spaziNa iti Nijanto vA // 65 // vA veSTaceSTaH / 4 / 4 // 66 // anayorasamAnalope upare Nau divatve pUrvasyAdvA syAt / avaveSTat / aviveSTat / acaceSTat / aciceSTat // 66 // * 'Nizri0 / 3 / 4 / 56 / iti GaH // 66 // I ca gaNaH / 4 / 1 / 67 / gaNeGapare Nau divatve pUrvasya Irazca syAt / ajIgaNat / ajagaNat // 67 / gaNeradantadhAtutvena samAnalopitvAnsanvabrAvo dIrghatvaM ca na prApnotItva Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 110 ) vidhi: / nanu "I vA gaNa" iti sUtryatAM gaNeradantatvena samAnalopitvAdeva pakSe'jagaNaditi bhaviSyati ? satyaM, curAdibhyo Nij anityaH, Niccasanniyoge eva eSAmadantatA, atastadabhAve tadabhAvAdajagaNaditi sidhyeta kintvajIgaNadityeva / acIkathaH iti prayogadarzanAdanyeSAmapi Itvamicchatyeke // 67 // asyAderAH parokSAyAm / 4 / / 68 / asyAM divatve pUrvasyAderata AH syAt / AduH / AratuH / Asyeti kim / IyuH / Aderiti kim / papAca // 6 // 'lugasyAdetyapade' / 2 / 1 / 113 / ityasyApavAdo'yam / parokSAyAmityuttarArthamiha tu parokSAyA anyasmin yaGAdau dvitve sati. AdAvakArasyAsambhavAt / IyuH0 iMNk gato, parokSAyA um, tato dvitvam, 'iNaH / 2 / 1151 / ityaneneyAdezaH / / 68 // anAto nazcAnta RdAdyazau sNyogsy|4|1|66| RdAderaznoteH saMyogAntasya ca parokSAyAM divatve pUrvasyAderAsthAnAdanyasyAsya, AH syAt, kRtAto no'ntazca / AndhuH / anaashe| AnaJja / RdAdIti kim / aar| anAta iti kim / aanych||66|| na vidyate At AkAraH sthAnitayA'syAkArasya saH anAt tasya / azAvityaukAra aznAtenivRttyarthaH / Ara-Rk gatau' 'RprApaNe ca' Nava, dvitvam 'Rto' t' / 4 / 1 / 38 / ityakAra: 'asyAderAH prokssaayaam|4|1|68) ityAkArastato 'nAmino' kalihale: / 4 / 3 / 51 // iti vRddhiH / 'Adyantavadekasmina' iti nyAyAdapi na, yato yadA'ntyavyapadezastadApi RdAditvam, . yadA''divyapadezastadA dantatvam tataH Rt AdirevetyavadhAraNenaivAsya nirAzaH Acha AyAme-AJcha // 66 / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 111 ) bhUsvaporadutau / 4 / 1 / 70 / bhUsvapoH parokSAyAM vitne pUrvasya yathAsaMkhyamadutau syAtAm / babhUva / suSvApa // 70 // babhUvetyatra prathamaM vRddhiH, tataH 'bhuvo vaH parokSAdyatanyoH' / 4 / 2 / 13 / ityanena uH| kecittu kartaryeva bhuvo'kAramicchanti, na bhAvakarmaNoH tena bubhUve caitreNa ityeva bhavati // 70 // jyAgovyadhivyacivyatheriH / 4 / 1 / 71 / eSAM parokSAyAM vito pUrvasya, iH syAt / jijyau / saMvivyAya / vivyAdha / vivyAca / vivyathe // 71 // jyoz vayohAno jijyau / vyag saMvaraNe-saMvivyAya 'vyasthav Navi / 4 / 2 / 3 / sUtreNa AttvaniSedhaH / yajAdivazvacaH0 / 4 / 1 / 72 / iti yvRdbAdhanArthamikArasyApi i: kriyate // 71 / / yajAdivazvacaH sasvarAntasthA vRt / 4 / 1 / 72 / yajAdezvicozca parokSAyAM vitne pUrnasya sasvarAntasthA * iuRrUpA pratyAsattyA syaat| iyAja / uvAya / uvAza / uvAca // 72 // yajI, veMga, vyaMga, baga, duvapIM, vahIM, Tavozvi, vada, vasaM ete yajAdayaH paramatra yajAdisUtre dhAtuSaTkaM jJAtavyam |vyedhaatoH 'jyaavyevydhi0|4|1|17| ityanena ikAra: ukta, hvazvidhAtvoH pUrvasyAbhyAse antasthAyA abhAvAdeva vRt na prApnoti / vaciti vazsAhacaryAt vacaMk brUgAdezo vA AdAdiko gRhyate na tu yaujAdikaH / pratyAsatyA-yakArAntasthAyA ikAraH, vakArAntAsthAne ukAra:, rakArAntasthAsthAne RkAraH bhavati // 72 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 112 ] na vayo ya |4|1|73 // y vego vayo y parokSAyAM yvRnna syAt UyuH // 73 // pUrvasyeti nivRttamasaMbhavAt / Uyuriti - veg 'vervay | 4|4|16| iti vayAdeza: 'yajAdibace: 0 | 4 ||76 | iti vakArasya vRt / 'vyaJjanasyA 0 ' | 4 | 3 | 44 // iti yalope 'samAnAnAM tena0 | 1| 2|1| iti dIrghaH atra 'yajAdivaH kiti |4|1|76 | sUtreNa yakArasya vakArAkAreNa saha vRtprApnoti / // 73 // verayaH |4|1|74 | go'yantasya pUrvasya parasya ca parokSAyAM vRnna syAt / vavau / aya iti kim ? uvAya // 74 // vavau = 'bervay ||4|4|18 | sUtreNa vayAdezasya bikalpapravRttervayAdezAbhAvaH / ana yajAdiva0 4 / 1 72 / iti pUrvavakArasya vRtprApnoti / uvAyavayAdeze kidabhAvAt 'yajAdivace: 0 |4|1| 76 / ityasyApravRtto dvitve 'yajAdivaz0 |4|1|72 | iti pUrvavakArastha vRt // 74 // aviti vA |4|1 / 75 / vaigau'yantasyAviti parokSAyAM vRdvA na syAt / vavuH, UvaH / // 75 // UyuH atra pUrvaM vRttato dvitvaM 'vRtsakRd' |4|1|102 / sUtrAt pazcAd - vakArasya na vRtu / dvitve kRte pazcAt dhAtorUvAdeze sati pazcAtpUrvasya samAnasya dIrghaH // 75 / / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 113 ) - jyazca yapi / 4 / 176 / jyo gazca yapi vRnna syAt / prajyAya / pravAya // 76 . ... jyAMz vayohAnau vega tantesantAne // 76 // . . vyaH / 4 / 1 / 77 / 'vyo yapi yvRnna syAt / pravyAya // 7 // yogavibhAga uttarArthaH // 77 // .. . . saMparervA / 4 / 1 / 7 / / .. / AmyAM parasya nyo yapi bRddhA na syAt / saMvyAya / saMghIya / parivyAya / parivIya // 78 // .. saMvIya-katvo yap, nirapekSatvenAntaraGgatvAtprAgeva yvRtaH "dIrghamavo'ntyam / 4 / 1 / 103 / iti dIrghatvam, na tu tontaH // 78 / / . -yajAdivace kiti / 4 / 476 yajAdecezca sasvarAntasthA kiti pare rabRt syAt / IjuH, uyuH, UcuH / kitIti kim / yakSISTa // 7 // neti nivRttam prApterabhAvAt / yajAdirityatra sUtre navAdi yajAdayaH saMgRhItAH, sarveSAM vRtH prAptiH / yajI, veg, UyuH, vayAdezayakSe 'aviti vA' 4 / 175 // sUtrAt vavu,Uvurityapi / vaciti vacaMka, brUgAdezo vA / nityANijataryajAdibhiH sAhacaryAt vacyate ityatra yaujAdikasya tu na bhavati / // 79 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) svaparyaDa-De ca / 4 / 1 / 8 / svaperyaGi De kiti ca pare sasvarAntasthA bRt syAt / soSupyate / asUSupat / suSupsati // 80 // asUSupata-NigamantareNa GasyAsaMbhavAt svapitiya'nto gRhyate / u yvRt guNo, 'upAntyasyA0 / 4 / 2 / 35 // iti hrasvatvaM, divatvaM lagho'rdIgho'svarAdeH / 4 / 1164 / iti pUrvasya dIrghatvamityatra kramaH / nanu "prAk tu svare" iti vacanAta divatvaM parva bhaviSyati, na ta NigAzritaH gaNaH iti cet satyaM yadi tenaiva divatvanimittana pratyayena yadi svaravidhijanyeta tadaiva na, syAdatra tu dvitvanimittapratyayAjanyaH // 80 / / jyAvyadhaH kDiti / 4 / 1 / 81 jyAvyadhoH sasvagantarathA kiti Diti bRt syAt / joyAt jinAti / vidhyAt / vidhyati // 81 // pratyaya iti vizeSyaM kGiti ca vizeSaNam ataH dhAtunimittayoryayAsaMkhyaM na bhavati / jIyAd-AzI:kyAt, bud 'dIrghamavo'ntyam' / 4 / 1 / 103 / vyadhaMca tADane // 1 // vyaco'nasi / 4 / 1 / 12 / vyaceH sasvarAntasthA asvarje viDati vRt syAt / vicati / anasIti kim ? uruvyacAH // 82 // vyacat vyaajiikrnne| uru vicatIti 'as' / uNAdi0 652 ityuNAdisatreNa asa 'abhvAderatvasaH sau 114 / 46 / iti dIrghatvaga / 'kUTAde0 / 4 / 3 / 117 / iti kuTAditvAt Ditvam // 82 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 115 ) - vazerayaDi |4|1| 83 | vazeH sasvarAntasthA ayaGi kGiti yvRt syAt / uSTaH, uzanti / aGIti kim ? vAvazyate // 83 // art kAnta ityadAda parasmaipadI // 83 // grahavrazcabhrasjapracchaH |4|1|84 | eSAM sasvarAntasthA kGiti yvat syAt / jagRhuH, gRhNAti / va. kNaH, vazcati / bhRSTaH, bhRjjati / pRSThaH, pRcchA // 84 // tergrahAdibhyaH |4| 4 | 3 3 / ityanena iT, 'gRhNo parokSAyAM dIrghaH' | 4|4|34| ityanena iT dIrghaH / vRkNaH sUyatyAdyoditaH | 4|2|70 / iti nakAraH / bhRjjati - atra 'tRtIyastRtIyacaturthe |1| 3 | 4 | iti sakArasya jakAraH / pRcchA 'bhidAdayaH / 5 / 3 / 108 / ityaG // 88 // vye - syamoDi |4|1185 / vyegsyamAH sasvarAntasthA yaGi yvat syAt / vebIyate / sesi moti // 85 // syam zabde, yaGlupinecchantyanye // 85 // cAya kI |4|1|86 | cAyoyaGi kI: syAt 1 cekItaH // 86 // cAmRg pUjAnizAmanayoH / dIrghanirdezo yaGlubarthaH tena cekIyate itivat Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ') cekIta ityatrApi dIrcaH, dIrcanirdezAd yaGlupyapi Adeza ityarthaH, sAkSAt yaGi tU va 'dIrghazcci0' / 4 / 3 / 108 / iti dIrghaH siddha eva / evaM 'pyAyaH pIH" 1915 ityatrApi // 66 // . . ... dvitve hvaH / 4 / 187 hva go dvitvaviSaye sasvarAntasthA va tsyAt / juhUSati // 7 // anenaiva siddha uttarasUtrakaraNaM Neranyasmin dvitvanimittapratyayavyavadhAyake bRnmA bhUdilyetadarbhama, teneha na bhavati-hAyakamicchati bAyakIyati tataH san jihvAyakIyiSati // 8 // Nau Gasani / 4 / 1 / 880. . .. hvagaH sasvarAntasthA Dapare, sanpare ca Nau viSaye vRtsyAt / ....ajUhavana -juhAvayiSati // 88 // ... No viSaye iti viSayasaptamyAzrayaNAt NiviSaye evAntaraGgamapi yakArAgamaM bAphitvA vRd yathA syAt / kRte tu yvRti yo na bhavati atirI0 / 4 / 2 / 21 / iti pvAgamabAdhakatvena AdantAt hvAdhAtoH SA-zAchA-sA-ve-vyA-hvo yaH / 4 / 2 / 21 // iti yontaH vidhIyate / ajUhavathaNig adyatanI di 'Nizridru0 / 3 / 4 / 68 / iti GapratyayaH "Nau Gasani / 4 / 1 / 78 / ityanena 'ba' ityasya vRt hu, "nAmino'kalihale' / 4 / 3 / 51 // iti vRddhiH ho, 'odauto'vAv / 1 / 2 / 24 / iti hAva 'bhrAjabhAsabhASa.. / 4 / 2 / 36 / ityanena vikalpena hrasvaH, Nau yatkRtaM tatsarvaM sthAnivad iti nyAyAd 'hu' iti dvitvam 'laghordI?so / 4 / 1 / 64 / ' iti pUrvasya dIrghaH 'ajUhvat' iti siddhaH / yatra na hrasvastatra ajuhAvat iti / / 88 // zvervA / 4 / 1 / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 117 ) zva sasvarAntasthA Upare sanpare Nau viSaye yvRd vA syAt / azUzavat, azizvayat / zuzAvayiSati, zizvAyayiSati // 86 // Nau Gasani / 4 / 1 / 88 // zvervA / 4 / 1 / 86 // iti sUtradvaye NAvityatra viSayasaptamIyam, viSayasaptamIbalAdantaraGgamapi vRddhayAdikaM vRtA bAdhyate pUrva vRt pravartate pazcAd vRddhayAvI ini azUzavad ityAdau pUrvaM vRt, tato vRddhiH, An, "upAntyasyA0 / 4 / 2 / 65 / iti upAntyahrasvaH, tatau Nau kRtasya vRddhayAvAdezasya sthAnitvam, na tu vRtaH sthAnitvam iti 'zu' iti dvitvam / 'laghordIgho'0 / 4 / 1 / 64 / iti dIrghatvam evaM zuzAvayiSatItyatra san // 8 // vA parokSAyaGi / 4 / 10 / zvaH sasvarAntasthAparokSAyaDovRd vA syAt / zuzAla, zizvAya / zozUyate, zazvIyate // 10 // zuzAva-'Nid vA'ntyo Nav / 4 / 3 / 85 // iti vA Nit "indhyasaMyogAt" 4 / 3 / 21 / ityavitparokSAyAH kittvAt 'yajAdivace: kiti / 4 / 179 / ityanena yvRti prApte viti parokSAyAM yaGi ca pare'prApte 'vA parokSAyaDi / 4 / 16 / / iti vikalpaH kRtaH // 9 // . pyAyaH pIH / 4 / 161 // pyAyaH parokSAyaGoH pIH syAt / Apipye / ApepItaH // 11 // opyAyai vRddhau iti pyAya / pI-AdezAnantaraM dvitve kRte 'yo'nekasvarasya / 2 / 1 // 56 // iti yatvam dIrghanirdezo yaGlubarthaH, yadi hi sAkSAd yaG tadA 'tu "diirghshci0|4|3|108|| iti dIrghaH siddha eva / ApepItaH-ktAntaM rUpam, vartamAnAtaspratyaye vA // 1 // ktayoranupasargasya / 4 / 1 / 62 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 118 ) anupasargasya pyAyeH takta vatoH pIH syAt pInam / pInavanmukham / pInavanmukham / anupasargasyoti kim ? prapyAno meghaH // 12 // pyAyate sma pInam 'gatyArthA0 / 5 / 1 / 11 // iti ktaH, 'sUyatyAdyoditaH / / 4 / 2 / 70 / iti nkaarH| prapyAno meghaH-pyAyate sma iti ktaH 'voH pvaya / 4 / 4 / 121 // iti yakAralopaH 'vyaJjanAntasthAto'khyAdhyaH / 4 / 21711 ityanena takArasya nakAraH / / 2 / AGo'ndhadhasoH / 4 / 1163 // AGaH parasya pyAyerandhUdhasi cArthe ktayoH parataH pIH syAt / aapiino'ndhuH| aapiinmuudhH| andhUdhasoriti kim ? ApyAnazcandraH / mAGaH eveti niyamAt prApyAnamUdhaH // 13 // andhurvaNam, Udhaso vA paryAyaH // 63 / / sphAyaH sphIrvA / 4 / 16 / / sphAyateH ktayoH parayoH sphIrvA syAt / sphItaH, sphItavAn / sphAtaH sphAtavAn // 13 // vikalpaM necchantyanye // 4 // prasamaH styaH stiiH|4|165|| prasamasamudAyapUrvasya styaH ktayoHparayoH stIH syAt / prasaMstItaH, prasaMstItavAn / prasama iti kim ? saMprastyAnaH // 65 // saMprastyAna iti-vyAvRttau kevalAtpropasargAnna darzitam, uttareNa vidhAnAt // 65 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) 'prAttazca mo vA / 4 / 1 / 66 / prAtkevalAtparasya styaH ktayoH parayoH stIH syAt / prsNstotH| prasaMstItavAn / prasama iti kim ? saMprastyAna : // 66 // stya saGghAte ca iti bhvAdidhAtuH // 66 // zyaH zIvamatisparze nazcAsparze / 4 / 167 / mUrtiH kAThinyaM dravamUrtisparzArthasya zyaH ktayoH parayoH zoH syAt / tadyoge ca ktayosto'sparzaviSaye nazca / zInam / zInavad ghRtam / zItaM vartate / zIto vAyuH / 67 // zonaM, zInavana. ghRtam-dravAvasthAyAH kAThinyaM gatamivyarthaH / guNamAtre tadvati cArthe sparzaviSayo bhvti| zItaM vartate ityatra zItasparzaH mukhyabhAvena, zItovAyu-rityatra tu gauNabhAvena vartate // 17 // prateH / 4 / 16 // prateH parasya zyaH ktayoH parayoH zIH syAttadyoge ktayosto n ca / pratizInaH, pratizonavAn // 9 // pratipUrvo'yaM roge vartateiti pUrveNAprAptau vacanam / roge sparzasyA sambhavAt 'asparza' iti noktam / vAbhyavAbhyAm / 4 / 1 / AbhyAM parasya zyaH ktayoH parayoH zIrvA syAttadyoge ca ktayosto'sparza nazca / amizInaH, abhizInavAn / abhizyAnaH, abhina Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 120 ) zyavAn / avazInam avazyAnaM himam / avazyAnaH / avazyAnavAn // 66 // avazInamityAdi-dravyamUrtisparzayorapyanena paratvAd vikalpo bhavati / vAzabdasya vyavasthita-vibhASArthatvAdanyopasargAbhyAmabhyavAbhyAM parasya zyAyate zIrnakArazca na bhavati / / 6 / / zraH zRtaM haviHkSIre / 4 / 1 / 100 / zvAteH zrAyatezca kte haviSi kSIre cArthe zanipAtyate / zataM haviH kSIraM svayameva / haviH kSIra iti kim ? zvANA yavAgUH // 100 // zrAMka pAne, | pAke zrAtizrAyatI akarmako karmakartR viSayasya pacerarthe vartate tayoretannipAtanam / zrAti sma zrAyati sma vA havi: kSIraM caitraH, sa evaM vivakSitavAn / nAhaMzrAmi sma zrAyami sma vA kintu haviH kSIrasvayameva zrAyate sma 'gatyarthAka0 5 / 1 / 12 / iti ktaH,aNyantayoH pacyamAnakartRkayonipAto'yam // 100 // zraH prayoktrakye / 4 / 1 / 101 // zrAteH zrAyatervA Nyantasyaikasmin prayoktarikte pare haviH kSIrayoH zanipAtyate / zataM haviH kSIraM vA cetreNa / haviHkSIra ityevazrapitA yavAgUH / aprayoktraMkya iti kim ? zrapitaM havizcatraNa maitroNa // 102 // zrAti zrAyati vA haviH kSIrasvara meva tat caitreNa prAyujyata, nipAtane zataM haviH kSIraM veti / zrAti sma zrAyati sma vA yavAga, sa evaM vivakSitavAn nAhaM zrAmi sma zrAyAmi sma kintu yavAgUH svayameva zrAyate sma / yavAgaH svayameva zrAyamANA kenacit prAyujyata, Nigi 'atiriivlii01-4|2|2|1 iti po'nte, 'ghaTAde:0' 4 / 2 / 22 iti hrasve ca zrapitA yavAgUH / yadA puna Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121 ) dvitIye prayoktari Nimutpadyate tadA zra na nipAtyate / zrAti sma thAyati sva vA paviH kSIraM svayameva, tad caitreNa prayucyate smeti vAkye Nig, so'pi zrapayanmaitreNa prayujyate smeti vAkye punarNigi zrapitaM havizcatreNa maitreNeti // 10 // yavRtsakRt / 4 / 1 / 102 / antasthAsthAnami-u-RtsakRdeva syAt / saMvIyate // 102 // yAvatsaMbhavastAvad vidhiriti nyAyAtpunaH prAptaH pratiSidhyate / saMbIyateatra yakArasya 'yjaadivce:0|4|1|76 iti vRti punarvakArasya prAptanena pratiSidhyate // 102 // dIrghamavo'ntyam / 4 / 1 / 103 / vegvarjasya vRdantyaM dIrghaH syAt / jInaH / ava iti kim ? utaH anyamiti / kim ? suptaH // 103 // suptaH ,'jJAnecchA0 / 5 / 2 / 32 // iti ktaH // 103 / / svarahangamoH sani dhuTi / 4 / 1 / 104 / svarAntasya hangamozca dhuDAdau sani dIrghaH syAt / ciciissti| jighAMsati, jigaaNste| dhuTIti kim ? biyaviSati // 104 // jighAMsati-"aDe hihano ho ghaH pUrvAt / 4 / 1 // 34 // iti hasya ghaH / gamviti iNikiGAdezasya game grahaNAd gacchatenaM bhavati / "sanItrazca / 4 / 4 / 35 iti gmuH| yiyaviSati-"ivRdhabhrasja' 4 / 4 / 47 ityanena iT // 104 // tano vA / 4 / 1 / 105 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122 ) tane DAdau sani doghoM vA syAt / titAM ti titaMsati / dhuTItyeva - titaniSati // 105 // " ivRdhasya |4 |4| 47 // ityanena iT // 105 // kramaH kviM vA / 4 / 1 / 106 / kramo dhuDAdau kvi dIrgho vA syAt krAntvA, kantvA / ghuTItyeva - kramitvA // 105 // Udito vA | 4|4|12| iti veT / prakamyetyatra tvantaraGgamapi dIrghaM bAdhitvA prAgeva yap 'antaraGgAnapi vidhIn yabAdezo bAdhate iti nyAyAt // 106 // ahanpaJcamasya kvikGati // 4 / 1 / 107 | hanvarjasya paJcamAntasya kvau dhuDAdau ca kGiti dIrghaH syAt / prazAn : zAntaH / zaMzAntaH / paJcamasyeti kim ? paktvA / ahanniti kim ? bRhaNi / dhuTItyeva yamyate // 107 // prazAna - atra 'mo no mvozca' | 2|1|67 | ityantasya naH / nAdezasya pare'sattvAnnalopAbhAvaH / hanvarjanAda upadezAvasthAyAM paJcamo gRhyate tena sugaNityatra dIrgho na bhayati / zaMzAntaH iti yaGlupi vartamAnAtaspratyayaH / bRhaNi- saMjJA 'pUrvapadastha | 0 | 2|4| 64 | sUtreNa, asaMjJAyAM tu ', kavarge.. 2376 iti Natvam kim / kazcittvAcArakvAvapi dIrghatvamicchanti zamivAcarati zAmati, kim kImati idam idAmati / svamate tu dhAtuvAbhAvAnna dIrghaH // 107 // anunAsike cchvaH zUT |4|1|108 / anunAsikAdau kkau dhuDAdau ca dhAtoH chvoryathAsaGkhyaM z kaTau Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 123 ) * syAtAm / prshnH| zabdaprAzau / pRSTaH / syomA / akSayUH / dyUtaH / 108 // cchavaH"ityatra chakArasya dviH pAThAta dvitvApannasya chakArasya dvayasya 'za' ityAdezaH kriyate / cha ca ccha ceti kRte 'padasya / / 1 / 86 saMyogAntasya lope 'nimittAbhAve naimitikasyApyabhAvaH' ityanena casya chatve 'aghoSe prthmo'shitt:'|1|3|50| iti pUrvasya chasya catve ca ccha iti sAdhyate tadA ekachakArasyApi vAchu icchAyAm ityasya vAn vAMzI vAMzaH iti siddham / yadA pUrva dvi: cchakAraH dvitIyastu laghuH tataH ccha chaca ceti kRte "padasya / 2 / 186 / iti lavuchakArasya luka tadA nimittAbhAve naimittakasyApyabhAvaH' ityasya nAzrayaNam / zabdaprAzau--zabdaM pRcchatIti 'didyu idR0 / 5 / 2 / 83 / ityanena kvip dIrghazca, 'anunAsike0 / 4 / 1 / 108 / ityanena cchasya 'z' 'yjsjmj0|21|1|87| ityanena zakArasya Sa'dhaTastRtIyaH / 2 / 1 / 76 / iti Sasya D virAme vA' / 1 / 3 / 51 // iti T / pRTa:-chakArasya z 'grahavazca bhrsj0|4|1|84| iti yavat / syomA-siva sIvyatIti syomA, 'manvanakvanipa0 / 5 / 1 / 147 / iti manpratyayaH nityatvAtpUrvam 'anunAsike cchvH.|4|1|108|itynen vakArasya UTa, na guNaH / UTi kRte'ntaraGgatvAt pUrvaM yatvam tata UkArasya guNa: o / akSayaH-ajhardIvyatIti kvipa vasya UTa / dhAtoreva bhAvAt diverauNAdika-DivapratyayAntasya dhubhyAM dhubhiH .. iti / yadA tu diveH kviA tadA dhAtutvAt chU bhyAM, dyu bhiriti // 10 // * mavyavidhivitvaritvarerupAntona / 4 / 4 / 106 / eSAmanunAsikAdau kvau dhuDAdau ca pratyaye upAnyena sahoT syAt / momA / mUH / muutiH| omA / oN| UH / uutiH| zromA / zrUH / bhUtiH / jUrmA / jUH / jUttiH / tUrmA / tUH / tUrNaH // 10 // zakArasya sthAnI chakAro'tra sUtre na sambhavatIti 'UT' evAnuvartate na z / UDevAnuvartate / momA-mava bandhane iti 'manvan' / 5 / 3 / 147 / iti mana, Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 124 ) vasya upAntyena saha UTa, guNaH / maH-kivA / mUti-ktiH / ava-avatIti omA 'mamvan0 / 5 / 1 / 147 // iti man, avatIti om, oNAdikaH m, 'mvyvi0|4|1|106| iti avasthAne UTa guNaH / U:-atra kvipa, UtiHktiH / zromA-vic gatizoSaNayoH, man, kvip, ktiH jvara roge, jitvariS saMbhrame "radAdamUrchA." / 4 / 2 / 66 / iti takArasya nakAraH / zrivyavimavadhAtUnAM pUrvamupAnyaH tataH vakAraH vidyate, jvaritvarorvakArAtpara upAntyaH itthaM pUrvopAnptyena saha, paropAntyena ca saha vakArasya UTa . . bhavatItyarthaH / mavyAdau 'ikiztiv0 / 5 / 3 / 139 / sUtreNa svarUpArthasyekArasya nirdeNAt 'tivA zavA0' iti nyAyApravRttau yaG lupyapi mAmotItyAdATa siddhaH // 19 // rAlluka / 4 / 1 / 110 // rAtparayozchvoranunAsikAdau kvau dhuDAdau ca pratyaye luk syAt / mormA / mUH / muuttiH| tormA, tUH, tUrNaH // 110 // zUTo'pavAdaH / mUrchA mohasamucchAyayoH, man 'bhvAdernAmino dI| rvowjane / 2 / 1 / 63 / iti dIrghaH tasyAsattvAd guNe mormA / tU hiMsAyAma mani tormA / mUr tUr ityatra 'padAnte' / 2 / 1 / 64 / ityanena dIrghaH // 110 / / kta 'niTazcajoH kago ghiti / 4 / 1111 / kta 'niTo dhAtojoghiti yathAsaGkhyaM kagau syAtAm / pAkaH / bhogyam / kta'niTa iti kim / saGkocaH kUcaH // 111 // pAkaH-"bhAvakoM: / 5 / 3 / 18 / sUtreNa patra / bhogyam-'RvarNajanAd ghyaN / 5 / 1 / 150 / iti dhyaN // 111 // nyaGkadgameghAdayaH / 4 / 1112 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 125. ) nyavAdayaH katlo udgAdayo gatye mediyo battI kRte niSAtyantai / nyuGkaH / zokaH / udgaH / nyUdgaH / medhaH / audhaH // 112 // ni+aJc, nyaJcatIti nyaGka :, nipAtnAt upratyayaH nipAtanAt casya kaH / zu.tri zokaH, kta seTtvAnna prApnoti, gho'nyatra zocyam / ubjat Arjave ubjeni kte seTvAnna prApnotIti ghaji sati jakArasya nipatinAt gatvam, upAntyasya ca datvam udgaH iti / ni + ubja / miheraci saMjJAyAM hasya ghatvam, meghH| anyatra mehaH / vaheranupasargasya vakArasya otvaM ghatvaM ca-oghaHpravAhaH ityarthaH // 112 // na vaJcergatau / 4 / 1 / 113 / . gatyarthasya vaJceH katvaM na syAt / vaJcaM vaJcanti / gatAviti kim ? vaGka kASTam // 113 // yaJcaM vaJcanti gantavyaM gacchantItyarthaH / vaGka kASTam =kuTilamityarthaH // 113 // yajeyaMjJAGga / 4 / 1 / 114 // . yajJAGgavRtteryajergatvaM na syAt / paJca prayAjAH / yajJAGga iti - kim ? prayAgaH / 4 / 1 / 114 // . ... ... ... . . - prayAjA:=prejyante ebhiH 'vyajjanAd ghana 5 / 3 / 13 / prayalamAni bhAve ghatra vA // 4 // 3 // 13 // . . . . . . . . . - ghyaNyAvazyake / 4 / 1 / 115 // . Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 126 ) AvazyakopAdhike ghyaNi cajoH kagau na syAtAm / avazyapAcyam, avazyaraJjyam / Avazyaka iti kim ? pAkyam / // 4 / 1 / 115 // avazyaM pacatIti avazyapAcyam "mayuravyaMsaketyA0" / 3 / 1 / 116 / sUtrAtsamAsaH, 'NincAvazyakA0 / 5 / 1 // 36 // iti ghyaN / akArAnto'navyayapyavazyazabdo'smi / 4 / 1 / 115 // niprAdya jaH zako / 4 / 1 / 116 // AbhyAM yujaH zakye gamye dhyaNi go na syAt / niyojyaH, prayojyaH / zakya iti kim ? niyogyaH / 4 / 1 / 116 / niyoktu zakyaH,niyogyaH |:pryoktu zakyaH prayogyaH / 'zaktAhe' / 5 / 4 / 35 // sUtreNa dhyaN / 4 / 1 / 116 // bhujo bhkssne|4|1|117|| bhujo bhakSyArthe ghyaNi go na syAt / bhojyaM pyH| bhakSya iti kim ? bhogyA bhuuH||117|| bhogyA bhUH=pAlanIyA ityarthaH / 'RvarNavyajjanAda0 / 5 / 1 // 15 // iti ghyaN // 117 // tyajyapravacaH / 4 / 1 / 118 // eSA ghyaNi kago na syAtAm / tyAjyam, yAjyam, prvaacyH| // 118 // yAjyam iti ata eva pratiSedhAt yajidhAtoH para: ghyaNapi bhavati anyathA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 127 ) 'zakitakicatiyatizasisahiyaji0 / 5 / 1 / 26 sUtreNa yapratyaya eva syAt / * pravacigrahaNaM zabdasaMjJArthamupasarganiyamAthaM vA / tena prapUrvasyaiva vaceH katvapratiSedho bhavati, nAnyopasargapUrvasya / anyopasargapUrve tu adhivAkyamiti bhavati / pravAcyo nAma pAThavizeSaH, tadupalakSitagrantho'pi pravAcya ityucyate // 11 // vaco'zabdanAmni / 4 / 1 / 116 / azabdasaMjJAyAM vaceya'Ni ko na syAt / vAcyam / azabdanAmnIti kim ? vAkyam // 11 // bAkyam=viziSTaH padasamudAya: // 11 // bhujanyujaM pANiroge / 4 / 1 / 120 // bhujenyubjezca dhanantasya pANau roge cArthe yathAsaMkhyaM bhubhanyubjI nipAtyete / bhujaH pANiH, nyujo rogaH // 120 // bhujyate'neneti bhujaH pANiH / nyubjitAH zerate'sminniti nyunjo nAma rogavizeSaH 'vyaJjanAd ghana / 5 / 3 / 132 // ityadhikaraNe patra , gatvAbhAvaH, bhujerguNAbhAvazca nipAtyate, pANi rogAdanyatra tu bhogaH, nyudga iti bhavati // 120 // vIrunnyagrodhau / 4 / 1 / 120 vipUrvasya raheH kvipi nyavapUrvasya cAci vIrut nyagrodhau etau dhAntau nipAtyete / vIrut, nyagrodhaH / 120 // virohatIti virut atra nipAtanAddIrghaH, nyagrohatIti nyagrodhaH // 120 // . . . OM atha caturthAdhyAye prathamaH pAdaH . Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1:5 F kyA guru ke nau aGga kI pUjA zAstrIya hai ? ( 128 ) 4. "zrI pratiSThAvidhi samuccaya, pratiSThA kalpa" prakAzikA - zrI jaina sAhityavardhaka sabhA, zirapura / saMyojaka - zAstravizArada kaviratna pU0 AcArya zrIvijaya amRtasUrIzvarajI mahArAja ( pU0 AcArya zrI masUrIzvara jI ma0 ke ziSya) isa graMtha meM likhA hai ki "siddhacakra kI pUjA kare, guru ke nau aGga kI pUjA kare, yathAzakti samasta saMgha ko paherAmaNI kare " isake sivAya nIce ke anya granthoM meM bhI Upara mujaba pATha hai isI kAraNahama una grantho ke nAma aura pRSTha nambara hI batAte haiM / pATha eka samAna au aGgI guru pUjana kA hone se pATha punaH nahIM likhate haiM / 2. zrI zAntisnAtvAdi vidhi samuccaya tathA zrI pratiSThAdividhi samuccaya pratiSThA kalpa bhAga 1 -2 (pRSTha 81 paMkti 3 rI) saMyojaka0A0 zrI amRtasUrIzvarajI mahArAja / f * 73 P sampAdaka--pU0A0 zrI hemacandra sUrijI ma0 ke ziSya pU0 muni zrI guNazIla vi0ma0 zrI kalyANakAlikA - karttA - paM0 zrI kalyANavijayajI ma0 pRSTha 166 paMkti 12) sampAdaka - munirAja zrIbhadra karavijayajI ma. ( dvitIta tRtIya khaNDAtmaka dvitIya bhAga ) prakAzaka - zrI ka0vi0 zAstrasaMgraha samiti jAlora ( rAjasthAna ) zrI bimba praveza vidhi saMyojaka tathA prakAzaka - popaTalAla, sAkaracanda zAha (pRSTha 111 paMkti 12 5. pratiSThA kalpa-saMyojaka aura prakAzaka - zrI somacanda, haragovinda - dAsa chANI tathA chabIladAsa, kezarIcanda saMghavI ( pRSTha 44 - paMkti 13 ) evaM khaMbhAta meM zrI jaina zAlA - sthApita zrI nItivijayajI zAstra saMgraha kI / 1. 6. hastalikhita prazno pratiSThA kalpa - patra 12 aura pratiSThA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 8. 6. ( 126 ) kalpa - patra 22 / pothI nambara 245 aura pothI nambara 252 meM anukrama se peja 10 / e tathA peja 16 e para guru kI nau aGga kI pUjA karane kA spaSTa vidhi likhA hai / pratiSThA kalpa tathA vidhividhAna ke graMthoM meM nau aGgI gurupUjana ke itane ullekha dikhAne ke bAda anya graMthoM meM Ate hue nimna ullekha bhI dekha leM / 13. paM0 zrI haMsagnasUrijI kRta gadya 'zatrujaya mAhAtmya' meM bhI * ullekha haiM / zrI meghavijaya gaNi racita 'bhaviSyadatta caritra' meM bhI ullekha haiM / zrI jJAnasAgara gaNi ziSya viracita 'dhanyacaritra' meM bhI guru kI nau abhI pUjana kA ullekha hai / 10. jagadguru zrI hIrasUrIzvarajI mahArAjA ke jagaha-jagaha para hue aGga ke pUjana kA ullekha hai / ye ullekha 'vijaya - prazasti' karttA zrI hemavijaya gaNi, TIkAkAra zrI guNavijaya gaNi- 13, zloka 13 pR0 460 para hai | 11. jagadguru -- kAvya racayitA zrI padmasAgara gnni| prakAzaka zrIyazovijaya graMthamAlA pR0 23 zloka 161 meM bhI ullekha hai / 12. maMtrI zrI tejapAla ne AcAryadevAdi munivaroM kI kI huI navAMgI pUjA kA ullekha zrI prazasti saMgraha, saMpAdaka amRtalAla, maganalAla zAha - prakAzaka - dezavirati dharmArAdhaka samAja pR0 160 para hai / zrAvaka kavi RSabhadAsa racita 'hIrasUrijI ma0 ke rAsa' meM kavi ne jagadguru zrI hIrasUrijI ne dIkSA ke pUrva meM svaguru kI kI huI nau aGga kI pUjA kA aura bAda meM jagadguru ke hue navAMgI pUjana kI bAteM likhI hai / 14. zrI hemacandrasUrIzvarajI ma0 kI kumArapAla rAjA ne suvarNakamaloM se navAMga guru pUjA kI thI / prabandha granthoM meM isakA spaSTa ullekha milatA hai / isase spaSTa hai ki AcArya zrI hemacandra sUrijI mahArAjA tathA jagadguru zrI harisUrijI mahArAja jaise mahApuruSoM ne Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. ( 130 ) navAMgI gurupUjana kI pravRtti rokI nahIM thI / isameM zAstrAjJA kA pAlana, isameM hone vAle devadravya kI vRddhi, gurubhakti se ziSya kA kalyANa, ye bAteM mahattva kI thI / praha uDhIne upAzraye AvI, pUjI guru nava age / vAjita vAjatAM maMgala gAvatI, gehulI diye mana raMge // zrI kalpasUtra kI DhAla meM bhI dekho, guru kI no aGgI pUjA kA vidhAna hai| pU0 AcArya zrI pAdaliptAcArya kRta nirvANakalikA meM pRSTa 26 e para devaguru saMghapUjA tathA bhagavAna kI pUjA karake AcArya kI yathAzakti pUjA karake - ' aisA spaSTa ullekha hai| isameM nau aGga yA eka kA ullekha bhale spaSTa nahIM hai parantu gurupUjA kA to spaSTa ullekha hai hiiN| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * atha caturthAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH * AtsandhyakSarasya / 4 / 2 / 1 // dhAtoH sandhyakSarAntasyAt syAt / saMvyAtA, suglaH / dhAtorityeva-gobhyAm // 1 // uttarasUtraNa pRthagyogAd ninimitto' yamAdezaH / ninirmittatvAt dhAtoH pUrvamAkAraH kriyate, pazcAt AkArAntadhAtumAzritya AkArAntalakSaNaH pratyayaH tena suSTu glAyatIti sugla ityatra 'upasargAdA0 / 5 / 156 // iti DapratyayaH siddhaH / cetetyAdAvatha bhaviSyatIti cenmaivamatra lAkSaNikatvAnna bhavati // 1 // na ziti / 4 / 2 / 2 / . sandhyakSarAntasya ziti viSayabhUte Anna syAt / saMvyayati // 2 // vyag tantusantAne yajAdiH // 2 // vyasthavavi / 4 / 2 / 3 / vyaH thavi Navi ca viSaye Anna syAt // 3 // saMvivyayetyatrApi na Attvam // 3 // sphurasphulorghani / 4 / 2 / 4 / anayoH sandhyakSarasya ghani AtsyAt / visphAraH, visphAlaH // 4 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132 ) "veH" / 2 / 3 / 54 / iti Satvasya vikalpapakSe udAhRtam ||4|| vApaguro Nami | 4 | 3 |5 // apapUrvasya gureH sandhyakSarasya NamyAd vA syAt / apagAramapagAram / apagoramapagoram // 5 // guraiti udyame abhIkSNamapagUya apaguraNaM pUrvaM veti 'raNam cAbhIkSNye' 5 / 4 / 48 / iti khNaM dvitvaM na / na ca khaNampratyayenaiva AbhIkSNyasyoktatvAt dvitvaM na prApnotIti vAcyaM zabdazaktisvAbhAvyAt kevalaraNam AbhokSNyaM nadyotayatItyataH dvitvApaikSeti // 5 // dIDa: sani vA / 4 |2|6| doGaH sanyAd vA syAt didAsate, didoSate ||6 ma dIDa ca zabde ||6|| yaba kGiti |4| 2|7| doGo yapya kGiti ca viSaye AtsyAt / upadAya, upavAtA, udAyo vartate // 7 // upadAyo vartate - viSayasaptamI - nirdezAtpUrvamevAttve sati AkArAntalakSaNo No ghatra ca bhavati / yadA upAdAnamiti bhAvavivakSA tadA 'yuvarNavR0 | 5|3|28| ityaviSaye Atve 'bhAvAkartrIH | 5|3 | 18 | iti ghaJa yadA tUpAdIyate iti kartR vivakSA tadApi NakaviSaye Attve 'tanvyadhI0 5 / 1 / 64 sUttrAt NaH / na ca ghaJaH kathamAkArAntalakSaNatvaM sAmAnyena tasya vidhAnAditi vAcya ghaJo'pyAkArAntalakSaNatvaM sAmAnyamasti yataH AkArAbhAve IdantatvAdal syAt / na ca NaM bAdhitvA upasargAd vizeSeNa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ( 133 ) 'upasargAdAtaH' / 5 / 3 / 110 / iti Do bhaviSyatIti vAcyaM DaviSaye bAlakAdAtvaM neSTamiti / anantarasutre dIGa iti sAnubandhanirdezAt yaDlupi nAkAra: / / 7 / / bhigmIgo'khalacali / 4 / 28 / anayoryapi khalaacaalvarje'kGiti ca viSaye AtsyAt / nimAya, nimAtA / pramAya / pramAtA / akhalacalIti kim ? ISadvilayaH, vilayaH, vilayo'sti // 8 // DumiMgTa prakSepaNe minoti iti prathamo dhAtuH, mIMgz hiMsAyAn mInAti iti dvitIyo dhAturatra sUtre gRhItaH / nimAyeti-prakSepyetyarthaH / na ca tRcpratyayaviSaye Attve 'tanvyadhI0 / 5 / 164 iti Ne visargAntamapIdaM rUpam tahi nimAteti kathamiti vAcyam 'asarUpopa0' / 5 / 161 / sUtrAdasarUpatvAttajapi / atra migmIga iti bhaNanAt miGc hiMsAyAmiti devAdikasya mINa gatAviti yujAMdezcaH grahaNaM na bhavati / ISad anAyAsena nimIyate-ISannimayaH, ISannimayaH, duHkhena pramIyate-duSpramayaH. 'duHsvISataH0 / 5 / 3 / 139 / sUtraNa khala / minoti duHkhamiti mayaH kartari acpratyayaH / A=sAmastyena mInAti=hinasti prANinamiti=AmayaH kartaryac / alpratyaye nimayaH, pramayam ityudAhRtam / 'migmIg' iti gakAranirdezAt yaGlupi nAttvam / / 8 / / - lIlinorvA / 4 / 2 / 6 / anayoryapi khalacalvarje viti ca viSaye Ad vA syAt / bilAya, vilIya, vilAtA, viletaa| akhalacaloti kim ? ISadvilayaH vilayaH, vilatho' sti // 6 // lIc zleSaNe, lIMz zleSaNe iti dvayorapi samAna rUpam / Ne dilAya ityapi bhavati // 6 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) Nau krI-jIGaH / 4 / 2 / 10 // eSAM Nau AtsyAt / krApayati, jApayati, adhyApayati // 10 // DukrIMgz dravyavinimaye (krayAdiH), ji abhibhave (bhvAdiH) iMka adhyayane adAdiH, asyAdhinA'vazyaMbhAvI yogH| sarvatra 'atirIblI0 / 4 / 2 / 21 / sUtreNa pontaH // 10 // sidhyaterajJAne / 4 / 2 / 11 // ajJAnArthasya sidhyateo svarasyAt syAt / mantraM sAdhayati / ajJAna iti kim ? tapastApasaM sedhayati // 11 // sadhyakSaraprastAvAt 'svarasya' iti labhyate, anyathA 'SaSThyA'ntyasya / 7 / 4 / 106 / sUtrAt dhakArasyaiva syAt / sidhyaterityatra yakAranirdezAt vidhUca saMrAddhAviti divAdiguhyate Sidha gatyAmiti bhvAdegrahaNaM na bhavati / sedhayati-sidhyati jAnIte tApasaH jJAnavizeSamAsAdayati, tapaH taM tApasaM prayukta tapa evaina sedhayati anubhavavizeSamu-tpAdayati ityarthaH / anubhavaH sAkSAtkAraH sa ca jJAnameva // 11 // cisphuranavA / 4 / 2 / 12 / . cisphuroNI svarasyAd vA syAt / cApayati, cAyayati, sphArayati, sphorayati // 12 // 'spharat sphuraNe' dhAtunaiva siddha sphurerAttvavacanaM pyantAtsani pusphArayiSatItyevamartham // 12 // viyaH prajane / 4 / / 13 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 135 ) garbhAdhAnArthasya viyo Nau vA AtsyAt / puro vAto gAH svApayati, pravAyayati // 13 // prajanaH garbhagrahaNam / 'bhAvAkartoH | 5|3|18 | itighatra 'najanabadhaH ' 4 | 3 |54 | sUtreNa vRddhirna bhavati / vAteH prajane vRttirnAstItyArambhaH / puro vAto gAH pravApayati, pravAyayati-gabhaM grAhayatItyarthaH / pUrvasyA diza AgataH 'pUrvAparA0' | 7|3|115 / ityas / vAtaH = pavanaH / go+ dvitIyAzas, 'A amzaso' tA0 | 1|4/75 | ityAkAraH / vIM "prajanakAntyasanakhAdane ca // 13 // - rUhaH pH|4|2|14| ruheNa p vA syAta ropayati, rohayati vA tarUm // 14 // rohtyarthaM rUpyatirna dRzyate iti yogArambhaH ||14|| liyo no'ntaH snehadrave / 4 / 2 / 15 / liyaH snehadravye gamye Nau nonto vA syAt / ghRtaM vilInayati, vilAyayati / snehadravya iti kim ? ayo vilAyayati // 15 // lIDc zleSaNe, lIrA zleSaNe, lIMN dravIkaraNe iti trayANAmapi sAmAnyena grahaNam / ghRtaM vilInayati, ghRtaM vilAyayati - atra lIdhAtorNiga vRddhirAyAdezaH / liya I lI iti IkAra prazleSAd IkArAnta syaiva nonto bhabati / 'lIlinorvA |4| 2|6| sUtreNa vikalpenAttvavidhAnaM kRtAttvasya tu 'lo laH |4|2| 16 | iti lo'ntaH 'atirI0 | 4||21| iti pontazca bhavati / tadA ghataM vilInayati, vilAyayati, vilAlayati, vilApayatIti rUpacatuSTayam 119211 lolaH / 4 / 2 / 16 / 1 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136 ) lArUpasya Nau snehadravye gamye lo'nto vA syAt / ghRtaM vilAlayati, vilApayati vA / snehadravya ityeva jaTAbhirAlApayate // 16 // jaTAbhirAlApayate paraiH svaM pUjayatItyarthaH lI lino'rcA 0 | 3 | 3|60 ityanenAttvamAtmanepadaM ca // 16 // pAte: 4 / 2 / 17 | pAterNI losnnaH syAt / pAlayati // 17 // pRthagyogAd naveti nivRttam / 'pAteH' ityatra tibnirdezo dhAtvantara nivRtyarthaH, tena pAMka rakSaNe iti paiM adAdiko gRhyate, pAM' pAne, paiM zoSeNa iti dhAtudvayaM nivAryate / yato'nayoH pAyayati iti prayogaH / tinirdezo yaGlubnivRttyarthazca / palaNa rakSaNe iti curAdikenaiva siddhe pAteryontaH syAditi vacanam ||17|| dhUprIgorna: / 4 / 2 / 18 dhU guprIgoNa no'ntaH syAt / dhUnayatiH prINayati / 18 / dhagaTkampane, dhUgaz kampane, dhUNa kampane iti trayo'pyatra jJAtavyAH / 'prIMgz tRptikAntyoH, prINa tarpaNe' / dhAtudvayaM prIgilena gRhyate / anubandhanirdezo dhavatiprIyatinivRttyarthaH, yaGlubnivRttyarthazca // 18 // vo vidhUnena: |4| 2|16| vA ityasya vidhUnane'rthe Nau jo'ntaH syAt / pakSeNopavAjayati / vidhUnana iti kim ? uccaiH kezAnAvAyati // 16H Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 137 ) upavAjayati-vAMk gatigandhanayorityasya na tu ovai ityasya vidhUnane vRttyabhAvAt / AvApayati-zoSayatItyarthaH / ovai zoSaNe 'AtsandhyakSarasya / 4 / 2 / 1 iti / vajinaiva siddha vAte rUpAntaranivRttyarthaM vacanam // 16 / / pAzAchAsAvevyAhvo yaH / 4 / 2 / 20 / eSAM Nau yo'ntaH syAtaH / pAyayati, zAyayati, avacchAyayati, avasAyayati, vAyayati, vyAyati, hvAyayati // 20 // porapavAdo yogaH / pAM pAne, maiM zoSaNe pAyayati / pAtestu lakAra uktaH / zoca zAyayati / choMca chAyayati / so sevA avasAyayati / veMga vAyayati / ve ityanAtvena nirdezo bAMk gatigandhanayoH, oveM zoSaNe ityanayonivRtyarthaH / vyaMg-vyAyayati, haga hvAyayati / eSAM kRtAttvAnAM grahaNAdiha lAkSaNikasyApi grahaNaM bhavati tena krAyayatItyAdi siddham // 20 // atirIvlIhroknUyikSmAyyAtAM puH / 4 / 2 / 21 // eSAmAdantAnAM ca Nau purantaH syAt / arpa yati, repayati, blepayati, ha payati, knopayati, mApayati, dApayati, satyApayati // 21 // attIti-'Rgato' 'R prApaNe ca' ityanayograhaNaM 'sAmAnyanirdezAt / tininirdezo yaGlubnivRttyarthaH / rIti-rIGca sravaNe, rIz gatireSaNayoH iti dvayorapi grahaNam / vlIMz varaNe'vlepayati / hrIMka lajjAyAm hra payati / knayaiG zabdondanayoH knopayati 'yvoH pvayavyaJjane luka / 4 / 4 / 21 iti yasya luk / kSmAyaiG vidhUnane-kSmApayati / bahuvacanaM vyAptyartham tena nAmnopi satyamAcaSTe satyApayati 'satyArthavedasyAH / 3 / 4 / 44 ityAkAraH // 21 // skAya sphA / 4 / 2 / 22 / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 138 ) Nau sphAyaH skAv syAt / sphAvayati // 22 // sphAya vRddhau / abhedanirdezAbhAve'ntyasyAdeza: syAt // 22 // zadiragatau zAt / 4 / 2 / 23 / zadiragatyarthe Nau zAtsyAt / puSpANi zAtayati / agatAviti kim-gAH zAdayati // 23 // zAdayati gopAlo gA gamayatItyarthaH // 23 // - ghaTAdeha svo dIrghastu vA bhiNampare / 4 / 2 / 24 // ghaTAdInAM Nau hasvaH syAt / jiNampare tu Nau vA doghaH / ghaTayati, aghATi, aghaTi, ghATaM ghATam, ghaTaM ghaTam / vyathayati, avyAthi, avyathi, vyAthaM vyAtham, vyathaM vyatham // 24 // bhvAdiparyante ghaTAdigaNaH / sUtre ghaTAdayaH paThitArthA eva hrasvadIrghakArye gRhyante, arthAntare tu ghaTAdInAM na hrasvavidhiH, upasargaH prAyeNArthAntaraM bhavati yathA udghATayati, atra na hrasvaH / ghaTiSu ceSTAyAm ghaTamAnaM prayukta 'prayoktRvyApAre Nig / 3 / 4 / 20 / ityanena Nig 'JNiti' / 4 / 3 / 50 sutreNa vRddhiH aghATi, aghaTIyatra Nig, adyatanIta 'bhAvakarmaNoH / 3 / 4 / 68 sUtreNa jic, adyatanItakAralopazca / abhIkSNaM ghaTanaM pUrvam iti, ghATaMghATam "ruNam cAbhIkSNye' / 5 / 4 / 48 sUtreNa ruNampratyayaH NipUrvaH, prakRtasUtreNa vikalpena hRsvaH / 'bhRzAbhIkSyA0 74 // 43 // sUtreNa dvitvam / nanu Nigo lopasya 'sthAnivadbhAvena ghaTAdInAM vyavahitatvAt JiNampare No na syAddhasvavikalpaH iti nA''zaGkanIyaM dIrghavidhi prati 'na sandhio 7 / 4 / 111 / sUtrINa sthaanivdbhaavnissedhaat| kSaDijadakSyAdI ghaTAdipAThalAdanupAntyasyApi * dIrgho bhavati // 24 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136 ) kagevanUjanaiz2a SaknasraJjaH / 4 / 2 / 25 // eSAM gau hrasvaH syAt JiNampare tu vA Nau dIrghaH / kagayati / akaagi| akgi| kAgakAgam / kagaMkagam / upavanayati / upAvAni / upAvani / upavAnamupavAnam / upavanamupavanam / janayati / ajAni / ajani / jAnajAnam / janaMjanam / jarayati / ajAri / ajri| jAraMjAram / jaraMjaram / knsyti| aknaasi| aknasi / kanAsaMknAsan / knasaknasam / rajayati / arAji / araji / rAjarAjam rajarajam // 25 // ghaTAdInAM dhAtupAThe paThitArthAnAmeva grahaNamarthAntare tu udghATayatItyAdau na hrasvavidhi: yataH upasagaiH prAyeNArthAntaraM bhavati / pUrveNa pRthagyogAd kagAdInAM tvarthavizeSo nopAdIyate / kage iti sautrau dhAtuH ekArazcaiditkAryArthaH tena akagIdityatra 'vyaJjanAdervA0 / 4 / 3 / 47 / sUtreNa prAptavRddhaH 'na zvijAgR0' / 4 / 3 / 46 / sUtreNaiditvAtpratiSedhaH / 'vanU' iti UkAranirdezAta 'vayi yAcane' iti dhAturgAhyaH 'vana saMbhaktau' ityasya na hrasvadIrghavidhiH rajayati-'rajI rAge iti bhvAdiH raJjIMca rAge divAdirvA, Nig 'Nau magaramaNe' / 4 / 2 / 51 / sUtrAt nalopaH, nalope vacanasya caritArthatvAt nalopAbhAve 'araJji, raja raJjam ityatra vA dIrgho na bhavati // 25 // amo'kamyamicamaH / 4 / 2 / 26 / kamyamicamivarjasyAmantasya gau hasvaH syAt JiNampare tu vA Nau dIrghaH / ramayati / arAmi / arami / rAmarAmam / akamyamicama iti kim / kAmayate / akAmi / kAmakAmam / AcAmayati // 26 // ramayati, arAmi, arami, rAmarAmam, ramaramam-udAharaNeSu sarvatra Nig Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 140 ) 'Niti' / 4 / 3 / 50 / sUtreNa vRddhiH, A, / adyatanIta, 'bhAvakarmaNoH / 3 / 4 / 68 / sUtreNa tricata, lopazca / 'khNaM cAbhI0 / 5 / 4 / 46 / sUtreNa khaNam / 'bhRzAbhI0 74 / 73 / sUtreNa sarvatra dvitvam / khNamudAharaNe prathamAsiH avyayasya' / 3 / 2 / 7 / sUNeNa serlopaH // 26 // paryapAt skhadaH / 4 / 2 / 27 / AbhyAmeva parasya skhadeo hasvaH syAta bhiNampare tu vA dIrghaH / pariskhadayati / pryskhaadi| paryaskhadi / pariskhAdaM priskhaadm| pariskhadaM pariskhadam / apaskhadayati / apAskhAdi / apAskhadi / apaskhAdamapaskhAdam / apaskhadamapaskhadam / paryapAditi kim / praskhAdayati // 27 // . skhaghaTAdipAThena sidve AbhyAmeveti niyamArthaM vacanam tenAnyopasargapUrvasya na bhavati / viparItaniyamastu na bhavati 'ekopasargasya'0 // 4 // 2 // 34 / sUtreNa paricchada ityatrApi hrasvavidhAnasAmarthyAt // 27 // zamo' darzane / 4 / 2 / 28 / . adarzanArthasya zamo hrasvaH sthAt JiNampare tu vA dIrghaH / zamayati rogam / OM zAmi / azami / zAmaMzAMmam / zamaMzamam / adarzana iti kim / nizAmayati rUpam // 28 // darzana eva kecidichanti teSAM mate udAharaNapratyudAharaNayorvaiSamyam / / 28 / / yamo'pariveSaNe Nici ca / 4 / / 28 / apariveSaNArthasya yamo Nici aNici ca Nau hrasvaH syAt / . JiNampare tu vA dIrghaH / yamayati / ayAmi / ayami / yAmayAmam / yayaMyamam / apariveSaNa iti kim / yAmayatyatithim // 26 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 141 ) 'yamU uparame bhvaadi|, yamaNa pariveSaNe curAdiH' dhAtudvayamapyatra grAhyamata evokta Nici aNici ceti / cakAro' Nici cetysyaanukrssnnaarthH| NAviti siddha asya Nici ceti vacanAnyeSAM Nici na bhavati / yAmayatyatithimUpariveSaNa kriyayA taM vyApnotItyarthaH / pariveSaNamiha bhojanaviSayi sUryAdiveSTanaM ca gRhyate tena yAmayati candramasamityAdyapi // 26 // mAraNatoSaNanizAne jJazca / 4 / 2 // 30 // eSvartheSu jJo Nici aNici ca Nau hrasvaH syAt bhiNampare tu vA dIrghaH / saMjJapayati pazum / vijJapayati rAjAnam / prajJapayati zastram / aMjJApi, ajJapi, jJApaMjJApam, jJapaMjJapam // 30 // cakAro Nici cetyasyAnukarSaNArthaH / dhAtorAkarSaNe phalAbhAvAtprakRterapi sthitaH cakAraH pratyayamAkarSati idamapi svarUpAkhyAnameva adhikArAyAtameva cakAreNAnumIyate anyathA cAnukRSTaM nAnuvartata / jJAdhAtu 'jJAMz avabodhane iti kracAdi: jJANa mAraNAdiniyojaneSu iti curAdi: dvayamapyatra jJAtavyam / yadi curAdistadA 'curAdibhyo nnic||3|4|17| bhavati, yadi ca krayAdistadA 'aNic' iti vizeSaH / iha 'yamo'pariveSaNe Nici ca, 14 / 2 / 29 / iti pUrvasUtre Nici aNici ca Nau rUpasAmye pyartha bhedaH / jJAgdhAtoH prathamameva mAraNamiti dhAtvarthaH svArthaH / jJAMza dhAtostu prayokta - vyApAre mAraNamarthaH prathamaM maraNamartha iti vizeSaH / saMjJapayati-'AdezAdAgamaH' iti nyAyAt hrasvAtprAgeva pvAgamaH / prajJapayati nizAnaM 'tIkSNIkaraNamityartha / / 30 // cahaNaH zAThthe / 4 / 2 / 31 / cahezcurAdeH zAThyArthasya Nici Nau hrasvaH syAt aiNampare tu vA dIrghaH / cahayati / acAhi / acahi / cAhaMcAham / cahacaham / zAThya iti kim / acahi // 31 // cahaNa kalkane iti adanto dhAtuH, adantatvAt dIrgho'prAptaH hrasvaH siddha Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 142 ) evAsti dIrghAyaM vacanam kRtam / NitkaraNAd bhvAdikasya grahaNaM na bhavati / na cAdantasya cahaNaH bhvAdikasya ca caheH sarvameva setsyati kimarthametad vacanamiti vAcyam satraM vinA cAhiSyate iti na sidhyati tathAhibhvAdeH svarAntatvAbhAvAt 'svara0 / 3 / 4 / 66 / sUtreNa niT nAyAti / curAdicahaNasta adantatvAta triTi satyapi vddhipraaptaa| nana Nigi sati bhvAdeH sidhyatIti cettahi arthabhedaH syAdataH sUtraM kRtam / / 31 // jvalahvalahmalaglAsnAvanUvamanamo'nupasargasya vA / 4 / 2 / 32 eSAmanupasargANAM Nau hrasvo vA syAt / jvalayati / jvAlayati / hvalayati / hvAlayati / hmalayati / hyAlayati / glapayati / glApayati / snapati / snApayati / vanayati / vAnayati / vamayati / vAmayati / namayati / nAmayati / anupasargasyeti kim| prajvalayati / prahvalayati / prahmalayati / praglApayati / prasnApayati / pravanayati / pravamayati / praNamayati // 32 // glAsnoraprApte zeSANAM tu prApte vibhASA / anena vA hrasvavidhAnAt ajvAli, ajvali / jvAlaM jvAlama, jvalaMjvalam ityAdi Su dIrgha vikalpaH siddha eveti JiNampare iti nAnUdyate // 32 // chaderismantraTa-kvau / 4 / 2 // 33 // chaderismantradipare gau hrasvaH syAt / chadiH chadmaH, chatrI, upaccat // 33 // chadaN saMvaraNe 'curAdibhyo Nic / 3 / 4 / 17 / sUtreNa Nini chAdayatIti 'rUci0 / uNAdi0 989 ityuNAdisUNa is / chadma ityatra 'manvan0 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 143 ) / 5 / 21 / 47 / sUtrauNa man / chatrI chAdayatIti chAM chatrI vA dharmavAraNam / Diti vacanAduNAdiko hasvo na bhavati yathA chAtraH / kvipi upacchat // 33 // ekopasargasya ca ghe|4|2|34| ekopasargasyAnupasargasya ca charghapare Nau hrasvaH syAt / pracchadaH / chadaH / ekopasargasya ceti ? samupacchAdaH // 34 // pracchAdyate'nena pracchadaH, chAdyate'nena=chada:-"punnAmni ghaH / 5 / 3 / 130 sUtrAt ghapratyayaH // 34 // upAntyasyAsamAnalopizAsvRdito hu~ / 4 / 2 // 35 // samAnalopizAsvRdidvarjasya dhAtorupAntyasya Upare jauha svaH syAt / apIpacat / bhAvavAnaTiTat / asamAnalopizAsvRdita iti kim |atyrraajt / azazAsat / mA bhvaanonninnt|35| kRtAkRtaprasAGgitvaM nityatvam / atra nityatvaM dvivarcanasya / nityamapidvirvacanaM bAdhitvA prAgeva dvasvo bhavati oNaRditkaraNajJApakAta / mA bhavAnaTiTadityatra hrasvatve kRte'kRte'pi dvitvaM prApnotItinityam / hrasvastu dvitve kRtena prApnotIyanityaH / na kevalaM dvivacanaM bAdhitvA prAgeva hasvaH apita 'prAkta svare svaravidhaH' ityapi bAdhitvA / prAga dvitve kRte tu aTiTadityanAkArasya hasvo na syAt / atra oNadhAtoH RditkaraNaM jJApakam / RditkaraNaM hi 'mA bhavAnoNiNat' ityatra RditvAt 'upAntyahrasvatvapratiSedhaH' syAdityevamarthaM kriyate / yadi cAtra 'oNiNadityatra nityatvAtprAgeva dvitIyAvayavasya dvitvaM syAtadA'nupAntyatvAdeva hrasvasyAprAptiriti kiM hrasvanivRttyarthena RditkaraNena ? atyararAjata-rAjAnamatikrAntaH atirAjaH, atikrAntoH rAjAnaM vA 'rAjansakhe:' / 73 / 106 / sUtreNa aTsamAsAntaH, 'no'padasya taddhite' / 7 / 4 / 61 / sUtrAt nasya lopaH / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) atirAjamAkhyat "NijbahulaM0 / 3 / 4 / 42 / sUtrAt Nic, 'tryantyasvarAdeH 7 / 4 / 43 / sUtrAdantyasvaralopa: "anyasya' / 4 / 1 / 8 / sUtrAd dvitvam / zAserUditkaraNaM yaGlunnivRttyartham / yena nAvyavadhAnamiti nyAyAdekena varNena vyavadhAne'pi svaraH svasya sthAnI bhaviSyatIti ki supAntyagrahaNeneti cedatrotyate upAntyagrahaNa nuttarArtham anyathA 'RvarNasya / 4 / 2 / 37 / sUtreNAntyasyApi kArasya Rt syAt // 35 // bhAja-bhAsa-bhASa-dIpa-pIDa-jIva-mIla-kaNa-raNa-vaNabhaNa-zraNa-ha-heTha-luTa-lupa-lapAM navA / 4 / 2 / 36 / eSAM UpareM NAvUpAntsya hrasvo vA syAt / abibhra jat, ababhrAjat / abIbhaSat ababhASat / adIdipat AdidIpat |apiipiddt, apipoDat |ajojivt ajijiivt| amomilata amimolyt|aco kagat acakANat |arornnt,arraannt / avIvaNat, avavANat / abIbhaNat, ababhANat / azizraNat, azazrAgat / ajUhavat, aMjuhAvat / ajIhiThat, ajiheThat / alUluTat, aluloTat / alUluyata, alulopat. / alIlapata, alalApat // 36 // ejaGa brejuGa bhAji dIptI athavA rAjaga TubhAjI dIptau bhrAj / bhAsi dIptau bhAsa / bhASi ca vyaktAyAM vAci iti bhASa / dIpaici dIptau iti dIp / pIDaN gahaNe iti pIr3a / jIva prANadhAraNe iti jIva / mIla nimeSaNe / 'aNa raNa vaNeti daNDakadhAtau kaNa, raNa, vaNa, bhnn| zraNa dAne, ityasya zraNadhAtodInArthasya ghaTAditvAt hrasvatvaM siddhamevAsti aNaNa dAne itya syatu 'yamo'pari0' / 4 / 2 / 29 sUtreNa Nici yama eveti niyamAdaprAptasya vikalpaH / atra ca pAkArthe'rdhAntare sati prakRtastroNa vikalpena hrasvaH / Dheg spardAzabdayoH / heThi vibAdhAyAm / luTaca vilottne| luplutI chedane / lapa vyakta vacane / bahuvacana ziSTa prayogAnusAreNAnyeSAmapiri - grahArthaM tena avibhrasat ababhrAsadityAdyapi sidhyati / / 36 / / bhAdavarNaraya / 4 / 2 / 37 / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 145 ) upAntyasya RvarNasya upare Nau vA RH syAt / aviivRtt| avavarttat / acIkRtat / acikIrtat // 37 // "upAntyasyA0' 4 // 2 // 35 // sUtrAt upAnyasyetyanuvRttitvAt upAntya RvarNo grAhyaH / anyathA yadi tatra sUtroupAntyasyetyagRhItaM syAttadA yena nAvyavadhAnamiti nyAyenaiva tatra setsyati parantvatra antyasyApi RkArasya RH syAt / avIvRtaditi-RkArasyApi RtkaraNAdana guNo bAdhyate / nanu varNagrahaNaM katham, 'RtaH 'ityeva sUtyatAm ? yadyavaM kriyate tadA' cIkRtadityavaM prayogo na niSpadyata / hrasvAdhikAreNaiva siddha RtkaraNamacIkRtadityatra guNaniSedhArtham / na ca hrasvakaraNasAmarthyAd guNo na bhaviSyatIti vAtyaM guNakaraNe hrasvasya caritArthatvAt / acikIrtat-'kRtaH kIttiH / 4 / 2 / 112 iti // 37 // jiyateriH / 4 / 2 // 38 // ghra upAntyasya Gapare No irvA syAt / ajighripat, ajighrapat // 38 // tinnirdezo yaGlubnivRttyarthaH // 38 // tisstthteH|4|2|36|| stha upAntyasya Gapare Nau iH syAt / atiSThipat // 36 // tinnirdezo yaGlunnivRttyarthaH / yogavibhAgaH nityArthaH // 3 // Ud duSo Nau / 4 / 2 / 40 // duSerupAntyasya Gapare Nau UtsyAt / dUSayati // 40 // . punarNigrahaNaM GanivRttyartham / duSyantaM prayukta-dUSayati / dhAtoH svarUpagrahaNe Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 146 ) tatpratyayavijJAnAt doSaNaM duT kvipa-duSamAcaSTe-duSayati ityatra na bhavati // 40 // citte vA / 4 / 2 / 40 // cittakartRkasya duNerupAntyasya Nau pare Ud vA syAt mano dUSa- . yati, mano doSayati maitraH // 40 // mano dUSyatitanmatraH prayukta / cittasahacAritvAtprajJAyA api grahaNAt prajJA .. dUSayati, doSayatItyatrApi vikalpaH // 40 // gohaH svre||42||41|| kRtaguNasya guheH svarAdAvupAntyasyotsyAt / nigRhati / goha iti kim ? nijuguhuH // 41 // guhAg saMvaraNe / nijugRhaH-'indhyasaMyogAt0 / 4 / 3 / 21 / sUtreNAvitparokSAyAH kidvadbhAvAd guNAbhAvaH // 41 // bhuvo vaH parokSAdyatanyoH / 4 / 2 / 43 // bhuvo vantasyopAntyasya parokSAdyatanyorutsyAt / babhUva, abhUvan / va iti kim ? babhUvAn, abhUt // 43 // vRddhiguNovAdezeSu kRteSe bhuvo vakArAntatvam / babhUva-'bhUsvapogduto' / 4 / 1 / 70 / sUtreNa dvitve pUrvasyAkAraH / abhUdan-adyatanI an, sic, aT, 'pibaiti0 / 4 / 3 / 66 / sUtrAt siclopaH, 'dhAtorivarNo0 / 2 / 4 / 50 / sUtreNa bhuvaH UkArasthAne u: AdezaH, uvAdeze kRte 'bhuvo vaH0 / / / 2 / 43 / sUtreNa ukArasya UH AdezaH / babhUvAna-vasau parokSAyAM 'uvarNAta0 / 4 / 4 / 58 / sUtrAdiDabhAvaH / va iti kathanAbhAve upAntyasyetyadhikArAd Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 147 ) bhasyot syAt / yadvA nanvatra pUrvasUtrAt svare ityanuvartyaM tatazca parokSAdyatanyoH svare pare iti vyAkhyAne svayameva vakArAntatvaM lapsyate kiM vagrahaNena ? ucyate yadi svaro'nuvartyate tadottarasUtre 'nuvartamAno durnivAraH syAttathA sati srastaH ityAdau "no vyaJjanasyA0 |4| 2|45 | sUtrAt nalopo na syAt, ata eva 'gamahana0 ' | 4|2| 44 | sUtre svaragrahaNaM kRtam ||43|| gamahanajanakhanadhasaH svare'naGi Giti luk |4| 2|44 // eSAmupAntyasyAvarje svarAdau kGiti luk syAt / jagmuH, jaghnuH jajJa e, cakhnuH, jakSuH / svara iti kim ? gamyate / anaGIti kim ? agamat / kGitIti kim ? gamanam // 44 // naici prAdurbhAve iti daivAdiko jan gRhyate / janerAtmanepaditvAt jajJa e iti prayogaH / jajJatuH jajJaH prayogau nAsmanmate kintu etau vaidiko prayogau / pANinIyAstu juhotyAdau 'jana janane' iti parasmaipadinaM vaidikaM paThanti / jakSa :-ghaslR adane ghaso' dvitvam, 'dvitIyaturyayoH pUrvI | 4|1|42 | sUtrAtpUrvasya ghasya gaH, 'gahorja : | 4 | 1 |40| sUtreNa gasya jaH, 'gamajana0 4 / 2 / 44 / sUtreNopAntyAkAralopaH 'aghoSe prathamo0 1 | 3 |50 | sUtrAt ghasya kaH, 'ghasvasaH | 2|3|36| sUtreNa sasya Sa: / athavA adaM bhakSaNe - parIkSA 'parokSAyAM navA | 4|4|18 | sUtreNa ada: sthAne ghas AdezaH / "ghasvasaH" | 2|3 | 36 | sUtraM tu akRtasakArArthaM Adezasya tu kRtatvAt 'nAmyantasthA0 |2| 3 |1| sUtreNa sasya SakAraH / agamad- 'lRdidyutAdi0 3|4|64|suutrennng / / 44 / / no vyaJjanasyAnuditaH / 4 / 2 / 45 / vyaJjanAntasyAnudito dhAtorupAntyasya naH kGiti pare luk syAt / trastaH, sanIsrasyate / vyaJjanasyeti kim ? nIyate 1 anudita iti kim ? nAnandyate // 45 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 148 ) sanIlasyate-'vaJcanasa0 / 4 / 1 / 50 / sUtreNa nIrantaH / nAnandyate-Tunadu samRddhI ityudiddhAtuH // 45 // aJco'narcAyAm / 4 / 2046 // anArthasyaivAJca rupAntyano viGati pare luk syAt / udaktamudakaM kUpAt / ana_yAmiti kim ? aJcitA guravaH // 46 // pUrveNa siddha ana yAge-veti niyamArthamidaM sUtram / udaktam-udaJcati smeti 'gatyarthA0 / 5 / 1 / 11 / sUtrAt ktaH / aJcitAH-aJcyate sma iti 'lubhyazca 0 / 4 / 4 / 44i sUtrAdiT // 36 // laGgikampyorupatApAGgavikRtyoH / 4 / 247 / anayorupAntyano yathAsaGkhyamupatApe 'GgavikAre cArthe kGiti pare luk syAt / vilagitaH, vikpitH| upatApAGga-vikRtyoriti kim ? vilaGgitaH, vikampitaH // 47 // laGgikampyorudittvAtpUrveNAprApte vacanam / dvivacanaM GitItyanena yathAsaGghayanivRttyartham / ukha nakheti daNDakadhAtau lagudhAtuH / vilagitaH= rogAdinopatApita ityarthaH / vilaGgitaH-vilaGgati sma kenacidaGgena hIna ityarthaH / kapuGa calane / vikampitaH-vikampate sma, manasi kampitaH, citte bhIta ityarthaH nAGgavikRtyarthaH // 47 // bhAjenauM vA / 4 / 2 / 48 // bhajerupAntyano no pare lugvA syAt / abhAji, abhAji // 48 // abhAji-bhAvakarmaNoH / 3 / 4 / 68 / sUtrAt trica // 48 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 146 ) daMzasaJjaH zavi / 4 / 2 / 46 // anayorupAntyanaH zavi luk syAt / dazati, sajati // 46 // tudAdAvapaThitvA anayo: bhvAdau pAThaH zavarthaH, tena dazantI sajantItyatra 'zyazavaH / 2 / 1 / 115 / sUtreNa nityamantAdezaH sidhyati // 48 // akadhinozca raJjaH / 4 / 2 // 50 // rajerakaTi dhinaNi zavi copAntyano luk syAt / rajakaH, rAgI, rajati / 50 // rajatIti rajakaH "nRtkhanaJjaH0 / 5 / 1 // 65 // sUtreNa akaT / rajatItyevaM zIlo rAgI 'yujabhuja0 / 5 / 2 / 50 / sUtreNa dhinaN // 50 // No mRgaramaNe / 4 / 2 / 51 // rajerupAntyano Nau mRgANAM ramaNe'rthe luk syAt / rajayati mRgaM vyAdhaH / mRgaramaNa iti kim ? raJjayati rajako vastram // 51 // raJjayati rajako vastramiti-rajati vastraM rajakaH, sa evaM vivakSate nAhaM rajAmi, raz2yate vastraM svayameva, tadrajyamAnaM prayukta // 51 // ghani bhAvakaraNe / 4 / 2 // 52 // rajerupAtyano bhAvakaraNArthe ghani luk syAt / rAgaH / bhAvakaraNa iti kim ? AdhAre raGgaH // 52 // raJjanaM rajatyanena veti rAgaH, bhAve tu "bhAvAkoMH / 5 / 3 / 18 / sUtrAd ghatra / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 150 ) rajanti asminniti-raGgaH / 'vyaJjanAd0 / 5 / 3 / 132 // sUtrAt ghana // 52 // svado jave // 4 // 2 // 53 // syandepani nalukavRddhayabhAvau nipAtyete vege'rthe / gosyadaH / java iti kim ? ghRtasyandaH // 53 // "bhAvAkoH / 5 / 3 / 18 / iti vyaJjanAd0 / 5 / 3 / 132 // sUtrAt vA ghana // 52 // dazanA'vodadhaudma prazraya-himazratham // 1 // 2 // 54 // ete nalopAdau kRte nipAtyante / dazanam, avodaH, edhaH, umaH, prazrayaH, himazrathaH // 54 // dazyate'neneti=dazanam, karaNA'' 'dhAre' / 5 / 3 / 126 / sUtrAMdanaT / prAyeNAnaTpratyayAntaH klIbaH strIliGgo vA / yadi ca dantaparyAyaH dazanazabdastadA pulliGgatvam / avapUrvaH undaip kledane 'bhAvA0 / 5 / 3 / 18 / sUtrAd ghatra , guNaH, guNe kRte upasargasyA0 / 1 / 2 / 16 / sUtrAdakAralopaH / triigdhapi dIptau, ghatra / audamaH undeH paro man / prapUrvaH zranth / himapUrvaH zranth , ghatra / nipAtanAnsarvatra nalopa: ghani vRddhayabhAvazca nipAtyate // 54 // ... yamiraminamimi hani manivanatitanAde-dhuTi kDiti / 4 / 2 // 55 // eSAM tanAdInAM ca dhuDAdau viGati luk syAt / yataH, ratvA, natiH, gataH, hataH, mataH, vatiH, tataH, kRtaH, / dhuToti kim ? yamyate / viDatoti vim ? yantA // 55 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 151 ) yamyate sma =yataH / tanAdayo dhAtupAThe drshitaaH| vanatitanAdyoH tigaNanirdezAt yaGalupi nAntalopa // 55 // yapi / 4 / 2 // 56 // yamyAdInAM yapi luk syAt / prahatya, pravatya, pratatya, prasatya // 56 // vA maH / 4 / 2 / 57 / iti vacanAnnAntAnAmevAyaM vidhiH / 'antaraGgAnapi vidhInyabAdezo bAdhate iti pUrvasUtreNAprApte vacanam // 56 // vA maH / 4 / 2 / 57 / yamyAdInAM mAntAnAM yapi vA laga syAt / prayatya, prayamya / viratya, viramya / praNatya, praNamya / Agatya, Agamya // 57 // yamU. uparame bhvAdiH, rami krIDAyAm bhvAdyantargato jvalAdiH, NamaM prahvatve bhvAdiH, gamlu gatau bhvAdiH // 57 // gamA kvau / 4 / 2 / 58 // eSAM gamAdInAM yathAdarzanaM kvau kGiti lak syAt / janagata, saMyat, parItata, sumat, suvat, // 8 // 'gamAm' iti bahuvacanaM prayogAnusaraNArthaM tena gamayamatanamanavanAdInAmeva paJcAnAM dhAtUnAmantasya lugdrshitH| ata eva sUtre yathAdarzanamityuktam / yathAdarzanam bahulamityarthaH / 'yamirami0' 4 / 2 / 55 / sUtroktagamAdipATho nAnusaraNIyaH / / janaM gacchatIti janagat / saMyamanaM-saMyat 'katsaMpadAdibhyaH kivA / 5 / 3 / 114 / patinotIti parItat, kvip / 'gatikArakasya Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 152 ] nahi 0 | 3|285 sUtreNa 'pari' ityasya dIrghaH / sumat, suvat, 'krutsaMpadAdibhyaH kvip / 5 / 3 / 1 14 / sUtrAtkvip // 58 // na tiki dIrghazca // 4256 / eSAM tiki luk dIrghazca na syAt / yantiH, rantiH, nantiH, gantiH, hantiH, mantiH, vantiH, tantiH // 66 // atra sUtre yami- rami0 |4| 255 // iti sUtroktAH sarve dhAtavo gRhyante na tu pUrvasUtroktAH gamAdaya eva / 'yam' uparame' yamyAdityAzAsyamAno yantiH, raMsISTa ityAzAsyamAnI rantiH, namyAdityAzAsyamAno nantiH, gamyAdityAzAsyamAno gantiH, hanyAdityAzAsyamAno hantiH, maMsISTetyAzAsyamAno mantiH, vanyAdityAzAsyamAno vantiH, tanyAdityAzAsyamAna tantiH / sarvatra ' tikkRtau nAmni |5|1|71 | sUtrAt tik / prakRtasUtraNa nalopa, ahanpaJcamasya0 4 1 107 // sUtreNa prApto'pi dIrghavidhiH pratiSidhyate // 56 // AH khanisanijanaH |4| 260| eSAM dhuDAdau kGiti AH syAt / khAtaH rUAtaH jAtaH, jAtiH, viGatItyeva -- caGkhanti / dhuTItyeva -- janitvA // 60 // 2 khAyate khanyate smavA=khAtaH / kta0 | 5|1|174 | sUtrAt ktiH, veTopataH || 4|4|62 | sUtrAdibhAvaH / SaNUyI dAne, SaNa bhakto dvayorapi grahaNam san - sAyate sma sanyate sma vA iti sAtaH / caGa khanti - khandhAtoH yaG, tasya lopa:, tipratyayazca // 60 // sani |4 |2| 61 eSAM dhuDAdau sani A syAt / siSAsati dhuTItyeva -- sisani pati // 61 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 153 ) khanijanoriTA bhavitavyamiti dhuDAdiH sanna bhavati iti hetoH khanijanoH prayogAvadarzitau / sisaniSati--'ivRdha0' / 4 / 4 / 4 / sUtreNa veT / Nisto0 / 2 / 3 / 37 / iti naSatvam / kGitItyasaMbhavAdiha na samvadhyate // 62 // ko navA / 4 / 2 / 62 // eSAM ye. viGati AH vA syAt / khAyate, khanyate, cAkhAyate, caGkhanyate, sAyate, sanyate, prajAya, prajanya / vittItyevasAnyam janyam // 62 // . 'divAdeH zyaH / 3 / 4 / 72 / iti zye tu 'jJAjano'tyAdau / 4 / 2 / 104 / sUtreNa nityaM jAdezaH iti tadudAharaNaM na darzitam // 6 // tanaH kye / 4 / 2 / 63 // tanaH kye AH vA syAt / tAyate, tanyate / kya iti kimtantanyate // 63 // tantanyate-atra yaGpratyayaH // 63 / / tau sanastiki / 4 / 2 / 64 // sanastiki tau lugAtau vA syAtAm / satiH, sAtiH, sAntiH // 64 // sAntirityatra 'ahanpaJcamasya0 / 4 / 1 / 107 / sUtreNa dIrghaH / 64 // vanyApaJcasya / 4 / 2 / 6 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 154 ) paJcamasya vanyAG syAt / vijAvA / dhvAdA // 65 // punarAgrahaNaM tAviti naveti ca nivRttyartham / DitkaraNaM dhvAvetyAdau guNanidhArtham / janHvijAyate iti vijaavaa| dhUNa bhramaNe dhuyatIti dhvAvA / 'manvan0 / 5 / 1 / 147 / sUtreNa van // 66 // apAccAyazciH ktau / 4 / 2 / 66 / apapUrvasya cAyateH ktau ciH syAt / apacitiH // 66 // cAyag pUjAvizAmanayoH // 66 // lAdo hlad ktayozca / 4 / 2 / 67. hlAdeH taktavatoH ktau ca hlad syAt / lannaH nvAn halattiH // 67 // 'radAdamurchA0 / 4 / 2 / 69 / sUtreNa dakAratakArayornakAraH // 67 // , RlvAdereSAM to no'praH / 4 / 2 / 68 / / pR.varjAt RdantAt lvAdibhyazca pareSAM ktitaktavatUnAM to naH syAt / toNiH, tIrNaH, tIrNavAn / lUniH, lUnaH, lUnavAna / dhUniH, dhUnaH, dhUnavAn / apra iti kim ? pUttiH, pUrtaH, pUrtavAna // 6 // taraNa toNiH / tIryate smaH tIrNaH, tarati sma-tIrNavAn / lavanaM=lUniH lvAdiSu ye RkArAtAstu prabhRtayastoSAmR.grahaNenaiva siddha tatra pAThaH pvAdikAryArthaH / krAdyagaNo lvAdiH / na ca RkArAntAmirAdeze rakArA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 155 ) ntatvAduttareNa bhaviSyati kim R grahaNeneti vAcyam uttareNa ktayorbhavati, anena tu ktiktaktavatuSu / atha ktyartham R tAM ktAvityucyeta, tarhi RtAM ktAveva syAt ktayostUttareNApi na syAt // 68 // radAdamarchamadaH ktayordasya ca / 4 / 2 / 68 / mUcchimadivarjAt radantAt parasya ktayostasya tadyoge dhAdatuzca na : syAt / pUrNaH, pUrNavAn / 'bhinnaH, bhinnavAn / amUrcchamada iti kim ? mUrtaH sattaH / radAntasyeti kim ? caritama muditam // 6 // mUrta:-'mUrchA-mohasamucchAyayoH' mUrchAyate sma iti 'ktaktavatU" / 5 / 1 / 174 iti ktaH, 'rAlluk / 4 / 1 / 110 / sUtreNa chlopH| 'bhvAde0' 2 / 1 / 63 iti dIrghaH / varNakadezAnAM varNagrahaNenAgrahaNAt, RkArasya madhye'dhaMgAtro repha: agre pazcAcca turIyaH svara bhAga iti rephAtpareNa svarabhAgena vyavadhAnAd vA kRta, kRtavAnityatra na bhavati // 6 // sUyatyAhodita: 4 / 2 / 70 / sa yatyAdivo navabhyaH odidbhyazca parasya ktayostonaH syAt / sUnaH, sa navAn , dUnaH, dUnavAnaH lagnaH, lagnavAn / / 70 // sUyatIti zyanirdezAt sUtisuvatyorna bhavati / ot=okAraH it anubandho yeSAM te oditaH / dhUGoc prANiprasave, dUGc paritApe, olasjati vIDe laj lasj vA lajyate sma iti 'ktaktavatU, cajaH kagama / 2 / 1 / 86 / iti jasya gaH, prakRta sUtreNa tasya naH // 70 // vyaJjanAntasthAto'khyAdhyaH / 4 / 2 / 71 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 156 ) - 'khyAdhyAvarjasya dhAtoryadvajanaM tasmAtparA yA'ntasthA tasyAH paro ya AstasmAtparasya ktayosto naH syAt / styAnaH-styAnavAna vyaJjana iti kim ? yAtaH / antasthA iti kim ? snAtaH / Ata iti kim ? cyutaH / dhAtorvyaJjaneti ? niryAtaH / akhyAdhya iti kim ? khyAtaH, 'yAtaH / AtaHparasyeti kim ? daridvitaH // 7 // stya saMghAte-styAnaH / daridritaH-atra iTA vyavadhAnam // 71 // pUdivyaJce zAGtAnapAdAne / 4 / 2 / 72 / ebhyo yathAsakhyaM nAzAdyarthebhyaH parasya ktayosto naH syAt / pUnA yavA: AdhunaH, samaknau pakSau / nAzAdyUtAnapAdAna iti ? pUtam ghRtm| udaktaM jalam // 72 // pUnA yavAH vinaSTA ityarthaH / samaknau-pakSiNaH pakSI saGgatAvityarthaH / anapAdAne ityasya ko'rtha ? aJcivAcyA kriyA yadi apAdAna kriyAsAdhikA na bhavatItyarthaH / udakta jalam / atra kapaHdeH jalaM niSkAsitamiti apAdAnakArakasAdhikA kriyA'sti // 72 / / sergAse karmakartari 4aaraa73| se: parasya ktayosto grAse karmakartari naH syAt / sino grAsaH svayameva / karmakartarIti kim ? sito grAso maitreNa // 73 // piMgaTa bandhane, piMgaz bandhane dvayorapi grahaNam / 'SaH so'STaya0 / 2 / 3 / 68 iti saH / sinoti sinAti vA grAsaM maitra: sa evaM vivakSati nAhaM grAsaM sinAmi sinomi sma, api tu sito grAsaH svayameva // 73 // .. