Book Title: Lokprakash Part 01
Author(s): Vinayvijay, Motichand Oghavji Shah
Publisher: Agamoday Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005154/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAmamohavasanitikanyotAre indhAiH 97 mahopAdhyAya zrIvinayavijaya gaNikRta lokaprakAza. prathama vibhAga-dravyaloka. sarga. 1-11 prakAzayitrI zrImatI ahamodyasamiti mumbaha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI | PI | TiL) || * 1 I T I'INT-III IIIIIIIII, | S 'n, ANTI L LL' ' , ' '' ''''' ''''''''' ''' ''' ' ' ' , III,III, I'lT I NI TI | Smile "''IT'/1, Non'''''rld // WITvr1 '' '' IMI, eeee your mind Keeeeeeee /addadddddddddddde O E HD VID | D || PPIL [ prata 1250 LIMLI |H vikrama saMvata 1985 SOOOOOOOOOOJ . IT', ' T U, I mahopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNinA ziSyaratnamahopAdhyAya zrIvinayavijayagaNiviracita zrIlokaprakAza. prathama bhAga-dravyaloka. ( saga 1 thI 11 ) bhASAntarakartA zrIyuta metIcaMda odhavajI zAha-bhAvanagara bharatezvarabAhubalIvRtti', "samyakatva kaumudI', "abhayakumAra caritra mahAkAvya' ityAdinA anuvAdaka. prakAzaka zrIAgamAdaya samiti taraphathI zA. jIvaNacaMda sAkaracaMda javerI-muMbaI. i. sa. 1929 |III, Illi, , mUlya rUA. 1-8-0 pApa " bhAga , paNa mArA nAnA bApa mAnavAnA | | | | | | | | | | | vIra saMvata 2455 AvRtti 1 lI ] II III III III || | paIII IT ITT ly, II, in, III II, III, II II, ife, Th, IT TT TT TT TT nA li ll, nl, Ill, TIL IDLI : dE TE J || LIVE INTET, , TAT, INDIA". The Ultin, 1 ||| l Feeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeaaaaaaaaaaaaaaagodddddddd8 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ >>ne prakAzakaHgAma miti mATe zrI cA thaca sAcAMda jhaverI 121123-125 javerI bajAra~muMbai, 00000000008300000000000 sata zrIbAgamadhya samitinA sekreTarIne AdhIna che. All Rights reserved by the Secretaries of Shree Agamodaya Samiti. > muka zAha gulAbacaMda lallubhAi bI AnaMda prinTIMga presa--bhAvanagara. 000000000 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Agamodaya Samiti Series. No. 57 LOKA-PRAKASH. MAHOPADHYAYA SHRI VINAYAVIJAYA GANI. BY PART 1-CANTOES 1-11. First Edition. ] EDITED & TRANSLATED by MOTICHAND ODHAVJI SHAH TRANSLATOR OF SAMYAKTVA-KAUMUDI, ETC. Published by JIVANCHAND SAKERCHAND ZAVERI, One of the Hon. Secretaries of SHRI AGAMODAYA SAMITI, A. D. 1929 Price Rs. 3-8-0 [ Copies 1250 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published by Jivanchand Sakarchand Javeri jor Shri Agamodaya Samiti. 121-123-125 Javeri Bazar Bombay 2. Printed by Shah Gulabchand Lallubhas The Anand Printing Press, Bhavnagar. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hI zrI zAMtim / Amukha. jainadarzananuM sAMgopAMga nirUpaNa karanAre eka apUrva grantha Aje ame anuvAda sahita prasiddha karavA bhAgyazALI thayA chIe, ethI amane parama AhalAda thAya che. A dArzanika granthanA kartA mahAmahopAdhyAya zrIvinayavijayagaNi che. caMdapUrvadhArI zrutakevaLI zrIbhadra bAhasvAmIe racelA kalapasUtranI "subAdhikA' arthAt "sukhabAdhikA" vRtti dvArA teo jaina arena samAjane vizeSa paricita che. kemake moTe bhAge-bake sarva sthaLe payuMSaNa-parvamAM e vRtti vAMcavAmAM Ave che. emanI bIjI lokapriya kRti zrIpAlarAjAne rAsa che ke je prativarSa bevAra AyaMbilanI oLImAM vaMcAya che. e rAsa pUrNa karyA pUrve temano svargavAsa thayo hovAthI tene pUrNa karavAnuM saubhAgya temanA vizvAsa-bhAjana sahAdhyAyI nyAyavizArada nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayagaNine maLe che. granthakAra' vicAraratnAkaranA kartA mahopAdhyAya zrI kIrtivijayagaNinA ziSya thAya che. vIza hajAra leka pramANa padyabaddha lokaprakAzanA kartAnA jIvana temaja tenI anya kRtionA saMbaMdhamAM vizeSa vaktavyanI AvazyakatA ame svIkArIe chIe. vizeSamAM aneka granthanA sAkSIbhUta pAThonuM ane pAribhASika zabdonuM sUcipatra paNa ApavAnI amane jarUra jaNAya che. A uparAMta sthApanA citra tathA bIjI je kAMI hakIkata A mahAnibandhane yogya svarUpamAM prakaTa karatI veLAe upayogI gaNAya tene paNa AsvAda pAThaka vagarane maLe tevI amArI IcchA che. A prathama vibhAga hovAthI atyAre te anuvAdaka zrIyuta motIcaMdabhAIe Ane nyAya ApavA viziSTa prayAsa karyo nathI, paraMtu ame AzA rAkhIe chIe ke teo aMtima vibhAganI prastAvanAmAM A hakIkatane avazya gya sthAna Apaze. A graMthamAM ekaMdara 700 graMthane AdhAra levAmAM Avela che te hakIkata banatA sudhI aMdhAdikanA nAma sAthe prasiddha karavAnI jarUra che te bAbata paNa teo dhyAnamAM rAkhaze. A amUlya granthanuM saMzodhanAdi kArya abhayakumAracaritravigerenA anuvAdaka bhAvanagara nivAsI zrIyata tIcada odhavajI zAha dvArA karavAmAM AvyuM che. bhASAMtara zabdasara ke samAsAdi anvaya pramANe karavAmAM AvyuM nathI, paNa mAtra vAMcanArane lokono bhAvArtha jANavAmAM Ave te paddhatithI karyuM che. keTalAka mULa ke vinA mAtra arthanI jijJAsAvALA vAMcanArAene A anukULa thaI paDaze tema dhArI AvuM bhASAMtara prasiddha karavAnI jarUra vicArI che. zrI Agamedaya samiti taraphathI atyAra sudhImAM moTe bhAge mULa grantho bahAra paDatA hatA, paraMtu saMvat 1978 nI ratalAmanI sabhAmAM bhASAntara Adi chapAvavAne TharAva 1 zrIvicAraratnAkara zeTha devacaMda lAlabhAI jena pustakeddhAra phaMDamAMthI aMka 7ra tarIke pragaTa thayo che ane upara jaNAvela subAdhikAvRtti paNa eja phaMDamAMthI pUrve be vAra aMka 7 ane 61 tarIke prasiddha kara. vAmAM Avela che.' Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayela hovAthI tadanusAra ame pUrvadhara zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNakRta zrIvizeSAva yaka bhASyanuM bhASAMtara be vibhAgamAM prasiddha karyuM hatuM. temaja stuti AdinA keTalAka granthA paNa jevA ke zAbhanastuti, apabhakristuti, jinAnaMdastuti. bhakatAmara stotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgraha gujarAtI anuvAda sahita tathA banI zakayuM tyAM pratikRtio sahita prasiddha karavAmAM AvyA che. AvA tAtvika granthanI abhirucivALA abhyAsakone A grantha paNuM AdaraNIya thaI paDaze evI amArI namra mAnyatA che. A granthano viSaya ghaNe gahana hovAthI ghaNI ochI vyaktio AvA viSayane lAbha le che ema amArA jANavAmAM hovAthI A grantha bhASAMtara sahita prasiddha karavA prayatna sevavAmAM AvyA che.' A grantha saMbaMdhe kAMI nyUnatA Adi mAlama paDe, temaja bIjI kAMI vizeSa mAhitI dAkhala karavI rahI gayelI jaNAya temaja anya kAI sUcanA karavI egya lAge te je pAThaka varga tarakathI amane lakhI jaNAvavAmAM Avaze te teno amala karavA avazya banatuM karIzuM. bhASAMtarane sAMgopAMga ane saMpUrNa zuddhatAvALuM utAravAne mATe vakhato vakhata anu vAdaka mahAzayane preraNA karavAmAM AvatI, ane anya vidvAne tarapha phAra vagere kavacita tapAsavA mokalavAmAM paNa AvatA. anuvAdaka mahAzaye bane eTalI kALajIpUrvaka kAma karyuM haze tathApi. viSaya ati gahana hAI enA abhyAsI teo na hovAthI temAMye uMDANamAM utarI mazanavaDe karAyelA abhyAsI ati a9pa hovAthI, bhASAMtaranI zuddhatAnI vizeSa pratIti mATe chapAyelAM kAramAM pharIthI vidvAno tarapha mokalavAmAM AvatAM mAluma paDayuM ke azuddhio ghaNI rahI gaI che ane zuddhipatra dAkhala karavA jevI sthiti upasthita thaI che. vidvAna dvArA phAronI pheravaNI, zuddhAzuddhinI tAravaNI temaja anuvAdaka mahAzaya ane vidvAnonI matapherInA kAraNe A taiyAra thaI gayelA graMthane bahAra pADavAmAM lagabhaga be varSa nIkaLyA ane kSetralokavALe bIjo bhAga lagabhaga poNe chapAI taiyAra thaze. Akhare zaDhipatra ApavuM evo amAro IrAde thavAthI zuddhipatra taiyAra karAvIne AnI aMdara ja dAkhala karavAmAM AvyuM che. saMskRta ane prAkRta bhASAmAM racelA AgamAdi granthane supararoyala sAIjhamAM 12 pacha pothI AkAre bahAra pADavAmAM Ave che, jyAre vicArasAra-prakaraNane 3mI ATha peja pastaka AkAra ane vizeSAvazyaka bhASAMtarane be bhAgamAM supararoyala sAIjhamAM ATha pejI pustakAkAre bahAra pADavAmAM AvyA che. temaja Ane paNa supararoyala 8 pejI sAIjhamAM pustaka AkAre bahAra pADavAmAM Ave che. ane stuti AdinA tathA bhakatAmarapAdapUrtinA pustakone krAuna 8 pejI sAIjhamAM prasiddha karyA che. AgamAdaya samiti dvArA apUrva grantho bahAra paDe che tene sAmAnya itihAsa Apa asthAne lekhAze nahi. 1 mULa anya pothI AkAre zeTha de. lA. jaina pustakohAra phaMDamAMthI dravya ane kSetralokane be bhAgamAM aMka 65 ane 74tarIke prasiddha karavAmAM Avela che. pachInA kAla ane bhAvalokane prasiddha karavAnuM kArya cAlu che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A saMsthAnI sthApanA amadAvAda jIllAnA viramagAma tAlukAnA bhAyaNI gAmamAM saMvat 1971 nA mahA sudi 10 (i. sa. 1915nI jAnyuArInI 25 mI tArIkha) ne somavAre karavAmAM AvI che. bheya gAmanI khyAti nA itihAsamAM ghaNuM mazahura che, kAraNa ke A gAma 19 mA tIrthakara zrImatinAthanI yAtrAnuM dhAma che. paMnyAsa zrIAnaMdasAgaragaNi (AgaddhAraka zrI AnaMdasAgarasUrIzvara) nA upadezathI svargastha paMnyAsa zrI maNivijayajI, paMnyAsa zrI meghavijayajI, (AcArya zrI vijaya meghasUri) ane bIjA jaina sAdhu mahArAje temaja A saMsthAnA mAnanIya sekreTarI svargastha zeTha varNacaMda suracaMda vagere gRhasthAnI hAjarImAM sthApanA karavAmAM AvI hatI. udeza ( 1 ) gItArtha munirAja pAsethI anya munivaryo AgamonI vAcanA laI teno abhyAsa karI yathArtha sabodha meLave tathA (2) vidvAna munirAjonI daSTi heThala zedhAvIne joitI saMkhyAmAM zuddha prato chapAvI tene pracAra karI zakAya e udeza lakSamAM rAkhIne A saMsthA sthApavAmAM AvI che. kAryasiddhi- pahelA hetunI pUrti karavA mATe pATaNa (uttara gujarAta), kapaDavaMja (kheDA jIllo), amadAvAda, surata, pAlItANA, ane ratalAma (mALavA)mAM AgamonI vAcanAno prabaMdha javAmAM AvyuM hatuM. ene lAbha ghaNuM sAdhu-sAdhvIoe lIdhA hatA. bIjA hetunI pUrNatA mATe A saMsthAe Agama vagere jaina dharmanAM pustako chapAvI bahAra pADyAM che, jenI vigata jAherAtamAM raju karavAmAM Ave che. kAryavAhaka maMDaLa - A saMsthAnA sarva sAdhAraNa maMDaLamAM ghaNuM sabhAsado che, temAM kAryavAhaka sekreTarI maMDaLanA sabhAsado nIce mujaba che. 1 zeTha sUracaMdabhAI purUSottamadAsa badAmI amadAvAda." 2 , kuMvarajI ANaMdajI kApaDIA bhAvanagara ,, kezavalAla premacaMda modI amadAvAda kamaLazIbhAI gulAbacaMda rAdhanapura ,, cunIlAla chaganacaMda zropha surata 6 , bhegIlAla hAlAbhAI , maNilAla surajamala javarI pAlaNapura 8 ,, jIvaNacaMda sAkaracaMda javerI muMbAI * zeTha veNIcaMda sUracaMdanA avasAnanI noMdha letAM atyaMta dilagIrI thAya che. ame eozrInA parama pavitra AtmAne, parama kRpALu paramAtmA parama zAMti bakSe evuM prAthae chIe. zeTha veNIcaMdabhAInI khAlI rahelI jagyA upara mAnanIya saba jaDaja sUracaMdabhAI purUSottamadAsa badAmIne cuMTavAmAM AvyA che. - zrIyuta cunIlAla chaganacaMda zrAphanA avasAnanI noMdha letAM pArAvAra zeka thAya che. ame eozrInA AtmAne paramAtmA parama zAMti bakSe evuM prArthIe chIe. A6 KW pATaNa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAlaya- thoDA vakhata sudhI A saMsthAnI ophIsa jyAM jyAM Agama vAcanAnuM kArya thatu tva tyAM rAkhavAmAM AvatI ne jarUra pramANe bIje sthaLe sagavaDa mATe pheravavAmAM AvatI hatI. hamaNuM mukhya oNphIsa muMbAI. javerI bajAra. . 121, 123, 125nA makAnamAM rAkhavAmAM AvelI che, jyAre granthanA vecANa mATenI zAkhA surata gopIpurA zeTha devacaMda lAlabhAInI dharmazALAmAM ( vidyArthI bhuvanamAM ) rAkhelI che. muMbAI. javerI bajAra. sa. 1985 vaizAkha zula 3 jIvaNacaMda sAkaracaMda javerI, mAnada sekreTarI. zuddhipatrakArakanA be bela. A dravyalokanuM bhASAMtara pUrUM chapAI rahyA pachI mArI pAse tenA chApelA phAramAM AvyA, ane tenA atha mAM ghaNI azuddhi jaNAI tethI meM tamAma ( 72) phArame tapAsI zuddhipatra taiyAra karyuM te A sAthe chapAvIne bahAra pADavAmAM AvyuM che. A zuddhipatramAM mULa upara to daSTi ApavAmAM AvI ja nathI. tene mATe A saMsthA taraphathI dravyaloka prakAza mULa chapAyela che te joIne zuddhi karavI. bhASAMtaramAM dareka zleka sAthe artha no mukAbale karela nathI, paNa atha mAM jyAM khalanA jaNAI tyAM mULa loka sAthe meLavIne sudhArela che emAM kAMIpaNa khalanA thaI hoya to kRpA karIne vidvAna munirAjee mane jaNAvavA kRpA karavI jethI huM mArI khUlanA samajI zakuM. A anuvAda lokanA zabdArtha pramANe ja karavAmAM Avela nathI ema AmukhamAM tenA lekhaka mahAzaya jaNAve che, paraMtu AvA dravyAnuyoganA graMthanuM bhASAMtara svataMtra thAya ja nahIM, temAM zabdArtha uparAMta anubhava-viSayanuM parijJAna meLavIne artha lakhAya. vaLI je zabda khAsa vaparAto hoya teja vaparAya, teno artha lakhAya nahIM. dAkhalA tarIke-vyaMjanAvagraha ke jaghanya yukta asaMkhyAta, AtaSa, udyota vigerenA artha na lakhAya-te zabda ja lakhavA paDe. A graMthanA kharIdanArAone khAsa vinaMti karavAnI ke A zuddhipatra pramANe prathama graMtha sudhArIne pachI ja bhASAMtara vAMcavAnuM zarU karavuM. vaizAka vadi 1 saM. 1985 kuMvarajI ANaMdajI bhAvanagare. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. zrImatI Agamedaya samitinA mAnavaMtA maMtrI rA. rA. jIvaNacaMda sAkaracaMda jhaverI, jemanI utsAhapUrNa dekharekha nIce atyArasudhImAM aneka upayAgI pustakAnI hAramALA prasiddha thai che emanI icchAnusAra upAdhyAya zrImad vinAvajaya viracita suprasiddha leAkaprakAza' granthanI prastuta 'mULa' ane bhASAntaravALI AvRtti taiyAra karavAmAM AvI che. 'mULa '( TEXT ) mATe nIce jaNAvelI hastalikhita pratiene AdhAra lIdheA che. ( A ) surata-ge pIpurAnA zrImad meAhanalAlajI jaina jJAnabhaMDAranI prati. A prati mArA hastagata pratimAM sAthI junI che, ane huM ema paNa anumAna karUM chuM ke kadAca te atyAre upalabdha evI leAkaprakAzanI sarva kai pratimAM paNa jInAmAM junI hAya. kemake anA lekhanakALa' saMvat 1737 nI sAla che ane leAkaprakAza grantha racAyAnA samaya saMvat 1708 che eTale mULa kartA mRta mULa lekha ane A Adarza vacce phakta 25 varSanuM antara che ene ApaNe granthanI racanA pachI pasAra thayelA peANAtraNa saikA jeTalA samayanI AgaLa nahiMvat gaNI zakIe. AjathI aDhIsA vaSa~ pahelAM lakhAyelI hAine, A prati bahu jINuM thaI gaI che. ane mArA hAthamAM AvI tyAre enA pAnAM ghaNA kharAM eka bIjA sAthe cAMTI gayelAM hatAM, je huM dhArUM chuM ke, hamaNAM keAInA hAthamAM na gayelI hAi, vaMcAyA vinA paNa paDI rahI hAya tethI ane bhInAzavALA sthaLabhaMDAra--mAM bhaMDArelI paDI rahI heAya tethI haze. 1. A pratinA lekhaka-lahIA-nu, granthanI samApti pachI nIce pramANe colophon lakhANa che:gunnvni ( 1733 ) mAnavarSasahasya rAkAvidhuvAsare'smin / puSyenduyoge mRgarAzisUrve grantho mudrAyaM likhito mahIyAn // 1 // samasta sAmanta kirITa koTimaNiprabhAmaMDitapAdapadmaH / cAritrasatsAgaranAmadheyo babhUva zazvat sukRtaikasajha // 2 // sallabdhavarNoditamaMDalIbhirnatA lasadjJAnavirAjamAnAH / kalyANasatsAgarasaMjJa kAzca cirAya jIyAsuramI prabuddhAH // 3 // vidvadyazaH sAgarasaMjJakAH saccAritracArvAcaraNapratrINAH / yazasvataH sAgarasaMjJakAt vicArataH sAgarasajJakena // 4 // zrIratu | guma mantratu hevAyo: // 2 vatuvAghennu( 1708 )mite varSe harSena nIvAre / rAyo'garuvannA grantha vRUDayamaniTa 10 sa` 37 nA zloka 39 mA. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prati ThIka yuddha che, je e lakhanAra koI je tevA ajJAna lahI nahiM paNa vicArasAgara nAmanA koI saMskRta bhASAnA abhijJa yatie lakhelI hoIne, hevI joIe. ( juo upara TAMkele 4 the leAka. ) AkhI pratinA ekaMdara 494 pAnAM che, pRSTa pRSTa paMdara paMkti bahu suMdara akSarothI lakhelI che. vacce vacce lekhake "paDimAtrA" kahevAtI lekhanarUDhine chuTathI upayoga karyo che, ke je rUDhi AjathI 200-300 varSa upara puSkaLa pracalita hatI. vaLI agatyanI "sthApanAcitra, AkRtio, keka vagere paNa A pratinA lekhake, koI koI jagyAe te raMga pUrIne paNa ApyAM che. | (B) zrImad mohanalAlajI mahArAjanA praziSya "manahara muni nI prati. suMdara moTA akSaramAM lakhelA 587 pAnAnI A prati che. saMvat 155 mAM kaI mAravADI laDIAnI lakhelI che, bhASAbhijJa nahiM hoya eTale lekhake te aneka bhUla karI che, paNa A prati sadabhAgye e vidvAna munie vAMcelI jaNAya che, kemake ThAma ThAma sudhArA vadhArA karela che. 1 lI (A) pratinI uparathI ja A prati lakhelI jaNAya che. AmAM paNa "sthApanA', jarUranI AkRtio vagere ApelAM che. chevaTane colophon A pramANe che - lipIkataM lahIyA zrIkRSNa amaradatta / renevAle jodhapura-mAravADa-guMdI ke moleme / hAla amadAvAdame rete hai / devasAke pADe / saMvat 1955 nA dusarA jeTha vada 5 maMgalavAra pUrNakIyA he / zrIrastu kalyANamastu / / (C) pahelI (A) nI jema zrImad mehanalAlajI jJAna bhaMDAra surata-nI prati. bIjI (B) pratinA jevA suMdara moTA akSarovALI A pratimA paNa lagabhaga badhIjInA jeTalA 589 pAnAM che. keI kaI sthaLe azuddha che paNa sAdhAraNa bhASAjJAnavALA lahIA dravyane mATe utAvaLe lakhI kADhe temAM evA deSa rahI jAya e svAbhAvika che. e prata saMvata 1960 mAM lakhelI che. lakhAvanAranA ke koI anya bhAgyazALI vidvAnanA hAthamAM jaI vaMcAyelI jaNAtI nathI. bhaMDAramAM sacavAIne kibaMdha navI ja rahI che. vaMcAI hota to to yegya zedhana thayuM hatA. A pratine chevaTe colophon A pramANe che:- saMvata 1960 nA varSe mAdhamAse zuklapakSe 2 tithau kunavAsare saMpUrNakRtaM / paM. khubakuzalagurusuMdarakuzalena lipikRtaM zrIjAmanayare / mULa granthamA 17670 zloka svagranthanA 'ane' sAkSInA 3000 / sarva graMthAna 20670 // (D) bhAvanagaranA zeTha DosAbhAI abhecaMda eTale moTA jinamaMdiranA hastagata jJAna bhaMDAranI prati. A prati ghaNI ja azuddha mAlama paDavAthI eno kazo upayoga thaI zakyA nathI. Ama traNa hastalikhita pratione AdhAre prastuta lekaprakAza granthanuM mULa TEXT taiyAra karavAmAM AvyuM che. paranta e pratiomAM paNa kaI kaI sthaLe na vAMcI ke na samajI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakAya evA, athavA baMdhabesatA nahiM-evA, akSara ke zabda mAlama paDelA tyAM paMDitavarya hIrAlAla haMsarAje mudrita karelA e granthanI sahAya paNa meM lIdhI che ane eTalA mATe bIjAonI sAthe e agragaNya vidvAn gRhasthane paNa mAre A sthaLe AbhAra mAnavAne che. AlokaprakAza granthanuM lagabhaga vIza hajAra leka pramANapUra che eTale A grantha mULa ane anuvAda sAthe eka ja pustakamAM prasiddha thaI zake nahiM. mATe "samiti " nA mAnyavara kAryavAhake enA vibhAga karI karIne prakAzita karavAno vicAra rAkhyo che. A prasiddhimAM mUkIe chIe e pustaka, jene ApaNe pahele vibhAga karIne kahezuM emAM dravyo pUratA agyAra sarga AvyA che. ekaMdara sADatrIza sargo che. eTale zeSa chavvIza soM-jemAMthI paNa eka chelle to "prazasti" rUpa che eTale zeSa pacavIza sargomAM kSetro, rTho ane mAvo nI hakIkata che. bAramAthI satyAvIzamA sudhInA soLa sargomAM kSetro nI ane aThyAvIzamAthI pAMtrIzamA sudhInA ATha sargomAM vastronI hakIkata che. eka chatrIzamA sargamAM mAvo nuM-cha mAvanuM samyak nirUpaNa kareluM che. chApavAnuM kArya cAleja che eTale kSetro Adika bIjA vibhAga paNa thoDA vakhatamAM prasiddha thaI zakaze. cAremAM duSpono viSaya baha sUkSama hoI grahaNa karI sAmAnyataH muzkela che. anya viSayanA vizeSa abhyAsavALA gRhastha ke tyAgI nize paNa, kahe che ke enA durgAdAtvane laine emAM caMcupAta karavAnI ochI IcchA rAkhe che. atra meM pote te, saMskRta (ane aMgrejI paNa ) gadyapadyAdino svadezIya bhASAmAM anuvAda utAravAnI ane svAbhAvika ja hAtha besI gayelI dhATIne laIne, mArA saMskRtanA jJAnapara mustakIna rahIne ane emAM paNa philasuphI jevA gahana viSayanuM saMskRta padabaMdhamAM svarUpa darzAvavA jeTalI agAdha kAvyakaLAvALA prAcIna paMDitajano sahelI ke agharI paNa paDe evI racanA vALA komAM paNa vagara athe ( niprayeAjana ) eka paNa zabda dAkhala karatA nathI tema jarUrIyAtavALe eka paNa zabda cheDI detA nathI-e bAbata saMpUrNapaNe dhyAnamAM rAkhIne, yA nirA sarvamatAnAM tathA nAgatti paMthanA-A sUtranA saMyamInI peThe nirAnA zAnta vAtAvaraNumAM satata chatAM mananA vidapUrvaka besI 'mULa' lakhyuM che ane bhASAntara karyuM che. ema "dIlanA raMge' A mahAna graMtha meM teyAra karyo che. chatAM emAM doSa nahiMja rahevA pAmyo hoya ema huM mAnava kahI zakuM nahiM, kemake sarvathA doSarahita, saMpUrNa to bhagavAna ja che, eTale aMdara rahevA pAmelI haroI bhUlacUka mATe huM anta:karaNapUrvaka kSamA yAcuM chuM. chevaTa, granthakartA upAdhyAyajInI ja etadgranthagrathanapracitAtsukatAnnirantaraM bhUyAt / zrIjinadharmaprAptiH zrotuH kartuzca paThituzca / / A AzIrvAdAtmaka gAthA atra TAMkIne A mArI prastAvanA huM baMdha karUM chuM. bhAvanagara. tattezvara pleTa jena seneTerIyama. motIcaMda odhavajI. tA. 23--7, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi patraka mULa malekanI zuddhAzuddhatA tarapha lakSa ApyuM nathI. dareka loka sAthe artha sarakhAvyA nathI. paNa jyAM athamAM khalanA jaNAvyuM tyAM zloka anusAre sudhArela che. pUcha mujarAtI meTaranI azuddha, paMkti . AtmAMla pramANagula kapAya hoya che. ka9yAM. kalpavAmAM Ave che. kapAya che. yuvA yodara sAta roma karIne e rAmane khAMDatAM sAtavAra ATha ATha TukaDA karatAM covIzagaNA uparanI saMkhyAthI covIza gaNuM 87 mA zlokane artha nIce pramANe -"evA daza kaTAkaTi pApamanuM eka bAdara uddhAra sAgaropama thAya che." daSTAMta tarIkenI pachI kALAthI bharelA mAMcAmAM bIjerA mAya che. paTArAmAM mAMcAmAM na samAya ? bharAya che. bharAya tyAre pratyeka eka thAya. kahevAya. utakRSTa asaMkhyAta utkRSTa yukta asaMkhyAta dhanya asaMkhyAta. jadhanya yukta asaMkhyAta. thAya. kahevAya. thAya kahevAya. have eka rUhIna have abhyAsa guNita abhyAsa guNita karI ekarUpa uNa ekarUpa rahita abhyAsa guNita karIne eka rUpIna ( ATaluM vadhAravuM ) ekarUpatIna. (prAraMbhamAM vadhAravuM.) karIne ekarUpahI. antaryu durta muhUrta 23 30 kayAM zabdamAM AvI nizAnI hoya tyAM athakamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM." 0 0 0 0 0 0 + cha ka da ha ba << K Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t 41 42 para 13 54 te 4 {7 68 ... kara 03 4 1 A 10 1 5 12 13 pa 1 5 sanana padma noTamAM saMsthAna bAbata lakhyuM che, tene pazu hoya. ane khyA, sAya vigere paNa prathama nAnAvidha lakhavI joie. te vanaspatikAyanI che. " jItrA mAne che. jIveAne sadA che. 12 12 ra 13 13 ra 9 10 10 mA krama svabhAve samaratA evA je Apela che tene bhale---- tema dharmAstikAya te chatra ane puddagaLane sthiratAmAM upaSTabhakArI thAya. ) tethI paSya dhArA kru gAranu ( jJAnanuM ) tA purUSavethI asa khya ki pAmatA dIkA. karatAM pUrvabhavanI DhAya ka upanAma A e dhAtumAMthI vaLI sA enI dhAtumAMthI bhASAne khIlavA pAmyA zivAya mRtyu pAme che. jANapaNuM pAme antamu dUta lagI ca + bhASAne 16 ( mausamAM zabdo che te na joIe ) paryA prANI pazuM 13 prANI 13 mI pAktimAM mRtyu pAme pachI paMkti 14mI mAM " paNa ' sudhI kADhI nAkhavuM, ra antamudranA 8 * mudatta '. bemAM sImAM tama datta paryanta ane tethI paramA + dhAro ke je tene javanuM teA akSara ( jJAna ) purUSa vedathI purUSapaNe asa graMthA ananA gALa + athavA dvavavA lAgyu hatu. saMsAra menimAM patina pALI pUrvabhAganI avagAhanA karatAM hAya. ane kuLakaranI sronu saMhanana badale cyA pramANe ee. '' samayanUraa sasthAna manuSyane kRtio lakhI che te te ekadriya pRthvIkAya vigeranI che. temAM upamAna jeoe . hajI karyAM nathI. jANapaNuM dharAve evI dayA e. vaLI sAdhya dhanya tama datta murttamAM sudhI kahevAya te aMtamuM anekavALu ane keTalAka cha ra vImUna thai gayuM hatuM. evI meniAne prAsa tpanna thata 4 + mAM zumAM AvI nazAnI DhAya tyAM arAddhamAM lakhaya kADhI nAkhavAnuM samajavuM. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13-14 bega ? * * - - - - - tathA punaH utpanna thaIne eka punaH tyAMne tyAM te jAtimAM utpanna thaIne eja sAtheja eja zarIranA anugAmI zarIranuM anugAmI che ane AtmA taijasa ane kAmaNa zarIra AtmA e be zarIra sahita zloka 109 no artha lakhyo che tene badale anyatra kahyuM che ke- mArga mAM AtmA bhavadeha-kArma zarIravALA chatAM paNa te zarIra sUma hovAthI dekhAtuM nathI. temaja zarIramAMthI nIkaLato ke praveza karatA 5Na (carmacakSuthI) dekhAtA nathI tethI-tevI rIte na dekhAvAthI teno abhAva mAnava nahIM. 109 ( A pramANe artha joIe) enI zarIra karmone lIdhe ubhu che ka uSNa che. gamana karavuM AhAraka zarIrI gamana kare che. zarIra kevaLI prabhunA zarIra kevaLI e be jIno avAja jIvonAja evA tiryaMca lethI tiyaMga lAkamAM lokAmanA tithvIlokanA. taLIAne 53khAne aMtarmadUttane muttane vayi pachI che te kADhI nAkhavuM. karanArA. svAmI manuSyo ane ane vagara zarIre vigata gati karyA sivAya nagrodhanuM arthanuM maLatApaNuM nyaadha e zabdanA arthanuM yathAyogyapaNuM vadhAre vadhAre sthitivALA zarIra kAyayoga mizra audArika kAyano yoga audArika mitra kAyama enuM kArya zarIra kArpaNa kAyayoga kAyoga thAya kAyayoga pravarte.. chamAsa zeSa chamAsa ane tethI adhika AhAraka taijasa. be traNa ja teja traNa. eka samayanI saMkhyA tathA mRtyu mRtyu ane utpattinI eka samayanI saMkhyA tathA ane utpattinuM attara tenuM ara udayAdikarUpa udayAdikanuM Ave Avaze. na hoya; ane tethIja na hoya ema kahezo te 5Na na hoya paNa na hoya ema thaze. (paNa ene to che). be traNa - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dravyalesyAo ananta asaMkhya sthAne rUpadupa sUkSma astikA. vAsaSabha 'vajuSabha' chone sahanana mANasone A jagatamAM avasthitapaNe dravyalesyAo asaMkhya.. asaMkhya sthAne asaMkhya pradezAvavA phaLa ame te * trISabhanArAca , * sabha nArAya * jIvane jIvane jIvamAM karAve * Raa 11 ; 13 sArI rIta ISita anaMtAnubaMdhI anaMtAnubaMdhI jevo mATIpara pRthvI para paDelI pADelI paththara5ra parvata para sAvalAMne gADAnAM paiDAMno gADAnAM paDAno mela : kardamano raMga kIramaja kIramajane raMga. ane koIne vagara kAraNe vagara kAraNe vagara bhoge anAbhoge upabhoga rahita anAbhoga mAyAja mAyA sUcave che mANasane jIvane mANasa e pramANe ciMtavana karyA pachI + upadeza denArI daSTivAdA daSTivAdopadezikI daSTivAdA saMjJA che daSTivAdopadezikI saMjJA hoya che. vyApArathI chuTI AgaLa gayelA hovAthI vyApAra vinAnA sarve jinezvare te sarve kevaLI te upakaraNa kArya kSetrane arthane upakArane Idriyane upakAra benA upakandriyanA antaraMga vRtti antaraMganivRtti kaMIka bheda che 'chatAM kaMIka bheda che chelI chellI pravRtti sAthe 150 4 zarIramAM AkhA zarIramAM + jyAM zuddhamAM AvI nizAnI hoya tyAM azuddhamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chelI ! 154 12-13 1pa7 12 chelo 158 159 160 2 chelI - 14 15 akhi svarUpamAM AkhA zarIra vaDe paryata sudhI paryata bhAgamAM jANuM jAya che jANI zake che caMpArthanuM jJAna thAya che. vyaMjanAvagraha che (mana ne cakSane nathI.) vyaMgyArthInuM......ema vyaMjanAvagrahanI bhAvanA paNa kahyuM che. e rIte karI che je emane ene hoya nahiM to nathI bahu moTAM vadhAre (utsava ) AgaLa Atmagula lAMbI thAya evI lAMbI evI uchaLavAne lIdhe uchaLavAne lIdhe saMbhaLAya che tethI ethI AgaLa......che paNuM arthAta pUramAM ne pazcimamAM eTale eTale dUrathI eo sUryane jue che. 543 mA zlokano bAkI rahela artha- tethI asaMkhyAta guNa avagAhanAvALI chA che ane tethI saMkhyAta guNa avagAhavALI speze kriya che). enA jIvonI e chanI te chapAyela che tene badale "Ikiye potAnI ja jatimAM anaMta thaelI che. Ama joIe. emanA ja viSe emane AzrayIne ja zratavizAradoe beMdriyo anaMtavAra beMddhio hoya che ane keTalAkane anaMtI ekavAra narakamAM have pachI narakamAM nahIM ane keTalAkane ane hajI ekavAra narakamAM janAra bhavamAMja mekSa pAme che bhavamAM mekSa pAme che ja eo anya bhava kare tyAre eone anya bhavamAM thavAnI thavAnI hoya che cUrNi-TIkAmAM cUrNimAM che.amodravya manogya dravya laine je ladIne je manapaNe kevaLInI peThe kevaLIne thAya chapAyela che tene badale A pramANe joIe-mana paryAmivALA pacedriyo saMnI kahevAya? chANAnA bakarAnI lIMDInA sahita anya vALI ane bhara vinAnI eka kI sAgara:mathI kAMIka ochA eka kaTAkedI sAgaropama palyopamanA asaMkhya kaI . ama. [ bhAgakaNa cirasthAyI utkRSTa sthitinA bhavya che....tathA paryApta saMjJI paMcendriya bhavya che che....... . hoya che e AvI....vaLe AvIne paNa pAcho vaLe pa-16 14 * 170 171 172 17:3 = 1 174 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 durbhAvathI pAchI utkRSTa sthiti baMdha karanAra prANI 176 177 eva.....prANI thAya che kAI te AvI rIte hAya-hAya te traNa puMjamAMthI Ave- Ave thAya hoya vaLI 178 8 samakita mati Adine AvanArA" tenI noTa-( jyAM sudhI mithyAtva hoya tyAM sudhI matijJAnAdi paNa thatA nathI-mati ajJAnAdi hoya che tethI darzana mehanIya karmane mati Adi jJAnane AvaranArA paNa kahyA che. ) samyakatva samyakatva mohanI chINa chANa anyanA 178: 10-13 12 nija, 183 184 veda vidaka 185 vedaka 186 187 193 195 197 cothe, AThame ane bArame cethA vigere cAramAM (4-5-6-7) veda eka bhavamAM...pAme che e badhA bhAvA pAme che ane koI jIva eka bhavamAM 5NuM be zreNimAMthI ekane vaIne bAkInA badhA 1-2 * cAritra,.....anukrame " (bhAva pAme che. ochI thaye ochI thaye sarvaviratipaNuM samyakatva sAmAyika sAmAyika vartavuM samajavuM (prANa eTale zvAsozvAsa samajavo) je chApela che tene badale nIce pramANe joIe ( A matijJAna IdriyonA nimittavinA paNa thAya che tethI tenA ) avagraha arthAvagraha vyaMjana vyaMjanAvagraha 10-13 avagraha arthAvagraha avagraha arthAvagraha abhyadaya thaye abhyadaya ane lipi te AkRti ne vyaMjana te uccAra samajavo" raceluM bhavane hetu tha paNe Dahyo che mATe bharano hetu che mATe, yadApaNe kahela che mATe enuM bhUta enuM buta nAza pAme che athavA teja bhavamAM te bhavamAM paNa pATha karavo nahIM te glAnapaNuM 3-4 jJAna utpAda Adi purva che-tyAra pachI " A pAMca bhedamAM ekathI vadhArenuM jJAna te samAsa samajavuM ' eTaluM vadhAravuM. che 0 ? che 0 % 0 0 0 kaheluM 0 0 0 ka 213 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 8 ( C + + 6 218 4-17 hAyamAna manasva vaDe manapaNa manodravya manAdravyanI parikRtti mana:paryava jJAna ) vipuLamati vipuLamati mana:paryAvajJAnavALA kahevAya. 222 darzanarUpa darzana 225 paripUrNa joI paripUrNa sarva kALa sudhIno sarva kALane jANavA sudhIno jANavAno 226 2-3 tethI..... che tethI tithI mAta thayuM hoya e vRtAnusAra matijJAna ane te rinA thayuM hoya e atA nusArI matijJA. kahyuM che ke.......anantama kahyuM che ke anabhilA padArthone ananta bhAga abhilAya che ane analAyane anantame 227 bhASA ane tejanA rUpI bhASA ane taijasa vega NAno madhyanA 228 khelI 5naka panakapaNe 230 eTalA ja samayamAM 10-11 keTaluM hoya e 231 AvaLono aMtabhaMga paNa AvaLIthI e eka chuTA chavAyo samaya bhAva ane te 11-12 jIe jANe adhika hoya ne chatAM paNa adhikane vizeSa azuddha avizuddha 235 chellI kevaLajJAnI...dravyanA kevaLajJAnI " dravyathI rUpa arUpo sarva dravyone, * kALathI" sava kALa ane * kSetrathI * sarva kSetrane jue che. vaLI " bhAvathI pratyeka dravyanA kALanI rUDhI evI che kALa kahevAnI rUDhI che. 240 be pramANamAM be jJAnamAM kAraNa ke... athavA to kAraNake e baMne jJAna IdriyAtha nA saMnika paNAthI thAya che. akSaranI... che akSara rU5 zrutajJAna paNa che. khoI nAkhe vamI nAkhe manuSyanA...thAya temAM manuSyanA bhavAnI sthiti vadhArAmAM gaNavI. 246 visaMganA...thAya che. vibhaMganA chelA samayeja ane avadhijJAna thAya che. 247 pahelA prakAranI pachI- anAdi sAMtasthiti ajJAna maTIne ( ATaluM joIe)" hoya te thAya tyAre 248 2 viga + jyAM rAddha mAM AnI nizAnI che che DA, mAM va ? ( nA'nA samAja | w as * 241 245 vibha Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 25 10 252 253 258 it i kli ta ki 2 6 anaMtaguNa asaMvata maNa AThemAM A kena cha sthAnamAM huM cA gayeluM hArTa TrasthAnapatita hovAthI evAM... paraMtu evuM vizeSaNa na hovA chatAM e paryA e para paryAya paNa 7 mI lIMTI chapAyela che tene badale * svaparyAya evA vizeSaNano tyAga chatAM-evuM vizeSaNa na hovA chatAM para paryAya. ene para paryAyapaNano batAnusArI jJAnanA thatAnusArI bodhanA paricchedo paricchedo paNa anaMtA chellI bhedane laIne bhedane laIne anaMta bhejavALuM bhedane laine bhedane laIne asaMkhya bhedavALuM vibhAgone laIne vibhAgone laIne anaMta bhedavALuM anaMta che. anaMta guNa che 10 mithyAtva miyA rUpa avadhi jJAna avadhi temAM paNa ane vakragatimAM jAya upaje 7 adhogati karI AsanADInI utpatti na hoya utpatti thatI nathI. kahe che, le che. prathama prathama samaye aMtara rahita AhAra (kata) kare che AhAra le che. prAraMbhamAM "zarIra paryAptae ( eTaluM vadhAravuM ) jyAre ,nathI jyAre lema AhAra Abhoge paNa hoya che. eke dine mAhAra anAbhogeja hoya che. bhogane viSe azakatuM AbhoganI maMdatA AhAraka prANIone AhArIpaNumAM prANIonI zuddhi.....che. zuddhine azuddhinA prakarSa ane apakarSane laine thAya che. dvIne te tatvone viSe je mithyAtvathI vipata daSTivALA hoya te sparza...che sparza mAtranI pratipatti yathAsthita hoya che. samakitanA upazamanAmanA upazamanAmanA samakitanA harakata pahoMcADe che ethI AgaLa vadhatAM tyAra pachI daLIAnI lhAnI alpa daLIAnI karI hatI karato hato moTI yAne heTI daLIAnI racanAne bAMdhelI bAMdhato hato 218 273 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 11 279 10 lI 80 - * -w eNe 282 - 4 13 284 283 ha ha karIne ghaTADato jAya hIna hInatara bAMdhe. kAkAzanA asaMkhya asaMkhya lokAkAzanA A A guNasthAne AvRttirUpa vyAvRttirUpa kahevAya che hoya che AvRti rU5 vyAvRtti rUpa ema vizeSaNa thayuM evuM A guNasthAnanuM nAma thayuM. eka ja eka sarakhuM ja hoya pradezanA pradeza rahIne...tyajIne guNaThANe ke dezavirati guNaThANe athavA pramatta ke apramatta guNaThANe prathama buddhithI buddhivALe te e muni zreNie pahoMcI athavA zreNi aMgIkAra karIne kemake...thAya che. ane te, jIvitano kSaya thavAthI anuttara devAne viSe jatA jIvone mATe samajavI. eka upazAmaka ekavAra upazama zreNie jAya zreNi paNa kare e bhavamAM eka bhavamAM be vakhata gayo hoya be vAra karI hoya nagarane oLakhAvanAro nagaramAM praveza karavAne zreNie pahoMce che zreNi mAMDe che. zreNie pahecelo zreNi mAMDanAra eka guNuThANe vartato hoya; hoya te Adi saMyamIo Adi AThamAMthI ardha ATha adha pazu khapI jAya madhyamAM khapAve. ekendriya ekendriya nAmakarma chapAyela che tene badale nIce pramANe-"vacamAM ATha kaSAyone khapAve che ane pachI soLa prakRtione khapAvavAnuM pUrNa kare che. Iti karma aMgato." strIveda napusaka veda aMtane pahele anyanI agAunI karmane karma pravRtione chellI be kSaNe chellA kSaNathI AgaLane kSaNe ne ekadama * AkAza gati vihAgati pudgalanA vipAkI pudgala vipAkI bhAvathI kAyayogano abhAva chatAM 285 287 15-16 288 5 chellI 28 2hara Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + + ( AkAza gati ) eTalA (17) nAmakarma yogI pramatta ne apramatta yogI, apramatta ne pramatta hoya che. bIjA...pAMcamAM pAMcamA, bIna, trIjA ne cothA kayAMI kAMI anyathA koI vakhata. paNa che. paNa hoya che. rahI...pAmI avirata samyakatvapaNe rahI ahIM paNa ahIM kroDa pUrvathI Azare nava varase nyUna kAMIka uNuM navavarSa nyUna kroDa pUrvane. chellI emanI paryAyo e baMnenA paryAyono kALa apramatta kALa apramatta bhAva anta tenA anta temaja te bhAva mizra audArika dArika mizra mizra vaikriya vidhi mizra mizra AhAraka AhAraka mizra kAya che kAyayoga hoya che. mizra audArika audArika mizra 3-4 kAyAye karIne kAyayoga sAthe satata prakama samaye dArika mizra zuM mizra ? konI sAthe mitra! banethI bannenI thAya che. hoya che. karavAthI karavA vakhate 304 cintatha cintana trasa gati trasa 324 je eka sarva sarva sUkSma thaI zake eTalA e karIne pAchA asaMkhya asaMkhya 326 11-12-13 chApela che tene badale A pramANe joIe. " vaLI eka 5Na dizAmAM pradezanI vRddhi karyA sivAya ekaja nigodAvagAhanAmAM teTalI ja avagAhanAvALA bIja nigode paNa rahelA che. vaLI e vivakSita nigodanA keTalAka pradeza choDIne ane bIjA pradezane avagAhIne rahelA asaMkhya nigAdavALA goLAo hoya che." 327 4 hAnine lIdhe hAni vRddhine lIdhe bIjA + jyAM zuddhamAM AvI nizAnI hoya tyAM azuddhamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM. mizra 301 eka 325 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 328 330 1 232 eka goLa aneka gALA eka bIje gaLe bIjA goLA pUrvaka pUrvaka bIju AvI. AvI rIte emaNe...jANele eo vyavahAramAM AvelA pariNAme paNa trasava trasalvAdi pariNAmane hoya che, hoya che. paryApta ne cAra, aparyAptane traNa cAra... kahevAya cAra prANa kahyA ane te che anaMta hoya che. thAya che, thaze. thAya. jaze jaya. che kharA. vyavahAra jANuM laIne vyavahAra rAzimAM AvIne lokAkAza jevaDA asaMkhya AkAza khaMDanA asaMkhya lokAkAzanA sTelA AkAza ukhaDI khuTI kALacaka kALacakanI : thAya. - - - - che. 333 10 376 11 jANavI. sUkSma kALa karatAM paNa kALa sUkSma che paNa te karatAM anya pratyekanA pratyekanA judA judA saMmurNima saMmurNima tiryaMca ane 17 ekalA eka eka 338 beu che. nathI satata thayA kare che. emAM viraha che ja nahi. e...pramANamAM eo nirantara-pratyeka samaye asaMkhyabhAga rUpa anaMtA 4 4 ema be jJAna che e be hoya che. upage upaga 34ra. mizradArika audArika mitra loka pramANe asaMkhya asaMkhya lokapramANu paraMtu... ... ..te vadhAremAM vadhAre ethI vadhAre 343. loka pramANa asaMkhya asaMkhya loka pramANa nigodanA che nigoda bIjAonI aparyAptanI 344 ekendriya paryApta ekendriya paryApta 346 1 leka kAkAzanA pradeza bhAva jAti + jyAM zuddhamAM AvI nizAnI hoya tyAM azuddhamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM. - evA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N N N 351 5-6 vaLI.. ... ...(19 ) vaLI (16-17-18-19 ) dhUtavara, ikSuva2, vArUNIvara ane kSIravara samudranuM te te rasayukata pANI ane ( 20 ) eTale kolasAno eTale uMbADIyAne 354 varSita haSita paNu yukita paNa zuM yukita kaI AtmA jevo potAnA AtmAne 355 13 che dAthAthI chedAyA pachI 36 0 chellI bIlakula...nathI mULanA jIvathI avazya utpanna thayela hoya ema nathI. muLA, zIMgoDA muLAnA kAMdA ne Adu pR4 377 nIce noTa karavI-'upara kahI te saMkhyA maNanI samajavI ane teTalA mane eka bhAra samajavo. 379 tiyaMku tiya lekamAM sava bAkInI lokeAnA gRhadyAnomAM lokanA nikuTa (polANu) mAM sAgaropama sAgara pATanI aMdara kapaTanA aMtarALamAM pahoMcyA che. ka9pavA asaMkhyAta jeTalA asaMkhyAta 387 11 upadeza che tyAM upadezakoe 388 5 vaLI...... che. agnikAya sivAyanA bIjA badhAnI traNa jAti nI che ane agnikAyanI uSNu yonija che. chellI hoya tenI pRthvInI 389 10-11 zrI ... ... ...che traNa jagatanA daSTA zrI jinabhagavAne dIThI che. 390 3 ane... ... ..che ghathI bAdarapaNumAM ane 391 vanaspati kAyanI pratyeka vanaspatikAyanI 2 tejasU tela ane vAyu utkRSTa hoTuM che. bhauma pRthvIkAyIka vagerenuM vagere cAranuM chello bheda e pAMca prakAranA jIvanA zarIra saMbaMdhI pramANanA 40 bheda thayA. 37 3 thayA zarIranA pramANunI vaLI deva jAtimAM deva jAtine chellI sarvavirati samakita samakti, sarvavirati 403 2 antara bhavamAM anantara bhavamAM 404 7 mizravaikriya vayimizra 11 pramANu pramANu kSetramAM aze aMzo ( AkAza pradeza ) 398 ' 12 + jyAM zuddhamAM AvI nizAnI hoya tyAM azuddhamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 406 407 5 eka 415 9-10 417 8- 4ra1 2-4 bIja 4ra3 426 4 10 asaMkhya bhAgavALA pradeza jeTalA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA pradeza hoya teTalA lakAkAzanA asaMkhyAta asaMkhyAta leAkAkAzanA lokapramANu anantA ananta lokapramANu nigodanA jIvo nigoda ( zarIro ) paryAptanI eka paryAptanI asaMkhya pratyekanI......prakAramAM pratyekanI temaja traNa prakAranI bheLI kAyasthiti e kAyasthiti dAMtamAM chelAmAM..che saMkhyAtA ane asaMkhyAtAnI che. be vakrovALe divakrA, paryantano 'vigraha' parvatanI "viprahagati " AhAra AhArIlaMbAIvALA laMbAIvALI thI bharelA ... ...pratarane e bhAga ApelA pratarane pRthaka pRthak aparyApta aparyApta, asaMnI evA tathA saMnI... ...che avatare che. bIjA 'temaja yugaliyAnA samayamAM pAMce temAM 10 karmabhUmimAM jyAre yugaliyAno samaya hoya tyAre pAMca. garbha ja garbhaja ane saMmUchima beu saMzA ke mana eLe vAnuM na asaMsI manavinAnA pUrva koTi pUrva kATi varSa nI bhavasthiti bhavasthiti yugalikanI apekSAe asaMkhyamAM saMkhyAtA traNe traNa emAM paNa utkRSTa jaghanyataH palyopamanA palyopamanA nAnA hatuM baMdhAtuM raudraAdi jeo A sarva-pAMce jAtiomAMthI je o prApta karatA nathI asaMkhyavI... thayelA antaradvIpamAM utpanna thayelA asaMkhyajIvI becara guNasthAna saMmUrNima napuMsake saMmUrNima sahita ane (3) akarmabhUmimAM, akarmabhUmiomAM (ema kula 101 kSetromAM) kalevaramAM mRta kalevaramAM 4ra9 430 432 436 437 438 raudra guNa 444 446 ke jyAM zuddha mAM AvI nizAnI hoya tyAM azuddhamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 447 448 449 453 454 455 457 458 46 0 462 463 465 468 471 , s, e 1 ra 3 6 6 6 4 pa 7 7 7 8 ' 5 5 10 10 12 13 10 1 z 9 4 11-12 2 mA pArIyAkramAM (4), (5), (6) Adi akA lakhyA che te badhAmAMthI 3 bAda karIne krA vAMcavAH (4) nI jagyAe (1), (5) nI jagyAe (2) ema chelle (17) nI jagyAe (14) vAMcavA. sabaMdhavALI ... he.. sthAna traNa prakAramAMnI :paNu punaH te e...manuSyamAMthI 48 nADInuM che. tenI neupapAta virata kALa arthAta te. tevA kALa 48 nADI mizraaudArika zimAM vanA karelA vA palA varga mAmAM...hAya kata jyAtiSa devalAkamAM vimAnA bhavana Avika...evAne bhavanapatisudhI 25 pU jAya che utkRSTa AyuSyavALA jAya che sAgaropamanI ne lIdhe vaLa...lata mAM sugma vaLI emAM sabaMdhavALA sthAnAmAM utpanna thAya che. sthAna ( svasthAna ) e manuSya DhAvAthI agnikAya ane vAyukAyamAMthI ( emAM ) A pramANe lakhavI--" janma maraNanu stara skele keTalA vakhata sudhI te jAtimAM krANu jIva na upaje eTale ghaDI arthAta 24 muttanA kahelA che. dArikamizra rAzinA karIne pahelA vargamULane trIna paga mULa sAthe gujatAM jeTalA pradezarAzi Ave + punaH tyAM ja ane pAchA jyAtiSamAM vaimAnikA bhavanapatine AjIvika ti ane abhiyAgika jAtivALAone avanatimAM pUrA pazu jai zake che + jAya che tyAM utkRSTa AyuSyavALA paNa thAya che. sAgaropamanAM attaranI mAM ana + AzI vigraha garbha ja viza 2 bhAlA zALAmAM + jyAM zaddhamAM bhAvI nizAnI hoya tyAM zudramAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavu, strIomAM paNa yugma ja janmatA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke , 471 khAMDI khAya che karIne tene khavarAve che agnikaDa noTa-asIpatravana sAtamo banAve che. te temAM nArakI jIvone besADe che. tene mAthe te vananA vRkSanA patra je talavAra jevA che te paDe che tethI te viMdhAya che. bAramo vaitaraNI nadI banAvI temAM tene tarAve che. 474 tAlamukhara, pizAca tAlapizAca, mukharapizAca, vyaMtaranA je bIjA vagara vibhAge sAmAnyarIte tamAma vastunI khuTatI hoya te pUrI ochIvattI hoya te tema ja 477 citra vicitra citra, vicitra, yamaka, samaka upara tathA 482 upaje. 484 mizrArika, mizraAhAraka audArikamitra, AhArakamitra, bRhata kSetrapalyopamanA kSetrapApamanA bRhatuM 485 rAzimAM rahelA ane rAzinA 481 thI mAMDI karatAM sudhImAM mAM 3-4 eka bIjAthI che saMkhyAtagaNI cAraNa AraNa 5-6 rahelA hoya che. rahelA devo che. bahALAM vizeSa vistRta 488 avaTuM ardha 489 vadhAre che asaMkhyagaNuM saMkhyagaNuM 490 adhika che adhika adhika che. 492 dizAonI ja vivekSA che. dizAo paNa be vibhAge AvI jAya che. sthAne svasthAna yojana dhanuSya 497 asaMkhyAtamAM saMkhyAtamAM 498 paMkita 4 nI noTa lakhavI. 'tyAra pachInA nIkaLelA siddhi pAmatA nathI." saghaLA sAte chardizi chardizino te 5NuM te paNa prAye 501 pAme che eTale manuSya hoya te tiryaMca thAya che pAme che 503 ane tiryaMca hoya te manuSya thAya che. tiryaMca ke bIjo prANuM tiryaMca AyuSya AyuSya athavA bIjA AyuSya thAya to sAta ja sAta ja 505 vaLI jadhanyathI saMsI manuSya rahela jAya te odhe Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 511 1-2 11 dareka... paraspara ane thatA pAmavA asaMbhati che chapAyela che tene badale 13 parasparamAM utpanna thaIne utkRSTa navame bhave thayA pAmavAno saMbhava che. "ane nArakI tyAMthI mRtyu pAmIne teTalA AyubdavALA tiryaMcAmAM jAya che. teTalI sthitivALA tiryae AThamA devaloka sudhI upaje che." tiyaMcagati 512 5-6 11-12 devagati eTalA AyuSyavALA 71-pachI ATaluM vadhAravuM. to bAkI. saMkhyagaNA 51 3 sAtamI narakavALA manuSya thatA nathI" to vadhAremAM vadhAre upara kahyA zivAyanA bAkI asaMkhyagaNuM devo-e sAta che bAdaranigoda ( zarIra ) adhika adhika asaMkhya 518 519 21 prakRti para3 14 bAdarAnagoda adhika ananta prakRti 138 choDe che zeranA daLa (vajana) bazeranA bhAre haLavA hoya vAsudevanA aradhA baLa jeTalI kAma karanArI vAsudevanuM baLa Ave evuM sakata meLavIne karelI banAvaTa saMghAtana karanAruM saMgharI rAkhelA na hoya thAya che. sattAmAM che ane te bakSanArA......ane tajI de che. zera jeTalA daLa bazera jeTalA ochA vadhatA daLa ( karmapradeza )vALA hoya. vAsudeva karatAM aradhA baLavALI kAryane uMdhamAM rAtre karanArI vAsudevathI baLa hoya evuM kutsita AkAravALuM pa4 para8 10 ApanAra lAkha vigerenI najIka karI ApanArU grahaNa karelA na karIe gaNAya che sattAmAM gaNAya che 531 53 ane 533 bakSanAra traNa prakAranuM aMgopAMga nAma karma che. + jyAM zuddha mAM AvI nizAnI hoya tyAM azuddhamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 533 54 535 139 54. 138 10-11 541 542 543 549 150 551 papara 554 555 51 54 569 273 t 10 ma hA huM ja cha Tar E 1-2-3 ** ? ? 5 12 12 14 1 6 maheNu karI lenA maNa karI ke rItasara calAvavA jAya AdithI caraNAdikathI chApelache tene badale~~ upabhAga gurU gurU karanArA bAMdhelA ( nirjarA ) paribhoga ( traNemAM ) pradeza che enAmAMnA pratye anata sudhInI che anu vaDana che zarIra thakI anya samuddhAtane viSe sambAnI sahAra samAta. paramAra jyAM che tyAM A sarva uthAna yukta vacana e mana vacana Adi taDakA ane za 28 najIka lAvanArUM najIka sAthe potAne sthAne pahoMcADavA jyAnA dAya AdithI spardhA karatAM caraNuArdikathI sparza karatAM * prANI pratijinhA Adi peAtAnA ja avayavA vaDe pote upadhAna pAme e upayAta nAma ka. 247.' upabhAganAM sAdhana gurU vigere gurU vigera karanArA ane hiMsaka badhAnA ( bhogavavA pa" ) kramanA pibhoga pradezA hoya che ( traNemAM ) e pratyeka jAtinA aneka vA kAya che. sudhInI pazu hoya che. anava saDana DAya che. kAipaNu samuddhAtamAM zarIra thakI + kevaLI samudlAtathI sAca sAga paramANue hArehAra hAya che ( kA. ) A cAra vA kuvAma, bhASA e cAra vadhyuA mana, bhASA ne pAsAmAsanA Avapa ane kota - jyAM yuddhamAM bhAvI nizAnI hoya tyAM azudghamAM lakhela kADhI nAkhavAnuM samajavuM. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. pRSTAMka. *** 59 saga pahelo. siddhi pAmatA javAnuM samayAzrI pramANu siddhinuM a5 bahu maMgalAcaraNa ... siddhane anaMta sukha granthakartAnI prastAvanA ... "siddha ' nA sukhaparatve daSTAnta graMthAraMbha-vividha prakAranA parimANa ulledhAMgula sa trIje, pramANagula saMsArI jInuM svarUpa. sADatrIza dvAra" nA nAma 63 AbhAMgula 1 jIvanA bheda ... sucaMgula 2 jIvanA sthAna .. pratarAMgula 3 jIvanI paryApti ... ghanAMgula paryAptinA cha prakAra... aMkanA sthAno. guNAkAra-bhAgAkAra ... 10 | 4 yonisaMkhyA rajaju sudhInuM pramANa 5 yoninA vividha prakAra lakAkta mAnanuM koSTaka ... manuSyayoninuM svarUpa ne prakAra palyopama ane sAgaropama viSe samaja 12 | 6 kuLakoTinI saMkhyA ... uddhAra palyopamane sAgaropama (sUma bAda2)13 [ 7 bhavasthiti (eka bhavanuM AyuSya ). 75 ahA palyopama ane sAgaropama (sUkSmane bAdara)16 be prakAranAM AyuSya utsarpiNI, avasarpiNI pramANu . 17 sAta prakAre AyuSya guTe te viSe kSetra popamane sAgaropama (sUma ne bAdara)17 jIva parabhavanuM AyuSya kayAre bAMdhe? saMkhyAta, asaMkhyAta ane anantanuM svarUpa - 19 8 kAyasthiti ... ... ... traNa prakAranA saMkhyAtAnuM svarUpa... 9 zarIra ... . nava prakAranA aMkhyAtAnuM svarUpa pAMca prakAranA zarIra ... nava prakAranA anantAnuM svarUpa .. *** zarIranA viziSTa kAraNa .. AThame ananta 22 vastu che tenA nAma enAM viziSTa prayojana... saga bIja-leka svarUpa' zarIranI viziSTa avagAhanA tejasa zarIranI avagAhanA viSe vistRta cAra prakAranA lekanuM svarUpa... .. 33 pahele prakAra " dravya" paratve lokasvarUpa-dravyaloka 35 ..hakIkata 87 vividha zarIranI viziSTa sthiti ... dharmAstikAya-adharmAstikAya viSe ... enI saMkhyAnuM alpa bahutva ne AkAzAstikAya viSe vistAravaMta samaja... aMtara vigere jIvAstikAya... *** 10 saMsthAna- ... "jIva' nuM sAmAnya ane vizeSa lakSaNa saMsthAnanA cha prakAra 98 jIva" nA be prakAra. siddha ane saMsArI 11 aMgamAne (zarIranuM pramANa ) siddha'nuM svarUpa .. 12 samuddaghAta ... .. eka samayamAM keTalA " siddha" thAya? ... enA sAta prakAra *** 100 * siddha' nI " avagAhanA" viSe 53 sAtamo prakAra kevaLI samudhAta siddhipadane koNa pAme ? ... samadudhAta viSe vizeSa TipaNa 37 41 Sja 0 0 1. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - N S S S : o o je cha ke cha . 214 cha 8 ja huM na ke ya o a o K che 13-16 gati, Agati, anantarApti samyakatva' nA eka, be, traNa, cAra, ane ekasamayasiddhi *** 111 pAMca prakAra ... 181 17 lesyA ... .. * 112 te te prakAranA samakitane bhinna bhinna cha prakAranI lesyA... ... 114 sthitikALa ... ... 183 enA varSa-rasa-gabdha-sparza 115 cAra prakAranA sAmAyikanuM svarUpa eno sAmAnyataH sthitikALa. 119 mithA daSTinA pAMca prakAra enA vizaSTa sthitikALa ... 121 mizra dRSTinuM svarUpa lesyA paratve jakSa vagerenAM dRSTAnta 126 26 jJAna ... 18 AhAradaga ( jIva keTalI dazAmAMthI enA pAMca prakAra:.. makAra'... *** ... 190 AhAra le che te vize ) .. ( 1 ) matAna-enA aAvIza 19 sahanana ( saMdhayaNa) . ' vagere bheda ... 190 enA cha prakAra 132 cAra prakAranI mati (buddhi) ... 201 jAya... ... 134 ( 2 ) kutajJAna enA cauda bheda 203 cAra kaSAya 134 aDhAra lipinA nAma ... ... 206 cArenA cAra bheda agyAra "aMga ane cauda "pUrva'nA nAma 209 enI daSTAnta pUrvaka samaja... sAdi, anAdi vigere cAra prakAranuM vyuta. 213 nava nokaSAya" nA nAma zrutajJAnanA vIza bheda. 21 zA ... ... *** (3) avadhijJAna * 216 enA cAra tathA daza prakAra ** enA cha prakAra . 217 enA AzcaryakArI daSTAnto vagere (4) mana:paryava jJAna traNa prakAranI saMjJAnuM svarUpa... enA be prakAra ... 22 iMdriya... *** * (5) kevaLajJAna pAMca IMdrayo.... ajJAna drandriya ne bhAvaMdriya ane tenA prabheda 145 enA traNa prakAra ... bhAvendriyanuM vizeSa svarUpa ... ... 147 matijJAnano viSaya pAMca IMdravanuM pramANuM ... ... 150 zrutajJAnane viSaya enI padArtha grahaNa zakti viSe ... 153 avadhijJAnano viSaya skRSTa, baddha ane baddhaskRSTa vigere svarUpa 155 manaHryavajJAna viSaya Indriyagocara padAthonuM mAna .. 157 kevaLajJAnanA viSaya te te IndriyonA evagAha ane pradezanuM pramANa 159 traNa ajJAnano viSaya ... chavAnI atIta ane anAgata iMdri pratyakSa ane parokSa pramANu... yonI saMkhyA... chae darzanavALAoe mAnelA bhinna na indriya-mana ... bhinna pramANu .. .. 239 dravyamAna ane bhAvamana 165 mati, hyuta Adi jJAnano sahabhAva... 240 23 saMti -saMsI-manavALA ... jJAna ane darzanano krama ... 24 veda ... .. pAMca prakAranA jJAnanI sthitikALa ... 245 vidanA traNa prakAra ane tenA lakSaNa ... traNa ajJAnanI sthitikALa... 247 25 draSTi-samakita draSTi vigere ... 170 e sarvanuM antara ane alpAbahatva... 248 samakita prApta karavAnA traNa karaNuM jJAna ane ajJAnanA svaparyAya ane paraparyAya. 249 saMbaMdhI vistAra ... ... 17 17 ! 27 dazana... pra bheda paratve daSTAnta ane upanaya ... 174 | enA cAra prakAra... 257 sUryapazama samakitanuM svarUpa 177 | 28 upayoga .. ... 261 + o na : 4 a = + a E : + : : da (ss 8o : ba ra ha o 11 267 = *** 256 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra hArI ne anArInuM svarUpa . ' sadhAta ' ane ' parizATa ' nuM svarUpa... vakragatinA cAra prakAra AhAranA traNa prakAra 3 guNasthAna a cauda guNasthAna nAma pahelA guNuThANAnuM svarUpa zrIna trIna cAcA pAMcamA chaThThI sAtamA AThamA navamA dazamA agIyArama.. bAramA temA cAdamA cAda guThANA paikI mRtyu pAme tevA ane sAthe nArA guthANA te te guNuThANe prANIonu alpabahutva te te guNuThANunI kALasthiti te te dANA vacce aMtara 31 yoga . J .. ,, ' .. "" dr :3 ... ... ... www. ... sa 21 263 264 268 270 traNa prakAnA ane para yoga sAta prakAre kAya yAga mana ane vacananA caccAra yAga * vacanayoga ' ane ' bhASA ' vacce taphAvata kahuM 299 299 34 308 309 bhASAnA cAra prakAra satya bhASAnA deza prakAra asatyabhASAnA daza prakAra mizra bhASAnA deza prakAra ... vyavahAra bhASAnA khAra prakAra 312 312 314 ... 