Book Title: Muhurt Chintamani
Author(s): Narayanram Acharya
Publisher: Nirnaysagar Press
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002342/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE MUHURTACHINTAMANI zrImadrAmadaivajJaviracito muhUrtacintAmaNiH daivajJamukuTAlaMkAranIlakaNThajyotirvitputragovindajyotirvidviracita pIyUSadhArATI kayA TippaNa-pAThAntara-pariziSTAdibhizca samalaMkRtaH tasyedaM paJcamaM saMskaraNam - zrImadindirAkAntacaraNAntevAsinA nArAyaNa rAma AcArya "kAvyatIrtha' ityanena / TippaNa-sUcI-pariziSTAdibhiralaMkRtya . saMzodhitam mumbayyAM satyabhAmAbAI pANDuraGga ityetAbhiH, nirNayasAgaramudraNayantrAlayasya kRte tatraiva ca mudrApayitvA prakAzitam zAkaH 1867 sana 1945 PORL Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ All rights reserved by the publisher ] Publisher:-Satyabhamabai Pandurang, Printer:-Ramchandra Yesu Shedge, Nirnaya Sagar Press, 26-28, Kolbhat Street, Bombay. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAvRtteH prastAvanA / viditamastyetattatrabhavatAM yatsaMsArApArAkUpArapravAhapatitairakhilaistraivarNikaira hArdivamanavaratamanubhUyamAnAnekavidhaklezaparaMparA parijihIrSubhiH sarvataH zvazreyasAbhilASukairara khilazreyonidAna bhUtamanusavanaM jyautiSamevAdhyeyamadhyApanIyaM paricintanIyaM ceti / uktaM ca nAradena 'siddhAntasaMhitAhorArUpaskandha trayAtmakam / vedasya nirmalaM cakSurjyotiHzAstramakalmaSam // vinaitadakhilaM zrautaM smArtaM karma na siddhyati / tasmAjjagaddhitAyedaM brahmaNA nirmitaM purA // ata eva dvijairetaddhyetavyaM prayatnataH // ' iti // kiMca jyotiHzAstrasya zrautasmArtakamapayikatvaM kAlasyApi zrutau karmazeSatvabodhanAt / tathA hi 'aSTavarSe brAhmaNamupanayIta tamadhyApayIta' iti // tathA 'vasante brAhmaNo'gnInAdadhIta darzapUrNamAsAbhyAM yajeta' iti ca / varSajJAnamapyAdityAdiprahacAraparicchedasAdhyam / zrImadbhAgavate sUryastutau'namo bhagavate AdityAyA khilajagatAmAtmasvarUpeNa kAlakharUpeNa caturvidhabhUtanikAyAnAM brahmAdistambaparyantAnAmantarhRdayeSu bahirapi cAkAza ivopAdhinAvyavadhIyamAno bhagavAneka eva kSaNalavanimeSAvayavopacitasaMvatsaragaNenApAmAdAnavisargAbhyAmimAM lokayAtrAmanuvahati / yadu ha vAva vibudharSabha savitaradastapatyanusavanamaharaharAmnAya vidhinopatiSThamAnAnAmakhiladurita vRjinabI - jAvabharjanabhagavataH samabhidhImahi tapanamaNDalam // ' iti // vasantAdyUtUnAM ca darzapaurNamAsayozca jJAnaM jyautiSaM vinA sarvathaiva na nirvahatItyavazyamadhyetavyaM jyotiHzAstram / uktaM ca vedAGgajyotiSe - 'vedA hi yajJArthamabhipravRttAH kAlAnupUrvA vihitAzca yajJAH / tasmAdidaM kAlavidhAnazAstraM yo jyautiSaM veda sa veda yajJAn // iti // asya ca zAstrasya vedacakSuSTvamuktaM zikSAyAm 'chandaH pAdau tu vedasya hastau kalpo'tha paThyate / jyotiSAmayanaM cakSurniruktaM zrotramucyate // zikSA ghrANaM tu vedasya mukhaM vyAkaraNaM smRtam / ' iti // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA 'yathA zikhA mayUrANAM nAgAnAM maNayo ythaa| tadvadvedAMgazAstrANAM jyotiSaM mUrdhani sthitam // ' iti // vasiSThasiddhAnte'vedasya cakSuH kila zAstrametatpradhAnatAMgeSu tato'tha jaataa| aMgairyuto'nyaiH paripUrNamUrtizcakSurvihInaH puruSo na kiMcit // ' iti / tasmAtkarmopayikatvAdavazyamadhyeyaM jyotiHzAstram / triskandhAtmake'pi zAstre'tra muhUrtaciMtAmaNI kevalaM muhUrtAnAM tadvodhopayoginAmanyeSAmapi viSayANAM jJApana yathAvat lalitatarairvividhachandolaMkAraiH sAGgopAGgaM nibaddhamastIti muhUrtaprantheSvayaM prantho mUrdhanyatvena varIvarti / etadupari granthArthaprakAzikA pIyUSadhArAvyAkhyApyatIva vistRtA tatra tatra saMdigdheSu prayogavizeSeSu vyAkaraNazuddhiM pradarzayantI ca cakAsti / tenApyatyantAdareNorIkaraNIyo'yaM nibandha ityalamatilekhanacApaleneti zivam / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNigraMtha-TIkAgata vissyaanukrmH| maan sa.. n viSayaH pRSThaM / viSayaH pRSTha zubhAzubhaprakaraNam 1 caitrAdimAseSu zUnyanakSatrANi 18 caitrAdiSu zUnyarAzayaH, tatphalaM ca 18 TIkAkArakRta upoddhAtaH .. ... maMgalAcaraNam ... viSamatithiSu dagdhalagnAni,phalaM ca 19 graMthaprayojanam ... duSTayogAnAM zubhakRtyAvazyakatve sati parihAraH ... ... 19 graMthe pratipAdyaviSayAH madhyadezaniruktiH ... ... 19 jyautiSe'dhikAriNaH ... zubhakAryeSu siddhidAnAmapi hastAjyotiHzAstrAdhyayanaphalam ... 6 kIdiyogAnAmatiniMdyatvam 19 nakSatrasUcakasya zrAddhe niSedhaH... bhaumAzvinItyAdikAnAM siddhiyomuhUrtaprayojanam ... ... . gAnAM kAryavizeSe'tiniMdyatvam 20 dRkpratyayitvAjjyautiSasyAnyazAstrebhyaH zreSThayaM... AnaMdAdyaSTAviMzatiyogAH ... 21 grahANAmastodayadvaividhyaM AnaMdAdiyogajJAnopAyaH ... 21 AnaMdAdiSu kiyatAM duSTayogAnAtithIzAH __mAvazyakakRtye parihAraH ... 22 tithiprayojana doSApavAdabhUtA raviyogAH ... 22 tithikRtyAni tithInAM saMjJAH, phalaM ca sUryAdivAreSu nakSatravizeSaiH siddhiyogAH ... siddhiyogAH ... ... 22 titheH phalastutiH ... utpAtamRtyukANasiddhiyogAH... 23 ravyAdivAreSu yathAkrama niSiddha duSTayogAnAM dezabhedena parihAraH 24 tithayaH ... ... samastazubhakRtye vayaMpadArthAH... 24 niSiddhanakSatrANi ... ... 13 utpAtAnAM kAraNaM, bhedAH, phalaM ca RkacAdiniMdyayogAH ... grahaNAtpUrva vaya'dinAni ... 25 kRtyavizeSeSu niSiddhatithayaH ... zubhadotpAtAH ... ... 26 paJca parvANi ... ... 14 catvAro grahayuddhabhedAH dagdhA-viSAdiyogacatuSTayam ... 15 grAsabhedena kiyatsaMkhyAkeSu mAseSu gamane vajyeyamaghaMTAdiyogAH ... 16 grahaNIyanakSatraniSedhaH ... 27 Avazyakatve yamaghaNTaparihAraH ... 16 | sAmAnyato'vazyavAni paMcAMgacaitrAdimAseSu zUnyatithayaH ... 16 dUSaNAdIni ... ... 28 tithinakSatrasaMbaMdhidoSAH ... 17 | janmamAsalakSaNam ... 28 - 2 2013 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNigraMthaTIkAgata viSayaH pRSThaM | viSayaH tithikSayalakSaNam ... 29 | vArapravRttiH ... ... 48 tithivRddhilakSaNam ... 29 | vArapravRttiyojanapurassarA horA 49 tithikSayavRddhiparihAraH ... 29 | kAlahorAprayojanamanyacca ... 50 adhimAsa-kSayamAsalakSaNam ... 30 pratyekaM horAphalAni keSAMcinmatena... 50 pakSaraMdhratithInAM vaya'ghaTikAH... 31 | manvAdiyugAdInAM nirNayastannikulikAdidoSAstatphalaM ca ... 32 Sedhazca ... ... 51 sUryAdivAreSudurmuhUrtAstatpramANaM ca32 / aSTatriMzattAtkAlikAnadhyAyAH .... 51 vivAhAdizubhakRtye holikAmAgdi__ nASTakaniSedhaH ... ... 33 nakSatraprakaraNam mRtyukrakacAdInAmapavAdaH ... 34 nakSatrasvAminaH ... teSAM punarapavAdaH ... ... 34 nakSatrakRtyAni bhadrAniSedhakAlaH ... dhruvanakSatragaNastakRtyaM ca ... bhadrAnAmAni ............. 35 caranakSatragaNastatkRtyaM ca ... bhadrAsvarUpam .... - ugranakSatragaNastarakRtyaM ca / bhadrAyA mukhapucchavibhAgAdi... 35 mizranakSatragaNastatkRtyaM ca ... bhadrAparihAraH ... ... laghunakSatragaNastatkRtyaM ca ... karaNAni, tallakSaNaM ca ... mRdunakSatragaNastatkRtyaM ca ... bhadrAkRtyanirdezaH... .... tIkSNanakSatragaNastatkRtyaM ca ... bhadrAGgavibhAgaH, phalaM ca ... 37 | adhomukhordhvamukhatiryamukhamukhAdikAla: ... ... 37 nakSatrANi ... ... 56 bhadrAnivAsastatphalaM ca ... 38 | pravAladaMtazaMkhasuvarNavastraparikAlAzuddhau guruzukrAstAdau niSedhya. dhAnamuhUrtaH ... ... 57 ___ vastUni ... ... 38 navadhAvibhaktasya vastrasya dagdhAdi- . adhimAsakSayamAsavAni ... 39 | __doSe zubhAzubhaphalam ... 58 siMhasthagurvAdidoSaH kacidduSTAdidine'pi vastraparigurvAdhasta-vakratvAdau vAni ... 41 dhAnam ... ... 59 gurvAdityavicAraH ... ... 42 latApAdapAropaNarAjadarzanamadyatrayodazadinAtmakapakSanirNayaH ... 43 ___ gokrayamuhUrtAH ... ... 60 siMhasthaguroH prakAratrayeNa parihAraH 45 pazUnAM rakSA-sthiti-pravezamuhUrtaH 61 siMharAzigataguruniSedhavAkyAnAM auSadhasUcyormuhUrtaH ... 61 pratiprasavavAkyAnAM ca nirga RyavikrayanakSatrANi ... 62 litArthaH ... ... 46 vikrayavipaNimuhUrtaH makarasthitaguroH prakAradvayena azvihastikRtyamuhUrtaH ... 64 parihAraH ... ... 46 azvacakraM saphalam lusasaMvatsaradoSApavAdaH ... 47 | hastiSvaGkuzArpaNamuhUrtaH bolA ... 40 ... 64 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmH| ... 65 viSayaH pRThaM | viSayaH bhUSAghaTanAdimuhUrtaH ... 64 sAmAnyato lamazuddhiH ... 82 suvarNarUpyAdibhAjane bhojanamuhUrtaH 65 nakSatreSu jvarotpattau tamivRttimudrApAtanavastrakSAlanamuhUrtaH ... dinasaMkhyA ... ... 82 khagAdidhAraNazayyAbhogamuhUrtaH 66 zIghraM rogavimuktaye saMkSiptazAMtiH 83 aMdhAdinakSatrANi...... 67 zIghrarogimaraNe viziSTayogAH 84 aMdhAdinakSatrANAM phalam ... 67 pretadAhamuhUrtaH ... ... 84 dhanaprayoge niSiddhanakSatrANi ... 67 paJcake maraNavicAraH ... 85 jalAzayakhanananRtyAraMbhamuhUrtaH 68 paJcake zAMtividhipUrvako dAhaH kAryaH 85 vApIkhanane zastanakSatrANi ... 69 tripuSkarayogastatphalaM ca ... 86 kUpAraMbhe muhUrvaH ... ... 69 zavapratikRtidAhe niSiddhakAlaH 87 taDAgAraMbhe muhUrtaH ... tripAdanakSatrANi dvipAdanakSatrANi / sevakasya svAmisevAyAM muhUrtaH 69 __ ca .... ... .... 88 dravyaprayogaRNagrahaNamuhUrtaH ... 70 zavapratikRtidAhavidhiH ... dravyasaMcaya-RNacchedamuhUrtaH ... 70 dezAMtaramaraNe AzaucanirNayaH ... halapravahaNamuhUrtaH ... varNAzaucadinasaMkhyA bIjoptimuhUrtaH ... abhuktamUlasvarUpam ... vIjoptA kAlaniSedhaH mUlAzleSAnakSatrotpannasya caraNa, phaNicakram ... 72 vazena zubhAzubhaphalam ... 93 ,, halacakram mAtRgaMDe zAMtiH ... ... 94 zirAmokSavirekAdidharmakriyA mUlavRkSavicAraH muhUrtaH ... mUlajakanyAyAH phalArtha mUlAMgavibhAgaH95 dhAnyacchedamuhUrtaH ... ... AzleSAvRkSaH ... ... 96 kaNamardanasasyaropaNamuhUtau ... 75 dhAnyasthitidhAnyavRddhimuhUtauM... vasiSThamatenAnyanakSatrANAmapyariSTatvaM 96 mUlanivAsastatphalaM ca ... zAMtikapauSTikAdikRtyamuhUrtaH ... 77 96 homAhutizuddhimuhUrtaH mUlaprasaMgAt duSTagaMDAMtajAriSTAvahinivAsastatphala ca ... 70 dInAM parihAraH navAbabhakSaNamuhUrtaH ... 79 mUlazAMtividhiH ... ... naukAghaTanamuhUrtaH ... AzleSAzAMtividhiH ... naukAyAtrAmuhUrtaH... ... 79 nakSatragaMDAMtazAMtividhiH ... vIrasAdhanAdimuhUrtaH tithilagnagaMDAMtazAMtividhiH roganirmuktasnAnamuhUrtaH jyeSThAzAMtividhiH ... 10 zilpavidyAmuhUrtaH ... 80 zUlayogAdizAMtiH ... 104 saMdhAnamuhUrtaH ... sUryasaMkrAMtivyatIpAtavaidhati. parIkSAmuhUrtaH ... 81 / yogAnAM zAMtiH ... 104 ... 79 ... 79 1 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH kuhU sinIvAlI-darza nirNayaH darzasya traividhyam, tallakSaNaM ca... sinIvAlI kuhUzAMtiH darzazAMtiH kRSNa caturdazIjananazAMtiH ekanakSatrajananazAMtiH sUryacaMdragrahaNasamayajananazAMtiH 113 112 ... 114 ... muhUrtaciMtAmaNi graMthaTIkAgata pRSThaM / viSayaH pRSTha 105 sAyanAMza saMkrAMtiSu puNyakAlaH 131 105 calasaMkramasya mukhyatvam 132 109 | sAyana- nirayanasaMkramaNopayogavyavasthA 132 110 | jaghanyabRhatsamanakSatrANi saphalaM saMjJAprayojanam 133 111 133 karka saMkrAMta vizopakAH 134 kIdRzasya raveH saMkramo jAta statphalaM ca saMkrAMta: karaNaparatvena saphalavAhanAdi saMkrAMtivazena pratinaraM zubhAzubhaphalam kAryavizeSe grahabalam adhimAsa-kSayamAsanirNayaH ... 800 09. ... trItarazAMtiH azvinyAdinakSatrANAM tArakA mAnam 114 azvinyAdinakSatrANAM svarUpam 115 jalAzayArAma devapratiSThA muhUrta: 116 devapratiSThAyAM vizeSaH ... 117 devapratiSThAyAM sAmAnyato lagbha zuddhiH devatAghaTanamuhUrta: 930 ... ... ... ... saMkrAMti prakaraNam 3 nakSatravArabhedena saMkrAMtiphalam 120 saMkrAMtibhedAstatphalaM ca sAyanAMzasaMkrAMteH snAnadAnAdau kArya 122 dinarAtrivibhAgena saMkrAMtiphala - 120 ... muttarAyaNadakSiNAyanasaMjJA ca122 123 janmanakSatre saMkrAMtau sati phalam avaziSTadazasaMkrAMtInAM SaDazIti mukhAH saMjJAH saMkrAMtikAlasya sUkSmatvaM saMkrAMteH puNyakAlaH rAtrisaMkrAMtau vizeSaH ardharAtrasamaye makarakarkaTayozca vizeSaH ... ... 118 118 ... ... ... 123 123 124 124 ..r ... ... vAmavedhazcaMdrabalaM ca dvividhavedhe matadvayam viSamastha grahazAMtistatsamayazca ... ... ... ... 888 ... 134 ... gocaraprakaraNam 4 vyAdigrahANAM gocaraphalam vakrI grahaphalaM 137 ... 137 138 ... 006 ... ... 940 ... ... 144 rAhugocaraphalam janmarAzeH sakAzAt grahaphalam 144 azubhagrahaNapratIkAraH 145 146 146 148 duSTagrahaNam janmanakSatra - rAzyorgrahaNe zAMtiH niSiddhagrahaNapratIkAraH caMdrabale vizeSaH ... caMdrabalasya vidhAnAMtaram grahANAM navaratnasamudAyadhAraNam 151 ... 150 150 ... ... 1.35 ... ... 140 142 143 143 144 000 151 125 | asati dravyasAmarthyaM tattadbrahoardhodayAstAdivacanasyApavAdaH 125 karavadhAraNam makarasaMkrame rAtrAvanuSThAnaM zastaM 126 | alpamUlyaratnAni, tArAbalaM ca 152 tatra gaurjara - dAkSiNAtyarUDhivizeSAH 127 zeSakrameNa saphalAstArAH viSNupadAdipu puNyakAlaH 127 | avazya kRtye duSTatrANAM parihAraH 153 152 ... Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH ... ... caMdrAvasthAgaNanopAyaH dvAdazAvasthAnAmAni grahANAM vaikRtaparihArArthaM oSadhijalasnAnaM dakSiNAzca . 155 sUryAdayo grahA gaMtavyarAzeH 090 ... kiyadbhirdinaiH phalaM dadyurityasya vicAraH prasaMgAdAvazyaka kRtye sati tithyAdidoSe dAnam sUryAdigrahANAM rAjJyaMtaragamane phalamU ... .... : ... ... saMskAraprakaraNam 5 ... ... ... saMskArapadArthaH saMskAranAmAni, garbhAdhAnAva iyakatvaM ca prathamarajodarzane zubha phala sUcaka ... 161 mAsAdi prathamarajodarzane zubhamadhyAzubhanakSatrANi nidharajodarzanam... prathamarajasvalAyAH snAnamuhUrta: 162 garbhAdhAna muhUrtaH, doSe zAMtizca 163 161 163 ... 165 165 ... 600 viSayAnukramaH / pRSTha | viSayaH ... ... ... 159 ... 154 154 ... 800 157 | annaprAzana muhUrtaH gaMDAMtalakSaNaM, bhedAzca ... 168 garbhAdhAne lagnabalam RtukAlAvadhi: sImaMtonayanamuhUrtaH sImaMtAdimaMgaleSu janmanakSatraM varjya 168 mAsezvarAH, strINAM caMdrabalaM ca 169 vastrAlaMkArAdau bhartuzcadrabalaM grAhyaM 170 | pusavanamuhUrtaH, viSNuvalimuhUrtazca 170 garbharakSArthaM viSNupUjAmuhUrta: 171 jAtakarma nAmakaraNayormuhUrtaH 171 nAmakarmaNi vizeSavicAraH 158 160 173 174 janmanakSatra caraNAkSarANi sUtikAsnAna muhUrtaH sUtikAsnAne dAkSiNAtyamatam 174 bAlasya stanapAnamuhUrta: 174 prathamamAsotpanna daMta phalam 175 tatra zAMtividhiH 175 156 | dolAca, dolArohaNamuhUrtaH, niSkramaNamuhUrtazca 176 157 | prasUtikAlaja pUjA muhUrtaH, gavAdidugdhapAna muhUrtazca ... ... khaMDanakSatrAdau nirNayaH cUDAkarma niSedhakAlaH ketusvarUpaM, phalAni ca brahmaputralakSaNaM ... ... 100 ... ... grahANAM sthAnavazAtphalAni ... bhUmyupavezana muhUrtaH jIvikAparIkSA zizostAMbulabhakSaNamuhUrtaH karNavedhamuhUrtaH janmamAse varjyAtarANi karNavedhe lagnazuddhiH karNavedha prakAraH ... ... ... pramANAnAM dezabhedena vyavasthA caulamuhUrtaH caulaprayojanam ... ... ... ... 177 178 183 182 ... 182 183 184 184 ... ... ... ... ... ... ... tatprasaMgato'nyakarma niSedhakAlazca guruzukrayolyavArdhakya dina ... ... saMkhyA paramate guruzukrayo balyavArdhakyadinasaMkhyA ... ... o 188 188 189 191 mAtara garbhAyAM caule nirNayaH 191 upanayanena saha caule tu vizeSaH 192 172 | caule duSTatArApavAdaH 192 ... pRSThaM ... 030 ... 185 186 186 186 187 188 188 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 muhUrtaciMtAmaNigraMthaTIkAgata puThaM ... 190 , m ... 200 h m viSayaH pRSThaM | viSayaH caulAdikRtye kAlavizeSaniSedhaH 192 vratabaMdhe ravyAdhezaphalam ... 213 jyeSThApatyasya jyeSThamAsi maMgalaM na zastaM 193 caMdranavAMzaphalaM sApavAdam... 213 sAmAnyakSaurAdimuhUrtastanniSe keMdrasthasUryAdigrahANAM phalam 214 dhakAlazca ...... ... 193 caMdraguruzukrANAM grahayutau phalam 214 tatra gargoktAni vAraphalAni ... 194 caMdravazena zubhAzubhayogau ... 215 kSaurasya vidhiniSedhau .... 195 vrate'nadhyAyAH ... ... 216 rAjJAM kSaure vizeSaH, vaya'nakSa anadhyAyaprayojanam ... 217 trANi ca ... ... 195 pradoSalakSaNam ... ... akSarAraMbhamuhUrtaH... ... 197 baDhucAnAM brahmodanasaMskAraH... vidyAraMbhamuhUrtaH ... ... 197 vedaparatvena nakSatravizeSaH ... 219 aMkurArpaNamuhUrtaH tatra dharmazAstrIyavizeSaH ... 219 vratabaMdhAdau mAtU rajaHprAptau nirNayaH 219 vratabaMdhanirNayaH ... ... ... 199 lagnAMtarAbhAve zAMtividhiH ... 22 nitya-kAmya-gauNabhedena tasya kAlatrayam churikAbaMdhanamuhUrtaH ... 220 kezAMtasamAvartanamuhUrtaH ... 221 vratabaMdhe nakSatrANi , mAsAstatphalaM ca ... vivAhaprakaraNam 6 , vArAstatphalaM ca ... vivAhaprayojanam , zasto dinavibhAgaH ... 20 ... 223 salakSaNAvivAhabhedAH ... 222 , sAmAnyato lagnabhaMga gRhasthAzramasya vaiziSTayaM ... yogaH ... ... 204 praznalagnAdvivAhayogadvayam ... 224 lagnazuddhiH ... 204 anyadvivAhayogadvayam ... 224 " lagnasthacaMdrasya prAzastyaM ... 205 praznalagnAdvaidhavyayogatrayam ... 225 , uccastha-lagnasthacaMdra praznalagnAtkulaTAmRtavatsAyoganyaSedhItkazyapaH ... 205 vikalpaH ... ... 225 " svagRhasthazcaMdraH sarvasaMmataH 205 vivAhabhaMgayogaH... ... varNAdhIzAH, zAkhezAzca ... 205 | bAlavaidhavyayoge tatparihAraH 226 varNeza-zAkhezaprayojanam ... 206 bAlavaidhavyayoganirUpaNaM ... 22 uccAstAdisaMzAH ... ... jAtakIyo vaidhavyayogaparihAraH... 22 sAmAnyato niSiddhajanmamAsA- tatra pippalavrataM kuMbhAdivivAhAzca 227 derupanayane'pavAdaH kanyAdAne'dhikAriNaH ... 228 gurubalam ... vivAhalakSaNaM punarbhUlakSaNaM ca 229 guroraSTavargaH ... .... 210 asyAH kanyAyAH kIdRzaM prathamAyavanAcAryoktaM rekhAphalaM patyaM bhaviteti prazna uttaram 229 gurudauSTayApavAdaH... sAmAnyato nimittavazena zubhAvratabaMdhe vayaMpadArthAH zubhaprazna: ... ... 229 m h ... 210 .. 211 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... viSayaH zaunakoktA'zubhayogAH upazrutimaMtra: kanyAvaraNamuhUrtaH tatra lagnazuddhiH vivAzyakanyAlakSaNaM... varavaraNamuhUrtaH kanyAvivAhakAlo grahazuddhizca 232 vihitamAsAH 234 vidhiniSedhAH Avazyakatve'pavAdaH jyeSThamAsaprayuktavizeSaH anya vizeSaH jyeSThApatyasya mArgazIrSe'pi ... ... 300 ... vadhU-varamelakavicAraH garvoktAnyaSTAdazakUna rAzikAnAM nAmAni varNakUTam vazyakUTam tatra guNavibhAgaH ... mAsaprasaMgAjjanmamAsAdiprayukta ... ... tArAkUTam yonikUTam grahamaitrI.. gaNakUTaM, tatphalaM ca ... ... 000 ... ... 231 | duSTabhakUTasya parihAraH dvirdvAdazanavapaMcama vicAraH 231 ... 800 viSayAnukramaH / ... 800 maMgalaniSedho nAtsyenoktaH . sodarANAM pUrvAparIbhAvaH, kAlamaryAdA ca pratikUla nirNayaH saMskAryapitR-mAtRmaraNe tu vizeSaH pratikUlasya niyataH kAlaH vivAhAnaMtaraM SaNmAsaparyaMtaM puruSatraye cUDAdiniSedhaH saMdhiphalam mUlAdiduSTanakSatrotpannayorvadhUvarayoH zvazurAdipIDakatvam 243 | saMdhisaMdhiH tadapavAdaH 244 gaMDAMta parihAraH ... .... 244 | kartarIdoSaH ... 244 ... ... ... ... ... 238 ... ... pRSTha | viSayaH ... ... gaNAdidauSTye'pavAdaH 230 230 rAzikUTaM, tatphalaM ca ... ... parihAraH nADIkUTaM tadapavAdazca prAcya saMmataM vargakUTam nakSatrarAzyaikye vizeSaH janmarAzinakSatrAjJAne upAyaH 231 SaT kASTaka vicAraH ... ... 232 | duSTAnAM gaNakUTa - bhakUTa grahakUTAnAM 235 236 238 236 | ekaviMzatimahAdoSAH rAzisvAminaH horA prakAra :triMzAMzAH dveSkANakAMzAH dvAdazAMzAH 241 242 | gaMDAMtadoSaH 242 nakSatragaMDAMtaH 242 lagnagaMDAMtaH tithigaMDAMtaH ... 243 | tithilagnagaMDAMta doSaparihAraH ... 257 257 260 261 262 262 263 263 263 263 264 265 266 266 267 267 267 267 267 268 269 rAhu ketuphalavicAraH 245 tatra lagnakartaryA mahAdoSavattvaM 268 245 | sagrahadoSaH 270 245 | aSTamalagnadoSaH sApavAdaH 271 272 272 272 ... 273 274 ... ... ... ... ... ... ... ... ... 246 uttarArdhoktaspaSTArthaH 246 dvAdazabhavanAdidoSAH 247 248 249 ... viSaghaTIdoSaH viSanADikAstatphalaM ca viSanADIparihAra:.. pRSThaM 250 ... 251 251 ... 252 253 ... ... ... ... 000 ... ... ... ... 900 ... ... ... ... 6.6 ... 0.0 ... ... 000 ... 930 ... ... 800 ... 800 ... 11 ... ... Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muhUrtaciMtAmaNigraMthaTIkAgataviSayaH pRSThaM | viSayaH divAmuhUrtAH ... ... 274 | udayAstazuddhiH ... ... 290 rAtrimuhUrtAH ... ... 274 sUryasaMkramaNAkhyadoSaH ... 292 vArabhedena durmuhUrtAH ... 275 sarvagrahANAM saMkrAMtighavyaH ... 293 vihitanakSatrAdikamabhijinmAnaM paMgvaMdhakANabadhirAkhyalagnadoSAH 293 ca... ... ... 275 paramate paMgvaMdhAdilagnadoSAH... 294 vedhadoSaH . ... ... 276 eSAM prayojanaM sApavAdam ... 294 paMcazalAkAcakram , spaSTArthazca 276 teSAM dezabhedena parihAraH ... 294 saptazalAkAcakravedhaH ... 277 / vihitanavAMzAH ... ... 294 krUrAkrAMtAdinakSatradoSaH sApa- zaunakamatena mInAMzako'pi zubhaH 295 vAdaH ... 270 vihitanavAMze kaciniSedhaH... 295 lattAdoSaH .. ... .. sarvathA lagnabhaMgayogaH ... 296 tatra pratyekaM vedhaphalaM ... 279 | rekhApadagrahAH ... ... 297 pAtadoSaH ... ... 279 | kartaryAdimahAdoSApavAdaH ... 298 sUryacaMdrakrAMtisAmyAparaparyAyo vivAhe abdadoSAdyanekadoSAmahApAtadoSaH ... 280 __ pavAdAH ... ... 299 khArjUradoSaH ... ... 282 uktAnuktadoSaparihAraH ... 300 upagrahadoSaH, dezabhedena sAmAnyato doSasamUhaparihAraH 301 parihArazca ... ... | lagnaviMzopakAH ... ... 301 pAtopagrahalattApavAdAdi .., 283 grahavazena zvazurAdivibhAgajJAnam302 vAradoSabhedaH kulikaH saMkIrNajAtivivAhe kAlavizeSaH302 dagdhatithyAdidoSaH | gAMdharvAdivivAhe vizeSaH ... 303 tasyApavAdaH ... ... 285 | vivAhAtvAkartavyAnAmAvazyakajAmitradoSaH ... __kRtyAnAM dinazuddhiH ... 303 tasyApavAdaH ...' 286 | | kAMjikAdhAraNamuhUrta: ... 304 ekArgalAdidoSANAmapavAdaH 286 | vedIlakSaNaM, maMDapodvAsanAdikeSAMcidoSANAM dezabhedena muhUrtazca ... ... 304 parihAraH ... ... 287 maMDapAdau staMbhanivezanam ... 305 godhUlIprazaMsA ... dazayogadoSAH ... ... ... 287 godhUlisUkSmakAla: ... dazayogAnAM phalaM, tadapavAdazca 287 ... godhUlibhedaH ... ... bANadoSaH paMcakAkhyaH ... 288 godhUlisamaye'vazyavaryadoSAH prAcyamatana bANA sApavAdaH 208 sUryaspaSTagatiH ... ... 308 samayAdibhedena vividho bANa- sUryasya tAtkAlikIkaraNam... 308 parihAraH .... ... 289 iSTakAlikalagnAnayanam ... 309 grahANAM dRSTistatphalaM ca '... 290 ] ravilagnAbhyAmiSTaghaTikAnayanam 309 s s s s Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmH| 3. s s s s s s s s s viSayaH pRSThaM viSayaH bhAskarAcAryoktaM sUryodayazAnaM ... 309 yAtrAprakaraNam 11 carakhaMDAnayanam ... ... 309 yAtrAdhikAriNaH... ... ghaTikAnayane vizeSaH ... 310 | zubhaphalayAtrAvedakapraznaH ... 329 iSTakAlasAdhanazAnaM jalayaMtrAkArAdi anyapraznaH ... ... 329 jalayatramatraH ... ... 311 zIrSodayarAzayaH ... ... 330 zaMkunA ghaTIzAnaM ... ... 311 ajJAtajanmanAM zubhaphaladapraznaH 330 tailAdilApane saMkhyAniyamaH ... 313 jJAtAjJAtajanmanAM puMsAmazubhavivAhAdau AvazyakavayaMdoSAH311 phaladapraznaH ... ... 330 yAtA kasyAM dizi gamiSyatIti vadhUpravezaprakaraNam 7 prazne lagnanirNayaH ... 331 vadhUpravezamuhUrtaH... ... 314 yogAMtaram ... ... 331 vadhUpraveze nakSatrazuddhiH ... 315 yAtrAkAlastArAniSedhAdi ca 332 budhavAre vadhUpravezavicAraH ... 315 devalAcAryamatena sUryo'dhvani pRSThagaH rAtrAveva vadhUpravezaH zasto, na divA315 ___ zastaH ... ... 332 vivAhaprathamAbde vadhvAH pitRpatigRhavAse mAsadoSaH... 315 | udayakAlAtsUryabhramaNaniruktiH ... tithi-nakSatrazuddhI ... pratyekaM tithiphalAni dvirAgamanaprakaraNam 8 vAraphalAni ... ... dvirAgamanamuhUrtaH saMmukhazukradoSaH... ... 317 gurumatena vAnyanyanakSatrAni... 334 gotraparatve pratizukrApavAdAH... 318 vArazUlaM nakSatrazUlaM ca ... 335 vArazUlaparihAraH ... ... 335 kAlazUle yAtrAniSedhaH ... 336 * anyAdhAnaprakaraNam 9 agnyAdhAnasomayAgAdimuhUrtaH 321 pravezanirgamAvekasminneva dine anyAdhAne lagnazuddhiH ... 321 cedvizeSaH ... ... 336 tatrASTamasthAnazuddhivicAraH ... 323 madhyamAnAM niSiddhAnAM ca kiyatAM yAgakartRtvayogAH ... 322 __bhAnAM vayaMghaTikAH ... 338 matAMtareNa vaya'ghaTikAH ... 330 rAjAbhiSekaprakaraNam 10 bhAnAM jIvapakSa-mRtapakSAdikAH rAjAbhiSeke kAlazuddhiH ... 323 __ saMjJAH ... ... 338 rAjAbhiSekanakSatrANi lagna jIvapakSAdInAM vizeSaphalam 339 zuddhizca ... ... 325 | tasyApavAdaH ... ... 339 sthAnavizeSe pApagrahairazubhaphalam 326 saphalamakulakulAkulacakram 340 rAjJaH saMpatsthairyakartRyogadvayam 327 pathirAhucakram ... ... 341 pathirAhucakraphalaM ... 342 2 mu0ci0anu0 s sh s Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muhUrtaciMtAmaNigraMthaTIkAgata w m w w m ___... 348 wr w ur w . viSayaH pRSThaM | viSayaH prayANe tithicakraM saphalam ... 343 zukrasya vakrAstAdidoSaH sApasarvAMkajJAnam ... ... 345 vAdaH ... ... ADala-bhramaNadoSau dAkSiNAtya- pratizukrApavAdaH... ... prasiddhau ... ... aniSTalagnaM zubhalagnaM ca ... hiMvarAkhyayogaH ... ... anyadaniSTalagnam 363 ghabADaM TelakaM ca... ... 346 | anyacchubhalagnam... ... 364 ghAtacaMdrastatparihArazca ... 347 naukAyAtrAyAM zubhaM lagnam ... 364 ghAtatithayaH ... ... 347 meSAdInAmanulomapratilomarAzInAM ghAtavArA: ... | lagnAvasthitau phalam ... 364 ghAtanakSatrANi ... | zubhalagnAni ... ... 365 yoginIdoSAH ... vezisaMjJakarAzilakSaNam ... 365 ardhapraharayoginIdoSaH diksvAminaH vArayoginIdoSaH ... 349 digadhIzakathanaprayojanam ... 366 saphalaM trividhaM yoginIcakram 349 lAlATikayogAH kAlapAzAkhyayogau ... 350 paryuSitayAtrAyogacatuSTayam ... kAlapAzaprasaMgAkhaMDarAhuH ... 351 samayabalam ... ... 368 ardhayAmakAlaH ... digvizeSayAtrAyAM prazastaH ardhayAmarAhuH ... ___ samayavizeSaH ... muhUrtarAhuH ... 353 abhijitprazaMsA zrIpatyuktA ... 368 pArighadaMDadoSaH ... ... 353 | lagnAdibhAvAnAM saMjJAH ... 3 taccakrAkRtiH ... ... 353 | viziSyazubhAzubhaphalam ... 361 vidikSu gamane nakSatrANi pArigha- yAtrAlagne lagnAdidvAdazabhAva. daMDApavAdazca ... ... 354 | __ sthitagrahaphalAni ... 370 digrAzayastatphalaM ca ... 355 yogayAtrA, tadAraMbhaprayojanaM ca 372 sarvadigdvAranakSatrANi, gamane yogasaMbhavaphalasya vaiziSTayaM ... 374 vakrigrahasya niSedhazca ... 355 yogayAtrAlagnam ... ... 375 puSyasyAzubhaphaladAnarAhitya anyayogayAtrAlagnam ... 376 nAradoktiH ... SaTpaJcAzattamapadyamArabhya trisaptagamane zastA vArAH ... 358 | titamapadyaparyataM yogayAtrAayanazuddhiH ... ... lagnAni ... 379-384 saMmukhazukradoSaH vijayAdazamImuhUrtaH ... 385 sUryabhramaNajJAnaM, tena ca yAtuH anyo'pi prabaladurbalabhAvaH 385 zukrasAMmukhyajJAnaM ... 360 yAtrAyAmavazyaniSiddhanimittAni386 tatparihArakaM dAnaM zAMtizca ... 361 | divyAMtarikSabhaumotpAtA niSiddhAH 386 ... 351 ... 352 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmH| 0 0 . 0 . mmmmmmmmmmm 000 M y viSayaH pRSThaM | viSayaH prayANe ketustUdayAstaM yAvanniSiddhaH 386 / kiyacchakunAnAM dezabaiziSTaye / ekadinasAdhyagamane dikzUlAdya- / naiSphalyam ... ... 407 .. bhAvaH ... ... sthAnavizeSe zubho'pyazubhakaraH ... prayANe trinavamIdoSaH apazakunaniMdA ... ... .407 yAtrAdinavidhiH... ___... 389 viruddhazakune kiM kAryam .... nakSatradohadAH ... prANazabdena kAlamaryAdoktiH ... 40 digdohadAH ... kRtazatruparAjaye rAjJaH kArya ... 408 vAradohadAH ... yAtrAnivRttau gRhapravezamuhUrtaH tithidohadAH ... pravezasya cAturvidhyam 409 ___... 392 tatra kAlazuddhiH ... ... . 409 gamanasamayabhavavidhiH ... 393 dizyayAnAni ... paMcAMgalanazuddhiH ... ... nirgamasthAnAni ... ... meSAdiniMdyalagnapraveze phalaM ... vAmasUryajJAnopAyaH ... 410 gamanavilaMbe sati varNakrameNa vivAhaprakaraNoktadoSA yAtrAyAM prasthAnavastUni ... vAH ... ... prAcyamatena prasthAnaparimANam 395 anye doSAH ... ... 411 munimatena prasthAnaparimANam 395 ekaviMzatimahAdoSaphalam ... 412 svayaM prasthAne guNaH ... 396 kRtaprasthAne'paradine'STamacaMdrAdidoSe gamananiSedhaH ... ... 396 vAstuprakaraNam 12 prasthAnadinasaMkhyA maithunaniSedhazca398 grAmapurAdiSu gRha nirmANe svasya prasthAnakartuniyamAH ... zubhAzubham ... ... 414 sva-paravargazAnaM kAkiNyAdi ca 414 akAlavRSTidoSaH... __... 399 dikparatvena dvAranivezanaM ... 415 akAlikavRSTerlakSaNaM ... 400 rAziparatvena grAmanivAse niSiduSTazakunazAMtirdAnaM ca ... 401 ddhasthAnAni ... ... 415 zubhasUcakazakunAni ... 402 zakunaprayojanam .... iSTanakSatreSTAyAbhyAmiSTabhUmyAM ... 403 vistArAyAmau ... 416 azubhasUcakazakunAni ... 404 zeSAGka-kSetraphalabodhakaM cakraM ... 416 anyacchakunam ... ... AyAH varNaparatvena dvAranikokilAdInAM vAmAMgabhAgena vezanaM ca ... ... 417 zakunam ... ... 406 AyAnAM prayojanAtaram ... 417 dakSiNAMgabhAgAvasthitazakunam 406 gRhAraMbhe viziSTakAlaniSedhaH 410 prAcyAdidikparatvena zakunAH 407 vyayakathanapuraHsaramaMzakajJAnaM uktavyatiriktAnAM sAmAnyataH / saphalam ... ... 419 prAdakSiNyena zakunam ... 407 | vivakSitazAlAdhruvAMkAnayanam 420 0 0 0 0 0 Su0.00 0 0 0 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muhUrtaciMtAmaNigataviSayAnukramaH / pRSThaM . viSayaH pRSThaM | viSayaH dhruvAdInAM nAmAkSarasaMkhyA ... 421 anyayogadvayamazubhazubhaphaladaM 435 ... 435 SoDazagRhANAM nAmAni ... 421 / azubhaphalayogaH... gRhasyAyAdinavakam ... 422 | dvAracakra saphalam ... 436 zubhAzubhasUcakaM nAmasadRzaphalam423 gRhAraMbhe vRSavAstucakram ... 424 | gRhapravezaprakaraNam 13 tithyAnayanaprakArAMtaram ... 424 kAlazudhyAdikam sauracAMdramAsaikyena prAcyAdi. praveze zubhalagnAdi tatphalaM ca ... 439 dikSu dvArANi gRha nirmANana- jIrNagRhapravezavizeSaH ... 440 kSatrANi sUtikAgRha nirmA gRhapravezadinAtprAgvAstupUjANapravezamuhUtau ca ... 425 vidhiH ... ... 441 cAMdramAsAH ... ... 425 | lamazuddhistithivArazuddhizca ... 442 sUtikAgRhapraveze kAla: ... 427 | vAstupUjAprakAraH ... 401 prAgabhihitasauracAMdramAsAnAM vAmaraviH ... ... 444 prakArAMtareNaikavAkyatA ... 427 | gRhapraveze kalazavAstucakram 446 tithiparatvena dvAraniSedhaH vihi- pravezottarakAlikakartavyavidhiH 447 tatithayazca ... ... 428 dvAravedhaphalAni ... ... 429 vaMzavarNanam 14 gRhamadhye dvArAdiniSedhastadapavAdazca 429 graMthasamAptau pitAmahavarNanam 448 gRhAraMbhe lagnapaMcAMgazuddhI ... 429 | kramaprAptaM svapitRvarNanam 450 devAlaye gRhAraMbhe jalAzaye svanAmakathanapUrvakaM graMthasamAptiH451 ca vidigavasthitarAhumukhaM 430 zlokAnukramaH ... 1-8 rAhumukhacakraM ... ... 431 gRhAraMbhe vAstunaraH ... 431 khAtAraMbhe nakSatrANi ... 431 pariziSTam / 1-20 koSTakAtmakamgRhakUpanirmANe digavasthityA phalam muhUrta-devatA-saMjJAtmakaM, ... ... 432 kUpe kRte gRhamadhye kariSyamA muhUrta-devatA-nakSatra-saMjJANAnAmupakaraNagRhANAM di tmakaM, nakSatravArasaMjJAtmakaM, __ kparatvena karaNam ... 432 | varNa-vazya-vairavarga-yonigRhasya niyatAyurdAyayogadvayam 433 maitrI-gaNa-nADI-varNaguNaanyadyogadvayam ..... ... 433 nADIguNa-gaNaguNa-saMkSiptalakSmIyuktagRhayogatrayam ... 434 tArAguNa-prItiSaDaSTakagRhasya parahastagAmitve yogaH 434 mRtyuSaDaSTaka-zubhAzubhaphalavizeSAcchubhasUcakaM yoga dviAzaka-zubhAzubhanavadvayam ... ... 434 | paMcakAtmakAni (granthAnte) 8-12 m mmm Mm Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriiH| muhuurtciNtaamnniH| pIyUSadhArAkhyavyAkhyayA smlNkRtH|| zubhAzubhaprakaraNam 1 / ___ zrIgaNezAya namaH // dadhAnaM ,gAlImanizamamale gaMDayugale dadAnaM sarvA nijacaraNasevAsukRtine / dayAdhAraM sAraM nikhilanigamAnAmanudinaM gajAye merAsyaM tamiha kalaye cittanilaye // 1 // nipItadhvAMtAya asamarakarAyogramahase nikAmaM kAmAna vitrnnvinodvysnine| samastapratyUhaprazamanakRte zrIdinakRte namastasmai yasmai spRhayati samastAMbujavanI // 2 // lasallakSmIlIlAvasa tiranizaM vedavihitasphuraddharmAdhAraH zritasukhapayodaH pratidinam / atIva prakhyAtaH sa jayati guNAnAM jananabhUrvidarbhAkhyo dezo haririva sadAnandajanakaH // 3 // tasminvidarbhaviSaye viSaye vitRSNazciMtAmaNiSumaNireva babhUva mUrtaH / jAgraJcaturmukhacaturmukhazAyividyAmAdyAM pravartayitumatra pavitrakIrtiH // 4 // vAdairvijitya dharaNItalamAsamudramunnidratarkazatakarkazabuddhisiddhaiH / catvAra UrjitasamarjitakIrtidaMbhastaMbhA dizAsu racitAH sakalAsu yena // 5 // jyotirvidujvalayazoharaNAya kiM vA caMdrAMzunirmalakalAbharaNAya kiM vA / vidyAsaroruhadRzaH zaraNAya kiM vA zrImAnanaMta iti tattanayo'janiSTa // 6 // tasmAtpadmAkhyapatyAmativimalamatI vAkpatI dikpatInAmAzAH kAsArajAbhasphuradadhikayazorazmibhirvyApya bhAtau / prAbhUtAM tau tanUjau zrutigaNagaditAcAradhArApavitrau jyeSThaH zrInIlakaMThastadanu guNagaNAlaMkRto rAmanAmA // 7 // sImA mImAMsakAnAM kRtasukRtacayaH karkazastarkazAstre jyotiHzAstre ca gargaH phaNipatibhaNitivyAkRtau zeSanAgaH / pRthvIzAkabbarasya sphuradatulasabhAmaMDanaM paMDiteMdraH sAkSAcchrInIlakaMThaH samajani jagatImaMDale nIlakaMThaH // 8 // rAmo heraMbabhakteradhigatavizadAnekavidyo'navadyo buddhipradyotamAno gaNitaguNavatAM mAnavAnAM sukhAya / graMthairnAnAprakArairatikaThinataragraMthanake vizAle jyotiHzAstrArNave drAgdRDhataramatulaM setubaMdhaM cakAra // 9 // zrutismRtiproktasamastakarmopayuktamAnaMditaziSTalokam / muhUrtaciMtAmaNinAmakaM sa graMthaM vyadhAccharvapure svapayaiH // 10 // zrInIlakaMThasya babhUva patnI sA caMdrikAkhyobhayavaMzabhUSA / nArAaNasyeva samudrakanyA zarvasya gaurIva virAjate yA // 11 // tasmAddevavidagragaNya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [graMthakRnmaMgalAcaraNa tilakAcchrInIlakaMThAttayA goviMdAkhyasuto'jani svagurutaH sNpraaptvidyaagnnH| yaH zAstrAmRtasiMdhubaMdhuravacovIcISu nityodatAM sAnaMdaM samavApya bhUri kRtavAn graMthe zramaM jyautiSe // 12 // anekabudhamaMDalIviracitAM hi TIkAkRtau nidhAya hRdaye'rthanAmiha muhuurtciNtaamnneH| nigUDhataratadgatapracurabhAvamAtmoktibhirbudhA vivaraNe karAmalakamAzu kartuM yate // 13 // muhUrtaciMtAmaNidugdhasiMdhumAmathya yuktivrajamaMdareNa / goviMdasaMjJastanute sukhAya pIyUSadhArAM bhuvi bhUsurANAm // 14 // tatrAdito gANapataM praNamya pAdAjayugmaM viduSAM sutuSTyai / zubhAzubhAdhyAyabhavAM hi TIkAM goviMdadaivajJa imAM karoti // 15 // atha graMthAdau graMthamadhye graMthAMte ca maMgalamAcaraNIyamavazyamiti ziSTAcAraH / uktaM ca mahAbhASye-'maMgalAdIni maMgalamadhyAni maMgalAMtAni ca zAstrANi prayate vIrapuruSANi bhavaMtyAyuSmatpuruSANi ca' iti / tacca maMgalaM trividhaM'AzIrUpaM namaskArarUpaM vastunirdezarUpaM ca' iti / uktaM ca daMDinA kAvyAdaze-'AzIrnamaskriyA vastunirdezo vApi tanmukham' iti / vastunirdezo nalAdemahArAjarAjasya siddhAdizabdAnAM vA graMthAdau kathanam / tatra tAvadgAryamunivaravaMzatilakamaitrAvaruNyalaMkAradigaMtargatamAtRpuranivAsI sakalajyotirvinmukuTaratnaciMtAmaNijyotirviputrAnaMtajyotirviputro nIlakaMThajyotirvidanujo rAmajyotirvitriskaMdhajyotiHzAstrasarojanicayabhAskaro graMthakRnmuhUrtaciMtAmaNinAmakaM zrautasmArtAdyanekakamauMpayika saMhitAskaMdhAMtargatanAnAmuhUrtasaMgraharUpaM jyautiSagraMthaM cikIrSuranekajanmopArjitaduritasaMbhUtavighnadhvaMsakAmo nirvighnagraMthasamAptipracayagamanArtha viziSTaziSTAcArAnumitazrutibodhitakartavyatAkakarmAbhimatagaNezadevatAzIrvAdarUpaM maMgalamiMdravajrAcchaMdasopanibadhnAti. gaurIzrava ketakapatrabhaMgamAkRSya hastena ddnmukhaagre| - vighnaM muhUrtAkalitadvitIyadaMtapraroho haratu dvipAsyaH // 1 // . gaurItyAdinA / dvipAsyo vighnaM haratvityanvayaH / yuSmAkamityadhyAhAraH / dvipasya hastina AsyamivAsyaM mukhaM yasya sa dvipAsyo gaNezo yuSmAkaM vighnaM haratu nirAkarotu / 'AziSi liGloTau' iti lott| kIdRzo dvipAsyaH? gaurIzravaH ketakapatrabhaMgaM gaurI pArvatI tasyAH zravasI kau~ tayoH sthitaM yatketakapatraM ketakIvRkSasya puSpaM ketakaM tasya patraM tasya bhaMgoM'zastaM hastena zuMDAdaMDena kRtvA AkRSya haThAd gRhItvA mukhAgre svamukhauSThe dadAti bhakSaNArtha sthApayatIti dadat / anena bAlalIlA gaNezasya suucitaa| bAlo hi mAtRsamIpavarti yatkiMcitsveSTaM vastu balAtkAreNa gRhItvA mukhe nikSipati / ata eva kIdRzo gaNezaH? muhUrtAkalitadvitIyadaMtaprarohaH / muhUrtena kSaNenAkalitaH dhAtUnAmanekArthatvAt anuhRto hastidvitIyadaMtasAdRzyaM prApito dvitIyadaMtasya praroha udgamo yena saH / anenAtyAzcarya sUcitaM bhavati / tathA hi-hastino dRzyamAnA dvidaMtA eva / gaNezastvekadaMta eveti purANaprasiddham / ketakapatrasya mukhasthApana Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalAcaraNazabdaniruktiH] zubhAzubhaprakaraNam / samaye yAvannigaraNaM karoti tAvadgaNezo'pi dvidaMta evAloki lokaiH / adbhutopmaakhyo'lNkaarH| uktaM ca daMDinA kAvyAdarza-'yathAkathaMcitsAdRzyaM yatrodbhUtaM pratIyate / upamA nAma sA tasyAH prapaMco'yaM pradRzyate // yadi kiMcidbhavetpadma subhra vibhrAMtalocanam / tatte mukhazriyaM dhattAmityasAvadbhutopamA // ' iti, zlokAthoM vyAkhyAtaH / atra gaNezasya namanAdirUpA pUjA brahmavaivarte'bhihitA-'DhuMDhirAjaH priyaH putro bhavAnyAH zaMkarasya ca / tasya pUjanamAtreNa trayo'pi varadAH sadA // ' trayaH brahmaviSNuzivAH / 'gaNezaH sarvadevAnAmAdau pUjyaH sadaiva hi / sarvairapi, mahAvighnanAzako'nyo na vidyate // ' iti / ziSTAcAro'pyetanmUlaka eva / yathA-'sumukhazcaikadaMtazca kapilo gjkrnnkH| laMbodarazca vikaTo vighnanAzo vinAyakaH // dhUmraketurgaNAdhyakSo bhAlacaMdro gajAnanaH / dvAdazaitAni nAmAni yaH paThecchRNuyAdapi / vidyAraMbhe vivAhe ca praveze nirgame tathA / saMgrAme saMkaTe caiva vighnastasya na jAyate // ' iti / gaurIti / 'SidvaurAdibhyazca' iti GIS / ketakaM ketakyAH puSpasaMjJeyamavayavArthe 'avayave ca prANyoSadhivRkSebhyaH' ityaN / 'puSpamUleSu bahulam' iti tasya luk / dadat / dadAtIti dadat / zatRpratyaye jauhotyAdikatvAdvikaraNasya zapaH zlau sati 'zlo' iti dvirvacane 'ubhe abhyastam' ityabhyastasaMjJAyAM 'bhAbhyastayorAtaH' ityAkAralopaH / tataH 'ugidacAM sarvanAmasthAne'dhAtoH' iti prAptasya 'nAbhyastAcchatuH' iti numo'bhaavH| Akaliteti 'niSThA' iti bahuvrIhau niSTAMtasya pUrvanipAtaH / dvipAsya iti / dvAbhyAM zuMDAdaMDamukhAbhyAM jalaM pibatIti dvipaH / 'Ato'nupasarge kaH' iti kaH / 'Ato lopa iTi ca' ityAkAralopaH / dvipasyAsyamivAsyaM yasyAsau dvipAsyaH / 'saptamyupamAnapUrvasya vAcyo vottarapadalopazca' iti bahuvrIhiH samAsa uttarapadalopazca / 'hastau tu pANinakSatre' iti hastazabdaH pANinakSatravAcakaH,tathApyupacArAddhastizuMDAyAmapi vartate / ata eva 'hastAjjAtau' iti vdnpaanninirpytraanukuulH| kSIrakhAmyapi 'balihastAMzavaH karAH' ityasya vyAkhyAne hastizuMDApi kara upacArAditi vyAcakhyau / tadvatprastute'pi / 'hasto nakSatrabhede syAtkarebhakarayorapi' iti vizvaprakAze hastizuMDAvAcakatvamapyuktaM hstshbdsy| athAtra kavitve bhaMgazabdo'nucitaH / tathA hi-'lokottaravarNanAnipuNakavikarma kAvyam' iti kAvyalakSaNasyAtra kavitve sattvAt yasminkasmiMzcitpadye bhaMgazabdopAdAnamayuktam / vizeSato graMthAraMbhabhUte kutH| 'tadadoSau zabdArthoM saguNAvanalaMkRtI punaH kvApi' iti kAvyaprakAzakArokterdoSarahitayoH zabdArthayoH kaavytaa'vsiiyte| tatra zabdadoSagrastAve kAvyaprakAzakAreNa doSollAse-'duSTaM padaMzrutikaTu cyutasaMskRtyaprayuktamasamartham / nihatArthamanucitArthaM nirarthakamavAcakaM tridhA'zlIlam // saMdigdhamapratItaM grAmyaM neyArthamatha bhavekliSTam / avimRSTavidheyAMzaM viruddhamatikRtsamAsagatameva // ' iti zabdadoSA uktAH / tatra bhaMgazabdenAsabhyArthAtarakatvAdazlIlAkhyo doSo'bhihito bhavati / tallakSaNaM vAmanenoktam-'asabhyAAMtaramasabhyasmRtihetuzcAzlIlam' iti / asyArthaH yasya padasyAnekArthasyaiko'rtho Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [maGgalAcaraNazabdaniruktiH 'sabhyaH syAttadasabhyArthAMtaram / yathA varca iti padaM tejasi purISe ca / yattu padamekadezadvAreNAsabhyamartha smArayati tadasabhyasmRtihetu, yathA kRkATiketi / evaM bhaMgazabdo'pi nAnArthaH / taraMgaracanAzakalaparAjayanAzAdInAmarthAnAM prakaraNaM vinA sphuraNAdasabhyArthAtarasya nAzasya pratIterazlIlatvam / kAvyaprakAze'pyazlIlodAharaNam-'pitRvasatimahaM vrajAmi tAM saha parivArajanena yatra me| bhavati sapadi pAvakAnvaye hRdayamazeSitazokazalyakam // ' atra pitRvasatizabdena piturgRhamiti vivakSitam / tatra zmazAnArthasyApi pratIterazlIlatvAdamaMgalArthatvam / kathaM tarhi-'bhaMgaM jayaM cApaturavyavastham' iti kAlidAsaH? atra bhaMgazabdena parAjayo vivakSita ityazlIlatvamiti cet , satyam, tatra hi yuddhaprastAve svarUpAnvAkhyAnAdadoSaH / prastute graMthAraMbhe prakaraNamapi nAstyato bhNgshbdpaattho'nucitH| tasmAt 'gaurIzravaHketakabAlapatram'iti pAThaH sAdhIyAn (kailpyaH / kecidatrapATe bahakSaraparivartanabhayAt 'gaurIzravaH ketakapatrabhAgam' iti ptthNti)| tadetatsarvaM matsararahitaiH sUribhirvivecanIyam / atha kAvyatvAdeva prasaMgato varNagaNazuddhI vicAryate / tatra zlokAdAvasaMyuktazubhaphaladagakAraprakSepAdasti vrnnshuddhiH| taduktaM bhAmahena-'kaH kho go ghazna lakSmI vitarati ca yazo GastathA caH sukhaM chaH prItiM jo mitralAbhaM bhayamaraNakaroino TaThau khedaduHkhe / DaH zobhA Dho vizobhA bhramaNamatha ca NastaH sukhaM thazca yuddhaM do dhaH saukhyaM mudaM naH sukhabhayamaraNaklezaduHkhaM pavargaH // yo lakSmI razca dAhaM vyasanamatha lavau zaH sukhaM Sazca khedaM saH saukhyaM hazca khedaM vyasanamatha ca LaH kSaH samRddhiM karoti / saMyuktaM ceha na syAtsukhamaraNapaTurvarNavinyAsayogaH padyAdau gadyavakre vacasi ca sakale prAkRtAdau samo'yam // ' iti / tena nAyakAdeH sukhaM bhavati / 'akSare parizuddhe tu nAyako bhUtimRcchati' iti vacanAt / prastute graMthakarturadhyeturadhyApakasya vA sukhaM vAcyam / atha gnnshuddhiH| tatrAsminpadye iNdrvjraachNdH| tallakSaNaM vRttaratnAkareNoktam-'syAdiMdravajrA yadi tau jagau gaH' iti / -tatra gaNalakSaNamapi tenaivoktam-'sarvagumau mukhAMtoM yarAvaMtagalau stau| gmadhyAdyau bhau trilo no'STI bhavaMtyatra gnnaastrikaaH||' iti / eSAM gaNAnAM phalamanyairabhyadhAyi-'makAraH zriyaM yo'tivRddhiM rarogaM sakArazca dezATanaM dravyahAnim / takAro jakAro rujaM bhazca kIrti na AyuH prayacchatyajasraM janAnAm / ' iti vacanAdidaM phalamadhyApakAdhyetRprabhRtInAM jJeyam / evaM sati dravyahAnirUpaphaladasya tagaNasyAdau prayogAdduSTamidaM kAvyamiti cet , satyam ,-'umA kAtyAyanI gaurI' iti vacanAdgaurIzabdo devatAvAcakastasyAdau prayogADhuSTaphalatvaM .nAstIti samAdhiH / yathoktam-'devatAvAcakAH zabdA ye ca bhadrAdivAcakAH / te sarve naiva niMdyAH syurlipito gaNato'pi vA // ' iti / nanvevamapIMdravajrAlakSaNAsaMgatiH / pAdAMtasthAkSarasya 'hasvaM laghu' iti laghusaMjJakatvAt 'saMyoge guru' .'dIrgha ca' iti vizeSalakSaNAnAkrAMtatvena gurutvAyogAcca / ucyate-pAdAMtasthasya laghorapi vaikalpikagurutvokteradoSaH / yathoktaM vRttaratnAkare--'sAnusvAro . 1 koSTakastho'yaM pAThaH kvacidRzyate / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadnthaprayojanam ] zubhAzubhaprakaraNam 1 / visargAto dIvoM yuktaparazca yaH / vA pAdAMte tvasau gvako jJeyo'nyo mAtriko lajuH // ' ityalamatiprasaMgeneti zivam // 1 // __evamAdipadyeneSTadevatAzIrvAdarUpamaMgalamabhidhAyedAnIM jyotiSagraMthamArabhamANo rAmajyotirvidviSayaprayojanasaMbaMdhAdhikAriNaH sUcayan kartavyamupajAtikayA pratijAnItekriyAkalApapratipattihetuM saMkSiptasArArthavilAsagarbham / anaMtadaivajJasutaH sa rAmo muhUrtaciMtAmaNimAtanoti // 2 // kriyAkalApeti // sa prasiddho jagatItale'naMtAkhyo daivajJo jyotirvit tasya sutaH putro rAmo rAmajyotirvit muhUrtaciMtAmaNiM muhUrtAnAM dinazuddhivizeSANAm / athavA muhUrtazabdena dinasya rAtrervA paMcadazo vibhAga ucyate / uktaM ca ratnamAlAyAm-'dinasya yaH paMcadazo vibhAgo rAtrestathA taddhi muhUrtamAnam' iti / tatra lakSaNayA muhUrtApalakSitaH kAlo muhUrtazabdena vivakSyate / tasya ciMtA zubhAzubharUpo vicArastasya maNiriva muhUrtaciMtAmaNiH / yathA maNi_rakAdiH samastakAMtInAmAdhArastathAyamapi graMtho nikhilamuhartAnAmAMdhAra ityanvarthanAmAnaM lakSaNayA muhUrtaciMtAmaNiM jyotiSagraMthamAtanoti / niSedhavidhyAdisaMnivezavizeSeNa nirUpayatItyarthaH / nanu jIrNA api muhUrtagraMthAH saMti, taireva nikhilamuhUrtavicAranirvAhe siddha kimanena jIrNamuhUrtagraMthAnuvAdabhUtenetyata Aha-kIdRzaM muhUrtaciMtAmaNim ? kriyAkalApapratipattihetum / kriyA jAtakarmanAmakarmAdikAstAsAM kalApaH samUhastasya amukasmin zubhadine kAryametasminnazubhadine na kAryamityevaMrUpA pratipattiH samyak jJAnaM tasyA hetuM kAraNam / ayamarthaH-anyeSu muhUrtagraMtheSu tithiprakaraNe karmavizeSeSu zubhAzubhatithayo nirUpitAH / evaM vAraprakaraNe vArA eva / tathA nakSatraprakaraNe nakSatrANyeva / yogaprakaraNe yogA eva / lagnaprakaraNe lagnAnyevAbhihitAni / evaM satyakhilaprakaraNAnAM punaHpunarAMdolanena muhUrtavicAraH prasidhyediti gauravamasti / atra tvekasminneva padye yo yo muhUrto vicAryate tasya tasya tatraiva nirvAha iti lAghavam / yathA-'navAnnaM syAccarakSipramRdubhe sattanau zubham / vinA naMdAviSaghaTImadhupauSArkibhUmijAn // ' ityAdi / kecittu 'kriyAkalApapratipattihetoH' iti pNcmyNtpaatthmaahuH| nanu muhUrtatattvAdAvapi kvacidevaMvidhamuhUrtanirUpaNAdhyartho'yaM zrama ityata Aha-kIdRzaM muhUrtaciMtAmaNiM? saMkSiptasArArthavilAsagarbham / saMkSiptaH zabdaiH sArArtho niSkRSTArthastasya vilAsaH prakAzaH sa garbhe yasyAsau / saMkSiptazcAsau sArArthavilAsagarbhazca saMkSiptasArArthavilAsagarbhastamiti karmadhArayaH / yadyapIdAnIMtanagraMtheSu zabdalAghavenArthabAhulyamasti tathApi zabdAnAM duravabodhArthatvAdgurumukhAdapyadhyayane sati jhaTiti manasyAsphuraNAcetyanupAdeyatvam / atra tu zabdato'pi lAghavaM, tatrApi niSkRSTasyApyarthasya tAdRzazabdairnirUpaNAdyathA gurumukhaM vinaivArthajJAnaM sadyo manasi jAgartitarAmitya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuutciNtaamnniH| [atrAdhikAryAdinirNayaH vazyamupAdeyatvamasya graMthasya / nanu kimabhidheyArthakamidaM zAstram ? prayojanamapi kim ? 'prayojanamanuddizya na maMdo'pi pravartate' iti nyAyAt / uktaM ca-'sarvasyaiva hi zAstrasya karmaNo vApi kasyacit / yAvatprayojanaM noktaM tAvattatkena gRhyte||' anyacca-'jJAtArtha jJAtasaMbaMdhaM zrotuM zrotA pravartate / graMthAdau tena vaktavyaH saMbaMdhaH spryojnH||' iti| ucyate-muhUrtaciMtAmaNimityanenaiva padena sarva sUcitam / tathA hi-zubhAzubhaprakaraNanakSatraprakaraNasaMkrAMtigocaraprakaraNasaMskAravivAhaprakaraNavadhUpravezAgyAdhAnarAjAbhiSekayAtrAprakaraNagRhAraMbhagRhapravezamuhUrtasamudAyAH saMhitApadArthAH pratipAdyatvena vissybhuutaaH| yadyapi vasiSThAdibhiH sUryacArAdyatpAtAdikamapi saMhitApadArtheSvabhyadhAyi tathApyatra teSAM muhUrtavicAre'nupayogAIthakRtA noktamiti tAtparyam / muhUrtAnAM pratikSaNaM laukikavicArAItvena tadabhidhAnAt / atrAbhidheyapadArthAnAM muhUrta ciMtAmaNinAmakagraMthasya ca pratipAdyapratipAdakabhAvaH saMbaMdhaH / prayojanaM zubhAzubhakathanaM vivAhAdikAlanirNayazca / yadAha nAradaH-'prayojanaM tu jagataH zubhAzubhanirUpaNam / ' kazyapo'pi-'grahaNagrahasaMkrAMtiyajJAdhyayanakarmaNAm / prayojanaM vratodvAhakriyANAM kAlanirNayaH // ' etjijnyaasurdhikaarii| saca dvija eva naanyH| taduktaM nAradenaiva-siddhAMtasaMhitAhorArUpaskaMdhatrayAtmakam / vedasya nirmalaM cakSuryotiHzAstramakalmaSam // vinaitadakhilaM zrautaM smAta karma na sidhyati / tasmAjagadvitAyedaM brahmaNA nirmitaM puraa|| ata eva dvijairetadadhyetavyaM prytntH||' iti / atraivakArasya prapAThakrameNa yojane prayojanaM vinaiva jyotiHzAstrAdhyayanasyAvazyakatvaM pratIyate / dvijaireveti vyAkhyAne dvijavyatiriktaiH zUrai dhyeyamiti ca pratIyate / vyAkhyAdvayamapi yuktameva / dvijAH brAhmaNakSatriyavaizyAH / uktaM ca kAzIkhaMDe-'brAhmaNAH kSatriyA vaizyAstrayo varNA dvijAH smRtAH / prathama mAtRto janma dvitIyaM copanAyanAt // ' iti / yattu vasiSThavacane-'adhyetavyaM brAhmaNaireva tasmAjjayotiHzAstraM puNyametadrahasyam / etadbudhvA samyagAmoti nUnaM dharma cArtha mokSamagryaM yazazca // ' iti / zrutAvapi-'brAhmaNena niSkAraNo dharmaH SaDaMgo vedo'dhyeyo jJeyazca' iti / brAhmaNagrahaNamadhyApane'pyAvazyakatvasUcanArtham / ata eva mahAbhArate-'yajanaM yAjanaM caiva tathA dAnapratigrahau / adhyApanaM cAdhyayanaM SaTkarmA brAhmaNaH smRtaH // ' iti / kSatriyavizostvadhyayana evAdhikAro nAdhyApane / taduktaM manunA-'prajAnAM rakSaNaM dAnamijyAdhyayanameva ca / viSayeSvaprasaktiM ca kSatriyasya samAdizet // pazUnAM rakSaNaM dAnamijyAdhyayanameva ca / vANijyaM ca kusIdaM ca vaizyasya kRSireva ca // ' iti / atra prajArakSaNAdyukternAdhyApanAdhikAraH / nanu kathaM jyautiSaM zrautasmArtakauMpayikaM ? iti ceducyate-'aSTavarSa brAhmaNamupanayIta tamadhyApayIta', tathA 'vasaMte brAhmaNo'gnInAdadhIta', 'darzapUrNamAsAbhyAM yajeta' ityAdizrutayaH saMti / tatra varSajJAnamAdityAdigrahacAraparicchedasAdhyaM, tasya vasantAtUnAM ca darzapaurNamAsayozca jJAnaM jyautiSa vinA sarvathaiva na nirvahatItyavazyamadhyetavyaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hInottamadaivajJalakSaNAni] zubhAzubhaprakaraNam 1 | jyotiHzAstram / uktaM ca vedAMgajyotiSe - 'vedA hi yajJArthamabhipravRttAH kAlAnupUrvA vihitAzca yajJAH / tasmAdidaM kAlavidhAnazAstraM yo jyotiSaM veda sa veda yajJAn // ' ata eva vedasya mukhyamidamaMgaM cakSUrUpatvAt / tadayukta zikSAyAm-- 'chaMdaH pAdau tu vedasya hastau kalpo'tha paThyate / jyotiSAmayanaM cakSurniruktaM zrotramucyate // zikSA ghrANaM tu vedasya mukhaM vyAkaraNaM smRtam / ' tathA -- 'yathA zikhA mayUrANAM nAgAnAM maNayo yathA / tadvadvedAMgazAstrANAM jyotiSaM mUrdhani sthitam // ' iti / evaM mukhyatAyAM satyAM dRSTAMto vasiSTasiddhAnte - ' vedasya cakSuH kila zAstrametatpradhAnatAMgeSu tato'rthajAtA / aMgairyuto'nyaiH paripUrNa mUrtizcakSurvihInaH puruSo na kiMcit // ' tasmAkamaiaupayikatvAdavazyamadhyeyaM jyotiHzAstram / tatrAdhyayane samIcInaziSyA evAdhyApyA na kRtaghnAdayaH / taduktaM zrutau - 'vidyA ha vai brAhmaNamAjagAma gopAya mA zevadhiSTehamasmi / asUyakAyAnRjave'yatAya na mAM brUyA vIryavatI tathA syAm // ' iti / samarasAre'pi - ' naitaddeyaM durvinItAya jAtu jJAnaM guptaM taddhi samyak phalAya / asthAne hi sthApyamAnaiva vAcAM devI kopAni no cirAya // vinayAvanatAya dIyamAnaM prabhavetkalpalateva satphalAya / upakRtyanuciMtakAni zAstrANyupakArasya padaM hi sAdhureva // ' iti / siddhAMtaziromaNAvapi -- 'divyaM jJAnamatIMdriyaM yadRSibhirbrAhmaM vasiSThAdibhiH pAraM - paryavazAdvahasyamatranIM nItaM prakAzyaM tataH / naitadveSikRtaghnadurjanadurAcArAcirAvAsinAM syAdAyuHsukRtakSayo munikRtAM sImAmimAmujjhataH // ' iti / evaM satyasmiJjyotiHzAstre sarvathA na zUdrANAmadhikAraH / uktaM ca manunA - 'ekameva tu zUdrasya prabhuH karma samAdizat / eteSAmeva varNAnAM zuzrUSAmanasUyayA // ' iti / nAradavAkyaM tu prAgevAbhihitam / tatra yadi brAhmaNaH zUdraM lobhAdinA pAThayati tasmAcca paThati tadA mahAn doSaH / yadAha gargaH - 'snehAllobhAcca mohAcca yo vipro'jJAnato'pi vA / zUdrANAmupadezaM tu dadyAtsa narakaM brajet // lagnaM dadAti yaH zUdraH sakRtSoDazakarmaNAm / aMdho yugasahasrAMte jAyate zvAnayoniSu / samyagAcArayukto'pi yaH zUdraH sarvazAstravit / varjayedvacanaM tasya kapAlasthodakaM ythaa||' iti / kapAlaM = manuSyaziromadhyavartyasthi / 'bhRtakAdhyApako yazca bhRtakAdhyApitazca yaH / tAvubhau patitau viprau svAdhyAyakrayavikrayAt // ' iti sAmAnyato hemAdrau devala smaraNAcca / athaivaMvidhasya jyotiHzAstrasyAdhyetumahAtmyamAha mAMDavyaH - ' evaMvidhasya zrutinetrazAstrasvarUpabhartuH khalu darzanaM vai / nihaMtyazeSaM kaluSaM janAnAM SaDabdajaM dharmasukhAspadaM syAt // ' iti / atra jJAnavizeSeNa jyotirvidaH pUjyatAtAratamyaM jIrNairabhyadhAyi -- 'dazadinakRtapApaM haMti siddhAMtavettA tridinajanitadoSaM taMtravijJaH sa eva / karaNabhagaNavettA haMtyahorAtradoSaM janayati ghanamaMhazcAtra nakSatrasUcI // ' nakSatrasUcI daivajJo ghanaM bahu aMhaH pApaM janayati / tallakSaNaM vArAhasaMhitAyAm - 'aviditvaiva yaH zAstraM daivajJatvaM prapadyate / sa paMktidUSakaH pApo jJeyo nakSatrasUcakaH // anyacca-- 1 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuutciNtaamnniH| [jyautiSasya dRkpratyayitvAcchaiSThyaM 'tithyutpattiM na jAnati grahANAM naiva sAdhanam / paravAkyena vartate te vai nakSatrasUcakAH' iti / vyutpattistu-gRhe gRhe gatvA'pRSTa eva nakSatrANyazvinyAdIni zubhAzubhaphalasUcakAni sUcayatIti nakSatrasUcI / varAhaH-'nakSatrasUcakoddiSTamupavAsaM karoti yaH / sa vrajatyaMdhatAmisraM sArdhamRkSaviDaMbinA / makSatrasUcakaM pApaM bhiSajaM zulkajIvinam / tAdRpaurANikAdIMzca vAGmAtreNApi nArcayet // ' ata eva vasiSThaH-'viskaMdhapAraMgama eva pUjyaH zrAddhe sadA bhUsuravRMdamadhye / nakSatrasUcI khalu pAparUpo heyaH sadA srvsudhrmkRtye||' varAho'pi'graMthatazcArthatazcaiva kRtsnaM jAnAti yo dvijH| agrabhuk sa bhavecchrAddhe pUjitaH paMktipAvanaH // nAsAMvatsarike deze vastavyaM bhUtimicchatA / cakSurbhUto hi yatraiSa pApaM tatra na vidyate // muhUrtatithinakSatramRtavazvAyanAni ca / sarvANyevAkulAni syuna syAtsAMvatsaro yadi // ' ata eva yaddharmazAstre sumaMtaH-taskarakitavetyAdinAmahatA gadyena sAMvatsariko'pAMkteya ityAha / mahAbhArate'pi-'kitavo bhrUNahA yakSmI' ityAdipadyaSaTkamadhye-'kuzIlavo devalako nakSatrairyazca jIvati / etAniha vijAnIyAd brAhmaNAn paMktidUSakAn // ' ityuktaM, tannakSatrasUcakajyotividviSayam / yadAha kazyapaH-'dAraviMgbhrUNahatUMzca vyaMgAnakSatrasUcakAn / varjayedrAhmaNAnetAnsarvakarmasu yatnataH // ' iti / 'nakSatrasUcakazcaiva parvakArazca garhitaH' iti brahmapurANe'pyukteH, apRSTa iti vAkyazeSo'trAdhyAhAryaH / ata eva manu:-'tithiM pakSasya na brUyAnna nakSatrANi nirdizet' ityAha sma / yamo'pi-'nakSatratithipuNyAhAnmuhUrtAnmaMgalAni ca / na nirdizaMti ye viprAstairbhuktaM hyakSayaM bhavet // ' iti / vasiSThavAkyaM tu prAgabhihitam / mahAprayojanaM tvetacchAstrasya samyagjJAnAdbrahmasAyujyamiti / taduktaM gargeNa-jyotizcakre tu lokasya sarvasyoktaM zubhAzubham / jyotirjJAnaM ca yo veda sa yAti paramAM gatim // paramAM gatiM brahmasAyujyamiti / sUryasiddhAnte'pi-'divyaM cakSurgrahANAM darzitaM jJAnamuttamam / vijJAyArkAdilokeSu sthAnaM prApnoti zAzvatam // ' varAhasaMhitAyAmapi-'na sAMvatsarapAThI ca narake paripacyate / brahmalokaM pratiSThAM ca labhate daivciNtkH||' iti / saMvatsaraM varSamadhikRtya kRto graMthaH saaNvtsrH| 'adhikRtya kRte graMthe' ityaN / aadivRddhiH| taM paThituM zIlamasya sa sAMvatsarapAThI jyotirviducyate / vasiSThena tvaihikAmuSmikarUpaM phaladvayamapyuktaM prAk-'etadbuvA samyagAmoti nUnaM dharma cArtha mokSamagryaM yazazca // ' iti / tasmAjjyotiHzAstramavazyamadhyetavyamiti sthitaM / nanu jyotiHzAstrAdhyayanaM nyAyazAstrAdivat kiM vAdamAtraphalam , uta cikitsAzAstravatpratyakSadRzyaphalam ? ucyate,-dRSTe saMbhavatyadRSTakalpanA na nyAyyeti dRSTArthatApyasya zAstrasya / vAdarUpaM tu phalaM sarveSvapi zAstreSu tulyam / uktaM ca-'anyAni zAstrANi vinodamAnaM na kiMcideSAM bhuvi dRSTamasti / cikitsitajyautiSamaMtravAdAH pade pade pratyayamAvahaMti // ' pratyayaM vizvAsa saMvAdarUpam / nanvasmin zAstre ke vA pratyayA iti cetpRcchasi, tarhi zRNu Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithisvAmivicAraH] zubhAzubhaprakaraNam 1 / sUryacaMdrayorgrahaNaM jagatItale AbAlavRddhebhyo mahAn prtyyH| uktaM ca--'apratyakSANi zAstrANi vivAdasteSu kevalam / pratyakSaM jyotiSa zAstraM caMdrAkauM yatra sAkSiNau // ' athAnye'pi pratyayAH caMdrazegonnatirgrahayutizca sUryAdInAM grahANAM cchAyAgaNitAgatA / yadyapi bhaumAdInAM chAyA dRggocarA nAsti tathApi nalikAdiyaMtravedhena yasminsamaye suSiramadhye graha Agacchati tatsamayasaMvAdAdarthApattipramANasiddhA chAyApi pratyayaH / zukrasya tu mahAmaMDalatve chAyA dRggocarApi bhavati / grahANAM caMdrAdInAM dvividhA apyastodayAH / eke sUryAsannavazena, apare pratyahaM kSitijasaMbaMdhavazAt / tato'pi sUryAsannavazato bhaumaguruzanInAM prAcyAmevodayaH, pratIcyAmevAstaH / budhazukrayostvaniyataH / kSitijasaMbaMdhavazena tu sarveSAmapi sUryAdInAM prAcyAmevodayaH, pratIcyAmevAstaH / athaayurdaaysyeyttaa| yAtrAyAM zubhazakune zubhaphalam , ashubhshkune'shubhphlm| yajJopavItavivAhAdimaMgalakRtyepu zubhalagnAnuSThiteSUktaphalAvAptiH / yatra vacibyabhicAraH sa janmakAlInasadasadrahavazena / evamAdayo'pi pratyayA UhyAH / sarveSAmapi zAstrANAmadhyayane mokSAdyadRSTarUpaM phalaM tu vAcanikameva, tadasmiapi zAstre tulyamityalamatiprasaktAnuprasatteneti zivam // 1 // ' atha muhUrtaciMtAmaNinAmakagraMthaprakaraNapratijJAmabhidhAyedAnI sAmAnyato muhUrtavicArArthamutsargApavAdarUpA guNA doSAzca tAvadvaktavyAH, teSAM ca tithyAyadhInatvAdAdau tithayo vaktavyAH, tAsAM tu lokaprasiddhatvAdevAvaktavyatAyAM siddhAyAM tatsvAmina evAnuSTupchaMdasAbhidadhAti* tithIzA vahniko gaurI gaNezo'hiNuho raviH / zivo durgAtako vizve hariH kAmaH zivaH zazI // 3 // tithIzA iti|| ete paMcadaza tithInAM krameNezAH svAminastAnAha-vahnikAvityAdi / vahnizca kazca vahniko / vahniH agniH, ko brahmA / atra 'devatAdvaMdve ca' ityAnaG na bhavati / ekahavirbhAktvena prasiddhasAhacaryAbhAvAt / nanvevaM 'alpActaraM' iti dvaMdve kazabdasya pUrvanipAtaprAptiH / 'GasiGayoH smAsminau' iti jJApana pUrvanipAtaprakaraNamanityamityanityatvAtkramasya vivakSitatvAcca na bhavati / evaM sati pratipado vahnirdvitIyAyA brahmA svAmItyayamarthaH siddho bhavati / athavA 'tithIzo'gnirvidhigairI' ityasaMdehArthamevaM paThitavyam / 'Iza aizvarye' iti dhAtuH karbarthakvibaMtastasmAdbahuvacanaM jas / Izate itIzAH, tithInAmIzAstithIzAH, tithisvAmina ityarthaH / athavA 'tithIzA ro vidhigaurI' iti vyaktaM paThanIyam / Izazabdo'kArAMtaH / razabdenAgnirucyate / 'raH pAvake ca tIkSNAMzau' iti vizvaH / 'razca kAle'nale sUrye' ityekaakssrnighNttH| ro'gniH, vidhidbrahmA, gaurI pArvatI, gaNezaH prasiddhaH, ahiH sarpaH, guhaH svAmikArtikeyaH, raviH sUryaH, zivo mahAdevaH, durgA jagadaMbA, aMtako yamaH, vizve vizvedevAH, harirviSNuH, kAmo madanaH, zivaH sa eva, zazI cNdrH| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "muhUrtaciMtAmaNiH / [tithikRtyanirNayaH tadAha vasiSThaH-'vahnirvidhAtA'drisutA gaNezaH sarpo vizAkho dinapo mahezaH / durgA yamo vizvaharI ca kAmaH zarvo nizezazca purANadRSTAH // ' iti / svAmina iti zeSaH / prayojanaM tu tattaddevatApratiSThApUjAdi / tathA ca varAhasaMhitAyAmuktam-'yatkArya nakSatre tadaivatyAsu tithiSu tatkAryam / karaNamuhUrteSvapi tasiddhikaraM devatAnAM ca // ' iti / nArado'pyAha'yadinaM yasya devasya taddine tasya saMsthitiH / ' agnipurANe'pi'pratipadyagnipUjA syAdvitIyAyAM ca vedhasaH / dazamyAmaMtakasyApi SaSTyAM pUjA guhasya ca // caturthAM gaNanAthasya gauryaasttpuurvvaasre| sarasvatyA navamyAM ca saptamyAM bhAskarasya ca // aSTamyAM ca caturdazyAmekAdazyAM zivasya ca / dvAdazyAM ca trayodazyAM harezca madanasya ca // zeSAdInAM phaNIzAnAM paMcamyAM pUjana bhavet / parvaNIMdostithiSvAsu pakSadvayagatAsvapi // ' iti / ratnamAlAyAmapi'athAmarasthApanamuttarAyaNe svadevavAraetithikSaNAdiSu' iti / atha pratyeka tithikRtyAni graMthakRdanuktAnyapyasmAbhilikhyate lokopayogitvAt / tAnyAha vasiSThaH-'nodvAhayAtropanayapratiSThAsImantacaulAkhilavAstukarma / gRhaprave. zAkhilamaMgalAcaM kArya hi mAsAcatithI kadAcit // 1 // ' mAsAdyatithau-zuklana pakSapratipadi / ata eva kRSNapakSapratipadyetAni karmANi sukhena bhavantItyarthaH / yadyeSo'miprAyo'saMmataH syAttadA pakSAdyatithAviti brUyAt / 'saptAMgacihnAni nRpasya vAstuvratapratiSThAkhilamaMgalAni / yAtrAvivAhAkhilabhUSaNAcaM kArya dvitIyAdivase sadaiva // 2 // saMgItavidyAkhilazilpakarmasImantacaulAnagRhapravezam / kArya dvitIyAdivase yaduktaM sadA tRtIyAdivase'pi kAryam // 3 // riktAsu vidviDvadhabandhazastraviSAgnighAtAdi ca yAti siddhim / yanmaMgalaM tAsu kRtaM ca mUvinA. zamAyAti tadAzu nUnam // 4 // ' riktAsu-caturthInavamIcaturdazISu / 'zubhAni kAryANi carasthirANi coktAnyanuktAnyapi yAni tAni / siddhiM prayAMtyAzu RNapradAnaM vinA sadA nAgatithau vidheyam // 5 // abhyaMgayAtrA pitRkarma dantakASThaM vinA pauSTikamaMgalAni / SaSThyAM vidheyAni raNopayogyazilpAni vAstvaMbarabhUSaNAni // 6 // dvitIyAyAM tRtIyAyAM paMcamyAM kathitAnyapi / tAni sidhyati kAryANi saptamyAM nikhilAnyapi // 7 // saMgrAmayogyAkhilavAstuzilpanRtyapramodAkhilalekhanAni / strIratnakAryAkhilabhUSaNAni kAryANi kAryANi mahezatithyAm // 8 // dvitIyAyAM tRtIyAyAM paMcamyAM saptamItithau / uktAni yAni sidhyaMti dazamyAM tAni sarvadA // 9 // vratopavAsAkhiladharmakRtyaM surotsavAdyAkhi* lavAstukarma / saMgrAmayogyAkhilavAstukarma vizvetithau sidhyati zilpakarma // 10 // pRthivyAM yAni karmANi dharmapuSTizubhAni ca / carasthirANi dvAdazyAM yAtrA'bragrahaNaM vinA // 11 // vidhAtRgaurIbhujagabhAnvantakadineSu ca / uktAni tAni sidhyati trayodazyAM vizeSataH // 12 // yajJakriyApauSTikamaMgalAni saMgrAmayogyAkhilavAstukarma / udvAhazilpAkhilabhUSaNAcaM kArya pratiSThA khalu paurNamAsthAm // 13 // sadaiva dazaiM pitRkarma muktvA nAnyadvidheyaM zubhapauSTikAdyam / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithInAM saphalA naMdAdisaMjJAH] zubhAzubhaprakaraNam 1 / mUDhaiH kRtaM tatra zubhotsavAdyaM vinAzamAyAtyacirAgRzaM tat // 14 // ' iti / nanu ratnamAlAdigraMtheSvAdau saMvatsaraprakaraNamuktam / tadatra kimityutprekSitamiti cet / ucyate,-muhUrtaciMtAmaNiriti nAmadheyAnmuhUrtA evaatrocyte| te tu pratikSaNavicArArhAH, tatra saMvatsarANAM varSavyApitvAt sadasatphaloktAvapi vivAhAdikRtyAni bhavatyeva / kutaH siMharAzisthitaguru-guruzukrAstAdiSviva vivAhAdivizeSakRtyAnAM pratiSedhasattvaM, tathA saMvatsarasadasatphaleSu neti / kiMca siMhagatagurau zukrAstAdAvapi nityAnAM vastraparidhAnAdInAM naimittikAnAM ca puMsavanajAtakarmanAmakarmAnnaprAzanAdikarmaNAM vihitatvAnmuhUrtavicAro'styevetyato'kathanaM saMvatsaraprakaraNasya / amumevAzayaM manasyabhisaMdhAya muhUrtagraMthaM parityajya sthalAMtare gurucAre vasiSThena phalamuktam // 3 // atha tithInAM naMdAdisaMjJAH saphalA upajAtikayAhanaMdA ca bhadrA ca jayA ca riktA pUrNeti tithyo'shubhmdhyshstaaH| site'site zastasamAdhamAH syuH sitajJabhaumArkigurau ca siddhAH 4 naMdA ceti||nNdaabhdraajyaariktaapuurnnaasNjnyaaH pratipadAdipaMcatithayaH svanAmasadRzaphaladAH syurityevaMprakAreNa sarvAH SaSThyAdaya ekAdazyAdayazca tithayo jJeyAH / tAH site zuklapakSe azubhamadhyazubhaphaladAH syuH / asite kRSNapakSe zubhamadhyamAdhamaphaladAH syuH / yadAha nAradaH-'naMdAbhadAjayAriktApUrNAH syumtithayaH punaH / paryAyatvena vijJeyA neSTamadhyeSTadAH site // kRSNapakSe'pITamadhyaneSTadAH kramazaH smRtAH' iti / aniSTamiti vaktavye neSTa iti prayogo niSedhavAcakaM na-zabdamAzritya naikadhetyAdivat sAdhyaH / atha mUle 'azubhamadhyazastAH' iti kathaM prayogaH? yAvatA 'tithayo dvayoH' ityabhidhAnAt strIpuMsayorasti tithizabdaH, tathApi tithya iti 'kRdikArAdaktinaH' iti kRtaGISastithIzabdasya strIliMga eva vRttiH / tatastithya iti bahuvacanAntasyAzubhamadhyazamtA iti vizeSaNe azubhAzca madhyAzca zastAzceti dvaMdve 'striyAH puMvat' iti vA 'puMvat karmadhArayajAtIya-' iti vA samAnAdhikaraNottarapadAbhAvAtpuMvadbhAvAbhAve ciMtyatAprasakteH / evaM cet kathaM tarhi ratnamAlAyAM 'kaniSThamadhyeSTaphalAzca zukle' iti ? yAvatA kaniSThAzca madhyAzceSTa phalAzceti dvaMdvo'pi / 'naMdA ca bhadrA ca jayA ca riktA pUrNati sarvAstithayaH kramAtsyuH' iti sarvApadavizeSaNasAmarthyAtstrIliMga evetyuktadoSaprasaMgaH / maivaM vocaH / nAtra dvaMdvaH / kiM tarhi ? kaniSTaM ca madhyaM ceSTaM ca kaniSThamadhyeSTAni, tAdRzAni phalAni yAsAM tA iti dvaMdvagarbhabahuvrIhyAzrayaNAduktadoSAprasaMgaH / nanu yadyapyevamatra samAhitaM tathApi-'kRSNe bhavaMtyuttamamadhyahInAH' iti caturthacaraNe kathaM samAdhiH ? yataH phalapadAzravaNAdvaMdvagarbhabahuvrIhyabhAvAcchuddho dvaMdva eva samAsaH / sarvApadasamabhivyAhRtastithizabdo'pi strIliMga evetyukto doSo vajrAyitaH / ucyate--yathA 'yekayordvivacanaikavacane' iti pANinisUtrasthe Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ..' muhuurtciNtaamnniH| [vAreSu niSiddha tithinakSatrANi byekayoriti pade saMkhyAdhAcinodhaikazabdayodve bahuvacanaprasaMgaH, ato bhAvapradhAno nirdeza ityabhiyuktasmaraNAt bahudhA kAvyeSu dRSTatvAcAzubhamadhyazastA ityevamAdInAM zabdAnAM bhAvapradhAnatvAdazubhatvamadhyatvazastatvAbhidhAnAttAdRzAnAM zabdAnAM dvaMdva vidhAyAzubhamadhyazastAni vidyate yAsAM tA iti bahuvrIhiNA siddhamiSTam / bahuvrIhiNA gatArthatvAnmatunna bhavati, "uktArthAnAmaprayogaH' ityukteH / athavA 'tuNyatu durjanaH' iti nyAyamAzritya matupo bAdhakaH 'arzaAdibhyo'c' ityarzaAderAkRtigaNatvAnmatvarthe'c kaaryH| etacca samAdhAnaM zastasamAdhamA ityatrApi draSTavyam / evaM ca sati 'kRSNe bhavaMtyuttamamadhyahInAH' ityapi siddham / ata eva naiSadhIye saptamasarge'yeyaM bhavadbhAvipuraMdhrisRSTiH' iti prayuktam / drutamadhyavilaMbitAsu vRttiSu' iti mahAbhASyakAro jagAda / ato'nenaivAzayena-'ubhaye'dhamamadhyamapUjitA dreSkANaizcarabheSu cotkramAt / azubheSTasamAH sthire kramAdorAyAH parikalpitA daza // ' iti varAhamihiro'pi prAyukta / tathA-'sUryasUnudivase sthirapradam' iti basiSTho'pi prAyuMkta / sthirapradamityatra sthairyapradamityartho vivakSita ityalamatiprasaMgena // atha caturthacaraNena. siddhiyogAnAha-siteti / tAH kRtasaMjJA naMdAditithyaH zukrabudhamaMgalazaniguruvAreSu siddhAH siddhikarAH syuH / yathA-naMdA zukre siddhiyogaH, evaM bhadrA budhe, jayA bhaume, riktA zanau, pUrNA gurau / yadAha kazyapaH-'naMdA tithiH zukravAre saumye bhadrA kuje jayA / riktA maMde gurorvAre pUrNA siddhAhvayA tithiH // ' iti / vasiSTho'pi-'zukrajJagurumaMdejyA vArA naMdAdiSu kramAt / siddhA tithiH siddhidA syAtsarvakAryeSu sarvadA // ' iti / asyAH phalastutimAha vasiSTha eva-'siddhA tithihaMti samastadoSAn yAnmAsazUnyAnapi mAsadagdhAn / dinapradagdhAnapi cAnyadoSAnekAdazI yadvadazeSapApAn // ' iti // 4 // __ atha ravyAdivAreSu yathAkramaM niSiddhatithIniSiddhanakSatrANi ca zAlinyAhanaMdA bhadrA naMdikAkhyA jayA ca riktA bhadrA caiva pUrNA mRtArkAt / yAmyaM tvASTra vaizvadevaM dhaniSThAryamNaM jyeSThAMtyaM raverdagdhabhaM syAt // 5 // naMdeti // yathAkramamarkAt 'lyablope paMcamI' iti arkamArabhya vAreSu naMdAtithirmRtAdhamaphalA syAt / yathA sUrya naMdA mRtA, tathA some bhadrA, bhaume naMdA, budhe jayA, gurau riktA, zukre bhadrA, zanau pUrNA mRtetyarthaH // uktaM ca nAradena-'AdityabhaumayonaMdA bhadrA zukrazazAMkayoH / jayA saumye gurau riktA zanau pUrNA mRtipradA // ' iti / atra bahuSu nAradasaMhitApustakeSu 'mRtiprada' iti pAThamAzritya mRteti padaM prAyoji graMthakRtA / tathaivAsmAbhi AkRtaM ca sakaladezIyaziSTasaMmatatvAdApAmaraM tathaiva vyavahAradarzanAcca / vastutastu 'pUrNA mRtArkAt'ityatra akAraM prazliSya amRteti padaM vidheyam / tatrA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyA yogatithayaH ] zubhAzubhaprakaraNam 1 | 1 mRtA amRtaphaladA syAt / yathA - naMdA svAvamRtA, evaM somavArAdiSvapi vyAkhyeyaM pUrvavat / atra saMmatirUpe jIrNapustakasthanAradavAkye--' zanau pUrNAmRtAhvayA' ityakArAdirAkArAMtaH pAThaH sAdhIyAn / amRtetyAhvayaM nAma yasyAH sA amRtAhvayetyarthaH / imamarthaM saphalamAha vasiSThaH - 'naMdA bhaumAyodrA zudvozca jayA budhe / zubhayogA gurau riktA zanau pUrNA'mRtAhvayA // ' iti / idaM vacanaM vasiSThena guNanirUpaNAdhyAye nirUpitamityato'pi zubhatvapratipAdakam / kazyapo'pi tathaivAha - 'AdityabhAmayornandA bhadrA zukrazazAMkayoH / jayA saumye gurau riktA pUrNAssrkAvamRtA zubhA // ' iti / Aka= zanau / evaM satyapi zubhatve ziSTAcAreNa vyavasthA jJeyA / athottarArdhena niMdyanakSatrANyucyante - yAmyamiti / ravivArAdiSu yAmyaM bharaNI tadAdIni nakSatrANi yathAkramaM dagdhanakSatrANi syuH / yathA - ravau bharaNI dagdhA, some citrA, bhaume uttarASADhA, budhe dhaniSThA, gurAvuttarAphalgunI, zukre jyeSThA, rAnau revatI / yadAha nAradaH - 'yamarkSamarkavAre'bje citrA bhaume tu vizvabham / bubhe zraviSThAryamNakSa gurau jyeSThA bhRgordine // revatI zanivAre tu dagdhayogA bhavaMtyamI // ' iti / lalluH - ' yAmyaM citrottarASADhA dhaniSThottaraphAlgunI / jyeSThA va revatI caiva janmakSaM bhAnutaH kramAt // janmarkSagrahasaMyoge na kuryAcchobhanaM naraH / pANigrahaNayAtrAdi vinAzamupayAtyataH // ' iti // 5 // atha kacAdiniMdyayogAnanuSTubhAha SaSThyAditithayo maMdAdvilomaM pratipad budhe / saptamyarke'dhamAH SaSTyAdyAmAzca radadhAvane // 6 // 13 SaSTyAdIti // SaSThIsaptamyaSTamInavamIdazamyekAdazIdvAdazyastithayo maMdAcchanaizcarAdvilomaM viparItavAragaNanayA'dhamAH syuH / yathA - zanau SaSThyadhamA, zukre saptamI, gurAvaSTamI, budhe navamI, bhaume dazamI, some ekAdazI, khau dvAdazI; ete yogAH krakacAkhyA jJeyAH / yadAha nAradaH - ' trayodaza syurmilane saMkhyAyAstithivArayoH / krakaco nAma yogo'yaM maMgaleSvatigarhitaH // ' iti / atha pratipattithistathA sUryavAre saptamI saMvartayogAkhyA'dhamA / uktaM ca nAradena - 'saptamyAmarkavArazcet pratipatsaumyavAsa re / saMvartayogo vijJeyaH zubhakarmavi'nAzakRt // ' iti / atha SaSThI, AdyA=pratipat, amA-amAvAsyA, etAstithayo dadhAvane niMbakASThAdibhirdatamalanirAkaraNe'dhamA niSiddhAH syuH / uktaM ca ratnamAlAyAm -'naSTeMduSaSThIpratipatsu dhImAnna jAtu daMtotkaSaNaM vidadhyAt / kurvanavAmati tadAzu nUnaM lakSmIkulajJAtijanopaghAtam // ' iti / kvacinnavamI ravivAsare'pi niSiddhA / uktaM ca kAzIkhaMDe paMcatriMzAdhyAye - 'pratipaddarzaSaSThISu navamyAM ravivAsare / dantAnAM kASTasaMyogo dahedAsaptamaM kulam // ' iti // 6 // atha kRtyavizeSeSu niSiddhatithIniMdravaMzAchaMdasAha - SaSyaSTamIbhUtavidhukSayeSu no seveta nA tailapale kSuraM ratam / 2 mu0 ci0 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muhuurtciNtaamnniH| [kRtyavizeSeSu niSiddhatithayaH nAbhyaMjanaM vizvadazadvike tithau dhAtrIphalaiH snAnamamAdrigoSvasat SaSThyaSTamItyAdi // SaSThI, aSTamI ca prasiddhA, bhUtaH caturdazI, vidhukSayaH= amAvAsyA, etAsu tithiSu krameNa nA puruSaH, nRzabdo manuSyajAtyupalakSakaH, tena strINAmapyayaM niSedhaH; tailaM palaM mAMsaM kSuraM rataM maithunaM yathAkramaM na seveta / yathA-paTyAM tailaM, aSTamyAM mAMsa, caturdazyAM kSauram , amAvAsyAyAM maithunaM no sevetetyarthaH / 'Se sevane' AtmanepadI / uktaM ca nAradena-'SaSTyAM tailaM tathASTamyAM mAMsaM kSauraM tithau kaleH / pUrNimAdarzayo rIsevanaM parivarjayet // ' iti / kalestithau caturdazyAm / ratnamAlAyAM ca-'SaSThISu tailaM palamaSTamISu kSaurakriyA caiva caturdazISu / strIsevanaM naSTakalAsu puMsAmAyuHkSayArtha munayo vadaMti // ' atra vacane 'naSTakalAsu'iti vacanamAzritya 'vidhukSayeSu'ityuktam / vayaM tu vidhukSayazabdaH sarvaparvopalakSaka iti vyAkurmaH / tathA sati paMcaparvasu maithunaM na kAryamityarthaH / uktaM ca vasiSThasaMhitAyAm-'strIsevanaM parvasu pakSamadhye palaM ca SaSThISu ca sarvatailam / nRNAM vinAzAya caturdazISu kSurakriyA sthAdasakRttadAzu // ' iti / pakSamadhye aSTamyAM / kvacitsaMkrAMtyAdAvapi tailasaMgo niSiddhaH / yadAha nArada:-'vyatIpAte ca saMkrAMtAvekAdazyAM ca parvasu / markabhaumadine viSTayAM nAbhyaMgaM na ca vaidhatau // ' iti / parvANi tu vasiSThanoktAni-'caturdazyaSTamI kRSNA tvamAvAsyA ca pUrNimA / puNyAni paJca parvANi saMkrAMtirdinapasya ca // ' iti / atra niSiddhakarmasu tAtkAlikyastithayo grAhyAH / tathA ca smRtiH-nAne cAbhyaMjane caiva dantadhAvanamaithune / tithistAtkAlikI grAhyA tathA maraNajanmanoH // ' iti / atha vizvadazadvike tithau trayodazIdazamIdvitIyAsvabhyaMjanaM na, tailAbhyaMgo na kArya ityarthaH / taduktaM ratnamAlAyAm-'snAturjanasya dazamI tanayAMstrayodazyartha nihaMtyubhayametadapi dvitIyA' iti / ayaM ca zarIramalanirAkaraNArtha niSedho nityanaimittikakAmyavyatiriktaviSayaH / nirNayAmRte dvitIyAtithinirNaye bhaTTabhAskara ityuktvA paThitam-'sAtustanUjAn dazamI trayodazyarthaM dvitIyA dvitayaM nihati / malApahanAnaniSedha eSa na nityanaimittikakAmyabAdhaH // ' etAdRzo'pi malApahanAnaniSedho brAhmaNavyatiriktavarNatrayasyaiva / uktaM ca bhaTTabhAskaraNa'trayodazyAM dvitIyAyAM dazamyAM ca vizeSataH / zUdravidakSatriyAH snAnaM nAcareyuH kathaMcana // ' iti / arthAt brAhmaNasya nAyaM niSedha ityarthaH / atha dhAtrIphalairiti / dhAtrIphalairAmalakaiH snAnamamA'digoSvasat , amAvAsyAsaptamInavamISvasanniSiddhamityarthaH / uktaM ca ratnamAlAyAm-'saptamyaniMdunavamISu ca saMpadicchuH snAyAtkadAcidapi nAmalakairmanuSyaH' / atra kecidAmalakaiH snAturdazamI tanayAnnihaMti evaM sarvatra vyAkhyeyam / evaM sati dazamIdvitIyAtrayodazIsaptamyaniMdunavamISvAmalakasnAnaniSedho'sti, tatkathaM bhinnavAkyatAmAdAya svapaye spaSTaiva bhinnavAkyatA kRtA? atrAhuH-'snAtustanUjAn dazamI'iti vacanAMtarAnurodhAdbhinnavAkyatA spaSTaiva / tathA ca-AmalakasnAna1 pakSasarvapApalakSaka iti pAThaH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSa-hutAzanayogAH] zubhAzubhaprakaraNam 1 / 15 niSedhe dIpikATIkAyAM sa eva bhaTTabhAskaraH-'saptamyacandrAnavamISu dehazrIsaMtatIrAmalakarnarasya / snAnaM nihaMtyanyadine tu dhatte tilaiH zriyaM puNyakaraM sadaiva // ' ityAha sma / apare punarAhuH-sarvAsvapi tithiSvAmalakasnAnasyaiva niSedho nAbhyaMgasya / yadAha vasiSThaH-'kAmadurgAtakavidhinaSTedvadineSu ca / sakRdAmalakasnAnaM saMpatputravinAzanam // ' kAmaH trayodazI, durgA-navamI, antakaH dazamI, vidhiH dvitIyA, napTeMduH=amAvAsyA, arkadinaM saptamI / kazyapo'pi-'SaSTyAM darzapratipadi dvAdazyAM ca dinakSaye / kuryAdAmalakasnAnaM dazamyAM mUDhadhInaraH // putranAzo bhavettasya trayodazyAM dhanakSayaH / saMpatputrakSayastasya dvitIyAyAmasaMzayam // saptamyAM ca navamyAM ca amAyAM kulanAzanam' iti / darzAnantaraM pratipaddarzapratipacchukla pratipadityarthaH // 7 // atha sUryAdivArepu dagdhAdiyogacatuSTayamiMdravajropajAtikAbhyAmAhasUryezapaMcAgnirasASTanaMdA vedAMgasaptAzvigajAMkazailAH / sUryAgasaptoragagodigIzA dagdhA viSAkhyAzca hutAzanAtha // 8 // sUryAdivAre tithayo bhavaMti maghAvizAkhAzivamUlavahni / brAhmaM karorkAdyamaghaMTakAzca zubhe vivA gamane tvavazyam // 9 // sUrye zeti ||suuryaa dvAdaza / lakSaNayA tatsaMkhyA dvAdazyucyate / evamIzAdizabdeSvapi vyAkhyeyam / tatra sUryA-dvAdazI, IzA ekAdazI, paJca-paJcamI, agnayaH tRtIyA, rasAH SaSTI, aSTa aSTamI, nandA-navamI; sUryAdivAre. jvetAstithayo dagdhA bhavaMti / yathA-ravau dvAdazI dagdhA, some ekAdazI dagdhA, bhaume paJcamI, budhe tRtIyA, gurau SaSThI, zukre aSTamI, navamI zanI; shniriktaasiddhiyogshcturthiicturdshyoshcritaarthH| uktaM canAradenopagrahAdhyAye'ekAdazI cenduvAre dvAdazI cArkavAsare / SaSThI bRhaspatervAre tRtIyA budha. vAsare // aSTamI zukravAre ca navamI shnivaasre| paJcamI bhaumavAre ca dagdha. yogAH prakIrtitAH // ' vasiSTo'pi-dvAdazyekAdazInAgagaurIskandavasuSvapi / navamyAM dagdhayogAkhyA bhAnuvArAditaH kramAt // ' atha vissyogaaH| vedA iti / vedAH caturthI, aMgAni-SaSThI, sapta-saptamI, azvinau dvitIyA, gajA= aSTamI, aMkA-navamI, zailAH saptamI; etAstithayaH sUryAdivAreSu viSAkhyA bhavaMti / yathA-ravau caturthI viSAkhyA, candre SaSThI, bhaume saptamI, budhe dvitiiyaa| budhe bhadrArUpaH siddhiyogastu saptamIdvAdazyozcaritArthaH / gurAvaSTamI, zukre navamI, zanI saptamI / yadAha bRhaspatiH-'SaSThI zazAMke navamI ca zukre budhe dvitIyA tapane caturthI / jIve'STamI saurikuje'hni saptamI yogA viSAkhyAH kulanAzanAH syuH // ' vasiSTho'pi-'kujAyoH saptamI SaSThI candre bhAnau catu rthikA / dvitIyA ze'STamI jIve navamI zukravAsare // acikitsyA gadA yogA maMgaleSvatiniMditAH // ' atha hutAzanayogAH / sUryeti / sUryA-dvAdazI, Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [caitrAdiSu zUnyatithayaH aMgAni-SaSThI, sapta-saptamI,uragA aSTamI,gAvaH navamI, dizaH dazamI, IzA ekAdazI; etAstithayo ravivArAdiSu hutAzanAkhyA jnyeyaaH| yathA-ravau dvAdazI, some SaSThI, bhaume saptamI, budhe'STamI, gurau navamI, zukre dazamI, zanau ekAdazI hutAzanA / yathA hutAzano nikSiptaM vastu dahati tathAyamukto vAratithiyogo'pItyarthaH / yadAha guruH-'SaSTyAditithayaH sapta caMdravArAdibhiryutAH / kramAt pakSadvaye'pi syuH saptayogA hutAzanAH // ' iti / vasiSTho'pi-'sapta pathyAditithayaH somavArAdibhiryutAH / agnijihvAH sapta yogA maMgale kulanA. zanAH // ' iti| atha yamaghaMTa:-maghA, vizAkhA, zivaH ArdrA, mUlaM, vahniHkRttikA / smaahaardvNdvH| brAhma-rohiNI, karaH hastaH; etAni nakSatrANyAtsUryAdivAreSu yamaghaMTAH syuH / yathA-ravI maghA yamaghaMTaH, some vizAkhA, bhaume ArdrA, budhe mUlaM, gurau kRttikA, zukre rohiNI, zanau hastaH / uktaM ca daivajJamanohare gargeNa-'maghA vizAkhA cArdrA ca mUlamRkSaM ca kRttikA / rohiNI hasta ityevaM yamaghaMTAH kramAdraveH // ' iti / atra pAThAMtaram / 'sUryAdibAre tithayo hi pitryadvIzezamUlAgniviriMcihastAH / bhavaMti sUryAghamaghaMTakAca zubhe vivA gamane tvavazyam // ' iti / ayaM pAThaH sAdhIyAn / prAkpAThe hi katicinnakSatrANi pUrvArdhe dve tUttarArdha ityasAmaMjasyAt / ete dagdhAdiyogAH zubhe zubhakArye vivAstyAjyAH / turvizeSe / gamane yAtrAyAM tvavazyaM vAH / yadAha mArtaDa:-'nAtra yAtrA prakartavyA kAryAtaramathApi vA / yamaghaMTAdiyogo'yamanahaH srvkrmsu||' iti / Avazyakatve yamaghaMTaparihAramAha garga:'viMdhyasyottarabhAge tuyAvadAtuhinAcalam / yamaghaMTakadoSo'sti nAnyadeze kadA. cana // ' iti / anyacca-'lagnAcchubhagrahaH keMdre trikoNe vA sthito yadi / caMdro bApi na doSaH syAdyamaghaMTakasaMbhavaH // ' iti / kaizcidaSTau ghaTikAstyAjyA ityukam / taduktaM dIpikAyAm-'yamaghaMTe tyajedaSTau mRtyau dvAdaza nADikAH' iti / atraiSAM pApayogAnAmapavAdo vasiSThenoktaH-'divA mRtyupradAH pApA doSAstvete na rAtriSu / zubhakArye prasUtau ca sarvadA parivarjayet // 8 // 9 // atha caitrAdimAse zUnyAstithIH zArdUlavikrIDitenAnuSTuppUrvArdhena cAhabhAdre caMdradRzau nabhasyanalanetre mAdhave dvAdazI pauSe vedazarA iSe dazazivA mArge'drinAgA madhau / goSTau cobhayapakSagAzca tithayaH zUnyA budhaiH kIrtitA .. UjoSADhatapasyazukratapasAM kRSNe zarAMgAbdhayaH // 10 // zakrAH paMca site zakrAyagnivizvarasAH kramAt / * bhAdra iti // bhAdrazabdena bhAdrapada ucyate / 'syurnabhasyaprauSThapadabhAdabhAdrapadAH samAH' ityamaraH / bhAdre bhAdrapade mAsyubhayapakSage zuklakRSNasAdhAraNe caMdradRzau pratipadvitIye tithI zUnye / tathA nabhasi zrAvaNe mAsi anala Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinakSatra saMbaMdhidoSAH ] zubhAzubhaprakaraNam 1 | netre tRtIyAdvitIye ubhayapakSage zUnye / mAdhave vaizAkhe dvAdazI tithiH zUnyA / pauSe vedazarAH caturthIpaMcamyau zUnye / iSe Azvine dazazivAH dazamyekAdazyau zUnye / mArge mArgazIrSe'dvinAgAH saptamyaSTamyau zUnye / madhau caitre goSTau navamyaSTamyau zUnye / eSu mAseSu etAstithayaH pakSadvayagAH zUnyA budhaiH kIrtitAH / athAnuktamAsAnAmUrjASADhatapasyazukratapasAM kArtikASADhaphAlguna jyeSThamAghAnAM kRSNapakSe krameNa zarAMgAbdhayaH zakAH paMca tithayaH zUnyAkhyAH / yathA kArtikakRSNapakSe paMcamI zUnyA, ASADhakRSNapakSe SaSTI zUnyA, phAlguna kRSNapakSe caturthI zUnyA, jyeSTakRSNapakSe caturdazI zUnyA, mAghakRSNapakSe paMcamI zUnyA / athaiSAmeva mAsAnAM site zuklapakSe zakrAdyagnivizvarasAH kramAcchUnyAH / yathAkArtika zuklapakSe caturdazI zUnyA, ASADhazukle saptamI zUnyA, phAlgunazukle tRtIyA zUnyA, jyeSThazukle trayodazI zUnyA, mAghazukle SaSThI zUnyetyarthaH / yadAha vasiSThaH - ' aSTamI navamI caitre pakSayorubhayorapi / mAdhave dvAdazI tyAjyA pakSayorubhayorapi // jyeSThe trayodazI niMdyA site kRSNe caturdazI | ASADhe kRSNapakSasya SaSThI zukle tu saptamI // dvitIyA ca tRtIyA ca zrAvaNe sitakRSNayoH / prathamA ca dvitIyA ca nabhasye mAsi niMdite // dazamyekAdazI niMdyA mAsISe zuklakRSNayoH / Urje caturdazI zukle kRSNapakSe tu paMcamI // saptamI cASTamI saumye pakSayorubhayorapi / pauSe pakSadvaye caiva caturthI paMcamI tathA // mAghe tu paMcamI SaSThI kRSNe zukle yathAkramam / tRtIyA ca caturthI ca phAlgune sitakRSNayoH // tithayo mAsazUnyAkhyA vaMzavittavinAzadAH / Asu zrAddhaM prakurvIta naiva maMgalamAcaret // ' iti // 10 // I atha tithinakSatrasaMbaMdhidoSAn sArdhAnuSTubdvayenAha - tathA niMdyaM zubhe sArpa dvAdazyAM vaizvamAdime // 11 // anurAdhA dvitIyAyAM paMcamyAM pitryabhaM tathA / vyuttarAzva tRtIyAyAmekAdazyAM ca rohiNI // 12 // svAtIcitre trayodazyAM saptamyAM hastarAkSase / navamyAM kRttikASTamyAM pUbhA SaSThayAM ca rohiNI // 13 // 17 tathA niMdyamiti // zubhe kRtye dvAdazyAM sArpamAzleSA niMdyaM, Adime tithau pratipadi vaizvamuttarASADhA niMdyA, dvitIyAyAmanurAdhA, paMcamyAM pitRbhaM maghA, tRtIyAyAM tryuttarAH uttarAphalgunyuttarASADhottarAbhAdrapadA niMdyAH, ekAdazyAM rohiNI, trayodazyAM svAtIcitre, saptamyAM hastarAkSase hastamUle, navamyAM kRttikA, aSTamyAM pUbhA pUrvAbhAdrapadetyarthaH / SaSThyAM rohiNI - niMdyetyarthaH / yadAha caturbhujamizranibaMdhe lallaH - 'dvitIyayA cAnurAdhA tryuttarAzca tRtIyayA / paMcamI ca maghAyuktA citrAsvAtyA trayodazI // eSu kAryaM kRtaM cetsyAt SaNmAsAnmaraNaM dhruvam / pratipadyuttarASADhA navamyAM kRttikA yadi // / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ caitrAdiSu zUnyanakSatrarAzayaH pUrvAbhAdrapadASTamyAmekAdazyAM ca rohiNI / dvAdazyAM ca yadAzleSA trayodazyAM maghA yadi // ' iti // 11 - 13 // 18 kadA atha caitrAdimAseSu kramAcchUnyanakSatrANyanuSTubdvayenAha - tvASTravAyU vizvejyau bhagavAsavau / vaivazrutI pAzipauSNe ajapAdagnipitrya // 14 // citrAdvIzau zivAzrayarkAH zrutile yadrabhe / caitrAdimAse zUnyAkhyAstArA vittavinAzadAH // 15 // kadAsrabha iti // caitramAse-kadAsrabhe= rohiNyazvinyau, vaizAkhe-tvASTravAyU= citrAsvAtyau, jyeSThamAsi - vizvejyau = uttarASADhApuSyau, ASADhamAse- bhagavAsavau = pUrvAphAlgunI dhaniSThe, zrAvaNe - vizvazrutI = uttarASADhAzravaNau, bhAdrapade - pAzipauSNe=pAzI varuNaH zatatArakArevatyau, Azvine-ajapAt = pUrvAbhAdrapadA, kArtike - agnipitryabhe= kRttikAmaghe / atra 'pAzipauSNe ajapAt' ityatra 'IdUdedvivacanaM pragRhyam' iti pragRhyatvAt 'lutapragRhyA aci nityam' iti prakRtibhAvena saMdhyabhAvaH / mArgazIrSe - citrAdvIzau = citrAvizAkhe, pauSa - zivAivyarkA:=ArdrAzvinIhastAH, mAghe - zrutimUle=zravaNamUle, phAlgunamAseyamendrabhe=bharaNIjyeSThe; etAstArAH kramAccaitrAdimAseSu zUnyasaMjJA jJeyAH / kIdRiyastArAH ? vittavinAzadAH, dhananAzakarA ityarthaH / uktaM ca vasiSThasaMhitAyAm- 'azvinI rohiNI caitre zUnyabhe parikIrtite / citrA svAtI ca vaizAkhe jyeSThe vizvejyatArake // bhagavAsavamASADhe zrAvaNe harivizvabhe / nabhasye vAruNAMtyarkSamajapAdazvayujyapi // kArtike pitRrvahnavRkSe saumye citrAdvidaivate / pauSe dasrakarArdrAH syurmAghe mUlaM ca viSNubham // tapasye zakrabharaNI zUnyabhAnyAhuragrajAH / eSu yattu kRtaM karma dhanaiH saha vinazyati // ' iti // 14 // 15 // atha caitrAdimAseSu zUnyarAzInanuSTubhAha ghaTo jhaSo gaurmithunaM meSakanyAlitaulinaH / dhanuH karko mRgaH siMhacaitrAdau zUnyarAzayaH // 16 // ghaTa iti // caitre - - ghaTaH = kumbhaH, vaizAkhe - jhaSaH =mInaH, jyeSThe -gauH =vRSaH, ASADhe - mithunaM zrAvaNe - meSaH, bhAdrapade - kanyA, Azvine- aliH = vRzcikaH, kArtike-tauliH = tulA, mArgazIrSe - dhanuH, pauSe - karkaH, mAghe - mRgaH=makaraH, phAlgune-siMhaH; ete rAzayaH krameNa caitramAsAdiSu zUnyasaMjJakA ityarthaH / uktaM ca vasiSThena - 'ghaTamatsyavRSA yugmameSakanyAH savRzcikAH / tulAcApakulIrAkhyamRgasiMhAzca rAzayaH // caitrAdau mAsazUnyAkhyA vaMzavittavinAzadAH / tasmAttAsaMparityajya zobhanaM kArayetsudhIH // ' iti // 16 // 1 vahnipitrya iti pATha: . Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithivizeSeNa hastArkAdiphalaM ] zubhAzubhaprakaraNam 1 | atha viSamatithiSu dagdhalagnAnIMdravajrayAhapakSAditastvojatithau dhaTaiNau mRgeMdranakrau mithunAMgane ca / cApendubhe karkaharI hayAMtyA goMtyau ca neSTe tithizUnyalane // 17 // pakSAdita iti // zuklakRSNasAdhAraNyena pakSamaMgIkRtya ojatithau viSamatithiSu pratipattRtIyAdiSu dhaTastulA eNo makara ityAdIni lagnAni krameNa dinadagdhAni jJeyAni / yathA - pratipadi tulAmakarau, tRtIyAyAM siMhamakarau, paMcamyAM mithunakanye, saptamyAM dhanuH karko, navamyAM karkasiMhau, ekAdazyAM dhanumanau, trayodazyAM vRSamInau; tasyAM tasyAM tithau ete ete lagne neSTe, aniSTe ityarthaH / uktaM ca vasiSThasaMhitAyAm - 'mRgasiMhau tRtIyAyAM prathamAyAM tulAmRgau / paMcamyAM budharAzI dvau saptamyAM cApacaMdrabhe // navamyAM siMhakITAkhyAvekAdazyAM gurorgRhe / vRSamInau trayodazyAM dagdhasaMjJAstvamI gRhAH // dugdhasadmani yatkarma kRtaM sarvaM vinazyati / tasmAddagdhagRhAstyAjyAH zobhaneSva'khileSvapi // ' iti // 17 // athaiSAM duSTayogAnAM zubhakRtyAvazyakatve sati parihAraM nAradavacanenaivAhanAradaH - tithayo mAsazUnyAca zUnyalagnAni yAnyapi / madhyadeze vivarjyAni na dUSyANItareSu tu // 18 // paMgdhakANalagnAni mAsazUnyAzca rAzayaH / gauDamAlavayostyAjyA anyadeze na garhitAH // 19 // 19 tithaya iti // spaSTArthamidaM padyadvayam // paMgbaMdhakANAkhyAni lagnAni vivAhaprakaraNe vakSyate / madhyadezo varAhasaMhitAyAmuktaH - 'madvArimedamAMDavyazAlvanIpojjihAnasaMkhyAnAH / maruvatsaghoSayA munasArasvatamatsyamAdhyamikAH // mAthurakopajyotiSadharmAraNyAni zUrasenAzca / gauragrIvau daihikpNcguddhaashvtthpaaNcaalaaH| sAketa kakukurukAlakoTikukurAzca pAriyAtranagaH / auduMbarakApiSThakagajAhvayAzceti madhyamidam // ' iti / jaganmohane'pi - 'kendre caiva trikoNe ca zubho hyupacaye'pi vA / eko'pi balavAMzcApi zUnyatithyuDunAzakaH // ' iti / ayaM dezAcAramanusRtya vyavahAraH kartavyaH // 18 // 19 // atha samasta zubhakAryeSu siddhidAnapi hastArkAdiyogAMstithivizeSeNAtinidhAnanuSTubdvayenAha-- varjayetsarvakAryeSu hastArka paMcamItithau / bhaumAzvinIM ca saptamyAM SaSThyAM caMdradevaM tathA // 20 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 muhUrtaciMtAmaNiH / [siddhidA api yogAH kvacinnidyAH budhAnurAdhAmaSTamyAM dazamyAM bhRgurevatIm / navamyAM gurupuSyaM caikAdazyAM zanirohiNIm // 21 // varjayediti // sarvazubhakRtyeSu paMcamyAM hastanakSatraM sUryavAraM ca yugapadvarjayet / evaM saptamyAM bhaumAzvinImapi, SaSThyAM somamRganakSatre, aSTamyAM budhAnurAdhAM, dazamyAM bhRgurevatIM, navamyAM gurupuSyaM, ekAdazyAM zanirohiNIM, varjayedityarthaH / hastArkAdIn siddhiyogAnAha nAradaH - 'hastarkSa sUryavAreMdAviMdubhaM prathamaM kuje / saumye mitrabhamAcArye puSyaM pauSNaM bhRgoH sute // rohiNI maMdavAre tu siddhiyogAhvayA amI // ' iti / tatra tritayaniSedho daivajJamanohare'bhAditye paMcamIhastau some SaSThI ca caMdrabham / bhaumAzvinyau ca saptamyAmanurAdhAM budhASTamIm // gurupuSyaM navamyAM ca dazamyAM bhRgurevatIm / ekAdazyAM zanibrAhme viSayogAH prakIrtitAH // ' iti / anyatrApi - 'arke hastaM paMcamIM ca some SaSThIM ca caMdrabham / azvinIM saptamIM bhaume budhe maitraM tathASTamIm // gurau puSyaM ca navama dazamIM revatIM bhRgau / ekAdazIM zanau brAhmaM varjayet sarvadA budhaH // ' iti / vasiSThena tvanyadeva tritayaM niSiddhamuktam --'arka - vAre'gnipaMcamyoH some citrAdvitIyayoH / kuje pUrNedurohiNyoH saptamIyAmyayorbudhe / gurau mitratrayodazyoH SaSThI zravaNayoH site / pauSNASTamyoH zanAvete yogA hAlAhalAhvayAH // eSu yogeSu kartavyaM zatrUccATanamAraNam / vivAhAdiSu kAryeSu niyataM nidhanapradam // ' iti / agniH = kRttikA / pUrNeduH = pUrNimA // 20 // 21 // atha bhaumAzvinItyAdikAn siddhiyogAn kAryavizeSe'tiniMdyAnanuSTubhAha-. gRhapraveze yAtrAyAM vivAhe ca yathAkramam / maumAzvinIM zanau brAhmaM gurau puSyaM vivarjayet // 22 // gRheti // nUtanagRhapraveze'tisiddhidAmapi bhaumAzvinIM varjayet / yAtrAyAM zanau rohiNIM varjayet / vivAhe gurupuSyaM vivarjayet / yadAha rAjamArteDa:'bhaumAzvinIM praveze ca prayANe zanirohiNIm / gurupuSyaM vivAhe ca sarvathA parivarjayet // ' iti / nanu bhaumAzvinI tu praveze niSiddhAsti / katham 'vyarkA - ravAre tithiSu riktA'mAvarjitAsu ca / divA vA yadi vA rAtrau pravezo maMgalapradaH // ' iti nAradoktebhaumo niSiddhaH ? azvinI kSiprasaMjJanakSatram, tena 'kSipraizvaraiH syAtpunareva yAtrA' iti phalam / tataH sApi niSiddhA / evaM rohiNI yAtrAyAmavihitA, pazcimAyAM cAtizayena niSiddhaiva / evaM zanivAro'pi sAmAnyato navamyAdiyoge sutarAM niSiddha eva / evaM puSyo'pi vivAhe nissiddhH| guruvArastUttama eva / anayoryogastu vAyvagbhivatsutarAM niSiddhastatkathamidamapavAdavacanaM ? prAptipUrvakatvAtpratiSedhasya - iti cet, ucyate- 'hastakSamarkavAre' ityAdivacanAdbhaumAzvinItyAdervAranakSatrayuteH kAryamAtre prazastatamatva Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdAdyaSTAviMzatiyogAH] zubhAzubhaprakaraNam 1 / 21 masti / yadAha rAjamArtaDa:-'yadi viSTiya'tIpAto dinaM vApyazubhaM bhavet / hanyate'mRtayogena bhAskareNa tamo yathA // hatyamRtAkhyo yogaH sarvAH NyazubhAni lIlayA niyatam / na bhavati punariha zakto vaidhativiSTivyatIpAtaH // ' iti sAmAnyataH kAryamAtraprAzastyaprAptAvapavAdavacanaM yuktameva / atra pitRcaraNAH-iyaM ca prazaMsA'mRtayogakArakanakSatravAroktakarmavizeSagataviziSTaphalAbhidhAyikAvagaMtavyA, natu niSiddhakarmAnuvidhAyinI / ata eva paThaMti-'bhaumAzvinI praveze ca prayANe zanirohiNIm / gurupuSyaM vivAhe ca sarvathA parivarjayet ||'-ityaahuH / atra samAdhiH-anyazubhadivasAsaMbhave kRtyasya cAvazyakatve bhaumAzvinyAdau niSiddhe'pi kArya kAryam , anyathA neti // 22 // athAnaMdAdInaSTAviMzatiyogAn zAlinyupajAtibhyAmAhaAnaMdAkhyaH kAladaMDazca dhUmro dhAtA saumyo dhvAMkSaketU krameNa / zrIvatsAkhyo vajrakaM mudrazca chatraM mitraM mAnasaM pAluMbau // 23 // utpAtamRtyU kila kANasiddhI zubho'mRtAkhyo musalo gadazca / mAtaMgarakSazcarasusthirAkhyapravardhamAnAH phaladAH svanAmnA // 24 // AnaMdeti // spaSTArtha padyadvayam / yadAha nAradaH-'AnaMdaH kAladaMDo'tha dhUmro dhAtA zubhAhvayaH / dhvAMkSo dhvajAkhyazrIvatsavajramudgarachatrakAH / mitramAnasapadmAkhyaluMbakotpAtamRtyavaH / kANaH siddhiH zubhAmRtamusalAtaMkakuMjarAH / rAkSasAkhyazvarasthairyavardhamAnAH kramAdamI / yogAH svasaMjJAphaladAstvaSTAviMzatisaMkhyakAH // // 23 // 24 // athaite yogAH kathaM jJeyA ityanuSTubhAhadAsrAdarke mRgAdiMdau sArpAdbhaume karAddhe / maitrAdgurau bhRgau vaizvAdgaNyA maMde ca vAruNAt // 25 // daanaaditi|| atra nakSatrANAM sAmijitAM gaNanA kaaryaa| yato'STAviMzatirete yogAH saMbhavaMti / tathA sati arkavAre dAsrAdazvinInakSatrAt sAmijiddinanakSatraM gaNanIyaM / tadyatsaMkhyAkaM syAttatsaMkhyAko yoga AnandAdirbhavati / yathA-dinanakSatraM zravaNaH tadazvinItaH sAmijidgaNanayA ayoviMzatisaMkhyamasti, tathA sati AnandAdiyogeSu trayoviMzatisaMkhyo gadayogo jAtaH / evamiMdo somavAre mRgazIrSAtpUrvavadgaNanayA AnandAdiyogA jJeyA ityarthaH / evaM sarvatra vyAkhyeyam / sArpam AzleSA, karaH hastanakSatraM, maitram anurAdhA, vaizvam-uttarASADhA, vAruNaM-zatatArakA / yadAha nArada:-ravivArakramAdete dAsrabhAdiMdubhAdvidhau / sArpAdbhaume budhe hastAnmaitrabhAddevamaMtriNi / vaizvadevAdRgusute vAruNAgAskarAtmaje // ' iti // 25 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [vAreSu bhavizeSaiH siddhiyogAH athAnandAdiSu ye duSTayogAsteSAM kiyatAM satyAvazyakatve parihAra zAlinyAha dhvAMkSe vatre mudgare ceSunADyo varjyA vedAH padmaluMbe gade'zvAH / dhUmre kANe mausale bhUrdvayaM dve rakSomRtyutpAtakAlAca sarve // 26 // dhvAMkSa iti // dhvAMkSavajramudgarayogeSu AyA iSunAbyaH paMca ghaTyo varjyAH / padmaluMbayogayorvedAzcatasro ghaTikA varjyAH / evaM gar3he azvAH saptaghaTikAH, dhUmre bhUrekaiva ghaTikA, kANe ghaTikAdvayaM, musalayoge ghaTike dve, rAkSasamRtyUtpAtakAlAH SaSTighaTikAtmakAH sarve'pi varjyAH / atra zloke anukspi carayoge ghaTikAtrayaM varjyam / uktaM ca jyotiH sArasAgare - 'dhvAMkSedrAyudhamudgareSu ghaTikAstyAjyAstu paMcAditaH padmA''luMbakayozcatasra uditA dhU sadaikA punaH / dve kANe musalAhvaye'pi ca gade saptaiva tisrazca re 'mRtyUtpAtakarakSasAM dinagatAstAH kAladaMDe tathA // ' atra dinazabdenAhorAtramucyate / 'padmAluMbakayoH' ityatrAGprazleSazchaMdo'nurodhArthaH // 26 // atha doSApavAdabhUtAn raviyogAnanuSTubhAhasUryabhAdvedagotarka digvizvanakhasaMmite / 22 caMdra raviyogAH syurdoSasaMghavinAzakAH // 27 // sUryabhAditi // sUryo yasminnakSatre'sti tatazcaMdrakSaM dinanakSatramityarthaH / tasmin caturnavaSadazatrayodazaviMzatisaMkhyAke sati raviyogAH syuH kIdRzAH ? doSANAM saMvaH samUhastasya vinAzakA ityarthaH / uktaM ca vasiSThena - 'sUryAccaturthe dazame ca SaSThe vizvakSaMke viMzatime navarkSe / bhavaMti SaD bhAnumadRkSayogAH kuyogavidhvaMsakarAH zubheSu // ' iti // 27 // atha sUryAdivAreSu nakSatravizeSaiH siddhiyogA niMdravajropajAtibhyAmAhasUrye'rkamUlottarapuSyadAtraM caMdre zrutibrAhmazazIjyamaitram / bhaumezya hirbudhyakuzAnusArpa jJe brAhmamaitrArkakRzAnucAndram // 28 // jIveM'tya maitrAzvayaditIjyadhiSNyaM zukretyabhAgyAzvayaditizravobham zanau zrutitrAhmasamIrabhAni sarvArthasiddhayai kathitAni pUrvaiH // 29 // sUrye iti // ravivAre hastamUlatryuttarApuSyAzvinI nakSatrANi siddhiyogAH syuH / evaM caMdre zravaNarohiNImRgaziraH puSyAnurAdhAH siddhiyogAH / evaM bhaume'zvinyuttarAbhAdrapadAkRttikAzleSAH / jJe budhe rohiNyanurAdhAhastakRttikAmRgAH / gurau revatyanurAdhAzvinI punarvasupuSyAH / zukre revatIpUrvA phalgunyazvinIpunarvasuzravaNAH / zanau zravaNarohiNIsvAtInakSatrANi sarvArthasiddhyai samastakAryasiddhyai pUrvairAcAryaiH kathitAnyuktAni / atraite siddhiyogAH 'dAsrAdarke mRgAdidau' (zro0 25) ityAdi - 1 1 zukre'tyamaitrAzdhyaditizravobham iti pAThaH / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 utpAtAdiyogAH tatphalaM ca] zubhAzubhaprakaraNam / prakAreNAnandAdisamIcInayogasaMbaMdhinakSatrairupanibaddhAH / ata evAnayoH padyayorArSamUlAbhAvaH / amumevAzayaM manasyabhisaMdhAya jaganmohanajyoti:sArasAgarAdinibandheSu svecchayA nyUnAdhikanakSatraiH siddhiyogA uktAH / tatra bhImaparAkramaH-'mUlaM ravI puSyakarottarANi vedhA mRgAMkaH zravaNaM ca some / kRzAnupuSyottarabhAni bhaume budhe'nurAdhA varuNaH kRzAnuH // bRhaspatau puSyapunarvasU ca bhago'zvinI ca zravaNaM ca zukre / zanaizcare svAtipitAmahI ca yogAH kilaite zubhadAyinaH syuH // ' iti / dIpikAyAM ca-'dhruvagurukaramUlapauSNabhAnyarkavAre' ityAdibhirnakSatraiH siddhiyogAbhidhAnaM yuktameva / 'hastakSamarkavAreMdAviMdubhaM prathamaM kuje / saumye mitrabhamAcArya puSyaM pauSNaM bhRgoH sute / rohiNI mandavAre tu siddhiyogAhvayA amI' iti nAradoktavacanArtho'sminpadye ukta eveti svayaM punarnoktaH // 28 // 29 // athotpAtamRtyukANasiddhiyogAn zAlinyAhadvIzAttoyAdvAsavAtpauSNabhAca brAhmAtpuSyAdaryamAMdyugakSaiH / syAdutpAto mRtyukANau ca siddhiAre'rkAye tatphalaM nAmatulyam / / dvIzAditi // AdityavArAdiSu kramAt dvIzAt-vizAkhAtaH, toyabhAta pUrvASADhAtaH, vAsavAt dhaniSThAtaH, pauSNabhAt revatItaH, brAhmAt rohiNItaH, pupyAdaryamati-uttarAphalgunIta Arabhya, yugaH caturbhizcaturbhirnakSatraiH, kramAdutpAtamRtyukANasiddhiyogAH syuH| yathA, ravau-vizAkhA utpAtaH, maitraM mRtyuH, jyeSTA kANaH, mUlaM siddhiH| evaM some-pUrvASADhA utpAtaH, uttarASADhA mRtyuH, abhijitkANaH, zravaNaM siddhiH / bhaume-dhaniSThotpAtaH, zatatArakA mRtyuH, pUrvAbhAdrapadA kANaH, uttarAbhAdrapadA siddhiH / budhe-revatyutpAtaH, azvinI mRtyuH, bharaNI kANaH, kRttikA siddhiH / gurau-rohiNyutpAtaH, mRgo mRtyuH, ArdrA kANaH, punarvasuH siddhiH / zukra-puSya utpAtaH, AzleSA mRtyuH, maghA kANaH, pUrvAphalgunI siddhiH / zanau-uttarAphalgunyutpAtaH, hasto mRtyuH, citrA kANaH, svAtI siddhiyoga ityarthaH / taduktaM nAradena-'vizAkhAdicaturvargamarkavArAdiSu kramAt / utpAtamRtyukANAkhyA yogAzcAmRtasaMyutAH // ' amRtaM-siddhiH / nanu cAyaM punaruktaH zlokArthaH / AdityavArAdiSu hi-'dAsrAdarke mRgAdiMdau' ityAdikrameNAnaMdAdiyogagaNanayA utpAtamRtyukANasiddhiyogA eva saMbhavaMti, nAnye / kiMca-'sUrye'rkamUlottarapuSyadAsram' (zlo0 28) iti mUlAdInAmeva sidviyogAbhidhAnAttryuktizca / ucyate-bAlAnAM zIghrabodhanArthaM tathoktiH / athavAvazyavA ete utpAtamRtyukANAH siddhiyogo'pyatiprazasta ityetadartha tathoktiH / nanu tarhi dezabhedena parihAro vkssymaanno'nuppnnH| satyam / kAryasyAvazyakartavyatve samIcInadinAMtarAprAptAvapavAdapravRttiriti yuktamutpazyAmaH / tatphalamiti teSAmutpAtamRtyukANasiddhiyogAnAM phalaM nAmatulyam / yasya Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : muhUrtaciMtAmaNiH / [zubhakRtye vaya'vastUni yogasya yAdRzaM nAma tadyogasatve prArabdhakAryaphalamapi tAdRzamevetyarthaH / uktaM ca nAradena-'yogAH svasaMjJAphaladAstvaSTA viMzatisaMkhyakAH' iti // 30 // atha duSTayogAnAM dezabhedena parihAramanuSTubhAha kuyogAstithivArotthAstithibhotthA bhvaarjaaH| hUNavaMgakhazeSveva vAstritayajAstathA // 31 // - kuyogA iti // tithivArotthAH kuyogAH duSTayogAH krakacAdayaH, tithibhotthAH='anurAdhA dvitIyAyAm' (zlo020) ityAdayaH / bhavArajAH='yAmyaM svASTra vaizvadevam' (zlo0 5) ityAdayaH, tathA tritayajA tithivAranakSatrajAH 'gharjayetsarvakAryeSu hastAkaM paMcamItithau' (lo0 12 ) ityevamAdayaste sarve duSTayogA hUNavaMgakhazeSveva / hUNavaMgau-yAcyadezau / khazo deza uttarasyAM dizi prasiddhastatraite vAH / anyadezeSu niSiddhA na bhavaMtItyarthasiddhameva / uktaM ca nAradena-'tithivArodbhavA neSTA yogA vArarbhasaMbhavAH / hUNavaMgakhazebhyo'nyadezeSvete zubhapradAH // ' iti / atha tithivArayorikSayozca yuterupalakSyatvAdanyayutAvapi parihAro sheyH||31|| atha samastazubhakRtye vayaMpadArthAn zArdUlavikrIDitenAha- sarvasminvidhupApayuktanulavAvardhe nizAhvorghaTI- vyaMzaM vai kunavAMzakaM grahaNataH pUrva dinAnAM trayam / utpAtagrahato'yahAMzca zubhadotpAtaizca duSTaM dinaM __SaNmAsaM grahabhinnabhaM tyaja zubhe yauddhaM tathotpAtabham // 32 // - sarvasminniti // he paMDita ! sarvasmin zubhe kArye etAni vastUni vai nizcayena tyaja pariharetyarthaH / kAnItyatrAha-vidhviti / vidhuH caMdraH, pApA:= kSINacaMdrasUryabhaumazanayaH / 'kSINedvarkamahIsutArkatanayAH pApA budhastairyutaH' iti vraahokteH| rAhuketvorapi pApatvaM dIpikAyAmuktam-'aoneMdvarkasaurArAH pApA jJastairyuto'pare / zubhAH pApau tamaHketU viSNudharmottaroditau // ' iti / vasiSThenApi-'sUryabhaumazanirAhuketavaH pApasaMjJakhacarAH kSayicaMgaH / pUrNacaMdraguruzukrasomajAH sarvakarmasu hi saumyakhecarAH // ' iti / tatra vidhunA pApena vA pApairvA yuktau tanulavau lagnanavAMzI tyaja / 'pUrNaH kSINo'pi vA caMdro lagne sarvatra garhitaH' iti kazyapokteH / zrIpatizca-'sarvArthasiddhiSu zazI na zubho vilagne' iti / daivajJamanohare guruH-'pApeMdU lagnagau tyAjyau sarveNa zubhakarmasu / akSINaM karkigojasthaM ke'pyAhurlagnagaM zubham // ' iti / atha nizAhorardhe rAjyardhe dinArdhe ca ghaTItryaMzaM viMzatipalAni daza pUrva daza pazcAcca palAni tyaja / uktaM ca zAIye-'mUrtaH kAlo nivasati mahAnizAyAM ca dinadale yasmAt / daza pUrva daza paratastasmAdvAni ca palAni // ' iti / atho kunavAMzakaM pApagrahanavAMzaM tyaja / yadAha nAradaH-'krUrogrAMzA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNe kAryAvazyakatve parihAraH] zubhAzubhaprakaraNam / 25 na ca grAhyA na zastAste navAMzakAH / kunavAMzakalagnaM yattyAjyaM sarvaguNAnvitam // ' iti / krUraiH krUragrahairugrA bhayajanakA aMzA navAMzA na grAhyA ityrthH| atha grahaNataH pUrva dinAnAM trayaM tyaja / grahaNataH sUryacaMdragrahaNadinAtprathamaM divasatrayaM tyAjyam / yadAha gargaH-'caMdrasUryoparAgeSu tryahaM prAgazubhaM bhavet / saptAhamazubhaM pazcAtsmRtaM grahaNazUlakam // ' iti / uparAgaH-grahaNam / 'uparAgo graho rAhugraste tviMdau ca pUNi ca' ityamarokteH / atha utpAtagrahato'yahAMzca / utpAto nAma svabhAvato vaiparItyam / yadAha varAhaH-'teSAM saMkSepo'yaM prakRteranyathAtvamutpAtaH' iti / te cotpAtAstrividhAH-divyAH, AMtarikSAH, bhaumAzca / tatra divyaHketvAdiH, AMtarikSaH-gaMdharvanagarAdiH, bhaumaH-bhUmikaMpAdiH / etadapyAha varAhaH-'apacAreNa narANAmupasargaH pApasaMcayAdbhavati / saMsUcayaMti divyaaNtrikssbhaumaastmutpaataaH|| divyaM grhsNvaikRtmulkaanirghaatpvnprivessaaH| gaMdharvapurapuraMdaracApAdi yadAMtarikSaM tat / bhaumaM carasthirabhavaM tacchAMtibhirAhataM zamamupaiti // ' iti / te hyutpAtA yasmin dine syustaddinamArabhya agrahAn sapta dinAni tyj| yadAha nAradaH-'utpAtagrahaNAdUvaM saptAhaM nikhilagrahe' iti| dIpikAyAM ca--'aniSTe trividhotpAte siMhikAsUnudarzane / saptarAtraM na kurvIta yAtrodvAhAdimaMgalam // ' iti |--'anisstte akAlavRSTayAdidUSite kAle' iti taTTIkAkAro vyAkhyat / avyahAniti adrayazca tAnyahAni ceti karmadhArayasamAse 'rAjAhaHsakhibhyaSTac' iti samAsAMte Taci kRte 'nastaddhite' iti Tilope ca 'rAtrAhAhAH puMsi' iti puMliMgatvam / ata eva 'vAhAH pradeyA avizuddhazuddhau' ityAdayaH prayogA upapadyante / tathA grahato grahaNata Urdhva sapta dinAni tyj| atra grahaNazabdena sarvagrahaNaM vivakSitam / tato nyUnatve trairAzikam / yadAha vasiSThaH-'sarvagrAse dinAnyaSTau sarvakAryeSu varjayet / Sada dinAni tribhAgone ardhagrAse caturdinam // caturthAMze trirAtraM syAgrahaNe caMdrasUryayoH // ' iti / nArado'pi--'niHzeSe sapta sapta ca' ityAha / etacca yadyapyavizeSeNoktaM tathApi grahaNAdanaMtarameva jJeyam / 'utpAtagrahaNAdUrdhva saptAhaM nikhilaprahe' iti tasyaivokteH / aMgirA api-'sarvagrAse tu saptAhamardhagrAse dinatrayam / tridhyekAMgulato grAse dinamekaM tu varjayet // ' iti / anayorvAkyayoviSayavyavasthA dezabhedenAcArabhedAdavagaMtavyA / kvacitsAmAnyato dinasaptakamuktam / yadAha gargaH-'sUryacandroparAgau dvau mahAdoSAhvayAvubhau / saptarAtraM tayorUvaM sarvazobhananAzanam // ' iti / etadapi sarvagrAsaparatayA yojyam / zAIyavivAhapaTale candrasya sarvagrAse ubhayato dinasaptakaM tyAjyamityutam-'kRtsnacandragrahe tyAjyaM prAk pazcAdinasaptakam' iti / utpAtavizeSe grahaNe ca bahUni dinAni vAnyAhuH / yadAha caMDezvaraH-'grahe ravIMdvoravaniprakaMpe ketUdgamolkApatanAdidoSe / vrate dazAhAni vadaMti tajjJAstrayodazAhAni vadaMti kecit // ' iti / grahaNe tu kAryasyAvazyakatvavizeSa parihAra ukto jyotirnivaMdhe-'paJca dinAni vasiSTastridinaM gargastu kauzikastvekam / 3 mu0 ci0 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 .: muhUrtaciMtAmaNiH / [utpAtanakSatratyAge kAlamaryAdA yavanAcAryasya mataM paMca muhUrtAzca dUSayati rAhuH // ' iti / ayaM ca grahaNIyo niSedho nityanaimittikAdikRtyavyatiriktaviSayaH / yadAha guruH-'nitye naimittike kAmye japahomakriyAsu ca / upAkarmaNi cotsarge grahavedho na viyte||' iti / grahaH ahaNam / atha zubhadotpAtaizca duSTaM dinaM tyaja / zubhaM kalyANaM dadati lokebhya iti zubhadA etAdRzA ye utpAtA vasaMtAtupuraskAreNotpAtavizeSAH zubhA ityuktam / tAdRzairutpAtairduSTaM dUSitaM dinaM dvitvAtiriktasaMkhyAvizeSAnavagamAdekatvasya ca pratIterekaM dinaM tyaajymityrthH| atra hetuH zubhadatvamutpAtAnAm / zubhadotpAtAnAha RSiputrakRtaiH zlokairvarAhaH'vajrAzanimahIkaMpAH saMdhyAnirghAtaniHsvanAH / pariveSarajodhUmaraktAstimanodayAH // drumebhyo'narasasnehamadhupuSpaphalodmAH / gopakSimadhuvRddhizca zivAya madhumAdhave // tArolkApAtakaluSaM kapilAdumaMDalam / anagnijvalanAsphoTadhUmarekhAnilAkulam // raktapajhAruNaM sAMdhyaM nabhaH kSubdhArNavopamam / saritAM cAMbusaMzoSaM dRSTvA grISme zubhaM bhavet // zakrAyudhaparIveSavidyucchuSkaviroha- . Nam / kaMpodvartanavaikRtyaM rasanaM dAraNaM kSiteH // nadhudapAnasarasAM vRkSyataraNaplavAH / zIraNaM cAdrigehAnAM varSAsu na bhayAvaham // divyastrIbhUtagaMdharvavimAnAdbhutadarzanam / grahanakSatratArANAM darzanaM ca divAMbare // gItavAditranirghoSo vanaparvatasAnuSu / sasyavRddhirapAM hAnirapApAH zaradi smRtAH / zItAnilatuSAratvaM nardanaM mRgapakSiNAm / rakSoyakSAdisattvAnAM darzanaM vAgamAnuSI // dizo dhUmAMdhakArAzca sanabhovanaparvatAH / uccaiH sUryodaye'ste ca hemaMte zobhanAH smRtAH // himapAtAnilotpAtavirUpAdbhutadarzanam / kRSNAMjanAbhamAkAzaM tArolkApAtapiMjaram // citragarbhodbhavAH strISu go'jaashvmRgpkssissu| patrAMkuralatAnAM ca vikArAH zizire zubhAH // RtusvabhAvajA hyete dRSTAH svatauM zubhapradAH / Rtoranyatra cotpAtA dRSTAste bhRshdaarunnaaH||' iti / atha grahabhinnabhaM grahaibhauMmAdibhiH paMcabhibhinnaM siddhAMtoktarItyA bhedayogaM prAhametAdRzaM bhaM nakSatraM tyaja / tathA yauddhaM yannakSatraM bhaumAdipaMcagrahayuddhamadhyapatitaM sahazyate tattyaja / tatra krUrayogAdeva doSasattve yuddhopaghAtastu doSAdhikyasUcanArthaH / saumyagrahayuddhe tu sa eva doSaH / atra kecit-yasmin dinanakSatre bhaumAdInAM yuddhaM jAtaM tannakSatraM tyAjyAmityAhuH; tanna, pramANAbhAvAt / tathotpAtabhamutpAtairdivyAMtarikSabhaumairdUSitaM bhaM tyaja / ayamarthaH-bhaumAMtarikSayorutpAtayograhayuddhavatpratyakSadRzyanakSatrAbhAvAddinanakSatrameva tyAjyam / divyotpAte tu ketvAdinA pratyakSato yannakSatramAkrAMtaM tattyAjyam , bhaumAMtarikSotpAtasAhacaryAddinanakSatramapi tyAjyam / evaM nakSatracatuSTayaM SaNmAsam / 'kAlAdhvanoratyaMtasaMyoge' iti dvitiiyaa| ssnnmaasmbhivyaapyetyrthH| yaduktaM zAIyavivAhapaTale'krUrairbhuktaM yuktaM bhogyaM ca tathaiva kheTayuddhagatam / grahabhinnaketuhatabhaM tyajenmahotpAtaduSTaM yat // yadAhusaMdarzanaduSTamRkSaM zItAMzuyuktaM ca vivAhalagnam / AmAsaSaTkaM vidadhIta tasminvivAhayAtrAdi zubhaM na caiva // ' iti / nArado'pi-graha Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNIyanakSatrAdivarNya kAlaH] zubhAzubhaprakaraNam 1 | NotpAtabhaM tyAjyaM maMgaleSu Rtutrayam' iti / maMgaleSu Rtutrayamityatra 'RtyakaH' iti prakRtibhAvaH / gururapi - 'utpAtaiH pIDitAstArAH SaNmAsaiH prakRtiM yayuH / rAhuketuvibhuktaM yadRkSacakraM nipIDitam // vatsarArdhena zudhyeta grahayuddha - gataM ca bham / nakSatragrahayogena yaduktaM doSasaMcayam // tadidaM sarvakAryeSu zubheSu parivarjayet // ' iti / grahayuddhabhedAzcatvAraH - bhedaH, ullekhaH, aMzuvimardanaM, apasavyaM ceti / yathAha varAhaH - 'AsannakramayogAdbhedollekhAMzumardanAsavyaiH / yuddhaM catuSprakAraM parAzarAdyairmunibhiruktam // ' iti / tallakSaNAni sUryasiddhAMte-- 'ullekhastArakAsparzAdbhede bhedaH prakIrtyate / yuddhamaMzuvimardAkhyamaMzuyoge parasparam // aMzAdUne'pasavyaM syAdyuddhameko'tra cedaNuH // ' iti / nanu grahayuddhAdikaM siddhAMtaviruddham / yataH -- 'kakSAH sarvA api diviSadAM cakraliptAMkitAstA vRtte ladhdhyo laghuni mahati syurmahatyazca liptAH / tasmAdete zazijabhRgujAdityabhaumejyamandA mandAkrAMtA iva zazadharAdbhAMti yAMtaH krameNa // iti bhAskarAcAryoktermahAMtarordhvAdho bhAvenAvasthitAnAM grahANAM yuddhAsaMbhava eva / loke hi samIpavartinoH puMsoryuddhAdi dRzyate, tatkathamiyamatra zAstre grahayuddhoktiH ? satyam / atra yuktipuraHsaraM varAha evaM samAdadhAti sma - 'viyaticaragrahANAmuparyuparyAtmamArgasaMsthAnAm / atidUrAddRgviSaye samatAmiva saMprayAtAnAm // AsannakramayogAdbhedolekhAMzumardanAsavyaiH / yuddhaM catuprakAraM parAzarAdyairmunibhiruktam // ' iti / tena bhUvartinAM rAjJAmanyeSAM vA zubhAzubhaphalasUcanArthaM yuddhasamAgamAdyuktiH / uktaM ca sUryasiddhAMte - 'bhAvAbhAvAya lokAnAM kalpaneyaM pradarzitA / svamArgataH prayAtyete dUramanyonyamArgataH // ' iti / nanu yathA grahaNaM tithisaMdhau bhavati tathA nakSatradvayasaMdhau jAyamAnaM kiM nakSatraM dUSayati, kiM paraM kiM pUrvaM kimubhayamiti ? avizeSAdubhayamiti vayaM brUmaH / yaduktaM zArGgayavivAhapaTale - ' yasmin vidhuM rAhurinaM ca gRhNAti tatyAjyamRtutrayaM syAt / pANigrahe puMmaraNaM vidhatte dvayorbhayozceyameva jahyAt // ' iti / athAsannapakSadvayagrahaNe kiM dvayostyAgaH SaNmAsamuta kasyacitkazcidvizeSaH ? ayamapi nirNayastatraivAbhyadhAyi pakSAMtareNa grahaNadvayaM ca yadA tadAdigrahaNopagaM bham / pakSAdvizuddhaM bhavati dvitIyaM pANigrahe zudhyati bhogaSaTkAt // ' ityalamatiprasaMgena // 32 // " atha grAsabhedena kiyatsaMkhyAkeSu mAseSu grahaNIyanakSatraniSedhaM tathA prAgAdidivasAMzca niSiddhAniMdravajrA chandasAhaneSTaM grahakSaM sakalArdhapAdagrAse kramAtarkaguNeMdumAsAn / - 27 pUrvaM parastAdubhayastrighakhA graste'stage vAbhyudite'rdhakhaMDe // 33 // neTamiti / graha grahaNanakSatraM kramAtsaMpUrNArdhacaturthAMzagrAse sati SaTtryekamAsAn neSTam / yathA - grahaNabhaM sarvagrAse mAsaSaTkaM, ardhagrAse mAsatrayaM, caturthAMzagrAse mAsamekaM tyajedityarthaH / yadAha guruH - 'sarvagrAse tu SaNmAsAMstrIn Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 - muhUrtaciMtAmaNiH / [janmAdayaH sarvatra vAH mAsAMzca dlgrhe| ApAdagrahaNe dhiSNyaM mAsamekaM vivarjayet // ' iti| atha pUrvamiti / kramAdityanuvartata eva / atrApi praste'stage grastAste pUrva vighasrAstridina neSTam / pUrva na samyak tridinamityarthaH / arthAdagretanAni dinAni samIcInAni / tathA graste'bhyudite grastodaye parastAtpazcAtridinaM neSTaM pUrva samyak tridinamityarthaH / tathA ardhakhaMDe prastodayagrastAstayorabhAve'pi ardhanAse biMbamAnAdardhagrAse ubhayoH kAlayoH prAkpazcAnidinaM neSTam / yadAha guruH-'prastAste tridina pUrva pazcAdrastodaye tthaa| khaMDagrAse vitridinaM niHzeSe sapta sapta ca // ' iti / kazyapo'pi-'grastodaye paro doSo prastAste'rvAk zazInayoH / dyunizArdhe tUbhayaM syAt khaMDikhaMDavyavasthayoH // ' iti / vasiSTho'pi-prastodaye cordhvamaniSTamAdau grastAstamAne'pyuDumAsaSaTkam // ' iti / ataH khaNDagrahaNAdisadbhAve'pi grastodayagrastAstatvAbhAvAtpUrva pazcAJcoktadinAni vAnIti sarvatra viSayavivekaH // 33 // * atha sAmAnyato'vazyavAni paMcAMgadUSaNAdIni vasaMtatilakayAnuSTubhA cAha / janmakSamAsatithiprabhRtayaH padArthAH sarveSu karmasu vA iti dvitIyazlokenAnvayaH / tAn padArthAnAha janmakSamAsatithayo vyatipAtabhadrA vaidhRtyamApitRdinAni tithikSayI / nyUnAdhimAsakulikapraharArdhapAtA viSkaMbhavajraghaTikAtrayameva vaya'm // 34 // parighAdhaM paMca zUle SaT ca gNddaatigNddyoH| vyAghAte nava nADyazca vAH sarveSu karmasu // 35 // * janmaGketi // yasminnakSatre janma bhavettajanmakSaM, yasmin mAse janma bhavet sa janmamAsaH, yasyAM tithau janma bhavet sA janmatithiH, ete vAH / tadAha vasiSThaH-'svajanmamAsaHtithikSaNeSu vainAzikAvRkSagaNeSu bheSu / nodvAhamAtmAbhyudayAbhilASI naivAdyagarbhadvitayaM kadAcit // ' ayaM ca janmanakSatramAsatithiniSedha Adyagarbhasyaiva / yadAha nAradaH-'janmamAse na janmaH na janmadivase'pi vA / AdyagarbhasutasyApi duhiturvA karagrahaH // ' iti / anenAdyagarbhavyatiriktakanyAyAstAdRzavarasya ca janmarbhamAsatithiSu zubhaphalatvamuktaM bhavati / ata evAha cyavanaH-'janmaH janmamAse vA tArAyAmatha janmani / janmalagne bhavedUDhA putrADhyA pativallabhA // ' iti / atha janmamAsalakSaNam / jaganmohane vRddhagargaH-'Arabhya janmadivasaM yAvatriMzaddinaM bhavet / sa janmamAso vijJeyo garhitaH sarvakarmasu // ' iti / asyApi vizeSastatraiva-'jAtaM dinaM dUSayate vasiSThaH paMcaiva gargastridinaM tathA'triH / tajanmapakSaM kila bhAgurizca vrate vivAhe gamane kSure ca' iti / vastutastu-yasmiMzcAndramAse caitrAdau Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithikSayatithivRddhiparihAraH] zubhAzubhaprakaraNam / 29 janmAbhUtsa cAMdramAso janmamAsatayA tyAjya iti yuktamutpazyAmaH / 'iMdrAgnI yatra hUyete mAsAdiH sa prkiirtitH| agnISomau sthitI madhye samAptau pitRsomakau // ' iti hArItavacanAt / 'upavAsavratodvAhayAtrAkSauropanAyanam / tithivarSAdi nikhilaM cAMdramAnena gRhyate // ' iti kazyapoktezca / athAtra tithizabdo vasiSTavAkyasvarasAduktaH / ata eva nAradasaMhitAyAM ratnamAlAdigraMtheSu ca divasapadaM tithiparaM vyAkhyeyam / anyathA janmavAre'pyatiprasaMgaH syAt / atha vyatIpAto varyaH / saptaviMzatiyogeSu vyatIpAto nAma yogaH spaSTasUryacaMdrayogajanmA saptadazasaMkhyAko niMdyaH / uktaM ca vasiSTena-'savaidhRto yo vyatipAtayogaH sarvo'pyaniSTaH parighArdhamAdyam / ' iti / tathA bhadrA vA, bhadrA saptamaM karaNaM varNyam / yadAha vasiSTaH-'na kuryAnmaMgalaM viSTayAM jIvitArthI kadAcana / kurvannajJastadA kSipraM tatsarvaM nAzatAM vrajet // ' iti / bhadrApravRttiraMgavibhAgakalpanaM ca vizeSato'gre vkssyte| tathA vaizatiH pUrvalakSaNalakSitaH saptaviMzatisaMkhyAko yogo niMdyaH / atra saMmatiH pUrvamuktA / atha 'nAmaikadeze nAmagrahaNam' iti nyAyamanusRtya 'bhImo bhImasena' ityAdivat amA amAvAsyA niMdyA / 'sadaiva darza pitRkarma caiva nAnyadvidheyaM zubhapauSTikAdyam / mUDhaiH kRtaM yacca zubhotsavAdyaM vinAzamAyAtyacirAdRzaM tat // ' iti vasiSThokteH / atha pitRdinaM mAtA ca pitA ca pitarau, 'pumAn striyA' ityekazeSaH, pitrodina3 mAtApitrormaraNadinaM / zrAddhadinamiti yAvat / tadapi niSiddham / yadAha zArGgadharaH-'bhadrArdhayAmakulikaM vyatipAtaM vaizatiM ca parighArdham / krAMtisamatvaM jahyAsaMkrAMti kSayadinaM pitroH // ' iti / atha tithikSayI vajrye / kSayazca Rddhizca kSayarDI, titheH kSaya tithikSayarDI; tithikSayastithivRddhizcaite vayeM / anayoH prasiddhatvAllakSaNaM noktam / tatra tithikSayalakSaNam / yatra yo vArastithidvayAMtaM spRSTvA tRtIyatitheH kaMcidAdimabhAgamapi spRzati tatra vAre madhyamA tithiH kssysNjnyaa| yathA-navamI ravau ghaTikAdvayaM punardazamI ravau SaTpaMcAzaddhaTikAH 56 ekAdazyAzca ghaTikAcatuSTayaM ravivAreNa saha saMbaddhamiti dazamItithiHkSayasaMjJitA avamasaMjJitetyapi cAhuH // atha tithivRddhilakSaNam / yatra yA tithirvAradvayAMtaM spRSTvA tRtIyavArasyAdimaM kaMcidbhAgaM spRzati tatra sA tithirvRddhisaMjJA tridyusmRgityapi cetyaahuH| yathA-tRtIyA ravau aSTapaMcAzaddhaTikAH 58, tatazcaturthI some SaSTighaTikAH 60, tato bhaumavAsare caturthI ghaTikAtrayaM 3, atazcaturthI vAratrayasaMbaMdhAttithirvRdvisaMjJA / yadAha vasiSThaH-'syustisrastithayo vAre ekasminavamA tithiH| tithirvAratrayaM caikA tridyuspRk dve'tiniMdite // kRtaM yanmagalaM tatra vidyusmRgavame dine / bhasmIbhavati tatkSipramagnau samyagya/dhanam // ' iti / dve'tiniMdite ityatra sNdhistvaarssH| yata 'IdevivacanaM pragRhyam' iti pragRhyasaMjJAyAM saMdhyabhAvaprasaktaH / atha zubhakRtyAvazyakatve tithikSayatithivRddhyoH parihAramAha doSApavAdAdhyAye vasiSThaH- 'avamAkhyaM tithedoSa keMdrago devapUjitaH / haMti yadvatpApacayaM vrataM dvaivArSikaM yathA // tridyusmRgAhvayaM doSaM saumyaH keMdgataH sadA / haMti yadvatpApacayamazUnyazayanavratam // ' iti / atha nyUnAdhi Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [mahApAtamadhyakAlo varNyaH mAsau kSayamAsAdhikamAsau vajyauM / 'asaMkrAMtimAso'dhimAsaH sphuTaM sthAvisaMkrAMtimAsaH kSayAkhyaH kadAcit' iti dvayorapi lakSaNaM siddhAMtaziromaNAvabhihitam / graMthakRdapi saMkrAMtiprakaraNe (zlo0 20)-'spaSTArkasaMkrAMtivihIna ukto mAso'dhimAsaH kSayamAsakastu / dvisaMkramaH-' iti vakSyati / etacca tatraiva samyavyAkhyAsyate / taduktaM vasiSThasaMhitAyAm-'yassindarzasyAMtAdarvAgevAparaM darzam / ullaMdhya bhavati bhAnoH saMkrAMtiH so'dhimAsaH syAt // AdyaMtadarzayormadhye bhAnorevAMtayoryadA / saMkrAMtidvitayaM syAJcenyUnamAsaH sa ucyate // mAsapradhAnAkhilameva karma muktvAkhilaM karma na kAryamatra / yajJopavAsavratatIrthayAtrAvivAhakarmAdi vinAzameti // ' iti / atha kulikaH vArasaMbaMdhI muhUrtadoSo vrtyH| tathA praharArdha vArasaMbaMdhenArdhayAmA vAH / yadAha vasiSThaH"nidhanaM praharArdhe tu niHsvatvaM yamaghaMTake / kulike sarvanAzaH syAdrAtrAvate na doSadAH // ' iti / kulikAdIn doSAn graMthakRdane vakSyati / atha pAto mahApAto mahAgaNitasAdhyo vyatIpAtanAmako vaiztinAmakazca vayaH / yadAha nAradaH-'yasmindine mahApAtastaddinaM varjayecchubhe / api sarvaguNopetaM daMpatyormaraNapradam // ' iti / kazyapo'pi-'mahAvaidhatipAtAbhyAM dUSitaM lagnamuttamam / rAjAvadhUtaM puruSa yadvattasaMparityajet // ' iti / pAta: vyatIpAtaH / mahAzabdaH pratyekamabhisaMbadhyate / mahAvaidhatirmahAvyatIpAtazca tAbhyAmityarthaH / mahApAto nAma ravIMdukrAMtisAmyam / tadAnayanaM tu gaNitagraMthebhyaH sUryasiddhAMtAdibhyo jJeyam / tato mahApAtakAlaM nirNIya tatkAlasyAtisUkSmatvAtkasminkAle maMgalakRtyaM niSiddhamityAzaMkya mahApAtasthitikAlAnayanamapyuktaM tatraiva / tatprayojanaM sUryasiddhAMte-'AdyaMtakAlayormadhye kAlo jnyeyo'tidaarunnH| prajvalajvalanAkAraH sarvakarmasu grhitH|| nAnadAnajapazrAddhavratahomAdikarmasu / prApyate sumahacchreyastatkAlajJAnatastathA // ' iti / AyaMtakAlau-sparzamokSasthitirUpau / siddhAMtaziromaNAvapyuktam-'pAtasthitikAlAMtarmagalakRtyaM na zasyate tajjJaiH / nAnajapahomadAnAdikamatropaiti khalu vRddhim // ' iti / yattu vasiSThenoktam-'mahApAto vaidhatizca upraagsmstdaa| tasmAddinatrayaM tyAjyaM madhyapUrvAparAbhidham // ' iti / varAheNApi bRhadyAtrAyAmuktam-'eSyo dhanaM kSapayati vyatipAtayogo mRtyuM dadAti nacirAdapi vrtmaanH| saMtApazokagadavighnabhayAnyatItastasmAdinatrayamapi prajahIta vidvAn // ' iti tadetadvacanadvayamapi mahApAtopayogigaNitAzaktyA kadA mahApAtaH syAditi sUkSmamahApAtasthitikAlA'jJAnAdvivAhaprakaraNe (zlo059) paMcAsyAjau' iti vakSyamANarItyA mahApAtasaMbhAvanAparayA pAtadivasaM nirNIya pUrvAparavartamAnadinAnAM tyAgaparamiti pratibhAti / 'yasmindine mahApAtastadinaM varjayecchubhe' iti nAradavAkyamapyevameva vyAkhyeyam / yadA tu mahApAtasya sthitirUpasUkSmakAlajJAnaM syAttadA 'sthUlAt sUkSmaM jyAyaH' iti nyAyena sa eva pAtamadhyakAlo vivAhAdimaMgalakRtyeSu tyAjyaH, anyathA gaNitagraMtheSu pAta* 1 AdyaMtadarzayoH aMtayormadhye ekasminmAse ityarthaH / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAMgazuddhiH ] zubhAzubhaprakaraNam 1 | sthitikAlAnayanasya vaiyarthyaprasaMga iti niSkRSTo'rthaH / viSkaMbheti / viSkaMbhavajrayogayoH prathamAtikrame kAraNAbhAvAdAdimaM ghaTikAtrayameva varjyam / tathA pari'ghasya parighAkhyayogasya ghaTikAnAmAdyamarthaM triMzadvaTikAtmakaM tyAjyam / zUle paMcAdimA ghaTyo varjyAH / gaMDAtigaMDayogayorAdimAH SaD nADyo varjyAH / vyAghAtayoge navAdimA nADyo varjyAH / yadAha zrIpatiH - 'parighasya cArdham / tisrastu yoge prathame savajre vyAghAtasaMjJe nava paMca zUle / gaMDe'tigaMDe ca SaDeva nADyaH zubheSu kAryeSu vivarjanIyAH // ' iti / nanu 'savajre' idaM kasya vizeSaNaM-prathamayogasya vA vyAghAtayogasya vA ? bhinnabhinnaghaTikAnirdezAdubhayostadvizeSaNamayuktam / atra brUmaH - prathamasyaiva vizeSaNam, vajrayogasahite prathamayoge viSkaMbhayoge tisro nADyo varjyA ityarthaH / kimatra pramANam ? iti cecchRNu- kazyapAdivAkyasvarasAt / yadAha kazyapaH - ' - 'viSkaMbhavajrayostisraH SaT ca gaMDAtigaMDayoH / vyAghAte nava zUle tu paMca nADyastu garhitAH // ' iti / nArado'pyevameva / anena - viSkaMbhAdighaTItrayaM ca navakaM vyAghAtavajrodbhavam' iti vadan mahezvaraH pratyAkhyAto bhavati / evaM ca - - " viSkaMbhAdyatrinADIH zubhakRtiSu ca SaT gaMDayoH paMca zUle vyAghAte vajrakeM'kAH' iti kezavajyotirviduktirapi ciMtyA // 34 // 35 // / atha pakSaraMdhratithIrAvazyakatve sati tanniSThavarjyaghaTIzcAnuSTubhAha 31 vedAMgASTanavAkeMdrapakSarandhratithau tyajet / vasvakamanutattvAzAzarA nADIH parAH zubhAH / / 36 // vedAMgeti // caturthI, SaSThI, aSTamI, navamI, dvAdazI, caturdazI; etAH pakSaraMdhasaMjJAstithayo jJeyAH / Asu zubhakRtyAvazyakatve sati kramAdAdimAH vastraMkamanutattvAzAzarA nADIstyajet / yathA - caturthyAmAdimA aSTa ghaTikAH, SaSThyAM nava, aSTamyAM caturdaza, navamyAM paMcaviMzatiH, dvAdazyAM daza, caturdazyAM paMca 'ghaTikAstyAjyA ityarthaH / atha parA urvaritA nADyaH zubhakRtye zubhA jJeyAH / dAha doSanirUpaNAdhyAye vasiSThaH - ' caturdazI caturthI ca aSTamI navamI tathA / SaSThI ca dvAdazI caiva pakSacchidrAhvayA imAH // kramAdetAsu tithiSu varjanIyAzca nADikAH / bhUtASTamanutattvAMkadaza zeSAstu zobhanAH // doSanADISu yatkarma zubhaM sarva vinazyati / vivAhe vidhavA nArI vrAtyaH syAccopanAyane // sImaMte garbhanAzaH syAtprAzane maraNaM dhruvam / agninA dahyate kSipraM gRhAraMbhe vizeSataH // rAjarASTravinAzaH syAtpratiSThAyAM vizeSataH / kimatra bahunoktena kRtaM karma vinazyati // ' iti / kazyapastu sarvasAdhAraNyena dazaiva ghaTikAstyAjyA ityAha- 'aSTamI dvAdazI SaSThI pakSaraMdhrAstu tAsu ca / maMgale sarvadA tyAjyA nUnaM hi daza nADikAH // ' ityanena / etasyaiva tithivAranakSatrayogakaraNAtmakasya paMcAMgasya zuddhiH paMcAMgazuddhirityuktaM nAradena - ' tithivAra kSeyogAnAM karaNasya ca melanam | paMcAMgamasya zuddhiH paMcAMgazuddhirudAhRtA // yasminpaMcAMgadoSo'sti tasmilagnaM nirarthakam // ' iti // 36 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 . muhUrtaciMtAmaNiH / [ durmuhUrtAkhyA muhUrtadoSAH .. atha kulikakAlavelAyamaghaMTakaMTakadoSAnanuSTubhAha kulikA kAlavelA ca yamaghaMTazca kaMTakaH / vArAvinne kramAnmaMde budhe jIve kuje kSaNaH // 37 // - kulika iti // vArAt vartamAnavArAt maMde zanaizcare gaNite sati yo'ko bhavettasmin dviguNe yo'kastatsaMkhyaH kSaNo muhUrtaH kuliko bhavati / evaM vartamAnavArAt budhe jIve kuje gaNite tato dviguNite sati ye'kAste kramAt kAlavelA-yamaghaMTa-kaMTaka-saMjJakA duSTamuhUrtAH syuH / yathA-ravitaH zaniH saptasaMkhyAkaH, sa dviguNazcaturdaza jAtAH, atastatsaMkhyAko muhUrtaH kulikasaMjJo ravivAre bhavati / evaM ravAvaSTamo muhUrtaH kAlavelA, tathA ravau dazamo muhUrto yamaghaMTaH, tathA ravau SaSTho muhUrtaH kaMTakasaMjJa ityarthaH / evaM somavArAdAvapi kulikakAlavelAyamaghaMTakaMTakAH syurityarthaH / yadAha kazyapaH-zailAkSavedA 7-5-4 starkAdhinagAH 6-4-7 paMcAgnibAhavaH 5-3-2 / vedAkSibANA 4-2-5 lokaikebhA 3-1-8 stvakSigirivahnayaH 2-7-3 // candrartutarkAH 1-6-6 kulikayamaghaMTArdhayAmakAH / praharArdhapramANAste bhAnuvArAditaH kramAt // ' iti / atrArdhayAmaH saMpUrNastyAjyo'nvarthatvAt / kulikayamaghaMTayostUttarArdha tyAjyam / uktaM ca daivajJamanohare-'ahani nizi gajAMzaH sve dinezAdikAnAM bhavati tu gurubhaumajJArkikAlakrameNa / prabhavati yamaghaMTaH kaMTakaH kAlavelA kulika iti viruddhastatparArdha niSiddham // ' iti / gajAMzaH ardhapraharaH / ete muhUrtadoSA dinaSoDazAMzatvena jJeyAH / gajAMza ityuktvA tatparArdha niSiddhamityukteH / doSaphalamAha vasiSThaH'nidhanaM praharArdhe tu niHsvatvaM yamaghaNTake / kulike sarvanAzaH syAdrAtrAvete na doSadAH // ' iti / kaMTaka-kAlavelayoranvarthatvAdatra phalaM noktam / 'rAtrAvate na doSadAH' ityasyArthavAdo ratnakoze-'tamasvinIgaMdhamupetya vAradoSAstathA zaktimanApnuvaMtaH / aMdhaM samAsAdya vilAsinInAM kaTAkSabANA iva niSphalAH syuH // ' iti / tathA ca 'na vAradoSAH prabhavaMti rAtrau devejyadaityejyadivAkarANAm / divA zazAMkArkajabhUsutAnAM sarvatra niMdyo budhavAradoSaH' iti jyotinibaMdhakRduktiH saMgacchate / atha zubhakRtyAvazyakatve dezabhedena yamaghaMTakaMTakAdidoSaparihAramAha garga:-'viMdhyasyottarakUle tu yAvadAtuhinAcalam / yamaghaM(ka)TakadoSo'sti nAnyadezeSu vidyate // matsyAMgamagadhAMdheSu yamaghaMTastu doSakRt / kAzmIre kulikaM duSTamardhayAmastu sarvataH // ' iti // 37 // atha sUryAdivAreSu ziSyANAM sadya eva doSajJAnArtha durmuhUrtAdinAmakAn muhUrtadoSAn zArdUlavikrIDitavasaMtatilakAbhyAmAhasUrye SaTsvaranAgadimanumitAzcaMdre'bdhiSaTkuMjarAM kArkA vizvapuraMdarAH kSitisute ynybdhitrkaadishH| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhe holikASTakaniSedhaH] zubhAzubhaprakaraNam 1 / saumye dhabdhigajAMkadiGmanumitA jIve dviSabhAskarAH zakrAkhyAstithayaH kalAzca bhRguje vedeSutarkagrahAH // 38 // digbhAskarAmanumitAzca zanau zazidvi nAgA dizo bhavadivAkarasaMmitAzca / duSTakSaNaH kulikakaMTakakAlavelAH syuzcAdhayAmayamaghaMTagatAH kalAMzAH // 39 // sUrya iti|| digiti ||rvivaare-sssstthsptmaassttmdshmcturdshsNkhyaa muhUrtA niNdyaaH| somavAre-caturthaSaSThASTamanavamadvAdazatrayodazacaturdazamuhUrtA niMdyAH / bhaume-dvitricatuHSadadazasaMkhyA muhUrtA niMdyAH / budhe-dvicaturaSTanavadazacaturdazasaMkhyA muhUrtA niMdyAH / gurau-dviSadadvAdazacaturdazapaMcadazaSoDazasaMkhyA muhUrtA niMdyAH / zukra-catuHpaMcaSadanavadazadvAdazacaturdazasaMkhyA muhUrtA niMdyAH / zanauekadvivasudazaikAdazadvAdazasaMkhyAkA muhUrtA niNdyaaH| eSu muhUrteSu keSucit duSTakSaNo durmuhUrto jJeyaH / keSucitkulikakaMTakakAlavelAH syuH| keSucidardhayAmayamaghaMTAH syuH / tatpramANamAha-kalAMzA iti / kalAMzAH SoDazAMzAH / dinasyeti shessH| yasmindine kulikAdijijJAsA taddine yaddinamAnaM tatSoDazabhirbhAjyaM, yallabdhaM ghaTIpalAtmakaM tanmuhUrtaparimANaM; teSu muhUrteSu yathAsaMbhavaM durmuhartAdayo doSA jJAtavyAH / tathA hi-ravau caturdazasaMkhyo muhUrto durmuhUrtaH, kulikazca SaSThaH kaMTakasaMjJaH saptamASTamAvardhayAmAkhyau / tatrASTamaH kAlavelAkhyazca, dazamo yamaghaNTAkhyaH / evaM somavArAdiSvapi boddhavyam / tatra kulikakaMTakakAlavelAyamaghaMTajJAnaM puurvshloke'bhydhaayi| durmuhUrdhiyAmAna vivAhaprakaraNe (zlo016) ravAvaryamA-' ityAdinA vkssyti| nanu durmuhartakulikAdervAcanikasyArthasya 'sUrye Sadasvara-' (zlo038) ityAdilaghuprakAreNAbhidhAnAtpUrva parastAcca punagraMthoktaprakArAbhidhAnamayuktamiti pratibhAti / tathApi dRSTAMtArthamidamabhidhAnam / tathA hi-grantheSu durmuhUrtakulikakaNTakakAlavelArdhayAmayamaghaMTAnAM zlokaSaTkenAbhidhAnAt vyAkhyAnagamyArthatvAcceti gauravam / atra tu sarvamapyarthaM zabdataH saMkSipya zlokadvayena vyAkhyAnAnapekSamabhidhAnamiti lAghavamiti dRSTAMtadarzanadvArA sarvatra lAghavakaraNasUcanArthaM ziSyANAmatra graMthe paThanAdarAtizayArthaM ca punaruktiH // 38 // 39 // atha vivAhAdizubhakRtye holikASTakaniSedhamanuSTubhAha vipAzerAvatItIre zutudyAzca tripuSkare / vivAhAdizubhe neSTaM holikAmAgdinASTakam // 40 // vipAzeti // vipAzA irAvatI caite nadyau pazcimadeze prasiddha / etayonadyostIre tIravartidezeSu, tathA zutudrinaMdI, sApi tatraiva prasiddhA,-tasyA api Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 muhuurtciNtaamnniH| [neSTayogaviSaye'pavAdaH tIravartidezeSu; tathA tripuSkarAkhye deze ca holikA phAlgunapaurNamAsyAmagnidAhaH, tataH prAk dinASTakaM vivAhAdizubhakRtye neSTaM niSiddhamityarthaH / atra tAvaddholikASTakaniSedhaH zIghrabodhe-'zuklASTamI samArabhya phAlgunasya dinASTakam / pUrNimAvadhikaM tyAjyaM holASTakamidaM zubhe // ' iti / asyApavAdo'pi tatraiva-'zutudyAM ca vipAzAyAmairAvatyAM tripuSkare / holASTakaM vivAhAdau tyAjyamanyatra zobhanam // ' iti // 40 // . mRtyukrakacadagdhAdIniMdau zaste shubhaanyjguH| kecidyAmottaraM cAnye yAtrAyAmeva niMditAn // 41 // mRtyviti // mRtyavo mRtyuyogA AnaMdAdiSvaSTAviMzatiyogeSu 'dAsrAdarke' (lo025) ityAdinA praaguktaaH| krakacaH 'SaSTyAditithayo maMdAdvilomam' (zlo06) ityuktaH / dagdhayogaH 'sUryezapaMcAgnirasASTanaMdA' (lo08) ityuktaH / Adizabdena viSayogA hutAzanayogAzca gRhyate / caMdre zaste samIcIne sati / samIcInatvaM gocaraprakaraNe vakSyate / mRtyukrakacadagdhAdIn zubhAnaniSTaphalamapAsya zubhaphaladAn jagurucuH / yadAha rAjamArtaNDa:-'krakaco mRtyuyogAkhyo dinaM dagdhaM tathaiva ca / caMdre zubhe kSayaM yAMti vRkSA vajrahatA iva // ' iti / keciMdAcAryo yAmottaraM mRtyukrakacadagdhAdIn zubhAJjaguH / tathA ca dIpikAyAM rAjamArtaNDa:-'utpAte yamaghaMTe ca kANe ca krakace tathA / tithau dagdhe ca kAle ca prAgyAmAtparataH zubham // ' iti / athAnye AcAryA mRtyukrakacadagdhAdIn yAtrAyAmeva niMditAJjaguH / vivAhAdIni tu pratiSedhAbhAvAdavazyaM kAryANi / yadAha lallaH-'vArahmatithiyogeSu yAtrAmeva vivarjayet / vivAhAdIni kurvIta gargAdInAmidaM vacaH // ' iti / vArahmatithiyogeSu niyeSviti zeSaH // 11 // atha punarapyapavAdaM bhujaMgaprayAtenAha ayoge suyogo'pi cetsyAttadAnI___mayogaM nihatyaiSa siddhiM tanoti / pare lagnazudhyA kuyogAdinAzaM dinArdhottaraM viSTipUrva ca zastam // 42 // ayoga iti // ayoge krakacAdau sati suyogaH siddhiyogo'pi cetsyA'ttadA eSa siddhiyogaH ayogaM ayogaphalaM nihatya siddhiM kAryasiddhiM tanoti niSpAdayati / yadAha rAjamArtaNDaH-'ayogaH siddhiyogazca dvAvetau bhavato ydi| ayogo hanyate tatra siddhiyogaH pravartate // ' iti / anyacca-'haMtyamRtAkhyo yogaH sarvANyazubhAni lIlayA niyatam / na bhavati punariha zakto vaidhativiSTivyatIpAte // ' iti / yattu dIpikAkAravacanam-'yadi viSTiyaMtIpAto dinaM vApyazubhaM bhavet / hanyate'mRtayogena bhAskareNa tamo yathA // ' Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadrAyA mukhapucchavibhAgAH] zubhAzubhaprakaraNam / iti tadamRtayogasyAtiprAzastyasUcanArtha, na tu bhadrAvyatIpAtAdidoSApavAdakam , 'haMtyamRtAkhyo yoga' ityekavAkyatAbalAt / atha pare AcAryA lagnazuddhyA samIcInalagnabalena kuyogAnAM mRtyukrakacAdInAM nAzaM vadaMtIti zeSaH / yadAha sa eva-'yatra lagnaM vinA karma kriyate zubhasaMjJakam / tatra teSAmayogAnAM prabhAvAjAyate phalam // ' athAvazyakazubhakRtye kAlAMtarapratIkSA'yogyatAyAM parihAramAha-viSTipUrva viSTirbhadrA tatpUrvaM tadAdivyatIpAtAdikaM dinAoMttaraM madhyAhnAdanaMtaraM zastaM praahuH| arthAnmadhyAhnaM yAvatkAlo nissiddhH| 'viSTiraMgArakazcaiva vyatIpAtazca vaidhtiH| pratyaraM janmanakSatraM madhyAhnAtparataH zubham // ' iti tenaivoktatvAt // 42 // __ atha bhadrA niSidveti pUrvamuktaM tadadhunA prastAvAttanniSiddhakAlaM zAlinIchaMdasAhazukle pUrvArdhe'STamIpaMcadazyobhadraikAdazyAM caturthyAM parArdhe / kRSNe'tyAdhai syAnRtIyAdazamyoH pUrva bhAge sptmiishNbhutithyoH|| zukla iti // zuklapakSe'STamyAM pUrNimAyAM ca pUrvArdhe bhadrA bhavati / ekAdazyAM caturthyAM cottarArdhe bhadrA / atha kRSNe kRSNapakSe tRtIyAyAM dazamyAM cAMtyAdhaM uttarArdhe bhadrA syAt / saptamyAM zaMbhutithau caturdazyAM ca pUrvabhAge pUrvArdhe bhadrA syAt / pUrva iti 'pUrvAdibhyo navabhyo vA' iti sminabhAvapakSe rUpam / aSTamyAdInAM tithInAM gatabhogyaghaTikAyogAdha bhadrApramANamiti yAvat / 'tithegatepyekyadalaM tanmAnaM karaNaM bhavet' iti vopadevokteH / tithyardhabhAgaM sarveSAM karaNAnAM prakalpayet' iti sUryasiddhAMtoktezca / uktaM ca dIpikAyAm-'tRtIyAdazamIzeSe tatpaMcamyostu puurvtH| kRSNe viSTiH site tadvattAsAM paratithiSvapi // ' iti / bRhaspatinA tu spaSTamuktam-'site caturthImaMtyArdhamaSTamyAdyArdhameva ca / ekAdazyAM parArdhe tu pUrvArdhe pUrNazItagau // kRSNa tRtIyAMtyAdhaM hi saptamyAdyArdhameva ca / dazamyAmuttarArdhaM tu caturdazyardhamAditaH / / viSTyAkhyo'yaM mahAdopaH kathito'tra samastagaH / tadAnIM kRtasatkarma kA saha vinazyati // ' iti / pUrNazItagau pUrNimAyAm / ratnakoze pratyekaM bhadrAnAmAni-'haMsI naMdinyapi ca trizirAH sumukhI kraalikaashcaiv| vaiSNavyatiraudramukhI caturmukhI viSTayaH kramazaH // ' caturthyAditithisaMbaMdhibhadrAnAmAbhidhAnaM nAmasAdRzyena phalatAratamyasUcanArtham / bhadrAsvarUpaM ratnamAlAyAm-'udghaddhonaTatarapiMDikA'tikRSNA daMSTrogrA pRthuhanugaMDadIrghanAsA / kAryanI hutavahalakSamudgiraMtI vizvAMtaH patati samaMtato'tra viSTiH // ' iti // 43 // ___ atha caturthyAditithipu bhadrAyA mukhapucchavibhAgAdikaM zArdUlavikrIDitenAha-- paMcayadrikRtApTarAmarasabhUyAmAdighaTyaH zarA viSTerAsyamasadgajeMdurasaMrAmAdyazvivANAbdhiSu / 1 tRtIyAM dazamI cArabhya paMcamyoH saptamIcaturdazyorityarthaH / 2 tadvat-parapUrvabhAge viSTirbhavatItyarthaH / 3 tAsAM=kRSNapakSIyatithInAn / 4 vaikRtiraudramukhI iti pAThaH Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 'muhUrtaciMtAmaNiH / yAmeSvaMtyaghaTItrayaM zubhakaraM pucchaM tathA vAsare viSTistithyaparArdhajA zubhakarI rAtrau tu pUrvArdhajA // 44 // [ bhadrAkRtyam paMceti // caturthyAditithInAM kramataH paMcAdiprahareSu zarAH paMca nADyaH AdimA viSTerbhadrAyA AsyaM mukhaM / yathA - caturthyAH paMcamapraharaAdibhUtAH paMca ghaTyo bhadrAmukham / evamaSTamyA dvitIyaprahare, ekAdazyAH saptamaprahare, paurNamAsyAzcaturthaprahare, tRtIyAyA aSTamaprahare, saptamyAstRtIyaprahare, dazamyAH SaSThaprahare, caturdazyAH prathamaprahare bhadrAmukhamityarthaH / tadbhadrAyA mukhamasadazubhamityarthaH / atha punazcaturthyAditithInAM krameNa gajAdiprahareSu aMtyam, aMte bhavamaMtyaM 'digAdibhyo yat' iti yat / ghaTItrayaM pucchaM pucchasaMjJaM tacchubhakaraM samastakAryeSvityarthaH / yathA - caturthyAM aSTamapraharasyAMtyaghaTItrayaM bhadrApucchaM, evamaSTamyAH prathamapraharasya, ekAdazyAH SaSThapraharasya pUrNimAyAstRtIyapraharasya tRtIyAyAH saptamapraharasya, saptamyA dvitIyapraharasya, dazamyAH paMcamapraharasya caturdazyAzcaturthapraharasyAM - tyaghaTItrayaM bhadrApucchamityarthaH / yadAha guruH - 'bhUtadastrasvarAMbhodhivasuvahnayaMgarUpakAH / yAmeSveSu kramAdAsyaM bhavettithyardhaviSTiSu // ' iti / vyavahArasamuccaye - 'dazamyAmaSTamyAM prathamaghaTikApaMcakaparaM haridyuH saptamyAM dvidaza12 ghaTikAMte trighaTikam / tRtIyA rAkAyAM khayama 20 ghaTikAbhyaH parabhavaM zubhaM viSTeH pucchaM zivatithicaturthyostu virame // ' iti / haridyuH = ekAdazI / rAkA=pUrNimA / nanu bhadrA devatetyabhidhIyate, tasyAH pucchakathanAttu pazutvasiddhirddazyate / devatA ca kathaM pazurbhavitumarhati ? satyam / daityendrairdeveSu parAjiteSu rudrasya jvAlAmAlAkulanetrAlokitazarIrAddevI bhadrAsaMjJA mukhapucchAdimatyutpannA satI daityAJjaghAna / yaduktaM zrIpatinA - 'daityeMdraiH samaresmareSu vijiteSvIzaH krudhA dRSTavAn svaM kAryaM kila nirgatA kharamukhI lAMgUlinI ca tripAt / viSTiH saptabhujA mRgeMdragalakA kSAmodarI pretagA daityaghnI muditaiH suraistu karaNaprAMte niyuktA sadA // ' iti / karaNAnyAha garga :'bavaM ca bAlavaM caiva kaulavaM taitilaM garam / vaNijaM viSTimityAhuH karaNAni carANi tu // ' iti / viSTiH =bhadrA | 'aMte kRSNacaturdazyAH zakunirdarzabhAgayoH / bhaveccatuSpadaM nAgaM kiMstughnaM pratipaddale // ' iti / ataH 'tithyardhabhAgaH karaNam' ityukteH pratipatpUrvArdhe sthirakaraNaM kiMstughnaM, tato bavakaraNaM pratipadvitIyArthe / bAlavakaulavakaraNe dvitIyAyAH pUrvottarArdhayoH, taitilagarakaraNe tRtIyApUrvottarArdhayoH / caturthIpUrvArdhe vaNik, uttarArdhe tu bhadrA / evaM paMcamISaSThI - saptamISu bavabAlavakaulavataitilagaravaNikkaraNAni bhavaMti / tato'STamyA hyardhe bhadrA bhavati // evaM punaH punarAvRttAvuktatithiSu bhadrA jJeyA / ata evoktam- 'zukle pUrvArdhe'STamIpaMcadazyoH' (zlo0 43) ityAdi / evaM caturdazyAH pUrvArdhe bhadrA / uttarArdhAdArabhya zakunyAdIni sthirakaraNAni catvAri / bhadrAkRtyamAha vasiSThaH - ' vadhabaMdhaviSAmyastracchedanoccATanAdi yat / turaMgamahiSoSTrAdi " Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadrAdoSavicAraH] zubhAzubhaprakaraNam 1 / karma viSTayAM tu sidhyati // na kuryAnmaMgalaM viSTayAM jIvitArthI kadAcana / kurvannajJastadA kSipraM tatsarva nAzatAM vrajet // ' iti / tatra aMgavibhAgaH phalaMca kazyapasaMhitAyAm-'mukhe paMca gale tvekA vakSasyekAdaza smRtAH / nAbhau catasraH SaT kaTyAM tisraH pucche tu nADikAH // kAryahAnirmukhe mRtyurgale vakSasi niHsvatA / kaTyAmunmattatA nAbhau cyutiH pucche dhruvo jayaH // ' iti / ayaM ca bhadrAMgavibhAgo nADInAM triMzatoktaH / triMzato nyUnAdhikatve tu trairAzikena mukhAdInAmaMgAnAM vibhAgajJAnam / yathA-yadi nADItriMzatA idamuktamaMgaparimANaM tadeSTaparimANena kimiti trairAzikam / evaM sati uktAMgaparimANaM bhadrAbhogamitaghaTIbhiH saMguNya triMzatA bhAjyaM, labdhaM smo'gvibhaagH| trairAzikasvarUpaM lIlAvatyAmuktam-'pramANamicchA ca samAnajAtI AyaMtayostatphalamanyajAti / madhye tadicchAhatamAdyahRtsyAdicchAphalaM vyastavidhirvilome // ' iti / tatra mukhAdikAlo ratnamAlAyAm-'jalazikhizazirakSaHzarvakInAzavAyutridazapatikakupsu proktamAsyaM hi viSTeH / niyatamRSibhirAzAsaMkhyayAmakrameNa sphuTamiha parihArya mNglessvetdev||' iti| jalaM varuNaH, kInAzaH yamaH / zuklacaturthyA uttarArdhe pazcimadizi bhadrAmukhaM taccAzAsaMkhyayAmakrameNa paMcame prahare bhavati / arthAdeva bhadrAyAH praharacatuSTayAdhikasthitibhAvAdaMte eva ghaTikAtrayaM puccham / tato'STamyAM dvitIyaprahare tena prakAreNa AneyyAM dizi mukham / mukhAcca prAk pucchamiti prathamapraharAMta eva pucchaM ghaTikAtrayamityevaM sarvAsvapi bhadrAtithipvavagaMtavyam / prayojanamapi tatraiva-'manuvasumunitithiyugadazazivaguNasaMkhyAsu tithiSu pUrvasyAH / AyAti viSTireSA pRSThe zubhadA purastvazubhA // ' iti / tadetadAtyayikakAryasaMbhave sati mukhadiksaMmukhayAtrAniSedhakamavadheyam / graMthAMtare anyadapyuktam-'asite sarpiNI jJeyA site viSTistu vRshcikii| sarpiNyAstu mukhaM tyAjyaM vRzcikyAH pucchameva ca // ' iti / atha parihAramAha-tatheti / viSTistithyaparArdhajA tithyuttarArdhe saMbhUtA vAsare divase yadi syAt tadA zubhakarI / tenaiva prakAreNa tithipUrvArdhajA bhadrA rAtrau cetsyAttadA zubhA zubhakarI syAt / uktaM ca'rAtribhadrA yadA'hni syAdivAbhadrA yadA nizi / na tatra bhadrAdoSaH syAtsA bhadrA bhadradAyinI // ' iti / rAtribhadrA-tithyuttarArdhodbhavA; divAbhadrA-tithipUrvArdhodbhavA / amumartha spaSTamAha guruH-'nizi pUrvArdhajA viSTirdivA cAparataH zubhA / kramAgatA tu yA viSTiH saiva hAlAhalopamA // ' iti / lallo'pi-'divA parArdhajA viSTiH pUrvArdhAtthA yadA nizi / tadA viSTiH zubhAyeti kamalAsanabhASitam // ' brahmasiddhAnte'pi-'divA parArdhajA viSTiviSTireva divAnizoH / sA tyAjyA tvanyathA viSTiH sarvakarmazubhapradA // ' iti / nanu yatta nAradakazyapAdibhiruktam-'karaNAni bavAdIni zubhasaMjJAni SaT kramAt / kramAyAtA'kramAyAtA viSTirneSTA tu mNgle||' iti / atra kramAyAtA=divArAtrikrameNAgatA; akramAyAtA=divAbhaTTA rAtrau, rAtribhadrA ca divetyarthaH / evaM sati 4 mu0 ci. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [kAlAzuddhau vAni dvividhAyA api bhadrAyA doSavattvokteH pUrvoktaparihArAbhidhAnamayuktam / ucyate-idameva kramAyAteti vacanaM jJApakamuktArthasya / anyathA sAmAnyato bhadrA duSTetyukte dvividhabhadrAyA doSavattvasiddheranarthakamidaM syAt / tasmAcchubhakAryANAM bhadrArUpaduSTadinavyatiriktakAlapratIkSAyogyatve tadaiva kArya, na duSTadine / 'abAdhenopapattau bAdho na nyAyyaH' iti nyAyAdvacanasya niSedha evaM tAtparyAcca / avazyakartavyasya tu zubhakarmaNaH kAlAMtarapratIkSAmasahamAnasyaivamAdiparihAramAzritya duSTadine kRtirucitaiva / 'viSTiraMgArakazcaiva-' ityapi parihAra etatpara evetyalaM pallavitena // 44 // atha bhadrAnivAsaM tatphalaM cAnuSTubhAha kuMbhakarkadvaye maye'je svrge'jaatryelige| strIdhanurjUkanake'dho bhadrA tatraiva tatphalam // 45 // kuMmeti // abje caMdramasi kuMbhadvaye kuMbhamInastha karkadvaye karkasiMharAzisthite sati bhadrA maDhaM manuSyaloke tiSThati / atha meSAditraye meSavRSamithunasthite'lige vRzcikasthite caMdre svarge bhadrA tiSThati / kanyAdhanustulAmakararAzisthite'dhaH pAtAlaloke bhadrA tiSThati / atha yatra bhadrA tatraiva martyasvargapAtAleSu phalaM svoktazubhAzubhaphalaM dadAtItyapavAdadvArA prayojanamuktaM bhavati / uktaM ca-'meSokSakauZmithune ghaTasiMhamInakarkeSu cApamRgataulisutAsu caMdre / svarmaya'nAganagarIH kramazaH prayAti viSTiH phalAnyapi dadAti hi tatra deze // ' iti / bhUpAlavallabhe-'kanyAtulAmakaradhanviSu nAgaloke meSAlivaiNikavRSeSu surAlaye syAt / pAThInasiMhaghaTakarkaTakeSu makheM caMdre vadaMti munayastrividhAM hi viSTim // ' iti / pAThInaH mInaH // 45 // evaM mahatA graMthasaMdarbhaNa paMcAMgadUSaNAnyuktAni, adhunA kAlAzuddhau niSedhyavastUni zArdUlavikrIDitAbhyAmAhavApyArAmataDAgakUpabhavanAraMbhapratiSThe vratA raMbhotsargavadhUpravezanamahAdAnAni somASTake / godAnAgrayaNaprapAprathamakopAkarmavedavrataM nIlodvAhamathAtipannazizusaMskArAnsurasthApanam // 46 // dIkSAmaujivivAhamuMDanamapUrva devatIrthekSaNaM __ saMnyAsAgniparigrahau nRpatisaMdarzAbhiSekau gamam / cAturmAsyasamAvRtI zravaNayorvedhaM parIkSAM tyaje dvaddhatvAstazizutva ijyasitayonyUnAdhimAse tthaa||47|| vApyArAmeti // dIkSeti // vApI dIrghikA, ArAmaH upavanaM, taDAgaH= 1 vaiNikaM mithunaM, tatsvarUpe 'savINa' miti varAhokteH / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhimAsakSayamAsavAni] zubhAzubhaprakaraNam / puSkariNI, kUpaH prasiddhaH, bhavanaM gRhaM; eteSAmAraMbhapratiSThe-AraMbhaH nirmANaM, pratiSThA utsargaH / tatra gRhapratiSThA gRhapravezo jnyeyH| vratAraMbhotsauM-vratAnAM anaMtazivarAtrivratAdInAM AraMbhaH, utsargaH anaMtavratAdInAmudyApanaM, mahAdAnAniSoDazamahAdAnAni, somaH somayAgaH, aSTakA aSTakAzrAddhaM, godAnaM kezAMtasaMjJaM karma, AgrayaNaM navAnneSTiH, prapA-jalazAlA, 'prapA pAnIyazAlikA' ityabhidhAnAt / mahArASTrAH 'pANapoI' iti vdNti| 'pavasarA' iti kAnyakubjAH / prathamakopAkarma prathamArabhyamANaM zrAvaNIkarma, vedavrataM mahAnAcyAditrayaM mahAnAmnIvrataM, upaniSadrataM, mahAvrataM ca; nIlodvAhaH nIlazabdavAcyaH kAmyo vRSotsargaH, natvekAdazAhe kriyamANaH; tasya tadaiva vihitatvAnmuhUrtavicArAnunmeSaH / atipannazizusaMskArA:-atipannA atikrAMtA jAtakarmanAmakarmAdayaH zizUnAM saMskArAH, dIkSA mantragrahaNAdikA, muNDanaM-caulaM, apUrva deve. kSaNaM tIrthekSaNaM ca,agniparigrahaH agnihotramanyAdhAna,cAturmAsyaM cAturmAsyAkhyo yAgaH, samAvRtiH samAvartanaM mauMjImokSaH, zravaNayorvedhaH karNavedhaH, parIkSA taptamASAdirUpA, divyamiti yAvat / anyAni karmANi nAmataH spaSTAni / etAni sarvANi karmANi tyajenna kuryAt / ijyasitayovRhaspatizukrayovRddhatve astatve zizutve bAlye ca tathA nyUnAdhibhAse kSayamAse adhikamAse ca na kuryAt / ayaM ca niSedhaH prathamopakrAMtakRtyeSu natu nityavadArabdhavArSikayAtrAdau / atra mUlavacanAni likhyate / tatra zukrAstAdiSu jyotiHsArasAgare RkSoccayaH-'vApIkUpataDAgayAgagamanaM kSauraM pratiSThA vrataM vidyA maMdirakarNavedhanamahAdAnaM vanaM sevanam / tIrthasnAnavivAhadevabhavanaM mantrAdi devekSaNaM dUreNaiva jijIvipuH pariharedastaMgate bhArgave // bAle zukre vRddha jIve vRddhe zukra jIve bAle / jIve siMhe siMhAditye jIvAditye naSTe jIve // tathA malimluce mAsi surAcArya tthaa'stge| vApIkUpataDAgAdikriyAH praaguditaastyjet||'iti| vanam ArAmAdi / sevanaM-rAjAdInAm / naSTe jIve naSTabale nIcasthite guraavityrthH|lll:--'upnynN godAnaM pariNayanagRhapravezagamanAni / astamiteSu na kuryAtsuragurubhRguputracaMdreSu // ' iti / zAtAtapaH-'astaMgate gurau zukre bAle vRddha malimluce / udyApanamupAraMbhaM vratAnAM naiva kArayet // ' astamayAdiphalamAha bAdarAyaNaH-'guroraste pati hanyAcchukrAste caiva kanyakAm / caMdre naSTe ubhau hanyAttasmAdastaM vivarjayet // ' iti / vivAha iti shessH| 'bAlabhAve striyaM hanyAdRddhabhAve naraM tathA / tasmAdvAle ca vRddhe ca vivAha naiva kArayet // ' upalakSaNametat-evaM vratabaMdhAdiSvapi kartumaraNaM jJeyam / 'ekatra nirNItaH zAstrArtho'paratrApi viniyujyate' iti nyAyAt / uktaM ca zAGgIyavivAhapaTale-'vivAho vratabaMdho vA yAtrA vA gRhakarma ca / gurAvastamite zukre dhruvaM mRtyu vinirdizet // ' iti / athAdhimAsakSayamAsavAni gRhyapariziSTe-'somayAgAdikarmANi nityAnyapi malimluce / tathaivAgrayaNAdhAnacAturmAsyAdikAnyapi // mahAlayASTakAzrAddhopAkarmAdyapi karma yat / spaSTamAsavizeSAkhyavihitaM varjayenmale // ' iti / garga Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ siMhasthagurvAdidoSAH bRhaspatI api - 'anyAdhAnaM pratiSThAM ca yajJadAnavratAni ca / vedavratavRSotsargacUDAkaraNamekhalAH // mAMgalyamabhiSekaM ca malamAse vivarjayet // ' marIciH'gRhapravezagodAnasthAnAzramamahotsavam / na kuryAnmalamAse tu saMsarpe'haspatau tathA // ' iti / vasiSThaH - 'vApIkUpataDAgAdipratiSThAM yajJakarma ca / na kuryAnmalamAse tu saMsarpAhaspatau tathA // ' iti / yadA kSayamAso bhavati tadA pUrvottarAvadhimAsau bhavataH / tatra pUrvaH saMsarpaH / dvitIyaH - aMhaspatiH / etAnyadhikamAsakSayamAsavarjyAni guruzukrayorastAdAvapi varjyAni / yadAha vRddhagArgyaH - 'bAle vA yadi vA vRddhe zukre vA'staMgate gurau / malamAsa ivaitAni varjayedevadarzanam // ' iti / atra devadarzanamapUrvaM vivakSitam / yadAha garga : - 'apUrvadevatAM dRSTvA zucaH syurnaSTabhArgave / malamAseSvanAvRttatIrthayAtrAM parityajet // ' iti / anAvRttatIrthayAtrAm = apUrvatIrthayAtrAm / dIpikAyAM- 'no zukrAste'STame'rke gurusahitaravau janmamAse'STamendau viSTau mAse malAkhye kujaza nidivase janmatArAsu cAtha / nADInakSatrahIne suragururajanInAthatArAvizuddhau prAtaH kAryA parIkSA dvitanucaragRhAMzodaye zastalagne // ' iti / gurusahitaravau = gurvAditye ityarthaH / idaM siMhasthitamakarasthitAstamitagurUNAmupalakSaNam / uktaM ca vyavahAroccaye'siMhasthe makarasthe ca jIve cAstamite tathA / malamAse na kartavyA parIkSA jayakAMkSiNA // ' iti / malamAsagrahaNaM kSayamAsasyApyupalakSaNam / nADInakSatrANi=vainAzikanakSatrANi / parIkSA = divyam / ayamatra tAtparyArthaH - aniyatakAlavihitAni cUDAkaraNavApyArAmAdizubhakRtyAni gurvAderastAdiSu sarvathA na kAryANi / yAni tu niyatakAlAni sImaMtanAmakaraNAdIni tAni gurvAderastAdisattve'pi svoktakAla eva bhavaMti / 'caturthe garbhamAse syAtsImaMtonnayanakriyA / SaSThe'STame vA kurvIta sUtrAMtaravidhAnataH // ' iti zaunakAdimunivacanebhyaH kAlasyApi niyAmakatvAvagateH / ata evAha bRhaspatiH - 'mAsaprayuktakAryeSu mUDhatvaM guruzukrayoH / na doSakRnmalo mAso gurvAdityAdikaM tathA // ' iti / yamo'pi - ' candrasUryagrahe snAnaM zrAddhadAnajapAdikam / kAryANi malamAse'pi nityaM naimittikaM tathA // ' iti / anyatrApi - 'sImaMtajAtakAdIni prAzanAMtAni yAni vai / na doSo malamAsasya mauDhyasya guruzukrayoH // ' iti / evaM sati pratibandhavazAdatikrAMtakAleSu jAtakarmAdiSu satsu gauNakAle kAryANi / tadvazena sadasanmuhUrtopalabdhau bahudivasagaNaiH sanmuhUrtopalabdhirevocitA, gauNakAlasya tulyatvAt / uktaM ca vasiSTena - 'atItakAlAnyakhilAni tAni kAryANi saumyAyanage dineze / site gurau cApyatha dRzyamAne taduktapaMcAMgadine'pyakhaNDe // ' iti / ata evoktaM atipannazizusaMskArAniti // 46 // 47 // atha siMhasthagurvAdidoSAn zAlinyAha J 40 aste varjyaM siMhasthajIve varjyaM kecidvakage cAticAre / gurvAditye vizvaghasre'pi pakSe procustadvaddataratnAdibhUSAm // 48 // aste varjyamiti // yadaste gurvAderaste varjyamuktaM tat siMhanakrasthajIve siMhasthagurau makarasthagurau ca varjyaM niSiddham / yadAha varAhaH - ' udyAnacUDAvratabaMdha Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurvaticAre'pavAdaH] zubhAzubhaprakaraNam / dIkSAvivAhayAtrAdi vdhuuprveshH| taDAgakUpatridazapratiSThA bRhaspatI siMhagate na kuryAt // ' iti / devIpurANe'pi-'siMhasaMsthe gurau yatnAtsariMbhAnvivarjayet / prArabdhaM ca na sidhyeta mahAbhayakaraM bhavet // putrabhrAtRkalatrANi hanyAcchIghraM na saMzayaH / kArako vrajate nAzaM saMtAnaM mriyate'cirAt // devArAmataDAgAzca prapodyAnagRhANi ca / vivAhayajJopanayacUDAdi ca na sidhyati // yathA siMhasthito jIvastathaiva makarasthitaH // ' iti / tristhalIseto-'gurvAditye gurau siMhe zukre vA'stamupAgate / tyajedyAnaM mahAdAnaM vrataM devavilokanam // ' iti / lallo'pi-'nIcasthe vakrasaMsthe'pyaticaraNagate bAlavRddha'stage vA saMnyAso devayAtrA vrataniyamavidhiH karNavedhastu dIkSA / mauMjIbaMdhoM'ganAnAM pariNayanavidhirvAstudevapratiSThA vAH sadbhiH prayatnAtridazapatigurau siMharAzisthite vA // ' iti / ayamapi niSedho niyatakAlavihitAnAM na bhavati / uktaM ca zAIye-'sImaMtajAtakAdIni prAzanAMtAni yAni vai / kartavyAni na doSo'sti paMcAnanagate gurau // ' iti / upalakSaNametat-evaM makarasthe'pi kAryANi zubhAni / kvacidapUrvatIrthayAtrAyAM mauDhyAdidoSAbhAvo'bhihitaH / tristhalIseto-'godAvayAM gayAyAM ca zrIzaile grahaNadvaye / surAsuragurUNAM ca mauDhyadoSo na vidyate // ' vAyapurANe-'gayAyAM sarvakAleSu piMDaM dadyAdvidhAnataH / adhimAse janmadine hyaste ca guruzukrayoH // na tyaktavyaM gayAzrAddhaM siMhasthe'pi bRhaspatI // ' iti / atra zrAddhasya yAtrApUrvakatvAdyAyAtrApi na niSiddhati jyotirnibaMdhe vyAkhyAtam / gurvAdyastasyopalakSaNatvAtsiMhasthagurAvapi godAvarIyAtrA na niSiddhetyAhuH / anyacca-'adhimAse siMhagurAvaste ca guruzukrayoH / tIrthayAtrA na kartavyA gayAM godAvarI vinA // ' iti / atra 'adhimAse ca janmakSa-' iti paThaMti, tatra yAtrAyAM janmanakSatrasyAtiniSiddhatvAgodAvarIgayAyAtrayorapavAdo yukta eva / tathA grahaNArdhodayakapilASaSThIsaMkrAMtyuddezanApUrvatIrthayAtrAyAM kartavyAyAM zukrAstAdimahAdoSo nAstItyuktaM tristhalIsetau lallena-'upaplave zItalabhAnubhAnvora|daye vA kapilAkhyaSaSThyAm / surAsurejyAstamaye'pi tIrthayAtrAvidhiH saMkramaNe'pi zastaH // ' ityalamiyatA // atha gurvAdyaste yadvaya'muktaM tadvakrage gurAvathavA'ticArage gurau varNyam / yadAha vAtsyaH-'yAtrodvAhI pratiSTAM ca gRhacUDAvratAdikam / varjayedyanatazcaiva jIve vakrAticArage // kIrtibhaMgaH pratiSThAyAM caurabhItistathAdhvani / tathodvAhe bhavenmRtyuvrate hAnirbhayaM gRhe // ' iti / kvacidasyApavAdo'bhihitaH rAjamAtaDe-'vakrAticArage jIve varjayettadanaMtaram / vratodvAhAdicUDAyAmaSTAviMzativAsarAn // ' iti / muktAvalyAM tvaticArasyaivApavAdaH-'aticAre surapUjyo bhavanAdbhavanAntaraM yadA yAti / aSTAviMzatidivasAnvivarjayetpariNaye prayatna // ' iti / pariNaya ityupalakSaNam / asyApyapavAdo dIpikAyAM-'trikoNajAyAdhanalAbharAzau vakrAticAreNa guruH prayAtaH / yadA tadA prAha zubhaM vilagnaM hitAya pANigrahaNaM vasiSThaH // ' iti / ata eva lallaH-'pratiSiddho nodvAho vakriNi Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 muhuurtciNtaamnniH| [zubhe gurvAdityavajyavicAraH jIve tathA'ticAragate / gocarabalaM pradhAnaM lagne ca parAzaraH prAha // ' iti / vivAhe eva kartavye'yamapavAda iti kecit ; na tu yajJopavItAdau / lagne ca parAzaraH prAheti sAmAnyokteH sarvasyApi karmaNo'pavAda ityanye / vizeSamAha lalla:-'yadyapyanupacayastho jIvaH kanyAtikAlamAvahati / guNavadvaropalabdhau tathApi pANigrahaH kAryaH // ' iti / atha kecit-gurvAditye gurusahite Aditye sUrye / ekarAzigatau gurusUryAviti yAvat / sa gurvAdityastasminnapi sarvamastotaM zubhakarma vaya'm / yadAha zaunakaH-'ekarAzigatau sUryajIvau syAtAM yadA punaH / vratabaMdhavivAhAdi zubhakarmAkhilaM tyajet // ' iti / yattu guruvacanam-'gurukSetragato bhAnurbhAnukSetragato guruH / gurvAdityaH sa vijJeyo garhitaH sarvakarmasu // ' ityAhuH, tadavicAritaramaNIyam / tathA hi-gurukSetre dhanurmInau tatra bhAnuH sUryo gurvAdityastadasat / dhanurarkasya dakSiNAyanatvAdeva nissedhsiddheH| mInArkasya tu yajJopavItavyatiriktakAryamAtraniSedhasiddheH / tathA bhAnukSetraM siMhastatra gato gururguAditya iti cenna / tatra siMhasthagurutvAdeva niSedhasiddheH / atha gaNitavazena yasminneva gurukSetre bhAnustasminneva rAzau guruH sa gurvAditya iti / tanna / saMbhavatyekavAkyatAkaraNe misavAkyatAkaraNasya vaiyApatteH / nanu gurorbAlyavRddhatvAstamayAnAM pRthaniSedho'narthakaH, gurvAdityaniSedhenaiva siddhatvAditi cet-maivaM vocaH / rAzyAdau sUryaH tadAzerevAMte'STAviMzatyaMze guruH tatrASTAviMzatyaMzAnAM vyvdhaanaattaavdgurorstaabhaavH| kAlAMzAzva gurorekAdaza 11 tadaMtare hyastamayatvokteH saptadazAMzAMtaritatvAcca vArdhakamapi nAsti / yato bAlyaM vArdhakaM ca paramaM pakSa 15 mAnaM nAradAdibhiruktaM, tatra dinadvayamadhikamavaziSyate / yeSAM tu daza vA sapta vA dinAni bAlyaM vArdhakaM ceti pakSasteSAmapi sapta vA daza vA dinAni baalyvaardhkrhitaanyvshissyte| tatra gurvAdityaprayukto'pi doSo yathA syAditi vacanAraMbhaH / evaM bAlye'pi draSTavyam / nanvevaM gurvAditya eva tarhi vaktavyo gurorbAlyavArdhakAstAnAM pArthakyena doSAbhidhAnamanarthakamiti cenna / yadA yatra rAzau sUryastataH prAgrAMzI gurorudayastatra bAlyadoSaH sAvakAzaH / yadottararAzau gurustadA vArdhakadoSaH sAvakAzaH / baDhzAMtaratvAdastamayasaMbhAvanApi nAsti / tatra gurvAdityadoSeNa bAlyavArdhakAstamayadoSANAM kathaM nirAsaH kartuM zakyaH ? nahi bhinnarAzisthayorapi gurvAdityayorgudityadoSAbhidhAnaM kaizciduktam / tasmAtprAguktaviSaya eva gurvaaditydossH| yadA tvekarAzisthitatvaM tadA yadi bAlyavArdhakAstamayadoSANAM saMbhavastadA doSasyAdhikyanyUnatAtaratamabhAvo dhyeyaH / tathA hi-bRhaspateH khalu paMcAvasthAH saMbhavaMti / pUrvaM gurvAdityasaMjJA, sA'lpadoSA / tato yathA yathA ravisAmIpyaM tathA tathA kSINatAdhikyAdvArdhakavyapadezo gurvAdityavyapadezAhRSTaphalaH / tataH sUryAtisAnnidhyenAstaMgatatve'stamayAkhyo vyapadezaH so'tyaMtaM duSTaphalaH / tataH punarapi kAlAMzAtikrameNa raviviprakarSAdudaye sati bAlatvavyapadezaH prAkphalAt kiMcinyUnadoSakaraH / tataH punarapi rAzyate gurvAditya Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvaghasrapakSaH] zubhAzubhaprakaraNam / vyapadezaH so'lpadoSa iti / evaM gurorbAlyavArdhakadinAnAmapi bahutvAlpatvayorapi vyavasthA dhyeyaa| tathA hi-yadA'stodayAbhyAM prAk pazcAcca vArdhaka bAlyaM ca pakSamabhihitaM tadA pakSAMtimadinapaMcakamalpadoSadam / yadA tu dazadinAnIti pakSastadA tadaMtima dinatrayaM madhyamadoSam / yadA tu saptadinAnIti pakSastadA tu mahAdoSa eva / evaM dhImadbhiranyatrApi vyavasthA virodhe sati mahAdopAlpadoSajanikAvazyakAnAvazyakaviSayiNI dhyeyetyalamatiprasaMgena // // atha kecit-vizvagho'pi pakSe trayodazadine pakSe yasmin pakSe tithidvayahAsaH, sa trayodazadinAtmakaH pakSo'tiniMdyaH / taduktaM jyotirnibaMdhe-'pakSasya madhye dvitithI patetAM tadA bhavedrauravakAlayogaH / pakSe vinaSTe sakalaM vinaSTamityAhurAcAryavarAH samastAH // ' iti / tathA-'trayodazadine pakSe tadA saMharate jagat / api varSasahasreNa kAlayogaH prkiirtitH||' iti / evaMvidhe kAle sarvaM gurvAdyastoktaM zubhakarma vayaM procuH / taduktaM vyavahAracaMDezvare-'trayodazadine pakSe vivAhAdi na kArayet / gargAdimunayaH prAhuH kRte mRtyustadA bhavet // ' iti / vivAhe daMpatyozcaulopanayanAdau ca zizormatyurityavadhAtavyam , saMskAryatayA prAdhAnyAt / jyotirnibaMdhe'pi-'upanayanaM pariNayanaM vezmAraMbhAdikarmANi / yAtrAM dvikSayapakSe kuryAnna jijIviSuH puruSaH // ' iti / atha prasaMgAtrayodazadinAtmakapakSaH kathaM saMbhavati, kathaM ca na saMbhavatIti vicAraH prastUyate / kasmizcicchakakAle kasmiMzcitpakSe pratipatsomavAsare ghaTikaikA dazapalAdhikA 1 / 10, tato dvitIyA kSayonmukhatvAtpakSasya somavAra evAMtarhitA, ata evA'vamAkhyA jAtA ghaTyaH 57 palAni 6, tataH punarapacayakrameNa tithInAM caturdazyapi kSayaM gatA'vamAkhyA zukravAra eva / tataH zanivAre pUrNimA kSayonmukhI caturdazItulyA vA; etAdRzaH pakSastrayodazadinAtmakaH saMbhavati / yadyapi 'pakSaparigrahe' ityasmAddhAtoH pacAdyaci pakSazabdo niSpanno nAnArthazcAsti tathApi jyotiHzAstre pratipadAdyakSaNamArabhya paMcadazyaMtimakSaNaparyaMta paMcadazatithyAtmake kAle rUDhaH ziSTaparigRhItatvAdgRhyate / dinazabdo'pyatra trayodazapadasamabhivyAhArAdahorAtravAcakaH 'dazAhaM zAvamAzaucaM sapiMDeSu vidhIyate' ityAdAvahaHzabdavat / tatra divasastu 'yatkRcchrasUtakacikitsitavAsarAyaM tatsAvanAca ghaTikAdikamArlamAnAt' iti bhAskarokteHsAvana evAtra grAhyaH / sa ca sUryodayamArabhyAparasUryodayaM yAvat tAvatkAlo ravivArAdyaparaparyAyaH sakalalokaprasiddho gRhyate / tatra 'trayodazadine pakSe nUnaM saMharate jagat' iti vacanAdetAdRzasya trayodazadinAtmakasya pakSasya doSavattA maryate, kathamasya pakSasya trayodazadinAtmakatvam ? ucyate, trayodazasaMkhyAkAni dinAni yasminsa trayodazadinastAdRze pakSa iti vyutpattyA pakSasyAnyapadArthakatvAttasya paMcadazatithyAtmakasya trayodazAhorAtrasaMbaMdho'bhihito bhavati / prastutodAharaNe tAvatpratipadaMtimaghaTIsaMbaMdhaH prAtaHkAle somabArasya jAtaH / tato dvitIyAditithisaMbaMdhaH somavAramArabhyaiva jAtaH / tataH krameNa paMcadazyAH zanivArasaMbaMdho'bhUditi pakSasya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [trayodazAhapakSasya pratipattiH trayodazadinAtmakatvamajaniSTa / yadi prAglakSaNalakSitasya pakSasya trayodazAhorAtrasaMbaMdho vivakSyate tadA pakSasya trayodazadinAtmakatA khapuSpatulyaiva bhavet / yatopacayAbhimukhatvAttithInAM madhye ekasyA eva titheH kSayaH syAna dvayostithyostadA pakSasya caturdazadinAtmakatA saMbhavati / 'pakSasya madhye 'dvitithI patetAM tadA bhavegauravakAlayogaH / pakSe vinaSTe sakalaM vinaSTamityAhurAcAryavarAH samastAH // ' iti vAkyAvayostithyoreva kSaye pakSasya trayodazadinAtmakatA saMbhavet / sA cAlpAvaziSTapratipatsaMbhave eva bhavediti niSkRSTo'rthaH / atraivaMvidhamanyadapyudAharaNam-viMzatyuttarapaJcadazazatI 1520 mite zakakAle kArtikazuklapakSe jAtamasti tadevaMvidham / evaM ca yadAkadAcicchakakAle paJcadazItithiH guruvAre ghaTikaikA 1, punastasminneva vAre pratipat 58 kSayagatA, tatastasminneva vAre punardvitIyA saMlagnA, punaH prAtarArabhya zukravArasaMbaMdhena dvitIyA saMpUrNAbhUt , punaH kSayAbhimukhatvAttithInAM caturdazyAH paMcadazyA vA kSayaH saMvRttastadA paJcadazI tithirguruvAra eva samabhUttadA caturdazadinAtmaka eva pakSo bhavati / yataH pratipatsaMbaMdhaH zukravAre ekapalAtmako'pi nAbhUtkiMtu guruvAreNaiva / nanu 'pakSasya madhye dvitithI patetAm' iti lakSaNAcayodazadinAtmakaH pakSo bhaviSyatIti cenna / yato'tra madhyazabdaH paThyate sa yadyapyaSTamItithimuta SaSTyAditithipaJcakAtmakavibhAgamAkSipati tathApi 'dvitithI patetAm' iti vAkyArthAsaMbhava eva syAt / saMbhavastu vAkyArthe lakSaNayopayujyate / ato 'yadA hi pakSe' iti saptamyaMtapade vaktavye madhyapadoccAraNasAmarthyAdAkSisayorAyaMtayostithyornivRttimAha sa iti vAkyArtho'vagamyate / evaM sati pratipatpaMcadazyoryugapatkSaye doSavattA naiva bhavati kiMtu dvitIyAmArabhya caturdazyaMtaM tithidvayahAse trayodazadinAtmakaH pakSo'tidoSAvaho bhavati / yadyevaM dvitIyApaMcadazyoH kSaye'tidoSavattA na syAdiSyate ca tatrApi / satyam / nahIdameva vaco'tinirNAyakaM kiMtu trayodazadine pakSa ityanenaikavAkyatAmApanaM sat / 'saMbhavatyekavAkyatve vAkyabhedo hi dUSaNam' ityukteH / kathaM ? tithidvayakSayavAn trayodazAhorAtrasaMbaMdhavAnpakSaH trayodazadinaH pakSa ityanugataM lakSaNaM kriyte| ato nAtrA'vyAptirityastyatidoSavattA / yatra caturdazadinAtmakaH pakSa iti prasiddhistatra paMcadazatithInAM trayodazAhorAtrasaMbaMdhAtpakSasya trayodazadinAtmakatA syAtsA mA bhUditi tithidvayakSayavAnityuktam / ataH pratipattithezcaturdazIpaMcadazyoranyataratithezca yugapatkSaye trayodazadinAtmakapakSatvaM nAstyeveti siddhAMtaH / ata eva bhISmaparvaNi kurupAMDavasainyakSayanimittabhUtamutpAtamAha duryodhanaM prati bhISmaH-'caturdazI paMcadazI bhUtapUrvA ca SoDazIm / imAM tu nAbhijAne'hamamAvAsyAM trayodazIm // ' iti / asyArthaH-pUrva hi paMcAMgagaNanayA pratipadamArabhyAmAvasyAM tithiM caturdazI caturdazAhorAtre niSpanAM bhUtapUrvA pUrva 1 pratipat zanau gha. 1 dvi. za. gha. 58 tR. ra. gha. 56 ca. so. gha. 52 paM. maM. 47 Sa. bu. 42 sa. gu. 36 a. zu. 31 na. za. 25 da. ra. 19 e. so. 14 dvA. maM. 9 tra. bu. 5 ca. gu. 1 pUrNimA guru. gha. 58 / / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMhasthaguruparihArAH] zubhAzubhaprakaraNam 1 / bhUtAmahamabhijAne, pakSasyaikatithikSayasadbhAvAt / tathA'mAvAsyAM paMcadazI paMcadazAhorAtre pUrva jAtAmahamabhijAne, pakSasya tithikSayavRddhirAhityAt / tathA'mAvAsyAM SoDazI SoDazAhorAtre pUrva jAtAmahamabhijAne, pakSasyaikatithivRddhisadbhAvAt / pakSamadhye tithidvayavRddhistu khapuSpatulyaiva bhUtapUrvAmityanena gaNitasAdhyapaMcAMgeSvanekazo dRSTatvAdAzcaryAbhAvo'bhihitaH / ataH phalamapyasya varAheNa sAmAnyata uktam-'zukle pakSe saMpravRddhe pravRddhi brahmakSatraM yAti vRddhiM prajAzca / hIne hAnistulyatA tulyatAyAM kRSNe sarva tatphalaM vyatyayena // ' iti / vyatyayastu shuklpkssaapekssyaa| atrAtiduSTaphalAzravaNAnnotpAtarUpatvamasya pakSasya / paramasminnavasare tvimA paMcAMge mayA dRSTAmamAvAsyAM trayodazI pratipattithimArabhya trayodazAhorAtre tithidvayahAsAjAtAM kadApyananubhUtAMnAhamabhijAne iti mahAnutpAto mayA dRSTo'to yuddhAnnivartasveti vaakytaatpryaarthH|| nanu 'prakRteranyatvamutpAtaH' ityutpAtalakSaNAnAkrAMtatvamatrAsti, gaNitajJAnasAdhya. tvAcchukrAstAdivat / nahi zukrAstAdirutpAtaH kenaapyNgiikriyte| satyam / yadyapi pakSadvayamadhye tithInAM kSayagAmitvAttithidvayahAso dRzyate bahudhA gaNitasAdhyatvAttathApyasminkAle'pyasmi vaikasminpakSe pratipadamArabhya tithidvayahAsasadbhAvAbahubhirvaSaramAvAsyA trayodazI jAtA dRSTA, tAdRzI ca mayA kadApi nAnubhUteti mahotpAtarUpatvamasya pakSasya yuktameva saMpannamiti / 'jyotirvinnIlakaNThasya goviMdena tanUbhuvA / trayodazAhapakSasya tattvaM samyak prakAzitam // ' iti / atha tadvattena prakAreNa dantaratnAdibhUSAM dantA hastidantAstatsaMbaMdhinI bhUSAM ratnasaMbaMdhinI bhUSAM tathAdizabdAtsuvarNamaNisaMbaMdhinI bhUSAmapi vjyaaNprocuH| sarvasminniSiddhe kAle ityarthaH / yadAha rAjamArtaDa:-'yAtrAM cUDAM vivAhaM zrutivivaravidhi zaMkhasamapravezaM prAsAdodyAnahamyaM suranarabhavanAraMbhavidyAvidhAnam / mauMjIbandhaM pratiSThAM maNikanakaradAdhAraNaM kurvato ye mRtyuH siMhasthitejye gurudinakarayorekarAzisthayozca // ' iti / siMhasthagurorupalakSaNatvAdrvastAdAvapi prathamakartavyasuvarNAdidhAraNaM vaya'mityarthaH // 48 // ___ atha siMhasthaguroH prakAratrayeNa parihAramiMdravajrayAhasiMhe gurau siMhalave vivAho neSTo'tha godottaratazca yAvat / bhAgIrathIyAmyataTaM hi doSo nAnyatra deze tapane'pi messe||49|| * siMha iti // atha prathamamaMzabhedena parihAra ucyate / gurau siMhasthite satyapi siMhAMze tRtIyAMzasahitatrayodazAMzakebhyo'nantaraM 13 / 20 tRtIyAMzasahitAMzatrayaM 3 / 20 paMcamo navAMzaH siMhAMzastatra gurau sati vivAho neSTo nissiddhH| uktaM ca jyotirnibaMdhe rAjamArtaDena-'siMharAzau tu siMhAMze yadA bhavati vAkpatiH / sarvadezeSvayaM tyAjyo dNptyornidhnprdH||' iti / vizeSamAha vasiSThaH-"siMhe siMhAMzake jIve kaliMge gauDagurjare / kAlamRtyurayaM yogo daMpatyonidhanapradaH // ' iti / ato'vaziSTeSvaMzeSu vivAhAdi zubhaM bhvtiityrthH| 'siMhe'pi bhagadaivatye gurau putravatI bhavet / atyaMtasubhagA sAdhvI dhanadhAnyasama Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [makarasthaguruparihAraH nvitA // ' iti rAjamArtaDokteH / atha dezabhedena dvitIyaH parihAra ucyate / atha godottarataH godAvarI nadI tasyA uttaradizi bhAgIrathI gaMgA tasyA yAmyataTaM dakSiNakUlaM yAvanmaryAdIkRtya godAvarIgaMgAMtarAlavartI yo dezastatra siMhasthagururvayo nAnyatra deshe| anyeSu dezeSu na siMhasthagurudoSaH / tadAha lalla:-'godAvaryuttarato yAvadbhAgIrathItaTaM yAmyam / tatra vivAho neSTaH siMhasthe devapatipUjye // ' iti / arthAdgodAvarIdakSiNe deze bhAgIrathyuttare deze ca siMhasthagurudoSo nAsti / yadAha vasiSThaH-'bhAgIrathyuttare kUle gautamyA dakSiNe ttte| vivAho vratabaMdho vA siMhasthajye na duSyati // mRgeMdrasaMsthite jIve madhyadeze karagrahaH / mRtyuyogo mRtyudaH syAIpatyoH pNcvrsstH||' iti / atra vivAhavratabaMdhAveva na nissiddhau| AbhyAmanyAni zubhakarmANi tu niSiddhAnyeva / apavAdasya saMkocAzrayatvAdupalakSaNatvAyogAt / atha sUryarAzivazena tRtIyaH parihAra ucyate / tapane'pi meSe sUrye meSarAzI vidyamAne sati vA siMhasthagurordoSo nAsti / 'maMgalAnIha kurvIta siMhastho vaakptiyNdaa| bhAnau meSagate samyagityAhuH zaunakAdayaH // ' iti jyotirnibNdhokteH| anyacca tatraiva-siMhagate suramaMtriNi kanyA meSagate tapane pariNItA / bhUSaNaratnayutA ca suzIlA satyavatI sutakIrtisametA // ' iti // 49 - siMharAzigataguruniSedhavAkyAnAM pratiprasavavAkyAnAM ca nirgalitArthamanuSTubdvayenAha. maghAdipaMcapAdeSu guruH sarvatra niNditH| gaMgAgodAMtaraM hitvA zeSAMghriSu na doSakRt // 50 // meSe sadvatodvAhI gaMgAgodAMtare'pi ca / . sarvaH siMhagururvarNyaH kaliMge gauDagurjare // 51 // . maghAdipaMceti / meSe'rke ityAdi ca // zlokadvayaM spaSTArtham // 50 // 51 // * atha makarasthitaguroH prakAradvayena parihAraM zAlinyAharevApUrve gaMDakIpazcime ca zoNasyodagdakSiNe nIca ijyaH / vo nAyaM kauMkaNe mAgadhe ca gauDe siMdhau varjanIyaH zubheSu // 52 // revApUrve iti // revA narmadAnadI tasyAH pUrve bhAge gaMDakI nadI tasyAH pazcime ca vibhAge zoNanadasyottare dakSiNe ca vibhAge nIca ijyaH makarasthagururna vayaH / eSu dezeSu makarasthitagurodoSo nAsti / taduktaM lallena'narmadApUrvabhAge tu shonnsyottrdkssinne| gaMDakyAH pazcime bhAge makarastho na doSabhAk // ' arthAdanyeSu dezeSu niSiddha eva / taddezajJAnArthaM dvitIyaH prihaarH| ayaM makarasthitaguruH kauMkaNe deze mAgadhe deze ca gauDadeze siMdhudeze aTakAkhyanagarAdhastAt siMdhu ma nado'sti tatpAre zubheSu zubhakRtyeSu vayoM nissiddhH| uktaM ca daivajJamanohare-'mAgadhe gauDadeze ca siMdhudeze ca kauNknne| vrataM . 