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 157 ) - kSeH kSI cAdhyAya / 4 / 2 / 74 / dhyaNo'rtho bhAva-karmaNo tato'nyasminnarthe ktayostaH kSeH parasya naH syAt tadyoga kSeH kSozca / kSINaH kSINavAn maitraH / adhyArtha iti kim ? kSitamasya // 74 // kSayati sma 'gatyarthA0 / 5 / 1 / 11 sUtrAt ktaH, evaM kSitavAn / kSayaNaM kSitam bhAve ktaH // 74 // - vAkozadaM nya / 4 / 2 / 75 // Akroze dainye ca gamye kSeH parasyAdhyArthe ktayosto na vA syAt / tadyoge kSIzca / kSINAyuH, kSitAyurjAlmaH / kSINakaH kSitaka- ... stapasvI // 7 // Akrozca dainyaM ceti kRte "virodhinA0 / 4 / 1 / 30 / virodhAnAmeva iti samAhArAprAptau sUtratvAtsamAhAraH / kSINakaH, kSitaka:-'anukampAtA ktanItyoH / 7 / 3 / 34 sUtrAt kap // 75 / / RhrIghAdhAtrondanudavintervA / 4 / 2 / 76 / ebhyaH parasya ktayosto n vA syAt / RNam, Rtm| hrINaH,hItaH, hINavAna, hrItavAn / ghrANaHghrAtaH / dhrANa, dhrAtaH / trANaH, trAtaH / samunnaH, samuttaH / nunna, nuttaH / vinnaH vittaH // 76 // ...."vintervA--tepratyayAntamAkhyAtapadamanu kriyate-'iki-stiva / 5 / 3 / 138 iti ztivapratyayAntarasya tu na vinattIti rUpaM bhavati / sUtre zyanirdezAt vidipa vicAraNe ityasya vikalpena ktatakArasya nakAraH / vidica sattAyAm iti divAdeH, vidlutI lAbhe iti tudAdestu nityaM nakAraH / RhrIbhyAma Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 158 ) prApte ghrAdibhyastu prApte vikalpaH tena dakArAntAnAM dasyApi pUrveNa natvaM bhavati / takAranattvAbhAvapakSe tu sanniyogaziSTatvAddasyApi nakAroM na bhavati / vyavasthitavibhASeyam tena RNamiti uttamarNAdharmaNayoreva anyata RtaM satyamityarthaH // 76 // dugoru ca 452 // 77 // dugubhyAM parasya ktayosto naH syAt / tadyoge dugoruzca / dUna: dUnavAn / gUnaH gUnavAn // 77 // duT, upAtApe, guG zabde // 77 // kSaMza cipaco makavam ||4|278 // ebhyaH parasya ktayosto yathAsaGkhyaM makavAH syuH / kSAmaH, kSAmavAn / zuSkaH zuSkavAn / pakva / pakvavAn // 78 // kSaM kSaye kSAyati // 78 // nirvANamavAte | 4|2|76 / avAteH kartari nirrvAd vAteH parasya ktayosto no nipAtyate / nirvANo muni / avAta iti kim ? nirvato vAtaH // 76 // vA~ku gatigandhanayoH nirvAti sma ' gatyarthA 0 | 5 | 1 | 11 | iti ktaH, 'svarAt |2| 3|85 / sUtreNa NaH / / vAtidhAtuH akarmaka ata kartA'rtho labhyate // 76 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 156 ] anuSasAH kSIbollAgha-kRza-pariza-phullo-saMphullAH 10 anupasargAH ktAntA ete nipAtyante / kSIbaH, ullAghaH, kRzaH, parikRzaH, phullaH utphullaH, saMphullaH / anupasargA iti kim / prkssobitH||8|| kSIbAdayaH sarva zabdAH kapratyayenAcpratyayenApi sidhyanti parantu kSIbitaH' ityAdirUpapratiSedhArthametatsUtraM kRtam / kSIbuG made, utpUrvo lAghaGa sAmarthya, - kRzaca tanutve paripUrvazca / ebhyaH parasya tatakArasya nipAtanAllopaH, akArastiSThati iDabhAvazca / 'triphalA vizaraNe' kevalaH utpUrvaH sampUrvazca / kalatIti phullaH, 'jJAnecchA0 / 5 / 2 / 62 sUtreNa ktaH athavA 'gatyArtha0 / 5 / 1 / 11 satreNa ktaH, phalitamArabdha iti 'Arambhe / 5 / 1 / 10 / sUtreNa vA ktaH, / ti copA0 / 4 / 1 / 54 sUtraNa upAntyAkArasya ukAraH, nipAtanAt takArasya lakAraH iDabhAvazca / evamutphulla:, saMphulla ityapi / yadA bhAvArambhayoravivakSA tadA 'AditaH / 4 / 4171 sUtrAt nityamiDabhAvaH / yadA tu bhAvArambhavivakSA tadA navAM bhAvArambhe / 4 / 4 / 72 sUtrAd vikalpeneT syAt nipAtanAcca nityaM pratiSidhyate / kecittu kSIbavAn ullAghavAn kRzavAn, parikRzavAn, phullavAn, utphullavAn, saMphullavAn iti ktavatAvapi rUpamicchanti tadarthaM taktavatvostazabdAvadhi nipAtanaM draSTavyam, etadarthameva bahukcanam / nipAtanasyeSTaviSayatvAt phala niSpattI, phala gatau ityetayostu phalitaH, phalitavAna / / 80 // bhittaM zakalam / 4 / 2 / 8 / / bhiH parasya ktasya natvAbhAve nipAtyate / zakalaparyAyazcet / mitta zakalamityarthaH / zakalamiti kim ? bhinnam // 1 // sakalam =khaNDamityarthaH / zakalamiti paryAyanirdezAt bhidikriyAvivakSAyAM zakale viSaye bhinnaM zakalamiti bhavati, atra dvidhAkRtami tyarthaH / yadA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 160 ) paryAyavAcakastadA tu zakalazabdasya prayogo na bhavati, paryAyANAM hi yogapadya na prayogo neSyate iti vacanAt // 61 / / vittaM dhanapratItam / 4 / 2 / 2 / vindateH parasya ktasya natvAbhAvo nipAtyate / dhanapratItayoH / paryAyazcet / vittaM dhnm| vittaH pratItaH / dhanapratItamiti kim ? .. vinnaH // 12 // vidlutI lAbhe iti tudAdereva vittaM prayoga, nAnyeSAm / vidyate labhyate iti vittaM dhanam / vidyate-upalabhyate'sAviti vittaH pratItaH / vetteviditam prayogaH, vintevinnaM vittaM ca // 2 // hudhuTo hedhiH / 4 / 2 / 3 / / hodhu DantAcca parasya hedhiH syAt juhudhi, viddhi // 83 // juhutAttvam mitAttvamityatra nityatvena prakRtyanapekSatvenAntaraGgatvAcca he: sthAne tAtaD, tasya tAtaDo na punardhibhAvo heriti zabdAzrayaNAt / / 3 / / zAsashanaH zAdhodhijahi / 4 / 2 / 84 zAssasahanAM hantAnAM yathAsaMkhyaM zAdhiedhijahayaH syuH / zAdhi, edhi, jahi // 14 // zAshansAhacaryAt asiti AdAdikasya gRhyate / zAshanoryaGlupyapi 'zAdhi, jahi' ityeva prayogaH / hanestu yaGlupi necchantyanye tanmate jaGghahi / astestu svarAdidhAtutvAt yaG na bhavati / / 84 // ata: pratyayAlluka / 4 / 2 / 8 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 161 ) dhAtoH paro yo dantaH pratyayaH tataH parasya herluk / dIvya / ata iti kim ? rAdhnuhi / pratyayAditi kim pApahi // 85 // pApahi - payi gatau, bhRzaM payate iti yaG, dvitvam, bahulaM lup' | 3|4|14| sUtrAd yaGlopaH, yvoH pvayvyaJjane luk | 4|4|121 / sUttrAt yalopaH / / 85 / / asaMyogAdoH / 4 / 286 | asaMyogAtparo ya ustadaMtAtpratyayAtparasya hela 'k sunu / asaMyogAviti kim ? akSNuhi / uriti kim ? krINIhi // 86 // asaMyogAdityorvizeSaNAt ApnuhItyatrApi lopo na bhavati / yadi saMyogAdya ukArAntaH pratyaya iti vizeSaNaM syAttadA'trApi bhavet // 86 // vayaviti vA / 4 / 2 / 87. asa yogAtparo ya ustadantasya pratyayasya lugvA syAt / vamAdau aviti pare / sunvaH, sunuva, sunmaH, sunumaH / avitIti dim ? sunomi / asaMyogAdityeva-takSNuvaH // 87 // pratyayAditi oriti ca paJcamyantamapi SaSThyantatayA vipariNamyate, arthavazAd vibhaktivipariNAmaH iti nyAyAt / asaMyogAdityorvizeSaNAt ApnuvaH ityatra na bhavati // 87 // kRgo yi ca |4| 288 / kRgaH parasyoto yAdau vami cAviti luk syAt / kuryuH, kurvaH, kurmaH // 88 // kR. gz hiMsAyAmityasmAttu nakAravyavadhAnAt uH paro na saMbhavatIti na Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162 ) bhavati / naca "yena nAvyavadhAnaM tena vyavahite'pi bhavatItyapi nyAyo'stIti vAcyaM kuryAdityAdAvyavadhAnamasti / kazcittu kurmItyapIcchati tadasaMmatam // 8 // ataH zityut // 4 / 2 / / zityaviti ya ustannimittasya kRgo' ta uH syAt / kuru / avitItyeva-karoti // 8 // uvidhAnabalAt 'laghorupAntyaspa / 4 / 3 / 4 / sUtrAtprApto'pi guNo na bhavati anyathA okAra eva vidhIyeta / ukAranimittatvenAkAravijJAnAt kuryAdityAdAvukAralopepi bhavati // 86 // . znAstyolaka / 4 / 2 / 60 znasya astezcAtaH zityaviti la ka syAt / rUddhaH / staH / ata ityeva-AstAm // 10 // ataH ityadhikAro na syAttadA 'SaSThyA'ntyasya / 7 / 4 / 106 / sUtrAt asterantyasakArasyaiva luka syAt, znasya ca 'pratyayasya 17 / 4 / 108 / sUtrAt sarvasyApi luk syAt / astItyatra tinnirdezAt divAderasyatena luk / / 10 / / vA dviSAto'naH pus / 4 / 2 / 61 / dviSa AdantAcca parasya zito'vito'naH sthAne pus vA syAt / AdviSuH, AdviSan / ayuH / ayAn // 1 // pakAra: 'puspau / 4 / 3 / 3 / ityatra vizeSaNArthaH / 'vA dviSAto'-naHpus' ityanena hyastanyA anaH sthAne pus kriyate, 'sijvido bhuvaH / 4 / 2 / 62 / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 163 ) sUtreNa sijityukte radyatanyA anaH sthAne vidastu hyastanyAH anaH sthAne 'adyatanyAM tu sijadvArA anaH sthAne pus avediSuriti / "vyuktajakSapaJcataH" / 4 / 2 / 63 / sUtre gApi hyastanyA anaH sthAne pus / ayuritytr"iddetpsi0|4|3|64| ityAto luk / / 61 // sijvido'bhuvaH / 4 / 2 / 62 // sicpratyayAd vidazca dhAtoH parasya anaH pus syAt / na cet bhuvaH paraH sic syAt / akArSaH, aviduH / abhuva iti kim ? abhUvan // 12 // bhUvarjanena sicpratyayo labhyate, anyathA 'SicIt kSaraNe' ityasya grahaNaM syAt / abhuvan-atra pUrvaM guNaH, ab, pazcAt 'bhuvo vaH0 / 4 / 2 / 43 // ityUva / / 62 // dva yuktajakSapaJcataH / 4 / 2 / 63 / kRtadvitvAt jakSapaJcakAcca parasya zito'vito'naH pus syAt / ajuhvuH| ajkssuH| adridruH| ajaagruH| ackaasuH| azAsuH // 63 // dve ukta vacane yasya sa vyuktaH kRtadvirvacana ityarthaH / paJcAnAM vargaH paJcat paJcaddazavarge vA / 6 / 4 / 175 / sUtreNa paJcat nipAtaH, jakSANAM paJcat jakSapaJcat tasmAt jakSapaJcataH / ahavuH, ajAgaruH ityatra 'puspo / 4 / 3 / 3 / sUtraNa guNaH / jakSaka bhakSahasanayoH, daridrAk durgaMto, jAgRk nidrAkSaye, cakAsRk dIptau, zAsUk anuziSTau iti jakSapaJcakam // 63 // anto no luk / 4 / 2 / 64 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 164 ) dvayuktajakSapaJcakAtparasya zito'vito'nto no luk syAt / juhvati, muhvat / jakSati, jakSat / daridrati, daridrat // 64 // juhvati, juhvat-atra 'Niraviti vyo | 4 | 3 | 15 | sUtra eNa dhAtorukArasya v / juhvadityatra 'RduditaH | 1|4 | 70 | sUtraNa nontaH / daridratI - tyAdI 'znazcA''taH / 4 2 66 / ityAkArasya luk // 64 || zau vA | 4|2| 65 / dvyuktajakSapatrakAtparasyAnto'naH ziviSaye lugvA syAt / dadati danti kulAni / jakSati, jakSanti / daridrati, daridranti // 65 // 'dadati' ityAdiSu sarvatra pUrvaM zatR, pazcAt jas zas vA 'napuMsakasya zi |1|4|55 / sUtra eNa jaszassthAne zirAdezaH / / 65 / / zmazcAta: / 4 |2| 66 / vyuktajakSapaJcataH znazca zityavityAto luk syAt / mimate, daridrati krINanti / avitItyeva -ajahA akrINAm // 66 // mimate- 'pU. -bhU-mAhAGAmi: |8 || 5 | sUtrAt dvitve pUrvasyekAraH / 11 28 11 eSAmInane'da: / 4267| dvayuktajakSapaJcataH znazcAtaH zityaviti vyaJjanAdAvIH syAt / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 165 / na tu dAsaMjJasya / mimIte, la nItaH / vyajana iti kina ? mimate / ada iti kim ? dattaH, dhattaH // 17 // dAsaMjJakAnAmitvavarjanAt dAMvdaivorna dAsaMjJati dAMvdavoryaGlupi kRtepidAdItaH ityAdau ItvaM bhavati / mimiite-pRbhuumaa0|4|15| sUtraNa pUrvasya IH / datta, dhattaH iti-znazcAtaH / 4 / 2 / 66 / 'dhAmastathozca' / 2 / 1 / 78 / iti // 17 // IdaridraH |4|raamaa daridro vyaJjanAdau zityaviti Ata i: syAt / daridvitaH / vyaJjana ityeva-daridrati // 9 // 'etAH zita: / 3 / 3 / 10 / iti zittvam / daridrati-znazcAtaH / 4 / 2 / 66 sUtrAdAto luk, anto no0 / 4 / 2 / 66 sUtrAt no luk // 68 / / bhiyo na vA 4AzA jhiyo vyaJjanAdau zityaviti irvA syAt / bibhitaH, bibhItaH / / 66 // yaGalapyapi bibhitaH, bibhItaH / / 6 / hAkaH / 4 / 2 / 100 / hAko vyaJjanAdau zityaviti Ata irvA syAt / ahitaH, jahItaH // 10 // anubandhanirdeza: ohAyaGlaponivRttyarthaH / yogavibhAga uttarArthaH / jahitaH-hA+tas / dvayuktasyetyanuvartamAnaM hAka ityasya vizeSaNam yadi Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) vyuktasyetyanuvRttirna syAttadA dvirvacanAtprAgevetvaM syAt / prAk tu svare svaravidherityapi na, vyaJjananimittatvAt // 100 // A ca ho | 4 | 2|10|| hAko hau At izca vA syAt / jahAhi, jahihi, jahIhi / // 101 // avitIti nivRttam, vito'sambhavAd, hivibhaktimevAzritya sUtrapravRtteH / ziti ityanuvartate / cetyakRte takrakauNDinyanyAyena irna syAt // 101 // yi luk / 4 / 2 / 102 // irat ziti hAka A luk syAt / jahyAt // 102 // naveti nivRttam / ikArAdhikAre navAdhikRtaH iha lugvidhIyate ato nivRttaH / luJcanaM 'krutsaMpadAdibhyaH | 5 | 3 | 114 | sUtrAtkvipi svayukta iti strItvam / lavanaM 'drAgAdayaH ( 870 uNAdi 0 ) iti luk puMstvam, lumpanaM 'krutsaMpadA0 | 5 | 3 | 14 | sUtrAtkvipi strItvam / 'gRpRduvi0' 643 ( uNAdi 0 ) iti kvipi puMstvam ||102 || otaH zye / 4 / 2 / 103 / dhAtorotaH zye lak syAt / avadyati / zya iti kim ? gaurivAcarati gavati // 103 // doMc chedane - avadyati / gavati - ' katu' : kvip0 | 3|4|25 sUtreNa kvip, 'a prayogIta' | 1|1|37| sUtra eNa viplopaH, tiv zab, avAdezaH // 103 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 167 ) jA jJAnotyAdau / 4 / 2 / 104 | jJAjanoH ziti jAH syAt na tvanantare tivAdau / jAnAti, jAyate / atyAdAviti kim ? jAjJAti, jaJjanti // 104 // atyAdau - yadi dhAtutivAdInAM madhye znAzyAdipratyayA bhavanti tadA jJAjandhAtvorjAdezo bhavati / jAjJAti, jaJjanti - yaGlupi rUpam, znAzyAdipratyayenAdhyavadhAnAt na jAdezaH // 104 // vAde svaH / 4 / 2 / 105 / pyAdeH zityatyAdau hrasvaH syAt / punAti lunAti / pvAderiti kim ? vrINAti // 105 // krayAdiSu pyAdigaNaH paThati: 'pUgz pavane ityArabhya R z gatau iti yAvat / jAnAtItyatra vidhAnasAmarthyAnna hrasvaH || 105 / / gamiSadyamazchaH | 4 | 2 / 106 / raSAM zityatyAdau chaH syAt / gacchati icchati, yacchati, Ayacchate / atyAdAviti kim ? jaGganti // 106 // 'gamiSat' ityatA nirdezaH 'iSac gatau iti divAdeH iSaz AmIkSye' iti krayAdenivRttyarthaH // 106 // vege satterdhAva | 4 | 2|107 // sateMveMge gamye ziti dhAv syAt / atyAdau / dhAvati, vega iti kim ? dharmamanusarati // 107 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 168 ) dhAvRdhAtunA siddha sarateveMge gamyamAne sarati iti prayoganivRttyarthaM sUtramidam / saptariti titnidezAt yaGlupi sarate na dhAvAdezaH / / 107 / / zrauti kRvu-dhivu-pA-dyA- ghmA-sthA-mnA-dam-dRzyatizadasada: zU-kR-dhi- piba- jighra-dhama-tiSTha-manayaccha- pazyacchaM- zIya-sodam / 4 / 21108 | eSAM zityatyAdau yathAsaMkhtaM zrAdayaH syuH / zRNu, kRNu, dhinu, piba, jighra, dhama, tiSTha, mana, yaccha, pazya, Rcch / zIyate / sIda // 108 // zrotyattyasti nirdezaH kRdhivzadAmAmanubandhazca yaGlupi 'zU' ityAdezanivRttyarthaH / uktaM ca tivA zavAMnubandhena, nirdiSTaM yadgaNena ca / ekasvaranimittaM ca paJcaitAni na yaG lupi / zruT zravaNe - zrauti / kRvuT hiMsA karaNayoH - kRv / dhivuT gatau dhiv / tathA ghrAdhmA - dibhiH sAhacaryAt pA pAne iti bhvAdereva grahaNam, tasya sasvaraH pibAdezaH, svarAntatvAdupAntyalakSaNo guNI bhavati / peM zoSaNe ityasya lAkSaNikatvAnna grahaNam ||108 || kramo dIrghaH parasmai // 42 // 108 krameH parasmaipadanimitte ziti dIrghaH syAt / atyAdau / krAma, kAmyati / parasmaipada iti kim ? Akramate sUryaH // 106 // parasmaipadanimittavijJAnAt hetu kyapi dIrghaH / krAmyati - 'bhrAsabhlAsa 0 | 3 | 4|73 | sUtreNa vikalpena zyapratyayaH / Akramate - ' AGo jyotirudgame / 3 / 3 / 52 / sUtrAdAtmanepadam / / 106 / / viklavAcamaH / 4 / 2 / 110 / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) -eSAM zityatyAdau dIrghaH syAt / SThIva, klAma, aacaan| AGiti kim ? cama // 110 // 'SThiv nirasane' bhvAderanena dIrghA vidhIyate, SThivUca nirasane iti divA. destu 'bhvAdernAmino0 / 2 / 163 // sUtreNa vihita eva / NThiklamolakAranirdezAd yaGalupi na bhavati / camerAGapUrvakasya grahaNAt 'cama' ityata na bhavati // 110 / / zamsaptakasya zye / 4 / 2 / 111 / zamAdInAM saptAnAM zye dIrghaH syaat| zAmya, dAmya, tAmya, bhrAmya, zrAmya, kSAmyA maadh| zya iti kim ? pramati / atyAdAdityeva zaMzanti // 111 // . zamU damUc upazame, tamUc kAGkSAyAm, zramUca khedatapasoH bhramUc, anavasthAne, kSamUc sahane, madac . harSe iti zamsaptakam / bhramati-'bhrasUc anavasthAne' dhAtoH bhramatIti rUpamanyathA dva yaGgavaikalyaM syAt 'bhraasbhlaas0|3|4|73| sUtreNa vA zyaH / zamAdigaNanirdezAt NGlupi dIrgho na bhavati zyastu bhavatyeva 'bhrAsabhlAsa0' / 3 / 4 / 73 / iti pratipadoktatvAt tena jambhramyatIti sidhyati // 111 // .SThiva sivo'naTi vA / 4 / 2 / 112 // SThinsivoranaTi dI? vA syaat| niSThIvanam, niSThevanam / sIvanam, sevanam // 112 // SivUc uto divAdiH // 11 // mavyasyAH / 4 / 2 / 113 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170 ) dhAtovihite mAdau vAdau cAta A dIrghaH syaat| pacAmi, pacAvaH, pacAmaH // 113 // dhAtoH pratyayena sahAbhisambandhaH, na akAreNa saheti pratyayAkArasyASi dIrgho bhavati / vRttI AkArasya dIrghatvena vizeSaNamAkAro doghaM eva syAdityevamarthanyathA kecit 'prazne ca0 7 / 4 / 68 / sUtreNAnantyasyApi plutatvamicchanti iti pjutatvaM mA bhUdityevamartham svamate tu antyasyaiva bhavati // 113 // anato'nto'dAtmane / 4 / 2 / 114 // anataH parasyAtmanepadasthasyAnto't syAt / cinvate / Atmanepada iti kim ? cinvanti / anataM iti kim ? pacante saMvidate // 114 // zoDo rat / 4 / 2 / 115 // zoGaH parasyAtmanepadasthasyAnto rat syAt / zerate // 11 // 'iGitaH0 / 3 / 3 / 22 / sUtrAdAtmanepadam / / 115 // vettanavA / 4 / 2 / 116 // vetteH parasyAtmanepadasthasyAnto rad vA syAt / saMvidrate // 116 // saMvidrate, saMvidate-ityatra 'samo gamRcchi0 // 3 // 3 // 84 / sUtrAdAtmanepadam / vettestinnirdezaH rudhAde vidhAtoragrahaNArthoM yaGlupi nivRttyarthazca // 116 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... ( 101 ) tivAM NavaH parasmai / 4 / 2 / 117 / vetteH pareSAM parasmaipadAnAM tivAdInAM parasmaipadAnyeva gavAdayo yathAsaMkhyaM vA syuH / veda, vidatu, viduH / vettha, vidathu,vida / veda vidva, vidma / pakSe vettotyAdi // 117 // tiva, tas anti / siva, thas, tha / miv, vas, mas, iti navAnAM Nav, atus, us / thav ayus, a| Nav, va, ma iti nava AdezA bhavanti / NavaH iti bahuvacanena nava pratyayAH gRhyante / 'sthAnIvA0 7 / 4 / 106 / sUtreNa sthAnivadbhAvAtparokSAkAyaM na bhavati / / 117 // bragaH paJcAnA paJcAhazca / 4 / 2 / 11 / / brUgaH pareSAM tivAdInAM paJcAnAM yathAsaGghayaM paJca NavAdayo vA syuH tadyoge brUga Ahazca / Apa Ahetu Ahu / Attha AhathuH / pakSe bravItItyAdi // 118 // tiva sthAne Nava, tasasthAne'tus, antisthAne us, sisthAne thav, thassthAne ayus / Attha 'nahAhordhatau / 2 / 1 / 85 sUtreNa hakArasyaM takAraH / avoti'vrataH parAdiH / 4 / 3 / 63 / sUtrAd parAdirIt // 118 // AziSi tuhvos. tiG / 4 / 2 / 116 AzIrarthayostuhyostAta vA syAt / jIvavAt jovatu bhavAn / jIvatAt jIva tvam / nandatAt nandatvam / AziSoti kim ? jIvata / kiraNaM guNaniSedhArtham / GitkaraNAtsthAninastuvo vittvaM bAdhyate tena yutAt rutAdityAdI vidvyaJjamapratyayA bhAvAt 'uta auvitiH / 4 / 3 / 56 satrAt naukAra: / zittvaM tu na vAdhyate, yataH zito GitvaM, Gitvena vittvameva Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 172 ) - vAdhyate na tu zittvaM tena 'znAstyorttaka / 4 / 2 / 60 iti luga bhavatyeva // 116 // Ato gava auH / 4 / 2 / 120 // AtaH parasya Nava auH syAt / papau / 1120 // naveti zitIti sambaddhaM NagrahaNAt zinnivRttau narveti nivRttaM tainAtra / nityamaukAraH / okAreNaiva siddha aukArakaraNaM dadaridrAvityAdyarthamanyathA 'azityassan 0 / 4 / 3 / 7 / sUtrAdAkAralope idaM na sidhyet / nanu dadaridrAvityatra tu AmAdezo bhaviSyatIti cetmatyamaukArakaraNAdAmAdezasyAnityatvam // 120 // AtAmAte AthAmAthe AdiH // 4 // 2 // 121 // AtpareSAmeSAmAta i: syAt / pacetAm, pacete, pacethAma, pacethe / Aditi kim ? mimAtAm // 121 // mimAtAm-pR.bhRmA0 / 4 / 1 / 58 suutraadikaarH| yaH saptamyAH / 4 / 2 / 1 / 22 // Atparasya saptamyA yAzabdasyaH syAt / pacet pceH||122|| nirdizyamAnasyaivAdezA bhavantIti nyAyAt yAzabdasyAdezAH // 12 // yAmyusoriyamiyusau / 4 / 2 / 123 / AtparayoryAmyusoryathAsaMkhyamiyam, iyusau syaataam| paceyam, paceyuH // 123 // mAtparayoH-akArAtparayorityarthaH // 123 // 'iti caturthAdhya.ye dvitIyaH pAdaH" Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturthAdhyAye tRtIyaH pAdaH nAmino guNo'kGiti | 4 | 3 |1| nAmyantasya dhAtoH kGivarje pratyaye guNaH syAt / cetA / aviGatIti kim ? yutaH // 1 // 'AsannaH' 7|4|120 / suvAt cetetyatra guNa ekAraH / glAyatItyAdI aikAropadezabalAnna guNaH / yadvA anavarNA nAmI | 1|1| 6 | sUtre saMjJAsaMjJino bhinnavacananirdezAt jJApitam yatra saMjJinaH saMjJA'dhikA tatraiva nAmisaMjJeti glAyatItyAdInAmisaMjJAbhAvAnna guNaH / yadvA guNaH iti sAnvayasaMjJayaM tena glAyatItyAdI hAnirUpa ekAro na bhavati, guNasyotkarSarUpatvAt // 1 // uznoH | 4 | 3 |2| dhAtoruznoH pratyayayorakGiti guNaH syAt / tanoti / sunoti // 2 // dhAtostu pUrveNottareNa ca guNaH ||2|| puspau | 4 | 3 | 3 | nAmyantasya dhAtoH pusi pau ca guNaH syAt / aiyaruH, apayati // 3 // Rk gato hyastanI, dvitvam Rto |4|1|38| sUtrAdabhyAse'kAraH mAhA0 |4|1|58 | sUtrAbhyAse iH, pUrvasyAsve0 |4|1|37| sUtrAdabhyAse iy, 'dvayukta0 |4| 2|3| sUtrAdanaH syAne pus, 'pustau | 4 | 3 | 3 | ityanena guNaH ar svarAdestAsu |4|4|31 | savAdabhyAse vRddhi : ai:, aiyaruH / Rka gatau Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 174 ) RprApaNe ca vA, Nig, atirI0 / 4 / 2 / 21 / sUtreNa po'ntaH anena prakRtasUtreNa guNaH / nanyatra pugrahaNaM katham ? 'attirI0 / 4 / 2 / 21 / satre porAgamatvamapanIya pratyayatve kRto sarva sidhyati pratyayatve kRte 'naamino0|4|3|1| sUtreNa repayatItyAdAvapi guNaH sidhyati, Agamatve tu arpayatItyatra 'laghorUpAntyasya / 4 / 3 / 4 sUtraMNa guNaH sidhyati parantu repayatItyAdau na sidhyatIti cenmevam pratyayatve kRte 'arIripad, adIdipadityAdI upAntyatvAbhAvAt 'upAntyasyA0 / 4 / 2 / 35 // sUtreNa hrasvatvaM na syAditi dhyeyam // 3 // . . laghorUpAntyasya // 4 // 3 // 4 // dhAtorUpAntyasya nAmino laghoraGiti guNaH syAt / bhettA / laghoriti krim ? Ihate / upAntyasyeti kim ? bhinatti // 4 // nanu 'nAmino guNo0 / 4 / 3 / 1 // sUtreNAntyavidhAnasAmarthyAdanenopAntyasyaiva bhaviSyati kimupAntyasyetyupAdAnena ? naca 'naamino0|4|3|1 sUtreNAGkiti anena kiti api guNo bhavatyetadarthaH syAditi vAcyaM 'jAguH kiti / 4 / 3 / 6 / 'RvarNadRzo'Gi' / 4 / 3 / 7 / sUtrayorArambhAt / vastutastu jAguH kityeva gaNaH iti viparItaniyamAzaGkA nivAraNArthamanAmino vA guNa: syAditi sandehanirAsArthamupAntyagrahaNam // 4 // . midaH zye / 4 / 33 // miderUpAntyasya zye guNaH syAt / bhedyati // 5 // 'trimidAc snehane' iti divAdiH // 5 // jAguH kiti / 4 / 3 / 6 / jAguH kiti guNaH syAt jAgaritaH // 6 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 175 ). kGiti pratiSedhe prApte vacanam, akGiti tu pUrveNaiva guNaH || 6 || vargadRzo'Gi | 4 | 3 |7| RvarNAntAnAM dRzezcAGi pare guNaH syAt / Ara, asarat, ajarat adarzat // 7 // Arat asaravityatra 'sattyarttarvA | 3 | 4 | 16 sUtrAdaG', 'RvarNadRzo'Gi |4|2|7| sUtreNa guNaH, ar / ajarat adarzat- 'RdicchvistambhUmra cUmlucUgruca gluca gluJco va | | 3|4|65 | dRzeH RdittvAt nRdhAtugrahaNAccAnA 5 skRcchrato'ki parokSAyAm | 4 | 3 |8| skRRcchoH R dantAnAM ca nAminaH parokSAMyAM guNaH syAt natu kopalakSitAyAM vavasukAnoH / saJcaskaraH / Anacchu :, teruH / akIti kim ? saJcaskRvAn // 8 // saJcaskaruH- saMpare kRgaH ssad 446 sutrAt ssad / Anacchu ritianAto nazcAntaH 46hA teru:, 'tU tapa0 45 sUtrAdetvaM dvitvAbhAvazca TTCTI saMyogAdRdaH | 4 | 3 |6| saMyogAtparo ya Rt tadantasyArttezca parokSAyAmaki guNaH syAt / sasmaruH, sasvaruH, AruH / saMyogAditi kim ? cakraH / // 6 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176 ) guNapratiSedhAviSaye punaHprasavArthaM vacanam / RtaH saMyogena bizeSaNArtigrahaNam / tinirdeza uttarArthaH pAzA kyayaGazIyeM / 4 / 3 / 10 / saMyogAd ya Rt tadantasyAzca kye yaGyAzIrye ca guNaH . svAt / smaryate, svaryate, aryate, sAsmayate, sAsvaryate. arAyate, smaryAta aryAt // 10 // svAbhAvikasaMyogagrahaNAn saMskriyate ityAdau na bhavati / ata'stinizAt yaG lupi na guNaH // 10 // na vRddhizvAviti Dillope / 4 / 311 / , abiti pratyaye yo kito Ditazca lopastasmin sati guNo vRddhizca na syAt / cecyaH marImRjaH // 11 // ciMgT cayane bhRzaM punaH punarvA cinoti 'vyaJjanAderekarA0 zikSA sUtrAt yaG, dvitvam, 'AguNAvanyAdeH 148aa sUtrAd guNaH / cecIyate iti 'ac ziza46 sUtrAdac, 'aci' zA sUtraNa yaGlopaH, yaGa sasvara eva lupyate, yadi ca 'ataH' 4Azaza sUtrAd yakArAkArasya lopaH, tato yaGlopastahi 'svarasya pare prAgvidhau [zA110A sUtrAt luptAkArasya sthAnivadbhAvAt, sthAnitve ca guNaprAptireva nAsti iti hetoH 'aci / 3 / 4 / 15 // sUtrAtsasvarasya yaGo lopaH, yaGla!pAnantaraM cecya ityatra 'yo'nekasvarasya / 2 / 1 / 06 / sUtrAd dhAtusvarasya yaH / marImajaH-aci RtaH svare vA / 4 / 3 / 43 / sUtrAd vRddhiprAptiH // 11 / / bhavateH silupi / 4 / 3 / 12 / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 177 ) bhuvaH sijlupi guNo na syAt / abhUt / sijlupIti kima? vyatyabhaviSTa // 12 // tinirdezAt yaGo lupi na pratiSedhaH / abhUt-'pibaiti0 / 4 / 3 / 66 / sUtrAtsico lup // 12 // sUteH paJcamyAm / 4 / 3 / 13 / sUteH paJcamyAM guNo na svAt / suvai // 13 // tinirdezAd yaGlupi guNo bhavatyeva // 13 // dvyuktopAntyasya ziti svare / 4 / 3 / 14 / vyuktasya dhAtorupAntyasya nAminaH svarAdau ziti guNo na syAt / nenijAni / upAntyasyeti kim ? juhavAni / zitIti kim ? nineja // 14 // dve ukta yasya sa vyuktaH sUtratvAd ktAntaM na pUrva nipatati / nijAni'nijAM zityet' / 4 / 1 / 58 / sUtrAdvitve pUrvasyait // 14 // 'hiNorapviti vyau / 4 / 3 / 15 // horiNazca nAminaH svarAdAvapitya-viti ziti yathAsaMkhyaM vyau syAtAm / juhvati, yantu / apvitIti kim ? ajuhavuH ayAni // 15 // ayAni-iMNk gatau+AnipratyayaH, vittvAt Did nAsti ato guNaH / // 15 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 178 ) iko vA // 4 // 3 // 16 // ikaH svarAdAvaviti ziti ya vA syAt / adhiyanti, adhIyanti // 16 // iMk smaraNe // 16 // kuTAdeGidvadaJNit / 4 / 3 / 17 / kuTAdeH paro bNidvarjapratyayo Didvad syAt / kuTitA, gutA / aNiditi kim ? utkoTaH, uccukoTa // 17 // tudAdyantargataH kuTat kauTilye ityArabhya guraitiH udyame itiparyantaH kuTAdigaNaH // 17 // vijeriTa / 4 / 3 / 18 / vijeriTa dvitsyAt / udvijitA / iDiti kim ?,udvejanam / // 18 // ovijaiti bhayacalanayoH, ovijap bhayacalanayoH, dvayo-grahaNam // 18 // vorNoH / 4 / 3 / 16 / UrNoriD vA Gidvat syAt / proNuvitA, prorNavitA // 16 // vikalyena DitvAtpakSe guNaH // 16 // zidavit / 4 / 3 / 20 / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176 ) dhAtovidvarjaH zitpratyayo Gidvat syAt / itaH, koNAti / - aviditi kim ? eti / ziviti kim ? ceSISTa // 20 // krINAtItyatra znApratyayaH Givad / / 20 / / indhyasaMyogAtparokSA kidvad / 4 / 3 / 21 / indherasaMyogAntAcca parA avitparokSA kidvaj syAt / samIdhe, ninyuH / indhyasaMyogAditi kim ? sasra se // 21 // GivadityadhikAre kidvacanaM yajAdivacisvapInAM svadartham jAgattaizca guNArtham / Gitve hi yvRdguNau na syAtAm / nanu ninyu' ityatra yatve kRte 'no vyaJjanasyAnuditaH / 4 / 2 / 45 / sUtrAdupAntyasya nakAralopo kathaM neti cetsatyaM antaraGga nakAralope kartavye bahiraGgasya yatvasyAsiddhatvamathavA yatve kRte saMyogAnto dhAturataH kittvameva nAsti // 21 // sva jenavA / 4 / 3 / 22 / . svaje parokSA vA kidvad syAt / sasvaje, sasvajje // 22 // kittvAl 'no vyaJjanasyA0 / 4 / 2 / 45 / sUtrAdupAntyanakArasya lug siddhaH / // 22 // janazo nyupAntye tAdiH ktvA / 4 / 3 / 23 / jantAnnazezca nyupAntye sati tAdiH ktvA kidvad vA syAt / raktvA, raGktvA / naSTa vA / nIti kim ? bhuktvA / upAntya iti kim ? niktvA / tAdiriti kim ? vibhajya // 23 // naMSTvA-'nazo dhuTi' / 4 / 4 / 106 sUtrAt naH / niktvA-nijdhAtuH nAtra upAntye naH kintvAdau // 22 // RttRSa-mRza-kRza-vaJca-luJca-thaphaH seT / 4 / 3 / 24 / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 180 ) nyupAntye satyebhyo vA ktvA seTa kidvad syAt / RtitvA, atitvA / tRSitvA, taSitvA / mRSitvA, maSitvA / kRzitvA, kazitvA / vacitvA, vaJcitvA / lucitvA,luJcitvA / zrathitvA, zranthitvA / gupitvA, gumphitvA / nyu pAntya iti kim ? kothitvA, rephitvA / seDati kim ? vaktvA // 24 // nyupAntya iti vizeSaNaM thaphAntAntAm nAnyeSAM maMvabhavyabhicArAbhAvAt / kRzAM na sambhavaH vaJcaluJcorna vyabhicAraH etatu sanuditAnAM lakSaNam / 'ktvA / 4 / 3 / 26 sUtrAt kittvapratiSedhe prApte vacanam / Rta ghaNAgatispadheSu / zranthaz-mocanapratiharSayoH / gumphat granthane / kuthaca pUtibhAve- .. vyAvRttibalAduttareNApi na vikalpaH kintu ktvetyenana nityaM prtissedhH| vaJcavaktvA -Udito vA / 4 / 4 / 42 sUtrAdividhervikalpatvAdatra neT // 24 // vau vyaJjanAdeH san cAyavaH / 4 / 3 / 25 // vau udityupAntye sati vyaJjanAderdhAtoH paraH ktvA san ca seTau kidvad vA syAtAm na tu yavantAt / dyutitvA, dyotitvA, didya tiSate, didyotiSate / likhitvA, lekhitvaa| lilikhiSati, lilekhiSati / vAviti kim ? vartitvA / vyaJjanAderiti kim ? uSitvA / ayva iti kim ? devitvA // 25 // . didya tiSate-'dhu teriH|4|1|41|| suutraadikaarH| uSitvA-'kSudhavasasteSAm' / 4 / 4 / 43 / sUtrAdiT 'yajAdivaceH kiti / 4 / 4 / 78 sUtrAd vRt // 25 // uti zavadbhiyaH ktoM bhAvArambhe / 4 / 3 / 25 // utya pAntye sati zavahebhya adAdibhyazca parau bhAvArambhayoH . Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 181 ) 'taktavatU seTau vA kidvad syAtAm / kucitam, kocitamanena / prakucitaH, prakocitaH, prakucitavAn / ruditam, roditamamebhiH, praruditaH praroditaH prruditvaan| praroditavAn / utIti kim ? zivatitamebhiH / zavoM : ya iti kim ? pragudhitaH / bhAvArambha iti kim ? rucitaH // 26 // kucitam-kucyate smeti bhAve ktaH / prakucitaH ityAdi-prakocitumArabhate sma ArabdhavAn veti taktavatUMpratyayo / rucitaH-rocate sma // 26 // na DIzopadhaSikSvidisvidimidaH / 4 / 3 / 27 / ebhyaH parau seTau taktavatU kidvad na syAtAm / DayitaH, DayitavAn / zayitaH, zayitavAn / pacitaH pacitavAn / pradharSita, prarSitavAn / prakSveditaH prakSveditavAn / prasveditaH, prasveditAn / pramoditaH, prameditavAn / seTAvityeva-DInaH, DonavAn // 27 // DIzIpaGAmanubandhanirdezo ynglupnivRttyrthH| DIG vihAyasAM gato, zIka svapne zliSazIG0 / 5 / 16 / sUtrAt ktaH / pUG pavane 'pUklizibhyo navA / 4 / 4 / 45 / sUtraHd vikalpena iT / tridhaSATa prAgalbhye pradharSitumArandha. 'vAn pradhRSyate smeti vA pradharSitaH, prarSitavAn / trividAG mocane ca trividAMcaM gAtraprakSaraNe 'SaH so'STaya0 / 2 / 3 / 68 trimidAG snehane 'AditaH 4 / 4 / 71 / sUtreNa sarvatra iTa / DolaH, DonavAna-DIGc gatI devAdikaH 'mayatyAdhoditaH / 4 / 2 / 70 / sUtreNa nkaarH| mUlodAharaNe bhvAdereva DayitaH, asya iDeva / devAdikasya ddiiyshvyai0|4|4|61|suutrenn iiinaSedhaH ukto'sti // 27 // maSaH kSAntau / 4 // 3 // 28 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 182 ) kSAmArthAnmRSaH seTau taktavatU kidvanna syAtAm / marSitaH, marSikSAntAviti kim ? apamRSitaM vAkyam // 28 // apamRSitaM vAkyam-sAsUyaM samatsaraM vcnmityrthH| seDiti bhaNanAt mRSU sahane ca "ityasya tu 'veTo'pataH / 4 / 4 / 62 sUtrAdaniTatvAt grahaNameva na bhavati // 28 // - ktvA / 4 / 3 / 26 // dhAtoH ktvA seT kidvanna syAt / devitvA / seDityeva kRtyA, // 28 // detitvetyatra kittvAbhAvAd guNaH // 29 // skandasyadaH // 4 // 3 // 30 // AbhyAM ktvA kidvanna syAt / skantvA, syantvA // 30 // aniDathaM vacanam, seTi tu pUrvasUtreNa syanditvetyeva bhavati / skandai. gatizoSaNayoH, syandoG sravaNe / kecittu praskadya, prasyadyati yapaH.kittvamicchanti, tanmatasaMgrahArthaM ktveti dvitakAranirdezaH, takArAdi: ktvetyarthaH // 30 // kSudhaklizakuSa-gudha-mRDa-mRda-vada--vasaH / 4 / 3 / 31 / ebhyaH ktvA seT kidvatsyAt / kSudhitvA, klizitvA, kuSitvA, gudhitvA, mRDitvA, mRditvA, uditvA, uSitvA // 31 // neti nivRtam mRdAdInAmupAdAnAt anyathA ebhyaH 'vattvA' 4 / 3 / 26i satreNa Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 183 ) , pratiSedha: siddha iti tadupAdAnamanarthakaM syAt / kSudhAdInAmapyupAdAnAd 'vau vyaJjanAdeH 0 ' |43| 25 | sutrAd vikalpe prApte'nena pratiSedhaH / uSitvA -- ityatra 'kSudhavasasteSAm ||4|43| sUtrAdiT, 'ghasvasaH' | 2|3|36| sUtreNa SakAraH // 31 // rudavidamuSagrahasvapapracchaH san ca | 4 | 3 | 32 // ebhyaH ktvA san ca kivad syAt / ruditvA ruruviSati / viditvA vividiSati / muSitvA mumuSiSati / gRhItvA, jighRkSati / suptvA suSupsati / pRSTvA, pipRcchiSati // 32 // rudavidamuSAM 'vau vyaJjanAdeH sancAyvaH | 4 | 3 | 25 | sUtrAd vikalpe, grahetu 'kvA' | 4 | 3 |2| sUtreNa pratiSedhe sUtramidam / vida iti vidak jJAne ityasya grahaNaM nAnyeSAm teSAM hi anitvAt niSedhAbhAvAt kivadeva ktvA / seDiti nivRttam svapipracchorasaMbhavAt / svapipracchoH sannarthameva, ktvA hi kideva / jighRkSati - ' grahI upAdAne' grahItumicchatIti san, dvitvam rudavida0 | 4|4|33| sUtreNa san kivat grahavrazcabhrasjapracchaH 4|1| 84 | sUtreNa vRtrakArasya RH, 'ho dhuTpadAnte |2| |2| sUtrAt hasya DhaH, 'gaDadabAde0 | 2||77| sUtrAd gakArasya ghaH SaDhoH kassi |2| |62| sUtrAt Dhasya k, 'nAmyantasthA0 | 2|3|15| sUtreNa sasya Satvam / pRSTvA - pracch, ktvA, kivadbhAvAt 'grahavazcabhrasjapracchaH |4|1| 84 | sUtrAt vRt, rasya R, 'anunAsike cacchtraH zUT | 8191905 | sUtreNa chakArasya sthAne tAlavyazakAra : 'yajasRjamRja0 | 2|1|87| sUtrAt zakArasya pakAraH, tavargasya zcaivarga ||3|60 | sUtreNa pratyayatakArasya TaMkAraH / vipRcchiSati - Rsmi0 |4| 4 | 84 | sUtrAdiT ||32|| nAmino'niT | 4 | 3 |33| nAmyantAddhAtoraniT san kidvatsyAt / cicISati / aniDiti kim ? zizayiSate // 33 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 184 ) cinT cayane svAdiH // 33 // upAntale / 4 / 3 / 34 // nAmyupAntye sati dhAtoH sannaniTa kidvad syAt / bibhitsati // 34 // bhidR pI vidAraNe // 34 // sijAziSAvAtmane / 4 // 3 // 3 // nAmyupAntye sati dhAtorAtmanepadaviSayAvaniTau sijAziSau kidavatsyAtAm / abhitta, mitsISTa / Atmana iti kim ? anAkSIt // 35 // anAkSIta-sRja, adyatanIdi, sic, 'saH sijaste0 / 4 / 3 / 65 / sUtrAt It, 'aH sRjidRzo'kiti / 4 / 4 / 111 / sUtrAt dhAtumadhye akAraH, 'vyaJjanAnAmaniTi / 4 / 3 / 45 / sUtrAd vRddhiH, 'yajasRjamaja0 / / 1 / 87 sUtrAt jasya SakAraH, SaDhoH kassi / 2 / 1 / 62 / sUtrAt Sasya kaH, 'nAmyantA0 / / 3 / 15 / sUtrAt sasya SaH // 35 // RvarNAt / 4 / 3 / 36 // RvarNAntAd dhAtoraniTAvAtmanepadaviSayau sijAziSau vidvavatsyAtAm / akRta, kRSISTa / atoSTa, tIrthoSTa // 36 // akRta-anena sivaH kittvAt guNAbhAvaH / 'dhuhrasvA0 / 4 / 3 / 70 / sUtrAt / sicaH luk / atISTaM-'kittvAdira 'mvAde0 / 2 / 1 / 63 // sUtrAt dIrghaH / atra 'ekadhAtau karmakriyathaiH / 3 / 4 / 86 / sUtreNa karmakartari AtmanepadaM bhavati, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 185 ) Atmanepadatapratyaye sati 'svaraho vA / 3 / 4 / 60 sUtrAd vikalpena trica prApnoti, vikalpatvAdatra na trica, karmavivakSAyAM satyAM tu nityaM tric // 36 // gamo vA / 4 / 3 / 37) gamerAtmanepadaviSayau sijAziSau kivad vA sthAtAm / samagata, samagasta / saMgasISTa, saMgasISTa // 37 // samagata-'samo gamacchi0 / 3 / 3 / 84 / sUtrAdAtmanepadam, 'yamirami0. 4|2|55suutraat dhAtormaluk // 37 // hanaH sic / 4 / 3 // 38 // hantarAtmanepadaviSayaH sica kidvad syAt / Ahata // 38 // hanaMka hiMsAgatyoradAdiH // 38 // yamaH sUcane / 4 / 3 / 36 / sUcanArthA-dhamerAtmanepadaviSayaH sic kidvavat syAt / * * udAyata / sUcana iti kim ? Ayasta rajjuma // 36 // sUcanaM paradoSAviSkaraNam / udAyata-'AGo yamahana:0' / 3 / 3 / 86 / sUtrAdAtmanepadam, sakarmakAt 'samudAGo yameH0 / 3 / 3 / 68 / sUtrAdAtmanepadam / Ayasta rajjum-uddhatavAn kUpAditi jJeyam // 36 // vA svIkRtau / 4 / 3 / 40 / svIkArArthAdyamerAtmanepadaviSayaH sica kidvad vA syAt / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 186 ) upAyata upAyaMsta mahAstrANi / svIkRtAviti kim ? AyaMsta pANim // 40 // upAyata - 'yamaH svIkAre' | 3|3|5| sUtrAdAtmanepadam / udvAha evecchantyanye // 40 // izca sthAdaH | 4 | 3 |41| sthaH dAsaMjJakAccAtmanepadaviSayaH sic vidvat syAt, tadyoge sthAdorizca / upAsthita, Adita, vyadhita // 41 // na cekAravidhAnAdeva guNo na bhaviSyatIti kiM sicaH kidvidhAneneti vAcyaM vidhAnasya hrasvadvArA 'dhuhrasvA0 |4| 3|70 | sUtrAt sijlope caritArthatvAd guNaH syAditi / upAsthita - ' upAtsthaH // 333383| sUtrAdAtmanepadam | Adita - deGa pAlane, DudAMga dAne / vyathita - dudhAMgaka dhAraNe ca // 41 // mRjo 'sya vRddhi. | 4 | 3 | 42 // mRjerguNe sati asya vRddhiH syAt / maSTi / ata iti kim ? mRSTA // 42 // mRjo zuddha adAdiH || 42 // RtaH svare vA | 4 | 3 |43| sRje RtaH svarAdau pratyaye vRddhirvA syAt / parimArjanti, parimRjanti / Rta iti kim ? mAmarja svara iti kim ? mRjya: // 43 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 187 ) mamArja-atra guNe kRte pUrva sUtreNa nityaM vRddhiH, na tvanena vikalpaH // 43 // sici parasmai samAnasyADiti / 4 / 3 / 4 / / samAnAntasya dhAtauH parasmaipadaviSaye sicyaGiti vRddhiH syAt / acaiSIt / parasmaipada iti kim ? acyoSTa / samAnasyeti kim ? agavIt / aGitIti kim ? nyanavIt // 44 // 'AsannaH / 7 / 4 / 120 / sUtrAdAsannA vRddhirbhavati / gorivAcArIt=agavIt 'krtR:0|3|4|25| sUtrAt kvip, adyatanI di, sic 'saH sij0|4|3|65 sUtrAt It 'stAdya0 / 4 / 4 / 32 / sUtrAdiT 'iTa Iti / 4 / 3 / 71 sUtrAtsico lopaH / NUdhAtoH0 nyanuvIt // 44 // vyaJjanAnAmaniTi / 4 / 245 // vyaJjanAntasya dhAtoH parasmaipadaviSaye aniTi sici samAnasya vRddhiH syAt / arAkSIt / samAnasyetyeva-udavoDhAm / aniTIti kim ? atakSIt // 45 // bahuvacanaM vyAptyartham tenAnekavyaJjana vyavadhAne'pi bhavati yathA raJjadhAtoH arAGakSIta-'sijadyatanyAm / 3 / 4 / 53 / sUtrAtsica, 'saH sijastedisyoH / 4 / 3 / 65 / sUtrAd sice para Ita, 'vyaJjanAnAmamaniTi / 4 / 3 / 4 / sUtrAdupAntyavRddhi / jasya gaH, gasya kakAra: 'nAmya0 / 2 / 3 / 15 / sUtrAtsasya SaH / udavoDhAm-utpUrvakavaha, adyatanItAm, 'aDadhAto0 // 4 / 4 / 26 / sUtrAdaTa, sijdy0|3|4|53| satrAt sica, vynyjnaanaam0|4|3|45| ityanena vRddhiH, tataH vAha, 'dhuhrasvAlluka / 4 / 3 / 70 / sUtrAtsico lopaH, 'ho dhuTpadAnte / 2 / 1 / 82 / sUtrAd hasya DhaH, 'adhazcaturthAttatho-dhaH / 2 / 176 / sUtrAta ktatakArasya dhakAraH, 'tavargasya0 / 1 / 3 / 60 / sUtrAt dhakArasya Dha: 'sahivahe. / 1 / 3 / 43 / sUtrAt dhAtuDhakArasya lopaH sUtre vaherityukta tathApi Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) Famountantrance 'ekadeza- vikRtamananyavat' iti nyAyAt bAherapi okAraH, tadanantaraM "bhUtapUrvakastadvadupacAraH" iti nyAyAd, Dhasya pare' sattvAd vA vyajanAntadhAtutve sati punarapi 'vyaJjanAnAmaniTi / 4 / 3 / 45 / ityanena okArasya vRddhiH propnauti, parantu 'samAmasya' iti vyAvRttibalAt vRddhiH pratiSidhyate / atakSIta-takSau tanUkaraNe takSa+di+aT 'sijadyatanyAm / / 4 / 53 // sUtrAtsi, 'saH sijastaidisyoH / 4 / 3 / 65 / sUtrAtsiMcaH para It, dhUgauditaH / 4 / 4 / 38 / sUtrAd vikalpeneT // 4 // vorNagaH seTi / 4 / 3 / 46 / uNoH seMTi sici parasmaipade vRddhirvA syAt / prauravIt, prauNavIt / prauNNuvIt // 46 // sAnubandhopAdAnaM yaGlunnivRttyartham / seTItyuttarArtham / prauNuvIt Uryugak AcchAdane 'vorNoH / 4 / 3 / 18 / sUtrAt vikalpena uidvad tena guNAbhAvaH / saMyogAt / 2 / 1 / 52 / sUtrAduv // 46 / / 1 . vyaJjanAdevopAntyasya / 4 / 3 / 47 / vyaJjanAderdhAtorupAnyasyAtaH seTi sici parasmaipade vRddhi syAt / akANIta, akagIt / vyajanAderiti kim ? mA bhavAnaSTIt / upAntyasyeti kim ? avadhIt / ata iti kim ? adevot / seTautyeva adhAkSIt // 47 // avadhIta-hanaMka adyatanIdiviSaye 'adyanyAM vA0 / / 4 / 22 / sUtrAt vadho' danta AdezaH, sic, It, iT, 'ataH / 4 / 3 / 82 / sUtrAdakAralopaH // 47 // vazvajAraH / / 3 / 4 / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 186 ) .. vadavajorlantarantayozcopAntyasyAsya parasmaipade seTi sici vRddhiH syAt / avAdIt, avAjIta , ajvAlIt, akSArIt // 48 // pUrvasyApavAdo'yam // 4 // na zivajAgazasakSaNahambeditaH / 4 / 3 / 46 / eSAM hamayantAnAmeditAM ca parasmaipade seTi sici vRddhirna syAt / azvayIt, ajaagriit| ashsiit| akSaNIta, agrhiit| avamIt, ahayIt, akagIt // 49 // "sici parasmai0 / 4 / 3 / 44 / sUtrAd vRddho anyeSAM ca 'vyaJjanAdervopA0' / 4 / 3 / 47 / sUtrAd vikalpe prApte vacanam / asmin sUtre vizeSo'yamzvijAgrAdInAM ,yaGlubantAnAmapi vRddhipratiSedhaH, editAM tu yaGo lupi vRddhipratiSedho na bhavati // 46 // . JNiti // 4 // 3 // 50 // niti Niti ca pare dhAtorupAntyasyAto vRddhiH syAt / pAkaH, papAca // 50 // 'triti=akArAnubandhe, Niti=NakArAnubandhe // 50 // nAmino'kalihaleH // 4 // 3 // 51 // nAmyantasya dhAtornAmno vA kalihalivarjasya Niti vRddhiH syAt / acAyi, kArakaH. apIpaTat / kalihalivarjanaM kim ? acakalat // 51 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 160 ) kalihalivarjanAnnAmno'pi tena paTumAkhyAtavAn apopaTat ityatra vRddhAvantyasvarAdilope ca sanvadbhAvaH sidhyati / ayaM bhAvaH parityatra ukAraH, ukArazca samAnaH 'vyantyasvarAdeH / 7 / 4 / 43 / sUtrAllope sanvaDAvo na sidhyati, yadi vRddhiM kRtvA lope ta sidhyati aukArasya samAnatvAbhAvAt / yadyapi luco nityatvAt 'balavannityamanityAt iti nyAyAtprathamaM luk prApnoti tathApi kalihalivarjanAt prathamaM vRddhiH, anyayA kalihalizabdayorikArasya prathamaM luci vRddhiprAptireva nAstIti varjanaM vyarthaM syAt / apIpaTat ityatra Nic 'nAmino'0 / 4 / 3 / 51 / sUtrAd vRddhiH au, 'tryantyasvarAdeH / / 4 / 43 / sUtrAdantyasvarAdilopaH, 'paT' iti zabdaH, tato'dyatanIdi, 'Nizri0 / 3 / 4 / 58 / sUtrAt GapratyayaH, dvivacanam, abhyAse'samAnalopitvAt sanvadbhAvaH 'la?rdIgho0 / 4 / 1 / 64 / sUtrAt dIrghaH / kaliM hali vA'grahIt=acakalat, ajahalat // 51 // jAjiNavi / 4 / 3 // 52 // jAguoM Navyeva ca Niti vRddhiH syAt / ajAgAri, jajagAAra / triNavIti kim ? jAgarayati // 52 // . pUrveNaiva siddha niyamArtho' yaM gogaH / jAgutrau Navi vRddhireve athavA jAgureva trau Navi ca vRddhiriti viparItaniyamastu antyaNavo vA NittvavidhAnAt, 'na janabadha: / 4 / 3 / 54 / ityAdau tripratyaye vRddhiniSedhAcca na bhavati // 52 // Ata aiH kRau / 4 / 3 // 53 // Adantasya dhAtoNiti kRti nau ca aiH syAt / dAyaH, dAyakaH, adAyi / kRditi kim ? dadau // 53 // dAyaH-atra ghatra / dAyaka:-atra NakaH / adAyi-bhAvakarmaNoH' 3 / 4 / 68 / sUtrAt tric // 53 / / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 161 ) - . na jnbdhH|4|3||54|| anayoH kRti Niti au ca vRddhirna syAt / prajanaH, janyaH, ajani / badhaH, baghyaH, abadhi // 53 // badhiratra vandhane ivyayaM gRhyate / hanyAdezasya tu vadheradantatvAt vRddhiprasaGga eva nAsti / prajanaH atra ghatra , janyaH, atra ghyaNa, ajani-atra tric // 55 // mo'kamiyamiraminamigamivamAcamaH / 4 / 3 // 55 // mantasya dhAtoH kamyAdivarjasya Niti kRti au ca vRddhirna syAt / zamaH, zamakaH, azami / kamyAdivarjanaM kim ? kAmaH, kAmukaH, akAmi / yAmiH, rAmaH, nAmaH, agAmi, vAmaH, AcAmakaH // 55 // . kAmukaH-za-kama0 / 5 / 2 / 40 / sUtrAdukaN / / 55 / / . vizramervA / 4 / 3 // 56 // vizrayoNiti kRti au ca vRddhirvA syAt / vizrAmaH, vizramaH, vizrAmakaH, vizramakaH, vyazrAmi, vyazrami // 56 // vizrAmaH vizramaH-atra ghatra / vizrAmakaH, vizramakaH-atra NakaH / vyazrAmi, vyazramiH-atra tric / anye tu vizrameva ddhi necchantyeva / apare tu nityameva vRddhimicchanti / eke tu ghaJyeva vikalpamAtiSThante // 56 // .. udyamoparamau / 4 / 3 / 57 / / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162 ) udupAbhyAM yamiramyorghaji vRddhayabhAvo nipAtyate / udyamaH, uparamaH // 57 // udupAbhyAmanyatra nirupasarge upasargAntare sati ca pUrveNa vRddhi reva // 57 // gidvA'ntyo Na / 4 / 3 / 58 / parokSAyA antyo Na Nid vA syAt / ahaM cicaya, cicAya / cukuTa, cukoTa / antya iti kim ? sa papAca // 5 // parokSAtRtIyatrikaikaMvavanamantyo Nav / NittvAzrayaM kArya kSe prtissidhyte| NittvAzrayasya vikalpanAt Na ghAzrayaM nityameva yathA : ppau| NittvavikalpanAt kuTAdInAM guNavikalpaH // 58 // . - uta auviti vyanjane' dvH|4|3|56| advyuttasyodantasya dhAtoryajanAdau diti auH syAt / yauti| uta iti kim ? eti / dhAtorityeha-sunoti / vitIti kim ? rutaH / vyaJjana iti kim ? stavAni / adveriti kim ? juhoti // 56 // toH sthAne tAtaDo hittvAtsthAnivatvaM bAdhya te tena yutAt ityAdI vittvAbhAvAt naukAraH / kecittu yaGlubantasyApi icchanti // 56 // vorNoH / 4 / 3 / 60 // Uorayuktasya vyaJjanAdau vityorvA syAt / prooti, . prorNoti / advarityeva-prorNonoti // 60 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 193 ) pUrveNa nityaM prApte vikalpaH / yaGlubantasyApIcchantyanye // 60 // na disyoH / 4 / 3 / 61 // UNNodisyoH parayoraurna syAt / praurNot, praurNoH // 61 // pRthagyogAt pUrveNa 'uta au0 / 4 / 3 / 59 / iti sUtreNa prAptaH pratiSidhyate anyathA 'vorNoradisyoH' iti sUtraM kriyeta / disAhacaryAt hyastanyA eva siH gRhyate nena vartamAnAsipratyaye na bhvti| praurNota-'svarAdestAsu 4 / 4 / 61 / sUtrAd vRddhiH / / 61 / / . tRhaH znAdIt / 4 / 3 / 62 // tRheH znAtparo vyaJjanAdau viti pare It syAt / tRNeDhi // 62 // tRhap hiMsAyAmU vartamAnAtin 'rudhAM svarAt0 / 34 / 8 / sUtrAt dhAtumadhye enaH, anena sUtreNa Itu, 'ho dhuMTpadAnte / 2 / 1 / 82 / sUtrAt hasya DhaH, adharacaturthAt / 2 / 1 / 76 / sUtrAttasya dhaH, 'tabargasya0' / 1 / 3 60 / sUtrAt dhasya DhaH, 'DhastaDhDe' / 1 / 3 / 42 / sUtrAt pUrvasya Dhasya lopaH, 'tRNeDhi' iti siddham / dIrghanirdeza uttarArthaH // 62 // brataH parAdiH / 4 / 3 / 63 / bruva UtaH vyaJjanAdau viti parAdirIt syAt / bravIti / Uta iti kim ? Attha // 63 // bravIti-ItaH parAvayavatve zittvAt vacAdezo na bhavati / nanu tarhi parAdiH kathaM kathitam 'zit' ityeva kathyatAm kiM gurUNA streNa ? iti cenna tathA sati 'bravIti' ityAdau guNo na syAt / naca 'zvit' iti kriyatAmiti vAcyaM tathA satyapi 'jaMgamIti, jAjJati' ityAdau 'gmissmdym0|4|2|106| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 164 ) jAjJAjano0 / 4 / 2 / 104 / satrAbhyAmantaratyAditvAbhAvAt chaH, jAdezazca syAt / parAditve tu parabhaktatvena tyAderAnantaryAnna bhavati / Attha-brU, vartamAnAsiH, 'brUgaH paJcAnAM paJcAhazca / 4 / 2 / 118 / sUtrAd brUsthAne Aha, sisthAne tha iti, 'nahAhordhatau / 2 / 1085 sUtrAt hakArasya tkaarH||63|| yaturustorbahulam / 4 / 3 / 64 // yaGlubantAt turustubhyazca paro vyaJnAdau viti It bahulaM parAdiH syAt kaJcidvA-bobhavIti, bobhIti / kaJcinna-vati / tavIti, tauti / ravIti, rauti / stavIti,stauti / adverityevatutotha, tuSTotha // 64 // yaGiti sAmAnyAbhidhAne'pi yaGlubantasya grahaNam, yaGantasyAtmanepadiditvAt vito vyaJjanAderasambhavAt / bahulaM ziSTaprayogAnusAreNa / vRt varvati / tuka-vRttihiMsApUraNeSu / ruk zabde / stu=stavIti, stauti||43|| saH sijastedisyoH / 4 / 3 // 65 // sijantAddhAtorastezca santAt paro disyoH parayoH parAdirIta syAt / akArSIt, akArSIH / AsIt, AsIH / sa iti kim ? adAt // 65 // AsIt, AsI:-ityatra hyastanyA eva div siva natu adyatanyAH di si gRhyate, adyatanyAM satyAm "asti-bruvo0 / 4 / 4 / 1 sUtrAd bhvAdezavidhAnAt / kiJcAstezca santAtpara iti vyarthaM syAt, sijadvAreNaiva It syAt iti hyastanyA eva div siv gRhyte| vidhAnasAmarthyAccaM vynyjnaadde0|4|3|78| satrAt Itsahitasya derna luka / AsIrityatra 'AdezAdAgamaH' iti nyAyAt 'aste si0 / 4 / 3 / 73 / sUtrAtsakAralopAt prAgeva ikArAgamaprAptiH // 65 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 165 ) .pibatidAbhUdasthaH sico lup parasmai na ceT / 4 / 3 / 66 / ebhyaH parasya sicaH parasmaipade lup syAt / lubyoge na ceT / apAta , agAt, adhyagAt, adAt, adhAt, abhUt asthAt parasmaipada iti kim ? apAsata payAMsi taiH // 66 // "piba' iti nirdezAt 'pAM pAke' iti bhvAdere grahaNam, pAtipAyatyorna grahaNam, tayoH apAsIditi prayogaH / etIti nirdezAt 'iMNk gatI, iMka smaraNe. ityetayoH haNama, etayoH 'amAt' ityudAharaNam, iko'dhyagAt / bhU iti nirdezAd bhavateH astyAdezasya bhU' ityasyApi grahaNam / lukamakRtvA lubidhAnaM sthAnivadbhAvAbhAvArtham, tenAbobhodityatra na vRddhiH||66|| gheghAzAcchAso vA / 4 / 3 / 67 / ebhyaH parasya sicaH parasmaipade lub vA syAt, lubyoge na ceT / adhAt, adhAsIt / aghrAt, aghrAsIt / azAt, azAsIt / acchAt-acchAsIt / asAt asAsIt // 67 // TdheH dhAtoH pUrveNa nityaM prApte, zeSebhyo'prApte vikalpo'yam / soM se vA vA ubhayo haNaM na tu chAzoH sAhacaryAd devAdikasyaiva // 6 // tanbhyo vA tathAsi mNozca / 4 / 368 / tanAdibhyaH parasya sicaH te thAsi ca lup vA syAt. tadyoge nNo zca lup ceT / atata, ataniSTa / atathAH,ataniSThAH / asata, asaniSTa / asathAH asaniSThA // 6 // iha parasmai iti nivRttama thAs grahaNAt, thAsyAhacaryAttapratyayo'pyAtmanepada-sambandhyeva gRhyate tene 'ataniSTa yUyamiha na bhavati // 68 / / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 196 ) sanastatrAvA | 4 | 3 | 66 / sano lupi satyAmA bA syAt / asAta asata / asAthAH, asathAH / tatreti kim ? asaniSTa || 6 || 51 asaniSTa ---'tanbhyo vA0 4 3 68 | sUtreNa vikalpena sico luk, atra sic na luptaH / keditvaM na manyate nityamevAnye // 66 // dhuDhasvAllugaviTastathoH / 4 / 3 / 70 / dhuGantAd hasvAntAcca dhAtoH parasyAniTaH sicastAdau yAdo ca luk syAt / abhitta, abhityAH / akRta, akRthAH / aniTa iti kim ? vyadyotiSTa // 70 // akRteti - yadi tanAdau pAThaH syAttadA 'tanbhyo vA0 | 4 | 3 |68 | sUtrAdvA luk syAt / lubadhikAre luggrahaNaM sijlukyapi sthAnitvena 'tatkAryapratipattyartham tenAvAttAmAtyAdiSu sici vidhIyamAnA vRddhistadabhAvepi siddhA bhavati / (avAttAm = vasaM nivAse + adyatanyAH tAm 'sarataH si | 4 362 sUtrAta dhAtusakArasya taH, tatpazcAt pUrvaM 'dhuhrasvA0 |4| 3|70 sUtrAt sico luk, sico lukyapi sthAnitvAt 'vyaJjanAnAmaniTi | 4 | 3 | 45 sUtrAd vRddhiH kriyate) tathAsIti anuvartamAne tathagrahaNaM vyAptyartham tena sAhacayaM nAsti / tathoriti dvivacanaM yathAsaMkhya parihArArtham ||70 || iTa Iti | 4 | 3 |7|| iTaH parasya sica iti luk syAt / alAvIt / iTa iti kim ? akArSIt / itIti kim ? abhaNiSam // 71 // alAvIdityatra - sico lukyapi sthAnivadbhAvAt 'sici 0 | 4 | 3 | 4 4 | sUtrAd vRddhiH // 71 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 167 ] sodhi vA / 4 / 3 / 72 / dhAtordhAdau pratyaye so lugvA syAt / cakaHdhi, cakAddhi / alavidhvam alavidavam // 72 // sicyanuvartamAne sagrahaNaM sAmAnyasakAraparigrahArthaM tena prakRti-sakArasyApi grahaNam / cakAddhi-'hudhuTo herdhiH / 4 / 2 / 83 sUtrAd hedhiH, 'tRtI: yastRtIya0 / 1 / 3 / 46 / sUtrAt, sakArasya dakAraH / alaviDhvam-adyatanI dhvam, sica, iTa, att| 'so dhibA / 4 / 3 / 73 / sUtreNa sicsakArasya vikalpena lope alavidhvam, anyatra 'nAmyantasthA0 / 3 / 2 / 15 sUtrAt sasya SaH, 'tRtIyastRtIyacaturthe / 1 / 3 / 46 sUtrAt Sasya Da:, 'tavargasya zca0 / 1 / 3 / 60 / sUtrAt dhvamo dhasya DhaH / idaM rUpayugma 'lUdhAtoH' |viklpN necchantyeke, anye tu sica nityaM lopamicchanti // 72 // asteH si hasveti / 4 / 3 / 73 / asteH saH sAdau pratyaye luru syAt / eti tu sohaH / asi, vyatise, vyatihe, bhAvayAmAhe // 73 // asak bhuvi vyatipUrvam, vartamAnAse, 'znA 'znAstyoluk / 4 / 2 / 60 sUtreNa asteH sakArasya lopaH evamakArasakArayorlope pratyayamAtraM 'vyatise' iti padam / bhAvayAmAhe-'bhU, vRddhiH, bhAva, parokSA e, 'dhAtoraneka0 / 3 / 4 / 46 satreNa parIkSA esthAne Am 'AmantAlvAyyetnAvaya / 4 / 3 / 85 / satraNa Nig sthAne ay 'dhAtoraneka0 |3|4|46|suutrenn AmparataH 'as+e' ityanupayogaH 'asyAderAH parokSAyAm' / 4 / 1 / 68 / sUtrAt aakaarH| 'asteH si0 / 4 / 1 / 68 sUtrAt sakArasya hakAraH |prokssaayaa ekAre necchantyanye-bhAvayAmAse " // 73 // duhadihalihaguho dantyAtmane vA sakaH / 4 / 3 / 74 / ebhyaH parasya sako dantyAdau Atmanepade lugvA syAt / adugdha, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 198 ) adhukSata, adigdha, adhikSata aloDhAH, alikSathAH, / nyaguhvahi, nyadhukSAvahi / dantya iti kim ? adhukSAmahi // 74 // ta, thAs dhvam, vahi-ete pratyayA dantyA ucyante, 'luvarNatargalasA dantyAH, vo dantyoSThaya iti nyAyAt / adhukSatetyAdisarvodAharaNeSu 'haziTonAmyu0 // 34 // 55 // sUtrAtsaka, 'duhadiha0 / 4 / 3 / 74 / sUtrAd vA sako lug, 'bhvAde-. . dirghaH' / 2 / 1 / 83 // sUtrAt duhadihayoHhasya ghaH lihaguhayoH hasya ho dhuTa. / 2 / 12 / sUtrAt DhaH, saki sati 'gaDadabAdeH0 / 2 / 1 / 77 // sUtrAt dasya dhaH, gasya ghaH, sarvatra pratyayatathordhakAraH, 'tavargasya0 / 1 / 3 / 60 / sUtrAt dhasya DhaH, 'DhastaDDhe / 1 / 3 / 42 / sUtrAt DhalopaH, upAntyasya dIrghaH, 'aghoSe prathamo'. |1|3|50|suutraat ghasya k, 'nAmyantasthA0 / 2 / 3 / 15 / sUtrAt sasya sskaarH| . adhukSAmahi-makAro na dantyaH, api tu oSThyaH / / 74 / / svaretaH / 4 / 375 // sako'sya svarAdau pratyaye luk syAt / adhukSAtAm / / 7 / / adhulAtAm-sako'kAralopAt 'AtAmAte0 / 4 / 2 / 121 / sUtrAditvam avrnnsye0|1|2|6| sUtrAdetvaM ca na bhavati // 75 / / daridro'dyatanyAM vA / 4 / 3 / 76 / daridro'dyatanyAM viSaye lugvA syAt / adaridrIt, adaridrAsIt // 76 // adaridrIt-daridrA, adyatanIdi, sica, It, viSayavyAkhyAnAt 'AdezAdAgamo balavAniti nyAyAt pUrva 'yamirami' / 4 / 4 / 16 / sUtretra iT so'ntazca na bhavati iti hetoH pUrva vikalpena daridra AkAra lopaH pakSe iT sontazca, 'iTa Iti / 4 / 3 / 71 / sUtrAt sijlopaH // 76 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 166 ] azityassan kaNakArnATi | 4 | 3 |77 | sAdisannAdidarje aziti viSaye daridro lug syAt / durdaridram, * azitIti kim ? daridrAti, sannAdivarjanaM kim ? didaridrAsati, daridrAyako yAti, daridrAyakaH, daridrANam // 77 // viSayasaptamIvijJAnAt pUrvamevAkAralope durdaridramityatra 'zAsU-yudhidRzi0 | 5|3 | 41| sUtrAdAkArAnmalakSaNo'no na bhavati / 'ivRdha0 |4|4 |47 sUtreNa daridro vedatvAt iTi sati "iTetpusi0 | 4 | 3 | 64 | sUtrAdAlluki didaridriSatIti bhavati / idubhAve'nena luk syAdataH sanvarjanam / nanu sAdiH sannitivizeSaNena kim iTsattve tu 'iDetpusi0 | 4 | 36 | sUtraM pravartate iti cenna sAdisanniti vizeSaNAbhAve viziSTakathanatvenAnena seTi satyapi AkAralopaniSedhaH syAt // 77 // vyaJjanAdda: sazca daH | 4 | 3 | 78 // dhAtovyaJjanAtparasya luk syAt yathAsambhavaM dhAto so dazca / acakAt, ajAgaH, abibhaH, anvazAt / vyaJjanAditi kim ? ayAt // 78 // acakAdityAdiSu krameNa cakAs, jAgR, bhR, zAs dhAtavaH / atra vyaJjanAditi bhaNanAn diH hyastanyA eva saMbhavati / dhAtorityeva - abhaitsIt / atra itaH parAditvena seto'pi derluk prApnoti iti pratiSedhaH / atra sicaH paro diH, na dhAtoH paraH iti na luk // 78 // se: sddhAM ca rurvA | 4|3|76 / vyaJjanAntAd dhAtoH parasya seluk syAt yathAsambhavaM sadadhAM ca Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 200 ) ruzca / acakAstvam, acakAttvam / abhinastvam / arunnstvm| aruNattvam // 76 / pUrvasUtre mastanIdiH gRhItaH tatsAhacaryAt arthAt tatpratyAsatteH atra sUtrepi siH hyastanIsambandhyeva gRhyate tena 'bhinatsi' ityatra lug na bhavati / roruvitkaraNamuttvAdikAryam yathA syAdityevamartham tena 'abhino'tra, aruNo'tra' ityatra 'ato'ti roruH / / 13 / 20 / satreNa utvaM siddham 'uttvA- . dikArye' AdizabdAt 'roya:' / 1 / 3 / 26 / ityAdi kArya grAhyam / / 7 / / yo'ziti / 4 / 3 / 80 // dhAtoyaMjanAntAtparasya yo'ziti pratyaye luk svAt / jaGgamitA / vyaJjanAdityeva-lolayitA / azitIti kim ? bebhidyate // 50 // anena sUtreNa 'ya' iti svarahIno lupyate, na tu sasvaro yakAraH / yadi sasvarasya yakArasya luk syAt, tadA jaGgamitaH' ityAdI 'gamahana0 / 4 / 2 / 44 / sUtrAdupAntyalopaH syAt / sthite tu asya vyavadhAyakatvam / anye tu lAkSaNikavyaJjanAntebhyo yalopaM necchanti, tanmatasaMgrahArthaM vyaJjanAntAddhAtovihitasyeti vihitavizeSaNaM kAryam / 'kiGati yi zay / 4 / 3 / 105 / sUtreNa zaya AdezaH / / 80 / / kyo vA / 4 / 3 / 81 dhAtoryaJjanAtparasya kyo'ziti pratyaye lu gvA syAt / samighiSyati, samidhyiSyati / dRSadiSyate, dRSadhiSyate // 1 // 'kyo vA' iti sAmAnyanirdezAt kyankyaGorgrahaNam, kyakSastu vyaJjanAntAtprAptireva nAsti / samidhamicchatIti kyan / dRSadivAcaratIti kyaG / kya iti byaJjanAtSaSThI ato luki kRte lugA / anyathA hi ato Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 201 ) * lugapavAdaH kyaluga vijJAyeta evaM pUrvatrApi / akArarahitasya kyasya lucaH phalamidaM jJAtavyam-avadhvaMsamicchatIti kyani ktapratyaye avaghvaMsita ityatra 'ataH / 4 / 3 / 2 / sUtrAdakAralopasya sthAnivadbhavAt 'no vyaJjanasyA0 / 4 / 2 / 45 / sUtrAt, nasya na lopaH / sasvarasya tu kyano lope svaravyaJjanavidhitvAt samudAyalopAt 'svarasya pre07|4|110| sUtrAtsthAnivadbhAvAbhAvAt nasya luk syAdeva // 1 // atH|4|3|12| adantAd dhAtobihite'ziti pratyaye dhAtorato la ka syAt / kathayati / vihitavizeSaNaM kim ? gataH // 12 // 'kathaNa vAkyaprabandhe' adanto dhAtuH // 2 // NeraniTi / 4 / 3 / 83 / . aniTyaziti pratyaye phalaka syAt / atatakSata, cetanaH / aniTIti kim ? kArayitA // 3 // aniTItyatra viSayasaptamyapi tena cetayate ityevaM zIlaH cetanaH ityatra prAgeva, gelope 'iGito vyaJjanAdyantAt' / 5 / 2 / 44 / sUtreNa anaH siddhaH anyathA'neka* svaratvAt ceteH paro nindahiMsakliza0 / 5 / 2 / 68 / sUtreNa NakaH syAt / / 3 / / seTaktayoH / 4 / 3 / 84 / seToH ktayoH parayorNalaka syAt / kAritaH, gaNitavAn // 4 // seDiti kimartham ? iTi kRte lopo yathA syAt / zAkitaH, zAkitavAn / anyatheha 'ekasvarAdanusvAretaH / 4 / 4 / 56 sUtrAt niSedhAt iD na syAt / na ca ekasvarAd vihitAbhAvAdeva iDinaSedho na bhaviSyatIti vAcyaM viSaya Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 202 ) eka NilopApekSayedamuktam / / 84 // AmantAlvAyyetnAvaya / 4 / 3 / 85 // eSu pareSu Neraya syAt / kArayAJcakAra, gaNDayantaH, spRhayAluH, mahayAyyaH, stanayitnuH // 8 // luco'pavAdaH / gaDu vadanaikadeze 'uditaH svarAnnonta: / 4 / 4 / 68 / sUtrAt nontaH / gaNDayatAt ityAzAsyamAnaH iti vAkye 'tR jibhUvadi0 / uNA0 221 sUtreNa antapratyayaH / spRhayatItyevaM zIlaH 'zIG-zraddhA0 / 5 / 2 // 37 // sUtrAdAluH / mahaN pUjAyAyAm (adanto dhAtuH) mahyante devatA guravaH ca asmin iti 'zrudakSigRhi0 uNA0 / 373 / sUtreNa AyyapratyayaH / stana zabde, Nig, hRSipuNi0 u0 // 767 / sUtreNa itnupratyayaH 585 / / .. laghoryapi / 4 / 3 / 86 // laghoH parasya ryapyaya syAt / prazamayya / laghoriti kim ? pratipAdya // 86 // vacanasAmarthyAdekena varNana vyavadhAnamAzrIyate na tu bhUtapUrvanyAyaH, ata iti akaraNAt / aye bhAva: curAdyanteSu yadyapi anantaramakAro bhUtapUrvagatyA sambhavati tathA sati 'ato yapi' ityeva sUtrakaraNaM zobhanam ata evalaghoriti vidhAnasAmarthyAdekena varNana vyavadhAnamAzrIyate / 86 // vA''pnoH / 4 / 3 / 87 // ApnoH parasya ryapyaya vA syAt / prApayya, prApya / Apnoriti kim ? adhyApya // 7 // zna nirdezAt iGAdezasya na bhavati adhyApyeti / iGa adhyayane adhipUrvaH Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 203 ) adhIyAnaM prayuGkte iti 'prayoktR0 / 3 / 4 / 20 / sUtrAt, Nig, 'Nau krIjIGaH / 4 / 2 / 10 / sUtrAdikArasya AkAraH, atiriivlii0|4|2|21| sUtrAt pontaH iti / atra Ap lAkSaNikaH / 'AplaNa lambhane ityasyApIcchantyanye / / 87 // meDo vA mit / 4 / 3 / 88 meGo yapi mida vA syAt / apamitya, apamAya // 8 // atra mirAdezepi 'hrasvasya tH0|4|4|113| sUtrAt tAntaH sidhyati,lAghavArtha tu midAdezaH / apamAtu yAcate iti 'nimIlyA0 / 5 / 4 / 46 / sUtreNa ktvApratyayaH / meG pratidAne iti meG dhAtu // 8 // kSeH kSIH / 4 / 3 / 8 / kSeryapi kSIH syAt / prakSIya // 86 // kSi kSaye svAdiH / niranubandhanirdezAt kSiz himAyAmityetasya grahaNaM na bhavati, pUrvAcAryaprasiddhAnubandhagrahaNAcca kSit, nivAse ityasya grahaNam / / 8 / / kSayyajayyau zaktau / 4 / 3 / 6 / / kSijyontasya zaktau gamyAyAM ye pratyaye'y nipAtyaye / kSayyo vyAdhiH, jayyaH zatruH / zaktAviti kim ? kSeyaM pApam, jeyaM manaH // 60 kSetu zakyaH kSayyo vyAdhiH / jetuM zakyaH jayyaH zatra : / 'ya eccAtaH / 5 / 1 / 28 / , zaktArhe kRtyAzca / 5 / 4 / 35 / iti / aha~ tu kSeyam, jeyam, // 60 // krayyaH krayArthe / 4 / 3 / 61 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ( 204 ) kiSosntasya ye pratyaye'y nipAtyate / krayAya cetprasArito'rthaH / krayyo gauH / krayArtha iti kim ? kreyaM te dhAnyaM na cAsti prasAritam // 1 // dhAtUnAmanekArthatvAtprasArite'rthetra krIdhAtuH / krayyo gauriti = janAH krINantu iti vicAreNa haTTe catvare vA prasAritA gaurityarthaH ||1|| sastaH sa |4 | 3 |2| dhAtoH santasyA'ziti sAdau pratyaye viSayabhUte taH syAt / vatsyati / saH iti kim ? yakSISTa / sIti kim ? vasiSISTa / // 62 // viSayasattamIvijJAnAt avAttAm, avAtta ityattra prAgeva sasya taH / pazcAt, sic, sico lucyapi vRddhirbhavati / ' ghuDhasvA0 | 4 | 3 |70 | sUtre baMdhikAre luggrahaNaM sico lukyapi sthAnitvena tatkAryapratipattyarthatvAt / nanu sico lucyapi sthAnitvAt to bhaviSyati iti na ca vAcyam, yataH sakAre takAra uktaH, sasya ca varNavidhitvAt, varNavidhau ca sthAnivadbhAvAbhAvAt, varNavidhau svarAdezasya sthAnitvaM bhavati na tu vyaJjanAdezasya // / 62 / / dIy dIGa: kGiti svare | 4 | 3 | 3 | dIGa: kGiti aziti svare dIy syAt / upadidIyate / kGitIti kim ? upadAnam / svara iti kim ? uyadedIyate // 63 // dIca kSaye / parokSAyAmiti siddhe kGiti svare ityuttarArtham / dIGo GitkaraNaM yaGlubnivRttyartham / upadedIyate - atra yaG // 63 // itpusi cAto luk | 4 | 3 |64 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 205 ) viDatyaziti svare iTi iti pusi ca pare Adantasya dhAtolaka syaat| papu, addht| papitha, vyatire, aduH||14|| akGi darthaM zidarthaM ceDAdigrahaNam / adadhat-'TdhezvervA / 3 / 4 / 56 / sUtrAt ng| vyatire-rAMka dAne, vartamAnA e / adu:- dA, adyatanI an / / 14 / / saMyogAdervA-ziSyaH / 4 / 3 // 15 // dhAtoH saMyogAdezadantasya viDatyAziSi eva' syAt / gleyAt, glAyAt / saMyogAderiti kim ? yAyAt / kGitItyeva glAsISTa // 65 // apacchAyAdityatra tu chakArasya dvitve sati lAkSaNikatvAnna bhavati / / 15 / / gApAsthAsAdAmAhAka: 4 / 3 / 66 / eSAM GityAziSyeH syAt / geyAt, peyAt, sthayAt, avaseyAt, deyAt, dheyAt, meyAt, heyAt // 16 // - zabde (iti gA) na tu gAG gatau AtmanepaditvAtviGatyAziSi asaMbhavAt / tathA gAsthAmadhye pAThAt bhvAdereva paM pA' ityetayoH pAzavdena grahaNam AdAdika-pAMka rakSaNe ityasya pAyAdityeva / SoMca antakarmaNi athavA se kSaye ubhAvapi sAzabdena graahyau| maiM ityasya lAkSaNikatvAnnecchatyanye / dAsaMjJakAH sarve'pi grAhyAH / mAzabdena 'mAMka mAne, mAMG mAnazabdayoH, meMD pratidAne' iti trayo'pyatra / ohAMka tyAge ityasyaiva etvam, na tu ohAMGaka gatI ityasya, sUtre' hAk' iti pAThAt / tathA gAGa-mAGa --meGAM yaGlubantAnAmapi etvam, anyathA gAG-mAG-meGAmAtmanepaditvAtkidAzIna saMbhavati, yaGo lupi ca parasmaipadina ete / hAka: kakAro yaGo lapi etvaniSedhAya / zeSANAM gApAsthAsAdAmAnAM yaGo lupyapi etvaM bhavati // 66 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206 ) Iya'jane'yapi / 3 / 3 / 67 / gAderyabvarje viGatyAziSi vyaJjanAdAvIH syAt / gIyate, jegIyate, poyate, sthIyate, avasIyate, dIyate, dhIyate, mIyate, hInaH / vyaJjana iti kim ? tasthuH / ayapIti kim ? pragAya / // 97 // svarAdI viGati pare 'iDatpusi0 / 4 / 3 / 64 / sUtrAt antalopavidhAnAt vyaJjanAdI labdhe'pi 'IrvyaJjane'yapi / 4 / 3 / 17 / ityatra vyaJjanagrahaNaM sAkSAd vyaJjanapratipattyartham tena vipluki sthanivadbhAvenApi na bhavatizaMsthAH pumAn / zaM sukhaM tatra tiSThatIti 'zamo nAmnyaH / 5 / 1 / 134 / ityapratyayApavAde 'sthApA0 / 5 / 1 / 142 / iti ke prApte'sarUpatvAtkviA / zaMsthAzabdAdanyatra luptavyaJjane'pIcchantyeke / hona:-'sUyatyAdyo0 / 4 / 2 / 70 strAt to naH, sUtre hAka iti bhaNanAt hAGo na bhavati // 17 // dhAmoryaGiH / 4 / 3 / / dhrAdhmoryaGi I: syAt / jeghrIyate, dedhmIyate // 6 yaGo lope kRte 'ghrAdhmorya Gi' / 4 / 3 / 68 / ityanena IkAro na bhavati / kecid yaGo lupyapi icchanti // 6 // hano nIrvadhe / 4 / 2 / / hantervadhArthasya yaGi ghnIH syAt / jenIyate / vadha iti kim ? gatau-jaGghanyate // 66 // dIrghanirdezAt yaGlupyapi nIrAdezaH / yadi pUrvasUtravad yaGayeva syAttadA nirityeva kuryAt "dIrghazcci0 / 4 / 3 / 108 / sUtrAd dIrghasiddheH / jaMghanyate'a hi0|4|1|34| sUjJAt ho ghaH // 66 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 207 ) .Niti ghAt / 4 / 3 / 100 / miti Niti ca pare hanterghAtsyAt / ghAtaH, ghAtayati // 10 // hanaM hiMsAgatyoH // 10 // jiNavi ghan / 4 / 3 / 101 // au gavi ca pare hanterghan syAt / aghAni, jaghAna // 101 / / 'ar3eM hihano0 / 4 / 1 / 34 / sUtreNaiva siddhe 'triNavi ghan / 4 / 3 / 101 / iti prakRtasUtre NavagrahaNaM ghAtAdezabAdhanArtham // 10 // nazernez vAGi / 4 / 3 / 102 // - nazeraGi neza vA syAt / anezat anazat // 10 // 'ladidyutAdi0 / 3 / 4 / 64 / sUtreNa nazadhAtoH puSyAditvAdaG // 102 / / .. . zvayatyasavacapataH zvAsthavocapaptam / 4 / 3 / 103 / eSAmaGi yathAsaMkhyaM zvAdayaH syuH| azvat, Asthat, avocat, apaptat // 10 // Tdhe-zvervA / 3 / 4 / 56 / sUtrAdaGi azvat / zvayatestinirdezo yaGo lupi nivRttyarthaH / avocat-vaca brUga vA / apaptat-paplu gatau 'ladiyatAdi0 / 3 / 4 / 64 / sUtrAdaG / asvacpatAM yaGo lupi mUlasadRzaprayogA eva / / 103 // zoGa e: ziti / 4 / 3 / 104 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 208 ) zoGaH zItyeH syAt / zete // 104 // DinnirdezAdyaDo lupi na ekAraH // 104 // viGati yi zaya / 4 / 3 / 10 / zoGaH viGati yAdau zay syAt / zayyate, zAzayyate / kDintIti kim ? zeyam // 10 // yatro lupi na zayAdezaH / / 105 // upasargAdUho hrasvaH / 4 / 3 / 106 // . unasargAtparasyohatekhtaH viGati yAdau pare hrasdaH syAt / smuhyte| upasargAditi vim ? Uhyate / yItyeva-samUhitam / U Uha iti prazleSaH kim ? A Uhyate, ohyate, ra mohyate / // 106 // ohate-A+Uhyate ityatra AGapUrvaH UhadhAtuH, kyaH, te 'upasargA-daho hrasvaH, 'avarNasyevarNAdi0 / 1 / 2 / 6 / sUtretra 'otve kRte 'ubhayasthAnaniSpanno'nyataravyapadezabhAka 'iti 'ekadezavikRtamananyavad' iti nyAyAta vA hrasvaH prApnoti iti U Uha iti prazleSaH kRtaH / / 106 / / AziSINaH / 4 / 3 / 107 // upasargAtparasyeNaH ItaH viGati yAdAvAziSi hrasvaH syAt / . udiyAt / I INa iti prazleSaH kim ? A iyAt eyAt / sameyAt // 107 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206 ) uttareNa dIrghatve'nena hrasvaH / I iNa iti IkAraprazleSAt eyAta sameyAt ityatra na bhavati // 107 // dIrghazcviyaGyakkyeSu ca / 4 / 3 / 108 / eSu yAdAvAziSi ca dIrghaH syAt / zucIkaroti, toSTrayate, mantUyati, dadhIyati, bhRzAyate, lohitAyate, stUyate, IyAt // 10 // cikyAnAM grahaNAdadhAtorapyayaM vidhiH / bahuvacanAt kyazabdena kyankyaGkyakyAnAmavizeSeNa grahaNamanyathaikAnubandhasyaiva kyasya grahaNaM syAt / zucIkaroti-vyantasya 'UryAdya0 / 3 / 1 / 2 sUtrAd gatisaMjJA, 'gatiH' / 1 / / 36 / sUtrAd gatisaMjJamavyayam, 'avyysy|3|2|7|suutraat selup / mantUyati dhAtoH kaNDavAderyak |3|4|8suutraad yak / dadhItyatra kyan / bhRzAyateatra kyaG / lohitAyate-atra kyaGach / stUyate-atra kyaH / stUyAt-atra yAdirAzIH / / 108 // . Rto rI: / 4 / 3 / 106 / ccyAdau pare Rdantasya RtaH sthAne rIH syAt / pitrosyAt, cenIyate, mAtrIyate, pitrIyate / Rta iti kim ? cekIryate ... // 10 // dhAtoradhAtorayaM vidhiH / cekIryate-kRt vikSepe // 106 / / riH zakyAzIyeM / 4 / 3 / 110 // RdantasyaH dhAtoH RtaH ze, kye, AzIrye ca pare riH syaat| vyAvyApriyate, kriyate, hriyatA // 110 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 210 ) hrasvavidhAnAtpUrveNa dIrghatvaM na bhavati / yadi 'dIrghazvi0 / 4 / 3 / 10 / satreNa dIrghaH syAt tadA rividhAnaM vyartha syAt 'Rto rIH / 4 / 3 / 106 / sUtreNaiva siddhaH / tudAdeH zaH / 3 / 4 / 81 // athavA 'kRgaH zaHca vA / 5 / 3 / 100 ityartha / zo jJayaH // 110 // IzcvAvarNasyA'navyasya / 4 / 3 / 111 // anavyayasyAvarNAntasya cvAvIH syAt / zuklIsyAt , mAlIsyAt / anavyayasyeti kim ? divAbhUtA rAtriH // 111 // dIrghatvApavAdo yogaH // 11 // kyani / 4 / 3 / 112 / avarNAntasya kyani I: syAt / putrIyati, maaliiyti||112|| yogavibhAgaH uttarArthaH / anavyayasyeti nivRttam avyayAtkyano'bhAvAt 'amAvyayAt kyan ca / 3 / 4 / 112 / sUtrAt // 112 // . kSuttugaddhe'zanAyodanyadhanAyam / 4 / 3 / 113 / eSvartheSu yathAsaMravyamazanAdayaH kyannatA nipaatynte| azanAyati, udanyati, dhanAyati / kSudAdAviti kim ? azanIyati, udakIyati, dhanIyati dAtum // 113 // azanamicchati=azanAyati 'amAvyayAt kyan ca / 3 / 4 / 23 / sUtrAt kyan, kSudhi gamyamAnAyAmazanazabdasya Atvam / udakamicchati-tRSi gamyamAnAyAmudakazabdasya 'udan' ityAdezaH / gaddhe vAJchAyAM gamyamAne dhanazabdasya AttvaM nipAtyateH dhanamicchati=dhanAyati / dhanIyati dAtumiti-atra dAnabuddhayA (dAtu) dhanamicchatIti nAtra gRddhiH // 113 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 211 ) vRSazvAnmaithune sso'ntaH / 4 / 3 / 114 // AbhyAM maithunArthAbhyAM kyani ssAntaH syAt / vRSasyati gauH, azvasyati vddvaa| jaithuna iti kim ? vRSIyati, azvIyati brAhmaNI // 114 // sUtre 'ssa' iti dvisakAranirdezaH SatvaniSedhArthaH, tenottaratra dadhisyati' ityatra SatvaM na bhavati / nanu 'sarpiSSyati' ityatrottareNa sAgame tasya SatvaM dRzyate natkayam 'sasya zaSau / 1 / 3 / 61 / sUtrAd bhavati / / 114 // as ca laulye / 4 / 3 / 115 // bhogecchAtireko laulyaM tatra gamye kyani pare nAmnaH sso's cAntaH syAt / dadhisyati, dadhyasyati / lolya iti kim ? kSorIyati dAtum // 115 // dadhi bhakSitu--minchati dadhisyati, dadhyasyati / asvidhAnamanakArAntArtham / akArAnteSu hi 'lugasyA0 / 2 / 4 / 112 sUtrAt luki sati vizeSo nAsti, anyastu lucamamanyamAnaH kSIrAsyati, ityudAharati, tacca na bahusammatam / / 11 / / ___ "iti caturthAdhyAye tRtIya pAdaH" "hama bhagavAna kA zAsana barAbara bole aura Apa samajho yaha hI 'racanAtmaka kArya hai| Apako samajhanA nahIM aura hamako volanA nahIM yaha 'DhoMgAtmaka kArya hai| hama saMsthA sthApakara tumhArA poSaNa kareM yaha hamArA dhaMdhA nahIM hai / sAdhu ko patita mata bnaao| pa0 pU0 anekAntAbhAsatimirataraNi, kalikAlakalpataru AcArya deva zrI vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mhaaraajaa| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * atha caturthAdhyAye caturthaH pAdaH kI astibruvo vacAva-ziti / 4 / 4 / 1 // astibra voryathAsaMkhyaM bhUvacau syAtAm, aziti viSaye / bhavyam, avocat / azitoti kim ? syAt, brUte // 1 // astIti nirdezAn 'asUca kSepaNe,' ityasyateH, asI gatyAdAnayozca ityasatena bhvAdezaH / bhavyam-atra viSayasaptamIbalAt pUrvamaste'. : ityAdezaH, tadanantaraM 'ya eccAtaH' / 5 / 1 / 28 / sUtrAt yapratyayaH siddhaH / anyathA bhavyam' iti na sidhyet / yadvA 'bhavyageya0 / 5 / 17 / sUtrAtkartari nipAtanam / 'bhU sattAyAm, vacaMk paribhASaNe' ityetAbhyAM sidhyati / kimastibruvorbhU bacAdezavidhAnam ? satyam-dhAtvantareNaiva siddhe'stibruvoraziti prayoganivRttyarthaM vacanam brUgAdezasya phalavatyAtmanepadArthaM ca / anyathA vacaM bhASaNe ityasya paramaipaditvAtparasmaipadameva syAt // kAsAmAsetyAdau tu anuprayoge kRbhvastInAM nirdezAt astervAdezo na bhavati, anyathA kRbhvoriti dvayorevopAdAnaM kuryAt / / 1 / aghakyabalacyajevauM / 4 / 4 / 2 // aghajAdAvaziti viSaye ajevauM syAt / praveyam / aghakyabalacIti kim ? samAjaH, samajyA, udajaH, ajaH pazuH // 2 // anusvAretkaraNamiDabhAvArtham / praveyamityatra-viSayavijJAnAtprAgevAdeze yapratyayaH / samAjaH (ghatra), samajyA=samajati asyAmiti samajyA sabhA 'samaja0 5 / 3 / 98 / satrAtkyap / udajaH 'samudo'jaH pazau / 5 / 3 / 30 / satrAdala / udajaH= pazUnAM raNamityarthaH / ajatIti-ajaH // 2 // . trane vA / 4 / 4 / 3 / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 213 ) tranayoviSayabhUtayorajevauM vA syAt / pravetA, prAjitA. pravayaNaH, prAjano daNDaH // 3 // prAjyate'neneti pravayaNaH, prAjano daNDa: 'karaNAdhAre0 // 5 // 3126 / ... snAdanaTa // 33 // cakSo vAci kzAMga khyAMga / 4 / 4 / 4 / cakSo vAgarthasyAziti viSaye kzAMga-khyAMgau syAtAm / AkzAsyati / AkzAsyate / AkhyAsyati / AkhyAsyate / Akzeyam, Akhyeyam / vAcIti kim bodhe-vickssnnH||4|| gakAraH phalavadvivakSAyAmAtmanepadArthastena sthAnivadbhAvena nityamAtmanepadaM na bhavati / anusvAretkaraNamiDabhAvArtham / viSayasaptamIvijJAnAta Akzeyam, Akhyeyam / AkzAsyati-'ziTyAdyasya dvitIyo vA / 1 / 3 / 59 // satrAt kakArasya khakAre AkhzAsyati evaM AkzAsyate ivyatrApi / vicaSTe iti vicakSaNaH 'nandyAdibhyo'naH / 5 / 1152 / sUtrAdanapranyayaH // 4 // navA parokSAyAm / 4 / 4 / / ''cakSo vAci kzAMgkhyAMgau parokSAyAM vA syAtAm / aackshau| . Acakhyau / AcacakSe // 5 // evam Acakhzo ityapi // 5 // bhRjjo bharja / 4 / 4 / 6 / bhRjjateraziti bhaj vA syAt / bharkhA / bhraSTA // 6 // bhA, bhraSTA-'saMyogasyAdau skorluk / / 1 / 88 / sUtreNa salopaH, Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 214 ) 'yajasRja0 / 2 / 1 / 87 / sUtrAta jasya S / luptatinirdezo yaGlubnivRttyarthaH / luptatinnirdezarUpAnukaraNe 'sasya zaSau / 1 / 3 / 61 / sUtrAt sasya zatve, 'tRtIyastRtIyacaturthe / 1 / 3 / 49 / 'grhbshc0|4|1|84| sUtrAt yvRt // 6 // prAd dAgastaArambhe ta / 4 / 47 / ArambhArthasya prapUrvasya dAgaH kte pare to vA syAt / prattaH / pradattaH / prAditi kim ? parIttam / dAgaH-DudAMgka dAne iti ekasyaiva dAgaH sthAne ttAdezaH, nAnyeSAM dAsaMjJakAnAmityarthaH / tta ityatra akAra uccAraNArthaH / pratta:--prapUrvaka-dA, dAtuM prArabdhavAn prattaH, 'Arambhe / 5 / 1 / 10 / satreNa ktaH / sUtre dvitakAra: 'tta' ityAdezaH prakriyAlAghavAya arthAta sAghanikAprayAsottAraNAya kRtaH anyathA, dhAtvAkArasya sthAne ta ityAdeze kRte 'aghoSa prathamo'ziTaH / 1 / 3 / sUtreNa 'd' ityasya t syAttathAsati iSTaM setsyati sma / pradattaH-'dat 4 / 4 / 10 / sUtrAt 'dat' ityAdezaH / parottam-paridIyate sma iti ktaH 'svarAdu0 / 4 / 4 / 6 / sUtrAnnityaM tAdezaH 'dhuTo dhuTi sve vA / 1 / 3 / 48 / sUtreNa takAratrayamadhyAt madhyamatakArasya luk, 'dasti / 3 / 2 / 88 / sUtreNa 'pari' ityatra dIrgha: / dvitakArAdezaH sarvAdezArthaH / anyathA 'SaSThyA'nyasya 17 / 4 / 106 / sUtraM pravarteta // 7 // ni-vi-su-anu-avAt / / 4 / / ebhyaH parasya dAgaH kte tto vA syAt / nIttam, nidattam, vottam, vidattam / sUttam, sudattam / anUdattam, anudattam / avattam, avadattam // 8 // uttareNa nityaM ttAdeze prApte vibhASeyam nIttam-'dasti / 3 / 2 / 881. sUtreNa dIrghaH, evamagrepi / nidattam-'dat / 4 / 4 / 10 / sUtreNa dadAdezaH / / 8 // . Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 215 ) 'svarAdupasargAd dasti kityadhaH / 4 / 4 / 6 / svarAntAdupasargAt parasya dhAvarjasya dAsaMjJasya tAdau kiti to nityaM syAt / prattaH, parItrimam / upasargAditi kim ? dadhi dattam / svarAditi kim ? nirdattam / da iti kim ? pradAtA vrIhayaH / tIti kim ? pradAya / adha iti kim ? nidhItaH // 6 // pRthagyogAd veti nivRttam / pradAtumArabdhavAn 'Arambhe' / 5 / 1 / 10 / sUtreNa pradIyate smeti vA kta prattaH, 'svarAdupasargAddasti kityadha: / 4 / 4 / 6 / sUtrAt * dAsthAne 'ta' AdezaH, 'dhuTo dhuTi sve vA / / 3 / 48 // sUtrAt takAratrayamadhyAtU madhyamatakArasya vikalpena luk, lugabhAve prattaH ityapi / parIsvimam-ityatra pari+dA, paridAnena nirvRttam parittrimam, 'vitastrimA0 / 5 / 3 / 84 / sUtrAt trimak / pradAtAH vohayaH-atra dAMvak lavane dhAtuH, asya dAsaMjJAbhAvAnna bhavati / nidhIta iti-atra dhedhAtujJeyaH na tu dhAgdhAtuH / dhAgdhAtostu 'dhAgaH / 4 / 4 / 15 / sUtrAt hirAdezaH syAt / 'nidhIta' ityatra 'IrvyaJjane'yapi / 4 / 3 / 67 / suutraadiikaarH| 'do-somA-stha i: / 4 / 4 / 11 / ityasya paratvepi 'svarAdu0 / 4 / 4 / 6 / iti vizeSavidhAnabalAt dyaterapi upAsargapUrvakasya ttAdeza eva bhavati // 6 // dat / 4 / 4 / 10 / adho dAsaMjJasya tAdau kiti dat syAt / dattaH dattiH / adha ityevadhItaH // 10 // dyateH paratvAdittvam // 10 // do-so-mA-sthaH / 4 / 4 / 11 / eSAM tAdau kiti i: syAt / nirditaH, sitvA, mitiH, Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 216 ) sthitavAn // 11 // chaterda dvAvasya zeSANAmIttvasyApavAdaH / 'mAmAdAgrahaNeSvavizeSaH' nyAyena sUtre mAzabdena 'mAMka mAne, mAMGka mAnazabdayoH, meG pratidAne' iti trayo'pyana jJeyAH ata eva 'lakSaNapratipradoktayoH pratipadoktasyaiva grahaNam' niranubandhagrahaNe na sAnubandhakasya iti nyAyayoratra bAdhaH, 'do. so iti.. sAmAnyanirdezazca devAdikayoreva parigrahArtha // 11 // : .. chAzorvA / 4 / 4 / 12 / / chAzostAdau kiti irvA syAt / avacchitaH, avacchAtaH / nizitaH, nizAtaH // 12 // .. zyatizinotyorapi rUpadvayasiddhau zyatevikalpavacanaM taM namAdi0 13 / 1 / 105 // sUtreNa samAsArtham, anyathA dhAtubhedAtprakRti-bhede samAso na.. syAt // 12 // zo vrate / 4 / 4 / 13 / zyateH vrate-vrataviSaye prayoge nityamiH syAt / saMzitaM vratam, saMzitaH sAdhuH // 13 // nityAyaM vacanaM tena vrataviSaye saMzAta iti na bhavati / saMzitaM vratam = asidhArAtIkSNaM vratamityarthaH / saMzitaH sAdhu-vrate yatnavAnityarthaH / saMzitazabdaH anyatra saMzayarUpe'rthe'pi vartate iti vratamiti vizeSaNaM na duSyati // 13 // hAko hiH ktvi / 4 / 4 / 15 hAkastAdau kiti ktvAyAM hiH syAt / hitvA / ktvIti kim ? Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 217 ) * hInaH / tItyeda-prahAya // 14 // kakAro hAnivRttyarthaH tena ohAGka, gatI ityasya 'hAtvA' iti prayogaH / i ityeva siddha hikaraNamuttarArtham, ikaraNe hya ttaratra 'dhitaH' syAt / honaH-sUyatyAdyoditaH / 4 / 2 / 7 / sUtreNa takArasyaH nAdezaH // 14 // . . dhAgaH / 4 / 4 / 15 // dhAgastAdo kiti hiH syAt / vihitaH, hitvA // 15 // pRthagyogAt ktvIti na sambadhyate / gakAra: TdhenivRttyarthaH / / 15 / / yapi cAdo jagdh / 4 / 4 / 16 // tAdau kiti yapi cAderjagdha syAt / jagdhiH, prajagdhya // 16 // ekApadAzrayatvenAntaraGgatvAt yabAdezAtprAgeva jagdhyAdeze siddha yangrahaNamantaraGgAnapi vidhInyabAdezo bAdhate iti jJApanArthama tena prazamya prapRcayetyAdau 'ahanpaJcamasya0 / 4 / 1 / 107 / 'anunaasike0|4|1|108| ityAdistraiH dIrghatvazatvAdIni kAryANi na bhavanti // 16 // ghasla sanadyatanI-ghAcali / 4 / 4 / 17 / eSvaderghasla : syAt / jighatsati, aghasat, ghAsaH, prAttIti praghasaH, prAdanaM praghasaH // 17 // ghaslu adane ityanenaiva siddha'deH sannAdiSu rUpAntara-nivRttyarthaM vananam, lakAraH 'ladid / 3 / 4 / 63 / sUtrAdarthazca / attumicchati=jighatsati / aghasat-'ladid0 / 3 / 4 / 64 / sUtrAdaG / ghAsaH ityatra ghatra / prAttIti praghasaH atra jac / prAdanaM praghasaH-atra 'bhUyado'l / 5 / 3 / 23 / sUtrAdala // 17 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 218 ) parokSAyAM navA | 4|4|18| adeH parokSAyAM ghasla. rAdezo vA syAt / jakSuH, AduH // 18 // ghasyadibhyAmeva siddha vikalpavacanaM ghaserasarvaviSaya-jJApanArthaMga, tena ghastA, ghasmara ityAdAveva ghaseH prayogo bhavati ||18|| vervay // 4|4|186 / vegaH parokSAyAM vay vA syAt / UyuH, vavuH // 18 // Uyuriti - 'yajAdivaz0 |4|1/72 sUtrAt yvadukAraH na vayo y |4|1|73 // sUtreNa yakArasya na vRt / vavuriti- 'aviti vA |4| 2|75 sUtrAtu na vRt vikalpanAt ||18|| RH zU -dR-praH / 4|4|10| eSa parokSAyAmRrvA syAt / vizazratuH / vizazaratuH / vidadratuH / vidadaratuH / nipapratuH / nipaparatuH ||20|| na ca "vizazaratuH, vidadaratuH nipaparatu' ete prayogAH zRNotyAdidhAtubhiH, 'skRcchato'ki parokSAyAm | 4 | 3 |8 sUtreNa guNe kRte sestyanti, vizazratuH, vidadratuH, nipatuH' iti ca prayogAH 'zrAM' pAke, drAMka kutsitagatau, prAMka pUraNe' iti dhAtubhireva bhaviSyanti kimanena sUtreNeti vAcyaM kvasau vizagRvAn, vizIrNavAn ityAdiprayogANAmasiddha eH / vi + zR 'oSThyAdur |4|4|118 | sUtrAd ur 'padAnte' | 2|1|64 | sUtrAd dIrgha Ur // 20 // hano vadha AziSyatra | 4|4|21| AzIviSaye hantervadhaH syAt / na tu JiTi / vadhyAt / ajA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 216 ) viti kim ? ghAniSISTa // 21 // parokSAnivRttau tatsambaddha veti nibRttama / vadha ityakArAnta AdezaH / vadhyAd - atra sUtre viSayavijJAnAt pUrvamevAdeze 'ataH | 4 | 3|2| sUtrAdakAralopaH siddhaH, anyathA ataH | 4 | 3 |82 sUtre'pi vihitavyAkhyAnAt logo na syAt / ghAniSISTa - hana, AzIH siSTa, svaragrahadRza0 |3|4|66 sUtreNa triT 'tritri ghan |4|3|101 sUtrAt ghan AdezaH, JNiti' | 4 | 3 |40 sUtrAt vRddhiH ||21|| 1 adyatanyAM vA tvAtmane 4 / 4 / 22 / adyatanyAM viSaye hano vadhaH syAt, Atmanepade tu vA / avadhIt, avadhiSTa, Ahata // 22 // avadhIdityatrakAralopasya sthAnivad - bhAvena 'vyaJjanAdeva0 | 4 | 3 | 47| sUtreNa vRddhirna bhavati / iT + sic + it 'iTa Iti | 4 | 3 |71 | sUtrAt sijlaupaH / viSayavyAkhyAnaM vinA' vadhIdityatra 'ekasvarA0 | 4|4|56 sUtreNa vihitavyAkhyAnAdiT na syAt / viSayavyAkhyAne tu sthAnivadbhAvenAnusvAreve'pi anekasvaratvAdipratiSedho na bhavati / Ahata 'hanaH sic / 4 3 38 | sUtrAt sic vidvad bhavati, 'yamirami0 / 4 2 55 | sUtrAt lopaH 'dhuhamvAllu0 | 4 | 3 |70 | sUtrAt sijlopaH // 22 // iN-ikorvA / 4 / 4 / 23 / iNikoratanyAM gAH syAt / agAt, adhyagAt // 22 // atrApiviSayavyAkhyA, tadvinA'gAdityatra tu sico lup syAt na tvagAyi ityatra tricA vyavadhAnAt / adhyagAt - ikdhAtoH prayogaH, adhinA'vazyaM - bhAvI yogaH ||23|| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 220 ) - NAvajJAne gamu / 4 / 4 / 4 / iNikorajJAnArthayoo gamuH syAt / gamayati, adhigamayati / mazAna iti kim ? arthAn pratyAyayati // 24 // atra sUtre 'pau' ityatra viSayasaptamI vyAkhyeyA, viSayavyAkhyAnabalAt 'ajIgamat' iti siddham anyathA Nau pare gamAdeze kRte 'Nau yatkRtaM tatsavaH / sthAnivat' iti iNa ikArasyaiva dvitvaM syAt, na tu gamaH / gamayati-iN eti kazcit, tamanyaH prayukta iti vistareNa vAkyam, yantaM prayukta iti saMkSepeNa / pratyAyati-ika smaraNe, pratiyantaM prayukta iti Nig 'nAmino' kalihaleH / 4 / 3 / 51 / sUtrAd vRddhi: ai:, edaito'yAya, / 1 / 2 / 23 / sUtrAt aay| dhAtvantareNaiva siddha NAviko jJAnAdanyatreNazca rUpAntaranibRttyarthaM vacanam / ajJAna iti iNo vizeSaNaM neko'maMbhavAt // 24 // sani iDazca / 4 / 4 / 25 // iGa iNikozcAjJAnArthayoH sani gamuH syAt / adhi jigAra te, jigamiSati grAmam, mAturadhi jigamiSati // 25 // ajJAna iti iNo vizeSam, na ikiGorasambhAvAt / iG ityasya adhi'jigAMsate 'prAgvat / 3 / 3 / 70 sUtrAdAtmanepadam / iN adhijigamiSati grAmam / ika-mAturadhijigamiSati 'smatya0 / 2 / 2 / 11 / sUtrAt vA 'kamatvam // 25 // gAH parokSAyAm / 4 / 4 / 26 / iGaH parokSAviSaye gAH syAt / adhijage // 26 // viSayanirdeza: kim ? Adeze sati dvivacanaM yathA syAt, tena prAktu svare svaravidheriti nopatiSThate adhijage-atra parokSAyA epratyayaH // 26 // . Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 221 ) mau san-De vA / 4 / 1 / 27 / sanDe pare Nau iDo gA vA syAt adhijigApayiSati, adhyApipayiSati, adhyajIgapat, adhyApipat / NAviti kim ? adhijigAMsate / sanGa iti kim ? adhyApayati // 27 // adhijigApayiSati-iGka adhyayane adhIyAnaM prayukta iti Nig, 'NI krI-jIDa: / 4 / 2 / 10 / sUtreNa AkAraH, 'atirii0|4|2|21| sUtreNa pvAgamaH, AttvapvAgamo bhayorapyasyApavAdatvAdaprabRttau pUrva gAdezaH, pazcAt pontaH, athavA iGa: sthAne 'NI krIjIGaH / 4 / 2 / 10 / sUtrAdAkAraH, tadanantaraM 'ati. / 4 / 2 / 21 / sUtrAt po'nta, tataH ApsthAne 'NI san-De vA / 4 / 4 / 27 / sUtrAd gAdezaH, 'yAvat sambhavastAvadvidhiH' iti nyAyena punaH po'ntaH kriyate tataH adhyApayitumicchatIti san 'gAp' ityasya dvitvam, iT, Nigo guNaH / adhyApipayiSati-atra 'svagadedvitIyaH / 4 / 1 / 4 / sUtraNa 'pi' ityasya dvitvam, iTa, guNazca / adhyajIgapat adhyApipat-atra 'Nizridra / / 3 / 4 / 58 / sUtreNa GapratyayaH, 'upAntyasyA0 / 4 / 2 / 35 / sUtrAt hrasvaH, dvitvam, 'asamAnalope0 / / 1 / 63 / sUtrAt pUrvasyettvam, 'laghordIrgho0 / 4 / 1 / 64 / sUtrAdIttvam / adhijigAMsate-atra 'svrhn0|4|1|104| sUtrAd dIrghatvam / adhyApayati---atra zabpratyayaH / / 27 / / vAdyatanI-kriyA patyorgIGa / 4 / 4 / 28 / * anayoriGo gIG vA syAt / adhyagISTa, adhyaiSTa / adhyamoSyata, adhyaSata // 28 // GakAro guNAniSedhArthaH / na ca vidhAnasAmarthyAdeva guNo na bhaviSyatIti vAcyaM tahi 'adhyagAyi' ityatra buddhirapi na syAt / adhyagoSTa-antaraGgatvAtsicaH prAgeva 'IrvyaJjane0 / 4 / 3 / 67 / sUtrAdIkAraH / adhyaSTa'svarAdestAs / 4 / 4 / 31 / strAt vRddhi // 28 / / aDadhAtorAdihya stanyA cA'mAGA / 4 / 4 / 26 / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 222 ) hastanyAmadyatanIkriyAtipattyozca viSaye dhAtorAdiraTa syAta, na tu mAGyoge / ayAt,ayAsIt, ayAsyan / amAGati kim ? . mA smakArSIt / dhAtoriti kim ? prAyAH // 26 // aTo dhAtvavayavatvAt praNyamimItetyAdau NatvaM siddhm| ayAsIditi viSayavijJAnAt pratyayavyavadhAne'pyaD, paravijJAne hi 'ahan' ityAdAveva syAt / mA smeti-smetyavyayaM bhate'rthe, pAdapUragArthe vA / prAyAH-prakarSaNa tvamagaccha.. ityarthaH, dhAtoriti bhaNanAt praupasargasyAdAvaD na bhavati // 26 // etyaste ddhiH / 4 / 4 / 30 / iNikorastezcA''dehya stanyAM viSaye vRddhiH, syAt, na tu mAGA / Ayana, adhyAyana, AstAm / amAtyeva ? mA sma te yan // 30 // pUrvasUtre prathamAntam 'Adi' iti padam atra sUtre SaSThayantatayA pariNamyate 'arthavazAd vibhaktivipariNAmaH' iti nyAyAt / Ayan ityatra ca hviNorapviti vyau / 4 / 3 / 15 / sUtreNa yatve kute 'AstAm' ityatra ca zvAstyolak / 4 / 2 / 90 sUtreNa asterakAralope sati svarAditvAbhAvAt 'svarAdestAsu / 4 / 31 sUtreNa vRddhirna prApnoti iti etatsUtra kRtam / nanu viSayavijJAnAt paratvAd vA 'svarAdetAsu / 4 / 4 / 31 sUtreNa pAgetra vRddhI kRtAyAM kutI yatvAkArayoH prAptiriti cetsatyamidameva sUtraM jJApakaM "kRte'nyasmin dhAtupratyayakArya pazcAd vRddhistadbAdhyo'Ta ca" iti nyAyasya / tena aiyaruH, adhyayata' ityAdI iyAdeze kRte pazcAd vRddhiH siddhA, anyathA 'AraruH, adhyAyata' iti rUpaM syAt / acIkaradityAdau ca dIrghatvaM siddhamanyathA aTi kRte hi svarAditvAt dI? na syAt / yattvAkAralopApavAdo'yam "etyasterva ddhiH|4|4|30| iti yogaH / 'hiNorapviti0 / 4 / 3 / 5 // satreNa nityaM yanve prApte 'iko vA' / 4 / 3 / 16 sUtrAd vA yattve kartavye bAdhakamidaM yatvAbhAvapakSe tu svarAditvAduttareNa vRddhau kRtAyAm 'adhyayam' ityapi bhavati / mA sma te yanniti-'hviNorapviti0 / 4 / 3 / 15 / sUtre yakAre'npratyaye mAG-yoge vRddhyabhAve ca yanniti // 30 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 223 ) svarAdestAsu / 4 / 4 / 31 // svarAderdhAtorAderadyatanyAM kiyAtipattihyastanISu viSaye vRddhiH syAt, amAGA / ATot, aiSiSyat, aunmat / amADetyeva ? mA so'TIt // 31 // ATot- aT+iTa+sic + It / aiSiSyata-iS+iT+syAt / aujjhata-udjhad utsarge ujjh+za+t // 31 // stAdyazito'troNAderiTa / 4 / 4 / 3 / dhAtoH parasya sAdaratAdezcA'zitaH AdiriT syAt, na tu troNAdeH / laviSyati, lavitA / syAdIti kim ? azita iti kim ? Asse / atroNAderiti ? zastram, vatsaH, hastaH // 32 // atroNAderiti-pratyayasya uNAdezceTa na bhavati / zasU hiMsAyAm, zasatyaneneti zastram 'nIdAvazasU0 / 5 / 2 / 88 sUtrAt traTa / vatsaH, hastaH ityatroNAdipratyayaH / / 32 // tehAdibhyaH / 4 / 4 / 33 / ebhya eva parasya stAdyazitaH terAdiriT syAt / nigRhItiH, apsnihitiH| grahAdibhya iti kim ? zAntiH // 33 // teriti sAmAnyena kteH tiko vA grahaNam / bahuvacavamAkRtigaNArtham / nigrahaNaM nigRhItiH, "striyAM ktiH / 5 / 3 / 61 sUtrAt ktiH 'grahavazca0 / 4 / 1 / 84 sUtrAt yvRtu / 'SNihoca prIto' apasnehanam =apsnihitH| tereva grahAdibhyaH' iti viparItaniyamo na bhavati, uttarasUtro grahe parokSAyAmiTo dIrghaniSedhAt / 'siddhe satyArambho niyamArthaH iti nyAyAt zamyA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 224 ) diti 'tikakRtI nAmni / 5 / 17 sUtrAdAziSi tiki zAntirityatra na bhavati // 33 // gRhvo'parokSAyAM diirghH|4|4|34| grahoM vihita iT, tasya dIrghaH syaat| na tu parokSAyAm / grahItA / aparokSAyAmiti kim ? jagRhiva // 34 // vihitavizeSatvena yaGantAd vihitasya na bhavati / grahItA-'stAdya0 / / 4 / 4 / 33 / sUtrAdiTa / luptatinnirdezAd yaGlupi na dIrghaH // 34 // vRto navA'nAzI:-sicparasmai ca / 4 / 4 / 35 // vRbhyAm dantebhyazca parasyeTo dIrgho vA stAt, na,tu parokSA''ziSoH, sici ca parasmaipade / prAvarItA, praavritaa| varItA, vritaa| titarISati / titariSati rokSA''divarjanaM kim ? / varitha teritha / prAvariSIpTa / AstariSISTa / prAvAriSuH / astAriSuH // 35 // sicparasmai-sicaH parasmaipadamiti sssstthiismaasH| parasmaipadanimittatvenopacArAtsipi parasmaipadamucyate ataH sicca tatparasmaipadaM ceti karmadhArayasamAso vA / saptamIGiH, sUtratvAt DilopaH / vRbhyAm-vRgT varaNe, vRz sambhaktI ityAbhyAM dhaatubhyaamityrthH| Rdityatra takAro varNanirdezArtha ataH R dantadhArto haNamanyathA takArAbhAve vR ityanena dhAtunA sAhacaryAt Rza gatau ityasyaiva grahaNaM syAt / vavaritha-Rva / 4 / 4 / 10 / suutraaditt| prAvAriSuH 'sici parasmai0 / 4 / 2 / 44 / sUtrAd vRddhiH // 35 // iTa sijAzivorAtmane / 4 / 4 / 36 / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 225 ) vRtaH papayorAtmanepadaviSaye sijAziSorAdiriDa vA syAt / prAvRta / prAvariSTa / avRta / avarISTa / AstISTa / AstariSTa / prAvRSISTa / prAvariSISTa / vRSISTa / variSISTa / AstIrSISTa / AstariSISTa / Atmane iti kim ? prAvArIt // 36 // AziSi tu parasmaipade yakArAditvAtprAptireba nAsti / prApte vibhASeyam / prAvArot-atra nityameveTa / / 36 / / saMyogAd RtaH / 4 / 4 / 37 / dhAtoH saMyogAt paro ya Rt tadantAtparayorAtmanepadaviSaya sijAziSorAdiriT vA syAt / asmariSAtAm / asmRSAtAm / smariSISTa / smRSISTa / saMyogAditi kim ? akRta // 37 // 'skRccha to'ki / 4 / 3 / 8 / so skRgo grahaNAt ssaTasaMyogo na gRhyate tena samaskRta, saMskRSISTetyatra iTa na bhavati // 30 // dhUgauditaH / 4 / 4 / 38 // dhUga auditazca parasya stAdyazita AdiriT vA syAt / dhotA / dhavitA / raddhA / radhitA // 38 // pRthagyogAt 'sijAziSorAtmane' iti nivRttam / atra dhUgiti gakAranirdezAt 'dhUgz kampane' ityayaM dhAturmU hyate na tu dhUt vidhUnane iti / tudAdidhUdhAtonityamiT bhavati / dhUgaH 'uvarNAt / 4 / 4 / 58 iti kita iTpratiSedho'sti / radhauca hiMsAsaMrAddhayorayamaudit / / 38 / / niSkuSaH / 4 / 4 / 36 // niSpUrvAt - kuSaH parasya stAdyazitaH AdiriDvA syAt / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 226 ) niSkoTA, niSkoSitA // 36 // yogavibhAga uttarArthaH / niSpUrvaniyamAtkevalAdanyapUrvAcca nityameveTa bhavati / kuSaz niSkarSe dhAtuH // 36 // ktayoH / 4 / 4 / 40 // niSkuSaH parayoH ktayorAdiriTa nityaM syAt / niSkuSitaH, niSkuSitavAn // 40 // . pRthagyogAd naveti nivRttam // 40 // z2a.-vascaH ktvaH / 4 / 4 / 41 // .. AbhyAM parasya ktva AdiriT syAt / jarItvA, vRzcitvA // 41 // 'ja.' ityasya 'RvrnnshyuuttuNg0|4|4|57| sUtrAt niSedha vazce gaidittvAt 'dhuugauditH|4|4|38| sUtreNa vikalpe prApte vacanam / ja. iti ja za bayohAnI ityayaM grAhyaH, na tu devAdikaH tasya 'jIvA' iti bhavati / vazcitvA-atra 'ktvA' / 4 / 3 / 29 / sUtreNa seT ktvA kiTThad na bhavatIti na svRt // 41 // Udito vA / 4 / 4 // 42 // UditaH parasya ktva AdiriT vA syAt / dAntvA, damitvA // 42 // yamUsidhyatyoranusvArettvAdaprApte, zeSANAM prApte vikalpo'yam / dAntvAdamUca upazame 'ahanpaJcamasya0 / 4 / 1 / 107 / sUtrAdatra dIrvaH // 42 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 227 ) . kSudhaksasteSAm | 4|4|13| AbhyAM parerSA ktaktavatuvatvAmAdiriT syAt / kSudhitaH, kSudhitavAn, kSudhitvA / uSitaH, uSitavAn, USitvA // 43 // kSudhaMc brubhukSAyAm / vasaM nivAse dhAturatra gRhyate na tu vasika AcchAdane'syeDastyeva / gaNapAThAnirdezAt yaGlupi yajadivaceH kiti / | 4|17| sUtreNa na yvRt // 43 // lubhyaJcaivamohAceM ||4|44 // AbhyAM yathAsaMkhyaM vimohanapUjArthAbhyAM pareSAM ktaktavatuktvAmAdiriTa syAt / vilubhitaH, vilubhitavAn, lubhitvA, aJcitaH, aJcitavAn, aJcitvA / vimohAcaM itikim ? lubdho jAlmaH, udaktaM jalam // 44 // lubhe: 'sahalubheccha0 14|4|46 | saMtreNa vikalpe, aJcezca 'Udito vA' 4|4|32| iti vikalpe, ubhayozca 'veTo'pataH | 4|4|62 // sUtreNa yonityaM pratiSedhe prApte idaM sUtraM kRtam / vimohaH = vimohanam, AkulI - karNamityarthaH / arcA = pUjA | bilubhittaH = anAkulaH - kRta ityarthaH / lubhitvA - lubhac gAyeM, anAkulamAkulIkRtyetyarthaH / ' vau vyaJjanAdeH 0 4 / 3 / 25 / sUtrAt seT ktvA vikalpena kidvadbhavatIti vilobhitvA ityapi rUpa jJeyam / vimohaH ityatra NigantAd varNa 0 | 5|1|28| mUtrAdatpratyayaH 118811 pUklizibhyo navA ||4 / 45 / pUH kila zibhyAM ca pareSAM ktaktavatuktvAmAdiriD vA syAt / pUtaH pUtavAn pUtvA / pavitaH pavitvA / vilaSTaH, kliSTavAn, , Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 228 ) kliSTvA / klizitaH, klizitavAn, klizitvA // 45 // pUDa pavaneM-'sUtre kAranirdezaH pUgz pavane ityasya nivRttyaryaH tasya hi 'na DIG / 4 / 3 / 27 / sUtre kittvapratiSedhAbhAvAt 'puvitaH' ityaniSTaM rUpaM prasajyeta, sthite tu asmin 'uvarNAt' / 4 / 4 / 58 / sUtrAdiDabhAve "pUta' ityeva / 'klizibhyaH' ityatra bahuvacanaM 'klizica upatApe, klizauca vibAdhane dvayorapi grahaNArthaM kRtam / pUGaH 'uvarNAt / 4 / 4 / 56 / sUtrAt nityaM niSedhe prApta klizyate nityamiTi prApte kliznAtezcauditvAta ktvAyAM vikalpe siddha'pi ktayonityaM niSedhe prApte vikalpArthaM vacanam // 45 // sahalubheccha-ruSa-riSastAde : / 4 / 4 / 46 / ebhyaH parasya stAdyazitastAderiTa vA syAt / soDhA, shitaa| lobdhA, lobhitA / eSTA, eSitA / roSTA, roSitA / reSTum, reSitum // 46 // iccheti nirdezAt iSat icchAyAmityasya grahaNam, iSac gatI, iSaz AbhIkSNye ityanayostu nityameveT / ruSaca roSe, ruSa hiMsAyAm iti dvayorapi grahaNamavizeSAt // 46 // iv-Rdha-bhasja-dambha-zri-yu-UNNu-bhara-jJapisani-tani-pati-vR-Rd-daridraH snH|4|4|47| ivantAd RdhAdibhya Rdantebhyo daridrazca parasya sana AdiriTa vA syAt / duvUSati, dideviSati / Irsati, adidhiSati / vibhakSati, vijiSati / dhipsati, dhIpsati, didambhivati / zizrISati, zizrayiSati / yuyUSati, yiyvissti| proNunUSati, proNunaviSati / bubhUSati, vibhariSati / jIpsati, jijJapayi. Sati / siSAsati, sisaniSati / titaMsati, titaniSati / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 226 ) . pitsati, pipatiSati / prAvuvarSati, prAvivariSati / vuvUSate, vivarISate / titIrSati, titarISati / didaridrAsati didaridriSati // 47 // iviti - udanubandhAkaraNAt 'ivu vyAptau ca' iti na gRhyate / RdhUc vRddhau, RghaT vRddhau iti dvAvapi RdhU, advitumicchatIti san, 'Rdha It' 4 / 1 / 17 / sUtrAt RdhaH sthAne Irta, na ca dviH / bibhratItyAdi - 'bhrasjat pAke bhraSTumicchatIti san 'saMyogasyAdI0 | 2188 | sUtreNa sasya lopaH, 'yajasRja0 |2| 1|87 | suttrAt jasya SaH, SaDhoH kassi ! 2|1|62 | sUcAt Sasya kaH, 'nAmyantasthA0 | 2|3 | 15 | sUtrAd sakArasya SaH / 'bhRjjo bharja 4|4|6| sUtrAdbharjAdezaH vikalpapakSe vibhrakSati, bibhrajjiSatItyapi / dambhU, san 'dambhodhipa dhapa / 4 19195 | na ca dviH zizrISati - 'sva rahanagamoH sani ghaTi | 8 | | 04 | sUtrAd dIrghaH / yiyaviSatItyatra 'orjAntisthA0 |4|1|60 sUtreNa pUrvasyettvam / 'nAmino'niT | 4 | 3 | 33 | sUtreNa kidvadbhAve guNAbhAvasnena yUSati, zizrISatItyatra va guNaH / proNu nUSatIvyAdau 'svarAdedvitIyaH 4 / 1 / 4 / sUtrAd 'nu' ityasya dvitvam, tataH ekatra 'svarahanagamoH sani dhuTi 4 / 1 / 104 / sUtrAd dIrghaH, 'varNoH | 4 | 3 | 16 | sUtrAd vikalpena seT san Gidvat ataH praNuviSatItyatra guNaH, guNAbhAvapakSe uv bhavati / 'hadirha0 13 | 31 | sUtrAt Nasya anu dvitvarUpakAryAtpazcAdvittvam anvityasyAbhAve pUrvaM 'svarAdedvitIyaH | 4|1 |4| sUtrAt dvitve, 'vyaJjanasyA0 | 4|1|44 | svAda pUrvasya luki pronnA vetyaniSTaM syAt / bubhUSati -- atra 'svarahanagamoH0 / 4 / 1 / 104 / sUtrAt dIrgha R, 'nAmino'niT' | 4 | 3 | 33 | sUtrAt dvit 'oSThyA dur |4|4|107 | satrAdur, 'bhvAdernAmino0 | 2|1|63| sUtrAd dIrgha Ura / sUtre bhareti zabnirdezo yaGlupo bibhartezca nivRttyarthaH / atra bhRMga bharaNe iti bhvAdiko grAhyaH / jJapIti - kRta hrasvasyopAdAnAt jJApejijJApayiSatItyeva / 'mAraNatoSaNaH' |4| 2|30| sUtrAd hrasvo bhavati / siSAsatItyatra 'sani | 4|2| 61 | sutrAt nasya AkAraH / titaMsatItyatra 'tano vA 4 / 1 / 105 / sUtrAd vA dIrghaH / pitsatIti- rabhalabha0 |4|1|21 sUtrAdikAraH / vRg ityasya prAvuvarSati, prAvivariSati / vRza sambhaktau ityasya vavarSate vivarISate, vivarISate / 'vu to0 |4| 4 | 35 | sUtrAd vA dIrghatvam, pakSe vivariSate ityapi evaM titariSatItyapi / didaridriSati , -- Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 230. ) 'ashity0|4|3|77| strAt Alaka yudhAtoH 'grhguhshc0|4|4|59| sUtrAt bhrasjabhRgostu anusvArettvAtpratiSedhe prApte'nyeSAM ca nityamiTi prApte . vikalpo'yam // 47 // R-smi-pUGa-ajja-zau-kR.-ga-dR-dhR-pracchaH / 4 / 4 / 4 / ebhyaH parasya sanaH AdiriT syAt / aririSati, sismayiSati, pipaviSate, ajijiSati, aziziSate, cikarISati, jigarISati, AdidariSate, AdidhariSate / pipRcchiSati // 48 // pRthagyogAd naveti nivRttam / RsmipUGdadhRpracchAmaprApte zeSANAM vikalpe prApte vacanam / pracchasahacaritAH kR.gR.dhR ityete dhAtavastaudAdikA grAhyAH tena kRNAteH cikIrSati, cikarISati / gRNAteH jigISati, jigariSati, jigarISati, dharateH didhIrSatIti prayogA bhavanti / pUDityanubandhanirdezAt 'pUG pavane' ityayaM grAhyaH / pUgastu 'grahaguhazca sanaH / 4 / 4 / 59 / sUtrAdiDabhAve pupUSati, pupUSate iti / azauTi vyAptau aznAtestu iDastyeva / kR.tu vikSepe cikarISati 'va to nvaa0|4|4|35| sUtrAd dIrghasya vikalpapakSe cikAripatItyapi / gRNAte:-jigarISati, dIrghavikalpapakSe jigariSati / dRGat Adare, dhRGat sthAne-AdidariSate, AdidhariSate, atra sanyasya / 4 / 1 / 56 / sUtrAt dvitve pUrvasyettvam / pipcchissti-'rudvid0|4|3|32| sUtrAt san kidvat Rsmi0 / 4 / 4 / 48 / sUtrAt sana AdiriT / 4 / / hanRtaH syasya / 4 / 4 / 46 // hanteH RdantAcca parasya syasyAdiriT syAt / haniSyati, kariSyati // 46 // takAranirdezAdartereva grahaNaM na bhavati / / 4 / / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 231 ) kRta-cUta-nRta-cchada-tRdo'sicaH sAdervA / 4 / 4 / 50 / ebhyaH parasyAsicaH sAdestAzitaH AdiriT vA syAt / kartyati, katiSyati / cicutsati, citiSati / naya'ti, nattiSyati / acchaya't, ardiSyat / titRtsati, titadiSati / asica iti kim ? acakIt // 50 // prApte vibhASeyam / kRtat chechane, kRtaipa veSTane vaa| cUtaipa hiMsAgranthayoH, nRtat nartane, UpI dIptidevanayoH, UtR pI hiMsA'nAdarayoH iti tRd / // 50 // gamo'nAtmane / 4 / 4 / 51 // gamaH parasya. stAdyazitaH sAderiTa syAt / na tvAtmanepade / gamiSyati, adhijigamiSitA zAstrasya / anAtmane iti kim ? saMgasISTa // 51 // . gama 'ityAdezasyAnAdezasya ca grahaNamavizeSAt / adhijigamiSitetisanIGazca / 4 / 4 / 25 / sUtraNa 'gamu' AdezaH / saMgasopTeti-gamlu gatI ityasya rUpam 'samo gamRcchi0 / 3 / 3 / 84 / sUtrAtkartaryAtmanepadam // 51 // snoH / 4 / 4 / 52 // snoH parasya stAdyazitaH anAtmanepade AdiriT syAt / prasnaviSyati / anAtmana ityeva-prAsnoSTa // 52 // pRthagyogAtsAderiti nAnuvartate anyathA snugamoriti kuryAt / snauteriTa siddha eva kintu Atmanepade iDnivRttyarthaM vacanam, evamuttara-sUtre'pi / prAsnoSTa-ayam 'ekdhaatau0|3|4|86| mUtrAtkarmakartari prayogaH / / 52 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 232 ) kramaH / 4 / 4 / 53 / kramaH parasya stAzita AdiriTa syAt, anAtmanepade / kramiSyati, prakramitum / anAtmana ityeva-prakrasyate // 53 // prakaMsyate-'propAdArambhe / 3 / 3 / 51 / sUtrAdAtmanepadam // 53 // .. . tuH / 4 / 4 / 54 // anAtmaneviSayAtkramaH parasya tu stAdyazita AdiriT syAt / kramitA / anAtmane ityeva-prakrantA // 54 // tuH tRcastRnazcetyarthaH / AtmanepadaviSayazcaM kramiH karmavyatihAravRttyAdiSu propavyApUrvazca ArambhAdiSa bhavati / tuH stAdyazita ityatra 'Rto Dur' / 1 / 4 / 37 / sUtrAt Dur, vyatyaye lugvA / 1 / 3 / 56 / sUtrAdasya luka / kramiteti 'kramo'nupasargAt / 3 / 3 / 47 sUtrAd vikalpenAtmane daviSaya: tena krantetyapi / prakranteti-'proptAdArambhe' / 3 / 3 / 51 / sUtrAdAtmanepadam // 54 // . na vRdbhayaH / 4 / 4 / 5 / vRdAdipaJcakAt parasya stAdyazita AdiriTa na syAt, na cedasAvAtmanepadanimittam / vaya'ti, vivRtsati, syantsyati sisyansyati // 55 // vatUD, syandauGa, vRdhUGa, zradhUGa, kRpoG ete paJca vRtAdayaH / paJcaparigrahArtha sUtre bahuvacanam / syAndikRporodillakSaNo vikalpaH paratvAdanena bAdhyate, 'vRdbhayaH syasanoH / 3 / 3 / 45 / 'kRpaH zvastanyAm / 3 / 3 / 46 / sUtrAbhyAM sye sani vatAdayaH, zvastanyAM kRpizca anAtmanepadanimittaM vikalpena bhavati, vikalpapakSe tu iD bhavatyeva yathA vatiSyate, sisyandiSate // 55 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 233 ) - ekasvarAdanusvAretaH / 4 / 4 / 56 / ekasvarAdanusvAreto dhAtovihitasya stAdyazita AdiriTa na syAt / pAtA / ekasvarAviti-avadhIt // 56 // pAM paake=paataa| vadhaH akArAntatvAdanekasvarI / iTa: pratyayasyAdiravayavo bhavatyataH pratyayaH seTa tathApyupacArAd dhAturapi seT kathyate // 56 // RvarNa-zri-UNNugaH kitaH / 4 / 4 / 57 / RvarNAntAd dhAtoH zrerU|zca ekasvarAd vihitasya kita AdiriTa na syAt / vRtaH,tovA, zritaH USNutvA / ekasvarAdityeva ? jAgaritaH / kita iti kim ? varitA // 27 // uttareNaiva siddha UrNa grahaNamanekasvarArtham / vihitavizeSaNatvAt 'tI.' ityAdAvirurAdeze kRte'pi viSedho bhavati / gittvAt yaGlupi iT syAdeva / // 57 / / uvargAt / 4 / 4 / 5 / * uvarNAntAdekasvarAd vihitasya kita AdiriT na syAt / yutaH, lUnaH / kita ityeva-yavitA, lavitA // 8 // yuk mizraNe adAdiH // 5 // grahaguhazca sanaH / 4 / 4 / 5 / AbhyAmuvarNAntAcca vihitasya sana AdiriT na syAt / jighR Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 234 ) kSati, jughukSati, ruruSati // 56 // jighRkSati--grahIz upAdAne, san, dvitvam 'gahorjaH / 4 / 1 / 40 / sUtrAd dvitve gasya jaH, 'sanyasya / 4 / 1 / 56 / sUtrAd dvitve pUrvasyekAraH, graha0 / 4 / 1 / 04 / sUtrAd yavRt, 'gaDadabAdeH0 / 2 / 1177 / sUtrAt gasya ghaH, ho dhuTpadAnte / / 3 / 1 / 12 / sUtrAt hasya DhaH, 'SaDhoH kassi / 2 / 1 / 63 sUtrAt Dhasya k / judhukSati-guhoga saMvaraNe / yadyapi yudhAturapyuvarNAntastakSapi tasya tu 'ivRdha0 / 4 / 4 / 47 / sUtrAt vikalpeneTi yiyaviSati, yuyUvatIti, 'onti0 / 4 / 1 / 60 / sUtrAdikAraH // 56 // svArthe / 4 / 4 / 6 / svArthArthasya sana AdiriTa na syAt / jugupsate // 6 // jugupsate ityatra 'guptijo0 / 3 / 4 / 5 / sUtrAt san // 60) DIyazvyaditaH ktayoH / 4 / 4 / 61 / DIyateH zveraidibhyazca dhAtubhyaH parayoH ktaktavatvorAdiriTa na syAt / DonaH DonavAn / zUnaH, zUnavAn / prastaH, trastavAn Dona:, DonavAn-DIc gatau 'sUyatyAdyo0 / 4 / 2 / 70 / sUtrAt nakAraH / DIyeti zyanirdezAt DayateriDeva / Tvozvi gativRddhayoH, zUnaH, zUnavAn ityatrApi pUrvavadoditvAt naH / 'dIrghamavo'ntyam / 4 / 1 / 103 sUtrAdantasya yvRto dIrghatA / kRtai, nRtai, cUta ityeteSAM 'kRtacUta0 / 4 / 4 / 50 satreNa veTatvena 'veTo'pataH / 4 / 4 / 62 / sUtreNApi ktayoriTaniSedhe siddha aiditkaraNaM yaGlubartham tena yaGo lope'neka svaratve'pITapratiSedho bhavatyeva Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 235 ) .veTo' pataH / 4 / 4 / 62 // apato vikalpiteTo dhAtorekasvarAtparayoH ktayoradiriTa na syAt / raddhaH, raddhavAn / apata iti kim ? papitaH // 62 // vA iT yasmAd dhAtoH sa veTa 'ekAthaM cAnekaM ca / 3 / 122 / sUtrAt samAsaH 'radhauca' raddhaH, raddhavAn / patitaH-sani veTatvAtprApte pratiSedhaH // 62 // ------ snnivedH|4|4|63|| ebhyaH parAdaH ktayoradiriTa na syAt / samarNaH, samarNavAn / nyarNaH nyarNavAn / vyarNaH, vyarNavAn / saMniveriti kim ? aditaH // 63 // samarNaH samaNavAn-'arda gAtiyAcanayoH', taktavatU 'radAda0 / 4 / 2 / 66 / sUtreNa dhAtudakArasya pratyayatakArasya ca nakAraH, 'raSavarNAnno0 / 2 / 3 / 63 / sUtrAt prakRtinakArasya NakAraH, 'tavargasya zcavarga0 / 1 / 3 / 60 sUtrAta ktanakArasya NakAraH // 63 / / avidare'bhaH / 4 / 4 / 64 . ameH parAdaH parayoH ktayoravidUre'rthe AdiriTa na syAt / abhyaNaH, abhyarNavAn / avidUra iti kim ? abhyadito dInaH zItena // 64 // vidUram-ativiprakRSTam tato'nyadavidUram samIpamityarthaH / abhyarNaH samIpa ityarthaH // 64 / / vartervataM granthe / 4 / 4 / 6 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 236 ) vRtta ya'ntAm kte vRttaM granthaviSaye nipAtyate / vRtto gunnshchaatrnn| grantha iti kim ? vartitaM kuGka.mam // 65 // vRttaH-vRt, Nig, ktaH, atra guNAbhAvaH, iDinaSedhaH, Nigluk ca nipaatyte| guNaH-upacArAd guNaprakaraNaM guNaH, vRttaH ko' thaH paThitaH ityarthaH / vRtterantabhUtaNyarthasyaitat sidhyati, vartestu granthaviSaye vartitamiti prayoganivRttyartha . vacanam // 65: dhRSazasaH pragalbhe / 4 / 4 / 66 / AbhyAmaparayoH ktayorAdiH pragalbha evArthe iT na syAt / dhRSTaH, vizastaH / pragalbha iti kim ? dhaSitaH, vizasitaH // 66 // pragalbho jitasabhaH, avinIta, ityasye / dhRSTaH, vizastaH, pragalbha ityarthaH / dhaSitaH-parAbhataH, vizasita:-hiMsita ityarthaH / tridhaSAt prAgalbhye, zas hiMsAyAm / dhaSeH 'AditaH / 4 / 4 / 72 / satrAt zaserapyUdittvAt 'veo'pataH / 4 / 4 / 62 / sUtrAt pratiSedhe siddha niyamArthaM vacanam / pragalbha eva iti niyamaH / na cAditAM dhAtUnAM 'navA bhAvArambhe / 4 / 4 / 71 / sUtreNa vA iGinaSedhe'nna dhRSerupAdAnaM nityamiDabhAvArthamiti vAcyam dhRSeH bhAvArambhe svabhAvAt pragalbhArthAnabhidhAnAt / / 66 / / kaSaH kRcchagahane / 4 / 4 / 67 / anayorarthayoH kaSeH parayoH ktayorAdiriTa na syAt / kaSTaM duHkham / kaSTo'gniH / kaSTaM vanaM duravagAham / kRcchragahana iti kim ? kaSitaM svarNam // 67 / / kRcchazabdAt yathA duHkhamucyate tathA agnicorAdikaM kAraNamapyucyate yathAhodAharaNaM kaSTo'gniH / vaSiSyatIti kaSo'niSTa: / 5 / 3 / 3 / sUtrAt ktaH / 67 / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 237 ) ghuSeravizabde / 4 / 4 / 68 // avizabdArthAt ghuSe parayoH ktayorAdiriTa na syAt / ghuSTA rajjuH, ghuSTavAn / avizabda iti kim ? avaghuSitaM vAkyam // 6 // avizabda:nAnAzabda:, pratijJA vaa| dhuNTA rajjuH=saMbaddhAvayavetyarthaH / avadhaSitaM vAkyam-nAnA zabditaM pratijJAtaM vA vAkyaM (brate) ityrthH| nan dhaSa. zabde ityasyaivaM vizabdane jurAditvAt Nici satyanekasvaratvAtpratiSedho na syAd ataH kiM varjaneneti cetsatyam ata eva vizabdana pratiSedhAt jJApyate dhuSa Na vizabdane' iti dhurvizabdanArthasya curAdiNic anityaH // 6 // balisthUle dRDhaH / 4 / 4 / 66 / balini sthUle cArthe dRhedR hervA ktAntasya dRDho nipAtyate / dRDhaH / balisthUla iti kim ? dRhitam / dRhitam // 66 // dRDhaH-atra iDabhAvaH, ktasya Dhatvam, dhAtusambandhinorhakAranakArayorlopazca saba nipAtanAd bhavati / / 6 / / kSubdhaviribdhasvAntadhvAntalagnamiSTaphANTabADhaparivRtaM manthasvaramanastamaH-saktA'spaSTA'nAyAsabhRzaprabhau / 4 / 470 / - ete tAntA manthAdiSvartheSu yathAsaMkhyamaniTo nipAtyante / kSubdhaH samudraH / kSubdhaM vallavai / viribdhaH svrH| svAntaM manaH / dhvAntaM tamaH / lagnaM saktam / mliSTamaspaSTam / phANTamanAyAsasAdhyam / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 238 ) bADhaM bhRzam / parivRDhaH prabhuH // 70 // kSabhaca saMcalane, kSabhaz saMcalane vA, karmaNyeva ktaH kSubhemanmathe'rthe tAntasya iDabhAvo nipAtyate / mathyate iti manthaH, karmaNi patra , kto'pi kSabhe: karmaNyeva / kSubdhaH samudraH mathita ityarthaH, antabhUtaNyarthatvAt mathyamAnaH saMkSobhaM gata iti vArthaH / manthanaM vA manthaH, zundhaM vallavaiH viloDanaM kRtamityarthaH / athavA dravadravyasaMpRktAH saktavo rUDhayA manthazabde-' nocyante,tadravyAbhidhAne kSubdhazabdo manthaparyAyo bhavati tadA saMcalito manthaHityartho bhavati |vipuurvo ribhdhAtuH sautraHtasya viribdha iti nipAtanam svaro dhvanizcet athavA rebhRGa zabde ityasya vA nipAtanAdikAraH / viribhitaM virebhitamanyat / svanerdhAtormanasi paryAye svAntamiti, ahnpnycmsy0|4|1|107 sUtrAdAkAraH / viSayeSvanAkulaM manaH svAntamityanye / anyatra svanito mRdaDaH, svanitaM manasA ghaTita spRSTamiti yAvat, dhvaneH dhvAntamiti tamazcet, tamaH-paryAyoH dhvAntazabdaH, anAlokaM gambhIra tamo dhvAntamityanye / anyatra dhvanitaM tamasA,dhvanito mRdnggH| lagerlagnamiti sakta cet / lagitamanyat / mleccheliSTamiti aspaSTaM cet ittvamapi nipAtanAtu, mlecchitamanyat / phaNeH phANTamiti anAyAsasAdhyaM cet yadazrapitama piSTamudakasaMparkamAtrAdvibhaktarasamauSadhaM kaSAyAdi tadevamucyate / agninA taptaM yadISaduSNaM tatkANTamityanye / anye tvavidyamAnAyAsaHpurUSo'nyo vA sAmAnyena phANTazabdenamidhIyate / vAhebarbADhamiti bhRzaM cet, kiyAvizeSaNamevaitatsvabhAvAt / vAhitamanyat / paripUrvasya vRhe hervA parivRDha iti prabhuzcetU, hakAranalope Dhatve ca nipAtanam / anyatra parivahitaM, parivRhitam // 70 // AditaH / 4 / 471 / Adito dhAtoH parayoH ktayorAdirid na syAt / minnH| minnavAn // 71 // Adito dhAtUnA 'navA bhAvArambhe / 4 / 4 / 72 / satreNa bhAvArambhe veTatvA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 236 ) danyatra 'veTo'pataH / 4 / 4 / 63 / sUtraiNaiveTpratiSedhe siddha yogavibhAge ' yadupAdhe'vibhASA tadupAdheH pratiSedha:' iti nyAyajJApanArtham / 'navA bhAvArambhe |4|4|12 sUtreNa bhAvArambhavivakSAyAM vikalpanam yadA karmaNi kartari vA to vivakSyate tadA ' beTospata: 4 / 4 / 62 / sUtreNApi niSedho na syAditi pRthagArambhaH / nyAyajJApanasya phalaM tu 'gamahana-vidalR0 4283 sUtreNa lRkAretaH vindatereva vetvAt tasyaiva 'veTo'pataH | 4|4|62 satreNedinibedho na tu jJAnArthasya vidak jJAne ityasyeti / etasya ktayoH viditaH, vidatavAn ityeva / na ca 'gamahana0 | 4|4|13 sUtre vidlR iti sAnubandhopAdAnAdeva na bhaviSyatIti vAcyaM 'nAnubandhakRtamasArUpyam' iti nyAyenAnubandhabhede'pi sarveSAM dhAto rUpe vizeSAbhAvAt vidadhAtoH benimittakaH ktayoriniSedhaH durvAraH syAditi / evaM 'hRSeH keza0 |4|4|76 sUtreNa kezAdyarthasya hRverveTtvena tasyaiveniSedha na tu hRSac tuSTAviti tuSTayasya tenAsya hRSitaH, hRSitavAniti rUpaM bhavati / minnaH minnavAn - JimidA snehane bhvAdi:, JimidA snehane divAdirvA gRhyate // 79 // navA bhAvAram ||4 / 72 / Adito dhAtorbhAvArambhayoH ktayorAdiriTa vA na sthAt / minnam / meditam / praminnaH / praminnavAn / prameditaH / prameditavAn // 72 // 1 pUrveNa nityaM niSedhe prApte vikalpaH / ArambhaH AdikriyA / prameditumArabdha iti 'Arambhe' 5|1|10 sutrAt ktaH // 72 // zakaH karmaNi | 4|4|73 / zake: karmaNi ktayorAdiriT vA na syAt : zaktaH, kartum // 73 // zaktito vA karmaNi kavaturnAstIti nodAhriyate / kartuM miti caitreNa kartuM miti jJa eyam // 73 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 240 ) Nau dAntazAntapUrNadasta spaSTacchannajJaptam / 4 / 4 / 74 / damAdInAM Nau tAntAnAmete vA nipAtyante / dAntaH, damitaH / zAntaH, zamitaH / pUrNaH, pUritaH / dastaH,dA sitaH / spaSTaH, spAzitaH / channaH, chAditaH jJaptaH, jJApitaH // 74 // dam-dAntaH, damitaH, zam-zAntaH, zamitaH, pUrai--pUrNaH, pUritaH, eSu Niluga nipAtyate / dAsR-dastaH, dAsitaH / spaz-spaSTaH, spAzitaH / spshi| sautro vA, spazantaM prayukta Niga, spaziNa grahaNe iti curAdi / ' chad-channaH chAditaH eSu Ni-iTalopo, hrasvazca vA nipAtyante / jJaptaH jJApitaH ityatra 'maarnntossnn|4|2|30| ityanenAprAptasthale pi vA hrasvatvaM nipAtyate / / 74 // zvajapavamarUSatvarasaMghuSAsvanAmaH / 4 / 4 / 75 / ' ebhyaH tayorAviriT vA na syAt / zvastaH, zvasitaH, vizvastavAn, vizvasitavAn / japtaH, japtavAn, japitaH, japitavAn / vAntaH, vAntavAn, vamitaH vamitavAn / ruSTaH, ruSTAna, rUSitaH, rUSitavAn / tUMrNaH, tUrNavAn, tvaritaH, tvaritavAn / saMghuSTau saMghuSitau damyau, saMghuSTavAn, saMghuSitavAn / AsvAntA, Asva. nitaH, AsvAntavAn, AsvanitavAn / abhyAntaH, abhyAntavAn, abhyamitaH, abhyamitavAn // 7 // .. zksak prANane / karveTatvAt nityaM pratiSedhai prApte vacanam / tUrNa iti tvaradhAtoH 'mavyavi0 / 4 / 1 / 106 / sUtrAdupAntyena saha uT / saMvRSAsvanibhyAM paratvAdayameva vikalpa: na tu ghuSerabizabde / 4 / 4 / 68 / 'kssubdh0|4|4|70 sUtrAbhyAM nityamipinaSedhaH / tenAvizabdane'pi saMpuSTA rajjuH, saMghuSitA rajjuriti, manasi vAcyai'pi AsvAnta AsvanitaM manaH ityeva bhavati // 7 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 241 ) haSaH kezalomavismayapratighAte / 4 / 4 / 76 / haSaH kezAdyarteSu ktayorAdiriT vA na syAt / hRSTAH. hRSitAH keshaaH| hRSTa, hRSitaM lomabhiH / hRSTo hRhitazcaitraH / hRSTA hRSitA dantAH // 76 // kezalomakartR kA UddhRSaNAdikA kriyA kezalomazabdenocyate / udghaSaNam =romAJca iti abhidhAnacintAmaNiH, kA0 2 zloka 206) haSTA, hRSitAH-kezAH romAJcitA ityarthaH / hRSTo hRSitazcatraH-vismita ityarthaH / hRSTA huSitA dantAH pratihatA ityarthaH / hRSaca tuSTI, hRSU alIke vA tataH paraH ktaH / / 76 / / apacitaH / 4 / 477 // apAccAyeH ktAntasya iDabhAvaH cizca nipAtyate vA / apcitH| apacAyitaH // 77 // "cAyag pUjAnizAmanaNaiH" ayaM dhAtuhyaH na tu "ciMgT cayane' iti cinotirasya pUjArthatvAbhAvAt / nipAtanametat // 77 // sRjidRziskRsvarA'tvatastRnityAniTasthavaH / 4 / 478 // sRjidRzibhyAM skRgaH svarAntAdatvatazca tRci nityAniTo vihitasya thava AdiriTa vA na syAt / sasraSTha, sajitha / dadraSTha, dazitha / saJcaska sabyaskaritha / yayAtha, yayitha / papaktha, pecitha / tRnityAniTa iti kim ? rarandhitha, zizrayitha / vihitatizeSaNaM vim ? caSiya // 7 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 242 ) atvatazceti-akAravata ityarthaH / 'skra' sR0 / 4 / 4 / 81 / sUtrAt prApte vibhASA / svarAntatvenaina siddha skRgrahaNam 'RtaH / 4 / 4 / 80 / iti pratiSedhabAdhanArtham / sRjat visarge, dRzaM prekSaNe, Duka ga karaNe, yAMka prApaNe, DupacI pAke 'ekasvarA0 / 4 / 4 / 56 // iti divAdiH niTo dhAtavaH rarandhitheti'raghoca hiMsAsaMrAddhayoH iti divAdiH, raMdha itti0|4|4|101| iti nontaH, 'dhagoditaH / 4 / 4 / 38 / iti tRji vikalpeTo na bhavati / zizrayitheti--zrig sevAyAm bhvAdiH 'RvarNa0 / 4 / 4 / 57 / iti kita nityAniTtvAt na bhvti| . carSiyeti-kRSa. bhvAdidhAtuH, atra guNe kRte atvAn na pUrvam // 7 // RtH|4476 : .. RdantAt tRnnityAniTo vihitasya thava AdiriTa na syAt / jahartha / tRnityAniTa ityeva-sasvaritha // 7 // sUtrArambhasAmarthyAt naveti nivRttam anyathA svarAntadvAreNa pUrveNa siddha vartate / pUrvasyApavAdo'yam / jaha-haga bhvAdiratra / sasvaritha-osva zabdopatApayoH // 79 // ... RvRo'da iT / 4 / 4 / 8 / . ebhyaH parasya thava AdiriTa syAt / Aritha / varitha / saMdivyayitha, Aditha // 8 // punarigrahaNAnneti nivRttam / ataH pUrveNa vRga uttareNa pratiSedhe, vye'dostu sRjidRshi0|4|4|78| sUtreNa vikalpe prApte vacanam / vyag saMvaraNe bhvAdiH, adaka bhakSaNe / thavo vittvAt 'indhyasaMyogAta0 / 4 / 4 / 21 satraNa kittvAbhAvaH / vR iti sAmAnyoktAvapi vRgo grahaH vRGastvAtmanepaditvena thavo'sambhavaH, uttara sUtra tu parokSA' iti bhaNanAt dvayorapi // 80 // skrAsRvRbhUstudra zrusrorvyaJjanAdeH priikssaayaaH|4|4|81|| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 243 ) skRgaH srAdivarjebhyazca sarvadhAtubhyaH parasyAH parokSAyA vyaJjanAderiTa syAt / saMcaskariva / ddiv| cicyivahe / skriti kim ? cakRva / nAdivarjanaM kim ? sasRvA vavRva / vavRvahe / bamartha / tuSTotha / dudrotha / zuzrotha / susrotha // 81 // .. saMcaskariveti-skRcchato0 / 4 / 3 / 8 / sUtraNa guNaH / cicyivahe iti / ciMgT cayane 'yo'nekasvarasya / 2 / 1156 sUtrAt yatvam / skR iti ssaTA nirdezAMt cakavetyatra na bhavati / studra zrasra NAM sRjidRzi0 / 4 / 4 / 76 sutroNApi thavi vikalpo na bhavati, anena prApte hi sa vikalpaH, eSAM tu pratiSiddhatvAtprAptirnAsti vavRSe ityatra tu 'stAdya0' / 4 / 4 / 32 soNApi na bhavati / 'RvarNa0. / 4 / 4 / 50 sUtrAtpratiSedhAt // 1 // ghasekasvarAtaH kvasoH / 4 / 4 / 12 / / ghaserekasvarAdAdantAcca dhAtoH parasya kvasoH parokSAyA ' AdiriTa syAt / jakSivAn / AdivAn / yayivAn / parokSAyA ityeva-vidvAn // 82 // jakSivAn-atra 'ghaslu adane athavA adasthAne' parokSAyAM navA / 4 / 4 / 18 sUtrAd ghasAdezaH, 'tatra kavasukAnau tadvat / 5 / 2 / 2 / sUtrAt kvasuH, dvitvam, 'dvitIyatUryayoH pUauM / 4 / 1 / 42 sUtrAd dvitve dhakArasya gakAraH, 'gahorja0:' / 41 / 40 / sUtrAt gasya jaH, ghaseka0 / 4 / 4 / 82 sUtrAdiTa, gamahana0 / 4 / 2 / 44 / sUtrAdupAntyAkAralopaH, aghoSe prathamo'ziTa: // 1 // 3 // 50 sUtrAt ghasya k, 'ghasvasaH / 2 / 3 / 36 sUtrAt SaH / nanu eksvaratvAt ghasa iT siddha evAsti tathApi ghasgrahaNaM kimartham ? ghasgrahaNaM vihitavizaSaNAnAzrayArtham, tena nityatvAt dvitve kRte'nekasvaratve'pi zukSuvAnityAdau na bhavati / AgrahaNamanekasvarArtham, iTi hi sati AkAralopa upAntyalopazca bhavati / AdivAniti-dvitvadIrghatvayoH kRtayorekasvaratvamatra / vidvAniti vA vetteH kvasuH / 5 / 2 / 22 / sUtrAt sadarthe kvasuH / pUrveNaiva siddha niyamArtha Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 244 ) vacanam, ebhya eva kvasorAdiriTa bhavati / nAnyebhyaH iti || 2 || gamahanavidlavizadRzo vA / 4 / 4 / 83 / ebhyaH parasya kvasorAdiriTa vA syAt / jagmivAn / jaganyAn / jaghnivAn, jaghannavAn, vividivAn / vividvAn / vibizivAn / vivizvAn / dadRzivAn / dadRzvAn ||83 || vila' ityanena vila tI lAbhe ityasya grahaNam, tena jJAnArthasya vidak jJAneM' ityasya 'vividvAn' ityeva bhavati' sattAvicAraNayostu dhAtvorAtmanepaditvAt kvasureva nAsti / na ca vida ityukta 'pi 'adAdyanadAdyoranadAdereva iti nyAyAt lAbhArthasyaiva grahaNaM bhaviSyati, saMttAvicAraNArthayostu anadAditve'pyAtmanepaditvAt kvasorasambhava iti vAcyaM 'niranubandhagrahaNe na sAnubandhasya' iti nyAyAt tudAde: 'vidlR tI lAbhe' ityasya grahaNAsambhavAt / vastutastu ubhau etau nyAyau parasparavirodhinau naivA'tra pravartete tasmAt yena prakAreNa nirvizaGka lAbhArthasya grahaNamupapadyate sa prakAra H kartavya iti lRkAro'nubandhaH kRtaH iti / yadvA na ca tudAdinA vizinA sAhacaryAt lAbhArthasyaiva grahaNaM bhaviSyati kiM lRkArakaraNeneti vAcyam yathA vizinA sAhacaryaM tathA hantinA'pi sAhacaryazaGkA syAttatazcAdAdereva grahaNaM syAditi / jagmivAniti - ' gamahana0 |4| 2|44 | sUtrAdupAntyalo':, mono mvozca | 2|1|67 | sUtrAt masya naH / jaghnivAniti - 'aGa hina0 |4|1|34| sUkhAt ho ghaH // 83 // sico'H |4|4|84 | aje: sitha AdiriT syAt | AJjIt // 84 // bhajo vyaktimrakSaNagatiSu / suvAdoditvAd vikalpe prApte nityArthamikm ||84|| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 ) dhUgsustoH parasmai | 4|4|85 / ebhyaH parasmaipade sic AdiriT syAt adhAvIt, asAvIta, astAvIt / parasmai iti kim ? adhoSTa // 85 // 1 dhUgo vikalpe sustubhyAM ca pratiSedhe prApte vacanam / su prasavaizvaryayoH Su'guT abhive ityubhayorgrahaNam su prasavaizvaryayaurityasya tu kartayotmanepadaM na bhavati // 85 // yamiraminasyAtaH so'ntazca | 4|4|86 | ebhtha Adantebhyazca parasmaipade sica AdiriT syAt / eSAM ca santaH / ayaMsIt, vyaraMsIt, anaMsIt, ayAsiSTAm // 86 // antagrahaNAt 'SaSThyAntyasya | 7|4|106 | sUtraM na pravartate / ayaMsIdatyAdi-yam ram nam atra adyatanI di' sa sijaste 0 14 | 3 65 | sutrAt It, tadanantaraM mirami | 4|4|86 | sUtrAt iT iTaH pazcAd dhAtoH parataH so'ntaH, 'iTa Iti |4| 3 |71 | sutrAt sijlopaH / ayAsiSTA-mitiatra tAmpratyayaH, sic, iT dhAtu so'ntaH / atha disyoH parayoH sica AdAbividhAnasya kiM phalamiti cedavottaram ebhyo disyoH sica ividhAnasya vyaJjanAnAmaniTi | 4 | 3 | 45 | sUtrAd prAptAyA vRddhayAH pratiSedhaH prayojanam ||86|| IzIDa : sedhvesvadhvabhoH / 4 / 4 / 87 / AbhyAM vartamAnAsedhvayoH paJcamIsvadhvamozcAdirit syAt / IziSe, Izidhve IziSva / Izidhvam / IDiSe / IDidhye / Ivi / Idam // 87 // parokSAsedhvayorAmA bhAvyamiti vartamAnAsedhvayorgrahaNam / sUtre samudAya - Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 246 ) dvayApekSaM dvivacanam, tena svasahacaritasya dhvamo grahaNAt hyastanIdhvami na bhavati / sUtre vacanabhedo yathAsaMkhyanivRttyarthaH // 8 // rutpaJcakAt zidayaH / 4 / 4 / 8 / rudAdeH paJcataH parasya vyaJjanAdeH zito'yAderAdiriTa syAt / rodiSi svapiSi, prANiti / zvasiti / jakSiti / ayiti kim ? rudyAt / zita iti kim ? rotsyati / svapsyati // 8 // rudiH, svapiH, aniH, zvasiH, jakSi iti rudAdipaJcakam // 8 // - -- disyoriT / 4 / 4 / 86 rutpaJcakAt disyoH zitorAdirITa syAt / arodot, arovIH / // 6 // disAhacaryAtsiH hyastanyA eva tena rodiSItyatra IT na bhavati / / 8 / / .. adazcAT / 4 / 4 / / atte rutpaJcakAcca disyoH zitorAdirIT syAt / Adat, arodat, arodaH // 10 // adaMka bhakSaNe adAdiH // 60 // saMpareH kRgaH ssaT / 4 / 4 / 61 // AbhyAM parasya kRgaH AdiH ssat syAt / saMskaroti kanyAma, pariSkaroti // 6 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 247 ) rasaTpratyayasya ekasakAro'nubandhaH ekasakArarUpa eva pratyayaH, dvisakArapAThastu samaciskarat' ityAdI SatvabAdhanArthaH / saMskarotIti- sampUrvaH kRg, tataH 'saM-pareH kRgaH ssaT / 4 / 4 / 11 / sUtreNa ekasakAra eva seTa, 'ssaTi samaH / 1 / 3 / 12 / sUtreNAnusvAraH pUrvasya tathA dvitIyasakAraH kriyate / kasyAdiH kAdiya'Jjanamiti vyutpattyA'nusvArasya vyajanasaMjJatvAt 'dhuTo dhuTi sve vA / 1 / 3 / 48 / satreNa vikalpena pUrvasakArasya lopaH / saMskaroti bhUSayatItyarthaH / pariSkarotItyatra 'asoDasi0 / / 3 / 48 / sUtreNa SakAraH / 'pUrvaM dhAturupasargeNa sambadhyate pazcAtsAdhanena' iti nyAyAt dvivacanAdaDAgamAcca pUrvamevassaD bhavati tena saMcaskAra, samaciskaradityAdi sidhyati anyathA samAM pariNA ca kRgo vyavadhAnaM syAt // 1 // upAd bhuussaasmbaayprtiytndikaarvaakyaa'dhyaahaare| |4|4aaii| . upAtparasya kRgo bhUSAdiSvartheSu AdiH ssaT syAt / kanyAmupaskaroti, tatra ,na upaskRtam, edhodakamupaskurute, upaskRtaM bhuGkte sopaskAra sUtram // 12 // . bhUSA=alaGkAraH / kanyAmupaskaroti bhUSayatItyarthaH / samavAyaH samudAyaH / tatra naH upaskRtam samuditamityarthaH, vastanAmekatra melanamiti yAvat / pratiyatnaH punayaMtnaH, kezAdeH saugandhyAdisambandhavidhaye, vRkSAdeH sekAdinA vRddhyai abhimatAvasthAyojanaM pratiyatnaH / edhodakamupaskurutetatra pratiyatate ityarthaH / prakRteranyathAbhAvo vikAraH / upaskRtaM bhuGakta vikRtamityarthaH / gamyamAnArthasya vAkyaikadezasya svarUpeNopAdAnamvAkyAdhyAharaH / sopaskAra sUtram-savAkyAdhyAhAramityarthaH / / 12 / / .. kiro lavane / 4 / 4 / 63 / upAtkiratessaDAdiH syAt, lavanaviSayArthazcet / upaskaurya .... Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 248 ) madrakA lunanti / lavana iti kim ? upakirati puSyam // 93 // kir iti inirdezaH jhyAdinivRtyarthaH / upaskorya madrakAH lunantikRt vizeSa, vikSipya lunantItyarthaH // 63 // natezca vadhe / 4 / 464 // bhavespAcca kiratehisAyAM viSaye'rthe ssaDAdiH syAt / pratiskorSamaspaskIrNana vAhate vRSala bhUyAt / praticaskare nakhaiH / baSa iti kim ? pratikoNaM bIjam // 14 // pratiskIrNam, upaskINaM vA ha te vRSala bhUyAt he vRSala te hiMsAnubandhI vikSepo bhUyAdityarthaH / pratiskararNa pratiskIrNam, 'klIbe ktaH / / 3 / 123 // sUtrAt ktaH / praticaskare nakhaH-hata ityarthaH / pratikoNaM bIjam-vikSiptamityarthaH // 14 // apAccatuSpAtpakSizu nihRSTAnnAzrayAtheM / 4 / 465 // apAtkirateH catuSpadi pakSiNi zuki ca kartari yathAsaMkhyaM hRSTe, annAthana AzrayAthini ssaDAdiH syAt / apaskirate gauhaSTaH, kukkuTo bhakSyArthI, AzrayArthI ga zvA // 15 // ktvAraH pAdA yasya sa catuSpAta, 'susaMkhyAt 7 / 3 / 50 / sUtreNa samAsAntapAdAbdasya 'pAda' AdezaH / apaskirate gauha STaH-balIvardaH harSAd vilikhya taTaM vikSipatItyarthaH / hRSaca tuSTI, harSaNaM ktiH, hRSTirasyAstIti 'abhrAdibhyaH / 7 / 2 / 46 / sUtrAdapratyayaH / 'avarNavarNasya / 7 / 4 / 6 / sUtrAdikArasya luk / yadi ktaH syAttadA tu iT syAt, hRSa ityapi tuSTyartho vA dhAtUnAmanekArthatvAt / apaskirate kukkuTo bhakSyArthI-bhakSyabhayatItyevaM zIlaH 'ajAteH zIle 5 / 1 / 154 / sUtrAt Nin, vilikhyA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 246 ) vaskaraM kukkuTo vikSipatItyarthaH / apaskirate AzrayArthI zveti-vilikhya bhasma vikSipatItyarthaH // 15 // vau vikiro vAM 4 / 4 / 66 // pakSiNi vAcye vikirateH ssaD AdiH syAt / viSkiraH, vikiro vA pakSI // 66 // viSkiratIti viSkiraH pakSivizeSaH, vikiro'pi sa eva / anye tu pakSiNo'nyatra vikirazabdasyApi prayogo nAstItyAhuH // 66 // prAttampatergavi / 4 / 4 / / prAttampatergavi kari ssaDAdiH syAt prastumpati gauH| gavIti pratumpati taruH // 9 // tumpa hiMsAyAm / prastumpati gauH-hinastItyarthaH // 67 / / uditaH svarAnno'ntaH / 4 / 4 / / uditaH dhAtoH svarAtparo na antaH syAt / nandati, kuNDA // 6 // Tunadu samRddhau ityasmAt nandati / nontaH upadezAvasthAyAmeva bhavati tena kuNDanaM=kuNDA' ityatra 'kta To gurorvyaJjanAt' / 5 / 3 / 106 / sUtrAdapratyayaH siddhaH, tatra gurUmato dhAtorbhaNanAt // 68 / / mRcAditRphadRphaguphazubhobhaH ze / 4 / 4 / / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 250 ) eSAM ze pare svarAnno'taH syAt / muJcati, pizati, tumphati, dRmphati, gumphati, zumbhati, umbhati // 66 // mRclutI mokSaNe, SicIt, kSaraNe, vidlutI lAbhe, luplutI chedane, lipIt upadehe, kRtat chedane, cidaMt paridyAte, pizat avayave iti mucAdigaNaH / tapha tumphat tRptau yathAsaMkhyaM nakAravajitaH, nakArayuktaH evamagre'pi / hapha dRmphat unkleze / gupha gumphat granthane / zubha zumbhat zobhArthe / ubha umbhat pUraNe ete nakAgyuktAH, nakAravajitAH dvividhAH / namphAdInAM ze pare nasya 'no vyaJjana0 / 4 / 4 / 45 / sUtreNa nalopaH, tRphAdInAM tu anena nasya vidhAnama, vidhAnabalAcca na nasya lopaH iti tuphati, tRmphati ityAdi dvairUpyaM siddham // 66 // jabhaH svare / 4 / 4 / 100 / jabheH svarAtparaH svarAdau pratyaye no'ntaH syAt / 8.mbhaH // 10 // jabha. maithune, jabhuG, jabhaiG gAtrabinAme / jambha-ityatra ac, bhAvakaraNAdau patra vA // 10 // ragha iTi tu parokSAyAmeva / 4 / 4 / 101 / radhaH svarAtparaH svarAdau pratyaye no'ntaH syAt iDAdau tu parokSAyAmeva / randhaH / rrndhiv| parokSAyAmeveti kim ? radhitA // 101 // pUrvasUtrAt svarAdhikAre satyapi yadatra 'radha iTi tu / 4 / 4 / 101 // sUtre iDgrahaNaM karoti tasmAt iDgrahaNabalAt niyamaH siddhaH / sUtre evakArastu viparItaniyamanirAsArthaH tena 'rarandha' ityatra na niyamaH // 101 // rabho'parokSAzavi / 4 / 4 / 102 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 251 ) rabheH svarAtparaH parIkSAzavarje svarAdau pratyaye na antaH syAt / ArambhaH / arokSAzavIti kim ? Arebhe / Arabhate // 102 // razi rAbhasye // 10 // labhaH / 4 / 4 / 103 // labhaH svarAtparaH parokSAzavvarje svarAdau pratyaye na antaH syAt / lambhakaH // 103 // yogavibhAga uttarArthaH / labheH parasmaipadasyApyabhidhAnAllabhantI strI iti kecidAhuH // 10 // AGo yi / 4 / 4 / 104 // AGaH parasya labhaH svarAtparo yAdau pratyaye na antaH syAt / AlambhyA gauH / yIti kim ? AlabdhAH // 10 // DulabhiS prAptau, Alabhyate iti AlabhyA, 'zakitaki0 / 5 / 1 / 29 / sUtrAd yaH // 104 // upAstutau / 4 / 4 / 10 / upAtparasya labhaH svarAtparo yAdau pratyaye stutau gamyAyAM n antaH syAt / upalambhyA vidyA / stutAviti kim ? upalabhyA vArtA // 10 // upalabhyA vidyA-jJAyate vidyA ityarthaH, 'zakitaki0 / 5 / 1 / 29 / sUtrAd yapratyayaH 105 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 252 ) - jiraSNamorvA / 4 / 4 / 106 / au khyaNi labhaH svarAtparo na anto vA syAt / almbhi| lambhalambham, lAbhalAbham // 106 // lambhalambham, lAbhalAbhamiti-'ravNam cAmIkSNye / 5 / 4 / 48 sUtrAt raNam / nAntAbhAvapakSe akAropAntyavAt 'JNiti / 4 / 3 / 50 / sUtreNa vRddhiH // 106 // upasargAta khalyozca / 4 / 4 / 107r upasagAllabhaH svarAtparaH khaldhajojiravNamozca parayo antaH syAt / duSpralambham, pralambhaH prAlambhi, pralambhaMpralambham / upasargAditi kim ? lAbhaH // 107 // . duHkhena pralabhyate-duHSpralambham, 'duHsvISataH0 / 5 / 3 / 138. sUtreNa khal / bhiraSNamonityArthamupasargAdeva khalyatroriti niyamAthaM ca vacanam / labhaH upasargAt khalyaJoreveti viparItaniyamastU 'zapa upalambhane |3|3|35||iti zApakAt na bhavati // 107 // suduW.|4|4|108| AbhyAM samastavyastAbhyAM upasargAtparAbhyAM parasya labhaH svarAtparaH khalborno'ntaH syAt / atisulambham, atidurlambham, atisulambhaH / ayidurlambhaH, atisudurlmbhm| atisudurlambhaH / upasargAdityeva sulabham // 107 // atisulabhamatidurlabhamityateH pUjAtikramayoranupasargatvAt, upasargAdevasudurthaH iti niyamArthaM vacanam, bahuvacanaM vyastasamasta parigrahArtham duHsaMgrahArthaM ca / vyastAbhyAm ekaikAbhyAm atizayena sukhena labhyate= atisa Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .( 253 ) mbham / atizayena duHkhena labhyate-atidurlambhama, atra duHkhAtizayasyAtizayo jJAtavyaH, atimahAduSprApamityarthaH, 'duHsviisst.,5|3|136 sUtrAt khl| atisudurlambhamiti khalantasamastasyodAharaNam, atisudurlambha iti ghanantasamastasyodAharaNam / atra samastagrahaNena viparyastAvapi, duHsu' ityevaM gRhyate / sulabhamiti-pUjArthatvAt 'su' ityasya dhAtoH0 / 3 / 1 / 1 / sUtrAdupasagatvAbhAvaH / / 108 // nazo dhuTi / 4 / 4 / 106 / nazeH svarAtparo dhuDAdau pratyaye na antaH syAt / naMSTA / dhuTIti kim ? nazitA // 10 // nazauca adarzane divAdiH // 10 // masjeH saH / 4 / 4 / 110 // masjeH svarAtparasya saMsya dhuDAdau pratyaye na antaH syAt / makRtvA // 110 // AdezakaraNaM nalopArthamanyathA 'saMyogasyAdau0 / 2 / 188 / sUtreNa sluki kRte'pi 'no vyaJjanasyA0 / 4 / 2 / 45 / sUtrAdupAntyalope kartavye sluk asan bhavatIti nAntalopo na prApnuyAt, upAntyasyAbhAvAt / maGa ktvetyatra 'cajaH kagam / 2 / 1 / 86 / sUtrAt jasya gakAraH, 'aghoSe prathamo0 / 1 / 3 / 50 / 'sUtrAt gakArasya kakAraH // 110 // aH sajizo'kiti / 4 / 4 / 111 / anayoH svarAtSaro dhuDAdau pratyaye adantaH syAt, na tu kiti / sraSTA, draSTum / akitIti kim ? sRSTaH // 111 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- Page #262 -------------------------------------------------------------------------- Page #263 -------------------------------------------------------------------------- Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 257 ) pau yvarjavyaJjanAdau ca pare yavorluk syAt / knopayati, mAtam, dedivaH, kaNDUH / yvarjanaM kim ? kanUyyate // 121 // pugrahaNamapratyayArtham / knopayati-knUyaiG bhvAdiH 'atirI0 / 4 / 2 / 21 / sUtrAt purantaH, yasya laka / kSmAyaiDa vidhana ityasya kSmAtam / divaca krIDAyAm bhRzaM punarpanarvA dIvyAvaH, yaGa 'vahulaM lap / 3 / 4 / 15 / sUtrAt yo lup, vartamAnAvas / kaNDamicchatIti kaNDUyati, kyan, kaNDUyatIti kvip athavA kaNDUyanaM kaNDU: 'RtsaM0 / 5 / 3 / 114 / sUtrAkvip / 'ataH / 4 / 3 / 12 / sUtreNAkAralopaH, 'yvoH pvaya0 |4|4|121|suutraat yakAralopaH // 121 // - kRtaH kItiH / 4 / 4 / 12 / kR taNaH kIti: syAt / kIrtayati // 122 // kRtaH Rdupadezo'cIkRtadityatra RkArazravaNArthaH / nanu dhAtupAThe kR taN saMzabdane ityasya sthAne kIrtaNiti paThyatAM kimAdezeneti vAcyamacIkRtadityatra RkArazravaNArtha iti / 'RdevarNasya' / 4 / 2 / 37 / sUtre varNagrahaNasAmAdatra kIAdezo bAdhyate / nanu kR taNityasya sthAne hasvaripATha eva kriyatAmevaM ca 'RhavarNasya' / 4 / 2 / 37 / sUtre varNagrahaNamapi na kartavyaM bhavediti cetsatyam atra sUtre kRtaNa ityasya kRtaH' iti nirdeze kRte kRtaNa athavA kRtat grAhya iti saMdehaH syAt / ikArAntanirdezo maMgalArthaH // 122 // * iti caturthAdhyAyaH * . -:00: Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 258 ) dharmayuddha kyoM? bhagavAn kA saMgha, bhagavAn ke siddhAnta kI rakSA ke liye lar3anA par3e to lar3e, parantu duniyAM kI kisI bhI cIja ke liye vaha nahIM ldd'taa| laDate samaya bhI sAmane vAle ke hita kI cintA to usake hRdaya meM baiThI hI hotI hai kyoMki yaha to dharmayuddha hai| ye siddhAnta to pUre jagata kA kalyANa karane vAle haiN| inakI hAni ho to use rokane ke liye kaSAya / ' bhI karane par3ate hai| ____ jagat kA bhalA karane vAle siddhAnta jinde rahane cAhiye / jagat ke . sabhI jIvoM kA bhalA socanA yaha sahI, parantu sarva kalyANakArI zAsana ke sAmane koI zira UMcA kare to usake sAmane yogya kadama lene hI par3ate haiN| - zakti hone para bhI khoTI bAtoM kA virodha kiye binA hamako cena nahIM par3atI, cena par3e to hamAre meM sAdhupanA rahe nahIM / tumako to samhA-. lane jaisA vahuta hai isaliye tumhArA dimAga ThaNDA rahe / hamAre to samhAlane * jaisA eka yaha dharmazAsana hI hai| yaha bhI yadi na samhAle to hamAre pAsa - dasarA rahe kyA ? samaya Ane para birodha karane ke liye hI hama virodha nahIM karate, virodha karane kI hamArI Adata nahIM hai parantu kama bhAgya haiM ki bAta-bAta meM virodha karanA par3atA hai aisA kAla meM hama janme hai| bahuta se aisI salAha dene Ate hai ki virodha se kyA hone vAlA haiM ? mujha unako kahanA hai ki, bhale kucha na ho, parantu yogya jIvoM ko to isake dvArA saccI samaja kI prApti hotI hI hai aura hamako to nirjarA hI hai| virodha karane ke samaya virodha kiyA thA aisA AtmasantoSa pAkara zAnti se mara skeNge| zakti hone para bhI, adharma kA virodha na kare to, marate samaya samAdhi bhI nahIM miltii| (vyAkhyAnavAcaspatipa0A0 zrI vijaya rAmacandra sUrIzvara jI mahArAjA) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamo'dhyAyaH A tumo tyAdiH kRt |5|1|1| dhAtorvidhIyamAnastyAdivarjo vakSyamANaH pratyayastumabhivyApya kRt syAt / ghanaghAtyaH / atyAdiriti kim ? praNiste // 1 // sUtre prakRteranirdiSTatayA pratyayasya niyamataH prakRtisApekSatvAt kRtAM prakRti nirdizati - dhAtoriti kRtsUtre caturthapAdaprAnte zikaSa0 | 5|4|10| sUtroktaM tumabhivyApya tumpratyayaM yAvat kRtsaMjJA / kRtsaMjJAtvAt praniditum, praNiditumityatra 'nisaMnakSanindaH kRti vA | 2| 3 | 4 | sUtreNa NatvaM siddhamanyathA 'adurupa0 | 2|3|77| sUtreNa nityaM NatvaM syAt / ghanaghAtya iti - 'hanaMka hiMsAgatyoH' ghanena hanyate iti 'RvarNavyaJjanAd dhyaN |5|1|17| sUtrAd ghyaN, 'JNitiM ghAt' |4 | 3 | 100 | sUtrAd hano ghAtAdezaH, 'kArakaM kRtA |3|1|68 | sUtrAtsamAsaH / praNiste iti - 'Nisuki cumbane ' iti prapUrvasya nisdhAtoste pratyaye NopadezatvAt 'adurupasargA0 | 2|3|77| sUtrAt Natvam / atra tepratyayasya kRtsaMjJAyAM 'nisa nikSa0 | 2 | 3 | 4 | sUtrAt vikalpena . NatvApatte riti bhAvaH // 1 // bahulam |5|1|2| kRnnidiSTArthAdanyatrApi bahulaM syAt / pAdahArakaH, mohanIyaM karma, saMpradAnam // 2 // adhikAro'yam / sarveSAM kRtpratyayAnAM bAhulakena vidhAnArthamidamadhikAra sUtraM kriyate / bAhulakaM caturdhokta prAcInaiH - kvacitpravRttiH kvacidapravRttiH kvacidvibhASA kvacidanyadeva / vividhAnaM bahudhA samIkSya, cAturvidhaM bAhulakaM vadanti // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 260 ) eSu kvacidanyadeveti tRtIyabAhulakAbhiprAyeNa sUtramidaM vyAcaSTe kRnnirdiSTArthAdanyatrApoti / kvacidupapadaprakRtInAmapi vyabhicAraH yathAprayoga- . mUhanIyaH / iha tu arthasya vyabhicAraM darzayati pAdAbhyAM hriyate iti pAdahArakaH 'NakatRcau / 5 / 1 / 48 sUtrAt NakaH, 'kArakaM kRtA / 3 / 1168 / sUtrAtsamAsaH / kartari / 5 / 1 / 3 / satrAtkartari vidhIyamAno 'pi NakapratyayaH karmaNi bhavati / muhyate'nenAtmeti-mohanIyaM karma / 'muhIca vaicittye' baicittyamavivekaH, ahyati sadasadvikalo bhavatyAtmA aneneti 'tavyAnIyo. . / 5 / 1 / 27 / sUtrAdanIyapratyayaH / te kRtyAH / 5 / 1 / 47 / satrAdanIyapratyayasya kRtyasaMjJAyAM 'tatsApyAnA0 / 3 / 3 / 21 // satrAtpratyayaH sakarmakAtkarmaNi akarmakAcca bhAve bhavati / satyapyevaM vAhalakAt mohanIyamityatra karaNe' nIyapratyayo bhavati / saMpradIyate'smA iti-saMpradAnam atra bAhulakArasaMpradA' naTpratyayo bhavati / / 2 / / kartari / / 1 / / kRdarthavizeSokti vinA kartari syAt / kartA // 3 // 'anirdiSTArthapratyayasya svArthe vidhAnamiti sAmAnyaniyamAt dhAtoH svArthe . bhAve kriyAyAM mA bhUditi teSAmarthanirdezArthamidaM sUtram // 3 // vyApye ghurakelimakRSTapacyam / / 1 / 4 / dhurakelimau pratyayau kRSTapacyazca vyANye kartari syuH bhaGga raM kASTam / pacelimA bhASAH / kRSTapacyAH zAlayaH // 4 // vyApye kartarIti-vyApyaM karmaiva yatra kartA, yatra karmaiva saukaryAdinA kartRtvena vivakSyate tatreti bhAvaH / pUrvasUtreNAnirdiSTAnAM pratyayAnAM kartari vidhAnAt ghurAderapi tathAbhUtatvAtkartari vihitatvamAzaGkyAnena sUtreNa teSAmarthanirdezaH kRtaH / bhanakti kASThaM caitraH, sa evaM vivakSati, nAhaM bhanajmi, kintu bhakhyate svayameva kASTham 'bhajibhAsi0 / 5 / 2 / 74 sUtreNa ghurapratyayaH / pacyante svayameveti karmakartari kelimapratyayaH / kelimasya sUtrAntareNa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 261 ) vidhAnAbhAvAt kelimo'ta eva vacanAd jJAtavya: / 'vihAvizA, uNA0 354 iti kelimastu niyatadhAtuviSayaH, ayaM tu sarvadhAtuviSayaH / kRSTe kRSTa pradeze svameva pacyante phalanti te kRSTapacyAH zAlayaH // 4 // saMgate'jaryam ||1|| 8 saMgamanaM saMgatam, tasmin kartari naJapUrvAt ja So yo nipAtyate / ajaryam AryasaMgatam / saMgata iti kim ? ajaraH paTaH ||5|| gatyarthAd dhAtoH kartari karmaNi ca ktapratyasya vidhIyamAnatayA tAdRzapratyayAntasya saMgatazabdasya grahaNaM bhA bhUdityetadarthaM ktapratyayasya bhAvArthatvaM sphIrayati saMgamanaM saMgata miti / etat yatra kartRtvena vivakSyate tatra iti bhAvaH / na jIryatIti- ajaryamArya saMgatatH avinazvara AryasaMgama ityarthaH / tRz2AdInAmapavAda: / krayAdikasya nR zo nipAtanamadRSTamata nR Sac jarasIti divAdi grahaNAt . na jIryatIti sAdhanikA / ajaraH paTaH- na jIryatI tyac / / 5 / / rucyA vyathyavAstavyam | 5|1|6| ete kartari nipAtyante / rucyaH, avyathyaH vAstavyaH // 6 // rocate iti rucyaH modakaH / na vyathate pIDA bhayaM vA notpAdayati sa anyatho muniH / vasatIti tavyaNi NitvAdupAntyavRddhau vAstavyaH rocateH, napUrvAda vyathatezca kyap pratyayo nipAtyate, vasatezca tavyaN nipAtyate ||6|| bhavyageyajanyarasyApAtyAplAvyaM navA | 5|1|7| ete kartari vA nipAtyante / bhavyaH, geyaH sAmnAm, janyaH, rumyaH, ApAtyaH, AplAvyaH / pakSe bhavyam, geyAni sAmAni jamyam, ramyam, Apatyam, AplAvyam // 7 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 262 ) 'tatsApyA0 // 3 / 3 / 21 / sUtrAtkRtyapratyayAnAM bhAvakarmaNoH prAptayoH pakSe kartari vidhAnArthamidam / 'bhUgAyatiramayatibhyo yo yaH pratyayaH yazca janeraHGa pUrvAbhyoM ca patiplubhyAM dhyaN sa kartari vA nipAtyante / bhavatyasAviti-bhavyaH "yayakye / 1 / 2 / 25 / sUtrAdavAdezaH / pakSe bhAve ye bhavyam / gAyati iti kartari ye AkArasya ekAre geyaH sAmnAm / pakSe gIyante iti karmaNi ye geyAni sAmAni / jAyate'sAviti kartari ghyaNi 'na jana0 / 4 / 3 / 54 / satrAd vRddhiniSedhe janyaH, pakSe bhAve Rvrnn0|4|1|67| iti ghyaNi janyam / ramayatIti kartari ghyaNi Nilope ramyaH, pakSa ramyate iti bhAve 'zakitaki0 / 5 / 1 / 26 / sUtreNa yapratyaye ramyam / ApatatIti kartari upAntyavRddhI ApAtyaH / pakSa bhAve-ApAtyam / Aplavate iti kartari dhyaNi AplAvyaH, pakSa bhAve avazyamAplUyate iti 'uvarNAdA0 / 5 / 1 / 16 / ... sUtreNa ghyaNa, vRddhiH, 'yyakye / 1 / 2 / 25 / sUtraNa AvAdezaH // 7 // pravacanIyAdayaH / / 1 / / ete'nIyapratyayAntAH kartari vA nipAtyante / pravacanIyo guruH . zAstrasya / pravacanIyaM guruNA zAstram / upasthAnIyaH ziSyo guroH| upasthAnIyaH ziSyeNa guruH // 8 // pravakti, prabale vA pravacanIyaH guruH zAstrasya / upatiSThate iti upasthAnIyaH ziSyo guroH / atra akarmakasyApi. sthAdhAtorUpasargavazAtsakarmakatvaM zeyam / evaM jJAnAmAvRNoti jJAnovaraNIyamityAdi anena nipAtanAd draSTavyam // 8 // zliSazIsthAsavasajanaruhaja bhajeH ktaH / / 16 / ebhyakto yo vihitaH sa kartari vA syAt / AzliSTaH kAntAM caitraH / AzliSTA kAntA caitreNa / atizayito guru ziSyaH / atizayito. guruH ziSyaiH |upsthito guru shissyH| upasthito guruH ziSyaiH / upAsitA guruH ziSyaiH / upAsitA guru te, upAsito gurustai, anUSitA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .( 263. ) gurute, anUSito gurustaiH / anujAtAstAM te, anujAtA sA t|' ArUDho'zvaM sa: / AruDho'zvastaiH / anajIrNastAM te, anajIrNA sAtaiH / vibhaktA svaM te, vibhaktaM svaM taiH // 6 // ... ' ktapratyayasya bhAvakarmaNoreva vidhAnAdebhyaH kartari iSTasya tasyAprApteH : vidhAnArthamidam / 'zliSaMca AliGgane' AzliSyati sma kartari kte AzliSTa iti / pakSa karmaNi AzliSTA kAntA caitraNa / bhAve tu AzliSTaM caitreNaM ityapi bhavati / zIGka svapne atizete smeti kartari atizayito guru ziSyaH, karmaNi atizayito guruH ziSyaH 'na 'DIGa / 4 / 3 / 2 / sUtrAkittvaprati dhAd guNaH / upatiSThate smeti kartari-upasthito guru ziSyaH |krmnni upasthito guruH ziSya / anna 'dosomA0 / 4 / 1 / 11 / suutraadaakaarsyekaarH| Asik upavaizane itiAsdhAtIH upAste smeti kartari upAsito guru ziSyaH / karmaNi upAsito gurustaiH| tairityasya sthAne teneti samIcInaM pratibhAti / anuvasati smeti kartari anUSitA gurute / karmaNi abhUSitoM gurusteH / ana 'yajAdivaceH kiti'|4|176| sUtrAt vRt ukAra:, 'kSa dhavasasteSAm / 4 / 4 / 43 // sUtrAdiTa, ghasvasaH / 2 / 3 / 36 / , sUtrAt sasya Satvam / anujAyante smeti kartari kta 'AH khani-sani-janaH / 4 / 2 / 60 / sUtrAdAttve anujAtAstAMte / karmaNi anujAtA sAtaiH / ruhaM janmani' Arohati smeti kartarikta AruDho'zvaM bhavAna / karmaNi ArUDho'zvastaiH / atra hasya DhaH, tasya ghaH, ghasya DhaH, pUrbaDhalopo dIrghazca / 'z2a Saca jarasi' anujIryanti smeti kartarikta RvarNa,yU0 / 4 / 4 / 57 / sUtrAdiTpratiSedhe 'RlvAde0 / 4 / 2 / 68 / sUtrAt ktasya ne, irAdeze dIrvaM ca anujIvAstAM te / anuprApya jIrNA ityarthaH / karmaNi anujIrNA sA taiH| anupUrvako z2a, prAptyupasarjane jaraNe vartate, janistu jananopasarjanAyAM prAptAviti bhedaH / bhajI sevAyAm vibhajanti smeti kartari vibhaktAH svaM te / karmaNi vibhakta svaM taiH / svaM dhanam / akarmakA api dhAtavaH upasargasambandhAt sakarmakA bhavanti iti zIDAdigrahaNam, anyathA' karmakatvAt 'gatyarthAkarmaka0 / 5 / 1 / 11 / sUtreNaiva siddham / zliSabhajI kevalAvapisaka mako / phalasamAnAdhikaraNavyApAravAcakatvamakarmakatvam, phalavyadhikaraNa vyApAravAcakatvaM sakarmakatvam / yatra phalavyApArau pRthak, pRthak tiSThataH saH dhAtuH sakarmakaH, yathA bhadhAto phalamAtmadhAraNaM vyApArazca tadanukUlo yatnaH ubhAvekatraiva kartari tiSThataH devadatto bhavatIti / pacadhAtoH phalaM hiTV THHHHHHU Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 264 ) viklitiH vyApArazca tadanukUlo yatnaH ubhau pRthak, pRthak tiSThataH, phalamodane, vyApArazca kartari devadatte, odanaM pacati devadatta ityatra / bhUdhAturakarmakaH, pacadhAtuH sakarmakaH / upasargeNa dhAtvartho bhidyate ata evAkarmakA api upasargavazAd sakarmakA bhavanti / uktazcopasargavazAd dhAtvarthabhedaH yathA upasargeNa balAdanyatra nIyate / prahArAhArasaMhAra vihAraparihAravat // yathA bhUdhAtorapi 'caitra Anandamanubhavati' ityatrAnUpasargavazAtsakarmakatvam // 6 // Arambhe / / 1 / 10 / ArambhArthAd dhAto tAdau yaH kto vihitaH sa bhartari vA syAt / prakRtAH kaTaM te, prakRtaH kaTastaiH / 10 // AdizabdAt vartamAnAbhaviSyatyoH parigrahaH 'jJAnecchA0 / 5 / 2 / 62 / 'kaSo'niTa: / 5 / 3 / 3 / ityAksUitrebhyo vartamAnAbhaviSyadarthe to vidhIyate / yathA jJAtumArabhate:=prajJAtaH / kaSiSyatIti=kaSTam / prakurvanti kaTaM te= prakRtAH kaTaM te / atra prazabdaH ArambhamAdikiyAM dyotayati / pakSe karmaNi prakRtaH kaTastaiH // 10 // gatyakrirmaka pibabhujeH / / 1 / 11 / bhUtamdau yaH kto vihitaH sa ebhyaH kartari vA syAt / gato'so prAmam, gato'so taiH / Asito'sau, AsitaM taiH pItAH payaH, pItaM payaH / bhuktAste, idaM taibhuktam // 11 // gacchati smeti kartari kta gato'sau grAmam / gamyate smeti karmaNi kta gato'sau taiH| Asika upavezane Aste smeti kartarikta iTi ca Asi Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 265 ) to'sau| bhAve tu AsitaM taiH / pibeti nirdezAt 'pAM pAne' ityasyaiva pAdhAto haNam, pibanti smeti kartari kta pItA payaH / pIyate smeti karmaNi kta pItaM pyH| bhuJjate smeti kartarikta bhuktaaste| bhujyate smeti karmaNi ivaM tairbhuktam / sakarmakA apyavivakSitakarmANo'karmakA bhavantIti avivakSitakarmaNAmapIha akarmakazabdena grahaNam / avivakSitakarmabhvo necchantyeke // 11 // adyarthAccAdhAre // 5 // // 12 // AhArArthAd dhAtorgatyarthAdezca yaH ktaH sa AdhAre vA syAt / idameSAM jagdham, tairjagdham / idaM teSAM yAtam, tairyAtam / idameSAM zayitam, taiH zayitam / idaM gavAM pItam, gobhiH pItam / idaM teSAM bhuktam, ida tairbhuktam // 12 // aderartha iva artho yasya sa adyarthastasmAt AhArthAdityarthaH / gatyarthAMdezceti 'gatyarthA0 5 / 1 / 11 / iti 'adaMka bhakSaNe' adyate smAsminnityAdhAre kta idameSAM jgdhmiti| eSAmidaM bhojanasthalamityarthaH / pakSe adyate smeti karmaNi kta tairjagdhamiti / 'yapi cAdo jagdha / 4 / 4 / 16 sUtreNa jgdhaadeshH| zete'sminniti idameSAM zayitam / pibatyasmiminnati-idaM gavAM pItam / bhuGkte'sminniti-iDaM teSAM bhuktam // 12 // ktvAtumam bhAve / / 1 / 13 / ete dhAtvarthamAtre syuH / kRtvA, kartum / kAraM kAraM yAti // 13 // sUtra bhAve iti bananAt kAdi kArakaM nivRttam / kArakanivRttau satyAM nadhA ityapi nivRttam / pUrva karaNamiti 'prAkkAle / 5 / 4 / 47 sUtrAt ktvi kRtvA / kriyAyAM kriyArthAyAM tum0|5|3|12| sUtrAt tumi katuM yAti |abhiikssnnN karaNaM pUrvam 'ruNam cAbhIkSNye / / 4 / 48 sUtrAt khaNami 'bhRshaa0174|73| sUtrAt ca.kAraMkAraM yAti / / 13 / / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 266 ) bhImAdayo'pAdAne / / 1 / 14 // ete'pAdAne syuH| bhImaH, bhayAnakaH / / 14 // tribhIk bhaye bibhetsyamAditi bhiyaH Sontazca vaa| unnaa0344| iti kiti mprtyye-bhiimH| bibhetyasmAditi 'zI0 uNA0 71 ityAnake guNe ca bhayAnakaH // uNAdipratyayAntAH ete 'saMpradAnAccA0 / 5 / 1 / 15 sUtrAta niSe. ghenAprAptA nipAtyante // 14 // saMpradAnAccAnyatroNAdayaH / / 1 / 15 // saMpradAnAdapAdAnAccAnyatrArthe uNAdayaH syuH / kAruH, kaSiH // 15 // kRtvAtkarmaNyeva prAptAH karmAdiSvapi kthynte| karotIti-kAruH / atra 'kR-vA0 / uNA0 1) ityanena upratyayaH / kaSito'sAviti karmaNi kssiH| 'kR-za / uNA0 619 ityanena ipratyayaH / / 15 / / .. asarUpo'pavAde votsargaH prAk kta: / / 1 / 16 / itaH sUtrAdArAmya striyAM ktirityataH prAka yo'pavAda-stadviSaye'pavAdenA'-samAna rUpa autsargikaH pratyayo vA syAt / abazyalAvyam, avazyalavitavyam / asarUpa iti kim ? dhyaNi yo na syAt / kAryam / prAkteriti kim ? kRtiH, cikIrSA // 16 // apavAdena saha apsamAna rUpaH yaH sadRzo na bhavati sa utsargapratyayaH apavAdaviSaye vA bhavatIti bhAvArthaH / yo vizeSAnabhidhAnena vidhIyate sa utsargapratyayaH, yazca vizeSasvarUpeNa niyataviSayeNa vA vidhIyate so'pavAdapratyayaH / avazyalAdhyamiti-'lUgz chedane' dhAtuH, avazyaM bhAve dyotye bhAve karmaNi vA 'uvarNAdAvazyake / 5 / 1 / 16 / sUtrAt apavAdabhUte .dhyaNi vRddhau 'yyakye / 1 / 2 / 25 sUtrAdauta AvAdeze mayUravyaMsakAditvAAsamAse 'kRtye Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 267 ) . 'vazyamo luk / 3 / 2 / 138 / sUtrAt makAralope ca siddham / pakSe autsarmikaH tavyapratyayaH // 16 // RvarNavyaJjanAntAd ghyaN / 5 / 1 / 17 / RvarNAntAt vyaJjanAntAcca dhAtoya'N syAt / kAryam, pAkyam // 17 // NakAroM vRddhyrthH| ghakAra: 'kte'niTazca0 / 4 / 1 / 111 sUtre vizeSaNArthaH / 'tatsApyAnApyAt / 3 / 3 / 21 sUtraNa dhyaNakyayayatavyAnIyAH paJca kRtyapratyayAH karmaNyarthe bhAve'rtheca vidhIyante / kRdhAtoH bhAvakarmaNoranena ghyaNi 'nAmino0 4 / 3 / 513. sUtrAd vRddhau ca kAryam / pacdhAtoranena ghyaNi 'kta'niTa0 / 4 / 1 / 11 / sUtrAd cakArasya kakAre 'Niti0 / 4 / 3 / 50 sUtrAd upAntya vRddhau ca pAkyam // 17 // pANisamavAyAbhyAM sRjaH / / 1 / 18 / AbhyAM parAt sRjeya'N syAt / pANisA, samavasaryA rajjuH // 18 // RdupAntyakpo'pavAda: pANibhyAM sRjyate sA pANisaryA rjjuH| samavasRjyate sA samavasaryA rjjuH| samava iti samudAyaparigrahArthaM dvivacanam // 18 // .... uvarNAdAvazyake / / 1 / 16 // avazyambhAve dyotye dhAtoruvarNAntAt dhyaN syaat| lAvyam / avazyapAvyam // 16 // kavazyasya bhAvo'vazyaM bhAva iti vA 'yopAntyAdgu0 71 / 72 sUtrAda Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .( 268 ) vakami Avazyakam, yadvA nizyayArthe 'avazyam' ityavyayaM tato bhAve corAdeH / 7 / 2 / 73 / sUtrAdakani 'kRtye'vazyamo luk / 3 / 2 / 138 sUtrAt makAralope, nitvAt ubhayatra vRddhiH| avazyapAvyamiti-anAvazyaMzabdaprayogastu vizeSeNa prakaTanArthaM kriyate yathA 'dvau brAhmaNau' iti / vAhmaNAvityatra vihitena dvivacanenaive dvitvArthasyoktatvepi spaSTatayA dvitvaMpratipAdanAya yathA 'dvau' iti prayujyate tathA'trApi avazyaMzabdaprayogaH / athavA 'vyatilunate' ityatrAtmanepadenApi kriyAvyatihAre dyotite vyatizabdasya, . prayogo bhavati tathA'trApi dhyaNA'vazyaMbhAve dyotitepi spaSTatatA prakaTanArthamavazyaM zabdaprayogaH |nnvvshyNshvdsyoppdtvaabhaaven ca kathamatra samAsa iti ghet myuurvyskaaditvaasmaasH||18|| Asuyuvapi-rapilapitrapiDipidabhivamyAnamaH / / 1 / / AGpUrvAbhyAM sugnammyAM yautyAdezca dhyaN syAt / AsAvyam, yAvyam, vApyam, rApyam, lApyam, apatrApyam, Depyam, dAbhyam, AcAmyam, AnAmyam // 20 // yApavAdI-AdyayoH svarAntalakSaNo'nyeSAM ca pavargAntalakSaNo yo ghyaNapavAdaH 'prAptastadvAdhanArthamidaM sUtramiti bhAvaH / atrAbhiSavArtha-sunotereva grahaNam nAnyasya evaM mizraNArthakasya yautereva grahaNaM na tu bandhanArthasya "yugz" ityasya 'niranubandhagrahaNe na sAnubandha-kasya" iti nyAyAt / "su' prasavezvayayoH 'suk prasavaizvaryayoH "SugT abhiSave" iti tatrAntimAdApUrvAdanena ghyaNi vRddhAvAvAdeze ca AsAvyam / evaM "yuk mizraNe" ityasya yAvyam "TuvapI bIjasantAne" ato dhyaNi upAntyavRddhau vApyam / evaM "rapa lapa vyakta vacane" ityetayoH rApyam, lApyam "trapauSi lajjAyAm" apapUrvasya trapadhAtoH apatrApyam / Dipat kSepe" ityasya Depyam |gnne pAThAbhAvAt dabhirhi sautro grAhyaH dabhiH sautro bandhane vartate / dambhUTa dambhe ityasya tu dambhyamiti bhavati / AGpUrvasya "cam adane" ityasya AcAmyam yadyapi nAtropasarga pUrvakasyaiva grahaNamapi tu sAmAnyataH sopasargasyAnupasargasya ca tathApi anupasargasya ye dhyaNi ca na vizeSo , 'mo'kami0" / 4 / 3 / 55 // iti vRddheH niSedhAt tatazcA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 266 ) pUrvakasTauvodAharaNaM dattam / ApUrvAnname: AnAmyamiti DipeH kuTAditvAd ye guNo na labhyata iti dhyaNa vidhIyate // 20 // vA''dhAre'mAvAsyA / 5 / 1 / 21 // amApUrvAdvasaterAdhAre dhyaN dhAtorvA hrasvazca nipAntyate / amAvasyA / amAvAsyA // 21 // amAzabdaH sahAthaiH saha vasato'syAM sUryAcandramasAviti amAvasyA yadyapi sUryAcandramasAvekatra kadApi na vartete iti yogArthAsambhavaH tathApi anena rUDhayA tithivize ucyate-evambhUtA kRSNapakSIyA paJcadazI tithirityarthaH nanu dhyaNaM kRtvA pakSe hrasvanipAtanAyekSAyA varaM vikalpena yavidhAnaM, pakSe ca vyaJjanAntalakSaNo dhyaNeva bAhalakAdAdhAre bhaviSyatIti pAkSikahrasvanipAtanamanucitamiti cetsatyaM pakSe yamakRtvA hrasvanipAtanam "azcAmAvasyAvAH" ityatraikadezavikRtasyAnanyatvAdamAvAsyAzabdasyApi grahaNArtham-yadi yo vidhIyate tarhi yAntasya zabdAntaratvena amAvAspAzabdena grahaNaM na syAt pAkSikahrasvanipAtane ca zabdAntaratvAbhAvena kiJcid vikRte'pi "ekadezavikRtamananyavat" iti nyAyenobhayo haNamiti bhAvaH // 21 // saMcAyyakuNDapAyyarAjasUyaM krato / / 1 / 22 / ete kratAvarthe ghyaNantA nipAtyante / sNcaayyH| kuNDapAyyaH / rAjasUyaH Rtu // 22 // saMcAyyetyAdi-AdhAre karmaNi vA nipAtanAdevAdezadIrghatve api bhavataH / saMcIyate somo'smin saMtrIyate vA'sAviti saMcAyyaH kratuH saMceyo'nyaH somo nAma latAtmakaH oSadhivizeSaH sa ekatrIkriyate yatraMtyadhikaraNe athavA saMcIyate'sAviti karmaNi evaM kuNDaiH kuNDAkAraiH camasaiH pIyate somaH somalatArasaH yatra, kuNDa: pIyata iti vA karmaNyapi yatprayaye Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 270 ) kalurebocyate, kratoH somasAdhyatayA somasya pIyamAnatvena kratorapi pIyamAnatvopacArAt / samomako yAgaH kraturUcyate / sasomake yAge kratuzabdasya prayogaH sAmpradAyikaHadyatve ca sAmAnyato yAgamAtre'pi kratuzabdasya prayogo dRzyate tanmUlaM cAparAdikozAnAM tathAvidhazaktigrAhakatvam / rAjA sUyate'smina rAjJA vA sotavya iti-rAjasUyaH krtuH| raajaa| latAtmakaHsomaHsUyate kaNDyate'sminniti-adhikaraNe rAjJA sotavya abhiSavadvArA niSpAdayitavya iti karmaNi rAjJa eva rAjasUyayajJe'dhikArAt "svArAjyakAmo rAjA rAja- . . sUyena yajeta" iti zruteH, ubhayathA kratureva vAcyaH / etA: kratubizeSasya saMjJA // 22 // praNAyyo niSkAmAsamate / / 1 / 23 / prAnniyo dhyaNAyAdezau syAtAM niSkAme'saMmate cArthe / praNAyyaH ziSyacau ro vA // 23 // viSayAbhilASaH kAma ucyate sa nirgato yasmAt asammataityasya prItiviSayAnahai tyrthH| praNAyyo'tevAsI viSayeSvanabhilASa ityarthaH / praNIyate iti karmaNi yaprattayaH praNAyyaH cauraH sarvalokAsammataM ityarthaH / praNeyo'nyaH // 23 // dhAyyApAyyasAnnAyyanikAyyamRGmAnahavinivAse . / / 1 / 24 / ete RgAdiSu yathAsaGkhyaM dhyaNantA nipAtyante / dhAyyA Rk / pAyyaM mAnam / sAnnAyyaM haviH / nikAyyo nivAsa // 24 // ghIyate samidagnAvanayeti "ya eccAtaH" / 5 / 1 / 28 / iti ye karaNe dhAyyA Rk, yadyapyanayA vyutpattyA yAbhiH Rmbhiragnau samitprakSipyate tAH sarvA api dhAyyAzabdena vyavahartavyatayA prApnuvanti-tathApi rUDhizabdatvA dhAyyAzabdena kAzcideba Rca ucynte| anyatra dheyaa| mIyate yena tnmaanm| mIyate yeneti iti karaNe ghyaNi pAyyaM mAnam / nipAtanAdApida Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 271 ) svaadibhvti| meyamanyat / saMpUrvAnnayatehaviSi samo dIrghatvaM ca samyagnIyate homArthamagniM prati tat sAnnAyaM havivizeSaH atr| karmaNi pratyayaH / ayamapi rUDhizabdatvAddhavivizeSe vartate saMneyamanyat / nirvAccinotenivAse Adikatva ca / nikAyyo nibAsaH niceyamanyat // 24 // paricAyyopacAyyAnAyyasamAcityamagnauM / 5 / 225 // ete'gnau nipAtyante / paricAyyaH / upacAyyaH / AnAyyaH / samUhyaH / cityo vA 'gniH // 25 // paryu papUrvAccinoteya'N AyAdezazca, paricIyata iti paricAyyo'gniH / evamupacAyyaH / paricayaH, upaceyo'nyaH ApUnniyateH karmaNi . dhyaNa AyAdezazca / gArhapatyAdAnIyate ityAnAyyo dakSiNAgniH, dakSiNAgniH, Agneyo'nyaH / agnayastrayaH zrotakarmaNi prasiddhAH gArhapatyo dakSiNAgnirAhavanIyazca, tatra gArhapatyAgninityaH sa hi sarvadA prajvalitastiSThali dakSiNAgnirAhavanIyazca yathopayogaM gArhapatyAdAnIyate vRtte karmANi niyuttistasyetyanityAveto, samuhyata iti samUhyaH / anyaH saMvAhyaH / samUdya ityatra karmaNi vyaJjanAntalakSaNo ghyaNa tu siddha eva kevalaM vasya UtvaM nipAtyate / cinoteH karmaNi kyap tAgabhe cityo'gniH, ceyo'nyaH atra svarAntalakSaNo yaH upAtyaguNazca / / 25 / / .. yAjyA dAna ca / / 1 / 26 / yajeH karaNadAnaci ghyaN syAt / yAjyA // 26 // * dAnamatrAgnau prakSepaH, dAnakAle Rg dAnarga tarayAm ijyate'nayeti yaajyaa| ghyaNo dhittvAta "ktaniTazcajo:." / 4 / 1 / 111 // iti prAptamya gasya "tyajayaja0" / 4 / 4 / 118 / itinena niSedhaH / ghyaNaH prAptatve'pi karaNe'rthe nipAtanam / yAjyA nAma Rco vaakysmudaayruupaa| tAbhirha yate / baca vyaJjanAntalakSaNasya ghyaNaH bAhulakAd yathAyogamuciteSvartheSu prayogoM 1 / 11 // iti prAptamya raMgasya Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 272 ) bhaviSyatIti kimaneneti vAcyaM bAhulakasyAgatikagatirUpatayA tadAzrayaNasya yathAsaMbhavaM varjanIyatvAt // 26 // tavyAnIyau |5|1|27| etau dhAtoH syAtAm / karttavyaH / karaNIyaH // 27 // kartavyaH karaNIya iti atra dhya viSaye votsarga pravRttiH / " tatsApyA0 " | 3 | 3|21| iti sUtreNa kRtyapratyayAH sakarmakAt karmaNi, akarmakAdavivakSitakarmakAcca bhAve bhavanti ||27|| ya eccAtaH | 5 | 1|28| svarAntAddhAtoryaH syAt / Ata ecca / ceyam / neyam / deyam / dheyam // 28 // RvarNavyaJjanAntAt dhyaNo vihitatvAt pariziSTAt svarAntAt dhAtoryaH pratyayo bhavati // 28 // zakita kicatiyatizasisahiyajibhajipavargAt / 5 / 1 / 26 / ebhyaH pavargAntAcca yaH syAt / zakyam / takyam / catyam / yatyam / zasyam / yajyam / bhajyam / tapyam / gamyam // 26 // dhyaNo'pavAdaH / yajeH " tyajayaja - pravacaH" | 4|1|118 / iti pratiSedhAt bhajezca bAhulakAd dhyaNapi yAjyam, bhAgyam // 26 // yamimadigado'nupasargAt |5|1|30| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 273 ) ebhyo'nupasargebhyo yaH syAt / yamyam / madyam / gadyam / anupasargAditi kim / AyAmyam // 30 // madgaddhAtubhyAM vyaJjanAntalakSaNasya ghyaNo bAdhanArthaM yamaH pavargAntatvAsiddha niyamArthaM vacanam / anupasargAdeva yathA syAt bahalavacanAnmAdyatyam neneti-madya karaNe'pi, niyamyamiti ca sopasargAditi // 30 // carerAGastvagurau / 5 / 1 // 31 // anupasargAccarerAG pUrvAttvagurau yaH syAt / caryaH / Acaryo dezaH / agurAviti kim / AcAryaH // 31 // tugrahaNAt pUrvasUtrAt 'anupasargAt' ityapi sambadhyate, AcArya iti-- AcAreSu sAdhu, AcAryate AMgamArthAkAkSibhiH ziSyaiH vinayAdimaryAdayA sevyate iti vA aacaaryH| . dharmajJo dharmakartA ca sadA dharmaparAyaNaH / sattvebhyo dharmazAstrArthadezako gururucyate / / paJcamahAvratadharA dhIrA bhaikSyamAtropajIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo mtaaH|| ityAdirItyA vividhAni lakSaNAni / garuzabdo vyApakaH, AcAryazabdo * vyApyaH yathA cAgurAvityanupAdAne gurAvapi Acarya iti syAt na tvAcArya iti // 31 // varyopasaryAvadhapaNyamupeyartumatIgardA vikra / / 1 // 32 // ete upeyAdiSu yathAsaGkhyaM yAntA nipAtyante / varyA knyaa| upasaryA gauH / avayaM gahyam / paNyA gauH // 32 // vayetyAdi-atra dvayoH RvarNAntatvena paNezca vyaJjanAntatvena dhyaNi Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 274 ) prApte, vadazca "nAmno vadaH0" / 5 / 1 / 35 // iti va kyapi prApte'rthavizeSeSu yapratyayasya vidhAnAthaM nipAtanamidam / uktaJca dhAtusAdhanakAlAnAM prAptyarthaM niyamasya ca / anubandhavikArANAM, rUDhayarthaM ca nipAtanam / / dhAtusAdhanakAlAnAM niyamasya anubandhavikArANAM ca prAtyarthaM rUDhayarthaM ca nipAtanam / yo dhAturyatrArthe na dRSTastatra tatra prayogArthaM yasmin sAdhane kArake yaH pratyayo na daSTastatra vidhAnArthaM yasmin kAle ca yaH pratyayo dRSTastatrApi prAptyartham yasmin pratyaye yo'nubandho na dRSTastannimittakakAryaprAptyartham, arthavizeSa rUDhayathaM ca nipAtanamiti / etadudAharaNAni yathAzAstramunneyAni / atra vaderyasya pAkSikaprAptisattve'pyarthavizeSe tasya niyamArthaM nipAtanam / "vRGaza saMbhakto" vRdhAtoranena ye gUNe ca varyA upeyA cettadA prAptuM yogyetyrthH| upasaryA gauriti-upapUrvAtsRdhAtoH anena ya pratyaye guNe ca upasaryA nipAtyate kadA ? RtumatI cet garbhAdhAnArtha vRSabhenopagantuM yogyeti bhAvaH avadhaM gahya miti napUrvAd vaderye avadyamiti kadA gahyaM cettadA gardA mavAcyamityarthaH / "paNi vyavahArastutyoH" tatra vyavahArArthe'nena yo nipAtyate paNyA gauH-vikra yetyarthaH // 32 // svAmivaizye'ryaH / / 1 / 33 / ataH svAmivaizyayoryaH syAt / aryaH svAmI vaizyo vA / Aryo'nyaH // 33 // prApaNe ca, cakArAd gtii| RvarNAntalakSaNo ghyaNa prAptastadapavAdAya arthavizeSayozca niyantraNAya nipAtanamidam / RghAtoranena ye guNe ca aryaH / Aryo'nya iti ayaM ca zabdo yathecchaM zreSThe jane'bhigantavyarUpamarthamAdAya pryujyte| kartavyamAcaran kAmamakarthavyamanAcaran / tiSThati prakRtAcAre sa tu Arya iti smRtaH // iti vaziSTasmRtyA paribhASita AryazabdaH / "mahAkulakulInAryasabhya- . sajjanasAdhavaH" iti ca kozena kulIne'rthe Aryazabdasya shktirtyvsthaapitaa|| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 275 ) vahAM karaNe / / 1 / 34 // vaheH karaNe yaH syAt / vA zakaTam // 34 // vaheyaMjanAntalakSaNo dhyaN karmaNi prAptastabdAdhanAyArthavizeSe'sya niyantraNAya cedamapi nipAtanam tathA cAnyatra karmaNi vAhyabhityeva bhavati // 34 // nAmno vadaH kyaca / / 1 / 35 // anupasargAnnAmnaH parAdvadeH kyapa-yo syAtAm / brahmodyam / brahmavadyam / nAmna iti kim / vAdyam / anupasargAdityeva / pravAdyam // 35 // brahmaNo vadanamiti kyapi yvRti brahmodyam ye tu brahmavadyamiti / kakAra: kitkAryArthaH kitkAryaM guNAbhAvo vRttvaM ca / pakAraH uttaratra tAgamArthaH iha phalAbhAve'pyane tasya phalasattvena, tatra punaruccAraNe gauravAllAghavAnurodhenehaivobhayAnubandhasahita uccAritaH iti // 35 // hatyAbhUyaM bhAve / / 1 / 36 // anupasargAnnAmnaH parau hatyAbhUyau bhAve kyabantau sAdhU staH / brahmahatyA / devabhUyaM gataH / bhAva iti kim / zvaghAtyA sA // 36 // brahmaNo vdhH-brhmhtyaa| devastha bhAvaM gataH-devabhUyaM gataH-devatvaM gataH ityarthaH / bhAva iti kimiti-nanu nipAtanasAmarthyAdeva bhAva eva bhaviSyatIti praznaH kRtaH / nipAtanaM hi ghyaNo bAdhanArthaM takArAdezavadhAnArthaM cAvazyakamiti tatsAmarthyena bhAvArtho vartu mazakya iti bhAva ityasyAvazya Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 276 ) katvam pratyudAhriyate-zvaghAtyA seti atra zunA havyAta iti 'RvarNavyaJjanAd ghyaN' / 5 / 1 / 17 / iti karmaNi ghyaNa "JNiti ghAt" / 4 / 3 / 100 iti ghAtAdezaH "kArakaM kRtA" / 3 / 1 / 68 / iti samAsaH / atra hantereva pratyudAharaNamukta na tu bhavateH, tasyAkarmakatayA tato bhAva eva pratyayaH syAt / na ca "bhaNa avakalkane" iti caurAdikaH sakarmako bhavatIti tataH karmaNi svAditi vAcyaM dhAtupAThe prathamopasthitatvena prasiddhatvena ca sattArthakasyaiva bhavateriha grahaNAt // 36 // agnicityA / / 1 / 37 / / agle parAcce strIbhAve kyap sthAt / agnicityA // 37 // . agne parAccinIteH strIbhAve kyA nipAtyate-agnezcayanam agnicityaa| atra kittvAd guNAbhAvaH, pittvAttAgamaH / / / 37 / / kheyamuSocha / 5 / 138 // etau kyabantau sAdhU staH / nikheyam / mRSodyam // 38 // anupasargAditi vAsva: iti. ca nivRttm| khanyate iti kheyam / ava nipAtanasya na kheyamAtraprayojanamapi tu khaneya'No bAdho'ntyasvarAderettvavidhAnaM ca, tenopasargapUrvAdapi bhavatItvAha-nikheyamiti mRSodyate iti nityaM kyapi mRSodyam 'nAmno vadaH kyapa c'|5|1|35| ityanena pakSe yaH prAptaH tadvAdhanAtha nipAtanam / naca nipAtArthakatvenAsya sUtrasya pUrvasUtreNa yogavibhAgo vRthA iti vAcyam nAtra bhAva eveti yogavibhAsya karaNAt / kheyasyApi karmaNi pravRtti sakarmakatvAt tathA mRSodyasyApi karmaNi pravRttiH / atazca vizeSyanighnatvametayoH zabdayoH, bhAve ca sati klIvatvameva syAt / / 38 / / kuSyamiyodhyasidhyatiSyapuSyayugyAyasUrya nAmni // 1 // 36 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 277 ) ete kyabantA saMjJAyAM nipAtyate / kupyaM dhanam / bhidyam / udhyaH nadaH / sidhyaH / tiSyaH / puSyaH / yugyaM vAhanam / AjyaM ghRtam / sUryo raviH // 36 // gupo rakSaNo gopAyyate tat kupyaM dhanamiti sAmAnyoktAvapi kupyazabdena svarNarajatAbhyAmanyad dhanamucyate svopajJadhAtupArAyaNe tathAbhidhAnAt / tatra "gupac vyAkulatve" ityasyApi kupyamiti sAdhitam / nipAtanAt dhane'rthe kyap AdikatvaM ce anyat gopAyyaM atra svarAntalakSaNo yaH pUrvAkArasya lopazca / Ayapratyayasya vaikalpikatvena "zaki-taki." 5 / 1 / 26 / iti pavargAntalakSaNe ye gopyamityapi bhavati / bhidyamiti-bhiderujjhazca nade'bhidheye kartari kyap bhidR pI vidAraNe bhinatti kulAni iti bhidyaH ujjhat utsarge ujjhatyudakam UdhyaH nadArthAdanyatra tRci bhettA ujjhitA sidhitviSipUSibhyo nakSatre vAcye'dhikaraNe kyapa tviServalopazca / sidhyanti tveSanti puSyanti asmin kAryANIti sidhyaH tiSyaH puSyaH ime nakSatravizeSavAcakAH anyatra sedhana:, tveSaNaH, poSaNaH / atra sarvatrAdhikaraNe' naTa yUje: karmaNi vAhane' bhidheye kyaNa gatvaM ca / yuJjanti yatted yujyaM vAhanaM majAzvAdi yujyateneneti yugyaM vAhanam iti pArAyaNe karaNe'pi kyapi sAdhitam, yogyamanyat atra vyaJjanAntalakSaNe dhyaN AGapUrvAdajegha te'rthe kyap / AJjantyaneneti AjyaM ghatam / saMjJAyA anyatra karaNe' naTi AJjanamiti bhavati, saM. gatau sarteH kartari kyap RkArasyora Sat raNe suktervA kartari kyap rAntazca devatAyAm sarati suvati vA karmasu lokAniti sUryo raviH // 36 // dRvRgastutizAsaH / / 1 / 40 / ebhyaH kyap syAt / AdRtyaH / prAvRtyaH / avazyastutyaH / juSyaH / ityaH / shissyH| // 40 // "dRDt Adare" vRgiti gakArAnubandhagrahaNAt "tadanubandhagrahaNe nAtadanubandhakasya grahaNam" iti nyAyena DakArAnubandhakasya "vRDz saMbhaktI iti Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 278 ) asya grahaNaM na bhavatyataH tatra RvarNAntalakSaNau ghyaNeva bhavati / STu ka stutI iti stughAtoH avazyastutya iti - atrAvazyamo makArasya " kRtyes vazyamo luk " | 3 |2| 138 / iti lug bhavati / atra Avazyake'rthaM dyotye "uvarNAdAvazyake" / 5 / 1 / 16 | iti ghyaN prAptaH so'nena paratvanniSidhya se ayaM bhAvaH-stutya ityattredaM sAvakAzam atrazyapAvyamityAdau ca 'uvarNAdA' 0 |5|91981 iti sAvakAzaM avazyastutya ityatra paratvAdidameva pravartate / prakRtasUtre etIti nirdezena yasya yasya tAdRzaM rUpaM tasya tasya grahaNAt / 'i'gatI' ayati "iMNuk gatau eti, iMk smaraNe adhyeti, ik adhyayane adhIte ityeSAM madhye "ika gatau" 'i'k smaraNe' ityetayorgrahaNam ik smaraNe0 iDk adhyane ityetayoH nityamadhinA yogo bhavati / "zAsUk anuziSTI" anuziSTiniyogaH iti zAsdhAtoH kyapi "isAsa: zAso vyaJjane" / 4 / 4 / 118 / ityAsa isAdezaH sasya Satve ca ziSya iti // 40 // RdupAntyAdakRpicadRcaH / 5 / 1 / 41 / 1 RdupAntyAddhAtoH kRpitRtiRcivarjAt kyap syAt / vRtyam / akRpitRdRca iti kim / kalpyam / cartyam | arghyam ||41 // 1 vyaJjanAntalakSaNadhyaNo'pavAdaH / vRtuG vartane ityato'nena kyapi kittvA - dupAntyaguNAbhAve-vRtyam / kRpauD sAmarthya asya pravargAntatvAt "zakitaki0 " |5|1| 26 / iti ye guNe "RlRlaM0 " | 2|3|| iti latbe ca kalpyam - pRtait hiMsAgranthayoH, Rcat stutI AbhyAM vyaJjanAntalakSaNe ghyaNi upAntyaguNe ca cartyam, ayamiti // 41 // kRvRSimRjizaMsiguhiduhijapo vA / 5 / 1 / 42 // esyaH kyap vA syAt / kRtyam / kAryam / vRSyam / vadhyam / mRjyam / mArgyam / zasyam / zaMsyam / guhyam / gohyam / duhyam / dohyam / jayam / jApyam // 42 // I Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 276 ) mAyamiti-pakSe vyaJjanAntalakSaNo upAnttaguNa ghyaN "majo'sya vRddhiH" / 4 / 3 / 42 / sUtrAt AkAraH "kta'' niTa:0" / 4 / 1 / 111 // iti jasya gatvam ca / zasyamiti-zaMsU stutI ca cakArAd hiMsAyAm ataH kyapa "no vyaJjanasyA." / 4 / 2 / 45 // iti nalopazca / pakSe vyaJjanAntalakSaNe ghyaNi zaMsyamiti / japeH vikalpasAmarthyAtkyababhAvapakSe ghyaNi jApyamiti yadyapi kyababhAvapakSe pavagAMntatvena pavargAntalakSaNo yaH prAptastathApi kyapi ye vA rUpe vizeSAbhAvAt vikalpavidhAnarUpaprayojanasya siddhirna syAditi vizeSavihitamapi yaM bAdhitvA dhyaNeva bhavatIti bhAvaH // 42 // jivipUnyohalimuJjakalke / / 1 / 43 / jevipUrvAbhyAM ca pUnIbhyAM yathAsaGkhyaM halimuJjakalkeSu karmasu kyap syAt / jityo haliH / vipUyo muJjaH / vinIyaH kalkaH / halimuJjakalka iti kim / jeyam / vipavyam / vineyam // 43 // pUzca nIzca-pUnyau, vipUrvA=vipUnthau, jizca vipUnyauca jivipUni, tasmAt / jIyate nipuNena sa jityo haliH, mahaddhalaM halirucyate / pUGa pUg vA vipavitavyaH iti vipUyaH, muJjastRNavizeSaH / rajjvAdikaraNAya zodhayitavya ityarthaH / vinIyate siddhatvaM prApyate iti vinIyaH / AtmasaMskArAya AtmanyutkarSAdhAnAya vA tailAdiSu vinetavyaH saMsthApya ityartha iti kecit / kalkastrikalAcarNam athavA tailena tena vA triphalAdisamavetena sAdhyaH kazcidauSadhivizeSaH / jayamityAdI sarvatra svarAntalakSaNo yapratyayaH, guNazca, dvitIye 'yyakye / 1 / 2 / 25 // sUtrAt okAsyAvA-dezaH / jetu vipavitu netu yogya kimapi vastviti tadarthaH // 43 // padAsvairibAhyApakSaNe grahaH / / 1 / 44 / eSvartheSu graheH kyap syAt / pragRhya padam / gRhmAH paratantrAH / prAmagRhyA, bAhya tyarthaH / guNagRhyA guNapakSyA // 44 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 280 ) vibhaktatyantaM padam, asvairI paravazaH, bAhyA--bahirbhavA, pakSyo vargaH sambandhijanaH / pragRhyate vizeSeNa jJAyate tatpragRhya padam / avagRhya pragRhyaca' saMjJAvizeSI saMjJinI caitayoH vibhaktyanta eva, na tu naiyAyikAbhipreta zakta padam / ayamAzayaH-avagRhyasaMjJA vede prasiddhA avagRhyasaMjJakapadAnantaraM padAntarasvoccAraNaM kiyantaM kAlaM viramya jAyate / pragRhyasaMzA tu pANinIye prasiddhA, yaMdanantaraM svarasandhirna jAyate / yathA 'agnI' iti atra IdUdedad dvivacanam / 1 / 2 / 34 / sUtrAdasandhiH / pANinIye tu etena sUtreNa pragRhyasaMjJA vidhIyate / yadyapi padAvayavasya dvivacanAdeH pragRhyasaMjJA vidhIyate na tu padasya tathApyavayavadharmasya samudAye upacArAt padepipragRhyatvavyavahAra iti / gRhyante jJAyante paratantratayA paravazatayA vA iti gRhyAH kAminaH / bAhyA-iti strIliGganirdezo liGgAntare'bhidhAnakhyApanArthaH tena striyAmevAsya prayogo bhavati na tu pullinggaado| vyaJjanAntalakSaNadhyaNo'pavAdo'yaM yogaH // 44 // . - bhRgo'saMjJAyAm // 14 // mRgo'saMjJAyAM kyap syAt / bhRtyaH poSyaH / asaMjJAyAmiti kim / bhAryA patnI // 45 // muMga bharaNe poSaNe ca iti dhAtoH bhriyate iti bhRtyaH poSyaH ityarthaH / atra karmaNi kyap tAgamazca / bhriyate poSyateM sA bhAryA patnI / yadyapi saMjJAyAm 'bhRgo nAmni / 5 / 3 / 68 / sUtrAt kyabasti tathApi tasya bhAve evaM vidhAnAt bhAryetyatra kyab na // 45 // samo vA / / 1 / 46 / saMpUbhRgaH syap vA syAt / saMbhRtyaH / saMbhAryaH // 46 // . pUrveNa sopasargAdapi nityameva kyapi prApte tasya pAkSikasvArthamidaM sUtram, anena kyapi saMbhRtyaH, pakSe ghyaNi saMbhAryaH / idamapyasaMjJAyAmeva pravartate Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 281 ) 'utsargasamAnadezA apavAdA:' iti nyAyAt tathA ca saMjJAyAM saMbhArya ityeva bhavati // 46 // te kRtyA: / 5 / 147 / dhyaNatavyAnIyayakyap pratyayAH kRtyAH syuH // 47 // prasiddhaprakrAntavAcinA tacchabdena prakrAntAnAM ghyaNAdInAM grahaNam ye ca nacchabdasya buddhisthaparAmarzakatvaM manyante teSAmapi mate etaducitamegha / saMjJAvidhAnaM lAghavena vidhisUtrapravRttyartham yathA kRtya iti saMjJAvidhAnena 'tatsApyA0 / 3 / 3 / 21 / sUtreNa laghunA kRtyazabdena dhyaNa-tavya anIya ya- vayap 'ityeSAM paJcAnAmapi sakarmakebhyaH karmaNi akarmakebhyo bhAve ca vidhAnaM bhavati // 47 // ,'' katRcau |5|1|48 1. dhAtoretau karttari syAtAm / pAcakaH / paktA // 48 // NakatRcau kRttvAtkartari bhavataH / NakAro vRddhayarthakaH, cakAraH 'tryantyasvarAdeH |7|4|43| sUtre sAmAnyagrahaNAvighAtArthaH tena taMtra tRctRnorgrahaNam, anyathA 'niranubandhagrahaNe na sAnubandhasya' iti nyAyenAsya niranubandhatve'syaiva grahaNaM syAt na tu tRnaH, ubhayoniranubandhatve bhedo na syAt / ubhayorbhedasyApi zAstropayomitayA pRthaganuvandhakaraNasyAvazyakatvam evaM ca 'tRnnudantA0 | 22|0| sUtre tana eva grahaNaM na tu tRcaH 'tRnpratyayazca tRn zIla0 | 5|2|27| sUtreNa zIlAdiSu sadarthAt dhAtorbhavati / zIlAdipratyayeSu viSayabhUteSu sAmAnyataH kartrAdyarthavihitaH autsargikaH pratyayaH prApto'pi zIlAdiSu nAsarUpotsargavidhiH iti nyAyena na bhavati tena alaGkariNurityAdau zIlAdyarthe 'bhrAjya0 | 5|28| sUtrAd vihitasya iSNupratyayasya viSaye sAmAnyArthavihitatvAt prAptaH 'NakatRcau |5|1|48| sUtrAtU Nako na bhavatIti zIlAdyarthe 'alaGkAraka' iti prayogo na bhavati / / / 48 / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 282 ) aca |5|1|46 // dhAtorac syAm / karaH / haraH // 46 // kRttvAt kartari bhavati / cakAraH 'aci' | 3 | 4 | 15 | ityatra vizeSaNArthaH / ayaMbhAvaH--cakArAnubandhe'kAre pare yaGo luba iti cakAraH pratyayaM vizeSa yati tena ca 'zaMsi - pratyayAt | 5 | 3 | 105 | sUtrAdinA vihite'kArarUpe pratyaye yaGo lub na bhavati / karotyanenAci guNe ca karaH / evaM haratIti haruH // 46 // lihAdibhyaH / 511101 ebhyo'c syAt lehaH / zeSaH // 50 // pUrveNa siddhe'syArambho bAdhaka - bAdhanArthaH / utsargataH sarvatrAc, tasya bAdhako nAmyupAntyalakSaNaH kapratyayaH zapratyayo vA tasyApi 'lihAdibhyaH / / 5 / 1 / 50 sUtraM bAdhakaM jJeyam / lihik AsvAdane leDhItyanenAci guNe ca lehaH / evaM ziSaNa asarvopayoge, zeSayatIti zeSaH / ubhayatra 'nAmyu0 ||5|| 54 | sUtravihitaH kaH bAdhyate / nAmyu0 | 5 | 1 / 54 / sUtram utsargabhUtasyAcpratyayasyApavAda iti yatnaM binA sa nivArayitumazakya iti vizeSavidhAnarUpo yatnaH kRtaH / bahuvacanamAkRtigaNArtham ||50 / bruvaH / 5 / 1 / 51 / brU go'ci bruvaH syAt / brAhmaNabruvaH // 51 // bruvo dhAtoraci bruva iti nipAtyate acpratyaya mAtavidhAne neSTarUpasiddhirato nipAtanamAzritam / nipAtanAt brAhmaNamAtmAnaM brUte ityarthavivakSAyAM "karmaNo'N " | 5|1| 62 // iti sUtreNAn prAptaH so bAdhyate eva " astibruvo0 | 4|4|1| iti vacAdezo "nAmino guNo'kGiti |4| 3|1| iti guNa - . Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...( 283 .) zca bAdhyate anyathA guNe kRte'vAdeze "bra va iti rUpApatteH / brAhmaNamA- tmAnaM brUte sa brAhmaNabruvaH yaH kevalamAtmAnaM brAhmaNaM kathayati na tu bAhmaNena kartavyaM karma karoti sa brAhmaNabruva ucyate uktaJca vipraH saMskArayukto na nityaM sandhyAdi karma caH / naimittikaM ca no kuryAt brAhmaNabruva ucyate // yuktaH syAt sarvasaMskArairdvijastu niyamavataiH / karma kiJcinna kurute sa jJayo brAhmaNabruvaH / garbhAdhAnAdibhiryuktastathopanayanena ca / na karmakRnna cAdhIte sa zeyo brAhmaNabruvaH // * adhyApayati no ziSyAn, nAdhIte vedamuttamam / garbhAdhAnAdisaMskArairyuktaH syAd brAhmaNabruvaH // 51 // nandyAdibhyo'na. / / 1 // 52 // ebhyo nAmagaNadRSTabhyo'naH syAt / nndnH| vAhanaH / sahanaH / saMkrandanaH / sarvadamanaH / nardana // 42 // nAmagagadRSTebhya iti-nAmatvena gaNe dRSTebhya ityarthaH / sapratyayapAThena yeSAM dhAtUnAM rUpANi yadupasargayadupayadapUrvANi vA paThitAni tebhvastadugsargAdisahitebhya eva pratyayo na tUpasargAntaropapadAntarAdipUrvebhyaH / "Tunadu samRddhau". nandayatIti nandanaH putro devodyAnaM vA / "vazaka kAnto" kAntiricchA, "vAzic zabde" vAzayatIti-vAzano nAma RSiH vAsanaH iti pAThe tu vasaM vasaN vasik vasUc ityeteSAmanyatamaHvAsayatIti-vAsano nAma RSiH 'atrobhayatra NyantAtsaMjJAyAmanaH / sahate iti sahanaH atra NyantAdasaMjJAyAmanaH / kradu rodanAhvanayoH, kraduG vaiklavye samaH pUrvAtkrandeH saMkrandayatIti saMjJAyAmane-saMkrandanaH atra saMkrandanaH indraH / sarvaM damayatIti sarvadamano nAma rAjA atra kamopapadAt NyantAtsaMjJAyAmanapratyayaH, "narda zabde nardatIti-nardanaH / bahuvacanatAkRtigaNArtham // 52 // grahAdibhyo gin / 5 // 1 // 53 // ebhyo Nin syAt / grAhI / sthAyI / // 53 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 284 ) atrApi gaNe nAmAnyeva paThitAni sapratyayapAThasya pUrvoktameva prayojanam "grahIz upAdAne" gRha NAtIti Nini' upaantyvRddhau-graahii| SThAM gatinivRttau" tiSThatIti Nini-"Ata ai:0" 4i3 // 53 // ityAkArasya AyAdeze ca sthAyI grahAdirAkRtigaNaH // 53 // nAmyupAntyaprIka gRjaH kaH / / 1 // 54 // nAmyupAntyebhyo dhAtubhyaH pracAdibhyazca kA syat / vikSipaH / priyaH / kiraH / giraH / jJaH // 54 // kakAraH kitkAryArtha:-kitkAryaM ca guNAbhAva,irAdezaH, AkAralopo yvRcca kSipaMca : raNe,"kSipIna raNe vikSipyati vikSipatIti vA'nena ke laghorupAntyasya / 4|3|4|ityupaantygunnaabhaave-vikssipH| 'prIGc prIto"prIgaz tRptikAntyoH " prIyate prINAtIti vA ke "nAmino guNo0" / 4 / 3 / 1 / iti guNAbhAve "saMyogAt" / 3 / 1152 / itIyAdeze priyaH / "kRt vikSepe kiratIti ke "R tAM kRitIr" / 4 / 4 / 16 / itIrAdeze kiraH / "gR t nigaraNe" nigaraNaM bhojanam giratIti ke irAdeze "na vA svare" / / 2 / 3 / 02 / iti vA latve girH| "jJAMz avabodhane" jAnAtIti ke "iDetpusi thAto luk / 4 / 3 / 14 / ityAkAralope jJaH / / 54 / / gehe grahaH // 5 // 1 // 55 // gehe'rthe grahe kaH syAt / gRham / gRhAH // 55 // gehazabdasyopapadatvazaGkAmApaka mAha gehe'rthe iti / kartari vihito'yaM pratyAyaH kartRtvena gehe vAcya eva bhavati na tvanyasmin vAnya ityrthH| grahI upAdAne ataH ke kittvAcca vRti gRham, puklibaliGgo'yam pusi bahuvacanAnta eva gRhA iti upacArAd dArA ityarthaH upacAro lakSaNA tanmUlAni cAlaGkArikaritthamuktAni "tAtsthyAn tathaiva tAddhayAt tatsAmIpyIttathaiva ca / / tatsAhacaryAt tAdAjjJeyA vai lakSaNA: dhaiH / / . Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 685 ) tatra dAreSu gRhazabdasya tAtsyAt prayogaH, gRheSu hi tA tiSThantIti / lakSaNA dvividhA-prayojanavatI nirUDhA ca prayojanena yatra lakSaNA''zrIyate sA prayojanavatI yathA-gaGgAyAM ghoSa iti atra gaGgAtIre ghoSa iti kathanena yeSAM zaityapAvanatvAdInAmatizayo na gamyate teSAmatizayasya pratipAdanAya lakSaNA''zrIyate iti sA pryojnvtii| anAditAtparyavatI nirUDhA lakSaNA yathA kuzalazabdasya kuzalazabdasya kuzagrAhirUpArthe vyutpannasya 'cature, prayogaH / evaM dAreSvapi gRhazabdasya nirUDha eva prayogaH / upasargAda Ato Do'zyaH / / 1 / 56 / upasargAtparAt zyevarjAdAkArAntAddhAtorDaH syAt / AhvaH / upasargAditi kim / daayH| azya iti kim / avazyAyaH / haga spardhAzabdayoH AhvayatIti-De "DityantyasvarAdeH" / / 1 / 114 / ityAkAratope AhvaH / na ca pUrvato'nusRtena kapratyayenaiva "iMDetpusi0 / 4 / 3 / 64 / ityAkAralope 'iSTasiddhiriti kiM DavidhAneneti vAcyaM vRdabhAvArtha DavidhAnam / dAya iti-dadAtIti "tan-vyadhINa" / 5 / 1 / 64 / iti Ne "Ata ai:0" / 4 / 3 / 53 / ityAkArasya aikAre AyAdeze ca daayH| azya iti kimiti-"tan-vyadhINa0" / 51 / 64 / iti Nasya paratve'pi sAmAnyata Adantebhyo vihitatvena, asya ca vizeSata upasargapUrvakebhya Adantebhyo vihitatvena "sAmAnyazAstrato nUnaM vizeSo balavAn bhavet iti nyAyAdasya balavattvamiti NaM vAdhitvA Da eva syAditi tadvAraNAya azya iti kathitam / "pUrvepavAdA: anantarAn vidhIn bAdhante nottarAn" iti No bAdhyate nAN tena gosaMdAya ihyAdau "karmaNo'N" |5|17sh ityaNeva // 56 / / vyAghAgha prANinasoH / / 1 / 57 / etau yathAsaGkhyaM prANini nAsikAyAM cArthe pro De nipAtyate / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 286 ) - vyaaghrH| AghrA // 57 // vividhamAjighratIti vyAghraH prANI / AjighratIti AghrA naasikaa| "upasargAdA0" 15 // 1 // 56 // ityanena "sparddha paratvAt prAptasya prAdhmA0" -- / 5 / 158 / iti zasya apavAdo'yam // 57 // ghamA-mA-pA-dhe-dRzaH zaH / / 1 / 58 / ebhyaH zaH syAt / jighrH| uddhanaH / pibaH / uddhayaH / utpazyaH // 18 // jighratIti-jighraH "zrauti." / 4 / 2 / 108 / iti jighrAdezaH, uddhamatIti uddhamaH, ghrAhisAhacaryAt 'pA' iti pibatergrahaNaM na pAteH piba iti-peM zoSaNe ityasya paidhAtorvAditve'pi lAkSaNitvAnna grahaNam / Tdhe paane| uddhayatIti.. uddhayaH / "dRzakSaNe" utpazyatIti ze "shriitiH|4|2|108| iti pazyA dezaH |ttdhessttkaaro yarthaH iti Titvaphalasya dhAtuto'lAbhAt nAmarUpatve eva tasya phalamiti striyAm "aNane ye." / 2 / 4 / 20 / iti DIpratyaye uddhayI strIti bhavati / TittvAbhAve tu Abeva syAt / anye tu upasargAdevecchanti te hi prakRtasUtre 'upasargAta' ityanuvartayanti, etacca bahUnAmasammatam vinApyupasarga bahUnAM zapratyayAnAmupalambhAt // 56 // . sAhisAtivedya dejidhAripAriceteranupa-sargAt / / 1 / 56) ebhyo'nupasargebhyo NyantebhyaH zaH syAt / sAhayaH / sAtayaH / vedayaH / udejayaH / dhArayaH / pArayaH / cetayaH / anupasargAditi kim / prasAhayitA // 5 // sAhi-sAti-vedhu deji-dhAri-pAri- ceteriti samAhAraM kRtvA nirdezaH nAgamastu AgamasyAnityatvAnna kRtaH lAghavAya samAhAranirdeze'pi pratyeka Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 287 ) - - pratyayavidhAnAditaretarayogenArthamAha-etebhyo'nupasargabhya iti-'sAhi' ityAdiNyantanirdeza ityAha-Nyantebhya iti SahaNa marSaNe' iti curAdeH svArthe Nici Sahi marSaNe' iti bhvAdervA Nigi vA sAhayatIti sAhyaH / atrAnena ze "kartaryanayaH zav" / 3 / 4 / 71 / iti zavi guNe'yAdeze "lugasyA0" / 2 / 1 / 113 / iti pUrvAkAralope ca sAhayaH soDhA sAhayitA vetyartha / sAtiH sautro dhAtuH sUtre eva paThito na dhAtupAThe ityarthaH / tasya ca sukhamarthaH NipratyayAntasya sUtre nirdezaH sAtayaH sukhayitA ityarthaH vA' sarUpanyAyena zapratyayAbhAve kvipi "sAt" iti rUpaM paramAtmani prayujyate iti siddhAntakaumudIkRta, yadyapi kvip sAmAnyatayA dhAtumAtrAd vihitaH zastu viziSya saateH|tthaa ca utsargAdapavAdaH' iti nyAyena zapratyayenaiva bhAvyamiti 'sAt' iti rUpaM durlabhaM tathApi vA' sarUpavidhirbhavatIti kvipi bhavati ata eva sAtvanto bhaktA ucyate sAtparamAtmA bhajanIya eSAmityarthAt / 'vidiN cetanAravyAnanivAseSu' iti curAdeH svArthe Nigi, "vidak jJAne" vidica sattAyAma, 'vidlu tI lAbhe vidRpI vicAraNe' eSAmanyatamAt Nigi ca vedi' vedayatIti-vedayaH utpUrvAt 'ez2a kampane' ityataH "ejuG dIpto" ityato vA Nigi udejayatIti udejayaH / "dhaG avidhvaMsane" "dhRga dhAraNe" 'dhata sthAne' eSAmanyatamAt Nigi dhArayatIti dhArayaH, "pAraNa karmasamAptau" ato NiciM pArayatIti pArayaH / "citai saMjJAne" ato Nigi 'citiNa saMvedane' ataH svArthe Nici vA cetayate iti-cetayaH / prasAhayiteti atrAnupasargAtvAbhAvAnnAsya pravRttiH kintu tRc // 56 // limpavindaH / / 1 / 60 // . AbhyAmanupasargAbhyAM zaH syAt / limpaH / vindaH // 6 // lipIt upadehe limpatIti ze mucAditvAnne "mnAM dhuDvarge" / 1 / 3 / 36 // iti nasya me limpaH "vidlutI lAbhe" vindatIti ze nAgame ca vindaH // 6 // nigavAdernAmni / / 1 / 61 / / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 288 ) yathAsaGkhyaM nipUrvAllimpegaMvAdipUrvAcca vindeH saMjJAyAM zaH syAt / nilimpA devAH / govindaH / kuvindaH / nAmnIti kim nilipaH // 61 // nilimpantIti nilimpA devAH |goptvaat gA vindatIta-govindaH yadvA varAharUpeNAvatArAt gAM bhuvaM vindatIti govindaH |kuvindtiiti kuvindH| nilipa-iti nili-mpatIti nAmyupAntyalakSaNa ke nilipa iti kaugiko'yaM . zabdo na saMjJA // 61 // vA jvalAdidunIbhUgrahAsrorNaH / / 1 / 62 / jvalAderthAtordunotyAderAsrozcAnupasargANNo vA syAt / jvalaH / jvAlaH / calaH / cAlaH / davaH / dAvaH / nayaH / naayH| bhavaH / bhAvaH / grAho makarAdiH / graha sUryAdiH / Asrava / aasraav| anupasargAditi kim / prjvlH||62|| 'jvamAdi'ityetAvatA pUrvAvadheH jJAno'pi kiyatparyantaM dhAtavo jvalAdipadena . grAhya ti zaGkA yadi utiSThettadedaM samAdhAna vRt karaNAt pahiparyantA jvalAdayaH / 'vRt' zabdaH samAptisUcakaH iti vatkaraNena ca jvalAdInAmAdhiyite / tatra dhAtupAThe vRt jvalAdiH" ityasya jvalAdayo vRttAH samAptAityarthaH "jvala dIptau" jvalatIti anena vANe pakSe'ci ca rUpar3hayaM bhavativa jvalaH jvAlaH iti / "cala kampane" ityasya calaH caalH| dUnIbhyAM nityamevecchantyeke / vyasthitavibhASeyam vividhA prayogAnusAriNI avasthA sajAtA yasyAH sA cAsau vibhASetyarthaH tena jalacare makarAdI nityaM NaH sUryAdijyotiSi cAca pratyaya eveti vyavasthA jJAtavyA / "sragato" 'AstravatIti AsravaH AsrAvaH / prajjala iti-No na bhavati kintvajeva // 6 // avahasAsaMsroH / / 1 / 63 / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (286 ) * avapUrvAbhyAM hasAbhyAM saMpUrvAcca srorNaH syAt / tAnaH / avahAraH avasAyaH / saMsrAva // 63 // avahAraH iti / avaharatIti Ne:vRddhiH ArAdezazca grAhaH ityarthaH |avsaay iti / SoMca antakarmaNi-antakarma vinAzaH avasyatIti NaH "Ata ai: kRcau" 4 / 3 / 53 ityAkArasya aitvam AyAdezazca saMsrAva iti " gato" saMsravatIti Na: vRddhirAvAdezazca // 63 // tana-vyavINa-zvasAtaH / / 1 / 64 / ebhya Adantebhyazca dhAtubhyo NaH syAt / taanH| vyAdhaH / pratyAyaH / zvAsaH / avazyAyaH // 64 // tAna iti-"tanUyI vistAre" tanotIti NaH upAntyavRddhizca / vyadhaMc tADane-vidhyatIti vyAdhaH / pratyAya iti-"ik gatI" pratyetIti NaH vRddhirAyAdezazca / zvasana prANane-zvasitIti shvaasH| avazyAya iti"zyaiG gatau" sandhyakSarAntalakSaNe AkAre AkArAntatvam avazyAyata iti Na: akArasya aikAraH, AyAdezazca // 64 / / nRt-khan-rajaH zilpinyakaT 5 / 1 / 65 // ebhyaH zilpini kartarya'kaT syAt / nartakI / khnkH| rajakaH / zilpinIti kim / nattikA // 65 // zilpini kartarIti-anenopAdhitvaM darzayan upapadatvamapAkaroti / zilpaM karmakauzalam, tadvAn zilpI / nartakIti-pusi tu Nake'pi rUpasAmyamiti akaTi striyAM GI rbhavati Nake tu Aba syAditi pradarzanArthaM striyAmudAhRtam / "khanUga avadAraNe" khanatIti khanakaH / "rajjI rAge" rajatIti rajakaH / "adhinozca raje:" / 4 / 2 / 50 iti kArasthAnino nasya lopaH nautiketi-natyatIti Nake upAntyaguNe "asyAtattat0" 2 / 4 / 12 / "7 - -- Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 260 ) ityAkArasya ikAre nartikA / pusi prayojanAbhAve'pi striyAM prayojanAthaM sUtramidam // 65 // gasthakaH / / 1 // 66 // gaH zilpini kartari thaka: syAt / gAyakaH // 66 // ... ga iti-"maiM zabde" "gAG gatau" ityubhayoH "gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH" iti nyAyena grahaNaprAptAvapi gAyatereva grahaNam, zilpinyarthe asya vidhAnAt gatyarthAtparasya thakasya zilpinamabhidhAtuma samarthatayA lakSyAnurodhAdiha zabdArthakasya gAyatereva grahaNamiti bhAvaH // 66 // TanaN / / 1 / 67 / gaH zilpini TanaN syAt / gAyanI // 67 // atrApi pUrvavat zabdArthakasyaiva gAyate: grahaNam / gAyanIti-gAyati, bhavatIti TanaNa "Ata ai:0" / 4 / 3 // 53 // iti kRtAttvasya sandhyakSarasya aikAraH AyAdezaH DIzca / naca pUrvasUtraNakayoga eva kriyatAM kiM pRthagyogeneti vAcyam pRthagyoga uttarArthaH / uttarasUtre hi TanaNa evAnuvRttiriSTA sahanirdeze tu ubhayoH pratyayayoH sahaiva pravRtti-nivRttI syAtAmiti // 67 / / hai: kAlavrIhyoH / / 1 / / hAko hAGo vA kAlavrIhyoSTanNa syAt / hAyano varSam / hAyanA vohayaH / hAtA'nyaH // 6 // ha iti sAmAnyanirdezena "ohAMka tyAge" "ohAGku gatau" ityubhayoL- . haNam / jahAti jihIte vA padArthAniti-hAyano varSam / varSe kecana padArthA nazyanti tAn sa tyajatIva, kecanotpadyante tAn prApnotIveti sArthakatva Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 261 ) .mavasya / jahati udakaM dUrotthAnAt athavA gatyarthasya vyutpAdane jihate vA drutaM hAyanA briihyH| zIghravRddhirevaiSAM drutagatiH sadya eva jalAdUrdhvamuttiSThantIti jalatyAga eva kriyate taiH // 6 // prasRlvo'kaH sAdhau / / 1 / 66 / ebhyaH sAdhvarthebhyo'kaH syAt / pravakaH / sarakaH / lavakaH / sAdhAviti kim / prAvakaH // 66 // sAdhutvaM kriyAvizeSaNamiha na tu pratyayArthatvamityAha-sAdhvarthebhya itipruGa gatI sAdhu pravata ityanenAke guNe'vAdeze ca pravakaH kriyAvizeSasya klIbatvaM dvitIyA ca bhavati / muMgato "sAdhu saratIti sarakaH / lugz chedane" sAdhu lunAtIti lavakaH / pravata iti Naka:-vRddhAvAvAdeze ca prAvakaH sAdhutvAbhAvAnnAtrAkapratyayaH // 6 // 170 // AziSya'kan / 5 / 1 / 70 / AziSi gamyAyAM dhAtorakan syAt / jIvakA / AziSIti kim ? jIvikA // 7 // aprAptasyAbhilaSitasya praarthnmaashiiH| na cAsau prayoktRdharmaH nAso pratyayArtho bhavitumarhatItyAzayenAha-tasyAM gamyAyAmiti "jIva prANadhAraNe" jIvatAdityAzAsyamAno-jIvakaH iti / akani Nake vA pusi rUpasAmyAt striyAM pratyudAharati-jIviketi-atra Nakapratyaya Apa "asyAyat" / 2 / 4 / 111 / itIkArazca / nakAra: "iccA0" / 2 / 4 / 107 / ityAdau vyudAsArthaH // 70 // 70 // tikkRtau nAmni / / 171 / AzIviSaye saMjJAyAM gamyamAnAyAM dhAtostika kRtazca syuH / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (292 ) - - - - zAntiH, paurabhUH, varddhamAnaH // 7 // "zamUca upazame" zamyAdiauzAsyamAnaH iti-zAntiH atra "tehAdibhyaH" / 4 / 4 / 32 // iti niyamAdiDabhAvaH "ahanpaJcamasya." 4 / 1 / 107 / iti dIrghaH, "mnAM." // 13 // 36 // iti masya nakArazca / vIro bhUyAdityAzAsyamAnaH vIrabhUriti atra kvippratyayaH / varSiSISTetivardhamAnaH atrAnazi zavi mAgamaH // 7 // karmaNo'Na // 17 // karmagaH paroddhAtoraNa syAt / kumbhakAraH // 72 // karmaNaH iti na svarUpagrahaNam "svaM rUpaM zabdasyAzabdasaMjJA" ityatra asaMjJeti niSedhAt / na ca karmazabdAt kriyAgrahaNaM zakyate iti vAcyaM "kRtrimAkRtrimayoH0" iti nyAyAt / atra karmaNo nirvatya-vikAryaprApyarUpatvAttra vidhyAd bahuvacana-nirdeze ucite'pi jAtivivakSayaikavacananirdezaH / nirvatyakarmaNo lakSaNamittham - satI vA vidyamAnA vA prakRtiH prinnaaminii| yasya nAzrIyate tasya nirvaya'tvaM pracakSate // asyArthazcettham-yasya satI pariNAminI prakRti zrIyate yasya cAvidyamAnA prakRti zrIyate tatkarma nivatyarthaM kathyate / ayamAzayaH yasyopAdAnakaraNaM nAsti yasya vA sadaSyupAdAnakaraNaM na vivakSyate tadubhayaM nirvatyaM karma |ythaa saMyomaM karoti-dratyasyaivopAdAnakAraNasya bhAvAt saMyogasya gaNatvAdasyopAdAnakAraNasyaivAbhAvaH / ghaTaM karotItyatra ghaTasya dratyarUpatayopAdAnakAraNasyAvazyaMbhAve'pi tadavivakSAtra / vivakSAyAM tUpAdAnakAraNasya kAryasAmAnAdhikaraNyena pratItyA madaM ghaTa karotIti syAta tadavivakSayA ghaTamiti nirvartyameva krm| yadA tapAdAnakAraNameva pariNAmitvena kAryasAmAnadhikaraNyena vivakSyate tadA tata vikAryaM karma-yathA pUrvoktaM madaM ghaTaM karotIti / yadA ca kAryeNa saha kAraNasya vaiyadhikaraNyaM vivakSyate tadA copadAnakAraNavivakSAyAmapi nirvattyameva yathA-mRdA ghaTaM Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 263 ) karotIti-mada: karaNavivakSAtra / sambandhasAmAnyavivakSAyAM mRdo ghaTa karotIti / vikArya karma dvidhA prakRtyucchedasambhUtaM kiJcit kASThAdibhasmavat / kiJcid guNAntarotpattyA suvarNAdivikAravat / / yatra kAraNagatarUpasya sarvAtmanA parityAgastadAdyam / yathA kASThaM bhasma karoti / yatra kAraNagatarUpeNa saha guNAntaropattivivakSyate tat dvitIyaM yathA suvarNa kuNDalaM karoti / prApyaM karma kriyAkRtavizeSANAM siddhiryatra na gamyate / darzanAdanumAnAdvA tatprApyamiti kathyate // yatra darzanAt (pratyakSAt) anumAnAdvA kriyAkRtavizeSANAM siddhirna gamyate tatprApyaM karma / yathA- karotIti nivatyai karmaNi svarUpalAbha eba kriyAkRtavizeSo darzanAd gamyate / putraH sukhaM karotItyAdI sukhalAbharUpa eva kriyAkRtavizeSo'numAnAt mukhyaprasAdaliGgasahakAreNa gamyate / kaTaM pazyatItyAdau kaznit kriyAkRtavizeSo na dRzyate navA'numIyate atazca kaTeti pra.pyaM karma / yadyapi kriyayA prApyamANatvAt sarvasya karmaNaH prApyatvaM sambhavati tayASyavAnta rabhedavivakSayedaM traividhyaM pradarzitam-ajAdyapavAdoyam kumbhakAra iti-kumbhaM karotItyanenAN vRddhiH ArAdezazca / "aikAyeM" / 3 / 2 / 8 / ityamo lopa: "isyuktaM kRtA" / 3 / 1146 / iti samAsaH / kumbho hi. avidyamAnamevotpatdyate, upAdAnakaraNasya cAvivakSeti-nirvayaM karmadam / / 72 / / zIlikAmibhakSyAcarIkSikSamo NaH / / 1 / 73 / karmaNaH paremyaH ebhyo NaH syAt / dharmazolA / dharmakAmA / vAyu. bhakSA / kalyANAcArA / sukhapratIkSA / bahukSamA // 73 // zIlaNa upadhAraNe upadhAraNamabhyAsaH paricayo vA dhaNaM zIlayatIti dharmazIlA sA / kamUGa kAnto kAntirabhilASaH dharma kAmayata iti-dhrmkaamaa| "bhakSaNa adane vAyu bhakSayatIti vAyubhakSA / ikArI dhAtusvarUpanirdezArthaH / car bhakSaNe ca cakArAd gatau kalyANamAcaratIti-kalyANA''cArA / IkSi . Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 264 ) darzane sukhaM pratIkSata iti sukhprtiikssaa| 'kSamauSi sahane' 'kSamIca sahane' bahu kSamate bahu kSAmyatIti vA "mo' kamirami0" / 4 / 3 / 65 // iti vRddhayabhAve vahukSamA / yadyapi alpatrantaiH zIlAdibhiH dharmaH zIlo yasyA ityAdibahuvrIhI sati dharmazIlAdayaH sidhyanti tathApi karmaNo'N / iti aNbAdhanAtha vacanam / aNi hi sati striyAM DIH syAt / nanu "kami" iti nirdeze'pi "karmeNiG" / / 4 / 2 / iti "prakRtigrahaNe svArthikapratyayAntasyApi grahaNam" iti nyAyAt Nyantasya grahaNaM bhaviSyatIti eyantopAdAnaM vyarthamiti cetsatyam asmAdeva NyantanirdezAt aNyantanirdeze "ataH kR-kami0" / 2 / 3 / 5 / ityAdau kevalasyaiva kamegrahaNam tena payaH kAmayata ityarthe Nau Ne sati sakArAbhAva DyabhAvazca-payaHkAmA / NyabhAve tu aNi sati sakAro GIzca bhavati-payaHkAmI / / 73 / / gAyo'nupasargATTak / / 1 / 74 / . karmaNaH parAdanupasargAt gAyateSTak syAt bago / anupasargAditi kim / kharusaMgAyaH // 7 // vakraM gAyatIti-vakragIH / kakAra: "iDetpusi cAto luka" / 4 / 3 / 64 / ityAkAralopArthaH, TakAra: DyarthaH, GasyuktasamAsaH kharu saMgAyatIti kharusaMgAya: "karmaNo'N" / 5 / 1 / 72 / ityaNa "Ata ai:0" / 4 / 3 / 43 / ityAkArasyakAra AyAdezazca / kharu iti gItavizeSasya saMjJA / "go'nupasargATaTaka iti sUtrakaraNe "gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH iti nyAyena gAGa gatI ityasyApi grahaNaM prApyate tatra tu Takpratyayo nAbhimataH iti gAya iti kRtam // 74 / / surA-sIdhoH pibaH / / 17 / AbhyAM karmabhyAM parAdanupasargAtpibateSTak syAt / surApI / sIdhupI // 7 // samAhAre nirdeze klIbatve'pi nAgamo na vihita: AgamazAsanasyAnitya Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ( 295 ) tyAt / surAM pibatIti surApI / shiidhupibtiiti-shiidhupii||75|| Ato Do'hA-vA-maH / / 176 / karmaNaH parAdanupasargAhvAvAvamArjAdAdantAddhAtorDaH syAt |godH / ahvAvAma iti kim / svrgdvaayH| tantuvAyaH dhaanymaayH||76|| gAM dadAti-godaH |hv spardhAMzabdayoH-svarga hayatIti svrghvaayH| karmaNo'N 5/1 / 72 sUtrAdaNsandhyakSarAntalakSaNasyAkArasyakAra AyAdezazca veMgatantu santAne tntunvytiiti-tntvaayH| mAMDaka mAnazabdayoHdhAnyaM mimIta iti dhAnyamAyaH |kaalvishessaanuktH kAlatraye'pi pratyayo'yamiti vyaMga saMvaraNe vapurtivAn-vapurthaH ityAdI bhUte'pi bhavati // 7 // samaH khyaH / / 1 / 77 / ... .. ... karmaNaH parAt saMpUrvAt khyo DaH syAt / gosaGkhyaH // 77 // "khya" iti khyAzabdasya paJcamyAM rUpam khyAsvarUpaM ca 'khyAMka prakathane" iti khyAdhAtoH / "cakSika vyaktAyAM vAci" iti 'cakS' dhAtoraziti pratyaye viSaye "cakSo vAci0" / 4 / 4 / 4 / iti iti khyAdezasya ca / atra ca "svaM rUpaM zabdasyAzabdasaMjJA" iti nyAyenobhayorapi saMgrahaH / gAM saMkhyAti saMcaSTe vA-gosaMkhyaH pUrveNa siddha upasargAthaM vacanam // 77 / / dazcAGaH / / 17 / karmaNaH parAdAGpUrvAt dAgaH khyazca DaH syAt / dAyAdaH / stryAkhyaH // 7 // "DudAMgk dAne" iti dAdhAtoH grahaNam cakAreNa khyAdhAtoranukarSaH / bhAvAkotri dAyaH dAyamAdatta dAyAdaH / striyamAcaSTe stryAkhyaH / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 296 ) idamuttaraM copasargAthaM vacanam // 7 // prAjjJazca / / 17 / karmaNaH parAt prapUrvAt jo dAgazca DaH syAt / pathiprajJaH / prapApradaH // 79 // da ityasya cakAreNAnukarSaH khya iti tu nAnuvartate pUrvasUtre cAnukRSTatvAt / jJa ityanena "jJAMza avabodhane" ityasya grahaNam / panthAnaM prajAnAtIti pthiprjnyH| prapA pradadAti-prapApradaH / "kRtrimAkRtrimayoH kRtrime kAryasaMpratyayaH" iti nyAyena kRtrimasyaiva "avau dAdhI daa"|3|2|5|| iti vihitadAsaMjJakasya grahaNe prApte'pi jJAkhyAdhAtU rUpaparAveva na saMjJAparAviti tatsahacAritaH dAdhAturapi rUpapara eva, na saMjJApara iti jJAyate / evaM ca yadyapi dArUpasyaiva grahaNa miti sthite "dAm dAne" dAMva ka lavane" "deva zodhane" "deG pAlane" "DudAMgaka dAne iti sarveSAmiha pUrvasUtre ca grahaNamityAyAti tathApi pUrvasUtre dAga iti kathamukta mityasyasamAdhAne sarveSAM dArUSatvAvizeSe "gA mAdA-grahaNeSvavizeSaH" iti nyAyAsiddha'pi dAga evAGA prayogA dRzyanta iti prayogasvAbhAvyAt dAga eva dArUpasya grahaNamiti bhAvaH // 7 // AziSi hanaH / / 1 / 8 / . karmaNa, parAddhanterAziSi DaH syAt / zatruhaH // 50 // "hanaMka hiMsAgatthoH" zatru vadhyAdityAzAsyamAnaH zatruhaH // 20 // klezAdibhyo'pAt / / 1 / 81 // klezAdikarmaNaH parAdapAddhanterDaH syAt / klezApahaH tatopahaH / // 81 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 237 ) naca pUrvasUtreNaiva klezAdikarmaNaH parAdapapUrvAddhanteH upratyayaH syAditi kimaneneti vAcyaM yatra nAzIvivakSA'pi tu vastusthitikathanameva tatrApi pratyayaH syAdityetadarthatvAt / klezamapahanti - klezApahaH / tamo'pahanti-tamopahH bahuvacanAd yathAdarzanamanyebhyo'pi bhavati // 81 // kumAra - zIrSANNin / 51118 / AbhyAM karmabhyAM parAddhanterNin syAt / kumAraghAtI / zIrSaghAtI // 82 // kumAraM hantIti kumAraghAtI " Niti ghAt " | 4 | 3 |50 | iti ghAtAdezaH GasyuktasamAsaH / ziraH zIrSaM vA hantIti - zIrSaghAtI - ata eva kumArazIrSAditi nirdezAcchirasaH zIrSabhAvaH ziraHzabda paryAyo'kArAntaH prakRtyantaraM zIrSazabdo vA / zIryate nazyati jarasA = zISaM "Rji- riSi " / uNA0 567 / iti kitu saH / zIrSazabdasya prakRtyantaratve kozapramANamucyate 'uttamAGga N ziraH zIrSa mUrdhAnA masta ko'striyAm / ' idaM sUtre kAlasAmAnye vihitamapi bhUtAtirikta eva kAle pravartate, bhUte ca 'hano Nin ' |5|1|60 / iti siddhaH eva // 82 // # acitte Tak / 5 / 1 / 83 / karmaNaH parAddhanteracittavati karttari Tak syAt / vAtaghnaM tailam / acitta iti kim / pApadhAto yatiH // 83 // acittavatIti na vidyate cittaM yasya tasmin acitta - cittavadbhinna ityarthaH / kecittu cittasyAbhAvo'cittaM tadasyAstIti 'abhrAdibhyaH ' |7|2|46 / iti matvarthIye'pratyaye - acitta iti / vAtaM hantIti vAtaghna 'tailam | gamahanaH' / 4 | 2|44 / ityupAntyasya lopaH 'hano hano ghnaH / ' | 2|1|112 | iti nAdezaH, telamiti vizeSyamacittakartRtvajJApanArtham / pApaM hantIti - pApaghAto yatiH ||13|| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 268 ) jAyApatezcahnavati ||1284 / AbhyAM karmabhyAM parAddhantezcihnavati karttari Tak syAt / jAyAghno brAhmaNaH patighnI kanyA // 84 // cihna zarIrasthaM zubhAzubhasUcakaM tilakAlakAdi / jAyAM hantIti jAyAghnobrAhmaNaH / yadyapi jAyAghnazabdena sAmAnyato jAyAhnanakarteva labhyate'rthaH, na ca tAvatA jAyAhananasUcaka cihnavattvaM gamyate tathApi aprAptAyAM jAyAyAM prAptAyAmapi svastimatyAM sthitAyAM kRtasya jAyAghna iti prayogasya sAmAnyato jAyAhananakartuM tvamartho na mantuM zakyate'sambhavAt, ziSTavAkyatvena ca tasya nirarthakatvamapArthatvaM vA na yuktam, tasmAt jAyAhananasUtrakApalakSaNavAnayaniti tadartho nizcayaH / vastutastu tAdR zalakSaNavattvamAtreNa na tadghananakartR ' tvaM sambhavati tAdRzalakSaNena hyasya jAyA nakSyatItyeva jJAyate na tu svaya-meka tAM haniSyatIti, tathApi tAdRzalakSaNavattve sa taddhantaiveti goNoM vyavahAraH / cittavadartho'yamArambhaH || 84 // brahmAdibhyaH / 5 / 1 / 85| ebhyaH karmabhyaH parAddhanteSTak syAt / brahmaghnaH / goghnaH pApI // 86 // brahmAdibhyaH - brahma hantIti Taki kittvAt 'yamahana0 |4| 2|44 / ityupAntya - lope 'hano0 " | 2|1|112 / iti ghnAdeze ca brahmaghna iti / gAM hantIti goghna iti / cittavadarthaM ArambhaH ||5|| hasti bAhukapATAcchau |5|za86 / i ebhyaH karmabhyaH parAddhAnteH zaktau gamyAyAM Tak syAt / hastighnaH / bAhughnaH / kapATaghnaH / zaktAviti kim / hastighAto viSadraH // 86 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 296 ) hasti / cittavadartha ArambhaH / hastinaM hantuM zakta iti Taki prAgvadupAntyalope ghanAdeze cahastighnaH / bAha hantuM zaktaH bAhaghnaH / kapATaM hantu zaktaH kapATaghnaH / pRcchati-zaktAviti vinApi tadgrahaNaM prayogena zaktigamyata eveti praznAzayaH / na kevalaM zaktyaiva hastI mArayituM zakyate'pi tu zaktivikalenApi viSAdinA hananasya sAdhyatvAt tatra hastighna iti prayogasya vAraNAya zaktAvityAvazyakamityAha-hastighAto viSadaH / hastinaM hanti viSeNetyarthaH / atrANa pratyaya eva bhavati / atrokta tattvabodhinyAm --"yadyapi zaktigrahaNasAmarthyAt prakarSoM gamyate, tena svabalenaiva hantu yA zaktiH sA gRhyate" iti / tathA ca viSeNa gajahanane na kartu: svakIyA zaktiH pratIyate'pi tu viSasyaiveti // 6 // nagarAdagaje / / 1 / / nagarAtka maNaH parAddhanteragaje kartari Tak syAt / nagaraghno vyAghraH / aMgaja iti kim / nagaraghAto hastI // 87 // nagarAdagaje- cittavadarthaH ArambhaH / yadyapIdaM sUtra vihAya pUrvasUtra eva nagarazabdo'pi paThyate tadApi nagaraghna iti syAdeva, zakta ratrApi jJAyamAnatvAt, tathApi gaje'pi pratyayaHsyAdeveti tannivRttaye yogavibhAga AvazyakaH / nagaraM hantIti nagaraghno vyAghraH / pRcchati-agaja iti kimiti / pUrvatrava nagarazabdaH paThyatAmiti praznAzayaH / uttarayati-nagaraghAto hastIti-aNo hi TakArasarUpatvenanityabAdhAdaN nasyAditi nagaraghna ityeva syAditi bhAvaH / / 87 // rAjaghaH / / 1 / 8 / rAjJaH karmaNaH parAddhanteSTak ghAdezazca nipAtyate / rAjaghaH // 8 // rAjaghaH / nipAtyate iti-alAkSaNika kArya vinA nipAtanamalabhyamiti nipAtanamAzritam / tatra vRttau hanteriti tantreNa paJcamyantaSaSTha Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 300 ) cantayonirdeza:, tena hanteH Tak pratyayo bhavati, hante--rghAdezo bhavatItyathalabhyate / rAjA naMhantIti - rAjadhaH // 88 // pANighatADayau zilpini |5|18| etau zilpini Tagantau nipAtyete / pANighaH / tADaghaH / zilpinIti kim / pANighAtaH / tADaghAtaH // 86 // pANigha- pANi hantIti pANighaH zilpI | tADaM hantIti tADaghaH zilpI / pRcchati -zilpinIti kimiti, uttarayati - pANighAtaH, tADaghAtaH iti -: yathAkathaJcit hantItyaNi ghAtAdeze ca pANighAtaH, tADaghAta iti // 8 // kukSyAtmodarAt bhRgaH khiH / 5 / 10 / ebhyaH karmabhyaH parAdbhagaH khiH syAt / kukSimbhariH / AtmambhariH / udarambhariH // 60 // kukSyA0 / "TuDubhR MgakpoSaNe" kukSimeva svIyamudarameva na paraM birbhAta puSNAtIti khau guNe "khitya 0 ' | 3 |2| 11 | iti pUrvasya mentAgame Gasyu - samAse kukSimbhariH, AtmAnameva vibhartIti-AtmambhariH, udarameva bibhartIti udarambhariH / "tau mumo0 ' | 1|3 | 14 | iti masyAnusvArAnunA sikau bhavati iti kukSibhari AtmaMbhariH, udaraMbharirityapi bhavati // 60 // arho'c ||5|1|1| karmaNaH parAdarherac syAt / pUjArhA sAdhvI // 1 // arhoc- / "karmaNo'Na" | 5|1|72 | ityaNo'pavAdo yogaH (acANoH sarU - patvena nityApatrAdatvamityarthaH / " arha pUjAyAm " samAse pUjArhA sAdhvI / atrAcbhAvAdAp siddha: pUjA marhatItyaci ngsyu| aNi tu 'aNao' Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 301 ) / 2 / 4 / 20 / iyi GIH syAt // 11 // dhanurdaNDatsarulAGgaGlAkuSTiyaSTizaktitomaraghaTAd grahaH / 5 / 162 / ebhyaH / karmabhyaH parAd graho'c syAt / dhanugrahaH / daNDagrahaH / sarugrahaH / lAGgalagrahaH / akuzagrahaH / RSTigrahaH / yaSTigrahaH / zaktigrahaH / tomaragrahaH / ghaTagrahaH // 12 // dhnu0-| "grahIz upAdAne' / dhanurguNAtItyaci GasyuktasamAse-dhanurgrahaH iti, pavaM daNDaM gRhNAtIti daNDagrahaH, tsaru kRpANamuSTiM gRhNAtIti-tsarugrahaH, lAGgalaM halaM gRhNAtIti-lAGgalagrahaH, aGkuzaM gRhNAtIti aGkuzagrahaH, RSTiM khaGgagRgAtIti-RSTigrahaH, yaSTi' gRha NAtIti yaSTigrahaH zaktizastravizeSaM gRhNAtIti-zaktigrahaH, tomaraM gRhNAtIti tomaragrahaH, ghaTaM gRhNAtIti ghaTagrahaH / 'nAmagrahaNe liGgaviziSTasyAhi grahaNaM' mitinyAyAt ghaTIgraha ityatrApyac siddhaH // 62 // sUtrAddhAraNe / 5 / 1 / 63 // sUtrAtkarmaNaH parAd graho rahaNapUrvakadhAraNArthAdac syAt / sUtragrahaH prAjJaH sUtradhAro vA / dhAraNa iti kim / sUtragrahaH // 3 // suutraaddhaarnne-| sUtra kArpAsAdimayaM lakSaNa sUtraM vA'vizeSeNa gRhyate / grahadhAto-grahaNArthakatvenaiva sUtragrahaNakartari prayogasya nirvAdhatvena 'dhAraNe'iti yadukta tasya phalamAha-grahaNapUrvakadhAraNArthAditi / sUtraM gRha NAtIti sUtragrahaH prAjJa: sUtradhAro veti, sUtramupAdAya dhArayatItyarthaH / prAjJo guroH sakAzAt lakSaNasatraM prApya dhAraNati, anyazca loke karpAsAdimayaM kutazcanopAdAya dhArayati / pRcchati-dhAraNa iti kititigrahaNa dhAraNayoH paryAyaprAyatvena dhAraNa ityasya vaiyarthyamiti praznAzayaH grahadhAtorupAdAnamAtrArtho na tu dhAraNamapi, tathA ca yaH kevalaM gRhNAtyeva Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 302 ) tatra nAyaM prayoga ityAha-sUtradhAra iti-atrANeva bhavati / yo hi sUtraM gRhNAti na tu dhArayati sa evamucyate // 13 // AyudhAdibhyo dhRgo'daNDAdeH / / 1 / 64 // daNDAdivarjAdAyudhAdeH karmaNaH parrAd dhRgo'c syAt / . dhanurddharaH / bhuudhrH| adaNDAderiti kim / dnndddhaarH| kuNDadhAraH / // 64 // AyudhAdibhyo0 / atrAdizabda:prakAravAcako na tu prabhRtyarthakaH, tathA cAyudhavAcakaprakArAH AyudhavAcaka sadRzA.zabdA AyudhAditvena gRhyante, na tu Ayudha--zastraprabhRtayaH zabdA gRhyante, kevalamAyudhavAcakasyaiva grahaNe'bhimate tu 'Ayudhebhya ityeva brUyAt / 'dhRga dhAraNe' dhanurdharatItyaci guNe GasyuktasamAse ca dhanurdharaH / AdigrahaNAdAha-bhUdhara iti, Adizabdasya prakAravAcakatvamityuktam, yathA dhanurdhAryate tathA bharapItyAyudha-sAdRzyabhuva iti pratyayo bhavati / daNDAdivarjanaprayojanaM pRcchatiadaNDAderiti kimiti, uttarayati daNDa dharatIti' karmaNo'N' / 5 / 1 / 72 / / ityaNi vRddho'syuktasamAse daNDadhAraH, evaM kuNDadhAraH, varjanAbhAve'trAyyac pravarteta, sa ca neSyata iti bhAvaH // 14 // hago vayo'nudyame // 16 // karmaNaH parAddhago vayasyanudyameca gamye'c syAt / asthiharaH zvazizuH |udymH utkSepaNamAkAze dhAraNaM vA tdbhaave| aMzaharo dAyAdaH / manoharA mAlA / vayo'nudyama iti kim / bhArahAraH // 6 // hRgo0-- prANinAM kAlakRtAvasthA vayaH / udyama utkSepaNam, AkAzasthasya vA dhAraNam, tadabhAvo'nudyamaH / 'haga haraNe' asthi haratIti. aciguNe DasyuktasamAse asthiharaHzvazizuriti-asthyutkSepaNasamarthe vayasi Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 303 ) vartata ityeke, apare tu-asthiharaNena hi tasya tAdRzAvasthA gamyate yatra tasya dantA asthicarvaNayogyA na bhavanti / aMzaM haratIti-aMzaharo dAyAdaH, mano harati yA sA manoharA mAlA, na cAzAdiharaNamudyama eveti vAcyam, pUrva vyAsyAtasyotkSepaNasyopari dhAraNasya vA tatrAbhAvAt / bhArahAra iti -atra 'karmaNo'N / 5 / 1 / 72 // ityaNeva bhavati / nanvanudyama ityuktraiva udyamabhinne sarvatra pratyayavijJAnAd vayasyapi bhaviSyatyeveti vayograhaNasya vaiyarthya miticedacyate-vayasi kriyamANaH sambhAvyamAno vodyama ucyamAnavayo gamayatIti vayogaNasyodyamArdhatvAt / nahi zvazizuH sarvadA'sthi harati, asati asthiharaNeso'sthiharazabdena kathayitu zakyate'taH samabhAvyamAno vetyuktam // 65 // AGaH zole // 16 // karmaNaH parAdAGapUrvAddha geH zIle gamye'c syAt / puSpAharaH / zIla iti kim / puSpAhAraH // 96 // aangHshiile-| zIlaM svAbhAvikI pravRttiH / puSpANyAharatItyevaM zIla:puSpAharaH- puSpANyAharaNe svAbhAvikI phalanirapekSA vRttirasyetyarthaH / puSpAhara iti-devapUvajAdyarthaM puSpANyAharatItyarthaH / atra zIlArthAbhAvAdasyApravRttyA'Neva bhavatItyarthaH / nanu lihAderAkRtigaNatvAdeva pUjAhAdInAM siddhau "arho'c" / 5 / 1 / 61 // ityArabhya pravRttasyAprakaraNasya vaiyarthyamiti ceducyate-yadyapi lihAditvAdac siddhastathApi kasmAt dhAtoH kasminnarthe kimupasargapUrvAdac pratyaya iSTa iti vizeSaNa prapaJcayitumidaM prakaraNamArabdhamiti nAsya vaiyarthyamiti hRdayam // 66 // vRtinAthAt pazAviH / / 1 / 67 / AmyAM karmabhyAM parAddhagaH pazau kartari iH syAt / dRtihariH zvA / nAthahariH siMha // 17 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 304 ) dRti0-dRtiH carmakhallaH, carmabhastrA ca, carma ityapi kecit, nAtho nAsArajjuH / dRti haratIti ipratyaye guNe GasyuktasamAse dRtihari zvAH / nAthaM haratIti nAthahariH sihaH // 17 // rajaHphalemalAda grahaH / / 1 / / ebhyaH karmabhyaH parAt graheriH syAt / rajograhiH / phalenahiH / malagrahiH // 9 // rajaH0 / 'grahIz upAdAne' rajo gRha NAtIti-rajograhiH / phalAni mRha NAtIti-phalegrahiH-sUtra nirdezAdatratvam / malaM gRha NAtIti-malagrahiH // 18 // devavAtAdApaH / / 16 / AbhyAM karmabhyAM parAdAperiH syAt devApiH / vAtApiH // 6 // deva0-"AplRT vyAptI" devAnApnotIti-devApiH / vAtamApnotIti vAtApiH // 6 // sakRtstambAd vatsanIhI kRgaH / / 1 / 100 / .. AbhyAM karmazyAM parAt kRgo yathAsaGkhyaM vatsavIhyoH koriH syAt / sakRtkarirvatsaH / stambakarivAhiH // 10 // vatsavrIhyoH karboriti--etena brIhivatsagrahaNaM pratyayArthasya kartu vizeSaNamiti darzayati, pratyayArthatvaM tu "kartari" / 5 / 1 / 3 / kRditi vacanAt / kutaH punaretadavasitaM pratyayArthasya vizeSaNameveti, na punarbAdhakameveti, taducyate dhAtoH pratyayasya vidhAnAt tadarthaMsya yena sambandhastatra vAcye pratyayena bhavitavyam, dhAtvarthaH kriyA, tasyAzca sAdhanena sambandho na vastusvarUpeNa, Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { 305 } sAdhanaM ca zaktiH, na vastusvarUpam, vrIhizabdo vatsazabdazca vastusvarUpeNa svArthamAcaSTe na zaktisvarUpeNeti, tenAzaktisvarUpeNa pratIyamAno vrIhivatsazca nArhati pratyayArtho bhavitum, so'pratyayArthaH sannazaktitvAt kathamimaM pratyayArthaM bAdheta, tasmAt pratyayArthas tena kartari viziSyate iti yuktamukta vatsavrIhyoH kartrIriti / eSa nyAyo'nyatrApi pratyayArthavizeSaNe draSTavyaH / zakRt karotIti-zakRtkarirvatsaH, zakRtzabdaH purISa vacano'pi vatsakRtazuSkaprAyapurISaparaH stambaM karotIti--stamvaka rivahiH stambazabda stRNanicayaparaH || 100 | 1 , kiyattadvahora: | 5|1|101 // ebhyaH karmabhyaH parAt kRgo, aH syAt / kiMkarA / yatkarA / bahukarA // 101 // kimyat0 - - kiM karomItyAjJAM pratIkSate iti -- kiGkarA iti-kuru iti viniyuktaH kimiti pRcchati taduttaraM yathAdiSTaM karotIti bhAva: / kiGkarazabdo dAsIparyAyaH, dAsI cAnakUlA bhavatItyanukulAyAM vAcyAyAM "hetutacchIlA0 " | 5 | 1|103 | iti parasUtreNa Tapratyaye vihite' pyavidhAnaM GayabhAvArtham, anyathA Tapratyayasya TittvAt 'aNaje ' 0 | 2|4| 20 | iti GI: syAditi jJApanArthaM 'kiGkara' ityanudAhRtya kiGkaretyudAhRtam ||101 || saGkhyA'rhadivAvibhAnizAprabhAbhAzcitrakarttAdyantAnatakArabAhrarurdhanurnAndI lipiliviba libhaktikSetrajaGghAkSapAkSaNadAraja nidoSAdina divasA : / 5 / 1 / 102 / saGkhyetyarthaM pradhAnamapi ebhyaH karmabhyaH parAtkRSTaH syAt / saGkhyAkaraH / dvikaraH / ahaskaraH / divAkaraH / vibhAkaraH / nizA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 306 ) karaH / prbhaakrH| bhAskaraH / citrakaraH / kartRkaraH / AdikaraH / antakaraH / anntkrH| kArakaraH / baahukrH| aruSkara / dhanuSkara / nAndIkara / lipikrH| livikrH| balikaraH / bhaktikara: / kSetrakaraH / jaGghAkaraH / kSapAkaraH / kSaNadAkaraH / rajanikaraH / doSAkaraH / dinakaraH / divasakaraH // 102 // sngkhyaa0-| vyAkaraNe "svarUpaM zabdasyAzabdasaMjJetI nyAyAt zabdasya svarUpamAtravAcakatvasya siddhAntitatvena saMkhyeti zabdasyApi svarUpamAtraparatvaM syAdityAzaGkAyAmAha-saMkhyetyarthapradhAnamapIti-apinA svarUpaparamapIti bhAvaH / arthapradhAnatvasya saMkhyAzabdasya bhAvena saMkhyArthakA ekAdayaH zabdA gRhyante / ahetvAdyartha ArambhaH / ahaH karotIti-ahaskara iti'ahan' ityasya "ro lupyari0" / 2 / 1175 / iti nakArasya rephaH, tasya "ataH kR0" / 2 / 3 / 5 / iti iti sattvamatra vijheyam / divA divasaM karotIti divAkaraH iti-'divA' ityAkArAntamantyayamahItyarthe tasyAdhikaraNazaktipradhAnasyApi karmatvaM bodhyam / bhAsaH karotIti-bhAskaraH, kaskAditvAt rephasya sakAra: / anantaM karotIti-anantakaraH, athAnantagrahaNaM kimartham ? antagrahaNAdevAnantazabde'pi tadantavidhinA bhaviSyati, naitadasti-sarvasminnupapadavidhau nahi tadantavidhi-riSyate / aruH kSatam, aruH karoti, dhanu:karotIti ca-aruSkaraH, dhanuSkara: iti-:samAse'samastasya" / 2 / 3 / 13 / iti Satvam / nAndI devAdi stuti karotIti-nAndIkara: akSaranyAse lipiliviH" ityabhidhAnacintAmaNiH, lipi liviM karotIti lipikaraH livikaraH kSapA kSaNadA rAtriH, kSapAM kSaNadAM karotIti kSapAkaraH, kSaNadAkaraH / rajani karotIti-rajanikaraH, ito'ktyrthaat"|2|4|32| vikalpena DIvidhAnAdatra na DIH / doSA rAtriM karotIti-doSAkaraH // 102 / / . hetutaccholAnukUle 'zabdazlokakalahagAthAvaracATusUtra mantrapadAt / / 1 / 103 / eSu kartRSu zabdAdivarjAt karmaNaH parAtkRgaSTaH syAt / yazaskarI Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 307 ) vidyA / zrAddhakaraH / preSaNakaraH / zabdAdiniSedhaH kim / zabdakAra ityAdi // 103 // hetu0 - / hetuH pratItazaktikaM kAraNam, tacchIlaM tatsvabhAvaH, anukkala ArAdhyacittAnuvarttI / yazaH karotIti Te guNe Gasyukta - samAse TittvAt striyAM GIpratyaye - yazaskarI vidyeti - vidyAyA yazohetutvamiha gamyate, "ataH kRkami0 " | 2|3|5| iti rasya satvam / zrAddhaM karotItyevaMzIla:zrAddhakaraH / SaNaM karotIti SaNakaraH, attrAnukUlyaM gamyate / padakRtyaM pRcchati zabdAdi niSedhaH kimiti uttarayati zabdaM karotIti "karmaNo'Na" 5 / 1 / 72 // ityaNi zabdakAraH // 103 // bhRtau karmaNaH ||5||104 / va zabdAt karmaNaH parAtkRgo bhRtau gamyAyAM TaH syAt / karmakarI dAsI // 104 // bhRto0 - / bhRtirvatanaM karmamulyamiti yAvat / "karmaNo'N" / 5 / 1 / 72 | iti pUrvasUtrAnuvRttaM 'karmaNaH" iti atroktasya 'karmaNa:' iti padasya vizeSaNamiti tadanusAramevArthamAha - karmazabdAt karmaNaH parAditi / karma karotItikarmakarI dAsI / nanu karmanuzabdasya " katu rvyApyaM karma" | 22|3|| iti svazAstreNa paribhASitatvAt tadarthabodhakatvameva yuktam, na tu zabdasvarUpaparatvamiti zabdasvarUpapatayA vyAkhyAnamayuktamiticad / ucyate / punaH karmagrahaNaM zabda rUpakarmapratipattyartham / anyathA 'varmaNaH' ityasya "karmaNo'N" 15/1/72 | iti sUtrAt dhArApravAhanyAyenAnuvartasanitvAt punaH karmagrahaNasya vaiyathyaM syAt // 104 // kSemapriyamadrabhadradAt khA'N // 5 / 1 / 105 / ebhyaH karmabhyaH parAt kRgaH khANau syAtAm / kSemaGkaraH / kSema Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 308 ) kAraH / priyaGkaraH / priyakAraH madraGkaraH / madrakAraH / madrakaraH / bhadrakAraH // 105 // kSemaM / kSemaM karotIti khe guNe GasyuktasamAse "khityanavyayA0' / 3 / 2 / 11 iti monte "to mumo0" / 1 / 3 / 14 // iti DakAre-kSemaGkaraH / aNi tu vRddhau kSemakAraH / kho veti siddha aN-grahaNaM hetvAdiSu ttbaadhnaarthm||105|| mettibhayAbhayAtkhaH / / 1 / 106 / ebhyaH karmabhyaH parAtkRgaH khaH syAt / meghngkrH| RtiGkara / bhayaGkaraH / abhayaGkaraH // 106 // meghrti0|-meghaan karotIti meghaGkaraH / RtirgatiH satyatA vA, Rti0 karotIti RtiGkaraH // 106 // priyavazAdvadaH / / 1 / 107 / AbhyAM karmabhyAM parAdvadaH khaH syAt / priyamvadaH / vazambadaH // 107 // "vada vyaktAyAMvAci" priyaM vadatIti khe GasyuktasamAse mAgame'nunAsike ca priyamvadaH / evaM vazamvadaH // 107 // dviSantapaparantapo / 5 / 1 / 108 / dviSatparAmyAM karma myAM parAt NyanyAt tapeH kho hrasvo dviSato'cca nipAtyate / dviSantapaH / parantapaH // 108 // dvissntp0-| idaM nipAtanasUtram, alakSaNikAryalAbhArthameva hiM nipAta Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 306 ) namArabhyate, tatra yadyapi yogasyAvayavazo vyutpAdanaM nAvazyakaM tathApi prayogArthajJAnAya prakriyAjJAnamAvazyaka miti nipAtanalabhyamAha prakriyA dviSatparAbhyAM karmabhyAmiti / dviSatastApayatIti khe takArasya makAre AkArasya hrasve--dviSantapaH / parAn tApayatIti--parantapaH // 10 // parimANArthamitanakhAtpacaH / / 1106 / prasthAdimitanakhebhyaH karmabhyaH parAtpace khaH syAt / prasthampacaH / mitampaca / nakhampacaH // 10 // primaannaarth--| sarvato mAnaM parimANam, tadarthAH prasthAdaya ityAha--prasthAdIti / prasthaM prasthaparimitaM dhAnyaM pacatIti khe mAgame taslAnusvAre prasthampacaH / / 106 / / kalAbhakarISAtkaSaH / / 11110 / embha karmabhyaH kaSaH kha: syAt / kUlaGkaSAH / abhrkssaa| karISaSA // 110 // kUlA'bhra0-- "kaSa hiMsAyAm' kUlaM taTaM kaSati bhinattIti khe GasyuktasamAse mAgame'nunAsike ca kUlaSA // 110 / / sarvAtsahazca / / 1 / 111 // sarvAtkarmaNaH parAt saheH kaSezca : syAt / sarvasahaH / sarvaRSaH // 111 // sarvAt 'sahi marSaNe' sarva sahate iti sarvasahaH / sarvaM kaSatIti--sarvakaSaH // 11 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 310 ) bhRvRjita tapadamezca nAmni / / 1 / 112 // karmaNaH parebhya ebhyaH sahezca saMjJAyAM khaH syAt / vizvambharA bhuuH| patimvarA knyaa| zatruJjayo'driH / rathantaraM sAma / zatra ntapo rAjA / balindamaH kRSNaH / zatru saho raajaa| nAmnIti kim / kuTumbamAraH // 112 // bhUva0 'bhRg bharaNe' 'TuDubhUgk poSaNe ca' cakArAd dhAraNe, vizvaM bharati biti veti-vizvambharA bhUH-sA hi svotthAnauSadhyAdinA sarvAn puSNAti dhArayati ca 'vRnTa varaNe', vRGaz saMbhakto' saMbhaktiH saMsevA, pati vRNoti vRNIte veti pativarA kanyeti-ajAtavivAhasaMskArA kanyA, sA hi patiM vRNoti vRNIte veti sArthakaM nAma tasyAH / zatra na jayati-zatra. jayo'dririti-"zatru jayo vimalAdri" ityabhidhAnacintAmaNiH, vimalagiriprabhAvataH zukanRpasya vinA saMgrAma zat NAM jayo jAtastena vimalagireH zava jayeti nAma khyAtimagamat / rathaM taratIti-rathantaraM sAmeti-rathantaramiti sAmavedazAkhAyA nAma / zatru tapatIti zava ntapo raajaa| 'damUca upazame' asyAkarmakatvAd karmaNaH paratvaM na sambhavatIti / na dabhirantabhataNyartho NyantazcAtra gRhyate / ubhayathApi sakarmakatvaM yujyata eveti hRdayam, baliM dAmyati damayati vA-balindamaH kRSNaH / zatra sahatItizatrasaho rAjA / kuTumbaM bibhartIti-kuTumbabhAraH iti-neyaM kasyApi saMjJetyasyApravRttyA'Neva bhavatIti bhAvaH / / 112 / / dhArerdharca / / 1 / 113 // karmaNaH parAddhAreH saMjJAyAM khaH syAt dhArezca dhar / vasundharA bhUH // 113 // dhAredharca curAderAkRtigaNatvAt 'dhRNa dhAraNe' iti dhAtuH / Adezasya spaSTatayA pratipattaSe rephasya sthAne sUtra visargAdirna kRtaH / vasu dhArayatIti vasundharA bhUri-ti // 13 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 311 ) purandarabhagandarau / / 1 / 114 // etau saMjJAyAM khAntau nipAtyete / purandaraH zakra / bhagandaro vyAdhiH // 114 // 'dRz vidAraNe' ato NyantAt, puro ripUNAM nagarANi, puraM dArayatIti khe purandaraH zakraH / bhaga dArayatIti-bhagandaro vyaadhiH| dhAre dharca itivata 'dAredaMrca' ityeva vaktavye nipAtanAzrayaNaM vyarthamiti / na / rephAntasya purzabdasyAmantatA'prAptetiM nipatinamAvazyakam / evamanyadapi nipAtanasya phalaM vedyam / / 114 // vAcaMyamo vrate / / 1 / 11 // vrate gamyAne vAcaH karmaNaH parAdyame kho vAco 'mantazca syAt / vAcaMyamI vratI // 11 // vAcaMyamo0 vrataM zAstrabodhito niyamaH 'yamU uparame' asyAntarbhAvitaNyarthatvAt sakarmakatvamiti vAca yacchati niyamayati vA vAcaMyamo vratIti vAca uparamaNaM hi tasyA niyamanameva, sAvadhe na vadiSyAmi, niravadyamapi hita mitaM priyaM ca vadiSyAmi, tatrApyatAvantaM kAlaM na vadiSyAmItyAdi saMkalparUpamiti bhAvaH / / 115 / / manyANin / / 1 / 116 // karmaNaH parAnmanyateNin syAt paNDitamAnI bandhoH // 116 // manyANNin / sUtre 'manyAt Nin' iti vizleSaH, manyAt iti ca manyazabdasya paJcamyekavacane rUpama, 'manya' iti ca zyavikaraNasahito nirdezaH, tena zyavikaraNArhasya "manica jJAne" ityasya grahaNam, na tu tadanahasya 'manuyi bodhane" iti tAnAdikrasya, tadAha-parAnmanyateriti / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3:2 ) yadyapi dhAtunirdeze "ikiztiv" / / 3 / 138 / itizyaprayojakaH ztiv bhavatIti "manyateNin" ityeva sUtrapucitam, tathApi lAghavAnurodhena sautatvAt ztivo lukaM kRtvA 'manya, iti nirdezaH kRtaH, yadvA sotratvAda ztivaM vinApi savikaraNo nirdezaH / paNDitaM manyate bandhumiti vAkye' nena Nini upAntyavRddhau GasyuktasamAse paNDitamAnI bandhoriti / bandhumiti tyAdyantakarmatvAt dvitIyA, bandhoriti kRdantakarmatvAt sssstthii| nanu Nini sati gaNapAThakRtasya kasyacana vikaraNAdeH prAptyabhAvAt yadevaM manyateNinpratyaye kRte paNDitamAnIti "rUpaM tadeva manuterapIti gaNavizeSapaThitadhAtuparigrAhakazyarUpaviziSTasya nirdezo nAvazyaka iti lAghavAya "mano Nin" ityeva sUtryatAmiti / na / uttaratra devAdikasya manyatereva grahaNaM syAt, na tu tAnAdikasya manuterityetadartha zyanirdeza AvazyakaH // 116 // kartuH khaz / 5 / 1 / 117 / pratyayarthAtkartuH karmaNaH parAnmanyate: khaz syAt / paNDitammanya: karturiti kim / paTumAnI caitrasya // 117 // katuM : khsh--| pratyayArthA kartu: karmaNa: parAditi pUrvato'nuvRttasya karmaNa iti padasya vizeSyatvaM kartuzca vizeSaNatvamityarthaH smpnnH| kRtpratyayasyArthavizeSavidhi vinA "kartari" / / 1 / 3 / iti sUtreNa kartari vidhAnAt pratyayasya karthakatvam, evaM ca pratyayArthabhUtaH kataiva yatra karmatayA vivakSitastAtrapi tataH parAnmanyateNin pratyayaH prAptaH, tadviSaye'nena khaz vidhIyate / paNDitamAtmAnaM manyata iti khazi zyavikaraNe DasyuktasamAse "khityanavyayA." / 3 / 2 / 111 / iti mAgame' nunAsike ca paNDitammanyaH / paTumAnI caitrasyeti-paTa manyate caitramiti vAkyam / atra ca pratyayArthAtiriktameva karma, natu pratyayArthaH kartA karmeti tatra paTumanyaH caitrasyeti na bhavati, api tu paTumAnI caitrasyatyekameva, ekasUtratve kartu rityasyAbhAve cAtrApi khaza syAdeveti bhAvaH / / 117 / / eje: / / 1 / 118 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 313 ) .. karmaNaH parAdejayateH khaz syAt / arimejayaH // 118 // karmaNaH parAdejayateriti-"ejuGa kampane" iti ej dhAtuH kampanArthaka AtmanepadI, tatra NyantasyAyaM nirdezo'thavA zUddhasyaiva dhAtanirdeze vihitena kipratyayena ipratyayena vA nirdeza iti sandigdham, tatra nirNayArthamuktam-ejayateriti, evaM ca NyantAdityartho'bhimataH / na ca Nyantaparigrahe mAnAbhAva iti vAcyam, khazaH zittvasya sArthakyAnurodhena tathA svIkArasyAvazyakatvAt / zittvaM sArvadhAtukatvanimittakaH zav yathA syAdityevamartham, zuddhasya 'ej' dhAtoH zavi satyasati vA vizeSAbhAvena, Nyante ca vizeSasya spaSTatayA tasyaiva grahaNamiti svIkartavyatvAt / natra zittvamuttaratra caritArthamiti tatsAmarthyAdihoktArthAsiddhiriti vAcyam, ihArthavattve sambhavati kevalamuttarArthatvasyAnyAyyatvAt / arimejayatIti-arimejayaH // 11 // zunIstanamuJjakUlAsyapuSpAt dheH / / 1 / 116 // ebhyaH karmabhyaH dheH khaz syAt / sunin yaH / stanandhayaH / kUlandhayaH / AsyandhayaH / puSpandhayaH // 116 // . "Tadhe pAne" iti TakA ganubandhamyAnukRtasya 'dhe' dhAtoH paJcamyekavacane-Tadheriti / zUnIdhayati khami ayAdeza GasyuktasamAse 'khityanavyayA0 3 / 2 / 111 / / iti harave mAgame'nunAsike ca zunindhayaH / / 11 / / nADIghaTIkharImuSTinAsikAvAtAd dhmazca / / 1 / 120 // ebhyaH karmabhyaH parAd dhmaH dhezca khaz syAt / nADindhamaH / nADindhayaH / ghaTindhamaH / ghaTindhayaH / khrindhmH| kharindhayaH / muSTindhamaH muSTiyaH / nAsivandhamaH / nAsikandhayaH / vAtandhamaH / vAtandhayaH // 120 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 314 ) "dhyAM zabdAgnisaMyogayoH " zabde mukhAdinA cAgnisaMyoge / nADIM dhamatIti khazi 'zrIti0" | 4 | 3 | 108 | iti dhamAdeze zavi pUrvAkAralope GasyuktasamAse mAgame tasyAnunAsike hrasve ca- nArDIndhamaH, evaM nADI dhayatIti khazi zavi ayAdeze'kAralope mAgame sve ca nADindhayaH / / 120 IT pANikarAt / 5 / 1 / 121 // AbhyAM karmabhyAM parAt ghmaH khaz syAt / pANindhamaH / karandhamaH // 121 // pANi dhamatIti = pANidhamaH / karaM dhamatIti - karaMdhamaH // 121 // kUlAdudra, jodvahaH / 5 / 1 / 122 // kUlAtkarmaNaH parAbhyAmAbhyAM khaz syAt / kUlamudrajaH / kUlamudvahaH // 122 // "rujoMt bhaGga" kUlaM taTamudra jatIti khazi tudAditvAt ze GitvAd guNAbhAve pUrvAkAralope GasyuktasamAse - kUlamudra jaH / 'bahIM prApaNe' kUlamudvahatIti khazi zavi mAgame ca - kUlamudra haH / / 122 / / vahAbhrAllihaH | 5|1|123 // gAbhyAM karmabhyAM parAllihaH khaz syAt / vahaMlihaH / abhraM - siMhaH // 123 // vaha leDhIti = vahalihaH balIbarda ityarthaH / abhra leDhIti - abhra liha // 123 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... ( 315 ) bahuvidhvarustilAttudaH / / 1 / 124 // ebhyaH karmabhyaH parAttudeH khaz syAt / bahuntudaH / vidhuntudaH / aruntuda / tilntudH||124|| "tudIt vyathane" bahu tudatIti khazi tudAditvAtu zavikaraNe pUrvAkAralope GittvAt guNAbhAve GasyuktasamAse mAgame tasyAnunAsike ca bahuntudaH / evaM vidhucandra tudatIti-vidhuntuda: / vraNArthako'ruszabdaH, arustudatIti khazi 'khityanavyayA0' / 3 / 2 / 111 // iti monte 'saMyogasyAdau0' / 2 / 1 / 8 / / iti slope ca-aruntudaH // 124 // lalATavAtazattipA'jahAkaH / / 1 / 125 // ebhyaH karmabhyaH parebhyo yathAsaGkhyaM tapA'jahAgbhyaH khaz syAt / lalATantapaH / vAtamajaH / zaddha jahaH // 125 // lalATa- "tapaM.saMtApe" lalATaM tapatIti khazi zavi pUrvAkAralope mAgame tasyAnunAsike ca llaattntpH|"aj kSepaNe ca" cakArAda gatI prAtamajatIti-vAtamajaH / atra "adhana 0" / 4 / 4 / 2 / ityajevIM Adezo na bhavati, khazaH zittvAt "ohAMka tyAge" zardho'pAnazabdaH, taMjahAtIti khazi bAditvAt dvitve pUrvahasya jatve hrasve AkArasya "iDet0" / 4 / 3 / 14 / iti luki GyuktasamAse pUrvapadasya mAgame tasyAnunAsike ca-zardhanjahaH // 525 / / asUryogrAd dRzaH / / 1 / 26 // AbhyAM karmabhyAM parAdRzeH khaz syAt / asUryampazyaH / ugrampazyaH // 26 // asUryo0- "dRzRprekSaNe", sUryamapi na pazyatIti-asUryampazyaH, "zroti." 4 / 2 / 108 / iti dRzaH pazyAdezaH, atra darzanaM pratiSidhyate na tu sUrya eva, Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 316 ) tasmAtu dRzinaiva tatra sambandhaH, na sUryeNeti vivakSitArthapratipAdanAsahatvam tathApi vivakSitArthapratipattisattvAt samAsaH // 126 / / irammadaH // 1 / 127 / irApUrvAnmadeH khaz syAt / irammadaH // 127 // ... irmmd:-| karmaNa iti nivRttam / "madaic harSe" tRjAdiSu prApteSu khaz nipAtyate , tatra divAditvAt zye prApte tadabhAvazca nipAtyate, tadAhakhazzyAbhAvazca nipAtyate iti / irA surA, tayA mAdyatIti-iraMmadaH iti-mAgamahrasvAdikaM prAgvadavaseyam / / 27 / / nagnapalitapriyAndhasthUlasubhagAyatadantAccvyarthe'cve vaH khiSNukhuko / / 1 / 128 // nagnAdibhyaH kevalebhyastadantebhyazcA'cvyantebhyazrthavRttibhyaH parA i vaH khiSNukhuko syAtAm / ngnmbhvissnnuH| nagnambhAvukaH / palitambhaviSNuH / palitambhAvukaH / priyambhaviSNuH / priyambhAvukaH / andhambhaviSNuH / andhambhAvukaH / sthUlambhaviSNuH / sthUlambhAvukaH / subhagambhaviSNuH / subhagambhAvukaH / ADhayambhaviSNuH / ADhayambhAvukaH / tadantaH / sunagna bhaviSNuH / sunagna bhAvuka ityAdi / acveriti kim / ADhayIbhavitA // 12 // ngn0-| anagno nagno bhavatIti khiSNo "nAmino0" / 4 / 3 / 1 / iti guNe'vAdeze GasyuktasamAse "khityanavyA0" / 3 / 1 / 111 // iti mAgame "to mumo0" / 1 / 3 / 14 / iti sUtreNAnunAsike nagnambhaviSNuriti, khakatri tu "nAmino'kali." / 4 / 3 / 51 / iti vRddhAbavAdeze ca nagnambhAvukaH evamapalitaHpalito bhavatIti palitambhaviSNuH, palitambhAvukaH / eva sarvatra vAkyaM vijJeyam / ADhayIbhaviteti-pUrvanaca jAyo bhavatIti Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 317 ) . "kRbhvasti." / 7 / 2 / 126 / iti cvI "izcvAvavarNa0" / 4 / 3 / 111 // ityavarNasyekAre-ADhayIbhavitA, kvipvat cveH, sarvApahAraH atra cvyantatvAdasyApravRttyA tRca bhavati / nanu zabdasvarUpaM vizeSyamAzritya tadantavidhyAzrayaNenaiva siddhe tadantagrahaNasya sUtre vaiyarthya miti / na / 'upapadavidhiSu tadantavidhiranAzrita" iti // 128 / / kRgaH khanaTa karaNe / / 1 / 126 / nagnAdibhyo'cvantebhyazcvyarthavRttibhyaH parAt kRgaH karaNe khanaT syAt / nagnakaraNaM cU tam / palitaGkaraNam / priyaGkaraNam / andhakaraNam / sthUlaGkaraNam / subhagaGkaraNam / ADhayaGkaraNam / sunagnaGkaraNam / cvyartha iti kim / nagnaGkaroti chU tena // 126 // kRgH0-| 'karaNe' iti "kartari0" / 5 / 1 / 3 / ityasyApavAdaH / anagno nagnaH kriyate'neneti karaNArthe'nena khanaTi guNe GasyuktasamAse pUrvapadasya mAgame'nunAsike ca nagnaGkaraNaM cU tamiti / evaM sarvatra ve dyam // 126 // bhAve cAzitAd bhuvaH khaH / / 11130 // AzitAtparAda vo bhAvAkaraNayoH khaH syAt / Azitambhavaste / Azitambhava odanaH // 130 // bhaave0-| bhAve ceti cakAreNa karaNarUpArthaH samuccIyate, tdaah-bhaavkrnnyoriti| pUrvabhAvayudAharati-Azitambhavaste iti--Azitena tRptena bhUyate tvayetivAkyam, tatra tyAdyantakartRtvAt 'tvayA' ityatra kartari tRtIyA / udAharaNe 'te' ityatra kRdantakartRtvAt sssstthii| karaNe udAharaNamAha-Azitambhava odana:-atra khena karaNasyoktatvAt prathamA, Azito bhavatyaneneti vAkyam, 'anena' iti karaNe tRtIyA / sUtre 'AzitAd' iti nirdezena azaz bhojane" ityazna teH sakarmakAdapikartahi ktapratyayo dIrghatvaM ca nipAtyate / athavA AGapUrvAdavivakSitakarmakAdaznAteH 'gatyarthA0' Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 318 ) 19199 | iti kartari ktaM - Azita iti / " tRpte tvAghrAtasuhitA''zitA" ityabhidhAnacintAmaNivacanAt AzitaH - tRpta ityarthaM // 130 // nAmno gamaH khaDDau ca vihAyasastu viha: 5 / 1 / 131 / nAmnaH parAd gameH khaDDakhAH syuH vihAyaso vihazva / turaGgaH / turagaH / vihaGgaH / vihagaH / turaGgamaH / vihaGgamaH / sutaGgama muniH // 131 // nAmno0 -- | 'gameH' iti " gamlR gatau" iti gamdhAtorityarthaH / atra cakAreNa pUrvoktaH khaH samuccIyate iti pratyayatrayasya vidhAnam / khakAraH "khityanavyayA0" / 3 / 2 / 111 | iti mAgamArthaH / DakAro 'DityantyasvarAdeH' / 2 / 1 / 114 / iti antyasvarAdilopArthaH / turaH tvaramANo gacchatIti Di AntyasvarAdilope pUrvasya mAgame tasyAnunAsike - turaGga De tu turagaH / vihAyasA--akAzena gacchatIti khaDi vihAdeze ca vihaGgaH / turaGgama itiatra khapratyayaH || 31 // sugadurgamAdhAre / 5 / 1 / 132 / sudurdhyA parAd gamerAdhAre DaH syAt / sugaH / durgaH panthAH / 132 / sugadurga0--1 AdhArArthe'naTo bAdhanArthamidaM sUtramiti 'sudurbhyA0 :' ityevameva sUtrayatAmalaM nipAtaneneti cet ? na-tsanniyogaziSTatayA khaTpratyayo'pyanuvarteta, sa, na neSTaH, nipAtanasyeSTaviSayatvAt Da eva nipAtitaH, tathA ca fauna mukhena pratyayo vidhIyate iti bhAvaH / sukhena duHkhena ca gamyate'sminniti - sugaH, durgaH panthAH // 132 // nirgo deze 5 / 1 / 133 // niH pUrvAd gamerAdhAre deze DaH syAt / nirgo dezaH // 133 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 319 ) nirgI0- 1 "AdhAre" iti pUrvatra nipAtanArthasambaddhamihApyanuvartate / yadyapi 'deza' iti kathanenaivAdhArArthasya pratIti rbhavati tathApi karmaNyapi pratyayavidhAne dezasya vAcyatA sambhavatIti tannirAkaraNAyAdhArapadAnuvRttimAzrityAha- AdhAre deze DaH syAditi // 133 // zaMmo nAnyaH | 5|1|134 zamo nAmnaH parAddhAtoH saMjJAyAmaH syAt / zambhavo'rhan / nAmnIti kim / zaMkarI dIkSA // 134 // 1 zamo0 - / zamityavyayaM sukhe vartate, bhavati tatra zambhavo'rhanniti - sukha eva tiSThati na kadAcid duHkha iti bhAvaH / zaGkarI dIkSeti - ayamAzaya:nAmnIti nAmapadena yadarthe yasya rUDhiH sa evArtho gRhyate, 'zaGkarI dIkSe' tyatra tu zaGkharazabdo vizeSaNatvena prayukta iti nAtra nAmatvaM tasyeti Te striyAM GIrbhavatIti, nAmagrahaNAbhAve'vApyapratyaye zaGkareti syAditi / 134 | pArvAdibhyaH zoGa: / 5 / 1 / 135 / ebhyo nAmabhyaH parAcchoGo aH syAt / pArzvazayaH // 135 // pArzvA0 - / "zIksvapne" garthyAbhyAM zete iti prakRtasUtreNApratyaye guNeyAdeze yukta mAse-pArzvazayaH AdhArabhinnArthAt paratve pratyayavidhAnArtha ArambhaH AdhArArthAt paratve ca "AdhArAt " |5|1|37|| iti parasUtreNa siddhiriti / / 135 / / " , UrdhvAdibhyaH kartuH / 5 / 1 / 136 / / ebhyaH kartR vAcibhyaH parAcchIGo aH syAt / UrdhvazayaH uttAnazaya // 136 // 5 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 320 ) UrdhvA0- 0 - / UdhvaM sthitaH zete iti UdhvaMzayaH, nidrApaJcakamadhye pracalAbhighanidrAmanu bhavatyayam / uttAnaH zete iti - uttAnazayaH, yadyapi gabhIraviparyaye sarvaMthAprasRtatayA dRzyamAnaH uttAnazabdaH kozAdiSu paThyate, tathApi uttAnazaya Urdhvamukha vidhAya pRSThabhareNa zayAne jane prayujyata iti 'uttAnazaye' sa evottAnazabdo grAhyaH, uttAnazayazabdazca bAle rUDha: ' syAduttAnazayo DimbhaH " iti koza: // 136 // AdhArAt / 5 / 1 / 137 / AdhArAnnAmnaH parAcchIGo aH syAt / khazayaH // 137 // aadhaaraat--| khe--anAvRtapradeze zete iti khazayaH // 137 // careSTaH / 5 / 1 / 138 / AdhArAt parAt careSTaH syAt / kurucarI // 138 // careSTaH / kuruSu caratIti kRrucarI // 138 // bhikSAsenAdAyAt ||1|138 / ebhyaH parAt careSTaH syAt / bhikSAcarI / senAcaraH / AvAyacaraH // 136 // bhikSA0 - / nanu pUrveNaiva siddha e 'sya sUtrasya vaiyarthyamiti / na / pUrvasUtrasyAdhAropapadatva eva pravRttiH, asya cAdhAre'nAdhAre copapada iti tadarthamidaM sUtram / bhikSAM caratIti - bhikSAcarIti = caratiriha caraNapUrvake'jaMke vartate prasiddhArthasya gamanasya tatrAnvitatvAt tathA ca bhikSAM caratItyasya caraNena bhikSAmarjayatItyarthaH / senAM carati = parIkSate iti = senAcaraH, tApasatyaJjano'yam vA / yo hi tApasarUpaM kRtvA senAyAM pari Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 ) "bhramya tatra pravartamAnaM kArya jAnAti sa tApasavyaJjana ucyate senayA carati vA senAcaraH / AdAya = gRhItvA carati = AdAyacaraH, AdAnaM kRtvA caratItyarthaH, dAdhAturyadyapi sakarmakastathApi karmaNo'trAvivakSitatvam ||13|| * puro'grato'ge satteH / 5 / 1 / 140 / ebhyaH parAtsartteSTaH syAt / puraHsarI / agrataHsaraH / agre saraH / // 140 // puro0 - / puraH saratIti Te TitvAd GIpratyaye puraHsarI / agrataH sarati agrataHsaraH, 'agratas'- zabde "AdyAdibhyaH" | 7|2| 4 || iti tas pratyayaH / agre saratIti - agrasaraH, saptamyalup ekArAntamavyayaM vA / 1198011 pUrvAt kartu : / 5 / 1 / 141 pUrvAt kartRvRtteH parAt sarveSTaH syAt / pUrvasaraH / kartuM riti kim / pUrvasAraH // 141 // pUrvAt kartuH / pUrvaH saratIti - pUrvasaraH, pUrvo bhUtvA saratItyarthaH / pUrvaM dezaM sarati - pUrvasAraH iti = [ - atra karmaNaH paratvAdasyApravRttyA 'karmaNo'Na' / 5 / 1 / 72 // ityaNeva bhavatItyarthaH // 141 // syApAsnAtraH kaH / 5 / 1 / 142 / nAmnaH parebhya ebhyaH vaH syAt / samasthaH / kacchapaH / nadISNaH / dhamaMtram | 142 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 322 ) sthApA0=| 'SThAM gatinivRttau' same=aviSame tiSThatIti ke 'iDetpusi.' / 4 / 2 / 64 // ityAkAralope=samasthaH / kaccha: anUpaprAyaH kUrmapAdo vA, 'pAMka rakSaNe' kacchaM pibatIti kacchapaH, 'SNAMka zauce' nadyAM snAtIti nadISNaH=taraNe kauzalamatra gamyate, 'ninadyAH' / 2 / 3 / 20 / / iti sasya SaH / 'G pAlane' dharmAt trAyate rakSatIti-dharmatram // 142 // zokApanudatundaparimRjastamberamakarNejapaM priyAlasahastisUcake / / 1 / 143 / ete yathAsaGkhyaM priyAdiSvartheSu kAntA nipAtyante / zokApanuda: priyaH / tundaparimRjo'.lasaH / stamberamo hstii| karNejapo'tikhalaH / eSviti kim / zokApanodo dharmAcAryaH // 143 // zokApanuda:=| nipAtyante iti yadyapi nipAtanamalAkSaNikakAryalAbhArthamevAzrIyate, atra ca sarvatra na kiJcidalAkSaNika kArya prArthanIyam, tundaparimRje vRddhabhAvo'pi pakSe siddha eva tathApyarthavizeSa eSAM prayoganiyamArthameva nipAtanIyamiti mantavyam / 'Nudat praraNe' zokamapanudatIti zokApanudaH priyaH, zokasyAhartA zokasyAvakAzameva na dadAti putrAdipriya iti sa zokApanudaH kathyate / 'mRjok zuddhI' tundam =udaraM paribhASrTIti=tundaparimRjo'lasa: iti=ya: kiJcit kArya-makRtvA satatamudarabharaNe dattacittastiSThati sa evamucyate, Alasyayukta ityarthaH / 'mi krIDAyAm' stambe ramate stamberamo hastItidarbhAditaNanicayanirmito hastibhakSyaH stambaH, tatra ramate bhakSayannAnandamanUbhavati yaH saH / 'japa mAnase ca' manonirva] vacane, cakArAta vyakta vacane, karNe japati sUcayatIti=karNejapo'tikhala itiH=mA kazcidanya zRNotviti karNe sUcayati yaH saH / zokApanodo dharmAcAryaH iti yaH . saMsAra-sAMsArika bhogAdyanityatvAdikaM sayuktika-mupadizya zoka nAzayati, na tu sukhamAharati, zokApanoda eveti tatrAyaM mA bhUditi // 143 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 323 ) mUlavimujAdayaH / / 1 / 144 // ete kAntA yathAdarzanaM nipAtyante / mUlavibhujo rathaH / kumuda kairavam // 144 // 'bhujot kauTilye' mUlAni vibhujatIti-mUlavibhujo ratha:-dhAtorUpasargabalAnmardane vRttiH, tathA ca vibhujatItyasya vimardayatItyarthaH 'mudi harSe' ku: pRthivI, tatra modate iti-kumudaM kairavam // 144 / / duherdu ghaH / / 1 / 145 // nAmnaH parAd duherdughaH syAt / kAmadudhA // 145 // . duheDu gha:-"duhIka kSaraNe" kAmAn-abhilASAn dugdhe-pUrayatIti kAmadughA, kAmakSaraNamiha kAmapUraNArthe paryavasitamiti, dhAtUnAmanekArthatvamiti veti pUrayatItyuktam, Dudhe DakArasyettvAt 'DityantyasvarAde': / 2 / 1 / 144 / ityantyasvarAdilopArthaH // 145 / / bhajo vig / / 1 / 146 // nAmnaH parAd bharjeviN syAt / arddha bhAk // 146 // bhajo viNa-bhajI sevAyAm' adhaM bhajate iti viNi tasya 'aprayogIt' / 1 / 1 / 37 // iti lope pratyayatvAt NittvAccopAntya-vRddhau DasyuktasamAse 'cajaH kagam' / 2 / 1 / 66 / iti jasya gatve 'virAme vA' / 1 / 3 / 51 // iti katve ardhabhAk / nanu viNi varNatrayam tasya prayoge'dRzyatayA 'aprayogIt' / 1 / 3 / 37 / itItsaMjJA lopazceti viNpratyayasyAMzenApi prayoge'darzanAt tasya pratyayatvena vidhAnamapArthakamiti ced / ucyate-NakAro vRddhayarthaH, ikAra uccAraNArthaH / vakAro viN-kvipoH sArUpyArthastenAnaviSaye 'asarUpo.' / 5 / 1 / 16 / iti prAptaH kvip na bhavati // 146 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 324 ) manvanukvanivic kvacit / 5 / 1 / 147 / nAmnaH parAddhAtorete yathAlakSyaM syuH / mat- indrazarmA / vatvijAvA / kvanip - sudhIvA- vic / zubhaMyAH // 147 // man-van0--'kvacidi' tyasyArthamAha-yathAlakSyamiti - - yathAlakSyaM kasmAcciddhAto: sarve pratyayAH paryAyeNa bhavanti, kasmAccideka eva dvau vA tayo veyarthaH / indraM zRNAtIti mani- indrazarmeti, 'zRz hiMsAyAm' iti dhAtuH / "janaici prAdurbhAve" vijAyate iti vijAvA, 'vanyAG paJcamasya' / 4 / 2 / 6 / ityAp / zobhanaM dadhAtIti - sudhIvA / zubhaM vibhaktayanta pratirUpakamavyayam, 'yAMk prApaNe' zubhaM yAtIti - zubhaMyA: kakArapakArI kispitkAryAthI 1198011 1 kvip / 5 / 1 / 148 / nAmnaH parAddhAtoryathAlakSyaM kvip syAt / ukhAsrat // 148 // kvip / pUte vartamAna ukhazabdaH puMstrI, sthAlyAM nityastrIti vaiyAkaraNA manyante, "saMsUG pramAde" pramAdo'valepaH, "sra sUG, ajasra sane" ukhena ukhayA vA sraMsate iti kvipi "no vyaJjanasyAnuditaH" | 4|2|25| iti nakArasyAnusvArasthAnino lope "tra sdhvaMs" / 2 / 168 / ityatra sAha - caryAnAzrayaNAd dyatAdestadanyasya ca tra saMdhAtoH sakArasya datve tatveca - usAsrat / kakAraprakAro kitpitkAryAthauM / ikAra uccAraNArthaH // 148 // spRzo'nudakAt / 5 / 1 / 146 / udakavajannAmnaH parAt spRzo spRzeH kvip syAt / ghRtaspRk / anudakAditi kim / udakasparzaH // 149 // spRzo0- 1 "spRzaMt saMsparze" ghRtaM spRzatItikvipi tasya lope isyuktasamAse "yajasRja" | 2|1|87 | iti SatvApavAde "Rtvij0 | 2|1|6| iti Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 325 ) - zasya gatve tasya "virAme vA" / 1 // 351 // iti katve-ghRtaspRk / udakasparzaH iti-udakaM spRzatIti 'karmaNo'N" / 5 / 1 / 72 / ityaNi upAntyaguNe GasyuktasamAse udaka sparzaH / anudaka iti-payudAsAzrayaNAdudakasadRzamanupasarga nAma gRhyate, teneha na bhavati-upaspRzati / / 146 / / ado'nannAt / / 1 / 150 // annavarjAnnAma naH parAdadeH kvip syAt / AmAt / annAditi kim / annAdaH // 150 // ... ado'nnAt- kvipsiddho'nnapratiSedhArtha vacanam / "adaMka bhakSaNe" AmamattIti-AmAt // 150 // kravyAtkravyAdAvAmapakvAdau / / 1 / 151 // etau yathAsaGkhyamAmAt pakkAdA~ vivaSNantau sAdhU staH / kravyAt AmamAMsabhakSaH / kavyAdaH pakvamAMsabhakSaH // 151 // * Rvyaat0-| AmAtpakvAdathAviti-AmamattIti-AmAt,pakvamattIti pakavAt tAdRzAthI cet bhavata iti bhAva: / kravyamattIti-kravyAt,ana kvip, arthamAha-AmamAMsa-bhakSa iti / kravyAdaH pakvamAMsa-bhakSa iti-atrANa AmamAMsavAcyapi kravyazabdaH 'kravyAda' iti nipAtanasAmarthyAt vRttI pakva mAse vartate / athavA kRtavikRttazabdasya pakvamAMsArthasya pRSodarAditvAt kravyAdezaH / atra kRttavikRttamattIti vAkyam / siddhI pratyayau viSayaniyamArtha vacanam // 151 // tyadAdyanyasamAnAdupamAnAdvayApyedRzaSTaksako ca / 5 / 1 / 152 / ebhya upamAnebhyo vyApyebhya parAd dRzApya eva Tkasakau, kvip Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 326. ) ca syuH / tyAdRzaH / tyAdRkSaH / tyAdRk / atyAdRzaH / anyAdRkSaH / anyAdRk / sadRzaH / dRkSaH / sadRk / vyApya iti kim / teneva dRzyate // 152 // tydaadyny.-| vyApye vyApyebhyaH parAd dRzeApya eveti-sUtrastha-vyApyazabdasya dehalIdIpakanyAyenobhayovizeSaNatvamiti bhAvaH, tathA copapadasyApi karmaNi vartamAnatvamapekSitam, pratyayArtho'pi karmava, anyathA kRtprayayatvena kartari prasaGgaH syAt / "dRzRprekSaNe" 'tyat' zabdaH sarvAdiH, sya iva dRzyate iti Taki-tyAdRzaH iti / ivArtha upamAnamupapadArthentarbhUtamiti tatra vartamAnatvaM tyadAdeH, 'anyatyadAderAH' / 3 / 2 / 152 // iti sUtreNAnyazabdasya tyadAdezca dRgAdAvuttarapade AH syAt / Tiki TakAro GayarthaH, kakAro guNAbhAvArthaH / saki tyAdRkSaH--atra dhAtuzakArasya "yaja-sRja0' / 2 / 1 / 87 / iti SaH, tasya SaDhoH kaH si' / 2 / 1 / 62 / iti kakAraH, pratyayasakArasya 'naamytsthaa'0|2|3|15| iti SakAraH, saki kakAro'nubandho guNAbhAvArthaH / kvipi tu tyAdRk iti-atra zasya 'Rtvij' / 2 / 1 / 66 / iti gaH, tasya "virAme vA" / 1 / 3 / 51 / iti kakAraH / sadRza ityAdi-'atra hldRshdR?'|3|2051 iti sAmAnya zabdasyasAdezaH vacanabhedAnnAtra yathAsaMkhyam // 15 // kartuNin / 5 / 1 / 153 // katra dupamAnAtparAddhAtoNin syAt / uSTrakozI // 153 // kartuNin-"kartari" // 5 // 1 // 3 // iti NinpratyayaH kartari / 'kruzaM Aha vAnarodanayoH' uSTra iva krozatIti-uSTrakozI azIlArtho jAtyarthazcArambha // 153 // ajAteH zole / / 1 / 154 / ajAtyarthAnAmnaH parAcchIlArthArdhAtoNin syAt ussnnbhojii| prasthAyI / ajAteriti kim / zAlIna bhoktA / zIla iti kim / uSNabhojo mandaH // 154 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 327 ) ajAte:0-uSNaM bhuGkta ityevaMzIla:-uSNabhojI 'bhujaMpa pAlanAbhyavahArayoH' iti dhAtuH / ajAteriti 'prasajyapratiSedhAdasattvavAcino'pyupaMsargAvatyataH udAharati-prasthAyIti-'SThAM gatinivRtto' pratiSThate 'ityevaMzIla iti Nini 'Ata aiH / 4 / 3 / 53 // ityAkArasya aikAre tasya cAyAdeze-prasthAyI / zAlIn bhoktA iti-atra zAlerjAtitvAnnAnena pratyayaH, kintu zIlArthe 'tan zIladharmasAdhuSu' / 5 / 2 / 27 / iti tRnpratyayaH, asya kRttvepi na tatkaNi SaSThI tannudantA0' / 2 / 2 / 60 / iti niSedhAt,kintu 'karmaNi' 12 / 2 / 40 / iti dvitIyA / uSNa bhojo mandaH iti--mandatvAt pathyAyoSNaM bhakte, na tu tathAsvabhAva ityasyApravRttyA 'karmaNo'Na' / 5 / 1 / 72 / ityaNeva bhavatIti bhAvaH // 154 // sAdhau / / 1 / 15 // nAmnaH parAtsAdhvarthAddhAtoNin syAt / sAdhukArI // 15 // sAdhI-azIlArtha ArambhaH / 'DukRg karaNe' sAdhu karotIti Nini, vRddhau, : GsyuktasamAse ca-sAdhukArI // 155 // brahmaNo vadaH / / 1 / 156 // brahmaNaH parAdvadeNin syAt / brahmavAdI // 156 // .. brahmaNo0-"ayamAthazIlArtha Arambha' jAtyartho'marUpavidhinivRttyarthazca 'cada vyaktAyAM vAci' brahma-vedaM jagadvivartakAraNaM vA brahmANaM hiraNyagarbha vA vaMdatIti Nini upAntyavRddhau DasyuktasamAse ca-brahmavAdI // 16 // vratAbhIkSNye / / 1 / 157 / anayorgamyamAnayo nAmnaH parAddhAtoNin syAt / sthnnddilvrtii| kSIrapAyiNa uzInarAH // 157 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ( 328 ) vratA''bhIkSNyevrataM zAstrito niyamaH, AbhIkSNyaM paunaspunyam / 'vRtUG vartane' sthaNDile vartata iti-sthaNDilavatI / pAM pAne pUnaH punaH kSIraM pibantIti Nini Ata aikAre, AyAdeze ca deshe'|2|3170| iti nasya Natve kSIrapANi uzItarAH, uzInarA uzInaranAmaka dezavAsino janAH / azIlArthaM jAtyathaM ca / vacanam // 157 // karaNAdyaje bhUte / / 1 / 158 // karaNArthAnnAmnaH parAdbha tArthAt yajeNin syAt / agniSTomayAjI // 15 // karaNAd-'yajI devapUjAsaMgatikaraNadAneSu' agniSTomeneSTavAniti Nini, upAntyavRddhau, GasyuktasamAse ca-agniSTomayAjI, agniSTomastotraNa samApyamAno yo yAgaH sa lakSaNayA'gniSTomastenApUrva bhAvitavAnityarthaH // 158 // nindya vyApyAdinvikriyaH / / 1 / 156 vyApyAnnAmnaH parAt bhUtArthAdvikiyaH kutse katarIn syAt / somavikrayo / nindya iti kim / dhAnyavikrAyaH // 156 // nindya0-'kutsye kartarIti-yatkarma krINAtikriyayA sambadhyamAnaM kartu: kutsAmAvahati tatra tyarthaH / 'DukrIMgz dravyavinimeye' vinimayaH parivartaH, somaM vikrItavAnitIni guNe'yAdeze, GasyuktasamAse c-somvikryii| dhAnya vikrAya iti-atra 'karmaNo'N / 5 / 1 / 72 / ityaNeva bhavati / vikrayaNamali vikrayaH, somasya vikrayaH-somavikrayaH, so'syAstIti vigrahe matvarthIya ini somavikrayItyAdInAM siddhAvapi tatra kutsAyAH pratItinaM syAt, kathaJcit satyAmapi tatpratIto somaM vikrINAtItyarthe'Neva syAditi tadvAdhanArthamidaM sUtramAvazyakam, anyathA vA'sarUpanyAyena satyapi sUtra pakSe'N . syAt, 'siddha satyArambho niyamArthaH' iti nyAyena tadvAdhanArthamidaM sUtram // 15 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 326 ) hano Nin / 5 / 11160 // vyApyAnnAmna parAt bhUtArthAddhante nindya kartari Nin syAt / pitRghAtI // 160 // hano Nin / "hanaMka hiMsAgatyoH" pitaraM hatavAniti "Jjiti dhAt" 4 / 3 / 100! iti pitRghAtI / hananaMghAtaH, piturghAtaH pitRghAtaH, so'syAstItyarthe matvarthIya in pratyayaH, tathA ca pitRghAtIti rUpasiddhiryadyapi bhavati. tathApi tAharAprayogasya nindArthamAtre niyamArtha sUtram / / 160 / / brahmaNavRtrAt kvip 5 / 1 / 161 // ebhyaH karmabhyaH parA tArthAddhanteH kvip syAt / brahmahA / bhrUNahA / vRtrahA // 16 // brahma0-- brahmANaM hatavAniti kvipi--brahmahA, evaMbhrUNahA / vivapa0' ,vRtrahA / 5 / 1 / 148 / ityanenaiva siddha niyamArthaM vacanam, caturvidhazcAtra niyamaH, brahmAdibhyaH eva hante te kvip nAnyasmAt, tathA brahmAdibhyo hantereva bhUtenAnyasmAddhAtoH kvip, tathA brahmAdibhyo hante te kvibeva nAnyaHpratyayaH, tathA brahmAdibhyo hanterbhUta eva kAle kvipa nAnyasminniti brahmAdibhyo hanterbhUte bibeva nAnya iti niyamena kvipA'NAdireva bAdhyate na taktavada, madhye'pavAdAH pUrvAn vidhIn bAdhante nottarAn' iti hi nyAyaH // 161 / / kRgaH supuNyapApakarmamantrapadAt / / 1 / 162 // soH puNyAdezva karmaNaH parAt bhUtArthAt kRgaH kvip syAt / sukRt / puNyakRt / karmakRt / mantrakRt / padakRt // 162 // kugaH supunny0-| "DukRg karaNe" suSTu kRtavAniti kvipi tasya lope pratyayalakSaNanyAyena "hasvasya taH pitkRti0" / 4 / 4 / 113 / iti tAgame Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 330 ) sukRt / idamapi niyamArthaM vacanam / trividhazcAta niyamaH / ebhya kRga eva bhUte kvip nAnyasmAd dhAto:, tathA ebhyaH kRgo bhUta eva kvip, tathA ebhyaH parAt kRgo bhUte kvibeva nAnyaH pratyayaH // 162 // somAtsugaH 5 / 1 / 163 / somAdvadyApyAtparAt bhUtArthAt sugaH kvit syAt / somasut 1198311 somAt0 0 - / " Su gT abhiSave" abhiSavaH kledanaM sandhAnAkhyaM pIDana manthane vA somaM sutavAniti kvipi tAgame ca somasut / ayamapi niyamArtho yogaH / caturvidhazcAtra niyamaH / somAdeva, sugaM eva, bhUta eva, kviti // 163|| agnezce: / 5 / 1 / 164 // agnervyApyAtparAt bhUtArthAcceH vivap syAt / agnicit // 164 agnezceH / "ciTra cayane" agni citavAniti kvipi tAgame ca agnicit / atrApi caturvidho niyamaH / agnereva, cereva, bhUta eva kviveveti 1 / / 164 / / karmaNyagnyarthe |5|1|165 / karmaNaH parAt bhUtArthAcceH karmaNyagnyarthe kvip syAt / zyenacit // 165 // karmaNya0 - / karmaNyagnyartha iti - karmaivopapadaM tadeva ca pratyayArthaH, tacca karmAgninimittakaM ced bhavediti samudito'rthaH / zyena iva cIyate smRti Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 331 ) kvipi, tAgame, GasyuktasamAse ca zyenacitu, zyenAkAratayA nirmita iti bhAvaH / bahulAdhikArAd DhiviSaya evAyaM draSTavyaH // 165 // vRzaH kvanip / 5 / 1 / 166 // vyApyAtparAt bhUtArthAt dRzeH kvanip syAt / bahudRzvA // 166 // dRzaH kvanip- dRzRkSaNe" bahUn dRSTavAniti kvanipi kittvAta guNAbhAve bahudRzvA 'manvan' / 5 / 1 / 147 // iti kvanipi siddha bhUtakAle pratyayAntarabAdhanArthaM vacanam // 166 // saharAjabhyAM kRgyudheH / / 1 / 167 / AbhyAM karmabhyAM parAd bhUtArthAt kRgo yudhezca kvanip syAt / saha kRtvA / sahayudhvA / rAjakRtvA / rAjayudhvA // 167 // shraaj0-| pratyayAntarabAdhanArtho'yaM yogaH / vacanabhedena nirdezAdiha na yathAsaMkhyamityAha-AbhyAM karmabhyAmityAdi / kvanipi kakAra: kitkAryaguNAbhAvArthaH, pakAraH pitkAryatAgamArthaH, ikAra uccAraNArthaH, 'van' ityvshissyte| 'DukRg karaNe' saha kRtavAniti-sahakRtvA / 'yudhic samprahAre' saha yuddhavAniti-sahayudhvA / rAjAnaM kRtavAn, rAjAnaM yodhitavAniti-rAjakRtvA, rAjayudhvA / yudhiratrAntarbhUtaNyarthaH sakarmakaH * // 167 // .. anojane Da: / / 1 / 168 // karmaNaH parAdanupUrvAt bhUtArthAjjanerDaH syAt / pumanujaH // 168 // anojaneMrDa:- / 'janaici prAdurbhAve' Dapratyaye DakAro'ntyasvarAdilopArthaH, akAro'vaziSyate / pumAMsamanujAta iti De'ntyasvarAdilope DamyuktasamAse Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 332 ) va pumanujaH iti-yasyAgrajaH pumAn sa evmucyte| anupUrvo janirjananopasarjanAyAM prAptI vartamAnaH sakarmakaH // 168 / / saptamyAH / / 1 / 166 / saptamyantAha tAjjanerDaH syAt / mandurajaH // 16 // . saptamyA:-- ayogyatayA karmaNa iti na sambadhyate, nahi saptamyantasya / karmatvaM sambhavati / mandurA-azvazAlA, pustrIliGgaH, tatra jAta iti - .. mandurajaH, 'DyApo0 / 2 / 4 / 66 / iti hrasvaH / / 166 / / ajAteH paJcasyAH / / 1 / 170 . . . paJcamyantAdajAtyarthAt bhUtArthAt janerDaH syAt / buddhijaH / ajAteriti kim / gajAjjAtaH // 170 // ajaate:0| buddharjAto-buddhijaH / gajAt jAta iti-gajazabdasya tatsajjAtipravRttinimitta-tvamiti nAtra pratyayo'pitu vAkyameva tiSThatIti bhAvaH / gajasyAkRtigrAhyatvena 'AkRtigrahaNA jAtiH' iti vacanAjjAtitvamavaseyamiti / / 170 / / kvacit / / 1 / 171 / uktAdanyatrApi yathAlakSyaM DaH syAt / kiJjaH / anujaH / ajaH / striijH| brahmajyaH / varAhaH / AkhaH // 171 // kvcit-| uktAdanyatrApIti-yAnyupapadAni yazca dhAtuH pUrvasUtreSu nirdiSTastebhyo'nyeSvapyupapadeSu satsu, anyasmAdapi dhAtorayaM pratyayo / bhavatIti bhAvaH / upapadavyabhicAramAha-kiJjaiti-kiM jAteneti kiJjaH, kena jAta iti vA kijaH, anitipitRkaH / karmaNo vyabhicAramAha Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 333 ) anujaH-anujAtaH / na jAto'jaH / ajAtivyabhicAramAha-striyA jAtaM-strIjam / upapadavyabhicAraM prapaJcya prakRtivyabhicAramAha-jyAMz hAno' brahmaNi jInavAniti brahmajya iti-atropapadasya sattve dhAtoranyatvamiti bhAvaH / upapadadhAtUbhayavyabhicAramAha-hanaMka hiMsAgatyoH' varamAhatavAniti-varAhaH / upapadadhAtukArakavyabhicAramAha-'khanUg avadAraNe' AkhAta:-AkhaH // 171 // suyajoGavanip / / 1 / 17 / AbhyAM bhUtAbhyAM vanip syAt / sutvAnau / yajvA // 172 // suyajo0 / "sugaT abhiSave""yajI devapUjAsaMgatikAraNadAneSu"vanipi van' avaziSyate zeSA anuvandhA Ga kAro guNAniSedhArthaH,pakAraH pitkAryArthaH ikAra uccAraNArthaH / sutavantAviti-sutvAnau / iSTavAnitiyajvA / "man-van" 15 / 147 / iti sAmAnyasUtravihitAbhyAM kvanip-vanbhyAM siddha bhUte niyamArthaM vacanam / mannAdi-sUtrasthakvacidgrahaNasyaiva prapaJcaH / / 172 / / z2a So'tRH / / 1 / 13 / z2a SerbhUtArthAdataH syAt / jaratI // 173 // z2a po'tR0-| "ja paca jarasi' atR-pratyaye RkAro'nubandhaH / jIryati smeti atRpratyaye guNe RdittvAt striyAM "adhAtUdRditaH" // 24 / 2 / iti DyAM-jaratI / ukArAnubandhaM kRtvA RkArAnubandha "abhvaade:0"|1|4|60 iti dIrghatvapratiSedhArthaH / / 173 / / ktaktavatU / / 1 / 174 / bhUtArthAddhAtoretau syAtAm / kRtaH / kRtavAn // 174 // . ktktvtuu0-| "DukRg karaNe" anusvArettvAdaniTa, kriyate smeti-kRtaH "tatsApyA0" / 3 / 3 / 21 / iti karmaNi ktaH / karoti smeti ktavatIkRtavAn "kartari" iti ktavatuH / / 174 // iti paJmAdhyAye prathamaH pAdaH . Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamAdhyAye dvitIyaH pAdaH - - zrusadavasbhyaH parokSA vA / / 2 / 1 // ebhyo bhUtArthebhyaH parokSA vA syAt / upazuzrAva / upasasAda / anuuvaas| pksse| upAzrauSIt / upaashRnnot| upAsadat / anvavAtsIt / anvavasat // 1 // zrusada0-bhata iti anuvartate ityAha bhUtArthebhyaH iti bhUtArthamAtre parokSA bhavati, tatra na parokSatvavivakSAyA* Avazyakateti bhAvaH / "zruT zravaNe" ityataH parokSANavi "dvirdhAtuH0" / 4 / 1 / 1 / iti dvitve sati 'zrazra' iti tato "vyaJjanasyA0" / 4 / 1 / 44 / iMti pUrvasyAnAdivyaJjanalope 'zuzru' iti, tato "nAmino0" / 4 / 3 / 51 // iti vRddhI zuzrI' iti, "odauto." / 1 / 2 / 24 // ityAvAdeze upena yoge=upazuzrAva / 'Sadlu vizaraNagatyavasAdaneSu" vizaraNaM zaMTanam, avasAdo'nutsAhaH, ato Navi dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope "Niti" / 4 / 3 / 50 / ityupAnpyavRddhau-upasasAda / 'vasaM nivAse' ato Navi dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope sasvarasya vakArasya ca 'yajAdi0" / 4 / 1 / 72 / / iti yvati-UkAre upAntyavaddhau anUnA yoge samAnadIce ca-anuvAsa / adyatanabhatakAle 'adyatanI' / 5 / 2 / 4 // ityadyatanI vibhaktirbhavatIti zradhAtoradyatanyA dipratyaye 'sijdytnyaam'3|4|53 iti sici 'sa: sija0' / / 4 / 3 / 5 / / itIti 'sici parasmaiH' / 4 / 3 / 35 / iti vaddhau 'aDa dhAto.' / 4 / 4 / 26 / ityaDAgame 'nAmyantasthA0' / / 3 / 15 / iti sasya Satve-upAzrauSIt / anadyatanabhUtakAle 'anadyatane hyastanI" / 5 / 2 / 7 / iti zastanI vibhakti bhavatIti zradhAto-hya stanyA divi tu zrauti0" / 4 / 2 / 108 / iti 'zU' ityAdeze 'zvAdeH anuH' / 3 / 4 / 75 / anuvikaraNe 'bhra znoH' . / 2 / 1 // 53 // iti guNe'DAgame ca upAzRNot / saddhAtoradyatanIdau ludittvAt 'ladid' / 3 / 4 / 64 / ityaDi aDAgame ca-uSAsadat / hyastanyA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 335 ) . divi tu 'zroti0' | 4|2| 108 / iti sIdAdeze, zavi aDAgame ca - upAsIdat / 'vas' dhAtoradyatanIdo sici 'sastaH si' | 4 | 3 |2| iti dhAtusakArasya takAre 'vyaJjanAnA0 ' | 4 | 3 | 45 // ityupAntyavRddhAvaDAgame ca anvavAtsIt / hyastanIdiva tu zavi aDAgame ca = anvavasat / bahuvacanaM vyAptyartham tena bhUtAnadyatane'pIyaM hyastanyA na bAdhyate rUpatvAt 'asarUpo'pavAde0 ' | 5|1|16 / ityevAdyatanyAdisiddhau bA - aai 'tyAdiSvanyonyaM nAsarUpotsargavidhiriti nyAyaM jJApayati // 1 // asa tatra kvasu-kAnau tadvat |5|2|2| parokSAmAtraviSaye dhAtoH parau kvasukAnau syAtAM tau ca parokSeva / zuzruvAn / sedivAn / USivAn / pecivAn / pecAnaH // 2 // 1 O , tatra kvasu0 - / 'tattra' ityasyArthamAha = parokSAmAtraviSaye iti = parokSAmAtraM parokSAsAMmAnyam, na kevalaM pUrvasUtravihitA parokSaiveti bhAvaH / kvasukAnAviti = | atra 'kvasuH ' ' kartari' | 5|9|3 | iti kartari bhavati / kvasau kakAraH kitkAryaguNAbhAvAdyarthaH, ukAre nAgamAdyarthaH, 'vasa' ityavaziSyate / kAnasya 'parANi kAnA''nazI0' | 3 | 3|20| ityAtmanepadasaMjJAvidhAnAt sa ' tatsApyA0' | 3|3|21| iti bhAvakarmaNoH, 'iGitaH 0' | 3|3|22| iti kartari 'Igita:' | 3 | 365 iti phalavati kartari caH bhavati / kAne kakAraH kitkAryArthaH, 'Ana' ityavaziSyate / 'zruT zravaNe' ano'nena sUtreNa kvasau tasya parokSAvadbhAvena dvitve pUrvasyAnAdivyaJja'nalope 'zuzravas' zabdaH, tasya sau = zuzruvAniti / 'SadlR' vizaraNagatyasAdaneSu' ataH kvaso 'anAdezAde0 ' | 4|1|24 / ityata ekAre dvitvaniSedhe 'ghasekasvarAtaH 0' | 4|4|2| itITi 'sedivas' zabdaH, tasmAtsau = sedivAniti, 'vasaM nivAse' ataH kvasau 'yajAdi 0 ' |4|1/72 | iti yvRti, sasvakhasyokAre dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope samAnadIrghe 'ghasvasaH' |2| 3 | 36 | iti sasya Se 'gha sekasvarAtaH 0 ' | 4|4|11 / itITi 'uSivas' zabdasya sau = uSivAniti / 'DupacaS pAke' ataH kvasau, ata ekAre, dvitvAbhAve, iTi ca pecivAniti / 'pac' dhAtorIdittvAt phalavati kartaryAtmanepade kAne tasya parokSAvadbhAvAdata ekAre Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 336 ) dvitvAbhAve ca pecAnaH / bhatAdhikAreNaivokta parokSAviSayatve labdhe 'tatra' grahaNaM parokSAmAtrapratipattyartham tena pecivAn' ityAdi siddham || 2 || veyivadanAzvadanUcAnam | 5 | 2|3| ete bhUte'rthe kvasukAnAntAH karttari vA nipAtyante / smiiyivaan| anAzvAn / anUcAnaH / pakSe / agAt / upait / upeyAya / nAzIt / nAznAt / nAza / anvavocat / anvavak / anvabravIt / anUvAca | 3|| , vevida0 - pUrvasUtreNa parokSAmAtraviSayevihito, kiJca dhAtumAtrAt to dvAvapi vihito, iha ca bhUtamAtre dhAtuvizeSAt kvasurdhAtuvizeSAcca kAna iSTa iti, kiJcAnyadapi kiJcidalAkSaNikaM kAryaM vakSyamANarItyA sampAda - nIyamiti nipAtanamArabhyate / samIyivaniti / atra nipAtana - sAmarthyAt kvasureva na kAnaH / sampUrvasya 'i'gatI' iti dhAto. kvasau" ghasekasvarAta 0" | 4 |4| 48 dvitve " yo'nekasvarasya " | 2|1|56 / iti yatvApavAde" iNa: " / 2 / 1 / 51 / itIyAdeze samAnadIrghe "samIyivas" zabdasya sau- samIyivAn / 'azaz bhojane'' iti 'az' dhAtoH kvasau dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalosa AkAre samAnadIrghe GasyuktasamAse natro'nAdeze 'anAzvas'- - zabdasya sau - anAzvAniti nipAtanasAmarthyAt kvasureva bhavati na kAnaH, ghasekasvarAtaH ' | 4|4|2| itIT prAptastadabhAvazca nipAtanAt bhavati / 'anUcAna iti / anupUrvIt 'vacaM bhASaNe' ityataH, athayA 'brU' gk vyaktAyAM / vAci' iti bradhAtoH sthAne 'asti bruvo0' | 4|4|1| iti vacAdezAdanupUrvAt kartari kAne sati 'yajAdi 0 ' | 4|4|1|| iti svarasahitavakArasya vRti - ukAre tato dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope samAnadIrghe ca- anUcAnaH, nipAtanasAmarthyAdatra kvasurna bhavati / nipAtanasyeSTaviSayatvAt kartuM ranyatra' anukta' ityeva bhavati / vAvacanAt pakSe'dyatanyAdayo'pi bhavatItyAha - pakSe agAt ityAdi / iNo'dyanyAM 'iNikorgA' | 4|4| 23 | iti gAdeze 'pibeti' 3|4| 66 / iti sico lope'DAgame ca - agAt / upapUrvasyeNo hyastanyA divi 'etyaste ddhi' | 4|4|30| iti vRddhau - upait / upapUrvasya parokSANa Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 337 ) E vi dvitve 'nAmino0' / 4 / 3 // 51 // iti vRddhau 'pUrvasyAsve.' / 4 / 1 / 37 / iti pUrvasyeyAdeze= upeyAya / aznAteradyanyAdau sici, tasyeTi, derIti, sino lupi, AdyasvaravRddhI samAnadIce ca---AzIt, tena natrA yoge nAzIt iti vAkyam hyastanIdivi, znAvikaraNe, vRddhI,naJA yoge ca nAznAditi vAkyam / parokSANavi dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope'ta AkAre=Aza, najAyoge nAzeti vAkyam anupUrvAd vaceradyatanyA do 'zAstyasU0' / 3 / 4 / 60 ityaGi 'zvayatyasU' / 4 / 3 / 104 / ityanena dhAtorvocAdeze'DAgameca=anvavocat / pratipadoktasyavace 'vyaJjanAdde:0' / 4 / 3 / 78 / iti divo lope'DAgame casya 'cajaH kagam' / 2 / 1 / 86 / iti katve c=anvvk| hastanyAM brago vacA dezAbhAve 'brUtaH parAdiH' / 4 / 3 / 63 / itIti guNe'vAdeze'DAgame caanvabravIt / lakSaNapatipadoktayoH vacoH parokSANavi, dvitve, pUrvasyAnAdivyaJjanalope, sasvarasya pUrvavakAsya vRti ukAre, upAntya vRddhIanUvAca / / 3 / / adyatanI / / 2 / 4 // bhUtArthAddhAtoradyatanI syAt / akArSIt // 4 // adyatanI-bhUtArthAditi-bhUtazabdena bhUtakAlavRttitvarUpo'rtha ucyate, tathA ca bhatakAlavRttAvarthe svArthe vartamAnAda dhAtoriti; nahi dhAtarbhate vartate tasya zabdasvarUpatvena sadAvartamAnatvAt, kintu tadarthabhUtA kriyA bhatakAlaviSayiNI vAcyA iyaM cAdyatanI hyastanyAdibhiH paratvAd bAdhyata ityadyatanamAtraviSayA vijJayA / 'DakRga karaNe' ato'dyatanIdI, sici, . 