31 ka 91 272 274 274 275 ra 276 26 279 280 281 284 290 292 294 295 296 298 12 thAnuM pramANe 316 317 33. javAnuM svAtinI apekSAe apabahuva. 316 34 dizAnI apekSAe apamahuva 35 svAtimAM upavAnuM janma ane utkRSTa aMtara 36 bhavasa`vedha 317 316 37 mahAna alpamahatva saMsArI beMkanA judI judI vivakSAe kheMcI mAMDIne aneka prakA sTama enDriya nuM svarUpa-anA bheda (dvAra 1 )... krama niMgAnuM svarUpa vyavahAra rAzI ane avyavahAra rAzInuM saga cAthA. myAna samApta. 328 zukSma ekendriya jIvanA sthAna dAra 2420 e sUkSma jIvAnA yAni, paryAsi vagere ... ... cAra dvAra ( 3-6 ) 335 e sama vIno bhavasthita ane kAyasthiti ( kAra -2 ) enA zarIra ( dvAra 9 ) egmAnAM sthAna, dehamAna ane samupAta ( dvAra 10-12 ) enI gati ane gatidvAra (13-14) 336 enI anantarAzi vagere (dAra 15-22) 379 enI sajJA aAdi ( dvAra 23--2 8 ) enA AhAra, eenu guNasthAna huM dvAra 29-30 ) 340 enA yAga ane saMkhyA pramANu (dvAra31-32 ) estrInuM janya abava dAra 33) enu digAthI apahatva (dvAra 30 aMtara ( dvAra 35 ) ... ... enA bheda pratyeka vanaspatinuM bAdhyu ... ... sa` pAMcame . bAdara ekandriya jIva, ke bhAdara " nI khyA anA pRthvIkAya bhAdika prakAra cha e darekanA beMka dvAra 1) vanaspatine viSe ttvattva ' nI prati vigere sAdhAraNu vanaspatinuM lakSaNu 31, enA bheda ... pratyeka vanaspatikAyanA varNa, gadhAdika vaDe dhanA bhaMga 319 323 325 345 ... A pramANe sudhamA endriya nA viSe tryA 347 ... 331 331 334 341 342 343 344 348 348 349 353 361 362 365 36 6 36 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 > 50 aDhAra bhAra vanaspatinuM pramANa ... 377 || enI bhavasthiti (dhAra 7) ... bAdara pRthvIkAyAdikanA sthAna (dhAra 2) 378 ! emanI kAyasthiti (dvAra 8) ... 433 emanI paryApti, yonisaMkhyA, kuLa eenAM deha, saMsthAna, dehumAna saMkhyA (dvAra 3-4-5 ) *** 386 (dvAra 9-11) ... ... ... 435 emanI yoni saMvRtatva Adi (dhAra 6) 388 eenAM samudyAta, gati (dvAra 12-13) 436 emanI bhavasthiti (dhAra 7) enI Agati (dvAra 14) ... 439 emanI kAyasthiti (dvAra 8) ... eenA anantarApti vagere dvAre (15-24) 440 emanAM deha, saMsthAna (dhAra 9-10) 392 eonAM dRSTi, jJAna Adi dvAro (2pa-28) 441 emanAM dehumAna-avagAhanI (dhAra 1) 392 eonA AhAra, guNasthAnakane yoga emanAM samudyAta dvAra 12) ... 399 ( dvAra 29-31 ) emanA gati Agati (kAra 13-14) 400 eonuM "mAna " dvAra (32) . 443 emanI anavarApti (dhAra 15) ... 402 enAM a5bahutva Adi dvArA (33-35) 444 emanI samayasiddhi ane legyA. (dhAra 16-17) ... ... 403 saga sAtame. emanA AhAradizA Adika dvAre paMcendriya ane bIjo prakAra (manuSya)... 446 ( 18-31 ) ... ** 404 manuSyonA be prakAra: .. ... 446 emanuM mAna-saMkhyA pramANa (dhAra 32) 404 (1) samRddhi ma manuSyanA bheda Adi emanuM a5bahutva (ThAra 33) ... 406 emanuM digAzrI a95mahatva (dvAra 34) 407 37 dhAro ... emanuM antara (dhAra 35) ... 410 | (2) garbhaja manuSya. ... . enA bheda (dhAra 1 ) A pramANe bAdara ekendriya jIvo viSe vive ... 450 sADIpacavIza Arya dezonA nAma vana samApta. 411 ne tenI mukhya nagarInA nAma ... 451 saga cho. Arya ane anAryanAM lakSaNa che. 45ra vikalendriya nuM svarUpa. garbhaja manuSyonAM sthAna (dhAra 2) 45ra emanAM paryApti vigere dvAra 3-7) 453 emanA bheda (dhAra 1) ... ... 412 emanAM sthAna (dhAra 2) ... 413 emanI kAyasthiti vigere ( dvAra emanA paryApti Adi (dhAra 3-6) .. 414 8-12) ... ... ... 454 emanI bhavasthita kAyasthiti (dhAra 7-8) 415 emanI gati (dhAra 13) ... 456 emanAM dehu Adi (dhAra 9-14) ... 416 emanI Agati (dvAra 14) .. 461 emanI anantarApti Adi (dhAra 15-23) 417 emanI anantarApti (dvAra 15) 462 emanAM veda, daSTi Adi (dhAra 24-28) 419 aThayAvIza labdhionA nAma ' tathionA nAma 463 emanAM ahAra Adi (dhAra 29-31)... 420 samayasiddhi vagere (dvAra 16-23) 464 emanuM mAna Adi (dvAra 32-34) ... 421 emanA "veda" vagere dvAra 24-31) 465 emanuM atara (dhAra 35) ... 422 paMcendriya jIvonuM svarUpa ... gabha ja manuSyanuM saMkhyA pramANu 422 prathama tiryaMca paMcendriya viSe (bhedadvAra 1) 423 (dhAra 32) ... ... 466 paMcendriyatiryacenA sthAna vigere dvAra 2-3) 430 emanuM a9pabahuta vagere paMcendriya tiryanI yonisaMkhyA vigere (dvAra 33-34) .. ... 468 ( dvAra 4-6 } ... "ara' nAmanuM pAMtrIzamuM dvAra 469 - * 431 | Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che 993 477 sarga AThamo. laghu alpa bahuta tathA digAzrI apabapaMcendriya jIvone trIjo prakAra (deva) ... hatvanuM dvAra 33-34) ... 500 470 devatAnA cAra bheda ( dvAra 1 ) ... 470 antara saMbaMdhI ( dhAra 75) daza jAtanA "bhavanapatideva ... *** 470 sage dazame. paMdara paramAdhAmInuM svarUpa ... 470 devAno bIjo prakAra " vyantara' enA bhAvasaMvedha prakaraNa. saMsArI jIvono bhavasaMvedha. aneka upameda ( dvAra 36 ) ... ... ... 502 dene trIjo prakAra 'tiSka" enI mahA alpabadutva" prakaraNa. saMsArI jIvonuM pAMca jAte. 98 belanuM mahA apabahuva" nAmanuM sADadevAno e prakAra "vaimAnika '. ... 477! trIzadAra. trIzamu dvAra. ... ..... bAra jAtanA "kalpapapanna vaimAnika. 478 jIvAstikAya' nA pAMca prakAra... ... 50 kalpAtIta' vaimAnike. ... karmabandhanA mULa ane uttara hetuo ... 521 (nava saive che ane pAMca anuttara karmanA mukhya ATha prakAra. ... 523 vimAnavAsI.) ... *** 478 karmanA bIja avAntara prakAra (uttara pravRtio) 523 lokAMtika de. ... ... 479 nAma karmanA vividha bhedapabheda urphe "prakRtio para devAnA sthAna (dvAra 2 ) .. . 479 ATha prakAranAM karmanI utkRSTa ane jadhanya sthiti 541 devonA paryApti Adi dhAro (3-10 ) 480 karmone "abAdhAkALa" ane karmone "niSeka'. devonA dehamAna vigere (dhAra 11-14) .. 481 enI vyAkhyA. .. 543 anantarApti ane samaya siddhi (dhAra 15-16482 jIvanI puNya prakRti ane pApaprakRtie ... 545 lesyA vigere dvAro (16-29) * 483 'ghAti' ane 'bhopagrAhI' ( aghAtI) karma 546 denA guNasthAna ane yoga (dhAra sage agyAramo. 30-31 ) ... .. 484 emanuM mAna" eTale saMkhyA (dvAra 32) 484 pudagaLAstikAyanuM svarUpa-enA pAMca prakAra 548 emanuM laghu apamahuva (dhAra 73) 487 skandha, deza, pradeza ane paramANunA lakSaNa. paraemanuM digAthI alpabahuva (dhAra 34) 490 mANunuM svarUpa-enA cAra prakAra emanuM 'akhtara" nAmanuM pAMtrIsamuM dvAra 493 puddagaLAnA daza prakAranA pariNAma. (bandhapari @Ama Adika) ... sage navamo. 551 e dazamAMthI trIjo prakAra "saMsthAna pariNAma' 556 paMcendriya jIvono cotho prakAra (nArakI)... 495 ! " saMsthAna pariNAma" nA aneka bhedapabheda... 556 sAta jAtanA nArake ( dvAra 1 ) ... 495 eonI sthApanA uphe AkRtio - 563-64 nAranA "sthAna' vagere dvAre. ( 2-3) 495 puddagaLanA anya pariNAma" ... ... 567 bhavasthiti vigere dvAre. (4-11) ... 496 | ajIva rUpI puddagaLAnA 530 bhedo. 569 samuddadhAta vigere dvAra. (12-15) ... 497 * zabda pariNama' ... samayasiddhi vigere dvAra. (16-28) 498 | chAyA. taDakA ujAza vagere paudagalika che.... 571 AhAra vigere dvAro (29-32 ) ... 499 graMtha samApti... . *** 549 , 571 kA, ujAza vagere che * 574 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SISUSIRINDISICISI zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa ane zrI Agamodaya samitinA hAla maLatAM grantho. = 0 * * = | * 0 - | 0 = * 0 - * : m m m m m m = | === 0 ~- 0 | 0 ~ 6 0 | "amara tapa = 0 0 = 0 N N. 0 = = * ja aMka phaMDanA graMtha mulya 56 zrIpAla caritra saMskRta 57 sUkta muktAvalI 59 taMdUla veyAlIyapatro 60 viMzati sthAnaka caritra 62 sudhA samAcArI 63 zrIpAla caritra prAkRta 66 AnaMda kAvya ma. mauktika 7 1-8-0 58 pravacana sAroddhAra pUrvArdha -0-0 64 , , utarAI 4-0-0 65 loka prakAza bhAga 1 le. 2-0-0 67 tatvAryAdhigama sUtra bhASya TIkA yukta pUrvArdha 6-0-0 68 navapada prakaraNa laghuvRtti 1-0-0 69 paMca vastuka graMtha saTIka 3-0-0 71 AcAra pradIpa 1-8-0 73 navapada prakaraNa bRhaddavRtti 4-0-0 32 AnaMda kA. ma. mauktika 5 muM 100 43 , , , , , 6 ThuM 0-12-0 54 jIpa prApti saTIka utarArdha 2-00 72 vicAra ratnAkara 3-0-0 74 (kSetra) lekaprakAza bhAga 2 je 2-8-0 70 AnaMda kA. ma. mau. 8 muM. 1-85 mahAvIra caritra prAkRta 4-0-0 aMka samitinA graMthe mulya. 34 vizeSA. gAthA viSaya krama 0-5-0 35 vicAra sAra prakaraNa 0-8-0 36 gacchAcAra panno saTIka 37 dharmabiMdu prakaraNa saTIka 0-12-0 43 anuyoga dvAra sUtra saTIka 2-8-0 46 daza pannA chAyAyukta 47 paca saMgraha saTIka 50 jIva samAsa saTIka 39 jaina phIlasophI 1-0-0 40 yoga phIlosophI 0-14 0 41 karma phIlosophI 0-12-0 45 bhaktAmara stotra pAdapUti kAvya saMgraha bhAga 1 lo TIkA bhApAMtara yukata 3-8-0 54 ......................... bhAga bIje 3-8-0 48 vizeSAvazyaka bhASya mUlatathA TIkAnuM gujarAtI bhASAMtara bhAga 2 je 3-0-0 38 vizeSAvazyaka bhASya mUla tathA TIkAnuM - gujarAtI bhASAMtara bhAga 1 le. 2-0-0 para stuti catuvaMzatikA sacitra zobhana muni kRta TIkA tathA bhASAMtara yukta 6-0-0 6 53 catuviMzatikA sacitra bapabhaTi kRta TIkA tathA bhASAMtara yukta 6-0-0 { 55 naMdAdi gAthA viSayakrama 2-0-0 2 56 Avazyaka sUtra saTIka pUrvArdha - 59 janAnaMda stuti sacitra TIMkA ' - bhASAMtara sahita = 9 6 6-00 - mAtara vijayacaMda mehanalAla zAha The - zeTha delAdharmazALA gopIpurA- surata. CICIENCIA - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ; - Gii . it SUITE:/r el:l' il::::::||Rache, K SOR __ zrImadvinayavijayopAdhyAyaviracita zrI lokaprakAzaH guurjrbhaassaanuvaadsmetH| prathama dravyalokaprakAzaH --mAjI - atha prathamaH srgH| OMnamaH paramAnandanidhAnAya mahasvine / zaMkhezvarapurottaMsapArzvanAthAya tAyine // 1 // 'zaMkhezvaranagaranA AbhUSaNarUpa, utkRSTa AnandanA nidhAna, rakSaNahAra ane kAntimAnaevA zrI pArzvanAtha bhagavAnane huM namaskAra karUM chuM. 1. 1. zaMkhezvara gAma zrI pArzvaprabhunuM purAtana dhAma che. atyAre 5Na e gAma-dhAma vidyamAna che; ane thotrAnuM prasiddha sthaLa che. 2 potAnI gadyapadyAdi harakoI kRti-kAvyagraMthAdi-nI nirvidha samAptine arthe. jene vA jainetara, harakoI graMthakArane potAnA iSTadevadevInI stuti karI emane potAnI madade ubhArahevAnI mAgaNI karavAno pracalita rivAja che. e pramANe atre A "lokaprakAza' graMthanA kartA zrImAna vinayavijayaupAdhyAya pitAnA ISTa deva-pArzvaprabhunI ane iSTadevI sarasvatInI stuti kare che. A prasaMgamAM jenagraMthakAro chellA thaI gayelA vIza tIrthakaro paikI vizeSa AyanAmakarmavALA AdinAtha, zAntinAtha, neminAtha pArzvanAtha ane vardhamAnasvAmI (mahAvIra )e pAMcamAMthI koI ekane nAme stuti Adi karatA jovAmAM Ave che. kalyANakaMda'vALI stutimAM paNa vasana niSaiz, saMtiniu, neminig, pAsanA ane valama nAM nAma lIdhAM che. emanAM evAM "AdeyanAmakarma " nA prabhAve e pAMca nAmathI ja jainetaraprajA jhAjhI paricita che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2) lokaprakAza / [sarga 1 pipati sarvadA sarvakAmitAni smRto'pi yaH / sa kalpadrumajitpArtho bhUyAtprANipriyaMkaraH // 2 // pArzvakramanakhAH pAntu dIpradIpAMkurazriyaH / pluSTapratyUhazalabhAH sarvabhAvAvabhAsinaH // 3 // jayanti vyaJjitAzeSavastavontastamodruhaH / giraH sudhAkirastIrthakRtAmadbhutadIpikAH // 4 // kRpaakttaakssnikssepnipunniikRtsevkaaH| bhaktavyaktasavitrI sA jayati zrutadevatA // 5 // jiiyaajgdgururvishvjiivaatuvcnaamRtH| zrIhIravijayaH sUrirmadIyasya gurorguruH // 6 // zrIkIrtivijayAn sUte shriikiirtivijyaabhidhH| zatakRtvo'nubhUto'yaM mantraH syAdiSTasiddhidaH // 7 // asti lokasvarUpaM yadviprakIrNaM zrutAmbudhau / paropakAribhiH pUrvapaNDitaiH piNDyate sma tat // 8 // . smaraNamAtrathI sarva manokAmanA pUrNa karanArA, kalpavRkSa karatAM paNa adhika-zreSTha evA chIpAzvaprabhu sarvadA sarva prANIonuM bhaluM karo. 2. tejasvI dIpakanI zikhAnI jema jhagajhagATa karI rahelA, vastumAtranA svarUpane vyakta karanArA, vidhrahara zrI pArzvajinanA caraNanA nakha sarvanuM rakSaNa karo. 3. ajJAnarUpI aMdhakArane dUra karI sarva padArthone prakaTa karatI adbhuta dIpikA jevI, jinaprabhunI amRtajharatI vANI sarvatra vijaya pAme che. 4. kRpAmRtanA chAMTA nAkhIne jeNe potAnA ArAdhaka-vargane sacetana karyA che evI bhaktavatsaLa zrutadevI niratara jayazALI varte che. 5. pitAnI upadezAtmaka vANIvaDe sakaLa jagatanA lokone dharmane viSe jAgrata rAkhanArA mArA gurUnA gurU jagagurU hIravijayasUrine sadA vijaya thAo. 6. zrI (lakSamI), kIrti ane vijaya prApta karAvanAra zrI kIrtivijaya' maMtra je meM aneka vakhata anubhavyuM che te sarva manavAMchita pUrNa kare. 7. dravyaloka, kSetraloka, kALaleka, ane bhAvaka-ema cAre prakAranA "loka" nuM svarUpa zAstrasamudramAM chUTuM chavAyuM paDayuM che-bhinnabhinna sthaLe varNaveluM che ene, pUrve thaI gayelA popakArI paMDitoe ekasthaLe sAmaTuM ekatra karela che. 8. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] graMthakartAnI prastAvanA-ziSTAcAra / tataH saMkSipya nikSiptamAmnAyaiH karaNAdibhiH / saMgrahaNyAdisUtreSu bhUyiSThArtha mitAkSaram // 9 // sAmprataM ca kramAtprAyaH prANino mandamedhasaH / asubodhamatastaistat kavitvamiva baalkaiH|| 10 // tatastadupakRtyai tanmayA kiJcidvitanyate / karaNoktyAdikAThinyamapAkRtya yathAmatiH // 11 // ayi prasannAste santu santaH sarvopakAriNaH / mayi pravRtte puNyArthamavimRzya svazakyatAm // 12 // zizukrIDAgRhaprAyA mameyaM vacasAM kalA / nivezanIyAstatrAmI kathamarthA dvipopamAH // 13 // zrIgurUNAM prasannAnAmacintyo mahimAthavA / tejaHprabhAvAdAdarze kiM na mAnti dharAdharAH // 14 // tyAMthI, ene saMkSipta karIne "karaNa" Adi AmnAya pramANe "saMgrahaNI" Adi sUtramAM dAkhala karyuM che. e saMkSepamAM che chatAM emAMthI artha bahoLo-vistAravaMta nIkaLe che. da. sAMpratakALamAM prAya: prANuonI buddhi kamekrame maMda thatI jAya che tethI, bALakane jema kavitA sahelAIthI samajAtI nathI ema, e (lokasvarUpa che emane (maMdabuddhivALAone ) thI samajAtuM nathI. mATe huM emanA upakArArtha 'karaNa snAya' mAM rahelI kaThinatA dUra karI enA viSe kaMIka yathAmati lakhuM chuM. 10-11. A pravRtti meM puNyArthe ja AdarI che. mArAmAM e pravRttine aMge jaIe eTaluM sAmarthya nathI. mATe sarva para upakAraSTithI jonArA saMtapurUSe mArA para paNa prasanna thaI e ja daSTie jeje. 12. - mAruM lekhanasAmarthya bhaMDoLa bALakonA krIDAgraha jevuM a9papramANa che. enI aMdara hastipramANu vistAravaMta arthone kevI rIte samAveza karI zakAze ane mane vicAra thAya che. paraMtu mArA sadAkRpALu gurUrAjane acinya prabhAva che tethI badhuM thaI zakaze. nhAnAzA darpaNamAM mahAna parvata samAI jAya che-e e darpaNanA sahAyaka tejanA prabhAvathI thatuM joIe ja chIe ne. 13-14. 1. lekhita ke paraMparAgata sAMbhaLelA dharmAnuzAsana pramANe. (karaNa-lekhita sAbItI. AmnAyu-ukti -paraMparAgata daMtakathA. 2. ladhu saMgrahaNa" ane "bRhat saMgrahaNuM " ema be prakaraNo che emAM ye " loka saMbaMdhI hakIkata che. 3. (1) bhAvArtha Sense, (2) vastu, cIja, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) lokaprakAza / [sarga 1 saMkSiptA: saMgrahAH prAcyA yathA te supaThA mukhe / tathAsavistaratvena subodho bhavatAdayam // 15 // lokaprakAzanAmAnaM granthamenaM vicakSaNAH / zrAdriyadhvaM jinaproktavizvarUpanirUpakam // 16 // prApyAnuzAsanamidaM samuprakramehamaidaMyugInaviharadgurUgautamasya / zrImattapAgaNapatervijayAdidevasUrIziturvijayasiMhamunIzituzca // 17 // mAnairaMgulayojanarajjUnAM sAgarasya palyasya / saMkhyAsaMkhyAnantairupayogo'stIha yad bhUyAn // 18 // tataH prathamasteSAM svarUpaM kinyciducyte| tatrApyAdAvaMgulAnAM mAnaM vakSye tridhA ca tat // 19 // utsedhAkhyaM pramANAkhyamAtmAkhyaM ceti tatra ca / utsedhAtkramato vRddharjAtamutsedhamaMgulam // 20 // pUrvAcAryoe aneka saMgraha saMkSepamAM lakhyA che e jema apaprayAse mukhapATha thaI zake che eja pramANe A mArUM saMkSipta lakhANa paNa zIdhrabodhadAyaka thAo. 15. - jinabhASita jagasvarUpanuM, huM jeneviSe nirUpaNa karanAra chuM e A "lokaprakAza graMtha sarva vicakSaNa sajajanono satkAra pAme. 16. jANe gautamagaNadhara pite A yugamAM vicaravA AvyA heyanI evA tapagacchAdhipati zrImAna vijayadevasUrinI temaja vijayasiMhasUrinI anujJA laIne huM A graMtha racuM chuM. 17. graMthAraMbha. * 20 ayamA sayAta-manyAta-mane-ananta, win-yon-2004-saagre|5ma-ane popama e nAmanA ( kSetra ane kALanAM ) mApanI vAraMvAra vAta AvyA ja karaze mATe prathama emanI thoDI mAhitI ApuM chuM. 18. paDe mAMgaNa. mAMjaNa prA2nAM cha. (1)utsedha-in, (2) pramANu-mainm ana (3) mAtbha-sAMgaNa.19-20. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'paramANurnu ' svarUpa-traNa prakAranA -- aNgul'| (5) tathA hi dvividhaH paramANuH syAtsUkSmazca vyAvahArikaH / anantareNubhiH sUkSmaireko'NurvyAvahArikaH // 21 // so'pi tIvraNa zastreNa dvidhAkartuM na zakyate / enaM sarvapramANAnAmAdimAhurmunIzvarAH // 22 // vyavahAranayenaiva paramANurayaM bhavet / skandho'nantANuko jAtasUkSmatvo nizcayAtpunaH // 23 // anantavyavahArANuniSpannotpalakSNazlakSNikA / niSpadyate punaH zlakSNazlakSNikA tAbhiraSTabhiH // 24 // tAbhiraSTAbhirekaH syaaduurdhvrennurjinoditH| . assttordhvrennunisspnnstrsrennurudiiritH|| 25 // trasareNubhiraSTAbhirekaH syAdrathareNukaH / bhaSTabhistairbhavedekaM kezAgraM kuruyugminAm // 26 / / tato'STaghnaM harivarSaramyakakSetrabhUspRzAm / tato'STaghnaM hemavatahairaNyavatayugminAm // 27 // tasmAdaSTaguNasthUlaM vaalsyaanmudiiritm| pUrvAparavideheSu nRNAM kSetrAnubhAvataH // 28 // (1) usedha-AgaLa. sUkSama ane vyavahArika ema be prakAranAM paramANu hoya che. ananta sUkSma paramANuone eka vyavahArika paramANu thAya che. (e paNa eTale sUkSma hoya cheke) enAM, tIvra zastravaDe paNa be TukaDA thaI zakatA nathI. zrIjinabhagavAne A paramANune (mApanA koSTakamAM) sethI paheluM mApa kahyuM che. vaLI e vyavahAranaye ja paramANu kahevAya che. nizcayanaye anaH sUma paramANuovALe te eka skaMdha kahevAya che. ananta vyavahArika paramANuonI se 6RAayekSiNakA' thAya che. ma18 sAkSisAnI se sakSiNa' thAya che. ATha laNalaNikAno eka "urvareNu" thAya. ATha urvareNuno eka "trasareNu" thAya. ATha trasareNune eka "rathareNu." ATha rathareNuno kurUkSetranA yugaliyAne eka kezAgra." evA ATha kezAgrone harivarSa kSetra ane 2myakakSetranA yugaliyAone eka kezAgra thAya. AvA 1 vyavahAramA;(nizcayanaye-nizcayathA nahi ). 2. sAmabhiprAya bhagavatImAdisUtronAcha, 'sabhAsa' sUtramAM to ema kahyuM che ke ananta u llakSuikAonI eka kSaNikA thAya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [sarga 1 sthUlamaSTaguNaM cAsmAdbharatairavatAGginAm / aSTabhistaizca vAlArlikSAmAnaM bhavediha // 29 // likSASTakamitA yUkA bhavedyUkAbhiraSTabhiH / yavamadhyaM tato'STAbhistaiH syAdutsedhamaMgulam // 30 // catvAryutsedhAMgulAnAM zatAnyAyAmato matam / tatsA vyaMgulavyAsaM pramANAMgulamiSyate // 31 // pramANaM bharatazcakrI yugAdau vAdimo jinaH / tadaMgulamidaM yattat pramANAMgulamucyate // 32 // yadutsedhAMgulaiH pnycdhnuHshtsmucchritH| zrAtmAMgulena cAdyo'rhan viMzAMgulazatonmitaH // 33 // tataH SamavatighneSu dhanuHzateSu paJcasu / zatena viMzatyADhayena bhakteSvAptA catuHzatI // 34 // ATha kezAgrone haimavata ane heraNyavata kSetranA yugaliyAone eka kezAgra thAya. vaLI evA ATha kezAgrono pUrvavideha ane pazcimavidehanA mANasane eka kezAgra thAya. ethI AThagaNe sthaLa bharatakSetra ane aravatakSetranA mANasono eka kezAgra thAya. AvA ATha kezAgrovaDe eka lIkhanuM mAna thAya.' ATha lIkhanA mAnavaDe eka "jU," ane ATha jU pramANe "yavane madhyabhAga" thAya che. AvA ATha mApapramANu eka use AMgaLa thAya. 21-30. (2) pramANu-aMgula ( AMgaLa). eka "udha" AgaLathI cAraso gaNe lAMbA ane aDhIgaNe jADo ( pahoLa) eka pramANa-aMgula thAya. yugAdiprabhu zrI RSabhadeva athavA bharatacakravatI beu pramANabhUta che ane emanuM aMgula pramANamula kahevAya che. yugAdijina ulledha" AMgaLanA mApe pAMcaso dhanuSya uMcA hatA, ane AtmAgulanA mApe ekasAvIza AgaLa uMcA hatA. te parathI pAMca dhanuSyane cha--vaDe guNavAthI aDatALIza hajAra AMgaLa thAya ane ene ekavIza vaDe bhAgavAthI cAra thAya. koI sthaLe ema kahyuM che ke "unsedha" AMgaLathI eka hajAragaNe hoya te 'AmAMgula'-e eka AMgaLanI pahoLAIvALI dIrgha 1. A abhiprAya " saMgrahaNIbahavRtti tathA pravacanasAroddhAravRtti" Adina che. "jaMdIpaprAptisUtranI vRtti AdimAM to ema kahyuM che ke pUrva pazcimavidehanA manuSyanA ATha kezAgrovaDe ja eka lIkhanuM mAna thAya. harivarSa, ramyaka, haimavata, airaNyavata, pUrvavideha, pazcimavideha, bharata ane airAvata-e jambudvIpanA ATha bhAga che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e -- aMgula ' nuM svarUpa / (7) yacca kvApyuktamautsedhAtsahasraguNameva tat / tadekAMgulaviSkambhadIrghazreNivivakSayA // 35 // yaccatuHzatadIrghAyAH saarddhdvyNgulvistRteH| syAdekAMgulavistArA sahasrAMguladIrghatA // 36 // dRSTAntazcAtra-caturaMguladIrghAyAH sArddhadvathaMgulavistRteH / paTyA yathAMgulavyAsazcIro dairghya dazAMgulaH // 37 // vastutaH punarautsedhAtsArddhadviguNavistRtam / catuHzataguNaM daiye pramANAMgulamAsthitam // 38 // etacca bharatAdInAmAtmAMgulatayA matam / anyakAle tvaniyatamAnamAtmAMgulaM bhavet // 39 // yasminkAle pumAMso ye svakIyAMgulamAnataH / aSTottarazatottuMgA prAtmAMgulaM tadaMgulam // 40 // etatpramANato nyUnAdhikAnAM tu yadaMgulam / tatsyAdAtmAMgulAbhAsaM na punaH pAramArthikam // 41 // zreNinI vivakSAe kaheluM che. kAraNake cAra AMgaLa lAMbI ane aDhI AMgaLa pahoLA zreNi DAya anI, meTa-mAMga-pAjAvAjI-mA sa na2 mAMja thAya. 31-38. jevI rIte ke, cAra AMgaLa lAMbo ane aDhI AgaLa pahoLo pATo heya enA eka eka AMgaLa pahoLA lIrA karIe te te daza AMgaLa labAImAM thAya. 37. eTale ke vastuta: utsadhAMgulathI aDhIgaNuM pahoLuM ane cAragaNuM lAMbu pramANugulanuM bhA5 mAvI 2dyu. 38. (3) AmAMgula, je kALe je mANase pitAnA AgaLanA mApe ene ATha AgaLa uMcA hoya, evAonuM AMgaLa "AmAMgula' kahevAya. A pramANu "bharata" AdinA kALanA manuSyanA AtmAgulanA mApe mAneluM che. kAraNa ke anya kALe AtmAMguLanuM pramANa akasa hoya. A ekasone ATha AMgaLanA mApa karatAM jemanuM mApa nyUna hoya ke adhika hoya emanuM anusa- 'mAtmAMzumAsa' vAya, pAramArthi yAtmazunaDi: 38-41. 1. A kathana pravacanasAroddhAranuM che. "pannavaNA' sUtranI vRttimAM te ema kahyuM che ke "je kALamAM je manuSyo hoya emanuM mAna-teja AtmAMgula." paraMtu e mAna aniyamita che, mATe enuM kharuM svarUpa A pramANe -paramANu, rathareNu, trasareNu, kezAgra, lIkha, jU ane java-Amane anukrame A ThagaNuM karatA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / utsedhAMgulamAnena jJeyaM sarvAGginAM vapuH / pramANAMgulamAnena nagapRthyAdizAzvatam // 42 // tatrApi tasyAMgulasya dairyeNa mIyate vasudhAdikam / phatyAdu: vinge ca tatttatra'tena jai // 4r // tadviSkambheNa ke'pyanye pakSedhyeteSu ca triSu / ISTe prAmANikaM pakSaM nizcetuM jagadIzvaraH // 44 // vApIkUpataDAgAdi puradurgagRhAdikam / vastrapAtravibhUSAdi zayyA zastrAdi kRtrimam // 45 // indriyANAM ca viSayAH sarva meyamidaM kila / zrAtmAMgulairyathAmAnamucitaiH svasvavArake // 46 // yugmam (6) sarva prANIonAM zarIra 'utsedha' agulanA mApe mapAya; ane parvata tathA pRthvI Adi je zAzvata padArtho che ee, 'pramANa' AMgaLanA mApe mapAya. emAM paNa pRthvI vagere e AMgaLanI laMbAi vaDe mapAya ema keTalAkanA mata che, jyAre khIjAo ema kahe che ke enu kSetraphaLa kaDhAya. vaLI ema paNa kahenArA che ke enI paheALAi-eja enu mApa. Ama traNa pakSa che. e traNamAM pramANika pakSa kayA ene nizcaya tA paramAtmA karI zake.2 42-44. [ sarje vAva, kuvA, taLAva vagere; nagara, durgA, ghara vagere; vastra, pAtra, AbhUSaNa vagere tathA zastra vagere.----A badhA kRtrima padArtho ane e uparAMta badhA indriyeAnA viSayA--e sarvanuM mApa 'AtmAMzula' vaDe kADhavuM, ane te paNa yathAsthita mAnapUrvaka ane emane yathAcita vAre ja kADhavu. 45-46. G javA-eTale utsedhAMgulanu mApa Avaze. pachI utsedhAMgulane hajAragaNAkaravAthI ' pramANuAMgula' Avaze, ane ene ja bamaNuM karavAthI vIraprabhunu ' AtmAMzula ' Avaze. 2. ahi' pahelA pakSa svIkArIe teA eka ceAjanamAM ' utsedha' AMgaLanA mApe cArasA yeAjana thAya che; khIjo pakSa svIkArIe tA tujAra yeAjana thAya che; ane trIjo pakSa svIkAratAM daza kAza thAya che. 'anuyAgadA2'nI cUrNImAM trIjo ja pakSa svIkArela cheH emAM kahyuM che ke pRthvI Adinu mAna pramANAMgulethI kaDhAya che; ane e mAna, jeTalA pramANAMguLa enI paheALAi heAya eja samajavu. municaMdrasUri peAtAnI 'AMgulasaptatikA' mAM kahe che ke " pRthvI Adikanu kSetraphaLa-e evu mAna ema keTalAkanu mAnavuM che; bIjAe 'laMbAI-eja mAna' ema mAne che. parantu sUtramAM ema nathI karyuM." AnI vistArayukta carcA mATe emane e * agulasakRtikA' graMtha jovA. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) Dravyaloka ] 'aMgula' nuM vizeSa svarUpa / AtmotsedhapramANAkhyaM traidhamapyaMgulaM tridhA / sUcyaMgulaM ca pratarAMgulaM cApi ghanAMgulam // 47 // ekapradezavAhalyavyAsaikAMguladairghyayuk / nabhaHpradezazreNiryA sA sUcyaMgulamucyate // 48 // vastutastadasaMkhyeyapradezamapi kalpyate / pradezatrayaniSpannaM sukhAvagataye nRNAm // 49 // sUcI sUcyaiva guNitA bhavati pratarAMgulam / navaprAdezikaM kalpyaM tadairdhyavyAsayoH samam // 50 // pratare sUcIguNite saptaviMzatikhAMzakam / / daiya'viSkambhabAhalyaiH samAnaM syAd ghanAMgulam // 51 // tatra guNanavidhizcaivam aMko'ntimo guNyarAzerguNyo guNakarAzinA / punarutsAritenopAntyAdayo'pyevameva ca // 52 // pUrvakathita utsadhAMgula, pramANagula ane AtmAMgula-e pratyekanA vaLI traNa traNa prakAra che. (1) sUzya , (2) tasaM mAne ( 3 ) dhanAMnusa. 47. (1) sumula. eka pradeza jADIpahoLI tathA eka AMgaLa lAMbI-evI "AkAza pradezanI zreNi"ne sUTyagula kahe che. kharI rIte to enA asaMkhya pradeza kapAya; parantu sai kaI e sahelAithI samajI zake mATe enA traNa pradeza kahyA che. 48-49 (2) tarAkha. sUsyAne sUkha 1 guNavAthA 'pratarAma' thAya che. senA, samAna laMbAI pahoLAIvALA nava pradeza che. 50. (3) ghanAkSa. pratarAMsane sUkhya zusa guzupAthI 'dhanAMgu thAya che. senA styaavIza pradeza che. emanI laMbAI, pahoLAI, jADAI, eka sarakhI ja hoya. 51. upara, guNAkAra karavAne kahyo te guNAkAranI rIta A pramANe -je rakamane guNAkAra karavuM hoya te rakamanA chellA AMkaDAne, je rakama guNavAnuM hoya tenA chellA AMkaDAe guNa; ane evI ja rIte puna: puna: upanya upAsya AMkaDAe guye javuM. guNaka ane guNyanI rakamanA pahelA ane chellA AMkaDAne, e bAraNAnI saMdhinI peThe upara nIce mUkavA. AMkaDAno __ 1. 52 // 752 ra prata2 sthA55- banArasanI 2thApanA (me dhanAMYkha yye| uvAya ). Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) lokaprakAza / [sarga 1 uparyadhazcAdimAntyau raashyorgunnkgunnyyoH| kapATasandhivatsthApyau vidhirevamanekadhA // 53 // sthAnAdhikyena saMsthApyaM guNite'ke phalaM ca yt| yathAsthAnakamaMkAnAM kAryA saMkalanA tataH // 54 // aMkasthAnAni caivam eka dazazatasahasrAyutalakSaprayutakoTayaH kramataH / arbudamabjaM kharva nikharvamahApadmazaGkavastasmAt // 55 // jaladhizcAntyaM madhyaM parArdhyamiti dazaguNottaraM sNjnyaaH||iti|| atrodAharaNam paJcavyekamito rAzidivAkaraguNIkRtaH / syAdizA SoDazazatI kramo'kAnAM ca vAmataH // 56 // atha prasaMgAdupayogitvAcca bhAgahAravidhirucyate yadguNo bhAjakaH zuddhayedantyAderbhAjyarAzitaH / tatphalaM bhAgahAre syAt bhAgAprAptau ca khaM phalam // 57 // agre yathApyate bhAgaH pUrvamaMka tathA bhajet / SaDbhirbhAge yathA SaSTeH prApyante kevalaM daza // 58 // guNAkAra karatAM je phaLa Ave ene enA adhiadhika sthAna pramANe anukrame sthApavAmUkavA. pachI yathAsthAnaka AMkaDAone saravALe kara. para-54. manA sthAna / ma prabhArI cha:-meTa, 42, se, 2, 4 2, C, Ban, Do, zo, samasa, parva, nima, mahApa, za, redhi, santya, madhya bhane 52||dhy. A sarva saMjJA uttarottara dazagaNI samajavI. guNAkAranuM eka daSTAnta lyo. dhAro ke 135 ne 12 vaDe guNavA che. to upara darzAvela rIti pramANe gaNuM AMkaDA mAMDI saravALo karatAM 1920 mAvaza. 55-56. guNAkAranI vidhi kahI tyAre prasaMgopAtta bhAgAkAranI vidhi-rIta paNa upayogI hovAthI te kahIe chIe -atyAdika bhAjyarAzithI jeTalAgaNe bhAjaka thAya teTaluM bhAgAkAramAM kaLa" thAya; jyAre bhAga na cAle tyAre "phaLa" mAM zanya mUkavuM. jema jema AgaLa bhAga cAle tema tema pUrvanA AMkaDAne bhAgatA javuM. daSTAnta:-60 ne 6 e bhAgavAthI "phaLa" mAM 10 mAcha. 57-58. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] mApa viSe samajaNa-e, koSTaka / (11) atha prakRtam-pAdaH syAdaMgulaiH SaDbhi vitasti: pAdayodayam / vitastidvitayaM hastau dvau hastau kukSirucyate // 59 // kukSiddhayena daNDaH syAttAvanmAnaM dhanurbhavet / yugaM vA musalaM vApi nAlikA vA samA: same // 60 // aMgulaiH SAlavatyaiva sarve'pi pramitA amii| sahasradvitayenAtha koza: syAddhanuSAmiha // 61 // catuSTayena krozAnAM yojanaM ttpunstridhaa| . utsedhAtmapramANAkhyairaMgulairjAyate pRthak // 62 // evaM pAdAdimAnAnAM sarveSAM triprakAratAm / vibhAvya viniyuJjIta svasvasthAne yathAyatham // 63 // pramANAMgulaniSpannayojanAnAM prmaanntH| asaMkhyakoTAkoTIbhirekA rajjuH prakIrtitA // 64 / / svayambhUramaNAbdherye puurvpshcimvedike| tayoH parAntAntarAlaM rajjumAnamidaM bhavet // 65 // lokeSu ca-yavodarairaMgulamaSTasaMkhyaiH hasto'GgalaiH SaDguNitaitubhiH / hastaizcatubhirbhavatIha daNDaH krozaH sahasradvitayena teSAm // 66 / / have prastuta bAbata viSe. 7 anasana se 'pA' thAya. me pAnI me veta' thAya. me vetana se ,' bhane yo DAyanI ekSi' thAya che. me mukssin| ' ' thAya. 'dhanuSya,' 'yuga' eTale musaLa, ane 8 nAlikA"--e traNe daMDa jevaDA ja che. A gaNatrIe dhanuSyanA 96 AgaLa thayA. vaLI be hAra dhanuSyane eka 'kAsa thAya che, ane cAra kesane eka "cAjana' kahevAya che. A yojana, ujodhAMgula, AtmAgula ane pramANuAMgula-A traNa mApane mATe bhinnabhinna traNa prakArano che. 8 pAda' Adika sarvanA paNa eja rIte traNa traNa prakAra che; emane yegyarIte pitApitAne sthAnake javA. 59-63. "pramANagula" ne mApe je yojanA (niSpanna) thAya--evA asaMkhyAta keDAcheDI yejanene eka "rajaju" eTale rAjaloka thAya che. "svayaMbhUramaNa" samudranI, pUrva ane pazcima (be) hiAsAvara sata2 cha tesusa 24'numAna thAya che. 64-65. leomAM je mApa pravarte che te A pramANe -ATha cava"ne eka AMgaLa. vIza Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 1 (12) lokaprakAza / syAdyojanaM krozacatuSTayena tathA karANAM dazakena vaMzaH / nivarttanaM viMzativaMzasaMkhyaiH kSetraM caturbhizca bhujairnibaddham // 67 // ityaadybhidhiiyte| mAnaM palyopamasyAtha tatsAgaropamasya c| .. vakSye vistarataH kiJcit zrutvA zrIgurusannidhau // 68 // AdyamuddhArapalyaM syAdaddhApalyaM dvitIyakam / tRtIyaM kSetrapalyaM syAditi palyopamaM tridhA // 69 // ekai dviprakAraM syAt suukssmbaadrbhedtH| traidhasyaivaM sAgarasyApyevaM jJeyA dvibhedatA // 70 // utsedhaaNgulsiddhaikyojnprmito'vttH| uNDatvAyAmaviSkambhaireSa palya iti smRtaH // 71 // paridhistasya vRttasya yojanatritayaM bhavet / ekasya yojanasyonaSaSTabhAgena saMyutam // 72 // sa pUrya uttarakurunRNAM zirasi munnddite| dinairekAdisaptAntarUDhakezAgrarAzibhiH // 73 // trayastriMzatkoTayaH syuH saptalakSANi copari / dvASaSTizca sahasrANi zataM ca caturuttaram // 74 // bhAjana se hAtha;' yA hAyanA ; 'ye huna2 no me aza' bhane yArozanI me yasana.' vaNI zahAtha'no se 'za' upAya cha, vIsa varnu nivartana'DevAya chesane yAra DAyanu me kSetra' upAya che.61-67. Dave ' pakSyApama' tathA 'sAgarAyama' viSe. e beunAM saMbaMdhamAM gurUrAja pAsethI je kaMI sAMbhaLyuM che te kahIe chIe - 'palyApama' trAsa cha; SdvArapakSyApabha, mAjhyA5ma mane kSetrapakSyA5ma. 25 pratyekanA vaLI sUkSma " ane "bAda " ema babbe bheda che. "sAgaropama" nA paNa evA ja traNa prakAra che ane e traNe prakAranA vaLI evA ja babbe bheda che. 68-70. ulledhAMgulanA mApe mApatAM je jana thAya te janapramANa uMDAI, poLAI ane laMbAIvALa kuvo-te "palya" kahevAya che. e kuvAnI paridhi eTale gherA 3 jana laga Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'palyopama' ane 'sAgaropama' nI samaja / (13) etAvatyaH koTikoTikoTAkovyaH smRtA atha / caturviMzatirlakSANi paJcaSaSTiH sahasrakAH // 75 // paJcaviMzAH zatAH SaT ca syuH koTAkoTikoTayaH / koTAkoTInAM ca lakSA dvicatvAriMzadityatha // 76 // ekonaviMzatirapi sahastrANi zatA nava / SaSTizcoparikoTInAM mAnamevaM nirUpitam // 77 // lakSANi saptanavatistripaJcAzatsahasrakaH / SaT zatAni ca palye'smin syuH sarve romakhagaDakAH // 78 // paJcabhiH klaapkm|| tritrikhAzvarasAkSyAzAvA_kSyabdhirasendriyam / SadvipaJcacatudvakAMkAMkaSaTkhAMkavAjinaH // 79 // paJca trINi ca SaT kiJca nava khAni tataH param / pAditaH palyaromAMzarAzisaMkhyAMkasaMgrahaH // 80 // yugmam // bhaga che. e kavAmAM, uttarakarUkSetranA yugalIyAnA mastakanA eka divasathI AraMbhI sAta divasa sudhInA vadhelA vALa ( kAMThA sudhI dAbI dAbIne) bharavA. evI rIte bharelA e kezAnI saMkhyA tetrIzakoDa sAtalAkha bAsaThahajAra ane ekasonecAra-eTalI "keTIkoTI koTAkoTI, covIza lAkha pAMsaThahAra ane chapaccIza-eTalI 'kaTakeTIkoTI, " beMtALIza lAkha 1 A abhiprAya "kSetrasamAsabahavRtti ane jaMbudvIpapannati' mAM che. paraMtu pravacanasAroddhAravRtti ane saMgrahaNIbahadavRtti " mAM "uttarakurUkSetranA yugaLIAonA kezAgro' ema nathI kahyuM. sAmAnyarUpe "kezAgro" eTaluM ja kaheluM che. "vIjayasehara kSetravicAra " nI pajJa TIkAmAM vaLI ema kahyuM che ke "devakurU ane uttarakurU kSetramAM janmelA sAta divasanA gheTAnA vALanA, usedhAMgulanA pramANanA, sAta roma karIne e rAmane khAMDatAM vIzalAkha satANuM hajAra ekasebAvana TukaDA thAya che. evI rItanA ramakhaMDe-kezAgro-vaDe A kuvAne bharavo. AvA vALanA TukaDA eka "hathi' mAM vIzagaNuM samAya che, tethI gaNa eka "dhanuSya mAM samAya che, ane ethI vaLI be hajAragaNA eka "kAza" mAM samAya che. 79-80 memarI saMdhyA matAvA mATe jamina 'sa' tathA 'zUnya' mATe hA hA zabdo vAparI 79-80 nI ajAyabIbharI racanA karavAmAM bahu khubI' karI che. kha=0 kAraNa ke kha ( 21 ) mAlI zunya cha; azva Ane vAjin-7 // 21 (sUryanA) vAji (24 ) 7 che; rasa ( havAthI) =1; akSi (sAMpaDAvAthI)=2; AzA (hizA) zahAvAthI-10; abdhi, vArdhi (samudra)-4; indriya-4; aMka 20 senache (sadhyA tanava sudhI.) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) lokaprakAza / [ sarga 1 tathA nibiDamAkaNThaM bhriyate sa yathA hi tat / / nAgnirdahati vAlAgraM salilaM ca na kothayet // 81 // yathA ca cakrisainyena tamAkramya prasarpatA / na manAk kriyate nIcairevaM nibiDatAM gatAt // 82 // samaye samaye tasmAt vAlakhaNDe samuddhRte / kAlena yAvatA palya: sa bhavenniSTito'khilaH // 83 // kAlasya tAvata: saMjJA palyopamamiti smRtA / tatrApyuddhAramukhyatvAdidamuddhArasaMjJitam // 84 // tribhirvizeSakam // idaM bAdaramuddhArapalyopamamudIritam / pramANamasya saMkhyAtAH samayA; kathitA jinaiH // 85 // asminnirUpe sUkSmaM subodhamabudhairapi / ato nirUpitaM nAnyatkiJcidasya prayojanam // 86 // eteSAmatha palyAnAM dazabhiH koTikoTibhiH / bhavedvAdaramuddhArasaMjJakaM sAgaropamam // 87 // TITI,' yogasana2 navasAne sATha TI,' tathA satAsAbhapana ne chase che. A saMkhyA AMkaDAmAM lakhIe to te AMkaDA nIce mujaba Ave330762104246562542199-6097536000000000. A kuvAne koThAsudhI e to dAbIne bhare ke jethI agni emAM rahelA vALane bALI zake nahiM tema pANI kehavarAvI zake nahiM; tema vaLI enA para cakravatInI AkhI senA khuMdatI-kacaratI cAlI jAya toye e vALa kAMThAthI lezamAtra nIce jAya nahi'. AvI rIte bharelA e kuvAmAMthI pratyeka samaye eka eka kezAgra kADhatAM eTale kALe e Akhe khAlI thAya eTalA kALanuM nAma pakSyopabha.' vaNI sa bhA 2 (duvAbhAthI ) mahAra yaanaaddaapaathii-shaan| dvAra 42vAnoDAvAthI, sane-mezana dvAra5tyApama' cha. yenu pramANa sadhyAta' samayanu cha. sAdhI vAta 'mAha2' palyApama sagadhIhIche, sUkSma' saMdhI naDiM bAdara" nuM nirUpaNa paheluM eTalA mATe kayuM che ke ema karyAthI vaLato "sUkSma" ne bodha ochI samajaNavALAne paNa zIdhra-sahelAithI thAya. 71-86. daza kaTArkaTi palyopamanuM eka " sAgaropama" thAya che. eka bAdara uddhArasAgaropama, te ja pramANe, daza kaTAkeTi bAdara uddhAra palyopamanuM thAya. 87. A sarva kahyuM te "bAdara" palyopama-sAgaropama viSe kahyuM. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'palyopama' ane ' sAgaropama ' nI samaja / zrathaikaikasya pUrvoktavAlAgrasya manISayA / asaMkhyeyAni khaNDAni kalpanIyAni dhIdhanaiH // 88 // sthazcakSuSekSate / yatsUkSmaM pudgaladravyaM tadasaMkhyAMzamAnAni tAni syurdravyamAnataH // 89 // sUkSmapanakajIvAMgAvagADhakSetrato'dhike / asaMkhyeyaguNe kSetre'vagAhanta imAni ca // 90 // vyAcakSate'tha vRddhAstu mAnameSAM bahuzrutAH / paryAptabAdarakSoNIkAyikAMgena sammitam // 91 // samAnAnyeva sarvANi tAni ca syuH parasparam / anantaprAdezikAni pratyekamakhilAnyapi // 92 // tatastaiH pUryate prAgvat palyaH pUrvoktamAnakaH / samaye samaye caikaM khaNDamuddhiyate tataH // 93 // niHzeSaM niSThite cAsmin sUkSmamuddhArapalyakam / saMkhyeyavarSakoTIbhirmitametadudAhRtam // 94 // susUkSmoddhArapalyAnAM dazabhiH koTikoTibhiH / sUkSmaM bhavati coddhArAbhidhAnaM sAgaropamam // 95 // dravyaloka ] have ' sUkSma ' saMbaMdhI: < pUrve kahelA akeka rAmanA, buddhivAnAe, buddhipUrvaka asaMkhyAta ' khaMDa kalpavA. AvA pratyeka rAmakhaDa, phre chadmastha * mANasa narI AMkhavaDe joi zake evA sukSmapugaLadravyanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDA hAya che; ee vaLI sUnigeAdanA jIvanA zarIrathI vyApta evA kSetra karatAM asaMkhyagaNA adhika kSetramAM kharAkhara samAi rahe che; adbhutavRddho emanu pramANa paryAptamAdarapRthvIkAyanA aMga jevaDuM kahe che; ane emanAmAMnA pratyekanA ghaNu karIne ananta pradezeA che. A tarehanA je rAmakhaDA kahyA e rAmakhaDA pUrve kahelA pramANavALA kuvAmAM pUrvoktarIte bharavA. pachI samaye samaye emAMthI akeka bahAra kADhavA. jeTalA vakhatamAM kuvAmAMthI adhA bahAra nIkaLI rahe ( ane kuvA khAlI thAya ) teTalA vakhatane sUkSma ' uddhAra patyopabhaDe che. menu bhAna sAMdhyAta choDo varSonu che. 88-864. daza koTAkeATi sUkSma uddhAra 'paDyeApameA' nu eka sUkSmauddhAra 'sAgaropama' thAya che. 5. d ( 15 ) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) lokaprakAza / AbhyAM sAgarapalyAbhyAM mIyante dvIpasAgarAH / asyAH sArddhadvisAgaryAH samayaiH pramitA hi te // 96 // dvaitA palyakoTAkoTIpu paJcaviMzatau / yAvanti vAlakhaNDAni tAvanto dvIpasAgarAH // 97 // ekAdisaptAntadinodgataiH kezAgrarAzibhiH / bhRtAduktaprakAreNa palyAtpUrvoktamAnataH // 98 // prativarSazataM khaNDamekamekaM samuddharet / nizeSaM niSTite cAsminnaddhApalyaM hi bAdaram // 99 // yugmam // eteSAmatha palyAnAM dazabhiH koTikoTibhiH / bhaveddAdaramaddhAkhyaM jinoktaM sAgaropamam // 100 // pUrvarItyAtha vAlAmaiH khaNDIbhUtairasaMkhyazaH / pUrNAtpalyAttathA khaNDaM prativarSazataM haret // 101 // kAlena yAvatA palyaH syAnnirlepo'khilo'pi saH / tAvAnkAlo bhavetsUkSmamApalyopamaM kila // 102 // eteSAmatha palyAnAM dazabhiH koTikoTibhiH / sUkSmamanddhAbhidhaM jJAnasAgarAH sAgaraM jaguH // 103 // [ sarga 1 A sAgarApama ane pakSeASama eU mAna sarva dvIpeA ane sarva samudronA mAna mATe che. kemake aDhI sUkSma uddhAra sAgaropamanA jeTalA ' samayeA ' che teTalI ja saMkhyA dvIpasamudronI che; athavA ema paNa kahevAya ke pacIza kATAkeATi sUkSmauddhAra * pA ' mAM jeTalA rAmakhaDA ( samaya ) che teTalI saMkhyA dvIpasamudronI che. 86-87. have, ekathI AraMbhI sAta divaseAnA ugelA mastakanA keza pUrvokta kuvAmAM pUrvoktarIte bharI, pachI temAMthI darase varSe akeka keza bahAra kADhatAM jeTale vakhata lAge teTalA vakhatane eka bhAdara * ahvA palyApama ' kahe che. evA daza kATAkeAkiTa mAdara addhA pakSeApamA nuM eka bAdara addhA sAgaropama' thAya, temaja pUrve kahelA kezAtronA asaMkhyAta TukaDA karI pUrvakata prakAre ja pUkitamAnavALA palya eTale kuvAmAM bharI pachI emAMthI dara seA varSe ekeka TukaDA kADhI kuvA khAlI karatAM je vakhata lAge te H sUkSma 'addhA palyApama kahevAya. ane evA dRza aTAaTi paDhyo bhanu me 'sUkSma ' addhA sAgaropama havA. 88-103. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e beunA ' bheda ' ane ' upabheda' / sUkSmAtApalyavAddhibhyAmAbhyAM mIyanta aarhtH|| aAyUMSi nArakAdInAM karmakAyasthitI tathA // 104 / / eteSAmeva vArDInAM dazabhiH koTikoTibhiH / utsarpiNI bhavedekA tAvatyevAvasarpiNI // 105 // ekAdisaptAntavastrarUDhakezAgrarAzibhiH / bhRtAduktaprakAreNa palyAtpUrvoktamAnataH // 106 // tattadvAlAgrasaMspRSTakhapradezApakarSaNe / samaye samaye tasmin prApte ni:zeSatAM tathA // 107 // kAlacakrairasaMkhyAtairmitaM tatkSetranAmakam / bAdaraM jAyate palyopamamevaM jinairmatam // 108 // tribhirvizeSakam // koTAkoTayo dazaiSAM ca bAdaraM kssetrsaagrm| subodhatAyai sUkSmasya kRtametannirUpaNam // 109 // . chinnarasaMkhyazaH prAgvat kezAgraiH palyato bhRtAt / samaye samaye caikaH khapradezo'pakRSyate // 110 // jene nArakI AdinAM AyuSya tathA karmonI sthiti tathA pRthvI Adi jIvanI kAyasthiti vagere (jIvanakALa) A "sUkSama addhA" palyopama ane sAgaropama vaDe mApe che. 104. evA dazakaTAkeTi sAgaropamanA kALane eka "utsarpiNa"--evuM nAma ApeluM che. me 'asapi ' paY meDI che. 105. Ama palyopama ane sAgaropamanA traNa prakAramAMthI "uddhAra" ane "addhA" viSe samajuti ApI have trIjA prakAra " kSetra" viSe kahe che - mastaka para ugelA ekathI sAta divasanA vALa pUrvokata mAnavALA kuvAmAM pUrvokata rIte ja bharI pachI emane spazIne rahelA AkAza pradezanuM samaye samaye AkarSaNa karavuM. ema karatAM ku khAlI thatAM je asaMkhyAta kALacako vIte che tene jinaprabhue bAdara kSetra palyopama kahyuM che. evA " daza kaTArkaTi " palyopama thAya tyAre eka bAdara kSetra sAgaropama thAya che. vaLI pUrvanI rIte ja asaMkhyAta TukaDA karelA kezAgro evAja kuvAmAM bharI pachI e kezAone Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) lokaprakAza / [ sarga 1 evaM kezAMzasaMspRSTAsaMspRSTAbhrAMzakarSaNAt / tasminniHzeSite sUkSma kSetrapalyopamaM bhavet // 111 // nanvevaM nicite palye vAlAgraiH sambhavanti kim / nabhaHpradezA aspRSTAstaduddhAro yadIritaH / / 112 / / ucyate sambhavatyevAspRSTAste sUkSmabhAvataH / nabhoM'zakAnAM vAlAgrakhaNDaughAttAdRzAdapi // 113 // yathA kUSmANDabharite mAtuliMgAni maJcake / mAnti taizca bhRte dhAtrIphalAni badarANyapi // 114 // tatrApi mAnti caNakAdayaH sUkSmA yathAkramam / evaM vAlAgrapUrNe'pi tatrAspRSTA nabhoM'zakAH // 115 // yadvA-yato ghane'pi stambhAdau zatazo mAnti kIlakAH / jJAyante'spRSTakhAMzAnAM tatastatrApi sambhavaH // 116 // evaM vAlAgrakhaNDodhairatyanta nicite'pi hi / yuktaiva palye khAMzAnAmaspRSTAnAM nirUpaNA // 117 // sparzelA ane nahiMsparzelA ema beu jAtanA AkAzapradezone AkarSatAM kuvo khAlI thatAM jeTalo vakhata lAge eTalA vakhatane eka "sUkSama kSetra popama" kahyuM che. 106-111. (evA dazakeTakaTi palyopamanuM eka sUkSma kSetra sAgaropama thAya. ) . ahiM kaI evI zaMkA uThAve ke evI rIte dAbIne kezA bharyA hoya evA kuvAmAM, e kezAone nahi spazelA AkAza pradezanA 8 saMbhava" ja kayAMthI ? pachI uddhAra kone ? AvI jAtanI zaMkAnuM samAdhAna e ke-kezAonA khaMDAnA samUha karatAM paNa AkAzapradeza sUkSama che; eTale nahiMsyazelA AkAzapradezane emAM saMbhava che ja. daSTAMta tarIke: bIrAMthI bharelA paTArAmAM ( vacce vacce khAlI jagyA rahe emAM, enA karatAM kadamAM nahAnA hoIne ) AmaLA ke bera samAI zake che; ane evI ja rIte AmaLA ke bArathI bharelA vAsaNamAM caNuM samAI zake che. vaLI bIjuM daSTAnta: kaThaNamAM kaThaNa nakara kASTastaMbhamAM seMkaDe khIlAo samAI jAya che ja. to te ja pramANe evA kuvAmAM aNasparzelA AkAzapradeze zA mATe na samAya ? mATe je nirUpaNa karyuM che te yukta ja che. 112-117. 1. ahiM kezAtranA khaMDane sparzalA ane aNasparzelA ema be prakAranA AkAzapradezonA AkarSaNanI vAta kahI tyAre pachI ekeka kezAgranA asaMkhya bhAgo karavAnI kazI jarUra nahotI kemake e beu samAna che. paNa " pravacanasArahAravRtti' Adi pUrvagraMthamAM evo ullekha che, tethI ahi ame paNa ema kahyuM che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'saMkhyAta ', ' asaMkhyAta ' ane ' ananta ' nuM svarUpa / (19) eteSAmatha palyAnAM dazabhiH koTikoTibhiH / sUkSmaM sUkSmekSibhiH kSetraM sAgaropamamIkSitam // 118 // bAdarakSetrapalyAmbhonidhibhyAM sUkSmake ime / asaMkhyaguNamAne staH kAlataH palyasAgare // 119 // kSetrasAgarapalyAbhyAmAbhyAM prAyaH prayojanam / dravyapramANacintAyAM dRSTivAde kvacid bhavet // 120 // palyaM palyopamaM cApi RSibhiH paribhASitam / sAraM vAridhiparyAyaM sAgaraM sAgaropamam // 121 // ___ atha saMkhyAtAdikAnAM svarUpaM kiJciducyate / zrotavyaM tatsAvadhAnairjanaistattvabubhutsubhiH // 122 // tridhA saMkhyAtaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedataH / asaMkhyAtAnantayostu bhedA navanavoditAH // 123 // parittAsaMkhyAtamAyaM yuktAsaMkhyAtakaM prm| tArtIyikamasaMkhyAtAsaMkhyAtaM parikIrtitam // 124 // ekaso agyAramA zlokamAM je "sUkSmakSetrapApama" nI vAta kahI evA dazakaTAkoTi hoya tyAre eka "sUphalmakSetra sAgaropama' thAya. 118. sUphamakSetrapopama ane "sUma' kSetrasAgaropamane kALa " bAdara' kSetrapApama ane "bAdara" kSetra sAgaropamanA kALa karatA asaMkhya gaNe che. 119. - A kSetra palyopama-sAgaropamanuM dravyapramANa saMbaMdhI vicAraNane prasaMge daSTivAdamAM kyAMI kayAMi kAma paDe che. 120. - pUrvAcAryo. "paya" ane "popama" beune paryAya eTale samAnArthavAcaka kahyo che. te sAgarI55' ne yo 'sa:2', 'vAridhi' bhane 'sAgara' zaha! vA5rI se yArene 5yAya ge| cha. 121. ve 'sa-yAta', ' asA ' mane 'ananta' nu444 2135 4DI chAme. te tatvajijJAsu ja eka citte sAMbhaLo- 122. 'sacyAta' na dhanya', 'madhyama' mane -- kRSTa ' sema vAle cha. 123. 'asayAta' nA 55 trANa leha cha: 'parItta', 'yukta' bhane ' asaNyAta.' parantu A traye pAchAM jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa prakAre che. e gaNatrIe A 'masayAta 'nA 3x33* navale thayA. 123-124. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 (20) sTora [ parittAnantamAyaM syAyuktAnantaM dvitIyakam / ... anantAnantakaM tArtIyIkaM ca gaditaM jinaiH // 125 // SaDapyete syurjaghanyamadhyamotkRSTabhedataH / aSTAdazAtha saMkhyAtaistribhiH sahaikaviMzatiH // 126 // dvAveva laghusaMkhyAtaM vyAdikaM madhyamaM ttH| arvAgutkRSTasaMkhyAtAt naikastu gaNanAM bhajet // 127 // yattu saMkhyAtamutkRSTaM tattu jJeyaM vivekibhiH / catuSpalyAdhupAyena sarSapotkaramAnataH // 128 // taccaivam-jambUdvIpasamAyAmaviSkambhapariveSakAH / sahastrayojanodvedhAH palyAzcatvAra IritAH // 129 // ananta" nA, "parItta ', "yukta" ane "ananta" ema traNa bheda che. e traNa vaLI jaghanya, madhyama ane utkRSTa-ema traNa prakAre che. eTale A "ananta" nA paNa "asaMkhyAta " nI peThe nava bheda thayA. 124-125. e rIte 39=31 ekavIza bheda thayA. 126. Ama be'--eja saMkhyA " jaghanya saMprakhyAta che; utkRSTa saMkhyAtanI pahelAnuM traNa Adi saMkhyAvALuM--e "madhyama saMkhyAta" che; "eka " nI saMkhyAnI gaNanA ja nathI. 127. - "saMkhyAta"no trIjo prakAra je "utkRSTa saMkhyAta che te samajavA mATe cAra pAlA ane sarasava" nI rahasyapUrNa hakIkata nIce mujhaba ApIe chIe: jaMbudvipa jevaDA (lAkha jana) lAMbA pahoLA ane gherAvAvALA tathA eka hajAra 1 saMkhyAla 3 1 jadhanya saMkhyAta , 2 madhyama ) asaMkhyAta 9 1 jaghanya parItta asaMkhyAta 2 madhyama parItta , 3 utkRSTa parIra ,, - 4 jadhanya yukta | 5 madhyama yukta 6 utkRSTa yukta - 7 dhanya asaMkhya 8 madhyama asaMkhya , 9 utkRSTa asaMkhya , ananta 9 1 jadhanya parItta ananta 2 madhyama parId ,, 3 utkRSTa parItta 4 jadhanya yukta 5 madhyama yukta 6 utkRSTa yukta 7 jaghanya ananta 8 madhyama ananta 9 utkRSTa ananta Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] 'pAlA ' ane -- sarasava ' nuM dRSTAMta / (21) uccayA yojanAnyaSTau jagatyA te viraajitaaH| jagatyupari ca krozadvayoccavedikAJcitAH // 130 // didRkSavo dvIpavArthIn svIkRtodgrIvikA iva / dhyAyanto jyeSTasaMkhyAtaM yogapaTTabhRto'thavA // 131 // tribhirvizeSakam // zrAdyo'navasthitAkhyaH syAcchalAkAkhyo dvitiiykH| tRtIyaH pratizalAkasturyo mahAzalAkakaH // 132 // zrAvedikAntaM sazikhastatra palyo'navasthitaH / mAyAdeko'pi na yathA sarSapairbhiyate tathA // 133 // asatkalpanayA kazciddevastamanavasthitam / kRtvA vAmakare tasmAtsarSapaM parapANinA // 134 // jambUdvIpe kSipedekaM dvitIyaM lvnnoddhau| tRtIyaM dhAtakIkhaNDe turya kAlodavAridhau // 135 // evaM dvIpe samudre vA sa palyo yatra nisstthitH| tatsamAyAmaviSkambhaparidhiH kalpyate punaH // 136 // udvedhatotsedhataH prAgvad bhriyate sarSapaizca sH| kramAdadvIpe samudre ca pUrvavannyasyate kaNaH // 137 // jana uMDA cAra pAlA kahyA che. e pratyekane ATha yajana uMcI zobhAyamAna "jagatI 1 che, ane e jagatI upara be koza uMcI suMdara vedikAo che. ene lIdhe e (pAlA) jANe dvIpa ane samudrone, uMcI Doka karIne, joI rahyA hoyanI ! athavA " utkRSTa saMkhyAta " nI vicAraNA karatA 8 gapadhArI " hAyanI evA virAjI rahyA che. A cAra pAlAsaanaa saname sanavasthita', zatA',' pratiza ' mane 'mahAza '-meva nAma che. emAMnA pahelA 8 anavasthita' nAmane pAlAmAM cheka vedikAsudhI, upara zaga paNa caDhAvIne. evI rIte sarasava bharavA ke pachI emAM eka paNa vadhAre dANA samAya nahi. have evI kaMI kalpanA karo ke kaI deva e pAlAne DAbA hAthamAM upADI temAMno eka kaNa 1 divAla. 