1 santau ca tau vratodvAhau iti vigrahaH / vratodvAhI saMtau zubhAvityarthaH / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luptasaMvatsara-samasaptakadoSau ] zubhAzubhaprakaraNam / . cUDAM vivAhaM ca varjayenmakare gurau // ' iti / ato'nyeSu dezeSu maMgalaM kAryamevetyarthataH siddham / vyavahAracaMDezvare tu vizeSaH-'nIcarAzigato jIvaH prazastaH sarvakarmasu / nIcAMzakagatastyAjyo yasmAdazeSu nIcatA // ' iti / ata eva vAmanapurANe-'vApIkUpataDAgAdi niSiddhaM siMhage gurau / makarasthe'pi tatkArya na doSaH kAlalopataH // ' iti / kAlalopo nAma kAlaniSedhaH, sa iha nAsti / niSedhavAkyasya dezaparatvAdazaparatvAceti bhAvaH / garuDapurANe'pi--'yadA siMhagato jIvo naiva kalyANamAcaret / makarasthe'pi kartavyaM nAtra kAryA vicAraNA // ' iti / atrApi pUrvokta evAzayaH // 52 // atha luptasaMvatsaradoSa sApavAda vaMzasthavRttenAhagojAtyakuMbhetarabhe'ticArago no pUrvarAziM gurureti vkritH| tadA viluptAbda ihAtiniMditaH zubheSu revaasurnimngaaNtre||53|| go'jAMtyeti ||gauH-vRssH, ajaH meSaH, aMtyaH mInaH, kuMbhaH; ebhyaH itarabhe anyasmin kasmiMzcidrAzau sthito gururAkrAMtarAzeH sakAzAdagrimarAzau mahAticAreNa samAgataH san pazcAtkiyanirdinairvakrito yadA pUrvarAziM bhuktarAziM no eti tadA viluptAbdaH luptasaMvatsara ucyate / sa viluptAbda iha zubhakRtyeSvatiniMditaH, niSiddha ityarthaH / taduktaM vyavahAroccaye- 'aticAragato jIvastaM rAziM naiti cetpunaH / luptasaMvatsaro jJeyo garhitaH sarvakarmasu // ' iti / yadA tu go'jAMtyakuMbheSu pUrvarAzeH sakAzAnmahAticAreNAyAti pUrvarAziM ca naiti tadA na luptsNvtsrdossH| yadAha guruH-'meSe vRSe jhaSe kuMbhe yadyatIcArage gurau / na tatra kAlalopaH syAdityAha bhagavAn ymH||' iti / kAlalopaH kAladauSTayaM / yadi tu dazaikAdaza vA mAsAnbhuktvA yasminkasmiMzcidrAzAvaticAreNa guruH samAyAti pUrva rAziM ca na gacchati tadA luptasaMvatsara eva nAsti / yadAha cyavanaH-'mAsAndazaikAdaza vA prayujya rAzeryadA rAzimupaiti jIvaH / bhuMkte na pUrva ca punastathApi na luptasaMvatsaramAhurAH // ' iti / atha pUrvarAzibhedena parihAramuktvedAnI dezabhedena parihAramAha-luptasaMvatsaro revA narmadA suranimnagA gaMgA tayornadyoraMtare madhye niSiddhaH / uktaM ca-'luptAbdadoSo'trimatena madhye somobhavAyAH surnimngaayaaH|' iti / keSucidrAziSu luptasaMvatsaradoSAtizayo'stItyuktaM sArasAgare-'aticAragate jIve dhanuHkarkaTamInage / luptasaMvatsaro jJeyo vivaryaH sarvakarmasu // ' anyairvivAhAdiniSedhakaM samasaptakAkhyaM doSAMtaramapyuktam / yadAha nAradaH-'samadRSTiguruH zukrastanmAse tu prayatnataH / vivAhAdi na kurvIta narmadAtIra uttare // ' iti / gururapi-'yadA jIvasitau cakre parasparanirIkSitau / saptamasthau tadA doSo mUDhatvAdatiricyate // ' iti / vasiSTho'pi-'samasaptakayorjIvazukrayozca parasparam / tadA mUDhasamo doSaH zubhakAryavinAzanaH // ' iti // 53 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ vArapravRttiniruktiH atha grahANAM horAM vakSyati, sA ca vArapravRttyadhInA, tadartha vArapravRttimupa jAtyAha 48 - pAdonarekhAparapUrvayojanaiH palairyutonAstithayo dinArdhataH / UnAdhikA stadvivarodbhavaiH palairUdhvaM tathAdho dina papravezanam 54 pAdoneti // rekhA = bhUmadhya rekhA / 'purI rakSasAM devakanyAtha kAMcI sitaH parvataH paryalIvatsagulmam / purI cojjayinyAhayA gargarATaM kurukSetramerU bhuvo madhyarekhA // ' iti bhAskareNoktA / upalakSaNaM caitat - laMkAta Arabhya sumeruparyaMtaM yaddattaM sUtraM tadadhovartino ye dezAste madhyarekhA ucyaMte / taduktaM tenaiva - 'yalaMkojjayinIpuropari kurukSetrAdidezAnspRzatsUtraM merugataM budhairniMgaditA sA madhyarekhA bhuvaH / ' iti / yasmindeze vArapravRttizcikIrSitA sa dezo yadi madhyarekhAtaH prAkpazcAdvA yAvaMti yojanAni bhavaMti tAni svacaturthAMzonAni kRtvA tAvadbhiH palaistithayaH paMcadaza yutonAH kAryAH / yadi madhyarekhAtaH pratyagyojanAni tadA yutAH / yadA tu prAgyojanAni tadonAH kAryA ityarthaH / atha yaddine vArapravRttiriSTA, taddine 'carapalayutahInA nADikAH paMcacaMdrAdayudalamatha nizArdha yAmyagole vilomam / ' iti bhAskaroktarItyA dinArdha sAdhyam / tasmAddinArdhAtsaMskAraviziSTAH paMcadaza UnAdhikAzcedbhavaMti tadvivarodbhavaiH palairdinArdhasya saMskAraviziSTapaMcadazAnAM ca yadvivaramaMtaraM tatsaMbaMdhenotthairutpannaiH palairUrdhvaM tathAdho dinapasya vArasya pravezanaM vArapravRttiH syAt / yadi dinArdhAtsaMskAraviziSTAH paMcadaza cedUnAH syustadA sUryodayAdUrdhva vArapravezanam / yadA hyadhikAstadA sUryodayAtprAgvArapravRttirityarthaH / yathA vArANasIprAkUmadhya rekhAbhidhAt kurukSetrAciSaSTiyojanAni 63 pAdonAni 47 / 15 prAgyojanatvAdetaiH 47 palaiH UnA: paMcadaza jAtAH 14 / 13 dinArdha 17/2 asmAt nyUnA iti vivaraM 2 / 49 sUryodayAdUrdhva vArapravRttiH / ayamartho graMthakRtA lAghavAyopanibaddhaH / rAjamArgastu vasiSThasaMhitAyAm - 'prabhAkarasyogamanAtpure syAdvArapravRttirdazakaMdharasya / carArdhadezAMtaranADikAbhirUrdhvaM tathAdho'tha paratra tasmAt // ' iti / zrIpatirapi -- 'carArdhadezAMtarayorviyogayogotthamAnIya palaizca samyak / sUryodayAdUrdhvamRNe dhane'dho vArapravRttiM munayo vadaMti // ' iti / tatra caramuttaradakSiNagolavazAhaNaM dhanaM ca 'asvaM, svaM caraM golayoH syAt' iti bhAskaroteH / dezAMtaramapi pUrvAparayojanavazAdRNaM dhanaM ca / tatra - 'yoge yutiH syAtkSayayoH svayorvA dhanarNayoraMtarameva yogaH ' ityukteH RNayordezAMtaracarayoryoge tUrdhva vArapravRttiH / dhanayoryoge sUryodayAdudhaH dhanarNayoryogeM taraM kAryam / tadyadi RNaM dhanaM ca tadA sUryodayAdUrdhvamadhazca vArapravRttiH / graMthakRtA tu carasaMskAro madhyAhnasya tadviziSTatvAnna kRtaH / dezAMtarasaMskAro'vaziSyate sa laMkAdinArthe paMcadazaghaTImite kArya:, tathA kRte sati yadubhayoraMtaraM tAvatsUryodayAdUrdhvamadhazca vArapravRttiH // 54 // 1 golayoH=saumyayAmyagolayorityarthaH / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 kAlahorAH] zubhAzubhaprakaraNam / atha vArapravRttiprayojanapuraHsarAM horAmanuSTubhAhavArAdeTikA dvighnAH svaaksshcchessvrjitaaH| saikAstaSTA nagaiH kAlahorezA dinapAtkramAt // 55 // vArAderiti // vArapravRttiprakAreNa yasmin kSaNe vArapravRttirjAtA tata iSTaghaTyo dviguNAH kAryAH / tA dvisthAne sthApyAH / tatra paMcabhirbhakte yallabdhaM tat tyAjyaM / yaccheSaM tat dviguNaghaTImadhye varjitaM kAryam / evaMvidhA ghaTyaH saikA ekayuktAH kaaryaaH| tato nagaiH saptabhistaSTA bhaktA avaziSTAH kAlahorAH syustddinpaadvaaraatkrmaadgnnniiyaaH| yathA-ravivAre iSTaghaTikAH Sada 6 dviguNAH 12 pRthagakSAptazeSa 2 varjitAH 10 saikAH 11 nagaistaSTAH zeSaM 4 ravivAre kramagaNanayA caturthoM budhastasya horA / atra vAsanA / tatra vasiSThaH-'vArapravRtte. rgaditA dinezAtkAlAkhyahorApatayaH krameNa / sArdhana nADIdvitayena taSTaH SaSTazca SaSThazca punaHpunaH syAt // ' iti / tatra kRte'horAne caturviMzatiH kAlahorA bhavanti / atrAnupAtaH-yadi ghaTikAnAM SaSTayA 60 caturviMzati)rA 24 labhyante, tadA ekayA kimiti / atraikena guNane vizeSAbhAvAccaturviMzataH chedaH paSTirjAtaH / ubhayoAdazApavarte iSTaghaTikA dviguNAH paJcabhaktAH kAlahorAH syuriti / tathA coktaM ratnamAlAyAm-'vArapravRtterghaTikA dvininAH kAlAkhyahorApatayaH zarAptAH / dinAdhipAdyA ravizukrasaumyazazAMkasaurejyakujAH krameNa // ' atha graMthakRduktA vAsanA-sArdhaghaTidvayenaikA horA dviguNitAH sArdhadvighavyaH paMca bhavaMti / ata evoktaM 'vArAderghaTikA dvighnAH' iti / ekayoge Sada jAtAH / evaM ravivAre krameNa gaNanayA dvitIyA zukrasya kAlahorA prvRttaa| ata uktaM 'saikA' iti / bhavanmate'pi sUryASaSThaH zukrastasyaiva horA / iyaM ca zukrahorA paMcaghaTIparyaMta / svamate iSTaghaTikA 4 dviguNAH 8 atra paMcabhya Adhikyamanucitamiti dvitIyasthAne sthApayitvA paMcabhaktAvaziSTatrayeNonAH paMca jaataaH| ata uktaM 'svAkSahRccheSavarjitAH' iti / ekayoge SaT / evaM sati punaH saiva horA / evamiSTaghaTIbhiH kAlahorAnayanaM sugamaM / vArANAM saptasaMkhyAtvAttadAdhikyamanucitamiti 'nagaistaSTA' ityuktam / kramagaNanAyAM tviyaM yuktiH / dvayo)rAsvAminoraMtaraM paMca saMbhavati / ekayogastu vartamAnakAlahorAjJAnArtha, ataH SaSThIkramagaNanayA bhavadvivakSitA saiva horA bhavati // vivAhavRndAvane tu udayamArabhyoktAH kAlahorAH / yathA-'tatkAlArkanyUnalagnAMzapiMDo bhaktAH paMca kSoNibhirbhuktahorAH / bhAsvacchukrajeMdusaurejyabhaumAH saMkhyAyerana vArataste tadIzAH' iti / anayorviSayavibhAgo vasiSThasaMhitAyAm-'vArapravRttervijJAnaM kSaNavArArthameva hi / akhileSvanyakAryeSu dinAdirudayAdbhavet // ' iti / kSaNavAraH-kAlahorArUpaH, tadarthaM vArapravRttiH / anyakAryeSu dikzUlAdipu tithivAraprayukteSu nakSatravAraprayukteSu cAyogeSu suyogeSu ca sUryodayAdeva vArA grAhyAH // 55 // 5 mu0 ci. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [caturdaza manvAdayaH atha kAlahorAprayojanamanyacca zAlinyAha vAre proktaM kAlahorAsu tasya dhiSNye proktaM svAmitithyaMzake'sya / kuryAdikzUlAdi ciMtyaM kSaNeSu naivollaMghyaH pArizcApi dNddH||56|| vAre proktamiti // yatkarma yasmin vAre proktaM taddinasya sadoSatvAdatyAvazyakakRtye tasya kAlahorAyAM kartavyam / yadAha nAradaH-'yasya kheTasya yatkarma vAre proktaM vidhiiyte| grahasya kSaNavAre'pi tasya tatkarma sarvadA // ' iti| atra kecit-yasya vAre yatkarma proktaM tasya balino navAMze sUryazcandro vA cettiSThet tadA tatkarma kaarymityaahuH| uktaM ca-'yasya grahadine karma yatkiMcidabhidhIyate / tasyAMzasaMsthite sUrye caMdre vA tadvidhIyate // ' iti / kaizcitpratyeka horAphalAnyuktAni-'bhAnuhorA mRtiM kuryAcaMdrahorA sthirAsanam / kArAbaMdhaM bhaumahorA budhahorA ca putradA // vastrAlaMkAradA jIvahorA zaukrI vivAhadA / jaDatvaM zanihorAyAM saptahorAphalaM tvidaM // praznakAle yadA horA tadA tatphalamApnuyAt // ' iti / udayAdArabhya horAnayanaprayojanaM tu-'pAdaM svavarSe ca dalaM svamAse dine svakIye caraNonarUpam / rUpaM svahorAsviti kAlavIryamuktaM hi horAnipuNaiH puraannaiH||' iti / yuktaM caitat ; varSezAdInAmudayAditaH pravRttAnAM sAhacaryAdvArezA apyudayAdeva gaNanIyAH // atha prasaMgAnnakSatraprayuktAnAM karmaNAM nakSatrAbhAvenAnuSThAne prApte'pavAdamAha-dhiSNya iti| yasmindhiSNye nakSatre yatkarma vastraparidhAnAdikamuktaM tatsatyAvazyakatve'sya dhiSNyasya svAmitithyaMzake svAmimuhUrte kuryAt / uktaM ca nAradena-'yasminakSe tu yatkarma nikhilaM kathitaM ca yat / tadaivatye tanmuhUrte kArya yAtrAdika tathA // ' iti / muhUrtasvAmino vivAhaprakaraNe vakSyati / athAtrApi svAmitithyaMze idamavazyaM ciMtyaM vicAraNIyam / kiM ? dikzUlAcaM vArazUlaM nakSatrazUlaM ca / Adizabdena lAlATikayogo'pi / kSaNeSu muhUrteSu idamavazyaM ciMtyaM vicAraNIyam / evaM pAriyo daMDaH kSaNeSu naivollaMghyaH / yadAha vasiSThaH'yatkarma kathitamRkSe yasmiMstatkarma tatkSaNe kAryam / dikzUlAdikamakhilaM pArighadaMDAdi vijJeyam // ' iti / vijJeyaM avazyaM vicAraNIyam / dikzUlAdikaM tu yAtrAprakaraNe vakSyati // 56 // . atha kAryamAtraniSiddhAnmanvAdIna yugAdIMzva zArdUlavikrIDitenAhamanvAdyAstritithI madhau tithiravI Urje zucau diktithI jyeSThe'ntye ca tithistviSe nava tapasyazvAH sahasse zivA / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 tAtkAlikAnadhyAyAH] zubhAzubhaprakaraNam / / bhAdre'gnizca site tvamASTa nabhasaH kRSNe yugAdyAH site go'gnI bAhularAdhayormadanadarzI bhAdramAghAsite // 57 / / manvAdyA iti // ete caturdaza manvAdyA jJeyAH / site iti vakSyamANaM padamanukRSya caitrAdimAseSvapi saMbadhyate / madhau-caitramAse, site-zuklapakSe, tritithI-tRtIyApUrNime / Urje-kArtike, zuklapakSe tithirvii-puurnnimaadvaadshyo| zucau ASADhamAse zuklapakSe, ditithI-dazamIpUrNime / jyeSThe, aMtye-phAlgune ca tithiH pUrNimA / iSe Azvine zuklapakSe nava-navamI / tapasi mAse-mAghe mAsi zuklapakSe, azvAH sptmii| sahasye pauSa zuklapakSe,zivA ekaadshii| bhAdre bhAdrapadamAse zuklapakSe, agniH tRtiiyaa| nabhasaH zrAvaNasya, kRSNe-kRSNapakSe, amA amAvAsyA, aSTa aSTamI / atrASTamI janmASTamI tadanaMtarabhAvinI amAvAsyA ca gRhyate / yadAha nAradaH-'dvAdazyUrje zuklapakSe navamyAzvayuje site / caitre bhAdrapade caiva tRtIyA zuklasaMjJitA // ekAdazI sitA pauSe'pyASADhe dazamI sitA / mAghe ca saptamI zuklA nabhasye'pyasitASTamI // zrAvaNe mAsyamAvAsyA phAlgune mAsi pUrNimA / ASADhe kArtike mAsi caitrI jyeSThasya pUrNimA // manvAdayaH snAnadAnazrAddheSvAnaMtyapuNyadAH // ' iti / matsyapurANe'pi-'Azvayuk zuklanavamI kArtike dvAdazI tathA / tRtIyA caitramAsasya tathA bhAdrapadasya ca // zrAvaNasya tvamAvAsyA pauSasyaikAdazI tathA / ASADhasyApi dazamI mAghamAsasya saptamI // zrAvaNasyASTamI kRSNA ASADhasyApi pUrNimA / kAtikI phAlgunI caitrI jyaiSTI paMcadazI sitA // manvaMtarAdayazcaitA dattasyAkSayakArikAH // ' iti / atra nAradavAkye-'nabhasye'pyasitASTamI' iti, tat kRSNAdimAsAbhiprAyeNa / matsyapurANavacanaM tu-'zrAvaNasyASTamI kRSNA' iti tacchuklAdimAsAbhiprAyeNa / evaM sati janmASTamI siddhA / ubhayamate amAvAsyA zuklamAsAbhiprAyeNa janmASTamyanaMtarabhAvinI gRhyate // atha yugAdyAH yugAdayazcatvAra ucyante / bAhula: kArtikaH, rAdhaH vaizAkhaH, go'gnI-navamItRtIye yathAsaMkhye jJeye, site-zuklapakSe / kArtike-zuklapakSe navamI, vaizAkhezuklapakSe tRtIyA, bhAdramAghAsite yathAsaMkhyaM madanadI bhAdrapadakRSNapakSatrayodazI mAghakRSNAmAvAsyA ete yugAdayazcatvAraH / yadAha nArada:-'kArtike zuklanavamI cAdiH kRtayugasya sA / tretAdidhive zuklA tRtIyA puNyasaMjJitA // kRSNA paMcadazI mAghe dvApArAdirudIritA / kalpAdiH syAtkRSNapakSe nabhasye ca trayodazI // ' zuklAdimAsAbhiprAyeNa zrAddhapakSatrayodazI prasiddhazivarAtryanaMtarabhAvinyamAvAsyA ca gRhyte| uzanAH-'ayane viSuve caiva zayane bodhane hareH / anadhyAyaM prakurvIta manvAdiSu yugAdiSu // ' iti / yAjJava lyastvaSTatriMzattAtkAlikAnanadhyAyAnAha-'saMdhyAgarjitanirdhAtabhUkaMpolkAnipAtane / samApya vedaM dhunizamAraNyakamadhItya ca // paMcadazyAM caturdazyAmaThamyAM rAhusUtake / RtusaMdhiSu bhuktvA ca zrAdvikaM pratigRhya ca // pazumaMDUka. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ nakSatrasvAminaH nakulazvAhimArjAramUSakaiH / kRteMtare tvahorAtraM zakrapAte tathocchraye // kharoSTra gardabholUkasAmabANArtaniHsvane / amedhyazavazUdrAMtyazmazAnapatitAMtike // deze'zucAvAtmani ca vidyutstanitasaMplave / bhuktvArddhapANiraMbhobhirardharAtre'timArute // pAMsuvarSe dizAM dAhe saMdhyAnIhArabhItiSu / dhAvataH pUtigaMdhe ca ziSTe ca gRhamAgate // kharoSTrayAnahastyazvanauvRkSeriNarohaNe / aSTatriMzadanadhyAyAnetAMstAtkAlikAn jaguH // ' iti / anyacca - ' ahanyete hyanadhyAyAH ziSyatviggurubaMdhuSu / upAkarmaNi cotsarge svazAkhAzrotriye mRte // evamAdayo'nye'pyanadhyAyA dharmazAstroktA anusaMdheyAH / te ca vratabaMdhe vidyAraMbhe vratavisargAdau nityAdhyayane ca yathAyogyaM varjanIyAH / sopapadAdInanadhyAyAn graMthakRdratabandhaprakaraNe vakSyatIti zivam // 57 // atha zubhAzubhaprakaraNaM gadyenopasaMharati 52 iti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNI zubhAzubhaprakaraNaM samAptam // 1 // 'iti hetuprakaraNaprakArAdisamAptiSu' ityamaraH / zrIzabdo vAkyAlaMkAre / zubhaM = siddhiyogAdi, azubhaM siMhasthAdi, tayoH prakaraNaM nirUpaNam / anyat spaSTam / 'jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH / goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne hi zubhAzubhaprakaraNaM pUrNatvamadhyAgamat // ' iti zrIvidvadvaradaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM zubhAzubhaprakaraNaM samAptam // 1 // nakSatraprakaraNam 2 / i zarvANItanayamaghAbdhidAvamIzaM natvA zrIgurupadabhaktilabdhavidyaH / goviMdo vibudhavarapraharSiNIM tAM nakSatraprakaraNaTippaNIM tanoti // 1 // atha nakSatraprakaraNaM vyAkhyAyate / tatrAdau nakSatrANAM prasiddhatvAdevAvaktavyatAyAM siddhAyAM tatsvAminaH zArdUlavikrIDitenAhanAsatyAntakavadvidhAtRzazabhRgudrAditIjyoragA --- 1 RkSezAH pitaro bhago'ryamaravitvaSTrAzugAzca kramAt aarat khalu mitrazanirRtikSIrANi vizve vidhigoviMdo vasutoyapAjacaraNAhirbudhyapUSAbhidhAH // 1 // nAsatyAntaketi // ete kramAkSezA nakSatrAdhIzA jJeyAH / yathA, azvinyAH -- Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatrakRtyAni] nakSatraprakaraNam 2 / naastyau-ashviniikumaarau| bharaNyAH-antakaH ymH| kRttikAyAH-vahniH agniH| rohiNyAH-dhAtA brahmA / mRgsy-shshbhRt-cndrH| ArdrAyAH-rudraH mhaadevH| punrvso:-aditiH=devmaataa| puSyasya-ijyaH bRhsptiH| AzleSAyAHuragaH sarpaH / mghaayaaH-pitrH| pUrvAphalgunyAH-bhagaH sUryavizeSaH / uttarAphalgunyAH-aryamA sUryavizeSaH / hastasya-raviH sUryaH / citrAyAH-tvaSTA vizvakarmA / svAtyAH-AzugaH vaayuH| vizAkhAyAH-zakrAgnI-indrAgnI / atra samuditayordevatAtvaM / anurAdhAyAH-mitraH sUryavizeSaH / jyeSThAyAH-zakraH indraH / mUlasya-nirRtiH raaksssH| pUrvASADhAyA:-kSIraM-udakaM / uttraassaaddhaayaaH-vishvevishvedevaaH| abhijitaH-vidhiH / zravaNasya-goviMda: viSNuH / dhaniSThAyAHvasavaH aSTau devatAvizeSAH / zatatArakAyAH-toyapaH varuNaH / pUrvAbhAdrapadAyAH-ajacaraNaH rudrvishessH| uttarAbhAdrapadAyAH-ahirbudhnyaH rudravizeSaH / revatyAH-pUSA-sUryavizeSaH / yadAha nArada:-'nakSatrezAH kramAdatrayamavahnipitAmahAH / candrezAditijIvAhipitaro bhagasaMjJitAH // aryamArkastvaSTramarucchakrAgnImitravAsavAH / nirRtyudakavizvejagoviMdA vasavoM'bupaH // tato. 'japAdahirbubhyaH pUSA ceti prakIrtitAH // ' iti / prayojanaM tu tithiprakaraNe proktamasmAbhiH / atra vasava iti bahuvacanAMtatvAdbahUnAmeva vyAsajyavRttidevatAtvaM pratIyate / 'dhaniSThAnakSatraM vasavo devatA' iti zrutyuktezca / evaM sati keciddIpikAkArAdayo bahutvamavivakSitamiti matvA vasuzabdaM ca dravyavAcakaM matvA svaM dhanaM dravyamityAdizabda dhaniSThAnakSatravAcakaM manyaMte, te cintyoktayo veditavyAH / atha prasaMgAtpratyekaM nakSatrakRtyAni granthakRdanuktAnyapyucyate / tAnyAha nAradaH-'vastropanayanakSaurasImantAbharaNakriyAH / sthApanAzvebhayAnastrIkRSividyAdayo'zvibhe // vApIkUpataDAgAdiviSazastrogradAruNAH / bilapravezagaNitanikSepA yAmyabhe zubhAH // anyAdhAnAstrazastrograsaMdhivigrahadAruNAH / saMgrAmauSadhavAditrakriyAH zastAzca vahnibhe // sImaMtonnayanodvAhavastrabhUSAsthirakriyAH / hayahastyabhiSekAzca pratiSThA brahmabhe zubhAH // pratiSThAbhUSaNodvAhasImaMtonnayanakriyAH / kSauravAstugajoSTrAzvayAtrAH zastAzca candrabhe // dhvajatoraNasaMgrAmaprAkArAstrakriyAH zubhAH / saMdhivigrahavairANi rasAdyAH zarvabhe zubhAH // pratiSThAyAnasImantavastravAstUpanAyanam / kSaurAzvakarmAditibhe vidheyaM dhAnyabhUSaNam // yAtrApratiSThAsImantavratabandhapravezanam / karagrahaM vinA sarva karma devejyabhe zubham // anRtaM vyasanaM dyUtaM dhAtuvAdISadhAhavam / vivAdarasavANijyaM karma kadrujabhe zubham // kadrujaH srpH| kRSivANijyagodhAnyaraNopakaraNAdikam / vivAhanRtyagItAcaM nikhilaM karma paitrabhe // vivAdaviSazastrAgnidAruNogrAhavAdikam / pUrvAtraye'khilaM karma kartavyaM mAMsavikrayaH // pratiSThodvAhasImaMtAbhiSekavratabandhanam // pravezasthApanAzvebhavAstukarmottarAtraye // pratiSThodvAhasImaMtayAnavastropanAyanam / kSauravAstvabhiSekAzca bhUSaNaM karma bhAnubhe // pravezavastrasImaMtapratiSThAvratabaMdhanam / khASTrabhe vAstuvidyAzca kSaurabhUSaNakarma yat // pratiSThopanayodvAhavastrasImaMta Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [dhruva-caragaNau bhUSaNam / vivAdAzvabhakRSyAdikSaurakarma samIrabhe // vastrabhUSaNavANijyarasadhAnyAdisaMgraham / indrAgnibhe nRtyagItazilpalekhanakarma yat // pravezasthApranodvAhavratabandhASTamaMgalam / vastrabhUSaNavAstuzca maitrabhe saMdhivigraham // krUrograzastravANijyagomahiSyaMbukarma ca / indrabhe nRtyavAdinazilpalohAzmalekhanam // vivAhakRSivANijyadAruNAhavabheSajam / nirRtibhe nRtyazilpasaMdhivigrahalekhanam // ' iti / pUrvASADhottarASADhayoH kRtyamuktam / 'pratiSThAkSaurasImaMtayAnopanayanauSadham / puragrAmagRhAraMbhA viSNubhe paTabaMdhanam // vastropanayanakSaurapratiSThAyAnabhUSaNam / vasubhe vAstusImaMtapravezAstravibhUSaNam // pravezasthApanakSauramauMjIbandhanabheSajam / azvArohaNasImaMtavAstukarma jleshbhe||' iti / pUrvAbhAdrapadottarAbhAdrapadayoH kRtyamuktaM pUrvam / 'vivAhavratabandhAzca pratiSThAyAnabhUSaNam / pravezavastrasImaMtakSaurabheSajamaMtyabhe // ' iti // 1 // atha dhruvagaNaM tatkRtyaM cAnuSTubhAha- uttarAtrayarohiNyo bhAskarazca dhruvaM sthiram / tatra sthiraM bIjagehazAMtyArAmAdi siddhaye // 2 // uttarAtrayeti // uttarA uttarAphalgunyuttarASADhottarAbhAdrapadAstisra uttarAH rohiNI ca etAni nakSatrANi dhruvasaMjJakAni sthirasaMjJAni ceti saMjJAdvayam / evamuttaratrApi vyAkhyeyam / tatra dhruvanakSatreSu sthiraM karma kAryam / tathA bIja yavAdi, gehaM-gRhaM, zAMtiH vinAyakazAMtyAdi, ArAmaH nagaropakaMThavarti vnm| AdizabdAnmRdunakSatroktamapi karma siddhaye bhavati / taduktaM vasiSThena-'sthira- . saMjJaM bhacatuSTayamaMbujajasaMmuttarAtritayam / narapatipattanasadanapravezabIjAdi sidhyate tatra // mRdubUMde kathitAnyapi sthiravRMde tAni kAryANi // ' iti / atha saMjJAdvaye pramANamucyate-'dhruvamacalaM kSipraM laghu caraM calaM maitramRdusaMjJe / sAdhAraNamizrAkhyaM krUrograM tIkSNadAruNaM tulyam // ' iti vasiSThokteH / evaM bhAskaro ravirapi sthiraH / yadAha vasiSThaH-'sUryaH sthiraH zItakarazcarAtmA dharAja ugraH zazijo vimizraH / deveMdrapUjyo laghuriMdrazatrupUjyo mRdustIkSNatanuzca sauriH // ' iti / atrApi sAmAnyataH sthirakRtyaM kArya mUlazlokoktam / anyadapi vAroktaM karma kAryamabhidhAnAt / yadAha nAradaH-'nRpAbhiSekamAMgalyasevAyAnAstrakarma yat / auSadhAhavadhAtvAdi vidheyaM bhAnuvAsare // ' iti // 2 // atha caragaNaM tatkRtyaM cAnuSTubhAha khAtyAditye zrutestrINi caMdrazcApi caraM calam / tasmingajAdikAroho vATikAgamanAdikam // 3 // khAtyAditya iti // svAtI, AdityaM-aditirdevatA'syAdityam , 'dityadityAdityapatyuttarapadApaNyaH' iti NyaH / AdivRddhiH / 'yasyeti ca' itIkAra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ugra- mizra-laghugaNAH ] nakSatraprakaraNam I lopaH / AdityaM = punarvasuH / zruteH zravaNamArabhya trINi zravaNadhaniSThAzatatArakAH somavArazca carasaMjJAzcalasaMjJAzcaite jJeyAH / tasmiMzcaranakSatre gajo hastI tadAdayo'zvAdayasteSAmArohaH, vATikA ArAmastathA gamanaM yAtrA | AdizabdAllaghunakSatroktamapi karma sidhyatIti zeSaH / tadAha vasiSThaH - 'aditiH zrutibhAtritayaM carasaMjJaM paMcakaM maruddhaM ca / vAhanakarmavibhUSaNacara kAryodyAnamaMtra - siddhyai tat // kathitAnyapi laghuvRMde carasaMjJe tAni kAryANi / maNimuktAphalahemasadvajatatrapusIsakarmANi // ' iti / nAradaH - ' zaMkhamuktAMburajatavRkSekSustrIvibhUSaNam / puSpagItakratukSIra kRSikarmeMduvAsare // ' iti // 3 // athogragaNamanuSTubhAha-- pUrvAtrayaM yAmyamadhe ugraM krUraM kujastathA / tasminghAtAgnizAThyAni viSazastrAdi sidhyati // 4 // pUrvAtrayamiti // pUrvAtrayaM = pUrvAphalgunIpUrvASADhApUrvAbhAdrapadArUpaM nakSatratrayaM, yAmyaM=bharaNI, maghA ca, tathA kujaH = bhaumazca, ugrasaMjJaH, krUrasaMjJazca / tasmin=ugranakSatre, ghAtaH = hananaM, agniH = agnidAhaH, zAThyaM=khalatvaM, viSaM=viSabhakSaNAdi, zastraM =zastramAraNAdi, AdizabdAdanyadapi ariSTakRtyaM dAruNanakSatroktaM sidhyatIti niSpadyate / uktaM ca vasiSThena - 'pUrvAtritayaM pitryabhamugrAkhyamidaM ca paMcakaM yAmyam | mAraNabhedanabaMdhanaviSahananaM paMcabhe kAryam // yaddAruNabhoktaM tatkarma tvayograbhe kAryam // ' iti / nAradaH - 'viSAgnibaMdhanasteyasaMdhivigrahamAsavam / dhAtvAkarapravAlastrIkarma bhUmijavAsare // ' iti // 4 // atha mizragaNamanuSTubhAha vizAkhAyabhe saumyo mizraM sAdhAraNaM smRtam / tatrAgnikAryaM mizraM ca vRSotsargAdi siddhaye // 5 // 55 vizAkheti // vizAkhA, AgneyaM = kRttikA, saumyaH - budhazca, etatrayaM mizrasaMjJa, sAdhAraNasaMjJaM ca / tatra mizrasaMjJeSu nakSatreSu agnikArya = agnihotraM, mizranakSatrAMtaroktaM karma, vRSotsargaH - kAmyaH / AdizabdAdugramapi karma siddhaye bhavati / tadAha vasiSThaH - ' bhadvitayaM zvasanasakhaM seMdrAgnibhakaM ca mizrasaMjJa hi / nikhilAni ca sAdhAraNakAryANyugrANi tatra kAryANi // ' iti / nAradaH'nRtyazilpakalAgItalipibhUrasasaMgraham / vivAhadhAnyasaMgrAhakarma saumyasya vAsare // ' iti // 5 // atha laghugaNamanuSTubhAha - hastAzvipuSyAbhijitaH kSipraM laghu gurustathA / tasminpaNyaratijJAnabhUSAzilpakalAdikam || 6 || hastAzvIti // pUrvAdhaM spaSTam / tasmin laghunakSatre, paNyaM = vikreyavastu, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : muhuurtciNtaamnniH| [adhomukhAdinakSatrANi ratiH strIbhogaH, jJAna-zAstrAdeH, bhUSA AbharaNaM, zilpaM citrAdi, kalA:catuHSaSTikalA nRtyaadikaaH| mAdizabdAcaranakSatroktamapi kAryam / tadAha vasiSThaH-'surasacivAzvinahastAstArAH syuH kSiprasaMjJakAstAsu / auSadhapaNyavibhUSaNazilpakalAjJAnakarmasiddhiH syAt // caradhiSNye kathitAnyapi kAryANyakhilAni laghugaNe nUnam // ' iti / nArado'pi-'kSipraM sUryAzvipuNyabham' ityAha / atrAbhijinnoktaH / daivajJamanohare-'ArTiSeNa' ityuktvA paThitam 'laghukSipraM karastiSyo'bhijiddAsraM bRhaspatiH' iti / ata evoktaM zrIpatinA-'azvinIgurubhamarkadaivataM sAbhijillaghucatuSTayaM smRtam' iti / vasiSThAdibhistu pratyekaM nakSatrakRtyeSu abhijito'nukterityato'trApyanuktiH / vArakRtye nAradaH-'yajJapauSTikamAMgalyasvarNavastrAdibhUSaNam / vRkSagulmalatAyAnakarma devejyavAsare // ' iti // 6 // atha mRdugaNamanuSTubhAha. mRgAMtyacitrAmitradaM mRdu maitraM bhRgustathA / tatra gItAMbarakrIDAmitrakAryavibhUSaNam // 7 // - mRgAMtyeti // mRgaH, aMtyaM revatI, citrA, mitrati'm anurAdhA, bhRguH= zukraH, mRdusaMjJaM maitrasaMjJaM c| tatra gItaM, aMbaraM vastraM, krIDA-striyA saha krIDA, mitrasyeSTasya kArya, vibhUSaNa alaMkAraH etasidhyati / yadAha vasiSThaH-'mRduvRdaM bhacatuSTayamaMtyatvASTrAkhyasaumyamitrakSam / maMgalavanitAbhUSaNamaMdiragItAni sidhyati // ' iti / tatra nAradaH-'nRtyavAditragItAdisvarNastrIratnabhUSaNam / bhUpaNyotsavagodhAnyakarma bhArgavavAsare // ' iti. // 7 // atha tIkSNagaNamanuSTubhAha mUlaiMdrAAhibhaM sauristIkSNaM dAruNasaMjJakam / tatrAbhicAraghAtograbhedAH pazudamAdikam // 8 // mUlaiMdreti // mUlaM, aiMdra-jyeSThA, ArdrA, ahibham AzleSA, sauriH zanaizvaraH, tIkSNasaMjJaM dAruNasaMzaM ca / tatra tIkSNanakSatre abhicArakarmANi, ugraM bhayaMkarakRtyaM mAraNAdi, bhedaH atyaMtamitrayoH kalahotpAdanAdi, pazUnAM hastyAdInAM damaH zikSA, AdizabdAbaMdhanAdIni / yadAha vasiSThaH-'dAruNabhAni purandarakoNapazivasarpadaivAni / dAruNabaMdhanaMdahanapraharaNakarmANi siddhimAyAMti // ' iti / nAradaH-'trapusIsAyasAzmAstraviSapAnAsavAnRtam / sthirakarmAkhilaM vAstusaMgrahaM saurivAsare // ' iti // 8 // athAdhomukhordhvamukhatiryaDmukhanakSatrANi iMdravaMzenAha mUlAhimizrogramadhomukhaM bhave... dUrdhvAsthamAIjyaharitrayaM dhruvam / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNavastradhAraNamuhUrtaH] nakSatraprakaraNam 2 / tiryamukhaM maitrakarAnilAditi ___ jyeSThAzvinAnIdRzakRtyameSu sat // 9 // muuleti|| mUlaM, ahiH AzleSA, mizraM kRttikAvizAkhe, ugraM-pUrvAtrayamaghAbharaNyaH, etAni nava nakSatrANyadhomukhAni jJeyAni / eSvIdRzakRtyamadhomukhakRtyaM vApIkUpAdi tatsamIcInamuktam / taduktaM garuDapurANe-'bharaNIkRttikAzleSAmaghAmUlavizAkhikAH / tisraH pUrvAstathA caiva adhovakrAH prakIrtitAH // ' eSu'vApIkUpataDAgAdikhananaM ca tRNAdikam / devatAgArakhananaM nidhAnakhananaM tathA // gaNitaM jyautiSAraMbhaM khanIbilapravezanam / kuryAdadhogatAnyeva kAryANi vRSabhadhvaja // ' iti / athArdA, ijyaH-puSyaH, haritrayaM zravaNadhaniSThAzatatArakAH, dhruvaM-uttarAtrayarohiNyaH; etannakSatranavakamUrkhAsyamUrdhvamukhaM bhavet / atrApyetAdRzakRtyaM prAsAdAdi satsyAt / taduktaM garuDapurANe-'rohiNyAA tathA puSyo dhaniSThA cottarAtrayam / vAruNaM zravaNaM caiva nava cordhvamukhAH smRtAH // eSu rAjyAbhiSekaM ca paTTabaMdhaM ca kArayet // ' iti / UrdhvamukhAni ucchritAni sarvANi eSu ca kArayet / atha maitraM, mRdunakSatraM-mRgarevatIcitrAnurAdhAH, karaH hastaH, anila: svAtI, aditiH punarvasuH, jyeSThA, AzvinaM azvinI, etannakSatranavakaM tiryamukhaM pArzvamukhaM bhavet / atrApi tAdRzameva kRtyaM cakrarathahalAdikaM bhavet / taduktaM garuDapurANe- revatI cAzvinI citrA svAtI hastaH punarvasuH / anurA. dhAmRgajyeSThA etAH pArzvamukhAH smRtaaH|| gajoSTrAzvabalIvardadamanaM mahiSasya ca / bIjAnAM vapanaM kuryAdgamanArAmanAdikam // cakrayaMtrarathAdInAM nAvAdInAM pravAhaNam / pArtheSu yAni karmANi kuryAdeteSu tAni ca // ' iti / nanu sarveSAmeva karmaNAM pArthakyena nakSatrAbhidhAnAdidaM punaruktaM kimarthamuktamiti cenna / vizeSanakSatravihitAnAM karmaNAmavazyakartavyatve sati katipayadinamadhye muhUrtAlabdhau satyAM karmaNa AkAramadhomukhAdikaM viditvA tattannakSatreSu tAni tAni karmANi kAryANi / yAni sarvathA vizeSato'nuktAnyeva bilapravezanidhikhananacakrayaMtrahalaparikhAdyUtakrIDAmeSagardabhagartAdIni teSAmeSveva nakSatreSu kRtirucitaa| evamanyeSAmapyaprasiddhAnAM karmaNAM tiryaGmukhAdyAkArajJAne satyeSu nakSatreSu kartavyataucityAt / sAmAnyena vizeSabhAvena ca sudinalabdhiH 'dvirbaddhaM subaddhaM bhavati' iti nyAyAdatyuttamaiva / sadyaskAlapakSe tu 'dhiSNye proktaM svAmitithyaMzake'sya' ( 1156) iti vacanAttanmuhUrte kAryamityalamiyatA // 9 // atha pravAladaMtazaMkhasuvarNavastraparidhAnamuhUrta vasaMtatilakenAha pauSNadhruvAzvikarapaMcakavAsavejyA ditye pravAlaradazaMkhasuvarNavastram / dhArya viriktazanicandrakuje'hni raktaM bhaume dhruvAditiyuge subhagA na dadhyAt // 10 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ dagdhAdidoSaphalam pauSNeti // pauSNaM = revatI, dhruvANi= rohiNyuttarAstisraH, azvinI, karapaMcakaM = hastacitrAsvAtIvizAkhAnurAdhAH, vAsavaM = dhaniSThA, ijyaH = puSyaH, AdityaM = punarvasuH; ayaM samAhAradvaMdvaH / tatra pravAlaM = vidrumaM, 'povaLeM' iti mahArASTrabhASAyAM, 'mUgA' iti kAnyakubjAH / radAH = hastidaMtAH arthAdvalayAdi, zaMkhaH = zaMkhavalayaM, suvarNaM, vastraM zvetaM; etAni vastUni dhAryANi tAni riktAtithizanicaMdra bhaumarahite'hni dine dhAryANi / yadAha zrIpatiH - ' rohiNISu karapaMcake'zvibhe tryuttare'pi ca punarvasudvaye / revatISu vasudaivate zubhe navyavastraparidhAnamiSyate // ' iti / pravAlAdInAM tu vizeSa - stenaivoktaH -- 'karAdipaMcake'zvibhe sapauSNavAsare smRtA / dhRtizca zaMkhakAMcanapravAlaraktavAsasAm // ' iti / vArAnapyAha sa eva - 'jIrNa ravau satatamaMbubhirArddhamiMdau bhaume zuce budhadine ca bhaveddhanAya / jJAnAya maMtriNi bhRgau priya saMgamAya maMde malAya ca navAMbaradhAraNaM syAt // ' iti / ataH parizeSAt sUryabhaumazanayo niSiddhAH / atha raktaM kausuMbhAdiraMgeNa raktaM vastraM bhaume dhAryam / 'mAMjiSThakausuMbhakarAgayozca mahIsutaH kAMcanabhUSaNeSu' iti tenaivoktatvAt / ' nAsatyapauSNavasubhaiH karapaMcakena mArtaMDabhaumagurudAnavamaMtrivAraiH / muktAsuvarNamaNividrumazaMkhadaMtaraktAMbarANi viSTatAni bhavaMti siddhau // ' iti daivajJavallabhoktezca / atha strINAM vizeSaH / dhruvAditiyuge uttarAtrayarohiNIpunarvasupuSyeSu subhagA sabhartRkA strI pravAlaradamuktAdikaM na dadhyAt / uktaM ca dIpikAyAm - 'puSTedau samaye zubhe dhruvasurAcAryAditIroM'ganA no ravaM biTayAtpravAlakamANeM zaMkhebhadaMtau tathA' iti / kvacittu zatatArAnakSatre strINAM snAnamapi niSiddham / uktaM ca- ' rohiNIgurupunarvasUttare yA bibharti navavastra - bhUSaNam / sA na yoSidavalaMbate patiM snAnamAcarati vAruNe'pi yA // ' iti / caMDezvaro'pi - 'snAnaM kurvati yA nAryazcaMdre zatabhiSAnvite / saptajanma bhavedvaMdhyA vidhavA durbhagA bhRzam // pramAdAcchatabhe snAnaM nArINAM yadi jAyate / pUjayetsvAminaM tatra AtmanA ca dhanena ca // ' iti / vizeSo rAjamArtaMDe'astaMgate bhRgusute zayane ca viSNorjanmAdyacApajhaSage dinape na dadhyAt / rakteMdu bhAnudivaseM'zakavarjite ca zaMkhaM ca raktapaTakaM yuvatiH kathaMcit // ' iti / dinapaH=sUryaH, raktaH=bhaumaH // 10 // 58 atha vastrasya navadhAvibhaktasya dagdhAdidoSazubhAzubhaphalaM zArdUlavikrIDitenAha vastrANAM navabhAgakeSu ca catuSkoNe'marA rAkSasA madhyatryaMzagatA narAstu sadaze pAze ca madhyAMzayoH / dagdhe vA sphuTiteM bare navatare paMkAdilipte na sadraaisze nRsurAzayoH zubhamasatsarvAMza ke prAMtataH // 11 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kvacinneSTe'pi vastraparidhAnaM sat ] nakSatraprakaraNam 2 / 59 vastrANAmiti // vastrANAM nava bhAgAH kAryAH / koNacatuSTaye amarA devAH sthApyAH / rAkSasA madhyabhUtAMzatrayagatA jJeyAH / narAH sadaze dazAsahitapAze ca punarmadhyayoraMzayoH sthApyAH / etadupalakSaNam ,-zayanAsanapAdukAsvapyayaM vicAraH / tatra cedrakSoM'ze navatare atinUtane aMbare vastre daivAdagdhe sphuTite pASANadhAtvAdibhirnihate paMkena kardamena AdizabdAdgomayAdibhirlio upahate sati tadvastraM na sat zubhaphalajanakaM na bhvtiityrthH| kiMtu maraNaM vidadhAti / atha nRsurAMzayorevaM vastrasya dAhAdike sati zubhaM kalyANaM syAt / manuSyAMze putraprAptirdevAMze bhogaprAptirityarthaH / atha sAzake rAkSasamanuSyadevAMzeSu prAMtataH prAMtabhAge'niSTamazubhaphalajanakam / etatphalaM zayyAsanapAdukAsvapi dhyeyam / taduktaM zrIpatinA-'kardamakajalagomayalipte vAsasi dagdhavati sphuTite vA / ciMtyamidaM navadhAvihite'sminniSTamaniSTaphalaM ca sudhIbhiH // nivasaMtyamarA hi vastrakoNe manujAH pAzadazAMtamadhyayozca / apare'pi ca rakSasAM trayoM'zAH zayane cAsanapAdukAsu caivam // bhogaprAptirdevatAMze narAMze putrAptiH syAdrAkSasAMze ca mRtyuH / prAMte sarvAzeSvaniSTaM phalaM syAtpluSTe vastre nUtane sAdhvasAdhu // ' atra rAkSasAMze chatradhvajAdisadRzI chedAkRtiH zubhaphaleti vizeSo dhyeyaH / devAMze'pi kAkolUkasadRzI chedAkRtirazubhaphaladetyapi vizeSo jJeyaH / taduktaM tenaiva-'chatradhvajasvastikavardhamAnazrIvatsakuMbhAMbujatoraNAnAm / chedAkRtinairRtabhAgagApi puMsAM vidhatte nacireNa lakSmIm // kNkplvoluukkpotkaakkrvyaadgomaayukhrossttrsrpaaH| zuSkadrumapretasamA na zastA chedAkRtirdaivatabhAgagApi // ' iti / ata eva kazyapaH-'navAMzakaM samaM kRtvA ciMtayecca zubhAzubham / vasaMti devatAH koNe cAMtyamadhyadvaye narAH // madhyAMzatritaye daityAzcaivaM zayyAsanAdiSu / arthaprAptirdevatAMze putravRddhirnarAMzake // hAniH pIDA pizAcAMze sarvaprAMteSvazobhanam / zaMkhacakrAMbujacchanadhvajatoraNasannibhAH // zrIvatsasarvatobhadranaMdyAvartagRhopamAH / vardhamAnasvastikena mRgakUrmajhaSAkRtiH // chedAkRtirdaityabhAge'pyAyurarthapradA nRNAm / kharoSTrolUkakAkAhijaMbUkazvavRkopamAH // trikoNasUryAkRtayo devabhAge'pyazobhanAH / niMditaM vasanaM dadyAvijebhyaH svarNasaMyutam // AziSo vAcanaM kRtvA tvanyadvastraM ca dhAravet // ' iti // 11 // atha kvacidduSTadine'pi vastraparidhAnamanuSTubhAha.. viprAjJayA tathodvAhe rAjJA prItyArpitaM ca yat / niMdye'pi dhiSNye vArAdau vastraM dhArya jagurbudhAH // 12 // vipreti // dhiSNye nakSatre vArAdau vAratithiyogAdau vyatIpAtabhadrAdiduSTayogainiye'pi duSTe'pi yaddvastraM brAhmaNAnujJayA tathodvAhe rAjJA saMtoSeNArpitaM dattaM tadvastraM dhAryamiti budhA jaguH / uktaM ca ratnamAlAyAm-'viprAdezAdudvAhe ca kSmApAlena prItyA dattam / dhiSNye vAre niMdye'pyAhunUnaM navyaM vastraM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * muhuurtciNtaamnniH| gokrayavikrayamuhUrtAH dhArya' iti / kazyapenApi-'prItyA kSamApAladattaM yadviprAdezAtkaragrahe / niye vAsaradhiSNye'pi dhArayettu navAMbaram // ' iti / idaM copalakSaNaM tulyanyAyatvAdrAjJA tathA brAhmaNAdibhistathA vivAhAdizubhakRtye hastyazvadravyAdikaM dattaM tadbhadrAdiduSTadine'pi grAhyam // 12 // - atha latApAdapAropaNarAjadarzanamadyagokrayavikrayamuhUrtAn zArdUlavikrIDitenAharAdhAmUlamRdudhruvaHvaruNakSiprailatApAdapA ropo'tho nRpadarzanaM dhruvmRdukssiprshrvovaasvaiH| tIkSNogrAmbupabheSu madyamuditaM kSiprAMtyavahnIndrabhA dityeMdrAmbupavAsaveSu hi gavAM zastaH krayo vikrayaH 13 . rAdhAmUleti // rAdhA-vizAkhA, mUlaM, mRdu-citrAnurAdhAmRgarevatyaH, dhruvakSa rohiNyuttarAstisraH, varuNaH zatatArakA, kSipram azvinIpuSyAbhijitaH / atrAbhijita uttarASADhAyAmaMtarbhAvAt pRthaguktirna bhavatIti jJeyam / kutaH ? azvinIpuSyahastAnAM lAghavAt kSipratvenAbhidhAnAdabhijiduktirapyarthAkSiptA / evaM caturdazabhAni / etairnakSatrailatAnAM pAdapAnAM vRkSANAM cAropo vApanaM kAryam / uktaM ca varAheNa-'dhruvamRdumUlavizAkhA gurubhaM zravaNaM tathA''zvinaM hastam / zastAni divyadRgbhiH pAdapasaMropaNe bhAni // ' iti / yattu vasiSThavacanam -'dvidaivavArIzazazAMkamUladhruveSu tiSyArkabhapauSNabheSu // vanauSadhIgulmalatAdikAnAmAropaNaM tUttamamatra zastam // ' iti, tat pAdapavyatiriktavanAdhAropaNaviSayam / yataH pAdapAropaNe caturdaza nakSatrANi, tadvyatiriktalatAdhAropaNe ekAdaza bhAni / nanu-'sAvitratiSyAzvinavAruNAni mUlaM vizAkhA ca mRdudhruvANi / latauSadhIpAdaparopaNeSu zubhAni bhAni pratipAditAni // ' iti zrIpativacanaM kathaM saMgaccheta ? ucyate,varAhapadyasthapAdapagrahaNaM latAdInAmupalakSaNamiti matvA taduktiH / anenaivAzayena grNthkRduktirpi| atho raajdrshnmuhuurtH| tatra dhruvamRdukSiprazravovAsavaiH uttarAtrayarohiNIcitrA'nurAdhAmRgarevatyazvinIpuSyahastazravaNadhaniSThAbhistrayodazanakSatrairnRpadarzanaM rAjadarzanaM kuryAt / uktaM ca rtnmaalaayaam-'saumyaashvipussyshrvnnshrvisstthaahstdhruvtvaassttrbhpuussbhaani| maitreNa yuktAni narezvarANAM vilo. kane bhAni zubhapradAni // ' atha mdyaarNbhmuhuurtH| tatra tIkSNogrAMbupabheSu= mUlajyeSThAzleSApUrvotrayamaghAbharaNIzatatArakAsu, madyaM madyaprAraMbhaH, uditaH / tadAha zrIpatiH-'raudre pitrye vAruNe pauruhUte yAmye sAIM nairRte caiva dhiSNye / pUrvAkhyeSu viSvapi zreSTha ukto madyAraMbhaH kAlavidbhiH purANaiH // ' iti / atha gokrayavikrayamuhUrtaH / tatra kSiprAMtyavahrIMdrabhAdityeMdrAMbupavAsaveSu azvinIpuSyahastarevatIvizAkhApunarvasujyeSThAzatatArakAdhaniSThAsu, gavAM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auSadhasUcIkarmamuhUrtAH] nakSatraprakaraNam 2 / kayaH-mUlyena parasmAdbrahaNaM, vikrayaH-mUlyagrahaNapUrvakaM dAnaM, sa zastaH / uktaM ca ratnamAlAyAm-'zAkravAsavakareSu vizAkhApuSyavAruNapunarvasubheSu / azvipUSabhayuteSu vidheyo vikrayakrayavidhiH surabhINAm // ' iti / etAni nava bhAni / bhImaparAkrameNa tu paMcadazabhAnyabhihitAni-'haste'nurAdhAtritaye sapauSNe mRge ca pUrvAzvivizAkhabheSu / puSye dhaniSThAdvitaye'ditIze gavAM krayaM vikrayamAmanaMti // ' iti| atra zrIpativAkyAdyAnyadhikAni nakSatrANi, tAnyAtyayikaMviSayANi // 13 // atha pazUnAM rakSAmuhUrta sthitinivezayAnamuhUrta caMdravaMzayAhalagne zubhe cASTamazuddhisaMyute rakSA pazUnAM nijayonibhe cre| riktASTamIdarzakujazravodhruvatvASTreSu yAnaM sthitivezanaM na sat 14 lagne iti // zubhe zubhasvAmike lagne'STamazuddhisaMyute zubhapApAkrAMtASTamabhAvarahite sati svIyayoninakSatre pazUnAM catuSpadAnAM rakSA zastA / yadAha zrIpatiH-'zubhagrahodaye zuddha naidhane svayoniSu / rakSAvidhikriyA zastA pazUnAM munibhiH smRtaa||' iti / svIyayoninakSatrANi vivAhaprakaraNe (lo025) 'azvinyaMbupayorhayaH' ityAdinA vakSyati / tathA care caranakSatreSvapi rakSA pazUnAM vidheyaa| 'tIkSNe pazUnAM damanaM care syAtpazupoSaNam' iti bhiimpraakrmokteH| atha riktAH caturthInavamIcaturdazyaH, aSTamI, darzaH amAvAsyA, kujaH=maMgalaH, zravaH zravaNaH, dhruvANi uttarAtrayarohiNyaH, tvASTra-citrA; eSu bheSu pazUnAM yAnaM gRhAbahiniHsAraNaM sthiti!SThAdau vezanaM pravezanaM ca na sat / satphalajanakaM na bhavatItyarthaH / uktaM ca vasiSThena-tvASTradhruvazrIpatibheSu riktAdarzASTamIbhaumadine pazUnAm / yAtrAM pravezaM na kadAcideva kuryAcca tessaambhivRddhikaaNkssii||' iti / cazabdAt sthitimapi na kuryAt / vyavahAratattve tu vArAdhikyamuktam'svayonidhiSNye vikuje pazUnAM karmAtha kuryAdabudhedumaMde / yAnaM pravezaM ca tithAvazaive citrottarAvaiSNavamAnyabheSu // ' ashaive-cturdshiirhite| upalakSaNatvAdamAvAsyAdirahite / vyavahAroccaye-'pUrvAtraye dhaniSTheMdrapauSNe saumyavizAkhayoH / AzleSAyAmathAzvinyAM yAtrAsiddhizcatuSpadAm // ' iti // 14 // athauSadhasUcyormuhUrta maMdAkrAMtAchaMdasAhabhaiSajyaM sallaghumRducare mUlabhe vyaMgalagne zukraMdvijye vidi ca divase cApi teSAM ravezca / zuddhe riHphadhunamRtigRhe sattithau no janerbha sUcIkarmApyaditivasubhatvASTramitrAzvidhiSNye // 15 // bhaiSajyamiti ||lghumRducre azvinIpuSyahastacitrAmRgAnurAdhArevatIzravaNadhaniSThAzatatArakAsvAtipunarvasubheSu mUle ca bhaiSajyamauSadhaM prArabdhaM bhakSitaM 6 mu. ci. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 muhuurtciNtaamnniH| [krayavikrayanakSatrANi vA sat / zubhaphaladaM bhavatItyarthaH / tathA cAha zrIpatiH-'pauSNadvaye cAditibhadvaye ca hastatraye ca zravaNatraye ca / maitre ca mUle ca mRge ca zastaM bhaiSajyakarma pravadaMti saMtaH // ' iti / vasiSTho'pi--'hastatraye puSyapunarvasau ca viSNucaye cAzvinipauSNabheSu / midumUleSu ca sUryavAre bhaiSajyamuktaM shubhvaasre'pi||' iti / atha vyaMgalagne dvisvabhAvarAziSu mithunakanyAdhanurmIneSu lagnagateSu satsu zukredvijye vidi ca zukracandrabRhaspatibudheSu dvisvabhAvalagnastheSu satsu ca punasteSAM zukraMdvijyabudhAnAM ravezca divase vAre sattithau riktA'mArahite dine ca bhaiSajyaM sat / uktaM ca dIpikAyAm-'vyaMgodaye gurubudhedusiteSu teSAM vAre ravezca suvidhau sutithau suyoge' iti / atha riHphadhunamRtigRhe lagnAvAdazasaptamASTamagRheSu zuddheSu zubhapAparahiteSu satsu bhaiSajyaM sat / tatra varSaphalapraznAdinA satyAyurdAyayoge auSadhasevanaM hitamityayaM vizeSo dhyeyH| taduktaM zrIpatinA-'dhUnazatrunidhanavyayazuddhau sadheSu nitarAM balavatsu / AyuSazca hitakAriNi yoge kIrtitA niyatamauSadhasevA // ' iti / kazyapo'pi-'SaTsaptASTAMtyazuddhau ca balinaH zubhakhecarAH / AyurdAyakare yoge kartavyA hyauSadhakriyA // ' iti / atha janemeM janmanakSatre no bhaiSajyaM sat / taduktaM dIpikAyAm-'janmanakSatragazcandraH prazastaH sarvakarmasu / kSaurabheSajavAdAdhvakartaneSu ca varjayet // ' iti / atha sUcIkarmamuhUrtaH / aditivasubhatvASTramitrAvidhiSNye punarvasudhaniSThAcitrAnurAdhAzvinISu sUcIkarma sUcyAH saMbaMdhi ghaTanasIvanAdi sakalaM karma apizabdAt kavacamapi kuryAt / uktaM ca vyavahArocaye-'aditirvAsavaM tvASTramaitrabhaiMdavavAjinaH / sUcIkarma tanutrANamebhiH prazasyate // ' iti / tanutrANaM-kavacam // 15 // atha krayavikrayanakSatreSu parasparaniSedhaM vadan krayavikrayanakSatrANyanuSTubhAha- . - krayaH vikrayo neTo vikrayaH krayo'pi na / pauSNAMbupAzvinIvAtazravazcitrAH kraye zubhAH // 16 // krayaH iti // vakSyamANakrayanakSatre vikrayo na kaaryH| tathA vikrayaH krayo'pi na kaaryH| nanvidamayuktaM; vikrayo nAma mUlyaM gRhItvA vastudAnaM, krayo nAma mUlyaM dattvA vastugrahaNaM / yadA yena krayaH kartavyaH tadAnyena vikrayo'pi kartavyaH, tatra krayavikrayanakSatrANAM mhaabhedaadubhyvidhmuhuurtaanuppttiH| ucyate-vikretrA yadA muhUrto vikrayArtha gRhyate tadA RyiNo'nujJAM labdhvA yAvadiSTaM vastu svagRhAtpRthak kriyate tatkarma vikrayazabdavAcyam , yadA tu krayiNA krayamuhUrtaH prApyate tadA vikretre mUlyaM dravyaM dattvA pRthakkRtaM vikrItaM vastu gRhyate tatkarma krayazabdavAcyamiti matvAtra samAdhiH / athavA Ryivikretroranyatarasya krayiNaH kadAcinmuhUrtAsaMbhavo jJeyo'nAvazyakatvAt / Avazyakatve tu muhUrtagaveSaNayA kAlavilambaniSpattAvanyena tRtIyena muhUrtavicAramanaMgIkRtya samarghavastuprAphyA vastugrahaNasiddhisaMbhavAt / tadA vikretureva muhUrta Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikrayavipaNimuhUrtAH] nakSatraprakaraNam 2 / vicAraH / evaM vikreturapyavazyavikretavyasya vastuno yadA grahItA saMbhavettadaiva muhUrtamanAlocya vastudAnamAvazyakam / muhUrtavicArataH kAlavilambe taavdvypraapynupptteH| tadA tu RyiNa eva muhUrtavicAraH / nanvevamapi krayavikrayanakSatrANAM pArthakyenAbhidhAnAttayoH parasparagataniSedho na yujyate / tathA rAjadarzanavihitanakSatrebhyo'nyanakSatreSu rAjadarzanaM niSiddhamityarthAdgamyate / 'sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatIti nyAyAt / ucyate,-krayanakSatre krayaH kArya ityukte vikrayasya svataMtrakarmatvAttatra krayA niSedhAbhAvaH / evaM vikrayaGkeSvapi krynissedhaabhaavH| tatra niSedhe asatyanyanakSatrANAM mdhymtvaavgteH| kadAcit krayanakSatrANAM madhyamatvamaMgIkRtya vikrayasya vihitamuhUrtAnupalabdhau tatra muhUrto madhyamo'pi grAhyaH syAttadarthamapi vAcanikastanniSedhaH / ataH krayavikrayanakSavebhyo bhinnanakSatreSu krayavikrayayoH madhyamatvamanumimImaH / niSedhasya vAcanikatvamuktaM dIpikAyAm-'yamAhizakrAgnihutAzapUrvA neSTAH kraye vikrynne'tishstaaH| pauSNAzvicitrAzataviSNuvAtAH zastAH kraye, vikrayaNe niSiddhAH // ' iti / atha RyamuhUrta ucyate / tatra poSNaM revatI, aMbupaH zatatArakA, azvinI, vAtaH svAtI, zravaH zravaNaH, citrA; etAni bhAni kaye zubhAni, vikrayaNe niSiddhAni ca / saMmatiratroktaiva // 16 // atha vikrayavipaNyormuhUtauM zArdUlavikrIDitenAhapUrvAdvIzakRzAnusArpayamabhe keMdradvikoNe zubhaiH SaTvyAyeSvazubhairvinA ghaTatanuM sanvikrayaH sattithau / riktAbhaumaghaTAnvinA ca vipaNimaitradhruvakSiprabhai lagne caMdrasite vyayASTarahitaiH pApaiH zubhaiAyakhe // 17 // puurveti|| pUrvAstisraH, dvIzaM vizAkhA, kRzAnuH=kRttikA, sArpa AzleSA, yamabhaM bharaNI, samAhAradvaMdvaH / eSu nakSatreSu vikrayaH san zubho jJeyaH / krayo niSiddhazca / uktaivAtrApi saMmatiH / atha keMdre-prathamacaturthasaptamadazamasthAneSu, dvikoNe dvitIyapaMcamanavamasthAneSu ca, zubhaiH zubhagrahasthitaiH SaTcyAyeSu SaSThatRtIyaikAdazasthAneSu azubhaiH pApagrahaiH sthitaiH kRtvA ghaTatanuM kuMbhalagnaM vihAya tyaktvA sattithau zubhatithau vikrayaH san jJeyaH / taduktaM zrIpatinA--'dazamaikAdaze lagne vittakeMdratrikoNagaiH / zubhaiH paNyasya karmoktaM varjayitvA ghaTodayam // ' iti| keMdrasaMjJA bRhajjAtake-'kaMTakakeMdracatuSTayasaMjJAH saptamalagnacaturthakhabhAnAm' iti / atha vipaNiH / riktAH caturthInavamIcaturdazyaH, bhaumaH maMgalavAraH, ghaTaH kuMbhalagnaM; etAnvinA varjayitvetyarthaH / anyeSu tithivAralagneSu vipaNiH haTTe sthitvA krayavikrayAkhyaM karma tacchubham / tathA maitradhruvakSiprabhaizcitrAnurAdhAmRgarevatIrohiNyuttarAtrayAzvinIpuSyahastairvipaNiH lagne caMdrasite mUrtI caMdre zukre ca satItyarthaH / vyayASTarahitaH pApaiH krUragrahAyakhe dvitIyaikAdazadazame zubhaiHzubha Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 muhuurtciNtaamnniH| [bhUSAghaTanAdimuhUrtAH grahaH / uktaM ca ratnamAlAyAm-'kuMbharAzimapahAya sAdhuSu dravyakarma bhavamUrtivartiSu / avyayeSvazubhadAyiSUdgame bhArgave vipaNiriMdusaMyute // ' iti // 17 // athAzvahastimuhUrtAniMdravajrayAhakSiprAMtyavakhiMdumarujalezAdityeSvariktAradine prazastam / sAdvAjikRtyaM tvatha hastikArya kuryAnmRdukSipracareSu vidvAn // 18 // ' kSiprAMtyeti // kSipraM azvinIpuSyahastAH, aMtyaM revatI, vasuH dhaniSThA, iMduH mRgaH, marut-svAtI, jalezaH zatatArakA, AdityaM punarvasuH; eSu bheSu vAjikRtyamazvasaMbaMdhi krayavikrayAdikRtyaM kAryam / taduktaM ratnamAlAyAm-'puSyazraviSThAzvinisaumyabheSu pauSNAnilAdityakarAhvayeSu / savAruNaHSu budhaiH smRtAni sarvANi kAryANi turaMgamANAm // ' iti // atra azvacakraM daivajJamanohare"azvAkAraM likheccakraM sAmijidbhAni vinyaset / skaMdhe ca sUryabhAtpaMca pRSThe ca daza bhAni ca // pucche dve sthApayetprAjJazcatuSpAde catuSTayam / udare vinyasetpaMca mukhe dve turagasya ca // arthalAbho mukhe samyagvAjI nazyati codare / caraNasthe raNe bhaMgaH pucche patnI vinazyati // arthasiddhirbhavetpRSThe skaMdhe lakSmIpatibhavet // ' iti / idamazvArohaNe vicArya, na grhnne| tathA, ariktAradine-riktAHcaturthInavamIcaturdazyaH / AraH=bhaumaH, 'Aro vakraH RradRk cAvaneyaH' iti vraahokteH| riktAbhaumAn varjayitvA'nyadine vAjikRtyaM prazastam / atra sAmAnya eva niSedha upanibaddho na vishesstH||atheti / atha vidvAn jJAtA mRdUni=citrAnurAdhAmRgarevatyaH, kSiprANi-azvinIpuSyahastAH, carANi-zravaNadhaniSThAzatatArakApunarvasukhAtyaH; eSu dvAdazanakSatreSu hastikArya kuryAt / tadAha vasiSThaH'hastatraye saumyaharitraye ca pauSNadvaye puSyapunarvasau ca / maitre'pi sarvANyapi kuMjarANAM karmANi zastAnyakhilAni yAni // ' iti // atha hastiSvaMkuzArpaNamuhUrto vyavahAroccaye--'zubhatAre zubhe lagne zubhAze zobhane tithau / aMkuzAH kariNAM yojyAH zanilagne zanerdine // ' iti / athAzvagajAdyArohaNamuhUrto'pi tatraiva-pauSNAzvinIvaruNamArutazItarazmicitrAditizravaNapANisurejyavittaiH / vAreSu jIvazazisUryasiteMdujAnAmArohaNaM gajaturaMgaratheSu zastam // ' iti / pANiH hastaH, vittaM dhaniSThA // 18 // .. atha bhUSAghaTanAdimuhUrta zArdUlavikrIDitenAha___ sAdbhUSAghaTanaM tripuSkaracarakSipradhruve ratnayuk tattIkSNogavihInabhe ravikuje meSAlisiMhe tanau / tanmuktAsahitaM caradhruvamRdukSipre zubhe sattanau / tIkSNogrAzvimRge dvidevadahane zastraM zubhaM ghaTTitam // 19 // syAbhUSeti // tripuSkaralakSaNaM 'bhadrAtithI ravija-' (zlo0 49) ityAdinA vakSyati / evaMvidhe tripuSkaradivase carakSipradhruve zravaNadhaniSThAzatatArakApunarvasu Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudrApAtanAdimuhUrtAH] nakSatraprakaraNam 2 / 65 svAtipuSyAzvinIhastarohiNyuttarAtritayeSu bheSu bhUSAghaTanaM AbharaNaghaTanaM zubhaM syAt / yadAha vasiSThaH-'kSipracalAcalaRkSe riktAmAvarjiteSu divaseSu / nikhilepu vAsarepvapi tripuSkare bhUSaNaM kAryam // ' iti / atha tadbhUSAghaTanaM ratnayutaM mANikyahIrakAdiratnayutaM ceccikIrSitaM tadA tIkSNogavihInabhe mUlajyeSThAjhaizleSApUrvAvayabharaNImaghAstyaktvA'nyeSvaSTAdazanakSatreSu kAryam / tathA ravibhaumavAre kAryam / tathA meSAlisiMhe meSavRzcikasiMhalagne kAryam / taduktaM vasiSThena'sthirasAdhAraNacarabhe laghumaitreSvarkakujavAre / teSAmeva vilagne mANikyamayaM vibhUSaNaM kAryam // ' iti // mANikyagrahaNamupalakSaNaM ratnAdeH / atha caradhruvamRdukSiprasaMjJakepu nakSatreSu tadbhUSaNaghaTanaM muktAsahitaM zubhaM bhavati / muktAphalagrahaNaM zvaityAt rajatAderupalakSaNam / atra caMdrazukrayorvAre karkavRSatulAlagneSu kAryamityapi vizeSo dhyeyaH / taduktaM vasiSTena-'kSipramRdudhruvacarabhe zazisitayorvAsareSu tallagne / muktAphalarajatamayaM bhUSaNamakhilaM savajrakaM kAryam // ' iti / kecididaM niSpannamevAbharaNamasminneva muhUrtedhAryamityAhuH / atha tIkSNAni catvAri bhAni, ugrANi paMca bhAni, azvinI mRgaH dvidaivaM vizAkhA dahanaH kRttikA; epu nakSatreSu ghaTTitaM zastraM zubhaM syAt / 'ghaTTa calane' saMyogAMtacurAdirdhAtastataH svArthaNyatAnniSTAktaH / 'ArdhadhAtukasyevalAdeH' itIda / 'niSTAyAM seTi' iti NilopaH / uktaM ca jyotiHsAgare-'kRttikAsu vizAkhAsu bhaumArkazanivAsare / taddine ghaTTitaM zastraM nRpANAM jayadAyakam // ' iti / dIpikAyAm-'mUleMdupUrvAtrayayAmyapitryazakrAzvisanalazUlinazca / khaDgAdisAdhAraNakarma kuryAttithau vilagne ca zubhe zubhAhe // ' iti / sAdhAraNaM= ghaTTanojavalIkaraNAdikam / atha suvarNarUpyAdibhAjane bhojanamuhUrto'pi prasaMgAducyate / tatra vasiSTaH-'laghumaitradhruvamRdubhe siteMdubudhajIvabAreSu / hemarajatAdibhAjanabhojanamArogyamamRtayogeSu // ' iti / ArogyaM nIrogatvaM, bhojanakartuH syAdityarthaH // 19 // atha mudrApAtanavastrakSAlanamuhUrta sragdharAchaMdasAhamudrANAM pAtanaM sadbhuvamRducarabhakSiprabhairvIndusaure ghasre pUrNAjayAkhye na ca gurubhRgujAste vilagne zubhaiH syAt / vastrANAM kSAlanaM sadasuhayadinakRtyUcakAdityapuSye no riktAparvaSaSThIpitRdinaravijajJeSu kArya kadApi // 20 // mudrANAmiti // dhruvamRducarakSiprasaMjJakainakSatraiH kRtvA rAjamudrAMkitasuvarNarUpyAdinippAdanaM mudrApAtanamityucyate / 'TaMkasAla' iti yavanabhASayAhuH / tat sat zubhamityarthaH / tathA vIMdusaure somazanirahite divase tathA pUrNAjayAkhye paMcamIdazamIpUrNimAtRtIyASTamItrayodazyaH etatsaMjJake ghasre divase etatsaMjJitAsu tithiSu zubham / tathA guruzukrAstayormudrApAtanaM na kAryam / tathA vilagne zubhaiH lagne zubhagrahaiH / sadbhirityarthaH / uktaM ca sArasamuccaye Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dada muhuurtciNtaamnniH| [khagAdidhAraNamuhUrtAH 'mRdudhruvakSipracareSu bheSu yoge prazaste zanicaMdravajye / vAre tithau pUrNajayAkhyayozca mudrApratiSThA zubhadA narANAm // gurvaste vA sitAste vA mudrAyA ghaTTanaM kvacit / krUragrahAzalagne na kArya bhUtimicchatA // ' iti / atha vasudhaniSThA, hayaH azvinI, dinakRtpaMcakaM hastacitrAsvAtIvizAkhAnurAdhAH, AdityaM-punavasuH, puSyaH; eSu nakSatreSu vastrANAMkSAlanaM svataH zaktau svayaM kSAlanaM kArya, no cedrajakAya dhAvanArtha deymityrthH| no rikteti / riktAH prasiddhAH, parvANi prAGmayoktAni, SaSThI, pitRdina amAvAsyA, ravijajJeSu-zanaizcarabudhadivaseSu, kadApi vastradhAvanaM no kArya / uktaM ca kezavadaivajJaiH-'poSNAdityAdipaMcAzvivasuSu ca bhavedvAsasAM kSAlanAdyaM hitvA SaSThIM ca parvAjasutazanidinaM zrAddhaghasraM zubhaM syAt // ' iti / aditiH punarvasuH, AdiH AdityaH / kvacidbhaumazanivArau saMkrAMtyAdikaM niMdyam / yadAha caMDezvaraH-zanau bhUmisute zrAddha SadhyamAvAsyayostathA / vastrakSAlanajo doSo dahatyAsaptamaM kulam // saMkrAMtyAM paMcadazyAM ca dvAdazyAM ca sverdine / vastraM niSpIDayenaiva kSAreNApi na yojayet // ' iti // 20 // atha khagAdidhAraNaM zayyAdhupabhogaM ca sragdharayAhasaMdhAryAH kuMtavarmeSvasanazarakRpANAsipugyo virikte ___ zukrejyArke'hni maitradhruvalaghusahitAdityazAkradvidaive / syurlagne hi sthirAkhye zazini ca zubhadRSTe zubhaiH keMdragaiH syA bhogaH zayyAsanAderbuvamRdulaghuharyatakAditya iSTaH // 21 // saMdhAryA iti|| virikte riktAvarjite zukrabRhaspatiravivAre tathA maitradhruvalaghusaMjJabhasahitapunarvasujyeSThAvizAkhAnakSatreSu kuMtAdayo dhAryAH / kuMtaHprAsaH, 'prAsastu kuMtaH syAt' ityamaraH / varma-kavacaM, iSavaH bANAH asyaMte kSipyante'neneti iSvasanaM-dhanuH, zaraH bANaH, kRpANa: khagaH, asiputrI-churikA / sannAho'pIti kecit ; tathA sthirAkhye-vRSasiMhavRzcikakuMbhAnAmanyatame rAzI, lagne sthite sati zazini ca samIcInasthAnasthite zubhadRSTe zubhagrahaiH keMdragaiH sadbhiH kuMtAdayo dhAryAH syuH / taduktaM vyavahAroccaye--'puSye cAditicitrapadmatanaye zakrottarArevatIvAjIhastavizAkhamitrasahite bhAnau gurau bhArgave / kuMbhe kITagRhe vRSe mRgapatI caMdre zubhaiHkSite sannAhaH zarakhaDgakuMtachurikA dhAryA nRpANAM hitAH // ' iti // atha dhruvamRdulaghunakSatreSu harau zravaNe aMtake bharaNyAM Aditye punarvasAveSu zayyAsanAdeH zayyA khaTdAdirUpA AsanamaurNapIThamRgatvagAdi AdizabdAtpAdukAH eSAmupabhoga iSTo hitaH / uktaM ca dIpikAyAm-'maileMdupuSyayamabhAditivAjicitrAhastottarAtrayaharIjyavidhAtRbhAni / eteSvatIva zayanAsanapAdukAnAM saMbhogakAryamuditaM munibhiH zubhAhe // ' iti / zubhAhe-zubhagrahavAre // 21 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 aMdhAdinakSatreSu naSTavastuphalaM ] nakSatraprakaraNam 2 / / athAMdhakAdinakSatrANi zArdUlavikrIDitenAhaaMdhAkSaM vasupuSyadhAtRjalabhadvIzAMtyabhAryamNabhaM maMdAkSaM ravivizvamaitrajalapAzleSAzvicAMdraM bhavet / madhyAkSaM zivapitrajaikacaraNatvA dravidhyaMtakaM svakSaM svAtyaditizravodahanabhAhirbudhyarakSobhagam // 22 // aMdhAkSamiti // aMdhAkSamiti jAtyabhiprAyeNaikavacanam / evaM maMdAkSamityAdAvapi / vasuH dhaniSThA, puSyaH, dhAtA-rohiNI, jalabhaM-pUrvASADhA, dvIzaM= vizAkhA, aMtyabhaM=revatI, AryamNabham uttarAphalgunI; etAnyaMdhanakSatrANi / atha raviH hastaH,vizve-uttarASADhA,maitraM anurAdhA,jalapaM-zatatArakA,AzleSA, azvinI,cAMdraM-mRgaH; etAni maMdAkSanakSatrANi / atha zivaH=A,pitaraH maghA, ajaikacaraNa:=pUrvAbhAdrapadA, tvASTra-citrA, aiMdrajyeSThA, vidhiH abhijit , aMtakaM bharaNI; etAni madhyAkSanakSatrANi / atha svAtI, aditiH punarvasuH, zravaH zravaNaH, dahanabhaM-kRttikA, ahirbudhya-uttarAbhAdrapadA, rakSaH mUlaM, bhagaM pUrvAphalgunI; etAni sulocananakSatrANi / yadAha vasiSThaH-'aMdhakamatha maMdAkSaM madhyamasaMjJaM sulocanaM pazcAt / paryAyeNa ca gaNayeccaturvidhaM brhmdhissnnyaatH||' iti / dhiSNyAzabdaH strIliMge ArSaH / brahmadhiSNyA rohiNI / tatazcaturdhA punaHpunaH uktAnyeva nakSatrANi bhavaMti / nanu lAghavArtha graMthakRt pravRttaH, ato vasiSThavacanavallaghupadyenaiva tadarthasiddheH pratyekaM nakSatragaNanArUpaM gauravaM vyartha kRtamiti cenna / yadyapi tatra zabdalAghavamasti tathApi punaHpunargaNanayA pramAdAdanyathApi gaNanayA maMdAkSAdinakSatrANAM viparyAsasiddhau gauravamarthato'styeva / prastute yadyapi zabdabAhulyaM tathApyarthasya niHsaMdehopanibaMdhAdatIva lAghavamastItyasminpAThe mahAn guNaH // 22 // athAMdhAdinakSatrANAM phalAnyanuSTupchaMdasAha vinaSTArthasya lAbhoM'dhe zIghraM maMde prayatnataH / sthAdUre zravaNaM madhye zrutyAptI na sulocane // 23 // vinaSTArthasyeti // aMdhanakSatreSu vinaSTasyApahRtasyArthasya zIghra lAbhaH prAptibhavati / maMdAkSanakSatreSu vinaSTArthasya prayatnato lAbho bhavati / madhye madhyAkSanakSatreSu vinaSTArthasya dUre svanagarAdatIva dUre bhUbhAge zravaNaM tvadIyaM dravyamamukena hRtamamukasmin sthale tiSThati' iti lokazrutirbhavati, labdhistu nAstyeva / sulocananakSatrepu zrutyAptI na, zravaNamapi na labdhirapi netyarthaH / uktaM ca ratnamAlAyAm-'lAbhoM'dhake nikaTa eva hRtasya caurairdravyasya labdhiriha kekarabhe prayatnAt / dUrazrutizcipiTabheSu kathaMcideva na prAptiruttamavilocanabhe kadAcit // ' iti / kekarabhe maMdAkSanakSatre / cipiTabhe-madhyanakSatre // 23 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 muhuurtciNtaamnniH| [jalAzayakhananamuhUrtaH atha dhanaprayoge niSiddhanakSatrANyanuSTubhAhatIkSNamizradhruvograiryadravyaM dattaM nivezitam / / prayuktaM ca vinaSTaM ca viSTyAM pAte ca nApyate // 24 // tIkSNeti // tIkSNamizradhruvograsaMjJakairnakSatrairyadvyaM suvarNAdi dattaM kalAMtaraM vinaiva dattaM na tu svasattAparityAgena taddattamityucyate / nivezitaM sveSTasamIpe pratyayArthaM sthApitaM, prayuktaM kalAMtararItipuraHsarottamarNAdhamarNavyavahAreNa kasmaiciddattaM, vinaSTaM caurAdinA hRtaM svayameva vA kvacittyaktaM, tad dravyaM nizcayena kadAcidapi nApyate / tathA viSTyAM bhadrAyAM pAte vyatIpAte mahApAte vA hRtaM dravyaM na prApyate / cakArAgRhaNe'pi na deyamiti vyAkhyeyaM, vasiSThavAkyasvarasAt / uktaM ca vasiSThena-'dhruvonasAdhAraNadAruNaH nikSiptamartha tvathavA pranaSTam / cauraiha'taM dattamupaplave vA viSTyAM ca pAte ca na labhyate tat // ' iti / upaplave grahaNe / yattu kecidvayAkurvate-nizcayena caurahRtasya dravyasya prAptyaprAptivicAroM'dhakAdinakSatraireva vA 'lAbhoM'dhake nikaTa eva hRtasya cauraiH' ityuktatvAt / cauranirNaye tvanenaiva vicAraH / tacciMtyam / vasiSThavAkye'pi 'caurairhata miti sAkSAccaurapadopAdAnAdyenakenApi vicAraH, kartavya iti yuktamutpazyAmaH / evaM, cauranirNaye'pi svecchayA vicAraH tatrobhayaikye prAptyaprAptinizcaya eva, ubhayaikyAbhAve tu prayatneneti // 24 // atha jalAzayakhanananRtyAraMbhayormuhUrta zArdUlavikrIDitenAhamitrArkadhruvavAsavAMbupamaghAtoyAMtyapuSyeMdubhiH pApai_nabalaistanau suragurau jJe vA bhRgau khe vidhau / Apye sarvajalAzayasya khananaM vyaMbhomadhaiH seMdrabhai stairnRtyaM hibuke zubhaistanugRhe ze'bje jJarAzau zubham // 25 // mitrArketi // mitraH anurAdhA, arka: hastaH, dhruvaM rohiNyuttarAtrayaM, vAsavaM dhaniSThA, aMbupaH zatatArakA, toyaM-pUrvASADhA, aMtyaM revatI, puSyaH, iMduH= mRgaH; etairnakSatraistrayodazabhiH sarveSAM jalAzayAnAM vApIkUpataDAganAmnAM toyAdhArANAM khananaM zubhamuktam / uktaM ca vyavahAratattve-'ApyAMbupAMtyapitRmitravasUttarArkakeMdvijyabheSu khananaM salilAzrayANAm' iti // atha jalAzayakhanane lagnavicAraH |paapaiH pApagrahaibalarahitaiH sadbhiH, tanau lagne, suragurau bRhaspatI, jJe budhe sthite satItyarthaH / lagnAt khe-dazamasthAne, bhRgau-zukra sati, Apye= jalacararAzau vidhau sati, jalAzayakhananaM hitam / uktaM ca ratnamAlAyAm'lagne jIve ze'thavA durbalaizca krUraiH zukre cApi meSUraNasthe / Apye caMdre sarvatoyAzrayANAmAraMbhAH syuH siddhaye nirvikalpam // ' iti / kazyapenApyuktam-'gurau jJe vA lagnagate zukre karmagate vidhau / Apyabhe jalakAryANAmAraMbhaH siddhidaH smRtaH // ' iti / dIpikAyAM tu vizeSaH-'puSye mitrakarottarasvavaruNabrahmAMbu Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmisevA muhUrtaH ] nakSatraprakaraNam 2 / pitryeMdubhiH zaste'rke zubhavArayogatithiSu krUreSvavIryeSu ca / puSThedau jalarAzige dazamage zukre zubhAMzodaye prAraMbhaH salilAzayasya zubhado jIveMduputrodaye // iti / svaM=dhaniSTA / graMtheSu tu vApIkUpataDAgAnAmAkRtibhedAtpratyekaM bhinnAni nakSatrANyuktAni / tatra vApIkhananamAha RkSoccayaH - 'svAtyazvipuSyahasteSu sarvadA ca punarvasau / revatyAM vAruNe caiva vApIkarma prazasyate // ' iti // kUpAraMbhamAha zrIpatiH - 'hastaH puSyo vAsavaM vAruNaM ca maitraM pitryaM trINi caivottarANi / prAjApatyaM cApi nakSatramAhuH kUpAraMbhe zreSThamAdyA munIMdrAH // iti // taDAgAraMbhamAha vasiSThaH - 'maitredupauSNottararohiNISu devejyavArIzvaravAribheSu / prAraMbhaNaM sarvajalAzayAnAM kAryaM siteMdvaMzakavAralagne // ' iti / atra vApIkUpanakSatrANAM pArthakyenAbhidhAnAt taDAgArambhArthamidaM vacanamavasIyate / bahuvacanamAzrayAbhiprAyeNa / sarvazabdopAdAnaM chaMdaH paripUraNArtham / tatra kUpataDAganakSatreSu sadRzanakSatratyAgAdavaziSTAnAM melane trayodaza nakSatrANi bhavaMti / tatra saMkSeptukAmena vyavahAratattvakatra sarvajalAzayAnAmAraMbhe sAmAnyato jalAzrayatvasAdharmyAdetAni trayodaza bhAnyuktAni tAnyeva ca graMthakartrIktAni / tatra vApIkUpataDAgAnAM bhedo lokaprasiddha eva / yattu punarvasiSThenoktam- 'zazAMkatoyezakarAryamitradhruvAMbupitrye vasurevatISu / udyAnavApyAdvitaDAgakUpakAryANi sidhyaMti jalaM dhruvaM syAt // iti, tajjIrNoddhAraviSayam / prAguktavAkyaM prAraMbhaNapadopAdAnAnnUtanakhananaviSayamiti punaruktiparihAraH // atha nRtyAraMbhaH / taiH prAguktairnakSatraiH, vyaMbhomadhaiH = pUrvASADhAmadhArahitaiH, seMdrabhaiH=jyeSThAsahitaiH mitrArkadhruvavAsarvAMbupAMtyapuSyeMdujyeSThAnakSatraiH nRtyaM zubham, nRtyAraMbhaH zubha ityarthaH / nRtyaM = nartanam / yadAha vasiSThaH - ' titrottarAmitraguruzraviSTAhastendravArIzvarapauSNabheSu / saMgItanRtyAdisamasta karma kAryaM vibhaumArkajavAsareSu // ' iti / zrIpatirapi - 'hastaH puNyo vAsavaM cAnurAdhA jyeSThA pauSNaM vAruNaM cottarAzca / pUrvAcAryaiH kIrtitazcaMdravartI nRtyAraMbhe zobhano'yaM bhavargaH // ' iti / atha lagnazuddhiH / tatra hibuke=lagnAccaturthasthAne, sthitaiH zubhagrahairvIkSite ityadhyAhAraH / kazyapavAkyAnurodhAt / tanugRhe=lagne, budhasahi sati, abje=caMdre, jJarAzau = mithunakanyAsthe caturthasyaiH zubhagrahairvIkSite sati nRtyAraMbhaH zastaH / yadAha kazyapaH - 'lagnasaMsthe budhe caMdre budharAzau tu vIkSite / zubhagrahaizcaturthasthairnAkyAraMbhaH prazasyate // ' iti / ata eva ratnamAlAyAmapi - 'budhe vilagne zazini jJarAzau zubhavIkSite / hibrukasthaiH zubhairnATyaprAraMbhaH sadbhirivyate // ' iti / atra padya evameva vyAkhyeyam // 25 // 69 atha sevakasya svAmisevAyAM muhUrta zAlinyAha kSi maitre vitsitArkejyavAre saumye lagne'rke kuje vA khalAbhe / yone maitryAM rAzipozcApi maitryAM sevA kAryA svAminaH sevakena 26 kSipre maitra iti // kSipre maitre - azvinIpuSyahastacitrAnurAdhAmRga revatInakSatreSu, vitsitArkejyavAre=budhazukrasUryaguruvAre, tathA saumyagrahe lagnasaMsthe sati Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [RNagrahaNamuhUrtaH arke sUrye vA athavA kuje=bhaume, khalAbhe=dazamaikAdazasthe sati, sevakena bhRtyena svAmino rAjAdeH sevA kAryA / rAjAdidarzanaM prAguktam / vetanagrahaNakAryAcaMgIkArarUpA tu sevA'sminmuhUrte kAryA / tatrApi svAmisevakayoryonimaitryAM satyAM, ca punaH rAzipoH svAmisevakayoyau~ janmarAzI tayoryAvadhipatI tayorapi maitryAM prItau satyAM kAryA / uktaM ca zrIpatinA-zubhe vilagne dazamAyage ca ravI kuje vA'tha vazena yoneH / vidyAyudhAbhyAsaratena kAryaH samAzrayaH svAmini sevakena // ' iti / kazyapo'pi-'dazamaikAdaze sUrye kuje vA zubhalagnage / vidyAyudhAbhyAsayuktasevAkarmApi siddhyati // ' iti / rAzimaitrIsAhityaM tu 'babhraragaM zvaiNamibhedrasiMhamotvAkhusaMjJaM tvajavAnaraM ca / govyAghramazvottamamAhiSaM ca vairaM nRnAryornupabhRtyayozca // ' iti vasiSThoktimaMgIkRtya tulyanyAyatvAdatrApyuktaM graMthakRtA / yonimaitrI rAzimaitrI ca vivAhaprakaraNe (lo0 25) 'azvinyaMbupayo riti, 'mitrANi ghumaNeH' (6 / 27) iti ca vakSyati // 26 // * atha dravyaprayogaRNagrahaNamuhUtauM zArdUlavikrIDitenAhakhAtyAdityamRdudvidaivagurubhe karNatrayAzve care lagne dharmasutASTazuddhisahite dravyaprayogaH shubhH| - nAre grAhyamaNaM tu saMkramadine vRddhau kare'hni yat .. tadvaMzeSu bhavedRNaM na ca budhe deyaM kadAciddhanam // 27 // khAtyAdityeti // svAtIpunarvasucitrAnurAdhAmRgarevatIvizAkhApuSyazravaNadhaniSThAzatatArakAzvinISvekAdazanakSatreSu dravyaprayogaH zubhaH dravyaM parasmai RNatvena deyam / yadAha bhImaparAkramaH-'mRdupuSyAzvinI caiva vizAkhA zravaNatrayam / punarvasau ca zaMsaMti dhanAdinidhivartanam // ' iti / vartanaM RNAdirUpeNa dAnaM, mizranakSatratvAdvizAkhAniSedhe prApta RNadAne ca na niSedha iti vizeSaH / hRtanaSTAdau tu niSiddhava / atha lagne care-meSakarkatulAmakarANAmanyatame, dharmaH=navamaM, sutaH=paMcamaM, aSTazabdena lakSaNayASTamasthAnamucyate; teSAM zuddhiH navamapaMcamasthAnayoH zubhagrahasattvaM pApagraharAhityaM ca, aSTame tUbhayarAhityamityarthaH / evaMrUpayA zuddhyA sahite lagne RNaM deyam / uktaM ca ratnamAlAyAm-'zuddheSu dharmAtmajanaidhaneSu care vilagne drvinnpryogH|' iti / atha Are maMgalavAre RNaM na grAhyam / taduktaM jyotiHprakAze-'RNaM bhaume na gRhNIyAna deyaM budhavAsare / RNacchedaM kuje kuryAtsaMcayaM somanandane // ' iti / atha turvizeSe / saMkramaH saMkrAMtiH tadivase, vRddhau vRddhiyoge, kare''hni =hastanakSatrasahite ravivAre hastArke iti yAvat , tatrApi RNaM na grAhyamiti pratyekaM saMbaMdhaH / nanu kuto na grAhyamityata Aha-yaditi / yadyasmAddhetostadRNaM tadvaMzeSu RNagrahItRkuleSu bhavet / tadRNaM tatputrapautrAdibhirapi parihartumazakyamityarthaH / arthAdeSu bhaumasaMkrAMtyAdidineSu RNamavazyaM parihartavya 1 mUle dvAdaza nakSatragaNanAdarzanAdatra 'dvAdazanakSatreSu' iti pATha ucita iti bhAti; sa cAdarzeSvadarzanAnnAdRtaH / svAtinyUno hi bhImaparAkramapATha ekAdazasaMkhyAnuguNaH / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halapravahaNamuhUrtaH] nakSatraprakaraNam 2 / miti niSkRSTo'rthaH / 'haste'rkavAre saMkrAMtI yadRNaM syAtkuleSu tat / vRddhiyoge tathA jJeyamRNacchedaM tu kArayet // ' iti jyoti prakAzakArokteH / atha budhe budhavAre kadAcidapya'NaM na deyam / 'na deyaM budhavAsare' ityadhunaicoktatvAt // 27 // atha halapravahaNamuhUrta zArdUlavikrIDitenAha mUladvIzamaghAcaradhruvamRdukSiprairvinAkaM zaniM ___ pApInabalairvidhau jalagRhe zukre vidhau mAMsale / lagne devagurau halapravahaNaM zastaM na siMhe ghaTe karkAjaiNadhaTe tanau kSayakaraM riktAsu SaSThayAM tathA // 28 // mUleti // mUlavizAkhAmaghAbhiH caradhruvamRdukSipraizca ekonaviMzatinakSatraihalapravahaNaM halapravRttiM kuryAt / yadAha nAradaH-'mRdudhruvakSipracaravizAkhApitRbheSu ca / halapravAhaM prathamaM vidadhyAnmUlabhe vRSaiH // ' iti / vizeSamAha zrIpatiH-'mRdudhruvakSipracareSu mUle maghAvizAkhAsahiteSu bheSu / halapravAha prathamaM vidadhyAnnIrogamuSkAnvitasaurabheyaiH // ' iti / nIrogAH pIDArahitA ye muSkA vRSaNAstairanvitA ye saurabheyA vRSAstairvidadhyAdityarthaH / yuktaM caitat / vRSANAM vRSaNAstu phalarUpA atastAdRzairvRSaiH kRtaM karSaNaM saphalaM syAt / cUrNitavRSaNairvRSaiH kRtaM karSaNaM niSphalameva bhavati / tathA'rka sUryavAraM zanivAraM vinA tyaktvA'nyavAreSu caMdramaMgalabudhabRhaspatizukravAreSu halapravahaNaM zubham / 'pRthagvinAnAnAbhistRtIyA'nyatarasyAm' iti vinAyoge dvitIyA / uktaM ca vyavahAratattve-'pUrvAdvIzayamAgnibhe'rkayamayo riktAsu neSTA kRSiH' iti // atha sAmAnyato lgnshuddhiH| tatra pApagrahai nabalairnirbalairupalakSite lagne vidhau caMdre zukre mAMsale balini puSTe udita ityarthaH / tatra vidhau caMdre jalagRhe jalarAzisthe sati devagurau lagnasthe ca sati halapravahaNaM zubham / uktaM ca ratnamAlAyAm--'zaktizAlini site'tha zItagau durbalairasitabhaumabhAskaraiH / Azrite zazini vArijodayaM lagnavartini gurau kRSikriyA // ' iti / kazyapo'pi--'gurau lagnagate zukre balinyApyodaye vidhau / zastA kRSikriyA tatra durbalaiH krUrakhecaraiH // ' iti / atha vizeSato lagnazuddhiH / tatra siMhe, ghaTekuMbhe, karke, ajemeSe, eNe-makare, dhaTe-tulAyAM; eSu lagneSu kRSikarma na zastam / itastatkSayakaraM pIDAkaram / tathA riktAsu-caturthInavamIcaturdazISu, SaSThyAM ca, kSayakaram / tathAzabdo'nuktasamuccayArthastenASTamyAmapi na zastaM kRSikarma / uktaM ca jyotiHsArasAgare-'meSalagne pazUn haMti karkaTe jalajaM bhayam / siMhe sasyabhayaM jJeyaM tulAyAM halasaMkSayaH // makare sasyanAzaH syAtkuMbhe caurabhayaM tathA / hatyaSTamI balIvardAnnavamI sasyaghAtinI // SaSThI ca kITajananI pazUnhanti caturdazI // ' iti / caturthyAmapIdameva phalaM dhyeyam // 28 // 1 atra 'viMzatinakSatrANi' iti pATho yukta iti pratIyate / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [bIjavApamuhUrtaH .. atha bIjotimuhUrtaphaNicakrahalacakrANi zArdUlavikrIDitenAhaeteSu zrutivAruNAditivizAkhoDUni bhaumaM vinA bIjotirgaditA zubhA tvagubhato'STAnIMdurAmeMdavaH / rAmeMdvagniyugAnyasacchubhakarANyuptau halekojjhitA dbhAdrAmASTanavASTabhAni munibhiH proktAnyasatsaMti ca // 29 // eteSviti // zrutiH-zravaNaH, vAruNaM zatatArakA, aditiH-punarvasuH, vizAkhA-prasiddhA; etairuDubhirnakSatrairvinA nyUneSveteSu pUrvoktanakSatreSu mUlamaghAdhruvamRdukSipradhaniSThAsvAtISu paMcadazanakSatreSu bIjoptirbIjavApanaM zubham / uktaM ca ratnamAlAyAm--'hastAzvipuSyottararohiNISu citrAnurAdhAmRgarevatISu / svAtau dhaniSThAsu maghAsu mUle bIjoptirutkRSTaphalA pradiSTA // ' iti / vasiSThenApyetAvaMtyeva nakSatrANyuktAni-dhAtRdvaye kauNapapitryapuSye hastatraye tryuttaramaitrabheSu / pauSNe dhaniSThAsvatha vAzvinISu bIjotirutkRSTaphalapradA syAt // ' iti / kauNapaH mUlam / nAradenApyuktAni-mRdudhruvakSiprabheSu pitRvAyuvasUDuSu / samUlabheSu bIjotiratyutkRSTaphalapradA // ' iti / kazyapenApi-'vasuvAyujanairRtyakSipradhruvamRdUDuSu / sItAM smRtvAtha bIjotiratyutkRSTaphalapradA // ' iti / atra maghA noktA / atha bhaumo maMgalavAro niSiddhaH / arthAt sUryacaMdrabudhaguruzukrazanInAM vAreSu bIjoptiH zubhA / atra vinAyoge dvitIyA / 'eprUMdrazrutivAruNeSu ca kuje bIjopti'riti vyavahAratattve uktatvAt / 'neSTA kRSiH' ityato nakAro'trAnuvartate, tena bIjoptirneSTetyarthaH / atra kAlavizeSaniSedho rAjamAteDe-ravI raudrAdyapAdasthe bhUmeH saMjAyate rjH| tasmAdinatrayaM tatra bIjavApe parityajet // ' iti // atha bIjoptau phaNicakramucyate / agubhato na vidyate gAvaH kiraNA yasyAsAvaguH, yasya svarUpAbhAvaH tasya kutastarAM kiraNAH, tAdRzo'gU rAhustasya bhaM nakSatraM tasmAdityarthaH / rAdhiSThitanakSatrAdaSTau bhAni asaMtyasamIcInAni / tatastrINi zubhAni / tata ekamazubham / tataH strINi zubhAni / tato'pyekamazubham / tatastrINi zubhAni / tato'pyekamazubham / tatastrINi zubhAni / tatazcatvAryazubhAni / evaM bIjoptau saptaviMzatinakSatrANAM zubhAzubhatvamuktam / uktaM ca nAradena- bhavedbhatritayaM mUrdhni dhAnyanAzAya rAhubhAt / gale trayaM kajalAya vRddhyai dvAdaza codare // nistaMDulatvaM lAMgUle bhacatuSTayamIritam / nAzo bahiHpaMcake sthAbIjoptAviti ciMtayet // ' iti / rAhuryasminnRkSe'sti tasmAnnakSatratrayaM mUrdhni mastake sthApyaM dhAnyanAzakaraM bhvti| tatastrayaM gale sthApyaM, kajalAya zyAmikAsaMpAdakaM syAt / tato dvAdazabhAni bahirnakSatrarahitAni udare sthApyAni, tAni dhAnyavRddhaye syuH| tato nakSatracatuSTayaM pucche nistaMdulatvakaraM syAt / tato'vaziSTaM bahirnakSatrapaMcakaM dhAnyanAzakaraM syAt / ratnamAlAyAmapi-'mUrdhni trINi gale trayaM ca jaThare dhiSNyAni ca dvAdaza syAtpucche ca catuSTayaM bahirato bhAnAM sthitaM paMcakam / zveDaM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halacakram ] nakSatraprakaraNam 2 | kajjalamannavRddhiradhikA nistaMdulatvaM kramAtsyAdItiprabhavaM bhayaM ca phaNibhAdvIjoptikAle sphuTam // ' iti / atra kecit phaNibhAtsUryanakSatrAditi vyAcakhyuH / tatra yuktiH-'sUryabhAduragaH sthApyaH' iti svarodayavAkyaikavAkyabhAvAt / tanna / nAradavAkye sAkSAdrAhubhAdityuktatvAt / 'rAhudhiSNyAtsamArabhya dhiSNyepvaSTasu niSphalam' iti kazyapoktezca / 'sUrya bhAduragaH sthApyaH' iti tu svarodayavacanam // bIjavApane lagnazuddhimAha vasiSThaH - 'bhavaripusahaje pApaistrikoNakeMdrasthitaizca zubhaiH / kathiteSu ca dhiSNyeSvapi zubhalagne bIjavApanaM kAryam // ' iti / atha halapravahaNe cakramucyate-hale iti / hale halacakresajjhitAtsUrya muktAdbhAnnakSatrAt krameNa trINi nakSatrANi asaMti azubhaphalAni / tato'STa bhAni saMti zubhaphaladAni / tato nava bhAnyasaMti / tato'STau bhAni saMti / yathA- - sUrya ArdrAyAM bhuktabhaM mRgaH, tata Arabhya trINi mRgArdrApunarvasubhAnyazubhAni / tataH puNyAzleSAmaghApUrvAphalgunyuttarAphalgunIhastacitrAsvAtInakSatrANi zubhAni / tato vizAkhAnurAdhAjyeSThA mUla pUrvASADhottarASADhAbhijicchravaNadhaniSTAnakSatrANi azubhAni / tataH zatatArakApUrvAbhAdrapadottarAbhAdvapadA revatyazvinI bharaNIkRttikArohiNInakSatrANi zubhAni / evamaSTAviMzatibhAni bhavati / yadAha vasiSThaH - 'arkagatAgatasaMsthaM bhatritayaM neSTamubhayatastviSTam / SoDazadhiSNyaM navakaM ziSTamaniSTaM ca lAMgale cakre // ' iti / arkeNa gataM bhuktaM, agataM bhogyaM saMsthamAkrAMtaM; etadbhatritayaM neSTam / tata ubhayataH SoDazadhiSNyaM iSTam / yathA - sUrya bhuktabhAtprAktanAnyaSTau zubhAni, sUryabhogyabhA nAni zubhAni syurityarthaH / ziSTamurvaritaM madhyagatanakSatranavakamaniSTaM, evamatrApyaSTAviMzatibhAni / nArado'pi - 'halAdau vRSanAzAya bhatrayaM sUryabhuktabhAt / agre RkSatrayaM lakSmyai saukhyaM pArzvasthapaJcake || zUlatraye'pi navakaM maraNAyAnyapaMcakam / zriyai pucchatrayaM zreSTaM syAccakre lAMgale zubhe // ' iti / asyArthaH- halapravahaNasamaye sUryabhuktanakSatrAnnakSatratrayaM vRSanAzAya syAt / tadagre nakSatratrayaM lakSmyai syAt / tadagre pArzvanakSatrapaMcakaM saukhyAya syAt / tadagre zUlatryagataM nakSatranavakaM maraNAya syAt / tadagre'nyatpArzvapaMcakaM zriyai syAt / tadagre pucchagataM nakSatratrayaM zreSThaM zubhaphaladamiti / anenApi prakAreNa mRgAdIni tAnyeva zubhAzubhAni saMbhavati / tatra halacakrAkRtirlikhyate / kazyapo'pi -- 'tripvaSTasu navarkSeSu saptasvarkavimuktabhAt / hAnirvRddhiH kartRmRtyurlakSmIzcaiva yathAkramam // ' iti halanakSatroktyanantaramuktavAn / asyAyamarthaH - arkavimuktabhAt triSu bheSu hAniH / tato'STasu bheSu vRddhiH / tato navasu bheSu karturnAzaH / tataH saptasu bheSu lakSmIprAptiriti yathAkramaM phalaM jJeyam / atra saptaviMzatinakSatrokterabhijidguNanA nAsti / evaM bahumunisaMvAde sati 'inaprojjhitatrivahnitrIputrI putrirAmANya3 | 3 | 3|5|3|5|3 | 3zubhazubhadAni kramAllAMgalAkhye' iti yaduktaM kezavadevazairmuhartatattve taJcityam / RSivAkyamUlAbhAvAt / nanu 'arkAkrAMtagatAgatAnyanaDuhAM nAzAya bhAnyagrato vRddhyai bhantritayaM tatazca kRSi7 mu0 ci0 73 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 muhuurtciNtaamnniH| [dharmakriyAmuhUrtA; kRddhAtAya zUlatraye / dhiSNyAnAM navakaM tadaMtaragate syAtAM zriyai paMcake yaccAnyatritayaM tadatra kathitaM cakre zubhaM lAMgale // ' iti zrIpativAkyAlocanenoktam / tathA hi-arkAkrAMtagatAgatAni bhAnyanaDuhAM vRSANAM nAzAya syuH / tadanato bhatrayaM vRddhyai / tataH zUlatraye dhiSNyAnAM navakaM lekhyaM kRSikaddhAtAya syAt / zUlatrayamadhyagate paMcake nakSatradazakamityarthaH / zriyai syAtAm / yaccAnyatritayaM nakSatratrayaM zubhaM syAt / evaM sati halacakranyAsaH / anena prakAreNa inaprojjhitAtrINItyAdIni zubhAzubhAni bhAni saMbhavaMtIti cet, tadetadavicAritaramaNIyam / na hyayaM zrIpativAkye zabdArtha ucyate, kiMtu muulvaakyaadrshnaabodhpurHsrsvaajnyaanprkaashkH| zabdArthastvayam-arkAkrAMtagatAgatAni trINi bhAni vRSanAzakarANi syuH| halamadhyamabhAgaprAMte tatastrINi vRddhyai haladaMDAdhobhAge / tataH paMcanakSatrANyapAsyAgrimANi navabhAni zUlatraye trikaM trikaM kRSikRddhAtAya sthApyAni / nanvatra paMcanakSatratyAge ko heturityata Aha-tadaM-. taragata iti / tacchabdena haloz2adaMDazUloz2adaMDAvucyete / tayoraMtaragate madhye vidyamAne paMcakaM ca paMcakaM ca paMcake zriyai sthApye / nakSatradazakamiti yAvat / taJcAnyadbhatritayaM haladaMDordhvabhAge zubhaphaladaM lekhyam / evaM sati RSivAkyaiH sahAsyaikArthatA saMpadyate / yattu mahezvaraH-'sUryAdhiSThitabhAtrivedaviSayAMkAMzezavizvArkakaistulyAnyeSyagatAni bhAni munibhiH proktAni zastAni ca / Aye lAMgalayojane' ityuvAca, tadapi ciMtyameva / yattvevameva ToDarAnaMde 'arkAkrAnte' ityAdipadyavyAkhyAnaM pitRcaraNakRtaM, tadapi spaSTArthavasiSThASivAkyavizeSAdarzanakRtaM pratibhAti / vizeSavAkyAdarzane hi sAmAnyavAkyasya nAnAvidho'rtho vyAkartuM zakyate / vizeSadarzane tu sAmAnyavAkyasya vizeSa eva paryavasAnamityalamatiprasatAnuprasaktena / atra halacake bIjopticakre vA vihitanakSatrANAmiSTaphaladasthAnapAte satyeva parigraho nyAyyaH, anyathAtve tyAgaH / niSiddhAnAM tu sarvathaiva tyAga iti niSkRSTo'rthaH // 29 // atha ziromokSavirekAdidharmakriyAmuhUrtAn zArdUlavikrIDitenAhatvASTrAnmitrakabhAvayeM'bupalaghuzrotre zirAmokSaNaM bhaumArkejyadine virekavamanAcaM syAdudhArkI vinA / mitrakSipracaradhruve ravizubhAhe lagnavarga vido jIvasyApi tanau gurau nigaditA dharmakriyA tadale // 30 // tvASTrAditi // tvASTrAvayaM-citrAstrAtyau, mitrAdvayaM anurAdhAjyeSThe, kabhAdvayaM-rohiNImRgau, aMbupaH zatatArakA, laghUni-azvinIpuSyahastAbhijitaH, zrotraM-zravaNaH,-eSu nakSatreSu; tathA bhaumArkejyadine=maMgalagururavivAsareSu zirAmokSaNaM rudhiravAhinI nADI zirA tasyA mokSaNaM sUkSmazastraghAtena zirAto raktamokSaNaM kuryaadityrthH| uktaM ca jyotiHsArasAgare-'citrAyuge vidhiyuge Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNamardana sasyaropaNe muhUrtA:] nakSatraprakaraNam 2 | mitrayuge laghuSu vAruNe viSNau / bastivirecanavedhAH zubhadinatithicaMdralagneSu // iti / vAre saMmatyabhAvaH / atha budhArkI budhazanaizcarAvapAsyAnyavAreSu pUrvoktanakSatreSu ca virekavamanAdyam; auSadhena sukhapravRttirvirekaH, vamanaM prasiddhameva, tadAdyaM karma kAryaM uktaM / atha mitrakSipracaradhruve eSu trayodazanakSatreSu tathA ravau ravivAre zubhAhe caMdrabudhaguruzukravAreSu dharmakriyA koTihomarudrAnuSThAnAdikA kAryA / uktaM ca dIpikAyAm -- 'zubhagrahArkavAreSu mRdukSiprazruvoDuSu / zubharAzivilagneSu zubhaM zAMtikapauSTikam // ' iti / zAMtikaM=dharmakRtyaM koTihomAdyam / atha vido budhasya jIvasya gurorlagnavarge yasmin kasmiMzcillagne gurubudhayoH SaDvarge sati tanau lagne ca gurau sati kartuzca gurubale sati dharmakriyA hitA nigaditA / uktaM ca ratnamAlAyAm - 'hibuke'rke gurau lagne dharmAraMbho raverdine' iti / anyacca - 'zrutismRtipurANAdiproktAnAM dharmakarmaNAm / gurujJalagnavargeSu prAraMbhastadvale sati // ' iti / SaDvargajJAnaM vivAhaprakaraNe graMthakarteva vakSyati // 30 // atha dhAnyacchedamuhUrtaM vasaMtatilakenAhatIkSNAjapAdakaravahnivasuzrutadusvAtImaghottarajalAntakatakSapuSye / maMdArariktarahite divase'tizastA 75 dhAnyacchidA nigaditA sthira vilagne || 31 // tIkSNAjapAdeti // tIkSNasaMjJAni = mUlajyeSThArdrAzleSAH, ajapAdaH=pUrvAbhAdvapadA, anyAni prasiddhAni, takSA - citrA, puSyazcaH eteSvekonaviMzatinakSatreSu tathA maMdaH = zaniH, AraH = maMgalaH, riktAtithayaH prasiddhAH; eteSAM samAhAro maMdArariktaM tena rahite vihIne divase tathA sthirabhe sthirarAzau lagne sati dhAnyacchidA dhAnyacchedanam / 'SidbhidAdibhyo'G' ityaG, striyAM TAp / dhAnyAnAM yavAdInAM chidA nigaditoktA / niSpannadhAnyAnAM chedanaM kAryamityarthaH / yadAha rAjamArtaDaH - ' raudre pitrye tathA saumye haste puSye'nile tathA / sasyacchedaM prazaMsaMti mUlazravaNavAsave // ' iti / dIpikAyAM tu - ' yAmyAjapAdahidhanAnalatoyazaRcitrottaroDuSu kujArkajavAravarjyam / rAsteMduyogakaraNeSu tithAvarikte dhAnyacchidA sthiranarasvagRhodayeSu // ' iti / ahiH = AzleSA / atra pUrvavAkye nava nakSatrANyuktAni / dvitIyavAkye ekAdaza bhAni / vAkyadvaye dhaniSTopAdAnAttatyAge ekonaviMzatibhAnyeva saMpadyaMte / tAni vacanadvayaprAmANyADraMthakartrIpanibaddhAni / vyavahAratattve tu vArAvuktau - 'dhAnyAnAM lavanaM kuryArau zukre ca sarvadA' iti // 31 // atha kaNamardanasasyaropaNamuhUtauM vasaMtatilakenAha-- bhAgyAryamazrutimagheMdravidhAtRmUlamaitrAMtyabheSu kathitaM kaNamardanaM sat / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [dhAnyasthiti-vRddhimuhUrtAH dvIzAjapAnikratidhAtRzatAryamaH . sasyasya ropaNamihArkikujau vinA sat // 32 // . bhAgyeti // bhAgya-pUrvAphalgunI, aryamA uttarAphalgunI, vidhAtA-rohiNI, anyAnyatiprasiddhAni; eSu nava nakSatreSu kaNAzcaNakAdayasteSAM mardanaM yaSTyAdyAghAtAdinA vituSIkaraNaM st| smiiciinmityrthH| taduktaM vyavahAroccaye-'phalgunyo zravaNazcaiva maghA mUlaM tathA matA / anurAdhA tathA jyeSThA revatI dhAnyamardane // kevale siMhalagne vA guruzukrodaye'thavA // ' iti / evamatrASTau bhAnyuktAni, rohiNyAMmardanaM kuryAt' iti rAjamArtaDokteH rohiNyupAdAnaM ca / tavAkyamidam-'haste ca vApayedbIjaM saMgrahaM vaizvadaivate / rohiNyAM mardanaM kuryAduttarAsu pravezayet // ' iti / atra karmavizeSeSvekasyaiva nakSatrasyopAdAnamatimukhyatAsUcanArtha, na vitaraniSedhArtham / kutaH? vAkyAMtarANAM vaiyarthyApatteriti / atha dvIzaM-vizAkhA, ajapAt-pUrvAbhAdrapadA, nitiH mUlaM, dhAtA-rohiNI, zata-zatatArakA, aryamarza uttarAphalgunI; eSu Sadasu bheSu sasyasya dhAnyasya ropaNaM pUrvavApitasthAnAtsthalAMtara AropaNaM sacchubham / iha sasyaropaNe Arkikujau zanibhaumau vinA tyaktvA'nyavAreSu sUryacaMdrabudhaguruzukravAreSu kArya sasyasya ropaNam / uktaM ca rAjamArtaDe-'pUrvAbhAdrapadAmUlaM rohiNyuttaraphalgunI / vizAkhA vAruNaM caiva dhAnyAnAM ropaNe varAH // ' iti // 32 // atha dhAnyasthitidhAnyavRddhimuhUtau vasaMtatilakenAha mizrograraudrabhujageMdravibhinnabheSu karkAjataulirahite ca tanau zubhAhe / dhAnyasthitiH zubhakarI gaditA dhruvejya dvIzeMdradanacarabheSu ca dhAnyavRddhiH // 33 // * mizrogreti // mizraM vizAkhAkRttike, ugraM-pUrvAtrayabharaNImaghAH, raudraM ArdrA, bhujagaH AzleSA, iMdraH jyeSThA; ebhyo dazabhyo vibhinneSvanyeSu saptadazasu meSu nakSatreSu; tathA karkaH, ajaH meSaH, tauliH=tulA; etairvihInatanau makarasthiradvisvabhAvarAzilaneSu tathA zubhAhe zubhagrahANAM vAre dhAnyAnAM sthitirekatra rAzIkaraNaM nAma sA nigditaa| uktaM ca dIpikAyAm-'yAmyAgnirudrAhivizAkhapUrvAmAheMdrapitryetarabhaiH zubhAhe / dhAnyAdisaMsthApanameSu zastaM mRgasthiravyaMgagRhodayeSu // ' iti / atha dhruvANi prasiddhAni, ijyaH-puSyaH, dvIzaM-vizAkhA, iMdraH jyeSThA, dasrAvazvinI, carANi prasiddhAni; eSu dhAnyavRddhiH tvaM mahyametAvat dhAnyaM dehi, tato'haM mAsadvayena tubhyaM taddhAnyaM sapAdaM sAdhaM vA dAsyAmi ityevaMrUpA sA nigaditA / uktaM ca dIpikAyAm-'zravaNatrayaM vizAkhAdhruvapuSyapunarvasUni vAyuzca / azvinyatha ca jyeSThA dhanadhAnyavivardhane zastAH // ' iti // 33 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ homAhutizuddhimuhUrtaH ] nakSatraprakaraNam 2 / atha zAMtikapauSTikAdikRtyeSu muhUrta vasaMtatilakenAhakSipradhruvAMtyacaramaitramaghAsu zastaM syAcchAMtikaM ca saha pauSTikamaMgalAbhyAm / kheDa vidhau sukhagate tanuge gurau no mauyAdiduSTasamaye zubhadaM nimitte // 34 // kSipreti // kSiprAdIni maghAMtAni prasiddhAni teSu pauSTika = puSTikArakaM, maMgalaM=vinAyakazAMtyAdi, zAMtikaM = duSTaphaladamUlanakSatrAdyutpannazAMtyAdi; etAni karmANi kAryANi / uktaM ca dIpikAyAm-- 'mitrAdityamaghottarAzatabhiSaksvAtIviraMcyacyutasvargAdhIzvarapUjyapauSNaraviSu sphIte tuSAratviSi / riktAM parva vihAya saumyadivase zastaM nRNAM bhUtaye sarvaM zAMtikapauSTikaM nigaditaM gargAdibhirnizcayAt // ' iti / atha lagnazuddhiH / tatrArke sUrye khe dazame sati vidhau caMdre sukhagate caturthasthe gurau tanuge lagnasthe sati zAMtyAdikaM karma kAryam / uktaM ca ratnamAlAyAm --' pUrNa caMdre vezmage'rke'mbarasthe lagne jIve vAkpatervAsare ca / zrImaMtyAyuSyANi kAryANi kAryANi' iti / tacchAMtikAdi mauye guruzukrayorastAdike bAlyavArdhakasiMhastha gurvAdirUpe duSTasamaye no zubhadam / tathA nimitte ketvAdyutpAtadarzane sati guruzukrAstAdiduSTasamaye'pi zubhadam / uktaM ca dIpikAyAm -- 'zAMtikarmANi kurvIta roge naimittike tathA / gurubhArgavamauDhye'pi doSastatra na vidyate // ' iti / yuktaM caitat, yato'stIdaM zAMtikaM naimittikam / 'animittakRtA zAMtirnimittAyopajAyate / ' iti smaraNAt / tatra nimitte rogarUpe ketvAdyutpAtAMtaradarzanarUpe ca bhavati naimittikaM, tacca bahudinavyApake guruzukrAstAdidoSe'pyavazyaM vidheyam / yato janmAMtarIyaduradRSTasUcakamidaM nimittamutpannaM tasya zAntyA nirAsAdazubhAdRSTasyApi nirAsaH / bahudinaprApye nirdUSaNe kAle kriyamANaM zAMtikaM kiMcidduradRSTazAmakaM yadyapi bhavati tathApi tAvadbhirdinairduradRSTasya prAbalyAdduHkhaprAptiH / yathAlpo'pyagniralpenaiva jalena zAMto bhavati, tathA sakalanagaradAhako manuSyairbahubhiryugapadgRhItajalapUrNaghaTairekadezanirvApito'pi sakalo'gnirna nirvApyate ityataH sarvathA mauDhyAdidoSaM vinaiva yathAkathaMcitkathitaprakAreNa dinazuddhimaMgIkRtya zAMtikAdyavazyaM vidheyam // 34 // atha homAhutizuddha muhUrtamanuSTupchaMdasAha 77 sUryabhAtritri caMdre sUryavicchuka paMgavaH / caMdrA rejyAguzikhino neSTA homAhutiH khale || 35 // sUryabhAditi // sUryaH spaSTamAnena yannakSatre'sti tasmAtritrike Adito bhatrayamekakimevaM saptaviMzatibheSu navatrikAni bhavati / tatra sUryanakSatrAdArabhya Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 muhUrtaciMtAmaNiH / [homadine vahnivAsavazena phalaM prathamadvitIyAditrikasthe caMdre sati kramAdeSAM mukhe AhutiH patati / yathA prathamatrike sUryasya, tato budhasya, tataHzukrasya, tataH paMgoH zaneH, tatazcaMdrasya, tata Arasya bhaumasya, tata ijyasya guroH, tato'go rAhoH, tataH zikhinaH ketoH / evaM sati yaddine pApagrahamukhe homAhutiH patati sA neSTA na zubhadA / arthAdeva zubhagrahamukhe AhutipAtaH zubhaphaladaH / uktaM ca kazyapena-'nakSatre yatra bhAnuH syAttadAyUkSatrikaM trikam / sUryajJazukrasaurINAmiMdubhaumabRhaspateH / / rAhoH ketozca nirdiSTaM vadanAdau zubhAzubham / saukhyArthanAzaH sUrye syAdiMdau jalamayI kRSiH // bhaume'gnidAho rASTrasya budhe buddhivivardhanam / gurau labdhirabhISTasya rAjyaM saubhAgyanaMditam // bhArgave kAryasaMpattiraihikAmuSmikI bhavet / zanermukhAhutau jJeyo rAjyabhaMgo dhanakSayaH / rAhormukhAhutau hAniH sarvasya parikIrtitA / ketormukhAhutau jJeyaM durbhikSaM dezaviplavam // maraNaM prANinAM caiva rAjyabhaMgaM tathaiva ca / tasmAtsarvaprayatnena grahanakSatrasaMgame // duSTe na kuryAddhavanamityAhurbhArgavAdayaH // ' iti / tadayamatra niSkRSTo'rthaH-sUryAkrAMtanakSatrAt caMdranakSatrasya trikatrikagaNanayA pApamukhe AhutinidyA / zubhagrahamukhe samIcInA / ata eva pitRcaraNairapyuktam-'vivasvadRkSAtrikamekamevaM vidhau sthite'kaMjJasitArkajAnAm / caMgArajIvAguzikhAvadAsye homAhutiH pApamukhe niSiddhA // ' iti / gurjaradeze prasiddhamidam / atha daivAtkRtasya pApagrahamukhe havanasya zAMtiruktA viSNudharmottare--'Rragrahamukhe caiva saMjAte havane zubhe / zAMti vidhAya gAM dadyAdrAhmaNAya kuTuMbine // AyasI pratimAM kRtvA nikSipettAmadhomukhIm / gomUtramadhugaMdhAdyairarcitAM pratimAM tataH / kuMDe nidhAya saMpUjya tatra homo vidhIyate // ' iti // 35 // atha yaddine homazcikIrSitastahine vahnivAsavazena zubhAzubhaphalamiMdravajrayAhasaikA tithirvArayutA kRtAptA zeSe guNe'bhre bhuvi vahnivAsaH / saukhyAya home zaziyugmazeSe prANArthanAzau divi bhUtale ca 36 saiketi // zuklAdimAsagaNanayA vartamAnatithirgaNyaikayutA vartamAnavArayutA caturbhaktA yaccheSaM tadguNamitaM zUnyamitaM cettadA vahvervAso vasatisthAna bhuvi vartate / tatphalamAha-saukhyAyeti / homadivase bhuvi vahnivAsaH saukhyajanako bhavatItyarthaH / atha zaziyugmazeSe krameNaikamite zeSe'gnivAso divi svarge, tatphalaM kartuH prANanAzo maraNaM bhavet / dvimite zeSe'gnivAso bhUtale pAtAle'sti, tatphalaM karturarthanAzo dravyanAzaH / uktaM ca-'tithivArayutiH saikA vedabhaktAvazeSakAt / nivAso'gneyAmni rUpe vittaprANavinAzakaH / pAtAle dvikazeSeNa dhanasaMcayanAzakaH / guNavedAvazeSeNa bhUmau vipulasaukhyadaH // saMskAreSu vicAro'sya na kAryoM nApi vaiSNave / nitye naimittike kArya na cAnde munibhiH smRtaH // ' iti // 36 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 vetAlAbhicArasiddhimuhUrtAH] nakSatraprakaraNam 2 / atha prativarSotpannanavAnnabhakSaNamuhUrtamanuSTubhAha navAnnaM syAcarakSipramRdubhe sattanau zubham / vinA naMdAviSaghaTImadhupauSArkibhUmijAn // 37 // navAnamiti // carakSipramRdusaMjJakadvAdazabheSu tathA sattanau samIcInalagne zubhagrahairyute dRSTe cetyarthaH / paraMtu naMdAH pratipatSaSTyaikAdazyaH, viSaghaTIrvivAhaprakaraNe vakSyamANAH, madhu-caitramAsaM, pauSaM ca, Arki-zani, bhUmijaM maMgalavAraM, etAnvinA varjayitvA navAnnabhakSaNaM zubhaM syAt / yadAha bhujabala:-'navAnnabhojanaM nRNAM mRdukSipracaraiH zubham / zubhekSitayute lagne viSanADI vivarjayet // navAnnaM na ca naMdAyAM mAse pauSe madhau tathA // ' iti // 37 // atha naukAghaTanamuhUrtamanuSTubhAha yaamytryvishaakhendrsaarppitryeshbhinnbhe| bhRgvIjyArkadine naukAghaTanaM sattanau zubham // 38 // yAmyeti // yAmyatraya bharaNIkRttikArohiNyaH, vizAkhA, indraH-jyeSTA, sArpa-AzleSA, pitryaM-maghA, IzaH AH; etairvarjite rahite avaziSTeSvaSTAdazanakSatreSu tathA zukragurusUryavAre sattanau prAgvyAkhyAtaguNaviziSTe lagne naukAyAH ghaTanaM nirmANaM zubham / uktaM ca dIpikAyAm-'jJabhaharighaTalagne zakrapitryadvidaivatrinayanavidhiyAmyadvaMdvasApAtyabheSu / sukaraNatithiyoge zukrajIvArkavAre taraNighaTanamiSTaM cNdrtaaraavishuddhau||' iti / jJabhe=mithunakanye, hariH= siMhaH / taraNiH nauH / atha ghaTanasthAnAnnaucAlanamuhUrtA mayocyate / tatra dIpikA-'zubhAhe viSNuyugmeMdubhagamaitrAzvipANiSu / cAlanaM ghaTanasthAnAnnAvaH zubhatithIMduSu // ' iti / atha dIpikAyAM naukAyAtrAmuhUrto'pi- azvikarejyasudhAnidhipUrvAmitradhanAcyutabhe zubhalagne / tArakayogatithIMduvizuddhau naugamanaM zubhadaM zubhavAre // ' iti // 38 // atha vIrasAdhanAbhicArayormuhUrtamanuSTubhAha mUlArdrAbharaNIpitryamRge saumye ghaTe tanau / sukhe zukre'STame zuddhe siddhirviiraabhicaaryoH|| 39 // mUleti // mUlAdinakSatrapaMcake tathA ghaTe tanau kuMbhalagne tatra sthite saumye budhe sati tathA zukra sukhe caturthasthe aSTame zuddhe / zuddhatvaM prAgvyAkhyAtam / tAdRze lagne vIrasya vIrasAdhanAyA abhicArakarmaNazca siddhiniSpattiH / uktaM ca vasiSTena-'zazinairRtayamapitRbheSvaSTamazuddhau bhRgau ca pAtAle / ghaTalagnagate zazije nikhilA vetAlasiddhiH syAt // ' iti / ArdAgrahaNaM ratnamAlAyAm-'pitryezayAmyamUleMdubheSu zuddhe'STame'pi ca / vetAlasiddhiH pAtAle bhRgau se ghaTalagnage // ' iti / vetAlo nAma vIrasAdhanA // 39 // 1 atra 'avaziSTeSvaSTAdazanakSatreSu' iti pATho vicAryo'bhiyuktaiH; yato graMthakRduktAnyaTanakSatrANyaSTAdazaimilitAni samastanakSatrANAM SaDizatisaMkhyApAdakAni syuH / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [zilpavidyAmuhUrtaH atha roganirmuktasnAnamuhUrta vasaMtatilakenAha vyaMtyAditidhruvamaghAnilasArpadhiSNye . riktAtithau caratanau vikavIMduvAre / snAnaM rujA virahitasya janasya zastaM hIne vidhau khalakhagairbhavakeMdrakoNe // 40 // vyaMtyeti // aMtyaM revatI, adityAdIni bhAni prasiddhAni; etAni nava dhiSNyAni vigatAni yeSu tAnyavaziSTAnyaSTAdaza bhAni teSu tathA riktAsaMjJAsu tithiSu tathA kaviH zukraH, iMdu: caMdraH, AbhyAM rahiteSu vAreSu tathA vidhau= caMdre, hIne niSiddhasthAnasthite / niSiddhasthAnAni gocaraprakaraNe vakSyati / tathA bhave-ekAdaze, keMdre prathamacaturthasaptamadazamasthAne,koNe navapaMcame; eSu sthAneSu sthitaiH pApagrahairupalakSite lagne sati rujA rogeNa virahitasya nirmuktasya janasya snAnaM ArogyastrAnaM zastaM zubham // uktaM ca kazyapena-'pitRmAratasatyasthiraSviduzukrayoH / na kuryAdvArayo rogamuktaH snAnaM kadAcana // ' iti / punarvasorapi niSedho ratnamAlAyAm-'iMdorvAre bhArgave ca dhruSeSu sAdityasvAtiyukteSu bheSu / pitrye cAMtye caiva kuryAtkadAcinnaiva snAnaM rogamuktasya jaMtoH // ' iti / puSyazatatArakayorniSedho nAradasaMhitAyAm-'sthirejyAditisAtyapitRvAruNabheSu ca / na kuryAdrogamuktasya snAnaM vAre'jazukrayoH // ' iti / arthAdanyanakSatreSu kAryamityarthaH / atha lagnAdizuddhimAha zrIpatiH'lagne care sUryakujejyavAre riktAtithau caMdrabale ca hIne / trikoNakeMdrAyagataizca pApaiH snAnaM hitaM rogavimuktakAnAm // ' iti / dIpikAyAM tu vizeSaH'vyAdityeSu careSu zakadinakRtpuSyogacaMdreSu ca krUrAhavyatipAtaviSTidivaseviMdAvazaste tithau / keMdrastheSvazubheSvakAmatithiSu snAnaM gadAnmuktidaM zastaM nAtra suzobhanA vidhibhujaMgaHdusadvAsarAH // ' iti / akAmatithiSu-trayodazIrahitAsu tithiSu // 40 // atha zilpavidyAmuhUrtamanuSTubhAha mRdudhruvakSipracare se gurau vA khalagnage / vidhau jJajIvavargasthe zilpavidyA prazasyate // 41 // mRdudhuveti||mRdugnndhruvgnnkssiprgnncrgnnessu zilpaM kASThatakSaNapASANAdighaTananAnAvarNanirmitamUrtyAdikaM tadvidyAyAHprAraMbhaH prazasyate / atha lgnshuddhiH| tatra jJe budhe khalagnage dazamasthe lagnasthe ca vA athavA gurau bRhaspatau khalagnage dazamasthe lagnasthe ca sati tathA vidhau caMdre jJajIvavargasthe budhaguruSaDvargasthe ca sati zilpavidyA prazasyate / uktaM ca ratnamAlAyAm-'lagnakarmagate saumye jIve vAmRtadIdhitau / tayorvargasthite zilpavidyAraMbhaH prazasyate // ' iti / kazyapena tvevamuktam-'lamadharmagate saumye gurau vA himadIdhitau / tayorvargasthite zilpa Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIkSAmuhUrtaH] nakSatraprakaraNam 2 / kAraMbhaH prazasyate // ' iti // vasiSThena tvanyathaivoktam-'zazitanaye jIve vA caMdre vA lamage balini dharme / tadvarge lagnagate zilpAraMbhaH prazasyate satatam // ' iti // 41 // atha saMdhAnamuhUrtamanuSTubhAha- maMgejyamitrabhAgyeSu cASTamyAM taitile hrau| zukradRSTe tanau saumyavAre saMdhAnamiSyate // 42 // mRgejyeti // mRgejyamitrAH prasiddhAH, bhAgyaM pUrvAphalgunI; eSu bheSu tathA'STamyAM harau dvAdazyAM vA taitile karaNe vA tathA zukradRSTe zukrayuta ityapi draSTavyam / tAdRze tanau lagne tathA saumyagrahANAM vAre saMdhAnaM prItiriSyate / uktaM ca ratnamAlAyAm-'bhAgye maitre zItarazmau sapuSya dvAdazyAM vA zukradRSTe ca lagne / aSTamyAM vA taitilAkhye pradiSTA pUrvAcAryaistatra sNdhaansiddhiH||' atra kecidevaM vyAkurvate-puSyeNa sahite sapuSye bhAgye maitre ca etannakSatratrayasaMsthe zItarazmau caMdre sati saMdhAnaM kAryam / anena bhAgyamaitrapuSyAtmakaM nakSatratrayamuktaM bhavati / yadAha vasiSThaH-'suragurumaitre bhAgye dvAdazyAM vAtha pakSamadhyatithau / sitayutavIkSitalagne taitilakaraNe ca saMdhiH syAt // ' iti / kazyapo'pi-'bhAgye puSye samaitre ca lagne zukrekSite yute / karaNe taitile'STamyAM dvAdazyAM saMdhiriSyate // ' iti / etadeva ratnamAlApadyavyAkhyAnaM jyaayH| saMmativAkyayorArSatvAt / 'bhAgye maitre zItarazmau' iti vakroktAvAzayaM na vidmH| evaM ca mUlapadye 'devejyamitrabhAgyeSu' ityeva paThanIyam // 42 // atha parIkSAmuhUrta vasaMtatilakenAha tyaktvASTabhUtazaniviSTikujAJjanurbha* mAsau mRtau ravividhU api bhAni nADyAH / yaMge care tanulave zazijIvatArA zuddhau karAditiharIMdrakape parIkSA // 43 // tyaktveti // aSTa=aSTamI, bhUtaH caturdazI, zanikujau vArau prasiddhau, viSTiH bhadrA, janurbhamAsau-jananakAlInanakSatraM janmamAsaM ca, mRtau aSTamasthAne, ravividhU-janmarAzeH sakAzAdaSTamaM sUrya caMdraM ca; tathA nADyAH bhAnyapi nADInakSatrANyapi / ravividhU apItyatra 'IdUdeTvivacanaM pragRhyam' iti pragRhyasaMjJAyAM 'plutapragRhyA aci nityam' iti prakRtibhAvaH / etAvatpadArthakadaMbakaM tyaktvA parIkSA kAryA / parIkSA nAma suvarNasteyAdimahApAtakAbhizastazuddhyazuddhivicArAtmikA taptamASAdirUpA / divyamiti yAvat / sAmA. nyato bhadrAniSedhe'pi punarbhadrAniSedho 'rAtribhadrA yadAhni syAt' ityAdiparihArANAmapyanavakAzatAM suucyitumupaattH| janmabhasya nADInakSatratvAdeva niSedhe punarupAdAnamAvazyakatvaM dyotayitum / janmamAsasya tu punaniSedho nAdyagarbha1 atra 'surejyamitrabhAgyeSu' ityapi pATho labhyate / 2 'jIrNAH' iti paatthH| . Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [jvaranivRttau dinasaMkhyA viSaye yathA syAdityevamathaM sAmAnyavAkyamAdyagarbhaviSayameva / etaccAne niNepyate / evaM parIkSAyAM niSiddhanimittAnyabhidhAya vihitanimittAnyAha-caMga iti / tanulava iti pratyekaM sNbNdhH| vyaMge dvisvabhAve mithunakanyAdhanurmInarUpe, tanau lagne, aMze navAMze ca dvisvabhAve, tathA care-meSakarkatulAmakararUpe lagne navAMze ca, tathA zazijIvatArAzuddhau-caMdrazuddhau guruzuddhau tArAzuddhau ca satyAM / eSAM zuddhizca gocaraprakaraNe'bhidhAsyate / tathA karAditiharIMdrakape-karaH hastaH, aditiH punarvasuH, hariH zravaNaH, iMdraH jyeSThA, kapaH varuNaH, tadbha-zatatArakA; eSu ca bheSu parIkSA syAdityarthaH / atrAnukto'pi prAtaHkAlo'tizastaH / uktaM ca dIpikAyAm-'no zukrAste'STamA gurusahitaravau janmamAse'STameMdau viSTau mAse malAkhye kujazanidivase janmatArAsu cAtha / nADInakSatrahIne suragururajanInAthatArAvizuddhau prAtaH kAryA parIkSA dvitanucaragRhAMzodaye zastalagne // ' iti / vyavahAroccayaH-'aSTamyAM ca caturdazyAM prAyazcittaparIkSaNe / na parIkSAdhivAsazca zanibhaumadine bhavet / jyeSThAzravaNahastAzca tathA jJeyaH punrvsuH| tadvacchatabhiSA proktA tvbhiyuktvicaarnne||' iti / abhiyuktaH suvarNasteyAdipAtakasaMbhAvanAvAn , tasya vicAraNe zuddhyazuddhinirNaye / nADInakSatrANi dIpikAyAmuktAni--'janmAcaM karma tato dazamaM sAMghAtikaM ca SoDazakam / samudAyamaSTAdazabhaM vinAzasaMzaM trayoviMzam // AdyAttu paMcaviMzaM mAnasamevaM naraH SaDakSaH syAt / navanakSatro nRpatiH svajAtidezAbhiSekakSaiH // ' iti / etAni nADInakSatrANIti vAkyazeSo dIpikAkRtAbhihitaH / jAtiAhmaNAdikA tannakSatrANi 'pUrvAtrayaM sAnalamagrajAnAM' iti varAhoktAni / tadvAkyaM ca mayA yAtrAprakaraNe likhiSyate / dezo'rgalApurAdikastanakSatrANi zatapadacakrAnusAreNa jJeyAni / tadvAkyaM ca nAmakarmaprakaraNe mayA likhiSyate / yasminpuSyAdike nakSatre'bhiSikto rAjA tadabhiSekakSam // 43 // atha sAmAnyataH samastazubhakAryeSu lagnazuddhimanuSTubhAha vyayASTazuddhopacaye lagnage zubhadRgyute / caMdre triSaDdazAyasthe sarvAraMbhaH prasidhyati // 44 // vyyeti|| vyayaH-dvAdazasthAnaM, aSTa aSTamasthAnaM; etatsthAnadvayaM zuddhaM zubhapApagrahasAhityadoSarahitaM yasmin tAdRze svajanmarAzeH svajanmalagnAdvA upacayabhavane triSaDekAdazadazamasthAne lagnagate zubhagrahaidRSTe yute ca; tathA caMdre triSaDdazamAyasthAnasthite sati sarveSAM zubhakAryANAmAraMbhaH prasidhyati / yadAha vasiSThaH-'upacayabhe lagnagate vyayanaidhanazuddhisaMyute lagne / upacayage zItakare maMgalakarmANi kAryANi // ' iti // 44 // - atha nakSatreSu jvaropattau satyAM tannivRttau dinasaMkhyAdikaM dvitIyopajAtikayopeMdravajrayA cAhakhAtIMdrapUrvAzivasApeme mRtivare'tyamaitre sthiratA bhavedrujaH / yAmyazravovAruNatakSabhe zivA ghasrA hi pakSo dvayadhipArkavAsave45 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 sarpadaMze'vazyamArakanakSatrANi] nakSatraprakaraNam 2 / mUlAgnidAsre nava pitryabhe nakhA budhnyAryamejyAditidhAtRbhe ngaaH| mAso'bjavaizve'tha yamAhimUlabhe mizrezapitrye phaNidaMzane mRtiH|| svAtIti // mUlAgnIti // svAtI, iMdraH jyeSThA, pUrvAstisraH, zivaH= ArdrA, sArpabhaM-AzleSA; eSu bheSu jvare puMsaH striyo vA jvarotpattau mRtireva syAt / uktaM ca vasiSThena-'pUrvAtrayasvAtibhujaMgaraudrasurezvaraHSu ca yasya rogH| syAdrakSituM devacikitsako'pi kSitAvazaktaH khalu rogiNaM tam // ' iti / devacikitsakaH devavaidyo dhanvaMtariH / athAMtyamaitre revatyanurAdhayorvarotpattau rujo rogasya sthiratA bhavet / bahukAlena roganivRttiH syaadityrthH| tathA bharaNyAdinakSatracatuSke zivA ekAdaza ghasrA divasAH rogasthairya syAt , tadanaMtaraM rogamuktiriti sarvatra vyAkhyeyam / 'ghasro dinAhanI vA tu' ityamaraH / vyadhipaMvizAkhA, arkaH hastaH, vAsavaM dhaniSThA; eSu triSu bheSu pakSaH paMcadaza divasA rogasthairyasya / mUlAgnidAtre mUlakRttikAzvinISu triSu nava divsaaH| pitryabhe maghAyAM nakhA viNshtirdivsaaH| 'nAmaikadeze nAmagrahaNam' iti nyAyena buddhayaHahirbudhnya uttarAbhAdrapadA, aryamA uttarAphalgunI, ijyAditidhAtRbhAni prasi* ddhAni; eSu paMcabheSu nagAH sptdivsaaH| ajavaizve mRgottarASADhayordvayormAsastriMzaddinAni rogasthairya, tato roganivRttiH / yadAha vasiSThaH-'kRcchrAtsphuTaM prANiti mitrapauSNadhiSNye ca mAsAcchazivizvadhiSNye / rogasya muktiH pitRdevadhiSNye vArairbhavedviMzatibhizca nUnam // ' iti / prANiti jIvatItyarthaH / 'pakSAdvasudvIzakareSu bheSu mUlAzvinAgnitritaye navAhAt / toyezacitrAMtakaviSNubheSu nairujyamekAdazabhirdinaizca // puSye tvahirbudhyapunarvasau ca brahmAryamaHSu ca saptarAtrAt // ' iti / atra zIghra rogavimuktaye saMkSiptA zAMtirapyabhihitA vasiSThena-'RkSezarUpaM kanakena kRtvA taliMgamaMtraizca sugaMdhipuSpaiH / vastrAkSatairgugguladhUpadIpanaivedyatAMbUlaphalaizca samyak / pUjAM ca kRtvA''mayanAzanAya dvijAya dadyAdatulaM zivAya // ' iti / AmayaH-rogaH / atulaM aparimitadravyam / pratyekanakSatrazAMtirvizadA nakSatrazAMtyadhyAye vasiSThenoktA, sA tata eva samyagavadhAryA / atha sarpadaMze nakSatrANyAha-atheti // athAnaMtaraM yamAhimUlabhe= bharaNyAzleSAmUleSu; tathA mizrezapitrye kRttikAvizAkhAmaghAsu evaM saptasu bheSu yasya kasyacitphaNirdazane sarpadaMze mRtirmaraNameva bhavedityarthaH / yadAha vasiSThaH-'maghAvizAkhAnalasArpayAmyanairRtyaraudreSu ca sarpadaSTaH / surakSito viSNurathena so'pi prApnoti kAlasya mukhaM manuSyaH // ' iti / viSNurathena= garuDena / atra sarpadaMze yasyaiSu nakSatreSu gocaravazena caMdrabalaM na bhavati tasyaiva sarpadaMze'vazyaM maraNaM syAt / uktaM ca dIpikATIkAkRtAcyutabhaTTena'yadyatra candrastasyaiva gocare cAzubhapradaH / tadA nUnaM bhavenmRtyuH sudhAsaMsiktadehinaH // ' iti // 45 // 46 // . Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : muhUrtaciMtAmaNiH / [pretadAhe niSiddhadinAdi atha zIghraM rogimaraNe viziSTaM yoga dvitIyopajAtikayAha... raudrAhizAkrAMbupayAmyapUrvAdvidaivavasvagniSu pApavAre / riktAhariskaMdadine ca roge zIghraM bhavedrogijanasya mRtyuH47 raudrAhIti // raudrAdIni bhAni prasiddhAni, pApavArAH sUryabhaumazanayaH, riktAH prasiddhAH, hariH dvAdazI, skaMdadina SaSThI; etAstithayaH evaM vidhe viziSTayoge yasya rogotpattirbhavettasya rogijanasya zIghraM mRtyurbhavet / uktaM ca daivajJamanohare-'uragavaruNarudrA vAsaveMdratripUrvA yamadahanavizAkhAH pApavAreNa yuktAH / tithiSu navamiSaSThI dvAdazI vA caturthI sahajamaraNayogo rogiNAM kAlahetuH // ' iti / caturthIgrahaNaM caturdazyupalakSakaM matvA mUle riktAgrahaNaM kRtam / ata evAha vasiSThaH-'AzleSAtripUrvIyamavaruNamarucchakravArAnalAH syurdAdazyAM skaMdariktAtithiSu ca ravijArkAravAreSu yeSAm / rogaH saMjAyate te yamapuramacirAtprAmavaMtyeva caMdre janmanyaSTAkhyabaMdhuvyayabhavanagate mRtyulagne ca rAzau // ' iti // 47 // ___ atha pretadAhamuhUrta pretadAhAdiniSiddhadinaM caMdravaMzAchaMdasAhakSiprAhimUleMdraharIzavAyubhe pretakriyA syAjjhaSakuMbhage vidhau| pretasya dAhaM yamadiggamaM tyajecchayyAvitAnaM gRhagopanAdi ca 48 kSipreti // azvinIpuSyahastAzleSAmUlajyeSThAzravaNArdAsvAtInakSatreSu pretakriyA pretAnAM pretatvavimuktipUrvakottamalokaprAptikArakaM zrAddhAdikarma kriyAzabdenocyate, sA yadi kAraNavazAcchavadAhasamaye akRtA satI eSu bheSu kAryA syAt / uktaM ca hemAdrau jyotiHparAzareNa-'sAdhAraNadhruvomaitreSu na zasyate manuSyANAm / pretakriyA na zastA tripuSkare yamaladhiSNye c||' iti / atraitAni niSiddhAni-kRttikA vizAkhA rohiNyuttarAtrayaM pUrvAtrayaM maghAbharaNI mRgazcitrAnurAdhA revatItyevaM paMcadaza bhAni; tathA tripuSkare tripAdanakSatre tatrAnyeSu tripAdanakSatrANAM uktabheSvaMtarbhUtatvAtpunarvasuravaziSTaH; tathA yamaladhiSNye dvipAdanakSatre iti hemAdriNA vyAkhyAtam / tatra mRgacitrayomaitranakSatreSvaMtarbhAvAddhaniSThAyamaladhiSNye atra gRhyate / dhaniSThApaMcakaniSedhazcAdhunaiva vakSyate / evamaSTAdaza bhAni pretakriyAyAM niSiddhAni / avaziSTAnImAni-azvinIpuSyahastAzleSAjyeSThAmUlazravaNAsvAtISu navaRkSeSu pretakriyA kAryetyarthAduktaM bhavatIti / ata etAnyeva graMthakoMpanibaddhAni kssipraahiityaadinaa| ata eva 'karAcyahirudrapuSyasvAtIMdramUlaharibheSu mRtakriyeSTA' iti vyavahAratattvakoktam / atha jhaSakuMbhage mInakuMbharAzisthite caMdre sati dhaniSThottarArdhAdArabhya zatatArakApUrvAbhAdrapadottarAbhAdrapadArevatISu pretasya mRtasya dAhaM jvalanaM tyajenna kuryAt / ca punaryamadiggasa dakSiNadizi gamanaM yAtrAM tyajet / tathA zayyAyAH khavAyA vitAnaM vayanaM tathA gRhagopanaM gRhAcchAdanaM Adizabdena tRNakASThasaMgrahaM ca Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i paMcakamRtau zAMtiH] - nakSatraprakaraNam 2 / tyajet / yadAha vasiSThaH-'vasvaparArdhAtpaMcakadhiSNye gehasya gopanaM naiva / dakSiNadisukhagamanaM dAhaM pretasya kASThasaMgrahaNam // ' iti| nAradaH-'vakhaMtyArdhAdipaMcaH saMgrahaM tRNakASThayoH / yAmyadiggamanaM zayyAM na kArya gRhagopanam // ' iti / zrIpatirapi-'vAsavottaradalAdipaMcake yAmyadiggamanagehagopanam / pretadAhatRNakASThasaMgrahaM zayyakAvitananaM ca varjayet // ' iti / trivikramo'pi'zayyAvitAnaM pretAdikriyAM kASThatRNArjanam / yAmyadiggamanaM kuryAna caMdre kuMbhamInage // ' iti / nanu pretadAhe kiM nakSatrAMtare mRtasya dhaniSThottarArdhAdike dAho na kArya iti, uta paMcaka eva mRtasya paMcake dAho na kArya iti, mAhosvidyasminkasmiMzcinnakSatre paMcakAtirikte paMcake vA mRtasya paMcake dAho na kArya iti trayaH pakSAH saMbhavaMti / tatra yadi vijJAyate nakSatrAMtare mRtasya paMcake dAho na kArya iti tarhi tatra paMcake maraNasya doSavattA na prApnoti / taJcAyuktam / yasmAduktaM brahmapurANe-'kuMbhamInasthite caMdre maraNaM yasya jAyate / na tasyordhvagatirdRSTA saMtatau na zubhaM bhavet // ' iti / atha vijJAyate paMcaka evaM mRtasya paMcake dAho na kArya iti, tadapi na / zravaNe dhaniSThApUrvArdhe ca mRtasya paMcake dAhaniSedho na prAmoti kiMtu dAhaH kartavya ityeva prAmoti; astvevamiti cenna / 'pretasya dAhaM tyajet' iti dAhasyaiva kriyAkArakasaMbaMdhena prAdhAnyato niSedhAt / kiMca 'triguNaphalado vRddhau naSTe hRte ca mRte'pi vA' iti tripuSkarayogaphalavatpaMcakamaraNaniSedha eva vaktavye dAhaniSedhasya pRthagupAdAnAtkartavyatApattiH / tasmAdyasminkasmiMzcinnakSatre mRtasya paMcake dAho na kArya iti tRtIyaH pakSaH sAdhIyAn / prAdhAnyAdAhasyaiva niSedha ityuktaM prAk / ataH paMcakAtprAGmaraNadoSo nAsti, tathA tatraiva dAho'pi na doSAya / yadi kriyAkaraNavazAtkAlAtikame sati paMcakapravRttistadA zAMti vidhAya dAhaH kAryaH / paMcake tu dvayamapi niSiddhaM maraNaM dAhazceti / uktaM ca brahmapurANe-'kuMbhamInasthite caMdre maraNaM yasya jAyate / na tasyordhvagatirdRSTA saMtatau na zubhaM bhavet // na tasya dAhaH kartavyo vinAzaH sveSu jaMtuSu / paMcakAnaMtaraM kArya kArya dAhAdikaM khalu // athavA taddine kAryo dAhastu vidhipUrvakam // ' revatIprAMte mRtasya revatImapahAya dAhaH kArya ityarthaH / dhaniSThottarA'rdhAdimRtasya dAhastu sadya eva / paMcakasya bahukAlavyApitvAtparyuSitadAhaniSedhAcca / sa ca dAhaH zAMtividhipUrvakaH kaaryH| sa vidhirutto brahmapurANe"dAhadeze zavaM nItvA snApayecca prytntH| darbhANAM pratimAH kAryAH pNcornnaasuutrvessttitaaH| yavapiSTenAnuliptAstAbhiH saha zavaM dahet // pretavAhaHpretasakhaHpretapaH pretabhUmipaH / pretahartA paMcamazca nAmAnyetAni ca kramAt // ' iti / vizeSastvaMtyeSTipaddhatyAdau drssttvyH| nanvatra-'triguNaphalado vRddhau naSTe hRte ca mRte'pi vA' itivat maraNaniSedha eva vaktavye kiM punardAhaniSedhena ? ucyate,-doSAdhikyasUcanArtha hi punardAhaniSedhaH / ata eva paMcake mRtasya puttalakavidhAnaM kRtvA dAhaH kAryaH / tataH sUtakAMte putrAdibhiH zAMtikaM ca vidheyam / uktaM ca 8 mu. ci. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * muhUtaciMtAmaNiH / [tripuSkarapogaH batphalaMca garuDapurANe-'tato dAhaH prakartavyastaizca puttalakaiH saha / sUtakAMte tadA putraiH kArya zAMtikapauSTikam // paMcake tu mRto yo'sau na gatiM labhate nrH| tilAMzcaiva hiraNyaM ca tamuddizya ghRtaM dahet // ' iti / ato nakSatrAMtare mRtasya paMcake dAhaprAptau puttalakavidhireva bhavati / natu sUtakAMte zAMtikaM ca / evaM paMcakAMte mRtasyAzvinyA dAhaprAptau puttalakavidhirna kiMtu sUtakAMte zAMtikameva vidheyamityalamatiprasaMgena / athAtra dIpikAyAm-'chedanaM saMgrahaM caiva kASThAdInAM na kArayet / zravaNAdau budhaH SaDhe na gacchedakSiNAM dizam // ' iti yaduktaM tacityam / mArSamUlavAkyAnupalabdhervasiSThAdimunivAkyavirodhAca / ata eva taTTIkAkRtAcyutabhaTTenApyasya zlokasya vyAkhyAnAMte kadAcicchravaNadhaniSThApUrvArdhayoretAni samAcaret natu jAtu dhaniSThottarArdhAdipaMcake / tathA ca ratnamAlAyAm-'vAsavottaradalAdipaMcake' ityAdisaMmativAkyamuktam / kASThAdInAmityatrAdizabdena gRhagopanaM pretadAhaM khaTAyA vayanaM ca na kuryAditi vyAkhyAtam // 48 // martha tripuSkarayogaM saphalaM vasaMtatilakayAhabhadrAtithI ravijabhUtanayArkavAre dvIzAryamAjacaraNAditivahnivaizve / ..... traipuSkaro bhavati mRtyuvinAzavRddhau traiguNyado dviguNakadvasutakSacAMdre // 49 // bhaneti // bhadrAsaMjJikA tithiH dvitIyAsaptamIdvAdazI / atra 'rori' iti rephalope 'ThUlope pUrvasya dIrgho'NaH' iti pUrvasyANo dIrghaH / tathA zanibhaumasUryavAre, tathA dvIzaM vizAkhA, aryamA uttarAphalgunI, bhajacaraNaH pUrvAbhAdrapadA, aditiH punarvasuH, vahniH kRttikA, vaizvaM uttarASADhA; eSu SaNnakSatreSu uktatithivAranakSatrarUpe viziSTayoge sati tripuSkara eva traipusskrH| 'prajJAdibhyazca' iti svArthe'N / tripuSkaranAmA yogo bhavatItyarthaH / kIdRzaH? mRtyuvinAzavRddhau traiguNyadaH, taddine yadi kazcinniyeta tadA tadIyAstasahitAstrayo mriyeran / yadi kiMcidvastu vinaSTaM tadA tasya vastutrayanAzaH / tathA kiMcidvastu labdhaM tadA triguNatadvastulAbha ityarthaH / uktaM ca vasiSThena-'raviravijabhaumavAre bhadrAyAM viSamapAdamRkSaM cet / traipuSkarAkhyayogastriguNaphalo yamalabhairdviguNaH // ' iti / nAradenApi 'arkArkibhaumavAre cegadrAyAM viSamAMghribham / tripuSkarastriguNado dviguNo yamalAMghribhe // ' iti / atra yasminakSatre prathamapAdAMte tRtIyapAdAMte vA rAzisamAptistadviSamapAdamRkSamucyate / tadeva spaSTaM 'dvIzAryamA-' ityAdinopanibaddham / atha vAsavaH dhaniSThA, takSA-citrA, cAMdra-mRgaH; etAni bhAni bhadrAstithayaH ravibhUtanayArkavArAzca / atrApi viziSTayoge sati dvipuSkaranAmA yogo bhavati, tatphalaM mRtyuvinAzavRddhau dvaiguNyakRt mRte naSTe vRddhau kA dvi Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pretasaMskArasya dvaividhyam ] nakSatraprakaraNam 2 | guNatAM karotItyarthaH / 'dviguNo yamalAMghribhe' ityukteH / yannakSatre dvitIyacaraNAMte rAzisamAptistadyamalAMtribhaM tacca mRgacitrAdhaniSThArUpameva / atha daivAtripuSkarAdike tithivAranakSatrAtmake viziSTayoge sati kasyacinmaraNasaMbhavastadA toSazAMtyarthaM dAnaM vidheyam / yadAha vasiSThaH - 'tritayaM gavAM hi dadyAdoSatritayApanuttaye vidvAn / dvitayaM dvipuSkare'pi ca tilapiSTairvipramukhyebhyaH // ' iti / dvitayaM gavAmiti zeSaH / atra tithivArayorabhAve kevalaM viSamAMghribhe yamalAMghribhe vA maraNasaMbhave doSo nAstItyarthaH / amumarthaM spaSTamAha nAradaH - 'dadyAttaddoSanAzAya gotrayaM mUlyameva vA / dvipuSkare dvayaM dadyAnna doSastvarkSamAtrataH // iti / atra tripuSkarayoge kvacidvRhaspativAro'pyuktaH / yadAha kazyapaH'bhadrAtithizanIjyAravA re cedviSamAMghribham / tripuSkaraM triguNadaM dviguNaM vyaMghribhe mRtau // ' iti / idameva dRSTvA zrIpatinApyuktam - viSamacaraNaM dhiSNyaM bhadrAtithiryadi jAyate suraguruzanikSmAputrANAM kathaMcana vAsare / munibhiruditaH so'yaM yogastripuSkarasaMjJitastriguNaphalado vRddhau naSTe hRte ca mRte'pi vA // ' iti / asya pUrvoktavAkyasya caikavAkyatAM devAH kartumarhati / kazyapavAkye mRtAviti padopAdAnAnmaraNaM evAyaM vicAro na tu naSTe vRddhau ca / yaduktaM brahmapurANespi - 'dhaniSThApaMcake jIvo mRto yadi kathaMcana / tripuSkare yAmyabhe ca kulajAnmArayed dhruvam // tadaniSTavinAzArthaM vidhAnaM samudIrayet // ' iti / graMthakartrA tu zrIpatyuktimaMgIkRtya mRtyuvinAzavRddhAvityuktam / vasiSThanAradavAkyayoH sAmAnyato'bhidhAnaM dAnaM ca mRtAveveti viSayavivekaH // 49 // atha zavapratikRtidAhe niSiddhakAlaM zArdUlavikrIDitAbhyAmAha-zukrArAkiMSu darzabhUtamadane naMdAsu tIkSNograme pauSNe vAruNabhe tripuSkaradine nyUnAdhimAse'yane / yAmye'bdAtparatazca pAtaparighe devejyazukrAsta ke bhadrAvaidhRtayoH zavapratikRterdA ho na pakSe site // 50 // janmapratyaritArayormRtisukhAMtye'bje ca karturna sa nmadhya maitrabhagAditidhruva vizAkhAdvyaMghrime jJe'pi ca / zreSTho'rkejyavidhordine zrutikarasvAtyazvipuSye tathA tvAzaucAtparato vicAryamakhilaM madhye yathAsaMbhavam // 51 // zukrAti // janmeti // evaMvidhe dine zavasya mRtasya pratikRtiH parNazarAdinA sAvayavatvakalpanaM tasya dAho na kAryaH / kutaH ? yato dvividhaH pretasaMskAraH-pratyakSazarIrasyaikaH, :, pratikRteranyaH / tatra pratyakSazarIrasaMskRtau zubhAzubhadinavicArAbhAvaH / yadAha gArgya:- 'pratyakSazavasaMskAre dinaM naiva vizodhayet' Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : muhuurtciNtaamnniH| [pratikRtidAhe vayaMkAla iti / pratikRtisaMskArasya hi kAlatraya, Azaucamadhye varSamadhye varSAnaMtaraM ceti / atrAzaucamadhye yadi pratikRtisaMskArazcikIrSitastadA yathAsaMbhavaM dinazuddhirvicAryA / varSamadhye varSAnaMtaraM vA pratikRtisaMskAre avazyaM kAlazuddhivicAryA / etadapyAha gArgya eva-'Azaucamadhye kriyate punaHsaMskArakarma cet / zodhanIyaM dinaM tatra yathAsaMbhavameva tu // AzaucavinivRttau cetpunaH saMskriyate mRtaH / saMzodhyaiva dinaM grAhyamUrdhva saMvatsarAyadi // pretakAryANi kurvIta' iti / ata evoktam-'AzaucAtparato vicAryamakhilaM madhye yathAsaMbhavam' iti / etadvAkyamatraiva spaSTaM vyAkhyAsyate / tatra dinshuddhirucyte-shukraaretyaadinaa| zukraH prasiddhaH, AraH maMgalaH, ArkiH-zaniH; eSAM vAre pratikRte ho neti pratyekaM sNbNdhH| tathA darzaH amAvAsyA, bhUtaH caturdazI, madanaH= trayodazI, naMdA pratipatSaSThyekAdazyaH; Asu tithiSu dAho na kAryaH / yadAha marIciH-'naMdAyAM bhArgavadine caturdazyAM tripuSkare / pitRzrAddhaM na kurvIta gRhI putradhanakSayAt // ekAdazyAM tu naMdAyAM sinIvAlyAM bhRgordine / nabhasye ca catudazyAM kRttikAsu tripusskre||' iti / dvitIyavAkyamatiduSTatAkathanArtham / sinIvAlyAmamAvAsyAyAM bhRgordine zukravAre iti saMbaMdho vyaakhyeyH| atra zrAddhaM na kurvItetyanuSaMgaH / zrAddhazabdenAtra pretakriyA vivkssitaa| tathA tIkSNoprame-mUlajyeSThAzleSAstIkSNAni,ugrANi-pUrvAnayabharaNImaghAH,pauSNe revatyAM,vAruNabhe= zatabhe, tripuSkaradine bhadrAtithayaH sUryabhaumazanivArAH kRttikApunarvasUttarAphAlgunIvizAkhottarASADhApUrvAbhAdrapadAH etatritayasaMhatirUpe dine, pratikRterdAho na kArya iti keciyAkurvate / tanna; pUrvapadyenaiva niSedhasattvAt / nanu pratyakSamRtau sa niSedho natu pratikRtidAhe / evaM tarhi saMmativAkyAbhAvAmAyamartha iti bruumH| yaduktaM jyotiHparAzareNa-'sAdhAraNe dhruvogre maitre no zasyate manuSyANAm / pretakriyA kathaMcitripuSkare yamaladhiSNye vA // ' iti / atra tripuSkarazabdena viziSTayogo vivakSita iti cet / atra brUmaH-tricaraNanakSatrANyeva tripuSkarapadenocyate, ato hemAdriNApi kRttikAdInyeva tricaraNAni bhAni tripuSkarazabdena vyAkhyAtAni / ata evAha kazyapaH-'bharaNyAA maghAzleSA mUlaM tricaraNAni ca / pretakriyAsu duSTAni dhaniSThAdyaM ca paMcakam // ' iti / parAzaravAkye bahUni pretakRtye sAmAnyato niSiddhAni / kazyapavAkye'lpAnyatiduSTAnyuktAni / idamevAbhipretya graMthakRtoktAni / tatra dhaniSThAyA agrahaNaM madhyameSu bheSu-pravakSyamANatvAt / atha nyUnAdhimAse kSayamAse adhikamAse ca zavapratikRtidAho na kAryaH / uktaM ca jyotirnibaMdhe garuDapurANe-'na kuryAdguruzukrAste pauSe svApe malimluce / vilaMbitaM pretakArya gayAM godAvarI vinA // ' iti / medhAtithi:-'astaM gate gurau zukra pauSASADhAdhimAsake / pretakArya na kurvIta gayAM godAvarI vinA // ' iti / adhimAsasyopa: lakSaNatvAtkSayamAse'pi na kArya pretakAryamityarthaH // mata eva mUle nyUnamAsaniSedhaH / athAbdAdekaramAdvarSAtparata Urdhva yAmye'yane dakSiNAyane karkAdi: Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zavapratikRtidAhe varNyakAlaH] nakSatraprakaraNam / Sar3Azisthite sUrye na dAhaH kAryaH / arthAduttarAyaNaM samyak / upalakSaNatvAdavamadinamapi niSiddham / uktaM ca gAryeNa-'avaM saMvatsarAdyadi / pretakAryANi kurvIta zreSThaM tatrottarAyaNam / kRSNapakSazca tatrApi varjayettu dinakSayam // ' iti / garuDapurANe'pi-'na kuryAdguruzukrAste pauSe svApe malimluce / vilaMbitaM pretakArya gayAM godAvarI vinA // ' iti / atra vAkye pauSasvApayoniSiddhatvAnmArgazIrSasya madhyamatvaM pratIyate tadAvazyakaviSayam / prathamavarSe tu dakSiNAyanamapi zubhameva / atha pAtaparighe vyatIpAtAkhye yoge gaNitAgate / vyatIpAtAkhye mahApAta ityapi kecit / parighAkhye yoge tathA devejyazukrAstake guruzukrayoraste / atra svArthe kaH / tathA bhadrAvaidhatayoH bhadrAvaiztau prasiddhau / gaNitasAdhye vaiztAkhye mahApAte ityapi kecit / tathA site pakSe zuklapakSe zavapratikRterdAho na kAryaH / yaduktaM nAradena-zrAddhalakSaNAdhyAye-'caturdazI tithiM naMdAM bhadrAM zukrAravAsarau / sitejyayorastamayaM yaMghribhaM viSamAMghribhaM / zuklapakSaM ca saMtyajya punrdhnmucyte||' iti / anyatrApi 'naMdAmadanabhUtAmApAtavaidhativiSTiSu / zukrArkibhaumaparighadhruvamizrogramaitrabhe // kartuzcaMdre'STavedAMtye janmapratyaritArake / tripAdabhe site pakSe'yane yAmye'bdataH param // zavapratikRterdAhaH zukrejyAstAdhimAsake / neSTo madhyo dvipAnmaitradvIzAditibhagadhruve // ' iti / tathA kartuH pretazrAddhAdyadhikAriNo janmapratyaritArayoH janmatArA-utpattinakSatraM dazamamekonaviMzaM ceti / pratyaritArA janmabhAtpaMcama caturdazaM trayoviMzaM ceti; tathA kartutisukhAMtye'je svajanmarAzeraSTamacaturthadvAdazasthe caMdre sati dAho na san na prazastaH / taduktaM vArAhapurANe-'caturthASTamage caMdre dvAdaze ca vivarjayet / pretakRtyaM vyatIpAte vaiztau parighe tathA / karaNe viSTisaMjJe ca zanaizcaradine tthaa||tryodshyaaN vizeSeNa janmatArAtraye tthaa||' iti| viSTisaMzaM karaNaM bhdraa| mahAbhArate-'nakSatreNa na kurvIta yasmijAto bhvennrH| naproSThapadayoH kArya tathAgneye'pi bhaart| dAruNeSu ca sarveSu pratyare ca vivarjayet // ' iti / proSThapadayoH pUrvAbhAdrapadottarAbhAdrapadayoH, Agneye kRttikAyAM / kAlavizeSAdikaM nAradenoktam-'dinottarArdhe tatkartuzcaMdratArAbalAnvite / pApagrahe balayute zukralagnAMzavarjite // tatpunardahanaM proktam' iti / atha zavapratikRtidAhe mdhynksstraannyucyte| maitraM anurAdhA, bhagaH pUrvAphalgunI, aditidhruvavizAkhAH prasiddhAH, yaMghribhaM-mRgacitrAdhaniSThAH, ze'pi budhavAre'pi, zavapratikRtidAho madhyamaH; na zubhaphalado nApyaniSTaphalada ityrthH| uktaM ca kazyapena-'phalgunIdvitayaM rohiNyanurAdhA punarvasuH / dve ASADhe vizAkhA ca bhAni dvicaraNAni ca / etAni kiMciddaSTAni varjayetsati sNbhve||' iti / 'neSTo madhyo dvipAnmaitradvIzAditibhagadhruve' iti cetyukterbudhe saMmatyabhAvaH / athArkejyavidhorarkejyAbhyAM sahito vidhuriti madhyamapadalopI samAsaH / sUryagurucaMdrANAM dine vAre dAhaH zreSThastathA tena prakAreNa zrutikarasvAtyazvipuSye eSu niSiddhanakSatragaNAdurvariteSu paMcasu bheSu zavapratikRterdAhaH zreSTho'nuSThIyamAnaH zubhaphalada ityarthaH / AzaucAtparataM ityAdi vyAkhyAtArtham / nanu pratikRtisaMskAraH kiMnimittaH ? ucyate,daivAnmAnuSAdvAparAdhAnmRtasya vidhivaddAho nAbhUtkiMtu kASTavaddAho jAto'thavA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [pAlAzapratikRtidAhavidhiH paradezagatasya cauradaMSTrayAdihatasya tadbhItereva kenacitkASThavahAho'pi na kRto'thavaikAkitvAca jAtastadA pratikRtidAho vidheyaH / uktaM ca brahmapurANe'anAhitAgnerdehastu dAhyo gRhyAgninA dvijaiH / tadabhAve palAzotthaiH patraiH kAryaH pumAnapi // supiSTairjalasaMmitrairdagdhavyazca tathAgninA / asau svargAya lokAya svAhetyuktvA sabAMdhavaiH // evaM parNazavaM dagdhvA trirAtramazucirbhavet // ' iti| tadabhAve-dehAbhAve, tathAgninA-gRhyAgninA; apizabdAtsvImaraNe taddehAbhAve tyapi palAzotthaiH patraiH kAryetyarthaH / AhitAgnestu zrautasUtre vidhimAhApastaMbaH-'yadyAhitAgniH proSitaH pramIto na prajJAyeta sa yAM dizamabhiprasthitastAM dizamasyAgnibhiH kakSaM daheyurapi vA trINi SaSTizatAni palAza tAni taiH kRSNAjine puruSAkRtiM kRtvA tAmasyAgnibhirdaheyuriti vAjasaneyakamiti / atra pakSadvayaM yathA-pravAsagato yadi na prajJAyeta pramIta iti yato mRta ityeva nirNaye sa yAM dizaM prati prasthito bhavettAM dizaM prati yaH kakSo'kRSTo bhUmipradezastRNavAMstaM dezamasya mRtasya zrautAgnibhistUSNIM daheyurbodhavAH pitRmedhavidhinA / ayamekaH pakSaH / api vA athavA trINi SaSTyuttarANi zatAni 360 palAzatAni pAlAzAni parNAni yatra tiSThati tAdRzAni tAni saMpAdya tairvRtaiH palAzavRkSIyaistripatraivRtaiH kRSNAjine puruSAkRtiM kRtvA tAmAkRtimasyAmibhiH pitRmedhavidhinA daheyuriti vAjasaneyinAM matamiti dvitIyaH pakSaH // parAzareNa tu kuzaiH pratikRtiH kAryetyuktam-'kRSNAjine samAstIrya kuzaistu puruSAkRtim' iti / kuryAditi shessH| atra palAzavRMtakuzavidhyoranyatareNAnuSThAnaM bIhiyavavattulyabalatvAt / zavapratikRtidAhAnuSThAnavidhistu zaunakAyuktadizA jJeyaH / nAtrAprastutatvAllikhyate / ayaM ca palAzavRtAdibhiH pratikRtividhirasthyalAbhe / yadA tu mRtAsmAM lAbhastadA taireva pratikRtiH kaaryaa| taduktaM chaMdogasUtre-'athAtaH punardAhavidhi vyAkhyAsyAmaH / yadi zarIraM nazyedasthInyAdAyAsthIni kSIrodakena prakSAlyAsthibhiH kRSNAjine puruSAkRtiM kRtvA pUrvavaddahet / teSAmalAbhe palAzavRtaiH kRSNAjine puruSAkRtiM catvAriMzatA ziro dazabhigrIvAM viMzatyorAstraMzatodaraM paMcAzatA paMcAzatA bAhU tayoreva paMcabhiH paMcabhiraMgulIn saptatyA saptatyA pAdau tathaivAMgulIraSTAbhiH ziznaM dvAdazabhirvRSaNaM tAM kuzairveSTayitvA tasminneva pUrvavaddahet' iti / asyArthaH-catvAriMzatpalAzavRtaiH ziraH saMpAdya dazabhirsavAM viMzatyorastriMzatA jaTharaM paMcAzataikabAhuM (tathaiva paMcAzatA'parabAI) tata eva paMcabhiH paMcabhiraMgulIH, evaM paMca; catvAriMzataiko bAhuHsaMpannaH, tathA saptatyA saptatyA pAdadvayaM, tata eva paMcabhiH paMcabhiraMgulIH; evaM capaMcaSaSTyaikaH pAdaH sNpnnH| aSTAbhiH ziznaM,dvAdazabhirvRSaNadvayaM evaM ca SaSTyadhikatrizatyA palAzatairavayavakalpanA bhavati / tAM pratikRti tasminneva kRSNAjine eva pUrvavaditi pitRmedhavidhinA dahedityarthaH / etAdRze viSaye kAlaniyamaH 1 dharmasiMdhau tu-zirasi 40, grovAyAM 10, bAhroH pratyekaM paMcAzadevaM 100, karAMgulISu 10, urasi 20, jaThare 30, zizna 4, aMDayosrayaM trayaM 6, UrvoH pratyeka paMcAzat evaM 100, jaMghAMtaH pAdatalAMtaM pratyekaM paMcAdaza, evaM 30, evaM 360 darbhaH palAzasamidbhirvA zarIraM kuryAdityuktam / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApattAvAzaucavicAraH ] nakSatraprakaraNam 2 / 'zukrArArkiSu'ityAdinoktaH / yataH-'athAtaH saMpravakSyAmi yatpunardahanaM nRNAm' ityAdinA padyasamudAyena kAlazuddhimuktvA 'atItaviSaye kAmye nyUne zrAddha mahAlaye / etatsarva viciMtyAzu kuryAcchrAddhamataMdritaH // ' iti kazyapena kAlAtItaviSayatvenAbhidhAnAt / tatrAdhikArI putrAdiryasminneva kSaNe pitrAdimaraNa zRNuyAttaddinamArabhyaiva yathoktAzaucAdhikArI bhavati // tadAha paiThInasiH-'pitarau cenmRtau syAtAM dUrastho'pi hi putrakaH / zrutvA taddinamArabhya dazAhaM sUtakI bhavet // ' iti / anyeSAM tu dezAMtaramaraNe vizeSamAha vRddhavasiSThaH-'mAsatraye trirAtraM syAtSaNmAsAtpakSiNI tathA / ahastu navamAdagUiz2a sAnena zudhyati // ' iti / pakSiNI-sArdha dinam / 'AgAmivartamAnAharyuktAyAM nizi pakSiNI' ityamarokteH / atra zrutvetyuktermaraNazravaNamevAzaucanimittam / 'nirdazaM jJAtimaraNaM zrutvA' iti manUktezca / dazAhebhyo nirgataM nirdazam / dazAhebhyo bahirityarthaH / dazAhapadaM svasvavarNAzaucopalakSaNam / SaTtriMzanmate'pi-'ubhAbhyAmaparijJAte sUtakaM naiva doSakRt / ekenApi parijJAte bhokturdoSamupAvahet // ' iti / yadi tu dazAhamadhye zRNuyAttadA zeSairahobhirevAzaucaM tasya syAt / uktaM ca mitAkSarAyAm-'vigataM tu videzasthaM zRNuyAdyo hyanirdazam / yaccheSaM dazarAtrasya tAvadevAzucirbhavet // ' iti / dazarAtrasyetyupalakSaNam / varNApekSayA vayovasthApekSayA vA yasya yAvAnAzaucakAla uktastanmadhye eva videzagatamaraNazravaNe satyAzaucAvaziSTairevAhobhirvizudhyatItyarthaH / ata eva-'janane maraNe nityamAzaucamanudhAvati / sapiMDAMzcaiva baMdhUMzca yatra kvacana gacchati // ' ityAdyevaMvidhAni devalAdimunivAkyAni zravaNanimittAzaucaparANi vyAkhyeyAni / tatra varNAzaucadinasaMkhyAmAha dakSaH-'zudyedvipro dazAhena dvAdazAhena bhUmipaH / vaizyaH paMcadazAhena zUdro mAsena zuddhyati // ' iti / tatra yadA maraNadinAdArabhya yathotAzaucadinamadhye eva cenmaraNaM zRNuyAttadA'vaziSTAzaucadinamadhye athavA svasvavarNoktAzaucadivasAtikramAnaMtaraM cenmaraNaM zRNuyAttadA taddinAdArabhya yathoktAzaucadinamadhye pratikRtisaMskArazcikIrSitaH tadA yathAsaMbhavaM dinazuddhivicAryA / ata evoktaM gargeNa-'Azaucamadhye kriyate' ityAdi / bhadrAbharaNIdhaniSThApaMcakAdidoSarAhityamapekSitam / naiva bahukAlavyApizukrAstAdido'SApekSA kAryeti gargavAkye ythaasNbhvpdsyaarthH| sarvathA tvAzaucadineSu duSTeSu doSatAratamyena mahAdoSatyAgo'lpadoSAMgIkAro yathAlokaprasiddhiH tAdRze dine zavapratikRtidAho vidheyaH / sarvathA doSarahite dine tUttama eva saH / atha yadi maraNazravaNAnaMtarAzaucadinAnAM rAjikadaivikabrAhmaNAdyalAbharUpapratibaMdhAdatikramaNamabhUttadAzaucamasti na veti vicAraH / rAjikadaivikopadravasaMbhAvanAyAM sadya eva zaucaM syAnnatvAzaucam / yadAha parAzaraH-'durbhikSe rASTrasaMtApe ApadAM ca samudbhave / upasargamRte caiva sadyaHzaucaM vidhIyate // ' iti / yamabRhaspatI-'daive bhaye samutpanne pradhAnAMze vinAzite / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / . [abhukamUlanakSatradoSaH sadyaH zaucaM samAkhyAta kAMtArApadi saMyati // ' iti / paiThInasirapi 'vivAhadurgayajJeSu yAtrAyAM tIrthakarmaNi / na tatra sUtakaM tadvatkarma yajJAdi kArayet // ' iti / kAlAMtarA'labhyAyAM gayAdiyAtrAyAM tAdRze eva tIrthakarmaNi tIrthasnAnadAnAdikarmaNi tAdRze viSaye AzaucagrahAbhAvAdeva zavapratikRtidAhAbhAvaH / yadA tu brAhmaNAdyalAbhastadAzaucaparigrahaH syAdeva / paraM tvAzaucadinAnaMtaraM varSamadhye dinazuddhimapekSyaiva zavapratikRtidAho vidheyaH / 'Azaucasya nivRttau cetpunaH saMskriyate mRtaH / saMzodhyaiva dinaM grAhyam' iti gargeNaivakArasahitadinapadokteH / ayamarthaH - 'atrApi bhadrAbharaNIpaMcakAdirdoSaH katipayadinavyApI tyAjya eva, natu zukrAstAdikabahukAlavyApidoSapratIkSA | taduktaM jyotirnibaMdhe pitRkhaMDe - 'zukrasyAstamane caiva devejyasya tathaiva ca / pretakArya praduSyeta prathamaM vatsaraM vinA // ' iti / atha yadi varSamadhye rAjikadaivikAdyupadravaH saMpannastadA varSottaraM niravadhike dakSiNAyanazukrAstAdimahAdoSarahite bhadrAbharaNIpaMcakAdidoSarahite ca kAle zavapratikRtidAhaH kAryaH / uktaM ca gAgryeNa - 'UrdhvaM saMvatsarAdyadi / pretakAryANi kurvIta zreSThaM tanottarAyaNam' ityAdIni mUlavAkyAni prAgabhihitAni / ata eva mUlapadye'pyabdAtparato yAmye'yane tathA devejyazukrAstake zavapratikRtidAho na kArya iti vyAkhyeyam / prathame varSe tu nAyaM doSaH / sarvatrApi gayAgodAvaryostIrthayoH prAptayoH satorayaM zukrejyAstadakSiNAyanAdimahAdoSavicAraH ko'pi nAsti / taduktaM jyotirnibaMdhe pretamaMjaryAm- 'pretakAryANi sarvANi vratasnAnajapAdikam / varjyaM zukrejyayoraste gayAM godAvarIM vinA // ' iti / anyAni tu gayAgodAvarIviSayANi vacAMsi prAguktAnItyalamatiprasaMgena // 50 // 51 // 92 atha nakSatrasaMbaMdhena muhUrtAnuktvA nakSatraprasaMgAnnakSatravizeSotpannasyAbhuktamUladoSamanekavidhaM saphalamupajAtikAbhyAmAha - abhuktamUlaM ghaTikAcatuSTayaM jyeSThAMtyamUlAdibhavaM hi nAradaH / vasiSTha ekadvighaTImitaM jagau bRhaspatistvekaghaTIpramANakam // 52 // athocuranye prathamASTaghaTyo mUlasya zAkrAntimapaMcanADyaH / jAtaM zizuM tatra parityajedvA mukhaM pitAsyASTasamA na pazyet // 53 // abhuktamUlamiti // athocuriti ca // atrAbhuktamUlasyAneke bhedAH, tantraikastAvadayaM bhedaH-jyeSThAnakSatrAMte bhavaM jyeSThAMtyaM, mUlAdau bhavaM mUlAdibhavaM, jyeSThAMtyajAtaM ghaTIcatuSTayaM mUlAdijAtaM ghaTIcatuSTayaM militvASTau ghaTikAH prahara iti yAvattAvAnkAlo'bhuktamUlAkhyamiti nArada Aha- upalakSaNatvAdAzleSAMtimaghaTIcatuSTayaM maghAdimaghaTIcatuSTayaM cAbhuktamUlAkhyaH kAlaH / yadAha nAradaH - 'yo jyeSThAmUlayoraMtarAlapraharajaH zizuH / abhuktamUlajaH sArpamaghAnakSatrayorapi // ' iti // athAparo bhedaH - eketi / jyeSThAMte ekaghaTImia Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 pAdavazena mUlAzleSAjanmaphalaM ] nakSatraprakaraNam 2 / mUlAdau ghaTIdvayamitamevaM militvA vighaTikamabhuktamUlaM syAditi vasiSTho munirjagau / yadAha vasiSThaH-'jyeSThAMtyapAdaghaTikAmitameva kecinmUlaM hyabhuktA mapare punarAmanaMti / mUlAdyapAdaghaTikAdvitayena sArdhamaSTau samAH pariharediha janmabhAjAm // ' iti |smaaH varSANi // athAnyo bhedaH-eketi / jyeSThAMtyAghaTikA mUlAdAvardhaghaTikA militvA ekaghaTIpramANamasya tadekaghaTipramANakam / 'zeSAdvibhASA' iti kap / tAdRzamabhuktamUlaM syAditi bRhaspatirjagau / tadAha guruH-jyeSThAMtyaghaTikAdhaM ca mUlAdau ghaTikArdhakam / tayoraMtargatA nADI hyabhuktaM mUlamucyate // ' iti ||athetro bhedaH-atheti / athazabdaH paadpuurnne| mUlanakSatrasya prathamA AdimA aSTaghaTikAH, zAkrasya jyeSThAyA aMtimAH paMca nADyo ghaTikAH; evamubhayojyeSThAmUlayoraMtarAlavartinyastrayodaza ghaTikA abhuktamUlamiti lokA UcuH, 'jyeSThAntyaghaTikAH paJca mUlAdyA vasunADikAH / abhuktamUlamityuktaM tatra jAtaM zizuM tyajet // ' iti smaraNAt / evamabhuktamUla: sthAnekabhedasaMbhave kaH sAdhIyAn pakSa iti cet / ucyate,-nAradokA pakSa eva sAdhIyAn / kimatra pramANamiti cecchRNu / bahumunisaMvAda evAtra pramA Nam / tadAha kazyapaH-'jyeSThAMtyamUlayoraMtarAlayAmodbhavaH zizuH / abhukta mUlajaH so'pyAzleSApitRbhayorapi // ' iti / vasiSTho'pi-'bhujaMgapauradarapauSNabhAnAM tadanabhAnAM ca yadaMtarAlam / abhuktamUlaM praharapramANaM tyajetsutaM tatra bhavAM sutAM ca // ' iti / ata eva pUrvamuktaM vasiSThavAkyaM kecinmatAbhiprAyeNa / yatastadvAkye keciditi apara iti cetyuktirasti / yadyevaM ghaTInyUnA, dhikabhAvAbhidhAyinAM prAguktavAkyAnAM kA gatiriti cet , ucyate,-doSasyAdhikyAlpatvasUcanameva gatiH / athAbhuktamUlasaMjJAkathanasya prayojanamAhajAtamiti / tatrAbhuktamUlAkhye kAle jAtaM zizuM bAlakaM upalakSaNatvAttatra jAtAM kanyAM vA pitA parityajeniSkAsayet / 'tyajetsutaM tatra bhavAM sutAMca' iti vasiSThokteH / yadyazakyaniSkAsanaM syAttadA kiM kAryamityata Ahaveti / vA athavA pUrvapakSakartavyatAzaktau pitA'sya zizoH kanyAyA vA mukhamaSTasamAH aSTau varSANi / 'saMvatsaro vatsaro'bdo hAyano'strI shrtsmaaH|' ityamaraH / tAvatkAlaM na pazyet / yadAha nAradaH-'abhuktamUlajaM putraM putrImapi parityajet / athavAbdASTakaM tAtastanmukhaM na vilokayet // ' iti / cyavano'pi-'abhuktamUlabhe bhavaM parityajeca bAlakam / samASTakaM pitAthavA na tanmukhaM vilokayet // ' iti / gaMDAMtadoSastu vivAhaprakaraNe vrakSyata iti kRtvAtra noktaH // 52 // 53 // atha prasaMgAnmUlAzleSAjAtasya bAlasya caraNavazena zubhAzubhaphalamupajAtyAhaAdhe pitA nAzamupaiti mUlapAde dvitIye jananI tRtIye / dhanaM caturtho'sya zubho'tha zAMtyA sarvatra satsyAdahibhe vilomam / * Adhe iti // mUlanakSatrasyAce pAde prathame caraNe caturthAze iti yAvat Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 muhUrtaciMtAmaNiH / [mUlAMtyapAde'pi zAntiH kAryA tatra jAtasya zizoH kanyAyA vA pitA nAzaM maraNamupaiti prAmoti / tathA mUladvitIye pAde jananI mAtA nAzamupaiti / tathA tRtIye mUlapAde dhanaM dravyaM nAzamupaiti / caturtho mUlapAdo'sya zizoH zubhaH zubhaphaladaH / uktaM ca brahmapurANe-'mUlAyeM'ze pitu zo dvitIye mAtureva ca / tRtIye dhanadhAnyAdinAzastuyeM dhanAgamaH // ' iti / turya caturthe / ratnamAlAyAm-'tadAdyapAdake pitA vipadyate jananyatha / tRtIyake dhanakSayazcaturthakaH zubhAvahaH // ' iti / atra piturbahustrItve'pi svamAtureva nAzo vAcyo ma sApatramAtuH / yadAha kazyapaH-'mUlAdyapAdajo haMti pitaraM tu dvitIyajaH / mAtaraM svAM tRtIyoarthAnsuhRdazca turIyajaH // iti / yato mAtRzabdaH sApatnamAturapi vAcakaH / yadAha gautamaH-'pitRpatyaH sarvA mAtarastadrAtaro mAtulAstadapatyAni mAtuleyAni' iti / ataH spaSTArthameva kazyapavAkye svAmiti padopAdAnam // atra vizeSo vasiSThasaMhitAyAm-'mUlAdyapAdo divase yadi syAttajaH pitunAzanakAraNaM syAt / dvitIyapAdo yadi rAtribhAge tadudbhavo mAtRvinAzakaH syAt // mUlAdhapAdo yadi rAtribhAge tadAtmano nAsti piturvinAzaH / dvitIyapAdo dinago yadi sthAna mAturalpo'pi tadAsti doSaH // ' iti / nAradasaMhitAyAM ca-'divAjAtastu pitaraM rAtrau tu jananI tathA / AtmAnaM saMdhyayohaMti nAsti gaMDo viparyaye // ' iti / etadeva mAtApitRgaMDamiti jIrNA vyavaharaMti // atha doSasattve kiM kAryamata Aha-atheti / athAnaMtaraM zAMtyA mUlAzleSAzAMtyA svanuSThitayA sarvatra caraNacatuSTaye'pi zubhamaniSTaphalanAzakaM kalyANaM syAt / uktaM ca vasiSThena-'nairRtyabhaujaMgamagaMDadoSanivAraNAyAbhyudayAya nUnam / pitAmahoktAM rucirAM ca zAMtiM pravacmi lokasya hitAya samyak // zAstroktarItyA khalu sUtakAMte mAse tRtIye'pyatha vatsarAnte // ' iti| nairRtya-mUlaM tadoSaH, bhaujaMgamaM=AzleSA taddoSaH; gaMDo vakSyamANastaddoSazva 'dvaMdvAMte zrUyamANaM padaM pratyekamabhisaMbadhyate' iti nyAyAt / atastadoSANAM nivAraNaM tdrth| ata eva kazyapena-'taddoSazamanArtha hi zAMtiM kuryAtprayatnataH' iti sAmAnyata uktam / atra vasiSThavAkye kAlatrayakathanaM sAmarthyAsAmarthyakRtaM dhyeyam / tathA hi-yadi mAtuH zItodakasrAne sAmarthya syAttadA sUtakAnta eva zAntiH, tatrApyazaktau tRtIye mAsi zAMtiH, dIrgharogAdinA tadApyazaktizcettarhi varSasamAptidivase zAMtiH / mAtRgaMDe tu vizeSastenaivoktaH-'mAtRgaMDe sute jAte sUtakAMte vicakSaNaH / kuryAcchAMtiM tadRkSe vA taddoSasthApanuttaye // ' iti / ziSTAstu sarvatra yasminakSatre janma tanakSatra eva zAMtiriti vyavaharaMti / nanu mUlapAdacatuSTaye'pi zAMtiH kartavyetyuktaM tatra caturthacaraNasya zubhaphalatvAcchAMtirayukteti pratibhAti // 'animittakRtA zAMtirnimittAtropajAyate' iti saraNAt / ucyate,-yadyapi caturthacaraNe dhanAgamarUpaM zubhaphalamabhihitaM tathApi kazyapena-'suhRdazca turIyajaH' iti suhRvAzarUpasya phalasyAniSTasyocestadapAkaraNArthamavazyaM kartavyA zAMtiH / nahi kasyacidvairi Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlodbhUtakanyAyA mUlAMgavibhAgaH] nakSatraprakaraNam 2 / nAzavanmAtulAdhanekasuhannAza issttH| kiMca mUlavRkSavicAre'pi caturthapAde puruSakanyayorazubhaphalakathanAca / mUlavRkSastu samanaMtarameva mayA vakSyate / yadi mUlAzleSAdidoSasaMbhave zAMtirna kriyate tadAniSTaM bhavatyevetyAha nAradaH"vatsarAtpitaraM haMti mAtaraM tu trivarSataH / dyumnaM varSadvayenaiva zvazuraM navavarSataH // jAtaM bAlaM vatsareNa vaSaiH paMcabhiragrajam / zAlakaM cASTabhirvaranuktAn haMti saptabhiH / tassAcchAMtiM prakurvIta prayatnAdvidhipUrvakam // ' iti / ghumnaM dhanam / tasmAdavazyaM caraNacatuSTaye'pi zAMtirvidheyeti / ahibhe vilomamiti / ahime AzleSAyAmuktaM phalaM vilomaM viparItaM jJeyam / tadyathA-mUlasya prathame pAde pitRnAza iti phalamuktaM tatphalamAzleSAcaturthapAdotpannasya syAt / mUlasya dvitIyapAdemAtRnAza ityuktaM phalaM tadAzleSAtRtIyacaraNotpannasya syAt / mUlasya tRtIyacaraNe dhananAza ityuktaM tadAzleSAdvitIyacaraNotpannasya syAt / mUlasya caturthapAdaH zubha ityuktaM tadAzleSAprathamacaraNotpannasya syAdityarthaH / yadAha kazyapaH-'phalaM tadeva sArpaH pratIpaM tvaMtyapAdataH' iti / vasiSTho'pi'mUlAdyapAdajanitaH pitaraM nihaMti dvaitIyajaH svajananI tripade'rthavRMdam / taurIyajaH zubhakaraH phalametadeva vailomato bhujagadhiSNyabhavasya sarvam // ' iti / dvitIya eva dvaitIyaH / prajJAderAkRtigaNatvAtsvArthe'N / evaM taurIyavailomazabdau sAdhyau / ayamarthaH spaSTamukto bhAskaravyavahAre-'sApAze prathame rAjya dvitIye tu dhanakSayaH / tRtIye jananInAzazcaturthe maraNaM pituH // ' iti / aMza:-caraNaH / atra lagnadauSTye sati duSTaM phalamavikalaM bhavatItyAha bAdarAyaNaH-'mUlasAdija dauSTyaM syAtsaMpUrNa tu lagnape / sakrUre'je ca vibale zubhadRSTivivarjite // ' iti / ata AzleSAdauSTye'pi zAMtikaM vidheyam / tathAzleSAMtyamaghAdisthAMtarAlapraharAtmako'bhuktamUlAkhyakAlo vihitastatrotpannasthApi zAMtikaM vidheyam / atra saMmativAkyaM prAgabhihitam / tatra mUlazAMtirAzleSAzAMtizca 'gaMDAMteMdrabha-' (lo0 56) iti padyavyAkhyAnAnaMtaraM likhyate // athAtra prasaMgAnmUlavRkSavicAro'bhidhIyate / jayArNave-'mUlaM staMbhastvacA zAkhA patraM puSpaM phalaM zikhA / munayo'STau dizo rudrAH sUryAH paMcAMghrayo'gnayaH // mUle 7 tu mUlanAzaH syAtstaMbhe 8 vaMzavinAzanam / tvaci 10 mAturbhavetklezaH zAkhAyAM 11 mAtulasya ca // patre 12 rAjyaM vijAnIyAtpuSpe 5 maMtripadaM smRtam / phale 4 ca vipulA lakSmIH zikhAyA 3 malpajIvitam // ' iti / atha mUlAkhyasya puruSasyAMgeSu ghaTIvinyAsastatraiva-'mUlasya ghaTikAnyAso mUrdhni paMca 5 nRpo bhavet / mukhe sapta 7 mRtiH pitroH skaMdhe vedA 4 mahAbalaH // bAhvoraSTau 8 balI pANyostisro 3 hatyAnvito bhavet / hRdi kheTA 9 bhUpamaMtrI nAbhau dvau 2 brahmavidbhavet // guhye dazA 10 'tikAmI syAjAnunoH SaN 6 mahAmatiH / pAdayoH SaN 6 mRtistasyetyuktavAnkamalAsanaH // ' iti / atha mUlodbhatAyAH kanyAyAH phalArtha mUlAMgavibhAgastatraiva-'catasro 4 nADikAH zIrSe kurvati pazunAzanam / mukhe SaD 6 1 hRtyAnvita, hastAnvita iti pAThAMtarANi / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... muhuurtciNtaamnniH| [khalAdidhAraNamuhUrtAH dhanahAnizca kaMThe paMca 5 dhanAgamaH // kauTilyaM hRdaye paMca 5 bAhvorvittAgarma ca tat 5 / vedAH 4 pANyordayAdharma vedA 4 guhye'tikAminI // jyeSThamAtulanAzazca jaMghayoryuga 4 naaddikaaH|jyesstthbhraatRvinaashshc catasro 4 jaanuyugmke|| pAdayordaza 10.nADyazca tatra vaidhavyamAdizet / iti mUlaprasUtAyAH phalamIritamIdRzam // ' iti |msyaarthH-shiirsse catasro 4 ghaTikAH, mukhe SaT 6, kaMThe paMca 5, hRdaye paMca 5, bAhorbAhudvaye paMca paMca 5 / 5 iti vIpsA / pANyormaNibaMdhAdadhobhAgayozcatasrazvatasra 414 ityatrApi viipsaa| guhye catasraH 4 jaMghayojaghAdvaye dve dve zara evaM catasraH jAnudvaye dve dve evaM catasraH / pAdayoH pAdadvaye paMca paMcetyevaM daza 10; evaM militvA SaSTi 60 ghaTikA bhavaMti // athAzleSAjAtayoH putrakanyayoraMgavibhAgena phalaM tatraivoktam-'mUrdhni paMca 5 suputrAptirmukhe sapta 7 pitRkSayaH / netre dve 2 jananInAzo grIvAyAM triSu 3 laMpaTaH // skaMdhe vedA 4 gurau bhaktihaste'STau 8ca balI bhavet / hRdyekAdaza 11 bhizcAtmaghAtI saMjAyate naraH // strI vA nAbhau bhramaH 6 Sabhirgude naMdai 9 stapodhanaH / pAde paMca 5 dhanaM haMti sArpAdetatphalaM kramAt // ' iti / athAzleSAvRkSo'pi tatraivoktaH-'phalaM puSpaM dalaM zAkhA tvaglatAkaMda eva ca / sArpavallayAM dazA 10 kSAM 5 ka 9 svara 7 vizvA 13 'rka 12 sAgarAH 4 / nADikAstadve bAle phalaM jJeyaM yathAkramam / zrIH zrIrAjabhayaM hAnirmAtRpitrAtmasaMkSayaH // ' iti / ayaM ca vibhAgo nakSatrasya SaSTi 60 ghaTikAtmakatve jJeyaH / nyUnAdhikatve tu trairAzikamUhyam / vasiSThena tvanyeSvapi kiyatsu nakSatreSu jAtasyAriSTamuktam-'citrAdyardhe puSyamadhye dvipAde pUrvASADhAdhiSNyapAde tRtIye / jAtaH putrazcottarAye vidhatte pitroAtuH khasyacApi praNAzam // dvimAsasyottarAdoSaH puSye caiva trimAsikaH / pUrvASADhASTame mAsi citrA pANmAsikaM phalam // ' iti / anottarAzabdenottarASADhA gRhyate pUrvASADhAsAhacaryAt / ata eSvapi nakSatreSu yathAzakti mUlavacchAMtikaM doSaparihArArtha vidheyam / paraM tvatra devatAbheda eva kevalaM dhyeyaH / sa ca tatsvAmikRtaH, tattanmaMtrAzca vedAdevAvagaMtavyAH, tacchAMtikaM ca tithigaMDAMtazAMtAvasAmirvakSyata ityalamatiprasaMgena // 54 // * atha mUlanivAsaM saphalamiMdravajrAchandasAhavarga zuciprauSThapadeSamAghe bhUmau nabhaHkArtikacaitrapauSe / mUlaM hyadhastAttu tapasyamArgavaizAkhazukreSvazubhaM ca tatra // 55 // kharge iti|| zuciH ASADhaH, prauSThapadaH bhAdrapadaH, iSaH AzvinaH, mAghaH prasiddhaH, eSu mAseSu mUlaM mUlanakSatraM svarge'sti, svarge nivAsastasya / nabhAH= zrAvaNaH, anye prasiddhAH, zrAvaNakArtikacaitrapauSeSu bhUmau mUlaM tiSThati / tapasyaH= phAlgunaH, zukraH-jyeSThaH, anyau prasiddhau; phAlgunamArgazIrSavaizAkhajyeSTheSvadhastAtpAtAle mUlaM tiSThati / eSa mUlanivAsa uktaH / etatphalaM ca mUlanakSatraM yadA yasminmAse yanna vasati tatraiva svargabhUmipAtAleSveva svoktazubhAzubhaphalaM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIraprasavazAntiH ] nakSatraprakaraNam 2 / dadAti / ayamatra tAtparyArthaH - dravyAdyabhAvena zAMtikaM kartumazaknuvataH puMsaH svargapAtAlanivAsitvena mUlasyAriSTadoSastathA na prabhavet / yadA tu bhUmAveva nivAsastadA doSanivAraNaM naiva syAdityazaktenApi zAMtikaM vidheyam / naitA - vA prAguk viSaye zAMtyabhAva eva kiMtu yathAzakti tatrApi zAMtikaM vidheyam / zaktena tu sarvatraiva vidheyam / taduktaM jyotiSArNave -- 'mArgaphAlgunavaizAkhajyeSThe mUlaM rasAtale / mAghAzvinanabhasyeSu zucau mUlaM surAlaye // pauSazrAvaNacaitreSu kArtike bhUmisaMsthitam / bhUmiSThaM doSabahulaM svalpamanyatra saMdhitam // ' iti / kacitsaMkrAMtiparatvena mUlanivAso'bhihitaH - 'vRSAlisiMheSu ghaTe ca mUlaM divi sthitaM yugmatulAMganAMtye / pAtAlagaM meSadhanuH kulIranakreSu mRtyAviti saMsmaranti // svarge mUle bhavedrAjyaM pAtAle ca dhanAgamaH / mRtyuloke yadA mUlaM tadA zUnyaM samAdizet // iti jyotiSaratne'bhihitatvAt // 55 // atha mUlaprasaMgAdduSTeSu gaMDAMtAdinimitteSu satsu jAtasyAriSTaM saparihAraM zArdUlavikrIDitenAha-- 97 gaMDAMteMdra bhazUlapAtaparighavyAghAtagaMDAvame saMkrAMtivyatipAtavaidhRtisinIvAlI kuhUdarzake / vajre kRSNacaturdazISu yamaghaMTe dugdhayoge mRtau viSTau sodara janarna pitRbhe zastA zubhA zAMtitaH 56 gaMDAMteti // eteSu padArtheSu satsu janiH zizorutpattirna rAstA duSTaphaladA / gaMDAMtaH=saMdhivizeSaH / sa trividhaH - nakSatra - tithi - lagnabhedena / tallakSaNaM 'jyeSThA pauSNabha-' (zlo0 41) ityAdinA vivAhaprakaraNe vakSyati / iMdrabhaM=jyeSThAnakSatraM / zUlaH =zUlAkhyo duSTayogaH / pAtaH = mahApAto gaNitasAdhyo vyatIpAtAkhyo vaiSTatAkhyazca / parighavyAghAtagaMDA api duSTayogAH / avamaH = tithikSayaH / saMkrAntiH=sUryasya rAjJyaMtarasaMkramapuNyakAlaH / vyatIpAtavaidhRtI - saptadazasaptaviMzatitamau duSTayogau / sinIvAlI - dRSTeMduramAvAsyA / kuhUH=naSTheduramAvAsyA / 'syAddRSTeduH sinIvAlI sA naSTeMdukalA kuhUH' ityabhidhAnAt / darzaH = caMdradarzanAdarzanarahitAmAvAsyA / etaccAgre samyak pratipAdayiSyate / vajre duSTayoge / kRSNe = kRSNapakSe caturdazI | bahuvacanamAvRttyabhiprAyam / yamaghaMTe = 'maghAvizAkhA' ityukte duSTayoge / dagdhayoge= 'sUryezapaMcAgnirasASTanaMdA' ityukte duSTayoge / kecittu - 'cApAMtyage goghaTage pataMge' iti vakSyamANe duSTayoga iti vyAcakhyuH / mRtau-'dvIzAtoyAt ' (1 / 30 ) ityAdinokte mRtyuyoge / viSTau =bhadrAyAM / sodarasya bhrAturbhaginyA vA bhe nakSatre | pitRbhe= mAtA ca pitA ca pitarau tayorbhe mAtRbhe pitRbhe ca / eSu nimitteSu sutasya sutAyA vA janma cetsyAttadaniSTakRtsyAdityarthaH / duSTanimittasyopalakSaNatvAtsUryacaMdragrahaNajanmatrItarajanmApyaniSTam / sajAtIyApatyatrayaprasravAnaMtaraM vijAtIyApatyaprasavastrItaraH / yathA - putratrayaprasavAnaMtaraM kanyAyA jananaM, kranyAnrayaprasavAnaMtaraM putrasya jananam / ata eva tribhyaH sajAtIyebhya 9 mu0 ci0 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ mUlanakSatrajananazAntiH itaro vijAtIyastrItaraH, strI ca trItareti vyutpattizca / trItarazca trItarA ca zrItarau, 'pumAnUstriyA' ityekazeSaH / atha parihAro'pyucyate / sA janiH zAMtito vasiSThAyRSiproktAyAH zAMtyAH svanuSThitAya hetutaH zubhA pariNAme sukhadAyinI / zArIraklezAnubhavapUrvakanIrogadIrghAyuSaM zizoH syAdityarthaH / 98 atra mUlavAkyAni sazAMtikAni likhyaMte / atra prAkpadyapratijJAtA sakalazAMtisAmAnyakamaupayikI ca mUlazAMtistAvaducyate // zaunaka uvAca'athAtaH saMpravakSyAmi mUlajAtahitAya ca / mAtApitrordhanasyApi kule zAMtiM hitAya ca ||tyaago vA mUlajAtasya syAdaSTAbdAtpradarzanam / abhuktamUlajAtAnAM parityAgo vidhIyate // adarzane vApi pituH sa tu tiSThetsamASTakam / evaM ca duhiturjJeyaM mUlajAtaphalaM budhaiH // mukhyakAlaM pravakSyAmi zAMtihomasya yatnataH / jAtasya dvAdazAhe tu janmakSaM vA zubhe dine // samASTake vA matimAnkuryAdvai zAMtimAdarAt / yadaiva zAMtikaM kuryAtkarma tatra pracakSmahe // susame puNyadeze tu maMDapaM kArayedbudhaH // ' iti / maMDapaparimANaM ca vasiSThenoktam- 'aizAnyAmathavA prAcyAmudIcyAM dizi kalpayet / maMDapaM tvaSTabhirhastaizcaturbhirvA samaMtataH // caturdvArasamAyuktaM toraNAdyairalaMkRtam / kadalIstaMbhasaMyuktamAmrapallavarAjitam // puSpamAlAyutaM samyaktUrya ghoSa ninAditam / piSTena kalpayetsarvaM tathA gomayamaMDa // kuMDaM ca tadbahiH kuryAgrahayajJoktamArgataH // ' iti / punaH zaunakaH - 'puNyagbhirmaMtritaistoyaiH prokSitAyAM kSitau tataH / tatrodakuMbhaM suzlakSNaM raktaM vraNavivarjitam // akRSNamUlaM nirNiktaM pUrayennirmalAMbhasA / vastrAvaguMThitaM kuryAtpUrayettIrthavAriNA // kUrcahemasamAyuktaM cUtapallavasaMyutam / svastikopari vinyasya kSIridrumasapallavaiH // droNavrIhIMzca nikSipya aizAne ca nidhApayet / paMcaratnAni nikSipya sarvaiSadhisamanvitam // arcitaM gaMdhapuSpAdyaiH zrIrudraM sthApayettataH / tatrApratirathaM sUktaM zatarudvAnuvAkakam // rakSAmaMtraM tathA puNyaM rAkSoghnaM ca spRzaJjapet / triyaMbakaM japetsamyagaSTottarasahasrakam // ekaikavAraM jApI ca pAvamAnIH spRzaJjapet / japasya paMcakuMbhAzca dvayaM vA tdlaabhtH|| zrIrudrasyaikakuMbhazca sarvasUktAni tatra tu / tathAnyaM paMcamaM kuMbhaM pUrvoktarlakSaNairyutam // catuHprasravaNaM kuryAtpaMcavaktraM ca tadbhavet / vastrAvaguMThitaM kuryAtpUrayettIrthavAriNA // paMcarattrasamAyuktamAmrapallavasaMyutam / gajAzvarathyAvalmIkasaMgamahRdagokulAt // rAjadvArapradezAcca mRdamAnIya nikSipet / kuMbhasya nairRte deze homadeza prakalpayet // gomayAlepite deze kuryAtsthaMDilamuttamam / kRtvAbhimukhaparyaMtamullekhAdi svazAkhataH // pUrNapAtranidhAnAMtaM kRtvA pUjAM samArabhet / nakSatradevatArUpaM suvarNena prayatnataH // niSkamAnena vArthena pAdenApi svazaktitaH / pratimAM lakSaNenaikAM kArayitvA vicakSaNaH // yadvA mUlyaM suvarNasya sthApayitvA prapUjayet / suvarNaM sarvadaivatyaM sarvadevAtmako'nalaH // sarvadevAtmako vipraH sarvadevamayo hariH / saMsmarennirRtiM zyAmaM sumukhaM naravAhanam // rakSobhipaM khaDgahastaM divyAbharaNabhUSitam / pratimApUjanArthAya vastrayugmaM prakalpayet // 1 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatrAbhiSekavidhiH] nakSatraprakaraNam 2 / paMkajaM kArayedbhUmau raktAbhai!hitaMDulaiH / caturviMzahalopetaM zuklairvA karNikAnvi. tam // tasyopari nyasetpAtraM svarNa vA raupyamRnmayam / zuddhavastreNa saMkAya tatra mUlAni nikSipet // (mUlAnIti zatamUlAni / tadalAbhe-) viSNukAMtA sahadevI tulasI tu shtaavrii| mUlAnImAni gRhNIyAcchatAlAbhe vizeSataH // sthApayetkarNikAmadhye vastragaMdhAyalaMkRtam / kUrcahemajalopetaM kuMkumauSadhisaMyutam / kuMbhopari nyasedvidvAnmUlanakSatradaivatam / adhipratyadhidevau ca dakSiNottaradezayoH // adhidevaM japedAdau jyeSThAnakSatradaivatam / (pUrvASADhAyAM jalaM uttarASADhAkSe vizvedevAH viSNuH vasavaH varuNaH ajaikapAt ahirbudhyaH pUSA azvinau yamaH agniH prajApatiH somaH rudraH aditiH bRhaspatiH sarpAH pitaraH bhagaH aryamA savitA tvaSTA vAyuH iMdrAgnI mitraH ityAdyanurAdhAMtamarcayet / ) aiMdrAdIzAnaparyaMtaM puujyetsvsvnaamtH| svaliMgoktaizca maMtraizca pradhAnAdInprapUjayet // paMcAmRtena saMstrApya AvAhyAtha samarcayet / upacAraiH SoDazabhiryadvA paMcopacArakaiH / raktacaMdanagaMdhADhyaiH puSpaiH kRSNasitAdibhiH // meSazaMgAdidhUpaizca ghRtadIpaistathaiva ca // surApolikamAMsAdyenaivedyairbhojanAdibhiH / matsyamAMsasurAdIni brAhmaNAnAM vivarjayet // surAsthAne pradAtavyaM kSIraM saiMdhavamizritam / pAyasaM lavaNopetaM mAMsasthAne prakalpayet // uktagaMdhAdyalAbhe tu yathAlAbhaM samarpayet / puSpAMtaM tu samabhyarcya homaM kuryAdyathoditam // nirvApaprokSaNAdIni caroH kuryAdyathAvidhi / havirgRhItvA vidhivannairRtyAM ca RcA hunet // moSuNaH parApareti yatte deveti vA punH| pAyasaM ghRtasaMmizraM hunedaSTottaraM zatam // (hunet-homayet ) samidAjyacarUn pazcAcchaktitaH saMkhyayA hunet // adhidaivatayozcaiva juhuyAtsvasvamaMtrataH // caturthyatairnamoMtaizca svAhAMtaiH svasvamaMtrakaiH / nakSatradevatAbhyazca pAyasena tu homayet // kRNuSveti paMcadazabhirjuhuyAtkRsaraM ttH| gAyatryA jAtavedeti triyaMbakamiti kramAt // sIrAyuMjaMti tAmagniM vAstoSpatyagnimeva c| tAmagnivarNAM tapasA jvalaMtI vairocanI karmaphaleSu juSTAM // durgA devIM zaraNamahaM prapadye sutarasitarase namaH sutarasitarase namaH // kSetrasya patinA gRNAnAgniM dUtaM tathaiva ca / zrIsUktena tathA vidvAn samidAjyacarUnkramAt // aSTottarazatairvApi aSTAviMzatibhiH kramAt / aSTASTasaMkhyayA. vApi juhuyAcchaktito budhaH // tvaM naH somena pAyasaM juhuyAttu tryodsh| caturgRhItamAjyaM ca yAterudreti maMtrataH // suveNa juhuyAdAjyaM mahAvyAhRtibhiH kramAt / hutvA sviSTakRtaM pazcAtprAyazcittAhutIrkhanet // AcAryoM yajamAno vA agnau pUrNAhuti hunet / homazeSaM samApyAtha vahnimAropayehudhaH // kuMbhAbhimaMtraNaM kuryAddakSiNenAbhimaMtrayet // mRtyuprazamanArthAya japezreyaMbakaM zatam / rudrakuMbhoktamArgeNa rudramaMtraM spRzaapet / dhUpaM dIpaM ca naivedyaM kumbhayugme nivedayet // prasAdayettato devamabhiSekArthamAdarAt / tasminkAle grahAtithyaM kartavyaM bhUtimicchatA // pRthak prazastaM taccaiva nakSatreSTayA sahaiva ca / abhiSekavidhiM vakSye sarvAcAryairudIritam / bhadrAsanopaviSTasya yajamAnasya RtvijaH / dAraputrasametasya kuryustasyAbhiSecanam // akSIbhyAmiti sUktena Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 muhuurtciNtaamnniH| [AzleSAjananazAntiH pAvamAnIbhireva ca / ApohiSTeti navabhirApaidvAdvayena ca // sahasrAkSatake mApi devasyatveti maMtrakaiH / zivasaMkalpamaMtreNa vakSyamANaizca maMtrakaiH // yo'sau vajradharo devoM maheMdro gajavAhanaH / mUlajAtazizordoSa mAtApitroyaMpohatu // yo'sau zaktidharo devo hutabhuG messvaahnH| saptajihvazca devo'gnirmUladoSaM vyapohatu // yo'sau daMDadharo devo dharmo mahiSavAhanaH / mUlajAtazizordoSa gyapohatu yamo mama // yo'sau khaDgadharo devo nitI raaksssaadhipH| prazAmayatu mUlotthadoSaM gaMDAMtasaMbhavam // yo'sau pAzadharo devo varuNazca jalezvaraH / nakravAhaH pracetAbo mUlotthAcaM vyapohatu // yo'sau devo jagatprANo mAruto mRgvaahnH| prazAmayatu mUlotthaM doSaM bAlakazAMtidaH // yo'sau nidhipatidevaH khaDgabhRdvAjivAhanaH / mAtApitroH zizozcaiva mUladoSamapohatu // yo'sau pazupatirdevaH pinAkI vRSavAhanaH / AzleSAmUlagaMDAMtadoSamAzu vyapohatu // vighnezaH kSetrapo durgA lokapAlA nvgrhaaH| sarvadoSaprazamanaM sarve kurvantu zAMtidAH // tacchaMyorabhiSekaM tu sarvadoSopazAMtidam / sarvakAmapradaM divyaM maMgalAnAM ca maMgalam // vastrAMtaritakuMbhAbhyAM pazcAttu nApayettataH // tataH zuklAMbaradharaH zuklamAlyAnulepanaH / yajamAno dakSiNAbhistoSayedRtvigAdikAn // dhenuM payasvinIM dadyAdAcAryAya savatsakAm / nirRtipratimAM vasaM kuMbhaM hema ca dApayet // grahArthaM vastrapratimAstattadgobhUzca dApayet // zrIrudrajApine deyaH kRSNo'naDvAn prayatnataH / tatkumbhavastrapratimAstasmai dadyAtprayatnataH // itarebhyo'pi viprebhyo dadyAcchaktyA ca dakSiNAm / uktAlAbhe tato dadyAdAcAryabrahmaRtvijAm // tattanmUlyaM pradAtavyaM zaktyA vApi pradApayet / AcAryAya ca yaddattaM tadardhe brahmaNe bhavet // sadasyAya brahmaNo'rdhamRtvigbhyazca tadardhakam / AzIzca tebhyo gRhNIyAtpraNamyAtha kSamApayet // dadyAdajhaM pAyasAdi brAhmaNAbhojayecchatam / alAbhe sati paMcAzaddazakaM tadabhAvataH // sarvazAMtezca paThanaM braahmnnairaashissstthaa|gRhii kSamApayedvidvAnnirRtiHprIyatAmiti // vidhAne carite'smiMstu tataH zAMtirbhaved dhruvam / gaMDAMte'pyevaM kartavyaM puSyArdhe tadvadeva tu| samASTake dvAdazAhe kuryAdvA zAMtimAdarAt / ityuktaM manunA samyaGmalajAtahitAya ca / mAtApitrordhanasyApi baMdhoH zokopazAMtaye // ' iti zrIzaunakaprokto muulshaaNtividhiH|| . athAzleSAzAMtividhirucyate-'AzleSAyAM tu jAtAnAM zAMti vakSyAmyataH param / jAtasya dvAdazAhe ca zAMtihoma smaacret.| asaMbhave tu janmaH anyasminvA zubhe dine // snAto'bhyaMgAdibhistasminvarayettu dvijottamAn / vibhave paMca kuMbhAMstu dvayaM vA tadalAbhataH // devatAsthApane caikamekaM rudrAbhimaMtraNe // muulhoktprkaarenn kuMbhe nikSipya pUjayet // gomayAlepite deze dhAtvAdyaiH parizobhite / paMkajaM kArayettatra caturvizaddalAnvitam // taMdulaiH kArayedyadvA rktpiitsitaasitaiH| karNikAyAM nyasedrIhInsthApayetteSu kuMbha. kam // AkalazeSvityanayA kalazasthApanaM zubham / isame iti maMtreNa pUraye. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMDAMtajananazAMtiH] nakSatraprakaraNam / tIrthavAriNA // kuMbhaM ca vastragaMdhAyaistattanmatraizca pUjayet // yAH phalinIrityanayA kSipetrauSadhAdikAn // kuMbhoparisthapAtre tu AzleSApratimA prajet / niSkaniSkArdhapAdairvA kArayitvA svazaktitaH // tatpUrvottaranakSatre dakSiNottarayoryajet / aiMdrAdIzAnaparyaMtamitarANi pUjayet // mUloktena vidhAnena kuMbhayorabhimaMtraNam / rudrArcA rudrakuMbhe tu pUrvavaccheSamAcaret // namo'stu sabhya iti pUjAmaMtra itIritaH / so raktastrinetrazca dvibhujaH pItavastrakaH // phalakAsigharastIkSNo divyAbharaNabhUSitaH / evaM dhyAtvA tato'bhyarcya homakarma samAcaret // kartuH zAkhoktamArgeNa AcAryasyAthavA caret // mukhAMtaM karma nirmAya havirAdAya zAstrataH / idaM sarpebhyo juhuyAtsAdhipratyadhidaivatam // aSTottarazataM vAtha aSTAviMzatimeva ca / mUlanakSatravaccheSaM homazeSa samApayet // pUrNAhutyaMtakarmANi kRtvA saMpAtakaM tathA / kuMbhAjalaM tu prakSipya abhiSekamathAcaret / dAraputrasametasya yajamAnasya pUrvavat // abhiSiMcettadAcAryaRtvigbhiH sahitastataH // abhimaMtritakumbhAdbhirabhiSecanamAcaret / tathA paurANamaMtraizca pallavairabhiSecayet // AzleSARkSajAtasya mAtApitrordhanasya ca / bhrAtRjJAtikulasthAnAM doSaM sarva vyapohatu // yo'sau vAgIzvaro nAma adhidevo bRhaspatiH / mAtApitroH zizozcaiva gaMDAMtaM ca vyapohatu // pitaraH sarvabhUtAnAM rakSatu pitaraH sadA / sarpanakSatrajAtasya vittaM ca jJAtibAMdhavAn // evaM kRte'bhiSeke tu sarpazAMtirbhaveDhuvam // tataH zuklAMbaradharo yajamAnaH subhuussitH|| dakSiNAbhistato viprAnmUlavacca pratoSayet / bhuktavayazca viprebhyaH svIkuryAdAziSaM gRhI // ityuktena vidhAnena sarvAriSTaM vyapohati / sarve kAmAzca sicaMti vedoktAyubhaviSyati // ityuktaM sarpazAMtyartha sAramAgamacoditam / mAnavAnAM hitArthAya manunA sArvakAmikam // sAdhIza namastubhyaM nAgAnAM ca gaNAdhipa / gRhANAyaM mayA dattaM sAriSTaprazAMtaye // ' ityarghyamaMtraH / 'mUlanakSatravatkuryAtsarpagaMDe svanAmataH' / iti zrImAnavasaMhitAyAmAzleSAzAMtividhiH / etaca mUlAzleSAzAMtikadvayaM vivAhe upasthite zvazurasya zvazvAzca sattve mUlAzleSotpanayorapi vadhUvarayostattadaniSTanivRttyarthaM vidheyam / upalakSaNatvAcca jyeSThAvizAkhotpannAyA vadhvA varasya jyeSThabaMdhukaniSThabaMdhupIDAzAMtaye ca / yadAha vasiSThaH'nairRtyabhodbhUtasutaH sutA vA kSiprAdavazyaM zvazuraM nihaMti / tadaMtyapAde janitA nihaMti naivotkrameNAhibhavaH kalatram // ' iti / ahiH AzleSA / ahibhava iti puMstvamavivakSitam / 'surezatArAjanitA dhavAgrajaM dvidaivatArAjanitA tu devaram' iti / nArado'pi-'mUlajA zvazuraM haMti vyAlajA ca tadaMganAm / aiMdrI patyagrajaM haMti devaraM tu dvidaivajA // zAMtirvA puSkalA cetsyAttarhi doSo na kazcana // ' iti // - athAnyAH zAMtayaH zlokakrameNocyate / tatra tAvannakSatragaMDAMtazAMtividhirucyate-'gaMDazAMtiM pravakSyAmi somamaMtreNa bhaktimAn / kAMsyapAtraM prakurvIta palaiH SoDazabhirnavam // aSTabhizca caturbhirvA dvAbhyAM vA zobhanaM tathA / tanmadhye pAyasaM zaMkhe navanItena pUrite // rAjataM caMdramarcenu Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 muhuurtciNtaamnniH| [jyeSThAnakSatrajananazAMtiH sitapuSpasahastrakaiH / daivajJaH kSaumavAsAzca zuklamAlyAMbarArcitaH // somo'hamiti saMciMtya pUjAM kuryAdataMdritaH / japetsAhasraka maMtraM zraddadhAnaH samAhitaH // ApyAyasveti maMtreNa pUjAM kuryAtsamAhitaH / dadyAdvai dakSiNAmiSTAM gaMDadoSaprazAMtaye // zuklaM vAgIzvaraM caiva tAmrapAtrasamanvitam / gaMDadoSopazAMtyayaM dadyAdvedavide zuciH // ' iti zrImAnavasaMhitAyAM nakSatragaMDAMtazAMtividhiH // // atha nakSatragaMDAMtalakSaNamanyairmunibhirevamuktam'azvinImaghamUlAdau triSaTkanavanADikAH / revatIsArpazAkrAMte mAsAzca RtusaaykaaH||ashviniimghmuulaadau nADikAdvitayaM tthaa| revatIsArpazAkrAMte nADikAdvitayaM tathA // azvinImaghamUlAnAM pUrvArdhe bAdhyate pitA / pUSAhizakrapazcArdhe jananI bAdhyate zizoH // pitRhA tu divAjAto rAtrijAtastu mAtRhA / mAtmadhuka saMdhyayorjAto nAsti gaMDo nirAmayaH // sarveSAM gaMDajAtAnAM parityAgo vidhIyate / varjayeddarzanaM tAvattaJca pANmAsikaM bhavet // ' iti // __ atha tithilagnagaMDAMtazAMtividhirucyate-'bhabhuktetarajAtasya sUtakAtyadine pitA / zAMtiM zubhe'hni vA kuryAttAvatputraM na lokayet // tithigaMDe tvanaDvAhaM nakSatre dhenurucyate / kAMcanaM lagnagaMDe tu gaMDadoSo vinazyati // AyabhAge piturgaDaM trayANAmabhiSecanam / itaratra zizormAturabhiSekaM ca kArayet // uttare tilapAtraM syAttiSye godAnamucyate / ajApradAnaM tvASTre ca pUrvASADhe ca kAMcanam // uttarAtiSyacitrAsu pUrvASADhodbhavasya ca / kuryAcchAMtiM prayatnena nakSatrAkArajAM budhaH // suvarNena tadardhena yathAvittAnusArataH / nakSatrAdhipate rUpaM kRtvA vastradvayAnvitam // varuNasyArcanaM kArya svastivAcanapUrvakam / zatauSadhAni ratnAni mRttvapallavasaMyutAn // pUjAMte samidanAjyomaM tilayavaistathA / tataH pUrNAhuti hutvA vedAdhyAyikuTuMbine // uttarAprathame pAde tilapAtraM tathaiva ca / tiSye tu gAM savatsAM ca suzIlAM ca payasvinIm // ajAM citrAsu vai dadyAtpUrvASADhe tu kAMcanam / yavAMzca vrIhimASAMzca tilamudgAMzca dApayet // yathA vittAnusAreNa kuryAdrAhmaNabhojanam / piturAyuSyavRddhyartha zAMtiratra vidhIyate // evaM yaH kurute samyak zAMtikarma samAhitaH / na doSairlipyate nUnaM padmapatramivAMbhasA // AyurArogyamaizvarya saMprApnoti dine dine / dhanadhAnyasamRddhiM ca putrapautrasamRddhimAn // ' ityuttaragAryoktatithyAdigaMDAMtazAMtividhiH // .. atha jyeSThAzAMtividhirucyate / tatra pratyekaM ghaTikASaTkasya phalAnyAha bharadvAjaH-'jyeSThAdau mAtRjananI mAtAmahaM dvitIyake / tRtIye mAtulaM haMti caturthe jananI tathA // AtmAnaM paMcame haMti SaSThe gotrakSayo bhavet / saptame kulanAzaH syAdaSTame jyeSThasodaram / navame zvazuraM haMti sarvasvaM dazame tathA // ' iti / 'sukhAsInamRSizreSThaM garga munigaNAnvitam / kRtAMjalipuTo bhUtvA papraccha kila zaunakaH // zaunaka uvAca-jyeSThAnakSatrasaMbhUtagaMDadoSavinirNayam / tasya zAMtividhAnaM ca vada me munisattama // zaunakasya vacaH zrutvA pratyuvAca mahAmuniH / zRNu zaunaka yatnena gaMDadoSavinirNayam // tasya Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 jyeSThAnakSatrajananazAMtiH] nakSatraprakaraNam 2 / zAMtividhAnaM ca yathAvatkathayAmyaham / ghaTikaikA ca maitrAMte jyeSThAdau ghaTikAdvayam // tayoH saMdhiriti jJeyaM zizugaMDaM samIritam / prathame ca dvitIye ca jyeSThaH ca tRtIyake // pAdatraye jAtanaraH zreSTho'pyatra prajAyate / jyeSThAMtyapAdajAtastu pituH svasya vinAzanaH / jAyate nAtra saMdeho dazAhAbhyaMtare tathA / jyeSThaH kanyakA jAtA haMti zIghraM dhavAgrajam // tacchAMtiM tasya vakSyAmi gNdddossprshaaNtye| sudine zubhanakSatre caMdratArAbalAnvite / sUtakAMte tathA kuryAjyeSThAzAMtiM vidhAnataH / vajrAMkuzadharaM devamairAvatagajAnvitam // kuryAcchacIpati ramyaM deveMdra suranAyakam / karSamAtrasuvarNena karSArdhanAtha pAdataH // tadvidhAnaM prakurvIta vittazAThyaM na kArayet / zAlitaMdulasaMpUrNakuMbhasyopari pUjayet // iMdrAyeMdomarutvate iti maMtreNa vaagytH| gaMdhapuSpaidhUpadIpairnAnAbhakSyanivedanaiH // pUjayedvidhinA vipra lokapAlagaNAnvitam / raktavastradvayopetaM pUjayetsuranAyakam // tatra saMsthApayetkuMbhAMzcaturdikSu vizeSataH / puNyodakasamAyuktAn vastrayugmena veSTitAn // tanmadhye sthApayetkuMbhaM zatacchidrasamanvitam // kuMbheSu vinyaseddhImAna paMcagavyaM samaMtrakam / paMcAmRtaM paMcaratnaM mRttikAH paMcasaMkhyakAH / paMcavRkSakaSAyAMzca paMcapallavakAMstathA // suvarNakuzadUrvAzca zatauSadhiM vinikSipet / pUjayedvAruNairmatraiH kuMbhAndhImAnprayatnataH // tvaM no agne japedAdau satvaM no'pi dvitIyakam / samudrajyeSThA iti cemaM me gaMge caturthakam // pUjayedvastrayugmAdyaizcaturaH kalazAnapi / japaM kuryuH prayatnena maMtrairebhirdvijottamAH // AnobhadrAjapaM cAdau bhadrAagnerdvitIyakam / iMdrasUktaM rudrajApyaM japaM mRtyuMjayaM tataH // itthaM saMpUjya devezaM varuNaM kuMbhasaMsthitam / susaMkalpavidhAnena homakarma tatazcaret // samidbhirbrahmavRkSasya zatamaSTottaraM tathA / sarpiSA caruNA caiva mUlamaMtreNa vAgyataH // hunejApyaM ca tenaiva yataiMdrabhayeti ca / tilAn vyAhRtibhirtutvA zatamaSTottaraM pRthak // bhAryAzizusamopetaM yajamAnaM vishesstH| abhiSekaM prakurvIta sUktairvAruNasaMjJitaiH // samudrajyeSThAdibhirmarimaM me vrunnstthaa| dyauH zAMtetyAdibhirmatrairabhiSekaM samAcaret // abhiSekanivRttau tu yajamAnaH smaahitH| zuklAMbarANi dhRtvA ca kuryAdAjyAvalokanam // rUpaMrUpeti maMtreNa citraM taccakSureva ca / devatApurataH sthitvA dhUpadIpanivedanam // dadyAdAcamanaM samyak tAMbUlAcaM tathaiva ca / namaste suranAthAya namastubhyaM zacIpate // gRhANAyaM mayA dattaM gNdddossprshaaNtye| kArya tatpUjakAdInAM kAritaM yatphalaM zubham // labdhvA tu tatphalaM sarva deveMdrAya samarpayet / AcAryAya ca gAM dadyAtsuzIlAM ca payasvinIm // raktavarNA vatsayutAM sarvAlaMkArabhUSitAm / vastrayugmapidhAnAM ca yathAvibhavasArataH // yakSagaMdharvasiddhaizca pUjito'si zacIpate / dAnenAnena deveza gaMDadoSaM vinAzaya // aSTottarazataM saMkhyAM kuryAdrAhmaNabhojanam / tebhyo'pi dakSiNAM dattvA praNipatya kSamApayet // jyeSThAzAMtimimAM kRtvA ythaavidhyuktmaargtH| gaMDadoSaM vinirjitya AyuSmAn jAyate naraH // ityuktaM vRddhagAgryeNa zaunakAya vizeSataH / jyeSThAnakSatrasaMbhUtagaMDadoSaprazAMtaye // ajJAnAdvA'thavA jJAnAdvaikalyAdvA dhanasya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 muhuurtciNtaamnniH| [ sUryasaMkrAMtyAdijanmazAMtiH ca / yamyUnamatiriktaM ca tatsarva kSetumarhasi // ' iti zrIvRddhagArgyasaMhitAyAM jyeSThAnakSatraprasUtizAMtiH // .. atha zUlayogasya mahAgaNitasAdhyayotivyatIpAtAkhyayoH pAtayozca parighavyAghAtagaMDAvamAnAM ca bhadrAyAzca vajrasya yamaghaMTasya mRtyuyogadagdhayogayozca zAMtividhirabhidhIyate -'athAtaH saMpravakSyAmi janmakAle vishesstH| gaMDAMtAnAM ca nAmAni mahAdoSakarANi ca // dinakSaye vyatIpAte vyAghAte viSTivaiztau / zUle gaMDe ca parighe vajre ca yamaghaMTake // kAlagaMDe mRtyuyoge dagdhayoge sudaarunne| tasmingaMDadine prApte prasUtiryadi jAyate // atidoSakarI proktA tatra pApayute sati / vicArya tatra daivajJAna zAMtiM kuryAyathAvidhi // yajanaM devatAnAM ca grahANAM caiva pUjanam // dIpaM zivAlaye bhaktyA ghRtena paridApayet // abhiSekaM zaMkarAya azvatthasya pradakSiNam / AyuvRddhikaraM jApyaM sarvAriSTavinAzanam // gurudaivataviprANAM pUjanaM gotravardhanam / puSTayAyustuSTizAMtyarthamabhISTaphalasiddhaye // sarvAriSTaparIhArArthAya yajJaM samAcaret / zivAya vidhivadbhaktyA dIpadAnaM karoti yaH // akhaMDaM goghRtenaiva sa vai mRtyuM jayennaraH / viSNumUrti mahApuNyamazvatthaM zrIkaraM sadA / pradakSiNaM naro bhaktyA kRtvA mRtyuMjaya japet / sarvasaMpatsamRddhyarthaM nityaM kalyANavRddhaye // abhISTaphalasiddhyartha kuryAdrAhmaNabhojanam / abhiSekaM zive zAMtiM kRtvA bhaktyA narottamaH // akAlamRtyuM nirjitya dIrghAyurjAyate nrH| gANapatyaM puruSasUktaM sauraM mRtyuMjayaM zubham // zAMtijApyaM punazcaiva kRtvA mRtyuMjayI bhavet / mUle vA sArpagaMDe vA kuryAdetAni yatnataH / AyurvRddhikarArthAya gaMDadoSaprazAMtaye // ' iti shriiuttrgaargyproktshuulaadidussttyogshaaNtividhiH|| ___ atha sUryasaMkrAMtivyatIpAtavaidhRtiyogAnAM zAMtirabhidhIyate'athAtaH saMpravakSyAmi janmakAle vizeSataH / vaiztau ca vyatIpAte mahAdoSo'bhijAyate // kumArajanmakAle tu vyatIpAtazca vaidhatiH / saMkrAMtizca ravestatra jAto dAridyakArakaH // daridrANAM mahaduHkhaM vyAdhipIDA mahadbhayam / azriyaM mRtyumAmoti nAtra kAryA vicAraNA // strINAM ca zoko duHkhaM ca sarvanAzakaraM bhavet / zAMtirvA puSkalA cetsyAttatra doSo na kazcana // gomukhaprasavaM kuryAcchAMtiM kuryaatprytntH| japAbhiSekadAnaizca homAdapi vizeSataH // navagrahamukhaM kuryAttasya doSopazAMtaye / prathamaM gomukhAjanma tataH zAMti samAcaret // gRhasya pUrvadigbhAge gomayenAnulipya ca / skhalaMkRtapradeze tu vrIhirAziM prakalpayet // paMcadroNamitaM dhAnyaM tadardha taMDulena ca / tadadhaM tu tilaiH kuryAdanyonyopari kalpayet // dravyatritayarAzau tu aSTapatraM likhebudhaH / puNyAhaM vAcayitvA tu AcArya vRNuyAtpurA // AcAravaMtaM dharmajJaM kulinaM ca kuTuMbinam / maMtratattvArthatattvazaM zAMtikarmaNi kovidam // paMcAMgaM bhUSaNaM dadyApaTTavastrAMgulIyakam / rAzau pratiSThitaM kuMbhamavaNaM sumanoharam // tIrthodakena saMpUrya samRdauSadhipallavam / paMcagavyaM paMcaratnaM vastrayugmena veSTayet // tasyopari nyasetpAnaM sUkSmavastreNa saMyutam / pratimA sthApayeddhImAnsAdhipratyadhidevatAm // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzAdiprasUtau zAMtiH] nakSatraprakaraNam / caMdrAdityAkRtI pArzve madhye vaidhatimarcayet / evameva vyatIpAtazAMtI saMkramaNasya ca // bhAnoruttarato rudramagniM dakSiNato yajet / niSkamAtreNa vArdhena pAdenApi svazaktitaH // pratimAH kArayeddhImAMstattallakSaNalakSitAH / pratimApUjanArthAya vastrayugmaM nivedayet / adhidaivaM bhavetsUryacaMdraH pratyadhidaivatam / tattavyAhRtipUrveNa tattanmaMtreNa pUjayet // trayaMbakena maMtreNa pradhAnapratimA yajet / utsUrya iti maMtreNa sUryapUjA samAcaret // ApyAyasveti maMtraNa somapUjA samAcaret / upacAraiH SoDazabhiryadvA paMcopacArakaiH // arcitaM gaMdhapuSpAdyairguDanaivedyamarpayet / mRtyuMjayena maMtreNa pradhAnapratimAM spRzan // aSTottarasahasraM vA aSTottarazataM tu vA / aSTAviMzati vA cAtha prajapyAtha svazaktitaH / sarvasauraM prajapyAtha somArtha somamaMtrataH / AnobhadretisUktaM ca bhadrAagnezca sUktakam // japeJca pauruSaM sUktaM traiyaMbakamataH param / kuMbhaM spRSTvA catu. dikSu japaM kuryustvarvijaH // kuMbhasya pazcime deze sthaMDile'gniM prakalpayet / svagRhyoktavidhAnena kArayetsaMskRtAnalam // trayaMbakeNa maMtreNa samidAjyacarU nhunet / aSTottarasahasraM vA aSTottarazataM tu vA // aSTAviMzati vA kuryAtsvasvazaktyanusArataH / mRtyuMjayena maMtreNa tilahoma samAcaret / tataH sviSTakRtaM hutvA mabhiSekaM ca kArayet / samudrajyeSThAHsUktena ApohiSThAtRcena ca ||akssiibhyaamiti sUktena pAvamAnIbhireva ca / traiyaMbakeNa utsUrya ApyAyasveti maMtrataH // surAstvAmiti maMtreNa abhiSekaM samAcaret / abhiSekAplutaM vastramAcAryAya pradApayet // zvetavastradharo bhUtvA bhuussnnaadyairlNkRtH| yajamAnaH striyA yukta AjyAvekSaNamAcaret // AcArya pUjayetpazcAdvastrahemAMgulIyakaiH / godAnaM vastradAnaM ca svarNadAnaM vizeSataH // taddoSazamanArthAya AcAryAya pradApayet / pracchAdanapaTaM dadyAttataH zAMtirbhaviSyati // jApakebhyo brAhmaNebhyo dakSiNAbhizca toSayet / dInAMdhakRpaNebhyazca pradadyAdbhUridakSiNAH // brAhmaNAn zatasaMkhyAkAmiSTAnnairbhojayecca tAn / baMdhubhiH saha bhuMjIta yathAvibhavasArataH / evaM yaH kurute mayoM naiva duHkhamavApnuyAt // AyurArogyamaizvarya mAtApitroH shishorpi|| sarvaduHkhanivRttyarthaM putrapautrapravardhanam / sarvAnkAmAnavApnoti zAMtiM kurvan hi mAnavaH // ' iti zrIuttaragAryoktavyatIpAtavaidhatisaMkrAMtizAMtividhiH // * atha kuhUsinIvAlIdarzazAMtirucyate / tatreyamupapattiH-yatrividho darzaH kuhUrUpaH sinIvAlIrUpa ubhayalakSaNavyatiriktazceti / yato dvividhAmAvAsyA / 'amAvAsyA tvamAvasyA darzaH sUryaMdusaMgamaH / syAdRSTeduH sinIvAlI sA naSTaMdukalA kuhuuH||' itymrokteH| 'nizi caMdravatI sA tu pUrNimAnumatizca saa| divA caMdravatI rAkA tadvadeva dvidhApyamA / sinIvAlI caMdravatI naSTacaMdrA kuhUrmatA' iti kazyapoktezcAmAvAsyAyA dvividhatvamevAvasIyate / yuktaM caitat, dRSTacaMdrAtvaM naSTacaMdrAtvaM vA'mAvAsyAyAH saMbhavati na punarubhayAbhAvena tRtIyA'mAvAsyeti / nanvidamapyayuktaM, yato ravedizAMzaviprakarSe caMdradarzanaM kAlAMzavazenoktam / tadAha bhAskaraH-'dakhdavaH zailabhuvazva zakrA rudrAH khacaMdrA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 * muhuurtciNtaamnniH| [amAvAsyAkuhUvicAraH stithayaH krameNa / caMdrAditaH kAlalavA niruktA jJazukrayorvakragatau dvihInAH // ' iti / dvAdazAMzamitena cAMtareNAmAvAsyAlakSaNasya titherniSpattiH / uktaM ca sUryasiddhAMte-'arkAdviniHsRtaH prAcI yadyAtyaharahaH zazI / taccAMdramAnamaMzastu jJeyo dvAdazabhistithiH // ' iti / evaM ca kathaM dRSTacaMdrA sinIvAlItyuktaM, kathaM ca naSTacaMdrA kuhUriti, kathaM cAnayorbheda iti vinAprayojanaM caikasya vastuno'nekasaMjJAkaraNaM na yuktamiti cet / ucyate-'nahi kAlAMzavazena grahANAmastodayau, kiM tarhi kSetrAMzavazena / taduktaM sUryasiddhAMte-'aSTAdazazatAbhyastA dRzyAMzAH svodayAMzubhiH / vibhajya labdhaM kSetrAMzAstaidRzyAdRzyatA matA // ' iti / tathA ca-'sUryAstakAliko pazcAtprAcyAmudayakAlikau / divAkaragrahI kuryAdRkarmAtha grahasya tu // ' ityAdinA prakAreNa dvividhaTakkarmasaMskArasaMskRtAcaMdAdeH rAzyudayavaiSamyeNa dezabhedena cA'niyatatvAtkadAcidamAvAsyAyAmapi sAdhairdazabhiraMzairaMtaritazcaMdro darzanagocaro bhavati / kadAcitSoDazAMzAMtarito dvitIyAyAmapi caMdro dRggocaro na bhavati / evameva kadAciJcaturdazIzeSe ca na dRzyate / kadAcidalpAvaziSTAyAM pratipadyapi dRzyate / ata eva gargeNa pratipaduditasya caMdrasya phlvishesso'bhihitH| tathA ca gargasaMhitAyAm-'yadA caMdraH pratipadi nausthAya sNprdRshyte| uttarojjavalazaMgaH syaatsnigdhshcaatimnohrH| kSemaM subhikSamArogyaM sarvabhUteSu nirdizet // ' iti / ataeva bhAraviNApi'praNamantyanapAyamutthitaM pratipaccaMdramiva prajA nRpam' iti kirAtArjunIye prayuktam / atraitasya TIkAkArAH pratipacchabdena pratipatsahacaritA dvitIyA gRhyate / pratipadi caMdradarzanAbhAvAditi vyAcakhyuste ciMtyoktayo dhyeyAH / nanu pratipadi caMdrodaya utpAtastadarzanamazubhaphalamiti cenna / gaNitavisaMvAdibudhAdidarzanaM gaNitajJAnAzakyameva, ketvAdidarzanaM cotpAta iti tallakSaNaM prAguktaM mayA / caMdrodayastu kadApi gaNitaM na vyabhicarati iti pratyakSadarzanAt pratipaduditacaMdrasya gargeNa prazastaphalAbhidhAnAcca / nadyutpAtAnAM samIcInaM phalaM kutrApyuktaM svartujAnutpAtAnvihAya vacanAt / yena pratipadi caMdrodaya utpAta ityucyate tena caturdazIzeSeprAtazcaMdrodayAbhAve hyutpAto vAcya iti| taccAyuktaM uktAdeva hetoH / tasmAt kSetrAMzavazenaiva grahANAmastodayau bhavataH / kAlAMzoktistu kSetrAMzanidAnabhUtatvAya sAmAnyata udayAstajJAnasiddhyai c| tadetapitRcaraNaistoDarAnaMde caMdracAravilAse samyak pratipAditaM / tasmAdRkarmasaMskAravazena caturdazIzeSe prAtazcaMdrodaye dRzyate na dRzyate ca / evaM prAtaramAvAsyAyAmapi caMdrodayo na dRzyate dRzyate ca / tasmAtsuSThUktam-'syAdRSTaMduH sinIvAlI sA naSTeMdukalA kuhUH' iti / 'tadvadeva dvidhA hyamA / sinIvAlI caMdravatI naSTacaMdrA kuhuurmtaa|' iti kazyapo'pi dvidhaivAmAvAsyetyAha sa / tasmAdidaM yuktameva / yadyamAvAsyAyAM caMdro dRzyate tadAmAvAsyA sinIvAlI, yadA caMdro'mAvAsthAyAM na dRzyate tadA kuhuuriti| paraMtvidamayuktam / yadubhayarAhityenAmAvAsyAMtaramapyastIti / asaMbhavAt / atra samAdhiM vaidikAstAvadAhuH yasyAH kasyA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzAdiprasUtau zAMtiH ] nakSatraprakaraNam 2 / zcidamAvAsyAyA aSTau vibhAgAn kRtvA prathamavibhAge caMdradarzanamasti naveti / yadA caMdradarzanaM tadA sinIvAlI, yadA caMdradarzanaM tadAmAvAsyA, sakalacaMdrakSaye kuhUriti / tadetaduktaM chaMdogapariziSTe 'iMdukSayakAlaH zrAddhakAla' iti prastutyeMdukSayakAlaparimANamuktam- 'aSTameM'ze caturdazyAH kSINo bhavati caMdramAH / amAvAsyASTame bhAge punaH kila bhavedaNuH // AgrahAyaNyamAvAsyA tathA jyeSThasya yA bhavet / vizeSamAbhyAM bruvate caMdracAravido janAH // atreM durAdhe prahare'vatiSThate caturthabhAgona kalAvaziSTaH / tadaMta eva kSayameti kRtsna evaM jyotizcakravido vadati // ' iti / AbhyAmiti lyablope pNcmii| ete amAvAsye prakRtyetyarthaH / etatkArikAtrayaM tadbhASyakAreNa vyAkhyAtam - ' praharanavAtmakazcaMdrakSayakAlaH' iti / tatrAmAyAH saptamASTamayAmau kRtstrakSayakAlaH caturdazIzeSayAmadarzAdiyAmau caMdrasUkSmatAkAla iti / punaH kilazabdAbhyAmayamartho dyotyate / caturdazyAM kSaiNyaM sUkSmaM amAtyabhAge kRtstrakSayakAla iti / amAvAsyAvizeSe jyeSThAdavamAdyayAme caMdro dRzyata ityarthaH / jyotizcakravida ityasyArthaH pitRcaraNairabhihitaH / dezakAlagaNanAkuzalA yathA gaNayaMti tadevAMgIkAryamiti sUcyate / tatazca jyeSThAdikAlabhinnakAle'pyevaMvidhopalaMbhaH jyeSThAdau ca nopalaMbho dezakAlabhedena saMbhavatIti / tadayamatra viSayavivekaHyasyAmamAvAsyAyAM prathame prahare zAstrAtpratyakSato vA caMdradarzanaM syAtsA sinI - vAlI sarvavAdisiddhA / tatrotpannasya sinIvAlIjananaphalamAdezyaM sinIvAlI - prayuktA zAMtizca vidheyA / atha tasyAmevAmAvAsyAyAM yadA naSTeMdukalAvaM syAttadA kuhUriti / tantraikasyAzcaMdrakalAyAH kiMcinnAzo vAkhilanAzo veti saMdehe vinigamanAvirahAtkRtsnakalAkSaya eva vivakSito mukhyatvAt / yatkiMcinnAzastvapacIyamAnatvAdgauNaH 'gauNamukhyayormukhye kAryasaMpratyayaH' iti nyAyAnmukhyasyaiva grahaNaM yuktaM / sa ca kRtstrakSayakAlo'mAvAsyAMtimakSaNa eva / tasya cAtisUkSmatvAddurjJAnatvAtsaMkrAMti kAlavadityamAvAsyAyAH saptamASTamapraharayoH kRtsnakSayakAlasya bhASyakAreNa paribhASitatvAtsaptamASTamapraharAtmakaH kAlaH kuhUzabdavAcyaH / tatrotpannasya kuhUjananaphalaM tacchAMtizcAdezyA / punastasyAmevAmAvAsyAyAM prathamapraharAdanaMtaraM saptamapraharAdarvAk praharapaMcakAtmakaH kAlo darzazabdavAcyaH / iti tanrotpannasya darzajananaphalaM tacchAMtizcAdezyA / evamekasyAmevAmAvAsyAyAM kAlabhedena tryaM saMbhavati / yadA tvamAvAsyAyAM caMdradarzanA'bhAvaH tadA dvayameva darzatvakuhutvarUpaM saMbhavati / atra kecitsinIvAlyAM vizeSamAhuH - caturdazIzeSe sUryodayAtprAk caMdradarzane jAte sati paradine yA'mAvAsyA sA sinIvAlI / tathA ca jaganmohane baudhAyana ityuktvA paThitam -- 'madhyAhnasamayaM yAvaccaturdazyanuvartate / sinIvAlIti sA tveSA pitRkarmaNi zasyate // ' iti / dharmazAstre'pyetAdRzAni bhUyAMsi vacanAni saMti, teSAmidaM zrAddhakAlanirNayopayogi pAribhASikaM sinIvAlItvaM na punarjananAdau / kRtaH ? niruktivirodhAt / tathA hi- 'dRSTeduH sinIvAlI' ityAdivAkyeSu dRSTacaMdro yasyAM sA sinIvAlIti bahuvrIhiH / sa ca ' anekamanyapadArthe' iti vihita 107 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ amAvAsyAkulakSaNaM statrAnyapadArthatayopasthitA'mAvAsyaiva gRhyate prakaraNAt / naM caivaM sati caturdazyAM caMdrodaye sinIvAlItvaM syAt / dRSTacaMdrA sinIvAlItyetAvataiva lakSaNena sarvAsAmapi dRSTeMdutvAtsinIvAlItve tacchAMtikoktiranarthikA syAt / nanuca dRSTazcaMdro yasyAmityanyapadArthe saptamI sAmIpyapareti vyAkhyAyate iti cenna / tasyAH sAmIpyasaptamyA gauNAdhAraparatvAt mukhyAsaMbhave hi gauNagrahaNaM yuktam / atra tu mukhya evAdhAraH saMbhavatyamAvAsyArUpa iti gRhyate / 'gauNamukhyayomukhye kArya saMpratyayaH' iti nyAyAt / nanu dRSTazcaMdro yasyA iti SaSThyate'nyapadArthe bahuvrIhau saMbaMdhamAtraM mukhya eva SaSThyartha iti sAmIpyasaMbaMdhavAciSaSThyaMte'nyapadArthe bahuvrIhirayaM bhaviSyatIti cet / sAmIpyAdisaMbaMdhe matvarthIyaH pratyayo bahuvrIhirvA na kairapi vaiyAkaraNairiSyate / tadetat ' tadasyAstyasminniti matup' ityatra mahAbhASyakAreNa pratyapAdi / nanuca yeSvapi - 'kuhUH sinIvAlyapi naSTadRSTe caMdre smRte cAsitapaMcadazyau' ityAdivAkyeSu bahuvrIhinirdezo matuni - dezo vA nAsti, tatra kRSNacaturdazyAmapi caMdrodayasya dRSTatvAdamAvAsyAyAH sinIvAlIti saMjJA syAditi cenna / saMbhavati sAmAnAdhikaraNye vaiyadhikaravyasyAnyAyyatvAt caMdrodayasamAnAdhikaraNAmAvAsyAgrahaNasyaiva yuktatvAt / kiMca sinIpadena zvetacaMdrakalocyate / sitazabdaH zvetavarNavAcI tasmAtstriyAm / 'varNAdanudAttAttopadhAttona:' iti GIpnakArau / sinI tAM valate prApnotIti sinIvAlIti vyutpattizcaturdazyuditacaMdrAzrayAyAmamAvAsyAyAM na yujyate 'kRttaddhitasamAsAnAmabhidhAnaM niyAmakam' iti bhASyakArasmaraNAditi / tasmAdRSTeduH sinIvAlItyamAvAsyaivAbhidhIyate iti yatprAguktaM tadeva jyAyaH / evamekasyAmevAmAvAsyAyAM sinIvAlI - kuhU -darzarUpaM bhedatrayaM yuktam / atha siddhAMtavido'nyathA samAdadhuH / tatra 'syAddRSTeduH sinIvAlI sA naSTeMdukalA kuhUH' ityAdiSu hi darzanazabdena cAkSuSaM darzanaM vivakSitaM, taccodayAstAdhikArarItyA darzanayogyatve sati pUrvakSitijakrAMtivRtta saMbaMdhavattvaM grahAderdarzanazabdavAcyam / meghAdyAvaraNe hi zAstrIye darzane dRzirvartate / 'AtmA draSTavyaH' ityAdivat / atrArthe 'pazyAthaizvAnAlocane' iti pANinirapyanukUlaH / ato bhAskareNApyuktam -- 'nijanijodayalagnasamudgame samudayo'pi bhavedbhanabhaHsadAm' / iti / tayaiva rItyA darzanAyogyatve pUrvakSitija - krAMtivRttasaMbaMdhavattvamadarzanazabdavAcyam / yattu - ' bhavati cAstavilagnasamudgame pratidine'stamayaH pravahabhramAt' iti bhAskareNoktam, tadbhanabhaHsadAM krAMtivRttapazcimakSitijasannidhivazenAstalakSaNamuktaM natu pUrvakSitije darzanAbhAva 108 1 asyArthaH evaM sati ( prakaraNa | damAvAsyAyA anyapadArthatvena grahaNe ) caturdazyAM caMdrodaye ( jAte rAtrau amAvAsyAyAH sinIvAlItvaM ( kecitsinIvAlyAM ityAdirItyA prAguktaM ) na ca syAt / ( naiva bhavati ) kiMca ' dRSTacaMdrA ( amAvAsyA ) sinIvAlI' 'etAvataiva lakSaNena sarvAsAmapi ( sarvavidhAmAvAsyAnAmapi ) dRSTadutvAtsinIvAlItve (sinIvAlIsaMjJAyAM prAptAyAM satyAM ) tacchAMtikoktiH ( darzakuhUzAMtikavidhAnaM) anarthikA syAt, sarvAsAmapi sinIvAlItvena darzakuhUsaMjJAnAmevAbhAvAt / tasmAtkecinmatoktaM sinIvAlItvaM jananAdau nopayujyate iti / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuhUprasUtizAntiH] nakSatraprakaraNam 2 / 109 lakSaNamiti mayoktaM darzanAbhAvalakSaNam / ato darzanalakSaNavatyamAvAsyA sinIvAlInAma / adarzanalakSaNavatyamAvAsyA kuhUrnAma / lakSaNadvayAnAkrAMtA amAvAsyA darzazabdavAcyA iti / yadA khalvamAvAsyA sUryodayAtprAgghaTikAtrayavatI tadA dRkarmasaMskAravazena caMdrasya dRzyatvamAgataM cettadA sA saMpUrNAmAvAsyA sinIvAlInAma / tAdRzyAmamAyAM dvitIyasUryodayAvadhikAyAmutpannasyAriSTazAMtaye sinIvAlIzAMtistatphalaM cAdezyam / ativRddhau vA tasyA amAvAsyAyA dvitIyasUryodayAnaMtaramavaziSTAmAvAsyAghaTIpUtpannasya kuhUzAMtireva, caMdrAdarzanalakSaNasatvAt / yadi saivAmAvAsyA sUryodayAtprAgghaTikAtrayaM ghaTikAcatuSTayaM vA pratipatsaMbaddhA tadA sinIvAlyeva / atha tAdRzyAmeva nyUnAyAM vA'dhikAyAM vA'mAvAsthAyAM tu dRkarmasaMskAravazena caMdrasyAdRzyatvamAgataM sAmAvAsyA saMpUrNA kuhUrnAma caMdrAdarzanalakSaNasattvAdeva / tatra kuhUjananaphalaM zAMtizcAdezyA / yadA tu sUryodayAnaMtaraM kiyatISu ghaTISvatikrAMtAsvamAvAsyApravRttistataH pUrvaM ca caturdazyevAvasthitA tasyAmuSasi dRkarmavazatazcaMdro dRSTo mA vA darzi tathApyamAvAsyAyAM candradarzanAdarzanalakSaNAnAkrAMtatvAtsAmAvAsyA saMpUrNA darzo nAma / tatra darzajananaphalaM zAMtizca vidheyeti / evamamAvAsyAbhedena sinIvAlIkuhUdarzarUpasaMjJAnayaM sAvakAzamityasmanmatam ||ath sugamaprakAreNa bhedatrayaM brUmaH // tatra sinIvAlI sarvavAdisiddhA saiva / kuhUstu prakArAMtareNa pAribhASikI / yadAha vasiSThaH-'nakSatre yasya darzAto viSanADyAM bhavedyadi / kuhUyoga iti khyAto vyAdhimRtyubhayAdikRt // ' iti / ayamarthaH-yasminnakSatre yA viSanADya uktAstasminkAle yadi darzasya samAptidarzacaramanADI bhavet tanakSatraM yasya puruSasya janmakSe janmakAle kAlAMtare vA syAttasya puMso vyAdhimRtyubhayakRtkuhUyogo dhyeyaH / tatra kuhUjananaphalaM zAMtizca syAt / kAlAMtare'pi kuhUyogasaMbhave zAMtirvidheyA / atra kuhUyoge vizeSamAha sa eva-'kuhUH syAdyadi janmAMze SaNmAsAnmRtyumAmuyAt / janmalagne'tha janmAMze mRtyurmAsatrayAdbhavet // ' iti / pUrvoktakuhUyogakAle yadi janmanavAMze caMdrastadA SaNmAsamadhye mRtyuH / yadi janmalagnaM tasminkAle janmAMzagazcaMdrazcetyubhayasaMbhave mAsatrayeNa mRtiriti bhaavH| ata evoktaM jaganmohane vasiSThena-'yasya janmabhaMgazcaMdro viSanADyAM kuhUrbhavet / abhicAreNa kiM tasya svayameva mariSyati // ' iti / ato viSaghaTikAtaH pUrvakAlo darzazabdavAcya iti / evamasmAbhiH prakAratrayeNa sinIvAlIkuhU-darzAnAM bheda upapAditastatra yathAsaMpradAyaM vyavasthetyalamatiprasaMgena / __ jyotiHzAstramahodanvadavagAha nivissttdhiiH| nIlakaMThAMzagoviMdahanUmAnkena vAryatAm // * atha prAk pratijJAtA sinIvAlIkuhUzAMtistAvaducyate // 'sinIvAlyAM prasUtA syAdyasya bhAryA pazustathA / gavAzvaM mahiSI caiva zakrasyApi zriyaM haret // ye ca saMti dvijAzcAnye svaprasAdopajIvinaH / varjayettAnazeSAMstu pazupakSimRgAdikAn // ' dvijAH pakSiNaH / 'kuhUprasUtiratyarthaM sarvadoSakarI 10 mu0 ci. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 muhuurtciNtaamnniH| [darzaprasavazAMtiH nRNAm / yasya prasUtiratra syAttasyAyurdhananAzanam // sarvagaMDasamastatra doSastu prabalo bhavet / nArI vinA'vazeSANAM parityAgo vidhIyate // ' go. mahiSyAdInAM sinIvAlIkuhUprasave tAsAM tyAgo natu nArINAmiti bhaavH| 'parityAgAttatra zAMtiM kuryAddhImAnvicakSaNaH / tatphalaM tatkSaNArdhena punareva vilIyate // na tyajetpaMDito mohAdardhAdajJAnato'pi vaa| tadyogaM nAzayedAzu svayaM vA nAzamRcchati // kalpoktazAMtiH kartavyA zIghra doSApanuttaye // rudraH zakrazca pitaraH pUjyAH syurdevatAH kramAt / karSamAtrasuvarNena tadardhArdhena vA punaH // athavA zaktitaH kuryAdvittazAThyavivarjitaH / pratimAM kArayecchaMbhocaturbhujasamanvitAm // trizUlakhaDgavaradAbhayahastAM yathAkramAt / zvetavarNA zvetapuSpAM zvetAMbaravRSasthitAm // trayaMbakeNa maMtreNa pUjAM kuryAdyathAvidhi / iMdrazcaturbhujo vajrAMkuzacApasasAyakaH // raktavarNo gajArUDho yataiMdreti mNtrtH| pitaraH kRSNavarNAzca caturhastA vimAnagAH // yaSTyakSasUtrakamaMDalvabhayAnAM ca dhAriNaH / ye satyA iti maMtraNa pUjAM kuryAdanaMtaram // AgneyIM dizamArabhya kuMbhAnkoNeSu vinyaset / tanmadhye sthApayetkuMbhaM zatacchidrasamanvitam // teSveva paMcagavyAdIMstattanmatraizca nikSipet / kalpoktazAMtiH kartavyA kuryAcchIghra prayatnataH // godAnaM vastradAnaM ca suvarNa caurNakaM zubham / dazadAnAni coktAni kSIramAjyaM guDaM tthaa||aajyaavekssnnmetaani tattanmaMtraizca kArayet / samidAjyacarohomaM tilamASaizca sarSapaiH // azvatthaplakSapAlAzasamidbhiH khAdiraiH zubhaiH / aSTottarazataM mukhyaM pratyeka juhuyAvijaH // trayaMbakeNa maMtreNa tilAnvyAhRtibhiH punaH / caturbhiH kalazairyuktaM bRhatkuMbhasamanvitam // zAMtivatkalaze kAryamabhiSekaM ca kArayet / pitRmAtRzizUnAM ca abhiSicettu vAruNaiH // zaMkarasyAbhiSekaM ca kuryAdrAhmaNabhojanam // anyeSAM caiva sarveSAM brAhmaNAnAM ca tarpaNam // yathAzaktyanusAreNa dvijavAcanakaM tthaa||' ityuttrgaaryoktsiniivaaliikuhuushaaNtividhiH|| ___ atha darzazAMtividhirucyate-'athAto darzajAtAnAM mAtApitrodaridratA / tadoSaparihArArtha zAnti vakSyAmi nAradaH // puNyAhaM vAcayitvAdau RtusaMkalpapUrvakam // kuMDaM vA maMDalaM kuryAttaddeze sthApayedbhaTam // tatkuMbhe nikSipedravyaM dadhikSIraghRtAdikam / nyagrodhoduMbarAzvatthAH sacUtaniMbakAstathA // eteSAM vRkSamUlAnAM tvagAdInpallavAMstathA / paMcaratnAni nikSipya vastrayugmena veSTayet // sarve samudrAH saritastIrthAni jaladA nadAH / AyAMtu yajamAnasya duritakSayakArakAH // ApohiSThAtRcenAtha kayAnazcitra ityucA / yatkiMcedamRcA caiva samudrajyeSTha ityucA // abhimaMtryodakaM pazcAdagneH pUrvapradezake / ' udakamabhimaMtrya pazcAddarzadevatAH sthApayedityarthaH / maMDalaM kuryAditi yaduktam / 'hAridraM raktakaM caiva kRSNaM zvetaM ca nIlakam / eteSAM taMdulaizcaiva sarvatobhadramuddharet // darzasya devatAyAzca somasUryasvarUpakAH / pratimAH svarNajA nityaM rAjatIM tAmrajAM tathA // sarvatobhadramadhye ca sthApayeddarzadevatAm / darzadevatArUpasomasUryasvarUpapratimAH sthaapyeditybhedenaanvyH| kuhUmapi tatrApIdam 'grahavarNa vastrayugmaM tadvarNa gaMdhapuSpakam // ApyAyasveti maMtreNa savitApazcAttameva ca / upacAraiH samArAdhya tato homa samAcaret // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSNacaturdazIzAMtividhiH] nakSatraprakaraNam 2 / 111 kRtvA vahni pratiSThApya RtusaMkalpamIdRzam / AyurArogyasiddhyarthaM sarvAriSTaprazAM. taye // putrasya darzajananadoSaniharaNAya ca / mAtApitroH kumArasya sarvAriSTaprazAMtaye // teSAmAyuH zriyaM caiva zAMtihomaM karomyaham / samidhazca carudravyaM krameNa juhuyAdgRhI // hunetsavitRmaMtreNa somodhenuM ca maMtrataH / etaimatraizca pratyakeM hunedaSTottaraM zatam // darzasya devatAhomamaSTAviMzatisaMkhyayA / homamevaM tu kRtvAtha vidhyAcArAbhiSecanam // zrIsUktamAyuSyasUktaM samudrajyeSThaSaDacA // etaimaMtrairabhiSekaM mAtApitroH zizostathA / tataH sviSTakRdAdi syADomazeSa samApayet / hiraNyaM rajataM caiva kRSNadhenuzca dakSiNA // anyebhyo'pi yathAzakti dAtavyA dakSiNA tathA / brAhmaNAnbhojayettatra kArayetsvastivAcanam // ' iti zrInAradokto darzazAMtividhiH // atha kRSNacaturdazIzAMtividhirucyate-'maMdarasthaM sukhAsInaM garga munivaraM zubham / namaskRtvAtha papraccha zaunako munipuMgavaH // zAMtikarmANi sarvANi tvatto jAnAmyahaM purA / adhunA zrotumicchAmi kRSNapakSacaturdazIm / divA vA yadi vA rAtrau prasUteH kiM phalaM vada // garga uvAca-kRSNapakSe caturdazyAM prasUteH SaDvidhaM phalam / caturdazI ca SaDbhAgAM kuryAdAdau zubhaM smRtam // dvitIye pitaraM haMti tRtIye mAtaraM tathA / caturthe mAtulaM haMti paMcame vaMzanAzanam / SaSThe tu dhanahAniH syAdAtmano vaMzanAzanam / tasmAtsarvaprayatnena zAMti kuryAdvidhAnataH // AcArya varayeddhImAn putradArasamanvitam / svakarmanirataM zAMtaM zrotriyaM vedapAragam // sarvAlaMkArasaMyuktaM sarvalakSaNasaMyutam / brAhmaNAnRtvijazcaiva svastivAcanapUrvakam // rudro'dhidevatA tasyAH karSamAtrasuvarNataH / tadardhena ca vA kuryAdvittazAThyavivarjitaH // pratimAM kArayecchaMbhoH sarvalakSaNasaMyutAm / vRSabhe ca samAsInaM varadAbhayapANikam // zuddhasphaTikasaMkAzaM zvetamAlyAMbarAnvitam / traiyaMbakeNa maMtreNa pUjAM kuryAdvidhAnataH // sthApayeccaturaH kubhAMzcaturdikSu yathAkramam / puNyatIrthajalopetAn dhAnyasyopari vinyaset // tanmadhye sthApayetkuMbhaM zatacchidrasamanvitam / paMcamRtpaMcaratnAni paMcatvapaMcapallavAn // paMcadhAnyaM suvarNa ca tattanmaMtrairvinikSipet // zatauSadhAni nikSipya zvetavastraizca veSTayet / surabhINi ca puSpANi zvetAni pariveSTayet / sarve samudrAH saritastIrthAni jaladA nadAH |-aayaaNtu yajamAnasya duritakSayakArakAH // AvAhya vAruNamaMtrairanena ca vidhAnataH / imaM me varuNetyanayA tattvAyAmItyUcA tathA // tvaM no agne ityanayAsa tvaM na iti maMtrataH / AgneyakuMbhamArabhya pUjA kuryAdyathAkramam / AnobhadrAkhyasUktena bhadrAagnezca sUktakam / japtvA puruSasUktaM ca kadrudraM tu kramAjapet // IzvarasyAbhiSekaM ca grahapUjAM ca kArayet / pUjAkarma sunivartya homaM kuryAdvidhAnataH // gehasyezAnadigbhAge kuMDaM kuryAdvidhAnataH / vistArAyAmakhAtaM ca aranidvayasaMyutam // kuMDakaMThaM parityajya samaMtAdaMgulikramAt / mekhalocchrAyavistArau catustriyaMgulikramAt // pazcime madhyabhAge tu yoni kuryaadvidhaantH| yoni SaDaMgulAM tiryagdvAdazAMguladairghyakAm // azvattha Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ ekanakSatrajananazAMtiH dalasaMkAzAM kiMcinimnAyatAM zubhAm / kuryAdAghAraparyaMtaM svagRyoktavidhAnataH // samridrAjyacarUMzcaiva tilamASAMzca sarSapaiH / azvatthalakSapAlAzasamidbhiH khAdiraiH zubhaiH // aSTottarasahasraM vA aSTottarazataM tu vA / aSTAviMzatimetaizca homaM kuryAtpRthakpRthak // tryaMbakeNa mantreNa tilAn vyAhRtibhiH kramAt / grahA evaM ca hotavyA asmaduktavidhAnataH // evaM krameNa hotavyaM homazeSaM samApayet / sarvAlaMkArayuktAnAM trayANAmabhiSecanam // caturbhiH kalazairadbhirbRhatkuMbhasamanvi tam / dhautAmbarANi dhRtvAtha kuryAdAjyAvalokanam // pUrNAhutiM ca juhuyAdyajamAnaH samAhitaH / tatsarvaM parayA bhaktyA IzvarAya nivedayet // sarvAlaMkArasaMyukta suvatsAM gAM payasvinIm / pratimAM vastrayugmaM ca AcAryAya nivedayet // anyeSAM caiva sarveSAM kuryAdbrAhmaNabhojanam / tasmAdanena vidhinA vittazAThyavivarjitaH / evaM yaH kurute zAMtiM sarvapApaiH pramucyate / sarvAn kAmAnavApnoti ciraMjIvI sukhI bhavet // ' ityuttaragAgryoktA kRSNacaturdazIzAMtiH // athaikanakSatrajAtAnAM zAMtividhirucyate- 'ekasminneva nakSatre bhrAtrova pitRputrayoH / prasUtizca tayormRtyurbhavedekasya nizcayaH // taddoSanAzAya tadA prazastAM zAMtiM ca kuryAdabhiSecanaM ca / saMpUjya RkSapratimAM tadagre dAnaM ca kuryAdvibhavAnurUpam // tatra zAMtiM pravakSyAmi sarvAcAryamatena tu / zubhakSa zubhavAre ca caMdratArAbalAnvite // riktAviSTivivarjye tu prArabheddivase sudhIH / AcArya varayetpUrvaM caturo'tha dvijottamAn // puNyAhaM vAcayitvA tu zAMtikarma samAcaret / agnerIzAnadigbhAge nakSatrapratimAM tataH // tannakSatroktamaMtreNa arcayetkalazopari / raktavastreNa saMchAdya vastrayugmena veSTayet // svazAkhoktena mArgeNa kuryAdagnimukhaM tataH / anenaiva tu maMtreNa hunedaSTottaraM zatam // pratyekaM samidanAjyaiH prAyazcittAMtameva ca / abhiSekaM tataH kuryAdAcAryaH pitRputrayoH / vastrAlaikArago dAnairAcAryaM pUjayetpunaH / Rtvigbhyo dakSiNAM dadyAnmASatrayasuvarNakam // devatApratimAdAnaM dhAnyavastrAdibhiH saha / yAnazayyAsanAdIMzca dadyAtaddoSazAMtaye // bhojayedbrAhmaNAnsarvAnvittazAThyavivarjitaH // ' iti gAyakanakSatrajananazAMtividhiH // // atra - 'ekasminneva nakSatre bhrAtrorvA pitRputrayoH' iti gavAkye bhrAtroriti pade kiM bhrAtA ca svasA ca bhrAtarau, 'bhrAtRputrau svasRduhitRbhyAm' ityekazeSaH, uta bhrAtA ca bhrAtA ca bhrAtarau, 'sarUpANAmekazeSa ekavibhaktau' ityekazeSaH / tatra prathamapakSe sodayorbhrAtRbhaginyo revaikanakSatrajanananiSedhaH syAnnatu puMbhrAtroH / dvitIyapakSe tu sodarayoH puMbhrAtroreva niSedhaH syAt natu bhrAtRbhaginyoH / iSyate ca dvayorapi bhrAtrorniSedhaH / na ca bhrAtarau ca bhrAtarau ceti dvaMdve satyekazeSeNa siddhamiti vAcyam / tathA sati teSAM catuSTvA tRNAmiti pAThyaM syAt / evaM pitRputrayorityatrApi pitA ca putrazceti dvaMdve pitAputrayo rekanakSatrajanananiSedhaH syAt, na tu mAtApitroH / na ca mAtA ca pitA ca pitarau / 'pitA mAtrA' ityekazeSaH / pitarau ca putrazceti dvaMdve mAtApitroH putrasyaikanakSatraniSedhaH syAt / tathA putrazca duhitA ca putrau 'bhrAtRputrau' ityAdinaikazeSaH / pitarau ca putrau ceti dvaMdve mAtApitroH putraskha 1 112 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 grahaNaprasUtizAMtiH] nakSatraprakaraNam 2 / kanyAyAzcaikanakSatrajanananiSedhaH syAditi vAcyam / yataH prathamapakSe pitRputrANAmiti bahuvacanAMtaM padaM pAThyaM syAditi / dvitIyapakSe tu sa doSo'styeva / paraMtu yathAsaMkhyamapi lgti| yathA mAtAputrayoreva pitAduhinoreva caikanakSatrajanananiSedhaH syAt / natu mAtAduhitroH pitAputrayozceti / iSyate cAnayorapi niSedha ityato naitadvacanaM nirNayapadavImavagAhate / satyam / gargavAkyasya tvetAvAnevArthaH, paraM tu vacanAMtarAnurodhAdiSTaviSayo'pi saMgRhIto bhavati / yadAha vasiSThaH-'pitrostu janmakarmaH jAtastu pitRmAtRhA / janmAMze ca tallagne jAtaH sadyo mRtipradaH // ' iti / devakIrtiH-'yadyekasindhiSNye jAyaMte duhitaro'thavA putrAH / pituraMtakarA hyete yadyapare prItiratulA syAt // ' iti / apare=anyanakSatre / 'pUrvAdibhyo navabhyo vA' iti minabhAvapakSe rUpam / gargasaMhitAyAmapi-'yasyaiva janmanakSatre jAyedrAtA suto'pi vA / sajAtIyaH sajAtyA vA so'sya prANAnprasAdhayet // ' iti / yasyeti puMstvamavivakSitaM, tena mAturapi niSedho vasiSThavAkyasvarasAt // // atha mUlazloke duSTanimittasyopalakSaNatvena vyAkhyAnAt sUryacaMdragrahaNasamayajananazAMtividhirucyate-'grahaNe caMdrasUryasya prasUtiryadi jAyate / vyAdhipIDA tadA strINAmAdau tu RtudarzanAt // itthaM saMjAyate yastu tasya mRtyuna saMzayaH / vyAdhipIDA ca dAridryaM zokazca kalaho bhavet // zAMtiM teSAM pravakSyAmi narANAM hitkaamyyaa| yasminnakSe vizeSeNa grahaNaM saMprajAyate // tadRkSAdhipate rUpaM suvarNena prakalpayet / yathAzaktyanusAreNa vittazAkhyaM na kArayet // sUryagrahe sUryarUpaM suvarNena svshktitH| cAMdraM caMdragrahe dhImAn rajatena vishesstH|| rAhurUpaM prakurvIta nAgenaiva vicakSaNaH // ' nAgena=sIsakena / 'zucau deze prayatnena gomayena pralepayet / tasyopari nyaseddhImAnnavavastraM suzobhanam / trayANAM caiva rUpANAM sthApanaM tatra kArayet // raktAkSatAn raktagaMdhaM raktapuSpAMbarANi ca / sUryagrahe pradAtavyaM sUryaprItikaraM ca yat // zvetavastraM zvetamAlyaM zvetagaMdhAkSatAdikam / caMdragrahe pradAtavyaM caMdraprItikaraM ca yat // rAhave caiva dAtavyaM kRSNapuSpAMbarANi ca / dadyAnnakSatranAthAya zvetagaMdhAnulepanam // sUrya saMpUjayeddhImAnAkRSNeti ca mNtrtH| caMdragrahe ca pAlAzaiH smidbhirjuhuyaannrH|| dUrvAbhirjuhuyAddhImAn rAhoH saMprINanAya ca / samidbhirbrahmavRkSotthairbhazAya juhuyAddhaH // ' bhezAya nakSatrAdhipataye / 'bhAjyena caruNA caiva tilaizca juyAttataH / paMcagavyaiH paMcaratnaiH paMcatvapaMcapallavaiH // jalairoSadhikalkaizca sahitaiH kalazodakaiH / (oSadhikalkaiH sauNssdhiklkaiH)| abhiSekaM prakurvIta yajamAne prayatnataH // maMtrairvAruNadaivatyairApohiSTAdibhistribhiH / imaMmegaGge pitarastattvAyAmIti maMtrakaiH // abhiSeke nivRtte tu yajamAnaH samAhitaH / AcArya pUjayetpazcAtsuzAMto vijiteMdriyaH // tasmai dadyAtprayatnena bhaktyA prati. kRtitrayam / dakSiNAbhizca saMyuktaM yathAzaktyanusArataH / brAhmaNAnbhojayitvA tu praNipatya kSamApayet / tebhyo'pi dakSiNAM dadyAdyajamAnaH samAhitaH // anena Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . muhuurtciNtaamnniH| [azvinyAdInAM tArakAmAnaM vidhinA zAMtiM kRtvA samyagvizeSataH / akAlamRtyu zokaM ca vyAdhipIDAM na cAmuyAt // saukhyaM saumanasaM nityaM saubhAgyaM labhate naraH / itthaM grahaNajAtAnAM sarvAriSTavinAzanam // kathitaM bhArgaveNedaM zaunakAya mahAtmane // ' iti zrIzaunakaviracitaH sUryacaMdragrahaNasamayajananazAMtividhiH // .. atha trItarazAMtirapyucyate / sA ca zAMtisarvakhe'bhihitA-'sutatraye sutA cetsyAttatraye vA suto yadi / mAtApitroH kulasyApi tadAriSTaM mahadbhavet // jyeSThanAzo dhane hAnirduHkhaM vA sumahadbhavet / tatra zAMti prakurvIta vittazAThyavivarjitaH // jAtasyaikAdazAhe vA dvAdazAhe zubhe dine / AcAryamRtvijo vRtvA grahayajJapuraHsaram // saha vA grahayajJaH syAdyathAvittAnusArataH / brahmaviSNumahezeMdrapratimAH svarNataH kRtAH // pUjayeddhAnyarAzisthakalazopari zaktitaH / paMcame kalaze rudraM pUjayedudrasaMkhyayA // rudrasUktAni catvAri zAMtisUktAni srvshH| dvija eko japeddhomakAle zucisamAhitaH / AcAryoM juhuyAttatra samidAjyatilAMzvaram / aSTottaraM sahastraM vA zataM vA viMzatiM tu vaa|| devatAbhyazcaturvakrAdibhyo grahapuraHsaram / brahmAdimaMtrairiMdrasya yataiMdrabhayAmahe // tataH sviSTakRtaM hutvA baliM pUrNAhutiM tataH / abhiSeka kuTuMbasya kRtvAcArya prapUjayet // hiraNyaM dhenurekA ca Rtvigbhyo dakSiNA tataH / pratimA gurave deyA upskaarsmnvitaa| kAMsyAjyavIkSaNaM kRtvA zAMtipAThaM tu kArayet / brAhmaNAnbhojayecchaktyA dInAnAthAMzca tarpayet // evaM zAMtividhAnena sarvAriSTaM pralIyate // ' iti // 56 // AlokyArSAnpauruSAMzca graMthAnmUlAdizAMtayaH / nIlakaMThatanUjena goviMdenoditAH kramAt // atha nakSatraprasaMgAdevAvinyAdibhAnAM tArakAmAnamupajAtikayAhatritryaMgapaMcAgnikuvedavahvayaH shressunetraashvishreNdubhuukRtaaH| vedAnirudrAzviyamAmivahnayo'bdhayaH zataM dvidviradA bhatArakAH57 trIti // azvinyAdInAM bhAnAM tArakAH kramato jJeyAH / yathA azvinyAstArakAstisraH 3, bharaNyAstistraH 3, kRttikAyAH Sada 6, rohiNyAH paMca 5, mRgasya tisraH 3, AdIyA ekA 1, punarvasozcatastraH 4, puSyasya tisraH 3, AzleSAyAH paMca 5, maghAyAH paMca 5, pUrvAphalgunyA dve 2, uttarAphalgunyA Dhe 2, hastasya paMca 5, citrAyA ekA 1, svAtyA ekA 1, vizAkhAyAzcatastraH 4, anurAdhAyAzcatastraH 4, jyeSThAyAstistraH 3, mUlasyaikAdaza 11, pUrvASADhAyA dve 2, uttarASADhAyA dve 2, abhijitastisraH 3, zravaNasya tisraH 3, dhaniSThAyAzcatasraH 4, zatatArakAyAH zataM 100, pUrvAbhAdrapadAyA dve 2, uttarAbhAdrapadAyA dve 2, revatyA dvAtriMzattArakAH 32, etAvatIbhistArakAbhirazvinyAdInAM svarUpaM jJeyam / uktaM ca ratnamAlAyAm-'vahnitriRtviSuguNeMdukRtAgnibhUtabANAzvinetrazarabhUkuyugAbdhirAmAH / rudrAbdhirAmaguNavedazatadviyugmaM daMtA budhairnigaditAH kramazo bhatArAH // ' iti / nanva Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvinyAdInAmAkRtiH] nakSatraprakaraNam 2 / 115 smin zrIpativAkye saptaviMzatibhAni pratIyate, graMthakRdvAkyeSTAviMzatiriti virodhH| atra samAdhiH-uttarArdhe rudrAbdhItyatra abdhayaH catasrastArAH pUrvASADhotarASADhayostatra dve pUrvASADhAyA dve tUttarASADhAyA ityarthaH / evamaSTAviMzatinakSatrANi / nAradenApi dvayorASADhayordvitArakatvamuktam / 'raamaagniRtubaannaagnibhuuvedaagnishressvH| netrabAhuzaradvInduyugavedAgnizaMkaraH // bAhunetrAmyabdhizataM bAhunetraradAH kramAt / bhAnAM saMkhyA ca vijJeyA dasrAdInAM pRthakpRthak // ' iti / avazyaM caitadevaM vijJeyam / anyathA-'turagamukhasadRkSam' ityAdinASTAviMzatinakSatrANAmAkRtikathanAtsaptaviMzatinakSatrANAM ca tArAmAnokteriti pUrvAparavirodhaH zaMkyeta / tArakAmAnoktiprayojanaM vivAhe nakSatratArakAtulyairvaruktasadasatphalAvAptirityAdi / taduktaM varAheNa-'nakSatrajamudvAhe phalamabdestArakAmitaiH sadasat / divasaivarasya nAzo vyAdheranyasya vA vAcyaH // ' iti / tadyathA zaunakena vivAhe pratyekaM nakSatraphalAnyabhihitAni / tatra-'prAjApatye subhagA bhogayutA'tipriyA bhrtuH| putradhanAni ca labhate sA kanyA paMcame varSe // ' iti rohiNyAmudvAhaphalamuktaM tadrohiNyAstArAH paMca tAvadbhirvarbhavati / 'abdAtprANaviyoga svASTra prAmoti bhUtasaMsargAt / tyaktvA svajJAtikulaM kAmaparA yAti dAsatvam // ' iti citrAyA asatphalaM taccitrAtAraikA'ta ekena varSeNa bhavati / evaM jvarAdyutpattAvapi tArakAmAnadivasaivarasya vAnyasya vyAdheH anyarogasya vA nAzo vAcya ityAyUhyam / nanu nakSatrabhedena pUrvamapi jvaranAzakA divasAH proktAH / atra tu tArakAmitasaMkhyAdivasA uktA iti graMthavirodha iti cenna / caraNabhedAnna virodha iti vayaM brUmaH // 57 // athAzvinyAdInAmAkRtimupajAtyA rathoddhatayA cAhaazyAdirUpaM turagAsyayonikSuro'na eNAsyamaNigRhaM ca / pRSatkacakre bhavanaM ca maMcaH zayyA karo mauktikavidrumaM ca 58 toraNaM balinibhaM ca kuMDalaM siMhapucchagajadaMtamaMcakAH / vyasi ca tricaraNAbhamardalo vRttamaMcayamalAbhamardalAH // 59 // azyAdirUpamiti / toraNamiti // azvinyAdInAM nakSatrANAM rUpamAkRtirucyate-tatrAzvinyAsturagAsyamazvamukhasadRzaM rUpaM, bharaNyA yonirbhagastadvadrUpaM, kRttikAyA nApitakSurAkRti, rohiNyA anaH zakaTarUpaM, mRgasya eNAsyaM hariNamukhasadRzaM,AdrIyA maNisadRzaM, punarvasoguhatulyaM,puSyasya pRSatko bANastatsadRzaM, mAzleSAyAzcakrAkAraM, maghAyA bhavanaM gRhasadRzaM, pUrvAphalgunyA maMcaH khaTvA tadAkAraM, uttarAphalgunyAH zayyAkAraM, hastasya hastAkAraM, citrAyA mauktikAkAraM, khAtyA vidrumaM pravAlastadAkAraM, vizAkhAyAstoraNAkAraM, anurAdhAyA balibhaktapuMjastadAkAraM, jyeSThAyAH kuMDalAkRti, mUlasya siMhapucchAkAraM,pUrvASADhAyA gajadaMtasadRzaM,uttarASADhAyA maMcakasadRzaM,abhijitastrikoNAkAra,zravaNasya trivikramastricaraNo vAmanastatsvarUpaM, dhaniSThAyA mardalasadRzaM, zatatArakAyA vRttaM vartulaM, Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 muhuurtciNtaamnniH| [jalAzayAdipratiSThAmuhUrtaH pUrvAbhAdrapadAyA maMcasadRzaM, uttarAbhAdrapadAyA yamalAbha, revatyA mardalAkAraM svarUpamityarthaH / uktaM ca ratnamAlAyAm-'turagamukhasadRzaM yonirUpaM bhurAbhaM zakaTasamamathaiNasyottamAMgena tulyam / maNigRhazaracakrAbhAni zAlopamAbhaMzayanasadRzamanyaccAtra paryakatulyam // hastAkAramatazca mauktikasamaM cAnyatpravAlopamaM dhiSNyaM toraNavasthitaM balinibhaM satkuMDalAbhaM param / krudhyatkesariNaH krameNa sadRzaM zayyosamAnaM paraM cAnyaiMtiviSANavasthitamataH zaMgATakavyakti ca // trivikramAbhaM ca mRdaMgarUpaM vRttaM tato'nyadyamaladvayAbham / paryakarUpaM murajAnukAramityevamazyAdibhacakrarUpam // ' iti // 58 // 59 // atha jalAzayArAmadevapratiSThAmuhUrta sapAdopajAtikayAhajalAzayArAmasurapratiSThA saumyAyane jIvazazAGkazukre / dRzye mRdukSipracaradhruve syAtpakSe site svataMtithikSaNe vaa||60||. riktAravaye divse'tishstaajlaashyeti||jlaashyotsrgH bhArAmotsargazca devAnAM viSNvAdInAMpratiSThA vakSyamANaprakAreNocyate-tatra trayANAmapi sAmAnyato dinazuddhiriyaM vicAryA / yathA saumyAyane uttarAyaNe makarAdiSaDAzisthite sUrye sati tathA jIvazazAMkazukreSu dRzyamAneSu satsu tathA mRdugaNakSipragaNacaragaNadhruvagaNanakSatreSu tathA site zukla pakSe svarmatithikSaNe yasya devasya pratiSThA kartumiSTA tasya tatsvAmike nakSatre tithau vA kSaNe muhUrte vA, tathA riktAravaye riktAH pUrvamuktAstithayaH, AraH bhaumaH; etAnvarjayitvAnyatithiSu anyavAreSu ca evaM vidheSu dineSu jalAzayaH taDAgAdiH,mArAmaH upavana,surAH devAH, teSAM pratiSThA krameNa karmAhatvopabhogayogyatvapUjAyogyatvarUpAtiprazastAtivihitAsti / atra dakSiNAyanagurvastazukrAstacaMdrAstAnAM sAmAnyataH zubhakAryeSu niSedhAt parizeSato guruzukracaMdrodayottarAyaNAni prazastAni / dakSiNAyananiSedhazcaule vakSyate / tatra jalapratiSThAyAM dIpikA-'mArtaDeMdUDuzuddhau murajidazayane mAghaSaTkasya zukle mUlASADhottarAzvizravaNagurukare poSNazAkAjaMcAMdre / maitre bAho ca pUrNAmadanaravitithau sadvitIyAtRtIye kAryA toyapratiSThA jJagurusitadine kAlazuddha sulagne // ' iti / murajidviSNustasya azayanaM zayanAbhAvaH / viSNuzayanavyatirikte kAle ityarthaH / 'devatArAmavApyAdipratiSThAmuttarAyaNe / mAghAdipaMcamAseSu kRSNe'pyApaMcamIdinam // dakSiNe tvayane kurvanna tatphalamavApnuyAt / ' iti / ayaM cottarAyaNe jalaM jalAzaye sthAsyatItyevaM nizcite niSedhaH / matsyapurANe'pi-'caitre vA phAlgune vApi jyeSThe vA mAdhave'pi vA / mAghe vA sarvadevAnAM pratiSThA zubhadA bhavet // prApyaM pakSaM zubhaM zuklamatIte cottraaynne|' devAnAmityupalakSaNaM, tena devArAmavApyAdipratiSThA zubhadetyarthaH / makarasaMkrama uttarAyaNapadenopalakSyate / 1 Ajam=abhijit / athavA Apyeti pAThaH, Apya-pUrvASADhA / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nADInakSatrANi] nakSatraprakaraNam 2 / ato makarasaMkramottaraH kAlaH zubha ucyate / anyathA mAghAdipaMcakaM sAkSAdvihitam / uttarAyaNAtikrame hi dakSiNAyanasaMgraha iti sarvakAlasaMgrahe vAbhAvAtkAlopadezAnarthakyamApadyeta / upalakSaNatvaM ca 'bhaviSyatyayane puNyamatIte cottarAyaNe' ityatra dRzyate / yadA tu dakSiNAyana eva jalasthitisaMbhavastadA na kAlaniyamaH / 'na kAlaniyamastatra pramANaM salilaM yataH' iti bhaviSyatpurANokteH / tatrApi kArtikamAse zubhaphaladasaMkrAMto vA zubhatithau meSadhanuHsiMhavarjite lagne vApIkUpataDAgAdi pratiSThApyamiti dhyeyam / uktaM ca bhaviSyatpurANe-tasminsalilasaMpUrNe kArtike ca vizeSataH / taDAgasya vidhiH kAryaH sthirnksstryogtH||' iti / agnipurANe saMkrAMtibhedena phalabhedo'bhyadhAyi-'vApIkUpataDAgAnAM tasminkAle vidhiH smRtH| sudine zubhanakSatre pratiSThA zubhadA smRtA // karkaTe putralAbhazca saukhyaM tu makare bhavet / mIne yazo'rthalAbhazca kuMbhe ca subahUdakam // vRSe ca mithune vRddhivRzcike ca jalaM bhavet / pitRtRptizca kanyAyAM tulAyAM zAzvatI gtiH|| siMhe meSe dhanurlagne lakSmIzca dvija gacchati // ' iti // devapratiSThAyAM tu vizeSastatra vasiSThaH-atha pratiSThAM kathayAmi samyakzivasya viSNostvathavA pareSAm / saumyAyane devagurau ca zukre saMdRzyamAne paricArakANAm // ' iti / zivaviSNugrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham / atra saumyaprakRtInAM devAnAmuttarAyaNe sthApanamuktam / ugraprakRtInAM tu dakSiNAyane'pi kAryam / taduktaM vaikhaanssNhitaayaam-'maatRbhairvvaaraahnaarsiNhtrivikrmaaH| mahiSAsurahaMtrI ca sthApyA vai dakSiNAyane // ' iti / zaivasiddhAMtazekhare tu-'zreSThottare pratiSThA syAdayane muktimicchatAm / dakSiNe tu mumukSUNAM malamAse na sA dvayoH // ' ityuktam / atra 'dakSiNe tu mumukSUNAm ityapi mAtRbhairavetyAdiparatayA yojyam , anyathA pratipadaM mAsagaNanA vasiSThAdiSu na yujyeta / yadAha vasiSThaH-'mAse tapasye tapasi pratiSThA dhanAyurArogyakarI ca krtuH| caitre mahArugbhayadA ca zukre samAdhave putradhanAptaye syAt // ' iti / nArado'pi-'vicaitreSveva mAseSu mAghAdiSu ca paMcasu // ' iti / vasiSThaH'ASADhamAsAdicatuSTaye'pikalanasaMtAnavinAzadA syAt / Urje ca kartunidhanapradA ca saumye sapauSe'khiladuHkhadA syAt // valakSapakSaH zubhadaH samastaH sadaiva tatrAthadinaM vihAya / aMtyatribhAgaM parihatya kRSNapakSo'pi zastaH khalu pakSayozca // riktAvamatyaktadineSvaniMdyayogeSu vainAzikavarjiteSu / dine mahAdoSavivarjite ca zazAMkatArAbalasaMyute ca // ' iti / vainAzikanakSatrANi nAradenoktAni'janmabhAdazamaM karmasaMghAtakSaM ca SoDazam / aSTAdazaM sAmudAyaM trayoviMzaM vinAzabham // mAnasaM paMcaviMzarUM nAcarecchubhameSu tu // ' iti / atha tithInAha nAradaH-'yaddinaM yasya devasya taddine tasya saMsthitiH / dvitIyAdidvayoH paMcamyAditastisRSu kramAt // dazamyAdicatasRSu paurNamAsyAM vizeSataH // ' iti / mukhyatithyasaMbhave uktatithau sthApana kAryamityarthaH / atha vArAnAha nAradaH-'kujavarjitavAreSu kartuH sUrye blprde| caMdratArAbalopete pUrvAhne Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [pratiSThAyAM lamazukhyAdi zobhane dine // ' iti / pratyekaM vAraphalamAha vasiSThaH-'kIrtipradaM kSemakara kRzAnubhayapradaM vRddhikaraM dRDhaM ca / lakSmIkara susthiradaM vinAdivAreSu saMsthApanamAmanaMti // ' iti / atha nakSatravivekaH / tatra jalapratiSThArtha dIpikAyAmuktAnyadhunA nakSatrANi ArAmapratiSThArtha nakSatrANi // atha devapratiSThAnakSatrANi vasiSThenoktAni-'hastatraye mitraharitraye ca pauSNadvayAdityasurejyabheSu / tisro ttarAdhAtRzazAMkabheSu sarvomarasthApanamuttamaM tat // ' iti / atra SoDaza bhAni dhruvamRdukSipralaghurUpANyevoktAni, tatra graMthakA jalAzayArAmasurapratiSThAnakSatrANi bahudhA tulyatvAdetAni uktAni / dvitrANi tu bhinnAni tAnyuktavizeSabacanebhyo'vaseyAni iti / tatra jalAzayArAmayornirmityadhInatvAt tanmuhUrtaH prAguktaH / devatAghaTanamuhUrtastu ucyate mayA / tatra dIpikA-'dhruvalaghumRduvarge vAruNe viSNudaive marudaditidhaniSThe zobhane vAsare ca / tridazamadanajanmaikAdaze 3 / 10 / 7 / 1 / 11 zItarazmau vibudhakRtirabhISTA nADinakSatrahIne // ' iti / nADinakSatrANi-vainAzikanakSatrANi // 60 // * atha devatApratiSThAyAM sAmAnyato lagnazuddhiM devatAvizeSANAM lagnavizeSa nakSatravizeSaM ca pAdonopajAtikAbhyAmAha zazAMkapApaistribhavAMgasaMsthaiH / vyaSTAMtyagaiH satkhacarairmRgeMdre sUryo ghaTe ko yuvatau ca viSNuH 61 zivo nRyugme dvitanau ca devyaH kSudrAzcare sarva ime sthiraH / puSye grahA vighnapayakSasarpabhUtAdayo'tye zravaNe jinazca // 62 // zazAMketi // jalAzayapratiSThAyAmArAmapratiSThAyAM ca sulagnamAtraM vicAryam / devapratiSThAyAM zazAMkazcaMdraH pApAH sUryabhaumazanirAhuketavastaistribhavAMgasaMsthaistRtIyaSaSThaikAdazasthAnasthitairupalakSite lagne tathA satkhacaraiH somabudhaguruzukraya'STAMtyagairaSTamadvAdazavyatiriktAkhilasthAnasthaiH sadbhirdevapratiSThA'tiprazastA / taduktaM ratnamAlAyAm-'keMdratrikoNabhavamUrtiSu sadheSu caMdrArkabhaumazaniSu triSaDAyageSu / sAMnidhyameti niyataM pratimAsu devaH kartuH sukhArthasutasaMpadarogatA ca // saumyA lagnAdyAzritA mUrtipUrvAnbhAvAn vIryairutkaTA vardhayati / SaSThaM hitvA bhAvamete hi tatra zatrudhvastiM karturutpAdayaMti // ' iti / zanigrahaNaM rAhuketvorapyupalakSaNam / yadAha vasiSThaH-'sUryendubhaumAya'hiketavazca lagnasthitA naidhanadAzca bhrtuH| saumyagrahA lagnagatAstadaiva hyAyurbalArogyakarAzva nUnam // ' iti / anyacca tatraiva-'sarve grahA naidhanadAstvajasraM saumyA asaumyAH khalu mRtyusaMsthAH' iti / atha prsNgaanvaaNshvicaarH| tatra sthiradvisvabhAvanavAMzA grAhyA na carAMzAstatrApi tulAMzaH sAdhIyAn / yadAha vasiSThaH-'paMceSTake jIvazazAMkasUryamukhyagrahaiH saumyanavAMzayuktaiH / lagne sthire cobhayarAziyukte navAMzake cobhayage sthire vA // ' ubhayage dvisvabhAve / 'caro 1 tatrApi carAMzeSvapi / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zavapratikRtidAhe vayaMkAlaH] nakSatraprakaraNam 2 / 119 daye lagnagate na kArya saMsthApanaM naiva craaNshke'pi| caro'pi mukhyaH satulAMzakazca sadA mRdutvaatsursNniveshe||' iti / mRdutvAt zubhasvAmitvAt / nArado'pi'zubhalagne zubhAMze ca karturna nidhanodaye / rAzayaH sakalAH zreSThAH zubhagrahayutekSitAH // ' iti // atha lagnadauSTaye'pavAdo vasiSThenoktaH'eko'pi jIvo balavAMstanusthaH sito'pi saumyo'pyathavA balI cet / doSAnazeSAnvinihaMti sadyaH skaMdo yathA tArakadaityavargam // ' iti / nAradaH"guNAdhikatare lagne doSe'tyalpatare yadi / surANAM sthApanaM tatra karturiSTArthasiddhidam // ' iti / mRgeMdra iti / sUryo mRgeMdre siMhalagne sthApyaH / tathA ko brahmA ghaTe kuMbhalagne, viSNuryuvatau kanyAlagne, zivo mahAdevo nRyugme mithunalagne, ca punardvitanau mithunakanyAdhanurmInalagneSu devyo durgAdakSiNAmUrtyAdayaH, care meSakarkatulAmakaralagneSu kSudrA devyazcatuHSaSTiyoginIprabhRtayaH sarva ime uktA anuktAzca devA ityrthH| uktA mahAdevAdayaH, anuktA iMdrAdayaH, te sthiraH vRSasiMhavRzcikakuMbhalagneSu sthApyAH / yadAha zrIpatiH-'siMhodaye dinakaro mithune mahezo nArAyaNazca yuvatau ghaTabhe vidhaataa| devyo dvimUrtibhavane ca nivezanIyAH kSudrAzcare sthiragRhe nikhilAzca devAH // ' iti / puSye grahA iti / grahAzcaMdrAdayo'STau puSyanakSatre sthApyA ityarthaH / upalakSaNaM caitat-tatra sUryasya hastanakSatre sthApanaM, mahAdevabrahmaNoH puSyazravaNAbhijitsu sthApanaM, kuberaskaMdayoranurAdhAyAM durgAprabhRtInAM mUle sthApanaM, saptarSINAM svAdhiSThitanakSatre, lakSmIvyAsavAlmIkyagastyAnAmapi saptaya'dhiSThitanakSatre sthApanam / uktaM ca ratnamAlAyAm-'puSyazrutyabhijitsu cezvarakayorvittAdhipaskaMdayomaitre tigmaruceH kare nirRtibhe durgAdikAnAM zubham' iti / kaH brahmA / tathA 'saptarSayo yatra caraMti dhiSNye kAryA pratiSThA khalu tatra teSAm / zrIvyAsavAlmIkighaTodbhavAnAM tathA smRtA vAkpatibhe grahANAm // ' iti / saptarSayastu-kazyapo'nirbharadvAjo vizvAmitro'tha gautmH| jamadagnirvasiSThazca saptaite RSayaH smRtaaH||' iti smRteH| te yasminnakSanne saMcaraMto dRzyate tasminnakSatre teSAM sthApanam / zrIvyAsavAlmIkighaTodbhavAnAM tathA saptarNyadhiSThitanakSatre grahANAM vAkpatibhe puSye / ghaTodbhavaH agastyaH / vighnapeti / vinnapaH gaNezaH, yakSaH=devayoniH, sarpA: vAsukyAdayaH, bhUtaH devayoniH / 'vidyAdharApsaroyakSarakSogaMdharvakinnarAH / pizAco guhyakaH siddho bhUto'mI devayonayaH // ' ityabhidhAnAt / mAdizabdena rAkSasAsurapramathasarasvatIprabhRtayo gRhyate / te revatyAM sthApyAH // tathA zravaNe zravaNanakSatre jino buddhaH sthApyaH / upalakSaNaM caitat-iMdrakuberavarjitAnA lokapAlAnAM dhaniSThAyAM sthApanam / ito'vaziSTAnAM devAnAM dhyuttarArohiNISu sthApanaM syaadityrthH| etadapyuktaM ratnamAlA 1 vastutastvatra saptaya'dhiSThitanakSatre lakSmIsthApanaM yaduktaM tadanucitam / graMthAMtarasaMvAdAbhAvAt / mUlAdarzanAcca / ratnamAlAyAM-zrIvyAsetyatratyapUjyatAbodhakazrIzabdadarzanATTIkAkUduktiriyaM bhrAntiprasUteti bhAti / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 muhuurtciNtaamnniH| bhabhuktamUlanakSatradoSaH yAm-'gaNaparivRDharakSoyakSabhUtAsurANAM pramathaphaNisarasvatyAdikAnAM ca pauSNe / zravasi sugatanAno vAsabe lokapAnAM nigaditamakhilAnAM sthApanaM hi sthireSu // ' iti / parivRDhaH svAmI, 'prabhau parivRDha' iti sAdhuH // gaNaparivRDhaH gnneshH| pramathA-mahAdevasya paarissdaaH| zravasi-zravaNanakSatre / sugataH buddhH| 'sarvajJaH sugato buddhaH' ityamaraH / sthireSu-rohiNIvyuttarAsvityarthaH // 61 // 62 // . .. atha nakSatraprakaraNaM gayenopasaMharatiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau __nakSatraprakaraNaM samAptam // 2 // idaM pUrvavayAkhyeyam / jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhataciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne tithivArabhaprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // iti zrIvidvadaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracivAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM savicAraM tithivAranakSatraprakaraNaM samAptam // 2 // saMkrAMtiprakaraNam 3 / gaurInaMdanamiSTasiddhisadanaM vinnAvalIbhedanaM natvA jyotiSikAyarAmaravite mauhuurtciNtaamnnau| . goviMdo budhanIlakaMThavidhivitsUnuH satAmagraNI rbahvayaM khalu saMkramaprakaraNaM vyAkhyAti vidvanmude // 1 // atha saMkrAMtiprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra grahANAM prAgrAzito'pararAzau saMkramaNaM saMkrAMtiriti saMkrAMtilakSaNam / sA ca dvividhA-madhyamA spaSTA ca / SaTkarmasaMskRto madhyamagraho rAzyaMtaraM yadA saMkrAmati sA madhyamasaMkrAMtirucyate / yadA tu spaSTIkRtasaMskAraviziSTo graho rAzyataraM gacchetsA spssttsNkraaNtirucyte|| tatra madhyamamAnasya spaSTIkaraNArthatvAdeva tajanitasaMkrAMtyanupayogAdatra tattyAge spaSTasaMkrAMtireva gRhyte|saapi dvividhA-sAyanAMzA nirayanAMzA ceti / tatra yadA siddhAMtagaNanAgatAyanAMzasaMskRtA grahArAzyaMtaragamanamurarIkurvatesA sAyanAMzA saMkrAMtirucyate / yadA tvayanAMzasaMskArarahitA grahArAzyaMtaragAstadA nirayanAMzA saMkrAMtirucyate / tatrAnyAsAM caMdrAdisaMkrAMtInAM tu 'devayaMkartavo'STASTau nADyoM'kAH khanRpAHkramAt / vAH sNkrmnne'rkaadeHpraayo'rksyaatiniNditaaH||' iti vayaMghaTItvameva vivAhaprakaraNe vakSyati / natu phalakathane mAsAM saMkrAMtInAM kazcidupayogaH / sUryasaMkrAMtInAM tu nakSatravArasamayamedena bavAdikaraNabhedena ca zubhAzubhaphalakathanayogyatA puNyakAlatA saMkrAMtivizeSe vayaMghaTInyUnAdhika Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryasaMkrAMtiphalam ] saMkrAMtiprakaraNam 3 / 121 bhAvazcAstItyato bahuvaktavyatvAtsvataMtrameva sUryasaMkrAMtiprakaraNamAripsunakSatravArabhedena phalaM tAvatsArdhavasaMtatilakayAha ghorArkasaMkramaNamugraravau hi zUdrA dhvAMkSI vizo laghuvidhau ca cararbhabhaume / caurAnmahodarayutA nRpatInjJamaitre ___ maMdAkinI sthiragurau sukhayeca maMdA // 1 // viprAMzca mizrabhabhRgau tu pazRMzca mizrA tIkSNArkaje'ntyajasukhA khalu rAkSasI ca / ghoreti|| arkasya sUryasya saMkramaNaM nirayanAMzA saMkrAMtiruparavAvuasaMjJakanakSatre ravivAre vA cet syAttadA ghoreti nAnnI sA zUdrAnsukhayet sukhamutpAdayet / atrArkasaMkramaNamiti padopAdAnasAmarthyAtsUryasaMkrAMtiSvevAyaM vicAro nAkhilagrahasaMkrAMtiSviti phalito'rthaH / nanUgaravAvityatra saptamyaMto dvaMdvasamAso'sti sa kimitaretarayogadvaMdvaH samAhAradvaMdvo vA? naadyH| itaretarayogadvaMdvasyodbhUtAvayavatvAvivacanAMtatA syAttathA satyugraravyoriti bhavitavyam / ugranakSatrANAM bahutvAdugraraviSviti bahuvacanAMtatA ca syAditi kecidAhuH / ubhayathApi pATe chaMdobhaMgadoSaH prAmoti / na dvitIyaH / samAhAradvaMdvasya 'savoM dvaMdvo vibhASayaikavadbhavati' ityekavadbhAvavidhAnAt 'sa napuMsakam' iti napuMsakaliMgatAyAM satyAM samAhArasyaikatvAdekavacanaM DistasminparataH 'iko'ci vibhaktau' iti numAgame ugraraviNIti syAt / tAdRzapAThe'pi chaMdobhaMga eva dUSaNam / atra samAdhiHitaretarayogadvaMdvo'tra no kAryaH kiMtu samAhAradvaMdvaH kAryaH / tathA hi-'stoH zcanA zvaH' ityatra sUtre storiti jJApakAdAgamazAsanasyAnityatvAvagaternumabhAve 'aJca gheH' ityautve atve ca siddhamugraravAviti / athavograiH sahito raviruNaraviriti zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnmadhyamapadalopI tatpuruSaH samAsaH, tataH saptamyekavacane pUrvavatsiddhamiSTamatazchaMdobhaMgAbhAvo'pi siddhaH / evaM laghuvidhAvityAdAvapi samAdheyam / anenaivAzayena 'maryAdAbhividhau ca yaH' iti kAzikAprayogopapattirityalamatiprasaMgena / atha laghunakSatre vidhau caMdravAre vA sUryasaMkrAMtivAMkSInAnI vizo vaizyAnsukhayet / caraH caranakSatre bhaume maMgalavAre vA saMkrAMtirmahodarayutA mahodarInAmnI caurAnsukhayet / jJamaitre budhe maitrasaMjJakanakSatre vA saMkrAMtimaMdAkinInAmnI nRpatInrAjJaH sukhayet / sthiranakSatre guruvAre vA saMkrAMtimaMdAnAmnI viprAnsukhayet / mizranakSatre bhRguvAre vA saMkrAMtirmizrAnAmnI pazUnsukhayet / tIkSNanakSatre arkaje zanivAre vA saMkrAMtiH khalu nizcayena rAkSasInAmnI aMtyajAMzcAMDAlAnsukhayatItyaMtyajasukhA sthAdityarthaH / yadAha kazyapaH-'ghorAdhvAMkSImahodaryo maMdA maMdAkinI tthaa| mizrA rAkSasikA sUryasaMkrAMtistvarkavAsarAt // ' vasiSThaH-'ghorograH 11 mu0 ci. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ rAtrisaMkrAMtiphalam dhvAMkSI laghubhe carame mahodarI mRdubhe / maMdAkinyacararkSe maMdA mizrA mizra ca rAkSasI tIkSNe // ' atra chaMdobhaMgastvArSaH / devIpurANe - 'maMdA dhruveSu vijJeyA mRdau maMdAkinI tathA / kSipre dhvAMkSI vijAnIyAdupre ghorA prakIrtitA // care mahodarI jJeyA tIkSNairRkSaistu rAkSasI / mizritA caiva vijJeyA mizrairRkSaistu saMkrame // ' iti / ratnamAlAyAm - 'ugrakSipracarairmitradhruvamizrAkhyadAruNaiH / RkSaiH saMkrAMtirarkasya ghorAdyA kramazo bhavet // ' nAradakazyapau - 'zUdrataskaravaizyakSmAdeva bhUpagavAM kramAt / anuktAnAM ca sarveSAM ghorAyAH sukhadAH smRtAH // ' kSmAdevAH= brAhmaNAH / anuktAnAM = cAMDAlAdInAm / nanUktaM vakSyamANaM vA zubhAzubhaphalaM sAyanAMzasaMkrAMtitaH kuto na vicAryata iti cet / ucyate, - sAyanAMzasaMkrAMteH snAnadAnajapAdAveva kAryaM na sarvatra / yadAha pulastyaH - 'snAnadAnajapazrAddhavratahomAdikarmasu / sukRtaM calasaMkrAMtAvakSayaM puruSo'nute // ' iti / calasaMkrAMtiH =sAyanAMzasaMkrAMtiH / atazcalasaMkrAMteH parigaNitasnAnAdikaviSayatvAdeva kRtyAMtareSu vivAhAdizubhakarmasu saMkrAMtimAsAMgI-kAre zubhAzubhaphalakathane ca nAsyA upayoga iti yuktamutpazyAmaH / idaM cAgre samyaktayA nirNeSyate // 1 // atha dinarAtrivibhAgena saMkrAMtyazubhaphalamuttarAyaNadakSiNAyanasaMjJAM ca sArdhavasaMtatilakayAha 122 tryaMze dinasya nRpatInprathame nidaMti madhye dvijAnapi vizo'parake ca zUdrAn // 2 // aste nizAprahara ke ca pizAcakAdInaktaMcarAnapi naTAnpazupAlakAMzca / sUryodaye sakalaliMgijanaM ca saumya - yAmyAyanaM makarakarkaTayorniruktam // 3 // tryaMze iti // atrArkasaMkramaNamityanuvartate / dinapramANaM tribhirbhaktaM ghaTyAtmakastRtIyAMzo bhavati, tatra dinasya prathamatryaMze'rkasaMkramaNaM nRpatInhaMti / madhye dvitIyatryaMze dvijAnbrAhmaNAnhaMti / aparake tRtIyatryaMze vaizyAnhaM tyevaM sarvatra vyAkhyeyam / aste sUryAstasamaye'rkasaMkramaNaM zUdrAn / atha rAtrisaMkrAMtiphalam / tatra rAtriprathamaprahare pizAcakAdIn Adizabdena bhUtAdIn, dvitIyaprahare naktaMcarAn rAkSasAn tRtIyaprahare naTAnnartakAn, caturthaprahare pazupAlakAnAbhIrAn, sUryodayasamaye'rkasaMkramaNaM sakalaliMgijanaM pAkhaMDAdikaM haMtItyarthaH / 'pAkhaMDAH sarvaliMginaH' ityabhidhAnAt / yadAhaturnArada kazyapau - 'pUrvAhNe nRpatInhaMti viprA - nmadhyaMdine vizaH / aparAhne'stage zUdrAn pradoSe ca pizAcakAn // nizi rAtricarAnnADhyakArAnapararAtrake / gocAriNazca saMdhyAyAM liMginaM ravisaMkrame // ' iti / saMkrAMtaH krUrasaumyavAraparatvena phalavizeSamAha vasiSThaH - 'raviravijabhauma I '1 nizApraharakeSu iti pAThaH / 2 gopAnuttarasaMdhyAyAmiti pAThaH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazasaMkrAMtInAM saMjJAH] saMkrAMtiprakaraNam 3 / 123 kAre saMkrAMtau dinakarasya tanmAse / pittakaphAnilajAmayanarapatikalahastvavRSTizca // budhagurusitacaMdrAhe sati saMkrAMtAvanAmayaM nRNAm / kSitipatinikarakSemaM sasyavivRddhirvidharmiNAM pIDA // ' atra meSasaMkrAMtI vizeSamAha kazyapaH'yadA meSagataH sUryo bharaNyAdicatuSTaye / sasyavRddhirbhavettatra vRddhirAz2catuSTaye // maghAdidazake hAniH kSemaM cAnuktabheSu ca // ' asyArthaH-yasmindine meSasaMkramastaddine caMdro yadi bharaNyAdinakSatracatuSTaye syAttadA sasyavRddhiH phalam / evamapre'pi vyAkhyeyam / atha janmanakSatre saMkrAMtiphalaM dIpikAyAm--'yasya janmakSamAsAdye ravisaMkramaNaM bhavet / tanmAsAdyaMtare tasya rogaH kleshodhnkssyH||' iti / tatra zAMtikamapi dIpikAyAmuktam-'tagarasaroruhapatrai rajanIsiddhArthalodhrasaMyuktaiH / snAnaM janmanya'kSe ravisaMkrAMtI nRNAM zubhadam // ' iti / atha saMkrAMtiSu vRSTau jAtAyAM phalamuktaM vasiSThena-'ajakanyAjhaSakarkiNi saMkrAMtI yadi bhavedvarSam / atulaM kSema subhikSaM nRpasajanagokulakSemam // ghaTacApasiMhamithunasaMkrAMtI yadi bhavedvarSam / AmayaDAmarabhUbhRdyuddhamanaghe tvavRSTizca // vRSavRzcikatulamakare vRSTiH syAtsaMkrame samaye / visphoTAmayataskarapIDA vRSTiH kRzAnubhayam // ' iti / atha saumyeti / makarakarkaTayoH saMkrAMtizcettadA krameNa saumyayAmyAyanaM niruktaM kathitam / makare uttarAyaNaM karkaTe yAmyAyanaM syaadityrthH| yadAha nAradaH-'saumyayAmyAyane nUnaM bhavato mRgakarkiNoH' iti // 2 // 3 // athAvaziSTAnAM dazasaMkrAMtInAM SaDazItimukhAH saMjJA anuSTubhAha SaDazItyAnanaM cApanRyukanyAjhaSe bhavet / tulAjau viSuvaM viSNupadaM siMhAligoghaTe // 4 // SaDazItIti // dhanurmithunakanyAmIneSu saMkrAMtizcettadA SaDazItimukhanAmnI saMkrAMtiH / tulAmeSayoH saMkrAMtirviSuvanAnI / siMhavRzcikavRSakuMbheSu saMkrAMtiviSNupadAkhyA / uktaM ca nAradena-'sthirabheSvarkasaMkrAMtijJeyaM viSNupadAhvayaM / SaDazItimukhaM jJeyaM dvisvabhAveSu raashissu|| tulAdharAjayo yaM viSuvaM sUryasaMkrame / ' saMjJAprayojanaM ca-'yAmyAyane viSNupade cAdyA madhyAstulAjayoH / SaDazItyAnane saumye parA nADyo'tipuNyadAH // ' iti graMthakRdane vakSyati / atha nanu'saMkrAMtI yAni dattAni havyakavyAni dAtRbhiH / tAni nityaM dadAtyarkaH punajanmani janmani // ravisaMkramaNe puNye na snAyAdyadi maanvH| saptajanmasu rogI sthAduHkhabhAgI hi jAyate // ' iti zAtAtapokteH snAnadAnazrAddhAdikRtyasya saMkrAMtikAle'vazyakartavyatA pratIyate / tatra zrAddhAderanekakSaNasAdhyatvAdananuSThAnalakSaNamaprAmANyamApadyeta, saMkrAMtikAlasyAtisUkSmatvAt / taduktaM devIpurANe-'susthe nare sukhAsIne yAvatspaMdati locanam / tasya triMzattamo bhAgastatparaH parikIrtitaH / tasmAcchatatamo bhAgasyuTirityabhidhIyate / truTeH sahasrabhAgo yaH sa kAlo ravisaMkrame // ' iti / devalo'pi-'saMkrAMtisamayaH sUkSmo dazeyaH pizitekSaNaiH' iti / pishitekssnnaiHmnussyaiH| ato mukhyakAlAnupalabdhau gauNakAle'pi kArya, vacanaprAmANyAt // 4 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 muhUrtaciMtAmaNiH / [ rAtrisaMkrAMtau vizeSaH sa ca gauNakAlo niravadhirityato gauNakAlamupajAtikAchaMdaH pUrvArdhenAha-- saMkrAMtikAlAdubhayatra nADikAH puNyA matAH SoDaza SoDazoSNagoH / saMkrAMtIti // gaNitamArgeNa yaH uSNagoH sUryasya saMkrAMtikAla bhagatastata ubhayatra pUrvataH paratazca SoDaza nADyo ghaDhyaH puNyasaMpAdakatvAtpuNyA matAH saMmatAH / sUrya saMkrAMtisamayAt pUrvaM SoDaza pazcAcca SoDaza ghaTikAH puNyakAlo militvA dvAtriMzadvaTikA bhavatItyarthaH / tadAha vasiSThaH - 'dinapatisaMkramaNAprAk SoDaza nADyazca puNyakAlaH saH / parataH SoDaza nADyaH sarvatra snAnadAnakAryeSu // ' brahmasiddhAMte'pi - 'saMkrAMteH prAk parastAcca sArdhAH SoDaza nADikAH / trayastriMzatsaMkramasya puNyAH sarvasya nADikAH // ' bhanena - 'saMkrAMteH puNyakAlastu SoDazobhayataH kalAH' iti smRtivAkye yaiH pUrvataH paratazcASTAvaSTau ghaTikAH puNyakAla ityevaM SoDazeti vyAkhyAtaM tadapAkRtaM bhavati / kiMcAyamartho vAsanAsiddhaH sUryasiddhAMte'bhihitaH - 'arkamAnakalAH SaSTyA guNitA bhuktibhAjitAH / tadardhanADyaH saMkrAMterarvAk puNyaM tathA pare // ' iti / siddhAMtaziromaNAvapi - 'SaSTighnabiMbaM grahabhuktibhaktaM saMkrAMtinADyo'khiladharmakRtye / ravestu tAH puNyatamA grahaH svasaMkrAMtigo mizraphalaM vidhatte // ' iti / vAsanA ceyam-yadi grahaspaSTagatitulyakalAbhirahorAtramAnarUpAH SaSTighaTikA labhyaMte tadA grahabiMbakalAbhiH kimiti trairAzikena, grahe biMbakalAnAM SaSTirguNako grahabhuktirbhAjako niSpanna ityarthaH / evaM sarvagrahANAmapi saMkrAMtiH syAt / tatra sAmAnyataH sUryabiMbaM trayatriMzatkalAH / grahagaterhAsavRddhibhyAM biMbasyApi hAsavRddhisaMbhavAt / taduktaM siddhAMta eva / atra tu vistarabhayAdanupayuktatvAzca nAsmAbhiralekhi / ata eva triMzadekatriMzatsArdhadvAtriMzatrayastriMzadAdibhedena smRtiSu puNyaghaTikAbhidhAnaM spaSTIkRtyA bhedasaMbhavAdbhinnam / tadevaM sAmAnyataH saMkrAMtiSu dvAtriMzadvaTikArUpaH puNyakAlo nirNItaH / devIpurANe tu maMdAdisaMjJA bhedAtpuNyakAlavizeSa evoktaH - 'dvicatuSpaMcasaptASTa nava dvAdaza eva ca / krameNa ghaTikA hyetAstatpuNyaM pAramArthikam // ' iti / asyArthaH - maMdAyAmaMtarAlavarti ghaTikAdvayaM, maMdAkinyAM catasro ghaTikAH, dhvAMkSyAM paMca, ghorAyAM sapta, mahodaryAmaSTau, rAkSasyAM nava, mizrAyAM dvAdaza / prAgabhihitadevIpurANoktamaMdAdisaMjJAvAkyAnnakSatrajanitasaMjJAsu maMdAdiSvayaM vicAro na vAraprayuktAsvavacanAt // evaM saMkrAMtiSu puNyakAlamabhidhAya idAnIM rAtrisaMkrAMtau vizeSamupajAtyuttarArdhenAha nizIthatosarparatra saMkrame pUrvAparAhAMtimapUrvabhAgakA // 5 // nizIthata iti // nizIthamardharAtraM tasmAdarvAk pUrvatra aparatra pazcAzca saMkrame saMkrAMtikAle sati pUrvAparayora hoH krameNAMtimapUrvabhAgako puNyau syAtAm / 1 spaSTIkRtyAH spaSTIkaraNasya athavA spaSTIkRtyA spaSTIkaraNenetyarthaH / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makarasaMkramAdipuNyadinavicAraH] saMkrAMtiprakaraNam 3 / 125 bhAgakAviti svArthe kaH' / yadyardharAtrAtprAk saMkrAMtistadA pUrvadinasyottarArdha puNyam / yadyardharAtrAdupari saMkrAMtistadottaradinasya pUrvArdhameva puNyamityarthaH / uktaM ca brahmasiddhAMte--'bhavanAMtaM biMbamadhya rAtryardhAtprAgudeti cet / snAnadAnAdi madhyAhnAtkuryAdUrdhva gate dine // rAjyardhAdupari kSetraM yAti cedanyathAryamA / ayAgAmini madhyAhvAtpUrva snAnAdi puNyadam // bhavana raashiH| biMbamadhyaM-raveH / kssetrN-raashiH| vRddhavasiSTho'pi-'ahni saMkramaNe puNyamahaH kRtstraM prakIrtitam / rAtrau saMkramaNe bhAnodinAdhaM snAnadAnayoH // ardharAtrAdadhastasminmadhyAhnasyoparikriyA / Urdhva saMkramaNe cordhvamudayAtpraharadvayam // ' iti / nanu rAtrau dinasaMkrAMtivat rAtrAvapi puNyakAlasattvAttadA snAnAdi kuto na kriyate yadarthamayamudyama ArabdhaH? ucyate,-'rAtrau snAnaM na kurvIta dAnaM caiva vizeSataH' iti sumaMtuvAkyAdrAtrau snAnAdyadhikArAsattvAt / yattu naimittikaM grahaNAdiprayuktaM tadbhavatyeva / 'naimittikaM ca kurvIta snAnaM dAnaM ca rAtriSu / ' iti sumaMtuvAkyazeSAt // 5 // ardharAtrasamaye saMkramaNe makarakarkaTayozca vizeSamupajAtikayAhapUrNe nizIthe yadi saMkramaH syAdinadvayaM puNyamathodayAstAt / pUrva parastAdyadi yAmyasaumyAyane dine pUrvapare tu puNye // 6 // pUrNa iti // 'ardharAtranizIthau dvau dvau yAmapraharI samau' ityabhidhAnAdardharAnaM nizIthazabdavAcyam / tasminnizIthe pUrNa rAtridvitIyamaharAMtimapalAvacchinne yadi saMkramaH syAttadA prAgaparaM dinadvayaM puNyamuktam / uktaM ca vRddhavasiSTena- pUNe cedardharAtre tu yadA saMkramate raviH / prAhurdinadvayaM puNyaM muktvA makarakarkaTau // ' iti / brahmasiddhAMte'pi-'yadyardharAtra eva syAtsaMpUrNe saMkramo rveH| tadA dinadvayaM puNyaM snAnadAnAdikarmasu // ' atha 'muktvA makarakarkaTau' ityuktaM, tatra makarakarkaTayostu kathamityata Aha-atheti / athAnaMtaramudayAstAtsUryodayAstAcca pUrva parastAcca yadi yAmyasaumyAyane karkamakarasaMkrAMtI bhavatastadA pUrvaparadine puNye syAtAm / yadi sUryodayAtpUrva karkasaMkramaNaM syAttadA pUrvadina eva puNyakAlo na paradine // tathA yadi sUryAstAdanaMtaraM makarasaMkrAMtiH syAttadottaradine eva puNyakAlo na pUrvadine / tadAha vRddhagArgya:-'yadAstamayavelAyA makaraM yAti bhaaskrH| pradoSe vArdharAtre vA snAnaM dAnaM pare'hani // ardharAtre tadUrdhva vA saMkrAMtI dakSiNAyane / pUrvameva dinaM grAhyaM yAvannodayate raviH // ' iti / astasamayavelAyA iti paMcamyaMtaM padam / vAzabda ivArthe / bhaviSyottarapurANe'pi-'kArmukaM tu parityajya mRgaM saMkramate raviH / pradoSe cArdharAtre vA snAnaM kuryAtpare'hani // mithunAtkarkasaMkrAntiyadi syAdaMzumAlinaH / prabhAte vA nizIthe vA kuryAdahani pUrvataH // ' iti / pradoSalakSaNaM skaMdapurANe-'trimuhUrtaH pradoSaH syAdavAvastaMgate sati' iti // 6 // 'athodayAstAt' iti vacanasyApyapavAdamiMdravajrAchaMdasAha - saMdhyA trinADIpramitArkabiMbAda|ditAstAdadha Urdhvamatra / cedyAmyasaumye ayane kramAtstaH puNyau tadAnIM parapUrvaghasrau // 7 // .1 samayAvacchinne iti pAThaH / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [makarasaMkrame rAtrAvevAnuSThAnaM ardheti // bharkabiMvAdarkamaMDalAdardhoditAstAdardhoditAdarbhAstAccAdha UrdhvaM ca kramAt trinADyaH trighaTikAstAbhiH pramitA saMdhyA saMdhyAkAlaH syAt / ardhIditArka biMbAtpUrvaM trighaTIpramitA prAtaH saMdhyA tathArdhAstAdarkabiMbAdupari trinADIpramitA sAyaMsaMdhyetyarthaH / tadAha varAhaH - 'ardhAstamitAnuditAtsUryAdaspaSTabhaM nabha yAvat / tAvAnsaMdhyAkAlazcidvairetaiH phalaM brUyAt // ' iti / tatpramANamAha nAradaH - 'ardhAstamayasaMdhyA hi ghaTikAntraya saMmitA / tathaivArdhodayAtprAtarghaTikAtrayasaMmitA // ' iti / skaMdapurANe'pi - ' udayAtprAktanI saMdhyA ghaTikAtrayamucyate / sAyaMsaMdhyA trighaTikA hyastAdupari bhAsvataH // ' iti / atra saMdhyAlakSaNe ardhAstamitAnuditavAkyasya skaMdapurANIyavAkyasya ca brIhiyavavadvikalpaH / atha saMdhyAlakSaNaprayojanamAha-atreti / atra saMdhyAyAM prAtaH saMdhyAyAM sAyaMsaMdhyAyAM ca kramAcedyAmyasaumye ayane dakSiNottarAyaNe staH tadAnIM parapUrvI ghatrau divasau puNyau / ' yAmyasaumye ayane' ityatra 'IdUdedvivacanaM pragRhyam' iti pragRhyatvAt 'lutapragRhyA aci -' iti prakRtibhAvaH / yadi prAtaH saMdhyAyAM dakSiNAyanapravRttistadA sUryodayAdanaMtaraM saMpUrNamahaH puNyam / tathA yadi sAyaMsaMdhyAyAmuttarAyaNapravRttistadA sUryAstAtpUrvaM saMpUrNamahaH puNyaM syAdi`tyarthaH / yadAha nAradaH - 'sUryasyodaya saMdhyAyAM yadi yAmyAyanaM bhavet / tadodayAdahaH puNyaM pUrvAhaH pUrvato yadi // sUryAstamayasaMdhyAyAM yadi saumyAyanaM bhavet / tadahaH puNyakAlaH syAtparatazcottare'hani / ' iti / atra yadyudayasaMdhyAtaH prAkkarka saMkramastadA prAgdina eva puNyakAlo nottaradine / tathA yadyastasaMdhyAmatikramya makarasaMkrAtistadottaradina eva puNyakAlo natu prAgdine iti niSkRSTosrthaH / ato vRddhagArgyAdivAkyanAradavAkyayoH pradoSasaMdhyApadopAdAnena sAmAnyavizeSabhAvo'vagaMtavyaH / yattu hemAdrau skaMdapurANIyaM vAkyam'dhanurmInAvatikramya kanyAM ca mithunaM tathA / pUrvAparavibhAgena rAtrau saMkramate yadA // dinAMte paMca nADyastu tadA puNyatamAH smRtAH / udaye ca tathA paMca daive pitrye 'ca karmaNi // ' iti, tadapi saMdhyAviSayakamevetyAhurabhiyuktAH / viSuve tu yathAzrutameveti / anyadapi saMdhyAlakSaNaprayojanam - 'prAksaMdhyA garjita - ' ( 5 / 48 ) ityAdiSu vakSyati / nanu nAyamayanapuNyakA loktyudyamaH saphalaH, zAstrAMtaraviruddhatvAt / tathA hi- 'ahni saMkramaNe puNyamahaH kRtsnaM prakIrtitam / rAtrau saMkramaNe bhAnodinArthaM snAnadAnayoH // ardharAtrAdadhastasminmadhyAhnasyopari - kriyA / UrdhvaM saMkramaNe cordhvamudayAtpraharadvayam // pUrNe cedardharAtre tu yadA saMkramate raviH / prAhurdinadvayaM puNyaM muktvA makarakarkaTau // ' iti vRddhavasiSThenAyanavyatirikteSu dazasu saMkrameSu rAtrigateSu ' yA yAH sannihitA nADyastAstAH puNyatamAH smRtAH // iti kazyapoktasAmAnyavAkyAdrAtrAvevAnuSThAnaM prasaktaM 'ahni saMkramaNe' ityAdinA'pohya divaivA'nuSThAnaM vihitaM tasyApi paryudAsaH kriyate 'muktvA makarakarkaTI' iti / tasmAnmakarakarkaTayoH saMkramaNe rAtrAvevAnuSThAnaM kartavyamityuktaM bhavati / ata evAha yAjJavalkyaH 126 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkramaNe viSNupadAdau vizeSaH] saMkrAMtiprakaraNam 3 / 127 rAhudarzanasaMkrAMtivivAhAtyayavRddhiSu / snAnadAnAdikaM kArya nizi kAmyavrateSu ca // ' iti / vasiSTho'pi-'sutajanane saMkrAMtAvuparAge caMdrasUryayorniyatam / rAtrAvapi kartavyaM snAnaM dAnaM vizeSato nRNAm // ' iti / sumaMtuzca-'grahaNodvAhasaMkrAMtiyAtrArtiprasaveSu ca / zravaNe cetihAsasya rAtrau dAnaM prazasyate // ' iti / eSu vAkyeSu sAmAnyavAcino'pi saMkrAMtipadasya makarakarkaTasaMkrAMtiparatvamavasIyate / yastu- rAtrau snAnaM na kurvIta dAnaM caiva vishesstH|' iti niSedhaH sa saMkrAMtyaMtare vyavatiSThate / ata evoktaM kazyapena-'snAnaM dAnaM grahaNavatsaumyayAmyAyanadvaye' iti / tasmAdayanasaMkrame rAtrau satyAM tatraiva snAnadAnAdhanuSTAtavyamiti / atrAhaH-zAstradvayena tulyabalatvAdvikalpasiddhau tattaddezaprasiddhaziSTAcAreNa vyavasthA drssttvyaa| tatra gaurjarAstu-kazyapAdivAkyamabhyupetya rAtrAvayanasaMbhave sati rAtrAveva snAnadAnAdikaM kurvati / dAkSiNAtyAstu-vRddhagAAdivAkyamaMgIkRtya divasa eva snAnadAnAdi kurvantItyalamatiprasaMgena / yadA tu dine karkamakarasaMkramastadA krameNa pUrvottaraghaTikAniyamamAha vRddhavasiSThaH-'atItAnAgate puNye dve tUdagdakSiNAyane / triMzaskarkaTake nADyo makare viMzatiH smRtAH // ' iti / uttarAyaNamatItaM satpuNyaM karkaTAyanamAgAmi puNyam / tatra karkaTasaMkrAMteH prAk triMzaddhaTikAH puNyAH, makare tUttarA viMzatighaTikAH puNyA ityarthaH / atra vAkye yadyapi dinapadAnupAdAnaM tathApi 'yadAstamayavelAyAm' iti rAtriparavizeSavAkyAlocanAdidaM dinaparaM pratibhAti / tathAsati kenApi hetunA samIpaghaTISu zrAddhAdyanuSThAnAsaMbhave paramAvadhitvena triMzadAdayo ghaTikA abhyanujJAyate / yadA tu pratibaMdhAbhAvastadA 'yA yAH sannihitA nADyastAstAH puNyatamAH smRtAH' iti kazyapokteH samIpaghaTikAsveva zrAddhAdi vidheyam / 'sannihitaparityAge kAraNAbhAvAt' iti nyAyAJca // 7 // atha pUrvaparAH SoDazaghaTikAH puNyA iti pUrva sAmAnyenoktamidAnIM viSNupadAdiSu saMkrameSu vizeSamanuSTubhAha yAmyAyane viSNupade cAdyA madhyAstulAjayoH / SaDazItyAnane saumye parA nADyo'tipuNyadAH // 8 // yAmyeti // yAmyAyane karkasaMkrAMtI tathA viSNupade vRSasiMhavRzcikakuMbhasaMkrAMtiSu saMkrAMtikAlAdAdyA nADyaH prathamAH SoDazaghaTikAH atipuNyadAH khAnadAnAdAvanaMtaphaladA jJeyAH / agrimAstu na tatheti niSkRSTo'rthaH / tulAjayostulAmeSayoH madhyA ubhayataH SoDaza SoDaza ghaTikAH punnyaaH| athavA SoDazaiva ghaTikAH puNyAH / SaDazItyAnane mithunakanyAdhanurmInasaMkrAMtiSu tathA saumye makarasaMkrAMtI saMkrAMtikAlAtparA animAH SoDaza ghaTikA atipuNyadAH / prathamAstu na tatheti niSkRSTo'rthaH / yadAha zrIpatiH-'yAmyAyane Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 muhUrtaciMtAmaNiH / [ caMdrasaMkramaNAdau puNyakAlaH viSNupade tathAdau dAnAdyanaMtaM viSuve ca madhye / vadaMtyatIte SaDazItivatre maharSayaH khalvayane ca saumye // ' tatra karke prAgeva makarasaMkrAMtau pazcAdeva puNyakAla iti tu prAGgiraNAyi / viSNupade tu agrimAdimaghaTInAM puNyakAle taratamabhAvaH / 'puNyAyAM viSNupadyAM ca prAk pazcAdapi SoDaza' iti vRddhavasiSToktavAkyenAsyaikavAkyatAvazAt / viSuve tu sAmAnyanirNaya eveti kecit / dIpikA TIkAkArastvevamAha - 'meSe tulAyAM ca saMkrAMtimadhye eva saMkrAMtikAlAtpUrvamaSTau ghaTikAH paratazcASTau ghaTikAH puNyakAlaH' iti / yuktaM caitat / 'viSuve ca madhye' iti madhyapadopAdAnAnmadhye SoDaza ghaTikAH puNyA ityucyate / kasmAtkAlAnmadhya ityapekSAyAM saMkrAMtikAlAdevetyataH pUrvamaSTau pazcAccASTau ghaTikAH puNyA ityarthaH / yaduktaM bRhaspatinA - 'vartamAne tulA meSe nADyastUbhayato daza' iti tulA meSa saMkrAMti kAlAtprAk pazcAzca paMca paMca ghaDhyaH puNyA iti / yadapyuktaM AdyaMtasApekSatvAnmadhyazabdasya gaNitAgatapuNyakAlaghaTikAnAM madhyatribhAgaH sthUladRzA dazaghaTikAtmako bhavatIti tadatipuNyatamatvasUcanArtham / 'yA yAH sannihitA nADyaH' iti kazyapokteH / SaDazItimukhespyAdyAgrimaghaTInAM puNyakAle taratamabhAvaH / yattu 'SaDazItyAM vyatItAyAM SaSTistulyAstu nADikAH' iti vRddhavasiSThavAkyaM tatprAgghaTISu pratibaMdhavazAcchrAddhAderasaMbhave satyaMtimaghaTISu zrAddhAdikriyAbhyanujJAyAH paramAvadhikAleyattArtham / idaM sarvaM dinasaMkrAMtiviSayaM veditavyam / 'ahni saMkramaNe puNyamahaH kRtsnaM prakIrtitam' iti sAmAnyavAkyasya 'sau (yA ?) myAyane viSNupade' ityasya ca vizeSavAkyasyaikavAkyatAvazataH / ata eva - ' rAtrau saMkramaNe bhAnordinArdha snAnadAnayo:' iti rAtriparavizeSasya sattvAcca / evaM nirNIte puNyakAle snAnadAnAdyavazyaM vidheyamiti phalito'rthaH / tatra snAnadAnAdya kurvatazca pratyavAyamAha vasiSThaH - ' iti saMciMtya vinirNayamAdeSTavyaM sadaiva daivajJaiH / viSuvatyayane grahaNe saMkrAMtau puNyadivase vA // pitRtRptiM na karoti hi dattvA zApaM vrajati tasya pitA / Agatagatasamaye'pi ca karoti yaddAnajapahomAdyam // USaravApitabIjaM yadvattadvacca niSphalaM bhavati // ' iti / ayane ayanapravRttyAkhye calasaMkramaNa Agatagatasamaye nirNIte puNyakAlAtiriktasamaye snAnAdi niSphalamityarthaH / saMkrAMtiSu snAnadAnAdeH phalamAha bhAradvAjaH - 'SaDazItyAM tu yaddAnaM yaddAnaM viSuvadvaye / dRzyate sAgarasyAMtastasyAMto naiva dRzyate // ' vRddhavasiSTho'pi - 'ayane koTipuNyaM ca sahasraM viSuve phalam / SaDazItyAM sahasraM tu phalaM viSNupadeSu ca // ' ityalamatiprasaMgena / iti sUryasaMkrAMti - nirNayaH // atha nAyaM kevalaM sUryasaMkramaNa eva puNyakAlaH kiMtu caMdrAdInAM grahANAM nakSatrasaMkrame rAzisaMkrame ca puNyakAlo bhavati, so'pi sopapattikaH prasaMgataH procyate'smAbhiH / yadAha jaiminiH - ' nakSatrarAiyo ravisaMkrame syurarvAk paratrApi raseMdunADyaH / puNyAstathedostridharApalairyugekaiva nAhI munibhiH zubhoktA // 1 // nADyazcatasraH sapalAH kujasya budhasya titro manavaH palAni // abdhyabdhinADyaH palasaptayuktA gurau ca zukre sapalAzcatasraH / 1 ryuk yugaikanADI munibhiH zubhoktA iti pAThaH / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prahANAM mAnakalAH ] saMkrAMtiprakaraNam 3 / 129 // 2 // dvinAganADyaH palasaptayuktAH zanaizcarasyAbhihitAH supuNyAH / bhAdyaMtamadhye japadAnahomaM kurvannavApnoti sureMdradhAma // 3 // asyArthaH - sUryasya nakSatrasaMkrame rAzisaMkrame ca prAk paratazca SoDazaghaTikAH puNyAH / evaM caMdrasyaikA ghaTI trayodaza palAni / bhaumasya catasro ghaTikA ekaM palam | budhasya tisro ghaTikAzvaturdaza palAni / gurozcatuzcatvAriMzadvaTikAH sapta palAni / zukrasya catasro ghaTikAH palamekam / zanervvazItirghaTikAH sapta palAni cobhayataH puNyakAla ityarthaH / yathA-sU. caM. maM. bu. gu. zu. za. grahAH / atropapatti: 1 sU. caM. maM. 16 1 0 13 4 31 1 bu. gu. zu. za. grahAH ghaTI. 3 14 7 44 4 6 45 15 1 74 bhaktA // 'bhAnorgatiH svadazabhAgayutarddhitA vA biMbaM vidhostriguNitA yugazaila tithyadvi715 hInazazibhuktiriSudvi 25 bhaktA naMdAkSi29 yugbhavati vA vidhubiMbamevam // ' iti siddhAMtaziromaNyuktaprakAreNa ravicaMdrayormAMnakalA AneyAH / 'vyaMghrISavaH sacaraNA RtavastribhAgayuktAdvayo nava ca satrilaveSavazca / syurmadhyamAstanukalAH kSitijAdikAnAM trijyAzukarNavivareNa pRthagvinighnAH // ' iti tatraivoktAH bhaumAdInAM mAnakalAstatra krameNa mAnakalAH // sU.caM.maM. bu. gu.zu.za. sU. caM. maM. 32 32 4 bu. gu. zu. za. 7 82 7 9 -- 5 20 0 20 palA. tatra ' SaSTinabiMbaM grahabhuktibhaktaM saMkrAMtinADyo'khiladharmakRtye / ravestu tAH puNyatamA grahaH svasaMkrAMtigo mizraphalaM vidhatte // ' iti bhAskarokta dizA saMkrAMtinADhyaH syuH / tatra grahabhuktayastenaivoktAH 'naMdAkSA bhujagA raveH zazigatiH khAMkAdvayo'kSAgnayastuMga syAMgakalAH kuvedavikalAH pAtasya rAmAbhavAH / mAheyasya mahIguNA rasakarA jJasyeSusiddhA radAH paMcejyasya sitasya SaNNavamitA aSTau zanerdve kale // ' iti / budhazukrayostu saMkrAMtighaTikAnayane sUryagatireva hAraH kalpyastadgatitulyatvAttayoH / vAsanA bhASye hi / 'budhazukrau tu raverAsannAveva kadAcidagrataH kadAcitpRSThatastasyAnucarAviva sadA vrajaMtau dRzyete 'tastayorapi ravibhagaNatulyA eva bhagaNA ityupapannam' iti bhAskareNAbhihitatvAt / paThyamAnA tu gatistacchIghroccayoH zIghraphalAnayanArthaM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ grahANAM niyatamadhyagatayaH vAsanAsiddhA jIrNaiH kalpitA / tadevaM grahagataya imAH ato yathokta caM. maM. bu. gu. zu. 130 sU. 59 790 31 59 5 16 4 | 3 | 44 8 35 26 kalA. prakAreNa sAdhitAH puNyakAlaghaTikA : sUryasya trayastriMzadvaTikA eva, caMdrasya dve ghaTike SaDaviMzatipalAni, bhaumasya nava ghaTikAzcatvAri palAni, budhasya SaTghaTikA viMzatipalAni, guroraSTAzItirghaTikAH, evaM zukrasya navaghaTikA aSTau palAni, zaneH SaSTyadhikaM zataM ghaTikAH, pUrvAparakAlau militvA puNyakAla ityarthaH / yathA ra. caM. maM. bu. gu. zu. za. ra. caM. maM. bu. gu. zu. | za. 20 0 4 34 59 0 0 0 8 za. gra. 2 26 4 80 33 2 9 6 88 9 160 0 aM. 30 13 32 10 atra vAsanA prAguktA / etadardhanADyaH prAkparatazca puNyAH / atra gaNitAgata - ghaTIpaleSu likhitajaiminivAkye ca kvacitkiMcitpalabhedo ghaTikAbhedazca sa gatispaSTakRtivazataH / yuktaM caitat / AkAze hi vedhAdinA spaSTA eva khagA dRiyaMte na madhyamAH / 'dinadvayaspaSTakhagAMtarAla kAlaH sphuTastu sphuTabhuktibiMbai: " iti spaSTatyaiva biMbasaMkrAMti ghaTyAnayanamucitam / uktaM ca kezavArkeNa'kujAdikAnAmapi biMbaliptAH SaSTyA guNAH svasvajavena bhaktAH / nADyAdikaH saMkramaNAMtarAlakAlaH sphuTastu sphuTabhuktibiMbaiH // ' iti / apizabdAtsUryAcaMdramasorgrahaNaM / tathAsati madhyamApekSayA spaSTagatibiMbayorupacayApacayasAmyaistattadvaTikAnAmapyupacayApacayasAmyAni krameNApataMti / teSAM cAniyatatvAtpadye upanibaMdhAyogAt jIrNairniyatamadhyagatyA sUryAdInAM grahANAM puNyakAla - ghaTIrAnIyopanibaMdhaH kRtaH / atra matkRtaM padyam- 'nADyo rAmaguNA 33 raveratha vidhoH SaTdoHpalairyugdvayaM 2 / 26 bhaumasyAbdhipalairyutA nava 9 / 4 vido yuktAH palaiH khAzvibhiH / SaNNADyo 6 / 20 'STagajA 88 guroratha bhRgornadAH palairaSTabhiH 9 / 8 puNyAH syuH khanRpAH 160 zanerubhayato rAzyRkSayoH saMkrame // ' ato yo jaiminivAkye - 'sArdhAzcatasraH palasaptayuktA guro:' iti pATho mAdhavAdibhirapAThi / tathA hemAdriNApi - 'dvinAganADyo' iti pade nAgA aSTau dvirAvRttA nAgA dvinAgAH SoDazanADikAH zanaizcarasaMkrAMtau puNyakAla iti yat vyAkhyAyi ca tadubhayamapAkRtaM bhavati / tathA ca rAmacaMdrAcAryA api kAlanirNayadIpikAyAM hemAdryAdimulakamamumarthaM svapadyenopaniyata 20 0 8 0 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAyanAMzasaMkrAMtipuNyakAlaH] saMkrAMtiprakaraNam 3 / zciMtyoktayo jnyeyaaH| tasmAtsarvagrahANAM rAzinakSatrayoH saMkrAMtiSu puNyakAlatA'sti / bhAskaro'pi-ravestu tAH puNyatamAH' iti vadaMzcaMdrAdisaMkrAMtiSu nADyaH puNyA ityasUcayat / 'atizAyane tamabiSThanau' iti pANinivacanAt 'grahaH svasaMkrAMtigo mizraphalaM vidhatte' iti sUryAdisaMkrAMtisAdhAraNaM, tatra sakalasaMkrAMtiSu dinarAtriviSNupadAdibhedena sUryasaMkramavanirNayo dhyeyaH / etatsaMkrAMtimAnyatA hi gurjaradeze'stItyalaM prasaktAnuprasaktena // iti sakalagrahasaMkrAMtinirNayaH // 8 // athaivaM nirayanAMzasaMkrAMtikAlamabhidhAyedAnIM sAyanAMzagrahasaMkrAMtiSu puNyakAlamupajAtikayAhatathAyanAMzAH kharasAhatAzca spaSTArkagatyA vihatA dinaadyaiH| meSAditaH prAkcalasaMkramAH syudAne japAdau bahupuNyadAste // 9 // tathAyanAMzA iti // yathA rAzisaMkramAH bahupuNyadAstathA calasaMkramA apIti vyavahitastathAzabdaH ayanAMzAH SaSTayA guNyAH spaSTasUryagatyA vihRtA labdhaiH dinAdyaiH dinaghaTIpalaiH kRtvA meSAdidvAdazarAzisaMkrAMtikAlAprAk calasaMkramAH syuste calasaMkramA dAne brAhmaNebhyo dakSiNAdAne japAdau japazrAddhahobhAdau bahupuNyadA bhavaMti / taduktaM vasiSTasiddhAMte-calasaMskRtatigmAMzoH saMkramo yaH sa sNkrmH| ajAgalastana iva rAzisaMkrAMtirucyate // ' iti / pulastyaH-'ayanAMzasaMskRto bhAnurnAle carati sarvadA / amukhyA rAzisaMkrAMtistulyaH kaalvidhistyoH|| snAnadAnajapazrAddhavratahomAdikarmabhiH / sukRtaM calasaMkrAMtAvakSayaM puruSo'znute // ' iti / ratnamAlAyAM-'yAvadbhiraMzairayanacyutiH syAttadbhogyakAlena divAkarasya / cyutirbhavedviSNupadAdikAnAM rahasyametanmunibhiH pradiSTam // ' iti / jAvAlirapi-'saMkrAMtiSu yathA kAlastadIye'pyayane tthaa| ayane viMzatiH pUrvA makare viMzatiH parA' iti / ayanecalasaMkrame / atra calasaMkramAkhye makarAyaNe pUrvA viMzatighaTikAH puNyakAlaH / makarasaMkrAMtI tu parA viMzatighaTikAH punnykaalH| makaravyatiriktaikAdazacalasaMkrameSu tattatsaMkramavat puNyakAlo jJeya ityartha iti mAdhavo vyAkhyat // athAyanAMzAnayanaM tu sUryasiddhAMte-'triMzatkRtvo yuge bhAnAM cakraM prAk parilaMbate / tadgaNAbhUdinabhaktAyugaNAdyadavApyate // taddostrighnA dazAptAMzA vijJeyA ayanAbhidhAH / tatsaMskRtAdrahAt krAMticchAyAcaladalAdikam / sphuTaM dRktulyatAM gacchedayane vipuvdvye| prAk cakraM calitaM hIne chAyAtkiraNAgate // aMtarAMzairathAvRttya pazvAccheSaistathAdhike // ' iti ca / te ca sAMprataM sArdhaSoDazAyanAMzA dhanagatAH saMti chAyAtkiraNAgatasya suurysyaalptvaat| ata eva prAk ityuktaM graMthakartA / atra prAgityupalakSaNam / kadAcitsaMkrAMtikAlAtparato'pyayanAMzavazena calasaMkramasaMbhavAt / tathA ca 'pazcAccheSaistathAdhika' ityuktam / vedAMgajyotiSe'pi'prapadyete zraviSThAdau sUryAcaMdramasAvudak / sArdhe dakSiNArkastu mAghazrAvaNayoH Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 muhUrtaciMtAmaNiH / [nirayanaiva gaNanoktA phalAdau sadA // ' iti / tatra meSAdisaMkrAMtikAlasya saurasAvanaghaTikAtmakasya ayanAMzAnAM ca saurANAmatulyajAtIyatvAdyogaviyogau na staH / ityayanAMzAnAM diniikrnnaayaanupaatH| yadi sUryasya spaSTagatibhogena SaSTighaTikAtmakaM dinaM labhyate tadAyanAMzaiH kimiti / tatrAyanAMzAnAM SaSTirguNakaH sUryaspaSTagatirbhAjaka ityupapanam / labdhAni saurasAvanadinAni saghaTIpalAni atastulyajAtyoogo viyogo vA kAryaH / nanu caikasyaiva sUryasyaikasminneva rAzau rAzisaMkramaNaM calasaMkramaNaM ca kathaM saMbhavati ? kutaH svakakSAsthitAkAzabhAgasya dvAdazadhA vibhaktasya rAziriti saMjJA ? tatra ravimaMDalasya tattadrAzyAdimapradezasparzo rAzisaMkramaNamityucyate tasminneva rAzau calasaMkramastu kIdRza iti cecchRNu,-IzvarecchAlokAdRSTavazatastadrAzyAdibhAgasya sUryatejaHsaMparkazcalasaMkramo maMDalamadhyasaMpakazca rAzisaMkrama iti viSayavivekaH / tadyathA-rathyAM prAk pazcAca nIyamAnasya dIpasyAgre dIpaprabhA yasmin pradeze gacchati tasminneva pradeze kSaNAMtare dIpo'pi gacchati / evaM sarveSAmapi grahANAM calasaMkramA draSTavyAH / evaM calasaMkramasya mukhyatvamuktaM romazasiddhAMte'pi-'dinarAtripramANAnAM nirNayo nabhasaMkramAt / yataH sakalakarmANi puNyo'tazcalasaMkramaH // ' nanvevamayanasaMkramasya mukhyatve tena mAnena paMcAMgagaNanA syAt , caMdrAdInAmapyayanacalanadarzanAt / na . ca sAyanAMzAbhyAM nirayanAMzAbhyAM vA sUryAcaMdramobhyAM tithestulyatvAdastu paMcAMgagaNaneti vAcyam / azvinyAdibhAnAM viSkaMbhAdiyogAnAM ca visaMvAdAt / kiMca sAyanasaMkramarahitasya cAMdramAsasyAdhimAsatvavyavahAraprasaMgaH / tathA tAhakUsaMkrAMtidvayayutasya kSayamAsatvavyavahAraprasaMgaH / vivAhAdau ca sauramAsagaNanApyanenApi mAnena syAditi cet / ucyate,-sAyanasaMkramastu puNyakAlArthamevopayujyate na sarvatra / nAnadAnajapazrAddhetiparigaNitaviSayapulastyavAkyAlocanAt / tena paMcAMgagaNanA nyUnAdhimAsasauramAsAdi kimapyanena mAnena na bhavati / tathA sati yAtrAdimuhUrteSu bharaNIvyatIpAtAdiduSTayogAnAM gurupuSyAdizubhayogAnAM ca vyavahAro nirayanenaivopapadyate na sAyanena / kiMca sAyanagaNanayA sarvathA grhnnvisNvaadH| tadyathA-SoDazottarapaMcadaza1516zatImite zAlivAhanazakakAle vaizAkhapUrNimAyAM paMcatriMzannADImitAyAmindUparAga upalabdhaH / tatra caMdraH 6 / 26 / 18 rAhuH 1 / 3 / 58 atra nirayanagaNanayA zarAMgulAni 12 mAnaikyakhaMDaM 20 grAsAMgulAni 8 yadyatrAyanAMzAzcaMdre yojayitvA zara AnIyeta tadA zaroM'gulAdiH 30 asya mAnaikyakhaMDAdhikyAdrahaNaM nAyAtIti srvjnprtykssvisNvaadH| sAyanagaNanayA tvayogye'pi kAle grahaNopalaMbhaH syAt / anyacca spaSTIkaraNena sAdhito bhaumAdirgraho yannakSatre gaNitenAgatastanakSatrasamIpa evopalabhyate pratyakSataH / sAyanatve hi grahaH kadAcidekanakSatrAMtare nakSatradvayAMtare vopalabhyate / sUryacaMdrayostu tejobAhulyAnnakSatratejaHparibhavAtannakSatrasannidhau upalaMbhAbhAvo yadyapi tathApi kadAcitkSINacaMdrasyApyupalaMbho dRzyate / evaM saMhitAsu mInazanaizcarAdiviSayakaduSTaphalAni ekarAzyavasthita Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJAprayojanam ] saMkrAMtiprakaraNam 3 | 133 1 grahayogaphalAni ca nirayanenaiva / tathA vasiSThasaMhitAyAm - 'SaT pauSNabhAGkAdazaraudradhiSNyAtsurAdhipAnAni nava krameNa / pUrvArdhamadhyAparabhAktadUrdhva bhuMkte'khilavyomacarAstathaiva // ' iti grahANAM pUrvArdhamadhyAparabhAgayogatvamapi nirayanenaivopalabhyate / tasmAt nirayanagaNanayaiva sarvo'pi vyavahAro yuktaH / nanu sAyanagaNanA dattatilAMjaliriti cet / ucyate, sAyanagaNanA hi niyataviSayA / uktaM ca- 'ayanAMzAH pradAtavyA lagne krAMtau carAgame satribhe vitribhe yAte tathA dRkkarmapAtayoH // ' iti / sUryasiddhAMte'pi - 'tatsaMskRtAmahAkrAMticchAyAcaradalAdikam / sphuTaM dRktulyatAM gacchedayane viSudvaye // ' iti / Adizabdena lagnam / ato'yanAMzAnAM vAsanAsiddhaniyataviSayatvAdvayorapi mAnayorasaMkIrNo vyavahAra iti sarvamanAkulam / puNyakAlastUbhayavidhasaMkrame'pi jJeyaH / pUrvalikhitavasiSThAdivAkyasvarasAt / yattu vasiSTha siddhAMte - 'puNyadAM rAzisaMkrAMti kecidAhurmanISiNaH / naitanmama mataM yasmAnna spRzetkrAMtikakSayA // ' iti, tadayanasaMkramapuNyakAlA'tistutiparaM; natu rAzisaMkrAMtipuNyakAlanirAkaraNArtham / anyathA - 'dinapatisaMkramaNAtprAkUSoDaza nATyazca puNyakAlaH saH / parataH SoDaza nADyaH sarvatra snAnadAnakAryeSu // ' iti svasaMhitottarAzisaMkramapuNyakAlapratipAdakavacanasyAnena saha virodho duSpariharaH syAdityalamatiprasaMgena // 9 // atha saMkrAMtyupayogitvAjjaghanyabRhatsamanakSatrANyupajAtikayAhasamaM mRdukSipravasuzravo'gnimaghAtripUrvAsrapabhaM bRhatsyAt / dhruvadvidaivAditibhaM jaghanyaM sApavupArdrAnilazAkrayAmyam // 10 // samamiti // mRdUni=mRgarevatyanurAdhAcitrAH, kSiprANi= azvinyabhijitpuvyahastAH, vasuH = dhaniSThA, zravaH = zravaNaH, agniH = kRttikA, maghA prasiddhA, tripUrvA=pUrvAphalgunIpUrvASADhApUrvAbhAdrapadAH, asrapaH = rAkSasaH, 'rAkSasaH kauNapaH kravyAd kravyAdo'srapaH' ityamaraH / tasya bhaM mUlam / atra samAhAradvaMdvaH / etAni 'paMcadaza bhAni samasaMjJAni / dhruvANi = rohiNI tryuttarAH, dvidaivaM= vizAkhA, aditibhaM= punarvasuH; etAni SaDbhAni bRhatsaMjJAni / sArpa = AzleSA, aMbupaH zatatArakA, ArdrA prasiddhA, anilaH = svAtI, zAkraM = jyeSThA, yAmyaM = bharaNI; etAni SaDbhAni jaghanyasaMjJAni / uktaM ca nAradena - 'tArA jaghanyAH sApaidrA vAtAdantikatoyapAH / dhruvAditidvidaivatyaM bRhattArAH parAH samAH // ' iti / vasiSThenApi 'jaghanyadhiSNyAni jalezasarparaudrayAmyAniladaivatAni / adhyardhadhiSNyAnyaditidvidaivasthirANi zeSANi samAhvayAni // ' iti // 10 // atha saMjJAprayojanamupeMdravajrayAha jaghanyabhe saMkramaNe muhUrtAH zareMdavo 15 bANakRtA 45 bRhatsu / kharAma 30 saMkhyAH samabhe mahArghasamardhasAmyaM vidhudarzane'pi 11 1 atra prAcInAdarzeSu 'azvinIpuSyahastAH' iti pATho labhyate, ata evAgre - ' etAni paMcadaza bhAni samasaMjJAni ' iti TIkAkRdbhirabhijinnakSatravirahitaiva gaNanAnyatravadatrApyu'ti yujyate / 12 mu0 ci0 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 muhuurtciNtaamnniH| [ravisaMkramaphalavicAraH jaghanyabha iti // jaghanyanakSatre yadi saMkramaNaM tadA zareMdavaH paMcadaza muhUrta kSeyAH / bRhanakSatre saMkramaNe sati bANakRtAH paMcacatvAriMzanmuhUrtA jnyeyaaH| samanakSatre saMkramaNe sati kharAmasaMkhyAtriMzanmuhUrtA jJeyAH / uktaM ca nAradena-'tAsAM pramANaM ghaTikAstriMzanavatiSaSTayaH' iti / ata eva triMzaddhaTikAH paMcadazamuhUrtAH, navatighaTikAH paMcacatvAriMzanmuhUrtAH, SaSTighaTikAriMzanmuhUrtAH syurityarthaH / athAsya phalamucyate-mahArghasamarghasAmyamiti / yadA paMcadazamuhUrtA saMkrAMtistadA sarvamannaM mahArya durlabhaM bhavati / yadA paMcacatvAriMzanmuhUrtA saMkrAMtistadA samargha sulabhamannam / yadA tu triMzanmuhUrtA saMkrAMtistadA sAmyaM na mahA na samargha kiMtu yathAsthitamityarthaH / idaM tu muhUrtAnAM nyUnAdhikasamabhAvAjAyate / uktaM ca saMvitprakAze-'muhUrtAH paMcabhUtulyA jaghanyAnAM parAmidhA / bRhatAM paMca vedAste samAnAM te khvhvyH|| paMceMduSu muhUrteSu durbhikSaM ravisaMkrame / paMcAbdhiSu samargha syAdhizasu samatA matA // ' iti / atha vidhudarzane'pIti / caMdradarzane'pyevameva phalaM vAcyam / ayamarthaH-yadi jaghanyanakSatre caMdrodayastadA mahAgham / bRhanakSatre caMdrodayastadA samardham / samanakSatre caMdrodayastadA sAmyamannasya / uktaM ca ratnamAlAyAm-'bRhatsu dhAnyaM kurute samargha jaghanyadhiSNyAbhyudito mahAgham / sameSu dhiSNyeSu samaM himAMzurvadaMtyasaMdigdhamimaM mahAMtaH // ' vasiSTho'pi-'jJAtvaivamevaM maNijIvadhAtumUloNakarpUrarasAdikAnAm / argha vadejyotiSikaH prajAnAM samarghavastUttamasaMgrahArtham // ' iti // 11 // atha prasaMgAtkarkasaMkrAMtAvabdaviMzopakAnanuSTubhAhaarkAdivAre saMkrAMtI karkasyAbdaviMzopakAH / dizo nakhA gajAH sUryA dhRtyo'STAdaza saaykaaH||12|| arkAdivAre iti // karkasaMkrAMtI sUryAdivAre satyAmete vakSyamANA abdaviMzopakA jJeyAH / tadyathA-ravivAre daza, somavAre viMzatiH, bhaume'STau, budhe dvAdaza, gurau dhRtyo'STAdaza, zukre'pyaSTAdaza, zanivAre karkasaMkrAMtI satyAmabdasarvazopakAH paMcetyarthaH // 12 // __ atha kIdRzasya raveH saMkramo jAtastaM saphalamiMdravajrayAhasyAttaitile nAgacatuSpade raviH supto niviSTastu garAdipaMcake / kiMstughna UvaM zakunau sakaulave'niSTaH samaH zreSTha ihArdhavarSaNe 13 syAditi // karaNAni bhadrAvyAkhyAne mayoktAni / tatra raviH taitilanAgacatuSpadAkhyakaraNeSu suptaH san saMkramitaH syAt / garAdipaMcake garavaNijabhadrAbavabAlavAkhyakaraNeSu niviSTa upaviSTaH sansaMkramitaH syAt / kiMstughnazakunikaulavAkhyakaraNeSu UrdhvamUrdhvasthitaH san saMkramitaH syAt / iha karaNAdhikaraNakasaMkrAMtau raviH ardhavarSaNe ardhe mUlye varSaNe vRSTau anayorupalakSaNatvAddhAnye Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 ravisaMkramasya vAhanAdi] saMkrAMtiprakaraNam 3 / 'pi, kramAdaniSTaH samaH zreSThaH syAt / ayamarthaH-suptaravisaMkramo'rdhavarSaNadhAnyeSvaniSTaH mahArghavRSTayabhAvAkhAnyAbhAvakArako bhavati / evaM niviSTaravi. saMkramo'rghavarSaNadhAnyeSu samo na zubho nApyazubhaH / tathordhvaravisaMkramo. 'rdhavarSaNadhAnyeSu zreSThaH samarghavRSTibAhulyadhAnyabAhulyakAraka iti / uktaM ca nAradena-niviSTo vaNije viSTyAM bAlave ca bave gare / kaulave zakunI bhAnuH kiMstunne cordhvasaMsthitaH // catuSpAtaitile nAge suptaH krAMti karoti saH / dhAnyAvRSTiSu samaM zreSThaM hInaM bhavetkramAt // ' krAMti saMkrAMtim / ratna. mAlAyAmapi-'catuSpade taitilanAgayozca supto raviH saMkramaNaM karoti / viSTyAM bavAkhye ca garAhvaye ca sabAlavAkhye vaNije niviSTaH // kiMstughnanAni zakunAvapi kaulavAkhye cordhvasthitasya khalu saMkramaNaM raveH syAt / dhAnyArSa. vRSTiSu bhavetkramazastvaniSTamadhyeSTateti munayaH pravadaMti pUrve // ' iti / asyAnyadapi phalamane vakSyati // 13 // ' atha ravisaMkrAMteH karaNaparatvena vAhanavastrAyudhabhakSyalepanajAtipuSpANi sa. phalAni zArdUlavikrIDitatrayeNopajAtikayA cAhasiMhavyAghravarAharAsabhagajAvAhadviSadghoTakAH zvAjo gauzvaraNAyudhazca bavato vAhA raveH saMkrame / - vastraM zvetasupItahAritakapANDvAraktakAlAsitaM / citraM kaMbaladigghanAbhamatha zastraM syAdbhuzuMDI gadA // 14 // khaDgo daMDazarAsatomaramatho kuMtazca pAzo'Gkuzo____'khaM vANastvatha bhakSyamanaparamAnnaM bhaikSapakkAnakam / dugdhaM dadhyapi citritAnaguDamadhvAjyaM tathA zarkarA_ 'tho lepo mRganAbhikuMkumamatho pATIramRdrocanam // 15 // yAvazcotumado nizAMjanamatho kAlAguruzcaMdrako jAtirdaivatabhUtasarpavihagAH pazveNaviprAstataH / kSattAvaizyakazudrasaMkarabhavAH puSpaM ca punnAgakaM jAtIbAkulaketakAni ca tathA bilvArkAMbujam // 16 // sAnmallikA pATalikA japA ca sNkraaNtivstraashnvaahnaadeH| nAzazva tadvRttyupajIvinAM ca sthitopaviSTakhapatAM ca nAzaH // 17 // siMheti // khaneti // yAvazceti // syAnmalliketi // bavato lyablope paMcamI / bavamArabhya sapta carakaraNAni sthirANi catvAri zakunyAdIni ete. dhvekAdazasu karaNeSu krameNa vAhanAni vastrANi tathA''yudhAni bhakSyANi lepa Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 muhuurtciNtaamnniH| [ravisaMkramasya vAhanAdi nAni jAtayazca puSpANi ca jnyeyaaniityrthH| tatra vAhanAni-siMhavyAghrau prasichau, varAhaH zUkaraH, rAsabho gardabhaH, gajo hastI, vAhadviSat mahiSaH, 'lulAyo mahiSo vAhadviSatkAsarasairibhAH' ityamaraH / ghoTako'zvaH, zvA kukkuraH, ajo meSaH, gauSaH, caraNAyudhaH kukkuTaH; etAnyekAdazakaraNeSu vAhanAni / evaM vastrAdInyapi vyAkhyeyAni / tadAha kazyapaH-'siMhazArdUlavArAhakharakuMjara. mAhiSAH / turagavAjavRSabhakukkuTAzca bavAdiSu // tithyardhajeSu saMkrAMtivAhanAni yathAkramAt // ' tithya karaNaM / nAradena tu vizeSo'bhihitaH-'khazabAhIkavaMgeSu saMkrAMterdhiSNyavAhanam / anyadezeSu tithyardhavAhanAH syurbavAdayaH // ' iti / yadi saMkrAMtirazvinyAM tadA'zvinyA yonirazvastadvAhanaM syAt khazabAhIkabaMgadezeSu / evaM sarvanakSatreSu dhyeyam / amumarthaM spaSTamAha kazyapaH-'bhayonikAhanaM vaMgabAhIkaviSaye khshe|' iti / ato'nyadezeSu karaNaireva vAhananirNaya ityarthaH // atha vastramucyate-zvetaM zubhraM, supItaM prasiddhaM, hAritakaM nIlavarNa, prAMDu aruNavarNa, AraktamalatakavaNaM, kAlaM zyAmavarNa, asitaM kajalavarNa, citramanekavarNa, kaMbalaH prasiddhaH, dik vasnAbhAkA, nagnatvamityarthaH / ghanAbhaM meghavarNam / uktaM ca-zvetapItaharitapAMDuraraktaM zyAmavarNamasitaM bahuvarNam / kaMbalo vivasanAMbudavarNAnyaMzukAni ca raveH karaNeSu // // atha zastramucyatetatra bhuzuMDyAdInyekAdazAyudhAni prasiddhAni / zarAsaH dhanuH / yadAhatunAradakazyapau-'bhuzuMDIbhidipAlAsidaMDakodaMDatomarAn / kuMtapAzAMkuzAstreSUnbibharti karaNeSvinaH // ' bhiMdipAlaM gadA, iSurbANaH // atha bhakSyamucyatetatrAnaM modakAdi, paramAnaM pAyasaM, bhaikSaM bhikSANAM samUho bhaikSam, 'bhikSAdibhyo'N' ityaN / saMnyAsivadgahe gRhe gatvA yatkiMcidatraM prApyate tadvekSa. mucyate / pakkAnakaM apUpAdi, dugdhaM dadhi ca prasiddhameva, citritAnaM bahubhistaMdulamudgamasUrikAharidrAdibhiH pakkamannaM, guDamadhvAjyazarkarAH prsiddhaaH| uktaM ca nAradena 'annaM ca pAyasaM bhaikSyamapUpaM ca payo dadhi / citrAnaguDamadhvAjyazarkarA ca bavAdaviH // // atha lepo vilepanamucyate-tatra mRganAbhiH kastUrI, kuMkumaM prasiddhaM, pATIraM raktacaMdanaM, mRt prasiddhA, rocanaM gorocanaM, yAvo'laktakaH, otumado mArjAradharmaH, dakSiNadezabhASayA 'javAdI'tyucyate, nizA haridrA, aMjanaM srotoMjanaM, 'surame ti bhASAyAM, kAlAguruH agaruvizeSaH, caMdrakaH karpUraH / uktaM ca-'kastUrikAkuMkumacaMdanaM mRdgorocanaM yAvaka otudhrmH| nizAjanaM cAgururiMdurebhirvilepanaM saMkramaNe bavAtsyAt // ' atha jAtirucyatedaivatAMdayo daza prasiddhAH, saMkarabhavAH anulomajAH pratilomajAzca / uktaM ca-'devabhUtAhivihagAH pazavo mRga eva ca / brAhmaNakSatriyau vaizyAH zUdrA mizrA bavAdiSu // tajjAtIyA vinazyati SaNmAsAbhyaMtare dhruvam // ' iti // atha puSpANyucyate-punnAgakaM nAgakesaravRkSasya puSpaM, jAtyAdInyaMbujAMtAni prasiddhAni, mallikA veliH, pATalikA pATaliH, japA oMDUpuSpam / uktaM ca-punnAgajAtIbakulAH suketakIbilvArkadUrvAzatapatra IHHTHHTHHHHI Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryavizeSe tArAbalAdi] saMkrAMtiprakaraNam 3 / mallikAH / tato bhavetpATalikAjapA tataH puSpANi sUryasya bavAdiSu kramAt // ' zatapatraM-kamalam / kvacidvayo'pyuktam-'zizuH kumArazca gatAlakA yuvA prauDhA pragalbhA ca tatazca vRddhA / vaMdhyAtivaMdhyA ca sutArthinI ca pravAjikA ceti bavAdikAnAm // yadyadvayonurUpaM syAttasya tasya mahadbhayam' iti / kvacidavasthA apyuktAH-'paMthAzca bhogo ratihAsyadurmukhI jvarAnvitA bhuktasukaMpitA mRtA / dhyAnasthitA karkazavRddharUpA bavAdyavasthAH kathitA munIMdraiH // ' evaM ca saMkramakAle yAni vastrAzanavAhanAdInyabhihitAni, AdizabdenAyudhalepanajAtipuSpANi, teSAM nAzo bhavet / ca punastadvRtyupajIvinAM nAzo bhavet / sthitopaviSTasvapatAM ca 'syAttaitile' ityAdinA suptatvAdInyuktAni tadguNaviziSTAnAM nAzaH syAdityarthaH / uktaM ca nAradena-'AyudhaM vAhanAhArau yajAtIyaM dhanaM ca yat / suptopaviSTatiSThaMtaste lokAH kSayamApnuyuH // ' iti // 14-17 // atha saMkrAMtivazena pratimanuSyaM zubhAzubhaphalamupajAtyAhasaMkrAMtidhiSNyAdharadhiSNyatastribhe svabhe niruktaM gamanaM tato'Ggame / sukhaM tribhe pIDanamaMgabhe'zukaM tribhe'rthahAnI rasabhe dhnaagmH||18|| saMkrAMtIti // saMkrAMtiryasmindhiSNye nakSatre syAttato'dharadhiSNyaM pUrvanakSatraM tasmAtsvajanmanakSatraM gaNyaM, taJcatprathame tribhe bhavati tadA gamanaM yAtrA syAt / tataH prathamatrikAdanaMtaramaMgabheSu SaNnakSatreSu yadi svabhaM tadA sukhaM syAt / tatastribhe svabhe pIDanaM zarIrapIDA, punaraMgabhe svabhe aMzukaM vastrAdiprAptiH syAt / tatastribhe svabhe'rthahAniH dravyanAzaH / tato rasabhe SaNnakSatre svabhe dhanAgamo dravyaprAptiH syAdityarthaH / uktaM ca nAradena-'saMkrAMtargrahaNakSaM vA janmanyubhayapArzvayoH / neSTaM trayaM SaT zubhadaM paryAyAcca punaH punaH // hAnirvRddhiH sthAnahAnistathA prAptiriti kramAt // ' saMkrAMteryanakSatraM grahaNanakSatraM vA yadi janmabhaM bhavedathavA tAbhyAmubhayapArzvagataM janmabhaM bhavettadA aniSTameva nakSatraayaM niSiddham / tato nakSatraSavaM zubhaM, tatastrike'rthahAniH, tataH SaDhe vRddhiH, tatasnike sthAnahAniH, tataH SaTsu vRddhiH (?) Sadasu sthAnaprAptiriti / ata eva paThaMti dAkSiNAtyAH-'saMkrAMtyadharanakSatrAdgaNayejanmabhAvadhi / trikaM SaTuM trika SadaM trikaM SaTkamiti kramAt / paMthA bhogo vyathA vastraM hAnizca vipulaM dhanam // ' iti / trikamazubhaM SavaM zubhamiti phalito'rthaH / atrAzubhaphaladAyAM saMkrAMtI satyAM dAnamAha nAradaH-'tilopari likheccakraM tritrizUlaM trikoNakam / tatra hema vinikSipya dadyAddoSApanuttaye // ' iti / atra cakrAkRtiriyam / evaM saMkrAMtisaMbaMdhi phalamabhihitam // 18 // " atha kAryavizeSe balaM sAmAnyataH saMkramamANagrahabalaM copajAtyAhanRpekSaNaM sarvakRtizca saMgaraH zAstraM vivAho gamadIkSaNe raveH / vIrye'tha tArAbalataH zubho vidhurvidhorbale'rko'rkabale kujAdayaH19 1 vIrye'tha tArAbalato vidhurvidhorbalAdravistadvalataH zubhAtpare // ' iti pATho dRzyate sa eva TIkAnuguNo likhitapustakAnusArI ceti jJeyam / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ kSayAdhimAsayorlakSaNaM nRpekSaNamiti // raveriti lyablope paMcamI, ravimArabhyetyarthaH / raveH sUryasya vIrye bale sati sUryavAre vA nRpekSaNaM rAjadarzanaM vidheyam / evaM caMdrAdAvapi vyAkhyeyam / tatazcaMdre sarvakRtiH sarvakRtyAni, bhaume saMgaro yuddhaM, budhe zAstramadhyetavyamadhyApyaM vA, gurau vivAhaH, zukre gamo gamanaM, zanI dIkSaNaM yAgAdidIkSA vidheyetyarthaH / uktaM ca zrIpatinA - 'ravirnRpavilokane suraguruvivAhotsave raNe dharaNinaMdano bhRgusutaH prayANe balI / zanizca makhadIkSaNe sakalazAstrabodhe budhaH zazI sakalakarmasu dhruvamudAhRtaH sUribhiH // ' vasiSThenApi - 'rAjAlokanasamaye ravirAryaH karatalagrahe subalI / raNasamaye dharaNisutaH prayANasamaye sito'tibalI // dIkSaNasamaye'rkasutaH zazitanayo jJAnazilpavidhau / nikhileSvapi kAryeSu ca caMdrabalaM mukhyamakhilanRNAm // ' iti / etAnyapi kAryANi sabalagrahavAre kriyamANAni sidhyatItyAha vasiSThaH - 'balapradasya grahavAsare yadyaccopadiSTaM samupaiti siddhim / sudurbalasya graha vAsare tatprayatnapUrva tvapi naiva sAdhyam // ' iti / graheti luptaSaSThIkaM pRthakpadaM grahasyetyarthaH / balapradatvadurbalatve gocaraprakaraNoktavihitAnuktasthAnavazena jJeye / tadAha zrIpatiH - 'vAre grahasyopacayAvahasya kArya yathoddiSTamupaiti siddhim / bhavettadevApacayAvahasya prayatnato nirmitamapyasAdhyam // ' iti // atheti / tArAbalato vidhuH zubho jJeyaH / yadA caMdrasaMkramaNaM syAttatra tArAbalaM cetsyAttadA sapAdadinadvayaM caMdro'zubho'pi zubhaH / tArAdauSTye tu zubho'pyazubha ityarthaH / evaM vidhorbalAdraviH saMkramaNe'zubho'pi mAsaparyaMtaM zubhaH, zubhastu sutarAM samIcIna eva, caMdradauSTye tu zubho'pyazubha ityarthaH / pare bhaumAdayaH saMkrAMtiM cikIrSataH saMtaH tadvalataH sUryabalAdazubhA api zubhA jJeyAH / svarAzibhogakAlAvadhiravidauSTye tu zubhA mapyazubhA ityarthaH / yadAha kazyapaH - balena zItAMzurbalavAMstadvazAdraviH / balI saMkramamANasya vazAtkheTA balAdhikAH // yAdRzeneMdunA bhAnoH saMkrAMtistAdRzaM phalam / naraH prApnoti tadvAzeH zItAMzoH sAdhvasAdhute // ' iti / saMkramamANasya raverityadhyAhAraH / yattu dIpikAyAm - 'yAzena zazAMkena grahaH saMcarate nRNAm / tAdRzaM phalamAmoti zubhaM vA yadi vA'zubham // ' iti caMdravazenaivAkhilagraha saMbaMdhi zubhAzubhatvamuktam / tatra graha ityekavacananirdezAllikhitakazyapavAkyasvarasAcca sUrya eva grA nAnya iti taTTIkAkAro vyAkhyat / anyathA 'saMcareyurbrahA nRNAm' ityavakSyat // 19 // - 'tArA 138 athAdhimA sakSayamAsayoH saMkrAMtyadhInatvAttayornirNayaH prastUyate, tatra talakSaNamupajAtyAha - spaSTArkasaMkrAMtivihIna ukto mAso'dhimAsaH kSayamAsakastu / dvisaMkramastatra vibhAgayoH stastitherhi mAsau prathamAMtya saMjJau // 20 // spaSTArketi // zuklapakSapratipadAdidarzAtazcAMdro mAsaH sa cetspaSTasUrya Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSayamAse vihitakAryAdi] saMkrAMtiprakaraNam 3 / saMkrAMtyA vihIno rahito bhavettadAdhikamAsa uktaH / uktaM ca brahmasiddhAMte'cAMdro mAso hyasaMkrAMtoM malamAsaH prkiirtitH|" iti / turvizeSe kadAcicchabdAparaparyAyaH / kadAcitsa cAMdro mAso dvisaMkramaH dvau saMkramau sUryasaMkramau yasminnasau dvisaMkramaH spaSTasUryasaMkrAMtidvayayutaH kSayamAsa uktaH / yadAha vasiSThaH-'yasmindarzasyAntAdagevAparaM darzam / ullaMghya bhavati bhAnoH saMkrAMtiH so'dhimAsaH syAt // AdyaMtadarzayormadhye bhAnorevaM tyorydaa| saMkrAMtidvitayaM syAJcezyUnamAsaH sa ucyate // ' etau cAdhimAsakSayamAsau spaSTamAnenaiva jJeyau / tadAha kazyapaH-'yasminmAse'rkasaMkrAMtidarzAntAtprAk punaH param / darzamulaMghya bhavati sa saMso'dhimAsakaH // Arabhya zuklapratipatpra. vezAtsaMkramadvayam / aagaamiiNdukssysyaaNtaatpraangnyuunaakhystvhrptiH| sphuTAkesaMkramAdvidyAmnyUnamAsAdhimAsakau / mAsau nyUnAdhikau tau tu sarvakarmabahiskRtau // ' iti / siddhAMtaziromaNAvapi-asaMkrAMtimAso'dhimAsaH sphuTaH sthAdvisaMkrAMtimAsaH kSayAkhyaH kadAcit' iti / sphuTaH sphuTeMdumAsaH / sphuTatvamapi tatraiva-'spaSTo'dhimAsaH patito'pyalabdho yadA yadA vA'patito'pi labdhaH / saikairnirekaiH kramazo'dhimAsaistadA dinaudhaH sudhiyA prasAdhyaH // ' iti / idamagre spaSTaM vyaakhyaasyte| atrAdhimAsakSayamAsalakSaNaprayojanaM noktam , mAghaprakaraNe (zlo047) 'vRddhatvAstazizutva ijyasitayonyUnAdhimAse tathA' ityAdinoktatvAt / kSayamAse paraH kazcidvizeSo vaktavyo'sti, so'traivAbhidhAtumucita ityAha-tatrati / tatra kSayamAse mAsadvayasaMjJA zukla-kRSNapakSabhedena / tasyAH saprayojanaviSayakalpanocyate / vibhAgayoriti / tatra kSayamAse jAtAnAM vardhApane mRtAnAM zrAddhe ca tithervibhAgayoH pUrvottaradalayoH saMbaMdhena prathamAMtyasaMjJau mAsau staH syAtAm / tithipUrvArdhe jAtAnAM mRtAnAM ca pUrvamAse vardhApanaM zrAddhaM ca vidheyam / titheruttarArdhe jAtAnAM mRtAnAM cottaramAse vardhApanaM zrAddhaM ca vidheyam / taduktam-tithyardhe prathame puurvo'prsminnprstthaa| mAsAviti budhaizcityau kSayamAsasya madhyagau // ' iti / evaM yathAzruto'rtho vyAkhyAtaH / tatra nyUnAdhimAsaviSayako bhUyAn vicAro vaktavyo'sti / so'smatpitRcaraNaistoDarAnaMde kAlazuddhisaukhye saprapaMcaM nirUpitastata evA'vadhAryaH / iha tu graMthagauravabhayAprastutavicArAnahatvAJca nAmAbhirukta iti zivam // iti zrIdevajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau saMkrAMtiprakaraNaM samAptam // 3 // spaSTArtham / 'jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne khalu saMkramaprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // ' iti zrIvidvahaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrta ciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM saMkrAMtiprakaraNaM samAptam // 3 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 muhuurtciNtaamnniH| [grahANAM gocaraphalam gocaraprakaraNam 4 / . . vighnarAjamabhivaMdya siddhidaM nIlakaMThatanayena dhImatA / ziSyamohavinivRttikAraNaM gocaraprakaraNaM vivicyate // atha gocaraprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra janmarAzitaH proktaniSiddhasthAnasthitedAnIMtanagrahavazena zubhAzubhanirUpaNaM gocara ityucyate / tatra grahANAM gocaraphalaM zubhAzubharUpamupajAtikAdvayeneMdravajrayopajAtikApUrvArdhena cAhasUryo rasAMtye khayuge'gninaMde shivaakssyobhomshnii tamazca / rasAMkayo bhazare guNAMtye caMdro'mbarAbdhau guNanaMdayozca // 1 // lAbhASTame cAyazare rasAMye nagadvaye jJo dvizare'bdhirAme / rasAMkayonAgavidhau khanAge lAbhavyaye devaguruH zarAbdhau // 2 // yaMtye navAMze'driguNe zivAhI zukraH kunAge dvinage'gnirUpe / vedAMbare paMcanidhau gajeSau naMdezayobhAnurase zivAnau // 3 // kramAcchubho viddha iti grahaH syApituH sutasyAtra na vedhamAhuH / sUrya iti // lAbhASTame iti|| yaMtye iti||krmaaditi // 'sUryo rasAMtye' ityAdau 'sarvo dvaMdvo vibhASayakavadbhavati' iti samAhAradvaMdva ekavacanAMtaH / shivaakssyorityaadaavitretryogdvNdvH| aMbarAbdhAvityAdiSu tu 'anityamAgamazAsanam' iti numabhAvo jnyeyH| evaM sarvatra vyAkhyeyam / atra cturthshlokenaanvyH| svajanmarAzeriti paMcamazlokasthapadamatrAdhyAhAryam / tatra sUryo grahaH svajanmarAzeH rasAMtye kramAcchubho viddhazca syAt / sUryaH svajanmarAzeH sakAzAdyadi SaSThasthAne tadA zubhaH, tata eva janmarAze dazasthAnasthitAzcedanye grahAH syustadA viddhaH / shubho'pyshubhphldaataa| atra zanaizcarasya sUryaputratvAttadvedho naaNgiikaaryH| yataH piturjanakasya sutasaMbaMdhinaM vedhaM nAhuH / sutasyApi pitRsaMbaMdhivedhaM nAhuH / tathA khayuge janmarAzerdazame sUryaH zubhazcaturthasthAnasthitAzcedanye grahAH zanivarjitAzca syustadA viddha ityevaM zlokatrayaM samyagvyAkhyeyaM / tathA agninaMde tRtIyanavamayoH zivAkSayorekAdazapaMcamayoH sUryaH kramAcchubho viddhazca jnyeyH| uktaM ca nAradena-'zubho'koM janmatasyAyadazaSaTsuna vidhyte| janmato navapaMcAMbuvyayagaiArkibhistadA // ' atha bhaumeti / bhaumazanI tamo rAhuzcaite grahAH svajanmarAzitaH rasAMkayoH SaSThanavamasthAnayoH lAbhazare ekAdazapaMcamayoH guNAMtye tRtIyadvAdazayoH kramAcchubhA viddhAzcetyarthaH, paraMtu zaneH sUryavedho nAstItyuktameveti / yadAha vasiSThaH-'triSaDekAdazasahito dharAsuto riHphadharmasutasaMsthaiH / dinakaratanayo'pi zubho na vidhyate khecarairvinoSNakaram // ' iti / zanivadrAhu Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 mahANAM sthAnaphalAni] gocaraprakaraNam 4 / jJeya iti vacanAdAhorapyevamevaiSa vicAraH / rAhorupalakSaNatvAtketorapi / uktaM ca zArGgadhareNa-'rAhuketuphalaM sarva maMdavatkathitaM budhaiH / vedho'pi tadvadevohyo vAmavedhastathaiva ca // atha caMdra iti / janmarAzitaH aMbarAbdhau dazamacaturthayoH guNanaMdayostRtIyanavamayoH lAmASTame ekAdazASTamayoH Adyazare prathamapaMcamayoH rasAMtye SaSThadvAdazasthAnayoH nagadvaye saptamadvitIyayoH sthAnayozcaMdraH kramAcchubho viddhazca jnyeyH| paraMtu caMdrasya budhavedho nAsti / uktaM ca nAradena-'vidhyate janmato neMducUnAdyAyArikhatriSu / sveSvaSTAMtyAMbudharmasthaivibudhairjanmataH zubhaH // ' iti |jny iti| janmarAzeH dvizare dvipaMcamayoH abdhirAmeM caturthatRtIyayoH rasAMkayoH SaSThanavamayoH nAgavidhau aSTamaprathamayoH khanAge dazamASTamayoH lAbhavyaye ekAdazadvAdazayoH sthAnayojhai budhaH kramAcchubho viddhazca jJeyaH / paraM tvatra caMdravedho nAsti / yadAha nAradaH-'jJaH svAbdhyaryaSTakhAyeSu janmatazcenna vidhyate / sutaLyakAdyASTamAMtyasaMsthitairiMdujaH shubhH||' iti / devagururiti / janmarAzitaH zarAbdhau paMcamacaturthayoH yaMtye dvitIyadvAdazasthAnayoH navAMze navamadazamayoH adviguNe saptamatRtIyayoH zivAhI ekAdazASTamayoH sthAnayoH devaguruva'haspatiH kramAcchubho viddhazca jJeyaH / uktaM ca nAradena-'janmataH svAyagodhyadriSvaMtyASTakhajalatribhaiH / janmarAzerguruH zreSTho grahaiyadi na vidhyate // ' iti / dhIH paMcamaM / zukra iti / janmarAzeH kunAge prathamASTamayoH dvinage dvisaptamayoH agnirUpe tRtIyaprathamayoH vedAMbare caturthadazamayoH paMcanidhau paMcamanavamayoH gajeSau aSTasaMpaMcamayoH naMdezayonavamaikAdazayoH bhAnurase dvAdazaSaSThayoH zivAgnau ekAdazatRtIyayoH sthAnayoH zukraH kramAcchubho viddhazca jnyeyH| yadAha nArada:-'janmabhAdAsutASTAMkAtyAyeSviSTo na vidhyate / bhArgavo mRtyusaptAdyakhAMkeSvAyAriputrigaiH // ' iti / mAsutetyabhividhAvAG / 'saha tenetyabhividhi'riti / tena prathamadvitIyatRtIyacaturthapaMcamAnAM grahaNamityarthaH / idamatrAkRtam-'sUryo rasAMtye' ityAdau prAkpaThiteSu sthAneSu vidyamAnaH sa grahaH shubhdH| zubhasthAnavyatiriktAkhilasthAneSu vidyamAnaH sa sa grho'shubhphldaataa| ata evAha zrIpatiH'sarve lAbhagRhasthitAstrikharipuSvarkaH kujArkI viSaprAptI vyAdyakhamanmathAriSu zazI khAstArivajyaM bhRguH / dhIdharmAstadhaneSu vAkpatirarisvASTAMbukhastho budhaH zreSTho janmagrahAddhi gocaravidhau viddho na cetsyAGkahaiH // ' iti / arthAdevAnuktasthAneSvazubhaH sa sa grahaH / atra grahANAM vihitaniSiddhasthAnaphalAni vidhiratnesthAnaM janmani nAzayeddinakaraH kuryAdvitIye bhayaM duzcikye zriyamAtanoti hibuke mAnakSayaM yacchati / dainyaM paMcamagaH karoti ripuhA SaSTho'rthahA saptame pIDAmaSTamagaH karoti paruSAM kAMtikSayaM dhrmgH|| karmasiddhijanakastukarmago vittlaabhkRdthaaysNsthitH| dravyanAzajanitAM mahApadaM yacchati vyayagato divaakrH||' -iti raviH / 'janmanyannaM dizati himagurvittanAzaM dvitIye dadyAdravyaM sahajabhavane kukSirogaM caturthe / kAryabhraMzaM tanayagRhago vittalAbhaM ca SaSThe chUne dravyaM yuvatisahitaM mRtyusaMsthopamRtyum / nRpabhayaM kurute navamaH zazI dazamadhAmagatastu mahatsu Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 muhUrtaciMtAmaNiH / [ grahANAM sthAnaphalAni kham / vividhamAsagataH kurute dhanaM vyayagatastu rujaM dhanasaMkSayam // ' - iti caMdraH / 'prathamagRhagaH kSoNIsUnuH karotyarijaM bhayaM kSapayati dhanaM vittasthAne tRtIyagato'rthadaH / aribhayamataH pAtAle'rthAnkSiNoti hi paMcamo ripugRhagataH kuryAdvittaM rujaM madanasthitaH // janayati nidhanasthaH zatrubAdhAM dharAjo dizati navamasaMsthaH kAyapIDAmatIva / zubhamapi dazamastho lAbhago bhUrilAbhaM vyayabhavanagato'sau vyAdhyanarthArthanAzAn // ' - iti bhaumaH / 'budhaH prathamago bhayaM dizati baMdhamartha dhane dhanaM ripubhayAnvitaM sahajagazcaturtho'rthadaH / anirvRtikaro bhavettanayago'rigaH sthAnadaH karoti madanasthito bahuvidhAM zarIravyathAm // aSTame zazisuto dhanavRddhiM dharmagastu mahatIM tanupIDAm / karmagaH sukhamathAyagato'rtha dvAdaze bhavati vittavinAzaH // ' - iti budhaH / ' bhayaM janmanyAryo janayati dhanastho'rthamatulaM tRtIye'GgaklezaM dizati ca caturthe'rthavilayam / sukhaM putrasthAne rujamapi ca kuryAdarigRhe gururdyUne pUjAM dhananicayanAzaM ca nidhane // dharmagato dhanavRddhikaraH syAtmAptiharo dazame'marapUjyaH / sthAnadhanAni dadAti sa cAye dvAdazagastanumAnasapIDAm // ' - iti guruH / 'janmanyarikSayakaro bhRgujo'rthado'rthe duzcikyagaH sukhakaro dhanadazcaturthaH / syAtputra dastanayago'rigatosrivRddhiM zokaprado madanago nidhane'rthadAtA // janayati vividhAMbarANi dharme na sukhakaro dazamasthitastu zukraH // dhananicayakaraH sa lAbhasaMstho vyayabhavane'pi dhanAgamaM karoti // ' - iti zukraH / 'vittabhraMzaM rugAptiM dinakaratanaye janmarAzi prapanne vittaklezaM dvitIye dhanaharaNakRtaM vittalAbhaM tRtIye / pAtAle zatruvRddhiM sutabhavanagataH putrabhRtyArthanAzaM SaSThe sthAne'rthalAbhaM janayati madane doSasaMghAta - mArkiH // zarIrapIDAM nidhane ca dharme dhanakSayaM karmaNi daurmanasyam / upAMtyago vittamanarthamaMtye zanirdadAtItyavadadvasiSThaH // ' - iti zaniH / ' rAhurjanmagato bhayaM ca kalahaM saubhAgyamAnakSayaM vittabhraMzamahAsukhaM nRpabhayaM cArthakSayaM yacchati / saMtApaM kalahaM ca vittamadhikaM zIghraM vinAzaM nRNAM ketustatphalameva rAziSu vadecchaM saMti gargAdayaH // ' - iti rAhuH / etacca zubhAzubhaphalaM grahA RkSasaMdhigatAstathA rAzisaMdhigatA epyarAzeH phalaM dadati, vakriNastu prAprAzerityAha kamalAsanaH -- 'RkSasaMdhigatAH kheTA rAzisaMdhigatA grahAH / eSyarAzeH phalaM dadyurva tadviparItagam // ' iti / rAzigrahaNaM nakSatrasyApyupalakSaNam / vasiSTho'pi - 'bhavanAMtyagatAzca yadA dhiSNyAMtagatAzca gaganacarAH / dadhuH parabhavanaphalaM prAgbhavanaphalaM ca vakritA ye ca // ' iti / asyArthaH - RkSaM nakSatraM tasya saMdhiH ekasmAnnirgatyAparatra saMkramaNaM saMdhirevaM rAzisaMdhizca / tatra saMdhijJAnam - 'devadvyaMkartavo'STASTau nADyoMkAH khanRpAH kramAt / varjyAH saMkramaNe'rkAdeH prAyo'rkasthAtiniMditAH // ' iti vivAhaprakaraNe vakSyati graMthakRt / saMkramaNakAla eva saMdhikAlaH, sarveSAM grahANAM ' SaSTighnabiMbaM grahabhuktibhaktam' ityAdinA bhAskareNoktatvAt / tadetadasmAbhiH saMkrAMtiprakaraNe saprapaMcaM nirUpitaM tata evAvadhAryam / tatra sUryAdigrahAH devadvayaMketipadyeoktArdhaghaTikopalakSite nakSatrAMte 1 prItihara iti pAThaH / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvividhavedhe matadvayam ] gocaraprakaraNam 4 / 143 rAzyate vA sthitA jigamiSitasya nakSatrasya rAzervA phalaM prayacchaMti / vakriNastu pUrvoktalakSaNopalakSite nakSatrAdau rAzyAdau vA sthitA bhuktasya nakSatrasya rAzervA phalaM dadati / tatra bhaumAdyA grahAH vakrAticArayoH prAmAziphalaM kiyaMti dinAni prayacchaMtItyAha vasiSThaH-'dazadivasaM paMcadinaM tripakSamaticArarvakrayodaMdyuH / bhaumAyAH paMca dina prAmAziphalaM ca paMcamAsAMzca // ' iti / bhaumAdyAH svagatyA yAvatA kAlena rAziM jahati na tato'lpanyUnAdhikabhAvena spaSTagatyA rAzi jahati sa cAraH / yadA svasamaye eva rAziM jahati so'ticAraH / vakra prasiddhameva // 1-3 // atha vAmavedhaM zuklapakSe caMdrabalaM copajAtyuttarArdhenAhaduSTo'pi kheTo viparItavedhAcchubho dvikoNe shubhdHsite'jH||4|| duSTo'pIti // duSTo'pi svajanmarAzeH sakAzAdaniSTasthAnasthito'pi kheTo graho viparItavedhAt vAmavedhAcchubhaH shubhphldaataa|aymrthH-tessu SaSThadazamatRtIyaikAdazeSu sthitaH sUryaH zubhaphaladAtA tadbhinnAnyaSTau sthAnAnyazubhAnyeva / tatra dvAdazacaturthanavamapaMcamAkhyeSvaniSTasthAneSu sthitaH sUryastadaivAniSTaphalada: sthAyadA prAk paThitaiH krameNa SaSThAdisthAnasthitaiH zanivarjitairgrahaina viddhaH / yadA tu viddhastadA'zubhaphalado'pi SaSThAdisthAnazubhaphaladAtaiva syAt / anyeSu sthAneSu prayamadvitIyasaptamASTameSu sthitaH sUryo'niSphaladAtaiva / evaM caMdrabudhayoH SaDeva viruddhasthAnAni SaDeva zubhasthAnAnIti kramavedhavAmavedhau syAtAm / bhaumasya tu trINyeva zubhasthAnAnItarANyazubhAnyeva,tatra navamapaMcamadvAdazasthAnasthitabhaumasthAzubhasya krameNa SaSThaikAdazatRtIyasthAnasthairgrahairvAmavedhena zubhatvameva / anyeSvazubhasthAneSvazubha evaM bhaumH| evaM zanirAhuketavo dhyeyaaH| gurorapyevameva / tatra tu prathamaSaSThasthAnastho gururazubha eva / zukrasya tu navasthAnAnAM zubhatvAttadyatiriktAni trINi SaSThasaptamadazamasthAnAnyazubhAni, teSAmeva krameNa dvAdazadvitIyacaturthasthAnasthagrahajanitavAmavedhena zubhatvameva / anyeSAM tUttarapaThitasthAnAnAM zubhatvAdeva na vAmavedhavicArArhatvamiti paricchinno'rthaH / yadAha kazyapaH-'api viddho grahaH kazcinna dadAti zubhaM phalam / vAmavedhavidhAnena tvazubho'pi zubhapradaH / atastadvividhaM mUlaM vicAryaiva phalaM vadet // ' iti / vasiSTho'pi-vedhasamanvitakhacarA na nRNAMpradizaMti satphalaM kiMcit / vyatyayavedhavidhAnAdapyazubhAste zubhapradAH satatam // ' iti / vyatyayavedhaH vaamvedhH| dvikoNa iti / site zuklapakSe'nazcaMdro dvikoNe dvitIyanavamapaMcamasthAneSu sthitaH zubhadaH / atrApi krameNa SaSThASTamacaturthasthAnasthitairbudhavarjitairgrahaiyadi na viddha ityapi dhyeyam / uktaM ca nAradena-'zuklapakSe zubhazcaMdro dvitIyanavapaMcamaiH / ripumRtyaMbusaMsthai zcenna viddho gaganecaraiH // ' iti / yadi vidhyate tadAzubhaphalada eva // 4 // matha dvividhavedhe matadvayamupajAtyAhakhajanmarAzeriha vedhamAhuranye grahAdhiSThitarAzitaH sH| himAdriviMdhyAMtara eva vedho na sarvadezeSviti kazyapoktiH // 5 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ grahaNanakSatrAdiphalAni svajanmeti // iha dvividhavedhavidhAvanye nAradAdayaH svajanmarAzeH sakAzAdvividhaM vedhaM krAmikaM vedhaM vAmavedhaM cAhuH / tathA cobhayatrApi nAradena janmata ityuktam / atha kazyapAdimatamucyate / sa punardvividho'pi vedho grahAdhiSThitarAzito jJeyaH / yathA sUryo janmarAzeH sakAzAtSaSThasthitaH zubhaH sa sUryaH svAkrAMtarAzito dvAdazasthAnasthitaiH zanivarjitairgrahairna viddha:, tathA sUryo janmarAzerdvAdazastho'niSTaH, sa sUryaH svAkrAMtarAziSaSThasthityaiva zanivarjitairgrahairviddhazcettadA zubhaphalada ityarthaH / athaitasya dvividhavedhasya dezavizeSaviSayatvamucyate / himAdriviMdhyanAmAnau parvatau pradezavizeSAvasthityA prasiddhau, tayoraMtarAlavartinyeva deze sa dvividho'pi vedho jJeyaH, na sarvadezeSu / himAdriviMdhyAMtarAlabahirbhUtasarvadezeSu dvividho'pi vedhadoSo nAstIti kazyapasya muneruktirvacanamasti / yadAha kazyapaH - ' jJAtavyaM janmarAzestu nikhila yadbalAbalam / himAdrivindhyayormadhye vedhajaM tagrahAlayAt // ' iti / vayaM tu - 'sUryo rasAntye' iti krAmiko vedho janmarAzita eva jJeyaH, vAmavedhastu adhiSThitarAzitaH - iti brUmaH / tadAha guruH - ' janmataH kramavedhaH syAdvAmavedho grahAlayAt // ' idamapi himAdriviMdhyAMtaraviSayamevetyanye / etajjJAnaM durghaTamityAhaturnAradakazyapau - 'ajJAtvA dvividhaM vedhaM yo grahajJo balaM vadet / sa mRSAvacanAbhASI hAsyaM yAti janaiH sadA // ' iti / evaM prakAreNa gocarabalaM jJAtvA grahadauSTye yAtrAdikaM na kAryam / taduktaM zrIpatinA - 'akAlacaryAM mRgayAM ca sAhasaM sudUrayAnaM gajavAjivAhanam / gRhe pareSAM gamanaM vivarjayeheSu rAjA viSamasthiteSu hi // ' ata eva tatra grahazAntirapi vidheyA / yadAha nAradaH - 'graheSu viSamastheSu zAMtiM yatvAtsamAcaret / hAnivRddhI grahAdhIne tasmAtpUjyatamA grahAH // ' iti / viparyaye cAniSTamityAha vasiSThaH - 'graheSu viSamastheSu yaH zAntiM na karoti saH / arthahAniM ca maraNaM cAnute sarvasaMkaTam // ' iti / sA ca zAntirvasiSThasaMhitoktaprakAreNa matsyapurANoktaprakAreNa vA'nuSTheyA / tatra zAntikAlamAha vasiSThaH - 'mAsi mAsyayane caiva candrasUryagrahe'pi vA / viSuvatyarkasaMkrAMtau vyatIpAte dinakSaye // ' iti / kadAcicchAMtyaviSayagrahakRtazubhapApaphalAbhAvo'pi bhavatItyAha nAradaH - 'saumyekSito'niSTaphalaH zubhadaH pApavIkSitaH / niSphalau tau grahau, svena zatruNA cAvalokitaH // nIcarAzigataH svasya zatrukSetragato'pi vA / zubhAzubhaphalaM naiva dadyAdastaMgato'pi vA // ' ityetAdRzasthale 'duSTatvAbhAvAdeva zAntyabhAvaH nimittApAye naimittikasyApyapAya' iti nyAyAt / 'animittakRtA zAMtirnimittAyopajAyate' iti vipakSabAdhakasmaraNAcceti bhAvaH // 5 // 144 atha gocaraprastAvAgrahaNanakSatraphalaM grahaNIyarAhuketu gocaraphalaM grahaNAzubhapratIkAraM ca duSTa grahaNadarzananiSedhaM ca zArdUlavikrIDitenAhajanmarthe nidhanaM grahe janibhato ghAtaH kSatiH zrIrvyathA ciMtAsaukhyakalatra dauHsthyamRtayaH syurmAnanAzaH sukham / lAbhospAya iti kramAttadazubhadhvastyai japaH svarNago dAnaM zAMtiratho grahaM tvazubhadaM no vIkSyamAhuH pare // 6 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNIyanakSatrAdiphalAni ] gocaraprakaraNam / . janmaH iti // atra grahaNIyanakSatraniSedhastAvaducyate / yasya puMso janmanakSatre graho grahaNaM 'uparAgo graho rAhugraste tvidau ca pUNi ce'tymrH| tasmingrahaNe sati nidhanaM mRtiH syAt / yadAha vasiSThaH-'yasyaiva janmanakSatre asyete zazibhAskarau / tasya vyAdhibhayaM ghoraM janmarAzau dhanakSayaH' iti / jyotirnibaMdhe phalapradIpe-'grahaNaM janmanakSatre jAyate shshisuuryyoH| yasya tasyAzubhaM hAni?rarogo'pi saMbhavediti / jyotiHparAzaraH-'yannakSatragato rAhurghasate zazibhAskarau / tajAtAnAM bhavetpIDA ye narAH zAMtivarjitAH' iti // bhArgavIye vizeSo'pi-'yasya rAjyasya nakSatre svarbhAnuruparajyate |raajybhNgN suhRnnAzaM maraNaM cAtra nirdizet // ' iti // rAjyasya nksstre-abhisseknksstre| yadA kadAcidgAhubhujyamAnanakSatramuparAganakSatraM caikameva tadA'saMdigdhaH phalanirdezaH / yadA tu nakSatrabhedastadoparajyamAnanakSatreNaiva phlnirdeshH| evaM rAzimede'pyuparajyamAnarAzinaiva jaayte| asmanmate rAhordigdezakAlAvaraNAdibhedAdvedhakatvameva naasti| taduktaM siddhAMtaziromaNI-'digdezakAlAvaraNAdibhede na vedhako rAhuriti buvaMti / ' etadupapattirbhAskareNa svapathaireva niruupitaa| pitRcaraNaizca toDarAnaMde rAhucAravilAse prapaMcenAbhyadhAyi / paraMtu rAhusAhityaM vinA grahaNAnayanasya zarasaMskRtimAnaikyakhaMDAdyAnayanaviziSTasyAsukaratvAditi sAhityavivakSayaiva rAhoruparaktatvamucyate / ata evoktaM varAheNa-tasminkAle sAnidhyamasya tenopacaryate rAhuH / yAmyottarA zazigatirgaNite hyupacaryate tena // ' iti ||ath rAzikalamucyate-janibhata iti / paMcamyAstasila / janmarAzerArabhya dvAdazasu rAziSu grahaNe sati kramAdanukrameNa ghAtAdiphalaM bhavati / yathA janmarAzau grahaNe sati ghAtaH zarIrapIDA, dvitIyarAzau kSatiH dravyanAzaH, tRtIyarAzau zrIH lakSmIH, caturtharAzau zarIrapIDA, paMcamarAzau ciMtA putrAdInAM, SaSTharAzau saukhyaM, saptamarAzau kalatradauHsthyaM strImaraNaM, aSTamarAzau mRtimaraNaM, navamarAzau mAna. .nAzaH, dazamarAzau sukhaM, ekAdazarAzau lAbhaH, dvAdazarAzau apAyo nAzaH / mAtmana iti kecit / duvyasyetyapare / idaM ca phalaM SaNmAsaparyaMtamityanuktamapi dhyeyam / taduttaraM hi grahaNAMtarasaMbhavAt / uktaM daivazamanohare-'ghAtaM hAnimatha triyaM jananabhAvastiM ca ciMtA kramAtsaukhyaM dAraviyojanaM ca kurute vyAdhi ca mAnakSayam / siddhiM lAbhamapAyamarkazazinoH SaNmAsamadhye grahaH' iti / kvacittu sthAnAnyeva zubhamadhyamAdhamAnyuktAni / taduktaM daivakSamanohare-'pAsAttRtIyo'STamagazcaturthastathAyasaMsthaH zubhadaH svarAziH / navAMtyadhIsaptamagazca madhyo'pUjyo dviSadago dshmaadysNsthH||' iti / atra vAkye graasraashergnnnoktaa| kacit svraasherpi| tadvAkyaM ca-'viSadadazAyopagataM narANAM zubhapradaM sthAdrahaNaM rviiNdvoH| dvisaptanaMdeSu ca madhyama syAccheSeSvaniSTaM munayo vadaMti // ' iti / atrAvadhyapekSAyAM svajanmarAzerityadhyAhAryameva / atra grahaNIyarAzerdezavizeSeNAzubhaphalAni varAhasaMhitAyAmamihitAni / 'tathA ca bhaphalaM kUrmopadezAdvadediti varAhokteahaNIyanakSatrAzubhaphalAni svarodayAbhihitakarmacakre parAzarasaMhitAyAM cAbhihitAni, tathA maMDalabhedenApyazubhaphalAni. gargasaMhitAyAmabhihitAni, tAni mu. ci0 13 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 mucitaamnniH| [janmarAzigrahaNe zAMtiH sarvANyapi pitRvaraNakRtatoDarAnaMderAhucAravilAsato'vadhAryANi / nAtrAmastutatvAda likhyate'smAbhiH // bhayAzubhasUcakagrahaNapratIkAramAha-tadazumeti / lasya sUryacaMdrayohaNasya saMbaMdhi yadazubhaM duSTaphalaM tasya dhvastyai nAzAya japaH svrnngodaanm|jpo gAyatryAdInAM maMtrANAM, svarNa prasiddhaM, gauH prasiddhA, bhUmi; upalakSaNatvAdanyeSAM rUpyAdInAM yathAzakti dAnaM kAryamiti zeSaH / uktaM ca daiva manohare-'taddauHsthyapraNuduktavajapavidhiH svarNAdidAnaM bhvediti| jyotinibaMdhe kAlanirNaye-'yasmina rAzau tapanazazinoH saihikeyAvamardastadrAzyAnAM bhavati niyataM grAsapuMsAM vinAzaH / tasmAcchAMtiM munimiruditAM tattadAlokapUrvA kuryAddAnAdibhiriha nRNAM nAzamAyAtyariSTam // ' iti / dAnamapi tatraiva-'suvarNanirmitaM nAga satilaM tAmrabhAjanam / sadakSiNaM savastraM ca zrotriyAya nivedayet // sauvarNa rAjataM vApi biMbaM kRtvA svazaktitaH / uparAgodbhavaklezacchide viprAya kalpayet // ' dAnamaMtrazca-'tamomaya mahAbhIma somasUryavimardana / hemanAgapradAnena mama zAMtiprado bhava' iti // skaMdapurANe-'godAnaM bhUmidAnaM ca svarNadAnaM vizeSataH / grahaNaklezanAzAya daivajJAya nivedayet // ' iti / kiMcAtra dezavizeSaH pAtravizeSo dravyavizeSazca nApekSita ityAha vyAsaH-- 'sarva gaMgAsama toyaM sarve brahmAsamA dvijAH / sarvA bhUmiH kurukSetra grahaNe caMdrasUryayoH // ' iti / tatra snAnadAnAdikaM kasminkAle kartavyamityAha mAdhavaH'prasyamAne bhavetsvAnaM graste homo vidhIyate / mucyamAne bhaveddAnaM mukte snAnaM vidhIyate // ' iti / tasminkAle japAdikamapi vidheyam / 'sUryendugrahaNaM yAva'ttAvatkuryAjapAdikam' iti zivarahasyokteH / AdizabdAtsurArcanamapi / atra janmanakSatrajanmarAzyohaNe zAMtimAha vasiSThaH-'yasyaiva janmanakSanne asyete shshibhaaskrau| tasya vyAdhibhayaM ghoraM janmarAzau dhanakSayaH // dravyamaMtravidhAnena tasya dossaapnuttye| uparAgasnAnavidhi samyagvakSye smaastH|| maMDalaM caturasraM tu gomayena vilepayet / grahasyezAnadigbhAge varNakaiH samalaMkRte // sthApayeccaturaH kuMbhAMstatra tAnsAgarAtmakAn / sarvavedAtmakAnsmRtvA sarvatIrthAtmakAnzubhAn // paMcatvapallavozIrazatoSadhisamanvitAn / mRttikaahemrtnebhdNtguggulucNdnaiH|| paMcagavyAmRtanAjatsphaTikaiH sarpapAMbaraiH / zaMkhakuMkumatIrthAmburocakaiH panakairyutAn // catvAraH prAGmukhA viprAH prArthayeyuH pRthak pRthak // AligairvAruNaiH sUktaiH svastivAcanapUrvakam // tilahomaM cAhutibhiH sahasraM cASTasaMyutam / evaM kRtvA prayatnena snAnakarma samAcaret // AmaMtrya navabhimatraH kuMbhAnsaMkalpapUrvakAn / etAneva tato maMtrAnsvarNapaTTe ca saMlikhet // kartuH zirasi taM badhvA cAligairvedamaMtrakaiH / sumaMtritaiH kuMbhajalaiH sApya nIrAjayettataH // dadyAtpadaM grahazebhyaH zuklamAlyAMbaraH zuciH / Rtvigbhyo dakSiNAM dadyAcchiSTebhyazca svazaktitaH // yo'sau vajradharo deva AdityAnAM prabhurmataH / sahasranayanazcaMdragrahapIDAM vyapohatu // mukhaM yaH sarvadevAnAM saptAciramitadyutiH / caMdroparAgasaMbhUtAmagniH pIDAM vyapohatu // yaH karmasAkSI 1 sarva bhUmisamaM dAnamityeva pAThaH prAyo likhitapustakAdyanuguNaH / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNe nAnadAnAdivicAraH] ' gocaraprakaraNam / 147 lokAnAM dharmo mahiSavAhanaH / yamacaMdroparAgotthagrahapIDAM vyapohatu // rakSogaNAdhipaH sAkSAtpralayAnalasaMnibhaH / khaDgavyamo'tikAyazca rakSaHpIDAM vyapohatu // nAgapAzadharo devaH sadA mkrvaahnH| varuNoM'bupatiH sAkSAt grahapIDAM vyapohatu // prANarUpo hi lokAnAM sadA kRSNamRgapriyaH / vAyuzcaMdroparAgotyAM pIDAmatra vyapohatu // yo'sau nidhipatirdevaH khgshuulgdaadhrH| caMdroparAgakaluSAM pIDAM cApi vyapohatu // yo'sAviMdudharo rudraH pinAkI vRSavAhanaH / caMdroparAgapApAni sa nAzayatu zaMkaraH // trailokye yAni bhUtAni carANi sthAvarANi ca / brahmaviSNvakayuktAni tAni pApaM dahaMtu me // AmaMtraNe lekhanoktAstvete vai navamaMtrakAH / arcayitvA pitRRndevAngobhUsvarNAbarAdibhiH // anena vidhinA yastu grahasnAnaM samAcaret / na tasya grahapIDA syAdyAnabaMdhudhanakSayaH // paramAM siddhimAnoti punarAvRttidurlabhAm / sUryagrahe'pyevameva sUryanAnA vidhIyate // ' iti vRddhavasiSThaproktA grhnnshaaNtiH|| atra yadyapi 'janmarAzau dhanakSaya' ityuktaM tatra ca doSAlpatApratibhAnena zAMterakartavyatA pratIyate, tathApi prAgvilikhitabahuvacassu viruddhaphalAbhidhAnAdavazyaM janmarAzAvapi grahaNe zAMtirvidheyA / ubhayAnuvAdena zAyabhidhAnAt / uktaM ca matsyapurANe-'yasya rAzi samAsAdya bhavedrahaNasaMbhavaH / tasya zAMtiM pravakSyAmi maMtrauSadhividhAnataH // ' iti / ato janmanakSatrajanmarAzivyatirikta viruddha grahaNe zAMtina vidheyA, vacanAbhAvAt ; kiMtu svavibhavarUpaM dAnAdi vidheyamiti tAtparyArthaH / sUryagrahe'pyevameveti-'yo'sau vajradharo deva AditvAnAM prabhurmataH / sahasranayanaH sUryagrahapIDAM vyapohatu // ' ityuktadizA caMdrapadasthAne sUryapadaM pUrvamaMtrazlokeSu prayojyamityarthaH // athedaM grahaNaM sthAnavizeSeNAniSTajanakamityuktaM tatra kiM grahaNaM dRSTamadRSTamityAha-atho iti / uktaM ca-'janmasaptASTariHphAMkadazamasthe nizAkare / dRSTo'niSTaprado rAhurjanma: nidha. ne'pi ca // ' iti / janmakSaM janmanakSatraM, nidhanaM vadhatArA saptamI / atra dRSTa iti padazravaNAdduSTa sthAnAvasthito rAhuH dRSTazcet puMsAM doSajanakaH / yadA tu meghAyAvaraNena gRhamadhyAvasthityA vA cakSuSmato'pipuMso rAhudarzanAbhAvena satyapyariSTe'riSTaM nAsti iti / evaM cAMdhasya yatra kutrApyavasthitasya gRhAbahirgatumazakkuvato vRddhAturAdezca sarvathA'riSTaM snAnAdi vA nAsti iti teSAM nAzayaH // atredaM ciMtyate-kimidaM grahaNaM dRSTameva snAnAdyadhikArasaMpAdakam , uta meghAdyAvara nAdRSTamapi ? kutaH ? ubhayathA vacanopalabdheH / tathA hi-vRddhavasiSThaH'sarveSAmeva varNAnAM sUtakaM rAhudarzane / sacailaM tu bhavetnAnaM sUtakAnaM viva. jayet // ' iti / SaTtriMzanmate-'sarveSAmeva varNAnAM sUtakaM raahudrshne| snAtvA karmANi kurvIta zRtamannaM vivarjayet // ' iti / zRtaM-pakam / 'zRtaM pAke' iti nipAtanAt / yadyapi tasmin sUtre kSIrahaviSoreveti mahAbhASyakRtoktam , tathApi mahAmuniprayogAdanyasminnapi dravya odanAdau pAkasAmAnyavadRttiH / viSNuH-'rAhudarzanadattaM hi zrAddhamAcaMgatArakam' iti / zAtAtapaH-'mAna Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / muhuurtciNtaamnniH| [rAhudarzanazabdaniruktiH dAnatapaHzrAddhamanaMtaM rAhudarzane' iti / evamAdIni vAMsi darzanapadasahitAnyupalabhyante / anyathApi vasiSThaH-'grahaNe saMkrame vApi na sAyAdyadi mAnavaH / saptajanmasu kuSThI syAhuHkhabhAgI ca jAyate // ' iti / liGgapurANe'pi-'caMdrasUryagrahe snAyAtsUtake mRtake'pi ca / asnAyI mRtyumAmoti snAyI pApaM na viMdati // ' iti / evamAdIni darzanapadAnAkrAMtAni vcaaNsyuplbhyte| tatra darzanavAdina AhuH-darzanapadAnAkrAMteSu vacassu grahaNasya nimittatvaM ca pratipAdyate, 'grahaNe saMkrame vApi' iti nimittasaptamyupalaMbhAt / jJAtameva ca grahaNaM snAnadAnAdikaM prati nimittaM bhavati, tajjJAnApekSAyAM ca rAhudarzanapadopetavacanAlocanena cAkSuSajJAnasyaiva nimittatvam / yatazcAkSuSa eva jJAne darzanamukhyatvaM, jyotiHzAstrIyajJAne tu lakSaNAprasaktiH / evaM sati meghAcchannagrahaNadivasajAtacaMdragrahaNarAtribhavasUryagrahaNeSu na sAnadAnAdAvadhikAraH / tasmAdrahaNaM dRSTvA snAnadAnAdikaM vidheyamityarthaH saMpanno bhavati / naitatsahRdayahRdayaMgamam / yato vacaneSu rAhudarzana-grahapadayoH samAnArthakatA nAsti / katham ? 'adRzyarUpAH kAlasya mUrtayo bhagaNAzritAH / zIghramaMdoccapAtAkhyA grahANAM gatihetavaH // ' iti sUryasiddhAMte caMdrAdigrahapAtAnAmadRzyatoktA / pAto rAhuzca paryAyaH / uktaM ca tatraiva-'dakSiNottarayorevaM pAto rAhuzca rhsaa| vikSipatyeSa vikSepazcaMdrAdInAmapakramAt // ' iti / kezavANApyuktam'paryAyeNa nanu rAhupAtayo manI vidadhureva tAMtrikAH // ' iti / ato rAhudarzanameva gaganakusumAyamAnam / nanu grahaNe sUryacaMdrayozchAdako rAhuddezyata eva / ata eva 'rAhupraste nizAkare' ityAdipurANoktiH sAdhIyasIti cena / 'bhAnorbhArghamahIcchAyA tattulye'rkasame'pi vA / zazAMkapAte grahaNaM kiyadAgAdhikonake // ' ityupakramya,-'chAdako bhAskarasyeMduradhaHstho ghanavadbhavet / bhUcchAyAM prAGmukhazcaMdro vizatyasya bhavedasau // ' iti / asau bhUcchAyA'sya caMdrasya cchAdako bhavedityarthaH / iti sUryasiddhAMtoktaH spaSTa eva chAyAcchAdakabhAvo'bhihitaH / purANena saha virodhaparihArastu-'digdezakAlAvaraNAdibhedAnna cchAdako rAhuriti bruvaMti / yanmAninaH kevalagolavidyAM svasaMhitAvedapurANavAkyam // ' iti pUrvapakSaM vidhAya tato 'rAhuH kubhAmaMDalagaH zazAMka zazAMkagacchAdayatInabiMbam / tamomayaH zaMbhuvarapradAnAt sarvAgamAnAmaviruddhametat' iti bhAskarAcA revoktaH / tasminkAle sAnnidhyamasya tenopacaryate rAhuriti varAheNApyuktam / tasmAdAhudarzanaM tu nAstyeva / bhavanmate darzanaM cAkSuSamevocyate nAnyat / evaM sati rAhordarzanaM rAhudarzanamiti tatpuruSo'nupapannaH / atha tu samIpalakSakadarzanazabdamaMgIkRtya cedarthaH kriyate, tathApi yasya svarUpamevAnupapannaM tasya sAmIpyaM tu sutarAmiti baalairpyetdbudhyte| tasmAddarzanazabdena noparAgo lakSyate, rAhudarzanaM rAhUparAgastasmin rAhudarzane iti / ayamarthaH-rAhu ma pAtaH, tasya tatsaMbaMdhena darzanamuparAga iti / naca rAhureva lakSaNayoparAgaparastasya darzanamiti pUrvapakSAbhimatArthasiddhiriti vaacym| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNe puNyakAlaH] gocaraprakaraNam 4 / 149 lakSaNA tvarthAtarAsaMbhaSe sati vaktavyA, 'atyaMtAdarzanaM rAhostathA cAtyatadarzane / prajApIDA vinirdezyA vyAdhidurbhikSataskaraiH // ' iti viSNudharmottarAdivAkyeSu padAMtarAsannidhAnAdAhuzabdenoparAgo lakSyate / iha ca rAhoH pAtanAmakaM grahagatiheturUpamarthAtaramastItyato rAhudarzana-grahapadayoH samAnArthakatA'stItyeva siddhamiti prAguktAnAM sarvavacasAM grahaNe nAyAdityeva vAkyArthaH phalito bhavati / kiMca grahaNe cAkSuSameva darzanaM vivakSitaM cettadA 'nekSetodyatamAdityaM nAstaM yantaM kathaMcana / noparaktaM na vAristhaM na madhyaM nabhaso gatam // ' iti manatoparaktasUryadarzananiSedho nopapadyeta / nanvayaM niSedhaH sUryoparAgadarzana eva, na caMdroparAga iti cenna / 'nAzucI rAhutAraka' ityatra rAhumAtragrahaNAdravicaMdroparAgadvayaviSayakopasaMhArasya yuktatvAt / azuce rajasvalApatitAdegrahaNaM tu doSAdhikyasUcanArtham / yathA zrAddha kulInAnAM brAhmaNAnAmAmaMtraNe ukte anyeSAM niSiddhatvAdeva kuMDagolakabrAhmaNAnAmAmaMtraNe'siddhe punarniSedho doSAdhikyArthameva / 'bhAskarAlokanAzlIlaparivAdaM vivarjayet' iti smRtivAkyasya tUdyadastagAmyAdityadarzanaparatayA vyAkhyAnasya yuktatvAt / kecittu darzanAdarzanaviSayakayorvidhyostulyabalatvAtsakRd dRSTvA snAyAditi vyAcakhyuH / taJcityam / 'janmasaptASTariHphAMka-' ityAdinA sAmAnyato niSiddhasyoparaktadarzanasya punarniSedhAt / prAguktadizA rAhudarzanapadasya rAhUparAgalakSakatvena tulyabalatvAbhAvAcca / tasmAduparaktayoH sUryAcaMdramasoryasya kasyApi darzananiSedhasattvAt grahaNe ca snAnadAnAdyuktestajjJAnaM ca jyotiHzAstraikadezagaNitagraMthebhyo buddhA tasminkAle. snAnadAnAdi vidheyamiti siddhaaNtH|at eva meghAdyAvRte'pyuparAge snAnAdikaM vidheyameva / nanu gaNitagraMthAdhInamuparAgajJAnameva cetsnAnAdiprayojakaM tadA rAtrau sUryagrahaNasya divA caMdgagrahaNasya jAyamAnatvAttadApi nAnAdikaM syAt / satyamevaitat / vacanAtta tathA na kriyate / taduktaM nigame-'sUryagraho yadA rAtrI divA caMdragraho yadi / tatra snAnaM na kurvIta dadyAdAnaM na ca kvacit // ' iti / ata eva tAdRze grahaNe dRSTe'pi dauSTyaM nAstItyapi sUcyate / na caitadabhAgipratiSedhAdityadhikaraNena pRthivyAmagnizcetavyo nAMtarikSe na divItyudAhRtavAkyavannityAnuvAda iti vAcyam / vidhizeSatvAbhAvAt / yathA pRthivyAmagnirna cetavya iti niSedhavidhirasti tatra nAMtarikSe na divIti dRSTAMto niSedhavidheH zeSastathAtra sUryagraho yadA rAnAvityetadvAkyaM kasya vidheH zeSa iti / kiMcaivaM bruvatastava mate'narthakameva vAkyaM syAt ? nacaitadhuktam / ata evAha jAbAli:-'saMkrAMteH puNyakAlastu SoDazobhayataH kalAH / caMdrasUryoparAge tu yAvaddarzanagocaraH // ' iti / grastasyAstamanaparyaMta darzanagocaratvAttAvAnkAlaH puNyakAlo bhavatIti mAdhavo vyAcakhyau / taduktaM vizvarUpanirNaye-'divA caMdragraho rAtrau sUryaparva na puNyadam / saMdhisthaM puNyavajjJeyaM yAvaddarzanagocaram // ' iti / anye tu meghAvRte tadanAvRte. coparAge gaNitAgatasthitighaTikAH puNyakAla ityAhuH / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 muhUrtaciMtAmaNiH / [ caMdrabale vaiziSTyaM 1 darzane tvevaMvidhe nirNaye bhUjavRttAduparisthitatvameva vivakSitam / tadAha vasiSThaH svasiddhAMte - 'sUryasyAdarzanaM rAtrirdinaM taddarzanAtmakam / bhUjavRttAdupari ca sthitosssdarzanaM smRtam // ' iti / arka ityupalakSaNaM caMdrAdigraha-. nakSatrANAm / AkAzapradezaH samaMtAdbhUsaMlagna iva yatra bhAti sa pradezo bhUjazabdavAcyaH / ata eva viSNudharmottare - 'ahorAtraM na bhoktavyaM sUryacaMdragraho yadA / muktiM dRSTvA tu bhoktavyaM snAnaM kRtvA tataH param // ' iti / grastAste bhRguH - 'prastAvevAstamAnaM tu ravIMdU prAmuto yadi / tayoH paredyurudaye snAtvAbhyavaharennaraH // ' ityanayorvAkyayordarzanodayazabdau bhUjavRttoparisthitatvopalakSakau / anyathA meghAdyAvaraNena paradivase'pi darzanAbhAve upavAsaH prasajyeta / tathA ca yatra sparzakAle grahaNaM dRSTvA snAnaM vihitaM tatrAMtarA meghAdyAvaraNAtsUryacaMdrayordarzanAbhAvo divasadvayaM trayaM vA syAttatrApyupavAsaprasaMga: / na ca sarve ziSTAstathAcaraMti / tasmAdadarzanArthamabhyupetya zAstrIyajJAnaparataiva kartavyA / tasyAM ca satyAM pUrvoktarItyA ca meghAnAvRte'pyuparAge tamadRdvaiva prazastacakSuSA aMdhena ca gaMtumazaknuvadbhirvRddhAturaizca snAnadAnAdikaM vidheyamiti - phalito'rthaH / ata eva bhAgavate ravigrahe kurukSetre snAnAdyarthaM militAnAM pAMDavIyalokAnAM madhye dhRtarASTro'pi parigaNita iti, ziSTAcAro'pyasti / evaM ca satyariSTajanakatvAbhAve'pi grahaNadarzananiSedhaH kiM punarariSTajanakatve / tasmAt 'janmazazAMke'tyAdipadyaM nirmUlatvAdyuktyasahatvAccopekSyam / pratyakSopalabhyamAnavasiSThamatsyapurANAdivAkyeSu darzanapadAbhAvAcca / ata eva mUle pare iti padaM prayuktam / zAMtistu darzanAbhAve'pi vidhAtumucitA, yato'riSTayogAnAM svarUpasatAmevAriSTajanakatvamasti / anyathA grahavaiSamyotpAtAdisUcitA'riSTanivRttihetu: zAMtirdarzanAbhAve na vidhIyetetyalamatiprasaktAnuprasaktena // 6 // atha caMdrabale vizeSamanuSTubhAha pApAMtaH pApayugyUne pApAccandraH zubho'pyasan / zubhAMze cAdhimitrAMze gurudRSTo'zubho'pi san // 7 // pApAMta iti / zubho'pi zubhaphalado'pi caMdraH pApAMtaH pApayuk dyUne / ko'rthaH ? pApadvayamadhyavartI pApagrahayuktaH pApAt dyUne saptamasthAne vartamAnazcetsyAttadAbhasannazubha eva / yadA tvazubho'pyazubhaphaladAtApi caMdraH zubhAMze saumyagrahanavAMze syAdathavA'dhimitrasya navAMze syAttathA guruNA bRhaspatinA dRSTaH san zubhaphala - dAtA bhavet / yadAha rAjamArtaDa : - 'pApagraheNa saMyuktaH pApajAmitrasaMsthitaH / pApadvayAntaragataH zubho'pyazubhadaH zazI // bhaniSTasthAnasaMstho'pi bhavecchubha-karaH zazI / saumyabhAge'dhimitrAMze guruNA vApi vIkSite // ' iti // 7 // atha candrabalasya vidhAnAMtaramanuSTubhAha sitAsitAdau saduSTe candre pakSI zubhAvubhau / vyatyAse cAzubhau proktau saMkaTe'bnabalaM tvidam // 8 // siteti // sitAdau zuklapakSapratipadi samIcIne caMdre sati saMpUrNaH zukla Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 mahadIdhye navaratnadhAraNa ] gocaraprakaraNam / pakSaH zubhaH / asitAdau kRSNapakSapratipadi caMdre duSTe sati saMpUrNaH kRSNapakSaH shubhH| vyatyAse ca pUrvoktAdarthAdvaiparItye dvAvapi pkssaavnissttau| yadA zuklapakSapratipadi caMdro duSTazvettadA sakalaH shuklpksso'nissttH| yadA kRSNapakSapratipadi caMdraH zubhazcettadA saMpUrNaH kRSNapakSo'niSTa iti / uktaM ca ratnamAlAyAm-'valakSapakSAdigate himAMzau zubhe zubhaM pakSamudAharati / sitetarAdA bazubhe zubhaM ca pakSAvaniSTau bhavato'nyathA tau // ' kazyapo'pi-'mAsAdIMduH zubho yasya tatpakSastasya zobhanaH / kRSNAdIMdau tvazubhade zubhaM tabyatyaye'nyathA // ' iti / idametAdRzamajabalaM, caMdrabalaM tu saMkaTe vivAhayAtrAdAvavazyakartavye tAtkAlikacaMdrabalAbhAve eva grAhyaM nAnyathetyarthaH // 8 // atha grahANAM dauSTayaparihArapUrvakaM tuSTisaMpAdanArtha navaratnasamudAyadhAraNaM mAlinyAhavajaM zukre'bje sumuktA pravAlaM bhaumegau gomedamAkau sunIlam / ketau vaiDUrya gurau puSpakaM jJe pAciH prAmANikyamarke tu madhye // 9 // vajaM zukra iti // bhatraikA suvarNamudrikAM kRtvA tatra dRzyabhAge vartulAkAre navadhA vibhakte prAgAdikrameNa navaratnAni dRDhaM nidheyAni / tatra prAgiti paMcamyantamavyayam / paMcamI ceyaM lyablope / ataH prAgAdidikSu ityayamoM jAtaH / tatra zukraprItaye pUrvasyAM dizi vajrakaM hIrakaM nidheyam / evaM caMdraprItyartha zobhanaM muktAphalamAgneyyAm / bhaumaprItyarthaM pravAlaM dakSiNasyAm / agau gahuprItyartha gomedaM nairRtyAm / AkauM zaniprItaye zobhanaM nIlaM pazcimAna yAm / ketuprItaye vaiDUrya vAyavyAm / guruprItaye puSpakaM puSparAgaM uttarasAm / budhaprItaye pAciH garuDapAciraizAnyAm / sUryaprItaye mANikyaM madhyama koSThe iti // 9 // .. atha sati dravyasAmarthe navaratrasamudAyadhAraNasya zakyatvAttaduktvedAnImasati vyasAmarthya yagRhakRtaM dauSTyaM tadharanadhAraNamiMdravajrayAhamANikyamuktAphalavidrumANi gArutmataM puSpakavajranIlam / gomedavaiDUryakamarkataH syU ratnAnyatho jJasya mude suvarNam // 10 // mANikyeti // sUryaprItyartha mANikyaM dhArya, evaM caMdrasya muktAphalaM, bhaumasya vidrumaM, budhasya gArusmataM garuDapAciH, guroH puSpakaM puSparAgaH, zukrasya vajraM, anernIlaM, 'lahasuniyA' iti kAnyakubjabhASayAhuH |raahorgomedN, ketovaiDUryam ; ityevamarkato'rkAdInAM grahANAM ratnAni dhAryANi syuH / tatra yagRhakRtaM dauSTayaM tasya grahasya tuSTyai tagalaM dhAryamityarthaH / yadAha kazyapaH-'sUryAdInAM ca saMtuSTyai mANikyaM mauktikaM tathA / suvidrumaM marakataM puSparAgaM ca vajrakam // nIlagomedavaiDUrya dhArya svasvadRDhakramAt // ' atho jJasya mude suvarNamityasyAgrimalokena saMbaMdhaH // 10 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 muhuurtciNtaamnniH| tArANAM balasaMjJAdi __atha mahAmUlyaratnadhAraNe yasya sAmarthyAbhAvastadarthamalpamUlyAni ravAni tArAbalaM ca zAlinyAhadhArya lAjAvartakaM rAhuketvo raupyaM zukredvozca muktA gurostu / lohaM maMdasyArabhAnvoH pravAlaM tArAjanmAMtrirAvRttitaH syAt 11 dhAryamiti // atho jJasya budhasya mude saMtoSArtha suvarNa yathAzakti dhArya, rAhuketvoH prItyai lAjAvartakaM maNivizeSo dhAryaH, evaM zukredvostuSTayai raupyaM, gurostuSTayai muktA, maMdasya zanestuSTayai lohaM, bhArabhAnvomaMgalasUryayoH prItyai pravAlaM dhAryam / uktaM ca zrIpatinA-'dhArya tuSTyai vidrumaM bhaumabhAnvo rUpyaM zukraMdozca hemeMdujasya / muktA suurelohmrkaatmjsy lAjAvartaH kIrtitaH zeSayozca // ' iti / sUreH surguroH| zeSayoH raahuketvoH| dIpikAkArastu auSadhImUlAni dhAryANItyAha-'mUlaM dhArya trizUlyAH savitari viguNe kSIrikAmUlamiMdau jihvAhebhUmiputre rajanikarasute vRddhadArozca mUlam / bhAI jIve'tha zukra bhavati zubhakara siMhapucchasya mUlaM viccholaM (!) cArkaputre tamasi malayajaM ketudoSe'zvagaMdham // ' iti / trizUlI-bilvaH, kSIrikA-kSIriNI, jihvAhiH=nAgajihvA, vRddhadAru: vidhAraH, bhAGgI prasiddhA, siMhapucchaM-vAghoTaM, 'carivAra' iti madhyadezabhASayA prasiddham , malayaja-caMdanaM, azvagandhaM prasiddhaM, etadoSadhImUladhAraNaM sarvathA ranadhAraNAzaktI veditavyam / tAreti / yaddine tArAbalamasti vA na veti vicArazcikIrSitastaddine yA tArA sA janmAjanmanakSatrA trirAvRttitaH punaHpunarAvRttitrayeNa gaNanIyA syAt / tririti 'dvitricaturya: suc' iti sujatamavyayam / svajanmanakSatrAdinanakSatre gaNite navabhibhakta tistra bhAvRttayo bhavaMtyavaziSTatArayA zubhamazubhaM ca vAcyamiti phalito'rthaH // 11 // atha zeSakrameNa saphalAstArAsaMjJA anuSTubhAha- janmAkhyasaMpadvipadaH kSemapratyarisAdhakAH / / vadhamaitrAtimaitrAH syustArA nAmasadRkphalAH // 12 // . janmAkhyeti // spaSTArthamidaM padyam / yadAha nAradaH-janmasaMpadvipakSemapratyariH sAdhako vadhaH / mitraM paramamitraM tu janmabhAcca punaH punaH // ' iti / evaM tArA gaNanIyA iti shessH| tatra tRtIyApaMcamIsaptamyastArA niSiddhAH, aniSTaphalazravaNAt / arthAdanyAH samIcInAH, samIcInaphalazravaNAt / uktaM ca-'janmatArA dvitIyA ca SaSThI caiva caturthikA / aSTamI navamI caiva Sada syustArAH zubhAvahAH // ' iti / janmanakSatraM tu kAryavizeSe gRhItaM pratiSiddhaM ca taccAgre nirNeSyate / tadidaM tArAbalaM kRSNapakSaviSayaM natUbhayapakSasAdhAraNam / tadAha nAradaH-'kRSNe balavatI tArA zuklapakSe balI zazI' iti / yuktaM caitat / yato'trArthavAdo ratnamAlAyAm-'na khalu bahulapakSe zItarazmeH prabhAvaH kathitamiha hi tArAvIryamAyaH pradhAnam / ativikala Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSTatArAparihAraH] gocaraprakaraNam 4 / 153 zarIre preyasi proSite vA prabhavati khalu kartuM sarvakAryANi yoSA // zukle pakSe zItarazmirbalIyAna prAdhAnyaM tArakAyAstu tatra / zaktyA yukta vidyamAne'pi kAMte na svAtaMtryaM yoSitaH kvApi dRSTam // ' iti // 12 // ..... ' athAvazyakakRtye duSTatArANAM prakAradvayena parihAraM zArdUlavikrIDitenAhamRtyau svarNatilAnvipadyapi guDaM zAkaM trijanmakhatho dadyAtpratyaritArakAsu lavaNaM sarvo vipatpratyariH / mRtyuzcAdimaparyaye na zubhado'thaiSAM dvitIye'zakA nAdiprAMtyatRtIyakA atha zubhAH sarve tRtIye smRtAH 13 mRtyau varNatilAniti // mRtyau saptamyAM vadhatArAyAM svarNatilAn yathAzakti suvarNayuktAMstilAn brAhmaNAya dadyAt / vipadyapi vipatsaMjJAyAM tRtIyatArAyAM guDamikSuvikAraM dadyAt / trijanmasu tisRSu janmatArAsu zAkaM prasiddha vRtAkAdi dadyAt / atho pratyaritArakAsu paMcamyAM tArAyAM lavaNaM dadyAt / tadAha nAradaH-'janmatripaMcasaptAkhyA tArAniSTaphalapradA / aniSTaparihArAya devAdAnaM dvijAtaye / zAkaM guDaM ca lavaNaM satilaM kAMcanaM kramAt // ' iti / atra satilamiti vizeSaNaM kAMcanapadasya na lavaNapadasya, tena vaMdhatArAyAM satilaM kAMcanaM deyam / uktaM ca dIpikAyAm-'pratyare lavaNaM dadyAcchAkaM dadyAtrijanmasu / vipattAre guDaM dadyAnidhane tilakAMcanam // ' iti / atha dvitIyaH parihAra ucyate / tatrAdimaparyaye prathamAvRttau vipatpratyarimRtyuzca tRtIyapaMcamIsaptamyastArAH sarvA api sAmAnyataH SaSTighaTikAtmikA api na zubhadAH syuH / atha dvitIye paryaye dvitIyAvRttau vipatpratyarimRtyUnAmAdiprAMtyatRtIyakA aMzA na zubhadAH / vipattArAyAM prathamaviMzatirghaTikAsyAjyAH / itarAzcatvAriMzacchubhAH / pratyaritArAyAM madhyamA viMzatighaTikAstyAjyAH, tadubhayato viMzatirviMzatirghaTikAH shubhaaH| vadhatArAyAmaMtimA viMzatirghaTikAstyAjyAH, AdyAzcatvAriMzacchubhA iti navInA vyAkurvate / jIrNAstvaMzazabdena nakSatracaturthAzamAhuH / tathA sati AdiprAMtyatRtIyakAzcaraNAH krameNa niSiddhA itare zubhAH / atha tRtIye paryaye tRtIyAvRttau vipatpratyarimRtyavazvate sarve SaSTighaTikAtmakA api zubhAH zobhanaphaladAH smRtAH / tathA ca jaganmohane-gururityuktvA paThitam-'paryAye prathame vA viptprtyrinaidhnaaH| dvitIye tvaMzakA vAstRtIye tvakhilAH zubhAH // ' dvitIye paryaye aMzakAnAha sa eva-'AdyAMzo vipadi tyAjyaH pratyare caramo'zubhaH / vadhe tyAjyastRtIyo'zaH zeSA aMzAstu shobhnaaH||' iti / atrAMzo nakSatracaturthAMza ucyate / kimatra pramANamiti cet / 'janmAddazamaM karma saMghAtarpha tu SoDazam / aSTAdazaM sAmudAyaM trayoviMzaM vinAzabham // mAnasaM paMcaviMzasaM nAcarecchubhameSu tu // ' iti nAradokte(nAzikAkhyatrayoviMzabhasya duSTatvam / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [dvAdazAvasthAnAmAni tadapavAdamAha cyavanaH-'vainAzikAkhye nakSatre aSTAzItyaMzakaM vinA / zeSAMzAH zubhadA jJeyA janmanIMdugatAMzakAt // ' iti / atra vainAzika pratyarisaMjJaM tasya caramAMzasyAniSTatA prAptA, sA'STAzItyaMzakaM vinetyanena bAdhyate ityataH 'ekatra dRSTaH zAstrArtho'paratrApi viniyujyate' iti nyAyAdatrApi saiva vyAkhyeti na navInamataM jyAyo'pramANakatvAt // 13 // atha caMdrAvasthA vakSyastadgaNanopAyamanuSTubhAhaSaSTi 60 naM gatabhaM bhuktaghaTIyuktaM yugA 4 hatam / zarAbdhi 45 hallabdhato'rkazeSe'vasthAH kriyaadvidhoH||14|| SaSTinamiti // atra caMdrasya rAzau rAzau dvAdaza avasthAH saMti / yadAha nAradaH-'caMdrasya dvAdazAvasthA rAzau rAzau yathAkramAt / yAtrodvAhAdike kArye saMjJAtulyaphalapradAH // ' tatrAzvinImArabhya gatabhAni SaSTyA 60 guNyAni vartamAnanakSatrabhuktaghaTIyuktAni kAryANi, tAni punaryugaizcaturbhirAhatAni zarAbdhihRt paMcacatvAriMzatA bhAjyAni, yallabdhamAgataM gatAvasthAstAH zeSaM vartamAnAvasthAH, tatra labdhAMkasyApi dvAdazAdhikye dvAdazabhirbhAge pravAsAdyavasthAH caMdrasya gatAH syuH| tA avasthA meSarAzisthe caMdre pravAsAdisaMjJAH, vRSarAzisthe caMdre naSTAdisaMjJAH syuH| evaM mithunAdidazarAziSu mRtAdisaMjJA hyavasthAH krameNa bhavaMtItyarthaH / yadAha nAradaH-'SaSTighnaM caMdranakSatraM tatkAlaghaTikAnvitam / vedanamiSuvedAptamavasthA bhAnubhAjitAH // ' iti / atropapattiH-ekaikasmin rAzau dvAdazAvasthAH saMti / sAmAnyato nakSatrabhogaH SaSTighaTikAtmaka ityevaM sati rAzibhogaghaTikAH paMcatriMzadadhikazataM bhvNti| tatra trairAzikaM yadyetAbhi135 ghaMTIbhidizAvasthA labhyate tatreSTaghaTIbhiH kimiti tatraikayAghavyA guNatAyAM vikArAnApattervAdazAnAmayamaMko 135bhAjako jAtaH? yathA12.atrAnayorguNakabhAjakayostribhirapavartane guNakAzcatvAraH 4 bhAjakAH paMcacatvAriMzat 45 tatkAlaghaTIyogastu nyAyaprApta eva / tathA dvAdazabhAgo'pi, tadAdhikyasya niSprayojanatvAt / atredamavadhAryam-yadyapi nakSatrANAM ghaTInyUnAdhikabhAvaH saMbhavati tathApi SaSTighaTikAtmakena vyavahAraH kAryaH / vidyamAnanakSatraM bhuktaM tu svabhoga jJAtvA SaSTighaTikAtmakaM kRtvA tatra yojyam / yathA yadi svabhogena SaSTighaTikA labhyate tadeSTaghaTIbhiH kimiti trairAzikeneSTaghaTInAM SaSTiguNako nakSatrabhogo bhAjaka iti // 14 // atha dvAdazAvasthAnAmAni saphalAnyupajAtyAhapravAsanAzau maraNaM jayazca hAsyAratikrIDitasuptabhuktAH / jvarAkhyakaMpasthiratA avasthA meSAtkramAnAmasadRkphalAH syuH15 pravAsanAzAviti // spaSTArthamidaM padyam / uktaM ca kazyapena-'pravA1 sapAdanakSatradvayaM rAzisaMzam / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahadova auSadhakhAnaM ] gocaraprakaraNam 4 / saneSTI ca mRtA jayA hAsyA ratirmudA / suptA bhuktA jvarA kaMpA susthitirnAma - sannibhAH // ' iti / mudA 'SidbhidAdibhyo'G' tataSTAp // 15 // atha grahANAM vaikRtaparihArArthaM sauSadhajalasnAnaM dakSiNAzca zArdUlavikrIDitenAha - 155 lAjA kuSThabalA priyaMgughana siddhArthairnizAdArubhiH puMkhA lodhayutairjalairnigaditaM snAnaM grahotthAghahRt / dhenuH kaMbvaruNo vRSazca kanakaM pItAMbaraM ghoTakaH zveto gaurasitAmahAsiraja ityetA vedakSiNAH // 16 // lAjAkuSThamiti // lAjA bhRSTazAlaya iti kecit / vastutastu oSadhIsAhacaryA lAjAzabdena lajjAvatI gRhyate / kuSThaM prasiddhaM, balA 'variyAga' iti kAnyakubjabhASayA''huH / priyaMguH = phalinI, ghanaH = mustA, siddhArthAH = sarSapAH, 'zirasiva' iti mahArASTrAH, 'sariSaH' iti kAnyakujAH / nize = haridrAdvayaM, dAruH = devadAruH, puMkhA-zarapuMkhA, lodhraM prasiddhaM, etairauSadhairyutAni gaMgAdijalAni taiH kRtvA snAnaM duSTamahasUcitAriSTanAzakaM syAt / uktaM ca dIpikAyAma - 'siddhArtha lodhrarajanIdvaya mustadhAnyaM lAmajjakaM saphalinI savacA ca mAMsI / svAnaM kuru grahagaNaprazamAya nityaM sarve raviprabhRtayaH sumukhIbhavaMti daivajJamanohare'pi - 'sapriyaMgurajanIdvayamAMsIkuSThalAja sitsrsspkhNddaiH| vAribhiH sahavacaiH sahalodhraiH snAnamatti nikhilagrahapIDAm // ' iti / vAribhiH=tIrthodakaiH / ratnamAlAyAM tu pratyekaM grahANAmauSadhasnAnamuktam / yathA - 'mana:zilailAsuradArukuMkumairuzIrayaSTImadhupadmakAnvitaiH / satAmrapuSpairviSame sthite svau zubhAvahaM snAnamudAhRtaM budhaiH // - sUryasyedam | paMcagavyagajadAnavimitraiH zaMkhayuktikumudasphaTikaizca / zItarazmikRtavaikRtahaMtu snAnametaduditaM nRpatInAm // ' - caMdrasyedam / 'bilvacaMpakabalAruNapuSpairhiM gukalkaphalinIbakulaizca / snAnamadbhiriha mAMsiyutAbhibhaumadauHsthyavinivAraNamAhuH // - bhaumasyedam | 'gomayAkSataphalaiH sarocanaiH kSaudrazuktibhavamUla hemabhiH / snAnamuktamidamatra bhUbhRtAM bodhenAzubhavinAzanaM budhaiH // ' - budhasyedam | 'mAlatIkusumayuktasarSapaiH pallavaizca madayaMtikodbhavaiH / kSipramaMbumadhukena ca sphuTaM vaikRtaM gurukRtaM vinirhati // ' -guroridam / 'elayA ca zilayA samanvitairvAribhiH sakalamUlakuMkumaiH / snAnato bhRgusutopapAditaM duHkhameti vilayaM na saMzayaH // ' - zukrasyedam / 'asitatilAMjanalodhrabalAbhiH zatakusumAghanalAjayutAbhiH / ravitanaye kathitaM viSamasthe duritahRdAvanaM muni mukhyaiH // ' - zaneridam / 'lodhragarbhatilapatrakamuktAistidAnamRganAbhipayobhiH / snAnamArtimiha kRMtati rAhoH sAjamUtramidameva ca ketoH // ' rAhukathitadravyamajamUtrasahitaM ketvarthaM syAt // - rAhuketvoridam / ata evoktaM dIpikAyAm - 'prayojyamauSadhastrAnaM grahaviprasurArcanam / grahAnu 1 naSTiH = nAzaH / naSTI iti ktinnaMtasya dvivacanamidam / 2 bodhanaH = budhaH / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [gaMtavyarAzeH prAkphalamaryAdA dizya homo vA grahANAM prItimicchatA n' tatra grahapUjAhomau vasiSThasaMhitAyAM mahatA prabaMdhenokto tata evAvagaMtavyau ityalamativistareNa / atha raveriti / ravimArabhya dakSiNA ucyate-tatra sUryaprItyartha dhenugauMH, caMdraprItyartha kaMbu zaMkhaH / kaMbu iti napuMsakaliMgaM pRthakpadam / zaMkhaH syAtkaMburastriyAm' ityamarokteH, maMgalaprItyarthamaruNa bhArato vRSaH, budhaprItyartha kanakaM suvarNa / guruprItyartha pItAMbaraM, tacca yathAvibhavaM kArpAsaM kozajaMca; zukraprItyartha zveto ghoTakaH, zaniprItyarthamasitA zyAmavarNA gauH, rAhuprItyartha mahA'sirbahumUlyakhagaH, ketuprItyarthamajaH chAgo dakSiNetyarthaH / yadAha vasiSThaH-'dhenuM zaMkha raktavRSa hema pItAMbaradvayam / zvetAzvaM kRSNadhenuM ca kRSNalohamajaM kramAt // svarNena vA samIkRtya dAtavyA dakSiNA tataH / AcAryArtha jApakebhyo brAhmaNebhyo'tha zaktitaH // ' iti / atra pratyekaM dAnamaMtrAstatraivoktAH graMthabhUyastvabhayAnAtra likhyate / 'evaM yaH kurute samyaggrahayajJaM nRpottamaH / sarvAnkAmAnavAmoti zubhasthAnaphalaM labhet // ' nRpottama ityupalakSaNam / tena yaH kazcidgRhastho'pi kuryAt / tatra svavibhavAnurUpANi grahadAnAni proktAni kaizcit , yathA-'kaumuMbhavastraM guDahematAnaM mANikyaMgodhUmasuvarNavastram / savatsagodAnamiti praNItaM duSTAya sUryAya masUrikAzca ||'-suuryaayedm / 'ghRtakalazaM siMtavastraM dadhizakhau caiva mauktikasuvarNe / rajataM ca saMpradadyAJcaMdrAriSTopazamanAya ||'-cNdraaye. dam / 'pravAlagodhUmamasUrikAzca vRSazva tAmraH karavIrapuSpam / bhAraktavastra guDahematAnaM duSTAya bhaumAya sacaMdanaM hi ||'-bhaumaayedm / 'nIlaM vanaM mugadAnaM budhAya ratnaM pAcI dAsikA hema sarpiH / kAMsyaM daMtaH kuMz2arazcAtha meSo raupya sarva puSpajAtyAdikaM ca ||'-budhaayedm / 'azvaH suvarNa zubhapItavastraM supItadhAnyaM lavaNaM sapuSpam / sazarkaraM tagajanIprayuktaM duSTAya zAMtyai gurave pradeyam ||'gurv idam / rajanI-haridrA / 'citravastramapi dAnavArcite duSTage munivaraiH parigItam / tadulaM ghRtasuvarNarUpyakaM vajrakaM parimalo dhavalo'zvaH ||'-shukraayedm / 'nIlakaM mahiSaM kRSNaM vastraM lohaM sadakSiNam // dadyAcca dakSiNAyukta shnidaussttyprshaaNtye||'-suuryjaayedm / 'rAhordAnaM budhairmeSo gomedaM lohkNblau| suvarNa nAgarUpyaM ca satilaM tAmrabhAjanam ||'-raahv idam / 'ketau vaiDUryamamalaM tailaM mRgamadastathA // UrNA tilAzca saMyuktA dadyAtklezApanuttaye ||-ketv idam / anyacca saMhitApradIpe-'bhAnustAMbUladAnAdapaharati nRNAM vaikRtaM vAsarotthaM somaH zrIkhaMDadAnAdavanivarasuto bhojanAtpuSpadAnAt // saumyaH zakrasya maMtrI hariharanamanAbhArgavaH zubhravastraistailasnAnAtprabhAte dinakaratanayo brahmanatyA parau ca // ' iti / brahma-brAhmaNaH / parau=rAhuketU // 16 // atha sUryAdayo grahA gaMtavyarAzeH prAk kiyadbhirdinaiH phalaM dathurityetadupajAtyAhasUryArasaumyAsphujitokSanAgasaptAdrighasrAnvidhuragninADIH / tamoyamejyAstrirasAzvimAsAngaMtavyarAzeH phaladAH purastAt 17 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAzyaMtaragagrahaphalAvAlikAlaH ] gocaraprakaraNam 4 / 157 sUryArasaumyeti // sUryAdayo grahA gaMtavyarAzejiMgamiSitarAzeH purastAtpUrvamevaitatsaMkhyAkadivasaghaTImAsAn / atra 'kAlAdhvanoratyaMtasaMyoge' iti dvitIyA / tato nairaMtaryeNa tAvaMtaM kAlaM phaladAH syuH / tadyathA-sUryo gaMtavyarAzeH prAk akSaghasrAnpaMcadivasAn phaladaH, evamAro bhaumo'STadivasAnpUrvaM phaladaH, budhaH saptadivasAn, zukro'pi saptadivasAn, vidhuzcaMdraH agninADIrghaTikAtrayameva prAkUphaladaH, rAhurgaMtavyarAzeH prAtrimAsaM phaladaH, evaM zaniH SaNmAsAngurudvimAsAnpUrva phalada ityarthaH / uktaM ca- 'sUryaH paMcadinaM zazI trighaTikaM bhaumosSTa vai vAsarAnsaptAhAni bhRguH sasomatanayo mAsadvayaM vai guruH / SaNmAsAnpuratospi sUryatanayo rAhuzca mAsatrayaM ketuzcaiva dadAti bhAvi sakalaM gaMtavyarAzeH kalam // ' iti / jaganmohane vevamuktam- 'AdityAdigrahA dadyurlagne vA gocare'pi vA / saptaviMzati 27 bhAgordhvaM pararAziphalaM khalu // ' iti // 17 // atha prasaMgAdAvazyakamaMgalayAtrAdikRtyeSu kartavyeSu satsu tithyAdiviSayakaduSTayogasadbhAve taddoSanivAraNArthaM dAnaM zAlinyAhaduSTe yoge hema caMdre ca zaMkhaM dhAnyaM tithyardhe tithau taMDulAMca | vAre ratnaM bhe ca gAM hema nADyAM dadyAtsidhUtthaM ca tArAsu rAjA 18 duSTa iti // duSTe vyatIpAtAdirUpe yoge sati hema suvarNa yathAzakti rAjA dadyAt / ca punazcaMdre duSTe vihitAnyasthAnasthite zaMkhaM dadyAt / tithyardhe karaNe bhadrAkhye duSTe dhAnyaM dadyAt / tithau duSTe caturthyAdirUpe taMDulAn, vAre duSTe'nupacayarUpe ratnaM pravAlamuktAdi dadyAt / bhe rAzau duSTe krUragrahAdhiSThitatvAdidoSasahite sati gAM dadyAt / nADyAM ghaTikAyAM durmuhUrtAdinA duSTAyAM satyAM hema suvarNaM dadyAt / ca punastArAsu duSTAsu vipatpratyarivadharUpAsu siMdhUtthaM saiMdhavaM lavaNaM dadyAt / pUrvaM duSTatArAsu pratyekaM viziSya dAnamuktamidAnIM tadazaktau lavaNameva deyamiti punaruktiparihAraH / uktaM ca dIpikAyAm -- 'yogasya hema karaNasya ca dhAnyamiMdoH zaMkhaM ca taMdulamaNI tithivAra - yozca / tArAbalAya lavaNAnyatha gAM ca rAzerdadyAdvijAya kanakaM zuci nADi - kAyAm // ' iti // 18 // athAtra gocaraprasaMgAtsUryAdayo grahA rAzyaMtaragAH saMtaH kadA zubhAzubhaphaladAtAro bhavaMti tathA cAMdramAsAdhikaraNakaravivAsarAdau svajanmanakSatrapraveze sati phalavizeSaM ca vasaMtatilakAvRttenAha - rAzyAdigau ravikujau phaladau sitejyau madhye sadA zazisutazcarame'bjamaMdau / adhvAnnavahnibhayasanmativastrasaukhya duHkhAni mAsi janibhe ravivAsarAdau // 19 // rAzyAdigAviti // ravikujau sUrya maMgalau rAiyAdigau rAziprathamadazAMzamadhyasthitau saMtau phaladau nikhilaphaladAtArau avaziSTazeSvISadISatphaladau / 14 mu0 ci0 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ aSTacatvAriMzatsaMskArAH evaM sitejyau zukrabRhaspatI madhye madhyagatAMzadazake nikhilaphaladAtArAvamyaSat / zazisuto budhaH sadA triMzadaMzeSu nikhilaphaladAtA / ajamaMdau caMdrazanaizvarau carame rAjyaMtimAMzadazake nikhilaphaladAtArAvanyatreSat / uktaM ca vasiSThena - 'bhavanAdigatau phaladau ravibhaumau madhyagau ca guruzukau // aMtyagatau zaziravijau sadaiva phaladaH zazAMkasutaH // ' varAheNApi - 'dinakararudhirau pravezakAle gurubhRgujau bhavanasya madhyayAtau / ravisutazazinau vinirgamasthau zazitanayaH phaladastu sarvakAlam // ' iti / rudhiraH = bhaumaH / adhveti / yasminmAse svIyajanmanakSatrapraveze sUryAdivArAzcetsyustadA tasminmAse'dhvAdIni phalAni vAcyAni / tadyathA --- ravivAre janmanakSatrapraveze sati tasminmAse adhvA mArgosTanamiti yAvat phalaM tasya puMso bhavet / evaM caMdravAre janmanakSatrapraveze annaM bhakSyaM tatprAptiH syAdityarthaH / evaM bhaumavAre vahnibhayaM bhavet / budhavAre sammatiH satI samIcInA dharmayuktA buddhirbhavet / guruvAre vastraprAptirbhavet / bhRguvAre saukhyaM bhavet / zanivAre duHkhaprAptiH syAdityarthaH / uktaM ca jyotiSaratnasaMgrahe vAmanena - 'adhvA bhojanamagnibhIH sumatitA vastraM sukhaM cAsukhaM mAse mAsi phalaM bhavejjananabhe sUryAdivAre sthite' iti / atra 'mAsAstathA ca tithayastuhinAMzumAnAt' iti bhAskarAcAryavAkyAccadraH zuklapratipadAdidarzAto mAso gRhyata iti zivam // 19 // " atha gocaraprakaraNaM gadyenopasaMharati iti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrta - ciMtAmaNI gocaraprakaraNaM samAptam // 4 // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhiMgavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH / goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne grahagocaraprakaraNaM saMpUrNatAmadhyamAt // 1 // 1 158 iti zrImaddaivajJa mukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputra goviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAyAM grahagocaraprakaraNaM samAptam // 4 // atha saMskAraprakaraNam 5 / alrrlil zarvANItanayamaghAbdhidAvamIzaM natvA zrIgurupadabhaktilabdhavidyaH / goviMdo vibudhajanapraharSiNIM tAM saMskAraprakaraNaTippaNIM tanoti // atha saMskAraprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra saMskriyate'nena zrautena karmaNA smArtena ca puruSa iti saMskAraH / svIyasvIyajAtau sAmAnyavizeSavihitavaidikasmArtakarmAnuSThAnadvArA'dRSTavizeSAdhAyaka iti yAvat / lakSaNayA tadarthoktadinazuddhyAdikaM saMskArazabdenocyate / tasya prakaraNamupakramaH / te ca saMskArAH aSTacatvAriMzat / yadAha gautamaH - 'garbhAdhAnaM puMsavanaM sImaMtonnayanaM jAta Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbhAdhAnasaMskAravicAraH] saMskAraprakaraNam 5 / karmanAmakaraNAnnaprAzanacaulopanayanaM catvAri vedavratAni snAnaM sahadharmacAriNIsaMyogaH paMcAnAM yajJAnAmanuSThAnamaSTakA pArvaNazrAddhaM zrAvaNyAgrahAyaNIcaitrI AzvayujIti sapta pAkasaMsthAH anyAdhAnamagnihotraM darzapaurNamAsau cAturmAsthAnyAgrayaNeSTirnirUDhapazubaMdhaH sautrAmaNIti sapta haviryajJasaMsthAH agniSTomo'tyagniSToma ukthyaH SoDazI vAjapeyo'tirAtro'ptoryAma iti sapta somayajJasaMsthA ityete catvAriMzatsaMskArAH / aSTAvAtmaguNAH dayA sarvabhUteSu kSAMtiranasUyA zaucamanAyAso mAMgalyamakArpaNyamaspRheti / yasyaite catvAriMzat saMskArAH aSTAvAtmaguNAzca sa brahmaNA sAyujyamApnoti / ' iti / tatraite puMsaH saMskArAH samIcInadivaseSvanuSThitAH saMto'bhihitaphaladAtAro bhavaMti / tatra prathamaM garbhAdhAnAkhyasaMskAro'bhihitaH / sa ca rajasvalAkhyadhInaH / uktaM ca bharadvAjasaMhitAyAm-'rajasvalA yadA nArI yogyA syAdgarbhadhAraNe / tataH kurvIta tatsaMgaM garbhArtha buddhimAnnaraH // ' tatrApi putrotpattyarthamavazyaM saMgaH kAryaH / anyathA paralokAbhAvaH / uktaM ca zrutau-'nahyaputrasya loko'sti tatsarve pazavo viduH' iti / pazavaH devAH / ata eva punnAno narakAcAyata iti putra ityanvarthatApi pratIyate / taduktaM mahAbhArate AdiparvaNi zAkuMtale-'yadAgamavataH puMso yadapatyaM prajAyate / tattArayati saMtatyA pUrvapretApitAmahAn // punnAmno narakAdyasmAtpitaraM trAyate sutaH / tasmAtputra iti proktaH svayameva svayaMbhuvA // ' iti / anenAmuSmikaM phalamuktaM saMtateH / aihikamapi phalamuktaM bhArate-'iSTaM dattamadhItaM ca yajJAzca bahudakSiNAH / sarvametadapatyasya kalAM nArhati SoDazIm // vratopavAsairbahubhiH kRtaM bhavati bhISma yat / sarvaM tadanapatyasya moghaM bhavati nizcitam // ' ato garbhAdhAnamavazyaM kartavyaM / tacca rajodarzanataH prAG na vidheyam / taduktaM bhaviSyatpurANe'rajodarzanataH pUrvaM na strIsaMsargamAcaret / saMsarga yadi kurvIta narake paripacyate // ' yuktaM caitat-rajo hi puSparUpaM, tadvinA phalarUpasaMtAnAnutpatteH / nanu kacidgajodarzanaM vinApi garbhasaMbhavo dRzyate, kvacittu satyapi rajasi garbhAnupalaMbha iti / naiSa doSaH / garbhadhAraNaM hi rajo vinA na bhavatItyeSA vyAptiH / tacca kvacitprakaTaM vacidaprakaTamaMtareva tiSThati, tatrAprakaTe'pi rajasyaMtargatarajaHsattvAdgarbhadhAraNasaMbhavo'taH prAguktadoSAbhAvaH / uktaM ca kazyapasaMhitAyAm - 'varSadvAdazakAdUcaM yadi puSpaM bahirnahi / aMtaHpuSpaM bhavatyeva panasoduMbarAdivat / atastu tatra kurvIta tatsaMgaM buddhimaanrH||' iti / yatra tu satyapi rajasi garbhadhAraNaM na dRzyate tatra puSpabIjakSetrAdidoSA draSTavyAH // tasmAtsthitametadrajodarzanAnaMtaraM strIsaMgaH kArya iti / tatra-'prathamarajodarzanataH zubhAzubhaM bhavati sarvavanitAnAm // ' iti vasiSThokteH / tatra zubhaphalasUcakaM prathamarajodarzane mAsAdyanuSTubhAha Aya rajaH zubhaM mAghamArgarAdheSaphAlgune / jyeSThazrAvaNayoH zukle sadvAre sattanau divA // 1 // Adyamiti ||raadhH vaizAkhaH, iSaH AzvinaH, zeSaM spaSTam / mAdyaM prathamo Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 muhuurtciNtaamnniH| [prathamarajodazanaphalaM dbhavaM rajaH strIdharmo mAghamArgazIrSavaizAkhAzvinaphAlgunamAseSu tathA jyeSThazrAva. NamAsayozcettadA zubhaM bhaviSyacchubhasUcakan / arthAccaitrASADhabhAdrapadakArtika pauSamAsA azubhAH // uktaM smRticaMdrikAyAm- 'caitre syAtprathamatau~ tu nArI vaidhavyabhAginI / vaizAkhe dhanaputrADhyA jyeSThe rAgAnvitA tathA / zucau mRtaprajA proktA zrAvaNe dhanadhAnyadA // nabhasye durbhagA kliSTA Azvine ca tapasvinI / Urje'lpAyuSmatI nArI mArgazIrSe bahuprajA // pauSe tu puMzcalI nArI mAghe putrsukhaanvitaa| phAlgune zrImatI sAdhvI kramAnmAsaphalaM smRtam // ' iti / tathA zukle zuklapakSe sat arthAtkRSNapakSe rajodarzanaM duSTam / taduktaM smRticaMdrikAyAm -'zuklapakSe suzIlA syAtkRSNe sA kulaTA bhavet / kRSNasya dazamI yAvanmadhyamaM phalamAdizet // ' ataH kRSNapakSadazamyuttaraM kulaTAtvaM syAdityarthaH / atha sadvAre satAM caMdrabudhaguruzukrANAM vAre AdyaM rajaH zubham , arthAdanyavAreSu duSTaphalam / yadAha kazyapaH-'rogiNI ravivAre tu somavAre pativratA / duHkhitA bhaumabAre tu budhe saubhAgyasaMyutA // zrIsaMyutA gurorvAre patibhaktA bhRgordine / malinA mandavAre tu rAtrAvapi tathaiva ca // ' vasiSTho'pi-'sadA gadArtA supativratA sA vaMdhyA prajAvatyatulArthayuktA / AnandakI tvasatI ca puSpavatI kramAdbhAskaravAsareSu // ' bhAskaravAsareSvityatra 'ardharcAH puMsi ca' ityAdivat bahuvacanAdAdyartho'vagamyate / tena bhAskaravAsarAdiSvityarthaH phalitaH / atha sattano samIcInalagne zubhasvAmikarAzAvityartha iti kecit / tatra zubhaphalamAdyaM rajaH / yadAha nAradaH-'kulIravRSacApAMtyanRyukvanyAtulAdharAH / rAzayaH zubhadA jJeyA nArINAM prathamAtave // ' kecittu sattanau sadbhidRSTe yukte vA tanau iti vyAkurvate / taduktaM daivajJamanoMhare-'meSe savyabhicArA syAdRSabhe prbhoginii| mithune dhanabhogADyA karkaTe vyabhicAriNI // putrADhyA siMharAzau tu kanyAyAM zrImatI bhavet // vicakSaNA tulAyAM ca vRzcike tu pativratA // duzcAriNI dhanuHpUrva apare ca pativratA / makare mAnahInA ca kuMbhe nirdhanavaMdhyatA // mIne vilakSaNA lagne grahasaMsthA vivAhavat / ' atrA'zubhaphalApavAdamAha vasiSThaH-'azubhamapi samastaM cArtavaM saMprabhUtaM suragurusitayukte vIkSite vAtha lagne / timiramiva kaThorajyotirutpattikAle kSayamatha samupaiti prApnuyAdIpsitAni // ' kaThorajyotiH suuryH| atha divA divase AdyaM rajaH zubham / 'malinA maMdavAre tu rAtrAvapi tathaiva ca' iti nAradokteH divA rajodarzanaM zubhamityarthaH / smRtyaMtare'pi vizeSa uktaH'prAtaHkAle tu sadhanA sAyAhne sarvabhoginI / madhyAhne ca bhavedvezyA nizIthe vidhavA bhavet // ' iti // 1 // 1 atra kaizcit 'rogAnvitA' iti pATho granthAntare'pi cAdRto darIdRzyate, sa tu mUlaviguNa iti jnyeyH| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamAgharajodarzanaM] saMskAraprakaraNam 5 / atha prathame rajodarzane zubhamadhyAzumanakSatrANyanuSTubhAha zrutitrayamRdukSipradhruvasvAtau sitaaNbre| : : madhyaM ca mUlAditibhapitRmizre'pareSvasat // 2 // shrutitryeti||shrutitryN zravaNadhaniSThAzatabhiSAH, mRdukSipradhruvANi-citrAnurAdhAmRgarevatyazvinIpuSyahastarohiNyuttarAtrayasvAtI ca; eteSu bheSu AdyaM rajaH zubhamiti pUrveNa saMbaMdhaH / atra samAhAradvaMdvaH / AgamazAsanasyAnityatvAtrumabhAvaH / mUleti |muulpunrvsumghaavishaakhaakRttikaasu madhyaM madhyaphalam / apareSu bharaNIjyeSThArdAzleSApUrvAtrayeSu asadaniSTaphalam / uktaM ca gargeNa'subhagA caiva duHzIlA vaMdhyA putrsmnvitaa| dharmayuktA vratanI ca parasaMtAnamodinI // suputrA caiva duSputrA pitRvezmaratA sadA / dInA prajJAvatI caiva putrADhyA citrakAriNI // sAdhvI pativratA nityaM suputrA kaSTacAriNI / svakarmaniratA hiMsrA putrapautrAdisaMyutA // nityaM dhanakathAsaktA putradhAnyasamanvitA / mUrkhArthADhyA guNavatI dAsrAdeH kramAtphalam // ' iti / vyavahAranibaMdhe zrIpatinApi-'karAdipaMcottaramUlapUSaviSNutrayAzvIjyavidhIMdubheSu / Arya rajaH saukhyasutAyurarthasaubhAgyavRddhiM kurute'GganAnAm // madhezayoH zokamathAditerbha sA baMdhakIMdre'pyanale daridrA / pUrvAtraye yAmyabhujaMgadhiSNye vaidhavyamasyA bhavatIti nUnam // ' atra yadyapi likhitayordvayorapi saMmativAkyayoraikArya tathApi graMthakRtA vizAkhAmUlayormadhyatvAbhidhAnaM vasiSThavAkyasyAnurodhAtkRtam / uktaM ca vasiSThena-'dvidaivabhe puSpavatI pramattA kRtyaiva moghAmayavairisaMghA / mUle prakAmAdhikahInasattvA syAtsarvabhakSoddhatadoSacittA // ' iti / atha sitAMbare zvetavastre AdyaM rajaH zubhamiti pUrveNa saMbaMdhaH / upalakSaNaM caitarakSaumanUtanavastrayoH / arthAdanyAdRzeSu vastreSu rajodarzanaM niMdyamityarthaH / tadAha vasiSThaH-'subhagA zvetavastrA sthADhavastrA pativratA / kSomavastrA kSitIzA syAnnavavastrA sukhAnvitA // durbhagA jIrNavastrA syAdrogiNI raktavAsasA / nIlAMbaradharA nArI vidhavA puSpitA yadi / malinAMbarato nArI daridrA syAdrajasvalA // ' kSaumavastraM-paTTavastram / kvacidraktabiMdubhiH phalamuktam'vasne syurviSamA raktabiMdavaH putramApnuyAt / samAzcetkanyakA ceti phalaM syAtprathamArtave // ' iti vsisstthokteH| anyacca-'saMmArjanaM kASThatRNAgnizUrpAnhaste dadhAnA kulaTA tadA syAt / talpopabhoge tapasi sthitA cedRSTaM rajo bhAgyavatI tadA syAt // ' // 2 // ___ atha niMdyarajodarzanaM zAlinyAhabhadrAnidrAsaMkrame darzariktAsaMdhyASaSThIdvAdazIvaidhRteSu / / roge'STamyAM candrasUryoparAge pAte cAcaM no rajodarzanaM sat // 3 // bhdreti||bhdraa prasiddhava, nidrA svApaH, saMkramaH saMkrAMtiH, darzo'mAvAsyA, 1 vyasurbubhukSoddhatadoSacittA iti gaThaH / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 muhUrtaciMtAmaNiH / [prathamarajovatyAH nAmamuhUrtaH riktAH prasiddhAH, saMdhyAprAtaHsaMdhyA madhyAhnasaMdhyA sAyaMsaMdhyA ca, SaSThIdvAdazyau prasiddha, vaiztAkhyaH saptaviMzatitamo yogaHmahApAtazca,rogojvarAdiHpradarAdizca, aSTamI,candrasUryoparAgo grahaNaM, pAtaH vyatIpAtaH saptadazayogo mahApAtazca; eSu duSTayogeSvAyaM rajodarzanaM no sat / aniSTaphaladamityarthaH / yadAha kazyapaH'aSTamI SaSThyamA riktA dvAdazI saMkrame'pi vA / vaiztau ca vyatIpAte grahaNe caMdrasUryayoH // viSTayAM saMdhyAsu nidrAyAM durbhagA prathamArtave / ' nAradena tu pratipattithiH parighapUrvAdhaM ca niSiddham-'amAriktASTamISaSThIdvAdazIpratipasvapi / parighasya tu pUrvArdhe vyatIpAte ca vaiztau // saMdhyAsUpaplave SaSTyAmazubhaM prathamArtavam // ' roge saMmatirnAsti / vasiSThena tu sthalabhedena phalavizeSo'bhihita:-'grAmAbahiH paragrAme vA cetsyAyabhicAriNI / pativratA patisthAne suzIlA gRhamadhyame // grAmamadhye ca vRddhizca vidhavA ca digaMbarA / uparAge ca duHzIlA AyuSyaM jlsnnidhau||dhnmdhye tu kanyAyA dhndhaanysmRddhidaa||' prathamArtavaM syAditi pUrveNa saMbaMdhaH / atra rajasvalAyAH kanyAyA mAtrAdikRtapraznalagnAcchubhAzubhavizeSo bhUyAnvasiSThenoktaH so'smAbhigraMthabAhulyabhayAnAlekhi sa tata evAvadhAryaH // 3 // atha prathamarajasvalAyAH snAnamahataM vasaMtatilakayAhahastAnilAzvimRgamaitravasudhruvAkhyaiH zakrAnvitaiH zubhatithau zubhavAsare ca / mAyAdathArtavavatI mRgapauSNavAyu hastAzvidhAbhiraraM labhate ca garbham // 4 // hasteti // hastasvAtyazvinImRgAnurAdhAdhaniSThArohiNyuttarAtrayajyeSThAbhiH zubhatithau 'bhagA nidrAsaMkrame' (zlo03) ityAdyaniSTadinavyatiriktadivase zubhavAre zubhAnAM caMdrabudhaguruzukrANAM vAsare ca ArtavavatI RturevArtavam, prajJAditvAtsvArthe'N / tadvidyate yasyAH sA tathoktA sA rajovatI snAyAt / uktaM ca daivajJavallabhe-'brAhmAnurAdhAzvinasomabheSu hastAnilAkhaMDalavAsaveSu / vizvAryamottarabhAdrabheSu varAGganAsnAnavidhiH pradiSTaH // ' mAkhaMDalaH jyeSThA, vAsavadhaniSThetyapunaruktiH / vAraphalamapi tatraiva-'sarukpativratA dInA putriNI bhogabhAginI / pativratA kezayuktA RtusnAne'rkavArataH // ' iti / kecittvanyathA vAraphalaM vadaMti-'kAkIva vaMdhyA bhavatIha zukre naSTaprajA snAnavidhau budhe ca / saure ca mRtyuH payaso'lpateMdau bhaumArkajIve bahuputralAbhaH // ' iti / etatprasUtAsnAnaviSayam / taduktaM daivajJavallabhe-'nAtA prasUtApyasutA budhena snAtA ca vaMdhyA bhRgunaMdanena / saure mRtiH kSIrahRtistu some putrArthalAbho ravijIvabhaume // ' iti / vizeSamAha-mRgeti // mRgarevatIsvAtIhastAzvinIrohiNIbhirnakSatraiH snAtArtavavatI araM zIghra garbha labhate / taduktaM daivajJamanohare-vAyuH pUSA ca saumyazca karo brahmA tathAzvinI / ebhiH snAne tu Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 garbhAdhAnamuhUrtaH] saMskAraprakaraNam 5 / nArINAM garbhaH saMpadyate punaH // ' iti / atraikAdaza nakSatrANi snAnavidhAvuktAni / tatrApi SaTsu bheSu zIghraM garbhotpattirbhavet , anyeSu kiMcidvilaMbenetyarthaH / sarvathA vihitabhineSu snAnaM na kAryamiti niSkRSTo'rthaH / uktaM ca'kRttikA bharaNI mUlamArdA puSyaH punarvasuH / maghA citrA vizAkhA ca zravaNo dazamastathA // etAH prANaharAstArAstAsu snAnaM na kArayet / yadi snAnaM prakuIta punaHsUtirna vidyate // ' iti / arthAcchatatArAzleSApUrvAtrayeSu madhyamamiti / iyaM ca dezAcArato vyavasthAnusaMdheyA, ziSTAcArasyApi smRtivatprAmANyAt / dAkSiNAtyAstu-caturthe eva divase snAnamAhuH-'caturthe'hani zudhyati' iti, 'bhartuH spRzyA caturthe'hni snAnena strI rajasvalA' iti smRtivacanAt // 4 // atha garbhAdhAnamuhUrta zArdUlavikrIDitazAlinIbhyAmAhagaMDAMtaM trividhaM tyajenidhanajanmaH ca mUlAMtakaM dAsra pauSNamaghoparAgadivasAn pAtaM tathA vaidhRtim / pitroH zrAddhadinaM divA ca parighAdyAdha svapatnIgame bhAnyutpAtahatAni mRtyubhavanaM janmarmataH pApabham // 5 // bhadrASaSThIparvariktAzca saMdhyA bhaumArkArkI naadyraatriishctsrH| garbhAdhAna vyuttareMdvakamaitrabrAhmasvAtIviSNuvaskhaMbupe sat // 6 // gaMDAMtamiti // atra yadi duSTaphalatithyAdiSu rajodarzanamudbhUtaM tatra caturthadinAnaMtaraM zAMtika vidheyam / yadAha vasiSThaH-'prabhUtadoSaM yadi dRzyate tatpuSpaM tataH zAMtikakarma kAryam / vivarjayedeva tadaikazayyAM yAvadgajodarzanamanyaghasne // IzAnato gomayamaMDalena paristRte'gnau juhuyAtsa dUrvAm / yugmAM dhRtAktAM ca samitpramANAM gAyatrikA sASTasahasrasaMkhyAm // zatapramANAmathavA'ghahaMtrI zubhairyavAhRtibhistilaizca / tataH surAnbhUmisurAnpitRRzca saMtarpayedannasuvarNavastraiH // ' iti / zAMtikaprakArastu zAMtipaddhatyAdau draSTavyaH / evaM zAMtikaM vidhAya garbhAdhAna vidheyam / tatra svapatnIgame svapatnIgamane etAndoSAn tyajediti sarvatra saMbaMdhaH / etAnkAn ? trividhaM gaMDAMtam / gaMDAMtalakSaNaM ratnamAlAyAm-'nakSatratithilagnAnAM gaMDAMtaM trividhaM smRtam / navapaMcacaturthAnAM vyekArdhaghaTikAmitam // ' iti / nidhanabhaM janmarzAt saptamI vadhatArAM, janmanakSatraM janmasaMjJakanakSatratraya,mUlaM,aMtakaM bharaNI,dAsramazvinI, pauSNaM revatI maghAM, uparAgadivasaM grahaNadinaM, pAtaM vyatIpAtaM mahApAtaM ca, vaizati yoga mahApAtaM ca, pitrormAtApitroH zrAddhadinaM, divA sUryAvacchinnakAlaM parighayogasya, pUrvAdha; tathotpAtairdivyAMtarikSabhaumaistrividhairutpAtairhataM dUSitaM janmakSataH janmalagnAjanmarAzervA mRtyubhavanamaSTamaM lagnaM pApabhaM pApagrahayuktabhaM nakSatraM lagnaM vA iti / bhadreti / bhadrA prasiddhA, SaSThItithizca,parvANi caturdazyaSTamyamAvAsyApUrNimAsaMkramaNAni / uktaM ca viSNupurANe-'caturdazyaSTamI caiva amAvAsyA ca Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : muhUrtaciMtAmaNiH / [paMcame'hni rajasvalAzuddhiH pUrNimA | parvANyetAni rAjeMdra ravisaMkrAMtireva ca // ' iti / riktAH = caturthInavamIcaturdazyaH / saMdhyAM prAtaHsaMdhyAM sAyaMsaMdhyAM ca, bhaumaM maMgalavAraM, arkamAdityabAraM, ArkiM zanaizcaravAraM catasraH AdyarAtrIH rajodarzana dinamArabhya dinacatuSTayaM tyajedityarthaH / tadanaMtaramapi putrArthI rajodarzanato viSamadivasaM tyajet / uktaM cAdhAnAdhyAye vasiSThena niSedhajAtam -' pauSNadvaye pitryabhayAmyasArpaviSNudvaye naidhanajanmabheSu / utpAtapApagrahadUSiteSu na kAryamAdhAnamaniSTalagne // upaplave vaidhRtipAtayozca viSTyAM divA pArighapUrvabhAge / saMdhyAsu parvasvapi mAtRpitrormRte'hni patnIgamanaM vivarjyam // dineSu yugmeSu ca vakSyamANayogaiH sutArthI svasatImupeyAt / dineSvayugmeSu ca kanyakArthI hitvA ca gaMDAMstithilagnabhAnAm // ' iti / vakSyamANayogaiH puMyogeH strIyogaizca / atra graMthakRtA zravaNadhaniSThayorna niSedhaH kRtaH / bArhaspatyasaMhitAyAM tayorvizeSato vihitatvAt / tadvacanamadhunaiva vakSyate / nanu SoDazigrahaNA'grahaNavadvihitapratiSiddhatvAdvikalpaH kasmAnna bhavati ? satyam / bahUnAmanurodho nyAyya iti vidhirevocitaH / ata evoktaM nAradena - 'zucirbhUtvA yugmatithAvanagnAM kAmayetpriyAm / putrArthI puruSastyaktvA pauSNamUlAhipitryabham // ' iti / ' tyaktvA parvatithiM mUlamAzleSAM paitrabhaM tviti // ' iti kazyapoktezca / tithyAdayaH kazyapena kAlavidhAne uktAH - ' SaSThyaSTamIM paMcadazIM caturthI caturdazImapyubhayatra hitvA / zeSAH zubhAH syustithayo niSeke vArAH zazAMkAryasiteMdujAnAm // ' iti / anna vAkye caMdrabudhaguruzukravArA niSekakArye zubhA uktAH / arthAdanye sUrya bhaumazanivArA niSiddhAH / uktaM ca kAlanirNaye - 'riktA parvASTamI SaSThI divA janmatrayaM tathA / pApagrahANAM vArAzca tyAjyA yAzcaivAnRtau gatiH // ' iti / ata eva bRhaspatisaMhitAyAm - ' zeSANyRkSANi duSTAni syurniSekAkhyakarmaNi' ityuktam / 'somajJaguruzukrANAM vAravargodayAH zubhAH / teSAM ca dRSTayazcaiva netareSAM kadAcana // ' iti / atra kecinniSeke puMvArA uttamAH, strIvArau madhyamau, napuMsakavArau niSiddhau / uktaM ca vyAsena - 'puruSagrahavArAH syuH zubhAH sImaMtakarmaNi / madhyau strIgrahavArau tu varjayetta napuMsakau // ' iti / atra sImaMtagrahaNamupalakSaNaM garbhAdhAnasyetyAhuH / yuktaM caitat - 'puMstrIvAreSu strIgamane puruSAH striyo votpadyate' iti tAvadiSTam / napuMsakavAragamane tu napuMsakasyotpattiH syAt, nahi sA kasyacidiSTA bhavediti napuMsakabudhavAra niSedha evocitaH, zaniniSedhastUbhayavAdisiddha eva / dAkSiNAtyaziSTasamAcArAccAto budhazanyoreva niSedho'nyeSAM grahaNamiti pratImaH / prAyAstu naitatsahate, tanmate tu sUrya bhaumazanInAmeva niSedhaH / nAradaH - 'rajodarzanato'spRzyA nAryo dinacatuSTayam / tataH zuddhAH kriyAsvatAH sarvavarNeSvayaM vidhiH // ' atrArthavAdamAha bhAradvAjaH - ' prathame'hani cAMDAlI dvitIye brahmaghAtinI / tRtIye rajakI proktA caturthe'hani zudhyati // ' dharmazAstre'pi - ' bhartuH spRzyA catuess snAnena strI rajasvalA / paMcame'hani yogyA syAddaive pitrye ca karmaNi // 1 164 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbhAdhAne lagnabalaM] saMskAraprakaraNam 5 / 165 tasmAdetAvato doSAMstyaktvA strI gamane hitA // ' iti / RtukAlAvadhimAha yAjJavalkyaH-'SoDazarturnizAH strINAM tasminyugmAsu saMvizet / yugmAsu putrA jAyate striyo'yugmAsu rAtriSu // ' ataH SoDaza dinamadhye garbhAdhAnaM vidheyaM, tatraiva garbhasaMbhavAt / tatra vArAH samIcInAH prAguktA eva / adhunA nakSatrANyAha-garbhAdhAnamiti / uttarAtrayamRgahastAnurAdhArohiNIsvAtIzravaNadhaniSThAzatatArakAsu garbhAdhAnaM sat zubhadam / uktaM ca bArhaspatyasaMhitAyAm-'harihastAnurAdhAzca svAtIvAruNavAsavam / uttarAtritayaM saumyaM rohiNI ca zubhAH smRtAH // AdhAne mUlasApAMtyamazubhaM samamanyabham // ' iti / evaM vihitanakSatre sati caMdrabale garbhAdhAnArthaM sakRdeva patnIgamanaM kAryamityAha yAjJavalkyaH -evaM gacchan striyaM kSAmAM maghAM mUlaM ca varjayet / susthireMdau sakRtputraM lakSaNyaM janayetpumAn // ' cakArAdrevatIm / bhImaparAkramo'pi-'pitryaM pauSNaM nairRtaM cApi dhiSNyaM tyaktvA nArI suprasannaH prasannAm / puSTaH kSAmAM putrakAmo'bhigacchan sallakSaNyaM putramAmoti puNyam // ' iti / tacca gamanaM maMtrapUrvakam / taduktaM viSNupurANe-'RtAvupagamaH zastaH svapatyAM maMtrato dvija' ityukteridaM traivarNikaviSayaM pratIyate / maMtrAstu-'viSNuryoni kalpayatu' ityevmaadyH| etaimantrairdakSiNena pANinopasthamabhimRzediti gobhiloktiH // 5 // 6 // ___ atha garbhAdhAne lagnabalamiMdravajrayAhakeMdratrikoNeSu zubhaizca pApaikhyAyArigaiH puMgrahadRSTalagne / ojAMzageMdAvapi yugmarAtrau citrAditIjyAzviSu madhyamaM tat // 7 // - keMdreti // atha sAmAnyataH zubhalagnAni vasiSThoktAni-'vRSabhamithunakarkasiMhakanyAtuladharacApajhaSAH zubhA bhavaMti / yadi zubhaphalazAlino'nukUlA nidhanavizuddhiyutA niSekakAle // ' iti / tatra keMdratrikoNeSu lagnacaturthasaptamadazamapaMcamanavamasthAneSu sthitaiH zubhagrahaistathA vyAyArigaistRtIyaikAdazaSaSThasthAnasthitaiH pApagrahairupalakSite puMgrahaH sUryabhaumagurubhidRSTe lagne tathA ojAMzageMdau ojo viSamarAzimaSamithunAdiH / aMzo'pyoja eva, tatra sthite caMdre sati yugmarAtrau samarAtrau garbhAdhAnaM kAryam / yadAha jaganmohane vasiSThaH'keMdratrikoNeSu zubhasthiteSu lagne zazAMke ca zubhaiH samete / pApaistrilAbhArigataizca yAyAtpuMjanmayogeSu ca saMprayogam // ' iti / nAradaH-ojarAzyaMzage caMdre lagne puMgrahavIkSite / zucirbhUtvA yugmatithau hyanagnAM kAmayetriyam // ' iti / yuMgrahAnAha nAradaH-'puMgrahAH sUryajIvArAH strIgrahI zazibhArgavau / napuMsako saumyasaurI ziromAnaM vidhutudaH // ' iti / atra puMstrInapuMsakayogA vasiSTenoktAH-'AdhAnalagne viSamAMzarAzau jIveMdujAbhyAM yutavIkSite vA / nAnyaiH suputrastvatha pApakheTaiH pApI ca mitrairbalibhizca mizraH // ojAze lagnage vIryayukte jIveMdvakaiMrojarAzyaMzasaMsthaiH / puMjanma syAdvyatyaye kanyakA - 1 atra 'AdhAne mUlapitryAMtam' iti pAThazcetsAdhIyAn / mUlAnuguNo graMthAMtarasaMvAdI ca bhavet / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . muhuurtciNtaamnniH| [RtAvagamane pratyavAyaH syAnmitraiH SaMDho byaMgagairdvitrijanma // ' SaMDhaH napuMsakaH / 'ojAMzakAdviSamAsaMsthaH puMjanmakArI ravisUnureva / vicArya vIrya puruSagrahANAM vAcyo'tha putrastvatha putrikA vA // yugmAMzalagne balayuktazukranizAkarAbhyAM yutavIkSite vA // nAnyaiH sukanyA tvatha pAparUpA pApaizca zeSa suviciMtya vAcyam // ' iti / evamanye'pi puMjanmAdiyogA jAtake draSTavyAH / eSu yasminkasminpuMjanmayoge putrArthI yugmarAtrI patnI gacchet / kanyAjanmayoge tu kanyArthI viSamarAtrau patnIM gacchet iti phalito'rthaH / atha garbhAdhAne vihitanakSatrAprAptau madhyamanakSatrANyAhacitreti / citrApunarvasupuSyAzvinISu tadgarbhAdhAnaM madhyamaM madhyamaphaladamityarthaH / yadAha bRhaspatiH-'citrAditye tathA tiSyaturagau ceti mdhymaaH| zeSANyakSANi duSTAni syuniSekAkhyakarmaNi // ' iti / atra kecidaivAnmAnuSAdvA pratibaMdhAdbharturasannidhAne'nekeSu RtuSu vyatIteSu garbhAdhAnAkhyaH saMskAro nAbhUttadAnIM daivAnmadhye bhartA samAgatazcettadA dakSiNAyanazukragurvastanyUnAdhimAsAdimahAdoSasadbhAvastadA garbhAdhAnaM naiva bhavatItyAhuH-atItakAlatvAdyathA kAlAtIteSu jAtakarmanAmakarmAnnaprAzanacaulAdisaMskArAH pUrvoktadoSasadbhAve naiva bhavaMti / uktaM ca vasiSThena-'atItakAlAnyakhilAni yAni kAryANi saumyAyanage dineze / gurau bhRgau vApyatha dRzyamAne taduktapaMcAMgadine'pyakhaMDe // ' iti / satyam / satyapi RtUnAmatikrame 'nimittAnaMtarameva naimittikam' iti nyAyena 'SoDazartunizAH strINAM tasminyugmAsu saMvizet' iti yAjJavalkyavacasA SoDazadinamadhye eva cet bhartuH sAnnidhyamabhUttadA tatraiva yathAkathaMcitkAlazuddhiM vicArya garbhAdhAnaM kartavyaM / SoDazadinAtikrame tu RtvaMtaramapekSya prAguktadizA kAlazuddhiM vicArya kAryameva, tadA bahukAlavyApinI kAlazuddhirupekSyaiva / yato vijJAnezvareNa-tasminyugmAsu saMvizet' ityasya vyAkhyAnAvasare kimayaM vidhiniyamaH parisaMkhyA veti trayaH pakSA upanyastAstatra strIgamane rAgata eva pravRtteniyama evAyamiti siddhAMtitam / 'Rtau gacchedeva' iti yamamaraNAt 'RtAvupeyAtsarvatra vA pratiSedhavaya'm' iti gautamasmaraNAcca / Rtvagamane pratyavAyo'pi smayate / 'RtusnAtAM tu yo bhAyA~ sannidhau nopagacchati / ghorAyAM bhrUNahatyAyAM yujyate nAtra saMzayaH // ' iti shaataatpokteH| ata evaitaSaNabhayAdevAdhikAriNA pitrAdinA kanyA guNavate varAyAvazyaM deyetyAha yAjJavalkyaH -pitA pitAmaho bhrAtAkulyo vA jananI tthaa| kanyApradaH pUrvanAze prakRtisthaH paraH paraH ||aprycchnnvaamoti bhrUNahatyAmRtAvRtau // ' iti vIpsoktiH kaimutikanyAyasUcanArtham / yatra pitrAderadAtucedayaMdoSastadA bharturayaM doSo bhavatyeveti kiM vaacymityrthH| bhraNaH grbhH| atha garbhAdhAnaM vidhAya puMsA nidrAsamaye kiM kAryamityAha viSNuH-nidrAsamayamAsAdya tAMbUlaM vadanAttyajet / paryakAtpramadAM bhAlAt puMDUM puSpANi mastakAtU // ' iti / athAnayA garbho to na veti prazne garbhadhAraNayogA jAtake draSTavyAH / prastute'prasaMgAna likhyate'smAbhiH // iti garbhAdhAnaM samAptam // 7 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImaMte kAlanirNayaH] saMskAraprakaraNam 5 / atha prasiddha garbhe sImaMtonnayanAkhyasaMskAramuhUrta zArdUlavikrIDitenAhajIvAridine mRgejyanikratizrotrAditibanabhai riktAmArkarasASTavarNyatithibhirmAsAdhipe pIvare / sImaMto'STamaSaSThamAsi zubhadaiH keMdratrikoNe khalai lAbhAritriSu vA dhruvAMtyasadahe lagne ca puMbhAMzake // 8 // jIvArketi // jIvaH bRhaspatiH, arkaH sUryaH, AraH maMgalaH, eSAM vAre; tathA badhnaH sUryaH, 'bhAskarAhaskarabadhna' ityabhidhAnAt / tasya bhaM hastaH, anyaraspaSTaM nAmata eva / evaM mRgapuSyamUlazravaNapunarvasuhastanakSatraiH sImaMto lakSaNayA sImaMtonnayanAkhyaH saMskAraH kAryaH / sImaMta unnIyate yasminkarmaNi tatsImaMtonnayanamiti zabdavyutpattiH, sImaMta: keshmdhybhaagH| uktaM ca sImabAdhyAye kazyapena- zuklapakSAdidivasaM rikta parvasya mdhymaam| tithiM tyaktvAkabhUsUnusurejyAnAM ca vAsare // ' iti // ratnamAlAyAm-'zravaNaH sakaraH punarvasurnirRtebhaM ca sapuSyako mRgaH / ravibhUsutajIvavAsarAH kathitAH puMsavanAdikarmasu // ' Adizabdena sImaMtonnayanAdi / vyAsaH-'puruSagrahavArAH syuH zubhAH sImaMtakarmaNi / madhyau strIgrahavArau tu varjayettu napuMsakau // ' iti / tatra tithayo niSiddhA ucyte-rikteti| riktAH prasiddhAH,amA amAvAsyA,arkA:= dvAdazI, rasAH SaSThI, aSTa=aSTamI; etAbhistithibhirvA nyUnA avaziSTA yAstithayastAbhirupalakSite dine / yadAha guruH-'pakSacchidrAM ca riktAM ca vinA paMcadazI zubhAH / caturdazI caturthI ca kadAcittu shubhprde|| zubhasaMsthe nizA. nAthe caturthI ca caturdazI / paurNamAsI prazaMsaMti kecitsImaMtakarmaNi // ' iti / kiMca mAsAdhipe 'mAsezvarA' ityagrimazlokena jJAte garbhamAsasvAmini pIvare puSTe udite satItyarthaH / yadAha nAradaH-'caturthe mAsi SaSThe vApyaSTame vA tadIzvare / balopapanne daMpatyozcaMdratArAbalAnvite // ' kazyapo'pi-'mAsezvare balopete nAstage na parAjite' iti / yadi mAsAdhipo nirbalastadA doSa ityAha gargaH-'yasya mAsAdhipo rikto nIco vAstaMgato'pi vA / tasminmAse kSayaM yAti prasavo vA bhaviSyati // ' sa ca sImaMto garbhadhAraNasamayAdaSTamaSaSThamAsi aSTamamAsi SaSThamAsi vA kAryaH / ayaM cecchayA vikalpaH / 'SaSThe'STame vA sImaMto mAsi' iti yaajnyvlkyokteH| nAradena caturtho'pi mAso'bhyadhAyi, tadvAkyaM pradarzitaM / zaunakenApi-'caturthe garbhamAse syAtsImaMtonnayanakriyA / SaSThe'STame vA kurvIta sUtrAMtaravidhAnataH // ' sUtrAMtaraM svasvagRhyasUtram / evaM svecchayoktamAse eva vidheyam / taJca zuddhapakSe pUrvAhna eva nAparAhne / yadAha nAradaH-'zukla pakSe ca pUrvAhne sImaMtAkhyo vidhiH smRtaH' iti / bRhaspatirapi-'pUrvapakSaH zubhaH proktaH kRSNazcAMtyatrikaM vinaa| pUrvAhna eva tatrApi nAparAhne kathaMcana // ' iti / atha lagnamucyate-keMdreti / keMdra 147110 trikoNa 9 / 5 sthAneSu zubhadaiH saumyagrahaistathA lAbhAritriSu 11 / 6 / 3 khalaiH pApagrahairupalakSite lagne tatrApi ca punaH puMbhAMzake puruSarAzi Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 muhUrtaciMtAmaNiH / [sImaMte zukrAstadoSavicAraH lagne puruSanavAMzake ca kAryaH / yadAha vasiSThaH-'keMdratrikoNopagataizca saumyaiduzcikyalAbhArigataizca pApaiH / SaDaSTalagnAMtyavivarjiteMdau sImaMtakArya zubhadaM tathaiva // ' iti // ratnamAlAyAm-'SaSThe mAsyathavASTame tadadhipe vIryopapanne vidhau ceSTaiISTatanau nRnAmabhavane puMlagnabhAgeSu ca / dhIdharmAkhyacatuSTaye'pi ca-gurau pApaizca tadbAhyagairmRtyudvAdazavarjitaizca munibhiH sImaMtakarma smRtam // ' ana vizeSamAha kazyapaH-'caMdro'pi zubhado jJeyastyaktvA SaSThASTamavyayAn / sImaMtalagnAdeko'pi karaH paMcASTariHphagaH / haMti sImaMtinI so'pi tadgarbha vA na saMzayaH // ' atrApi janmarAzijanmalagnAbhyAmaSTamabhavanamiSTalagnAdaSTamalagnaM ca zuddhaM grAhyam / yadAha sImaMtAdhyAye kazyapaH-'na naidhane tayorlagne naidhane zuddhisaMyute / paMcabhizca caturbhirvA sUryedugurupUrvakaiH / grahairiSTaiH zubhe lagne rAzAvapi na naidhane // ' iti / siimNtonnynmitynussNgH| tayoH strIpuMsayoH / asyApavAdaH prayogapArijAte nRsiMhoktaH- lagnAdaSTamarAzIzaH keMdragaH zubhavIkSitaH / yadyapyaSTamabhasyoktaM doSamAzu vyapohati // ' apizabdo bhinnakramo'STamabhasyetyasyAnaMtaraM draSTavyaH / sa ca kaimutikanyAyenAnyadoSanivAraNArtho'pi saMpannaH / kvacitsatyapi grahabale siMhavRzcikalagne niMdite abhihite ityayamapyatra vizeSo dhyeyaH / yadAha guruH-'mUlaH kecidi. cchaMti sImaMtaM zubhadaM budhaaH| siMhAli varjayellagnaM grahairaSTamavarjitam // ' grahaiH= krUragrahaiH / kvacidrAzivayaM niSiddham / yadAha gargaH-'sImaMtonnayanaM kArya zubhAMze zubhalagnage / kulIramRgakanyAzca vAH zeSAzca zobhanAH // ' iti / atha matAMtareNa nakSatrANi vArAMzcAha-dhruveti / dhruvANi rohiNyuttarAtrayaM, aMtyaM revatI, tathA sadahe satAM zubhagrahANAM caMdrabudhaguruzukrANAmahni vAsare, dhruvAMsyanakSatreSu prAguktanakSatreSu vA kAryam / evaM zubhagrahavAre vA kAryamityarthaH / yadAha guruH-'rohiNyaidavamAdityaM puSyahastottarAtrayam / pauSNaM vaiSNavabhaM caiva sImaMtAdiSu saMmatam // ' iti / zrIdharaH-'saumyAnAM vAravargAH syuH sImaMtAdiSu zobhanAH // ' iti / atra janmanakSatraM yadi vihitamapi saMbhavettadA tadapi vayamityAha vasiSThaH-'bAlAnabhukto vratabaMdhane ca rAjAbhiSeke khalu janmadhiSNyam / zubhaM tvaniSTaM satataM vivAhasImaMtayAtrAdiSu maMgaleSu // ' evaM nirNIte sImaMtonnayanamuhUrte zukrAstAdidoSavicAro nAsti, niyatamAsavihitatvAt / tadAha guru:-'mAsaprayuktakAryeSu mUDhatvaM guruzukrayoH / na doSakRnmalo mAso gurvAdityAdikaM tathA // ' iti / ayamatra tAtparyArthaHyatra niyatakAla eva kAlo vihitaH / yathA-tRtIye mAsi puMsavanaM tatra zukrAstAdidoSAbhAva eva / yatra tu sImaMtAdau caturthaSaSTASTamamAsarUpaM kAlatrayavidhAnaM tatra zukrAstAdidoSarahitetarakAlo grAhyaH saMbhavAt / kvacitkulAcAravazAtsImaMtAdau niyata eva kAlo vivakSito bhavettadA na doSaH, kulAcAravazAdeva tadatirikto niyata eva kAlaH syAttadApi na doSaH / yatra bahukAlavidhAne'pi bahudinanyApakasiMhasthagurvAdidoSasagAve satyananyagatikatvAnnaiva Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strINAM candrabalaM mAsezAca] saMskAraprakaraNam 5 / 169 doSaH / evaM nAmakarmAnaprAzanAdiSvapi draSTavyam / uktaM ca-'sImaMtajAtakAdIni prAzanAMtAni yAni vai / na doSo malamAsasya mauDhyasya gurushukryoH||' iti / maulyasyetyAdi doSopalakSaNam / evaM ca kAlapratIkSAyogyeSu cUDAkaraNAdiSu malamAsAdidoSo vicAraNIya eveti / athaite garbhAdhAnAdayaH saMskArAH kiM garbhasaMskArakatvAtpratigarbhamAvartate uta sakRdeva kAryA iti / tatredRzaM bhRguvAkyam-'prApte tRtIyamAse sphuradiMdukalApapakSe ca / puMsavanaM putrepsurgarbha garne prakurvIta' iti / puMsavanamupalakSaNaM sarvagarbhasaMskArANAm / garbhe garbhe iti vIpsAgrahaNAtpratigarbhamAvRttiriti kecidAhuH / apare ca sakRdeva kAryA ityAhuH / yadAha hArIta:-'sakRcca kRtasaMskArAH sImaMtena dvijstriyH| yaM yaM garbha prasUryate sa sarvaH saMskRto bhavet // ' iti / etena kSetrasaMskArakatvamuktaM bhavati / yathA bhUrekavAraM dAhAyanekasaMskAravatI sarvakAle karSaNayogyA bhavati tadvadanApItyarthaH / kvacittu koMkaNadezAdau prativarSa dAhAdisaMskAraM vidhAya karSaNaM kriyte| ityevaM pakSadvayasaMbhave dezAcArato vyavasthA dhyeyaa| nanu tRtIyamAsavihitatvAdAdau puMsavanamuhUrto vicAraNIyastatazcaturthaSaSThASTamamAsavihitaH sImaMtamuhUrto vicAryaH, vaiparItyoktau kiM bIjamiti cet / ucyate,-sImaMte vihitasya tithinakSatravAralagnAdisamudAyasya puMsavane'pyupayogAtsarvadezaprasiddhasImaMtAnuSThAnAcAradarzanAccAdau sImaMtasyoktiH / puMsavanaM svataMtrakartavyatvenoktamapi ziSTAH sImaMtena sahaiva kurvati / yadAha jAtUkarNyaH-'sImantena sahAthavA' iti / nRsiMho'pi-sImaMtonnayanasyoktatithivAsararAziSu / puMsavaM kArayedvidvAnsahaivaikadine'thavA // ' iti / ata evAnavalobhanAkhyaM karmAsminneva dine kriyata iti ziSTAcAro'pyatrArthe pramANam // iti sImaMtavicAraH // 8 // atha prasaMgena mAsezvarAn strINAM caMdrabalaM ca vasaMtatilakayAhamAsezvarAH sitakujejyaravIMdusaura caMdrAtmajAstanupacaMdradivAkarAH syuH / strINAM vidhorbalamuzaMti vivAhagarbha ___ saMskArayoritarakarmasu bhartureva // 9 // mAsezvarA iti // garbhaprathamamAsAdArabhya dazamaprasUtimAsaparyaMtaM sitAdayo mAsezvarA jJeyAH / yathA-prathamamAsezvaraH zukraH, dvitIye maMgalaH, tRtIye guruH, caturthe raviH, paMcame caMdraH, SaSThe zaniH, saptame budhaH, aSTame AdhAnalagnAdhipatiH, navame caMdraH, dazame suuryH| atra prathamamAsamArabhya dazamamAsaM yAvadgabhasya kalalAdirUpAvasthA bhavatItyapi vizeSo dhyeyaH / yadAha varAhaH'kalalaghanAMkurAsthicAMgajacetanatAH sitakujabIjasUryacaMdrArkibudhAH parataH / udayapaticaMdrasUryanAthAH kramazo gaditA bhavaMti zubhAzubhaM ca mAsAdhipateH sadRzam // ' iti / zukrazoNitasannipAtaH kalalam / aMgajAni-lomAni / 15 mu0 ci. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [puMsavanamuhUrtaH vasiSTho'pi-sitAvaneyAmarapUjyasUryacaMdrArkisaumyodaya-dusUryAH / mAsAdhipAH syuH kramazo dazaite nipIDito nAzayati svamAsi' // strINAmiti // gocaraprakaraNe yadyapyubhayoH strIpuMsayoH sAmAnyato grahabalamuktaM tathApyatra strINAM caMdrabale vishesso'bhidhiiyte| vivAhe garbhasaMskAre garbhAdhAnapuMsavanasImatAdirUpe strINAmapi balaM grAhyam , itarakarmasu vastraparidhAnAlaMkAradhAraNAdiSu kRtyeSu bharturdhavasyaiva caMdrabalaM grAhyaM natu strINAm / yadA tu bhartA mRtastadA strINAmeva caMdrabalaM grAhyamityarthasiddham / uktaM ca-'pANipIDanavidheranaMtaraM bhartureva balamaiMdavAdikam / ciMtanIyamiha yoSitAM kvacinnASTamaMgalamRte manISibhiH // ' iti / rAjamArtaDa:-'vivAhakArya kusumapratiSThA garbhapratiSThA vnitaavishuddhau| bhanyAni kAryANi dhavasya zuddhau patyau vihIne pramadAtmazuddhyA // ' kusumapratiSThA= garbhAdhAnam / garbhapratiSThA-sImaMtAdiH // 9 // ___ atha yeSAmAcAraH pRthageva puMsavanaM vidheyamiti tadartha puMsavanamuhUrta viSNupUjAmuhUrta caMdravajrayAhapUrvoditaiH puMsavanaM vidheyaM mAse tRtIye tvatha vissnnupuujaa| mAse'STame viSNuvidhAtRjIvalagne zubhe mRtyugRhe ca zuddhe // 10 // pUrvoditairiti // pUrva sImaMtonnayane uditaiH proktaistithivAranakSatralagnairupalakSite tRtIye mAsi puMsavanaM vidheyamiti tadartha puMsavanAkhyaM karma vidheyam / pumAn sUyate'nena karmaNeti nyutpattyA puMsavanakarmaNaH puMstvahetutA / yadAha zaunakaH-'vyakte garbha tRtIye tu mAse puMsavanaM bhavet / garbho'vyaktastRtIye ceJcaturthe mAsi vA bhavet // ' nRsiMhaH-'sImaMtonnayanasyoktatithivAsararAziSu / puMsavaM kaaryedvidvaanshevaikdine'thvaa||' iti| vizeSamAha vasiSThaH'kuryAtpuMsavanaM prasiddhaviSaye garbhe tRtIye'thavA mAsi sphItatanau tuSArakiraNe puSye'thavA vaiSNave / hitvA karkaTakaM nRyugmamabalAmanyeSvarikte tithau zuddha naidhanadhAmni zukrazazabhRdvinmatriNAM vAsare // ' iti / naidhanadhAni-aSTamasthAne sarvagraharahite / yadAha vasiSThaH-'aSTamasthA grahAH sarve neSTAH syuste'zubhA. vahAH / evaM samyakparIkSyaiva kuryAtpuMsavanakriyAm // ' iti / vArAstvatra saumyagrahANAmuktAH / bRhaspatirapyatra vizeSamAha-'guruzukrabudhedUnAM dreSkANadivasAMzakAH / teSAmudayahorAzca puMsave'tizubhAvahAH // ' iti / anyaistu zrIpatyAdibhiH puMvArA eva prazastA abhihitaaH| tatphalAnyAha gargaH-'saumye mRtaprajA maMde mRtyurvadhyA ca bhArgave / some dugdhavihInA syAccheSAH sarvArthasiddhidAH // ' iti / atra vacanadvayaprAmANyAdvikalpaH / kecittu yadA tRtIye mAsi puMsavanaM cikIrSitaM tadA saumyavArA eva grAhyAH / yadA tu caturthe mAsi garbhasya vyaktatvAtpuMsavanaM cikIrSitaM tadA puMvArA eva grAhyA ityAhuH / nakSatrANi hyatra puMnAmAni grAhyANi, tAni 'zravaNaH sakara' iti zrIpatinoktAni / vasiSThena tu punAmAnyabhihitAni / yathA-'puMnAma zravaNaM tiSyaH svAtI hastaH Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtakarmamuhUrtaH] saMskAraprakaraNam 5 / punarvasuH / mUlaM proSThapadaM cAnurAdhA mRgaziro'zvinI // ' vizeSamAha RkSo. JcayaH-'hastAtiSyamUlAni saumyaM viSNuH punrvsuH| proSThapadAdvayaM proktamASADhadvayameva ca // zreSThAni kathitAnyeva dhiSNyAnyekAdazaiva tu / svAtI tathA maghAyAM ca revatyAM phalgunIdvaye // azvinyAM caiva nakSatre yadA puMsavanaM bhavet / naraH saMpadyate daivAdyadA syAdgurutalpagaH / lubdho hRsvatanuH krUro nArI cetkulaTA bhavet // zeSANi daza dhiSNyAni niMditAni vizeSataH // ' tadetayordviruktArthayorvAkyayordezAcArato vyavasthA / tatra vasiSThavAkyena dAkSiNAtyA vyavaharaMti / prAcyAstu RkSoccayavAkyena // atha lagnazuddhimAha RkSoccayaH-'mInavRzcikakuMbheSu caapgosiNhknykaaH| uktAH puMsavanAyeSu sukhaputrAdivAMchayA // keMdratrikoNabhavaneSu zubhasthiteSu pApeSu SadatridazalAbhagRhasthiteSu // jIveMdubhAnubhRgubhUmijamaMdireSu lagneSu lagnaparizuddhazubhAMzakeSu // ' atrApi strIpuMsayozcaMdrabalamAvazyakamityAha nRsiMhaH-'api puMsavanaM kArya dNptyornukuulbhe| janmAdiM varjayedrAziM cAMzakaM vipadAdiSu // ' iti / atha garbharakSArtha viSNupUjAmuhUrta ucyate-atheti / sImaMtAnaMtaramaSTame mAsi viSNuvidhAtRjIvaiH zravaNarohiNIpuSyairupalakSite divase tathA lagne zubhe zubhasvAmike zubhayukte vA sati tathA mRtyugRhe'STamasthAne zuddha sarvagraharahite ca sati viSNupUjA kAryA / yadAha prayogapArijAte vasiSThaH-'mAsyaSTame ca garbhasya kuryAdviSNubali kriyAm / zravaNe caiva rohiNyAM puSye caiva prazasyate // dvitIyA saptamI caiva dvAdazI ca zubhA tithiH| zubhagrahodayAH zastAsteSAM ca divasA api // pApAkhyAyArigAH zreSThA neSTAH sarve'STame sthitAH // ' iti / aSTamagrahadoSApavAdamAha guruH-'raMdhrezaH svAMzagaH svoccasvakSetropacayasaMgaH / aSTamasthasya doSo'yaM vinazyati na saMzayaH // ' iti / nArado'pi-'lagnASTamezayomaitre lagneze balasaMyute / astage nidhaneze ca nidhane'pi zubhagrahe // ' iti / vasiSThasaMhitAyAM tu saMkSipyoktam-'rohiNyAM vA vaiSNave pUrvapakSe dvAdazyAM vA saptame vA tithau vA / madhye cAhnaH pUrvabhAge'nukUle viSNoH pUjAM kArayedgarbhapuSTyai // ' tatra pUjAprakArastenaivoktaH-'pItAMbaraM kRSNavarNa zaMkhacakragadAMbujam / vaikuMThavAsinaM viSNuM mRtkuMbhe sthApayettataH // viSNoH svarUpaM kanakena kRtvA taliMgamaMtrairatha gaMdhapuSpaiH / vastrAkSatairgugguludhUpadIpainaivedyatAMbUlaphalaizca samyak // viSNuM ca devatApUjAM garbhANAM rakSaNAya ca / brAhmaNAya pradAtavyA pratimA vastrasaMyutA // ' iti garbharakSArtha viSNupUjA // 10 // atha jAtakarma-nAmakaraNayormuhUrtamupajAtyAhatajAtakarmAdi zizovidheyaM parvAkhyariktonatithau zubhe'hni / ekAdaze dvAdazake'pi ghasre mRdudhruvakSipracaroDuSu syAt // 11 // tajAtakarmeti // nanvidamayuktaM yajAtakarma zubhadine kAryamiti / kutaH ? jAtasyotpannasya karma vaidikaH saMskAravizeSaH sa jAtakarmazabdenocyate / tacca Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ' muhuurtciNtaamnniH| [nAmakarmamuhUrtaH zabdapravRttyotpannakSaNa eva vidheyam / yadAha vasiSThaH-'yasminmuhUrte janitaH kumArastasminvidheyaM khalu jAtakarma / saMtarya devAnsapivRndvijAMzrA suvarNagobhUtilakAMsyavastraiH // ' iti / viSNurapi-'jAtakarma tataH kuryAtputre jAte yathoditam' iti / yathoditaM svasvagRhyAnusAreNetyarthaH / tacca zravaNAnaMtara sacailaM snAnaM vidhAya kAryam / uktaM ca jyotiHsAgare vasiSThena-'zrutvA jAtaM pitA putraM sacailaM snAnamAcaret / uttarAbhimukho bhUtvA nadyAM vA devakhAtake // ' iti, tadapi nAlacchedanAtprAgeva kAryam / uktaM ca manunAprAGgAbhivardhanAtpuMso jAtakarma vidhIyate' iti / vardhanaM chedanam / 'vRdhu chedane' iti dhAtvarthAnusArAt / atra hetumAha jaimini:-'yAvanna chidyate nAlaM tAvannAmoti sUtakam / chinne nAle tataH pazcAtsUtakaM tu vidhIyate // ' iti / tasmAjAtakarmamuhUrto'nupapannaH / ucyate,-saMkrAMtyAdiduSTakAleSu zubhakarmAcaraNaM nAsti / yadAha garga:-'vyatIpAte ca saMkrAntau grahaNe vaidhatAvapi / zrAddhaM vinA zubhaM karma prApte kAle'pi nAcaret // anyacca-'amAsaMkrAMtiviSTyAdau prApte kAle'pi nAcaret / kiMca mUlajyeSThAgaMDAMtAdiSu janmasaMbhave zAMtividhAnAt / athavA pitA dezAMtaragato rAjagRhAdau niruddho vA jAtakarmAdi kartumazaknu vanpazcAtpratibaMdhApavAhanena gRhamAgato'pi tatraiva karoti; tadaiva janmAbhAvAsUtakapravRttezca / tadAha baijavApa:-'janmato'naMtaraM kArya jAtakarma yathAvidhi / daivAdatItaH kAlazvedatIte sUtake bhavet // ' iti / ata eva kAlavikalpo'bhihito nAradasaMhitAyAm-'tasmiJjanmamuhUrte tu sUtakAMte tathA zizoH / jAtakarma ca kartavyaM pitRpUjanapUrvakam // ' iti / idaM ca tulyanyAyatvAnAmakarmaNyapi dhyeyam / tasmAdatikrAMtakAle avazyaM jAtakarmAdimuhUrto vicArya ityalamatiprasaMgena / tajjAtakarmAdIti / parvANyuktAni myaa| rikAH caturthInavamIcaturdazyaH, tAbhirUne varjite tithau / jAtyabhiprAyeNaikavacanam / zubhe'hni vyatIpAtAdidoSarahite divase zubhagrahavAsare ca tathaikAdaze dvAdaze vA ghasne dine, tathA mRdudhruvakSipracarabhAni prasiddhAni, teSu ca zizorbAlasya tajanmasamayAtikrAMtaM jAtakarmAdi / Adizabdena nAmakarmApyucyate / tadvidheyaM kartavyaM syAt / uktaM ca vasiSThena-mRdudhruvakSipracareSu bheSu cAriktaparvAkhyadineSu kAryam / zubhagrahANAM dinalagnavarge tajAtakarma tvatha nAmadheyam // ' iti| ratnamAlAyAm-'mR. dudhruvakSipracareSu bheSu sUnorvidheyaM khalu jAtakarma / gurau bhRgau vApi catuSTayasthe saMtaH prazaMsaMti ca nAmadheyam // ' catuSTayaM keMdram / jAtakarmaprayojanamAha guruH-'jAtakarmakriyAM kuryAtputrAyuHzrIvivRddhaye / grahadoSavinAzAya sUtikA'zubhavicchide // kumAragrahanAzAya puMsAM sattvavivRddhaye // ' iti / atha nAmakarmaNi vishessvicaarH| nAradaH-'sUtakAMte nAmakarma vidheyaM svakulocitam' iti / tatra nakSatrAdiniyamAbhAvo niyatakAlavihitatvAt / taduktaM sArasaMgrahe-'ekAdaze'hni viprANAM kSatriyANAM trayodaze / vaizyAnAM SoDaze nAma mAsAMte zUdajanmanaH // ' iti| manustu-'nAmadheyaM dazamyAM tu dvAdazyAM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmaNyakSaravicAraH] saMskAraprakaraNam 5 / 173 cAsya kArayet / puNye tithau muhUrte vA nakSatre vA guNAnvite // ' dazamyAmatItAyAmekAdaze divase ityarthaH / etacca brAhmaNaviSayaM, pUrvodIritavAkyasvarasAt / atra nAmakarmaNo'pi vihitakAlAtikame zukrAstAdidoSarahite zubhakAle tatkAryam / yadAha kazyapaH-'uktakAle prakartavyA dvijAnAmakhilAH kriyAH / atIteSu ca kAleSu kartavyAzcottarAyaNe // surejye'pyasurejye vA nAstage na ca vArdhake / zubhalagne zubhAMze ca zubhe'hni zubhavAsare // caMdratArAbalopete naidhanodayavarjite / pUrvAhne kSipranakSatre carasthiramRdUDuSu // nAma maMgalaghoSaizca rahasyaM dakSiNazrutau // ' bRhaspatiH- pUrvAhnaH zreSTha ityukto madhyAhno madhyamaH smRtaH / aparAhaM ca rAtriM ca varjayennAmakarmaNi // ' tathA jaganmohane guruH-'pakSacchidrAM ca navamI hitvA paMcadazIM tathA / zeSAH syustithayaH sarvA nAmakarmaNi pUjitAH // bhAskarAjabhaumAnAM varjayedaMzakodayau / dhanakarmasutabhrAtRnavamasthaH zubhaH zazI // zuddhavyaye'STame lagne pApAzca vyarilAbhagAH / zubheSu zeSasaMstheSu nAmakarma zubhAvaham // ' iti / prayojana ca smaryate-'nAmAkhilasya vyavahArahetuH zubhAvahaM karmasu bhAgyahetuH / nAmnaiva kIrti labhate manuSyastataHprazastaM khalu nAmakarma // ' taJca nAma janmanakSa caraNalakSitasvarodayAbhihitazatapadacakrAMtargatAkSarAdikameva kAryam / uktaM ca gRhyapariziSTe-'tadakSarAdikaM nAma yasmindhiSNye yadakSaram' / zatapadacakrasAroddhAro jyotiSArke'bhihito yathA-'cUcecolA pade'zvAbhe lIlUlelo yamasya bhe| AIue imegnerbhe ovAvIvU ca dhAtRbhe // vevokAkI mRge khyAtAH kUghaGacchAstu raudrabhe / kekohAhI tvaditibhe huhehoDA ca puSyabhe // DIDUDeDo ime sApeM mAmImUme maghAbhidhe / moTATITU tathA bhAgye TeTopApyaryamAke // pUSANAThA tathA haste peporArIti citrabhe / rUrerotA tathA svAtyAM tItUteto dvidaivabhe // nAnInUne kramAnmaitre noyAyIyU itIMdrabhe / yeyobhAbhIti mUlAkhye bhUdhAphADhA jalasya bhe // bhebhojAjIti vizvaH jUjejokhAbhijinavet / khIkhUkhekho zrutau jJeyA gAgIgUge ca vAsave // gosAsIsU jalezaH sesodAdItyajAMghrime / dUjajhathA tathopAMtye dedocAcIti pauSNabhe // iti proktA ime padye varNAnAmAdijAH sphuTAH / jJeyA meSAdirAzInAM navabhinavabhiH pdaiH||' etairAdimAkSaraizcUDAmaNirityAdinAmAni sthApyAni / taduktaM zaMkhena-'kuladevatAnakSatrAdimAsasaMbaddhaM nAma pitA vA kuryAdanyo'pi vA kulavRddhaH' iti / matra kecit-'janmanAma tu gopayet' iti smaraNAjanmanakSatrasaMbaMdhi nAma gupta saMsthApya vyavahArArthamanyannAma kuryAdityAhuH / tacca nAma kIdRzaM kAryamityAha vasiSThaH-'tadvayakSaraM vA caturakSaraM vA yathepsitaM cAMtalakArarepham / vivayaM nAmAdikameva kArya sphuTaM vadehakSiNakarNaraMdhre // ' iti / yAjJikA api paThaMti-'ghoSavadAdyaMtaraMtasthaM tripuruSAnekamanaripratiSThita vyakSaraM vA kRtaM kuryAna taddhitam' iti / kRtaM kRdaMtaM taddhitaM taddhitAMtaM ghoSavadAdInAM varNAnAM kRdaMtataddhitAnAM ca jJAnaM vyAkaraNazAstrAjjJeyam / vizvaprakAzapaddhatau tu vizeSaH 1 azvAbhe azvinInakSatre ityarthaH / tasya azvamukhasadRzatvAt / 2 tripuruSAnanu kAyati abhidhatte iti tripuruSAnUkam / anyeSAmapIti pUrvapadadIrghaH / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 muhUrtaciMtAmaNiH / [prasUtAnA muhUrtaH 'kumAryA apyayujAkSareNa nAma dadyAtAm' iti / mAsanAmAni vasiSThanokAni-'caitrAdimAsanAmAni vaikuMTho'tha janArdanaH / upeMdro yajJapuruSo vAsudevastrivikramaH / yogIzaH puMDarIkAkSaH kRSNo'naMto'cyutastathA / cakradhArIti caitAni kramAdAhurmanISiNaH // ' iti / kuladevatAstu vaMzaparaMparayA prasiddhAH / atrAnyo nAmaprayukto vizeSaH smRtibhyo'nusNdheyH||iti nAmakarma // 11 // -- atha bAlajanmAnaMtaraM prAcyaziSTAcAraprAptaM prasUtAsnAnamuhUrta vasaMtatilakayAha pauSNadhruveMdukaravAtahayeSu sUtI khAna samitrabharavIjyakujeSu zastam / nAAtrayazrutimaghAMtakamizramUla tvASTre jJasaurivasuSairaviriktatithyAm // 12 // pauSNeti ||paussnnN revatI, dhruvANi prasiddhAni, iMdurmugaH, karo hastaH, vAtaH . svAtI, hayo'zvinI; eSu samitrabharavIjyakujeSu anurAdhAnakSatrasUryagurubhaumavArasahiteSu sUtyAH prasUtAyAH snAna prazastamuttamaphaladam / taduktaM daivazavallabhe'uttarAtrayarohiNyaH saumyaH pavanarevatI / prasUtA vanitA snAyAddhastamaitrAzvinISu ca // snAtA prasUtApyasutA budhena snAtA ca vaMdhyA bhRgunaMdanena / saure mRtiH kSIrahatizca some putrArthalAbho ravijIvabhaume // ' anye tu pUrvAphalgunIjyeSThAdhaniSThAsvapi sUtInAnaM vadaMti / 'kareMdrabhAgyAnilavAsavAMtyamaitrendavAzvidhruvabhe'hni puMsAm / tithAvarikte zubhamAmanaMti prasUtikAsnAnavidhi munIMdrAH // ' iti / atha nissiddhnksstraannyucynte|aatrymaaaapunrvsupussyaaH, zrutimaghAMtakamizramUlatvASTrANi prasiddhAni / dvaMdvaikavadbhAvaH / eSu dazanakSatreSu sUtIsnAnaM na zastaM, punaHsUterabhAvAditi tAtparyArthaH / tathA jJo budhaH, sauriH zaniH, tathA vasuH aSTamI, SaT SaSThI, ravidazI, riktAH 4 / 9 / 14, budhazanivArayoretAsu tithiSu ca na zastam / tadapyuktaM daivajJamanohare-bharaNI kRttikA mUlamArdA puSyaH punarvasuH / maghA citrA vizAkhA ca zravaNo dazamastathA // eSu maMde budhe vAre sUtIsnAnaM na kArayet / yadi sAnaM prakurvIta punaHsUtirna vidyate // ' iti / etacca dAkSiNAtyA nAnumanyate yatsUtikAsnAnaM vadan prAcya iti praSTavyaHkiM sUtakamadhye sUtikAsnAnaM sUtakAbahirvA ? nAyaH kalpaH / yadi sUtakamadhye, SaSThikApUjArthaM kriyamANamapi snAnaM cAMDAlahastaztapuSpavanniSphalameva zudhyabhAvAt / nApi dvitIyaH / sUtakAnaMtarameva zuddhyApAdakasnAnasya vihitatvAt / yadapi daivajJavallabhavAkyaM tadAcAramUlakaM, na smRtimUlakamiti matvA saMtoSTavyam / atha prAcyamatenaiva janmAnaMtaraM bAlasya stanapAnamuhUrta ucyate'smAbhiH"riktAM bhaumaM parityajya viSTiM pAtaM savaidhatim / mRdudhruvakSiprabheSu stanyapAnaM hitaM zizoH // ' iti daivjnyvllbhokteH|| iti sUtIsnAnam // 12 // 1 'mAtApitarau' ityatra kartA bodhyaH / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akAlInadaMtotpattistacchAMtizca ] saMskAraprakaraNam 5 / 175 atha prasaMgataH saMskArAnaMtargatamapi prathamAdimAsotpannadaMtaphalaM prasaMgataH zArdUlavikrIDitenAhamAse cetprathame bhavetsadazano bAlo vinazyetsvayaM hanyAtsa krmto'nujaatbhginiimaatrgrjaanyaadike| SaSThAdau labhate hi bhogamatulaM tAtAtsukhaM puSTatA lakSmI saukhyamathojanau sadazano vordhva svapitrAdihA // 13 // mAse cediti // bAlakazcejanmAnaMtaraM prathame mAse sadazano daMtayukto bhavetsyAttadA svayaM vinazyet / tato nyAdike dvitIyAdike mAse sa bAlako daMtayukto bhavettadA'nujAtabhaginImAtragrajAnhati / yathA-dvitIyamAse'nujAtaM kaniSThabhrAtaraM haMti / tRtIyamAse bhaginIM hati / caturthamAse mAtaraM haMti / paMcame mAsi agraja jyeSThabhrAtaraM haMti / SaSTAdimAseSu daMtajanma samIcInaphalam / yathA-SaSThe atulaM bahulaM bhoga lbhte| saptame tAtAtpitRtaH sukhaM lbhte| aSTame puSTatAm , navame lakSmIm , dazame saukhyam / etaccopalakSaNaM ekAdaze'pi bhAse saukhyameva, dvAdaze mAse sukhabAhulyaM labhate ityrthH| yadAha caMDezvaraH-'prathame daMtajananAtsvayameva vinazyati / dvitIye bhrAtaraM haMti tRtIye bhaginIM tathA // caturthe mAtaraM haMti paMcame cAtmano'grajam / SaSThe ca maMtrajIvI syAtsaptame pitRsaukhyadaH // aSTame puSTijanako navame labhate dhanam / labhate dazame mAsi saukhyamekAdaze'pi vA // dvAdaze dhanasaMpattirdantAnAM janane phalam // ' iti / atho iti / atho janau janmakAla eva sadazano daMtayuktaH syAttadA svapitrAdihA svamAtmAnaM pitaraM ca Adizabdena mAtaraM ca haMti nAzayatIti svapitrAdihA / kecidAdizabdena bhrAtrAdInAmapi nAzaM vyAcakSate / vordhvamiti / vA athavA Urdhva Urdhvapattau svajanmAnaMtaraM niSiddha vihite'pi vA kAle sadazanazcetsyAttadApi svpitraadihaa| AtmapitRnAzaka ityarthaH / uktaM ca padmapurANe viSNudharmottarakhaMDe parazurAmaM pratyAha puSkaraH'daMtajanmani bAlAnAM lakSaNaM tannibodha me / upari prathamaM yasya jAyaMte va zizordvijAH // ' upari-uparipaMktau / dvijAH dtaaH| 'daMtaviprAMDajA dvijAH' ityabhidhAnAt / 'datairvA saha yasya syAjanma bhArgavasattama / mAtaraM pitaraM cAtha khAdedAtmAnameva ca // ' iti / evaM vidhe daMtajanane zAMtirapyuktA tatraiva / 'tatra zAMti pravakSyAmi tanme nigadataH zRNu / gajapRSThagataM bAlaM nausthaM vA sApayevija // tadabhAve tu dharmajJa kAMcane tu varAsane / ' tadabhAve-gajAyabhAve / 'sarvoSadhaiH sarvagaMdhai/jaiH puSpaiH phalaistathA // paMcagavyena ratnaizca mRttikAbhizca bhArgava / sthAlIpAkena dhAtAraM pUjayettadanaMtaram // saptAhaM cAtra kartavyaM tathA brAhmaNabhojanam / aSTame'hani viprANAM tathA deyA ca dakSiNA / kAMcanaM rajataM gAzca bhuvaM vA dhanameva ca / daMtajanmani mAsAnyasaMbhave saptamAdapi // aSTame'hani viprANAM zRNu snAnamataH param // bhadrAsane nivezyainaM mRdbhirmUlaphalai Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 .., muhuurtciNtaamnniH| [dolArohaNamuhUrtaH stathA / sarvoSadhaiH sarvabIjaiH sarvagaMdhaistathaiva ca // nApayetpUjayeccAtra vahniM somaM samIraNam' / samIraNaM vAyuM / 'parvatAMzca tathA khyAtAn devadevaM ca kezavam // eteSAmeva juhuyAitamagnau yathAvidhi / brAhmaNAnAM tu dAtavyA yathAzaktyA ca dakSiNA // tataH svalaMkRtaM bAlamAsane tUpavezayet / AsInaM chatramUrdhAnaM bIjaiH sustApayettataH / sustrIbhirbAlakAnAM ca taiH sukArya ca pUjanam / pUjyAzcAvidhavA nAryoM brAhmaNAH suhRdastathA // ' iti / evaM padmapurANoktA sadaMtajananazAMtirvidheyA, tato'zubhaphalanAzapUrvakazubhaphalAvAptirbhavatIti // iti prathamAdimAse daMtajananaphalam // 13 // atha dolArohaNamuhUrta vivkssusttsNbNdhishubhaashubhphldaatRdolaackrmnussttubhaahdolaarohe'rkbhaatpNcshrpNcessusptbhaiH| nairujyaM maraNaM kAya vyAdhiH saukhyaM krmaacchishoH||14|| dolAroha iti // kASThalohAyAdhAropanibaddhaH puruSAghAtavazAdaMtarikSa gatAgataM kurvanalpo bAlakayogyaH paryakavizeSo dolAzabdenocyate / tatra zizorbAlasya dolArohe dolAsthApane cikIrSite sati arkabhAtsUryanakSatrAtpaMcanakSatrai rujyaM nIrogatA syAt ,tadagrimapaMcanakSatraimaraNaM syAt , tadagrimapaMcanakSatraiH kAzyaM dehe kRzatvaM syAt , tadagrimairiSubhiH paMcanakSatraiAdhiH syAt , tadagrimasasanakSatraiH saukhyaM syAditi yathAsaMkhyaM yojanA / phalaM cedaM zizoreva saMskAryatvAt / uktaM ca-'sUryabhAJcaMdrabhaM yAvatpaMcapaMca caturdizam / madhye tu sapta deyAni dolikAcakra uttame // pUrvabhAge nirogatvaM dakSiNe maraNaM dhruvam / pazcime tu kRzo bAla uttare vyAdhisaMbhavaH // zeSeSu saptadhiSNyeSu bAlakasya sukhaM bhavet' iti // 14 // __ athAvasaraprAptaM dolAmuhUrta vasaMtatilakAyAH pUrvArdhenottarArdhena niSkramaNamuhUrta cAha daMtArkabhUpadhRtidimitavAsare syA dvAre zubhe mRdulaghudhruvabhaiH zizUnAm / dolAdhirUDhiratha niSkramaNaM caturtha mAse gamoktasamaye'rkamite'ti vA syAt // 15 // daMtArketi // daMtAH dvAtriMzat , arkAH dvAdaza, bhUpAH SoDaza, pRtayo'STAdaza, dizo daza; etanmitadivaseSu tathA zubhe vAre somabudhaguruzukrANAM vAre tathA mRdugaNalaghugaNadhruvagaNanakSatrairupalakSite zizUnAM bAlAnAM dolAdhirUDhiH dolAyAmadhirUDhirArohaH syAt / yadAha prayogapArijAte guruH-'dolArohastu kartavyo dazame dvAdaze'pi vA / SoDaze divase vApi dvAtriMzaddiSase'pi vaa|' iti / bhaviSyapurANe-'abhISTe puNyadivase caMdratArAbalAnvite / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtikAyA jalapUjA muhUrtaH ] saMskAraprakaraNam 5 / mRdudhruvakSiprabheSu mAtA vA kulayoSitaH / yogazAyihariM smRtvA prAkzIrSa vinyasecchizum // ' iti // atha prasaMgato'nyeSAmapi dolArohaNamuhUrtaH procyate / tatra dIpikA - 'umeMdra mUlAhizivAgnivarNya zasteMdutArAtithilagnayoge / viSTikSamAputrayamAhavarNyamAMdolakArohaNamatra zastam // ' iti / yamaH=zaniH / atha niSkramaNamuhUrtaH / tatra caturthamAse gamoktasamaye yAtrAbhihitasamIcInatithivAranakSatrAdisahite kAle zizUnAM niSkramaNaM niSkamAkhyasaMskAraM pUrvaM gRhAdbahirgamanaM kuryAt / vA athavArka'mite'hni dvAdaze divase niSkramaNaM kuryAt / yadAha manuH - 'caturthe mAsi kartavyaM zizorniSkramaNaM gRhAt' / gururapi -- 'gRhAnniSkramaNaM sUnozcaturthe mAsi kArayet | yAtrokte samaye mAsi tRtIye dvAdaze'hani // ' atra tRtIyamAso'pyuktaH / rAjamArtaMDenApi - 'mAse tRtIye zazivRddhipakSe kSapAkare zobhanagocarasthe / utpAtapApagrahavarjite bhe niSkAsanaM saukhyakaraM zizUnAm // ' tadetayoH pakSayoryathAgRhyaM vyavasthA | muhUrtasaMgrahe tu viziSya tithyAdyuktaM niSkramaNe - 'pUrvapakSaH zubhaH proktaH kRSNazcAMtyatrikaM vinA / rikASaSTyaSTamI darzadvAdazIzca vivarjayet // catvAryaryamatastrINi vaizvAntrINi ca budhyabhAt / budhyabhAduttarAbhAdrapadAta strINi bhAni ca / maitramAdityapuSyau ca rohiNI ca zubhAvahAH // jhaSAlimeSA varjyAH syustathaivAdhomukhAni ca / satAM tu vAravargAzca zubhadAstUdyAstathA // keMdratrikoNagAH saumyAH pApAH SaSThatrilAbhagAH / upaniSkramaNe zastA mAtulo vAhayecchizum // ' iti / adhomukhAni 'mUlAhimizrogramadhomukhaM bhavet ' (2 / 1) ityuktAni / udayA:= lagnAni / evaMvidhe sulagne kriyamANasya zizuniSkramaNakarmaNaH phalamAha bRhaspatiH - 'atha niSkramaNaM nAma gRhAtprathamanirgamaH / akRtAyAM kriyAyAM syAdAyuH zrInAzanaM zizoH // kRte saMpadvivRddhiH syAdAyuvardhanameva ca // ' atra vizeSamAha yamaH - 'tRtIye mAsi kartavyaM zizoH sUryasya darzanam / caturthe mAsi kartavyamagnezcaMdrasya darzanam // ' iti / iti niSkramaNamuhUrtaH // 15 // atha sUtikAyA jalapUjAmuhUrta bhujaMgaprayAtenAha kavIjyAsta caitrAdhimAse na pauSe jalaM pUjayetsUtikA mAsapUrtI / budheMdvijyavAre virikte tithau hi zrutIjyAditIMdvarkanairRtya maitraiH // 177 kavIjyeti // kaviH zukraH, ijyo guruH, anayoraste; caitramAse, tathAdhikamAse, tathA pauSamAse sUtikA janayitrI mAsapUrtI satyAM jalaM nadyAderaMbu na pUjayet / tathA budheMdvijyavAre budhagurucaMdravAre, tathA virikte riktArahite tithau hi nizcitaM tathA zrutiH zravaNaH, ijyaH puSyaH, aditiH punarvasuH, iMdurmRgaH, arko hastaH, nairRtyaM mUlaM, maitramanurAdhAH etairnakSatraiH sahite dine sUtikA janayitrI mAsapUrvau satyAM nadyAderjalaM pUjayet / atra mUlAnupalaMbhaH / nanvayaM muhUrto niSkramaNAtprAG nAmakaraNAnaMtaraM vaktavyaH, prAptakAlatvAdvyutkrame kAraNaM na Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [annaprAzane muhUrtaH pazyAma iti cecchRNu,--kramastvatra zAstrIyo vivakSito jalapUjA hyAcAraprAptA laukikIti kramAnapekSA / ataH kAlAMtare'pi kecijjalapUjAmAhuH / atha mAsAnaMtaraM vihito gavAdidugdhapAnavidhistanmuhUrtaH prAcyamatena mayocyate / zrIdharIye - 'ekatriMze vAsare vA dvitIye janmarkSe vA zuddhalagne'nukUle / zaMkhe kSIraM saMnidadhyAcchizUnAM vakre dhAtrI pUjyapUjAM vidhAya // ' nRsiMho'pi - 'ekatriMzaddine caiva payaH zaMkhena pAyayet / annaprAzananakSatra divasodayarAziSu // ' vakSyamANAnnaprAzanoktazubhadivase ekatriMzattame dhAtryupamAtA gavAdikSIraM zaMkhe nidhAya mAnyapUjAM ca vidhAya zizumukhe kSIraM nidadhyAdityarthaH // 16 // - athAnnaprAzanamuhUrtaM sragdharAvasaMtatilakAbhyAmAha-- riktAnaMdASTadarza haridivasamatho sauribhaumArkavAe~ lagnaM janmalagnASTamagRhalavagaM mInameSAlikaM ca / hitvA SaSThAtsame mAsyatha hi mRgadRzAM paMcamAdo jamAse nakSatraiH syAtsthirAkhyaiH samRdulaghucarairbAlakAnnAzanaM sat 17 keMdra trikoNa sahajeSu zubhaiH khazuddhe lagne trilAbharipugaizca vadaMti pApaiH / lagnASTaSaSTharahitaM zazinaM prazastaM maitrAmbupAnilajanurbhamasacca kecit // 18 // : 178 rikteti // keMdreti // athazabdo madhye paThito'pi padyAdau jJeyaH / atho anaMtaraM niSkramaNAnaMtaramevaMvidhe kAle bAlAnAmannAzanaM prathamabhojanaM sat zubhaphaladAyi syAdityanvayaH / tatraite varjyapadArthAH - riktAH 4 /9/14, naMdA 1 / 6 / 11, aSTa 8, darza 30, haridivasaM, dvAdazI 12, etAstithIrhitvA upalakSaNatvAttithikSayaM ca tathA sauribhaumArkavArAMzca hitvetyarthaH / yadAha nAradaH'riktAM tithikSayaM naMdAM dvAdazImaSTamImapi / tyaktvAnyatithayaH zreSThAH prAzane zubhavAsarAH // ' iti / kazyapo'pi - 'dvAdazImaSTarmI riktAM naMdAM caiva dinakSayam / sUryArkibhaumavArAMzca tyaktvAnyazubhavAsare // ' navAnnaprAzanamitya - nuvartate / ata evoktaM jIrNaiH - 'dvitIyA ca tRtIyA ca paMcamI saptamI tathA / trayodazI ca dazamI prAzane tithayaH zubhAH // ' iti / kacitsUryabudhaguruvArAH prazastA uktAH, anye niSiddhAH / uktaM ca- zazizukre ca maMdAgniH zanau bhaume balakSayaH / budhArkaguruvAreSu prAzanaM hi zubhAvaham // ' iti / tadetannirmUlatvAdupekSyam / doSAMtaramapyuktaM nAradena - 'na vaidhRtau vyatIpAte viSTyAM gaMDAtigaMDayoH H / zUle vajre na parighe bAlAnnaprAzanaM hitam' || atraiSAM doSANAM sAmAnyato niSedhe siddhe punarvacanam 'viSTiraMgArakazcaiva', 'vajraviSkaMbhayostisraH ' Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janmanakSatre prazastakAryANi] saMskAraprakaraNam 5 / 179 ityanayorapyapavAdArtham / tena svIyabhogaparyaMta niSedhaH / lagnamiti / janmakSalagne janmarAzijanmalagne tAbhyAmaSTamagRhamaSTamalavo'STamanavAMzazca tau gacchati prAmotyevaMvidhaM lagnaM hitvA / janmarAzijanmalagnAbhyAmaSTamalagnamaSTamanavAMzaM ca tyajedityarthaH / uktaM ca kazyapena-'janmarAzivilagnAbhyAM naidhaneM'ze ca varjayet / ' iti / tathA mInameSAlikaM ca mInameSavRzcikalagnAni hitvA / yadAha jaganmohane kshypH-'go'shvkuNbhtulaaknyaasiNhkrknRyugmRgaaH| zubhadA rAzayazcaite na messjhssvRshcikaaH||'iti / azvaH dhnuH| nRyuk-mithunam / mRgaH makaraH, SaSThA. diti lyablope paMcamI / SaSThamAsamArabhya samamAse SaSThASTamadazamadvAdazamAseSu bAlAnAmannaprAzanam / puMbAlaviSayametat / athAnaMtaraM hi nizcayena mRgadRzAM kanyakAnAM paMcamAdojamAse viSamamAse paMcamasaptamanavamaikAdazamAseSu annaprAzanaM sat / uktaM ca vasiSThena-'yugmeSu mAseSu ca SaSThamAsAtsaMvatsare vA niyataM zizUnAm / ayugmamAseSu ca kanyakAnAM navAnnasaMprAzanamiSTametat // ' atrAyugmamAsatvaM paMcamamAsAditi jJeyam / yadAha nArada:-'SaSThe mAsyaSTame vAtha puMsAM strINAM ca paMcame / saptame mAsi vA kArya navAnnaprAzanaM zubham // ' manustu-'SaSThe'nnaprAzanaM mAsi' ityAha / evamanekakAlAbhidhAne kasminkAle annaprAzanaM vidheyamiti saMdehaH / kiM samabalatvAtsarve'pi mukhyA eva kAlA uta kazcinmukhyagauNabhAva iti / atra brUmaH-svasvagRhye viziSyakAlo'naprAzane uktaH sa mukhyaH / tatra guruzukrAstAdivicAraM vinaiva vidheyam / itareSu gauNakAleSu vihitakAlAnanuSThAne sati nirdoSe kAle hi vidheyam / yatra svagRhye kvacidviziSyakAlo nAbhihitastatra sarveSAM sAhitikakAlAnAM tulyabalatvAdvikalpo bhavati / tatrApi sadoSa kAlaM vihAya nirdoSe kAle'nnaprAzanaM vidheyamiti phalito'rthaH / tatrApi zuklapakSe pUrvAhne vidheyam / 'zuklapakSe ca pUrvAhne' iti nAradokteH / nakSatrairiti mRdugaNalaghugaNacaraNagaNayutaiH sthirAkhyanakSatrairbAlakAnaprAzanaM syAt / 'carasthiramRdukSipranakSatreSu zubhe dine' iti kazyapokteH / jaganmohane vasiSTo'pi-'viSNuruSNakiraNo himarazmirvAyumitravaruNAditicitrAH / azvitiSyavasupauSNabharohiNyuttarAzca zizubhojanatArAH // ' iti / atra vihitanakSatreSu janmanakSatraM prazastamuktaM nAradena-'paTTabaMdhanacaulAnnaprAzane copanAyane / zubhadaM janmanakSatramazubhaM tvanyakarmaNi // iti / 'bAlAnabhuktau vratabaMdhane'pi rAjAbhiSeke khalu janmadhiSNyam / zubhaM tvaniSTaM satataM vivAhasImaMtayAtrAdiSu maMgaleSu // ' iti vasiSThoktezca / yattu guruvacanam -'janmajhakarmanakSatre AdhAna\ ca varjayet / karNavedhaM tathA yAnaM kSurakarmAnnabhojanam // ' iti / eSAM hi lakSaNamuktaM muhUrtasaMgrahe-'janmabhaM janmanakSatraM dazamaM karmasaMjJitam / ekonaviMzamAdhAnaM trayoviMzaM vinAzabham // ' iti trayoviMzavyatiriktAnAM sarveSAM janmanakSatratvamastIti, tadvArSikanavAnabhojanaviSayakam / ata eva loke'nnabhojanAnnaprAzanazabdayoH sAdhAraNA'sAdhAraNatvena vyavahAropalaMbhAt / 'janmanakSatragazcaMdraH prazastaH sarvakarmasu / kSaura Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ janma niSiddhakAryANi bhaiSajavAdAdhvakartaneSu ca varjayet // ' iti dIpikAyAM niSedhAnupalaMbhAcca / tasmAtprathamadazamaikonaviMzeSu janmanakSatreSu bAlAnnaprAzanaM prazastataramiti vayaM brUmaH / yadapi lallavAkyam --'hitvaikaM janmakSaM dve tAre janmasaMjJite zubhade / udvAhe copanaye yAtrAyAmannabhojane kSaure // ' iti / yannakSatre janma tajjanmanakSatraM dazamaikonaviMzaM ca janmatAretyucyate lokaiH / etadapi prAguktaviSayamevetyalamatiprasaMgena / tatrApi viddhanakSatraM sarvathA niSiddhameva / taduktaM dIpikAyAm - 'karNavedhe vivAhe ca vrate puMsavane tathA / prAzane cAdyacUDAyAM viddhamRkSaM parityajet // ' iti / vedhakAro hi vivAhaprakaraNe vakSyate / lagnabalamAha- keMdreti / yadyapi keMdrazabdena dazamamapi sthAnamucyate tathApi na gRhyate' khazuddhe lagne' iti vakSyamANatvAt / evaMsati keMdrANi 1/4/7 trikoNaM 9/5, sahajaM 3; eSu sthAneSu sthitaiH zubhagrahaistathA tri 3 lAbha 11 ripugaiH 6 pApagrahaizcopalakSite lagne khazuddhe dazamazuddhisahite sarvapraharahite iti yAvat / evaMvidhe lagne / lagnASTaSaSThasthAnarahitamarthAdanyasthAnasthitaM zazinaM prazastaM vadaMti munaya iti zeSaH / yadAha kazyapaH'trikoNakeMdra tryAMyeSu zubhaikhyAyArigaiH paraiH / alagnanidhanAMtyAristhAnasthena himAMzunA // ' annaprAzanaM kuryAdityanuvartate / bhatra lagnastha caMdraniSedhaH kSINa caMdraviSayaH / nArado'pi - ' dazame zuddhisaMyukte zubhalagne zubhAMzake / zuklapakSe ca pUrvAhNe saumyayukte nirIkSite // triSaSTalAbhagaiH pApaiH keMdradhIdharmagaiH zubhaiH / vyaMtyArinidhanasthena caMdreNa prAzanaM zubham // ' iti / atra dazamazuddhiH sarvagraha rAhityaM, dazamasthAnarahita keMdraM ca keMdrazabdena vivakSitam / yadAha prayogapArijAte'rNavaH'dazama sthAnagAnsarvAnvarjayenmatimAnnaraH / annaprAzanakRtyeSu mRtyukveza bhayAvahAn // ' atra lagnasthacaMdraH prazastaH, pUrNacaMdraviSayatvAt / etaccAgrimapadye vakSyate / vizeSamAha atra guruH - 'zukArajJAH kramAdyAtAH saptamASTamadharmabhe / bhojyabhoktRnavatve tu sarvathA maraNapradAH // ' iti / zukraH saptamaH bhaumo'STamaH budho navamazca / bhojyamannaM godhUmAdi tasya navatve navAnnatvena bhakSaNIye sati bhokturannaprAzanakarturbAlakasya navatve sati vA ete grahA maraNapradA ityarthaH / maitreti / maitrAMbupAnilA anurAdhAzatatArakAsvAtyo'satyo niSiddhA iti keci - dAhuriti paramatenopanyAsaH / yathoktaM zrIpatinA - 'revatIzrutipunarvasuhastabrAhmataH pRthagapi dvitaye ca / tryuttare ca gaditaM pRthukAnAM prAzanaM hi sanavAnna'vidhAnam // ' asyArthaH- revatyAdibhyaH paMcabhyo dvitaye'pi nakSatre / ko'rthaH ? revatyazvinI ca zravaNaM dhaniSThA ca punarvasuH puSyazca hastazcitrA ca rohiNI mRgazca uttarAtrayameva / evaM trayodazarkSeSu pRthukAnAM bAlAnAmannaprAzanaM vArSikaM navAnavidhAnaM ca gaditamiti / nAradAdibhistu carasthirakSipramRdunakSatreSu iti SoDazanakSatrANAmabhidhAnAt tatra trayANAmanurAdhAzatatArakAsvAtInAmAdhikyamataH zrIpatimatamAzrityaiSAM bhAnAM niSiddhatvamuktaM graMthakRtA / ca punarjanurbha janmanakSatraM cAsat / yadAha guruH - ' janmarkSe karmanakSatre bhAdhAna ca varjayet / karNavedhaM tathA yAnaM kSurakarmAnnabhojanam // ' iti / vizeSAvadhA 180 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAnakAhaphalAni ] saMskAraprakaraNam / raNamajAmasAM matametat / vastutastu annasya bhojanaM bhannabhojasamiti vyutpattA vArSikanakAmabhojanaviSayakamekAdityutamasmAbhiH pUrvapaJca // 17 // 18 // atha grahANAM sthAnavazAtphalAnyanuSTupchaMdobhyAmAha kssiinneNdupuurnncNdrejyjnybhaumaarkaarkibhaargvaiH| trikoNavyayakeMdrASTasthitairukaM phala brahaH // 19 // bhikSAzI yajJakRddIrghajIvI jJAnI ca picaruk / kuSThI cAnnaklezavAtavyAdhimAnbhogabhAgiti // 20 // kSINeMdviti // bhikSAzIti // trikoNaM 9 / 5, vyayaH 12, keMdrANi dazamarahitAni 1 / 4 / 7, aSTau 8; eSu sthAneSu sthitaiH kSINedvAdibhiraSTabhihaibhikSAzItyAdikaM phalaM yathAsaMkhyenoktam / munibhiriti zeSaH / athA eca sthAneSu sthitaH kSINacaMdrazcettadrA'nnaprAzanakRddhAlo bhikSAzI daridraH syAtU / kathA pUrNacaMdra etatsthAnasthitazcettadA jyotiSTomayajJakRt / evamijyo guruzrehIjIvI / jJo budhazcejjJAnI syAt / bhaumazcetpittaruk pittakRtA ruk yasyAsau pittaruk / arkazcetkuSThI syAt / ArkiH zanizcettadA'nnAbhAvasaMbaMdhI lezo'nnaklezaH, vAtapradhAno vyAdhirvAtavyAdhiH, etau vidyete yasyAsau annakecavAtavyAdhimAnsyAt / upalakSaNatvAdAhuketvorapyetatphalaM draSTavyam / bhArgavaH zukrazcettarhi bhogabhAk sthaadityrthH| uktaM ca ratnamAlAyAm-'ravI lagne kuSTI dharaNitanaye pittagadabhAk zanau vAtavyAdhiH kRzazazini bhikSAzanaratnaH / budhe jJAnI bhogI hyuzanasi cirAyuH suragurau vidhau pUrNe yajvA bhavati ca naraH sanada iha // kaMTakAtyanidhanatrikoNagAstatphalaM dadvati yatnato grahAH / SaSTha iMdurazubhastathA'STamaH keMdrakoNagata ainirannahRt // ' inaH sUryastasyApatyamainiH= zaniH / atra lagnasthitAnAmeva grahANAM phalAbhidhAnAdanyakeMdrAdiSu tadatidezAtphale'pi mahattvAlpatvakRtto vizeSo dhyeya iti nisskRsstto'rthH| anyathA sarvakeMdrAdhanuvAdena kuSTyAdiphalameva brUyAt // ata eva vasiSThena lagnasthitAnAmeva phalamuktam-'kuSThI lagnagate sUrya kSINacaMdre ca bhikssukH| satradaH pUrNacaMdre syAtkuje pittarujArditaH // budhe jJAnI gurau bhogI diirghaayurbhaagyvaansite| vAtarogI zanau rAho ketau cAnavivarjitaH // ' iti / nAradAdibhirapyevamuktam / lagnaM vihAyAnyakeMdrasthitAnAM grahANAM tu sAmAnyata eva phalaM zubhAzubhamuktaM tadvAkyaM prAgabhihitamasmAbhiH / graMthakartA tu lAyacAt ratnamAlApadyArthamanusRtyaivamuktamityadoSaH / pUrNacaMdrakSINacaMdrayorlakSaNamannaprAzanaprakaraNe uktaM vasiSThena-'saMpUrNaMDUbhayASTamyormadhyeduH pUrNasaMjJakaH / vinaSTeMdUbhayASTamyomadhye'sau kssiinnsNjnykH||' ili / saMpUrNeduH puurnnimaa| madhyeMdurityantra chAMdasaH samAsaH / kutaH ? 'samarthaH padavidhiH' iti, 'sArekSamasamartha bhavati' iti ca mANAt / athavA madhye iMduriti padacchedaH / tatrAyAdeze yalove ca 'pUrvatrA 16 mu0 ci0 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ bAlasyAjIvikAparIkSA siddham' ityasiddhatvamAdguNe kartavye na bhavati ' na mu ne' ityatra neti yogavibhAgAttasya ceSTasiddhiviSayatvAt / vinaSTeduH = amAvAsyA, asAviti kRtapadacchedamadhyeMduzabdastha iMduH // iti annaprAzanam // 19 // 20 // atha bhUmyupavezanamuhUrta vasaMtatilakayAhapRthvIvarAhamabhipUjya kuje vizuddherik tithau vrajati paMcamamAsi bAlam / baddhA zubhesa kaTisUtramatha dhruveMdu - jyeSTha maitralaghu bhairupavezayetkau // 21 // pRthvIti // pRthvI ca varAhazcAnayoH smaahaardvNdvH| pRthvIM varAhaM cAbhipUjya | kuje vizuddhe | bhaumabale satItyarthaH / arikte riktArahitatithau sati tathA paMcamamAsi vrajati lagati sati tathA zubhe'hni zubhagrahavAreSu tathA dhruveMdu jyeSThakSetra laghubhaiH rohiNyuttarAtrayamRgajyeSThAnurAdhAzvinIpuSyahastairdazanakSatraiH upalakSite kAle bAlaM kaTisUtraM paTTasUtrAdinirmitaM kaTisthale baddhvA kau pRthi - vyAmupavezayenmaMtra pAThapUrvakamupavezanAkhyaM saMskAraM kuryAt / uktaM ca padmapurANe - 'paMcame ca tathA mAsi bhUmau tamupavezayet / tatra sarve grahAH zastA bhaumo rAma vizeSataH // tithiM ca varjayedviktAM zastAni zRNu bhAni me / uttarAtritayaM saumyaM puSyakSaM zakradaivatam // prAjApatyaM ca hastaM ca zastamAzvinamitrabham / varAhaM pUjayeddevaM pRthivIM ca tathA dvijAn // ' maMtrA api tatraivovAste likhyaMte'smAbhiH - 'rakSainaM vasudhe devi sadA sarvagataM zubhe / Ayu:pramANaM nikhilaM nikSipasva haripriye // acirAdAyuSastasya ye kecitparipaMthinaH / jItritArogyavitteSu nirdahasvAcireNa tAn // dhAriNyazeSabhUtAnAM mAtastvamadhikA hyasi / kumAraM pAhi mAtastvaM brahmA tadanumanyatAm // tasyopavezanaM kRtvA bhUmau brAhmaNabhojanam / pUrvaM kRtvA tataH kAryamutsavaM pUrvava'dvijaH // ' iti / utsavaH = nIrAjanAdiH / yadyapi graMthakartrA paMcamamAsi kartavyaM bhUmyupavezanamannaprAzanataH prAkU vaktavyaM tathApi jyotiHzAstrakartRvasiSThAdyanuktatvAt kramabAdhamaMgIkRtyoktam / sAMprataM ziSTAnAM tvannaprAzanasamaya eva bhUmyupavezanAnuSThAnadarzanAcca // 21 // 182 atha paramatenaiva bhUmyupavezanakAle eva jIvikAparIkSAM zAlinyAhatasminkAle sthApayettatpurastAdvastraM zastraM pustakaM lekhanIM ca / svarNa raupyaM yacca gRhNAti bAlastairAjIvaistasya vRttiH pradiSTA // 22 // tasminkAla iti // spaSTArtha padyam / AjIvairjIvikAbhiH / 'AjIvo jIvikA vArtA' ityabhidhAnAt / yadAha mArkaDeyaH - 'agrato'tha pravinyasya ratnabhAMDAni sarvazaH / zastrANi caiva vastrANi tataH pazyettu lakSaNam // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zizostAMbUlabhakSaNamuhUrtaH] saMskAraprakaraNam 5 / 183 prathamaM yatspRzeddhAlo riMgamANaH svayaM tadA / jIvikA tasya bAlasya tenaiva tu bhaviSyati // ' iti / bahudhA tu jIvikAparIkSAmannaprAzanasamaya eka kurvatIti ziSTAcAraH / idaM padhaM graMthakartuH muhUrtavicArArtha pravRttasya hi vaktumanucitaM muhUrtavicArasyAtrA'pratipAdanAt / kiMtu dharmazAstrakartRNAmucito'yaM vicAro yataste saMskArArtha pravRttA iti // 22 // atha zizostAMbUlabhakSaNamuhUrta snagdharayAhavAre bhaumArkihIne dhruvamRdulaghubhairviSNumUlAditIMdra___ khAtIvasvabhyupetaimithunamRgasutAkuMbhagomInalane / saumyaiH keMdratrikoNairazubhagaganagaiH zatrulAbhatrisaMsthai stAMbUlaM sArdhamAsadvayamitasamaye proktamannAzane vA // 23 // vAra iti // bhaumArkibhyAM maMgalazanibhyAM hIne rahite vAsare sati zravaNamUlapunarvasujyeSThAsvAtIdhaniSThAyuktaiH dhruvamRdulaghunakSatraiH upalakSite kAle tathA mithunaM, mRgaH makaraH, sutA kanyA, kuMbhaH, gaurvRSaH, mInaH; eSAmanyatame lage saumyaiH saumyagrahaiH keMdra trikoNagataiH azubhagaganagaiH pApagrahaiH zatrulAbhatrisaMsthaiH SaSThaikAdazatRtIyasthAnasthitaiH sahite sati bAlakasya tAMbUlaM lakSaNayA tAMbUlabhakSaNaM. proktamityarthaH / yadAha dIpikAkAraH-'mUlAditidraviNatiSyakarottarAsu poSNAzviviSNurajanIkarazakrabheSu / vAreSu sUryazazijIvasiteMdujAnAM tAMbUlabhakSaNavidhiH kathitaH zizUnAm // duzcikyalAbhabhavanAriMgatAzca pApAH saumyagrahA navamapaMcamakaMTakasthAH / ArogyazAMtizubhabhAgyasukhopabhuktyai tAMbUlabhakSaNavidhau munibhiH pradiSTAH // ' iti / draviNaM dhaniSThA / citrAnurAdhayograhaNaM rAjamArtaDavacanAt-'dinakaracaMdrasamIraNamaitraM puSyapunarvasurevaticitram / ghaTamRgamanmathakanyakalagnaM pUgaphalAzanamebhiriheSTam // ' pUgaphalagrahaNaM tAMbUlopalakSaNam / rohiNIsvAtyorgrahaNe mUlaM nAsti / mInavRSayormUlaM nAsti / etacca kasminkAle kAryamityata Aha-sArdhati / janmakAlAtsArdhamAsaMdvayamitasamaye tAMbUladAnaM proktam / yadAha caMDezvaraH-'sArdhamAsadvaye pUrga tAMbUlaM vA zizorhitam / SaDbhI ratnabhujo mAsai gabhAgI bhvennrH||' vA athavA / annAzane annaprAzanasamaye vA proktam / etacca ziSTAcAradarzanAduktam / tadA muhUrtavicArA'nunmeSaH / yadA sArdhe mAsadvaye tAMbUlabhakSaNaM vihitaM tadA muhUrtavicAro yukta eva / atha prasaMgato'nyeSAmapi tAMbUlabhakSaNamuhUrtaH procyate'smAbhiH / taduktaM dIpikAyAm-'mUlAzvimaitrakaratiSyaharIdubheSu pauSNe tathA mRgaziroditivAsaveSu / adujIvabhRgubodhanavAsareSu tAMbUlanUtanadalAdyazanaM zubhAya // ' dalAni parNAni / vizeSaH smRtibhyo'nusaMdheyaH / yathA-'tAMbUlaM suSTu yo ddyaadraahmnnebhyo'tibhktitH| medhAvI subhagaH prAjJo darzanIyazca jAyate // phalena tRpyate brahmA patreNa bhagavAn hriH| / 1 manmathaH mithunam / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 muhUrtaciMtAmaNiH karNavedhamuhUrta pUrNamIzvaratapayai syAttAMbUlAzanadAnataH // ekachitricatuSpaMcabhiH pUrIH phalAni ca / lAbhAlAbhau sukhaM duHkhamAyunaraNameva ca // parNamUle bhavevyAdhiH pani dhanasaMkSayaH / cUrNaparNa haratyAyuH zirA buddhivinAzanI / parNAnaM parNapaI vA cUrNaparNa dviparNakam / rAtrau khadiratAMbUlaM zakrasyApi zriyaM haret // mazAstravidhinA parNa pUgaM khAdati yo nrH| sahajanmadaridraH syAdate viSNu na saMsmaret // ' iti // 23 // matha karNavedhamuhUrta sandharayAhahitvaitAMzcaitrapauSAvamaharizayanaM janmamAsaM ca riktAM yugmAbdaM janmatArAmRtumunivasubhiH saMmite mAsyatho kaa| janmAhAtsUryabhUpaiH parimitadivase jyazukraMduvAre 'thaujAbde viSNuyugmAditimRdulaghubhaiH krnnvedhHprshstH|| hisvati / tApadArzanhitvAkarNavedhaH prazasta ityAdayaH / etAnkAn ? tra caitra pauSaM camAsA savama dinakSayam / harizAyanamASADha zuklaikAdazImAramya kArtika zuklaikAdazIparyatam / janmamAsam 'bhArabhyA janmadivasa vAyazidinaM bhavet / janmamAsaH sa vijJeyo garhitaH srvkrmsuH||' iti lakSaNalakSitam / rikta tithi 4 / 9 / 14, yugmAbdaM samavarSa dvitIyacaturthAdikaM, janma sArA prathamadazamaikonaviMzAtmikAM hitvA / uktaM ca vyavahAroccA 'na janmamAse naca caitrapauSe na janmatArAsu harau prasupte / tithAkarikta naca viSTiduSTe karNasya vedho na same'pi varSe // ' iti // atra caitrasya niyo mInArkaviSayaH / pauSaniSedho dhanurarkaviSayaH / anyathA-kArtike pauSamAse kA caitre vA phAlgune'pi vaa| karNavedha prazaMsati zulle po subhe'hni|' iti vyAsavacanamasaMgataM syAt / atra kArtikazulapakSakAdazItaH kArtikaH prazastaH, pUrvasya devazayanasattvAniSedhaH / atra janmamAse vajyAtarANyaNyAha prayogapArijAte vyAsa:-'yo janmamAse kSurakarma yAtrAM karNasya vedhaM kurute hi mohAt / mUDhaH sa rogI dhanaputranAzaM prAmoti gUDhaM nidhanaM tadAzu / ' iti / vihitakAlamAha-Rtviti / RtavaH Sada, munayaH sapta, ksavo'STI, etaiH saMmite gaNite mAsi SaSThe mAse sasame mAse'STame mAle vA, mAtho vA jammAhAjanmadivasAt sUryabhUpaidizabhiH SoDazabhirvA parimite gaNite dikse saurasAvane karNavedhaH prazasta uktaH / yadAha jaganmohane vasiSThaH--'mAse SaSThe satameM vA'STame vA vedhyau kau~ dvAdaze ssoddshe'hni| madhye cAhnaH pUrvabhAgena rAtrau' iti / yadA tu SaSThamAsAdau karNavedhazcikIrSitaH tadA tithInAha jaganmohane vasiSThaH-'dvitIyA dazamI SaSThI saplamI ca trayodazI / dvAdazI paMcamI zastA tRtIyA krnnvedhne||' iti / zejyazukraMduvAra iti / budhabRhaspatizukracaMdravAreSu prazastaH karNavedhaH / yadAha jaganmohane vasiSThaH-'bhUmijArkAtmajArkANAM dArAnsaMvarjayetsudhIH / jIveMdujeMduzukrANAM divasAH paripUjitAH // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanna mAdhuddhiH] saMskAraprakaraNAm / iti / atheti / ojAbde viSamavarSe vA karNavedhaH pravAsaH / sUryakle satImami dhyeyam / yadAha rAjamArtaDaH-bha'nukUle zazini prazaste tArAbale caMdravivRddhipakSe / ayugmavarSe zubhadaM zizUnAM karNasya vedhaM munayo vadati // ' iti / mantra karNasyetyekavacanaM grahaikalbAdhikaraNanyAyena vivakSitaM, tena dvayorapi kAryAmorvedhaH / viSiNvati / zravaNadhaniSThApunarvasucitrAjurAdhAsugarevatyadhinIlA hassanakSatrairdazabhirupalakSite kAle karNavedhaH prazastaH / uktaM hi zrIpatinA'poSNavaiSNacakarAzvinacitrAghuSyavAsakyunarvasumaitraiH / baiMdakaiH zravaNavedhavidhAna nirdizati munayo hi zizUnAm // ' nAradenApi 'citrAdityAzviviSpavayarabiminaksUDuSu / samRgejyeSu bAlAnAM karNavedhakiyA hitA // ' iti / gargepojArAmayamapyuktam-'puSye dhaniSThAsvaditau harIdutvASTre kareM'tye tispuuttraasu| ise samaine'pyatha karNavedho neSTAzca sarve'STamarAzisaMsthAH // ' iti / bhatraivisako trikaalpH| atra janmanakSatraniSedhaH sarvavAdisiddhaH / taduktaM dIpikAyAm--- "janmanakSatragazcaMdraH prazastaH sarvakarmasu / aurabheSajamAdAyakartanebunivarjayet / / 'kRtI chedane' iti dhAtvarthAnusAraskartanakAzana karNakyo vivakSitaHsamAna maryate-'janmani mAsi vivAhaH zumako jammakSajanmarAzmona / machumaM pati gaH zrutivedhakSaurayAmAsu // ' iti // 24 // bhatha karNavedhe lagnazuddhiM praharSiNyAha saMzuddha mRtibhavane trikoNakeMdra nyAyasthaiH zubhakhacarA kIjyalaye / pAvAkhyairarisahajAyamehasaMkhai lagnasthe tridazagurau zubhAvahaH syAt // 25 // saMzuddha iti // mRtibhavane'STamasthAne saMzuddhe sarvagrahavarjite sati / yadAha jaganmohane vasiSThaH-'na kazcidiSTo'STamarAzisaMsthastithidvayaM cAvama'saMjJakaM ca' iti / atra vihitalamAni prayogapArijAle nAradenoktAni-- "vRSabhe mithune mIne kulIre kanyakAsu ca / tulA cApe tu kurvIta karNavedhaM zubharddhaye // meSazca makarazcaiva madhyamau guruNoditI / siMhavRzcikakuMbhAzca adhamasvAdvicarjitAH // ' iti / ata ebokaM varAhasaMhitAyAm-'lAbhe kRtIye ca zubhaiH samete krUraivihIne zubharAzilagne / vedhyau tu kau~ tridazejyalame iti / zubhAzcaMdrabudhaguruzukrAH teSAM rAzayaH karkamithunakanyAkRSatulAdhanurmAnAteSAmanyatame lagne krUrairvihIne satItyarthaH / graMdhakRddIpikAkAramatamAzrityAhakramIti / kavIjyayorlagne vRSatulAdhanurmInAnAmanyatame lagne sati trikoNa95 keMdra 1 / 4 / 7 / 10 ghyAya 3 / 11 sthitaiH zubhagrahaistathA pApAkhyairgrahairarisahajAyagehasaMsthaiH SaSThatRtIyaikAdazasthAnasthitairupalakSite tathA lagnasaMsthe tridazagurau sati karNavedhaH zubhAvahaH zubhakArakaH syAt / uktaM ca dIpikAyAm Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [dakSiNAyane niSiddhakarmANi 'saumyaikhyAyatrikoNakaMTakagataiH pApaistrilAbhArigairojAbde zrutivedha ijyasitayolagne'nukUle zubhe' iti / guruH-'karNavedhAdikAryeSu neSTAH srve'ssttmsthitaaH| karNavedho vinirdezyo lagnasaMsthe bRhaspatau // tadabhAve'nyakeMdrasthe tadabhAve trikonnge||' iti / atra karNavedhaprakAro ratnamAlAyAm-'zizorajAtadaMtasya mAturutsaMgasarpiNaH / sulauhyA vedhayetkau~ sUcyA dviguNasUtrayA // ' karNaraMdhre vizeSamAha devala:-'karNaraMdhe ravezchAyA na vishedgrjnmnH| taM dRSTvA vilayaM yAMti puNyaughAzca purAtanAH // ' zAlaMkAyana:-'aviddhakarNairyazaktaM laMbakaNestathaiva ca / dagdhakarNaizca yadbhaktaM tadvai rakSAMsi gacchati // ' iti / brAhmaNAdivarNavizeSe tatsUcyabhidhAnaM tatsaMbaMdhI vizeSazca smRtibhyo'nusNdheyH| atha graMthakArAnukto'pyavasaraprApto'bdapUrtimuhUrtaH procyte'smaabhiH| tatra saurAbdAMte yaddine janmanakSatraM taddine'bdapUrtiH kAryA / uktaM ca vidhiratne-'abdena saureNa zizoH samAMte bAlaM susaMstrApya ca janmadhiSNye / kRtvAyuSo vRddhikaraM ca karma taM dhArayedvastrasuvarNasUtram // ' nRsiMho'pi--'saureNAbdAMtajanmaH zizuM saMtrApya zAstrataH / Abadhya hemasUtraM ca rAzyAdAvanukUlake // navakSaumAMbarAdIni yathAhaM dhArayettadA // ' iti / atra khaMDanakSatrAdau nirNayamAha vRddhagarga:'udayavyApi janmakSaM tasmAdrAhyaM tu janmataH / saMgavavyApikhaMDaH tatra janmakaraM zubham // ' iti / na kevalaM prathamavarSe eva abdapUrtiH kiMtu pratyabdAMte'pi kaaryaa| yadAha gargaH-'yasmindine savitari tannakSatradinaM bhavet / pratyabdAMte ca nakSatre vidhiM vakSye nRNAM param // ' iti / dAkSiNAtyaziSTAcArastu janmamAsIyajanmatithAvabdapUrtirbhavatIti dRzyate // ityabdapUrtiH // 25 // __ atha 'cUDA varSAt' ityAdinA caulamuhUrta vivakSustaniSedhakaM prasaMgato'nyakarmaniSedhakaM ca kAlaM sragdharayAhagIrvANAMbupratiSThApariNayadahanAdhAnacaulopavIta kSoNIpAlAbhiSekodavasitavizanaM naiva yAmyAyane syAt / no vA bAlyAstavArye suragurusitayo va ketUdaye syA tpakSaM vArdha ca kecijahati tamapare yAvadIkSAM tadure // 26 // gIrvANeti // gIrvANA devAH, aMbu jalaM lakSaNayA jalAzayaH, tayoH pratiSThA gIrvANapratiSThA jalAzayapratiSThA cetyarthaH / pariNayo vivAhaH, dahanAdhAnamanyAdhAnaM, caulaM prasiddhaM, upavItaM vratabaMdhaH, kSoNIpAlAbhiSekaH rAjAbhiSekaH, udavasitavizanaM gRhapravezaH 'gRhaM gehodavasitam' ityabhidhAnAt / atra samAhAradvaMdvaH / etAni karmANi upalakSaNatvAdanyAnyapyaniyatakAlAni zubhakarmANi yAmyAyane dakSiNAyane naiva syuH| syAdityekavacanaM mUle samAhAradvaMdvaikatvAbhiprAyam / yadAha mahezvaraH-'cUDAkarmanRpAbhiSekanilayAmyAdhAnapANigrahAndevasthApanamauMjibaMdhanavidhInkuryAnna yAmyAyane' iti / kiMtUttarAyaNe kuryAt / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kedaye zubhakarmaniSedhaH ] saMskAraprakaraNam 5 / 387 taduktaM ratnamAlAyAm -- 'gRhapraveza tridazapratiSThAvivAhacaulavratabaMdhapUrvam / saumyAyane karma zubhaM vidheyaM yadgarhitaM tatkhalu dakSiNe syAt // ' vizanamiti lyuTpratyayasya kittvAdyabhAvAt 'pugaMtalaghUpadhasya ca' iti guNaH prAptaH, 'saMjJApUrvako vidhiranityaH' iti anityatvAnna bhavatIti jJApakaM cAtra 'orguNaH ' iti sUtram / yathA 'orot' iti vaktavye guNagrahaNaM saMjJApUrvako vidhiranityo yathA syAttena svAyaMbhuvamiti siddham / tathA ca mahezvareNApyuktam -- 'bhUpAnAM mRdubhairdhruvaiH pravizanaM yAtrAnivRttau zubham' iti / athavA vyaktamevaM paThitavyam - 'gIrvANAMbupratiSThApariNayadahanAdhAnagehapravezAzcaulaM rAjAbhiSeko vratamapi ca zubhaM naiva yAmyAyane syAt' iti / atha suragurusitayorbRhaspatizukrayolyAstava bAlatve'ste vA ca, etAni karmANi no vA kuryAt / idaM prAguktamapi punarlikhitaM tatsmaraNAvicchedArtham / mUlavAkyAnyapi prAgevoktAnyasmAbhiH / vRddhazabdasya guNavAcitvAt 'guNavacanabrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca' iti SyaJ / vArdhakamiti tu 'dvaMdvamanojJAdibhyazca' iti manojJAderAkRtigaNAhun / atha ketudaye dhUmaketUdaye zubhakarmANi naiva bhavaMti / taduktaM caMDezvareNa - 'ketorastadinAdUrdhva saptAhaM maMgalaM tyajet / yAvatketUdayastAvadazuddhaH samayo hi saH // iti / atra kecitketUdaye jAte sati pakSaM paMcadazadinAni jahati varjayaMti / uktaM ca varAheNa - 'dRSTaH SoDazavAsarAna zubhadaH kaizcitpradiSTaH zikhI' iti / zikhI - ketuH / dRSTa iti vacanAdyAvanna dRSTastAvadadoSa ityarthaH / atra graMthakRtA ekadinatyAgo'kSarabAhulyabhIteH kRtaH / kecittu vA pakSAMtare / ardha pakSArdhaM saptadinAni ketUyAnaMtaraM jahati / tadapyuktaM varAheNa - ' ketUdaye saptadinAni cordhva vivAhayAtrAdiSu garhitAni / dinAni zeSANi vadaMti nUnaM zubhAni raibhyapramukhA munIMdrAH // ' iti / nanu kaizcitketUdayadarzanaM yAvanmaMgalakRtyAni niSiddhAni, anyaistu ketUdayAnaMtaraM SoDazASTau vA dinAni niSiddhAni, tatkathamanayorvAkyayorekavAkyatetyata Ahatamiti / apare AcAryAH taM ketuM yAvadIkSAM yAvaddarzanaM yajjahati tadugre ketau dvitricUDe tAmasakIlakAdAvatiduSTaphale draSTavyam / tena bhinnaviSayatvAddoSAbhAvaH / teSAM ketUnAM svarUpaM phalAni ca gatAni - 'trizikhAzca tritArAzca raktA lohitarazmayaH / prAyazastUttarAmAzAM sevaMte nityameva te // lohitAMgAtmajA jJeyA grahAH SaSTiH samAsataH / nAmataH kaukumA jJeyA rAjJAM saMgrAmakArakAH // kRSNAbhAH kRSNaparyaMtAH saMkulAH kRSNarazmayaH / rAhuputrAstrayastriMzatkIlakAzcAtidAruNAH // ' ityAdi / vayaM tu brUmaH - yat yAvaddarzanaM ketUdayo niSiddha ityuktaM 1 dujhe brahmaputrAkhyetau mahAduSTaphale jJeyam / uktaM ca lomazasaMhitAyAm --' cAturmAsye'tha pauSe madhubhavati ravau brahmaputrodgame vA daMpatyoreva nAzaH pracuramunigaNaiH kIrtito vai vivAhe' iti / madhubhaM=mInaH / brahmaputraH=ketuH / vivAhasyopalakSaNatvAdanyAnyapi zubhakarmANi niSiddhAni / 'ke to rastadinAdUrdhva saptarAtrANi varjayet / brahmaputrodgame varjyaM vrataM yAtrA ca maMgalam // ' iti Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muhuutciNtaamnniH| [zukrama bAlyavAryake jyotirnibaMdhakRduktezca / brahmaputralakSaNaM sakalaM vasiSThenoktam-'trimita khivarNayukto brahmAsuto brahmadaMDanimaH / aniyatadikprabhavo'sau kAMtakaro brhmaadNddaakhyH||' ko brahmA tasyApyaMtaM karoti tanAnyeSAM kA kathetyarthaH / mata evokaM varAheNa-'brahmasuta eka eva vizikho vrnnaikhibhiryugaaNtkrH| bhaniyatavikasaMprabhavo vijJeyo brahmadaMDAkhyaH // ' iti // 26 // matha guruzukrayorkhAlye vArdhakye ca zubhaM karma tyAjyamityuktaM, tatrAvasaraprAptAM tadIyadinasaMkhyAmanuSTubhAha puraH pazcAddhagorkhAlyaM tridazAhaM ca vArdhakam / ' pakSaM paMcadinaM te dve guroH pakSamudAhRte // 27 // puraH pazcAditi // bhRgoH zukkasya kuraH pUrvasyAM dizyuditasya pazcAhA tatra yathAsaMkhyaM bAlyaM syAt / pUrvayAM tridinaM pacAizAhaM bAlatvaM shukrskhetyrthH| ca punaH bhRgorvArthaka vRddhatvaM pUrvakhAM pahaM paMcadazadinAni pazcApaMcadinAni / gurole dve bAlyavArdhake pakSamudAhRte kathite / yadAha nAradaH-'pazcAtprAguditaH zukro dazatridivasaM shishuH| vRddhaH paMcadinaM pakSaM guruH pakSaM ca srvtH||' iti||20|| atha paramate bAlyaM vArdhamayaM cAnuSTubhAha te dazAhaM dvayoH prokta kaizcitsaptadinaM praiH| jyahaM tvAtyapike'pyanyaira haM ca vyahaM vidhoH|| 28 // te dazAhamiti // diniyama syaktvA chyorguruzukrayoste vAlvavAdI dazAhaM dazadinaM prokta kaizcit / paraistu saptadinaM bAlyavArdhakye guruzukAyoH prokta / tadAha mahezvaraH-'bAlaH zukro divasadazakaM paMcakaM caiva vRddhaH pazcAkvaM tritayamuditaH pakSamaidyAM krameNa / jIvo vRddhaH zizurapi sadA pakSamanyaiH zizU tau vRddhau proktau divasadazakaM cAparaiH saptarAtram // ' iti / kezavArko'pikSipati saptadinAnyudayAstayoH suraguru gujazca gataiSyayoH' iti / anyairapi punakhyahaM tridivasaM bAlyavArdhake prokt| uktaM ca gargeNa-zeSe tu deze tridina vadaMti' iti / athaiSAM vAkyAnAM gatimAha-Atyayika iti| masyayaH kAryAvazyaMbhAvaH, sa prayojanaM yasyeti 'prayojanam' iti uj| lagnAMtarAbhAve samayazusayabhAve vA atItakAlasya baToH avazyadeyAyAH kanyAyA guNavadvaropalabdhauvA yathAsaMbhavaM dazasaptatridinAnAM syAga ucito nAnyathetyarthaH / vayaM tu dezabhedenaiSAM vAkyAnAM vyavasthAM brUmaH / tadAha garga:-'zukro guruH prAkparatazca bAlo viMdhye dazAvaMtiSu saptarAtram / vaMgeSu hUNeSu ca SaT ca paMca zeSe tu deze tridinaM vdti|' iti / caMdrasya vizeSamAha-ardhAhamiti / vidhostu bAlyavArdhake krameNArdhAha tryahaM ca bhavataH,bAlyamadhaM dinaM vArdhakaM tridinaM caMdrasyetyarthaH / uktaM ca vasiSThena Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caulamuhUrtaH] saMskAraprakaraNam 5 / 'khusvamidosiidana dinArdhaM bAlatvamastatvamahaIyaM ca / aste vidhau mRtyumupaiti kAmyA bAle'myasaktA vidhavA ca vRkhe // ' nanu trivikrameNa 'caMdrasyaikadinaM bAlyaM proktam' iti tasya vAkyasya kA gatiH ? na kAcit , kiMtu nirmUlatvAdupekSyameva tadvAkyam / sAkSAdvasiSThenApIdamadUSi-- 'yenoktamekaM divasaM zizusvamityesaviMdostadayuktamatra / mahattvazIghratvasudhAmayasvAdinArdhamaSTau vimatiSThitatvAda' iti / kazyapena tu bAlo'pIMduH zubha evokta:--'vRkucaMdraH striyaM haMti pati hspttmaagtH| yatastvamRtarazmitvAkhAlo'pi zubhadaH zazI // ' iti / ata eva saMpUrNAyAmapi zuklapratipadi dvitIyAdine dvitIyAyAM prAtaryajJopavItAdIni zubhakRtyAni ziSTAH samAcaraMti // 28 // mathairva niSiddhakAlamuktvedAnI caulamuhUrta sragdharArathoddhatAvRttAbhyAmAhacUDA varSAttRtIyAtprabhavati viSame'STArkariktAdyaSaSThI- parvonAhe vicaitrodagayanasamaye jheMduzukrejyakAnAm / vAre lagnAzayozcAstrabhanidhanatanau naidhane zuddhiyukte . zAkropetairvimaitrairmRducaralaghubhairAyaSatisthapApaiH // 29 // kSINacaMdrakujasauribhAskarairmRtyuzastramRtipaMgutAjvarAH / syuH krameNa budhajIvabhArgavaiH keMdragaizva zubhamiSTatArayA // 30 // * cUDA varSAditi // tRtIyAdvarSAditi lyablope paMcamI / tena garbhAdhAnakAlAjanmakAlAdvA tRtIye viSame varSe paMcame vA saptame vA cUDAkaraNaM prabhavati kRte samachumodakaM bhvtiityrthH| yadAha vasiSThaH-'tRtIye paMcame'bde vA svakulAcArato hitam / caulaM zizUnAM yatnena svgRhyoktvidhaantH| mAdhAnato janmato vA saptamAbde'pi kArayet // ' svakulAcArata ityanena yeSAM kule pArthakyena cUDAkaraNaM tatra muhUrtavicAraH / yeSAM tUpanItyA saheSyate iti pakSasteSAmupanayanamuhUrtena siddhatvAt pRthakmuhUrtavicArAnunmeSaH / ata evoktaM yAtravalkye na-'cUDA kAryA yathAkulam' iti / manunA prathamavarSe'pi uktam-'cUzAkarma dvijAtInAM sarveSAmeva dharmataH / prathame'bde tRtIye vA kartavyaM zruticodanAt // ' evaM bahukAlokto yathAgRhyaM vyavasthA draSTavyA / svagRhye vizeSakAlAnuktau tu samabalatvAtsarveSAM vikalpaH / vizeSamAha guruH-'tRtIye'uve zizorgarbhAjanmato vA vishesstH|pNcme saptame vApi striyAH puMso'thavA smm||' iti / aSTeti / aSTASTamI, arkAH dvAdazI, riktAH prasiddhAH, AdyA pratipat , SaSThI prasiddhA, parvANi aSTamIcaturdazIpUrNimAmAvAsyAsaMkrAMtayaH; etairUne rahite'hani / atra tatpuruSasamAse 'rAjAhaHsakhibhyaSTac' iti Tac / 'nastaddhite' iti ttilopH| aSTamyAditithIstyaktvA zeSAsu tithiSu cUDA syAdityarthaH / yadAha guruH-'dvAdazI cASTamI riktAM SaSThIM pratipadaM tthaa| hitvA zeSAsu tithiSu Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [kacijanmanakSatrasya prAzastvaM kSaurakarma zubhAvaham // ' kazyapaH-'paMcaparvatithIn riktAstyaktvAnyadivase zubham' iti / ata evAha vasiSThaH-paMcamI saptamI caiva dazamyekAdazI tthaa| trayodazI tRtIyA ca kSurakarmazubhAvahA // ' iti / cakArAdvitIyApi / nanu saptamItrayodazyorgalagrahatvAtkathaM tayorgrahaNam ? yadAha guruH-'vidyAraMbho pratodezaH kSauraM caiva vizeSataH / galagrahe na kartavyaM yadIcchetputrajIvitam // ' iti cet / ucyate,-vaidikaM muMDanaM caulamityucyate tadviSayako vidhiH / avaidikamuMDanaM sukhArthaM yat kSauramucyate / kSurasya karma kSauramiti sAmAnyajyutpatteratastadviSayako niSedha iti vayaM brUmaH / anye dezAcArato vyavasthAmAhustadayuktaM, virodhAbhAvAt / vicaitreti / caitrarahite uttarAyaNe cUDA syAt / zubhAzubhaprakaraNAbhihito janmamAsaniSedho'trApi dhyeyH| tadAha rAjamArtaDa:-'uttaravarmani savitari cUDAkaraNaM jagurbudhA yavanAH / caitraM hitvA pApagrahadivasaM janmamAsaM ca // ' iti / tathA teMduzukrejyakAnAM vAre lagnAMzayozceti saumyagrahavAre saumyagrahANAM lagne karkamithunavRSakanyAtulAdhanurmInAnAmanyatame lagne teSAmeva ca navAMze cUDA syAt / 'caMdrajJaguruzukrANAM vAralagnAMzakeSu ca' iti kazyapokteH / vizeSamAha parAzaraH'sitejyasaumyavAreSu kSauraM pakSadvaye hitam / iMduvAraH site pakSe vArAH zeSA na zobhanAH // ' prayogapArijAte pApavArANAmapyapavAdaH paThitaH-'pApagrahANAM vAre'pi viprANAM tu zubho raviH / kSatriyANAM tu bhUsunurvidazUdrANAM zaniH zubhaH // ' iti / tathA asvabhanidhanatanau bhaM lagnaM rAzizca, svasya meM svabhe, svabhAbhyAM nidhanamaSTamalagnaM tanna vidyate yasmiMstanau svajanmalagnajanmarAzibhyAmaSTamalagnarahite lagne cUDA syaadityrthH| tathA naidhane'STamasthAne zuddhisaMyukta zuddhiH zukravyatiriktasarvagraharAhityaM tadyukte sati cUDA syAt / uktaM ca kazyapena-'naidhane zuddhisaMyukte lagnarAzau na naidhane' iti / parAzaraH'aSTamasthA grahAH sarve neSTAH shukrvivrjitaaH| zukrazca nidhane kSaure sarvasaMpaskaraH zizoH // ' iti / zAkreti / zAkropetaijyeSThAyuktairvimaitrairanurAdhArahitai{ducaralaghubhidizanakSatrairupalakSite kAle cUDA syAt / yadAha vasiSThaH'aditidvitaye pauSNadvitaye zravaNatraye / hastAJca tritaye zAke saiMdave caulamIritam // ' kazyapo'pi-'dAdvaditipuSyeMdrabheSu hastagraye'pi ca / viSNutraye ca pauSNaH caulakarma zubhapradam // ' iti / atra vihitanakSatreSu janmanakSatraM prazastamityAha kazyapaH-'navAnnaprAzane caule vratabaMdhe'bhiSecane / zubhadaM janmanakSatramazubhaM tvanyakarmaNi // ' iti / nAradAdivAkyAnyannaprAzane'bhihitAni / atra kecijanmanakSatrapadaM tArAparaM jJeyamityAhuH / tathA coktaM lallena-hitvaikaM janmakSaM dve tAre janmasaMjJite shubhde| udvAhe copanaye yAtrAyAM bhojane kSure kArye // ' iti / tanna, avaidikakSuraviSayatvAttasya / 'janmaH karmanakSatre' iti guruvacanamapi tadviSayameva vaidikakSuraparaM caitatkazyapAdivAkyamiti samaMjasam / atha lagnabalamAha-Ayeti / ekAdazaSaSThatRtIyasthAnasthitaiH pApa Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbhiNyAM mAtari caulaniSedhaH] saMskAraprakaraNam 5 / 191 mahezvopalakSite kAle cUDA syAt / 'aSaSThAMtyAdige caMdre pApaisyAyArisaMsthitaiH / iti kshypokteH| kSINeti / tathA kSINacaMdraH, kujo maMgalaH, sauriH zaniH, bhAskaraH sUryaH; etaiH keMdrasthaiH krameNa yathAsaMkhyaM mRtyuHmaraNaM, zastramRtiH zastrAnmRtiH, paMgutAkhaMjatA, jvaraH prasiddhaH, etAni phalAni syurbhveyuH| budhajIvabhArgavaistu keMdrasthaiH zubhaM kalyANakAri phalaM cUDAkartuH syAt / taduktaM ratnamAlAyAm-'kSaurakSeSu svakulavidhinA caulamAhurmunIMdrAH keMdraM yAtairgurubhRgubudhaistatra sUrye jvaraH syAt / zastrAnAzI dharaNitanaye paMgutA cArkaputre zItajyotipyapacitatanau nizcitaM nAzameti // ' keMdravyatiriktasthAnaphalamapi tatraiva 'dhanavyaya. trikoNagairasaguhaiztAvapi / kSurakriyA na zobhanA zubhaistu puSTikAriNI' iti / mRtau tu zukra eva zasto nAnye zubhagrahAH prAguktaparAzaravAkyasvarasAt / kSurakriyA-caulam / isstttaaryeti| ca punariSTatArayA gocaraprakaraNoktayA zubhaphaladatArayA cUDA syAt / uktaM ca rAjamArtaDena-'ravizuddhau gRhakaraNaM raviguruzuddhau vratodvAhau / kSauraM tArAzuddhau zeSaM caMdrAzritaM karma // ' jyotirnibaMdhe-'vivAhe savitA zasto vratabaMdhe bRhsptiH| kSaure tArAvizuddhizca zeSe caMdrabalaM balam // ' iti| caulaprayojanamAha vasiSThaH-'sarveSAmeva varNAnAM cUDAkarmavidhiH smRtH| kezamUlaM pitA jJeyaH kezAnaM jananI tathA // caulenaivAyuSo vRddhiracaulenAyuSaH kssyH| tasmAccaulaM prayatnena kaaryedbuddhimaannrH||' iti / vyavahAranibaMdhe caulAraMbhe vizeSamAha zrIpatiH-'kezavamAnartapuraM pATaliputraM purImahicchatrAm / ditimaditiM ca smaratAM kSauravidhau bhavati kalyANam // ' iti / yatta kaizciduktam-'caMdrazuddhiryadA nAsti tArAyAzca vizeSataH / akSaurabhe'pi kartavyaM vAreNa budhasomayoH // ' iti tatsAmAnyakSauraviSayam // 29 // 30 // atha sagarbhAyAM svamAtari satyAM zizozcaulArtha kAlamanuSTubhAha paMcamAsAdhike mAturgameM caulaM zizorna sat / paMcavarSAdhikasyeSTaM garbhiNyAmapi mAtari // 31 // paMceti // caulAdhikAriNaH zizormAturga: paMcamAsebhyo'dhike sati caulaM na sat zubhaphaladAtR naiva syAt / ataH paMcamAsebhyaH pUrva caulaM kRtaM sacchubhaphalamityarthaH / taduktaM gRhyapariziSTa-'cUDAkarma na kartavyaM yasya mAtAsti garbhiNI / karoti yadi maMdAtmA tadA garbhasya nAzanam // pitroma'tiM vadaMtyeke caturabdAMtare sphuTam // ' iti / vasiSThaH-'putracUDAkRtau mAtA garbhiNI yadi vA bhavet / vipadyate guruzcaiva daMpatI zizurabdataH // garbha mAtuH kumArasya na kuryAccaulakarma ca / paMcamAsAdadhaH kuryAdata UrdhvaM na kArayet // ' iti / asyApyapavAdamAha-paMceti / paMcavarSAdhikasyolaMghitapaMcamavarSasya zizormAtari garbhiNyAmapi satyAM paMcamAsAdadha Urdhva vA vihitakAle caulamiSTaM kalyANakAri bhavet / ato bAlo yAvatpaMcavarSoM na bhavati tAvatparyaMta niSedha ityrthH| tadAha nAradaH-'sUnormAtari garbhiNyAM cUDAkarma na kArayet / paMcamAbdAtprAgathola Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 muhuurtciNtaamnniH| [caulAdAvanye'mi vibhAH garbhiNyAmapi kArayet // ' yahA tUpanayanena saha caulaM cikIrSitaM tadA kinAra mAha jyotiridA-'sahopanItyA kuryAzcettadA doSo na vidyate' iti / tuaMcavarSANAM nyUnAziphabhAvo nApekSitaH, sarvAnakArakatvAdasva / evaM pArthaksama maujAti sagarbhAyAM saMskAryamAtari satyAM na bhavati / tadbhuktam-'sUbotiri garmiyAM mauMjIcUhe ma kArayet / gate tu paMcame mAse garbhAdInAM mRtirbhavet // ' iti // 33 // atha caule tArAbalamAvazyakamityuktaM, tantra duSTAyAM tArAyAM sasyAmapanA zAlinyAhatArAdauSTye'le trikoNoccage vA kSauraM satsyAtsaumyamitrasvavarga / saumye bhe'bje zobhane duSTatArA zastA jJeyA kSaurayAtrAdikRtye 31 tArAdauSTya iti // tArANAM duSTattvaM gocarapakaraNe'bhihitaM tattata evAvadhAryam / tasmAttArAdauSTye satyapi kSauraM caulaM sat zobhanaM syAt / kasminsati ? mI caMdre trikoNage navapaMcamasthAnasthite athavocage vRSarAzisthe athavA saumyAnAM budhaguruzukrANAM varSe SaDvarge athavA svasvaiva SaDvarge sati / ukaMca jyotistaMtra-saumyasuhRnnijava, caMdre tuMgatrikoNage vApi / kSaurAdikopakaraNe bArAdoSo na doSAya // ' iti / Adizabdena yAtrA / 'vipattArA guDaM dadyAt' ityAdayo'pi tArAdauSTyApavAdAH prAguktAste'pyatrohyAH / athA'zubhatArAyAM guNamAha-saumye iti| saumye bhe zubhagraharAzau abje caMdre zobhane gocaroke'STasthAnasthe sati duSTatArA'samIcInatArApi cetsyAttadA kSaurayAtrAdimaMgalakRtyeSu zastAtiprazastA nikhiladoSApavAdikA syAdityarthaH / tadapyuktaM jyotistaMne -'RkSaM dagdhaM tithI rikA caMdrazASTamagastathA / tatsarvaM nAzayettArA SaT caturnavamI tathA / janmAkhyA cASTamI tArA na zubhA nApi niMditA // ' iti / iti caulaprakaraNam // 32 // atha caulAdikRtye kAlavizeSaniSedhamanuSTubhAha RtumatyAH sUtikAyAH sUnodhaulAdi nAcaret / jyeSThApatyasya na jyeSThe kaizcinmArge'pi neSyate // 33 // RtumatyA iti // RtuH strIdharmaH sa yastA assIti RtumatI tastrAstathA sUtikAyA jAtApatyAyAH sUnoH putrasyopalakSaNatvAtkanyAyA vA caulopanakanabibAhAdyuktavakSyamANakRtyaM nAcaret na kArayet / uktaM ca pracetasA kha mAMgalikaM kRtyaM tasya mAtA rajasvalA / vaidhavyaM jAyate tatra nRnAryoH pANipIDane // ' pANipIDane vaidhavyamanyatra mRtyurityarthaH / sUtikAyA api karmAnahakAla ukto viSNusmRtau-sUtikAM putravatIM viMzatisatrema karmANi kArayet mAsena strIjananIm' iti / asyAthai kecidAhuH-sarvavarNastrINAM puMpramU 1 mUle granthakRdbhiH zobhanacandrasya tArAdauSTayApavArakatvaM pratipAditaM, TIkAkRdutapramANe tvakhiladoSApahArakatvaM prAmukhyena tArAyA eva atipAditaM, tadatra tArAprazastiparasyAsya mUlavisaMvAdipramANasya mUlena yuktiyuktatvamabhiyuktareva parizIlanIyam / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaurAdau muhUrtaH] saMskAraprakaraNam 5 / 193 tAnAM bAlakajanmadinAviMzatidinaM yAvadazucitA tataH zuddhiH; evaM kanyAprasUnAM strINAM kanyAjanmadinAtriMzaddinaM yAvadazucitA tataH zuddhirityarthaH / etadanye nAnumanyate / yataH-'zudhyedvipro dazAhena dvAdazAhena bhuumipH|vaishyH paMcadazAhena zUdro mAsena zudhyati // ' iti dakSeNa varNapuraskAreNa zucitAhAnyuktAni / evaM puMjanayitryA brAhmaNyAH sUtakanirgamadinAdazaivAzucitAdinAnyavaziSyate, kanyAjanayitryAstu tasyAstasmAdeva viMzatidinAni / kSatriyAyAstu puMkanyAjanayinyAH kramAdaSTASTAdazadinAni tasAtkAlAdavaziSyate / vaizyAyAstu puknyaajnyitryaaHpNcpNcdshdinaanyvshissyte|shuudraayaaH puMjanayinyAH dazadinAni sUtakakAle nyUnAni jAyaMte, kanyAjanayitryAstu dinasAmyameveti sarvavarNAnAmananugatamatiprasaktamavyApakaM ca lakSaNamApatati / astviti cenna / yadyeSo'rtho'bhipretaH syAttadA mahatA vAkyenemamartha spaSTaM nirdizet / ato'nugatamarthAtaramAhuranye / yathA-svasvavarNapuraskAreNa ya azaucakAlo'bhihitaH, sa sarveSAM tatkulajAnAM tulya eva tadane sarve'pi zucayaH / puMjanayitryAstu sUtikAyAstadane viMzatidinAnyazucitA; kanyAjanayitryAH tadane triMzadinAnyazucitetyarthaH / ata eva sUtikAyA uktakAlaparyataM karmAnahatvAttadepatyasyApi maMgalakRtye niSedhaH // jyeSTheti / jyeSThApatyasyAdhagarbhasya putrasya kanyAyA vA vratabaMdhavivAhAdizubhakRtyaM jyeSThamAse na bhavati / uktaM ca ratnamAlAyAm-'AdhagarbhaduhituH sutasya vA jyeSThamAsi na ca jAtu maMgalam' iti / kaizciditi / mArge'pi mArgazIrSamAse'pi kaizcidAcArAdhagarbhasutakanyayomaMgalakRtyaM neSyate / tadAha vAtsyaH-'mArge mAsi tathA jyeSThe vivAha caulameva ca / jyeSThaputraduhinozca na kurvIta vrataM tathA // ' bharadvAjo'pi-'mArgazIrSe tathA jyeSThe kSauraM pariNayaM vratam / Ayaputraduhinozca yatnataH parivarjayet // ' bhasmAdeva jJApakAd dvitIyAdigarbhaputraduhinoyeSThe mArgazIrSe ca na 'maMgalakRtyAnAM niSedhaH kiMtu vidhiriti pratibhAti / atra kazcidvizeSo vaktavyo'sti, sa vratabaMdhaprakaraNe vakSyate // 33 // atha prasaMgataH sAmAnyakSaurAdimuhUrta tanniSiddhakAlaM ca zArdUlavikrIDitenAhadaMtakSauranakhakriyAtra vihitA caulodite vArabhe pAtaMgyAraravInvihAya navamaM ghasraM ca saMdhyAM tathA / riktAM parva nizAM nirAsanaraNagrAmaprayANodyata snAtAbhyaktakRtAzanairna hi punaH kAryA hitprepsubhiH||34|| dNteti||cauloditessu caulaprokteSu vAreSu nakSatreSu upalakSaNatvAttadukte lagne'pi ca daMtakSauranakhakriyAtra vihitoktA / uktaM ca-'yeSu yeSu prazaMsaMti kSurakarma maharSayaH / teSu teSu prazaMsaMti nakhadaMtavilekhanam // ' iti / yeSu yeSu vAranakSatralagnA 17 mu0 ci. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 muhuurtciNtaamnniH| [kSaure nissiddhkaal| digvityarthaH / atha kSaure niSiddhakAla ucyate / pAtaMgIti / 'pataMgaH pakSisUryayoH' ityabhidhAnAt pataMgaH sUryastasyApatyaM pAtaMgiH zaniH, AraravI prasiddhau, teSAM vArAn vihAya tyaktvA upalakSaNatvAdeSAM lagnAni makarakuMbhameSavRzcikasiMhAkhyAni aMzakAMzca vihAyetyarthaH / uktaM ca vasiSThena-'hastatraye puSyapuna sau ca zazAMkaviSNutritayAzvinISu / pauSNedadhiSNye kSurakarma zastaM vyarkArazanyazakavAralagne // ' iti / ataH zubhagrahANAM vAralagnAMzeSu kSauraM kAryamiti phalito'rthaH / vAraphalAni gargoktAni-bhAnurAyuHkSapayati mAsaM sapta shnaidhrH| bhaumo mAsASTakaM haMti jJo yacchetpaMcamAsakam // saptamAsAndadAtIMduH surejyo dazamAsakam / ekAdaza kavirdadyAtkRte tu kSaurakarmaNi // ' iti tulyanyAyatvAllagnAnAmaMzAnAM caitAni phalAnyUhyAni / na kevalamAyurhAniH kiMtu zastraghAto'pi pApavAreSu / taduktaM vasiSThena-'AdityabhaumArkidineSu dhImAna daMtakASThakSurakarma kAryam / kurvannavAmoti phalaM samagra zastreNa samyaksvazarIraghAtam // ' tathA navamai ghasraM ca vihAya yaddine kSauraM kRtaM tato navamadine punaH auraM na kAryam / 'utkaTe bhUSite caiva yAnI no navame dine' iti nAradokteH / yattu navame navamyAmiti vyAkurvati tadayuktaM, dinapadAnupAdAnaprasaMgAt / dinapadaM tithiparamiti cenna / riktAyA vakSyamANasvataMtraniSedhAnupapatteH / nanu pRthagupAdAnAnavamyAM sarvathA kSauraM niMdyameva, caturthIcaturdazyostu tathA neti cenna / "caturthI caiva SaSThIM ca aSTamI ca caturdazIm / tathA paMcadazI caiva brahmacArI bhavetsadA // zmazrukarma zirobhyaMgadaMtadhAvanamaithunam / jaMtuzcaitAni yaH kuryAlakSmIstatra na tiSThati // iti kSaure vyAsavacanena caturthIcaturdazyoH sarvathA niSedhAbhidhAnAt / ata evAmumartha sphuTamAha parAzara:-kSaurAhAnavame tvahni bheSTamAtyayikeSvapi' iti // tathA saMdhyAM prAtaHsaMdhyAM sAyaMsaMdhyAM ca vihAya evaM riktAM 4 / 9 / 14 vihAya parvANyapi nizAMrAtrimapi vihaayetyrthH| athAdhikAriNo niruupynte| hitaprepsubhiH svazubhodarkamicchadbhiretAdRzaiH kSaurakriyA hi nizcayena na kAryA / kIdRzaiH ? nirAsanaiH bhAsanaM kaMbalAdi tadrahitaiH; raNaH saMgrAmaH, grAmo janapadavizeSaH, prayANamarthayAtrA, etadarthamudyataiH kRtodyogaiH, sAtairanuSThitanityanaimittikakAmyasnAnaiH / yattu kSaurArthameva snAnaM vidhIyate, prAyazcittAdau ca tatra nAyaM niSedhastathaiva tasya vidhAnAt / abhyaktaiH kRtatailAbhyaMgaiH kRtAzanaiH kRtabhojanaiH / suvarNAdyalaMkArabhUSitarityapi dhyeyam / yadAha varAhaH-'na snAtamAtragamanotkaTabhUSitAnAmabhyaktabhuktaraNakAlanirAsanAnAm / saMdhyAnizAzanikujArkadine ca rikte kSauraM hitaM na navame'ti na cApi viSTyAm // ' iti / utkaTAnAM kukkuTAsanavadavasthitAnAm / saMdhyAlakSaNamapi varAheNoktam-'ardhAstamitAduditAtsUryAdaspaSTabhaM nabho yAvat' / vRddhagargaH-zanyAraravivAreSu rAtrau pAte vrate'hani / zrAddhAhe pratipadriktA bhadrA kSaure vivarjayet // SaSThyamA pUrNimA pAtazcaturdazyaSTamI tathA / AzusamihitaM pApaM taile mAMse kSure bhage // ' iti // 34 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjJAM kSaure vaiziSTyaM] saMskAraprakaraNam 5 / patha keSAMcinimittavizeSe kSaurasya vidhiniSedhau maMjubhASiNIchaMdasAhaRtupANipIDamRtibaMdhamokSaNe kSurakarma ca dvijanRpAjJayA caret / zavavAhatIrthagamasiMdhumajanakSuramAcarena khalu grbhinniiptiH||35|| RtupANIti // ava pUrvArdhe satyapi niSiddhavArAdau eSu karmasu kSurakarma aura sadyaH kAryamiti vAkyArthaH / ka ? Rtau yajJe / viprAjJayA kSauraM / tathA pANipIDo vivAhaH, lakSaNayA tataH prAgbhAvini godAnakarmaNi / kecittu vivAhe zmazrukarmaprAzastyaparaM kSauramityAhuH / apare zAkhAvizeSeNa vivAhe kSauramuktami. tyUcuH / tathA ca zrutiH-'muMDayitAraH zraviSThAyanA vadhUmUDhAm' ityAdi / mRtau mAtApitrormaraNe baMdhamokSaNe kArAgRhe baddhasya yadA mocanaM bhavettadA dvijAkSayA brAhmaNAjJayA nRpo rAjA tasyAjJayA ca caret kSauraM kAryameva / yadAha nAradaH-'nRpaviprAjJayA yajJe maraNe baMdhamokSaNe / udvAhe'khilavArakSetithiSu zauramiSTadam // ' iti / dharmazAstre-'gaMgAyAM bhAskarakSetre mAtApitroma'te. 'hani / mAdhAne somapAne ca padasu kSaura vidhIyate // ' iti / bhanyatra tatraiva'rAjakAryaniyuktAnAM naTAnAM rUpajIvinAm / zmazrulomanakhacchede nAsti kAlavizodhanam / ' iti / zaveti / atha garbhiNI garbhavatI tasyAH patirbhartA zavavAhaM mRtakavahanaM, tIrthagama tIrthayAtrAm , upalakSaNatvAdvidezagamanamapi; siMdhumajanaM samudrasnAnaM, kSuraM kSurakarma; etAni karmANi na pAcarena kuryAt / yadAha vasiSThaH-'gRhanirmANamudadhisnAnaM caulaM sutasya tu / tIrthayAtrA nakhazmazru na kuryAdgarbhiNIpatiH // gAlavaH-'dahanaM vapanaM caiva caulaM ca girirohaNam / nAvAmArohaNaM caiva na kuryAdgarbhiNIpatiH' iti / dharmazAstre tu vizeSaH-siMdhusnAnaM dumacchedaM vapanaM pretavAhanam / videzagamanaM caiva na kuryAdgarbhiNIpatiH // rAjA yogI puraMdhI ca mAtApitrostu jIvatoH / muMDanaM sarvatIrtheSu na kuryaadgrbhinniiptiH||' ayaM ca kSaurAdiniSedho gurviNIpateH saptamamAsAdUrdhva na prAk / yaduktaM nAradIye-'vapanaM maithunaM tIrtha varjayedgarbhiNIpatiH / zrAddhaM ca saptamAnmAsAdUrdhva nAnyatra vedavit // ' zrAddhaM zrAddhabhojanam / idamuttarAdhaM garbhAdhAnaprakaraNe vaktavyamapi prasaMgAdatraivoktaM graMthakRteti // 35 // - atha kSaure rAjJAM vizeSa sarvathA vaya'nakSatrANi ca bhujaMgaprayAtenAha nRpANAM hitaM kSaurabhe zmazrukarma dine paMcame paMcame'syodaye vA / SaDagnistrimaitro'STakaH paMcapitryo 'bdato'dhyaryamAkSaurakRnmRtyumeti // 36 // nRpANAM hitamiti // kSaurabhe vihite kSauranakSatre sati paMcame paMcame eva dine zmazrukarma mukhazobhAkAri kSurakarma nRpANAM rAjJAM hitaM prazastam / yadAha vasiSThaH-'mahIbhRtAM paMcamapaMcame'hni kSauraM ca kArya hitamuktabheSu' / nanu 'paMcame Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 muhuurtciNtaamnniH| [aure niSiddhanakSatrANi paMcame' iti vIpsoktyA niyamapratItervihitanakSatrAbhAve ca sati zmazrukarmAkaraNameva syAdityata Aha-asyodaye veti / vA athavA asya kSaurabhasyodaye zmazrukarma kAryamiti / uktaM ca vasiSThena-'na labhyate ceJca taduktadhiSNyaM tadbhodaye vA nikhilaM vidheyam' iti / udayazabdena muhUrta iti Rjavo vyAkurvate / tadAha garga:-kSaurakarma mahIzAnAM paMcame paMcame'hani / kartavyaM kSauranakSatre'pyatha vA tanmuhUrta ke // teSAM kSauranakSatrANAM ye svAminasteSAM muhUrte ityrthH| tAMzca muhUrtAn vivAhaprakaraNe vakSyati / atra kSaurapadaM zmazrukarmaparam / 'rAjA yogI puraMdhrI ca mAtApitrostu jIvatoH / muMDanaM sarvatIrtheSu na kuryAddarbhiNIpatiH // ' iti rAjJo muMDananiSedhAt / ata evoktaM zrIpatinA-'zmazrukarma paMcame paMcame'hni bhUbhRtAM kSaurabhe'sya vodaye niMdyatArakA na cet' iti / niMdyatArakAH jnmtripNcspttaaraaH| anye tvevaM vyAcakSate-asyodaye veti / asya kSaurabhasyodaye lagne / yathA-meSalagnaMtriMzadbhAgAtmakaM tatrAdyAstrayodazabhAgAH saviMzatiliptA 13-20 yAvatA kAlena meSalagne udayaM yAMti tAvadazvinInakSatramudayaM yAtItyarthaH / tadanaMtaraM tAvaMta evAMzA yAvatA kAlenodayaM yAMti tAvagaraNyudaya ityanena nyAyena sarveSAM nakSatrANAmudayA jJeyAH / iyaM ca vyAkhyA varAhapadyanyAkhyAvasare bhaTTotpalenAbhyadhAyi / pitRcaraNAstvevaM vyAkurvateyasinkAle azvinyA udayakSitijasaMbaMdhaH saMpadyate taM samayamArabhya yAvadbharaNyA udayakSitijasaMbaMdhastadaMtarAle yAvAnkAlaH so'zvinyA udaya ucyate / evaM satyudayalagnadvayAMzAMtarAlAdgaNitamArgeNa yAvAniSTakAla Agacchetsa eva tanakSabrodaya iti niSkRSTo'rthaH / nakSatrasyopalakSaNatvAcchubhavArAsaMbhave'pi taddhorAyAM kAryam / uktaM ca nAradena-'yasya kheTasya yatkarma vAre proktaM vidhIyate / grahasya kSaNavAre'pi tasya tatkarma sarvadA // ' iti / kSaNavAraH kAlahorA / evaM sati niSiddhanakSatravAreSvapi zmazrukarma kAryamiti yuktamutpazyAmaH / ssddgniriti| agniH kRttikA, kSaurAvRttyA SaDvAraM kRttikA yasya, evaM trINi maitrANyanurAdhA yasya, aSTau kA rohiNyo yasya, paMca pitryANi maghA yasya, abdhayazcatvAro'ryamA uttarAphalgunyo yasya; sa etAdRzaH kSaurakRdabdato varSAnaMtaraM mRtyu maraNameti prAmoti / yadAha vasiSThaH-'aSTAjajarbhaH pitRpaMcakazca SaD vhnidhissnnyshcturymkssH| trimaitrabhaH padmajasaMnibho'pi kSaurI naro'ndAnidhanaM gataH sH||' iti / padmajo brahmA tatsaMnibhastAdRzastadupAdAnaM kaimutikanyAyasUcanArtham / nanu ratnamAlApadye-'SadakRttikAH paMcamaghastrimaitro brAhmASTako yazcaturuttarazca / kSaurI sa varSa caturAnano'pi na prANitIti prakaTaH prvaadH||' ityatra sAmAnyataH tisRNAmapyuttarANAM grahaNAdvirodha iti cet / maivaM vocaH / atrApyuttarApadena prathamopasthitikatvAdvasiSThavAkyena sahaikavAkyatAnurodhAccottarAphalgunyeva gRhyate nASADhAbhAdrapade / yatra tu vacanAMtaravirodho nAsti 'pauSNamArutamaghottarAnvitaiH' ityAdau tatra sAmAnyataH sarvAsAmuttarANAM grahaNaM bhavati // iti sAmAnyakSauraprakaraNaM samAptam // 36 // 1 RjavaH saralazabdArthakAriNaH / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAraMbhe muhUrtaH ] saMskAraprakaraNam 5 / atha prAptakAlatvAdakSarAraMbhamuhUrta paMcacAmareNAha - gaNezaviSNuvAgramAH prapUjya paMcamAbdake tithau zivArkadigviSaTzaratrike rakhAvudak // laghuzravo'nilAMtya bhAditIzatakSamitrabhe caronasattanau zizoliMpigrahaH satAM dine || 37 // gaNezeti // gaNezaviSNU prasiddhI, vAk sarasvatI, ramA lakSmIH; etA devatAH prapUjya paMcamavarSe sati ziva ekAdazI, arko dvAdazI, dikU dazamI, dvau dvitIyA, SaT SaSThI, zarAH paMcamI, trayastRtIyA; etAsAmanyatamatithau ca sati ravAvudaguttarAyaNasthite sati tathA laghunakSatrANi hastAzvipuSyAH, zravaH zravaNaH, anilAMtyabhAditayaH prasiddhAH, Iza ArdrA, takSA citrA, mitramanurAdhA, atra samAhAradvaMdvaH; eteSAmanyatamanakSatre sati tathA satAM somabudhaguruzukrANAM dine divase tathA cararAzayaH meSakarkatulAmakarAstadrahite zubhasvAmike vRSamithunakanyAdhanurmInAnAmanyatame lagne sati zizorlipigraho nUtanAkSaralekhanaprAraMbhaH kAryaH / uktaM ca vasiSThena - 'udaggate bhAsvati paMcame'bde prApte'kSarasvIkaraNaM zizUnAm / sarasvatIM vighnavinAyakaM ca guDaudanAdyairabhipUjya kuryAt // ' mArkaDeyaH - 'pUjayitvA hariM lakSmIM devIM caiva sarasvatIm / svavidyAsUtrakArAMzca svAM vidyAM ca vizeSataH // prApte tu paMcame varSe bhaprasupte janArdane / SaSThIM pratipadaM caiva varjayitvA tathASTamIm // riktAM paMcadazIM caiva sauribhaumadinaM tathA / evaM sunizcite kAle vidyAraMbhaM tu kArayet // ' atra SaSThI niSiddhA graMthe svIkRteti taJcityam / prayogapArijAte zrIdharaH - 'hastAdityasamIramitrapurajitpauSNAzvicitrAcyuteSvArArkyaMzadinodayAdirahite lagne sthire cobhaye / pakSe pUrNanizAkare pratipadaM riktAM vihAyASTamIM SaSThImaSTamazuddhibhAji bhavane proktA - kSarasvIkRtiH // ' purajit = bhArdrA, ubhaye - dvisvabhAvarAzau / atra vacane puNyAnupAdAnaM graMthe laghupadena kRtamiti taJcityam // 37 // athaivamakSaragrahaNe dRDhe saMjAte sati vidyAraMbhamuhUrta paMcacAmareNAhamRgAtkarAcchutenaye'zvimUlapUrvi kAtraye 197 guru jIvavitsite'hni SaTzaratrike / zivArkadidvike tithau dhruvatyamitrabhe paraiH zubhairadhItiruttamA trikoNakeMdragaiH smRtA // 38 // mRgAditi // mRgAzraye mRgArdrApunarvasuSu karAye hastacitrAsvAtISu zruteH zravaNantraye zravaNadhaniSThAzatabhiSAsu azvinyAM mUle pUrvikAtraye pUrvAphalgunIpUrvASADhApUrvAbhAdrapadAsu gurudvaye puNyAzleSayostathA sUryaguruzukravArANAM 1 atra 'sUryagurubudhazukravArANAM' iti pATho yuktaH / mUle pramANoktau ca vicchabdadarzanAt / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 muhuurtciNtaamnniH| [aMkurArpaNamuhUrtaH dine ca sati adhItirvidyAnAmadhyayanamuttamA smRtA / yadAha zrIpatiH-'mRgAdipaMcasvapi bheSu mUlahastAdike ca tritaye'zvinISu / pUrvAtraye ca zravaNe ca tadvadvidyAsamAraMbhamuzaMti siddhyai // ' iti / tadvaditi zravaNatraye ityarthaH / tadetatspaSTamuktaM mahezvareNa-'hastAditritaye tathA nirRtibhe pUrvotyabheSvazvinImitraH ca mRgAdipaMcasu zubhaH prAraMbha AdyaiH smRtaH / vidyAnAM haribhAtraye ca divase sUre gorvA vido'nadhyAyAkhyatadAdyavarjitatithau keMdrasthitaiH sadAhaiH // ' iti / ayameva ca graMthakRdAzayaH / ata evAha vizvaprakAzapaddhatau guruH"mRgAdipaMcake hastatrike viSNutrikAzvibhe / maitrAMtyamUlapUrvAsu vidyAraMbhaH zubhe dine // ' iti / vayaM tu tadvaditi padaM vidyAsamAraMbhapadena saMbaddhamastIti vyAkurmaH / ata evAha vasiSThaH- pUrvAnaye mUlamRgAdipaMcake tathAzvinISu tritaye ca hastAt / saviSNudhiSNyeSvatha sarvavidyAprAraMbha iSTaH zubhavAsareSu / ' iti / yadyeSo'bhiprAyo na syAttadA 'pUrvAtraye ca zravaNatraye ca' iti bruuyaacchriip'tiH| anayorvAkyayoryathAsaMpradAya vyvsthaa| zubhavAsareSvityatra caMdravyatiriktAH zubhavAsarA gRhyate / yaduktaM ratnamAlAyAm-'vidyAraMbhaH suragurusitajJeSvabhI. 'STArthadAyI kartuzcAyuzviramapi karotyaMzumAnmadhyamo vA / nIhArAMzI bhavati jaDatA paMcatA bhUmiputre chAyAsUnAvapi ca munayaH kiirtyNtyevmaadyaaH||' nIhAraH= himam / paMcatA-maraNaM / yattu bhojenoktam-'vidyAraMbhe guruH zasto madhyamau bhRgubhAskarau / maraNaM zanibhaumAbhyAmavidyA budhasomayoH // ' iti / atrAvidyA'navadhAraNamanyathAjJAnaM vA tadetaddhanurvidyAviSayam / tadvAkyamadhunaiva mayA vakSyate / SaDiti / SaSThIpaMcamItRtIyaikAdazIdvitIyAnAmanyatamatithAvadhItiH kAryA / 'anadhyAyAkhyatadAdhavarjitatiyau' iti mahezvarokteH / anadhyAyAMstu vratabaMdhe vkssyti| dhruveti / atrA'pizabdAdhyAhAreNa graMtho yojyastathA satyanyairAcAryai(vAtyamitrabhe rohiNyuttarAtrayarevatyanurAdhAsvapyadhItiruttamA / etadapi dhanurvidyAviSayam / taduktaM dIpikAyAm-'aditiguruyamArkasvAticitrAgnipitryadhruvaharivasumUlAvIMdubhAgyAMtyabheSu / vizanizazibudhAhe viSNubodhe'pi pauSe susamayatithiyoge cApavidyApradAnam // ' iti / graMthe'nurAdhoktistu mahezvaravAkyAlocanena / atha lagnabalaM / zubhairgrahaistrikoNakeMdragaiH sadbhiradhItiruttamA smRtA 'keMdrasthitaiH sadhaiH' ityukteH / keMdragrahaNaM trikoNopalakSaNam / vizeSamAha nRsiMha:-'zubhAH pApAca raMdhrasthAH sarve neSTAH sadA grhaaH| bhrAtRSaSThAyakarmasthAH pApAH sarve shubhaavhaaH|| zubhAH keMdra trikoNasthA dhanabhrAtRgatAH shubhaaH| sarve lAbhe prazastAH syurakSaragrahaNe zizoH // ' iti / akSaragrahaNaM vidyoplkssnnm| iti vidyaarNbhH||ath samastazubhakarmabhyaH prAgvihito'kurArpaNamuhUrto graMthakRdanukto'pyasmAbhirucyate / tatra maMgalAt prAk tRtIyapaMcamasaptamanavamadivase saumyavAreSu bIjavApoktanakSatreSvaMkurAropaNaM kAryam / yadAha nAradaH-'kartavyaM maMgalasyAdau maMgalAyAMkurArpaNam / navame saptame vApi paMcame divase'pi vaa| tRtIye bIjanakSatre zubhavAre zubhodaye / samyaggRhAnalaMkRtya vitAnadhvaja. 1 atra 'dazamI'yuktaH pATho yucitaH, mUle zivArkadigityatra dikzabdopAdAnAt / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmyakAlaH] saMskAraprakaraNam 5 / 199 toraNaiH // mAziSo vAcana kArya dvijaiH puNyAMganAdibhiH / sahavAditranRtyAyairgatvA prAguttarAM dizam // ' prAguttarAm aizAnIm / tatra mRtsikataM zlakSNaM gRhItvA punarAgataH / mRnmayeSvathavA samyagveNupAtreSu pUrayet / anekabIjasaMyuktaM toyapuSpopazobhitam // ' zaunakaH-'AdhAnaM garbhasaMskAraM jAtakarma ca nAma ca // hitvAnyatra vidhAtavyaM maMgalAMkuravApanam // pradoSakAle kurvIta pUrvAhne vA na rAtriSu / vAstukarmaNi kAle ca syAddivaivAMkurArpaNam // ' guruH'AtyaMtikeSu kAryeSu kArya sadyo'kurArpaNam' / kAzyapena kAlavidhAne tu vizeSo'bhihita:-'hastasvAtIviriJcAsurapitRmarajinmitrapauSNAryasArpapAthonAthottarAsu kriyayuvatidhanurvRzcike kAmarikte / hitvA parvAsurejyAmaraguruzazividvAralagnAMzake syAduptaH bIjavApaH zazini zubhayute cASTame zuddhiyukte // ' iti / asuraH mUlam ||paathonaathH zatatArakA // iti muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM aMkurArpaNamuhUrtaH // 38 // atha pratabaMdha iti / viMzatipayaiH procyata iti zeSaH / tatra vratabaMdhaprayojanamAha-'athAtaH saMpravakSyAmi copanAyanamuttamam / dvijatvakaraNaM zrautasAtakarmaprasAdhanam / AdyaM sarvAzramANAM ca dehasaMskArakAraNam / anena karmaNA sarve saMskRtAH sarvadehinaH // tatsaMskAraM lagnavazAttasmAllagnaM pravacmi tat // ' iti / tasya kAlatrividhaH-nityaH kAmyaH gauNazca / tatra krameNa trividhamapi kAlaM zArdUlavikrIDitenAhaviprANAM vratabaMdhanaM nigaditaM garbhAjanervASTame varSe vApyatha paMcame kSitibhujAM SaSThe tathaikAdaze / vaizyAnAM punaraSTame'pyatha punaH syAdvAdaze vatsare kAle'tha dviguNe gate nigadite gauNaM tadAhurbudhAH // 39 // viprANAmiti // atra nityaM kAmyaM ca tAvaducyate / viprANAM brAhmaNAnAM garbhASTame garbhadinamArabhyASTame sauravarSe'thavA janerutpattidinAtsauravarSe'STame sati vratabaMdhanaM nigaditam / idaM nityam / atha kAmyaM viprANAmeva paMcame garbhAjanervA varSe kAryam / evaM kSitibhujAM kSatriyANAM garbhAjanervA SaSThe varSe kAmyamupanayanam / tathA garbhAjanervA ekAdaze sauravarSe nityamupanayanam / vaizyAnAM punastathaivASTame varSe kAmyamatha tathaiva dvAdaze varSe nityamupanayanam / yadAha nAradaH-'AdhAnAdaSTame varSe janmato vAgrajanmanAm / rAjJAmekAdaze maujIbaMdhanaM dvAdaze vizAm // ' iti / atrAveSTyadhikaraNanyAyena rAjapadaM ksstriyprN| atra phalAzravaNAnnityamityavasIyate / tathA ca kAmyakAlamAha manu:-'brahmavarcasakAmasya kArya viprasya paMcame / rAjJo balArthinaH SaSThe vaizyasyArthino'STame // ' iti / atra phalazravaNAtkAmyatA / paiThInasinA garbhapaMcame'pi vratabaMdhanamuktam'garbhapaMcame'bde brAhmaNamupanayet' iti tulyanyAyatvAtkSatriyavizorapi garbhaSaSThe Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [vratabaMdhe nakSatrAdi garbhASTame veti draSTavyam / yattu-'garbhASTameSu brAhmaNamupanayedgabhaiMkAdazeSu rAjanya garbhadvAdazeSu vaizyam' ityApastaMbagRhyasUtre garbhASTameSvityuktaM tatra garbhASTameSu iti bahutvAnyathAnupapatyA garbhaSaSThagarbhasaptamagarbhASTameSu sauravarSeSviti vRtti. kRpyAkhyAnAtrayANAmapi nitykaaltaa| evaM gabhaiMkAdazeSvityAdAvapi vyAkhyAnaM dhyeyaM / tattu tacchAkhAdhyAyiviSayam / kecittu paMcamavarSAraMbhAtSoDazavarSaparyataM kAmyakAla ityAhuH / yathAha vizvaprakAzapaddhatAvApastaMbaH-'paMcame vidyAputrakAmaH SaSThe tu dhanakAmaH saptame brahmavarcasakAmo'STame tvAyuSkAmo navame tejaskAmo dazame'nnAdyakAma ekAdaza iMdriyakAmo dvAdaze pazukAmastrayodaze jayakAmazcaturdaze pauruSakAmaH paMcadaze pUrNakAmaH SoDaze rAjakAmaH' iti / tadapyApastaMbazAkhAdhyAyiviSayaM draSTavyam / atha gauNakAla ucyate-'nigadite prokte 'garbhAjanervASTame' ityAdike kAle tasmin dviguNite gate gaMtuM pravRtte / AdikarmaNi ktaH / tathA sati tadratabaMdhanaM gauNakAlamAhuH / yathA svasvoktanityakAlAdrAhmaNasya SoDazavarSaparyataM kSatriyasya dvAviMzativarSaparyataM vaizyasya catuvizativarSaparyataM gauNamityarthaH / yadAha manu:-'ASoDazAbrAhmaNasya sAvitrI nAtivartate / bhaadvaaviNshaabrhmbNdhoraacturvishtervishH||' brahmabaMdhoH kSatriyasya / 'ata UrdhvaM trayo'pyete yathAkAlamasaMskRtAH / sAvitrIpatitA vrAtyA bhvNtyaaryvigrhitaaH||' iti / gauNakAlAtikrame'pi yAjJavalkyena vizeSo'bhihitaH'mata Urdhva pataMtyete sarvadharmabahiSkRtAH / sAvitrIpatitA vrAtyA vrAtyastomAite kratoH // ' iti / ata eva 'na brAhmaNaH patanamRcchati' iti gautamasmaraNamapi sNgcchte| atra brAhmaNagrahaNaM traivarNikopalakSaNamanyathA sAvitrIpatitA vrAtyA iti bahuvacanamanarthakamApadyeta // 39 // atha vratabaMdhe nakSatrAdikaM vasaMtatilakayAha kSipradhruvAhicaramUlamRdutripUrvA raudrerkavidgurusiteMdudine vrataM sat / dvitrISurudraravidikpramite tithau ca ___ kRSNAdimatrilavakepi na cAparAhe // 40 // kSipreti // nanvidamayuktaM pratibhAti / traivarNikasya trividhamapi kAlamabhidhAyedAnImeteSu mAseSu vratabaMdhaH kArya iti vaktumucitaM tadvihAyaiva nakSatrAdhutamiti cet / ucyate-aho devAnAMpriyasya mahadajJAnavilasitaM, yat 'gIrvANAMthupratiSThA' ityAdipadyaM na buddhvA ca jAgartitarAmiti / yato dvividhaH kAla:uttarAyaNarUpo dakSiNAyanarUpazceti / tatra dakSiNAyane vratabaMdhaniSedhAduttarAyaNaM mAsaSaTkAtmakaM prazastamityarthAdgamyata eva / yathA 'abhakSyo grAmyazUkaraH' ityukta AraNyaH zUkaro bhakSya iti gamyate / zukrAste na kartavyamityukte zukrodaye kartavyamiti bhavadvadanAdevAvasIyate / ata eva vratabaMdhe nAradenoktam-'dRzyamAne Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niMdyanakSatrANi] saMskAraprakaraNam 5 / 201 gurau zukre zAkheze cottarAyaNe' iti / evaM satyapi kiMcidvizeSAvagatyartha mAsA ucyte'saabhiH| tatra vasaMte brAhmaNasya grISme rAjanyasya zaradi vaizyasya mukhyakAlamupanayanaM mAghAdipaMcamAseSu tu traivarNikasya sAdhAraNakAlamiti / yadAha vasiSThaH-'viprANAmupanayanaM vasaMtasamaye dharAdhinAthAnAm / grISmau zaradi vizAM mAsAH sAdhAraNAzca mAghAdyAH // ' iti / kazyapo'pi-'Rtau vasaMte viprANAM grISme rAjJAM zaradyatha / vizAM mukhyaM ca sarveSAM dvijAnAM copanAyanam // sAdhAraNaM ca mAseSu mAghAdiSu ca paMcasu / ' eSAM mAsAnAM phalAnyAha nArada:-'svakulAcAradharmajJo mAghamAse tu phAlgune / vidhijJazcArthavAMzcaitre vedavedAMgapAragaH / vaizAkhe dhnvaanvedshaastrvidyaavishaardH| upanItaH kulAbyaH syAjyeSThe vidhividAM varaH // ' iti / bhatra kaizciccaMDezvarAcairmAghAdiSaNmAsAnAM phalAnyabhihitAni-'mAghe draviNazIlADhyaH phAlgune ca dRddhvrtH| caitre bhavati medhAvI vaizAkhe kovido bhavet // jyeSThe tu gRhanItijJa ASADhe RtubhAgbhavet / mArgazIrSe bhavedraSTaH zeSe duHkhamavApnuyAt // ' iti / atrASADho harizayanAprAgevAMgIkAryo na parastAt / tatrApi mithunasthite sUrya na karkasthe dakSiNAyanAMtaHpAtitvAttasyeti / tadetadupekSyaM, prAguktA''rSavAkyasvarasAt / kiM ca mithunasthite'pi sUrye tataH sArdhaSadivasAnaMtaraM vratabaMdhAdiniSedhAt 'Adike svAtivirAmakAle nakSatravRMde dazake ravizcet / vivAhacaulavratabaMdhanAyaM surapratiSThAdi na kAryameva // ' iti vasiSThAdivacanAt / uttarAyaNa iti nAradavAkyaM tu dakSiNAyananiSedhaparamityAstAM prasaktAnuprasaktam / kSipreti / kSiprANi azvinIpuSyahastAH, dhruvANi prasiddhAni, ahirAzleSA, carANi zravaNadhaniSThAzatabhapunarvasusvAtyaH, mUlamRdUni prasiddhAni, tisraH pUrvAH, raudramArdA; eSu dvAviMzatibheSu vratabaMdhanaM sat zubhaphaladAtR bhavet / uktaM ca-'prAjApatyAdiSaDakSe bhagAdiSu paMcasu / mUlAdidazake caiva samaitre vratabaMdhanam // ' iti / arthAgaraNIkRttikAmaghAvizAkhAjyeSThAsu na kAryamityarthaH / etAni sarvazAkhAnakSatramelakAbhiprAyeNoktAni / mukhyAni tvAha vasiSTha:--'hastatraye ca zravaNatraye ca dhAtRdvaye tryuttaramaitrabheSu / pauSNadvaye cAditibhadvaye ca zastaM dvijAnAM khalu mauMjikarma // ' iti / dvijAnAM brAhmaNakSatriyavaizyAnAm / kazyapo'pi'maitre viSNunaye hastatrayaH cottarAtraye / dhAtRdvayAditIjyAMtyadasraHSUpanAyanam // ' iti / arthAdAzleSAbharaNIkRttikAjyeSThAvizAkhAmaghApUrvAtrayamUlAni niMdyAni Rssimte| tadAha guruH-'kRttikAbharaNImUlajyeSThAAsu vishaakhyoH| pUrvAtraye ca sArpaH na kuryAdaupanAyanam // ' cakArAnmaghAyAm / brAhmaNasya punarvasau niSedhamAha rAjamArtaDaH-'caMdratArAnukUleSu grahAbdeSu zubhe. dhvapi / punarvasau kRto vipraH punaH saMskAramarhati // ' iti / anyatrApi maryate'yahaHspRzi male mAsi zUdratvamadhigacchati' iti / tatra vipraH, kRtaH, iti padadvayopAdAnAditarayoH kSatriyavizoH punarvasau vratabaMdho brAhmaNasya mekhalAmokSazca prazasta ityarthaH / kecittu kenacinnimittena karmanAzAnadItaraNAdyanekaduSTakRtyena punaHsaMskAraprasaktau satyAM vipraH punarvasau punaHsaMskAramarhatIti na vratabaMdha Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 muhUrtaciMtAmaNiH / [ vratabaMdhe zastA vArAH niSedha ityevaM vyAcakSate, taJcityam / yataH - - 'jIvArkendraDuzuddhau harizayanabahirbhAskare cottarasthe svAdhyAye vedavarNAdhipa iha zubhade kSaurabhe nA'ditau ca / zukrArkejyarkSalagne ravimadanatithiM prohya SaSThASTameMdu no jIvAstAticAre'rkasitagurudine kAlazuddhau vrataM syAt // ' iti dIpikAyAM punarvasunakSatraviSayaka - vratabaMdhasyaiva sAmAnyato niSedhokteH vizeSavacanAt brAhmaNe eva niSedhaH paryavasana ekavAkyatAbalAt, punarvasuniSedhaH zlokadvaye'pi pUrvArdhasyAnanvayAcca / ayaM cAcAraH prAcyAnAm / dAkSiNAtyAstvetannAMgIkurvate dezAcArAbhAvAt / uktaM ca varAheNa--'dezAcArastAvadAdau viciMtyo deze deze yA sthitiH saiva kAryA / loke duSTaM paMDitA varjayaMti daivajJo'to lokamArgeNa yAyAt // ' atra vihitanakSatreSu vedhAdidoSAstyAjyAH / taduktaM dIpikAyAm -- 'karNa - vebhe vivAhe ca vrate puMsavane tathA / prAzane cAdyacUDAyAM viddhamRkSaM parityajet // ' iti / atra vedhaH saptazalAkAcakrastho draSTavyaH / tadAha vasiSThaH'paMcazalAkAcakre pANigrahaNe bhaveddhi vidhiruktaH / zastaH zubhamitrakRtaH saptazalAkAja itaratra // ' iti / itaratra yajJopavItacaulAnnaprAzanasImaMtAdiSvityarthaH / cakranyAsaH kharodaye - 'tiryagUrdhvagatA rekhAH saptasaMkhyA likhedudhaH / kRttikAdIni bhAnyatra sAbhirjiti krameNa ca // ' iti / bhuktaM bhogyaM tathAkrAMtaM viddhaM pApagraheNa ca / zubhAzubheSu kAryeSu varjanIyaM prayatnataH // yasyAbhidhAnanakSatraM viddhaM krUragraheNa tu / dezo grAmaH puraM sainyaM naro nArI binaiyati // ' iti / azubheSu = yuddhAdiSu / dIpikAyAm -- 'kRttikAdicatu:saptarekhA rAzau paribhraman / grahazvedeka rekhAstho vedhaH saptazalAkajaH // ' iti / graMthakRtA tu vivAhaprakaraNe saptazalAkAcakroktiM vinaiva parasparavedhakanakSatravRMdaM siddhavatkRtyAbhihitam / nanvatrAvasaraprasaMgAtkuto noktamiti cet / satyam, - 'yasyAH zazI saptazalAkabhinnaH pApairapApairathavA vivAhe / raktAMzukenaiva ca rodamAnA zmazAnabhUmiM pramadA prayAti // ' iti dIpikAkAravacanAt / . evaM sati vivAhanakSatrANAmeva vedhajJAnArthaM paMcazalAkAcakraM vicAryam / saptazalAkAcakraM punarvivAhAdau sakalakarmavihitanakSatravedhajJAnArthaM jJeyamityayaM . niSkRSTo'rthaH / ayameva ca vivAhaprakaraNe catroktau graMthakarturAzaya ityalaM prasa.tAnuprasaktena / vedha upalakSaNam, tena yutilattApAtAdayo vivAhoktA doSA api tyAjyAH / taduktaM vasiSThena - 'nihitaM trividhotpAtaiH krUrAkrAMtaM ca viddhabhaM tvakhilam / tyAjyaM tacchubhakarmaNi na pAdataH pAtadhiSNyaM ca // ' iti / nArado'pi vIkSite vAthaikaviMzatimahAdoSavarjite' iti vratabaMdhaprakaraNe uktavAn / vIkSita iti pUrveNa saMbaMdhaH / te ca doSA vivAhaprakaraNe vakSyate graMthakRtA / arketi / sUryabudhaguruzukracaMdradivaseSu vrataM satsyAt / arthAdbhaumazanI niSiddhau / tadAha nAradaH - ' AcAryakAvyasaumyAnAM vArAH zastAH zazInayoH / vArau tau madhyaphaladau niMditAvitarau vrate // ' iti / AcArya: = guruH| kaavyH=shukrH| jaganmohane gurustu - 'pApagrahANAM vArAH syurna zubhAcaMdravAsaraH / site pakSe prazastaH syAtkRSNe vAro vidhornahi // zubho budho 1 1 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 vratabaMdhe zasto dinavibhAgaH] saMskAraprakaraNam 5 / nAstamitaH pApagrahayuto'pi vA' iti ravivAraM niSedhati sma / atra sUryasya prAbalyadaurbalyayorvratabaMdhasya vidhiniSedhAviti viSayavivekaH / bhaumastu niSidospi sAmavedinAmatiprazastaH / yadAha nAradaH - ' zAkhAdhipativArazca zAkhAdhipabalaM zizoH / zAkhAdhipatilagnaM ca tritayaM durlabhaM vrate // ' iti / graMthahRdaya vakSyati / dvIti / dvitIyAtRtIyApaMcamyekAdazIdvAdazIdazamIsaMjJitAsu tithiSu ca vrataM satsyAt / yadAha nAradaH - 'zuklapakSe dvitIyA ca tRtIyA paMcamI tathA / trayodazI ca dazamI saptamI vratabaMdhane // zreSThAstvekAdazISaSThIdvAdazyetAstu madhyamAH / ekAM caturthI saMtyajya kRSNapakSespi madhyamAH // ' iti / tithiphalAnyAha bAdarAyaNaH - 'pratipadi madirAsaktaH zrutidharamedhAdhiko dvitIyAyAm / nItijJo medhAvI jitasakalAristRtIyAyAm // maMdadhiyA hRtacitto'dhItaMzcapalazcaturthyAM syAt / paMcamyAM bahuvittaH pUrNAyurdhanapatirmatimAn // SaSThyAmazuciH satataM saptamyAM vyAdhisaMtaptaH / alpAyurathASTamyAM navame dhanavarjitaH sadA puruSaH // dazamyAmartha saMpattirekAdazyAM guNAnvitaH / dvAdazyAM nItizAstrajJo nidhanAya trayodazI / caturdazyAM bhavennAzaH paMcadazyAM kSayo bhavet // ' iti / atra vAkye madhyamApi SaSThI niSidvaiva / ata eva graMthakRtA noktA / madhyame ekAdazIdvAdazyAvatiprazaste / nanu 'saptamItrayodazyoranena vAkyenAniSTaphalokternAradavAkye kathaM grahaNam ? kiMca'kRSNapakSe caturthIti saptamyAdidinatrayam / caturdazIcatuSkaM ca bhraSTAvete galagrahAH // ' iti vasiSTena galagrahatvoktezca / ucyate, -- vasaMtaviSayatvAttayotithyoH / tadapyuktaM nAradenaiva - ' vinartunA vasaMtena kRSNapakSe galagrahe / aparAhe copanItaH punaH saMskAramarhati // ' iti / athavA mAghazukla saptamI manvAdistasyA api grahaNaM yathA syAt / ata eva manvAdyAdyapavAdamAha vasi - --' yA caitravaizAkhasitA tRtIyA mAghe ca saptamyatha phAlgunasya / kRSNe . dvitIyopanaye prazastA proktA bharadvAjamunIMdramukhyaiH // ' iti / atra caitrazuklatRtIyA yugAdiH vaizAkha zukla tRtIyA yugAdiH mAghazukla saptamI manvAdiH phAlgunapUrNimottaraM dvitIyA cAturmAsyadvitIyA, AsAmanadhyAyatve'pi vratabaMdhe prAzastyasadbhAva ityarthaH / anadhyAyatvaM ca saprayojanaM 'zucizukra - 1 (5 / 54) ityAdipadyavyAkhyAnAvasare'smAbhirvakSyate / kRSNAdimeti / vihitamAsAnAM kRSNapakSasyAdine trilavake paMcamIparyaMtaM satsyAt / nAradavAkye zuklapakSasyokteH 'ApaMcamyAstitheH kRSNaH zuklavatparikIrtitaH' iti vacanenApavAdanokteH / 'ekAM caturthI saMtyajya kRSNapakSe'pi madhyamAH / ApaMcamyAstu tithayaH parAH syuratiniMditAH // ' iti nAradasyApyuktezca / vasiSTho'pi - ' tyaktvA caturthImapi kRSNapakSe tvAdyaM tribhAgaM zubhadaM vrate ca' iti / na ceti / tridhAvibhaktasya divasasya yo bhAgAH krameNa pUrvAhnamadhyAhnAparAhnasaMjJakA bhavanti / uktaM ca skaMdapurANe - 'Urdhva sUryodayAtproktaM muhUrtAnAM tu paMcakam / pUrvAhnaH prathamaH prokto madhyAhnastu tataH param / aparAhnastataH prokto muhUrtAnAM tu paMcakam // ' 1 adhIta upanIta ityarthaH / ThaH Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 muhUrtaciMtAmaNiH / [vratabaMbhe lamazuddhiH iti / tatrAparAhRbhAge ca vrataM na sat , 'aparAhne copanItaH punaHsaMskAramarhati' ityukteH / yuktaM caitat / tasminsamaye hi zrAddha kartumucitaM natu itaracchubhakRtyam / yadAha nAradaH-'vidhA vibhajya divasaM tatrAdau karma daivikam / dvitIye mAnuSaM kArya tRtIye'ze tu paitRkam // ' iti / etasya phalamuktaM manunA-'sarvadezeSu pUrvAhne mukhyaM syAdupanAyanam / madhyAhne madhyamaM proktamaparAhne ca garhitam // ' iti / evaM sati pUrvAhne kadAcillagnAsaMbhave madhyAhnasamaye'pi sati lagnasaMbhave kAryamaparAhne tu sarvathA na kAryamiti niSkRSTo'rthaH 40 atha vratabaMdhe sAmAnyato lagnabhaMga pramANikayAha- kavIjyacaMdralagnapA ripau mRtau vrte'dhmaaH| vyaye'jabhArgavau tathA tanau mRtau sute khalAH // 41 // - kavIjyeti // atra lagnArtha rAzayaH sApavAdA vasiSThenoktAH-'lagnAya saumyagraharAzayo ye grAhyA na pApagraharAzayo ye / grAhyAzca te'pi prabalaizca saumyairadhiSThitAzcApi nirIkSitA vA // ' ata evAha nAradaH-'rAzayaH sakalAH zreSThAH zubhagrahayutekSitAH // ' iti / evaM sati jaganmohane vasiSThena pratyeka lagnaphalAnyuktAni-'meSe bhavati vAkuMTho vittavidyAyuto vRSe / yugme vedAMtadarzI syAtkulIre ca SaDaMgavit // zilpakarmakaraH siMhe SaSThe bhavati paMDitaH / tulAyAM vaNijaprAptiH kAMDapRSThazca vRzcike // kAMDapRSThaH zastrajIvI / sarvatra pUjitazcApe zUdravRttirmaMge tathA / rAjaprekSo bhavetkuMbhe mIne vedAMtapAragaH // ' iti / tAni lagnAnAM zubhAzubhagrahANAmuttamaniMdyAdhiSThAnanirIkSaNAdyabhAve draSTavyAni / yadA tu saMbhavastadA 'yathA hi yogAdamRtAyate viSaM viSAyate madhvapi sarpiSA samam' iti vacanAdyogajameva phalaM bhavati / tatra ripau SaSThasthAne mRtAvaSTamasthAne cecchukrabRhaspaticaMdalagnasvAmino bhavaMti tadA'dhamA maraNakArakAH syuH / athAbjabhArgavau caMdrazukro vyaye cedbhavatastadA maraNakarAvityarthaH / khalAH pApagrahA lagnASTamapaMcamasthAneSu sthitAzcettadA tathA maraNakarA ityarthaH // 41 // atha sAmAnyato lagnazuddhimanuSTubhAhavratabaMdhe'STaSariHphavarjitAH zobhanAH zubhAH / triSaDAye khalAH pUrNo gokarkastho vidhustanau // 42 // vrateti // zubhAH zubhagrahA aSTamaSaSThadvAdazasthAnasthitAzcenna syustadA vratabaMdhe zobhanAH zubhaphaladAyakAH / khalAstRtIyaSaSThaikAdazasthAnasthitAH zobhanAH / yadAha nArada:-'triSaDAyagataiH pApaiH SaDaSTAMtyavivarjitaiH / zubhaiH SaSThASTalagnAMtyavarjitena himAMzunA // ' daivajJamanohare guruH-'lagnasthiteSu raMdhre ca pApeSu maraNaM baToH / saukhyaM syAtriSaDAyeSu jaDatvamitareSu ca // caMdra Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNAdhIzAH zAkhAdhIzAca] saMskAraprakaraNam 5 / 205 krUrAstanau neSTAH sarve raMdhe vyaye kaviH / siteMdulagnapAH SaSThe maujiividyaadikrmsu|| maujIbaMdhe vizeSeNa prAglagnApaMcamaM tathA / krUragrahaivimuktaM ca bhRgurAha tathASTamaM // ' dAkSiNAtyAstvevamAhuH-'caMdrakrUrAstanau neSTAH sarve raMdhre vyaye kaviH / siteMdulagnapAH SaSThe baToH prANApahArakAH // ' atra zukrasya maraNarUpaphalamuktaM, tadetatprAcyA na sahate-'vyayasthAnagatAH sarve kurvanti vyayazIlinam / khalaM nIcaM pAparataM baMdhuhInaM videzagam // ' iti vasiSThAdimunivirodhAt / nanvetAdRzaduSTaphalazravaNAdvAdazazukro niSiddha eveti cenna / evaM sati dvAdazasthAnAnAM sarveSAmapi varjanIyatvamApatet / taJca tavApi saMmataM nAsti / 'sarvatra zubhakRcchukraH SaSThasaptASTamaM vinA' iti kazyapoktezca / vizeSo vasiSThenoktaH'dvAdazasthaM raviM bhaumaH pazyannAcAryanetrahA / balinaM valavAnUnamacirAnnAtra sNshyH||srve grahAzcASTamagA nidhnaadhnshokdaaH| vinA svatuMgasvAdhimitragAna zubhavargagAn // AcAryamazubhA naMti ziSyaM nNtyshubhetraaH|| asyApavAdastenaivoktaH-'caMdrAtmarAriraMdheSu yadyekasiJchubhagrahaH // sthito'dhiyogasaMjJaH syAcchubhayogo dvijanmanAm // keMdra trikoNage jIve bhAnuH zukro'thavA vyye| dvitIye ze zubho yogo dvijAnAmupanAyane // ' iti / guruH-'meSagokarkaTAn yAtA bhaumazukraMdavaH kramAt / yamodaye bhavedyogo dvijopanayane shubhH||' iti / yamodaye%3 mithunalamodaye / karketi / pUrNaH zuklapakSIyo vidhuH karkastho vRSasthazca san tanau lagnasthito yadi bhavet tadaiva zubho nAnyathA / yadAha vasiSThaH-'prAleyarazmau yadi lagnasaMsthe valakSapakSe'pi bhavetsa rogI' iti / guruzva-'caMdrodaye'bhizastaH syAtkSayarogI sitetre| zuklapakSe bhavedyajvA svabhe tuMge vishesstH||' iti / caMdre udaye iti padacchedaH / madhyeduritivatsamAdhiH / yuktaM caitat / upanayanaM hi dvitIyaM janma / tatra hi rAzivizeSeNa lagnasthacaMdrasya prAzastyamabhihitam / tathA ca laghujAtake varAha:-'karkavRSAjopagate lagne caMdre dhanI surUpazca / vikalAMgajaDadaridraH zeSe tu vizeSataH kRSNe // ' iti / kazyapastUccasthaM lagnasthaM candraM sadaiva nyaSedhIt / yathA-'vardhamAno'pi vA caMdraH pUrNo vA yadi tuMgagaH / niHsvaM karoti pratinaM lagnagaH kSayarogiNam // ' iti / nArado'pi'svoccasthito'pi zItAMzuvratino yadi lagnagaH // taM karoti baTuM niHsvaM satataM kSayarogiNam // ' iti / tadetayoruJcasthitacaMdrasaMbaMdhinoH pakSayordezAcArato vyavasthA / svagRhe caMdrastUttama eva dvayormate // 42 // atha varNezazAkhezayoH prayojanasya vakSyamANatvAdvarNAdhIzaM zAkhAdhIzaM ca zAlinyAha viprAdhIzau bhArgavejyau kujAkauM rAjanyAnAmoSadhIzo vizAM ca / zUdrANAM jJazcAMtyajAnAM zaniH syA cchAkhezAH syurjiivshukraarsaumyaaH||43|| 1 'prAglagnaM paMcamaM tathA' iti pAThAMtaram / lagnAtprathamasthAnAtprAk iti prAglagnaM / prAglagnAditi vA avyayIbhAvaH / lagnapUrvaM sthAnaM dvAdazamityarthaH / 18 mu0 ci. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 muhuurtciNtaamnniH| [varNeza-zAkhezAdiphalaM vipreti // viprAdhIzAviti samAsAMtargatamapi adhIzapadaM anyatrAmuSajyate / tena zukrabRhaspatI brAhmaNAnAM svAminau, bhaumasUryau kSatriyANAM svAminau, caMdro vaizyAnAM svAmI, budhaH zUdrANAM svAmI, zaniraMtyajAnAM cAMDAlAdInAM pratilomajAtInAM svAmI / yadAha varAhaH-'viprAditaH zukragurU kujAkoM zazI budhazcetyasito'tyajAnAm' iti / svAminAviti pUrvazeSaH / 'Rgvedo'tha yajurvedaH sAmavedo hyatharvaNaH' iti vedakramAt jIvazukrArasaumyAH zAkhezAH syuH / Rgvedasya guruH, yajuSaH zukraH, sAno bhaumaH, atharvaNo budhaH svAmItyarthaH / yadAha nAradaH-vedAnAmadhipA jIvazukrabhaumabudhAHkramAt' iti| 'RgyajuHsAmazAkhezA guruzukradharAtmajAH / atharvaNasya vedasya zAkhezazcaMdranaMdanaH // ' iti vasiSThoktezca // 43 // athAnayorvarNezazAkhezayoH prayojanaM vasaMtatilakayAhazAkhezavAratanuvIryamatIva zastaM zAkhezasUryazazijIvabale vrataM sat / jIve bhRgau ripugRhe vijite ca nIce sthAdvedazAstravidhinA rahito vratena // 44 // zAkhezeti // yaH svazAkhAdhipastasyaiva vArastanurlagnaM ca vIrya ca gocaroktaprakAreNa svagRhAdyavasthitatvena vA balavattvaM ca tadrate'tizastam / yathA-guruH RgvedinAmIzo'to guruvAre gurulagne dhanurmInAkhye gurubale ca satyupanayanaM zubham / evaM sarvatrApi dhyeyam / taduktaM nAradena-zAkhAdhipativArazca zAkhAdhipabalaM 'shishoH| zAkhAdhipatilagnaM ca tritayaM durlabhaM vrte||' shaakhesheti| zAkhA vedastasyezaH svAmI tulyanyAyatvAdvarNezo'pi grAhyaH / sUryazazijIvAH prasiddhAH / eSAM bale sati vrataM satsyAdanyathA netyarthaH / taduktaM ca vasiSThena-'zAkhezasUryavarNezagurUNAM balapUrvakam / tato'nyeSAM gurubalaM mukhyamAcAryaziSyayoH // ' rAjamArtaDe vizeSaH-'pituH sUryabalaM zreSThaM zAkhAvarNezayorbaToH / sarveSAM gurucaMdvArkabalaM zreSTha vratAdiSu // ' iti / ratnamAlAyAm-'varNAdhipe balopete upanItakriyA hitA / sarveSAM ca gurau caMdre sUrye ca balazAlini // ' iti / bhImaparAkramaH-'viprANAM gurusitayo rAjJAM ravibhaumayorbalaM zastam / iMdovizAM ravIMdutridazejyabale'khilAnAM tu // ' nAradena tu pratyeka zAkhezAdInAM uccAdisthitatvena phalamuktam-'svoccasaMsthe tadaMze vA svarAzau vA tadaMzake / zAkheze vA gurau zukre vedavedAMgapAragaH // paramoccagate jIve zAkheze vAthavA site / vratI zizudhanADhyaH syAdvedavedAMgapAragaH // mitrarAzigate jIve tadaMze vA svazAkhape / zukre vAcAryasaMyukte tadA tatra vratI zizuH // svAdhimitragRhasthe vA tasyoccasthe tadaMzake / gurau bhRgau vA zAkheze vidyAdhanasamanvitaH // ' iti / zAkheza ityupalakSaNam / tena varNAdhipe'pyetadeva phalam / atra pramANaM Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 vratabaMdhe'yanavicAraH] saMskAraprakaraNam 5 / ratnamAlAvAkyaM prAguktam / zAkhezAdInAM nirbalatve phalamAha-jIveti / jIve vA bhRgau vA cakArAcchAkheze varNeze vA vijite yuddhe parAjite vA nIce svanIcarAzisthite sati vratenAnuSThitena satA vedazAstravidhinA vedo vedAdhyayanaM zAstraM zAstrAdhyayana vidhinityanaimittikazrautasmAtakarmAnuSThAnAkhyasteSAM samAhAradvaMdvastena rahito vratI syAt / taduktaM vasiSThena-'nIcarvAnIcAMzakasaMsthite vA zAkhezvare vAsphujitIMdrapUjye / vratI zizuhInakulaprasUtaH zAstropajIvI svagRhaM visRjya // ' nAradenApi-'svanIcage tadaMze vA svAribhe vA tadaMzake / gurau bhRgau vA zAkheze kulshiilvivrjitH|| svAdhizatrugRhasthe vA tadaMze vA tadA vratI / zAkheze vA gurau zukre mahApAtakakRdbhavet / zAkheze ityupalakSaNaM varNAdhipasyApi / taduktaM vasiSTena-'zAkhezaguruzukrANAM mauDhye bAlye ca vaardhke| naivopanayanaM kArya varNeze durbale sati // ' iti / 'zAkhezaguruzukrANAmekasmiJchatrunirjite / vidyAvittArthibhistatra na kArya copanAyanam // ' atra nIcAdya. vasthitatve'pi zAkhezAdeH parihAramAha vasiSTha eva-'zatrunIcAdhizatrusthe svAMze vA svoccbhaagge| zAkheze vA gurau zukre na nIcaphalamaznute // ' iti / uccAdisaMjJAmAha varAhaH-'ajavRSabhamRgAMganAkulIrA jhaSavaNijau ca divaakraadituNgaaH| daza 10 zikhi 3 manuyuk 28 tithI 15 driyAMzai 5 strinavaka 27 viMzati 20 bhizca te'stanIcAH // ' svagRhAdikaM graMthakRdvivAhaprakaraNe vakSyati / nanu zukre zatrugRhasthe nIcagRhasthe vA baTorupanayanaM niSiddhamityuktaM, tadayuktam / zukrazatrU ravicaMdrau tadgRhe siMhakakauM tannIcaM ca kanyA, tataH karkasiMhakanyArAzisthe zukre baTorupanayanaM na kAryamiti tu vAkyArthaH sNpdyte| yadA zukrasya karkAdirAzitrayAvasthitistadA sAmAnyataH sUryasyApi dakSiNAyanagatatvAdevopanayananiSedhe siddhe punarniSedho vyarthaH / atreyaM smaadhisrnniH| yathA-yadyapi sAmAnyataH sUryasya dakSiNAyanagatatvaM saMbhavati tathApi vizeSaH kadAcidasaMbhavo'pyApatati / spaSTIkRtivazato hi sUryAtprAk pazcAdvA ekarAzyaMtarito rAzidvayAMtarito vA zukraH saMbhavati tadA karkAdirAzisthe sUrye zukrasya spaSTIkRtyA karkasiMharAzyavasthitiH saMbhavatIti upanayanakAladUSikA vyathaiva / dakSiNAyanasadbhAvAt / yadA tu vRSamithunasthite sUrye spaSTIkRtyA karkasiMharAzyavasthitiH zukrasya saMbhavati vihitakAladUSiketi sArthaka eva niSedhaH / nanu zatrukSetrAvasthitazukraniSedho'bhihitarItyA yukta eva, paraM nIcarAzyavasthitazukraniSedho vyartha eva / yataH spaSTIkRtyA jAto'pi kanyAsthitaH zukraH kadAcidapi dakSiNAyanaM na vyabhicarate / satyam / 'zaradrISmavasaMteSu vyutkramAttu dvijanmanAm / mukhyaM sAdhAraNaM teSAM vrataM mAghAdipaMcasu // ' iti nAradAdivAkyebhyaH zaratkAle vaizyAnAmupanayanaM vihitamityavagamyate / tatra kadAcicchukrasya nIcarAzikanyAvasthityopanayananiSedhena vacanasArthakyAt / yadA tu-'viprasya kSatriyasyApi mauMjI syAduttarAyaNe / dakSiNe tu vizAM kuryAnnAnadhyAye na saMkrame // ' iti vRddhavasiSThavAkyAddakSiNAyane'pi 1 'karkAdirAzyavasthitiH' iti pAThaH / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 muhuurtciNtaamnniH| [janmamAso mauMjyAM zastaH vaizyAnAM maujI prazastA, tadA tu sutarAM zukrasya zatrugRhanIcagRhasthitatvado. SoktiH sArthikaiveti / nanu zatrugRhasthe gurAvapyupanayanaM niSiddhamityuktam / tatra guroH zatrU budhazukrau, tadgRhANi mithunakanyAvRSatulAkhyAni, tatsthe gurau baTorupanayananiSedho nIcasthitaguruvacchiSTaiH kuto nAMgIkriyata iti / ucyate,-tatra ziSTAzayo yathA-guroraste siMhasthe makarasthe vA gurau samastazubhakarmaNAM AraMbho niSiddho doSaprakaraNe pAThAt / svanIcaga ityAdivAkyasyopanayanaprakaraNa eva pAThAdanAvazyakatA pratIyate / Avazyakatve tu doSaprakaraNa eva niSedho vaktavyaH syAt / na ca tatroktau sakalazubhakarmaNAM niSedhaH syAditi vAcyam / svanIcaga ityasya vAkyasya zeSe 'kulazIlavivarjitaH' iti caraNarUpe 'mauMjIbaMdhaM na kArayet' iti paThitavyamiti tasyaiva niSedhaH setsyati / nanu mauMjIbaMdhanapadamupalakSaNatvena vyAkhyAsyate / yathA-'upanayanaM godAnaM codvAhagRhapravezagamanAni / astamiteSu na kuryAtsuragurubhRguputracaMdreSu // ' ityAdiSu upanayanAdipadAni / satyam / sarvatropalakSaNatvaM vAkyAMtarANi vinA vyAkhyAtuM durghaTam / atra hi-'vApIkUpataDAgayAgagamanam' ityAdiRkSoccayAdivAkyaikavAkyatAvazAdupanayanAdipadAni upalakSaNatvena vyAkriyate na kevalAni / sadRzavAkyAMtarAbhAvAt / evaM sati doSaprakaraNa eva niSedhe vaktavye yadupanayanaprakaraNe doSAbhidhAnaM tadbaToH kAlAMtare saMbhavati vRSamithunakanyAtulAsthe gurAvupanayanaM na kAryamityevaMparam / tadasaMbhave tu bhavatyeva kAlAMtarAbhAvAt / nIcasthitagurau tu sarvathA na bhavati doSaprakaraNe pAThAdgurvAdhastavat / nIcarAzigatatvena niSedhe siddhe tadaMzakaniSedho rAzyaMtarage'pi gurau nIcAMzakahAnyarthamityalamatiprasaMgena // 44 // . atha sAmAnyato niSiddhasya janmamAsAderatra vratabaMdhe'pavAdamanuSTubhAha janmakSamAsalagnAdau vrate vidyAdhiko vrtii| Adyagarbhe'pi viprANAM kSatrAdInAmanAdime // 45 // janmakSaiti // janmanakSatre janmamAse janmalagne ca Adizabdena janmatithi: eteSu satsvapi doSeSu viprANAmAdyagarbhe apizabdAvitIyagarbhAdAvapi vratI bAlo vrate yajJopavIte vidyAdhikaH syAt / kSatrAdInAM kSatriyavaizyAnAM punaranAdime dvitIyagarbhAdhe bAlake sati janmakSamAsalagnAdau vidyAdhiko vratI syAt / Adyagarbhe tu teSAM sarvathA pratiSedha eveti / atrAyamAzayaH / zrIpatiH-'janmamAsi na ca janmabhe tathA naiva janmadivase'pi kArayet / AdyagarbhaduhituH sutasya vA jyeSThamAsi na ca jAtu maMgalam // ' iti / atrAdyagarbhaduhituH sutasya veti dehalIdIpanyAyenobhayatrApi saMbadhyate / tena janmamAsAdAvAdyagarbhasyaiva niSedhaH / tathA ca 'saMbhavatyekavAkyatve vAkyabhedo hi dUSaNam' iti vAkyabhedAnApatteH / ata eva mahezvaraH-'na janmamAse na ca janmadhiSNye na janmakAlInadine vidadhyAt / jyeSThe na mAsi prathamasya Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratabaMdhe gurubalaM] saMskAraprakaraNam 5 / sUnostathA sutAyA api maMgalAni // ' iti vAkyAMte prathamasyetyAyuktavAn / anyacca nArado'pi-'na janmamAse janma: na janmadivase'pi vaa| AdyagarbhasutasyAtha duhiturvA karagrahaH // ' iti vizeSAcca / asyApavAdamAha zaunakaH-'janmodaye janmasu tArakAsu mAse tathA janmani janmarAzau / vratena vipro na bahuzruto'pi prajJAvizeSaiH prathitaH pRthivyAm // garbhASTame gargaparAzarAdyaiH phalaM yaduktaM vratabaMdhane tu / tato'dhikaM janmasu tArakAsu mAse tathA janmani vADavAnAm // ' vADavAnAM brAhmaNAnAm / 'dvijAtyagrajanmabhUdevADavAH' ityabhidhAnAt / prathamadazamaikonaviMzatinakSatrANAM grahaNArtha janmatArakAsvityuktam / pabaMdhane ityAdi nAradavAkyaM prAguktameva / garbhASTamopanayanaphalamAha rAjamArtaDa:-'yajvA vasaMtasamaye bahuvittabhogI garbhASTame vividhazAstravizAradastu / vedArthapAlanaparaH khalu janmamAse RkSe'pi janmani bahuRtubhAjanaM syAt // ' nanu 'vivAhe copanayane janmamAsaM ca varjayet / vizeSAjanmapakSaM tu vasiSThAdyairudAhRtam // ' iti jaganmohane gargavacanaM kathaM saMgaccheteti cet, satyam , kSatriyANAM vizAM cAdyagarbhaniSedhArtha bhaviSyati / tathA sati dvitIyagarbhAdAvupanayanAdimaMgalakRtyaM sukhodakaM syAt / viprANAM tu vADavAnAmiti vizeSokterAyagarbhAnAyagarbhasAdhAraNamupanayanaM janmamAsAdau kuta iti cecchaNu / yo janmamAsAdau niSedhaH sa Adyagarbhasyaiva, so'pyupanayanavAkyenApohyate / dvitIyagarbhAdau tu niSedha eva nAsti, kiM tadapavAdena // 45 // atha gurubalamanuSTubhAha- baTukanyAjanmarAzetrikoNAyadvisaptagaH / zreSTho guruH khapavyAye pUjayAnyatra niNditH|| 46 // baTukanyeti // baTurupanayanAdhikArI / upalakSaNatvAdvaro'pi / tathA kanyA strIjAtyapatyam / tajanmarAzeH navapaMcamaikAdazadvitIyasaptamasthAnasthito guruH zreSTha uttamaH / yadAha zrIpatiH-svAyadharmatanayayunasthito nAkanAyakapuro hitaH zubhaH' iti / kheti / dazamaSadatRtIyaprathamasthAnasthito guruH pUjayA dharmazAstroktapUjAvidhAnena svanuSThitena zreSThaH / anyatra caturthadvAdazASTamAkhyaniMdyasthAnasthitaH san dviguNatriguNAdipUjayA svanuSThitayApi nidho niSiddha ityarthaH / uktaM ca varAheNa-'duzcikyajanmArikhamadhyabheSu janmajhato vAMchati vjrpaanneH| pUjAM purodhA na sa eva kAMkSatyathASTamaprAMtyarasAtalasthaH // ' iti / vasiSThena tu vizeSa uktaH-'baMdhau tRtIye ripurAzisaMsthe vAMchaMti pUjAM dazame surejye / necchaMti pUjAM janige vyayasthe purAtanA aSTamage'pi sUrau // ' janige= janmarAzisthe / caturthajanmasthaguroH pUjyatvapUjAnirapekSatvaviSayiNI dezabhedena vyavasthA dhyeyaa| tatra pUjAnirapekSe'pi gurau guNavadvaropalabdhau kanyAyAH kAlAti Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 muhuurtciNtaamnniH| [gurudauSTye'pavAdaH krAMtAyA vivAha ucitaH / etadapyuktaM varAheNa-'pUjAbhilASaM prati nispRhe'pi kuryAdgurau zuddhivivarjite'pi / varAyyalAbhe zubhadaM vivAhaM vadaMti gargacyavanAdimukhyAH // ' iti / atra caturthadvAdazASTamasthAnasthitatvena gurordviguNaniguNAdikAM pUjAM vidhAya vivAhaH zubha iti sAMpradAyiko'rthaH / vivAha ityu. palakSaNaM, tena vratabaMdho'pyevameva dhyeyaH / taduktaM nAradena-'bAlasya balahIno'pi zAMtyA jIvo balapradaH / yathoktavatsare kAryamanukte nopanAyanam // ' iti / vasiSThenApi-'ukte'pi varSe na balI guruzvecchAMtyA prazastaM vratabaMdhakarma / manuktavarSe subalaprado'pi naivaitayorabdabalaM balIyaH // ' iti / atra vAmavedhena ye guruzuddhimAhustAndUSayati gargaH-'maujIbaMdhe vivAhe ca pratiSThAyAM vizeSataH / gocareNaiva kartavyaM vedhAdikamakAraNam // ' iti / prAcyAstu-gocarabalAbhAve aSTavargabalenaiva vratabaMdhAdikamAhuH / yadAha rAjamArtaDa:-'bhaSTavargavizuddheSu guruzItAMzubhAnuSu / vratodvAhI ca kartavyo gocareNa kadApi ma // ' iti / upalakSaNametat / yatra karmaNi yasya yasya grahasya zuddhirapekSitA , tasya tasyASTavargazuddhirvicAryA / etadapyAha sa eva-aSTavargeNa ye zuddhAste zuddhAH sarvakarmasu / sUkSmASTavargasaMzuddhiH sthUlA zuddhistu gocare // abhAvato gocarazobhanAnAM zuddhiM vadedAguriraSTavargAt / vaidhavyakanyAkSayahetuyoge jIvA'STavargasya vadettu zuddhim // ' iti / tatra guroraSTavargo likhyate / bRhajAtake varAhaH-' disvAdyaSTamadAyabaMdhuSu kujAtsvAtsatrikeSvaMgirAH sUryAtsatrinaveSudhIkhanavadiglAbhArige bhArgavAt / jAyAyArthanavAtmajeSu himagormadatriSaTdhIvyaye digdhISaTsvasukhAya pUrvanavagojJAsatsmareSUdayAt // ' iti / evaM satyAmapekSAyAM sUryAdInAmapyaSTavargAstata eva dhyeyAH / evaM janmakAlInagrahavazAduktasthAne rekhA dattvA sAMprataM viruddhaphaladAtRmahAdhiSThitarAzau rekhAdhikye zubhamanyathA neti niSkRSTo'rthaH / uktaM ca laghajAtake-'viphalaM gocaragaNitaM hyaSTakavargeNa nirdizetpuMsAm / reSAdhikye zubhadaM biMdvadhikenaiva zobhanaM praayH||' atra pratyekaM rekhAphalamuktaM yavanAcAryaiH-'kaSTaM syAdekarekhAyAM dvAbhyAmarthakSayo bhavet / tribhiH klezaM vijAnIyAzcaturbhiH samatA matA // paMcabhiH kSemamArogyaM SaDbhirarthAgamo bhavet / saptabhiH paramAnaMdastvaSTAbhiH sarvasaMpadaH // ' ityalamatiprasaMgena // 46 // atha graMthakRtsvamatena gurudauSTyApavAdamanuSTubhAha khocce svabhe svamaitre vA svAMze vargottame guruH| riHphASTaturyago'pISTo nIcAristhaH zubho'pyasan // 47 // khocce iti // gururdAdazASTamacaturthAsyaniMdyasthAnasthito'pi yadi svoccasthAne karke svabhe dhanurmAnAkhye svamaitre svamitragRhe meSavRzcikAkhye svAMze thasmin kasmiMzcidrAzau dhanurmInanavAMze vargottame vargottamanavAMze yathA vRSarAzauM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vratabaMdhe vAnadhyAyAdayaH] saMskAraprakaraNam 5 / ra vRSanavAMze guruH vargottama iti / vargottamalakSaNamuktaM varAheNa-'vargottamAzcaragRhAdiSu pUrvamadhyaparyatagAH zubhaphalA navabhAgasaMjJAH' iti / upalakSaNatvAtsvoccAdinavAMze'pi vA sthitaH syAttadeSTaH zubhaphaladAMtA / kaimutikanyAyenApyanyeSu sthAneSvetAdRzo guruH zubha eva / yadAha bhujabala:-'vottame svabhavane bhavane'tha maitre mitrAMzake svabhavanoccanavAMzake vA / janmASTariHpharipukhatricaturthago'pi jIvaH sukhArthasutavRddhikaro vivAhe // ' vyAso'pi-'mitrarAzigate jIve svagRhe svoccage'pi vA / udvAhitA yadA kanyA bhavetputrArthasaMyutA // ' iti / tulyanyAyatvAdratAdAvapi jJeyam / nanu guroH sUryacaMdrau mitre / evaM sati siMhakarkAvityapi kuto na vyAkhyAtamiti cenna / siMhasthasya guroH svarUpeNaiva niSedha ityuktaM prAk / karkastho gururuccastha eveti punaruktiH / ataH sAdhIyaH prAgvyAkhyAtam / nIcaM makaraH, aristhaH mithunakanyAtulAvRSarAzistho guruH gocareNa zubho'pyasan / aniSTaphaladAtetyarthaH / taduktaM jyotinibaMdhe-'uccasthaH svagRhe suhRdbhavanago vAcaspatirnityazaH pUrNAyurvividhArthasaulyajanako janmASTamastho'pi cet / nIcastho'rigRhe divAkarakaracchAyAnugAmI sadApISTo'niSTaphalaM dadAti niyataM vaidhavyaduHkhAspadam // ' iti / atrASTamastha ityanena sarvathAniSTaphale gurau 'na cASTamaM lakSaguNaM prapUjaye diti vacanAtpUjAmanIhamAne'pyupanayanAdi zubhaM syAt / dvAdazacaturthasthAnasthasya tu dviguNapUjAmicchatastathA tRtIyAdisthAnasthasya pUjAmAtrApekSasya guroH zubhaphaladAtRtAstIti kiM vaktavyamiti kaimutiknyaaysuucnaartho'pishbdH| 'na cASTamam iti vAkyaM zatrugRhasthitagurvabhiprAyam / asyApavAdo ratnakoze'bhihita:-'gocarASTakavargAbhyAM yadi zuddhirna labhyate / tadopanayanaM kArya caitre mIvagate ravau // harau siMhAMzake jIve nIca: nIcabhAgage / mauMjIbaMdhaH zubhaH proktakSetre mInagate ravau // ' iti gurUktezca // 47 // atha vratabaMdhe vayaMpadArthAnanuSTubhAha kRSNe pradoSe'nadhyAye zanau nizyaparAhnake / prAsaMdhyAgarjite neSTo vratabaMdho galagrahe // 48 // kRSNe iti // eSu duSTapadArtheSu satsu vratabaMdho neSTa iti vAkyArthaH / tatra kRSNe prathamatribhAgarahite kRSNapakSe 'A paMcamyAstu tithayaH parAH syuratiniMditAH' iti nAradokteH / tathA pradoSe yasmin dine saMdhyAkAle pradoSo bhavettadivase vratabaMdho neSTaH / pradoSalakSaNaM svayameva vakSyati / anadhyAye'pi neSTaH, anadhyAyAnagre vakSyati / zanau neSTaH / atra saMmatiruktA / nizi rAtrI neSTaH, aparAhnake'pi neSTaH / atra saMmativAkyaM prAgalekhi / iyaM punaruktiH smaraNAvicchedArtham / tathA prAksaMdhyA prAtaHsaMdhyA tasyAM garjite meghadhvanAvanadhyAyanimitte sati neSTaH / yadAha vasiSThaH-'vrate'ti pUrvasaMdhyAyAM vArido Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ anadhyAye vratabaMdhaniSedhaH " yadi garjati / taddinaM syAdanadhyAyo vrataM tatra vivarjayet // ' iti / saMdhyAkSaNaM prAguktamasmAbhiH / tathA galagrahe galagrahAkhye divase vratabaMdho neSTaH / galagrahAnAha guruH - ' trayodazyAdicatvAri saptamyAdidinatrayam / caturthI caikataH proktA aSTAvete galagrahAH // ' yattu vasiSThena - 'kRSNapakSe caturthIti saptamyAdidinatrayam / trayodazIcatuSkaM ca aSTAvete galagrahAH // ' ityatra kRSNapakSIyacaturthIgrahaNaM kRtaM taddoSAdhikyapratipattyartham natu zuklapakSIyacaturthyA agrahaNA`rtham / kutaH ? guruvAkyasya vaiyarthyApatteH / atra daivajJamanohare- 'pradoSo nizyanadhyAye maMde kRSNe galagrahe / madhuM vinopanItastu punaH saMskAramarhati // ' iti / mdhuN=caitrm| jyotirmanuH - 'anadhyAyopanItastu punaH saMskAramarhati / galagrahe pradoSe ca svalpAyurupajAyate // ' iti / nanvatra rAtriniSedho vyarthaH / yato divase pUrvAhlAdayastrayaH kAlA upanayane zreSThamadhyAdhamA uktAH / yadAha manuH -sarvadezeSu pUrvAhNe mukhyaM syAdupanAyanaM / madhyAhne madhyamaM proktamaparAhNe ca garhitam // ' tatra 'aparAhnopanItastu punaH saMskAramarhati' ityaparAhna kAlasyAtiniSiddhatvAt kaimutikanyAyena rAtrirapi niSiddheti vAcaniko rAtriniSedho vyartha iti cet,satyam; 'aMgavaMgakaliMgeSu saurASTramagadheSu ca / tIrthayAtrAM vinA gacchanpunaHsaMskAramarhati // ' iti punaH saMskAranimittApattau nimittAMtarameva naimittikamiti nyAyena punarupanayane prApte yadi rAtrisadbhAvastadopanayanaM mA bhUditi rAtripadoktiH / anayaiva rItyA pradoSoktirapi sArthikA / yataH sAyaMkAlIna samayaH pradoSazabdavAcyaH, 'pradoSo rajanImukham' ityamarokteH / vayaM tu- pradoSagrahaNAcaddine lakSaNaviziSTaH pradoSo bhavettaddinamupanayane tyAjyamiti brUmaH / yatrArAhUkAlo niMditastatra pradoSastu sutarAM niMdyaH / iti pradoSagrahaNasAmarthyAt yunarupanayana niSedhArtha pradoSagrahaNamiti cenna / rAtripadavatsarvathA vaiyarthya satyevaM gatiryuktA / na ca tadatra pazyAmaH / ata eva nibaMdhakartRbhirupanayanaprakaraNa eva pradoSalakSaNavAkyAnAM likhitatvAt / yadyapi tAni 'sarvavidyAvighAtakRt' iti, 'brahma nAdhIyate naraiH' ityAdIni sAmAnyato vidyAraMbhavedAraMbhaviSayakANi, tathApi prathamAtikrame kAraNAbhAvAdakSarasvIkArasthala eva tallekhanasya yuktatvAdataH ziSTAH sAyaM yaddine pradoSastaddine galagraharahite'pyupanayanaM kurvati / uktaM ca zArGgadharIye - 'svAdhyAye pUrvAhNe pradoSarahite tathA virikte ca / hitvA zanikujavArau svAdhyAye pUrvaparadivase ca // ' nanvanadhyAyeSu galagraheSu ca vratabaMdho niSiddha ityukaM tadayuktam / vihitatithyabhAvAdeva bhaviSyati / vihitAzca tithaya imAH dvitIyAtRtIyApaMcamISaSThIdazamyekAdazIdvAdazyo dvitrISvityAdinoktAH / ucyate-dvividhA anadhyAyAH - nityA naimittikAzca / nityA aSTamyAdayaH, naimittikA manvAdyAstatra manvAdirASADhazukla dazamI svAdhyAya eva / sopapadA api svAdhyAyA eva / saMkrAMtiH kadAcitsvAdhyAyeSvapi syAdityetAsu tithiSu vratabaMdho mA bhUditi AsAmanadhyAyoktiH / caitrazuddhavaizAkhazuddha tRtIyayormanvAdiyugAdyostu 'yA caitravaizAkhasitA tRtIyA' ityAdivasiSThavAkyena vAcanikaM 212 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khanavAMze caMdranavAMzaphalaM] saMskAraprakaraNam 5 / 213 pratabaMdhaviSayatvam / anyAsAM manvAdisvAdhyAyatithInAM dakSiNAyanagatAnAmanadhyAyatvaM prathamavedAraMbho mA bhUditi prayojanam / 'brahma nAdhIyate naraiH' iti vAkyAMte'bhidhAnAt / vedasyopalakSaNAtsakalavidyAraMbho'pi / etacca sAmAnyataH sarvAsAmapyanadhyAyatithInAM prayojanam / manvAditithiSu dAnAdikamapi prayojanaM maryate / matsyapurANe-'manvaMtarAdayazcaite dattasyAkSayakArakAH' iti / atha caturdazyAdayo yadyanadhyAyA nocyeraMstadA vihitapratiSiddhatvAbhAvAnmadhyamatvAvasAyastithInAM syAttatra yathA svazAkhIyanakSatrAlAbhe aniSiddhAnyanyAnyapi nakSatrANi gRhyante tathA kadAcidvihitatithyalAbhe madhyamatithiSvapyupanayanaM syAttanmA bhUdityetadartha caturdazyAdInAmanadhyAyatvam / etadeva samA. dhAnaM tulyanyAyatvAdgalagraheSvapi dhyeyam / kiMca-'vidyAraMbho vratoddezaH kSaura caiva vishesstH| galagrahe na kartavyaM yadIcchetputrajIvitam // ' iti guruNA kSaurAdiniSedhoktezca / kvacidbahUnyapi karmANi galagrahe niSiddhAni / uktaM ca'cUDAvrataM tathodvAhaM karNayorapi vedhavam / galagrahe na kartavyaM yadIcchetputrajIvitam // ' ityalamatiprasakAnuprasaktena // 48 // atha vratabaMdhalagne ravyAcaMzaphalamanuSTubhAha krUro jaDo bhavetpApaH paTuH SaTkarmakRdduH / yajJArthabhAktathA mUryo ravyAcaMze tanau kramAt // 49 // Rra iti // SaTkarmANi adhyayanAdhyApanayajanayAjanadAnapratigrahAH / uktaM ca vyAsena-'yajanaM yAjanaM caiva tathA daanprtigrhii| adhyApanaM cAdhyayana SaTkarmA dharmabhAridvajaH // ' iti / anyatspaSTArtham / taduktaM ratnamAlAyAm'zanyaMze jhudayati mUrkhatArkabhAge krUratvaM bhavati ca pApadhIH kujAMze / caMdrAze tvatijaDatA budhe paTutvaM yajvatvaM gurubhRgubhAgayoguNati // ' iti / bhImaparAkramo'pi-'bhavetkrUro jaDaH pApaH paTuryajvA mkhaanvitH| mUrkhazcArkAdikAMzeSu krame NodayavartiSu // ' iti / evaM sati budhaguruzukrasvAmikarAzInAM navAMzA graahyaaH| etaca spaSTamuktaM nAradena-'lane'tha rAzayaH zreSThAH zubhagrahayutekSitAH / zubhA navAMzA na tathA grAhyAste zubharAzayaH // na kadAcitkarkaTAMzaH zubhagrahayuto'pi vA / tasmAdgomithunAtyAzvatulAkanyAMzakAH shubhaaH||' iti| azva: dhnuH| tathA sati vRSamithunakanyAtulAdhanurmInAMzA grAhyA iti niSkRSTo'rthaH // 49 // atha caMdanavAMzaphalaM svanavAMze sApavAdaM moTanakachaMdasAhavidyAnirataH zubharAzilave pApAMzagate hi dridrtrH| caMdre khalave bahuduHkhayutaH karNAditibhe dhanavAnkhalave // 50 // vidyAnirata iti // yasmin kasmiMzcidrAzau caMdro yadi zubhagraharAzinavAMze syAttadA vratI vidyAnirato bhavet / yadi pApagraharAzinavAMze caMdra Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 muhuurtciNtaamnniH| [caMdrAdiyutiphalaM stadA daridrataro dhanadhAnyarahitaH syAt / yadi svalave koze syAttadA bahuduHkhayuto bhavet / uktaM ca kazyapena-'zubhagrahAMzage caMdre vidyAvAn dhanavAn vrtii| tasminpApAMzasaMsthe'tinirdhano'khiladuHkhabhAk // svAMzasaMsthe nizAnAthe daridraH khalu durjanaH // ' iti / vasiSThena pratyekaM phalamuktam'sUryAzakagate caMdre mhaapaatkkRdrtii| paNyopasevI svAMzasthe nIce niHsvaH khalo bhavet // kujAMzakagate caMdre zastrajIvI khalo vrtii| budhAMzakagate caMdre vedavedI bhavetpaTuH // jIvAMzakagate yajvA sAMgavedavizAradaH / zukrAMzage dhanI dAtA vidyAvittavizAradaH // kSiprodvAhI yajJakRtsyAtsatrado bhogavAgbhavet / saurAMzakagate caMdre sadA cAMDAlasevakaH // ' iti / atha svAMzasthitasya caMdrasyApavAdamAha-karNeti / yadi karNe zravaNanakSatre aditau punarvasubhe copanayane sati svAMzaH caMdrasya navAMzazcetsyAttadA vratI dhanavAn syAt / tadukaM nAradena-'zravaNAditinakSatre kAMzasthe nizAkare / tadA vratI vedazAstradhanadhAnyasamRddhimAn // ' iti // 50 // atha keMdrasthAnAM sUryAdInAM phalamanuSTubhAha-- rAjasevI vaizyavRttiH zastravRttizca pAThakaH / prAjJo'rthavAnmlecchasevI keMdre sUryAdikhecaraiH // 51 // rAjasevIti // keMdre sUryAdigrahaiH sadbhiH pratyekaM hi tatkramAdidaM phalaM jJeyamityarthaH / anyatspaSTam / yadAha zrIpatiH-'svAnuSTAne rataH syAtpracuramatiyutaH keMdrasaMsthe surejye vidyAsaukhyArthayukto Azanasi zazije'dhyApakazca pradiSTaH / sUrye rAjopasevI bhavati dharaNije zastravRttiddhijanmA zItAMzI vaizyavRttirdinakaratanaye sevakazcAMtyajAnAm // ' aMtyajAnAM-cAMDAlAnAm / bhatra lagnasthaM caMdraM keMdrasthaM ca zani vinA zubhAH pApAzca zubhaphalA ityavagamyate / munibhistu keMdrapApA niSiddhA ityuktam / yadAha nArada:-'sphUrjitaM keMdrage bhAnau vratino vaMzanAzanam / kUjitaM keMdrage bhaume ziSyAcAryavinAzanam // karoti ruditaM keMdrasaMsthe maMde mahAgadam / lagne keMdragate rAhI raMdhe mAtRvinAzanam / une keMdragate ketau vrativRttavinAzanam // ' iti / tatra sUryasya sarvazAkhAdhipatvAtkeMdrasaMsthatvamAvazyakaviSayaM draSTavyam / uktaM ca daivajJamanohare-'sarvazAkhAdhipaM bhAnu kecidUcumaharSayaH / tasmAdgatyaMtarAbhAve lamastho'rkaH prazasyate // ' lagnagrahaNaM keMdropalakSaNam / tathA svagRhoccAdyavasthitAH pApagrahAH keMdrasthAH zubhaphaladAtAro'nyathA netyarthaH / iti viruddhArthayorvacanayorviSayavivekaH // 51 // __ atha caMdraguruzukrANAM grahayutau phalamanuSTubhAha zukre jIve tathA caMdre sUryabhaumArkisaMyute / . nirguNaH krUraceSTaH syAnighRNaH sadyute paTuH // 52 // zukra Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdravazena zubhAzubhayogau] saMskAraprakaraNam 5 / 215 zukra iti // zukre tathA jIve gurau tathA caMdre ca pratyekaM sUryasaMyute vratI nirguNaH syAt / evaM bhaumasaMyute sati krUraceSTaH krUrA hiMsanazIlA ceSTA hastAdicApalaM yasya sa tAdRzaH syAt / tathArkiH zanistena saMyute nighRNaH nirlajo nirdayo vA syAt / tathA tasminneva zukre jIve caMdre vA pratyekaM sadbhiH caMdrabudhaguruzukraiH yute paTuH sarvavidyAnipuNaH syAt / uktaM ca ratnamAlAyAm-'sArke jIve nirguNo'rthena hInaH krUraH sA''re vAkpaTuH satsamete / bhAnoH putreNAlaso nighRNazca sthAcchu-dU jIvavatsaMprakalpyau // ' iti // 52 // atha caMdravazena zubhAzubhayogau pramANikayAhavidhau sitAMzage site trikoNage tanau gurau / samastavedavidvatI yamAMzage'tinighRNaH // 53 // vidhAviti // vidhau caMdre zukrAMzage sati zukre ca navamapaMcamasthAnasthite gurau lagnasthe ca sati vratI baTuH samastAMzcaturo vedAnvetti jAnAti tAdRzaH syAt / evaM yamAMzage zaninavAMzasthite caMdre sati lagne gurau ca sati site trikoNage satyapyatinighRNaH syAt / yadAha mahezvaraH-'jIve lagnamadhiSThite bhRgusute dharmAtmajasthe vidhau / zukrAMze'khilavedavidravisutasyAMze kRtano'dhamaH // ' iti / apare tu guruzukrayukte'pi zanyaMzasthe caMdre satyatinighRNa iti vyAcakSate / taduktaM ratnamAlAyAm-'lagne jIve bhArgave ca trikoNe zukrAMzasthe syAdvidhau vedavedI / saurAMzasthe sUrilagne sazukre vidyAzIlaprojjhitaH syaatkRtghnH||' iti / sUrilagne-sUribRhaspatistadyukte lagne / iti vratabaMdhe lagnavicAraH // nanu vratabaMdhe baTurAzito'STamabhavanAdizuddhiruktA / yadAha vasiSThaH-'na naidhanaM naidhanazuddhilagnaM na naidhanA na ca tnnvaaNshH| na naidhanezo na tadaMzako vA lagne prazasto na ca rAtrinAthaH // ' iti / sA graMthakRtA kuto nokteti / atra graMthakRdAzayaM vayaM brUmaH-vIkSite vAthaikaviMzanmahAdoSavivarjite' iti nAradoktasteSAM doSANAM ca vivAhaprakaraNe vakSya. mANatvAttatrApi daMpatyoraSTamaM lagnamityapi doSaH salakSaNo vakSyate / tatra daMpatyoriti saMskAryopalakSaNam tena baTorapyaSTamabhavane zuddhiruktaivetyatra puna noktaa / yatra tu ekaviMzatidoSavicAro nAsti sImaMtAdau kiMtu katipayadoSavicArastatra tu sAkSAdaSTamabhavanazuddhiruktA, agre'pi yAtrAdau vakSyate ceti / evaM cennaidhananavAMzazuddhyAdi kuto noktam ? satyam / vaktavyameveti brUmaH / paraMtu nAradAdyanekamunibhirapraNItatvAnoktamiti graMthakRdAzayaH / evaMvidhe vratabaMdhalagne vrataM kuryAt / tadAha nAradaH-'zubhalagne zubhAMze vA naidhane zuddhisaMyute / lagne tvanyaiH saumyakheTaiH saMyute vA nirIkSite // jIvArkazukracaMdrAyaiH paMcabhirbalibhirghahaiH / sthAnAdibalasaMpannazcaturbhirvA balAnvitaiH // vIkSite vAthaikaviMzanmahAdoSavivarjite // ' iti / atha sarvathA yadi nirdUSaNaM lagnaM na labhyate tadA kA gatiriti / ucyate,-vedhAdimahAdoSarAhitye satyalpadoSasattve Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 muhuurtciNtaamnniH| [anadhyAyavicAraH guNAdhikye ca lagnaM sAdhIyo bhavati / taduktaM nAradena-'lagnaM sarvaguNopetaM labhyate'lpairdinairna tat / doSAlpatvaM guNAdhikyaM bahusaMmatamiSyate // doSaduSTo hi kAlo yaH so'pamASTuM na zakyate // ' iti / doSaduSTatvaM vasiSThenoktam-'doSo'pyeko guNAnhaMti tadvirodhI guNo na cet / paMcagavyamayaM pUrNakuMbhaM madyalavo yathA // ' iti / doSaH pApagrahavedhAdiH / anye'pi doSA atra vratabaMdhe vasiSThAdibhiruktAH-'grahe ravIMdvoravaniprakaMpe ketU damolkApatanAdidoSe / vrate dazAhAni vadaMti tajjJAstrayodazAhAni vadaMti kecit // ' zrIpatinibaMdhe-'pauSAdicaturo mAsAnprAptA vRSTirakAlajA / vrataM yAtrAM vivAhaM ca varjayetsaptavAsarAn // ' yattu gargavAkyam-'bahuvarSe trirAtraM syAdalpavarSe tu vAsaram / yadi varSedanadhyAye tenaiva saha gacchati // ' iti / tadgarja prakRtyAbhidhAnAt na kevalavRSTau doSaH akAlavRSTau tu doSa eveti // 53 // athaivaM vratabaMdhalagnamabhidhAyedAnI doSavattvapratijJAtAnanadhyAyAjaghanacapalAryayAha zucizukrapauSatapasAM digavirudrArkasaMkhyasitatithayaH / bhUtAditritayASTami saMkramaNaM ca vrateSvanadhyAyAH // 54 // zacIti // dvividhA hyanadhyAyAH-nityA naimittikAzca / tatra ASADhazukladazamI jyeSThazukladvitIyA pauSazuklaikAdazI manvAdiH mAghazukladvAdazI etA anadhyAyAkhyAH sopapadAtvAt / taduktaM smRtau-sitA jyeSThe dvitIyA ca bhASADhe dazamI sitA / caturthI dvAdazI mAghe etAH sopapadAH smRtAH // ' iti / * bhuuteti|bhuutN caturdazI, tadAditritayaM caturdazIpUrNimApratipadaH / kRSNapakSe ca amAvAsyA ca tanmadhye / tathASTamI bhUtAditritayaM cASTamI cAnayoH samAhAradvaMdve napuMsakatve hasvatvaM jJeyam / tathA saMkramaNaM sUryasya nirayanasaMkrAMtidinaM cakArAt "manvAdyAstritithI madhau' (1157) iti padyoktA manvAdayo yugAdayazcAnadhyAyA jJeyAH / vrateSviti padamAvazyakatvadyotanArtham / yadAha gautamaH-pakSadvaye caturdazyoraSTamIdvitaye tthaa| pakSAdAvapi pakSAMte brahma nAdhIyate nraiH|| brahma vedaH / hArItena vizeSa uktaH-'pratipatsu caturdazyAmaSTamyAM parvaNordvayoH / zvo'nadhyAyAdhazarvaryA nAdhIyIta kadAcana // ' iti / zvo'nadhyAyAdyazarvaryAmiti manvAdhAdhanadhyAyaviSayam / caturdazyAdiSu tu pUrvadine pradoSasadbhAvAdevAdhyayanAbhAvaH / phalaM ca jyotiHsAre-'aSTamI haMtyupAdhyAyaM ziSyaM haMti caturdazI / amAvAsyobhayaM haMti pratipat pAThanAzinI // ' iti / vRddhamanu:-'cAturmAsyadvitIyAsu manvAdiSu yugAdiSu / aSTakAsu ca saMkrAMtIH zayane bodhane hareH // anadhyAyaM prakurvIta tathA sopapadAsu ca // ' iti / cAturmAsyadvitIyA gargeNoktAH-'ASADhaphAlgunorjeSu yA dvitIyA vidhukSaye / cAturmAsyadvitIyAstAH pravadaMti maharSayaH // ' iti / vidhukSaye kRSNapakSe / kRSNAdimAsagaNanayA caitrazrAvaNamArgazIrSamAsakRSNapakSasaMbaMdhinyo Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradoSastatphalaM ca] saMskAraprakaraNam 5 / 217 dvitIyAzcAturmAsyadvitIyA ityarthaH / ata evoktaM jyotiHsArasAgare'cAturmAsyasamAptau tu yA dvitIyA bhavettadA / sarvAstAsvanadhyAyaH purANaiH parikIrtitaH // ' iti / catvAro mAsAzcAturmAsyamiti yaugikazabdaH / brAhmaNAditvAtsvArthe Syan / tathA ca smRtyarthasAre-ASADhI kArtikI phAlgunI pUrNimA pratipadvitIyAsu ca' ityanadhyAyaprakaraNe'bhihitam / manvAdayo yugAdayazcAdhaprakaraNe'bhihitAH / aSTakAstUktAH smRtI'pauSAditriSu mAseSu kRSNe caivASTakAtrayam / ekA jJeyAzvine mAsi hAyane caturaSTakAH // aSTakA ca samuddiSTA saptamyAdidinatrayam / nAdhIyIta ca zAstrANi vratabaMdhaM ca varjayet // ' iti / anadhyAyaprayojanamAha vasiSThaH-'pApAMzakagate caMdre svAdhinIcasthite'pi vA / anadhyAye copanItaH punaHsaMskAramarhati // ' iti / atrAnadhyAye ityetadvihitAnadhyAyavyatiriktAnadhyAyaviSayam / anyathA'naimittikamanadhyAyaM kRSNe ca pratipadinam / mekhalAbaMdhane zastaM caule vedavratesvapi // ' iti vasiSThavAkyamanarthakamApadyeta / naimittikAnadhyAyAnAM tarhi kiM prayojanamiti cet / vedAdyadhyayananivRttirityavagaccha / evaM sati 'nAtaH kAlamapekSate' iti laukikanyAyAdatItakAlasya baToH kAlAMtarapratIkSAmasahamAnasyAvazyakopanayanaviSayamiti niSkRSTo'rthaH / ata evoktaM vyAsena-'prazastA pratipat kRSNe kadAcicchubhage vidhau / caMdre balayute lagne varSANAmatilaMghane / ' iti / pratipadrahaNaM kaimutikanyAyasUcanArtham / naimittikAnadhyAyAstu asmAbhiH 'manvAdyAH' (1157) iti padyavivaraNAvasare nirUpitAH // 54 // atha doSavattvapratijJAtAnpradoSAnanuSTubhAha arkatarkatritithiSu pradoSaH syAttadagrimaiH / rAvyardhasArdhapraharayAmamadhyasthitaiH kramAt // 55 // .. arketi // arkatarkatritithiSu tadagrimairarkAditithibhyo'grimaistrayodazIsaptamIcaturthItithibhiH rAjyardhasArdhapraharayAmamadhye sthitairarkatritithiSu pradoSaH syAt / yathA dvAdazyAmardharAtrAtprAk trayodazIpravRttau pradoSaH syAt / SaSThayAM sArdhapraharamadhye saptamIpravRttiH tadA pradoSaH syAt ; tathA tRtIyAyAM praharamadhye caturthIpraveze pradoSa ityarthaH / uktaM ca-'caturthI prathame yAme sAdhayAme ca saptamI / yAmadvaye trayodazyAM pradoSaH sarvaghAtakaH // ' iti / idaM nirmUlatvAdupekSyam / dIpikATIkAyAM tUpanayanapadyavyAkhyAne pradoSaparijJAnaM cAha garga ityuktvoktam-'caturthI yAmamekaM tu sArdhayAme ca saptamI / ardharAtraM trayodazyAM pradoSo rajanImukham // atra nAdhyApayedvedaM vedAMgAni ca sarvathA / atrAdhyayanazIlasya pradoSaH sarvaghAtakaH // ' iti / gobhilena hyevamuktam-'SaSThI ca dvAdazI caiva ardharAtronanADikA / pradoSamiha kurvIta tRtIyA navanADikA // ' iti / smRtyarthasAre'pi-'caturthyAH pUrvarAtre tu nava1 'trayodazyardharAtre ca' iti pAThaH / 19 mu0 ci0 HHHHHHHHHHHHH Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 muhuurtciNtaamnniH| [brahmaudanasaMskAraH nADyAM pradarzane / nAdhyeyaM pUrvarAtre syAtsaptamI ca trayodazI // ardharAtrApurA cetsyAnAdhyeyaM pUrvarAtrake // ' iti / tadetayoH pakSayordezAcArato vyavastheti / nanu rAdhyamiti 'ardha sameM'dhake' ityabhidhAnAtsamAMzavAcino'rdhazabdasya napuMsakaliMgatvAt 'ardha napuMsakam' iti samAse 'prathamAnirdiSTaM samAsa upasarjanam' ityardhazabdasyopasarjanasaMjJatvAt 'upasarjanaM pUrvam' iti pUrvanipAte ca 'ahaHsarvaikadezasaMkhyAtapuNyAca rAtreH' ityacpratyaye kRte 'yasyeti ca' itIkAralope ca 'rAtrAhAhAH puMsi' iti puMstve ardharAtra iti bhavitavyaM, na punA rAtryamiti cet / ucyate,-nAtra samAMzavAcyardhazabdaH / yathA grAmA? nagarArdha ityatra / kiM tarhi ? 'bhittaM zakalakhaMDe vA pusyo'rdham' ityabhidhAnAtkevalavibhAgavAcI / kathaM ? dvitIyapraharasya caramaghaTikAtRtIyapraharasya prathamaghaTikA tvevaM ghaTikAdvayayuktaH kAlo nizIthazabdavAcyaH / etacca janmASTamInirNaye'ardharAtrAdadhazcordhvamekArdhaghaTikAnvitA / rohiNI cASTamI grAhyA upavAsabratAdiSu // ' iti yogIzvarapadyavyAkhyAne vyAkhyAtaM mAdhavena / tatazca samAMzavAcitvAbhAvAdardhazabdasya naikdeshismaasH| kiM tarhi ? SaSThItyanena SaSThIsamAse SaSThyaMtasya pUrvanipAtaH / atraiva-rAtrau yAmadvayAdagyadi pazyetrayodazIm / pradoSaH sa tu vijJeyo garhitaH sarvakarmasu // iti gobhilavAkyamapyanukUlam / idamevAbhipretya 'rAtryapUrvAparagA jayaMtI kalayApi vA' iti varAheNApi rAjyardhapadaM prayuktam / yatra tu samAMzavAcitvaM vivakSitaM, 'siddhAMtapakSastu paraM dinArdhAnnizA nizArdhAtparato dinazrI'riti vivAhavRMdAvanapadyAdau, tatra tAdRzAH prayogAzciMtyAH // 55 // atha vratabaMdhAnaMtaraM sAyaMkAle baDhacAnAM brahmaudanAkhyaH saMskAro'bhihitastatra vizeSamAryayAha prArabrahmaudanapAkAdvatabaMdhAnaMtaraM yadi cet / utpAtAnadhyayanotpattAvapi zAMtipUrvakaM tatsyAt // 56 // prAgiti // yadi vratabaMdhAtprAgakAlikAdyanadhyAya utpAto vA bhavettadA na kArya eva vrtbNdhH| daivAnnirduSTe kAle vratabaMdho nirvRttastaduttaraM sAyaMkAlInabrahmaudanavidheH pUrvamutpAtaprayuktA kAlAzuddhirathavA'nadhyAyo vA syAttadAviSTamuktam / uktaM ca nRsiMhaprasAde-'brahmaudanavidheH pUrva pradoSe garjitaM bhavet / tadA vighnakaraM jJeyaM baToradhyayanasya tat // ' atastadbrahmaudanaM zAMtipUrvakamAdau zAMtiM vidhAya pazcAtsyAt / zAMtiprakArastu nRsiMhaprasAde'tasya zAMtiprakAraM tu vakSye zAstrAnusArataH / svastivAcanapUrva tu havanaM kArayedbudhaH // pradhAnaM pAyasaM sAjyaM dravyaM zAMtiyajau bhavet / sUktaM bRhaspatevidvAnpaThedvidyAsamRddhaye // gAyatrI yuMjate maMtraH prAyazcittaM tu sarpiSA / dhernu savatsakAM dadyAdAcAryAya payasvinIm // zilAM homavidheH pazcAtsthApayettatra Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAryamAt rajaHprApto nirNayaH] saMskAraprakaraNam 5 / 219 saMsadi / brAhmaNAnbhojayetpazcAttato brahmaudanaM caret // ' iti / atraitasya vicArasya muhUrta vicAre'nupayogAnmUlapadyanibaMdho yadyapi svayamavaktavyastathApi sakalajanaprasiddhyarthamabhihitaH // 56 // atha pUrva dvAviMzatinakSatrANyabhihitAni sAmAnyatasteSAM vedaparatvena vizeSa vasaMtatilakayAha vedakramAcchazizivAhikaratrimUla pUrvAsu pauSNakaramaitramRgAditIjye / dhrauveSu, cAzvivasupuSyakarottareza kaNe mRgAMtyalaghumaitradhanAditau sat // 57 // vedakramAditi // mRgAzleSAhastacitrAstrAtImUlapUrvAnayeSu RgvedAdhyAyinAM, revatIhastAnurAdhAmRgapunarvasupuSyarohiNyuttarAtrayeSu yajurvedAdhyAyinAM, azvinIdhaniSThApuSyahastottarAtrayAzravaNeSu sAmavedAdhyAyinAM, mRgarevatIpuSyAzvinIhastAnurAdhAdhaniSThApunarvasuSu atharvaNavedAdhyAyinAM pUrvazlokAnuvRttatatpadaparAmRSTamupanayanaM sat zubhamityarthaH / uktaM ca jyotirnibaMdhe-'mUle hastatraye sArpa zaive pUrvAtraye tathA / RgvedAdhyAyinAM kArya mekhalAbaMdhanaM budhaiH|| puSye punarvasau pauSNe haste maitre shshaaNkbhe| dhruveSu ca prazastaM syAdyajuSAM maujibaMdhanam / puSyavAsavahastAzvizivakarNottarAtrayam / prazastaM mekhalAbaMdhe baTUnAM sAmagAyinAm // mRgamaitrAzvinIhastarevatyaditivAsavam / atharvapAThinAM zasto bhagaNo'yaM vratArpaNe // ' iti // 57 // atha dharmazAstrIya vizeSamanuSTubhAha nAMdIzrAddhottaraM mAtuH puSpe lagnAMtare'sati / zAMtyA caulaM vrataM pANigrahaH kAryo'nyathA na sat // 58 // nAMdIzrAddhati // bahughaTIsAdhyAnAM zubhakarmaNAM prAraMbhe sakalazubhAzubhakarmasAdhAraNanAMdIzrAddhAkhyaM karmAbhihitaM, tatkRtyAnaMtaraM yadi saMskAryamAtuH puSpe rajodarzane jAte sati lagnAMtare vivakSitalagnAdanyasmin lagne ca asati tadAvazyakatvAddharmazAstroktAM zAMtiM vidhAya caulaM vrataM yajJopavItaM pANigraho vivAhazca kAryaH / anyathA samIcInadvitIyalagnatve sati caulAdizubhakarma na sat, duSTaphaladamityarthaH / uktaM ca medhAtithinA-'caule ca vratabaMdhe ca vivAhe yajJakarmaNi / bhAryA rajasvalA yasya prAyastasya na zobhanam // vadhUvarAnyatarayojananI cedrjsvlaa| tasyAH zuddhaH paraM kArya mAMgalyaM manurabravIt // ' vRddha. manurapi-'vivAhavratacUDAsu yadi mAtA rajasvalA / tadA na tatprakartavyamAyuHkSayakaraM yataH // ' bRhaspatiH-'vaidhavyaM ca vivAhe syAjaDatvaM Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ kezAMtakarmAdivicAraH vratabaMdhane / cUDAyAM ca zizormRtyurvighnaM yAtrApravezayoH // ' rajoviSayametajjJeyam / pracetAH - 'prApya cAbhyudayazrAddhaM putrasaMskArakarmaNi / patnI rajasvalA jAtA na kuryAttatpitA tadA // ' iti / piteti nAMdIzrAddhakarturupalakSaNam / tathA ca vRddhagargeNa - 'pitA pitAmaho bhrAtA jJAtayo gotrajAgrajAH / upAdsdhikArI syAtpUrvAbhAve paraH paraH // ityAdayo'dhikAriNa upanayane'bhihitAH / tasmAtsaMskAryamAtari rajasvalAyAM lagnAntarasadbhAve ca na kAryameva caulAdi | lagnAMtarAbhAve tu zAMtiprakAro vAkyasAre - 'alAbhe sumuhUrtasya rajodoSe hyupasthite / zriyaM saMpUjya vidhivattato maMgalamAcaret / haimIM mASamitAM padmAM zrIsUktavidhinArcayet / pratyRcaM pAyasaM hutvAbhiSicya hitamA - caret // ' iti / asyApyapavAdastatraiva - 'upavAsena zudhyaMti nAryaH sadyo rajasvalAH / ekAkinyo vivAhAdau dezabhaMgeSu cApadi // ' iti / etacca padyaM vaktumanucitaM muhUrtavicArArthaM pravRttatvAt graMthakartuH, yato'tra na kazcinmuhUrtavicAraH pratipAdya iti / paraMtu sakalajanaprasiddhaH zAstrArtho bhavatvityuktam // iti saparikaro vratabaMdhaH samAptaH // 58 // 220 athaivaM traivarNikAnAM vratabaMdhamuktvedAnIM kezAMtakarmAdi vakSyati - vicaitravratamAsAdau vibhaumAste vibhUmije / churikAbaMdhanaM zastaM nRpANAM prAvivAhaH / / 59 / / vicaitreti // caivarahiteSUpanayanamAseSu mAghaphAlgunavaizAkhajyeSTheSvityarthaH / Adizabdena vratabaMdhanoktapakSatithinakSatralagnAdInAM grahaNam / tasminkIdRze ? vibhaumAste maMgalAstarahite / guruzukrayostvastavarjanaM sAmAnyaniSedhena siddhatvAnna pRthaguktam / tathA vibhUmije maMgalavArarahite sUryAdivAre etAdRze kAle sati nRpANAM kSatriyANAM vivAhataH pUrvaM chUrikAyA alpazastravizeSasya kavyAM baMdhanaM kAryamiti zeSaH / tacchastaM hitakAri / uktaM ca nAradena - 'chUrikAbaMdhanaM vakSye nRpANAM prAkkaragrahAt / vivAhotteSu mAseSu zuklapakSe'pyanastage // jIve zukre ca bhUputre caMdratArAbalAnvite / mauMjIbaMdhanaRkSeSu bhaumavarjitavAsare // vratalanodaye karturaSTamodayavarjite / dhanatrikoNagaiH saumyaiH pApairbhavariputrigaiH // chUrikAbaMdhanaM kAryamarcayitvA surAn pitRn / arcayecchUrikAM samyak devatAnAM ca sannidhau / tataH sulane badhnIyAtkaTyAM lakSaNasaMyutAm // ' iti lakSaNAni nAradavarAhAbhyAmuktAni, graMthabhUyastvabhayAtsaMzradAyavyAkhyAgamyatvAccAsmAbhirnoktAni / atra prAgvivAhata ityukteravadhinizvayAt samAvartanAnaMtaraM chUrikAbaMdhanaM kAryaM vivAhabhUSaNatvAttasya / yadi yajJopavItAnaMtarameva cikIrSitaM syAttadopanayanAnaMtaraM kAryamityeva brUyAt / graMthakartrA tu nAradoktakramamaMgIkRtyaivamuktam / tatra pAThakramo balIyAn iti samAdhiH // 59 // 1 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 samAvartanamuhUrtaH] saMskAraprakaraNam 5 / 221 " atha kezAMtasamAvartanamuhUrtamanuSTubhAha kezAMtaM SoDaze varSe cauloktadivase zubham / vratoktadivasAdau hi samAvartanamiSyate // 6 // kezAMtamiti // SoDaze varSe cauloktadivase 'cUDA varSAttRtIyAtprabhavati' (5 / 29) ityAdinA kathitazubhadivase godAnAparaparyAya kezAMtasaMjJaM hi karma zubhaM syAt |gaavH kezA dIyaMte khaMDyaMte yasminniti vyutpttiH| yadAha-'kezAMtaM SoDaze varSe kuryAccauloktabhAdike' iti / mahezvaro'pi-karma kezAMtasaMjJaM hi varSe smRtaM SoDaze caulakarmoktadhiSNyAdike' iti / SoDaza ityetadrAhmaNaviSayaM draSTavyam / kSatriyavizostu dvAviMzaticaturviMzatitamavarSayoH kezAMtamityarthaH / taduktaM manunA-'kezAMtaH SoDaze varSe brAhmaNasya vidhIyate / rAjanyabaMdho viMze vaizyasya byadhike tataH // ' iti / atra godAnasya mahAnAcyAdivratapUrvakatvAttAni prAganuSThAya tato godAnaM vidheyamiti / yadAhAzvalAyana:'prathamaM syAnmahAnAmnI dvitIyaM ca mahAvratam / tRtIyaM syAdupaniSadgodAnaM ca tataH param // ' iti / ato janmatastrayodaze varSe mahAnAmnI, caturdaze mahAvrataM, paMcadaze upaniSadrataM, SoDaze godAnamiti / taduktam-evaM kSatriyavizorapyuktaM godAnAtprAk varSacatuSTayaM krameNa mahAnAmyAdi bhavati / atrApi muhUrtavicArazcaulavadeva / taduktaM zrIdharIye-'tithinakSatravArAzca vargodayanirIkSaNam / caulavatsarvamAkhyAtaM sagodAnavrateSu ca // ' iti / yadA punadaivAdatItakAlAni mahAnAmyAdivratAni syustadA samAvartanena saha kAryANi / vratokteti / hi nizcayena vrataM yajJopavItaM tatra vihitadivase / Adizabdena vAranakSatralagnAMzeSu satsu samAvartanamiSyate / yadAha-'guruzuddhiM vinA kAle vratokte vratamokSaNam' iti / mahezvaro'pi-'khecarajJaivratAnAM visargoditaM karma tadvadratokte ca dhiSNyAdike' iti / surezvaro'pi-vibhaumabhAnuje vAre nakSatre ca vratodite / caMdratArAvizuddhau ca syAtsamAvartanakriyA // ' iti / yatta-'kSauroditAdivilagnayoge mauMjIvimokSaH zubhado dvijAnAm // ' iti dIpikAkArAdibhiruktaM tat svadezaviSayam / vizeSo nAradoktaH'athottarAyaNe jIvazukrayodRzyamAnayoH / dvijAtInAM gurorgehAnnivRttAnAM yatAtmanAm // citrottarAditIjyeMduharimitravidhAtRSu / bheSvadujJAryazukravAralagnAMzakeSvapi // athavA vastranakSatravAralagnAMzakeSvapi / pratipatparvariktAbhAmaSTamI ca dinakSayam / hitvAnyadivase kArya samAvartanamuMDanam // ' atra kazyapena caitro varjitaH-'caitramAsavivaryeSu mAghAdiSu ca paMcasu // ' iti tadukteH / etacca godAnAnaMtaraM vivAhAtprAk kAryamityAha vasiSThaH-'adhItya vedAMzca tadarthazAstrANyabhyasya labdhvA svaguroranujJAm / kuryAtsamAvartanakarma pazcAdgodAnataH pANinipIDanAtprAk // ' tatrApi satyAvazyakatve dvitIyavarSe na kAryameva / taduktaM graMthAMtare-'vadhUpravezaM vratamocanaM ca puMsaH puna Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [vivAha bhedAstalakSaNAni ca dariparigrahaM ca / nAbde dvitIye vidadhIta vidvAnvadaMti gargAtrivasiSThamukhyAH // ' iti / strImaraNAnaMtaraM punarvivAho dvitIyavarSe na bhavatItyarthaH / pUrvavivAhAnaMtaraM dvitIyavivAho dvitIyavarSe na bhavatIti kasyacidvayAkhyAna mapAkRtaM bhavati, 'pramadAmRtivAsarAditaH punarudvAhavidhirvarasya ca / viSame parivatsare bhavedyugalaM caiva mRtipradaM bhavet // ' iti saMgrahakAravacanAditi zivam // 60 // atha saMskAraprakaraNaM gadyenopasaMharati iti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau paMcamaM saparikaraM saMskAraprakaraNaM samAptam // 5 // parikaro'laMkAra utsargApavAdarUpaH / zeSaM spaSTArtham / 'jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne dvijasaMskRtiprakaraNaM pUrNa sadAnaMdadam // 1 // iti zrImaddaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAyAM saparikaraM saMskAraprakaraNaM samAptam // 5 // 222 atha vivAhaprakaraNam 6 / annikai gaurInaMdanamiSTasiddhisadanaM vighnAvalIbhedanaM natvA jyautiSikAmyarAmaracite mauhUrtaciMtAmaNau / govindo budhanIlakaMThavidhivitsUnuH satAmagraNI - hva karapIDanaprakaraNaM vyAkhyAti vidvanmude // 1 // atha vivAhaprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra vivAhazabdena pANigrahaNAkhyaH saMskAravizeSa ucyate / te ca vivAhA aSTau / uktaM ca manunA - 'caturNAmapi varNAnAM pretya ceha hitAhitAn / aSTAvimAnsamAsena strIvivAhAnnibodhata // brAhmo 1 daiva 2 stathA cArSaH 3 prAjApatya 4 stathAsssuraH 5 / gAMdharvo 6 rAkSasa 7 caiva paizAca 8 zrASTamo'dhamaH // iti / eSAM lakSaNAnyAha yAjJavalkyaH - 'brAhmo vivAha AhUya dIyate zaktyalaMkRtA / tajjaH punAtyubhayataH puruSAnekaviMzatim // yajJasthaRtvije daiva AdAyArSastu godvayam / caturdaza prathamajaH punAtyuttarajazca SaT / ityuktvA caratAM dharmaM saha yA dIyatesrtha / sa kAyaH pAvayettajjaH SaTSada vaMzyAn sahAtmanA // Asuro draviNAdAnAdgAMdharvaH samayAnmithaH / rAkSaso yuddhaharaNAtpaizAcaH kanyakAchalAt // ' iti / kAyaH = prAjApatyaH / chalaM=vaMcanA / eSAM kAlaniyamamAha nAradaH---'prAjApatyabrAhmadaivavivAhA RSisaMjJakAH / uktakAleSu kartavyAzcatvAraH phaladAyakAH // gAMdharvAsurapaizAcarAkSasAkhyAzca sarvadA // ' iti / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAhe lagmazuddhevaiziSTyaM ] vivAhaprakaraNam 6 / 223 ata eva 'sArvakAlameke vivAham' iti gRhyakAravacanaM gAMdharvAdivivAhaviSayam / sa ca vivAhaH strIpuruSadvayAyattaH / tatrApi bahudhA puruSAyattaH / 'anAzramI na tiSTheta kSaNamekamapi dvijaH / AzramAdAzramaM gacchedeSa dharmaH sanAtanaH // ' iti ca smaraNAt itarAzramopajIvyatayA prAdhAnyAJcati samAvartanAnaMtaraM puruSeNAvazyaM vivAhe yatitavyam / kiMca agnihotrAdInAM nityAnAM karmaNAM karaNe patnIM vinA nAdhikAra iti smRtau smaraNAt'nAputrasya loko'sti' iti zrutyA putrAbhAve paraloke durgatibodhanAcca / tatra putrAdyutpattistu daMpatyorAnukUlyaM vinA na syAt / uktaM ca yAjJavalkyena 'yatrAnukUlyaM daMpatyotrivargastatra vardhate' iti / trivargo dharmArthakAmAtmakaH / sa ca jyotiHzAstraikadezavivAhapaTalAdhIna ityetatsarvaM manasyAlocya saprayojana vivAhaprakaraNAraMbhaM vasaMtatilakayA pratijAnIte bhAryA trivargakaraNaM zubhazIlayuktA zIlaM zubhaM bhavati lagnavazena tasyAH / tasmAdvivAhasamayaH pariciMtyate hi tanighnatAmupagatAH sutazIladharmAH // 1 // __ bhAryeti // zubhaM bhAderanukUlaM zIlaM svabhAvastena yuktA bhAryA trivargasya dharmArthakAmarUpasya karaNaM sthAnamasti / atra strInapuMsakaliMgayoH sAmAnAdhikaraNyaM vedAH pramANaM smRtayaH pramANamitivatsAdhu / ajahaliMgatvAdasya / [ tasyAH sulagnavazena zIlaM zubhaM bhavati / yataH sutazIladharmAH ] tanninnatAM vivAhAdhInatAm / zeSaM spaSTArtham / 'adhIno nighna AyattaH' iti / trivargo dharmakAmArthaM zcaturvargaH samokSakaiH' iti caamrH|[upgtaaH prAptAH / atohIti nizcayena vivAhasamayaH pariciMtyate vicAryate iti / ] uktaM ca kazyapena-'athAtaH saMpravakSyAmi gRhasthAzramamuttamam / ya AdhAro'nyAzramANAM bhUtAnAM prANinAM tathA // RNatrayacchedakAri dharmakAmArthasiddhidam / etatsarvaM sthitaM strISu zIlavRttAnvitAsu ca // tacchIlavRttalabdhistu sulagnavazato bhavet / tasmAtsamyaglagnazuddhiM pravakSyAmyanupUrvazaH // ' iti / RNatrayaM devaRNaM pitraNa RSiRNaM ca / vasiSTho'pi-'kazcidgRhAzramasamo na paro'sti dharmaH so'pi sthitaH suguNavRttayutAMganAsu / udvAhalagnavazato guNavRttalabdhistAsAM tathAvidhasulagnamataH pravacmi // ' nanu janmakAlInakhecarAveditazubhAzubhaM duratikramamiti vivAhalagnAnarthakyamiti cenna / jyautiSasmRtyAveditazubhasamayArabdhavidhijanyApUrvajanitazubhaphalena janmAntarIyaduradRSTadhvaMso bhavatItyevamarthatayA sArthakyAt / ata evAha satyAcAryaH-'zubhakSaNakriyAraMbhajanitAH pUrvasaMbhavAH / saMpadaH sarvalokAnAM jyotistatra prayojanam // ' iti / evaM vratabaMdhAdAvapi draSTavyam // 1 // 1 etaccihnAMtargato graMtho likhitapustakeSu nAsti / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 muhuurtciNtaamnniH| [praznalamnAdvivAhayogadvayaM . atha tAvatpraznalamAdvivAhayogadvayaM sragdharayAhaAdau saMpUjya ratnAdibhiratha gaNakaM vedayetsvasthacittaM kanyodvAhaM digIzAnalahayavizikhe prshnlgnaabdiiNduH| dRSTo jIvena sadyaH pariNayanakaro gotulAkarkaTAkhyaM vA syAtpraznasya lamaM zubhakhacarayutAlokitaM tadvidadhyAt // 2 // AdAviti // athazabdo maMgalArthoM graMthamadhyasthatvAt / yathoktam'OMkArazcAthazabdazca dvAvetau brahmaNaH purA / kaNThaM bhittvA viniryAtau tasmAnmAMgalikAvubhau // ' iti / Adau gaNakaM jyotirvidaM ratnAdibhI ratnamaNisuvarNavastraphalAdibhiH saMpUjya tataH praSTA janaH kanyAyA udvAhaM gaNakaM vedayet jJApayet / 'gatibuddhi-' ityAdinA viderbuddhyarthatvAdaNau kartuH karmatvam / kIdRzaM gaNakam ? svasthacittamabyAkulAMtaHkaraNam , 'svasthe citte buddhayaH saMbhavanti' iti lokokteH / ratnAdigrahaNamapyetadarthameva / yadAha vasiSThaH-'zubhe dine daivavidaM tvabhizaM tAMbUlapuSpAkSatapUrNapANiH / praSTA ca gatvA praNipatya pRcchennivedya tasmai varakanyayorbham // ' iti / utpalo'pi'praSTA maNikanakayutaiH phalakusumai rAzicakramabhyarcya / pRcchedyathAbhilaSitaM bhaktyA vinayAnvitaH praznam // ' iti / tatraiko vivAhayoga ucyate / digiti / yadi praznalagnAddazamaikAdazatRtIyasaptamapaMcamAnAmanyatame sthAne sthitazcaMdro jIvena guruNA dRSTaH san sadhaH zIghraM pariNayanakartA syAt / yadAha vasiSThaH-'lagnAdhipaMcAstadazAyagastu himadhutirjIvanirIkSitazca / tayostu saMbaMdhakarastadAnIM nAkAMzulupto na ca nIcagazcet // ' tayoH varakanyayoH / kazyapo'pi.