'sa: sija0' / 4 / 3 / 65 / iti derIti, 'sici parasmai0' / 4 / 3 / 44 / iti vRddhauvaDAgame saMsya Se ca // 5 // vizeSA'vivakSAvyAmizre / 5 / 2 // 5 // anadyatanAdivizeSA'vivakSAyAM vyAmizraNe ca sati bhUtArthAddhAtoradyatanI syAt / rAmo vanam gamat / adya hyo vA'bhukSmahi Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 338 ) 1 vizeSA0 - adyatane'pi kAle parokSatvavivakSAyAmadyatanI neSTA, hyastane'pi kaH le hyastanatvAvivakSAyAM seSTeti pUrvasUtra eNa tatsiddhayabhAvAdidaM sUtra - mArabdham / anadyatanA - dItyatrAdipadena parokSA grAhyA / vyAmizraNaM - adyatanyA viSayeNa sahAnadyatanyAdiviSayasya sandigdharUpatayA vivakSitatvam, tatrAnadyatananimittAM hyastanIM vArayitumadyatanI vidhIyate / gameradyanaudAvaGi aDAgame ca - rAmo vanamagasat sato'pyatra vizeSasyAvivakSA, yathA-anudarA kanyeti / 'bhujaM pAlanAbhyavahArayo' abhyavahAro bhojanam, tatra pAlane parasmaipadam, bhojanAdau tu 'bhunajo'trA' | 3|3|37| ityAtmanepade'dyatana tRtIyatrikabahuvacane mahipratyaye sici anusvAretvAdiDabhAve 'sijAziSA 0' | 4 | 3 | 35 | sicaH kittvAd guNAbhAve 'cajaH kagam' | 2|1186 | iti jasya gatve 'aghoSe prathamo'ziTa : ' | 1| 3 |50 / iti gasya katve 'nAmyantasthA0' | 2|3 | 15 | iti sasya Satve'DAgame ca abhukSmahi ||5|| rAtrau vaso'ntyayAmAsvaptaryadya |5|26| rAtrau bhUtArthavRttervasateradyatanI syAt sa cedartho yasyAM rAtrau bhUtastasyA evAntyayAmaM vyAptthAsvaptari karttari syAt / adyatanenaivAntyayAmenAvacchinne adyatane cetprayogo'sti nAdyatanAntare / amutrAvAtsam / rAtrya'ntyayAme tu muhUrtamapi svApe'mutrAvasamiti // 6 // rAtrau 0 - atItAyA rAtraH pUrvArdhasya matAntareNa praharatrayasya vA'nadyata - natvena tatra hyastanyAH prApte 'yena nAprApte yo vidhirArabhyate sa tasya vAdhako bhavati' iti nyAyenAsya tadapavAdatvasyaucityAd hyastanyA apavAdo'yaM yogaH / antyayAmAsvaptarIti padaM vyAcaSTe - sa cedartho ityAdi / adya ityasyArthamAha- adyatanenaivA ityAdi / amuvAvAtsamiti-yAyye pratyutthAne pratyutthitaM kazvit kacidAha - kva bhavAnuSitaH ? sa taM prati uttararUpeNedaM vAkyamAha - amutrAvAtsam / atra yadyapyanadyatanatvaM vAsakriyAyAM spaSTam, tathApi vizeSavihitatvAdanadyatananimittAM hyastanIM prabAdhyAdyatanI - vidhIyate'neneti bhAvaH 'vasaM nivAse' ato'dyatanI tRtIya Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 336 ) vikaikavacane'mi sici 'vyaJjanA0' / 4 / 3 / 45 / ityupAntyavRddhau 'sastaH si' / 4 / 3 / 62 / iti dhAtusakArasya te'DAgame ca-avAtsamiti bhavati / sa cedityAdinA kRtasya niyamasya phalamAha-rAtryantyayAme ityAdi--atrAdyatananimittA hastanyeva paratvAt bhavatIti bhAvaH // 6 // anadyatane zastano shraa| A nyAyyAdutthAnAdAnyAyyAccasaMvezanAdaharubhayataH sArddharAtraM vaa'dytnH| tasminnasati bhUtArthAddhAtohya stanI syAt / akarota // 7 // anadyatane- anadyatanazabdasyAdyatanabhinnArthakatvAdadyatanazabdArthamAhaA nyAyyAdutthAnAdA'nyAyAcca saMvezanAditi-nyAyya utthAnasamayo' rAtrezcaturtho yAmaH, rAtrezcaturthayAmAdArabhyA-gAminyA rAtra: pUrva yAmatrayaM tadabhivyApyetyarthaH, 'etadavacchinnamaho'dyatana ityeka matam matAntareNAhaaharubhayataH sArdharAtraM veti-aMtItarAtra rantyayAmadvayam, vartamAnadinasya yAmacatuSTayam, AgAminyA rAtrerAdya yAmadvayamadyatana iti matAntaramiti bhaavH| hyastanI-hyastanIti vibhakta nAma, na tAvatA hyastanakAlavRttAvarthe tasyA vidhAnamini mantavyam adyatanabhinnArthatvAt tsyaaH| udAharati akaroditi-ekakartR kAdyatanabhinnabhUtArthaviSayaka utpattyanukUlo vyApAra iti krameNArthaH 'DukRg karaNe' ato hyastanyA divi 'kRratanAderuH' / 3 / 4 / 83 / ityuvikaraNe dhAtoguNe vikaraNasya 'uzno' / 4 / 3 / 2 / iti guNe'DAgame ca-akarot // 7 // khyAte dRzo / / 2 / / lokavijJAte prayoktaH zakyadarzane bhUtAnadyatane'rthe vartamAnArdhAto hya stanI syAt / aruNasiddha rAjo'vantIm / khyAtaM iti kim / / cakAra kaTan / dRzya iti kim / jaghAna kaMsaM kila vAsudevaH // 8 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 340 ) khyAte0-- khyAtazabdaM vyAcaSTelokavijJAte iti na kevalaM prayokta niviSaye'pitu sakalalokaprasiddha / dRzyazabdaM vyAScaTe caprayokta : zakyadarzane itisati prayatne prayoktrA draSTuyogye viSaya ityrthH| yatra prayoktrA so'rtho na dRSTa: kintu tatsattvakAle samIpa eva tasyArthasya vRttatayA darzanayogyatA tasya bhavati / atra yadyapi prayoktrA'dRSTatvena parokSatvamiti parokSAyAH prAptistathApi lokakhyAtatvena prayoktA tasyArthasya svapratyakSatvamiva manyate iti tad dyotayituM parokSApavAdo hyastanI vidhIyata iti bhAvaH / aruNat siddharA- .. jo'vantImiti-siddharAjacaritasya prayokta ganthakRtsamaye sakalalokavijJAtatayA bhUtatvena tatra sUtrArthaghaTanamiti bhAvaH / 'rudha pI AvaraNe' ato hyastanyA divi 'rudhAM svarA0' / 3 / 4 / 82 / iti svarAtparataH znavikaraNe nasya Ne'DAgame, dhasya te ca-aruNat / cakAra kaTamiti-kaTAdikaraNasya sAdhAraNakAryatayA kaizcideva tatsamIpavartibhiSTatvena jJAtatvena vA naM sakalalokakhyAtatvaM tasyeti bhAvaH / jaghAna kaMsaM kila vAsudeva iti-vAsudevakartR kakaMsahananasya prayokta darzanayogyatvAbhAvaH, tasya tajjanmano bahukAlapUrvavRtta-tayA draSTumazakyatvAt / yadi ca tatsamAnakAlavRttireva jano vASyaM prayukta tadA 'kaMsamahan vAsudevaH' iti prayoga iSTa syAditi bhAvaH / hanaka hisAgatyoH' ityasya parokSAyAM jaghAna / / 8 / / ayadi smRtyarthe bhaviSyantI / 5 / 26 / smRtyarthe dhAtAvupapade bhUtAnadyatanArthavRtta tiobhaviSyantI. syAt, aydyoge| smarasi sAdho svarge sthAsyAmaH / ayadIti kim / abhijAnAsi mitra yatkaliGgeSvavasAma // 6 // aydi0-| 'bhUte' 'anadyatane' iti padadvayaM pUrvato'nuvRttam / 'smRtyarthe' iti padaM catadarthakadhAtuparam, sa ca dhAturiha saptamyantena nirdiSTatvAdupapadaM na tu pratyayaprakRtiH, tadAha-smRtyarthe dhAtAvupapade iti / smarasi saadho| svarge sthAsyAmaH--atra 'pazya mRgo dhAvati' ityAdAvika vAkyArthasyaiva smaraNakarmatvam / idaM vAkyaM jAtismaraNena jJA-nidRSTyA vA, nahi sarvasAdhAraNena janena pUrvazarIrAnubhUtaM svargAdhikaraNarkasthAnaM smaraNa Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 341 ) viSayIbhavitumarhatIti vAkyagaprogo'nucitaH syAditi / abhijAnAsItyAdi-atra yadaH prayogAdasyApravRttyA hyastanI bhavati // 6 // vA kAGkSAyAm / / 2 / 10 / smRtyarthe dhAtAvupapade prayoktuH kriyAntarAkAGakSAyAM satyAM bhUtAnadyatanArthAddhAtorbhaviSyantI vA / syAt / smarasi mitra kAzmIreSu datsyAmo'vasAma vA / tatraudanaM bhokSyAmahe, abhuJjamahi vA // 10 // ayadIti nAnuvartate / smarasItyAdi-atra vAso lakSaNaM bhojanaM lakSyamiti lakSyalakSaNayoH saMbandhe prayokturAkAGkSA bhavati, yatparArthamupAdIyate tata. lakSaNam, yadartha ca kiJcidupAdIyate tat lakSyamiti bhojanArthaM vAsaH samAzrita iti vAsasya lakSaNatvaM spaSTam, evaM bhojanArtha vAsa upAdIyata iti bhojanasya lazyatvamapi spaSTameva, athavA parijJAtaM lakSaNam, aparijJAtaM lakSyam, vAso lakSaNaM tena hi bhojanaM ca lakSyate, bhoz2anaM lakSyam, na tu lakSaNamaparijJAtatvAt, parijJAtaM hi aparijhAtasya lakSaNaM bhavati, yathA'gnedhuma iti, lakSyalakSaNayozca parasparaM sambandhaH prasiddhaH, prayoktA lakSaNe prayukta lakSyaM prati sAkAGkSa iti pUrvakriyAyAM lakSaNa bhUtAyAM lakSyabhUtA'nyA kriyA prayoktA'pakSyata eva // 10 // kRtAsmaraNA'tininhave parokSA / 2 / 11 / / kRtasyApi cittavikSeSAdinA'smaraNe'tyantaninhave vA gamye bhUtAnadyatanArthAddhAto parokSA syAt / suptohaM kila vilalApa / kaliGgaSu brAhmaNo hatastvayA / nAI ka liGgAna jagAma // 11 // kRtaa'smrnnaa0-| aparokSakAlArtha ArambhaH / supto'haM kila vilalApeti Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 342 ) -kila saMpraznavArtayoH / vipUrvasya 'lapa vyakta vacane' ityasya 'parokSANavi-vilalApeti, svApasamaye cittasya nidrAdhInatayA vikSiptatve'pi kRtasya vyApArasya pratyakSatvamupapannam / na cA-pratyakSaviSayIbhUtasyArthasya pazcAdapi kathaM smaraNam, anubhavajanyaM jJAnaM smRtiriti lakSaNAditi vAcyam, svena kRtasya vyApArasya sarvathAnubhavAbhAvasyAzakyatayA tasmin kAle'nubhavasyAnuvyavasAyAbhAve'pi tasya vastutI jAtatvena smaraNasambhavAt / sUtre'ti grahaNAdekadezApahnave hyastanyeva- .. na kaliGgaSu brAhmaNa-mahamahanam // 11 // parokSe / / 2 / 12 // bhUtAnadyatane parokSArthAddhAtoH parokSA syAt / dharma dideza tIrthaGkaraH // 12 // prokss-| akSANAM paraH parokSaH, ata eva nirdezAt sAdhu: avyutpanno vA asAkSAtkArArthaH // 12 // ha zazvadya gAntaH pracchaya hyastanI ca / / 2 / 13 / he zazvati ca prayukta paJcavarSamadhyapracchaye ca bhUtAnadyatane parokSe'rthe vartamAnAddhAtohya stanoparokSe syAtAm / iti hAkarot / iti ha cakAra / zazvadakarot / zazvaccakAra / kimagacchastvaM mathurAm / kiM jagantha tvaM mathurAm // 13 // hazazvad- paJcavarSa yugam, tasyAntarmadhyam, tatra pRcchyate yaH sa yugAntapracchayaH / sa ca bhUtAnadyatanasya parokSasyArthasya vizeSaNamityAha-paJcavarSamadhyapracchya' ityAdi / yugAntaHpracchya ityasyodAharaNamAha-kimagacchastvaM mathurAmityAdi-mathurAgamanaM hi na yuga-to dUravati, AsannasyaivAna pRcchAviSayatvAt, tato'dhikadinasya viSayatAyAM tu parokSaiva syAt // 13 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 343 ) avivakSite / / 2 / 14 // bhUtAnadyatane parokSe parokSatvenAvivakSite'rthe vartamAnAddhAtohyastanI syAt / ahana kaMsaM kila vAsudevaH // 14 // avivkssite-| evaM parokSAnadyatane vivakSAvazAdadyatanI-zastanIparokSAstisro vibhaktayaH siddhAH // 14 // vA'dyatanI purAdau / 5 / 2 / 15 // bhUtAnadyatane parokSe parokSatvenAvivakSite'rthe vartamAnAddhAtoH purAdAvupapade adyatanI vA syAt / avAtsuriha purA chAtrAH / pakSe avsn| USurvA / tadAbhASiSTa rAghavaH / pakSe abhASata / babhASe vA // 15 // . vA'dyatanI puraadaun| 'parokSe' iti nivRttam / aparokSe hyastanyAH parokSe tu parokSAyA apavAda: / vAvacanAt pakSe yathAprAptite'pi bhavataH / 'vasaM nivAse' iti 'vas' dhAtuH, tato'dyatano-prathamatrika-bahuvacane'ni sici 'sijvido'bhUvaH" / 4 / 2 / 12 / ityana pUsAdeze 'vyaJjanAnAmaniTi' / 4 / 3 / 45 / ityupAntyavRddhau 'sastaH si' / 4 / 3 / 62 / iti dhAtusakAsya takArasya * takAre'Ti ca=avAtsuriti / hyastanIprathama trikabahuvacane'ni zavi pUrvAkAralope'Ti ca=avasam / parokSAprathama trikabahuvacane usi yvati dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope samAnadIpa' ca USaH / 'bhASi ca vyaktAyAM vAci' iti A 'bhASa' dhAtorAtmanepade'dyatanItapratyaye sici tasyAdAviTi sasya Se tadyoge takArasya Te'Ti ca=abhASiSTa / hyastanItapratyaye zavi aTi ca=abhASata / parokSAyA epratyaye dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope hrasve bhasya vebbhaasse| bhatamAtravivakSayA'dyatanyA: siddhau purAdiyoge tadvacanaM smRtyarthahazazvat-smayoge sAmAnyavivakSayA'dyatanI na bhavatIti jJApanArtham / / 15 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 344 ) sme ca vartamAnA / / 2 / 16 / bhUtAnadyanatane'rthe vartamAnAddhAto: sme purAdau copapade vartamAnA syAt / pRcchati sma purodhasam / vasantIha purA chAtrAH / athAha varNI // 16 // sm0-| pRcchati sma purodhasam-'prachaMt jJIpsAyAm" svarebhyaH' / 1 / 3 / 30 / ' iti chasya dvitve pUrvasya catve 'prancha' ityatastivi'zavikaraNe 'grahanazca0' / 4 / 1 / 14 / iti yvRti-pRcchati, pRSTavAnityarthaH, purodhasaM purohitam / . vasantIha purA chAtrA iti-'vasaM nivAse' ato'ntipratyaye zavi 'lugasyA0'.. / 2 / 1 / 113 // iti pUrvAkAralopeca-vasanti,nivAsaM kRtavanta ityrthH| athA''havarNI-brUgaH' paJcAnAM0' / 4 / 2 / 118 iti-Aha / evaM ca purAdiyogeM:dyatanI-hyastanI-parokSA-vartama nAzcatasrovibhaktayaH siddhAH, smapurAyoge tu paratvAdvartamAnava-naTena sma purA'dhIyate / evaM-hazazvatsmayoge'pi-itiha smopAdhyAyaH kathayati, zazvadadhIyate sma / trayayoge'pyevam-na ha sma vai parA'gniraparazuvRkNaM dahatIti / / 16 / / nanau pRSTauktau sadvat / / 2 / 17 / nanAvupapade pRSTaprativacane bhUte'rthe vartamAnAddhAtorvartamAneva varttamAnA syAt / kimakArSIH kaTaM caitra / nanu karomi bhoH / nuna kurvantaM mAM pazya // 17 // nnau0-| 'anadyatana' iti nivRttam / pRSTasya dhAtvarthasyoktiH prativacanaMpRSToktirityAha-pRSTaprativacane iti / sadvadvacanAdatra viSaye zatrAnazAvapi bhavataH / tena 'nanu' kurvantaM mAM pazyeti' siddham 'DakRg karaNe' ityato'dyatanyA' madhyamapuruSaivacane sau, sici, serAdAvIti, vRddhI, sasya Satve, seridittvAt sasya visarge'Ti ca-akArSIH / vartamAnAmivi, uvikaraNe, . dhAtovikaraNasya guNe-karomi, akArSamiti tadarthaH / zatari uvikaraNe dhAtorguNe'sya ataH zityut' / 4 / 2 / 86 / ityukAre vikAraNasya vAdeze Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 345 ) . 'kurvat' zabdasya dvitIyaivacane'mi kurvantamiti // 17 // nanvorvA / / 2 / 18 // nanvoruyapadayoH pRSToktau bhUte'rthe vartamAnAddhAtorvA vartamAnA syAt sAca sadvat / kimakArSIH kaTaM caitra / na karomi bhoH / na kurvantaM mAM pazya / nAkArSam / nu karomi bhoH / nu kurvANaM mAM pazya / ndakArSam // 18 // nanvo0- na niSedhe, nu bitarke pAdapuraNe ca / atra vartamAnAvidhAnasya vaikalpikatvAta pakSe'dyatanItyAha nAkArSamiti-kimakArSIriti prazne'dyatanyAH prayogeNa prativacane'pipaze'dyatanyeva prayuktA-nAkarSamiti, yadi ca hyastanyA praznaH kRtaH syAt tadA saivottare'pi prayujyeta, kintu nAtrAdyatanAdInAM vivakSeti sAmAnya bhatArthakatayA'dyatanyaiva praznastayaiva pAkSikamuttaramiti / kRdhAtumAtmanepadinamAzrityAnazi uvikaraNe dhAtoguNe'ta ukAre uvikakaraNasya vA deze nasya Natve'mi kurvANamiti, kurvanta-mityarthaH / / 18 / / sati / / 2 / 16 / vartamAnArthAddhAtorvartamAnA syAt / asti kUraM pcti| mAMsaM na bhakSayati / ihAdhImahe / tiSThanti parvatAH // 16 // sti0-| san-vidyamAno vartamAna ityarthaH, sa ca prArabdhAparisamAptaHkriyAprabandha iti manasi nidhAyAha-vartamAnArthAditi / 'asaka bhUvi' atastivi asti, atrAtmadhAraNAnakUla kriyAyAH prArabdhatvam, tadIyasthiteruttaratrAnuvartanAccAparisamAptatvaM sphuTam / 'DupacI pAke' atastivi zavi ca-karaM pacati / 'bhakSaNa adane' aso givi tivi zavi ca--mAMsaM na bhakSayati,-- atra mAMsabhakSaNaM na kartavyamityevaMrUpo niyama Atmadharmo vivakSitaH, tasya sarvadA'samAptatvena vartamAnA: yoga ucita eveti / 'iGaka adhyayane' nityamadhipUrvo'yama, ato vartamAnAyA uttamapuruSabahuvacane mahepratyaye-ihAdhImahe, Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 346 ) atra kriyAntaravyavadhAne'pyadhyayanAdikriyAyAH prArambhAparisamApti rastyeva parairbhUtabhaviSyadbhannatvaM vartamAnatvamiti matvA parvatAdInAM sarvakAle sthitatvena tatra vartamAnAprayogaH kathamityAzaGkitaM taduttarayati - tiSThanti parvatA iti atra sphuTaiva prArambhAparisamAptiH, 'SThAM gatinivRttau ' iti sthAdhAtovartamAnAntipratyaye zavi 'zrIti0' | 4|2| 108 | iti tiSThAdeze' pUrvAkAralope ca = tiSThanti // 16 // zatrAnazAveSyati tu sasyau |5|2|20| sadarthAddhAtoH zatrAnazau syAtAM bhaviSyantIviSaye'rthe sya-yuktau / yAn / zayAnaH / yAsyan / zayiSyamANaH // 20 // zanAnazA 0 - zat-pratyaye zakAra RkArazcAnubandhI 'at' ityavaziSyate, Anazi ca zakAro'nubandha:, 'Ana' ityavaziSyate, 'navA''dyAni0 ' | 3 | 3|16| iti zata: parasmaipadatvAt sa parasmaipadino dhAtorbhavati / 'parANi 0 ' / 3 / 3 / 20 / ityAnaza AtmanepadatvAt sa Atmanepadino dhAtorbhavati 'yAMk prApaNe to zatari samAna dIrghe ca- ' yAt' zabdaH, ato ghuTi sau pare 'RduditaH ' | 1|4|70 / iti svarAtparato nAgame saMyogAntalope ca yAn / 'zIk svapne' ato Anazi 'zIrU: e ziti' | 4 | 3 | 104 / ityekAre'yAdeze ca 'zayAna' zabdaH, tasya prathamAyAM zayAnaH / eSyadarthe syasahite zaMtari yAdhAto:yAsyan / syasahita Anazi zIdhAto - zayiSyamANa: - ' ato ma Ane ' | 4|4|114 | iti montaH // 20 // tau mAGaghAkozeSu |5|2|21| mAGyupapade Akroze gamye tau zatrAnazAveva syAtAm / mA pacan vRSalo jJAsyati / mA pacamAno'sau martukAmaH // 21 // 'zAtrAnazo' - ranuvRttAvapi 'to' grahaNamavadhAraNArtha - mityAha - 'zatrAnazA-veveti / satItyanuvartata iti bhUtAdo na syAditi / na / bahuvacanAda satyapi Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 347 ) bhavati / mA pacan vRSalo jJAsyati-mAGa niSedhe, vRSalo dAsajAtiH, 'pacan iti' zatapratyayAntaH, bhUtakAlikapacanAbhAvaviziSTo vRSalo'gre jJAsyatIti prayogArthaH / mA pacamAno'sau martu kAma iti-pacamAna ityAnazpratyayAntaH, matu kAgo yasya sa martu kAmaH, 'tumazca0' / 3 / 2 / 140 / iti malopaH, bhUtakAlikapacanAbhAvaviziSTo'sau maraNecchuriti prayogArthaH / 'eva' ityavadhAraNe tenAtra viSaye'sarUpavidhinApyadyatanI na bhavati // 21 // vA vetteH kvasuH / / 2 / 22 / sadadvatteH kvasurvA syAt / tattvaM vidvAn / vidana // 22 // 'maNDakapluti' nyAyena 'sati' ityasyAtrAnuvartanAdAha-sadAditi / sUtra vAvacanAt pakSe zatRpratyayo vartamAnA vibhaktizcApi bhavati tattvaM vidvAniti-'vidaka jJAne' ataH kvasau sau 'RduditaH / 1 / 4 / 70 / iti svarAt parato nAgame 'ns-mahatoH' / 1 / 4 / 16 / iti dIrghe saMyogAntalakSaNe sakAralope cavidvAn, evaM zaMtari nAgame saMyogAntalakSaNe talope ca-vidan, ubhayatra vyaJjanAntatvAt silopaH kvasau kakAra: kitkAryArthaH / ukAro DyAdyarthaH / atra 'asarUpo0' / 5 / 1 / 16 / iti vikalpe siddha vAgrahaNamatra prakaraNe'sarUpavidherlakSyAnurodhArtham, ata eva 'vayaH-zakti0' / 5 / 2 / 24 / ityatrAnabhidhAnAnna vA'sarUpaH zatRrityuktam // 22 // pUDyajaH zAnaH / / 2 / 23 / AbhyAM sadAbhyAM paraH zAnaH syAt / pavamAnaH / yajamAnaH // 23 // puGa yajaH0-zAne zakAro'nubandhaH Ana' avaziSyate / arthavizeSokti vinA vihitaH zAnaH 'kartari' / / 1 / 3 / iti kartari bhavati / 'pUG pavane' pavate iti zAne zavi guNe'vAdeze 'ato ma Ane' / 4 / 4 / 114 // iti mAgame ca pavamAnaH / 'yajI devapUjAsaGgatikaraNadAneSu' yajati yajate veti zAne zavi mAgame ca yajamAnaH / 'parANi0' / 3 / 3 / 20 / ityAnaza AtmanepadasaMjJA, Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 348 ) pUDo GittvAt 'iGitaH0' / 3 / 3 / 22 / ityAmanepadam, yajerIdittvAt phalavati kartari 'IgitaH' / 3 / 3 / 15 / ityAtmanepadamityAbhyAmapyAtmanepadasya prAptyA pUrvasUtraNebAnazaH siddhayA rUpe vizeSAbhAvena sUtrasya vaiyarthyamiti / na / AnazA yoge. 'tRptArtha0' / 3 / 1185 / iti sUtreNa SaSThIsamAsaniSedha uktaH, na ca yajeraphalavati kartaryAnazpratyayo'stIti vacanam, eva muttaratrApi / zakAra: zikAryArthaH // 23 vayaH zaktizole / 52 / 24 / eSu gamyeSu sadarthAddhAtoH zAnaH syAt / striyaM gacchamAnAH / samainAmAH / parAnnindamAnAH // 24 // vaya zakti0-'vayaH-prANinAM kAlakRtA bAlyAdyavasthA / striyaM gacchamAnA iti-strIgamanaM tadyogyamavasthAvizeSaM dyotayati, 'gamlagatI iti 'gam' dhAtuH parasmaipadI, ataH zAne zavi 'gami0' / 4 / 2 / 106 / ityantasya chAdeze mAgame ca gacchamAnAH / samaznAnA iti-zaktiH sAmayam, samIhitakAryasampAdatayogyateti yAvat / samyagbhojanakartRtvaM sAmarthyadyotakameva, nAsamartho bhokta mapi prabhavati, kutaH samyagbhojanam, azaz bhojane' ataH zAne znAvikaraNe samA yoge-samaznAnAH / parAn nindamAnA iti-zIlaM svabhAvaH, paranindA na sarvasAdhAraNI prakRtiH, kintu kasyacideva svabhAvaH / / vibhAvaH / 'Nidu kutsAyAm' iti nind' dhAto: zAne zavi mAgame ca-nindamAnAH / atrAnabhidhAnAnna vA'sarUpaH zata: / / 24 / / dhArIDo'kRcchatRz / 5 / 2 / 25 // sukha sAdhye satyarthe vartamAnAd dhAreriGazca paro'tRz syAt / dhArayannAcArAGgam / adhIyan dru puSpIyam // 25 // dhArIDo0--'curAderAkRtigaNatvena 'gNa dhAraNe' ityatto Nici vRddhau 'dhAri' ityato'nenAtRzi zavi guNe pUrvAkAralope-dhArayat, tataH sau nAgame Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 349 ) saMyogAntalakSaNe talope vyaJjanAntalakSaNe silope ca dhArayan AcArAGgam / adhipUrvAt 'ik adhyayane' ityato'tRzi iyAdezoH samAnadIrghe ca 'akSIyan' ityataH sau -- adhIyan dra mapuSpIyamiti -- dazavekAlikasUtrasya prathamamadhyayanamityarthaH / iGa Anazi prApte dhAreH zatrAnazau: prAptI vacanam / vAsarUpo'pi neSyate eva || 25 || sudviSArhaH satrizatru stutye | 5 | 2|26| sadarthebhya ebhyo yathAsaGkhyaM satriNi zatrau stutye ca karttarya tRz syAt / sarve sunvantaH / cauraM dviSan / pUjAmarhan / eSviti kim / surAM sunoti // 26 // 0 sug- dviSA - 'rhaH 0 - satrI - yajamAnaH / sarve sunvanta iti yAge yajamAnA eva RtvigbhiH kartavyaM somAbhiSavaNaM kurvantIti yajamAnA ityartho'nena vAkyena labhyate, 'Su', 'abhiSave' kledanaM sandhAkhyaM pIsnamanthane vA'bhiSavaH, ato ziznuvikaraNe vAdeze sunvantaH / 'dviSIr aprItI' ato'tRzi - cauraM dviSan -- 'dviSo vA'tRzaH / 2284 | iti vikalpena karmaNi SaSThIti dvitIyA bhavati, zatrurityarthaH / 'arha pUjAyAm ' ato'tRzi zavi pUrvAkAralope sau-pUjAm -- arhan- stutya ityarthaH / surAM sunotIti-arthanirdezasyAbhAve sAmAnyasUtreNApi 'zatta0' ana syAditi sUtrasyAnarthakyena eSvevArtheSu 'ebhyo dhAtubhya iti niyAmakaM sUtramidamAvazyakamiti bhAvaH // 26 // tanuzIladharmasAdhuSu |5|2|27| zIlAdiSu sadarthAddhAtostRn syAt / karttA kaTam / vadhUmUDhAM muNDayitAraH zrAviSTAyanAH / gantA khelaH // 27 // = tRn zIla0 = | zIlAdiSviti - zIlAdirartho dhAtvarthasya vizeSaNam, tathAhi dhAtvarthaH zIlaM yatra vivakSyate, evaM dhAtvartho dharmatvena yatra bicakSyate, Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 350 ) dhAtvarthasampAdane sAdhutvaM yatra vivakSyata ityevaM krameNArthaH kAryaH / kRdhAtoranena tani guNe sau=kartA kaTamiti='tannadantA0' / / 2 / 10 / iti SaSThIniSedhAda dvitIyA, karaNamasya shiilmityrthH| muNDAM kurvantIti Nici antyasvarAdilope'nena tRni iTi guNe'yAdeze jasi-vadhUmaDhAM muNDayitAraH zrAviSThAyanA iti='zrAviSThAyana' iti gotravizeSasya nAma, tadgotrIyA janA vadhUmUDhAM muNDantIti teSAM dharmaH dharmaH kulaadyaacaarH| gantA khela iti kheTaM lIlayA gacchatIti khelaH, kheTe yo . . lIlayA gacchati sa sAdhu gacchatItyarthaH // 27 / / bhAjya'laGkagnirAkRgbhUsahirucivRti vRdhicariprajanApaapa iSNuH / / 2 / 28 // ebhyaH zolAdisadarthebhya iSNuH syAt / bhrAjiSNu: / alngkrissnnuH| nirAkariSNuH / bhvissnnuH| shissnnuH| rociSNuH / vattiSNU / vaddhiSNuH / cariSNuH / prajaniSNuH / apatrapiSNuH / // 28 // bhaajylngkg0-| bhrAjanazIlo bhrAjanadharmA sAdhu bhrAjate veti 'bhrAji dIptau' iti 'bhrAj' dhAtoriSNau-bhrAjiSNuH // 28 // . udaH pacipatipadimadeH / / 2 / 26 / utpUrvebhya ebhyaH zIlAdisadarthebhya iSNuH syAt / utpaciSNuH / utpatiSNuH / UtpadiSNuH / unmadiSNuH // 26 // udaH pci-| pternecchntynye| bhUjeH SNuk / / 2 / 30 / . Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ( 351 ) . AbhyAM zolAdisadarthAbhyAM SNuk syAt / bhUSNuH / jissnnuH||30|| bhuuje0:-| kakAraH kitkAryArthaH / 'bhU sattAyAm' bhuussnnuH| 'ji jaye'jiSNuH // 30 // sthAglAmlApaciparimRjikSeH snuH / / 2 / 31 // ebhyaH zIlAdisadarthebhyaH snuH syAt / sthaasnuH| glAsnuH / mlAsnuH / pakSNuH / parimANuH / kSeSNuH // 31 // sthA-glA0 / 'STAM gatinivRttau sthAsnuH / glai harSakSaye' iha harSakSayo dhAtvapacayaH-glAsnu:, 'glaiM gAtravinAme' vinAmaH kAntikSayaH-mlAsnuH / 'DupacI pAke' pacatItyevaMzIla iti sno 'cajaH kagam' / 2 / 1 / 86 // iti casya ke 'nAmyantasthA0' / 2 / 3 / 5 // iti sasya Se 'raSavarNA0' / 2 / 3 / 63 // ! iti nasya Ne pakSNuH / 'mRjok zuddhau' parimASTItyevaMzIlaH iti snI 'laghorUpAntyasya' / 4 / 3 / 4 / ityupAntyaguNe 'mRjo'sya' / 4 / 3 / 42 // iti vRddhI 'yjsj0|2|1|87| iti jassa Satve 'SaDhoH / 2 / 1162 / / iti Sasya katve 'nAmyanta sthA0' / 2 / 3 / 15 // iti pratyayasakArasya Satve nasya Natve ca--parimANu: / 'kSi kSaye' 'kSit nivAsagatyoH'-kSeSNu:-atra nAmyantalakSaNo guNaH, nAminaH paratayA sasya SaH, 'kSiSaz hiMsAyAm' ityasya na sAnubandhatvAt // 31 // prasigRdhidhRSikSipaH knuH // 5 // 2 // 32 // ebhyaH zIlAdisadarthebhyaH knuH syAt / trsnuH| gRdhnuH / dhRSNuH / kSipnuH // 32 // vsi0-| 'trasaic bhaye'-trasnuH / 'gRdhaca abhikAGkSAyAm'-gRdhnuH / 'tridhRSAT prAgalbhye'-dhRSNuH kSipaMca preraNe' 'kSipIt preraNe'-kSipnuH / atra pratyayasya kittvAt sarvatra guNAbhAvaH // 32 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 352 ) sambhikSAzaMseruH / 5 / 2 // 33 // zIlAdisadalsinnantAd bhikSAzaMsibhyAM ca uH syAt / lipsuH / bhikSuH / AzaMsuH // 33 // snbhikssaa0-| sUtra 'san' zabda upAttaH, sa ca dvividhaH-'tumarhA0'. / 3 / 4 / 21 iti vihitaH san pratya rUpaH, Sana saMbhaktau iti 'SaNUyI dAne' iti dhAtugaNapaThitaH san dhAturUpaH, tatra kasyeha grahaNamiti vicAraNAyAM bhikSisAhacaryAddhAtoreva grahaNamityAzaGkAmapanetumAha-sannantAditiH-pratyayaM vinA 'sannantAdityartho na jJAyate iti pratyayagrahaNamiti jJAyate / pratyayagrahaNe 'pratyayaH prakRtyAdeH' / 7 / 4 / 115 / 'vizeSaNamantaH' / 7 / 4 / 113 / iti sannantAdityarthoM labhyate / 'tumarhAH' / 3 / 4 / 21 / iti sannantAdanenopratyaye ataH' / 4 / 3 / 12 / ityakAralope lipsuH / AG zaMs' iti 'A zasGa icchAyAma' ityasya grahaNam, na tu "zaMs stutau ca' ityasya, tatrAGyogasyAniyatatvAta // 33 // vindu-icchU / / 2 / 34 // zIlAdisadAbhyAM vettIcchatibhyAmuryathAsaGkhyaM nupAntyacchAntAdezau ca nipAtyete / vinduH / icchu // 34 // vindvicchU0- vedanazIlo-vinduH / eSaNazIla icchuH // 34 // za vanderAruH / / 2 / 35 // AmyAM zIlAdisadAbhyAM AruH / syAt / vizarAruH / vandAruH // 35 // za vnde0-| vizIyaMta ityevaMzIla iti-vizarAruH, 'za z hisAyAm' iti dhAtuH ayamapi kartayeva pratyayaH, 'vizIryate' ityatra karmaNaH kartRtvavivakSAyAM 'ekAlo0' / 4 / 3 / 86 iti kya AtmanepadaJca 'vaduGstutyabhivAdanayoH' Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 353 ) stutiguNaiH prazaMsA,abhivAdanaM pAdayoH praNipAtaH vndnshiilo-vndaaruH||35|| dAdhesizadasado ruH / / 2 / 36 / zolAdisadarthebhyo dArUpadhesizadasadbhayo ruH syAt / dArU / dhArUH / seruH / zad / sadruH // 36 // dAdhe0-: DudAMga dAne deGa pAlane dAm dAne doca chedane dAMva ka labane' 'daiva zodhane iti sarveSAM dArUpatvasyaupadezikatvaprayogikatvayoranyatarasya sattvAd bhavatIha dAgrahaNena, grahaNam, dadAti, dayate, yacchati dyati, dAti, dAyati ityevaMzIlo-dArU:, dhegrahaNadArUpamiha gRhyate na saMjJA |dhepaane' dhayatItyevaMzIlo-dhAruH / 'piMgaTa vandhane' piMgaza bandhane sinotItyevaM zIlaH,seruH / 'zadzAtane' 'zadeH ziti' / 3 / 3 / 41 / ityAtmanepade zrIti0' . / 4 / 2 / 108 // iti zIyAdeze 'zIyate' iti bhavati, zIyate ityevaMzIla itizadra : / 'Sadla vizaraNagatyavasAdaneSu' vizaraNaM zaTanam, avasAdo'nutsAhaH, 'Sadlu avasAdane' sIdatItyevaMzIlaH-sadraH // 36 // zozraddhAnidrAtandrAdayipatigRhispRherAluH // 5 // 2 // 37 // ebhyaH zIlAdisa darthebhya AluH syAt / zayAluH / zraddhAluH / nidrAluH / dyaalu| tandrAluH / patayAluH / gRhyaaluH| spRhayAluH // 37 // zIGa 0- 'zIG svapne' zete ityevaMzIla ityaalii-shyaaluH| 'DudhAMgk dhAraNe ca' ityataH zratpUrvAd zraddhatte ityevaMzIla ityAlo zraddhAluH / nidrAti, nidrAyati ityevaMzIlaH nidrAluH / tandra tiH sautro dhAtuH, tata Alau-tandrAluH / dayate ityevaMzIlo--dayAluH / pati-gRhispRhayo'dattAzcaurAdikAH, patigRhI sautrAvikArAntau vA, patayatItyevaMzIlaH-patayAlu: gRhyata ityevaMzIlogRhyAluH, spRhayatItyevaMzIlaH-spRhayAluH // 37 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 354 ). Dau sAsahivAvahicAcalipApatiH / 5 / 2 / 38 / zIlAdisadarthAnAM sahivahicalipatAM yaDantAnAM Dau sati yathA-saG khyameta nipaantynte| sAsahiH / vaavhiH| caacli| paaptiH||38|| .. Dau saashi0-| sAsahyayata ityevaMzIlaH-sAsahiH / vAvahyate-vAvahiH / cAcalyate-cAcaliH / panIpatyate-pApatiH / ata eva vacanAt Gi:,nipAtanAn nyAgamAbhAvaH, GAviti Ga-kAraH tRnnudantA0' / 2 / 2 / 80 ityatra vizeSaNArthaH // 3 // sanicakridadhijajJinemiH / 5 / 2 / 36: ete zIlAdau sadAvyuktamanto DyantA nipAtyante / sastriH / cakriH / ddhiH| jajJiH / nemiH // 36 // sastri- sasrItyevaMzIlaH-sani:, karotItyevaMzIlaH-cakriH, dadhAtidadhiH, jAyate jAnAti vA-jajJiH, namati-nemiH, dvivarcanAbhAva etvaM ca . nipAtanAt // 36 // zR.kamagamahanavRSabhUstha ukaN / 5 / 2 / 40 // zIlAdisarthebhya ebhya ukaN / zArukaH / kaamukH| AgAmukaH / ghAtukaH / vArSuka / bhAvukaH / sthAyukaH // 40 // za km0-| zRNAtItyevaMzIlaH-zAruka: "nAmino0" / 4 / 3 / 51 // iti vRddhiH // 40 // laSapatapadaH / / 2 / 41 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 355 ) zIlAdisadarthebhya ebhya ukaN syAt / abhilASukaH / prpaatukH| upapAdukaH // 41 // lss0-| abhilaSatItyevaMzIla:-abhilASukaH / yogavibhAga uttarArthaH // 41 // bhUSAkrodhArthajusRgRdhijvalazucazcAnaH // 5 // 2 // 42 // bhUSArthebhyaH krodhArthebhyo jvAderlaSAdezca zIlAdisadarthebhyo'naH syAt / bhUSaNaH / kodhnH| kopn| jvnH| saraNaH / garddhana / jvlnH| zocanaH / abhilssnnH| patanaH / arthasya padanaH // 42 // ... ... bhUSA0- bhUSayatItyevaMzIlo bhUSaNaH / javati sautro vegAkhye saMskAre vartate, tena calyarthadvAreNa na sidhyatItIhopAdAnam / paderidittvAduttareNaiva siddha sakarmakArtha va vanam, "iGito0' / 5 / 2 / 44 / iti sUtre 'calazabdArthAda' / 5 / 2 / 43 // iti sUtre sthitasya 'akarmakAd' ityasyAnuvartanAt 'iGito.' / 5 / 2 / 44 / ityasyAkarmakAdeva prApteH, padadhAtuH svabhAvataH sakarmaka eva, avivakSitakarmatayaiva kvacidakarmakatvamiti, evatsarvaM manasi nidhAyAhaarthasya padana iti, arthajJAnazIla ityarthaH // 42 // calazabdArthAdakarmakAt / / 2 / 43 / calArthAcchabdArthAcca dhAtoH zIlAdisadarthAdakarmakAdanaH syAt / calanaH / ravaNaH / ava rmakAditi kim / paThitA vidyA // 43 // cl0-| calatItyevaMzIla:-calanaH // 43 / / iDito vyaJjanAdyantAt / / 2 / 44 / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 356 ) vyaJjanamAdirantazca yasya tasmAdidito Gitazca dhAtoH zIlAdisadarthAdanaH syAt / sparddhanaH / varttanaH / vyaJjanAdyantAditi kim / edhitaa| zayitA / akarmakAdityeva / vasitA vastram // 44 // iGito0 - / "edhi vRddhau" edhata ityebaMzIla iti tRni edhitA / "vAsika AcchAdane " vasta ityevaMzIla iti tRni vasitA vastram // 44 // . na NiGyasUdadIpadIkSa: / 5 / 2 / 45 / NiGantAt yantAt sUdAdibhyazca zIlAdisadarthebhyo'no na syAt bhAvayitA / kSmAyitA / sUditA / dIpitA' / dIkSitA // 45 // na NiGi0 "bhuGa prAptau NiGa" | 3 | 4 | 16 | iti vacanAd dhAtoH prApyartha tvaM GitvaM, NiG ca, bhAvayata ityebaMzIla iti 'tRn zIla0' | 5|2|27| iti " tRni bhAvayitA / 'kSmAyaiG vidhUnane' kSmAyate ityevaMzIla iti kSmAyitA / / 45 / / makramo yaG |5|2|46 // zIlAdisadarthAbhyAM yaGantAbhyAmAmyAmanaH syAt dandramaNaH / caGkramaNaH / / 46 / / drama0 = | kuTilaM dramati krAmatItyevaMzIlaH = dandramaNaH, caGkramaNaH / sakakArthaM vacanam, ya iti pratiSedhanivRttyarthaM ca / 'ataH ' | 4 | 3 |2| iti hi luk pratyaye viSayabhUte'pi bhavati // 46 // yajijapidaM zivadAdUka: / 5 / 2 / 47 // emyo yaGantebhyaH zIlAdisadarthemya UkaH syAt / yAyajUkaH / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 357 ) maina . jaJjapUkaH / dandazUkaH / vAvadUkaH // 47 // yaji0 =| bhRzaM punaH punarvA yajatItyavaMzIlo--yAyajUkaH / / 47 / / jAguH / / 2 / 48 / zIlAdisadajjiAgurUkaH syAt / jAgarUkaH // 48 // jaaguH--| yaDa: iti nivRttam / jAgartItyavaMzIlo-jAgarUkaH // 48 // zamaSTakAt ghinaN / / 2 / 46 / zIlAdisadarthebhyaH zamAdibhyo'STabhyo ghinaN syAt / shmii| damI / tamI / zramI / bhramo / kSamI / pramAdI / klamI // 46 // shmssttkaad0-| zAMmyatItyevaMzIla:-zamI / ghantAnmatvarthIyena siddhyati tRtbAdhanArthaM tu vacanam / NakAro vRddhyrthH| ghakAraH uttaratra katvagatvArthaH // 46 // yujabhujabhajatyajaraJjadviSaduSad haduhAbhyAhanaH // 5 // 2 // 50 // zIlAdisaMdarthezya ebhyo ghinaN syAt / yogI / bhogI / bhaagii| tyAgI / rAgI / dvaSo / dossii| drohii| dohii| abhyAghAtI / ___akarmakAdityeva / gAM dogghA // 50 // guj-muj0-| yujyate yunakti vA ityevaMzIlo yogii| bhuGkta bhunakti bhujatIti vA bhogii| rAgIti-'aghinoM' / 4 / 2 / 60 / iti nalopaH / gAM doggheti-atra tRni 'bhvAde0' / 2 / 183 // iti, 'adhazcaturthA0' / 2 / 1 / 76) iti, 'tatIya0 // 1 // 3 // 39 // iti ca-dogdhA // 50 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 358 ) AGaH krIDamuSaH / 5 / 2 // 51 // zIlAdisadarthAbhyAmAbhyAM ApUrvAbhyAM ghinaN syAt / aaniiddii| AmoSI // 51 // .. aangH0-| AkrIDate ityevaMzIla:-AkrIDI / zIlAdipratyayAntAH prAyeNa rUDhiprakArA yathAdarzana muktopasarge-prayujyanta iti upasargAntare upasargAdhikye vA zIlAdipratyayA na bhavanti / evamuttaratrApi // 51 // prAcca yamayasaH / / 2 / 52 / zIlAdisadAbhyAmAGaH prAcca parAbhyAmAbhyAM ghinaN syAt / pryaamii| AyAmI / prayAsI |aayaasii // 52 // praacc0-| prayacchatItyevaMzIla:-prayAmI // 52 // mathalapaH / / 2 / 53 / prAtparAbhyAmAbhyAM zIlAdisadAbhyAM ghinaN syAt / prmaathii| prlaapii||53|| mthlp:-| pramathatItyevaMzIlaH-pramAvI // 53 // vezca droH / / 2 / 54 // veH prAcca parAt dro zIlAdisadarthAd ghinaN syAt / vidrAvI / pradAvI // 54 // vezca droH- vidravatItyavaMzIla.-vidrAvI // 54 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 356 ) vipariprAtsaH | 5|2 / 55 // ebhyaH parAcchIlAdisadarthAtsadarthAtsatta ghinaN syAt / visArI / parisArI | prasArI // 55 // viparIti yadyapi ' vezca dro:' / 5 / 2 / 54 iti sUtrAt cakAreNa vimanukRSya vizabdAtsate- ghinaM sidhyati, tathApi vipariprAtsarte:, iti sUtraM kRtvA ghinaNa karaNe'pi ekasyA api mAtrAyA gauravo na jAyata ityetAdRzaM sUnakaraNamapi yukta pratibhAti / athavA cakArAnukarSaNena ghinaNkaraNe gauravo bhavet tathAhi cakAraM kRtvAnukarSaNe prathamaM cakArArthAnusaMdhAnaM kAryam, pazcAtpUrvasUtrasyAnusaMdhAnaM kAryam tathA vizabdArthasyAnusaMndhAnaM kAryam, tadetatsUtArthalAbho saMjAyeteti vigrahaNam / atra sUtre vigrahaNe tu kevalavizabdArthasyAnusaMdhAnena' vArthalAbho bhavati visaratItyevaMzIlo -visArI / / 55 / / samaH pRcaipajvare: / 5 / 2 / 56 // zIlAdisadarthAbhyAM samaH parAbhyAM pRNaktijvaribhyAM ghinaN syAt / saMparka / saMjvarI // 56 // sama: 0 - / 'pRcaipa saMpardo' saMpRNaktItyevaMzIlaH - saMparkI / pinnirdezAd 'pRcaip sanpacane' iti pRcerAdAdikasya na grahaNam / saMjbaratItyevaMzIla:saMjvarI // 56 // saMveH sRjaH / 5 / 2 / 57| zIlAdisadarthAtsaMviyAM parAtsRjedhinaN syAt / saMsargI / visargI // 57 // saMveH0 - / saMsRjatItyebaMzIlaH saMsRjyate vA saMsargI, 'kta' 'niTa: 0 ' |4|1|111 iti jasya gaH // 57 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 360 ) saMparivyanuprAdvadaH / / 2 / 58 / zIlAdisadarthAdebhyaH parAdedhinaN syAt / saMvAdI / privaadii| vivAdI / anuvaadii| pravAdI // 58 // sNpri0-| naca 'saMveH sRjaH' / 5 / 2 / 57) iti sUtrAt saMvi cakAreNAnukRSyAsya sUtrasyArtho saMjAyate, tasmAt saMvigrahaNamanarthakamiti vAcyam,.. 'vipariprAt' / / 2 / 54 // iti sUtre'syAH zaGkAyA nirAkRtatvAt, nanvatra sUtre saMvigrahaNamakRtvA cakArakaraNe lAghavaM bhavediti na pUrvasUtreNottaritatvamiti cetsatyam-pUrvasUtrAnusandhAnaM vinA'pIdRzArthAvagatyarthamatra sUtre saMvigrahaNam, etenAnusaMdhAnalakSaNagauravApattirapi na, yataH kvacidarthAvagataye'pi kliSTatAsvarUpo gauravo na bhavediti mAtrAgauravaM karotyA cAryaH, yathA 'syojasa0' / 11 / 18 / iti supAmiti bahuvacanam / . atrApyarthAvagataye gauravo na bhavediti. bahuvacanaM kRtamasti tathAhi 'tadAdezAH tadvatavanti' iti nyAyena sAdhyasiddhi' bhaviSyati, kiM bahuvacanena ? satyam-nyAyaM vinA'pItthaM sAdhitam / iyaM mahatI zaktiryatparibhASAM nyAyAn cavinA'pi sAdhyata iti / sAdhyasiddhiH syAdyAdezAnAmapi prathamAdisaMjJApratipattiH / anyadapi prayojanaM. dRzyeta, tadAtadapyAdaraNIyameveti vidvadbhigyam / saMvadatItyavaMzIlaH-saMvAdI // 5 // vicakatyastrambhakaSakasalasahanaH / / 2 / 56 / / zolAvisadarthebhyo vipUrvebhya ebhyo ghinaN syAt / vivekI / vikatthI / vinambho, vikASI / vikaasii|vilaasii| vighaatii|| vic0-| vivinaktItyevaMzIlaH 'kt''nitt:0|4|1|111| iti casya ke vivekI / vighAtIti-'JNiti ghAt' / 4 / 3 / 100 / iti ghAtAdezaH // 56 // vyapAbherlaSaH / / 2 / 60 // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 361 ) ebhyaH parAllaSeH zIlAdisadarthAd ghinaN syAt / vilAsI / apalASI, abhilASI // 60 // vyapA0 - / vilaSatItyevaMzIlaH - vilASI // 60 // samprAdvasAt / 5 / 2 / 61| abhyAM parAdvasateH zIlAdisadarthAd ghinaN syAt / saMvAsI / pravAsI // 61 // saMvasatItyavaMzIlaH -saMvAsI / zavnirdezAvasterna bhavati // 61 // samatyapAbhivyabhezcaraH / 5 / 2 / 62 / ebhyaH parAccareH zIlAdisadarthAd ghinaN syAt / saJcArI / aticArI / apacArI / abhicArI / vyabhicArI // 62 // saMcaratItyebaMzIla :- saJcArI // 62 // samanuvyavAdradhaH | 5 / 2 / 63 // ebhyaH parAcchIlAdisadarthAdrdho ghinaN syAt / saMrodhI / anurodhii| virodhI / avarodhI // 63 // 1 samanu0 - / saMrundhe ityavaMzIla : - saMrodhI // 63 // vehaH | 5|2| 64 | vipUrbAcchIlAdisadarthAddaghanaN syAt / vidAhI // 64 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedaH -vidahatItyevaMzIla:-vidAhI // 4 // parerdevimuhazca / / 2 / 65 // paripUrvAbhyAM zIlAdisadAbhyAmAbhyAM dahezca ghinaN syAt / paridevI / primohii| paridAhI // 65 // . . paredevi0- / devIti devadhAtoraNyantasyaNyantasya ca grahaNam dIvyateryanta- . sya tu na, tasya devIti rUpasya lakSaNikatvAt / paridevate paridevayati vAparidevI // 6 // kSiparaTaH / / 2 / 66 / paripUrvAbhyAmAbhyAM zIlAdisadAbhyAM ghinaN syAt / parikSepI / parirATI // 66 // kssip0-| parikSipyati parikSipati vA parikSepI // 66 // vAdezca nnkH||2|67| paripUrvAcchIlAdisarthAdvAdayateH, kSiparaTibhyAM ca NakaH syAt / parivAdakaH / prikssepkH| parirATakaH // 67 // vaadeshc0-| parivAdayatItyevaMzIlaH-parivAdakaH / sAmAnyakartari vihitA api pratyayAH prakaraNavazena zIlAdiviziSTamapi kartAramabhidhAsyata eva, sarvavizeSasya sAmAnyAntargatatvAta, tathA ca kartari vihito 'NakatacI' 5 / 148 / iti NakapratyayaH zIlArthe'pi vA'sarUpavidhinA bhaviSyatyeveti sUtramidaM vyarthamiti / na / 'asarUpatvAt0' 5 / 148 / iti siddha punarvidhAnaM zIlAdipratyayeSvazIlAdikRtpratyayo'sarUpavidhina bhavatIti jJApanArtham, tena 'NakatRcau' / 5 / 148 / iti Nake, 'nAmyupAntya0 / 5 / 1 // 54 // iti ke Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 363 ) 'aca' | 5|1|46 | ityaci ca zIlAdyarthe'laMkArakaH, parikSipaH pariraTa ityAdi na bhavati // 67 // nindahiMsaklizakhAda vinAzivyAbhASAsUyAnekasvarAt 5 / 2 / 68 / ebhyaH zIlAdisarthebhyo NakaH syAt / nindakaH / hiMsakaH / klezakaH / khAdakaH / vinAzakaH / vyAbhASakaH / asUyakaH / cakAsakaH / / 68 / ninda0 - - 1 nindatItyevaMzIlo - nindakaH / kliznAti, klizyate vA -- klezakaH / vinAzayati--vinAzaka: / asUyaka iti asUyaH kaNvAdI, anekasvaratvAdeva siddha sUyagrahaNaM kaNDvAdinivRttyartham tena--kaNDayitA, mantrayitA atratanneva / vinAzigrahaNa manyasyaSyantasya nivRttyartham - kArayitA klizeravizeSeNa grahaNAd daivAdikAdidittve'pi ano na bhavati // 68 // upasargAdda vRdevika zaH | 5|226dI upasargAtparebhyaH zIlAdisadarthebhya ebhyo NakaH syAt / AdevakaH / paridevakaH / AkrozakaH // 66 // upasargA0 = | Adevata ityevaMzIlaH = AdevakaH / devIti dIvyaterdevatervA Nyantasya grahaNam / paridevayatItyevaMzIlaH = paridevakaH // vRdbhikSiluSTi jalpikuTTATTAkaH / 5 / 2 / 70 / ebhyaH zIlAdisadarthebhyaSTAH syAt / varAkI / bhikSAkaH / luNTAkaH / jalpAkaH / kuTTAkaH // 70 // vRGa 0 = | vRNIta ityevaMzaulA - varAkI / TakAro Gayartha // 70 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtsUjorin / / 2 / 71 // AbhyAM prAtparAbhyAM zIlAdrisadAbhyAM in syAt / prasavI / prajavI // 71 // prAt / 'sU' iti niranubandhagrahaNAt suvatergrahaNam, na sUtisUyatyoH / prasuvatItyavaMzIla:=prasavI // 71 // jINadRkSivizriparibhUvamAbhyamAvyathaH / / 2 / 72 / ebhyaH zIlAdisadarthebhya in syAt / jayI / atyayo / aadrii|| kssyo| vishryii| paribhavI / vamI / abhyamI / avyathI // 72 // jayatItyevaMzIlo=jayI / kSayIti kSIti kSikSitorgrahaNam // 72 // sRghasyado marak / / 2 / 73 / ebhyaH zIlAdisadarthebhyo maraka syAt / smrH'| ghasmaraH / amaraH // 73 // saghasyado0=| saratItyevaMzIlaH samaraH // 73 / / bhaJjibhAsimido ghuraH / / 2 / 74 / ebhyaH zIlAdisadarthebhyo ghuraH syAt / bhaguram / bhAsuram / medurasa // 7 // bhajyate svayamevetyevaMzIlaM-bhaGguramiti ghurasya pittvAt , 'kta niTa:0' / 4 / 1 / 111 / iti jasya gatvam, nakArasthAnIyatrakArasya Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 365 ) 'mnAM0' | 3|1| 36 | iti Gatvam / bhAsate ityevaMzIlaM = bhAsuram / medyati, ^ medate vetyevaM zIlaM = meduram ||74|| vetticchidabhidaH kit / 5 / 2 / 75 / eyaH zIlAdisadarthebhyaH kit ghuraH syAt / viduraH / chiduraH / bhiduraH // 75 // veti0 - / vettItyevaMzIlo - viduraH / chidyate bhidyate svayamevetyevaMzIla:chidura:, bhiduraH, kiravAGguNo na bhavati / vettIti tinirdeza itaraviditrayavyudAsArthaH / / 75 / / bhiyo ruruqalukam / 5 / 2 / 76 / zIlAdisada // 76 // 1 miyo- bibhetItyevaMzIlo bhIrurityAdi, kittvAtsarvatra guNAbhAvaH / nanu RphiDAdo bhIrukazabdapAThena latve siddha pRthaglukapratyayasya vidhAnamucitamiti / ucyate-- 'RphiDAdInAM 0 ' |2| 3 | 104 | iti sUtra e paThitA RphiDAdayo na svabhAvataH kvacana parigaNitAH, kintu prayogata evAnusartavyA iti ke tatra grAhyAH ke neti vicArasya lakSyAnurodhitayA jJAnagaura'vAdhAyakatvAd varaM luk pratyayasya pArthakyena vidhAnam ||76 || yaH ta ete syuH / bhIruH / bhIrukaH / bhIlukaH sRjINanazaSTvarap / 52 / 77 / emyaH zIlAdisadarthabhyaH kit Tdvarap syAt / sRtvarI / jitvarI / itvaraH / nazvaraH // 77 // sajI0 - saratItyevaMzIlA - satvarI, 'hasvasya 0 ' | 4|4|113 // iti tAgamaH, Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 366 ) TittvAt 'atra e 0 ' | 2|4|20 / iti GIH / itvara iti gamanazIlArthe niSpanno'pItvarazabdaH krUrakarmaNi, pathike, nIce, durvidhe ca vartate / itvarazabdasya hi vyutpattinimittamanyadanyacca pravattinimittamasti // 77 // gatvara: / 5 / 2 / 78 / gameSTvarapmazcat nipAtyate / gatvarI ||78 || gatvarItyatra - " aNatra ye 0 | 2|4|20| iti GIH // 78 // smyajasahiMsadIpakampakamanamora : | 5 | 2|76 / ebhyaH zIlAdibhyo raH syAt / smeram / ajasram / hilaH / dIpraH / kampraH / kasraH / namraH / // 76 // smyajasa0- - 'smayata sattyevaMzIlaM - rameram / ajasiti 'jasUc mokSa' pUrvaH, na jasyatItyevaMzIlam - ajasram, ajasrazabdo'yaM svabhAvAt sAtatyaviziSTAM kriyAmAha, tena dhAtvartha eva kartari raH pratyayo'nyathA kriyAmidhAnAnupapatte:, tenAjatro ghaTa ini na bhavati / kAmayata ityevaMzIlaH kamraH // 76 // tRSidhRSisvapo najiGa / 512 80 | ebhyaH zIlAdisadabhyo najiG syAt / tRSNak / dhRSNak / svapnajau // 80 // tRSi - ' tRSyatItyevaMzIlo najiGi, GittvAdguNAbhAve 'caja: 0 ' | 2|186 | iti jasya gatve, virAme vA' | 1|3|51 iti katve ca tRSNak / ikAra uccAraNArthaH / / 80 / / sthezabhAsapisakaso varaH / 52 / 81 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 367 ) ebhyaH zIlAdisadarthebhyo varaH syAt / sthAvaraH / IzvaraH / bhAsvaraH / pezvaraH / viksvrH||1|| stheza-tiSThatItyevaMzIlaH-sthAvaraH // 1 // yAyAvaraH / / 2 / 12 / yAseryaGantAcchIlAdisadarthAd varaH syAt / yAyAvaraH // 2 // yAyAvaraH--"kuTilaM yAtItyevaMzIlo-yAyAvaraH / / 2 / / didhu dadRjjagajjuhUvAkprAdhIzrIdra sra jvAyatastUkaTa parivAbhAjAdayaH kvip / / 2 / 83 / ete kvibantAH zolAdau satya nipAtyante / didyut / dadRt / jagat / juhUH / vAk / tatvaprAT / dhIH / zrIH / zatadrUH / strH| jUH / AyataratUH / kTaH / paribATa / vibhrAT / bhAH 83 // vidyut---"dyotata ityevaMzIlodi-dyut, daNAtIti-dadRt, gacchatIti-jagat, juhotIti-juhUH, eSu dvitvama, dRNAtijuhotyoha svatvadIrghatve ca / vaktIti* vAk, tattvaM pRcchatIti-tattvaprAT, dadhAti dhyAyati vA-dhIH, zrayatIti-zrI:, zataM dravatIti-zataH, sravatIti-sra :, javatIti-jUH, AyataM stotItiAyatastUH, kaTaM pravate-kaTapra :, parivrajatIti-parivATaH eSu DhIrghatvam, dadhAterAkArasya dhyAyateryAzabdasya cekaarH| vibhrAjata iti-vibhrAT / bhAsata iti-bhAH / zIlAdiSvasarUpabidhirnAsti, tena-sAmAnyalakSaNaH . kvip na prApnotIti punarvidhIyate / zIlAdipratyayAnAM pUrNo'vadhiH // 3 // zaMsaMsvayaMviprAd bhuvo DuH / / 2 / 04 / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 368 ) ebhyaH parADU vaH sadarthAt DuH syAt / shmbhuH| sambhuH / svymbhuH| vibhuH / prbhuH||4|| zaM sukhaM tatra bhavati-zambhuH // 4 // puva itro davate / / 2 / / sadarthAtpuvo daivate kartari inaH syAt / pavitro'rhan // 8 // puva0-"punAti pavate vA-pavitro'rhan // 5 // RSinAmnoH karaNe / / 2 / 86 / / RSisaMjJayoH sadarthAtpuvaH karaNe itra: syAt / pvinoymRssiH| darbhaH paditraH // 86 // pUyate'ne neti-pavitro'yamRSiH / darbhaH pavitra: iti-darbhasya pavitra iti / saMjJA // 86 // lUdhUsUkhanicarasahArteH / / 2 / 87 / ebhyaH sadarthe myaH karaNe itraH syAt / lavitram / vitram / savitram / khanitram / caritram / sahitram / aritram // 7 // -dhU-'lunAtyaneneti lavinam / dhuvatyaneneti-dhavitram / suvatyanena-savitram : niranubandhagrahaNAd dhUgsUGorna bhavati / RcchatIryati vA'nena aritam / 8 / / nIdAvazasUyuyujastutudasisicamihapatapAnahastraTa / 5 / 2 / / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 366 ) ebhyaH sadarthebhyaH karaNe traT syAt / netram / dAtram / zastram / yotram / stotram / totram / setram / sektram / mer3ham / pattram / pAtrI / nadhrI // 8 // nI-dAv-"nayatyanena netram / dAtyanena-dAtram / / 8 / / halakroDAsthe puvaH / / 2 / / sadarthAtpuvo halakroDayomukhe karaNe braT syAt / potram // 86 // hala-"punAti pavate vA'nena-potram, halasya sUkarasya ca mu-khamucyate / .86 // daMzetraH / / 2 / / sadAdaMzeH karaNe traH syAt / daMSTrA // 10 // "dazatyanayA---daMSTrA / pratyayAntarakaraNamAbartham, anyathA TittvAd GIH syAt // 10 // dhAtrI / / 2 / 61 // . dhardhAMgo vA karmaNi traT syAt / dhAtrI // 91 // dhAtrI-'nIdAva' / 5 / 2 / 88 / iti sUtre dhAzabdapAThenaiva 'dhe pAne' 'DudhAMgk dhAraNe ca' ityanayorgrahaNasambhave dhAtrItyasya siddhAvapi tasya karaNArthakatvAt nipAtanamAzritamityAha---karmaNIti / dhayanti tAmiti---dhAtrI stanadAyinI, athavA--dadhati tAM bhaiSajyArthamiti dhAtrI-AmalakI // 1 // jJAnecchArthinIcchIlyAdibhyaH ktaH / / 2 / 2 / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 370 ) jJAnecchArtheibhyo omdyaH zIlyAdibhyazca sadarthebhyaH ktaH syAt / rAjJAM jJAtaH rAjJAmiSTaH / rAjJAM pUjitaH / bhinnaH / zolitaH / rakSitaH // 12 // jJAnecchA---"atra sakarmakebhyaH, karmaNi, akarmakebhyaH kartari ktaH prayujyata iti iti kathaM labhyamiti ced ucyate---etadviSaye na kimapi vizeSato vidheyamapi tvasminnadhyAye prathamapAdAdau yathA yasmAddhAtoryaH pratyayo yatrArthe vihitastatra va syAt, kevalaM bhUtArthaviSayatvameva na svIkartavyamiti vartamAnakAlamAtrasyaivAjJa vizeSato vidheyatvam / 'jJAMz avabodhane" ataH sakarmakatvAt karmaNi kta 'nena vartamAnakAlatAyAM---rAjJAM jJAtaH iti---'ktayo0' / 2 / 2 / 11 / ityatra vartasAnakAlavarjanAnna SaSThIniSedhaH iti 'kartari / 2 / 2 / 06 / SaSThayAM rAjJAmiti, anusvArettvAdiDabhAve ca---jJAta iti, rAjabhiyimAna ityarthaH / 'iSat icchAyAm' rAjJAmiSTa: iti---'sahalubhe0' / 4 / 4 / 46 / iti veTtvAt 'veTo'pataH' / 4 / 4 / 62 / iti kta pare iDabhAve SakArayoge takArasya TakAre---iSTa iti, rAjabhiriSyamANa ityarthaH / 'pUjaN pUjAyAm' rAjJAM pUjitaH iti---rAjabhiH pUjyamAna ityarthaH / sarvatra 'jJAnecchArcA0' / 3 / 1 / 86 / iti samAsAbhAvaH // 12 // uNAdayaH / / 2 / 63 / sadarthAddhAtoruNAdayo bahulaM syuH / kAruH / IDuH // 63 // . uNAdayaH"nanu kiM nAma bahulamiti ved / ucyate---kvacit pravRttiH, kvacidapravRttiH, kvacidvibhASA, kvacidanyadeva / vidhevighAnaM bahudhA samIkSya, bAhulakaM caturvidhaM vadanti // 1 // iti / 'DukRga karaNe' karotIti-kArU:, / / 13 / / * iti paJcamasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH * Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 371 ) pra0 - jaMgala meM se sAdhU jAte hoM aura koI mRga jIvana bacAne hetu bhAga rahA ho aura sAdhU ne use dekhA ho ki kauna-sI dizA meM gayA hai / usake pIche koI zikArI Akara pUche to sAdhU jhUThA javAba deve na ? to kyA mahAvrata kA bhaMga huA aisA mAnA jAyagA ? u0- nahIM, usameM mahAvrata kA bhaMga nahIM hotA / sAdhu ko jhUTha nahIM bolane kI pratijJA hai / jitanA saccA jAne vaha saba bolanA hI vaisA nahIM hai| saccA bhI ahitakara nahIM bola sakatA vaisI AjJA hai / isameM-- tapovana meM AjJA nahIM hai / eka mandira hai / vahA~ vRkSa ugA / vaha vRkSa gire to mandira TUTe vaisA lage to hama zrAvakoM ko samajhAveM / samajhAne para bhI yadi zrAvaka nahIM mAne to hama svayaM vRkSa ukhAr3a yaha AjJA / aise samaya yadi apavAda AjJA nahIM pAle to pApa lagatA hai / vRkSa kATA jA sakatA hai | parantu vanaspati nahIM kI jA sakatI, preraNA bhI nahIM kI jA sakatI / pra0--kyA zAsana ke utkarSa ke liye nahIM ? u0 - jo aisA mAne usakA ve jAne parantu aisA bolA bhI nahIM jA sakatA, pApa lagatA hai / u0 hamAre se jitanA bolA jAya utanA hI bola sakate haiM, jyAdA kucha bhI nahIM bola sakate / Aja tuma loga bhikhAriyoM ko bhIkha nahIM dete, aura hamako cAhiye utanI bhikSA milatI hai / to hama tumhAre yahA~ se lAkara bhikhAriyoM ko dene lage to tuma tumhAre ghara meM hamako Ane doge ? hamArI pUrI vidhi alaga hai | sAdhu zrAvaka ko pahacAne aura zrAvaka sAdhu ko pahacAne to kAma ho jAya / prao - Aja pustakAdi meM bhI amuka kI preraNA se chapA vaisA likhA jAtA hai| - - sAdha preraNA nahIM kara sakate / vaisA karate hoM to vaha galata hai / upadeza se huA vaisA kahA jAtA hai / Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 372 ) hamAre se jitanA upadeza meM kahA jAya utanA hI bolA jA sakatA hai| Adeza meM jo kahA jAtA hai vaha hama nahIM bola skte| hama Adeza kareM aura use nahIM mAneM to usakA pApa hamako lagatA hai| pa0pU0 kalikAla-kalpataru AcAryadeva zrI vijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA bhAdaravA sudI paMcamI ko upAdhyAya zrIdharmasAgara jI ma. ne 'marI - huI mAtA jaisI kahI hai / aura caturthI ko kalpalatA jaisI kahI hai| dekho kalpakiraNAvalI meM Apake akSara"muJca mRtamAtRsadRzIM paJcamI, svIkuru ca kalpalatAsamAM catuthIm" | artha-marI huI mAtA jaisI paMcamI ko chor3a do aura kalpalatA samAna caturthI ko svIkAra kro| parantu Azcarya hai ki itane zAstrapATha hote hue bhI Aja kaI loga paJcamI kI saMvatsarI karane ko taiyAra hue hai / bhAdaravA sudI paMcamI kI vRddhi meM bhAdaravA sudI * bIja kI vRddhi karanI yAMnI bhAdaravA sudI pahalI paMcamI ko ho saMvatsarI hotI hai| .. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamAdhyAye tRtIyaH pAdaH vaya'ti gamyAdiH / / 3 / 1 // ganyAdayo bhaviSyatyarthe innAdyantAH sAdhavaH syuH / gamI grAmako AgAmI // 1 // vaya'ti gbhyaadi:--| gamiSyatIti-gamI grAmam, innauNAdikaH sati prApto vayati bhavati / AgamipyatIti-AgAmI atrauNAdiko Nin / / / 1 // vA hetusiddhau ktaH / / 3 / 2 / karNyavarthAddhAtordhAtvarthahetoH siddhau satyAM to vA syAt / meghazced vRSTa sampannA sampatsyante vA zAlayaH // 2 // vA hetuH--| meghazced vRSTa: sampatnAH sampatsyante vA zAlayaH iti-atra sampUrvAt 'padica go' ityataH pratyayazcikIrSita iti tadarthabhUtAyAH zAliniSpattaheturvaNaM tasya siddhirvRSaH ktapratyayeno-kta veti bhavati sampUrvAda pade: ktapratyayo'nena, anusvArettvAdiDamAve ktasya dhAtudasya ca 'radAda' / 4 / 2 / 69 // iti nAdeze--sampannA iti / asya vaikalpikatvAt pakSe bhaviSyantyapi bhavatItyAha-sampatsyanta iti // 2 // kaSo'niTaH // 5 // 3 // 3 // kaSeH kRcchagahanayoraniDdhAtorvartyadarthAt ktaH syAt / kachan / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 374 ) kaSTA dizastamasA / aniTa iti kim / kaSitAH zatravaH // 3 // kaSo'niTaH=| kRcch duHkham, gahanaM duSprabezam / 'kaSaH kRcchragahane' / 4 / 4 / 67 // iti ktayoH kaSo'niTatvamuktam / kaSiSyatIti kta 'tavargasya.' / 1 / 3 / 60 // iti tasya TekapTamiti / kaSitAH zatrava iti=nirmUlitA ityarthaH / anna kaSaH kRcchragahanayora-bhAvAda-niTatvaM nAstIti to bhaviSyati na bhavati, api tu bhate / 'karSiSyatIti kaSTam / 'ityatra kaSiSyatIti tu arthakathanamAtram yataH kaSTagahanArthayoH varpati kta eva bhavati, asarUpavidhirapi neSTaH, pUrvatra vAgrahaNAt // 3 // bhaviSyantI / / 3 // 4 // vartyadarthAddhAtorbhaviSyantI syAt / bhokSyate // 4 // bhvissyntii=| 'bhujaMpa pAlanAbhyava-hArayoH' abhyavahArI bhojanam / trANAdanyatra 'bhunajo'trANe' / 3 / 3 / 37 // ityAtmanepade-bhokSyate iti'laghorUpAntyasya' / 4 / 3 / 4 // iti guNaH, 'cajaH kagam' / 2 / 1 / 86 // iti jasya gaH, tasya aghoSe0' / 1 / 3 / 50 // iti kaH, 'nAmyantasthA0' / 2 / 3 / 15 / iti sasya SaH // 4 // anadyatane zvastanauM 15 // 3 // 5 // nAstyadyatano yatra tasmin vaya'tyarthe vartamAnAddhAtoH zvastanI syAt / kartA / anadyatana iti kim / adya zvo vA gamiSyati // 5 // anadyataneM zvastanI=| 'DukRga karaNe' ataH zvastanItApratyaye'nusvArettvAdiDabhAve guNe ca=kartA // 5 // paridevane / 5 // 3 // 6 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 375 ) anuzocane gamye vaya'darthAddhAtoH zvastanI syAt / iyaM tu kadA gantA, yaivaM pAdau nidhatte // 6 // paridevane / anuzocana iti=anu pazcAt, zocanaM tadviSayakaduHkhaprakaTanamityarthaH / bhaviSyatsAmAnyasya vivakSAyA pUrveNa zvastanyA aprAptI sUtramidam / vizeSavidhAnAt kadAkahilakSaNA vibhASA bAdhyate // 6 // . purAyAvatorvarttamAnA / / 3 / 7 / anayorupapadayorvarNyadarthAddhAtorvarttamAnA syAt / purA bhuGkte / yAvadbhuGkte // 7 / purAyAvato0 / bhaviSyadanadyate'pi paratvAd vartamAnaiva bhavati-purA zvo bhuGkta', yAvacchvo vrajati // 7 // kadAko rnavA / / 3 / / anayorupapadayorvaya'dadhAtorvarttamAnA vA syAt / kadA bhuGkte / kadA bhokSyate / kadA bhoktaa| karhi bhuGkte / kahi bhokSyate / kahi bhoktA // 8 // kadAko / sAmAnyato bhaviSyati vihitAyA vartamAnAyA abhAve, anadyatane bhaviSyati zvastanI, sAmAnye bhaviSyati bhaviSyantI bhavati / // 8 // kiMvRtte lipsAyAm / / 3 / / vibhaktiDataraDatamAntasya kimo vRttaM kiMvRttaM tasminnupapade praSTu Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 376 ) - - - lipsAyAM gamyamAnAyAM vartyadarthAddhAtorvatamAnA vA syAt / ko bhavatAM bhikSAM dadAti / dAsyati / dAtA vaa| evaM ktrH|| kanamaH / kiMvRtta iti kim / bhikSA dAsyati / lipsAyAmiti / kim / kaH puraM yAsyati // 6 // kiNvRtte:0=| labdhumicchA-lipsA tasyAM lipsAyAmiti - DulabhiSa prAptI' ata icchAyAM sani 'rbhlbh04|1|21|| iti pUrvasyetve dvitvAbhAve ca 'lipsa' ityato bhAve 'zaMsipratyayAt' / 5 / 3 / 105 // iti striyAmapratyaye Api calipsA / bhikSAM dAsyatIti-yadyapyana lipsAdyotakamapi padaM nAsti, kimAdiprayoge sA spaSTaM pratIyate, tathApi vakta : svarAdivaicitryAdeva prakaraNavazA vA lipsA pratIyata iti kiMvRttapadA bhAve syAdeveha vartamAneti bhAvaH / kaH puraM yAsyatIti=atra gamanaviSayakaprazna eva na tu lipseti nAsya pravattiH // 6 // lipsyasiddhau / / 3 / 10 / labdhumiSyamANAdbhaktAdeH siddhau phalAvAptau gamyAyAM vayaMvarthAddhAtorvartamAnA vA syAt / yo bhikSAM dadAti, dAsyati, dAtA vA sa svargalokaM yAti, yAsyati yAtA vA // 10 // lipsya0 / akiMvRttArtho'yamArambhaH bhaktAdeH-odanAderityarthaH // 10 // paJcamyarthahatau / / 3 / 11 / paJcamyarthaH praSAdi: tasya heturupAdhyAyAgamanAdiH tasminnaNe vaya'ti vartamAnAddhAtorvartamAnA vA syAt / upAdhyAyazvedAgacchati, AgamiSyati, AgantA vA aza, tvaM sUtramadhopaca // 11 // . paJcamIvidhAne nimittabhUto yo'rthaH sa paJcamyarthaH; sa ca Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 377 ) praSAdirityAha- prISAdiriti 'pra' SA'nujJA'vasare0 ' |5|4| 26 | iti praSAdiSu kRtyAH, paJcamI, ca vidhIyante, nyatkArapUrvikAraNA praSaH, anujJA kAmacArAnumatiH, atisarga iti yAvat avasara prAptakAlatA, nimita bhUtakAlopanatiriti yAvatH evaM hi vidhinimantraNAdhISTasaM prazna prArthane' |5|4| 45 / iti saptamI paJcamI ca vidhIyete / AgacchatIti--'gamlR gatau' AGa pUrvAdato'nena vartamAnAyAM zavi 'gami0 ' | 4|2| 106 | iti chAdeze 'svarebhyaH' / 1 / 3 / 30 / iti chasya dvitve pUrvasya ca 'aghoSe0 ' | 1 | 3 |50 iti cAdeze ca - Agacchati / AgacchatItyatra "gamo'nAtmaneH | 4|4|11| itIT zvastanItA pratyaye 'ekasvarAM 0 ' |4| 4|56 / itI bhAve nAM0' ||3|36| iti masya ne = Aganteti / 'ik adhyayane' nityamadhipUrvo'yam, tataH paJcamImadhyampuruSasya sve pare - adhISva / atra bhaviSyadupAdhyAyAgamanama - dhyanAdiviSayasya praSasyAtisaMrgasya prAptakAlatAyAzca heturbhavati // 11, / saptamI cordhva mauhUrtike | 5|3|12| UrdhvamuhUrtAdbhatra UrdhvamauhUrtikaH tasminpaJcamyarthahetau vatsyatyarthe varttamAnAddhAtoH saptamI varttamAnA ca vA syAt / UrdhvamuhUrttAdupAdhyAyazvedAgacchet, Agacchati, AgantA vA / atha tvaM tarkamadhISva // 12 // : - UrdhvaM muhUrttAditi Urdhva muhUrta zabdaH, 'nAma nAmne0 ' |3|1|18| iti mmaasH| Urdhva muhUrttazabdAdbhavArthe 'adhyAtmA0 | 6 |3|78 / itIkaNi, asmAdeva nirdezAduttarapadavRddhauUrdhvaM mauhUrtikaH UrdhvamuhUrttAdupAdhyAyazcedAgacchedityavasAmAnya bhaviSyati bhaviSyantyAM gamiSyatItyapi bhavati ||12|| kriyAyAM kriyArthAyAM tum Nakac bhaviSyantI |5|3 / 13 / yasmAddhAtostu nAdividhistadvAcyA kriyA'rthaH prayojanaM yasyAstasyAM kriyAyAmupapade vartsyadarthAddhAtostumAdayaH syuH / kartum, Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 378 ) kArakaH / kariSyAmIti vA yAti / kriyAyAmiti kim / bhikSi. vye ityasya jaTA / kriyArthAyAmiti kim / dhAnataste patiSyati vAsa // 13 // veti nivRttam 'Nakat cau' / / 1 / 48 / iti sAmAnyena siddha kriyArthopapadabhAvinyA bhaviSyantyA bAdhA nA bhUditi NakajvidhAnam, asarUpavidhinA Nako'pi bhaviSyatIti cet ? evaM tarhi asarUpavidhinA tRjAdayo mA bhUpanniti punarNakajvidhAnam. tenodanasya pAcako vrajati, paktA vrajati, paco va jati, vikSipo bajatItyAdi na bhavati / kartum, kArakaH, kariSyAmIti vA yAtIti 'DukRg karaNe' 'ktvaatummbhaade0|5|1|13| iti bhAve'nena tumi anusvArettvAdiDabhAve guNe ca-kartu miti evamanena Nakaci vRddhAvArAdeze ca-kAraka iti / anirdiSTArthatvAt krtri'|5|1|3|iti kartari Nakac / anena bhaviSyantyAM-kariSyAmitI-hanRptaH syasya' / 4 / 4 / 4 / itIT / yathA hi nAmArthadvayorabhedAtiriktaH sambandho na bhavati samAnatvAt, tathA kriyayorapyabheda eva sambandhaH syAt, sa cAnupapanna ubhayoH parasparaM bhinnaarthktvaat| anyasya sambandhasya zabdopasthitasyAbhAbAccAnanvayApattariti 'iti' zabdenobhayoH sambandhaH kriyate, itizabdo nimittArthakaH, evaM ca yathA katu yAtItyatra bhaviSyatkAlikakRtyuddezyakaM vartanakAlikayAnamityarthaH, yathA vA kArako yAtItyatrApi sa evArthaH, kevalamatra NakacA kartRtvamapi pratIyate yathA bhaviSyatkAlikakRti kartR katAdRzakRtyohezyakaM ca yAnabhityarthaH / tathehApi bhaviSyatkAlikakRtyudadezyakaM yAnamityeva bodhaH, sa cetizabdasahakAreNaiva, evamanyatra pyUhyam |bhikssissye ityatra jaTA na dhAraNakriyAmukhenoktA apitu dravyatveneti bhikSiSye ityatrabhaviSyatsAmAnye bhaviSyantyeva, na tu tumNakacAvapItibhAvaH / yadi ca bhikSitum ityapi kvaciccha yate tahi sa dhArayatItyadhyAhatyaitra kathaJcid vyAkhyeyaH / dhAvataste patiSyati vAsa iti-dhAvUg gatizuddhayoH' ityasya "sRgato' 'vege sarterdhAt' / 4 / 2 / 107 / ityAdezaraya vA zatari SaSThaye kavacane-dhAvataH' atropapadabhUtA dhAvanakriyA, kintu na sA patanArthamupAdIyate, kintu anyArthaM dhAvatastasya gAtracAJcalyAdinA vAsaH patitaH // 13 // karmaNo'N / 5 / 3 / 14 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 376 ) kriyAyAM kriyArthAyAmupapade karmaNaH parAdvaya'darthAddhAtoraN syAt / kumbhakAro yAti // 14 // karmaNo'N - / 'karmaNo'N' / 5 / 1 / 72 / iti sAmAnyena vihito'N NakacA pUrvasUtravihitena bAdhyetAsarUpavidhizca nAstIti punarvidhIyate, so'pavAdatvANNakacaM bAdhate, paratvAt sAmAnyasyANo bAdhakAn TakAdInapi, vakagAyo brajati, surApAyo vrajati, godAyo brajati / kumbhakAro yAtItibhaviSyakAlikakumbhakartRka kumbhakaraNoddezyakaM ca yAnamityarthaH // 14 // bhAvavacanAH / / 3 / 15 // bhAvazcatA ghaktayAdayaH te kriyAyAM kriyArthAyAmupapade vartyadarthAddhAtoH syuH / pAkAya, paktaye, pacanAya, vA yAti // 15 // bhAvavacanAH- kriyArthopapadena tumA mA bAdhiSatetivacanam, asarUpavidhyabhAvasya jJApitatvAt / pAkAya, paktaye, pacanAya vA yAtIti 'DapacIMpAke pacanaM pAkaH, atrAnena yaJi 'kta''niTa0' / 4 / 1 / 11 / iti casya katvam, 'JNiti' / 4 / 3 / 50 / ityupAntyavRddhizca, 'tumo'rthe ' / 2 / 2 / 61 / iti catu -pAkAyeti, atra ghatro bhAvavacanatvaM 'bhAvAkakoMH ' / 5 / 3 / 18 / iti bhAve vidhAnAt / evamanena ktau-paktaye-atra kta rbhAvavacatvaM 'striyAM ktiH' / 5 / 3 / 61 / iti bhAve ktividhAnAt / pacanAyeti-atrAnenAnaTapratyayaH, anaTo bhAvavacanatvaM ca 'anaT" / 5 / 4 / 24 / iti bhAve'naTo vidhAnAt / sUtre vacanagrahaNAdya SAM yAbhyaH prakRtibhyaH pare bhAvavAcakatvaM dRSTaM te tAbhya eva prakRtibhyaH syuH / / 15 / / padarujavizaspRzo gham / / 3 / 16 / ebhyo ghaJ syAt / pAdaH / rogaH / vezaH / sparzaH // 16 // . padarU j0-| vaya'tIti nivRttam / 'kartari' / 5 / 1 / 3 / iti kartari ghA Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 380 ) bhavatItyarthaH / padyate, patsyate, apAdi, peDhe vA-pAdaH, kAlavizeSavivakSAyA abhAbAt kAlatraye'pi pratyayo bhavati / roga iti-'kta'niTa:0' / 4 / 1 / 111 / iti jasya gatvam // 16 // sattaH sthiravyAdhibalamatsse / / 3 / 17 / sattareSu kartRSu dhaJ syAt / sAraH sthiraH / atIsAro vyAdhiH : sAro balam / visAro matsyaH // 17 // sarati kAlAntaramiti-sAraH sthiraH // 17 // bhAvA'koMH // 5 // 3 // 18 // bhAve kartRvarje ca kArake dhAtorgha syAt / pAkaH / praakaarH| dAyo dattaH // 18 // bhaavaa'kproH-| pacanaM-pAkaH / prakurvanti tamiti karmaNi ghatriprAkAraH / dIyate iti karmaNi ghatri dAyodattaH, kaizvit kartR vajite kArake'bhidheye saMjJAyAmeva patra ktaH, svamate. tu na tatheti jJApanAya dvitIyamudAharaNamasaMjJAyAmudAhRtam / karaNAdhikaraNayoranaT tadapavAdazca vyaJjanAntebhyo ghatra vakSyate / bhAvo bhavatyarthaH sAdhyarUpaH kriyAMsAmAr2yA dhAtvarthaH, sa dhAtunavocyate tatraiva ca tyAdayaH ktvAtumamastavyAnIyAdayazca bhavanti / yastu bhAvo dhAtvartha dharmaH siddhatA nAma liGga-saMkhyAyogI sa dravya vaddhAtvarthAdanyaH, tatrAyaM dhatrAdividhiH, tena tadyoge liGgavacanabheda: siddho bhavati-pAkaH-pAko-pAkAH, pacanam pacane pacanAni, paktiH -paktI-paktaya iti / // 18 // iDo'pAdAne tu TidvA // 5 // 3 // 16 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 381 ) iGo bhAvAkoMrghaJ syAt sa cApAdAne vA Tit / adhyAyaH / upAdhyAyI / upAdhyAyaH // 16 // ingo'paadaane0-| adhyayanam, adhIyata iti vA-adhyAyaH / upetyAdhIyate'syA iti-upAdhyAyI / TidvidhAnasAmarthyAt striyAM ktirbAdhyate / upetyAdhIyate'smAditi-upAdhyAyaH / sarvatra 'nAmino'0 / 4 / 3 / 11 / iti vRddhiH, edetoH0' / 1 / 2 / 23 // ityAdezaH // 16 // zrorvAyuvarNanivRtte / / 3 / 20 / zrorbhAvAkoreSvartheSu dhasyAt / zAro vAyuH varNo vaa| nIzAra prAvaraNam // 20 // zrI0-- zIryate oSadhAdibhiriti-zAro vAyuH, 'za z hiMsAyAg' iti dhAtuH, karmaNi ghatra / mAlinyena zIryata iti-zAro varNaH, atrApi karmaNi patra , zAraH karburavaNaH / nivRtta nivaraNaM prAvaraNamityarthaH ityAha nIsAra: prAvaraNam, nizIryate zItAdyapadravo yeneti vAkyam, karaNe ghA, 'babyupasa0 3 / 2 / 86 / iti dIrghatvam, nIzAro himAnilApahaM vastramityarthaH // 20 // nirabheH pUtvaH / / 3 / 21 // nirabhibhyAM yathA GkhyamAbhyAM bhAvAkoMrghasyAt / niSpAvaH / abhilAvaH // 21 // nirm:0|- 'pU' iti pUgpUDoH sAmAnyena grahaNam / yathAsaMkhyamiti'yathAsaMkhyamanudezaH samAnAm' iti nyAyena nirupasargeNa puvaH sambandhaH, abhinA ca luvaH / nanu ca 'pUg pUG lU' iti vayo dhAtavaH, upasamI tu dvau, ataH saMkhyAvaiSamyAd yathAsaMkhyena na bhavitavyamiti cet / napUrUpamutsRSTAnuvandha-sAmAnyamekameva, tato nAsti vaiSamyamityadoSaH / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 382 ) niSpUyata iti karmaNi ghatri vRddhAvavAbeze 'nirdu / ' / 2 / 3 / 6 / iti Satve ca niSpAvaH, ayaM