2 yugapaTa-ekAgra dhyAnamAM hoya tyAre pRSTa bhAgathI ghuMTaNa paryanta gIjane pahereluM vastra. yogapadhArI-dhyAnastha yogI, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) [ sarga 1 , lokaprakAza / evaM dvitIyavAraM ca riktiibhuute'nvsthite| mucyate sarSapaH sAkSI zalAkAbhidhapalyake // 138 // pUryamANe ricyamAnairavaM bhUyo'navasthitaiH / zalAkAkhyo'pi sazikhaM pUryate sAkSisarSapaiH // 139 // atredaM jJeyam-zrAdye'navasthite riktIbhUte sAkSI na mucyate / sarvaiH palyaiH samAnatvAnnAnavasthitatAsya tat // 140 // yAsyA'navasthitetyAhvA jJeyA yogyatayA tu sA / ghRtayogyo ghaTo yadvad ghRtakumbho'bhidhIyate // 141 // sAkSI ca sarSapakaNo mucyate yaH zalAkake / anavasthitasatkaM taM jagureke pare param // 142 // pUrNIbhUte zalAke'tha sthApyastatrA'navasthitaH / kramAgatadvIpavArdhisamAnaH sarSapairbhRtaH // 143 // athotpATaya zalAkAkhyaM prAgvattasya kaNAn kSipet / anavasthAntimakaNAkrAntadvIpAmbudheH purH|| 144 // jamaNu hAthe jIpamAM pheMke che, bIjo eka kaNa lavaNu samudramAM trIjo eka kaNa dhAtakIkhaMDamAM ane ceAthe ekabakAledadhi samudramAM pheMke che-evI rIte pheMkatA pheMkatA je dvIpa ke samudramAM e pAle khAlI thAya e dIpa ke samudra jevaDA pharIne pAle kapi. jenI uMDAI ane uMcAI pUrve kahI che evA e pAlAmAM pUrvanI peThe pharI sarasava karavA ane puna: emAMno akeka kaNa upara kahelA dvIpasamudromAM pheMko. Ama karatAM bIjI vakhata paNa jyAre e pAle khAlI thAya tyAre bIjA 8 zalAkA ' nAmanA pAlAmAM sarasavane eka dANA edhANa ke sAkSI tarIke nAkhavA. evI rIte e anavasthita' pAle vAraMvAra bharAtAM ane khAlI thatAM, "zalAkA' pAle paNa zAkSIrUpa kAvaDe zaga caDhe eTalA sArAI jAya tyAre tyAM puna: anukrame (kamavAra) dvIpa athavA samudra jevaDo ane sarasava bharela "anavasthita' pAlo sthApavo. pachI "zalAka' pAlAne upADIne enA kaNAne 'anavasthita' pAlAnA chellA kaNavALA dIpa athavA samudranI AgaLa AgaLa pheMkavA. ema karatAM e "zalAka' pAle paNa khAlI thAya tyAre sAkSI mATe sarasavane eka kaNa trIjA ' pratizalAka' pAlAmAM ' nAkho. pachI vaLI e pUrNa bharelA 8 anavasthita' pAlAne upADIne " zalAka" nA chellA kaNavALA dvIpasamudrathI AgaLanA hIpasamadromAM pUrvanI rItie sarasavanA kaNa phekavA. evI rIte vAraMvAra " anavasthita" pAlA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] -- pAlA ' ane ' sarasava ' nu dRSTAMta / (23) riktIbhUte zalAke'tha palye prtishlaakke| kSipyate sarSapastasya sAkSIbhUtastRtIyake // 145 // atha tatra sthitaM pUrNa taM gRhItvA'navasthitam / zalAkAntyakaNAkAntAdagre prAgvat kaNAn kSipet // 146 // pUryamANai ricyamAnai bhuuyobhuuyo'nvsthitaiH| punaH zalAko bhriyate prAgvattathAnavasthitaH // 147 // prAgvat zalAkamutpATya parato dvIpavArdhiSu / riktIkRtya ca tatsAkSI sthApyaH pratizalAkake // 148 // evaM pratizalAke'pi sazikhaM sambhRte sati / anavasthazalAkAkhyau svayameva bhRtau sthitau // 149 // zalAkasAkSiNa: sthAnAbhAvAtsa ricyate katham / zrAdyasyApi tadabhAvAt kathaM so'pi hi ricyate // 150 // tataH pratizalAkAkhyamutpATya tasya sarSapAna / kSipet pUrvoktayA rItyA parato dvIpavArdhiSu // 151 // . evaM pratizalAke'pi nikhilaM niSThite sati / sAkSIbhUtaM kaNamekaM kSipenmahAzalAkake // 152 // bharAtAM ane khAlI thatAM pUrvanI peThe " zalAka pAlo bharAya che. vaLI pUrvanI peThe " zalAkA" pAlAne upADIne tathA enI AgaLa AgaLanA dIpasamudromAM khAlI karIne, enA sAkSIrUpI kaLA trIjA 8 pratizalAka' pAlAmAM nAkhavA. A " pratizalAka' pavAluM paNa jyAre zikhA eTale zaga sudhI bharAI jAya tyAre 'anavasthita" ane " zalAka' beu potAnI meLeja bharelA rAkhI makavA. kemake enA sAkSIrUpa kaNa zAmAM nAkhavA ? " zalAka " mAM sAkSIrupa nAkhelA sarasA bharelA che e nAkhavAnuM anya sthAna nathI. tema pahelA " anavasthita' nA sAkSIrUpa kaNune nAkhavAnuM paNa sthAna nathI. pachI "pratizalAka " pAlAne upADIne, pUrva pramANe, emAMthI sarasavanA kaNone AgaLaAgaLanA dvIpasamudromAM phekavA. ema karatAM karatAM jyAre e AkhA khAlI thAya tyAre enA sAkSIbhUta pratyeka kaNane cothA 'mahAzalAka' pAlAmAM nAkhavo. pachI " zalAka" pAlAne upADIne enA sarasavAne enI AgaLanA dvIpasamudromAM nAkhIne, enA sAkSIkAne " pratizalAka' pAlAmAM nAkhavA. pachI anukrame vRddhi pAmatA vistAravALA * anavasthita' pAlAne upADIne enA kAne AgaLaAgaLanA dvIpasamudramAM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) lokaprakAza / |srg 1 tataH zalAkamutpATya dvIpAbdhiSu tadagrataH / sarSapAnnyasya tatsAkSI sthApyaH pratizalAkake // 153 // tataH krmaavrddhmaanvistaarmnvsthitm| utpATaya parato dvIpapAthodhiSu kaNAn kSipet // 154 // prAgvadetatsAkSikaNaiH zalAkAkhyaH prapUryate / tamapyanekazaH prAgvat saMricyatasya sAkSibhiH // 155 / / tRtIyaH paripUryetAsakRdetasya saakssibhiH| palyo mahAzalAko'pi sazikhaM pUryate tataH // 156 // yugmam // yathottaramatho sAkSisthAnA'bhAvAdime sme| bhRtAH sthitA dikkanInAM krIDAsamudgakA iva // 157 // yatrAntimAyAM velAyAM riktIbhUto'navasthitaH / tAvanmAnastadAstyeSa trayastvanye yathoditAH // 158 // arthatAMzcaturaH palyAn sAvakAze sthale kvacit / udvamya tatsarSapANAM nicayaM racayeddhiyA // 159 / / tatazca jambUdvIpAdidvIpavAdhiSu sarSapAn / uccitya pUrvanikSiptAMstatraiva nicaye kSipet // 160 // ekasarSaparUpeNa nyUno'yaM nicayo'khilaH / bhavedutkRSTasaMkhyAtamAnamityuditaM jinaiH // 161 // pheMkavA. pUrvanI peThe enA sAkSIrUpa kaNothI "zalAka' pAlo bharAI jaze ene paNa agAunI jema vAraMvAra khAlI karIne enA sAkSIkavaDe trIje pAlo bhare. ene pUrvokta rItie khAlI karatAM enA sAkSIkaNethI "mahAzalAka " pAle paNa zaga sudhI bharAI jAya che. Ama uttarottara sAkSIkAne nAkhavAnuM sthAna nahi rahevAthI cAre pAlA bharelA rahyA eo sarva jANe rikanyAonA ramavAnA DAbalA hAyanI evA suMdara zebhI rahe che. A vakhate anavasthita pAlAnuM mAna, e chellI vakhate khAlI thayo tyAre jeTaluM hatuM teTaluM rahe che. bIjAM traccenA mAna pUrvavatu hoya che. have e cAre pAlAne keAI avakAzavALe sthaLe khAlI karavA-emAMnA sarasavane eka Dhagalo karo. vaLI pachI jaMbukIpa AdimAM pUrve phekelA kaNone ekaThA karIne e paNa e DhagalAmAM nAkhavA. pachI A samasta DhagalAmAMthI eka kaNa ocho karavo. e menyUna DhagavAnumAna aSTasamAta'thAya-mazrIjinamunuvUche. 128-161. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'asaMkhyAta ' nA bhedopabhedanI vizeSa samaja / etadutkRSTasaMkhyAtamekarUpeNa saMyutam / bhavetparIttAsaMkhyAtaM jaghanyamiti tadvidaH // 162 // jyeSThAtparIttAsaMkhyAtAdavag jaghanyataH param / madhyaM parIttAsaMkhyAtaM bhavediti jinaiH smRtam // 163 // dravyaloka ] jaghanyayuktAsaMkhyAtamekarUpavivarjitam / bhavetparIttA saMkhyAtamutkRSTamiti tadvidaH // 164 // jaghanyayuktAsaMkhyaprakArazcAyam - yAvatpramANo yo rAzirbhavetsvarUpasaMkhyayA / sa nyasya tAvato vArAn guNito'bhyAsa ucyate // 165 // yathA paJcAtmako rAziH paJcavArAn pratiSThitaH / mitha: saMguNito jAtaH prathamaM paJcaviMzatiH // 166 // zataM sapAdaM saJjAto guNitaH so'pi paJcabhiH / punaH saMguNitaH paJcaviMzAni syuH zatAni SaT // 167 // jAtazcaturthavelAyAmekatriMzacchatAni saH / paJcaviMzatyupacitAnyabhyAsaguNitaM hyadaH // 168 // ( 25 ) , thAya. 6 * utkRSTa sakhyAta ' mAM eka sarasava bheLavavAthI jaghanyaparIttaasaMkhyAta utkRSTaparIttaasa khyAtanI pahelAnuM ane jaghanyaparIttaasaMkhyAta ' thI AgaLanuM 8 madhyamaparIttaasaMkhyAta '. kahevAya che. vaLI ekarUpahIna 'jadhanya yukta asaMkhyAta' * utkRSTapriittys jyAta ' aDevAya che. 162-164. jaghanyayuktaasa khyAta ' nA prakAra A pramANe: 8 svarUpanI saMkhyAe je rAzi jeTalA pramANanA hAya teTaleA sthApIne, ene eTalI vAra eTalAgaNA karavAthI je rAzi Ave erAzi * abhyAsa ' kahevAya. dRSTAnta tarike 5 ( pAMca ) ne rAzi eTale AMkaDA lyo. e pAMcane pAMce guNNA eTale pacIza thAya. e pacIzane vaLI pAMce guNNA eTale ekaseApacIza thAya. e ekaseApacIzane pAchA pAMce guNe! eTale se pacIza thAya. A chaseA pacIzanI rakamane ( chelle ) pAMce guNavAthI traNahajAra ekasAne pacIza thAya. anu nAma ' abhyAsaguNita '. have pUrve kahelA sarasavanA DhagalAmAM jeTalA sarasavA 4 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) lokaprakAza / [ sarga 1 tatazca-prAgukta sArSape puje yAvantaH kila sarSapAH / tatsaMkhyAn mukhyanicayatulyAn rAzIn pRthakpRthak // 169 // kRtvA mithastadguNane yo rAzirjAyate'ntimaH / jaghanyayuktAsaMkhyaM tadAvalIsamayaiH samam / / 170 // yugmam / / iyamatra bhAvanA-sa sarSapANAM nikaraH kalpyate ceddazAtmakaH / prAgvadabhyAsaguNita: sahasrakoTiko bhavet // 171 // gariSTayuktAsaMkhyAtAdarvAga jaghanyataH param / madhyamaM jAyate yuktAsaMkhyAtamiti tadvidaH // 172 // jaghanyayuktAsaMkhyAtaM prAgvadabhyAsatADitam / hInamekena rUpeNa yuktAsaMkhyAtakaM guru // 173 // etadeva rUpayuktamasaMkhyAsaMkhyaka laghu / madhyAsaMkhyAtAsaMkhyAtamasmAdutkRSTatAvadhi // 174 // jaghanyAsaMkhyAsaMkhyAtaM bhavedabhyAsatADitam / ekarUponitaM jyeSTAsaMkhyAsaMkhyAtakaM sphuTam // 175 // atraikarUpakSepe ca parIttAnantakaM laghu / madhyaM cAsmAtsamuskRSTaparIttAnantakAvadhi // 176 // hoya, teTalA, mukhyaDhagalA jevaDA-jUdA jUdA DhagalA karIne ene paraspara guNavAthI je chelle rAzi Ave te jaghanyayuktaasaMkhyAta" kahevAya. ( ane te eka " AvaLi" nA samaye rerA cha.) 165-170. ahiM bhAvArtha evo che ke-dhAre ke e DhagalAmAM daza kaNa che, te upara batAvyA pramANe "abhyAsa guNAkAra " karavAthI, e Dhagale ekahajAraphroDane thAya ). 171. ve STa masAyAta 'thA paDasAnu, bhane dhanya asaNyAta 'thI mAgaNa-te madhyama yukata asaMkhyAta" thAya. vaLI abhyAsaguNita ane ekarUpehIna evuM "jaghanya yukata asaMkhyAta" "utkRSTa yukata asaMkhyAta" kahevAya che. vaLI te ekarUpayukata hoya te te jaghanya asaMkhya asaMkhyAta' kahevAya. ane ethI te cheka utkRSTa sudhInuM "madhyama asaMkhyAta asaMkhyAta" kahevAya. vaLI 'jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAta" ne abhyAsaguNita karatAM "utkRSTa asaMkhyAta asaMkhyAta" thAya, je te eka rUhIna hoya to. vaLI (ekarUhInane Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka 'ananta' nA bhedopabhedanI vizeSa samana / (27) hasvaM parIttAnantaM ca prAgvadabhyAsasaMguNam / parIttAnantakaM jyeSThamekarUponitaM bhavet // 177 // saikarUpaM tajjaghanyayuktAnantakamIritam / paramasmAtparAcArvAg yuktAnantaM hi madhyamam // 178 // yuktAnantaM tajaghanyamabhyAsaparitADitam / nirekarUpamutkRSTayuktAnantakamAhitam // 179 // atraikarUpatepe syAdanantAnantakaM laghu / asmAdyadadhikaM madhyAnantAnantaM ca tatsamam // 180 // utkRSTAnantAnantaM tu nAsti siddhAntinAM mate / anuyogadvArasUtre yaduktaM gaNadhAribhiH // 181 // abhiprAyaH samagro'yaM proktaH sUtrAnusArataH / atha kArmagranthikAnAM matamatra prapaMcyate // 182 // samadvighAtoM varga: syAt iti vargasya lakSaNam / paJcAnAM vargakaraNe yathA syuH paMJcaviMzatiH // 183 // badale) ekarUpayukata hoya to te "jaghanya parItta anaMta thAya. ane tyAMthI te cheka "utkRSTa parIttAnaMta' sudhInuM 'madhyama pItta anaMta' thAya. have ekarUpehIna "jaghanyarIttaanaMta"ne pUrvanI jema abhyAsaguNita karatAM utkRSTa pItta anaMta" thAya che. ane emAM jyAre ekarUpa umeravAmAM Ave che tyAre jaghanyayukataanaMta thAya. tenA pachInuM ane "utkRSTayukataanantanI pahelAnuM-te "madhyamayukatanata' thAya. ekarUparahita "jaghanyayuktaanaMta" ne abhyAsaguNita karavAthI utkRSTayuktaanaMta thAya che. ane emAM je ekarUpa bheLavIe te "jaghanyakhanatAnaMta' thAya che. enAthI adhika hoya e saghaLuM madhyamaanantAnanta" che. ane "utkRSTa ananta ananta" te siddhAntIone mata che ja nahi. gaNadharee paNa anugadrAsUtramAM ema ja dhuMcha. 172-181. uparano sarva abhiprAya sUtro anusAra kahyo che. have karmagraMthavALAo zuM kahe che te . pA sayAne me sanyAya zuzatA 2 (secyA) Ace se sn| 'varga' kahevAya che. jemake pAMcane pAMce guNatAM pacIsa Ave-e ( pacIsa ) pAMcane varga kahevAya. sUtro ane karmagraMtha-beu matamAM " jaghanya yukata asaMkhyAta" sudhI te badhuM sarakhuM che. tyArapachI matabheda che. e A pramANe:- Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) lokaprakAza / [ sarga 1 jaghanyayuktAsaMkhyAtAvadhi tulyaM matadvaye / ataHparaM vizeSo'sti sa cAyaM paribhAvyate // 184 // jaghanyayuktAsaMkhyAtAdArabhyotkRSTatAvadhi / madhyamaM yuktAsaMkhyAtaM syAdutkRSTamathocyate // 185 // jaghanyayuktAsaMkhyAtaM vargitaM rUpavarjitam / utkRSTayuktAsaMkhyAtaM prAptarUpaiH prarUpitam // 186 // ekarUpeNa yuktaM tadasaMkhyAsaMkhyakaM laghu / arvAgutkRSTato madhyamathotkRSTaM nirUpyate // 187 // jaghanyAsaMkhyAsaMkhyAtaM yattato vargitaM trizaH / amIbhirdazabhiH kSepUrvakSyamANairvimizritam // 188 // tacaivam-triMzatkoTAkoTisArA jJAnAvaraNakarmaNaH / sthitirutkarSato jJeyA jaghanyAntarmuhUrtakI // 189 // anayorantarAle ca madhyamAH syursNkhyshH| zrAsAM bandhahetubhUtAdhyavasAyA asaMkhyazaH // 190 / / evamevAdhyavasAyA apareSvapi karmasu / syurasaMkhyeyalokAbhrapradezapramitA ime // 191 // jaghanya yukata asaMkhyAta" thI zarU karIne cheka utkRSTayukataasaMkhyAta" sudhInuM madhyabhayutamasacyAta' vAya. jI me435DIna dhanyayutamasacyATa'na'varga' karavAthI 'utkRSTayukataasaMkhyAta" thAya che, paNa je e ekarUpayukata hoya te " jaghanya asaMkhya sasa yAta' yAya. TanI pUrva nute madhyama' (masa 04 Av-yAta) thAya. 182-187. have aSTamasa jya-asaNyAta' viSe. ' nya asaNya asaNyAta 'no pAra ' ' 42va; mane sabhA nAye usA 4 // * asaNyAto' leNa: ( jJAnAvaraNa karmanI utkRSTa sthiti trIza koTakeTI sAgaropamanI, ane jaghanya sthiti antara mahatvanI che. e beu vacce asaMkhya madhyama sthiti che ane enA badhanA hetubhUta 8 asaMkhya " adhyavasAya che. e ja pramANe anya * karmo mAM paNa avyavasAye asaMkhya Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e beunA bhedopabhedanI AnuSaMgika tulanA / ( 21 ) jaghanyAdibhedavanto'nubhAgAH karmaNAM rsaaH| tepyasaMkhyeyalokAbhrapradezapramitAH kila // 192 / / tatadha-lokAbhradharmAdharmekajIvAnAM ye pradezakAH / adhyavasAyasthAnAni sthitibandhAnubhAgayoH // 193 // manovacaHkAyayogavibhAgA nirvibhAgakAH / kAlacakrasya samayAstathA pratyekajantavaH // 194 // anantAMgideharUpA nigodAzca dazApyamUn / trivargite laghvasaMkhyAsaMkhye'saMkhyAnniyojayet // 195 // trizaH punarvargayeJca bhavedevaMkRte sati / asaMkhyAsaMkhyamutkRSTamekarUpavinAkRtam // 196 // caturbhiH kalApakam tatraikarUpaprakSepe parIttAnantakaM laghu / parIttAnantakAjjyeSTAdyadak tacca madhyamam // 197 // kAkAzanA pradeza jeTalAja che. Ama jema karmanA sthitibaMdha asaMkhya che tema enA anubhAga" rUpa rasanA bandha paNa asaMkhya che ). 1. kAkAzanA pradeze. 2. dharmAstikAyanA pradeze. 3. adharmAstikAyanA pradeze. 4. ekajIvanA pradeze. 5. sthitibaMdhanA adhyavasAyanA sthAne 6. anubhAgabaMdhanA adhyavasAyanA sthAne. 7. managanA, vacanaganA ane kAganA avibhAjya vibhAge. 8. kALacakanAra samaye. 9. pratyeka (zarIra) jaMtuo. 10. anantakAyanA che ( nigedanA ) nA zarIro. (A badhAM "asaMkhyAta' ) bheLavyA pachI puna: eno traNa vakhata "varga' karo pachI emAMthI ekarUpa ochuM karavuM. eTale 'utkRSTa asaMkhyaasaMkhyAta" thAya che. 188-196. utkRSTa asaMkhyaasaMkhyAta" mAM ekarUpa umerIe to "jaghanya parItta ananta' thAya. enI pachIna' ane ' utkaparIttaananta' thI pahelAnuM te madhyamaparItta ananta. vaLI agAu pramANe " jaghanyarIttaananta" nA " abhyAsa' guNAkAra karI ekarUpa bAda karatAM " utkRSTaparItta ananta' thAya ane ekarUpa vadhAravAmAM Ave te " jaghanyayukataananta 1 amuka karma amuka kALa ke mudata sudhI rahe e e karmane "sthItibaMdha kahevAya. karmanA zubhAzubha phaLa e kamano anubhAga ke rasa kahevAya; eno nizcaya te " anubhAga baMdha." - 2 daza kaTokaTI sAgaropamanA eka "utsarpiNI' kahevAya che. avasarpiNI paNa eTalI ja avasarpiNI ane utsapiNa beu thaIne eka " kALacakra' kahevAya. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / sarga 1 abhyAsaguNite prAgvatparIttAnantake laghau / parIttAnantamutkRSTamekarUpojjhitaM bhavet // 19 // saikarUpe punastasmin yuktAnantaM jaghanyakam / abhavyajIvastulitaM madhyaM tUtkRSTakAvadhi // 199 / / jaghanyayuktAnante ca vargite rUpavarjite / syAyuktAnantamutkRSTamityuktaM pUrvasUribhiH // 20 // atrekarUpaprakSepAdanantAnantakaM laghu / prAgvadetadapi jJeyaM madhyamutkRSTakAvadhi // 201 // jaghanyAnantAnantaM tat vargayitvA trizastataH / kSepAnamUnanantAn SaT vakSyamANAnniyojayet / / 202 // te cAmI-vanaspatInnigodAnAM jIvAn siddhAMzca pudgalAn / sarvakAlasya samayAn sarvAlokanabhoMzakAn // 203 // punastrivargite jAtarAzau tasmin vinikSipet / paryAyAn kevalajJAnadarzanAnAmanantakAn // 20 // anantAnantamutkRSTaM bhavedevaMkRte sati / meyAbhAvAdasya madhye naiva vyavahRtiH punaH // 205 // thAya. tyA25chInu su dhArnubhayabhayutamananta' dhanyayutamananta' no vara karI emAMthI ekarUpa bAda karIe to "utkRSTayukataananta" thAya ane eka umerIe to "jaghanya ananta ananta thAya. tyArapachInuM cheka "utkRSTa sudhInuM madhyama ananta mananta.' 187-201. - have utkRSTa anaananta viSe. jaghanyaananta ananta' no traNa vakhata "vage' karI temAM na darzAvelAM che * ananta' umezvA:-- 1 vanaspati kAyanA jIvo. 2 nigadanA jIva. 3 siddhi. 4 pudagaLanA paramANuM pa sarvakALanA samaye. 6 sarva alakAkAzanA pradeze. e umeravAthI je rAzi thAya tene punaH traNavAra "varga kare ane emAM kevaLajJAnanA ane kevaLadarzananA ananta paryAya meLavavA. e rAzi thayo te "utkRSTa ananta ananta." parantu e mAnanA padArthanA abhAvathI e saMkhyA vyavahAramAM nathI. 202-205. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] * ananta ' - ' prayojana ' vagere / evaM ca navadhAnantaM karmagranthamate bhavet / bhavatyaSTavidhaM kiJca siddhAntAzrayiNA mate // 206 // sarveSAM rUpamekaikameSAM jyeSTakanIyasAm / madhyamAnAM tu rUpANi bhavanti bahudhA kila // 207 // saMkhyAtabhedaM saMkhyAtamasaMkhyAtavidhaM punH| . asaMkhyAtamanantaM cAnantabhedaM prakIrtitam // 208 // prayojanaM tveteSAm-abhavizra cautthaNate paMcammi sammAiparivaDia siddhA / sesA aTThamaNate pajjathUlavaNAi bAvIsam // 209 / / te cAmI-bAyarapajjattavaNA bAyarapajja apajjabAyaravaNA ya / bAyaraapajja bAyara suhumApajjavaNa suhumaapajjA // 210 // suhamavaNApajjattA pajamuhamA muhuma bhavyaya nigoyA / vaNa egidiya tiriyA miththadiThI avirayA ya // 211 // Ama "ananta'nA, siddhAnta pramANe ATha, ane karmagraMthane anusAra nava prakAra yayA. 206. sarva "jaghanya nuM ane sarva - utkRSTo nuM akeka ja rUpa thAya. "madhyama" nAM ghaNAM thAya. 207. 242' nI, sanyAthI rAtrI 7 me 2 yAta' uvAya, mana prakAranI evI rIte gaNatrI na thaI zake e "asaMkhyAta" kahevAya. vaLI je "prakAra" ne manta nathI te prAra ' mananta' upAya che. 208. ___ 'ananta' nuprayo4na 40 pramANe cha: abhavio ceAthe "ananta" hoya che, samati bhraSTa thayelA che ane siddho pAMcame ananta" hoya che, ane bAdara paryApta vanapati vagere zeSa bAvIza-te AThame "ananta' DAya. mAyAvIzana nAma: (1) mAha2 paryAsa vanaspati (2) mA62 paryAta (2) apayAMta mA62 vanaspati ( 4 ) mA42 aparyAta ( 5 ) mA62 (6) sUkSma aparyApta vanaspati (7) sUkSma aparyApta (8) sUkSbhapAta vanaspati (8) sUkSma paryApta (10) sUkSma (11) mavi (12) ni. goha (17) vanaspati (14) sandi (15) tiryaya (11) bhithyAvaSTi (17) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) lokaprakAza / [ sarga 1 sakasAiNo ya chaumA sajogi saMsAri savvajIvA ya / jahasaMbhavamabhahiyA bAvIsaM ame'Nate // 212 / / ityAdi yathAsthAnaM jJeyam / / ityaMgulAdiprakRtopayogimAnaM mayAptoktimapekSya dRbdham / atho yathAsthAnamidaM niyojyaM kozasthitaM dravyamivAgamajJaiH // 213 // vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAntiSa drAjazrItanayo'taniSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattattvapradIpopame sargo nirgalitArthasArthasubhago pUrNaH sukhenAdimaH / / 214 // avirati ( 18 ) sa4pAyI ( 18 ) chabhastha ( 20 ) sayo ( 21 ) saMsArI ( 22 ) sarva che. A bAvIze AThame ananta' che ane teo eka bIjAthI adhika adhika che. 208-212. A pramANe meM A prakRta graMthamAM upayogI evuM-aMgulAdikanA mAnanuM, Ata purUSonA vacanonI apekSAe, varNana ApyuM che. ene zAstrajJoe nidhimAMnA dravyanI jema yathAsthAne upyo|| 42vo. 217. sakaLa jagatane Azcarya pamADanArI che kIrti jenI evA zrI kIrtivijaya upAdhyAyanA ziSya, ane mAtA-rAjazrI ane pitA-tejapALanA putra vinayavijayaupAdhyAye A kAvyagraMthanI racanA karI che. jagatanA nizcita tatvopara ajavALuM pADavAmAM dIpaka samAna evA A graMthane, emAMthI nIkaLatA artha samUhathI subhaga-e, prathama sarga nirvine sabhAsa thy|. 214. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aya diya: : stumaH zaMkhezvaraM pArzva madhyaloke pratiSThitam / dehalIdIpakanyAyAd bhuvanatrayadIpakam // 1 // prastUyate'tha prakRtaM svarUpaM lokagocaram / dravyataH kSetrataH kAlabhAvatastaccaturvidham // 2 // eka: paMcAstikAyAtmA dravyato loka iSyate / yojanAnAmasaMkhyeyAH koTaya: kSetrato'mitaH // 3 // kAlato bhUJca bhAvyasti bhAvato'nantaparyavaH / lokazabdaprarUpyAstikAyasthaguNaparyaveH // 4 // sarga bIje. madhya 'lekamAM rahyA chatAM, "dehalIdIpaka' nyAye "traNe" lekane prakAzita karatA evA zrI zaMkhezvara pArzvanAthanI ame stuti karIe chIe. 1 A graMthanuM nAmAbhidhAna lokaprakAza" che. te e 8 loka" zuM e viSaya paratve arthAt enuM svarUpa kahIe chIe -- lakasvarUpa (1) dravyapara, (2) kSetrapara, (3) kALaparatve ane (4) bhAvapara-ema cAra prakAre che. "leka" paMcAstikAyAtmaka che-e pahelo prakAra. "leka' asaMkhyAta koTi jana vistRta che-eno eTalo vistAra che-enuM eTaluM kSetraphaLa che-e bIje prakAra. "ka" (bhUtakALamAM ) hato, (bhaviSyamAM) raheze ane atyAre vartamAna che-e trIjo prakAra. vaLI " leka' mAM ( pAMca ) astikA che e astikAmAM "guNa" ane paryAya' rahelA che ene lIdhe "loka anantaparyAyI che-e ceAtho prakAra. 2-4. athavA, 1. rahe phakta mathakamAM, ane prakAzita kare traNe (urva, adhaH ane madhya) lekane,-e virodha. " dehalI dIpaka nyAye -A zabda mUkyA che eTale e virodha zame che. dehalI dIpaka=gharanA uMbarA upara mukele dIve. e dI jema beu bAjunA oraDAmAM suddhAM prakAza pADe che tema prabhu paNa pitAnA madhya loka uparAMta beu bAjunA (urva ane adhaH)lekamAM paNa prakAza pADe che. (prakAza ajJAnarUpI aMdhakAra dUra karI jJAnarUpI prakAza Apavo te), 2. juo zloka 12 ma. 3. Qualifications and modifications, Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) jemAsa | [ ai 2 athavA-jIvAjIvasvarUpANi nityAnityatvavanti ca / dravyANi SaT pratItAni dravyalokaH sa ucyate // 5 // tathoktaM sthAnAMgavRttau jIvamajIve ruvamaruvi sapaesamappaese shr| jANAhi davvalogaM niccamaniccaM ca jaM davvaM // 6 // ye saMsthAnavizeSeNa tiryagUlamadhaHsthitAH / AkAzasya pradezAstaM kSetralokaM jinAH jaguH // 7 // samayAvalikAdizca kAlaloko jinaiH smRtaH / bhAvalokastu vijJeyo bhAvA audayikAdayaH // 8 // yadAhuH sthAnAMgavRttau udaIe uvasamie khaie atahA khovasamie / pariNAmasannivAe chaviho bhAvalootti // 9 // jIva-ajIva rUpa cha nityAnitya (prasiddha) dravyo che e dravyaloka (1). pa. sthAnAMga (ThANAMga) sUtranI vRttimAM kahyuM che ke-rUpI-arUpI, sapradeza-apradeza, tathA nityAnitya jIvaavarUpa (cha) dravyane "dravyaloka' kahe che. Urdhva, adha: ane tIrthA-ema viziSTa saMsthAna-sthAvALA AkAzanA pradeza cheene kSetraloka' kahe che. (2) samaye ane AvaLi" vagerene " kALaloka kahe che. (3) ane audayika vagere amuka bhAvo che ene "bhAvaka' kahe che. (4) bhAvalekanA, ThANAMgasUtravRttimAM cha prakAra A pramANe che: dayika, pathamika, kSAyika, kSAyopathamika, pariNAmI, sannipAti. -9. 4. Ane mATe juo leka 11 mo. 1. ati sUkama kALa te 'samaya' kahevAya. ( AMkha mIcIne ughADIe eTalI vAramAM asaMkhyAta 'samaya' thaI jAya che ). 2. asaMkhyAta samaya thAya tyAre eka "AvaLI' thAya che. eka koDa saDasaTha lAkha zittara hajAra baso ne saLa-eTalI " AvaLI " nuM eka madata (be ghaDI) thAya che. 3. vagere-A zabdathI nIce pramANe kALa-Time samaja-2 ghaDI=1 aMtarmuharta. 23 mudaa=1 divasa. 15 ahorAtrI=1 5khavADIyuM. 2 pakhavADIe=1 mAsa. 12 mAsa=1 varSa. asaMkhyAta varSa-1 palyopama. daza TAMkATI palyApama sAgarepama. daza kaTAkedI sAgaropama =1 utsarpiNI. eka avasarpiNI " paNa evaDI ja. eka utsapiNI ane eka avasarpiNI beu maLI eka " kALacakra' kahevAya che. ananta kALacakre eka 'pugaLaparAvartana thAya che. ( A sarvane phALaloka ' mAM samAverA zAya ), 'ha, vastusvabhAva Inuate properties, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] jaina zAstrokta 'Sar3a dravya / tatra prathamato dravyalokaH kiNcidvitnyte| mayA zrIkIrtivijayaprasAdaprAptabuddhinA // 10 // dharmAstikAyAdharmAstikAyAvAkAza eva ca / jIvapudgalakAlAzca SaD dravyANi jinAgame // 11 // dharmAdharmAbhrajIvAkhyAH pudgalena samanvitAH / paMcAmI astikAyAH syuH pradezaprakarAtmakAH // 12 // anAgatasyAnupatterutpannasya ca nAzataH / pradezapracayAbhAvAt kAle naivAstikAyatA // 13 // vinA jIvena paMcAmI ajIvA kathitAH zrute / pudgalena vinA cAmI jinaruktA arUpiNaH // 14 // dharmAstikAyaM tatrAha paMcadhA paramezvaraH / dravyataH kSetrataH kAlabhAvAbhyAM guNatastathA // 15 // dravyato dravyamekaM syAt kSetrato lokasammitaH / kAlataH zAzvato yasmAdabhUdbhAvyasti cAnizam // 16 // zrImAna kIrtivijaya gurUnI kRpAthI buddhimAna thayela huM have prathamataH " dravyaloka saMbaMdhI kaMI vivecana karU chuM, jainazAstramAM dharmAstikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pagalAstikAya ane kALa--e cha dravya gaNAvyAM che. emAM dharma, adhama, AkAza, jIva ane pugaLa e pAMcanA vistAravaMta ( dhaNA ) pradeza hovAthI emane ' astikAya' kahI che. kALa 'stiya' naDi; bho 12nAgatane utpatti na DApAthI, bhane utpanna' nAza thavAthI mene ( ne) pradezasabhUla nathI. 11-13. jIva zivAyanA pAMce " dravyo" ne zAstramAM "ajIva' kahyA che. ane pugaLa zivAyanA pAMyene ' 243 / " . 14. . mAstiya ( 1 ) dravya52, (2) kSetra52.3, (3) 52tve, (4) mA152tve bhane (5) guruparatve-sama pAMya mAranA che. dravya paratve me dravya35 cha; us.d narava .: 1. manAtaanAgata-bhaviSya 47. 2. utpanna utpanna . Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| (36) [sarga 2 varNarUparasaigaMdhasparzaH zUnyazca bhaavtH| gatyupaSTambhadharmazca guNataH sa prakIrtitaH / / 17 // svabhAvataH saMcaratAM loke'smin pudgalAtmanAm / pAnIyamiva mInAnAM sAhAyyaM kurute hyasau // 18 // jIvAnAmeSa ceSTAsu gamanAgamanAdiSu / bhASAmanaHvacokAyayogAdiSveti hetutAm // 19 // asyAsattvAdaloke hi nAtmapudgalayorgatiH / lokAlokavyavasthApi nAbhAve'syopapadyate // 20 // dravyakSetrakAlabhAvadharmabhrAteva yugmajaH / syAvadharmAstikAyo'pi guNataH kintu bhiyate // 21 // sthityupaSTambhakartA hi jIvapudgalayorayam / mInAnAM sthalavonAloke nAsau na tasthitiH // 22 // ayaM niSadanasthAnazayanAlambanAdiSu / prayAti hetutAM cittasthairyAdisthiratAsu ca // 23 // lokAkAzasudhI che; kALaparatve zAzvata che. (kAraNa ke bhUtakALamAM e hatuM, vartamAnamAM paNa che, ane bhaviSyamAM paNa rahevAne), ane bhAva5ra varNa-rUpa-rasa-gaMdha-sparza--e pAMcathI rahita che. vaLI guNaparatve e "gatimAM sahAyaka che; kemake padugaLane ane AtmAone e saMcAramAM sahAya kare che, jema jaLa majyane sahAya kare che ema. 15-18 vaLI savajI gamana, Agamana Adi karI zake che emAM paNa e heturUpa che, temaja eo bhASA ane manavacanakAyanA yoga-Adi ceSTAo karI zake che enuM paNa eja kAraNa che. alakamAM e (dharmAstikAya) na hovAthI tyAM AtmAnI ke pudagaLanI gati thatI nathI. paNI nA mA ' ' mane 'ma ' mevI vyavasthA na DAya. 18-20 adharmAstikAya dravya, kSetra, kALa ane bhAva-e cArapara te jANe dharmAstikAyane yuggaja badhuM hAyanI eve che. phakta guNapara bhinna che. sthaLa para jema maste sthira thaI jAya che, tema adharmAstikAyane lIdhe jIva ane pugaLa beu sthiratAmAM AvI jAya che. e adharmAstikAya alakamAM nathI. mATe tyAM jIva ke pugaLanI sthiti nathI. besavAmAM, ubhA thavAmAM, savAmAM, AlambanamAM tathA cittanI sthiratAmAM paNa e adhamastikAya ja hetubhata Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] , 4 8 che dravya ' nuM svarupa / gatisthitipariNAme satyevaitau sahAyakau / nIvAlInAM na cennemAM prasa2ete sAvi te // 24 // bhavedanAstikAyastu lokAlokabhidA dvidhA / bokAkAzAstikAyaH syAttatrAsaMkhya pradezakaH // 25 // sa bhAtyalokAkAzena parIto'tigarIyasA / golakaM madhyazuSiraM mahAntamanukurvatA // 26 // asau ca dharmAdharmAbhyAM svatulyAbhyAM sadAnvitaH / bhUpAla iva mantribhyAM bibharti sakalaM jagat // 27 // lokabhraM tu dharmAdhairbhAvaiH paMcabhirujjhitam / anenaiva vizeSeNa lokAbhrAt pRthagIritam // 28 // anantasyApyasya pUjyairmahattAyAM nidarzanam / asadbhAvasthApanayA paMcamAMge prakIrtitam // 29 // che. gati ane sthItinA pariNAma hAte chate ja e dharmAstikAya ane adharmAstikAya--eu jIvane ane pudgaLa-bannene sahAyakartA che. jo ema na hAya teA jIva ane pudgaLa gatimAM hAya e haMmezAM gatimAMja rahe ane sthira hAya e sadA sthiraja rahe. 21-24. ( 7 ) AkAzAstikAya ( 1 ) leAkAkAza ane (2) aleAkAkAza--ema be prakAranA che. emAM lAkAkAza asaMkhya pradezeAnA che, ane aMdarathI ekadama pAkA eka mhATA gALAdeg hAya evA cAmera AvelA atyanta vistRta aleAkAkAzavaDe ze|bhI rahyo che. 25-26. AkAzAstikAya, vaLI peAtAnA ja jevA dharmAstikAya ane adharmAstikAyanI sahAyavaDe akhila jagane dhAraNa karI rahyo che; eka rAjA peAtAnA be maMtrIonI sahAyavaDe jagatane dhAraNa kare che ema. 27. aleAkAkAza te dharmAstikAya Adi pAMce dravyeAthI rahita che, ane eja bhedane lIdhe e leAkAkAzathI bhinna che. 28. AvA ananta aleAkAkAzanA vistRtapaNA upara prabhue pAMcamA ' aMga ' mAM eka kAlpanika dRSTAnta ApyuM che. 29. te A pramANe: 1. bhagavatIsUtranA 11mA zatakanA 11mA uddezamAM gautamanA praznanA uttaramAM zrIvIra kahe che ke he gautama ! alAkAkAza pAkaLa gALA jevA che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) lokaprakAza / tathA hi sudarzanaM suragiriM parito nirjarA daza / [ sarga 2 ke'pi kautukinaH santi sthitA dikSu dazasvapi // 30 // mAnuSottaraparyante'STAsu dikSu bahirmukhAH / balipiMDAn dikkumAryaH kirantyaSTau svadivatha // 31 // vikIrNAn yugapattAbhistAn piMDAnagatAn kSitim / yayA gatyA surasteSAmekaH kopyAharedrayAt // 32 // tayA gatyAtha te devA zralokAntadidRkSayA / gantuM pravRttA yugapadyadA dikSu dazasvapi // 33 // tadA ca varSalakSAyuH putro'bhUtko'pi kasyacit / tasyApi tAdRzaH putraH punastasyApi tAdRzaH // 34 // kAlena tAdRzAH sapta puruSAH pralayaM gatAH / tatastadasthimajjAdi tannAmApi gataM kramAt // 35 // smazca samaye kazcitsarvajJaM yadi pRcchati / svAmiMsteSAM kimagataM kSetraM kiM vA gataM bahu // 36 // tadA vadati sarvajJo gatamalpaM paraM bahu / zragatasyAnantatamo bhAgo gatamihodyatAm // 37 // dhArA kemerU parvatanI AsapAsa daze dizAmAM kAi daza devA kaiAtukane laIne AvI ubhA che. e vakhate mAnuSAttara parvatane cheDe rahIne ATha dik kumArIe potapotAnI dizAomAM baLipiMDA pheMke che. dik kumArIoe evI rIte ekI vakhate phe kelA e AThe aLipiDAne pRthvIpara paDavA na detAM, pelA devAmAMnA eka je gativaDe ekadama jhIlI le che teja gati vaDe jyAre e devA . alAkanA antabhAgane jovAnI IcchAne laine, sA sAthe daze dizAomAM cAlI nIkaLe che te vakhate keAI eka manuSyane lAkhavanA AyuSyavALA eka putra thayA. vaLI pachI e putrane paNa eTalAja AyuSyavALA eka putra thayA. A putranA putra'ne paNa eTalAja AyuSyavALA eka putra thayA. ema kALa vahI jatAM sAta peDhI thaI gai. anukrame emanAM asthi, rakSA, bhannna yahi pazu naSTa thayAM, bhebhanAM nAbha pAzu naSTa thayAM 30-34. A samaye kAika jo sarvajJane prazna kare ke ' he svAmI, e devAe jeTaluM kSetra pasAra karyuM... e vadhAre che ke pasAra karavuM hajI bAkI rahyuM e vadhAre che? ' tyAre prabhu kahe ke pasAra karyuM e te alpa che, hajI teA ethI vizeSa pasAra karavuM rahyuM. ema samajo ke eka ( pasAra karyu. te ) anyanA anantabhA lAga bheTasu che. 36-37. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] AkAzadravyaviSaye vistAravaMta samaja / sthitvA suro'pi lokAnte nAloke svakarAdikam / ISTe lambayituM gatyabhAvAtpudgalajIvayoH // 38 // taduktam-vastutastu nabhodravyamekamevAsti sarvagam / dharmAdisAhacaryeNa dvidhAjAtamupAdhinA // 39 // lokAlokapramANatvAt kSetrato'nantameva tat / asaMkhyeyapramANaM ca paraM lokavivakSayA // 40 // kAlataH zAzvataM varNAdibhirmuktaM ca bhAvataH / avagAhaguNaM tacca guNato gaditaM jinaiH // 11 // avakAze padArthAnAM sarveSAM hetutAM dadhat / zarkarANAM dugdhamiva vahverlohAdigolavat // 42 // yugmam // . yata:-paramANvAdinA dravyeNaikenApi praparyate / khapradezastathA dvAbhyAmapi tAbhyAM tathA tribhiH // 43 // api dravyazataM mAyAttatraivaikapradezake / mAyAt koTizataM mAyAdapi koTisahastrakam // 44 // vaLI pugaLa ane jIva alekamAM gamana karI zakatA nathI, eTale kAMte rahelo ke deva paNa e alakamAM pitAne hastapAdAdi laMbAvI zakato nathI. 38. vastuta: to A sarvavyApaka AkAzadravya eka ja che. dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA sAhacaryane lIdhe ja enA be bheda thayA che. enuM kSetra kaleka jeTaluM vistRta che eTale ananta" che; parantu lokAkAzanI vivakSAe enuM pramANa "asaMkhyAta che. kALaparatve e (mAsa) zAzvata che. lA152-3 varNa-35-22-25-1-thI bhuta che. guNaparatye avagAhaguNavALuM che. jema dudhamAM sAkarane mATe avakAza che, ane lokhaMDa AdinA geLAmAM agni mATe avakAza che eTale ke eka anyamAM samAI zake che tevI rIte AkAzamAM sarva pahAni bhATe apAza che-arthAt sabhA sm| sabhA taya 2. 38-42. kahyuM che ke paramANu Adi eka dravyavaDe eka AkAzapradeza pUrAI jAya che tema be ke traNa dravyavaDe paNa te ja pradeza pUrAI jAya che. tema vaLI eka dravya paNa e ja AkAza * A vAtanuM bhagavatIsUtranA 16 mA zatakanA AThamA udezamAM zrIvIra ane gautamanA praznottara samaya na kare che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.) lokaprakAzai / [sarga 2 avagAhasvabhAvatvAdantarikSasya tatsamam / citratvAcca pudgalAnAM pariNAmasya yuktimat // 45 // dvayorapi kramAt dRSTAntau dIpradIpaprakAzena yathApavarakodaram / / ekenApi pUryate tat zatamapyatra mAti ca // 46 // tathA-vizatyauSadhasAmarthyAt pAradasyaikakarSake / suvarNasya karSazataM taulye karSAdhikaM na tat // 47 // punarauSadhasAmarthyAttadvayaM jAyate pRthak / suvarNasya karSazataM pAradasyaikakarSakaH // 48 // ityarthato bhagavatIzataka 13 u0 4 vRttau / kiMca- dharmAstikAyastadezastatpradeza iti trayam / evaM trayaM trayaM jJeyamadharmAbhrAstikAyayoH // 49 // tatrAstikAyaH sakalasvapradezAtmako bhavet / kiyanmAtrAMzarUpAzca tasya dezAH prakIrtitAH // 50 // pradezamAM samAI jAya, se koDa paNa samAya ane sahastrakrioDa paNa samAya. (yAvat saMkhyAta asaMkhyAta ane anantA paramANuo paNa samAya che) AkAzane avagAha svabhAva hovAthI ene e sarva samAna che; ane pugaLanA pariNAma vicitra hovAthI, ema thavuM yuktivALuM 5 cha.43--45. uparanI beka vAtonA samarthanamAM bhagavatIsUtranA teramA zatakanA cothA uddezamAM aneka daSTAnta ApeluM che: (1) eka oraDAnI aMdaranA bhAgamAM "eka tejasvI dIpakane prakAza samAi rahe che, tema "eka" dIpakane prakAza paNa samAI zake che. (2) vaLI auSadhInA sAma thI eka "karSa" pramANu pArAmAM se 'karSa pramANa suvarNa samAya che, ane chatAM enuM vajana eka "karSa thI vadhAre thatuM nathI. auSadhanA sAmarthyathI puna: jUdA pADatAM suvarNa so "karSa ane paa| ye 45' arthAt me bhU tai beei tha 29 cha. 46--48. vAstiyanA (1) mastiya (24) (2) menA desh| ane (3) senA pradezA--mema traNa bheda che. evI ja rIte adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanA paNa eja pramANe traNatraNa sahacha.48. pitAnA sarva pradezarUpa arthAt skaMdha e 'astikAya ane alpapradezarUpa e deza". 50. (sApa pahAya), deza (28olosa) ya za (sUkSmabhAMsakSma avibhAjayalAga)-satra 2. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] -- jIvAstikAya' nuM svarUpa / (41) skandanti zuSyanti pudgalavicaTanena dhIyante ca puSyante pudgalacaTaneneti skandhAH / pRSodarAdayaH iti ruupnisspttiH| iti prajJApanAvRttau vyutpAditatvAdete skandhavyapadezaM nArhanti / ata eva sUtre prAyaH dhammasthikAe dhammasthikAyassa dese ityAyeva zrUyate // navatattvAvacUrau tu caturdazarajjvAramake loke sakalo'pi yo dharmAstikAyaH sa sarvaH skandhaH kathyate ityuktamiti jJeyam // nivibhAgA vibhAgAzca pradezA ityudaahRtaaH| te cAnantAstRtIyasyAsaMkhyeyA zrAdyayoIyoH // 51 // anantaizcAgurulaghuparyAyaiH saMzritA ime / trayo'pi yadamUrteSu saMbhavantyeta eva hi // 52 // atha jIvAstikAyasya svarUpaM vacmi tasya ca / cetanAlakSaNo jIva iti sAmAnyalakSaNam // 53 // pugaLane pUraNagalana svabhAva che, tethI ghaTavA vadhavAthI sukAya yA poSAya e skaMdha. prajJApanA sUtranI vRttimAM A pramANe "skaMdha' zabdanI vyutpatti pRSodarAdaya:" e vyAkaraNa- sUtrane AdhAre karelI che. Ama vyutpatti karelI hovAthI e "kaMdha" nAmane lAyaka nathI. ethI ja sUtramAM prAya: dharmAstikAya, dharmAstikAyanA deze ItyAdi pATha ja dekhAya che. jo ke navatattva'nI avarI-TIkA-mAM to cAda rAjalokamAM jeTale dharmAstikAya che teTalo badho '4' vAya choma yuM che. 752 mastiya' bhane '' viSa sama mAthI. ve (3) pradeza' viSa. jenA bIlakula bhAga na thaI zake e je vibhAga-te "pradeza." mAvA pradeza ' mAzAstiya' na 'ananta' cha; ane' dhistiya' nA masajyAta'cha. 51. vaLI A traNe (dharma-adharma-AkAza astikAya) ananta agurulaghupayothI saMzrita cha. bho 'abhUta' mA ame| saMbhava cha. 52. have "jIvAstikAya" nA svarUpa viSe kaMIka yetanAsavANe-ye '0'. mA0'nI sAmAnya vyAdhyA-sakSaNa cha. 53. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) lokaprakAza / [ sarga 2 mtishrutaavdhimnHpryaaykevlaanypi| matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaMgajJAnamityapi // 54 // acakSuzcakSuravadhikevaladarzanAni ca / dvAdazAmI upayogA vizeSAjjIvalakSaNam // 55 // yugmam / / upayoga vinA ko'pi jIvo nAsti jgtrye| akSarAnantabhAgo yadvayakto nigodinAmapi // 56 // . taM cAkSarAnantabhAgamapi trailokyvrtinH| na zaknuvantyAvarituM pudgalAH karmatAM gatAH // 57 // eSo'pyAtriyate cettat syAjjIvAjIvayorna bhit / akSaraM tviha sAkAretaropayogalakSaNam // 58 // kheryathAtisAndrAbhracchannasyApi bhvetprbhaa| kiyatyanAvRtA rAtridinAbhedo'nyathA bhavet // 59 / / iyaM cAlpIyasI jJAnamAtrAdyasamaye bhavet / aparyAptanigodAnAM sUkSmANAM kramatastataH // 6 // bhane (1) bhatijJAna (2) zrutajJAna (3) avadhijJAna (4) mana:paryajJAna (5) zAna* (6) bhatimajJAna (7) zrutamajJAna (8) vijJAna (C) anya kSuhazana (10) yakSudarzana (11) avadhihIna tathA (12)vaNazana-mAra mAranAmene upayoga'che se ' '. bhAnu vizeSa kSaNa. 54-55. traNe jagatamAM "upara" vinAne koI paNa jIva nathI. kemake akSarane anantama sAnigAha' nAvAne pazu vyata cha. 56. traNe lokamAM rahelA karmapugaLe (pitAnA ekatra-saMyukta baLe paNa) e akSaranA anantamAM bhAgane paNa AvaravAne zaktimAna nathI. 57. dhAro ke AvaravAmAM Ave. te pachI "jIva", "ajIva evo bheda rahe nahiM. ane Aaj (jJAna) to sAhAranirA2nA - upayoga' 35 ' sakSa'cha. 58. jemake (daSTAnta (yo ): sUrya atyanta ghATAM vAdaLAMothI chavAyo hoya to ye enI kaMIka prabhA te aNachavAyelI hoya ja. nahiM te rAtrI ke divasa parakhAya nahiM. 59, A jJAnamAtrA sUkSma "aparyApta " nidone Adya kSaNe atyanta alpa hoya che; * sApAMya jJAna sabhyatvane sAzrayAne yA cha. mAtraye (1-7-8) mithyAtva mAzrayI che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'jIva ' nuM vizeSa lakSaNa / (43) zeSaikAkSadvitricatuSpaMcAkSAdiSu maatryaa| vardhamAnendriyayogalabdhivRddhivyapekSayA // 61 // kSayopazamavaicitryAnnAnArUpANi bibhrtii| sarvajJeyagrAhiNI syAd ghAtikarmakSayeNa sA // 62 // vizeSakam // nanvevamAtmano jJAnaM yadi lkssnnmucyte| abhedaH syAttadanayoH sAsnAvRSabhayoriva // 63 // evaM cAsya sadA jJAnamiSyate'khilavastugam / jJAnarUpo na jAnAtItetadyuktisahaM na yat // 64 // kathaM ca jJAnarUpasyAtmanaH syuH saMzayastathA / avyaktabodhAbodhau ca kiMJcidbodhaviparyayAH // 65 // atrocyate-satyapyasya cidAtmatve nopayogo nirantaram / bhavatyAvaraNIyAnAM karmaNAM vazataH khalu // 66 // . . . ane pachI krame krame zeSa ekendri, beMdri, graMdri, carindriya, ane paMcendriya jIvone viSe vRddhi pAmatI pAmatI indriyonA yoganI prApti ane vRddhinI apekSAe, kSapazamanA vicitrapaNane laIne vividharUpa dhAraNa karatI, ghAtikarmano kSaya thaye, sarvajJapaNane grahaNa karAvanArI thAya che. 10-12. ahiM koI evI zaMkA kare ke jyAre "jJAna" e AtmAnuM lakSaNa che ema kaheze te galakaMbaLa ane vRSabha"nI jema AtmA ane jJAnano " abheda thaze. Ama AtmAne sarvavastunA sadA jJAnavALe" kahe ane jJAnarUpa e AtmA e jANe nahiM-e vAta yuktiyukata nathI-"na bane evI " che. vaLI "jJAnarUpa AtmA " kahIe tyAre pachI ene saMzaya ke aprakaTa jJAna ke ajJAna ke kiMcatuM jJAna ke viparIta jJAna-kema hoya? 63-65. e zaMkAnuM nivAraNa A rIte:-AtmA jJAnarUpa hovA chatAM paNa e AvaraNIya karmone vaza hovAthI ene niraMtara "upayoga' hoto nathI: juo ke-e AtmA to madhyanA ATha * vRSabha- kore pazuone gajAnIye sato mA ma bhanA' hevAya che . * Ai prArana mAM(1) jJAnAvarIya (2) 6zanA2NIya (3) bhAnIya sane (4) antarAya A cAra "ghAti' kahevAya che; kemake e AtmAnA jJAna-darzana Adi guNone dhAta-nAza karanArA che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) lokaprakAza / [ sarga 2 tathAhi-AtmA sarvapradezeSu tyaktvAMzAnaSTa madhyagAn / prakvathyamAnodakavat sadA viparivartate // 67 // tataH sa ciramekasminna vastunyupayujyate / arthAntaropayuktaH syAcapala: kRkalAsavat // 68 // utkarSeNopayogasya kAlopyAntamuhUrtikaH / upayogAntaraM yAti svabhAvAttadanantaram // 69 // na sarvamapi vettyeSa prANI karmAvRto yathA / nAkasyAnAbhibhUtasya prasarantyabhitaH prabhAH // 70 // saMzayAvyaktabodhAdyA apyasya karmaNAM vazAt / kurvatAM jJAnavaicitryaM kSayopazamabhedataH // 71 // kiM ca-zrAbhogAnAbhogodbhavavIryavato yadA kSayopazamaH // labdhikaraNAnurUpaM tadAtmano jJAnamudbhavati // 72 // vIryApagame ca punastadeva karmAvRNotyapAkIrNam / zaivalajAlamivAmbho darpaNamiva vimalitaM paMkaH // 73 // pradeza zivAyanA anya sarva pradezane viSe, ukaLatA jaLanI mAphaka uthala pAthala thayA kare che. ane ethI ene cirakALa paryanta eka vastumAM "upayoga" raheto nathI, paraMtu kAkIDAnI jema capaLa thaI anya anya padArthone viSe upayuta" thAya che. jo ke e "upayoga" eTale upayukatapaNu "ne utkRSTa kALa antarmuhUrtana che ane tyArapachI to e (AtmA) punaH anya viSayamAM "upayukata" thAya che. jema vAdaLAthI AcchAdita thayelA sUryanI kAnti sarvataH phelAtI nathI tema karmothI AcchAdita thayela prANI sarva vAta jANI zakato nathI. 66-70. vaLI AtmAne saMzaya, aprakaTa bedha, ajJAna, kiMcit jJAna vagere thAya che e paNa kSapazamanA bhedathI vicitra jJAna utpanna karatA karmone e (AtmA) vaza che ethI thAya che. vaLI Aga ke anAbhogathI udbhaveluM vIrya e AtmAne viSe "Ave che ane ene kSayopazama thAya che tyAre ja enAmAM labdhi (zakti) ane karaNa (kArya) ne anurUpa jJAna utpanna thAya che; paNa e vIrya jyAre gayuM tyAre samajavuM ke eja karma AtmAne AvarI mUke che; zevALa jema jaLane ane kAdava jema nirmaLa darpaNane Avare che ema. 71-73. (Iti zaMkAnivAraNama) have prastuta viSaya: Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] "jIva' nA ghara I siddha ane saMsArI che (45) jaya gajhala- vidhA maryAnita te navA siddhAMtarita siddhAH paMcadazavidhAstItIrthAdibhedataH // 74 // yadAhuH- jiNajiNatitthatityAgihiannasaliMgathInaranapuMsA / patteyasayaMbuddhA buddhabohikkaNikA ya // jIvantIti smRtA jIvA jIvanaM prANadhAraNam / te ca prANA dvidhA proktA dravyabhAvavibhedataH // 75 // siddhAnAmindriyocchavAsAdayaH prANA na yadyapi / jJAnAdibhAvaprANAnAM yogAjIvAstathApyamI // 76 // "jIva'nA be prakAra che: (1) siddha ane (2) saMsArI. (1) "siddha" vaLI paMdara prakAranA che. te A pramANe: (1) jinasiddha (2) ane jinasiddha (3) tIrthasiddha (4) atIrthasiddha (5) gRhiliMgasiddha (6) anyaliMgasiddha (7) svaliMgasiddha (8) prasiddha (9) purUSasiddha (10) napuMsakasiddha (11) pratyekabudvasiddha (12) svayaM buddhasiddha (13) baMdhabedhitasiddha (14) ekasiddha ane (15) anekasiddha. 74.4 jIve che e jIva. jIvavuM eTale prANa haravA-dhAraNa karavA. dravyaprANa ane bhAvaprANa-ema be prakAranA prANa che. 75. siddhone je ke Indriyo ane zvAsozvAsarUpa prANa nathI arthAt dravyaprANa nathI paNa emane jJAna Adi bhAvaprANa che eTale eo paNa jIva kahevAya. 76. ( 1 ) tIrthakara padavI pAmIne mokSe jAya te (2) sAmAnya kevaLI kSe jAya te (3) tIrthakarane kevaLajJAnanI prApti pachI mokSe gayelA (4) tIrthakarane kevaLajJAna prApta thayA pahelAM mokSe gayA evA (5) gRhasthapaNAmAMthI mokSe jAya e (6) sanyAsI tApasa vageremAMthI mele jAya te (7) sAdhupaNAmAMthI mokSe jAya e ( 8 ) strIvedavALA mokSe jAya e (9) purUSadavALA jIva mokSe jAya e (10 ) napuMsaka mokSe jAya e ( 11 ) koI padArtha dekhIne pratibaMdha pAmI cAritra laI mokSe jAya te (12) gurUnA upadeza vinA pitAnI meLe jAtismaraNa AdithI pratibuddha thaI mokSe jAya te (13) gurUnA upadezathI vairAgya pAmI mokSe jAya e (14) eka samaye ekaja mokSe jAya e (15) eka samayamAM ghaNuM mokSe jAya che. draSTAntaH (2) puMDarIka gaNadhara (3) sAmAnya kevaLI gaNadhara (4) marUdevI mAtA (5) bharatacakrI (6) vakalacIri tApasa Adi (8) caMdanabAlA-vagere (9) gautama Adi (10 ) gAMgeya vigere (11) karakaMDa (12 ) kapila ( 14 ) zrI mahAvIra (15) zrI RSabhanI sAthe 108 siddha thayA e. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [sarga 2 alokaskhalitAH siddhA lokAgre ca pratiSThitAH / iha saMtyajya dehAdi sthitAstatraiva zAzvatAH // 77 // te jJAnAvaraNIyAdyairmuktAH karmabhiraSTabhiH / jJAnadarzanacAritrAyanantASTakasaMyutAH // 78 // tathoktaM guNasthAnakramArohe anantaM kevalajJAnaM jJAnAvaraNasaMkSayAt / anantaM darzanaM cApi darzanAvaraNakSayAt // 79 // kSAyike zuddhasamyaktvacAritre mohanigrahAt / anante sukhavIrye ca vedyavighnakSayAtkramAt // 8 // AyuSaH kSINabhAvatvAt siddhAnAmakSayA sthitiH / nAmagotrAkSayAdevAmUrttAnantAvagAhanA // 81 // iti // rogamRtyujarAdhartihInA apunarudbhavAH / abhAvAtkarmahetUnAM dagdhe bIje hi nAMkuraH // 82 // yAvanmAnaM narakSetraM tAvanmAnaM zivAspadam / yo yatra mriyate tatraivocaM gatvA sa siddhayati // 83 // alekathI khalita hovAthI arthAt alekamAM gati-gamana na hovAthI eo lekane agrabhAge rahelA che. zarIrAdine ahiM tyajIne eo zAzvata tyAMja rahelA che. 77. ee "jJAnAvaraNayaAdi ATha karmoe rahita che; ane jJAna, darzana, cAritra Adi ATha ananta vastue yukata che. 78 8 guNasthAna kramAha" nAmanA graMthamAM kahyuM che ke-jJAnanA AvaraNanA kSayathI anaMta kevaLajJAna, ane darzananA AvaraNanA kSayathI anaMta darzana thAya che. mohanA vinAzathI kSAyika vAddhasamyakatva ane cAritra prApta thAya che. "vedanIya" ane " aMtarAya' karmonA kSayathI anukrame *: anaMta sukha ane anaMta vIrya prApta thAya che. Ayukarma kSINa thavAthI akSaya sthiti prApta thAya che, tathA nAmakarma ane gotrakamanA kSayathI amUrta--anaMta avagAhanA thAya che. karmanA hetu enA abhAvathI janma-jarA-maraNa AdinAM du:kha TaLI jAya che. eTale emane puna: janma dhAraNa karavo paDato nathI. kemake bIja baLI jAya eTale aMkuranI utpatti rahI nahiM. 79-82 jeTalA vistAra A manuSyakSetra che teTaluM ja (eTale ke pIsatAlIza lAkha jana) mekSanA sthAnane che. je jyAM mRtyu pAme che te tyAMthI samazreNie uMce jaI siddha thAya che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'siddha ' nuM svarUpa / (47) utpatyo samazreNyA lokAntastairalaMkRtaH / yatraikastatra te'nantA nirbAdhA sukhamAsate // 84 // yugmam // tathoktaM tatvArthabhASye kRtsnakarmakSayAdUrdhvaM nirvANamadhigacchati / yathA dagdhendhano vahniH nirupAdAnasantatiH // 85 // tadanantaramevordhvamAlokAntAtsa gacchati / pUrvaprayogAsaMgatvabandhacchedordhvagauravaiH // 86 // kulAlacakre dolAyAmiSau cApi yatheSyate / pUrvaprayogAtkarmeha tathA siddhagatiH smRtA // 87 // mRllepasaMganirmokSAdyathA dRSTApsvalAbunaH / karmasaMgavinirmokSAttathA siddhagatiH smRtA // 88 // eraMDayantrapeDAsu bandhacchedAdyathA gatiH / karmabandhanavicchedAt siddhasyApi tatheSyate // 89 // vyAghrapAdabIjabandhanacchedAt yantrabandhanacchedAt peDAbandhanacchedAt ca gatirdRSTA mijAkASThapeDApuTAnAm evaM karmabandhanavicchedAt siddhasya gatiH iti bhaavH|| e siddhothI ja "ka"no agrabhAga zobhI rahyo che. eTalAmAM eka rahI zake eTalAmAM e manAta 50 mAyAvinA sume 2hI za che. 83-84 tatvArthabhASya " mAM kahyuM che ke-Idhana baLI javAthI, upAdAne kAraNa gayuM eTale agni jema nirvANa pAme che-TharI jAya che tema karma save baLI javAthI-kSINa thavAthI AtmA nirvANa pAsanapachI ( satmA) (1) pUrva prayogavaDe, (2):mAsa tyadevA vaDe, (3) baMdhana chedI nAkhavA vaDe ane (4) pitAnA urdhvagAmI svabhAvavaDe cheka kAnta sudhI UMce jAya che. 85-86. (1) pUrva pragavaDe kuMbhAranA cakranI, hiMDoLAnI ane bANanI jevI gati-tevI ja gati siddhonI samajavI. (2) mATInA lepane saMga mUkAvAthI jevI tuMbaDAnI pANI upara tarI AvavA rUpa gati-tevI ja kamene saMga mUkAvAthI siddhonI gati samajavI. ( 3 ) eraMDAmAM, yaMtramAM ane peDApuTamAM bananA chedAvAthI jevI gati-tevI ja karmabandhananA chedAvAthI siddhanI gati samajavI. eTale ke eraMDAnA bIjanA badhananA chedathI, yaMtranA bandhananA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) lokaprakAza / [ sarga 2 UrdhvagauravadharmANo jIvA iti jinottmaiH| adhogauravadharmANaH pudgalA iti coditam // 90 // Urdhvagamana eva gauravaM dharmaH svabhAvo jIvAnAm / pudgalAstu adhogamanadharmANa iti sarvajJavacanam iti bhAvaH // yathAvastIryagUdhaM ca lossttvaayvgniviityH| svabhAvataH pravartante tathordhvagatirAtmanaH // 91 // atastu gativaikRtyameSAM yduplbhyte| karmaNaH pratighAtAcca prayogAcca tadiSyate // 92 // adhastiryagathovaM ca jIvAnAM karmajA gatiH / Urdhvameva tu taddharmA bhavati kSINakarmaNAm // 93 // tatrApi gacchattaH siddhiM saMyatasya mahAtmanaH / sarvairaMgairviniryAti cetanastanupaMjarAt // 94 // taduktaM sthAnAMgapaMcamasthAnake paMcavihe jIvasta NijjANamagge pannatte / pAehiM UrUhi ureNaM sireNaM savvaMgehiM // pAehiM nijAyamANe nirayagAmI bhavati / urUhiM nijjAvamANe tiriyagAmI bhavati / ureNaM nijAyamANe maNuyagAmI chedathI tathA paDAnA bandhananA chedAvAthI, mIja, kASTa ane piDApaTanI jevI uchaLIne uMce javA rUpa gati thAya che tevI ja karmabaMdhananA chedathI siddhonI gati samajavI. (4) jina bhagavAnanAM vacana che ke jIva Urdhvagati pariNAmavALA che ane pudagaLa agati pariNAmavALA che; arthAt Urdhvagamana karavuM e ja jIno svabhAva che ane agamana-e pugaLAne svabhAva che evuM sarvajJanuM vacana che. patthara Adi vajanadAra vastuono svabhAva ane gamana che, vAyune svabhAva tiryam gamana che ane agninI javALAne svabhAva Urdhvagamana che ema AtmAne paNa anAdi svabhAva Urdhvagamana che. mATe kadAca kaI vakhate enA e svabhAvamAM vikAra mAlama paDe te e karmanA pratighAtathI ane prayogathI samaja. jIvanI tIchI', Urdhva ke ardhagati enAM te te karmone ja AbhArI che. svAbhAvika Urdhva gati te jemanAM karmo kSINa thayAM hoya che emanI ja thAya che. 87-93. have, siddhanI gati prApta karanAra saMyamI mahAtmAnA prANa nIkaLe che te enAM sarva agomAMthI nIkaLe che, 94. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'jIva' ne nIkaLavAnA pAMca dvAra / (49) bhavati / sireNaM nijAyamANe devagAmI bhavati / savvaMgehiM nijAyamANe siddhigatipajavasANe paNatte // bhavopagrAhikarmAntakSaNa eva sa siddhyati / va udgacchannaspRzadgatyA hyacintyA shktiraatmnH|| atra ca aspRzantI siddhyantarAlapradezAn gatiryasya saH aspR. zadgatiH / antarAlapradezasparzane hi naikena samayena siddhiriSyate / tatra ca eka eva samayaH ataH antarAle samayAntarasyAbhAvAt antarAlapradezAnAm asaMsparzanam iti aupapAtikasUtravRttau // avagADhapradezebhyaH aparAkAzapradezAn tu aspRzan gacchati iti mahAbhASyavRtto // yAvatsu zrAkAzapradezeSu iha avagADhaH tAvataH eva pradezAn Urdhvamapi avagAhamAnaH gacchati iti paMcasaMgrahavRttau // tattvaM tu kevaligamyam / ekasminsamaye cordhvaloke catvAra eva te / siddhayantyutkarSato dRSTamadholoke matatrayam // 95 // sthAnAMga sUtranA pAMcamA sthAnamAM kahyuM che ke jIvane nIkaLavAnA pAMca dvAra che. jIva pagethI, urUethI, hadayethI, mastakethI ke sarva aMgothI nIkaLe che. pagethI nIkaLe to narakagAmI, urUethI nIkaLe to tiryaca, hadayethI nIkaLe to manuSya, mastakethI nIkaLe to deva ane sarvAgethI nIkaLe to siddhigAmI thAya. - saMsAramAM jakaDI rAkhanArA karmono je kSaNe aMta Ave che te ja kSaNe e vacce rahelA pradezeAne spardho vinA uMce caDhI siddha thAya che, kemake AtmAnI acinya zakita che. . " A siddhie pahoMcavAnA mArgamAM je pradeze Ave ene sparza karyA vinA cAlyo jAya e "aspRzagati " kahevAya. varacenA pradezane sparza karatA jAya te e siddhie eka samayamAM pahoMce nahiM. ane ahi te phakta ekaja samaya che-vacce bIjA samayano abhAva che. mATeja kahyuM che ke vaccenA pradezane spaze nahi. A vAta uvAthI sUtranI vRttimAM kahI che. mahAbhAgyanI vRttimAM "jIva avagADha karelA pradeza zivAyanA bIjA AkAzapradezane sparyA vinA jAya che" evA zabdo che. paMcasaMgrahanI vRttimAM vaLI ema kahyuM che ke "jeTalA AkAzapradezane avagAhIne jIva ahiM rahela che teTalA ja AkAzapradezane, Urva jatAM avagAhate jAya che." tatva kevIgamya che. . eka samayamAM, UrvalokamAMthI utkRSTa cAra ja siddha thAya che. aloka mATe traNa bhinnabhinna Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) lokaprakAza / [sarga 2 viMzatirdAviMzatizca catvAriMzaditi sphuTam / uttarAdhyayane saMgrahaNyAM ca siddhaprAbhRte // 96 // vIsa ahe taheva iti uttarAdhyayane jiivaajiivvibhktydhyyne|| udvahotiriyaloe caubAvIsaThThasayaM iti saMgrahaNyAm // vIsaM puhuttaM aholoe iti siddhaprAbhRte / taTTIkAyAM viMzatipRthaktvaM dve viMzatI iti // aSTottarazataM tiryagloke ca dvau pyonidhau| . nadInadAdike zeSajale cotkarSatastrayaH // 97 // viMzatizcaikavijaye catvAro nandane vane / paMDake dvAvaSTazataM pratyekaM karmabhUmiSu // 98 // pratyekaM saMharaNato dazAkarmamahISvapi / paMcacApazatocau drau catvAro dvikarAMgakaH // 99 // jaghanyotkRSTadehAnAM mAnametannirUpitam / madhyAMgAstvekasamaye siDyantyaSTottaraM zatam // 10 // mata che. uttarAdhyayanasUtramAM "viza" nI saMkhyA kahI che, saMgrahaNa" mAM bAvIza kahyA che ane "siddhaprAbhRta" mAM cALIza kahyA che. 5-6. vIsa ahe taheva (adhosAbhAthI vAza) sebha * uttarAdhyayana ' na yA0vimati' nAmanA madhyayanamA 54 cha. udahotiriyaloe caubAvIsaThasayaM ( samAMthI yAra, adhIsAbhAthI mAvIza manatiryasamAthI se sone 4) sebha sADI' mA 54 che. vIsaM puhuttaM aholoe (adhAbhAMthI ye pIza) mema siddhaprAmRta' mAM 46 che. [ vIsaM puhuttaM-viMzatipRthaktvam-De viMzatI ( vIza pRthatva meMTase me vIza-yAvIza ) sema anI bhA cha ]. utkRSTa, tiryarlokamAMthI 108, samudramAMthI be ane nadInadAdika zeSa jaLAzayamAMthI traNa siddha thAya. utkRSTa, eka vijayamAMthI vIza, naMdanavanamAMthI cAra, paMDakavanamAMthI be ane pratyeka karmabhUmimAMthI 108 siddhi pAme. (devatA AdinA ) saMharaNane lIdhe dareka akarmabhUmimAMthI paNa daza siddha thAya. pAMcaso dhanuSyanI kAyAvALA utkRSTa be ja siddhi pAme. be hAthanI kAyAvALA utkRSTa cAra siddhagatie jAya. A badhuM, utkRSTa ane jaghanya zarIravALAo viSe samajavuM. madhyama zarIramAnavALAe to eka samaye ekane ATha siddhipada vare. 97-100. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eka 'samaya ' mAM keTalA * siddha ' thAya / (51) utsarpiNyavasarpiNyostArtIyIkaturIyayoH / arayoraSTasahitaM siddhyantyutkarSata: zatam // 101 // yattu asyAH avasarpiNyAH tRtIyArakaprAnte zrIRSabhadevena sahASTottaraM zataM siddhAH tadAzcaryamadhye antarbhavatIti samAdheyam / viMzatizcAvasarpiNyAH siddhyanti pNcme'rke| utsarpiNyavasarpiNyoH zeSeSu daza saMhRtAH // 102 // puMvedebhyaH surAdibhyazcayutvA janmanyanantare / bhavanti puruSAH kecit striyaH kecinnapuMsakAH // 103 // strIbhyo'pi devyAdibhyaH syurevaM traidhA mahIspRzaH / klIvebhyo nArakAdibhyo'pyevaM syurmanujAstridhA // 104 // navasveteSu bhaMgeSu pubhyaH syuH puruSA hi ye| siddhyantyaSTottarazataM te'nye dazadazAkhilAH // 105 // dazAnyabhikSunepathyAzcatvAro gRhivesskaaH| siddhyantyaSTottarazataM muninepathyadhAriNaH // 106 // utsarpiNInA trIjA ane avasarpiNInA cothA ArAmAM utkRSTa ekasone ATha siddha thAya. A avasarpiNInA trIjA ArAne cheDe zrI RSabhadevanI saMgAthe ekane ATha siddhayA che e bAbata eka AzcaryabhUta thaI che ema samAdhAna karavuM. avasarpiNunA pAMcamA ArAmAM viza ane beunA zeSa ArAomAM daza siddha thAya. 101-102 ( purUSadavALA deva AdithI ecavIne anya janma le emAM keTalAka purU thAya, keTalAka strI thAya ane keTalAka vaLI napuMsako paNa thAya. strIvedavALI devI AdikathI tathA napuMsaka davALA nArakI AdithI paNa e ja pramANe traNa prakAranA manuSya thAya. 103-104 Ama nava bhAMgA thayA-emAM jeo purUSavedathI purU thAya che evA ekasene ATha siddha thAya che ane zeSa sarva daza daza siddhi pAme. 105 ekasene ATha svaliMge, daza anyabhikSuliMge ane cAra gRhasthaliMga, siddha thAya vaLI formana siddhipane pAmatA nathI. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) .. lokaprakAza / [ sarga 2 viMzatiryoSitaH kiM ca pumAMso'STottaraM zatam / ekasminsamaye klIbAH siddhyanti daza nAdhikAH // 107 // ekasamaye aSTottarazatasiddhiyogyatAsaMgrahazcaivamtiryagloke kSapitakaluSAH karmabhUmisthaleSu jAtA vaimAnikapuruSato madhyamAMgapramANAH / siddhayantyaSTAdhikamapi zataM sAdhuveSAH pumAMsaH tArtIyIke niyatamarake cintyatAM vA turIye // 108 // yatraiko nirvRtaH siddhastatrAnye prinirvRtaaH| anantA niyamAllokaparyantasparzinaH same // 109 // aymrthH-smpuurnnmeksiddhsyaavgaahkssetrmaashritaaH| anantAH punaranye ca tasyaikaikaM pradezakam // 110 // samAkramyAvagADhAH syuH pratyekaM te'pynntkaaH| evaM pare dvitricatuHpaMcAyaMzAbhivRddhitaH // 111 // yugmam // eka samaye strIlige vIza, purUSaliMge ekaso ATha, tathA napuMsakaliMge utkRSTa daza siddhi pAme. methI aghi nahi. 106-107. ' ' ' eka samaye ene AThekaNa kaNa siddhine yogya hoya e badhAMno saMgraha nIce mujaba: 'tiya lekamAM ane karmabhUmimAM pratyekamAM ekasene ATha siddhine yogya heya. mAnika purUSavedathI utpanna thayelA, madhyama aMgapramANavALa tathA sAdhuveSadhArI-e traNyamAMthI paNa pratyekamAMthI ekasone ATha siddhine yogya hoya. tathA (utsarpiNInA) trIjA ArAmAM ane (avasarpiNInA) cothA ArAmAM paNa eTalI saMkhyAnA siddhine vegya hAya. 108 jyAM eka siddha rahela che tyAM (teTalI ja avagAhanAmAM) anya paNa anaMta siddha rahelA che; ane e sarva loka" nA agra bhAgane spazIne rahelA che. eTale ke eka siddha saMpUrNa avagADha karelA kSetrane viSe anaMta siddho rahI zake che-rahelA che; ane uparAMta bIjAo paNa enA ( ochAvattA ) ekeka pradezane AzrayIne rahelA che eo paNa " ananta" che. evI ja rIte bIjAo paNa be, traNa, cAra, pAMca Adika vadhatA vadhatA aMzene AzrayIne rahelA anantA che. 109-111. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'siddha ' nI avagAhanA viSe / tathA - siddhAvagAhakSetrasya tasyaikaikaM pradezakam / tyaktvA sthitAste'pyanantA evaM dvayAdipradezakAn // 112 // evaM ca - pradezavRddhihAnibhyAM ye'vagADhA anantakAH / pUrNakSetrAvagADhebhyaH syuste'saMkhyaguNAdhikAH // 113 // tatazca - ekaH siddhaH pradezaiH svaiH samagrairatinirmalaiH / siddhAnanantAn spRzati vyavagADhaiH parasparam // 114 // tebhyo'saMkhyaguNAn dezapradezaiH spRzati dhruvam / kSetrAvagAhanAbhedairanyo'nyaiH pUrvadarzitaiH // 115 // tathoktaM prajJApanAyAM zrapapAtike Avazyake ca phusai aNante siddhe savvapaesehiM niyamaso siddho / tevi asaMkhijjaguNA desapaesehiM je puTThA || zarIrA jIvadhanA jJAnadarzanazAlinaH / sAkAreNa nirAkAreNopayogena lakSitAH 116 // vaLI siddhanA avagAhakSetranA akekA pradezane cheDIne jeo rahelA che ee paNa anaMta e ja pramANe be, traNa vigere pradezeA cheADIne rahelA che ee paNa ananta che. 112. ( 53 ) evI rIte pradeze AchA karIne ke vadhArIne je ananta ( siddho ) avagAhIne rahelA chekhegA, pUrNakSetrI bhavagAr3Ine raDelA (siddhI ) 12tAM asaNyagaNA ( adhi ) che. 11.3. Ama khAmata heAvAthI eka siddha peAtAnA atyanta nirmaLa ane paraspara avagAhelA sarva pradezeAvaDe anaMta ' siddhone sparza karI rahe che. ane e karatAM asaMkhyagaNAone, pUrva darzita anya anya ( echAvattA ) kSetrAvagAhanAnA bhedone laine, dezapradezeAvaDe spa are che. 114-115. prajJApanAsUtramAM, ublAisUtramAM tathA AvazyakasUtramAM paNa A vAtanuM samarthana che:~~~ siddhane jIva nizcaye karIne sarva pradezeAvaDe anaMta siddhone sparzI kare che ane ee paNa, dezapradeza vaDe jeoe sparza karyo che evA asaMkhya siddhone sparzI kare che. A siddhanA jIvA azarIrI ( zarIra vinAnA ) che; phakta jIvarUpa che; jJAna ane darzane yukta, sAkSara-nizA2* * upayAga ' vaDe lakSita che. ee traNe jagatane kevaLajJAne *: sAra upayoga jJAna nirAhAra upayoga =darzana. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) lokaprakAza / [ sarga 2 jJAnena kevalenaite kalayanti jgtryiim|| ..... darzanena ca pazyanti kevalenaiva kevalA; // 117 // yugmam // pUrvabhavAkArasyAnyathAvyavasthApanAcchuSirapUrtyA / saMsthAnamanitthaMsthaM syAdeSAmaniyatAkAram // 118 // kenacidalaukikena sthitaM prakAreNa nigaditumazakyam / ata eva vyapadezo naiSAM dIrghAdiguNavacanaiH // 119 // tathAH -se na dIhe / se na hasse / se na vaTTe / ityAdi / ___ nanu-saMsthAnaM hyAkAraH sa kathamamUrtasya bhavati siddhasya / atrocyate-pariNAmavatyamUrte'pyaso bhavetkumbhanabhasIva // 120 // pUrvabhavabhAvidehAkAramapekSyaiva siddhajIvasya / saMsthAnaM syAdaupAdhikameva na vAstavaM kiMcit // 121 // tathAhurAvazyakaniyuktikRtaH-- mogAhaNAi siddhA bhavati bhAgeNa huMti parihINA / saMThANamaNitthaMtthaM jarAmaraNavippamukkANaM // karIne jANe che ane kevaLadarzanavaDe jUe che. pikaLa bhAga pUravAthI emano pUrvabhavane AkAra badalAI, emanuM bhinna prakAranuM acokkasa AkRtivALuM "saMsthAna" thAya che. e * saMsthAna" kaI evA alaikika prakAre raheluM che ke te vANIvaDe varNavI zakAtuM nathI; ane ethI ja emanuM dIrdha-sva Adi guNavAcaka zabdo vaDe khyAna ApI zakAtuM nathI. 116-119. AgamamAMye kahyuM che ke--e siddhanA jIva dIrgha nathI, hrasva nathI, vRddhi paNa pAmatA nathI. tyAhi. ahiM kaI evI zaMkA upasthita kare ke saMsthAna" eTale te AkAra-e AkAra amUrta--azarIrI evA siddhanA jIvane kayAMthI hoya ? A zaMkAnuM samAdhAna ema karavuM ke - mAMnA AkAzamAM (ghaTAkAzamAM) jema AkAra che tema. pariNAmI evA e amatamAM paNa AkAra saMbhave che. pUrvabhavanA dehAkArane apekSIne ja siddhanA jIna pAdhika saMsthAna thAya, vAstavika kaMI thAya nahi. 120-121 A saMbaMdhamAM AvazyakasUtranI niyukti-TIkAmAM kahyuM che ke siddhanA jIvonI avagAhanA karatAM pUrvabhavanI karatAM trIjebhAge uNu hoyaathAt pUrvabhavanI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha' nI avagAhanA / dravyaloka ] (55) uttANao va pAsillo va ahavA nisannao ceva / jo jaha karei kAlaM so taha uvavajae siddho // ihabhavabhinnAgAro kammavatAo bhavaMtare hoi| na ya taM siddhassa to taMmIto se tayAgAro // jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa crmsmymmi| AsItra paesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tassa // zatAni trINi dhanuSAM trayastriMzaddhanUMSi ca dhanustribhAgazca parA siddhAnAmavagAhanA // 122 // jaghanyASTAMgulopetahastamAnA prruupitaa| jaghanyotkRSTayorantarAle madhyA tvanekadhA // 123 // SoDazAMgulayuktA yA madhyA karacatuSTayI / Agame gIyate sarvamadhyAnAM sopalakSaNam // 124 // prAcye janmani jIvAnAM yA bhavedavagAhanA / tRtIyabhAganyUnA sA siddhAnAmavagAhanA // 125 // be tRtIyAMza hoya. AvuM jarAmRtyuthI mukta evA siddhonuM saMsthAna hoya. jIva sUtelo ubhele ke beThela-jevI sthitie rahyo kALa kare evI ja sthitie siddhapaNe utpanna thAya. ahiM paNa punaH koI ema zaMkA uThAve ke jIvane A bhavamAM je AkAra hoya tethI bhinna AkAra bhavAntaramAM thAya e karmanA vize thAya, paNa siddhine te koI karmo ja rahyAM nathI te pachI siddhane te kaI AkAra ja zAno hoya? teno uttara e ke-A bhavamAM avatI vakhatanA carama samaye je saMsthAna hoya che tevuM pradezaghana saMsthAna temanuM tyAM paNa hoya che. siddhonA jIvanI utkRSTa avagAhanA 3333 dhanuSapramANu hoya. jaghanya ( avagAhanA ) eka hAtha ane ATha AMgaLa hoya. madhyama eTale "utkRSTa ane jaghanya vaccenI" (avagAhanA) aneka prakAranI hoya. AgamamAM madhyama avagAhanA cAra hAtha ane seLa AMgaLanI kahelI che te sarva madhyamenA upalakSaNathI eTale ke tIrthakaranI jaghanya avagAhanAne apekSIne che. 122-124 chellA manuSya bhavamAM jIvanI je avagAhanA hoya teno be tRtIyAMza siddhanI avagAhanA hoya. pUrvabhavamAM te utkRSTa pAMcaso dhanuSyanI hoya, madhyama aneka prakAranI hoya ane jadhanya behA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) lokaprakAza / [sarga 2 utkRSTA ca bhave prAcye dhnuHpNcshtiimitaa| madhyamA ca bahuvidhA jaghanyA hastayordvayam // 126 // jaghanyA saptahastaiva jinendrANAmapekSayA / vyaMzonatve kilaitAsAM tAH syuH sighAvagAhanAH ||127||yugmm|| etadabhipretyaiva aupapAtikopAMge uktam jIvANaM bhaMte sijjhamANA kayaraMmi uccatte sijjhnti| goama jahaNNeNaM sattarayaNIe ukkoseNaM paMcadhaNusaie sijjhanti // marudevA kathaM siddhA nanvevaM jananI vibhoH / sAgrapaMcacApazatottuMgA nAbhisamocchrayA // 128 // saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehiM samam-iti vacanAt // atra ucyate-khiyo [ttamasaMsthAnAH puMsaH kaalaarhsNsthiteH| kiMcidUnapramANAH syurnAbherUnocchUyeti sA // 129 // gajaskandhAdhirUDhatvAnmanAksaMkuciteti vA / paMcazApazatoccaiva seti kiMcinna dUSaNam // 130 // ayaM ca bhaassykRdbhipraayH|| sNgrhnniivRtybhipraaystvymthanI hoya ke jinezvaronI apekSAe jaghanya sAta hAthanI hAya-e avagAhanAono be tRtIyAMzaja te siddhonI avagAhanA hoya. A abhiprAya uvAI' upAMgane che. 125-127. ahi koI evI zaMkA lAve ke--jayAre ukaSTa pAMcaso dhanuSanI kAyAvALA siddhi prAMta kare ema kaho cho tyAre prathama tIrthakaranI mAtA mArUdevI je nAbhirAjA jeTalA eTale pAMca dhanuSya karatAM vadhAre UMcA hatA te kevI rIte siddha thayA ? "saMhanana, saMsthAna tathA uMcAI kulakara jeTalI hoya che.--e zAstravacana pramANe e cekasa nAbhirAjA jeTalA uMcA hatA. A zaMkAnA nivAraNamAM ema kahevAnuM ke-e nAbhirAjAthI ochA uMcA hatA. kemake strIonI game eTalA uMcAI hoya paNa te purUnI vadhAremAM vadhAre uMcAI karatAM ochI ja hoya. athavA hastinA skaMdhapara caDhavAthI te jarA saMkocAyelA hatA mATe enuM vadhAre mAna na hatAM pAMcase dhanuSya ja hatuM ema samajavuM. A abhiprAya bhAgyakArano che. 128-130, e saMbaMdhamAM saMgrahaNI nI vRtti-TIkAmAM te ema kahyuM che ke +patA, nahAyA, kSetrA, vinyo, drI, zreNuimA, zipa, tI, mAMuvAsane yoni-mAza dhAne "saMgraha' je graMthamAM karela che arthAta emanuM varNana-hakIkata jemAM ApelI che e graMthanuM nAma saMgrahaNI.' ekalA jaMbudvIpamAM AvelA e parvato vagereno saMgraha e "laghusaMgrahaNI; ' ane aDhIdvIpamAM pAvasAno saMyamata saMgrahA.' Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ro ] eka samayamAM koNa koNa siddhipada vare / (17) yadidamAgame paMcadhanuHzatAnyutkRSTaM mAnamuktaM tabAhulyAt / anyathA etad dhanu:pRthaktvaiH adhikamapi syAt tacca paMcaviMzatyadhikapaMcadhanuHzatarUpaM boddhavyam // siddhaprAbhRte'pi uktam_ogAhaNA jahaNNA rayaNidugaM aha puNAi ukkosA / paMceva dhaNusayAiM dhaNupuhutteNa ahiyAiMti // tanhAzca prathaktvazabdaH atra bahutvavAcI / bahutvaM ceha paMcaviMzatirUpaM draSTadyumatiA. AdyasaMhananA evaM siddhayanti na punaH pare / saMsthAnAnAM tvaniyamasteSu SaTkhapi nirvRtiH // 131 // pUrvakovyAyurutkarSAt siddhayennAdhikajIvinaH / jaghanyAnnavavarSAyuH siddhayenna nyUnajIvinaH // 132 // AgamamAM je A pAMcaso dhanuSyanuM utkRSTa mAna kaheluM che te bahoLe bhAge eTale * prAya: ema hAya" ema kaheluM che. ema na hoya to e mAna dAca dhanuSyanAM prathavapaNAne laIne pAMcasothI adhika eTale daSTAnta tarIke pAMcasone pacavIza dhanuSya paNa thAya. TIkAmAM vaLI ema kahela che ke pRthakatva zabda bahatvavAcI che, ane e bahutva eTale "pacavIza dhanuSya" ema samajavuM. pahelA saMghayaNavALA eTale vAtraSabhanArAcasaMghayaNa+ vALA ja e rIte siddha che, bIjA nahi. saMsthAnanA saMbaMdhamAM kaMi niyama nathI. chae saMsthAnomAM siddhiprApti che. 131. AyuSyanA saMbaMdhamAM bolIe te utkRSTa keDapUrvanA AyuSyavALA hoya te siddhi pAme che; adhika AyuSyavALa siddhi pAmatA nathI. jaghanya nava varSanA AyuSyavALe siddha thAya, ochA AyuSyavALe na thAya. 132, + saMhanana eTale saMdhayaNa eTale zarIrano bAMdhA-baMdha-kArDa cha prakAranuM che. ( 1 ) vajIbhanArAca (2) apabhanArAMca (3) nArAya (4) ardhanArA, (5) kAlikA ( 6 ) sevArtA. paheluM sarvathI zreSTha ane cheluM sauthI avakRSTa che. saMsthAna=zarIranI AkRti. e, devatAonI "samacaturastra" cAre khuNe samAna hoya. "samacaturaDha " zivAya bIjI AkRtio (1) huDaka (vAgha-meSa), (2) dhvajA, (3) sAya, ( 4 ) parapaTa, ( 5 ) masuranI dALa ane (6) caMdramA jevI hoya che. devatA zivAya anya sarva chAnI A chamAMthI eka AkRti hoya. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) lokaprakAza / [ sarga 2 dvAtriMzadaMtA ekAdyAzcet siddhayanti nirantaram / tadASTasamayAn yAvannavame tvantaraM dhruvam // 133 // aSTacatvAriMzadantAstrayastriMzanmukhA yadi / siddhayanti samayAn sapta dhruvamantaramaSTame // 134 // ekonapaMcAzadAdyAH SaSTyantA yadi dehinaH / siddhayanti samayAn SaT vai saptame tvantaraM bhavet // 135 // ekaSaSTiprabhRtayo yAvad dvaaspttiprmaaH| siddhayanti samayAn paMca SaSThe tvavazyamantaram // 136 // trispttiprbhRtyshcturshiitisiimkaaH| catura: samayAn yAvat siddhayantyagretane'ntaram // 137 // paMcAzItyAdyAH kSaNAMstrIn yAntyASaNNavatiM zivam / kSaNau saptanavatyAdyA dvau ca vyAghazatAvadhi // 138 / trayAdhikazatAdyAzceta yAvadaSTottaraM zatam / siddhayanti caikasamayaM dvitIye'vazyamantaram // 139 // ekathI AraMbhIne batrIza sudhI je AMtaro paDyA vinA siddha thAya to ATha samaya sudhImAM thAya. navame samaye to AMtara paDe ja. 133. tetrIzathI mAMDIne aDatALIza sudhI siddha thAya te sAta samaya sudhImAM thAya. AThame samaye AMtare paDe. 134. ogaNapacAsathI sAThanI saMkhyA sudhI siddha thAya to cha samaya sudhImAM thAya. sAtame samaye AMtaro paDe. 135. ekasaThathI bahetara sudhI pAMca samaya sudhImAM siddha thAya. cha samaye avazya AMtaro 5. 136. teterathI zarU karI coryAsI sudhI siddha thAya e cAra samayamAM thAya. pachI AMtaro paDe. 137. paMcAzIthI mAMDIne chanuM sudhI siddha thAya tyAre traNa samayamAM, ane satANuMthI ekane be sudhI be samayamAM siddha thAya. 138. ene traNathI ekso ATha sudhI eka samayamAM siddha thAya. bIje samaye avazya - t| 5. 138. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'siddha 'nuM avarNanIya 'ananta' sukha / (59) jaghanyamantaraM tvekasamayaM paramaM punaH / SaNmAsAnnAsti siddhAnAM cyavanaM zAzvatA hi te // 140 // sarvastokA klIbasiddhAstebhyaH saMkhyaguNAdhikAH / strIsiddhA punarebhyaH puMsiddhAH saMkhyaguNAdhikAH // 141 // sarvastokA dakSiNasyAmudIcyAM ca mithaH smaaH| prAcyA saMkhyaguNA: pazcimAyAM vizeSato'dhikAH // 142 // na tatsukhaM manuSyANAM devAnAmapi naiva tat / yatsukhaM siddhajIvAnAM prAptAnAM padamavyayam // 143 // traikAlikAnuttarAntanirjarANAM trikAlajam / bhuktaM bhogyaM bhujyamAnamanantaM nAma yatsukham // 144 // piNDIkRtaM tadaikatrAnantairvargazca vargitam / zivasaukhyasya samatAM labhate na kadAcana // 145 // yugmam // sarvAdvA piNDita: siddhsukhraashirviklptH| anantavargabhakto'pi na mAyAd bhuvanatraye // 146 // siddhanA jIvane siddhapaNe upajavAmAM jaghanya aMtara-AMtaro eka samayano che. utkRSTa cha mAsa sudhI hoya che. siddhone avavAnuM hotuM nathI. kemake eo zAzvata che. 140 napuMsakasiddho sarvathI ochA che; strIliMge siddha thayelA e karatAM saMkhyAlagaNA che; ane purUSaliMgasiddho e karatAM ye saMkhyAtagaNuM che. 141 - dakSiNa dizAmAM sarvathI alpasaMkhyA siddha thAya che; uttaramAM dakSiNa eTalA ja siddha thAya che; pUrva dizAmAM ethI saMkhyAtagaNu, ane pazcimamAM ethI ye vizeSa siddha thAya che. 142 avyayapadane pAmelA A siddhanA jIvone je sukha hoya che te manuSyone ke devone kaIne hetuM nathI. cheka anuttaravimAna sudhInA traNe kALanA devonuM bhagaveluM, bhegavAtuM ane bhavi. bamAM bhegavavAnuM je trikALika ananta sukha che tene ekasthaLe ekatra karI ananta "varga karIe te ye e mekSanA sukhane tole Ave nahIM. athavA-vika9pe siddhanA sarvasukhane ekatra karI ane anaMta vargamULa kADhavAmAM Ave te paNa traNya jagatamAM paNa samAI zanahI. 143-146. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) vargavibhAgazcaivam-- syuH SoDaza caturbhaktAzcatvAro vargabhAgataH / dvAveva pariziSyete catvAro'pi dvibhAjitAH // 147 // sukhasya tasya mAdhuryaM kalayannapi kevalI | vaktuM zaknoti no jagdhaguDAdermUkadehivat // 148 // lokaprakAza / tathA cAhu: yathepsitAnnapAnAdibhojanAnantaraM pumAn / tRptaH san manyate saukhyaM tRptAste sarvadA tathA // 149 // evamApAtamAtreNa darzyate tannidarzanam / vastutastu tadAhlAdopamAnaM nAsti viSThape // 150 // aupamyasyApyaviSayastataH siddhasukhaM khalu / yathA purasukhaM jajJe mlecchavAcAmagocaraH // 151 // mlecchaH ko'pi mahAraNye vasati sma nirAkulaH / anyadA tatra bhUpAlo duSTAzvena pravezitaH / / 152 // mlecchenAsau nRpo dRSTaH satkRtazca yathocitam / prApitazca nijaM dezaM so'pi rAjJA nijaM puram // 153 // [ sarga 2 A siddhanA sukhanI mIThAza kevaLIprabhu pAte jANatA chatAM paNa miSTa padArtha prAzana karanArA muMgA mAsanI jema, bIjAnI AgaLa varNavI zakatA nathI. manavAMchita bhAjanathI tRpta thayela purUSa je sukha mAne che tevuM ja sukha siddhanA vA mAne che. meAkSanA sukhanuM A kiMcit mAtra digdarzana che. vastuta: te enA AhalAdanu akhila jagatamAM koI upanAma ja nathI. kharekhara siddhanAM mukhanu te, eka nagaranAM sukhanuM jema eka prAkRta sAmAnya mANasathI varNana thai zakayu naheAtu tema kAithI varNana thai zakeja nahi. 148-151. e dRSTAnta A pramANe:-- koi prAkRta ( sAdhAraNa ) purUSa sukhe araNyamAM rahetA hatA. ekadA keAi rAjAne mene avaLI cAlanA azva e vanamAM lai AvyA. rAjAne joine pelAe enA yatheAcita satkAra karyA; ane ene pAcho ene nagara pahAMcADayA. rAjAe paNa ane pratyupakArArthe potAnA nagaramAM rAkhyA, ene potAnA upakArI samajIne enuM sanmAna karyuM ane uttama prakAranA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] 'siddha ' nA sukhanA sambandhamA dRSTAMta / (61) mamAyamupakArIti kRto rAjJAtigauravAt / viziSTabhogabhUtInAM bhAjanaM janapUjitaH // 154 // tuMgaprAsAdazrRMgeSu ramyeSu kAnaneSu c| vRto vilAsinIvRndairbhukte bhogasukhAnyasau // 155 // anyadA prAvRSaH prAptau meghADambaramambare / dRSTvA mRdaMgamadhurairgarjitai: kekinartanam // 156 // jAtotkaMTho dRDhaM jAto'raNyavAsagamaM prati / visarjitazca rAjJApi prApto'raNyamasau ttH||157||yugmm|| pRcchantyaraNyavAsAstaM nagaraM tAta kIdRzam / paraM nagaravastUnAmupamAyA abhaavtH|| 158 // na zazAkatamAM teSAM gadituM sa kRtoyamaH / evamatropamAbhAvAt vaktuM zakyaM na tatsukham // 159 // yugmm|| siddhA buddhA gatAH pAraM paraM pAraMgatA api / sarvAmanAgatAmaddhAM tiSTanti sukhalIlayA // 160 // bhojana Adi vaibhavathI ene saMtuSTa karyo. nAgarikoe suddhAM ene satkAra karyo. tyAM rahIne e to A pramANe rAjamahelanI aTArIomAM ane manahara udyAnamAM vilAsinI strIonI saMgAthe sukha bhagavato rahevA lAgyo. ekadA varSARtunA divaso AvyA. emAM AkAzane viSe meghADambara, tathA mRdaMganA sarakhI madhura kekArava karatA mayUrAne nRtya karatA joIne ene pitAnA pUrvanA araNyamAM javAnI draDha utkaMThA thaI. eTale rAjAe paNa ene javAnI rajA ApI. potAnA vanamAM gayo tyAM vanavAsIoe ene pUchyuM-bhAI, nagara kevuM hoya? parantu ene nagaranI vastuonuM kaI paNa upamAna araNyamAM na dekhAvAthI, koI paNa rIte nagaranuM varNana ApI zakyA nahi. 15ra-159. evI ja rIte upamAnanA abhAvathI siddhanAM sukhanuM paNa varNana karavuM azakya che. buddha eTale jJAnI ane pAraMgata evA siddhanA je paraMparAthI sarva bhaviSyakALamAM paNa sukha ane AnaMdamAM rahe che. 160 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2) lokaprakAza / [sarga 2 arUpA api prAptarUpaprakRSTA anaMgA svayaM ye tvanaMgadguho'pi / anantAkSarAzcojjhitAzeSavarNAH stumastAn vaco'gocarAn siddhajIvAn // 161 // iti siddhAH // vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAntiSa drAjazrItanayo'taniSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame sargo nirgalitArthasArthasubhagaH pUrNo dvitIyaH sukham // 162 / / 1 arUpI chatAM paNa utkRSTa rUpavALA, azarIrI chatAM azarIrI-anaMga-ne droha karanArA ane anantAkSara chatAM paNa sarva varNathI rahita, evA, avarNanIya siddhanA jIvonI ame stuti karIe chIe. 161. (e pramANe siddhanuM svarUpa kahyuM. ) sarva jagatane AzcaryamAM garakAva karanArI kIrtivALA kIrtivijaya upAdhyAyanA antavAsI-ziSya, mAtA rAjabA ane pitA tejapALanA suputra vinayavijayajIe A, jagatanA tane prakAzita karavAmAM dIpaka samAna, kAvyagraMtha racyo che tene, aMdarathI prakaTa thatA aneka arthone lIdhe mana haraNa karanAro bIje sarga nirvine samApta thaye. 162. ( kAraNa ke siddhanA jIvone rUpa hoya nahIM. * utkRSTa dazA-mokSapadavI pAmelA. 4 ana-aMta ane a-kSara chatAM, athavA anaMta akSara-jJAna vALA chatAM, sarva varNa-akSarathI rahita e virodha. paNa "varNa ne artha "rUparaMga" levAthI e virodha zame. ahiM badhe virodhAbhAsa alaMkAra che, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyaH srgH| atha saMsArijIvAnAM svarUpaM varNayAmyaham / dvAraiH saptatriMzatA tAnyamUni syuryathAkramam // 1 // bhedAH sthAnAni paryApti: saMkhye yonikulAzrite / yonInAM saMvRtatvAdi sthitI ca bhavakAyayoH // 2 // dehasaMsthAnAMgamAnasamudghAtA gtaagtii| anantarAptiH samaye siddhilezyA digAhRtau // saMhananAni kaSAyAH saMjJendriyasaMjJitAstathA vedAH / dRSTiAnaM darzanamupayogAhAraguNayogAH // 4 // mAnaM laghvalpabahutA saivAnyA digpekssyaa| antaraM bhavasaMvedho mahAlpabahutApi ca // 5 // bhedA iha prakArAH syurjIvAnAM khasvajAtiSu / samudghAtanijasthAnopapAtaH sthAnakaM tridhA // 6 // sarga trIjo have huM saMsArI jIvonA svarUpanuM sADatrIza kora vaDe varNana karuM chuM. e sADatrIza dvAra anukrame nIce pramANe - (1) seha, (2) sthAna, ( 3 ) paryApti, (4) yonisa jyA, (5) asabhya (6) yonimAnu saMktatva vagere, (7) mapasthiti, (8) yasthiti, (8) heDa, (10) saMsthAna, (11) mAna, (12) sabhudhAta, (13) gati, (14) mAgati, (15) manantarApti, (16 ) samayasiddhi, ( 17 ) vezyA ( 18) himAna, ( 18 ) saMdhayA, (20) 4Aya, ( 21 ) saMjJA, ( 22 ) dhandriya, ( 23 ) sazita, ( 24 ) veda, (25)STi, (26) jJAna, (27) rzana, (28) yayA , (28) mADA2, ( 30 ) guNa, ( 31) yoga, (32) bhAna, (33) sadhu mamatA, (34) higAzrI mamatA, (35) manta2, (38) saMvidha, ( 37 ) bhdd| mAhutA. 1-5. paheluM dvAra "bheTa". pitApitAnI jAtine viSe jIvanA je "prakAra che enuM nAma bheda. bhAdvAra 'sthAna'. samudhAta, nilasthiti, mane utpatti----bhatra prAranA sthAna uDavAya che. 6. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) lokaprakAza / paryAptA vyapadizyante yAbhiH paryAptayastu tAH / paryAptAparyAptabhedAdata eva dvidhAMginaH // 7 // paryAptaya: svayogyA yaiH sakalAH sAdhitAH sukham / paryApsinAmakarmAnubhAvAtparyAptakAstu te // 8 // dvidhAmI labdhikaraNabhedAttatrAdimAstu ye / samApya svArhaparyAptamriyante nAnyathA dhruvam // 9 // karaNAni zarIrAkSAdIni nirvarttitAni yaiH / te syuHkaraNaparyAptAH karaNAnAM samarthanAt // 10 // paryAptA dvidhAH proktA labdhyA ca karaNena ca / dvayorvizeSaM zrRNuta bhASitaM gaNadhAribhiH // 11 // samApya svaparyAtImriyante ye'lpajIvitA: / labdhyA te sraparyAptA yathA niHsvamanorathAH // 12 // nirvarttitAni nAdyApi prANibhiH karaNAni yaiH / hAkSAdIni karaNA paryAptAste prakIrtitAH // 13 // [ sarga 3 zrI dvAra 'paryApsi' nene va 'paryApta ' 'DevAya, tenu' nAma paryApsi. Ane sIdhe prANinA 'paryApta ' bhane ' aparyApta 'sevA me leha par3e che. 7. jaoe potapotAne yAgya sarva paryAptae sAdhelI che ee paryAsinAmakarmanA anubhAvathI paryAsa ( saMpUrNa paryAsavALA ) kahevAya che. 8. C paryAsa ' vaLI e prakAranA che: labdhiparyApta ane karaNaparyApta. peAtAne cAgya paryAsiAne saMpUrNa karIne mare, saMpUrNa karyA zivAya nahi, aA ' labdhiparyApta '; jeoe pAtAnA zarIra, indriya vagere ' karaNa ' nivRtta na karyo che arthAt saMpUrNa paNe sama karyA che ee ' karaNaparyApta '. 9-10 8 aparyAsa ' paNa e prakAranA che: labdhiaparyApta ane karaNaaparyApta. A benA taphAvata A pramANe:-jae alpaAyuSyavALA hoine nirdhananA manArathAnI jema potAnI paryAsa pUrNa karyA vinA mRtyu pAme ee ' labdhiaparyApta ' kahevAya; ane jee pAtAnAM zarIra tathA indriya Adi karaNa saMpUrNa khIlavA pAmyA zivAya mRtyu pAme che yethe| ' urazuymaparyApta ' uDevAya. 11-13. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'paryApti ' nuM svarUpa / enA cha prakAra / (65) mriyante'lpAyuSo labdhaparyAptA iha ye'ginnaH / te'pi bhUtvaiva karaNaparyAptA nAnyathA punH|| 14 // ___ yAhArAdipudgalAnAmAdAnapariNAmayoH / jantoH paryAptinAmotthA zaktiH paryAptiratra sA // 15 // pudgalopacayAdeva bhavetsA sA ca SavidhA / AhArAMgendriyazvAsocchvAsabhASAmano'bhidhAH // 16 // tatraiSAhAraparyAptiryayAdAya nijocitam / pRthakkhalarasatvenAhAraM pariNatiM nayet // 17 // vaikriyAhArakaudArikAMgayogyaM yathocitam / taM rasIbhUtamAhAraM yayA zaktyA punarbhavI // 18 // rasAsRgmAMsamedo'sthimajazukrAdidhAtutAm / nayedyathAsambhavaM sA dehaparyAptirucyate // 19 // yugmam // dhAtutvena pariNatAdAhArAdindriyocitAt / AdAya pudgalAstAni yathAsthaM pravidhAya ca // 20 // labdhiaparyApta " alpAyu prANIo mRtyu pAme che e paNa karaNaparyApta" thaIne ja (arthAt zarIra IndriyAdi saMpUrNa samartha thayA pachI jo mRtyu pAme che. 14. paryApti eTale zuM? prANanI AhArAdika puLane grahaNa karavAnI--ane grahaNa karIne pAchI te pariNumAvavAnI-je zakita-enuM nAma paryApti. 15. PAL ' pArita ' puNagAnA sayayathI 4 thAya che. te 10ii chAnI cha:-( 1 ) 24tsA2paryApti, (2) zarI25ryAsta, ( 3 ) dhandriyapati , (4) zvAsozvAsapAta, (5) bhASApAsti mane (6) mana:paryAsta. 16. prANI potAnI je zakitavaDe ucita AhAra grahaNa karIne pachI emAMthI maLa ane rasa beu jUdAM pariNamI e "AhAraparyApti." 17. prANI pitAnI je zakitavaDe pitAnAM vaikriya, AhAraka ke dArika zarIrane ucita e AhAra laI, te AhAra rasarUpa thaye, emAMthI rUdhira, mAMsa, majajA, meda, zuka Adi dhAtuo pariNumAve (pariNAmarUpe utpanna kare) e zakitanuM nAma "zarIraparyApti." 18-19. Ama IndriyanI ucitatA pramANe levAyelA AhAranI dhAtu banI e dhAtumAMthI, puda Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) lokaprakAza / ISTe tadviSayajJaptau yathA zaktyA zarIravAn / paryAptiH sendriyAvhAnA darzitA sarvadarzibhiH ||21|| yugmam || iti saMgRhaNIvRtyabhiprAyaH // prajJApanAjIvAbhigamapravacanasAroddhAravRtyAdiSu tu yayA dhAtutayA pariNAmitamAhAramindriyatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH iti etAvadeva dRzyate // [ sarga 3 yayocchvAsArhamAdAya dalaM pariNamayya ca / tattayAlambya muMcetsocchvAsaparyAptirucyate // 22 // nanu dehocchvAsanAmakarmabhyAmeva siddhyataH / dehovAsau kimetAbhyAM paryAptibhyAM prayojanam // 23 // zratrocyate pudgalAnAM gRhItAnAmihAtmanA / sAdhyA pariNatirdehatayA tannAmakarmaNA // 24 // zrArabdhAMgasamAptistu tatparyAtyA prasAdhyate / evaM bhedaH sAdhyabhedAddehaparyAptikarmaNoH // 25 // gaLAne laine, emane yathAsthita karI, prANI pAtAnI je ziMkatavaDe emanA saMbaMdhI jJAna- blaguyAgu yAbhe me zakti 'indriyaparyApti' 'hevAya che. 20-21. e abhiprAya kahyo e ' saMgrahaNIkAra ' nA che. pannavaNA, jIvAbhigama ane pravacanasArAddhAranI vRtti vagere graMthAmAM te eTalA ja zabdo che ke ' AhAramAMthI dhAtu banyA pachI emAMthI indriyA pariName evI prANInI zakitane C * indriyaparyApti 'DevAya. ye 'dhAtu 'bhAMthI vaNI, prANI ne zaktivaDe ucchvAsane ucita sevAM', prigumAvI, enu Alambana lai ene mUke e * ucchvAsaparyApti. ' 22. " ahi evI zaMkA upasthita thAya che ke deha ane ucchavAsa beu jyAre daihanAmakarma ' ane 'ucchvAsanAmakarma' thI ja siddha thAya che tyAre e e dharyAptiAvu zu prayAjana che? 23. e zaMkAnuM samAdhAna A pramANe:-~~ AtmAe grahaNakarelA pugaLAnu ja deharUpa pariNAma che e enA 'nAmakarma ' vaDe sAdhyeA che. ane AraMbhelA aMganI samApti enI paryAsivarDa sadhAya che. Ama sAdhyabhedane Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] payoptinA prakAra / (67) evamucchvAsalabdhi: syAtsAdhyA tannAmakarmaNaH / sAdhyamucchvAsaparyAptestasyA vyApAraNaM puna: // 26 // satImapyucchvAsalabdhimucchvAsanAmakarmajAm / vyApArayitumIza: syAttatparyAptyaiva nAnyathA // 27 // satImapi zarakSepazakti naiva bhaTo'pi hi / / vinA cApAdAnazakti saphalIkartumIzvaraH // 28 // bhASAhaM dalamAdAya gIstvaM nItvAvalambya ca / yayA zaktyA tyajetprANI bhASAparyAptirityasau // 29 // dalaM lAtvA manoyogyaM tattAM nItvAvalambya ca / yayA mananazaktaH syAnmanaHparyAptiratra sA // 30 // niyante ye'pyaparyAptAH paryAptitrayamAdimam / pUrNIkRtyaiva na punaranyathA sambhavenmRtiH // 31 // lIdhe dehanAmakarma ane paryAminAmakarma (beu) bhinna che. 24-25. e ja pramANe uzvAsa labdhi paNa "ucchavAsanAmakarma " thI sAdhya thAya che. ane e lavizvano ' vyApAra" uchavAsaparyAptithI thAya che. 26. Ama ucchavAsalabdhi je ke " uparavAsanAmakarma thI thayelI ja che to ye ene vyApRta karavAne te "uvA paryApti" ja joIe, bIjuM nahiM. 27. kAraNake ( daSTAnta tarIke lyo ke ) eka subhaTamAM tIra pheMkavAnI zakita te che; parantu te chatAM, apAdAna zakti eTale e tIrane pahelAM ja grahaNa karavAnI zakti joie e zakti na hoya to e subhaTanuM e kArya saphaLa na ja thAya. 28. 'dhAtu' mAthI lApAne yogya ''sone cayana 3] pariNabhAvI mane mI , rezati prAe mena (pA) bhU ko zaThita bhASA5yAti' vAya. 28. ( eja AhAramAMthI pariNamelI dhAtumAMthI vaLI ) manane yogya "daLa" laI ene e rUpe pariNumAvI, avalaMbI prANI manana karavAne zakitamAna thAya che. A zakitanuM nAma "man:5yaapit.' 30 prANI mRtyu pAme e hamezAM upara varNavelI "cha" e pati pUrI karIne ja mRtyu pAme ema to na ja kahevAya. paNa eNe pahelI traNa paryAti to pUrNa karelI ja hoya; te pachI ja mRtyu saMbhave. 31, Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) lokaprakAza / [sarga 3 tathAhi-paryAptitrayayukto'ntarmuhUrtenAyuragrimam / baddhA tato'ntarmuhUrtamabAdhAntasya jIvati // 32 // tato nivaddhAyuryogyAM yAti tAM gatimanyathA / abadvAyuranApUrNatadAbAdho vrajetkva saH // 33 // tathoktaM prajJApanAvRttau--- __ yasmAdAgAmibhavAyurbadhvA mriyante sarvadehino naabdhdhvaa| tacca zarIrendriyaparyAptibhyAM paryotAnAM bandhamAyAti nAparyAptAnAm / / samayebhyo navabhyaH syAtprabhRtyantarmuhUrttakam / samayonamuhUrtAntamasaMkhyAtavidhaM yataH // 34 // tataH sUkSmakSamAdInAmantarmuhUrtajIvinAm / antarmuhUrtAnekatvamidaM saMgatimaMgati // 35 // yugmam / / utpattikSaNa evaitA svAH svA yugpdaatmnaa| zrArabhyante saMvidhAtuM samApyante tvanukramAt // 36 // tadyathA-zrAdAvAhAraparyAptistataH zarIrasaMjJitA / tata indriyaparyAptirevaM sarvA api kramAt // 37 // kAraNa ke traNa paryAptio pUrNa karI hoya te ja prANa (antamuhUrtamAM) AgAma bhavanuM AyuSya bAMdhe ane antarmuhUrta lagI abAdhAkALa sudhI jIve. 32. - Ama AyuSya bAMdhIne ja (mRtyu pAmI) prANu gya gatie jAya. AyuSya baMdhAyA vinA ane abAdhAkALa pUro thayA sivAya jAya paNa kayAM? 33. prajJApanAsUtra-pannavaNu-mAM paNa kahyuM che ke-sarva prANIo AgAmI bhavanuM AyuSya bAMdhIne ja mRtyu pAme che. te vinA nahiM. e AyuSyabaMdha paNa zarIra-ane indriya-paryApti pUrNa karelI hoya ene ja prApta thAya che; anyane nahiM. mAchAmA ch| nava 'samaya' meTale santa DUta '. sabhA me 'samaya' yAMsudhA ochA hoya tyAM sudhImAM e " antarmuhUta * asaMkhya prakAranuM che. ane tethI phakata antarmahUrta sudhI jIvatA sUphamapRthvIkAyanuM antarmuhUrtaparyata anekava kahevAya che e yogya che. 34-35 AtmA potapotAnI A sarva paryAptione ekI vakhate utpatti samaye ja banAvavA mAMDe che, ane pachI anukrame samApta kare che-pahelI AhAraparyApti samApta kare, pachI zarIraparyAdita samApta kare, pachI vaLI indriyasaMjJitA eTale indriyaparyAti samAna kare ema manubhecye yAntisamApta 42. 38-37, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] paryAptiviSe kaMika vizeSa / tatraikAhAraparyApti: samApyetAdime kSaNe / zeSA asaMkhyasamayapramANAntarmuhUrtataH // 38 // anukramo'yaM vijJeya audArikazarIriNAm / vaikriyAhArakavatAM jJAtavyo'yaM punaH kramaH // 39 // ekA zarIraparyAptirjAyate'ntarmuhUrtataH / ekaikakSaNavRddhayAtaH samApyante parAH punaH // 40 // niSpattikAlaH sarvAsAM punarAntarmuhartikaH / zrArambhasamayAdyAnti niSTAM hyantarmuhUrttataH // 41 / / zrAhAraparyAptistvatrApi prAgvat // manovacaHkAyabalAnyakSANi paMca jIvitam / zvAsazceti daza prANA dvAre'sminneva vakSyate // 42 // iti paryAptisvarUpam // 3 // atha yonisaMkhyAsvarUpam-- AhAraparyApti" prANI pahelA kSaNamAM ja samApta kare. zeSa pAMca rahI e asaMkhyAtasamayapramANa antarmuhUrtamAM samApta kare. 38. A anukrama dArika zarIravALAone samaja. vikriya ane AhAraka zarIravALAonI te phakata zarIraparyApti anna muhUrtamAM thAya. bAkInI pAMca ekeka kSaNa moDI samApta thAya. 39-40 chayene niSpattikALa to antarmuhUrtana ja che. kemake eo AraMbhanA samayathI zarU karIne aMtamuhUrtamAM ja saMpUrNa thAya che. 41 AhAraparyAmi te ahiM paNa pUrva pramANe ja samajavI. manobaLa, kAyadaLa, vacanabaLa, pAMca Indriya, AyuSya ane zvAsozvAsa-Ama daza prANa cha, menu vivecana paY mA 62' nA 4264 mAM mArIzu. 42 A pramANe saMsArI jInA svarUpanA sADatrIza dvArAmAMnA paryApti" nAmanA trIjA dvAranuM svarUpa samajAvyuM. -ve yaathaa|2-yaanidhyaa -viSa. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / taijasakArmaNavanto yujyante yatra jantavaH skandhaiH / audArikAdiyogyaiH sthAnaM tadyonirityAhuH // 43 // tathA ca-vyaktito'saMkhyabhedAstAH saMkhyA naiva yadyapi / tathAvi samayovijJAtimirnayAnAM gatAH // 44 || tathoktaM prajJApanAvRttau - ( 7 ) kevalameva viziSTavarNAdiyuktAH saMkhyAtItAH svasthAne vyaktibhedena yonayaH / jAtiM adhikRtya ekaiva yonirgaNyate / lakSAzcaturazItizca sAmAnyena bhavanti tAH / vizeSAntu yathAsthAnaM vakSyante svAmibhAvataH // 45 // kiM ca saMvRtA vivRtA caiva yonirvivRtasaMvRtA / divyazayyAdivadvastrAdyAvRtA tatra saMvRtA // 46 // [ sarca 2 tejasazarIravALA ane kANu zarIravALA jantue dArika Adi zarIrane ceAgya evA 'skaMdho vaDe jyAM joDAya che te sthAnane yAni ' kahe che. 43 A ceAni vyakitaparatve asaMkhyAta bhedAvALI hAi, enI sakhyA khaMdhAi zake nahi; paratu samAna vaNuM AdinI jAtine laine enI gaNatrI thai zake. 44 prajJApanA sUtranI vRtti-TIkA-mAM kahyuM che ke~ viziSTa varNa AdithI yukata hAvAthI yAnie ' nijasthAna 'mAM vyaktitabhedane laine asaMkhyAta kahevAya che, para`tu jAtinI apekSAe eka ja ceAni gaNAya. ekadara ceAnio cArAzI lAkha che. e viSe vizeSa vistAra svAmibhAvathI. yathAsthaLe kahezu. 45 ceAninA ( 1 ) saMvRta, ( 2 ) vidyuta ane ( 3 ) vidyutasa MvRta-ema traNa prakAra paNu paDI zake. divya zayyA vagerenI jema vastrAdithI AcchAdita thayelI hAya e (1) sa MvRta ceni. 46 1. kAnI kAnI keTalI keTalI yeAnie che e sabaMdhe. jemake sAta lAkha pRthvIkAyanI, sAta lAkha apakAyanI, sAta lAkha teukAyanI, sAta lAkha vAukAyanI, daza lAkha pratyeka vanaspati kAyanI, cauda lAkha sAdhAraNa vanaspatikAyatI, e lAkha kendriyAnI, e lAkha tendriyAnI, e lAkha caurindriyAnI, cAra lAkha devatAnI, cAra lAkha nArakInI, cAra lAkhati capacendriyAnI ane cauda lAkha manuSyonI maLIne ekadara 84 lAkha, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] yoni ' nuM svarUpa / enA vividha prakAra / tathA vispaSTamanupalakSyamANApi sNvRtaa| vivRtA tu spaSTamupalakSyA jalAzayAdivat // 47 // uktobhayasvabhAvA tu yonirvivRtsNvRtaa| bahirTazyA'dRzyamadhyA nArIgarbhAzayAdivat // 48 // tRtIyayonijAH stokAstato dvitIyayonayaH / asaMkhyaghnAstato'nantaguNitA: syurayonayaH // 49 / / tebhyo'pyanantaguNitA: khyAtAH prathamayonayaH / evaM zItasacittAdiSvapyalpabahutohyatAm // 50 // zItA coSNA ca zItoSNA tattatsparzAnvayAt tridhA / sacittAcittamiti bhedato'pi tridhA bhavet // 51 // jIvapradezairanyo'nyAnugamenorarIkRtA / jIvadehAdiH sacittA zuSkakASTAdivat parA // 52 // ata evAMgibhiH sUkSmastrailokye nicite'pi hi / na tatpradezaionInAmacittAnAM sacittatA // 53 // spaSTa rIte na jaNAtI hoya e paNa A "saMvRta " nA peTAmAM Ave. yAhinI peThe 2545 zaya te ( 2 ) * vivRta yoni' 47. kaMIka spaSTa jaNAtI hoya ane kaMIka aspaSTa jaNAtI hoya e (3) vivRtasaMvRtA athAt mizra kahevAya; eno strInA garbhAzayanI peThe bahArano bhAgadekhAto hoya, aMdarano adazya hoya. 48. trIjI yonIthI utpanna thayelA thoDA hoya che. bIjA prakAranI cenIthI utpanna thayelA e karatAM asaMkhyagaNA hoya che. enAthI anantagaNa anija eTale "nIthI nahi utpanna thayelA hoya che. ethI paNa anantagaNA prathama prakAranI yonIthI utpanna thayelA hoya che. evI ja rIte "zIta" Adika tathA "sacitta" Adika yonIone viSe utpanna thayelAonI saMkhyA paNa a5-anaupa samajI levI. 48-50 | sparza paratve joIe to ye nInA amuka traNa prakAra thAya che: zIta, uSNa ane zIto ( bhitra). avil sathitta, asthitta mane bhitra-mema 57 senA vA le thAya che. 51. paraspara anugamana karIne jIvapradezoe svIkArelI ane jIvatAM zarIra vagere jenAM hoya evI ni " sacitta" kahevAya. suddhAM kASTa jevI " acitta" kahevAya che. para. Ama che mATe ja (suddhAM kASTa jevI hovAne lIdhe) traNe lokomAM sUkSma jaMtuo bharelA che chatAM enA pradezoe karIne, acitta yoni sacitta thatI nathI. 53. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) lokaprakAza / [ sarga 3 sacittAcittarUpA tu mizrA yoniH prkiirtitaa| nRtirazcAM yathA yonau zukrazoNitapudgalAH // 54 // AtmasAdvihitA ye'syuste sacittAH pare'nyathA / sacittAcittayoge tayonemizratvamAhitam // 55 // yugmam / / yoSitAM kila nAbheradhastAt zirAdvayaM pusspmaalaavaikksskaakaarmsti| tasyAdhastAt adhomukhasaMsthitakozAkArA yoniH| tasyAzcavahiH cUtakalikAkRtayo mAMsamaMjaryo jAyante / tA; kila asmRksyandi. tvAt Rtau stravanti / tatra kecit asRjaH lavAH kozAkArakAM yoni anupravizya santiSTante pazcAt zukrasamizrAn tAn zrAhArayan jIvaH tatra utpadyate / tatra ye yonyA AtmasAt kRtAH te sacittAH kadA. cit mizrA iti / ye tu na svarUpatAmApAditAH te acittaaH| apare varNayanti asRk sacetanaM zukramacetanaM iti / anye bruvate zukrazoNitam acittaM yonipradezAH sacittAH ityataH yoniH mishraa| iti tu tatvArthavRttau dvitIye adhyAye // sacittaacittarUpa hoya e ni "mizra yoni" kahevAya. daSTAnta tarIke, manuSya ane tiryaMcanI nimAM zaka tathA rUdhiranA pugaLe hoya che temAMthI je pudagaLa AmA sAthe joDAyelA che te "sacitta che ane bIjA " acitta" che-A sacittaacittano ce jemAM hoya evI ni 'mini " kahevAya. pa4-55 rIone nAbhinI nIce vikasvara pupinI mALA jevI be nADI hoya che, enI heThaLa adhomukha rahelA koza eTale DADAnA AkAranI yoni hoya che. enI AsapAsa, AMbAnI bharI hoya evI mAMsanI mAMjara thAya che. te mAMjaromAMthI svAbhAvikapaNe RtukALe rUdhira jhare che. e rUdhiranA koI koI kaNa conimAM dAkhala thAya che, ane emAM jyAre puruSanuM vIrya bhaLe che tyAre e mizraNamAMthI jIva utpanna thAya che je e kAne AhAra le che. e kaNemAMthI je nimAM yonirUpa thaI jAya che e "sacitta" che athavA sacitta acitta-mizra che, ane jeo nimAM rahelA chatAM nirUpa thatA nathI eo acitta che. A viSaya paratve keTalAkano mata e che ke rUdhira sacitta che ane vIrya acitta che, keTalAkanA mate beu acitta che, paNa eninA pradeza sacitta hAI, emAM dAkhala thavAthI mizrabhAvane pAmyA kahevAya che. A pramANe 'tattvArthavRtti" nA bIjA adhyAyamAM kahyuM che Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] manuSyayoninA vividha prakAra / (73) yonistridhA manuSyANAM shNkhaavrttaadibhedtH| yasyAM zaMkha ivAvataH zaMkhAvarttA tu tatra sA // 56 // kUrmonnatA bhavedyoniH kuurmpRssttmivonntaa| vaMzIpatrA tu saMyuktavaMzIpatradvayAkRtiH // 57 // __ strIratnasya bhavecchaMkhAvarttA sA grbhvrjitaa| vyutkrAmanti tatra garbhA niSpadyante na te yataH // 58 // atiprabalakAmAgnevilIyante hi te yathA / kurumatyA karaspRSTo'pyadravallohaputrakaH // 59 // tathA ca prajJApanAyAm / saMkhAvattANaM joNI itthirayaNasta // arhacakriviSNubaladevAmbAnAM dvitiiyikaa| tRtIyA punaranyAsAM strINAM yoni: prakIrtitA // 60 // idaM ca yonInAM tridhA traividhyaM sthAnAMgatRtIyasthAne // zrAcArAMgavRttau tu zubhAzubhabhedena yonInAmanekatvamevaM gAthAbhiHpradarzitam manuSyanI yoni traNa prakAranI che. jemAM zaMkhanI peThe "Avarta' hoya e (1) zaMkhAvarta, je kUrma-kAcabAnI pIThanI jema unnata-uMcI hoya e (2) kurmonnata; ane jenI vAMsanA be saMyukata patro jevI AkRti hoya e (3) vaMzIpatrA. 56-57. strIratnanI yoni "zaMkhAvarta" hoya. ane e garbhavarjita hoya eTale ke emAM garbha raheja nahiM, naSTa thaI jAya. kemake evA strIratnano kAmAgni atyaMta prabaLa hoya che eTale garbha bhasmasAt thaI jAya. kahe che ke kurumati je eka "strIratna" hatI-enA hAthane sparza thatAMja kaI le nuM putaLuM haze e paNa dravavA lAgyuM hatuM. 58-59. prajJApanA sUtra paNa sAkSI pUre che ke strIratnanI zaMkhAva ni hoya. arihaMta cakravatI, vAsudeva tathA baLadeva--eTalAnI mAtAonI ni bIjA prakAranI eTale kUrmonnata hAya zeSa sarva strIonI trIjA prakAranI arthAt vaMzIpatrA (ni) hAya. 60. AvI, ye ninA traNa prakAranI ane akeka prakAranA pAchA traNa traNa hodanI vAta sthAnAMga sUtranA zrIan 'thAna' mA 4DI che. AcArAMga sUtranI vRttimAM te yonIonuM zubhAzubha bhede karIne anekatva batAvyuM cha. se 241 prabhA: 10 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [sarga 3 sIAdIjoNIo caurAsItI a sayasahassehiM / asuhAo ya suhAyo tattha suhAo imA jANa // 61 // assaMkhAu maNussA rAisara saMkhamAdiAUNaM / titthayaranAmagoaM savvasuhaM hoi nAyavyaM // 62 // tatthavi ya jAisaMpannayAi sesAo hoMti asuhAyo / devesu kivvisAi sesApro hoMti u suhAo // 63 // paMceMdiyatiriesu hayagayarayaNA havaMti u suhaao| sesAmo asuhAo suhavannegiMdiyAdIyA // 64 / / deviMdacakkavahittaNAI mottuM ca titthayarabhAvaM / aNagArabhAviyAviya sesAo aNaMtaso pattA // 65 // iti yonisvarUpam // 4 // ____ kulAni yoniprabhavAnyAhustAni bahUnyapi / bhavanti yonAvekasyAM nAnAjAtIyadehinAm // 66 // kRmivRzcikakITAdinAnAkSudrAMginAM yathA / ekagomayapiMDAntaH kulAni syuranekazaH // 67 // corAzIlAkha "zIta' Adi zubha azubha yonio che. emAM asaMkhyAtaAyuSyavALA manuSyanI ane saMkhyAtaAdiAyuSyavALA cakravatInI tathA tIrthakaranAmagotrabaagaanii 'zuma' (yoni) vI. samAM 55 'jatisa panna' nI zubhamane bhInamAnI 'azubha' samAvI. vomA himaSa' mAhinI azubha' mane zrInAyonI zuza' jANavI. paMcendriya tiryamAM azvaratnanI tathA gajaratnanI " zubha , ane bIjAonI 'mazuma' cha. uttama mAndriyo-2tna vagairenI zubha'cha. 61-64 devendra, cakravatI, tathA tIrthakara ane aNagAra-ATalA sivAya bAkInA-bIjAo anantavAra saMsAranimAM patita thayA che. se prabhArI yoni' varNana yu. 65. huve pAyAdvAre 'zu sadhyA 'viSa:-- nimAM utpanna thAya e "kuLa'. eka yonine viSe nAnAprakAranI jAtivALA prANInA aneka kuLa hoya che. daSTAnta tarIke-chANanA piMDamAM kRmi, vIMchI, kIDA Adi aneka prakAranA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bhavasthiti : sopakrama ane nirupakrama AyuSya / (75) koTyekA saptanavatirlakSAH sArdhA bhavanti hi / sAmAnyAtkulakoTInAM vizeSo vakSyate'grataH // 68 // iti yonikulasya rUpaM tatsaMvRtatvAdi ca // 5 // 6 // bhavasthitistadabhavAyurdvividhaM tacca kIrtitam / sopakramaM syAttatrAyaM dvitIyaM nirupakramam // 69 // kAlena bahunA vedyamapyAyuryattu bhujyate / alpenAdhyavasAnAdyairAgamoktairupakramaiH // 70 // zrAyu: sopakramaM tatsyAdanyadvA karma tAdRzam // yabaMdhasamaye baddhaM zlathaM zakyApavartanam // 71 // yugmam // dattAgnirekato rajjuryathA dIrghAkRtA kramAt / dahyate saMpiNDitA tu sA jhaTityekahelayA // 72 // yatpunarbandhasamaye baddhaM gADhanikAcanAt / kramavedyaphalaM taddhi na zakyamapatitum // 73 // kSudra prANIonA aneka kuLa hoya che. ekaMdara evAM kuLa eka koTI ne sADIsattANuM lAkha DAya che. mAsabhA yA vizeSa zu.11-18. mAma 'guNa' viSe sabha045 mAthI. cha vA yoni saMktatva mAhi' ne viSe 55 vA Ayu. ve sAtabhA dvAra sthiti' viSa. bhavasthiti eTale "te bhavanuM AyuSya'. te be prakAranuM che:-(1) sepakrama ane (2) ni35bha. 18. ghaNe kALe vedAya evuM chatAM paNa, zAstrokta adhyavasAyAdi upakrame vaDe a9pakALamAM logavA 14-me AyuSya te sopabha mAyuSya'. 70. athavA, DhIluM ane nivartana thaI zake evuM bAMdheluM je "kama ? te paNa "sApakrama" kahevAya. jema chUTI mUkelI-lAMbI karelI dorI eka cheDethI saLagAvatAM anukrame baLe che, paNa teja dorInuM guMchaLuM vALI agnimAM nAkhatAM, "ekadama-ekIvakhate " baLI jAya cha. 71-72. paNa je karma gADha nikAcita bAMdhyuM hoya enuM phaLa anukrame bhegavavuM paDe che ane enuM apavartana karI zakAtuM nathI. 73. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) lokaprakAza / [ sarga 3 kSIyate'dhyavasAnAdyairyaiH svotthaiH svasya jIvitam / paraizca viSazastrAdyaiste syuH sarve'pyupakramAH // 74 // yadAhuH-ajjhavasANanimitte AhAre veyaNAparAghAe / phAse ANApANU sattavihaM jijjhae bAuM // 75 // tridhA tatrAdhyavasAnaM rAgasnehabhayodbhavam / vyApAdayanti rogAdyA apyatyantavikalpitAH // 76 // yathA prapAlikAyA yuvAnamanurAgataH / pazyantyAH kSINamAyuryakAmasyAntyA dazA mRtiH // 77 // yataH-ciMte daDumicchai dIhaM nIlaptai taha jare dAhe / bhattaroyaNa mucchA ummAya na yANaI maraNaM // 78 // kasyAzcit sArthavAhyAzca videzAdAgate priye / mitraiH snehaparIkSArtha vipanne kathite'tha sA // 79 // upakrama eTale zuM? ApaNA pitAthI utpanna thayelA adhyavasAye vagere, tathA bIjA e prerelA viSa zastra vagere je AyuSyano nAza karanArA che te sarva "upakrama" kahevAya. 74. kahyuM che ke adhyavasAya, nimitta, AhAra, vedanA, parAghAta, sparza ane zvAsozvAsae sAta prakAre AyuSya naSTa thAya che. 75. madhyavasAya 3 42 4aa cha: (1) mthI thayeTI, (2) snehathI thye| mana (3) bhayathI thayela. atyanta saMkalpavikalpayukta rAga vagere paNa mRtyunA kAraNa bane che, 76. dRSTAnta tarike -eka yuvAna purUSane viSe "rAgane lIdhe Asakata thayelI eka strI mRtyu pAme che. kemake kAmanI daza dazA gaNAvI che emAM chellI dazA mRtyu che. 77. (1) yintavana 29, (2) snehunA mAnine navA 27, (3) ni:zvAsa bhUyo, (4) 412 yaDhavA, (5) hADa thayo, (6) lozana52 23thi thavI, (7) bhU mAvI, (8) unmAda thayo, () mAnatuM 2, (10) bhRtyu--24|| 4 // bhanI 4zA cha 78. kaI sArthavAha paradezathI ghera Avato hate. e avasare enA mitroe, enA ghera pAMcA pahelAM enI strInA premanI parIkSA karavA mATe teNIne jaIne khabara ApyA ke ene svAmI mRtyu pAme che. e sAMbhaLatAM ja e strI pati premane lIdhe mRtyu pAmI. sArthavA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] sAta prakAre AyuSya truTe te viSe / (77) sArthavAhI vipannaiva sArthavAho'pi tAM mRtAm / zrutvA tatsaMgamAyeva tUrNaM snehAvyapadyata // 8 // yugmam / bhayAdyathA vAsudevadarzanAt somilo dvijaH / hatvA gajasukumAraM nagarImAvizan mRtaH // 81 // nimittAdviSazastrAderAhArAbahuto'lpataH / snigdhatazcAsnigdhatazca vikRtAdahitAvahAt // 82 // zUlAdervedanAyAzca gartAprapatanAdikAt / / parAghAtAtsparzatazca tvagviSAdisamudbhavAt // 83 / / zvAsocchvAsAcca vikRtatvenAtyantaM sarpataH / niruddhAdvA mriyetAMgI tasmAdete upkrmaa:||4||vishesskm|| syuH keSAMcidyadapyete'nupakramAyuSAmapi / skaMdakAcAryaziSyANAmiva yaMtranipIlanA // 85 // tathApi kaSTadAsteSAM na tvAyuHkSayahetavaH / sopakramAyuSa iva bhAsante te'pi tairmRtAH // 86 // yugmam / / paNa ghera AvI evuM jaI "snehane lIdhe " pote jANe ene maLavA jato heyanI ema prANatyaas dhyA. 76-80. gajasukumArano ghAta karI nagaramAM Avato somila brAhmaNa zrIkRSNane joIne, "bhayane sIdhe ' mRtyu paabhy|. 81. (ma 2', sne'ne 'laya'thI mRtyu pAmetAnA manu me se tra sAnta sabhA ). nimittathI eTale viSapAnathI ke zastraghAtathI mRtyu thAya che; "AhArathI eTale ati alpa, ati ghaNA, bahu bhAre, cheka lukhA, vikArI ke ahitakArI bhejanathI mRtyu thAya che, vedanAthI eTale zaLi vagerethI mRtyu thAya che; "parAghAtathI eTale keInuM kaMI aniSTa karyuM hoya enA AghAtathI mRtyu thAya che; "sparzathI eTale tvacA Adine koI AkarA viSane sparza thavAthI mRtyu thAya che; zvAse zvAsa"thI eTale koI evA vyAdhine laIne jesabaMdha zvAsozvAsa cAlavA lAge ethI mRtyu thAya che, athavA zvAsozvAsa rokavAthI paNa mRtyu thAya cha:-sAsarva 75 baguvA. 