-'lagnAduzcikyaputrAstakarmalAbhagataH zazI / gurudRSTastayoreva saMbaMdhaM kurute sadA // ' iti / saMbaMdhaM-vivAham / atha dvitIyo yoga ucyategotuleti / gaurvRSaH vRSatulAkarkANAmanyatamaM praznalagnaM vA syAt taccecchubhagrahairyutamavalokitaM vA bhavettarhi tatpariNayanaM vidadhyAt / vilagnagA godhaTakarkaTAzca himAMzudaityejyasamanvitAste / saMvIkSitA vA yadi kanyakAyA lAmo bhavettatra ca pRcchakasya // ' iti vsisstthokteH| kazyapo'pi-'lagnasthAzcaMdgazukrAbhyAM vIkSitAH saMyutAzca vaa| kurvati kanyakAlAbhaM yadi godhaTakarkaTAH // ' iti / atra nAradAdibhiH zukracaMdrayodRSTiyogazcAbhihitaH / graMthakartA tu zubhakhacaratvAdudhagurvorapi dRSTiruktA / sA kanyAyA bhartRprazne sati tatprAptisUcikA jJeyA, tulyanyAyatvAt / athadA 'lagnaM vidhubhRgujayutAlokitam' iti pAThaH kalpyaH // 2 // athAnyadvivAhayogadvayaM drutavilaMbitenAhaviSamabhAMzagatau zazibhArgavau tanugRhaM balinau yadi pazyataH / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhalanADuSTayogapratipattiH] vivAhaprakaraNam 6 / 225 racayato varalAbhamimau yadA yugalabhAMzagatau yuvatipradau // 3 // * viSameti // caraNadvayaM spaSTArtham / atrottarArdhasaMmativAkyoktakanyAlAbhapradayogAdvaiparItyamiti yuktito nibaddhaM grNthkRtaa| ayameko vivaahyogoabhihitH| athAparo vivaahyogH| yademau zazibhArgavau yugalabhAMzagato yugmarAzigatau yugmAMzakagatau ca balinau saMtau tanugRhaM pazyatastadA kanyApradau syAtAm / yadAha nAradaH-'zukraMdU yugmarAzisthau yugmAMzakagatau ydaa| vIkSite balinA lagne kanyAlAbho bhavettadA // ' iti // 3 // ___ atha praznalagnAdvaidhavyayogatrayaM zAlinyAhaSaSThASTasthaH praznalagnAdyadIdurlagne krUraH saptame vA kujaH syAt / mUrtAviMduH saptame tasya bhaumo raMDA sA syAdaSTasaMvatsareNa // 4 // SaSTheti // yadi praznalagnAdiMduzcaMdraH SaSThASTamasthastadA kanyA aSTasaMvatsareNa vivAhavarSAditi zeSaH / raMDA bhartRnAzikA syAt / tataH svayamapi mriyeta / sarvathA dvayorapi maraNamaSTamAbdAnaMtaraM syAdityarthaH / saMmatyanurodhAt / yadAha vasiSThaH-'praSTurvilagnAtprabalaH zazAMkaH zatrusthito mRtyugRhasthito vA / yadyaSTamAndAtparato vivAhaM karoti mRtyuM varakanyayozca // ' iti / athAnyaHvA athavA lagne yaH kazcitkrUragrahaH syAttataH saptame sthAne kujo bhaumo bhave. tadA'STavarSamadhye raMDA syAt / yaduktaM nAradena-'yadi lagnagataH krUrastasmAtsaptamagaH kujH| vijJeyaM maraNaM puMsaH saptamAbdAMtare yadi // ' kecitsaptame'pi RragrahamevaMvidhe prazne niSeti // yadAha kazyapaH-'eko lagnagataH pApaH pApo'nyaH sptraashigH| AsaptamAbdAnmaraNaM puruSasya na saMzayaH // ' iti / zaunako'pi-'yadhudayasthaH trastasmAdyadi saptamo bhavetpApaH / saptabhirabdaimaraNaM vijJeyaM tasya puruSasya // ' iti / vasiSTho'pi-'eko'pi lagnopagatazva pApaH pApastato'nyaH khalu saptamasthaH / AsaptamAbdAnnidhanaM varasya balAnvitau tau kurutastvavazyam // ' eSAM mate 'saptame vA khalaH syAt' iti pAThaH kalpyaH / asminpAThe viziSya kujagrahaNaM na kartavyaM bhavati, pApatvAdeva tallAbhAditi yuktmutpshyaamH| athAparaH-vA athavA mUtauM lagne iMduH tasya saptame sthAne bhaumo bhavettato'STavarSAnaMtaraM raMDA syAt / uktaM ca nAradena-'yadi lagnagatazraMdrastasmAtsaptamagaH kujaH / vivAhAnaMtaraM bhartA tvaSTavarSa na jIvati // ' iti // 4 // __ atha praznalagnAtkulaTAmRtavatsAyogavikalpaM dodhakavRttenAhapraznatanoryadi pApanabhogaH paMcamago ripudRssttshriirH| nIcagatazca tadA khalu kanyA sA kulaTA tvathavA mRtavatsA // 5 // praznatanoriti // yadi praznalagnAtpApagrahaH paMcamasthAnasthaH zatrugrahAvalokitaH san svanIcagatazca syAttadA khalu nizcitaM sA kanyA kulaTA vezyA bhave Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 muhuurtciNtaamnniH| [bAlavaidhavyayogaparihAraH dathavA mRtavatsA mRtApatyA vA bhavet / tuH pAdapUraNe / yadAha kazyapaH'svanIcagaH zatrudRSTaH pApaH paMcamago ydaa| mRtaputrAM karotyeva kulaTA vA na saMzayaH // ' iti / nArado'pi-'lagnAtpaMcamagaH pApaH zatrudRSTaH svanIcagaH / mRtaputrA tadA nArI kulaTA vA na saMzayaH // ' iti / zatrumitramadhyagrahAn 'mitrANi dhumaNeH' (6 / 27) ityAdinA vakSyatyatraiva // 5 // ___ atha vivAhabhaMgayogaM puSpitAgrayAhayadi bhavati sitAtiriktapakSe tanugRhataH samarAzigaH zazAMkaH / azubhakhacaravIkSito'riraMdhe bhavati vivAhavinAzakArako'yam 6 __ yadIti // sitAtiriktapakSe kRSNapakSe yadi zazAMkazcaMdraH samarAziSu vRSakarkAdiSu gataH san tanugRhataH praznalagnarAzito'riraMdhre SaSThe'STame vA sthAne sthitaH azubhakhacaraiH pApagrahairavalokito bhavati tadAyaM yogo vivAhasya vinAzakArako bhavati / taduktaM nAradena-'kRSNapakSe zazI lagnAdhugmarAzigato yadi / pApadRSTo na saMbaMdhaM karotyevAriraMdhragaH // ' iti / vivAhavinAzakAraka ityatra prayoge samAsAnupapattiH, tatsamAdhizca graMthAMte kariSyate // 6 // athaivaM praznalagnAdvaMdhyAmRtApatyAdiyogAnabhidhAyedAnIM janmakAlInabAlavaidhavyayogavicAramatidizaMstatparihArAn zArdUlavikrIDitenAhajanmotthaM ca vilokya bAlavidhavAyogaM vidhAyya vrataM sAvitryA uta paippalaM hi sutayA dadyAdimAM vA rhaa| sallagne'cyutamUrtipippalaghaTaiH kRtvA vivAhaM sphuTaM . dadyAttAM cirajIvine'tra na bhavedoSaH punarbhUbhavaH // 7 // janmotthamiti // yathA praznalagnAdvidhavAyogo vicAritastathA janmotthaM janmakAlInaM ca bAlavidhavAyogaM vilokya jAtakazAstrAjanmakAlInalanavazato vaidhavyayogaM vicArya vakSyamANaM vrataM kaaryeditynvyH| tatra bAlavidhavAyogAnAha horAmakaraMde guNAkaraH-'tyaktA dhavenoSNakare'stasaMsthe bAlye'pi bhaume vidhavA prdissttaa| pApagrahAlokanavargayAte kanyaiva vRddhA bhavatInasUnau // vaidhavyaM krUrakheTairmadanagRhagatairmizritaiH syAtpunarbhUH pApe'ste vIryayuktaibhavati parihRtA preyasA saumyadRSTe / anyonyAMzasthayozca kSitisutasitayoba. dhakI yoSiduktA caMdrorvIsUnuzukrA yadi madanagRhe preyaso'nujJayA sA // iti / anyamapi zlokaM paThaMti-'lagne vyaye ca pAtAle jAmitre cASTame kuje| kanyA bharturvinAzAya bhartA knyaavinaashdH||' iti / atha jAtakIyo vaidhavyayogaparihAra ucyate'smAbhiH-'ghUnAdvAcye patisubhagate raMdhrabhAdartRmRtyurnIhArAMzorudayagRhatastadvapuzciMtanIyam' iti guNAkareNa saptamasthAnA 1 patizca subhagatA saubhAgyaM ceti dvaMdvaH / ghanAta saptamasthAnAt patisubhagate vAcye vaktavye ityarthaH / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaidhavyayoge kuMbhAdivivAhAH] vivAhaprakaraNam 6 / 227 masaubhAgye vicArye ityuktam / tatra-'yo yo bhAvaH svAmidRSTo yuto vA saumyairvA syAttasya tasyAsti vRddhiH / pApairevaM tasya bhAvasya hAnirnirdeSTavyA pRcchatAM janmato vA // ' iti bhaTTotpalokteH / svasvAmisaumyairIkSitaM cetsaptamasthAnaM bhavati tadA tadbhAvasukhaM vAcyam / kecittu strINAM mahatyariSTayoge bhartuzca svalpAriSTayoge tatparihAramAhuH // athAparihArye vaidhavyayoge pratIkAramAha-vidhAyyeti / raha iti vakSyamANamihApakRSTavyam / pitrAdiH sutayA kanyayA kRtvA raha ekAMte hi nizcayena sAvitryA vrataM vidhAyya kArayitvA uta athavA paippalaM pippalasaMbaMdhi vrataM ekAMte vidhAyya pazcAdimAM kanyAM sulagne cirajIvine varAya dadyAt / taduktaM vratakhaMDe-'sAvitryAdivratAdIni bhaktyA kurvati yAH striyaH / saubhAgyaM ca suhRttvaM ca bhavettAsAM susaMtatiH // ' iti / sAvitrIvratakaraNaprakArastatraiva prasiddhaH / saMhitAsAre'avaidhavyakarairyogairvivAhapaTaloditaiH / varAyAyuSmate deyA kanyA vaidhavyayogajA // ' iti| pippalavratamuktaM jJAnabhAskare-'balavadvidhavAyoge bAlye sati mRgIdRzAm / pitA rahasi kurvIta tadbhagaM zAstrasaMmatam // sudine zubhanakSatre caMdratArAbalAnvite / avaidhavyakare yoge lagne grahabalAnvite // betAraMbhaM prakurvIta bAlavaidhavyanAzanam / sunAtAM citravastrADhyAM kanyAM pitRgRhAbahiH // nItvAzvatthazamIsthAne yadvA badarikAzraye / AlavAlaM prakurvIta vipulaM mRdukarSitam // kumAryAcAryanirdiSTaM kRtvA saMkalpamAdarAt // karakAMbuprapUrNena secanaM prativAsaram / caitre vAzvinamAse ca tRtIyA'sitapakSataH / yAvatkRSNatRtIyAnyA mAsamekaM yathAvidhi // brAhmaNAnAM tathA strINAM pUjana ca samAcaret / tadAziSApnuyAtkanyA saubhAgyaM ca sukhAnvitam / pratimAM pArvatIzAnI vaiNave bhAjane'rcayet / caMdanAkSatadUrvAdyairbilvapatrairyathAvidhi // upacArairyathAzaktyA naivedyaiH prativAsaram / evaM vrataprabhAveNa bAlavaidhavyanikRtiH / jAyate kanyakAnAM ca tataH pANigraha kriyA // ' ityazvatthavratam / athAnyadapi aparihAryabAlavaidhavyayogApahArakaM prakAratrayamAha-vA raha ityAdi / vA athavA raha ekAMte acyutamUrtiH viSNupratimA, pippalaghaTau prasiddhau; eSAM madhye anyatareNa mano'bhISTena sAkaM sallagne vakSyamANadUSaNarahite saubhAgyaguNAnvite ca vivAhalagne vivAhaM kArayitvA pazcAttAM kanyAM sphuTaM lokaprasiddhaM yathA bhavati tathA cirajIvine AyuSmate varAya dadyAt pitrAdiradhikArI / taduktaM mArkaDeyapurANe-'bAlavaidhavyayoge'pi kuMbhadrupratimAdibhiH / kRtvA lagnaM rahaH pazcAtkanyodvAoti cApare // ' iti / kuMbha ityupalakSaNam / tena maMthanyapi grAhyA / durvRkSaH 'palAzI drudrumAgamAH' ityamaraH / sa cAzvattha eva nAnyaH / pratimA viSNupratimA zirobhujAdhavayavamutA sauvarNI na zAlagrAmazilA / sarvatrApi pramANaM vakSyate'dhunaiva // kuMbhavivAhaH sUryAruNasaMvAde-'vivAhAtpUrvakAle ca caMdratArAbale zubhe / vivAhokte ca maMthanyA kuMbhena saha vodvahet // pitA saMkalpavAhyaM ca vivAha Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [kuMbhoDhAyAH punarbhUtvadoSaparihAra : vidhipUrvakam / sUtreNAveSTayetpazcAddazataMtuvidhAnataH // kuMkumAlaMkRtaM deha tayorekAMtamaMdire / tataH kuMbhaM ca niHsArya prabhajya salilAzaye // tato'bhiSecanaM kuryAtpaMcapallavavAribhiH / tatsarvaM vastrapUjAdyaM brAhmaNAya nivedya ca // kanyAlaMkAravastrAdyaM brAhmaNAya nivedayet // ' iti kuMbhavivAhaH / kuMbhaprArthanA ca tatraiva - 'varuNAMgasvarUpastvaM jIvanAnAM samAzraya / patiM jIvaya kanyAyA - zciraM putrAnsukhaM varam / dehi viSNuvarAddeva kanyAM pAlaya duHkhataH // iti / athAzvatthavivAhastatraiva - 'dvijAn gurusuhannArImaMgaloccAraNaiH samam / AhUyodvAhakAle ca ramyabhUmau sumaMDape // gatvA praNamya gaurIM ca gaNanAthaM ca bhUruham / bhavAnIM caiva maMthAnIM pitA maMtramudIrayet // udvAhayiSye vidhivadazvatthena manoharAm / kanyAM saubhAgyasaukhyArthahetave'haM dvijottamAH / namaste viSNurUpAya jagadAnaMdahetave / pitRdevamanuSyANAmAzrayAya namo namaH // canAnAM pataye tubhyaM viSNurUpAya bhUruha / namo nikhilapApaughanAzanAya namo namaH / pUrvajanmabhavaM pApa bAlavaidhavyakArakam / nAzayAzu sukhaM dehi kanyAyA mama bhUruha ||' ityazvatthena saha vivAhasaMkalpaprArthane / vivAhastu kuMbhavivAhavadvidheyaH / evaM viSNupratimayA sauvarNyA saha vivAhaM vidhAya pratimAdAnaM vidheyam // atha pratimAdAnavidhistatraiva -- 'zubhe mAsi site pakSe sAnukUla dine / brAhmaNaM sAdhumAmaMtrya saMpUjya vividhArhaNaiH // tasmai dadyAdvidhAnena viSNormUrtiM caturbhujAm / zuddhavarNasuvarNena vittazaktyAthavA punaH // nirmitAM rucirAM zaMkhagadAcakrAnazobhitAm / dadhAnAM vAsasI pIte kumudotpalamAlinIm // sadakSiNAM ca tAM dadyAnmaMtrametamudIrayet // yanmayA pUrvajanuSi tyA patisamAgamam / viSopaviSazastrAdyairhato vAtiviraktayA / prApyamANaM mahAghoraM yazaHsaukhyadhanApaham / vaidhavyAdyatiduHkhaughanAzAya sukha* labdhaye / bahusaubhAgyalabdhyai ca mahAviSNorimAM tanum // sauvarNI nirmitAM zaktyA tubhyaM saMpradade dvija / anaghAdyAhamasmIti trivAraM pravadediti // evamastviti viprAzIrgRhItvA svagRhaM vizet / tato vaivAhikavidhiM pitA kuryAnmRgIdRzaH // ' iti pratimAdAnavidhiH / evaM ghaTenAzvatthena vA viSNurUpeNa vA ekAMte vivAhaM vidhAya pazcAdvAditraghoSapuraHsaraM pitrAdiH kanyAdAnAdhikArI kanyAmAyuSmate varAya dadyAt / kanyAdAtRRnAha yAjJavalkyaH'pitA pitAmaho bhrAtA sakulyo jananI tathA / kanyApradaH pUrvanAze prakRtisthaH paraH paraH // ' nanu ' punarbhUrdidhiSUrUDhA dviH' ityamarokterdviH pariNItAyAH kanyAyAH punarbhUtvena mahAdoSaH saMbhavatItyapekSAyAmAha - atra na bhavediti / atraivaM vidheyaM-kuMbhAdivivAhAnaMtaraM kanyAyAH punarAyuSmadvareNa saha vivAhaviSaye punarbhUbhavaH punarbhUsaMbhUto doSo nAsti / kuto doSo nAstItyucyate / vidhAnakhaMDe tathAbhidhAnAt - 'svarNabupippalAnAM ca pratimA viSNurUpiNI / tayA saha vivAhe ca punarbhUtvaM na jAyate // ' cakArAdvasyApi - 'lakSmIrUpA sadA kanyA harirUpaM sadA jalam / harerdattaM ca yaddAnaM dAtuH pApaharaM sadA // 1 228 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apatyapro zubhAzubhatvaM] vivAhaprakaraNam 6 / 229 lakSmInArAyaNaprItyai yA dattA kanyakA budhaiH / tArayetsakalaM dAtuH kulaM pUrvAparaM sadA // caMdragaMdharvavahnayaMbuzivasomasarA ime / patayaH kanyakAnAM ca bAlyAtsaMti sadaiva te // tadudvAhavidhiryatnAtkRto no janayedagham // yathAlibhukaM kamalaM devAnAM pUjanAya vai / ahaM bhavati sarvatra tathA kanyA nRNAM bhavet // ' iti / dharmazAstre'pi-'yatkiMcitkathitaM zAstre zAMtikaM ptirkssnne| tatpApamapi no pApaM yena dharmo'bhirakSyate // ' iti / zrutAvapi somAdibhiH sahoDAho'bhihitaH-'somaH prathamo vivide gaMdharvo vivida uttaraH / tRtIyo amiSTe patisturIyaste manuSyajaH // somo'dadagaMdharvAya gaMdharvo'dadadagnaye / rayiM ca putrAMzcAdAdagnirmAmatho imAm // ' iti / ato devabhogyAnAM kanyAnAM puruSavivAhe na doSaH punarbhUbhavastathAnApi / ata eva hi loke'pi ziSTAcAro dRzyate-'maMthanyA bhAskaro yatnAtkRtavAnduhiturvidhim / reNuko'pi svakanyAyAstarUdvAhaM cakAra saH // ' iti vidhAnakhaMDe vidhAnAt / ata eva'pitrA mAtrA tathA bhrAtrA dattA yA toyadhArayA / viprAgnisuhRdAM sAkSyaM kRtvA sodvAhitA bhavet // ' iti kAtyAyanAdibhirvivAhasya paribhASitatvAdekadA kanyApuruSavivAhaM nivartya punardvitIyapuruSavivAhe jAte sA punarmUrevetyalamiyatA // 7 // ' athAsthAH kanyAyAH kIdRzamapatyaM prathamaM bhaviteti prazne sragviNIchaMdasottaramAha praznalagnakSaNe yAdRzApatyayuk khecchayA kAminI tatra cedAvrajet / kanyakA vA suto vA tadA paMDitai stAdRzApatyamasyA vinirdizyate // 8 // prazneti // tatra jyotirvitsamIpe / yAdRzApatyatvameva vivRNute-kanyaketyAdi / zeSaM padyaM spaSTArtham / yadAha zaunakaH-'mAliMgya zizuM kanyA pRcchakamAzritya tiSThati prAk cet / strIhastA strIjananI puMhastA putrajananI ca // ' iti / kanyA yasyakasyApIti zeSaH // 8 // atha sAmAnyato nimittavazena zubhAzubhapraznaM sragviNyAha zaMkhabherIvipaMcIravairmagalaM jAyate vaiparItyaM tadA lakSayet / vAyaso vA kharaH zvA zRgAlo'pi vA praznalagnakSaNe rauti nAdaM yadi // 9 // 20 mu.ci. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 muhUrtaciMtAmaNi: / [praznasamaye zubhAzubhayogAH zaMkheti // zaMkhaH prasiddhaH, bherI vAdyavizeSastAmrAdinirmitaH, vipaMcI vINA; eteSAM ravaiH praznalagnakSaNe zrutairmaMgalaM jAyate / upalakSaNatvAnmanohlAdituragagajacchatrAdisAnnidhye'pi zubhaM draSTavyam / yadAha zaunakaH - 'vAditratUryaghoSo SaturdpragItazabdAzca / zaMkhadhvaniH prazastaH pRcchAkAle kumArINAm // vRSabho ratho gajo vA zaMkhaH padmaM dhvajo'thavA chatram / sarpati pRcchakadeze sottamatAM vrajati sarvalokasya // ' iti / sA = vivAhyA kanyA / athAzubhayoga ucyate - vaiparItyamiti / vAyasaH kAkaH, kharo gardabhaH, zvA kukkuraH, zRgAlaH prasiddhaH / yadi praznalagnakSaNe vAyasAdirnAdaM zabdaM rauti tadA vaiparItyaM azubhaM lakSayet / upalakSaNatvAdulUkoSTramahiSanAdo'pyazubhaH / uktaM ca zaunakena'zvazRgAlolUkaravo mahiSoSTragajAvikapraNAdo vA / tatrodvegaH kalahaH pravAsamaraNaM vinirdezyam // ' iti / bRhaspatirapi zRgAlAdisAnnidhyaM niSiddhamAha'zRgAlamahiSoSTrAzca zivAmeSAja kukkuTAH / kharakauzikamArjArA na prazastAH smiipgaaH||' iti / atra prasaMgAdasmAbhiH zaunakoktA'zubhayogA likhyaMte- 'kRkalAsavAnaroragagardabhasaMzleSaNaM mitho'pi bhavet / daivajJapRcchakAnAM kanyA ekatra saMramate // ' kanyA ekatretyatra saMhitAyA avivakSaNAdvRddhyabhAvaH / 'bhidyati yadyudakuMbhaH zayyAsanapAdukAdibhaMgo vA / praznasamaye'pi yasyAstasyA vaidhavyamAde - zyam // udayAtsaptamasaMsthe ravibhRgutanaye zazAMke vA / vaidhavyaM kSititanaye - saptamage kanyakA mriyate // saptamago'rkaH kanyAM mRtaprajAM puMzcalIM karotyudayat / kathitaM tu yathodvAhe yojyaM tatpraznasamaye'pi // ' iti / atha zubhA api'pRcchakavarNatritayaM samIpamAzritya tiSThati cchAgaH / tasyAdezyaM viduSA yadA tadA yAgabhAgitvam / yadi pRcchAlagnasthau gurusaumyau dIrghajIvinaM kurutaH / paMcamasaMsthau putrAJjAmitragatau dhanaM vipulam // sarpati yadi kumArAH samIpagAH pRcchakasya vigatabhayAH / sA kanyA putravatI kathanIyA maMgalavatI ca // pramadAtmakadreSkANe vanitAMzo yadi vilagnamAyAtaH / dRSTaH zukreMdubhyAM kanyAlAbhaM samAdizati // pramadA bhavananiviSTAH prekSyaMte yadi vilagnamAyAtam / yoSiddha haiH subalibhiH kanyAlAbhaM tadA brUyAt // evaM kumArikANAM pRcchAlagne varopalabdhiH syAt / dveSkANe bhavane vA navAMzake nRgrahairbalibhiH // ' evaM zubhAzubhaM grahasUcitaM nimittasaMbhUtaM ca jJAtvA vaktujyautirvido mAhAtmyamAha sa eva - ' evaM kumArikANAmakhilaM guNadoSatazca kathanIyam / dauH zIlyaM nirdhanatA vaidhavyaM vAnyathAtvaM vA // dRSTvA nimittavargaM nIcoccavidhiM ca jAmitram / kathayati phalamudvAhe tasya na mithyA bhavedvANI // ' iti / evamanyAni zubhAzubhanimittAni kSutAdikAni ca graMthAMtarebhyo jJeyAni / kecana vivAhe upazrutimapi vicAraya'ti / taduktaM vivAhavRMdAvane - 'AropyAkSatapUrite gaNapatiM prasthAdipAtre zanaiH saMmArjanyadhiveSTite yuvatayastisraH sakanyA nizi / niryAtA rajakAdivezmasu kare kRtvA tamabhyarcitaM yAM vAcaM zRNuyustadarthasadRzI loke kilopazrutiH // ' iti / tatropazrutimaMtra:- 'upazruti mahAdevi Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyAvaraNamuhUrtaH] vivAhaprakaraNam 6 / caMDAlagRhavAsini / yathArtha brUhi devi tvaM zakarAjyapravardhini // ' ityalamatiprasaMgena // 9 // atha kanyAvaraNamuhUrta mattamayUrachaMdasAha vizvastAtIvaiSNavapUrvAtrayamaitrai rvaskhAgneyairvA karapIDocitaH / vastrAlaMkArAdisametaiH phalapuSpaiH ___ saMtoSyAdau syAdanu kanyAvaraNaM hi // 10 // vizveti // uttarASADhAsvAtIzravaNapUrvAvayAnurAdhAdhaniSThAkRttikAnakSatraiH athavA vivAhanakSatrairupalakSite kAle vastrAlaMkArAdibhirAdizabdena khAdyamadhuravastubhiH sametaiH phalapuSpairAdau kanyAM saMtoSya anu pazcAtkanyAvaraNaM hi nizcayena syAt / ucitaRkSarityatra 'RtyakaH' iti prakRtibhAvaH / yadAha varAhaH-'pUrvAtrayazravaNamitrabhavaizvadevahautAzavAsavasamIraNadaivateSu / drAkSAphalekSukusumAkSatapUrNapANirazrAMtazAMtahRdayo varayetkumArIm // ' iti / phalAni pUgIphalAdIni / kazyapaH-paMcAMgazuddhidivase caMdratArAbalAnvite / vivAhokteSu RkSeSu kujavarjitavAsare // mAsAdyadivasaM riktAmaSTamI navamI tithim / tyaktvAnyadivase gaMdhasraktAMbUlaphalAnvitaiH / sahavRddhadvijagaNairvarayekanyakAM satIm // ' atra lagnazuddhirmahezvareNoktA-'azubhaistriSaDAyasaMsthitaiH zubhakheTaiH sutadharmakeMdragaiH / yadi vopacaye gurau site harijasthe varayetkumArikAm // ' harijaM lagnaM / varaNaM prArthanA / 'vAcA dattA tvayA kanyA putrArtha svIkRtA mayA / varAvalokanavidhau nizcitastvaM sukhI bhava // ' ityevaMrUpA vAgdAnAkhyeti yAvat / tatra vivAhyakanyAlakSaNamAha manuH-'avyaMgAMgI saumyanAmnI haMsavAraNagAminIm / tanulomakezadazanAM mRdUMgImudvahestriyam // nodvahetkapilAM kanyAM nAdhikAMgI na rogiNIm / nAlomikAM nAtilomAM na vAcATAM na piMgalAm // RkSavRkSanadInAmnI nAMtyaparvatanAmikAm / na pakSyahipreSyanAnI na vibhISaNanAmikAm // ' iti / aNtyHcaaNddaalH| zAtAtapaH-hasvasvarAM meghavarNA madhupiMgalalocanAm / tAdRzIM varayetkanyAM gRhasthaH sukhamedhate // ' viSNupurANe'pi-'na zmazruvyaMjanavatI nacaiva puruSAkRtim / nAtibaddhekSaNAM tadvatkRzAMgI nodvahestriyam // yasyAzca romaze jaMghe gulpho yasyAstathonnatau / gaMDayoH kUpako yasyA hasaMtyAzcaiva jAyate (?) // nodvahettAdRzIM kanyAM prAjJaH kAryavicakSaNaH // ' iti / atibaddhakSaNAM nimIlitaprAyanetrAmityAdisAmudrikazubhAzubhalakSaNalakSitAM parIkSya kanyAM varayediti / sAmudrikalakSaNAni kAzIkhaMDe varAhasaMhitAyAmapyuktAni tata eva jJeyAni // 10 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 muhUrtaciMtAmaNiH / [ kanyAvivAhakAlaH atha daravaraNamuhUrtamAhadharaNidevo'thavA kanyakAsodaraH zubhadine gItavAdyAdibhiH saMyutaH / varavRtiM vastrayajJopavItAdinA dhruvayutairvahnipUrvAtrayairAcaret // 11 // dharaNideva iti // dharaNidevo brAhmaNaH purohitAdiH / zeSaM spaSTArthaM padyam / uktaM ca vyavahAracaMDezvareNa - 'pUrvAtritayamAneyamuttarAtritayaM tathA / rohiNI tatra varaNe bhagaNaH zasyate sadA // upavItaM phalaM puSpaM vAsAMsi vividhAni ca / deyaM varAya varaNe kanyAbhrAtrA dvijena vA // ' iti / kIdRzAya varAya kanyA deyetyAha vasiSThaH - 'kulaM ca zIlaM ca sanAthatAM ca vidyAM ca vittaM ca vapurvayazca / vare guNAnsapta parIkSya deyA kanyA budhaiH zeSamaciMta-nIyam // ' kIdRzAya varAya na deyetyAha caMDezvaraH - 'sitakuSThinyapasmAre brahmaghne rAjayakSmaNi / aMdhe ca parivittau ca badhire dUradezage / vyasanAsaktacitte ca na deyA kanyakA budhaiH // ' iti / parivittilakSaNamamarasiMhe- 'parivettAnujo'nUDhe jyeSThe dAraparigrahAt / parivittistu tajjayAyAn' iti / vyasanaM = dyUtAdi / vasiSTho'pi - 'atyAsannenAtidUre'pyatyADhye 'pyatidurbale / vRttihIne ca mUrkhe ca SaTsu kanyA na dIyate // dUrasthAnAmavidyAnAM mokSadharmAnuvartinAm // zUrANAM nirdhanAnAM ca na deyA kanyakA budhaiH // ' iti / ata eva manuH - 'kAmamAmaraNAttiSThedgRhe kanyartumatyapi / natvevainAM prayaccheta guNahInAya karhicit // ' atra guNAya kanyA na deyA, kiMtu guNavate deyetyatra tAtparyam / na punarasaMskRtAyAstasyA rajodarzanAnaMtaramavasthAnaM yuktaM, doSasmaraNAt / yadAha vAtsyaH'mAtA caiva pitA caiva jyeSTho bhrAtA tathaiva ca / trayaste narakaM yAMti dRSTvA kanyAM rajasvalAm // yastAM vivAhayetkanyAM brAhmaNo madamohitaH / asaMbhASyo hyapAMkteyaH sa bhavedvRSalIpatiH // ' iti / vRSalI - rajasvalA / yAjJavalkyaH'aprayacchannavApnoti bhruunnhtyaamRtaavRtau'| bhrUNaH=bAlakaH / RtuH=rajodarzanam / nArado'pi - 'yAvaMta RtavastasyAH samatIyuH patiM vinA / tAvaMtyo bhrUNahatyAH syustasya yo na dadAti tAm // ' iti / ata evAha vasiSThaH - 'rajo hi dRSTaM yadi kanyakAyAH kuladvayaM durgatimeti tasyAH / tasmAnnitAMtaM ca taduktakAla nollaMghya pANigrahaNaM vidheyam // ' iti // 11 // atha kanyAvivAhakAlaM grahazuddhiM ca vasaMtamAlikAchaMdasAha - guruzuddhivazena kanyakAnAM samavarSeSu SaDabdakopariSTAt / ravizuddhivazAcchubho varANAmubhayozcaMdra vizuddhito vivAhaH // 12 // gurviti // kanyakAnAM vivAhaH SaDabdakopariSTAt SaDvarSAtikramAnaMtaraM sama Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhUvarayorgurusUryabalAvazyakatA] vivAhaprakaraNam 6 / 233 varSeSu yugmavarSeSu satsu guruzuddhau satyAM zubhaH / arthAtpuruSANAM viSamavarSeSu ravizuddhau vivAhaH shubhH| tadAha cyavanaH-'SaDabdamadhye nodvAhyA kanyA varSadvayaM yataH / somo bhuMkte'tha gaMdharvastataH pazcAddhutAzanaH // ' iti / idamasya vyAkhyAnam-janmAnaMtaraM varSadvayaM somaH kanyAM bhuMkte, tadanaMtaraM dve varSe gaMdharvaH, tadanaMtaramagniH, tato manupyAdhikAra iti SaDabdataH prAgvivAho na kAryaH / tatra SaDvarSAnaMtaraM samavarSe vivAhaH shubhH| yadAha nAradaH-'yugme'bde janmataH strINAM zubhadaM pANipIDanam / etatpuMsAmayugme'bde vyatyaye nAzanaM tayoH // ' iti / kazyapo'pi-'vivAho janmataH strINAM yugme'bde putrapautradaH / ayugme zrIpradaH puMsAM viparIte tu mRtyudaH // ' iti / evaM ca sati strINAM vivAho'STamadazamavarSayorbhavatItyarthaH / ata evAha vyAsaH-'aSTavarSA bhavedgaurI navavarSA ca rohiNI / dazavarSI bhavetkanyA dvAdaze vRSalI smRtA // ' iti / asya phalazrutimAha mAtsyaH -'gaurI dadadbrahmalokaM sAvitraM rohiNIM dadat / kanyAM dadatsvargalokamataH paramasadgatim // ' prApnotIti zeSaH / 'gaurI vivAhitA saukhyasaMpannA syAtpativratA / rohiNI dhanadhAnyAdiputrADhyA subhagA bhavet // kanyA vivAhitA saMpatsamRddhA svAmipUjitA // ' iti / nanu navavarSAyA rohiNyAMayugmavarSatvAdvivAhaniSedhaH saMbhavati / garbhato navamavarSagrahaNe ayugmavarSatvA'parihANAtsa doSastadavastha eva / ye tu-'ayugme durbhagA nArI yugme ca vidhavA bhavet' iti caMDezvaravAkyamabhyasyaMti tanmate sutarAM vivaahaabhaavH| ucyate-'yugme'bde saMpadaH saukhyavidyAdharmAyuSaH sadA / bharturduSTA bhavatyoje niSekAnnAtra saMzayaH // ' iti parAzaravAkyAdgarbhavarSagrahaNamadhyavasIyate / nAradAdivAkyAttu janmata ityapi / tatra SaSThavarSAnaMtaraM janmato viSamavarSIyamAsatrayAnaMtaraM navamAsAHzubhAH samavarSIyamAsatrayaM ca / idameva ca mAsatrayaM nAradAdimate gRhyate iti yuktA vyavasthetyutpazyAmaH / etadevAbhipretyoktaM zrIpatinibaMdhe-'mAsatrayAdUrdhvamayugmavarSe yugme tu mAsatrayameva yAvat / vivAhazuddhiM pravadaMti saMto vAtsyAdayo gargavarAhamukhyAH // ' iti / 'ayugme durbhagA nArI yugme tu vidhavA bhavet / tasmAdgarbhAnvite yugme vivAhe sA pativratA // ' iti caMDezvaroktizca sArthikA / evaM navamavarSasyAyugmatvaprayukaniSedho'STamavarSAnaMtaraM mAsatrayameva / tasmAdanaMtaraM tu sukhena vivAha iti vyAsavAkye na virodhaH / evaM vihitavarSe yasminkAle guruzuddhirbhavettadvazena vivAhaH kaaryH|gurushuddhistu-'bttuknyaajnmraashestrikonnaaydvisptgH| zreSTho guruH khaSatryAye pUjayAnyatra niNditH||' ityupanayanaprakaraNe'bhihitA / yadAha guruH-'strINAM gurubalenaiva vivAhaH zobhanaH smRtaH / varasyArkabalaM grAhyamaiMdavaM tUbhayorapi // ' iti / 'suragurubalamabalAnAM puruSANAM tIkSNarazmibalameva / caMdrabalaM daMpatyoravalokya vizodhayellagnam // ' iti varAhoktezca / etaccAvazyakatvArthamabhihitam / yadA dvayorapi gurubalamiSTaM bhavettadA pANigrahaH shubhdH| dvayoranyatarasya gurvazuddhau vivAhakAlAMtarAsaMbhave ca tatpitrAdinA pUjAM kArayet / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 muhuurtciNtaamnniH| vivAhe mAsanirNayaH 'ravizuddhau gRhakaraNaM raviguruzuddhau vratodvAhau / kSauraM tArAzuddhau zeSaM caMdrAzrita karma // ' iti rAjamArtaDoktasAmAnyavAkyAlocanAt / varANAM vivAhyAnAM puMsAM ravizuddhivazena vivAhaH shubhH| ubhayoH strIpuMsayozcaMdravizuddhito vivAhaH zubhaH smRtaH / atra saMmatiH prAguktA / yadA tu kanyA kAlAtikAMtA bhavati tadA gurubalamanAvazyakamityAha vyAsaH-'dazavarSavyatikrAMtA kanyA zuddhivivarjitA / tasyAstAreMdulagnAnAM zuddhau pANigraho mataH // ' iti / prAptakAle hi guruzuddhyAdivicAra iti tattvam |saac gururavicaMdrazuddhirgocaraprakaraNe'bhihitA, gocarabalAbhAve'STakavargAdibalaM grAhyamityAha nAradaH-'gocaraM vedhajaM cASTavargajaM rUpajaM balam / yathottaraM balAdhikyaM sthUlaM gocaramArgajam // ' iti // 12 // athaivaM guruzuddhimuktvedAnI vihitamAsAndrutavilaMbitenAhamithunakuMbhamRgAlivRSAjage mithunage'pi ravau trilave shuceH| alimRgAjagate karapIDanaM bhavati kArtikapauSamadhuSvapi // 13 // mithuneti|| mithunakuMbhau prasiddhau, mRgo makaraH, alivRzcikaH, vRSaHprasiddhaH, ajo meSaH; etadrAzigate ravau sati tatrApi mithunasthite sUrye'pi zucerASADhasya trilave tRtIyAMze ASADhazuddhapratipadamArabhya dazamIparyaMtaM karapIDanaM vivAho bhavati / arthAditararAzigate sUrye sati ASADhazukladazamyanaMtaraM harizayane ca sati vivAho na syAt / yadAha kazyapaH-'uttarAyaNage sUrye mInaM caitraM ca varjayet / ajagodvaMdvakuMbhAlimRgarAzigate ravau // mukhyaM karagrahaM tvanyarAzige na kadAcana // ' iti / vasiSThaH-'dinAdhipe meSavRSAlikuMbhanRyugmanakrAkhyadhaTakSasaMsthe / mAghadvaye mAdhavazukrayozca mukhyo'thavA kArtikasaumyayozca // ' iti / ghaTastulA, zukro jyeSThaH, saumyo mArgazIrSaH, mukhyo vivAha iti zeSaH / 'AodayAdUrdhvaminasya kArya nakSatravRMde dazake kadAcit / mAsoktakamataramaMgalADhyaM kuryAnna supte'pi tathA murArau // ' etena harizayanAtyAkAlaH sAdhIyAnityabhihitaM bhavati / atra sAmAnyato mAsazabdena cAMdra eva mAso gRhyate; 'iMdrAnI yatra huyete' ityAdyukteH / atra tu sauracAMdramasadvayopAdAnAdubhayoraikye vivAhaphalamavikalaM bhavati / taduktaM kezavANa-'prAyaH saura mAnamiSTaM vivAhe tatkiM cAMdraM mAnamAhuH phalena / tasmAtsamyak tatphalAptistadaikye sauro mAsaH kevalaH kiMcidUnaH // ' iti / asyArtha:-kazyapAdibhiH saurA eva mAsA uktAH; teSAM ca prAzastyam-'vivAhAdau smRtaH sauro yajJAdau sAvano mataH' iti vRddhagargasmaraNAt / nAradAdibhistu-'mAghaphAlgunavaizAkhajyeSThamAsAH zubhapradAH / madhyamaH kArtiko mArgazIrSoM vai niMditAH pare // ' iti cAMdrA evoktaaH| etatprAzastyaM ca vasiSThenoktam-'udvAhayajJopanayapratiSThAtithivrataM kSauramahosavAtham / parvakriyA vAstugRhapravezaH sarvaM hi cAMdreNa vigRhyate tat // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAhe janmamAsAdiniSedhaH] vivAhaprakaraNam 6 / iti / ato dvayoH sauracAMdramAsayoraikye vivAhAdizubhamekatarapakSAzrayeNa madhyamamiti niSkRSTo'rthaH / evaM ca makarasaMkrAMtI mAghaH, kuMbhe phAlgunaH, meSe vaizAkhaH, vRSe jyeSThaH, mithune ASADhatRtIyAMzaH, tulAyAM kArtikaH, devotthAnAduttaraH, vRzcike mArgazIrSaH zubha ityarthaH / kecittu cAMdramAsaM mukhyamAhustenAyamarthaH-phAlguno'pi vihita iti mInasaMkramaNasadbhAve'pi zubhaH / caitro niSiddha iti meSasaMkrAMtisadbhAve'pyazubhaH / taduktaM vivAhavRMdAvane-'jhaSo na niMdyo yadi phAlgune syAdajastu vaizAkhagato na niMdyaH / madhvAzritau dvAvapi varjanIyAvityAdivAcAmiyameva yuktiH // ' iti / 'ajastu vaizAkhagato na niMdyaH' iti tu nirmUlameva / na hi meSasaMkramaH kvacinniSiddho'sti, tadetadavicAritaramaNIyam / kutaH? yato yanmate sauramAsasyaiva mukhyatvaM tanmate meSaH prazasta iti caitre'pi vivAhaprasaMga iti viparItasyApi vaktumazakyatvAt / uktaM ca caDAratne-'pauSe'pi makarasthe'ka caitre meSagate ravau / ASADhe mithunAditye ke'pyAhuH karapIDanam // ' iti / kiMca vasiSThavAkye-'dinAdhipe meSavRSa-' ityAdau sauracAMdramAsayorupAdAnasya vaiyarthyApAtAt / tasmAdvayoraikye vivAhaH prshstH| tatra mAghaphAlgunavaizAkhajyeSThA mukhyAH / yatra tu niSedhAnaMtaraM pratiprasavo yathA dakSiNAyane vivAhaM niSidhya kArtikamArgazIrSoM vihitau tatra madhyamatvam / ata eva 'athavA kArtikasaumyayozca' iti vasiSTena pRthaguktaM nAradavAkye spaSTameva madhyamatvam / ato vivAhapaTale gargaH-"putropetA tu kArtike / dhanadhAnyasutopetA saumye bhartRparAyaNA' ityuktavAn / tadapi dhanuHsaMkrAMtivyatiriktaviSayaM dRSTavyam / harizayanAtprAgASADhatRtIyAMzazca mdhymH|hrisvaapaaNtrgtaaH ASADhazrAvaNabhAdrapadAzvinakArtikAH pauSazcaite nissiddhaaH| dhanuSi pauSastvatyaMta niSiddhaH / 'mIne dhanuSi siMhe ca sthite saptaturaMgame / kSauramannaM na kurvIta vivAha gRhakarma ca // ' iti gargokteH / annam annaprAzanaM, vihitakAlAtikrAMtaM kSauraM caulaM ca svataMtram / yattapanayanAMgaM kSauraM tasya na niSedhaH, 'caitre mInagate ravau' iti vihitopanayanasya viSayAlAbhAt ||athottraadh vyaakhyaayte-aliiti| alimRgAjAH prAgvyAkhyAtAH, etadrAzigate sUrye sati kArtikapauSamadhuSvapi karapIDanaM bhavati / yathA-vRzcike kArtikaH, makare pauSaH, meSe caitro'piityrthH| idaM tu sauramAsagrahilAnAM matam / ata evAdhunoktacUDAratnasthavAkye 'ke'pyAhuH karapIDanam' ityukteH / zrIdharo'pi-'pauSe ca kuryAnmakarasthite'ke caitre bhavanmeSagato yadA syAt / prazastamASADhakRtaM vivAhaM vadaMti gargA mithunasthite'ke // ' iti| tadetatprAgabhihitanyAyAdupekSyam / athavA kevalamatAMgIkAreNa madhyamatvamaMgIkRtya kAlAMtarAnapekSiNyavazyadeyakanyAviSayam / atra 'gIrvANAMbupratiSThA' (5 / 26 ) ityAdinA mAsanirNayaH sAmAnyataH kRto'pyetAdRzavizeSAbhidhAnArthaM punagraMthakRtoktaH // 13 // atha mAsaprasaMgAjanmamAsAdiprayuktaniSedhavidhIn rathoddhatAvRttenAhaAdyagarbhasutakanyayordvayorjanmamAsabhatithau karagrahaH / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 muhuurtciNtaamnniH| [vivAhe jyeSThatrayavicAraH nocito'tha vibudhaiH prazasyate cedvitIyajanuSoH sutprdH||14|| Adyeti // yasmin cAMdre mAse janma sa janmamAsaH, janmatithimArabhya triMzattithyAtmako mAso janmamAso vetyucyte| dvayamapyAdyaprakaraNe 'jnmkssmaastithyH(1|34)iti padyavyAkhyAvasare vivicya vyaakRtmsmaabhiH| yasminnakSatre janma tajanmabham / yasyAM tithau janma sA janmatithiH / smaahaardvNdvH| AgamazAsanasyAnityatvAnnumabhAvaH / uplkssnntvaattnmuhuurto'pi|ttraadygrbhyoH sutakanyayoH dvayoH karagraho vivAho nocito niSiddha ityarthaH / yadAha vasiSThaH'svajanmamAsaHtithikSaNeSu vainAzikAvRkSagaNeSu caivam / nodvAhamAtmAbhyudayA. bhikAMkSI naivAdyagarbhadvitayaM kadAcit ||'kssnnH muhuurtH| nArado'pi-'na janmamAse janmaH na janmadivase'pi vA / AdyagarbhasutasyAtha duhiturvA karagrahaH // ' iti / janmadivase-janmatithau / Avazyakatve'pavAdo jaganmohane-'jAtaM dina dUSayate vasiSThaH paMcaiva gargastriMdinaM tthaatriH| tajanmapakSaM kila bhAgurizca vrate vivAhe gamane kSure ca // iti / atheti| dvitIyajanuSoranAdyagarbhayozcedvivAhaH tarhi sutaprado vibudhaiH paMDitaiH prazasyate / etacca tRtIyagarbhAdAvapi draSTavyam / sarvathAdyagarbharAhityaM vivakSitam / kecit 'cedanAdyajanuSoH' iti paThaMti / yadAha cyavanaH-'janmaH janmamAse vA tArAyAmatha janmani / janmalagne bhavedUDhA putrADhyA pativallabhA // ' iti / caMDezvaraH-'janmamAse tu putrAcyA dhanADhyA janmabhodaye / janmalagne bhavedUDhA vRddhA saMtatisaukhyabhAk // ' iti / etaccAnAdyagarbhaviSayam / Adyagarbhe sAkSAniSedhAbhidhAnAt // 14 // - atha prasaMgAjyeSThamAsaprayuktaM vizeSa zAlinyAhajyeSThadvaMdvaM madhyamaM saMpradiSTaM trijyeSThaM cenaiva yuktaM kadApi / kecitsUrya vahnigaMprohya cAhu vAnyonyaM jyeSThayoH syAdvivAhaH 15 ' jyeSThadvaMdvamiti // putro jyeSThaH kanyA ca jyeSThA mAso'pi jyeSThaH ityetatrijyeSThaM, idaM jyeSThatrayamucyate; tatkadApi naiva yuktaM naiva prazastam / jyeSThe mAse jyeSThayorvadhUvarayo va vivAhaH kArya ityarthaH / yadAtvekatarajyeSThatve jyeSThe mAsyapi bhavati / yadAha guruH-'jyeSThe na jyeSThayoH kArya nRnAryoH pANipIDanam / tayoranyatare jyeSThe jyeSThamAse'pi kArayet // ' iti / etaccAnyatareNa jyeSThatvaM dvividhaM jyeSThamAso jyeSTho varazca jyeSTho mAsaH, kanyA ca jyeSThA etajjayeSThadvaMdvaM madhyamaM saMpradiSTam / agtivissykmityrthH| eko jyeSTho'nyadvayamajyeSThamuttamameva / yadAha varAhaH-'dvau jyeSThau madhyamau proktAvekajyeSThaH zubhAvahaH / jyeSThatrayaM na kurvIta vivAhe sarvasaMmatam // ' iti / parAzaro'pi-'ajyeSThA kanyakA yatra jyeSThaH putro varo yadi / vyatyayo vA tayostatra jyeSThamAsaH zubhapradaH // ' iti / kecittu jyeSThamAsAbhAve'pi varakanyayojyeSThatvamapi madhyamamAhustadasat / vadhUvarAnyatarajyeSTharAhityavivakSAtaH / tadvAkyaM prAguktam / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khanavAMze caMdanavAMzaphalaM ] vivAhaprakaraNam 6 / 237 kiMtu janmamAsajyeSThamAsayorabhAve'pi dvayojyeSThayorvadhUvarayoH sarvathA niSiddho vivAhaH / yadAha garga:-'jyeSThAyAH kanyakAyAzca jyeSTaputrasya vai mithaH / vivAho naiva kartavyo yadi syAnnidhanaM tayoH // ' iti / tadetaduktaM graMthakRtA'naivAnyonyaM jyeSThayoH syAdvivAhaH' iti / jyesstthtrynissedhstvtidossaadhikysuucnaarthH| trijyeSThamiti / kathamasya sAdhutvaM yAvatA jyeSTho mAsaH jyeSTho varaHjyeSThA ca kanyeti trINi padAni teSAM jyaiSThazca jyeSThazca jyeSThA ceti dvaMdvApavAdaH 'sarUpANAmekazeSa ekavibhaktau' ityekazeSo na prApnoti, sarUpatvAbhAvAt / athocyatejyaiSTho mAsaH jyeSThazca varaH jyeSThA ca kanyeti vigrahe yadyapi 'sarUpANAm' itye. kazeSo vairUpyAnna prApnoti tathApi 'sarUpANAm' ityanuvRttau 'pumAnsiyA' ityekazeSe yaH ziSyate sa nivartyamAnArthamAcaSTe iti jyeSThAviti padaM siddhaM kRtvA jyeSThau ca jyeSTho mAsazceti vigrahe setsyati / tanna / asArUpyAdevAtrApyekazepAbhAvasya siddhatvAt / atha mataM mAsavAcI jyeSThazabdo'sti / 'vaizAkhe mAdhavo rAdho jyeSThe zukraH zucistvayam' ityamarokteH / AdivRddhirahitena jyeSThamAsazabdena sAkamekazeSo bhaviSyati / tadapi na / amaroktAveva 'jyaiSThe zukraH zucistvayam' ityAdivRddhisahitasya pAThAdanuzAsanabalAcca / tathA hi-jyeSThAnakSatreNa yuktA paurNamAsItyatra 'nakSatreNa yuktaH kAlaH' ityaNi sati 'taddhiteSvacAmAdeH' ityAdivRddhau 'yasyeti ca' ityAkAralope jyaiSTha iti siddham / tataH striyAm 'TiDDANa' iti DIpi punaH 'yasyeti' lope siddhaM jyaiSThIti / tasmAjyaiSThI vidyate'sminnityarthe 'sAsminpaurNamAsIti saMjJAyAm' ityaNi 'yasyeti ca' itIkAralope siddhaM jyaiSTha iti / ata evAmarasiMho'pi-'puSyayuktA paurNamAsI pauSI mAse tu yatra sA / nAmnA sa pauSo mAghAdyAzcaivamekAdazApare // ' ityAdivRddhisahitAneva pauSAdInUce / kacittu jyeSThaM iti pAThaH sa prAmAdikaH / tasmAdekazeSaH sarvathAnupapannaH / evamazuddha kazeSAMgIkAre satyapi trizabdena sAkaM trayANAM jyeSThAnAM samAhAra iti 'taddhitArthottarapadasamAhAre ca' iti tatpuruSa samAse 'saMkhyApUrvo dviguH' iti dvigusaMjJAyAm 'dvigoH' iti GIpi trijyaiSThIti bhAvyaM, na punastrijyeSThamiti dUSaNadvayamasti / atra krameNa samAdhiH'orguNaH' ityatra 'orot' iti vaktavye guNagrahaNam 'saMjJApUrvako vidhiranityaH' iti paribhASAjJApanArtham / tena 'taddhiteSvacAmAdeH' ityAdivRddharanityatAmaMgIkRtya jyeSThamAsaprayogopapattiH / ato jyeSThau ca jyeSThazceti sarUpatvAdekazeSaH siddhaH / tatastrizabdena samAse 'pAtrAdyatasya na' iti strItvanipedhAtpAtrAderityAkRtigaNatvAnnapuMsakatvamaMgIkAryamiti siddhaM trijyeSThamiti / athAsyApavAda ucyate-keciditi / satyAvazyakatve sUryaM vahnigaM kRttikAsthaM mohya tyaktvA jyeSThamAse'pi jyeSThasya varasya kanyAyA vA vivAhaH zubha iti kecidUcuH / etacca tulyanyAyatvAjyeSThApatyasya na jyeSThe iti sAmAnyato maMgalakRtyaniSedhe'pi draSTavyam / yadAha bharadvAjaH-'jyeSThe jyeSThasya kurvIta bhAskare cAnalasthite / notsavAdIni kAryANi digdinAni ca varjayet // ' Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 muhUrtaciMtAmaNiH / [sodaravivAhe paurvAparyaniSedhaH vizeSamAha sa eva-'dazAhaM caiva gargastu tridazAhaM bRhsptiH| arkabhogyAnibhaM yAvanmuniH prAha praashrH||' iti / taMtrAMtare'pi-'kRttikAsthaM raviM tyaktvA jyeSThe jyeSThasya kArayet / utsavAdIni kAryANi dinAni daza varjayet // vratabaMdha vivAhaM ca cUDAM karNasya vedhanam / jyeSThamAse na kurvIta kalyANaM jyeSThaputragam // ' iti / atra jyeSTaputraduhitojyeSThamAsavanmArgazIrSe'pi maMgalakRtyaniSedhamAha vAtsyaH-'mArgazIrSe tathA jyeSThe vivAhaM caulameva ca / jyeSThaputraduhitozca na kurvIta vrataM tathA // ' bharadvAjo'pi-'mArgazIrSe tathA jyeSThe kSauraM pariNayaM vratam / Adyaputraduhitozca yatnataH parivarjayet // ' iti / ata eva svayaM ca graMthakA-'jyeSThApatyasya na jyeSTe kaizcinmArge'pi neSyate' ityuktaM prAk / kaizcidrahaNaM ziSTAcArAbhAvaM sUcayituM kRtam // 15 // ___ atha nijakulotpannAnAM tathaikodarANAmapi putrakanyAnAM vivAhAdimaMgalakRtye kAlaniyamapuraHsaraM pUrvAparIbhAvaniSedhaM vizeSAMtaraM ca hariNIchaMdasAha sutapariNayAtSaNmAsAMtaH sutAkarapIDanaM na ca nijakule tadvadvA maMDanAdapi muMDanam / na ca sahajayordeye bhrAtroH sahodarakanyake na sahajasutodvAho'bdArdhe zubhe na pitRkriyA // 16 // sutapariNayAditi // dehalIdIpanyAyenAtrApi nijakula iti saMbadhyate / nijakule svavaMze sutasya putrasya pariNayAdvivAhAtparataH SaNmAsAMtaH sauramAsaSaTkamadhye sutAyAH kanyAyAH vivAho na syAt / uktaM ca vasiSThena-putrodvAhAjaiva putryAH kadAcidASaNmAsAtkAryamudvAhakarma' iti / nArado'pi-'putrodvAhAtparaM putrIvivAho na Rtutraye / kuryAnna vratamudvAhAnmaMgale nApyamaMgalam // ' iti / ayaM ca niSedhaH kulaparo draSTavyaH / yadAha vAtsyaH-'strIvivAhaH kule nirgamaH kathyate puvivAhaH pravezo vasiSThAdibhiH / nirgamAdAdito na pravezo hitastatra saMvatsarAMto'vadhiH kIrtitaH // ' iti / abdabhede tu nAyaM kAlaniyama iti 'cUDA vrataM ca' (6 / 18) ityatra graMthakRdvakSyati / nijakula iti / svavaMze putrasya kanyAyA vA maMDanAdvivAhAnmuMDana caulamupanayanaM mahAnAmnyAdivratacatuSTayaM samAvartanaM vA tadvatSaNmAsAMtarna kAryam / yadAhAtriH-'kule RtutrayAdarvA maMDanAnatu muMDanam' iti / tasmAnmuMDanAnmaMDanaM kAryam / tathA kanyAvivAhAdanaMtaraM putrasya vivAhaH kArya ityrthH| yadAha nAradaH-'muMDanAnmaMDanaM kArya maMDanAnnaiva muMDanam' iti / vasiSThaH-'putrIvivAhAtparataH sadaiva zubhaprada putravivAhakarma' iti| na ceti / sahajayoH sodarayordhAtroH sahodarakanyake na deye nodvAhye / uktaM ca nAradena-'na caikajanmanoH puMsorekajanye tu kanyake / nUnaM kadAcidudvAhye naikadA muMDanadvayam // ' iti / 'ekajanye tu kanye dve putrayonaikajanyayoH' iti vasiSThoktezca / atra cakAro'nuktasamuccayArthaH / tenai Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sodarANAM maMgale kAlavicAraH] vivAhaprakaraNam 6 / kassai varAya sahodarakanyAdvayamapi na deyamityarthaH / 'na putrIdvayamekasmai pradadyAttu kadAcana' iti vsisstthokteH| nArado'pi-pratyudvAho naiva kAryoM naikasmai duhitadvayam' iti / pratyudvAhaH vinimyvivaahH| matputrAya "cettvayA kanyA dIyate tadA mayApi tvatputrAya kanyA deyA" ityevaM pnnbNdhruupH| kAnyakujabhASayA 'gurAvada' ityaahuH| etAdRzaH paNabaMdho bhaginyAdidAne'pi drssttvyH| na sahajasutodvAho'bdArdha iti| sutazca sutazca sutau, 'sarUpANAm' ityekshessH| sutA ca sutA ca sute, pUrvavadekazeSaH / sutA ca sutazca sutau, 'pumAn striyA' ityekshessH| sutau ca sute ca sutau ca sutA ca iti kRtaikazeSANAM dvNdvH| atrApi 'pumAn striyA' ityekshessH| sahajAzca te sutAzceti krmdhaaryH| teSAM sodarabhrAtRNAM vivAhaH abdArdhe varSArdhe sauraSaNmAsamadhye na kAryaH / yadAha nAradaH-'vivAhastvekajanyAnAM SaNmAsAbhyaMtare yadi / asaMzayaM tribhirvarSestatraikA vidhavA bhavet // ' vivAha ityupalakSaNam / tena samAnasaMskAra ekamAtRjayoH putrayoH kanyayorvA putrakanyayorvA na kArya ityarthaH / tathA ca vRddhamanuH-'ekamAtRjayorekavatsare puruSastriyoH / na samAnakriyAM kuryAnmAtRbhede vidhiiyte||' iti / samAnakriyA cUDAkaraNAdikA ekavarSamadhye tu niSiddhatyarthaH / ekavatsara iti kAlasAvakAzadyotanAya / SaNmAsamadhye tu sarvathaiva na kAryA / 'vivAhastvekajanyAnAM SaNmAsAbhyaMtare yadi' iti nAradavAkyasvarasAt / yamalajAtayostvapatyayorniyatakAlAnAM jAtakarmAdikarmaNAmekakriyAnidhAbhAvo varSabhedena tdsNbhvaat| nanvatra puruSastriyorityukte puruSakanyayoreva samAnakriyAniSedho'vagamyate, na dvayoH kanyayoH putrayorveti / na ca puruSau ca striyau ceti dvaMdve kRte dvayoH putrayoH kanyayorvA niSedhaH setsyatIti vAcyam / yataH-'sakRduccaritaH zabdaH sakRdarthapratyAyakaH' iti nyAyAtputrakanyayoraniSedhaH syAt / AvRttyA vivakSitArthasiddhizcenna / AvRttau pramANAbhAvAt / kiMca puruSau ca striyau ceti kRtaikazeSayoH puruSayoH striyozceti 'cArthe dvaMdvaH' iti dvaMdve catuSTvApattau dvivcnaanupptteH| nanu 'yugapadadhikaraNavacano haMDaH' iti vArtikakAravacanAt dhavau ca khadirau ca dhavakhadirAvityAdAvanyonyasAhityapratipattaye dvivacanabahuvacanAMtenaiva dvaMdvAntaHpAtinA sarveNa padena vigRhItavyamiti / ata eva dvaMdvApavAdake ekazeSasUtre mahAbhASyakRtApyuktam / sahavivakSAyAmekazeSa ityekaH SaSTaH pakSa upanyastastatra tenaivAzaMkya samAhitaM 'na tahIdAnImidaM bhavati / vRkSazca vRkSazca vRkSau / vRkSazca vRkSazca vRkSazca vRkSAH iti / naitatsahavivakSAyAM bhavati tathApi nidarzayituM buddhireva nidarzayitavyA vRkSau ca vRkSau ca vRkSau, vRkSAzca vRkSAzca vRkSAzca vRkSAH iti / ' ataH kRtasAhityapratipAdanayoH puruSayoH striyozca dvivacanAMtayordvadvenaiva bhuvcnoppttiH| evaM sati punakanyayoH sodarayoH samAnakriyAniSedho natu putrayordvayoH striyozceti / ' vastutastu tatraikavacanAMtapadavigraha eva / sAhityapratipattistu dvaMdvatAtparyAdupapanneti nAnekapadalakSaNAdi Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 muhUrtaciMtAmaNiH / [ sodarya samAnakriyAvicAraH 1 I klezaH soDhavyaH / ityetatprapaMcitaM taMtraratne mahatAyAsena / mahAbhASyakRduktistu vyAdInAmeva parasparasAhityena dvivacanAdyarthasaMpattau vacanAMta rAnavasarapratipAdiketyabhiyuktAH / tathA ca prAguktazcatuSTvApattirUpo doSaH syAdeveti / astviti cenna / ekamAtRjayoriti dvivacanAnupapattiH syAt / tatrApi bahuvacanamastu / ekamAtRjAtAnAM ekavatsare puruSANAmiti cenna / ubhayathApi chaMdobhaMgadoSopapatteH / kiMca yadyayamartho vivakSitaH syAttadA chaMdobhaMgadUSaNamapahAya spaSTaireva padAntarairnAradAdivAkyavanniSedhaM kuryAt / atra brUmaH - ekamAtRjayoH sodaryayoyayoH kayozcitsamAnakriyAniSedha ityetAvAnasya vacaso'rthaH / dvivacanopAdAnaM tu dvayorapi niSedho yathA syAttatra kaimutikanyAyena trayANAM sodarANAmarthAkSipta eva niSedhaH / puruSastriyoriti tu padaM dRSTAMtArtham / nAradAdivAkye tu bahuvacanopAdAnaM bahUnAmapi sodarANAM saMgrahArthaM, natu bahutvavivakSAyAM bahUnAmeva sodarANAM niSedhArtham / tena dvayorbahUnAM vA sodarANAM niSedhaH sidhyati / ata eva parAzaro'pi - 'ekodaraprasUtAnAmekasminvatsare yadi / pANigraho bhavennUnaM tatraikA vidhavA bhavet // ' iti / tulyanyAyatvAdyajJopavIte saMskAryatvAdvayoranyatarasya nAza ityarthaH / 'naikadA muMDanadvayam' iti vasiSThokteH / ekadA ekasminvarSe muMDanaM caulamupanayanaM vA / nanu kanyAvivAhakAla eva upanayanaM nirNIyate / yadAha hArItaH - 'dvidhA striyo brahmavAdinyaH sadyovadhvazca / tatra brahmavAdinInAmupanayanaM vedAdhyayanaM bhikSAcaryA ca / sadyovadhUnAM tu upasthite vivAhe yathAkathaMcidupanayanamAtraM vidhAya vivAhaH kAryaH / evaM sati sodarakanyAvivAhasya sodaraputropanayanasya ca samAnasaMskAratvAttayorekavarSe niSedhaH syAt / ucyate - 'garbhASTameSu brAhmaNamupanayet garbhaikAdazeSu rAjanyaM garbhadvAdazeSu vaizyam' iti / anyacca - 'vasaMte brAhmaNamupanayet grISme rAjanyaM zaradi vaizyam' iti ApastaMbAdisUtreSu / 'svakulAcAradharmajJo mAghamAse tu phAlgune / vidhijJazcArthavAMzcaitre vedavedAMgapAragaH // vaizAkhe dhanavAn vedazAstravidyAvizAradaH / upanItaH kulAcyaH syAjyeSThe vidhividAMvaraH // ' iti nAradAdisaMhitAsvapi brAhmaNAdivarNatrayagrahaNAtpuMlliMgasya vivakSitatvAcca strIzUdrANAM vratabaMdhaniSedhAvagamAt / yAni tu - 'viprANAmupanayanaM vasaMtasamaye dharAdhinAthAnAm / grISma zaradi vizAM mAsAH sAdhAraNAzca mAghAdyAH // ' iti vasiSThAdivAkyAni puMstrIsAdhAraNAni pratIyaMte, tAni nAradavAkyaikyavAkyatAbalAtpuMviSayakANyeva / viprAzca brAhmaNyaH viprAzca brAhmaNA iti 'pumAn striyA' ityekazeSe'pi pramANAbhAvaH / ata eva yAjJavalkyaH - 'garbhAdhAnamRtau puMsaH savanaM syaMdanAtpurA / SaSThe'STame vA sImaMto mAsyete jAtakarma ca // ahanyekAdaze nAma caturthe mAsi niSkramaH / SaSThe'nnaprAzanaM mAsi cUDA kAryA yathAkulam // evamenaH zamaM yAti bIjagarbhasamudbhavam / ' ityuktvA madhye copanayanaM vihAya 'tUSNIkriyAH strINAM vivAhastu samaMtrakaH // ' ityAha sma / tato 'garbhASTame'STame I Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinnamAtRkamaMgalavicAraH] vivAhaprakaraNam 6 / 241 vAbde brAhmaNasyopanAyanam / rAjJAmekAdaze saike vizAmeke yathAkulam // ' ityupanayanamuvAca / yoSo'bhiprAyo'nabhimataH syAttadA 'cUDA kAryA yathAkulam' ityasyAne 'garbhASTame' ityekaM padyamuktvA 'evamenaH zamaM yAti bIjagarbhasamudbhavam / tUSNImetAH kriyAH strINAM vivAhastu samaMtrakaH // ' ityava. kSyat / ataH strINAmupanayanaM nAstyeva / yattu prAgutaM hArItavAkyaM tat kalpAMtaraviSayam / yadAha yamaH-'purAkalpe hi nArINAM maujIbaMdhanamiSyate / adhyApanaM ca vedAnAM sAvitrIgrahaNaM tathA // pitA pitRvyo bhrAtA vA nainaamdhyaapyetprH| svagRhe caiva kanyAyA bhaikSacaryA vidhIyate // ' iti / nanu yadyapi mukhyamupanayanaM strINAM nAsti tathApi Atidezikamasti / yadAha manuH-'vaivAhiko vidhiH strINAmaupanAyanikaH prH| patisevA gurau vAso gRhArtho'gniparikriyA // ' iti / tena samAnakriyAniSedhaH setsyatIti / satyam / atidesho'ymupnyndhrmpraaptyrthH| yathA brAhmaNAdInAmupanayanAtprAk kAmacArakAmavAdakAmabhakSyAdyAcArANAmadoSatAsti, tathA strINAmapi vivAhAtprAk kAmacArAdidharmA na doSaM kurvati / tadanaMtaraM tUpanayanadharmANAM saMdhyAsAnAdInAM prAgdharmanirasanapUrvakamanuSTAnaM yathAsti tathA strINAmapi vivAhasya dvijatvasiddhikaratvAdanuSThite vivAhe kAmacArAdidharmanirAsapUrvakam 'patisevA gurau vAsaH' ityAdikamanuSTAnaM bhavediti / nanvatidezena strINAmupanayanadharmaprApaNamastu samAnasaMskAratvamapi / ucyate,-nAtra samAnazabdaH sadRzArthakaH / tena tadbhinnatve sati tadgatabhUyodharmavattvaM sAdRzyamiti sAdRzyalakSaNAdyathAkathaMci. tsarvatra sAdRzyasaMbhavena vijAtIyasaMskArANAmapi caulAnaprAzanAdInAM sodaraputrabhrAtRsaMbaMdhinAM niSedhaprasaMgAt shissttaacaarvirodhaacc| kiMtvekazabdaparyAyaH shshshbdstenaikjaatiiykriyaanissedhH| upanayanatvena vA vivAhatvena vaikajAtIyasvam / evaM sarveSvapi karmasu ekajAtIyatvaM draSTavyam / tasmAt sodaraputrakanyAsaMbaMdhinorvivAhopanayanayoH samAnasaMskAratvAbhAva ityeva siddhAMtaH phalitaH / ataH pANmAsiko niSedhastayornAsti tenAtra prathamaM putropanayanaM vidhAya yathAvakAzaM kanyAvivAhaH sukhena kAryaH / tasmAdekamAtRjayoH putrayoH kanyayoH putra. kanyayorvA vivAhAdirUpaH samAnakriyAniSedhaH SaNmAsamadhye'styeva / kecitta kanyAvivAhAdanaMtaraM dvitIyakanyAvivAhaH samanaMtarameva doSAbhAvAtsukhena kArya ityAhuH / yaduktaM gargeNa-'putrIpariNayAdUrdhva yAvaddinacatuSTayam / putryaMtarasya kurvIta nodvAhamiti sUrayaH // ' iti / tanna / bhinnamAtRviSayatvAdrgavAkyasya / pUrvoktaparAzaravAkyasvarasAt / 'samAnApi kriyA kAryA mAtRbhede tathaiva ca / vivAhe duhituH kAryoM na vivAhazcaturdinam // ' iti nAradoktezca / vasiSTena tu vizeSo'bhihita:-'ekodaraprasUtAnAM nAtra kAryatrayaM bhavet / bhinnodaraprasUtAnAM neti zAtAtapo'bravIt // ' iti / caulopanayanavivAharUpaM kAryatrayam / taduktaM cyavanena-'Adau caulaM tato mauMjI vivAhazca zubhapradaH / mAtRbhede budhairukto mAturaikye na karhicit // ' iti / evaMsthite bhinnodaramaMgalaM satyAvazyakatve 21 mu. ci. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 muhUrtaciMtAmaNiH / [pratikUladoSasya kAlaniyatiH ekasminmaMDape na kAryameva / kiMtu gRhabhedAdAcAryabhedAtA kAryam / yadAha vasiSThaH-'dvizobhanaM tvekagRhe'pi neSTaM zubhaM tu pazcAnnavabhirdinaizca / Avazyaka zobhanamutsukasya dvAre'tha vAcAryavibhedato'pi // ' iti / dvAre dvaarbhede| yamalajAtayostvayamapi niSedho nAsti / 'ekasminvatsare prApte kuryAdyamalajAtayoH / kSauraM caiva vivAhaM ca mauMjIbaMdhanameva ca // ' iti praashrokteH| kSauraMcaulam / bhaTTakArikAyAM ca-'ekasminvatsare caiva vAsare maNDape tathA / kartavyaM maMgalaM svasrotrioryamalajAtayoH // ' iti / tatrApi jyeSThAnukrameNa / 'janmajyaiSThyena cAhvAnaM subrAhmaNyAsvapi smRtam / yamayozcaiva garbheSu janmato jyeSThatA matA // ' iti manUkterAdyotpannasya jyeSThatvam / devalo'pi-'yasya jAtasya yamayoH pazyati prathama mukham / saMtAnaH prathamazcaiva tasminyaiSThyaM prati. SThitam // ' iti / saMtAnaH vNshH| zubhe iti / zubhe vivAhAdimaMgalakRtye pitRkriyA zrAddhakriyA na kaaryaa| vizeSeNAbhidhAnAtkule'yaM niSedhaH, 'maMgale nApyamaMgalam' iti naardokteH| amaMgalaM zrAddhaM tu samApte eva maMgale kAryamityarthaH / athavA zrAddhadine samIpasthite tadanaMtaraM lagnaM nirdhArya vivAhAdimaMgalakRtyaM kAryamityarthaH // 16 // atha pratikUladoSamAhavadhvA varasyApi kule tripUruSe nAzaM vrajetkazcana nizcayottaram / mAsottaraM tatra vivAha iSyate zAMtyAthavA sUtakanirgame praiH||17|| vadhvA iti // nizcayottaraM vAgdAnAnaMtaraM yadi vadhvAH kanyAyAstathA varasyApi kule vaMze tatrApi tripuruSamadhye kazcana sapiMDo nAzaM vrajetprAmuyAttatra mAsottaraM maraNadinAdArabhya triMzaddinaM pratikUlam / tataH zAMtyA svanuSTitayA vivAhaH sukhenessyte| uktaM ca smRticaMdrikAyAm-'kRte vAGgizcaye pazcAnmRtyurbhavati gotriNaH / tadA na maMgalaM kArya nArIvaidhavyadaM dhruvam // ' iti / vizeSamAha medhAtithiH-'puruSatrayaparyaMta pratikUlaM sgotrinnaam| pravezanirgamau tadvattathA muNddnmNddne||' idaM tu pitrAdibhinnaviSayaM draSTavyam / uktaM ca mAMDavyena'anyeSAM tu sapiMDAnAmAzaucaM mAsasaMmitam / tadaMte zAMtikaM kRtvA tato lagnaM vidhIyate // ' iti / pitrAdimaraNe tu vizeSamAha zaunakaH-'varavadhvoH pitA mAtA pitRvyazca sahodaraH / eteSAM pratikUlaM ca mahAvighnapradaM bhavet // ' iti // 'pitA pitAmahazcaiva mAtA vApi pitAmahI / pitRvyaH strI suto bhrAtA bhaginI vA'vivAhitA // ebhireva vipannaizca pratikUlaM budhaiH smRtam // ' iti / 'anyairapi vipannaizca kecidUcurna tadbhavet' / uktebhyo'nyaiH / pratikUlasya niyataM kAlamAha mAMDavyaH-'vAgdAnAnaMtaraM yatra kulayoH kasyacinmRtiH / tadA saMvatsarAdUrva vivAhaH zubhado bhavet // piturAzaucamabdaM syAttadadha mAtureva hi / mAsatrayaM ca bhAryAyAstadardha bhrAtRputrayoH // ' daivajJamanohare vizeSaH-'pratikUle sapiMDasya mAsamekaM vivarjayet / vivAhastu tataH pazcAttayoreva vidhIyate // durbhikSe Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhUvarayorduSTajanmakSaparihAraH] vivAhaprakaraNam 6 / 243 rASTrabhaMge ca pitrorvA prANasaMzaye / prauDhAyAmapi kanyAyAM pratikUlaM na duSyati // ' iti / medhAtithiH-'dIrgharogAbhibhUtasya dUradezasthitasya ca / udAsavartinazcaiva pratikUlaM na vidyate // saMkaTe samanuprApte yAjJavalkyena yoginaa| zAMtiruktA gaNezasya kRtvA tAM zubhamAcaret / akRtvA zAMtikaM yastu niSedhe sati daarunne| yaH karoti zubhaM tAvadvighnaM tasya pade pade // ' iti / athAvazyakatve'pavAdamAha-athaveti / svasvavarNapuraskAreNAzaucanirgame maraNAzaucanirgame sati zAMtyA ca svanuSThitayA vivAhaH kArya iti parairAcAryai riSyate / yadAha medhAtithiH-'pretakAryANyanirvartya carennAbhyudayakriyAm' iti |jyoti prakAze'pi 'pratikUle'pi kartavyo vivAho mAsamaMtarA / zAMti vidhAya gAM dattvA vAgdAnAdi caredbudhaH // ' iti / satyAvazyakatve svasvAzaucAdanaMtaraM mAsamadhye'pi zAMti vidhAya vivAhaH kArya ityarthaH / pUruSa ityatra 'anyeSAmapi dRzyate' iti dIrghaH / 'puruSAH pUruSA narAH' ityamarazca // 17 // atha 'pravezanirgamau tadvattathA muMDanamaMDane' iti prAguktamedhAtithizlokottarArdhapadArthe sApavAdamupajAtikayAhacUDA vrataM cApi vivAhato vratAcUDA ca neSTA puruSatrayAMtare / vadhUpravezAca sutAvinirgamaH SaNmAsato vAbdavibhedataH zubhaH 18 cUDeti // cUDA caulaM, vratamupanayanaM ca; apizabdAnmahAnAmyAdisamAvatanAMtaM ca vivAhAtparataH puruSatrayAMtara eva neSTam / tathA vratAdupanayanAcUDA puruSatrayaparyaMta neSTA / tathA vadhvAH snuSAyAH pravezAdanaMtaraM kanyAyAH vinirgamo'pi puruSatrayaparyaMta neSTaH / etanmUlavAkyaM 'puruSatrayaparyantam' ityAdi (pR0 242) 'Adau caulaM tato mauMjI' ityAdi ca (pR0241) prAglikhitam / tasmAnmUlapuruSasya caturthatvAdau nAyaM doSaH, sa cAyaM doSaH puruSatraye SaNmAsaparyaMtameva / ataH SaNmAsata iti mAsaSadakAnaMtaramayaM vyatyasto'pi vivAhAdiH savoM vidhiH shubhH| etanmUlavAkyamapi 'kule RtutrayAdak'i ityAdi (pR0238) prAguktam / atrApavAda ucyate-veti / vA athavA'bdabhedAt varSabhedAt SaNmAsamadhye'pi zubhaH / yathA mAghe mAsi vivAho vaizAkhe caulaM yajJopavItaM vA bhavatyevetyarthaH / taduktaM saMhitAsArAvalyAm-'phAlgune caitramAse tu putrodvAhopanAyane / bhedAdabdasya kurvIta nartutrayavilaMghanam // ' iti / atra phAlgunapadaM prAgabdagatamAsAMtarasyApyupalakSaNam / caitrapadaM cottaravarSagatavaizAkhAdyupalakSaNam / tatra kaimutikanyAyena yatra svalpaM kAlAMtaraM tatrApi cet niSedhAbhAvastato'dhikavyavadhAne kiM vAcyamabdabhedasyaiva prayojakatvAt // 18 // atha prasaMgAnmUlAdiduSTanakSatrotpannayorvadhUvarayoH zvazurAdipIDakatvaM vasaMtatilakayAha zvazrUvinAzamahijo sutarAM vidhattaH kanyAsutau nirRtijau zvazuraM hatazca / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 -- muhUrtaciMtAmaNiH / [ vizAkhAdijanmakSaparihAraH jyeSThAbhajAtaMtanayA svadhavAgrajaM ca zakrAgnijA bhavati devaranAzaka: // 19 // __ zvazrUvinAzamiti // ahijAvAzleSotpannau kanyAsutau zvazvAH sAkSA tamAturvinAzaM vidhattaH kurutaH / tathA nirRtijau mUlotpannau kanyAsutau zvazuraM hato mArayataH / uktaM ca vasiSThena-'nairRtyabhodbhUtasutaH sutA vA kSiprAdavazyaM zvazuraM nihaMti / tadaMtyapAde janito nihaMti naivotkrameNAhibhavaH kalatram // ' iti / ahibhava iti puMstvamavivakSitam / sutaHsutA veti puurvokteH| 'mUlajA zvazuraM haMti vyAlajA ca tadaMganAm' iti nAradoktezca / tasya zvazurasyAMganAM patnIm / varasya kanyAyA vA sAkSAnmAtaraM natu sApanamAtaraM hNtiityrthH| tadeva spaSTamuktaM vasiSThena-'janakaM jananI haMti bharturmUlAhidhiSNyajA' iti / tulyanyAyatvAtkanyAyA api sAkSAnmAtaram / jyeSTheti / jyeSThAnakSatrotpannA kanyA svadhavAgrajaM bhartujyeSThabhrAtaraM haMti / zakrAgnijA vizAkhAnakSatrotpannA kanyA devarasya bhartuH kaniSThabaMdho zakI bhavati / yadAha vasiSThaH-'surezatArAjanitA dhavAgraja dvidaivatArAjanitA tu devaram' iti / haMtItyanuvartate / nArado'pi-'aiMdrI patyagraja haMti devaraM tu dvidaivajA' iti // 19 // atha vizAkhAmUlAzleSotpannaproktadoSApavAdamanuSTubhAha dvIzAdyapAdatrayajA kanyA devarasaukhyadA / mUlAMtyapAdasArpAdyapAdajau tau tayoH zubhau // 20 // dvIzeti // dvIza-vizAkhA / anyatpUrvArdhe spaSTameva / yadAha cyavanaH'vizAkhAtulayA yuktA devarasya zubhAvahA / vizAkhAvRzcikodbhUtA devaraM hatyasaMzayam // ' iti / vRddhanArado'pi-'na haMti devaraM kanyA tulAmizradvidaivajA / caturthapAdajA tyAjyA duSTA vRzcikapucchavat // ' tasmAdvizAkhAcaturthapAde niSedhaH phalita ityarthaH / mUleti / tayoH zvazurazvazvoH / mUlacaturthacaraNotpannau tau kanyAsutau zvazurasaukhyadau AzleSAyacaraNotpannau kanyAsutau zvazvoH saukhyadau / taduktaM nAradena-'sutaH sutA vA niyataM zvazuraM haMti mUlajaH / tadaMtyapAdajo naiva tthaashlessaadypaadjH||' atra puMstvamavivakSitam / hetuH sa eva / iti vadhUvarayoH sAmAnyato guNadoSavicAraH // 20 // athaivaM vadhUvarayoH sAmAnyato guNadoSavicAraM nirUpya melakasaMbaMdhI vicAraH prastUyate / tatra keciddazakUTAnyAhuH / tadAha nAradaH-'dinaM gaNaM ca mAheMdra strIdIrgha yonireva ca |raashiraashydhipaurjrvshyN vedho daza smRtAH // punazca varNakUTaM ca mAhendraM ca tataH param / ete dvAdazayogAzca prItibhedAH prkiirtitaaH||' iti / anye'STAdazakUTAnyAhuH / yadAha garga:-'mAheMdraM gaNakUTaM ca dinakUTaM ca yonijam / strIdIrgha rajukUTaM ca vazyaM varNAkhyakUTakam // rAzirAzyadhipAkhye ca vedho nADyAkhyakUTakam / bhUtaliMgAkhyakUTaM ca jAtyAkhyaM pakSikUTa Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 varNa-vazyakUTayorvicAraH] vivAhaprakaraNam 6 / kam / yoginIgotrakUTaM ca kUTAnyaSTAdazaiva tu / daMpatyovRddhikArINi yatnAJcityAni zAstrataH // ' iti / tatra dazakUTAnAM tattaddezavizeSaprasiddhatvAttAni vihAya sarvadezaprasiddhAnyaSTakUTAni salakSaNAni vivakSurAdau tAnyanuSTupchaMdasAha varNo vazyaM tathA tArA yonizca grahamaitrakam / gaNamaitraM bhakUTaM ca nADI caite guNAdhikAH // 21 // varNa iti // ete rAzikUTabhedA varNAdimainyAM satyAM guNAdhikA ekAdiguNAdhikAH syuH / yathA-varNamaitryAmeko guNaH, vazye dvau guNau, tArAyAM trayo guNAH, yonimaitryAM catvAraH, grahamaitryAM paMca, gaNamaitryAM Sada, sadbhakUTe sapta, nADIbhede'STau ityrthH| taduktam-'varNo vazyaM tArA yonigrahagaNabhakUTanADyazca / jJeyA yathottaraM te balinaH strIpuMsayorghaTane // ' iti / strIpuMsayoriti 'acatura-' ityAdinA nipaatitH| daivajJamanohare'pi-'nADIbhede guNA bhaSTau sapta sdaashikuuttke| SaT guNA gaNamaitryAM ca sauhArde paMca kheTayoH // yonimaitryAM ca catvArastrayastArAbale gunnaaH| vazyatve dvau guNau proktau varNa ekaH prakIrtitaH // ' iti // 21 // atha pratijJAkrameNa varNakUTaM tAvatpramANikayAha dvijA jhapAlikarkaTAstato nRpA visho'nggijaaH| varasya varNato'dhikA vadhUna zasyate budhaiH // 22 // dvijA iti // mInavRzcikakarkarAzayo dvijAH brAhmaNAH / tato'naMtaramanye meSasiMhadhanUrAzayo nRpAH kSatriyAH / vRSakanyAmakarA vizo vaizyAH / mithunatulAkuMbhA aghrijAH zUdrAH / tatazca vadhUvararAzyorvau~ jJAtvA varasya varNataH brAhmaNAdikAdvadhUradhikA jyeSThavarNA budhairna zasyate / kiMtu samA hInA vA zasyata ityarthaH / yadAha nAradaH-'jhapAlikarkaTA viprAstadUrvAH kSatriyA. dayaH / puMvarNarAzeH strIrAzau same hIne tathA zubham // varNajyeSThA tu yA nArI varNahInastu yaH pumAn / vivAhaM yadi kurvIta tasyA bhartA vinazyati // ' atraiko guNo varNAdhike vare varNasame vaa| varNahIne tu guNAbhAvaH / taduktaM daivajJamanohare-'eko guNaH sadRgvarNe tathA varNottame vre| hInavaNe vare zUnya ke'pyAhuH sadRze dalam // ' iti / dalam ardham // 22 // atha vazyakUTamiMdravajrayAhahitvA mRgeMdraM nararAzivazyAH sarve tathaiSAM jalajAstu bhakSyAH / sarve'pi siMhasya vaze vinAliM jJeyaM narANAM vyavahArato'nyat 23 hitveti // nararAzayo mithunakanyAtulAH, eSAM sarve'pi meSAdayaH siMha tyaktvA vshyaaH| nanu manuSyANAM jalacarAH kathaM vazyAH ? yata ubhayoH Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 muhuurtciNtaamnniH| [tArAkUTavicAraH sahAvasthAnAbhAva ityata Aha-tatheti / eSAM nararAzInAM jalajAH karkamakarakuMbhamInAstu bhakSyAH, kiM punarvazyA iti sUcayituM tuzabdaH / siMhasya vaze'li vRzcikaM vinA sarve rAzayo vshyaaH| anyadanukaM catuSpadAnAM jalacarANAM catuSpAdajalacarANAM vA parasparaM vazyAvazyaM narANAM manuSyANAM vyavahArato jJeyam / yadAha vasiSThaH-'vazyAstyaktvA rAzayo'nye nRbhAnAM siMhaM tasyApyekamanye vidheyaaH| kITaM tyaktvA lokato'nyatprasiddhaM vazyAvazyaM naiva toyAlayAzca // ' toyAH toyAlayA jalacarAH alizca te parasparaM vazyA naiva syurityarthaH / atra guNavibhAgo daivajJamanohare'bhihitaH-'sakhyaM vairaM ca bhakSyaM ca vazyamAhustridhA budhaaH| vaire bhakSye guNAbhAvo dvayoH sakhye guNadvayam // vazyavaire guNastveko vazyabhakSye gunno'dhikH|' iti / yadyapIdaM vadhUvarayoH parasparaM tulyamevoktaM tathApi satyAvazyakatve varaM prati bhakSyatvaM vazyatvaM vA striyo'pekSyaM, natu viparItam / 'varNajyeSThA tu yA nArI' ityanena samAnanyAyatvAt / anyonyavazyatve tUttamameva // 23 // atha tArAkUTamanuSTubhAha kanyAdvarabhaM yAvatkanyAbhaM varabhAdapi / gaNayennavahRccheSe trISvadribhamasatsmRtam // 24 // kanyAditi // kanyAjanmanakSatrAdvaranakSatraM yAvadgaNayet , tathA varanakSatrAdapi kanyAnakSatraM gaNayet ; tato'vaziSTe'ke navabhirbhakte yadavaziSTaM tacca tripaMcasaptamitaM bhavettadAasat azubhadaM smRtam / anyathA dvicatuHSaDaSTanavamitaM cetsyAttadA zubhamityarthAduktaM bhavati / yadAha nAradaH-'strIbhamArabhya gaNane navaparyAyataH kramAt / janmatripaMcasaptasthaM puMbhaM syAdvaranAzanam // puMbhamArabhya gaNane strIbha janmAdike sthale / strIvinAzo bhavettasmAddinakUTaM vivarjayet // ' dinakUTaM tArAkUTaM / zAhIye'pi-'narAdgaNayedyAvatkanyakSaM kanyabhAdapi / varabhaM navahRccheSAstArAH saMti parasparam / tyaktvA tripaMcasaptAkhyAH zeSodvAhe mithaH shubhaaH||' iti / yattu kazyapena-'gaNayetkanyakAdhiSNyAdAvRttyA vara. janmabham / janmatripaMcasaptaraM hitvAnyakSaM zubhapradam // ' iti kanyAnakSatrAdeva gaNanoktA / ata eva-'bhIrubhAdacalapaMcatRtIyAH zokavairavipade varatArAH' iti kezavANApyuktA, sA'tyAvazyakatvadyotanArthA / tathA hi-dvayorapi parasparanakSatragaNane zubhaM cecchubhamevAzubhaM cedazubhameva / tatraikassAdanyataranakSatragaNanayA'zubhatve'pi strInakSatrAdvaranakSatraM tvazubhaM nApekSitameveti bhAvaH / atraguNavibhAgo daivajJamanohare-'ekato labhyate tArA zubhA caivAzubhAnyataH / tadA sA| guNazcaiva tArAzuddhyA mithastrayaH / ubhayorna zubhA tArA tadA zUnyaM samAdizet // ' iti / atra yadyapi nAradAdibhirjanmatArA'pi niSiddhetyuktam / taIthakRtA ekanakSatre tAvat 'rAzyaikye ceginnamRkSaM dvayoH syAnnakSatraikye Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAhe yonikUTAdi]. vivAhaprakaraNam 6 / rAziyugmaM tathaiva' iti (6 / 26) vakSyamANatvAnoktam / dazamaikonaviMzatArayostu niSedho duSTabhakUTe jJeyaH / sadbhakUTe tu doSAbhAva ityarthaH // 24 // atha yonikUTaM zArdUlavikrIDitAbhyAmAhaazvinyaMbupayohayo nigaditaH khAtyarkayoH kAsaraH siMho vaskhajapAdbhayoH samudito yAmyAMtyayoH kuMjaraH / meSo devapurohitAnalabhayoH kAMbunorvAnaraH ___ syAdvaizvAbhijitostathaiva nakulazcAMdrAjayonyorahiH // 25 // jyeSThAmaitrabhayoH kuraMga udito mUlArdrayoH zvA tathA mArjAro'ditisArpayoratha mghaayonyostthaivoNduruH| vyAghro dvIzabhacitrayorapi ca gaurAyamNabudhyakSayo yoniH pAdagayoH parasparamahAvairaM bhayonyorbhavet // 26 // ashviniiti||jyessttheti ca / azvinIzatatArakayohayaH azvo yoniruktH| svAtIhastayoH kAsaro mahiSaH, 'lulAyo mahiSo vAhadviSatkAsarasairibhAH' ityamaraH / vasvajapAiyordhaniSThApUrvAbhAdrapadayoH siMhaH, yAmyAMtyayorbharaNIrevatyoH kuMjaro hastI, puSyakRttikayoH meSo'jaH, karNAbunoH zravaNapUrvASADhayorvAnaraH syAt / uttraassaaddhaabhijitornkulH| cAMdraM mRgaH, abjayonibrahmA, tadbha rohiNI tayorahiH sarpo yoniH / jyeSThAnurAdhayoH kuraMgo hariNa uditaH / mUlAdrayoH zvA kukkrH| tathA punrvsvaashlessyormaarjaarH| atha mghaapuurvaaphlgunyolNdurumuusskH| 'uMdururmUSako'pyAkhu ritymrH| dvIzabhaM vizAkhA citrA c,tyoaaghrH| mAryamNamuttarAphalgunI, budhyakSamuttarAbhAdrapadA, tayoY=ryoniH / tathA tathaiva api cetyAdayaH zabdAH pAdapUraNArthAH / phalamAha-pAdagayoriti / ekasmin pAde caraNe uktanakSatrayonyoH parasparaM mahAvairaM bhavet ,anyathA netyarthaH / yathA'azvinyaMbupayohayo nigaditaH svAtyarkayoH kAsaraH' iti pAdastatroktayorbhayonyorazvamahiSayormahAvairaM bhavet / evaM siMhahastinorityAdiSvapi dRSTavyam / yadAha vasiSThaH-'azvebhameSabhujagadvayakukkurautumeSautumUSakamathoMdurugolulAyAH / zArdUlamAhiSagavArimRgadvayaM zvA kIzo'tha babhruyugakIzagavAzvasiMhAH / gauH kuMjarAviti yathAkramamAzvinAdibhAnAM bhavaMti khalu kalpitayonirUpAH // ' lulAyaH mahiSaH / gavArirvyAghraH / 'avaGphoTAyanasya' ityavaGAdezaH / kIzo vAnaraH, babhrunakulaH, 'babhUragaM zvaiNamibhedrasiMhamotvAkhusaMjJaM tvajavAnarau ca / govyAghramazvottaramAhiSaM ca vairaM nRnAryopabhRtyayozca // ' iti / badhUragamityAdau ca 'yeSAM ca virodhaH zAzvatikaH' ityekavadbhAvaH / etatphalaM sApavAdamAhAtriH-'ekayoniSu saMpattyai daMpatyoH saMgamaH sadA / bhinna Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 muhUrtaciMtAmaNiH / [grahANAM mitrAmitravivekaH yoniSu madhyA syAdaribhAvo na cettayoH / yonerabhAve nodvAhaH sa tu kAryo viyogadaH / rAzirvazyaM ca yadyasti kArayennatu doSabhAk // ' doSo viyogarUpaH / atra guNavibhAgo daivajJamanohare-'aSTAviMzatitArANAM yonayastu caturdaza / tatra jJeyaM mahAvairaM vairaM caiva svabhAvitaM // ' svabhAvitaM vairamaitrazUnyam / 'maitraM caivAtimaitraM ca vivAhe narayoSitoH // mahAvaire ca vaire ca svabhAve ca yathAkrama / maitre caivAtimaitre ca khaMdudvitricaturguNAH // ' iti // 25 // 26 // atha kramaprAptAM grahamaitrI zArdUlavikrIDitAbhyAmAhamitrANi ghumaNeH kujejyazazinaH zukrArkajau vairiNau . ____ saumyazcAsya samo vidhorbudharavI mitre na cAsya dviSan / zeSAzcAsya samAH kujasya suhRdacaMdrajyasUryA budhaH ___ zatruH zukrazanI samau ca zazabhRtsnoH sitAhaskarau // 27 // mitre cAsya ripuH zazI guruzanikSmAjAH samA gISpate__ mitrANyarkakujeMdavo budhasitau zatrU samaH sUryajaH / mitre saumyazanI kaveH zaziravI zatrU kujejyau samau mitre zukrabudhau zaneH zaziravikSmAjAH pare'nyaH smH||28|| mitrANIti // mitre iti ca // dyumaNeH sUryasya bhaumagurucaMdrA mitrANi, zukrazanI vairiNau, asya sUryasya saumyo budhaH samaH, na zatrurna mitram / evaM sarvatra vyAkhyeyam / atha vidhozcaMdrasya budharavI mitre, ca punarasya vidhordvipan zatrurnAsti / kiMtu maMgalaguruzukrazanayaH zeSAH samA eva / atha bhaumasya caMdragurusUryAH suhRdaH, budhastu zatruH, zukrazanaizcarau samau / atha zazabhRtsUnobuMdhasya sitAhaskarau zukrasUyau~ mitre / atha budhasya zazI caMdraH zatruH, guruzanibhaumAH samAH / atha gISpaterguroH sUryabhaumacaMdrA mitrANi, budhasitau zatrU, sUryajaH zaniH samaH / atha kaveH zukrasya budhazanI mitre, caMdrasUyau~ zatrU, kujagurU samau / atha zaneH zukrabudhau mitre, ravicaMdrabhaumAH pare, zatrava ityarthaH / anyo'vaziSTo bRhaspatiH samaH / yadAha kazyapaH-raveH samo jJo mitrANi caMdrArejyAH parAvarI / iMdorna zatravo mitre ravijJAvitare samAH / samau kujasya zukrArkI budho'riH suhRdaH pare / jJasya caMdro ripurmine zukrALavitare samAH // gurorAreMdvinA mitrANyArkimadhyaH parAvarI / bhRgoH samAvijyakujau mitre jJArkI parau ripU // zanerguruH samo mitre zukrajJau zatravaH pare // ' iti / etatphalaM sApavAdamAha jaganmohane vasiSThaH-'anyonyamitraM zastaM syAtsamamitraM tu madhyamam / udAsInaM kaniSThaM sthAnmRtidaM zAtravaM smRtam // zatrumitraM ca vijJeyaM daMpatyoH kalahapradam / anyonyasamazatrutvaM daMpatyorvirahapradam // ' virahaH viyogaH / asyApavAdastatraiva-rAzinAthe viruddhe'pi saba Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAhe gaNakUTam ] vivAhaprakaraNam 6 | 249 1 laavNshkaadhipau| tanmaitre'pi ca kartavyaM daMpatyoH zubhamicchatA // ' atra guNavibhAgo daivajJamanohare - 'graha maitraM saptavidhaM guNAH paMca prakIrtitAH / tatraikAdhipatitve ca mitratve guNapaMcakam // catvAraH samamitratve dvayoH sAmye yo guNAH / mitravaire guNazcaikaH samavaire guNArdhakam // parasparaM kheTavaire guNazUnyaM vinirdizet / asaddhe samamitrAdau vyekA grAhyA yathoditAH // ' vyekA yathoditAzcatvAra ityarthaH / atra zukrArkajau budharavI ityAdiSu 'ajAdyadaMtam " iti 'dvaMdve ghi' ityarkajaravizabdayoH pUrvanipAtaH pUrvanipAtaprakaraNasyA nityatvAnna bhavati / evamapi 'devatAdvaMdve ca' ityAnaG prAmoti / satyam / ekahavi - bhaktvena prasiddhasAhacaryayoreva dvaMdve AnaG vidhIyate / atra tu tadabhAvAnnAnaG | pare iti / 'paraM dUrAnyamukhyeSu paro'riparamAtmano:' iti yAdavokteH parazabdo nAnArthaH / atra parazabdasya 'pUrvaparAvara' ityAdinA vyavasthArthavAcitve jasi vaikalpikasarvanAmasaMjJokteH / vyavasthA nAma svAbhidheyApekSA'vadhiniyamaH / svAbhidheyaM ca digdezakAlAH / atra tu zatruvAcake parazabde vyavasthArthAbhAvAdvaikalpikI sarvanAmasaMjJA na prApnoti, tatazca 'jasaH zI' iti sarvanAmakAryAbhAvo 'to'nupapannaH pare iti prayogaH / yadyevaM 'vitenuriMgAlamivAyazaH pare' iti naiSadhaH / ' tathA pareSAM yudhi ceti pArthivaH' iti kAlidAsaH / ityAdiSu hi zatruvAcakaparazabdasya bhavaduktiprakAreNa sarvanAmasaMjJAyA apravRtteH kathaM sarvanAmakAryaprasaMga : ? ucyate - gaNaratnamahodadhikArAdayastaJcitya evaiSa prayoga ityAhuH / anye tvevamAhuH - pare iti ziSTaprayogadarzanAt parazabdasya nAnArthatvAdevaMvidhe viSaye vyavasthAvAcI parazabdaH / kathaM svasmAtparaH paradezAvasthita iti dezavAcitvAt / tacca paradezAvasthitatvaM yadyapi putramArabhya zatruparyaMta sAdhAraNaM tathApi 'vitenuriMgAlamivAyazaH pare' ityAdiSu yuddhaprastAvAt zatruparaH parazabdaH / evamatrApi padye mitrasamAnAM pArthakyenAbhidhAnAt parazabdasya zatruSu vRttiriti graMthakRdAzayaH / athavA vyaktamevaM paThitavyam / 'raviza zikSmAjA dviSo'nyaH samaH' ityalaM vistareNa // 27 // 28 // atha gaNakUTaM vasaMtatilakAmAlinIbhyAmAha - rakSonarAmaragaNAH kramato maghAhivaviMdra mUlavaruNAnalatakSarAdhAH / pUrvottarAtrayavidhAtRyamezabhAni maitrAditIM duharipauSNa marullaghUni // 29 // nijanijagaNamadhye prItiratyuttamA syAdamaramanujayoH sA madhyamA saMpradiSTA / 1 ' rAzinAthe viruddhe'pi mitratve cAMzanAthayoH / vivAhaM kArayeddhImAn daMpatyoH saukhyavardhanam // ' iti pAThAMtaram // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 muhuurtciNtaamnniH| [gaNadauSTaye'pavAdaH asuramanujayozcenmRtyureva pradiSTo danujavibudhayoH syAdvairamekAMtatotra // 30 // - rakSa iti // nijeti // kramataH rakSonarAmaragaNAH vAkyatrayeNocyate / maghA prasiddhA, ahirAzleSA, vasurdhaniSThA, iMdro jyeSThA, mUlaM prasiddhaM, varuNaH zatatArakA, analaH kRttikA, takSA citrA, rAdhA vizAkhA; etAni bhAni rkssognnH| pUrvAtrayaM uttarAtrayaM cetyevaM SaDbhAni, vidhAtA rohiNI, yamo bharaNI, Iza ArdrA; etAni bhAni naragaNo mnussygnnH| maitramanurAdhA, aditiH punarvasuH, iMdurmugaH, hariH zravaNaH, pauSNaM revatI, marutsvAtI, laghUni azvinIhastapuSyAH; etAni bhAnyamaragaNo devagaNa iti / yadAha nArada:-'rakSogaNaH pitRtvaassttrdvidaivtyeNdrtaarkaaH| vasuvArIzamUlAhikRttikAbhiryutAstataH // tisraH pUrvottarAdhAtRyamamAhezatArakAH / iti martyagaNA jJeyAH syAdamayaMgaNAH pre|| hyaadityaarkvaasvNtymitraashviijyedutaarkaaH|' iti / etatphalamAha-nijanijagaNamadhye iti / svasvagaNavidyamAnastrIpuruSanakSatrayoH satoratyutkaTottamA prItiH syAt / yathA rAkSasagaNayoH strIpuMsayostathA manuSyagaNayostathA devagaNayorvA parasparamatyutkRSTA prItiH syAdityarthaH / amarA devAH, manujA manuSyAH, devamanuSyagaNayoH strIpuMsayoH parasparaM prItirmadhyamA notkRSTA nAdhamA saMpradiSTA / asuramanujayoH rAkSasamanuSyagaNayoH strIpuMsayoH mRtyureva pradiSTa uktaH / dvayorvAnyatarasya vetyAkAMkSAyAm / 'prabalena durbalaM bAdhyate' iti nyAyena manuSyagaNasyaiva naashH| danujavibudhayo rAkSasadevagaNayoH strIpuMsayorekAMtato nizcayena parasparaM vaira syAt / atra-gaNakUTe / yadAha nAradaH-'daMpatyorjanmabhe caikagaNe prItiranekadhA / madhyamA devamAnAM rAkSasAnAM tayormutiH // kazyapastveva. mAha-'svagaNe cottamA priitirmdhymaamrmrtyyoH| martyarAkSasayo(ramamarAsurayorapi // ' iti / ayamarthaH-puruSo rakSogaNaH strI manuSyagaNA tadA vairaM / yadi vaiparItyaM tadA mRtyuH / tathA puruSo rakSogaNaH strI devagaNA tadA vairaM vaiparItyaM mRtyuH / uktaM ca-rAkSasI yadi vA nArI naro bhavati maanussH| mRtyustatra na saMdeho viparItaH zubhAvahaH // ' zAIye-'rakSogaNaH pumAn sthAcetkanyA bhavati mAnavI / ke'pIcchaMti tadodvAhaM vyastaM ko'pIha necchati // ' iti / etattulyanyAyatvAddevarAkSasayorapi draSTavyam / atra guNavibhAgo daivajJamanohare-'SaD guNA guNasAdRzye paMca syuH suramAnuSe / nAryA devo naraH puMsazcatvAro vA gunnaastryH| devarAkSasayoH zUnyaM tathaiva nrrksssoH| puMso rakSogaNo yatra nAryA devo'thavA nrH|| guNo dvau kramatazcaiko guNo grAhyo'nyathA nahi' iti / asyApavAdamAha gargaH-'grahamaitrI ca rAzizca vidyate niyataM yadi / na gaNAbhAvajanitaM dUSaNaM syAdvirodhadam // ' atrirapi'rAzIzayoH suhRdbhAve mitratve vAMzanAthayoH / gaNAdidauSTaye'pyudvAhaH putrapautrapravardhanaH // ' amuM parihAraM graMthakRdapyagre vakSyati / manurapi-'grahamaitrI ca Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSTabhakUTaparihAraH ] vivAhaprakaraNam 6 / 251 rajjuzva yadi nADI pRthak tayoH / vivAhaH zubhadaH kanyA rAkSasI vA naro naraH // ' iti / rajjukUTaM tu graMthakartrA noktam // 29 // 30 // atha rAzikUTamanuSTubhAha - mRtyuH paTkASTake jJeyo'patyahAnirnavAtmaje / dvirdvAdaze nirdhanatvaM dvayoranyatra saukhyakRt // 31 // mRtyuH SaTkASTake iti // strIpuMsarAiyoH parasparaM SaSThASTamarAzitve sati mRtyujJeyaH / yathA meSakanyayoH / evaM navAtmaje navapaMcame'patyAnAM bAlAnAM hAnirnAzaH syAt, yathA siMhadhanuSoH / evaM dvirdvAdaze sati nirdhanatvaM dAridryaM syAt, yathA meSavRSayoH / anyatra tRtIyaikAdaze caturthadazame samasaptame vA sati saukhyakRtpANipIDanaM syAt / yadAha nAradaH - SaTkASTake mRtiH paMcanavame tvanapatyatA / naiHsvaM dvirdvAdaze'nyeSu daMpatyoH prItiruttamA / ' iti / atra vizeSo jyotiHprakAze - 'puMso gRhAtsutagRhe sutahA ca kanyA dharme sthitA sutavatI pativallabhA ca / dvirdvAdaze dhanagRhe dhanahA ca kanyA riHphe sthitA dhanavatI patvillabhA ca // ' iti / anyacca - 'mRgaH kulIreNa ghaTena siMho vairapradaH syAtsamasaptako'yam / tulAmRgeNAtha vRSeNa siMho meSeNa kITo mithunena mInaH // cApena kanyA ghaTabhena cAlidaurbhAgyadainye dazaturya ke'smin' iti // 31 // 1 athAsya duSTabhakUTasya parihAraM zArdUlavikrIDitenAhaprokte duSTabhakUTake pariNayastvaikAdhipatye zubho - 'tho rAzIzvarasauhRde'pi gadito nADyRkSazuddhiryadi / anyakSai'zapayorbalitvasakhite nADyRkSazuddhau tathA tArAzuddhivazena rAzivazatAbhAve nirukto budhaiH // 32 // prokte iti // prokte duSTarAzi kUTe satyapi cedvayoH strIpuruSarAzyoraikAdhipatye ekasvAmitve pariNayo vivAhaH zubho gaditaH / yathA SaTkASTake meSavRzcikayostulAvRSayorvA navamapaMcame tvekAdhipatyAbhAvaH, dvirdvAdaze makarakuMbhayo:; athavA rAzIzvarayoH rAzisvAminoH sauhRde maitre pariNayaH zubho gaditaH, tathA SaTkASTake mInasiMhayorityAdau navapaMcame meSadhanuSorityAdau dvirdvAdaze mInameSayorityAdau / yadAha vasiSThaH - 'dvirdvAdaze vA navapaMcame vA SaTkASTake rAkSasayoSito vA / aikAdhipatye bhavanezamaitre zubhAya pANigrahaNaM vidheyam // ' iti / rAjamArtaDaH - 'bhavetrikoNe bahuputravittAdvirdvAdaze cArthamupaiti kanyA SaTGkASTake saukhyaphalaM vidhatte strINAM vivAho grahamaitrabhAve // ' iti / ekAdhipatye'pIti zeSaH / ata eva grahamaitraikAdhipatyAbhAve vairaSaGkASTakamityAdi vadaMti / yadAha nAradaH - 'vairapaGkASTakaM meSakanyayordhaTamInayoH / cApokSayornRyu kITa 1 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 muhUrtaciMtAmaNiH / [vivAhe navapaMcamAdivicAraH bhayoH kuMbhakulIrayoH // paMcAsyamRgayorjanmarAzeH prokto'zubhapradaH // ' iti / ukSAH = vRSaH / cApokSayorityakArAMtanirdezazchAMdasaH / etadbhinnaM mitraSaTkASTakamityAhuH / taduktaM jaganmohane - 'mitraSakASTakaM kITameSayorvRSajUkayoH / karkicApabhayormInasiMhayormRgayugmayoH // kanyakAkuMbhayoranyatprayatnAddhi vivarjayet // ' iti / evaM ca grahamaitryabhAve vairaM navamapaMcamamityAhuH / tathA ca zArGgadharIye zukraH - 'mInAlibhyAM yute kITe kuMbhe mithunasaMyute / makare kanyakAyukte na kuryAnnavapaMcame // ' iti / kITaH = karkaTaH / etAdRzasya navapaMcamasya `phalAMtaramuktaM kaizcit / tathA jyotirnibaMdhe zArGgadharaH - ' varavadhvormAtRpi 'trorjIvatastadvinAzakRt / trikoNe mInakITAdyaM na syAdanyatra doSadam // ' etatphalamanArSatvAdupekSyam / ito'nyacca meSa siMhAdikaM navapaMcamaM grahamaitrIsattvA'nmintranavapaMcamamiti / nanu mInakarkAdikamapi trikoNaM grahamaitrIsattvAnmitranavamapaMcamamiva / kathaM ? gurozcaMdro mitrameva, caMdrasya tu guruH samo'pi mitramiva / 'apadoSataiva viguNasya guNaH' iti nyAyAt / tathAsati trikoNadoSocchedApattiH syAditi cet / ucyate, - , - yatra hyekasya mitratvamaparasya samatvaM tatra duSTanavapaMcamamiti vyavahAraH / tAdRzaM mInakarkAdikaM trikoNacatuSTayameva saMbhavati / yatra tUbhayato'pi grahamaitrI tatraiva meSasiMhAdike mitranavapaMcamamiti vyavahRtiH / ayaM ca parihAro varavadhvormAtRpitrorityasyApi doSAMtarasya satyasati samUlatve nAzako bhavati tulyanyAyatvAt / mRtamAtApitRkayostu varavadhvornAyaM doSonmeSaH / evaM dvirdvAdaze'pi / tathA jaganmohane vasiSThakazyapau - 'dvidazaM zubhaM proktaM mInAdau yugmarAziSu / meSAdau yugmarAzau tu nirdhanatvaM na saMzayaH // AyuSya saMpatsutabhogasaMpatputrArthasaMpatpatisaukhyasaMpat / saubhAgyasaMpaddhanadhAnyasaMpajjhaSAdiyugme kramataH phalAni // ajAdiyugme kramataH phalAni vaidhavyamRtyurvadhabaMdhanAni / viyogasaMtApamatIva duHkhaM vasiSThagargapramukhaiH smRtAni // ' iti / athaivaMvidhe'pi prItiSaTkASTakAdiviSaye nADIdoSaH sarvathA tyAjya evetyAha- nADyRkSazuddhiryadIti / 'jyeSThAryamNezanIrAdhipabhayugayugam' (6 / 34) ityAdinA vakSyamANAnAM trividhanADInakSatrANAM zuddhiH strIpuruSanakSatra sthitiRatri kasyApi nADyAM yadi na bhavati tadA prItiSaTkASTakAdi vidheyam / yadyekasyAM nADyAM strIpuruSanakSatra sthitistadA tu naiva vivAhaH / uktaM ca ratnamAlAyAm - 'bhavanapatisuhRttvaM syAttathaikAdhipatyaM yadi bhavanavazitvaM caiva 1 1 kASTakespi / zubhakRdiha vivAho'nyonyatArAvizuddhau yadi khalu phaNicakre syAnna nADIsamAjaH // ' iti / apizabdAnnavamapaMcamadvirdvAdazayorapi / atra kecit - SaDaSTakasyaiva maraNarUpAniSTaphalazravaNAnna tasyApavAdakaH SaTkASTake - 'pIti parihAraH / kiMtu niMdAM pratipAdayato'pizabdAMtasya vAkyasyAdhipatimaitryAdiguNaprazaMsAdvArA navapaMcamardvAidazayoreva duSTabhakUTayorvidhAnaparyavasAnAttayorevApavAdaka iti / yathA - ' - 'brahmahApi naraH pUjyo yadi syAdvipulaM dhanam' iti / atra vAkye dhanastutirdhanavannarapUjAparA natu dhanavadviprannanarapUjA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nADInakSatrazuddhau vizeSaH] vivAhaprakaraNam 6 / 253 parApIti / maivaM vocaH / ' dvidaze vA navapaMcame vA SaTvASTake vA' ityAdivasiSThAdivAkyAni duSTabhakUTApavAdabhUtAnyadhipatimainyAdiviziSTaSaDaSTakAdi vidadhate, 'SaTkASTake mRtyuH' ityAdIni niMdArthavAdavAkyAni tu grahavairagrastaSaDaSTakAdiviSayANi / anyathA duSTaphalaSaDaSTakanirAkaraNasya navamapaMcamasya dviAdazayorapi tulyatvenApavAdakavAkyAnAM viSayAlAbhAt / dRSTAMte tu brahmannaprAyazcittavidhAnasya vaiyarthyApAtAt dhanastutirdhanavatprazaMsAparaiveti yuktmutpshyaamH| atha nADIsamAjapadasyAyamarthaH-azvinyAditrikagaNanayA trividhAnAM nADInakSatrANAM vedho nADIsamAjaH / yadAha zrIpatiH-'nADyastisro nyastaniHzeSadhiSNyAstribhyazcAzvAdibhya eva prasUtAH / sarpAkArastatra nADIsamAjo nakSatrANAmekanADIspRzAM syAt // ' iti / evaM ca yatra bhakUTAdayaH sapta bhedAH zubhA bhavaMti tatra nADIdoSazcettadA vivAho na vidheyaH / uktaM ca saptarSimate vivAhapaTale-'sadA nAzayatyekanADIsamAjo bhakUTAdikAnsaptabhedAnprazastAn' iti / atra kecit nADIsamAjazabdopAdAnAtsamAjazabdasya samudAyavAcitvAt tricatuSpaMcaparvanADItrayasamudAye strIpuruSanakSatrayorekanADyAM pAtastadA samastavazyAdiguNasattve vivAho naiva bhavet / yadA tricatuSpaMcaparvanADIvekaiva nADI strIpuruSayoH syAttadA bhavatyeva vivAhaH / ata eva 'bhakUTAdikAnsaptabhedAMzca te tAm' iti viparItaM vacanamanukUlam / asyAyamAzayaH-te iti bahutvAtsapta bhakUTAdayaH zubhAstAmityekavacanAnurodhAdekAmeva nADI parihareyuH, natu naaddiismaajmityaahuH| taJciMtyam / yataH 'catustriyabhibhotthAyAH' iti vAkyAccatuzcaraNanakSatrotpannAyAH kanyAyAstriparvaiva, tricaraNanakSatrotpannAyAH kanyAyAH dviparvaiva dvicaraNanakSatrotpannAyAH kanyAyAH paMcaparvaiva nADIgaNaneti niyamAdhugapannADItrayavicArAsaMbhava eva / kiMca ratnamAlAdivAkyeSu pArthakyena nADItrayAnabhidhAnam / tatratyasamAjapadaM naaddiisNsthnksstrsmudaayprN| tathA hiazvAdibhyastribhya eva nakSatrebhyaH prasUtAH nyastaniHzeSadhiSNyAH sarpAkArAstisro nADyaH syuH / tatraikanADIspRzAM nakSatrANAM samAjo nADI syAt iti / nanu-'yasmAdanarthakalahAgamamRtyavaH syuH pANigrahAdanu tayoH khalu naaddiyoge| tasmAccatusviyamalAMghripu bheSu nUnaM nADIsamAja iti ciMtyamanukrameNa // ' iti vRddhagargavacanAnnADIsamAja eva sthite doSaH, naikasyAM nADyAmiti cet / ucyate--svayameva 'catustriyamalAMghriSu bheSu' iti parigaNitaviSayatvenAbhidhAnAtsamAjapada nADIsaMsthanakSatrasamudAyaviSayakamiti / kiMca paJcaparvacatuSparvanADyordezavizeSaviSayatvenAbhidhAnAt trinADyAstu sarvadezaviSayatvAdetasyA eva niSedho yuktH| tAni ca dezavizeSavAkyAnyagre'bhidhAsyaMte / ataH'bhakUTAdikAnsaptabhedAMzca te tAm' ityatra pAThe prazastAniti paThaMti abhiyuktAH zAGgadharIyajyotirnibaMdhakArAdayaH / tasmAnnADIsamAjapadasya prAgvadeva vyA. khyAnaM nyAyyam / nanu yatra nADInakSatrazuddhirasti yathA bharaNIhastayoH SaTkAeka ca vartate grahamaitryapi nAsti tatra kiM kAryamata Aha-anyA'zapayoriti / anyaH prItiSavAdibhyo'nyarAzau / ko'rthaH ? rAzisvAminoH parasparaM 1 jyAyaH iti pAThaH / 22 mu0 ci0 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 muhuurtciNtaamnniH| [sadbhakUTe grahavairaparihAraH zatrutve vA samatve vA SaTkASTakAdau ca sati aMzapayostadrAzinavAMzasvAminobalitvasakhite syAtAM, valitvaM ca sakhitA ca prathamAdvivacanAMtaM padaM balitvaM sabalatvamuccAdisthitatvena sakhitA parasparamaitrI te ubhe cedbhavataH / sakhitAyA upalakSaNatvAdaikAdhipatyamapi / tadA vivAhaH zubho niruktaH / uktaM ca jaganmohane vasiSThena-rAzinAthe viruddhe'pi sabalAvaMzakAdhipau / tanmaitre'pi ca kartavyaM daMpatyoH sukhamicchatA // ' iti / nanvayaM parihAro 'rAzinAthe viruddhe. 'pI'tyanuvAdAtkevalagrahadauSTyApavAdako natu duSTabhakUTagrastagrahavairasya / ucyate'kheTAritvaM nAzayetsadbhakUTam' iti agre graMthakRdvakSyati / tatra 'nabhogAribhAvaM haretsadbhakUTam' iti saptarSimatavivAhapaTalIyavAkyaM saMmatitvenAsmAbhiradhyasyate / tadeva kevalagrahavairApavAdakamasti na tvidamapi / nanu dvayorvAkyayoryathAzrutazabdasvarasenArthe jijJAsite ekasminneva grahadauSTyarUpe parihAradvayaM dRzyate / yathaikasminneva duSTabhakUTake bhavanapatisuhRttvamityAdinAnekaparihArAbhidhAnamityato'travacane na kiMcittAdRzaM viSayaM pazyAmaH / satyam / 'nabhogAribhAvaM haretsadbhakUTam' iti tu niHsaMdehaM grahavairasyaivApavAdakam / paraMtu 'rAzinAthe viruddhe'pi maitratve cAMzanAthayoH / vivAhaM kArayeddhImAndaMpatyoH saukhyavardhanam // ' iti jaganmohanasthavasiSThavAkyena prAguktavasiSThavacaHsamAnArthakaM sat duSTabhakUTagrastagrahavairApavAdakam / tathA hi-nyUnArthake ekasminvAkye rAzinAthayoH parasparavirodhe sati tadAzinavAMzasvAminoH parasparamaitrI cecchubho vivAha ityarthaH / atrAMzanAthayoH sabalatvavicAro nAsti / yatra tvaMzanAthayoruccAdisthitatvena sabalatvaM parasparamaitrI ceti dvayamasti taduSTabhakUTagrastagrahavairApavAdakamityadhikArthavacanasyArthaH / nanvanayorvAkyayoH sAmAnyavizeSabhAvAnyUnArthakavAkyArthAnuvAdenA'paravAkyasya sabalatvavidhAnapuraHsaraikavAkyatvAdupasaMhAranyAyena vizeSa eva paryavasAnaM kasmAnna bhavati / yathA puroDAzaM caturdhA karotyAgneyaM caturdhA karotIti vAkyadvaye / atra hi sAmAnyato yatkiMciddevatAkasya puroDAzasya caturdhAkaraNaM prAptamagnidevatAka eva puroDAze caturdhAkaraNaM paryavasyatIti cet / ucyate-vede hi karturasmaraNAttAdRzavaidikavAkyeSu, tathA bhinnakartRkeSu smRtivAkyeSvapyevaMvidhA gatirucitA, natvekakartRkeSu smRtivAkyeSu / anyataravAkyAnarthakyApatteH / tatra kimanarthakamityAkAMkSAyAmadhikArthakena nyUnArthakamityatrAnayorvAkyayorekakartRkayorekaprakaraNapaThitayozvAvazyaM bhinnArthakatvaM vAcyam / tatra kasya ko'rtha iti saMdehe nyUnArthakaM kevalaM grahavairApavAdakameva / nanvapizabdasyAnuktasamuccayArthatvAdiSTaviSayo lapsyata iti cenna / tadarthakavacanAMtarasya spaSTasyAbhAve apizabdasya samuccayArthatAyA durlabhatvAt / evaM ca 'nabhogAribhAvaM haretsadbhakUTam' ityapi vAkyaM grahavairApavAdakaM tulyabalatvAdrIhiyavavat / aMzanAthasabalatvAbhidhAyakaM tu 'rAzinAthe viruddhe'pI'tyetadvAkyamubhayavidhavirodhaparihArArthakaM / tathA hi-rAzI ca Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nADIzuddhaH sarvathaivAvazyakatvaM] vivAhaprakaraNam 6 / 255 nAthau ca eteSAM samAhAro rAzinAthaM tasmin rAzinAtha ityevaM samAhAradvaMdva AzrIyate / tathA satyayamarthaH-rAzI viruddhau SaTkASTakAdinA nAthau viruddhau, kayo thAvityAkAMkSAyAM yayoH SakASTakAdivicArastayoreva saMnihitatvAdrahaNamiti / tayoH rAzyo thau viruddhau, 'mitrANi dhumaNeH' (6 / 27) ityAdinA parasparaM zatrU syAtAM, tadAzinavAMzasvAminoH sabalatve mitratve ca samuccite sati vivAhaH shubhdH| nanvatikliSTe samAhAradvaMdve kiM pramANam ? ucyate-aMzanAthasabalatvasyAdhikaraNameva / tacca yugapadutpannasya doSadvaividhyasya rAzivirodhagrahavirodharUpasya parihArakamityavagamyate / ata eva jyotiHzAstrAbhiyuktAH evaMvidhe ubhayavirodhe evaMvidhaM samAdhimAzritya vivAhaM kArayaMtItyAstAM prasatAnuprasaktam / asminnapi pakSe nADIzuddhirapekSitaivetyAha-nADyakSazuddhau tatheti / prAguktaprakAreNa nADInakSatreSu strIpuruSanakSatrayorekasyAM nADyAmavasthityabhAvazcettadA vivAhaH zubhaH / yathA bharaNIhastayoH satyapyubhayavirodhe rAzinavAMzayoH krameNa paMcamacaturthayoyau~ svAminau sUryabhaumau tayomaiMtryapyasti svanavAMzasthitatvAtsabalatvamapi tatra vivAhaH zubhaphalado nigditH| yato'tra strIpuMsanakSatrayorekanADyAmavasthityabhAvaH / yadA tvazvinIhastAkhye iva dvayonakSatre syAtAM tadA nADInakSatrazuddhyabhAvAtsakalaguNavattve'pi vivAho na bhavati / kiM punarevaMvidhe viSaye iti / 'sadA nAzayatyekanADIsamAjo bhakUTA. dikAn saptabhedAnprazastAn' ityukteH / athaitatparihArAsaMbhave parihArAMtaramAha- tArAzuddhivaze iti / atrAnyartha ityanuvartate / prAgvadeva vyAkhyeyamidam / evaMvidhe viSaye SaTkASTakAdau ca sati yadi strIpuMsanakSatrayoH parasparaM tArAzuddhivaze 'kanyAdvarabhaM yAvat' (6 / 24) ityAdinA tArAzuddhirUpe vaze vazyatve dvitIyacaturthaSaSThASTamanavamatArAsaMjJake sati budhairvivAhaH zubho nigaditaH / atrodAharaNAnyanekAni budhairyeyAni / atra saMmatiH-'anyonyatArAvizuddhau' ityuktA / rAjamArtaDenAyamarthaH spaSTamabhihitaH-maitrIkSetrapayordvayorapi tayoraikAdhipatye'pi cettArAmitra 8 sumitra 9 janma 1 zubhadA kSemA ca sNptkrii| paSThASTe navapaMcame vyayadhane yogeSu puMyoSitoH prItyAyuHsutavRddhivittajanakaH kAryo vivAhastadA // ' iti / cakArASaSThI ca / janmatArA yadyutpattitArA tadA rAzibhede caraNabhede vA zubhA jJeyA / dazamaikonaviMzatitAre zubhe eva / atrApi pakSe nADIzuddhirapekSitaiva / nADIzuddhyabhAve vivAho naiva bhavet / uktaivAtra sNmtiH| athaitasyApi parihArasyAsaMbhave parihArAMtaramAha-atha rAzivazatAbhAva iti / atrApi dvayoH strIpuMsayo rAzinAthavirodhAdike viSaye SaTkASTakAdau ca sati 'hitvA mRgeMdraM nararAzivazyAH' (6 / 23) ityAdinA puruSarAzeH strIrAzivazatAyA bhAve sattve sati vivAhaH zubho nigaditaH / 'yadi bhavanavazitvam' iti zrIpatyukteH / asminnapi pakSe nADIzuddhirapekSitaivoktAdeva hetoH / tadayamatra niSkRSTo'rthaH-pakASTakanavamapaMcamadviAdazA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 muhUrtaciMtAmaNiH / [duSTabhakUTe tArAzuddhiparihAraH khyeSu duSTabhakUTeSu satsu parasparaM grahamaitrI ekaH parihAraH / aikAdhipatyaM dvitiiyH| grahavaire'pyaMzapayoH sabalatvaM maitrI ca tRtIyaH / tArAzuddhizcaturthaH / rAzivazyatvaM pNcmH| sarveSvapi parihAreSu nADIzuddhirapekSitaiva / nADIvirodhasatve tu vivAho naiva syAditi / evaM ca graMthakartA 'bhavanapatisuhRttvam' ityasya zrIpatizlokasya vAkyacatuSTayamaMgIkRtya tAvatparihArAbhidhAnaM kRtm| taTTIkAkRnmahAdevo'pyevameva vyAkhyat / yatra hi pratyekaM parihArakatvaM tatra guNasamudAyaH parihArakaH syAditi kiM vAcyam ? vastutastu 'maitrIkSetrapayordvayorapi tayoraikAdhipatye'pi cettArAmitrasumitrajanmazubhadA kSemA ca saMpatkarI' ityAdiprAglikhitena rAjamArtaDavAkyena duSTe bhakUTe grahamaitryA saha tathaikAdhipatyena saha tArAzuddhireva parihArikA samucitA / arthAdekasya mitratve'parasya samatve vazyatvApekSA / ata etadvAkyaM jyotiHsArasAgarakA pitRcaraNaizcaivaM vivRtam-'anAnyonyamitratve tulyAdhipatve vA tArAzuddhireva ciMtyA / ekAtamitratAyAM tu vazitvAdiguNAMtarApekSA, zatrutve tu sarvathA tyAgaH' iti / ata evaitasminpadye cetpdaabhidhaanaadekvaakytaavsaayH| evaM zrIpativAkyamapi vyAkartavyamekavAkyatAbalAt / tatra SaTkASTake punarbhavanapatisuhRttvamiti sakalaguNasattvameva parihArakam / anyayorduSTabhakUTayordvayameva / yadAha jyotinibaMdhe gargaH- 'grahamaitraM zubhA tArA rAzivazyaM tribhiH zubham // SaDaSTakaM budhAH prAhubhyAM vyakaM trikoNakam // ' iti / byaka-dviAdazaM / dviAdaze vA navapaMcame vA' ityAdIni vasiSThAdivAkyAni tUpalakSaNaparatayA vyAkhyeyAni / atra yathAsaMpradAya vyavasthA dhyeyetyalamiyatA / sauhRda iti / suSTu hRdayaM yasyAsau suhRnmitram / 'suhRduhRdau mitrAmitrayoH' iti sAdhuH / suhRdo bhAvaH sauhRdam / 'hAyanAMtayuvAdibhyo'N' ityaNa, 'taddhiteSvacAmAdeH' ityAdivRddhiH / kecittu suSTu hRdayaM yasyAsau suhRdayaH, tasya bhAvaH sauhRdamiti yuvAditvAdaNi 'hRdayasya hRllekhayadaNlAseSu' iti hRdAdeza ityAhuH / apare tu 'svAtaM hRnmAnasaM manaH' ityabhidhAnAnmanovAcI hRcchabdaH suSTu hRnmano yasyeti suhRttasya bhAvaH, prAgvadaNi rUpaM siddhamityabhidadhuH / tadubhayamapi ciMtyam / yato 'hRdbhagasiMdhvaMte pUrvapadasya ca' ityubhayapadavRddhau satyAM sauhArdamityeva syAt natu sauhRdamiti / nanu prathamapakSe'pyanenaiva sUtreNobhayapadavRddhiH kasmAnna bhavati ? nahi tatra kazcidvizeSa upAdIyate / ucyate-'orguNaH' ityatra oroditi vaktavye guNagrahaNam 'saMjJApUrvako vidhiranityo yathA syAt' iti jJApakAt 'hRdbhaga-' ityasyAnityatvenApravartamAnatvAdAdivRddhirevAtreti RjavaH samAdadhate / pare tu pratipadoktahRdayaparyAyasya hRcchabdasya 'hRdbhaga-' ityatra grahaNAt 'hRdayasya hRllekhayadaNlAseSu' iti hRdAdezasyAdivRddhau sAdhayaMti tat 'hRdayasya hRllekha' ityAdigraMthaviruddham / tathA hi-'vA zokaSyaarogeSu' ityatra sauhArda sauhRdayyam / brAhmaNAditvAt SyaJ / hRdAdezapakSe 'hRdbhagasiM Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 nADIkUTavicAraH] vivAhaprakaraNam 6 / dhvaMte pUrvapadasya ca' ityubhayapadavRddhiriti kAzikAkAro vyAkhyat / vayaM tu bruumH| 'hRdbhaga-' ityatra 'arthavadhaNenAnarthakasya' iti paribhASayA hRdayavAcino hRdayAdezasya vA hRcchabdasyaiva grahaNam / tenAtra 'suhRduhRdau mitrAmitrayoH' iti nipAtitasya suhRcchabdasya mitravAcitvenArthavattvAttadavayavo hRcchabdastadaMtasyottarapadasya vRddhirna bhavatyavayavasyAnarthatvAdityAdivRddhi revAna bhavati / amumevAzayaM manasi nidhAya 'vinayaM vizeSayati sauhRdena saH' iti mAghaH / 'sauhRdaM hi manasorna gehayoH' iti kezavArko'pi sauhRdazabdaM prAyuMkteti niravadyamiti // 32 // atha duSTAnAM gaNakUTa-bhakUTa-grahakUTAnAM parihAraM zAlinyAhamaitryAM rAzisvAminoraMzanAthadvaMdvasyApi syAdgaNAnAM na doSaH / kheTAritvaM nAzayetsadbhakUTaM kheTaprItizcApi duSTaM bhakUTam // 33 // maitryAmiti // strIpuMsarAzisvAminomaitryAM satyAM tathA rAzinavAMzayodvaMdvaM yugmaM tasyApi maitryAM satyAM gaNAnAM duSTagaNAnAM doSo na syAt / strI rakSogaNA pumAnmanuSyagaNo devagaNo vA tadA gaNadoSo na syAdityarthaH / yadAhAtriH-'rAzIzayoH suhRdbhAve mitratve vAMzanAthayoH / gaNAdidauSTye'pyudvAhaH putrapautrapravardhanaH // ' iti / atha sadbhakUTaM zubhaphaladaM bhakUTaM rAzikUTaM tRtIyaikAdazAdikaM kheTAritvaM grahayoH zatrutAsaMbaMdhinaM doSaM nAzayet / evameva kheTaprItirgrahamaitrI cApi duSTaM bhakUTaM SaDaSTakAdikasaMbaMdhinaM doSaM nAzayedityarthaH / taduktaM saptarSimate vivAhapaTale-'nabhogAribhAvaM haretsadbhakUTaM viruddha bhakUTaM haretkheTamaitrI / sadA nAzayatyekanADIsamAjo bhakUTAdikAnsaptabhedAMzca teSAm // ' atra caturthacaraNaH 'prokta duSTabhakUTake' (6 / 32) ityAdinA punarukto'pi smaraNAvicchedArthaM paThitaH / yattUktaM nAradena-'ekAdhIze mitrabhAve zubhadaM pANipIDanam / dviAdaze trikoNe ca na kadAcitSaDaSTake // ' iti / etannADIdoSe satyeva draSTavyam / adhunoditavAkyasvarasAt / 'bhavanapatisuhRttvaM syAttathaikAdhipatyaM yadi bhavanavazitvaM caiva SaSTASTake'pi / zubhakRdiha vivAho'nyonyatArAvizuddhau yadi khalu phaNicake syAnna nADIsamAjaH // ' iti zrIpatyuktezca / anyathA prAgabhihitavasiSThAdivAkyAnyanarthakAnyApadyeranniti // 33 // ___ atha kramaprAptasakalakUTapradhAnaM nADIkUTaM sragdharayAhajyeSThAryamozanIrAdhipabhayugayugaM dAsramaM caikanADI puSyeMdutvASTramitrAMtakavasujalabhaM yonibubhye ca madhyA / vAyvagnivyAlavizvoDayugayugamatho pauSNabhaM cAparA syA iMpatyorekanADyAM pariNayanamasanmadhyanADyAM hi mRtyuH||34|| jyeSTheti // jyeSThA prasiddhA, AryamNamuttarAphAlgunI, Iza ArdrA, nIrAdhipo varuNastadaM zatatArakA; ebhyo nakSatrebhyo yugayugaM dvayaM dvayaM jyeSThAmUlaM uttarAphalgunIhastazca ArdrApunarvasuzca zatatArakApUrvAbhAdrapadA cetyarthaH / dAsrabha Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 muhuurtciNtaamnniH| [duSTanADIphalAni mazvinI ca etannakSatranavakaM prsprmeknaaddiityucyte| atha puSyaH prasiddhaH, iMdumuMgaH, tvASTra citrA, mitro'nurAdhA, aMtakaM bharaNI, vasurdhaniSThA, jalabhaM pUrvASADhA, yoniH pUrvAphalgunI, bubhyo'hirbudhnyaH uttarAbhAdrapadA; etannakSatranavakaM parasparaM madhyanADItyucyate / atha vAyuH svAtI, agniH kRttikA, vyAla AzleSA, vizvoittarASADhA; ebhyo yugayugaM svAtI vizAkhA ca kRttikA rohiNI ca AzleSA maghA ca uttarASADhA zravaNazcetyarthaH / atho pauSNabhaM revatI ca etannakSatranavakamaparA tRtIyanADItyucyate / etatphalamAha-daMpatyoH strIpuMsayorekanADyAM pariNayanamasadduSTaphalaM syAt / madhyanADyAM hi nizcayena mRtyuyorapi syAt / [ 'mUleMdrArkabhapAzyajaikacaraNAdityAryamezAzvibhairyAmye dvijyabhamitrabhAgyavasubhatvASTrAMbvahirbudhnyabhaiH / anyairnADya ihaikanADinavake syAtAM dvibhe cenmRti!dAdakSiNataH kvacinnapamukhe pAzcakanADI hitA // ' godAdakSiNataH sarvavarNeSu pAcakanADI hitA / kSatriyAdau kvacit anyakanyAyA alAbhe pAi~kanADI hitetyarthaH / ] yadAha garga:-'nADIkUTaM tu saMgrAhya kUTAnAM tu ziromaNiH / brahmaNA kanyakAkaNThasUtratvena vinirmitam // ' iti / varAhaH-'AdyaikanADI kurute viyogaM madhyAkhyanADyAmubhayorvinAzaH / aMtyA ca vaidhavyamatIva duHkhaM tasmAcca tisraH parivarjanIyAH // ' iti / atra cakranyAso vasiSThenoktaH'AvRttibhibhaistribhirazvibhAdyaM kramotkramAtsaMgaNayeduDUni / yadekaparvaNyubhayozca dhiSNye neSTA nRnAryorbhRzamekanADI // ' phale'pi vizeSamAha vasiSThaH-'sA madhyanADI puruSaM nihaMti tatpArzvanADI khalu kanyakAM tu / AsannaparyAyasamAgatA cedvarSeNa sApyaMtaritA trivarSeH // ' iti / uttarArdhasyAyamarthaH-Asanne samIpasthite paryAye AvRttau cedekanADI samAgatA yathA'zvinyAyorbharaNImRgayoH rohiNyAzleSayorvA sA nADI varSeNaikena strIpuMsayoruktA'zubhaphaladAtrI syAt / yadA tvazvinyuttarAphalgunyoritarakRtavyavadhAnA sA nADI tribhirvaruktA'zubhaphaladAtrI syAt / atra saphale nADInakSatrakrame asmaduktaM padyadvayam 'dazAdityaryamArkedramUlatoyAdhIzAjAMghribhAnyekanADI / madhyA yAmyadvijyayonyakSacitrAmitrAMbhovasvahirbudhyabhAni // vahnibrAhmAhipitryAnilakSadvIzAvizve viSNupauSNe parA ca / daMpatyorbhe sanikRSTe hi duHkhaM varSeNa syAtsAMtarAle trivarSeH // ' iti / graMthakartA tu nADIdoSasya tAvadavasthAkramamanaMgIkRtya nADInakSatrANyevoktAni // azvinImRgayoriva nADIbhede tu doSAbhAva eva tenASTau guNA ityarthaH / iyaM cAzvinyAditrikagaNanA kanyAyAzcatuzcaraNe janmanakSanne sati / yadA tu vicaraNaM nakSatraM tadA kRttikAmArabhya catuSparvagaNanA sAbhijit / dvicaraNatve tu kanyAnakSatrasya mRgazIrSataH pNcprvgnnnaa| yadAha nAradaH-'catustridvayaMghribhotthAyAH kanyAyAH kramazo'zvibhAt / vahnibhAdiMdubhAnADI tricatuSpaMcaparvasu // gaNayetsaMkhyayA caikanADyAM mRtyurna saMzayaH // amu 1 etaccihnAMtargataH muhUrtamArtaDasthaH zlokaH tadarthazca TippaNyAdirUpeNa kvacillikhitaH kenApi bhrameNa TIkAyAM prakSipta iti bhAti / 'atrArthe ArSa mUlaM mRgyam' iti etacchokaTIkAMtimagraMthavirodhAt / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcAlAdau varjyanADyaH ] vivAhaprakaraNam 6 / 259 martha spaSTamAha gargaH - ' catuSpAtkanyakARkSaM gaNayedazvibhAdikam / tribhaM savyApasavyena bhinnaM parva sukhAvaham // kanyakarkSa tripAccetsyAdguNayetkRttikAdikam / caturbhiH parvabhistadvadabhijittArakAnvitam // kanyakarkSa dvipAccetsyAguNayetsaumya bhAdikam / paMcabhistvava rohe tu paMcamAMgulivarjite // ' etatphalamapyAha gargaH - 'saMzliSTA madhyanADI tu puruSaM haMti vegtH| saMzliSTA pArzvanADI tu kanyakAM haMtyasaMzayam // ' iti / 'AsannA tvekanADI syAdAsannamRtidAyinI | dUrasthA caikanADI syAdUrasthAniSTakAriNI // ' iti / dUraM = bahukAlam / jaganmohane nAradaH - 'ekanADIvivAhazca guNaiH sarvaiH samanvitaH / varjanIyaH prayatnena daMpatyornidhanaM yataH // ' iti | AsAM nADInAM dezabhedena vyavasthAmAha jaganmohane nArada: - 'caturnADI tvahalyAyAM pAMcAle paMcanADikA / trinADI sarvadezeSu varjanIyA prayatnataH // ' iti / ahalyApAMcAla dezavizeSau / [ sarvadezazabdaH ahalyApAMcAlavyatiriktadezeSu vartate / 'vizeSasannidhAne AmnAtaM sAmAnyaM tadatirikte sAmAnye vartate' iti nyAyAt / brAhmaNA AyAtA vasiSThodhyAyAta itivat / ] nanu - 'catustridvayaMghribhotthAyAH' iti 'caturnADI vahalyAyAm' ityanayorvAkyayoH sAmAnyavizeSabhAvayoH samApannayorayamarthaH saMpannaH / kanyarkSe ca catuSpAde satyazvinyAditrinADI ahalyApAMcAlavyatiriktasarvadezeSu syAt / tathA kanyakSe tripAde kRttikAdicatuSparvanADI ahalyAyAmeva syAt / tathA kanyarthe dvipAde mRgAdipaMcaparvanADI pAMcAla eva syAt / evaM dezabhedena nADInaiyatye sati tadezeSu proktabhinneSUtpannAyAM kanyakAyAM nADI vicAro na syAdeva / tathA tripAde dvipAde vA kanyarkSe sati sarveSvapi dezeSu trinADIvicAro na syAt / evaM sati punarvasukRttikAprabhRtInAM tryaMtrINAmubhayapArzvadhiSNyAnAM tannADIsthaiH sarvanakSatraiH saha nADIvicArAbhAvaH prasajyeta / tathA mRgacitrAdhaniSThAdvayaMghrINAM madhyanADIdhiSNyAnAM madhyanADIsaMsthaiH sarvairbharaNyAdibhaiH saha ca tathA catuSpAde bhe tu dezavizeSe nADyabhAva eva prasajyeta / na ceSTApattiriti vAcyam / AryAvartanivAsisakalaziSTAcAravirodhaprasaMgAt / na ca ' trinADI sarvadezeSu varjanIyA prayatnataH' ityukterahavyApAMcAlayorapi dezayokhinADyastyeveti vAcyam / 'caturnADI tvahalyAyAM pAMcAle paMcanADikA' ityetadvizeSasAhacaryAt / atremAM samAdhisaraNiM pazyAmaH - 'catustridvyaMghribhotthAyAH kanyAyAH kramazo'zvibhAt / vahnibhAdiMdubhAnnADI tricatuSpaMcaparvabhiH // ' iti padyena kazyapo nADItrayavicAramabhidhAyAnupadameva ' rekhAstisro viracyAzu dasrabhAdyAni vinyaset / ekareSAsthayomRtyupatyorjanmadhiSNyayoH // ' iti punarapi trinADImupanyastavAn / sA ca trinADI sarveSvapi kanyAnakSatreSu sarveSvapyahalyApAMcAlasahiteSu dezeSu avazyaM vicAryA yathA syAdityetadarthamuktA / na cedaM trinADyA lakSaNavAkyamidamiti vAcyam / evaM caturnADIpaMcanADyorapi lakSaNAbhidhAnaM kartavyaM syAt / 1 [] etaccihnAMtargata graMtho'pi madhye kenacitprakSipta iva bhAti / likhita pustakeSva'pyanupalaMbhAt / pUrvapatrasthagraMthavat / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 muhuurtciNtaamnniH| [prAcyasaMmataM vargakUTaM kiMca yadi lakSaNavAkyamaMgIkriyeta tadA vasiSThavAkyavadanulomavilomagaNanA vaktavyA syAt , sA ca nokteti vidhivAkyamevaitat / tasmAdvasiSThAdibhirdezanakSaabhedenAnityapravRttike catuSpaMcanADyAvupekSya sakaladezavyApitvAtsakalanakSatravyApitvAcca trinaaddyevoktaa| na caitAvatA catuSpaMcanADyau svasvadezavyatiriktAnyadezeSu naivAvalokye, kiMtu sarveSvapi dezeSu vicArya / tatra svadeze doSamahattvamanyadezeSu doSAlpatA, trinADI tu sarvatraiva samAnadoSA / yadAha manuH-'ahalyAyAM caturnADIsaMyogaH kAlamRtyudaH / eSa yogo'nyadezeSu hyapamRtyuphalapradaH // paMcanADIsamAyogaH pAMcAle kAladaMDadaH / itaratra samAyogo duHkhadAridyadoSakRt // trinADyAM tu samAyogaH sarvatrAniSTakArakaH' iti / yattu jyotirnibaMdhe jyoti prakAze azvinyAditrinADI prakRtyAbhihitam'nidhanaM madhyamanADyAM daMpatyobha~va pArzvayornADyoH' iti / atra pArzvanADyAM mRtyurUpamahAdoSAbhAvaM matvA vivAhAdikaraNaM zubhamityarthaH / tat kSatriyAdiviSayaM godAvarIto dakSiNadezavAsiviSayaM vA / tadapyuktaM tatraiva-'karagrahe pRSThanADyau na niMdye iti yadvacaH / tatkSatriyAdiviSayaM gautamyA yAmyatastathA // ' iti / gautamI-godAvarI / atrArthe mArSamUlaM mRgyam / iyaM cAzvinyAditrinADI gurvAdiSvapyaniSTA, prabhupaNyAMganAdau tu zubhaiva / uktaM ca svarodaye'ekanADI sthitA yatra gurumaMtrAzca devatAH / tatra dveSaM rujaM mRtyu krameNa phalamAdizet // prabhuH paNyAMganA mitraM dezaM grAmaM puraM gRham / ekanADIsthitaM bhavyaM viruddhaM vedhavarjitam // ' iti / atra nADIvedhe caraNavedha AvazyakaviSayastyAjyaH / etadapyuktaM tatraiva-'AdyAMzena caturthAzaM caturthAMzena cAdimam / dvitIyena tRtIyaM tu tRtIyena dvitIyakam // evaM bhAMzavyadho yeSAM jAyate varakanyayoH / teSAM mRtyunaM saMdehaH zeSAMzAH svlpdossdaaH||' iti / tatrApyAvazyakatve guruH-'doSApanuttaye nADyA mRtyuMjayajapAdikam / vidhAya brAhmaNAMzcaiva tarpayetkAMcanAdinA // hiraNmayIM dakSiNAM ca ddyaadvrnnaadikuuttke| . gAvo'nnaM vasanaM hema sarvadoSApahArakam // ' iti / evaM sarvasaMmatatvAdaSTau kUTabhedA abhihitA nAnye-'mAheMdraM gauDadeze ca mAlave rajusaMjJakam' ityAdibAdarAyaNavAkyena kUTAnAM tattaddezaviSayatApAdanAt / te ca kUTabhedA vasiSThasaMhitAyAmasapitRcaraNakRte toDarAnaMde ca sAmAnyavizeSabhAvasahitA draSTavyAH // 34 // atha prAcyasaMmataM vargakUTamAryayAha akacaTatapayazavargAH khagezamArjArasiMhazunAm / sAkhumRgAvInAM nijapaMcamavairiNAmaSTau // 35 // akacaTeti // nAmakarmaprakaraNe cUcecolApadeSvAdya ityajjhalarUpAH sarve varNA asmAbhirabhihitAstatrAcrUpo'vargaH, kucuTutupuvargA iti paMcavargAH, eko yavargaH, anyaH zavargaH, evamaSTau vrgaaH| tatra avargaH khagezasya garuDasya, kavargo mArjArasya, cavargaH siMhasya, TavargaH zunaH kukurasya, tavargaH sarpasya, pavargaH Akho Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAzinakSatraikye'pavAdaH] vivAhaprakaraNam 6 | 261 1 Sakasya, yavargo mRgasya, zavargo meSasya / atra nijAtsvasmAt paMcamA vairiNo yeSAM te tathoktAH / garuDasarpayoH mArjAramUSakayoH, siMhamRgayoH zvameSayoH parasparaM mahAvairamityarthaH / atra strIpuMsayornakSatradvayaM bhakSyabhakSakavarge cet bhavetadAzubham / yadA tvekavarge udAsInavarge vA syAttadA zubhameva / etacca svAmisevakayorapi vicAryam / uktaM ca jyotirnibaMdhe - 'vargezAstArkSyamArjArasiMhazvavyAlamUSakAH / mRgazca zazakastatra svavargAtpaMcamo ripuH // ' // 35 // athaivaM kUTAnyabhidhAyedAnIM nakSatrarAzyaikye vizeSaM zAlinyAharAzyaikye cedbhinnamRkSaM dvayoH syAnnakSatraikye rAziyugmaM tathaiva / nADIdoSo no gaNAnAM ca doSo nakSatraikye pAdabhede zubhaM syAt 36 rAzyaikye iti // dvayoH strIpuMsayorekarAzitve sati yadi bhinnamRkSaM syAttadA nADIdoSo gaNAnAM ca rAkSasamanuSyagaNAnAM ca doSo nAsti / yathA-ekasminneva kuMbharAzau zatatArakApUrvAbhAdrapadApAdatrayaM ca ityevaMrUpo nakSatrabhedaH, tathaiva nakSatraikye rAziyugmaM rAzidvayaM cetsyAttadApi prAgukto doSo na syAt / upalakSaNatvAttArAdoSo'pi na bhavet / yathA ekasminneva nakSatre pUrvAbhAdrapadAkhye pUrvAbhAdrapadAyAH prathamapAdatrayaM kuMbhe caturthacaraNazca mIne ityevaMrUpo rAzibhedaH / yadAha nAradaH - ' ekarAzau pRthagdhiSNye daMpatyoH pANipIDanam / uttamaM madhyamaM bhinnarAzyekarkSagayostayoH // eka caikarAzau ca vivAhaH prANahAnidaH // vasiSThaH--'daMpatyorjanmabhe caikye rAzau ca nidhanaM tayoH / ekasya ca tathodvAhe kiMcidbhede'pi vAnavA // ' iti / kiMcidbhede nakSatrabhede rAzibhede ca / gargaH-'ekarAziM vinA nADIyogamAdau vivarjayet / na doSastvekarAzisthe bhakUTe'nyeSu mRtyudaH // ' iti // bhRgurapi - 'daMpatyorekarAzicet pRthagRkSaM yadA bhavet / viziSTokto vivAhaH syAdguNanADIM na yojayet // ' iti / ata evAha kezavArka: - 'abhinnarAiyoryadi bhinnamRkSamabhinnamRkSaM yadi bhinnarAiyoH / prItistadAnIM nibiDA nRnAryozcetkRttikArohiNivanna nADI // ' iti / caturthacaraNasyAyamarthaH- cedyadi kRttikArohiNivatsyAttadApi nADIdoSo na syAt / upalakSaNatvAdguNadoSo'pi / yathA - kRttikArohiNyo rekanADItve'pi gaNadauSTye'pi tatsUcitAzubhaphalaM naiva syAt / atrApi prathamataH tArApekSitA, dvitIyA strItAretyapi vizeSo dhyeyaH / yadAha gargaH - ' ekarAzau pRthagdhiSNye puMtArA prathamA bhavet / atIva zobhanA proktA strItArA cettvazobhanA // ' iti / tadaivaM kaimutikanyAyena yatra nADIgaNadoSAdyabhAvo yathA rohiNImRgayorhastacitrayorvA tatra pANipIDanaM zubhaM syAditi kiM vAcyamityarthaH / athaikarAzinakSatratve'pavAdamAha-nakSatraikye iti / strIpuMsayo rAzyaikye nakSatraikye ca yadi caraNabhedo yathA bharaNyAH prathamapAde puMso janma, dvitIyapAde striyAstadApi zubhaM kalyANaM syAt / taduktaM kezavArkeNa - 'parAzaraH prAha navAMzabhedAdekarkSarAiyorapi saumanasyaM ' iti / saumanasyaM=prItiH / vasiSThenA'pi - 'ekagRhasaMbhavAnAM bhavati vivAhaH Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ vivAhe sarvasaMmatA 21 doSAH sutArthasaMpattyai / yadyubhayorekakSaM bhavati tadA cAMzako bhinnaH // ' iti / etacca saMkocaviSayaM veditavyam / tathA ca jaganmohane- 'eka cakarAzau ca vivAhastvazubhaH smRtaH / saMkoce tu tadA kAryo bhinnaH pAdo yadA tayoH // ' iti / atrApi vizeSo jyotirnibaMdhe vidhirane - 'rohiNyA dramiveMdrAnI tiSyazravaNapauSNabham / uttarA proSThapAzcaiva nakSatraikye'pi zobhanAH // ' iti / iMdrAnI = vizAkhA / tadetatspaSTamuktaM tatraiva kAlanirNaye- 'vizAkhikArdrazravaNaprajezatiSyAMtyatatpUrvamaghAH prazastAH / strIpuMsatAraikyaparigrahe tu zeSA vivarjyA iti saMgiraM // ' iti / zeSAstArA ityarthaH / atra dvayoranyatarasya vA janmarAzinakSatrAdyajJAne upAyamAha vasiSThaH - 'ajJAtajanmanAM nRNAM nAmabhe parikalpanA / tenaiva ciMtayetsarvaM rAzikUTAdi janmavat // janmabhaM janmadhiSNyena nAmadhiSNyena nAmabham / vyatyayena yadA yojyaM daMpatyornidhanapradam // ' iti / 'kuryAt SoDazakarmANi janmarAzau balAnvite / sarvANyanyAni karmANi nAmarAzau balAnvite // ' iti / bRhaspatirapi - 'vyavahArarAjasevAsaMgrAmagrAma maitreSu / jJAte'pi janmarAzau phalamuktaM nAmarAzivazAt // ' iti / nAmnaH sakAzAjjanmanakSatrajJAnaM svarodayAbhihitazata padacakrAMtargata svIyanAmAdivarNavazAjjJeyamiti / yastu RkArAdivarNo nAsti RSabhAdinAmasu ca dRzyate tatra yathAsaMpradAyaM vyavasthA // 36 // 262 atha vivAhe evaM mAsazuddhiM daMpatyorAnukUlyazuddhiM coktvedAnIM sUkSmaM nirdoSaM dinalagnavicAraM vakSyati / tatraikaviMzatiH sarvasaMmatA doSA nAradena parigaNitAH - 'ekaviMzatidoSANAM nAmarUpaphalAni ca / pitAmahoktaM saMvIkSya tAni vakSye samAsataH / paMcAMgazuddhirahito doSastvAdyaH prakIrtitaH / udayAstazuddhihIno dvitIyaH sUryasaMkramaH // tRtIyaH pApaSaDvargo bhRguH SaSThaH kujo'STamaH / gaMDAMtaM kartarIriH phaSaDaSTheduzca saMgrahaH / daMpatyoraSTamaM lakSaM rAzirviSaghaTI tathA / durmuhUrto vAradoSaH khArjUrikasamAMnibham // grahaNotpAtabhaM krUraviddharkSa krUrasaMyutam / kunavAMzo mahApAto vaidhRtizcaikaviMzatiH // ' iti / anyaistu daza doSA uktAH -' - 'vedhazva lattA ca tathA ca pAtaH khArjUrayogo dazayogacakram | yutizca jAmitramupagrahAzca bANAkhyavajro daza caiva doSAH // ' iti vyavahAroccaye'bhidhAnAt / durmuhUrto 'ravAvaryamA - ' ( 6 / 12 ) ityAdiH / vAradoSaH kulikAdiH / krUrasaMyutamityasyopalakSaNatvAdakAlavRSTinAmako'pi doSo gRhyate / thadAha vasiSThaH - paMcAMgazuddhirahitAzcotpAtA'kAlavRSTijAH' iti / eSAM doSANAM karmavizeSe phalamAha vasiSTha eva - ' ekaviMzanmahAdoSAstvete brahmamukhoditAH / kadAcinnaiva sIdaMti guNAnAM koTikoTibhiH // tasmAdeteSu doSeSu kadAcinnAcarecchubham / vivAhe vidhavA nArI maraNaM vratabaMdhane // grAmanAzaH pratiSThAyAM sImaMte garbhanAzanam / navAnnabhojane mRtyuH kRSau tatphalanAzanam // karturnAzo gRhAraMbhe praveze patinAzanam / yAtrAyAM kartRnAzaH syAdyuddhayAne vizeSataH / labhyate sumahatpuNyameSu zrAddhAdikarmabhiH' iti / graMthakartrA tu doSa Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzAMzadreSkANAH] vivAhaprakaraNam 6 / 263 lakSaNasya vaktavyatvAtpRthagdoSanAmAni noktAni / tatra paMcAMgadoSadurmuhUrtavAradoSagrahaNotpAtanakSatradoSA Aye zubhAzubhaprakaraNe nirUpitA eveti punarnocyate / durmuhUrtavAradoSayoH punarabhidhAne prayojanaM tatraiva vayaM vakSyAmaH / ato'nyAndoSAnsalakSaNAnvivakSurAdau vyAkhyAnirapekSatvena sugamaM SaDvargadoSamAha kujazukretyAdicaturbhiH padyaiH / tatra grahanavAMzasvAmina Adimena maMjubhASiNIvRttenAhakujazukrasaumyazazisUryacaMdrajAH kavibhaumajIvazanisaurayo guruH / iha rAzipAH kriyamRgAsyataulikeMdubhato navAMzavidhirucyate budhaiH|| kujeti // atra lagnAdInAM lakSaNaM nAradenoktam-'triMzadbhAgAtmakaM lagnaM horA tasyArdhamucyate / lagnavibhAgo dreSkANo navamAMzo navAMzakaH / dvAdazAMzo dvaadshaaNshstriNshaaNshstriNshdNshkH| SaDvargAH kathitA hyete teSAmIzA ime smRtAH' iti / tatraite bhaumazukrabudhacaMdrasUryabudhazukrabhaumaguruzanizaniguravaH krameNeha SaDvarge rAzipA meSAdirAzInAM svAminaH / kriyeti / kriyo meSaH, mRgAsya makaraH, taulikaM tulA,iMdubhaM karkaH ebhyo rAzibhyo dvAdazasvapi rAziSu navAMzavidhirbudhairucyate / meSe meSAdeva, vRSe makarAdeva, mithune tulAtaH,karke karkAdeva, evaM siMhe'pi meSAdeva; evaM kanyAdiSvapi rAziSu makarAdita eva / evameva dhanurAdiSvapItyarthaH / yadAha nAradaH-siMhasyAdhipatirbhAnuzcaMdraH krkttkeshvrH| meSavRzcikayobhauMmaH kanyAmithunayorbudhaH // dhanurmInayodevejyaH zukro vRsstuleshvrH| zanirmakarakuMbheza ityete rAzinAyakAH // ' iti / navamAMzA meSasiMhacApe meSAdayaH kramAt / kramAgomRgakanyAsu jJeyAH syurmakarAdayaH // tulAmithunakuMbheSu syuH krameNa tulaadyH| alikarkaTamIneSu kramAtsyuH karkaTAdayaH // ' iti // 37 // .. atha horAvidhiM gAyatrIchaMdobhedena zazivadanAvRttenAha samagRhamadhye zaziravihorA / viSamabhamadhye ravizazinoH sA // 38 // samagRheti // paMcadazabhAgAtmakaikA horA samarAzimadhye prathamA caMdrasyAparA sUryasya / viSamarAzimadhye prathamA raveraparA caMdrasyetyarthaH / 'horAdvorojarAzau samabhe caMdrasUryayoH' iti nAradokteH // 38 // atha triMzAMzadreSkANAnvasaMtatilakayAhazukrajJajIvazanibhUtanayasya bANa zailASTapaMcavizikhAH samarAzimadhye / triMzAMzako viSamabhe viparItamasA dreSkANakAH prathamapaMcanavAdhipAnAm // 39 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 muhUrtaciMtAmaNiH / [dvAdazAMzezavicAraH zukrajJeti // samarAzimadhye krameNa prathamataH paMcAnAmaMzAnAM zukraH svAmI, tataH zailAnAM saptAnAM jJo budhaH, tato'STAnAM jIvo guruH, tataH paMcAnAM zaniH, tato vizikhA bANAH paMca teSAM bhUtanayo bhaumaH / shukrjnyetyaadismaahaardvNdvH| viSamabhe tu asmAtsamarAzerviparItaM jJeyam / yathA-prathamataH paMcAnAM bhaumaH, tataH paMcAnAM zaniH, tato'STAnAM guruH, tataH saptAnAM budhaH, tataH paMcAnAM zukra ityarthaH / ayameva triMzAMzakasaMjJa iti / yadAha nArada:-'kujArkIjyajJazukrANAM baannessvssttaadrimaargnnaaH| bhAgAH syurviSame te tu samarAzau viparyayAt // ' iti / atra kecidAhuH-turvizeSe, tezabdo hi prathamAbahuvacanAMtaH, tataH prathamAMtasAmAnAdhikaraNyAnurodhAdAnaMtaryAcca bANAdikA bhAgA eva parAmRzyaMte na svAminaH, anAnaMtaryAdbhinnavibhaktikatvAcca / tathA satyayamarthaH-samarAzau tu vizeSaH te bANAdikA bhAgA viparyayAvatyastasthitAH yathAsthitAnAmeva kujAdInAM jnyeyaaH| yathA-prathamataH paMcAnAmaMzAnAM svAmI bhaumaH,tataH saptAnAM zaniH, tato'STAnAM guruH, tataH paMcAnAM budhaH, tataH paMcAnAM zukra iti| mUle'pyevameva vaktumucitaM tatkasya hetoyorapi vaiparItyam ? ucyate-avyayAnAmanekArthatvAkhetoH samuccayArthatvAMgIkaraNAtkujAdayo'pi smucciiyte| tathA sati bANAdikA bhAgAH kujAdikAH svAmino'pi viparyastA jJeyA ityarthaH / bhatrArthe pramANaM zrutakIrtivacanam / yathA-'paMcAtha paMca cASTau sapta ca paMcaiva cojabhavaneSu / dharaNisutamaMdasuragurubudhazukrANAM krameNAMzAH // paMcaiva sapta cASTau paMcapaMcAtha yugmabhavaneSu / bhAgA bhArgavazazisutasurejyazanibhUmiputrANAm // ' iti / ata eva varAheNApi-'yuji tu te viparyastA' ityatra tuzabdaH prayuktaH / yadi nAyamartho'bhipretaH syAttadA na ke'pi tuzabdaM prayuMjIraniti sarva niravadyam / dreSkANakA iti / atra pramANadazAMzAH dvAdazasu rAziSu prathamo dreSkANaH, prathamasya svarAzyadhIzasya dvitIyo dreSkANaH, svarAzitaH paMcamarAzIzvarasya tRtIyaH svarAzito navamarAzIzvarasya / yathA-vRSe prathamo dreSkANaH, vRSAdhIzazukrasya dvitIyaH, kanyAdhIzabudhasya tRtIyo mkraadhiishshnerityrthH| 'syurdeSkANA lagnapaMcanavarAzIzvarAH kramAt' iti nAradokteH // 39 // atha dvAdazAMzaM SaDvargopasaMhAraM saphalaM vasaMtatilakayAhasthAdvAdazAMza iha rAzita eva gehaM horAtha kanavamAMzakasUryabhAgAH / triMzAMzakazca SaDime kathitAstu vargAH saumyaiH zubhaM bhavati cAzubhameva pApaiH // 40 // syAditi // iha SaDvarge dvAdazAMzaH sArdhamaMzadvayaM tatsvarAzita eveSTAMzAMta gaNitaM sadyastadrAzisvAmI sa dvAdazAMzezvaraH 'bhArabhya lagnarAzestu dvAdazAMzezvaraH kramAt' iti naardokteH| anyaccaraNatrayaM spaSTataram / taduktaM vasi Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMDAMtadoSaH] vivAhaprakaraNam 6 / 265 SThena-'lagnaM tadadhaM ca tatasvibhAgo navAMzakazca dvidazAMzakazca / triMzAMzakazceti hi vargaSavaM zubhaM zubhavyomacarAdhipatyam // yaH pApaSavargabhavo hi doSaH paMcAMgasaumyagrahalagnajAtam / guNaudharmabhodhimamoghabANaH zuSyatyazeSaM khalu rAghavasya // ' iti / tasmAtsaumyapApagrahaSaDvargasAMkarye sati saumyaSaDvargastribhyo'dhikazvecchubhaH, tribhyo hInazcedazubha ityarthaH iti daivajJasaMpradAyaH // 40 // [athedravajrayA pUrvamadhyAparabhAgayogIni bhAnyAhapauSNezazAkAdrasasUryanaMdApUrvArdhamadhyAparabhAgayugmam / bhartA priyaH prAgyujibhe striyAH syAnmadhye dvayoHprema pare priyA strii| pauSNeti // pauSNAdrevatyAH Sadarbha bhAni jAtyabhiprAyamekavacanaM pUrvArdhayogIni jJeyAni / AdidvAdaza madhyabhAgayogIni jJeyAni / jyeSThAdIni nava aparabhAgayogIni jJeyAni / phalamAha-bhartA priya iti / ayaM bhAvaHrAjJAmaMtaHpurasthastrIsamAgame gaNikAdisamAgame vA pUrvArdhayuji nakSatre sati strINAM bhartA priyaH / madhyabhAgayujibhe parasparaM prItirbhavet / pare parabhAgayuji bhe strI nRNAM priyA bhavediti / evaM vadhUvarayornavasamAgame'pi jJeyamiti ratnamAlATIkAyAM mahAdevenoktam // sevakAdibhasya svAmyAdibhAtpUrvatve vizeSa vasaMtatilakayAhasevyAdhamarNayuvatInagarAdibhaM ce tpUrva hi bhRtyadhanibhartRpurAdisadbhAt / sevAvinAzadhananAzanabhartRnAza grAmAdisaukhyahadidaM kramazaH pradiSTam // sevyAdhamaNeti // spaSTArtham / tathA coktaM DAmarasaMgrahe-'bhAminIjanmanakSatrAdvitIyaM patijanmabham / na zubhaM bhartRnAzAya kathitaM brahmayAmale // prathamaM sevyajanmakSaM dvitIyaM sevakasya ca / na sevA susthirA tasya jalabuhudavapriye // ' iti / 'RNagrAhakajanmakSaM prathamaM RNadasya bhAt / dvitIyaM RNasaMbaMdho na kartavyaH kadAcana // kadAcidravyalobhena kriyate naiva labhyate / pArvatIprANanAthena proktaM DAmarasaMgrahe // grAmabhaM prathamaM yasya dvitIyaM janmabhaM bhavet / na grAhyaH sarvathA grAmo yataH praapyaarthnaashdH|| iti // ] atha gaMDAMtadoSaM zArdUlavikrIDitenAhajyeSThApauSNabhasArpabhAMtyaghaTikAyugmaM ca mUlAzvinI pitryAdau ghaTikAdvayaM nigaditaM tadbhasya gaMDAMtakam / karkAlyaMDajabhAMtato'rdhaghaTikA siMhAzvameSAdigA pUrNAMte ghaTikAtmakaM tvazubhadaM nNdaatitheshcaadigm||41|| 1 [ ] etaccihnAMtargataM saTIkaM zlokadvayaM likhitapustakeSu nopalabhyate, pUrvAparasaMbaMdharahitatvAt zlokAMkarahitatvAcca prakSiptamivAbhAti / 23 mu0 ci0 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 muhuurtaactaamnniH| [lagna-tithigaMDAMtadoSau jyeSTheti / gaMDAMtaM nAma saMdhivizeSaH, sa cAnekavidhaH nakSatrasaMdhistithirsadhirlagnasaMdhizca tathA yogasaMdhiH karaNasaMdhirvarSasaMdhirayanasaMdhirRtusaMdhirmAsasaMdhiH pakSasaMdhirdinasaMdhI rAtrisaMdhirmadhyAhnasaMdhiH prAtaHsaMdhiH sAyaMsaMdhinizIthasaMdhizca / tatra tithinakSatralagnavizeSANAM yaH saMdhiniyatakAlaH sa gaMDAMtasaMjJaH / anyeSAM tu saMdhiniyatakAlaH saMdhizabdavAcya eva / tatrAdau nakSatragaMDAMtamucyatejyeSThA prasiddhA, pauSNabhaM revatI, sArpabhamAzleSA, eSAmaMte ghaTikAdvayaM, tathA mUlAzvinyau prasiddhe, pitryaM pitaro devatAsyeti pitryaM maghA, 'vAyavRtupitruSaso yat' iti yat / eSAmAdau ghaTikAdvayaM ca gaMDAMtaM nAma / yathA revatyazvinyorAzleSAmaghayojyeSThAmUlayoraMtarAlavartighaTIcatuSTayaM nksstrgNddaaNtmshubhdmityuttraadhenaanvyH| taduktaM ratnamAlAyAm-'pauSNAzvinyoH sArpapitryasaMyozca yaJca jyeSThAmUlayoraMtarAlam / tadvaMDAMtaM syAJcaturnADikaM hi yAtrAjanmodvAhakAleSvaniSTam // ' iti / yatta vasiSThenoktam-'yadaMtarAlaM pitRsArpayozca mUleMdrayorAzvinapauSNayozca / bhasaMdhigaMDAMtamiti trayaM tadyAmapramANaM zubhakarmahaMta // ' iti / yAmaH praharo nakSatrabhogasyeti zeSaH / nArado'pi-'sArpendrapauSNadhivNyAMte SoDazAMzA bhsNdhyH| tadanabheSvAdyajAtAH pApA gaMDAMtasaMjJakAH // ugraM bhasaMdhitritayaM gaMDAMtatritayaM mahat / mRtyudaM janmayAnAdivivAhasthApanAdiSu // ' SoDazAMzo nakSatrabhogasyArdhaprahara iti yAvat / AdyajAtAH SoDazAMzAH tadetaddoSamahattvAlpatvasUcanArtham / tathA hi-caturghaTike nakSatragaMDAMte mahAn dossH| tadadhike tvaSTaghaTikAtmake mdhymdossH| tato'pyadhike caraNAvadhike tvalpo dossH| ata evoktaM sUryasiddhAMte-'sAIMdrapauSNadhiSNyAnAmatyAH pAdA bhasaMdhayaH / tadagrameSu sArdhAzo gaMDAMtaM nAma kIrtyate // vyatIpAtatrayaM ghoraM gaMDAMtatritayaM tathA / etadbhasaMdhitritayaM sarvakarmasu varjayet // ' iti / ardhAzazcaraNArdha prahara ityarthaH / dIpikAyAM ca'Aye maghAcaturbhAge mUlapAdAdya eva ca / revatyaMte caturbhAge vivAhaH prANanAzakaH // ' iti / atha lagnagaMDAMtamucyate-karketi / karkaH prasiddhaH, alivRzcikaH, aMDajo mInaH, 'mIno vaisAriNo'NDajaH' ityabhidhAnAt / eSAM bhAnAM lagnAnAmaMtataH sptmyNtaattsiH| aMte'rdhaghaTikA, tathA siMhameSau prasiddhau, azvo dhanuH; eSAM lagnAnAmAdibhUtArdhaghaTikA gaMDAMtaM nAma / tathA karkasiMhayovRzcikadhanuSormInameSayorvA lagnayoraMtaravartinyekA ghaTikA lagnagaMDAMtamazubhamityarthaH / yadAha kazyapaH-'siMhakarkaTayozcApakITayormInameSayoH / gaMDAMtamaMtarAlaM tannADikA nidhanapradA // ' iti / yatta nAradenoktam-'kulIrasiMhayoH kiittcaapyormiinmessyoH| gaMDAMtamaMtarAlaM sthATikAdha mRtipradam // ' iti / vasiSThenApi--'lagnAMtarAlaM ghaTikArdhametatkulIrahoralicApayozca / mInAjayoH sarvaguNAnnihaMti lobho yathA sarvaguNAnnarasya // ' iti, taddoSAdhikyasUcanArtham / atha tithigaMDAMtamucyate-pUrNAta iti / pUrNAH paMcamIdazamIpaMcadazyastAsAmaMte ghaTikaikA, tathA naMdA pratipatSaSThayekAdazyastAsAmAdibhUtaikA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 saMdhisaMdhidoSaH] vivAhaprakaraNam 6 / ghaTikA tithigaMDAMtaM nAma / yathA paMcamISaSTyordazamyekAdazyoH paMcadazIpratipadorvA tithyoraMtarAlavartighaTIdvayaM tithigaMDAMtamazubhamityarthaH / yadAha nAradaH'pUrNAnaMdAkhyayostithyoH saMdhirnADIdvayaM sadA / gaMDAMtaM mRtyudaM janmayAtrodvAhavratAdiSu // ' iti / yattu kazyapenoktam-'pUrNAnaMdAkhyayostithyoH saMdhirnADIcatuSTayam / udvAhajanmayAneSu gaMDAMtaM nidhanapradam // ' iti, taddoSatAratamyasUcanArtham / evaM gaMDAMtasaMjJaH saMdhiruktaH / tatra tithilagnagaMDAMtaparihAraH zAkalyasaMhitAyAm-'tathaiva tithigaMDAMtaM nAstIMdI balazAlini / tathaiva lagnagaMDAMtaM nAsti jIve balAnvite // ' iti / athAtra prasaMgAdanyeSAmapi saMdhirucyate'smAbhiH / yadAha guruH-'ghaTikAdvayamRkSAMte mAsAMte tu dinatrayam / varSAMte varjayetpakSaM grahaNAdinasaptakam // ' iti / tithyAdisaMdhimapyAha vasiSThaH-'pakSo'bdasaMdhistridinaM ca mAsasaMdhistrinADyaH khalu saMdhyayozca / nADyazcatasrastithiRkSayogasaMdhistadadha karaNasya saMdhiH // ' varSeSu vizeSamAha sa eva-'saurAbdAMte tyajetpakSaM cAMdre tu navabhaM tyajet / sAvanAMte'STabhaM tyAjyaM nAkSatre pauSNabhAdhyaham // ' iti / atrApi vizeSamAha sa eva-'abdAH syustrividhA jIvasauracAMdrAvayAH sadA / teSAmAdau tathA cAMte tridinaM vrjyecchubhe||' iti / ayaM ca sarvakAryasAdhAraNo niSedhaH / anyathA mInAditye vivAhaprasaMgAbhAvAdeva varSAtaniSedhasya vaiyarthyApAtAt / guru:-kSAMte putranAzaH syAnmAsAMte tu dhanakSayaH / varSAMte varganAzaH syAdrahaNAtsarvanAzanam // ' iti / Avazyakatve tu-'nakSatrayogatithisaMdhiSu nADikaikA tithya(15)'STa(8)viMzati(20)palaiH sahitobhayatra / karkAlimInatanusaMdhiSu dikpalAni tyAjyAni zeSavivareSu ca paMca paMca // ' iti vAsanAsiddhaM kezavArkavAkyamanusatavyam / vAsanA ca siddhAMtaziromaNAvabhihitA-'zazitanuvikalAbhyazcaMdrabhuktyeMdubhAnvogativivarakalAbhirbhUya etAbhireva / pRthagatha gatiyutyA nADikAH saMdhirAsAM bhatithikaraNayogAnAM phalaM tatra mizram // ' iti / saMdhiphalamapyAha kezavArkaH'saMdhau puraMdhrI zucameti vaMdhyA mRtaprajA vA yadi sNdhisNdhiH| vadaMti vAtsyA RtunA vimUDhAM nizIthamadhyaMdinasaMdhiSUDhAm // ' iti / ardharAtramadhyaMdinasaMdhiH 'ardhe nizAhnorghaTItryaMzam' (1|32)ityaadyprkrnne'bhihitH| saMghisaMdhistu kezavArkeNoktaH-'raverbhavedekagRhAdhikasya yadaMzavRMdaM khalu sAyanasya / tadatra rAzidvayabhAgataSTaM spaSTaM vasaMtAdRtavo bhavaMti // tatsaMdhayo'GgAMgaghaTIsamAH syusiMguNAzcedviSuvAyanIyAH / sa saMdhisaMdhiH khalu yatra zeSaM zUnyaM bhavedeSa vizeSapuNyaH // ' iti / mInasaMkrAMtimArabhya vasaMtAtugaNaneti pakSamaMgIkRtyaikagRhAdhikasyetyuktam / graMthakRdapyetat 'vissuvaaynessu'(6|77)iti padyena saMkrAMtidoSe vakSyatItyalamatiprasaMgena / gaMDAMtadoSaparihAramAha vasiSThaH-'gaMDAMtadoSamakhilaM muhUrto'bhijidAhvayaH / hati yadvanmRgavyAdhaH pakSisaMghamivAkhilam // ' tadetadoSApavAdAkhyasya prakaraNasya niyAmakatvAdvivAhaviSayaM na jAtakAdau // 41 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 muhUrtaciMtAmaNiH / [kartarIdoSaH atha kartarIdoSamanuSTubhAha lanAtpApAvRjvanRjU vyayArthasthau yadA tadA / kartarI nAma sA jJeyA mRtyudAridyazokadA // 42 // lagnAditi // yadA pApagrahau lagnAdvayayArthasthAvRjvanRjU dvAdazasthaH pApagraho mArgI dvitIyasthaH pApagraho vakrI syAttadA kartarInAmadoSaH / kuMtati strIpuMsayoH prANAMichedayatIti 'kRtI chedane' iti dhAtvarthAnusArAdanvarthA saMmukhakartarIyaM mRtyudAridyazokadA bhavet / yadAha nAradaH-'lagnAbhimukhayoH pApagrahayorRjuvakrayoH / sA kartarIti vijJeyA daMpatyorgalakartarI // kartarIdoSasaMyuktaM yallagnaM tatparityajet / api saumyagrahairyuktaM guNaiH sarvaiH samanvitam // ' iti / gargo'pi-vyaye mArgagatiH krUro vakrI karo dhane yadi / tau ca lagnAMzatulyau ca tadA ghorAkhyakartarI / ' yadA tu dvitIye mArgI dvAdaze ca vakrI athavA dvAvapi karau vyayArthasthau saMtau zIghriNau vakriNau vA syAtAM tadA kartarI nAstyeva / yadAha vasiSThaH-'lagnasya pRSThAgragayorasAdhvoH sA kartarI syAhajuvakragatyoH / tAveva zIghrau yadi vakracArau na kartarI ceti pitAmahoktiH // ' iti / iyaM ca kartarI caMdrasyApi drssttvyaa| yadAha kazyapaH-'caMdrasya kartarI tadvacchubhadRSTA na doSadA' iti / paraMtu lagnasya caMdrasya vA krUragrahamadhyagatatvadoSo'styeva kartarIto'lpaphala: kanyAnAzakaratvAt / yadAha vasiSThaH-'krUragrahamadhyagate lagne caMdre'thavA karagrahaNam / te yamasadanAbhimukhaM gamanaM cecchaMti kanyAyAH // ' iti / kartarIdoSe tvanyadapyapavAdAtaram-'pApo kartarikArako' (6 / 86) ityAdinA svayaM vakSyati / atra lagnAdityupalakSaNAtsarveSAmapi bhAvAnAM kartarIdoSo dhyeyaH / 'yo yo bhAvaH svAmidRSTo yuto vA' ityAdinA tulyanyAyatvAt / tatra lagnakartarI mahAdoSakarI lagnabhaMgAdhAyakatvAttasyA anyatra tAdRzadoSAbhAva iti tattvam / atra kecit-dvAdaze yaH kazcitpApagraho bhavatu mArgI dvitIyasthAne yadi rAhuH keturvA syAttadA kartaryeva nAstItyAhuH, te praSTavyAH-kiM rAhuketvorgrahatvAbhAvAtkrUragrahatvAbhAvAdvA dRzyagrahatvAbhAvAdvA kartarI nAsti ? nAdyaH / rAho. bRhatvaM zrutismRtiprAmANyasiddham / tathA hi-'svarbhAnurha vA AsuriH sUrya tamasA vivyAdha' iti mAdhyaMdinI shrutiH|kshypshc-'chinno'pi viSNucakreNa sudhAmayazirAstamaH / kezavasya vareNAsautathApi grahatAM gtH||' iti / nArado'pi-'amRtAsvAdanAbAhuH zirazchinno'pi so'mRtH| viSNunA tena cakreNa tathApi grahatAM gataH // ' iti / yadyapi-'adRzyarUpAH kAlasya mUrtayo bhagaNAzritAH / zIghramaMdoccapAtAkhyA grhaannaaNgtihetvH||' iti sUryasiddhAMtepAtAnAmadRzyatoktA tathApi caMdrapAtasya hi grahatvaM vAcanikameva / 'svadhruve kumudinIpatipAto rAhamAhuriha ke'pi tameva iti bhAskarAcAryoktezca / ata eva rAhonarRtyadiksvAmitvaM dAnaM ca saMhitAkartRbhiruktaM, rAhoradhaH zarIrabhAgaH ketusaMjJa iti purANaprasiddham / na dvitIyaH / nanu kena vacanena rAhuketvoH krUratvamucyate? Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 rAhuketvoH krUratvavicAraH ] vivAhaprakaraNam 6 / naca 'kSINedvayamArAH pApAstaiH saMyutaH saumyaH' iti varAheNoktamiti vaacym| tadupAdAnAbhAvAdeva / kiMca pApagrahatvAnabhidhAnAcchubhagrahatvamevAvasIyate / naca 'gurubudhazukrAH saumyAH saurikujArkA nisargataH paapaaH| zazijo'zubhasaMyuktaH kSINo'pi nizAkaraH pApaH // ' iti kalyANavarmavAkye zubhagrahamadhye gaNanAbhAvAtkrUratvamiti vAcyam / pApagrahamadhye'pi gaNanA nAstIti zubhagrahatvasyApi suvacatvAt / ubhayabhraSTatvena vA narasiMhavajAtyaMtarasyApi vaktuM zakyatvAditi cet / satyam / 'sUryabhaumazanirAhuketavaH pApasaMjJakhacarAH kSayicaMdraH / pUrNacaMdraguruzukrasomajAH sarvakarmasu hi saumyakhecarAH // ' iti vasiSThena kaMThataH krUratvAbhidhAnAdasti krUratvam / svarodaye'pi-'budhazukrendujIvAzca sadA saumyagrahA matAH / zanyarkarAhumAheyAH ketuH krUragrahA mtaaH||' iti| na tRtIyaH / nanu-svayamazaktaH kathaM parAnsAdhayiSyati' iti nyAyAtsadA cAkSuSadarzanAbhAvamitasya rAhoH ketorvA phaladAtRtvAsAmarthyAditi cenna / amAvAsyAyAM pratipadi votpannasya lagnAdiduSTasthAnasthitacaMdrasyAriSTatvamazubhaphalajanakatvaM bhavanmate nirarthakamApadyeta / nanu-'SaSTe'STame ca caMdraH sadyo maraNAya pApasaMdRSTaH / aSTAbhiH zubhadRSTo mitrairvastadardhena // ' iti varAhoktabhaviSyatIti cet / ihApi-'svacchaMdatvaM kadazanarativallabhatvaM vizIlyaM vyAdhiH suzrImatiratha sukhaM garbhapAtapravRttiH / dyUtAsaktirbhavati ravije vaibhavaM vakrayogaM svarbhAnau vApyatha zikhini vA lagnabhAvAdisaMkhye // ' iti vasiSThapaye zanivadrAhuketvoH zubhAzubhaphaladAtRtvavacanaM kiM vAyasaikSitam ? sArAvalyAM ca-'rAhuzcatuSTayastho nidhanAya nirIkSito bhavati pApaiH / varvadaMti dazabhiH SoDazabhiH kecidAcAryAH // ajavRSakarkaTalagne rakSati rAhuH samastapIDAbhyaH / pRthvIpatiH prasannaH kRtAparAdhaM yathA puruSam // ' iti rAhorazubhazubhaphalAbhidhAnamasti / nanu varAheNa rAhoH phalaM kutrApi noktamiti cenna / 'sopaplave zazAMke sare lagnage kuje'ssttmge| mAtrA sAdhaM mriyate caMdravadarke sa zastreNa // ' iti varAhapadye'pi rAhuketvoranyatarAbhidhAnamasti / tathA hi-kimidaM caMdragrahaNaM rAhusAhityakRtamuta ketusAhityakRtamiti ? tatra grahaNIyacaMdre lagnage sare ityatra krUrasa'hityamabhihitam / pharAstu sUryabhaumazanaya eva vivakSitAH / iti cetsUryasya tAvadyogAbhAvazcaMdragrahaNe hi saptamarAzisthatvAt / bhaumasyApi yogaH kuje'STamaga ityukternAsti / pArizeSyAcchanereva yogo vAcyaH / tatra spaSTatvArtha zanigrahaNameva kasmAnAkAri ? ataH sAmAnyavAcinaH krUrazabdasya prayogAdAhuketvoranyatarayogo'pi vivakSito'parasya saptamarAzisthatvAt / yogo'pi ekarAzisthatve syAnatu bhinnarAzisthatve iti / evaM ca grahaNasaMbaMdhilagnasthasUryAriSTe'pi rAhuketvoranyatarayogo vyAkhyeyaH / ata eva rAhustamo'gurasurazca 'zikhI iti ketuH' iti paryAyAbhidhAnaM kRtam / vivAhapaTale'pi-'maraNaM lattA rAhoH kAryavinAzaM bhRgorvadati' iti kaMThato rAhulattApyuktA / tasmAdvarAhamate'pi rAhuketuyogo vivakSita eva / evaM sati jAtake yathA rAhoH zubhAzubha Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [sagrahadoSaH phaladAtRtvaM vacanAdvodhyate, tathA vivAhe'pi prAguktavasiSThavAkyAdapi tatra tulyanyAyatvAtkartarIdoSe satyapyadRzyatve phaladAtRtA tvayApi vaktavyaiva / nanu'pApayoH kartarIkoMH zatrunIcagRhasthayoH / yadA cAstagayorvApi kartarI naiva doSadA // ' iti kazyapAdyukterastaMgatatvena rAhuketvoH kartarIdoSo nAstIti cet-bhrAMto'si, zRNu-'saMbhave vyabhicAre ca sthAdvizeSaNamarthavat' iti nyA. yAdastagatvavizeSaNaM bhaumasya Rrayuktabudhasya zaneti trayANAmeva saMbhavati na saMbhavati ca / sUryastu nityodita eva, rAhuketU nityAstamitAviti vyabhicArAbhAvAtrayANAM naiva vizeSaNam / yathA-'etyedhatyUThasu' ityatrAnuvartamAnamegrahaNaM saMbhavavyabhicArAbhyAmetereva vizeSaNam / yathA upaiti upeta iti / natvedhaterejAditvAdeva nApyUTho'nejAditvAdeveti / tasmAdIdRze viSaye'yaM parihAro na pravartate / kiMca kimastagatvaM kSitijasaMnidhikRtamuta sUryasAnnidhyakRtaM veti ? tatra kSitijasannidhikRtaM yattatsUryAdisakalagrahasAdhAraNam / tathA satyastagatatdavizeSaNavaiyarthyam / prAguktanyAyAt / rAhostu nAradAdivAkyAcchirorUpamaMDalAvagateH 'iMdvarkamaMDalAkRtirasitatvAtkila na dRzyate gagane' iti varAhoktestamorUpatvAttAhaksvarUpAnupalabdheragocaratvam / paraM sthAnamapyasya caMdrazaramaMDalAkrAMtimaMDalasvastike / yadAha kezavArkaH-'vezma cAsya zazabhRdvimaMDalakrAMtimaMDalamilaJcatuSpathe' iti / ata eva na vidyate gAvaH kiraNA yasyetyagurityanvarthatApyavasIyate / atha yadi sUryasannidhikRtamityucyeteti cenna / itaragrahavadrAhorapyudayAstaprasiddhyabhAvAt / kiMca kAlAMzAnabhidhAnAtkadoditaH kadAstamitazceti niNetumazakyatvAt / evaM ketorapyetadraSTavyam / nanu ketUdayo hyutpAtAdau pratyakSato dRzyata iti cenna / tasyAniyatadikprabhavatvAt bhaniyatanakSatraprameyatvAzca / kiMca ketUtpAto hi loke duradRSTasUcakaH bhaniyatena bahunA svalpenApi vA kAlena bhavet / sUryasAnnidhyakRtodayAstau tu niyatakAlAveveti tayoH ketvorbhedaH svIkartavyastasmAdAhuketU sadA dRzyAveveti prAguktadoSAnavasaraH / tasmAsthitaM rAhuketvordvitIyasthAnasthitatvena vakritvAtkartarIdoSo'styeveti siddhaaNtH| nanu grahANAM kathaM zubhA. zubhaphaladAtRtvamariSTaparihArakartRtvaM ca? yata:-'yadupacitamanyajanmani zubhAzubhaM tasya karmaNaH paktim / vyaJjayati zAstrametattamasi dravyANi dIpa iva // ' iti svasiddhAMtavyamAtaH / satyam / upariSTAJcintayiSyate'smAbhiretadityalamatiprasaMgena // 42 // atha sagrahadoSamanuSTubhAha caMdre sUryAdisaMyukte dAridyaM maraNaM zubham / saukhyaM sApatyaM vairAgyaM pApadvayayute mRtiH // 43 // caMdre iti // sUryayukta caMdre dAridyaM syAt / bhaumAdiyoge maraNAdiphalaM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamadoSo'pavAdazca] vivAhaprakaraNam 6 / 271 krameNa syaadityrthH| pApagrahasAhitye'zubhaphalaM rAhuketvorapi draSTavyam / yadAha nAradaH-'zazAMke grahasaMyukte doSaH sagrahasaMjJakaH / sUryeNa saMyute caMdre dAridyaM bhavati dhruvam // kujena maraNaM vyAdhiH saumyena tvanapatyatA / daurbhAgyaM guruNA yukte sApalyaM bhArgaveNa tu // pravrajyA sUryaputreNa rAhuNA kalahaH sadA / ketunA saMyute caMdre nityaM kaSTaM daridratA // tasminsagrahadoSe tu vivAhaM naiva kArayet' iti / sApalyaM sapatnIbhAvaH / sApatyaM bhartuH syaMtaraM syAt / atra gurubudhasAhityaphalamazubhamuktaM, graMthakartA tu vasiSThavAkye kecinmatAbhiprAyeNa zubhaphalamuktam / taduktaM vasiSThena-'dAriyaM raviNA kujena maraNaM saumyena na syuH prajA daurbhAgyaM guruNA sitena sahite caMdre sasApatnakam / pravrajyArkasutena seMdujagurau vAMchanti kecicchubhaM dhyAdyairmRtyurasaguhaiH zaziyutairdIrghaH pravAsaH zubhaiH // ' iti / ata eva zrIpatinoktam-'zubhaM ca daMbho'libhRdijyavidyAm' iti / daMbholivajrastaM bibharti sa daMbholibhRdiMdastasyejyaH pUjyo bRhaspatirityarthaH / pApeti / pApadvayena yute upalakSaNatvAtpApatrayAdibhiryute mRtireva syAt / 'pApadvayayute caMdre daMpatyormaraNaM dhruvam' iti naardokteH| bahusaumyagrahayoge tu bahukAlaM patyurdezAMtare'vasthAnaM syAt / tadvAkyamadhunaivAbhihitam / athAsya parihAro nAradoktaH-'svakSetragaH svoccago vA mitrakSetragato vidhuH / yutidoSAya na bhaveiMpatyoH zreyase tadA // ' iti / kvacidvargottama iti paThyate / kazyapenApi-'tuMgamitrasvarAzisthaH zubhayuktaH zubhapradaH / evaMvidhaH krUrayutaH saMpUrNaphaladaH zazI // ' iti // 43 // athASTamalagnadoSaM sApavAdamanuSTubhAha janmalagnabhayoma'tyurAzau neSTaH karagrahaH / ekAdhipatye rAzIze maitre vA naiva doSakRt // 44 // janmalagneti // janmalagnajanmarAzyoH saMbaMdhini mRtyurAzAvaSTamalagne karagraho neSTaH / yadAha nAradaH-'daMpatyoraSTamaM lagnaM tvaSTamo rAzireva ca / yadi lagnagataH so'pi daMpatyornidhanapradaH // sa rAziH zubhayukto'pi lagnaM vA zubhasaMyutam / lagnaM vivarjayedyatnAttadaMzAMzca tadIzvarAn // ' iti / nidhanaM maraNam / ana janmalagne janmarAzau ca vizeSamAha kazyapaH-'iSTaM svajanmalagnaM tjnmraashirnissttdH| lagnagastu tayoH sthAnAcchubhAnyupacayAni vai // ' iti / nArado'pi--'janmarAzyudgamo naiva janmalagnodayaH shubhH| tayorupacayasthAnaM yadi lagnagataM zubham // ' iti / athASTamalagnadoSaparihAramAha-eketi / janmarAzijanmalagnayoranyatarasya vivAhalagnasya ca svAmyaikye sati yathA meSavRzcikayoH tathA tayo rAzIzvarayoH maitre yathA siMhamInayoH / atra hi sUryagurvoranyonyaprItirasti, etAdRzaviSaye lagnASTamadoSakRdvivAho na syAt / yadAha Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 muhUrtaciMtAmaNiH / [dvAdazabhavana-viSaghaTIdoSau kazyapaH-'janmezASTamalagnezau mitho mitre vyavasthitau / janmarAzyaSTama:sthadoSo nazyati bhAvataH // ' iti // 44 // ___ athottarA|ktamevArtha spaSTamupajAtikayAhamInokSakarkAlimRgastriyo'STamaM lagnaM yadA nASTamagehadoSakRt / anyonyamitratvavazena sA vadhUbhavetsutAyugRhasaukhyabhAginI 45 mIneti // ukSA vRSaH, strI kanyA, anye prasiddhAH; ete rAzayo yadyaSTamalagnaM syuH; yathA-siMhAnmInaH tulAto vRSaH, dhanuSaH karkaH meSAdvRzcikaH mithunAnmakaraH kuMbhAtkanyASTamalagnaM tadASTamagehadoSakRnna bhavet / kuta ityata Ahaanyonyeti / prAguktaparasparaprItivazenedaM copalakSaNaM meSavRzcikayostulAmakarayoraikAdhipatyAt / evaM sati sA vadhUH pariNItA kanyA sutAyurgRhasaukhyabhAginI syAt / uktaM c-'jhsskuliirvRssaalimRgaaNgnaajnnraashivilgngRhaassttmaaH| zubhaphalA bhRguNA kathitAstayoradhipatI suhRdau hi parasparam // ' iti / parihArAMtaramapyAha guruH-'lagnAdaSTamarAzIzaH keMdragaH zubhavIkSitaH / yadyaSTamagatasyoktadoSamAzu vyapohati / raMdhezaH svazubhAMzasthastuMgasvakSetramitragaH / aSTamasthAnadoSo hi vinazyati na saMzayaH // ' iti // 45 // ___ athASTamalagnadoSaprasaMgAjanmarAzijanmalagnAbhyAmaSTamezasya tadaMzasya ca lagnasthitatvadoSaM tathA dvAdazabhavanadoSaM kusumavicitrAchaMdasAhamRtibhavanAMzo yadi ca vilagne tadadhipatirvA na zubhakaraH syAt / vyayabhavanaM vA bhavati tadaMzastadadhipativA kalahakaraH syAt 46 mRtIti // aSTamabhavananavAMzo yadi vilagne syAdathavASTamabhavanasvAmI vilagne syAttadA zubhakaro na syAt / yadAha kazyapaH-'daMpatyoraSTame lagne rAzau vApi tadaMzake / tadIze vA lagnagate tayormRtyurna saMzayaH // ' iti / atha vyayabhavanaM janmalagnajanmarAzibhyAM dvAdazaM bhavanaM; athavA vyayAMzo'tha vA vyayasvAmI yadi lagne syAttadA kalahakRtsyAt / uktaM ca kazyapena-'tathaiva dvAdaze lagne tadaMze vA tdiishvre| vivAhalagnage naiHsvyaM nityaM syAtkalaho dvayoH // ' iti / nAradenApi-'daMpatyordvAdazaM lagnaM rAzirvA yadi lgngH| arthahAnistayostasmAttadaMzasvAminaM tyajet // ' iti // 46 // atha viSaghaTIdoSaM vaMzasthAbhyAmiMdravajrayA cAhakharAmatoM 30 'tyAditivahnipitryabhe . khavedataH 40 ke radata 32 zca sApebhe / khabANato 50 zve dhRtito 18 ryamAMbupe kRte 20 bhagatvASTrabhavizvajIvabhe // 47 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithi- vAraviSanADikAH ] vivAhaprakaraNam 6 | mano 14 dvidaivAnilasaumyazAkabhe kupakSataH 21 zaivakare'STito 16 jabhe / yugAzvito 24 budhyabhatoyayAmyabhe khacaMdrato 10 mitrabhavAsavazrutau // 48 // mUle'GgabANA 56 dviSanADikAH kRtA varjyAH zubhe'tho viSanADikA dhruvAH / nimnA bhabhogena khatarka 60 bhAjitAH 273 sphuTA bhaveyurviSanADikAstathA // 49 // kharAmeti // manoriti // mUle iti // revatIpunarvasukRttikAmaghAnakSatreSu kharAmataH triMzadvaTikottaraM kRtAzcatasro ghaTikA viSanADikAH zubhe kArye varjyAH syuriti tRtIya zlokenAnvayaH / evaM sarvatra vyAkhyeyam / ke rohiNyAM, kRterviMzataH, ajabhaM pUrvAbhAdrapadAyAm / anyAni padAni spaSTAni / tadevaM SaSTighaTIrUpe nakSatra bhoge dhruvakAzcatasro viSanADikAzca proktAH / nyUnAdhikatve tu spaSTIkaraNamucyate / atho iti / viSanADInAM dhruvAH kharAmata ityevamAdayo nakSatrabhogeneSTena nighnAH khatakaiH SaSTyA bhAjitAstato viSanADikAdhruvAH spaSTA bhaveyuH / tathA viSanADikA api bhabhogena nighnAH SaSTyA bhAjyAH labdhAH spaSTA bhveyurityrthH| atropapattiH - trairAzikena yadi ghaTISaSTyAtmakabhabhogeneme dhruvakA imAzcatasro viSanADikAzca labhyaMte tadeSTabhabhogena kimiti ? tatra dhruvA viSanADikAzceSTabhabhogena guNyAH SaSTyA bhAjyA iti phalitam / yadAha kazyapaH - 'viyadvANA vedadasrAH kharAmA vyomasAgarAH / vedacaMdrAzcaMdradasrAH kharAmA vyomabAhavaH // netrAgnayo vyomaguNAH zUnyadasrA gajeMdavaH / kSmAbAhavo viyaddasrAH zakrAzcaMdrAH khabhUmayaH // vedacaMdrAstarkabANA vedadasrAH khabAhavaH / vyomeMdavo vyomacaMdrA dhRtayastarkabhUmayaH // vedAzvinaH kharAmAH syurdavarkSAdvaTikAH kramAt / AbhyaH parastAtkramazazcatasro viSanADikAH / RkSAdyaM tadvaTInighnAH SaSTibhaktAH sphuTAH smRtAH // viSanADIdoSaduSTaM lagnaM sarvaguNAnvitam / zubhaiH sarvaizca saMyuktamapi paMceSTakaM tyajet // ' iti / vasiSThaH - 'kurvaMtyudvAhitAM kanyAM vidhavAM vatsaratrayAt / anyasminmaMgale tAzca nidhanaM cAtha nirdhanam // ' iti / tAH viSanADikAH / atha prasaMgAt graMthAMtaroktAstithivAra - viSanADikAH procyaMte'smAbhiH / daivajJamanohare - 'tithI 15 Su 5 nAgA 8 dvi 7 girI 7 Su 5 vAridhi 4 rgajA 8 dvi 7 dikU 10 pAvaka 3 vizva 13 vAsavAH 14 / munI 7 bha 8 saMkhyA prathamAtitheH kramAtparaM viSaM syAdvaTikAcatuSTayam // nakhA 20 dvayaM 2 dvAdaza 12 dikU 10 ca zailA 7 bANAzca 5 tattvAni 25 yathAkrameNa / sUryAdivAreSu paraM catasro nADyo viSaM syAtkhalu varjanIyam // ' ' Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 muhuurtciNtaamnniH| [rAtrimuhUrtAH jyotiHsAgare-'vivAhavratacUDAsu gRhAraMbhapravezayoH / yAtrAdizubhakAryeSu vighnadA viSanADikAH // ' iti / asya parihAramAha daivajJamanohare guruH'caMdro viSaghaTIdoSaM haMti keMdratrikoNagaH / lagnaM vinA zubhaidRSTaH keMdre vA lagnapastathA // ' iti / phalapradIpe-'viSanADyutthitaM doSa haMti saumyasaMgaH shshii| mitradRSTo'tha vA svIyavargastho lagnapo'pi ca' iti // 47-49 // atha durmuhUrtadoSaM vivakSurAdau divAmuhUrtAnmAlinIchaMdasAha girizabhujagamitrAH pitryavaskhaMbuvizve___'bhijidatha ca vidhAtApIMdra iMdrAnalau ca / nirRtirudakanAtho'pyaryamAtho bhagaH syuH kramaza iha muhUrtA vAsare bANacaMdrAH // 50 // girizeti // matra bANacaMdrA ityukteH muhUrtasya pArthakyena lakSaNaM noktam / girizo mahAdevaH, bhujagaH sarpaH, mitraH sUryavizeSaH, pitryavakhaMbuvizve prasiddhAH, pitarazcaturthamuhUrtasvAminaH ityapekSitam chaMdo'nurodhAttathoktiH / pitryamiti nakSatrAbhidhAnamayuktaM pratibhAti / athavA nakSatratadIzayorabhedopacArAtsvAminivRttiH / aSTamo'bhijit , tato vidhAtA brahmA, iMdraH iMdrAnalau; atra samuditayo. AsajyavRttidevatAtvaM / iMdrasya alpAntaratvAtpUrvanipAtaH / nirRtI rAkSasaH, udakanAtho varuNaH, aryamA bhagazvemau sUryavizeSau; ityete bANacaMdrAH paMcadaza vAsare divase muhUrtAH syuH / yadAha nAradaH-'divAmuhUrtA rudrAhimitrAH pitRvasUdakam / vizvavidhAtRbrahmedrA iMdrAmyasuratoyapAH // bharyamA bhagasaMjJazva vijJeyA dazapaMca ca // ' iti // 50 // atha rAtrimuhUrtAnanuSTubhAha zivo'japAdAdaSTau syurbhezA aditijIvako / viSNvarkatvaSTamaruto muhUrtA nizi kIrtitAH // 51 // ziva iti||prthmmuhuurtsvaamii zivaH, tato'japAdAdaSTau bhezA nakSatrasvAmino muhUrtezAH / yathA-ajapAdaH ahirbudhnyaH pUSA azvinau yamaH agnibrahmA soma ityaSTau, tato dazamezo'ditiH, jIvako guruH / svArthe kaH / viSNvatvaSTramarutaH prasiddhAH / ete nizi muhUrtAH prakIrtitAH / munibhiriti zeSaH / yadAha naardH-'iishaajpaadhirbudhnypuussaashviymvhnyH|dhaatRcNdraaditiijyaakhyvissnnvktvssttvaayvH // ' iti / muhUrtalakSaNaM kazyapenoktam-'ahnaH paMcadazo bhAgo muhUrto'tha tathA nizi' iti / prayojanamAha nAradaH-'yasminnule hi yatkarma kathitaM nikhilaM ca yat / tadaivatye tanmuhUrte kArya yAtrAdikaM sadA // ' iti // yAtretyupalakSaNaM devasthApanAcaM kAryam / 'dhiSNye proktaM svAmitithyaMzake'sya' iti graMthakRtApyuktam // 51 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 vivAhe vedhadoSastyAjyaH] vivAhaprakaraNam 6 / athAvasaraprAptAndurmuhUrtAn bhujaMgaprayAtenAharavAvaryamA brahmarakSazca some kuje vahnipitrye budhe cAbhijitsyAt / gurau toyarakSau bhRgau brAhmapitrye zanAvIzasApau muhUrtA nissiddhaaH|| ravAviti ||rvervaare'rymaa lakSaNayA aryamasvAmikazcaturdazasaMkhyAko muhUrtA niSiddhaH / evaM somavAre brahmarakSaH / dvaMdvaikavadbhAvaH / brahmarakSaHsvAmiko muhUtauM niSiddhau / evaM sarvatra vyAkhyeyam / padAni spaSTArthAni / Izo mahAdevaH, yadAha nAradaH-'aryamA rAkSasabrAhmau pitryAgneyau tathAbhijit / rAkSasApyau brAhmapitryau bhaujaMgezAvinAdiSu // vAreSu varjanIyAste muhUrtAH zubhakarmaNi // ' nanu durmuhUrtopalakSitAstithyaMzAH 'sUrye SaTsvaranAga' (1 / 38) ityAdinoktA iti punaratrAbhidhAnamayuktamiti cet / satyam / agre kulikA api vaktavyAH saMti tatpunaruktiparihArAvasare samAdhAsye // 52 // atha vedhadoSaM vivakSurvihitanakSatrAdikamabhijinmAnaM ca praharSiNyAhanirvedhaiH zazikaramUlamaitryapitrya brAhmAMtyottarapavanaiH zubho vivAhaH / riktAmArahitatithau zubhe'hni vaizva prAMtyAMghrizrutitithibhAgato'bhijitsyAt // 53 // nirvedhairiti|| mRgazirohastamUlAnurAdhAmaghArohiNIrevatyuttarAphalgunyuttarASADhottarAbhAdrapadAsvAtInakSatraiH nirvedhaiH vedhAkhyadoSarahitaiH vivAhaH zubhaH shubhphlprdH| yadAha vasiSThaH-svAtImaghAyAM nirRtau dhruvAMtyamitraMduhasteSu ca kanyakAnAm / pANigrahastviSTaphalapradaH syAdaviddhabheSveva guNAnvitAnAm // ' iti / naardo'pi-'paussnndhaanyuttraamaitrmrunycNdraarkpitrybhaiH| samUlabhairavibaistaiH strIkaragraha iSyate // ' iti / strIgrahaNaM mukhyatvasUcanArtham / gRhasthAzramasya tadAyattatvAt / rikteti / riktAmAH prasiddhAH, AbhirvarjitatithiSu zubhe'hni zubhagrahavAsare'pi vivAhaH zubhaH / yadAha vasiSThaH-'zukladvitIyAdita eva kRSNa pakSe dazamyaMtagatAH prshstaaH| tAsvaSTamI skaMdagaNezadurgAzcaturdazI cApi tithirvivA // vArAH prazastAH zubhakhecarANAM sUryArkivArau khalu madhyamau tau / tyAjyaH sadA bhUmisutasya vAraH kAmArkatithyorapi tau pradoSau // ' iti / tau sUryArkivArau trayodazIdvAdazyoH pradoSau prakRSTadoSAvityarthaH / gaNezazcaturthI / atra yadi vicAritavivAhadinamArabhya caturthIkarmaparyaMtaM pitryAdyAvazyakazrAddhadinamamAvAsyA vA bhavati tadA vivAho na kaaryH| uktaM ca-'vivAhamArabhya caturthimadhye zrAddhaM dina darzadina yadi syAt / vaidhavyamApnoti tadAzu kanyA jIvetpatizcedanapatyatA syAt // ' iti / anyacca-'vivAhamadhye yadi tatkSayAhaM zrutvA'zrumukhyAH pitaro na yaaNti| vRtte vivAhe paratastu kuryAcchrAddhaM svadhAbhirna tu dUSayettam // ' iti / atha vaizveti / vaizvamuttarASADhA, tasyAMtyAMghri Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 muhuurtciNtaamnniH| [pratyekavedhaphalAni caturthacaraNaH zruteH zravaNasya paMcadazAMzo militvA'bhijidogaH syAt / yadAha vasiSThaH-'abhijigabhogametadvaizvedevAMtyapAdamakhilaM tat / mAdyAzcatasro nADyo haribhasyaitaJca rohiNIviddham // ' prayojanamapyadhunaiva vakSyati // 53 // atha vedhadoSaM paMcazalAkAcakroddhAranirapekSaM spaSTArtha zArdUlavikrIDitenAhavedho'nyonyamasau viriMcyabhijitoryAmyAnurAdhakSayo vizvaMdvorharipitryayograhakRto hastottarAbhAdrayoH / khAtIvAruNayorbhavenikratibhAdityostathopAMtyayoH kheTe tatra gate turIyacaraNAdyo; tRtIyadvayoH // 54 // vedha iti // viraMciH rohiNI, rohiNyabhijitopa'haiH krUrAkrUraiH kRto vedho'nyonyaM parasparaM bhavet / rohiNIsthe grahe abhijidviddhaH abhijitsthe rohiNI vidvetyarthaH / evaM sarvatra vyAkhyeyam / padAni spaSTArthAni / yadAha nAradaH-'tiryakpaMcordhvagAH paMca rekhe dve dve ca konnyoH| dvitIyazaMbhukoNeagnidhiSNyaM cakre'tra vinyaset |bhaanytH sAbhijintyeke rekhAkheTena viddhabham // ' iti / cakroddhAro yathA-'cakre tasminnekarekhAsthitena tadvikharbha khecareNa pradiSTam / krUrairviddhaM sarvadhiSNyaM vivayaM saumyairviddhaM nAkhilaM pAda eva // ' iti / nanvaSTAviMzatinakSatrANi cakre tatra dvayoH parasparavedhe caturdazayugmAni vaktavyAni syuH, kathamaSTAvevAbhihitAni ? ucyate-vivAhe hyekAdaza nakSatrANAmeva prAzastyAbhidhAnAttadvedhopayogInyetAvaMtyeva yugmAni saMbhavaMtIti tAvatAmevAbhidhAnam / ata eva daivajJamanohare-'rohiNyabhijitormUlAdityayormugavaizvayoH / revatyuttaraphAlgunyormaghAzravaNayorbhavet // hastottarAbhAdrayozca svAtIvAruNayormithaH / anurAdhAbharaNyozca vedho'yaM paMcarekhajaH // ' iti / varAhIyavivAhapaTale pratyekavedhaphalAni-ravivedhe vaidhavyaM putravinAzaM karoti kujvedhH| vaMdhyA paMDitavedhe dIkSAkaraNaM karoti guruvedhH| bhRgusutavedhe putrI dAsI ravijeMdurAhusaMbhUte // ' iti / paMDito budhaH / dIkSAkaraNaM pravAjikAtvam / caraNavedhamAha-kheTa iti / tatra tasminakSatre gate vidyamAne kheTe grahe sati yadi sa caturthapAde'sti tadA paranakSatrasya prathamapAde vedhH| yadi tRtIyapAde tadA dvitIyacaraNasya vedhH| evaM yadi dvitIyapAde tadA tRtIyapAdasya vedhH| yadi prathamapAde tadA caturthapAdasya vedha ityarthaH / yadAha vasiSThaH-'ato'ntyapAdamAdigo dvitIyagastRtIyakam / tRtIyago dvitIyakaM caturthagastu cAdimam / bhinatti vedhakRdraho na cAnyapAdamAdarAt // ' etadyadyapi zubhAzubhagrahasAdhAraNaM pratIyate tathApi saumyagrahaparaM draSTavyam / yato vasiSTenaiva khAjUradoSAbhidhAnAvasare-viSapradigdhena hatasya patriNA mRgasya mAMsaM zubhadaM kSatAdRte / tathaiva pAdo na zubho'vaziSTAH pAdAH zubhAzceti pitAmahena // ' ityA Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedhadoSaH ] vivAhaprakaraNam 6 | zaMkya samAhitam - "pAda eva na zubhaH zubhagrahairviddha ityakhilazAstrasaMmatam / krUraviddhabhayutaM na zobhanaM zobhaneSu gaditaM na pAdataH // ' iti / nAradaH-'pAdameva zubhairviddhamazubhairnaiva kRtsnataH / ' iti / kazyapo'pi - 'krUraviddhaM yutaM dhiSNyaM krUrAkrAMtaM ca kRtsnabham / maNihemamayaM harmyaM bhUtAkrAMtamiva tyajet // ' iti / kRtsnabhaM=sakalanakSatram / tasmAtkrUragrahaviddhe saMpUrNanakSatratyAgaH zubhaviddhe caraNatyAga iti siddhAMta: / tatra vivAhe paMcazalAkAvedha eva / yadAha vasiSThaH'paMcazalAkAcakre pANigrahaNe bhavedhavidhiruktaH / zastaH zubhamitrakRtaH saptazalAkAja itaratra // ' iti / zrIpatiH - 'vadhUpravezane dAne varaNe pANipIDane / vedhaH paMcazalAkAkhyo'nyatra saptazalAkakaH // ' iti // 54 // atha kecit saptazalAkAcakre'pi vedhamAhuH / tadarthaM cakranyAsaM vinaiva vedha - doSaM zArdUlavikrIDitenAha zAkrejye zatabhAnile jalazive pauSNAryama vasu dvIze vaizvasudhAMzubhe bhage sArpAnurAdhe tathA / hasto pAMtimabhe vidhAtRvidhi mUlAditI tvaSTrabhA 277 jAMghrI yAmyamadhe kRzAnuharibhe viddhe'drirekhe mithaH // 55 // zAkreti // advirekhe saptazalAkAkhye cakre zAkrejye jyeSThApuSyanakSatre mithaH parasparaM grahAdhiSTitatvena viddhe jJeye / evaM jalazive pUrvASADhA viddhe jJeye / evaM sarvatra vyAkhyeyam / vaizvasudhAMzubhe= uttarASADhAmRgazirasI / hayabhage = azvinIpUrvAphalgunyau / upatimabhaM= aMtyasya samIpamupAMtimam uttarAbhAdrapadA / anya spaSTam / atra mUlavAkyaM svarodayasthayajJopavItaprakaraNe'bhihitam / cakroddhAro vyavahArasamuccaye'pi - 'sapta sapta vinipAtya rekhikAstiryagUrdhvamatha kRttikAdikam / lekhayedabhijitA samanvitaM caikarekhakhagamena vidhyate // ' iti / dIpikAyAm - 'yasyAH zazI saptazalAkabhinnaH pApairapApairathavA vivAhe / udvAhavastreNa tu saMvRtAMgI zmazAnabhUmiM rudatI prayAti // ' tathA ca bhojaH - 'viddhe saptazalAkAkhye vidhavA lagnavAsasA / punaryAtyacirAnArI mukhAmnau mukhacaMdrikAm // ' vaidhavyaM ca nakSatrasaMkhyAtulyAbdairbhavati / taduktaM varAheNa - 'nakSatrajamudvAhe phalamabdaistArakAmitaiH sadasat' iti / atrApi tulyanyAyatvAtkrUravedhe saMpUrNa nakSatraM tyAjyam / zubhagrahavedhe pAdastyAjya iti dhyeyam / nanvatra prAguktahetoraSTAveva nakSatrayugmAni vAcyAni, kimarthaM caturdazayugmAnAmabhidhAnam ? ucyate, - 'saptazalAkAja itaratra' iti vacanAtsakalazubhakarmasu vicAryamANatvAdetAvatAmuktiH / 'bhuktaM bhogyaM tathAkrAMtaM viddhaM pApagraheNa ca / zubhAzubheSu kAryeSu varjanIyaM prayatnataH // ' iti svarodaye'pi sAmAnyato'bhidhAnAt // 55 // 1 'viddhe kubhRdrekhike' iti pAThAMtaram / 24 mu0 ci0 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ krUra grahAdhiSThitadoSaH atha krUrAkrAMtAdinakSatradoSaM sApavAdamanuSTubhAhaRkSANi krUraviddhAni krUramuktAdikAni ca / bhuktvA caMdreNa muktAni zubhArhANi pracakSate // 56 // RkSANIti // krUragrahairviddhAni RkSANi tathA krUrairmuktAni tyaktAni AAdizabdAtrairAkrAMtAni krUragaMtavyAni ca cakArasyAnuktasamuccayArthatvAt trivi dhotpAtaiH dUSitAni RkSANi dUSitAni jJeyAni / tAni yadi caMdreNa bhuktvA muktAni tathA zubhANi pracakSate vadaMti / munaya iti zeSaH / yadAha vAtsyaH - 'bhuktaM bhogyaM tathAkrAMtaM viddhaM pApagraheNa bham / maMgaleSu ca kAryeSu yatnataH parivarjayet // " iti / vasiSTho'pi - ' utpAtabhaM grahaNabhaM krUraviddhasthitaM ca yat / dahatyeva zubhaM karma yethA rAmazaroM'budhim // ' iti / zA ye -- 'krUrAzritaM krUravimuktaviddhaM gaMtavyadhiSNyeSu kumArikANAm / vadaMti pANigrahaNe munIMdrA vaidhavyamandaistribhirevamAhuH // ' iti / asyApavAdamAha kezavArka :- 'utpAta pApagrahadUSitaM bhaM yadIMdurAkramya punarbhunakti / tadA tadahaM kila maMgaleSu tyajetsamAkrAMtatanU ravIMdvoH // ' iti / ayamavadhirAkrAMtanakSatrabhinnaviSayo veditavyaH / tatra hi cAMDAladhRtahastasnAnavacaMdra bhogasyAnirNejakatvAt / taduktaM zAGgaye- 'yaddhiSNyaM doSasaMyuktaM syAttathApIMdusaMyutam / zubhakAryeSu tattyAjyamanyakarmasu siddhidam // yathA hi cAMDAlaSTataikahasto majjanagAdhe'pi saritpravAhe / bhavenna pUtaH zazibhogato'pi tathA na zudhyeduDu pApayuktam // spRSTvA gate tu cAMDAle zuddhirAplavanAdyathA / tathA bhuktvA gate krUre 'caMdrabhogAdvizodhanam // ' iti / ata evoktaM vasiSThena - ' gaMtavyadhiSNyaM khalu bhuktabhaM yatkrUrairmahotpAtavidUSitaM ca / caMdropabhogAdamalaM tadAnIM zubheSu kAryeSu zubhapradaM ca // iti / etacca samAnanyAyatvAtkrUraviddhe bhe caMdrabhogAdapi zuddhirnAstItyatrApi dhyeyam / yattu nAradenoktam -- grahaNotpAtanaM tyAjyaM maMgaleSu Rtutrayam / yAvacca raviNA bhuktvA na muktaM dagdhakASThavat // ' iti, tat 'yAvadvacanaM vAcanikam' iti nyAyena grahaNotpAtabhayoH SaNmAsaparyaMtaM niSedhastato'pi yAvadbhaviNA bhuktvA na tyaktaM tAvatyajet / tatrApi caMdragrahaNa eva sUryagrahaNIyanakSatrasya tu SaNmAsAnaMtaraM sUryabhogAsaMbhava eva / ato na krUramuktAdau ravibhogApekSA / utpAtabhasya tu caMdropabhogo'pyAvazyako vasiSThavAkyAlocanAt / atra krUravedhe nikhilaM bhaM tyAjyaM na caraNa eva / taduktaM kazyapena - " krUraviddhayutaM dhiSNyaM nikhilaM naiva pAdataH / anyairapi guNairyuktaM sarvadoSavivarjitam // tyajedanardhamANikyaM kalaMkopahataM yathA' iti / ayaM ca krUrAdhiSTitatvadoSaH krUragrahacaMdrayorekarAzisthatve veditavyaH / yadA tu caMdraH prathamapAde krUragrahazca tRtIyapAde evaM sati rAzibhedo'pyupajAyate tadA krUragrahAdhiSThitatvadoSo nAstIti dhyeyam / yathA mRgazirasi prathame pAde caMdraH tRtIye krUragrahaH 1 'rAghavAgnizaroM'budhim' iti kvacidRzyate / 2 ' savastro'pi' iti paatthH| 278 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtadoSaH ] vivAhaprakaraNam 6 | 279 tatra satyapyekanakSatratve rAzibhedo dvayoriti / uktaM ca jyotirnibaMdhe - 'ekasminnadhipe dhiSNye bhinne rAzau khalagrahe zazini / taccaMdrarkSe kuryAdvivAhayAtrAdikaM sarvam // ' iti // 56 // atha lattAdoSamupajAtikayAhajJarAhupUrNadusitAH svapRSThe bhraM saptagojAtizarairmitaM hi / saMlattayate'rkazanIjya bhaumAH sUryASTatarkAgnimitaM purastAt // 57 // jJeti // sapta prasiddhAH, gAvo nava, jAtayo dvAviMzatiH, zarAH paMca; etairmitaM bhaM svAkrAMtanakSatrAjjJarAhupUrNendusitAH svapRSThe saMlattayaMte / yathA - budhaH saptamaM, rAhurnavamaM, pUrNenduH pUrNimAMta caMdro dvAviMzam ; tacca gatakRSNapakSe paMcamISaSThIsaptamInAmanyatamasyAM saMbhavati / zukraH paMcamaM svapRSThe lattayatItyarthaH / arkazanIjyabhaumAH krameNa purastAdagre sUryASTatarkAgnimitaM saMlattayante / yathA - sUryaH svAkrAMtanakSatrAdvAdazaM, zaniraSTamaM, guruH SaSThaM, bhaumastRtIyabhaM, agrato lattayatItyarthaH / yadAha nAradaH - ' purataH pRSThato'rkAdyA dinakSaM lattitaM ca yat / arkAkRtiguNAMgartubANASTanavasaMkhyabham // ' iti / sUryaH purataH, caMdraH pRSThataH; evaM krameNa bhaumAdayo'pi purataH pRSThatazca lattayaMtItyarthaH / varAho'pi - 'sUryo dvAdazamRkSaM SaSThaM gururavanijastRtIyaM tu / saMlattayati divAkaraputro'STamamagrataH pAdaiH // pazcAdvAviMzatibhaM paurNimacaMdrastu paMcamaM zukraH / svarbhAnurapi navamaM saptamamRkSaM zazAMkasutaH // ' iti / pratyekaM vedhaphalamAha sa eva - 'ravilattA vittaharI nityaM kaujI vinirdizenmaraNam / cAMdrI nAzaM kuryAdvaudhI nAzaM vadatyeva // saurI maraNaM kathayati baMdhuvinAzaM bRhaspaterlattA / maraNaM lattA rAhoH kAryavinAzaM bhRgorvadatI 'ti // nanvagralattA vA pRSThattA vA vaktavyA kimiti dvairUpyakathanam ? atra samAdhatte kezavArkaH - ' iti sati sadAmabhilattane yadanuttanamuktamRSivrajaiH / taduDupazcimapUrvavibhAgayoranadhikAdhikadoSavivakSayA // ' iti / anadhikaH = svalpaH / atra rAhoH sadA vakritvAnnavamaM gaNanAkrameNaiva grAhyam / yathAzvinyAM rAhurAzleSAM lattayati / saMmukhalattAvAdimate'pi vakragAminA rAhuNA saMmukhamazvinI revatItyAdigaNanayA viMzatitamaM maM AzleSaiva naH tvanyathA bhramitavyamiti sAMpradAyikAH // 57 // atha pAtadoSaM subodhaM pathyAryayAha harSaNavaidhRtisAdhyavyatipAtakagaMDazUlayogAnAm / aMte yannakSatraM pAtena nipAtitaM tatsyAt // 58 // harSaNavaidhRtIti // vyatipAtakaH iti svArthe kaH / harSaNetyAdiSaT yogAnAM aMte yaccaMdranakSatraM bhavettatpAtena caMDIzacaMDAyudhAkhyena nipAtitaM syAt / yadAha 1 saMmukhalattAvAdimate rAhurviMzatitamaM nakSatraM lattayati / taduktaM vivAhavRMdAvane kezavArkeNa - 'ravinakhairmitamarkavidhuMtudau' iti / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 muhUrtaciMtAmaNiH / [mahApAtadoSaH trivikramaH-'sAdhyaharSaNazUlAni vaiztivyatipAtayoH / yad gaMDasya cAMte syAttatpAtena nipAtitam // ' iti / nAradena prakArAMtareNaitatprakArasaMvAdakaH pAto'bhihita:-'sUryabhAtsApitryAMtyatvASTramitroDuviSNubhe / saMkhyayA dinabhe tAvadAzvibhAtpAtaduSTabham // ' vasiSThenApi-'ravibhAdahipitRmitratvASTrabhaharipauSNabheSu gaNiteSu / AzvinamAdiMduyutau tAvati vai patati gaNanayA paatH|| ayamapi pAto doSazcaMDIzacaMDAyudhAyo jJeyaH / akhileSu maMgaleSvapi vo yasmAdvinAzadaH krtuH||' iti padye yadyapi harSaNAdInAmupAdAnaM nAsti tathApyabhihitAzleSAdinakSatrasAhityena pAtAbhidhAnAttattulyasaMkhyAkeSveva yogeSu pAtasaMbhavo jAyate iti matvA harSaNAdInAmuktiH / yadyevaM vyatIpAtavaidhatibhyAM svIyabhogaghaTikAtmakAbhyAM tithinakSatrAdikaM sarvameva sAmAnyato niMdyamuktaM tatkimatrAnayoryogayoH punargrahaNena ? ucyate-yadA nakSatrayogayostulyakAle eva pravRttinivRttI tadA'nayoryogayorupAdAnavaiyarthyameva / yadA tu sUryodayAdArabhya kiyaddhaTikatvaM duSTayogayornakSatrabhogastu sUryodayAdeva bahukAlavyApI tadA pAtAsaMbhave tAvatkAlasyaiva niSedhaH sAmAnyavAkyAt / pAtasaMbhave hi saMpUrNasya nakSatrasya niSedho yathA syAditi tayorduSTayogayoH punarupAdAnaM kRtam / evamanyedhvapi yogeSu pAtasaMbhave saMpUrNanakSatrasya, niSedho yathA syAdityanayordaSTayogayoH punarupAdAnaM tyAge ityarthaH / ayaM ca sarvo'pi vicAra ekArgaladoSe'pi draSTavyaH / yadAtu pAtaikArgalau na stastadA duSTayogAnAmuktAdimaghaTItyAgaH kartavya iti||50|| ___ atha sUryacaMdrakrAMtisAmyAparaparyAyaM mahApAtadoSaM zAlinyAhapaMcAsyAjau gomRgau taulikuMbhau kanyAmInau kartyalI cApayugme / tatrAnyonyaM caMdrabhAnvorniruktaM krAMteHsAmyaM no zubhaM maMgaleSu 59 paMceti // paMcAsyAjau=siMhameSau, anye prasiddhAH; eSu rAziyugmeSu caMdrabhAnvoH pAThakrameNa vyutkrameNa vA sthitayoH krAMtisAmyaM niruktaM, tanmaMgaleSu no zubhaM syAt / atra paMcAsyAjAvityevamAdInAM grahaNamudAharaNadikpradarzanArthatvAt / sarvathA sUryAcaMdramasoH sAyanayoryogaH SaDrAzimito dvAdazarAzimito vA vivakSitastadaiva krAMtisAmyasya saMbhavAt / ataH saMmativAkyasyAnavasaraH / nanvetAvaMta eva SaDAziyogA dvAdazarAziyogA vA saMbhavaMtIti cenna / rAzyatAvacchedasthityA'dhikA api yogA jAyaMte / tathA hi-2|3|81221.34 12/29/2018/ pratyaMzakalAvikalAMtasthitatvenAnaMtabhedasaMbhavAca / ataH prAguktaM vyAkhyAnaM jyaayH| krAMtisAmyasya ca mahApAta iti nAma / etasya niMdyatAmAha vasiSThaH-'doSo mahApAta iti prasiddhaH sa vaizto haMti vadhU varaM ca / taM rakSituM lagnaguNAstvazaktAH svabAMdhavAste'zanitopaghAtam // ' azanirvabram / nArado'pi-'yasmindine mahApAtastaddinaM varjayecchubhe // ' iti / ata eva patanAtpAtaH sakalazubhakarmaNAmityanvarthatApi / sA ca spaSTA somasiddhAMte'yacchubhAnAM vinAzAya nadanniva patatyayam / vyatIpAtaH prasiddho'tra saMjJAbhedena vaidhatiH // ' iti / mahApAtazabdasya rUDhistu ravIMdukrAMtisAmya eva, natvanyeSAM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApAtadoSaphalam ] vivAhaprakaraNam 6 / 281 grahANAM krAMtisAmye / yathA 'jalaja ' zabdasya rUDhiH kamale, natu bhekAdau / krAMtima grahANAM dakSiNottaravRtte gamanam / yA ca sUryasya krAMtiH sA yadA caMdrakrAMtyA tulyA syAtsa pAtamadhyakAlaH / tatrotsargato ravIMdukAMtyoH samAnatvaM bhusAmye sati bhavati / bhujo nAma - - 'jyUnaM bhujaH syAdhyadhikena hInaM bhA ca bhArdhAdadhikaM vibhArdham / navAdhikenonitamarkabhaM ca' iti lakSaNalakSitaH / tatsAmyaM tu sUryAcaMdramasoryoge SaDrAzitulye dvAdazarAzitulye vA sati bhavati / ata eva graMthakRtA tAdRzA yogA eva paThitAH / yadA tu bhujasya nyUnAdhikatvaM tadA 'divaukasoraMtaralinikovAdvatyorviyogena hRtAt' ityAdinA prakAreNa grahayutivat bhujasAmyamAneyam / nanu bhujasAmyameva krAMtisAmyasAdhakaM cetkiM gaNitagraMthoktena bahvAyAsanAdhyena pAtAdhyAyena ? ucyate-- 'vikSepAya kramaikatve krAMtivikSepasaMyutA / digbhede viyutA spaSTA bhAskarasya yathAgatA // ' iti sUryasiddhAMtavAkyA sUryavyatiriktAnAM grahANAM zarasaMskRtA krAMtiH spaSTetyucyate tAdRzI caMdrakrAMtizcetsUryakAMtyA