kaDaGgare rAjamASe zvetazimbidhAnyAdau ca vartate / // 21 // rorupasargAt / / 3 / 22 // upasargapUrvAdrauterbhAvAkoMrghasyAt / sNraavH||22|| rorupasargAt / saMravaNaM-saMrAvaH / / 22 / / bhUzyado'l // 5 // 3 // 23 // ebhya upasargapUrvebhyo bhAvAkoral syAt / prabhavaH / saMzrayaH / vighasaH / upasargAdityeva / bhAvaH / zrAyaH / ghAsaH // 23 // bhuushrydo0-| 'adaMka bhakSaNe' ini sopasargAdaterali 'ghasla.' / 4 / 4 / 17 / iti ghasAdeze ca vighasaH / 'bhUzyoH 'yuvarNa0' / / 3 / 28 / iti siddharanenAlo vidhAnamupasargA-deveti niyamArtham / lakAro 'migmIgo0' / 4 / 2 / 8 / ityatra vizeSaNArthaH // 23 // nyAdo navA / / 3 / 24 / nipUrvAdaderali ghaslabhAvo 'to dIrghazca vA syAt / nyaadH| nighasaH // 24 // nyaado0-| vikalpena nipAtanAt nipAtanAbhAve pUrveNa-nighasa iti / / / 24 // saMnivyupAdyamaH // 5 // 3 // 25 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 383 ) ebhya upasargebhyaH parAdyamerbhAvAkaral vA syAt / saMyamaH / saMyAmaH / niyamaH / niyAmaH / viyamaH viyAmaH / upayamaH / upayAmaH / / / 25 // , saMni0 0 - 1 saMyamanaM = saMyamaH, ebaM sarvatra al, pakSe ghaJa // 25 // nerna dagadapaThasvanakvaNa: / 5 / 3 / 26 / nirupasargAt parebhya ebhyo bhAvAkaral vA syAt / ninadaH / ninAdaH / tigadaH / nigAdaH / nipaThaH / nipAThaH / nisvanaH / nisvAnaH / nikvaNaH / nikvANaH // 26 // nairnada0 - Nada avyakta zabde ||26|| vaNe kvaNaH ||3|27| vINAyAM bhavo vaiNaH / tadarthAdupasargapUrvAtvavaNerbhAvAkaralvA syAt / prakvaNaH prakvANo vINAyA: vaiNa iti kim / prakvANaH zRGkhalasya // 27 // vaiNe0 - / vaiNa ityatra 'bhave | 6 | 3 | 12 | ityaNa | anupasargasya 'na vA kvaNaH * 5348 sUtreNa vikalpo'sti ||27|| yuvarga vRhavazaraNagam-RdgrahaH / 5 / 3 / 28 ivarNovarNAntebhyo vrAdeRR' dantebhyo grahezca bhAvAkaral syAt / cayaH / krayaH / ravaH / lavaH / varaH / AdaraH / vazaH / raNaH / gamaH / karaH / grahaH ||28|| yuvarNa0 - / upasargAd 'vA' iti ca nivRttam / ghatro'pavAdo'yaM yogaH / Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 384 ) ciMgaTa cayane' ato'liguNe ca-cayaH / DukIMgz dvavyavinimeye'-krayaH / 'ruka zabde'-ravaH / 'lUgz chedane'-lavaH / 'kRta 'vikSepe' kRza hiMmAyAm'-karaH // 28 // varSAdayaH klIbe 5 // 3 // 26 // ete'lantA: klIbe yathAdarzanaM bhAvAkatroM nipAtyante / varSam / bhayam // 26 // vrssaadyH0-| napusake 'klIbe ktaH' / / 3 / 124 / iti, 'anaTa' / / 3 / 241 iti ca vihitaktAnanivRttyarthaM vacanam / anasake bhASe 'tat sApyA.' / 3 / 3 / 21 / iti vihitaH ktastu na nivartyate vijAtIyatvAt-vRSyate sma-- vRSTaM meghena, bhItaM baTunA, atra 'kRtyAH, tAnAH, sal, jin bhAve / nN.6|| iti liGgAnuzAsanAnapusakatvaM vijJeyam / nanvekatra liGgAnuzAsanena napuMsakatvaM darzita maparatra 'klIbe ktaH' / 5 / 3 / 123 / / iti sUtreNeti ko'nayo vizeSa iti cet ? ucyate-liGgAnuzAsanena napusakatvavidhAnaM tAnsasya, na tu ktavidhAnam, sUtreNa ca napa sake ktavidhAnamiti vizeSaH, kiJca napaMsakavihitaktasya kartari 'vA klIbe' / / 2 / 62 / iti SaSThI bhavati, yathA-mayarasya mayareNa vA nRttamiti, anyaktasya kartari 'ktayoH / / iti SaSThI vidhAnAt tRtIyaiva bhavati, yathA prakRte // 26 // samudojaH pazau / / 3 / 30 / AbhyAM parAdajaH pazuviSayArthavRtterbhAvAkorala syAt / samajaH pazUnAm / udajaH pazUnAm / pazAviti kim / samAjo mRNAm // 30 // samudoja0- 'aja kSepaNe 'ca' cakArAd gatI, saMvIyate-samaja iti,samUha ityarthaH / udaja iti- rnnmityrthH| samAja iti-ana ghana / dhani Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 385 ) ali vAjervIbhAvo na bhavati, aghA.' / 4 / 4 / 2 / ityatra tayorvarjanAt // 30 // sRglahaH prajanAkSe / / 3 / 31 / AbhyAM yathAsaGkhyaM prajanAviSayArthavRttibhyAM bhAvAkorala syAt / gavAmupasaraH / akSANAM glahaH / prajamAkSa iti kim / upamAro bhRtya rAjJAm // 31 // sRglh0-| prajano garbhagrahaNam / garbhagrahaNArtha strISu pusAM prathamaM saraNamupasara ucyate / akSANAM glaha iti-grahaNamityarthaH, grahaH sUtranipAtanAllatvam, glahiH prakRtyantaraM vA / upasAro bhartya rAjJAmiti-bhativetanaM tadartha nRpasamIpagamanamityarthaH // 31 // pa rmAne / / 3 / 32 / . parmAnArthADAvAkorala syAt / mUlakapaNaH / mAna iti kim / pANaH // 32 // ghaJo'pavAdo'yaM yogH| 'paNi vyavahArastutyoH paNyate iti karmaNyali-paNaH, mUlakasya paNa:-mUlakapaNaH, mUlakAdInAM saMvyavahArAthaM pari'mito muSTirityarthaH / pANa iti-nAtra mAnArthaH kintu sAmAnyato vyavahAro vA stutirveti nAsya pravRttiriti ghano bhavatItyarthaH // 32 // saMmadapramadau harSe / / 3 // 33 // etau bhAvAkarborharSe'rthe'lantau syAtAm / saMmadaH, pramado vA strINAm / harSa iti kim / samAdaH / pramAdaH / 33 / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMmada0-nipAtanam rUpanigrahArtham, tenopasargAntarayoge na bhavati-prasaMmAda:, saMpramAdaH, abhisaMmAdaH // 33 // hano'ntarghanAntarghaNau deshe|5|3|34| antaHpUrvAddhanterala ghanaghaNAdezau ca nipAtyete, deze'rthe bhAvA- .. koMH / antarghanaH / antarghaNo vA deshH| antarghAto'nyaH // 34 // hano0- 'antar' ityavyayaM madhyArthe vartate, 'hanaMka hiMsA-gatyoH,' antarhaNyate'sminniti-antarhana ityAdi, atra deze'ntargatA anya janA hanyanta iti / bhAvaH / 34 / praghaNapraghANau gRhAMze // 5 // 3 // 35 // . prapUrvAddhantehAMze'rthe'l ghaNaghANAdezau ca nipAtyete / praghaNaH / praghANo vA dvArAlindakaH / pradhAto'nyaH // 35 // prghnn0-| gRhasya dvAradeze dvau prakoSThako alindasaMjJAko, eko bAhyo'para AbhyantaraH, tatra vAhyo prakoSThe nipAtanamidam, prakarSaNa hanyate pravizadbhijanairityanvarthAt / tathA cAtra karmaNyala pratyayaH / yadyapi sUtre gRhAMzasya sAmAnyenArthatayopAdAnaM tathApi prayogArthabalAd dvAraprakoSTha eva. nipAtanamiti labhyate, anyatra ghova tasmin pare ca 'JNiti ghAt' / 4 / 3 / 100 / iti ghAtAdezaH, tathA cAha-praghAto'nya iti // 35 // nighodghasaGghodghanA'paghanopaghnaM nimitaprazastagaNAtyAdhAnAGgAsannam // 5 // 3 // 36 // hantenighAdayo yathAsaGkhyaM nimitAdyartheSu kRtaghatvAdayo'lantA Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 387 ) . nipAtyante / samantato mitaM nimitam / nighA vRkSAH / uddhaH prazastaH / saGghaH prANisamUhaH / atyAdhIyante cchedanArtha kuTTanArtha vA kASThAdIni yatra tadatyAdhAnam / udghanaH / apaghanaH zarIrAvayavaH / upaghnaH Asanna / 36 / / nighoddha0-- nivizeSaM nizcayena vAhanyante jJAyante-nighA vRkSAH / utkarSaNa hanyate jJAyate-udghaH prazastaH / saMhatiH sNghH| udghanyate'sminniti-udghanaH / apahanyate'neneti-apaghana zarIrAvayava iti| upanyate samIpe iti jJAyate-upaghna AsannaH // 36 // bhattinicitA'jho. ghanaH / / 3 / 37 / hanteAdAvarge'lpanAdezazca nipAtyate / mUttiH kAThinyam / abhrasya dhana / nicitaM nirantaram / ghanAH kezAH / ameghaH / ghanaH / 37 / mUttiH = / abhrasya dhana iti-meghasya kAThinyaM paripUrNatvamityarthaH / ghanAH kezA iti-nirantarA ityarthaH / ghana iti=megha ityarthaH // 37 / / vyayodroH karaNe // 5 // 3 // 38 // ebhyaH parAddhanteH karaNe'la ghanAdezazca nipAtyate / vighnH| ayoghanaH / drughanaH // 38 // vyyo0=| nanu bhAvAkArityasyAnuvRttaH sattvAt kartRbhinne kArake vidhIyamAnaH pratyo'bhidhAnasAmarthyAdiha karaNe syAdeveti karaNagrahaNamanAvazyakamiti cet ? ucyate =abhidhAnasAmarthyAt kvacana karaNArthasyaiva pratItirastu, tathApi kvacit bhAvasya kartRbhinnakArakANAM cArthatayA pravezo mA jJAyIti tadvAraNAya spaSTapratipattaye ca karaNagrahaNam / anyathA'tra karaNe Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 388 ) pratyayo'nyatra veti saMzayaHsyAdeva / vihanyate'nena timiramiti vighanaH sUrya athavA vayaHpakSiNo,hanyante'neneti vA vighana:=pAza iti| drughana iti-dru Inya te'ne-neti drudhanaH=kuThAraH / atra'hano ghi'|2|3,69|itysy vyApyA pravRtteH 'pUrvapadasyA0' / 2 / 3 / 64 / iti na Natvamiti striyAMmasya sUtrasya na pravRttirapitu paratvAdanaDeva=vihananI, ayohananI,dra hananI // 38 // stambAd ghnazca / / 3 / 36 / stambAtparAddhanterala ghanaghanAdezau ca nipAtyete, karaNe / stambadhno daNDaH / stamvaghano yssttiH|36| stambAd / stambo hanyate'nena-stambaghno daNDa: / striyAM paratvAdanaDeva stambahananI yaSTi: // 36 // pareghaH // 5 // 3 // 40 // paripUrvAddhatterala ghAdezazca karaNe nipAtyate / prigho'rglaa|40| paregha0 / parihanyate'neneti karaNe'li ghAdeze ca parigha iti tadarthamAha argalA iti // 40 // haH samAhvayAhvayau gh tanAmnoH // 5 // 3 // 41 // yU te nAmni cANe yathAsaGkhyaM samAGapUrvAdAGpUrvAcca ho'la hvayAdezazca nipAtyate / samAhvayaH prANiyU tam / AhvayaH saMjJA / 41 // karaNa iti nivRttm| 'haga spardhAzabdayoH' =samAhvayaH prANidhU tamiti // 41 // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyabhyupazcAt ||3 / 42 / ebhyaH parAt vo bhAvAkatraural syAtta dyoge vA uzca / nihavaH / abhi havaH / upahavaH / vihavaH // 42 // nyabhyu0 = = ni abhi upa vi' eSAM samAhAraH / samAhArasya klIbatve'pi sItatvAt puMstvena nirdeza:, ' AgamazAsanamanityam iti - nyAyAdvA klaba - tve'pi nAgamAbhAvo vijJeyaH, tathA nirdeze lAghavaM bIjamityartha / nanu sUtre 'vAzcot' iti samAnAdhikaraNavibhaktayA nirdezAdR ttAvapi 'vA uzca' ityutatayA sAmAnAdhikaraNyaM gamyate / yathA dugdhaM dadhi bhavatItyatra sAmAnAdhi karaNyena nirdezAt kRtsnasya dugdhasya dadhitayA vipariNAto vivakSitastathA 'vA uzca' ityanenavAzabda ukArarUpeNa viparivartata vivakSitaH, anyathA sthAnini SaSThI vibhakta raucityAt SaSThyAH nirdeza ' SaSThyAntyasya' 4106 // iti paribhASayA vASabdAkArasyaivonAraH syAd iSyate ca sarvasya anenAli vAzabdasyokAre guNe'nAdeze ca = nihava ityAdi / juho tineva siddha rUpAntarakivRttyarthaM vacanam ||42|| A ( 386 ) AGajhe yuddha |5|3|43| AGo ho yuddhe'rthe bhAvAkaral syAt vA uzca / Ahavo yuddham / yuddha iti kim / AhvAyaH // 43 // AGo -0 AhUyante yoddhAro'sminniti Ahavo yuddham / AhvAya iti - atra ghaJa // 43 // AhAvo nipAnam / 5 / 3 / 44| x nipAnaM pazvAdipAnArthI jalAdhAraH tasminnarthe A pUrvAt Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 360 ) hvo bhAvAka!rala AhAvAdezazca nipAtyate / AhAvo vInAm // 44 // aahaavo0-| AhUyante vayaH pAnAyAsminnityAhAvo vInAmitinipAnamityarthaH / / 44 // bhAve'nupasargAt / 5 // 3 // 45 // anupasargAt bhAve hvo'l syAt vA uzca / havaH / bhAva iti kim / vyApye hvAyaH / anupasargAditi kim / AhvAyaH // 45 // bhaave0-| bhAvAkalorityasyAnuvRtteH sattvAdanukta'pi 'bhAve' bhAvArthe pratyayaH syAdeveti bhAvagrahaNaM vyarthamiti cet / ucyate-'sanniyogaziSTAnAM sahaiva pravRttiH sahaiva nivRttiH' iti nyAyenobhayorapyarthayoH sahaivAnuvRttiH syAditi bhAvavat kartRbhinne kArake'pi pratyayaH syAditi tadvAraNAya bhAvAbhidhAnamAvazyakam, kvacidekadezAnuvRttazca vinigamakapramANavyAkhyAnAdisApekSatvena tadAzrayaNApekSayA 'vyAkhyAnAdvaraM karaNam' iti nyAyena bhAvapadagrahaNasyaiva laghIyastvam / hvaan-hvH| vyApye hAya iti-hUyate iti karmaNi pani hvAya ityeva bhavatItyarthaH / AhvAya iti-atra ghatra - vetyarthaH // 45 // hano vA vadh ca // 5 // 3 // 46 // anupasargAddhanterbhAve'l vA syAt tadyoge ca hano vadh / vadhaH / ghAtaH // 46 // hno0-| ghatri hano ghAtAdeze-ghAtaH // 46 / / vyadhajapamadbhayaH / / 3 / 47 / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 361 ) ebhyo'nupasargebhyobhAvAkatroM rala syAt / vyadhaH / japaH / madaH // 47 // bydh0-| ekavacanenApi nirvAhe satyapi bahuvacananirdezaH kimartha iti cet / ucyate-vyAptyartham, tena 'bhAve' iti nivRtam // 47 // navA kvnnymhssvnH||3|48| anupasagebhya ebhyo bhAvAkoral vA syAt / kvaNaH / kvANaH / yamaH / yAmaH / hasaH / hAsaH / svanaH / svAnaH // 48 // navA kvnn0-| aprAptavibhASeyam / kvANa ityAdau ghana // 48 // AGo ruploH .15 // 3 // 46 // AGa parAbhyAM ruplubhyAM bhAvAkorala vA syAt / AravaH, ArAvaH / AplavaH // 49 // aango0-| rauterghatri plavaterali nityaM prApte vikalpaH // 46 // varSavighne'vAd grahaH // 5 // 3 // 50 // avapUrvAd ahevarSavidhne'rthe bhAvAka!ral vA syAt / avagrahaH / avagrAhaH / varSavighne iti kim avagraho'rthasya // 50 // varSavighne'rtha iti--varSasya vRSTeH, vighnaH pratibandhaH, tasminnartha ityarthaH / 'yuvarNa0' / 5 / 3 / 28 / iti nityamali prApte pakSe ghanaH pravRttyartha vikalpa- . vidhAnam / 'grahIz upAdAne' avapUrvAdato'nenAli pakSe ghatri upAntyavRddhau ca-avagrahaH, avagrAhaH,-vRSTe: pratibandha ityarthaH // 50 // Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 392 ) prAzmitulAsUtre // 5 // 3 // 51 // prasUti grahe raksau tulAsUtre cArthe bhAvAka!ralvA syAt / pragrahaH / pravAha // 51 // pragRhyate iti-pragrahaH, pragrAhaH, azvAdeH saMyamanarajjustulAsUtraM cocyate . // 51 // vRgo vastre // 5 // 3 // 52 // prapUrvAdvago vastravizeSe'rthe bhAvAkatroM ral vA syAt / pravaraH / pravAraH / vastra iti kim ? prabaro yatiH // 5-2 // .. vRgo0-| pravRNvanti tamityali pravaraH, ghani vRddho 'ghaDyupasargasya. 3 / 2 / 16 / iti dI ca prAvAraH, uttarAsaGga ityarthaH / pravaro yatiriti -basvAbhAdasyApravRtyA 'yuvarNa: / 5 / 33285 iti nityamala bhavatItyarthaH // 52 // udaH zreH / / 3 // 53 // utpUrvAcche vAkatrorala vA syAt / ucchyaH / / ucchAyaH // 53 // udAH - / nityamali prApte vikalpaH / 'zrig sevAyAm' utpUrvAdalo'nenAli guNe pakSe pani vRddhau 'prathamA0' / 1 / 3 / 4 / iti zasya chatve takArasya catve ca ucchyaH , ucchrAya iti // 53 // yupUdrorghaJ // 5 // 3 // 54 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 363 ) utpUrvebhya ebhyo bhAvAkoMrghasyAt / udyAvaH / utpAvaH / utpAvaH / udrAvaH // 54 // yupuu0-| veti nivRttam pRthagyogAt, yadi hi vAnuvRttirabhimatA syAt tahi pUrvasUtra evaiSAmapidhAtUnAM grahaNekRte vikalpenAla eva vidhAne pakSe traH svabhAvata eva siddhiH / alo'pavAdo yogaH // 54 / / / grahaH / / 3 / 5 / utpUrvAt grahe vAkatroM ghaMJ syAt / udgrAha // 55 // grhH0-| alo'pavAdaH / / 5 / / nyavAcchApe // 5 // 3 // 56 // AbhyAM parAt graherAkrozenamye bhAvAkoMrghaJ syAt / nigrAhaH / avagrAho vA te jAlma bhUyAt / zApa iti kim / nigrahazcaurasya // 56 // nyvaa0-| zApo'zubhAzaMsanam / nigrAhaH, avagrAho veti-nigrAho bAdhaH avagrAho'bhibhavaH / nigrahazcaurasyeti-nigrAho bandhanam, avagrahaH= sAmAnyajJAtam // 56 // prAllipsAyAm / / 3 / 57 / prapUrvAt grahelipsAyAM gamyAyAM bhAvAkatrorghaJ syAt / pAtrapranAheNa carati piNDapAtArthI bhikSuH lipsAyAmiti kim ? jubaH pragrahaH ziSyasya // 57 // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 364 ) praallipsaayaam--| lbdhumicchaa-lipsaa| prAtrapragrAheNeti-pAtraM grahItvetyarthaH / atra 'piNDapAtA tyanena lipsA drshitaa| stra vaH pragrahaH ziSyasyeti atrAleva bhavati // 57 // samo muSTau / / 3 / 58 saMpUrvAt grahemuSTiviSaye dhAtvarthe bhAvAkoMrghana syAt / saMgrAho mallasya . muSTAviti kim / saMgrahaH ziSyasya // 58 // samo mussttau-| muSTira-lisaMnivezo na parimANam, tatra 'mAne' / / 3 / 81. : ityeva siddhatvAt / saMgrAho mallasyeti-muSTeDhirya mityarthaH / saMgrahaH ziSyasyeti-muSTayarthAbhAvAdasyA vRttyA 'yuvarNa' 15 // 3 / 28 / ityaleva bhavati // 5 // yududroH // 5 // 3 // 56 // saMpUrvebhya ebhyo bhAvAkoMrghaJ syAt / saMyAvaH / saMdAvaH / saMdrAyaH // 56 // mudro:-| 'yuk mizraNe' 'dudragato' sampUrvAdato ghani vRddhAvAvAdeze ca-saMyAva ityAdi / / 5 / / niyazcAnupasargAdvA // 5 // 3 // 60 // anupasargAnniyo yududrozca bhAvAkanorgha vA syAt / nayaH / nAyaH / yavaH / yAvaH / davaH / dAvaH / dAvaH / anupasargAditi kim / praNayaH // 60 // niyazcA0 / 'NIMga prApaNe' ato'nena ghani vRddhAvAyAdeze ca AvAdeze, pakSe 'yuvarNa0' / / 3 / 28 / ityali guNe'yAdeze'vAdeze ca-nayaH, nAya ityAdi / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNaya iti-atrAleva, 'adurupasargA0' / / 377 / iti nakArasya NakAraH // 60 // vodaH // 5 // 3 // 61 // utpUrvAnniyo bhAvAkoMrghaJ syAt vA / unnAyaH / unnayaH / 61 / vodaH / pUrvasUtrato vAzabdAnuvRttyA vikalpe sidve'tra vAgrahaNaM kimarthamiti cet ? ucyate idameva vAgrahaNaM jJApayati--yad--yatra navA zabdopAdAnaM tata eva vikalpAnuvattirna tu vAzabdopAdAne, tathA ca pUrvasUtrato vAzabdAnuvRttyasambhavAdana vAzabdopAdAnaM sArthakam / anena ghatri pakSe ivarNAntalakSaNe'li ca--unnAyaH, unnayaH // 61 / / avAt / / 3 / 62 // avapUrvAnniyo bhAvAkoMrghaJ syAt / avanAyaH // 62 // avAta-"anena ghatri-avanAya iti // 6 // paredya te / / 3 / 63 // paripUnniyo dyUtaviSayArthAddhAvAkoMrgha syAt / pariNAyena zArIna hanti / dyUta iti kim / pariNayo'syAH // 63 // pariNAyeneti-samantAnnayanenetyarthaH / pariNayo'syA iti pariNayo vivAhaH, 'yuvarNa0' / / 3 / 26 / iti nityamal // 63 / / bhuvo'vajJAne vA / / 3 / 64 / paripUrvA bhuvo'vajJAnArthAta bhAvAkoMrghaJ syAt vaa| paribhAvaH / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 366 ) primvH| avajJAna iti kim / samantA, tiH paribhavaH // 64 // bhuvo0-avajJAnamasatkArapUrvako'vakSepaH / samantAt bhUtiH paribhava itiatrovarNAntalakSaNo'leva // 64 // yajJa grahaH / / 3 // 65 // paripUrvAd aheryajJaviSaye bhAvAkoMrghana syAt / pUrvaparigrAhaH / .. yajJa iti kim / parigraho'rthasya // 65 // pUrvaH prathamaH karmArambhAtpUrva parigrahaNaM sphye vede svIkaraNaM pUrvaparigrAhaH, spayo nAma kASTanirmitaM khaGgAkRti yajJIyaM pAtram, tadaste kRtvA samantAllekhayA yajJAGgabhUtAM vedi svIkaroti yAjJikastatredamudAharaNam / parigrahorthasyeti-dhanAdeH parigrahaNaM svIkAra ityarthaH, nAtra ghatra kintu 'yuvarNa' / 5 / 3 / 28 / ityaleva bhavatIti // 6 // saMstoH / / 3 / 66 / saMpUrvAtstoterbhAvAkoMrghana / yajJaviSaye / saMstAvaH chandogAnAm // 66 // saMstoH-saMstuvantyatreti-saMsrAvaH chandogAnAmiti-sAmavedino brAhmaNAzchandomA ucyante, sametya stuvanti chandogA yatra deze sa dezaH saMstAva ucyate, evamadhikaraNe kArake pratyayaH // 66 // prAt snudra stoH // 5 // 3 // 67 / prAt parebhya ebhyo bhAvAkavordhana syAt / prasnAvaH / pradrAba, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 367 ) prastAvaH // 67 // kathaM srAvaH drAva: ? bahulAdhikArAt // 67 / / ayajJa straH 368 prapUtstriobhAvAkoMrghana syAt na cedyajJaviSayaH / prastAraH / ayajJa iti kim / bahiSprastaraH // 68 / / ayajJa stra:-stR gaz AcchAdane'-prastAra iti-iSTa-kAsannivezavizeSaH / bahiSprastara iti-bahiSaH prastaro muSTivizeSaH, 'samAse0' / 2 / 3 / 13 / iti Satvam // 6 // verazabde prathane ziza6vI ve parAtstro'zabdaviSa vistIrNatve'rthe ghana syAt / vistAra paTasya / prathana iti kim / tRNasya vistaraH / zabda iti kim / .vAkyavistaraH // 66 // verazabde0--"vistAra: paTasyeti---paTasya vistIrNatetyartha / tRNasya vistara iti-chAdanamityarthaH / vAkyavistara iti-atra prathanasya zabdaviSayatvIda. . syApravRttyA 'leva bhavatItyarthaH / / 6 / / chandonAmni shi370| . . vipUrvAt stro gAyatryAdisaMjJAviSaye bhAvAkoMrghana syAtU / viSTArapaGktiH // 70 // chandonAmni-" viSTAraGktiriti-samudAyasyaiva chandonAma, vistIryante'kSarANyasminnityadhikaraNe 6 , 'veH straH' / 2 / 3 / 23 / iti saMjJA sasya SaH Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 368 ) // 70 kSa zroH shish71| vipUrvAbhyAmAbhyAM bhAvAkoMrghana syAt / vikSAvaH / vizrAva // 7 // aSo:-"TukSa k zabde' 'yuT zravaNe' vipUrvAdato ghatri-vikSAvaH, vizrAva // 7 // nyudo graH / / 3 / 720 AbhyAM parAd gro bhAvAkoMrdhana syAt / nigAraH / udgAra // 72 // nyudo-"gR.tu nigaraNe' 'gR zazabde' ityubhayoH 'gra' ityanena grahaNam // 72 // kiro dhAnne / 2373 / nyutpUrvAtkirateAnyaviSayArthAt bhAvAkoMrghana syAt / nikaarH| utkAro dhAnyasya / dhAnya iti kim / phalanikaraH // 73 // nikAraH, utkAro vA dhAnyasyeti-rAzirityarthaH / phalanikara itiphalAnAM rAzirityarthaH, anna dhAnyArthAbhAvAdasyApravRttyA RdantalakSaNe'li guNe ca tayArUpamityarthaH // 73 // neSuH ziza74 nipUrvAt , vRNotevaNAtevA dhAnyavizeSe'rthe bhAvAvoMrghana syAt / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 366 ) nIvArA bIhayaH // 74 // maivu:-niviyante iti-nIvArA nAma vrIya iti-'ghaJyupasargaH' / 3 / 2 / 86 / iti dIrghatvam // 74 // iNo'bhaSe ziza sthiteracalanamabhraSaH, tadviSayArthAt nipUrvAdiNo bhAvAkoMrghana syAt / nyAyaH / abhraSa iti kim / nyayaM gatazvIraH // 7 // iNo-abhraSazabdaM vyAcaSTe-sthiteracalanamabhraSaH iti-sthitilokmryaadaa tasyA acalanaM tadaparityAgo'bhraSa ityarthaH, bhraSag calane 'ca' cakArAd bhaye, ato ghatri bhraSaNaM bhraSaH na bhraSaH-abhraSaH ! zAstralokaprasiddhayAdinA niyatamayanamiti ika gato' nipUrvAdato pani vRddhau AyAdeze ikArasya ca yAdeze nyAyaH / nyayaM gatazcaura iti-atrevarNAntalakSaNe'li guNe'yAdeze ca nyaya iti, nyayo nAzastaM prApta ityarthaH / nikRSTamayanaM gatiriti vyutpattyA nyayazabdaH nAze mRtyAveveti // 75 / / pareH krame 576 kamaH paripATiH, tadviSayArthAtparipUrvAdiNo bhAvAkoMrghasyAt / tava paryAyo bhoktam / krama iti kim / paryayo guroH // 7 // pareH kame-'krama pAdavikSa pe' ato ghatri 'mo'kami0' / 4 / 3 // 55 // iti vRddhiniSedhe ca-kramaH / tava paryAyo bhokta miti-krameNa padArthAnAM kriyAsambandhaH paryAyaH, kriyA'tra mojanam, bhoktAraH padArthabhUtAH, krameNa niyatapUrvAparIbhAvena bhojanakriyayA saha sambandhAt kramatvaM spaSTamiti bhAvaH / paryayo guroriti-atra kramaviSayatyAbhAvAnna bhavati pratyaya iti bhAvaH // 76 / / vyupAcchIGaH / / 3 / / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAbhyAM parAkrama viSayAta soDo ghisyAt / tava rAjavizAyaH / mana rAjopazAyaH / ka / iti dim ? vizyaH // 77 // vyupA- 'zIqa svapne" iti zIvAto ne| ghani vRddhAbAyA dezeva-taba rAjavizAyaH, mama rAjo zAyaH iti, rAjaniyojyaH kazcit rAjatanIdhe jAgati, anyazca svapiti tatraiva, tatra ca kramo niyato bhavati, tatra kramaprAptaM paryAyasAdhyaM zayanaM yad, taducyate prakRtazabdena / vizaya iti vizayaH--- saMzayaH, atra paryAyo na vivakSi ta i hatyasyApravRtyA ikArAntalakSaNo'l bhavatIti bhAvaH // 77 // . hastaprApye cersteye||3|78| hastena prAptuM zakyaM hastaprApyaM, tadviSayAccigo bhAvAkoMghana syAt, naceccerarthazcauryeNa / puSpapracAyaH / hastaprApya iti kim / puSpapracAyaH / hastaprApya iti kim ? puSpapracayaM karA~ti vRkSAgre / asteya iti kim / steyena puSpapracayaH karoti // 7 // hasta---hastenetyatra upAyAntaranirapekSeNeti zeSa: upAyAntarasApekSaNa hi tena sarva vastu prAptuzakyameva, tena ko'rtho bodhyaH ? ucyate---hastenopAyA:taranirapekSaNa prAptuM zakyamiti / na tAnaddhastaprApyazabdasyattAdRzArthaparatvama, yadeva prAMzUnopAyAntaranirakSaNa hastena prApta zakyate tadeva sarveSopAyAntarasApekSaNeti tatra na syAd pratyayo'to hastaprAdhyA dadena pratyAsattiH prApyasya lakSyate, tena pratyAsattiviSaye dhAtvarthe vidhAnam / cimaTa cayane ano patri SaSThIsamAse ta--puSpapracAyaH / puSpapracayaM karoti gkSAgre--taruzikharasthAnAM puSpANAM hastaprApyatvAnavagate teSA sarumArAyAnyopAyena hastaprApyatvaM na tUpAyAnta ranarapekSyeNeti tata hastaprApyatvaM nAstIti bhAvaH / steyena puSpapracayaM karotIti---Atre---kArAntalakSaNo'la . vijJayaH / hastaprApyazabdena pramANamapyucyate---yaddhaste saMbhavati na hastAdatiricyate iti, tatazca 'mAne' / 5 / 3 / 8 / ityanenaiva siddha niyamArtha vacanam Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 401 ) asteya eveti, tena puSpAyAM hastena pracayaM karoti caura ityatra 'mAne' ||3|| ityanenApi ghaJa na bhavati // 78 // . citi dehAvAsopasamAdhAne kazcAdeH | 5|3|78 / eSvartheSu cerbhAvAkarghaJsyAt tadyoge ca cerAdeH kaH / cIyata iti citiH yajJe'gnivizeSastadAdhAro vA / AkAyamagni cinvIta / kAyo dehaH / RSinikAyaH / upasamAdhAnamuparyupari rAzIkaraNa. e. m gomaya nikAyaH // 76 // citi0 - iha grAhyaM citizabdArthamAha- cIyate iti citiyaMjJa e'gnivizeSaH siti karmaNi pratyaya iti bhAvaH / pakSAntaramAha - tadAdhAro detiagnivizeSasyAdhArabhUtaM kuNDamiha vAcyamityarthaH tathA cAdhikaraNe ghatriti bhAva: AkAyamapi cinvIteti - yajJIyamagnivizeSaM cayanena sampAdayedityarthaH, adhikaraNe pratyayavidhAne tu AdhArabhUtasyAkAyasya cinoteryoge nukta' karma bodhyam, athavA cinoterdvikarmakatva svIkArAdubhe api karmaNI eva, tathA cAcIyate'gnirasmin athavA AcIyante iSTakA asminniti = AkAyo'gnisthApanasthalavizeSaH, tamagni ca cayanena sampAdayedityarthaH / dehe udAharati-kAMya:, tadarthamAha- deha iti / AvAse uda harati RSinikAya iti RSINAmAvAsa ityarthaH / upasamAdhAnazabdArthamAha - upasamAdhAnamuparyupari rAzikaraNamiti / upasamAdhAne udAharati- gomaya nikAya iti - gomayasyo - paryupari rAzikaraNamityarthaH / 'caH ke ityeva siddha AdigrahaNamAdereva yathA syAt tena ceryaGlu-inikecAya ityeva bhavati // 76 // " saGghe'nUrdhvaM / 5 / 3 / 80 / nAsti kutazcidUrdhvamupari kiJcidyasmin so'nUrvaH, tasmin prANisamudAye Sr bhAvAkarzorghaJ syAt, tadyoge cAdeH kaH / tAki kanikAyaH / saGgha iti kim / sArasamuccayaH / anUddha iti Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 402 ) kim / zUkaranicayaH // 8 // saMghe'narva-anaz2azabdasya saMghena saha sAmAnAdhikaraNyaM prakaTayati-nAsti kutazcidityAdi iti-samudAyAntargatavastUnAmUdhiobhAvo yatra bhavet tAdRzaH saMgho vAcya iti tAtparyam / saMghazabdaH prANisamudAyapara ityAhaprANisamudAye'rtha iti / tArkikanikAya iti tArkikANAM samudAya ityarthaH / padakRtyaM pRcchati-saMgha iti kimiti-prANisamudAyavAcakasaMghazabdamapahAya samUdAyamAtravAcakaH kazcit zabdo grAhyaH sUtra iti praznaH, anadardhvapadasya bahuvrIhitvena vigRhItatvAdanyaH padArthaH kazcit zabdo grAhya eveti saMghazabdasthAnIyazabdAntarAbhAve'vAcakatvameva sUtrasya syAt 'uttarayatisAra samuzcaya iti-sArAdipadaM na prANiparamapi tu prANyaprANisAdhAraNadharmavizeSaparameveti tatsamudAye vAcye'syApravRttyA ivarNAntalakSaNo'leva bhavatIti bhAvaH / punaH pRcchati-anavaM iti kimiti, uttarayati-sUkaranicaya iti-nAtrovadhiobhAvAbhAva ityalevetyarthaH, nanu kamihodhiobhAva iti cet ? ucyate-sUkarA svata evaikasyoparyeka iti krameNAlpasthAna eva zatazastiSThantIti teSAM svabhAvaH, evaM copasamAdhAnArthAdapyayaM bhinna iti upayu paribhAvamAtreNopasamAdhAnArthe pUrveNApi ghatra / yaM upAsamAdhAnArthAdasya bhinnatvamitthaM samarthanIyam-upasamAdhAnamupayuparirAzikaraNamiti kenApi yadi te rAzIbhavanAya preritAH syugthavA valAtkRtA syustadaivAtropasamAdhAnArthatvam, na ca tathetyasyopasamAdhAnArthAdbhinnatvam / / 8 / / mAne / / 3 / 81 // mAne gamye dhAtorbhAvAkoMrghasyAt / eko niSpAvaH / samitsaMgrAhaH / mAna iti kim / nizcayaH // 81 // maane-| mAnamiyattA, sAca dvadhA-saMkhyA parimANaM ca / 'pUGa pavane' 'pUgaz pavane'-eko niSpAvaH, ekapadopAnamiyattAjJApanArtham / grahIz upAdAne'-samitsaMgrAhaH-muSTirityarthaH / nizcaya iti-mAnArthAbhAvAdasyA- . pravRttyevarNAntalakSaNo'leva bhavati / ala evApavAdo yogaH, ktyAdibhistu bAdhyate, ghatrapi 'madhye'pavAdA: pUrvAn vidhIn bAdhante nottarAn' Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 403 ) iti hi nyAyaH, yathA--ekA tilocchitiH, dve prasRtI atra mAne // 1 // sthAdibhyaH kaH / / 3 / 12 / egyo bhAvAkatroMH kaH syAt / Akhattho vattate / prastha / prapA // 2 // sthAdibhyaH0-| AkhUnAmutthonam-AkhUttho vartate iti 'udaH sthA0' / 1 / 3 / 44 / iti sakAralopaH, 'iDetpusi0' / 4 / 3 / 64 / ityAkAralopazcAtra vijJeyaH / pratiSThantyasminniti-prasthaH / prapibantyasyAmiti-prapA, 'pAM pAne' iti dhAtuH / sarvApavAdo yogaH // 2 / / Tvito'thuH / / 3 / 83 // Tivato dhAto vAka troM rathu syAt / vepathuH // 83 / / dvito'thuH / du it yasya tasmAdityarthaH / 'duvepRG calane' ato'nenAthauvepathuH / asarUpatvAd ghanalAvapi-sAmAnyasUtre ghatri-vepaH, uvarNAntalakSaNe'li vepaH // 83 / / DivatastrimaktatkRtam / / 3 / 04 / Divato dhAtorbhAvAkoMstrimak syAt, tena dhAtvarthena kRtamityarthe / pa-ikamam // 84 // vit0-| pAkena kRtam-paktrimamiti-pAkena nivRttamityarthaH / cajaH kagam' 2 / 1 / 86 / ipi casya katvam / / 84 // yajisvapirakSiyatipraccho naH / / 3 / 85 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 404 ) ebhyo bhAvAkatroM naH syAt / yajJaH / svapnaH / rakSNaH / yatnaH / praznaH // 8 // yji0-| 'yajI detapUjAsaMgatikaraNadAneSu' ato ne 'tavargasya0' 1 / 3 / 60 / iti nasya ko jJayoja iti jJe-yajJa iti / 'prachaMt jJIpsAyAm' jJIpsAjijJAsA, ato ne 'anunAsike0' 4 / 1 / 108 / iti chasya ze 'na zAt' / 1 / 3 / 62 / iti niSedhe-praznaH // 65 // viccho naG / / 3 / 86 // vicche vAkatroM naG syAt / viznaH // 86 // viccho naG / 'vichat gatau' ato naGi 'anunAsike0' / 4 / 1 / 108 // iti chasya ze=viznaH, prAgvat apratiSedhaH // 86 // upasargAdaH kiH / / 3 / 87 / upasargapUrvAddAsaMjJAt bhAvAkoM: kiH syAt / Adi:, nidhiH / // 87 // upasargA0 / 'dhAtoH0' / 3 / 16 / iti prAderUpasargasaMjJA prAga vihitaa| 'avI0' / 3 / 3 / 5 / ityanena 'dAdAne' 'deG pAlane' 'DudAMgaka dAne' doMca chedane' Tdhe pAne' 'DudhAMgaka dhAraNe ca' iti SaNNAM dAsaMjJA vihitaa| dArUpAd dAsaMjJakAt sopasargAdanena ko 'iDet pusi0' / 4 / 3 / 64 / ityAkrAralope ca=nidhiH / / 7 / / vyApyAdAdhAre / / 3 / 8 / vyApyAt parAddAsaMjJAdAdhAre kiH syAt / jaladhiH // 8 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 405 ) - 'vyaayaa0=| vyApyamiti karmaNaH saMjJA / AdhAra ityadhikaraNasya saMjJA / jalaM dhIyate'sminnitijaladhiH // 8 // - antaddhiH / / 3 / / antaH pUrvArdhAgo bhAvAkatroM: ki syAt / antaddhiH // 86 // antadhiH / pUveNopasargapUrvatvAbhAvAdaprAptau vacanam / antardhAnam= antadhiH // 86 // abhivyAptau bhAve'najin // 5 // 3 // 60 / abhivyAptau gamyAyAM dhAtorbhAve'najinau syAtAm / saMravaNam / sAMrAviNam / abhivyAptau iti kim / saMrAvaH // 10 // abhivyAptI0=| kriyayA svasaMbandhinaH sAkalyenAbhisaMbandho'bhivyAptiH / 'ruk zabde' samantAdrAva iti vAkyenenAne guNe ca saMravaNamiti, evamanena jini tu 'nityaM trino'N' / 7 / 3 / 58 / iti svArthe nityamaNi Adyasvarasya vRddhau 'anapatye' / 74 / 55 ityantyasvarAdilopaniSedhe sAMrAviNam / saMrAva iti=atrA-bhivyAptivivakSAvirahAdasyApravRttyA 'rudhAtoH 'rorupasargAt / / 3 / 22 / ityanenAlo'pavAde ghanisaMrAvaH // 10 // striyAM ktiH / / 3 / 61 / / dhAto vAkoH striyAM ktiH syAt / kRtiH| striyAmiti kim / kAraH // 61 // striyaaN-| nanu 'striyAmiti kasya vizeSaNamiti ced ? ucyate vizeSaNaM sannihitasya bhavati, sannihitaM cAtra dvayaM dhAtuH, pratyazca, tatra dhAtoriha Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 406 ) vizeSyatvaM na sambhavati, tasyAsattvarUpatvena tasya striyAmavartanAt, tathA ca pArizeSyAt pratyaya evAvaziSyate, zabde cArthasya vizeSaNatvamayuktamiti tadarthe vizeSaNam, evaM ca strItvaviziSTe bhAve'katari ca kArake vAcye ktiH pratyaya iti phalitam patrAderapavAdaH / kAra iti-atra strItvAvivakSaNAdasyApravRtyA ghatra // 91 // zyAdibhyaH / / 3 / 62 / ebhyo dhAtubhyo bhAvAkoH ktiH syAt / zrutiH / pratizrut / saMpattiH |sNpt / 62 / shyaadibhy0-| vakSyamANaiH kvibAdibhiH saha samAvezArtha vacanam / zraTa zravaNe' anena striyAM ktau kittvAd guNAbhAve-zrutiriti, evaM sampadAdigaNapAThAt 'katsampadAdibhyaH kvip'|5|3|114| iti kviti 'hasvasya taH pitkRtiH' / 4 / 4 / 113 / iti tAgame ca pratizrut iti / 'Sadlu vizaraNagatyavazAdaneSu' ataH ktau-saMpattiH, kvipi ca-saMpat 'strIkhalanA alo bAdhakAH, striyAH khalanau' iti nyAyena viziSya vihitI khalano paratvAdenaM bAdhete // 12 // samiNAsugaH // 5 // 3 // 63 / saMpUrvAdiNa ApUrvAtsugazca bhAvAkoH striyAM ktiH syAt / samitiH / AsutiH // 63 / sminnaasug0-| 'samaja0' 5 / 3 / 66 / ityanena suga iNazca kyapa vidhAsyate, sa kti bAdheteti tadvAdhanAyedam / 'iMka gatau'sampUrvAdato'nena ktau-smitiH| 'pugTa abhiSave' AGapUrvAdato'nena ktau-AsutiH // 13 // sAtihetiyUti jUtijJaptikottiH / 5 / 2 / 64 // ete bhArAkoH ktyantA nipAtyante / sAtiH / hetiH / yUtiH / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 407 ) jUtiH / jJaptiH / kottiH // 14 // sAti--sAtiriti-'piMgT bandhana' ityasya ikArasya, 'piMgTa abhiSave' ityasyokArasya cAtvaM nipAtyate, 'SoMca antakarmaNi' asya okArasya 'At sandhyakSarasya' / 4 / 2 / 1 / ityAtve jAte tasya 'doso' |4|4|11||iti itve prApte tada bhAvazca nipAtyate,tathA ca trayANAmapi sAtiritibhavatIti bhaavH|hetiriti-hiNtt gativRddhayoH asya ikArasya ekAra:, 'hanaMka hiMsAga' tyoH ityasyAna ekAro vA nipAtyate, tathA ca dvayorapi hetiriti bhavatItibhAvaH / yUtiH,jUtiriti-'yuk mizraNe' 'jugatau anayordIrghatvaM nipAtyate ityarthaH / jJaptiriti ='jANa' mAraNAdiniyojaneSu' mAraNAdayo 'mAraNatoSaNa0' / 4 / 2 / 30 / iti sUtroktAH; teSu niyojane cArthe jAnAtizcu rAdiH, curAditvAt Nici 'ati' / 5 / 2 / 21 / iti pvAgame 'mAraNa.' / 4 / 2 / 30 / iti hrasve 'NeraniTi' / 4 / 3 / 83 iti Nilope ca jnyptiH| 'kR taNa saMzabdane' saMzabdanaM khyAtiH, kRtaH kItiH' / 4 / 4 / 123 / iti kIrtAdeze Nici kto Nilope ca kIrtiH / AbhyAM 'NivettyA0' / 5 / 3 / 111 / iti NyantalakSaNo'no na bhavati nipAtanAt // 14 // gApApaco bhAve // 5 // 3 // 65 // ebhyo bhAvestriyAM ktiH syAt |snggiitiH / prapItiH / pktiH|15| gaapaao-| 'gA' zabdena 'gai zabde' 'gAMG gau' ityubhayo haNam, gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH' iti nyAyAt, 'gai' ityasya 'At sandhyakSarasya' / 4 / 2 / 1 / ityAtve. 'gA' iti bhavanAzca / AbhyAmanena ktau 'IrvyaJjane0' / 4 / 3 / 87 / ityAkArasya Itve-saMgItirati / 'pA' iti gApacisAhacaryAta pibatehaNam, pAdhAtoH prAgvadIttve-prapItiriti / 'DupacIS pAke' iti pacadhAtozcasya 'cajaH kagam' / 2 / 1 / 86 / iti katve paktiH / sAmAnyavihitasya kta badhiksya 'upasargA0' / 5 / 3 / 110 / iti prAptasyAGo bAdhako'yaM yogaH, pacestu'Sito'G / 5 / 3 / 107 / ityaG prApta iti tadbAdhako'pyayaMH yogH|65| stho vA // 5 // 3 // 66 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 408 ) sthobhAve striyAM tirvA syAt / prasthitiH / AsthA // 66 // stho vA = | pUrvavadaGo'pavAdaH 'SThAM gatinivRttau iti sthAdhAtoranena 'doso0' |4|4|11 / itItve prasthitiriti / vAvacanAd ' upasargA0' |5|3|110 / ityaGi - AsthA // 66 // AsyaTivrajyajaH kyap // 5 // 3 // 67 // ebhyo striyAM kyap syAt / AstA / uTyA / vrajyA / ijyA 112011 AsyaTi00 - / 'Asik upavezane' AsyA | 'aTa gatau - aTyA | 'vraja gatau' - vrajyA | 'yajIM devapUjAsaMgatikaraNadAneyu' ataH ktau ' jAdi 0 ' |4|1|76 iti vRti- ijyA / pitkaraNamuttaratra tAgamArtham // 67 // bhRgo nAmni ||3|6| bhRgo bhAve striyAM saMjJAyAM kyap syAt / bhRtyA | nAmnIti kim / bhRtiH // 68 // bhRgo0- 1 bharaNaM bhRtyA, 'bhRg bharaNe' 'TaMDubhU' gk poSaNe ca' cakArAma dhAraNe, ato'nena striyAM bhAve kyap tAgamazca / bhRtiriti - 'striyAM ktiH ||3|81 iti ktiH // // samajanipanniSadzIGsugvidicara minINaH ||3|66 / ebhyo bhAvAkatraH striyAM nAmni kyap syAt / samajyA / nipatyA / niSadyA / zayyA / sutyA / vidyA / yaryA / manyA / ityA | nAmnItyeva / saMvItiH // 6 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 406 ) smj.-| yogavibhAgAdbhAva eveti nivRttam / samajalyasvAmiti saabjyaa| niptntysyaamiti-niptyaa| niSadanaM niSIdantyasyAmiti vAniyama / merate'svAmiti viGati thi saba' 413 / 10 // iti zamyA / sabanaM sunvantyasyAmiti vA-sutyA / vedanaM vidanti tasyAM tayA vA hitAditami. tividyA / caraNaM carantyanayeti vA-caryA / mananaM manyate'nayeti vA-manyA / ayanametyanayetivA-ityA / sampUrvAdajeH ktau 'aghana 0 / / 4 / 4 / 22 iti vIMbhAve-saMvItiH // 16 // kRgaH zaca vA / / 3 / 100 / kRgo bhAvAkoH striyAM zo vA syAt,kyap ca kriyA / kRtyA / kRtiH // 10 // kRga0- 'DukRg karaNe ato'nena ze 'ri: zakyA''zIrye' / 4 / 3 / 110 / iti to 'ri' ityAdeze 'dhAto:0' / 2 / 1 / 50 / itIyAdeze-kriyA, kyapi tu tAgame-kRtyA / asya vaikalpikRtvAt pakSe kto kRtiH / kriyeti yadA bhAvakarmaNoH zastadA madhye kyaH bhavati, na tu iyAdeza iti vedyam / / 10 / / mRgavecchAyAmAtRSNAkRpAbhAzraddhA'ntauM / / 3 / 101 / ete striyAM nipAtyante // 101 // mRgayecchA - 'icchA' bhAve nipAtyate, zeSAstu bhAvAka!H / mRgayaH za: zava ca kyApavAdo nipaatyte-mRgyaa| icchateH zaH kyaabhaavshc-icchaa| yAcitRSyornanaGo-yAJcA, tRSNA / kraperaGa rephasya ca RkAra:-kRpA / bhAteraGa-bhA / zratpUrvAdantapUrvAcca dadhAteraGa-zraddhA, antarddhA // 10 // pareH sRcareryaH / / 3 / 102 // Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 410 ) vATATayAt / / 3 / 103 // aTeryaGantAt striyAM mAvAkoMryo vA syAt / aTATyA / aTATA // 10 // vaattaattyaat0-| aTATayati dhAtupATha'dRSTatvAdAha-aTeryaDantAditi 'aTa' gato' bhRzaM punaH punarvA aTanamiti ayti0'|3|4|10| iti yaGi' 'svarAdedvitIyaH' / 4 / 1 / 4 / iti dvitIyasyaikasvararAMzasya 'Taya' ityasya dvitve pUrvasyAnAdivyaJjanalope 'AguNA0' / 4 / 1 / 41 // ityasya AkAre ca 'aTATya' iti yaGanto dhAtaH, tato'nena ye 'ataH' 4 / 3 / 8 / ityakAralope 'yo'ziti' / 4 / 3 / 80 / iti yalope striyAmApi ca-aTATyA / asya vaikalpikatvAt pakSe zaMsipratyayAt' / 5 / 3 / 105 // ityapratyaye prAgvadakArasyakArayorlope striyAmApi ca-aTATA 103 // jAgurazca / / 3 / 104 // jAguH striyAM bhAvAkakoraH, yazcasyAt / jAgarA, jaag|104|| jaagurshc0-| 'jAgRk nidrAkSaye' ato'pratyaye, guNe,, striyAmApi cajAgarA, jAgaryA // 104 // za sipratyayAt / / 3 / 105 // zaMseH pratyayAntAt ca bhAvAkoM striyAmaH syAt / prshNsaa| gopAvA // 10 // shNsiprtyyaat| 'zaMsU stUtI ca' cakArAd hiMsAyAma, ato'nena 'a' pratyaye striyAmApi ca= prazaMsA / 'gupau rakSaNe' ataH 'gupo ghUpa0' / 3411 iti svArthe Ayapratyaye upAntyaguNe ca 'gopAya' iti pratyayAntAd dhAtoranena 'a' pratyaye pUrvAkAralope striyAmApi c=gopaayaa| 'zaMs' Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ( 411 ) dhAtorUdittvAt 'Udito vA' / 4 / 4 / 42 / iti. kta vAyAM veTtvam, beTatvAcca kta pare 'veTo'pataH' / 4 / 4 / 62 / itITo niSedhAt 'kta To0' 5 / 3 / 106 / ityapratyayo na prApnoti, tatra taTa ityuktatvAt, tathA ca 'a' pratyayavidhAnArthamatra zaMserupAdAnam / / 10 / / kta TogurorvyaJjanAt / / 3 / 106 // tasyeTa yasmAt tato gurumato vyaJjanAntAddhAto vAkatroM: . striyAmaH syAt / iihaa| kteTa iti kim / srastiH / guroriti kim / sphuutiH| vyaJjanAditi kim / saMzItiH // 606 // ktetto0=| 'Ihi ceSTAyAm' ato'nena 'a' pratyaye striyApi iihaa| srastiritisrasUGa avasrasane' asyodittvAt kta vi veTa tvena 'veTo'pataH' / 4 / 4 / 62 / iti kta iTo niSedhena ta'niTatvAdasyA-pravRttyA striyAM to 'no vyaJjanasyA0' / 4 / 2 / 45 // iti nlope-srstiH| 'sphurjA vismRto' asyAdittvAt 'AditaH' / 4 / 4 / 7 / itITo niSedhAda-niTtvamiti striyAM kto 'rAlluka' / 4 / 1 / 110 / iti chlope 'bhvAde0' / 2 / 1 / 63 // iti dIrghatve dirhasvaraH' |1|3|3sh iti dvitve ca sphattiH / saMzIliriti-- 'zIGaka svapne' atra vyaJjanAntatvAbhAvAdasyA pravRttyA striyAM kto= saMzItiH 10zA Sito'G / / 3 / 10 / Sito dhAtorbhAvAkato: striyAmaG syAt / pacA // 10 // Sito'Ga = / 'DupacIS pAke' asya pittvAdanena striyAmaGi Api ca= pcaa| 'jaSc jarasi' 'varNadRzo'Gi' / 4 / 3 / 7 / iti gunne-jraa| // 107 // bhidAdayaH / / 3 / 108 / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 412 / ete bhAvAkagoM : striyAmaGantA yathAlakSyaM nipAtyante / bhivA / zivA // 10 // bhivAdayaH- 'bhiha pI vidAraNe' ato'nenADi GittvAdguNAbhAve striyAmApi ca-bhideti-vidAraNamityarthaH, antire tu bhittiriti bhavati, kuNyamityucyate / 'chiha pI dvaidhIkaraNe'-chidA-vedhIkaraNamityarthaH, arthAntare tu chittiriti, cauryAdikaraNAdrAjAparAdha ucyate / / / ekatsarva nipAtavAllabhyam, ukta vada-akRtasya kriyA caiva, prApteAdhanameva ca / adhikArthavivakSA ca, trayametannipAtanAt // 10 // bhISibhUSidhinti pUjikavikumbinispahilolidolibhyaH 143106 / elyo yantebhyaH striyAM bhAvAkatroM raG syAt / bhImA bhUSA / cintaa| pUjA / kathA / kumbA / carcA | spRhA / tolaa| dolaa| bhiissi0-| NyantatvAdane prApte vacanam / 'tribhIka bhaye' No 'bibheteISa c'|3|3|12| ityAtve bhISAdeze'nena striyAmaGi Api ca-bhISA / 'bhUSa alaMkAre' ato Nau striyAmaGi Api ca-bhUSA / "cinu smRtvaam-cintaa| 'pUjaNa pUjAyAm'--pUjA / 'kathaNa vaakyprbndhe'-kthaa| 'kukyA bhAcchAdane -kumbA / 'carSaNa adhyayane-carcA | spRhaNa IptAyAm'-spRhA / tulaNa unmAne'-tolA / 'dulaNa utkSepe'-dolA / spRheradastatvAda jo na guNaH, evaM katherUpAntya-vRddhyabhAvaH / sarvatra 'Ne nirTi' / 4 / 383 / iti NilopaH // 106 / / upasargAdAtaH / / 3 / 110 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 ) . upasarga pUrvAdAdantAt striyoM bhAvAkaoraG syAt : upadA / upasargAditi kim / dattiH // 110 // upasargA-"DudAMgaka dAne" upapUrvasyAsya striyAmahi 'inapusi' / 364 ityAkAralope Api ca-upadA / dattiriti-atra 'dat' / 4 / 4 / 10 / iti.. dadAterdadAdezaH / / 110 // NivettyAsazranyaghaTTavandeznaH // 5 // 3 // 111 // NyAntAvatyAdibhyazca striyAM bhAvAkoMranaH syAt / kaarnnaa| vedanA / AsanA / zranthanA / ghaTTanA / bandanA // 111 // NivettyAsa0-'DukRg karaNe' ato Nigi vRddhau 'kAri' ityayato'nena striyAmane 'NeraMniTi' / 4 / 3 / 83 // iti Nilope 'At' / 2 / 4 / 18 / ityaapikaarnnaa| 'vidaka jJAne' ato'ne upAntyaguNe ca-vedanA / 'Asika upavezane' ato'ne-aasnaa| 'zrathuGa zaithilye' zaithilyamagataDhatA, 'zranthaza mohanaprati harSayo' anyoH-shrnthnaa| ghaTTi calane' asya-ghaTTanA / 'vaduG stutyabhivAdanayoH' asya-vandanA / vettIti tinnirdezo jJAnArthaparigrahArthaH // 111 // iSo'nicchAyAm / / 3 / 112 / anicchAdiSeH striyAM bhAvAkatro ranaH syAt / anveSaNA / Ani chAyAmiti kim / iSTiH // 112 // iSonicchAdArthAda-nupUrbAdanena striyAmane upAntyamuNe Api c-anvessnnaa| . iSTiriti-'tavargasya0' / 1 / 3 / 60 / iti Sayoge sakArastha TakAraH // 112 / / paryadhevA / / 3 / 113 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 414 ) AmyAM parAdanicchAdiSe vAkayoM: striyAmano vA syAt / paryeSaNA / parISTiH adhyeSaNA, adhISTiH // 113 // raSvarNA0 / 2 / 3 / 63 / sUtrANNakAraH // 113 / / kutsaMpadAdibhyaH kvip // 5 // 3 // 114 / / kadhAdibhyo'nupasargabhyaH padAdigyazca samAdipUrvabhyaH striyAM bhAvAkayoM: kirap syAt / krut / yut / saMpat / vipat // 114 // krughasaMpadA-"krudhaMca kope" kut-'virAme vA' / 1 / 3 / 51 / iti ghasya takAraH / 'yudhiMca saMprahAre'-yut / 'padic gatau' atassopasargAt svipi-- saMpat, vipat // 114 // bhyAdibhyo vA / / 3 / 115 ebhyaH striyAM bhAvAkayoM: kvip vA syAt / bhIH / bhautiH / hrIH hrItiH // 11 // bhyAdibhyo vA-"tribhIka bhaye'-bhIH, bhItiH / 'hrIMka lajjAyAma'-hrIH hrItiH // 11 // vyatihAre 'nIhAdibhyo aH // 5 // 3 // 116 // vyatIhAraviSayebhya IhAdivarjebhyo dhAtubhyaH striyAM aH syAt, bAhulakA. ve / vyaavkroshii| anIhAdibhya iti kim-vyatIhA / vyatIlA // 116 // vyanihAre--"vyatiharaNaM-vyatihAraH, parasparasya kRtapratikRtiH anyenA Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 415 ) . caritasya kAryasyAnukaraNamiti yAvat / 'kuzaM prAhvAnarodanayo:' parasparamAkrozanamityanena tra 'nityaM tratrino'Na' |5|3|58 / iti svArthe'Ni 'atra'0' | 2|4| 20 | iti GyAM ca vyAvakrozI- atra 'yvaH' | 7|4|5| itkA na bhavati 'natrasvAGgAdeH | 7|4|| iti niSedhAt / parasparamIheti - vyatIhA, IkSi darzane' parasparamIkSaNaM - vyatIkSA, ubhayatra 'kta' To0 ' |5|3|106 | iti striyAmapratyayaH / / 116 / / naJo'niH zApe | 5|3|117 / namaH parAddhAtoH zApe gamye bhAvAkatraH striyAmaniH syAt / ajananiste bhUyAt / zApa iti kim / akRtiH paTasya // 117 // natro'niH0 - zApo'niSTArthAzaMsanam Akoza iti yAvat / 'janaici prAdubhave' prAdurbhAva utpattiH naJpUrvAdato'nenAnI- ajananiste bhUyAditiayathAkAriNaste utpattireva mAstu, utpannasya vAsattvaM bhavatu yenAnutpanna iva pratIyethAH / akRtiH paTasyeti - atra 'natra ' / 3 / 1 / 51 | iti samAsaH, nAtra zApo'pi tu tattvakathanamiti nAsya pravRttiH / / 117 / / glAhAjyaH | 5|3|118 / ebhyaH striyAM bhAvAkatro raniH syAt / glAniH / hAniH / jyAniH // 118 // glA0 - 'glai harSakSaye' harSakSayo dhAtvapacayaH, 'At sandhyakSarasya' | 4|2|1| ityAtve'nenAnI - glAniriti - balahInate - tyarthaH / 'ohAMk tyAge' - hAniriti apacayaH / ' jyAMz hAnau'- jyAniriti - apacayaH // 118 // praznAkhyAne veJa 5|3 | 116 prazne AkhyAne ca gamye striyAM bhAvAkatroM rdhAtoriv vA syAt / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 416 ) kat kAri, kArikAM, kriyAM, kRtyAM, kRti, vA akArSIH / sarvo aft, afrai rai, kRtyAM, kRti, vA akArSam // 116 // , praznA0 - / DukuM g karaNe' ato'nena vA itri vRddhau ca kArimiti / vAvacanAt 'paryAyA0' |5| 3 | 120 / iti striyAM Nake vRddhau ANi 'asyA0' 2|4|111 / ityasyekAre - kArikAmiti 'kRga: 0 ' | 5 | 3 | 110 / iti zaH kyaS ca bhavati, tatra bhAve the 'kyaH ziti' 14/3170 / iti kye rizakyA 0' 4 | 3 |110 / iti Rto 'ri' ityAdeze Api ca- krisamiti, kyapi tAga me - kRtyamiti / tau -- kRtimiti / yathA prazne tathAkhyAne'pItyAhakAramityAdi // 116 // tu paryAyArNotpattau ca NakaH / 5 / 3 / 120 / eSvartheSu praznAkhyAnayozca gamyayoH striyAM bhAvAkarddhAtorNakaH svAt / macacaH AsikA / bhavataH zAyikA / arhasi tvamakSakAm / RNe ikSubhakSikAM me dhArayasi / ikSumakSikA udapAdi / kAM kArikAmakArSIH / sarvAM kArikAmakArSam 11 12011 paryAyA'rhaNo0 - ktyAdyapavAdaH / paryAyaH - kramaH paripATiriti yAvat / arhaNamaI:- yogyatA / utpattirjanma | 'Asik upavezane' ato'nena striyAM ke Api 'asyA0' | 2|4|111 / ityakArasyetve ca bhavata AMsikA, 'kartari' | 2286 | iti kRtaH kartari SaSThI, etAvatkAlaM mayA'nyena vA''sanamadhiSThitamidAnIM bhavataH kramaH prApta ityarthaH / ' zI svapne' ato ke vRddhAvApi itve ca - bhavataH zAyikA / 'bhakSaN adaNe' iti curAdiH, ato Nici Nake Nilope Api itve ca bhakSikA, ikSUNAM bhakSiketi prAgvat samAse - arhasitvamikSabhakSikAmiti / RNe ikSubhakSikAM me dhArayasItiikSubhakSaNamRNatvena dhArayasItyarthaH / etau pUrvamukto - arhaNetyasyodAharaNau / idAnImutpattItyasyodAharaNaM vakSyate-- ikSubhakSikA udapAdIti - utpannetyarthaH / prazne AkhyAne ca prAgvad jJeyam prazna khyAnayoge'pi paryAyAdiSu paratvAt ka eva bhavati, netra // 121 // Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 417 ) nAmniH puMsi ca / / 3 / 121 // dhAtoH paro bhAvAkoH striyAM saMjJAyAM NakaH syAt yathAlakSyaM pusi ca / prcchrikaa| shaalbhjikaa| arocakaH // 121 // naamni0-| pracchardanaM pracchadya te'nayeti vA-pracchadikA--rogasaMjJeSA / zAlo vRkSavizeSaH, zAlA bhajyante yasyAM sA--zAlabhaJjikA-evaM nAmA krIDetyarthaH / si cetyasyodAharaNamAha-arocaka iti-arocanaM na rotra te'sminniti vA--arocakaH / / 121 // bhAve / / 3 / 122 // dhAtvarthanirdeze dhAtorNakaH syAt / zAyikA // 122 // . bhAve0-: 'zIk svapne' ityasya vRddhAvAyAdeze Api 'asyaa0'|2|4|111 ityakArasyatve ca zAyikA // 122 // klIbe ktaH / / 3 / 123 // napuMsake bhAve dhAto ktaH syAt / hasitaM tava / klIbe iti kim / hAsaH // 123 // pralo-- ptraadypvaadH| striyAM bhAvAkoriti ca nivRttam / nanu 'tat sApyA0' / 3 / 3 / 21 / iti sUtreNaiva liGgatrayasAdhAraNyena bhAvakarmaNoH ktasya vidhAnAdbhAve ca napuMsakatvasya svataH siddhatvena sAmAnyasUtreNeva siddha sUtramidaM vyarthamiti cet ? anocyate-'bhUte' ityadhikRtya 'ktaktavatU' / 5 / 1 / 174 / ityanena ktapratyayavidhAnAt tasyaivArthe 'tat sApyA0' / 3 / 3 / 21 // ityane bhAvakarmaNI kathite, anena tu kAlasAmAnye napusake bhAve ko vidhIyate / yadyapi 'klIbe' ityasyAbhAve'pi dhAtvartharUpe bhAve kasyApiliGgasyAsatvena sAmAnye napuMsakamiti niyamAnnapusakatvaM prAptam, ghanAdyantAnAM Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 418 ) bhAvArthakatve'pi sAmAnya vihitatve'pi ca pustvam nuzAsanavazAt, tathApi sAmAnyato bhAvamAtre vidhAne ghanAdInAM bAdhakatvamasya na syAditi tadartha napuMsakatvaviziSTe bhAve vidhAnamAvazyakam / kiJca tat s.pyaa0|3|3|21 iti sUtreNAkarmakebhya eva ktasya bhAve vidhAnamanena ca sakarmakebhyo'pIti 'gataM tirazcInamanUrUsAratheH' ityAdiprayogAH sakarmakebhyo'pi vihitAH / tathA cAvazyakamevAsya pRthagvidhAnamiti / 'hasa hasane ato'nena kta syAdya0 / 4 / 4 / 32 / itITi-hasitaM taveti-atra 'kartari' / 2 / 2 / 86 / iti sssstthii| hAsa iti-atra klIbatvAbhAvAdasyApravRttyA: bhAvAkoM: / 5 / 3 / 18 / iti ghani-hAsaH // 123 / / anaT / / 3 / 124 // klIbe bhAve'rthe dhAtoranaT syAt / gamanam // 124 // antt0-| yoga bibhAga uttaratrAnaDmAtrasyAnuvRttyarthaH / DhakAra uttaratra DyarthaH // 124 // yatkarmasparzAtkarRGgasukhaM tataH // 5 // 3 // 25 // yena karmaNAsaMspRSTasya karturaGgasya sukhaM syAttataH parAddhAtoH klIbe bhAve 'naT syAt / payapAnaM sukhaM / karmeti kim / tUlikAyA utthAnaM sukham / sparzAditi kim / agnikuNDasyopAsanaM sukham / kati kim / ziSyeNa guroH snApanaM sukham / aGgati kim / putrasya pariSvajanaM sukham / sukhamiti kim / kaNTakAnAM mardanam / nityasamAsArthamidam // 125 // ytkrmsprshaa0-| payaH pAnaM sukhamiti-payasaH pAne zarIropaH cayena pAna-. kAle'mi tasya jihvayA sparzAt zarIre haSoM jAyata eveti zarIrasukhotpattiniyatA / tUlikAyA utthAnaM sukhamiti--utpUrvAt sthAdhAtoH pUrveNAna Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ( 416 ) Ti 'udaH sthA0' / 1 / 3 / 44 / iti salope-utthAnamiti, astIha kartu : zarIrasukhae, natu karmaNA saMspRSTasya tihi ? AdAnena tlikaakhyen| tUlikotthito hi janaH prAtaH svazarIrasukhamanumavati, svApa-samaye ca tadanubhavAbhAvAditi talika yAM zayanamiti na pratyudAmRtam / ziSyeNa guroH snApanaMsuvamiti SNAMka zoce' aso Nigi ati hii0|4|2|21|iti pvAgamaH,ana snApayatena guruH kartA, kiM tahi ? karma / putrasya pariSvajanaM sukhamiti= "dhvajit saGge' paripUrva', 'svaJazca' / 2 / 3 // 45 // iti sasya Satvam / atra zarIrasya sukhaM tadA vijJAyeta, yadi putra spRSTe tad dRzyeta, aspRSTe na dRzyeta, na ca tathA bhavatIti na zarIrasya sukham tataH ca putre spRSTe romaharSAdidarzanAdaspRSTe cAdarzanAt tat zarIra sukhameveti vAcyam, tathA sati patramAtrasparzanAt sukhaM dRzyeta, nahi paraputrasparza tad dRzyate, tathAhi-svajanyAvaviziSTaputrasparzajJAnena sukhamiti na zarIrasya tat, nahi zarIrasukhotpAdaka vastu vijJAtameva sukhamutpAdayati nA-vijJAtam,ajAnannapi hisvatvAdinA paya Adivastuni natyAnAt sukhamanubhavati zarIraM cAsyopacIyate, na tathA putraspargena, romaharSAdi tu jJAna-janyameva, na tatra sparzo hetuH, aspRSTa'pi kasmiJcidvastuni dRSTamAtre smRtamAtre vA taddharSadarzanAt, tathA ca tatra mAnasyeva prItiriti / amena sUtreNa pratyayAbhAvAt 'Gasyukta0' / 3 / 1 / 48 / iti sUtreNa samAsasya sarvatra pratyudAharaNe'bhAva iti vedyam / pUrveNa siddha kimarthaM sUtramityAha-nityasamAsArthamiti / ayamAzayaH-pUrveNa pratyaye karmaNo DasyaktatvAbhAvAt samAso na syAd anena pratyaye tu karmaNo GasyuktatvAt 'Gasyukta0 / 3 / 1 / 46 / iti syAditiM // 125 // ramyAdibhyaH kartari / / 3 / 26 / ebhya kartari anaT syAt / ramaNI / kamanI // 126 // rmyaadibhyH0-| 'rami krIDAyAm' antarbhAvitaNyartho sakarmakaH, ramate i-tyanaTi TittvAt striyAM chIpratyaye ramaNI, ramayati si. mityarthaH / bahuvacanaM prayogAnusaraNArtham / / 126 / / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 420 ) . . kAraNam / / 3 / 127 // kRgakartaryanaT vRddhizca syAt / kAraNam // 127 // kornnm--| karauMtIti-kAraNamiti // 127 // .FHTTE7' - bhujipatyAdibhyaH karmApAdAne // 3 // 12 // bhujyAdaH kammaNi patyAcApAdAne'naT syAtaH / bhojanam / niradanam / prapatana / apAdAnam / / 128 // bhuji0 / bhujyate iti bhojanam / niradanti taditi-niradanamiti / . prapatatyasmAditi prapatanaH / apAdadAtyasmAditi=apAdAnam // 128 // karaNAdhAre / / 3 / 126 // anayorarthayordhAtoranaT syAt / eSaNI / saMktudhAnI / / 12 / / krnnaa''dhaare| 'bhAvAkoH / 5 / 3 / 18 / ityAdimA sAmAnyato bhASAkoMrghanAdayo vihitAH, ayaM tu tadvizeSe karaNe AdhAre gheti vizeSavihitatvAt 'sAmAnyazAstrato nUnaM vizeSo balavAn bhavet' iti ghatrAdInAmapavAdo'yam / 'iSat icchAyAm' iSyate'nayeti essnnii| dhIyate'syAmiti=dhAnI, saktUnAM dhAnI=sakta dhAmI / / 126 / / punnAmni ghaH / / 13 / / pusaH saMjJAyA~ ganyAyAM dhAtoH karaNAdhArayoMghaH syAt / insacchadaiH / kiraH / pumiti kim / vizvayanI / nAmnIti kim / praharaNo daNDaH // 130 // Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 421 ) punnAmnighaH / chAdyate'nenetichadaH, dantAnAM chadaH dantacchadaH oSTha ityarthaH / etya kurvantyasminnityAkara iti khanirityarthaH vicIyate'nayeti-vicayanItistrInA medamiti nAsya pravRttiH / graharaNo daNDa iti hrIyate'neneti yogArtho'tra na saMjJeti nAsya pravRttiH / ghakAraH 'ekopasargasya 0 ' | 4|2|34| ityatra vizeSaNArthaH // 130|| gocara saMcara vahavrajavyajakhalApaNanigamabakabhagakaSAkaSanikaSam ||5|3|131 // ete karaNAdhArayoH punnAmti dhAntA nipAtyante / gocaraH / saMcaraH / vahaH / vrajaH / vyajaH / khalaH / ApaNaH / nigamaH / bakaH / bAhulakAvarttari bhagaH / bAhulakA gam / kaSaH / AkaSaH / nikaSaH // 131 // gocara0 - / gAvazcaranti asminniti asminniti - gocaraH / vyutpattimAtramidam, viSayasya tu saMjJA - ' anekAntAtmaka vastugocaraH sarvasaMvidAm' / saMcarante'neneti-saMcara iti kalevaramityarthaH vahanti te--neti - ta-vahaHvRSaskandhadezaH / vRjantyasminniti-grajaH gosambandhI samUhaH / vyajatyanenetivyaja iti nipAtanAdvabhAvAbhAva:, vyajaH -- tAlavRntamiti pratIyate / khalantyasminniti--khalaH -- durjana ityarthaH / etya paNAyantyasminniti-ApaNo - haTTa ityarthaH, 'azavi 0 ' | 3 | 4 | 4 | iti vikalpena - yavidhAnAdAyA bhAvapakSe rUpam / nigacchanti tatreti = nigama iti - nagarItyarthaH, nigamaH panthAH, nigacchatyanenetyabhighAnacintAmaNiH, nimacchanti tatra tena vA nigamaH puTabhedanaM zAstraM ceti pArAyaNam / vaktIti - bakaH -- nyaGkvAditvAt katvaM vavayoraikyaM ca nanu karaNAdhikaraNayorasmin sUtre nipAtanaM tathApi kathaM kartari vaktIti vAkyamiti cet ? atrAha - bAhulakAt kartarIti / bhajyate'nenAsmin vA - bhagaH, 'bhajIM sevAyAm' iti dhAtuH, 'kta' ni0' | 4|1|111 // iti jasya gaH, bhajyate AzrIyate'nena kRtvA lokai rAloka iti bhagaH sUryaH, bhajyate'nenAsmin vA bhagaH strIcihnam, puMsi klIbe cAyam, nanu ghAntasya puMstvAnuzAsanAt kathaM klIvatvamityAha Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 422 ) bAhulakAd-bhagamiti / 'keSa hiMsAyAm' kaSatyasminniti--kaSaH-zANaH / Agatya kaSatyasminniti-AkaSaH / nikaSatyasminniti--nikaSa:zANaH // 131 // vyaJjanAd ghana // 5 // 3 // 132 / vyaJjanAntAddhAtoH punnAmni karaNAdhArayorgha syAt / vedaH // 132 // vyaJjanA0-ghasyApavAdaH / vidantyanena vindati vindate vA-vedaH, - atra. vigrahavAkye krameNa 'vidak jJAne' 'vidlutI lAbhe' 'vidipa vicAraNe' iti . dhAtuH / / 132 // avAttR stRbhyAm // 5 // 3 // 33 // AbhyAmavapUrvAbhyAM karaNAdhArayoH punnAmni ghaJ syAt / avatAraH / avastAraH // 133 // avAt / avatarantyanenAsmin veti-avatAraH, 'tR plavana-taraNayoH, iti plavanaM majjanam, taraNamullaGghanam, nadyAdInAmavataraNamArgo'vatAraH / 'sta gaz AcchAdane' avastRNantyanenAsminniti vA--avastAro javanikA tR stRbhyAmiti dvivacanaM karaNAdhAra iti yathAsaMsyanivRttyartham / / 133 // nyAyAvAyAdhyAyodyAvasaMhArAvahArAdhAradArajAram / 5 / 3 / 134 // ete punnAmni karaNAdhArayorghajantA nipAtyante / nyAyaH / avaayH| adhyaayH| udyAvaH / saMhAraH / avahAraH / aadhaarH| dArAH / jAraH // 134 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 423 ) nyAyA0 - - 1 svarAntArtha ArambhaH / nipUrvasyeNo nIyate'neneti--nyAyaH / etya vayanti vAyanti vA tatretyAvAyaH / adhIyate'nenAsmin vA -- adhyAyaH / udya uvanti tena tasmin vA udyAvaH / saMharanti tena --saMhAraH / avaharanti tena tasmin vA -- avahAraH / adhriyate tatretyAdhAraH / dIryante ebhiritidArAH / jIryate'neneti - jAraH // 1.34 || udaGko to / 5/3/1350. utpUrvAdaJcaH punnAmni karaNAdhArayorghaJ syAt nacettoyaviSayo dhAtvarthaH / tailodaGkaH / atoya iti kim / udakodaJcanaH / / 135 / / udaGgako0 na cet toyaviSayo dhAtvartha iti jalaM cet tena bhAjanena nodacyata ==na vyApAryate ityarthaH / 'aJca gatau ca' cAt pUjAyAm tailamudacyate uddhiyate'nenAsmin vetitailodaGkaH, carmamayaM bhANDamityarthaH / udacyate'nena udaGkaH, tailasyodaGkaH-tailodaGkaH 'kRti' | 3|1|77 | iti SaSThIsamAsaH, tri 'kta' niTa' : 0 |4|1|111 | iti casya katvam ' mnAM0' ||3|38| iti nasya GatvaM cAtrAvaseyam / udakamuda cyate'nena pAtraNeti vAkyam, ata 'karaNAdhAre' | 5 | 3|126 / ityanaDeva bhavatIti bhAva: / 'vyaJjanA0 ' |5|3|132 | iti siddha toye pratiSedhArthaM vacanam / nahya tpUrvasyAJcaterghatri ghe vA rUpe vizeSo'stIti ghatri pratiSiddha e ghe sati vizeSAbhAvena pratiSedhasya vaiyarthyaM syAditi tatsArthakyAya gho'pi na bhavati / / 135 || AnAyo jAlam | 5|3|136 / AGpUrvAnniyaH kAraNAdhAre punnAmni jAlArthe ghaJa syAt / AnAyo matsyAnAm // 136 // AnAyo jAlam -- Anayanti teneti - AnAyo matsyAnAmiti // 136 // | Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 424 ) khano DaDarekekavakaghaJca / / 3 / 137 / khane punnAmni karaNAdhArayorete ghaJca syuH / Akha: / aakhrH| AkhanikaH / AkhanaH / AkhAna // 37 // khano0-'khanUga avadAraNe' ataH AsAyate Akhanyate vA'nenAriman vetiAkha ityAdayaH / ete khanitravacanA iti kaumudIkAraH // 37 // ikistivasvarUpArthe / 5 / 3 / 138 // dhAto svarUpe'rthe ca vAcye ete syuH / bhaJjiH / kRdhiH / vettiH / artha-yajeraGgAni / bhujiH kriyate / pacati parivartate // 138 // kiztiva-bhajiriti-atre pratyayaH, bhabdhAturityarthaH, kudhiriti dhadhAturityarthaH, atra kipratyayaH / 'vidaka jJAne' iti 'viddhAtoH pitavi upAntyabuNe ca-vettIti, viddhAtustyirthaH yejeraGgAnIti-yajadhAtoripratyaye kisvAbhAvAt vRdabhAve ca yajeriti-devapUjAderityarthaH / bhujiriti-atra kipratyayaH, pAlanamabhyavahAro vetyarthaH / 'DupacIS pAke' iti pitavi zittvAt zavi vikaraNe ca pacatiriti-pAka ityarthaH, atra bAhulakAd bhAve'pi zava kyabhAvazca bhavati / kvacidebhyo vinApi svarUpata etra dhAtunirdezo yathA pUrvasUtra khana iti, tatra vAhulakAt tadabhAvaH samAdheyaH, anukaraNatvena bhedavivakSAyA'pravRttirvA'stu / / 138 / / duHsvISataH kRcchAkRcchArthAnkhal / 5 / 3 / 136 / kRchavRtteduro'rthAdakRcchravRttibhyAM ca svISar3ayAM parAddhAtoH khal syAt / duHzavam / duSkaraH / suzayam / sukaraH ISacchayam / iisstkr| kRcchAkRcchArtha iti kim / ISallabhyaM dhanam // 136 // . duHsvISataH- kRcch-duHkham / akRccha-sukham / na cAna 'dur' zaradaraya Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 425 ) , 1 1 1. sukhArthatvaM saMbhavati, navA suzabdasya duHkhArthatvam, atha ca dvAvuktau zabdAstrayaH, tatra kasya zabdasya ki viSayatvamiti yadyapi nyAyena nirNetumazakyam, tathApi svayogyatAbalAdeva kasya kimarthaviSayakatvamiti nizceyabhityAhakRcchravRtteduro'rthAdakRcchavRttibhyAM ca svISayAmiti-arthAdityubhayAntrayi, arthAt --tadarthAbhidhAnayogyatAyA ityarthaH tathA ca yato dura: kRcchArthAbhidhAnayogyatA'tastadarthaviSayatvaM tasya, suzabdasya sukhArthAbhidhAnayogyateti tadarthaparatvaM tasya ISatazca yadyapi nobhayamadhye kasyApyarthasyAbhidhAne yogyatA pUrvA, tathApi duHkhamalpamapi bahu vijJAyate, sukhaM vavapi svarUpaM vijJAyata iti laukikAnubhavabalena tasya sukhaviSayatvaM kalpayituM zakyata iti tasyApyakRcchArtha paratvameva nirNeyamiti bhAvaH / ' tat sApyA0' | 3 | 3|21| ityanena khalasya bhAvakarmaNovidhiH / duHzayami tyAdi, - duHkhena zayyate, duHkhena kriyate ityAdi vAkyaM vijJeyam / duHzayam, suzayam, ISatzayamityatra bhAve khala, dhAtorakarmakatvAt anyatra karmaNi dhAtoH sakarma katvAt ISallabhyaM ghan2amiti - alpaM labhyamityartha, atra zakita ki'0 | 5|28| ityanena pavargAntalakSaNo yaH kRtyAdInAmapavAda: / khakAra uttaratra mAgamArthaH, lakAraH 'khalarthAzca' ityatra vizeSaNArthaH / iha strIpratyayAt prabhRti asarUpavidherabhAvAt spardhe 'ala: strIkhalanAH striyAstu khalanI' paratvAt bhavataH / tatra 'cayaH, jayaH, lavaH, ityAdAvalo'vakAza:, 'kRtiH, hRti' ityAdI strIpratyayasya, 'citiH stutiH, ityAdI tUbhayaM prApnoti, alo' vizeSeNAbhidhAnAttava paratvAt strIpratyayo bhavati / tathA 'durbheda:, subheda: ityAdI khalosvakAzaH, alastu pUrva eva duzcayam, sucayam, durlavam' ityAdI tUbhayaprAptau paratvAt khal bhavati / tathA idhmavrazcanaH, palAza - cchedanaH ityAdAvanasyAvakAzaH, alastu pUrvaka eva, 'palAzazAtano vilavanaH' * ityAdI tUbhayaprAptau paratvAdano bhavati / evaM 'hRtiH, kRtiH' ityAdI strIpratyayasyAvakAza: 'durbhadaH, subheda:' ityAdI khalaH, 'durbhedA, subhedA' ityAdAvubhayaprAptau paratvAt khal bhavati / tathA 'idhmavrazcanaH palAzachedanaH ' ityAdAvanasyAvakAza, kRtirityAdau strIpratyasya, 'zaktudhAnI, tilapiDanI' ityAdI tUbhayaprAptau paratvAdanaDeva bhavati / cvyarthe karmApyAd bhUkRgaH | 5 | 3|140 / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 426 ) kRcchAkRcchArthebhyo duHsvISadbhyaH parAbhyAM cvyarthavRttikartR karmavAcibhyAM yathAsaGkhyaM bhUkRgbhyAM paraH khala syAt / durADhaya bhavam / svADhaya bhavam / ISadADhaya bhavaM bhvtaa| durADhaya krH| svADhayakaraH / ISadADhaya karazve trastvayA / cvyartha iti kim / durADhaca na bhUyate // 140 // vya0 cvyarthavRttikartR karmavAcibhyAmityatra parAbhyAmiti zeSaH, tena 'cvyarthavRttikartR karmavAcibhyAM parAbhyAM yathAsaMkhyaM bhUkRgbhyA miti artho labhyate / duHkhenAnADhaya nADhya na bhayata iti=durADhya bhabaM bhvtaa| sukhenAnADhaya nADhaya na bhUyate svADhayaM bhavam, ISadADhyaMbhavaM bhavatA / duHkhenAnADhya ADhyaH kriyate-durADhyaMkarazcaitratvayA / sukhenAnADhyaH ADhyaH / kriyate svADhyaMkaraH, ISadADhyaMkarazcaitrastvayA / sarvatra 'khityanavyayA0'. / 3 / 2 / 111 / iti mAgamaH // 140 / / . zAsUyudhidRzidhRSimRSAto'naH / / 3 / 141 // kRcchakRchArthaduHsvISatpUrvebhya ebhya AdantAcca dhAtoranaH syAt / duHzAsanaH / suzAsanaH / iisscchaasnH| evaM duryodhanaH / suyodhanaH / ISadyodhanaH / durdarzanaH / durdhrssnnH| durmarSaNaH / durutthAnam // 141 // zAsU0=| khalo'pavAdo'yaM yogaH / 'tat sApyA0' / 3 / 3 / 21 / iti bhAvakarmaNorayaM vidhi: / duHkhena ziSyate iti duHzAsanaH / sukhena ziSyate= suzAsanaH, ISaczAsanaH / / 141 // * iti paJcamAdhyAyasya tatIyaH pAdaH / * zAstro nA zabda kAje, sakala jagata nI sAtha jhajhUme / bhakto jenA sadAye, guruvara kahI, pAda aMgUTha cUme // . vyAkhyAtA vizva nA o, jivacana kahI sadya saMsAra taaro| __sUri zrI rAmacandra ! pravaragaNanidhe ! vandanA ne sviikaaro|| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamAdhyAye caturthaH pAdaH - - satsAmIle sadvadvA |sh4|1| samIpameva sAmIpyaM, vartamAnasya sAmIpye bhUte bhaviSyati cArthe vartamAnAddhAtorvartamAnA iva pratyayA vA syuH| kadA caitra / Aga tosi / aymaagcchaami| Agacchantameva mAM viddhi / pksse| ayamAgamam / esso'smyaagtH| kadA caitra gamiSyasi / eSa gacchAmi / gacchantameva mAM vidhi| pksse| eSa gamiSyAmi / gantAsmi / gamiSyantameva mAM viddhi // 1 // satsAmIpye0=| sAmIpyamiti-- anta 'bheSajAdibhyaSTyaNa' / 7 / 2 / 164 / iti svArthe TyaN / 'vartamAnA iva pratyayA vA' syuriti-ko'rthaH ? ucyate-'sati' / 5 / 2 / 16 / iti sUtrAdArabhyApAdaparisamAptevihitAH' syurityarthaH / ayamAgamamiti-'gamlu gau' ato vartamAna-samIpe bhUte'dyatanyA ampratyathaH, 'ladid0 3 / 4 / 64 / ityaGa ca / eSo'smyAgata ityatra gatyarthatvAt bhate kartari ktaH, dhAtoraniTtvAcca neTa, pratyayasya kittvAcca malopaH / kadA caitra ! gamiSyasIti-bhaviSyantyAH syasipratyayaH, 'gamo'nAtmane' / 4 / 4 / 51 / iti ceTa // 1 // bhUtavaccAzaMsye vA / / 4 / 2 / anAgatasyArthasya prAptumicchA AzaMsA tadviSaya AzaMsyaH, tadarthAddhAtobhUtavatsadvacca pratyayA vA syuH / upAdhyAyazcedAgamat / Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4.8 ) ete tarkamadhyagISmahi / upaadhyaayshcedaagcchti| ete trkmdhiimhe| pakSe / upAdhyAyazcedAgamiSyatyAgantA bA / ete tarkamadhyeSyAmahe / adhyetAsmahe vaa| AzaMsya iti kim / upAdhyAya AgamiSyati / tarkamadhyeSyate maitraH // 2 // bhuutvccaa0-| AzaMsyasya bhaviSyattvAdayamatidezaH / gamdhAtoradya-.. tanyAH prathamatrikaikavacane'Gi-Agamat / 'iMk adhyayane' nityamadhipUrvaH, ato'dyatanyAstRtIyatrikabahuvacane mahipratyaye sici 'vA'dyatanI.' / 9 / 4 / 28 / iti gIGAdeze GittvAvaNAbhAve ca-adhyagISmahi // 2 // kSiprAzaMsArthayorbhaviSyantIsaptamyau / / 4 / 3 / kSiprAzaMsArthayorupapadayorAzaMsyArthAddhAtoryathAsaGkhyaM bhaviSyantIsaptamyau syAtAm / upaadhyaayaacedaagcchti| Agara t / AgamiSyati / aagntaa| kSipramAzu ete siddhAntamadhyeSyAmahe / upAdhyAyacedAgacchati / Agamat / AgamiSyati / AgantA vA AzaMse saMbhAvaye yukto 'dhIyIya // 3 // kssipraa0-| yathAsaMkhyamiti-kSiprArthe bhaviSyantI, AzaMsAvAcini copapade sptmiityrthH| 'bhUtavaccA0' / / 4 / 2 / ityasmin prApte'syArambhaH / kSiprArthe upapade pUrvasUtravAraNAya kSiprArthe neti yoge vaktavye bhaviSyantIvacanaM zvastanIviSaye'pi bhaviSyantI yathA syAdityevamarthama / tena upAdhyAyazcecchvaH zIghramAgamiSyati, ete zvaH kSipramadhyeSyAmahe' ityatra bhavaSyantI siddhaa| upAdhyAyazcedAgacchati, Agamat iti-pUrveNa vartamAnA adyatanI ca / AgamiSyati, Aganteti-pUrvasya vaikalpikatvAt pakSe bhabiSyantI zvastanI ca / kSipramAzu ete siddhAntamadhyepyAmahe iti-- atra kSiprArthe upapade'nena bhaviSyantI / AzaMse saMbhAvaye yukto'dhIyIyetiatrAzaMsAyoge'nena saptamyAmadhIyIyeti / kSipravAcini AzaMsAvAcini copade saptamyeva bhavati zabdataH paratvAt =AzaMse kSipramadhIyIya / / 3 / / Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 426 ) sambhAvane siddhavat / / 4 / 4 / heto zaktizraddhAnaM sambhAvanaM, tasminviSaye'siddhe'pi vastuni siddhavat pratyayA / samaye cetprayatno'bhUdudabhUvanvibhUtayaH // 4 // sambhAvane0=| sambhAvanaM vyAcaSTe hetoH zakti zraddhAnamiti=kAraNe kAryotpAdazaktevizvAsa iti bhAvaH / samaye cet prayatno'bhUd udabhUvan vibhUtaya iti=yadyaSi prayatnasyApyaniSpannatvameveti kAraNasattApyanizcitA, tathApi kAraNasyApi kAraNe sati kAraNasyApi sampannatvaM sambhAvyate, prayatnakAraNabhUtAyA icchAyAH sattvena prayatnasyApi sampanatvena sambhAvanA / tathA ca vibhatyuive kAraNabhUtasya prayatnasya vibhUtyudAvane vizvAsa iha prayokta vivakSita iti // 4 // nAnadyatanaH prabandhAsattyoH / / 4 / / dhAtvarthasya prabandhe Asattau ca gamyAyAM dhAtoranadyatanavihitaH pratyayo na syAt / yAvajjIvaM bhRzamannamadAt, dAsyati vA / yeyaM paurNamAsyatikAntA etasyAM jinamaha prAvattiSTa / yeyaM paurNamAsyAgAminyetasyAM jinamahaH pratiSyate // 5 // naa'ndytnH=| pravandhaH saattym| AsattiH sAmIpyam, tacca kAlataH, . * sajAtIyena kAlenAvyavahitakAlateti yAvat / bhUtAnadyatane bhaviSyadana dyatane znastanI vihitA tayoH pratibaMdho'nena sUtreNa / yAvajjIva bhazamannamadAt, dAsyati veti=dAdhAtoradyatanyAH sici 'pibeti'0|4|3|66| iti tasya lope adAt' iti, anAnnadAnasya jIvanAntargatavAdikAlasamakAlAvyakahitatvaM gamyama, na tu sarvakAryaparityAgapUrvakamannadAnamAnaparatvamasambhavAt, evamanyatrApi yojyam, etau prabandhe udAharo jJeyo, pUrvaM bhatAnadyatane paraM bhaviSyadanadyatane / AsattAvadAharati=yeyamityAdi, 'vRtaGa vartane' prapUdito'dyatanIta sidhi iTiguNe'Ti patvaM ca-prAvattiSTa / / 5 / / Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 430 ) eSyatyavadhau dezasyArvAgbhAge / / 4 / 6 / dezasya yo'vadhistadvAcinpupapade dezasyaivAgbhiAge ya eSyannarthastadvattedhAtoranadyatanavihitaH pratyayo na syAt / yo'yamadhvA gantavya A zatrajayAt tasya yadavaraM valanyAstatra dvirodanaM bhokSyAmahe / eSyatIti kim / yo 'yamadhvA atikrAnta A zatruJja- .. yAttasya yadaraM valabhyAstatra yuktAd dviradhyamahi / avadhAviti kim / yoyamadhvA niravadhiko gantavya stasya yadavaraM valabhyAstatra dvirodanaM bhoktAsmahe / arvAgbhAga iti kim yoyamadhvA gantavya A zatru jayAttasya yatparaM valabhyAstatra dvirodanaM bhoktAsmahe / essytyvdhii0=| aprabandhArthamanAsattyartha ca vacanam / yadyayyanadyatana iti prakRtaM tathApIhaSyatItivacanAt zvastanyA eva niSedhaH / yo'yamadhvA gantavya ityAdi zatrajayAvadhikamArgasya yadavaraM valabhyAH sakAzAt tatretyAdyarthaH, 'bhujaMpa pAlanAbhyavahArayoH' bhUnajo'trANe' / 3 / 3 / 37 // ityAtmanepade bhaviSyantyAH SyAmahepratyaye jasya 'cajaH kagam' / 2 / 1186 / iti gatve 'aghoSe0' / 1 / 3 / 50 / iti gasya katve 'nAmyantasthA0' / 2 / 3 / 15 / iti sasya Satve ca= bhokSyAmahe iti, dviriti sucpratyayAntam, dvau vArAvityarthaH / gantavya ityanena bhaviSyatkAlatAM darzayati, tasya yadavaramityanenAdhvano vibhAgam, dvirityanena kriyAprabandhAbhAvam // 6 / / .. kAlasyAnahorAtrANAm / / 4 / 7 / kAlasya yo'vadhistadvAcinyupapade kAlasyaivAgbhiAge ya eSyannarthastadvatterdhAtoranadyatanavihitaH pratyayo na syAt / na cetso'rvArabhAgo'horAtrANAm / yo'yamAgAmI saMvatsaraH tasya yadavaramAnahAyaNyAstatra jinapUjAM kariSyAmaH / anahorAtrANAmiti Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 431 ) kim / yo'yaM mAsa AgAmI tasya yo'varaH paJcadazarAstaga yuktAd dviradhyotAsmahe // 7 // kAlasyA =| AgrahAyaSyA iti=agraM hAyanasyeti 'dvitricatu0' / 3 / 1 / 56 / iti samAsaH, 'pUrvapada0' / 2 / 3 / 64 / iti Natvam agrahAyaNameba 'prajJAditvAdaNi hyAM= AgrahAyaNI, mArgazIrSAdArabhya saMvatsarapravRtteH, mRgazIrSapUNimetyarthaH / yogavibhAga uttarArthaH // 7 // pare vA / / 4 / / vAlasya yo'vadhistadvAcinyupapade kAlasyaiva parebhAge 'nahorAtrasambandhini ya eSyannarthastadvatterdhAtoranadyatanavihitaH pratyayo vA na syAt / AgAmino vatsarasyAgrahAyaNyAH parastAd dviH sUtramadhyedhyAmahe / adhyetAsmahe vA // 8 // prevaa0-| dezasyAgbhiAge' iti paradvayavarja pUrvasUtradvayamanuvartate, tathA ca yo'rtha upapannastamAha-vAlasya yo'vdhintyiaadinaa| prabandhAsattiviva kSAyAmapi paratvAdayameva vikalpaH-AgAminaH saMvatsarasyAgrahAyaNyAH - parastAdavicchinnaM sUtramadhyeSyAmahe, adhyetAsmahevA // 8 // saptamyarthe kriyAtipattau kriyaatipttiH||4|6| saptamyA artho nimittiM hetuphalakathanAdisAmagrI, kutazcidvaiguNyAkriyAyA'nabhinivRttau kriyAtipattau satyAmeSyadarthAddhAtoH, saptamyathe kriyAtipattiH syAt / dakSiNena cedayAsyanna zakaTaM paryAbhavivyat // 9 // sptmyrthe0-| 'saptamyayarthe' iti vyAkhyAti-saptamyA artho nimitta hetuphalakathanAdisAmagrIti-saptamIpadena na syAdirlAhyA, api tu 'yAt, Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 432 ) mAtAma, kus0' / 3 / 3 / 7 / iti paribhASittA tyAdivimatti grAhyA, arthapadena na dhanAdigrAhyamapitu nimittam, 'vaya'ti0' / 5 / 4 / 25 / iti hetuphalakathane saptamI vidhIyate, Adipadena 'kAmoktA0' 5 / 4 / 26 / ityAdisatroktasaptamInimittasya saMgrahaH / dakSiNena ced ayAsyat na zakaTaM paryAbhaviSyaditiava dakSiNagamanaM heturaparyAbhavanaM phalam, tayoH kutazcit pramANAd bhaviSayantImanabhinivRttimavagamyaivaM prayukte // 6 // bhate / / 4 / 10 / bhUtArthAddhAtoH kriyAtipattau satyAM saptamyarthe ki yAtipattiH syAt / dRSTo mayA tava putro'nnArthI cakramyamANaH, aparazcAtithyoM, yadi sa tena dRSTo'bhaviSyadutAbhokSyata / ayamokSyata // 10 // 'saptamyutA0' / 5 / 4 / 21 / ityArabhya saptamyarthe'nena vidhAm / dRSTo ra ra tava putro'nnArthItyAdi-putro'nnArthI, apaca kazcanAtithyarthI, pRthaka cakramyamANo, tayorthadi parasparaM melanaM syAta. syAdavazyaM bhavataH patro bhRktavAna, sa cAtithilAbhena kRtakRtya syAt, kintu mArgabhedena tayogamanAt kriyA na sampanneti kathanAbhiprAyaH, tathA ca hetuhetamadbhAvivakSayA na tatra saptamI, kintvanena kriyAtipattinimittA kriyAtipattireva / dRSTo'bhaviSyadityatrAzraddhAyA gamyamAnatvAt 'jAtu0' / 5 / 4 / 17 / iti saptamInimitam / utAbhokSyatetyatra ca 'saptamyutA0' / 4 / 5 / 21 / iti saptamImittama // 10 // votAtprAk / / 4 / 11 // ra ptampusAyo Dha ityatra yadutazabdasaMkIrtanaM tataH prAk saptamyarthe kriyAtipattau bhUtArthA ddhAtorvA kriyAtipattiH syAt / kaNaM nAma. saMyataH sanca'nAmADhe tatra bhavAnAdhAyakRtamaseviSyata, ghiggarhAmahe / pakSe / kathaM seveta ? kathaM sevate ? dhiggarhAmahe / utAtprAgiti Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 433 ) kim / kAlo yadabhokSyata bhavAn // 11 // vAtprAk / kathaM nAma saMyata ityAdi - saMyataH san - mAdhukarIM vRtti bhajamAno munijanaH san, anAgADhe - prabalakAraNAbhAve'pi tatrabhavAnpUjyaH, AdhAya kRtamiti 'avyayaM pravRddhAdibhiH' | 4 | 3 | 4 | iti samAsaH, bhavantaM manasikRtya bhavatkRte kRtamAhAramiti yAvat, 'sevRGa sevane' ityasya 'aseviSyata' iti, 'saMyataH san' iti kathanena tasya tAdRzakAryakaraNasya buddhipUrvakatvaM dhvanayati, ata eva garhA, abuddhikRte hi karmaNi kSamA katu N zakyate, na buddhikRte / 'kathami0 ' | 5|4| 13 | iti saptamInimittamatra / kAlo yadabhokSyata bhavAniti - 'saptamI yadi' | 5|4 | 34 | iti saptamInimittasyotAtparatvenAsyApravRttyA 'bhUte' | 5|4|10| iti kriyAtipattiH ||11|| kSepe'pijAtvorvarttamAnA | 5|4|12| kSepegamye'pijAtvorupapadayordhAtorvartamAnA syAt / apitatra bhavAn jantUn hinasti, jAtu tatrabhavAn bhUtAni hinasti, dhiggaha mahe // 12 // kSepe0 o bhUta iti nivRttam / kSepo garhA / kAlasAmAnye vidhAnAt kAlavizeSe vihitA api pratyayAH paratvAdanena bAdhyante / api tatra bhavAni - tyAdi - iha saptamInimittAbhAvAt kriyAtipatane kriyAtipattirnodAhriyate / / 12 / / kathama saptamI ca vA / 5|4|13| kathaM zabde upapade kSepe gamye dhAtoH saptamI varttamAnA va vA syAt / kathaM nAma tatrabhavAn mAMsaM bhakSayet, bhakSayati kA garhAmahe anyAyyametat / pakSe / ababhakSat / abhakSavrat / bhakSayAMcakAra / makSayitA / bhakSayiSyati / atra saptamI nimittama Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 434 ) stIti bhUte kriyAtipatane vA kriyAtipattiH / kathaM nAma tatrabhavAnmAMsamabhakSayiSyat / pakSe yathAprAptam / bhaviSyati tu kriyAtipatane nityameva sA / vathaMnAma tatrabhavAnmAMsamabhakSayiSyat ||13|| kathami0 - / adyantayAm - ababhakSat, hyastanyAm - abhakSayat parokSAyAmbhakSayAJcakAra, zvastanyAm - bhakSayitA, bhaviSyantyAm bhakSayiSyati / kriyAtipatane vA kriyAtipattiriti - 'votAt prAk' | 5 | 4 | 11 | iti vA kriyAtipattirityarthaH / nityameva seti -- 'saptamyarthe0 ' | 5|4|6| iti nityameva kriyAtipattirityarthaH // 13 // kiMvRtte saptamIbhaviSyantyau | 5|4 | 14 | kiMvRtte upapade kSepe gaye saptamIbhaviSyantyau syAtAm / kiM tatrabhavAnanRtaM brUyAd vakSyati vA / ko nAma kataro nAma yasmai tatrabhavAnanRtaM brUyAt, vakSyati vA // 14 // kivRtte 0 - 1 sarvavibhaktyapavAda: atrApi saptamInimittamastIti bhUte kriyAtipatane vA kriyAtipattiH kiM tatra bhavAnanRtamavakSyat pakSe brUyAd vakSyati ca / bhaviSyati tu nityam -tatra bhavAnanRta mavakSyata // 14 // azraddhAmarSe'nyatrApi |5|4|15| akavRtte kiMvRtte copapade azraddhAmarSayorgamyayoH saptamIbhaviSya - ntyau syAtAm / na zraddadhe na sambhAvayAmi tatra bhavAnnAmAdattaM gRhaNIyAt / gRhISyati vA na zraddadhe kiM tatrabhavAnada samAdadIta / AdAsyate vA / na marSayAmi, na kSame tatrabhavAnnAmAdattaM gRhaNIyAt, grahISyati vA // 15 // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 435 ) azraddhA0-kSepa iti nivRttama / azraddhA asaMbhAvanA / amrsso'kssmaa| anyaveti padaM vyAcaSTe-akiMvRtte iti / srvvibhktypvaadH| vacanabhedAd yathAsaMkhyaM nAsti / na zraddadhe na sambhAvayAmi iti-atra 'sati' / 5 / 16 / iti vartamAnA, zrutpUrvasya dadhAteH zraddadhe,sampUrvasya Nyantasya bhavateHsambhAvayAmi, dvau a'pi samAnAthI,natrA yogAdasambhAvanA gmyte| tatrabhavAnityAdi-atrAnena saptamIbhaviSyantyau, dhAtuzca 'grahIz upAdAne' iti, akiMvRtte prayogaH atha kiMvRtte prayoga mAha-na-zraddadhe kiM tatra bhavAn adattetyAdi atra dAdhAtuH / amarSe udAharaNA-mAha-na marSayAmotyAdinA // 15 / / kiMkilAstyarthayorbhaviSyantI / / 4 / 16 / kiMkile'tsyarthe copapade'zraddhAmarSayorgamyayorbhaviSyantI syAt / na zraddhe, na marSayAmi ki kila nAma tadabhavAnparadArAnupakaripyate, na zraddadhe,marSayAmi asti nAma bhavati nAma tatrabhavAnparadArAnupariSyate // 16 // . kingkilaa0-| sptmypvaadH| kiGkila iti-kiGkileti zabdasamudAye upapade ityarthaH, etena kiMkilazabdayoH pratyekamupapadatvaM nirasyati, kasmAt punastayozca pratyekamupapadatvaM na bhavati ? kevalakiMzabdasyAzraddhAmarSayovRttyasambhavAt samudAyasya ca sambhavAt / vacanabhedAdazraddhAmarSa iti yathA saMkhyaM nAsti / na addadhe ityAdi-upakariSyata iti 'gandhanA0' / 3 / 3 / 76 / itisUtraNa sAhase Atmanepadam, atra saptamInimitta nAstIti kriyAtipatane kriyAtipattirna bhavati // 16 // jAtuyadyadAyadau saptamI / / 4 / 17 / ... ekhUpapadeSvazraddhAmarSayoH saptamI syAt / na zraddadhe, na kSame jAtu tatrabhavAn surAM pibet ! evaM yat, yadA, yadi surAM pibet // 17 // Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 436 ) jAtuva0 1 bhaviSyantyapavAda: / atra saptamInimittamastIti bhUte kriyAtipatane vA kriyAtipattiH na zraddadhe na kSame jAtu tatra bhavAna surAmapAsyat, pakSa-vivet / bhaviSyati tu nityam - jAtu tatra bhavAn surAmapArayat // 17 // kSepe ca yaccayatre | 5|4|18| yaccayattrayorupapadayoH kSa pe'zraddhAmarSayozca gamyayoH saptamI syAt / dhiggahUmahe yacca yatra vA tatra bhavAnasmAnAkrozet / na zraddadhe na kSame yacca yatra vA tatra bhavAnparivAdaM kathayet // 18 // azraddhAmarSayorbha - viSyantyAH, kSepe tu sarvavibhaktInAmapavAdaH / atrApi saptamInimittamastIti bhUte kriyAtipatane vA kriyAtipattirbhavati ghiga garhAmahe na zraddadhe na kSa - yacca yatra vA tatrabhavAnasmAnAkrokSyat, pakSeAkrozet / bhaviSyati tu nityam - dhig gamahe, na zraddadhe na kSame - yacca yatra vA tatrabhavAn parivAdamakathayiSyat || 18 || citre | 5|4|16| Azcarya gamye yaccayatrayorupapadayoH saptamI syAt / citramA dharyaM yacca yatra vA tatrabhavAnakalpyaM seveta // 16 // citra e - sarvavibhaktyapavAda: / atrApi saptamInimittamastIti bhUte kriyAtipatane vA kriyAtipattirbhavati - citraM yacca yatra vA tatra bhavAnakalpya maseviSyat, pakSa seveta / bhaviSyati tu nityam - citraM yacca yatra vA tatrabhavAnakalpyamaseviSyata // 16 // zeSe bhaviSyantyayadau | 5|4|20| yaccayatrAbhyAmanyasminnupapade citro gamye bhaviSyantI syAt natu Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 437 ) yadizabde | citramAzcaryamandhonAma girimArokSyati / zeSa iti kim / yaccayatrayoH pUrveNa saptamyeva / ayadAviti kim / citra yadi sa bhuJjIta // 20 // zeSe0 - 'sarvavibhaktayapavAda: / citramAzcaryetyAdi - atra saptamInimittaM nAstIti na kriyAtipattiH / citraM yadi sa bhuJjIteti - anAzraddhApyastIti 'jAtu 0 ' | 5|4| 17 | ityanena saptamI ||20|| saptamyutAya baDhe | 5|4|21| bADhArthayoratApyorupapadayoH saptamI syAt / utApi vA kuryAt / bADhe iti kim ? uta daNDaH patiSyati, apidhAsyati dvAram // 21 // saptamyu0 - sarvavibhaktayapavAda: / uta api vA kuryAditi - 'DukRg karaNe' ato'nena saptamyAM 'kRgtunAderuH | 3|4|83 | ityupratyaye 'nAmino' | 4 | 3 || iti Rto guNe 'kRgo yi ca |4| 2 || ityulope 'ataH zityutu' |4|2|| ityata ukAre 'kurucchura: ' | 2|1|66 | iti dIrghaniSedhe ca kuryAt / uta daNDa: patiSyatIti - atra prazno gamyate / apidhAsyati dvAramiti'atrAcchAdanaM gamyate / votAt prAgiti nivRttam / itaH prabhRti saptamInimitte sati bhate bhaviSyati ca kriyAtipatane nityaM kriyAtipattiH utAkariSyat apyakariSyat ||21|| sambhAvane'lamarthe tadarthAnuktau |5|4|22| alamorthe zaktau yatsambhAvanaM tasmingamye'la marthArthasyAprayoge rUptamI syAt / api mAsamupavaset / iti alamartha kim / nidezasthAyI caitraH prAyeNa yAsyati / tadarthAnuktAditi kim / zaktazcaitro dharma kariSyati ||22|| sambhAvane0 - sambhAvanam - zraddhAnam / sarvavibhaktayapavAda: / api mAMsamupavasediti - zakyamanena mAsovAsAvAyetyarthaH / nideze - AjJAyAM tiSThatIti grahAdibhyo Nin | 5 | 1|53 | iti, nirdezasthAyItyAdi-nAtra ------------------ Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 438 ) tasya gamane sAmarthyam, navA zraddhAnaM yataH prAyeNa yAsyatItyukta: nidezasthAyinA'samarthenApi gantavyameva, tatrApi prAyeNetyUktayA'sAmarthyamapi vyajyate, yadyapi zraddhAbhAvo'pyatra tathApi na sa vAcya iti na dvayaGgavikalatA / atra saptamInimittamastIti bhate bhaviSyati ca kriyAtipatane nityaM kiyAtipattirbhavati-api parvataM zirasA'bhetsyat / tathA 'kAkinyA hetorapi mAtuH stanaM chindyAt' ityatra 'kSa pe'pi0 / 5 / 4 / 12 / iti vartamAnAM bAdhitvA, citramAzcaryamapi zirasA parvataM bhi-ndyAdityatra tu 'zeSe0 / 5 / 4 / 20 / iti bhaviSyantI ca bAdhitvA paratvAdanena saptamyeva bhavati / / 22 / / . ayadi zraddhAdhAtau navA / / 4 / 23 / saMbhAvanArthe dhAtAvupapade'lamarthaviSaye saMbhAvane gamye saptamI vA syAt natu yat zabde / zraddadhe saMbhAvayAmi jIta bhavAn / pakSa, mokSyate abhuGkta, abhukta vA / ayadIti kim sambhAvayAmi, dra jIta bhavAn / zcaddhAdhAtAviti kim / api zirasA parvataM bhindyAt // 23 // aydi0-| pUrveNa nityaM prApte vikalpaH / bhokSyata ityatra bhaviSyantI / abhUkta ityatra zastanI / abhukta ityatrAdyatanI saMbhAvayAmi yadityAdiatra pUrveNa nityaM saptamI / api zirasetyAdiatrApi-pUrveNa nityaM sptmii| atrApi saptamInimittamastIti bhUte bhaviSyati ca kriyAtipatane nityaM kiyAtipatti:-saMbhAvayAmi nAbhokSyata bhavAn // 23 // . satIcchArthAt // 5 // 4 // 24 // sadarthAdicchArthAtsaptamI vA syAt / icchet / icchati // 24 // satIcchArthAt - / 'iSat icchAyAm' ataH saptamyAM vartamAnAyAM parataH zavikaraNe gamiSa0' / 4 / 2 / 106 // iti Sasya che, tasya 'sverebhyaH' / 1 / 3 / 30 / iti dvitve, 'aghoSe0' / 1 / 3 / 50 / iti pUrvasya ce-icchet, Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 436 ) icchati / 'kSepe'pi0 / 5 / 4 / 12 / ityAdAvapi paratvAdayaM vikalpa:-api saMyataH sannakalpyaM sevitumicchet, api saMyataH sannakalpyaM sevitumicchati, dhig garhAmahe / bhUtabhaviSyatorabhAvAt satyapi saptamInimitte satyapi ca kriyAtipatane kriyAtipattirna bhavati // 24 // vaya'ti hetuphale / / 4 / 25 // hetubhUte phalabhUte ca vaya'tyarthe vartamAnAtsaptamI vA syAt / yadiguru nupAsIta zAstrAntaM gacchet / yadi gurUnupAsiSyate zAstrAntaM saGgamiSyate / vaya'tIti kim / dakSiNena cedyAti na zakaTaM paryAbhavati // 25 // vy'ti0-| hetu:-kAraNam phalaM-kAryam / yadi gurUnupAsIta zAstrAntaM gaccha diti-upapUrvAt 'Asika upavezane' ityato'nena saptamyAmupAsIteti, 'gamlagatI' ato'nena saptamyAM gmiss0|4|2|106| iti masya cha, dvitve, pUrvasya ce ja-gacchediti / asya vaikalpikatvAt pakSe bhaviSyati bhaviSyantItyAha-yadi gurUnupAsiSyate zAstrAnta gamiSyatIti-gamo'nusvArettve'pi 'gamo'nAtmane' / 4 / 4 / 51 / itITi-gamiSyati / atra gurUpAsanaM hetuH, zAstrAntagamanaM phalam / atrApi saptamInimittamastIti bhaviSyati kriyAtipatale kriyAtipatti:- dakSiNena cedayAsyanna zakaTaM paryAbhaviSyat // 25 // - kAmoktAvakacciti / / 4 / 26 / icchApravedanagamye saptamI syAt, na tu kccitpryoge| kAmo me bhujIta bhavAn / akaccidIti kim / kaccijjIvati me mAtA // 26 // kaamoktaa0-| sarvavibhaktyapavAdo'yam / kAmo me bhuJjIta bhavAnitibhavAniti-'bhujaMpa pAlanAbhyavahArayoH' 'bhunajo'trANe0' / 3 / 3 / 37 / ityA Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 440 ) tmanepade'nena saptamyAM bhuJjIta / kaccit jIvati me mAteti - - mAturjIvanamabhilaSitamiti kacicchabdena pravedayati / asaptamInimittamastIti bhUte bhaviSyati ca kriyAtipatane nityaM kriyAtipattiH -- kAmo me bhokSyata bhavAn ||26|| icchArthe saptamIpaJcamyau | 5|4|27| icchArthe dhAtAvupapade kAmoto gamyAyAM saptamIpaJcamyau syAtAm / icchAmi bhuJjatI, bhuGktAM vA bhavAn ||27|| icchaarthe0=|srvvibhktypvaado'yN yogaH / atra satyapi saptamInimitte icchArthe upapade kAmoau kriyAtipatanasyAsAmarthyenAsaMbhavAt kriyAtipattirna bhavati // 27 // vidhinimantraNAmantraNA'dhISTasampraznaprArthane / 5428. 1 vidhyAdiviziSTa Su kartR karmabhAveSu pratyayArtheSu saptamIpaJcamyau syAtAm / vidhiH kriyAyAM preraNA / kaMTaM kuryAt / karotu bhavAn, preraNAyAmeva yasyAM pratyAkhyAne pratyavAyastannimantraNam / dvisa=dhyamAvazyakaM kuryAt / karotu / yatra preraNAyAmeva pratyAkhyAne kAmacArastadAmantraNam / ihAsIta / AstAm / preraNeva satkApUrvikA adhiSTam / vrataM rakSet / rakSatu / saMpraznaH saMpradhAraNA / kiM nu khalu bho vyAkaraNamadhIyIya / adhyaye / uta siddhAntamadhIyIya / adhyayai / prArthanaM yAJca / prArthanA me tarkamadhIyI | adhyayai // 28 // 1 . sarvavibhaktayapavAdo yogaH / ' tatsApyA 0 ' | 3 | 3 |21| ityAdinA ye pratyayA vihitAsteSAM ye bhAvakarmakartAro'rthAsteSAmayaM vidhyAdirartho vizeSaNamityAha vidhyAviziSTeSu kartR karmabhAveSu pratyayArtheSviti ||28|| Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- ( 441 ) praiSA'nujJAvasare kRtyapaJcamyau / / 4 / 26ii preSAdiviziSTa kAdAvarthe kRtyAH paJcamI ca syuH / nvatkArapUvikA preraNA preSaH / bhavatA khaluH kaTaH kaaryH| bhavAn kaTaM krotu| bhavAn hi preSitaH, anujJAtaH, bhavato'vasaraH kaTakaraNe // 26 // anujJA kAmacArAnumatiH, atisarga iti yAvat / avasaraH prAptakAlatA, nimittabhatakAlopanatiH / bhavatA khalu kaTa: kArya iti'bhavatA' ityatra 'kRtyasya vA' / 2 / 2 / 28 / iti SaSThIvikalpanAt kartari tRtIyA 'khalu' ityavadhAraNAdidyotakamavyayam, kRtyena karmaNa uktatvAta kaTa ityatra prathamA, 'varNa0' / 5 / 1 / 17 / iti dhyaNi vRddhI-kAryaH / ekavaiva prayoge'rthatrayasya saMgati darzayati-bhavAn hItyAdinA / yadyapi kRtyAH sAmAnyena bhAvakarmaNovihitAstathApi sarvapratyayApavAdabhUtayA paJcamyA bAdhyeranniti puvidhIyate / / 29 / / saptamI cordhvamauhUttike / / 4 // 30 // praSAdiSu gamyeSu UrdhvamauhUttike'rthe vartamAnAtsaptamI kRtyapaJcamyau ca syuH / Urddha muhUrtAt kaTaM kuryAt bhavAn / bhavatA kaTaH kAryaH / kaTaM karotu bhvaan| bhavAn hi preSito'nujJAtaH, - bhavato'vasaraH kaTakaraNe // 30 // sptmii0-| UrdhvaM muhUrtAdu-pari muhUrtasya bhavo'rtha Urdhva mauhUrtikaH // 30 // sme paJcamI (5 // 4 // 31 // sme upapade praSAdiSu gamyeSu Uddha mauhUMtikArthAddhAtoH paJcamI syAt / Urdhva muhUrtAt bhavAn kaTaM karotu sm| bhavAn hi preSi Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 442 ) to'nujJAtaH, bhavato'vasaraH kaTakaraNe // 31 // sme pnycmii-| kRtyAnAM sptmyaashcaapvaadH| smazabda: spaSTArthaka: // 31 // adhISTau / / 4 / 32 // sme upapade 'dhyeSaNAyAM gamyAyAM paJcamI syAt / aGga sma vidvannaNuvratAni rakSa // 32 // adhISTo0- Urdhva mauhUrtika iti nivRttam, pRthagyogAt / saptamyapavAdaH / ahiMsAsatyAstebrahmacaryAparigrahanAmAni jainazrAvakANAM dezataHpAlanIyAni paJca vratAni aNuvratAnyucyante // 32 // . . kAlavelAsamo tumvA'vasare // 14 // 33 // ekhUpapadeSvasare gamye dhAtostumvA syaat| kaalobhoktm| velAbhotum / samayo bhoktum / pakSe / kAlo bhoktavyasya / avasara iti kim / kAlaH pacati bhUtAni // 33 // kaalvelaa0-| kAlo bhoktavyasyeti-atra praSA0' / 5 / 4 / 29 / iti tavyaH / kAlaH pacati bhUtAnIti-kathamiha na bhavatIti ced / ucyate-kAlo'tra dravyaM na tvavasara iti, yadyapyavasararUpo'pi kAlo dravyameva dravyabhinnasyAsattvAt, tathApi sa kAlatvenaiva sAmAnyena nirdiSTo nAvasaratvena-prAptakAlatvena iti na bhavatItyavasaragrahaNasya sArthakam // 33 // saptamI yadi // 4 // 34 // yacchabdaprayoge kAlAdiSUpapadeSu saptamI syAt / kAlo yavadhIyota bhavAn / velA yadbhuJjIta samayo yacchayota // 34 // Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 443 ) saptamI yadi0 - / tumo'pavAdaH // 34 / / zaktArhe kRtyAzca / / 4 / 35 // zakte'he ca kartari gamye kRtyAH saptamI ca syuH| bhavatA khalu bhAro vAhyaH / uhya ta / bhavAn bhAraM vahet / bhavAn hi shktH| bhavatA khalu kanyA voddhvyaa| udyate / bhavAn khalu kanyAM vahet / bhavAnetadahati // 35 // zaktAha-saptabhyA bAdho mA bhUditi kRtya grahaNam / bahuvacanamihottaratra ca yathAsaMkhyanivRttyartham / bhavatA khalu bhAro vAhyaH, uhya teti-'bhavatA' ityatra kRtyasya kartari 'kRtyasya vA' iti SaSThIvikalpanAt 'hetu0' / 2 / 2 / 44 iti tRtIyA, khaluravadhAraNAdau, vahIM prApaNe' ato yaNi 'nynniti'|3|3|50 ityupAntyavRddhau-vAhyaH, karmaNi saptamyAM kye ca 'yajAdi0' / 4 / 17 / iti vRti-uhya ta, etadapekSayA bhavatetyatra svataH kartari tRtIyA, pratyayo 'ttsaapyaa0|3|3|21|iti krmnni| taiHkarmaNaH uktatvAttataHprathamA vijJeyA, uktArthAnAmaprayoga' iti hi nyAyaH / idaM zaktArthe karmaNyu dAhRtam / adhunA zaktArthe kartaryudAharati-bhavAn bhAraM vahediti-atra 'kartari saptamI, tathA ca karturuktatvAt 'bhavAn' ityatra prathamA, karmaNo'nuktatvAcca bhAramityatra dvitIyA / uktaprayoge zaktArthaM saMgamaryAta-bhavAn hi zaktaH iti / kramaprApte'haMtha udAharati-bhavatA khala ityAdinA // 35 // NincA'vazyakAdharmaNye / / 4 / 36 / anayorgamyayoH kartari vAcye Nin kRtyAzca syuH| avshyNkaarii| avazyaMhArI / avazyAMgeyo gItasya / zataMdAyI / geyo gAthAnAm // 36 // avazyaMbhAva Avazyakam / RNe'dhamo'dhamaNaH, tasya bhAva Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhamarNyam / NinA bAdhA mA bhUditi kRtyavidhAmam / kRtvAt katari Nino vidhAnAta, tatsAhacaryAt tAhazA eva kRtyA vidheyAH, teca . 'bhavyageya0 / 5 / 17 / ityAdinA nipAtitA eva nAnyAH / avazyaMkArItimayUravyaMsakAditvAt samAsaH // 36 / / arhe tRca / / 4 / 37 / ahe kartari vAcye tRc syAt / bhavAn kanyAyA voDhA // 37 // ahaM tc=| 'NakatRcau' / 5 / 4 / 4 / iti sAmAnyena siddha tRjvidhAnaM 'zaktAha kRtyAzca / 5 / 4 / 35 // iti saptamyA bAdhA mA bhUdityevamartham / // 37 // AziSyAzI:-paJcamyau / // 4 // 38 // AzIviziSTArthAdAzI paJcamyau syAtAm / jIyAt / jayatAt / AziSIti kim / ciraJjIvati maitraH // 38 // , aashissyaa0-| AzAsanamaprAptasya prArthanamAzI:padavAcyam / jIyA- . diti ana 'dIrghazci0' / 4 / 3 / 108 / iti dIrghatvam / ciraMjIvati maitra iti-nAtra prArthanamapi tu vastu sthitikathanamiti nAsya pravRttiH / // 38 // - - mAGayadyatanI // 5 // 4 // 36 // mAGi upapade'dyatanI syAt / mAkArSIt // 36 // maajhyvtnii-| sarvavibhaktayapavAdaH / 'DukRga karaNe' atonenAdyatanIdipratyaye sici 'disyorIT' / 4 / 4 / 86 / itITi 'sici parasmai samAnasyA Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 485 ) - - Giti' / 4 / 3 / 44 // iti vRddhau 'aD dhAtoH' / 4 / 4 / 26 / ityatra 'amAGA' iti vacanAdaDabhAve-mA kArSIt / / 36 / / sasme zastanI ca / / 4 / 40 // smayukte mAGaya papade zastanyadyatanI ca syAt / mA sma karot / mA sma kArSIt // 40 // sasme0 - / mA zabdena niSedha ucyate, smazabdena ca sa eva ghotyate // 40 // dhAtoH sambandhe pratyayAH / / 4 / 41 // dhAtvarthAnAM . saMbandhe vizeSaNavizeSyabhAve satyayathAkAlamapi pratyayAH sAdhavaH syuH| vizvadRzvA'sya putro bhavitA / bhAvi kRtyamAsIt / gomAnAsIt // 41 // dhAtoH / yadyapi dhAtuzabdo bhvAdiSveva vartate, tathApyibhidheyebhidhAnopacAraM kRtvA dhAtvartho dhAtuzabdena nirdiSTa ityAha dhAtvarthAnAM sambandhe iti / kaH punaH samvandha ityAha-vizeSyavizeSaNa bhAve satIti / ayathAkAlamapi pratyayAH sAdhavo bhavantIti=yo yasyAtmIya-kAlo yathAkAtvam, 'yathA'thA' / 3 / 1 / 41 / iti vIpsAyAM samAsaH, na yathAkAlamayathAkAlam / * etadukta bhavati-svaH svaividhAyaka-vAkyairyatra, yasmin yasmin kAle ye ye vihitAstato'nyatra kAle'pi prayuktAH pratyayAH sAdhavo bhavantIti / udAharati = vizvadRzvA'sya putro bhaviteti='dRzU kSaNe' vizvaM dRSTavAniti vizvadazvA, 'dazaH kvanip' 5 / 1 / 66 / iti kvanipa, tatra van avaziSyate. 'isyukta kRtA' / 3 / 1 / 46 / iti samAsaH, 'anadyatane zvastanI' / 5 / 3 / 5 / iti zvastanItA-pratyaye ca=bhavitA, atra vizvadazvA' iti bhUtakAla-pratyayo bhaniteti bhaviSyaskAlena' pratyayenAbhisaMbadhyamAnaH sAdhurbhavati, tathA ceha vizvadazvA'sya putro bhaviteti' bhUtakAlo bhaviSyakAlenApi saMbadhyamAno bhaviSyatkAlaH sampadyate / tathA ca ko'rthaH ? Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 446 ) ucyate = so'sya puttro bhavitA yo vizvaM draSTeti na ca bhaviSyatkAlo bhUtakAlena saMbadhyamAno bhUtakAlatAM pratipadyate, na hyatrAyamarthaH pratIyate - so'sya putro bhUto yo vizvaM dRSTavAniti, vizeSaNaM hi guNatvAt vizeSyakAlamanurudhyate, vizeSyasya tu mukhyatvAnnAnurudhyate / bhAvi kRtyamAsIditi - bhaviSyatIti=bhAvi, 'bhuvo vA' / uNA0 622 / iti Nit in, 'vatsyati gamyAdi:' | 5|3|1 | iti ca bhaviSyattvam, 'asak 'bhuvi' ato hyastanIdivi - AsIditi / sarvatra tyAdyantavAcyo'rtho vizeSyaH, syAdyantavAcyastu vizeSaNam / atrApi vizeSaNaM vizeSyakAlatAM pratipadyate / yato'trAyamarthaH pratIyate - tat kRtyamAsIt yad bhUtamiti / bahuvacanAt adhAtvadhikAra - vihitA api pratyayAstaddhitA dhAtusambandhe sati kAlabhede sAdhavo bhavantyata Aha- gomAnAsIt - iti gAvo vidyantesyeti vartamAnakAli kasattvavivakSAyAM 'tadasyA0' | 7|2| 1 | ityanena vartamAnakAlamastItyupAdAya vihito matuH 'AsIt' iti bhUtakAlAnvayini kartari na syAdato'nena tasya sAdhutvamAkhyAyate // / 41 // bhRzA'bhIkSNe hi svau yathAvidhi ta-dhvamau ca tadya madi |5|4|42 | bhRzAbhIkSNye sarvakAle'rthe varttamAnAddhAtoH sarvavibhaktivacanaviSaye hisvat syAtAm / yathAvidhi dhAtoH saMbandhe yata eva dhAtoryasmineva karake hisvA tasyaiva dhAtostatkAraka viziSTasyaiva sambandha anuprayoge sati tathA paccamyA eva tadhvamau tayoH sambandhini bahutvaviziSTa yuSmadyarthe hisvau ca syAtAM yathAvidhi dhAtoH sambandhe / lunIhi lunIhItyevAyaM lunAtItyAdi / adhISvAdha SvetyevAyamadhIte ityAdi / lunIta lunItetyevaM yUyaM lunItha / lunIhi lanIhItyevaM yUyaM lunItha / adhIdhvamadhIdhvamityeva yUyamadhIdhve / adhISvAdhISvetyevaM yUyamadhIdhve / yathAvidhoti kim / lunIhi . lunIhItyevAyaM lunAti, chinatti, lUyate veti dhAtoH saMbandhamA bhUt // 42 // Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 447 ) bhazA''bhIkSNye0 - / guNakriyANAmadhizrayaNAdInAM kriyAntarairavyavahitAnAM sAkalyena sampattiH phalAtireko vA bhRzatvam / pradhAnakriyAyA vikledAdeH kriyAntarairavyavahitAyAH paunaspunyamAbhIkSNyam / 'dhAtoH sambandhe' iti pUrvato'nuvRttam, taddhi yathAvidhi ' ityanena sambadhyate, tathA ca vAkyadvayaM saMpAdya sUtra vyAkhyAti - bhRNA''bhIkSNye sarvakAle'rthe vartamAnAdityAdinA sarve bhUtabhaviSyavartamAnakAlA santyasyeti bahuvrIhau sarvakAle, atra naikasminnarthe sarva kAlatvaM saMbhavati, kintu 'arthe' ityatra jAtAvekavacanam, tathA ca sarvakAleSvartheSu ityartho bodhyaH / atra parasmaipadibhyo hiH, Atmanepadibhyazca svaH, tatra hiH kartaryeva, svastu bhAvakarma-kartRSu Atmanepadasya sarvatra vidhAnAtu, evaM ca madhyamapuruSaikavacanIyapratyayadvayamidamiti madhyamapuruSaikavacana evaM prayujyetetyAzaGkAvAraNAyAha - sarvavibhaktivacanaviSaya iti - yadi madhyamapurupaikavacana evAnayovidhAnamabhimataM syAt, tarhi tadhvamorviSaye'pyanayovidhAnamanucitaM syAt / tau ca paJcamIsambandhinau jJeyo anyathA tayoH vibhaktitvAbhAvena tadantasya padatvaM na syAt / kimavizeSeNa hisvayovidhAnam ? netyAha--yathAvidhidhAtoH sambandhe iti / dhAtoH sambandhasya vidhyanatikramaM darzayati-yasa eva dhAtorityAdinA, ayamAzaya:paH - hisvau sakala- vibhaktivacanaviSaye bhavata iti pUrvayuktam, tathA ca vacanavibhaktibhedAvagamo na syAt na ca tathA sati sAdhIyasI arthapratItirbhavatIti sa eva dhAturyathocitavibhaktivacanena sahAnuprayujyata iti puruSavacanayorabhivyaktirbhavati / dvitIya vAkyArthamAha tathA paJcamyA evetyAdinA yathAvidhi dhAtoH sambandhe ityantena yathAvidhItyasya dehalIdI panyAyenobhayavAkye'pi sambandhAt tadanvayi dhAtoH sambandhe ityapyubhayAnvayIti bhAvaH / tadyaSmadItyasyArthamAha- tayorityAdinA yuSmadyarthe ityantena tadhvamau hi bahutvaviziSTe yuSmadabhidheye bhavataH ityetadudvihitAvapi tau tatraivAbhidheye bhavi pyataH / udAharati-lunIhi lunIhItyevAyaM lunAtItyAdIti - atizayena vA lavanamiti 'lunIhi lunIhi' ityasyArthaH ekakartA ke vartamAnakAlikaM lavanamiti 'lunAti' ityasyArthaH, itizabdastu abhedAnvaye tAtparyaM grAhayati, evaM cAtizayena paunaspunyena vA lavanAbhinnaM vartamAnakAlika mekakartR ka lavanamiti vAkyArthaH / iti - zabdAbhAve ca prayogeNa sahAnuprayogasyAnvaya na 'syAt, . AkhyAtayorasattvarUpArthavAcakayoH svataH sambandhasya durupapAdatvAt / nanu itizabdena vyavadhAnAt 'lunAti' ityasyAnuprayogatvaM katham ? anu pazcAdavyavadhAnena prayogo hyanuprayoga iti cet ? iti - zabdasya Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 448 ) pUrvavAkyArthAnuvAdakatvamAveNa vyavadhAyakatvAbhAvAnna doSaH, vyavadhAnaM hi pareNa bhavati, itizabdazca pUrvoktArthamevAnuvadatIti tasya na vyavadhAyakatvamiti bhAvaH / atrAdipadena-lunIhi lunIhItyevemau lunItaH lunIhItyeveme lunanti ityAdya dAharaNAni jJeyAni / evamuttaratrApyAdipadenodAharaNAni jJeyAni / lunIhi lunIhItyevAyaM lunAti, chinatti, lUyate veti dhAtoH sambandhe mA bhUditi-'yathAvidhi' ityasya 'yata eva dhAtoH' ityAdyarthaM darzayatAcAryeNa sUcitam-dhAtubhede kArakabhede nedaM sUtraM pravataMta iti, .. prakRtaprayoge ca 'chinatti' ityasyAnuprayoge dhAtabhedaH, 'layate' ityasyAnuprayoge ca kArakabhedaH, dhAtusAmye'pi 'lunAni' ityasya kartari prayogAt layate' ityasya karmaNi prayogAt, tatrAsya pravRttivAraNAya yathAvidhigrahaNamAvazyakamiti bhAvaH / lunIhi lanIhItyAdau ca bhRzAbhIkSNye dvivacanam / / nanu ca bhRgAbhIkSNyayoryaGapi vidhIyate na tu tatra dvivacanam, iha tu . dvivacanamityatra ko hetu: ? ucyate--yaG svArthikatvAt prakRtyarthopAdhIH bhRzAbhIkSNye samartho'vadyotayitumiti yadabhivyaktaye dvirvacanaM nApekSate, hisvAdayastu karta karmabhAvArthatvenAsvArthikatvAdasamarthAH ,prakRtyarthopAdhI bhRzAbhIkSNye'vadyotayitumiti tadavadyotanAya dvivacanamapekSante iti // 42 // pracAve navA sAmAnyArthasya / / 4 / 43 // dhAtvarthAnAM samuccaye gamye sAmAnyArthasya dhAtoH sambandhe sati dhAtoH parau hisvI tadhvamau ca tadya Smadi vA syAtAm / bIhIna vapa lunIhi punIhi ityevaM yatate yatyate vA / pakSa / bohona vapati lunAti punAti ityevaM yatate yatyate vA sUtramadhISva niyuktimadhISva bhASyamadhISvetyevamadhIte paThyate vA / pkss| sUtramadhIte niyuktimadhIte bhASyamadhIte ityevamadhIte paThyate vaa| prohIna vapata lunIta punItetyevaM yatadhve, / vrIhIna vapa lunIhi punIhItyevaM ceSTadhve / pakSa / vrIhIna vapatha lunItha punIthetyevaM. yatadhve / sUtramadhISva niyuktimadhISva bhASyamadhISvetyevamadhIbve / sUtramadhISva, niyuktimadhISva, bhASyamadhoSvetyevamadhAdhve / pkss| Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 446 ) . bhASyamadhIdhve ityevamadhIdhve / sAmAnyArthasyeti kim ? vrIhIna vapa lunIhi punIhi ityevaM vapati lunAti punAtIti mAbhUt // 43 // pratye0-bhazA''bhIkSNye yathAvidhIti ca nAnuvartate / pracaye-samuccaya ityartha ityAha-dhAtvarthAnAM samuccaye iti-svataH sAghanamedena vA bhidyamAnasya ekatrAnekasya dhAtvarthasyAdhyAvApe ityartha / sAmAnyArthasyetisvataH. sAdhanabhedena vA bhidyamAnayordhAtvordhAtUnAM vA madhye yo'rthaH sAmAnyatayA bhAsate sarveSu sa evArtho viziSya yasya dhAtostAdazasya dhAtoranuprayoge satIti bhAvaH / hisvAviti-parasmepadito hi, Atmane paditaH svo bhavatItyartha, evamanyatrApi / vrIhIn vapa lunIhi punIhi ityatra dhAtvarthAnAM svarUpata eva bheda , vapanalavanapavanAnAM dhAtvarthAnAM madhye yatnarUpo'rtha sAmAnyatayA bhAsata iti tadarthaka eva dhAtuH-yati ranu-prayujyate, tatra kartRtvavivakSAyAM yatate' iti bhAvavivakSAyAM 'yatyate' iti ceti sarvatra prayoge UhanIyam, atrAnuprayogArthena sAmAnyena saha samuccIyavizeSANAmabhedAnvayaH, tathA. caM vapanAdyabhinno vartamAnakAliko yatna iti rUpeNa vAkyArtha UhanIyaH, evaM yayAsambhavamanyatrApi vijJayamiti / vrIhIna vapetyAdi-atrAnuprayoge svarUpata eva vizeSAt sAmAnyArthatvAbhAvaH // 43 // - niSedhe'laMkhalvoH ktvA / / 4 / 44 / niSedhArtha yoralaMkhalvorupapadayordhAtoH ktvA vA syAt / alaMkRtvA / khalukRtvA / alaM ruditena // 44 // niyethe0-'ktvA vA' syAditi-'ktvAtu0 / / 1 / 13 / iti sUtraNa ktvApratyayasya bhAve vidhAnam, bhAve ca-anaH-kto'nye ca pratyayA vidhIyante, teSA-mapyavakAzAya pUrvasUtrAt navAgrahaNamanuvartya vikalpena ktvA-pratyayo vidhIyate, anyathA'tra vA'sarUpavidhenivartatanena nityameva teSAM bAdhaH syAt / kta vAntayoga eva khaluzabdo piMdhavAcaka iti pakSe khaluzabdo nodaahriyte| Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 450 ) alaM ruditeneti--'klIbe ktaH0' / 5 / 3 / 123 / iti to bhAve, kRtAdya:' / 2 / 2 / 47 / iti tRtIyA, rodanena kimityarthaH // 44 // parAvare / / 4 / 4 // pare avare ca gamye ktvA vA syAt / atikramya nadI giriH| . aprApya nadI giriH| nadyatikramaNe giriH, nadyaprAptyA giriH // 45 // parA'bare-atikramya nadI girirityasyArthamAha-nadyatikramaNe giriH / aprApya nadI girirityasyArthamAha-nadyaprAptyA giriH / nadIparvatayoH parAparatvamAtra pratIyate, asti prApyata iti vA na dvitIyA kriyeti tulyakartRkakriyAntarAbhAvAt 'prAkkAle' 5 / 4 / 47 / iti na sidhyatIti vacanam // 45 // nimIlyAdimeGastulyakartR ke / / 4 / 46 / tulyo dhAtvarthAntareNa kartA yasya tadavRttibhyo nimIlyAdibhyo meGazca dhAtoH sambadhe ktvA syAt / akSiNI nimIlya hasati / mukhaM vyAdAya svapiti / apamitya yAcate / pakSa apamAta yAcate / tulyakartRka iti kim / caitrasyAkSinimIlane maitrohati // 46 // nimIlyAdi0-"mIla nimeSaNe' nimeSaNaM saMkocaH, ato'nena ktvi 'UryAdya0' / 2 / 1 / 2 / iti nergatisaMjJAyAM 'gati0' / 3 / 1 / 42 // iti tatpuruSe ktvo yabAdeze ca nimIlyeti, yadaiva hasati tadaiva nayanayugalaM saMmolayatI nAstIha vAkye pUrvakAlateti pareNa na prApnotIti vacanam / evaM mukhaM vyAdAya svapitItyatrApi bodhyam / apamitya yAcate iti--pUrvamaso yAcate pazcAdapamayata iti prAkkAlatA nAstIti meDo grahaNam / / 46 / / . Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 451 ) prAkkAle / 5 / 4 / 47 / parakAlena dhAtvarthana tulyakartR ke prAkkAle'rthe vartamAnAddhAtoH sambandhe ktvA vA syAt / AsitvA bhuGkte / Asyate bhoktum / prAkkAla iti kim / bhujyate pIyate vA // 47 // prAkkAle-"prAkkAle" ityuttaratra yathAsaMbhavamAbhidhAnato'nuvartanIyam / bhUjyate, pIyate veti-atra na ubhayakriyA kriyata iti nAsti prAkkAlatvama, / anena bhUjyate, anenaiva pIyate ityarthasa dabhAvAt tulyakata katvamastIti na vyaGgavikalatA atha 'yadanena bhujyate tato'yaM pacati' 'yadanenAdhIyate tato'yaM zete' ityatra kathaM ktvA na bhavati ? ucyate-yatra yacchabdena saha tata zabdaH prayujyate tatra tataHzabdenaiva prAkkAlatA'bhidhIyata ityuktArthatvAt ktvA na bhavati // 47 / / khaNam cAbhIkSNye / / 4 / 48 // abhIkSNye parakAlena tulyakartR ke prAvakAle'rthe vattemAnAddhAtoH sambandhe khNam, vatvA ca syAt / bhoja bhojaM yAti / bhuktvA: bhukta vA yAti // 48 // khNam cA0-"vAdhikAreNaiva pakSe kta vApratyayasya siddhau cakAreNa tasya vidhAne vartamAnAdipratyayAntara-nivRttyartham / khittvaM khNamaH cauraMkAramAkrozati, svAdukAraM bhuGkte' ityuttarArtham / / 4 / / pUrvAgre prathame / / 4 / 46 // eSUpapadeSu parakAlena tulyakartR ke prAkkAle'rthe vartamAnAddhAtoH sambandhe khaNam vA syAt / pUrva bhoja yAti / pUrva bhuktavA yaati| evamagre bhojam / agre bhuktvA / prathama bhojam / prathama bhuktvaa| pUrva bhujyate tato yAti // 46 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 452 ) puurvaa'greprthme=| anAbhIkSNyArthaM vacanam / pUrvaprathamasAhacaryAt agre zabdaH kAlavAcI gAhyaH / pUrva bhoja yAtItyAdi pUrvAdayazcAtra vyApArAntarApekSe prAkkAlye gamanApekSe tu kta vAruNmAviti noktArthatA, tatazcAyamartho'nyabhoktRbhujikriyAbhyaH svakriyAntarebhyo vA pUrva bhojanaM kRtvA yAtItyarthaH // 46 // anyathaivaMkathamityamaH kRgo'narthakAt / / 4 / 50 / ebhyaH parAttulyakartRkArthAt kRgo'narthakAddhAtoH sambandhe raNamvA syAt / anyathAkAram, evaGkAram, kathaGkAra, itthaGkAraM bhuGkte / pakSe / anyathAkRtvA / anarthakAditi kim / anyathAkRtvA shirobhungkt||50|| anyv0-| atra pakSe kta vaiva bhavati, na vartamAnAdiH / evamuttaratrApi / anyathA bhuGkte ityasya yo'rthaH sa eva 'anyathA-kAraM bhuGkta ityasyeti karoteranyathAdibhyaH pRthagarthAbhAtaH Anarthakyam / / 50 // yathAtathAdIrghottare / / 4 / 51 / / AbhyAM tulyakartR kArthAdanakAta kRgo dhAtoH sambandhe. haNamyA syAt Iya'zceduttarayati / kathaM tvaM bhokSyasa iti pRSTo'sUyayA taM pratyAha, yathAkAramahaM bhokSye kiM tavAnena ? Iryottara iti kim / yathAkRtvA'huM bhokSye tathA drakSyasi // 51 // yathAkAramahaMmokSye-yathAhaM bhokSye tathAhaM bhokSye kiM te mayA ityarthaH // 51 // zApe vyApyAt / / 4 / 52 / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 ) karmaNaH parAttulyakartRkArthAt kRmo dhAtoH sambandhe khNa vA syAta Akroze gaye / coraGkAramAnozati / zApa iti kim / coraMkRtvA hetubhiH kathayati // 52 // shaape0-| anarthakAditi nivRttam / coraGkAramAkrozatIti--karotirihoccAraNe, corazabdamuccAryAkrozati, coro'sItyAkrozatItyarthaH / coraM kRtvA hetubhiH kathayatIti--atra hi na tasyAkroze'bhiprAyaH, kintu tasya coratvaprakaTane, tadarthameva-coratvakAraNapratipAdanamiti / coro'sotyAkrozavAkye corazabdasya yaduccAraNaM tadAkrozasyaiva sampAdanArtham, na tvasau coraH kriyate'zakyatvAt, na ca coro'sIti zatakRtvo'pi bruvatA puruSasya zakyate coratvamutpAdayitumiti // 52 // svAdvarthAdardIrghAt / / 4 / 53 // svAdvarthAdadIrghAntAdvayApyAtparAttulyakartR kArthAt kRgo dhAtoH sambandhe khNamvA syAt / svAduGkAraM bhuGkte / miSTaGkAraM bhungkte| pakSe / svAduM kRtvA / adIrghAditi kim / svAdvIM kRtvA yavAgU bhuGkte // 53 // svAdukAraM yavAgU bhuGkta, asvAdu svAdu kRtvA-svAdukAraM bhuGkta ityatra tu DI-vyo vikelpitvAt dIrgho na bhavati // 53 // vihagbhyaH kAtsnye Nam // 5 // 4 // 54 // kAtya'vato vyApyAtparebhyastulyakartR ke prAkkAle'rthe vartamAnebhyo vidibhyo dRzezca dhAtoH samvandhe NamvA syAt / atithivedaM bhojyti| kanyAdarza varayati / kAg2a iti kim / atithi viditvA bhojayati // 54 // vidRgbhyH0-| 'vidic sattAyAm' 'vidak jJAne' 'vidlutI lAbhe' Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 454 ) 'vidipa vicAraNe' iti catvAro vidayaH, tatra sattArtha-ko'karmakaH, vyApyAt paratvaM ca sakarmakasyaiva saMbhAvyata iti taM varjayitvA bahuvacanAdanye trayo'pi vidayo vidgrahaNena gRhyante, anyathA 'niranubandhagrahaNe na sAnubandhakasya' ityupatiSTheta / atithivedaM bhojayatIti yaM yamatithi jAnAti labhate vicArayati vA taM taM sarva bhojayatItyarthaH, viditrayagrahaNAdarthatrayaM jJeyam / kanyAdarza varayatIti-yAM yAm anyAM pazyati tAM tAM sarvA varayatItyarthaH / atithi viditvA bhojayatIti-atra hi bhojanetithitva- .. zAnaM hetuH, na tvatithyanveSaNe tAtparyam, tathA ca na kAtyamiti bhAvaH / // 54 // yAvato vindajIvaH / / 4 / 5 // kAvato vyApyAdyAvataH parAbhyAM tulyakartRkAbhyAM vindatijIvibhyAM dhAtoH sambandhe NamvA syAt / yAvadvedaM mkte| yAvajjIvamadhIte // 55 // yAvato0- vindeti zanirdezAllAbhArthasya grahaNam / yAvadvadaM bhuGkta iti yAvallabhate tAvadbhakta ityarthaH / thAvajjIvamadhIta iti--yAvajjIvati tAvadadhIta ityrthH| jIveH pUrvakAlAsaMbhavAdapUrvakAla eva vidhiH / / 55 // carmodarAtpUreH / / 4 // 56 // AbhyAM vyApyAbhyAM parAtta lyakarttakArthAtpUrayaterdhAtoH sambandhe NambA syAt / carmapUramAste / udarapUraM zete // 56 // carmo0=carmapUramAste iti-carma pUrayitvA''sta iSyarthaH / udarapUra zeta iti- udara pUrayitvA zeta ityarthaH // 56 // vRSTimAne Uluka cAsya vA / / 4 / 57 / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 455 ) vyApyAtparAtpUrayaterdhAtoH sambandhe NabhvAsyAt, pUrayaterUtelu vaca vA samudAyena ced dvaSTayattA gamyate / goSpadapram | goSpadapUraM vRSTomegha // 57 // e * samudAyena ced vRSTIyattA gamyata iti / samudAyena - prakRtipratyayopapadasamudAyena / anena Nami UkArasya lope GasyuktasamAse ca - goSpada pram, lopasya vaikalpikatvAt tadabhAve - goSpadapuraM vRSTo meghaH iti - yAvatA goSpadAdi pUryate tAvad vRSTa ityarthaH / goSpadapramiti prAterdhAtoH 'Ato Do0' |5|1|76 / iti Dena, go'padapuramityaNA ca kriyAvizeSaNatve sidhyati, tatra NamvidhAnamavyayatvena tarAmAdyarthamanusvArazravaNArthaM ca tena goSpada'tarAm ' goSpadapratamAm, goSpadaprarUpaM goSpadaprakalpaM dezyaM dezIyam, goSpadapuraM - tarAM tamAM rUpaM kalpaM dezyaM dezIyaM' ityAdi siddha: bhavati, anyathA hi goSpadaprataraM goSpadapurataramityAdyeva syAt // 57 // celArthAt knopaH | 5|4|58 / G celArthAt vyApyAtparAtknopayatestulyakartR kArthAdva STimAne gaye dhAtoH sambandhe NamvA syAt / celaknopaM vRSTo meghaH // 58 // ayamapyaprAkkAle vidhiH / celaknopaM dRSTo megha iti yAvatA celaM knUyate - ArdrIbhavati tAvadvRSTa ityarthaH // 58 // 1 gAtrapuruSAtsnaH | 5|4|56 / AbhyAM vyApyAbhyAM parAttulyakartR kArthAtsnAtevRSTimAne gamye dhAtoH sambandhe NamvA syAt / gAtrasnAyaM vRSTaH / puruSasnAya vRSTaH // 56 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 456 ) gAna0 - "gAvasnAyaM vRSTa ityAdi - - yAvatA gAtraM puruSazca snApyate tAvadvRSTa ityarthaH / / 56 / / 'zuSkacUrNarUkSAtpiSastasyaiva | 5|4|60 | ebhyo vyApyebhyaH parAtpiSerNamvA syAt tasya va dhAtoH sambandha / zuSkapeSaM pinaSTi / evaM cUrNapeSam, rUkSapeSam // 60 // 'zuSkapeSaM pinaSTIti zuSkaM pinaSTItyarthaH / prayogAnuprayoga kriyayoraikyAt tulyakartRkatvaM prAkkAlatvaM ca nAstItyatra prakaraNe pakSe kta vA na bhavati / ghanAdayastu bhavantyeva - zuSkasya peSaM pinaSTi // 60 // kRgraho'kRta jIvAt / 5 / 4 / 61 / AbhyAM vyApyAbhyAM parAdyathAsaGkhyaM kRgo grahezca tasyaiva sambandhe NavA syAt / akRtakAraM karoti / jIvagrAhaM gRhNAti // 61 // kRggraho 0 - " akRtakAraM karotIti-akRtaM karotItyarthaH / jIvagrAhaM gRhNAtIti- jIvantaM gRhNAtItyarthaH // 61 // nimUlAtkaSaH | 5|4|62 // nimUlAdyApyAtparAtka Sestasyaiva sambandhe NacvA syAt / nimUlakASaM kaSati // 62 // nimUlAt 0 - " nimUlamityatAtye'vyayIbhAvaH, nirgatAni mUlAnyasyeti bahuvrIhi nimUsakA kaSatIti-nimUlaM kaSatItyarthaH / pUrvakAlAbhAvAt pakSa naktU vA, kintu ghatra vetyAha-nibhUlasya kASaM kaSatIti // 62 // hanazca samUlAt |5|4|63 / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 457. ) samUlAdvayApyAtparAddhanteH kaSezca tasya va sambandhe NavA syAt / samUlaghAtaM hanti / samUlakASaM kaSati // 63 // hanazca-"samUlamiti sAkalye'vyayIbhAvo bahuvrIhirvA / samUlaghAtaM hantItisamUlaM hantItyarthaH / samUla kASaM kaSatIti-samUlaM kaSatIti-samUlaM kaSatItyartha // 63 / / karaNebhyaH / / 4 / 64 // karaNArthAtparAddhantestasyaiva sambandhe NavA syAt / pANivAtaM kuDyamAhanti // 64 // karaNebhyaH-pANighAtaM kuDyamAhantIti-pANinA hantItyarthaH, Dyukta-tvena . nityasamAsaH, 'Niti ghAt' / 4 / 3 / 100 / iti ghAtAdezaH / / 64 // svasnehanArthAtpuSapiSaH / / 4 / 65 // svazabdArthAt snehanArthAcca karaNArthAtparAdyathAsaGkhyaM puSaH piSazca tasya va sambandhe NamvA syAt / svapoSaM puSNAti / evamAtmapoSam / udapeSaM pinaSTi / evaM kSIrapeSam // 65 // svasnehanA-'AtmA AtmIyaM jJAtirdhanaM ca svam, snihyate-sicyate yenodakAdinA tat snehanam / svapoSaM puSNAtItyAdi-atra ityapi jJeyaMsvapoSaM puSyati poSati vA, puSagrahaNena trayANAmapi puSAM grahaNam, svena puSNAtItyAdyarthaH / snehanArthe piSa udAharaNamAha-udapeSaM pinaSTItyAdiudakAdinA pinaSTItyarthaH // 65 // hastArthAd grahattivRtaH / / 4 / 66 / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 458 ) hastAAtkaraNavAcinaH parebhya ebhyastasyaiva sambandhe NamvA syAt / hastagrAhaM gahNAti / evaM karagAham / hastavarta vartta yati / pANivarta vartate // 66 // hstaad-| hastagrAhaM gRhNAtIti-hastena gRhNAtItyarthaH / vartivRta itivartaterNyantasyANyantasya ca grahaNam // 66 / / bandhernAmni / / 4 / 67 / bandhiH prakRti ma vizeSaNaM ca, bandherbandhanasya yannAma saMjJA tadviSayAtkaraNArthAtparAd bandhestasyaiva sambandhe gamvA syAt / krauJcabandhambaddhaH // 67 // bndhe0-| nAmno'pi bandhanaviSayasya va pratyayArthatvamiSTamiti tadupAyamAha -bandhirityAdinA ekameva padaM tantreNobhayatrAnveti, ekatra ca dhAtunirdeze i: pratyayaH, paratra ca tadarthanirdeza iti yo'rthaH sampannastamAha-bandhabandhanasyatyodinA / krauJcabandhambaddha iti-krauJca itizabdo bandhanAmadheyaH krauJcAkAro bandhaH krauJcazabdenocyate, tena bandhena baddha ityarthaH / / 67 // AdhArAt // 5 // 4 // 6 // AdhArArthAtparAd bandhestasyaiva sambandhe NamvA syAt / cArakabandhambaddhaH // 6 // aadhaaraav-| cArakabandhambaddha iti-cArake baddhaityarthaH / / 68 // karturjIvapuruSAnnazvahaH / / 4 / 66 / AbhyAM kartRbhyAM paradyathAsaGkhyaM nazevahezca tasyaiva saMbandha Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 456 ) vA syAt / jIvanAzaM nazyati / puruSavAhaM vahati / kaMtu riti kim / jIvena nazyati // 66 // kartuM 0 - / jIvanAzaM nazyatIti- jIvatItyac jIvo nazyatIti- jIvan nazyatItyarthaH / puruSatrAhaM vahatIti puruSaH pra eSyo bhUtvA vahatItyarthaH pRNAti praSaNa - mityatra puruSaH kriyAzabdaH praSyaparyAyaH / jIvena nazyatIti- idamarthaMkathanam, prayogastu asminnarthe jIvanAzaM nazyatItyAdi na bhavati, jIvenanAzaM ghaJantaM nazyatIti bhavati // 66 // UrdhvAtpU:- zuSaH | 5|4|70 / kartu rUrdhvAtparAtpUraH zuSazca tasyaiva saMbandhe NamvA syAt / UrdhvapUraM pUryate / UrdhvazoSaM zuSyati // 70 // UrdhvAt 0 -1, UrdhvapuraM pUryata iti - UrdhvaH pUryaMta ityarthaH UrdhvazoSaM zuSyatIti - UrdhvaH zuSyatItyarthaH // 70 // vyApyAccevAt / 5 / 4 / 71 / vyApyAtkartuM zvopamAnAtparAd dhAtostasyaiva sambandhaNamvA syAt / suvarNanidhAyaM nihitaH / kAkanAzaM naSTaH // 71 // vyApyA0 - / suvarNanidhAyaM nihita iti - suvarNamiva nihita ityarthaH / kAkanAzaM naSTa iti - kAka iva naSTa ityarthaH || 11|| upAtkiro lavate |5|4872 / upapUrvAtkirate rlavanArthasya dhAtoH sambandhe NabhvA syAt / upaskAeM madrakA lunanti / lavana iti kim ? upakIrya yAti // 72 // lavaNa iti vacanAt tasyaiveti nivRttam / nyasyetivA. kAmacAraH / upaskAraM madrakA ita UdhvaM tasyaivAlunantIti-vikSipanto Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lumantItyarthaH, pUrva vikSipantaH, pazcAt lunantItyarthaH / 'kiro labane' / 4 / 4 / 63 / iti lavanaviSaye saDAdiH / upakIrya yAtIti-vikSipya gacchatItyarthaH, atra lavanArthAbhAvAnna 'Nam' kintu tkvaiva, evaM lavanArthAbhAvAcca saDapi na bhavatIti bhAvaH / / 72 // daMzeratRtIyayA // 5 // 4 // 73 // tRtIyAntena yoge tulyakartRkArthAdupapUrvAzerdhAtoH sambandhe NamvA syAt / mUlakenopadazaM, mUlakenopadaMzya bhuGkte // 73 // vNshe0-| mUlakenopadaMzamityAdi-mUlakA-dhupadaMzeH karmApi pradhAnasya bhRje: karaNamiti tatIyaiva bhavati, pradhAnakriyopayukta hi. kArake guNakriyA na svAnurUpAM vibhaktimutpAdayitumalamapradhAnatvAdeva, yatheSyate grAmo gantum paktvA bhu-jyate odana iti / atra 'tRtIyoktavA' / 3 / 1 / 50 / iti vA tatpuruSaH // 73 // hiMsAdikApyAt / / 4 / 74 / hisArthAddhAtordhAtvantareNaikApyAttulyakartR kAryAtta tIyAntena yoge / Nam vA syAt / daNDenopaghAtaM, daNDopaghAtam / daNDenopahatya ca gAH sAdayati / ekApyAditi kim / daNDenopahatya cauraM gopAlako gAH kheTayati // 74 // vaNDenopaghAtam ityAdi-'tRtIyokta bA / 3 / 1 / 50 / sUtrAt vikalpena samAsaH, daNDenopahananamiti vAkyam / 'sAdayati' atra Sada dhAtuH nnig||74|| upapIDarudhakarSastatsaptamyA / / 4 / 75 // tathA tRtIyayA yuktA saptamI satsaptamI, tadantena yoge upapUbhya . espastulyakartRkArthebhyo dhAtoH saMbandhe NamvA syAt / pArvAbhyAsupapIDaM pAopapoDaM zete / pArzvayorupapIDaM pAvopapIDaM zete / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 461 ) . vrajenoparodhaM brajoparodham / vraje uparodhaM vrajoparodhaMgAH sthApayati |paanni-nopkrss pANyupakarSam / pANAvupakarSa pANyupakarSa gRhNAti 75 // uppiidd0-| 'karSa' iti zannirdezAd bhauvAdikasya 'karSanti zAkhAM grAmam' iti dvikarmakasyAkarSaNArthasya grahaNam, na tu taudAdikasya paJcabhihalaiH kRSatIti vilekhanArthasya, tena bhUmAvupakRSya tilAn vapati, halenopakRSya vapatItyatra na bhavati / / 75 / / pramANasamAsattyoH / / 4 / 76 / AyAmamAnaM pramANaM, samAsattiH saMrambhapUrvakaH sannikarSaH, tayormamyayostRtIyAntena saptamyantena ca yoge tulyakartR kArthAddhAtoH saMbandhe NamvA syAt / vyaGga lenotkarSa vyaGga lotkarSam / vyaGgo utkarSa vyagulotkarSa gaNDikAzchinasi / kezaihiM kezagrAhaM / kezeSu grAhaM kezagrAhaM yudhyante / pakSe / dvayaGga leto kuSya maNDikAzchinatti // 76 // dvyornggulyoHsmaahaarH-vynggulm|sNkhyaa|7|0|124| sUtrAt DasamAsAntaH kezAhamityAviyuddhasaMrambhAdatyataM saMnikRSya atyAsannI-bhUya yudhyante ityarthaH // 76 // paJcamyA tvarAyAm / / 4 / 77 / tvarAyAM gamyAyAM paJcamyantena yoge tulyakartRkArthAddhAtoH sambandhe NamvA syAt / zayyAyA utthAyaM zayyotthAyaM dhAti / pakSe / zayyAyA utthAya dhAvati / tvarAyAsiti kim / AzanAdutthAya yAti // 77 // paJcamyA0-zayyayA utthAyamityAdi-zayyAyA utthitenAvazyakadevasmara Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 462 ) NAdikaM vidhAya kimapi kAryamArabhyata iti kramaH, tat parityajyadhAvati AvazyakAdikRtyamapi nApekSate ityarthaH // 77 / / dvitIyayA // 47 // dvitIyAntena yoge tvarAyAM gamyAyAM tulyakartRkArthAddhAtoH sambabandhe NamvA syAt / loSTAngrAhaM loSTagrAham / loSTAn gRhItvA / yudhyante / 7 / dvitiiyyaa-| 'grahIz-graha upAdAne' ato Nami upAntyavRddhI vA samAse ca-loSTAn grAhaM lossttgraahmiti| loSTAn grAhamityatra loSTAnAM kRdantasya karmatvena 'karmaNi kRtaH' / 2 / 2 / 83 / iti prAptA'pi SaSThI 'tRnnudantA0' / 2 / 2 / 60 / iti niSidhyata iti 'karmaNi' / 2 / 2 / 40 / iti dvitIyeva / yogavibhAgaH uttarArthaH / / 78 // svAGgenA'dhuveNa // 47 // yasminnaGga cchinne bhinne vA prANI na mriyate tadadhruvaM, tena svAGgana dvitIyAntena yoge tulyakartR kArthAddhAtoH sambandho NamvA syAt / bhra vau vikSepaM bhU vikSepam / bhra vauvikSipya vA jalpati / svAGga neti kim / ka ka munmUlya 'lpati / adhU veNeti kim / zira utkSipya vkti||7|| svaanggnaa0-| avikAro'dravaM mUrtaM prANistha svAGgamucyate / cyutaM ca prANinastattannibhaM ca pratimAdiSu / iti lakSaNaM svAGgam / bhra vau vikSepamiti-aupratyaye 'bhrUzno' / 2 / 1 // 53 // ityuvAdeze-bhra vau' iti // 76 / / pariklezyana / / 4 / 80 // pariklezyena mvAGga na dvitIyAntena yoge tulya kartR kArthAd dhAtoH Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 463 ) sambandhe NamvA syAt / urAMsi pratiSeSaM uraH pratiSeSam / urAMsi pratipeSya vA yudhyante // 80 // pariklezyena0To - 1 parisamantAt klizyamAnaM - pIDyamAnaM pariklezyam / dhru vArtho'yamArambhaH / urAMsi pratipeSamityAdi - urAMsi paritaH pIDayanto yudhyanta ityarthaH ||80|| vizapata padaskando vIpsAbhIkSNye | 5|4 | 8 1| dvitIyAntena yoge tulyakartR kArthAdvizAdervIpsAbhIkSNyayorgamyayordhAtoH saMbandhe NamvA syAt / gehaM gehamanupravezaM gehAnupravezamAste gehamanupravezamanupravezaM gehAnupravezamAste / gehaMge hamanuprapAtaM gehAnuprapAtamAste / gehamanuprapAtamanuprapAtaM gehAnuprapAtamAste / gehaM gehamanuprapAdaM gehAnuprapAdamAste / gehamanuprapAdamanuprapAdaM gehAnuprapAdamaste / gehaM gehamavaskandaM gehAvaskandamAste / pakSe / gehaM gehamanupravizyAMste / gehamanupravizyAnupravizyAste . ityAdi // 81 // vizapata010 - 1 vizyAdikriyAbhiH sAkalyenopapadArthAnAM vyAptumicchAvIsA | prakRtyarthasya paunaspunyenAsevanam - AbhIkSNyam / yadAhuH - supsu vIpsA, tiGasu avyayakRtsu cAbhIkSyamiti / gehaM gehamanupravezamitya diSu vIpsAyAmupapadasya, AbhIkSNye tu dhAtodvivacanan / 'gehAnupraveza - mAste' ityAdI tu vIpsAbhIkSNye zabdazaktisvAbhAvyAt samAsenaivokta, iti dvicanaM na bhavati / 'khNam cAbhIkSNye' | 5|4|48 / ityanenAbhIkSNye Nam siddha eva vikalpenopadasamAsArthaM vacanam, tena hi samAsAbhAvaH syAt // 81 // kAlena tRSyasvaH kriyAntare / 5 / 4 / 82 | Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 464 ) skriyAcyakyAmakAbhyAM tRvyasUbhyAM dvitIyAntena kAlArthena yoge sambandhe vA syAt / dvayahaM tarSa dvayahatarSa gAvaH pivanti / dvahamanyAsaM dva hAtyAsaM gAvaH pibanti / kriyAntara iti kris / aharatya-syeSan mataH // 82 // 0 kAlena 0 - / kriyAmantarayatIti- kriyAntaraH- kriyAvyavadhAyaka ityarthaM ityAha kriyAvyavadhAyakArthAbhyAmiti / dvayahaM tarSa dvayahataSaM gAvaH pibantItidvayoroH samAhAraH dva e'hanI samAhRte vA dvigo0 ' 7366 / ityaTi 'no'padrasya0' / 7 / 4 / 61 / ityantyasvarAdilope 'kAlAdhvano : 0 ' | 2|2| 12 | iti dvitIyAyAM dvayahamiti, 'tritRSac - tRSu pigasAyAm' ato'nena Nami upAntyaguNe ca - tarSamiti, samAse ca dvayahatarSamiti, 'pAM pAne' ityasya pibAdezepibantIti, atra kAlavAcakaM vyavadhAyakamiti bhavati pratyayaH / asUc - as kSepaNe' iti dhAtuH / dvayahamatyA samityAdi - iha pUrvatra codAharaNe tarSeNAtyAsena ca gavAM pAnakriyA vyavadhIyate, adya pItvA dvayahamatikramya pibantItyarthaH / aharatyasyeSUn gata iti - atrAha zabdAt 'kAlA' | 2|2|42 | iti dvitIyA, saMkalasyAhna iSvatyAsena vyAptatvAt iSuzabdAt tu karmaNyeva, asyatirnAtra tivAhanArthaM ko'pi tu kSepaNArthakaH evaM cAharvyApyeSan kSiptvA gata ityarthaH, a - trAtyAsena aha iSavazca vyApyante, gati - kriyA na vyavadhIyata iti nAtra NavidhiH // 82 // nAmnA grahAdizaH | 5|4 / 83 / nAmazabdena dvitIyAntena yoge tulyakartR kArthAt graherAdizezca dhAtoH sambandhe NamvA syAt / nAmAni grAhaM nAmagrAhamAhvayati / samAnyAdeza nAmAdezaM datte / pakSe / nAma gRhIlsa te // 83 // nAmnA0= / nAmAnyAdezaM nAmAdezaM datta ityasya pakSe nAmAdizya kle iti bhavati ||3|| kRgo'vyanenA'niSToktau ktvANamau / 54 / 84 | Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 465 ) avyayena yoge tulyakarta kAryAtkRgo'niSToktau gamyAyAM dhAtoH sambandhe ktvANamau syAtAm / brAhmaNaputraste jAtaH kiM tarhi vRSala nIcaH kRtvA, nIcaiH kRtya, nIcaiH kAraM kathayasi, uccai mi priyamAkhyeyam / aniSToktAviti kim / uccaiH kRtvA''caSTe brAhmaNa putraste jAta iti / avyayeneti kim / brAhmaNa putrastejAtaH kiM tahi vRSala mandaM kRtvA kathayasi // 4 // kRgo0- aniSToktAviti-aniSToktiH priyasyoccairapriyasya nIccaiH kathanamiSTam, tadviparItamaniSTam, tathA cApriyasyoccaruktiH priyasya nIcairaniSToktiriti phalitam / 'DukRg-kR karaNe' ato'nena kta vikRtvA, vA samAse kta vo yabAdeze-kAram, vA samAse ca=nIcaiH kAram / brAhmaNa ! putraste jAta ityAdi-anAniSToktiH kathamiti darzayitumAha= uccai ma priyamAkhyeyamiti putrajanmasyeSTatve'pi mandasvareNa tadabhidhAnaM neSTamiti bhAvaH / vA'dhikAreNaiva pakSe kta vAyA: siddhau samAsArthaM tadvidhAmama, anyathA hi Nama eva pAkSikaH samAsaH syAt, na tu kta vaH / ktvA cetyakRtvA NamvidhAna muttaratrobhayAnuvRttyartham / / 4 / / tiyaMcA'pavarge // 4 // kriyAsamAptau gamyAyAM tiryacA'vyayena yoge tulyakartR kArthAta kRgo dhAtoH saMbandhe ktvANamau syAtAm / tiryakRtvA,tiryakkAramAste / apavarga iti kim / tirthakkRtvA kASThaM gataH // 15 // tiryacA0=| apavargaH-kriyAsamAptiH samAptipUrvako vA virAmaH tyAgo vA / kriyAsamAptaviti=idamupalakSaNam, tena samAptipUrvake virAme tyAge vetyaryo'pi labhyate / tiryak kRtvetyAdi- samApya viramya vA utsRjyavA''ste ityarthaH / tiryak kRtvA kASThaM gata iti-anRjaH kRtvA, pArzvataH kRtvetyarthaH, nahyatra kasyAzcana kriyAyAH samAptiH virAmastyAgo vA gamyata ityasyA pravRttyA 'prAkkAle' / 5 / 4 / 47 / iti kta vaiva bhavatIti bhAvaH // 8 // Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 466 ) svAGgatazcvya rthanAnAvinAdhArthena bhuvazca / / 4 / 86 // tasantena svAGgana, cvyarthavRttibhirnAnAvinAbhyAM dhArthapratyayAntaizca yoge tulyakartRkArthAt bhuvaH kRgazca dhAtoH saMbandhe ktvANamau syAtAm / mukhato bhUtvA / mukhatobhUya / mukhtobhaavmaaste| nAnA bhUtvA, nAnAbhUya, nAnAbhAvaM gataH, vinAbhUtvA, vinAbhUya, vinAbhAvaM gataH, dvidhA bhUtvA, dvidhAbhUya, dvidhAbhAThamAste / evaM pArzvataH kRtvA, pArzvataH kRtya, pArzvataH kAraM zete ityAdi / cvyartha iti kim / nAnA kRtvA bhakSyANi bhuGkte // 86 // svAGgata0:-"svAGgata' iti zabdasvarUpaM na,grAhyamapi tu taspratyayAnta svAGga vyAkhyAnAt, tathA ca na svAGgazabda ihopapadamapi tu tadvAcakaM zabdamAtra taspratyayAntamiti manasikRtyAha tasantena svAGga neti / vacanabhedAd dhAtupratyayayathAsaMkhyaM nAsti / mukhato bhUtvA, mukhatobhUya, mukhatobhAvamAsta iti-svAGgavAcakAnmukhazabdAt 'AdyAdi0' / 7 / 2 / 84 / iti sambhavadvibhaktayantAt tasau-'mukhataH' iti, 'bhU sattAyAm' ataH kti va 'bhUtvA' iti tRtIyokta vA' / 3 / 1 / 50 / , iti, samAse kta vo yabAdeze-'mukhatobhaya' iti, Nami vRddhAvAvAdeze ca 'bhAvam' iti samAsetu 'mukhatobhAvam' iti / 'svAGgataH iti pRthagnirdezAnna tasya cvyarthavRttitvamiha vivakSitam / nAnAbhUtvetyAdi-'anAnA nAnA bhUtvA gata' iti vAkyam / dhArthAH pratyayA dhA-dhamaka-edhAdhyamatra ityAha-dvidhA bhUtvetyAdi dvAbhyA prakArAbhyAmiti prakArArthe eko rAzidvI iti vicAlArthe ca 'vicAle ca' / 7 / 2 / 105 // iti dvidhA pAzvataH kRtvetyAdi-tasantena svAGgana kRga udAharaNamidam, pArzvazabdaH svAGgavAcakaH // 86 / / / tUSNImA / / 4 / / tUSNI yoge tulyakartR kArthAt bha vo dhAtoH sambandhe ktvANI syAtAm / tUSNIM bhUtvA / tUSNIbha ya / tUSNIbhAvamAste // 87 / / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 467 ) tUSNImA-tUSNIM bhUtveti-tUSNIM zabdo na kevalaM maunArthako'pi tu maunavatyapi prayujyate, taNa ca pUrvamamauno-maunAbhAvavAn maunaH-maunavAn, bhUtveti tAtparyamihonneyamiti // 87 // Anulomye'nvacA // 5 // 48 anvacA'vyayena yoge tulyakata kArthAt bhuva Anulobhye gamye dhAtoH sambandhe ktvANamau syAtAm / anvaga bhUtvA, anvagbhAvamAste / Anumya iti kim / anvag bhUtvA vijayate / pazcAdbhUtvetyarthaH // 8 // Anulomye0-AnulomyamanukUlatA paricittArAdhanam / anvagabhUtvetyAdi. anukkalo bhUtvA tisstthtiityrthH| anupUrvAdaJcate hulakAdauNAdike vipi upAntyanakAralope svarAdigaNapAThAdavyayatve 'anvac' iti, tadanukaraNAt tRtIyakavacane 'anvacA' ,iti nirdezaH kRtaH, evaM 'tiryacA0' / 5 / 4 / 85 // ityatrApi tiryacA' iti, na tu acc0' / 2 / 1 / 104 / iti cAdeze 'tirazcA' iti, cAdeze dIdhaM ca 'anUcA' iti bhavati // 8 // . icchArthe karmaNaH saptamI / / 4 / / icchArthe dhAtAvupapade tulyakartRkArthAtkarmabhUtAddhAtoH saptamI syAt / bhujIyeti icchati / icchArtha iti kim / bhojako yAti / karmaNa iti kim ? icchan karoti // 86 // .. icchArthe0-'bhujaMgbhuj pAlanAbhyavahArayoH' abhyavahAro bhojanam, bhunajo'trANe' / 3 / 3 / 37 / ityAtmanepade saptamyAM tRtIyapuruSaikavacane Iya-pratyayebhuJjIya, 'iSat icchAyAm' ato vartamAnAtivi 'gami0' / 4 / 2 / 106 / ityantyasya chAdeze-icchati // 86 // Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 468 ) zakadhRSazArabhalabhasahArhaglAghaTAstisamarthArthe ca tum zakyAdyartheSu icchArtheSu ca dhAtuSu samarthArtheSu nAmasUpapadeSu karmabhUtAddhAtostum syAt / zaknoti pArayati vA bhoktum / evaM dhaSNoti, jAnAti, Arabhate, labhate, sahate, arhati, glAyati, ghaTate, asti, samarthaH, icchati, vA bhoktum // 60 // zaka-samarthArthatvAdeva siddhezakagrahaNamasamarthArtham / kriyAyAM kriyArthIyo0' / 5 / 3 / 13 / ityanena kriyAyAM kriyAyAmupapade tum vihita ityasati kriyAyAM kriyArthAyAmupapade, akriyopapade ca na syAditi vacanam, ayamAzayaH-akriyArtheSvapi zakAdiSu tum yathA syAdityevamartho'yamArambhaH, nahi zaknoti bhokta mityAdau kriyArthopapadaM gamyate, ki tahi ? arthAntaramanyadeva iha tAbacchaknoti bhoktuma, sahate bhoktuma, jAnAti bhoktumiti prAvINyaM gamyate, glApayati bhokta miti tadazaktatA gamyate, ghaTate bhoktum arhati bhokta miti tadyogyatAmAtram, Arabhate bhokta miti bhujerAdyAvasthA na kriyAntarama, labhate bhokta miti apratyAkhyAnam, asti bhoktumiti sambhavamAtramiti // 6 // // iti paJcamAdhyAya // prazaMsA kI bhUkhI AtmAyeM sacce guru se aura sacce dharma sevaMcita rahatI hai| jina AtmAoM ko apanI prazaMsA sunanI acchI lagatI hai, aisI AtmA prAyaH karake dharma se vaMcita rahatI hai| kyoki yaha vahAM hI dharma kare, aisI hI jagaha para jAve ki jahAM unakI prazaMsA hotI ho / aise prazaMsA ke bhUkhe logoM kI prazaMsA karake usakA galata lAbha lene vAle bhI bahuta hote hai aise inake ghara lete hai / paraspara prazaMsA karake Ananda mAnate hai| pariNAma yaha pAtA hai ki dharma pravRtti karane para bhI, dAnAdi karane para bhI ye vicAre dharma se vaMcita raha jAte hai| paramapUjya kalikAlakalpatara AcArSadeva zrIvijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA Page #476 -------------------------------------------------------------------------- _