82-84. e upakrama keTalAka anupakamI AyuSyavALAne paNa je ke lAge che, (jemake sakaMdhakA cAryanA ziSyone yaMtramAM pIlAvuM paDyuM hatuM ) to paNa e (upakrama) emane phakta kaNa A Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78) lokprkaash| [ sarga 3 atha prakRtam- sopakramAyuSaH ke'pyanupakramAyuSaH pare / iti syudvividhA jIvAstatra sopakramAyuSaH // 87 // tRtIye navame saptaviMze bhAge nijAyuSaH / badhnanti parajanmAyurantye vAntarmuhUrtake // 88 // yugmam // yadAhuH zyAmAcAryAH / siyatibhAge siyatibhAgatibhAge siyatibhAgatibhAgatibhAge iti // kecittu saptaviMzAdapyUrdhvaM vikalpayanti vai / vibhAgakalpanAM yAvadantyamantarmuhUrtakam / / 89 // asaMkhyAyurnutiryaMcazcaramAgAMzca naarkaaH| surAH zalAkApumAMso'nupakramAyuSaH smRtAH // 90 // apare varNayanti / tIrthakaraupapAtikAnAM nopakramato mRtyuH / zeSANAmubhayathA / iti tatvArthavRttau / karmaprakRtivRttAvapi addhAjogukasaM iti gAthAvyAkhyAne'bhogabhUmijeSu tiryakSu manuSyeSu ca tripalyopamasthitiSUtpanna; pazcAdAzu sAlpajIvitamantarmuhUrta vihAya zeSamAyuH tripalyopamasthitikaM apavarttayanti antarmaharbonam iti // panArA ja hAya, nahi ke AyuSyano aMta lAvanArA. tethI sopakamI AyuSyavALAonI peThe e paNa e upakramone lIdhe mRtyu pAmyA che evo bhAsa thAya che. 85-86. have pAchI prastuta bAbata:- keTalAka jInuM AyuSya sepaka mI', ane keTalAkanuM "nirUpakamI" hoya. emAM sopakamI AyuSyavALA pitAnA AyuSyanA trIje, navame ke satyAvIzame bhAge athavA chevaTane antarmuhUrta parabhavanuM AyuSya bAMdhe che. [zyAmAcAryajI paNa ema ja kahe che). keTalAka vaLI satyAvIzathI paNa AgaLa cheka chellA antarmuhUrta sudhI e tribhAganI kalapanA kare che. 87-89. asaMkhyAta AyuSyavALA manuSyo ane tirya, caramazarIravALAo, nArakInA che, devo tathA (tresaTha) "zalAkApurUSo" kahevAya che eo-sarva nirUpakamI AyuSyavALA sabharAvA.80. keTalAkane evo mata che ke tIrthakaronuM tathA devatAonuM mRtyu " upakrama"thI thatuM Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] jIva parabhavanuM AyuSya kyAre bAMdhe / (72) suranairayikA'saMkhyajIvitiryagmanuSyakAH / badhnanti SaNmAsazeSAyuSo'yabhavajIvitam // 91 // matAntareNa utkarSataH SaNmAsAvazeSe jaghanyatazca antarmuhUrttazeSe nArakAH parabhavAyurbadhnanti iti bhagavatIsUtre ( zataka 14 uddeza 1) // nijAyuSastRtIyeze zeSe'nupakramAyuSaH / niyamAdanyajanmAyurnibadhnanti pare punaH // 92 // yAvatyAyuSyavaziSTe parajanmAyuraya'te / kAlastAvAnabAdhAkhyastataH paramudeti tat // 93 // iti bhavasthitiH // 7 // nathI. te sivAyanA bIjAonuM mRtyu ubhaya prakAranuM eTale sopakamI ane nirUpakramI hoya cheema "tattvArthavRtti" nA kartA kahe che. "karma prakRti" nI vRtti-TIkAmAM vaLI "addhAgukkasaM" e gAthAnA vyAkhyAnamAM kahyuM che ke "akarmabhUmi " mAM thayelA tiryaMce tathA manuSyone viSe traNa palyopama nA AyuSyavALo jIva, pAchaLathI turata, aspiSTa antarmuhUrtanA AyuSyane choDIne, bAkInuM attamuhUrtanyUna evuM traNa "papama" nI sthitivALuM AyuSya saMkSepI zake che. devatA, nArakInA cha tathA asaMkhyAta AyuSyavALA tiryA ane manuSyo, jyAre che mAsa Ayu bAkI rahe tyAre AgAmI bhavanuM Ayu bAMdhe che. 91. bIjo mata evo che ke - utkRSTa cha mAsa bAkI rahe tyAre, ane jaghanya antarmuhUrta bAkI rahe tyAre, nArakInA che, parabhavanuM AyuSya bAMdhe che-ema bhagavatIsUtranA cAdamAM 'zataka " nA pahelA "uddeza" mAM kahyuM che. vaLI bAkInA nirUpakamI AyuSyavALAo potAnA AyuSyane trIjo bhAga zeSa rahe tyAre nizcaye parabhavAyu bAMdhe che. 92. jeTaluM AyuSya bAkI rahyuM parabhavAyuSya bAMdhavAmAM Ave teTalA kALane "abAdhakALa" kahe che; ane tyArapachI te "udaya" mAM Ave che. 93. A pramANe sAtamA dvAra-bhavasthiti-nuM svarUpa kahyuM. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) lokaprakAza / [ sarga 3 kAyasthitistu pRthivIkAyikAdizarIriNAm / tatraiva kAye'vasthAnaM vipadyotpadya cAsakRt // 94 // iti kAyasthitisvarUpam // 8 // audArikaM vaikriyaM ca dehamAhArakaM tathA / tejasaM kArmaNaM ceti dehA: pacoditA jinaiH // 95 // udAraiH pudgalairjAtaM jinadehAdyapekSayA / / udAraM sarvatastuMgamiti caudArikaM bhavet // 96 // kriyA viziSTA nAnA vA vikriyA tatrasaMbhavam / svAbhAvikaM labdhijaM ca dvividhaM vaikriya bhavet // 97 // yattadekamanekaM vA dIrgha hUsvaM mhllghu| bhavet dRzyamadRzyaM vA bhUcaraM vApi khecaram // 98 // zrAkAzasphaTikasvacchaM zrutakevalinA kRtam / anuttarAmarebhyo'pi kAntamAhArakaM bhavet / / 99 // pRthvIkAya Adi jIvA, mRtyu pAmIne tathA punaH utpanna thaIne, eka sAthe ja e ja 'Aya' mA 29-sAyasthiti'uDavAya.84. eTaluM AThamA dvArA " kAyasthiti' viSe. hunavAdA2-'Da' athavA 'zaza' viSe: jinezvazAya pAya prazna zI2 OM : (1) mahA2i4, (2) vaizyi, (3) mA 24, (4) tai049 ane. (5) . 65. jinezvaranA zarIra AdinI apekSAe manahara yugalanuM baneluM sarvottama zarIra "dA24' zarIra upAya (1).86. nAnAvidha viziSTa kriyA enuM nAma vikiyAethI thayeluM te kriya. (2). AnA be prakAra che. svabhAvika ane "labdhi" thI thayeluM. A vaikiya zarIra ekanAM aneka thaI zake, hasvadIdha thaI zake, nhAnAM heTA thaI zake, dazya adrazya thaI zake, tema bhUmi parathI AkAzamAM ke AkAzamAMthI bhUmipara saMcAra karI zake. 97-98, trIjuM AhAraka zarIra:-AkAza ane aphaTikarananA samAna rava-nirmaLa tathA anuttara vimAnanI devAthI paNa Adhaka kAntivALuM zrutakevaLakRta zarIra AhAraka kahevAya. (3). Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] pAMca prakAranAM zarIra / (81) zrutAvagAhAptAmarSoSadhyAvRddhiH karotyadaH / manojJAnI cAraNo votpannAhArakalabdhikaH // 10 // taijasaM coSNatAliMgaM tejolezyAdisAdhanam / kArmaNAnugamAhAraparipAkasamarthakam // 101 // asmAttapovizeSotthalabdhiyuktasya bhUspRzaH / tejolezyAnirgamaH syAdutpanne hi prayojane // 102 // tathoktaM jIvAbhigamavRttau savvassa unhasiddhaM rasAiAhArapAgajaNagaM ca / teagaladdhinimittaM ca teagaM hoi nAyavvam / / 103 // asmAdeva bhavatyevaM shiitleshyaavinirgmH| syAtAM ca roSatoSAbhyAM nigrahAnugrahAvitaH // 104 // tathoktaM tattvArthavRtau yadA uttaraguNapratyayA labdhiH utpannA bhavati tadA paraM prati dAhAya visRjati roSaviSAdhmAto gozAlAdivat / prasannastu zItate. jasA anugRhNAti iti // zAstronA abhyAsathI AmarSaoSadhi AdinI Rddhi prApta thavAthI, athavA AhAraka ladhi prApta thavAthI, mana:paryavajJAnI athavA cAraNamuni evuM AhAraka zarIra karI zake che. 9-100 yAthu / tesa' zarIra : tesa' meTale. tApA-554. the, vezyA mAhine sAdhanArUM che ane "kAma" zarIranA anugAmI AhArane pacAvavAmAM samartha che. je prANIne keI viziSTa tapazcaryAthI labdhi prApta thaI hoya ene, kArya paDaye, enA tejasa zarIramAMthI te lezyA nIkaLIne enuM evA prakAranuM kArya sAdhI Ape che. 101-102. vAligamasUtra'nI vRtti-rImA thucha-tAthI siddhathayesu, 2sAhi maahArane pacAvanArUM ane te lezyAnI labdhinA nimittarUpa A tejasazarIra' sarvane che samasabhA. 103. vaLI evI rIte tejasa zarIramAMthI zItalezyA paNa nIkaLe che. e zItalezyAne lIdhe prANI, tuSTamAna thayA hoya te, anugraha karI zake che, jyAre upara kahI e tejezyAvaDe, roSe bharAyale prANI nigraha karI zake che. 104. 11 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2) jovaMArA ! [ 2 kSIranIrevadanyo'nyaM zliSTA jIvapradezakaiH / karmapradezA ye'nantA: kArmaNaM syAttadAtmakam // 105 // sarveSAmapi dehAnAM hetubhUtamidaM bhavet / bhavAntaragatau jIvasahAyaM ca sataijasam // 106 / / nanvatAbhyAM zarIrAbhyAM sahAtmAyAti yAti cet / pravizannirayanvApi kuto'sau tarhi nekSyate // 107 / / atrocyate-na cakSurgocaraH sUkSmatayA taijasakAmaNe / tato notpadyamAno'pi mriyamANo'pyasau sphuTaH // 108 // parairapyuktam-antarAbhavadeho'pi sUkSmatvAnnopalabhyate / niSkrAmanpravizanvApi nA'bhAvo'nIkSaNAdapi // 109 // svarUpamevaM paMcAnAM dehAnAM pratipAditam / kAraNAdikRtAMsteSAM vizeSAn darzayAmyatha // 110 // tattvArthavRtti" mAM kahyuM che ke jyAre uttaraguNanI pratItivALI labdhi utpanna thAya che tyAre roSarUpI viSathI dhamadhamAyamAna thayela mANasa "gazALA nI jema zatrune bALI nAkhavAne mATe tejalezyA mUke che athavA to prasantuSTamAna thayo hoya te zItalezyA-zItaLateja-thI anugraha kare che. have pAMcamuM ane chelle kAmaNa zarIra: jIvapradezonI sAthe kSIranIranI piThe paraspara bhaLI gayelA karmapradezarUpa "kAmaNa zarIra hoya. A kAmaNa zarIra sarva zarIranuM hetubhUta che; ane tejasa tathA kAmaNa-beu sAthe maLIne, jIvane bhavAntaramAM javA mATe sahAyartA thaI paDe che. 105-106. ahiM evI zaMkA upasthita thAya ke-jyAre AtmA A beu zarIra sahita AvajA kare che tyAre Avato-praveza karato ane jatA-nIkaLato kema dekhAto nathI? e zaMkAnuM nivAraNa Ama karavuM:-AtmA sUkSama che tethI daSTigocara thAya nahiM, tethI e utpanna thato ke mRtyu pAmato (Avato jato) paNa phuTa dekhAya nahiM. 107-108 anya darzanamAM paNa kahyuM che ke--aMtaraMga AtmazarIra sUkama hovAthI nIkaLatuM ke praveza karatuM jaNAtuM nathI. paNa e parathI "enI hayAti nathI" ema na jANavuM. 109 A pramANe pAMca prakAranA zarIranuM svarUpa samajAvyuM. have e zarIra saMbaMdhI kAraNa Adi kRta "vizeSa" (taphAvata ) kahuM chuM:-110 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] zarIranA viziSTa kAraNa, pradeza vagere / (83) saMjAtaM pudgalaiH sthUlaihamaudArikaM bhavet / sUkSmapudgalajAtAni tato'nyAni yathottaram // 111 // iti kAraNa kRto vizeSaH // ___ yathottaraM pradezaiH syurasaMkhyeyaguNAni ca / AtRtIyaM tato'nantaguNe taijasakArmaNe // 112 // iti pradezasaMkhyAkRto vishessH|| zrAdyaM tiryagmanuSyANAM devanArakayoH param / keSAMcillabdhimadvAyusajJitiryagnRNAmapi // 113 // AhArakaM salabdhInAM syAccatudarzapUrviNAm / sarvasaMsArijIvAnAM dhruve taijasakAmaNe // 114 // tatvArthabhASye tu uktam eke tu AcAryAH nayavAdApekSaM vyAcakSate kArmaNamevaikamanAdisambandham / tenaivaikena jIvasya anAdiH sambandhaH bhavati iti / taijasaM tu labdhyapekSaM bhavati / sA ca taijasalabdhiH na sarvasya bhavati kasyacideva bhavati / etaTTIkAlezaH api-evaM ekIyamatena pratyAkhyAtameva taijasaM zarIraM anAdisambandhatayA sarvasya ca iti / yA punaH abhyavahRtAhAra prati pAcakazaktiH vinA'pi labdhyA sA tukArmaNasyaiva bhaviSyati karmoSNatvAt / kArmaNaM hi idaM zarIraM anekazakti dArika zarIra sthaLa pudgalenuM baneluM hoya, enI pachInA bIjAM uttarottara sUma pulanAM banelAM hAya. (e kAraNakRta vizeSataphAvata) 111 pahelA zarIrathI laIne trIjA zarIra sudhInA uttarottara asaMkhyapradezavALA hoya, ane cothuM ane pAMcamuM ethI anantagaNA pradezavALA hoya. (e pradezasaMkhyAkRta vizeSa- tazata) 112. paheluM eTale dArika zarIra tiryane ane manuSyane hAya. bIjuM eTale kriya" zarIra devane ane nArakInA chane, keTalAka labdhivAnone, vAyune, saMsi tiryaMcAne ane manuSyAne DAya. jI -mAhA24' zarIra sandhita zAha pUrva' ghArImAna DAya; ane zuM pAMcamuM sarva saMsArIone hAya. 113-114. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| (84) [ a 2 garbhatvAt anukaroti vizvakarmaNaH / tadeva hi tathAsamAsAditapariNatiH vyapadizyate yadi taijasazarIratayA tato na kazciddoSa iti // atra bhUyAn vistaro'sti / sa tu tatvArthavRtteH avaseyaH // yugapaJcaikajIvasya dvayaM trayaM catuSTayam / syAdehAnAM na tu paMca nApyekaM bhavavartinaH // 115 // vaikriyasyAhArakasyA'sattvAdekasya caikadA / na paMca syuH sadA sattvAdantyayo.kamapyadaH // 116 // syAdekamapi pUrvoktamatAntaravyapekSayA / bhavAntaraM gacchatastanmate syAtkArmaNaM param // 117 // iti svAmikRto vizeSaH // zrAdyasya tiryagutkRSTA gatirArucakAcalam / jaMghAcAraNanigraMthAnAzritya kalayantu tAm // 118 // tattvArthabhASyamAM to ema kahyuM che ke keTalAka AcAryo "nayavAda" nI apekSAo ema kahe che ke "eka "kArpaNa" zarIraneja (jIvasArI) anAdi saMbaMdha che, "tejasa" zarIra to labdhine apekSIne thAya che. e labdhi kaMI sau koIne hotI nathI." A TIkAno bhAvArtha A pramANe--keTalAkane mate tejasa zarIrane ne jIvane anAdi saMbaMdha nathI. labdhi vinA paNa AhArane pAcana karavAnI je zakita dekhAya che te kAmaNu zarIrane laIne ja che; kemake zarIra kamIne lIdhe uSNa che. vaLI kAmaNa zarIramAM aneka zaktio che tethI e vizvakarmAnuM anukaraNa kare che. ane evI rIte pariNati prApta karI hovAne lIdhe je kAzmaNa zarIrane tejasa zarIra kahevAmAM Ave to kaMI dUSaNa nathI. ( ahiM TIkAmAM ghaNo vistAra che te "tattvArtha " nI vRtti-TIkA-mAM joI le.) eka saMsArI jIvane ekasAthe be, traNa athavA cAra "zarIra hoya; pAMca na hoya, tema eka na hoya. kemake 'vaikriya' ane ' AhAraka' beu ekasAthe eka jIvane na hoya tethI pAMcepAMca zarIra na hoya; tema "tejasa" tathA "kArmaNa' bane haMmezAM havAthI eka (zarIra) paNa na hoya. paNa pUrve je mantAtara kahyo enI apekSAe eka (te ekaluM kArmaNa) hoya kemake bhavAntaramAM jatA jIvane "tejasa" tathA "kAmaNu" beu na hotAM eka phakata kArpaNa hoya. (A pramANe svAmikRta vizeSa che). 115-117. pahelA-dArika zarIranI utkRSTa "tI chI' gati cheka rUcaka parvata sudhI hoya; ane e Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] zarIranAM viziSTa prayojana / (85) AnandIzvaramAzritya vidyAcAraNakhecarAn / UrdhvaM cApaMDakavanaM tatrayApekSayA bhavet // 119 // viSayo vaikriyAMgasyA'saMkhyeyA dvIpavArdhayaH / mahAvidehA viSayo jJeya pAhArakasya ca // 120 // lokaH sarvo'pi viSayasturyapaMcamayorbhavet / bhavAdbhavAntaraM yena gacchatAmanuge ime // 121 // iti viSayakRto bhedaH // ___ dharmAdharmArjanaM saukhyaduHkhAnubhava eva ca / kevalajJAnamuktyAdiprAptirAdyaprayojanam // 122 // ekAnekatvasUkSmatvasthUlatvAdi nbhogtiH| saMghasAhAyyamityAdi vaikriyasya prayojanam // 123 // sUkSmArthasaMzayacchedo jinendraddhivilokanam / jJeyamAhArakasyApi prayojanamanekadhA // 124 // yadAhuH-titthayarariddhidaMsaNasuhumapayatthAvagAhaheDaM vA / saMsayavoccheatthaM gamaNaM jiNapAyamUlaMmi // 125 // ghAcAraNa" munione hoya. vidyAcAraNa tathA vidyAdharonI e gati cheka "naMdIzvara dvIpa sudhI DAya, sIdhI 'titotraNenI 54' vana sudhA DAya. 118-118. vaiThiya' zarIravANAnI gati asanyAta dvIpa samudrI sudhI tI. 'mADA24' nA 'bhaviTeDa' kSetrI sudhI. yAthA mane pAyamA-'tesa' mane 'Ama' zarIravANAnI gati sarva lokamAM hoya; kemake eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jatA sarva prANIone e beu " zarIre DAya che. ( 240 pramANe viSayata vizeSa-leha che). 120-121. paDasA-'sohA2i4' zarIranu prayona dhamAdhAna, sumahAnubhava, jJAnaprAta, mokSaprAlita-se che. vaiThiya' zarIranuprayorAna sarapa, manepa, sUkSbhAva, sthuulatva Adi, AkAzagamana ane saMghane sahAya ityAdi che. "AhAraka' zarIranuM prayojana sUphamAthe zaMkAonuM nivAraNa, jinendraRdvidarzana, ItyAdi che. 122-124. zAstranA vacana che ke tIrthaMkaraprabhunI samRddhi avalakavA mATe, sUmapadonA arthanA bedhane mATe ane saMzayanA udane mATe jinezvaraprabhunA caraNa pAse gamana karavuM. 125. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 3 lokaprakAza / zApAnugrahayoH zaktirbhuktipAkaH prayojanam / taijasasya kArmaNasya punaranyabhave gatiH // 126 // iti prayojanakRto vizeSaH // utkarSataH sAtirekasahasrayojanapramam / audArikaM vaikriyaM sAdhikaikalakSayojanam // 127 / / AhArakaM hastamAnaM lokAkAzamite ubhe / samudghAte kevalinaH syAtAM taijasakArmaNe // 128 // avagADhaM pradezeSu svalpeSvAhArakaM kila / tataH saMkhyaguNAMzasthamutkRSTaudArikaM smRtam // 129 // tato'pi saMkhyaguNitadezasthaM guru vaikriyam / samudghAte'haMto'ntye dve sarvalokAvagAhake // 130 // dIrgha mRtyusamudghAte tUtpattisthAnakAvadhi / anyadA tu yathAsthAnaM svasvadehAvagAhinI // 131 // maraNAntasamudghAtaM gatAnAM dehinAM bhavet / yAvatyekendriyAdInAM taijasasyAvagAhanA // 132 // tesa' zarIranu prayo- A5' bane 'anura' nIti , tathAsAna yu hoya ene pacAvavAnI zakita prApta karavI e che. " kAmaNa' zarIranuM prayojana anya bhavamAM Abhana 421 / bhATe cha. ( se pramANu prayoganata - vizeSa' che.) 121. dArika" zarIranuM utkRSTa pramANa eka sahastra nathI kaMIka adhika che, "kriyAnuM ekalakSI yojanathI saheja vadhAre che. " AhAraka' nuM eka hAthanuM pramANa che. "tejasa" tathA 'bha' zarI2. vaNIprabhunAsabhudhAta vaNate ' sa za ' DAya che. 127-128. AhAraka" zarIra sarvathI apa pradezomAM avagAheluM hoya che. dArika utkRSTa ethI saMkhyAtagaNu pradezomAM avagAheluM hoya che. 129. tethI paNa utkRSTa saMkhyAtagaNu pradezomAM vaikiya" zarIra avagAheluM hoya che ane ahaprabhunA samughAta vakhate to chellAM beu zarIre sarva lokane avagahelA hoya che. 130. mRtyusamudaghAta vakhate to beu zarIra cheka utpattisthAna sudhI lAMbA hoya che, anyadA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka zarIranI viziSTa avagAhanA / (87) bravImi to jinaproktasvarUpAM sopapattikam / bhAvyaivaM kArmaNasyApi sobhayoH sAhacaryataH // 133 // yugmam // svasvadehamitA vyAsasthaulyAbhyAM sarvadehinAm / maraNAntasamudghAte syAttaijasAvagAhanA // 134 / / pAyAmato viziSyeta tatraikendriyadehinAm / aMgulAsaMkhyeyabhAgapramANA sA jaghanyataH // 135 // utkarSatazca lokAntAllokAntaM yAvadAhitA / ekendriyANAM jIvAnAmevamutpattisaMbhavAt // 136 // yugmam // sAmAnyato'pi jIvAnAM vibhaavyaitdpekssyaa| lokAntAvadhi lokAntAtaijasasyAvagAhanA // 137 // aMgulAsaMkhyabhAgena pramitAtha jghnytH| nirdiSTA vikalAkSANAM tejasasyAvagAhanA // 138 // tiryaglokAcca lokAntAvadhi teSAM griiysii| saMbhavo vikalAkSANAM yattiryagloka eva hi // 139 // yathAsthAne pitapotAnAM zarIra jevaDAM hoya che. vaLI maraNAntasamaye, samudaghAtane prApta thayelA ekendriyAdi prANIonA tejasa zarIranI jevaDI avagAhanA hoya che-tevaDI ja " kAma" zarIranI paNa hoya che. kemake jinavacana pramANe e beu zarIra sahacArI che. 131-133. maraNAMta samughAta vakhate sarva prANIonI tejasa zarIranI avagAhanA piotapotAnA zarIranI jADAI pahoLAI pramANe hoya che. 134. emAM, ekendriya prANIonI avagAhanAnI laMbAImAM phera che. kemake te jaghanyapaNe aMgulanA asaMkhyAta bhAga jevaDI che, ane utkRSTapaNe kaleka " nA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI che. kemake ekendriya jIvone evAja prakArane utpattisaMbhava che. 135-136. vaLI A apekSAne laIne sAmAnyapaNe paNa jIvanI tejasa zarIranI avagAhanA "leka nA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI che. 137 vikalendriya jIvonA tejasa zarIranI avagAhanA jaghanyapaNe aMgulanA asaMkhya bhAga jeTalI kahelI che, ane utkRSTapaNe tiryacakI lekAMta sudhInI che. kemake vikasendriyono saMbhava phakta tiryazlokamAM ja che. 138-139 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) lokaprakAza / [ sarga 3 adholoke'pyadholokagrAmeSu dIrghikAdiSu / UrdhvaM ca pAMDakavanavartivApIhRdAdiSu // 14 // sambhavo vikalAkSANAM yadyapyasti tathApi hi / sUtre svasthAnamAzritya tiryagloko nirUpitaH // 141 // yugmam / / tata uktAtiriktApi vikalAnAM bhvtysau| adhogrAmAtyAMDakAcca lokAgrAntA garIyasI // 142 // sAtirekaM yojanAnAM sahasraM sthaajghnytH| nArakANAM taijasAvagAhanA sAtha bhAvyate // 143 // santi pAtAlakalazAzcatvAro'bdhau caturdizam / adho lakSaM yojanAnAmavagADhA iha kSitau // 144 // sahasrayojanasthUlakuDayAsteSAM ca nishcite| adhastane tRtIyAMze vAyurvavarti kevalam // 145 // madhyame ca tRtIyAMze mizritau salilAnilau / tathoparitane bhAge tRtIye kevalaM jalam // 146 // je ke alekamAM paNa adholekajhAnI vAvaDIone viSe, tathA UrdhvakamAM pAMDakavanamadhye AvelI vAvo tathA kaha vageremAM vikalendriyono saMbhava che te paNa sUtramAM svasthAnane mAzrIne tiryo 4hyo cha 140-141. tethI. e kahI ethI adhika paNa avagAhanA vikalendriyAnI hoya che. eTale ke utkRSTa, adhogrAma ane pAMDakavanathI te lokAgranA aMta sudhInI hoya che. 142. nArakInA jIvonI jaghanya tejasa avagAhanA eka sahasra ejanathI kaMIka vadhAre hoya. 143 e viSe nIce mujaba:- samudranI aMdara diza cAra pAtALakaLaza che. e kaLaza pRthvInI aMdara eka lAkha jana avagAhIne rahelA che. eka hajAra jana jADAM taLIyAne lIdhe nizcaLa rahelA e kaLa zamAM ekadama nIcalA trIjA bhAgamAM phakta vAyu ja che, vacalA trIjA bhAgamAM jaLa ane vAyu mizra rahelA che ane cheka upalA trIjA bhAgamAM phakta jaLa ja raheluM che. 144-146 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] tejasa zarIranI avagAhanA / (89) tatazca-sImantakAdinarakavartI kazcana nArakaH / pAtAlakalazAsanno mrnnaantsmuddhtH|| 147 // kuDayaM pAtAlakumbhAnAM vibhidyotpadyate ytH| matsyatvena tRtIyAMze madhyame carame'pi vA // 148 // yugmam // tasmAdarvAk tu naivAsti tiryagmanujasambhavaH / utpatti rakANAM ca na tiryagmanujau vinA // 149 // utkarSatastvadho yAvatsaptamI narakAvanIm / nArakANAmetadantaM svasthAnasthitisambhavAt // 150 // tiryak svayambhUramaNasamudrAvadhi sA bhavet / nArakANAM tatra matsyAditvenotpattisambhavAt // 151 // UdhvaM ca paMDakavanasthAyitoyAzrayAvadhi / / ata UrdhvaM tu kutrApi nRtiryaksambhavo'sti na // 152 // __ paMcendriyatirazcAM ca jaghanyA paramApi ca / vikalendriyavat jJeyA tejasasthAvagAhanA // 153 // tethI, sImaMtaka Adi narakamAM rahelo kaI paNa nArakI eka pAtALakaLazanI najIkamAM maraNAMta samughAta kare to e pAtALakaLazanA taLIAne bhedIne ( e nArakIne jIva ) kaLazanA vacalA athavA cheka uparanA bhAgamAM saMsya ( utpanna ) thAya. kemake ethI AgaLa tiryaMca ke manuSyano saMbhava ja nathI ane nArakIonI utpatti tiryaMca athavA manuSya zivAyanI che naDiM. 147-146. vanAhIna vAnI * aSTa' tesamAnA viSa. e avagAhanA "nIce" cheka sAtamI naraka sudhI hoya kemake ene potAnA sthAnane viSe rahevAno saMbhava che ane e sthAnene tyAMja cheDo Ave che; "tIchIM cheka svayaMbhUramaNa samudra sudhI hAya kemake tyAM teone masyAdikapaNe utpanna thavAno saMbhava che; ane "u" cheka pAMDakavananA jaLAzayo sudhI hAya kemake ethI upara tiryaMca ke manuSyanI dhyAtino kyAMya saMbhava nathI. 150-15ra paMcendriya tiryaMcanA tejasa zarIranI avagAhanA jaghanyapaNe ane utkRSTapaNe paNa vika lendriya samAna jANavI. 12 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / (90) [ sarga 3 aMgulAsaMkhyeyabhAgamAtrA nRNAM jaghanyataH / utkarSatazca nRkSetrAllokAntAvadhi kIrtitA // 154 // bhavanavyantarajyotiSkAdyadvisarganAkinAm / aMgulAsaMkhyeyabhAgamAnA jJeyA jaghanyataH // 155 // mamatvAbhiniviSTAnAM svaratnAbharaNAdiSu / pRthivyAditayA teSAM tatraivotpattisambhavAt // 156 // yugmam / / utkarSatastvadhaH zailAnarakakSmAtalAvadhi / gatAnAM tatra keSAMcitteSAM maraNasambhavAt // 157 // tiryak svayaMbhUramaNAparAntavedikAvadhi / Urdhva tatheSatprAgbhArApRthivyUrdhvatalAvadhi // 158 / / etAvadantaM pRthivIkAyatvena samudbhavAt / tataH paraM ca pRthivIkAyAdInAmasambhavAt // 159 // sanatkumArakalpAdidevAnAM syAjaghanyataH / aMgulAsaMkhyeyabhAgamAnA saivaM vibhAvyate // 160 // manuSyanA tejasa zarIranI avagAhanA jaghanyapaNe aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalI ane utkRSTapaNe cheka manuSyakSetrathI lekAMta sudhInI jANavI. 153-54. bhavanapati, vyantara, jyotiSka ane pahelA be devalokanA devanI tejasa avagAhanA jaghanyapaNe aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI jANavI; kemake emanAM ratnAbharaNe vageremAM mArApaNuM samajatA dene eemAM ja pRthvIkAyAdikapaNe upajavAno saMbhava che. vaLI e 4paNe 'nIye'cha 'zakSA' na24nA tajIyAM sudhAnI tarAvI; bho tyAM gyeaa-mem|mAMnA keTalAkanuM tyAM maraNa nIpajavA saMbhava rahe che. "tIchIM " cheka "svayaMbhUramaNu" samudranI atima cheDAnI vedikA sudhI jANavI; ane Urdhva cheka siddhazilAnI pRthvInA urdhva taLIA sudhI jANavI; kemake teTale sudhI eo pRthvIkAyapaNe upaje che, tyAMthI A pRthvIkAyAdikanI utpattine saMbhava nathI. 155-159. sanatkumAra Adi devalokanA devenI jaghanya tejasa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga levaDI hoya. 160 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] temasa zarIranI viziSTa avagAhanA / (91) devA sanatkumArAdyA utpadyante svbhaavtH| garbhajeSu nRtiryakSu dhruvaM naikendriyAdiSu // 161 // yadA sanatkumArAdisudhAbhugmandarAdiSu / dIrghikAdo jalakrIDAM kurvANaH svAyuSaH kSayAt // 162 // utpadyate matsyatayA svAtyAsannapradezake / tadA jaghanyA syAdasya yadvaivaM sambhavatyasau // 163 // yugmam // pUrvasambandhinI nArImupabhuktAM mahIspRzA / kazcitsanatkumArAdirdevaH premavazIkRtaH // 164 // tadavAcyapradeze svamavAcyAMzaM vinikSipan / pariSvajya mRtastasyA eva garbhe samudbhavet // 165 // yugmam // utkarSatastvadho yAvatyAtAlakalazAzritam / madhyamIyaM tRtIyAMzaM tatra matsyAdisambhavAt // 166 // tiryak svayaMbhUramaNaparyantAvadhi sA bhavet / acyutasvargaparyantamUla sA ceti bhAvyate // 167 // e A pramANe -sanakumAra Adi deva svAbhAvika rIte garbhaja manuSya ane tiryamAM utpanna thAya che. ekendriya AdimAM teo upajatAja nathI. 161. evo eka deva jyAre "mandarAcaLa parvata vageremAM vAvaDIo, dro ItyAdine viSe jaLakrIDA karato chevaTa, AyuSyanA kSayathI pitAthI ati najIkanA pradezamAM matsyapaNe utpanna thAya tyAre tenI jaghanya tejasa avagAhanA thAya. 162-163. athavA te nIce pramANe saMbhave che-utpanna thAya che koIka sanakumArAdika deva, pitAnI pUrva saMbaMdhavALI, manuSya bhogavelI, rI pratye premAtura thaI, enA avAcya pradezamAM pitAnA avAya aMzane nAkhI, AliMgana detAM mRtyu pAmI enA ja garbhamAM utpanna thAya. 164-145. - have eenI utkRSTI avagAhanA " nIce" pAtALa kaLazanA vacalA trIjA bhAga sudhI hoya; kemake tyAM masyAdino saMbhava che. "tIcha" vaLI "svayaMbhUramaNa" samudranA cheDA sudhA hoya, ane Urdhva' cheka acuta devaloka sudhI hoya ane enI bhAvanA nIce pramANe:-16-17 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92) lokaprakAza / [ sarga 3 kazcidacyutanAkasthasuhRddevasya nizrayA / devaH sanatkumArAdirgatastatra mriyeta yat // 168 // sahasrArAntadevAnAM bhAvanIyAnayA dizA / kaniSTA ca gariSTA ca taijasasyAvagAhanA // 169 // AnatAdyacyutAntAnAM devAnAM syAjaghanyataH / aMgulAsaMkhyeyabhAgaparimANAvagAhanA // 170 / / utpadyante nareSveva devA nanvAnatAdayaH / narAzca nRkSetra eva tadiyaM ghaTate katham // 171 / / atrocyate-upabhuktAM manuSyeNa mAnuSIM pUrvavallabhAm / upalabhyAvadhijJAnAtpremapAzaniyantritaH // 172 // ihAgatyAsannamRtyutayA buddhiviparyayAt / malinatvAcca kAmAnAM vaicitryAtkarmamarmaNAm // 173 // gADhAnurAgAdAliMgya tadavAcyapradezake / parikSipya nijAvAcyaM mriyatesvAyuSaH kssyaat||17|| vishesskm|| koIka sanakumArAdika deva, amyuta devalokamAM rahelA koI mitra-devanI nizrAthI tyAM gayela hoya tyAM mRtyu pAme. 168. sahasAra" devaleka sudhInA devanI janya ane utkRSTa taijasa avagAhanA AvI rIte bhAvI vI. 166. Anata " devakathI te "amrutadevaloka sudhInA devenI jaghanya taijasa avagAhanA eka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDI hoya, 170 ahiM koI evI zaMkA uThAve che ke "Anata" devaloka vagerenA deva to avIne manugelekane viSe ja utpanna thAya che ane manuSya te manuSyakSetrane viSeja hoya. ema hAIne A jaghanya avagAhanA zI rIte ghaTe ? 171 A AzaMkAnuM nivAraNa A rIte -manuSya bhogavelI pitAnI pUrvabhavanA nehavALI manuSyane avadhijJAnathI jANune, kaI "Anata" Adine deva nehAkRSTa thaI, ahiM AvIne, mRtyu najadIka hovAne sababe buddhimAM viparyaya thavAthI, kAmanI duSTa vAsanAthI, karmonI vicitratAthI, gADha AliMgana daIne e strInA avAcya pradezamAM pitAnA avAcya aMzane ze Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taijasa zarIranI viziSTa avgaahnaa| dravyaloka] garbhe'syA eva mRtvAyaM yadyutpadyeta nirjrH| AnatAdikratubhujastadeyamupadyate // 175 // ___ AnatAdikratubhujAM manoviSayasevinAm / kAyenAspRzatAM devImapi kSINamanobhuvAm // 176 // manuSyastriyamAzritya yadyevaM syAdviDambanA / tarhi ko nAma durvAraM kandarpa jetumIzvaraH // 177 // yugmam / ___ adho yAvadadhogrAmAstiryag nRkSetrameva ca / tataH paraM manuSyANAmutpattisthityasambhavAt // 178 // UrdhvamacyutanAkAntaM gatAnAM mitrnishryaa| aAnatAdikratubhujAmacyute mRtyusambhavAt // 179 // UrdhvamacyutajAnAM tu svavimAnaziro'vadhi / svairaM tatra gatAnAM yat keSAMcit sambhavenmRtiH // 180 // praiveyakAnuttarasthasurANAM sAvagAhanA / yAvadvidyAdharazreNImAvasthAnAjaghanyataH // 181 // pIne, pitAnA AyuSyanA kSayane lIdhe mRtyu pAme che. evI rIte mRtyu pAmela e deva je eja strInA garbhamAM upaje te enI e jaghanya tejasa avagAhanA (sukhethI) ghaTI zake che. 172-175 phakata manavaDeja viSaya sevanArA, devIno paNa zarIrasparza nahi karanArA ane vaLI kSINa kAmI, evA, "Anata" Adi devalokanA devanI, manuSyaNIne AzrIne AvI viDaMbanA thAya che tyAre evA durdhAra kAmadevane anya koNa jItI zake ? 176-177 - emanI (AnatAdikanA devena) nIcI avagAhanA adhogrAma sudhInI hoya che, ane tiryaMga avagAhanA manuSyakSetra sudhI ja hoya che kemake ethI AgaLa manuSyanI utpatti-sthitino asaMbhava che. 178 emanI urdhva avagAhanA azruta" devaloka sudhI hoya che kemake mitranI nizrAthI tyAM gayelAnuM tyAM maraNa saMbhave che. amruta" devalokanA devonI urdhva avagAhanA pitAnA vimAnanA zikhara paryanta hoya che. kemake svachaMdapaNe tyAM gayelA ghaNAnuM mRtyu saMbhave che. 180 yaka" ane "anuttara " vimAnanA devanI tejasa avagAhanA jaghanyapaNe pitAnA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / khecarazreNiparato manuSyANAmasambhavAt / graiveyakAdidevAnAmapyatrAgatyasambhavAt // 182 // ao yAvadadhogrAmAnUrdhvaM ca svAbhayAvadhi / tiryak punarnara kSetraparyantaM sA prakIrtitA // 183 // yAvannaMdIzvaraM kheTAH sastrIkA yAnti yadyapi / sabhogamapi kurvanti tatra kAmeSunirjitAH // 184 // paraM notpadyate garbhe naro nRkSetrato bahiH / tataH utkarSatastiryag nRkSetrAvadhi soditA // 185 // ityarthataH prajJApanasUtraikaviMzatitamapade // iti pramANAvagAhakRtaH vizeSaH // ( 94 ) sthitiraudArikasyAntarmuhUrtaM syAjjaghanyataH / utkRSTA trINi palyAni sA tu yugmivyapecayA // / 186 // dazavarSasahasrANi jaghanyAjanma vaikriye / trayastriMzatsAgarANi sthitirutkarSataH punaH // 187 // [ sarga 3 sthAnathI te vidyAdharAnI zreNiparyaMta hAya che. kemake vidyAdharAnI zreNithI AgaLa manuSyeAnA asaMbhava che ane traiveyaka AdikanA devAne paNa ahIM AvavAnA asaMbhava che. 181-182. emanI ' nIcI ' avagAhanA adheAgrAma sudhInI che, ' urdhva ' potAnA sthAna sudhInI chene ' tirya' manuSyakSetra sudhInI che. 183. agara jo ke vidyAdharA strIsahavartamAna nandIzvaradvIpa sudhI Ave che ane kAmanA khANuthI parAjIta thai tyAM saMbhoga paNa kare che; parantu manuSyakSetrathI bahAra, garbha mAM manuSya utpanna thatA nathI mATe emano tirthaM phUM avagAhanA utkRSTapaNe manuSya kSetra sudhI kahI che. 184-185. Ama ' pannavaNA ' sUtranA ekavIzamA padamAM artha kahyA che. Ama pramANAvagAhaSkRta 'vizeSa ' bhAbya ) * AdArika ' zarIranI jaghanya sthiti antarmuhUrtanI hAya che, ane ' utkRSTa ' traNa paDyeApamanI hAya che ane e yugalIyAenI apekSAe che. 186. * vaikriya " zarIranI jaghanya sthiti janmathI mAMDIne dazahajAra varSonI hAya che ane utkRSTa tetrIza sAgaropamanI hAya che. 187 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vividha zarIranI viziSTa sthiti / (95) vaikriyasya kRtasyApi jaghanyAntarmuhartikI / jyeSTA tu jIvAbhigame gaditA gAthayAnayA // 188 // aMtamuhuttaM naraesu hoi cattAri tiriymnnuesu| devesu addhamAso ukkosa viuvaNAkAlo // 189 // paMcamAMge tu vAyUnAM saMjJitiryagnRNAmapi / jyeSTApyekAntarmuhUrtA proktA vaikurvikasthitiH // 190 // zrIsUtrakRtAMge tu veyAlie nAma mahabhiyAve egAyae pavvatamaMtarikhkhe / hammati tatthA bahukUrakammA paraM sahassA u muhuttayANaM // 191 // [ nAmeti saMbhAvane / etannarakeSu yathAntarikSe mahAbhitApe mahAduHkhe ekazilAghaTitaH dIrgha: veyAlieti vaikriyaH paramAdhArmikaniSpAdita prvtH| tatra hastasparzikayA samAruhanto nArakA bahukrUrakarmANo hanyante pIDyante / sahasrasaMkhyAnAM muhUrtAnAM paraM prakRSTaM prabhUtaM kAlaM hanyante / ityarthaH] 'tribha' vaiyi zarIranI dhanya sthiti santa itanI che. 'Ta' sthiti 'ligama' sUtramA nAye pramANe matAvI cha:-188. kRtrima kriyano utkRSTa kALa nArakIomAM antarmuhurtana, tiryaMca ane manamAM cAra antarmuhUrtana ane devomAM ardhamAsano hoya che. 189. pAMcamA aMgamAM to vAyunI tathA saMsi tiryaMca ane manuSyanI paNa kRtrima vaikriya sthiti utkRSTapaNe eka antarmuhUrtanI kahI che. 190 zrI sUtrakRtAMga (sUyagaDAMga) sUtramAM to kahyuM che ke- AkAzamAM zilAne ghaDelo je vaikriya parvata che tyAM bahu kraratAthI, nArakIone hajAro muhUrtonA ghaNA kALa sudhI haNavAmAM Ave che. 191 aDinAma' 24 'samAnA' artha mA che. 2mA nabhAM, santarikSanIma, mahA duHkhadAyaka eka zilAna ghaDele, lAMbe, vaikiya eTale dhAryArUpa karAvI zakIe evoparamAdhAmIne banAvela parvata che. tenI upara hAtha TekavI TekavIne caDhatA nArakInA hajAre jene bahu karatA pUrvaka haNavAmAM Ave che.] Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (96) lokaprakAza / [sarga 3 (atra paramAdhArmikadevavikurvitasya parvatasya ardhamAsAdhikApi sthitiruktA iti jJeyam / tatvaM tu jino jaaniite|) antarmuhUrta dvedhApi sthitirAhArakasya ca / anAdike pravAheNa sarvataijasakArmaNe // 192 // sAvasAne tu bhavyAnAM siddhatve tadabhAvataH / abhavyAnAM nirante ca paMgUnAM muktivartmani // 193 // iti sthitikRtaH vishessH| AhArakaM sarvato'lpaM yatkadAcidbhavedidam / bhavedyadi tadApyetadekaM dve vA jaghanyataH // 194 // sahasrANi navotkarSAdasattAsya jghnytH| eka samayamutkRSTA SaNmAsAvadhi viSTape // 195 // yugmam // ukta cAhAragAiM loge chammAsA jA na hoti vikayAi / ukkoseNaM niyamA ekaM samayaM jahanneNaM // 196 // AhArakAdasaMkhyeyaguNAni vaikriyANi ca / tatsvAminAmasaMkhyatvAnnArakAMgisuparvaNAm // 197 // ( ahi paramAdhAmIoe vikalA parvatanI arthamAsathI adhika sthiti paNa kahI cha. 3 te 52mAtmA and. ) mAha24' zanI me sthiti (dhanya bhane utkRSTa ) anta tanI che. tesa kAmaNa zarIranI vaLI pravAhe karIne anAdi che. bhavya janone te siddhapaNAmAM e beuno abhAva hovAthI "sAnta'nAzavaMta che. jyAre mokSamArge javAne azakata evA abhavya yAne ye me 'ananta' . (40 prabhArI sthitisamadhI vizeSa' 4vyo .) 182-183. AhAraka zarIra sarvathI apa che. kemake e kadAcita ja thAya che. ane jyAre thAya che tyAre paNa jaghanyathI eka athavA be thAya che ane utkRSTa nava hajAra thAya che. enI jagatane viSe 8 asattA" jaghanya eka samaya paryantanI che, ane utkRSTa cha mAsa paryantanI che. 194-195. kahyuM che ke-A lokamAM nizcaye AhAraka zarIra utkRSTa chamAsa paryanta vikuvaya nahiM, ane jaghanyathI eka samaya sudhI ene abhAva rahe 19. AhAraka zarIrathI asaMkhyAtagaNuM vaikriya zarIre hoya che, kemake vaikriya zarIranA karanArA nArakInA jIva, manuSya ane devo asaMkhya che. 17, Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vividha * zarIra' nA viziSTa antara / (97) apyaudArikadehAH syustadasaMkhyaguNAdhikAH / Anantye'pi tadIzAnAmasaMkhyA eva te yataH // 198 // pratyaMgaM prANino yatsyuH saadhaarnnvnsptau| anantAstAni cAsaMkhyAnyevAMgAni bhavanti hi // 199 // tebhyo'nantaguNAstulyA mithstaijskaarmnnaaH| yatpratyekamime syAtAM dve dehe sarvadehinAm // 200 // iti alpabahutvakRto vizeSaH // ___ ekajIvApekSayA syAjjyeSTamaudArikAntaram / antarmuhUrtAbhyadhikAstrayastriMzatpayodhayaH // 201 // tathoktaM jIvAbhigamavRttauutkarSatastrayastriMzatsAgaropamANi antarmuhartAbhyadhikAni tAni caivam / kazciccAritrI vaikriyazarIraM kRtvAntarmuhUrta jIvitvA sthitikSayAdavigraheNAnuttarasureSu jAyata iti // vaikriyasyAntaraM kAyasthitikAlo vanaspateH / adhasya pudgalaparAvarta zrAhArakAntaram // 202 // dArika zarIre paNa vaikriya thI asaMkhyAtagaNI che. ( vaLI, dArika zarIravALA jIva " ananta" che tepaNuM zarIro to asaMkhyAta che, kemake daSTAnta tarike "sAdhAraNa" vanaspatimAM dareka aMge jIve ananta che paNa zarIre asaMkhyAta ja hoya che. "dArika" thI anantagaNa taijasa" ane " kAmaNa' zarIra hoya che. e beunI saMkhyA samAna che. kemake beu dareka prANane hoya che. (A pramANe alpabadutva kRta "vizeSa" jaNAvyuM) 198-200 eka jIvanI apekSAe dArika zarIrano AMtare utkRSTa tetrIza sAgaropama ne eka antamuhUrtana hoya. 201. jIvAbhigama" sUtranI vRttimAM kahyuM che ke dArika zarIranI AMtaro utkRSTa tetrIza sAgaropama ne eka antarmuhUrtano che. evI rIte ke-keIka cAritravaMta jIva vaikriya zarIra karI, sthitikSayane lIdhe phakata antarmuhUrNa jIvI, (tyAMthI ) vagara zarIre anuttara vimAnanA devamAM utpanna thAya che. vaikriyazarIrano utkRSTa AMtara vanaspatikAyanA sthItikALa jeTalo che, ane AhAraka zarIra ra manaparAvartanamA cha. 202. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) lokprkaash| [ sarga 3 laghu cAdyasya samayo'ntarmuhUrtaM tadanyayoH / na sambhavatyantaraM ca dehayoruktazeSayoH // 203 // ityantarakRto vizeSaH / iti dehasvarUpam // 9 // sadasallakSaNopetapratIkasannivezajam / zubhAzubhAkArarUpaM SoDhA saMsthAnamAMganAm // 204 // samacaturasra nyagrodhasAdivAmanakakubjahuMDAni / saMsthAnAnyaMge syuHprAkarmavipAkato'sumatAm // 205 // tatra cAyaM caturasraM saMsthAnaM sarvataH zubham / nyagrodhamUla nAbheH sat sAdi nAbheradhaH zubham // 206 // idaM sAcIti ke'pyAhuH sAcIti zAlmalItaruH / mUle syAdvRttapuSTo'sau na ca zAkhAsu tAdRzaH // 207 // tathoktaM paMcasaMgrahavRttau pahelA eTale dArika zarIrano AMtara jaghanyathI "eka samayana" che. pachInA be (vaiyi bhane mAhA24) ne| dhanya saaNt| 'manta dUta 'no cha. zeSa me- ' ane "tejasa"--ne AMtaro saMbhavato nathI. ( Ama akhtara eTale AMtarA saMbaMdhI seleha-tApata samanavyA. 203. A pramANe "deha" nAmanA navamA dvAranuM svarUpa saMpUrNa zubhAzubhalakSaNovALuM, sArI narasI AkRtirUpa prANInuM "saMsthAna", enA avayanA sannivezane sane prA2nu DAya che. 204. pUrva karmanA vipAkathI prANune samacaturasa, nyAya, sAdi, vAmana, muja ane huMDaka se tanA, zarI2nA 'sasthAna 'DAya che. 205. paheluM samacaturastra saMsthAna sarva prakAre zubha hoya che. bIjuM eTale vadhasaMsthAna nAbhithI uparanA bhAgamAM zubha hoya che ane trIjuM (sAdi ) saMsthAna nAbhithI nIcenA sAgamA zulahAya che. 206. sA'sAhisasthAnane 4 'sAthi' cha. 'sAyi' zaTale bhI nAmarnu vRkSa; je mULamAM geLa ane puSTa hoya che paNa jenI zAkhAo evI nathI. 207. yasaaDa' nI vRtti- bhAM dhuMcha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANInA cha prakAranA sNsthaan'| dravyaloka ] (99) __apare tu sAcIti paThanti tatra sAcIti pravacanavedinaH zAlmalItarumAcakSate / tataH sAcIva yatsaMsthAnaM tatsAcIti / evaM ca nya. grodhasAcinoranvitArthatA bhavatIti jJeyam // mauligrIvApANipAde kamanIyaM ca vAmanam / lakSitaM lakSaNairduSTaiH zeSeSvavayaveSu ca // 208 // ramyaM zeSapratIkeSu kubja sNsthaanmissyte| duSTaM kintu zirogrIvApANipAde bhavedidam / / 209 / / huMDaM tu sarvato duSTaM kecidvAmanakubjayoH / viparyAsamAmananti lakSaNe kRtalakSaNAH // 210 // iti saMsthAnasvarUpam // 10 // aMgamAnaM tu tuMgatvamAnamaMgasya dehinAm / sthUlatApRthutAdyaM tu jJeyamaucityataH svayam // 211 // iti aMgamAnasvarUpam // 11 // smityekiibhaavyogaadvednaadibhiraatmnH| utprAbalyena kAzaghAto yaH sa tathocyate // 212 // bhojamA 'sAhi'nI sanyAsa 'sAthi' cha. siddhAntanA jJAnavAra saathi'n| zAmalIvRkSa" e artha kahe che. mATe sAci vRkSa jevuM saMsthAna te sAcisaMsthAna. Ama sAci ane nyagrodhanuM arthanuM maLatApaNuM kahevAya. bharata, zrIvA, husta sane ya24-mAkhai pAnAM su12-mana 2 DAya, ane zeSa avayayonA hu skssnn| DAya-sevA saMsthAna'ne vAmana saMsthAna cha. 208. mastaka, grIvA, hasta ane caraNa-ATalAM cAra duSTalakSaNavALAM hoya ane zeSa avae suMdara hoya-evA saMsthAnane kuja saMsthAna kahe che. 209. avayavamAtra duSTa hoya evuM saMsthAna "huMDaka saMsthAna kahevAya. keTalAka lakSaNazAstrIo vAmana" ane "kuja' saMsthAnA upara jaNAvyA te karatAM viparIta lakSaNo kahe che. 210. A pramANe dazamA dvAra "saMsthAna'nuM svarUpa saMpUrNa. aMgamAna eTale prANInA zarIranI uMcAInuM pramANa. enI jADAI ane pahoLAI Adi te ene ucitapaNe svayameva samajI levI. 212. A pramANe agIyAramAM dvAra "aMgamAna "nuM svarUpa kahyuM. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / (100) [ sarga 3 yataH- samudghAtagato jIva: prasahya karmapudgalAn / kAlAntarAnubhavAnipi kSapayati drutam // 213 // taccaivam / kAlAntaravedyAnayamAkRSyodIraNena karmAzAn / udayAvalikAyAM ca pravezya paribhujya zAtayati // 214 / / te caivam / vedanotthaH kaSAyottho maraNAntikavaikriyau / zrAhArakastaijasazca chadmasthAnAM SaDapyamI // 215 // syAtkevalisamudghAtaH saptamaH sarvavedinAm / aSTasAmAyikazcAyamAntarmuhUrtikAH pare // 216 // tathA hi ___ karAlito vedanAbhirAtmA svIyapradezakAn / vikSipyAnantaparamANuveSTitAn dehato bahiH // 217 // ApUryAsAdyantarANi mukhAdi zuSirANi ca / vistArAyAmataH kSetraM vyApya dehapramANakam // 218 // raju eTale ekIbhAva. enA yogathI, vedanA Adi bhagavAIne, AtmAnA karmone udghAta (prathama sahA2 ) thAya-menu nAma samudghAta. 212. kAraNake samuddhAtagata jIva, ghaNA kALa pachI bhegavavAnAM hoya evAM karmapugaLane paNa 'turata' vAparIne bhAvI nAme cha. 213. te A pramANe. AtmA kALAMtare vedavAlAyaka karmanA puNaLAne udIraNAvaDe AkaSIne udhyamAMdAvI, sogavI, ravI nAMcha.214. sAtamAthI cha pradhAna sabhudhAta (1 ) vehanAthI thayeTa, ( 2 ) 4pAyathA thayesa, ( 3 ) bha24Anti, (4) vaiGiya, (5) mA 24 ane (6) teso cha525' vAne hAya che. 215. sAtame "kevaLi" samughAta sarvajJAne hoya che ane e ATha samaya sudhI hoya che. jyAre pahelA cha eka antarmuhUnA hoya che. 216. te mA prabhAva:- (1). vedanAthI duHkhita thayela AtmA, anantakamaparamANuo vaDe vIMTAyelA evA potAnA Atmapradezane, zarIrathI bahAra kADhI, khabhA vagerenA antarone tathA mukha vagere pAkI bhAgane pUrIne, laMbAIhoLAIe zarIrapramANa kSetramAM vyApI, antarmahata sudhI rahe; ane Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] jIvanA sAta prakAranA 'samudghAta' / (101) tiSTedantarmuhUrtaM ca tatra cAntarmuhUrttake / asAtavedanIyAMzAn zAtayatyeva bhuurishH||219|| vizeSakam // iti vednaasmudghaatH| samAkula: kaSAyena jIvaH svIyapradezakaiH / mukhAdiraMdhrANyApUrya tAn vikSipya ca pUrvavat // 220 / / vistArAyAmataH kSetraM vyApya dehapramANakam / kaSAyamohanIyAkhyakarmAzAn zAtayehahUn // 221 // yugmm|| zAtayaMzcAparAn bhUrIn samAdatte svahetubhiH / jJeyaM sarvatra naivaM cedasmAt muktiH prasajyate // 222 // kaSAyasya samudghAtazcaturkIyaM prkiirtitH| krodhamAnamAyAlobhairhetubhiH paramArthataH // 223 // iti kaSAyasamudghAtaH / antarmuhUrtazeSAyurmaraNAntakarAlitaH / mukhAdirandhrANyApUrya zarIrI svapradezakaiH // 224 // svAMgaviSkambhabAhalyaM svshriiraatirektH| jaghanyato'gulAsaMkhyeyAMzamutkarSata: punaH // 225 // e antamuhUrtamAM e (AtmA) azAtA vedanIya karmanA ghaNA aMzene kheravI nAMkhe che. ( sAnu nAma vahanAsamudhAta ) 217-218. (2). kaSAyavyAkuLa prANI AtmapradezavaDe mukha vigere pikaLa bhAga pUrIne, ane temane pUrvavat vikSepIne lAMbAhaLA, zarIrapramANukSetramAM vyApI "kaSAyamahanIya " nAmanA karmanA ghaNA aMzane kherave che, ane kheravatAM kheravatAM, hetupUrvaka anya aneka aMzone grahaNa kare che (ema sarvatra samajavuM ). (jo ema na hoya to pachI ene mokSaprAptino prasaMga AvI jAya che. A kaSAyasamughAta kodha, mAna, mAyA ane lAbha-rUpa hetuovaDe karIne yAra prA2ne 4hyo che. yAnu nAma 4AyasabhudhAta ). 220-223. (3) maraNAMtathI duHkhita thayelA jIvanuM jyAre antarmuhUta AyuSya bAkI rahyuM hoya tyAre e jIva AtmapradezavaDe mukhAdi chidrabhAgane pUrI, jADAI pahoLAImAM potAnA zarIra jeTale, tathA laMbAimAM jaghanyapaNe aMguLanA asaMkhyAta bhAga jeTale ane utkRSTapaNe Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 102 ) lokaprakAza / asaMkhya yojanAnyekadizyutpattisthalAvadhi / zrayAmato'pi vyApyAntarmuhUrttAmriyate tataH // 226 // vizeSakam // maraNAntasamudghAtaM gato jIvazca zAtayet / zrAyuSaH pudgalAn bhUrInAdatte ca navAnna tAn // 227 // atrAyaM vizeSaH / kazcijjIvaH ekenaiva maraNAntikasamudghAtena narakAdiSUtpadyate tatrAhAraM karoti zarIraM ca badhnAti / kazcittu samudghAtAnnivRtya svazarIramAgatya punaH samudghAtaM kRtvA tatropapadyate / ayamartho bhagavatISaSTazatakaSaSTodezake narakAdiSu zranuttarAnteSu sarvasthAneSu bhAvito'stIti jJeyam // iti maraNAntikasamudghAtaH / vaikurvikasamudghAtaM prApto vaikriyazaktimAn / karmAvRtAnAmAtmIya pradezAnAM tanorbahiH // 228 // nissRjya daMDaM viSkambhabAhalyAbhyAM tanupramam / zrAyAmatastu saMkhyAtayojanapramitaM tataH // 229 // [ sarga 3 ekadizAmAM cheka utpattisthAna sudhI asa MkhyAta yAjana jeTalA, vyApIne antarmuhUta mAM mRtyu pAme che. A jIva ghaNA AyupugalAne kheravI nAkhe che, paNa navAMne grahaNa karatA nathI. 224-227. A mAmatamAM nIce pramANe viziSTatA che:-- koika jIva eka ja maraNAntika samuddhAte karIne nakAdimAM utpanna thAya che, tyAM AhAra kare che ane zarIra paNa khAMdhe che. vaLI kAika teA samudghAtathI nivRtta thai pAcho pAtAnA zarIramAM AvI puna: samuddAta karI tyAM utpanna thAya che. ( A artha bhagavatAsUtra' nA chaThThA zatakanA chaThThA uddezamAM, 'narakAdei'thI anuttaranA antabhAga sudhInA sarva sthAnAmAM kahele che. A pramANe ( 3 ) bhAntiH samudghAta. ( 4 ). vaikriya samudhdhAtane prApta thayelA vaikriyazaktivALA jIva karmothI vIMTAyalA AtmapradezAne zarIrathI bahAra kADhIne, jADAi paheAlAimAM potAnA zarIra pramANe tathA laMbAImAM sakhyAta yAjana jevaDA daMDa banAvIne, pachI pUrvapArjita vaikriyazarIranAmakarmanA zAne Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e. samudghAtonuM svarUpa / vaikiyAMgAbhighanAmakamAMzAn pUrvamarjitAn / zAtayan vaikiyAMgArhAn skandhAtvA karoti tat // 230 // [ vizeSakam // iti vaikriyasamudghAtaH / samuddhatastaijasena tejolezyAkhyazaktimAn / karmAvRtAtmapradezarAzervaikriyavadbahiH / / 231 // dehavistArabAhalyaM saMkhyeyayojanAyatam / nissRjya daMDaM prAgbaddhAn zAtayetaijasANukAn // 232 // yugmam // anyAnAdAya tadyogyAn tejolezyAM vimuMcati / taijaso'yaM samudghAtaH prajJaptastatvapAragaiH // 233 // iti taijasasamudghAtaH / caturdazAnAM pUrvANAM dharttAhArakalabdhimAn / jinaddhidarzanAdInAM madhye kenApi hetunA // 234 // zrAhArakasamudghAtaM kurvannAtmapradezakaiH / daMDaM svAMgaprathusthUlaM saMkhyeyayojanAyatam // 235 // ( 103 ) nissRjya pudgalAnAhArakanAmnaH purAtanAn / vikIryAdAya tadyogyAn dehamAhArakaM sRjet // 236 // vizeSakam // kheravatA ane vaikriyazarIrane ceAgya skandhAne letA samuddAta kare che. Anu nAma vaikriyasamu ghAta. 228-230. ( 5 ) tejasasamuddaghAtane prApta thayelA * tejolezyA ' nAmanI zakita-vALA jIva, vaikriya'nI peThe, karmothI vIMTAyalA AtmapradezAne bahAra kADhIne temanA, svazarIrapramANa jADApaheALA ane sakhyAta yAjana lAMbe daMDa karIne pUddha tejasa azAne kherave che; ane anya yeAgya azAne leine tejolezyA mUke che. Anu nAma tejasasamuhyAta. 231-233. ( 6 ). AhArakalabdhivALA caudapUrva dhArI, jinaprabhunI samRddhi nIrakhavA vagerenA kAika hetuthI, AtmapradezeAvaDe zarIrapramANa jADA paheALe ane saMkhyAtayeAjana lAMbe IMDa karIne purAtana AhArakapudagaLAne vikherIne tathA tene yAgya pugaLAne grahaNa karIne AhA 24 zarIra sara-menu nAma AhArausamuhaghAta. 234-236. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) lokaprakAza / sarga 3 ] iti aahaarksmudghaatH| yasyAyuSo'tiriktAni karmANi sarvavedinaH / vedyAkhyanAmagotrANi samudghAtaM karoti saH // 237 // zrAntarmuhUrtikaM pUrvamAvarjIkaraNaM sRjet / antarmuhUrttazeSAyuH samudghAtaM tato vrajet // 238 // AvarjIkaraNaM zastayogavyApAraNaM matam / idaM tvavazyaM kartavyaM sarveSAM muktigAminAm // 239 // ___ AtmapradezairlokAntaspRzamUrdhvamadho'pi ca / kuryAdAdyakSaNe daMDaM svadehasthUlavistRtam // 240 // dvitIye samaye tasya kuryAtpUrvAparAyatam / kapATaM pATavopetaH samaye'tha tRtIyake // 241 / / tato vistArya pradezAnudIcIdakSiNAyatam / maMthAnaM kurute turye tato'ntarANi pUrayet // 242 // yugmam // svapradezaistadA sarvAn lokAkAzapradezakAn / sa vyApnoti samA hyete lokAkAzaikajIvayoH // 243 // (7). ve sAtamA bhane chedA upasisamudhAta ' viSa. je sarvajJa kevaLIne AyuthI vadhAre, vedanIya-nAma-ane gotra-karmo hoya che, te kevaLI samughAta kare che. 237. prathama antamuhUrta paryanta "AvejIkaraNa kare, ane pachI jyAre AyuSya antarmuhUrta zeSa 29 tyAre sabhudhAta 42. 238. " AvAjIkaraNa" eTale zubhAgone vyApAra. te sarva mokSagAmIone avazya kare paDecha. 234. pahelA kSaNamAM e kevaLI, AtmapradezavaDe, svazarIrapramANa jaDa pahoLo, uMce ane nIce suddhAM lokAntane sparza karanAra daMDa saraje. 240. bIje kSaNe e kevaLI cAturyapUrvaka e daMDano pUrva pazcima lAMbo kapATa kare. pachI trIjI kSaNe emAMthI pradezane uttaradakSiNa lAMbA vistArIne maMthAna kare; ane ethe kSaNe enA snt| pUre. 241-242. te samaye te AtmapradezavaDe kAkAzanA sarva pradezamAM vyApI jAya che. kemake lekAkAza bhane 04nA smaan|| che. 243. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ___ kevaLI samudghAta ' nuM svarUpa / (105) saMharet paMcame cAsau samaye'ntarapUraNam / SaSTe saMhRtya manthAnaM saMharetsaptame'rarim // 244 // saMharedaSTame daMDa zarIrasthastato bhavet / antarmuhUrta jIvitvA yogarodhAcchivaM vrajet // 245 // yadAhuH- yasya punaH kevalinaH karma bhvtyaayusso'tirikttrm| sa samudghAtaM bhagavAnupagacchati tatsamIkartum // 246 // daMDaM prathame samaye kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye vizvavyApI caturthe tu // 247 // saMharati paMcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / saptamake tu kapATaM saMharati tato'STame daMDam // 248 // audArikaprayoktA prthmaassttmsmyorsaavissttH| mizraudArikayoktA saptamaSaSTadvitIyeSu // 249 // pachI pAMcame samaye te AMtarA saMharI le, cha samaye maMthAna saMhare ane sAtame samaye pATane sahazo .244. AThame samaye daMDane saMharI le ane zarIrastha thAya. pachI antamuhUrta jIvIne gadhana karI mokSe jAya. 245. AyuSya karatAM adhika karma je kevaLI mahArAjane heAya che te beune samAna karavAne 'sabhudhAta ' 42vAnu nAma se che. 246. ( ane e mATe) pahele samaye daMDa kare, bIje samaye kapATa kare, trIje samaye maMthAna 42, yo samaya vizvavyApI thAya. 247. pAMcame samaye antara saMhare, chadde samaye manthAna saMhare, sAtame kapATa saMhare ane pachI mAme sabhayesaDare. 248. pahelA ane AThamA samayamAM ene dArika zarIra hoya che. jyAre sAtamA, chaThThA ane bIjA samayamAM mizradArikakAyane vega hoya che. 249. 14 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) lokaprakAza / [ sarga 3) kArmaNazarIrayoktA caturthake paMcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAt // 250 / / kiNc| samudghAtAnivRtyAsau tridhA yogAn yunaktyapi / satyAsatyAmRSAbhikhyau yogau mAnasavAcikau // 251 // pRSTeSu manasArtheSu tatrAnuttaranAkibhiH / dAtuM taduttaraM cetoyogayugmaM yunakti saH // 252 // tathA manuSyAdinA ca pRSTo'pRSTo'pi sa prabhuH / prayojanavizeSeNa yunaktyetau ca vAcikau // 253 // kAyayogaM prayuMjAno gamanAgamanAdiSu / ceSTeta pIThapaTTAdyamarpayetprAtihArikam // 254 // evaM ca-kaizcidityucyate yattu zeSaSaNmAsajIvitaH / jinaH kuryAtsamudghAtaM tadasadyattathAsati // 255 // prAtihArikapIThAderAdAnamapi sambhavet / zrute tu kevalaM proktaM tatpratyarpaNameva hi // 256 // yugmam // thA, pAMcamAM ane trIjA samayamAM enuM kArmaNa zarIra hoya che. A traNa samayamAM vaLI e nizcaye anAhAraka hoya che. 250. qNI, samughAtathI nivRtta thaIne A kevaLI bhagavAna traNa prakAranA yogane paNa joDe che. emAM, (1) satya ane (2) nahiM satya ke nahiM asatya athaoNt vyavahAra-e nAmanA be pega te 'manAyA1' ane 'vayanayoga'. 251. anuttaravimAnanA deva mana vaDe kaMI paNa prazna kare ane emane kevalI mana vaDe ja uttara Ape-e (1) maneyoga. vaLI manuSya AdinA pRSTapRSTa saMzaya TALavA mATe kevalIne, viziSTa prayojana hovAthI, balavuM ja paDe e (2) vacana yoga. ane gamanAgamanAdi karavAmAM tathA pIThapaTTa Adi pAchuM meMpavuM hoya tyAre (3) kAyAga thAya. 252-254. ema hovAthI cha mAsa zeSa Aya rahe che tyAre kevaLIbhagavAne samadaghAta kare che ema ja keTalAka kahe che-e asatya che, kemake je tema hoya to (sepelA) pIThapaTTanuM punaHgrahaNa paNa saMbhave. parantu siddhAntamAM to kevaLa emane oNpavAnI ja vAta karI che. ra55-256. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] kevaLI samudghAta ' nuM svarUpa / ( 107) ityAdyadhika prajJApanAntimapadavRttito'vaseyam // tatazca-paryAptasaMjJipaMcAkSamanoyogAjaghanyataH / asaMkhyaguNahInaM taM niraMdhAnaH kSaNe kSaNe // 257 // asaMkhyeyaiH kSaNairevaM sAkalyena ruNaddhi tam / tataH paryAptakadvayakSavacoyogAjaghanyataH // 258 // asaMkhyaguNahInaM taM niraMdhAnaH kSaNe kSaNe / evaM kSaNairasaMkhyeyaiH sAkalyena ruNaddhi saH // 259 // vizeSakam / / tataH paryAptasUkSmasya kAyayogAjaghanyataH asaMkhyaguNahInaM taM niraMdhAnaH kSaNe kSaNe // 260 // asaMkhyaiH samayairevaM sAkalyena ruNaddhi saH / yogAn rudhaMzca sa dhyAyet zukladhyAnatRtIyakam // 261 // yugmam // etena sa upAyena sarvayoganirodhataH / zrayogatAM samAsAdya zailezI pratipadyate // 262 // paMcAnAM hrasvavarNAnAmuccArapramitAM ca tAm / prAptaH zailezaniSkampaH svIkRtotkRSTasaMvaraH // 263 // A kahyuM ethI vizeSa vistAra jevo hoya to pannavaNA " sUtranA keTalAM padanI TIkAmAM che tyAMthI jANI levo. pachI, paryApta-saMjJI-paMcendriyanA manoyogathI asaMkhyagaNa hIna-ochA evA e manogane kSaNe kSaNe rUMdhatA rUMdhatA asaMkhyAta kSaNamAM sarva mane ne rUMdhe che. pachI jaghanyathI paryApta beindrinA vacanagathI asaMkhyagaNa ochA evA e vacanagane kSaNe kSaNe rUMdhatA rUMdhatA, asaMkhyAta kSaNamAM sarvavacanagane rUMdhe che. 257-259 pachI sUkSamaparyAnA kAyogathI jaghanyata: asaMkhyagaNuM ochA evA te kAyayegane kSaNekSaNe rUMdhatA thakA, asaMkhyAta kSaNamAM sarvakAyayegane rUMdhe che. AvI rIte yogone rUMdhatA zukaladhyAnanA trIjA pAyAne dhyAvatA hoya che. 260-261 AvI rItanA upAyathI sarvane rUMdhI ayogIpaNuM pAmI zailezI" avasthA prAta 42 cha. 212. pAMca hRsva akSarono uccAra jeTalA vakhatamAM thaI zake eTale kALa rahenArI e zelezI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206) lokaprakAza / zukladhyAnaM caturthaM ca dhyAyan yugapadaMjasA / vedyAyurnAmagotrANi kSapayitvA sa siddhayati // 264 // yugmam // agatvApi samudghAtamanantA nirvRtA jinA: / vApyApi samudghAtamanantA nirvRtA jinA: // 265 // atrAyaM vizeSaH / yaH paramAsAdhikAyuko labhate kevalodgamam / karotyaso samudghAtamanye kurvanti vA na vA // iti guNasthAnakramArohe || chammAsAUsese uppaNaM jesi kevalaM nANam / te niyamA samudhAiya sesA samughAya bhaiyavvA // ityasya vRttau // iti kevalisamudghAtaH // zrAdyAH paMca samudghAtAH sarveSAmapi dehinAm / anubhUtA zranantAH syuryathAsvaM sarvajAtiSu // 266 // [ sarvok avasthA pAmIne merUparvata samAna niSkapa rahI, utkRSTa saMvaratatva svIkArI zukala dhyAnanA cAthA pAyAne dhyAvatA ekadama vedanIya, Ayu, nAma ane gAtra--kamAM khapAvIne te siddha thAya che. 263-264. ananta keLie samuddAta vinA paNa mekSe gayelA che ane ananta samuddhAtavaDe mAkSe gayA che. 265. ahi' vizeSa eTaluM ke:-- cha mAsa zeSa AyuSya rahyu hAya tyAre je kevaLajJAna pAme che te samuddAta kare che. khIjAo kare athavA na paNa kare. evI rIte * guNasthAna kamAreAha 6 graMthamAM kahyuM che. vaLI e graMthanI vRttimAM Ama zabdo che:--chamAsa AyuSya khAkI rahe te vakhate jeone kevaLajJAna utpanna thAya che eA nizrcaye samudhAta kare che. bAkInAonA samudghAtanI 'bhajanA' jANavI-arthAt ee ' samuddAta ' kare yA na kare. e pramANe sAtamA * kevalIsamuddAta ' viSe kahyuM. pahelA pAMca eTale ke (1) vedanAthI nIpajeleA (2) kaSAyathI nIpajelA (3) maraNAntika (4) vaikriya ane (5) AhAraka-A samuddhAtA sarva prANIoe sarva jAtiomAM anantavAra anubhavyA hAya che. 266, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] samudaghAtaviSaye kaMika vizeSa / (109) bhASinastu na santyeva keSAMcillaghukarmaNAm / keSAMcittvaMginAmekadvayAdayaH syuranekazaH // 267 // yAvad gaNyA agaNyA vA syuH keSAMcidanantakAH / yathAsvaM sarvajAtitve vijJeyA bahukarmaNAm // 268 // navaras- sUkSmAnAdinigodaistu nigode traya eva te| anubhUtA anantAH syu vinaste tu sarvavat // 269 // AhArakA narAnyeSAM keSAMcinnRbhave tryH| atItAH syu vinastu te catvAro na cAdhikAH // 270 // sambhaveyuzcatvAro'nubhUtA nRbhave nRNAm / bhaviSyanto'pi vijJeyA stAvanto nRbhave nRNAm // 271 // catvAro'pi vyatItAstu nAnyeSAM nRn vinA ytH| AhArakaM turyavAraM kRtvA sidhyati tadbhave // 272 / / tathoktaM prajJApanAvRttauiha yazcaturthavelamAhArakaM karoti sa niyamAttadbhava eva muktimAsAdayati na gatyantaramiti / keTalAka laghukamI jIvone e samudyAta thanArA hatA ja nathI. jyAre keTalAkane e eka me-sama ane thAya che. 297. vaLI keTalAka bahukamI jIvone saMkhyAta samughAta thAya che, keTalAka bahukamIne asaMkhyAta thAya che ane keTalAkane to ananta thAya che. 268 pheramAM eTaluM ke-sUkSamaanAdika nigodanA e nigodamAM bhUtakALamAM be traNa ja sabhudhAta manantA2 manumA DAya che. bhaviSyANAM to sabanI peThe. 268. manuSya zivAya keTalAka anya prANIone manuSyabhavamAM traNa AhAraka samughAta thayelA hAya che ane thavAnAM cAra ja hoya che. adhika nahiM. ra70. manuSyane manuSyabhavamAM anubhavelA AhAraka samuddaghAto cAra ja saMbhave che. manuSya bhavamAM thavAnA paNa teTalA ja hoya. ra71. kemake manuSya zivAya bIjAone cAre AhAraka samRghAto vyatIta thayelA na hoya, kAraNa e ke eo AhAraka samudaghAta karIne te ja bhavamAM siddha thAya che. ra72. 'prajJAptasUtra' mA 54] 4thucha Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| [ sarga 3 saptamastu na kasyApi syAdatIto naraM vinaa| bhAvyapyeko'nyajantUnAM keSAMcinnRtva eva saH // 273 // samudghAtottIrNajinaM pratItyaiko niSevitaH / manuSyasya manuSyatve'nAgato'pyeka eva saH // 274 // asadvedyAdizritazcAdyo mohanIyAzritaH prH|| zeSA,saMtiH cAtIya 27pa che turyapaMcamaSaSTAzca nAmakarmasamAzritAH / nAmagotravedyakarmasaMzritaH saptamo bhavet // 276 // iti jIvasamudghAtAH // yo'pyacittamahAskandhaH smudghaato'styjiivjH| aSTasAmayikaH so'pi jJeyaH saptamavatsadA // 277 // pudgalAnAM parINAmAdvizrasotthAtsa jAyate / makkama sarjAtattamAro linatatvavat 278 ahiM je cethIvAra AhAraka samughAta kare che te teja bhavamAM mokSa pAme che. bIjI gatimAM ene javAnuM hoya nahiM. sAtamo samudraghAta manuSyabhava zivAya atIta thayelo hoto nathI. je koI prANIne e samudaghAta thavAno hoya te manuSyabhavamAM ja, ane te ye vaLI eka ja thAya che. ra73. samudyAtathI uttIrNa thayelA kevaLIe to eka sAtame ja savelo hoya che, ane manuSya paNamAM manuSyane, anAgata e te samuddaghAta paNa eka ja hoya che. 274. pahelA samadaghAta "asAtA vedanIya'karmanA AzrayavALe che; bIje "mohanIya karmanA AzrayavALo ane trIjo "antaramuhUrtazeSa AyukarmanA " AzrayavALe che. 275. cotha, pAMcama ane cho--e traNa samudyAta nAmakarmanA AzrayavALA che ane sAtamo nAmakarma, netrakarma ane vedanIyakarma e traNenA AzrayavALe che. 276. evI rIte jIvonA samudyAtanA saMbaMdhamAM jANavuM. vaLI acitta mahA skaMdharUpa, ajIvathI thayela je samudaghAta che tene kALa sAtamA samudRghAtanI peThe ATha samayano che. ra77. svabhAvathI utpanna thayelA pudgaLonA pariNAmathI, te, kevaLisamudyAtanI peThe ATha samayamAM samApta thAya che. 278. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'gati ', ' Agati ' vagere * dvAro' nAM svarUpa / iti samudghAtaH // 12 // vivakSitabhavAdanyabhave gmnyogytaa| yA bhavedehinAM sAtra gatirgataM ca kathyate // 279 // iti gatisvarUpam // 13 // vivikSite bhave'nyebhyo bhavebhyo yA ca dehinAm / utpattau yogyatA sAtrAgatirityupadarzitA // 280 // ekasAmayikIsaMkhyA mRtyUtpattyostathAntaram / dvAre'sminneva vakSyante taddvArANi pRthag na tat // 281 // iti prAgatisvarUpam // 14 // vivakSitabhavAnmRtvotpadya cAnantare bhave / yatsamyaktvAdyaznute'gI sAnantarAptirucyate // 282 / / iti anantarAptisvarUpam // 15 // labdhvA nRtvAdisAmagrI yAvanto'dhikRtAMginaH / siddhayantyekakSaNe saikasamayesiddhirucyate // 283 // mA pramANe 'sabhudhAta' nAmanA mAramA dvA2' nus135 sa pUrNa. vivakSita bhavathI anya bhavamAM "javAnI yogyatA prANIomAM Ave e gati ke gata vAya. 278. e "gati " nAmanA teramA dvAranuM svarUpa. anya bhavothI vivakSita bhavamAM " AvavAnI yogyatA prANIomAM Ave e "Agati vAya. 280. ekasamayavALI saMkhyA tathA mRtyu ane utpattinuM antara-e sarva A ja " dvAra" mAM kahezuM. enAM jUdAM judAM dvAra nathI kayo. 281. e pramANe "Agati " nAmanA codamA dvAra nuM svarUpa. vivakSita bhavathI mRtyu pAmIne ane bIjA bhavamAM utpanna thaIne prANI samakita Adine 32se che thene 'manantazati' 49 che. 282. se prabhAva se harabhu dvAra' sabha00yuH manuSyapaNuM-AdinI sAmagrI pAmIne lAyakAtavALAM thayelAM prANIo jeTalAM eka samayamAM siddhi pAme che ene "ekasamayesiddhi" kahe che. 283. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / ( 112) [ sarga 3 iti ekasamayasiddhisvarUpam // 16 // kRSNAdidravyasAcivyAtpariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM lezyAzabdaH pravarttate // 284 // dravyANyetAni yogAntargatAnIti vicintyatAm / sayogatvena lezyAnAmanvayavyatirekataH // 285 // yAvatkaSAyasadbhAvastAvatteSAmapi sphuTam / amUnyupabRMhakANi syuH sAhAyakakRttayA // 286 // dRSTaM yogAntargateSu dravyeSu ca pareSvapi / upabRMhaNasAmarthya kaSAyodayagocaram // 287 // yathA yogAntargataspa pittadravyasya lakSyate / krodhodayoddIpakatvaM syAdyaccaMDo'tipittakaH // 288 // dravyeSu bAhyeSvapyevaM karmaNAmudayAdiSu / sAmarthya dRzyate tamki na yogAntargateSu tat // 289 // e seLayuM dvAra Dave vezyA' nAmanA sattaramA 'dvA2' nu2535 nAthe pramANa: kRSNa Adika dravyanA saMyogathI sasphaTikaratnanuM jema bIjuM navuM pariNAma thAya che tema karmonA saMgathI AtmAnuM pariNAma thAya che tene "lezyA " kahe che. 284. anvaya' ane vyati24' thI vezyA' nAsayogAne sIdhe yA dravyA yogane viSe antargata che ema samajavuM. 285. jeTalA pramANamAM kaSAyane sadbhAva hoya teTalA pramANamAM e kaSAyone, A dravya, sahAyaDA24 thacha, 48 42 cha. 286. kemake gAntargata anya dravyomAM paNa, kaSAyanA udayamAM je prakaTanasAmarthya che te sAmarthya dekhAI Ave che. 287 jemake cogAntargata pittadravyamAM krodhanA udayane uddIpana karavAnA guNa dekhAya che. kemake krodhAtura mANasanI ati pitta prakRti hoya che. 288. evI rIte karmanA udayAdikarUpa "bAhya" dravyomAM paNa jyAre evuM sAmarthya daSTizAzara thAya che tyAre roganA "antargata' dravyamAM e sAmarthya kema na hoya ? 19. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM c| dravyaloka ] * lezyA ' nuM svarUpa / (113) surAdadhyAdikaM jJAnadarzanAvaraNodaye / tatkSayopazame heturbhavedbrAhmIvacAdikam // 290 // kaSAyoddIpakatve'pi lezyAnAM na tadAtmatA / tathAtve hyakaSAyANAM lezyAbhAvaH prasajyate // 291 // lezyAH syuH karmaniSyanda iti yatkaizciducyate / tadapyasAraM niSyando yadi tatkasya karmaNaH // 292 // cedyathAyogamaSTAnAmapyasau karmaNAmiti / tacatu:karmaNAmetAH prasajyante'pyayoginAm // 293 // na yadyayoginAmetA ghAtikarmakSayAnmatA / 'tata eva tadA na syuryogikevalinAmapi // 294 // nanu c| yogasya pariNAmatve lezyAnAM hetutA bhavet / pradezabandhaM pratyeva na punaH karmaNAM sthitau // 295 // "jogA payaDipaesaM / ThiiANubhAgaM kasAyao kuNai" iti vcnaat| pradazaban jemake, madirA, dahIM Adika jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNInA udayanA heturUpa che ane brAhmI, vaja Adika eonA kSepazamanA heturUpa che. 290. vaLI evI rIte kaSAnI uddIpakatA thayA chatAM paNa lezyAonI tadAtmakatA thatI nathI. kemake je ema thAya ema kahIe te akaSAne lesyAnA abhAvane prasaMga Ave. 21. vaLI lezyA-e karma niNaMda che ema keTalAka kahe che te paNa yogya nathI, kemake nidhya sAyA to yA bhane niSyA DAya ? ( 4 ). 282. je ema kahetA ho ke e AThe karmone niNaMda che, to cAra karmovALA agIone paNa teone prasaMga Ave. paNa ghAtakarmone kSaya thayelo hAIne, e vezyAo aogIone na hoya ane tethI ja sagI kevaLIne paNa na hoya. ra4-ra94. - ahiM kei evo pakSa mAMDe ke "ganuM pariNAmapaNe kabula karIe to lezyAo pradezabaMdhanI ja hetubhUta thAya, paNa karmanI sthitinI hetubhUta na thAya; kemake ema kahyuM che kecege prakRtipradezabaMdhane ane kaSAye sthiti anubhAgabaMdhane kare che." 295. 15 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114) lokaprakAza / [ sarga 3 bhtrocyte| na karmasthitihetutvaM lezyAnAM ko'pi manyate / kaSAyA eva nirdiSTA yatkarmasthitihetavaH // 296 // lezyAH punaH kaSAyAntargatAstatpuSTikRttayA / tatkharUpA eva satyo'nubhAgaM prati hetavaH // 297 // etena / yatkvacillezyAnAmanubhAgahetutvamucyate zivazarmAcAryakRta. zatakagranthe ca kaSAyANAmanubhAgahetutvamuktam tadubhayamapi upapannam / kaSAyodayopabRMhikANAM lezyAnAmapi upacAranayena kaSAyasvarUpatvAt // ityAyadhikaM prajJApanAlezyApadavRttitaH avaseyam // sA ca SoDhA kRSNanIlakApotasaMjJitAstathA / tejolezyApadmalezyAzuklalezyeti nAmataH // 298 // khNjnaaNjnjiimuutbhrmbhrmrsnnibhaa| kokilAkalabhIkalpA kRSNalezyA svavarNataH // 299 // picchataH zukacApAnAM kekikApotakaMThataH / nIlAbjavanato nIlA nIlalezyA svavarNataH // 300 // te enuM samAdhAna ema karavuM ke leNyAkarmasthitinuM kAraNa che ema koI paNa mAnatuM nathI. karmasthitinA kAraNabhUta to kaSA ja che. lezyAo to e kaSAyamAM antargata thaIne enI puSTi karanArI hoIne tasvarUpa thaI anubhAgabaMdhanI hetubhUta thAya che. ra6-297. Ama hovAthI ja, kavacita lezyAo "anubhAga" nI heturUpa kahI che e vAta, ane zivazarmA AcAryo pitAnA "zataka' graMthamAM kaSAyone anubhAgahetu TharAvyA che e vAta- beu gya ja che. kemake kaSAyAnA udayane sahAya karanArI vezyAo upacAranA kaSAyasvarUpa ja kahevAya. AthI adhika khulAse, prajJApanA sUtramAM "lezyApada" upara vRtti-TIkA ApI che te parathI meLavavo. vezyA 7 prA2nI cha: (1) vezyA (2) nAsozyA (3) apAtavezyA (4) te vezyA (5) 5zyA ane (6) zusAsezyA. 288. (1) pazuvezyA manapakSI, mana ( bhasI ), megha, zrabhara, di bhane hAyAnA ganI cha. 288 (2) nIlalesyA pipaTa ane cASa pakSInA piccha, mayura ane kapotanA kaMTha, tathA nila bhajana bananAnI che. 300. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] cha prakAranI lezyAo / jaitrA khadirasArANAmatasIpuSpasodarA / kApotalezyA varNena vRntAkakusumaughajit // 301 // padmarAganavAditya saMdhyAguMjArdhato'dhikA / tejolezyA svavarNena vidrumAMkurajitvarI // 302 // suvarNayUthikA svarNakarNikA raudhacampakAn / parAbhavantI varNena padmalezyA prakIrtitA // 303 // gokSIradadhiDiMDIrapiMDAdadhikapAMDurA / varNataH zaradabhrANAM zuklalezyAbhibhAvinI // 304 // kirAtatiktatra puSI kaTutumbIphalAni ca / tvacaH phalAni nimbAnAM kRSNalezyA rasairjayet // 305 // pippalIzRMgaverANi marIcAni ca rAjikAm / hastipippalikAM jetuM nIlalezyA rasaiH prabhuH // 306 // zramAni mAtuliMgAni kapitthabadarANi ca / phaNasA malakAnISTe rasairjetuM tRtIyikA // 307 // ( 115 ) (3) kApAtalezyA khadiravRkSanA sAra, zaNanA puSpa ane vRntAkanA puSpanA raMganI che. 301. ( 4 ) tejalezyA padmarAgamaNi, ugatA sUrya, saMdhyA, carNeADInA abhAga ane paravAjAnA raMganI che. 302. ( 4 ) padmazyA suvarza, yuthi puSpa, rezunA puSpa ane sabhyAnA puSpanA raMganI che. 303 ( 6 ) zukalalezyA gAyanA dudha, dahiM, samudrINu ane zaradaRtunA vAdaLAnA varSAnI che. 304. have e lezyAe ' rasa " paratve kevI che te kahe che ( 1 ) kRSNulesyA rasamAM, lIbaDA, kaDavI trapuSI, kaDavI tu khaDI ane lIMbaDAnI chAla tathA lIkhALI jevI che. 305 ( 2 ) nIlezyA rasabhAM thI para, Ahu, bharayAM, zani tathA ganapIyara levI che. 306 ( 3 ) aposezyA rasabhAM jIrAM, apittha, aura, isa mane sAmagA devI che. 307 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116 ) lokaprakAza / . varNagandharasApannapakvAmrAdisamudbhavAn / ... rasAnadhikamAdhuryA turyA dhikkurute rasaiH // 308 // drAkSAkharjUramAdhvIkavAruNInAmanekadhA / candraprabhAdisIdhUnAM jayinI paMcamI rasaiH // 309 // zarkarAguDamatsyanDIkhanDAkhanDAdikAni ca / mAdhuryadhuryavastUni zuklA vijayate rasaiH // 310 // __ AdyAstisro'tidurgandhA aprazastA mliimsaaH| sparzata: zItarukSAzca saMkliSTA durgatipradAH // 311 // antyAstisro'tisaugandhyAH prazastA atinirmalA / snigdhoSNAH sparzaguNato'saMkliSTAH sugatipradAH // 312 // ____ parasparamimAH prApya yAnti tadrUpatAmapi / vaidUryaraktapaTayojheMye tatra nidarzane // 313 // tatrApi devanArakalezyAsu vaidUryasya nidarzanam / tiryagmanujalezyAsu raktavastranidarzanam // 314 // (4) te lezyA rasamAM varNagandharasayukata AmraphaLa jevI che. 308 (5) padmazyA rasamAM dAkSa, khajura, mahuDA vagerenA Asava ane candraprabhA Adi mahirAvI cha. 306 1. (1) zusa sezyA 2sabhA sA42, go, is, 22 re mati madhura vstume| jevI che. 310 - have e chaenuM gandha ane sparza paratve varNana- pahelI traNa lezyAo ati durgAthI bharelI, aprazasta ane malina che. emane sparza zata ane trAkSa che. eo vaLI kaleza karAvanArI ane durgatimAM laI janArI che. 311. chellI traNa atyanta suvAsita, prazasta ane nirmaLa che. emane sparza snigdhANa che. e vaLI zAnti pamADanArI ane sadagatie laI janArI che. 312 A vezyAe vaLI paraspara maLI jAya che tyAre tadrupa paNa thaI jAya che. e upara vairya maNinuM ane raktavastranuM--ema be daSTAMta kahyAM che. 313 emAM paNa devenI ane nArakIonI lephsA paratve vairyamaNinuM tathA manuSya ane tiryaMnI legyA paratve 2ktavastranuM daSTAMta che. 314. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] tathAhi / zyAonA viziSTa varNa-rasa- gandha / bhavAntabhavasthitAH / devanArakayorlezyA nAnAkRtiM yAnti kintu dravyAntaropadhAnataH // 315 // na tu sarvAtmanA svIyaM svarUpaM saMtyajanti tAH / sadvaidUryamaNiryadvannAnAsUtraprayogataH / / 316 // japApuSpAdisAnidhyAdyathA vAdarzamaMDalam | nAnAvarNAn dadhadapi svarUpaM nojjhati svakam // 317 // ata eva bhAvaparAvRttyA nArakanAkinoH / bhavanti lezyAH SaDapi taduktaM pUrvasUribhiH || 318 // suranArayANa tAo davvalesA zravadviyA bhaNiyA / bhAvaparAvatIe puNa esu hunti challesA // 319 // ( 117 ) duSTazyAvatAM nArakANAmapyata eva ca / samyaktvalAbho ghaTate tejolezyAdisambhavI // 320 // te A pramANe-- devatA ane nArakInA jIveAnI lezyA cheka bhavAnta sudhI avasthita rahe che; phkta anya dravyeAnA upadhAna-saMsargathI nAnA prakAranI AkRti dhAraNa kare che. 315. jema uttama sphaTikaratna vividha sUtranA saMsaga thI paNa peAtAnu svarUpa badalatuM nathI tema e beu jIvAnI lezyAe peAtAnu svarUpa badalatI nathI. 316. jema japA puSpa vagerenA sAnnidhyathI darpaNa vividha varSane dhAraNa karatuM chatAM paNa potAnA svarUpane tyajatu nathI tema e lezyAe paNa nija svarUpa tyajatI nathI, 317. Ama che . mATe ja bhAvanA parAvartanane lIdhe devatAo ane nArakInA jIveAne cha e sezyAma che. pUrvAcAryA kahI gayA che ke-- devatA ane nArakIAne dravya lezyAe ja kahelI che. paNa bhAvanA parAvartta nathI cha lezyA thAya che. 318. Ama hAvAthI ja duSTa lesyAvALA nArakInA jIveAne, teolezyA AdithI utpanna thatA samatinI prApti ghaTI zaDe che. 320. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) lokaprakAza / [ sarga padAhuH / sammattassa ya tisu uvarimAsu paDivajamANao hoi / puvvapaDivannamo puNa annayarIe u lesAe // tathaiva tejolezyADhathe ghaTate saMgamAmare / vIropasargakartRtvaM kRSNalezyAdisambhava // 321 // __ svarUpatyAgataH sarvAtmanA tiryagmanuSyayoH / lezyAstadrUpatAM yAnti rAgakSiptapaTAdivat // 322 // ata evotkarSato'pyantarmuhUrtamavasthitAH / tiryagnRNAM parAvartta yAnti lezyAstata: param // 323 // bahudhAsAM parINAmastridhA vA navadhA bhavet / saptaviMzatidhA caikAzItidhA triguNastathA // 324 // jaghanyamadhyamotkRSTabhedatastrividho bhavet / pratyekameSAM svasthAnatAratamyavicintayA // 325 // bhavennavavidhasteSAmapi bhedavivakSayA / / saptaviMzatidhAmukhyo'pyevaM bhedaistribhistribhiH // 326 // yugmm|| 4yuM che - upalI eTale pahelA traNa vezyAomAM samyakatvanI pratipatti thAya che. ane pUrve jene e samyakRtvanI pratipatti thayelI hoya che e bAkInI traNa vezyAomAM hoya che. eja rIte te lephsAvALA saMgamadeve vIraprabhune upasarga karyA te kRSNada lesyAnA saMbhavane laIne samajavA. 321. manuSya ane tiryaMcanI vezyAo svarUpanA sarvata: tyAgathI raMgamAM jhabaLelAM vastranI 8 tadU5 tha ya che. 322. AthI karIne ja tiryaMca ane manuSyanI lezyAo utkRSTapaNe antarmuha sudhI rahe che, ane pachI ekadama badalAI jAya che. 323. A vezyAone pariNAma bahudhA traNa prakAre. nava prakAre, satyAvIza prakAre, ekAzI prakAre-ema traNa traNa gaNo hoya che. 324. jaghanya, madhyama ane utkRSTaema traNa prakAra; e pratyekanA nijasthAnanA tAratamyanI apekSAe nava prakAraH Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] lezyAono utkRSTa sthitikALa / ( 11 ) tathAhuH prajJApanAyAm kaNhalesANaM bhaMte kativihaM pariNAmaM pariNamati / gotama tivihaM vA NavavihaM vA sattAvisativihaM vA ekkAsItivihaM vA tepAladusayavihaM vA bahuM vA bahuvihaM vA pariNAmaM pariNamati // lezyApariNAmasyAdimAntyayonAMginAM mRtiH kSaNayoH / antarmuhUrttake'ntye zeSe vAye gate sA syAt // tatrApyantarmuhUrtentye zeSe nArakanAkinaH / mriyante naratiyaMcazcAdye'tIta iti sthitiH // kRSNAyAH sthitirutkRSTA trystriNshtpyodhyH| pravyAmavataqdAntarmuhUrta rU27 palyAsaMkhyeyabhAgADhyA nIlAyAH sA dshaabdhyH| palyAsaMkhyAMzasaMyuktA kApotyAstu trayo'bdhayaH // 328 // ane emanA paNa traNa traNa gaNA karatAM jatAM satyAvIza, kAzI, baso ne teMtALIza ityAdi bhedA thAya. 325-326. e saMbaMdhI prajJApanA sUtramAM kahyuM che ke - gatama prazna kare che he bhagavAna, kRSNalezyA keTalA prakAre pariName? eno prabhu uttara Ape che-he gautama, kRSNalezyA traNa prakAre pariName, nava prakAre pariName, satyAvIza prakAre pariName, ekAzI prakAre pariName, bA ne te tALIza prakAre pariNAme, ema traNa traNa gaNuM karatAM ghaNuM ghaNe prakAre pariName. lezyA pariNAmanA pahelA ane chellA kSaNamAM prANInuM mRtyu thatuM nathI. chelluM anta muhurta zeSa rahyuM hoya tyAre athavA paheluM antamuhUrta vyatIta thayuM hoya tyAre thAya che. emAM paNa cheluM antamuhUrta zeSa rahyuM hoya tyAre nArakI ane devatAonuM mRtyu thAya ane paheluM vItye manuSya ane tiryaMcanuM mRtyu thAya. - kRSNalezyAnI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropama ane be antarmuhUrtanI che. ( eka . antarmuhUrta pUrvanA bhava saMbaMdhInuM, ane eka antarmuhUrta AgaLanA bhAva saMbaMdhInuMema be). 3ra7. nIlalezyAnI utkRSTa sthiti daza sAgaropama ane upara eka popamane asaMkhyAta bhAga-eTalI che. kApata lesyAnI utkRSTa sthiti traNa sAgarepama ane upara eka popamano asaMkhyAmAM bhAga eTalI che. 3ra8. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokAza | [ a. 2 (220 ) prAcyAyyabhavasatkAntarmuhUrtadvayametayo / palyAsaMkhyAMza evAntarbhUtaM netyucyate pRthak // 329 // evaM taijasyAmapi bhAvyam / taijasyA drau payorAzI palyAsaMkhyalavAdhiko / dvayantarmuhUrttAbhyadhikAH padmAyA daza vArdhayaH // 330 // dvayantarmuhUrtAH zuklAyAstrayastriMzatpayodhayaH / antarmuhUrta sarvAsAM jaghanyata: sthitirbhavet // 331 // zrAdyAtra saptamamahIgariSThasthityapekSayA / dhUmaprabhAdyapratarotkRSTAyuzcintayA parA // 332 // zailAdyapratare jyeSThamapekSyAyustRtIyikA / turyA caizAnadevAnAmutkRSTasthityapekSayA // 333 // paMcamI brhmloksthgrisstthaayurpekssyaa| SaSThI cAnuttarasuraparamAyurapekSayA // 334 // uparanI beu (nIla ane kApata) lezyAonA, pUrvanA ane AgaLanA bhAvasaMbaMdhI bane antarmuhUrto palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgamAM antargata thaI jatA hovAthI, judA nathI kahyA. 3ra9. evI rIte tejasa lephsAmAM paNa samajavuM. tejasa lephsAnI utkRSTa sthiti be sAgarepama ane palyopamano asaMkhyAtama bhAgaeTalI jANavI ane palezyAnI utkRSTa sthiti daza sAgaropama ane be antarmuhUrtanI samajavI. 330. zukalezyAnI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropama ane be antamuhUrtanI jANavI. saghaLI che e lezyAonI jaghanya sthiti attamuhUrtanI samajavI. 331. pahelI lesthAnI sthiti sAtamI narakanI utkRSTa sthitinI apekSAo che; ane bIjI lezyAnI sthiti "dhUmaprabhA" nArakInA pahelA prastaranA utkRSTa AyuSyanI apekSAe che. 33ra. trIjI lezyAnI sthiti "zailA" nA pahelA prastaranA utkRSTa AyuSyanI apekSAo che; ane cothI lesthAnI sthiti IzAnadevalokanA devonA utkRSTa AyuSyanI apekSAe che. 333. pAMcamI lezyAnI sthiti brAdevalokanA utkRSTa AyuSyanI apekSAe ane chaThThInI sthiti anuttaravimAnanA devAnA utkRSTa AyuSyanI apekSA che. 334. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nArakonI lezyAonA sthitikALa viSe / (121) atra yadyapi paMkaprabhAzailAdyaprastaTayoH pUrvoktAdadhikApi sthitirasti paraM prastutalezyAvatAmiyamevotkRSTA sthitiriti jJeyam / yattu prajJApano. ttarAdhyayanasUtrAdau kRSNAdInAmantarmuhurtAbhyadhikatvamucyate tat prAcyA gryabhavasatkAntarmuhUrtayorekasminnantamuhUrte samAvezAt / itthaM ca etat antarmuhUrtasya asaMkhyAtabhedatvAt upapadyate ityAdiprajJApanAvRttau // iti sAmAnyataH lezyAsthitiH // sthitiM vakSye'tha lezyAnAM nArakasvargiNornRNAm / tirazcAM ca jaghanyenotkarSeNa ca yathAgamam // 335 // dazavarSasahasrANi kApotyAH syAllaghuH sthitiH / utkRSTA trINyatarANi palyAsaMkhyalavastathA // 336 // jaghanyA tatra dharmAdyaprastaTApekSayA bhavet / / utkRSTA ca tRtIyAdyaprastaTApekSayoditA // 337 // paMkaprabhA" ane "zailA" nA pahelA pahelA prastaronI, pUrvokta karatAM adhika paNa sthiti che te paNa A-prastuta lezyAvALAonI to ATalI ja utkRSTa sthiti samajavI. pannavaNA-ane uttarAdhyayana-sUtromAM kRSNalezyA vagerenuM eka antarmuhUrta jeTaluM adhikapaNuM kahyuM che te, pUrvanA tathA AgaLanA bhavanA-ema banne antarmuhartAne eka ja antarmuhUrtamAM samAveza karavAthI kahyuM che. vaLI antamuhUrtanA asaMkhya bhedo hovAthI A ghaTI zake che. Ama pannavaNAsUtranI vRttimAM kahyuM che. ... ( mA prabhArI vezyAmAnI sAmAnyata: sthiti 0. ) ( sthiti=sthiti.) have nArakI, devatA, manuSya ane tirdhAnI lekzAonI AgamamAM kahelI jaghanya ane utkRSTa sthiti vize kaMI kahIe. 335. (1) nAnI vezyAnI sthiti vidhe. kAtilezyAnI jaghanya sthiti dazahajAra varSonI, ane utkRSTa traNa sAgaropama ne papamanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalI che. 336. - emAM paNa jaghanya sthiti pahelI nArakInA pahelA prastaranI apekSAe, ane utkRSTa trIjI nArInA prathama prastaranI apekSAe samajavI. 337, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (122) lokaprakAza / [sarga 3 nIlAyA laghureSaivotkRSTA ca daza vArdhayaH / palyAsaMkhyeyabhAgADhayAH kRSNAyAH syAdasau laghuH // 338 // sthitijaghanyA nIlAyAH zailAdyaprastaTe bhavet / riSTAdyaprastaTe tvasyA jyeSTA kRSNAsthitirlaghuH // 339 / / kRSNAyAH punarutkRSTA trayastriMzatpayodhayaH / iyaM mAdhavatIvartijyeSTAyuSkavyapekSayA // 340 // itthaM nArakalezyAnAM sthitiH prakaTitA mayA / atha nirjaralezyAnAM sthiti vakSye yathAzrutam // 341 // dazavarSasahasrANi kRSNAyAH syAllaghuH sthitiH / etasyAH punarutkRSTA palyAsaMkhyAMzasaMmitA // 342 // iyamevaikasamayAdhikA nIlAsthitilaghuH / palyAsaMkhyeyabhAgazca nIlotkRSTasthitirbhavet // 343 // palyAsaMkhyeyabhAgo'yaM pUrvoktAsaMkhyabhAgataH / bRhattaro bhavedevaM jJeyamagre'pi dhIdhanaiH // 344 // nIlalezyAnI jaghanya sthiti upara kahI eTalI ja hoya; ane utkRSTa daza sAgarapama ane pApamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI hoya. eTalI ja kRSNalezyAnI jaghanya sthiti DAya. 338. nIlezyAnI jaghanya sthiti zailA nArakInA prathama staramAM hoya ane utkRSTa "riSTA nArakInA prathama prastaramAM hAya. ahi ja kle zyAnI jaghanya sthiti hoya. 339. kalezyAnI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropamanI hoya ane e sthiti "mAghavatI" nA nArakenA utkRSTa AyunI apekSAe hoya. 340, (2)vAnIkhezyAnI sthiti viSa. u41. kRSNalezyAnI sthiti ochAmAM ochI dazasahasra varSonI hoya, ane vadhAremAM vadhAre palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI hoya. 342. nIlalesthAnI sthiti, ochAmAM ochI, uparanI karatAM eka samaya adhika hoya, ane utkRSTapaNe pApamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI hoya. 343. palyopamane A asaMkhyAtamo bhAga pUrvokta asaMkhyAtamA bhAgathI mATe hoya. evI zate ApaNa 5y any. 344. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] devonI lezyAonA sthitikALa viSe / (123) yA nIlAyAH sthitijyeSTA samayAbhyadhikA ca sA / kApotyA laghurasthAH syAtpalyAsaMkhyalavo guruH // 345 // lezyAnAM tisRNAmAsAM sthitiryA'darzi sA bhavet / bhavanezavyantareSu nAnyeSu tadasambhavAt // 346 // evaM vakSyamANatejolezyAyA apyasau sthitiH| bhavanavyantarajyotirAdyakalpadvayAvadhi // 347 // padmAyAzca sthitibrahmAvadhIzAnAdanantaram / lAntakAtparataH zuklalezyAyA bhAvyatAmiti // 348 // atha prakRtam / dazavarSasahasrANi tejolezyAlaghusthitiH / bhavanezavyantarANAM prajJaptA jJAnabhAnubhiH // 349 // utkRSTA bhavanezAnAM sAdhikaM sAgaropamam / vyantarANAM samutkRSTA palyopamamudIritA // 350 // syAtpalyasyASTamo bhAgo jyotiSAM sA lghiiysii| utkRSTA varSalakSaNAdhikaM palyopamaM bhavet // 351 // nIlalezyAnI utkRSTa sthiti karatAM eka samaya vadhAre, kApatalezyAnI jaghanya sthiti hoya ane utkRSTa sthiti palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI hoya. 345. traNa lephsAonI A sthiti kahI e "bhavanapati" ane " vyakhtara" nA saMbaMdhamAM samajavI. bIjA devAmAM e lesyAono saMbhava ja nathI eTale pachI sthiti ja konI ? 346. jenA viSe have kahevAmAM Avaze evI tejalezyAnI sthiti bhavanapati, vyantara, tiSI tathA pahelA be devaloka saMbaMdhI ja samajavI. 347. padralezyAnI sthiti izAna devalokathI te brahmadevala sudhInI jANavI. ane "lAntaka" patA4thI mAnantara zusAsezyAnI sthiti pI. 348. have pAchA prastuta bAbata para AvIe. bhuvanapati ane vyantaradevanI tejolesthAnI sthiti ochAmAM ochI dazasahastra varSanI kahI che. bhuvanapatinI vadhAremAM vadhAre eka sAgaropamathI kaMIka adhika che. vyantaranI vaLI ? utkRSTapaNe eka popamanI hoya. 349-350. tiSIdevanI tejolesthAnI sthiti, jaghanya, popamanA aSTamAMza jeTalI hoya, ane utkRSTata: eka papama upara eka lakSa varSanI hoya. 351. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) lokprkaash| [sarga 3 sA laghurvaimAnikAnAmekaM palyopamaM mtaa| utkRSTA dvau payorAzI palyAsaMkhyalavAdhikau // 352 // samayAbhyadhikaiSaiva padmAyA: syAllaghuH sthitiH| utkRSTA punaretasyA sthitirdazapayodhayaH // 353 // iyameva ca zuklAyAH sthitirladhvI kSaNAdhikA / utkRSTA punaretasyAstrayastriMzatpayodhayaH // 354 // __itthaM nArakadevAnAM lezyAsthitirudIritA / atha tiryagmanuSyANAM lezyAsthitirudIryate // 355 / / yA yA lezyA yeSu yeSu nRSu tiryakSu vakSyate / prAntarmuhUrtikI sA sA zuklalezyAM vinA nRSu // 356 // zuklalezyAsthitirnRNAM jaghanyAntarmuhUrtikI / utkRSTA navavarSAnA pUrvakoTI prakIrtitA // 357 // yadyapyaSTavarSavayAH kazcidIkSAmavApnuyAt / tathApi tAdRgvayasaH paryAyaM vArSikaM vinA // 358 // vaimAnika devanI tejolesthAnI sthiti jaghanyapaNe palyopamanI kahelI che, ane utkRSTata: be sAgaropama upara palyopamane asaMkhyAtame bhAga heya. 35ra. padralezyAnI jaghanya sthiti, upara kahelA karatAM eka samaya adakI hoya; ane utkRSTa daza sAgaropamanI hAya. 3pa3. enAM karatAM eka kSaNa adakI, zuklalezyAnI jaghanya sthiti hoya; ane utkRSTa tetrIza sAgaropamanI heya. 354. A pramANe (1) nArako ane (2) deva saMbaMdhI lezyAonI sthiti viSe kahyuM.. huve (3) manuSyanI ane (4)tiya yanI sezyAgonI sthiti viSa zu. 355. manuSyone viSe rahelI zukalezyA sivAyanA, je je, manuSyanI ke tiyacanI, lesthAnI vAta karazuM te sarva lezyA antarmuhUrtanI samajavI. 356. manuSyanI zukalezyAnI jaghanya sthiti antarmuhUrtanI jANavI; ane utkRSTa kroDapUrva (varSa ) thI nava varSa mAchI 4 cha. u57 AThavarSanI vayano koI mANasa dIkSA le te paNa dikSA lIdhAne eka varSa na thayuM hoya Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] manupyanI lezyAonA sthitikALa viSe / (125) nodeti kevalajJAnamato yuktamudIritA / pUrvakoTI navAbdonA zuklalezyAgurusthitiH // 359 // yugmam // iti uttarAdhyayanasUtravRttiprajJApanAvRttyabhiprAyaH / / tathaiva saMgrahaNyAmapi uktam--caramA narANa puNa navavAsUNA puvvakoDIvi iti // saMgrahaNIvRttau pravacanasAroddhAravRttau ca narANAM punazcaramA zuklalezyA utkarSataH kiMcinnyUnanavavarSonapUrvakoTIpramANApi // iyaM ca pUrvakoTerUvaM saMyamAvApterabhAvAtpUrvakoTyAyuSaH kiMcitsamadhikavarSASTakAdUrdhvamutpAditakevalajJAnasya kevalino'vaseyA ityuktam // atra ca pUrvakoTyA navavarSonatvaM kiMcinnyUnanavavarSonatvaM kiMcitsamadhikASTava. rSAnatvaM iti trayaM mitho yathA na virudhyate tathA bahuzrutebhyo bhAvanIyam // pratyekaM sarvalezyAnAmanantA vargaNAH smRtAH / pratyekaM nikhilA lezyAstathAnantapradezikAH // 360 // asaMkhyAtapradezAvagADhAH sarvA udaahRtaaH| sthAnAnyadhyavasAyasya tAsAM saMkhyAtigAni ca // 361 // tyAM sudhI eTalA nhAnAne kevaLajJAna prApta thatuM nathI. mATe zukalezyAnI sthiti utkRSTapaNe koDapUrvathI nava varSa ochI kahI che e yukta ja che. 358-359 e pramANe uttarAdhyayanasUtranI vRttine tathA pannavaNA-prajJApanA sUtranI vRttine abhipraay che. saMgrahaNI " mAM paNa kahyuM che ke caramazarIrI manuSyanI zukalezyAnI sthiti koDa pUrva varSamAMthI nava varSa ochA-eTalI che. " saMgrahaNI' nI vRttimAM ane pravacana sAroddhAra" nI vRttimAM kahyuM che ke manuSyanI chellI zukalezyA utkarSata: pUrva koTi varSathI lagabhaga navavarSa ochAnI che. A pramANa pUrvakATi pachI saMyamaprApti na hovAthI pUrva koTinA AyuSyavALA, ane AThavarSathI kaMika adhika kALa vItyA pachI kevaLajJAna upArjana karyuM hoya evA, kevaLIsaMbaMdhI che. vaLI ahi, pUrvakoDamAM ( 1 ) nava varSa ochAM, ( 2 ) lagabhaga nava varSa ochAM tathA ( 3 ) ATha uparAMta varSa ochAM--ema traNa vAta jaNAvI e para, paraspara virodha na Ave emabahuzruta-zAstrajJa pAse samajI levuM. ve, sarva vezyAsamA pratye:nI mananta 'vargA ' cha, ane va mananta pradeza' 4hA cha. 60. "ii sarva vezyAmAne. 2mADavAnA 'mananta' pradeza 4aa cha tebha obhanAM mayapasAya' masanya ' sthaan| 4aa cha. 361... .. .. .............. - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 126 ) nokaprakAza / [ sarga 3 kSetratastAnyasaMkhyeyalokAbhrAMzasamAni vai| kAlato'saMkhyeyakAlacakrakSaNamitAni ca // 362 // paduktam asaMkhejANa ussappiNINa osappiNINa je samayA / saMkhAiyA logA lessANaM huMti ThANAI // 1 // abhiprAyo yAdRzaH syAt satISvetAsu dehinAm / sa mayA samayoktAbhyAM dRSTAntAbhyAM pradarzyate // 363 // yathA pathaHparibhraSTAH puruSAH SaNmahATavIm / prAptAH samantAdaikSanta bhakSyaM dikSu bubhukSitAH // 364 // jambUvRkSaM kvacittatra dadRzuH phalabhaMguram / zrAhvayantamivAdhvanyAn maruJcapalapallavaiH // 365 // ekastatrAha vRkSo'yaM mUlAdunmUlyate tataH / sukhAsInAH phalAsvAdaM kurmaH zramavivarjitAH // 366 // anyaH prAha kimetAvAn pAtyate prauDhapAdapaH / zAkhA mahatyazchidyante santi tAsu phalAni yat // 367 // e sthAna, "kSetra" para asaMkhyAta lokAkAzanA pradezo jeTalA che, ane "kALa" paratvebhasaya jyddiinaars| 'smy|' thAya merA cha. 362. asaMkhya utsarpiNuM ane avasarpiNInA jeTalA "samaye " thAya teTalA, ane asaMbhyaat zana 20 praza' thAya meTA, zyAmAnAM sthAna 'cha. 1. prANIomAM A vezyAonA sarbhAvathI kevI kevI jAtane abhiprAya thAya che e huM siddhAntamAM ApelA be rantAthI samajAvuM chuM. 363. (1) TAnta paDeyu-bhUvRkSa -40 pramANe - keI cha mANaso mArga bhUlyA eTale keI aTavImAM jaI caDhyA, tyAM emane kSudhA lAgavAthI cadiza khAvAnuM zodhavA lAgyA. evAmAM eka sthaLe kaI rUpa6pa jaMbUvRkSa hatuM e emanI daSTie paDayuM. e jANe pavanathI hAlamAM pallavaDe emane pitA tarapha AvavAnuM kahetuM hoyanI ema jaNAtuM hatuM. e vRkSa joIne chamAMthI eka mANasa kahevA lAgyA-A vRkSane umUlana karIe ane sukhe vinAzrame enAM phaLa-taMbuDAM khAIe. vaLI bIje bolyA-AvuM praDha vRkSa zA mATe pADI nAkhavuM ? enI moTI zAkhAo che e kApIe-emAM ja phaLe che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] lezyAviSaye jambUvRkSa vagerenAM dRSTAnta / (127) tRtIyo'thAvadat zAkhA bhaviSyanti kdeshH| prazAkhA eva pAtyante yata etA: phalairbhUtAH / / 368 // uvAca vAcaM turyo'tha tiSTantvetA varAkikAH / yathecchaM gucchasaMdohaM chidmo yeSu phalodgamaH // 369 // na naH prayojanaM gucchaiH phalaiH kintu prayojanam / tAnyeva bhuvi kIryante paMcamaH procivAniti // 370 // SaSTena ziSTamatinA samAdiSTamidaM ttH| patitAni phalAnyo mAbhUtpAtanapAtakam // 371 / bhAvyAH SaNAmapyamISAM lezyAH kRSNAdikAH kramAt / darzyate'nyo'pi dRSTAnto dRSTaH zrIzrutasAgare // 372 // / kecana grAmaghAtAya caurAH krUraparAkramAH / krAmanto mArgamanyo'nyaM vicAramiti cakrire // 373 // ekastatrAha duSTAtmA yaH kazcidRSTimeti naH / hantavyaH so'dya sarvo'pi dvipado vA catuSpadaH // 374 // eTale vaLI trIje kahevA lAgya-AvI moTI DALIo pharI nahiM thAya mATe nAnI nAnI che teja nIce pADIe. phaLe emAM che. vaLI cothAe sUcavyuM ke badhI zAkhAonuM ApaNe zuM kAma che ? ApaNe enAM gucchA-laMba che e ja toDIe. emAM phaLa bharelAM che. te vakhate pAMcamAe potAno vicAra jaNAvya--ApaNe gucchAnI zI AvazyaktA che ? phaLAne ja heThAM pADIe. chevaTa subuddhi cho kahevA lAgya--ApaNe A bhUmipara paDyAM che e ja cAlene pAya. pADavAnupA5 mApaNe zA bhATe vaDAra paDe. u64-371. A daSTAntamAM cha mANaso kahyAM emAM chaenI "jUdI jUdI lezyA" hatI. pahelAnI 'g', yAnI 'nIla'-ama manuubhe 4AnI zubalezyA' samAvI. u72. huve (2) mA TAnta-yArI 421 / nItA cha yAra - koika daSTa cAra leka ekadA keAi gAma bhAMgavAne manasu karatA karatA jatA hatA. emanAmAMthI eka daSTa cAra Aje to je koI prANI najare paDe ene mAravuM- bhale be paDyuM hoya ke cArapaNuM hoya ( manuSya hoya ke Dhora hoya che, bIjo bAlyA-pagAMoe ApaNe ze aparAdha karyo che? kaMI nahiM-mATe ApaNe te je manuSya hAtha Ave ane mAra. trIjAe kahyuM-ema ThIka na kahevAya. manuSya sarvamAMthI ApaNe strIone bAtala karavI; kemake zrIhatyA nindrita che. cothA vizeSa catura hato e be --jemanI pAse zastro ne Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128) lokaprakAza / sarga 3 anyaH prAha catuSpAdbhiraparAddhaM na kiNcn| manuSyA eva hantavyA virodho yaiH sahAtmanAm // 375 // tRtIyaH prAha na strINAM hatyA kAryAtininditA / puruSA eva hantavyA yataste karacetasaH // 376 // nirAyudhairvarAkaistaihataiH kiM naH prayojanam / ghAtyAH sazastrA eveti turyazcAturyavAn jagau // 377 // sazastrairapi nazyadbhihataiH kiM naH phalaM bhvet| sAyudho yudhyate yaH sa vadhya ityAha paMcamaH / / 378 // paradravyApaharaNamekaM pApamidaM mahat / prANApaharaNaM cAnyaccatkurmastarhi kA gatiH // 379 // dhanameva tadAdeyaM mAraNIyo na kazcana / SaSTaH spaSTamabhASiSTa prAgvadatrApi bhAvanA // 380 // sarvastokAH zuklalezyA jIvAstebhyo yathottaram / padmalezyAstejolezyA asaMkhyeyaguNAH kramAt // 381 // anantaghnAstato lezyAH kApotyAdyAstatastathA / tebhyo nIlakRSNalezyAH kramAdvizeSato'dhikAH // 382 // hoya evA bicArA rAMkane mAravA nahiM. zastravALA hoya emane ja mAravA. eTale pAMcamAe pitAne mata A zastrasajaja hoya paNa je eo nAsI jatA hoya te mAravA nahi. ApaNI sAme yuddhamAM utare emane ja mAravA. chevaTe buddhimAna chaThTho be -ApaNe pArakuM dravya uThAvI laIe chIe e eka pApa te sadA karyA karIe chIe. tyAM vaLI paranA prANa zA mATe levAno vicAra sarakhAe manamAM lAva ? ema karavA jaIe to ApaNI pachI zI ati thAya ? moTe mApANe 34ta dhana se nA sevA naDi 373-380. - jaMbavRkSanA daSTAntamAM jema cha jaNanI kRSNalezyAthI mAMDIne cheka zukalezyA sudhInI lezyA batAvI tema A daSTAMtamAM paNa e ciranI cha jAtinI caDhatI caDhatI vezyA rAmajavI. zukalezyAvALA prANIo sarvathI ochAM che. emanAthI uttarottara asaMkhyagaNa anukrame palezyAvALA ane telezyAvALA ja che. ethI anantagaNuM kApatalezyAvALA ja che ane AmanAthI paNa vizeSataH adhika anukrame nIlalezyAvALA ane kRSNalezyAvALA vA . 381-382. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'AhAradik ' nAmanA dvAranuM svarUpa / (129) iti lezyAsvarUpam // 17 // nirvyAghAtaM pratItya syAdAhAraH SaDdigudbhavaH / vyAghAte tveSa jIvAnAM tricatuSpaMcadigbhavaH // 383 // alokaviyatAhAradravyANAM skhalanaM hi yt|| sa vyAghAtastadabhAvo nirvyAghAtamihocyate // 384 // bhAvanAtvevam sarvAdhastAdadholokaniSkUTasyAgnikoNake / sthito bhavedyadaikAkSastadAsau tridigudbhavaH // 385 // pUrvasyAM ca dakSiNasyAmadhastAditi diktraye / saMsthitatvAdalokasya tato nAhArasambhavaH // 386 // aparasyA uttarasyA Urdhvatazceti diktrayAt / pudgalAnAharatyevaM sUkSmAH paMcAnilo'naNuH // 387 // tathoktam A pramANe "lezyA" nAmanA sattaramA dvAranuM svarUpa saMpUrNa. have aDhAramA dvAra "AhArAdi" eTale AhAranI dizA viSe. koIpaNa prakArane vyAghAta na thAya to (sarva) chene cha dizAne AhAra hoya. ane vyAghAta thAya te traNa, cAra ke pAMca dizAne AhAra hoya. 383. alakAkAro karIne AhAranA dravyo-vastuonI skUlanA thAya enuM nAma vyAghAta " evI kaI khelanAne abhAva hoya e nircAghAta-vyAghAtanuM na hovApaNuM. 384. enI bhAvanA nIce pramANe - sarvathI nIce AvelA adhalakanA nikUTanA agnikhuNAmAM je koI ekendriya jIva rahela hoya e traNa dizAethI AhAra le. 385. - kemake pUrva dizAmAM, dakSiNa dizAmAM ane adhaH eTale nIce-ema traNa dizAomAM alaka hovAthI, tyAMthI ene AhArano saMbhava hoto nathI. 386. eTale pazcima dizAmAMthI, uttara dizAmAMthI ane urdhva eTale uMcethI, sUma pAMca ekendriya ane bAdara vAyu pugaLAne Are che. 387. 17 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130) lokaprakAza / [sarga 3 ihalokacaramAnte bAdarapRthivIkAyikApkAyikatejovanaspatayo na santi / sUkSmAstu paMcApi santi bAdarA vAyukAyikAzceti / paryAptAparyAptakabhedena dvAdazasthAnAnyanusartavyAnIti bhagavatIsUtra zataka 34 uddeza 1 vRttau| dvayordizostathaikasyA alokavyAhatau budhaiH / catuHpaMcadigutpanno'pyeSAmeva vibhAvyatAm // 388 / / tathAhi- sarvAdhastAdadholoka eva cetpazcimAM dizam / sthito'nusRtyaikAkSa: syAt prAcyAM na vyAhatistadA // 389 // adhastanI dakSiNA ca dve eva vyAhate iti / digbhyo'nyAbhyazcatasmRbhyaH pudgalAnAharatyasau ||390||yugmm|| dvitIyAdipratareSu yadordhvaM pazcimAM dizam / sthito'nusmRtyaikAkSaH syAnna vyAhatiradho'pi tat // 391 // vyAhatA dakSiNevaikA tataH paMca digAgatAn / pudgalAnAharatyeSa evaM sarvatra bhAvanA // 392 // yugmam // kahyuM che ke A lokanA carama eTale chellA atabhAgamAM bAdara pRthvIkAya--apakAya-tejaskAya ane vanaspatikAya hotAM nathI, sUkSama astikA pAMce che, ane bAra vAyakAya che. e chanA pAchA paryAya ane aparyApta ema be bheda karatAM bAra sthAnako thayA. (bhagavatI sUtra zata: 34-7deza 1). vaLI emane paNa, je be dizAomAM alakano vyAghAta hoya to (bAkInI) cAra dizAethI, ane eka dizAmAM alokane vyAghAta hoya to (bAkInI) pAMca dizAethI AhAra DAya. 388. te A rIte -je ekendriya jIva ekadama nIce adhelokamAMja pazcima dizAne anusarIne rahyo hoya to pachI ene pUrva dizAmAM vyAghAta na thAya, tethI phakta adizA ane dakSiNa dizA-be dizAthI ja vyAghAta thavo rahyo. eTale bAkInI cAre dizAethI ene (pugaNAnA)AhAra bhaNe. 288-80 vaLI jyAre ekendriya jIva bIjA trIjA vagere prastaramAM UrdhvadizA ke pazcima dizAne anusarIne rahyo hoya tyAre ene adizAethI paNa vyAghAta na hoya; eTale phakta dakSiNa dizAne ja vyAghAta rahyo. tethI bAkInI pAMca dizAomAMthI AvelA yugalono AhAra ana DAya. sevIzata sarvasabhara.381-82. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] saMhanana-saMghayaNa-nuM svarUpa / ( 131) dravyatazca sa AhAraH syAdanantapradezakaH / saMkhyAsaMkhyapradezo hi naatmgrhnngocrH|| 393 // asaMkhyAdhrapradezAnAM kSetrataH so'vagAhakaH / jaghanyamadhyamotkRSTasthitikaH kAlataH punaH // 394 // bhAvataH paMcadhA varNarasairgandhairdvidhASTadhA / sparzarekaguNatvAdibhedaiH punaranekadhA // 395 // kiMca- anantarAvagADhAni svagocaragatAni ca / dravyANyabhyavahAryANyAni vA bAdarANi ca // 396 // zrAharanti varNagandharasasparzAnpurAtanAn / vinAzyAnyAMstathotpAdyApUrvAn jIvA: svbhaavtH||397||yugmm|| ityAhAradik / prasaMgAt kiMcidAhArasvarUpaM ca // 18 // ___ asthisambandharUpANi tatra saMhananAni tu / SoDhA khalu vibhidyante dADhAditAratamyataH // 398 // e AhAranA, dravyanI apekSAe, ananta pradeza hoya. kAraNake AtmAne saMkhya-asaMkhya pradeza prahaNagocara nathI. 39. kSetranI apekSAe vaLI, e (AhAra) asaMkhya AkAzapradezane avagAhanAro che. ane kALanI apekSAe, enI sthiti jaghanya, madhyama ane utkRSTa che. 394. (chevI ) mAnI apekSA, sa ( mADA2 ) na pAya pAya varNa mane 2sa che, me XxtranA gaMdha che ane ATha prakAranA sparza che. vaLI ekagaNa, bamaNuM, traNagaNo ema bheda pADIe to enA aneka bheda paDe. 395. vaLI e jIvo leza paNa antara vinA avagAhI rahelA, AhArane gya, sUkama ke la-svagocara padArthone, emanA "purAtana " varNa-rasa-gaMdha ane sparza dUra karIne enI jagyAe apUrva (bIjA)varNa-rasa-sparza ane gaMdha utpanna karIne, AhAra kare che. 396-97. A pramANe aDhAramA dvAra-AhAranI dizAonuM svarUpa saMpUrNa huve sozamA dvAra sahanana' viss:saMhanana (saMghayaNa) eTale asthionA saMbaMdhathI saMyukta evuM zarIra-aMga. nyUnAdhika daDhatA Adi viziSTatAne laIne, "saMhanana" nA cha prakAra kahevAya che. 398, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132) lokaprakAza / [sarga 3 tthaahuH| vajarisahanArAyaM paDhamaM bIyaM ca risahanArAyaM / nArAyamaddhanArAyakIliyA tahaya chevaDhaM // 1 // kIlikA vajramRSabha: ptttto'sthidvyvessttkH| asthnomarkaTabandho yaH sa nArAca iti smRtaH // 399 // tatazca- baddhe markaTabandhena sandhau sandhau yadasthinI / asthnA ca paTTAkRtinA bhavataH pariveSTite // 400 / / tadasthitrayamAviddhya sthitenAsthnA dRDhIkRtam / kIlikAkRtinA vajrarSabhanArAcakaM smRtam // 401 // yugmam // anyadRSabhanArAcaM kIlikArahitaM hi tat / kecittu vajranArAcaM paTTojjhitamidaM jguH|| 402 // asthanormarkaTabandhena kevalena dRDhIkRtam / bAhaH saMhananaM pUjyA nArAcAkhyaM tRtIyakam // 403 // baddhaM markaTabandhena yadbhavedekapArzvataH / anyata: kIlikAnaddhamardhanArAcakaM hi tat // 404 // (1) 48SanArAya, (2) RSamanArAya, (3) nArAya, (4) anArAya, (5) ali ane (hai) sevAta. on'geTasamAvI; 'pa'maTaveasthi-DAu52 sapeTesopATI 'nArAya' oTo samasthisAno bhaITamadha.366. ko 52thI, (1) sAMdhe sAMdhe markaTabaMdhe bAMdhelA hADakA para eka trIjuM paTTAnA AkAranuM hADakuM vIMTAyeluM hoya ane e traNe hADakA eka khIlInA AkAravALA hADakA vaDe vIMdhAI daDha thayelA DAya-mA saGanana-zarI2-2 pamanArAya' vAya. 400-401. (2) 52 4thu tebhAthI lal'nAya te 4 .' mA mA ulla prahAramA ' sa' naDiM, paNa nArAya' 4 cha. 'tyo vazanArAya saTa 52 vyAbhAthI paTTo' mech| thy| DAyasavu. 402. - (3) me 4 52252 maITamadhe 48 42 DAya ( bhAbI' 'paTTo' na ya) me sahanana' 'nArAya' upAya. 403. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'saMghayA ' nA cha vAra ! ( 12 ) tatkIlitAkhyaM yatrAsthnAM kevalaM kIlikAbalam / asthnA paryantasambandharUpaM sevArttamucyate // 405 // sevayAbhyaMgAdyayA vA rutaM vyAptaM tatastathA / chedaiH khaMDaimithaHspRSTaM chedaspRSTamato'thavA // 406 // yadyapi syuranasthInAmetAnyasthyAtmakAni na / tadgataH zaktivizeSastathApyeSUpacaryate // 407 // ekendriyANAM sevA tamapekSyaiva kthyte| jIvAbhigamAnusRtaiH kaizciccAdyaM sudhAbhujAm // 408 // saMgraNIkAraistu cha gabhbhatirinarANaM samucchimapaNidivigalachevaThTham / suraneraiyA egindiyAya savve asaMghayaNA // 1 / / rUti saMdanAni 22 che (4) eka tarapha "markaTabaMdha" hAya ne bIjI bAjue "khIlI "hAya evI rIte rahelAM hADakAMvALuM saMhanana "ardhanArAca" kahevAya. 404. (5) je saMhananamAM phakta khIlIothI hADakAnuM joDANa hoya e "kIlikA"saMhanana. (6) jemAM hADakAonA cheDe cheDA phakta meLavelA hoya ene "sevArta' saMhanana kahe che. 405. sevA eTale jeDANa, lepa Adi vaDe hADakAnuM joDANa. A eTale vyAsa. tethI, sevArta" eTale jemAM hADakAM phakta khAlI joDAyelAM hoya evuM. "sevA ne badale chedapRSTa" paNa kahe che. e vakhate eno artha, cheda eTale khaMDa eka bIjA paraspara sparza karIne-khAlI vaLagIne jemAM rahyA hoya evuM (saMhanana). 406. ' asthirahita chane saMhanana-zarIra-aMgamAM asthi nathI hotAM-hAya ja nahi. toye emanAmAM rahelI amuka viziSTa zaktine lIdhe, upacArane khAtara hADakAM che ema kahevAya. ane e apekSAe ja ekendri jIvenuM saMhanana sevArtA kahevAya. keTalAkae jIvAbhigamasUtrane AdhAre, devone paNa pahelA prakAranuM "saMhanana" kahyuM che e paNa e ja apekSAne laIne. 407-8 saMgrahaNI graMtha" nA kartA to vaLI ema kahe che ke garbhaja tiryaMca-ane-manuSyane chaye saMhano hoya che; saMmuSThima paMcendri ane vikalendriyone "sevA saMhano hoya che; ane devatA, nArakInA che ane ekendriyo-A traNe-ne "saMhanana" hotuM ja nathI. 1. A pramANe ogaNIzamA dvAra-saMhanana-saMghayaNanuM svarUpa saMpUrNa. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (134) lokaprakAza / sarga 3 kaSaM saMsArakAntAramayante yAnti yairjnaaH| . te kaSAyAH krodhamAnamAyAlomA iti zrutAH // 409 // tatra ca krodho'prItyAtmako mAnonye'sviotkarSalakSaNaH / mAyAnyavaMcanArUpA lobhastRSNAbhigRdhnutA // 410 // catvAro'ntarbhavantyete ubhyojhaissraagyoH| Adimau dvau bhaveddveSo rAgaH syAdantimau ca tau // 411 / / kecicca svapakSapAtarUpatvAnmAno'pi rAga eva yat / tatastrayAtmako rAgo dveSaH krodhastu kevalam // 412 // catvAro'pi caturbhedAH syuste'nantAnubandhinaH / apratyAkhyAnakAH pratyAkhyAnA: saMjvalanA iti // 413 // etalakSaNAni ca zrIhemacandrasUribhiritthamUcire pakSaM saMjvalanaH pratyAkhyAno mAsacatuSTayam / apratyAkhyAnako varSa janmAnantAnubandhikaH // 411 // have vIzamA 2-4SAya' viSe. navIdhe, manuSyane 45' saTosisAzavI'mA 'mAya' bheTale 'vAgamana' karavuM paDe-bhaTakavuM paDe-janmamaraNanA pherA khAvA paDe, enuM nAma kaSaya, kaSAya. evA pAya yAra cha-(1) Dodha, (2) bhAna, (3) mAyA bhane (4) solA. 408. emAM krodha nihAtmaka che. eTale ke kodha thAya eTale neha-prema jato rahe che. anyanI IrSyA karavI ane potAno utkarSa batAvavo e mAnanuM lakSaNa che. anyajanone chetaravA enuM nAma mAyA. ane tRSNAnI atizayatA e lebha. 410. e cAre kaSAyone vaLI, dveSa ane rAga-e be kaSAmAM samAveza karAya: pahelA bene Sa'bho bhane chahAnA zaga'i.411. seli.qii, pAtAne viSa pakSapAta me bhAna, mahAbhAna'ne 55 'rAga' mAM astagata kare che. ane te parathI mAna-mAyA-ane-lerAnI tripuTIne "rAga" kahe che. ane tajodha'ne 'dveSa' mAgaNe che. 412. sayAre 4AyonI jI yAra yAra se che:-(1) anantAnusandhI, (2) apratyAdhyAnI, (3) pratyAdhyAnI mane (4) sapasana. 413. emanAM lakSaNa zrI hemacaMdra AcAryo A pramANe kahyAM che-saMjvalana kaSAya) eka pakSa Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] "vAya'nuM svahRpa ! ( 21 ) vItarAgayatizrAddhasamyagdRSTitvaghAtakAH / te devatvamanuSyatvatiryaktvanarakapradAH // 415 // prajJApanAvRttau ca anantAnyanubadhnanti yato janmAni bhUtraye / tenAnantAnubandhyAkhyA krodhAyeSu niyojitA // 416 // eSAM saMyojanA iti dvitIyamapi nAma // saMyojayanti yannaramanantasaMkhyairbhavaiH kaSAyAste / saMyojanatAnantAnubandhitA vApyatasteSAm // 417 // nAlpamapyullasedeSAM pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJAto dvitIyeSu niyojitA // 418 // sarvasAvadyaviratiH pratyAkhyAnamihoditam / tadAvaraNataH saMjJA sA tRtIyeSu yojitA // 419 // pakhavADIyA sudhI rahe; pratyAkhyAnI cAra mAsa paryanta rahe; apratyAkhyAnI eka varSa sudhI Take ane anantAnubandhi yAvAjIva Take. 414. pahele vItarAgapaNane, bIje sAdhupaNAne, trIje zrAvakapaNAno ane cotho samyakatvane nAza kare che. vaLI e cAre anukrame devatva, manuSyatva, tiryacapaNuM, ane narakavAsa-ne ApanArA che. 415. (1) prajJApanA-pannavaNA sUtranI vRttimAM ema kahyuM che ke krodha vagere cAre kaSAyo prANIne * ananta "janma " eka pachI eka baMdhAve che mATe ananta-anubadhi, anantAnubadhi nAma paDayuM. "anantAnubandhi" ne badale "saMyejana" evuM bIjuM nAma paNa che; kAraNake e mANasane "ananta janma-bhavo sAthe saMyoje che-jeDe che. mATe emane saMyejanatA che athavA anantAnubandhitA paNa che. 416-417. (2) bIjo prakAra "apratyAkhyAnI."e nAma eTalA parathI paDayuM ke emanA udayathI A jagatamAM leza paNa pratyAkhyAna ullasatuM nathI. 418 (3) sarva prakAranA aniSTa-siMdha-pApamaya kAryothI viramavuM-aTakI javuM-enuM nAma pratyAkhyAna." evuM "pratyAkhyAna' karAve e trIjo prakAra-pratyAkhyAnI. 419. + virAma-nirAdara. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136) lokprkaash| [sarga 3 sam jvalayanti yatiM yatsaMvignaM sarvapApaviratamapi / tasmAt saMjvalanA ityaprazamakarA nirucyante // 420 // anyatrApi uktam zabdAdIn viSayAnprApya saMjvalanti yato muhuH / tata: saMjvalanAhvAnaM caturthAnAmihocyate // 421 // syuH pratyekaM caturbhedA bhedAH sNjvlnaadyH| evaM SoDazadhaikaikazcatuHSaSTividhA iti // 422 // yathA kadAcicchiSTo'pi krodhAderyAti duSTatAm / evaM saMjvalano'pyeti kvApyanantAnubandhitAm // 423 // evaM sarveSvapi bhAvyaM // tata evopapadyetAnantAnubandhibhAvinI / kRSNAderdugatirnUnaM kSINAnantAnubandhinaH // 424 // evaM ca varSAvasthAyimAnasya zrIbAhubalino mune / kaivalyahetuzcAritraM jJeyaM saMjvalanocitam // 425 // (4) keTalAka kaSAya vaLI sarva pApakaryothI virakata saMvigna munine paNa sama" eTale sArI rIte "jaLAve che"--uttejita kare che. evA kaSAyone prakAra te "saMjavalana" vAya che. 420. anyatra paNa kahyuM che ke zabda" vagere viSayone laIne je vAraMvAra saMjavalita-uddIpta thAya che evA cothA pradhAna pAyAne ' vasana' cha.421. e cAre prakAramAMnA pratyeka prakArane vaLI cAra cAra upaprakAra che. eTale cAra prakAranA se (75) 42 thA. mane vaNI pAya 'yAra', meTale sanA (4AyanA ) 42 yAsa prahAra thayA. 422. jevI rIte koI ziSTa mANasa paNa kadAcita krodhane laIne aziSTa-duSTa thaI jAya che tevI rIte saMjvalana kaSAya) paNa koI vakhate anantAnubandhi thaI paDe che. 4ra3. (sepramANe sarva paaye| viSe sabhA.) ane ema hovAthI ja, anantAnubandhi kSINa thaI gayelAM che jenAM evA kRSNa vagerenI anantAnubadhithI thanArI durgati ghaTI zake che. 424. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vividha prakAranA kaSAyonI dRSTAntapUrvaka samaja / ( 137 ) karmagranthakAraizca sadRSTAntA evamete jagadire jalareNupuDhavIpavvayarAIsariso cauvviho koho / tiNisalayAkaThThaThiyaselatthaMbhovamo mANo // 426 // mAyA valehigomuttimiMDhasiMgaghaNavaMsimUlasamA / loho halidakhaMjaNakaddamakimirAgasArittho // 427 // tathA prajJApanAyAM prajJaptAH svAnyobhayapratiSThitAH / pratiSThitavaM varavAroDa caturvivAda che ka28 che tathAhi / svadazceSThitataH kazcit pratyapAyamavekSya yata / kuryAdAtmopari krodhaM sa eSaH svapratiSThitaH // 429 // udIrayedyadA krodhaM paraH santarjanAdibhiH / tadA tadviSayakrodho bhavedanyapratiSThitaH // 430 // bAhubali munine bArabAra mAsa paryanta "mAna rahyuM toye chevaTe ene kevaLajJAna prApta thayuM-e paNa "saMjvalana" nI evI ucitatAne laIne samajavuM. rapa. karmagraMtha nA kartAe A kaSAyane daSTAnto ApIne samajAvyA che te A pramANe: krodha cAra prakAranA hoya che (pratyeka prakAra pUrvApara vizeSa vizeSa TakAu che. )-(1) jaLanI upara paDelI rekhA sarakhA (2) dhULapara rekhA paDI hoya evo. (3) mATapara rekhA paDI hoya e ane (4) pattharapara rekhA paDI hoya evo mAna (1) netaranI zalAkA samAna ( 2 ) kASTastaMbha samAna ( 3 ) asthitaMbha samAna ane (4) pattharanA staMbha jevA (ema uttarottara vizeSa vizeSa daDha ) che. mAyAne paNa pUrvApara vizeSa vizeSa vakra evI cAra vastuo sAthe sarakhAvI che-(1) vAMsanI choI, (2) gomUtra (3) gheTAnA zRMga-zIMgaDA ane (4) vAMsanA mULa. lobha paNa (1) haLadara, (2) sarAvaLAne mela (3) gADAnA paiDAno mela ane (4) karamajae cAra vastunA raMganI jevo che eTale ke pUrvApara vizeSa vizeSa pAko-daDhatAvALo che. 4ra6-4ra7. prajJApanA sUtramAM vaLI e cAre kaSAyonA eka bIjI rIte cAra prakAra kahyA che (1) svapratiSThita, (2) anya pratiSThita, (3) ubhayapratiSThita ane (4) apratiSThita. 428. cAra kaSAyamAMthI eka "krodha" nI vAta karIe. to (1) eka mANasa potAne doSa jANI duHkha pAmI potAnI jAta para krodha kare e svapratiSThita koi. 429. (2) koI anya mANasa ApaNo tiraskAra Adi kare tethI ApaNane je kodha caDhe te " anyapratiSThita" ke. 430. 18 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) lokaprakAza / [ sarga 3 etacca naigamanayadarzanaM cintyatAM yataH / sa tadviSayatAmAtrAnmanyate tatpratiSThitam // 431 // yazcAtmaparayostAdRgaparAdhakRto bhavet / krodhaH parasmin svasmiMzca sa syAdubhayasaMzritaH // 432 // vinA parAkrozanAdi vinA ca svakuceSTitam / nirAlambana eva syAt kevalaM krodhamohataH // 433 // sa cApratiSTitaH krodho dRzyate'yaM ca kasyacit / / krodhamohodayAtkrodha: karhicitkAraNaM vinA // 434 // yugmam // ata evoktaM pUrvamaharSibhiHsApekSANi ca nirapekSANi ca karmANi phalavipAkeSu / sopakramaM ca nirupakramaM ca dRSTaM yathAyuSkam // 435 // ityAdi arthataH prajJApanAtRtIyapade // evamanye'pi trayaH kaSAyA bhAvyAH // caturbhiH kAraNairete prAyaH prAdurbhavanti ca / kSetraM vAstu zarIraM ca pratItyopadhimaMginAm // 436 // (A vicAra "naigamanaya" nI apekSAe che. kAraNa ke krodha to ApaNane thaye che paNa enuM kAraNa "anya jana che tethI mAtra anyaviSayatAne laIne ene "anyapratiSThita kahyo che.)431 (3) evAja doSanA saMbaMdhamAM, mANasane parapratye temaja pitA pratye krodha utpanna thAya me bhayapratiSThita 'Dodha. 432. (4) anyajananA Akoza vinA temaja pitAno paNa kaMi deSa na hovA chatAM--ema AlaMbana vinA ja, koIne kodha caDhe te 8 apratiSThita ' phodha, evo koi koine "ko bhAhanIya' hayathA bhane nANe thAya cha.433-34. Ama hovAthIja pUrvAcAryoe prajJApanAsUtramAM trIjA padamAM kahyuM che ke AyuSya jema "sopakamI" ane "nirUpakamI che tema karmaphaLavipAka paNa "sApekSa, tebha nirapekSa' cha. 435. A "krodha viSayaka cAra prakAra samajAvyA tevI ja rIte bIjA traNa kaSAyenA saMbaMdhamAM evA ja cAra prakAra samajI levA. mANasane A cAra kaSAyo prAyaH kSetra, imArata, zarIra ane mAlekInI vastu-e cAra rAne sadhne utpanna thAya cha. 436. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nava nokaSAya ' nI samaja / (139) sarvastokA niSkaSAyA mAnino'nantakAstataH / kruddhamAyAvilubdhAzca syurvizeSAdhikAH kramAt // 437 // ekendriyANAM catvAro'pyanAbhogAdbhavantyamI / adarzitabahirdehavikArA asphuTAtmakAH // 438 // sarvadA sahacAritvAtkaSAyA'vyabhicAriNaH / nokaSAyA nava proktAH stavanIyakramAmbujaiH // 439 // taduktaM prajJApanAvRttI kaSAyasahavartitvAtkaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA nokaSAyakaSAyatA // 440 // hAso ratyaratI bhItirjugupsA zoka eva ca / puMstrIklIbAbhidhA vedA: nokaSAyA amI matAH // 441 // iti kaSAyAH // 20 // saMjJA syAt jJAnarUpaikA dvitIyAnubhavAtmikA / tatrAdyA paMcadhAjJAnamanyA ca syAt svarUpataH // 442 // sarvathI ochA kaSAyavinAnA prANIo che. ethI ananta gaNA "mAnI che. ethI ghaNA vadhAre krodhI, ethI vizeSa mAyAkapaTI, ane ethI ye vizeSa lebhI che. 437. ekendriya jIvone e cAre kaSAye vagarage thAya che. ane tethI bahArathI emanA zarIrano vikAra na dekhAtAM aprakaTa rahe che. 438. kaSAyonI sAthe sarvadA avyabhicArapaNe (jAthukanA anukuLa saMbaMdhathI) rahenArA nava nASAyA cha. 436. me saMghamA prajJApanAvRtti' mAdhuMcha kaSAyanuM sahacAritva temaja enI preraNAne lIdhe, hAsya vagere. "nava" ne "nokapaay' yunAma mApe cha. 440 _ (1) hAsya, (2) 2ti, (3) A2ti, (4) maya, (5) gussA, (6) 13, (7) yuva4, (8) zrIve mAne (8) napusave-mAnava nopAyoche. 441. A pramANe vazamA dvAra-kaSAya-nuM svarUpa saMpUrNa. have ekavAzamAM dvAra-saMjJA viSe. (1) zAna35 sane (2) manuma135-sama me prAnI sA che. paDasI jJAna35-se Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) lokaprakAza / [ sarga 3 asAtavedanIyAdikarmodayasamudbhavA / AhArAdiparINAmabhedAtsA ca caturvidhA // 443 // yugmam // tthaahuH| cattAri saplAyo patte / AhArasamA bhaiyasamA mehusamA pariggahasAlA / iti sthAnAMge // zrAhAre yobhilASa: syAjantoH kSudvedanIyataH / zrAhArasaMjJA sA jJeyA zeSAH syurmohanIyajAH // 444 // bhayasaMjJA bhayaM trAsarUpaM yadanubhUyate / maithunecchAtmikA vedodayajA maithunAbhidhA // 445 / / syAtparigrahasaMjJA ca lobhodayasamudbhavA / anAbhogAvyaktarUpA etAzcaikendriyAMginAm // 446 // bhagavatIsaptamazatakASTamoddezake tu AhArabhayapariggahamehuNa taha koha mANa mAyA ca / lobho logo oho sannA dasa savvajIvANaM // 447 // iti // etAzca vRkSopalakSaNena sarvekendriyANAM sAkSAdevaM drshitaaH| tdythaapAMca prakAranA jJAnarUpa che. bIjI anubhavarUpa- "asAtavedanIya " Adi karmonA udayathI utpanna thayelI che ane AhAra vagere bhinnabhinnarUpe pariNamavAne lIdhe enA cAra prakAra thAya che. 442-443. sthAnAMga-ThANAMga sUtramAM kahyuM che ke (1) AhArasaMjJA, (2) bhaya nasaMjJA mane (4) pariyaDasazA-ma (prANImAtrane ) yA2 saMjJAsA che. (1) kSudhA lAgavAthI jIvane AhAranI abhilASA thAya e AhAra saMjJA. zeSa saMjJAo 'mohanIya' (bha) nesane thAya che. 444. (2) trAsa35 laayn| anubhava thAya-samayasA . (3) * behoya'ne sIdhe (7mAtrane svAbhAvika e je havasa-ene laIne) mithunanI IcchA thAya e maithuna saMjJA. 445. (4) lebhanA udayathI utpanna thAya e parigrahasaMjJA. A saMjJA ekendriya prANIomAM SogaDitapaNe ane ma483pe DAya che. 446. lAvatI sUtramA sAtamA zatanA ubhA dezamA, sarvavAna (1) mADA2, (2)lAya, (3) pariyaDa, (4) bhaithuna, (5)odha, (6) mAna, (7) mAyA, (8) bama, (8) so bhane (10) sAdha-sabha deza sajJAsADasI .447. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] "saMjJA ' | nA praznara | zAzvaryA rAto | (24) rukkhANa jalAhAro saMkoaNizrA bhayeNa saMkuiyaM / nijatattvardi veDha vaTTI ve riTTa 48 itthipariraMbhaNeNaM kurubagataruNo phalati mehuNe / taha konadassa kaMTe huMkAre mubai koheNaM // 449 // mANe jharai ruaMtI chAyai vallI phalAI mAyAe / lobhe villapalAsA khivaMti mUle nihANuvariM // 450 // rayaNIe saMkozro kamalANaM hoi logasannAe / aohe caittu maggaM caDaMti rukhkhesu vallIzro // 451 // anyairapi vRkSANAM maithunasaMjJAbhidhIyate / tathoktaM zRMgAratilake / subhaga kurubakastvaM no kimAliMganotkaH kimu mukhamadirecchuH kesaro no hRdisthaH / tvayi niyatamazoke yujyate pAdaghAta: priyamitiparihAsAtpezalaM kAcidUce // 452 // ane ekendriya jIvomAM paNa e hoya che ema, vRkSanAM daSTAnDa ApIne, e siddha karyuM che. A pramANe - 1) vRkSone jalAhAra hoya che. (2) vRkSone bhaya hoya che kemake eo paNa saMkoca pAme che e bhayavinA hoya nahiM. (3) latAo-velAo taMtuo vaDe vRkSone vITI vaLe che e parigrahasaMjJA nahiM to bIjuM zuM? (4) vaLI strI AliMgana de che eTale kurabakavRkSa phaLe che. eTale vRkSamAM thanasaMjJA paNa siddha thAya che. (5) kokanada eTale 2kta jaLakamaLa huMkAra zabda kare che e enAmAM krodhasaMjJA che ema pUravAra kare che. (6) rUdatI nAmanI velI jhare che e mAna sUcave che. (7) latA pitAnAM kuLa DhAMkI rAkhe che-e mAyA ja. (8) pRthvImAM koI sthaLe nidhi hoya che enI upara bilapalAza vRkSa pitAnAM mULa ghAle che e enAmAM lAbha prakRti che ema dekhADI Ape che. (9) rAtrI paDe che tyAre sakaLa kamaLapu saMkecAI jAya che enuM kAraNa lokasaMjJAno sadUbhAva. ane (10) velAe sarva mArga zodhatAM vRkSa para caDhe che e emanAmAM ghasaMjJA puravAra kare che. 448-451. nIcenA "zuMgAratilaka graMtha " nA phakarA uparathI vRkSomAM maithunasaMjJA che ema anyajano paNa kahe che - koI strI potAnA patine hAsyayukta vacane kahe che ke--he suMdara, tuM to mAro "kurabaka' che, chatAM mane kema AliMgana karato nathI? tuM mAro hadayastha kesara (vRkSa) che chatAM mArA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) lokaprakAza / ... [sarga 3 tathA pArado'pi sphArazRMgArayA striyAvalokitaH kUpAdullalatIti loke zrUyate / iti // ___ stokA maithunasaMjJopayuktA nairayikA; kramAt / saMkhyeyaghnA jagdhiparigrahatrAsopayuktakAH // 453 // syuH parigrahasaMjJADhyAstiryaMco'lpAstata: kramAt / te maithunabhayAhArasaMjJAH saMkhyaguNAdhikAH // 454 // bhayasaMjJAnvitAH stokA manuSyA syuryathAkramam / saMkhyeyadhnA bhuktiparigrahamaithunasaMjJakAH // 455 // zrAhArasaMjJAH syuH stokA devA: saMkhyaguNAdhikAH / saMtrAsamaithunaparigrahasaMjJA yathAkramam // 456 // pravacanasAroddhAravRttau tu evaM likhitam / tathA matijJAnAvaraNakarmakSayopazamAt zabdArthagocarA sAmAnyAvabodhakriyA oghasaMjJA / tadvizeSAvabodhakriyA lokasaMjJA / evaM cedamApatitam-darzanopayogaH oghasaMjJA mukhamadirAnI IcchA kema karato nathI? tuM mAre mana azokavRkSa che to tane to huM pAdaprahAra 4rIza 1. 412. vaLI suMdaragAramAM sajaja thayelI strI daSTi kare to kuvAmAMthI pAra uchALA mAre che ema paNa lokokti che. nArakInA jIvomAM maithunasaMjJAvALA savathI ochA che; ethI AhAra saMjJAvALA, pari grahasaMjJAvALA ane bhayasaMjJAvALA anukrame pUrvApara saMkhyAta saMkhyAtagaNu che. 453. tiryamAM parigrahasaMjJAvALA sarvathI ochA che; ethI mithuna saMjJAvALA, bhayasaMjJAvALA ane AhArasaMjJAvALA anukrame pUvApara saMkhyAta saMkhyAlagaNa che. 454. * manuSyamAM bhayasaMjJAvALA sarvathI ochA che; ethI AhAra saMjJAvALA, parigrahasaMjJAvALA ane maithunasaMjJAvALA anukrame pUrvApara saMkhyAta saMkhyAtagaNA che. 455. devatAomAM AhAra saMjJAvALA sarvathI ochA che; ethI bhayasaMjJAvALA, maithuna saMjJAvALA ane parigrahasaMjJAvALA anukrame pUrvApara saMkhyAta saMkhyAtagaNu che. 456. pravacanasAre dvAra graMtha " mAM ema lakhyuM che ke matijJAnane AvaranArA kamenA kSaya pazamathI zabdane ane arthane gecara evI sAmAnya avadhakriyA-enuM nAma ghasaMjJA'. e karatAM savizeSa avadha thAya evI kriyA-te "lekasaMjJA'. A parathI e sAra nIkaLe Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] saMjJAnA anekavidha bheda / ( 143 ) jJAnopayogaH lokasaMjJA / eSaH sthaanaaNgttiikaabhipraayH|| AcArAMgaTIkAyAM punarabhihitaM-aoghasaMjJA tu avyaktopayogarUpA vallIvitAnArohaNAdisaMjJA / lokasaMjJA svacchandaghaTitavikalparUpA lokopcritaa| yathA na santi anapatyasya lokAH zvAno yakSAH viprAH devAH kAkAH pitAmahAH barhiNAM pakSavAtena garbha ityAdikA / iti // AcArAMge tu mohadharmasukhaduHkhajugupsAzokanAmabhiH / daza tA SaDbhiretAbhiH saha SoDaza varNitAH // 457 // ___ athavA trividhAH saMjJA: prathamA diirghkaalikii| dvitIyA hetuvAdAkhyA dRSTivAdAbhidhA parA // 458 // sudIrghamapyatItArthaM smaratyatha vicintayet / kathaM nu nAma karttavyamityAgAminamAdyayA // 459 // tathA vicintyeSTAniSTacchAyAtapAdivastuSu / dvitIyayA svasaukhyArthaM syAtpravRttinivRttimAn // 460 // ke darzanano upayoga-e "ghasaMjJA', ane jJAnano upaga-e "lokasaMjJA. Avo ja sthAnAMga sUtraparanI TIkAne abhiprAya che. AcArAMgasUtranI TIkAmAM vaLI ema che ke latAonI ArohaNAdi saMjJAnI jema jeno upaga avyakta-aprakaTa hoya evI jAtanI saMjJA-te ghasaMjJA ane lokoe potapotAnA chaMda pramANe vika9pa ghaDyA hoya enA jevI te lokasaMjJA. aputravAnanI sadgati nathI thatI, dhAno yakSarUpa che, vipro sarve devasamAna che, kAka se pitRo che, mayuromAM pAMkhanA vAyuthA garma 29 cha-mAgadhA 'sosajJA' nahaTAnta cha. AcArAMgasUtramAM, ahiM ApaNe gaNAvelI daza saMjJAmAM anya cha umerIne ekaMdara so saMjJA cha. ye 'anya cha' mA pramANe:-(1) bhADa, (2) dharma, (3) supa, (4) huma, (5) 4 ane (1) nusA . 457. AthA ( 1 ) hAliI (2) tupAhA bhane ( 3 )STipAhA-5, saMjJAnA tra] prA2 cha. 458. (1) "dIrghakAlikI saMjJAthI mANasane bahubahu samaya pahelA banI gayelA banAve smaraNamAM tAjA thAya che, ane bhaviSyamAM zuM karavAnuM che e vAtanuM cintavana thAya che. 459. (2) e pramANe cintavana karyA pachI, bIjI " hetuvAdA' saMjJAthI, mANasa potAnA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144) lokaprakAza / [ sarga 3 bhavetsamyagdRzAmeva dRSTivAdopadezikI / etAmapekSya sarve'pi mithyAdRzo hyasaMjJinaH // 461 // suranArakagarbhotthajIvAnAM dIrghakAlikI / saMmUcchimAntadvayakSAdijIvAnAM hetuvAdikI // 462 // chadmasthasamyagdRSTInAM zrutajJAnAtmikAntimA / mativyApAranirmuktA: saMjJAtItA jinAH same // 463 / / iti saMjJAH // 21 // ___ iMduH syAt paramaizvarye dhAtorasya prayogataH / indanAtparamaizvaryAdindra zrAtmAbhidhIyate // 464 // tasya ligaM tena spRSTamitIndriyamudIryate / zrotrAdi paMcadhA tacca tathAAvAca bhASyakRt // 465 // Ido jIvo svvovlddhiNbhogprmesrttnno| sottAibheyamidiyamiha talliMgAi bhAvAzro // 466 // sukhane arthe, chAyA taDake Adi padArthomAMthI pitAne ISTa hoya emAM pravRtta thAya che ane aniSTa DAya anAthI nivRtta 2 che. 460. (3) upadeza denArI "daSTivAdA" saMjJA samyaSTI jIvone ja hoya che. A saMjJAne sana , sarva mithyASTiya masajJi'-upAya. 461. devatA, nA2zrInA vo bhane yonehI siTI' sA che. ane 'mendri' thI bhAsane saMbhUchibha' sudhInA yAne 'tuvaah|' saMjJA cha. 462. chadma samyakraSTi jIvone zrutajJAnarUpa (trIjI "daSTivAdA" saMjJA che. matijJAnanA vyApArathI chuTI AgaLa gayelA hovAthI sarve jinezvara to "saMjJAtIta" che. A pramANe ekavIzamAM dvAra-saMjJA-viSayaka svarUpa saMpUrNa. 'ind' dhAtu 'maizvaryavAn DA' se arthabhA 152zaya che. se dhAtunI prayoga 42di indana mele maizvarya' khetai ' maizvaryavAn' bhATa 'indra' 156 15rAya. mAtmA ye maizvaryavAn cha bhoTa 'mAtmA' 5 'indra' uDavAya. 464. te parathI, AtmAe banAveluM potAnuM liMga-cinha "indriya" kahevAya. A indriya zrotra vagere (zrotra, makSi, prANa, 2sanA, sparzana) ne pAMya che. 465. bhASyakAre kahyuM che ke "Indra" eTale "jIva ", (kemake ene sarva prakAranI upalabdhi anamogA bhaizvarya cha ). ane zrotra mAhita hovANI thandriyo' ' 'bhAvasigA-thinDA cha. 496. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'indriya ' nuM svarUpa / (145) zrotrAkSighrANarasanasparzanAnIti paMcadhA / tAnyekaikaM dvibhedaM tad dravyabhAvavibhedataH // 467 // tatra nivRttirUpaM syAttathopakaraNAtmakam / dravyendriyamiti dvedhA tatra nirvRttirAkRtiH // 468 // sApi bAhyAntaraMgA ca bAhyA tu sphuTamIkSyate / pratijAti pRthagrUpA zrotraparpaTikAdikA // 469 // nAnAtvAnnopadeSTuM sA zakyA niyatarUpataH / nAnAkRtInIndriyANi yato vAjinarAdiSu // 470 // abhyantarA tu nirvRttiH samAnA srvjaatissu| uktaM saMsthAnanaiyatyamenAmevAdhikRtya ca // 471 // tathAhi / zrotraM kadambapuSpAbhamAMsaikagolakAtmakam / masUradhAnyatUlyA syAJcakSuSo'ntargatAkRtiH // 472 // atimuktakapuSpAbha ghrANaM ca kAhalAkRti / jivhA turaprAkArA syAt sparzanaM vividhAkRti // 473 // pAye dhandriyAmA prtyechn| (1) dravya ane. (2) mAva-bhole che. sabhA qua 'dravyendriya' nA paach| (1) nivRtti35 ane (2) pravRtti35-sebha me 2 . 497-468. nivRtti bheTale'mAti' samavI. mI AkRti 594 (1) pAhya, mane (2) antraMga-ema be prakAranI che. bAhya AkRtinAM to pratyeka jAtie (karNAdika) bhinnabhinna rUpa phuTapaNe jaNAya che. paNa ema hovAthI, arthAt vividharUpa hovAthI, enuM eka cekasa rUpa kahI zakAtuM nathI. daSTAnta tarIke jozo to mAlama paDaze ke manuSyanI ane azvinI indriyonaa mA2 hA hA cha. 498-470. (2) antaraMga AkRti to sarva jAtionI sarakhI ja hoya che. A antaraMga AkRttiparathI ja, emanAM "saMsthAna" nIce pramANe nizcayapUrvaka kahIe chIe: kaNendriya kadambanA puSpa jevA mAMsanA eka goLArUpa che. cakSurindriya masura nAmanA dhAnya jevI che. nAsikA atimuktaka puSpa jevI ane kAla nAmanA vAjitranA AkAranI che. jIhA kSara-abrAnA AkAranI che. ane sparzendriya aneka AkAranI che. 471-73. 19 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) lokaprakAza / [sarga 3 sparzanendriyanivRttau bAhyAbhyantarayorna bhit / tathaiva pratipattavyamuktatvAtpUrvasUribhiH // 474 // bAhyanirvRttIndriyasya khaDgenopamitasya yaa| dhAropamAntarnivRttiratyacchapudgalAtmikA // 475 // tasyAH zaktivizeSo yaH sviiysviiyaarthbodhkH| uktaM tadevopakaraNendriyaM tIrthapArthivaiH // 476 // yugmam / / taduktaM prajJApanAvRttI upakaraNam / khaDgasthAnIyAyAH bAhyanirvRtteH yA khaDgadhArAsamAnA svacchatarapudgalasamUhAtmikA abhyantarA nirvRttiH tasyAH zaktivizeSa iti // AcArAMgavRttau tu nityate iti nirvRttiH kena nityate / karmaNA / tatra utsedhAMgulAsaMkhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAM AtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAne nAvasthitAnAM yA vRttiH abhyantarA nirvRttiH // teSvevAsmapradezeSvindriyavyapadezabhAga yaH pratiniyatasaMsthAnaH nirmANanAmnA pudgalavipAkinA varddhakIsaMsthAnIyena AracitaH karNazaSkulyAdivizeSaH sparzendriyanA bAhya ane abhyantara AkAramAM kaMI taphAvata nathI. pUrvAcAryoe paNa oma 4thu cha bhoTa 4 2 42. 474. IndriyanI bAhA AkRttine paganI upamA apAya, ane aMdaranI AkRttine kharzanI dhAranI upamA apAya. e abhyantara AkRti atyanta nirmaLa muddagaLarUpa che. 475. enI, nija nija kAryakSetrane jaNAvanArI je viziSTa zakti-ene ja tIrthakaradee 65424-ndriya' 49sI che. 476. 854294 ' namartha prajJApanAsUtramA ma prabhArI Desa cha:-- khajJasamAna bAhya AkRttivALI IndriyanI, khadhArAsamAna-ane-atyanta nirmaLa pugaLasamUharUpa-abhyantara AkRti-nI viziSTa zaktine upakaraNendriya kahe che. AcArAMgasUtranI vRttimAM vaLI ema kahevuM che ke- IndriyanI AkRti karma banAve che. emAM utsadhAMgulanA asaMkhyamAM bhAga jevaDA, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ( 147 ) aMgopAMganAmnA tu niSpAditaH iti bAhyanirvRttiH // tasyA eva nirvRtteH dvirUpAyAH yenopakAraH kriyate tad upakaraNam // tacca indriyakArya satyAmapi nirvRttau anupahatAyAmapi masUrAdyAkRtirUpAyAM nirvRttau tasyopaghAtAt na pazyati // tadapi nirvRttivat dvidhA iti // evaM ca prajJApanAvRttyabhiprAyeNa svacchatarapudagalAtmikA abhyantaranirvRttiH / prathamAMgavRttyabhiprAyeNa tu zuddhAtmapradezarUpA abhyantaranirvRttiH / iti dhyeyam // 6 ' dravyendriya ' nI AkRti ane pravRtti / idamAntaranirvRtterna tUpakaraNendriyam / arthAntaraM zaktizaktimatorbhedAt kathaMcana // 477 // kathaMcit bhedazva - tasyAmAntaranirvRttau satyAmapi parAhate / dravyAdinopakaraNendriye'rthAjJAnadarzanAt // 478 // iti dravyendriyam // 6 cAkkasa AkRtivALI cakSuAdiindriyArUpa rahelA, zuddha AtmapradezeAnI vRtti--e * abhyantara nirvRtti' che se AtmapradezamAM, 'indriya ' sevA nAbhAlighAnavAjA, yugajavipADI annuchidra vagere cAkkasa AkAra racAyalA che e sUtradhAra sarakhA nirmANunAmakarma vaDe racAyalA samannvA bhane saMgopAMganAbharbhavaDe syAyasA AhAra - bhArRti, te 'mAhya nivRtti ' sabha navI pramANe 'mAhya' bhane ' abhyantara 'oma me prAznI nirvRtti-35 upahArane karanAra te upakaraNa kahevAya. e indriyAnu kArya, mathurAdikarUpavALI nivRttIndriya, pAte anupahata chatAM paNu, enA upaghAtane laine, joi zakatI nathI. e ( indriyanu kArya ) paNa nivRttinI peThe e prakAranu che. A pramANe antaraMga AkRti, pannavaNA-prajJApanA-sUtranA abhiprAye, atyanta svaccha pugaLarUpa che; ane AcArAMgasUtranI vRttinA abhiprAye zuddha AtmapradezarUpa che. A * upakaraNendriya ' antara gattithI koI rIte jUdI nathI. zakti ane zaktimAna bhUhAM hotAM nathI sebha 477. kaMika bheda che kharo: abhyantara nivRttinA sadbhAva hAya che te paNu, upakaraNendriya dravyAhi vaDe parAghAta pAche to, 'artha' nuM jJAna thatuM nathI. 478. e pramANe dravyendriyanuM svarUpa kahyu, have bhAvendriya viSeH- Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) lokprkaash| [ sarga 3 dvidhA bhAvendriyamapi lbdhitshcopyogtH| yathAzrutamatho vacmi svarUpamubhayorapi // 479 // jantoH zrotrAdiviSayastattadAvaraNasya yaH / syAt kSayopazamo labdhirUpaM bhAvendriyaM hi tat // 480 // svasvalabdhyanusAreNa viSayeSu ya AtmanaH / vyApAra upayogAkhyaM bhavedbhAvendriyaM ca tat // 481 // upayogendriyaM caikamekadA nAdhikaM bhavet / ekadA jhupayogaH syAdeka eva yadaMginAm // 482 // tathAhi / indriyeNeha yenaiva manaH saMyujyate'ginaH / tadevaikaM svaviSayagrahaNAya pravarttate // 483 // sazabdAM surabhiM mRdvI khAdato dIrghazaSkulIm / paMcAnAmupayogAnAM yogapadyasya yo bhramaH // 484 // sa cendriyeSu sarveSu manasaH shiighryogtH| saMmbhaveyugapatpatrazatavedhAbhimAnavat // 485 // yugmam // (1) 35 mane (2) upyo||35-sebh, mAvendriya me prA2nI cha. ye me prAra siddhAntamAM kahyA che ema huM kahuM chuM - 479. prANIne karNadiviSayavALe, te te AvaraNano je kSapazama thAya, te labdhirUpa bhAvendriya kahevAya. ane pitApitAnI labdhine anusAra, viSayane viSe je AtmAno vyApAra-te upayoga bhAvendriya kahevAya. 480-481. upayogaindriya ekIvakhate eka ja hoya, adhika na hoya; kemake prANIone ekIvakhate upayoga DAya che. 482. kemake prANInuM mana je Indriya vaDe joDAya che te ja eka Indriya pitAno viSaya grahaNa 42vA avatamAna thAya che. 483. zabdAyamAna, sugaMdhI, mRdu ane dIrdha evI coLAphaLI khAtI vakhate eka sAthe pAMce Indriyo pitApitAne viSaya grahaNa kare che ema lAge che, paNa te, sarva Indriyone viSe manane zIdhra ega hovAthI mANasa ekasAmaTA so patra vIMdhI ApavAnuM abhimAna kare che tenA gayo, 4 bhrama cha. 484-485, Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'bhAvendriya 'nI labdhi ane upayoga / anyathA tUpayogau dvau yugapannArhato'pi cet / chadmasthAnAM paMca tarhi sambhaveyuH kathaM saha // 486 // taduktaM prathamAMgavRttau -- kiMca yaduktam zrAtmA sahati manasA mana indriyeNa svArthena cendriyamiti krama eSa zIghraH / yogyo'yameva manasaH kimagamyamasti yasminmano vrajati tatra gato'yamAtmA // ekAkSAdivyavahAro bhavet dravyendriyaiH kila / anyathA bakulaH paMcAkSaH syAt paMcopayogataH // 487 // | paMcindi u baulo narovva savvovaladdhibhAvAo / tahavi na bhAi paMcindisotti davvindiyAbhAvA // 488 // raNannUpurazRMgAracArulolekSaNA mukhAt / niryatsugandhimadirAgaMDuSAdeSa puSyati / / 489 // tataH paMcApyupayogA bhAvyA iti // ( 149 ) ekIsAthe e upayeAge zrIarihaMtaprabhune paNa nathI hAtA teA chadmastha evA manuSyane eka ja vakhate pAMca upayeAgA kevI rIte thai zake ? 486, prathama aMga-AcArAMga-nI vRttimAM kahyuM che ke-- AtmA manasAthe jAya che, mana indriya sAthe jAya che ane indriya potAnA a--vi Saya sAthe jAya che--Ama zIghra krama che. ane eja krama yeAgya che, kemake manane kai agamya nathI. jyAM mana jAya che tyAM AtmA paNa jAya che. vaLI ' ekendriya ' Aphri vyavahAra paNa dravyendriyeAvaDe ja thAya che. anyathA, khakulavRkSa pazu pAMya upayogone sIdhe, yathendriya laya. 487. kahyuM che ke:----akulavRkSa paNa manuSyanI peThe sarva upayAgAne laine paMcendri jevA varatAya che paNa ene dravyendriyane abhAva che ethI paMcendriya kahevAya nahi. 488, e bakulavRkSa raNakAra karatA bhRpuravALI capaLanayanA suMdarInA mukhanA--sugaMdhI madirAnA kAgaLAthI puSpita thAya che. 489. e pramANe pAMce upayAgA bhAvI levA. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) lokaprakAza / [ sarga 3 aMgulAsaMkhyeyabhAgabAhalyAni jinezvarAH / UcuH paMcApIndriyANi bAhalyaM sthUlatA kila // 490 // nanvaMgulAsaMkhyabhAgabahale sparzanendriye / khaDgAdighAte dehAntarvedanAnubhavaH katham // 491 // atrocyate-tvagindriyasya viSayaH sparzAH zItAdayo yathA / cakSuSo rUpamevaM tu viSayo nAsya vedanA // 492 // duHkhAnubhavarUpA sA tAM tvAtmAnubhavatyayam / sakalenApi dehena jvarAdivedanAmiva // 493 // atha zItalapAnIyapAne'ntarvedyate katham / zItaspo'ntarA kautaskutaM syAtsparzanendriyam // 494 // anocyate sarvatrAMgapradezAntarvarti svagindriyaM kila / bhavedeveti mantavyaM pUrvarSisampradAyataH // 495 // yadAha prajJApanAmUlaTIkAkAra: sarvapradezaparyantavartitvAttato'bhyantarato'pi zuSirasyopari tvagindriyasya bhAvAdupapadyate'ntarapi zItasparzavedanAnubhava iti // pAMce Indriyo eka AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI bahula-sthala che ema zrI jInezvarenuM vacana che. ahiM kaI ema zaMkA upasthita kare ke je eka AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalI indriyanI sthUlatA hoya to sparzendriya para kharza ke kaI evI vastuno prahAra thAya che te vakhate zarIramAM vedanAno anubhava kayAMthI thaI zake ? A zaMkAnuM samAdhAna ema karAya ke-jema cakSunaviSaya rUpa che tema sparzendriyano viSaya zIta, uSNa vagere sparze che. eno viSaya vedanA nathI. vedanA to duHkhanA anubhavarUpa che. ane e vedanAne A AtmA javara Adi vyAdhinI vahanAnI peThe, majisva35mA yanulave cha. 480-483. vaLI kaI evI paNa zaMkA uThAve ke zItaLa jaLa pItI vakhate aMdara zItaLa sparza kayAMthI thAya che ? tyAM zuM vacce sparzendriya AvIne ubhI rahe che ? e zaMkAnuM samAdhAna pUvacAryo ema kahIne karI gayA che ke zarIrapradezanI aMdara sarvatra sparzendriya rahelI che-tethI zItano bhanubhava thAya che. 484-485. prajJApanAsUtranA mULa TIkAkAra e saMbaMdhamAM kahe che ke sparzendriya sarvapradezanA paryanta sudhI rahetI hovAthI, zarIranI aMdaranA pokaLabhAgamAM paNa eno saddabhAva che. eTale aMdara paNa zIta sparzano anubhava thavo ja joIe. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ danyaloka ] pAMce indriyonA pRthutva viSe / (151) tato'ntare'pi zuSiraparyante'sti tvagindriyam / ataH saMvedyate zaityaM karNAdizuSireSviva // 496 // prathutvamaMgulAsaMkhyabhAgo'tIndriyavedibhiH / trayANAmapi nirdiSTaH zravaNaghrANacakSuSAm // 497 // aMgulAnAM pRthaktvaM ca pRthutvaM rasanendriye / svasvadehapramANaM ca bhavati sparzanendriyam // 498 // svagindriyaM vinA'nyeSAM caturNA pRthutA bhavet / zrAtmAMgulena sotsedhAMgulena sparzanasya tu // 499 // __ nanUtsedhAMgulenaiva mito deho bhavettataH / mAtuM tenaiva yujyante tadgatAnIndriyANyapi // 500 // AtmAMgulena catvAryoMtsedhikenaikamindriyam / tAnItthaM mIyamAnAni kathamaucityamiyati // 501 / / yugmam // atrocyate-jivhAdInAM pRthulatve autsedhenorriikRte| trigavyUtanarAdInAM na syAdviSayaveditA // 502 // ane jyAre aMdara paNa piokaLa bhAgamAM sarvata: sparzendriya che tyAre kAna vagere pokaLa vastuomAM jaNAya che tema tyAM paNa zaitya jaNAya che. 496. have pAMca indriyo paikI karNa, nAsikA ane cakSu-e traNanI paheLAI eka AgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI kahI che; jI hAnI pahoLAI pRtharva aMguLanI ( eTale bethI nava Hinii ) hI cha; cyAre 25zendriya pAtapAtAnA devI cha. 487-488. eka sparzendriyane mUkIne zeSa cArenI pahoLAInuM AtmAgulavaDe mAna karavuM ane sparzendriyanuM utsadhoguNa vaDe karavuM. 49 ahiM evI zaMkA uThAvAya ke jyAre zarIranuM mAna utsadhAMgula vaDe thAya che tyAre e ja zarIramAM rahelI indrionuM mAna paNa eja aMgulavaDe karavuM joIe tene badale, cArane AmAMgula vaDe, ane ekane utsadhAMgula vaDe mApavI e kayA prakAranI samajaNa? 500-501. e vivAdanA khaMDanamAM ema kahevAnuM ke je jillAdikanI pahoLAinuM mAna tame kaho che ema, utsa-aMgulavaDe kADhIe to traNa gAunA manuSyane viSayajJAna thAya nahiM. 502. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 152 ) lokaprakAza | tathAhi - trigavyUtAdimanujAH SaTgavyUtAdikuMjarAH / svasvadehAnusArAtsyuH vistIrNarasanendriyAH // 503 // teSAmAntaranirvRttirUpaM cedrasanendriyam / utsedhAMgulapRthaktvamitaM syAdalpakaM hi tat // 504 // na vyApnuyAtsarvajivhAM tato'tividito'nayA / sarvAtmanA rasajJAnavyavahAro na siddhyati // 505 // gandhAdivyavahAro'pi bhAvanIyo dizAnayA / tata zrAtmagulenaiva pRthutvaM rasanAdiSu // 506 // jaghanyato'kSivarjANyaMgulA saMkhyeyabhAgataH / gRhNanti viSayaM cakSustvaMgula saMkhyabhAgataH // 507 // zrayaM bhAvaH - prApyArthAvacchedakatvAt zravaNAdIni jAnate / aMgulA saMkhyeyabhAgAdapi zabdAdimAgatam // 508 // kemake traNa gAunA manuSyA ane cha gAunA hastIA, jemane pAtapAtAnA zarIranA vistAranA pramANamAM jIvhAindriya hAya che--temanI 'antaraMga nivRtti' rUpa jIvhAindriyanI paheALAinu mAna utsedha-a gulapramANe kADhavAmAM Ave te te ( paheALAi ) ghaNI apa yAve. 503 - 504. sarga 3 ] mATe AvI rItanA rasajJAnavyavahAra sarva ( prANInI ) bhAne lAgu paDe nahi ane eTale ja e sarvAze siddha thatA nathI. 505. gaMdha AdinA jJAnanA vyavahAra paNa Aja rItie bhAvavAnA che. mATe siddha thAya che ke jInhA vagere indriyAnI paheALAi AtmAMzula zivAya anya koi mApathI hAya nahiM. 506. cakSu zivAyanI zeSa indriyA jadhanyata: agulanA asa MkhyAtamA bhAga jeTale cheTethI potapotAnA viSayane grahaNa kare che. cakSu pAte aMgulanA saMkhyAtamA bhAga jeTale cheTethI peAtAnA viSaya grahaNa kare che. 507, bhAvArtha A pramANe:-- zravaNa Adi indriyA, potAne ' prApya ' anu jANapaNuM hAvAthI, aMgulanA asaM khyAtamA bhAga jeTale cheTethI paNa AvelA zabda Adi jANI jAya che. 508, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonI padArthagrahaNazakti viSe / (153) caturNAmata evaiSAM vyaMjanAvagraho bhavet / dRSTAntAnnavyamRtpAtrazayitotbodhanAtmakAt // 509 // yathA zarAvakaM navyaM naivekenodbindunaa| klidyate kintu bhUyobhiH patadbhistairnirantaram // 510 // evaM supto'pi naikena zabdena pratibudhyate / kintu taiH paMcaSaiH karNe zabdadravyairbhUte sati // 511 // evaM vyaMjanAvagrahabhAvanA nandIsUtre // cakSustvaprApyakAritvAdaMgulasaMkhyabhAgataH / artha jaghanyAdgRhNAti tato'pyaktiraM na tu // 512 // tata evAtipArzvasthaM naivAMjanamalAdikam / cakSuH paricchinattIti pratItaM sarvadehinAm // 513 // tathA zrutirdvAdazayojanyAH zRNoti zabdamAgatam / rUpaM pazyati cakSuH sAdhikayojanalakSataH // 514 // eTale ja e cAre Indriyone vyaMgyArthanuM jJAna thAya che. A upara be daSTAnta che: (1) navA kerA mRttikApAtranuM, (2) nitine jAgRta karavAnuM. ( jenAthI e vAtanI satyatAne nizcaya thaze ). 508. jevI rIte mRttikAnuM eka navuM karUM pAtra hoya te jaLanA eka biMduthI bhIMjavI zakAya nahiM, paNa enA para puSkaLa jaLa reDavAthI ja bhIMjavI zakAya; ane vaLI jema uMghatA mANasane jAgRta karavAne eka zabda basa nathI, paNa enA karNane viSe pAMca cha arthAt ghaNuM zabda pahAM thApAthIbha se che. 510-511. vyaMgyArthInuM evI ja rIte jJAna thAya che ema nandIsUtramAM paNa kahyuM che. have cakSuIndriyanA saMbaMdhamAM eTaluM kahevAnuM che ke, ene "aprApya " padArthanuM jANa paNuM che ethI e jaghanyataH aMgulanA saMkhyAtA bhAga jeTaluM cheTethI padArthane grahaNa kare che, e karatAM vadhAre najIkanA keI padArthane grahaNa karI zakatI nathI. daSTAnta: juo ke atyaMta najIka rahelA-ene viSe ja rahelA-aMjana ke mela vagerene e (cakSu ) joI zakatI nathI e ApaNe sarva jANIe chIe. 512-513. vaLI utkRSTapaNe, zrotraIndriya bAra ejana jeTaluM cheTethI AvelA zabdane sAMbhaLe 2. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (154) lokaprakAza / [ sarga 3 zrAgataM navayojanyA: zeSANi trINi gRhnnte| gandhaM rasamatha sparzamutkRSTo viSayo hyayam // 515 // nanu ca prApyakArINi zrotrAdInIndriyANi cet / parato'pyAgatAn zabdAdIn gRhNanti kathaM na tat // 516 // dvAdazayojanAdiryo niyamaH so'pi niSphalaH / gRhNAti prAptasambandhaM sarvamityeva yauktikam // 517 // atrocyate-zabdAdInAM pudgalA ye parataH syuH samAgatAH / tathA mandaparINAmAste jAyante svabhAvataH // 518 // yathA svaviSayaM jJAnaM notpAdayitumIzate / svabhAvAnnAsti zaktizcendriyANAmapi tadmahe // 519 // yugmm|| tato viSayaniyamo yukto'yaM darzitaH shrute| prApyakAritve caturNAmindriyANAM sthite'pi hi // 520 // kiNc| nAsti zaktizcakSuSo'pi viSayAtparataH sthitam / paricchetuM dravyajAtaM yuktastasyApyasau tataH // 521 // che, jyAre cakSu to eka lakSa ejanathI kaMIka adhika cheTe rahelA padArthanuM svarUpa joI za: cha. 514. - zeSa traNa Indriya eTale nAsikA, jIlDA ane sparzendriya utkRSTataH nava yojana jeTale cheTethI AvelA gaMdha, rasa ane sparza je emanA viSaya che--ene grahaNa kare che. 515. ahiM kaI evI zaMkA upasthita kare ke jyAre karNa Adi Indriye "prApa" padArthane grahaNa karanArI che tyAre e raMgathI paNa dUrathI AvelA emanA zabda Adi viSayone zA mATe na grahaNa kare ? emane mATe upara " bAra ejana"ne niyama kaho e paNa niSphaLa-vRthA che. emane mATe to ema kahevuM mukata che ke eo to, emane jene jeno saMbaMdha prApta thAya che e sarva grahaNa kare che. pa16-517. e zaMkAnA nivAraNAthe ema kahevAnuM che ke-zabda vagerenA muddagaLo je cheTethI Ave emanuM svAbhAvikapaNe paNa ma eTaluM maMda thaI jAya che ke e emanA emanA viSayanuM jJAna utpanna karI zakatA nathI, svabhAvataH IndriyomAM paNa je emane grahaNa karavAnI zakita hoya nahiM te. mATe A cAre InikomAM "prApya padArthane grahaNa karavAno guNa hatAM chatAM paNa, emanA emanA viSaya paratve je A niyama zAstramAM darzAvyo che e yukata ja che. 518-para0. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] "e" ane " vada-E=' pAryo (21) jivhAghrANasparzanAni trINyapyetAni gRhnnte| baddhaspRSTaM dravyajAtaM spRSTameva paraM zrutiH // 522 // yadaktam- puDhe suNei saI ruvaM puNa pAsai apuThaM tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuThaM viyAgare // 523 // baddhaM tatrAtmapradezairAtmIkRtamihocyate / spRSTamAliMgitamAtraM jJeyaM vapuSi reNuvat // 524 // SaddhamappIkayaM paesehiM / puThaM reNuM va taNuMmi / iti vacanAt // same'pi prApyakAritve caturNAmapi nanvayam / ko vizeSaH spRSTavaddhaspRSTArthagrahaNAtmakaH // 525 / / azrocyate- sparzagandharasadravyaughAnAM zabdavyapekSayA / alpatvAt bAdaratvAccAbhAvakatvAcca satvaram // 526 // vaLI cakSumAM paNa, pitAnA viSayathI para evA eka paNa padArthane jANavAnI zakita nathI, mATe enA paratvene niyama paNa yukta ja che. para1. have jIhA, ghANa ane sparza--e traNe indriya "baddhapRSTa" padArthane grahaNa kare che. kaNuM phakata "pRSTa' padArthane grahaNa kare che. para2. kahyuM che ke zabda saMbhaLAya e sparza thayethI; rUpa dekhAya e vagarasparze ane gaMdha, rasa tathA sparzano anubhava thAya e "baddhapRSTatA "ne lIdhe. para3. baddha" eTale zuM ? Atmapradezoe AtmarUpa kareluM-e "baddha'. "cha" kayuM? zarIrapara phakata rajanI peThe cAMTeluM hoya che. pa24. zAstramAM paNa kaheluM che e eja arthanuM kaheluM che? AtmapradezarUpa thaI gayeluM e "baddha'. zarIrapara raja hoya evuM "pRSTa". ahiM koI ema zaMkA uThAve ke-jyAre prApya arthane grahaNa karavAnI lAyakAta cAre IndrimAM sarakhI che tyAre "amuka Indriye "pRSTa" padArthane grahaNa kare che ane amuka baddhapRSTa"ne grahaNa kare che " e bheda zAne ? pa25. enuM samAdhAna A rIte- spardhAtmaka, gaMdhAtmaka ane rasAtmaka padArtho, zabdAtmaka padArtho karatAM, alpa che, bAdara che, ane vahelA abhAvaka thAya che; vaLI sparzendriya, dhrANendriya ane rasendriya-traNenI, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (156) lokaprakAza / [ sarga 3 sparzanaghrANajihvAnAM mandazaktitayApi ca / baddhaspRSTaM vastujAtaM gRhNantyetAni nizcitam // 527 / / yugmam // sparzAdidravyasaMghAtApekSayA zabdasaMhatiH / bahvI sUkSmAsannazabdayogyadravyAbhivAsikA // 528 // tannivRttIndriyasyAntargatvopakaraNendriyam / spRSTrApi sadyaH kurute'bhivyakti sA svagocarAm // 529 // anyendriyApekSayA ca zravaNaM paTuzaktikam / tataH spRSTAneva zabdAn gRhNAtItyucitaM jaguH // 530 // zruteryatprApyakAritve baudhoktaM sparzadUSaNam / caMDAlazabdazravaNAdiSvayauktikameva tat // 1 // spRzyAspRzyavicAro hi syAllokavyavahArataH / nendriyANAM ca viSayeSvasau kasyApi sammataH // 2 // .. spRSTArthagrAhakatvaM yat parairakSNo'pi kathyate / tadayuktaM tathAtve hi dAhaH syAdvanhyavekSaNAt // 531 // kaNendriya karatAM, maMda zakita che. mATe e "baddhapRSTa" padArthone ja grahaNa kare che. 526-527. vaLI spardhAdidravyasamUhanI apekSAe, zabdasamUha bahu sUkSama che ane Asanna zabdayogya padArthone ja abhivAsita kare che, mATe e, nivRttiIyinI aMdara pesI upakaraNa chandriyane ( mAtra ) 25zIna 5 saya svAya jJAna 42 cha. 528-528. tema vaLI anya IndriyonI apekSAe, kaNendriyamAM vizeSa paTutva eTale sAmarthya raheluM che. mATe eka zabdane sparza thatAM ja ene (zabdane) grahaNa karI le che ema kahyuM e yuta 4 4yuM che. 530. [ zrondriyanu "prAkAritva" sthApavAmAM, baiddha loko "caMDALa" zabda zravaNe paDatAM sparzane doSa Ave che ema gaNAve che te kevaLa ayogya che. kAraNa ke "spazAsparza " no vicAra lokavyavahArane laIne che. IndriyonA viSayomAM e vicArane koIpaNa vajanadAra gaNutuM nathI. 1-2.]. ke anyamatavALAo cakSaindriyane paNa " spaSTa " padArthane grahaNa karI lenArI kahe che-- ayukta che. kemake ema hoya to valDi eTale agnine jotAMja cakSu dagdha thaI javAM joIe, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] indrigocara viSayonA -- mAna ' nA prakAra / (157) tathA kAcapAtrAdyantarasthaM dUrAdevekSyate jalam / tadbhitvAntaHpraveze tu jalazrAva: prasajyate // 532 // ityAyadhikaM ratnAvatArikAdibhyo'vaseyam / vistArabhayAnneha pratanyate // ___ yacca siddhAnte cakhkhuphAsaM havvamAgacchai iti zrUyate tatra sparzazabdena indriyArthasannikarSa ucyate / tathAhuH / sUrie cakhkhuphAsaM havvamAgacchai ityetajjambUdvIpaprajJaptipratIkavRttau / atra ca sparzazabda indriyArthasannikarSaparazcakSuSo'prApyakAritvena tadasambhavAditi // ___ meyA zrAtmAMgulaireva praaguktendriygocraaH| pramANAMgulamAne syurmahIyAMso'dhunA hi te // 533 // utsedhAMgulamAne tu kathaM bharatacakriNaH / puryAdau svAMgulamitanavadvAdazayojane // 534 // ekatra vAditA bhambhA sarvatra zrUyate janaiH / tasmAdAtmAMgulonmeyA viSayA iti yuktimt|| 535 // yugmm|| vaLI kAcanA pAtramAM raheluM jaLa ApaNe joI zakIe chIe te paNa dUrathI ja dekhAya che. e kAMI pAtrane bhedIne bahAra AvIne cakSumAM praveza karatuM nathI. je ema banatuM hoya te to se DhANA oya. 531-532. A bAbatamAM adhika vistArathI "ratnAvatArikA " mAM jaNAveluM che, tyAMthI jANI levuM. siddhAntamA 'cakhkhuphAsaM havvaM Agacchai ' so pA che. tyAM phAsa-meTale sprshe zabda inidraya ane padArthanA "sannikarSa" no vAcaka che. "jabUdvIpaprajJapti" nI "pratIkavRtti'- mA ' sUripa cakhkhuphAsaM havvamAgamachai' mema sA che. tyA pAzu 'phAsaM' eTale "sparza' zabdano upara jaNAvyo e ja artha che. (paze eTale sannikarSa arthAt nA ). bhaDe yakSune 250 ' ne sabhava cha; PAL"yaritva cha mATe. have pUrvokata Indriyagocara viSane kaI jAtanA "mAna vaDe mApavA e viSe kahe che - emane " AtmAMgula' vaDe ja mApavA. kemake bIjI rIte, dhAro ke " pramANagula' vaDe mApa laIe to te atyAre hAlane samaye bahu bahu vhoTAM thaI paDe. vaLI trIjI rIte eTale 8 utsAMgala' thI mApa laIe to emAM paNa vAMdho Ave che. e rItane ke ema mApa levAthI, bharatacakravatInA pitAnA ( useja ) AgaLa vaDe mApatAM nava jana pahoLI ane bAra ejana Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (158) lokaprakAza / [ sarga 3. Aha / pramANAMgulajAnekala kssyojnsmmite| svarvimAne kathaM ghaMTA sarvataH zrUyate suraiH // 536 // dhairapyaMgulairneSa viSayo ghaTate zruteH / dvitIyopAMgaTIkAyAmasyottaramavekSyatAm // 537 / / tathAhi / tasyAM meghaudharasitagambhIramadhurazabdAyAM yojanaparimaMDalAyAM susvarAbhidhAnAyAM ghaMTAyAM tristADitAyAM satyAM yatsUryAbhaM vimAnaM tatprAsAdaniSkuTeSu ye ApatitAH zabdavargaNAH pudgalAstebhyaH samucchalitAni yAni ghaMTApratizrutizatasahastrANi ghaMTApratizabdalakSAstaiH saMkulamapi jAtamabhUt ||kimuktN bhavati / ghaMTAyAM mahatA prayatnena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalAstatpratighAtataH sarvAsu dikSu viditu ca divyAnubhAvataH samucchalitaiH pratizabdaiH sakalamapi vimAnamanekayojana. lakSamAnamapi badhiritamupajAyate iti // etena dvAdazabhyo yojanebhyaH samAgataH zabda zrotragrAhyo bhavati na parataH / tataH kathamekatra tADitAyAM lAMbI thAya evI nagarI AdimAM eka sthaLe vagADelI bhaMbhAne sarva sthaLanAM loko zI rIte sAMbhaLI zake? mATe e viSayone AtmAgulane mApe mApavA eja yuktimat che. pa33-535. pramANagula" ne mApe mApatAM aneka lAkha jana thAya evA devavimAnamAM ghaTAnAda karavAmAM Ave che e nAda deva sarvatra kevI rIte sAMbhaLe che? pa36. pramANa AMgaLa, utsadha AMgaLa ane AtmAgula-e traNe jAtinA AMgaLane mApe mApa letAM, A karNane viSaya koI rIte gha eno uttara bIjA upAMganI nIce pramANenI TIkA parathI samajAze. aneka meghanI garjanA samAna madhura dhvani karatA, eka yojana vistRta "susvara' nAmanI ghaMTAne traNa vakhata vagADatAM, sUryAbha nAmanA vimAnamAM AvI rahelA mahelonA zikharopara paDelA zabdavargaNAnA pudagaLAmAMthI uchaLI rahelA lakSabaddha pratidhvani-paDachaMdAothI e vimAna pUrAI jAya che. Ane bhAvArtha e ke-ghaMTAne baha josathI vagADIe to emAMthI je zabdapugaLa nIkaLe enA pratidhvanithI, sarva dizAo ane vidizAomAM, divya prabhAvavaDe e aneka lakSajananA mAnavALuM vimAna AkhuM badhira-baheruM thaI jAya che. A ullekha parathI "bAra yojana cheTethI Avela zabda kAne saMbhaLAya che paraMtu vizeSa daranAM saMbhaLAto nathI. tethI eka sthaLe vagADelI ghaMTAne zabda sarvatra kema saMbhaLAya " evI zaMkA hatI enuM samAdhAna thaI gayuM. sarvatra divya prabhAvane laIne tathA prakAranA pratidhvani- Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonA ' avagAha ' ane ' prdesh| ( 159) ghaMTAyAM sarvatra tacchabdazrutirupajAyate iti yaducyate tadapAkRtamavaseyam / sarvatra divyAnubhAvatastathArUpapratizabdocchalane ythoktdossaasmbhvaat|| aparaM ca / igavIsaM khalu lakhA cauttIsaM eva taha sahassAI / taha paMcasayA bhaNiyA sattattIsAya airittA // iti nayaNavisayamANaM pukharadIvaDavAsimaNuprANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM pihaM hoi nAyavvaM // 538 // sa prAgukto'tiviSayo na visaMvadate katham / atraitatsUtratAtparya vyAcacakSe budhairidam // 539 // lakSayojanamAno dRgviSayaH paramastu yaH / abhAsvaraM parvatAdivastvapekSya sa nizcita: // 540 // syAdbhAsvaraM tu sUryAdivastvapekSyAdhiko'pi yH| vyAkhyAnato vizeSArthapratipattiriyaM kila // 541 // idaM vizeSAvazyake'rthataH // anantANUdbhavAnyetAnIndriyANyakhilAnyapi / asaMkhyeyapradezAvagADhAni nikhilAni ca // 542 / / evaM ca paDachaMdAo uchaLavAne lIdhe emAM pUrvokta doSane saMbhava rahyo nahi. vaLI cakSurindriyanA viSayanA "mana" paratve visaMvAdipaNA viSe. puSparAvartadvIpamAM rahenArA manuSyonI daSTinA viSayanuM mAna 2134pa37 yojana che. ethI AgaLa AgaLanA dvIpamAM pUrva pUrvanA dvIpa karatAM adhika che. paNa A kathana pUrve kahI gayA enI sAthe maLatuM AvatuM nathI eTale jJAnI puruSe evo visaMvAda dUra karavAne nIce pramANe sUtrano bhAvArtha samajAve che - pa39. cakSunA utkRSTa viSayanuM mApa agAu eka lakSa jananuM kahyuM che e parvata Adi tejarahita vastune apekSIne kahyuM che. paraMtu sUrya Adi tejasvI vastunI apekSAe te e viSayanuM mAna adhika paNa hoya. vizeSAvazyaka sUtramAM paNa A bhAvArthanuM kathana che. 540-541 A sarva Indriye ananta paramANuonI banelI che, tema vaLI asaMkhyAta pradezane bhAhIhI che. 542. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160) lokaprakAza / [ sarga 3 stokAvagAhA dak zrotraghANe saMkhyaguNe kramAt / tato'saMkhyaguNA jivhA saMkhyaghnaM sparzanaM tataH // 543 // stokapradezaM nayanaM zrotraM saMkhyaguNAdhikam / tato'saMkhyaguNaM ghANaM jivhA'saMkhyaguNA tataH // 544 // tato'pyasaMkhyaguNitapradezaM sparzanendriyam / ityalpabahutaiSAM syAdavagAhapradezayoH // 545 // turyopAMge tu zrotrAkSinAsikaM dve dve jivhaikA sparzanaM tathA / evaM dravyendriyANyaSTau bhAvendriyANi paMca ca // 546 // sarveSAM sarvajAtitve dravyato bhAvato'pi ca / / atItAnIndriyANi syuranantAnyeva dehinAm // 547 // vinAnAdinigodibhyo jJeyametattu kovidaiH / svajAtAveva teSAM tu tAnyatItAnyanantazaH // 548 // cakSuIndriya, sarvamAM, ochA avagAhavALI che. ane karNa tathA nAsikA anukrame enAthI saMkhyAtasaMkhyAtagaNuM avagAhuvALI che. 543. pradeza paNa cakSunA sarva thI ochA che. karNa indriyanA ethI saMkhyagaNuM che. nAsikAnA vaLI ethI asaMkhyagaNa che. nAsikA karatAM jIllAnA asaMkhyAtagaNA, ane jIhA karatAM sparzaindriyanA asaMkhya gaNe che. pa44. 2mAvI rIte sarva dhandriyAna mAI' mane 'praza' mechApatto cha. 545, cothA upAMgamAM to ema kahevuM che ke be karNa, be cakSu, be nAsikA (nA raMdha), eka jIhAindriya, ane eka sparza Indriya ema ATha dravyaIndriyo che. bhAvathI je ke indriye pAMca che. pa46. sarva prANIone sarvajAtiomAM ananta dravyaInidrA ane bhAvaIndriya atIta thayekI che. 547 paNa emAM anAdi nigodajAti apavAdarUpe gaNavI. kemake enA jInI ananta indrie atIta thayelI hoya e potAnI ja jAtimAM, sarva jAtimAM nahiM. 548, Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] cAre gatinA jIvonI indriyonI alpabahutA / (161) kiNc| yeSAmanantaH kAlo'bhUnnirgatAnAM nigodataH / teSAmapekSayA jJeyametacchratavizAradaiH // 549 // evamanyatrApi yathAsambhavaM bhAvyam / / ekAdIni santi paMcAntAni bhAvendriyANi ca / ekadvitricatu:paMcendriyANAM syu: yathAkramam // 550 / / bhAvIni naiva keSAMcidvarttante muktiyAyinAm / keSAMcit paMca SaT sapta saMkhyAsaMkhyAnyanantazaH // 551 // siddhyatAM bhAvini bhave naranArakanAkinAm / paMcAkSatiryakpRthvyambudrUNAM paMca jaghanyataH // 552 // pRthvyAdijanmAntaritamuktInAM tu manISibhiH / SaTsaptapramukhANyevaM bhAvyAni proktadehinAm // 553 // saMkhyeyAni ca tAni syuH sNkhyaatbhvkaarinnaam| asaMkhyeyAnyanantAnyasaMkhyeyAnantajanmanAm // 554 // vaLI e paNa je jIvone nigodamAMthI nIkaLyAne ananta kALa thaye hoya che emanA ja viSe samajavuM. 549. evI rIte anyatra paNa yathAyogya samajI levuM. vaLI bhAvaIndriya ekendriyajIvane eka, beIndriyane be, ema anukrame paMcendriyajIvane pAMca DAya che. 550. keTalAka mokSagAmI jIne e indriyo bhaviSyakALamAM thavAnI hotI nathI; jyAre keTalAkane to pAMca, cha, sAta, saMkhya, asaMkhya ane ananta paNa thavAnI hoya che. 551. bhaviSyamAM thanArA bhava-janma-mAM mokSa javAnA hoya evA manuSya, nArakInA jI, deva, paMcendri tiryaca, pRthvIkAya, akAya tathA vanaspatikAyane jaghanyata: pAMca indri yAya. 552. A gaNAvyA emAMthI jeo "pRthvIkAya AdimAM janma lIdhA pachI ja "mukta" thavAnA hoya che emane jaghanyataH cha, sAta Adi indriya thAya che ema samajavuM. 553. saMkhyAta bhava karanArAone e indriya saMgyAta thAya che. temaja asaMkhya bhakaranArA ene asaMkhyAta, ane ananta bhava karanArAone ananta ( indriyo ) thAya che. 554, For Private & Personal use only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (162) lokaprakAza / [ sarga 3 riSTAmaghAmAghavatInArakANAM ca yugminAm / nRNAM tirazcAM bhAvIni daza tAni jaghanyata: // 555 // paMcAkSebhyo'nyatra naiSAmutpatti pyanantare / bhave muktistata eSAM dazoktAni jaghanyataH // 556 // vAyvagnivikalAkSANAM jaghanyato bhavanti SaT / kSmAdijanmAntaritaiSAM muktirnAnantaraM ytH|| 557 // ___ ekadvitricatuHpaMcendriyANAM syuranukramAt / dravyendriyANi santyekaM dve catvAri SaDaSTa ca // 558 // bhaviSyanti na keSAMcitkeSAMcidaSTa vA nava / / daza SoDaza keSAMcitsaMkhyAsaMkhyAnyanantaza: // 559 // bhAvanA prAgvat // nArakasya nArakatve bhAvato dravyato'pi ca / tAnyatItAnyanantAni santi paMcASTa ca sphuTam // 560 / / riSTA, maghA, tathA mAghavatI nArakInA jIne, yugala janmelAne, manuSyane, ane tiyAne jAnyata: daza indriyo thavAnI hoya che. 555. e sarva ne vaLI, paMcendriya vinA anya gatimAM utpanna thavApaNuM hotuM nathI. tema emane anantara bhavamAM mokSaprApta paNa nathI. tethI emanI jaghanya daza Indri 4Iche. 556. vAyukAya, agnikAya ane beIndriya, teIndriya, rendriya tathA paMcendriya jIvone jaghanya cha indriya thAya che. kemake emanI pRthvIkAya AdimAM janma lIdhA pachI ja, mekSaprAti kahelI che. AMtarA vinA emane mukti prApta thatI nathI. papa7. ekendriyathI mAMDIne paMcendriya sudhImAM pAMca prakAranA chAne anukrame eka, be, cAra, cha ane ATha dravyendriye hoya che. pa58. vaLI keTalAkane to e (Indriya) thavAnI hotI ja nathI. jyAre keTalAkane ATha nava, daza ke seLa ane ghaNane vaLI saMkhyAta, asaMkhyAta ke ananta paNa thavAnI hoya che. 559. AmAM bhAvanA pUrvanI peThe samajavI. nArakInA jAne nArakIpaNAmAM pAMca bhAvendrio ane ATha dravyendriye anantavAra anIta thayelI hoya che, jyAre ekavAra narakamAM janArA keTalAka prANIone e Indriya thavAnI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] jIvonI atIta-anAgata-vartamAna indriyo / (163) bhaviSyanti na keSAMcitkeSAMcitpaMca cASTa ca / zeyAni tAnyekavAraM narakaM yAsyatoMginaH // 561 // saMkhyayAnyetAni saMkhyavAraM narakayAyinaH / asaMkhyeyAnyapyanantAnyevaM bhAvyAni dhiidhnaiH|| 562 / / atikrAntAnyanantAni suratve nArakasya ca / vartamAnAni naiva syurbhAvIni punaruktavat // 563 // vijayAdivimAnitve yadi syuH nArakAMginAm / nAtItAni bhaviSyanti paMcASTa daza SoDaza // 564 // evaM sarvagatitvena sarveSAmapi dehinAm / bhAvanIyAnyatItAni santi bhAvIni ca svayam // 565 // nRtve nRNAmatItAnyanantAnyaSTa ca paMca ca / santi tadbhavamuktInAM tAni bhAvIni naiva ca // 566 // anyeSAM tu manuSyatve bhAvIni paMca cASTa ca / jaghanyato'pi syuH muktiryanna mAnuSyamantarA // 567 // DAtI nathI, aneTAne (sAthI) pAya bhane (vyathA ) mA thavAnI khAya che. 560-561. narakamAM saMkhyAtavAra janArAone e saMkhyAta thavAnI hoya che, asaMkhyAtavAra janArAone asaMkhya, ane anantavAra janArAone ananta thavAnI hoya che ema samajavuM. pa62. vaLI narakanA jIvane devanA bhavamAM ananta Indriyo atIta thayelI hoya che, vartamAna DAtIla nathI, (bhaviSyamA ) ananta thavAnI DAya che. 513. vijayavimAna vagerenA devatAnA bhavamAM, nArakInA jIvone, Indriya, atIta thayelI na DAya; bhaviSyamA pAMya, mA, zasaNa thAya. 