samA yasminkAle syAtsa spaSTaH pAtamadhyakAlaH,tatra tAdRzakrAMtisAmyAnayanasyAti kaSTasAdhyatvAttadadhyAyoktiH sArthikaiva / evaM graMthakartrA sUryAcaMdramaso: krAMtisAmyameva doSo'bhihitaH - 'paMcAsyAjau' ityAdikathanaM kimarthamiti ceducyate- 'vinA sapAteMdu mihAyanAMzakairyuto raviH zItakarazca gRhyate / samApamatve vyatipAtavaiSTatAhvayAstadaikye rasabhe'rka kramAt // ' iti bhAskarAcAryoktimaMgIkRtya sAmAnyataH krAMtisAmyadivasasya zIghropasthityarthaM bhujasAmyapratipAdakatvAt / nanvevaM bhujasAmyameva cet krAMtisAmyotpAdakaM bhavettarhi yatra sUryacaMdrayoH SaDrarAzimitamaMtaraM dvAdazarAzimitamaMtaraM vA yathA meSatulayormeSayorvA tatrApi bhujasAmyasya tAdavasthyAt krAMtisAmyaM bhavatyeveti mAsamadhye mahApAtacatuSTayaM vaktavyaM syAttatkuto hetonaktaM graMthakRtA ? iti cet, atrocyate - yogotpanne hi pAte munibhiH snAnadAnAdikaM phalamuktamataH sa eva mahApAto gRhyate natu viyogotpanne uktamataH sa na gRhyate / taduktaM basiSThena svasiddhAMte - 'cakre cakrArdhabulye vA kiyadbhAgAdhikonake / sAyanArkeduyoge cettadA pAtasya saMbhavaH // zubhamaMgalakarmANi lokAnAM ca vinAzayet / snAnadAnAdikAstatra japazrAddhAdikAH kriyAH // kadApi kurute martyaH sumahatphalamazrute / sUryagrahe gurukSetre koTisvarNArpaNe phalam // tatphalaM labhate pAte snAnazrAddhajapAdinA / utpattau lakSaguNitaM bhramaNe koTisaMguNam / pAte'thArbudasaMguNyaM patite kRtamakSayam // ' iti / tathA sUryasiddhAMte'pi - 'ekAyanagatau syAtAM sUryAcaMdramasau yadA / tadyuta maMDale krAMtyostulyatve vaidhRtAbhidhaH // viparItAyanagatau caMdrAka krAMtiliptikAH / samAstadA vyatIpAto bhagaNArdhaM tayoryutau // tulyAMzajAlasaMparkAntayostu pravahAhataH / tAdRkkrodhodbhavo vahnirlokAbhAvAya jAyate // ' iti / ata evAMtarotpannakrAMtisAmye mahApAtadoSo nAstyeva / taduktaM gaNezadaivajJaiH'pUrvaM tatsyAtpAtamadhyaM dvitIyaM pUrvainaktaM tadyato nAtiduSTam' iti / anenaivAza Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 muhuurtciNtaamnniH| [ekArgalo doSaH yena vasiSThena svasaMhitAyAmuktam-'zAstrAtsamAnItamahAtipAtaH savaizto hati vadhUM varaM c| triHsaptavArAniva jAmadamyakrodho'cirAtkSAtrakulaM samastam // ' iti / zAstrAgaNitazAstroktAnmahApAtAdhikArAdityarthaH / tatra hi yogAdeva mahApAtasyA''nItatvAttasyaiva doSatvaM nAnyasyetyarthAduktaM bhavati / kiMca paMcAMgIyo'pi yogaH sUryAcaMdramasoryogAdeva sAdhitaH spssttaadhikaare| atastasmAdeva mahApAto'pi sAdhayitumucita eva / athAtra jJAte krAMtisAmye kasminkAle maMgalakRtyaM niSiddhamityeSa vizeSavicAro 'nyUnAdhimAsakulikapraharArdhapAta' (1 / 34) ityatrAsmAbhirabhihito'sti sa tata evAvagaMtavya ityalamatiprasaMgena // 59 // atha khAjUMradoSaM subodhamiMdravajrayAhavyAghAtagaMDavyatipAtapUrvazUlAMtyavatre parighAtigaMDe / ekArgalAkhyo hyabhijitsameto doSaH zazI cedviSamarthago'rkAt60 vyAghAteti // aMtyo vaitiH, anye prsiddhaaH| yasmindine vyAghAtAdike viruddha duSTayoge sati arkAdarkanakSatrAcchazI caMdro'bhijitsameto viSame viSamasaMkhyAke RkSe nakSatre gatazcet syAttadA khAjUMracakrotpanna ekArgalAkhyo doSaH syAt / yadA same syAttadA na doSa ityarthaH / yadAha trivikramaH-'viruddhanAmayogeSu sAbhijidviSamasaMgaH / arkAdiMdustadA yogo niMdya ekArgalAbhidhaH // ' iti / kezavArkeNApi-'nyaste sahAbhijiti' ityAdinA'bhijidguNanoktA / vasiSThena tvatra cakramabhihitam-'aMtyAtigaMDaparighavyatipAtapUrvavyAghAtagaMDa: varazUlamahAzanISu / citrAnurAdhapitRpannagadasabheSu sAdityamUlazazisUriSu mUrdhabheSu // rekhAmekAmUrdhvagAM Sada ca sapta tiryak kRtvApyatra khArjUracakre / tiryagrekhAsaMsthayozcaMdrabhAnvorDaksaMpAto doSa ekArgalAkhyaH // ' cakroddhAro yathA-'kharakaratuhinAMzvodRSTisaMpAtajanmA analamayazarIrastUdgiratnagnisaMghAn / bhuvi patati janAnAM maMgaladhvaMsanAya guNagaNazatasaMdhairapyavAryo'gnikopaH // ' iti / atra vasiSThavAkye'bhijitsAhityamasti na veti sNdehH| nAradastvabhijidvarjitaM vakramAha-'vyAghAtazUlaparighapAtapUrveSu stsvpi| gaMDAtigaMDakulikavaiztyA sahiteSu ca // aditIndumaghAhyAdyamUlamaitrejyabhAni ca / jJeyAni saha citrAbhimUrdhni bhAni yathAkramam // likhedUrdhvagatAmekAM tiryagrekhAstrayodaza / tatra khAjUMrike cakre kathitaM mUrdhni bhaM nyaset // bhAnyekarekhAgatayoH sUryAcaMdramasormithaH / ekArgalo dRSTipAtAccAbhijidvarjitAni vai // lAMgale kamaThe cakre phaNicakre trinADike / abhijidgaNanA nAsti cakre khAjUMrike tathA // ' iti / kazyapenApi--'ekArgalo dRSTipAtazcAbhijidahitAni vai' iti / tatra trivikramakezavArkavAkyayoH samUlatvasya ziSTasaMmatatvAnnAradAdivAkyaiH saha viklpH| tato'nayoH pakSayoryathAdezAcAraM vyavastheti yuktaM pratImaH // 6 // 1 pUrvaH Ayo yogaH viSkaMbhAkhyaH / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ardhayAmadoSaH] vivAhaprakaraNam / 203 athopagrahadoSamupeMdravajrayAhazarASTadikzakranagAtikRtyastithiItizca prakRtezca paMca / upagrahAH sUryabhato'bjatArAH zubhA na deze kurubAlikAnAm 61 zareti // sUryabhataH sUryAkrAMtanakSatrAdalatArAH caMdranakSatrANi paMcASTadazacaturdazasaptaikonaviMzatipaMcadazASTAdazaikaviMzatidvAviMzatitrayoviMzaticaturvizatipaMcaviMzatisaMkhyAkAzcetsyustadopagrahanAmakA doSAH syuH / prakRtiH ekaviMzatiH / yadAha nAradaH-'bhUkaMpaH sUryabhAtsaptamaH vidyucca paMcame / zUlo'STame ca dazame'zaniraSTAdaze ttH||ketuH paMcadaze daMDazcolkA ekonviNshtiH| nirdhAtapAtasaMjJazca jJeyaH sa navapaMcame // moghanirdhAtakaMpAzca kulizaM pariveSakam / vijJeyAzcaikaviMzAkhyAdArabhya ca yathAkramam // caMdrayukteSu bheSveSu zubhakarma na kArayet // ' iti / varAhaH-'upagrahaHSu vivAhitA strI sUryakSato durbhagatAmupaiti / ' anyatrApi-'gRhapraveze dAridryaM vivAhe maraNaM bhavet / prasthAne vipadaH proktA upagrahadine yadi // ' iti / evaM sAmAnyato niSedhamabhidhAya dezabhedena parihAramAha-zubhA iti / spaSTArtham / 'bAhIke gurudeze ca varjayedamupagraham' iti kazyapokteH // 61 // athopagrahApavAdaprasaMgAtpAtopagrahalattAsvapavAdaM vAradoSabhedamardhayAma cAnuSTupchaMdasAha pAtopagrahalattAsu neSTo'ghriH kheTapatsamaH / vArastrino'STabhistaSTaH saikaH syAdardhayAmakaH // 62 // pAta iti // pAtazcaMDIzacaMDAyudhAkhyo dossH| upagrahaHprAgukta eva / lattA 'jJarAhupUrNendu' (6 / 57) ityAdinoktA / tatra kheTapatsamaH grahacaraNatulyo nksstrcrnno'nissttH| asyArthaH-pAte upagrahe ca raviryasminnaMghrau syAttatsaMkhyacaraNastasya nakSatrasya vayo nAnyaH / lattAyAM tu ye lattAkAriNo grahA yaccaraNe syustatsaMkhya eva caraNo vajyoM nAnyaH / uktaM ca muhUrtadIpikAyAm-'upagraheSu lattAyAM tathA caMDAyudhAhvaye // graho'sti yatpramANAMze viddhAMzastatpramANataH // ' iti upagrahacaMDAyudhayoH sUryakRto'ghriAhyastasyaiva saMbhavAt / ayaM ca parihArastulyanyAyatvAt khAjUMrake'pi drssttvyH| sUryo yasmin pAde bhavettatsamasaMkhyazvaraNa ekarekhAvasthitacaMdanakSatrasya varNya ityarthaH / 'khAjUMrikasamAMghribham' iti nAradokteH / jyotirnibaMdhe gargaH-'pUrvAhne daMDadoSaH syAdaparAhne tu modhakaH / ulkA syAdardharAtre tu kaMpo'horAtradUSakaH // kaMpolkAdaMDamoghAnAM svaramAsadazartavaH 7 / 12 / 10 / 6 / Adito ghaTikAsteSu varjanIyAH parAH zubhAH' iti / vAra iti / iSTo vArastrighnaH saiko'STabhistaSTaH zeSito yo'kaH so'rdha 1 vyapaneyAH iti paatthH| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 muhUrtaciMtAmaNiH / [ kulikadoSaH yAmAkhyo doSaH syAt / svArthe kaH / yadAha zrIpatiH - 'manISiNo 'rdhapraharAdvitIyAdArabhya sarveSvapi maMgaleSu / bhaumozanaH sUryabudhArkicaMdra surejyavAreSu vivarjayaMti // ' iti / atra kathaM samAnArthateti cet prathamArdhapraharaH kasyApi vajryo nAsti / tatra sUryasya vAre tAvadvitIyAdardhapraharAdArabhya tRtIyo'rdhaprahara ( arthAccaturthaH) ukto'taH triguNasaika ityupapannastatastRtIyazcaMdrasya vAre sUryodayAtsaptama iti vArakhighnaH saika ityatrApi siddham / tatastRtIyo bhaumasya vAre sUryodayAddazamaH / rAtrau cArdhayAmAnukteriti divasasyASTAvardhayAmA ityaSTAbhiH zeSita ityupapannam / evaM budhavArAdiSvapi draSTavyam / atra punaruktiparihAramadhunaiva vakSyAmaH / kazyapaH - ' zailAkSazrutayaH sUrye caMdre SadaparvatAH / bhaume bANAgninetrANi saumye vedAkSivAyavaH // guruvAre'gnicaMdrebhAH zukre netrAdivahnayaH / zanau caMdrebhatarkAH syuH kuliko yamaghaMTakaH // ardhapraharasaMjJAstAn maMgaleSu vivarjayet / vAradoSeNa duSTaM tallagnaM sarvaguNAnvitam / tyajedyathA puroDAzaM vAyasopahataM tathA // ' iti / phalamAha vasiSThaH - 'nidhanaM praharAdhe tu niHsvatvaM yamaghaMTake / kulike sarvanAzaH syAdrAtrAvete na doSadAH // ' iti // 62 // atha vAradoSabhedaM kulikamanuSTubhAha zakrArkadigvasurasAbdhyazvinaH kulikA raveH rAtrau nirekAstithyaMzAH zanau cAMtyo'pi niMditAH // 63 // zakreti // veriti lyablope paMcamI / ravimArabhya sarvavAreSu kramAduktasaMkhyAstithayaMzA muhUrtAH kulikAH syuH / yathA-divase ravau 14 some 12 bhaume 10 budhe 8 gurau 6 zukre 4 zanau 2 / rAtrAvete nirekAH kAryAH / yathA-qhau 13 some 11 bhaume 9 budhe 7 gurau 5 zukre 3 rAnau 1 zanau svaMtyo'pi rAtreH paMcadazo'pi muhUrtaH kulikaH / ete kulikA niMditAH / yadAha zrIpatiH'manvarkadigvasvRtuvedapakSairarkAnmuhUrtaiH kulikA bhavaMti / divA nirekairatha yAminISu te garhitAH karmasu zobhaneSu // ' ratnakoze - 'divA dvitIyaH kulikosrkajAte rAtrau pradiSTaH prathamaH sa eva / rAtrestataH paMcadaze vibhAge evaM vivarjyaM kulikatrayaM ca // ' iti / nanu sAmAnyataH 'sUrye SaTsvaranAga' ityAdinA durmuhUrtArdhayAmakulikA uktA idAnIM kiM punarucyate iti / satyam / AvazyakatvadyotanArtham / tathA hi-vivAhe eSAM doSANAM sarvathaiva tyAgaH 'vivAhe vidhavA nArI' ityabhihitaphalasya duHsahatvAt / bhartRmaraNe hi yAvajjIvaM paDhyAH sarvaprakArakaduHkhAnubhavatvAt / yajJopavItAdizubhakarmaNi tu saMskAryamaraNe saMbaMdhinAM tAtkAlikaM duHkham / pitrostu putrAMtarAbhAve kiyatkAlameva, tatsattve punaH kiyaddinamAtram / sarvathA vidhavAsadRzaM duHkhaM kasyApi nAsti / kiMca vAraprakaraNe sAmAnyato munibhirdinarAtrisAdhAraNyena kulikAdyuktvA 'rAtrAvete na doSadA' ityuktam / tasyApi bAdho yathA syAt / ata eva kazyapo Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAmitradoSaH] vivAhaprakaraNam 6 / vAraprakaraNe kulikakaMTakArdhayAmAnabhidhAya vivAhaprakaraNe punarapyabhidadhAti sma / graMthakA muhUrtatvaM kulikAdInAmabhisaMdhAya durmuhUrtAnAmapyabhidhAnaM kRtam / kiMca kulikA anAvazyaM vaktavyAH, rAtrau kulikajJAnaM yathA syAttatra sAdhAraNyena dinarAtrivibhAgena zIghropasthityarthaM padyenAbhidhAnam-'sUrye Sada svaranAga' ityAdinA muhUrtatyAge ke kulikakaMTakArdhapraharAH iti punaH saMdehe 'kulikaH kAlavelA ca' iti padyasmaraNamapekSitamiti gauravApattezca / ata eva ziSTA apyanyeSAM doSANAM yathAsaMbhavatyAgapUrvakaM kulikArdhayAmadurmuhartAnAmavazyaM tyAgaM vidadhate, ato graMthakApi punaruktA iti yuktaM pratIma ityalamatiprasaMgena // 63 // atha paMcAMgadoSavizeSaM dagdhatithyAkhyamiMdravajrayAhacApAMtyage goghaTage pataMge karkAjage svImithunasthite c| siMhAlige nakradhaTe samAH syustithyo dvitIyApramukhAzca dagdhAH 64 cApeti // tattadrAziyugmasthite pataMge sUrye dvitIyApramukhAH zuklakRSNapakSasAdhAraNAH samAstithyo dagdhAH syuriti vAkyArthaH / yathA-cApAMtyage dhanurmInagate sUrya dvitIyA dagdhA, goghaTage sUrye caturthI, karkAjage karkameSage sUrya SaSThI, strImithunasthite kanyAmithunasthite sUrye'STamI, siMhAlige sUrye dazamI, nakadhaTe makaratulAgate sUrya dvAdazI dagdhetyarthaH / yadAha vasiSThaH-'ekAMtarA dinapatau divasA dvitIyApUrvotyacApadharayorghaTabhaukSayozca / karkAjayormithunakanyakayozca kITaharyostulAmakarayoH khalu mAsadagdhAH // mAsadagdhAsu tithiSu kRtaM yanmaMgalAdikam / tatsarva nAzamAyAti grISme kusarito yathA // ' iti / pUrvAMtyetyatra pUrvA aMtyetyAdyapekSitaM tatra 'namune' ityatra neti yogavibhAgAdasiddhatvAbhAve saMdhiH / aukSayoriti / ukSA vRSastasyAyaM rAzirokSaH 'aukSamanapatye' ityakArAMto nipAtitaH / asyApavAdamAha kazyapaH-'mAsadagdhAzca tithayo madhyadeze vivarjitAH' iti // 64 // atha jAmitradoSaM bhramaravilasitenAhalagnAcaMdrAnmadanabhavanage kheTe na syAdiha pariNayanam / kiMvA bANAzugamitalavage jAmitraM svAdazubhakaramidam // 65 // lagnAditi // vivAhalagnAcaMdrAdvA saptamaM bhavanaM gRhaM tatra gate kheTe pariNayanaM na syAt / uktaM ca-'jAmitraM dvividhaM proktaM gargagAlavagautamaiH / tasmAllagnAcca caMdrAcca jAmitraM parivarjayet // ' iti / tatsvarUpamAha mahezvaraH'lagnAcchItakarAnahA dhuganatA neSTA vivAhe smRtAH' iti / vasiSTho lagnaprakaraNe-'sarve jAmitrasaMsthA vidadhati maraNam' ityAha smolalla:-'pApAtsaptamagaH zazI yadi bhavetpApena yukto'thavA yatnenApi vivarjayenmunimate doSo'pi saMkathyate / udvAhe vidhavA vrate tu maraNaM zUlaM ca puMskarmaNA yAtrAyAM Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 muhuurtciNtaamnniH| [mahAdoSANAmapavAdAH vipado gRheSu dahanaH kSaure'pi rogo mahAn // ' bhujabala:-'caMdrAtsaptamarAzige dinakare tyaktA dhanaiH kanyakA bhaume ca pramadA prayAti vilayaM saureNa vaMdhyA saruk / jIvaH zukrazazAMkajau zubhakarAH kecidvadaMti kramAgartRprepsitadIkSitA'stabhavane nityaM pravAsAnvitA // ' iti / asyApavAdamAha-kiMveti / kiMvAzabdo vikalpe / pUrva grahAdhiSThitarAzeH saptamarAzisthitaH triMzadbhAgAtmakaM lagnaM caMdrazca niSiddha ityuktam , idAnIM tadadhiSThitarAzinavAMzamArabhya bANAzugAHpaMcapaMcAzat tanmitanavAMzage lagne caMdre ca sati jAmitraM sUkSmaM syAt / yathA meSarAzau paMcamanavAMze bhaumo'sti tasmAttulAyAM paMcamanavAMzasthaM lagnaM caMdro'pi niSiddho'nyeSTau navAMzAH zubhAH / evaMvidhaM sUkSmaM jAmitramidamazubhakaraM syAt / yadAha mahezvaraH-'kaizcittvAdyanavAMzakAdiSu 55 zaraistulye navAMze sthitA // ' iti / kezavArkastu caMdranavAMzAdevAha-himarazminavAMzakAtkhalo yadi kheTaH zarasAyakAMzake / ayamanyaguNairna hanyate nibiDairapyupasargaDaMbaraH // ' iti / apavAdAtaramAha rAjamArtaDa:-'tuMgatrikoNabhavane bhavane nije vA saumyAdhimitragRhago'pi tadIkSito vA / jAmitravedhajanitAnapahRtya doSAndoSAkaraH sukhamanekavidhaM vidhatte // ' iti / vyavahArasamuccaye'pi--'svocco'thavA svabhavane sphuradaMzujAlaH saumyAlaye hitagRhe zubhavargago vA / jAmitrakAdiparisaMdhitadoSarAzi hRtvA dadAti bahuzaHsukhameva cNdrH||' iti / kAlakhaMDe vAtsyAyana:-'guruzcaMdrazca jAmitre tiSThedyadi balAnvitaH / dhanasaubhAgyaputrAMzca labhate nAtra sNshyH| maNimuktApravAlaizca suvarNAbharaNaiH zubhaiH / zobhitA tu sadA tiSThedguruNApi nirIkSite // sA tu bhartuH priyA nityaM budhe caMdrasya saptame // ' iti // 65 // ___ athaikArgalAdimahAdoSANAmuktAnAM lagnAMtarAbhAve satyapavAdabhUtamiMdravajrA. lakSaNAkrAMtaM sAkSAdvasiSThavacanamevAha ekAgalopagrahapAtalattAjAmitrakartaryudayAstadoSAH / nazyaMti caMdrArkabalopapane lagne yathArkAbhyudaye tu dossaa||66|| ekArgaleti // ekArgalaH khAjUracakre / upagrahaH 'zarASTa' (6 / 61) ityAdinoktaH / pAtazcaMDIzacaMDAyudhaM, lattA 'jJarAhu' (6 / 57) ityAdinoktA / jAmitramadhunoktaM / kartarI 'lagnAtyApAt' (6 / 42) ityAdyuktA, udayAstadoSA vkssyte| evaMvidhA doSA nshyti| kadA ? vivAhalagne caMdrArkayorbalaM svoccamitrAdirAzisthitatvarUpaM vihitasthAnasthitatvaM ca tenopapanne sahite sati / atra dRSTAMtamAhayatheti / arkasya sUryasyAbhyudaye doSA rAtriryathA nazyatItyarthaH / gADhAMdhakArayuktApi rAtrirekAkinA sUryasyodayena svayameva nazyati / ata eva doSApadaM prayuktam / nizAdiprayoge tu sAdhAraNyena zuklapakSIyAyA api rAtreH saMbhavAcaMdreNaiva kiyattamasonirastatvAdavaziSTAMdhakAranAze sUryasyApuruSArthatvApatteriti Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazayogadoSastatphalaM ca] vivAhaprakaraNam 6 / 287 kaimutikanyAyamapi sUcayati doSApadam / vasiSThavAkyasya manvAdivAkyavatprAmANyAna saMmatyaMtarApekSA // 66 // atha keSAMciddoSANAM dezabhedena parihArabhUtamupajAtilakSaNAkrAMtaM vasiSThapadyamevAhaupagrahakSaM kurubAhrikeSu kaliMgavaMgeSu ca pAtitaM bham / / saurASTrazAlveSu ca lattitaM bhaM tyajettu viddhaM kila sarvadeze // 67 // upagrahahmamiti // kuravo bAlikAzca pazcimadezAsteSUpagrahadoSAkrAMtabhaM tyajenna tadatiriktasarvadezeSu / anyatra zubhamevetyarthaH / kaliMgA vaMgAzca praagdeshau| vahuvacanAnmagadhAMgAdayopi teSu caMDIzacaMDAyudhAparaparyAyaM pAtaM tyajet / natu krAMtisAmyarUpaM pAtam / tasya mahApAta iti vyavahArAt / saurASTra: 'soraTha' itibhASAyAM zAlvadezaH pazcimadezavizeSaH / bahuvacanaM grAmabAhulyAtteSu lattitaM lattA saMjAtAsya tad parityajet viddhaM krUreNa zubhena vA paMcazalAkAdicakradvArA bhinnaM bhaM bhUtalavartisarvadezeSu tyajet / kila nizcayena / natvasya dezabhedena parihAraH / etadapi vAkyaM saMmatyaMtaraM nArhati / vivAhapaTale'pi-lattA mAlavake deze pAtaH kozalake tthaa| ekAgalaM tu kAzmIre vedhaM sarvatra varjayet // ' iti / varAhaH-'yutidoSo bhavedgauDe jAmitrasya ca yAmune / vedhadoSastu viMdhyAkhye deze nAnyeSu keSu ca // ' iti / eSAM vAkyAnAM yathAdezAcAra vyavasthA // 67 // ___ atha dazayogadoSamupajAtikayAhazazAMkasUryarthayuterbhazeSe khabhUyugAMgAni dazezatithyaH / nAgeMdavoMkeMdumitA nakhAzcedbhavaMti caite dazayogasaMjJAH // 68 // zazAMketi // cedyadi caMdrasUryanakSatrayoyuteryogAdbhaH saptaviMzatyA bhaktAdyaccheSastasmin zUnyaikacatuHSadazaikAdazapaMcadazASTAdazaikonaviMzativiMzatisaMkhyAke sati ete aMkAH dazayogasaMjJA bhavanti / nAnye ityarthaH / ziSTAnAM dazAnAmaMkAnAmabhihitatvAddazayoga ityanvarthasaMjJA / taduktaM dIpikAyAm'tithyaMgavedaikadigUnaviMzamekAdazASTAdazaviMzasaMkhyAH / iSToDunA sUryayutoDunA vA yogAdamI ceddazayogadoSAH // ' lallo'pi-'yasminnRkSe ravistiSThedyasminnRkSe zazI tthaa| dvayoryogahRte dhiSNyaiH zeSaH syAtkhAdito daza // zUnyavedaturUpANi digrudratithayo tiH / UnaviMzA nakhAzceti dazayogAH prakIrtitAH // ' iti // 68 // atha dazayogAnAM phalaM tadapavAdaM ca zArdUlavikrIDitenAhavAtAbhrAgnimahIpacoramaraNaM rugvajravAdAH kSati_ogAMke dalite same manuyute'thauje tu saikerdhite / bhaM dAsrAdatha saMmitAstu manubhI rekhAH kramAtsaMlikhe dvedho'singrahacaMdrayorna zubhadaH syAdekarekhAsthayoH // 69 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 muhuurtciNtaamnniH| [sApavAdo bANadoSaH vaateti|| zUnye zeSe vAtAt doSaH syAt , eke zeSe'bhrAnmeSAt , caturdhavaziSTeSvagneH, Sadasu mahIpAdAjJaH, dazasu corAt, ekAdazasu maraNaM dvayoranyatarasya vA, paMcadazasu ruku, aSTAdazasu vajraM, ekonaviMzeSu vAdaH kliH| jhakaTaka iti yAvat ; viMzatizeSe kSativyanAzaH syAt / yadAha lll:-'mrunmeghaagnibhuupaalcaurmRtyurujo'shniH| kalirhAnirdazodvAhe doSAstyAjyAH sadA budhaiH // vivAhAdau pratiSThAyAM vrate puMsavane tathA / karNavedhe ca cUDAyAM dazayogaM vivarjayet // ' iti / athApavAda ucyate-yogAMka iti / khabhUyugAMgAdirUpe yogAMke same yugmasaMkhyAke sati dalite ardhAkRte tato manubhizcaturdazabhiryute yo'kastad dAsrAdazvinIto bhaM nakSatraM syAt / yathA-samAMzake dazayogaH 10 ardhitaH 5 manuyutaH 19 mUlanakSatraM jAtam / atha yogAMke oje ayugmasaMkhyAke sati saika ekayukta tato'rdhite azvinIto bhaM syAt / yathAviSamAMkaH paMcadazayogaH 15 saikaH 16 ardhitaH 8 puSyanakSatraM jAtam // athetyanaMtaraM / manubhiH saMmitAzcaturdazarekhAstiryakramAtsaMlikhet / tadyathA-anena prakAreNa yannakSatramAgataM tata Arabhya sAbhijinnakSatravRMdamasmiMzcake lekhyaM, tatra grahaH svAkrAMtanakSatre sthApyaH dinanakSatre ca caMdraH / evaM sati yadi grahacaMdrAvekarekhAsthau syAtAM tayostAdRzayoH parasparAvalokanarUpo vedho na zubhadaH / uktaM ca jyotiHsArasAgare-'yogAMke viSame saike same savasulocane / dalIkRte'zvinIpUrva dazayogamudAhRtam // dazayoge mahAcakne pramAdAdyadi vidhyate / krUraiH saumyagrahairvApi daMpatyorekanAzanam // ' iti / dazayogApavAdAMtaramAha bharadvAjaH-'gurau lagnAdhipe zukre savIrye lagnakendrage / dazadoSA vinazyati yathAgnau tUlarAzayaH // ' tUlaM kaarpaasH| vyAso'pi-'zukreNa guruNA vApi saMyutaM dRSTameva ca / dazayogasamAyuktamapi lagnaM zubhAvaham // ' iti // 69 // atha bANadoSaM zAlinyAhalagnenADhyA yAtatithyoMkataSTAH zeSe nAgadyabdhitarkedusaMkhye / rogo vahnI rAjacaurau ca mRtyu NazcAyaM dAkSiNAtyaprasiddhaH 70 . lagneneti // zuklapakSapratipadamArabhya gatatibhyo lagnenADhyAH yuktAH kRtvAMkainavabhistaSTAH zeSe nAgasaMkhye rogAkhyo bANaH, evaM dvisaMkhye zeSe vayAkhyaH, catuHsaMkhye zeSe rAjAkhyaH,tarkAH SaT tatsaMkhye zeSe caurAkhyaH,ekasaMkhye zeSe mRtyusaMjJo bANaH / ayaM ca dAkSiNAtyeSu mahArASTradezIyeSu prasiddhaH, tena dezAcAravyavasthayA bANasya tyAgaH; natu prAcyodIcyapAzcAtyAnAm / taduktaM saptarSimate vivAhapaTale-'gatatithiyutalagnaM paMcadhA sthApanIyaM tithi 15 ravi 12 daza 10 nAgai 8 veda 4 yuktaM krameNa / nava 9 hRtazara 5zeSe bANasaMjJAHkrameNa ruganalanRpacaurAH paMcamo mRtyusaMjJaH // ' iti // 70 // atha prAcyamatena bANaM sApavAdaM mAlinIchaMdasAharasaguNazazinAgAbdhyATyasaMkrAMtiyAtAM-... zakamiti rathataSTAMkaiyadA paMca zeSAH / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAhaprakaraNam 6 / ruganalanRpacaurA mRtyusaMjJazca bANo navahRtazarazeSe zeSakaikye sazalyaH // 71 // raseti / athazabdaH pAdapUraNe / rasaguNazazinAgAndhibhirADhyA cAsau saMkrAMtiyAtAMzakamitizceti karmadhArayasamAsaH / spaSTanirayanAMzasUryasaMkrAMtibhuktAMzAnAM mitiH saMkhyA paMcadhA sthApyA, kalAdikamupekSyaM; sA krameNa SaTtryekASTacaturbhirADhyA saMyojyAMkairnavabhistaSTA satI yadA paMcazeSA yasminsthale paMcAvaziSyate tatra krameNa rugAdibANo jJeyaH / yathA- - Adau paMcazeSe rogabANaH, dvitIye paMcazeSe'gnibANaH, tRtIye paMcazeSe rAjabANaH, caturthe paMcazeSe caurabANaH, paMcame paMcazeSe mRtyubANaH, tasmAttasmAdbhayaM bhavatItyarthaH / yadAha kazyapaH - 'saMkrAMtiyAtAMzakanaMdazeSastarkAgnirUpASTayugaiH sametAH / taSTo praha rogahutAzabhUpastenA mRtizceti ca paMca bANAH // ' iti / paMceti pRthak padam / paMca cet ziSyaMte tadA bANAH syurityarthaH / tatra bANo dvividhaH - ekaH kASThazalyaH, aparo lohazalyaH; tatrAbhihito bANaH kASThazalya ucyate - asya nAma prAcyAkhyo 'thothA' bANa ityAhuH / tena tAdRze bANe lagne tathA pIDA na bhavetadarthaM tadapavAdabhUto lohazalyasahito bANa ucyate - naveti / yAni prAgAgatAni zeSANi teSAmaikye navahate pazcAccharazeSe paMcazeSe sati sazalyaH lohazalyasahito bANaH syAt / paMcavyatirikte zeSe zalyarahito 'thothA 'bANaH // ayaM ca tulyanyAyatvAtprAkpadyokte'pi bANe sazalyo bANo jJeyaH / jyotizciMtAmaNAvanyathA bANo'bhihitaH - ' tithivArabhalagnako rasAmyaMbvaSTavedayuk 16 / 3|1|8|4 // naMdAptaH paMcazeSe rugvahnirAcauramRtyukRt // ' iti // 71 // atha samayabhedena vArabhedena vA kAryabhedena vA trividhaM bANaparihAraM zArdUlavikrIDitenAha-- rAtrau cauraruja divA'gniMnRpatI tyAjyau sadA saMdhyayomRtyuzvAtha zanau nRpo vidi mRtibhame'gnicaurau khau / rogo'tha vratagehagopanRpasevAyAnapANigrahe. bANaparihAraH ] 289 varjyAzca kramato budhairuganalakSmApAlacaurA mRtiH // 72 // rAtrAviti // tatra tAvatkAlabhedena parihAraH / rAtrau caurarujau bANau tyAjyau / divA divase'gninRpatI vahnirAjabANI tyAjyau / saMdhyayoH prAtaH sAyaMsaMdhyayoH sadA mRtyubANastyAjyaH / arthavazAdvibhaktivipariNAmaH / taduktaM jyotiHprakAze - 'rogaM cauraM tyajedrAtrau divA rAjAgnipaMcakam / ubhayoH saMdhyayormRtyumanyakAle na niMditam // ' iti / atha vArabhedena parihAra:atheti / atha zanau zanivAre nRpabANaH, vidi budhavAre mRtibANaH, bhaume'gnicaura 1 kvacit 'divA narapatirvahniH sadA' iti pAThaH / pramitAkSarAyAmapi ' divA narapa - tirvahniH sadA' iti pAThaH / taTTIkA cettham - divA narapatiH rAjabAgastyAjyaH, vahnivANaH sadA divArAtrau iti / tatsaMmativAkye'pi pAThAntaram ' divArAjanyapaMcakam // saMdhyayo - mRtyudaM tyAjyaM sarvadA vahnipaMcakam // ' iti / 25 mu0 ci0 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 muhuurtciNtaamnniH| [udayAstazuddhiH bANau ravau rogabANaH tyAjyastyAjyAviti yathAyogya saMbaMdhaH / uktaM ca daivajJamanohare-ravau roga kuje vahni zanau ca nRpapaMcakam / vajyaM punaH kuje cauraM budhavAre ca mRtyudam // ' iti / atha kAryabhedena parihAra ucyate-atheti / kramataH eteSu zubhakarmasu ete bANA vAH / yathA-vrate yajJopavIte ruk gehaM gRhaM tasya gopa AcchAdanaM tatrA'nalo'gniH nRpasevAyAM mApAlo rAjA yAne yAtrAyAM cauraH pANigrahe mRtirbANo vayaM ityarthaH / taduktaM jyotiHprakAze-'nRpAkhyaM rAjasevAyAM gRhagope'mipaMcakam / yAne cauraM vrate roga tyajenmRtyu karagrahe // ' iti / kecidevaM pAThamAhuH-'vrate vivarjayedrogaM gRhagope'gnipaMcakam / yAtrAyAM rAjacaurAkhyau vivAhe mRtipaMcakam // ' iti // 72 // __ athodayAstazuddhi vivakSustadupayoginIM grahadRSTimupajAtikayAhatryAzaM trikoNaM caturasramastaM pazyati kheTAzcaraNAbhivRddhyA / maMdo gurubhUmisutaH pare ca krameNa saMpUrNadRzo bhavaMti // 73 // tryAzamiti // kheTA grahA yasminsthAne tiSThati tasmAtkathyamAnAni sthAnAni caraNAbhivRddhyA pAdavRddhyA pazyati / tadyathA-vyAzaM tRtIyaM dazamaM caikacaraNadRSTyA pazyati / trikoNaM navapaMcamaM dvicaraNadRSTyA pazyati / caturasraM caturtha aSTamaM tricaraNadRSTyA pazyati / astaM saptamasthAnaM catuzcaraNadRSTayA pazyati / anena tattagRhodbhavazubhaphalaM caraNAbhivRddhyaiva bhavatItyasUci / taduktaM varAheNa-'dazamatRtIye navamapaMcame caturthASTame kalatraM ca / pazyati pAdavRddhyA phalAni caivaM prayacchati // ' iti / maMda iti / maMdaH zanaizcaraH svasthAnAvyAzaM saMpUrNadRk catuzcaraNadRSTiH / evaM gurustrikoNaM bhUmisutaH caturasraM pare caMdrabudhasUryazukrAH aste saMpUrNadRza ityarthaH / yadAha gArgiH-'duzcikyadazamAnsauristrikoNasthAn bRhsptiH| caturthASTamagAnbhaumaH zeSAH saptamasaMsthitAn / bhavaMti vIkSaNe nityamevAdhikaphalA grahAH // ' iti / varAho'pi-'pUrNa pazyati ravijastRtIyadazame trikoNamapi jIvaH / caturasraM bhUmisutaH sitArkabudhahimakarAH kalatraM ca // ' iti // 73 // __athAvasaraprAptAmudayAstazuddhiM zikhariNIbhujaMgaprayAtamAlinIchaMdobhistribhirAha yadA lagnAMzezo lavamatha tanuM pazyati yuto __ bhavedvAyaM voDhuH zubhaphalamanalpaM racayati / lavadyUnasvAmI lavamadanabhaM lagnamadanaM prapazyedvA vadhvAH zubhamitarathA jJeyamazubham // 74 // yadeti // prathamapadyasyAyamarthaH-yadA lagne'zo lagnAMzastasyezaH svAmI lavaM navAMzaM pazyati; vA athavA navAMzena saha yuto vA bhavettadA voDhuvarasyAnalpaM bahu zubhaphalaM racayati / yathA-meSalagne mithunAMzastadIzo budhaH tulAyAM mithunaM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navAMzezAdidRSTiphalaM] vivAhaprakaraNam 6 / pazyati tatra tiSThati vA ayamudayazuddheH prathamaH kalpaH / 'tanuphalaM hi lavAnavalaMbate' iti kezavArkoktanyAyAt / tadalAbhe tu lagnAMzezastanuM lagnaM pazyati lagnena saha yuto vA bhavettatra tiSThati vA tadApi voDhuH zubhaphalamanalpaM syAt / yathA-meSalagna eva mithunanavAMzasvAmI budho makare vanavAMzaM na pazyati kiMtu lagnaM pazyati athavA meSa eva tiSThati; ayaM udayazuddhaH dvitIyaH prkaarH| nveti|lvnsvaamii lavAnavAMzAt dyUnaM saptamanavAMzastatsvAmI lavamadanabhaM lavAnmadanabhaM saptamanavAMzaM pazyati tena saha yuto vA bhavettadA vadhvA analpaM zubhaM racayati / yathA-mithunanavAMzAt saptamo dhanuraMzastadadhIzo gururmeSe dhanuH pazyati tatra tiSThati vA ayamastazuddheH prathamaH prakAraH / tadalAbhe tu lavadhUnasvAmI lagnamadanaM saptamabhavanaM pazyati yutaH saptamabhavanena saha yuto vA bhavettadA vadhvAH zubham / yathA-guruH karke svanavAMzaM na pazyati kiMtu saptamabhavanaM tulAM pazyati athadA tulAyAmevAsti; ayamastazuddherdvitIyaH prakAraH / itaratheti / itarathA yadA lagnAMzezo lavaM tanuM vA na pazyati tatra yuto vA na syAttadA kanyAyA azubhaM mRtyuH syAt / yadA tvastAMzo'stAMzamastabhavanaM vA na pazyati tatra yuto vA na syAttadA kanyAyA azubhaM mRtyurityarthaH / yadAha kazyapaH-'svasvezenodayAstAMzau vIkSitau vA'tha saMyutau / lagnaM vA'stagRha tattadaMzezenekSitaM yutam' iti / vasiSThaH--'iSTodayAMze nijapatyadRSTe varasya mRtyustadasaMyute c| astAMzake'pyevamadRSTayukte svasvAminA nAzamupaiti kanyA // ' iti / tulyanyAyatvAllagne'pyastalagne'pi udayanavAMzAstAMzasvAminodRSTyabhAve'pyetadeva phalaM dhyeyam // 74 // lavezo lavaM lagnapo lagnagehaM prapazyanmitho vA zubhaM syAdvarasya / lavayUnapoM'zAnaM ghUnapo'staM mitho'vekSate svAcchubhaM kanyakAyAH // 75 // laveza iti // dvitIyapadyasyAyamarthaH-navAMzasvAmI navAMzaM prapazyellagnasvAmI lagnaM prapazyettadA varasya zubhaM syAt / athavA mithaH parasparaM lavasvAmI lagnaM lagnezo lavaM ca pazyettadApi varasya zubhaM syAt / evaM lavadyUnapo navAMzAtsaptamanavAMzasvAmI aMzadhunamaMzasaptamarAzimIkSate, yUnapo lagnasaptamasvAmI astaM lagnAtsaptamabhavanamIkSate tadA kanyakAyAH zubhaM syAt / vA athavA mithaH aMzasaptamAdhIzo lagnasaptamaM vIkSate lagnAtsaptamAdhIzazcAMzasaptamamIkSate tadApi kanyAyAH zubhaM syAt / atrodAharaNaM spaSTatvAnoktamasmAbhiH / atrAnyathAtve daMpatyorazubhamityarthaH / yadAha nAradaH-'lagnalagnAMzako svasvapatinA vIkSitau yutau / na cedvAnyonyapatinA zubhamitreNa vA tathA // varasya mRtyuH syAttAbhyAM sptsptodyaaNshko| evaM tau vIkSitayutau mRtyurvadhvAH krgrhe||' vasiSTho'pi Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 muhUrtaciMtAmaNiH / [ sUrya saMkramadoSaH 'udayAMzaH svanAthena mitrasaumyena vA yutaH / prekSito vA tathAstAMzo daMpatyoH putrapautradaH // ' iti parasparavIkSaNe'pyetadeva phalaM dhyeyam / nAradavAkya svarasAt // 75 // atha pUrvoktaprakAreNodayAstazuddherabhAve'pi tRtIyaprakAra ucyatelavapatizubhamitraM vIkSateM'zaM tanuM vA pariNayanakarasya syAcchubhaM zAstradRSTam / madanalavapamitraM saumyamaMzadhunaM vA tanumadanagRhaM cedvIkSate zarma vadhvAH // 76 // lavapatIti // zubhamitraM zubhaM ca tanmitraM ceti karmadhArayaH / lavapaterlagnanavAMzezasya zubhagrahaH somabudhaguruzukrANAmanyatamazcenmitraM syAtsa cedaMzaM svanavAMzaM tanuM lagnaM vA vIkSate tadA pariNayanakarasya varasya zAstradRSTaM vasiSToktaM putrapautrAdiprAptirUpaM zubhaM phalaM syAt / evaM madanalavasyAstAMzezasya mitraM saumyaM cetsyAttaccAMzadhunamaMzA lagnanavAMzAd dyunaM saptamanavAMza cedvIkSate vA athavA tanumadanagRhaM lagnAtsaptamabhavanaM cedvIkSate tadA vadhvAH zAstradRSTaM zarma syAt / yadyubhayatrApi navAMzasvAmino mitraM pApagrahazcettasya dRSTirazubhaiveti phalito'rthaH / yadAha varAhaH- 'zuddhastviha syAnna yadodayAMzo lagnena cAstAMzamupaiti zuddhim / tadA suhRtsaumya nirIkSito yaH zubhAya sa syAtpravati saMtaH // ' iti / nanvanna vAkye 'suhRtsaumya nirIkSita' iti pade suhRccAsau saumyazceti karmadhArayAMgIkAre bhavaduktaM vyAkhyAnaM sat / yadA tu suhRcca saumyazceti dvaMdvaH tadA suhRtpApagraho'pi syAditi cenna / prAguktavasiSThavAkye 'mitrasaumyena vA yutaH' iti tRtIyaikavacanAMtasyApArthakyopAdAnAt / mitraM cAsau saumyazca mitrasaumyastena mitra zabdasya vizeSaNatvAtpUrvanipAtaH / dvaMdvAMgIkAre tu mitrasaumyAbhyAmiti bhavitavyaM, tathA sati chaMdobhaMgo'pi syAt / samAhAradvaMdvo bhaviSyatIti cennAtra kiMcitpramANamasti / ataH kazyapenApyevamevoktam- 'rAzyaMzau mitrasaumyena vIkSitau vAtha saMyutau / udayAstAMzayoH zuddhistrividhA maMgalapradA // ' iti / ato varAhavAkye'pi karmadhAraya eveti yuktaM pratImaH / vasiSThaH - 'lagnAstazuddhyA rahitaH sadoSaH karoti mRtyuM varakanyayozca / zatruM yathA lagnaguNAstvazaktAstaM baMdhuvargA iva sarpadaSTam // ' iti / kecittu vivAhAdau vajrayogaM niSiddhamAhustalakSaNam -' tithivAraM ca nakSatraM navabhizca samanvitam / saptabhistu haredbhAgaM zeSAMke phalamAdizet // trizeSe tu jalaM vidyAtpaMcazeSe prabhaMjanaH / saptazeSe vajrapAto jJeyaM vajrasya lakSaNam // ' iti ToDarAnaMde // 76 // atha sUryasaMkramaNAkhyaM doSaM maMjubhASiNyAhaviSuvAyaneSu parapUrvamadhyamAndivasAM styajeditarasaMkrameSu hi / ghaTikAstu SoDaza zubhakriyAvidhau parato'pi pUrvamapi saMtyajedudhaH // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 paMgvaMdhAdilagnadoSAH] vivAhaprakaraNam 6 / viSuveti // viSuvaM-tulAmeSasaMkrAMtI, ayanaM karkamakarasaMkrAMtI; evaM catasRSu viSuvAyanAkhyAsu saMkrAtiSu parapUrvamadhyamAn gatAgAmivartamAnAn divasAn budhaH zubhakriyAvidhau vivAhayajJopavItAdizubhakAryeSu tyajet / itare. pvaSTasaMkrameSu saMkramakAlAtparato'gre'pi pUrva prAgapi SoDazaghaTikAH militvA dvAtriMzaddhaTikAstyajet / yadAha vasiSThaH-'viSuvatorayanayordinatrayaM haripade SaDazItimukheSu ca / pUrvato'pi parato'pi saMkramAnnADikAzca khalu SoDaza tyajet // saMkrAMtidoSe tvacirAtkRtaM yadudvAhapUrvAkhilamaMgalAdyam / lAkSAsamUho jvalitAgnimadhye vilIyate tadvadazeSametat // ' iti / udvAhAdigrahaNAsnAnadAnAdAvaniSedhaH / tadvAkyAni saMkrAMtiprakaraNe'smAbhiruktAni / kiM taddinatrayaM tyAjyaM-kiM saMkrAtikAlAt prAgdinatrayam , uta tadanantaram , uta madhyama veti pakSatrayasaMbhave nirNayamAha guruH-'ayane viSuve pUrva paraM madhyaM dina tyajet / anyasaMkramaNe pUrvAparAH SoDaza nADikAH // ' iti / ayaM ca niSedhaH sAyanasaMkrAMtiSvapi dhyeyaH / yadAha vasiSThaH-'yadAyanapravezaH syAttadA tadrAzisaMkramaH / tasminnapi dine tyAjyA nADyaH SoDaza SoDaza // ' iti / zaunakaH-'ayanadvaye samUDhA bhartAraM nAbhinaMdate nArI / viSuvavaye'pi vidhavA SaDazItimukheSu sA mriyate // viSNupadeSu vigItA kanyA vikaleMdriyA vyatIpAte // vaidhativiSTyobhraMSTA subhagA zeSeSu karaNeSu // ' iti / vigItA: puMzcalItyAdyabhizApena prasiddhA // 77 // atha saMkrAMtiprasaMgAtsakalagrahANAM saMkrAMtighaTIranuSTubhAhadevayaMkartavo'STASTau nADyo'kAH khanRpAH kramAt / vAH saMkramaNe'rkAdeH prAyo'rkasyAtiniMditAH // 78 // deveti // arkAdeH sUryAdehasamUhasyaitA ghaTikAstyAjyAH / yathA-sUryasya saMkramaNakAlAt prAk pazcAtkAlau militvA trayastriMzaddhaTikAstyAjyAH / evaM caMdrasya dve ghaTike, bhaumasya nava, budhasya Sada, guroraSTASTau, aSTAzItiH zukrasyAMkAH, nava zaneH khanRpAH SaSTyadhikazataM ghaTikA vAH / tatrArkasya ghaTikAH prAyo bAhulyenAtiniMditAH / atra saMmativAkyaM vAsanAsahitaM savivaraNa saMkrAMtiprakaraNe'bhihitamasmAbhistata evAvadhAryam // 78 // ___ atha paMgvaMdhakANabadhirAkhyAn lagnadoSAnupajAtikayAhaghasre tulAlI badhirau mRgAzvau rAtrau ca siMhAjavRSA divaaNdhaaH| kanyAnRyukkarkaTakA nizAMdhA dine ghaTo'tyo nizi paMgusaMjJaH // 79 // ghane iti // ghasre divase tulAlI tulAvRzcikau badhirau smRtau / mRgAzvau makaradhanuSI rAtrau badhirau natu divase / siMhAjavRSA divAMdhA divaseM'dhA uktA natu rAtrau / kanyAnRyukkarkaTA nizAMdhA rAtryaMdhA natu divAMdhAH / ghaTaH kuMbho dine paMgusaMjJo natu rAtrau / aMtyo mIno nizi paMgusaMjJo natu dine / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 muhUrtaciMtAmaNiH / [ vihitanavAMzAH - yadAha vasiSThaH - 'meSAde raMdhakaM SaGkaM catvAro badhirAH smRtAH / dvau paMgU ceti vijJeyAvityetadvAzilakSaNam // meSo vRSo mRgeMdrazca divaseM'dhAH prakIrtitAH / nRyukkarkaTakanyAzca rAtrAvaMdhAH prakIrtitAH // tulA ca vRzcikazcaiva divase badhirau tathA / dhanuzca makarazcaiva badhirau nizi kIrtitau // kuMbhamInau ca paMgU fat fear aatarkramam // ' iti / kuMbho divA paMgurmIno rAtrau paMguH / anena yasminkAle lagnasya yoM'dhapaMgvAdidoSa uktastasminneva kAle tallagnaM doSAvahaM na kAlAMtare ityuktaM bhavati // 79 // atha paramate paMgbaMdhAdIMlagna doSAnAhabadhirA dhanvitulAlayosparAhne mithunaM karkaTakoM'ganA nizAMdhAH / divasAMdhA harigokriyAstu kubjA mRgakuMbhAMtimabhAni saMdhyayorhi // badhireti // dhanvitulAlayo dhanustulA vRzcikA aparAhNe divasasyAMtime tRtIyavibhAge badhirAH smRtAH; mithunakarkaTakanyA nizAMdhAH smRtAH; harigokriyAH siMhavRSameSAstu divasAMdhAH smRtAH; mRgakuMbhAMtimabhAni makarakuMbhamInAH saMdhyayoH prAtaHsAyaMsaMdhyayorhi nizcayena kujAH paMgavaH smRtAH / atra mUlavAkyaM nopalabhyate // 80 // athaiSAM prayojanaM sApavAdaM praharSiNyAha dAridryaM badhiratanau divAMdhalagne vaidhavyaM zizumaraNaM nizAMdhalane / paMgvaMge nikhiladhanAni nAzamIyuH sarvatrAdhipagurudRSTibhirna doSaH // dAridryamiti // spaSTArthaM padyam / paMgvaMge paMgulagne / yadAha vasiSThaH'aMdhe vaidhavyamAnoti dAridryaM badhire tathA / arthanAzo bhavetpaMgAviti dhotrA vinizcitam // ' iti / sarvatretyasya saMmatiH / bAdarAyaNaH - 'mAsazUnyAhvayAtArA rAzayo badhirAdayaH / svAmijIvabudhairdRSTA yuktA vA naiva doSadAH ' iti / eSAM parihAro dezabhedenApyabhihitaH kazyapena - 'kANapaMgbaMdhabadhiramAsazUnyAzca rAzayaH / gauDamAlavayostyAjyAstvanyadeze na garhitAH // ' iti / nAradavAkyaM tu graMthakRtaiva prAguktam // 81 // athodayAstazuddhiH prAguktA tatrAvasaraprAptAnvitahinavAMzAMzcitrapadAchaMdasAhakArmukataulikakanyAyugmalave jhaSage vA / yahi bhavedupayAmastarhi satI khalu kanyA // 82 // kArmuketi // kArmukaM dhanuH, taulikaM tulA, kanyA prasiddhA, yugmaM mithunaM; eSAmaMze navAMze jhaSage vA mInanavAMze vA vikalpena / vAzabdaH svakIyamatasUcanArthaH / dhanurAdinavAMzAH sarvamunisaMmatA ityarthaH / teSvaMzeSu yahi yadA upayAmo vivAho bhavettarhi kanyA vivAhottaraM satI pativratA khalu nizcayena syAt / yadAha vasiSThaH - 'lagne hi sarve zubharAzayazca zubhekSitA vAtha yutAH zubhAH syuH / navAMzakA staulinRyugyuvatyazcApAyabhAgaH zubhado na cAnye // dvibhartRkA meSanavAMza syAdvRSAMza ke sA pazuzIlayuktA / dhanAnvitA putravatI Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihitanavAMze niSedhaH ] vivAhaprakaraNam 6 | tRtIye kulIrakAMze kulaTApyajasram // siMhAMza ke sA pitRmaMdirasthA kanyAMzake vittayutA suzIlA / tulAMzake sarvaguNAspadA sA kITAMzake niHsvatarA vizIlA // cApAMzakAdye dhaninI dvitIye bhAge'nyasaktA malinA gadADhyA / niHsvA mRgAMze viguNA ghaTAMze vibhartRkA yogaratA vizIrNA // mInAMzake bhartRyutArthahInA zubhagrahairyuktanirIkSite vA / tasmAtsadaivoktanavAMzakeSu kuryA - dvivAhaM guNasaMpravRddhyai // navAMzadoSaH sakalaM guNaughaM lagnotthasaumyagrahasaMbhavaM ca / dhruvaM nihaMtIva vRko'jasaMdhaM SaDvargajaM saumyaviyaccarANAm // ' iti / pazuzIlayuktA pazuvavyabhicAraparA gado rogaH svaM dhanaM / ete eva ca navAMzAH sakalamunibhiruktAH - 'tulA mithunakanyAMzA dhanurAdyArdhasaMyutAH / ete navAMzAH zubhadA yadi nAMtyAMzakaH khalu // ' iti nAradokteH / zaunakastu mInAMzakamapi zubhamAha - 'sudatI saubhAgyavatI prahasitavadanA ca mInAMze' iti / tatra niSedhavidhyostulyabalatvAtSoDazigrahaNAgrahaNavadvikalpa ityAhuH / tanna / 'ekabAdhenopapattAvaneka bAdho na nyAyyaH' iti bahumunivacanaprAmANyAnmInAzatyAga evocito natvekataramunivacanAnurodhAtpAkSiko bAdhaH pAkSiko vidhizca / vikalpasyASTadoSagrastatvAt / kA tarhi zaunakavAkyagatiriti cet / guNavaropalabdhau lagnAMtarAsaMbhave ca vicAritasthale vihitanavAMzAnAM doSavatva sadbhAvAcca gatyaMtarAbhAve mInAMzako niSiddho'pi prazasta ityevaM yuktA gatiH / yahIti / 'anadyatane hilanyatarasyAm' iti kiMyattadbhyo'nadyatane kAle hilapratyayaH / upayAmaH ' yamaH samupaniviSu ca' iti bhAve ghaJ / 'vivAhopayamau samau / tathA pariNayodvAhopayAmAH pANipIDanam' ityamarasiMhaH // 82 // atha vihitanavAMze kvacinniSedhaM zrIchaMdasAha - aMtyanavAMze na ca pariNeyA kAcana vargottamamiha hitvA / no calane caralavayogaM taulimRgasthe zazabhRti kuryAt // 83 // aMtyeti // vihitanavAMzeSvapi yathA meSalagne dhanurnavAMzoM'tima ityevaMvidhe viSaye lagnAMtimanavAMze kAcana kanyA na pariNeyA na vivAhyA, paraMtu vargoM - ttamamaMtimamapi navAMzaM hitvA / tetra vivAha ucita eva / yathA mithunalagne mithunAMzo'ntimo'pi vargottamaH / yadAha kazyapaH - 'aMtyAMzakA api zreSThA yadi vargottamAhvayAH / anuktAMzAstu na grAhyA yataste kunavAMzakAH // ' iti / vasiSTho'pi - ' vargottamaM vinAMtyAMzo vivAhe na zubhapradaH / vargottamazcedaMtyAMzaH putrapautrAdivRddhidaH // ' iti / anyacca / no caralagne iti / taulimRgasthe tulA makarasthe zazabhRti caMdre sati caralane vihitacaralavayogaM no kuryAt / yathA - meSalagne tulAMzaH / uktaM ca kezavArkeNa - 'caralavaM caravezmagamutsRje - nmRgatulAdharage mRgalakSmaNi / yuvatiratra bhavetkRtakautukA madanavatyanavatyajanonmukhI // ' iti / na navaH anavo jIrNo bhartA tasya tyajane tyAge unmukhI parapuruSaratA syAdityarthaH // 83 // 2 vargottame aMtime'pi aMze / 295 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 muhuurtciNtaamnniH| [lagnabhaMgayogaH __ atha sarvathA lagnabhaMgayogamupajAtyAhavyaye zaniH khe'vanijastRtIye bhRgustanau caMdrakhalA na zastAH / lagneTakaviglauzva ripo mRtau glaulaneTzubhArAzca made ca sarve 84 vyaye iti // vyaye dvAdazasthAne sthitaH zaniH na zastaH, 'somakule'pi hi jAtAM dvAdazago madyapAM kurute' iti shaunkokteH| atra ravisuta ityanuvartate / khe dazame'vanijo maMgalo na zastaH, 'zAkinI vyoni vakraH' iti keshvaarkokteH| tRtIyo bhRguH zukraH na zastaH, 'dhanyA dhanage zukre kRpaNatvaM prAmuyAnnArI / duzcikyagate kanyA tryabdAgartuH kanIyasaM bhajate // ' iti shaunkokteH| tanau lagne caMdraH khalAH pApagrahAzca na zastAH, 'lagnasthe'rke kanyA vidhavA saMvatsare'STame bhavati / lagnastho himarazmirmatyu kuryAtrayodaze mAse // bhaumaH sadyo vidhavAM lagnastho'bdAnna saumyadRgyogAt / kAmayati nIcavarNAllAmasthe ravisute bahUnpuruSAn // zanivadvidhutudasya tu vijJeyaM sadasaditi vijJaiH' iti shaunkokteH| lagneT lagnasvAmI kaviH zukraH glauzcaMdrazca ripau SaSThasthAne na zastaH, raMdhre kuje saumyakhage ca mRtyuH SaSThASTage lagnapatau ca mRtyuH' iti jyotinibNdhkRdukteH| 'bhRguSaTkAyo doSo lagnAtSaSThagate site| uccage zubhasaMyukta tallagnaM sarvadA tyajet // ' iti naardokteH| 'abdacatuSkAnmRtyudaMpatyoH SaSThage caMdre' iti shaunkokteH| glauzcaMdraH, lagneda zubhAzcaMdrabudhaguruzukrAH, mAro bhaumacaite mRtAvaSTamasthAne na zastAH, 'mAsatrayeNa vidhavAM nidhanasthazcaMdramAH kurute| mAsatrayeNa kanyA nidhanastha yAti paMcatvam // ' budha ityanuvartate / paMcatvaM maraNam / daMpatyornidhanasthaH saptadazAbdAdviyogado jiivH| paMcatvaM nayati bhRgunidhanasthaH saptabhirvaH // ' iti shaunkoktH| nAradaH-'kujASTamo mahAdoSo lagnAdaSTamage kuje / zubhatrayayutaM lagnaM tyajettattuMgage yadi // ' atra saMmatiH praaguktaa| lagneda ca punaH sarve sUryAdayo grahA made saptamasthAne na zastAH niSiddhAH, 'sarve jAmitrasaMsthA vidadhati maraNam' iti vsisstthokteH| kazyapo'pi-saptamasthAnagAH sarve grahAH kurvati shiighrtH| daMpatyormaraNaM yadvA sthAdekasya na saMzayaH // ' iti / arthAdanyeSu sthAneSu grahAH samIcInAstatra keSucitsthAneSu zubhA eva, keSucinmadhyamA evetyetadapi vakSyati / ato'mu. marthamatisaMkSipya trivikrameNa niSiddhasthAnAnyevoktAni-'tyAjyA lagne'bdhayo maMdASaSThe zukraMdulagnapAH / raMdhe caMdrAdayaH paMca sarve'ste'bjagurU samau // ' iti / abjagurvoH samatvaM zaunakamatena tAdRzaviruddhaphalAbhAvAt / yadAha'kanyAstisro janayati sApatyaM caiva saptame zazini / zIlacaritropetAM karoti patyuH kalatrago dveSyAm // ' iti / gururityanuvartate / atra vacanadvayaprAmANyAdvikalpaH / yattvatriNoktam-'jAmitrago yadi bhaveduzanA budho vA gIrvANanAthasacivaH sitacaMdrapakSe / kanyAvivAhasamaye parihRtya doSAnsaubhAgyaputrasahitAM vanitAM karoti // ' iti, taJcaMdrajAmitraviSayam / tathA ca Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rekhAdAtRgrahAstatphalaM ca] vivAhaprakaraNam 6 / 297 bhujabala:-'strINAM vivAhe tu balairupetAH patyuH praNAzaM vihagA vidadhyuH / tyaktvA budhaM daityaguruM guruM ca nizAkarAdastagRhaprapannAH // ' iti / daityaguru zukram / ata eva dIpikA-ravimaMdakujAkrAMtaM mRgAMkAtsaptamaM tyajet / vivAhayAtrAcUDAsu gRhakarmapravezane // ' iti // 84 // athaivaM niSiddhasthAnAnyabhidhAyedAnIM rekhAdAtRRn grahAnvasaMtatilakayAhavyAyASTaSaTsu raviketutamokaputrA rUyAyArigaH kSitisuto dvigunnaaygo'jH| saptavyayASTarahitau jJagurU sito'STa triyUnaSavyayagRhAnparihatya zastaH // 85 // trIti // tRtIyaikAdazASTamaSaSThasthAneSu raviketutamorkaputrAH zastAH zubhaphaladAtAraH / yadAha zaunakaH-'baMdhujanebhyaH pUjAM triMzadvarSANi sahajage varke / prAmoti dhanaM SaSThe vyabdAdUcaM sutAMzcaiva // daMpatyoH saha maraNaM nidhnsthe''ssttspttyaa| kArayati dhanavivRddhiM tryabdAdUrdhva tathAyagaH savitA // ' iti rveH| 'dhanadhAnyaputrayuktAM paMcamasaMvatsarAttRtIyasthaH / SaSThaH SaDbhirmAsairasapatnI kanyakAM kurute // nidhanagato'rkiH kuryAdAmaraNAdAmayaviyuktAm / Ayagato'rkiH kanyAM trivargayogyAM karoti SaNmAsAt // ' iti zaneH / arkasyApatyaM arkiH 'ata iJ' iti iJ , saMjJApUrvakasya vidheranityatvAdRddhyabhAvaH / satyAM vA vRddhau 'namune' iti netiyogavibhAgAdasiddhatvAbhAvAtsaMdhirdIrghaH 'AyagatArkiH' iti pAThaH / athavA AyagatazvAsau ArkizcAyagatArkiH ityekaM padaM,evaM nidhanagatArkiH ityatrApi / atra rAhuketvozca phalaM zanivadeveti 'svarbhAnau vApyatha zikhini vA lagnabhAvAdisaMsthe' iti vsisstthokteH| vyAyArigaH tRtIyaikAdazaSaSThasthAnasthitaH kSitisuto bhaumaH zastaH, 'sahajastho bhUmisutaH saubhAgyakarastu yAvadAyuSyam / saMvatsareNa vipulaM dhanAgamaM zatrusaMsthastu // maNikAMcanaratnADhyAmekAdazagaH kujo'bdaSaTvena // ' iti zaunakokteH / abjazcaMdro dviguNAyago dvitIyatRtIyaikAdazasthaH zastaH, 'abdAddhanasaMyuktAM karoti caMdro dhane nAryAH / caMdrastRtIyarAzau saubhAgyakarastu yAvadAyuSyam // lagnAdekAdazagaH kanyAmidurdhanAnvitAM kurute // ' iti zaunakokteH / jJagurU budhabRhaspatI saptamadvAdazASTamAtiriktasthAnasthitau zastau / uktasthAnAnAM azubhatvAdanuktasthAnAnAM ca zubhadAtRtvAt / yadAha vasiSThaH-'prItivRddhiH suguNaniratibaMdhupUjA sutAptiH sadvaipakSyaM tanayarahitatvaM tathA bhrtRnaashH| dharme buddhirbhavati dharaNIlabdhiratyaMtabuddhihAniH strINAM himakarasute lagnabhAvAdisaMsthe // ' iti / 'lakSmIprAptirbhavati suyazaH prItiranyonyavRddhi riSTaprAptirbahuvidhamayaM cAzramANAM viraktiH / pApAsaktiH sukRtaniratibhUrilAbhaH surejye strINAM saukhyaM ripukRtabhayaM lgnbhaavaadisNsthe||' iti / ayaM zubhaM daivam / 'ayaH zubhAvaho vidhiH' ityamaraH / klIbatvaM tvArSam / kecit-'bahuvidhamayam' ityatra 'bahuvidhabhayam' iti paThaMti, tat Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 muhuurtciNtaamnniH| [kartaryAdidoSApavAdAH makAre bhazabdabhrAMteH / 'ubhayakulAnaMdakarI karoti na cirAdguruH SaSThe' iti SaSThasthAnasthitaguroH zaunakenApi samyakphalAbhidhAnAcca / sita iti |assttmtRtiiysptmsssstthdvaadshsthaanaani parihRtya tyaktvAnyeSu sthAneSu sitaH zukraH zastaH / taduktaM vasiSThena-bhogaprAptirvividhavibhavaM svairavRttirmahattvaM dyumnAdhikyaM bhavati nidhanaM sarvanAzo vasutvam / tathyaprItirbahuvidhaguNAH sarvasaMpatsamRddhirasvaM strINAmuzanasi tathA lagnabhAvAdisaMsthe // ' iti / dyumnaM draviNam / 'hiraNyaM draviNaM dyumnam' ityabhidhAnAt / mUle gRhazabdaH puliMgaH, 'gRhAH puMsi ca bhUmyeva' ityamaraH / ato budhaguruzukrANAM zubhAzubhasthAnokteH zubhAzubhaphalatvameva, na kadAcinmadhyamatvam / anyeSAM tu zubhAzubhasthAnAtiriktasthAnasadbhAvAnmadhyamatvamapyasti / utkRSTazubhAzubhaphalAnabhidhAnAt / kiMtu kiMcinmadhyamaphalAbhidhAnam / taduktaM vasiSThena-'mRtyu3HsvaM bahuvidhadhanaM bhrAtRhAniH prajAnAM vyAdhiH saukhyaM bahuvidhamato bhrtRhaanishciraayuH| zreyohAnirbhavati hRdayavyAdhirarthAgamazca bhAnau strINAmatizayarujA lgnbhaavaadisNsthe|| nAzaH saMpadbahuvidhayazo baMdhuvRddhiH prajAptiH zastrAnmRtyubhavati na cirAdIrghasApatyabAdhA / pravrajyAtvaM duhitRjananaM vardhanaM bhogabhAktvaM dAsyaM strINAM tuhinakiraNe lagnabhAvAdisaMsthe // ' iti / atra caturthacaMdrasya prajAptiH phalamabhihitam / tathaiva zrIpatinApi / tathApi tadvAkye 'sukhe tu kathito baMdhukSayaH kaizcana' ityekIyamatamanusRtya graMthakRtA caturthasthAnasya madhyamatvamaMgIkRtam / 'baMdhuzvazuraviyuktAM caturthasaMsthaH zazI tvaSTAt' iti zaunakoktezca / viruddhArthayoH zaunaka-vasiSThavAkyayoH kA gatiriti cet / bAlacaMdraviSayamazubhaphalam / tadbhinnacaMdraviSayaM zubhaphalam / uktaM ca kezavA*Na- 'bAlo'jaH priyavirahaM zaniH stanAMbhaHzUnyatvaM sRjati sukhe suvAsinInAm' iti / punarvasiSThaH-'mRtyuH zoko bahuvidhadhanaM bhrAtRvairaM kubuddhilakSmIprAptirbhavati maraNaM cobhayovaMzanAzaH / strINAM dveSo vyasananiratiH putrapautrAdisiddhirbhItirbhUmerbalini tanaye lagnabhAvAdisaMsthe // svacchaMdatvaM kadazanaratirvallabhatvaM vizIlaM vyAdhiH suzrIma'tiratha sukhaM garbhapAkapravRttiH / dyUtAsaktirbhavati ravije vaibhavaM vakrarogaM svarbhAnau vApyatha zikhini vA lagnabhAvAdisaMsthe // ' iti // 85 // atha lagnabhaMgikartaryAdimahAdoSANAmapavAdaM zArdUlavikrIDitenAhapApau kartarikArako ripugRhe nIce'stagau kartarI doSo naiva site'rinIcagRhage tatpaSTadoSo'pi na / bhaume'ste ripunIcage na hi bhavedbhaumo'STamo doSaka nIce nIcanavAMzake zazini risaphASTAridoSo'pi n||86|| pApAviti // tatra kartaryapavAda ucyate / kartarIyogalakSaNam 'lagnAtpApau' (6 / 42) ityAdinoktam / yau graho krUrau katarikArako ripugRhe zatrugehe sthitau nIce'stagau svanIcarAzisthitau astaMgatau vA tadA kartarIdoSo naiva syAt / yadAhaH 1 bAlye'bjaH priyaviyutimiti pAThaH / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAhadoSApavAdAH] vivAhaprakaraNam 6 / 299 kazyapanAradavasiSThAH-'pApayoH kartarIkoMH zatrunIcagRhasthayoH / yadA cAstagayorvApi kartarI naiva doSadA // ' iti / idaM vizeSaNaM zatrugRhasthatvAdikaM samuccitaM vyastaM samastaM vA dhyeyam / nanu 'kartarikArakau' ityatra kathaM hrasvatvam ? yAvatA kartarIzabda 'uNAdayo bahulam' iti bahulokteH 'kRtI chedane' ityasmA. ddhAtorniSpannastatra yadIkArAMtastadA DyaMtatvAbhAvAt 'DyapoH saMjJAchaMdasorbahulam' iti hasvatvaM na prApnoti / yadApi-'kRdikArAdaktinaH' iti DyaMtatvaM tadA saMjJAchaMdasorevAbhAvAddhasvo na syAt / ucyate-bahulavacanAdasaMjJAyAmapyevaMvidhe prayoge hrasva iti durghaTavRttikRt / ata eva 'vaidehibaMdhorhadayavida' iti kaalidaasH| 'syAdetadeva pramadavanamaMtaHpurocitam' ityamarasiMho'pi prayuktavAn / apavAdAtaramuktaM daivajJamanohare gargaH-'krUrakartarisaMyuktaM lagnaM caMdra ca na tyajet / keMdra trikoNasaMstheSu gurubhArgavavitsu ca // iti / anyatrApi paThyate / 'vidhau dhanopage zubhagrahe'thavAMtyage gurau / na kartarI bhavatyaho jagAda bAdarAyaNaH // ' iti / krUradvayasyAMtaragaM vilagnaM mRtipradaM caMdramasaM ca rogadam / zubhairdhanasthairathavAMtyage gurau na kartarI syAdiha bhArgavA viduH // ' iti / atha SaSThazukrApavAda ucyate-site zukre'rinIcagRhage zatrugRhe svanIcagRhage vA sati tatSaSThadoSo bhRguSaSThadoSo'pi na syAt / yadAha kazyapaH'nIcarAzigate zukre zatrukSetragate'pi vA / bhRguSaSThotthito doSo nAsti tatra na saMzayaH // ' iti / athASTamabhaumadoSApavAda ucyate-bhaume'ste astaMgate ripunIcage zatrugRhe vA svanIcagRhage vAsati aSTamo bhaumo na doSakRtsyAt / uktaM ca kazyapena-'astage nIcage bhaume zatrukSetragate'pi vaa| kujASTamodbhavo doSo na kiMcidapi vidyate // ' iti / atha SaDaSTadvAdazasthAnacaMdrApavAda ucyate-zazini caMdre nIce vA nIcanavAMzake vA sati riHphASTAridoSo'pi dvAdazASTamazatrusthAnasthitacaMdradoSo'pi na syAt / 'nIcarAzigate caMdre nIcAMzakagate'pi vA / caMdre SaSThAririHphasthe doSo nAsti na saMzayaH // ' iti kazyapokteH // 86 // atha vivAhe abdadoSAdyanekadoSANAmapavAdaM vasaMtatilakayAha abdAyanartutithimAsabhapakSadagdha tithyaMdhakANabadhirAMgamukhAzca doSAH / nazyaMti vidgurusiteSviha keMdrakoNe ___ tadvacca pApavidhuyuktanavAMzadoSaH // 87 // abdeti // abdadoSaH luptAbdAdiH / 1 ayanadoSaH dakSiNAyanAdiH / 2 RtudoSaH varSAdiH / 3 tithidoSo riktAdiH / 4 mAsadoSaH / 5 bhaM nakSatradoSaH kruursaahityaadiH| 6 pkssdossstryodshdinaatmkaadiH|7 dugdhAtithiH prasiddhAH cApAMtyage ityAdinA aMdhakANabadhirAkhyAnyaMgAni lagnAni tanmukhA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ anuktadoSaparihArAH stadAdayo'nye akAlavRSTyAdyA doSA vigurusiteSu keMdrakoNe kendra saptamasthAnarahitaM vivakSitaM, jAmitradoSasya sattvAt / ata evoktamagre 'trikoNe keMdre vA madanarahite' (6 / 89) iti / koNe navapaMcame satsu nazyaMti / uktaM ca kazyapena'abdAyanartumAsotthAH pakSatithyRkSasaMbhavAH / te sarve nAzamAyAMti keMdrasaMsthe zubhagrahe / kANAMdhabadhirodbhUtA dagdhalagnatitherbhavAH / te doSA nAzamAyAMti keMdrasaMsthe zubhagrahe // ' iti / 'akAlajAzca nIhAravidyutpAMsvabhrasaMbhavAH / pariveSaprati sUryazakracApadhvajAdayaH // doSapradA maMgaleSu kAlajAzcenna doSadAH / gurureko'pi keMdrasthaH zukro vA yadi vA budhaH // hareH smRtiryathA haMti tadvaddoSAnakAlajAn / lattopagraha caMDIza caMdra jAmitrasaMbhavAn // tatkeMdvago gururhati suparNaH pannagAniva // ' iti / akAlajatvanirNayaM yAtrAprakaraNe - 'yadi mAssu caturSu' ( 11 / 95) ityAdinA vakSyati / tadvacceti / tathA yadi pApaH krUro vidhuyuktarAzernavAMze syAt ; yathA - caMdro meSe sUrya navAMzastaddoSAbhidhAnaM yajJopavItaprakaraNe tadA tatkRtadoSo'pi nazyati / uktaM ca saMhitApradIpe - 'sacaMdrarAzerazubho navAMzaH proktaH sapApospi vilagnasaMsthaH / trikoNakeMdreSu guruH sito vA yadA tadAsAvazubhospi zastaH // ' iti // 87 // 300 athoktAnuktadoSANAM bahUnparihArAn zAlinyAhakeMdre koNe jIva Aye khau vA lagne caMdre vApi vargottame vA / sarve doSA nAzamAyAMti caMdre lAbhe tadvaddurmuhUrtAMzadoSAH // 88 // keMdre iti // keMdre koNe, keMdraM prasiddhaM; koNaM navapaMcamaM; tatra ca jIvo guruH syAttadA sarve doSA nAzamAyAMti / upalakSaNatvAdudhazukrAvapi / yadAha nAradaH - 'uktAnuktAzca ye doSAstAnnihaMti balI guruH / keMdrasaMsthaH sito vApi pannagAngaruDo yathA // ' iti / sito budhasyApyupalakSaNam / uktaM ca kazyapena - 'kAvye gurau vA saumye vA yadA keMdratrikoNage / nAzaM yAMtya - khilA doSAH pApAnIva harau smRte // ' iti / tatrApi lagnAkhyakeMdrasyAtibalavattvAttatra sthito jIvaH sarvAriSTaharaH / taduktaM vasiSThena - 'ye lagnadoSAH kunavAMzadoSAH pApaiH kRtA dRSTinipAtadoSAH / lagne gurustAnvimalIkaroti phalaM yathAMbhaH katakadrumasya // ' iti / athavA, Aye ekAdaze ravau sati doSanAzaH / 'yatraikAdazage sUrye doSA nAzaM yayustadA / smaraNAdeva rudrasya pApaM janmazatodbhavam // ' iti / athavA, lagne vargottame svanavAMzayukte yathA mithune mithunAMzazca tadA doSanAzaH / athavA, caMdre vargottame svanavAMzasthite vA sati doSanAzaH / dvitIyavAzabdasyAnuktasamuccayArthatvAcaMdro lagnAdupacayasthAne cetsyAttadApi sarvadoSanAzaH / evaM krameNa parihAratrayamuktam / yadAha kazyapaH - 'vargottamagate lagne vargadoSA layaM yayuH / caMdre copacaye vApi grISme kusarito yathA // ' iti / caMdre iti tadvattenaiva prakAreNa durmuhUrtA Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzopakAH] vivAhaprakaraNam 6 / 301 ravAvaryametyAdayaH aMzadoSAH pApagrahanavAMzAkhyAste sarve caMdre lAbhe ekAdazasthAnasthite sati nAzamAyAMti / kazyapoktaM ca 'muhUrtalagnaSaDvarvakunavAMzagrahodbhavAH / ye doSAstAnihatyeva yatraikAdazagaH zazI // ' iti / anyadapyAha kazyapaH-'lagnAiHsthAnagavyomacarotthaM doSasaMcayam / zubhaH keMdragato haMti dAvAgnirvipinaM yathA // ' iti // 88 // athaivaM viziSyadoSAbhidhAnapUrvakaM vizeSaparihArAnabhidhAyedAnI sAmAnyato doSasamudAyasyaikaM parihAraM zikhariNyAha trikoNe keMdre vA madanarahite doSazatakaM haretsaumyaH zukro dviguNamapi lakSaM suraguruH / bhavedAye keMdre'Ggapa uta lavezo yadi tadA samUhaM doSANAM dahana iva tUlaM zamayati // 89 // trikoNa iti // trikoNe 9 / 5 keMdre saptamarahite 1 / 4 / 10 yadi saumyo budhastiSThettadA doSazatakaM haret / uktasthAnasthitaH zukro'pi dviguNaM doSazatakaM doSadvizataM haret / tathoktasthAnasthito gururapi lakSaM doSAn haret / yadAha nAradaH-'doSANAM hi zataM haMti balavAnkeMdrago budhaH / apahAya dyunaM, zukro dviguNaM lakSamaMgirAH // ' atra zatazabdenAnekasaMkhyAtvaM vivakSitam / ata evAha kazyapaH-'balavAnkeMdgaH saumyo haMti doSazatatrayam / ghunaM vihAya daityejyaH sahasraM lakSamaMgirAH // ' iti / bhavediti / aGgapaH lagnasvAmI / utazabdo vArthe / lavezo lagnagatAMzanAtho vA Aye 11 keMdre 1 / 4 / 10 yadi bhavettadA saH doSANAM samUhaM zamayati / tatra dRSTAMta:-dahano'gnistUlaM kAsamiva zamayati / taduktaM nAradena-'lagneT lagnAMzanAtho vA cAyagaH keMdrago'pi vaa| rAziM nihaMti doSANAmindhanAnIva pAvakaH // ' iti / jAtake'pi-'lagnAdhipo yadA keMdre lagnAdekAdazAlaye / sarvagrahakRtaM riSTameko'pi vilayaM nayet // ' iti // 89 // atha lagnaviMzopakAnanuSTubhAha dvau dvau jJabhRgvoH paMceMdau ravau sArdhatrayo gurau / rAmA maMdAguketvAre sAdhaikaikaM vizopakAH // 90 // dvAviti // jJabhRgvo rekhApradayoH satodvauM dvau viMzopakau / yathA-budhasya 2, zukrasya 2, evaMvidhe caMdre paMca 5, tAdRze sUrye sArdhatrayaH 3 / 30, gurau rAmAstrayaH 3, ekamekamekaikaM ca sAdhaiMkakam / ekazabdasya 'nityavIpsayoH' iti dvirvacane 'eka bahuvrIhivat' iti bahuvrIhivadbhAvAt 'supo dhAtu-' iti vibhakteluki sArdhazabdena karmadhArayastathA sati pratyekaM sAdhaiMkakamityarthaH / yathA-maMde zanau sAdhaiMkam 1130, agau rAhau 1130, ketau 130, bhAre 26 mu0 ci0 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 muhUrtaciMtAmaNiH / [saMkarajavivAhe niyatakAlaH bhaume // 30; ete viMzopakA rekhAdAtRgrahANAM jJeyAH, na madhyamAnAM / niSiddhAnAM ca na / yadAha varAhaH-'ravau sArdhAstrayo bhAgAzcaMdre paMca gurau trayaH / dvau zukra dvau budhe caiva proktA hyete vizopakAH // maMde bhaume tathA rAhau sAdhaM pratyekamucyate / balAbalavazAdevaM vijJAtavyA vizopakAH // ' iti / atra padye rAhorupalakSaNatvAtketorapi sAdhaiMkameva balaM grAhyamata eva mUle ketvabhidhAnam / nanvidamayuktaM; yato navagrahaprAbalye sArdhekaviMzati 2130 viMzopakAtmako yogo bhavet , sa cAsaMbhavAdanupapannaH; atyutkRSTe hi lagne viMzativiMzopakAtmakameva balaM syAnna tto'dhikmiti| ucyate,-vivAhAdilagne dvayorapi rAhuketvoyugapatsamIcInatvasya gaganakusumAyamAnatvAdyadaikasya zubhatvamaparasyAzubhatvamiti tadaiva viMzativiMzopakA lagne saMbhavaMti / dvayorapyaniSTatve sArdhASTAdaza / evaM yasya yasya grahasya rekhAdAtRtvahAnistasya tasya tadviMzopakahAnirityarthaH / tatra paMcabhyo viMzopakebhyo hInaM lagnaM tyAjyameva / paMcabhyo'dhikaM dazabhyo hInaM nikRSTaphalaM lagnAMtarAbhAve hitaM / dazabhyo'dhikaM paMcadazabhyo hInaM madhyaM tato'dhikaM tUttamameveti niSkRSTo'rthaH // 9 // atha grahavazena zvazurAdivibhAgajJAnaM saprayojanamupajAtyAhazvazrUH sito'rkaH zvazurastanustanurjAmitrapaH syAdayito manaH shshii| etaddhalaM saMpratibhAvya tAMtrikasteSAM sukhaM saMpravadedvivAhataH // 11 // ___zvabhUriti // zukraH zvazrUH, sUryaH zvazuraH / atra kanyAnimittazubhAzubhasya vicArAspadatvAttasyAH kanyAyAH zvazrUrvaramAtA zvazuro varapitA tanurlagnaM tanuH svazarIraM jAmitrapaH saptamAdhIzo dayito bhartA jJeyaH zazI mano jJeyaM; etadalaM eteSAM zukrAdInAM balaM vicArya tAMtrikaH taMtraM siddhAMtaH 'taMtraM pradhAne siddhAnte sUtravAye paricchade' ityamaraH / taM vetti tAMtrikaH siddhAMtavettA jyotirvit vivAhato vivAhAdanantaraM teSAM zvazvAdInAM sukhaM syAditi pravadet / yadAha zaunakaH-zvazuraH sahasrakiraNaH zvazrU gunaMdano vinirdiSTaH / horAgamArthakuzalairjAmitrapatiH patiH strINAm // zArIraM lagnavazAtsukhaduHkhaM mAnasaM zazAMkavazAt // ' iti / zAIye'pi--'zvazuro'rkaH sitaH zvazrUH strINAmastapatiH patiH / ebhiruccopagaireSAM zubhaM nIcAdigairasat // ' iti / vizeSAMtaramapyuktaM zAIye eva-'sUryAtpatiH strI ca vidhostathArAdvittaM suto jJAcchazuraM gurozca / dharmaH sitAdarkasutAca vezma brUyAtsamudvAhavidhau yuvtyaaH||' 'etai casthitaiH zatrugataivaivAhikaM na sat / svagRhocatrikoNasthaiH zubhameSAM yathoditam // ' iti // 91 // ___ atha saMkIrNajAtInAM vivAhe niyataM kAlavizeSa mattamayUrachaMdasAha kRSNa pakSe saurikujArke'pi ca vAre vaye nakSatre yadi vA syAtkarapIDA / / 1 samudrAhavidhau svayuktyA' iti pAThaH / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 prAkartavyakarmaNAM dinazuddhiH] vivAhaprakaraNam 6 / saMkIrNAnAM tarhi sutAyurdhanalAbha prItiprApya sA bhavatIha sthitireSA // 92 // kRSNeti // kRSNe pakSe zanibhaumArkavAre vivAhoktanakSatrAdibhinnanakSatreSu cakArAt 'vyAghAtazUle' ityAdiduSTayogeSvapi yadi saMkIrNAnAM anulomapratilomajAnAM karapIDA vivAhaH syAt tarhi sA karapIDA sutAyurdhanalAbhaprItiprAptyai bhavati / eSA sthitirAcAro'sti / anulomajA muurdhaavsiktaadyH| pratilomajAzcANDAlAdayaH / tallakSaNAni dharmazAstre tata evAvadhAryANi / vAgrahaNametadabhAve vivAhAdyAvazyakatve ca prAguktadine'pi kAryamiti sUcanArtham / taduktaM zAIye-'kRSNe pakSe bhAnubhaumArkajAnAM vAre yoge cApi dhiSNye niSiddhe / saMkIrNAnAM dArakarma prazastaM prItyarthAyuHprAptaye zaunakAdyAH // ' iti / kezavArko'pi-'prAyeNa saMkarabhuvAmazubhakSapakSakrUrakSaNeSu zubhakRtkarapIDanaM syAt' iti // 92 // atha gAMdharvAdiduSTavivAhe tripadIcakre nakSatrazodhanamanuSTubhAhagAMdharvAdivivAhe'kAdveda4netraraguNeM3davaH 1 / ku1yugAMgAdami3bhUparAmAItripadyAmazubhAH shubhaaH|| 93 // gAMdharvAdIti // gAMdharvAdivivAhAH salakSaNAH prAgasAbhirabhihitAH, teSu arkAt sUryAkrAMtanakSatramArabhya catvAryazubhAni, tato dve zubhe, tatastrINyazubhAni, tata ekaM zubhaM, tata ekamazubhaM, tatazcatvAri zubhAni, tataH SaDazubhAni, tatastrINi zubhAni, tata ekamazubhaM, tatastrINi zubhAni; etAnyaSTAviMzatibhAni tripadyAmazubhazubhAnyeva jJeyAni / trayANAM padAnAM samAhArastripadI tatra, brahmaviSNurudrapadAbhidhacakratraye ityarthaH / atra saMmatigraMthAnupalaMbhaH // 93 // athaivaM mahatA graMthasaMdarbheNa vivAhe sakaladoSamahAdoSarahitAM dinazuddhimabhidhAyedAnIM tataH prAkartavyAnAmAvazyakakarmaNAM dinazuddhiM pRthvIchaMdasAhavidhorbalamavIkSya vA dalanakaMDanaM vArakaM / gRhAMgaNavibhUSaNAnyatha ca vedikAmaMDapAn / vivAhavihitoDubhirviracayettathodvAhato na pUrvamidamAcaretrinavaSaNmite vAsare // 94 // vidhoriti // atra vidhozcaMdrasya balamavIkSyAgRhItvA vAgrahaNAt satyavakAze caMdrabalaM grAhyaM / dalanaM godhUmAdeH piSTIkaraNaM, kaMDanaM taMDulAdeH musalAdyAghAtAdinA zodhanaM, etayoH dvaMdvaikavadbhAvaH / vArako maMgalakalazaH, gRhAMgaNavibhUSaNAni gRhabhUSaNAni cUrNagairikacitrAdilekhAdI ni, aMgaNabhUSaNaM saMmArjanagomayAdyAlepaH / athAnaMtaraM vedikA catvaraM vadhUvarayorupavezanArtha sthala Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 muhuurtciNtaamnniH| [zubhe dilakSaNam vizeSaH, maMDapo gRhAcchAdanaM kaTAdinA vitAnAdinA vA / bahuvacanAtkaTAhAdyArohaNaharidrAcaMdanakAMjikAdhAraNAdisakalazubhaprAraMbhAn etAnudvAhataH pUrva vivAhoktairuDubhirnakSatraiH paMcAMgazuddhisahite dine racayet / upalakSaNatvAdyajJopavItAdAvapi / tataH pUrva tannakSatrairetAnabhihitazubhakarmaprAraMbhAn viracayet / tathA idamuktaM kAryajAtaM trinavaSaNmite tRtIya-navama-SaSThamite vAsare dine pUrva nAcaret / taduktaM zAIye-'dalanakaMDanamaMDapavedikAgRhasumArjanavArakamaMDapAH / karatalagrahamadhyagatAgataM tadakhilaM vidadhIta vivAhabhe // vivAhakRtyaM nikhilaM vivAhabhe vilokayennAtra balaM himazruteH / navatriSaSThe'hni vivAhapUrvato na varNako maMDapatailamaMgalam // ' iti / daivajJamanohare niSiddhabhAnyuktAni-'citrAvizAkhAzatatArakAzvinI jyeSThAbharaNyau zivabhAccatuSTayam / hitvA prazastaM phalatailavedikApradAnakaM kaMDanamaMDapAdikam // ' iti / kAMjikAdhAraNamuhUrto'pi tatraiva-'mUleMdurudrazravaNArkapoSNavizvezacitrAnalarevatISu / saMsthApanaM kAMjikakuMDikAyA vAre ravebhUmisutasya zastam // ' iti / vedikAyAM vizeSamAha kezavArkaH-'vedikAM viracayedyathA tathA sthAdiyaM pravizataH pradakSiNA / syurjanAzrayayavoptivarNakAH SaNNavatridivaseSu nAgrataH // ' iti / yavoptiH aMkurArpaNAkhyaM karma / janAzrayA=maMDapaH / 'maMDapo'strI janAzrayaH' ityamarokteH // 94 // athAvasaraprAptavedikAlakSaNaM maMDapodvAsanamuhUrta ca zAlinyAhahastocchrAyA vedahastaiH samaMtAttulyA vedI samano vAmabhAge / yugme gho SaSThahIne ca paMca saptAhe syAnmaMDapodvAsanaM sat // 95 // hasteti // sadmano gRhasya vAmabhAge hastocchrAyA ekahastamitocA samaMtAsarvataH caturbhihastaistulyA samAnA tAdRzI vedI vivAhAdimaMgalakRtye syAt / 'zobhAkAristaMbhasopAnAdiyuktA ca' ityanuktamapi dhyeyam / taduktaM nAradena-'hastocchritAM caturhastaizcaturasrAM smNttH| staMbhaizcaturbhiH suzlakSNairvAmabhAge svasadmanaH // samaMDapAM caturdizca sopAnarupazobhitAm / prAgudakpravaNAraMbhAM staMbhahaMsazukAdibhiH // vicitritAM citrakuMbhairvicitraistoraNAMkuraiH / evaMvidhA samArohenmithunaM sAgni vedikAm // ' iti / sAgnIti bhinnaM padaM mithunasya vizeSaNam / vasiSThaH-'SoDazAranikaM kuryAccaturdhAropazobhitam / maMDapaM toraNairyuktaM tatra vediM prakalpayet // aSTahastaM ca racayenmaMDapaM vA dviSaTkaram / ' iti / dviguNitAH SaTkarA yasya taM dvAdazahastam ; uttamaH SoDazahastaH, madhyamo dvAdazahastaH, adhamo'STahastaH / ayaM vaikalpiko maMDapo gRhamAnata eva kAryoM natu khecchyaa| taduktaM saptarSimate vivAhapaTale-'maMgaleSu ca sarveSu maMDapo gRhmaantH| kAryaH SoDazahasto vA dviSaDvasto dazAvadhi // staMbhaizcaturbhirevAna vedI madhye prtisstthitaa| zobhitA citritA kuMbhairAsamaMtAccaturdizam // dvAraviddhA balIviddhA kUpavRkSavyadhA tthaa| na kAryA vedikA tajjJaiH zubhA maMgalakarmasu // ' balI-kASThapASANAdinirmitastaMbhaH / vratabaMdhe saMskAryatvAt Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ godhUlikamuhUrtaprazaMsA] vivAhaprakaraNam 6 / 305 baTuhastena vedInirmitiH / vivAhe tu kanyAgRhe eva varapUjanasyoktatvAdgRhasthAzramasya tadAyattatvAca kanyAhastenaiva vedInirmANam / yugme iti / vivAhottaraM yugme same dvitIyacaturthAdike gharo dine SaSThadivasahIne, tathA viSame tu paMcame saptame cAhani divase maMDapodvAsanaM devakotthApanaM sacchubhaphaladAtR syAt / yadAha nAradaH-'same tu divase kuryAddevakotthApanaM budhaH / SaSThaM ca viSamaM neSTaM muktvA paMcamasaptamau // ' iti / sameSu SaSThaM viSameSu ca paMcamasaptamavyatiriktaM dinaM neSTamityarthaH // 95 // atha prAcyaziSTasaMmataM maMDapAdau staMbhanivezanamiMdravajrayAhasUrye'ganAsiMhadhaTeSu zaive staMbholikodaMDamRgeSu vaayau| mInAjakuMbhe nirRtau vivAhe sthApyo'gnikoNe vRSayugmakakai // 96 // sUrya iti // kanyAsiMhatulAsthite sUrye zaive IzAnakoNe, vRzcikadhanurmakarasthite sUrye vAyau vAyukoNe, mInameSakuMbhasthite sUrye nirRtikoNe, vRSamithunakarkasthite sUrye'gnikoNe staMbhaH sthApya ityarthaH / yadAha zilpazAstre vizvakarmA-'kanyAsiMhe tulAyAM bhujagapatimukhaM zaMbhukoNe'gnikhAtaM vAyavye syAttadAsyaM makaradhanuralAvIzakhAtaM vadaMti / kuMbhe mIne ca meSe nirRtidizi mukhaM vAyukoNe hi khAtaM vahneH koNe mukhaM vai vRSamithunagate karkaTe rakSakhAtam // ' iti / etadyadyapi gRhaviSayamuktaM tathApi vedinirmANAzrayeNa staMbhanivezanaM vRSAditritrirAzigatasUryavazenAgnikoNe sAsyaM zivakoNe khAtam , evamanyatra rAzigate sUrye'nyakoNeSu staMbhanivezanamUhyam / yadAha vizvakarmA-'vedyAM vRSAdgRhe siMhAtrikaM miinaatsuraalye| IzAnato vyastagatyA pRSThaM tasya zubhAvaham // ' iti / tasya bhujagapateH // 96 // - athaivaM lagnanirNayamabhidhAyedAnI ghaTikAlagnasAdhanaM bahugaNitasAdhyaM godhUlikathanaM ca gaNitaprayAsarahitaM vaktumavaziSyate, tatra sUcIkaTAhanyAyena godhUliprazaMsAM maMdAkrAMtayAhanAsyAmRkSaM na tithikaraNaM naiva lagnasya ciMtA no vA vAro na ca lavavidhioM muhUrtasya carcA / no vA yogo na mRtibhavanaM naiva jAmitradoSo godhUliH sA munibhiruditA sarvakAryeSu zastA // 97 // neti // spaSTArthamidaM padyam / yadAha bhAguriH-'gopairyaSTyAhatAnAM khurapuTadalitA yAti dhUlI dinAMte sodvAhe suMdarINAM vividhadhanasutArogyasaubhAgyadAtrI / tasmin kAle na RkSaM na ca tithikaraNaM naiva lagnaM na yogAH khyAtAH puMsAM sukhArtha zamayati duritAnyucchritaM gorajastu // ' nanu sakaladoSanirAkaraNenAtiprazaMsanAdgodhUlyAH ghaTikAlagnAnAM mahAdoSanirAkaraNapUrvakama Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [godhUlikabhedaH bhihitAnAM vaiyrthyprsNgH| na ca godhUlyabhAve ghaTIlagnamavakAzavaditi vAcyam / godhUlyabhAvo hi doSasattve sati syAt , 'na RkSaM na ca tithikaraNam' ityAdinA sthUlasUkSmasakaladoSApavAdArthatvAttasyA doSalezo nAsti / ucyate,-yadayaM na RkSamityAdiH stutyarthavAdaH / tena godhUlyAH prazaMsAyAM tAtparya natu vidhiH, anyathA niSiddheSu amAvAsyAbhadrAbharaNItyAdiSvapi godhUlilagnaM bhavituM yuktaM syAt / sAmAnyavaiyApatteriSTApattirapi vaktumazakyA / tasmAdabhihitatithyAdiSveva yAvacchakyAkhiladoSaparihArapUrvakaM ghaTIlagnaM kArya, tadabhAve godhUlilagnaM kAryam / yadAha lallaH-'lagnaM yadA nAsti vizuddhamanyadgodhUlika sAdhu tadA vadaMti / lagne vizuddha sati vIryayukte godhUlikaM naiva phalaM vidhatte // zubhAzubhayutaM sarva rAzedoSaM tvaniMditam / vivAhalagnavaccheSaM godhUlI prAha bhAguriH // ' iti / kiMca-'kulikaM krAMtisAmyaM ca mUtauM SaSThASTamaH zazI / paMca godhUlike tyAjyA anye doSAH zubhAvahAH // ' iti daivajJamanoharIyavAkyasyApi vaiyApatteH / godhUlyadhikAriNa Aha nAradaH'prAcyAnAM ca kaliMgAnAM mukhyaM godhUlikaM smRtam / gAMdharvAdivivAheSu vaizyodvAhe ca yojayet // caturthamabhijillagnamudayAttu saptamam / godhUlikaM hi bhavati saMpatputrAdisaukhyadam // ' iti / daivajJamanohare-'ghaTIlagnaM yadA nAsti tadA godhUlikaM zubham / zUdrAdInAM budhAH prAhuna dvijAnAM kadAcana // mahAdoSAnparityajya proktadhiSNyAdikeSu ca / kArayedgorajo yAvattAvallagnaM zubhAvaham // ' iti / 'lagnazuddhiryadA nAsti kanyA yauvanazAlinI / tadA vai sarvavarNAnAM lagnaM godhUlikaM zubham // ' iti / ata eva bhUpAlavallabhe'vipreSu ghaTikA'lAbhe dAtavyaM gorajo budhaiH / saMkIrNe gorajaH zastaM pareSu dvitayaM zubham // ' iti / tatra godhUlisUkSmakAlastu kezavArkeNoktaH-'anobhayatra ghaTikAdalamiSTamAhuhyaM tadaMbaramaNerapi cArdhabiMbAt' iti / kecittu'yAvadinAMte dizi pazcimAyAM pazyettatIyaM ravibiMbabhAgam / tasmAtparaM nADikayugmameke godhUlikAlaM munayo vadaMti // ' iti; tadetayoH pakSayoryathAdezAcAraM vyavasthA // 97 // atha zItakAlAdibhedena godhUlIbhedaM jaladharamAlAchaMdasAhapiMDIbhUte dinakRti hemaMtatau~ syAdardhAste tapasamaye godhuuliH| saMpUrNAste jaladharamAlAkAle tredhA yojyA sakalazubhAkhye kArye / piMDIbhUta iti // hemaMtAkhye Rtau hemaMtazabdena zItakAla upalakSyate / mArgazIrSAdimAsacatuSTaye ityarthaH / tatra dinakRti sUrye piMDIbhUte odanagolakasadRze saMdhyAyAM nIhArAdyAvRtatvena niSprabhe ityarthaH / tasmin samaye godhUli yaa| tathA tapasamaye uSNakAle caitrAdimAsacatuSTaye sUrye'rdhAste ardhabiMbasya dRzyatve adRzyatve ca sati godhUliH / jaladharA meghAsteSAM mAlA samUhastasyo. tpAdake kAle varSAkAle zrAvaNAdimAsacatuSTaye sUrye saMpUrNo'sto'darzanaM yasya Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ godhUlike niSiddhAH] vivAhaprakaraNam 6 / 307 tAdRze sati godhuuliH| jaladharamAlAzabdena chaMdo'pi sUcitam / na kevalamiyaM vivAhe eva kiMtu sakalazubhAkhye samaste zubhanAmake kArye'pi jnyeyaa| yadAha varAhaH-'godhUliM trividhA vadaMti munayo nArIvivAhAdike hemaMte zizire prayAti mRdutAM piMDIkRte bhAskare / grISme'rdhAstamite vasaMtasamaye bhAnau gate. 'dRzyatAM sUrye cAstamupAgate bhagavati prAvRdazaratkAlayoH // ' iti // 98 // atha godhUlisamaye'vazyavayaMdoSAn vaizvadevIchaMdasAhaastaM yAte gurudivase saure sArke lagnAnmRtyau ripubhavane lagne veMdau / kanyAnAzastanumadamRtyusthe bhaume voDhurlAbhe dhanasahaje caMdre saukhyam / / 99 // astaM yAte iti // godhUlirityanuvartate / gurudivase bRhaspativAre sUrye'staM yAte sUryAstAdanaMtaraM godhUliH zubhA syAt / natu sUryAstAtpUrvamardhaghaTikaM godhUlilagnaM kAryam , ardhayAmasadbhAvAt / tathA saure zanivAre sArke sUryadarzanA sahite godhUliH shubhaa| natu sUryAstAdanaMtaraM, kulikasadbhAvAt / upalakSaNatvAt krAMtisAmyamapi tyAjyam / tathA lagnAtsAyaMkAlInalagnAnmRtyAvaSTame ripubhavane SaSThe vA lagna eva vA caMdre sati kanyAnAzaH syAt / taduktaM daivajJamanohare'kulikaM krAMtisAmyaM ca mUtau~ SaSTASTamaH shshii| paMca godhUlike tyAjyaanye doSAH zubhAvahAH // ' atra kulikazabdena tatkAlasaMbhAvyardhayAmAkhyo'pi vAradoSo gRhyate, anyeSAM tvasaMbhava eva / kecittvAdyapAde-'sArka zanau viravi citrazikhaMDisUnau tatkevalaM kulikayAmadalopalaMbhAt' iti kezavArkoktaM vAkyaM saMmatiH kasmAnna bhavatItyUcuH / taccityam / pUrvAparagraMthAlocanayA tasya pUrvapakSagraMtho'yam , anyathA paMcamyaMtahetUpAdAnavAkyamanarthaka syAt / etaccAdhunaiva nirNeSyate / lagne iti / lagnasthe madanasthe vA mRtyusthe vA bhaume sati voDhurvarasya nAzo bhavati / taduktaM jyotiHsaMhitAsAre'SaSTe'STame mUrtigate zazAMke godhUlike mRtyumupaiti knyaa| kuje'STame mUrtigate'thavA'ste varasya nAzaM pravadaMti gargAH // ' iti / anyo'pi vizeSastatraiva'SaSThASTame caMdrajacaMdrajIve kSoNIsute vA bhRgunaMdane vA / mUtau ca caMdre niyamena mRtyurgodhUlikaM syAdiha varjanIyam // ' iti / 'dhiSNyaM krUrayutaM tyAjyaM mUtau SaSThASTamaH shshii| gorajastatprazaMsaMti saMtaH zanidinaM vinA // ' iti / nanvidaM na vaktavyaM, saptamasUryasya 'avIrAmaste'rke' iti phalamabhihitam ; 'avIrA niSpatisutA' iti kozaH / evaM sati tAdRzadoSadUSitasya godhUlilagnasya cedihAdaraH tadA caMdrazuddherapyAdaraH kimartham ? kiMca lagnasthA api sUryabhaumazanirAhuketavaH pUjyAH syuH / uktaM ca kezavANa-'godhUlike'pi vidhumaSTamaSaSThamUtauM yanmocayaMti tadayaM svaruciprapaMcaH / paMcAMgazuddhimayameva 1 viravi ravirahitaM / 2 citrazikhaMDisUnau guruvaasre| 'vAcaspatizcitrazikhaMDijaH' itymrH| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNi: / [rAziSu sUryasya spaSTagatiH - vivAhaviSNyairyasmAdidaM satatamastagate pataMge // nAMzo na lagnamiha dRSTayutaM svabha nArkArisauritamasAmapi saMgabhaMgaH / kiM caMdracArabhayamekamihAstu kiMca nAtra pramANavacanaM kimapi zrutaM naH // sArka zanau ciravi citrazikhaMDi sUnau tatkevalaM kulikayAmadalopalaMbhAt // ' iti / ucyate, -- vizeSa vidheH sAmAnyazAstrabAdhakatA nyAyasiddhA / tatra sAmAnyataH paMcaghaTikAtmakasya sAyaMkAlInalagnasya saptamasUryAkhyo mahAndoSastatrApi punargodhUlikAle sUryArdhabiMbarUpe sUkSme na saptamasUrya doSo vizeSavacanAt / tatrApyayaM vizeSo yadgodhUlyAM yathAzakti doSahInaM vidheyam / ghaTikAlagne tvakhiladoSahInamata eva godhUlilagne na RkSamityarthavAdopapattiH / tasyApyayaM ' SaSThe'STame mUrtigate' ( pR0 307 ) ityatra vAkye vizeSavacanAt / ' nAtra pramANavacanaM kimapi zrutaM naH' iti tu prauDhivAdamAtram / etAdRzAnAM mUlabhUtavAkyAnAmupalaMbhAt / 'sArka zanau' ityAdi tu 'kulikaM krAMtisAmyaM ca' (pR0 306) iti vAkyAtkulikAdityAge svayaMhetvabhidhAnaparam / natvatra tAtparyam / saptamasUryAtiriktasakaladoSanirAkaraNapravRttatvAttasya / kiMca yadi godhUlyAM kospi lagnadoSo nAstItyabhimataM syAttadaikaviMzatimahAdoSanirUpaNAtprAk nArado godhUlilagnamabhidadhyAt / na ca vyatIpAtAdiSvapi godhUli - lagnaM syAditi vAcyam / sAmAnyavAkyairapi niSedhasattvAt / kiMcaivaM bruvatastA veSTApattireva syAdityAstAM prasaktAnuprasaktam / lAbha iti / caMdre lAbhasthe dhane dvitIyasthe sahaje tRtIyasthe vA sati strIpuruSayoH saukhyaM syAt / taduktaM saMhitAsAre - 'yatraikAdazagazcaMdra dvitIyo vA tRtIyagaH / godhUlikA tu vijJeyazeSA dhUliriti smRtA // ' iti // 99 // 1 308 athAvasaraprAptAM ghaTikAlamasiddhyarthaM prakriyAM vRttapaMcakena vaktukAmastAvasUrya spaSTagati miMdravajrayAha meSAdiSTazarA 58 nagAkSAH 57 sapteSavaH 57 saptazarA 57 gajAkSAH 58 / gokSAH 59 khatarkAH 60 kurasA : 61 kutarkAH 61 kaMgAni 61 SaSTi 60 navapaMca 59 bhuktiH // 100 // meSAdIti // spaSTArthamidaM padyam / meSAdidvAdazasu rAziSu sUryAkrAMtAsu sthUlakalAtmikA spaSTagatirityarthaH / uktaM ca- - 'nAgeSavo nagazarAsturageSavodvibANA bhujaMgaviSayAH kriyato navAkSAH / vyomartavaH zazirasAH kurasAH kutarkAH SaSTirnaveSava inasya gateH kalAH syuH // ' iti / iyaM sthUlA gatirvAsanAsiddheti nArSavacanApekSA / vAsanA ca gaNitaspaSTA // 100 // atha sUryasya tAtkAlikIkaraNamanuSTubhAha-- saMkrAMtiyAtaghasrAdyairgatirnighnI khaSad 60 hRtA / labdhenAMzAdinA yojyaM yAtakSaM spaSTabhAskaraH // 101 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spaSTArkAdISTaghaTikAnayanaM ] vivAhaprakaraNam 6 / saMkrAMtIti // saMkrAMtayo meSAdyAH paMcAMgadRSTAH yaddine yasyAM ghaTyAM ca syustata Arabhya svAbhISTasthUlakAlaparyaMtaM yAvadinAni yAvaMtyo ghaTikAzca bhavaMti tairmeSAdISTarAzisthe savitari sati tatsUryasthUlaspaSTagatirguNyA khaSaibhiH SaSTyA 60 bhaktA yallabdhaM teM'zA avaziSTaM kalAdi ye'zAvayavAste AdizabdavAcyAH; tena yAtakSaM RkSaM rAziH sUryabhuktameSAdirAziyuktaH san tAtkAlikasthUlaspaSTabhAskaraH syAt // 10 // atheSTakAlikalagnAnayanamanuSTubhAha tanoriSTAMzakAtpUrvaM navAMzA dazasaMguNAH / rAmAptA labdhamaMzAcaM tanorvargAdisAdhane // 102 // tanoriti // grahabalasahitasya lagnasya yo vihito navAMzo doSarahito vicAritaH saH 'kriyamRgAsyataulikeMdubhato navAMza vidhirucyate budhaiH' iti gaNanayA yAvatsaMkhya Agacchet tat pUrvanavAMzA yAvaMtaH syuste dazabhiH saMguNAH saMguNyAHrAmaisvibhirAptA yallabdhamaMzAdyamaMzakalAvikalAtmakaM tattanoriSTakAlika bhuktaM syAttena kRtvA prAgukta-'kujazukrasaumya-' (6 / 37) ityAdiprakAreNa SaDvarga: sAdhana syAt / atropapattiH-yadi navabhinavamAMzaistriMzadaMzA labhyate tadeSTanavAMzena kiyaMta iti atra 'pramANamicchA ca' ityAdinA iSTanavAMzAnAM triMzadguNako bhAjako nava saMpannaH, tatra dvayorapi tribhirapavarte daza guNakaH trayo bhAjakaH ityupapannaM phalamiSTAMzAH syuH| uktaM ca mahezvareNa-'iSTA. tpUrvanavAMzakA dazahatA rAmairhatAH syurlavAH' iti // 102 // __ athaivaM sAdhitAbhyAM spaSTArkalagnAbhyAmiSTaghaTikAnayanaM zAlinyAhaarkAllagnAtsAyanAbhogyabhuktairbhAgainimnAsvodayAtkhAgnibhaktAt / bhogyaM bhuktaM cAMtarAlodayADhyaM SaSTyA bhaktaM sveSTanADyo bhveyuH|| arkAditi // sAyanAdayanAMzasahitAtsUryAdAzibhogyAMzaiH sAyanAMzasU. ryAkrAMtarAzeH svadezIya udayo meSAdirAzInAM palAtmakaM pramANaM guNyaM khAgnibhistriMzatA bhaktaM labdhAni palAni syuH; evaM lagnAtsAyanAMzAdbhuktAMzairAkrAMtasvadezIyarAzyudayo guNyaH khAgnibhakto labdhAni bhuktapalAni; evaM jAtAnAM bhogyabhuktapalAnAmaikyaM kArya tatsAyanAMzalagnArkayoraMtarAlodayapalairyuktaM kArya SaSTyA bhaktaM sUryodayAdiSTaghaTikA bhveyuH| atrodayajJAnaM bhAskarAcAryeNoktam'laMkodayA nAgaturaMgadasrA 278 goM'kAzvino 299 rAmaradA 323 vinaaddyH| kramotkramasthAzcarakhaMDakaiH svaiH kramotkramasthaizca vihInayuktAH // meSAdiSaNNAmudayAH svadeze tulAdito'mI ca SaDutkramasthAH // ' iti / svaiH svadezIyaiH / atra carakhaMDAnayanamapi tenoktam-'ayanalavadinaiH prAGmeSasaMkrAMtikAlAdbhavati divasamadhye yA prabhA'kSaprabhA saa| dazagajadazanighnI sAkSabhAM'tyA tribhaktA 1 iMdubhataH karkAt / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [ghaTikAnayane vizeSaH pratigRhacarakhaMDAni' iti; 'arkasya bhogyastanubhuktayukto madhyodayAtyaH samayo vilagnAt' iti ca // 103 // ___ atha ghaTikAnayane vizeSa zAlinyAhacellamAkI sAyanAvekarAzau tadvizleSanodayaH khAgnibhaktaH / kheSTaH kAlo lagnamUnaM yadAAMdrAtreH shesso'kotsssddbhaannishaayaam|| cediti // lagnAkauM sAyanau ayanAMzasahitau saMtau yadyekarAzau syAtAM tadA tayorlagnArkayovizleSoMtarAMzAstairguNitaH svadezIya udayaH kAryaH / khAgnibhitriMzatA bhAjyo labdhamiSTakAlaH sUryodayAtsyAt / tatra yadArkAtsAyanasUryAdekarAzisthitaM lagnamUnaM syAttadA yaH 'cellagnAkauM sAyanau' ityuktadizA kheSTakAla AgataH saH sUyAdayAtprAk rAtrizeSo bhavet / ayamarthaH-AnIta , iSTakAlaH SaSTyA pAtyaH prAgdinIyasUryodayAnaMtarametAvAniSTakAlaH athavA rAtrimAnAtpAtyaH prAgdinIyasUryAstAdanaMtarametAvAniSTakAlaH / evamiSTakAle sAmAnyato nirNIte rAtrau vizeSa ucyate / nizAyAM rAtrAvaLatsaSaDbhAdrAziSaDyuktAtmAguktaprakAreNa 'arkAllagnAt' (6 / 103) ityAdineSTakAlaH sAdhyaH / sa sUryAstAnaMtaraM bhavet / yadAha bhAskaraH-'yadaikabhe lagnaravI tadA tadbhAgAMtaranodayakhAgnibhaktam / syAdiSTakAlo yadi lagnamUnaM zodhyo dhurAtrAdathavA rajanyAH // rAtrISTakAle tu saSaDbhasUryAllagnaM tato'pyuktavadiSTakAlaH // ' iti / atrAMzapravRtteH paMca palAni pAtyaMte vihitanavAMzapravezasUcanArthamiti daivjnysNprdaayH| evamAnIta iSTakAle daMpatyoranyonyavIkSaNaM kAryamityAha kazyapaH'anyonyavIkSaNaM samyaksulagne kArayetsadA' iti / nArado'pi-'evaM sulagne daMpatyoH kArayetsamyagIkSaNam' iti / etena parasparAvalokanaM sulagne kAryamitarattu samayAMtare'pi vidheyamityuktaM bhavati / tulyanyAyatvAdupanayanAdAvapi sAdhiteSTakAle saMskAryAcAryayorapyanyonyavIkSaNaM kAraNIyam / 'zAstroktamArgeNa sulagnakAlaM sphuTaM samAnIya jlaadiyNtraiH| saMlabhya taM maMgalasUkSmakAlaM saMlokayettatra mithordhvadRSTiH // ' iti sAmAnyato vasiSTho'bhihitavAn / kazyapo'pi tathaivAha-'anyonyavIkSaNaM samyak sulagne kArayetsadA' iti / anena sulagnakAle anyonyavIkSaNameva mukhyam / pANigrahaNAdigAyatryupadezAdikaM tu taduttarakAlakartavyatayA gauNamiti pratibhAti / sa ceSTakAlaH kathaM sAdhanIya ityata Aha kazyapaH-'evaM guNagaNAn vIkSya lagnaM nizcitya ytntH| siddhAMtoktena mArgeNa lagnakAlaM prasAdhayet // jalayaMtreNa tallanaM dadyAttenArcito dvijaH / mukhaM vRttaM dvAdazabhiraMgulaizca SaDunnatam // ghaTArdhavattAmrapAtraM kuryAttaddazabhiH plaiH| SaSTirbhajedahorAtre ghaTikApAtramuttamam // maasstryvyNshyutsvrnnvRttshlaakyaa| caturbhiraMgulairAyatayA viddhaM sphuTaM nyaset / raverodayaM dRSTvA vApyardhAstamayaM tathA / pUvAktalakSaNaM yaMtraM maMtreNAnena nikSipet // ' 1 'mitho'rthadRSTyA' iti pATho likhitapustakAnuguNaH / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryasya tAtkAlikIkaraNaM ] vivAhaprakaraNam 6 / 311 nikSipejjalapUrNapAtra ityarthaH / yadAha nAradaH - 'tAmrapAtre jalaiH pUrNe gaMdhapuSpairalaMkRte / taMDulasthe ratnayute zucibhUmAvaharpateH // maMDalArdhodayaM vIkSya jalapAtre vinikSipet / ' iti / maMtramapyAha sa eva - 'yaMtrANAM mukhyayaMtraM tvamiti dhAtrA purA kRtam / daMpatyorAyurArogyasuputradhanahetave // jalayaMtraka me tasmAdiSTasiddhiprado bhava / ' iti / tAmraghaTikAdyabhAve dvAdazAMgulazaMkunA kAlaH sAdhyaH / taduktaM kazyapena - ' athavA sAdhayetkAlaM dvAdazAMgulazaMkunA' iti / zaMkulakSaNamAha nAradaH - 'nyagrodhakhadirAzvattharaktacaMdanavRkSajam / zrIkhaMDAgarudaMtotthamRjuzaMkuma kalmaSam / dvAdazAMgulamutsedhaM pariNAhaM SaDaMgulam | evaMlakSaNasaMyuktaM kalpayetkAlasAdhane // ' iti / zaMkunA ghaTIjJAnaM tu karaNakutUhale bhAskareNAbhihitam / yathA- - 'carapalayutahInA nADikA : paMcacaMdrA 15 dalamatha nizArdhaM yAmyagole vilomam / dalagataghaTInAmaMtaraM tannataM syAnnatarahitadinArdhaM connataM jAyate'tra // dinadalaM vizaraM khaharo bhavennatakRtiH pRthaganazarAhatA / khakhanavADhyapRthaksthitayA hRtA khaharataH patito'bhihito haraH // atha nataM yadi paMcadazAdhikaM dinadalAtpatitaM khaharastadA / prathamakhaMDahRtaM dalitaM caraM svaguNitaM svaSaDaMzavivarjitam // dazayutaM palakarNahataM hatiIrahatA zravaNoMgulapUrvakaH / raviyutonita karNahateH padaM dyutirinadyutivargayuteH zrutiH // zrutivibhaktahRtistu haro bhavetsa patitaH khaharAdavazeSakam / pRthagirda khakhanaMdahataM harAtkhaviSayairavazeSavivarjitaiH // phalapadaM hi nataM yadi zeSakaM digadhikaM hara eva tadunnatam // ' iti // 104 // atha vivAhAdizubhakAryeSvAvazyakAnvarjya doSAnavismaraNArthaM zArdUlavikrIDitatrayeNAha-- utpAtAnsahapAtadagdhatithibhirduSTAMzca yogAMstathA caMdrejyozanasAmathAstamayanaM tithyAH kSayaddha tathA / gaMDAMtaM ca saviSTisaMkramadinaM tanvaMzapAstaM tathA tanvaMzezavidhUnathASTaripugAnpApasya vargAMstathA // 105 // seMdukrUrakha godayAMzamudayAstAzuddhi caMDAyudhA nkhArjUraM dazayogayogasahitaM jAmitralattAvyadham / bANopagrahapApakartari tathA tithyRkSavArotthitaM duSTaM yogamathArdhayAmakulikAdyAnvAradoSAnapi / / 106 // krUrAkrAMtavimuktabhaM grahaNabhaM yatkrUragaMtavyabhaM dhotpAtahataM ca ketuhatabhaM saMdhyoditaM bhaM tathA / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 muhUrtaciMtAmaNiH / [zume AvazyakavayaMdoSAH tadvacca grahabhinayuddhagatabhaM sarvAnimAnsaMtyaje dudvAhe zubhakarmasu grahakRtA~llagnasya doSAnapi // 107 // utpAtAniti // seMdukreti // krUrAkrAMteti // utpAtAdIndoSAnudvAhe vivAhe yajJopavItAdizubhakarmasu ca saMtyajediti tRtIyazlokagatenAnvayaH udvAhagrahaNaM gobalIvardanyAyena mukhyatvasUcanArtham / utpAtAn trividhAna divyAMtarikSabhaumAn lakSaNayA tatsaMbaMdhisaptavajryadivasAMstyajet / yadAha guruH'digdAhe vA mahAdArupatane cAMbuvarSaNe / ulkApAte mahAvAte mahAzaninipAtane // anabhrAzanipAte ca bhUkaMpapariveSayoH / grAmotpAte zivAzabde dunimitte na zobhanam // ketavo yatra dRzyaMte sadhUmA vA pRthagvidhAH / caMdrasUryagrahe caiva varjayeddinasaptakam // ' iti / pAtaH mahApAtaH, krAMtisAmyamiti yAvat / tadNitaprasiddham / dagdhatithayaH 'cApAMtyage goghaTage' (6 / 64 ) ityAdinoktAH / etaiH saha saMtyajediti saMbaMdhaH / tathA duSTAn yogAn vyatIpAtavaidhatiparighArdhAdIn / atha caMdrejyozanasAM caMdraguruzukrANAM astamayanamastaM ca tithyoH kSayarthI tithivRddhiM tithikSayaM ca punargaDAMtaM nakSatratithilagnaiH trividhaM viSTirbhadrA saMkramadinam 'devaDyaMka-' (678) ityAdinA saMkramakAlAdubhayato vA ghaTikAH ayaneSu viSuveSu ca pUrvAparaM tridinamiti vizeSo dhyeyaH / tAbhyAM sahitamiti pUrveNa saMbaMdhaH / tanvaMzapAstaM tanurlagnaM aMzo lagnagatavihitanavAMzaH tau pAta iti tanvaMzapau tayorastaM lagnAdhIzalagnanavAMzAdhIzAstaM cetyrthH| tathA tanvaMzezavidhUna lagnezanavAMzezacandrAn aSTaripugAn aSTaSaSThasthAnagAn tathA pApasyetyekatvamavivakSitam / pApagrahANAM vargAn sendukrUrakhagodayAMzaM induzca krUrakhagazcedukrUrakhagoM udayo lagnaM aMzo navAMzazca udayAMzamiti samAhAradvaMdvaikavacanam / indurakhagAbhyAM sahitamudayAMzaM iMdusahitaM lagnaM lagnAMzaM ca krUragraheNa sahitaM lagnaM lagnAMzaM cetyrthH| udayAstAzuddhicaMDAyudhAn udayAzuddhirastAzuddhizca iSTodayAMze nijapatyadRSTe varasya mRtyustadasaMyute vaa| astAMzake'pyevamadRSTayukte svasvAminA nAzamupaiti kanyA // ' iti vasiSThAdyuktaM / itarathA jJeyamazubhamiti graMthaka pyuktaM prAk / caMDAyudhaM 'harSaNavaidhatisAdhya-' (6 / 58) ityAdinoktaM, khArjUram 'vyAghAtagaMDa-' (6 / 60) ityAdinoktaM, dazayogaH 'sUryakSacaMdrara'yuteH' (6 / 68 ) ityAdinoktaH, yogo grahayutizca tat sahitaM jAmitralattAvyadhaM samAhAradvaMdvaikavacanaM / jAmitraM dvividhaM-lagnajAmitraM caMdrajAmitraM ca; 'lagnAJcaMdrAt' (6 / 65) ityAdinoktaM, lattA 'jJarAhupUrNedusitAH' (6 / 57) ityuktaa| vyadhaM vedhaM saptazalAkoktaM paMcazalAkoktaM ca / bANAH paMcakaM / upagrahaH prasiddhaH 'zarASTadikzakra-' (6 / 61) ityAdiH / pApakartarI krUragrahakartarI samAhAradvaMdvaikavacanam / tithyRkSavArotthitaM duSTaM yogaM tithinakSatravAraiH kRtvotthitamutpannaM duSTayogaM tathA tithinakSatrodbhavam / 'vaizvamAdime' (1 / 11) ityAdi tithivArodbhavam / 'sUryezapaMca-' ( 118 ) ityAdi nakSatravArodbhavam / 'yAmyaM tvASTram' ( 115 ) ityAdi tithinakSatravArodbhavam / 'hastAkaM paMcamI-' (1 / 20) ityAdi anekaM duSTayogam / athArdhayAma 1 mUle tu 'zazAMkasUryaHyuteH' iti (pR0287) pATho labhyate, tadanuguNameva tatra TIkAkRdayAkhyAnamapi darIdRzyate; paramatra 'sUryarkSacaMdrakSyuteH' iti paThane hetustu cintya eva / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tailAdilApanasaMkhyAniyamaH] vivAhaprakaraNam 6 / 313 kulikAdyAn vAradoSAnapi spaSTArtha Adizabdena durmuhUrtAdikAn krUrAkrAMtavimuktabhaM krUrAkrAMta krUravimuktaM ca bhaM grahaNabhaM yasmin bhe sUryacaMdroparAgo jAtastanaM yat krUragaMtavyabhaM krUreNa jigamiSitaM yacaM nakSatraM tredhotpAtahataM ca trividhotpAtairdivyabhaumAMtarikSarutpAtahataM tanmAsaSakaM tyAjyameva ketuhatabhaM ketunA hataM bhaM ca / nanu ketordivyotpAtatvAdhotpAtahatamityanenaiva niSiddhamiti kiM punarvizeSaniSedhena? ucyate,-azubhaphaladaketorAdhUmanaiH spazaiMH sthAnaizca nakSatrAMtare'pi doSavattAsti / yadAha varAhaH-'yadyeko yadi bahavaH kimanena phalaM tu sarvathA vAcyam / udayAstamanairvaNaH spazairAdhUmanaiH sthAnaH // ' iti / tathA saMdhyoditaM bhaM / atra saMdhyAzabdena sAyaMsaMdhyA gRhyate / tatroditaM tatkAle yannakSatraM prAk kSitije uditaM tatsaMdhyoditaM sUryAccaturdazaM nakSatramityarthaH / [natu prAtaHsaMdhyAyAm / tatra hi sUryeNAkrAMtabhuktAgryAnyatamasattvAt / ] yaduktaM kezavArkeNa-taraNitArako'pi caturdazaM tadakhile'pi khilaM zubhakarmaNi' iti / tArakazabdaH klIbe'pi, 'kanInikAyAM nakSatre tArakaM tAraketi ca' iti vizvaH / nanUpagrahatvAdeva niSedhe siddha punardoSAbhidhAnaM kimartham ? ucyate,-upagrahakSadoSasya satyAvazyakatve kurubAhIkaviSayatvAccaturdazasya tu bhasya doSAdhikyasUcanAdAvazyake'pi sarvadezaviSayatvena niSedho yathA syAditi / tadvacca grahabhinnayuddhagatabhaM graheNa bhinnaM grahayuddhagataM ca bha SaNmAsaM niSiddham / tathA grahakRtAn lagnasya doSAn 'vyaye zaniH khe'vanijaH' (6 / 84) ityAdikAn lagnasaMbaMdhidoSAn saMtyajet |bhtr mUlavAkyAni sarvANyasminneva prakaraNe'bhihitAni, kAnicidAdyaprakaraNe iti punaratra noktAnIti zivam // 105-7 // ' kaizcittailAdilApane saMkhyAniyama uktastamAhameSAdirAzijavadhUvarayorbaTozva tailAdilApanavidhau kathitAtra saMkhyA / zailAdizaHzeradigakSe gA~drioNA boNAkSabANegirayo vibudhaistu kaizcit // 108 // meSAdirAzijeti // spaSTam / dezavizeSa audIcyAdau prasiddham // atha vivAhaprakaraNaM gayenopasaMharatiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau paSThaM vivAhaprakaraNaM samAptam // 6 // spaSTArtham // 1 [ ] etacihnAMtargato graMtho likhitapustakeSu nAsti / 2 ayaM saTIkaH zloko likhitapustakeSvanupalaMbhAt aMkagatyavasAnAcca zaGkAspado bhavati / 27 mu0 ci0 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [vadhUpraveze muhUrtaH jyotirvidvaranIlakaNThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayavidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne karapIDanaprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // __iti zrImadaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM vivAhaprakaraNaM samAptam // 6 // atha vadhUpravezaprakaraNam 7 / gaNanAyakamArAdhya vighnasaMghanivArakam / vadhUvezaprakaraNaM vyAkhyAti viduSAM mude // 1 // atha vadhUpravezaprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra vadhvAH nUtanapariNItAyAH kanyAyAH prathamataH kariSyamANo bhartRgRhapravezo 'vadhUpraveza'zabdavAcyaH iti adhunAvasaraprAptatvAttanmuhUrtamupeMdravajrayAha samAdripaMcAMkadine vivaahaadvdhuuprvesho'ssttidinaaNtraale| zubhaH parastAdviSamAbdamAsadine'kSavarSAtparato yatheSTam // 1 // . samAdrIti // vivAhAdvivAhadivasAdArabhyASTidinAni SoDazadinAni teSAmaMtarAle samAdripaMcAMkadine samadinAni dvitIyacaturthaSaSThASTamadazamadvAdazacatuIzaSoDazasaMkhyAni viSamamadhye saptamapaMcamanavamadinAni teSu vadhUpravezaH vadhvA nUtanapariNItAyAH kanyAyA bhartRgRhapravezaH zubhaH zubhaphalapradaH / yadAha nAradaH-'ArabhyodvAhadivasASaSThe vApyaSTame dine / vadhUpravezaH saMpattyai dazame'tha same dine||' SaSThAdInAM samatvAdeva grahaNAt punastaduktiratiprAzastyasUcanArtham / jyotirnibaMdhe tu vizeSaH-'vadhUpravezanaM kArya paMcame saptame dine / navame ca zubhe vAre sulagne zazino bale // ' iti / parastAtpratibaMdhavazAt SoDazadinAbhyaMtare vadhUpravezo na jAtastadA tadanaMtaraM viSamAbdamAsadine viSamavarSe prathamatRtIyapaMcamavarSe viSamamAse vivAhamAsAtprathamatRtIyapaMcamasaptamanavamaikAdazamAseSu viSamadinAni saptadazAdIni teSu vadhUpravezaH zubhaH / tatrApi yadi pratibaMdhavazAtkAlAtikramaH paMcavarSAtmako jAtastadA paMcavarSAdanaMtaraM yatheSTaM varSAdiniyamo nAsti kiMtu doSarahite kAle vadhUpravezo vidheyaH / taduktaM ca saMgrahe-'vivAhamArabhya vadhUpravezo yugme dine SoDazavAsarAMtaH / UrdhvaM tato'bde'yuji paMcamAMtaM punaH parastAniyamo na cAsti // ' atrAbde ayujIti pada. cchedo drssttvyH| yaduktaM jayatuMge vivAhapaTale-'vadhUpravezaHprathame'tra varSe tathA tRtIye'pyatha paMcame vA / sUryedudevejyabalena kuryAtpuMso muniautama mAha satyam // ' iti / samavarSe doSasmaraNAcca / yadAha dharmazAstre nAradaH-'same varSe same mAse yadi nArI gRhaM vrajet / AyuSyaM harate bhartuH sA nArI maraNaM 1 atra vidhivanmude' iti likhitapustakeSu pAThaH / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navoDhAyAH pitRgRhAdivAsaphalaM] vadhUpravezaprakaraNam 7 / vrajet // ' iti / ayugmavatsaraniSedhaH paMcavarSAtprAk jJeyoM na pazcAttadvAkyasya prAgabhidhAnAt // 1 // atha vadhUpraveze nakSatrAdizuddhimanuSTubhAha dhruvakSipramRduzrotravasumUlamaghAnile / vadhUpravezaH sanneSTo riktArArke budhe paraiH // 2 // dhruveti // dhruvANi rohiNyuttarAtrayaM ca, kSiprANi azvinIpuSyahastAH, mRdUni citrAnurAdhArevatImRgAH, zrotraM zravaNaH, vasurdhaniSThA, mUlaM prasiddhaM, anilaH svAtI; eSu bheSu vadhUpravezaH san shubhphldH| riktAH prasiddhAH 19 / 14 tithayaH, tathA ArAauM bhaumaravivArau; tatra neSTo na zubhaH / riktArA: iti samAhAradvaMdvaH / arthAdanyAsu tithiSu arkArAbhyAmanyavAreSu ca vadhUpravezaH prazasta ityrthH| uktaM ca vyavahAratattve-'pauSNAtkabhAca zravaNAca yugme hastatraye muulmghottraasu| puSye ca maitre ca vadhUpravezo riktetare vyarkakuje ca shstH||' iti / kabharohiNI / budhe parairiti / anyaiH ziSTairbudhavAre vadhUpravezo neSyate / kasmiMzciddeze ziSTAcAro yadudhavAre vadhUpravezo na vidhIyate / kecidatra hetumapi varNayaMti yahudho napuMsaka iti / tacciMtyam / zanerapi napuMsakatvAttasyApi niSedho vAcyaH syAt / evaM nirNIto vadhUpravezo rAtrAveva kAryoM na divetyuktaM smRtyarthatattve-'vadhUpravezo na divA prazasto rAjapravezo na nizi prazastaH / divA ca rAtrau ca gRhapravezaH satkIrtidaH syAtrividhaH pravezaH // ' iti // 2 // __ atha vivAhAnaMtaraM prathameSu keSucinmAseSu vadhvAH pitrAdigRhanivAse phalamiMdravaMzAchaMdasAhajyeSThe patijyeSThamathAdhike patiM haMtyAdime bhartRgRhe vadhUH zucau / zvazrU sahasse zvazuraM kSaye tanuM tAtaM madhau tAtagRhe vivaahtH||3|| jyeSThe iti // vivAhato vivAhAdanaMtaraM bhartRgRhe sthitA yadi Adime prathame jyeSTe mAsi tiSTaMtI vadhUH patijyeSThaM bhartRjyeSThabhrAtaraM haMti / evamAdime'dhike mAsi sthitA vadhUH patiM bhartAraM haMti / Adime zucAvASADhe zvazraM bhartujananI haMti / Adime pauSe zvazuraM bhartuH pitaraM haMti / Adime kSaye kSayamAse bhartRgRhe tiSTaMtI tanuM nijazarIraM haMti, mriyata ityrthH| tathAdime madhau caitre tAtagRhe pitRgRhe tiSThati tAtaM pitaraM haMtItyarthaH / yadi kanyAyAH pitrAdyabhAvastadA tattanmAse tattadnehAvasthitau satyAmapi na ko'pi doSa ityarthaH / uktaM ca muhUrtamArtaDe-'udvAhAtprathame zucau yadi vasedbhartugRhe kanyakA hanyAttajananI kSaye nijatanuM jyeSThe patijyeSThakam / pauSe ca zvazuraM patiM ca maline caitre svapitrAlaye tiSThaMtI pitaraM nihaMti na bhayaM teSAmabhAve bhavet // ' iti / maline'dhikamAse / kSayamAsAdhikamAsayorlakSaNaM saMkrAMtiprakaraNe'bhihitam / tasmAnnavavadhvA vivAhAnaMtaraM jyeSThASADhapauSAdhikamAsakSayamAseSu bhartRgRhe na sthAtavyaM kiMtu pitRgRhe eva sthAtavyam / evaM caitre mAsi pitRgRhe na sthAtavyaM kiMtu bhartRgRhe eva sthAta Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 muhUrtaciMtAmaNiH / [dvirAgamane muhUrtaH vyamiti phlito'rthH| taduktaM jyotirnibaMdhe - 'vivAhAtprathame pauSe ASADhe caadhimaaske| na sA bhartRgRhe tiSTheccaitre pitRgRhe tathA // ' ASADho jyeSThopalakSakaH / adhimAsaH kSayamAsopalakSakaH / atra pramANaM (pR. 138) prAguktamiti // 3 // athopasaMharati iti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau vadhUpravezaprakaraNaM samAptam // 7 // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne hi vadhUpravezasamayAdhyAyaH samAptiM gataH // 1 // iti zrImaddevazamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvisputragoviMda viracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM vadhUpravezaprakaraNaM samAptam // 7 // atha dvirAgamanaprakaraNam 8 / gaNanAyakamArAdhya nIlakaMThaM guruM tathA / dvirAgamaprakaraNaM vyAkhyAti viduSAM mude // 1 // atha dvirAgamaprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra pUrvaM navavadhUpraveze jAte tadanaMtaraM parAvRttya pitRgRhaM prAptAyA vadhvA yatheSTavarSANi sthitAyAH punarbhartRgRhapravezo dvirAgamazabdavAcyaH; ayamAcAraH prAcyodIcyapAzcAtyAnAmeveti / adhunAvasaraprAptatvAttanmuhUrta paMcacAmarachaMdasAha-- caredathaujahAyane ghaTAlimeSage khau vIjyazuddhiyogataH zubhagrahasya vAsare / nRyugmamInakanyakAtulAvRSe vilagnake dvirAgamaM laghughuve care'srape mRdUni // 1 // carediti // atha vadhUpravezakathanAnaMtaraM punarvadhUpravezaH dvirAgamanaM vakSyamAnakSatrAdiSu caretkuryAt / kadA ? ojahAyane viSamavarSe prathame tRtIye paMcame vA varSe sati, tathA ghaTAlimeSage kuMbhavRzcikameSasthite ravau, tathA varasya ravIjyazuddhiH raveH sUryasya ijyasya guroH zuddhiyogataH, zubhagrahasya somabudhaguruzukrANAmanyatamasya vAsare sati, mithunamInakanyAtulA vRSANAmanyatame lagne zubhagrahAvalokite zubhayukte vA sati; laghUni azvinIpuSyahastAH, dhruvANi prasiddhAni, carANi zravaNAditrayapunarvasusvAtyaH, asrapo rAkSasastaddhaM mUlaM; mRdUni prasiddhAni eSu bheSu ca dvirAgamaH prazasta ityarthaH / yadAha RkSoccayaH - ' tiSyAdi 1 prathame varSe pauSASADhe'dhimAsake iti pAThaH / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra saMmukhazukradoSaH ] dvirAgamanaprakaraNam 8 317 tyasamIraNAditiva sutrINyuttarANyazvinI rohiNyaH zubhadAzca varSamasamaM meSAlikuMbhe raviH / kanyAmanmathamInabhe navavadhUyAnaM vRSe taulike devAcAryasiteMdusaumyadivase zuddhe gurau bhAskare // ' iti / graMthakartrAtra kAnicihnAnyadhikAni uktAni tAni rAjamArtaNDe noktAni - ' nIhArAMzudhanottarAditi gurubrahmAnurAdhAzvinImUlAhaskaravAruNAnilaharitvASTreSu zastre tithau / kuMbhAjAligate ravau zubhakare prAptodaye bhArgave sUrye kITaghaTAjage zubhadine pakSe ca kRSNetare // hitvA dikpratilomagau budhasitau lAlATikaM dikpatiM cAnItA guNazAlinI navavadhUrnityotsavairmodate // ' lAlATikAnyogAn yAtrAyAM (10366) vakSyati / zukrAstaniSedhastu sAmAnyato 'vApyArAma - ( 146 ) ityAdinokta eveti na punaruktaH / yadyapi prAk sAmAnyena kAlazuddhiruktA tathApyAvazyakatve - 'caitre pauSe harisvame guroraste malimluce / navoDhAgamanaM naiva kRte paMcatvamApnuyAt // ' iti bAdarAyaNavAkyAnnaiva vadhUpravezaH kAryaH // 1 // atha dvirAgamane saMmukhazukradoSaM praharSiNIchaMdasAha - daityejyo bhimukhadakSiNe yadi sthAgaccheyurna hi zizugarbhiNInavoDhAH / bAlajati vipadyate navoDhA cedvaMdhyA bhavati ca garbhiNI tvagarbhA // 2 // 1 daityejya iti // yadi daityejyaH zukro'bhimukhadakSiNe gaMtavyadigabhimukhe turdakSiNabhAge vA sthitaH syAttadA zizurbAlaH garbhiNI garbhavatI navoDhA nUtanapariNItA cet vrajettadA bAlazcet vipadyate mriyate nUtanapariNItA navoDhA cet vaMdhyA apatyasaMbhavarahitA syAt / garbhiNI tvagarbhA garbharahitA syAt / garbhasrAvavatI bhavet / yadAha bAdarAyaNaH - 'astaM gate bhRgoH putre tathA saMmukhamAgate / naSTe jIve niraMze ca naiva saMcAlayedvadhUm // garbhiNyA bAlakenApi navavadhvA dvirAgame / padamekaM na gaMtavyaM zukre saMmukhadakSiNe // gurviNI sravate garbha bAlo vA maraNaM vrajet / navA vadhUrbhavedvaMdhyA zukre saMmukhadakSiNe // ' yadi zukraH pUrvasyAmuditaH - pUrvadizaM gaMtuH saMmukhaH, evamudIcIM gaMturdakSiNaH, pazcimAM gaMtuH pRSThe, dakSiNAM gaMturvAme syAt tadA pUrvottare dizau na gacchet, kiMtu pazcimadakSiNe dizau gacchet / yadi pazcimAyAmuditaH zukraH- pazcimAM gaMtuH saMmukhaH, evaM dakSiNAM gaMtuH dakSiNaH, pUrvAM gaMtuH pRSThe, uttarAM gaMturvAmaH, tadA pazcimadakSiNe dizau na yAyAt, kiMtu pUrvottare dizau gacchet / 'pRSThe bhRgau putravatIM prayANe kAMtAM kulInAM subhagAM karoti / agre suduHkhaM vidadhAti zukro vaidhavyazokau khalu nAsti zukre // ' iti / keciddIpotsavapratipadi nakSatrAdiniyamaM vinaiva vadhUpravezaM vAMchaMti / uktaM ca- - 'astaM gate gurau zukre siMhasthe vA bRhaspatau / dIpotsava - balenaiva kanyA bhartRgRhaM vizet // ' iti, tadetacchiSTAcArato jJeyam / atra 1 manmathaH=mithunam / 2 nAsti zukre, zukrAste ityarthaH / nAsti zukraH iti pAThe yadi zuko nAsti nAma astaMgatastadA vaidhavyazokau ityarthaH / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 muhuurtciNtaamnniH| . [tatrApavAdAH lagnazuddhimAha bAdarAyaNaH-'upacayagate jIve bhRgau keMdramupAgate / zuddhe lagne zubhAkrAMte gaMtavyaM bhartRmaMdiram // ' iti // 2 // __atha pratizukrApavAdaM maMjubhASiNyAhanagarapravezaviSayAgrupadrave karapIDane vibudhatIrthayAtrayoH / nRpapIDane navavadhUpravezane pratibhArgavo bhavati doSakanna hi // 3 // nagareti / nagarapraveze viSayo dezaH Adizabdena grAmaH tasyopadrave anyarAjakRtopadrave sati durbhikSAdinA vopadve sati gaMtavyadizi pratizukradoSo nAsti / karapIDane vivAhoddezena yAtrAyAM satyAM vA vibudhA devAsteSAM yAtrA, yathA nagarakoTayAtrA devayAtrA tIrthayAtrA prayAgAdikA tayoH / nRpapIDane nRpAdrAjJaH sakAzAtpIDane pIDAyAM daMDAdikRtAyAM satyAM,navavadhUpravezane nUtanapariNItAyAH kanyAyAH bhartRgRhapraveze; eteSAmanyatamasadbhAve pratibhArgavaH saMmukhazukro doSakRnna hi bhavati / yadAha bAdarAyaNaH-svabhavanapurapraveze dezAnAM vibhrame tathodvAhe / nUtanavavAgamane pratizukro naiva dUSayati // ' 'ekagrAme pure vApi durbhikSe duSTaiviplave / vivAhe tIrthayAtrAyAM pratizukraM na duSyati // ' iti / nUtanavadhUgrahaNAdabhigamanaM (anya?) strINAM pratizukraM yAtrAyAM mahAndoSaH / tadvAkyaM prAguktam // 3 // __ atha prauDhastrINAM dvirAgamane tathA gotraparatvena ca pratizukrApavAdAMtaramiMdravaMzAchaMdasAhapitrye gRhe cetkucapuSpasaMbhavaH strINAM na doSaH pratizukrasaMbhavaH / bhRgvaMgirovatsavasiSThakazyapAtrINAM bharadvAjamuneH kule tthaa||4|| pitrye iti||cetpitrye pituridaM pitryam , 'vAyvRtupitruSaso yat' iti yatpratyayaH / tasminpitrye gRhe kucau stanau puSpamRtuH tatsaMbhavaH syAttadA strINAM pratizukrasaMbhavo doSo nAsti / upalakSaNatvAdbhartuH sUryaguruzuddhirAhityasaMbhavo'pi doSo nAstItyarthaH / taduktaM caMDezvareNa-'pitryAgAre kucakusumayoH saMbhavo vA yadi syAtpatyuH zuddhirna bhavati raveH saMmukho vAtha zukraH / zaste lagne guNavati tithau caMdratArAvizuddhau strINAM yAtrA bhavati saphalA sevituM svAmisana // ' iti / vAzabdAdguruzuddhirapi cenna bhavatItyarthaH / atha bhRguraMgirA vatso vasiSThaH kazyapotrizcaite RSayaH teSAM kule vaMze tathA bharadvAjamuneH kule| ko'rthaH ? bhRgvaMgirovatsavasiSThakazyapAtrivaMzotpannAnAM tathA bharadvAjavaMzotpannAnAmapi pratizukrasaMbhavo doSo nAsti / yadAha bAdarAyaNaH-'kazyapeSu vasiSTheSu bhRgvatryAMgiraseSu ca / bhAradvAjeSu vAtsyeSu pratizukraM na duSyati // ' iti / ayaM cApavAdo yAtrAmAtrasAdhAraNaH na dvirAgamane eva, saMmativAkye vizeSAnukteH / evaM prAkpadyokte'pyapavAdo dhyeyaH / kecicchubhamAhuH / yadAha mahezvaraH-'eteSAM pratizukrayAnamazubhaM ye vatsabhRgvaMgirobhAradvAjavasiSThakazyapakulotpannAstathA'treH kule / durbhikSe viSayaplave ca niyataM na syAdvivAhe tathA tIrthAnAM gamane tathaikanagare 1 pratizukravicAraNA nAstIti pATho likhitapustakeSu / 2 rASTraviplave iti pAThaH / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratizukre'pavAdAH] dvirAgamanaprakaraNam / 319 grAme ca saumyaM tathA // ' iti / somasyApatyaM saumyo budhaH 'somAdyaJ' iti yaJ / budhasAMmukhye'pi bhRgvAdigotrotpannAnAmapi tathA yAnamazubhaM nAsti / cakArAd durbhikSAdyupadravasadbhAve'nyeSAmapi yAnamazubhaM nAstItyarthaH / tacciMtyam / mUlavAkyasyApavAdarUpasyAnupalaMbhAt / kiMca yathA sAdhAraNyena yasyAkasyAMciddizi yAtrAyAM prAptAyAM zukrAdhiSThitA diniSiddhA sA ca bAdarAyaNAdivAkyairapohyate tathA budhasAMmukhye gamana niSedhAnukteretadapavAdasyAyuktatvadarzanAt / nanu-'pratizukra pratibudhaM pratibhaumaM gato nRpaH / balena zakratulyo'pi hatasainyo nivartate // ' iti vasiSToktireva sA budhasAMmukhyadoSaniSedhabodhikAsti / kiMca-'kujAya vRSabhaM dadyAtsvarNa dadyAdudhAya ca / tattatsaMmukhajo doSastatkSaNAdeva nazyati // ' iti budhasAMmukhyadoSanirAkaraNArthApi taduktirevAsti pramANamiti cet / satyam / 'pratizukra pratibudham' ityAdivAkyaibuMdhasAMmukhyamapi doSAvahameveti pratIyate / atrArthavAdo'pyabhANi zrIpatinA'pratIdujaM bhUmipatergatasya nAnye grahAstrANavidhau samarthAH' iti / trANaM rakSaNam / nAradenApi-pratIMdujakRtaM doSa haMtuM zaktA grahA na hi' iti / tatra gotrAdiviSayatvena parihAro yo'bhihitaH sa zukrasAMmukhya eva na tu budhasAMmukhye / yato gotraparihAravAkyAMte 'pratizukraM na vidyate' ityuktam / nanu-pratizukram' ityAdivAkyopAttasya pratibudhadoSasyApyayaM parihAro'stu doSakathanAnaMtarameva tasyAbhidhAnAt / pratizukrapadaM tu mukhyatAM sUcayitumupAttaM tadabhiprAyeNa 'saumyaM tatheti' mahezvaroktiH sAdhIyasIti cenna / yadyeSo'bhiprAyo'bhimataH syAtsaumyaM tathetivadgaumaM tatheti vaktavyaM syAt / tacca noktam / kiMca pratizukrapadaM mukhyatAM sUcayitumupAttamityuktaM tadapyayuktam / kutaH ? zukrAstadoSasya mahattvokteH na tadviSayako'yaM gotrAdiparihAraH / 'kAmaM vrajedvA pratizukramastaMgate ca yAyAnna jigISuratra' iti zrIpatyukteH / zukrAstadoSasyApavAdo budhAnukUlyamapi tenaiva-'astaMgate'pyAsphujiti prayAyAhudho yadi syAdanukUlavartI' iti / anukUlavartI yAtavyadikpRSThavartI / budhaprAtikUlyaM tu mahAdoSAvahameva / tadvAkyaM prAgabhihitam / paraMtu budhAstaH samIcIno'samIcIno veti kairapi vacanaM yuktirvA na kAcidabhyadhAyi / tasmAdvAcanike'rthe na yuktiH prabhavediti budhasAMmukhye gotrAdiparihAro na ziromaNipadavImArohati / AdizabdAt 'svabhavanapurapraveze dezAnAM vibhrame tathodvAhe / nUtanavadhvAgamane pratizukravicAraNA nAsti // ekagrAme pure vApi durbhikSe rASTraviplave / vivAhe tIrthayAtrAyAM pratizukraM na duSyati // ' ityAdi / tulyanyAyatvAdbhaumasAMmukhye'pi na vasiSThAvRSivacanA'bhAvAt / kiMtu zukrasAMmukhya eva sa parihAraH so'pi sarveSAM yAtrAmAtrasAdhAraNaH paraMtu zizugarbhiNInavavadhUnAM 'astaM gate bhRgoH putre' ityAdi bAdarAyaNavAkyAttu vizeSaphalAvagatimAtraM tatraiSAM zizvAdInAM budhasAMmukhyavicArastu dUrApAsta evetyalamatiprasaMgeneti zivam // 4 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 muhUrtaciMtAmaNiH / [anyAdhAnanirNayaH dvirAgamanaprakaraNaM gayenopasaMharatiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau dvirAgamanaprakaraNaM samAptam // 8 // spaSTArtham // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne punarAgamanaprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // iti zrImadaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM dvirAgamanaprakaraNaM samAptam // 8 // athAnayAdhAnaprakaraNam 9 / gaNanAyakamArAdhya nIlakaMThaM guruM tathA / agnihotraprakaraNaM vyAkhyAti viduSAM mude // 1 // ardhAgyAdhAnaprakaraNaM vyAkhyAyate / tatrAgnirdhIyate zrautena smArtena vA karmavizeSeNetyanyAdhAnam / tatra vipravadaMte / kecitpANigrahaNasamaye eva anyAdhAnamAhuH / apare pitrA bhrAtRbhiH saha vA vibhAgakAla evetyAhuH / uktaM ca zrutau-'AvasathyAdhAnaM dArakAle dAyAdyakAle ekeSAm' iti paarskrH| dAyAdyakAle vibhAgakAle / etadevAbhipretyoktaM mahezvareNa-'agnyAdhAnaM dArakAle vidheyaM kaizcitproktaM tacca dAyAdyakAle' iti / anye vasaMtAtupuraskAreNa varNavizeSe aahuH| taduktaM zrutau-'vasaMte brAhmaNo'gnInAdadhIta grISme rAjanyaH zaradi vaizyo varSAsu rathakAra AdadhIta' iti / itare tu zraddhodaye evAhuH / etadapyuktaM zrutau-'yadaharevainaM zraddhoparamettadaharevAdadhyAt' iti / etacca somAnyAdhAnaviSayam / yadAha ApastaMbaH-'somena yakSyamANo nartuM pratIcchenna nakSatram' iti / tatra pANigrahaNakAlasya prAguktasvAttatkSaNArabhyamANAnyAdhAnArthaM na muhUrtagaveSaNA, evaM pitrAdibhiH saha yasminkAle vibhAgo jAtaH tasminkAle yathAkathaMciyatIpAtabhadrAdidoSarahite AdhAna kAryameva tadApi uttarAyaNAdikAlazuddha pekSA / tatrApi yadi pratibaMdhavazAdAdhAnAbhAvo jAtastadA kAlazuddhirvakSyamANavidhayA vicAryaiva / atha yeSAM varNAnAM vasaMtAvRtavaH somayAgAdyartha niyatA evoktAsteSAM yadyapyuttarAyaNavicAro nAsti saMbhavavyabhicArAbhAvAt , tathApi zukrAstAdidoSanivAraNArtha muhUrto gaveSya eva / yeSAM tu zraddhodaye evAdhAnamiti pakSasteSAM somAdhAnameva zraddhodaye iti yathAkathaMcitpaMcAMgazuddhirvicAryA nrtunksstraadiprtiikssaa| 'zaradi vAjapeyena yajeta' iti vAjapeyAdInAM yAgavizeSANAM zaradAtuvizeSavihitAnAmapi saumyAyanapratIkSAmakRtvA zukrAstAdidoSarAhityaM vicAryam / 1 athAgnihotraprakaraNam ityapi kcitpaatthH| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra lagnazuddhiH] azyAdhAnaprakaraNam 9 / tadayamatra nirNayaH saMpannaH / yatra tu kAlaniyamenAdhAnAdi vihitaM tadA na muhUrtavicAraH / yadA tu kAlaniyamAbhAvastadA muhUrto vicArya evetyabhisaMdhAyAgnyAdhAnasomayAgAdimuhUrta vasaMtatilakAvRttenAha syAdagnihotravidhiruttarage dineze mizradhruvAMtyazazizakrasurejyadhiSNye / riktAsu no zazikujejyabhRgau na nIce nAstaMgate na vijite na ca zatrugehe // 1 // syAditi // uttarage uttarAyaNagate dineze sUrye'gnihotravidhiH syAt / yadAha nAradaH-'gRhapravezavaivAhapratiSThAmauMjibaMdhanam / makhAdimaMgalaM karma vidheyaM cottarAyaNe // ' iti / makhasyAgnihotrapUrvakatvAttadAraMbho'pi / vivAha eva vaivaahH| svArthe ann| pratiSThA devtaadiprtissttaa| mishreti| mizre kRttikAvizAkhe, dhruvANi prasiddhAni, aMtyaM revatI, zazI mRgaH, zakro jyeSThA, surejyaH puSyaH eteSAmanyatameSu RkSeSvagnihotravidhiH syAt / yadAha zrIpatiH-'prAjApatye pUSabhe savideve puSye jyeSThAsvaMdave kRttikAsu / anyAdhAnaM hyuttarANAM traye'pi zreSThaM proktaM prAktanairvipramukhyaiH // ' iti / riktAsviti / riktAH caturthInavamIcaturdazyaH,Asu anyAdhAnaM no kAryam / taduktaM dIpikAyAm-'puSyottarAvizAkhAsu jyeSTAMtyAgnikacaMdrabhe / agnyAdhAnamariktAsu kArya vA'rkakuje'hani // ' iti / ko rohiNI / zazIti / caMdramaMgalaguruzukreSu nIcagateSu tathA'staMgateSu tathA grahAMtarairvijiteSu tathA zatrugRhasthiteSu anyAdhAnaM no kAryam / uktaM ca ratnamAlAyAm-'kujeMdujIvai ripurAzisaMsthaiH parAjitairnIcagRhopagairvA / astaMgatairvAgniparigrahaM yaH karoti hAsyaM viduSAM sa yAti // ' iti / kazyapastu zukradoSamapyAha / ata eva mUlapadye caturNAmabhidhAnam // 3 // athAnyAdhAne lagnazuddhiM vasaMtatilakayAhano karkanakrajhapakuMbhanavAMzalagne no'je tanau ravizazIjyakuje trikoNe / keMdraSatribhavage ca paraistrilAbha SaTkhasthitainidhanazuddhiyute vilagne // 2 // no karketi // karkaH prasiddhaH, nako makaraH, jhaSo mInaH, kuMbhaH prasiddhaH eteSAmanyatame lagne navAMze vA anyAdhAnaM no kAryam / tathA abje caMdre tanau lagnasthe sati cAmyAdhAnaM na kAryam / tathA coktaM zrIpatinA-'nake vilagnebu. care ghaTe vA tadaMzake vApyathavA zazAMke / AdhAnakAle dvijapuMgavAnAM jAto'pi nirvANamupaiti vahniH // ' iti / nirvANaM nAzam / nakraudyasya cAMbucaratvAbhAvA 1 vA devaje'hani iti paatthH| 2 navAMzakAdyAsteSAmaMbu iti paatthH| Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 muhuurtciNtaamnniH| [yAgakartRtvayogAH tpRthgrhnnm|vraahstu naitnmnyte| makarasya pazcimA, kuMbho mInazca jalacarAH khyAtAH // ' iti / ata evaitaSaNabhayAt spaSTamuktaM mahezvareNa-'karkanaRghaTamInavilagne vAMzage tanugate'tha tadIye / lagnage kumudinIdayite vA nAzameti janito'pi hutaashH||' iti| lagnagacaMdrasyopalakSaNatvAcchukro'pi lagne niSiddhaH / yadAha kazyapaH-'yasyaivAdhAnalagnasthe caMdre vA bhRgunaMdane / upaiti tasya jAto'gninirvANaM satataM jvalan // ' iti / ravIti / sUryacaMdragurubhaumeSu trikoNakeMdrakSaSatribhavageSu bhavamekAdazameSu sthAneSu sthiteSu satsu parairbudhazukrazanirAhuketubhistrilAbhaSadakhasthitaistRtIyaikAdazaSaSThadazamasthAnasthitaiH sadbhirAdhAnaM hitaM syAt / yadAha zrIpatiH-'trikoNakeMdropacayeSu sUrye bRhaspatau zItakare kuje vaa| zeSagraheSUpacayasthiteSu dhUmadhvajotpAdanamAmanaMti // ' iti / dhUmadhvajo'gniH / nidhneti| kecidAhuH-anyAdhAnaM vilagne nidhanazuddhiyute aSTamasthAne sakalagraharAhityaM nidhanazuddhiH tayA yute satyAdhAnaM zubhaM tasmAdaSTamasthAne yaHkazcidrahaH syAttadA'zubhameva / uktaM ca zrIpatinA-'caMdre panI mRtyuge mRtyumeti kSipraM vayAdhAyako yAjamAnaH' dhAdhAtoH 'NvulatRcau' iti Nvula 'mAto yuciNkRtoH' iti yugAgamaH / anye tvevamAhuH-nidhanamaSTamaM lagnaM, kasmAnidhanamityAkAMkSAyAmAdhAnakarturjanmarAzijanmalagnAbhyAmaSTamaM lagnamityarthaH / tasya zuddhirAhityaM tadabhAva iti yAvat / tena yute lagne iti bhAvaH / yadAha kazyapaH'paMcAMgazuddhidivase caMdratArAbalAnvite / caMdrazuddhiyute lagne cASTamodayavarjite // ' iti ||atr vyAkhyAdvaye pramANasadbhAvAdyamapi yuktamiti vayamutpazyAmaH / tatra nidhanazuddhizca nidhanazuddhizca tAbhyAM yute lagne iti mUlasthasya nidhanazuddhipadasya 'sarUpANAmekazeSa ekavibhaktau' ityekazeSaH / yathA 'bhvarthA vA vAdayaH smRtAH' iti tRtIyapakSavyAkhyAnAvasarevAdayazceti taMtrAvRttyekazeSANAmanyatamAzrayaNena padamaMjarIkArAdibhirvAdInAM dhAtutvamuktam // 2 // athAgnihotriNa AdhAnalagnavazAdyAgakartRtvayogAnanuSTubhAhacApe jIve tanusthe vA meSe bhaume'mbare dhune / SavyAye'bje ravau vA syAjAtAgniryajati dhruvam // 3 // cApe iti // jIve gurau cApasthe dhanuHsaMsthe sati tanusthe AdhAnalagne dhanurAkhye gurvadhiSThite satItyarthaH; ayameko yogaH / vA athavA bhaume meSalagne sati; ayaM dvitIyo yogH| athavA AdhAnalagnAddazamasthAnasthe saptamasthAnasthe vA bhaume sati; yogadvayametat / athavA abje caMdre SaSThe tRtIyaikAdazasthAnAnyatamasthAnasthe; yogatrayametat / athavA sUrye SaSThatRtIyaikAdazAnyatamasthAnasthe sati; yogatrayamapyetat / evaMvidhe lagne jAtAgniH agnihotrakartA syAt bhavet dhruvaM nizcayena yajati jyotiSTomAdiyAgaM karotItyarthaH / uktaM ca zrIpatinA'lagnasthe dhanuSi gurAvatha kriye vA bhUsUnau dazamagate'tha saptame vA / tigmAMzI 1 atra yadyapi 'kuMbha' iti pATho likhitAdarzeSvapi dRzyate tathApi varAhagraMthe 'makarasya pazcimArtho kheyo mInazca' ityevopalaMbhAt ciMtyo'yaM TIkAgraMthaH / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjAbhiSeke kAlanirNayaH] rAjAbhiSekaprakaraNam 10 / 323 sahajaSaDAyage vidhau vA jAtAgniryajati na saMzayaM dvijeMdraH // ' iti / kecidevamAhuH-dhruvaM nizcitaM niraMtaramiti yAvat , yajati devatoddezenAvadAnatyAgo yAgastaM karoti / niraMtaramagnihotrakarmakara ityarthaH / yadAha kazyapaH'lagnasthe cApage jIve meSe vA sptkrmge| kuje'rke triSaDAyasthe caMdre vAgnivalatyalam // ' iti zivam // 3 // athAgnihotraprakaraNaM gayenopasaMharatiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau navamamamyAdhAnaprakaraNaM samAptam // 9 // spaSTArtham // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne'gniparigrahaprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // iti zrImadaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidvira- . citAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAmanyA dhAnaprakaraNaM samAptam // 9 // atha rAjAbhiSekaprakaraNam 10 / gaurItanayamArAdhya goviMdena satAM mude| rAjAbhiSecanAdhyAyaH samyagvyAkhyAyate'dhunA // 1 // atha rAjAbhiSekaprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra vaidikenAbhiSekAkhyena viziSTakarmaNA rAjazabdavAcyapuruSasaMskAravizeSo rAjAbhiSekazabdenocyate / tatra tanmuhUrta vaktukAmaH kAlazuddhiM tAvadiMdravaMzayAha- .. rAjAbhiSekaH zubha uttarAyaNe gurviduzuUruditailAnvitaiH / bhaumArkalagnezadazezajanmapai! caitrriktaarnishaamlimluce||1|| rAjAbhiSeka iti // uttarAyaNagate sUrye sati tathA gurviduzuUruditairbalAnvitaiH bRhaspaticaMdrazukrairuditaiH sadbhiH bhaumasUryalagnezadazezajanmalagnasvAmibhiH balAnvitaiH sadbhiH rAjJo'bhiSekaH zubhaH zubhaphalapradaH syAt / yadAha kazyapaH'athAtaH saMpravakSyAmi bhUpAnAmabhiSecanam / saumyAyane site jIve nAstage na ca vRddhge||' iti| nanu 'gIrvANAMbupratiSThA-' (5 / 26) ityAdinAprAk dakSiNAyananiSedhAdevoktatvAt zastAnAM prayojyAdinA ca guruzukrAdidoSarahite kAle bhUpAbhiSeko jJAsyata eva kimanena punaruktagraMthena ? na ca kazyapAdibhiruktamiti kRtvo 1 agnihotraprakaraNam iti pAThaH / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 muhuurtciNtaamnniH| [tatra niSiddhamAsAdi ktamiti vAcyam / taistu sAmAnyaprakaraNasyAkRtatvAt kiMtu tattatkRtye vizeSAbhidhAnameva kRtam / ucyate-'gIrvANAMbupratiSThA' (5 / 26) ityAdinA 'vApyArAmataDAga' (2046) ityAdinA ca sAmAnyata eSu kRtyeSu doSarAhityamuktam / tatra kasyacidevaM bhrAMtiH syAt-yadi dakSiNAyane zukrAstAdidoSarahite zubhaM karma vApyA. rAmAdikArya zukrAstAdidoSasahite uttarAyaNe'pi kAryamiti, tannirAsArthamAha'rAjAbhiSekaH zubha uttarAyaNe gurviduzukraruditairbalAnvitaiH' iti / 'siMhasthaM makarasthaM ca guruM yatnena varjayet' ityAdidoSANAM 'magadhe gauDadeze' ityAdinA dezabhedakRtaparihArasya suvacatvAditi na teSAM punruktiH| nanu-'sadA kRtayugaM cAtra sadA caivottarAyaNam / na grahAstodayakRto doSo vizvezvarAlaye // ' ityAdibhiH vyAsavAkyaiH zukrAstAdidoSasahite uttarAyaNe'pi kAryamiti, tannirAsArthamAha 'rAjAbhiSekaH zubha uttarAyaNe gurviduzuUruditairbalAnvitaiH' iti, 'siMhasthaM makarasthaM ca guruM yatnena varjayet' ityAdidoSANAmapi vArANasyAdidezabhedena parihArasattvAt kimiyamuktiriti cenna / kAzIkhaMDe tIrthayAtrAprastAvAttadviSaya evApavAdaH, tena vArANasyAdAvalpadinasthAnoH puMsaH koTihomadevapratiSThAdizubhakarmANi sukhena syuH / bahudinasthAnoH punarakhiladoSarAhitya eva syuH / na tu makarasthagurvAdau magadhadezahAnArthameva kartavyAvazyaM punaruktiH / satyaM na kRtetyeva / vastutastu doSAvismaraNArthametAvatyeva punruktiH| na caitAvaddoSahAnamevAvazyakaM, vivAhaprakaraNoktAnAM vedhAdidoSANAmapi nirAsasyAvazyakatvAt / uktaM ca vasiSThena-'tasmAdeteSu doSeSu kadAcinnAcarecchubham // ' ityalamati. prasaMgena / balAnvitaiH balaM sadhAdhiSThitatvaM tenAnvitaiH gurviduzukraiH sabhI rAjAbhiSekaH zubhaH / uktaM ca vasiSThena-'mUlatrikoNasvagRhoccamitragRhasthitairvApitadaMzasaMsthaiH / zubhe vilagne satataM graheMdrA dizaMti lakSmI vipulAM ca kIrtim // ' iti / arthAnnairbalyairgrahANAmazubhaM syAttadapyuktaM tenaiva-'svanIcagaiH zatrugRhopagairvA tadaMzasaMsthaiH svagRhopagairvA / pApodaye zokabhayaM tvakIrti dizaMti rAjJAM bhRzamaMtarAyam // ' iti / bhaumeti / bhaumAkauM prasiddhau / lagnezo janmalagnasvAmI, dazezau vartamAnajAtakIyamahAdazAMtardazAsvAminau, janmapo janmarAzisvAmI; etairapi balAnvitaiH sadbhI rAjAbhiSekaH shubhH| balAnvitatvamadhunA vyAkRtameva / yadAha vasiSThaH-'mAdhAnajanmezadazAdhinAtharavIMdubhaumejyasitairbaliSThaiH / utpAtadoSAdivivarjiteSu padaM sthiraM sthAca narAdhipAnAm // ' iti / AdhAnaM ca janma janmalagnajanmarAzI, anayorIzAvAdhAnajanmezau / yadAha shriiptiH'vilgnjnmeshdshaadhinaathmaartNdddhaatriitnyairblisstthaiH| gurviduzukraiH sphuradaMzujAlaimahIpatInAmabhiSeka iSTaH // ' iti / no caitreti / caitrAkhyo mAsaH, riktAH 4 / 9 / 14 tithayaH prasiddhAH, Aro bhaumavAraH, nizA rAtriH, malimluco'dhikamAsaH; eSu rAjAbhiSeko na zubhaH / yadAha caMDezvaraH-'nAbhiSekaH zubho vAcyo nRpe caitre'dhimAsake / na bhUsute prasupte ca viSNau riktAsu rAtriSu // ' vasiSThena budhavArasyAmAvAsyAyAzca niSedha uktaH / sa yathA-'riktAsvamAyAM Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra nakSatrANi lagnazuddhizca] rAjAbhiSekaprakaraNam 10 / 325 budhabhaumavAravayeSu vAreSu dineSu caiva / khale dine RkSanize tathaiva na naidhane bhe tvabhiSeka issttH||' iti / yattu bhImaparAkrameNoktam-'rAjAbhiSekAhavaduSTadaMtisetucchidAnAM kRSikarmaNAM ca / vAdasya ca kSmAtanayasya vAre prAraMbhasiddhiM munayo vadaMti // ' iti / atra bhaumavAre rAjAbhiSekavidhAna senApatyabhiSekaviSayaM draSTavyam / bhaumasya senApatitvAt , 'rAjAnau ravizItagU kSitisuto netA' iti varAhoktatvAt / anyathA vasiSThacaMDezvarokto bhaumaniSedho nirviSayaH syAt / yattu ratnamAlAyAm-'maMtrauSadhAni zakunau ca sapauSTikAni goviprarAjyapitRkarmacatuSpade tu' iti / atra hi catuSpadAkhye karaNe rAjyaM kartavyamityuktaM taccAmAvAsyAyAmavazyaM bhavatyevetyayuktaM zrIpativAkyaM pratibhAti / ucyate,-jIrNarAjamaraNe saMjAte putrAdeH zIghramevAkhiladoSanirAsapUrvakazubhamuhUrtAlabdhau kAlAMtarapratIkSAyAM ca dviSadAdikRtasarvanAzaH syAdityevaMviSaye'pi catuSpadakaraNe putrAdirabhiSektavya evetyevaMparaM vyAkhyeyamiti yuktaM pratImaH / uktaM ca daivajJamanohare--'mRte rAjJi na kAlasya niyamo'tra vidhIyate / nRpAbhiSekaH kartavyo daivajJena purodhasA // ' iti // 1 // atha rAjAbhiSekanakSatrANi lagnazuddhiM ca iMdravaMzayAhazAkrazravaHkSipramRdudhruvoDubhiH zIrSodaye vopacaye zubhe tanau / pApaitriSaSThAyagataiH shubhgrhai| keMdra trikoNAyadhanatrisaMsthitaiH // 2 // zAkreti // zAkaM jyeSThA, zravaH zravaNaH, kSiprANi azvinIpuSyahastAH, mRdUni mRgacitrAnurAdhArevatyaH, dhruvANi rohiNyuttarAtrayaM ca; etaiH uDabhiH saddhI rAjAbhiSekaH zubhaH / yadAha kazyapaH-'uttarAtrayamaitraiddhAtRcaMdrakaroDuSu / sazrutyazvIjyapauSNeSu kuryAdrAjAbhiSecanam // ' iti / aiMdraM-jyeSThA / atra vAkye dvAdazabhAni, graMthakRdvAkye trayodaza, citraikAdhikA; sA ca mahezvaravAkyAlocanena / yathA-'tathA zravaHkSipramRdudhruveSu saumyagrahasyAhni tithAvarikte' iti / nAtra pramANaM pazyAmaH / ratnamAlAvAkyaM bhaviSyatIti cenna / 'maitrazAkakarapuSyarohiNIvaiSNaveSu tisRpUttarAsu ca / revatI mRgaziro'zvinISu ca mAbhRtAM samabhiSeka issyte||'iti| caMDezvaro'pi-'maitraM zAkaM zravaNaH puSyaM trINyuttarANi cAzvikaraiH / pauSNaM prAjApatyaM mRgazira iti zobhano bhagaNaH' iti tasmAccitrAgrahaNaM nirmUlam / zIrSodaya iti / shiirssodyaaH=mithunsiNhknyaatulaavRshcikkuNbhaakhyaaH| yadAha varAhaH-'go'jAzvikarkimithunAH samRgA nizAkhyAH pRSThodayA vimithunAH kathitAsta eva / zIrSAdayA dinabalAzca bhavaMti zeSA lagne sametyubhayataH pRthuromayugmam // ' iti / eSu zIrSodayarAziSu abhiSekalagnageSu vA athavA upacaye vizeSAnukteH svajanmalagnAtsvajanmarAzito vopacayabhavane triSaDekAdazadazAnAmanyatame tanau lagnage vA sati zubhe zubhagrahAkrAMte zubhagrahekSite vA rAjAbhiSekaH zubhaH / yadAha vasiSThaH-'zIrSodaye copacaye grahe bA svajanmalagnAdatha lagnage'pi / zubhagrahairyuktanirIkSite vA sthiraM padaM syAtsatataM 28 mu0 ci. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 muhUrtaciMtAmaNiH / [ rAjJaH saMpatsthairyakarayoga hi rAjJAm // ' iti / apizabdAt svajanmarAzerapyupacayabhavanaM grAhyam / yadAha kazyapaH - 'janmarAzerupacaye lagne zIrSodaye sthire / zubhagrahekSitayute nayute nekSite praiH||'iti / paraiH=pApagrahaiH / pApaistRtIyaSa SThaikAdazasthAnasthitaiH zubhagrahaiH prathamacaturthasaptamadazamanavapaMcamaikAdazadvitIyatRtIyasthAnasthitaiH rAjAbhiSekaH zubhadaH / yadAha vasiSThaH - 'trikoNakeMdranidhaneSu saumyaistriSaSTalAbharkSagataizca pApaiH paiH / SaSThASTalagnavyayavarjitena caMdreNa rAjJAM zubhado'bhiSekaH // ' iti // 2 // atha sthAnavizeSe pApagrahairazubhaM phalaM sApavAdaM iMdravaMzayAhapApaistanau ruGa nidhane mRtiH sute putrArtirarthavyayagairdaridratA / syAtkhe'laso bhraSTapado dyunAMbugaiH sarvaM zubhaM keMdragataiH zubhagrahaiH // 3 // pApairiti // tanau lagne sthitaiH pApagrahaiH ruk rogaH syAt ; rAjJo nAza iti zeSaH / nidhane aSTamasthAne pApagrahaiH mRtiH mRtyuH syAt / sute paMcamasthAne pApagrahaiH putrArtiH putrajanitapIDA syAt / arthavyayagaiH dvitIyadvAdazasthAnasthitaiH pApaiH daridratA dAridryaM syAt / khe dazame pApagrahaiH alaso nirudyogaH / dyunAMbugaiH saptamacaturthasthAnasthitaiH pApagrahairbhaSTapado bhraSTaizvaryaH syAt / upalakSaNatvAt SaSThASTamadvAdazasthAnasthitazcaMdro'pi mRtyudaH / yadAha vasiSThaH - 'pApagrahaiH svAMtyagataizca niHsvo rogI vilagnopagatairbhavetsaH / padacyutaH saptacaturthagaistu putrasthitaiH sarvasutairvihInaH // ' iti / ' nUnaM vyayASTArigataH zazAMkaH kSitIzvaraM haMti tadA baliSThaH' iti baliSThazabdopAdAnAnnirbalacaMdro vyayASTamaSaSThagato na duSTaphalada iti tAtparyam // athApavAdamAha - sarvamiti / keMdvagataiH zubhagrahaiH sarvaM prAguktaM duSTaphalaM zubhaM zubhodarkaM syAt / uktaM ca................ // 3 // athAbhiSeke rAjJaH saMpatsthairyakartR yogadvayaM bhujaMgaprayAtenAhagururlanako kujo'rau sitaH khe sa rAjA sadA modate rAjalakSmyA / tRtIyA gau saurisUryau khabaMdhvorguruzceddharitrI sthirA syAnnRpasya // 4 // gururiti // lagne guruzcetsyAt, athavA koNe navame paMcame vA guruH syAt, kujo maMgalosrau zatrugRhe SaSThe syAt, sitaH zukraH karmago dazamagaH syAt ; etA abhiSekayoge yo rAjA abhiSicyate sa rAjA sarvadA sArvakAlaM rAjalakSmyA modate / ayameko yogaH / yadAha vasiSThaH - 'yasyAbhiSeke puruhUtamaMtrI lagne trikoNe yadi vA bhavetsaH // SaSThaH kujaH karmagatazca zukraH sa modate vikramarAjalakSmyA // ' iti / athAparo yogaH / saurisUya tRtIyAyagau syAtAM yathAsaMkhyaM zanistRtIye sUryaH raviH ekAdaze syAt, guruH khabaMdhvoH khe dazame baMdhau caturthe vA cedguruH syAt, evaMvidhe yoge'bhiSiktasya nRpasya rAjJaH dharitrI pRthvI sthirA sadA hastagatA syAt / yadAha kazyapaH - 'trilAbhasthaH zaniH sUryazcaturthe vAMbare guruH / yasyAbhiSekaH kriyate tatra tasya mahI sthirA // ' iti / zrIpatirapi - Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAtrAyA dvaividhyam ] yAtrAprakaraNam 11 / 327 'trilAbhasaMsthau zanitigmarazmI meSUraNe baMdhugRhe guruzca / yasyAtra yoge kriyate'bhiSeka: saMpatsthirA tasya cirAyuSaH syAt // ' iti / meSUraNaM = dazamam | kecidhilAbhArigau saurisUryAvityAhuH / anyatsamAnam / tRtIyaikAdazaSaSThAnAmanyatamasthAnadvaye sthitau saurisUyauM syAtAmityarthaH / etadapi yuktameva / yadAha vasiSThaH - 'duzcikyalAbhArigatAvinAka khastho'marejyo yadi baMdhuge / yasyAtra yoge kriyate'bhiSeka: saMpatsthirA tasya cirAyuSaH syAt // ' iti / atra vacanadvayaprAmANyAdvikalpa iti zivam // 4 // atha rAjAbhiSekaprakaraNaM gadyenopasaMharati iti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau rAjAbhiSekaprakaraNaM samAptam // 10 // spaSTArthametat // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH / goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne hyabhiSecanaprakaraNaM rAjJo'gamatpUrNatAm // 1 // iti zrImaddaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM rAjAbhiSekaprakaraNaM samAptam // 10 // atha yAtrAprakaraNam 11 / 000 pArvatIhRdayapadmabhAskaraM vakratuNDamaghasaMghavAraNam / saMpraNamya kurute nayAnvitAM yAtrikaprakaraNasya dIpikAm // 1 // atha yAtrAprakaraNaM vyAkhyAyate / tatra kiMcitkAryamuddizya dezAMtaragamanaM yAtrA / sA ca saMkSepato dvividhA - ekA samaravijayayAtrA, aparA sAmAnyayAtrA / tatra zatrunagarajayArthaM vakSyamANayogalagnajAtakottarAjayogalagneSu prAdhAnyena yA yAtrA sA samaravijayAkhyA / yadyapi kAnicinnagarANi vinaiva yuddhaM kaTakabAhulyAdeva vazaM yAMti tathApi yuddhasaMbhAvanAstyeva / yA dravyArjanArtha vArANasyAditIrthadarzanArtha vA tithyAdizuddhimaMgIkRtya yAtrA sA sAmAnyayAtrA | taduktaM vasiSThena - 'paraviSaye vijayArthaM gaMtuM yAtrA tu samaravijayAkhyA / nikhilAsparayAtrA yA sAmAnyA sA bhavedvividhA // kathitatithivAsararkSeSvabhimataphaladA bhavecca sAmAnyA / samarAhvayA ca yAtrA yogavilagnakSitIzayogeSu // ' iti / tatra yAtrAprakaraNaM prAripsugraMtha kRdyAtrAdhikAriNastAvat praharSiNIchaMdasAha-- Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [bRhayAtrAyAM vizeSaH yAtrAyAM praviditajanmanAM nRpANAM dAtavyaM divasamabuddhajanmanAM ca / praznAdyairudayanimittamUlabhUtai vijJAte hyazubhazubhe budhaH pradadyAt // 1 // yAtrAyAmiti // vairivyatiriktasakalalokahitakAritvAnnapasya vakSyamANazubhAzubhasamudAyavicArasya sakalaziSTasaMmatatvena tadadhInatvAcca nRpagrahaNam / na ca nRpagrahaNAdAjJAmevaiSa vicAro yukta iti vAcyam / vakSyamANayogalagneSu pratizlokaM rAjapadAnupAdAnaprasaMgAt / prakaraNAdeva tallAbhAt / avismaraNArthamiti cenna / dikzUlAdAvapyavismaraNArtha nRpagrahaNaM kartavyaM syAt / tasmAdyathAsaMbhavaM rAjavyatiriktasya brAhmaNAderapyeSa vicAra upayojyaH / evameva ca vasiThAdhuSivAkyeSvapi samAdheyam / praviditaM chAyAghaTikAdinA jJAtaM janma janmasamayo lakSaNayA tatkAlInalagnakuNDalIsthazubhAzubhagrahasUcitazubhAzubhaphalodarkajJAnaM yeSAM teSAM nRpANAM yAtrAyAM divasaM dAtavyaM, yAtrAdinaM deyamityarthaH / 'vA tu kIve divasavAsarau' iti divasazabdo npuNskliNgH| tacca jJAnaM jAtakazAstrAdhInam / zubhaphaladagrahasya dazAyAmaMtardazAyAM ca rAjJA yAtrA vidheyaa| azubhaphaladagrahasya dazAyAmaMtardazAyAM ca yAtrA naiva vidheyaa| yadAha varAhaH'vidite horArAzau sthAnAdibale grahANAM ca / AyuSi ca parijJAte zubhamazubhaM yAturiha vAcyam // ' iti / vasiSTho'pi-'nikhilaguNayujAM rAjJAM kathayAmi vidhAnamatra yAtrAyAm / jAtakamavalokya vadetphalasiddhistvanyathA mRSA bhava. ti // ' iti / nanu yasya daivAjanmakAlo na viditastasya kathaM yAtrA syAdityata aah-abuddhti|abuddhmjnyaatN janma janmakAlo yeSAM teSAmapi praznAdyaiH pRcchopazrutyAdibhirazubhe zubhe vijJAte nirmAte sati budho yAtrAdivasaM pradadyAt / kIdRzaiH? udayo dine dine rAjyAbhivRddhiH, athavA lagnaM nimittaM zakunAdi, etadAdIni vastUni mUlabhUtAni nidAnakAraNAni yeSAM taiH / yadAha nAradaH-'ajJAtajanmanAM nRNAM phalAptirSuNavarNavat / praznodayanimittAdyesteSAmapi phalodayaH // ' iti / nanvatra nAradavAkye ajJAtajanmanaH puMso yAtrAphalaM ghuNAkSaratulyamiti pUrvArdhe uktam / praznAdinA tu zubhaphalasadbhAve tAdRzasyApi phalAptiriti puurvaaprvirodhH| ucyate,-praznAdinA hi zubhAzubhanirNaye'kRte niSpannamapi yAtrAphalaM ghuNAkSaratulyam / ghuNaH kITavizeSaH / sa yathAzakti kASThaM bhiMdan tatra daivAdekaH kakArAdiko varNo jAyate tadvadidam / yadA tu praznAdinA zubhanirNayasadbhAve kriyamANA yAtrAvazyaphaladeti na ko'pi virodhaH / vizeSamAha bRhadyAtrAyAM varAhaH-'tasmAnRpaH kusumapuSpaphalAgrahastaH prAtaH praNamya ravaye haridiGmukhasthaH / horAMgazAstrakuzalAnhitakAriNazca saMgRhya devagaNakAnsakRdeva pRcchet // atha nRpatisamIpe daivavit pRSTamAtraH phalamudayanimittaistarkayecchAstradRSTayA / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANe zubhaphalAvedakapraznau] yAtrAprakaraNam 11 / 329 sadasi saditi vAcyaM yadyapi syAdaniSTaM sphuTamapi kathanIyaM maMtriNe bhUbhuje vA // ' iti // 1 // __ atha jJAtAjJAtajanmanAM puMsAM sAdhAraNyena yAtrA vakSyate / tatra jJAtajanmanAM jAtakAdyavagatazubhaphalAnAM yAtrAvicAro'lpAyAsasAdhyaH / ajJAtajanmanAM tu jAtakazAstre praznAdyanukteH kathaM tadyAvAnirvAha ityAzaMkya zubhaphalayAtrAvedakaM praznaM drutavilaMbitenAhajananarAzitanU yadi lagnage tadadhipau yadi vA tata eva vA / triripukhAyagRhaM yadi vodayo vijaya eva bhavedvasudhApateH // 2 // jananeti // nanvatra kathamajJAtajanmatvaM yAvatA janmarAzilagnajJAnaM vinA samayajJAnaM naiva bhavet ? satyam / yadyapi rAzilagnajJAnaM jAtaM tathApi viziSyajAtakAvagatazubhaphaladagrahadazAnavagamAdajJAtajanmatvaM jJeyam / ata eva rAzilagnajJAnAbhAve yadi pRcchati praznaM vakSyati / jananaM janma tatsaMbaMdhinI rAzilagne te yadi prazne syAtAM janmarAzirjanmalagnaM vA yadi praznalagnaM syAttadA vasudhApate rAjJo vijaya eva / athavA tadadhipau janmalagnajanmarAzyoH svAminI lagnagato syAtAM tadApi vsudhaaptervijyH| athavA tata eva tAbhyAmeva janmalagnajanmarAzibhyAmeva triripukhAyagRhaM tRtIyaSaSThadazamaikAdazAnAmanyatamaM gRhaM yadhudayo lagnaM syAttadApi vasudhApatervijaya eva / zatrukSaya eva syAdityarthaH / yadAha nAradaH-'janmodaye janmarAzau tayorIzasthabhe'pi vaa| tAbhyAM vyAyAridazane yAtuH zatrukSayo bhavet // ' iti / atra tadIzaH zubhagrahazcellagnago'pekSita ityapi vizeSo dhyeyH| yadAha vasiSThaH-'janmarAzau lagnagate tadIze vApi lgnge| abhISTaphaladA yAtrA rAzIzazvecchubhagrahaH // janmalagne lagnagate tadIze vApi lagnage / arthalAbhapradA yAtrA lagnezazvecchubhagrahaH // ' iti / kecit tAbhyAmityanena janmalagnajanmarAzyadhipAbhyAmityAhuH / tanna; 'janmarAzivilanAbhyAM lagne vopacaye gRhe| saMpUrNaphaladA yAtrA tathaiva vijayapradA // ' iti vasiSThena kaMThata eva janmarAzilagnAbhyAmityuktatvAt // 2 // athAnya praznaM maMjubhASiNIchaMdasAharipujanmalanabhamathAdhipau tayostata eva vopacayasama cedbhavet / hibuke dhune'tha zubhavargakastanau yadi mastakodayagRhaM tadA jyH|| ripujanmalagnabhamiti // ripoH zatrorjanmalagnabhaM yajanmalagnaM janmarAzizca taccetpraznalagnAd hibuke caturthe dhune saptame vA syAttadA rAjJo jayo bhavet / athavA tayoH zatrujanmalagnarAzyoradhipau svAminau praznalagnAddhibuke dhune vA syAtAM tadApi jaya eva / (athavA tata eva tAbhyAM zatrorjanmalagnajanmarAzibhyAmeva copacayagRhaM triSaDekAdazadazamAnAmanyatamagRhaM praznalagnAddhibuke dhune vA cet Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [zubhAzubhaphaladAH praznAH tadApi jaya eva / ) athavA tanau praznalagne zubhavargakaH zubhagrahANAM SaDvargakazce. tsyAttadApi jaya eva / athavA yadi mastakodayAH zIrSodayarAzayaH praznagatAzcesyustadApi jaya eva / zIrSodayarAzInAha varAhaH-'gojAzvikarkimithunAH samRgA nizAkhyAH pRSThodayA vimithunAH kathitAsta eva / zIrSAdayA dinabalAzca bhavaMti zeSA lagnaM sametyubhayataH pRthuromayugmam // ' iti / pRthuromA mInaH / zrIpatiH-'idamapyarisaMbhavaM yadA'ste hibuke vA vijayastadApi yAtuH / zirasodayamaiti yazca rAzirjayakRtso'pyudaye tatheSTavargaH // ' iti / yadA aste iti padacchedaH / aste saptamasthAne / idaMzabdena prAguktapadyoktArthaH parA. mRzyate / 'janmarAziruta janmavilagnaM tatpatI udayagau yadi vA staH / nyAyakarmaripubhAnyuta tAbhyAM zatrusaMkSayamavehi tadAnIm // ' janmarAzirityAdikaM sarva zatrusamudbhavaM cedaste saptamasthAne syAdathavA hibuke syAttadApi yAtunRpasya vijaya ityarthaH / varAho'pi-'udayamudayapaM vA janmabhaM janmapaM vA tadupacayagRhaM vA vIkSya lagne yiyaasoH| vinihatamaripakSaM viddhi zaborida vA hibukagRhasametaM pRcchato'stasthitaM vA // ' iti // 3 // athAjJAtajanmanAM zubhaphaladaM praznaM toTakachaMdasAhayadi pRcchitanau vasudhA rucirA zubhavastu yadi zrutidarzanagam / yadi pRcchati cAdaratazca zubhagrahadRSTayutaM caralagnamapi // 4 // yadIti // atra vasudhApaterjaya ityanuvartate / yadi pRcchitanau praznalane vasudhA bhUmI rucirA syAt , athavA yadi zubhavastu mAMgalyavastu vastrAbharaNAdi zrutidarzanagaM zravaNagocaraM darzanagocaraM vA; darzanamatra cAkSuSam , athavA praSTA Adarato daivajJaM pRcchati, tadA vasudhApaterjayaH syAditi sarvatra vyAkhyeyam / yadAha zrIpatiH-'manoramA bhUryadi pRcchataH syAnmAMgalyavastuzrutidarzane stH| yadyAdarAtpRcchati vA grahazaM tadAdizedasti jayastaveti // ' iti / athavA caralagnaM meSakarkatulAmakarANAmanyatamaM yadi praznalagnaM zubhagrahaiH dRSTaM yutaM vA tadApi rAjJo jyH| 'karoti rAzirgamanaM phalaM ca caro vilagne zubhadRSTayuktaH' iti zrIpatyukteH // 4 // atha jJAtAjJAtajanmanAM puMsAM sAdhAraNyenAzubhaphaladaM praznaM mAlinIchaMdasAha vidhukujayutalagne sauridRSTe'tha caMdre ___ mRtibhamadanasaMsthe lagnage bhAskare'pi / hibukanidhanahorAchUnage vApi pApe sapadi bhavati bhaMgaH praznakartustadAnIm // 5 // vidhviti // vidhukujayute caMdramaMgalayukta lagne sauriNA zaninA dRSTe tadA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMdigviSayA yAtretyatra nirNayaH ] yAtrAprakaraNam 11 / praznakarturnRpAderbhagaH zatrutaH parAjayo nAzo vA syAt / atha caMdre mRtibhamadanasaMsthe'STamasaptamasaMsthe lagnage ca bhAskare satyevaMvidhe viziSTe yoge praSTubhaMga: syAt / tathA apizabdo 'vyayAnAmanekArthatvAdviparyayArthaH / tathA hi-apiviparyaye vA, sati bhAskare mRtibhamadanasaMsthe caMdre lagnage ca sati evaMvidhe yoge praSTubhaMgaH syAt / uktaM ca varAheNa - 'sacaMdre rudhire lagne bhaMgaH sUryAtmajekSite / ghUnanaidhanage caMdre lagnaM yAte divAkare / viparyaye vA yAtasya trAsabhaMgavadhAgamAH // ' iti / vA athavA pApagrahe caturthASTamalagnasaptamasthAnAnAmanyatamasthe sati praSTubhaMgaH syAt / uktaM ca varAheNa - 'nidhanahibukahorAsaptamarkSeSu pApA na zubhaphalakarAH syuH pRcchatAM mAnavAnAm / dazamabhavanayukteSveSu saumyAH samastAH sadasadidamazeSaM yAnakAle'pi ciMtyam // ' iti // 5 // 331 atha yAtA kasyAM dizi gamiSyatIti prazne nirNayaM bhujaMgaprayAtenAhatrikoNe kujAtsaurizukrajJajIvA raise vA no gamosrkAcchazI vA / balIyAMstu madhye tayoryo grahaH syAt svakIyAM dizaM pratyutAsau nayecca // 6 // trikoNe iti // kujAnmaMgalAt trikoNe navamapaMcame saurizukrajJajIvAH zanaizvarazukrabudhaguravazretsyurathavA eko'pi vA saurizukrajJajIvAnAmanyatamazcetrikoNe syAttadA yAtA yAM dizamuddizya jigamiSati tatra dizi gamo gamanaM na syAt / vA athavA'rkAcchazI trikoNe cetsyAttadApyuddiSTa diggamanaM na syAdeva / tarhi kasyAM dizi gamanaM syAdityata Aha-balIyAniti / tayormadhye'dhunoktoddiSTadikpratibaMdha kArakayormadhye yo graho balavAnsyAtsvakIyAM dizaM pratyuta sAMprataM nayet / caH pAdapUraNe / yadAha varAhaH - ' eko'pi jIvajJasitAsitAnAM kujAtrikoNe ravito'thaveMduH / yatrodyatastatra na yAti yAtA tayorbalIyAnnayati svakASThAm // ' iti / kASThAM = dizam / grahadizastu 'sUryaH sito bhUmisutaH' (11 / 46 ) ityAdinA vakSyati // 6 // athaitAdRzaM dvitIyaM yogaM madalekhAchaMdasAha - prazne gamyadigIzAtkheTaH paMcamago yaH / bobhUyAdvalayuktaH svAmAzAM nayate'sau // 7 // prazna iti // gamyadigIzAt gaMtumiSTA yA dik tasyA IzaH svAmI prazne praznalagne yasminsthAne syAttataH paMcame sthAne yo graho balayukto bobhUyAdvalayukto bhavettadAsau grahaH svAM svIyAmAzAM dizaM nayate prApayati / uktaM ca varAheNa - ' yAtrAdigIzAdyadi paMcame'nyo gRhe graho vIryayutastu tiSThet ! Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ yAtrAyAM niSiddhavArAH samudyatAsszAkathitAni bhaMktvA phalAni vIryAnnayati svakASThAm // ' iti / anyadapi yogAMtaraM tenaivoktam -- 'parasparaM saurikujau ravIMdU trikoNagau bhArgavalohitau vA / phalaM yaduktaM tadazeSameva vinAzya pazcAnnayati svakASThAm' iti // 7 // athaivaM praznalagnAtpraSTuH zubhAzubhaM nirNIya yAtrAkAlAdi bhujaMgaprayAtenAhadhanuSasiMheSu yAtrA prazastA zanijJozanorAzige caiva madhyA / 332 vau karkamInAlisaMsthe'tidIrghA januH sapta paMca tritArAzca neSTAH // 8 // dhanuriti // ravau dhanurmeSasiMhasthite sati yAtrA prazastA zuphaphaladA / zanijJozanorAzige makarakuMbhakanyAmithunavRSatu lAgate ravau yAtrA madhyA madhyamaphaladA, na zubhadA nApyazubhaphaladetyarthaH / karkamInAlisaMsthe ravAvatidIrghA bahukAlasAdhyA yAtrA, hInaphaletyarthaH / yadAha lalluH - 'yAtrAjasiMhaturagopagate variSThA madhyA zanaizcarabudhozanasAM gRheSu / bhAnau kulIravRSavRzcikage'tidIrghA zastastu devalamate'dhvani pRSThago'rkaH // ' zasta iti; devalAcArya matestar mArge'rkaH sUryaH pRSThagaH zastaH / pRSThagatvaM tu bhramaNavazena sUryo hyahorAtramadhye udayakAlAdArabhya praharASTakena pradakSiNaM prAcyAdyaSTau dizo bhramatIti / yadAha vasaMtarAjaH--' dagdhA digaizI jvalitA digaiMdrI pradhUmitA cAnaladik prabhAte / ityevameva praharASTrakena bhuMkte dizo'STau savitA krameNa // dagdhA diguktA dinanAthamuktA vivasvadAptA bhavati pradIptA / saMdhUmitAyAM savitA prayAtA zeSA digaMtAH khalu paMca zAMtAH // ' iti / etena bhramaNaprakAreNa yasyAM dizi yasmin prahare bhramaNasaMbhavaH sA dik sUryasaMmukhetyucyate / tatpaMcamI di sUrya pRSThagatetyucyate iti pitRcaraNA vyAcakhyuH / vayaM tvevaM vyAkurmaHzasta iti dvAdazarAzicakrabhramavazena yasyAM dizyarkaH sthitastAM pRSThataH kRtvA yaayaadityrthH| yathA-lagnasthe'rke pazcimAM dizaM gacchet, caturthasthe sUrye dakSiNAM dizaM gacchet, saptame sUrye pUrvA gacchet, dazamasthe sUrye uttarAM dizaM gacchet; yadAha devalaH - 'lagnasthe varuNAzAM hibukasthe dakSiNAM ravau yAyAt / saptamage pUrvAzAM meSUraNasaMsthite saumyAm // ' iti / evaM vidikSvapi tulyanyAyatvAjjJeyam / yathA-dvitIyasthe tRtIyasthe vA sUrye nairRtIM gacchet, paMcamasthe SaSThasthe vA sUrye AgneyIM gacchet, aSTamasthe navamasthe vA sUrye aizAnIM gacchet, ekAdazasthe dvAdazasthe vA sUrye vAyavyAM gacchediti / atha tArAniSedha ucyate - januriti // svajanmanakSatrAddinanakSatraM yatsaMkhyaM syAttannavabhaktamavaziSTAH prathamasaptamapaMcamatRtIyAkhyAstArAzcetsyustadA neSTA niSiddhAH / yaduktaM ratnamAlAyAM zrIpatinA - ' tyaktvA tripaMcAdimasaptatArAH' iti / nArado -- Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra tithi-nakSatrAdizuddhiH] yAtrAprakaraNam 11 / 333 'pi-'vipaMcasaptatryAyeSu yAtrAbhISTaphalapradA' iti / janurityAdinakSatroktisamIpe vaktavyamapyatroktaM pAdapUraNArtham // 8 // atha tithinakSatrazuddhI bhujaMgaprayAtenAhana SaSThI na ca dvAdazI nASTamI no sitAdyA tithiH pUrNimA'mA na riktA / hayAdityamitradujIvAMtyahasta zravovAsavaireva yAtrA prazastA // 9 // neti // sitAdyA tithiH zuklapakSapratipat , arthAt kRSNapakSapratipaduttamA; amA amAvAsyA, anyAstithayo nAmataHprasiddhA jJeyAH; Asu tithiSu yAtrAna prazasteti vAkyArthaH / padArthastvayam-SaSThI na yAtrAyAM prshstetyrthH| evaM sarvatra, bahunakArakaraNaM kavitve padAnAM punaruktyA gauravalAghavavicAro nAstIti dyota. yitum / 'na kharo na ca bhUyasA mRduH' itivat / yadAha nArada:-SadhyaSTamIdvAdazikAriktAmAvarjitAsu ca / yAtrA zukla pratipadi nidhanAyA'dhanAya vA // ' iti / arthAtSaSTyAdiniSiddhatithivyatiriktAstithayo yAtrAyAM prazastA ityarthaH / atra pratyekaM tithiphalAnyAha vasiSThaH-'valakSapakSe pratipatprayANe bhaMgapradA vA nidhanapradA vA / yazaskarI bhUridhanapradA ca yA paMcamI mRtyukarI ca SaSThI // saptamI vijayadA hyathASTamI zokaduHkhabhayadAmayapradA / sarvaduHkhazamanI yazaskarI lAbhadA ca dazamI niraMtaram // pazupradA mAnakarI sugaMdharatAMbarAnekazubhapradA syAt / ekAdazI citramRgaprabhUtadhAnyAkarA dyuttamavastudA syAt // bhUribhUtinAzinI bhUrizarmahAriNI bhUribhItidAyinI dvAdazI prabhaMgadA / trayodazI subhogadA vipakSapakSanAzinI vinAzadAtha pUrNimA yazAkSayaM karotyamA // ' valakSapakSaH zuklapakSaH / yasyAM pratipadi satyapi udaye caMdrasyAtikSINatvAjhaMgapradatvaM, yadA tu caMdrodayAbhAva eva tadA nidhanapradatvaM maraNadAtRtvaM, arthAt kRSNapakSapratipaduttamA; Ahuzca-'pratipatsu prayAtAnAM siddhireva na saMzayaH' iti, tatkRSNapratipadviSayam / hayeti / nanu tithayaH proktAH, madhye vArAnvihAya nakSatroktirna saMgacchate / kiMca vasiSThenoktatvAdvArA vaktavyA eva; 'surejyadaityejyazazIMdujAnAM vArAzca vargAH zubhadAH prayANe / AdityabhUsUnuzanaizcarANAM vArAzca vargA na zubhapradAH syuH // ' iti / phalAnyAyAha rAjamArtaDa:-'sUryadine'dhvani nAzazcaMdre zaktikSayo'rthanAzazca / jvalanAsakpittarujaH kauje baudhe suhRtprAptiH / jaive jayadhanalabdhiH zukre strIvastragaMdhadhanalAbhaH / dainyavadhabandharogAnprApnoti dine'rkaputrasya // ' iti / tasmAdvArA vaktavyA eveti cet / ucyate,-na vaktavyA eva vArA iti vayaM brUmaH / kutaH? nAradakazyapAvRSibhiranuktatvAt / kiMca 'na maMdeMdudine prAcI na gaccheddakSiNAM gurau / sitArkayona pratIcI nodIcI jJArayorapi // ' iti nAradavAkyabodhi Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [yAtrAyAM prazastanakSatrANi tam, 'tuhinakaramaMdavAre zakradizaM na bajed gurau ca yAmyAyAm / ravisitadine pratIcyAM saumyadizaM jJArayozca vArazUlaM syAt // ' iti vasiSThavAkyabodhitamapi pApagrahavArazUlaM sarvamate nirarthakamApayeta, sAmAnyata eva niSedhasatvAt / doSAdhikyasUcanArthamiti cenna / bhinnakartRkeSu munigraMtheSu munivacanAnAM vaiyarthyAnahatvAdevaMvidhA gatirucitA; natvekakartRke graMthe / tatra hi pUrvAparavirodhe arthAtaraM vA kArya, graMthAMtareNa sahaikavAkyatA vA kAryA / tatrAyaM vasiSThavAkyasvarasa:-'tuhinakaramaMdavAre' iti vAkyAtpApavAraniSedho gauNa ityanumIyate / tatra tasya gatistvevam-yadA svajanmarAzerupacayasthAnastho yo grahaH syAtsa zubhaH pApo vA bhavatu sarvadikSu hitaH paraMtu zUladizo vihAya, yadA tvanupacayasthAnasthaH syAtsa kutrApi na hitaH / yadAha rAjamAteMDa:-'upacayakaragrahadine zuddhiH krUre'pi pApinAM bhavati / saumye'pyanupacayasthe na bhavati yAtrA zubhA yAtuH // ' iti / evaM graMthabhedena caMdrazubhAzubhoktirapi parihartavyA / kecit puSTakSINacaMdraviSayetyAhuH / tasmAnArtho vAroktyA / ato graMthakRtApi noktA vArA ityalamatiprasaMgeneti prstutmnusraamH| hayeti / hayo'zvinI, AdityaM punarvasuH, mitro'nurAdhA, iMduma'gaH, jIvaH puSyaH, aMtyaM revatI, hastAdayaH prasiddhAH; etairnavanakSatraireva yAtrA prazastottamA / yadAha vasiSThaH--'pauSNadvayAdityakarejyamitraviSNviduvasvAhvayabhAni yAni / zreSThAni yAtrAsu navaiva tAni muktvA tripNcaadimsptmaani||' iti / zreSThAni' ityukteH kiyatAM nakSatrANAM madhyamatvaM kiyatAM nikRSTatvaM cAnumIyate / tadapi tenaivoktam'tinottarAvAruNanaitrateMdrapUrvAtrayaM brAhmabhayugdazaiva / madhyAni neSTAnyanalAnilezadvidaivacitrAhimaghAMtakAni // ' iti / tisra uttarA iti vaktavye tisrottarA ityArSaH saMdhiH / gurustu bahUni bhAni niSiddhAnyAha-'pUrvAsu triSu yAmyaH jyeSThAyAM raudbhaurage / sarvAzAsu gate yAtrA prANahAnirbhaviSyati // ' iti / kecittu-'pUrvAtrayaM sAnalamagrajAnAM rAjJAM tu puSyeNa sahottarANi / sapauSNamaitraM pitRdaivataM ca prajApatebhaM ca kRSIvalAnAm // AdityahastAbhijidAzvinAni vaNigjanAnAM prabhavaMti bhAni / mUlatrinetrAnalavAruNAni bhAnyugrajAteH prabhaviSNutAyAH // saumyeMdracitrAvasudaivatAni sevAjanasvAmyamupAgatAni / sApaM vizAkhA zravaNo bharaNyazcAMDAlajAterabhinirdizaMti // ' iti varAhokterjAtivizeSeNa yAtrAnakSatrANyAhuH; tacciMtyam / yato varAhasaMhitAyAM nakSatravyUhAdhyAye paMcadazasaMkhyAke etAni padyAnyuktAni, tatra dezajAtivastvAdyukterazubhopaghAte teSAM dezAnAM jAtInAM ca godhUmAdivastUnAM ca pIDA; anyathA hi zubhamiti tasyArthaH / uktaM ca tatraiva varAheNa-raviravisutabhogamAgataM kSitisutabhedanavakradUSitam / grahaNagatamatholkayAhataM niyatamuSAkarapIDitaM ca yat // tadupahatamiti pracakSate prakRtiviparyayayAtameva vA / nigaditaparivargadUSaNaM kathitaviparyayagaM samRddhaye // ' iti / parivargaH svavargaH // 9 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 tatra vAra-nakSatra-zUlAdi ] yAtrAprakaraNam 11 / atha vArazUla-nakSatrazUle pRthvIchaMdasAhana pUrvadizi zakrabhe na vidhusaurivAre tathA na cAjapadabhe gurau ymdishiindaityejyyoH| na pAzidizi dhAtRbhe kujabudhe'yamA tathA na saumyakakubhi vrajetsvajayajIvitArthI budhaH // 10 // na pUrvadizIti // zakrabhe jyeSThAnakSatre pUrvadizi na vrajet / tathA vidhusaurivAre somazanivAre'pi pUrvadizi na vrajet / tathA ajapadabhe pUrvAbhAdrapadAnakSatre tathA gurau guruvAre'pi yamadizi na vrajet / inadaityejyayoH ravizukra. vArayostathA dhAtRbhe rohiNyAM pAzidizi pAzI varuNastasya dizi pazcima dizi na vrajet / kujabudhe maMgalabudhavAre tathAryamA uttarAphalgunyAM saumyakakubhyuttaradizi na vrajet / kaH ? budhaH paMDito jJAtA vA rAjAdiH / kIdRzo budhaH ? svajayajIvitArthI / svaM dhanaM, jayaH zatruparAjayapUrvakaH svotkarSaH, jIvitamAyuSyaM, etAni arthayate'sau / gacchatazca puMso dravyanAzo jayanAzo maraNaM vA syAditi niSkRSTo'rthaH / yadAha nAradaH-'na maMdeMdudine prAcI na bajeddakSiNAM gurau / sitArkayona pratIcI nodIcI jJArayorapi // ' iti / rAjamArtaDena vizeSa uktaH-'toyezavahnidhanadAMtakarAkSasAnAM yAto'thavAnilazatakratuzaMkarANAm / digbhAgamuSNakiraNAdidineSu devaiH saMrakSito'pi nidhanaM na cirAdupaiti // sUrya zukre kuje rAho maMde caMdre budhe gurau / agrataH zobhanA yAtrA pRSThato maraNaM dhruvam // pratIcI ravivAreNa prAcI ca ravinaMdane / udIcI bhUmiputreNa na yAyAddakSiNAM gurau // ' iti, tadetadArSavAkyamUlAbhAvAdupekSyam / vasiSThaH'puruhUtadizaM puraMdaraH neyAdyAmyadizaM tvajAMghridhiSNye / jalanAthadizaM pitAmahaH zUlAkhyAnyatha saumymrymH||' iti / pitAmahaH rohiNI / saumyaM somadevatAkaM dizam , uttaradizamityarthaH / etatphalamapyAha vasiSThaH-'zUlasaMjJAni dhiSNyAni zUlasaMjJAzca vAsarAH / yAyinAM mRtyudAH zIghramathavA cArthahA. nidAH // ' iti / vArazUlaparihAramAha guruH-'sUryavAre ghRtaM prAzya somavAre payastathA / guDamaMgArake vAre budhavAre tilAnapi // guruvAre dadhi prAzya zukravAre yavAnapi / mASAnbhuktvA zanevAre gacchanzUle na doSabhAk // tAMbUlaM caMdanaM mRcca puSpaM dadhi ghRtaM tilAH / vArazUlaharANyAMddAnAddhAraNato'danAt // ' iti / nanu 'hayAditya-' (1119) ityAdinA navaiva bhAni yAtrAyAM prazastAnyuktAni, tatraitAsAM jyeSThApUrvAbhAdrapadArohiNyuttarAphAlgunInAM yAtrAyAM prApyabhAvaH / kiMca agre (pR0353) digdvArabhAni saparighAni vkssyte| tatra jyeSTA pazcimAsthatvAtprAgudIcyoH parighaH / pUrvAbhAdrapadottarAsthatvAddakSiNApazcimayoH prighH| rohiNI prAksthatvAddakSiNapazcimayoH prighH| uttarAphAlgunI dakSiNAsthatvAtprAgudIcyoH prighH| tatra 'prAptipUrvakatvAtpratiSedhasya' iti nyAyAnnakSatrazUlAbhidhAnaM vyarthamiti cet / ucyate,-'yogAsiddhirdharaNipatInAm' (11 / 54) iti vakSyati-tatra Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 muhUrtaciMtAmaNiH / [ kvacitkAlazUle yAtrAniSedhaH yogayAtrAyA AtyayikakAryaviSayatvAt paMcAGgazuddhimanAdRtya kevalalagnazuddhau rAjJAM yAtrAyAH prazastataratvokteH / yadAha parAzaraH - 'AtyayikakAryayAte daive - na nipIDiteca yAtavye / kevalavilagnayogAdapi yAtA siddhimApnoti // ' iti / tatra yadi nakSatrazuddhau daivAdvihitanakSatrAdanyanakSatreSvapi yAtrAprasaktau satyAM kadAcitpUrvasyAM dizi gaMturjyeSThAnakSatre'pi yAtrA syAt / evaM dakSiNAdidiggamane pUrvAbhAdrapadA dinakSatreSvapi yAtrA syAt, sAmA bhUdityetadarthaM nakSatrazUloktiH / kiMca 'tisrottarA - ' ityAdInAM dazanakSatrANAM niMdyAniMdyavyatiriktaphalatvena madhyamatvoktervihitanakSatrAlAbhasaMbhave madhyamanakSatreSu yAtrAyAM prAptAyAM jyeSThAdiSu dikzUlanakSatreSu sarvathA yAtrA na kAryeti vA samAdhiH / ata eva dakSiNadizi trayANAmapi prAzastyAvagateH 'RkSaguNairapi bhUdevAnAm ' (11 / 54) iti vacanAbrAhmaNAnAM nakSatraprAzastyasyAvazyakatvAcca madhyamanakSatreSu sarvathA yAtrA na kAryA iti vA samAdhiH / ata eva dakSiNadizi dhaniSThAdipaMcakaniSedhopapattiH / zatatArakA pUrvAbhAdrapadottarAbhAdrapadAnAM madhyamatvAt / nanvevaM sati dakSiNadizi dhaniSThAdipaMcakaniSedhAdeva pUrvAbhAdrapadA niSedhaH siddhaH, kiM punarniSedhena ? ucyate, - doSAdhikya sUcanArthameveti RjavaH / vayaM tu yadA ekasminnevAhani prayANaM nagarapravezazca saMbhavettadA prAvezika eva muhUrto vicArya ityuktam / yadAha gargaH - 'pravezanirgamau syAtAmekasminneva vAsare / tadA prAvezikaM cityaM budhairnaiva tu yAtrikam // ' iti / bhRgurapi - 'ekasminnapi divase yadi cedgamanaM pravezazca / pratizukravArazUlaM na ciMtayedyoginIpUrvam // ' iti / tatra yathA pratizubhadrAdiko doSo nAsti, tatheha dakSiNadezagamane paMcakadoSo'pi nAsti, tAze'pi gamane pUrvAbhAdrapadAniSedho yathA syAdityajapAgrahaNaM kRtamiti brUmaH / etacca 'yogAtsiddhirdharaNipatInAm ' (11 / 54) ityatra 'kulmASAMstilataMDulAnU' (11 / 81) ityatrApi ca samyak vicArayiSyata ityalaM pallavitena // 10 // atha dhruvAdinakSatraiH pUrvAhlAdikAlavizeSe kAlazUle yAtrAniSedhaM zArdUlavikrIDitenAha pUrvAhNe dhruvamizra bhairna nRpateryAtrA na madhyAhna ke tIkSNAkhyairaparAhna ke na laghubhairno pUrvarAtre tathA / maitrAkhyairna ca madhyarAtrisamaye cograistathA no carai rAtryaM te harihastapuSyazazibhiH syAtsarvakAle zubhA // / 11 // pUrvA iti // nRpateriti sarvatra saMbadhyate / dhruvAkhyairmizrAkhyaizca bhairnakSatraiH pUrvAhNe yAtrA na syAt / tIkSNAkhyai bhairmadhyAhnake yAtrA na syAt / madhyAhnaka iti svArthe kaH / aparAhnake laghubhairyAtrA na syAt / tathA pUrvarAtre maitrAkhyairyAtrA na syAt / madhyarAtrisamaye ugranakSatrairyAtrA na syAt / tathA rAjyaMte rAtri tRtIyabhAge caranakSatrairyAtrA na syAt / atra vizeSaH - harihastapuSyazazibhiH zravaNa Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlavizeSe niSedhaH ] yAtrAprakaraNam 11 / hastapuSyamRgaiH sarvakAle SaSTighaTikAtmake'horAtrarUpe yasminkasmiMzcitkAle zubhA syAt / yadAha vasiSThaH - 'sthirasAdhAraNadhiSNyaiH pUrvAhne naiva gamanaM sat / gamanaM na dAruNakSairdinadalasamaye na kAryamazubhaM syAt // kSiprairnAparavAsarasamaye mRdubhirna rAtrimukhe / ugrakSairnizi samaye caradhiSNyairuSasi na zreSTham // ' nizisamaye=ardharAtre / tathA cAha zrIpatiH - 'pUrvAhNe dhruvamizrabhairna gamanaM tIkSNairna madhyaMdine zreSThaM nAparavAsare ca laghubhimaitrairna rAtrermukhe / ugrAkhyairna ca madhyarAtrisamaye neSTaM nizAMte caraiH sarveSveva karaiMdavejyahAribhiH kAleSu yAtrA zubhA // ' iti / atra dinasya rAtrezca tredhA vibhAgaM kRtvA pUrvAhNAdivyavahAraH prasiddhaH / tadetaduktaM spaSTaM mahezvareNa - 'Adye'hnakhilave dhruvarkSasahitairmizrairna yAtrA zubhA no tIkSNairaparAMzake na laghubhairahnastribhAge'ntime / tryaMze tvAdimake nizo na mRdubhairumairna madhyeM'zake nAMtyAMze carabhaiH karazrutimRgejyakSaiH zubhA sarvadA // ' iti / nanu 'prAptipUrvakatvAtpratiSedhasya' iti nyAyAt dhruvakSeSu yAtrAprAptireva nAsti, kiM punaH pUrvAhnAdikAlavizeSaniSedheneti cet / ukto'tra samAdhiH / nanu prAkpadye 'tisrottarA' ityAdidhuvAdInAM madhyamatvamaM gIkRtya samAhitam / mizrAdInAM tu viziSya niSedhAtkathaM prAguktaH samAdhiratra saMgaccheteti cet / satyam / tulyanyAyatvAdAvazyakayAtrAyAM yathA bhadrAvyatIpAtAdiSu duSTeSu kevalAM lagbhazuddhimAzrityaiva yAtrA rAjJAM prazastA tathA niSiddhanakSatreSvapi / asminnevArthe idameva vAkyaM jJApakamiti vayaM brUmaH / evaM sati kAla vizeSa niSedhopapattirapi saMgatA bhavati / pUrvarAtra iti / rAtreH pUrvaH pUrvarAtra iti 'pUrvAparAdharottaramekadezinaikAdhikaraNe' ityekadezisamAsastatpuruSaH / tatra samAsazAstrAMtargatasya prathamAMtapUrvAparAdivAkyasthasya pUrvazabdasya prathamAnirdiSTaM samAsa upasarjanam' ityupasarjanasaMjJakatvAt 'upasarjanaM pUrvam' iti pUrvanipAtaH / tataH 'bhahaH sarvaikadezasaMkhyAtapuNyAcca rAtreH' ityacpratyayaH samAsAMta: / 'yasyeti ca' itIkAralopaH / amumevAzayaM manasi nidhAya 'ugrAkhyairna ca madhyarAtrasamaye' ityatra kRtasamAsAMtamadhyarAtrazabdaM kecit paThaMti; taciMtyam / yato rAtrermadhyaM madhyarAtra iti vigRhyate tadaikadezisamAsavidhAyakasUtre madhyazabdasyAbhAvAdekadezisamAso'nupapannaH / ata eva pUrvanipAto'pi na / samAsAMtasya tvanunmeSa eva / tasmAdvAtrimadhyasamaye ityeva pAThyaM syAditi kathamayaM prayogaH ? ucyate, - madhyA cAsau rAtrizca madhyarAtririti 'vizeSaNaM vizeSyeNa bahulam' iti samAnAdhikaraNastatpuruSaH / 'puMvatkarmadhArayajAtIya dezIyeSu' iti pUrvapadasya puNvdbhaavH| 'pUrvA dik pazcimaM nabhaH' ityAdivadekadezaparyavasAnamardharAtra ityrthH| samAsAMtastvatra naiva bhavati, 'ahaH sarvaikadeza -' ityatra 'kRtrimAkutrimayoH kRtrime kArye saMpratyayaH' iti nyAyAdekadezizabdena pUrvAparAdisUtrasthaH pratipadokta ekadezisamAso gRhyate, tata eva ca samAsAMtavidhAnAditi ghaMTApathakArAdayaH / ye tvevaMvidheSvapi samAseSvekadezisamAsamAzritya samAsAMtamAhuste samAsavidhAyakasUtrAbhAvAtsamAsAMtaviSaye nyAyaviruddhatvAcca ciMtyo29 mu0 ci0 -337 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 muhuurtciNtaamnniH| [jIvapakSAdisaMjJAH kayo dhyeyAH / ataH 'ugrAkhyainaM ca madhyarAtrisamaye' iti zrIpativAkye'pi madhyarAtriritIkArAMtaH pAThaH pAThyaH / evaM mUle'pItyalamativistareNa // 11 // __ atha tatrApi kAlavizeSe madhyamAnAM niSiddhAnAM ca kiyatAM bhAnAM vayaMghaTikA iMdravajrAchaMdasAhapUrvAgnipitryAMtakatArakANAM bhUpaprakRtyugraturaMgamAH syuH / svAtIvizAkheMdrabhujaMgamAnAM nADyo niSiddhA manusaMmitAzca // 12 // pUrveti // pUrvAtraye prathamAtikrame kAraNAbhAvAdAdimAH SoDaza nADyo niSiddhAH / evamagneH kRttikAyA ekaviMzatighaTikAH, pitryasya maghAyA ekAdaza ghaTikAH, aMtakasya bharaNyAH saptaghaTikAstyAjyA ityrthH| svAtIvizAkhAjyeSThAzleSANAM catasRNAM tArakANAM ca caturdaza ghaTikAstyAjyAH / yadAha bharadvAjaH-'bharaNyAM sapta ghaTikA vahnioM caikviNshtiH| ekAdaza ghaTIH pitrye tripUrvAsu ca SoDaza // svAtIsArpavizAkhAsu jyeSThAyAM ca caturdaza // varjayeccheSaghaTikA yAtuH zubhaphalapradAH // ' iti etadapyAvazyakagamanaviSayam / tathA ca tenaivoktam-'niSiddhaSvapi RkSeSu tyaktvA duSTaghaTIH kramAt / tadanyA ghaTikA grAhyA avazyagamane sati // ' iti / apizabdAnmadhyameSu RkSeSu // 12 // atha matAMtareNa vayaMghaTItvamiMdravajrayAhapUrvArdhamAgneyamaghAnilAnAM tyajeddhi citrAhiyamottarArdham / nRpaH samastAM gamane jayArthI svAtI maghAM cozanaso matena // 13 // pUrvArdhamiti // spaSTArthamidaM padyam / yadAha bRhadyAtrAyAM varAhaH-'vivajayettvASTrayamoragANAmadhaM dvitIyaM gamane jayepsuH / pUrvArdhamAgneyamaghAnilAnAM svAtI maghAM cozanasaH samastam // ' iti / uzanaso mateneti zeSaH // 13 // atha bhAnAM jIvapakSAdikAH saMjJA bhujaMgaprayAtenAha tamobhuktatArAH smRtA vizvasaMkhyAH / zubho jIvapakSo mRtazcApi bhogyAH / tadAkrAMtabhaM kartarIsaMjJamuktaM tato'LaMdusaMkhyaM bhavedstanAma // 14 // * tamobhuktatArA iti // tamo rAhunAmA graho viparItagatirasti, AgamaprAmANyAt ; tena bhuktA muktA evaMvidhA vizvasaMkhyAstrayodazasaMkhyAstArA nakSatrANi jIvapakSo jIvapakSasaMjJAni zubhaH zubhakAryakarANi / bhogyAH rAhaNAkrAMtanakSatrAnogyAni bhoktuM yogyAni gamyAni trayodaza nakSatrANi mRto mRtapakSasaMjJAni / tadAkrAMtabhaM tena rAhuNAkrAMtabhaM kartarI ityevaM nAmakam / tato Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvapakSAdInAM phalavaiziSTyaM ] yAtrAprakaraNam 11 / rAhAkrAMtanakSatrAdakSaMdusaMkhyaM paMcadazasaMkhyAkaM bhaM grastanAmakaM syAt / yathArAhurhaste'sti, tena bhuktAni citrAsvAtIvizAkhAnurAdhAjyeSThAmUlapUrvASADhotta. rASADhAbhijicchravaNadhaniSThAzatatArakApUrvAbhAdrapadAkhyAni bhAni jiivpkssH| tadAkrAMtabhAt hastAtpaMcadazamuttarAbhAdrapadAbhaM grastasaMjJaM tena rAhuNA bhogyAni uttarAphalgunImaghAzleSApuSyapunarvasvAmRgarohiNIkRttikAbharaNyazvinIrevatyAkhyAni mRtapakSaH hastastu kartarIsaMjJamiti / yadAha vasiSThaH-'rAhusthitakSa tasyAsyaM pucchaM paMcadazaM tataH / tadeva keturvijJeyaH sadA rAhuH pratIpagaH // trayodaza ca deyAni dhiSNyAnyubhayapArzvayoH / mukhabhAgo mRtaH pakSo jIvapakSastu pRssttgH||' iti / svarodaye'pi-rAhubhuktAni RkSANi jIvapakSastrayodaza / trayodazaiva bhogyAni mRtapakSaH prakIrtitaH // yatra RkSe sthito rAhuvaMdanaM tadvinirdizet / mukhapaMcadaze RkSe tasya pucchaM vyavasthitam // ' iti / graMthakRtA kartarIgrastasaMjJAH smrsaarokttvaatkRtaaH| svarodaye SaDaMgarAvabhidhAne ca kRtAH / atra jIvapakSamRtapakSayoranvarthasaMjJAvijJAnAjIvapakSe yAtrA kAryA / mRtapakSe yAtrA na kAryeti vyaMgyo'rthaH / kartarIgrastayostu phalaM svayameva vakSyati 'grastakSaM mRtapakSataH zubhakaraM grastAttathA kartarI' (11 / 15) ityAdinA // 14 // atha jIvapakSAdInAM vizeSaphalaM zArdUlavikrIDitenAhamArtaDe mRtapakSage himakarazcejIvapakSe zubhA __yAtrA syAdviparItage kSayakarI dvau jIvapakSe shubhaa| grastarka mRtapakSataH zubhakaraM grastAttathA kartarI ___ yAyIMduH sthitimAn ravirjayakarau tau dvau tayorjIvagau 15 mArtaDa iti // mRtapakSagate mArtaMDe sUrye sati caMdrazcejIvapakSe syAttadA yAtrA zubhA syAt / viparItage mArtaDe jIvapakSage sati caMdrazcenmRtipakSagastadA kriyamANA yAtrA yAtuH kSayakarI syAt / uktaM ca svarodaye-'jIvapakSe kSapAnAthe mRtapakSe ravI tathA / tasminkAle zubhA yAtrA viparItAtu hAnidA // ' iti / dvau sUryAcaMdramasau cejIvapakSe syAtAM tadA zubhA zubhataretyarthaH / arthAt dvAvapi sUryAcaMdramasau mRtapakSe syAtAM tadA yAtrA'tikSayakarI syAt / etadapyuktaM tatraiva'caMdrAdityau yadA yuktau jIvapakSe vyavasthitau / tatra kSemaM jayo lAmo yAtrAkAle na saMzayaH // mRtapakSe yathAkAle saMsthitau caMdrabhAskarau / tadA hAnirbhayaM bhaMga mRtyuryAtrAphalaM matam // ' iti / asyApavAdamAha-grastakSamiti / mRtapakSataH mRtapakSasaMjJakanakSatragaNAt grastakSaM rAhAkrAMtanakSatrAtpaMcadazasaMkhyAkaM bhaM zubhakaraM syAt / yathA zavAnmariSyamANo dehI prabalaH, tathA grastAd grastanakSatrAt kartarI rAhvAkrAMtaM bhaM zubhakaraM syAt / taduktaM samarasAre-pretAjagdhaM kimapi tu varaM kartarI jagdhatazca' iti / evaM sAmAnyataH sarveSAM yAtrAphalavicAramabhidhAya rAjJA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * muhuurtciNtaamnniH| [saphalaM kulAkulacakra vishessmaah-yaayiiti| dvividhorAjA sthAyI yAyI ceti / yo rAjA svadeze durga kRtvA tiSThati sa sthAyI / yo vairiNamuddizya jigamiSuH sa yaayii| taduzcaMdro yAyI yAyino rAjJaH svAmI, raviH sthitimAn sthAyino rAjJaH svAmI, tau dvau sUryAcaMdramasau jIvagau jIvapakSagatau saMto tayo rAjJoH sthAyi-yAyinorjayakarau saMdhikarau syAtAm / ravizvejjIvapakSagaH tadA sthAyino jayaH, caMdrazcejjIvapakSagastadA yAyino jayaH / arthAt dvAvapi cet mRtapakSagau tadA parAjayakarau sthAtAm / yadAha vasiSThaH-'jIvapakSagayoH sUryacaMdrayoH saMdhimAdizet / ubhau parAjitau jJeyo mRtapakSagayostayoH // ' iti / atrApi 'mArtaDe mRtapakSage' ityanuvartata eva / evaM satyayamarthaH-mRtapakSage sUrye caMdrazcejIvapakSagastadA yAyinAM rAjJAM zubhA yAtrA jayaH syAt sthAyinAM parAjayazca / taduktaM vasiSThena'raviH sthAyI zazI yAyI tadvazAcca jayAjayo / mRtapakSagate bhAnau jIvapakSagate vidhau // yAyinAM vijayastatra sthAyinAM ca praajyH||' iti / viparItage iti / caMdre mRtipakSagate sUryazcejIvapakSagatastadA sthAyinAM rAjJA-zubhA yAtrA jayaH syAt / arthAdyAyinAM praajyH|uktN ca tenaiva-'jIvapakSagate sUrya mRtapakSagate vidhau / sthAyinAM vijayastatra yAyinAM ca parAjayaH // ' iti / yadA tu sUryo rAhAkrAMtanakSatre caMdro'kSaMdusaMkhye tadA yAyinAM svalpo jayaH sthAyinAM naiva / yadA tu caMdro rAhAkrAMtanakSatre sUryo'LaMdusaMkhye tadA sthAyinAM svalpo jayo yAyinAM naiva / yadA dvAvapi rAhAkrAMtanakSatre tadA dvayorapi parAjayaH / yadA tu aruMdusaMkhyabhasthitau dvau tadA dvayorapi saMdhirityapi vizeSo dhyeyaH / yadAha vasiSThaH'caMdre pucche mukhe sUrye jayaH svalpo'pi yAyinAm / vyatyaye vyatyayaphalaM yuddhe'pyevaM viciMtayet // yAtrAyAmapi sarvatra ciMtanIyaM prayatnataH // ' iti / tasmAdayaM vicAro yuddhayAtrAyAM arthArjanAdisAmAnyayAtrAyAM ca jJeyaH / sAmAnyato maMgalakRtyeSvapi jJeyaH / uktaM ca kharodaye-'jIvapakSasthite caMdre kArya syAdamRtopamam / mRtapakSe mRtaM jJeyaM yatazcaMdrabale balam // ' iti / atra kharodayAdiyuddhagraMtheSu SaDaMgarAhudazAMgarAhunakSatrarAhucaraNarAhuphalAnyabhihitAni, tAni graMthakA graMthabhUyastvabhayAnnoktAnIti nAsmAbhirvivicyaMte, zuzrUSubhizca tata evAvadhAryANItyalaM pallavitena // 15 // atha saphalamakulakulAkulacakraM yuddhayAtrAyAM vasaMtatilakAzArdUlavikrIDi-. tAbhyAmAha khAtyaMtakAhivasupauSNakarAnurAdhA dityadhruvANi viSamAstithayo'kulAH syuH| sUryadumaMdaguravazca kulAkulA jJo mUlAMbupezavidhibhaM dshssidvitithyH|| 16 // pUrvAzvIjyamadukarNadahanadvIzeMdracitrAstathA zukrArau kulasaMjJakAzca tithayo'rkApTeMdravedairmitAH / .1 atrApi 'yAyIMduH sthitimAn raviH' ityAdi cturthcrnne| -- Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pathirAhucakra] yAtrAprakaraNam 11 / yAyI syAdakule jayI ca samare sthAyI ca tadvatkule saMdhiH syAdubhayoH kulAkulagaNe bhuumiishyoryudhytoH||17|| khAtIti / pUrveti / svAtI prasiddhA, aMtakaM bharaNI, ahirAzleSA, vasudhaniSThA, poSNaM revatI, karo hastaH, anurAdhA, AdityaM punarvasu, dhruvANi rohiNyuttarAtrayaM ca, etAni dvAdazabhAni; viSamAstithayaH pratipattRtIyApaMcamIsaptamInavamyekAdazItrayodazIpaMcadazya ityaSTau tithayaH, vArAH sUryedumaMdaguravaH, maMdaH zaniH, catvAro vArAH; etAni nakSatrANi tithayo vArAzca pratyekamakulasaMjJakA syuH / atha zo budhavAra ekaH, mUlaM prasiddhaM, aMbupaH zatatArakA, Iza ArdrA, vidhibhamabhijit , etAni catvAri bhAni; dazaSadadvitithyaH dazamISaSThIdvitIyAstisrastithayazva; ete padArthAH pratyekaM kulAkulasaMjJakAH syuH| atha pUrvAstisraH azvinAvazvinI, ijyaH puSyaH, maghA, iMduma'gaH, karNaH zravaNaH, dahanaH kRttikA, dvIzaM vizAkhA, iMdro jyeSThA, citrA prasiddhA, etAni dvAdazabhAni; zukrArau zukramaMgalavAro, arkegavedairmitAH dvAdazIcaturdazIcaturthIsaMjJAstisrastithayaH; ete pratyekaM kulasaMjJakAH syuH| yaduktaM svarodaye-'dvitIyA dazamI SaSThI kulaakulmudaahRtaaH| viSamA akulAH sarvAH zeSAzca tithayaH kulaaH| ravizcaMdro guruH saurizcatvAro hyakulA mtaaH| bhaumazukrau kulAkhyau ca budhavAraH kulAkulaH // vAruNAbhijinmUlaM kulAkulamudIritaM / kulAni mAsa(sya?)dhiSNyAni zeSabhAnyakulAni tu // ' asya phalamAha-yAyIti / akulasaMjJake tithivAranakSatrANAM gaNe samare yuddhaprAraMbhe sati yAyI rAjA jayI syAt / yadi kulasaMjJake tithinakSatravAragaNe sati samare sthAyI rAjA tadvajayI jayayuktaH syAt / kulAkulasaMjJake tithivAranakSatragaNe yuddhyatoyuddhaM kurvatobhUmIzayo rAjJorubhayoH parasparaM saMdhiH prItiH syAt / uktaM ca svarodaye-tithau vAre ca nakSatre akule yAyino jyH| kulAkhye sthAyino jJeyaH saMdhizcaiva kulAkule // ' iti / vasiSThena tu phalAMtaramapyuktam-'kulabheSu ca ye jAtAste manujA saMbhavaMti kulamukhyAH / upakulabhe paravibhavaM bhoktArastvanyabheSu sAmAnyAH' iti / etattulyanyAyatvAdvAreSu tithiSvapi dhyeyam // 17 // atha pathirAhucakraM sragdharayAhasyurdharme dasrapuSyoragavasujalapadvIzamaitrANyathArthe yAmyAjAMghIMdrakarNAditipitRpavanoDUnyatho bhAni kAme / vahvayA budhnyacitrAnikratividhibhagAkhyAni mokSe'tha rohi NyAryamNApyeMduvizvAMtimabhadinakarANi pthyaadiraahau||18|| syuriti // azvinIpuSyAzleSAdhaniSThAzatatArakAvizAkhAnurAdhAkhyAni bhAni dharme dharmasthAne lekhyAni syuH / atha bharaNIpUrvAbhAdrapadAjyeSThAzravaNapuna Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [pathirAhucakraphalaM rvasumadhAsvAtyAkhyAnyuDUni artha lekhyAni syuH / atha kRttikAottarAbhAdrapadAcitrAmUlAbhijitpUrvAphAlgunInakSatrANi kAme lekhyAni syuH / atha rohiNyuttarAphAlgunIpUrvASADhAmRgottarASADhArevatIhastAkhyAni bhAni mokSamArge lekhyAni syuH| pathizabda Adiryasya sa tAdRze rAhI pathirAhAvityarthaH / cakre iti vizeSyamadhyAhAryam / cakranyAso yathA / taduktaM rAjavijaye-'UrdhvagAH paMca rekhAH syustiryarekhAstathA nava / dvAtriMzatkoSTakaizcakraM pathirAhuH prakIrtitaH // dharmArthakAmamokSAH pathirAhucakram syurUdhvaMkoSTacatuSTaye / vinyasetsarpacalanAdazvinyAdIni bhAnyatha // ' iti / sarpacalanavada- | dharmaH arthaH kAmaH mokSaH nulomavilomAbhyAM bhAni lekhyAnItyarthaH / tadetatspaSTamuktamAdiyAmale-'azvinyAdIni catvAri gaNayetsaptadhA punaH / anulomavilomAbhyAM sAbhijiti punaHpunaH // dharmArthakAmamokSAkhyA mArgAzcatvAra eva ca // ' iti / atra graMthakRtpadye gauravadarzanAtpUrvapakSo jAyate' tadupapattistatsamAdhizca 'aMdhAkSaM vasupuSya-' (2 / 22) ityAdipadyavyAkhyAne tiSThati, sA tata evAvadhAryA / ata evoktamAdiyAmale-'tiSyAzvAhivi. zAkhAzca maitraM zatabhiSagvasuH / etAni sapta abhi u RkSANi dharmamArge niyojayet // ajapAdamaghAkhAtIyAmyajyeSThAH punarvasuH / zravaNaM 'saptatArAzca dhanamArge prakIrtitAH // ahirbubhyAbhijinmUlabhagatvASTrAkRttikAH / etAvatyaH sapta tArAH kAmamArge vyavasthitAH // vidhIMduvizvahastAzca uttarAvAripauSNakAH // tArakAH saptasaMkhyAkA muktimArge vyavasthitAH // ' iti / vidhiH rohiNI // 18 // athaivaM pathirAhucakramuktvA tatphalaM sragviNIchaMdasAha dharmage bhAskare vittamokSe zazI vittage dharmamokSasthitiH zasyate / kAmage dharmamokSArthagaH zobhano mokSage kevalaM dharmagaH procyate // 19 // dharmaga iti // dharmamArgasthite bhAskare sUrye sati cedvittamokSage arthamArge mokSamArge vA zazI syAttadA zobhanazcaMdraH / athavA vittage arthage bhAskare Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithicakram ] yAtrAprakaraNam 11 / sati dharmamArgasthito mokSamArgasthito vA cecchazI syAttadA zobhanaH / athavA kAmage kAmamArgasthite bhAskare dharmamArgago mokSamArgago vA arthamArgago vA syAcecchazI tadApi zubhaH / athavA mokSamArgasthite bhAskare kevalaM dharmamArgasthitazvecaMdraH syAttadApi zubhaH / arthAt viparItAvasthitau dvayoH sUryAcaMdramasorazubhatvaM syAt / uktaM cAdiyAmale-'sUrye dharmagate caMdro dhane mokSe zubhapradaH / sUrye dhanagate vittamokSamArge zubhaH zazI // kAme'rke dharmamokSArthasaMsthazcaMdro jyprdH| mokSe'rke dharmagazcaMdraH zubho'nyatra na zobhanaH // ' iti / rAjavijaye tu zubhAzubhAkhyaM phaladvayamapyanihitam'dharmamArgagate sUrya caMdre tatraiva saMsthite / samaM yuddhaM bhavettatra kiMcidyAyI jayI bhavet // dharme sUryo'rthagazcaMdro yAyino vijayapradau / dharme'rkaH kAmagazcaMdro virodho bAMdhavaiH saha // dharme'rko mokSagazcaMdraH zubhayogena lAbhakRt / arthe'rko dharmagazcaMdraH zubhayuktazca lAbhakRt // arthasthau caMdrasUryau ca yAyinAM bhaMgadAyako / arthe'rkaH kAmagazcaMdro niMdyau yAtrAsu krmsu|| arthe'rko mokSagazcaMdraH zubhayugbhUmilAbhakRt / kAme'rko dharmagazcaMdraH zubhayugranalAbhakRt ||kaame'rko'rthgtshcNdro budho jIvagato yadi / zrIlAbhadau samAkhyAtau bhRguNAtha samanvitau // caMdrAkauM kAmagau yatra ripuyogAdiduHkhadau / kAme'rko mokSagazcaMdraH zubhayukto'rthalAbhakRt // mokSe'rkazcaMdramA dharma mahAlAbhaH zubhAnviMtaH / mokSe sUryo'rthagazcaMdrastathA yAtrA na niSphalA / mokSe'rkaH kAmagazcaMdro yAtrA duHkhapradA bhavet / caMdrAkauM mokSamArgasthau ghoravighnapradAyakau // yAtrAdisarvakAryeSu cakrametadvilokayet / pathirAhuriti jJeyaH zubhAzubhaphalapradaH // ' iti / ata evAsya niSkRSTamarthamAhurasmapitAmahAnaMtacaraNAH-'dharme'rko vittamokSe'no vittasthe dhrmmokssgH| kAmaM dharmArthamokSeSu mokSe dharmagataH zubhaH // ' iti // iti pathirAhucakram // 19 // ___ athAvazyakartavyAyAM yAtrAyAM tithau duSTAyAM tithicakraM zAlinIvRttacatuSTayenAhapauSe pakSatyAdikA dvAdazaivaM tithyo mAghAdau dvitIyAdikAstAH / kAmAttisraH syustRtIyAdivaJca yAne prAcyAdau phalaM tatra vakSye 20 saukhyaM klezo bhItirthAgamazca zUnyaM naiHsvaM niHsvatA mizratA ca / dravyaklezo duHkhamiSTAptiroM lAbhaH saukhyaM maMgalaM vittalAbhaH 21 lAbho dravyAptirdhanaM saukhyamuktaM bhItirlAbho mRtyurarthAgamazca / lAbhaH kaSTaM dravyalAbhaH sukhaM ca kaSTaM saukhyaM klezalAbhau sukhaM ca 22 saukhyaM lAbhaH kAryasiddhizca kaSTaM klezaH kaSTAtsiddhiroM dhanaM ca / mRtyurlAbho dravyanAzazca zUnyaM zUnyaM saukhyaM mRtyuratyaMtakaSTam 23 pauSe iti // saukhyamiti // lAbha iti // saukhyamiti // atra Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha tithicakram // & pA / phA 9 2 P00 3 | 4 3 9 10 11 / 12 1 2 / 10 11 12 / cai | vai / jye | bhA | zrA | bhA | aa | kA | mA | pUrvA | dakSiNA | pazcimA uttarA 10 | 11 | 12 | saukhyam klezaH : bhItiH arthAgamaH | | zUnyam | naiHsvaM mizratA 10 / 11 | 12 2 dravyaklezaH duHkhaM iSTAptiH arthaH 3 | lAbhaH | saukhyaM maMgalaM vittalAbhaH lAbha: | dravyAptiH | dhanaM saukhyaM 10 11 12 5] bhItiH | lAbhaH mRtyuH | arthAgamaH 1 2 6 / lAbhaH / kaSTa dravyalAbhaH | sukhaM 10 / 11 / | kaSTam / sokhyaM / klezalAbhau | sukhaM 10 / 11 / 12 saukhyam lAbhaH kAryasiddhiH | kaSTaM 11 12 kezaH | kaSTAsiddhiH arthaH 9 10 mRtyuH lAbha: dravyanAzaH zUnyaM 11 | zUnyam saukhyaM / mRtyuH pauSamAsAditaH pratimAsaM dvAdaza dvAdaza koSTakA lekhyaaH| evaM kRte catuzcatvA muhUrvaciMtAmaNiH / [tithicakram 10 / 11 / 12 4 / 12 10 | dhanaM 12 1 12 . 5 atyatava Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAkajJAnam] yAtrAprakaraNam 11 // 345 riMzadadhikazataM koSTakA jAyate, mAsakoSTakasahitAH SaTpaMcAzadadhikazataM koSTakAH syurityarthaH / evaM cakrAkRtirbhavati / tatra pakSasya zuklasya kRSNasya vA mUlaM prAraMbhaH pratipaditi yAvat / 'pakSAttiH' iti mUle'rthe tiprtyyH| prathama pauSe pauSamAse pakSatiH pratipat tadAdikAH dvAdaza tithayo'dho'dho lekhyAH / mAghAdau mAdhAdimAseSu dvitIyAdikAstithayo lekhyaaH| yathA-mAghe dvitIyA. dikAH, phAlgune tRtIyAdikAH, caitre caturthyAdikAH, vaizAkhe paMcamyAdikAH, jyeSThe SaSTyAdikAH, ASADhe saptamyAdikAH, zrAvaNe'STamyAdikAH, bhAdrapade navamyAdikAH, Azvine dazamyAdikAH, kArtike ekAdazyAdikAH, mArgazIrSe dvAdazyAdikA lekhyaaH| sarvAstithayo dvAdazyatA lekhyAH / kAmAttisraH syuriti vizeSoktestrayodazyAdyagrahaNAdavaziSTasthAnAni pratipadAdibhiH pUraNIyAni / tatra trayodazIcaturdazIpaMcadazyastithayo'vaziSyate, tAsAM vibhAgamAhakAmAditi / kAmAtrayodazItastisrastrayodazIcaturdazIpaMcadazyastRtIyAditithivatsyuH / yathA-trayodazI tRtIyAvat , caturdazI caturthIvat , paMcadazI paMcamIvatsyurityarthaH / phalArthamatidezo'yam / tithicakranyAso yathA-tatra prAcyAdau prAcIdakSiNApratIcyudIcISu catasRSu dikSu yAne gamane cikIrSite sati phalaM zubhAzubharUpaM 'saukhyaM klezaH' ityAdinA vRttatrayeNa vakSye kathayiSyAmi / tatra 'saukhyaM klezaH' ityAdivRttatrayaM spaSTArthameva / tatra pauSamAse pratipadi dikcatuSTaye saukhyaM klezo bhItirAgamazceti phalacatuSTayaM krameNa jJeyam / evaM dvitIyAdiSvapi krameNa dikcatuSTaye zlokaturyAMzoktaM phalaM syAt / tadetatsarva mAghAdimAseSu dvitIyAditithiSu dhyeyamityarthaH // 20-23 // atha sarvAMkajJAnaM vasaMtatilakayAhatithyakSavArayutiradrigajAgnitaSTA sthAnatrayetra viyati prathame'tiduHkhI / madhye dhanakSatiratho carame mRtiH syA sthAnatrayeMkayuji saukhyajayau niruktau // 24 // tithyakSavAra iti // tithayo'tra zuklapakSAdito grAhyAH / tatra tithinakSatravArANAM yutiH sthAnatraye sthApyA, krameNa saptabhiraSTabhistribhizca taSTA bhaktAvaziSTA sati prathama sthAne viyati zUnye sati atiduHkhI yAtrAkartA syAt / madhye dvitIyasthAne viyati sati dhanakSatidravyanAzaH / atho carame tRtIyasthAne viyati sati mRtyumaraNaM syAt / sthAnatraye'kayujyaMkayute saukhyajayau bhavetAm / uktaM ca daivajJamanohare caMDezvareNa-'tithivAraM ca nakSatraM saMyuktaM sthaapyetridhaa| dvAbhyAM rAmaistathA vedairguNayitvAtha tadudhaiH // bhAjitaM cASTamunibhistathA dviguNapAvakaiH / AdizUnye bhavetpIDA madhyazUnye mahadbhayam // aMtyazUnye bhaveddhAniH sarvazUnye na jIvati / sarvAMke vijayo rAjJo dhanalAbho riporvadhaH // ' 1 atra pramANavAkye tithyAdiyuterguNakAMkA nirdiSTAste graMthakartA kaNThato noktAstatra hetuzciMtyaH / TIkAkRtAM stabdhatve hetustu pramANavAkyameva syAditi vibhaavyte| Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [dAkSiNAtyaprasiddhA doSAH iti / dviguNapAvakAH SaT / nanu graMthakA sthAnatraye zUnyayuji phalAbhidhAnaM kasmAnAkArIti cet / satyam / asaMbhavAdeva noktamiti vayaM bruumH| anekadhA hi tithivAranakSatrayutau kalpitAyAM yathAkathaMcitsthAnadvaye zUnyayogo bhavati, na kadAcitsthAnatraya iti / caMDezvarasya ka Azaya iti cet / satyam / yadyapi sarvazabdo vastugataM bahutvaM prAha tathApyatrAsaMbhavAdekatvavyatiriktasaMkhyAparastathA sati sthAnadvaye zUnyayuji mRtyurityarthaH / atra sarvAMkadhruvAMke yAtrAkartunakSatraM yojyamityAhuH; tadvAkyaM ca...... // 24 // / atha dAkSiNAtyaprasiddhAn kiyato doSAn vaktukAmastAvadADalabhramaNAkhyau doSo pramANikAchaMdasAha ___ rakhe to'bjabhonmitinagAvazeSitA yagA / - mahADalo na zasyate triSaNmitA bhramo bhavet // 25 // rveriti|| sUryanakSatrAdabjabhasya caMdranakSatrasyonmitirgaNanA kAryA, sA nagaiH saptabhiravazeSitA satI byagA dvizeSamitA saptazeSamitA vA bhavettadA mahADalo doSaH syAt , sa na zasyate prazasto na bhavet / prAguktaprakAreNa yadi triSaNmitA vizeSamitA Sada zeSamitA vA syAttadA bhramaNAkhyo doSaH syAt , so'pi na zasyate; etannirmUlam / RSivAkyAbhAvAt / tathApi pauruSavAkyamevat-'sUryabhAdNayeccAMdraM saptabhirbhAgamAharet / ekaM ca paMca catvAri ADalo nAsti nizcayAt / triSaTke bhramaNaM zeSe dvau sapta sthaanmhaaddlH||' iti / tatra bhramaNAkhyaM doSaM tu yAtrAyAmeva tyajati / ADale bahUni zubhakarmANi tyajati / Ahuzva'yAtrAyaMtrahalapravAhasamare caurye ca saMdhau tathA kUpArAmataDAgabaMdhanavidhau pAparddhadurgagrahe / azvebhoSTrarathAdirohaNakRtau tyAjyaM sadaivADalaM yatnAdana zubheSu maMgalavidhau doSo na tasya kvacit // ' iti // 25 // ___ atha hiMvarAkhyaM yogamupajAtikayAhazazAMkabhaM sUryabhatotra gaNyaM pakSAditithyA dinavAsareNa / yutaM navAptaM nagazeSakaM cetsyAdivaraM tadgamane'tizastam // 26 // zazAMkabhamiti // sUryanakSatrAcaMdranakSatraM gaNyaM pakSAditithyA pakSasya zukRsya kRSNasya vAdiH pratipattasyAH sakAzAdvartamAnayA tithyA yutaM dinavAsareNa ravivArAdinA ca yutaM / tatra navabhi9rAptaM bhaktaM naga7zeSakaM saptazeSaM cettadA hiMvarAkhyaM taddhiMvaraM gamane'tizastaM syAt / uktaM ca-'sUryabhAdNayeccAMdra pakSAditithivArayuk / navabhaktaM saptazeSa hiMvaraM tasya kIrtitam // ' iti / tadetannimUlam / [presaMgAt ghabADamapi-'sUryabhAdNayeccAMdra triguNaM tithisaMyutam / saptabhistu haredbhAgaM vizeSa syADabADakam // ' etacca haiMvarAcchubhaM jJeyam / etatsarva dAkSiNAtyA vicArayaMtIti / atra prasaMgAdraMthAMtarasthasaMgrahaH-'sUryabhAdNayecAMdraM tithivAraM ca mizritam // saptabhistu haredbhAgaM paMcazeSaM tu Telakam // sUrya 1 [ ] cihnito hi graMtho na tu mUlAnusArI na ca likhitapustakeSUpalabhyate / kacillikhite TippaNarUpeNAvasthito'yaM TIkAgraMtha eveti saMbhAvya kenApyatropanyasta iti bhaati| Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAtacandra-ghAtatithiH] yAtrAprakaraNam 11 / 347 bhAdNayeccAMdraM tithivAraM ca mizritam / arkasaMkhyaiharedbhAga navazeSaM tu gauravam // praveze gauravaM dadyAnnirgame hiMvaraM tathA / taskare TelakaM dadyAdbhabADaM sarvakarmasu / ' iti jyotirnibaMdhe] // 26 // ___ atha ghAtacaMdrAkhyaM doSaM zAlinyAhabhUpaMcAMkavyaMgadigvahnisaptavedASTezAkazci ghaataakhycNdrH|| meSAdInAM rAjasevAvivAde yAtrAyuddhAdye ca nAnyatra vayaH // 27 // bhUpaMceti ||messaadiinaaN rAzInAM bhUpaMcetyAdiko ghAtAkhyacaMdro jnyeyH| yathAmeSasya prathamo meSa eva / vRSasya paMcamaH kanyAsthaH, mithunasya navamaH kuMbhasthA, karkasya dvitIyaH siMhasthaH, siMhasya SaSTho makarasthaH, kanyAyAH dazamo mithunasthaH, tulAyAstRtIyo dhanusthaH, vRzcikasya saptamo vRSasthaH, dhanuSazcaturtho mInasthA, makarasyASTamaH siMhasthaH, kuMbhasyaikAdazo dhanusthaH, mInasya dvAdazaH kuMbhasthaH; ete ghAtacaMdrA jJeyA ityarthaH / sa ghAtacaMdro rAjasevAyAM vivAde prativAdinA saha jhakaTake (kalahe) vidyAsaMbaMdhini vA vivAde yAtrAyAM prayANe yuddhe mAdizabdAnmRgayAdiSu vyNH| anyatra vivAhAnnaprAzanAdimaMgalakRtye na vy'H| uktaM ca'ajAjanmadhIdharmavittArikhatrismarAMbvaSTalAbhAMtyago ghAtacaMdraH / nRpadvArayAtrAvarodhAgamAdI viciMtyo vivAhAdike naiva ciMtyaH // ' iti / anyatrApi-'bhUpaMcanaMdA yamaSadadizazca vahvayadvivedA vasurudrasUryAH / meSAdikAnAM kramazo bhavaMti yAtrAsu yuddheSu ca ghAtacaMdrAH // yuddhe caiva vivAde ca kumArIpUjane tthaa| rAjasevAvAhanAdau ghAtacaMdraM vivarjayet // tIrthayAtrAvivAhAnnaprAzanopanayAdiSu / sarvamAMgalyakAryeSu ghAtacaMdraM na ciMtayet // ' iti / atra madIyaM ghAtacaMdrapadyamidam-'meSakanyAghaTaharinakrayugmadhanurvRSAH / mInasiMhadhanuHkuMbhA ghAtacaMdrA ajAditaH // ' iti / atra gaNanAbhAvAdarthalAghavam / mUlapadye tu amukasmAdamukasaMkhyAka iti gaNanAyAH kadAcidramasadbhAvAca gauravamiti / etadapi nirmUlam // 27 // 'AgneyatvASTrajalapapitryavAsavaraudrabhe / mUlabAlAjapAdaH pitryamUlAjabhe kramAt // 1 // ruupymygnibhuuraamdydhygybdhiyugaamyH| ghAtacandre dhiSNyapAdA meSAdvayA' manISibhiH // 2 // atha ghAtatithIrupajAtikayAhagotrIjhaSe ghAtatithistu pUrNA bhadrA nRyukkarkaTake'tha naMdA / kauvjayonakraghaTe ca riktA jayA dhanuHkuMbhaharau na shstaaH||28|| ... 1 idaM padyadvayamapi TippaNyAdirUpeNAvasthitaM graMthamadhye eva kenApi nikSiptamiti pratIyate / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 muhuurtciNtaamnniH| [ghAta-vAra-tithi-yoginIdoSAH gotrIti // gautaSaH, strI kanyA, jhaSo mInaH; etadrAzimati nare pUrNA tithi: paMcamIdazamIpaMcadazI ghAtatithiH / nRyumithuna, karkaTakaH prasiddhaH, anayobhadrAtithiH; dvitIyA saptamI dvAdazI ca ghaattithiH| kauryo vRzcikaH, ajo meSaH etayornadAtithiH; pratipatSadhyekAdazI ca ghAtatithiH / naghaTe makaratulayo rikA caturthI navamI caturdazI ca dhanuHkuMbhasiMhAnAM jayA tRtIyASTamItrayodazI ca ghAtatithiH; ete ghAtatithayo yAtrAyAM yuddhAdau ca na zastA iti; taduktaM bhuupaalvllbhe.........||28|| atha ghAtavArAn zAlinyAhanake bhaumo goharistrISu maMdazcaMdro dvaMdve'rko'jabhe jJazca karke / zukraH kodaMDAlimIneSu kuMbhajUke jIvo ghAtavArA na shstaaH||29|| nake iti // makararAzimati puruSa bhaumo ghAtavAraH, vRSasiMhakanyAsu maMdavAraH, dvaMdve mithune caMdravAraH, aje meSe'rkavAraH, karke budhavAraH, dhanurvRzcikamIneSu zukravAraH, jUkastulA, kuMbhatulayorjIvo gururghAtavAraH / ete ghAtavArAH yAtrAyAM na zastA iti / uktaM c.........| etadapi nirmUlam // 29 // atha ghAtanakSatrANyanuSTubhAhamaghAkarakhAtimaitramUlazrutyaMbupAMtyabham / yAmyabrAhmezasApaM ca meSAderyAtabhaM na sat // 30 // maghAkareti // meSAdirAzInAM krameNa ghAtakabhamidaM syAt / yathA-meSasya maghA, vRSasya hastaH, mithunasya svAtI, karkasyAnurAdhA, siMhasya mUlaM, kanyAyAH zravaNaH, tulAyAH zatabhaM, vRzcikasya revatI, dhanuSo bharaNI, makarasya rohiNI, kuMbhasyArdA, mInasyAzleSA; etaddhAtanakSatramityarthaH / tadyAtrAyAM sat zobhanaM na / kiMtu doSadamityarthaH / uktaM ca-'maghArkasvAtimaitrANi mUlaM zravaNavAruNe / revatIyAmyadhAtrIzasArpa meSAdimRtyave // ' iti // kvacit 'dhAtragnisArpam' iti pAThaH, tatrAgniH kRttikAnakSatraM kuMbhasya ghAtabhaM tadA yAmyabrAhmAgnisA5 ceti kalpyamiti / tadete doSA dAkSiNAtyaprasiddhA nirmUlAH // 30 // atha yoginIdoSamAhanavabhUmyaH zivavahnayo'kSavizve'rkakRtAH shkrrsaasturNgtithyH| dvidizo'mAvasavazva pUrvataH syustithayaH saMmukhavAmagA na zastAH31 navabhUmya iti // etAstithayaH pUrvataH pUrvI dizamArabhya, lyablope paMcamI / pUrvAdito'STadikSu jJeyAH / yathA-pUrvasyAM navabhUmyaH navamIpratipaJca, AgneyyAM zivavahnayaH ekAdazI tRtIyA ca, dakSiNasyAmakSavizve paMcamI trayodazI ca, nairRtyAmarkakRtA dvAdazI caturthI ca, pazcimAyAM zakrarasAH caturdazI SaSThI ca, vAyavyAM turaMgatithyaH saptamI pUrNimA ca, uttarasyAM dvidizo dvitIyA Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAtalamAni ] yAtrAprakaraNam 11 / dazamI ca, aizAnyAmamAvAsyASTamI ca; etAstithayastattahikSu yoginyAkhyA iti jiirnnaaH| tAstithayaH saMmukhavAmagA na shstaaH| yathA-prAcyAM gaMtuH pratipat saMmukhI, dakSiNasyAM gaMturvAmA, pazcimAyAM gaMtuH pRSThagA, uttarasyAM gaMturdakSiNA; evaM sarvAsu dikSu sarvAstithayo vicAryAH, tatra saMmukhyo vAmagAzca tithayo na shubhaaH| arthAddakSiNAH pRSThagAzca tithayaH shubhaaH| uktaM ca svarodaye-'pUrvasyAmudayedrAhI prathame navame tithau / mAhezI cottarasyAM tu dvitIyAdazamItithau // ekAdazyAM tRtIyAyAM kaumArI vhnikonngaa| caturthI dvAdazI proktA vaiSNavI nairRte tathA // vArAhI dakSiNe bhAge paMcamI ca trayodazI / SaSThI caturdazI caiva iMdrANI pazcime tathA // pUrNimAyAM ca saptamyAM vAyavye caMDikodayaH / naSTacaMdradinASTamyormahAlakSmIH shivaalye||' iti / naSTacaMdradinaM amaavaasyaa| vijayakalpalatAyAm'pRSThato dakSiNe vApi yoginI gamane hitA / vAmasaMmukhayorneSTA vAyumevaM viciM. tayet // ' iti / samarasAre ardhapraharayoginyapyuktA / yathA-'prAksomAnalarakSo'vAk pAzIrezadikSu darzAtaiH / tithibhistithipadato'rdhapraharairiva nava tu yoginI zastA // ' iti / asyArthaH-atra pUrvArdhena yoginyuktA uttarArdhenArdhapraharA yoginyucyate 'tithipadata' ityAdinA / IraH samIro vAyuH, padaM sthAna sthitiH| yA tithiryasyAM dizi prAguktakrameNAvasthitA tattithimArabhya sarvayoginyastenaiva krameNa tattithimadhye vAradvayaM bhramaMti / yathA-dvitIyottarasyAM yoginI, tAM SoDazadhA vibhajya prathamo vibhAgo dvitIyAyAH; evamuttarasyAmardhapraharayoginIsaMjJaH dvitIyo vibhAga AgneyyAM tRtIyAyA ardhapraharayoginIsaMjJa ityagrimAH sarve vibhAgAH ardhapraharayoginIsaMjJA jJeyA ityarthaH / uktaM ca svarodaye-'yatrodayagatA devI tato yAmArdhabhuktigA / bhramaMtI tena mArgeNa bhavetatkAlayoginI // ' iti / udayaH sthAnaM, devI yoginI / vijayakalpalatAyAmapi-'yatraitA udayaM yAMti bhramaMtyevaM tithikramAt / tato yAmArdhabhuktyaiva yoginyaH sveSTakAlikAH // ' iti / 'nava tu yoginI zastA' iti spaSTArtham / svarodaye tu vArayoginyapyuktA-'iMdracaMdrAgninairRtyayAmyatoyAnile harau / sUryAdiSu ca vAreSu varjayedvArayoginIm // ' iti / phalamapi svarodaya eva-'jayadA pRSThadakSasthA bhaMgadA vAmasaMmukhI / trividhaM yoginIcakramityuktaM brahmayAmale // ' iti / trividhatvaM tu tithiyoginyardhapraharayoginIvArayoginIbhedataH // 31 // atha ghAtalagnAnyAha bhUmiyabdhyadridivasAMgASTAMkezaoNgnisAyakAH / meSAdighAtalagnAni yAtrAyAM varjayetsudhIH // bhUmIti // spaSTArtham / etadapi yAtrAyAM vaya'm // - 1 idamapi saTIkaM padyaM nikSiptameva / 30 mu. ci. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 muhuurtciNtaamnniH| [kAla-pAzayogau atha kAlapAzAkhyau yogau zAlinyAhakauberIto vaiparItyena kAlo vAre'rkAye saMmukhe tasya pAzaH / yAtrAyuddhe saMmukhe varjanIyau rAtrAvetau vyastasaMjJautu cintyau // 32 // ___kauberIti // kubero devatA yasyAH sA, 'sAsya devatA' ityaNa; AdivRddhiH, aNNantatvAt GIp / kauberI uttarA dik; tataH lyablope paMcamI / uttarAM dizamArabhyA'rkAye vAre divase vaiparItyena dikprAtilomyena saMhAramArgeNa yasyAM dizi vArezasthitistasyAM dizi kAlaH syAt / yathA-ravivAre uttarasyAM kAlaH, some vAyavyAM, bhaume pazcimAyAM, budhe nairRtyAM, gurau dakSiNasyAM, zukre AgneyyAM, zanau pUrvasyAmityarthaH / ayamarthaH spaSTo ratnasAre-ravAvuttarataH kAlaH some vAyavyabhAgake / bhaume tu pazcime bhAge budhe nairRtyakoNake // jIve ca yAmyadigbhAge zukre cAgneyakoNake / zanau tu pUrvadigbhAge kAlacakraM prakIrtitam // ' iti / atha pAzayoga ucyate-tAya kAlasya saMmukhe saMmukhadizi kAladizAtaH paMcamadizi tasya kAlasya pAzo galakartanarajaH syAt / yathA-ravivAre dakSiNasyAM pAzaH, some AgneyyAM, bhaume pUrvasyAM, budhe aizAnyAM, gurAvuttarasyAM, zukre vAyavyAM, zanau pshcimaayaamityrthH| atha phalamucyate-yAtrAyAmarthayAtrAyAM, yuddhe yuddhayAtrAyAM; smaahaardvNdvH| tayoryAtrAyuddhayorupasthitayoH satostau kAlapAzau gaMtavyadigavasthitau varjanIyau / tadizi na gacchedityarthaHarthAdvAmabhAgadakSiNabhAgayoH kAlapAzau shubhau| tatrApi kAlo dakSiNabhAgastha eva zubhaH, pAzo vAmabhAgastha eva zubha ityanukto'pi vizeSo jJeyaH / uktaM ca svarodaye-'vAro'hnaH pUrva digbhAge sataH savyena mNdgH| yatrasthastatra kAlaH syAtpAzastasya tu saMmukhaH // dakSiNasthaH zubhaH kAlaH pAzo vAmadigAzrayaH / yAtrAyAM samare zreSThastato'nyatra na zobhanaH // ' iti / savyena pradakSiNamArgeNa / maMdagaH shnaishcrH| anyatra saMmukhapRSThabhAgayoH / ayaM kAlapAzavicAro divaiva / rAtrau vizeSa ucyate / turvizeSe / etau kAlapAzau tu rAtrau vyastasaMjJau viparItanAmako ciMtyo jJeyau / divA yasyAM dizi kAlastasyAM dizi rAtrau pAzaH, divA yasyAM dizi pAzastasyAM dizi rAtrau kaalH| yathAravivAsare rAtrau dakSiNasyAM kAlaH, uttarasyAM pAzaH, evaM sarvavAreSvityarthaH / uktaM ca-'saumyAdau vAmamArgeNa ravitaH kAlasaMsthitiH / tatsaMmukhe bhavetpAzo rAtrau jJeyo vilomataH // ' iti / somo devatA yasyAH sA, 'somAyaNa' iti devatArthe vyaNa, NittvAdAdivRddhiH; 'yasyeti ca' itylopH| tato 'halastaddhitasya' iti yalopaH / saumI uttarA dik, tadAdau saumyAdau / nanu vaya'tvAvizeSAdrAtrau kiMnAma vaiparItyena kRtyamiti cet / ucyate-gaMtavyadizi kAlo dakSiNabhAgasthaH zubho yathA bhavetpAzo vAmabhAgasthaH zubho yathA syAdityevamarthamuktiranyathA hyazubha ityarthaH / 'dakSiNasthaH zubhaH kAlaH pAzo vAmadi 1 prAyo'tra 'rAtrAvetau vaiparItyena gaNyau yAtrAyuddhe saMmukhe vrjniiyau|' iti mUlapATho dRzyate; paraM TIkAkRtsaMmata eva pATho'rthapratItau susaGgatividhAyaka iti vibhAvya hastalikhitAnusArI pATho mUle dhRtaH / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtarAhordiggaNanA] yAtrAprakaraNam 11 / 351 gAzrayaH' iti vacanAt / nanu kAlapAzayo mavaiparItyaM svarodayasthavAkye kuto noktamiti cet / satyam ; sAkSAt noktaM paraMtu svarodayakarturabhipretamastItyanumIyate / tathA hi-yadyapi 'ghasro dinAhanI vA tu klIbe divasavAsarau' iti kozAt / 'dazAhaM zAvamAzaucaM sapiMDeSu vidhIyate' iti dharmazAstroktezcAhaHzabdasyAhorAtraparataiva / tathApi 'AgAmivartamAnAharyuktAyAM nizi pakSiNI' ityAdiSu nizIti padopAdAnAdahaHzabdaH sUryadarzanaparicchedyakAlavAcako yathAsti tathehApi 'vAro'haH pUrvadigbhAge' ityatra vAsaraH pUrvadigbhAge iti vaktavyehaHzabdopAdAnAnyathAnupapattyAhaHzabdaH sUryadarzanaparicchedyaM kAlamAha / tenAhani divase hyevaM vicAro natu rAtrAvatastatra vailakSaNyaM tadvailakSaNyaM nAma kiM vaiparItyamityarthaH / ataH pUrvoktam 'rAtrAvetau vyastasaMjJau tu ciMtyau' iti / atha kAlapAzaprasaMgAt khNddraahurucyte'smaabhiH| yathA svarodaye-'aiyAM kRSNe tRtIyAyAM saptamyAM zUlino dizi / dazamyAM dhanadAzAyAM vAyavyAM bhuutvaasre|| zuklapakSe tu vAruNyAM caturthI samudetyasau / nairRtye ca tathASTamyAmekAdazyAM yamaukasi // AgneyyAM paMcadazyAM ca mAse rAhUdaye sati / khaMDagatyA bhramatyevaM khaMDarAhustato mataH // ' iti / yamaukasi dakSiNasyAM / zUlinaH IzAnasya / atastasyAM dizi tattithau rAhusadbhAvAnna gaMtavyamiti vaakytaatpryaarthH| etAsu bhadrAtithiSu bhadrAmapahAya taddikto'nyasyAM dizi sukhena gaMtavyamiti / khaMDe tithikhaMDe tithyadhai bhadrArahite gamanaM gatirityanvarthatvamapi khaMDarAho pratIyate / atha sUkSmo'dhaH yAmakAla uktaH samarasAre-'hAlAMtakAbhasakhiyAmadalaistu kAlaH sUryAdivAsaragato yudhi varjanIyaH / bhAsArame dalati yAmadalAni bhAnuvArakramAdapi punaH svahitArthamUhet // ' iti / ravau hAkAropalakSito'STamo'dhayAmaH, evaM some tRtIyaH, bhaume prathamaH, budhe'pi prathamaH, gurau caturthaH, zukre saptamaH, zanau dvitIyo yudhyeva varjanIya iti pUrvArdhasyArthaH / uttarArdhe tu sAhitikA ardhayAmA uktAH samastazubhakarmasu niSiddhAH / graMthakApi vivAhaprakaraNe'bhihitAH / ardhayAmo nAma dinasya rAtre'STamo bhAga iti / athArdhayAmarAhurapyuktaH svarodaye-'iMdravAyuyame rudrtoyaagnishshibhaaskre| yAmArdhamudito rAhurdhamatyevaM digaSTake // ' iti / ayaM yAmArdharAhubhramo divase rAtrau ca tulyo jJeyo vizeSAnukteH / atha tatraiva muhuurtraahurpyuktH-'iishaanymvaateNdrrkssHsomaagnivaarunne| pUrvAhne'pi bhramatyevamaparAhne'pyayaM krmH|| jalAgnisaumyanairRtyazakrAnilayame hare / pUrvarAtre bhramatyevA'pararAtre'pyayaM krmH|| dinasya SoDazAMzena muhUrtaH parikIrtitaH / evaM mauhUrtiko rAhurjJAtavyaH svrvedibhiH||' iti / dinasyetyupalakSaNaM, rAtrerapyevameva; atra muhUrtarAhau dine caturthacaturthadiggaNanoktA, rAtrau tu sssstthsssstthdiggnnnoktaa| yattu rAmavAjapeyibhiH samarasAre uktam-'prAgvAtAMtakazaMbhupAzihutabhupaulastyarakSodizo yAmA 1 yavarge hakAro'STamavarNa iti tenASTamo'rdhayAma upalakSyate / evaM lakArastRtIyo varNaH / takArastavageM prathama ityAhyam / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 muhUrtaciMtAmaNiH / [ rAjJo jayacaryA dhairagurahni pAzikakubho'sau SaSThaSaSThI nizi / pRSThe dakSiNataH zubho dvighaTiko'sau turyaturyAM vrajannIzAvAkpavaneMdrarAkSasamarudvahnipratIcIM dizam // ' iti / atra yAmArAha dine prAcyAH sakAzAtSaSThaSaSThadiggaNanoktA rAtrau tu pratIcyAH sakAzAtathaivoktA / uttarArdhe mauhUrtikarAhau tu dinarAtrivibhAgo noktastaTTIkAkRtA bharatena tathaiva vyAkRtazca yathA - atha dvighaTiko mauhUrtiko rAhuH prAtarArabhyaizAnItazcaturthacaturthadizaM muhUrte muhUrte yAti dinarAtryordvAtriMzanmuhUrtA aSTadizAM catvAro bhramAstatra kramaH aizAnIdakSiNavAyavyapUrvanairRtottarAgneyapazcimAstriti / tadetannirmUlaM mUlavAkyAnupalaMbhAt / nanu kastarhi taduktAvAzaya iti cet / satyam / tadevocyate -- svarodaye hi yAmArdharAhau SaSTaSaSThadiggaNanoktA, muhUrta hau tu dine caturthacaturthadiggaNanAmabhidhAya rAtrau tu SaSThaSaSThadiggaNanoktA sA anucitetyabhisaMdhAya svayaM svapadye SaSTaSaSThadiggaNanAmurarIkRtya dinarAtrivi - bhAgena yAmArdharAhuruktaH / muhurtarAhurIzAnatazcaturthacaturthadigbhAgena dinarAtrivibhAgamanAtyokta iti / athaivaMvidhe pAThe mUlAMtaraM mRgyaM / RSINAM tu svatatrecchAnAM paryanuyogAnarhatvAtsvarodaya evamuktiH / etAdRzaH sthUlaH sUkSmo vA rAhuH kasyAM dizi zubho'zubho veti svarodaya evAbhihitam - 'saMmukhA vAmasaMsthA vA yasyeyaM rAhumaMDalI / parAjayo bhavettasya vAdadyUtaraNAdiSu // yasya dakSiNapRSThasthA hyeSA rAhuparaMparA / sahasraM sa zatenApi parasainyaM nikuMtati // ' iti / samarasAre'pi -- 'pRSThe dakSe yoginI rAhuyuktA yasyaiko'yaM zatrulakSaM nihaMti / zreSThaM sarvebhyo balebhyastadeva saMkSepo'yaM sarvasAro'bhyadhAyi // ' iti / nanu yoginI kAlapAzavArayoginI mRtapakSakhaMDarAhvAdibhiH sthUlairdoSairarzvayAmarAhvAdibhiH sUkSmaizca svarodayasthaistathA sAMhitikaizcAyanazUlaniSiddhamAsavArazUlanakSatraniSiddhanakSatrapAriSadaMDamRtapakSAdibhizca doSairyAtrAdino'nunmeSa eva / tathA hi- ravau pUrvasyAM vArayoginI dakSiNasyAM pAzo divA rAtrau tu kAlaH pazcimAyAM vArazUlaM uttarasyAM kAlo divA rAtrau tu pAzaH, vidizastu mahAdigaMtargata eva, 'prAdakSiNyaM caivamAzo vipUrvAH' iti zrIpatyukteH / evaM sati ravivAre kasyAmapi dizi yAtrA na syAdanye punardoSA mRtapakSAdayo vicAraNIyAH / evaM sati evaM somavArAdiSvapi yathAsaMbhavaM doSA UhanIyA iti prAgukadoSo vajrAyitaH / atra samAdhiH - ayaM sarvo'pi svarodayastho mRtapakSayoginIkAlapAzAdisthUlasUkSmadoSavicAro yuddhayAtrAyAmeva bahudhA vicAryaH prakaraNasyApi niyAmakatvAt / tathA hi- sarveSvapi kharodayagraMtheSu narapatijayacaryA ucyate / sA ca yuddhaM vinA na saMbhavati / ata eva svarodayabale proktam'puSpairapi na yoddhavyaM yAvaddhInaH svarodayaH / svarodayabale prApte yoddhavyaM zastrakoTibhiH // ' iti / tathA caturazIticakrAMte'pyuktam -- 'etAni sarvacakrANi jJAtvA yuddhaM samArabhet / jayediha na saMdehaH zakratulye'pi vairiNi // ' iti / tathA bhUpAlavallabhe'pyuktam- ' imAni bhUbalAnyatra jJAtvA yaH pravizedraNam / arayastasya nazyati meghA vAtahatA yathA // ' iti / evaM sati sarvatobhadrakAladaMSTrA 1 yAtrAdinaH yAtrAyuddhAdikRtyasya / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArighadaMDadoSaH] yAtrAprakaraNam 1 / sUryacaMdrakAlAnalacakrANi yuddha eva vicAryANi yathAsaMbhavamanyeSu zubhakRtyeSvapi vicAryANi / uktaM ca tatraiva-'lAbhAlAbhaM sukhaM duHkhaM jayaM caiva parAjayam / caMdrakAlAnale cakre jJAnaM saMzayavarjitam // ' iti / tathA 'yAtrAjanmavivAheSu saMgrAme vigrahe'pi ca / ghorakAlAnalaM cakraM jJAtvA karma samArabhet // ' iti / atha sAmAnyayAtrAyAmapyAvazyakAnAvazyakavazena yathAsaMbhavaM sAMhitikadoSahAnirvicAryA / anyathA hi sarveSAM svarodayasthAnAM sAhitikAnAM ca sthUlasUkSmadoSANAM tyAgo varSasahasreNApi duHzakaH syAt / tatrApi guNAnAM bhUyastvaM doSANAM cAlpatvamaMgIkRtya nikhilakRtyaM nirvAhyam / uktaM ca zrIpatinA-samastaguNasaMpadAM na khalu labdhiralpardinairguNapracuratA tato bahumatA ca doSAlpatA / na bhUriguNasaMcaye prabhavatIha doSo'lpako dhuMdarciSi hutAzane salilabiMdureko yathA // ' iti / tatrApi mahAdoSaH pApagrahavedhayutikartarImahApAtAdizcettadAvazyaM vayaM eva / yadi tatsamaH pratIkArakArako guNo na bhavet / ubhayasaMbhave hi prabaladurbalavicAraH kAryaH / tadapyuktaM zrIpatinA-'eko'pi haMti guNalakSamapIha doSaH kazcitparo yadi guNo'sti na tadvirodhI / madyasya biMdurapi pAvanapaMcagavyaM saMpUrNamatra kalazaM malinIkaroti // ' ityAstAM prasaktAnuprasaktena // 32 // atha pArighadaMDAkhyaM doSamanuSTubhAha bhAni sthApyAnyabdhidikSu saptasaptAnalada'taH / vAyavyAgneyadiksaMsthaM pArivaM naiva laMghayet // 33 // bhAnIti ||abdhidikssu caturdikSu analakSataH kRttikAtaH sapta bhAni pUrvasyAM sthApyAni, maghAtaH sapta bhAni dakSiNasyAM sthApyAni, anurAdhAtaH sapta bhAni pazcimAyAM sthApyAni, dhaniSThAtaH sapta bhAnyuttarasyAM sthApyAni tatra vAyavyAgneyadigupanibaddhA rekhA pArighadaMDaH syAttaM sarvathA naiva laMghayet / cakrAkRtiriyam / yadAha nAradaH-'kramAdigdvArabhAni syuH saptasaptAgnikSataH / pArighaM laMghayeiMDaM nAgnizvasanadiggatam // ' iti / kazyapo'pi-'agnidhiSNyAtsapta sapta kramAddhiSNyAni pUrvataH / vAyvagnidiggataM daMDaM pArighaM tu na laMghayet // ' iti / nanu prAgAdidiGnyastAnAM nakSatrANAM prayojanaM kiM noktam ? pArighadaMDAkhyAnArthatvaM tu dhaniSThAdicaturdazabhAni vAyavyAneyadizoH pUrvabhAge sthApyAni / maghAdicaturdazabhAni tayoreva dizoH pazcimavibhAge sthApyAnItyevamarthakapadyopanibaMdhanena syAt / ucyate-spaSTatvAnoktam / tathA hi-prAradvArikaiH kRttikAdikasaptanakSatraiH pUrvasyAM yAtrA prazastatamA / evaM dakSiNasyAM maghAdisaptabhaiH / pazcimAyAmanurAdhAdisaptabhaiH / uttarasyAM dhaniSThAdisaptabhaiH / ayamartho yAtrAprakaraNe-'kramAdvArabhAni syuH' iti nAradakazyapAyuktalabhyate / kiMca trividhapratizukravicAre'pi digdvArabhAnAmupayogo'sti / yadAhAtriH-'yadiggataH samudayedvicaredyatra golake / yadvArabheSu vicaretrividhaM pratibhArgavam // ' iti / zrIpatizca-'vicarati ca bhacakre yeSu digdvArabheSu' Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 muhUrtaciMtAmaNiH / [ sApavAdaH pAriSadaMDadoSaH iti / anyacca gRhapraveze pUrvAdidigdvAreSu gRheSu tattaddinakSatraiH pravezazvoktaH / taduktaM vasiSThena - 'yahigdvAraM maMdiraM taddigRkSairuktakSaiH syAtsaMnivezo na sarvaiH // ' ityAdIni prayojanAni dhyeyAni / tatra prastute pArighadaDokte revaM jJAyate / yaddhaniSThAdicaturdazabhAni prAguttaradizoryAtrAyAM prazastAni / maghAdicaturdazabhAni dakSiNapazcimadizoH prazastAni / tatra svadizi prazastatamAni anyadizi prazastAni / yathA - maghAdisaptabhAni pazcimAyAmanurAdhAdisaptabhAni dakSiNasyAM prazastAnItyarthaH / ata evAha durgAdityaH - 'prAgdiggatairudagdizamudaggataiH prAgdizaM bhanakSatraiH / dakSiNagairaparAM dizamaparagatairdakSiNAM yAyAt // ' iti / bhAni =rAzayo meSAdyAH / nakSatrANi = kRttikAdIni / yavanezvaro'pi -- 'prAcImudagdvAribhiratra yAyAtprAgdvAra bhaishvoddubhirpyudiiciim| tathaiva yAmyAmaparAzritai bhairyAmyAzrayaizvApyaparAM prayAyAt // ' iti / etena - 'no gaccheduttarAzAM tridazapatikakubbhairna yAmyapratIcyaiH' iti vadan mahezvaraH pratyAkhyAto bhavati / mUlavAkyAnupalaMbhAt / kiMtu sarvathA prAgudaGnakSatrairdakSiNAM pazcimAM ca naiva gacchet / tathA dakSiNapazcimanakSatraiH prAcImudIcIM ca naiva gacchet pArighadaMDasattvAt / yadAha bRhadyAtrAyAM varAhaH - 'dizi dizi bahulAdyAstArakAH sapta lekhyAH pavanadahanadiksthastiryagatyugradaMDaH / surapatirapi kRcchraM yAti taM laMghayitvA na hi bhavati virodho dikSu daMDaikagAsu // ' iti // 33 // atha kasyacidvidiggamanaM cikIrSitaM tadA pRthaGnakSatropadezAbhAvAttAsu vidikSu AgneyyAdiSu kairnakSatrairgamanaM syAdityAzaMkya vidikSu nakSatrANi Avazyakatve pArighadaMDApavAdaM ca vasaMtatilakAvRttenAha ardizaM nRpa iyAtpuruhUtadigbhai revaM pradakSiNagatA vidizo'tha kRtye / Avazyakespi parighaM pravilaMghya gacchecchUlaM vihAya yadi diktanuzuddhirasti // 34 // agneriti // nRpaH puruhUtadik prAcI tadutthaiH kRttikAdisaptanakSatraiH agnedizamAgneyImiyAdgacchet / evamanena prakAreNa pradakSiNagatA sRSTimArgeNAsthitAvidizo nairRtyAdIrgacchet / yathA - dakSiNadiksthaibhairmaghAdisaptabhirnairRtI dizaM gacchet / pratIcIsthairanurAdhAdisaptabhirbhaiH vAyavyAM gacchet / udIcIsthairdhaniSThAdisaptabhirbhaiH aizAnIM gacchedityarthaH / yadAha nAradaH - 'AgneyIM pUrvadiksaMsthairvidizastvevameva hi / ' iti / asyArtha spaSTamAha guruH- 'prAgdvArikaizva nakSatrairAgneyyAM zobhanA gatiH / dakSiNasthaizca nairRtyAM vAyavyAM vAruNairapi / aizAnyAM dizyudaksaMsthairyAtrAtIva zubhapradA // ' iti / atha pArighadaMDApavAda ucyate - atheti // Avazyake kRtye avazyakartavye gamanAdikRtye pArivamapi pArighadaMDamapi pravilaMghya laMghayitvA nRpo gacchet / paraMtu zUlaM Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apavAdAdaraNe niSiddhAni ] yAtrAprakaraNam 11 / 355 vArazUlaM nakSatrazUlaM ca vihAya tyaktvA yadi diktanuzuddhirasti syAt / astIti syAdityasyArthe'vyayam / pUrvAdicaturdikSu meSAdayastrirAvRttA digrAzayaH syusta eva tasyAMtasyAM dizi diglagnazabdena vyavahiyaMte teSAM zuddhiH zubhaphaladAtRgrahAnukUlyasAhityaM syAt / yadAha zrIpatiH - 'prayojaneSvAtyayikeSu bhUpatirvilaMdhya rekhAmapi pArighIM vrajet / vihAya dikzUlasamAhvayAnuDUnyadi svadiglagnavizuddhirApyate // ' iti / uDuzabdena vAro'pyupalakSyate / yato varAheNa - 'ullaMghya daMDamapi kAmamiyAnnareMdraH zUlaM vihAya yadi bhasya vilagnazuddhiH // ityatra zUlaM vihAyeti sAmAnyato'bhidhAnAt / atra digrAzInAha nAradaH'digrAzayaH syuH kramazo meSAdyAzca punaH punaH' iti / phalamAha vasiSThaH'pUrvAdidikSu meSAdyAH kramAddigdvArarAzayaH / tattacchuddhivazAtsarve taddigyAtuH zubhapradAH // tadvargAzca tadaMzAzca tadIzAzca tathAvidhAH // ' iti // 34 // athAnAvazyakatve'pi pArighadaMDApavAde cikIrSite sarvadigdvArakanakSatrANi vakrigrahasya keMdragatatvAdiniSedhaM ceMdravajrayAha maitrArkapuSyAzvinabhairniruktA yAtrA zubhA sarvadizAsu tajjJaiH / vakrI grahaH keMdragato'sya vargo lagne dinaM cAsya game niSiddham 35 maitrArketi // maitramanurAdhA, arko hastaH, puSyaH prasiddhaH, AzvinamazvinI; etaizcaturbhirnakSatraiH H kRtvA sarvadizAsu prAcyAdicaturdikSu tajjJaijrjyotirvidbhiryAtrA gamanaM zubhA zubhaphaladA niruktA / yadAha vasiSThaH - 'puNyArkAzvinamaitrANi sarvadigdvArabhAni ca / sarvadikSvapi yAtrAyAM sarvakAmArthadAni ca // ' iti / nAradaH - 'puSye maitre kare'zvinyAM sarvAzAgamanaM zubham / ' AzAH = dizaH / zrIpatirapi - 'hastaH puSyo maitramapyAzvinaM ca catvAryAhuH sarvadigdvArabhAni' iti / yattu bAlavodhinyAm -- 'pUrvAdyAH zanicaMdragISpatibudhAdityeSu zukre kuje no gamyAH kramazastathA pariharetprAcIM ca mUleMdrayoH / yAmyAM ca zravaNAdiSaTsu vidhi puSye pratIcIM tyajetsaumyAM cottaraphAlgunISvapi tathA haste na yAyAdudhaH // ' iti prAgAdicaturdikSu zravaNAzvipuSyahastAnAM krameNa tyAga uktaH, sa nirmUlatvAdupekSyaH / kiMca yadyeSAmapi niSedho vasiSThAdInAmabhimataH syAttadA 'puruhUtadizaM puraMdararkSe' ityAdinakSatrazUlapadye zUlanakSatradvayAbhidhAnaM 'puruhUtadizaM hi viSNuzA neyAdyAmyadizaM tvajAMghridAstre / jalanAthadizaM vidhAtRpuSye zUlAkhyAnyatha saumyamaryamArke' iti sakRdeva kRtaM syAt / evameva ca nAradAdInAmAzayo vyAkhyeyaH / bAlabodhinIvadbhinnaM vAkyaM tu dUrApAstameva / anyacca puSyAdyaSTabhAnAM kvacitsArvadigdvArikatvaM smaryate / yadAha guruH - 'puSyAzvihastamaitrANi pauSNavaiSNava saumyabham / vAsavaM sarvadikSvAzu yAtrAyAM zobhanAni hi // ' iti / varAho'pi - 'sArvahArikasaMjJitAni gurubhaM hastAzvimaitrANi ca zreSThAnyaidavapauSNaviSNuva subhAnyAdyaiH sahASTau sadA' iti / tatrASTAnAmapi sArvadigdvArikatvaM - Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 muhUrtaciMtAmaNiH / [sarvadiktvabahudiktvavicAraH maryate / caturNA kA kathA? bahumunivacanasaMvAdAt / tatra mRgarevatIzravaNadhaniSThAnAM sArvadvArikatvamAvazyakagamane'bhyanujJAnArtha; tatra yadi puSyAdIni bhAni digvizeSeNa tyajeran tadA bahudiktvaM syAt na sarvadiktvam / nanu ko vizeSaH sarvadiktva-bahudiktvayoH? ucyate--sarvazabdaH zaktyA vastumAtravacanaH, tatra vastusaMgha gRhItvaikasyopapattiH-sarvaH padArtha iti tasyaiva dvitve ca sau padArthoM iti bhavati / sarve ityatra tu vastugataM saMghagataM ca bahutvaM sarvazabdenocyate, tadeva vacasA dyotyate / atra sarve iti bahuvacanena tricaturAdayaH padArthA ucyate, bahuzabdena traya evocyate nAdhikAH / bahUnAmaMtrayasvetyukte caturAdizabdAsannidhAne traya eva nimNtryte| kimatra pramANam ? iti cecchaNu / mImAMsAyAM ekAdaze'dhyAye 'vasaMtAya kapiMjalAnAlabheta' iti vaidike vAkye vicAritam / vasaMtAya vasaMta ityrthH| chAMdasaMrUpam / kapiMjalAH pakSivizeSAH tAnAlabheta hanyAt / tatra kapi. jalAniti bahutvaM tAvat gamyate, tena jyAdayaH parArdhAvadhikAH kapiMjalAstrayo vA catvAro vA paMca veti vikalpenAlabdhavyA uta traya eveti saMzayaH / tatraivaM pUrvapakSA-kapiMjalAniti bahuvacanena dvitvAtiriktasaMkhyA sAmAnyarUpeNAbhyadhAyi tadvizeSAkAMkSAyAM satyAMcyAdiparArdhAntAtiriktasaMkhyAvizeSAbhAvAt tryAdisaMkhyAvizeSA aakssipyte| naca tatra trayo'pi catvAro'pi paMcApi haMtavyA iti saMkhyAMtarameva tatra pratIyate na yaadyH| naca kapiMjalatvAvacchedakAvacchinnAH kapijalA haMtavyA iti vAcyaM / tathA satyekasminneva yAge kRte jagatItalavartinAM sarveSAM kapiMjalAnAM vinAzaprasaMgaH, tasmAdyathAprAptAnAM tricaturAdInAM teSAmeva vikalpenAlaMbha iti / uktaM ca jaimininA pUrvapakSasUtreNa 'bahuvacanena sarvaprAptervikalpaH syaat'iti| siddhAMtastughaTAnAnayetivaduccAritasya bahuvacanAMtasya zabdasya catu. rAdizabdopAdAnamaMtareNa tritvamAnaM vAcyam / tAvataiva bhutvopptteH| atirikAkSepe ca pramANAbhAvaH / tasmAtraya eva kapiMjalA hiMsyAH / uktaM ca jaimininA-'prathamaM vA niyamyeta kAraNAdatikramaH syAt' iti siddhAMtasUtreNa / ata eva bahutvaM tritve paryavasannamiti lokoktiH saadhiiysii| evaM prastute'pi dIyatAM dRssttiH| nanvatra prakRtivAcyamekaM bahutvamaparaM vibhaktivAcyaM, tena sarvazabdasAmyamiti cenna / prAtipadikArtheti sUtre vacanamAne prathamokteH sAdhutvAkhyAnArtha bahava ityAdau prakRtigatabahutvavyaMjakabahuvacanotpattiH / bahuH odanaH ityatra bahuvacanaM kasmAnna bhavati? satyam / nAtra bahuzabdena sNkhyocyte|kiNtu vaipulym| tasmAdbahuzabdena tritvasaMkhyocyate / sarvazabdena tu caturAdikA apiato'tra mhaanbhedH| nanu evaM puSyAdInAM sarvadiktve samarthite satyapi naiva srvdiktvoppttiH| yAvatA vArazUlasadbhAvaH tadigvarjanAdiktrayamevAvaziSyate, tena bahudiktvamevopapadyate iti / ucyate-naitAvatA bhavadiSTaM sidhyati / 'prAcI zravaNazakrAbhyAm' ityAdinA nakSatravizeSe digvizeSatyAga iti / yato vArazUlenAyamartha ucyate-ravivAre pazcimazUlaM, some pUrvetyAdi / ataH bahudiktvasarvadiktvapratipAdakayoranyatarasya sarvadiktvavAkyasya sabalatve nirNIte tRtIyena vArazUlena sarvadiktvaM byAhataM yadyapi tathApi niyatabahudiktvavAkyAttu sabalameva / nahi yathA Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilomagaH zubha iti mataM] yAtrAprakaraNam 11 / vAlisugrIvayoryudhyamAnayorbhagavatA rAmeNa vAlini hate vAlini sugrIvApekSayA daurbalyaM manyate zUrAbhimAnina iti / kiMca dakSiNAzAyAM dhaniSThottarArdhAdipaMcakaM tyAjyamityuktaM tatrAzvinItyAge dhaniSThAdiSaddhaM tyAjyamityevaM kasmAnnoktam ? naca pretadAtRNakASThasaMgrahAdiniSedhArtha tathAbhidhAnamiti vAcyam / vAkyAntare hi pratipadameva paMcakasya niSedhAt / yadAha vasiSThaH-'vasubhasyottarArdhAcca paMcadhiSNyeSu sarvadA / yAmyadigyAyinAM nRNAM na muhUrtoM jayapradaH // ' iti / anyaccApare mAhuH-pazcime puSyastyAjya ityucyate ca / zrIpatinA tu-'hastaH puSyaH' ityAdinA puSyasya sarvadigdvAragatvamuktvA nakSatraprakaraNe-'graheNa viddho'pyazubhAnvito'pi virudvatAro'pi vilomago'pi / karotyavazyaM sakalArthasiddhiM vihAya pANigrahameva pussyH||' ityuktam / atra hi 'vilomaga' iti padaM TIkAkRnmahAdevo vilomagaH pratIcyAdigamanaviruddho'pi tatra zubha iti zabdArtha vyAkhyat ; tasyAyamAzayaH-puSyo hi prAcInakSatraM taddakSiNasyAM pazcimAyAM vA pArighadaMDasattvAdvidiggamanapratibaMdhakartR sadapodyate / tatra 'dvirbaddhaM subaddhaM bhavati' iti nyAyAtpuSyo'pi sarvadigdvAraga eva / yadyevaM haste'pyapavAdaH puNyavatkAryaH syAt tulyanyAyatvAt / ekakartRke graMthe ekenaiva vAkyena sarvadigdvAratve siddhe punaranyenAbhidhAnaM vyartha syAt / tasmAnnaivaM zakyaM vaktumataH prAguktamevopoddhalakaM sat / yadyevaM kastarhi vilomaga ityasyArthaH ? kecidAhuH-vilomaM viparItaM gacchatIti vilomagaH / yathA-'teSAM saMkSepo'yaM prakRteranyatvamutpAtaH' iti varAhokteryadotpAtena vilomagAmitvaM puSyasya syAttadApi na doSaH / yathA bhaumasyoSNAdipaMcavidhaM vakratvamuktaM tatroSNaM vakram / 'svasvodayannivame'STame vA sapalaMge vA kSitije pratIpe / tadvakramuSNAhvayameva tatra vaherbhayaM vyAdhibhayaM janAnAm // ' iti vasiSTena salakSaNamuktam / tatraitAdRzaM vakra na kadAcitsaMbhavati tathApi utpAtavazAdgaNitaviruddhApi vakragatiH syAttadartha phlopnyaasH| evaM puSyavakratvamapyAlocyam / etadvyAkhyAnaM nirmUlatvAdupekSyam / yathoSNasya vakrasyAsaMbhavastathA pitRcaraNaSToDarAnaMde bhaumacAre samyak pratyapAdi / anye tvAhaH / vilomago'pi vilomagrahAdhiSThito'pi zubhaH 'ekArgalahataM dhiSNyaM krUrAkrAMtaM ca viddhabham / utpAtadUSitaM yattadyAtrAyAM bhaMgadaM sadA // ' iti vasiSThAdivAkyAt / krUrasya vakriNo mArgiNo vA yogo duSTa eva / ata evAzubhAnvito'pi puSyaH sakalArthasiddhidAtetyuktam / anena tu saumyasya gurvAdervakriNo yoge'pi azubhaphaladAtA puSyo na syAt / taJcityam / mUlabhUtArSavAkyAnupalaM. bhAt / yat vakrisaumyagrahayogepyazubhaphaladAtA puSyo na bhavediti / tathA hinAradaH-'puSyaH parakRtaM haMtuM zaktastenApi yatkRtam / doSaM paro na zaktastu caMdre'pyaSTamage sati // rairviddho yuto vApi puSyo yadi balAnvitaH / vinA pANigrahaM sarvamaMgaleSviSTadaH sadA // ' iti / vasiSThAdivAkyAnyapyevamarthakAni maMti na kutrApi vilomaga ityabhihitam / kiMca saumyavakrigrahAdhiSThito'zvinyAdibhagaNazcettadA'zvinyAderdoSavattA bhavanmate prasajyate sA cAprasiddhA / anyacca vilomagrahAdhiSThitatva lakSaNayA vyAkriyate mukhyArthasaMbhave sA'pra Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 muhUrtaciMtAmaNiH / [vakrimahasya neSTatvaM yuktaa| asti ca mukhyArthasaMbhavo yadutpAtAdinA nakSatrasya vakratvamiti / apare punarAhuH-vilomA utpAtAstaiH saha gacchatIti vilomagaH / trividhotpAtaiyadi puSyo nihato'pi tadApi zubha iti / tadapi na / puSyastrividhotpAtahato duSTa eva / yadAha vasiSThaH-'mRgagaNamadhye siMho hyuDugaNamadhye tathaiva puSyazca / nijabalasahito'pyevaM trividhotpAtairna shktimaanihtH||' iti / tasmAdvilomaga ityasyArthazciMtyaH / nanu nakSatravizeSe azvinyAdau vihitatvapratiSiddhatvAbhyAM vikalpaH kasmAnna bhavati ? SoDazIgrahaNAgrahaNavat / ucyate,tulyabalayorhi vAkyayorvikalpaH / yathA SoDazIgrahaNAgrahaNayoH na punaratulyabalayoH / yathauduMbaryAH sarvaveSTanasparzanapratipAdikayoH smRtyoH| tatra hi sparzanasmRteH pratyakSadRzyo vedaH pramANam 'auduMbarI spRSTvodgAyet' iti / sarvaveSTanasmRtestu mUlavedAnupalaMbhaH / etacca smRticaraNe samyagupapAditaM vaartikkRtaa| evamaizvinyAdiviSayakasArvadigdvArakapratipAdakasya 'hastaH puSyaH' ityasya vAkyasya vasiSThAdimunivAkyAni pramANAni, niSedhavAkyasya tu ciMtyaM mUlamityatulyabalatvAdvikalpo na saMbhavati / tasmAnmaitrArkapuSyAzvinInAM bhAnAM sArvadigdvArikatvaM siddham / tatra sarvazabdagrahaNAdvA 'agnerdizaM nRpa iyAt' (11 / 34) ityAdinA vA vidikSvAgneyAdidikSvapi maitrAdibhiryAtrociteti bhAvaH / vasiSThaH-'sarvasminnapi samaye sarvAsu ca digvidikSveva / sArvadvArikadhiSNyAnyatizubhadAtRRNyakhilanRNAm // ' iti / atra sArvadvArikadhiSNyAnAmeva sarvakAlagAmitvamuktam / ratnamAlAyAM tu zravaNamRgazIrSahastapuSyANAmuktam / tacca gurUktasArvadigdvArikatvA. bhiprAyeNa / anurAdhAvinyostu sarvamatena sarvakAlagAmitvam / tadA kAlavizeSaniSedhe kSipragrahaNaM azvinIrahitaM dhyeyam / mRdugrahaNamanurAdhArahitaM dhyeyam / gurumate revatIrahitamapi / caragrahaNaM dhaniSThAvyatiriktaM gurumate eva draSTavyam / evamaSTAnAM sArvadigdvArikatvaM sarvakAlagamanArtham / caturNA punamaitrAdInAM dikSu yAtrArthamapi saarvdigdvaariktvmitylmtiprsNgen| vakrI graha iti / vakra viparItaM gamanaM yasya bhaumAdeH sa vakrI grahazcetkeMdragataH syAtsa game yAtrAyAM nissiddhH| athavAsya vakrIgrahasya lagne vargaH SaDvargazcetsyAttadApi bhaMgadaH / athavA asya vakrIgrahasya dinaM vAro'pi syAt so'pi niSiddhaH / yadAha varAhaH- eko'pi vakropagato narANAM zubho'zubho vApi catuSTayasthaH / vargo'pi vAsyodayago vinAzaM bahuprakAraM kurute'dhvagAnAm // ' iti / zrIpatirapi-'neSTazcatuSTaye vakrI tadvargo'pi vilagnataH / karoti bahudhA nAzaM tadvAro'pi yiyAsatAm // ' iti / catuSTayaM keMdram / yattu vasiSThenoktam-'eko'pi vakragaH kheTo lagnastho vaariraashigH| nIcastho vA tadaMzastho yAtrAphalavinAzanaH // ' iti / vArirAziH caturthasthAnam / nAradenApi-vilomago graho yasya yAtrAlagnopago yadi / tasya bhaMgaprado rAjJastadvargo'pi vilagnagaH // ' iti / tadvakrIgrahasya lagnAdisthitatve doSAdhikyaM sUcayitum / tarhi kasya vAre gamanaM kAryamityAha vasiSThaH-'balapradasya kheTasya vAravargaH zubhapradaH / itaragrahavArAdiyAtrAyA. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 saMmukhazukradoSaH] . yAtrAprakaraNam 11 / mazubhapradam // ' iti / atra kecit 'neSTazcatuSTaye vakraH' iti pAThamAdRtya vakro maMgala iti vyaackhyuH| 'mAro vakraH krUradRk cAvaneyaH' iti vraahokteH| tanna / vakramasyAstIti vakra / arzamAditvAdac, vakrI graha evetyarthaH / atrArthe 'eko'pi vakragaH kheTa' iti 'bilomago graho yasyeti ca vasiSThanAradAdivAkyAnyanukUlAni / vakrIti pAThe matvarthIye inipratyaye sati vakrIti rUpasiddhau bhaumasya gaMdho'pi nAsti // 35 // __ athAyanazudvimiMdravajrAchaMdasAhasaumyAyane sUryavidhU tadottarAM prAcIM vrajettau yadi dakSiNAyane / pratyagyamAzAMca tayordivAnizaM bhinnAyanatve'tha vadho'nyathA bhavet saumyAyana iti // yadi sUryacaMdrau saumyAyane uttarAyaNagatau syAtAM tadA uttarAM dizaM prAcI vA vrajet / taddiGmukhA yAtrA zubhetyarthaH / yadi tu ravicaMdrau dakSiNAyanagatau syAtAM tadA pratIcI dakSiNAM vA vrajet / yadAha parAzaraH-'caMdrAkauM dakSiNagatau yAyAdyAmyAM parAM prati / saumyAyanagatau yAyAtprAcI saumyAM dizaM prati // ' iti / atha tayoH sUryAcaMdramasorbhinnAyanatve ayanabhede sati divAnizaM vrajet / yathA-sUryoM yasminnayane tAM dizamuttarAM dakSiNAM vA divA divase yAyAt / yadA caMdro yasminnayane tAM dizamuttarAM dakSiNAM vA nizi rAtrau yAyAt / atrottarasyAM pUrvasyA aMtarbhAvaH, dakSiNasyAM pazcimAyA ityapi dhyeyam / atra saMmatirvakSyate / athAnyathA cetkuryAttadA vadho maraNaM bhavet / yathA-bhinnAyanatve sati sUryo yasminnayane tAM dizaM yadi rAtrau gacchet caMdrazca yasminnayane tAM dizaM divase gacchettadA yAturvadho bhvedityrthH| yadAha vsisstthH-'yaatressttsiddhidaarkedvorekaayngyostyoH| bhinnAyanagayorahni nizi cedanyathA vadhaH // ' iti / nArado'pi-ravIMdvayanayoryAnamanukUlaM zubhapradam / tadabhAve divArAtrau yAtrA, yAturvadho'nyathA // ' iti / tadabhAve ekAyanatvAbhAve divArAtrI yAtrAgamanaM syAt / spaSTaM vyAkhyAnaM prAgvat dhyeyam / taduktaM ratnakoze-'dinakarakaraprataptAM makarAdAvuttarAM ca pUrvAM ca / yAyAcca karkaTAdau yAmyAmAzAM pratIcI ca // ' iti / ato vilomadigyAtrAyAM vadhaH syAt / etasya nAmAyanapratilomayAtretyucyate / tanmAhAtmyamAha varAhaH-'yAto'yanasya pratilomakASTAM yaH syAtsvataMtro'pi jitaH pareSAm / sa kevalavyAkaraNAbhiyuktaH kAvyajJagoTyAmiva hAsyameti // ' iti // 36 // atha rAjJAM yAtrAyAM saMmukhazukradoSamupajAtikAchaMdasAhaudeti yasyAM dizi yatra yAti golabhramAdvAtha kakubbhasaMghe / vidhocyate saMmukha eva zukro yatroditastAM tu dizaM na yAyAt 37 udetIti // zukrastridhA prakAratrayeNa saMmukha ucyate, munibhiriti zeSaH / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 muhUrtaciMtAmaNiH / [yAtrAyAM saMmukhazukraphalAni kathaM ? zukro yasyAM dizi prAcyAMpratIcyAM vA udeti kAlAMzavazenodayaM karoti atra gaMtuH puMsaH zukraH saMmukhaH; ayamekaH prakAraH / vA athavA golabhramAduttaradakSiNagolabhramaNavazena yatra yasyAM dizi uttarasyAM dakSiNasyAM vA yAti gacchati tatra gaMtuH saMmukhaH zukraH syAt ; ayaM dvitIyaH prakAraH / yatra shbdo'nuvrtte| atha yatra kakubbhasaMghe prAcyAdidizi kRttikAdinyAsavazena yahiGnakSatre carati tatra dizi gaMtuH saMmukhaH zukraH syAt / ayaM tRtIyaH prkaarH| yadAhAtriH-'yadiggataH samudayedvicaredyatra golake / yadvArabheSu vicaretrividhaM pratibhArgavam // ' iti / evaM prakAratrayeNa zukrasAMmukhya nirNIte / udayagatazukradoSAdhikyamAha-yatrodita iti / turvizeSe / evazabdo bhinnakramo dizamityanena saMbadhyate / yasyAM dizyuditaH zukro dRzyeta tAM dizameva na yAyAna gacchet / anyadizyapi yathAsaMbhavaM na yAyAt / yadAha zrIpatiH-'udayati dizi yasyAM yAti yatra bhramAdvA vicarati ca bhacakre yeSu digdvArabheSu / trividhamiha sitasya procyate saMmukhatvaM munibhirudaya eva tyajyate tatra yatnAt // ' iti / spaSTArtha padyam / yAti yatra bhramAdveti / atra kecit-khodayakAlAtpradakSiNaM prAcyAdyaSTadikSu praharASTakena sUryavacchukro'pi bhramati / sUryabhramaNaM ca vasaMtarAjenoktam-'dagdhA digeMdrI jvalitA digaizI pradhUmitA cAnaladik prabhAte / pratyekamevaM praharASTakena bhuMkte dizo'STau savitA krameNa // dagdhA diguktA dinanAthamuktA vivasvadAtA bhavati pradIptA / saMdhUmitAyAM savitA prayAtA zeSA digaMtAH khalu paMca shaaNtaaH||' iti / anena sUryabhramaNaprakAreNa zukro'pi yasyAM dizi syAt sA dik gaMtuH saMmukhA syAt / atastasminprahare sApi dik tyAjyetyartha ityAhuH / tanna / vasaMtarAje hi sUryabhramaNavacchukabhramaNamapyavaseyamityevaMvidhazukrAtidezavAkyAbhAvAt / tasmAt bhramAditi golabhramAdityeva vyAkatavyaM / atrArthe'trirapyanukUlastadvAkyaM ca prAgupanyastam / pratizukradoSaphalamAha varAhaH-'pratizukrabudhAzanivRSTihatAdigvadhaM kurute nRpatergamane / madirAmuditA madanAkulitA pramadeva kulaM paravezmagatA // ' iti / nArado'pi-'mUDhe zukra kAryahAniH pratizukre parAjayaH' iti / nanu vadhUpravezaprakaraNe 'daityejyo hyabhimukhadakSiNe na zastaH' iti padyena zukrasAMmukhyadoSo'bhihitaH / kiM punardoSAbhidhAnena ? ucyate,-zizugarbhiNInavoDhAbhinnAnAM lokAnAM vizeSato rAjJAM ca yathAsaMbhavaM trividhazukrasAMmukhyadoSanirAkaraNArthaM punarabhidhAnam / kiMca AvazyakayAtrAyAM yatroditastAmeva dizaM neyaat| tathA sati 'pazcAdabhyudite zukre yAyAtprAcI tathottarAm / prAcyAmabhyudite zukre pratIcI dakSiNAM dizam // ' iti vasiSThavAkyamapi yathAsaMbhavamAdaraNIyaM ca bhavati / anena saMmukhazukravyatiriktadigyAtrAbhyupagamAt / kiMca vadhUpravezaprakaraNe zizvAdInAM vizeSaphalAbhidhAnaM kRtaM / natu sAmAnyato yAtrAsAdhAraNyenAnyeSAmapi rAjAdInAM kRtam / ata eva yasya vizeSataH punarapyapekSA nAsti 'nagarapravezaviSayAdhupadve' iti bhRgvaMgirovatsa' iti cAbhihitasya saMmukhazukrApavAdasyAbhidhAnamantra punarna kRtaM / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zukrasya vakrAstAdidoSAH ] yAtrAprakaraNam 11 / tenaiva siddheH / athaivaMvidhe'pi zukrasAMmukhye'vazyakartavye ca gamane zAMtimAha vasiSThaH-taddopazamanArthAya zAMtiM vakSye samAsataH / kRtvA zAMti prayatnena pazcAtsarva samAcaret // bhRgulagne bhRgorvAre bhRgorvarge bhRgUdaye / upoSya bhRguvAre'pi yAvacchukrodayaM prati // rajatena ca zuddhena kArayetpratimAM bhRgoH / likhedaSTadalaM padmaM kAMsyapAne ca taMdulaiH // zuklasUkSmAMbaraveSTya pratimAM tatra pUjayet / zuklapuSpAkSataigaMdhairmuktAhArairvicitritaiH // upacArANi kAryANi zukra te anyadityUcA / tanmatreNa japaM kuryAtsamyagaSTottaraM zatam // karmAte tena maMtreNa bhaktyA cAr2yA pradApayet / zvetagaMdhAkSataiH puSpaiH kSIramizreNa vAriNA // daityamaMtrI divAdI cozanA bhArgavaH kaviH / zveto'tha maMDalI kAvyo vidhistho bhRgave namaH // dattvetyarthya prayatnena prArthayedeva bhaktitaH / anenaiva ca maMtreNa prAMjaliH praNataH sthitaH // "tvatpUjayAnayA zukra saMmukhatvasamudbhavam / doSaM vinAzaya kSipraM rakSa mAM tejasAMnidhe // " iti prArthya prayatnena pratimA bhUSaNAnvitA / daivajJAyaiva dAtavyA zvetAzvasahitaiva ca // ziSTebhyo dakSiNAM dadyAdyathAvittAnusArataH / brAhmaNAnbhojayetpazcAtsvayaM bhuMjIta baMdhubhiH // itareSAM grahANAM ca pUjAM kuryAtprayatataH / tattatsaMmukhajo doSastatkSaNAdeva nazyati // sUryAya kapilAM dadyArchakhaM caMdramase tathA / kujAya vRSabhaM dadyAtsvarNa dadyAdbudhAya ca // gurave pItavastraM cAvaM sitAyAsitAya gAm / evaM prayatnataH kRtvA sarvAnkAmAnavApnuyAt // ' iti / zukravaditaragrahasamukhye tattaliMgasvazAkhoktavaidikamaMtraiH pUjAdikaM vidheyam / asmAdeva zAMtikathanajJApakAditarasAMmukhye'pi sAMmukhyAbhidhAyakaM vAkyaM vinaiva kiMciddoSo'stItyanumIyate / budhasAMmukhyadoSaM tu svayameva vakSyati / bhaumasAMmukhyadoSaM kaMThato vasiSTha evAha; tadvAkyamadhunaiva pradarzayiSyata ityAstAM prasaktAnuprasaktam / dIpikAyAM tu dAnamevoktam-sitamazvaM sitaM chatraM hemamauktikasaMyutam / tato dvijAtaye dadyAtpratizuRprazAMtaye // ' iti / etacchAMtiprakArAzaktau dhyeyam // 37 // athaivaM saMmukhazukradoSamabhidhAyedAnIM tasyaiva vakrAstAdidoSaM sApavAdamupajAtikayAhavakrAstanIcopagate bhRgoH sute rAjA vajanyAti vazaM hi vidviSAM / budho'nukUlo yadi tatra saMcalan ripUJjayennaiva jayaH prtiiNduje||38|| . vakrAsteti // bhRgoH sute zukre vakropagate astopagate nIcagate vA / upalakSaNatvAdrahayuddhaparAjite varNarahite vA sani rAjA pararASTraM vrajan san hi nizcayena vidviSAM zatrUNAM vazaM yAti / nibaddho bhavatItyarthaH / yadAha bhAradvAjaH'vivarNe vijite nIce vakrite vA site'stage / zatrugRhayute vApi tadaMze tannirIkSite // yAtrAM naiva prakurvIta lakSmyAyurbalahAnidAm // ' iti / zrIpati 31 mu0 ci. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 muhuurtciNtaamnniH| [zukrAstAdau vizeSaH rapi-nIcagagrahajite pratilome bhArgave kaluSite'stagate vA / prasthito narapatiH prabalo'pi kSiprameva vazameti ripUNAm // ' iti / atra vizeSamAha laghuvasiSThaH-'zukra vAstaMgate jIve caMdre vAstamupAgate / tayorbAlye vArdhake ca sA yAtrA bhayarogadA // ' iti / atha zukrApavAda ucyate-budha iti / tatra zukrAste yadi budho'nukUlaH pRSThadiksaMstho bhavettadA saMcalan gacchan rAjA ripUna zatrUn jayet / yadAha zrIpatiH-'evaMvidhe hyAsphujiti prayAyAdudho yadi syAdanukUlavartI' iti / apavAdAtaramapyAha nAradaH-'nIcago'rigRhastho vA vakragovA praajitH|yaatubhNgprdH zukraH svoccsthshceddhnprdH||' iti| naiveti / pratIMduje budhasaMmukhatve sati gaMtU rAjJo naiva jayaH kiMtu parAjayaH / yadAha nAradaH-'pratIMdujakRtaM doSaM haMtuM zaktA grahA nahi' iti / vasiSTho'pi'pratizukraM pratibudhaM pratibhaumaM gato nRpaH / balena zakratulyo'pi hatasainyo nivartate // ' iti / ayaM ca pratizukrAdivicAro nRNAM prathamagamane, rAjJAM tu vijayayAtrAyAmAhuH / tathA ca raibhyaH-'pratizukrAdidoSo'yaM nUtane gamane nRNAm / rAjJAM vijayayAtrAyAM nAnyathA doSamAvahet // ' iti / AdizabdAcchukrAstapratibhaumapratibudhA gRhyate, teSAmapyevaMvidhe viSaye doSaH // 38 // atha kAlavizeSa pratizukrApavAdaM zukrAste ca vizeSa zAlinIchaMdasAhayAvacaMdraH pUSabhAtkRttikAdye pAde zukro'ndho na duSTo'gradakSe / madhyemArga bhArgavAste'pi rAjA tAvattiSThetsaMmukhatve'pi tasya // 39 // yAvaditi // caMdro yadA pUSabhAdrevatInakSatrAdArabhya kRttikAce pAde revatyazvinIbharaNIkRttikAprathamacaraNe yAvaccaMdrastiSThati tAvacchukro'ndho jJeyaH / dRSTo'pi zukro darzanakArya na karotItyarthaH / tadevAha-na duSTa iti / zukro'ndho yadA bhavettadA agre saMmukhe dakSiNabhAge ca duSTo na syAt / yadAha parAzaraH'poSNAdivahnibhAyAMtriM yAvattiSThati caMdramAH / tAvacchuko bhavedaMdhaH saMmukhe gamanaM hitam // ' iti / madhyemArgamiti / mArgasya madhye madhyemArgam , 'pAre madhye SaSTyA vA' ityavyayIbhAvaH samAsaH / pUrvapadasyaidaMtatvaM nipAtanAt pAremadhye iti / sumuhUrtaprasthito rAjA mArgamadhye yadi zukrAsto bhavettAvatkAlaM tasminneva prayANe tiSThet yAvacchukrodayo bhavet / yadi zukro gaMtU rAjJaH saMmukho daivAttAvattasya zukrasya saMmukhatve'pi tasminneva prayANe tiSThet / upalakSaNatvAddurAvapyevaMvidhe draSTavyam / yadAha parAzaraH-'jIvaH zazAMkaH zukro vA mArgamadhye'stago yadi / tatraiva nivasedAjA yAvadabhyudito bhavet // ' iti / udayAdanaMtaraM yadi saMmukhaH zukrastadApi stheyamiti prAgvacanAjjJAyate / tataH zukrAstApekSAyAM tatraiva sthitiH / tataH zukrodayamapekSya taM ca pRSThataH kRtvAne sumuhUrte vA gacchedityanuktasiddhamapyetatsarva jJAyata iti / evaM madhyamArga budhAstazcetsyAttadA dossaabhaavH|saamaanyvishessvaakyaabhaavaat|ydaatumdhyemaarg Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANe'niSTalagnaM] yAtrAprakaraNam 11 / 363 budhodayo bhavetsa ca punaH saMmukhaH syAttadA doSa eva / uktaM ca vasiSThena'saMmukhe caMdragaje yatra mArgamadhyodito yadi / yAvadastaMgate tasmiMstAvattatraiva saMvaset // ' iti // 39 // athaivaM mahatAyAsena dinazuddhimabhidhAyedAnI lagnazuddhiM vaktukAmastAvatprayANe'niSTalagnamanuSTubhAha kuMbhakuMbhAMzako tyAjyau sarvathA yatnato budhaiH / tatra prayAtunRpaterarthanAzaH pade pade // 40 // kuMbheti // spaSTArthamidaM padyam / yadAha nAradaH-niMdyo nikhilayAtrAsu ghaTalagne ghaTAMzakaH' iti / zrIpatirapi-'neSTaH kuMbho'pyudgameM'zasthito vA' iti / varAho'pi-'na kuMbhalagnaM zubhamAha satyo na bhAgabhedAdhavanA vadaMti' iti // 40 // ___ athAnyadaniSTalagnaM zubhaphaladalagnaM ca maMjubhASiNIchaMdasAhaatha mInalagna uta vA tadaMzake calitasya vakramiha varma jAyate / janilamajanmabhapatI zubhagrahI bhavatastadA tadudaye zubho gamaH 41 ___ atha mIneti // mInalagne vA satyapi lagnAMtare tadaMze mInAMze vA calitasya rAjJo varma cakra syAt / tadAha nAradaH-'vakraH paMthA mInalagne yAturmInAMzake'pi vA' iti / zrIpatirapi--'vakraH paMthA mInalagne'zake vA kAryA siddhiH syAnivRttizca tasya' iti| durgAdityaH-'mInodaye gamanamanyagRhodaye'pi mInAzake kuTilameva ca niSphalaM syAt' iti / evamazubhalagnamabhidhAyedAnIM zubhalagnAnyucyate-janIti / janirjanma, tatkAlInaM lagnaM janilagnaM; janmabhaM janmarAziH; tayorjanmalagnajanmarAzyoH patI svAminI zubhagrahau cedudaye lagne bhavata. stadA gamo gamanaM zubhaH syAt / janmalagnaM janmarAzizca yAtrAlagnagaM zubhamiti prAgevAbhihitam 'jananarAzitanU yadi lagnage' (11 / 2) iti / arthAjanmalagnajanmarAzisvAminI pApagraho yadi yAtrAlagne syAtAM tadA tAdRze lagne gamanamazubhaphaladamityarthaH / yadAha vasiSThaH-'janmarAzI lagnagate tadIze vA vila. nge| abhISTaphaladA yAtrA rAzIzazvecchubhagrahaH // ' iti / nanu 'janmarAzyudamo naiva janmalagnodayaH shubhH| tayorupacayasthAnaM yadi lagnagataM zubham // ' iti vRddhanAradena janmarAzeryAtrAlagnAvasthitau niSedho'bhihitaH / satyam / rAzeH pApagrahasvAmitve doSaH, na zubhasvAmitve, prAguktavasiSThavAkyasvarasAt / evaM janmalagnodayaH zubha ityapi janmalagnasya zubhagrahasvAmitve zubhaphalatA, na pApasvAmitve iti vyAkhyeyam // 41 // athAnyadaniSTaM lagnaM rathoddhatAchaMdasAhajanmarAzitanuto'STame tathA svAribhAca ripume tanusthite / lagnagAstadadhipA yadAthavA syurgataM hi nRpatermRtipradam // 42 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 muhuurtciNtaamnniH| [prayANe zubhalagnAni - janmarAzIti // svasya janmarAzerjanmalagnAcASTame rAzau lagnastha sati, tathA svAribhAt jigamiSataH svazano dAzelagnAcca ripubhe SaSTharAzau tanusthite vA sati, athavA svarAzilagnAbhyAmaSTamabhavane svazatrorjanmarAzilagnAbhyAM SaSThabhavane teSAM svAmino yAtrAlagnagatAH syuryadA tadA rAjJo mRtipradAH / yadAha zrIpatiH-'jananasamayalagnAnadhane janmabhAdvA nijaripubhavanAdvA zatrubhe lgnyaate| patibhiruta tadIyailaMgnataH pArthivAnAM gamanamatha viSaM vA bhakSitaM tulyameva // ' iti / viSaM vA bhakSitaM, maraNapradamityarthaH / vasiSThena tu svajanmarAzilagnAbhyAM dvAdazabhavanamapi niSiddhamuktam / yathA-'svASTalagne lagnagate rAzI vA lagnage sati / yAtubhaMgo bhavettatra dvAdaze vAtha lagnage // ' iti // 42 // . athAnyacchubhalagnaM zAlinyAhalagne caMdre vApi vargottamasthe yAtrA proktA vAMchitArthaMkadAtrI / aMbhorAzau vA tadaMze prazastaM naukAyAnaM sarvasiddhipradAyi // 43 // - lagna iti // mInakuMbhavyatirikte yasminkAsaMzcillagne vargottamasthe vargottamanavAMzagate sati vA athavA caMdre vargottamasthe sati yAtrA vAMchitArthasya manobhISTArthasyaikA'dvitIyA daatrii| yadAha vasiSThaH-'vargottamAMzage lagne tvathavApi sudhaakre| yAtrA kAmadudhA yAturmAtA putrasya vai yathA // ' iti / vai nizcayena / atha naukAyAtrAyA asAdhAraNatvena lagnamucyate-aMbhorAzAviti / jalacararAzau lagnagate sati athavA lagnAMtare tadaMze jalacarAMze sati naukAyAnaM sarvasiddhipradAyi syAt / yadAha nAradaH-'jalodayo jalAMzo'pi jalayAne shubhprdH|' iti / dargAdityo'pi-'nauyAnamApyabhavaneSu vilagnageSu kuryAttathAnyagRhageSu tadaMzageSu' iti| varAho'pi--'nauyAnamiSTaM jalarAzilagne tadaMzake vaanygRhodye'pi|' iti / etena saMmatidarzanena 'lagne cApye'ze ca nauyAnamiSTam' iti zrIpativAkyaM ca Apye iti padacchedena spaSTArthamapi cApasaMbaMdhini lagne dhanurlagne dhanuraMze ca naukAyAnamiSTamityevaM kecidvyAkurvate, tadvyAkhyAnamapAkRtaM bhavati / kiMca tAdRze vAkyArthe kriyamANe mUlavAkyAnupalaMbhaH prayogAzuddhizca syAt / cApazabdAt 'vRddhiryasyAcAmAdistadvRddham' iti vRddhasaMjJakAt 'vRddhAcchaH' iti vihitasya zaiSikacchapratyayasyeyAdeze cApIya iti pAThyaM syAttathA ca pAThe chaMdobhaMgaH syAt // 43 // ___ atha meSAdInAM diganulomapratilomarAzInAM lagnAvasthitau phalamiMdravajrAchaMdasAhadigdvArabhe lagnagate prazastA yAtrArthadAtrI jayakAriNI ca / hAni vinAzaM riputo bhayaM ca kuryAttathA dikpratilomalagne // 44 // digdvArabha iti // digdvArabhAni meSAdirAzayastadvilagneSu gaMtavyadigava. 1 ASyabhavanaM jalarAziH kuMbho vA mIno vA / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANe zubhalagnAni ] yAtrAprakaraNam 11 / 365 sthiteSu satsu yAtrA prazastA / prazastatvamevAha-arthadAtrI jayakAriNI ceti / yathA-meSaH pUrvasyAM, vRSo dakSiNasyAM, mithunaH pazcimAyAM, karkaTaH uttarasyAM; evaM siMhAdayo dhanurAdayazca pUrvAdiSu dhyeyAH / yadAha vasiSThaH-'pUrvAdidikSu meSAdyAH kramAdigdvArarAzayaH / digdvArarAzayaH sarve taddigyAtuH shubhprdaaH||' iti / hAnimiti / dikpratilomalagne viparItadigavasthite lagne sati; yathA-pazcimAyAM meSaH, uttarasyAM vRSaH, pUrvasyAM mithunaH, dakSiNasyAM karkaH / evaM punaH pazcimAdiSu dikSu siMhAdayo dhanurAdayazca jJeyAH / tAdRze lagne gaMtuH puMso yAtrA hAni dravyAdinAzaM riputaH zatruto bhayaM ca kuryAt / tathAzabdaH pAdapUraNe / uktaM ca vasiSThena-'digdvArabhe lagnagate yAtrArthavijayapradA / lagne dikpratilome sA hAnidA zatrubhItidA // ' iti / bRhayAtrAyAM varAho'pi-'yAtavyadiktanugatasya sukhena siddhiya'rthazramo bhavati dikpratilomalagne' iti // 44 // atha zubhalamAnyeva vasaMtatilakAchaMdasAha rAziH svajanmasamaye zubhasaMyuto yo ___ yaH svAribhAnidhanago'pi ca vezisaMjJaH / lagnopagaH sa gamane jayado'tha bhUpa yogairgamo vijayado munibhiH pradiSTaH // 45 // rAziriti // jigamiSoH puMsaH svajanmasamaye yo rAziH zubhagrahaizcaMdabudhaguruzukraH saMyuto'sti sa rAzizcedyAtrAlagnopagaH syAt , athavA svAribhAt svazatrobha rAzirlagnaM vA tato'STamo yo rAziH sa cedyAtrAlagnopagaH syAt ,athavA yo rAzirvezisaMjJaH sUryAkrAMtarAzerdvitIyo rAzirvezisaMjJaH sa cedyAtrAlagnopagaH syAt , tadA sa rAzirgamane jayadaH syAt / yadAha nAradaH-'yo graho janmani zubho yo rAzirvezisaMjJakaH / tAvubhau janmalagnaM ca yAtrAyAM zubhadaM trayam // ' iti / zubhaH=zubhagrahayutaH / yadAha zrIpatiH-'yaH svajanmani zubhagrahAzrito yazca rAziriha vezisaMjJakaH / yaH svazatrubhavanAcca naidhane lagnagaH sa gamane zubhAvahaH // ' iti / vasiSThaH-'zatroraSTamalagne vA rAzau vApi vilagnage / tadIzasthitalagne vA yAtuH zatrukSayaH sadA // ' iti / vezilakSaNamAha varAhaH-'dinakarayutAdbhAvitIyo veziH' iti / athavA bhUpayogairjAtakottayAtrAlagnAvasthitai rAjayogairgamo munibhirvijayadaH proktaH / yadAha nAradaH- ye nRpA yAMtyarIjetuM teSAM yogairnRpAhvayaiH / upaiti zAMti kopAgniH zatruyoSAzruvAribhiH // ' iti / varAho'pi-'jAtakoktanRpayogagatAnAM * pratidinaM bhavati rAjyavivRddhiH / vAtaghUrNitamivArNavayAnaM palvale tu samupaiti vinAzam // ' iti / te ca rAjayogA bRhajjAtake sArAvalyAM ToDarAnaMde ca saMti, atastata evAvadhAryAH // 45 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 muhuurtciNtaamnniH| [lAlATikayogAH __ atha lAlATikayogAnvaktukAmastAvaddisvAmina upajAtikayAhasUryaH sito bhUmisuto'tha rAhuH zaniH zazI jJazca bRhaspatizca / prAcyAdito dikSu vidikSu cApi dizAmadhIzAH kramataH prdissttaaH|| sUrya iti / spaSTArthamidaM padyam / yadAha vasiSThaH-'digIzvarA bhAskarazukrabhaumarAhvarkicaMdrajJasurArcitAH syuH' iti // 46 // atha digadhIzakathanaprayojanaM tanumadhyAchaMdasAha: keMdre digadhIze gcchedvniishH| lAlATini tasinneyAdarisenAm // 47 // keMdre iti // divasvAmini 'sUryaH sitaH' (11 / 46) ityAdinokta keMdre keMdravartini sati avanIzo rAjA gacchet / tasmin digadhIze lAlATini sati marisenAM neyAna gacchet / yadAha zrIpatiH-'lalATage na pravaseddigIze gaMtavyamasmin khalu kaMTakasthe' iti // 47 // atha lAlATikayogAn zArdUlavikrIDitenAhaprAcyAdau taraNistanau bhRgusuto lAbhavyaye bhUsutaH karmastho'tha tamo navASTamagRhe sauristathA saptame / caMdraH zatrugRhAtmaje'pi ca budhaH pAtAlago gISpati vittabhrAtRgRhe vilagnasadanAllAlATikAH kiirtitaaH||48|| prAcyAdAviti // prAcyAdau prAcyAdyaSTadikSu krameNa vilagnasadanAdiSu bhAveSu sUryAdigrahasthityA lAlATikAH syuriti vAkyArthaH / yathA-tanau lagnasthastaraNiH sUryaH prAcyAM gaMturlAlATikaH, evamAgneyyAM bhRgusuto lAbhavyaye ekAdazadvAdazasthAne lAlATikaH, karmastho dazamastho bhUsuto maMgalo dakSiNasyAm , tamo rAhuraSTamanavamasthAnasthito nairatyAm , sauriH zaniH saptamasthaH pazcimAyAm , caMdraH zatrugRhAtmaje SaSThapaMcamastho vAyavyAm , budhaH pAtAlagazcaturthasthAnastha uttarasyAm , gISpativRhaspatirvittabhrAtRgRhe dvitIyatRtIyasthAnastha aizAnyAM lAlATika ityarthaH / yadAha nAradaH-'lagnastho bhAskaraH prAcyAM dizi yAturlalATagaH / dvAdazaikAdaze zukra AgneyyAM tu lalATagaH / * dazamasthaH kujo lagnAdyAmyAyAM tu lalATagaH / navamASTagato rAhunaiRtyAM tu lalATagaH // lagnAtsaptamagaH sauriH pratIcyAM tu lalATagaH / SaSThapaMcamagazcaMdro vAyavyAM ca lalATagaH // caturthasthAnagaH saumya uttarasyAM lalATagaH / dvitristhAnagato jIva aizAnyAM tu lalATagaH // lAlATidikpatiM tyaktvA jIvitepsu Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSitayAtrAyogAH] yAtrAprakaraNam 11 / / 367 bRjennRpaH' iti / varAho'pi-'lagne bhAnuH sutaripugatazcaMdra Aro nabhaHsthaH pAtAlastho himakarasutaH svatrigo devmNtrii| tadvacchukro vyayabhavagato bhAskariH saptamastho rAhurnityaM nidhananavagaH svAM dizaM vArayati // ' yattu vasiSThavAkye'rAzIneko dvAvinAkrAMtarAzeraprAdakSiNyAdvinyasedigvidikSu / yaddiyAzI lagnage saMmukhatvaM taddigyAturmRtyudastaddigIzaH // ' iti, tadayuktaM pratibhAti / tathA hisUryAdhiSThitarAzeraprAdakSiNyena dvAdazarAzicake dizyeko vidizi dvAvityevaM vyaste 'sUrya sitaH' (11146) ityAdinA prAcyAdyaSTadikSu grahanyAsasahite sati sUryAkrAMtarAzezceJcaturtho budhastadottarasyAM lAlATikaH syAt , sa cAsaMbhavanIyA, na hi kenApi gaNitaprakAreNa sUryAccaturtho budhaH syAt / ata eva varAho'pi'caturthabhavane sUryAjJasitau bhavataH katham' iti / anyacca sUryAdhiSThitarAzeH saptamaH zaniH pazcimAyAM laalaattikH| tata eva dazamastho bhaumo dakSiNasyAm / evameva sarve'pi grahAH lAlATikA ityApadyeta / iSyate ca lagnarAzereva / evaM sati sakalamunivirodhazcApatet / tasmAdvasiSThasaMhitApustake 'inAkrAMtarAzeH' iti lekhakabhramasaMbhUtapAThaH / tasmAt 'rAzIneko dvAvito lagnarAzeH' iti pAThaH sAdhIyAn klpyH| evaM sati caturthasthAnagatabudhAsaMbhavaH sakalamunivirodhazca nAsti / ratnakoze-'yo'dhipatirdizi yasyAstasmiMstatsthe na tAM dizaM yAyAt / anukUle ca digIze gaMtavyaM kaMTakopagate // ' iti / atra sUryabhaumazanibudhAnA. masti ca kaMTakopagatatvamasti ca lAlATikatvam / anyeSAM zukrAdInAmubhayarUpatvAsaMbhava ev| tatra lAlATikasthAnavyatirikta sthAnatrayaM kaMTakazabdena vyavahartavyam / bahuvyApakatvAlpavyApakatvarUpasAmAnyavizeSabhAvasattvAt / tasmAlAlATikavyatirikte kaMTakasthAne yadi digIzastadA zubhaphaladA yAtrA, anyathA hyazobhaneti hRdayam // 48 // atha paryuSitayAtrAyogacatuSTayamanuSTubheMdravajrAbhyAmAhamRge gatvA zive sthitvA'ditau gacchaJjayedripUn / maitre prasthAya zAke hi sthitvA mUle vrajastathA // 49 // prasthAya haste'nilatakSadhiSNye sthitvA jayArthI pravasedvidaive / vasvaMtyapuSye nijasIni caikarAtroSitaH mAM labhate'vanIzaH 50 mRge iti // prasthAyeti // mRgazirasi svagRhAdyAtavyadigabhimukhaM kasyacidiSTasya gehe gatvA prasthAyArdrAyAM tasminneva gRhe sthitvoSitvA'ditau punavaisau gacchan tadnehaM tyaktvA grAmAvahireva gacchansan ripUna zatrUn jayet / ayameko yogH| evameva maitre'nurAdhAyAM prasthAya zAke jyeSThAyAM sthitvA mUle vrajansan tathA zatrUn jyedityrthH| ayaM dvitIyo yogaH / tathA haste prasthAyAnilatakSadhiSNye svAtIcitrAnakSatradvaye sthitvA dvidaive vizAkhAyAM jayArthI Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 'muhuurtciNtaamnniH| [lagnAdidvAdazabhAvasaMjJAH bhUpAdiH pravaseddezAntaraM gacchet / ayaM tRtIyo yogH| vastraMtyapuSye dhaniSThArevatIpuSyeSu nijasImni svanagaraprAMte prasthitaH san yadi ekarAtroSitaH syAttadA'vanIzo rAjA kSmAM bhUmi, zatroriti shessH| labhate jayena prAmotItyarthaH / ayaM caturtho yogH| yadAha bRhadyAtrAyAM varAhaH-'saumye gatvAdhyuSya raudre'ditIze saMprasthAtA bAdhate zatrusaMghAn / maitre gatvA pauruhUte samuSya mUle yAyAcchatrunAzAya bhUpaH // haste gatvA svAticitre samuSya zakrAmyorbhe prasthito bAdhate'rIn / tiSye pauSNe vAsave caikarAnaM sImni sthitvA bhUtimAmoti yaataa||' iti / kvacinmRge prasthAyAyAM punarvasau ca sthitvA puSye gacchedityuktam / yadAha guru:-'saumye gatvA samadhyuSya raudrAditye vrajetpunaH / puSye'tisaMpade vidvAllabhate jiivsNpdH||' iti / vizeSamAha varAhaH-'yatheSTavelAgamanaM prazastaM hastedavopeMdrasurezabheSu / kRtvA prayANaM zravaNe zriyo'rthI vasenna jAtu kSitipaH svasImni // ' iti / upeMdra zravaNaH / surezabhaM-jyeSThA // 49-50 // atha samayabalamanuSTubhAhauSaHkAlo vinA pUrvAM godhUliH pazcimAM vinA / vinottarAM nizIthaH san yAne yAmyAM vinA'bhijit // 51 // uSaHkAla iti // spaSTArtha padyam / sanzabdazvaraNacatuSTaye'pi saMbadhyate / nizItho'rdharAtram / yAne yAtrAyAm / sarvatra vinAyoge dvitIyA, 'pRthagvinAnAnAbhistRtIyAnyatarasyAm' iti pakSe dvitIyAyA api vidhAnAt / atra hi 'dagdhA digaizI jvalitA digeMdrI' iti vasaMtarAjoktarItyA turyasya tattaddigavasthAnAttasyAM tasyAM dizi yAtrA niSiddheti yuktisiddho'yamartha upanibaddhaH / varAheNa digvizeSa samayavizeSaH prshsto'bhihitH| yathA-'pUrvAhne tUttarAM gacchenmadhyAhne pUrvato vrajet / aparAhne vrajedyAmyAM madhyarAtre tu pazcimAm // ' iti / vasiSTho'pi-'pUrvAhne'pyuttarAM gacchetprAcI madhyaMdine tthaa| dakSiNA cAparAhne tu pazcimAmardharAtrake // na tatrAMgArako viSTiyaMtIpAto na vaidhatiH / sidhyaMti sarvakAryANi yAtrAyAM dakSiNe rviH||' iti / atrAbhijitprazaMsAmAha zrIpatiH-'bhaSTamo hyabhijidAhvayakSaNo dkssinnaabhimukhyaanmNtraa| kIrtito'parakakupsu sUribhiryAyinAmabhimatArthasiddhaye // ' iti // 51 // - atha lagnAdibhAvAnAM saMjJA anuSTubhAhalagnAdbhAvAH kramAddeha 1 koza 2 dhAnuSka 3 vAhanam 4 / maMtro5'ridamArga AyuzcavhRd9 vyApArA10gama11 vyayAH12 __ lagnAditi // hRnmanaH, 'svAtaM hRnmAnasaM manaH' ityabhidhAnAt / bhAgamaH prAptiH / anyatspaSTArtha padyam / 'mUrtiH kozo dhanvinazca vAhanaM maMtrasaMjJakaH / zatrurmArgastathAyuzca mnovyaapaarsNjnykH||praaptirpraaptirudyaadbhaavaaH syuAdazaiva Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagnAdibhAvasthagrahaphalAni ] yAtrAprakaraNam 11 / 369 te / ' iti nAradokteH / evaMvidhasaMjJAkathanaprayojanaM tu krUragrahasAhitye tattadbhAvAnAM pIDA zubhagrahasAhitye tadbhAvAnAM zubhamityutsargaH // 52 // atha viziSyazubhAzubhaphalaM zAlinyAhakeMdre koNe saumyakheTAH zubhAH syuryAne pApAkhyAyaSaTkheSu cNdrH| neSTo lagnAMtyAriraMdhe zaniH khe'ste zukro lagneNnagAMtyAriraMdhre 53 __ keMdre iti // keMdrANi // 47 // 10, koNaM 9 / 5, yadi saumyagrahAH keMdre koNe syustadA yAne zubhaphaladAH syuH; arthAdanyeSu bhAveSvazubhaphaladAH / pApagrahAsyAyaSadakheSu tRtIyaikAdazaSaSThadazamasthAnasthAH zubhaphaladAH; arthAdanyeSu azubhaphaladAH / caMdro lagnAtyAriraMdhe lagnadvAdazaSaSThASTameSu sthito neSTo'zubhaphaladaH / zaniH khe dazame neSTo'zubhaphaladaH / zukro'ste saptame neSTaH / yadAha vasiSThaH-naMti krUrAstriSaSThAyabhAvAnbhittvA parAnsadA / puSNaMti saumyakhacarAH SaSThASTAMtyaM vinA parAn // lagnaSaSThASTamaM haMti caMdraH zukro'stagastathA / mRtyulagnasthitazcaMdro yAturmRtyupradaH sadA // ' iti / anyatrApi 'keMdratrikoNagaiH saumyaistribhavArigataiH paraiH / alagnariHphacaMdreNa yAtrAbhISTaphalapradA // ' iti / varAho'pi-'prAyo jaguH sahajazatrudazAyasaMsthAH pApAH zubhAH savitRjaM parihRtya khastham / sarvatragAH zubhaphalaM janayaMti saumyAstyaktvA'stasaMsthamamarAriguruM yiyAsoH // ' iti / zrIpatirapi-'krUragrahAkhyaridazAyagatAH zubhAH syurhitvA zani dazamabhAvagataM yiyAsoH / mUrtyAdibhAvanicaye sakale'pi saumyAH zreSThA bhRgostanayamastagataM vihAya // ' iti / lagneDiti / lagneTa yAtrAlagnasvAmI nagAMtyAriraMdhre saptamadvAdazaSaSThASTamasthazcettadAniSTo'zubhaphalado mRtyuda ityarthaH / yadAha guruH-'lagnapo mRtyudo yAne raMdhrAstArivyayopagaH / ke'pyAhurbhayado dharma zeSasthAne zubhAvahaH // ' iti / athAtra yAtrAkAlInalagne lagnAdidvAdazabhAvAvasthitAnAM grahANAM phalAni bAdarAyaNaproktAni li. khyate / yathA-'rAhubhaumadivAkareMduravijAH prasthAnalagne gatAH kSuttRSNA'gniviSAyudhajvarabhavA rogAzca nAnAvidhAH / jIvaH somasutastathaiva bhRgujo yAtrodayastho nRNAM sA yAtrA dhanadhAnyabhogasukhadA puNyaiH kRtairlabhyate // 1 // kozasthAne narANAmasuragurubudhairdharmakAmArthalAbhaM putrotpattiM ca jIvo dhanasukhamatulaM zatrupakSakSayaM ca / maMdo baMdhaM sudIrgha mRtimavanisutaH kozahAni ca bhAsvAMzcaMdraH kuryAnnareMdraM priyajanasahitaM rAhurutpAtarUpam // 2 // prasthAne bhUmipasya kSitisutaravijau tigmabhAnuzca rAhuH zukrazcaMdrAtmajo vA suragururathavA zItarazmirdhanAyuH / duzcikyasthAnasaMstho gajaturagarathAnprApya sarvArthasiddhiM jitvA zatrUnazeSAnvicarati vasudhAgokule gopaveSaH // 3 // baMdhusthAnagato dadAti vipulAnbhogAn bhRgorAtmajo jIvaH zatruvinAzamicchati mahAlAbhaM karotIMdujaH / hAni baMdhugataH karoti ravijo vRddhiM kSayaM caMdramA rAhu 1 hitvA iti paatthH| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " muhuurtciNtaamnniH| [kadA yAnA sarvathA neSTA bhUmisutastathoSNakiraNaH kurvati duHkhaM mahat // 4 // kuryAdarthasya siddhiM suta. bhavanagato vAkpatiH zatrunAzaM zukraH zItAMzuputraH suragurusadRzaM yuddhakAle karoti / sUryazcaMdrazca bhaumo dinakaratanayaH siMhikAnaMdano'sau sarve te paMcamasthA vividhabhayakarAH pArthivAnAM raNoAm // 5 // zatrusthAne narANAM dinakaratanayo bhUmiputrastathAH zItAMzudaityamaMtrI rajanikarasutaH saiMhikeyo'tha jIvaH / kurvatyevArthalAbhaM parabalamathanaM siddhimAmoti kArya zatrughnaM bhUmipAnAM bhavati hi gamane dharmakAmArthasiddhiH // 6 // nAzaM zukradivAkarAketanayA rAhustathA bhUmijaH kSipraM zatruvazaM nayaMti pathikaM sthAne sthitAH saptame / saumyo mitrasamAgamaM suraguruH strIvittalAbhaM nRNAM caMdro'bhISTasukhaM dadAti ca dhanaM yAtrAsu jAmitragaH // 7 // ArogyaM caMdraputro janayati bhRgujaH sarvakAmArthasiddhiM jIvo rakSatyazeSaM sutamiva jananI yAtrikaM naidhanasthaH / caMdrAkauM cettamo vA janayati niyataM zatrupakSasya vRddhi bhaumazcArkAtmajo vA janayati satataM taskarebhyo bhayaM ca // 8 // zukro'tisaukhyaM navamo budhazca jIvo jayazrIdhanadhAnyalAbham / caMdrArkasaurA navamAH sabhaumAH kurvatyanekAnpuruSasya doSAn // 9 // karmasthAnasthito'kaH pracurajayakaraH puSTidaH zItarazmirjIvaH saMgrAmakAle bhavati zubhakaraH sarvakAryaprado jJaH / zukraH sAmrAjyalakSmI vitarati ca mahInaMdanaH prAjyakIrti rAhurvairApanuttiM janayati satataM dIrgharoga tathArkiH // 10 // zazibudhaguruzukrAH sUryarAhvArkibhaumA brajati hi naranAthe kSipramekAdazasthAH / drutamiha ripuvarga naMti nUnaM prayAturvicarati gajarAjo yuddhamadhyasthito vA // 11 // kSitijaravisutArkAH saiMhikeyo narANAM janayati rajanIzaH zreSThabhRtyeSu bhedam / ripujayadhananAzaM bhRtyanAzaM ca kuryuryadi budhaguruzukrA dvAdazasthA bhavaMti // 12 // ' iti bAdarAyaNIyayAtrAyAM bhAvaphalAni / evaM samyagyAbAlagnaM dattvA yAtrA kAraNIyeti tAtparyArthaH / tatraikasminnapi lagnabhaMgini grahe sati yAtrA sarvathA na vidheyA / tathA hi-mRtyumUryozcaMdrasya sthitirlagnabhaMginI / saptamasthAnasthitiH zukrasya / dazamasthAnasthitiH zanaizcarasya / evaMvidhe grahe'nyeSu graheSu zubhaphaladAtRSvapi naiva kAryA yAtrA / atra kecidvavalguHcellamAdhIzaH keMdre syAttadA lagnabhaMgI graho doSado na bhavati / yathA-makaralagnAdhIzaH zanistulAyAM dazame syAt , kuMbhalagnAdhIzo vRzcike, tathA vRSalamAdhIzo bhRguH saptame vRzcike syAt tulAdhIzazca methe, tathA karkarAzisthitazcaMdro yAtrAlagne karkAkhye syAt ; etAdRze yAtrAlagne doSo nAstIti / uktaM ca jAtake'pi-'lagnAdhipo yadA keMdre lagnAdekAdazAlaye / sarvagrahakRtaM riSTameko'pi vilayaM nayet // ' iti / satyam / idaM tAvadvAkyaM jAtakaviSayakameveti / tatraivotpattisattvAt / 'ye jAtakoktakSitipAlayogairmahIbhRto yAMti ripUnvijetum / teSAM prakopAgnirupaiti zAMtiM vidveSiyoSAzrujalapravAhaiH // ' itivadatidezAbhAvAca / prAgvAkyaM tu nirmulameva nibaMdheSvadRSTatvAt / satyapi vA samUlatve Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keMdgate lagneze vaiziSTyaM ] yAtrAprakaraNam 11 / 371 sAmAnyadUSaNasya sAmAnyata eva parihAra ucitaH / yathA-'naMti krUrAkhyAyavarja hi bhAvAnna vyApAraM nihataH sUryabhaumau' iti vAkyAtsarve krUragrahAstutIyaikAdazasthAnavarjitAni sthAnAni naMti, tatra sUryabhaumau dazamasthAnaM 'na hataH' itivatsUryo vA bhaumo vA cellagnAdhIzaH san lagnacaturthasaptamasthAnagato bhavati tadA keMdragatatvena 'naMti kurAkhyAyavarja hi bhAvAn' iti tasyApavAdAMtaramapyastu na kApyasmAkaM hAniH / yatra tu viziSyasthAnavizeSo grahavyaktivizeSazvocyate / yathA-'zukrazcAstaM mRtyumUrtistatheM,' 'hitvA zani dazamabhAvagataM himAMzum' iti ca / tatraitasmAdvizeSavAkyAnniSedhaprAbalyamevAsti / yathA-zukrazcellagnAdhIzaH san saptamAkhyakeMdre caMdro vA lagnAdhIzaH san lagna eva cetkarke zanirvA lagnAdhIzaH san dazamAkhyakeMdre eva cetsyAttadA niSedha eva prabalaH, 'sAmAnyazAstrato nUnaM vizeSo balavAnbhavet' ityukteH / mato niSiddhadravyatiriktakeMdreSu sthitAH somazukrazanayaH sAmAnyato'riSTaparihArakartAraH syuriti kathamasya sAmAnyavAkyatvam ? ucyate,-lagnAdhipa ityatra lagnapadena dvAdazarAzaya ucyte| teSAmadhipa ityanena saptApi grahAH procyate / keMdrapadena ca catvAri sthAnAnyucyate iti parihAravAkye sAmAnyato'bhihitamasti / niSedhavAkye tUbhayoH sthAnavizeSagrahavizeSayorabhidhAnamiti prAguktadoSo vajrAyitaH / evaM lAlATikayogeSvapi dhyeyam / yathA-'prAcyAdau taraNistanau bhRgusuto lAbhavyaye bhUsutaH karmasthaH' iti lAlATikayogavAkyeSu yadi prAcyAM yAtuH siMhalagnAdhIzaH sUryoM lagna eva cettadA lAlATikatvena doSa evaM prabalo natu lagnAdhIzasya keMdragatatvena siMhalagnaM zubhadam / evaM dakSiNasyAM yAturmeSavRzcikayoradhIzo bhaumaH krameNa makarastha uccagataH siMhastho mitragRhagato'pi tathaiva / evaM pazcimAyAM yAturmakarakuMbhayoradhIzaH zaniH krameNa karke siMhe vA tathaiva / evaM uttarasyAM yAtumithunakanyAlagnayoradhIzo budhaH krameNa kanyAyAM dhanuSi vA cettadApi tathaiva / uccagatatvAdikaM tu daivAgatam 'keMdre digadhIze' (11147) iti parihAravAkyaM tu tattatsthAnavizeSavyatiriktakeMdraparaM draSTavyam / yadidaM vAkyamepvapi keMdreSu pravartate tadA prAcIdakSiNApratIcyuttarAsu mahAdikSu lAlATikadoSAbhidhAnaM khapuSpAyitameva syAttAsu viSayAlAbhAt / kiMtu vidikSu catasRSu viziSyaiva lAlATikadoSAbhidhAnaM vaktavyaM syAnmunInAm / evaM ca-'lagnapo mRtyudo yAne raMdhrAstArivyayopage' iti guruvAkye'pi lagnAdhIzasya saptamasthAnagatatvamazubhamuktam / tatra saptamasthAnasya keMdratvena parihAro'nucita eva / anyathA doSoktireva vaktavyA bhavediti / nanu-'eko hi doSo guNasannipAte nimajatIMdoH kiraNeSvivAMkaH' iti dRSTAMtAllagnasya samIcInasthAnasthitabahugrahasAhityena sabalatvAttattadoSAbhAva iti cet ciMtyametat / yato 'vakraH paMthA mInalagne'zake vA kAryAsiddhiH syAnnivRttizca tatra / neSTaH kuMbho'pyudgamezasthito vA lagne cApyaMze ca nauyAnamiSTam' iti svarUpato duSTayoH kuMbhamInasaMjJakayoryAtrA Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 muhUrtaciMtAmaNiH / [yogayAtrAyAM siddhihetavaH lagnayorgrAhyatA bhavanmate prasajyeta / taneSTApattiriti cet / jyotiHzAstre hi sAmAnyazAstreNaiva sarvasiddhaviSayasya vyApRtatvAdvizeSazAstre dattajalAMjalitA. doSaprasaMgaH syAt / evaM ca 'na hiMsyAtsarvA bhUtAni' ityAdisAdhAraNavaidikavAkyAnAM 'agnISomIyaM pazumAlabheta' ityAdivizeSavAkyeSvapi vyaapRttvaadvishessshaastrocchedaapttiH| atra grahANAM phaladAtRtvaM sabalAnAM durbalAnAM vA yAdRzatAdRzAnAM vA syAditi saMdehastatra nirNayamAha zrIpatiH-'astaMgatA grahajitA ripudRSTadehA nIcasthitA virucayo'rigRhaM pryaataaH| RkSANyavazyakamapi svaphalaM vilagne dAtuM kSamAH khalu bhavaMti na khecareMdrAH // yuddhe jitAH zubhaphalAni vinAzayati pApAni cAzu nitarAM parivardhayaMti' iti / 'autpAtikAH savitRluptakarA virukSA nIcaM gatA ripugRhaM ca nabhazcareMdrAH' iti sArAvalyAm / ata eva tAdRzAdhikAravizeSamAha zrIpatiH-'vocce rUpaM caraNarahitaM svatrikoNe svabhe'dhaM nAgAMzAnAM trymdhisuhRdehge'mitrbhe'ghriH| aMzo'STAnAM samagRhagate bhUpabhAgo'rigehe daMtAMzaH syAdadhiripugRhe nIcage. zUnyameva // etacchubhAkhyamazubhaM ca punargRheSu svoccAdivartiSu vadaMti tadUnamekam' iti // 53 // atha yogayAtrA vyAkhyAyate / tatra graMthakRcchaMdaHzAstrakRtapaTutarAbhyAsaM sUcayannAnAvidhaizchaMdobhiH maMjubhASiNIprabhRtibhirgrathitAmAvazyakarAjayAtraupayikI yogayAtrAM vaktukAmastadAraMbhaprayojanamAha yogAtsiddhirdharaNipatInAmRkSaguNairapi bhUdevAnAm / caurANAmapi zakunairuktA bhavati muhUrtAdapi manujAnAm // 5 // yogAditi // pAdAkulakaM chaMdaH / tallakSaNaM vRttaratnAkare-'yadatItakRtavividhalakSmayutairmAtrAsamAdipAdaiH kalitam / aniyatavRttaparimANasahitaM prathitaM jagatsu pAdAkulakam // ' idaM lakSaNam 'dvikaguNitavasulaghuracalatiriha' ityetatprakaraNe paThyate / tena caraNacatuSTaye pratyekaM SoDazamAtrA jJeyAH / tatra gurormAtrAdvayaM laghormAtraikA militvA SoDaza yathAtra padye / atra prathamatRtIyacaturthacaraNeSu mAtrAsamakalakSaNam / uktaM ca 'mAtrAsamakaM navamo lagAMtam' iti / mAtrAsamakAkhye chaMdasi navamo la laghurityarthaH |gaaNtN pAdAMte guruH / dvitIyacaraNe upacitrAlakSaNam / uktaM ca 'upacitrA navame parayukte' parA dazamI mAtrA tayA yukte navame navamadazamamAtrAdvayenaiko guruH syAdityarthaH / ata evo. ktam-'yadatItakRtavividhalakSmayutaiH' iti / na cAstyatra mAtrAsAmyam / paraMtu aniyatavRttaparimANasahitamiti tena pAdAkulakamityanvarthasaMjJApyasti / dharaNipatInAMrAjJAM yogAdvakSyamANasahitayogayAtrAlagnavazAd duSTe'pi tithyAdau siddhirvAchitakAryaniSpattiH syAt / bhUdevAnAM brAhmaNAnAmRkSaguNairnakSatraguNaicaMdrabalatArAbalavihitanakSatratvAdibhiH siddhirbhavati / apizabdAtpaMcAMgazujhyAdiSu naavshyktaa| caurANAM zakunairvakSyamANazubhasUcakazakunaiH siddhirbhvti| Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogayAtrAyA apavAdavicAraH] yAtrAprakaraNam 11 / kecittu zivAlikhitoktamuhUrtAsiddhiH syAdityAhuH / yadAha nAradaH'phalasiddhiryogabalAdrAjJo viprasya dhiSNyataH / muhUrtazaktito'nyeSAM zakunastaskarasya ca // ' iti / varAho'pi-'yogaiH kSitipAlavinirmitAH zakunaistaskaracAraNAdayaH / nakSatrabalairdvijAtayaH kSaNavIryAditaro jano'rthabhAk // ' iti / dvijAtayo brAhmaNAH / atra dvijAtaya iti brAhmaNakSatriyavaizyA iti bhaTTotpalo vyAkhyat / tanna / nAradavAkye sAkSAdviprapadopAdAnAt / ata eva vasiSTho'pi-'phalasiddhirdhiSNyaguNairagrajAnAM bhavetsadA / yogalanaiH kSitIzAnAM caurANAM zakunai zam // ' ityagrajapadaM prAyukta / nanvatra rAjJAM yogairyAtrA phalasiddhidetyuktaM, tatreyaM yogayAtrA kiM sarvadoSApavAdikA, uta viSayavivekaH ? iti / sarvApavAdiketi cet kiM sarvazabdena zubhAzubhaprakaraNAbhihitA doSA ucyate, uta etadyAtrAprakaraNoktanakSatrazUlavArazUlapArighadaMDapratizukrAdikA doSAH, utAvizeSAtsarve'pi doSAH? iti / tatra yadi zubhAzubhaprakaraNoktadoSApavAdakatve sati yogayAtrAlagne tadvicArasya tyAgaprasaMgAditi cet / na / 'na hiMsyAtsarvA bhUtAni' 'agnISomIyaM pazumAlabheta' iti vadatrotsargApavAdasya ziSTasaMmatatvAbhAvAt / atra yAtrAprakaraNoktadoSApavAdakatve sati nakSatrazUlapratizukrAdInAM rAjaviSayakANAmanabhidhAnaprasaMgAt / tathA hi'jyeSTAyAM puruhUtadiGmukhagataH prApto balibaMdhanaM yAmyAmAjapade murazca ditijo yAto murArervazam / rohiNyAM namuciH pratIcyabhigatazcUrNIkRto vajriNA saumyAmaryamadaivatena gatavAnmRtyorvazaM zaMbaraH // ' iti / 'pratizukraM pratibudhaM pratibhauma gato nRpaH / balena zakratulyo'pi hatasainyo nivartate // ' ityAdiSu nRpaviSayatvAt / nanu nakSatrazUlakathane vasiSThAdibhI rAjapadopAdAnaM tAdRzo dRSTAMto vA nAbhyadhAyi, kathaM nRpativiSayatAMgIkriyate ? satyam / sAmAnyavAkyasya vizeSavAkyAnurodhAdvizeSe paryavasAnam / yathA-'puroDAzaM caturdhA karoti,AgneyaM caturdhA karoti' itivat / tena na vaizvadevAkhyapuroDAzasya caturdhAkaraNam / kiMca yogAdeva cetphalasiddhistadA 'na SaSTI na ca dvAdazI nASTamI' (1 / 9) ityetaprakaraNapaThitaM tithizuddhyAdikaM vyarthaM syAt / na ca viprAdyartha tithizuddhyAdisArthakaM syAditi vAcyam / tatrApi nakSatraguNAdibhireva prAzastyAvabodhanAt / athobhayadoSApavAdakatve iSTe zubhAzubhaprakaraNaM yAtrAprakaraNaM collaMghya sthalAMtare'tideza vinA yogayAtropanibaMdhaH kartavyaH syAt zavapratikRtidAhazrAddhanirNayakathanavat / nahi tatra paMcAMgadoSA yujyaMte / yadyevaM saMskAraprakaraNagRhapravezaprakaraNAdInAM pArthakyopanibaMdhAtpaMcAMgadoSApavAdakatA kuto nAstIti cet / ucyate-tatra hi 'paMcAMgasaMzuddhadinAdike ca' iti vasiSTAdibhiH 'parvAkhyarikonatithau zubhe'hni' iti graMthakRtApyatidezopanibaMdhasya kRtatvAt / ataH sarvApavAdiketyayuktaH pkssH| tasmAt 'abAdhenopapattau bAdho na nyAyyaH' iti hetoviSayaviveka ityeva yuktaH pkssH| sa ca yathA / yAtrA hi dvividhA-ekA sAdhAraNayAtrA, aparA samaravijayAkhyA / sAdhAraNayAtrA tu vrnnctussttysaadhaarnnii| 32 mu. ci. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 muhUrtaciMtAmaNiH / [yAtrAyAM yogasya vaiziSTyaM tatra bahudhA bahunA kAlena bahudoSahAnaM bahuguNopAdAnaM coditam / dvitIyA samaravijayAkhyA rAjJAmeva / tatra yogayAtrA samaravijayopayoginI / upasthite yuddhe paMcAMgazuddhirbahudivasaprApyeti tadvicArAnupayogAt / uktaM ca vasiSThena yogayAtrAprAraMbhe-'uktA sAdhAraNI yAtrA yuddhayAtrAM bravImyaham / vrati ye nRpAH sUkSme lagne te jayinaH sadA // yogalaggairyutA rAjJAM yAtrA ca vijyprdaa| vicitrAnyogalagnAMstAnsamyagvakSye samAsataH // ' iti / anye tu yuddhaM vinaiva AtyayikakAryaviSayaiva yogayAtretyAhuH / yadAha parAzaraH-'bhAtyayikakAryapAte daivena nipIDite ca yaatvye| kevalavilagnayogAdapi yAtA siddhimaamoti||' iti / tatrApi kevalena yogayAtrAbalenaivaMvidhe viSaye yAtrA na vidheyA, kiMtu yathAsaMbhavaM paMcAMgasaMbaMdhinAM dvividhAnAM doSANAM tyAgaH tAdRzAnAM guNAnAM copAdAnaM vidheyam / saMti hi dvividhA doSAH-naisargikA anyAhitAzca / yathA titheH 'na SaSThI na ca dvAdazI' (11 / 9) iti naisargiko dossH| 'cApAMtyage goghaTage' (6 / 64) iti dagdhadoSo'nyAhitaH / evaM vAranakSatrayogAnAM dvaividhyaM Uhyam / evaM guNA api dvividhAH 'hayAditya-' (11 / 9) iti vihitanakSatratvAnnaisargiko guNaH / zubhagrahasya sAhityamanyAhito guNaH / evamanyeSAmapi guNAnAM dvaividhyamUhyam / tatra yathA rAjJAM yathAsaMbhavaM doSahAnaM guNopAdAnaM cAMgIkRtya yogayAtrA vidheyaa| evaM brAhmaNAdInAmapyAvazyakakAryAtipAtaviSaye nakSatrAdibalaM grAhyaM / yathAsaMbhavaM ca lagnAdisamastadoSaguNAnAM hAnopAdAne nyAyye sta iti / tathAca lallaH-'yAtavye vyasanagate hyaniSTadeve ca bhuuptistvryaa| lagnairabhISTakalpaivrajettithau bheSu ca sameSu // kAryeSu parAdhIneSvanekasAdhAraNeSu zIgheSu / prAyeNa gamanamiSTaM sadaiva natu sUkSmaciMtA'sti' iti ||at eva-'na tithinaM ca nakSatraM na graho naiMdavaM balam / yogameva prazaMsaMti vasiSThAtriparAzarAH // ' iti varAhavAkyaM yogayAtrAlagnaprazaMsAparaM natu tithyAdInAmapavAdakamiti tAtparyam / nanu pUrva doSahAnapUrvakaM samIcInalagnAbhidhAnaM kRtamevAsti, ko'sti yogayAtrAlagneSu vizeSaH ? ucyate,-zukraH saptamo lagnabhaMgakartetyuktaM prAk, atra tu zazini caturthe sati zukraH sabudhazcetsaptamasthastadA tadyogayAtrAlagnamatIva zubhaphaladam / etAdRzaM yogalagnaM graMthakRdvakSyati / tatra kiyatAmeva grahANAM niyatasthAnAvasthityA prAguktanIterazubhamapi zubhaphaladAyakaM lagnaM bhavati / yadAha zrIpatiH-'yathA hi yogAdamRtAyate viSaM viSAyate madhvapi sarpiSA samam / tathA vihAya svabalAni khecarAH phalaM prayacchaMti hi yogasaMbhavam // ' iti / yogAt dugdhAdidravyayogena zodhanAdityarthaH / sarpighRtam / svabhAvato lagnaprAbalye yogo'pi cetsaMbhavettadAtIva zubhaphaladaM lagnam / ata eva yogena yAtrA yogayAtretyanvarthasaMjJAvijJAnamapi pratIyate / yogo nAma kiyatAM grahANAM niyatasthAnAvasthitatvam / evaM vakSyamANeSu sarveSvapi yogayAtrAlagneSu yathAsaMbhavaM kiMciDUSaNaM samuhya tasmAdeva vAkyAddoSAbhAvapUrvakaM guNAdhikyamastIti vyAkartavyamityalamatiprasaMgena // 54 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogayAtrA ] . yAtrAprakaraNam 11 / 375 atha yogayAtrAlagnamAha sahaje ravirdazamabhe zazI tathA zanimaMgalau ripugRhe sitaH sute / hibuke budho gururapIha lagnagaH sa jayatyarInpracalito'cirAnnRpaH // - sahaje iti // maMjubhASiNIchaMdaH / tallakSaNaM ca - 'sajasA jagau bhavati maMjubhASiNI' iti / asyArthaH - sagaNajagaNasagaNajagaNaguravo yasya padyasya caraNe tanmaMjubhASiNInAma / yathA / nanu maMjubhASiNIti padyanAmadheyamuktaM, lakSaNaM tu caraNasyaivoktaM na sakalasya padyasya / satyam / etaccaraNalakSaNaM pAdacatuSTaye'pi dhyeyam / samavRttatvAt / trividhAni hi varNacchaMdAMsi - samam, ardhasamaM, viSamaM ceti 'samamardhasamaM vRttaM viSamaM ca tathAparam' iti tatraivoktatvAt / tatra yasya padyasya catvArazcaraNA ekalakSaNagrathitAstatsamavRttam / uktaM ca 'aMdhrayo yasya catvArastulyalakSaNalakSitAH / tacchaMdaH zAstratattvajJAH samavRttaM pracakSate // ' tulyamekam / yathA drutavilaMbitam -- 'navapalAzapalAzavanaM puraH sphuTaparAgaparAgatapaMkajam / mRdulatAntalatAntamalokayatsa surabhiM surabhiM sumanobharaiH // ' iti / tallakSaNaM cedam -- 'drutavilaMbitamAha nabhau bharau' iti / yasya padyasya prathamacaraNastRtIyacaraNazcaikalakSaNalakSito dvitIyazcaturthazcApyekalakSaNalakSitastadardhasamaM vRttam / 'prathamAMtrisamo yasya tRtIyacaraNo bhavet / dvitIyasturyavadvRttaM tadardhasamamucyate // ' iti tatraivoktatvAt / etenArdhaM samamardhasamamityanvarthasaMjJApi / yathA puSpitAgrA - 'anugiramRtubhirvitAyamAnAmatha sa vilokayituM vanAMtalakSmIm / niragamadabhiroddhumAdRtAnAM bhavati mahatsu na niSphalaH prayAsaH // ' iti / puSpitAgrAlakSaNaM cedam-- 'ayuji nayuga rephato yakAro yuji ca najau jaragAzca puSpitAmA' iti / yasya caturSu caraNeSu pratyekaM bhinna bhinnaM lakSaNaM tadviSamaM vRttam / uktaM ca-'yasya pAdacatuSke'pi lakSma bhinnaM parasparam / tadAhurviSamaM vRttaM chaMdaHzAstravizAradAH // ' iti / yathodgatA - ' nanu sarva eva samavekSya kamapi guNameti pUjyatAm / sarvaguNavirahitasya hareH paripUjayA kurunareMdra ko guNaH // ' iti / lakSaNaM cAsyedam- 'sajasAdime salaghukau ca nasajagurukairathodgatA / tryaMghrigatabhanajalA gayutAH sajasA jagau caraNamekataH paThet // iti / magaNAdikagaNA uktAH bhAmahena - 'mastrigurukhilaghuzca nakAro bhAdiguruH punarAdilaghuryaH / jo gurumadhyagato ralamadhyaH so'ntaguruH kathito'ntalaghustaH // ' iti / evaM satyana maMjubhASiNIchaMdasaH samavRttatvAdekacaraNalakSaNAbhidhAnaM kRtaM kedAreNetyalamatiprasaMgena / atha prastutamanusarAmaH / sahaja iti / raviH sahaje tRtIyasthAne syAt, zazI caMdro dazamabhe dazamasthAne, zanimaMgalau ripugRhe SaSThasthAne syAtAm sitaH zukraH sute paMcamasthAne, budho hibuke caturthasthAne, gururlagnagazcetsyAt, api tathAzabdau pAdapUraNe; ihaivaMvidhe yoge yAtrAlagne Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 muhuurtciNtaamnniH| [yogayAtrAlagnAni nRpo rAjA pracalitaH zatrunagarajayArtha kRtayAtraH sanacirAtsvalpakAlenaivArIn zatrUn jayati vazIkarotItyarthaH / yadAha varAhaH-'lagne gururbudhabhRgU hibukAtmajasthau SaSThau kujArkatanayau dinkRttRtiiyH| caMdrazca yasya dazame bhavati prayAtustasyAbhivAMchitaphalAptiralaM nRpasya // ' iti / budho hibuke, bhRgurAtmaje, iti ythaasNkhyenaanvyH| kvacit 'bhRgubudhau' iti pAThaH, sa ciMtyaH; 'bhRgurhibuke' iti tAvadyuktaM paraMtu ravistRtIye budhaH paMcame itIdamayuktam / nahi sUryAttRtIyo budhaH kvacidapi saMbhavet , tasmAtprAgukta eva sAdhIyAn pAThaH // 55 // athAnyadyogayAtrAlagnamAha bhrAtari sauribhUmisuto vairiNi lagne devaguruH / Ayagate zatrujayazcedanukUlo daityaguruH // 56 // bhrAtarIti // asya gAthAchaMdaH / tallakSaNaM ca-'viSamAkSarapAdaM vA pAdairasamaM dazadharmavat / yacchaMdo noktamatra gAtheti tatsUribhiH proktam // ' iti / 'atra graMthe uktachaMdobhyo yadanyadviSamAkSarapAdaM pAdairasamaM vA chaMdastagAthAkhyam'iti kecidaahuH| apare tu prAgukteSu samAnAkSarapAdeSUktAdiSvapi viziSya yasyAbhidhAnaM noktaM tdgaathetyuucuH| tadetadarthadvayaM yacchaMdo noktamatra gAthetItyetasyAvRttyA labhyam / ata eva piMgala: sUtrakAro'pi saMmugdhAkAreNa-'atrAnuktaM gAthA' ityavocat / chaMdograMthAMtare'sya nAmAsti / bhrAtari tRtIye sauriH zaniH syAt , vairiNi SaSThe bhUmisuto maMgalaH, lagne devaguruH, Aya ekAdazasthAnaM tatra gato'rkazca evaMvidhe yoge rAjJaH zatrujayo bhavet / cedaityaguruH zukronukUlo yAtavyadikpRSThavartI bhvti| yadAha varAhaH-'horAtRtIyaripulAbhagataiH krameNa jIvArkibhaumaravibhi guje'nukUle / yAto'tidRptamapi zatrubalaM nihaMti naizaM tamisramiva tigmamayUkhamAlI // ' iti / bhRgujAnukUlyaM yAtavyadikpRSThavartitvaM vivakSitam / yadAha bAdarAyaNaH-'lagnatrilAbhArigataiH krameNa jIvArkisUryAvanijaiH sitazca / yAtavyadikpRSThagato nareMdraH zatrorbalaM haMti gato'cireNa // ' iti // 56 // , athAnyadyogayAtrAlagnamAha tanau jIva iMduma'tau vairigorkaH / prayAtA mahIMdro jayatyeva zatrUn // 57 // tanau jIva iti // gAthAchaMdaH prAgvat svamate graMthAMtare ca / tanau lagne jIvo guruH syAt , mRtAvaSTamasthAne iMduH syAt, vairigaH SaSThasthAnagato'rkazcetsyAt ; evaMvidhe yoge prayAtAgaMtA mahIMdro rAjA zatrUn jayatyeva / yadAha zrIpatiH'gururlagne raviH SaSThe raMdhreNeMduzca gacchataH / yasya tasyArisenAgre khalamaitrIva na sthiraa||'iti| raMdheNetyupalakSaNe tRtiiyaa| atra kecit 'raMdhe neMduH' iti pAThaM ptthti| 1 chandaHzAstrakRtAmidamabhimatam / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogayAtrAlagnAni ] yAtrAprakaraNam 11 / 377 tatra raMdhe'STame sthAne iMdu pekSito yatra kutrApyastu caMdra iti vyAkurvate / tada. zuddham / yasmAtspaSTamAha varAhaH-'gururudaye ripurAzigato'rko yadi nidhane'pi ca shiitmyuukhH| bhavati gato'tra zazIva nareMdro ripuvanitAnanatAmara- * sAnAm // ' iti / nArado'pi-'jIvArkacaMdrA lagnAriraMdhragA yadi gacchataH / tasyAgre khalamaitrIva na sthirA ripuvAhinI // ' iti / bAdarAyaNo'pi-guruvilagne ripurAzigo'rkastathASTame zItamayUkhamAlI / gato'tra yoge ripukAminInAM vakrAraviMdeSu zazitvameti // ' iti // 57 // athAnyadyogayAtrAlagnamAha lagnagataH syaaddevpurodhaaH| lAbhadhanasthaiH zeSanabhogaiH // 58 // lagnagata iti // atra supratiSThAyAM paMkticchaMdaH / tallakSaNaM ca-bhau giti paMktiH' / yathA bRhaspatirlagnagataH syAt , anye grahA lAbhadhanasthA ekA dazadvitIyasthAnasthAzcettadaivaMvidhe yoge rAjJo vijyH| uktaM ca nAradena-'lagnasthe tridazAcArye dhanAyasthaiH paragrahaiH / gatasya rAjJo'risenA nIyate yamamaMdiram // ' iti / zrIpatinA'pi-'vAkpatau tanusthite vittalAbhagaiH paraiH / gacchato'rivAhinI nIyate'ntakAlayam // ' iti // 58 // athAnyadyogayAtrAlagnamAha cUne caMdre samudayage jIve zukre vidi dhanasaMsthe / - IdRgyoge calati narezo jetA zatrUngaruDa ivAhIn // 59 // .. dhUna iti // atra paMktau mattAcchaMdaH / tallakSaNaM ca-'jJeyA mattA mbhsgyuktaa'| caMdre cUne saptamasthAne sati, arke samudayage lagnagate sati, jIve zukra vidi budhe, eSu triSu graheSu dhanasaMstheSu dvitIyasthAneSu satsu evaMvidhe yoge cennarezazcalati tadA zatrUn jetA jeSyati / kaH kAniva ? garuDo'hInsarpAn yathA jayati / yadAha varAhaH-'zukravAkpatibudhairdhanasaMsthaiH saptame zazini lagnagate'rke / nirgato nRpatireti kRtArthoM vainateyavadarInvinihanti // ' iti // 59 // athAnyadapi yogalagnamAha vittagataH zaziputro bhrAtari vAsaranAthaH / lAgate bhRguputre syuH zalabhA iva sarve // 60 // vittagata iti // asyAnuSTubhi citrapadAchaMdaH / tallakSaNaM ca-'bhau giti citrapadAgaH' / zaziputro budho vittagataH dvitIyasthaH vAsaranAthaH sUryo bhrAtari tRtIyasthaH bhRguputre zukre lagnasaMsthe sati evaMvidhe yoge cebAjA calati tadA Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [yogayAtrAlagnAni zatravaH zalabhA iva syuH| yathA zalabhA agnau svayameva gatvA pataMti tathA zatravo'pi gaMtRrAjapratApAnale patiSyatItyarthaH / yadAha varAhaH-'mUrtivittasahajeSu saMsthitAH shukrcNdrsuttigmrshmyH| yasya yAnasamaye raNAnale tasya yAMti zalabhA ivArayaH // ' iti // 60 // athAnyadyogalagnamAha udaye raviryadi saurirarigaH zazI dazame'pi / vasudhApatiryadi yAti ripuvAhinI vazameti // 61 // udaya iti // asya gAthAchaMdaH prAgvatsvamate graMthAMtare ca / yadi udayalagne raviH syAt , sauriH arigaH SaSThasthaH syAt , zazI dazamasthaH syAt ,tadA evaMvidhe yoge vasudhApatiH rAjA yAti tadA ripuvAhinI zatrusenA vazametIti / yadAha nAradaH-vyApArazatrumUrtisyaizcaMdramadadivAkaraiH / raNe gatasya bhUpasya jayalakSmI pramANikA // ' iti / vyApAraH dazamam / varAho'pi-'divAkaro lagnagato yadi syAtSaSThe'rkasUnurdazame zazI ca / yoge'tra yAtasya na tiSThate'nyo balena hInasya balAnvito'pi // ' iti // 6 // athAnyadyogayAtrAlagnadvayamAhatanau zanikujau ravirdazamabhe budho bhRgusuto'pi lAbhadazame / trilAbharipubheSu bhUsutazanI gurujJabhRgujAstathA balayutAH // 62 // tanAviti // asya jagatyAM jalodbhutagatichaMdaH / tallakSaNaM ca-rasaijasajasA jaloddhatagatiH' rasaiH ssbhiHssbhirkssraiytirvicchedH| ita bhArabhya 'vasudhApatiyadi yAti ripuvAhinI vazameti'ityuttarArdha 'sahaje kujaH' (11|72)ityetspdhpyetmnuvrtte| tena yatra yatra zloke phalanirdezo nAsti tatra jigamiSo rAjJo vijayaH syAditi vAkyArtho dhyeyaH / tanau lagnasthau zanimaMgalau yathAsaMbhavaM syAtAM, ravirdazamabhe syAt , budho lAbhe dazame vA syAt , bhRgusuto vA lAbhe dazame vA syAt / tadevaMvidhe yoge pracalitasya rAjJo jayaH syAt / yadAha varAhaH'saurau bhaume lagnage'rke khamadhye karmaNyAye bhArgave caMdraje vA / yAyAbhUpaH zatrudezaM nihaMtuM dRptaM zatru kAlavaskrUraceSTaH // ' iti / gururapi-'mAre vA sUryaje vApi lagnage dazame rvau| karmaNyAye site jJe vA yogo'yaM yAturuttamaH // ' iti / ayameko yogH| atha dvitIyayogaH / trilAbharipubheSu tRtIyaikAdazaSaSThasthAnAnAmanyatamasthAnadvayasthitau bhUsutazanI maMgalazanaizcarau yadi syAtAM, cedyasmin kasiMzcitsthAne sthitA gurujJabhRgujA balayutAH syuH, tadaivaMvidhe yoge tathA rAjJo vijaya ityrthH| yadAha nAradaH-'triSaDAyeSu saurArau balavaMtaH zubhA yadi / yAtrAyAM nRpatestasya karasthA zatrumedinI // ' iti / zrIpatirapi-nyAyAriSu yamArau cecchaktibhAjaH zubhagrahAH / prayANe nRpateryasya hastasthA tasya medinI // ' iti / zubhagrahAzcaMdrarahitA vivkssitaaH| yadAha Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayAtrAlamAni ] yAtrAprakaraNam 11 / 379 guruH-'yamArau triSaDAyasthau budhjiivsitaastdaa| mahAbalayutA yogo yAturiSTArthadaH sadA // ' iti // 62 // athAnyadyogayAtrAlanamAha samudayage vibudhagurau madanagate himakiraNe / hibukagatau budhabhRgujau sahajagatAH khalakhacarAH // 63 // samudayage iti // asya gAthAchaMdaH prAgvatsvamate graMthAMtare ca / samudayage lagnasthe gurau sati, himakiraNe caMdre madanagate saptamasthe sati, hibukaM caturthasthAnaM tatra gatau budhazukrau syAtAM, khalakhacare pApagrahe sahajaM tRtIyasthAnaM tatra gate ca sati, evaMvidhe yoge vasudhApatiryadi yAti ripuvAhinI tadA vazameti / yadAha varAhaH-'pApAstRtIye hibuke sitajJo jIvo vilagne mRgalAMchano'ste / yasyodyame tasya balaM ripUNAM kRtaM kRtaghneSviva yAti nAzam // ' iti // 63 // athAnyayAtrAyogamAhatridazagurustanugo madane himakiraNo ravirAyagataH / sitazazijAvapi karmagatau ravisutabhUmisutau sahaje // 64 // tridazagururiti // asya triSTubhi sumukhIchaMdaH / tallakSaNaM-'najajalagairgaditA sumukhii'| yathA bRhaspatirlagnagaH syAt caMdraH saptame syAt zukrabudhau dazamagatau syAtAM sUrya ekAdazasthaH syAt zanimaMgalau tRtIyasthAne syAtAM evaMvidhe yoge rAjJo vijaya eva / yadAha varAhaH-'caMdre'stage devagurau vilagne jJazukrayoH karmaNi lAbhage'rke / saurArayorbhAtRgayozca yAtA nRpaH svabhRtyAniva zAsti zatrUn // ' iti // 64 // athAnyadyogayAtrAlagnamAha devagurau vA zazini tanusthe vAsaranAthe ripubhavanasthe / paMcamagehe himakaraputraH karmaNi sauriH suhRdi sitazca // 65 // devagurAviti // asya triSTubhi zrIchaMdaH / tallakSaNaM ca 'paMcarasaiH zrImatanagagaizca' paMcarasaiH paMcabhiH SabhirakSaraizca yatiH / gurau caMdre vA lagnasthe sati, sUrya SaSThasthe budhazca paMcamasthAne zanirdazame syAt , zukraH caturthasthAne syAt , evaMvidhe yoge jigamiSo rAjJo vijaya eva / yadAha varAhaH-gurau vilagne yadi vA zazAMke SaSThe ravau karmagate'rkaputre / sitajJayobaMdhusutasthayozca yAtrA janitrIva hitAni dhatte // ' iti / janitrI mAtA // 65 // athAnyadyogayAtrAlagnamAhahimakiraNasuto balI cettanau tridazapatigururhi keNdrsthitH| vyayagRhasahajAridharmasthito yadi ca bhavati nirbalazcaMdramAH 66 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ yogayAtrAlagnAni himakiraNasuta iti // asya jagatyAM pramuditavadanAchaMdaH / talakSaNaM ca - ' pramuditavadanA bhavennau rarau' / budho balI saMzcettanau lagne syAt hi nizcayena bRhaspatizcetkeMdvagataH prathamacaturthasaptamadazamAnAmanyatamasthAnasthaH yadi ca nirbalo nIcAdyazubhAdhikAraprAptyA balarahitaH san caMdro dvAdazatRtIyaSaSThanavamAnAmanyatamasthAnasthastadaivaMvidhe yoge jigamiSo rAjJo vijaya eva / yadAha varAhaH - 'triSaNNavAMtyeSvabalaH zazAMka zcAMdvirbalI yasya guruzca keMdre / tasyAriyoSAbharaNaiH priyANi priyAH priyANAM janayati sainye // ' iti / tasya sainye priyAH sainikA ariyoSAbharaNAni balAdapahRtya svastrIbhyo dattvA tAsAM priyANi janayatItyarthaH / atra yadyapi budhasya sthAnavizeSo nAbhyadhAyi tathApi lagnastho budha iti vyAkartavyam / yadAha guruH - ' triSaNNavAMtyage caMdre lagne ca sabale budhe / gurau keMdre tadA yAtA rAjalakSmIM labhenRpaH // ' iti // 66 // athAnyadyogayAtrAlagnamAha 380 azubhakhagairanavASTamadasthairhibukasahodaralAbhagRhasthaH / kaviriha keMdragagISpatidRSTo vasucayalAbhakaraH khalu yogaH // 67 // azubhakhagairiti // asya jagatyAmabhinavatAmarasAkhyaM chaMdaH / tallakSaNaM ca vRttaratnAkare 'abhinavatAmarasaM najajAdyaH' iti / azubhakhagaiH pApagrahairhi nizcitaM navamASTamasaptamasthAnavyatiriktasthAnasthaiH sadbhiryadi kaviH zukraH caturthatRtIyaikAdazasthAnasthaH san keMdrasthito yo gISpatirgurustena dRSTo bhavet evaMvidho yogo vasucayo dravyasamUhastasya lAbhakaraH syAt / vijigISo rAjJo vijayo'pi syAt / uktaM ca varAheNa - 'keMdropagatena vIkSite guruNA ghyAyacaturthage site / pApairanavASTasaptagairvasu tatkiM na yadApnuyAnnRpaH // ' iti / kvacittu pApagrahA navamASTamasaptamasthAH zubhA evetyuktam / tathA ca guruH - ' bhrAtrAyagRhage zukre kendre devagurau sthite / saptASTanavarAzisthAH pApA yAtuH zubhapradAH // '. iti / gRhaM = caturthasthAnam // 67 // 1 athAnyadyogayAtrAlagnamAha ripulagnakarmahibuke zazije parivIkSite zubhanabhogamanaiH / vyayalagnamanmathagRheSu jayaH parivarjiteSvazubhanAmadharaiH // 68 // ripugneti // asya jagatyAM pramitAkSarAchaMdaH / tallakSaNaM ca 'pramitAkSarA sajasasairuditA' / SaSTha 6 lagna 1 dazama 10 caturtha 4 sthAnAnAmanyatamasthAnasthe zazije budhe zubhanabhogamanaiH zubhagrahaizcaMdraguruzukaiH parivIkSite dRSTe sati dvAdaza 12 lagna 1 saptama 7 sthAnebhyo vyatiriktasthAnasthitairazubhanAmadharaiH pApagrahairupalakSite sati evaMvidhe viziSTe yoge jigamiSo rAjJo jaya eva syAt / yadAha varAhaH - 'lagnArikarmahibukeSu zubhekSite jJe dyUnAMtyalabhara hiteSvazubhagraheSu / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogayAtrAlamAni yAtrAprakaraNam 11 / 301 yAturbhayaM na bhavati prataretsamudraM yadyazmanApi kimutArisamAgameSu // ' iti // 68 // athAnyadyogayAtrAlagnadvayamAhalagne yadi jIvaH pApA yadi lAbhe karmaNyapi cedrAjyAdhigamaH syAt ghUne budhazukrau caMdro hibuke vA tadvatphalamuktaM sarvairmunivaryaiH // 69 // lagna iti // asya jagatyAM maNimAlAchaMdaH / tallakSaNaM ca-tyau tyau maNimAlA chinnA guhavaH' tagaNayagaNatagaNayagaNAH guhaH kArtikeyastasya vANi mukhAni pada taiH SabhirakSaraizchinnA ytishitaa| lagne guruyadi syAt athavA lAbhe ekAdazasthAne karmaNi dazamasthAne pApagrahAH syustadA rAjyaprAptirbhavet / uktaMca varAheNa-'horAzrite devagurau prayAtA krUragrahaiH karmaNi lAbhagairvA / kRtvA ripUNAM kSayamakSatAMgaH kSayaM kSitIzo'kSayakozameti // ' iti / kSitIzo rAjA ripUNAM kSayaM nAzaM kRtvA'kSatAMgaH kSatarahitazarIraH san akSayakozamakSINakozaM kSayaM svagRhameti AgacchatItyarthaH / athavA cUne saptame budhazukrau syAtAM caMdrazca hibuke caturthasthAne syAdevaMvidhe yoge sarvairmunivaryaistadvatphalamuktaM rAjyAdhigamaH syAt / tathA ca zrIpatiH-'zazini caturthe savidi site'ste jayati gato'rInhaririva yuddhe' iti / varAho'pi-'zazini caturthagRhaM samupete budhasahite ca tathA bhRguputre / gamanamavApya patirmanujAnAM jayati ripUnsamareNa vinaiva // ' iti // 69 // athAnyayogatrayamAhariputanunidhane zukrajIveMdavo hyatha budhabhRgujau turyagehaM sthitau / madanabhavanagazcaMdramA vAMbugaH shshisutbhRgujaaNtrgtshcNdrmaaH||7|| riputanunidhane iti // asyAtijagatyAM caMdrikAchaMdaH / tallakSaNaM ca 'nanatatagurubhizcaMdrikA'zvartubhiH' saptabhiH SaDbhizcAkSarairyatiH / ripviti / atra sthAnasAmyAnahasAmyAcca yathAsaMkhyaM jJeyam / yathA ripau SaSThe zukraH tanau jIvaH nidhane aSTame iMduzcaMdra evaMvidhe viziSTe yoge rAjJo vijayaH syaadityrthH| yadAha varAhaH-'gurau vilagne bhRguje'risaMsthe caMdre'STame haMti gato'risenAm / vRSTiM yathA dakSiNamArgacArI vRddho yathA hasvatanuzca shukrH||' iti / ayaM prathamo yogaH // atha dvitIyayogaH / atha budhabhRgujau turyagehaM caturthasthAnaM tatra sthitau cetsyAtAM caMdramA madanabhavanagaH saptamasthAnasthitazcetsyAttadaivaMvidhe'pi yoge rAjJo vijayaH / yadAha varAhaH-'siteMdujau caturthagau nizAkarazca saptame / yadA tadA gato nRpaH prazAstyarInvinA raNam // ' iti / atha tRtIyo yogaH / athavA caMdramA aMbugazcaturthasthaH san zazisutabhRgujayorbudhazukrayoraMtargato madhyavartI syAt , evaMvidhe yoge gaMtU rAjJo vijaya eva / yadAha varAhaH Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 muhUrtaciMtAmaNiH / [yogamAtrAlamAni 'budhabhArgavamadhyagate himagau hibukopagate ca budhaH pravaset / puruhUtadizaM yadi vAMtakRtaH puruhUtayamapratimo bhavati // ' iti / nanu caMdrasya budhabhArgavamadhyavartitvaM kiM bhinnarAzisthitatve satyutaikarAzisthitatve sati vivakSitam ? tatra bhinnarAzikRtamadhyavartitve vivakSite satyayamarthaH syAt budhabhArgavayoranyataraH tRtIyasthAne paraH paMcame caMdrazcaturthe iti / ekarAzisthitatve tvaMzakRtaM paurvaaprym| caturthe sthAne budhaH zukro vA svalpAMzaH syAt / tayoranyatarotibaIzastatraiva sthAne caMdrastatraivAMzairmadhyavartI syAt / yathA budho rAzyAdiH 3 / 5 / 10 caMdraH 3 / 15 / 20 zukraH 3 / 25 / 30 evaM pakSadvayasaMbhave kiM yuktamiti? ucyate-yadyapi varAhavAkye saMdehastathApi bAdarAyaNavAkyAdekarAzivyavadhAnakRtameva madhyavartitvaM vivakSitam / yadAha bAdarAyaNaH-'putrAMbuduzcikyagataiH krameNa duzcikyatoyAtmajasaMsthitairvA / budheduzukrairyamazakranAthakASThAM prayAtasya jayaH pradiSTaH // ' iti / kASThAM dizam / etaJcopalakSaNaM tena lagnasthacaMdraH pArzvavartisthAnadvayavatinorbudhazukrayormadhyavartI cetsyAttadA so'pi rAjJo vijayada iti / yadAha guruH-'caMdre jJasitayormadhye hibuke lagnage'pi vaa| prayAtA zriyamAmoti jitvA zatrUnmahImapi // ' iti // 70 // athAnyadyogayAtrAlagnadvayamAha sitajIvabhaumabudhabhAnutanUjA stanumanmathArihibukatrigRhe cet / kramato'risodarakhazAtravahorA hibukAyagairgurudine'khilakheTeH // 71 // sitajIveti // asya gAthAchaMdaH prAgvatsvamate graMthAMtare ca / lagne zukraH sthAt , saptame jIvaH, SaSThe bhaumaH, caturthe budhaH, tRtIye zaniH, evaMvidhe viziSTe yoge rAjJo vijaya eva / yadAha varAhaH-'yasyodayAstAricatustrisaMsthAH shukraaNgiro'nggaarksaumysauraaH| dviSadbalastrIvadanAni tasya kAMtAni kAMtA na vilokayati // ' iti / nArado'pi-zukrAyajJArkibhaumeSu lagnAstAMbutrizatruSu / gatasyAne gharicamUranau lAkSeva lIyate // ' zrIpatirapi-'yamazazukrejyamahIsuteSu tribaMdhulagnAstaripusthiteSu / vilIyate vairicamU raNAgre lAkSeva vahnau nRpatergatasya // ' iti / ayameko yogaH // athAnyaH / gurudine bRhaspativAsare akhilakheTaiH samastagrahaiH sUryAdibhiH saptabhiH kramato'ryAdisthAnasthitaiH sadbhirupalakSite sati; yathA-SaSThe sUryaH, tRtIye caMdraH, dazame maMgalaH, SaSThe budhaH, lagne guruH, caturthe zukraH, ekAdaze zaniriti evaMvidhe yoge rAjJo vijaya eva / yadAha varAhaH-'sUryAdayo'risahajAMbarazatrulagnabaMdhavAyagAH suragurordivasazca yasya / yAne'risainyamupagacchati tasya nAzaM mImAMsakazramaNakeSviva tIrthapuNyam // ' iti / mImAMsAvicArastanmAtraniSThAmImAMsakA natu vedArthavidaH evaMvidhA ye Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogayAtrAlamAni ] yAtrAprakaraNam 11 / 303 zramaNakA bauddhasaMnyAsinasteSu vaidikAnAM tIrthagateSu yathA tIrthAnAM puNyanAzaH // 71 // athAnyadyogayAtrAlagnadvayamAhasahaje kujo nidhanagazca bhArgavo madane budho ravirarau tanau guruH / atha cetsyurijyasitabhAnavo jala trigatAhi saurirudhirau ripusthitau // 72 // sahaja iti // asyAtijagatyAM maMjubhASiNIchaMdaH / tallakSaNamuktaM prAk / yathA tRtIye maMgalaH syAt bhaSTame zukraH saptame budhaH SaSThe sUryaH lagne guruH evaMvidhe yoge gaMtU rAjJo vijaya eva / yadAha varAhaH-'trinidhanatanusaptamArisaMsthAH kujasitajIvabudhA ravizca yasya / khalajanajaniteva lokayAtrA na bhavati tasya cirAya zatrusenA // ' iti / ayameko yogaH // atheti yogAMtaramucyate-ijyasitabhAnavo bRhaspatizukrasUryAH jalanigatAzcaturthatRtIyasthAnagatAzcetsyuH saurirudhirau zanimaMgalau ripusthitau SaSThasthitau bhavetAM evaMvidhe viziSTe yoge hi nizcitaM rAjJo jayaH syAt / yadAha varAhaH-'kujaravijayute'ribhe gatAnAM jalasahajopagataiH sitArkajIvaiH / ripubalamupayAti nAzamAzu zrutamadhanasya kuTuMbaciMtayeva // ' iti // 72 // atha nAmavizeSapuraskAreNa yogayAtrAlagnAnyAhaeko kSejyasiteSu paMcamatapa keMdreSu yogastathA dvau cetteSvadhiyoga eSu sakalA yogAdhiyogaH smRtaH / yoge kSemamathAdhiyogagamane kSemaM ripuNAM vadhaM cAtho kSemayazovanIzca labhate yogAdhiyoge vrajan // 73 // eka iti // asyAtiztyAM zArdUlavikrIDitaM chaMdaH / tallakSaNaM ca 'sUryAzvamasajastatAHsaguravaH zArdUlavikrIDitam'sUryAzcaidazabhiH sptbhishcaakssraiytiH| jJejyasiteSu budhabRhaspatizukreSveko'pi budho vA gururvA zukro vA cetpaMcamatapaHkeMdreSu syAt paMcame vA sthAne tapasi navame vA keMdre prathamacaturthasaptamadazamAnAmanyatame sthAne vA syAt tadA yogAkhyo yogaH / tathA teSu zejyazukreSu dvau budhagurU budhazukrau vA guruzukrau vA cetpaMcamatapaHkeMdrANAmanyatamasthAne sthAnabhedenaikyena vA sthitau syAtAM tadAadhiyogAkhyo yogH| tathA sakalA jJejyasitA eSu paMcamatapaHkeMdrANAmanyatamasthAneSu sthAnabhedena sthAnaikyena vA sthitAzvetsyustadA yogAdhiyogAkhyo yogaH / atha phalamAha-yoga iti / yoge Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 muhUrtaciMtAmaNiH / [sthAnatrayAkrAMtamahatrayabhedAH vajan rAjA kSemaM kuzalaM labhate kuzalena gatAgataM karotItyarthaH / athAdhiyoge rAjA vajana kSemaM tathA ripUNAM zatrUNAM vadhaM ca labhate / atho yogAdhiyoge vrajan rAjA kSema yazo'vanIzcakArAcchatruvadhaM ca lbhte||ydaah nAradaH-'keMdratrikoNeSvekena yogaH zukrajJasUriSu / adhiyogaH sa cedvAbhyAM tribhiyogAdhiyogakaH // yoge yiyAsatAM kSemamadhiyogo jayAvahaH / yogAdhiyoge kSemAyuvijayArthavibhUtayaH // ' iti / varAho'pi-'ekena vA budhabRhaspatibhArgavANAM yogo bhavennavamapaMcamakaMTakeSu / dvAbhyAM vadaMti munayastvadhiyogameSAM yogAdhiyogamapare tribhiruddizati // yogena ye nRpatayo'ripuraM vrati kSemeNa te gamanamAgamanaM ca kuryuH / kSemaM yazoripuvinAzamathAdhiyoge yogAdhiyogagamanena jayeddharitrIm // ' iti / atra yogasyAdhiyogasya ca bhedavicAraH / tatra yogasyASTAdaza 18 bhedaaH| tathA hi-trayo grahAH, SaT sthAnAni, tatraikasya tu tanusthAnaSaTkasthityA SadabhedAH,evaM guroH Sada,zukrasyApi Sada,evaM yoge'STAdaza bhedaaH|athaadhiyogsyaassttottrshtbhedaaH| yathA-jJejyazukrANAM dvayordvayoryoge trayo bhedAH, budhagurU budhazukro guruzukrau tatra budhaguorekaikasthAnasthityA SaT bhedAH, sthAnabhede tu budhaH prathame sthAne gururdvitIyAdiSu paMcasu sthAneSu sthitastadA paMca, evaM guruH prathame sthAne budho dvitIyAdiSu paMcasu tatrApi paMcaiva,atha budho dvitIye gurustRtIyAdiSu caturSu tadA catvAro bhedAH, evaM vaiparItye'pi catvAraH, tathA budhastRtIye guruzcaturthAdiSu tadA trayaH, evaM vaiparItye'pi trayaH, tathA budhazcaturthe guruH paMcame SaSThe vA tadA dvau bhedau, evaM vaiparItye'pi dvau, tathA budhaH paMcame guruH SaSThe tadaiko bhedaH evaM vaiparItye'pyekaH, evaM budhagurvoH sarve militAH SadatriMzat 36 bhedAH syuH / anenaiva prakAreNa budhazukrayoH ptriNshdbhedaaH| evaM guruzukrayorapi tAvaMta eva / militvA'STottarazataM 108 bhedA bhaveyuH / atha yogAdhiyogabhedAH / tathA hi-jJejyazukrANAM saMghenaikaikasthAnasthityA Sada bhedAH bhavaMti / atha sthAnabhedenocyate bhedAH / tatra dvayoH samudAya eko bhinnazcaivaM grahANAM trayo bhedAH syuH / yathA hi saMghaH prathamasthAne eko dvitIyAdiSu tadApi paMcaiva / atha dvigrahasaMgho dvitIye ekaH, tRtIyAdiSu caturyu catvAro bhedAH,evaM bhedavaiparItye'pi catvAraH, tathA dvisaMghastRtIye ekaH, caturthAdiSu tadA trayaH,tathA dvigrahasaMghazcaturthe ekaH,paMcame SaSThe vA tadA dvau bhedau| evaM vaiparItye'pi dvau / tathA dvigrahasaMghaH paMcame ekaH SaSThe tadaiko bhedaH vaiparItye'pyeka eva / evaM budhagurusamudAyasya zukrasahitasya 30 triMzadbhedAH; evameva budhazukrasaMghasya gurusahitasya triMzat 30, tathA guruzukrasaMghasya budhasahitasya tAvaMta eva 30, sarvabhedaikyaM 90 / atha trayANAM grahANAM sthAnatrayAkrAMtatvena bhedA ucyate / tatra budhaguruzukrANAmanyonyaparivartanAtSadabhedA bhavaMti / yathA etadutpattiprakAro bhAskarAcAryeNa 'aMkapAzagaNitasthAnAMtamekAdicAMkaghAtaH' ityAdinAbhyadhAyi / tatra tribhirghahaiH SaNNAM sthAnAnAM madhye niraMtarasthAnatrayAkrAMtatvena Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cetovizuddhirapyAvazyikI ] yAtrAprakaraNam 11 / catvAro bhedAH, evaM paMcabhirapi bhedairityevaM / / / catvAro jAtAH sarve caturvizatiH 24 / bu. zu.bu. . zu. zu.. atrAyaM vicAraH-budhazcaturthe uttarasyAM bu. zu... bu. bu. bu. zu. dizi lAlATikaH keMdgatatvAdyogakartAca, 3.3.3. zu. . . bu.| tatra kiM yogaH prabalaH, uta lAlATika iti ? tatra sAmAnyavizeSabhAvena lAlATikayoga evaM prblH| evaM saptamazca zukro lagnabhaMgI prabala eva / tathaivAdhiyoge yogAdhiyoge coktahetuH / tathaiva budhazukrayo lATikalagnabhaMgidoSau prabalAviti bAlAnAmapyetatsubodham / atra vasiSThakazyapanAradAvRSibhirvarAhAdibhizca bhUyAMsi yogayAtrAlagnAnyuktAni tAni tadvaMthebhya evAvadhAryANi, graMthAdhikyabhayAdatra graMthakRtA noktAni // 73 // atha vijayAdazamIsaMjJakaM siddhamuhUrtamAhaiSamAsi sitA dazamI vijayA zubhakarmasu siddhikarI kathitA / zravaNakSayutA sutarAM zubhadA nRpatestu game jayasaMdhikarI // 74 // iSamAsIti // asya jagatyAM toTakAkhyaM chaMdaH / tallakSaNam-iha toTakamabudhisaiH prathitaM / ' spaSTArtha padyam / yadAha nAradaH-'valakSapakSadazamI Azvine vijayAbhidhA / vijayastatra yAtRRNAM saMdhirvA na parAjayaH // ' iti / kazyapo'pi-'mAsISe zukladazamI sarvadA vijayAbhidhA / jayapradA sA yAtRRNAM saMdhirvA na parAjayaH // ' iti / vasiSThena tu zravaNasAhitye'tiprAzastyamuktam / 'zravaNakSaM yadA kAle sA tithirvijayAbhidhA / vijayAdazamI tatra sarvakAryeSvaniMditA // yAtrAyAM jayadA rAjJAM saMdhiM vApi prayacchati // ' iti / Azvayukzukle ityanuvartate / kAle kAlasvAmikAyAM tithau dazamyAm // 74 // . athaivaM mahatAyAsena vicArite paMcAMgazuddhisahite lagne satyapi manovizuddhau vakSyamANazakunAdyAvazyakatvaM tatrApi prabaladurbalabhAvaM ca vasaMtatilakAchaMdasAha cetonimittazakunairatisuprazasta tviA vilagnabalamurtyadhipaH prayAti / siddhirbhavedatha punaH zakunAdito'pi cetovizuddhiradhikA na ca tAM vineyAt // 75 // ceta iti // athazabdo maMgalArtha AnaMtaryArthazca / ceto'ntaHkaraNaM, nimittamaMgasphuraNAdi, zakunAni vakSyamANAni; etaiH khalu nizcayena suprazastaiH sadbhiH kRtvA tathA samIcInaM vilagnabalamapi jJAtvA urvyadhipo rAjA prayAti tathA siddhiAMchitakAryasiddhirbhavati / yadAha nAradaH-'manonimittazakunairlagnaM 33 mu0 ci0 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 muhUrtaciMtAmaNiH / [yAtrAyAmatiniSiddhayogAH labdhvA ripoH puram / vijigISuryo vrajati vijayazrIstamesyalam // ' iti / nimittam-aMgasphuraNAdi / zrIpatirapi-'zakunanimittamanobhiranidhairudayavizuddhimiha pratipaca / ripuviSayaM prati yo vijigISuvrajati tamesyacirAdvijayazrIH // ' iti / yadA tu lagnAdibale satyapi niMdyAni cecchakunAdIni syustadA yAtrA niSiddhaiva / yadAha vasiSThaH-zubhAni nimittAni utpAtazakunAni ca / yAtrAkAle nRNAM teSAM nidhanAyAdhanAya vA // ' iti / yadA tu daivAcchakunalamAdInyanidhAni labdhAni, manovizuddhizca nAstyeva, tatra kasya prAbalyamityata Aha-adhiketi / zakunAditaH sakAzAccetovizuddhiradhikA tAM cetovizuddhiM vinA neyAt na gacchet / yadAha kazyapaH-'nimittazakunAdibhyaH pradhAno hi manojayaH / tasmAdhiyAsatAM nRNAM phalasiddhirmanojayAt // ' iti / zrIpatizva-nimittarAzirekato nRNAM manastathaikataH / atho yiyAsatAM budhairmanovizuddhiriSyate // ' iti // 75 // atha zubhasUcakasakalapadArthasamavAye'pi yAtrAyAmavazyaniSiddhanimittAnyAhavratabaMdhanadaivatapratiSThAkarapIDotsavasUtakAsamAptau / na kadApi caledakAlavidyuddhanavarSAtuhine'pi saptarAtram // 76 // vratabaMdhaneti // asya viSamachaMdasi vasaMtamAlikAchaMdaH / tallakSaNaM ca'viSame sasajA gurU same cetsabharA yazca vasaMtamAlikA saa|' vratabaMdhanaM yajJopavItaM, daivatapratiSThA prasiddhA, karapIDA vivAhaH, utsavo holikAdiH, sUtakaM dvividha-jananasUtakaM maraNasUtakaM ca; eteSAM padArthAnAM zAstroktayAvadinasamApyAnAmasamAptau samAptiM vinA kadApi naiva calegacchet / yadAha nAradaH'utsavopanayodvAhapratiSThAzaucasUtake / asamAte na kurvIta yAtrA tatra jijiivissuH||' iti / AzaucaM maraNAzaucaM / sUtakaM jananAzaucam / akaaleti| vidhutprasiddhA, ghano ghanagarjitaM, varSA vRSTiH, tuhinaM nIhAraH; eSu padArtheSvakAlajeSu satsu saptarAnaM divasasaptakaM na calet / yadAha rAjamArtaDaH-pauSAdicaturo mAsAnprAptA vRSTirakAlajA / vrataM yAtrAdikaM caiva varjayetsaptavAsarAn // ' zrIpatiH-'vRSTirakAlaprabhavA caturSu mAseSu pauSapUrveSu / AsaptAhaM tyAjyaM vrataM ca yAtrAdikaM tatra // ' iti / nArado'pi-'akAlajeSu nRpatirvidyudgarjitavRSTiSu / utpAteSu trividheSu saptarAtraM natu brajet // ' iti / trividhatvaM divyAMtarikSabhaumabhedena / yadAha zrIpatiH-'saudAminIvarSaNagarjiteSu nAkAlajeSu prvsennreNdrH| AsaptarAtrAddhvamadbhuteSu divyAMtarikSakSitijeSu caivam // ' iti / graMthakAtrotpAtagrahaNaM na kRtam / 'utpAtamahato'yahAMzca' (1 / 32) iti zubhAzubhaprakaraNe'bhihitatvAt / atrotpAtAH ketuvyatiriktA drssttvyaaH| ketau tu yAvaddarzanaM gmnnissedhH| yadAha RSiputra:-'yAvadabhyuditaH keturastamevopagacchati / tAvadrAjA Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgamapravezadinaikye vicAraH] yAtrAprakaraNam 11 / na gaccheta nAvarteta gato'nyathA // ' iti / atra zrIpativAkye 'saudAminI-' ityAdiSu tAtkAlika eva nissedhH| AsaptarAtrAditi tUttarArdhapaThiteSUtpAteSveva saMbadhyata ityAhuH / yadAha vasiSThaH-'prayANasamaye yasya vidyuniihaarvRssttyH| akAlajA bhavatyete tadA bhaMgakarA nRNAm // ' iti / nanu dehalIdIpanyAyenAtra pUrvatrAparatra vA saMbaMdhaH syAnobhayatra / katham-'sakRduccaritaH zabdaH sakRdarthapratyAyakaH' iti nyAyenaikatra pUrvatrAparatra vA saMbaMdhaH syAnobhayatra / na cAvRttyA setsyatIti vAcyam / AvRttau pramANAbhAvAt gauravApattezca / atrocyateAsaptarAtrAdityubhayatrApi saMbadhyate / 'dhruvamadbhuteSu divyAMtarikSakSitijeSu caivam' iti samuccayadyotakasya cakArasya spaSTAnuvRttisUcakasya caivaMkArasya karaNAt / ata eva nArado'pi-'akAlajeSu nRpatirvidyunnIhAravRSTiSu / utpA. teSu trividheSu saptarAnaM natu vrajet // ' iti doSAnuvAdapUrvakam 'saptarAnaM natu bajet' iti vAkyAMte'bhidadhAti sm| kazyapo'pi-'utpAteSu trividheSu taDidgarjitavRSTiSu / akAlajeSveSu satsu saptarAtraM natu vrajet // ' iti / 'prayANasamaye yasya' iti vasiSTavAkyaM prayANadivasotpannasya vidyudAderdoSAtizayasUcanArtham / tena tasmin dine naiva gacchedityarthaH / vRSTyartha svayamevAgre vakSyati 'yadi mAssu' (11 / 95) iti // 76 // atha rAjJa ekadinasAdhye ekasAnagarAnagarAMtaragamane cikIrSite dikzUlatvAdyabhAvaM vaMzasthavRttenAha mahIpaterekadine purAtpure yadA bhavetAM gamanapravezako / bhavArazUlapratizukrayoginIrvicArayenaiva kadApi paMDitaH 77 mahIpateriti // yathA vArANasInagarAcaraNAdvigamanamekadinasAdhyam / tadvadanyatrApi mahIpate rAjJaH purAdekasAnagarAtpure nagarAMtare ekadine eva gamanapravezako syAtAm / ko'rthaH ? yasminneva dine ekasmAtpurAnamanaM tasmin dine eva ca nagarAMtare prveshH| tatra yathAkathaMcitpaMcAMgazuddhimAlocya nakSatrazUlaM vArazUlaM pratizukrazca yoginyazca etAn doSAn paMDitaH kadApi naiva vicArayet / uktaM ca bhRguNA-'ekasminnapi divase yadi cedgamanaM pravezazca / pratizukravArazUlaM na ciMtayedyoginIpUrvam // ' iti / yadA tu dinabhedena yAtrApravezau bhavatastadA yAtrAyAM pratizukravArazUlAdivicAro'styeva // 77 // __ athaikadinasAdhye nirgamapravezarUpe kArye cikIrSite kiM vicAryamityAzaMkyottaramAryAvRttenAha yadyakasmindivase mahIpaternirgamapravezau stH| tarhi vicAryaH sudhiyA pravezakAlo na yAtrikastatra // 78 // yadIti // spaSTArtha padyam / pravezakAlo gRhapravezaprakaraNe vakSyate / yAtriko yAtrAsaMbaMdhI kAlaH / tatra ngraangraaNtrgmne| yadAha garga:-'pravezanirgamau Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * muhUrtaciMtAmaNiH / [ prayANe trinavamIdoSaH syAtAmekasminnapi vAsare / tadA prAvezikaM cityaM budhairnaiva tu yAtrikam // ' iti / prAvezikaM vAsaraM yAtrikaM ca vAsaram, 'vA puMsi klIne divasavAsarau' iti vAsarazabdasya puMnapuMsakatvAtsAmAnAdhikaraNyena saMbaMdhaH / atrAhuH etatpacopanibaMdhana prAkpadyopanibaMdhasyAjAgalastanAyamAnatvamastyeka kartRkatvAt / bhinnakartRke tu nAyaM doSaH, yathA saMmativAkyayoH / atra samAdhiH- ekasmi neva dine yAtrApravezakAlayoH kiyadvaTikAkRto vilaMbastiSThate / paraMtu yAtrAsamaye bhadrAvyatIpAtAdikaM mahAdoSajAtaM vicArya vA na veti saMdehaH / yadi vicArya tadA viziSya proktaM pratizukrAdyapi vicAryam / yadi na vicArya tadedamapi na vicAryam / evaM sati bhRguvAkyamanarthakaM syAt / nanu sAmAnyavizeSavAkyabhAvena pratizukrAdikaM bAdhakaM bhaviSyatIti cenna / etatprakaraNapaThitAnAM zubhAzubhaprakaraNasthadoSANAM ca nAsti sAmAnyavizeSabhAvaH / ayaM vicAro 'yogAtsiddhirdharaNipatInAm ' (11 / 54 ) iti padyavyAkhyAne'bhihitaH / tasmAtprakaraNadvayapaThite doSavicAre prasakte vinA vacanaM doSatyAgopAdAnavicAro na nirNaya padavImavagAhata iti prAkpadyopanibaMdhaH sArthaka iti // 78 // atha prayANe trinavamIdoSa manuSTubhAha pravezAnnirgamaM tasmAtpravezaM navame tithau / nakSatrespi tathA vAre naiva kuryAtkadAcana // 79 // pravezAditi // trividhA navamI - prayANanavamI pravezanavamI tithizca navamI / tatra gRhapravezatithito navame tithau nirgamaM na kuryAt / iyaM ca pryaannnvmii| punazca gamanadivasAnnavame tithau gRhapravezaM na kuryAt / iyaM ca pravezanavamI / navamI tithistu prasiddhaiva / yadAha vasiSThaH - ' navamI jJeyA trividhA pravezanavamI prayANanavamadinam / nirgamanataH pravezAtprayANanavamI navamaMdinaM ca // satataM navamItritayaM yAtrAyAM prANahAnidaM yAtuH / ' iti / atra padye tu navamIdoSaH prAguktatvAnnopanibaddhaH / nanu prayANanavamyAM tithau ca navamyAM yAtrA niSiddheti yuktaM, pravezanavamyAM tu bahiHsthasya puMso gRhapraveza niSedhasyaiva yuktatvAtkathaM punastasya gRhAdgamanasaMbhavo yuktaH ? bhato doSAbhidhAnamapi na yuktam / ucyate,-- yathA gRhAnnirgataH pumAn daivAcchIghrameva kRtakAryaH san saptame'STame tithau gRhaM praviSTaH sa cetpunaH kAryanipAtapravezatitheH sakAzAttRtIyA dvitIyA vA tithiH prAGganirgamatithito navamItithistasyAM tithau yAtrAM naiva vidadhyAdityarthaH / nakSatre'pIti / tathA tenaiva tithiH prAGganirgamatithito navamItithistattulyena prakAreNa nakSatre vAre vA kadAcana naiva kuryAt / ayamarthaH -- yasminnakSatre gRhapravezaH kRtastato navame nakSatre prayANaM na kAryaM / yathA mRge pravezo haste gamanaM / nirgamanakSatrAnnavame nakSatre pravezo na kAryaH / yathA haste gamanamuttarASADhAyAM pravezaH / atrApi prAgabhihitarItyA yAtrApi niSiddhA / evaM vAre'pi dhyeyam / yathA budhavAre pravezastato navame divase gurvAkhye prayANaM na kAryam / gurudivasAcca navame zukrAkhye divase prave Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatrANAM dohadAH ] yAtrAprakaraNam 11 389 zo'pi na kArya ityarthaH / yadAha gargaH - 'pravezAnnirgamazcaiva nirgamAcca: pravezanam / navame jAtu no kuryAddine vAre tithAvapi' iti // 79 // atha yAtrAdinIyaM vidhiM zAlinIchaMdasAha - anaM hutvA devatAM pUjayitvA tvA viprAnarcayitvA digIzam / dattvA dAnaM brAhmaNebhyo digIzaM dhyAtvA citte bhUmipAlo'bhigacchet // 80 // agnimiti // spaSTArtham / yadAha nAradaH - 'hutAzanaM tilairhutvA pUjayettu digIzvaram / tathA praNamya bhUdevAnAzIrvAdairnRpo vrajet // ' iti / vasiSTho'pi - 'digIzvarAkRtiM kRtvA suvarNena svamaMtrakaiH / svasvavarNaiH sugaMdhAdyairdhUpairdIpairmanoramaiH // tadvarNavastranaivedyairbhaktyA samyakprapUjayet / dimIzaM ca susaMpUjya tilahomaM ca kArayet // daivajJAya tato dadyAtpratimAM bhUSaNAnvitAm / devAngurunpitRnviprAnsvastivAcanapUrvakam / natvA tuSTaH prItamanA vrajenmaMgalani:svanaiH // ' iti / atra yAtrAdinAtprAksaptadinamadhye guhyakapUjanamuktam / tryahaM pUrvaM vijayasnAnamuktaM saptamadine grahamakhazca / tadetadvarAheNa bRhadyAtrAyAM mahatA graMthasaMdarbheNAbhihitaM tattata evAvadhAryam / vasiSThAdibhistu digIzvaradhyAnAnyapi uktAni / tAnyapi tattatpUjAyAM pAThAttatraiva draSTavyAnIti nAsmAbhirlikhyate / gamanasamaye dhyAnam 'iMdrAya namaH agnaye namaH' ityAdinApi saMbhavati // 80 // atha nakSatrANAM dohadAzArdUlavikrIDitAbhyAmAhakulmASAMstilataMDulAnapi tathA mASAMzca gavyaM dadhi tvAjyaM dugdhamathaiNamAMsamaparaM tasyaiva raktaM tathA / tadvatpAyasameva cApapalalaM mArgaM ca zAzaM tathA pASTikyaM ca priyaMgvapUpamathavA citrAMDajAnsatphalam 81 kau sArikagaudhikaM ca palalaM zAlyaM haviSyaM hayAkSe syAtkRsarAnnamudramapi vA piSTaM yavAnAM tathA / matsyAnaM khalu citritAnnamathavA dadhyannamevaM kramA dbhakSyAbhakSyamidaM vicArya matimAnbhakSettathA''lokayet // kulmASAniti // kaurmamiti // atra prathamapadye caturthacaraNe 'priyaMgvadhUpa' ityatra chaMdobhaMgo'sti sagaNaprakSepAkaraNAt / satyam / 'prahevA' iti piMgalasUtrakAreNa rephasaMyoge ca prAgvarNasya laghutvAbhidhAnAt / tathA ca kAlidAsaH 1 ' praNamya devabhUdevAn' iti jIrNapustake pAThaH / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ nakSatrANAM dohadAH 'gRhItapratyudgamanIyabastrA' (kumAra0 7 / 11) iti, tadvadatrApi chNdobhNgaabhaavH| sUtreskAroccAraNaM mukhasukhArtham, tena prItyAdAvapi laghutvam / anye tu saMyogamAtre parabhUte laghutvamatIvraprayatnatayetyAhuH / uktaM ca sarasvatIkaMThAbharaNe - 'yadA tIvraprayalena saMyogAderagauravam / na cchaMdobhaMgamapyAhustadA doSAya sUrayaH // ' iti / etacca zrutvA gadito bhavAMstvaM sItopalaMbhe ca kuru prabuddhim' iti ca / tato tIvraprayatnenAtra prItyasyoccAraNe prAgvarNasya laghutaiva tena sagaNaprakSepa eva / tathAsati chaMdobhaMgAbhAva ityalamatiprasaMgena / hayAvRkSe azvinyAdisaptaviMzatibheSu nakSatra dohadaM 'kulmASAn' ityAdikamidaM bhakSyAbhakSyaM varNabhedena dezabhedena vA idaM bhakSyametadabhakSyamiti vicArya bhakSyasaMbhave bhakSet, abhakSyasaMbhave bhAlokayetpazyet spRzedvetyapi dhyeyam / yathA - azvinyAM kulmASAnakSatasvinnamASAn, bharaNyA tilamizrataMDulAn, kRttikAyAM mASAn, rohiNyAM gavyaM gosaMbaMdhi dadhi, mRge gavyamAjyaM ghRtaM, ArdrAyAM dugdhaM gavyameva, punarvasAveNamAMsaM hariNamAMsaM, puSye tasyeva mRgasya raktaM rudhiraM, AzleSAyAM pAyasaM dugdhamadhye vahnisaMparkeNa pAcita - taMDulAn, maghAyAM cASasya pakSiNaH palalaM mAMsa, pUrvAphalgunyAM mRgasyedaM mArga mAMsaM, uttarAphalgunyAM zazasyedaM zAzaM mAMsa, haste SASTikyaM SaSTikAnnaM 'sAThI ' iti bhASAyAM, citrAyAM priyaMguH phalinI, svAtyAmapUpaM ghRtapakko bhakSyavizeSaH, vizAkhAyAM citrAMDajAnnAnAvarNAnpakSiNaH, anurAdhAyAM satphalamuttamaphalamAvAdi, jyeSThAyAM kUrmasya kacchapasyedaM kaurma mAMsa, mUle sArikAyAH pakSiNyA idaM -sArikaM mAMsa, pUrvASADhAyAM godhAyA idaM gaudhikaM mAMsa, uttarASADhAyAM zAlyaM zalyasya pakSiNa idaM zAlyaM palalaM mAMsam 'zvAvittu zalyaH' ityamaraH / 'sArasalam' iti bhASayA / abhijiti haviSyaM mudgAdi, zravaNe kRsarAnnaM 'khicaDI', dhaniSThAyAM mugAnaM mudgaudanaM, zatabhe yavAnAM piSTaM, pUrvAbhAdrapadAyAM matsyamizritamanamodanaM, uttarAbhAdrapadAyAM citritAnnaM nAnAvidhairannairgodhUmAdibhiH pakkairmizramannamodanamiti kecit / vayaM tvevaM vyAkurmaH - yavataMdulatilA meSIdugdhena paktvA meSakarNoparaktenAraktAzcitrAnnamodanamiti citritazabdenocyate iti / revatyAM dadhyannaM dadhyodanamiti / api ca tathetyAdInyavyayAni pAdapUra NArthANi / yadAha nAradaH - 'kulmASAMzca tilAnmASAndadhi gavyaM ghRtaM payaH / mRgaM mAMsaM ca tatsAraM pAyasaM cASakaM mRgam // zazamAMsaM ca SASTikyaM priyaMgukamapUpakam / citrAMDajAnphalaM kUrma zATIM godhAM ca zalyakam // haviSyaM kRsa - rAnaM ca mudgAnnaM yavapiSTakam | matsyAnaM citritAnnaM ca dadhyannaM dAkhabhAvakamAt / ' iti / tatsAraM = mRgarudhiram / atra citrAMDajAphalamityekameva dohadamAhuH / tanna / 'citrAMDaM ca phalaM tataH' iti kazyapena pRthagukteH / aMDA 390 yn 1 dRzyate codAhRto'yaM pATho hyudAharaNatvena chaMdomaJjarI - vRttaralAkarAdigranthaTIkAkAraiH, paraM kumArasaMbhave tu 'gRhItapatyudgamanIyavastrA' iti pAThamAdRtya 'patyurvarasyodgamanIyavastrA' iti mallinAtho vyAkhyAtavAn / kSIrasvAmyapi 'gRhItapatyudgamanIya' ityudAjahArogamanIyazabdavivaraNe / rahasyaM tvatrAbhiyuktaireva vinigamanIyam / ' Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizAM dohadAH] yAtrAprakaraNam 11 / aMDajA ucyate, aMDagatavaicitryAbhAvAt / yatta zrIpativAkye-'citrAMDajAyAH phalam' ityuktaM tasyArthaM na vidmaH / 'prAzyAH priyaMgucitrAMDajAH phalaM yAvakaM kulitthAzca' iti varAhapadyavyAkhyAne citrAnAkArAH pakSiNazcitrAyAM prAzyAH, phalAni prasiddhAni svAtAviti bhaTTotpalo vyAkhyat / citrAnalakSaNa. muktaM dIpikAyAm-'ajAkSIreNa saMskhinnA yavAH satilataMdulAH / ajakarNasya raktena raktAzcitrAnasaMjJakAH // ' iti / atra yadabhakSyaM duSprApaM vA tatsmRtvA dRSTvA dattvA vAgaMtavyamityAha guru:-'alabhyalabhyA'bhakSyAnvA smRtvA spRSTvAtha tAnbrajet / dattvA vA siddhimAmoti duSTabhAdiSu bhUpatiH // ' iti / AdizabdAttithivAradigdohadeSu smaraNaM sparzanaM dAnaM bhakSaNaM vA yathAsaMbhavaM dhyeyam / nakSatradohadeSu vasiSThAdipadheSu kvacidbhedastatra vikalpastulyabalatvAt / bhakSediti 'bhakSa adane' iti dhAtuzcurAdistasmAt 'satyApapAza-' iti svArthaNijaMtAdvidhiliGi tipi zabAdau ca kRte 'itazca' itIkAralope bhakSayediti bhavitavyaM natu bhakSediti kathamayaM prayogaH ? ucyate,-curAdibhyastu Nijanityo'sti, 'anityaNyaMtAkSurAdayaH' ityukterevaM sati NijabhAvapakSe vidhiliGi bhakSediti sidyati / jJApakaM cAtra curAdau hi 'citi smRtyAm' iti citidhAtoriditkaraNaM taddhi ciMtita ityAdau 'idito num dhAtoH' iti numi 'aniditAM hala upadhAyAH kviti' iti nalopo mA bhUdityevamartha kRtaM nitye tu Nici nalopasyAprasaMgAditvaM vRthaiva bhavati / numarthamiti cenna / 'cinta smRtyAM' iti sanumeva paThitavyaM kimi dittvena ? evaM satIdittvaM kRtaM jJApakamuktArthasya saMpannamiti / ata eva-'mahIpAlavacaH zrutvA jughuSuH puNyamAnavAH' iti vizabdanArthasya caurAdikasya ghuSe?SayAmAsurityarthe jughuSurityAdimahAkaviprayogopapattiriti vAmanaH / pakSe coratItyAdi prakriyAkaumudIkRJcetyAha setyalamatiprasaMgena / athavA vyaktamevaM paThitavyam 'khAdettathAlokayet' iti // 81-82 // atha digdohadamanuSTubhAha AjyaM tilaudanaM matsyaM payacApi yathAkramam / bhakSayeddohadaM dizyamAzAM pUrvAdikAM vrajet // 83 // Ajyamiti // bhAjyaM ghRtaM pUrvasyAM, tilaudanaM tilamizraudanaM dakSiNasyAM, matsyaM prasiddhaM pazcimAyAM payo dugdhaM uttarasyAm / etadyathAkrama dizyamabhISTadigbhavaM dohadaM bhakSayettataH pUrvAdikAmAzAM jigamiSitAM dizaM brajet / yadAha zrIpatiH-'bhAjyatilaudanamatsyapayobhiH prAkprabhRti kramazaH khalu bhuktvA' iti / nAradena tvanyathoktam-'ghRtAnaM tilapiSTAnaM matsyAnnaM dhRtapAyasam / prAgAdikramazo bhuktvA yAti rAjA jayatyarIn // ' vasiSThenApi'ghRtAnaM kRsarAnaM ca matsyAnaM ghRtapAyasam / pUrvAdiSu kramAdbhuktvA yAtA siddhimavApnuyAt // ' iti / atraivaM virodhe vikalpo yathAdezAcAraM vA vyavasthA // 83 // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 muhUrtaciMtAmaNiH / [ tithidohadam atha vAradohadamanuSTubhAha rasAlAM pAyasaM kAMjI bhRtaM dugdhaM tathA dadhi / payo'mRtaM tilAnnaM ca bhakSayedvArado hadam // 84 // rasAlAmiti // rasAlA zarkarAdadhimarIcakarpUrailAsaMsRSTA, loke 'zikhaMriNI' iti prasiddhA tAM ravivAre / pAyasakAMjyau prasiddhe somamaMgalavArayoH / zRtaM pakkaM dugdhaM budhe / 'zRtaM pAke' iti sAdhu / tatrApi 'kSIrahaviSoreva' iti vArtikAtprastute kSIre sAdhutvaM / dadhi prasiddhaM guruvAre, azRtamapakkaM dugdhaM zukre, tilAnnaM tilamizramodanaM zanau / etadvAradohadaM ravivArAdau krameNa bhakSayet / yadAha zrIpatiH - 'majjikAM saghRtapAyasaM tathA kAMjikaM zrutayo dadhi kramAt / kSIrapakkamathitaM tilaudanaM vAradohadavidhirbudhaiH smRtaH // ' iti / vasiSThanAradAbhyAM dugdhasya pakkavizeSo nAbhyadhAyi - 'majjikA paramAnnaM ca kAMjikaM ca payodadhi / kSIraM tilaudanaM bhuktvA bhAnuvArAdiSu kramAt // ' . iti / majjikA = rasAlA, 'syAdvasAlA tu majjikA' ityabhidhAnAt / gurustu vizeSamAha - 'sUryavAre ghRtaM prAzyaM caMdravAre payastathA / guDamaMgArake vAre budhavAre tilAnapi / guruvAre dadhi prAzyaM zukravAre yavAnapi / mASAnbhuktvA zanevare zUle gacchanna doSabhAk' iti // 84 // atha tithidohadaM vasaMtatilakAchaMdasAhapakSAdito'rkadalataMdulavAri sarpiH zrANA haviSyamapi hemajalaM tvapUpam / bhuktvA vrajedrucakamaMbu ca dhenumUtraM " yAvAnnapAyasaguDAnasRgannamudgAn // 85 // pakSAdita iti // pakSAdiH pratipattasyAH lyablope paMcamI / pratipadAdipaMcadazatithiSu krameNa tithidohadaM bhuktvA vrajet / yathA - pratipadi ardhasya vRkSavizeSasya dalAni parNAni, 'ruI' iti bhASAyAM / dvitIyAyAM taMdulavAri kSAlitataMdulajalaM, tRtIyAyAM sarpirvRtaM caturthyAM zrANA yavAgUH, 'aMbili' iti bhASAyAM paMcamyAM haviSyaM mudrAdi, SaSThyAM hemajalaM prakSAlitasuvarNajalaM / saptasyAmapUpaM, aSTamyAM rucakaM bIjapUraphalam ; 'phalapUro bIjapUro rucako mAtuliM'ga' ityamaraH; navamyAmaMbu jalaM, dazamyAM dhenumUtraM strIgavImUtraM; natu vRSamUtraM dhenuzabdagrahaNAt, ekAdazyAM yAvAnnaM yavavikAraM, dvAdazyAM pAyasaM trayodazyAM guDamikSuvikAraM, caturdazyAmasRk rudhiraM / paMcadazyAmannamudgAnodana mizritamudgAn / yadAha bRhaspatiH - 'arkapatraM bhavedyAtuH prathamAyAM tu bhakSaNam / dvitIyAyAM bhavedyAturbhakSyaM sattaMdulodakam // tRtIyAyAM yathA sarpiryavAgUH syAttataH paraM / paMcamyAM taddhaviSyaM syAtSaSThyAM vA kAMcanodakam // apUpabhuktiH 1 'zrIkhaMDa' iti loke Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanasamayavidhiH] yAtrAprakaraNam 11 / saptamyAmaSTamyAM bIjapUrakam / navamyAM toyapAnaM syAgomUtraM tu tataH param // ekAdazyAM yavAnadyAvAdazyAM pAyasaM bhavet / trayodazyAM guDaM leAM rudhiraM sthAccaturdaze // mudgaudanaM bhavegojyaM paMcadazyAM yiyaastH| pakSayorubhayorevaM yAtrAyoge vidhiH smRtaH // ' iti / daivajJamanohare'pi kvaci do yathA-'arkadalataMdulodakasapauSi haviSyadadhisuvarNapayaH / tilavAribIjapUrakamadhvAjyakasUtrapiSTikAzcApi // tilapiSTakaMdamUlAni zAkamatha zastavRkSaparNAni / pratipaprabhRtiSu bhuktvA prasthAtA siddhimAmoti // ' iti / nanuca-'alabhyalabhyA'bhakSyAnvA smRtvA dRSTvAtha tAnvrajet / dattvA vA siddhimAnoti duSTabhAdiSu bhuuptiH||' iti gurUkteH vArAdiSu dohadAbhidhAnaM sArthakaM, vihiteSu punarnakSatratithivArAdiSu dohadAbhidhAnaM vyartham , doSanivAraNaphalako hi dohadastadabhAvena vaiyarthyaprasaMgAt / ucyate-'duSTabhAdiSu bhUpatiH' ityatra duSTatvaM kiM naisargikamutAnyAhitaM iti vizeSAnabhidhAnAt satyAvazyakagamane rAjJAM balenaiva gamane prAzastyAbhidhAnAt yadi vihitanakSatreSvapi krUragrahasAhityAdirmahAn doSaH saMbhAvito'sti tadapAkaraNAya dohadAbhidhAnaM yuktam / evaM sarvavarNAnAmapi pArighadaMDe viruddhatArAkrUragrahasAhityAdimahAdoSanivAraNAya dohadokteH sArthakyAcca / evaM vihitatithidohadAbhidhAnaM yoginyAdidoSanAzArtha 'saGkararAzerazubhA tithiH syAt' ityetaddoSanivAraNArthaM ca tadoSAbhidhAnam / ratnamAlAyAM ca-'AdyAzcatasraH kriyapUrvakANAM meSAccaturNAmiha paMcamI syAt / parAH pareSAM paratastathaiva saGkararAzerazubhA tithiH syAt // ' iti / evaM vAradohadoktirapi vakrigrahavArazUlAdidoSahAnyA sArthikA / digdohadoktirapi trividhapratibudhapratizukrapratibhaumAdidoSahAnyA sArthikA // 85 // atha gamanasamayabhavaM vidhi praharSiNIchaMdasAhauddhRtya prathamata eva dakSiNAMghri dvAtriMzatpadamabhigatya dizyayAnaM / ArohettilaghRtahematAmrapAtraM dattvAdau gaNakavarAya ca pragacchet // uddhRtyeti // rAjA gamanasamaya eva prathamato dakSiNAMghriM dakSiNacaraNamuddhRtya pazcAvAtriMzatpadaM dvAtriMzatpadaparimitAM bhUmiM gatvA dizyayAnaM vakSyamANaM digvizeSe hastyAdiyAnamArohediti / yadAha guruH- pUrva dakSiNamuddhRtya pAdaM yAyAnarAdhipaH / dvAtriMzataM padaM gatvA yAnamAruhya saMvrajet // ' varAho'pi-'kalyANanAmasacivAptajanAyudhIyadaivajJaviprajanakaMcukimadhyasaMsthaH / dvAtriMzataM samupagamya padAni bhUmau prAgAdi nAgarathavAjinaraistu yAyAt // ' iti / tileti / ArohaNasamaye tilaghRtahemasahitaM tAmrapAtramAdau gaNakavarAya jyotirvicchreSThAya cakArAdanyebhyo'pi brAhmaNebhyo yathAzakti dAnaM datvA pragacchet / yadAha guruH-'tAmrapAne tilAnkRtvA saghRtAnhemasaMyutAn / nivedya vipramukhyAya daivajJAya vizeSataH // ' iti // 86 // Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrta ciMtAmaNiH / [prasthAnavastuni mathAvasaraprAptAni dizyayAnAnyanuSTubhAha prAcyAM gacchedgajenaiva dakSiNasyAM rathena hi / dizi pratIcyAmazvena tathodIcyAM narairnRpaH // 87 // prAcyAmiti // spaSTArtha padyam / narairnarabAdaiH sukhAsanAdibhiH / yadAha zrIpatiH-'hastirathAzvanarairyadi rAjA yAti tadA''zu jayatyaricakram' iti / varAho'pi-'prAgAdi nAgarathavAjinaraistu yAyAt' iti // 87 // atha nirgamanasthAnAni pAdAkulakachaMdasAhadevagRhAdvA gurusadanAdvA khgRhaanmukhykltrgRhaadvaa| prAzya haviSyaM viprAnumataH pazyanzRNvanmaMgalameyAt // 88 // deveti // devA viSNvAdayaH pUjyaMte yasmin gRhe taddevagRhaM, gururadhyApakaH svasya kulagururvA, svagRhaM khazayyAgRhaM, bahustrItvasaMbhave mukhyakalatraM paTTarAjJI tad eSAM madhye manobhISTAtsakAzAgRhAt bhojanasaMbhave haviSyamanaM prAzya makSayitvA viprairbrAhmaNairanumataH kRtotsAhaH maMgalaM maMgaladvyaM manobhISTaM pazyan san tathA zRNvan san eyAt gacchet / yadAha lll:-'svniketaaddevgRhaaprdhaandaaraashryaadgurugRhaadvaa| yAyAtkRtAgnikAryaHprAzya haviSyaM dvijaanumtH|| dvijo viSNukramAdbhUpaM maMtreNAnena cAlayet / "idaM viSNurvicakrama" ityevaM pAdamuddharet / maMgalAni tataH pazyan spRzanchRNvannRpo vrajet // ' iti / varAho'pi'aMtaHpurAdvA svanivezanAdvA siMhAsanAdagniparigrahAdvA / kuryAnareMdraH prathama prayANaM vipraiH zatAH kRtamaMgalAzIH // "idaM viSNurvicakrama" ityevaM pAdamuddharet / amukasya vadhAyeti dakSiNaM kSitipo nyaset // ' iti / agniparigrahaH= agnihotragRham // 88 // __ atha gamanakAle nirNIte satyapi svasyAvazyakAryAniSpAdAdgamanavilaMbe varNakrameNa prasthAnavastUni praharSiNIchaMdasAhakAryAdhairiha gamanasya cedvilaMbo bhUdevAdibhirupavItamAyudhaM ca / kSaudraM cAmalaphalamAzu cAlanIyaM sarveSAM bhavati yadeva hatpriyaM vaa|| __ kAryAdyairiti // kiMcidAvazyakaM kArya nAbhUditi gamanasya cedvilaMbaH syAttadA vicArite yAtrAlagne bhUdevAdibhiAhmaNaprabhRtimiretAni vastUni Azu cAlanIyAni prasthApanIyAni / yathA-brAhmaNenopavItaM, kSatriyeNAyudhaM, vaizyena madhu, zUdreNa amalaM nirmalaM phalaM nArikelAdi / yadAha vasiSThaH-tasminmuhUrte svayamaprayANe prayojanApekSitayA ca daivAt / tatraiva tannirgamanaM ca kArya strIyAsanAccApi taducyamAnam // ' iti / rAjamArtaDa:-'prasthAne brAhmaNAdInAM yajJasUtramathAyudhaM / madhvAmalaphalaM caiva prazastaM vRddhikAraNam // ' iti / vA athavA sarveSAM varNAnAM yadeva hRtpriyaM manobhISTaM tadeva prasthApanIyam / 1 parigRhyate asminniti prigrhH| prigrhnnsthaanmityrthH| 'grahavRdRnizcigamazca" iti adhikaraNArthe apapratyayaH / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasthAnaparimANaM] yAtrAprakaraNam 11 / uktaM ca vasiSThena-'zvetAtapatradhvajacAmarAzvavibhUSaNoSNISagajAMbarANi ||maaNdo. likAratarathAzcavArAnchayyAsanAcaM manasastvabhISTam // ' iti / nArado'pi'bhaprayANe svakaM kAryamapekSI bhUpatistathA / kuryAnirgamanaM chatradhvajavAhanasaMyutam // ' iti // 89 // atha svayaM gamane kiyaGkaraM prasthAnaM kAryamityetadAzaMkya prAcyamatena prasthAnaparimANaM maMdAkrAMtAchaMdasAha gehAdhAMtaramapi gamastarhi yAtreti gargaH sImnaH sImAMtaramapi bhRgurvANavikSepamAtram / prasthAnaM syAditi kathayate'tho bharadvAja evaM yAtrA kAryA bahiriha purAtsyAdvasiSTho bravIti // 9 // gehAditi // svagRhAtparagRhamatisamIpavartyapi tatrApi cedgamo gamanaM syAttarhi yAtrA jAteti gargaH kathayate / athavA svagrAmasImAmulaMdhya sImAMtara grAmAMtarasImAM prApya vasediti bhRguH kathayate / athavA mahatA yoddhA svabalena kSipyamANaH zaro yAvaraM gacchati tAvanmAnaM prasthAnaM syAditi bharadvAjaH kathayate / athavA purAnagarAbahiryAtrA kAryA syAdityevaM vasiSThaH kathayate / yadAha rAjamArtaDa:-'gRhAdgRhAMtaraM gargaH sInaH sImAMtaraM bhRguH / zarakSepAradvAjo vasiSTho nagarAbahiH // ' iti / etacca yathAyogya kAryasyAvazyakatAyAM ca dhyeyam // 90 // atha munimatena prasthAnaparimANaM vasaMtatilakAchaMdasAhaprasthAnamatra dhanuSAM hi zatAni paMca kecicchatadvayamuzaMti dazaiva cAnye / saMprasthito ya iha maMdirataH prayAto gaMtavyadikSu tadapi prayatena kAryam // 91 // prasthAnamiti // dhanuSaH parimANamAha bhAskaraH-'navodarairaMgulamaSTasaMkhyairhasto'GgulaiH SaDguNitaizcaturbhiH / hastaizcaturbhirbhavatIha daMDaH krozaH sahasradvitayena teSAm // ' iti / atra gamanakAle tAdRzAnAM dhanuSAM paMcazatAni, hastasahasradvayamiti yAvat / svagRhAttAvaddhastAvadhi prasthAnaM syAditi kecidUcuH / anye tu tAdRzAnAM dhanuSAM zatadvayamaSTau zatAni hastAstAvatprasthAnamityAhuH / apare tu iha yAtrAkAle maMdirataH svagRhAddazaiva dhanUMSi catvAriMzaddhastAstAvahUre saMprasthitaH prayAta eva jJeya ityAhuH / yadAha vasiSThaH-'prasthAna dhanuSAM paMcazatAnyuta zatadvayam / svadevasadanAdvApi dazabhiH prasthito gataH // ' iti / nAyaM svecchAvikalpaH kiMtu kAryasyAnAvazyakAvazyakatvAttAzaprasthA 1 daMDaH dhanurdaDa ityarthaH / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 muhUrtaciMtAmaNiH / [prasthAturvihitaniyamAH nam / ata eva nArado'pi-'svasthAnAnirgamasthAnaM daMDAnAM ca zatadvayam / catvAriMzatpaMcaviMzatprasthitaH sa svayaM gtH||' iti prasthAnavikalpAnAha / mata eva 'bhaprayANe svakaM kAryamapekSI' ityAha c|gNtvydishviti| tadapi prasthAna prayatena savidhAnena rAjAdinA gaMtavyadikSu yasyAM dizi gamanaM cikIrSitaM tadigabhimukhaM kAryam / yadAha rAjamArtaDa:--'gaMtavyadezAbhimukhe pradeze prasthAnamAhuH zubhadaM narANAm' iti / ataH svayaMprasthAne guNamapyAha sa eva'svazarIreNa yaH kazcimirgacchecchraddhayAnvitaH / tasya yAtrAphalaM sarva saMpUrNa pathi sidhyati // ' iti / yadA tu svayaM prasthAnaM kRtaM tato'paradine'STamacaMdrAdidoSasadbhAve na gaMtavyamityAha nAradaH-'janmajhe cASTame caMdre vAre bhaume zanaizcare / prasthite'pi na gaMtavyaM yadi syAdgarhitaM dinam // ' iti / aSTamacaMdrAdidoSasadbhAvaduSTe dine yAtrA na kAryetyarthaH / ye tu vyatIpAtavaidhatibhadrAbharaNyAdidoSasadbhAvena garhite'pi dine yAtrA netyAhustaka / pUrvArdhasya vaiyApAtAdvAkyamedAca / doSopalakSaNArthamiti cenna / ekasminneva doSe upalakSaNArthe vaktavye bahudoSakathanasya vaiyarthyAt / tasmAdaSTamacaMdrAdidoSeSu sarvathA yAtrA na kAryA / vyatIpAtAdidoSasadbhAvapratibaMdheSu sukhena yAtreti tattvamiti prtiimH| yastu gRhAnirgato na prasthAnamAcarati tasya kena krameNa prathamAdidinagamanamityAha caMDezvaraH-'krozaM vA yadi vA'pyadhaM prathame'hani zasyate / dvitIye yojanaM gatvA nivaseta mahIpatiH // tRtIye yojanaM sAdhaM vasedAkramya dUrataH / tataH paraM yatheSTaM tu mArge yAyAnmahIpatiH // ' iti // 91 // atha kRte prasthAne'dhikArivizeSapuraskAreNa kiyaddivasaniSedhamuttarArdhana maithunaniSedhaM ca snagdharAchaMdasAhaprasthAne bhUmipAlo dazadivasamabhivyApya naikatra tiSThe sAmaMtaH saptarAtraM taditaramanujaH paMcarAtraM tathaiva / / UrdhvaM gacchecchubhAhe'pyatha gamanadinAtsapta rAtrANi pUrva cAzaktau tadine'sau ripuvijayamanA maithunaM naiva kuryAt 92 ' prasthAne iti // bhUmipAla ekatra prasthAne dazadivasamabhivyApya dazAhorAtrANi na vaset / sAmaMto mAMDalika ekatra prasthAne saptarAnaM na vaset / taditaramanujo brAhmaNAdiH tathaiva ekatra prasthAne paMcarAtraM na vaset / yadi daivAdvasettadA kiM kuryAdityata Aha-Urdhvamiti / avadhidivasAtikramAnaMtaraM punargRhamAgatya zubhAhe pUrvoktaprakAreNa vicAritazubhadivase gacchet / yadAha vasiSThaH-'Arabhya nirgamAdyAvaddazAhaM na vasennRpaH / maMDalIkaH saptarAtraM prAkRtaH paMcarAtrataH / ata ucaM vrajedbhUyo bhadre'nyadivase nRpaH / iti / bhadre kalyANakAriNi / zrIpatirapi-'vasena caikatra daza kSitIzo dinA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasthAturvihitaniyamAH] yAtrAprakaraNam 11 / 397 nyatho sapta ca mAMDalIkaH / yaH prAkRtaH so'pi na paMcarAtraM bhadreNa yAtrA parataH prayojyA // ' iti / nanvatra prasthAne dazadivasAyatikrame bhUyaH sumuhUrtena yAtrA kAryetyuktaM, tanna yuktisahaM pratibhAti / yato yAtrA hi zatrumAraNAdidravyAjanAdyarthA zatrumAraNAdikamanobhISTavastuprAptiryAtrAsamAptirityucyate / na hi tAM vinA punarmuhUrta vicAro yuktaH / Ahuzca 'ayuktametatpratibhAti nUnaM horAvidAM yuktimatAM bahUnAm / yAtrAsamAptiH khalu vAMchitArthaphalasya siddhyai niyataM pradiSTA // ' iti / ucyate,-vasiSThAvRSivacaHprAmANyamaMgIkurvadbhiH kimIdRzaM yuktiviruddhaM vaktumucitam ? yato'vadhikathanArthakAnAM tattadRSivAkyAnAmaprAmANyaprasaMgAjyautiSasmRtilaMghane duritotpattiH syAt / kiMca mAsagamyamadhvAnamatikramya yadi kAryavazAdazAhAdyatikrame sati tatrApi tata eva sthAnAtsumuhUrtavicAro'sti, kiM punaH prasthAne ? yadAha varAhaH-'ekatrAdhyuSitasya jaguryAtrAmatrAtrigautamacyavanAH / paMcatrisaptarAtrAdbhUyAdbhadreNa saMyojyAm // ' iti / 'ayuktametatpratibhAti nUnam' iti tu vAkyaM nirmuultvaadupekssym| na hi vacanabodhite'rthe yuktiH prabhavet / yathA...... tasmAdavadhyatikrame sati zubhamuhUrtena yAtrA vidheyA / avadhimadhye tu niSiddhabhadrAvyatIpAtAdimahAdoSaparihArAyAnyA yAtrA syAdityalamatiprasaMgena / kvaciddigvizeSeNa prasthAne divasaniyamo'bhihitaH / yadAha rAjamArtaDa:-'prAcyAmahAni munayaH pravadaMti sapta yAmyAmatIva zubhadAni dinAni paMca / trINyeva pazcimadizi kSitinAyakAnAM prasthAnakeSu divasadvayamuttarasyAm // ' iti / yadA tu svayaM prasthAya parAvRtya gRhamAgacchettadA punaH sumuhUrtena yAtrA kAryA / yadAha rAjamArtaDa:-'yastu saMprasthito yAtrAM nivarteta punargRham / kAmAdvA yadi vAkAmAnna sa siddhimavApnuyAt // ' iti / dugodityaH-'kAryavazAyadi kathamapi nivartate prasthitaH svagRhameva / yAyAttadA vizuddhaiH punarapi tithikaraNadivasAdyaiH // ' iti / atha prasthAnakarturniyamamAha-atheti / asau rAjAdiH ripuvijayamanAH zatrujaye kRtAMtaHkaraNaH san yAtrAdinAtpUrva sapta rAtrANi maithunaM saMbhogaM naiva kuryAt / yadAha cyavana:-'trirAtraM varjayetkSIraM paMcAhaM kSurakarma ca / tadahazcAvazeSANi saptAhaM maithunaM tyajet // ' iti / vA athavA azaktI saptAhamatikAmitayA sthAtumazaktau taddine yAtrAdivase maithunaM naiva kuryAt / yadAha garga:-'yAtrAkAle tu saMprApte maithunaM yo niSevate / rogAtaH kSINakozazca sa nivarteta vA na vA // ' iti / ata evAnayorvAkyayomaithunapIDAsahieNvasahiSNuparA viSayavyavasthA / mArgamadhye'pi maithunaniSedhe vikalpAnAha cyavanaH-'yAvadrajati cAdhvAnaM yAvatkArya na sidhyati / yAvadvA na nivarteta tAvadvajyaM hi maithunam // ' iti / yadA tu prayANadine strI RtusnAtA bhavati gamane cAvazyakatA tadA maithunaM kArya na veti saMdehaH / tatra yadi na kAryamiti dhedrUSe tadA dharmazAstravirodhaH / yadAha svAyaMbhuvaH-'RtusnAtAM tu yo bhAryA saMnidhau nopagacchati / ghorAyAM bhrUNahatyAyAM yujyate nAtra saMzayaH // ' iti / 34 mu. ci. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 . muhuurtciNtaamnniH| [prasthAturniyamAntarANi yadi kAryamiti cet jyautiSasmRtyulaMghanam / tadvacaH prAgabhihitam / atra nirNayamAha cyavana eva-'AtyayikakAryapAte puSpasnAtAsamAgamaM kRtvA / mudito gacchaMllabhate manorathAnacirakAlena // ' iti / yadA hi punargamanArtha kAlAMtaramapyasti tadAtadine maithunaM kRtvA kAlAMtare sulagne yaayaadityrthsiddhm| yadA prasthAnakAlaH zvodivasastatpUrvarAtrAvapi maithunaM na kAryamityAha lalla:'kRtvA tu maithunaM rAtrau prabhAte yo'dhigacchati / nAsau phalamavAmoti kRcchreNa ca nivartate // kRcchreNa kaSTena // 92 // athAnyAnapi prasthAnaka niyamAnzAlinyAhadugdhaM tyAjyaM pUrvameva trirAtraM kSauraM tyAjyaM paMcarAtraM ca pUrvam / kSaudraM tailaM vAsare'sinvamizca tyAjyaM yatnAbhUmipAlena nuunm||93|| dugdhamiti // yAtrAdinAtpUrva bhUmipAlena rAjJA upalakSaNatvAdgamanakartA yatvAt dugdhaM peyasvena tyAjyaM na tu dravyatvena tadvikAraH pAyasaM ca niSiddham / ca punaH paMcarAtraM pUrva kSauraM kSurasaMbaMdhi kRtyaM muMDanaM zmazrukarma ca tyAjyam / asmina vAsare yAtrAdine kSaudraM madhu bhakSyatvena tailaM tailalApanaM tyAjyam / camizcedaivodbhUtA zarIrazodhanArtha balAtkArakRtA vA yAtrAdine niSiddhA nUnaM nizcitam / yadAha cyavanaH-'vapanaM vamanaM kSaudraM tailaM caiva vivarjayet / tadahaznAvazeSANi saptAhaM maithunaM tyajet // ' iti / vapanaM zmazrukarmaNo'pyupalakSaNam / tathoktaM vasiSThena-'yAtrAhave tUtkaTabhUSite ca bhuktotkaTe rAtriSu saMdhyayorvA / kSaura prakuryAtkhalu cAtmano hi zreyobhilASI na kadAcideva // ' iti kSaurapadopAdAnAt / kSauramazubhapadArthopalakSaNam / yadAha sa eva-kAmaM krodhaM tathA lobhaM mayaM mAMsaM ca rodanam // ' iti // 93 // athAnyAnapi prasthAnaka niyamAn gItAkhyachaMdasAhabhuktvA gacchati yadi cettailaguDakSArapakvamAMsAni / vinivartate sa rugNaH strIdvijamavamAnya gacchato maraNam // 14 // bhuktveti // tailaM tailapakkAni vaTakAdInyanAni vA, guDamikSuvikAraM taspAcitamajhaM vA kSAraM salavaNaM pakkamAMsAni raMdhitamAMsAni yo bhuktvA gacchati sa rAjAdiH rugNo rogasahito nivartate / yadAha garga:-'kaTutailaguDakSArapakramAMsAzanaM tathA / bhuktvA yo yAtyasau mohAdvayAdhitaH sa nivartate // ' iti / atra mAMsadugdhAdiniSedhastattannakSatrAdidohadavyatiriktaviSayaH / dohadasya vizeSavihitatvAt / strIdvijamiti / strI ca dvijazva anayoH samAhAraH, strIdvijaM striyaM svIyAM parakIyAM vA / dvijaH brAhmaNaH, 'daMtaviprAMDajA dvijAH' ityabhidhAnAt / avamAnya dhikzabdatADanAdinA mAnabhaMgaM kRtvA gacchataH puMso maraNaM syAt / yadAha garga:-'yastu saMprasthito yAtrA bhAyA~ naivAbhinaMdati / bhAryA vA nAbhinaMdeta. na sa pratinivartate // parakIyAM Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akAlavRSTidoSaH ] yAtrAprakaraNam 11 / 399 svakIyAM vA striyaM puruSameva vA / tADayitvA tu yo mohAttadaMtaM tasya jIvitam // yAtrAyAM prasthito yazca brAhmaNAnavamAnayet / nAsau pratinivarteta tadaMtaM tasya jIvitam // ' iti / kecit zubhAzubhazabdAn yAtrAkAle zubhAzubhasUcakAnAhuH / yadAha lallaH - 'prApaya gaccha visarjaya nirgaccha vraja vimuMca saMsarpa / siddhikarAH khalvete pramodajayajIvazabdAzca // mA gAstiSTha nivarta va gamyate mUDha durmate mohAt / yAtrAM necchaMti budhAH kSutakA sitabhItazabdaizca iti / kAsitaM = rogArtadhvanirhikkAdiH // 94 // atha kAlavRSTyAkhyaM doSaM salakSaNaM vasaMtamAlikAchaMdasAha-- yadi mAssu caturSu pauSamAsAdiSu vRSTirhi bhavedakAlavRSTiH / pazumartyapadAMkitA na yAvadvasudhA syAnna hi tAvadeva doSaH // 95 // yadIti // pauSAdiSu caturSu pauSamAghaphAlguna caitrAkhyeSu mAseSu yadi vRSTirbhavet sA'kAlavRSTiH syAt / pauSAdayazcatvAro mAsA vRSTyakAlaH, tatra bhavA vRSTirakAlavRSTirucyate / yadAha rAjamArtaDaH - ' pauSAdicaturo mAsAn prAptA vRSTirakAlajA // ' iti / tatrAkAlavRSTyAM jAtAyAM yadi vasudhA pRthvI yAvatpazavo gavAdayaH martyA manuSyAsteSAM padaizvaraNairaMkitA cihnitA na bhavati tAvadakAlavRSTidoSo nAsti / yadA pazucaraNAMkitA vasudhA syAttadA'kAlavRSTerdoSavattvamasyeva / yadAha rAjamArtaDa : - ' vRSTiH karoti doSaM tAvannAkAlasaMbhavA rAjJAm / yAvanna bhavati yAne narapazucaraNAMkitA vasudhA // ' iti / asyArthaH- akAlasaMbhavA vRSTiH rAjJAM gamane tAvaddoSaM na karoti / yAvadvasudhA yAne gamane narapazucaraNAMkitA na bhavati / tenAtisvalpayA rajopagamamAtra bhavati / tatra pazvAdicaraNacihnAbhAvAddoSAbhAvaH / yadA tu kiMcidadhikA vRSTiH syAttadA kardamasadbhAvAtpazvAdicaraNacihnAni jAyaMte tadA doSa eva / sa ca saptarAtrika ityuktaM prAk / atra kecidalpA vRSTirdoSAya, na mahatIti vadaMti / tatreyaM yuktiH - alpavRSTyA kardamabAhulyAtpazvAdicaraNacihnAnAM vasudhAyAM darzanAdityalpavRSTerdoSavattvam, mahattvAttu vRSTyAH sakalakardamApAkaraNAtpazvAdicaraNacihnAdarzanAddoSAbhAvaH / tadetadRSipraNIta saMhitAgraMthAbhihitaviSayA'jJAnAM kevalanyAyAbhiniviSTamanasAM matam / tathA hi- mArgazIrSa zuklapakSapratipadAdayaH sArdhAH SaNmAsA meghAnAM garbhagrahaNakAlastadanaMtaraM vRSTirbhavati / yadAha kazyapaH - 'sitAdau mArgazIrSasya pratipaddivase tathA / pUrvASADhAgate caMdre garbhANAM dhAraNaM vadet // ' iti / gargo'pi - 'zuklAdau mArgazIrSasya pUrvASADhAvyavasthite / nizAkare tu garbhANAM tadAdau lakSaNaM vadet // ' iti / garbhaprasavakAlajJAnaM varAheNa proktam- 'yannakSatramupagate garbhazcaMdre bhavetsa caMdravazAt / paMcanavatau dinazate 195 tatraiva prasavakAlamAyAti // ' iti / mAsasaMhitAyAM ca 'pauSAsitapakSAdyaiH zrAvaNa zuklAdayo vinirdezyAH / sAdhaiH SaDbharmAsairgarbhavipAkaH svanakSatre // ' iti / vizeSamAha varAhaH - 'sitapakSabhavAH kRSNe zukle kRSNA Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ W muhuurtciNtaamnniH| [akAlavRSTidoSaphalaM dhusaMbhavA rAtrau / naktaMprabhavAzcAhani saMdhyAjAtAstu saMdhyAyAm // ' iti / kRSNAH kRSNapakSodbhavA grbhaaH| evaM sArdhaSaNmAsA garbhagrahaNakAlaH, tadanaMtaraM jAyamAnA vRSTiH kAlavRSTiriti / yadA vRSTikAlavyatirikte kAle vRSTirgarbhanirgalanarUpA syAt sA'kAlavRSTiH, bhakAle ayogye kAle vRSTiriti nirvacanasaMbhavAt / etadevAbhipretyoktaM 'saudAminIvarSaNagarjiteSu' iti padyavyAkhyAne mahAdevena gRhItagarbhANAM meghAnAM yo vRSTikAla uktastaM vinA yadi vRSTirgarbhanirgalanarUpA syAtsA'kAlavRSTiriti / tatra mArgazIrSazuklAdito meghAnAmavazyaM garbhasaMbhavAttacihnabhUtA kiMcidRSTiravazyamapekSitaiva / yadAha varAhaH-'pavanasalilavidyudgarjitAbhAnvito yaH sa bhavati bahutoyaH paMcabhUtAbhyupetaH / visRjati yadi toyaM garbhakAle tu bhUri prasavasamayamitvA zIkarAMbhaH karoti // ' iti / tena kiMcidRSTyAMgarbhasattAnizcayAdalpA vRSTirna dossmaavhtiiti| alpavRSTyAmapi trairAzikavazAdatyalpavRSTayAM naiva dossH| tataH kiMcidadhikAyAM doSatAratamyam / tatra mArgazIrSAdyA garbhA mNdphlaaH|paussshukljaataashceti / bRhadyAtrAyAM varAhoktermArgazIrSagarbhANAM maMdaphalatvam / taM ca mArgazIrSamatikramya poSAdivRSTerakAlikatvam / ata evoktam-'pauSAdicaturo mAsAnprAptA vRSTirakAlajA // ' iti / maMdaphalatvAditulyanyAyatayA ca mArgavRSTerapyAkAlikatvam / tadapyuktaM rAjamArtaDena'mArgAnmAsAtprabhRti munayo vyAsavAlmIkigargAzcaitraM yAvadgamanasamaye vRSTidoSa vadaMti // ' iti / evaM sati garbhanirgalanaM vikRtiH, sA yathA svalpA satI narapazucaraNAMkitatvena kiMciddoSaM janayati, tathA upacIyamAnApi vikRtirmahAMtaM doSamAdadhAti, tena mahAvRSTerdoSavattvameva na doSAbhAvaH / ata evoktaMvarAhasaMhitAyAm-'garbhasamaye'tivRSTirgarbhAbhAvAya nimittakRtA / droNASTAMze'bhyadhike vRSTenarbhaH suto bhavati // ' nimittaM zukrAstAdi / bRhadhAtrAyAmapi-'bhRzaM kSaraMto rudhirAruNAbhAH sazakracApAH khararUkSanAdAH / raNopayojyAkRticitrarUpA raNAya dRSTA gamane'mbuvAhAH // ' iti / anyadapi tenaivoktam / 'saptAhaM satatA'nyatauM vRSTirhanyAnarAdhipam / ' iti / satatA niraMtarA / meghabhedastenaivoktaH-'saptAhAMtarbalabhayakarI vRSTiranyartujAtA kecidyAtrAmasitajaladaiH saMyutAM puujyti| citrAbhrAyAM balamativadho ruksapItAMbudAyAM zuklAbdAyAM na bhavati cirAdvayaMbudAyAM ca naashH||' iti / citrAbhrAyAM vRSTAviti zeSaH / anenaivAzayena kvacitpaThyate-'vRtte'pyakAlavarSe tu tAvahoSo na jAyate / yAvanna yAnasamaye pazupAdAMkitA mahI // ' iti / tassAsiddhametat-yadatyalpAyAmakAlavRSTau doSAbhAvaH, alpAyAmakAlavRSTau alpadoSaH, mahatyAmakAlavRSTau mahAdoSa iti / vasiSTho'pi vRSTivizeSa phalavizeSamAha-'akAlaM satataM vRSTiH saptAhaM nRpatervadhaH / raktavRSTau raNodyogo mAMsavRSTau mahadraNam // marakazcAsthivarSe syAdasAvarSe'pi tatphalam / kSaudravarSe rASTranAzastvaMgAraiH pAMzubhirgadaH / dhAnyAkaphalapuSpAculohaizcApi mahadbhayam / parNaistRNaiH kASThavaSaistadeva phalamAdizet // pASANavRSTirabhreSu prANivRSTirathApi vA / citra... 1 mahAmArI iti bhASAyAm / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSTazakunazAMtiH] yAtrAprakaraNam 11 / 401 vRSTiryadi bhavetsasyAnAmItikAraNam // ' iti / atra raktavRSTyAdInAM vRSTitvAdeva niSedhe siddhe punargrahaNaM kRtaM tatkAlavRSTAvaNyAsAM vRSTInAM doSasUcanArtham / yata AsAM vRSTInAmutpAtatvamasti, 'teSAM saMkSepo'yaM prakRteranyatvamutpAtaH' iti varAhokteH // 95 // athAmumevArtha spaSTIkurvansannAvazyakayAtrAyAM tacchAMtikaM prasaMgADhuSTazakunodbhUtAriSTazAMtikaM cAtizakkAM gAthAchaMdasAhaalpAyAM vRSTau doSo'lpo bhUyasyAM doSo bhUyAn jImUtAnAM nirghoSe vRSTau vA jAtAyAM bhUpaH / sUryandvorbibe sauvarNaM kRtvA viprebhyo dadyA duHzAkunye sAjyaM svarNa dattvA gcchetsvecchaabhiH||96|| alpAyAmiti // alpAyAmakAlavRSTAvalpo doSaH syAt / bhUyasyAmatizayena bahvI bhUyasI tasyAmakAlavRSTau bhUyAnatizayena mahAndoSaH / ato yatprAcyAH paThaMti-'tAvatprayANAdiSu bhUpatInAmakAlavRSTiH prakaroti doSam / yAvadbhavetsaMcaratAM janAnAM tathA pazUnAM caraNAMkitA bhUH // ' iti, tadetannirmUlatvAdyuktyasahatvAccopekSyam / ayaM cAkAlavRSTyAkhyo doSaH prayANAnaMtaraM saptarAtraM yAvadvilokanIya iti mahAdevena vyAkhyAtaM, na tatra pramANaM pazyAmaH / kiMtu jAtAyAmakAlavRSTau yAtrAmeva na kuryAt / kRte tu svayaM prasthAne mArgamadhye nAstyayaM dossH| zukrAdyastAdidoSo mArgamadhye 'jIvaH zazAMkaH zukro vA' iti vacanabalAdaMgIkriyate / prAcyAstu mahatyAmakAlavRSTau doSAbhAvaM varNa. yati teSAmAzayaM na vidmH| atha satyapyakAlavRSTyAdinimitte AvazyakayAtrAyAM dAnamAha-jImUtAnAmiti // jImUtAnAM meghAnAM ni?Se zabde vRSTAvakAlavRSTau jAtAyAM vA sUryedvoH sUryAcaMdramasobiMbe svarUpe sauvarNe yathAzakti suvarNanirmite kRtvA bhUpo rAjA viprebhyo brAhmaNebhyo dadyAt / yadAha mAMDavyaH'durdine garjite vRSTyA suuryaacNdrmsoiiyoH| biMbe vidhAya zAMtyarthaM zrotriyAya nivedayet // ' iti / yadyapi 'zrotriyaMzchaMdodhIte' iti pANinivacanAcchaMdo'dhyetRtvena zrotriyatvamucyate, taJca varNatrayasAdhAraNam / tathApi pratigrahAdhikArI brAhmaNa eva zrotriyazabdena vyAkartavyaH / ata eva mUle viprapadopAdAnam / akAlavRSTau zAMtirmahatA graMthasaMdarbheNa bRhadyAtrAyAM varAheNAbhyadhAyi, sAtata evAvadhAryA / kvacidakAlavRSTerapavAdaH paThyate / yathA-'ekenaikamahaH proktaM dvitIyena trirAtrakam / tRtIyena tu saptAhaM dazarAtramataH param / pauSe dinatrayaM vayaM mAghe caiva dinadvayam / phAlgune dinamekaM tu caitre tu ghaTikAdvayam // ' iti, tadetadapyAtyayikakAryaviSayaM dhyeyam / atha prasaMgADhuSTe'pi zakune jAte'vazyavidheyAyAM yAtrAyAM dAnamAha-duHzAkunye iti / zakuna eva zAkunyam / cturvrnnaaderaakRtignntvaatssyny|dussttN ca tat zAkunyaM ca duHzAkunya, Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [zubhasUcakazakunAH tasmin duSTe zakune vakSyamANe prasthAnakAle saMbhUte sati sAjyaM saghRtaM svarNa suvarNa zrotriyAya dattvA svecchAbhirgacchet / yadAha mAMDavya:-'yadA'pazakunaM pazyedviparItamupasthitam / saghRtaM kAMcanaM dattvA nirvizaMkastato vrajet // ' iti / iti yAtropayogidoSavivaraNam // 96 // atha zubhAzubhasUcakatvena dvedhA zakunAH saMti tAnvaktukAmastAvacchubhasUcakAnchakunAn zArdUlavikrIDitAbhyAmAhaviprAzvebhaphalAnadugdhadadhigosiddhArthapadmAmbaraM vezyAvAdyamayUracASanakulA baDhekapazvAmiSam / sadvAkyaM kusumekSupUrNakalazacchatrANi mRtkanyakA__ ratnoSNISasitokSamadyasasutastrIdIptavaizvAnarAH // 97 // AdarzAjanadhautavastrarajakA mInAjyasiMhAsanaM __ zAvaM rodanavarjitaM dhvajamadhucchAgAstragorocanam / bhAradvAjanyAnavedaninadA mAMgalyagItAMkuzA dRSTAH satphaladAH prayANasamaye rikto ghaTaH svAnugaH 98 vipreti // Adarzati // viprA bahavo dvauvA, na tvekaH, azvaH prasiddhaH, ibho hastI anunmattaH, phalAnadugdhadadhIni prasiddhAni, gauH strIgavI, siddhArthaH sarSapAH, 'sirasA' iti bhASAyAM / padmaM kamalaM, aMbaraM vastraM svacchaM, vezyA gaNikA, vAdya mardalAdi, mayUracASau pakSiNau, nakulaH prasiddhaH, baDhekapazuH rajvAdibaddho vRSaH bhAratAdivarNaH, mAmiSaM mAMsaM, sadvAkyaM 'kAryasiddhirastu'ityAdivAkyaM, kusu. mAni puSpANi, ikSavaH prasiddhAH,jalapUrNakalazaH, chatraM prasiddhaM, mRt ArdramRttikA, kanyA kumArI, ratnaM mANikyAdi, uSNISaM ziroveSTanaM, sitokSA zveto vRSaH, ayamabaddho'pi; mayaM prasiddhaM, sasutastrI saputrApi kAcit strI, dIpto jAjvavyamAno'gniH zikhAvAnityarthaH, Adarzo darpaNaH, aMjanaM 'surmA', dhautavastrarajako ujvalIkRtavastro vastranirNetA, mIno matsyaH, mAjyaM ghRtaM, siMhAsanaM devAdeH, zAvaM zavameva zAvaM mRtakaM, pRSThagAmilokarodanarahitaM; dhvajaH patAkA, madhu kSaudraM, chAgo meSaH, astraM dhanurAdi, gorocanaM prasiddhaM, bhAradvAjaH pakSI, nRyAnaM sukhAsanaM, vedaninadaH adhIyAnAnAM brAhmaNAnAM mukhAnniHsaranvedadhvaniH, mAMgalyaM prasiddhaM, gItaM gAnaM, aMkuzo hastinivAraNamastraM; ete padArthA gaMturbhUpAdeH prayANasamaye yAtrAkAle saMmukhaM dRzyamAnAH satphaladAH zubhaphaladAH; tathA rikto jalarahito ghaTaH svAnugaH svasya pazcAdbhAgagAmI so'pi zubhaphaladaH jalena bhariSyamANatvAt / yadAha nAradaH-'prajvalAgnizca turgnRpaasnpurogmaaH| gNdhpusspaaksstcchtrcaamraaNdolikaagjaaH|| bhakSyekSvaMkuzamRtsAnamadhvA Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhasUcakazakunAH] yAtrAprakaraNam 11 // 403 jyadadhigovRSAH / matsyamAMsasurAdhautavastrazaMkharavadhvajAH // paNyastrIpUrNakalazaratna,gAradarpaNam / bherImRdaMgapaTahazaMkhavINAdiniHsvanAH // vedamaMgalaghoSAH syuryAne vai kAryasiddhidAH' iti / zrIpatirapi-'bhAradvAjo nAkulazcASasaMjJaichAgo bahIM zobhano vIkSitaH syAt / bhaMgArAMjanavardhamAnamukurAbaDhekapazvAmiSoSNISakSIranRyAnapUrNakalazacchatrANi siddhArthakAH / vINAketanamInapaMkajadadhikSaudrAjyagorocanAH kanyAzaMkhasitokSavastusumanoviprAzvaratnAni ca // prajvalajvalanadaMtituraMgabhadrapIThagaNikAMkuzamRtsnAH / akSatekSuphalacAmarabhakSyANyAyudhAni ca bhavaMti zubhAni // bherImRdaMgamRdumardalazaMkhavINAvedadhvanirmadhuramaMgalagItaghoSAH / putrAnvitA ca yuvatiH surabhiH savatsA dhautAMbarazca rajako'bhimukhaH prazastaH // ' iti / zRMgAraH suvrnnklshH| 'zRMgAraH kanakAlukA' ityamaraH / vardhamAnaH zarAvaH, 'zarAvo vardhamAnakaH' ityamaraH / vasiSThaH-'dRSTe zave rodanavarjite ca saMpUrNayAtrAphalameva tatra / dRSTaH praveze tu zavaH zavatvaM karoti tadrodanavarjito'pi // ' iti / kazyapo'pi-kAryasiddhirbhaveddaSTe zave rodanavarjite / praveze rodanayutaH zavaH syAttu zavapradaH // ' iti / vasaMtarAjaH-'AdAya riktaM kalazaM jalArthI yadi vrajetko'pi mahAdhvagena / pUrNa samAdAya nivartate'sau yathA kRtArthaH pathikastathaiva // ' iti / etAni zakunAni yadi daivAtsyustadottamAnyeva / yadi vA svayaM racitAni tadApi zubhAnyeva / yadAha varAhaH-'svayamatha racitAnyayattato vA yadi kathitAni bhavaMti maMgalAni / sa jayati sakalAM tato dharitrI grahaNadRzAM zrutipAThato ythaaNhH||' iti / zakunaprayojanamAha varAhaH-'anyajanmAMtarakRtaM zubhaM vA yadi vA'zubham / yattasya pAkaM zakuno nivedayati gacchatAm // ' iti / lallo'pi-'nakSatrasya muhUrtasya tithezca karaNasya ca / caturNAmapi caiteSAM zakuno dNddnaaykH||' iti / atra kaizcillagnavazena zubhasUcakAH zakunA uktAH 'lagne vAkpatizukrANAM brAhmaNAH saMmukhAH striyaH / budhazukrau ca keMdrasthau savatsA gauH pradRzyate // caMdrasUyauM ca bhavato dazamasthau yadA'thavA / dIpAdazauM sumanaso rajakA dhautavAsasaH // sutasthAne yadA saumyo vRSo baddhastu saMmukhaH / guruzcetpaMcanavamo dakSiNe sajha vAyasaH // caMdro guruzca sahaje zvAno vAmAMgabhAgataH / sarve karmAyanavame bhAradvAjo'tha nAkulaH // cASasya darzanaM vA sthAdvAmAMge'tyaMtadurlabham / mAdityo rAhusaurI ca sahajasthau kumArikA // prauDhAnAM subhagAnAM vA darzanaM sarvakAmadam / SaSThe tRtIye karmAye bhaumazcettatphalaM bhavet // dAsyo vezyA surA mAMsaM lAbhazcaiva sunizcitaH // saptASTapaMcame yasya jIvo jJo vAtra vartate / AdarzapuSpamAMsAni surAdarzazca lAbhadaH // rAhubhaumazca maMdazca lagnAdyadi tRtIyagaH / uddhRtaM gomayaM pazyecchIghraM lAbhaM dhanaM dizet // ' iti / evamAdIni zakunAni lagnabalena zakunagraMtheSvabhihitAni, tAni tata evAvadhAryANi vistarabhayAnAsmAbhirlikhyaMta iti // 97-98 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 muhUrtaciMtAmaNiH / [ prayANe zubhasUcakAH zakunAH athAzubhasUcakAn zakunAn zArdUlavikrIDitAbhyAmAha - vaMdhyA carma tuSAsthisarpalavaNAMgAreMdhanakkI baviTtailonmattava sauSadhArijaTilapratrAtRRNavyAdhitAH / nagnAbhyaktavimuktakezapatitavyaMgakSudhArtA asRk strIpuSpaM saraThaH svagehadahanaM mArjArayuddhaM kSutam // 99 // kASAyI guData paMkavidhavAkubjAH kuTuMbe kali rvatrAdeH skhalanaM lulAyasamaraM kRSNAni dhAnyAni ca / kArpAsaM vamanaM ca gardabharavo dakSe'tiruT garbhiNI " muMDAbaradurvaco'ndhabadhirodakyA na dRSTAH zubhAH // 100 // vaMdhyeti // kASAyIti // vaMdhyA kadApi garbhasaMbhAvanArahitA, carma azvAdezcarma, tuSaM dhAnyAdituSam, asthisarpalavaNAni prasiddhAni, aMgAro nirdhUmo'gnipiMDa, iMdhanaM kASThAdi, klIbo napuMsakaH, vida viSThA, 'astrI viSThAviSau striyau' ityamaraH / tailaM prasiddhaM, unmatto madyabhUtAdyAvezavAn, vasA zarIramAMsavizeSaH, vasAgrahaNAdanye mAMsavibhAgAH samIcInAH; auSadhaM prasiddhaM, bhariH zatruH, jaTilo jaTAvAn, pravAda saMnyAsI, tRNaM prasiddhaM, vyAdhito'cikitsyavyAdhimAn, nagnaH aparihitavastraH kumAravyatiriktaH, abhyaktaH kRtatailAbhyaMgaH, vimuktakezaH prasRtakezaH, baddhakezastu prazastaH; patito madyapAnAdyabhizApavAn dvijaH, vyaMgaH chinnanAsikAdiH, kSudhArtaH kSutpIDitaH asRk rudhiraM, strIpuSpaM strINAmRtuH, saraThaH kRkalAsaH, 'girgidhama' iti bhASA prAcyAnAM / svagehadahanaM svagRhadAhaH, mArjArayuddhaM prasiddhaM, kSutaM zikkA, kASAyI kaSAyo rAgavizeSastena raktaM vastraM kASAyaM tadvAn, guDataRpaMkavidhavAkujAH prasiddhAH, kuTuMbe kaliH svaputramitrAdibhiH saha kalahaH, vastraM prasiddhaM, Adizabdena geDukacchatrAdiskhalanaM svahastAnirnimittapatanaM, lulAyA mahiSAsteSAM samaraM yuddhaM, kRSNAni zyAmavarNAni dhAnyAni mASAdIni kArpAsaM vamanaM ca prasiddhaM, dakSe dakSiNabhAge gardabhasya ravaH zabdaH, arthAdvAmabhAge gardabhazabdaH sAdhIyAn ; atiruddha krodhAdhikyaM, garbhiNI garbhavatI, muMDo muMDitazIrSo yaH kazcit, ArdrAbaro jalArdravasraH, durvacaH svamukhotthaM paramukhotthaM vA duSTaM vAkyaM, aMdhabadhirau prasiddhau, udakyA rajasvalA strI; ete padArthA gaMturbhUpAderyAnasamaye dRSTAH saMto na zubhA na zubhaphaladAH, kiMtu gamane sati azubhaphaladAH / yadAha kazyapaH'auSadhakkIbabadhirairjaTilonmattapAvakaiH / abhyaktAMgArakASThAsthicarmAdhacirarogibhiH // tailakArpAsalavaNaguDatakrutRNoragaiH / kaSAyakubjaikapAda muktakezabubhukSitaiH // sanagnamuMDairdRSTaistu yAtrA naiva phalapradA // ' iti / zrIpatiH - 'tRNatuSaphaNicarmAgArakArpAsa paMkairlavaNaguDavasAsthikkIbatai lauSadhaizca / ripuviDasitadhAnyavyAdhitAbhyaktatatraiH patitajaTilamuMDonmattavAMtairna siddhiH // vimuktakezakASAyanagrmedhanabubhukSitaiH / kubjAMdhavaMdhyAbadhirairdRSTaiH siddhirna jAyate // kuTuMba1 'gagiMTAna' iti jIrNapustakapAThaH / 2 AMgaThI iti loke / Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANe zakunApazakunAH ] yAtrAprakaraNam 11 // 1 kalaho gRhajvalanamArtavaM yoSito biDAlasamaraM kSutaM skhalanamaMbarAdestathA / duruktamatikopatA mahiSayozca yuddhaM bhavetprayANasamaye nRNAmabhimatArthavicchi taye // ' iti / bRhadyAtrAyAM varAhaH-' --' kArpAsauSadhakRSNadhAnyalavaNakkIbAsthitAlAnalaM sarpAMgAragarAhicarmazakRtaH kezArisavyAdhitAH / vAMtonmattajaDAMdhakatRNatuSakSutkSAmatakArayo muMDAbhyaktavimuktakezapatitAH kASAyiNazcAzubhAH // ' tAlo haritAlaH, garo viSaM, kezAriH kSurAdiH / 'dhvajAtapatrAyudhasaMnipAtaH kSitau prayANe yadi mAnavAnAm / uttiSThato vAyudhameti saMgaM pateta vA tannRpaterbhayAya // ' iti / yogayAtrAyAM varAhaH - 'na saraTho dRSTaH zubhAya kvacit' iti / caMDezvaraH - 'kharoSTramahiSArUDhA amaMgalyAdisaMyutAH / karNatAlAdibhirhInA vivazAH kRSNavAsasaH // muktakezAtikRSNAMgA stailAbhyaktarajasvalAH / garbhiNI - vidhavonmattAH kkIbAMdhabadhirA narAH // eteSAM darzane jAte na gaMtavyaM kadAcana // ' iti / vasaMtarAja : - 'sarvaM zubhaM dakSiNataH kAryaM niMdyaM tu vAmataH / * iti / atha kSute vizeSa ucyate'smAbhiH: - tatra nAradaH - 'sarvadikSu kSutaM neSTaM gokSutaM maraNapradaM / aphalaM tatkSutaM vAcyaM vRddhapInasakaitave // ' iti / sarvazAkune- 'atha kSutaphalaM vakSye dikSu yAmakrameNa ca / lAbho vahnirdhanaM mitraM caturyAmeSu pUrvataH // lAbho vahniH suto vahniH kramAdAgneyato bhavet / yAmakramAddakSiNasyAM dhanamannaM mRtiH kaliH // lAbho mitraM sukhaM vArtA lAbho nairRtyadezataH / gamanotsAhakalahavastrAptiH pazcimAdizi // vAyavyAyAM jayo lAbhaH putrAptirmaMgalaM kramAt / zatrunAzo ripuprAptirlAbho'nnaM cottare kSutaM // saMgrAmanAzarugbuddhirIze yAmakrameNa ca / kSute gataghaTI vAratithiyugvasubhirhatA // viSamA lAbhadA nityaM samA vighnamRtipradA / auSadhe vAhanArohe vivAde zayane'zane // vidyAraMbhe bIjavApe kSutaM saptasu zobhanam / ' iti / vasaMtarAjaH - ' niSiddhamagre'kSiNi dakSiNe ca dhanavyayaM dakSiNakarNadeze / tatpRSThabhAge kurute'rivRddhiM kSutaM prakAmaM zubhamAdadhAti // bhogAya vAmazravaNe svapRSThe karNe ca vAme kathitaM jayAya / sarvArthalAbhAya ca vAmanetre jAtaM zrutaM syAtkramato'STadhaivam // ' iti // 99-100 // athAnyacchakunaM zArdUlavikrIDitenAhagodhAjAhakakarAhizazakAnAM kIrtanaM zobhanaM no zabdo na vilokanaM ca kapiRkSANAM tato vyatyayaH / nadyutArabhayapravezasamare naSTArthasaMvIkSaNe 405 vyatyastAH zakunA nRpekSaNavidhau yAtroditAH zobhanAH // godheti // godhA 'goha' iti prAcyAH, 'ghorapaDa' iti dAkSiNAtyAH; jAhakaH gAtrasaMkocI jaMtuvizeSaH, sUkarAhizazakAH prasiddhAH ; yAnasamaye eSAM godhAdInAM kIrtanaM svamukhenAnyamukhena voccAraNaM zobhanaM zubhaphaladAtR syAt / ca punareSAM godhAdInAM zabdo rutaM vilokanaM darzanaM ca na zobhanaM niSiddham / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnniH| [aMgabhAgAvasthitazakunAH kapiRkSANAmityatra 'RtyakaH' iti prakRtibhAvaH / 'na samAse' iti niSedhavArtikaM hi 'iko'savaNe' iti sUtra eva, natu 'RtyakaH' ityatra iti siddhaantH| vyatyayo yathA-vAnarANAM bhallUkAnAM ca kIrtanaM niSiddhaM, teSAmevaM zabditaM darzitaM vA na niSiddhamityarthaH / yadAha zrIpatiH-'jAhakAhizazasUkaragodhAkIrtanaM zubhamudAhRtamAyaiH / no rutaM na ca vilokanameSAmanyathA gaditamRkSakapInAm // ' iti / vasiSThaH-'zAkhAmRgAkhyabhallUkadarzanaM zabditaM tthaa| zazasUkaragodhAnAM yAtuH kAryavinAzanam // ' iti / zAkhAmRgaH vAnaraH / atha vizeSamAha-nadyuttAreti / nadyA gaMgAderuttAraNe bhaye bhayasaMbaMdhini kArya palAyanAdike praveze gRhapraveze samare saMgrAme naSTasyArthasya dravyasya saMvIkSaNe gaveSaNe etatkRtyasaMbaMdhini gamane kriyamANe sati prAguktAH zubhAzubhAH zakunA vyatyastA jJeyAH / zubhazakunAH 'viprAzvebha-' (11197-98) ityAdayo'zubhA jnyeyaaH| 'vaMdhyAcarma-' (21199-100 )ityAyazubhazakunAH zubhaphaladA jJeyA ityarthaH / yadAha vasaMtarAja:-'nadhuttAre bhaye yuddhe praveze naSTavIkSaNe / zakunA vyastagAH zastA nRpAloke pryaannvt||' iti / varAhaH-'nadyuttaraNayuddheSu praveze naSTamAgeNe / yAnavyastagatAH zastAH zakunA daivaciMtakaiH // ' iti / nRpeti / nRpasyekSaNavidhau darzanArthagamane yAtrAyAmuditAviprAzvebhetyAdayaHzubhazakunAH zobhanA jJeyAH / 'nRpAloke prayANavat' ityukteH| zrIpatirapi-'nRpAvaloke zakunaH prayANavat' iti / rAjadarzanasya bhayasthAnatvAttadapavAdo'yam // 101 // atha kokilAdInAM vAmAMgabhAgena zakunamanuSTubhAhavAmAMge kokilA pallI potakI sUkarI ralA / piMgalA chucchukAH zreSThAH zivAH puruSasaMjJitAH // 102 // vAmAMga iti // kokilApallayau prasiddhe, potakI durgeti pitRcaraNAH / sUkarI jAtyacaTikA, ralA pakSivizeSaH, piMgalA bhairavI, chucchukA chucchaMdarI, zivA zRgAlI, puruSasaMjJitAH punnAmAnaH kapotakhaMjanatittirahaMsAdayaH; ete gacchatAM rAjAdInAM vAmAMge zarIravAmabhAge zastAH syuH / yadAha zrIpatiH'chucchukA bhavanagodhikA ralA piMgalA pikavadhUzca potkii| sUkarI puruSasaMjJitAH zivA vAmataH khalu yiyAsatAM zubhAH // ' iti / varAho'pi-zivA zyAmA ralA chucchuH piMgalA gRhagodhikAH / sUkarI parapuSTA ca punAmAnazca vaamtH||' iti / zyAmA potakI bhavanagodhikA pallI parapuSTA kokilA // 102 // atha dakSiNAMgabhAgAvasthitaM zakunaM cAnuSTubhAhachikaraH pikako bhAsaH zrIkaMTho vAnaro ruruH / strIsaMjJakAH kAkaRkSazvAnaH syudakSiNAH shubhaaH||103|| chikkara iti // chikkaro mRgajAtiH, pikkakaH pakSivizeSaH, bhAsaH pakSI, zrIkaMThaH pakSivizeSaH, vAnaraH prasiddhaH, rurumNgvishessH-striisNjnykaaH| kAkaH prasiddhaH, RkSo bhallUkaH, atrApi 'RtyakaH' iti prkRtibhaavH| vA kukkuraH; ete. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANe'pazakunaniMdA ] yAtrAprakaraNam 11 / yAtrAyAM gaturbhUpAdeH dakSiNabhAgagatAH zubhAH zubhaphaladAH / yadAha zrIpatiH'RkSo bhAsarichakaro vAnarazca zrIkaMThaH zvA pikkakAkhyo ruruzca / ye strIsaMjJA dakSiNAste prazastAH proktAH pUrvaiH sUribhiste prayANe // ' iti / varAhaH - 'strIsaMjJAzcASabhaSakakapizrI karNachikkarAH / zikhizrIkaMThapikakaruruzyenAzca dakSiNAH // ' iti / bhaSakaH=vA / varAheNa prAcyAdidikparatvena zakunA uktAH - - 'kukkuTebhaciralvAzca zikhivaMjulachikkarAH / balinaH siMhanAdAzca kUTapUrI ca pUrvataH // kroSTukolUkahArItakAkakokarkSapiMgalAH / kapotaruditAkraMdakrUrazabdazca yAmyataH // gozazakrauMca lomAzahaMsakrozakapiMjalAH | vilomotsavavAditragItahAsAzca vAruNAH // zatapatrakuraMgAkhumRgaikazaphakokilAH / cASazalyakapuNyAhaghaMTA zaMkharavA udak // ' iti // 103 // athoktavyatiriktAnAM mRgapakSiNAM sAmAnyataH prAdakSiNyena zakunamanuSTubhAhapradakSiNagatAH zreSThA yAtrAyAM mRgapakSiNaH / ojA mRgA vrajato'tidhanyA vAme kharakhanaH // 104 // pradakSiNeti // ruruvyatiriktAH mRgAH pakSiNazca yAtrAyAM prAdakSiNyena gatAzcalitAH zreSThAH zubhaphaladAH syuH / paraMtu mRgA ojA viSamasaMkhyAtripaMcasaptAdayazcedrajaMto dRSTAH syustadAtidhanyAH / yadAha zrIpatiH - 'mRgA vihagAzca gatAH pradakSiNaM mahIbhRtAM kAMkSitakAryasiddhaye / mRgA vrajaMta: paramojasaMkhyayA' iti / varAhastu pakSiNAmapi viSamasaMkhyAkatvamAha / yathA'ojAH pradakSiNaM zastA mRgAzvanakulAMDajAH' iti / aMDajAH = pakSiNaH / vAme iti / svavAmabhAge kharasvano gardabhazabdo'tidhanyaH / atha zakunAnAM kiyatAM dezakAlavizeSe naiSphalyamAha - 'grAmye nAraNyako grAhyo nAraNye grAmasaMsthitaH / divAcaro na zarvaryA na ca naktaMcaro divA // dvaMdvarogArditAstatra kalahAmiSakAMkSiNaH / ApagAMtaritA mattA na grAhyAH zakunAH kvacit // rohitAzvAjavAleyakuraMgoSTramRgAH zazAH / niSphalAH zizire jJeyA vasaMte kAkakokilau // natu bhAdrapade grAhyAH zukarAzca vRkAdayaH / zaravRkSAdayaH krauMcAH zrAvaNe hasticAtakau // vyAghrarkSavAnaradvIpimahiSAH sabilezayAH / hemaMte niSphalA jJeyA bAlAH sarve vimAnuSAH // ' iti / atha sthAnavizeSe zakunaH zubho'pi duSTaphalada ityAha varAha eva - ' prabhagnazuSkadrumakaMTakISu zmazAnabhasmAgnituSAkuleSu / prAkArazUnyAlayajarjareSu saumyo'pi pApaH zakunaH prakalpyaH // ' iti / viruddha zakunaniMdAbhihitA daivajJamanohare - 'varaM zreyo durjanakRSNasapa baraM kSipetsiMhamukhe svamaMgam / varaM taredvArinidhiM bhujAbhyAM nolaMghayeduH zakunaM kadApi // ' iti // 104 // 407 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [AvazyakayAtrAyAM kartavyaM .. athAvazyakartavyAyAM yAtrAyAM viruddhe zakune jAte kiM kartavyamityanuSTubhAha.. Adye'pazakune sthitvA prANAnekAdaza vrajet / - dvitIye SoDaza prANAMstRtIye na kacidrajet // 105 // . - Adya iti // nirgamasamaye yadApazakune 'vaMdhyAcarma (11199-100) ityAdike viruddha zakune Aye prathame saMjAte sati ekAdazasaMkhyAkAn prANAn sthitvA 'kAlAdhvanoratyaMtasaMyoge'iti dvitiiyaa|ekaadshpraannpricchedykaalN sthitvetyrthH| tataH samIcIne zakune vrajet / atha tatrApi dvitIye viruddha zakune saMvRtta SoDazasaMkhyAkAn prANAn sthitvA zubhazakune vrajet / tatrApi punastRtIye viruddha zakune saMvRtte kvacidapi na bajetkiMtu parAvRtya gRhamAgacchet / yadAha vasaMtarAjaH'jAte viruddha zakune'dhvanIno vyAvRtya kRtvA karapAdazaucam / Acamya ca kSIrataroravastAttiSThetprapazyecchakunAMtarANi // ' iti / zrIpatiH-'mAghe viruddha vAkune pratIkSya prANAnRpaH paMca ca Sada prayAyAt / bhaSTau dvitIye dviguNAstRtIye vyAvRttya nUnaM gRhamabhyupeyAt // ' iti / prANazabdena viMzatilaghvakSarANi daza gurvakSarANi vA yAvatA kAlena pUryante tAvAnkAla ucyate / yadAha zaunakaH'ladhvakSaraiH sphuToktaiH prANaH kathitastu viMzatibhiH' iti / bhAskaraH'gurvakSaraiH khedumiterasuH' iti / anyatrApi 'daza gurvakSaraiH prANaH' iti / kazyapena tu prANAyAmatrayameva pratIkSyamityuktam ; yathA-'yAyI viruddhazakunamAdau dRSTvA prayatnataH / prANAyAmatrayaM kuryAdvitIye dviguNaM caret / tRtIye punarAvRttya zAMtyA yAyAdinAMtare // ' iti prANAyAmastu varNatrayaprasiddhaH / zAMtiraktA daivajJamanohare-'yadA hi zakunaM pazyedviparItamupasthitam / saghRtaM kAMcanaM dattvA nirvizaMkaH sukhaM vrajet // ' iti / etacca mUle spaSTamuktaM'duHzAkunye sAjyaM svarNa dattvA gacchetsvecchAbhiH' iti / evaM nikhiladoSazuddhiM vicArya zubhalagne gaMturbhUpasya zatruparAjayapUrvakastanmaraNapUrvako jayo vA bhavatyeva / tatra zatrunagare jite sati rAjJA kiM kAryamityAha vsisstthH'vigjturgbhiitaanpunnylokaabhilaassaanvirthshithilvstraanmuktshstraastrkeshaan| tRNamukhagatasattvAnprAMjalInudyamAnAnkSitipatitanayAdInyuddhabhUmau na hanyAt // sapanadezAnagarAnprapazyan mahIpatirdevagurudvijArthe / kuryAnna vAMchAM na kulAMgamAnAM prANAbhilASI ca kadAcideva / ' iti| varAho'pi-'nArtA na bhItA na tRNAnanAzca vimuktazastrA vipalAyamAnAH / kSINAyudhA vAjigajAvatIrNA hyete na vadhyA na ca pIDanIyAH // kulaikataMtuH zaraNaM gato vA kRtAMjaliryazca vadettavAsmi / ayudhyamAnAnavagamya cAnyAnna bAlakAnstrIparirakSitAMzca // ' iti / graMthakartA tadarthakaM padyaM nopanibaddhaM, muhUrta vicAre'nupayogAt / yattu zrIpatinoktam-'na paraviSayaprApto rAjA dvijAmarasajjanadraviNaharaNe cetaH kuryAnna vA kulayoSitAm / vigajaturagAnAnhinyAnna bhItanirAyudhApramuditamanAH sainyaiH zaste kSaNe svapuraM vizet // ' iti / 'tanmahatAmanurodho nyAvyaH' iti manasyAlocyAbhihitam // 105 // 1 nagarAnpravizya iti paatthH| Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAtrAnivRttipravezamuhUrtaH ] yAtrAprakaraNam 11 // tatra zaste kSaNe pravezasyoktatvAdvijayayAtrAM vidhAya parAvRtya gRhamAgatasya bhUpasya yAtrAnivRtti gRhapravezIyamuhUrtaM jagatyAmupajAtichaMdasAha - yAtrAnivRttau zubhadaM pravezanaM mRdudhuvaiH kSipracaraiH punargamaH / atasa dAruNa tathograbhe strIgehaputrAtmavinAzanaM kramAt // 409 yAtrAnivRttAviti // caturdhA pravezaH- navavadhUpravezaH, supUrvapravezaH, apUvaipravezaH, dvaMdvAbhayapravezazceti / tatra navavadhUpravezaH prAguktaH / apUrvapravezadvaMdvAbhayapravezau vakSyete / iha tu supUrvapraveza ucyate / tatra navavadhUpravezasyAnvarthasaMjJAvijJAnAdeva talakSaNaM noktaM kaizcidapi / apUrvAditrividhagRhapravezalakSaNAnyAha vasiSThaH - 'apUrvasaMjJaH prathamaH pravezo yAtrAvasAne ca supUrvasaMjJaH / dvaMdvAbhayastvagnibhayAdvijAtastvevaM pravezastrividhaH pradiSTaH // ' iti vAstuprakaraNoktavidhinA gRhanirmANaM vidhAya yaH pravezaH so'pUrvasaMjJaH pravezaH / yastu bhUpasya samaravijayayAtrAM vidhAya gRhamAgatasya pravezaH sa supUrvasaMjJaH / yastu agnibhayenAgnikRtadAhenAdizabdena nadyAdisamIpavartitvAjjalAplavanena vA kruddharAjAdipAtanena vA gehanAzastagRhaM punaryadA saMpAdyate tasmin yaH pravezaH sa 'dvaMdvAbhaya' ityucyate / anvarthasaMjJA ceyam / dvaMdvaM zItoSNam / atha zItazabdena jalaM uSNazabdenAgnirucyate lakSaNayA / jalAplavanena vA anavarata kiyavisavRSTipAtena vA gRhanAzastajjalabhayaM abhikRtadAhena yo gRhanAzastadagnibhayaM tasmAcchItoSNarUpAt dvaMdvAdapi punarutthApanena yadabhayaM taddvaMdvAbhayamityucyate / dvaMdvAbhayaM vidyate yasminniti 'arzaAdibhyo'c' iti matvarthIyo'cUpratyayaH / tAdRzaH pravezo dvaMdvAbhaya iti / tatra guruzukrAstAdikAlazuddhivicArastu nUtanotthApitagRhapraveze eva na dvaMdvAbhayasupUrvasaMjJapravezayoH / vAstupUjA sarveSvapi pravezeSu / yadAha vasiSThaH -- 'navapraveze tvatha kAlazuddhirna dvaMdvasaupUrvikayoH kadAcit / pravezapaMcAMgadine sulagne vAstvarcanaM pUrvavadeva kuryAt // ' iti / pUrvavatpUrvasminnapUrve gRhapraveze yathA vAstvacanaM tathA'parayorapi / amumevAzayaM manasi nidhAyAgre graMthakRdvakSyati - 'jIrNe gRhebhyAdibhayAnnave'pi mArgorjayoH zrAvaNike'pi satsyAt / vezo'mbupejyAnilavAsaveSu nAva - iyakAstAdivicAraNAtra // ' iti / ato'tra yAtrAnivRttipravezamuhUrtavicAre zukrAstAdidoSavicAro nAbhihitaH kiMtu yathAkathaMcitpaMcAMgazuddhimAnamapekSya vizeSatazca paMcAMgazuddhiM lagnazuddhiM cAgre ( pR0429) vakSyati, sApyatra yathAsaMbhavamUhyA / nakSatrazuddhistvevaMvidhe praveze vizeSAbhidhAnAnna graMthakRtoktA / tatra kAlazuddhimAha zrIpatiH - 'atha praveze navamaMdirasya yAtrAnivRttAvatha bhUpatInAm / saumyAyane pUrvadine vidhAya vAstvarcanaM bhUtabali ca samyak // ' iti / nArado'pi - 'atha saumyAyane kAryaM navavezmapravezanam / rAjJAM yAtrAnivRttau ca' iti / saumyAyana ityetattu rAjJAM yAtrAnivRttau kAlavilaMbasahatve boddhavyam / vasiSThasvarasAt / smRtyorvirodhe viSayakalpanaivocitA natu vikalpaH / yatho35 mu0 ci0 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [nirgamAnnavame pravezaniSedhaH I ktam--'smRtidvaidhaM tu yatra syAttatra dharmAvubhau smRtau / smRtidvaidhe tu viSayaH kalpanIyaH pRthak pRthak // ' ityalamatiprasaMgena / yAtrAnivRttAviti / mRdUni citrAnurAdhAmRgarevatyaH, dhruvANi rohiNItryuttarAzca, ebhirnakSatraiH rAjJAM yAtrAnivRttau pravezanaM zubhadaM / yadi kSipraiH azvinIpuSyahastAbhijidbhiH / caraiH zravaNadhaniSThAzatatArakApunarvasusvAtIbhirnakSatraiH pravezanaM syAttadA punarapi rAjJo gamo yAtrA syAt / tasmAdetAni madhyamAni / dvIzAdinakSatreSu praveze kramAt khyAdInAM nAzaH / yathA - vizAkhAyAM praveze striyo rAjJyA maraNaM, kRttikAyAM praveze gRhanAzanamagninA gRhaM dagdhaM syAt ; dAruNabhe mUlajyeSThAdrIzleSAsu praveze putrasya rAjakumArasya maraNaM; tathoprabhe pUrvAtraya bharaNImaghAsu praveze AtmanaH svasyaiva rAjJo maraNaM syAdityarthaH / yadAha zrIpatiH - 'zubhapravezo mRdubhirbhuvAkhyaiH kSipraizvaraiH syAtpunareva yAtrA / umairnRpo dAruNabhaiH kumAro rAjJI vizAkhAsu vinAzameti // kRttikAsu bhavanaM kRzAnunA dahyate pravizatAM na saMzayaH // ' iti / kRzAnurabhiH / athAgre graMthakRtA proktApi paMcAMgalagnazuddhiratropayogAttammUlavAkyAnyucyate / vasiSThaH - 'caMdrajAryasitavAsareSu tu zrIkaraM sukhamahArthalAbhadam / sUryasUnudivase sthirapradaM kiMtu caurabhayamatra vidyate // ' iti / zrIpatiH-'riktA tithirbhUsutabhAnuvArau niMdyAzca yogAH parivarja - nIyAH / meSaH kulIro makarastulA ca tyAjyAH praveze hi tathA tardazAH // ' iti / atra meSAdiniMdyalagnAnAM phalaM sApavAdamuktam / rAjamArtaMDe - 'bhUpo yAtrA meSalagnapraveze nAzaM gacchetkarkaTasyodaye ca / vyAdhiM taulinyAzrite lagnavartanyAre prApnuyAddhAnyanAzam // ' Akekera H = makaraH / 'lagne'nyatrAMzake'pyeSAmete duSTaphalapradAH / zubhAnyanyAni lagnAni praveze munayo viduH // niMditA api zubhAMzasametAstaulimeSamakarAH sakulIrAH / kartRbhopacayagAzca vilagne rAzayaH zubhaphalAya bhavaMti // ' iti / vasiSThaH - ' trikoNakeMdra tridhanAyasaMsthaiH zubhaistriSaSThAyagataiH khalaizca / lagnAMtyaSaSThASTavivarjitena caMdreNa lakSmInilayapravezaH // naidhane bhe'pi na cASTala ne paMceSTake'pyaSTamazuddhiyukte / kAryaH pravezo na carAMzagne zubhekSite vApyatha saMyute vA // pravezalagnAnnidhanasthito yaH karagrahaH krUragRhe yadi syAt / pravezakartAramatha trivarSAddhaMtyaSTavarSaiH zubharAzi cet // ' iti / anyadapvAha vasiSTha eva - ' kRtvA zukraM pRSThato vAmato'rka viprAnpUjyAnagrataH pUrNakuMbham / harmyaM ramyaM toraNasragvitAnaiH strIbhiH sragvI gItavAdyairvizettat // ' iti / vAmasUryajJAnopAyamAha vizvakarmA - 'lagnAprAgAdito dikSu dvau dvau rAzI niyojayet / ekamekaM nyasetkoNe sUryaM vAme viciMtayet // ' atredaM dhyeyam-yatra mAse yAtrA kRtA tanmAsAnnavame mAsi yAtrAdinAnnavamadine vA pravezo niSiddhaH / yadAha guruH - ' nirgamAnnavame mAsi pravezo naiva zobhanaH / navame divase caiva pravezaM naiva kArayet // " iti / etatsavizeSaM nUtanagRhapravezavyAkhyAnAvasare'bhidhAsyate ityAstAM prasaktAnuprasaktamiti // 106 // -- 410 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAtrADoSAtidezaH] yAtrAprakaraNam 11 / 411 atha vivAhaprakaraNoktadoSAnatidizanprAguktAnyAtrAprakaraNoktadoSAn ziSyANAmavismaraNArtha maMjubhASiNIbhyAM sragdharayA ca saMgRhNAtiayanarbhamAsatithikAlavAsarodbhavazUlasaMmukhasitajJadikkapAH / bhRguvakratAdiparighAkhyadaMDako yuvtiirjo'pyshucitotsvaadikN|| mRtapakSariktaravitarkasaMkhyakAstithayazca saurirvibhaumvaasraaH| api vAmapRSThagavidhustathADalo vasupaMcakAbhijidathApi dkssinne|| lagne janmarthatanvomRtigRhamahitAca SaSThaM tadIzA vA lagne kuMbhamInakSenavalavatanU cApi pRSThodayaM ca / pRSThAzAsaMsthamRkSaM dazamazaniratho saptame cApi kAvyaH keMdre vakrAzca vakrigrahadivasavivAhoktadoSAzca neSTAH // 109 // ayanarketi // mRtapakSeti // lagna iti // ete'yanAdayo doSA vivAha prakaraNoktAzca doSA yAtrAyAM kartavyAyAM neSTAH / tatrAyanazUla: 'saumyAyane sUryavidhU tadottarAm' (15 / 36) ityaadikH| mAsodbhavaH zUlo dvividhaH-'vRSAditritrirAziSva prAcyAdidikSu na gaMtavyam' ityekaH, kapATakaMTakAdizca dvitIyaH yuddhayAtrAyAM svarodayazAstre sarvatobhadracakre'bhihitaH / yathA-'yatra trayo vRSAdyAzca pUrvAzAdibudhaiH kramAt / rAzayo dvAdazaivaM tu meSAMtAH sRSTimArgagAH // yatra pUrvAdikASThAyAM vRSarAzyAdigo raviH / sA dizA'stamitA jJeyA tisraH zepAH sadoditAH // ' iti / kapATakaMTakAdiryathA--'kapATaM pUrvato jJeyaM kArtikAditrikaM tathA / nabhasyato vAstumadhye madhorekena kNttkH||' iti jyotiSArkavacanAt / nakSatravArazUlaH 'na pUrvadizi zakrabhe na vidhusaurivAre tthaa'(11|10) ityuktH| tithizUlaH yoginI 'navabhUmyaH zivavahnayaH' (11131) ityuktaH / saMmukhasitazadikkapA iti / saMmukhaH zukraH saMmukho budhaH saMmukho diksvAmI lAlATikatvena 'yatroditastAM kakubhaM na yaayaat'(11|37 ) ityAdinoktaH / bhRguH vakratAdIti / AdizabdAkSINAstamitanIcagataparAjitatvabAlyAdikam 'vakrAstanIca' (11 / 38) ityuktam / parighAkhyadaMDakaH 'pUrvAdiSu caturdinu' (11 / 33) ityuktH| yuvatIrajaH svapatnIrajodarzanaM,azucitA AzaucaM,jananAzaucaM maraNAzaucaM ca; azucitetyatra 'na nampUrvAttatpuruSAt' ityanena yo niSedhaH sa hyetasmAtsUtrAdanaMtaraM vakSyamANaviSaye dhyeyaH / utsavaH dIpotsavAdiH, Adizabdena vivaahvrtbNdhaadiH| mRtapakSaH 'tamobhuktatArA' (11 / 14) ityuktaH, riktaravitarkasaMkhyakAcaturthInavamIcaturdazIdvAdazISaSThyastithayaH, upalakSaNatvAdaSTamIpUrNimAmAvAsyAzuklapratipadaH / sauriravibhaumavAsarAH zanisUryamaMgalavArAH / ayaM ca niSedho dikzUle na sarvatreti prAgabhihitam / vAmapRSThagavidhurapi vAmabhAge pRSThabhAgeca caMdro niSiddhaH / uktaM ca-'saMmukho'rthasya lAbhAya dakSiNe sukhsNpdH| 1 TIkAkRdbhiH 'bhAni sthApyAnyabdhidikSu' iti mUlapAThamAdRtya parighalakSaNaM (pR0 353) vyAkhyAtam , atra ca 'pUrvAdiSu caturdikSu' iti tatpAThapaThane heturmugyH| Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 muhuurtciNtaamnniH| [yAtrAdoSAtidezaH pRSThato maraNaM caMdre vAmacaMdre dhanakSayaH // ' iti / etacca nirmUlatvAdupekSyam / satyapi mUlavattve etatsArvadvArikanakSatravyatirekeNa jJeyam , anyathA sarvatra digdvayaniSedhe puSyAdInAM sarvadigdvArakatA bhajyeta / tathADala:- rave to'bjabhonmitiH' (11 / 25) ityuktaH / upalakSaNatvAzramaNamapi niSiddham / vasupaMcakaM vasuzabdena dhaniSThottarArdhamucyate, tadAdikaM nakSatrapaMcakaM; abhijidabhijitsaMjJako muhUrto divase'STamaH, etadvayamapi dakSiNe; ete pNcaaNgdossaaH|| atha lgndossaaH| lagna iti / lagne yAtrAlagne vicArayitavye sati janmarvAtanvorjanmarAzirjanmalagnaM tatsaMbaMdhimRtigRhamaSTamasthAnaM ahitacchitrurAzeH zatrulagnAdvA SaSThasthAnaM tadIzAH svajanmarAzito'STamAdhipatiH svajanmalagnAdvASTamAdhipatiH svazatrurAzitaH SaSThasvAmI svazatrujanmalagnAdvA SaSThAdhipatiH; ete lagne lagnasthitAH syuH kuMbhamInaHnavalavatanU kuMbhalagnaM mInalagnaM lagnAMtarasadbhAve vA kuMbhanavAMzo mInanavAMzo vA pRSThodayaM c| pRSThodayarAzayaH 'go'jAzvikarkimithunAH samRgA nizAkhyAH pRSThodayA vimithunAH' iti varAhoktAH / pRSThAzAsaMsthamRkSaM digvilomalagnamityarthaH / dazamazaniH dazame sthAne zanidezamazaniH, atho saptame sthAne sthitaH kAvyaH zukraH, keMdre vakA vakriNo grahAH, vakrigrahasya vakrigrahayorvA vakrigrahANAM vA divasA vArAH; ete doSA yAtrAyAM neSTA avazyaM vAH / atrArthe mUlavAkyAni prAgalikhitAni / atha ca vivAhoktadoSA vivAhaprakaraNe'bhihitA ye doSAste'pi niSiddhAH / ta ime-'utpAtAnsahapAtadagdhatithibhirduSTAMzca yogAMstathA caMdrejyozanasAmathAstamayanaM tithyAH kSayarthI tathA / gaMDAMtaM ca saviSTi saMkramadinaM tanvaMzapAstaM tathA tanvaMzezavidhUnathASTaripugAn pApasya vrgaastthaa|| seMdurakhagodayAMzamudayAstAzuddhicaMDAyudhAn khAjUMraM dazayogayogasahitaM jAmitralattAvyadham / bANopagrahapApakartari tathA tithyakSavArotthitaM duSTaM yogamathArdhayAmakulikAdyAnvAradoSAnapi // krUrAkrAMtavimuktabhaM grahaNabhaM yatkrUragaMtavyabhaM tredhotpAtahataM ca ketuhatabhaM saMdhyoditaM bhaM tathA / tadvacca grahabhinayuddhagatabhaM sarvAnimAnsaMtyajedudvAhe zubhakarmasu grahakRtaoNllanasya doSAnapi // ' iti / yadAha vasiSThaH-'ekaviMzanmahAdoSAstvete brahmamukhoditAH / kadAcinnaiva sIdati guNAnAM koTikoTibhiH // tasmAdeteSu doSeSu kadAcinnAcarecchubham / vivAhe vidhavA nArI maraNaM vratabaMdhane // grAmanAzaH pratiSThAyAM sImante garbhanAzanam / navAnnabhojane mRtyuH kRSau tatphalanAzanam // karturnAzo gRhAraMbhe praveze patinAzanam / yAtrAyAM kartRnAzaH sthAyuddhayAne vizeSataH / labhyate sumahatpuNyameSu zrAddhAdikarmabhiH // ' iti / atra saptamazukravyatirikto jAmitradoSo dhanurarkAdimAsadoSo'pi nAstIti dhyeyam / yaduktaM gaNezadaivajJaiH-'sarvamudvahana mAsAstadoSau vinA' iti / mAsadoSo dhanurarkAdiH, astadoSo jAmitradoSaH / tathApi zukrarAhityaM viva. kSitam / yataH saptamazukrasya yAtrAyAM viziSya niSedho'sti / budhagurU tu prazastAveva / evaM mAsadoSajAmitradoSA vivAhoktA yAtrAyAM na niSiddhAH Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svagRhanirmANaprayojanaM] vAstuprakaraNam 12 / 413 kiMtu vihitA ityetadvarjam ; anye vivAhokA doSA yAtrAyAM niSiddhA eveti zivam // 107 - 109 // atha yAtrAprakaraNaM gayenopasaMharatiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau .. yAtrAprakaraNaM samAptam // 11 // spaSTArthametat // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigaviprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH // goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne khalu yAtrikaprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // iti zrImadaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitpunagoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM yAtrAprakaraNaM samAptam // 11 // atha vAstuprakaraNam 12 / gaurInaMdanamiSTasiddhisadanaM vighnAvalIbhedanaM natvA jyotiSikAyarAmaracite mauhUrtaciMtAmaNau / goviMdo budhanIlakaMThavidhivitsUnuH satAmagraNI bahvartha gRhanirmitiprakaraNaM vyAkhyAti vidvanmude // 1 // atha vAstuprakaraNaM vyaakhyaayte| tatra vividhapraveze vasiSThAyamihite 'apUrvasaMjJaH prathamaH praveza' ityuktaM sa ca gRhanirmANAyatta iti vAstunirmANaprAraMbha ucyate / yadAha vasiSThaH-'vAstujJAnaM pravakSyAmi yaduktaM brahmaNA puraa| grAmasadmapurAdInAM nirmANaM sUkSmato'dhunA // ' iti / gRhanirmANaprayojanamabhihitaM bhaviSyatpurANe-'gRhasthasya kriyAH sarvA na sidhyati gRha vinaa| yatastasmAdgRhAraMbhapravezasamayau bruve // ' gRhaM svasattAkaM / na sidhyaMti niSphalA bhvNtiityrthH| etadapi spaSTamabhihitaM tatraiva-'paragehe kRtAH sarvAH zrautasmAtakriyAH shubhaaH| niSphalAH syuryatastAsAM bhUmIzaH phalamabhute // ' ityetatsarva manasyAlocya gRhAraMbhaprakaraNaM vivakSuH graMthakRddhAmapurAdisthAneSu svastha Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ nAmabhAdrAmazubhAzubhatvaM zubhamazubhaM vA lAbhamalAbhaM vA dvAranivezanaM ca zArdUlavikrIDitenAhayaddhaM dvyaMkasutezadimitamasau grAmaH zubho nAmabhAt svaM vargaM dviguNaM vidhAya paravargADhyaM gajaiH zeSitam / kAkiNyastvanayozca tadvivarato yasyAdhikAH so'rthado 414 d Sr dvAraM dvijavaizyazUdranRparAzInAM hitaM pUrvataH // 1 // yaditi // grAmaH svasya zubho'zubho veti tAvazciMtyate / vyavahAraprasiddhaM yannAma nIlakaMTha ityAdikaM tasyAvakahaDAcakrAnusAreNa yadanurAdhAdikaM nakSatraM tato yadvRzcikAdikaM bhaM rAziH syAttannAmabhaM / evaM yasmin grAme nagare vA vastumidhyate tasya caraNAdvirityAdikaM yannAma tasmAjjAto yo rAzirmInAdistaddhAmabhamevaM nAmadvayaM jJAtvA nAmabhAt puruSanAmarAzeH sakAzAd yadvaM yasya grAmasya bhaM rAziH sa cedvitIyo navamaH paMcama ekAdazasaMkhyo dazamazca syAttadA'sau grAmaH svasya zubhaH zubhaphaladAtA syAdanyathA na bhavatItyarthaH / yathA-nIlakaMThasya vRzcikarAzita: paMcamo mInarAziratazcaraNAdvirnIlakaMThasya vAsayogyaH san zubhaphalado na vArANasyAdiH / uktaM ca muhUrtamArtaDe ( 6 / 1) - 'nAmarkSAdvisutAMkadigbhavagato grAmaH zubho'nyo'nyathA' iti / atha kAkiNyAdau nAmarAzireva grAhyaH / uktaM ca'kAkiNyAM vargazuddhau ca vAde dyUte svarodaye | maMtre punarbhUvaraNe nAmarAzeH pradhAnatA // ' iti / atha grAmAtmanoruttamarNatvamadhamarNatvaM cAha - svaM vargamiti / vargAstu- 'akacaTatapayazavargAH khagezamArjArasiMhazunAm / sarpAnumRgAvInAM nijapaMcamavairiNAmaSTau // ' ityuktAH; tatra yasya puMsaH yatsaMkhyAko vargo garuDAdiH syAttadvargasaMkhyAM dviguNAM vidhAya kRtvA parasya grAmasya vargasaMkhyayA ADhyAM ca kRtvA gajairaSTabhiH zeSitamavaziSTaM tAH kAkiNyo jJeyAH puMsaH / evaM grAmasyApi svavargasaMkhyAM dviguNAM kRtvA parasya puMsaH vargasaMkhyayA yuktAM ca kRtvA gajabhaktAsaziSTAH kAkiyo grAmasya bhavaMti / evamanayoH puruSagrAmayoH kAkiNyaH syuH / tatra tadvivarataH puruSakAkiNInAM grAmakAkiNInAM ca vivaramaMtaraM tasmin kriyamANe yasya grAmasya dAtRtvAt puMsaH kAkiNyavazeSe puMso dravyahAniH grAmasya pratigrahItRtvAdityarthaH / yathA - nIlakaMThasya vargaH sarpaH tatsaMkhyA 5 dviguNA 10 caraNAdvervargaH siMhastatsaMkhyayA 3 yuktAH 13 gaja 8 bhaktAvazeSaM 5 nIlakaMThasya kAkiNyaH 5; evaM grAmavargasaMkhyA 3 dviguNA 6 nIlakaMThavarga 5 saMkhyayA yuktAH 19 aSTabhaktAvazeSaM 3 grAmasya kAkiNyaH 3; dvayoraMtare zeSaM 2 nIlakaMThasya dAtRtvAtsvadravyahAnirityarthaH / uktaM ca- 'svavargaM dviguNaM kRtvA paravargeNa yojayet / aSTabhistu haredbhAgaM yo'dhikaH sa RNI bhavet // ' iti / ito'nyathAhuH kazyapavasiSThanAradAH - 'akArAdiSu vargeSu dikSu prAgAdiSu kramAt / gRdhramArjArasiMhazvasarpAkhugajazAzakAH // digvargANAmiyaM yoniH svargAtpaMcamo ripuH / ripuvargaM parityajya zeSavargAH zubhapradAH // sAdhyavargaM puraH sthApya pRSThataH sAdhakaM nyaset / vibhajedaSTabhiH zeSaM sAdhakasya dhanaM smRtam // vyatyayenAgataM zeSaM sAdhakasya RNaM smRtam / dhanAdhikaM svalpaRNa sarvasaMpatpradaM smRtam // ' iti / gRdho'tra garuDaH / garuDasarpayormahAvaira Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAzito niSiddhasthAnavivekaH ] vAstuprakaraNam 12 / 415 sattvAt / sAdhyeti / sAdhyo vAsayogyo prAmAdistasya varga vargasaMkhyAM puraH saMsthApya sAdhakasya nIlakaMThAdeH vargasaMkhyAM pRSThato nyaset , evaM viziSTosko'STabhirbhaktaH zeSaM sAdhakasya RNaM syAt / yathA-sAdhyavargasaMkhyA 3 puraH sthApitA sAdhakasya vargasaMkhyA 5 ca pRSThataH sA caivaM 53 jAtAstripaMcAzat aSTabhaktAvaziSTaM 5 dhanaM sAdhakasya, viparItaM sthApitaM yathA 35 aSTabhaktAvazeSa 3 sAdhakasya RNaM syAt / atha dvaarniveshnmaah-atheti| dvijAdirAzimatAM puMsAM krameNa pUrvataH prAcyAdidikcatuSTaye dvAraM hitam / yathA-dvijarAzayaH karkavRzcikamInAsteSAM pUrvadizi vaizyarAzayo vRSakanyAmakarAsteSAM dakSiNadizi zUdrarAzayo mithunatulAkuMbhAsteSAM pazcimadizi nRparAzayo meSasiMhadhanurdharAstepAmuttaradizi dvAraniveza ityarthaH / yadAha ...... // 1 // atha rAziparatvena grAmanivAse nipiddhasthAnAni vasaMtatilakAchaMdasAhagosiMhanakramithunaM nivasenna madhye grAmasya pUrvakakubholijhapAMganAzca / karko dhanustulabhameSaghaTAzca tadva dvargAH svapaMcamaparA balinaH syuraiyAH // 2 // gosiMheti // vastumiSTasya grAmasya vastravibhAgavannavadhA vibhAgaM kRtvA madhye madhyamavibhAge gosiMhanakramithunam / samAhAradvaMdvaH / na vaset vRSasiMhamakaramithunarAzimaMtaH puruSAH na vseyuH| atha pUrvakakubhaH pUrva dizAto'STadikSu alivRzcikaH tadAdirAzimaMtaH puruSAH na vaseyuH / yathA-pUrvasyAM vRzcikaH, AgneyyAM jhapo mInaH, dakSiNasyAM kanyA, nairRtyAM karkaH, pazcimAyAM dhanuH, vAyavyAM tulA, uttarasyAM meSaH, aizAnyAM kuMbhaH na vsedityrthH| atha vargAH akacaTatapayazavargAH aSTau eMTyAH pUrvadizamArabhya aSTa dikSu balinaH / yathA-avargaH pUrvasyAM, kavarga AgneyyAM, cavargo dakSiNasyAM, Tavargo nairRtyAM, tavargaH pazcimAyAM, pavargo vAyavyAM, yavarga uttarasyAM, zavarga aizAnyAM, balItyarthaH / kIdRzA vargAH ? svapaMcamaparAH svasmAt paMcamaH paraH zatruryeSAM te| yasya avargaH pUrvasyAM valI tena pazcimAyAM dvAraM nivAso vA na vidheyH| evaM kavargAdInAmAgneyAdisatadikSu balitvaM saprayojana jJeyam / yaduktaM muhUrtamArtaDe-'nAmarzAvisutAMkadigbhavagato grAmaH zubho'nyo'nyathA tatkoNe'tyabhuvAM zubhaM nivasatAMdoSaH pareSAmalam / kanyAkarkidhanustulA kriyaghaTAH kauDijau yAmyato madhye'nye na vasaMtyarthedakakubho vargAH syurojsvinH||' iti| ojasvino blinH| kaupyoM vRzcikaH / cakroddhAro ythaa....|| atheSTa nakSatreSTAyAbhyAM iSTabhUmyAM vistArAyAmau iMdravajrayeMdravaMzApUrvArdhana cAhaekoniteSTakSahatA dvitithyo ruuponitessttaayhteNdunaagaiH| yuktA ghanazcApi yutA vibhaktA bhUpAzvibhiH zepamito hi piNddH||3|| 1 TIkAyAM kazyapAdivacanasthamidaM pratIkam / 2 zatrutvaM coktaM bhUpAlavallabhe'vargazAstArkSyamArjArasiMhazvasarpamUSakAH / ibhaiNI pUrvatasteSAM svavargAt paMcamo ripuH' iti / 3 'koyaMDajo' iti pAThamAdRtya 'kaupI-vRzcikaH' iti muhUrtamArtaDakAro vyAkhyAtavAn / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 muhuutciNtaamnniH| [iSTabhUmyAM vistArAyAmo kheSTAyanakSatrabhavo'tha dairghyahatsyAdvistRtivistRtihaca dIrvatA / ___ ekoniteti // kheSTAyeti // yatra gRhaM kartumiSTaM bhavati sA bhU nAkArA saMbhavati samacaturasraviSamacaturasranyasAdhanekabhedena, tatra yadeva nakSatraM svavyavahAranAmnaH 'rAzikUTAdikaM sarvaM daMpatyoriva ciMtayet' iti vasiSTokteH vivAhoktamelApakavidhinA zubhadaM syAttadeva sveSTabhaM kalpyaM / kalpitamakSaM tena hatA guNitA dvitithyaH 152 kAryAH; tato rUpeNonito ya iSTAyo dhvajAdikaH tena hatA iMdunAgAH ekAzItistayA yuktAH kAryAH; tato ghanaiH saptadazabhirapi yuktAH,tato bhUpAzvibhiH SoDazAdhikadvizatyA vibhaktAH, tato bhakte sati yaccheSaM tanmitaH piMDaH kSetraphalaM syAt , sa ca piMDaH sveSTAyanakSatrabhavaH svasya gRhakarturiSTaM yannakSatraM iSTaH Ayazca tAbhyAM bhavatIti tAdRzaH syAt / atha sa piMDo dairghyahRt kalpitadairghyabhaktaH san vistRtivistAraH syAt / atha sa piMDo vistRtihRt kalpitavistArabhakto dIrghatA syAt / uktaM ca sArasamuccaye-'rUpASTabhi 81 vinihato bhavanasya baMdho nakSatramiSTamiha yugmazareMdu 152 nighnam / ekIkRtaM dhana 17 yutaM ca raseMduyugma 216 bhaktastato bhavati madhyagRhasya piMDaH // ' iti / anodAharaNam-nIlakaMThasya anurAdhAnakSatraM tasya rohiNyA saha melApakaH saMbhavatIti iSTabhaM rohiNI kalpitaM, viSamAyaH siMhastRtIyaH3iSTakaM 4 ekonitaM 3 anena dvitithyo 152 hatAH 456 iSTAyaH 3 rUponitaH 2 AbhyAmidunAgA 81 hatAH 162 etairyuktAH 618 ghanai 17 ryutAH 635 bhUpAzvibhiH 216 vibhaktAH zeSamidameva kSetraphalaM gRhasya 203 atha kalpitadaiye 29 anena bhakto labdho vistAraH 7 atha kalpitavistRtiH 7 anena bhakto labdhaM dairghya 29 / yadAha prakArAMtareNa gopirAja:-'viSNuM vyekAyagobhU 19 hatibhayuji phalaM gopirAjo bhazeSAtsAyaM vAhASTidRgneSTayutamahihatA dRkprakRtyAkhya 21 vizve 13 / bANAH 5 siddhA 24 STi 16 nAgo 8 va 27 tirati 19 giriza 11 vyA 3 kRtI22 dra 14 tu 6 tattvA 25 tyaSTyaM 17 ka 9kSmA 1 nakhe 20 nA 12 rNava4 vikRti 23 dinA 15 yu7 tkRtI 26 bheMdu 18 kASTAH 10 // iti / asyArthaH-gopirAjo vyekAyagobhUhatibhayuji sati bhazeSAt viSNuM ahihatA dRkprakRtyAkhyA vizvAdayaH phalaM syAdityAheti yojanA / vigata eko yasmAtsa vyekaH sa cAsau Ayazca vyekAyaH dhvajAdiriSTAyaH sa ca gobhuvazca 19 eSAM hatiH parasparaguNanaM vyekAyagobhUhatizca bhaM ca vyekAyagobhUhatibhe tayoryuk vyekAyagobhUhatibhayuk tasminsati bhazeSAddhaiH 27 bhakte sati yaccheSaM tasmAdviSNunAmAnaM ziSyaM ahihatAzcASTaguNitAH dRk dvau prakRtyAkhyA ekaviMzatirvizve trayo 1 sadyaHpratItyartha zeSAGka-phalavijJApakaM cakramatra dIyate; tadyathA| zeSAGkaH | 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 11 12 13 14 | phalaM 22113 524 16 82719/11 32214 6 | zeSAGkaH 15/16/17/18/1920 21 22 23 24/25 26 27 / | phalaM 2517 9 12012/4/23/15 7261810 / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNaparatvenAyavicAraH] vAstuprakaraNam 12 / dazetyAdayo gRhakSetraphalaM sAyamiSTAyasahitaM syAt ityAha vadati gopirAjaH / atrodAharaNam - pUrvokta iSTAyaH 3 vyekaH 2 gobhU 19 hatiH 38 iSTarkSa rohiNI tatsaMkhyayA 4 yutaM 42 asmAt bhaiH 27 zeSaM 15 etatsaMkhyayA phalaM 25 ahi8 hataM 200 iSTAyasahitaM 203 idaM sveSTAyanakSatrabhavaM kSetraphalaM pUrvasamameva / atha mahAgRhapramANArthamAha - veti / vA athavA iSTAyasahitaM jAtaM yatphalaM tat aSTineSTayutaM aSTizca dRzazca aSTidRzaH SoDazAdhikadvizatI 216 tayA hato guNito ya iSTa ekadvitryAdyaMkastena yuktaM kAryaM tanmanobhISTasya mahAgRhasya kSetraphalaM syAdityarthaH // 3 // 417 atheMdravaMzottarArdhena dhvajAnvadannAyairvarNaparatvena ca dvAranivezanaM upajAtyAhaAyA dhvaja dhUmaharizvagokharebhadhvAMkSakAH piMDa ihASTazeSite // 4 // dhvajAdikAH sarvadizi dhvaje mukhaM kArya harau pUrvayamottare tathA / prAcyAM vRSe prAgyamayorgaje'thavA pazcAdudakpUrvayame dvijAditaH 5 AyA iti // dhvajAdIti // piMDe kSetraphale'STazeSite aSTabhakte sati yadavaziSyate tatparimitA AyA dhvajAdikAH syuH / dhvajadhUmau prasiddhau, hariH siMhaH, zvA kukkuraH, gaurvRSaH, kharo gardabhaH, ibho hastI, dhvAMkSaH kAkaH, dhvAMkSa eva dhvAMkSakaH, svArthe kaH / yadAha vizvakarmA - 'vistAreNAhataM dairghyaM vibhajedRSTabhistataH / yaccheSaM sa bhavedAyo dhvajAdyAste syuraSTadhA / dhvajo dhUmo hariH zvA gauH kharebhau vAyaso'STamaH / pUrvAdidikSu cASTAnAM dhvajAdInAmavasthitiH // ' iti / sarvadizIti / dhvajAkhye Aye Agate sati sarvadizi dikcatuSTaye'pi gRhadvArANi kAryANi syurityarthaH / harau siMhAye pUrvadakSiNottaradikSu dvArANi syuH na pazcimadizi / tathA vRSAkhye Aye prAcyAM dizyeva mukhaM, nAnyadikSu / gajAkhye Aye prAgyamayoH pUrvadakSiNadizogRhamukhaM kAryaM syAt / yadAha zrIpatiH - 'gRheSu cAyA viSamAH prazastAH svasthAnagAH sarvagato dhvajazca / dhvajo harau tau ca gaje vRSe te vRSo hi nAnyatra samAzritaH syAt // ' vasiSThospi - 'viSamAyaH zubhAyaiva samAyaH zokaduHkhadaH / dhvajaH siMhe tau ca gaje hyete gavi zubhapradAH // vRSo na pUjyate'nyatra dhvajaH sarvatra pUjitaH // ' iti / asyArthaHdhvajaH prAgavasthityA tatra pUjita eva paraMtu harAvapi dakSiNasyAmabhipUjitaH tau ca gaje tau dhvajasiMhAyau gaja uttarasyAmapi prazastau svasthAne kimuta ? ete dhvajasiMhagajAkhyA AyAH pazcimAyAmapi pUjitAH svasthAne kimuta ? vRSa Ayastu anyatra pUrvadakSiNottaradikSu na pUjitaH kiMtu svAvasthityA pazcimadizyeva / dhvajastu sarvatraiva pUjita iti / anayA rItyA ye AyA yatrAvasthitAH syustattatsaMmukhadikSu dvArANi syurityarthaH / 'pratyagdhvaje dvAramatho'kSiNa pUrva harAvapi syAdvirade ca yAmyAm' iti zrIpatyukteH / mahezvaro'pi - 'sarvadvAra iha dhvajo varuNadigdvAraM ca hitvA hariH prAgdvAro vRSabho gajo yamasurezAzAmukhaH syAcchubhaH' iti / AyAnAM prayojanAMtaramAha vizvakarmA - 'vRSaH siMho gajazcaiva kuMDe karkaTakITayoH / dvipaH punaH prayoktavyo vApIkUpasaraHsu ca // mRgeMdra - Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 muhuurtciNtaamnniH| [gRhAraMbhe nipiddhakAlaH mAsane dadyAcchayane ca gajaM punaH / vRSa bhojanapAtreSu chatrAdiSu punarvajam // agnivezmasu sarveSu gRhe vahnayupajIvinAm / dhUmaM niyojayetketticchvAnaM mlecchA. dijAtiSu // kharo vaizyagRhe zasto dhvAMkSaH zeSakuTISu ca / vRSasiMhau dhvaja. zcApi prAsAdapuravezmasu // ' iti / vasiSThaH-'gajAye vA dhvajAye vA gajAnAM sadanaM zubham / azvAlayaM dhvajAye vA kharAye vRSabhe'pi vaa| uSTrANAM maMdiraM kArya gajAye vA vRSe dhvaje // pazusana vRSAye vA dhvajAye vA zubhapradam / zayyAsu vRSabhaH zastaH pIThe siMhaH zubhapradaH // amatracchatravastrANAM vRSAye vA dhvaje'pi vA // pAdukopAnahI kAyauM siMhAkhye'pyathavA dhvaje / uktAnAmapyanuktAnAM maMdirANAM dhvajaH zubhaH // ' iti / atha brAhmaNAdivarNaparatvena dvAranivezanamucyate-athaveti / dvijAditaH brAhmaNAdivarNavibhAgena pazcAdityAdidikSu gRhadvAraM syAt / yathA-brAhmaNasya pazcAnmukhaM gRhadvAraM, kSatriyasyoda. gdizi, vaizyasya pUrvasyAM, zUdrasya yame dakSiNasyAmityarthaH / uktaM ca zrIpatinA'dhvaje pratIcyA mukhamagrajAnAmudaGmukhaM bhUmibhRtAM ca siNhe| vizo vRSe prAgvadanaM gaje tu zUdrasya yAmyAnanamAmanaMti // ' iti / ToDarAnaMde cyavana:'dhvaje parAsyaM viprANAM rAjJAM siMhe'pyudaGmukham / gaje zUdrasya yAmyAsyaM vizaH pUrvAmukhaM vRSe // ' iti // 4-5 // atha gRhAraMbhe viziSyakAlaniSedhamupajAtikayAhagRhezatatstrIsukhavittanAzo'rkendvijyazukre vivale'stanIce / kartuH sthiti! vidhuvAstunomeM puraHsthite pRSThagate khaniH syAt 6 - gRhezeti // ced gRhasvAmino janmarAzivazAd' arkendvijyazukre vibale nirbale aste astaMgate nIce nIcarAzigate vA sati kramAd gRhezatatstrIsukhavittanAzo bhavati / yathA-sUrye duSTe vibale nirbale nIcasthite ca gRhezasya nAzaH, iMdau caMdre nirbale astamite nIcagate vA gRhezastrInAzaH, ijye gurau tAdRze sati gRhezasukhanAzaH, zukre tAdRze gRhezasya vittaM dravyaM tasya naashH| yadAha zrIpatiH-ravau gRhastho gRhiNI zazAMke dhanaM site devagurau ca saukhyam / vinAzamAyAti balena hIne nIcasthite vA'stamupAgate vaa||' iti / vasiSThastu naiHsvamevAha-'nIce zatrugate jIve zukre vA yadi vA budhe / zazAMke vA kRtaM geha. matiniHsvatvamAmuyAt // ' iti / idamastasyApyupalakSaNam / atrAstagatatvaM kiM kSitijasannidhikRtamuta sUryakRtaM vivakSitamiti ? ucyate-kSitijasannidhikRtamastagatvaM tu dainaMdinaM tacca sUryAdisakalagrahasAdhAraNam / tasminvivakSite'stagatatvavizeSaNAnarthakyam / anenaivAzayena vAstuzAstre paThyate 'astadoSo'tra na grAhyaH prAtidaivasiko budhaiH / nAstadoSaH sadA cAMdre na maitre'bjasya nIcatA // ' iti / abjasya caMdrasya / karturiti / vidhuvAstunobhai yannakSatre dinacaMdragastadvidhubhaM yadgRhasya vistArAyAmavazAdutpannaM bhaM tadgRhabhaM tasminpuraHsthite saMmukhasthite sati karturgRhanirmAtustasmingRhe sthitirnivAso na syAt / pRSThagate vA vidhuvAstunoheM . 1 vezyAgRhe iti pAThAMtaram / Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savyayasakathanamaMzajJAnaM] vAstuprakaraNam 12 / 419 sati khaniH khananaM caurakRtApahAraM tadvazAtsarvasvahAnirityarthaH / uktaM ca vAstuzAstre-RkSaM caMdrasya vAstozca tvane pRSThe na zasyate // ' iti / zrIpatinA tu caMdraphalamuktam-'kSapAkare naiva gRhaM puraHsthe kuryAdvasettatra na jAtu kartA / pataMti svamAni ca pRSThasaMsthe yatnena tasmAdidamatra ciMtyam // ' iti / puraHsthitatvaM lagnavazAditi kecidvayAcakhyuH / yathA-prAGmukhe gRhe kartavye lagnasthazcaMdraH puraHsthito bhavati,dakSiNamukhe tu gRhe vAmagaH, pazcimamukhe tu pRSThagaH, uttaramukhe tu dakSiNagaH,evaM dazamasthazcaMdro dakSiNamukhe gRhe sNmukhH| evaM sarvAsvapi dikSu pRSThagatvaM saMmukhatvaM ca dhyeyam / tatrArthAt dakSiNavAmagatvaM caMdrasya samIcInamityarthaH / ratnamAlATIkAkAro mahAvAstudigdvArabhakrameNa saMmukhAdivA'vastheti vyAkhyat / yathA gRhadvAraM yasyAM dizi vidhitsitaM taddiGnakSatreSu gRhAraMbho na kArya iti / arthAdiGnakSatravazena vAmadakSiNage caMdre gRhAraMbhaH sukhena kAryaH / yadAha brahmazaMbhuH-'dhanalAbhaH pravAsaH syAdAyuzcaurabhayaM kramAt // dakSAgravAmapRSThasthe gRhabharturnizAkare // ' iti / kecitsUrye'pyevameva phalamAhuH / yadAha brahmazaMbhureva-'bhAnAvapi tathaiva syAdadhikaM ca tdNtre| dhanalAbho mRtiAdhiravinAzo vilomtH||' iti / tadaMtare vidikSu, vilomataH aizAnavAyavyanairRtyAgneyadikSu krameNa dhanalAbho maraNaM vyAdhiravinAzaH phalaM syAdityarthaH / idaM digdvAranakSatravazena caMdraphalaM tulyanyAyatvAdvAstunakSatre'pi dhyeyam / yaduktaM brahmazaMbhunA'gRhAyalabdhaRkSeSu yatra RkSe ca caMdramAH / zalAkAsaptake dhyeyaM kRttikAdikrameNa ca // vAmadakSiNabhAge tu prazastaM zAMtikArakam / agre pRSThe na dAtavyaM yadIcchecchreya AtmanaH // RkSaM caMdrasya vAstozca tvagre pRSThe na zasyate // ' iti / [aya. mAzayaH-kRttikAdisaptanakSatreSu anurAdhAdisaptasu vA gRhanakSatre caMdranakSatre ca sati pUrvadvAraM pazcimadvAraM vA na kArya tatra caMdraH pRSThasthito'grasthito vA bhavati / evaM maghAdisaptasu dhaniSThAdisaptasu vA gRhanakSatre caMdranakSatre vA sati dakSiNadvAramuttaradvAraM vA na kAryamityarthaH ] // 6 // __athaivamAyaM saphalamabhidhAya vyayakathanapuraHsaraM aMzakajJAnaM saphalamupajAtyAhabhaM nAgataSTaM vyaya Irito'sau dhruvAdinAmAkSarayuk spiNddH| taSTo guNairiMdrakRtAMtabhUpA maMzA bhaveyurna zubho'ntako'tra // 7 // bhamiti // prAguktadizA kalpitaM yad gRhabhaM tannAgairaSTabhistaSTaM bhaktAvaziSTaM sa vyaya IritaH / yathA-bhaM rohiNI 4 nAgataSTaM 4 ayameva vyayaH asau vyayaH dhruvAdinAmAkSarayuk dhruvAdInAM nAmAni adhunaiva vakSyati yatsaMkhyAkAni dikSa dvArANi cikIrSitAni tadanurodhena yadAgataM dhruvAdigRhanAma tadakSarasaMkhyayA yuktaH tataH sapiMDaH prAgAnItapiMDayuktaH guNaistribhistaSTaH bhaktAvaziSTaH ekadvitrizeSeNa iMdrayamarAjasaMjJakAstrayoM'zAH syuH|atr gRhAraMbhe'ntako yamAkhyo'zako na zubhaH / arthAdiMdarAjAnau zubhaphaladau / yadAha zrIpatiH-'dhiSNye vibhakte vasubhirvyayaH syAdbahvAyamUnavyayamAlayaM sat / vyayAnvite kSetraphale gRhasya dhruvAdinAmAkSaramizrite ca / tribhirvibhakte kramazo'zakaH syAdiMdro yamo Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ zAlA dhruvAMkAnayanaM bhUpatiraMtako'san // ' iti / vAstuzAstre'pi - ' mUlarAzau vyaye kSiple gRhanAmAkSaraiH punaH / yute haretribhirbhAgaM yaccheSaM soM'zako bhavet / iMdro yamazca rAjA syAdyamAMzI naiva zobhanaH // ' iti / mUlarAziH = kSetraphalam // 7 // atha vivakSitazAlAdhruvAMkAnayanaM pathyAvakrAkhyenAnuSTubhAha 420 dikSu pUrvAditaH zAlAdhruvA bhUdva kRtA gajAH / zAlAbhruvAMkasaMyogaH saiko vezma dhruvAdikam // 8 // diviti // pUrvAdito dikSu prAcyAdiSu catusRSu dikSu ime zAlAdhuvAH syuH / yathA- prAcyAM dvAre cikIrSite zAlAdhruvAMkaH ekaH, dakSiNasyAM dvau, pazcimAyAM kRtAzcatvAraH, uttarasyAM gajAH aSTau / atha dikparatvena yAvaMti dvArANi ekaM dve trINi catvAri vA cikIrSitAni tAvatAM zAlAdhruvAMkAnAM saMyogaH kAryaH saikaH ekayuktaH san dhruvAdikaM vezma gRhaM syAt / atropapattirnIlakaMThagurucaraNaprasAdata ucyate / yathAha nAradaH - 'guroraMdho laghu nyasya purastAtpUrvavanyaset / gurubhiH pazcimaM pUrvaM yAvatsarvalaghurbhavet // ' etacca sAmAnyato yasminkasmiMzcitprastAre saMbhavati tathApi gRheSu vidigdvArAnaucityAddikSveva dvArANAM prAzastyokteH dizAM ca catuSTvAccatvAra eva guravaH sthApyAH, tato guroradho laghuH sthApya iti vidhiH kAryaH / tatra prathamAtikrame kAraNAbhAvAdAdigurorevAdho laghuH sthApyaH / evamagre'pi / gurulaghusvarUpaM vRttaratnAkare - 'asau gvakro jJeyo'nyo mAtriko lajuH' iti / asau g gururvako lekhyaH yathA ( s) bhanyo guruvyatiriktaH la laghurmAntrikaH ekamAtraH RjuH saralaH UrdhvadaMDAkRtirlekhyaH / yathA (1) caturNAM prastAro yathA atra dizAM catuSTvAt krameNa laghusthAnenAliMdaM gurumAzritaM / 'pradakSiNairgRhadvArAdaliMdairdezaSaDvidhA' iti / gRhabhedAH syuriti zeSaH / aliMdaM aliMdazabdena zAlAbhitterbAhye yA gamanikA jAlakAvRtAMgaNasaMmukhA kriyate sA jJeyetyutpalaH / pratizAlAkhyamiti mahAdevaH / ' praghANapraghaNAliMdA bahirdvAraprakoSTake' ityamaraH / tatra caturguroH prathamabhedasya laghorabhAvAd digdvArAbhAvAdUrdhvamukhaM gRhaM koSThIsadRzaM syAt / anyeSu paMcadazasu bhedeSu laghusthAnAvasthityA tattaddikSu dvArANi syuH / tatra graMthadvinApi prastAroktiM lAghavena zAlAdhruvAnAnayati sma / yathA ekasminneva dvAre prAcyAM cikIrSite zAlAdhruvAMka: 1 evaM dakSiNadizi 2 pazcimadizi ca 4 uttaradizi ca 8 pratyakSato te / tatra dvitryAdidvArajJAnArthamupAyaH / yadyaddikSu dvArecchA tattaddikzAlA dhruvayogaH kAryaH; yathA- pUrvasyAM pazcimAyAM 1 guroradho laghuH sthApyaH purastAdUrdhvavanyaset // gurubhiH pazcimaM pUrvaM sarvalaghvavadhividhiH // iti pATho likhitapustake / 9 S S S S RISSS 3 '|'' 4 / / ss || 5s s / s 6 / ' / ' 7s / / s 8 / / / s 9sss 10 |'' / 11'|'| 12 / / s 13 ' ' / 14 |' / 157 / / 16 / / / Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazagRhanAmAni ] vAstuprakaraNam 12 / ca dvAre abhISTe zAlAdhruvau 1 / 4 anayoryogaH 5 evaM pUrvadakSiNottaradvAre'bhISTe zAlAvAnAM 1 / 2 / 8 eSAM yogaH 11 evaM dikUcatuSTaye'pi dvAre zAlAdhruvAMkayogaH 15 prastAralikhitakrameNa pratyakSata upalabhyate / dhruvAdisaMjJAstu caturguruprastAramArabhyoktAH / tatra caturguroH prathamabhedasya digdvArAbhAvena gaNanAbhAvAttattyAgasya prAptatvAtsa mAbhUdityekayogaH kRtaH sarvatra / yathA pUrvapazcimayoH 6 kAMtAkhyaM gRhaM jAtamevaM pUrvadakSiNottaradikSu 12 dhanadAkhyaM gRhaM dikcatuSTaye 16 vijayAkhyaM gRham / ata evoktam 'dikSu pUrvAditaH' ityAdi // 8 // athaivaM vivakSitadhruvAnayanamabhidhAyedAnIM dhruvAdInAM nAmAkSarasaMkhyAM pathyAvaRchaMdasAha - ha 9 tithyaikaSTaSTigorudrazakre nAmAkSaraM tryam / bhUndhI digvahnivizveSu dvau naMge'dheyaH // 9 // tithyarketi // 'dikSu pUrvAditaH' ityAdinA yadvezmadhruvAdi samAgataM tasya 'zAlA dhruvAMkasaMyogaH saikaH' ityuktadizA saMkhyAmavadhArayet, sA ceTasaMkhyA paMcadazI dvAdazI aSTamI SoDazI navamI ekAdazI caturdazI vA syAttadA gRhanAmAkSaratrayAtmakaM syAt / yathA - 15 / 12 / 8 / 16 / 9 / 11 / 14 atra trINyevAkSarANi / punaH saiva saMkhyA prathamAdvitIyAcaturthIpaMcamISaSThIdazamItRtIyAtrayodazI vA syAttadA gRhanAma dvau akSaradvayAtmakaM syAt; yathA- 1 / 2 / 4|5| 6 / 10 / 3 / 13 atra dve akSare / punaH sA saMkhyA saptamI syAttadA'bdhayazcaturakSaraM gRhanAma / yathA - 7 catvAryakSarANi / etacca padyaM dhruvadhAnyAdyakSaragaNanAmUlamiti nAtra mUlavAkya samAnArthakasyopanyAsaH // 9 // 4 1 ripudaM vittadaM nAzaM iti pAThaH / 36 mu0 ci0 93 421 atha SoDazagRhANAM nAmAnyAryAgItichaMda sAhadhruvadhAnye jayanaMdau kharakAMtamanoramaM sumukhadurmukhograM ca / ahitaM dhanadaM nAzaM cAkraMdaM vipulavijayAkhyaM syAt // 10 // dhruvadhAnye iti || AryAgItyAkhyaM chaMdodaH / tallakSaNaM vRttaratnAkare'AryA pUrvArdha yadi guruNaikenAdhikena nidhane yuktam / itaraM tadvannikhilaM yadIyamuditeyamAryAgItiH // ' iti / tathA prastAraH // ''''|||||||||||| ' '' pUrvArdhe / uttarArdhe ||'||'''''' // ||'''atraaryaasaamaanyaattllkssnnmpynusNdheym / vizeSalakSaNasya sAmAnyalakSaNAdhInatvAt / nidhane prAMte / dhruvetyAdipadyaM spaSTArthameva tathApi vivicyate / yathA dhruvadhAnye jayanaMdAviti cetaretarayogadvaMdvaH kharakAntetyAdiH samAhAradvaMdvaH / ahitaM vipakSAkhyaM / ugraM krUram / vipula vijayAkhyamiti samAhAradvaMdvaH / dhruvamUrdhvamukhaM prathamaM gRhaM, dhAnyaM pUrvadvAraM dvitIyaM, jayaM dakSiNadvAraM tRtIyaM, naMda prAgdakSiNadvAraM caturtha, kharaM pazcimadvAraM paMcamaM, kAMtaM prAkpratyagdvAraM SaSThaM, manoramaM dakSiNapazcimadvAraM saptamaM, sumukhaM prAgdakSiNapazcimadvAramaSTamaM, durmukhamuttaradvAraM navamaM, ugraM pUrvottaradvAraM dazamaM, ahitaM vipakSAkhyaM dakSiNottaradvAramekAdazaM dhanadaM pUrvadakSiNottaradvAraM dvAdazaM, nAzaM kSayAkhyaM pazcimottaradvAraM trayodarza, AkraMdaM pUrvapazcimottaradvAraM caturdazaM vipulaM dakSiNapazcimottaradvAraM paMcadarza, I Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / [ gRhasyAyAdinavakaM 1 vijayaM pUrvadakSiNapazcimottaradvAraM SoDazamiti / nanu dhruvAdyakSarasaMkhyAjJAnaM prAkpadyenaivoktaM, tatkiM punardhuvAdInAM nAmagrahaNena ? ucyate, - nAmasadRza phalasUcanArthaM tadupAdAnam, anyathA dvArAnurodhena dhruvAdyakSarasaMkhyAyoge ukte kIdRzAnAM gRhANAM vidhirniSedho veti na nizcIyeta / tasmAdyeSAM zubhaphaladAni nAmAni teSAM gRhANAM grahaNaM yeSAM cAzubhaM phalaM teSAM tyAgo vidheya iti niSkRSTo'rthaH / uktaM ca vasiSThena - 'dhruvasaMjJaM gRhaM tvAdyaM dhanadhAnyasukhapradam / dhAnyaM dhanapradaM nRNAM jayaM syAdvijayapradam / naMdaM strIhAnidaM nUnaM kharaM saMpadvinAzanam / putrapautrapradaM kAMta zrIpradaM syAnmanoramam // suvakraM bhogadaM nUnaM durmukhaM visukhapradam / sarvaduHkhapradaM krUraM vipakSaM zatrubhItidam / dhanadaM dhanadaM gehaM kSayaM sarvakSayapradam / AnaMdaM zokajananaM vipulaM zrIyazaHpradam / vipulaM nAmasadRzaM dhanadaM vijayAbhidham // ' iti // 10 // atha keSAMcinmatena gRhasyAyAdinavakamupajAtikA pathyAvakrAbhyAmAhapiMDe nevAMkAM gagajAgnirnAganAgAndhinAgairguNite krameNa / vibhAjite nAganagAM sUrya nAgarkSatidhyakSakha bhAnubhizca // 11 // Ayo vAroMzako dravyamRNamRkSaM tithiryutiH / AyuzvAtha gRhezarkSagRhabhaikyaM mRtipradam // 12 // piMDa iti // Aya iti // piMDe kSetraphale navadhA sthApite krameNa navAdibhiraMkairguNite krameNa ca nAgAdibhiraMkairbhakte sati yadavaziSTaM tadAyAdikaM syAt / yathA - kSetraphalaM navabhirguNitamaSTabhirbhaktaM ziSTamAyaH syAt, punarnavabhirguNitaM saptabhirbhaktaM ziSTaM vAraH / punaH SadbhirguNitaM navabhirbhaktaM ziSToM'zakaH / punaraSTabhirguNitaM dvAdazabhirbhaktaM ziSTaM dravyaM syAt / punastribhirguNitamaSTabhirbhaktaM ziSTamRNaM / punaraSTabhirguNitaM saptaviMzatyA bhaktaM ziSTamRkSaM / punaraSTabhirguNitaM paMcadazabhirbhaktaM ziSTA tithiH / punazcaturbhirguNitaM saptaviMzatyA bhaktaM ziSTA yutiyoMgo viSkaMbhAdiH / punaraSTabhirguNitaM kSetraphalaM khabhAnu 120 bhirbhakta ziSTamAyuH syAdityarthaH / tadyathA - piMDa : 203 navabhirguNita: 1827 aSTabhakte zeSaM 3 siMha Ayo jAtaH, punaH navabhirguNitaM saptabhirbhaktaM ziSTaM vAraH 7 evaM sarve'pyAnItAH aMzakaH 3 dravyaM 4 RNaM 1 nakSatraM 4 rohiNI tithiH 4 caturthI yogaH 2 prItiH AyuH 64 / uktaM ca- 'go'GkartvaSTaguNASTanA gajaladhivyAlai 9 / 9 / 6 / 8 / 3 / 8 / 8 / 4 / 8 / rhataM bhUphalaM nAgAdvayaMkadivAkarASTrabhatithIyogaiH khasUryai 8 / 7 / 9 / 12 / 8 / 27 | 15 | 27 / 120 rbhajet / AyaM vAramathAMzakaM dhanamRNaM tArAM tithiM ciMtayedyogaM cAyuritIha zeSakapade bhAgairhate tAMtrikaiH // ' iti / vasiSThAdibhistu SaDete nirdiSTAH / yadAha - 'vistArAyAmaguNitaM gRhasya padamucyate / tasmAddhunA'dhanAyarkSe vAsarAkhyanavAMzakAH // gajarAmAMkavasvakaRtubhi 8 / 3 / 9 / 8 / 9 / 6 / guNitAtpadAt / sUryASTASTarkSazailAMka 12 / 8|8| 27 / 7 / 9 vibhaktAdavaziSTakAH // saMpUrNAH zubhadAstvete hyasaMpUrNAstvaniSTadAH // ' iti / padaM kSetraphalaM / adhanamRNam / atropapattiH guNakAnAM bhAjakAnAM ca 422 1 vasiSTho hi vipakSa iti pATho'tra paThati; gargastu - 'supakSaM dhanadaM kSayam' ityanena tameva 'supakSa' ityAcaSTe / evamatra supakSa-vipakSayorvaiSamyaM kathaM luptaM tatsujJairvimarzanIyam / Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRha-gRhakoMrekabhe phalaM] vAstuprakaraNam 12 / 423 AyA aSTAveva, vArAH saptaiva, aMzA navaiva, dhanaM RNaM, nakSatrANi saptaviMzatiH, tithayaH paMcadaza, yogAH saptaviMzatiH, paramAyuH viMzatyadhikazatam / athaiSAmAyAdInAM pryojnmucyte'smaabhiH| Ayasya tAvat-'viSamAyaH zubhAyaiva samAyaH zokaduHkhadaH' iti vsisstthokteH| vArANAM ca 'sUryAravArarAzyaMzAH sadA vhnibhyprdaaH| zeSagrahANAM vArAMzAH karturiSTArthasiddhidAH // ' iti / yathA-gaNite. nAgato bhaumavAraH so'pi niMdyaH, tadrAzI meSavRzcikau niMdyau, tadaMzAH yasminkasmiMzcillagne meSavRzcikanavAMzAvapi niMdyau / evamanyeSvapi vAreSu navAMzAnAM ca / 'gRhasyAgataM bhaM yattu tadvirAzyAtmakaM yadi / tannavAMzavazAttatra jJAtavyaM sarvadA gRhe' iti / yathA kRttikA dvirAzyAtmikA tatraikAvazeSa meSaH, nyAdizeSe vRSaH, mRge'pi byadhike zeSe mithunamanyathA vRSaH,punarvasAvapyaMzakatrayaM yAvanmithunamanyathA karkaH, evamuttarAphalgunyAdiSu dvirAzyAtmakepUhanIyaM vidvadbhiH / natu niHsaMdigdheSvekarAzyAtmakeSu azvinyAdiSu / dhanarNayozca 'dhanAdhikaM gRhaM vRddhyai nirdhanAya RNAdhika miti / nakSatrasya 'vipatpradA vipattArA pratyarA prtikuuldaa| nidhanAkhyA tArakA tu sarvathA nidhanapradA // vivaya'tArakAsvetannirmANamazubhapradam / kurvannajJAnato mohAd duHkhabhAvyAdhibhAgbhavet // ' ayamarthaH-gRhanakSatrAt dinabhaM yatsaMkhyaM tannavabhaktamavaziSTatArakA vipattArAdikAH syuzcettadA'niSTAstaddine gRhAraMbhaM na kuryAdanyasmindine zubhatArAsu gRhAraMbhaM kuryAdityarthaH-iti kecit / apare tu gRhakarturnAmanakSatrAgRhabhaM gaNyaM navabhaktamavaziSTaM vipattArAdikaM syAttadA tadgRhamaniSTamanyathA zubhamiti / yadAha kazyapaH-'datte duHkhaM tRtIyA paMcamakSa yazaHkSayam / AyuHkSayaM saptamakSaM karturbhAdyadi saptabham // ' iti / vAstuzAstre'pi-'gRhabhAtsvAmibhaM gaNyaM bhaktaM ca navabhiH punH| yaccheSaM sA bhavettArA saptapaMcatrikAdhamA // ' iti / yadA tu gRhakartug2ahasya caikaM nakSatraM cetsyAttadA tacchubhamazubhaM veti nirNaya svymevaah-atheti| gRhezo gRhasvAmI tasyA nakSatraM prAguktaprakAreNa cAnItaM bhaM gRhabhaM tayoraikyaM tayorekameva cenaM syAttadgRhakarturmRtipradaM maraNakaraM syAt / yadAha vasiSThaH-'gRhasya tatpatestvekaM dhiSNyaM cennidhanapradam' iti / nidhanaM maraNam / rAzyaikye'yaM doSaH, natu bhinnarAzitve / tadvAkyasya vivAhaprakaraNoktatvAt / kaizcidanyadapi prayo. janamuktam / taduktaM vyavahArasamuccaye-'tribhistribhirvezmani kRttikAdyairucchedaputrAptidhanAni zokaH / zatrobhayaM rAjabhayaM ca mRtyuH sukhaM pravAsazca nava prabhedAH // ' iti / gRhabhavazAdrAzijJAne'pi prayojanamAha sa eva-rAzikUTAdikaM sarva daMpatyoriva ciMtayet / naiHsvaM dviAdaze nUnaM trikoNe tvnptytaa| SaSTASTake naidhanaM syAdvyatyaye madhyamaM smRtam / pareSu zubhadaM proktaM gehaM ttkrtRraashitH||' iti / vyatyayedvAdazadvitIya ityaadike| anye rAzikUTaprabhedA 'varNoM vazyam' (6 / 21) ityAdikA vivAhaprakaraNoktA dhyeyAH / sarvapadopAdAnAt 'rAkSasAmaramoktaM gaNayonyAdikaM punaH / jJeyaM jyotiSazAstrAttadidamityatra noditam // ' iti vAstuzAstroktezca / kRttikAdiSu dvirAziSu bheSu rAzinirNayo vAstuzAstre-'azvinyAditrayaM meSe siMhe proktaM maghAtrayam / mUlAdi Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 muhuurtciNtaamnniH| [gRhAraMbhe vRSavAstucakraM tritayaM cApe zeSeSu navarAzayaH // ' iti / zeSeSu bheSu rohiNyAdiSu navarAzayo jJeyAH / yathA-rohiNImRgayovRSaH, ApunarvasvomithunaM, puSyAzleSayoH karkaH, evaM hastAdidvike zravaNAdidvike ca kanyAmakarAyA rAzayaH syurityarthaH / ayaM ca pakSo vAstuzAstre navAMzAnukteruktaH / atra rAzikUTe nADIvedho na doSAya / uktaM ca jyotizciMtAmaNo--'sevyasevakayozcaiva gRhttsvaaminorpi| parasparaM mitrayozcedekanADI prazasyate // ' iti / tithiprayojanaM tithyAnayanaprakArAMtaraM ca vAstuzAstre-'zakAhataM kSetraphalaM triMzadbhaktAvazeSakam / tithiH pratipadA jJeyA darza riktAM ca varjayet // ' iti / tulyanyAyatvAcchubhAzubhaprakaraNoktaM duSTayogavarjanaM ca yogAnAM prayojanaM AyuSazca prayojanaM spaSTameva yat 'tAvatkAlaM gRhasthiti'riti / atha yatra hastAdigaNanayA kSetraphale kriyamANe AyavyayAMzakAdiSu zuddhioMpalabhyate, tatrApyaMgulAdikaM nikSipya saMzodhya vA kSetraphalaM sAdhyam / yadAha bhImaparAkramaH-'karamAnAdaguNaM cettadAMgulAdi pradAya hitvA vA / kSetraphalaM gaNitena prasAdhayediSTasiddhyartham // ' iti / aguNamAyavyayAdiguNazUnyaM yadi syAttadeSTasiddhyarthamiSTAnAmAyAMzakAnAM siddhyarthaM prakSipet / atra vRttAdikSetreSu kSetraphalAnayanaM lIlAvatIprabhRtiSu jyotirgratheSu draSTavyam // 11-12 // ___ atha gRhAraMbhe vRSavAstucakraM zAlinIbhyAmAhagehAdyAraMbherkabhAdvatsazIrSe romairdAho vedabhairagrapAde / zUnyaM vedaiH pRSThapAde sthiratvaM rAmaiH pRSThe zrIyugairdakSakukSau // 13 // lAbho rAmaiH pucchagaiH svAminAzo vedaiHsvyaM vAmakukSau mukhasthaiH / rAmaiH pIDA saMtataM vArkadhiSNyA,zva rudrairdigbhaiiruktaM vasatsat // 14 // gehAdyAraMbha iti ||laabho rAmairiti // gehaM gRham , Adizabdena prAsAdAdi / tadAraMbhe sati arkabhAt sUryAkrAMtanakSatrAd rAmaistribhibhaiMrvatsasya vRSasya zIrSe sthitairdAhaH phalaM syAt / tato vedabhaizcaturbhibhaiMH agrapAde puraHsthitapAdadvaye sthitaiH zUnyaM janavAsazUnyaM syAt / tatazcaturbhi|H pRSTapAdadvaye sthitaiH sthiratvaM gRhkrtuH| tato rAmabhaiH pRSThe sthitaiH zrIH syAt / tato yugaizcaturbhidakSiNakukSau sthitairlAbhaH / tatastribhiH pucchagaiH svAmino gRhakarturnAzaH / tato vedaizcaturbhibhairvAmakukSau sthitaiH naiHsvyaM dAridyam / tatastribhirmukhasthitairgRhakartuH pIDA saMtatamanavarataM syAt / uktaM ca jyotiHprakAze-'vAstucakra pravakSyAmi yacca vyAsena bhASitam / yadRkSe vartate bhAnustatrAdau trINi mastake // catuSkamagrapAde syAtpunazcatvAri pazcime / pRSThe ca trINi RkSANi kukSau catvAri vAmataH // catvAri dakSiNe kukSau pucche bhatrayameva ca / mukhe bhatrayameva syuraSTAviMzatitArakAH // zirastArAgnidAhAya gRhe'vAso'grapAdayoH / sthairya syAtpazcime pAde pRSThe caiva dhanAgamaH // kukSau syAdakSiNe lAbho vAmakukSau daridratA // pucche svAmivinAzaH syAnmukhe pIDA niraMtaram // ' iti / pitAmahAnaMtacaraNA api-'trivedavedAgniyugAgnivedatrikeSu 3 / 4 / 4 / 3 / 4 / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhanirmANanakSatrANi] vAstuprakaraNam 12 / 425 3 / 4 / 3 bhAno zazibhaM gRheSu / dAho vinAzaH sthiratA dhanaM zrIH zUnyaM ca dAridyavadhau krameNa // ' iti / athaitasya cakrasya prakArAMtareNa nisskRssttmrthmaahveti| arkadhiSNyAdazvaiH saptabhairasatphalaM rudairekAdazabhiH satphalaM, tato digbhidezabhairasatphalamuktaM syAditi niSkRSTo'rthaH / uktaM ca-ravibhAtsapta neSTAni zubhAnyekAdazASTamAt / daza zeSANyaniSTAni sAbhijidvRSavAstuni // ' iti / pUrva savistaroktistu mUlavAkyAnurodhAt // 13-14 // ___ atha sauracAMdramAsaikyena prAcyAdidikSu dvArANi gRhanirmANanakSatrANi ca sUtikAgRhanirmANapravezamuhUtauM ca sragdharAchaMdasAhakuMbhe phAlgune prAgaparamukhagRhaM zrAvaNe siMhakoH __ pauSe nake ca yAmyottaramukhasadanaM go'jagerke ca rAdhe / mArge jUkAlige saddhRvamRduvaruNavAtivasvarkapuSyaiH sUtIgehaM tvadityAM haribhavidhibhayostatra zastaH prveshH||15|| kuMbhe'rka iti // kuMbhe kuMbhasthite sUrye phAlgune ca mAsi prAgaparamukhaM gRhaM prAGmukhaM pazcimamukhaM ca gRhaM sat zubhaphaladaM kArya syAdityarthaH / zrAvaNe mAsi siMhakarkisaMkrAMtyoH prAgaparamukhaM gRhaM syAt / pauSe mAse nake makarasaMkrAMtI ca prAgaparamukhaM gRhaM syAt / atha go'jage vRSameSage sUrye rAdhe vaizAkhe mAse ca tathA mArge mArgazIrSe mAsi jUkAlige tulAvRzcikagate sUrya sati yAmyottaramukhaM sadanaM dakSiNamukhamuttaramukhaM ca sadanaM syAt / yadAha nAradaH-'gRhasaMsthApanaM sUrye meSasthe zubhadaM bhavet / vRSasthe dhanavRddhiH syAnmithune maraNaM dhruvam // karkaTe zubhadaM proktaM siMhe bhRtyavivardhanam / kanyA rogaM tulA saukhyaM vRzcike dhanavardhanam // kArmuke tu mahAhAnirmakare syaaddhnaagmH| kuMbhe tu ratnalAbhaH syAnmIne sadma bhayAvaham // ' iti / cAMdramAsAnAha zrIpatiH'zoko dhAnyaM mRtipazuhRtI dravyavRddhirvinAzo yuddhaM bhRtyakSatiratha dhanaM zrIzca vahverbhayaM ca / lakSmIprAptirbhavati bhavanAraMbhakartuH krameNa caitrAdUce muniriti phalaM vAstuzAstropadiSTam // ' iti / anyacca-'bhASADhacaitrAzvayujorjamAghajyeSTheSu saprauSThapadeSu nUnam / niketanAnAM ghaTanaM nRpANAM yogezvarAcAryamate na zastam // ' iti / mate na iti pdcchedH| atra saurANAM cAMdramAsAnAM ca mahAn zubhAzubhaphalabhedena virodhaH / tatra cikIrSitagRhadvArAnukUlaravisaMkramasamIcInavihitamAseSveva vaizAkhAdiSu gRhAraMbhaH kArya iti virodhAbhAva iti pitcrnnaaH| tatra dvAraniyamamAha zrIpatiH-'karkinakraharikuMbhagate'rke pUrvapazcimamukhAni gRhANi / taulimeSavRSavRzcikayAte dakSiNottaramukhAni ca kuryAt // anyathA yadi karoti durmatiAdhizokadhananAzamanute / mInacApamithunAMganAgate kArayenna gRhameva bhAskare // ' iti / tatra kuMbhArkasahite phAlgune mAsi pUrvapazcimamukhaM gRham / siMhakarkasahite zrAvaNe mAsi tAdRzameva gRhamuktAddhetoH / evaM makarArkasahite pauSe mAse / anenaiva hetunA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 muhuurtciNtaamnniH| [sUtikAgRhanirmANakAlaH dakSiNottaramukhaM gRhaM meSavRSArkasahite vaizAkhe syAt / tulAvRzcikArkasahite mArgazIrSamAse tathaiva gRhaM syAdityarthaH / athAtra saurANAM cAMdrANAM ca mAsAnAM niSedhastRNAdinirmeyagRhAdyAraMbhe naiva bhavati / yaduktaM vyavahArasamuccaye-'niSiddheSvapi RkSeSu svAnukUle zubhe dine / tRNadArugRhAraMbhe mAsadoSo na vidyte||' iti|jgnmohne'pi-paassaannessttyaadigehaani niMdyamAse na kArayet / tRNadArugRhAraMbhe mAsadoSo na vidyate // ' atra kecidaniyatadiggRhAraMbhe sarvadA kAladoSo na pravartata ityAhustanna / vacanAbhAvAt kiMca-'diGmUDhe kulanAzaH syAt' ityaniyatadiggRhasya vicArakoTisannivezAbhAvAt / atha gRhnirmaannnksstraannyaah-dhruveti| dhruvANi mRdUni ca prasiddhAni, varuNaH zatabhaM, svAtI prasiddhA, vasuH dhaniSThA, arko hastaH, puSyazca; eSu bheSu gRhanirmANaM sat zubhaphaladam / yadAha garga:-'tryuttare'pi ca rohiNyAM puSye maitre karadvaye / dhaniSThAdvitaye pauSNe gRhAraMbhaHprazasyate // ' atra vAkye mRgAnabhidhAnaM taduktimahezvaravAkyAlocanena / 'prAraMbho bhavanasya vAruNamRdusvAtyarkapuSyadhruvairvasvRkSeNa yutaiH' iti / atha sUtikAgRhanirmANe vizeSamAha-sUtIgehamiti // adityAM punarvasau sUtikAgRhanirmANaM zastam / zasta iti vakSyamANasyAtra napuMsakatvena saMbaMdhAt / tatreti / tatra sUtIgRhe haribhavidhibhayoH zravaNAbhijitornakSatrayoH pravezaH zastaH / uktaM ca zrIpatinA-'punarvasau ca sUtikAgRhasya nirmitiH zubhA / viraMciviSNubhAMtare pravezanaM hitaM bhavet // ' iti / kecitta-viraMciH rohiNI, viSNubhaM zravaNaH, tayoraMtare madhyavartini nakSatrasamudAye ityAhuH / tanna / asaMdehArtha viraMcibhAdibhUpeSu ityevaM brUyAt / tasmAd viraMcirabhijinnakSatram / antare madhye / viraMciviSNutArayorityeva saptamIvibhaktyA'dhikaraNatve bodhite aMtarapadoktiH spaSTArthA / tadetadrAhmaNavyatiriktavarNatrayasAdhAraNam / yadAha lallaH'punarvasau nRpAdInAM kartavyaM sUtikAgRham / zravaNAbhijitormadhye pravezaM tatra kArayet // ' iti / Avazyakatve tu zravaNAbhijitormuhUrtastadudayo vA grAhya ityarthaH / brAhmaNasya tu prAguktanakSatrepveva sUtikAgRhanirmANapravezau / tatra sUtikAgRhaM nairRtyAM kAryam / yadAha vRddhavasiSThaH-'aiyAM tu vikramasthAnamAgneyyAM pacanAlayaH / vAruNyAM bhojanagRhaM nairRtyAM sUtikAgRham // yAmyAyAM zayanasthAnaM vAyavyAM pazumaMdiram / kaubeyAM tu dhanasthAnamaizAnyAM devatAlayaH // ' iti / smRtibhAskare gargaH-'vAre'nukUle rAzau tu dine doSavivarjite / sAnukUladizi proktaM sUtikAbhavanaM budhaiH||' iti| kAlaniyama ukto ratnakoze'Asannaprasave mAsi kuryAccaiva vizeSataH / tadvatprasavakAle syAditi zAstreSu nizcayaH' iti| varAheNAtrAnekanakSatrAdyabhidhAnaM kRtam / yathA-'hastAdityazazAMkatiSyapavanaprAjezamitrottarAzcitrAzvizravaNeSu vRzcikaghaTau hitvA virikte tithau| zukrAcAryazanaizcarajJazazinA vAre'nukUle vidhau sadbhirvezmani sUtikAgRhavidhiH kSemaMkaraH kIrtyate // ' iti / veshmni-cturthsthaane| sadbhiH zubhagrahaiH / sUtikA 1 'sadA doSo na vidyate' iti paatthaaNtrm| 2 prajezasya prajApaternakSatraM prAjezaM rohiNI / Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sauracAMdramAsAnAmekavAkyatA] vAstuprakaraNam 12 / 427 gRhapraveze kAlavizeSamAha jyotirvasiSThaH-'athAtaH saMpravakSyAmi sUtikAgAravezanam / mAse tu navame prApte pUrvapakSe zubhe dine // prasUtisaMbhave kAle sadya eva pravezayet // ' iti / pUrvapakSe zuklapakSe / nakSatrAdInyAha gargaH'rohiNyadavapauSNeSu svAtIvAruNayorapi / puSye punarvasau hastadhaniSThAvyuttarAsu ca // maitratvASTre tathAzvinyAM sUtikAgAravezanam / sarve zubhagrahAH keMdre pApAzca triSaDAyagAH // zubhAMze zubhasaMdRSTau sUtikAvezanaM zubham // ' iti // 15 // ___ atha prAgabhihitAnAM saurANAM cAMdrANAM vA mAsAnAM prakArAMtareNaikavAkyatAM zArdUlavikrIDitenAhakaizcinmeparavau madhau vRSabhage jyeSThe zucau karkaTe bhAdre siMhagate ghaTe'zvayuji corje lau mRge pauSake / mAghe nakraghaTe zubhaM nigaditaM gehaM, tathorjI na san kanyAyAM ca tapAdhanuSyapi na san kRssnnaadimaasaadbhvet||16|| kaishciditi|| pUrva digdvAravizeSeNaikavAkyatA uktA idAnImetAdRzI ucyate / meSasaMsthe ravau madhau caitre mAsi gehaM prArabdhaM zubhaM syAt / tathA vRSasthe sUrya jyeSThe mAse, karkasthe'rke zucAvASADhe siMhagate'rke bhAdrapade mAsi dhaTe tulAsthe ravau Azvayuji AzvinamAse alau vRzcikage'rke Urje kArtike mAsi mRge makarasthe'rke pauSe mAse nakraghaTe makarakuMbhasthe'rke mAdhe mAsi prArabdhaM gRhaM zubhaM syAdityarthaH-iti kaishcinnigditmsyaaymaashyH| mInacApa-'(pR.425)ityAdinA dvisvabhAvarAzayo niSiddhAH; zoko dhAnyam' (pR.425) ityAdinA ca kiyaMtazcAMdrA api mAsA niSiddhAH / ato'nye saurAzcAMdrA vA vihitAsteSAmayamekavAkyatAprakAraH / meSasthe ravau caitre'pi gRhaM zubham / yastu caitro niSiddhaH sa mInArkaviSayaH / vRSabhasthe ravI jyeSThe'pi zubham / vaizAkhastu vihita evAsti / jyeSTho niSiddhaH sa mithunaarkvissyH| karkaTasthe sUrye ASADhe'pi shubhm| ASADhaniSedhastu mithunArkaviSayaH, siMhagate sUrye bhAdrapade'pi zubhaM, zrAvaNazcettatra syAtsa vihitatvAdeva zubhaH / yastu bhAdrapadaniSedhaH sa kanyAviSayaH / tulAgate sUrye Azvine'pi zubham / yastvasya niSedhaH sa kanyAparaH / vRzcikasthe sUrya kArtike'pi zubhaM syAt / niSedhaviSayaM svayameva vakSyati / mArgazIrSoM vihita eva / makarasthe sUrye pauSe zubham / dhanurarkasya sAhitye so'pyazubhaH / makarakuMbhasthe sUrye mAghe'pi zubham / niSedhastu dhanurarkaviSayaH / ata eva-'pauSaphAlgunavaizAkhamAghazrAvaNakArtikAH / mAsAH syurgRhanirmANe putrArogyazubhapradAH // ' iti nAradavAkyam / 'mAse tapasye tapasi mAdhave nabhasi tviSe / Urje ca gRhanirmANaM putrapautradhanapradam // ' iti vasiSThavAkyaM ca AzvinakArtika Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 muhUrtaciMtAmaNiH / [tithiparatvena gRhadvAraniSedhaH mAghamAsAnAM zubhatvapratipAdakaM tulAvRzcikamakarakuMbhArkasAhityaprAzastyaparam / vacanAMtarabodhito niSedhaH prAguktaviSaya eva / evaM phAlgunasya zubhatvaM kuMbhArkaviSayam / mInArkasAhitye tu niSiddhaH saH / nanu kArtikamAghamAsau zrIpatinA niSiddhau tayoH ko viSaya ityata Aha / tatheti / UrjaH kArtiko mAsaH kanyAyAM kanyAgate ravau na san na zubhaH / ca punaH tapAH mAghamAso dhanuSi dhanurarke na san / apiH pAdapUraNe / nanvetadayuktaM pratibhAti / yatazcAMdramAsena caitrAdimAsasaMjJAH saMti, tatra kArtike mAsi kanyAsaMkrAMtiHmAghemAsi dhanurarkazca kadApi na saMbhavet ; yataH kArtikasya mAghasya vA zuklapratipadAdi triMzattithayaH yAvattAvat tatsaMjJetyata Aha-kRSNAdimAsAditi / asti dvividho mAsaH-zuklAdiH, kRSNAdizceti / tatra zuklapratipadamArabhyAmAvAsyAparyaMta zuklAdiH; kRSNapakSapratipadamArabhya pUrNimAMtaM kRSNAdiH / yathA caitrazuklapakSo matadvaye'pi sa eva, caitrapaurNamAsyanaMtaraM kRSNapakSazcaitramAsa eva, evaM cAMdamAso bhavati / sa eva kRSNapakSo yadi vaizAkhakRSNapakSatvena vyavahriyate tadanaMtarabhAvI zuklapakSo vaizAkhazuklaH sarvavAdisiddhaH tadA kRSNAdirmAsaH saMbhavati / ubhayathA hi zAstre vyvhaarH| 'azvayukkRSNapakSe tu zrAddhaM kuryAdine dine|' iti / aSTamI kRSNapakSasya rohiNI RkSasaMyutA / bhavetprauSThapade mAsi jayaMtI nAma sA smRtA // ' iti / atra yadi darzAto mAso vivakSyate tadA bhAdrapadakRSNapakSe zrAvaNe mAsi cetyevaM brUyAt / tadetanmAsasya kRSNAditve pramANam / 'ata UrdhvamamI yuktA gatakAlAdyasaMkhyayA // mAsIkRtAyutairmAsairmadhuzuklAdibhirgataiH // ' ityAdIni bahuvAkyAni zuklAditve pramANam / tatrAzvinapUrNimAtaH kArtika zuklapaurNimAMtaM kRSNAditvena kArtikavyavahArAt kanyAsaMkrAMtisaMbhavAt niSedha upapanno bhavati / evameva mAghe mAsi dhanurarkasaMbhave taniSedhasya sArthakyamityalamiyatA // 16 // atha tithiparatvena dvAra niSedhamupajAtikayAhapUrNedutaH prAgvadanaM navamyAdipUttarAsyaM tvatha pazcimAsyam / darzAditaH zukladale navamyAdau dakSiNAsyaM na zubhaM vadaMti // 17 // pUrNaMduta iti // pUrNendutaH pUrNimAtaH kRSNASTamIparyaMta prAGmukhaM gRhaM zubhaM na vadaMti / kRSNanavamItazcaturdazIparyaMtaM kriyamANaM gRhamuttarAsyaM na zubham / atha darzAditaH zuklASTamIparyaMtaM pazcimAsyaM gRhaM na zubham / zuklanavamItazcaturdazIparyaMtaM dakSiNAsyaM gRhaM na zubhaM vadaMti / tAsu tithiSu tattaddiGmukhaM gRhaM na kartavyamiti vAkyArthaH phalitaH / yaduktaM vyavahArasamuccaye-'pUrNimAto'STamI yAvatpUrvAsyaM varjayedgRham / uttarAsyaM na kurvIta navamyAdicaturdazIm // amAvAsyASTamI yAvatpazcimAsyaM vivarjayet / navamyAdau dakSiNAsyaM yAvacchuklacatudezIm // ' iti / vihitatithayo'pi tatraivoktAH-'dvitIyA paMcamI mukhyAstRtI Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhAraMbhe paMcAMga-lamazuddhI] vAstuprakaraNam 12 / 429 yA SaSThikA tthaa| saptamI dazamI caiva dvAdazyekAdazI tathA // trayodazI paMcadazI tithayaH syuH zubhAvahAH / dAridyaM pratipatkuryAccaturthI dhanahAriNI // aSTamyuccATanaM caiva navamI zastraghAtinI / darza rAjabhayaM jJeyaM bhUte dAravinAzanam // ' iti| pakSaphalaM ca tatraiva-'zuklapakSe bhavetsaukhyaM kRSNe taskarato bhayam // ' iti / athAtra prasaMgAd dvAravedhaphalAni likhyate / tatra varAhaH-'mArgatarukoNakUpastaMbhabhramaviddhamazubhadaM dvAram / ucchrAyAvirguNitAM bhUmiM tyaktvA na doSAya // ' iti / bhramo jalanirgamapradezaH praNAliketyarthaH / viddhaM saMmukhAvasthitaM / atrocchrAyo dvArasya gRhyate / tathA ca gargaH-'dvArocchAyAdviguNitAM bhUmiM tyaktvA bhiHsthitaaH| na doSAya bhavaMtyete' iti / 'rathyAviddhaM dvAra nAzAya kumAradoSadaM trunnaa| paMkadvAre zoko vyayo'mbuniHsrAviNi proktaH // kUpenApasmAro bhavati vinAzazca devatAviddhe // staMbhena strIdoSaH kulanAzo brhmnno'bhimukhe||' iti / paMkaviddhaM dvAra paMkadvAraM yasya dvArasyAgrataH niraMtaraM paMkastiSThati / devatAH surprtimaaH| nAzaH svAmina eva / brahmavedha ekAzItipadacakra sthitabrahmasthAnavedho gRhyte| yadAha vizvakarmA-'gRhamadhye kRtaM dvAraM dravyadhAnyavinAzanam // ' iti / vizeSamAha bharadvAjaH-'zirA marmANi vaMzazca nAlaM madhyaM ca srvshH| vihAya vAstumadhyaM ca dvArANi vinivezayet // ' iti / vAstumadhyaM brahmasthAnam / 'tatra dvAraM cennidhanaprada'miti vasiSThoktezca / asyApavAdamAha vizvakarmA-'devAgAre vihAre ca prapAyAM maMDapeSu c| pratolyAM ca makhe caiva madhye dvAraM nivezayet // ' iti / devAlayAdisthAneSu kRtasya gRhAMtargatadvArasya brahmaNo na vedha iti niSkRSTo'rthaH / atraikAzItipadacakraM ca sAmAnyavizeSabhAvapuraHsaraM graMthasaMdarbheNa varAhasaMhitAyAmuktamapi noktametasmiMzcakre muhUrtavicArA'prasaMgAt / kecit prayojanAbhAvAnoktamityAhustanna / tatra hi vAstunarasya zirAmarmavaMzAdiduSTasthAnAnAmazubhaphaladAnAM tyAgoktyA saprayojanatvAt / tathA tasyaiva zubhaphaladAnAmanyeSAM bAhvAdisthAnAnAM grAhyatvoktyA ca / vasiSThAvRSisaMhitAsu tu vAstuzAMtyarthameva tasyAbhidhAnamityato'trAnuktiH // 17 // atha gRhAraMbhe paMcAMgazuddhiM lagnazuddhiM cAnuSTubhAhabhaumArkariktAmAyUne carone'Gge vipaMcake / vyaSTAMtyasthaiH zubhaigeMhAraMbhasyAyArigaiH khalaiH // 18 // bhaumArketi // bhaumAauM vArau riktAzca prasiddhAH, amA amAvAsyA, AdiH pratipad, upalakSaNatvAdaSTamyapi; etaiHUne kAle tathA vipaMcake paMcakaM dhaniSThottarArdhAdikA paMcanakSatrI paMcakamityucyate / paMcazabdAt saMghArthe 'saMkhyAyAH saMjJAsaMghasUtrAdhyayaneSu' iti kanpratyayaH / vigataM paMcakaM yasminnevaMvidhe ca kAle sti| Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 muhUrtaciMtAmaNiH / [ devAlayAdau rAhumukhanirNayaH carone cararAzibhiH meSakarkatulA makarairUne'Gge lagne sthire dvisvabhAve ca gRhAraMbhaH kaaryH| yaduktaM vyavahArasamuccaye - 'dvitIyA paMcamI mukhyAstRtIyA SaSTikA tathA / saptamI dazamI caiva dvAdazyekAdazI tathA / trayodazI paMcadazI tithayaH syuH zubhAvahAH // ' iti / anyAstithayo'rthAnniSiddhAstadapyuktaM tatraiva - 'dAridryaM pratipatkuryAt' ityAdi / vAstuzAstre'pi - 'caralagne carAMze vA riktAmArArkavAsare / aMgASTAMtyArige caMdre raMdhre pApe kSayaH prabhoH // ' iti / nanvatra niSTha paMcakadoSo'nupapannaH / nakSatraprakaraNoktadhaniSThAdipaMcakaniSedhena gatArthatvAt / na punaruktamiti vayaM / yato gRhagopanamiti pUrvamuktaM tatra gRhasya tRNakASThAdibhirAcchAdanaM gopanaM taddhi siddhasya gRhasya saMbhavet / gRhAraMbhastu prAgbhavanarUpaH sa tvasiddhasyaiveti / nanu 'dhruvamRducarabhasvAtivasvarkapuSyaiH' iti gRhAraMbhe nakSatreSu dhaniSThAzatatArakottarAbhAdrapadA revatInAM vihitatvenaikasyA eva pUrvAbhAdrapadAyA niSedhoktau kartavyatAyAM ca satyAM punaH paMcakaniSedhAnupapattiH / satyaM; staMbhocchrAyaviSayako'yaM niSedhaH / yadAha mAMDavyaH - ' dhaniSThApaMcake' naiva kuryAtstaMbhasamucchrayam / sUtrAdhArazilAnyAsaprAkArAdi samArabhet // ' iti / prAkAro devAlayam / anye punareva AhuH / vivAhaprakaraNoktAni paMcakAni rogAgnirAja cauramRtyusaMjJAni taiH rahite'Gge lagne paMcakarahite lagne ityarthaH / uktaM ca gaNezadaivajJaiH - 'vimRtyu keMdrakhalage'Gge varjite paMcakaiH' iti / nAtrArSavAkyaM pramANamasti / vyaSTAMtyeti / aSTamasthAnadvAdazasthAnavyatiriktasthAnasthaiH zubhaiH, khalaiH pApaistRtIyaikAdazaSaSThasthAnasthaizcopalakSite lagne sati gRhAraMbhaH kAryaH / uktaM ca zrIpatinA - 'pApaistriSaSThAya gatai trikoNa keMdrAzritaiH sAdhubhirAlayasya / vadaMti nirmANamihASTamasthaH krUrastu karturmaraNaM karoti // ' iti / anyadapi uktaM tenaiva--'yaMge sthire vA bhavane vilagne saumyagrahairyukta nirIkSite vA / karmasthitaivIryayutaizca saumyairnirmANamAhurbhavanasya saMtaH 11 zuddha keMdranidhana sthirodaye saumyavargamanujodgame'pi ca / sanniveza udito hi vAstunaH sUribhirnatu carodaye kvacit // ' iti // 18 // atha devAlaye gRhAraMbhe jalAzaye ca vidigavasthitaM rAhumukhaM saphalamiMdravaMzAchaMdasAha - devAlaye gehavidhau jalAzaye rAhormukhaM zaMbhudizo vilomataH / mInArkasiMhArkamRgArkatastribhe khAte mukhAtpRSTha vidikzubhA bhavet // devAlaya iti // atra yathAsaMkhyaM saMbaMdhaH / devAlayaprAraMbha rAhormukhaM mInArkatastritrirAzyavasthite sUrye aizAnIto vilomato viparItaM vidikSu vAyavyAdiSu rAhormukhaM syAt / yathA - mInameSavRSarAzyavasthite sUrye rAhormukhamaizAnyAm / mithuna karka siMharAzyavasthite sUrye vAyavyAM rAhumukham / kanyAtulAvRzcikasthe sUrye nairRtyAM rAhumukham / dhanurmakarakuMbharAiyavasthe sUrye AgneyyAM rAhormukhamityarthaH / evaM gRhAraMbhe'pi siMhArkatastritrirAzyavasthite'rke vilomata aizAnyAdividikSu rAhumukhaM syAt / vRzcikAditraye vAyavyAM kuMbhAditraye nairRtyAM Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhAraMbhe khAtAraMbhAdinakSatrANi ] vAstuprakaraNam 12 / vRSAditraye ca AgneyyAM rAhumukhaM syAt / jalAzayAraMbhe'pi makarArkatastritrirAiyavasthe'rke vilomata aizAnyAM rAhumukhaM syAt / meSAditaH tribhirvAyavyAM karkAditastribhirnairRtyAM tulAditastribhirAneyyAM rAhumukhaM syAt / trayANAmapi spaSTArthaM nyAso yathA rAhumukhacakram | AraMbhaH aizAnyAm vRSabha | devAlayAraMbhaH sthite sUrye rA gRhAraMbhaH humukham siMha kanyA tulAsthite sUrye rA humukham kuMbhamInajalAzayAraMbhaH sthite sUrye rA humukham 431 vAyavyAm nairRtyAm AgneyyAm mithuna karkasiM kanyAtulAvR- dhanurmakarakuMbhahasthe sUrye rA- zcikasthe sUrye sthite sUrye humukham rAhumukham rAhumukham vRzcikadhanurma kuMbhamInameSa vRSabha mithunakarasthe sUrye | sthite sUrye karkasthe sUrye rAhumukham |rAhumukham meSavRSabhami- karkasiMhaka- tulAvRzcikathunasthe sUrye nyAsthite sUrye dhanuHsthe sUrye rAhumukham rAhumukham rAhumukham rAhumukham 1 phalamAha - khAta iti / devAlayAdiviSayake khAte bhUmizodhane kartavye sati rAhumukhAkrAMta dizaH sakAzAtpRSThavartinI dik zubhA bhavet / yathA - devAlayaviSaye mInAditrirAzisthitasUryatvena aizAnyAM rAhumukhaM tatpRSThavidigAneyI tasyAM prathamakhAtaprAraMbhaH zubhaphaladaH; evaM mithunAdirAzitrayasthe sUrye rAhumukhaM vAyavyAM tatpRSThavidigaizAnI tasyAM khAtAraMbhaH zubhaH / evaM sarvatra / tathaiva gRhavidhau jalAzayavidhAvapi rAhumukhaM kasyAM vidizyastItyavadhArya tatpRSThavidizi khAtaM zubhaphaladaM kAryamityarthaH / yataH sarpeNa viditrayaM vyAptaM yatra mukhAvasthitiH sA prathamA / yatrodarAvasthitiH sA dvitIyA yatra pucchAvasthitiH sA tRtIyA / yathA-aizAnyAM mukhaM, vAyavyAmudaraM, nairRtyAM puccham ; ataH khAte AgneyI samyak / evamanyatrApyUhanIyam / yadAha vizvakarmA - 'IzAnataH sarpati kAlasapoM vihAya sRSTiM gaNayedvidikSu / zeSasya vAstormukhamadhyapucchaM trayaM parityajya khaneccaturtham // ' iti / jyotizciMtAmaNau - 'vRSArkAditrikaM vedyAM siMhAdi gaNayed gRhe / devAlaye ca mInAdi taDAge makarAdiSu // ' iti / vasiSThastu gRhAraMbhe vAstunaramAha - 'triSu triSu ca mAseSu nabhasyAdiSu ca kramAt / yahijhukho vAstunarastanmukhaM sadanaM zubham // anyadiGmukhagehaM tadduHkhazokabhayapradam // ' iti / 'caturdizAdizAlAnAmeSa doSo na vidyate / ' iti / nabhasyAdigrahaNaM siMhAdyarkasaMkramopalakSaNaM nAgastu vidizi khananArthaH / naravAstustu gRhasya tattaddiGmukhArthaH / tatra khAtAraMbhAdinakSatrANyAha mAMDavyaH - 'adhomukhairbhebiMdadhIta khAtaM zilAstathA cordhvamukhaizca paTTam / tiryaGmukhairdvArakapATyAnaM gRhapravezo mRdubhirdhruvakSaiH // ' iti / khAtaM = bhUmizodhanam // 19 // Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 muhuurtciNtaamnniH| [dikparatvenopagRhanirmANaM atha gRhe kUpAdinirmANadigavasthityA phalaM zAlinIchaMdasAhakUpe vAstormadhyadeze'rthanAzastvaizAnyAdau pussttiraishvryvRddhiH| sUno zaH strIvinAzo mRtizca saMpat pIDA zatrutaH syAca saukhyam kUpe iti // 'vezmabhUrvAsturastriyAm' iti vAstuzabdaH pulliMge'pi / vAstoguhasya madhyadeze madhyabhAge jalakUpe kRte sati svAmino'rthanAzaH syAt / arthazAnyAdiSu sRSTimArgeNASTasu dikSu puSTirityAdiphalam / yathA-aizAnyAM kUpe puSTiH, pUrvasyAM kUpe aizvaryavRddhiH, AgneyyAM kUpe putranAzaH, dakSiNasyAM kUpe strIvinAzaH,nairRtyAM kUpe gRhakarturmatiH, pazcimAyAM kUpe samyak zobhanaM,vAyavyAM kUpe zatrutaH sakAzAtpIDA, uttarasyAM kUpe sukhaM gRhasvAmina eva nyAsaH / uktaM ca vasiSThena-'aizvarya putrahAnizca strInAzo nidhanaM bhavet / saMpacchatrubhayaM saukhyaM puSTiH prAgAditaH kramAt // ' iti // 20 // kUpe kRte gRhamadhye kariSyamANAnAmupakaraNagRhANAM dikparatvena karaNaM vasaMtatilakAchaMdasAha snAnasya pAkazayanAstrabhujezca dhAnya bhAMDAradaivatagRhANi ca pUrvataH syuH| tanmadhyatastu mathanAjyapurIpavidyA___bhyAsAkhyarodanaratauSadhasarvadhAma // 21 // snAneti // pUrvataH pUrvAdyaSTadikSu snAnagRhAdIni gRhANi syuH / yathApUrvasyAM snAnagRham , AgneyyAM pAkagRhaM, dakSiNasyAM zayanagRhaM, naiRtyAM zastragRhaM, pazcimAyAM bhojanagRhaM, vAyavyAMdhAnyasaMgrahagRham , uttarasyAM bhAMDArasya dravyasya gRham , aizAnyAM daivatagRhaM syAdityarthaH / yadAha vasiSThaH-'ainyAM dizi snAnagRhamAgneyyAM pacanAlayaH / yAmyAyAM zayanaM vezma nairRtyAM zastramaMdiram // vAruNyAM bhojanagRhaM vAyavyAM dhAnyamaMdiram / udIcyAM hATakaM sadma aizAnyAM devamaMdiram // ' iti / hATakasya suvarNasyedaM hATakam / kazyapo'pi-'prAcyAM dizi snAnagRhamAgneyyAM pacanAlayaH / zayanaM yAmyadigbhAge nairRtyAM zastramaMdiram / pratIcyAM bhojanagRhaM vAyubhAge'nnasaMgraham / bhAMDArasadanaM saumye tvaizAnyAM devatAlayam // ' iti / nAradastu vizeSamAha-'bhANDAgAraM tUttare syAdvAyavyAM pazumaMdiram // ' iti / vizvakarmA punaH-'uttarasyAM jalasthAnaM pUrvasyAM zrIgRhaM tathA' ityAha / tanmadhyata iti / pUrvAdyaSTadikSu tanmadhyatastayodividizormadhye aSTasaMkhyAke mathanAdyaSTau gRhANi syuH / yathA-pUrvAgneyyormadhye mathanasya dadhyAloDanasya gRham / AgneyIdakSiNayormadhye Ajyasya ghRtasaMgrahasya gRhaM, dakSiNanairRtyormadhye purISasya viSThAtyAgasya gRhaM, nairRtipazcimayormadhye vidyAbhyAsasya gRhaM, pazcimavAyavyormadhye rodanasya gRhaM, uttaravAyavyayormadhye ratasya Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahasthAnasthAyurdAyayogAH] vAstuprakaraNam 12 / saMbhogasya gRham , uttaraizAnyormadhye auSadhasya gRham , aizAnIprAcyormadhye uktavyatiriktasarvavastUnAM dhAma gRhaM kArya syaadityrthH| yadAha vasiSThaH-'iMdrAmyormathanaM madhye yAmyAmyoghRtamaMdiram / yamarAkSasayormadhye purISatyAgamaMdiram / rAkSasAMbupayormadhye vidyAbhyAsasya maMdiram / toyezAnilayormadhye raudanaM maMdiraM smRtam / vAyavyottarayormadhye saMbhogasyaiva maMdiram / uttarezAnayormadhye tvauSadhAgAramucyate / puraMdarezayormadhye sarvavastususaMgraham / sadanaM kArayedevaM kramAduktAni SoDaza // ' iti / kazyapo'pi-'iMdrAgyormathanaM gehaM yamAnyoghRtamaMdiram / purISatyAgasadanaM madhye rAkSasakAlayoH // vidyA jalezanairRtyomadhye ca sadanaM smRtam / raudanaM sadanaM nUnaM jalAdhIzasamIrayoH // navaratnAlayaM madhye kuberezvarayostathA / iMdrezayordhAnyagRham' iti // 21 // ___ atra gRhAraMbhaprasaktAnuprasaktaM sAmAnyataH prAglagnabalamapyabhidhAyedAnImArabdhagRhasya lagne grahANAM niyatasthAnAvasthityA niyatAyurdAyayogadvayamupajAtikayAhajIvArkavicchukrazanaizcareSu lagnArijAmitrasukhatrigeSu / sthitiH zataM syAccharadAM sitAkorejye tanuvyaMgasute zate dve 22 jIveti // atra yogadvaye grahasthAnayoryathAsaMkhyaM saMbaMdhaH / yathA-jIvo lagne, arkaH sUryaH SaSThe, vit budho jAmitre saptame, zukrazcaturthe, zanaizcarastRtIye; evaM niyatasthAnAvasthitagrahasahite lagne prArabdhasya gRhasya sthitirabdazataM varSazataM syAt ;ayameko yogH| yadAha zrIpatiH-'udaye gururastagRhe zazijaH sahaje tu zanizca ravizca ripau| jalagazca sito bhavanasya tadA zaradAM zatamAyuruzaMti budhAH // ' iti / jalaM caturthasthAnam / atha dvitIyo yogaH-siteti / zukro lagne, arkastRtIye, Aro bhaumaH SaSThe, ijyaH paMcame; evaMvidhe lagne prArabdhagRhasthitiDhe zate zatadvayaM varSANAM syAt / yadAha zrIpatiH-'lagne bhRguH putra- . gatazca jIvaH SaSThe kujastigmakarastRtIyaH / nivezane yasya gRhasya taddhi zatadvayaM tiSThati vatsarANAm // ' iti // 22 // athAnyanniyatAyurdAyayogadvayamiMdravaMzAchaMdasAhalagnAMbarAyeSu bhRgujJabhAnubhiH keMdre gurau varSazatAyurAlayaH / baMdhau guruyogni zazI kujArkajau lAbhe tdaashiitismaayuraalyH|| lagneti // atrApi yogadvaye sthAnagrahayoryathAsaMkhyaM sNbNdhH| lagne bhRguH dazame budhaH ekAdaze sUryaH lagnavyatiriktakeMdre guruH syAttadaivaMvidhe yoge prArabdhAlayo gRhaM varSazatamAyuravasthAnaM yasya tAdRzaH syAt / yadAha zrIpatiH'yadi vilagnagato bhRgujo'mbare zazisutaH khalu keMdragato guruH / dinakRdAyagatazca tadA budhaiH zatamitAyurudIrita AlayaH' iti / ayaM prathamo yogH| atha dvitiiyH| baMdhAviti / caturthe guruH dazame caMdraH maMgalazanaizcarau ekAdaze syAtAM tadA Alayo'zItisamAyuH mazItisamAH varSANyAyuryasya tAdRzaH 37 mu. ci. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 ..., muhuurtciNtaamnniH| [zubhasUcakaphalavizeSAH syAt |shriiptiH-shshaaNkjiivau kharasAtalasthau kujArkajau lAbhagatau ca yasya / prAraMbhakAle bhavanasya tasya sthitiniruktA shrdaamshiitiH||' iti / AlayazabdaH puliMgaH 'gRhAH puMsi ca bhUmyeva nikAyyanilayAlayAH' itymrH| puMsi ceti saMbadhyate / rUpabhedena vA puliNgH| ata eva naiSadhIye prayuktaH 'nizi mANikyamayA yadAlayAH' iti / 'paMktiviMzati' ityAdinA sUtreNa azItizatazabdau saMkhyAvAcinau nipAtitau // 23 // atha lakSmIyuktagRhayogatrayamanuSTubhAha khoce zukre lagnage vA gurau vezmagate'thavA / - zanau khoce lAbhage vA lakSmyA yuktaM ciraM gRham // 24 // vocce iti // svoccasthe mInasthe zukre lagnagate gRhaM ciraM lakSmyA yuktaM syAt ; athavA svoccasthe karkasthe gurau caturthasthAnagate sati tAdRzameva gRham ; athavA svoccasthe tulAsthe zanAvekAdazasthAnage'pi lakSmIyuktaM gRhaM syAt / etatpratyeka yogatrayam / yadAha zrIpatiH-'svoccavartini bhRgau vilagnage devamaMtriNi rsaatle'thvaa| svoccage ravisute'thavAyage syAsthitizca suciraM saha zriyA // ' iti // 24 // atha gRhasya parahastagAmitvayogamanuSTubhAha yUnAMbare yadaiko'pi parAMzastho graho gRham / abdAMtaH parahastasthaM kuryAcedvarNapo'balaH // 25 // nAMbare iti // eko'pi graho'tyutkRSTazubhaphaladAtA parAMzasthaH zatrunavAMzasthitaH san yadi chUne saptame syAdathavAMbare dazame syAttadA sa grahastad gRhaM prArabdhamabdAMtarvarSamadhya eva parahastasthamanyahastagAmi kuryAccedvarNapo brAhmaNAdivarNasvAmI 'viprAdhIzau bhArgavejyau' (5 / 43) ityabhihitaH sa cedabalaH syAt / uktaM ca vasiSThena-'eko grahazcetparabhAgavartI jAyAgataH karmagato'thavA syAt / karoti gehaM parahastayAtaM karoti varSAdvibalaH sa kheTaH // ' iti / kheTa: varNasvAmI / taduktaM zrIpatinA-'eko'pi nUnaM parabhAgavartI viyatsmarasthaH khacaro'bdamadhye / karoti gehaM parahastayAtaM syAd durbalazcediha varNanAthaH // ' iti / yadAtu varNAdhIzaH sabalaH syAttadA parahastagAmi na syAdityarthataH siddham // 25 // atha gRhAraMbhe nakSatravizeSeNa ca phalavizeSAn vivakSustAvacchubhasUcakaM phalavizeSayogadvayaM vasaMtatilakAchaMdasAha puSyadhruveMduharisarpajalaiH sajIva stadvAsareNa ca kRtaM sutarAjyadaM syAt / dvIzAzvitakSivasupAzizivaiH sazukra vAre sitasya ca gRhaM dhanadhAnyadaM syAt // 26 // puSyeti // puSyaH dhruvANi ca prasiddhAni, iMdurmugaH, hariH zravaNaM, sarpa AzleSA, jalaM pUrvASADhA; etairnakSatraiH sajIvaiH guruyuktairgudhiSThitaiH tadvAsareNa bRha Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhAzubhaphaladA yogAH ] vAstuprakaraNam 12 / 435 spativAsareNa kRtaM kartumArabdhaM gRhaM sutAnputrAn rAjyaM ca dadAti tAdRzaM syAt / yadAha vasiSThaH - 'ijyottarAtrayAhInduviSNudhAtRjaloDuSu / guruNA sahiteSveSu kRtaM gehaM zriyA yutam // ' iti / vAreNa gRhaphalavizeSazca nAradavAkye - 'zravaNASADhayozcaiva rohiNyAM cottarAtraye / guruvAre kRtaM vezma rAjayogyamihocyate / tadgRhe jAtaputrasya rAjyaM bhavati nizcayAt // ' iti / nakSatra - bhedo vacanaprAmANyAt / dvIzeti / dvIzaM vizAkhA, azvi azvinI, takSi tvASTraM vasu dhaniSThA, pAzI zatabhaM, ziva ArdrA; etairnakSatraiH sazutraiH zukrasahitaiH sitasya zukrasya vAre kRtaM gehaM dhanAni suvarNAdIni dhAnyAni taMdulAdIni tAni dadAti tAdRzaM gRhaM syAt / yadAha vasiSThaH - 'dvidaivatvASTravArIzarudrAdityavasUDuSu / zukreNa sahiteSveSu kRtaM dhAnyapradaM gRham // ' iti / nArado'pi - 'azvinIzatatArAsu vizAkhAbhAdvacitrake / dhaniSThAditisaMyukta saMyukte zukravAsare // gRhaM nATakazAlAkhyaM devAgAraM kRtaM zubham / tadvezmani prajAtastu kuberasadRzo bhavet // ' iti / atrApi nakSatrabhede prAgvadeva samAdhiH // 26 // athAnyadyogadvayamazubhazubhadAtR iMdravajrAchaMdasAha sAraiH karejyAMtyamaghAMbumUlaiH kauje'hni vezmAgnisutArtidaM syAt / sajJaiH kadAsrAryamatakSahastairzasyaiva vAre sukhaputradaM syAt // 27 // sArairiti // hastapuSya revatImaghApUrvASADhA mUlaiH sAraimaMgalayuktaiH kauje bhaumasaMbaMdha ahni vAre ca kRtaM vezma gRhamagnisutArtidamagnipIDA putrapIDA ca tAM dadAti tAdRzaM syAt / yadAha vasiSThaH - 'pitRmUlejyabhAgyArka pauSNabheSu ca yatkRtam / kujena sahiteSveSu gRhaM saMdahyate'gninA // ' iti / nArado'pi - 'mUlaM ca revatI caiva kRttikASADhameva ca / pUrvAphAlgunihastazca maghA tu saptake // eSu bhaumena yukteSu vAre tasyaiva vezma yat / agninA dahyate . kRtsnaM putranAzazca jAyate // ' iti / atra vizeSamAha vasiSThaH - 'agninakSa caiva ge sUrye caMdre vA saMsthite yadi / nirmitaM maMdiraM nUnamagninA dahyate'cirAt // ' iti / AvazyakatvAdvihitanakSatrAnupalabdhau madhyameSu bheSu gRhAraMbhaH prAptaH, sa kRttikAyAM mA bhUditi niSedhaH / sUryanakSatra kRttikAyAM mA bhUditi pUrvo'pi / sajJairiti / rohiNyazvinyuttarA phAlgunIcitrAhastaiH sajJairbudhayuktairjJAsyaiva vAre ca kRtaM gehaM sukhadaM putradaM syAt / yadAha vasiSThaH - 'hastAryamatvASTradakhacaturAsyeMdubheSu ca / budhena sahiteSveSu dhanaputra sukhapradam // ' iti // 27 // athAzubhaphaladamekameva yogamanuSTubhAha - ajaikapAdahirbudhyazakramitrAnilAMtakaiH / samadairmadavAre syAdrakSobhUtayutaM gRham // 28 // ajaikapAditi // pUrvAbhAdrapadottarAbhAdrapadAjyeSThAnurAdhAsvAtIbharaNInakSatraiH samadaiH zanaizcarayuktairmadasyaiva vAre ca prArabdhaM gRhaM rakSobhirbhUtaizca yutaM syAt / yadAha vasiSThaH - 'ajapAdvitaye yAmyamitreMdrAnilabheSu ca / yatkRtaM zanisaMyukte dihyate yakSarAkSasaiH // ' iti / dihyate upacIyate, 'diha Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 muhuurtciNtaamnniH| [dvAracakramanyamatAnuguNaM upacaye' iti dhAtuH / nArado'pi-'jyeSThAnurAdhake caiva bharaNIsvAtipUrvabhe / dhaniSThAsvapi RkSeSu zanistiSTheddinasya ca // kRpaNo nAmataH prokto dhanadhAnyAdike gRhe / putro jAto'thavA tasmingRhyate yakSarAkSasaiH // ' iti / atrAyaM nikRSTo'rthaH-pUrva gRhAraMbhe nakSatrANi avadhAryANi, tato vRSavAstuke zodhyAni, pazcAdidaM yogapaMcakaM vicAryam ; evaM sati gRhAraMbha uktaphaladAtA bhavet / ayaM sarvo'pi gRhavicAraH prAsAdavApIkUpAdiSvapi dhyeyaH / taduktaM viSNudharmottare'prAsAdeSvevameva syAdvApIkUpeSu caiva hi' iti / prAsAdo devagRham // 28 // atha keSAMcinmatena dvAracakra saphalaM zArdUlavikrIDitenAhasUryAdhugabhaiH zirasyatha phalaM lakSmIstataH koNabhai gairudvasanaM tato gajamitaiH zAkhAsu saukhyaM bhavet / dehalyAM guNabhairmRtigRhapatemadhyasthitairvedabhaiH saukhyaM cakramidaM vilokya sudhiyA dvAraM vidheyaM zubham // 29 // sUryAditi // atra dvArasya catvAraH pASANA AvazyakAH, dvau UrdhvAdhobhAvenAvasthitau smaavlpprimaannau|bhaassyaa 'uttaraMga ityUrvAvasthitasya sNjnyaa| adhovasthitasya tu dehalIti sarvasAdhAraNaM nAma / dvau pArzvadvaye sthitau mahAparimANau uccatvena 'sAhara' iti bhASayA dvayorapi saMjJA / evaM dIrghacaturasradvAra bhavati / pASANAsaMbhave tu kASTAderapi / tatra dvAre cikIrSite sUryAdhiSThitanakSatrAdyugabhaizcaturbhirnakSatraiH zirasyavasthitaiH sadbhiH lakSmIprAptirUpaM phalaM syAt / tatastadagrimai gaiH koNabhaiyoravasthityA catuSkoNeSvavasthitairaSTasaMkhyAkairnakSatrairudvasanaM taddvAragRhaM sarvadA janavAsarahitaM syAt / tatastadagrimaigajamitairaSTabhibhaiMHzAkhAsu bhASayA 'sAhara' iti nAma;tatrAvasthitairgRhasvAminaH saukhyarUpaM phalaM syAt / tatastadagrimairguNabhaistribhirnakSatraidehalyAmavasthitaigRhapatema'tiH syAt / tatastadagrimairvedabhaizcaturbhinakSatrairmadhye svarUpe'vakAze sthitaiH saukhyaM syAt / phalitArthamAha-cakramiti / idaM dvAracakraM vilokya sudhiyA zubhaM zubhaphaladAtR dvAraM vidheyaM kartavyam / taduktaM jyotirnibaMdhe-'dvAracakra pravakSyAmi bhASitaM vizvakarmaNA / sUryabhAnacatuSkaM tu dvArasyopari vinyaset / dve dve koNe pradAtavye zAkhAyugme dvayaM dvayam / adhazca trINi deyAni vedA madhye pratiSThitAH // rAjyaM sthAdUrdhvanakSatre koNeSUdvAsanaM bhavet / zAkhAyAM labhate lakSmImadhazcaiva mRti labhet // madhyageSu labhetsaukhyaM ciMtanIyaM sadA budhaiH // ' iti / dvAracakraM yathA dvAracakram / atha dvArasthApanam / dvArasthApananakSatrANyucyatesa, zira. 4 ra 'azvinI cottarA hastapuSyazrutimRgAH zubhAH / svAtI " pUSNi ca rohiNyAM dvArazAkhAvaropaNam // ' iti jyo4 zA. tirnibaMdhe'bhihitatvAttithayo'pi ttraivaabhihitaaH| ra 'paMcamI dhanadA caiva muninaMdavasau zubham / pratipatsu na kartavyaM kRte duHkhamavApnuyAt // dvitIyAyAM dravya zA. ma. ko.2 3.3 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 gRhapraveze kAlazuddhyAdi] gRhapravezaprakaraNam 13 / hAniH pazuputra vinAzanam / tRtIyA rogadA jJeyA caturthI bhaMgakAriNI // kulakSayaM tathA SaSThI dazamI dhananAzinI / virodhakRdamA pUrNA na syAcchAkhAvaropaNam // ' iti / evaM sati viruddhatithiM vihAya vihitatithiSu vihitabheSu ca tatrApi cakrazuddheSu bheSu dvAraM vihitaM zubhaphaladAtR syAditi niSkRSTo'rtha iti zivam // 29 // ___ atha gRhAraMbhaprakaraNaM gayenopasaMharatiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau vAstu(gRhanirmANa)prakaraNaM samAptam // 12 // spaSTArthametat // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA . putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUrtaciMtAmaNeH / goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe ___ vyAkhyAne gRhanirmitiprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // iti zrImadaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM vAstuprakaraNaM samAptam // 12 // atha gRhapravezaprakaraNam 13 / GHODHlaMbodaraM namaskRtya goviMdena vidAM mude| gRhavezaprakaraNaM samyagvyAkhyAyate'ntimam // atha gRhapravezaprakaraNaM vyaakhyaayte| tatra caturdhA praveza ityuktaM praagsmaabhiH| tatra navavadhUpravezo vivAhaprakaraNAMte'bhihitaH / anyapravezatrayamuhUrto'trAbhidhIyate / nanu 'yAtrAnivRttau zubhadaM pravezanam' (111106) ityAdinA supUrvapravezasyAbhihitatvAtpravezadvayameva vaktavyaM syAnatu pravezatrayamiti / ucyate-yAtrAM kRtvA pratinivRttasya bhUpAderAsumuhUrta nagarAbahiH sthAtumazanuvato daivAdAgatavRSTyAdyabhibhUtasya yathAkathaMcicchubhAzubhaprakaraNoktAM paMcAMgazuddhiM vicAryoktapadyavihitanakSatraireva prazastaH pravezo'bhihitaH, natu viziSya tAdRze praveze kAlazuddhirvoktetyataH supUrvasyAbhidhAnam / tatrApUrvapravezasupUrvapravezayoH kAlazudyAdikamiMdravaMzAchaMdasAhasaumyAyane jyeSThatapo'ntyamAdhave yAtrAnivRttau nRpatenave gRhe / syAdvezanaM dvAsthamRdudhruvoDubhirjanmakSalagnopacayodaye sthire // 1 // Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ how 438 muhUrtaciMtAmaNiH / [karkasaMkrAMtyAdAvapi-kecit saumyAyane iti // eteSu saumyAyana ityAdikeSu padArtheSu satsu nRpateryAvAnivRttau athavA nave nUtanotthApite gRhe vezanaM 'viza pravezane' pravezanaM syaat| saumyAyane uttarAyaNe / atra zukragurvastAdiko doSo 'vApyArAmataDAga-' (1 / 46) ityAdinokta iti na punaruktaH / evaM 'gIrvANAMbupratiSThA-' (5 / 26) ityAdinA dakSiNAyananiSedho'pi / ataH parizeSAtsaumyAyanagrahaNe siddhe taduktimaMdabuddhInAM zIghrapratipattyarthA / uktaM ca vasiSThena-'atha pravezo navasadmanazca saumyAyane jIvasite balAvye' iti / balADhye udite / nAradenApi-'atha saumyAyane kArya navavezmapravezanam / rAjJAM yAtrAnivRttau vA' iti / kevalAyAM bhUmau krItAyAM prAptAyAM vA svataHsiddhAyAM votthApitaM gRhaM nuutnmityucyte| jyeSTheti / jyeSThamAghaphAlgunavaizAkhamAseSveva satyapyuttarAyaNe pravezanaM zubham / yadAha nAradaH-'mAghaphAlgunavaizAkhajyeSThamAseSu zobhanaH / pravezo madhyamo jJeyaH saumyakArtikamAsayoH // ' iti / saumyA mArgazIrSaH / mdhymoktiraavshykvissyaa| cAMdramAsaphalAnyAha vasiSThaH-'mAghe'rthalAbhaH prathamapraveze putrArthalAbhaH khalu phAlgune ca / caitre'rthahAnirdhanadhAnyalAbho vaizAkhamAse pazuputralAbhaH // jyeSThe ca mAseSu pareSu nUnaM hAnipradaH zatrubhayapradazca / zukle ca pakSe sutarAM vivRddhyai kRSNe ca yAvaddazamI ca tAvat // ' ityAdyuktereva graMthakRtA pakSavizuddhirnoktA, tithivArazuddhizcAgre vakSyate / vasiSThena tu gRhapraveze sauramAnamanUdya dUSitam / yathA-'mRgAdiSaDrAziSu saMsthite'rke navapravezaH zubhadaH sadaiva / kuMbhaM vinAnyeSvapi kecidUcuna sauramiSTaM khalu sanniveze // ' iti / asyArthaH-nUtanagRhapravezo makarAdiSaDrAzisaMsthite sUrye zubhaphalado bhavati, tatrApi mAghAdiSu vihiteSu caturpu mAseSu zubhaH / nanu 'atha pravezo navasadmanazca saumyAyane' iti svayaM prAk saumyAyana ityuktatvAtkimityetatpunaruktamityata Aha--kuMbhaM vineti / satyapyuttarAyaNe kuMbhasaMkrAMto nUtanagRhapravezo na bhavatItyetadarthaM punaruktamityarthaH / nanvidaM pUrvAparaviruddham / tathA hi 'mAghe'rthalAbhaH prathamapravezaH' ityAdinA mAghaphAlgunayozvAMdramAsayoH zubhaphalAbhidhAnAttatraiva ca kuMbhasaMkrAMtisadbhAvAdvayoranyatarasyAzubhatvaM pratipAdyate / ubhayamAsanirmuktaH kuMbhastu nAstyeveti cet / ucyate,saMti hi dvividhAzcAMdramAsAH-zuklAdayaH kRSNAdayazceti; tatra phAlgunapUrNimottaramAsasya kRSNAdimAsagaNanayA caitratvAttasya ca viruddhaphalatvAttadviSayako'yaM kuMbhasaMkrAMtiniSedhaH / cAMdramAsasya zuklAdikRSNAdyabhidhAyakAni vAkyAni gRhAraMbhaprakaraNe'smAbhiruktAni / ayamapi niSedho mAsasya kRSNAditve jnyaapkH| atha karkAdisaMkrAMtiSu matAMtaramAha-anyeSvapIti / kecidAcAryA anyeSvapi karkAdiSaDrAzisthite sUrye'pi navagRhapravezaH kArya ityUcuH / tadetadvaMdvasaupUrvikagRhapravezaviSayam / taduktaM (pR0409) svayameva-'navapraveze tvatha kAlazuddhirna dvaMdvasaupUrvikayoH kadAcit' iti / nUtanatRNAgArapravezaviSayaM vA / saduktaM jyoti prakAze-'gRhAraMbhoditairmAsairdhiSNyaiArairvizedgRham / vizet Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navagRhapravezalagnAni ] gRhapravezaprakaraNam 13. / saumyAyane hayaM tRNAgAraM tu sarvadA // ' iti / ata eva-'kulIrakanyakAkuMbhe dineze na vizedgRham / grAmaM vA nagaraM vApi pattanaM vA surAdhipa // ' iti guruvAkyamapyevameva vyAkhyeyam / nanu pauSacaitrAdiSu viruddhaphaleSu cAMdramAseSu vihitasaMkrAMtizcettadA nUtanagRhapravezaH kAryoM vA na vetyata Aha-na sauramiti / khalu nizcayena sauraM mAnaM sanniveze gRhapraveze neSTaM na zubhaphaladam / viruddhazubhaphalayozcAMdasauramAsayoH sAhitye vihitacAMdramAsaireva gRhapravezaH kArya ityalamatiprasaMgena / dvAHstheti / dvAranakSatrANi 'bhAni sthApyAnyabdhidikSu' (11 / 33) ityAdinoktAni, mRdUni dhruvANi coDUni prasiddhAni / dvAHsthAni ca tAni mRdudhruvoDUni ceti karmadhArayaH, tAdRzaibhaiMH pravezanaM hitaM syAt / ayamarthaH-yasmin gRhe pravezaH kartumiSyate tasya dvAraM yaddigabhimukhaM taddiGnakSatrairvihitaiH pravezaH kAryaH / yadAha vasiSThaH-'yadigdvAraM maMdiraM taddigRkSairuktakSaiH syAtsaMpravezo na sarvaiH // ' iti / uktINyAha sa eva-'citrottarAdhAtRzazAMkamitravasvaMtyavArIzvarabheSu nUnam / AyurdhanArogyasuputrapautrasatkIrtidaH syAtrividhaH prveshH||' iti / nArado'pi-'vasvijyAMtyeSu varuNatvASTramitra sthiroDuSu / zubhaH pravezo devejyazukrayodRzyamAnayoH // ' iti / atra puSyadhaniSThAzatatArakAgrahaNaM jIrNagRhapravezaviSayam / uktaM ca jyotiHprakAze-'pravezo nUtane haya dhruvaimaitraiH sukhAptaye / puSyasvAtIyutaistaizca jIrNe syAdvAsavadvaye // ' iti / etadraMthakRdapyagrimapadye vakSyati / amumevAzayaM manasi nidhAyAha zrIpatiH-'zubhaH pravezo mRdubhirbuvAkhyaiH kSipraizcaraiH syAtpunareva yAtrA / ugrairnRpo dAruNabhaiH kumAro rAjJI vizAkhAsu vinAzameti // kRttikAsu bhavanaM kRzAnunA dahyate pravizatAM na saMzayaH / yanmukha ca sadanaM hi tatkakudvArabheSu zubhakRtpravezanam // ' iti / vasiSTho'pi'arkAnilAryAditidasraviSNuRkSe praviSTaM navamaMdiraM yat / abdatrayAttatparahastayAtaM zeSeSu dhiSNyeSu ca mRtyudaM syAt // ' iti / pravezalagnAnyAha-janmakSeti / janmakSa janmarAziH, janmalagnaM prasiddhaM, tAbhyAmupacaye tRtIyaSaSThaikAdazadazamasthAneSu tathA sthirAkhyarAzipu lagnagateSu satsu navagRhapravezanaM zubham / yadAha vasiSThaH-'karturvilagnAdatha janmarAzerlagnasthito rAziriti pradiSTaH / nirvyAdhidAriyayazaskarAzca suhRtsutaghno ripunAzanazca // kalatrahaMtA nidhanapradazca rogapradaH siddhikaro'rthadazca / kramAcca verAmayadaH krameNa. sadaiva nUnaM trividhaH pravezaH // ' iti / ato niSkRSTamarthamAha gRhapraveze rAjamArtaDa:'kartRbhopacayagAzca vilagne rAzayaH zubhaphalAya bhavaMti' iti / nArado'pi'karturjanmakSalagne vA tAbhyAmupacaye'pi vA / pravezalagne syAdRddhiranyabhe zokaniHsvatA // ' iti / punarvasiSThaH-'saumye sthire bhe zubhadRSTiyukte lagne'thavA byaMgagRhe vilagne' iti / saumye saumyagrahayukte, vyaMgagRhe dvisvabhAvarAzau / atra vivAhaprakaraNoktA ekaviMzatimahAdoSA vA ityapi dhyeyam / ekaviMzatidopAnupakramya vasiSThenoktam-'kartu zo gRhAraMbhe praveze patinAzanam' iti // 1 // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 muhUrtaciMtAmaNiH / [jIrNagRhapraveze'stAdivicAraH atha jIrNagRhAdiviSayakapravezavizeSamiMdravajrAchaMdasAha jIrNe gRhe'gyAdibhayAnnave'pi __ mArgojayoH zrAvaNikepi san syAt / vezo'mbupejyAnilavAsaveSu nAvazyamastAdivicAraNAtra // 2 // jIrNe iti|| jIrNe purAtane'nyanirmite gRhe'thavA siddhe eva gRhe, anyAdibhayAdagnikRtaM bhayaM dAhaH, Adizabdena bahuvRSTipAtabhayaM rAjakopo vA, ityAdhupadvaiH patite gRhe punarapi samyak nave kRte utthApite gRhe'pi prAkpadyoktAH sarve'pi mAsAstAdRzagRhapraveze dhyeyaaH| kiMca mArgorjayoH mArgazIrSakArtikayozca zrAvaNike'pi zrAvaNe mAsi vezaH pravezaH san zubhaphaladaH syAt / 'zrAvaNe tu syAnabhAH zrAvaNikazca saH' ityamaraH / yadAha sanatkumAra:-'gRhAraMbhoditaisirdhiSNyaiArairvized gRham' iti / atra sAmAnyato gRhAraMbhoditA mAsA gRhapraveze'bhihitAste ceme-'saumyphaalgunvaishaakhmaaghshraavnnkaartikaaH| mAsAH syugRhanirmANe putraarogydhnprdaaH||' iti naardoktH| mArgazIrSaphAlgunavaizAkhamAghazrAvaNakArtikA vihitaaH| tatra uttarAyaNe eva gRhapravezasya vAkyAMtareNa vihitatvAt / zrAvaNakArtikamArgazIrSANAmuttarAyaNatvAbhAvAdvirodhena nUtanajIrNagRhapravezAbhyAM vyavasthA / katham ? prAgabhihitanAradavAkyenottarAyaNasAhacaryeNa nUtanagRhapravezasupUrvagRhapravezayorvidhAnAt / 'gRhAraMbhoditairmAsaiH' ityanena tu sAmAnyatastrividhasyApi gRhapravezasyAbhidhAnAduttarAyaNIyA mAsAstrividhagRhapraveze shubhaaH| dakSiNAyanIyA mAsAH zrAvaNAdayastu jIrNagRhapravezaviSayAH / ata eva nArado mArgazIrSakArtikayonUtanagRhapraveze madhyamatvamAha / arthAdeva jIrNagRhapraveze utkRSTatvamadhyavasyate / aMbupeti / aMbupaH zatatArakA, ijyaH puSyaH, anilaH svAtI, vAsavaM dhaniSThA; eSvapi bheSu jIrNe gRhe'jhyAdibhayAnave'pi gRhe pravezaH zubhaH / prAkpayokteSu tu bheSu zubha eveti kaimutikanyAyAdavagamyate / yaduktaM jyoti:prakAze-'pravezo nUtane harthe dhruvaimaitraiH sukhAptaye / puSye svAtiyutaistaizca jIrNe syAdvAsavadvaye // ' iti / nAvazyamiti / atraivaMvidhe jIrNe gRhe anyAdibhayAnnave'pi gRhe'vazyamastAdivicAraNA zukrAstagurvastabAlyavArdhakasiMhasthagurumakarasthaguruluptasaMvatsarAdInAM doSANAM vicAraNA vicAro nAsti / astAdayaH kAladoSAH saMtu vA mA vA tathApi gRhapravezaH kaaryH| paraMtu so'pi yathAkathaMcitpaMcAMgazuddhimAtramaMgIkRtya vihitanakSatreSveva kAryaH / vAstupUjA tvevaMvidhe'pi gRhapraveze bhavatItyapi dhyeyam / yaduktaM jyoti prakAze-'nityayAne gRhe jIrNe prAzane pridhaanke| vadhUpraveze mAMgalye na mauDhyaM guruzukrayoH // ' iti / vasiSThenApyuktam-'navapraveze tvatha kAlazuddhirna dvaMdvasau Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAstupUjApUjAprakAraH ] gRhapravezaprakaraNam 13 // pUrvikayoH kadAcit' iti / asyArthaH - nUtanagRhapraveze kAlazuddhirvicAryA / dvaMdvaM dvaMdvAbhayAkhyo gRhapravezaH saupUrviko rAjJo yAtrAsamAptau gRhapravezaH tAdRzayogRhapravezayoH kAlazuddhiH kadAcidapi nApekSitA / sati saMbhave sukhenAstu kiMtu pravezadinIyapaMcAMga zuddhisahite sulagne gRhapravezaH kAryaH / pUrvasminnAdye nUtane praveze yathA vAstupUjA tathA dvaMdvasaupUrvikayorapi kAryetyarthaH / nAradastu yAtrAnivRttipraveze kAlazuddhirapekSitaivetyAha / tadvAkyaM prAgabhihitam / tadetayorvAkyayorAvazyakAnAvazyakatvena vyavasthA / trayANAM gRhapravezAnAM lakSaNamuktaM vasiSThena - 'apUrvasaMjJaH prathamaH pravezo yAtrAvasAne tu supUrvasaMjJaH / dvaMdvAbhayastvagnibhayAdijAtaH praveza evaM trividhaH pradiSTaH // ' iti / etadvyAkhyAnaM 'yAtrAnivRttau - ' (11 / 106) itipadyavyAkRtAvasti, tattata evAvadhAryam / atredaM dhyeyam-yatrividhe'pi praveze pravezadinIyanakSatraM krUrAkrAMtaM krUraviddhaM vA tatsarvathA varjyamiti / uktaM ca vasiSThena - 'krUragrahAdhiSThitaviddhabhaM ca vivarjanIyaM trividhapraveze' iti // 2 // atha gRhapravezadinAtprAkkartavyAM vAstupUjAM vivakSustannakSatrANyupajAtikApUrvArdhanAha-- 441 mRdudhruvakSipracareSu mUlabhe vAstvarcanaM bhUtabaliM ca kArayet / mRdvati // mRdUni dhruvANi kSiprANi carANi nakSatrANi prasiddhAni, mUlabhaM ca / eSu saMptadazasu bheSu nakSatreSu vAstoH vAstupuruSasyArcanaM bhUtabali ca kArayet / gRhapatirvAstupUjAM kuryAt / purohito gRhapatiM vAstupUjAdikaM kArayet / 'hRkroranyatarasyAm' ityaNau kartuH karmatvam / yadAha RkSoccayaH'citrA zatabhiSA svAtI hastaH puSyaH punarvasuH / rohiNI revatI mUlaM zravaNotaraphalgunI // dhaniSThA cottarASADhA tathA bhAdrottarAnvitA / azvinI mRgazIrSaM ca anurAdhA tathaiva ca // vAstupUjanameteSu nakSatreSu karoti yaH / sa prApnoti naro lakSmImiti prAha parAzaraH // ' iti / vAstupUjAprakAramAha vasiSThaH - ' nirmANe maMdirANAM ca praveze trividhe'pi vA / vAstupUjA tu kartavyA yasmAttAM kathayAmyataH / gRhamadhye hastamAtraM samaMtAttaMDulopari / ekAzItipadaM kAryaM tilaistulyaM suzobhanam / ekadvitripadAH paMca catvAriMzatsurAcitAH // dvAtriMzadvAhyato vakSyamANAzcAMtastrayodaza // teSAM sthAnAni nAmAni vakSyAmIzvarakoNataH / tatrAgniH zaMbhukoNasthastvasau caikapadezvaraH // tasmAdvitIyaH parjanyazcAsAvekapadezvaraH / jayaMteMdrArkasatyAkhyA bhRzazca dvipadezvarAH / AkAzavAyU parataH kramAdekapadezvarau / evaM prAcyAM nava jJAtvA tvevamevAnyadikSu ca // AdyAzrAMtyAvekapadau dvipadAH paMca madhyagAH / pUSAdyaSTau yamAMtAH syuramarA yAmyabhAgagAH // AdyAzcAMtyAvekapadau dvipadAH paMca madhyagAH / aSTau pitRgaNAdhIzAH pApAMtAH pazcimezvarAH // AdyaMtau dvAvekapadau dvipadAH paMca madhyagAH / rogAdidityaMtasurAH sapta saumyadizi kramAt // tatrAdhaHsthacatuSkoNe1 atra nakSatrANAM saptadazasaMkhyAnaM ciMtyam / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 muhuurtciNtaamnniH| [lagna-tithi-vArazuddhayaH vIzAnAdiSu ca kramAt / ApaH sAvitravijayarudrAzcaikapadezvarAH // madhye navapado brahmA tsyaishaanaadikonngaaH|aapvtso'th savitA vibudhaadhipsNjnykH|| rAjayakSmA ca catvAraH surAzcaikapadezvarAH / brahmaNaH pUrvato dikSu tripadAzcAmarA amI // aryamA ca vivasvAMzca mitraH pitRdharaH kramAt / svasvasthaleSu deveSu sthApiteSvIdRzaM bhavet // koNeSu paMca paMcaiva caturthaikapadAH surAH / prAgAdidikSu dvipadAH paMca paMca yathAkramam // brahmaNaH pUrvato dikSu tripadAH syuH smiipgaaH| hiraNyaretAH parjanyo jayaMtaH pAkazAsanaH // sUryaH satyo bhRzAkAzau vAyuH pUSA ca vai tathA / gRhakSataH pitRpatigaMdharvo bhuMgarAjakaH // mRgaH pitRgaNAdhIzastathA dauvArikAhvayaH / sugrIvaH puSpadaMtazca jalAdhIzo nizAcaraH // zoSaH pApazca rogohirmukhya bhallATa eva ca / somasauM dityaditI dvAtriMzadamarAH smRtAH // ApazcaivApavatsazca jayo raMdhrastathaiva ca / madhye navapado brahmA tasthau tasya samIpagAH / prAcyAM jhaMtaritA devAH parito brahmaNaH smRtAH / aryamA savitA caiva vivasvAnvibudhAdhipaH // mitro'tha rAjayakSmA ca tathA pRthvIdharaH kramAt / Apavatso'STamaH paMcacatvAriMzatsurottamAH // jJAtvaivaM sthAnanAmAni brahmaNA sahitAnyaset / vAstujJo vAstumaMtreNa gaMdhapuSpAkSatAdibhiH // praNavenArcayedvApi athavA svasvanAmabhiH / zuklavastrayugaM dadyAdrUpadIpaphalaiH saha // apUpairbhUri naivedyairvAdyaiH saha samarcayet / tAMbUlaM ca tato dadyAddevebhyazca pRthak pRthak // dattvA puSpAMjaliM kartA prArthayedvAstupUruSam / vAstupuruSa namaste'stu bhUmizayyArata prabho // madgRhaM dhanadhAnyAdisamRddhaM kuru sarvadA / iti prArthya tato dadyAdakSiNAmarcakAya ca // viprebhyo bhojanaM dattvA svayaM bhuMjIta baMdhubhiH / evaM yaH kurute samyagvAstupUjAM prayatnataH / ArogyaM putrapautrAdidhanadhAnyaM labhennaraH / vAstupUjAmakRtvA yaH pravizennavamaMdire / rogAnnAnAvidhAnklezAnaznute sarvasaMkaTam // ' iti vasiSThasaMhitAyAM vAstuzAMtiH // vizeSastvanyasaMhitAbhyo'vaseyaH / evaM bhUtabalirapi / upakramopasaMhArarUpo vAstuzAMtiprakAraH prayogaratnAdinAmnISu svasvazAkhAbhedena bhinnAsu paddhatiSu draSTavyaH, graMthavistarabhayAnneha likhyata ityalamatiprasaMgena / kecittu paMcAMgazuddhimAtrayukte pUrvadina eka vAstupUjAmAhuH / yadAha nAradaH-vidhAya pUrvadivase vAstupUjAbalikriyAm' iti / zrIpatirapi-'atha pravezo navamaMdirasya yAtrAnivRttAvatha bhUpatInAm / saumyAyane pUrvadine vidhAya vAstvarcanaM bhUtabaliM ca samyak // ' iti // - atha lagnazuddhiM tithivArazuddhiM copajAtikottarArdheneMdravajrayA cAhatrikoNakeMdrAyadhanatrigaiH zubhailagne triSaSThAyagataizca pApakaiH // 3 // zuddhAMburaMdhe vijanurbhamRtyau vyaririktAcaradarzacaitre / vAmaM raviM pUrNaghaTaM purazca kRtvA vizedvezma bhakUTazuddham // 4 // 1 agre supUrNa kalazaM dvijAMzca; agre'mbupUrNa kalazaM dvijAMzca / Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSiddhalagnaphalAni ] gRhapravezaprakaraNam 13 // 443 trikoNa iti // zuddheti // navamapaMcamacaturthasaptamadaza naikAdaza dvitIyatRtIyasthAnAnAmanyatamasthAnasthaiH zubhagrahairupalakSite pUrNacaMdrabudhaguruzukrairupalakSite / atra caMdrasya lagnarAhityaM dhyeyam / tathA tRtIyaSaSThaikAdazasyaiH pApagrahaiH kSINacaMdrasUrya bhaumazanirAhuketubhirupalakSite tathA aMbu caturthasthAnaM raMdhramaSTamasthAnaM zuddhe sarvagraharahite aMburaMdhre yasmiMstAdRze lagne vezma gRhamAvizet / yadAha vasiSThaH -- 'keMdratrikoNAyadhanatrisaMsthaiH zubhaistriSaSThAyagataiH khalaizca / lagnAMtya - SaSThASTamavarjitena caMdreNa lakSmInilayaH pravezaH // ' iti / anyacca - 'pravezalagnA-' nnidhanasthito yaH krUragrahaH krUragRhe yadi syAt / pravezakartAramatha trivarSAddhaMyaSTavarSaiH zubharAzigazcet // ' iti / nAradaH - 'sthiralagne sthire rAzau naidhane zuddhisaMyute / trikoNakeMdra svAdyAya saumyairuyAyArigaiH paraiH // lagnAMtyAryaSTamasthAnavarjitena himAMzunA / ' iti / pravezaH syAditi pUrveNa saMbaMdhaH / guruH'saptamaM zuddhamudvAhe yAtrAyAmaSTamaM tathA / dazamaM ca gRhAraMbhe caturthaM saMnivezane // ' iti / yattu zrIpatinA - 'keMdracchidravyayaiH zuddhaiH krUraiH SaTtryAyagairgurau / lagne bhRgovA keMdre vA sthiragrAmyodaye vizet // ' iti keMdrasya zuddhatvamuktaM tatpApagraharAhityakRtaM dhyeyam / lagnasthagurubhRgvoruktistvatiprAzastyAbhidhAnArthA / kIdRze lagne ? vijanurbhamRtyau; bhaM rAzirlagnaM ca, januSi janmakAle bhe janurbhe, tAbhyAM mRtyuraSTamabhavanaM janurbhamRtyuH vigato janurbhamRtyuryasmin / svajanmalagnAtsvajanmarAzervASTamo rAziH pravezalagnagato nApekSita ityarthaH / punaH kIdRze ? byarkArariktAcaradarzacaitre / arkArau prasiddhau vArau, riktA 4/9/14, upalakSaNatvAdagdhatithayo'pi, caralagnAni meSakarkatulAmakarAH, upalakSaNatvAttadaMzA api, dazamAvAsyA, caitro mAsaH / upalakSaNatvAdASADho'pi / vigatA arkAdayo yasmin ; arkAdayaH pravezadine niSiddhA ityarthaH / yadAha vasiSThaH - 'na naidhane bhe'pi na cASTalagne paMceSTake'pyaSTamazuddhiyukte / kAryaH pravezo na carAMzalagne zubhekSite vApyatha saMyute vA / riktAmamAM dagdhatithiM dinezabhUsUnuSaDvargaminendudRSTim / krUragrahAdhiSThitaviddhabhaM ca vivarjanIyaM trividhapraveze // ' iti / vAraphalamapyAha sa eva - 'dahyate pravizatAM ca maMdiraM vahninA niyatameva vahnibhe / braghnabhUmisutavAsare tathA zItarazmidivase hi vRddhidam // caMdrajAryasitavAsareSu ca zrIkaraM sukhamahArthalAbhadam / sUryasUnudivase sthirapradaM kiMtu caurabhayamatra vidyate // ' iti / eSAM niSkRSTamarthamAha zrIpatiH -- 'riktAtithirbhU sutabhAnuvArau niMdyAca yogAH parivarjanIyAH / meSaH kulIro makarastulA ca tyAjyAH praveze hi tathA tadaMzAH // ' iti / niSiddhalagnaphalAnyabhihitAni rAjamArtaMDe - 'bhUpo yAtrA meSalagne praveze nAzaM gacchetkarkaTasyodaye vA / vyAdhiM taulinyAzrite lagnavartinyAkekere cApnuyAddhAnyanAzam // ' Akekere makare / 'lagne'nyatrAMzake'pyeSAmetadduSTaphalapradAH / zubhAnyanyAni lagnAni praveze munayo viduH // ' iti / anyAni sthirANi dvisvabhAvAni ca / uktaM ca vasiSTenapaMcAMgasaMzuddhadine nizezatArAbale cASTakavargayukte / saumye sthire me zubhadRSTiyukte lagne'thavA dvathaMgagRhe vilagne // ' iti / vizeSo rAjamArtaDe - 'niMditA Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 muhuurtciNtaamnniH| [gRhapraveSTumisUryajJAnaM api zubhAMzasametAstaulimeSamakarAH sakulIrAH / kartRbhopacayagAzca vilagne rAzayaH zubhaphalAya bhavaMti // ' iti / etallagnAMtarAzuddhau bahukAlAsahiSNutve vA draSTavyam / zubhAMzAH vRSamithunakanyAdhanurmInAnAmaMzA ityrthH| karkatulAzayoH svarUpato niSiddhatvAt / vizeSAMtaramAha vasiSThaH-'yaHkSINacaMdro'ntyaSaDaSTasaMsthaH pApekSitaH pApayuto'thavA syAt / kartuH striyaM haMti sa vatsareNa trivarSataH saumyanirIkSitazcet // ' iti / atha rAjJAM yAtrAnivRttipraveze vizeSo dhyeyH| yatra mAse yAtrA kRtA tasmAnavame mAsi yAtrAdinAnavame dine vA pravezo niSiddho'sti / yadAha guruH-'nirgamAnavame mAsi pravezo naiva zobhanaH / navame divase caiva pravezaM naiva kArayet // ' iti / vAmaM ravimiti / gRhapravezasamaye raviM sUrya vAmaM yaddigabhimukhAtpravezya gRhAdvAmabhAgasthaM kRtvA vezma gRhaM vizet / tathA puro'gre svasaMmukhaM pUrNaghaTaM jalapUrNa kalazamupalakSaNa. tvAtpUgIphalAdipUrNa ghaTaM vA kRtvA cakArasyAnuktasamuccayArthatvAd brAhmaNAMzca sajalakalazAnapi brAhmaNAnvA'ne kRtvA vezma vizet / atra zukraH pRSThagaH kArya ityanukto'pi vizeSo dhyeyH| yadAha vasiSThaH-'kRtvA zukra pRSThato vAmato'rka viprAnpUjyAnagrataH pUrNakuMbham / hayaM ramyaM toraNasragvitAnaiH strIbhiH sragvI gItamAlyairvizettat // ' iti / gurustu-vAmago'grago vA zukro niSiddhaH, kiMtu pRSThagato dakSiNagato vA zubha ityAha-'pRSThagaM dakSiNaM vApi bhRguM kRtvA vizetsadA / purogaM vAmagaM vApi zukraM kRtvA vizeJca na // ' iti / atra zukrasya dikcatuSTayasthatvajJAnaM caMdravadeva jJeyaM vishessaanukteH| tacca gRhAraMbhaprakaraNessmAbhiruktam / ayaM ca sarvavarNAnAM trividhe'pi praveze vidhiH| rAjJAM tu yAtrAnivRttau vizeSamapyAha zrIpatiH- kRtvA viprAnsajalakalazAMzcAgrato vAmato'ka strAtaH sragvI vimalavasano maMgalairvedaghoSaiH / vyastairyAtrAkathitazakunaiAramArgeNa rAjA hayaM puSpaprakararuciraM toraNADhyaM vizecca // ' iti / kIdRzaM vezma? bhakUTazuddha; bhakUTaM SaSThASTakAdi,tena zuddhaM upalakSaNatvAdvivAhaprakaraNoktam 'varNo vazyaM tathA tArA' (6 / 41) ityevamAdikaM ca tenApi zuddhaM dhyeyam / yadAha vasiSThaH- rAzikUTAdikaM sarva daMpatyoriva cintayet // ' iti // 3 // 4 // __athAvasaraprAptaM vAmagatArkajJAnaM tithiparatvena pUrvAdyabhimukhapravezaM caMdravaMzAchaMdasAhavAmo ravimRtyusutArthalAbhato paMcabhe prAgvadanAdimaMdire / pUrNAtithau prAgvadane gRhe zubho naMdAdike yAmyajalottarAnane 5 vAma iti // aSTamapaMcamadvitIyaikAdazasthAnebhyaH paMcasu sthAneSu sthite ravau sati prAgvadanAdimaMdire praveSTavye / gRhapravezakarturvAmo ravijJeyaH / tadyathAyasmin lagne pravezaH kartumiSyate tasmAdaSTamaM yatsthAnaM tasmAtpaMcasu sthAneSu arke sthite pUrvAbhimukhagRhapravezakarturvAmaH sUryaH syAt / tathA lagnAdyatpaMcama sthAnaM tataH paMcasu sthAneSu arke sthite dakSiNAbhimukhagRhapravezakarturvAmaH 1 gRhAbahiniSkramaNe sati gaMturmukhaM pUrvAbhimukhaM bhavet , praveze ca pazcimadigabhimukha ganturmukhaM cedbhavettadA tadgRhasya pUrvAbhimukhatvaM jJeyam / evaM gRhAdvahiniSkramaNe yA ganturabhimukhA dik tadabhimukhatvaM tadgRhasyeti dik / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhapraveSAcakram ] gRhapravezaprakaraNam / sUryaH, evaM lagnAyadvitIyaM sthAnaM tataH paMcasu sthAneSu sthite sUrye pazcimAbhimukhagRhapravezakarturvAmaH sUryaH / tathaiva lagnAdyadekAdazaM sthAnaM tataH paMcasu sthAneSu sUrye sthite uttarAbhimukhagRhapravezakartumiH sUrya ityarthaH / pathA cakroddhAraH gRhapravezacakram / pUrvamukhe dakSiNamukhe | pazcimamukhe uttaramukhe lagnAt sUryaH 8 lagnAt sUryaH 5 | lagnAt sUryaH 2 lamAt sUryaH 17 sU0 9 / sU0 6 - sU0 3 sU0 12 5010 sU0 7 sU0 11 sU0 8. sU0 5 sU02 sU0 12 sU. 9 | sU06 uktaM ca-raMdhrAtputrAddhanAdAyAtpaMcakharke sthite kramAt / pUrvAzAdimukhaM gehaM vizedvAmo bhavedyataH // ' iti / vizvakarmA'pi- lagnAtprAgAdito dikSu dvau dvau rAzI niyojayet / ekamekaM nyasetkoNe sUrya vAme viciMtayet // ' iti / lagnAt prAcyAM dvau rAzI sthApyau, koNe caikaH, evaM dakSiNasyAM pratIcyAmudIcyAM cetyarthaH / pUrNAtithAviti / prAgvadane pUrvAbhimukhe gRhe pUrNAtithau paMcamyAM dazamyAM pUrNimAyAM vA pravezaH shubhH| naMdAdike tithigaNe yAmyajalottarAnane gRhapravezaH zubhaH / yathA-dakSiNAbhimukhe gRhe naMdAyAM pratipadi SaSTyAmekAdazyAM vA pravezaH zubhaH / jalaM pazcimadik, taddigabhimukhe bhadrAyAM dvitIyAyAM saptamyAM dvAdazyAM vA pravezaH zubhaH / uttarAbhimakhe gRhe jayAyAM tRtIyAyAmaSTamyAM trayodazyAM vA pravezaH zubha ityarthaH / yadAha guru:-'naMdAyAM dakSiNadvAraM bhadrAyAM pazcimAmukham / jayAyAmuttaradvAra pUrNAyAM pUrvato vizet // ' iti / mUle naMdAdike iti padopAdAnAdviktAgrahaNaM yadyapyAyAti tathApi vidikSu dvAraniSedhAddizAM ca catuSTayena caturNA dvArANAM saMbhavAt svarUpato niSedhAca riktAgrahaNAsaMbhavo dhyeyaH / so'pi saMmativAkye spaSTa eva // 5 // 38 mu0 ci. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. muhuurtciNtaamnniH| [kalazavAstucarka atha gRhapraveze kalazavAstucakra zArdUlavikrIDitenAhavakre bhUravibhAtpravezasamaye kuMbhe'gnidAhaH kRtAH prAcyAmudvasanaM kRtA yamagatA lAbhaH kRtAH pazcime / zrIrvedAH kaliruttare yugamitA garne vinAzo gude - rAmAH sthairyamataH sthiratvamanalAH kaMThe bhavetsarvadA // 6 // vakra iti // kalazasyASTadhA vibhAgAH parikalpyAH / mukhaM kaMTho garbho gudaM ceti catvAro vibhAgAH, pUrvAdidikparatvena catvAro vibhAgAH, evamaSTo syuH / tatra vibhAgaparatvena sUryabhAnnakSatranyAse phalamucyate-vatre iti / gRhapravezasamaye iti sarvatrApi saMbadhyate / kuMbhe kalazAkRtau vAstuni, ravibhAt sUryAkrAMtanakSatrAditi lyablope paMcamI / ravimArabhya nakSatranyAsa ityarthaH / tatra kalazasya vave mukhe bhUrekaM sUryAkrAMtanakSatrameva sthApyaM, tatphalaM gRhasthAgnidAhaH / tataH sUryabhAtkRtA agrimANi catvAri bhAni prAcyAM sthApyAni, phalamudvasanaM janavAsazUnyaM gRhaM syAt / tataH kRtA yamagatAstadunimANi catvAri bhAni dakSiNasyAM yamadizi sthApyAni, phalaM gRhapaterlAbho dravyaprAptiH / tataH kRtAH pazcime tadagrimANi catvAri bhAni pazcimAyAM sthApyAni, phalaM gRhapateH shriipraaptiH| tato vedA uttare tadagrimANi catvAri bhAni uttarasyAM sthApyAni, phalaM kalilokaiH saha gRhasaMbaMdhI nirarthako jhakaTaH syAt / tato yugamitAstato'grimANi catvAri bhAni garbhe kalazamadhye sthApyAni, phalaM vinAzaH / kasyetyAkAMkSAyAM garbhopAdAnAdAvinAM garbhANAM vinAza ityarthaH / tato rAmAstadagrimANi trINi bhAni gude budhne sthApyAni, phalaM sthairya gRhapatebahakAlaM tatra gRhe nivAsaH / tato'nalAstadagrimANi trINi bhAni kaMThe sthApyAni, phalaM sthiratvaM sarvadA gRhapaterbhavet / evamabhijidrahitAni saptaviMzatibhAni syuH / taduktaM vizvakarmaNA-'ghaTAkAraM likheccakraM ravidhiSNyakramaNa ca / mukhaikaM dikSu catvAri trINi trINi gudakaMThayoH / evaM cakraM samAlekhyaM pravezArtha sadA budhaiH // ' atra catvAri iti vIpsA draSTavyA / dikSu ityanena garbho'pyupalakSyate / tathA ca phalanirdezastatraiva-agninAzo mukhe prokta udvAsaH pUrvato bhavet / dakSiNe cArthalAbhAya pazcime zrIprado bhavet // uttare kalahazcaiva garbhe garbhavinAzanam / sthiratA ca gude kaMThe kalazasya prkiirtitaa|' iti / jyoti prakAze'pi-'bhUrvedapaMcakaM tristriH 1||44||4||44||3||3||prveshe kalaze'rkabhAt / mRtirgatirdhanaM zrIH syAdvairaM zuk sthiratA sukham // ' iti / vedapaMcakaM vedAzcatvArasteSAM paMcakaM paMcavAraM catvAri bhAni lekhyAnItyarthaH / mRtirityAdInyaSTau yathAsaMkhyaM phalAni / atra kalazacakre zubhaphaladasthAnapAte satyeva vihitanakSatrANAM parigraho yuktastatrApi yaddiGmukhe pravezo vidhitsitaH taddiGmukhavihitanakSatraparigrahaH / yathA-pUrvadiGmukhagRhapraveze vidhi Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravezottarakAlavihitaM karma ] gRhapravezaprakaraNam 13 / 447 sive rohiNImRge grAle / dakSiNAbhimukhagRhapraveze uttarAphalmunIcitre evaM pazcimAbhimukha anurAdhottarASADhe; evaM uttarAbhimukhe uttarAbhAdrapadArevalyau grAle iti niSkRSTo'rthaH / ata evoktaM vasiSThena-dhyadigdvAraM maMdiraM taddigR:ruktaH syAtsannivezo na srvaiH|' iti / taddigRkSairiti uktariti cAnayoH sAmAnAdhikaraNyenAnvayaH / bhinnavAkyatve tu vivakSite cakAraH krtvyH| 'saMbhavatyekavAkyatve vAkyabhedo hi dUSaNam' iti nyAyAcca / ata eva-'arkAgnitoyAditidatraviSNuRkSe praviSTaM navamaMdiraM yat / abdatrayAtta. tparahastayAtaM zeSeSu dhiSNyeSu ca mRtyudaM syAt // ' iti niSedho'pyupapanno bhavati // 6 // __ atha gRhapravezaprakaraNopasaMhAraM sUcayan pravezottarakAlInakartavyaM vidhimupajAvAhaevaM sulagne svagRhaM pravizya vitAnapuSpazrutighoSayuktam / zilpajJadaivajJavidhijJapaurAbAjArcayebhUmihiraNyavastraiH // 7 // __ evaM sulagna iti|| evaM prAguktaprakAreNa vicArite sulagne nirdUSaNe sakalaguNayukte ca zobhanalagne sthirarAzyAdike rAjA vitAnapuSpazrutighoSayuktaM vitAnAni vanamaMDapAH puSpANi svartujAtAni mAlatyAdIni zrutighoSo vedadhvanizca tairyuktamupalakSaNatvAttoraNAdhanekamAMgalyavastusahitametAdRzaM svagRhaM svasattAkaM gRhaM pravizya zilpajJAn gRhotthApakAn sthapativardhakyAdIn daivajJAn jyotirvidaH vidhijJAMzca pUjAbhUtabaligRhapravezanIyavidhijJAn purohitaprabhRtIn porAnnAgarikAn paMDitadInAnAthAMdhakRSaNAMzca bhUmihiraNjavastrairyathAzakti hiraNyena vA vasvairvA vyastairvA samuJcitairvA upalakSaNatvAdazvagajAdibhirvA arcayetpUjayet / yadAha vasiSThaH-'harmya ramyaM toraNasragvitAnaiH strIbhiH sragvI gItavAdyairvizettat / ' iti / rAjamArtaDe'pi-bhUri puSpanikaraM satoraNaM toyapUrNakalazopazobhitam / gaMdhapuSpabalipUjitAmaraM brAhmaNadhvaniyutaM vizegRham // ' iti / kIdRzaM gRhaM pravezayogyaM na bhavatIti vasiSThenAbhyadhAyi-'yadvAstupUjArahitaM tvadattabali tvanAcchannagRhaM virUpam / kapATahInaM na vizedyatastatsarvApadAmAlayameva tatsyAt // ' iti / nArado'pi-'akapATamanAcchannamadattabalibhoja. nam / gRhaM na pravizeddhImAnvipadAmAlayaM hi tat // ' iti / tasmAtsakapATamupariSTAdAcchAditaM kRtavAstupUjaM dattavali evaM gRhaM pravizet / pravezottara. kartanyaM vidhimAha zrIpatiH-'tato nRpo viprasuhRtpurodhasaH zilpajJabhUgolavidazca liMginaH / dhanaizca ralaiH pazubhiH samarcayetsahAMdhadInAnpuravAsinastathA // iti zivam // 7 // __ atha gRhapravezaprakaraNaM gadyenopasaMharatiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau gRhapravezaprakaraNaM samAptam // 13 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 muhUrtaciMtAmaNiH / spaSTArthametat // jyotirvidvaranIlakaMThaviduSaH zrIcaMdrikAyAstathA putreNAhigavIprasAritadhiyA mauhUtaciMtAmaNeH / goviMdena vinirmite nayanidhau pIyUSadhArAbhidhe vyAkhyAne gRhavezanaprakaraNaM saMpUrNatAmadhyagAt // 1 // iti zrImadaivajJamukuTAlaMkAranIlakaMThajyotirvitputragoviMdajyotirvidviracitAyAM muhUrtaciMtAmaNiTIkAyAM pIyUSadhArAbhidhAyAM gRhapravezaprakaraNaM samAptam // 13 // atha vaMzavarNanaprakaraNam 14 / atha muhUrtaciMtAmaNejyautiSagraMthasya samAptiM kartukAmo graMthakRttatsUcanA'laMkArabhUtaM svapitAmahaciMtAmaNidaivajJavarNanaM zArdUlavikrIDitenAha AsIddharmapure SaDaMganigamAdhyavRdvijaimaMDite / .. jyotirvittilakaH phaNIMdraracite bhASye kRtAtizramaH / tattajAtakasaMhitAgaNitakRnmAnyo mahAbhUbhujAM ___tolaMkRtivedavAkyavilasadbuddhiH sa ciMtAmaNiH // 1 // __ AsIditi // prasiddhaH ciMtAmaNizciMtAmaNinAmA dharmapure vidarbhadezapradezavizeSe narmadAsamIpavartini mAtRpurAkhye mAsIt / kIdRze dharmapure? SaDaMganigamAdhyatRdvijaimaMDite nigamo vedaH SaT aMgAni yasyAsau SaDaMgaH / SaDaMgAnImAni-zikSA kalpo vyAkaraNaM niruktaM chaMdo jyautiSaM ceti / SaDaMgazcAsau niga. mazca SaDaMganigamastasyAdhyetAro'dhyayanakartAraH / adhyetRbhiradhyApakA apyupalakSyaMte / na hi vinAdhyApakaM vedAdhyayanaM kvacid dRSTam / tAdRzA dvijAH brAhmaNAH brAhmaNakSatriyavaizyA vA taimaMDite bhUSite / kIdRzaH ciMtAmaNiH ? jyotirvittilakaH, jyotIMSi nakSatrANi lakSaNayA tatpratipAdakA graMthA jyotiH zabdenocyate, tAnvidaMti te jyotirvidaH, 'satsUdviSat' ityAdinA kie / jyotirvitsu tilaka iva jyotirvicchreSTha ityarthaH / punaH kIdRzaH ? phaNIMdraracite phaNIMdraH zeSo mahAnAgastena racite bhASye vyAkaraNamahAbhASye kRto'tizramo'tyabhyAso yena saH, mahAbhASyAdhyayanapAraga ityarthaH / punaH kIdRzaH? tattajAtakasaMhitAgaNitakRt / tAni tAni svalpabRhadAdibhedenAnekavidhAni jAta. kAni jAtakazAstrANi, saMhitAH saMhitAzAstrANi, gaNitAni gaNitazAstrANi karoti tAdRzaH, horAsaMhitAgaNitarUpaskaMdhatrayAtmakasya jyotiHzAstrasya svapadhairnirmAtetyarthaH; anena mahAkavirityapi sUcitam / punaH kIdRzaH? mahAbhUbhujAM sakalajaMbudvIpavartirAjamukuTamaNInAM mahatAM rAjJAM pAtazAhAdInAM pUjyaH, Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzavarNanaprakaraNam 14 / mahArAjamAnya ityrthH| punaH kIdRzaH ? tarkAlaMkRtivedavAkyavilasadbuddhiH, tarko nyAyazAstraM, alaMkRtiralaMkArazAstraM,vedavAkyaM vedavAkyavicArapratipAdako graMtho mImAMsAzAstraM vedAMtazAstraM ca, teSu vilasaMtI vilAsayuktA buddhiryasya sH| 'dvaMdvAMte zrUyamANaM padaM pratyekamabhisaMbadhyate' iti nyAyAttarkazAstrajJaH alaMkArazAstrajJaH mImAMsAjJo vedAMtajJazcetyarthaH / AsIditi 'asaM bhuvi' ityasmAllaGi 'ADajAdInAm' ityAda, 'nasorallopaH' ityakArasya lopH| SaDaMganigamAdhyatRdvijairityatra samastapade SaDaMganigama ityatra 'tatpuruSaH samAnAdhikaraNaH karmadhArayaH' iti krmdhaarysmaasH| adhyetRzabde ca 'iadhyayane' ityasmAt 'iGikAvadhyupasargAnna vyabhicarataH' ityukteradhipUrvakAt 'NvultRcau' iti kartari tRc , 'sArvadhAtukArdhadhAtukayoH' iti guNaH, tato ynnaadeshH| tataH SaDaMganigamasyAdhyetAra iti SaSThI' iti SaSThIsamAsaH / nanvatra kathaM SaSThIsamAsaH? yAvatA 'kartRkarmaNoH kRti' iti karmaNi SaSThI, uta 'SaSThI zeSe' iti saMbandhasAmAnye SaSThI ? tatra yadi vizeSaSaSThI tadA 'kartari ca' iti karbarthotpannAbhyAM tRjakAbhyAM karmaSaSThIsamAsaniSedhaprasaMgaH / na ca tRcamaMgIkRtyaitaddaSaNaM tvayA dApitameva nAMgIkurmaH, kiMtu tacchIlAdhikAravihitaM tRnaM vidhAsyAmaH / tadyoge prAgvadeva SaSThI vidhAya SaSThIsamAso bhaviSyatIti vAcyam ; 'ekaM saMdhisato'paraM pracyavate' iti nyAyena 'na lokAvyayaniSThAkhalarthatanAm' iti tRno yoge SaSThyeva nAsti kutastarAM SaSThIsamAsaH ? nanu ca nAyaM kRdyoganimittakarmaSaSTyA samAsaH, kiM tarhi SaDaMganigamamadhIyata iti vigRhya tRnyAnIte-'upapadamatiG' ityupapadasamAse kRte paDaMganigamAdhyetAra iti bhaviSyatyeva kiM kalpanAMtareNa sadUSaNena / na ca sopapadAddhAtostRjvidhAnaM nAstIti vAcyam / 'himavacchrotA AdityadraSTA' ityAdimahAbhASyakAraprayogeSvasamAdhAnaM syaaditi| evaM tarhi karmaNyupapade 'karmaNyaN' ityaN prasajyeta / tatazca SaDaMganigamA'dhyAyA iti syAt / tasmAdvizeSaSaSThImaMgIkRtyAnupapannaH SaDaMganigamAdhyetAra iti prayogaH / satyam / jJApakAdbhaviSyati smaasH| kiM jJApakam ? 'janitakartuH prakRtiH' iti / anena 'kartari ca' iti SaSTIsamAsapratiSedho'nitya iti jJApyata ityanityatvaM SaSThIsamAsapratiSedhasya manasi nidhAya sAdhutvamaMgIkRtavAnasya prayogasya graMthakRt / ata eva-'bhISmaH kurUNAM bhayazokahaMtA' 'kAlacakraprayoktAram' 'saiva siddhAMtavettA' ityAdayo mahAkaviprayogA upapannA bhavaMti / evameva vivAhaprakaraNe 'bhavati vivAhavinAzakArako'yam' iti 'pApau kartarikArako' ityatra vivAhavinAzakAraka iti 'kartarikArako' ityanayoH prayogayoridAnImuktapUrvapakSayoAyastvAt 'tatprayojako hetuzca' iti jJApakAnniSedhA'nityatvamaMgIkRtya smaadhirNgiikaaryH| ata eva 'nijatrinetrAvataratvabodhikAm' ityaadipryogoppttiH| yadi tu saMbaMdhamAtre SaSThIti mataM tadA karmaSaSThyabhAvAdeva 'kartari ca' iti niSedhAbhAvAtsukhena sssstthiismaasH| athavA SaDaMganigamamadhyetuM zIlaM yeSAM te iti vigRhya tacchIlAdhikAravihitaM tRnaM Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNiH / vidhAya gamyAdInAmiSTiriti gamyAderAkRtigaNatvAt tRno yoge SaSThyabhAvAcca dvitIyatatpuruSasamAsa ityalamatiprasaMgeneti zivam // 1 // atha kramaprAptaM tAtavarNanaM zArdUlavikrIDitenAhajyotirviddbhaNavaMditAMtrikamalastatsUnurAsItkRtI nAmnA'naMta iti prathAmadhigato bhUmaMDalAhaskaraH / yo ramyAM janipaddhatiM samakarodduSTAzayadhvaMsinIM TIkAM cottamakAmadhenugaNite'kArSItsatAM prItaye // 2 // jyotirvidgaNeti // tatsUnustasya ciMtAmaNidaivajJasya sUnuH putro'naMta iti nAmnA prathAM khyAtimadhigataH prApta AsIt / kIdRza: ? jyotirvidvaNavaMditAMghrikamalaH / jyotirvidAM jyautiSikANAM yo gaNaH samUhastena vaMdite aMdhikamale caraNasaroruhe yasya tAdRzaH sakalajyotirvidAM jyotiHzAstrAdhyayane eSa evAdhyApaka ityarthaH / punaH kIdRza: ? bhUmaMDalAhaskaraH, bhUmaMDalasya pRthvImaMDalasyAhaskaraH sUryaH, prakAzakatvAt / yathA sUryaH svakiraNairakhilAM pRthvIM prakAzayati tathA jyotiHzAstrAdhyApanadvArA pRthivyAH prakAzaka iti bhAvaH / punaH kIdRzaH ? kRtI kuzalaH, 'kRtI kuzala ityapi' ityamaraH / nAnAgraMtha karaNakuzala ityarthaH / graMthakartRtvamevottarArdhana prakAzayati-yo ramyAmiti / yo'naMta H janipaddhatiM janirjanma 'janurjananajanmAni janirutpattirudbhavaH' ityamaraH / tasya paddhatirmArgaH bhAvAdInAmaMtardazAMta gaNitena jAtakazAsroktazubhAzubhaphalakAlopadezapratipAdako graMtho janmapaddhatistAM samakarotsamyak cakAra / samyaktvamevAha - kIdRzIM janipaddhatiM ? duSTAzayadhvaMsinIm / duSTAH janmapaddhatimArgasaMpradAyAnabhijJAsteSAmAzayo'bhiprAyo yuktyA vaiparItyAkhyAnaM taM dhvaMsituM zIlaM yasyAH sA tAdRzIm / yathA"bhAdyA dazA cetsaviturvidhorvA tadA balaM saMskRtameva tasya' iti zrIpativAkye saMskRtamiSTakaSTa balAMtareNa guNitamiti jAtakAlaMkArAkhyaTIkA kRtA vyAkRtam / tannAdizarmapaddhativAkyaM saMmatitvena darzitaM tadubhayamapi ciMtyaM ciMtyaprakArastvanuvAdapUrvakaH svapadyairevopanibaddhaH / yathA - 'ya iSTakaSTAMtaranighnavIryAddazAkramaM riSTamaniSTabhaMgam / vicArayaMtIha namo'stu tebhyaH zrIzrIdharoktaM bahusaMmataM sat // yasyeSTakaSTe sadRze bhavetAM tadaMtaramnaM balameva zUnyam / yadA tadAsau balavAn pradhI vetthaM vicityaM bhuvanocitaM hi // yataH zubhaM vApyazubhaM grahasya vIrya sahaivAsti na tasya hAniH / tasmAnna nAzo vivare'nayostu dvaidhaM phalAptyai na 'dazakramAdau // ' iti / evamanyeSu sthaleSu duSTAzaya nirAkaraNaM kRtamiti / ataH ramyAM doSApAkaraNenAtisuMdarAm / yathAnyo'pi rAjAdiH paddhatiM mArga caurAdiduSTanirAkaraNenAtisuMdarAM karotIti dhvaniH / kiMca yaH uttamakAmadhenugaNite uttamamalpaklezena brahmArya bhaTTapakSIyapaMcAMgAnayanapratipAdakaM yatkAmadhenunAmakaM gaNitazAstraM tatra TIkAM tadabhiprAyavivRtimakArSIt / kimartha ? sata 450 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzavarNanaprakaraNam 14 / gaNitazAstrAbhijJAnAM prItaye tuSTayai / anenAsyAnekagraMthakaraNaprayAsakartRtvaM na svArthamatyalpAyAsena dRDhatarajyotiHzAstrAbhijJatvAt / kiMtu sattuSTyarthameva / yAvasvIyazAstrAbhyAso graMthakaraNadvArAna prakAzyate tAvatsakalasaMtuSTirna bhavatItyanekagraMthakaraNaprayAsa iti sUcitam / kRtIti 'ata iniThanau' itiiniH| nanu ekAkSarAskRto jAteH saptamyA ca na tau smRtau' ityukteH kRtazabdasya kRdaMtatvAtkathamatreniH? ucyate-nAyaM samuccayaH kRto jAtezceti, kiM tarhi ? jAtirvizeSaNaM kRdrahaNaM kRdyoge jAtiriti / evaM ca kAryo kAryikaH, taMDulI taMDulika ityapi sidhyati, tena vyAghravAnityAdAveva iniThanoniSedho nAnyatreti mahAbhASyakAreNaivaM vaartikcyaakhyaanaagvtyevaatreniH| ahaskara iti 'divAvibhAnizA-' ityAdinA karmaNyaNo bAdhakaSTapratyayaH / samakaroditi 'DukRJ karaNe' ityasmAtsaMpUrvAt 'anadyatane laG' iti laG / akArSIditi tasmAdevAniTo luGi cleH sic 'sidhi vRddhiH parasmaipadeSu' iti vRddhiH 'uraNaparaH' iti raparatvam // 2 // atha svanAmakathanapUrvakaM maMgalaM sUcayan muhUrtaciMtAmaNinAmakajyautiSagraMthasamAtiM pRthvIchaMdasAha tadAtmaja udAradhIvibudhanIlakaNThAnujo gaNezapadapaMkajaM hRdi nidhAya raamaabhidhH| girIzanagare vare bhuja jeSucandramite zake viniramAdimaM khalu muhUrtaciMtAmaNim // 3 // tadAtmaja iti // tadAtmajastasyA'naMtajyotirvida mAtmajaH putro rAmAbhidho rAmasaMjJaka: girIzanagare girIzo mahAdevastasya nagare vArANasAkhye muhUrtaciMtAmaNinAmakaM jyautiSagraMthamimaM pratyakSadRzyaM viniramAt makArSIt / khaluzabdo vaakyaalNkaare| kIdRzo rAmAbhidhaH? udAradhIH,udArA bhanekaziSyavidyAdidAnakArikA dhIrbuddhiryasyAsau tathA / pAThitAnekaziSya ityrthH| punaH kIdRzaH? vibudhanIlakaMThAnujaH, cibudhaH jyotiSavyAkaraNAdyanekavidyAyAM paMDito nIlakaMThastasyAnujo lghubhraataa| kiM kRtvA? gaNezasya svakulopAsyamahAgaNapateH padapaMkajaM caraNakamalaM,jAtyabhiprAyeNaikavacanaM gaNezapadapaMkaje ityrthH| te maMtaHkaraNe nidhAya 'maGgalAntAni zAstrANi prathaMte vIrapuruSANyAyuSmatpuruSakANi ca' iti mahAbhASyakAroktezca / kIdRze girIzanagare? vare mokSadAtRtvena shresstthe| yadyapi 'ayodhyA mathurA mAyA kAzI kAMcI avNtikaa| purI dvArAvatI caiva saptaitA mokSadAyakAH // ' iti vAkyAnmokSarUpaphalapradatvenAyodhyAdInAM nagarINAM sAmyameva pratIyate / tathApi 'anyAni muktikSetrANi kAzIprAptikarANi vai / kAzI prApya vimucyeta nAnyathA tIrthakoTibhiH // ' iti vArANasyA viziSyamuktipradatvenA'bhidhAnAcchreSThyaM vArANasyAH / nanu 'ayodhyA mathurA mAyA' ityAdivAkyasya 'anyAni muktikSetrANi' ityasya ca vyAsapraNIta Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra muhUrtaciMtAmaNiH / tvasAmyAdekasya sAmyAMpAdakasya kAzImuktidaprAgvacanasyAprAmANyaM pratibhAti / ucyate, - ayodhyAdIni tIrthAni samyagjJAnotpAdanadvAreNa sAlokyamuktipradAna | anyAni muktikSetrANIti muktipadopAdAnAtpunargarbhavAsaM ca prayacchaMti; kAzI tu sarvathA jJAnAdajJAnAdvA yena kenApyupAyena vA maraNAnaMtaraM muktimeva prayacchati na punargarbhavAsam / taduktaM padmapurANe - 'tIrthAtarANi kSetrANi viSNubhaktizca nArada | aMtaHkaraNasaMzuddhiM janayaMti na saMzayaH // vArANasyapi devarSe tAdRzyeva paraMtu sA / prakAzayati brahmaikyaM tArakasyopadezataH // ' kAzIkhaMDe - 'avimuktirahasyajJA mucyaMte jJAnino narAH / ajJAnino'pi tiryaMco mucyate hi sakalmaSAH // ' iti / ata eva vArANasyAH zreSThyam; etadapyabhihitaM padmapurANe- 'naimiSe ca kurukSetre gaMgAdvAre ca puSkare / snAnAtsaMsevanAdvApi na mokSaH prApyate naraiH // iha saMprApyate yena tata eva viziSyate / ' iha = kAzyAm / kiMca kAiyAM maraNe kAlakRto'pi vizeSo nAsti / uktaM ca kAzIkhaMDe - 'uttaraM dakSiNaM vApi ayanaM na vicArayet / sarvo'pyasya zubhaH kAlo hyavimukte priye yataH // iti / dezavizeSApekSApyatra nAstItyuktaM sanatkumArasaMhitAyAm -- 'radhyAntare mUtrapurISamadhye cAMDAlavezmanyadha vA zmazAne / kRtaprayatno'pyakRtaprayattro dehAvasAne labhate'tra mokSam // ' iti / anyacca tIrthAMtare aMtarikSAdimaraNadoSo'sti so'pyatra nAsti / taduktaM pAjhe- 'bhUmau jalentarikSe vA yatra kvApi mRto dvijaH / brahmaikatvamavApnoti kAzIzaktirupAhitA // ' iti / nApyatra durmaraNadoSo'sti / taduktaM padmapurANe - 'sUcyagramAtramapi nAsti mamAspade'smin sthAnaM suraizca vimRtasya na yantra muktiH / bhUmau jale viyati vA bhuvi madhyato vA sarpAgnidasyupavibhinihatasya jaMtoH // ' iti / pavirvajram, 'vajramastrI syAtkulizaM bhiduraM paviH ' ityamarakozokteH / ata eva brahmavaivarte praznaprativacanAbhyAM vArANasyAM vizeSo'bhihitaH / yathA-'jiteMdriyAH pApavivarjitAzca zAMtA mahAMto madhusUdanAzrayAH / anyeSu tIrtheSvapi muktibhAjo bhavaMti kAzyAmapi ko vizeSaH // ' iti dIpaka guruNottaritam - vizeSaM zRNu vakSyAmi kAzyAH kathayato mama / kRtAni sAdhanAnyatra svalpAnyapi mahAmate // bhavaMti kAzImAhAtmyAtsiddhAnyeva na sNshyH| anyatra sAdhusukRtaiH kRtairmucyeta vA na vA / anna sAdhanavaikalye kAzI pUrNaM prakalpayet // ' iti / ayaM bhAvaH - sAdhanasaMpattimatAmadhikAriNAM kAzyatirikte'pi kSetre muktiH, kAiyAM tvanyeSAmapIti / ata evoktaM kAzIkhaMDe - 'saMsArabhayabhItA ye ye baddhAH karmabaMdhanaiH / yeSAM kvApi gatirnAsti teSAM vArANasI gatiH // zrutismRtivihInA ye zaucAcAravivarjitAH / yeSAM kvApi gatirnAsti teSAM vArANasI gatiH // ' ityAdyanekaiH padyaiH kAzyA mahattvamuktam / atrArthe ye'rthavAdamAhuste nAstikA maMtavyAH / taduktaM kAzIkhaMDe - 'yatra vizvezvaro devaH sAkSAtsvargataraMgiNI | mithyA tatrAnusUyaMte tArkikAzcAnusUyakAH // udAharaMti ye mUDhAH kutarkabaladarpitAH / Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzavarNanaprakaraNam 14 / 453 kAzyA sarvArthavAdo'yaM te viTkITA yuge yuge||' vida viSThA / ata eva brahmavaivarte-'mA jAnIrArthavAdatvaM kAzyAM muktivinirNaye' iti / tasmAtsarvasyApi kAzyAM maraNAnmuktiriti siddham / kAzIkhaMDe'pi-'brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrA vai vrnnsNkraaH| kRmimlecchAzca ye cAnye saMkIrNAH paapyonyH|| kITAH pipIlikAzcaiva ye cAnye mRgapakSiNaH / kAlena nidhanaM prAptA avimukte zRNu priye // caMdrArdhamaulayaH sarve lalATAkSA vRSadhvajAH' iti / tathA'akAmo vA sakAmo vA tiryagyonigato'pi vaa| avimukte tyajanprANAnmama loke mahIyate // ' iti / anyazca maraNAnaMtaraM sAlokyAdicaturvidhamuktirapi krameNa bhavati na punargarbhavAsaH; taduktaM padmapurANe-'kAzyAM mRtastu sAlokyaM sAkSAtprAmoti sttmH| tataH sarUpatAM yAti tataH sAnnidhyamaznute // tato brahmaikatAM yAti na parAvartate punaH' iti / sAlokyaM zivalokavAsitvaM, sarUpatAM zivatulyarUpatAM, sAnnidhyaM zivasAmIpyaM, brahmaikatAM zivAbhedatAm / etadvayavasthApi tatraiva-'salokatAM ca sArUpyaM sAnnidhyaM vApi sattamaH / kalpaM kalpamavAmoti tato brahmAtmako bhavet // ' iti / anye tu kSetrabhedena sAlokyAdimuktitAratamyametadapyuktaM brahmapurANe-'caturvidhe'pi kSetre'sminpramIto garbhayAtanAm / naivAmoti munizreSThA vizeSo'yaM bravImi vaH // ' iti / tatra kAzyAtmake kSetre sAlokyamuktiH, vArANasyAtmake kSetre sArUpyamuktiH, avimuktAtmake kSetre sAnnidhyamuktiH aMtargehAtmake kSetre kaivlymuktiH| uktaM ca padmapurANe-caturdhA vitate kSetre sarvatra bhagavAmchivaH / vyAcaSTe tArakaM vAkyaM brahmAtmaikyaprabodhakam // kAzyAM mRtastu sAlokyaM sAkSAtprApnoti sattamaH / vArANasyAM mRto jaMtuH sAkSAtsArUpyamabhute // avimukta vipannastu sAkSAtsAnidhyamApnuyAt / aMtargehe vipannastu sAkSAtkaivalyamApnuyAt / ' iti / kevalabhAvaH kaivalyaM zivatAdAtmyaM prApnuyAt , sAkSAcchivasvarUpa eva bhavatItyarthaH / kAzyAdikSetraparimANAni padmapurANIyapAtAlakhaMDe-'parimANaM pravakSyAmi tannibodhata sttmaaH| madhyamezvaramArabhya yAvaddehalivighnapam // sUtraM saMsthApya taddikSu bhrAmayenmaMDalAkRti / tatra yA jAyate rekhA tanmadhyakSetramuttamam // kAzIti yadvidurvedAstatra muktiH prtisstthitaa| kAzyataM paramaM kSetraM vizeSaphalasAdhanam // vArANasIti vikhyAtaM tanmAnaM nigadAmi vH| dakSiNottarayornadhau varaNA'sizca pUrvataH // jAhnavIpazcime cApi paashpaannirgnneshvrH| asyA aMtaHsthitaM divyaM vizeSaphalasAdha. nam // avimuktamiti khyAtaM tanmAnaM ca bravImi vH| vizvezvarAccaturdikSu dhanuHzatayugonmitam / avimuktAbhidhaM kSetraM muktistatra na sNshyH|| gokarNezaH pazcime pUrvatazca gaMgAmadhyaM dhuttare bhArabhUtaH / brahmazAno dakSiNe saMpradiSTastattu proktaM bhavanaM vizvabhartuH // ' iti, kAzIparimANavAkye muktipadaM sAlokyamuktiparam / avimuktaparimANavAkye muktipadaM sAnnidhyamuktiparam / pUrvAbhihitavAkyaikavAkyatAbalAt / asyAH vaaraannsyaaH| dhanuH catuzcaturhastamitam / Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 muhuurtciNtaamnniH| evaM sati vizvezvarasthAnAccaturdikSvaSTazatahastamitamityarthaH / vizvabharturbhavanamaMtaham / tatazca yathA yathA muktInAM sAlokmasArUpyasAnidhyakaivalyAkhyAnAM pUrvapUrvApekSayotkRSTatvaM tathA tathA kAzIvArANasyavimuktAMtargrahAkhyAnAM catuH kSetrANAM pUrvapUrvAMtarbhAvipUrvapUrvApekSayA nyUnaparimANamiti sNpiNddito'rthH| tasA. sarvathA mathurAdimuktipuryapekSayA kAzI zreSTheti siddhamityAstAM prasaktA'nuprasaktam // namu kassinkAle'yaM graMthaH kRtaH ityata Aha-bhujeti / bhujau dvau, punarapi bhunI dvau, iSavaH paMca,caMdra ekaH, bhujbhujessucNdraastaiH| ko'rthaH? 'aMkAnAM vAmato gatiH' iti daivajJasaMpradAyAgatavAkyAvAviMzatyadhikapaMcadazazatI tavA mite gaNite zake zakAH yavanAsteSAM svAmI lakSaNayA zakazabdenocyate, tatrApi lakSaNayA zakazabdena tadrAjyaprAptisamayAgatavarSANi procyate / evaM sati lakSitalakSaNayA lokavyavahAramUlabhUto'yamoM labhyate / tama nikhilabhUpAlacUDAmaNeH zrIzAlivAhanamRpasya rAjyaprAptistu idAnIMtanAdaSTAviMzA. kaliyugAdekonAzItyadhikaikatriMzacchatIparimite gate kAle jAtA / tata Arabhya zAlivAhananRpazakapravRttiH / uktaM ca bhAvatyAm-'zAko mavAdrIMdukRzAu 3179 yuktaH kalebhavatyandagaNastu vRttaH' iti / sa ca zAlivAhanamRpakSakakAlo graMthakaraNasamaye dvAviMzatyadhikapaMcadazazatI 1522 mito gato. 'bhUdata etAvatsaMkhyAke zakakAle vyatikrAMte sati rAmajyotirvinmuhUrtaciMtAmaNinAmakaM jyautiSagraMthaM vyadhAdityartha iti zivam // 3 // atha graMthakRvaMzavarNanaprakaraNaM gayenopasaMharanmuhUrtaciMtAmaNinAmakajyotigraMthasamAtiM karotiiti zrIdaivajJAnaMtasutadaivajJarAmajyotirvidviracite muhUrtaciMtAmaNau graMthakartuvaMzavarNanaprakaraNaM samAptam // 14 // spaSTArtham // kIrtyA vidyotitAzo draviNavitaraNairarthinAM pUritAzo jyotirvidvaMdavaMdyo nikhilavasumatImaMDalAkhaMDalejyaH / darbhAgraprakhyabuddhirdvijakulatilako'bhUdvidarbhAkhyadeze jyotiHzAstrAraviMdapravikasanaravibiMduciMtAmaNiH saH // 1 // tasvAtmajo'bhavadamaMta umAtanUjapAdAraviMdamakaraMdamadhuvratAmyaH / jyotirnayatrinayanesa haThAdavApe yena trikAlaviduSA khalu bhargabhAvaH // 2 // tatsUnurnIlakaMThaH zrutaparikalanA'kuMThitaprauDhabuddhi jyotiHzAstraikasiMdhorghaTanavighaTanAsargadhAtA babhUva / yatproktaM graMthAsiMdhucchaladamalakaNAkarNanenApi loko gargAcAryAddhi yasminacayati jagati prauDhabhAvaM nitAMtam // 3 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 vaMzavarNanaprakaraNam 14 / rAmo'nujastasya babhUva kAzyAM yatprokasujyautiSajAnibaMdhAn / nipIya sauhityamupetya sacaH sudhA mudhA viMdati biMduvRMdam // 4 // zrImadbhUpatizAlivAhanazake caMdrAMkazajhai 1491 mite mAsIve'parapakSage naga 7 tithau tigmaaNshuvaare'ditau| dharmajyotiSazAsapANinimahAzAstrAdipAraMgamA saMbhUtaH khalu nIlakaMThaviduSo goviMdanAmA sutaH // 5 // zAke tatvatithImite 1525 yugaguNAbdo 34 nIlakaMThAtmabhU dugdhAbdhi nikhilArthayuktamamalaM mauhUrtaciMtAmaNim / kAzyAM vAkyavicAramaMdaranagenAmathya lekhapriyAM goviMdo pipiciGkaro'tivimalAM pIyUSadhArAM vyadhAt // Excxxxxxxxxxxx . iti graMthakartR-TIkAkartRvaMzavarNanam // Hocomxxxxxxcxxc.XKommxx iti zrIpIyUSadhArAsahito muhUrtaciMtAmaNiH samAptaH // CE . Page #472 -------------------------------------------------------------------------- Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhuurtciNtaamnnigtshlokaanukrmH| s 354 hh m 99 21 zlo. pR0 bhAvagarbhasutakanyayordva 14 235 akacaTatapayazavargAH 35 260 bhAdye'pazakune sthiravA 105 400 agniM hutvA devatAM 80 Aye pitA nAzamupaiti 54 93 amerdizaM nRpa iyAt 34 bhAnaMdAkhyaH kAladaMDazca 23 21 ajaikapAdahirbudhya 20 Ayo vAroM'zako 12 422 matha mInalama ita- .. 163 bhAsIddharmapure . 1 458 athocuranyo prathamASTa 53 92 anurAdhA dvitIyAyAM 12 0 iSamAsi sitA. 74 345 bhanyanavAMze na ca pari 83 295/ andhAkSaM vasupuSyadhAtu 22 67 uttarAyarohiNyo 2 54 bhabdAyanartutithimAsabha 87 uspAtamRtyU kila kANa 24 mabhuktamUlaM ghaTikAcatu- 52 92 utpAtAnsahapAta 105 311 ayanakSamAsatithi 108 411 udaye raviryadi61 378 ayoge suyogo'pi 42 34 udeti yasyAM dizi 37 359 arkatarkatritithiSu pradoSaH55 217/ uddhRtya prathamata eva 86 393 arkAdivAre saMkrAntau 12 134 upagrahakSa kurubAhikeSu 67 287 arkAlamAtsAyanAt 103 309 uSaHkAlo vinA pUrvAM 51 360 alpAyAM vRSTI doSo 96 401 azubhakhagairanavA 67 RkSANi krUraviddhAni 56 274 azvinyaMbupayohayo niga 25 247 RtumatyAH sUtikAyAH 33 192 azyAdirUpaM turagAsya 58 115 astaM yAte gurudivase 99 307 ekArgalopamahapAtalattA 66 286 aste nizApraharake ca 3 122 eko jJejyasiteSu . 73 383 aste vaya siMhanakrastha 40 48 ekoniteSTakSa A eteSu zrutivAruNAditi 29 72 AgneyatvASTrajala *1 evaM sulagne svagRhaM 7 447 AjyaM tilaudanaM matsyaM 83 391 ka AdarzAanadhauta 90 402 | kadAsrabhe tvASTravAyU 14 14 Adau saMpUjya ratnAdi 2 224 | kanyAdvarabhaM yAvatkanyA24 . 246 AdyaM rajaH zubhaM mAgha 1 159 / kavIjyacaMdragalanapA ripau 41 204 * mu.ci. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muhUrtaciMtAmaNigatazlo. pR0 / zlo. pR0 kavIjyAstacaitrAdhimAse 16 177 kSINeMdupUrNacaMdrajyajJa 19 101 kArmukataulikakanyAyugma 82 294 kAryAyairiha gamanasya 89 394 khago daMDazarAsatomara 15 kharAmato'tyAditi 100 404 | khara kASAyI guDatakra 47 272 kujazukrasaumyazazisUrya 37 263 kumbhakarkadvaye mA~'le 45 30 gaNezaviSNuvAnamAH 37 197 gaMDAMtaM trividhaM tyajeni .5 162 kumbhakumbhAMzako 40 363 gaMDAMteMdabhazUlapAta 56 97 kumbhe'ke phAlgune .. 15 gAMdharvAdivivAhe 93 303 kuyogAstithivArotthA 31 24 girizabhujagamitrAH 50 274 kulikaH kAlavelA ca 37 32 | gIrvANAMbupratiSThApariNaya 26 186 kulmASAstilasaMDulAn 81 389 gururlagnakoNe kujo 4 326. kUpe vAstormadhyadeze / 20432 guruzuddhivazena kanyakA 12 232 kRSNe pakSe sauri . 92 302 gRhapraveze yAtrA 22 20 kRSNe pradoSe'nadhyAye. 40 211 gRhezatatstrIsukha keMdratrikoNasahajeSu zubhaiH10 178 gehAdehAMtaramapi gama 90 395 keMdratrikoNeSu zubhaizca 7. gehAdyAraMbhe'rkabhAt 13 424 keMdre koNe jIva Aye 88 300 go'jAMtyakuMbhetara 53 keMdre koNe saumyakheTAH 53 369 godhAjAhakasUkarA 101 405 keMdre digadhIze 47 366 gosiMhanakramithunaM 2 415 kezAMtaM SoDaze varSe : 60 221 gostrIjhaSe ghAta 28 347 kaizcinmeSaravau 16 gaurIzrava ketaka - 2 kauberIto vaiparItyena 32 350 kauma sArikagaudhikaM 82 389 | ghaTo jhaSo gaurmithunaM meSa16 18 RtupANipIDamRti 35 195 ghane tulAlI badhirau 79 293 kramAcchubho viddha iti 4 140 ghorArkasaMkramaNa 1 121 RyaH vikrayo neSTo. 16. 62 kriyAkalApapratipattihetuM - 5 caMdre sUryAdisaMyukta 43 RrAkrAMtavimuktamaM / 107 311 caredathaujahAyane 1 316 krUro jaDo bhavetpApaH 49 213 cApAMtyage goghaTage pataMge64 285 kSipradhruvAntyacaramaitramaMghA34 77 cApe jIve tanusthe 3 322 kSipradhruvAhicaramUlamRdu 40 200 citrAdvIzau zivAyarkAH 15 18 kSiprAntyavakhiMdumarujale 18 64 / cUDA varSAttRtIyAtprabhava 29 189 kSiprAhimUleMdraharIzavAyu48 84 / cUDA vrataM cApi vivA 18 243 kSipre maine vitsitArkejya 26 69 cetonimittazakunai 75 385 kSINacaMdrakujasauribhA 30 189 / cellagnArko sAyanA 104 310 47 427 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shlokaanukrmH|shlo0 pR. zlo. pR0 | tithayo mAsazUnyAzca 18 19 chikkaraH pikkako bhAsaH 103 406 | tithIzA vahiko gaurI 3 9 tithyarkASTASTigo 9 421 jaghanyabhe saMkramaNe muhU 11 133 | tithyakSavArayuti 24 345 jananarAzitanU yadi 2 329 | tIkSNamizradhruvotrairyadravyaM 24 68 janmapratyaritArayormRti 51 87 tIkSNAjapAdakaravahni 31 75 janmakSamAsatithayo 34 28 te dazAhaM dvayoH prokte 28 188 janmakSamAsalagnAdau vrate 45 208 toraNaM balinibhaM ca kuMDalaM57 115 janmaH nidhanaM grahe jani 6 144 tyaktvASTabhUtazaniviSTi 43 81 janmarAzitanuto 42 363 trikoNe kujAtsauri 6 331 janmalagnabhayormatyurAzau 44 271 trikoNe keMdre vA madana 89 301 janmAkhyasaMpadvipadaH 12 152 trivyaMgapaMcAgnikuveda 57 114 janmotthaM ca vilokya 7 226 tridazagurustanugo 64 379 jalAzayArAmasurapratiSThA 60 116 vyAyASTaSaTsu raviketu 85 297 jINe gRhe'tyAdi 2 440 jyAzaM trikoNaM caturasra 73 290 jIvArkavicchukrazanai 22 433 | tvASTrAnmitrakabhAdraye'bupa30 74 jIvAridine mRgejya 8 167 jIve'ntyamaitrAzvayaditIjya29 22 jJarAhupUrNedusitAH svapRSThe57 279 | daMtakSauranakhakriyAtra 34 193 jyeSThadvaMdvaM madhyamaM saMpradiSTaM 15 236 | daMtArkabhUpatidimita 15 176 jyeSThApauSNabhasArpabhAMtya 41 265 | dAridya badhiratanau divAMdha 81 294 jyeSTAmaitrabhayoH kuraMga 26 247 dAsrAdarke mRgAdiMdau 25 21 jyeSThAryamNezanIrAdhipabha 34 257 | dikSu pUrvAditaH / 8 420 jyeSThe patijyeSThamathA 3 315 | digdvArabhe lagnagate jyotirvidgaNavaMditA 2 450 digbhAskarAmanumitAzca 39 33 dIkSAmauMjivivAhamuMDana 47 38 tajAtakarmAdi zizorvighe 11 171 dugdhaM tyAjyaM pUrvameva 93 398 tathAyanAMzAH kharasAha 9 131 duSTe yoge hema caMdre ca 18 157 tadAtmaja udAradhI | devagRhAdvA guru 88 394 tanoriSTAMzakAtpUrva devagurau vA zazini 65 tanau jIva iMduma'tau 57 376 | devadvyaMkartavo'STASTau 78 293 tanau zanikujau 62 378 devAlaye gehavidhau 19 430 tamobhuktatArAH smRtA 14 338 detyejyo hyabhimukhadakSiNa 2 317 tasminkAle sthApaye 22 182 | dolArohe'rkabhAtpaMca 14 176 tArAdauSTaye'je trikoNo 32 192 | yUnAMbare yadaiko 25 434 2 30 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - muhUtaciMtAmaNigata __ zlo0 pR0 zlo0 pR0 ghUne caMdre samudayage 59 377 dvijA jhapAlikarkaTAstato22 245 pakSAditastvojatithau 17 19 dvIzAttoyAdvAsavAtpauSNa 30 23 | pakSAdito'rkadalataMdula 85 392 dvIzAdyapAdatrayajA ka 20 244 paMgvaMdhakANalagnAni mAsa 19 19 dvau dvau jJabhRgvoH paMceMdau 90 301 paMcayadrikRtASTarAmarasa 44 35 paMcamAsAdhike mAturga) 31 191 byantye navAMze'dviguNe 3 140 paMcAsyAjau gomRgau tau 59 280 parighA, paMca zUle SaT 35 28 dhanurmeSasiMheSu 8 332 | pAtopagrahalattAsu neSTo 62 283 dharmage bhAskare vitta 19 342 pAdonarekhAparapUrvayojanai 54 dharaNidevo'thavA kanya 11 232 | pApAMtaH pApayugne pApA 7 150 dhArya lAjAvartakaM rAhu 11 152 pApastanau ruGgidhane, 3 326 dhruvakSipramRdu 2 pApo katarikArako ripu 86 3 298 dhruvadhAnye jayanaMdau 10 421 piMDIbhUte dinakRti 98 306 dhvajAdikAH sarvadizi 5 417 | piMDe navAMkAgagajA 11 422 dhvAMjhe vajre mudgare ceSu 26 22 pizye gRhe cetkuca 4 318 puraH pazcAagorkhAlyaM 27 108 nake bhaumo goharistrISu 29 348 pUrNa nizIthe yadi saMkramaH 6 125 nagarapravezaviSayA 3 318 pUrNaMdutaH prAgvadanaM 17 428 pRthvovezahamIbhapUjya 33 143 nAsyAmRkSaM na tithi 97 305 nijanijagaNamadhye prIti 30 249 pauSe pakSatyAdikA 20 343 nirvadhaiH zazikaramUla 53 275 pauSNadhruvAzvikarapaMcakavA 10 57 nRpANAM hitaM kSaurabhe 36 194 pauSNadhruveMdukaravAtahayeSu 12 174 nRpekSaNaM sarvakRtizca saMga 19 137 pauSNezazAkAdrasasUrya *41 265 neSTaM grahakSaM sakalArdha 33 27 pradakSiNagatAH zreSThA 104 407 no karkanaRjhaSakuMbha 2 321 pravAsanAzI maraNaM jaya 15 154 nRpANAM hitaM kSaurabhe 36 194 | pANapakarapA953 . ... nRpekSaNaM sarvakRtizca saMga 19 137 pauSNezazAkAdrasasUrya *41 265 neSTaM grahakSaM sakalArdha 33 27 pradakSiNagatAH zreSThA 104 407 no karkanaRjhaSakuMbha 2 321 pravAsanAzau maraNaM jaya 15 154 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 shlokaanukrmH| zlo0 pR0 zlo0 pR0 pravezAnnirgamaM tasmAt 79 388 | maghAdipaMcapAdeSu guruH 50 praznatanoryadi lagne 5 225 manoIidaivAnilasaumya 40 praznalagnakSaNe yAdRzApatya 8 229 manvAdyAstritithI madhau 57.50 mahIpaterekadine 77 387 prazne gamyadigIzAt 7 331 mANikyamuktAphalavidru 10 151 prasthAnamana dhanuSAM 91 / / 395 mArtaDe mRtapakSage 15 339 prasthAne bhUmipAlo 92 396 mAse cetprathame bhavetsa 13 175 prasthAya haste'nila 50 367 mAsezvarAH sitakujejya 9 169 prArabrahmaudanapAkAgatabaMdhA 56 218 mitrANi ghumaNeH kujejya27 248 prAcyAM gacchendranenaiva 87 394 mitrArkadhruvavAsavAMbupama 25 prAcyAdau taraNistanau 48 366 mitre cAsya ripuH zazI 28 248 prokte duSTabhakUTake pari 32 251 mithunakuMbhamRgAlivRSA 13 234 miznograraudrabhujageMdravi 33 baTukanyAjanmarAze stri 46 209 | mInokSakarkAlimRgastri 45 272 badhirA dhanvitulAlayo 80 29 mudrANAM pAtanaM sa va 20 budhAnurAdhAmaSTamyAM 21 20 mUladvIzamaghAcaradhruvamRdu 28 71 mUlAgnidAne nava pi 46 83 mUlArdrAbharaNIpitryamRge 39 79 bhaM nAgataSTaM vyaya 7 419 mUlAhimizrogramadhomukhaM 9 56 bhadrAtithI ravijabhUtana 49 86 mUle'GgabANAH dvi 49 273 bhadrAnidrAsaMkrame darzariktA 3 161 mUlaiMdrAhimaM sauristI 8 56 bhadrASaSThIparvariktAzca saMdhyA6 163 mRgAtkarAcchrutestraye'zvi 38 197 bhAgyAryamazrutimaghedravi 32 75 mRgAntyacitrAmitralaM mRdu 7 56 bhAdre caMdradRzau nabhasyana 10 16 mRge gatvA zive sthitvA49 367 bhAni sthApyAnyabdhi 33 353 mRgejyamitrabhAgyeSu 42 81 bhAryA trivargakaraNaM zubha 1 223 mRtapakSaravitithi . 108 411 bhikSAzI yajJakRddIrghajI 20 mRtibhavanAMzo yadi ca 46 272 bhuktvA gacchati yadi 94 mRtyuH SaTkASTake jJeyo 31 251 bhUpaMcAMkadvavyaMga mRtyukacadagdhAdIniMdau 41 34 bhUmidvayabdhyadri 1 349 bhaiSajyaM sallaghumRducare 15 61 mRtyau svarNatilAnvipadya 13 153 bhaumArikAmAghUne 10 mRdudhruvakSipracare se gurau 41 80 bhrAtari sauribhUmisuto 56 376 | mRdudhruvakSipracareSu meSAdige''STazarA 100 304 maghAkarasvAti 30 348 meSAdirAzijavadhU 108 313 429 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNigatazlo0 pR0 zlo. pR0 meSe'ke sadratodvAhI gaMgA51 46 | riputanunidhane maitrArkapuSyAzvinabhai 35 355 | ripulagnakarmahibuke 68 380 maitryAM rAzisvAminoraMza 33 257 | rUpayanyagnibhUrAma 2 347 revApUrve gaMDakIpazcime ca52 46 yadA lagnAMzezo lavamatha 74 290 | raudrAhizAkrAMbupayAmya 47 84 yadi pRcchitanau vasu 4 330 yadi bhavati sitAtirikta 6 226 lagnagataH syAddeva 58 377 yadi mAssu caturyu 95 399 lagnAcaMdrAnmadanabhavanage 65 285 yanaM dvayaMkasuteza 1 414 lagnAtpApAvRjvanRjU vba 42 268 yadyekasmindivase 78 387 lagnAdbhAvAH kramAddeha 12 368 yAtrAnivRttau zubhadaM 106 489 | lagnAmbarAyeSu bhRgujJa 23 433 yAtrAyAM praviditajanmanAM 1 328 lagne caMdre vApi vargo 43 364 yAmyatrayavizAkhendrasArpa38 79 lagne janmakSatanvo 109 411 yAmyAyane viSNupade 8 127 lagnenAvyA yAtatithyo 70 288 yAvaccaMdraH pUSabhAt 39 362 lagne yadi jIvaH 69 301 yAvazcotumado nizAMjana 16 135 lagne zubhe cASTamazuddhi 14 61 yogAsiddhirdharaNi 54 372 lavapatizubhamitraM vIkSa- 76 292 lavezo lavaM lagnapo lagna 75 291 lAjAkuSThabalApriyaMgughana 16 155 rakSonarAmaragaNAH kramato29 249 | lAbhASTame cAdyazare rasAM 2 140 ravAvaryamA brahmarakSazca 52 275 lAbho dravyAptidhanaM 22 343 raverbhato'bjabho 25 lAbho rAmaiH pucchagaiH 14 424 rasaguNazazinAgAbdhyA 71 / 288 va rasAlA pAyasaM kAMjI 84 rAjasevI vaizyavRttiH 51 vakrAstanIcopagate 38 361 rAjAbhiSekaH zubha 1 vaktre bhUra vibhAt rAtrau caurarujau divA 72 289 vajraM zukre'bje sumuktA 9 151 rAdhAmUlamRdudhruvaHvaruNa 13 67 vadhvA varasyApi kule ni17 242 rAziH svajanmasamaye 45 365 vandhyAcarmatuSA 99 404 rAzyAdigau ravikujau 19 159 varjayetsarvakAryeSu hastA 20 19 rAzyaikye ceginnamRkSaM 36 261 varNoM vazyaM tathA tArA 21 245 riktAnaMdASTadarza haridi 17 178 vastrANAM navabhAgakeSu ca 11 58 riktAravajya divase'ti 61 116 vAtAmrAgnimahIpacora 69 287 ripujanmalagnabha 3 329 / vApyArAmataDAgakUpabhava 46 38 1 214 323 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WW. GSG. ., shlokaanukrmH| zlo0 pR0 : zlo. pR0 bAmAMge kokilA pallI102 406. zaMkhabherI vipaMcIravaimaMgalaM 9 229 cAmo ravirmRtyusutA 5 444 | zarASTadikzakanagAtikRtya 61 283 vArAdeTikA dvighnAH 55 49 zazAMkabhaM sUryabhato 26 347 vAre proktaM kAlahorAsu 56 50 zazAMkasUryakSayuterbhazeSe 68 287 vAre bhaumArkihIne dhruva 23 183 zAkrazravaHkSipramRdu 2 325 vicaitravratamAsAdau vibhau59 220 zAkejye zatabhAnile 55 277 vittagataH zaziputro 60 377 | zAkhezavAratanuvIryamatI 44 206 vidyAnirataH zubharAzi 50 213 zivo'japAdAdaSTau syu: 51 274 vidhukujayutalagne 5 330 / | zivo nRyugme dvitanau ca 62 118 vidhorbalamavIkSya . 94 303 | zukrajJajIvazanibhUtanayasya 39 263 vidhau sitAMzage site 53 215 | zukrArArkiSu darzabhUtamadane50 87 vinaSTArthasya lAbhoM'dhe 23 67 zukre jIve tathA caMdre sUrya 52 214 vipAzerAvatItIre zutu 40 33 zukke pUrvArdhe'STamIpaMca 43 35 viprAMzca mizrabhabhRgau tu 2 zucizukrapauSatapasAM 54 256 viprAjJayA tathodvAhe 12 59 zuddhAMburaMdhre vijanu 4 442 viprANAM vratabaMdhanaM niga 39 199 | zrutitrayamRdukSipradhruva 2 161 viprAdhIzau bhArgavejyau 43 205 zvazrUH sito'rkaH zvaSura 91 302 viprAzvebhaphalAna 97 402 zvazrUvinAzamahijo sutarAM19 243 vizAkhAgneyabhe saumyo 5 55 vizvasvAtIvaiSNavapUrvAtraya 10 231 | SaDazItyAnanaM cApanR 4 123 viSamabhAMzagatau zazi 3 224 SaSTinaM gatabhaM bhuktaghaTI 14 154 viSuvAyaneSu parapUrvamadhya 77 292 | SaSThASTasthaH praznalagnAdyadIMdu 4 vedakramAcchazizivAhika 57 219 SaSTyaSTamIbhUtavidhukSayeSu 7 13 vedAMgASTanavArkedrapakSa 36 31 / SaSTyAditithayo maMdA 6 13 vedho'nyonyamasau viri 54 276 vyantyAditidhruvamaghAnila40 80 saMkrAMtikAlAdubhayatra 5 124 vyayASTazuddhopacaye lagnage 44 82 | saMkrAMtidhiSNyAdharadhiSNya18 137 vyaye zaniH khe'vanija 84 296 | saMkrAMtiyAtaghasAthai 101 308 vyAghAtagaMDavyatipAta 60 282 saMdhAryAH kuMtavarmeSvasana 21 66 vratabaMdhanadaivata saMdhyA trinADIpramitArka 7 125 saMzuddha mRtibhavane triko 25 185 vratabaMdhe'STaSariHphavarji 42 204 samaM mRdukSipravasuzravo 10 133 samagRhamadhye zaziravi 38 263 zakAH paMca site zakA 11 16 | samAdripaMcAMkadine 1 314 zakArkadigvasurasAbdhya 63 284 / samudayage vibudha 63 379 hI 20mm 386 mt me Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhUrtaciMtAmaNigata zlo0 pR0 375 zlo0 pR0 sarvasinvidhupApayuktanu 32 24 snAnasya pAkazayana 21 432 sahaje kujo nidhana 72 383 spaSTArkasaMkrAMtivihIna 20 130 sahaje ravirdazamabhe 55 syAttaitile nAgacatuSpade 13 134 sAraiH karejyAMtyamaghA 27 syAdagnihotravidhi 1 321 sitajIvabhaumabudha 71 sthAvAdazAMza iha rAzita40 264 sitAsitAdau saddaSTe 8 150 syAdbhUSAghaTanaM tripuSkaracara19 64 siMhe gurau siMhalave vivA49 45 syAnmallikA pATalikA 17 135 siMhavyAghravarAharAsabhaga 14 135 syurdharme dasrapuSyoraga 18 341 sutapariNayAtSaNmAsAMta: 16 238 svajanmarAze riha vedhamAhu 5 143 sUryaH sito bhUmi 46 366 svarge zuciprauSThapadeSamAghe 55 96 sUryabhAtritribhe caMdre 35 77 svAtIcitre trayodazyAM 13 17 sUryabhAvedagotarka 27 22 svAtIndrapUrvAzivasArpabhe 45 82 . sUryAdhugabhaiH zira 21 436 svAtyantakAhivasu 16 340 sUryAdivAre tithayo bha 9 15 svAtyAdityamRdudvidaiva 27 7. sUryArasaumyAsphujitokSa 17 156 svAtyAditye zrutestrINi 3 54 sUrye'GganAsiMhaghaTeSu 96 305 sveSTAyanakSatrabhavo 4 416 sUrye'rkamUlottarapuSyadA 28 22 svocce zukre lagnage 24 434 sUryezapaMcAgnirasASTanaMdA 0 15 svocce svabhe svamaitre vA 47 210 sUrye SaTsvaranAgadiGmanu 38 32 sUryo rasAMtye khayuge'gni 1 140 harSaNavaidhatisAdhyavyati 58 279 seMdukrUrakhagodayAMza 106 311 hastAnilAzvimRgamaitravasu 4 162 sevyAdhamarNayuvatInagarA*41 265 hastAzvipuSyAbhijitaH 6 55 saikA tithiArayutA 36 78 saukhyaM klezo bhIti 21 343 hastocchrAyA veda 95 304 saukhyaM lAbhaH kAryasi 23 343 hitvaitAMzcaitrapauSAvamahari 24 184 saumyAyane jyeSThavapo 1 437 hitvA mRgeMdra nararAziva 23 245 saumyAyane sUryavidhU 36 359 himakiraNasuto 66 379 n n Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM. 1 2 SRAWA 4 7 8 9 10 11 12 13 14 15 saM. 1 2 Mm x 5 w 4 9 10 11 12 13 14 15 periziSTam / 1- muhUrta - devatA - nakSatra - saMjJAH (divase) muhUrtanAma nakSatram ziva sArpa mitra pitR vasu aMbu vizvedeva abhijit brahmA iMdra iMdrAni nizAcara jalAdhIza aryamA ziva ajaikapAd ahirbudhya rohiNI jyeSThA vizAkhA mUla zatatArakA uttarA phalgunI pUrvA phalgunI bhaga 2- muhUrta - devatA - nakSatra - saMjJAH (rAtrau ) muhUrtanAma nakSatram pUSA dakha yama abhi brahmA caMdra aditi ArdrA AzleSA anurAdhA maghA dhaniSThA guru viSNu sUrya tvaSTA vAyu pU. SA. u. SA. abhijit ArdrA pUrvAbhAdra 0 uttarabhAdra 0 revatI azvinI bharaNI kRttikA rohiNI mRgazIrSa punarvasu puSya zravaNa saMjJA dAruNa- tIkSNa dAruNa- tIkSNa mRdu-maitra ugra-krUra cara-cala hasta citrA svAtI krUra - ugra dhruva-sthira laghu- kSipra 'dhruva-sthira dAruNa- tIkSNa mizra - sAdhAraNa dAruNa- tIkSNa cara-cala dhruva-sthira krUra-ugra saMjJA dAruNa- tIkSNa krUra-ugra dhruva - sthira mRdu-maitra laghu - kSipra krUra-umra mizra - sAdhAraNa dhruva-sthira mRdu-maitra cara-cala laghu- kSipra cara-cala laghu - kSipra mRdu-maitra cara-cala 1 pariziSTasyAsyAyojanenAdhamarNayanti sahRdayAH svasuhRdvarA bhaTTa - kRSNarAma vahAlajImAdhavapurakarazarmANa iti sAnunayaM nivedayati-saMzodhakaH / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) 3-nakSatra-vAra-saMjJAH, saMjJA vAraH nakSatram dhruva-sthira ugra-krUra cara-cala lavu-kSipra mRdu-maitra mizraM-sAdhAraNa dAruNa-tIkSNa guru zukra budha zani rohiNI, u. pha., u.SA., u. bhA. bharaNI, maghA, pU. pha., pU. SA., pU. bhA. puna. khAtI, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSak azvinI, puSya, hasta, abhijit mRgazIrSa, citrA, anurAdhA, revatI . kRttikA, vizAkhA AdroM, AzleSA, jyeSThA, mUla 4-varNakoSTakam brAhmaNa kSatriya vaizya zudra vRSabha karka vRzcika mIna siMha kanyA mithuna tulA kuMbha makara 5-vazyakoSTakam jalacara catuSpAda manuSya vanacara kITaka karka | meSa mithuna vRSabha kanyA makara- -uttarArdham mIna tulA dhanuH uttarArdham | makaraparvAma 6-vargaH dhanuH pUrvArdham kuMbha - vairavargaH sarpa ta, tha, da, dha, na mUSaka pa, pha, ba, bha, ma mRga ya, ra, la, va meSa za, Sa, sa, ha -- - varga: garuDa a, i, u, e mArjAra ka, kha, ga, gha, Ga siMha ca, cha, ja, jha, Ja zvAna Ta, Tha, Da, Dha, Na vairavage: - Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoniH azva gaja meSa sarpa zvAna gau (11) -yonikoSTakam ( mu0 ciM0 6 / 25-26 ) vairam vairam < nakSatram azvi. za. bha. re. kR. puSya ro. mR. ArdrA.ma. puna. Ale. u.phA.u.bhA. zatravaH za. zu. rA. -yoniH mahiSa siMha vAnara nakula mRga mUSaka vyAghra 8 - maitrIkoSTakam (mu0 ciM0 6 / 27-28) grahAH sU. caM. maM. bu. gu. zu. za. mitrA. caM. maM. gura bu. ra. caM. ra. zu. ra. caM. bu. rA. bu. zu. bu. zu. za. rA. maM. maM. gu. zu.za. maM. za. za. rA. maM. gu. gu. za. rA. gu. samAH bu. zu. za. gu. | rA. devaH manuSyaH azvi. mR. bha. ro. kR. Ale. puna. pu. AI. pU.pha., ma. ci. ha. khA.u.pha., pU.SA. vi. jye. anu. zra. u. SA.pU.bhA.mU. dha. u. bhAdra. zata. re. rAkSasaH nakSatram bu. rA. caM. bu. zu. ra. caM. ra. caM. ra. caM. maM. maM. 19 - gaNakoSTakam (mu. 6 / 29) 10 - nADIkoSTakam (mu. 6 / 34 ) AdyA ha. khA. dha. pU. bhA., pU. bA., zra. uSA. abhi. anu. jye. ma. pU. pha. ci. vi. a. ArdrA. puna. u. pha. ha. jye. mU. zata. pU. bhA. madhyA rA. aMtyA bha. mR. kR. ro. puSya. pU. pha. Ale. ma. ci. svA. vi. anu. gu. pU.SA., dha. u. bhA. u. SA., zra. re. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 varNaguNakoSTakam varasya | brA. | kss.| vai. zU. // 12 nADIguNakoSTakam varasya | A | ma | aM. A brA. / 1 kanyAyAH kanyAyA: vai. 13 gaNaguNakoSTakam 14saMkSipta taaraamunnkossttkm(mu.6|24) varasya | de. | ma. | rA. // varasya | 1 3 ba 1a y 3 / 1 // kanyAyAH myN kanyAyAH rA. . . . . kuMbha 15 prItiSaDaSTakam meSa mithuna / siMha dhanuH vRzcika makara / mIna | vRSabha kanyA 16 mRtyuSaDaSTakam meSa mithuna | siMha - tulA dhanuH kanyA vRzcika | makara - mIna vRSabha 17 zubhadvidazakam mIna vRSabha | karka, siMha | kanyA | vRzcika | makara meSa mithuna | siMha , kanyA, tulA | dhanuH kuMbha 18 azubhadviAdazakam mithuna / tulA vRSabha karka , vRzcika / makara 19 zubhanavapaMcakam meSa | vRSabha | mithuna | siMha | tulA | vRzcika | dhanuH makara siMha | kanyA | tulA | dhanuH | kuMbha | mIna | meSa / 20 azubhanavapaMcakam / meSa kuMbha mIna - - " vRSabha kuMbha kake vRzcika kanyA makara mithuna : kaka