564. ema sarva jIvonI sarva bhavanI atIta, vartamAna ane bhaviSyat ( bhAvI ) Indriyo svayameva bhAvavI. papa. manuSyone manuSyabhavamAM, atIta thaI gayelI Indriye ananta hoya che, vartamAna AThane pAMca hoya che ane taddabhavagAmI (manuSya)ne bhAvI (bhaviSyamAM) thavAnI nathI hotI. 566. anya prANIone manuSyabhavamA jaghanyata: paNa pAMca ane ATha Indriya thavAnI hoya che, kemake manuSyabhavamAM AvyA vinA emane mokSa nathI thatuM. pa67 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| (164) lokprkaash| [ sarga 3 anuttarAmarANAM ca svatve santyaSTa paMca c| yadi syurbhUtabhAvIni tAvantyeva tadA khalu // 568 // vijayAdivimAneSu dvirutpanno hyanantare / bhave vimuktimApnoti tato yuktaM yathoditam // 569 // anyajAtitve tvanantAnyatItAnyatha santi na / bhAvIni saMkhyAnyavaiSAM nRtvavaimAnikatvayoH // 570 // tathoktaM prajJApanAvRttau iha vijayAdiSu caturyu gato jIvo niyamAt tata: udhdhRto na jAtucidapi nairayikAdiSu paMcendritiryaparyavasAneSu tathA vyantareSu jyotiSke Su ca madhye samAgamiSyati / manuSyeSu saudharmAdiSu vA gmissyti|iti // sarvArthasiddhadevatve sarvArthasiddhanAkinAm / na syuH bhUtabhaviSyanti santi paMcASTa ca sphuTam // 571 // teSAmanyagatitve cAtItAni syuranantazaH / naiva santi bhaviSyanti nRgatAvaSTa paMca ca // 572 // vaLI anuttara vimAnanA devane potAnA bhavamAM "vartamAna' ATha ane pAMca indriya hoya che. ane "atIta" ane "bhAvi" je hoya to e paNa eTalI ja hAya kemake vijaya Adi vimAnamAM be vAra janma lIdho hoya evo prANa pachInA bhavamAMja mekSa pAme che. pa68-pada9. e anuttara vimAnanA dene vaLI, anyabhavamAM "atIta" Indriye ananta" hoya che; 8 vartamAna bIlakala hotI nathI; ane, manuSyabhava tathA vimAnika devanA bhavamAM "bhAvI" (maviSyamA thavAnI)'jyAtI' hAya che. 570. prajJApanA-pannavaNA-sUtranI vRttimAM ema kahyuM che ke - vijaya Adi cAra anuttara vimAnamAM rahelo jIva tyAMthI nIkaLyA pachI nizcaye kaI paNa vakhate nArakI vageremAM ke paMcendri tiryaca--sudhImAM, ke vyaMtara ke jyotiSIomAM paNa Avato nathI. kAM te manuSya bhava pAme che, kAM to sadharma Adi devalokamAM jAya che. sAtha siddha' nAvAne sarvArtha siddhanAsabhA chandriyo 'matIta 'khAtA nathI, tama 'sAvI' thavAnI nahi. 34ta pAya ne 18 vartamAna' sAya che. 571. eo anya bhava kare tyAre anantI indriyo "atIta thaI gaI hoya che; "vartamAna" bhAsasa sotI nathI; 34ta 'vI' bhanuSyapratibhA, 18 ne pAMca thavAnI. 572. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] noindriya' / dravyamana ane bhAvamana / (165) saMjJipaMcendriyANAM yat smRtyAdijJAnasAdhanam / mano noidriyaM tacca dvividhaM dravyabhAvataH // 573 // tatra ca manaHparyAptyabhidhAnanAmakarmodayAdiha / manoyogyavargaNAnAmAdAya dalikAnyalam // 574 / / manastvenApAditAni jantunA dravyamAnasam / jinaruce tathA cAha nanyadhyayanacUrNikRt // 575 // yugmam / / maNapajjattinAmakarmodayato jogge maNodave ghettuM maNatteNa pariNAmiyA davA davamaNo bhannai / iti // . manodravyAvalambena mana:pariNatistu yaa|| janto; bhAvamanastatsyAttathoktaM pUrvasUribhiH // 576 // jIvo puNa maNapariNAma kiriyAvaMto bhaavmnno|| kiM bhaNiyaM hoi.| maNadavvAlaMbaNo jIvassa maNaNavAvAro bhAvamaNo bhannai / iti nandyadhyayanacUrNau // ata eva ca dravyacittaM vinA bhAvacittaM na syAdasaMjJivata / vinApi bhAvacittaM tu dravyato jinavadbhavet // 577 / / saMjJI paMcendriya prANIone, smRti Adi jJAnanuM sAdhanarUpa evuM je-mana-te "noIndriy' vAya che. se. (1) dravyathI ane (2) mAthI, sabha me prA2nu cha:- 573. manapati nAmanA nAmakarmanA udaya thakI manogya vargaNAnA daLo laIne pariNumAveluM mana te dravyamanA ane mane dravyanA avalaMbana vaDe mananI pariNati ke pariNAma thAya te 'bhApamana' vAya. naMdIsUtranI caNi-TIkA-mAM kahyuM che ke manaparyAminAmakarmanA udayathI, yogya manadravya laIne je pariNumAvyuM te dravyamana" kahevAya; ane jIvane kiyAvaMta manapariNAma-te "bhAvamana. ene artha e ke jIvane manadravyanA avalaMbanavALe mananavyApAra te bhAvamana. 574-176. eTalA mATe ja asaMsInI jema dravyacitta vinA bhAvacitta na hoya; paNa jinabhagavAnanI jema bhAvacitta vinA dravyacitta to hoya. pa77. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaica (166) lokaprakAza / [sarga 3 tathoktaM prajJApanAvRttau-bhAvamano vinApi ca dravyamano bhvti| yathA bhavasthakevalina: / iti // ___ stokA manasvino'saMkhyaguNAH zrotrAnvitAstataH / cakSurghANarasajJADhyAH syuH krameNAdhikAdhikAH // 578 // anindriyAzca nirdiSTA ebhyo'nantaguNAdhikAH / sparzanendriyavantastu tebhyo'nantaguNAdhikAH // 579 // catuHzrotraghrANarasanatvakmanovAkpANipAdapAyUpasthalaSaNAni ekAdaza indriyANi suzrutAdau uktAni / / nAmamAlAyAmapi buddhIndriyaM sparzanAdi pANyAdi tu kriyendriyam / iti abhihitm| iti indriyANi // 22 // __saMjJA yeSAM santi te syuH saMjJino'nye tvsNjnyinH| saMjJinaste ca paMcAkSA mana:paryAptizAlinaH // 580 // pannavaNusUtranI vRttimAM paNa kahyuM che ke bhavastha kevaLInI peThe bhAvamana vinA paNa dravya have te te IndriyovALAnI saMkhyA keTakeTalI che te kahe che:-manaIndriyavALA sarvathI a5 che. tethI asaMkhyagaNA karNa indriyavALA che. ethI cakSaindriyavALA, dhrAIndriyavALA, ane rasendriyavALA anukrame adhika adhika che. ethI paNa anantagaNI aniMdriya-Indriyarahita mevA-siddhanA vA cha, bhane methI ananta spazendriA ( 1) cha. 578-578. vaLI lokoe te ya, 4, nAsit, Crol, spayA, mana, vANI, rata, pA4, zuhA ane liMga-se pramANe agyAra Indriyo "sukRta" vageremAM gaNAvI che. 'nAmamANA' bha pa dhuMcha, sparza Indriya vagere buddhiIndriyo che; ane hasta, pAda vagere kriyAIndriya che. A pramANe bAvIzamuM dvAra je "Indriya -tenuM saMpUrNa svarUpa kahyuM. have "saMjJita" nAmanA trevIsamA dvAra viSe. jemane saMjJA che te saMkSita-saMjJI (saMjJAvALA) kahevAya. zeSa save asaMsI kahevAya. manaparyApti ane pAMca Indrie cha vAnAMne sadabhAva-enuM nAma saMjJA. mATe e cha vAnobhanAbhA khAya yAjJI ' vAya. 580. mana thAya. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'saMjJI' nuM svarUpa / (167) nanu saMmUchimapaMcAkSAnteSvekendriyAdiSu / AhArAdyAH saMnti saMjJAstataste kiM na saMjJinaH // 581 // patrocyate-mogharUpA dazApyatAstIvramohodayena ca / azobhanA avyaktAzca tannAbhi: saMjJitA matAH // 582 // nidrAvyApto'sumAn kaMDrayanAdi kurute yathA / mohAcchAditacaitanyAstathAhArAdyamI api // 583 // tatazca saMjJAsambandhamAtreNa na saMjJitvamurIkRtam / na Tekenaiva niSkeNa dhanavAnucyate janaiH // 584 // atAdRgrUpayukto'pi rUpavAnnAbhidhIyate / dhanI kintu bahudravyarUpavAn ramyarUpataH // 585 // mahatyA vyaktayA karmakSayopazamajAtayA / saMjJayA zastayaivAMga labhate saMjJitAM tathA // 586 // vizeSakara // idamarthato vishessaavshyke| ahiM koI e prazna uThAve ke, ekendriya AdithI te saMmUrNima paMcendriya sudhInA chAne "AhAra' Adi saMjJA te che, tyAre eo paNa "saMsI" kahevAvA joIe, chatAM kema nathI kahevAtA ? 581. A zaMkAnuM samAdhAna eTaluM ke, eone A daze saMjJAo egharUpa che ane tIvra mahinA udayane lIdhe azobhana ane avyakta che mATe evI saMjJAone saMjJA mAnI nathI. eTale emane "saMsI" mAM nathI gayA. 582. jevI rIte mANasa nidrAvaza avasthAmAM kharaja vagere kare che tevI rIte e prANuo meha vaza ane aprakaTa caitanyAvasthAmAM AhArAdi kare che. Ama emane saMjJAno sambandha mAtra che. eTalethIja emane saMkSipaNuM na kahevAya. jema ekaja senAmahoravALo dhanavAna nathI kahe vAta ane uttama rUpavinAne rUpavAna nathI kahevAta, paNa puSkaLa senAmahoravALAja dhanava ane uttama suMdara rUpavALA ja rUpavAna-rUpALA kahevAya che ema mATI, vyakta ane karmonA kSaya-upazamathI thayelI-Ama sarva vAte prazasta hoya evI saMjJA vaDe ja jIva saMjJAvAnasaMjJI kahevAya. ema vizeSAvazyaka sUtramAM kaheluM che. 583-586. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 268) jowwAsa [ 2 tatazca yeSAmAhArAdisaMjJA vyaktacaitanyalakSaNAH / varmajJopazananA: saMjJano pareDanyathA pa87 dIrghakAlikyAdikA vA saMjJA yeSAM bhavanti te| . - saMjJinaH sparyathAyogamasaMksinatakuzitA . 588 . rUti raMjJitAra rarU vedastridhA syAtpuMvedaH strIvedazca tathA paraH / klIbavedazca teSAM syurlakSaNAni yathAkramam // 589 // puMsAM yato yoSidicchA sa puMvedo'bhidhIyate / puruSecchA yataH strINAM sa strIveda iti smRtaH // 590 // yato dvayAbhilASaH syAt klIbavedaH sa ucyate / tRNaphuphamakadraMgajvalanopamitA ime // 591 // puruSAdilakSaNAni caivaM prajJApanAvRttau sthAnAMgavRttau ca / eTale e parathI ema samajavAnuM ke "prakaTacaitanyalakSaNavALI ane karmonA kSapazamathI thayelI AhAra vagere saMjJAo je prANIone hoya e ja saMjJI kahevAya, zeSa sarve asaMjJI kahevAya." 587. athavA, jemane "dIrghakAlikI" Adi saMjJAo hoya eja kharI rIte "saMsI kahevAya. avara sarva "asaMsI" samajavA. 588. A pramANe vazamA dvAra 'saMkSita-saMjJI' nuM svarUpa samajAvyuM. have covIzamAM dvAra "veda" viSe. purUSaveda, strIveda ane napuMsakaveda ema "veda" nA traNa prakAra che. pa89 emanAM lakSaNa A pramANe : jene laIne purUSane strInI IcchA thAya e (1) purUSada; jene laIne strIne puruSanI IcchA thAya e (2) strIveda; jene laIne purUSa ane strI-beunI IcchA thAya e (3) napuMsaka veda kahevAya. 50-591. purUSada tRNanA agnisamAna, strIveda chANAnA agni samAna, ane napuMsakaveda nagaradAhanA agnisamAna kahevAya che. pannavaNAstranI ane sthAnAMgasUtranI vRttiomAM purUSa, strI ane napuMsakanA A pramANe lakSaNA kadamAM che:---- Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa ' veda ' / enAM lakSaNo ityAdi / yonimRdutvamasthairyaM mugdhatA klIvatA stanau / puMskAmiteti liMgAni sapta strItve pracakSate // 592 // mehanaM kharatA dADharthaM zauNDIryaM zmazru dhRSTatA / strIkamiti liMgAni sapta puMstve pracakSate // 593 // stanAdizmadhukezAdibhAvAbhAvasamanvitam / napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam // 594 // abhilASAtmakaM dehAkArAtmakamathAparam / nepathyAtmakamekaikamiti liMgaM tridhA viduH // 595 // dravyaloka ] pumAMso'lpAH striyaH saMkhyaguNAH kramAdanantakAH / vedAH klIvavedAzca savedA adhikAstataH // 596 // puMstvasaMjJitvayoH kAryasthitirAntarmuhUrtikI / laghvI gurvI cAbdhizatapRthaktvaM kiMcanAdhikam // 1 // strItvakAyasthiti: prajJApanAyAM samayo laghuH / uktAthAsyAM garIyasyAmAdezAH paMca darzitAH // 2 // ( 169 ) yonI, abhaNatA, asthiratA, bhugdhatA, ayaratA, stana bhane 3SanI chAme sAta strItvanAM lakSaNa 58-2. bheDuna ( yu3Sa thinDu ), uThoratA, dRDhatA, pazumbha, ghRSTatA, zmazru bhane strInI richAsAta pu3SatvanAM dakSa pa8-3. stana AdinA sadbhAva hAya, macchu AdinA abhAva hAya tathA mehAgninA pradipaNe sadbhAva hAya-e napuMsakatvanAM lakSaNe. 594. vajI pratyeka siMga ( 1 ) alisASa3ya, ( 2 ) hehAa235 bhane ( 3 ) ( 34 ) vezaiya-bhatrAzutra are che. pakSya sakhyA paratve; purUSA sarvathI gheADA che, strIo purUSAthI saMkhyAtagaNI che, ethI anantgnnaa ' bhavehI ' siddhUnA lavo, methI pazu anantagaNA sImavehI napuMso, bhane napuMsa DonA karatAM yAzu adhi ' savehI 'che. pa86. [ purUSaSaNAnI ane saMjJIpaNAnI kAyasthiti jaghanyata: antarmuhUrtanI che ane utkRSTapaNe khasA sAgarApamathI laine navase| uparAMta sudhInI che. strItvanI kAyasthiti paratve pannavaNA sUtramAM ema kahyuM che ke e jaghanyata: eka samayanI che ane utkRSTapaNe ( 1 ) cAda paDyeApama, 22 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (170) lokaprakAza / [ sarga 3 caturdazASTAdaza vA zataM vAtha dazottaram / pUrNaM zataM vA palyAni palyAnAM vA pRthaktvakam // 3 // pUrvakoTipRthaktvADhyAH paMcApyete vikalpakAH / paMcasaMgrahavRttyAdeyaiteSAM ca vistRtiH // 4 // Aye dvitIye svarge dviH pUrvakovyAyuSaH striyAH / sabhartRkAnyadevItvenotpattyaiSAM ca bhAvanA // 5 // iti vedaH // 24 // jinoktAdaviparyastA samyagdRSTiniMgadyate / samyaktvazAlinAM sA syAttaccaivaM jAyateMginAm // 597 // ___ caturgatikasaMsAre paryaTanti zarIriNaH / vazIkRtA vipAkena gurusthitikakarmaNAm // 598 / / arthateSu kazcidaMgI karmANi nikhilAnyapi / kuryAdyathApravRttAkhyakaraNena svabhAvataH // 599 // palyAsaMkhyalavonaikakoTyabdhisthitikAni vai / pariNAmavizeSo'tra karaNaM prANinAM matam // 600 // yugmam / / athv| (2) mA 58yApama, athavA (3) so 40 pakSyA5ma, athavA (4) meso pakSyApama athavA (5) bethI laIne nava sudhInA palyopama che. A pAMce "vikala" mAM palyopamanI saMkhyA judI judI che. enA saMbaMdhamAM vistArapUrvaka jANavA mATe, "paMca saMgraha" graMthanI vRtti-TIkA jevI. pahelA ane bIjA svargamAM be 'kroDapUrvanA AyuSyavALI strI, bhartAra sahita anya devIpaNe utpanna thAya che-e parathI A "vikalpa" nI bhAvanA jANavI. 1-5]. A pramANe vazamA dvAra-veda-nuM svarUpa che. ve payavIzamA bAra-1STi' viSe. jinaprabhunA vacanane anusarIne ja (ethI viparItapaNe nahi), vartana karavuM-enuM nAma samyak daSTi. e samyak daSTi samyakatvadhArI prANIone hoya che. e samyakatva vaLI kevI rIte thAya che te nIce samajAvyuM che. 597. A gati saMsArane viSe prANIo ugra karmanA vipAkane vaza hAI cirakALa paribhramaNa karyA kare che. emAM koI prANu svabhAvathI "yathApravRtta' nAmanA karaNa vaDe, sarva karmone Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] 'dRSTi' nuM svarUpa / vividha manapariNAma / (171) tatridhA tatra cAyaM syAdhathApravRttanAmakam / apUrvakaraNaM nAmAnivRttikaraNaM tathA // 601 // vakSyamANagranthidezAvadhi prathamamIritam / dvitIyaM bhidyamAne'smin bhinne granthau tRtIyakam // 602 // trINyapyamUni bhavyAnAM karaNAni yathocitam / sambhavantyekamevAdyabhavyAnAM tu sambhavet // 603 // zrAdyena karaNenAMgI karoti karmalAghavam / dhAnyapalyagirisaridRSadAdinidarzaneH // 604 // yathA dhAnyaM bhUrinUri kazcidgRhNAti palyataH / kSipatyatrAlpamalpaM ca kAlena kiyatApyatha // 605 // dhAnyapalyaH so'lpadhAnyazeSa evAvatiSThate / evaM bahUni karmANi jarayannasumAnapi // 606 // badhnaMzcAlpAlpAni tAni kAlena kiyatApi hi / syAdalpakarmAnAbhogAtmakAyakaraNena saH // 607 // vizeSakam // eka kaTi sAgarepamathI kaMIka ochA sthitikALavALa kare. (ahiM karaNa eTale prANInA bhanapariNAma) 588-100. ___ 4274' a aAnAM chaH (1) yathApravRtta, (2) apUrva 4251 mane (3) anivRtti4254. 101. e traNa prakAramAMnuM paheluM graMthideza paryata hoya che. bIjuM granthi bhedAtI hoya e arasAmAM thAya che ane trIjuM granthine bheda thayA pachI thAya che. ( graMthi eTale zuM e bhAga 52 Avaze.) 102. bhavyajanamAM e traNe "karaNa" eTale mana:pariNAma yathocita saMbhave che. jyAre mazavyabhA me paDa salave che. 103. - pahelA prakAranuM mana:pariNAma hoya to prANInAM karma dhAnyanAM pAlAnA daSTAnta athavA parvatanadIpASA nyAye sadhu vadhu thataionya che. 604. jema kaI mANasa eka dhAnyanA DhagalAmAMthI jhANuM dhAnya leto jAya ane thoDuM pAchuM alaka kALe e dhAnyane Dhagalo a9pa prAya thaI jAya che tevI rIte prANInA karma paNa, adhika choDAtAM ane a5 baMdhAtAM, Akhare anAgarUpI pahelA prakAranA mana:5riNAma vaDe laghu thatA jAya che-kSINa thatA jAya che. 605-607, Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 172 ) lokaprakAza / [sarga 3 __ yathApravRttakaraNaM nanvanAbhogarUpakaM / bhavatyanAbhogatazca kathaM karmakSayo'GginAm // 608 // atrocyate / yathA mitho gharSaNena grAvANo'dinadIgatAH / syuzcitrAkRtayo jJAnazUnyA api svabhAvataH // 609 // tathA yathApravRttAtsyurapyanAbhogalakSaNAt / laghusthitikakarmANo jantavo'trAntare'tha ca // 610 // yugmam // __ rAgadveSapariNAmarUpo'sti grnthirutkttH| durbhedo dRDhakASTAdigranthivadgADhacikkaNaH // 611 // mithyAtvaM nokaSAyAzca kaSAyAzceti kiirtitH| jinaizcaturdazavidho'bhyantaragranthirAgame // prAguktarUpasthitikakarmANaH ke'pi dehinaH / yathApravRttakaraNAdgrantherabhyarNamiti // 612 / / etAvacca prAptapUrvA abhavyA apyanantazaH / na tvIzante granthimenamete bhettuM kadApi hi // 613 // ahiM koI vyakti evI zaMkA lAve ke jyAre "yathApravRtta " karaNa to anAga rUpa che tyAre enAthI prANIonAM kamena vI zate kSaya thAya ? 608. te enA samAdhAnamAM ema kahevAnuM ke - svabhAvathI jJAnazUnya evA paNa girinadInA pASANe eka bIjAnA gharSaNathI nAnA prakA2nI AkRtio dhAraNa kare che tema anAbhoga lakSaNavALA yathApravRttakaraNathI prANInAM karma sadhu- vAM thAya che; pAtA 5 cha. 106-610. paNa have (tyArapachI) vacce rAgadveSanA pariNAmarUpa eka kaThina granthi (eTale gAMTha) Ave che e durbhedya che tathA daDha kASTa AdinI gAMThanA jevI atyanta cIkaNuM che. 611. [bhithyAtva, (14) nopAyo tathA (yA2 ) SAya-sevI zatanI yA prA2nI abhyantara graMthi jinaprabhue AgamamAM varNavI che. ] e graMthinI samIpamAM, pUrvokta sthitinA karmavALA keTalAka prANIo "yathApravRtta" mana:pariNAmavaDe Ave che tathA abhavya prANIo paNa tyAM anantavAra Ave che. paNa koI e grathine bhedI zakatA nathI. 612-613. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'granthipradeza ' / granthibheda para sundara dRSTAnta / (173 ) zrutasAmAyikasya syAllAbhaH keSAMcidatra ca / zeSANAM sAmAyikAnAM lAbhasteSAM na sambhavet // 614 // tathoktam / titthaMkarAi pUaM dchu NoNa vA vi kajjeNa / suasAmAilAbho hoi abhavvassa gaMThimi // 615 // arhadAdivibhUti atizayavatIM dRSTA dharmAdevaMvidhaH satkAraH devatvarAjyAdayaH vA prApyante ityevamutpannabuddheH abhavyasya api granthisthAna prAptasya tadvibhUtinimittamiti zeSaH devatvanarendratvasobhAgyabalAdilakSaNena anyena vA prayojanena sarvathA nirvANazraddhAnarahitasya abhavyasyApi kaSTAnuSThAnaM kiMcit aMgIkurvata: ajJAnarUpasya zrutasAmAyikamAtrasya lAbho bhavet / tasyApi ekAdazAMgapAThAnujJAnAt // iti vizeSAvazyakasUtravRttau // ___ bhavyA api valante'trAgatya rAgAdibhirjitAH / kecitkarmANi badhnanti prAgvadIrghasthitIni te // 616 // kecittatraiva tiSThanti tatparINAmazAlinaH / na sthitIH karmaNAmete vardhayantyalpayanti vA // 617 // tyAM koIkoIne "zrutasAmAyika" nI prApti thAya che. zeSa (bAkInI) sAmAyikane lAbha thatA nathI. 614. e viSe kahyuM che ke sthisudhI pahoMcelA abhavya prANIne, tIrthakara vagerenI pUjA thatI joIne tathA koI anya kAraNe paNa, zrutasAmAyikane lAbha thAya che. 615. vizeSAvazyakasUtranI vRttimAM kahyuM che ke jinezvara vagerenI asAmAnya samRddhine joIne "dharmane lIdhe A AdarasatkAra tathA devatva rAjya Adi prApta thAya che" ema samajAvAthI, grathiparyanta pahoMcelA abhavyane paNa devatva, nRtva, sibhAgya, baLa AdinI prAptine mATe athavA koI anya hetu mATe kaSTAnuSThAna karatAM, mokSanI zraddhA lezamAtra na hoya chatAMpaNa, ajJAnarUpa dhRtasAmAyika prApta thAya che. kemake evAone paNa agyAra aMganA pAThanI anujJA che. bhavya jIvo paNa ahIM sudhI pahoMcI rAga AdithI parAjaya pAme to pAchA paDe che. keTalAka te vaLI, pUrvanI peThe cirasthAyI karmo bAMdhe che. 616. keTalAka to evA manapariNAma thayA pachI tyAM ja sthita rahe che; nathI karmasthitine vadhAratA ke nathI ochI karatA. 617, Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 174 lokaprakAza / caturgatibhavA bhavyA saMjJiparyAptapaMcakhAH / apArddhapudgalaparAvarttAntarbhAvimuktayaH // 618 // tItradhArapazukalpApUrvAkhyakaraNena hi / AviSkRtya paraM vIryaM granthiM bhindanti kecana // 619 // yugmam // yathA janAstrayaH ke'pi mahApuraM yiyAsavaH / prAptAH kvacana kAntAre sthAnaM caurabhayaMkaram // 620 // tatra drutaM taM yAnto dadRzustaskaradvayam / taddRSTvA tvaritaM pazcAdeko bhItaH palAyitaH // 621 // gRhItazcAparastAbhyAmantyastvavagaNayya tau / bhayasthAnamatikramya puraM prApa parAkramI // 622 // dRSTAntopanayazcAtra janA jIvA bhavo'TavI / panthAH karmasthitirmanthidezastviha bhayAspadam // 623 // rAgadveSau taskarau dvau tadbhIto valitastu saH / granthi prApyApi durbhAvAdyo jyeSThasthitibandhakaH // 624 // [ sarga 3 cAre gatimAM rahelA bhavya jIveA, tathA paryAkSasa'nI pa Mcendriya jIveA, tathA a pugaLa parAvartananI aMdara jemanA meAkSa thavAnA che evA keTalAka jIvA peAtAnu prabaLa vIrya prakaTa karIne tIkSNa parazu samAna apUrva - karaNa '( mana:pariNAma ) vaDe e granthine bhedI nAkhe che. C 618-118. A upara eka dRSTAnta che te juo-- koi mahAna nagare javA nIkaLelA traNa mANasAne mArgamAM cAra leAkeAnA bhayavALuM eka araNya AvyuM tyAM emane be cAra maLyA. emane joine pelA traNa mANasAmAMnA eka te bhayabhIta thaI palAyana karI gayA. bIjo cAranA hAthamAM pakaDAi gayA. paNa trIjo parAkramI hatA e beu cArAnA parAjaya karIne e bhayasthAnaka eLaMgIne icchita sthaLe nagare pahoMcI gaye. 120-122. e dRSTAntanA upanaya A pramANe:-- traNa mANase te saMsArI prANIe samajavA. aTavI e saMsAra samajavA. mArga eTale kanI sthiti, ane bhayasthAnaka e granthipradeza samajavA. e cAra e rAga tathA dveSa, bhayabhIta thaIne palAyana karI gaye-pAchA vaLI gayAe granthi deza sudhI AvI pAcho vaLe Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'samyaktva' ane enA shcaario| (175) cauraruddhastu sa jJeyastAdRgrAgAdibAdhitaH / granthi bhinatti yo naiva na cApi valate tataH // 625 // sa tvabhISTapuraM prApto yo'pUrvakaraNAdrutam / rAgadveSAvapAkRtya samyagdarzanamAptavAn // 626 // ___ samyaktvamaupazamikaM granthi bhitvAznute'sumAn / mahAnandaM bhaTa iva jitadurjayazAtravaH // 627 // taccaivam -athaanivRttikrnnenaatikhcchaashyaatmnaa|| karotyantarakaraNamantamuhUrtasammitam // 628 // kRte ca tasminmithyAtvamohasthitividhAbhavet / tatrAyAntarakaraNAdadhastanyaparordhvagA // 629 // tatrAdyAyAM sthitau mithyAdRk sa tadalavedanAt / atItAyAmathaitasyAM sthitAvantarmuhUrttataH // 630 // prApnotyantarakaraNaM tasyAdyakSaNa eva sH| samyaktvamaupazamikamapaudgalikamApnuyAt // 631 // yugmam // e utkRSTasthitibaMdhavALo durbhavya (prANuM) samaja. e pakaDI rokI rAkhe e rAgadveSaparAjita prANI samajavo ke je nathI granthine bhedI zakatA ke nathI pAcho vaLI zakate. je trIje pitAne ISTa sthAne pahocI gaye e apUrvakaraNa vaDe rAgadveSa dUra karI samyak zinane prApta 42naare| (prANI) samabhava. 123-621. durjaya zatrune parAbhava karIne jema keI subhaTa harSa pAme che ema granthino bheda karIne prANuM aupazamika samyaktva prApta kare che. dara7. tamAzate prANI, AraMbhamAM nirmaLa AzayarUpa anivRttikaraNa vaDe antarmuhUrtanA pramANuvALuM santa24254 che. 628. tyArapachI, be prakAranI mithyAtvamehanIya karmanI sthiti thAya che. emAM pahelI antarakaraNathI heThaLanI ane bIjI ethI uparanI. 29 emAM vaLI pahelI sthitimAM rahelo (prANI) mithyASTi hoya che kemake e mithyAtvanAM daLa vede che ane pachI antarmuhUrta bAda e sthiti atIta thayA pachI anDarakaraNane pAme che; ane enA prathama kSaNamAM ja apugalika aupazamika samyakatva prApta kare che. 30-631. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / (176) [sarga 3 yathA vanadavo dagdhendhanaH prApyAtRNaM sthalam / svayaM vidhyAyati tathA mithyAtvogradavAnalaH // 632 // avApyAntarakaraNaM kSipraM vidhyAyati svayam / tadaupazamikaM nAma samyaktvaM labhate'sumAn // 633 // yugmam // atrAyamaupazamikasamyaktvena sahApnuyAt / dezato viratiM sarvaviratiM vApi kazcana // 634 / / tathoktaM zatakacUrNo uvasamasammadichI antarakaraNe Thio koi desaviraiyaM pi labhei koi pamattaapamattabhAvaM pi / sAsAyaNo puNa na kiMpi labheitti // karmaprakRtivRttAvapi ityarthataH // kiMca baddhayate tyaktasamyaktvairutkRSTA karmaNAM sthitiH / bhinnagranthibhirapyugro nAnubhAgastu tAdRzaH // 1 // ityetatkArmagranthikamatam // jevI rIte dAvAnaLa Izvanane bALI nAkhyA pachI taraNa vinAnA sthaLe pahoMcI potAnI meLe zAnta thaI jAya che tevI rIte mithyAtvarUpI ugra dAvAnaLa paNa anDarakaraNane pAmIne svayameva naSTa thaI jAya che. e ja samaye prANI pazamika samyakatva prApta kare che. 632-633. vaLI ahiM kaI prANuM e Apazamika sabhyatvanI sAthosAtha dezaviratipaNuM ane mane 5 vI sarvavitiyA 55 pAme cha. 134. 'zatayaNa' bhane 4hyu che upazamasamyakatvavAn jIve anDarakaraNane viSe sthita thaI dezaviratine pAme che; koI vaLI kadAca pramattApramatta bhAvane paNa pAme che. nathI kaMI pAmato phakta sAsvAdana samyakatvavALe. ' prakRti'nI vRttibha 55 sema artha yuche. vaLI samyakatvane tyajI beThelA granthibheda karI rahelA prANIo paNa kamanI utkRSTa sthiti bAMdhe che, koI ugra anubhAga nathI bAMdhatA. (1). karmagraMthano e abhiprAya che. siddhAntavAdIono evo mata che ke- Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'mithyAtvamohanIya ' nA traNa prakAra / (177) bhavedbhinnagranthikasya mithyAdRSTerapi sphuTam / saiddhAntikamate jyeSTaH sthitibandho na karmaNAm // 2 // atha prakRtam--- idaM copazamazreNyAmapi darzanasaptake / upazAnte bhavecchreNiparyantAvadhi dehinAm // 635 // tathA - yathauSadhavizeSeNa janairmadanakodravAH / tridhA kriyante zuddhArdhavizuddhAzuddhabhedataH // 636 // tathAnenaupazamikasamyaktvena paTIyasA / vizodhya kriyate tredhA mithyAtvamohanIyakam // 637 // yugmam // tatrAzuddhasya puMjasyodaye mithyAtvavAn bhavet / puMjasyArdhavizuddhasyodaye bhavati mizradRg // 638 // udaye zuddhapuMjasya kSAyopazamikaM bhavet / mithyAtvasyoditasyAntAdanyasyopazamAcca tat // 639 // pranthibheda karyo hoya evA mithyAdraSTine paNa prakaTapaNe kamene utkRSTa sthitibaMdha paDato nathI. (2). have prastuta viSaya laIe darzana mehanIya karmanI sAte prakRtio upazamabhAva pAme, upazamazreNine viSe paNa cheka zreNinA paryantasudhI, prANIone A upazama samakita hoya che. 63pa. vaLI jema kaI evI ASadhIvaDe mANasa kodarAnA (1) zuddha, (2) ardhazuddha ane (3) azuddha-ema traNa bhAga-DhagalA kare che tema AvA uttama upazamasamyakatvavaDe zodhAIne mithyAtvabhAnIyanAtra prA2 thAya che. 636-637. te AvI rIte- azuddha puMja udayamAM hoya to prANI mithyAtvI thAya. ardhazuddha puMja udayamAM hoya te e mizraSTi thAya ane zuddhapuMjane udaya hoya te kSApazamikasamyakatvavALo thAya. A vaLI udaye AvelA mithyAtvanA aMtathI ane anudita mithyAtvanA upazamathI thAya che. 138-138. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27= ) lokaprakAza | zrArabdhakSapakazreNeH prakSINe sapta ke bhavet / kSAvija taddhatinneAitunamano'thavA // 40 // tatvArthabhASye caiteSAM svarUpamevamuktam cayAdi trividhaM samyagdarzanam tadAvaraNIyasya karmaNo darzana mohasya ca cayAdibhya iti // asya vRtti: matyAdyAvaraNIyadarzanamohasaptakakSayAt upajAtaM kSayasamyagdarzanamabhidhIyate / teSAmevopazamAjjAtaM upazamasamyagdarzanamucyate / teSAmeva kSayopazamAbhyAM jAtaM kSayopazamasamyagdarzanamabhidadhati pravacanAbhijJAH // nanu ca tattvazraddhAnajanakaM kSAyopazamikaM yadi / samyaktvasya kSAyikasya kathamAvArakaM tadA // 641 // yadi mithyAtsvajAtIyatayA tadapavArakam / tadAtmadharmazraddhAnaM kathamasmAt pravarttate // 642 // - [ saphLa rU dana meAhanIya nI sAte prakRtie kSINa thAya che tyAre, AraMbhI che kSapakazraNa jeNe evA tadbhavamAkSagAmI jIvA athavA traNacAra bhava thayA pachI meAkSe javAnA hoya che evA prANIone kSAyika samyava thAya che. 640. 'tattvA bhASya' mAM e traNe prakAranA samyakatvanuM svarUpa A pramANe kahyuM che-- kSaya Adi traNa prakAranuM samyakatva che. e ene AvaranArA karmanA kSaya AdithI tema danamAhanIyanA kSaya AdithI thAya che. enA para vivecana A pramANe-- mati Adine AvaranArAM evAM danameAhanIyakarmanI sAte prakRtinA ' kSaya ' thI utpanna thAya-e kSAyika samyak darzana. emanAM * upazama ' thI thAya--e upazamasamyak dana. ane emanAM ' kSaya ane upazama ' euthI thAya--e kSAyeApazamasamyakRdarzana kahevAya che. ( e tattvAnA pahelA adhyayanamAM kaheluM che ). ahi kAI evA prazna uThAve che ke kSAyeApazamika samyaktva jyAre tatttazraddhAne utpanna karanArUM che tyAre kSAyika samyakatvane e Avare che kema ? 641. jo ema kaheze ke e eka jAtanuM mithyAtva hAvAthI ene Avare che-tA enAthI Atmadharma rUpa tatva-zraddhA kema prakaTa thAya che ? 642. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'samyaktva ' nA traNa prakAra / ( 179) bhatrocyate--yathA zlakSNAbhrakAntaHsthA dIpAderyotate yutiH| tasmin dUrIkRte sarvAtmanA saMjRmbhate'dhikam / / 643 // yathA vA malinaM vastraM bhavatyAvArakaM maNeH / nirmijyojvalite tasmin bhAti kAcana tatprabhA // 644 // mUlAdurIkRte cAsmin sA sphuTA syAtsvarUpataH / mithyAtvapudgaleSvevaM rasApavartanAdibhiH // 645 // kSAyopazamikatvaM drAk prApteSu prakaTIbhavet / zrAtmadharmAtmakaM tattvazraddhAnaM kiMcidasphuTam // 646 // yugmam // kSAyopazamike kSINe sphuTaM sarvAtmanA bhavet / AtmasvarUpaM samyaktvaM tacca kSAyikamucyate // 647 // evaM ca tttvshrddhaanjnksmyktvpudglkssye| kathaM zraddhA bhavettattve zaMkaSApi nirAkRtA // 648 // tathAhurbhASyakAra: so tassa visuddhayaro jAyai smmttpogglkhkhyo| dihivvasAmasuddhassa paDalavigame maNUsasta // 649 // e praznanuM samAdhAna AvI rIte- jevI rIte ekadama sUkSama abarakhanI aMdara rahelA dIpakanI kAnti jhaLake che ane abarakha dUra karyAthI vaLI vizeSa jhaLake che; athavA jema malina vastra maNine Avare che, ujavaLa vastramAMthI enI kAnti kaMIka caLakI uThe che ane vastra bIlakula laI levAthI enI varUpavAna kAnti pUrNapaNe prakaTa thAya che. evI ja rIte rasanA apavatana AdithI mithyAtvanA muddagale kSApazamikapaNAne turata prApta thatA hovAthI kaMIka askuTa AtmadharmarUpa zraddhA 4 thAya che. 643-146. "kSApazamika" paNa jyAre kSINa thAya che tyAre AtmasvarUpa pUrNa sakuTa thAya che se kSAyi sabhya vAya. 147. ane evI rIte tatvane viSe zraddhA utpanna karanArA samyakatvanA muddagaLono kSaya thaye 'tapana viSa vI zate zraddhA thAya' se zAnu 5 ni2|4225 26 Ayu. 148. bhASyakAra paNa kahe che ke paDaLa nIkaLI javAthI jema manuSyanI daSTi vizuddha thAya che tema samyakatvanA puganaanaa kSayathI sabhyatva atyanta zuddha prApta thAya che." 648, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (180) lokaprakAza / [sarga 3 idaM karmagranthamatam // siddhAntasya mate punaH apUrvakaraNenaiva mithyAtvaM kurute tridhA // . samyaktvAvArakarasaMkSapayitvA vishodhitaaH| mithyAtvapudgalAste syuH samyaktvamupacArataH // 650 // ardhazuddhA azuddhAzca mishrmithyaatvsNjnykaaH| evaM kodravadRSTAntAt triSu puMjeSu satsvapi // 651 // yadAnivRttikaraNAt samyaktvameva gacchati / mizramithyAtvapuMjau tu tadA jIvo na gcchti||652|| vizeSakam // punaH patitasamyaktvo yadA samyaktvamaznute / tadApyapUrvakaraNenaiva puMjatrayaM sRjan // 653 // karaNenAnivRttAkhyenaiva prApnoti pUrvavat / nanvatrApUrvakaraNe prAglabdhe'nvarthatA katham // 654 // yugmam // e karmagraMthano abhiprAya che. siddhAnta pramANe te apUrvakaraNa"thI ja traNa prakAranuM mithyAtva thAya che. samyakatvane AvaranArA rasane khapAvI nAkhI zuddha thayelA mithyAtvanA pugaLane ahiM -- rupayAra' thI sabhyatvanA pula hyA cha. 650. vaLI evAja ardhazuddha thayelAne "mizra" ane taddana azuddha rahelAne "mithyAtva" nAmathI oLakhAvyA che. e rIte kodarAnA dAntanI pramANe ahiM zuddha, ardhazuddha ane azuddha-ema traNa 2 thayA. 651. jyAre "anivRttikaraNa" thI jIva samyakatva pAme che tyAre e mizra ane mithyAtvae be prakArane pAmato nathI. para, vaLI ekavAra samyakatvane braza thayA pachI puna: enI prApti thAya che tyAre paNa jIva 'apUrva 4253' thI04 ( dAdA-42) nIvato, 'anivRtta' 424134 pUrvavata se sabhyatva prApta cha. 153-54. ahiM evI zaMkA uThAvAya ke "apUrvakaraNa" to pUrve thayeluM hatuM tyAre A bIjA apUrvakaraNanuM zuM sArthaka ? 54, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] samyaktvanA ve traNa cAra pAMca prakAra / atrocyate - apUrvavadapUrvaM syAt stokavAropalambhataH / / pUrvatvavyapadezo bhaveoke'pi durlabhe // 655 / / idamarthato vizeSAvazyakavRttau // samyagdRSTivyapadezanibandhanamitIritam / samyaktvaM trividhaM zuddhazraddhArUpaM manISibhiH // 656 // yadi vaikadvitricatuH paMcabhedaM bhavedidam / jinoktatattvazraddhAnarUpamekavidhaM bhavet // 657 // dvidhA naisargikaM caupadezikaM ceti bhedataH / bhavennaizcayikaM vyAvahArikaM ceti vA dvidhA // 658 // dravyato bhAvatazceti dvidhA vA parikIrtitam / tatra naisargikaM svAbhAvikamanyadgurorgirA // 659 // yathA patha yutaH kazcidupadezaM vinA bhraman / mArga prApnoti kazcittu mArgavijJopadezataH // 660 // e zaMkAnu nivAraNa:-~~ apUrvakaraNa azpasamaya maLatu hAvAthI, e * apUrva 'kahevAya che; A jagatamAM dulabha vastu ' apUrva ' e nAmathI oLakhAya che ema. 655. d ( 181 ) evA bhAvA vizeSAvazyaka sUtranI vRttimAM kahyo che. evI rIte samyakaSTinA nAmanA nibandhanarUpa, ane zuddha zraddhArUpa, evA samyakatvanA Rzu prahAra thyA. 656. athavA to samyakatva eka prakAranu, e prakAranuM, traNa prakAranuM, cAra prakAranuM ane pAMca prahAra pazu che. 657. ( 1 ) jinaprabhue kahelAM tatvApara zraddhA karavI te rUpa eka prakAranu . ( 2 ) naisagika ane upadezaka-ema be prakAranuM. athavA naiRRyika ane vyavahArikaema e prakAranu. athavA dravyathI ane bhAvathI ema paNa be prakAranuM. 657-58-59. naisargika eTale svAbhAvika. upadezika eTale gurUnA upadezathI thayeluM. e be prakAra yathArtha samajAvavA mATe keTalAka daSTAnta Ape che: jema mArgamAM bhUlA paDele koi mANasa bhamatAM bhamatAM potAnI meLe ja mArge caDI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (182) lokaprakAza / [sarga 3 yathA vA kodrayAH kecitsyuH kAlaparipAkataH / svayaM nirmadanAH kecit gomayAdiprayatnataH // 661 // kazcijjvaro yathA doSaparipAkAd vrajet svayam / kazcitpunarbheSajAdiprayatnenopazAmyati // 662 // svabhAvAdathavopAyAyathA zuddhaM bhavetpayaH / yathojvalaM syAdvastraM vA svabhAvAdyatnato'pi vA // 663 // samyaktvamevaM keSAMcidaGginAM syAnnisargataH / .. gurUNAmupadezena keSAMcittu bhavedidam // 664 // nezcayikaM samyaktvaM jnyaanaadimyaatmshuddhprinnaamH|| ... syAdvyAvahArikaM taddhetusamutthaM ca samyaktvam // 665 / / jinavacanaM tattvamiti zraddadhato'kalayatazca paramArtham / tadvyato bhavedbhAvatastu paramArthavijJasya // 666 // kSAyopazamikamuta paudgalikatayA dravyatastadupadiSTam / AtmapariNAmarUpe ca bhAvataH kSAyikopazamike te // 667 // jAya che, ane keI bhamI AnA batAvyAthI mArge caDhI jAya che athavA kodarAmAM keTalAkanA kALanA paripAkathI photarAM nIkaLI jAya che ane keTalAkanA gema-chANA AdinA prayogathI phetarAM kADhavAmAM Ave che; athavA koI prakArano tAva nA paripAkathI pitAnI meLe utarI jAya che ane koI auSadhI AdinA prayogathI jAya che athavA jaLa kyAMka svabhAvathI, kudratI rIte zuddha thAya che ane kayAMka upAya ye zuddha thAya che; athavA vastramAM paNa koI svabhAvathI ane koI pragathI ujavaLa thAya che-tema samyakatva paNa keTalAka jIvone svabhAvathI thAya cha bhane sAne gu3nA pazathI thAya che. 110-114. AtmAne jJAnAdimaya zuddha pariNAma-e naizcAyaka samyakatva ane enA hetuthI utpanna thayeluMe vyAvahArika samyakatva kahevAya che. da6pa. amuka vAta jInezvare kahI che mATe satya che ema mAne, paNa paramArtha jANe nahi-evA mANasanuM samyakatva " dravyathI" kahevAya; ane paramArthane jANe evAnuM samyakatva bhAvathI" uvAya. 666. jI 'kSAyopazabhisabhya hAsiDobAthI dravya sabhyatva' vAya, ane, 'kSAyi' tathA pazabhi' mAmapariNAma35 pAthI 'lAsabhyatva' vAya. 667 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e vividha prakAranA bhinnabhinna sthitikALa vagere / (183) kArakarocakadIpakabhedAdetat tridhAthavA trividham / khyAtaM kSAyopazamikamupazamajaM kSAyikaM ceti / // 668 // jinapraNItAcArasya karaNe kArakaM bhavet / rucimAtrakaraM tasya rocakaM parikIrtitam // 669 // svayaM mithyAdRSTirapi parasya dezanAdibhiH / yaH samyaktvaM dIpayati samyaktvaM tasya dIpakam // 670 // kSAyopazamikAdInAM svarUpaM tUditaM purA / sAsvAdanayute tasmistraye tatsyAccaturvidham // 671 // vedakenAnvite tasmizcatuSke paMcadhApi tat / sAsvAdanaM ca syAdaupazamikaM vamato'GginaH // 672 / trayANAmuktapuMjAnAM madhye prakSINayoIyoH / zuddhasya puMjasyAntyANuvedane vedakaM bhavet / / 673 // ( 3 ) 4124, zaya bhane hI54-mema traprA2nu'; 424zAyopazabhira, 5zabhitra ane kSAyi-sama ta prA2nu. 168. jinaprabhue upadezyA pramANe AcaraNa-vartana rAkhe evAnuM samati "kAraka" kahevAya; evA AcAra pratye phakta rUcija hoya evAnuM samakita "recaka" kahevAya; ane te mithyAdaSTi chatAM bIjAone upadeza Adi ApIne nija samakitane dIpAve evAnuM samakita "dIpaka upAya. 166-670 (4) 'kSAyo5bhi' sAhitra pradhAnAnu s135 250 4aa Ayuche-se traNa prakAramAM eka cA "sAsvAdana" prakAra bheLavavAthI (samyakatva) cAra prakA2nu vAya. 171. (5) se yArabhai vii me pAyabhava' 542 ( samalita ) pAMca prI2nu ( thAya) 972. prANu upazama samakatane vame tyAre ene sAsvAdana samakIta thayuM kahevAya. upara zuddha, ardhazuddha ane azuddha-ema traNa puMja (DhagalA ) kahyA emAMthI be paMja kSINa thaye, zuddha pujane chevaTane paramANa vedatAM prANIne "vedaka" samakata thAya. 673. have te te prakAranA samakatanI sthiti viSe. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (184) lokaprakAza / [ sarga 3 SaTSaSTiH sAdhikAbdhInAM kSAyopazamikasthitiH / utkRSTA sA jaghanyA cAntarmuharttamitA matA // 674 // jyeSTAnyA caupazamikasthitirAntarmuhUrtikI / kSAyikasya sthitiH sAdiranantA vastutaH smRtA // 675 // sAdhikAH syurbhavasthatve sA trayastriMzadabdhayaH / utkarSato jaghanyA ca sA syAdAntarmuhUrtikI // 676 // sAsvAdanasyAvalyaH SaT jyeSTA laghvI kSaNAtmikA / ekaH kSaNo vedakasyotkarSAjaghanyato'pi ca / / 677 // utkarSAdaupazamikaM sAsvAdanaM ca pNcshH|| vedakaM kSAyikaM caikavAraM jIvasya sambhavet // 678 // vArAn bhavatyasaMkhyeyAn kSAyopazamikaM punaH / athaiteSAM guNasthAnaniyamaH pratipAdyate // 679 // sAsvAdanaM syAtsamyaktvaM guNasthAne dvitIyake / turyAdiSu caturtheSu kSAyopazamikaM bhavet // 680 // kSApazama samakatanI utkRSTa sthiti chAsaTha sAgaropamathI kaMika vizeSa che ane jaghanya santabhutanI 49dI che. 174. upazama samakatanI sthiti, utkRSTa ke jaghanya beu antamuhUrtanI che; kSAyika samakatanI mukhyatve karIne sAdiananta che. 675. bhavasthapaNAmAM enI sthiti utkRSTataH tetrIza sAgaropamathI adhika che, ane jaghanyapaNe santabhUtanI cha. 676. sAsvAdana samakatanI utkRSTa sthiti cha AvaLanI che, ane jaghanya eka samayanI che. vedasamakatanI utkRSTa ane jaghanya beu sthiti eka eka kSaNanI che. 677. jIvane upazama ane sAsvAdana samakata utkRSTataH pAMca vAra thAya; vedaka eka ja vAra thAya; mane pAyA5zabha sa ya vAra thAya. 178-788. have emanA guNasthAnanA niyama viSe. sAsvAdana samakata bIja guNasthAne hoya; kSApazamika cothe, AThame ane bArame Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] enA bhinnabhinna ' guNasthAna ' vagere / (185) aSTAsu turyAdiSvaupazamikaM parikIrtitam / turyAdiSvekAdazasu samyaktvaM kSAyikaM bhavet // 681 // turyAdiSu caturveSu vedakaM kIrtitaM jinaiH| guNasthAnaprakaraNAdvizeSaH zeSa uhyatAm // 682 // samyaktvaM labhate jIvo yAvatyAM karmaNAM sthitau / kSapitAyAM tata: palyapRthaktvapramitasthitau // 683 // labheta dezaviratiM kSapiteSu tato'pi ca / saMkhyeyeSu sAgareSu cAritraM labhate'sumAn // 684 // yugmam // evaM copazamazreNiM kSapakazreNimapyatha / kramAtsaMkhyeyapAthodhisthitihAsAdavApnuyAt // 685 // etAnabhraSTasamyaktvo'nyAnyadevanRjanmasu / labhetAnyatarazreNivarjAn ko'pyekajanmani // 686 // zreNidvayaM caikabhave siddhAntAbhiprAyeNa na syAdeva // Ahuzca sammattaMmi u laddhe paliapuhatteNa sAvatro hujjA / caraNovasamakhayANaM sAgarasaMkhaMtarA hu~ti // 1 // guNasthAne hoya. cothAthI agyAramA sudhI upazama samakata, ane cothAthI cidamA sudhI kSAyika samIkIta hoya. cothAthI sAtamAM sudhI vaLI vedasamIkIta hoya. 680-82. e saMbaMdhI vizeSa vivaraNa "guNasthAnaka prakaraNa" mAMthI jANI levuM. karmonI jeTalI sthiti khakhyA pachI prANI samakata pAmyo hoya temAMthI pRthakatva papama jeTalI sthiti ochI thaye te dezavirati" (zrAvakapaNuM) pAme che. ane temAMthI paNa saMkhyAta sAgarepama ochA thaye, sarvavirati arthAt cAritra pAme che. 683-284. emAMthI paNa saMkhyAta sAgarepama jeTalI sthiti echI thaye, prANa anukrame upazamazreNie ane kSapakazreNie pahoMce che. je prANInuM samakIta bhraSTa na thayuM hoya te (prANI), anya anya-deva ane manuSyanA bhAmAM, eka bhavamAM bemAMthI eka zreNie pahoce che-bemAMthI eka zreNi pAme che. kAraNa ke siddhAntane mate eka bhavamAM be zreNi thAya nahiM. 685-86. enA saMbaMdhamAM evuM vacana che ke, samakita pAmyA pachI pRthakatvapalyopama jeTalI sthiti Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) sTorA / sarga 3 evaM apparivaDie sammatte devamaNuajammesu / annayaraseDhivajaM egabhaveNaM ca savvAiM // 687 // iti mahAbhAsyasUtravRttyAdiSu // samyaktvaM ca zrutaM ceti dezataH sarvato'pi ca / viratI iti nirdiSTaM sAmAyikacatuSTayam // 1 // cAritrasyASTa samayAn pratipattinirantaram / zeSatrayasya cAvalyasaMkhyeyAMzamitAn kSaNAn // 2 // utkarSeNa pratipattikAla eSa nirntrH| jaghanyato dvau samayau caturNAmapi kIrtitaH // 3 // dvAdazapaMcadazAhorAtrAstRtIyaturyayoH / zrAdyayoH sapta viraho jyeSTo'nyazca kSaNatrayam // 4 // samyaktvaM dezaviratiM cApnotyutkarSato'sumAn / kSetrapalyopamAsaMkhyabhAgakSaNamitAn bhavAn // 5 // ochI thaye, prANI, zrAvaka eTale dezavirati thAya ane temAMthI, cAritra, upazamazreNi ane kSapakazreNi-e pratyeka, anukrame saMkhyAta sAgaropama jeTalI sthiti ochI thaye, prApta thAya che. (1). evI rIte deva ane manuSyanA bhavomAM, samyakatvathI jIva bhraSTa na thayo hoya to, bemAMthI eka zreNa vinA, eka bhavamAM, sarva pAme che. 687. evI rItano mahAbhASyasUtranI vRtti vageremAM ullekha che. have samyakatvasAmAyika viSe kaMIka - samyatva sAmAyika, zruta sAmAyika, dezavirati sAmAyika ane sarvavirati sAmAyikaA pramANe sAmAyikanA cAra bheda kahyA che. (1). - cAritra eTale sarva virati sAmAyikano nirantara pratipattikALa ATha samayano che. zeSa traNa sAmAyikana, eka AvaLane asaMkhyAta bhAga che. e kALa utkRSTapaNe jANa. jaghanyapaNe to cAre sAmAyikAno (pratipattikALa) be samAne kahyo che. (2-3). trIjA ane cothA sAmAyikano virahakALa utkRSTapaNe bAra ane paMdara ahorAtrIne che; ane pahelA be sAmAyikane sAta ahorAtrI che. jaghanya traNa samAna che. (4). prANI, utkRSTapaNe samyakatva sAmAyika ane dezavirati sAmAyika kSetrapalyopamanA asaMkhyAtamA bhAganA samaya jeTalA bhavasudhI prApta kare che, sarvaviratisAmAyika eTale cAritra Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] mithyAdRSTi ke mithyAtva / enA pAMca prakAra / (187) cAritraM ca bhavAnaSTau zrutasAmAyikaM punH|| bhavAnanantAn sarvANi bhavamekaM jaghanyataH // 6 // AkarSANAM khalu zatapRthaktvaM sarvasaMvare / syAtsahasrapRthaktvaM ca trayANAmekajanmani // 7 // nAnAbhaveSu cAkarSA asaMkhyeyAH sahasrakAH / aAdyatraye turIye ca syAtsahasrapRthaktvakam // 8 // yat trayANAM pratibhavaM syuH sahasrapRthaktvakam / asaMkhyeyA bhavAzceti yuktAste'mI yathoditAH // 9 // cAritre yatpratibhavaM teSAM zatapRthaktvakam / bhavAzcASTau tato yuktaM tatsahasrapRthaktvakam // 10 // AkarSaH prathamatayA grahaNaM muktasya vA grahaNam iti / idamarthataH AvazyakasUtravRttyAdiSu // mithyAdRSTiviparyastA jinoktAdvastutatvataH / sA syAnmithyAtvinAM tacca mithyAtvaM paMcadhA matam // 688 // AThabhava sudhI prApta kare che, ane zrutasAmAyika ananta bhava sudhI prApta kare che; jyAre jaghanyapaNe sarva sAmAyika eka ja bhavamAM prApta kare che. (pa-6). eka bhavamAM, sarva saMvarane viSe eTale sarvavirati sAmAyikane viSe basothI navaso sudhA 24' DAya che, zeSatra sAmAyiTIne virSa me 2thA nava // 2 sudhA DAya che. (7.) aneka nAnA-vidha bhavomAM prathamanA traNa sAmAyikAne viSe asaMkhya sahastra A hoya che ane chellA eTale cethA sAmAyikamAM be hajArathI nava hajAra sudhI hoya che. kemake traNa sAmAyikAne viSe pratyeka be sahastrathI navasahasa sudhI ASI thAya tyAre asaMkhya bhavane viSe asaMkhya sahastra kahyA e yuddhaja che; ane sarvavirati sAmAyikane viSe. pratyeka bhavamAM basothI navaso sudhI " AkarSa' kahyA che te parathI " ATha" bhavamAM be hajArathI navajArasudhI yukta cha. (8-10). AkarSa=pahelA grahaNa karavuM te, athavA, ekavAra choDIne puna: grahaNa karavuM te. (A artha AvazyakasUtranI vRtti vageremAM kahyo che.) have kaMika mithyASTi viSe. jinaprabhue kahela vastusvarUpathI viparIta rIte vartavuM enuM nAma mithyASTi. AvI draSTi mithyAtvIyAnI DAya. 188. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) lokaprakAza / [sarga 3 AbhigrahikamAcaM syAdanAbhigrahikaM param / tRtIyaM kila mithyAtvamuktamAbhinivezikam // 689 // turya sAMzayikAkhyaM syAdanAbhogikamantimam / abhigraheNa nivRttaM tatrAbhigrahikaM smRtam // 690 // nAnAkudarzaneSvekamasmAtprANI kudarzanam / idameva zubhaM nAnyadityevaM pratipadyate // 691 // manyate'GgI darzanAni yadvazAdakhilAnyapi / zubhAni mAdhyasthyaheturanAbhigrahikaM hi tat // 692 // yato goSTAmAhilAdivadAtmIyakudarzane / bhavatyabhinivezastaM proktamAbhinivezikam // 693 // yato jinapraNIteSu dezataH sarvato'pi vA / padArtheSu saMzayaH syAttatsAMzayikamIritam // 694 // anAbhogena nivRttamanAbhogikasaMjJikam / yatsyAdekendriyAdInAM mithyAtvaM paMcamaM tu tat // 695 // e mithyAdaSTi athavA mithyAtva pAMca prakAranuM che - (1) mAliDi, (2) anAmiOMi, (3) mAlinivezi4, ( 4 ) sazayi bhane (5) manAlAgi 685-80. (1) abhigrahavaDe je nivRtta thayeluM hoya te Abhigrahika mithyAtva kahevAya. e mithyAtvavALo prANI aneka kudarzanomAMnA eka kudarzanane, "eja sAruM che, anya nahi" ema gaNIne aMgIkAra kare che. 691. (2) jene lIdhe prANI sarva darzanane sArAM mAne che ane ema karIne pitAnuM madhyasthapaNuM batAve che, e anAbhigrahika mithyAtva kahevAya. 692. (3) zATAmADI bhathA pAtAnA (8) zanamA mAliniveza-mAsahita thAya te abhinivezika mithyAtva. 693. (4) jene lIdhe jinezvara prata tane viSe alpa ke pUrNapaNe saMzaya utpanna thAyamesAMzayi bhithyAtva. 984. (5) anAbhAgathI eTale upaga vinA thayeluM hoya enuM nAma anAgika mithyAtva. A mithyAtva ekendriya Adi jIvene hoya. da5. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drabyaloka ] ' mizradRSTi ' nuM svarUpa / (189) yasyAM jinoktatattveSu na rAgo nApi mtsrH| samyagmithyAtvasaMjJA sA mizradRSTiH prakIrtitA // 696 // dhAnyeSviva narA nAlikeradvIpanivAsinaH / jinokteSu mizradRzo na dviSTA nApi rAgiNaH // 697 // yadAhuH karmagranthakArA: jiazrajiapuNapAvAsavasaMvarabaMdhamurukhanijaraNA / jiNaM saddahai taM sammaM khaigAibahubheyaM // 698 // mIsA na rAgadoso jiNadhamme aMtamuhuttaM jahA anne / nAlIaradIvamaNuNo micchaM jiNadhammavivarIyaM // 699 / / guNasthAnakramArohe tvevamuktam jyAtyantarasamudbhatirvaDavAkharayoryathA / guDadadhno: samAyoge rasabhedAntaraM yathA // 1 // tathA dharmadvaye zraddhA jAyate samabuddhitaH / mizro'sau jAyate tasmAdbhAvo jAtyantarAtmakaH // 2 // vaLI jiokta tatvone viSe rAga paNa na hoya tema dveSa paNa na hoya e "samyaka mithyAtva' nAmanI mizradaSTi kahevAya che. evI mizradaSTivALAe zrI jinezvaranA vacano para nathI dharAvatA rAga ke nathI rAkhatA keSa; nALI eradvIpamAM vasanArAo jema dhAnyanA rAgI ke deSI nathI DAtAsama.651-187. e viSe "karmagraMtha" nA kartAnAM nIce pramANe vacana che - va, 201, puNya, pA5, mAzraya, sava2, manya, mokSa mane niza- nava ttvaapara zraddhA hovI enuM nAma " samyakaraSTi ?; jenA " kSAyika' vagere anya anya prakAra che. nALIeradvIpanA manuSyane annapara rAga ke dveSa hoto nathI ema jinadharmane viSe antarmuhUrtaparyanta rAga paNa na hoya ema dveSa paNa na hoya enuM nAma "mizradaSTi ". ane nirbhadhI viparIta pani bhithyASTi.'658-189. "guNasthAnaka kramAhi" mAM vaLI ema kahyuM che ke - jema vaDavA eTale ghoDIno khara sAthe saMga thavAthI eka anya trIjI ja jAtinI utpatti thAya che; tathA goLa ane dahIMnA saMgathI vaLI eka anya rasanI utpatti thAya che-tema be dharma 52 samAna zraddhA thavAthI mAthI anya ti35 bhimA utpanna thAya che. (1-2). Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / samyagmithyAdRzaH stokAstebhyo 'nantaguNAdhikAH / samyagzastato mithyAdRzo'nantaguNAdhikAH // 700 // iti dRSTiH // 25 // ( 190 ) matizrutAvadhimana: paryAyANyatha kevalam / jJAnAni paMca tatrAdyamaSTAviMzatidhA smRtam // 701 // tathAhi-- vagrahAvayAkhyA dhAraNA ceti tIrthapaiH / matijJAnasya catvAro mUlabhedAH prakIrtitAH // 702 // zabdAdInAM padArthAnAM prathamagrahaNaM hi tat / avagrahaH syAtsa dvedhA vyaMjanArthavibhedataH // 703 // vyajyate yena sadbhAvA dIpeneva ghaTAdayaH / vyaMjanaM jJAnajanakaM taccaupakaraNendriyam // 704 // zabdAdibhAvamApanno dravyasaMghAta eva vA / vyajyate yad vyaMjanaM taditivyutpattyapekSayA // 705 // vyaMjana vyaMjanAnAM yaH sambandhaH prathamaH sa hi / vyaMjanAvagraho 'spaSTatarAvabodhalakSaNaH // 706 // tatazca -- samyaphamithyAdraSTivALA jIvAnI sakhyA sAthI AchI che. samyaSTivALAonI saMkhyA ethI ananta gaNI che. A karatAM ananta gaNI vaLI mithyAdaSTi jIvAnI saMkhyA che. 700, A pramANe pacavIzamA dvAra-daSTi-nuM svarUpa saMpUrNa pAMya prAznAM jJAna che: ( 1 ) bhatijJAna, ( 2 ) zrutajJAna, ( 3 ) avadhijJAna, ( 4 ) bhanaH paryavajJAna, ane ( 5 ) vaNajJAna. 701. emAM pahelu je matijJAna-enA aThyAvIza bheda che. [ sarga 3 prathama to senA yAra bhUga leho che: avagraha, ghaDA, savAya ane dhAraNA. 702. zabdAdi padArthonu je prathama grahaNu-enu nAma ' avagraha ', A avagraha be jAtanA cheH vyananAvagraha bhane arthAvagraha 703. dIpaka jema ghaTAdine tema je chatA padArthane prakaTa kare che e vyaMjana ', ( A vyaMjana upakaraNendriyanI sAthe joDAine jJAna utpanna kare che ). athavA zabdAdi pudgaLAne je samRddha-menu nAma 'vyaMjana' bha vyajyate tad vyaMjanam zrevI menI vyutpatti che. ane Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thojha ]. jJAna matijJAna "' nuM cakSaNa | asya ca svarUpamevaM tatvArthavRttau yadopakaraNendriyasya sparzanAdipudgalaiH sparzAdyAkArapariNataH sambandha upajAto bhavati tadA kimapyetaditi gRhNAti / kintvavyaktajJAno'sau suptamattAdisUkSmAvabodhasahitapuruSavaditi / tadA taiH sparzAdyupakaraNendri. yasaMzliSTaiH yA ca yAvatI ca vijJAnazaktiH Avirasti sA evaMvidhA jJAnazaktiH avagrahAkhyA // tasya sparzanAdyupakaraNendriyasaMzliSTasparzAdyAkArapariNatapudgalarAzeH vyaMjanAkhyasya grAhikA avagraha iti bhaNyate // tenaitaduktaM bhavati / sparzanAdyupakaraNendriyasaMzliSTAH sparzAdyAkArapariNatAH pudgalAH bhaNyante vyaMjanam / viziSTArthAvagrahakAritvAttasya vyaMjanasya paricchedako vyakto'vagraho bhaNyate aparo'pi / tasmAnmanAnizcitataraH kimapyetadityevaMvidhasAmAnyaparicchedo'vagraho bhnnyte| tataH paramIhAdayaH pravartante iti // ema hovAne lIdhe, vyaMjanono vyaMjanonI sAthe prathama sambandha-enuM nAma " vyaMjanAvagraha." "atyanta akuTa jJAna' e enuM lakSaNa-vyAkhyA che. 704-706. enuM svarUpa tatvArthavRtti " mAM A pramANe che - jyAre upakaraNa Indriyano sparzAdi AkAra pAmelA sparzanaAdi pugalonI sAthe sambandha thAya che tyAre "A kaMIka che " evuM jJAna thAya che, paNa e jJAna, nidrAmAM paDelA ane matta-padhelA purUSane thAya che evuM sUkrama-avyakta thAya che. sparzana Adi gugaLano sparza Adi upakaraNa indriyonI sAthe Ama saMleSa thavAthI je ane jeTalI jJAnazakti, AvirbhAva pAme che e jJAnazakti te "avagraha." athavA sparza Adi upakaraNa indriyonI sAthe saMleSa thavAthI jene sparza Adi AkAra thAya che evA vyaMjana nAmanA pugaLasamUhane grahaNa karanArI je zakti enuM nAma avagraha. bhAvArtha evo che ke AvI rIte sparzana Adi upakaraNa indriyanI sAthe saMzliSTa thaI pariNAme paza Adi AkAra pAmelA hoya evA padugaLAnuM nAma vyaMjana che. vaLI eka bIjo " avagraha" che, je e vyaMjanane pari chedaka che eTale enI savizeSa cokkasa vyAkhyA-artha samajAvanAro che eparathI vyakta avagraha kahevAya che. te parathI " A kaMIka che" eTaluM ja darzAvI zake evA a85 nizcayavALo sAmAnyapaNeja oLakhAvI zake eve che te khAlI avagraha kahevAya. ATalA avagraha pachI ja 'ihA" Adi pravarte che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (192) lokaprakAza / [ sarga 3 ratnAvakArikAyAM ca avagrahalakSaNamevamuktam viSayaviSayisannipAtAnantarasamudbhUtasattAmAtragocaradarzanAt jAtam zrAdyam avAntarasAmAnyAkAraviziSTavastugrahaNam avagraha iti // viSaya: sAmAnyavizeSAtmakaH arthaH / viSayI ckssuraadiH| tayoH samIcInaH bhrAntyAdyajanakatvenAnukUlo nipAtaH yogyadezAdyavasthAnam / tasmAdanantaraM samudbhUtam utpannaM yatsattAmAtragocaraM niHzeSavizeSavaimukhyena sanmAtraviSayaM darzanaM nirAkAro bodhaH tasmAjjAtam zrAdyam sattvasAmAnyAdavAntaraiH sAmAnyAkAraiH manuSyatvAdibhiH jAtivizeSaiH viziSTasya vastunaH yadgraha Nam jJAnam tad avagraha iti nAmnA abhidhIyate iti // atra ca prAcyamate darzanasya avakAzaM na pazyAmaH / dvitIyamate ca vyaMjanAvagrahAvakAzaM na pazyAmaH // tadatra tatvaM bahuzrutebhyaH avaseyam // vakSyamANo vA mahAbhASyAbhimato vyaMjanAvagrahAdInAM darzanasya vA bheda: anukaraNIyaH / ityalaM prasaMgena // ratnAvArikAmAM "avagraha" nuM lakSaNa nIce pramANe kahyuM che viSaya" ane viSayIno yoga thaye utpanna thayela sattAmAtragecaradarzanathI thaye', avAntara sAmAnyA42 viziSTa vastunu prathama aDa te 'maha' maDi viSaya' eTale sAmAnya vizeSAtmaka padArtha; ane viSayI eTale cakSu vagere. e ubhayane, lezamAtra paNa saMzaya na rahe e anukuLa sannipAta eTale yegya dezamAM ekatra sthAnanI prAptityArabAda utpanna thayela sattAmAtra vicAradazana eTale, sarva viSayothI parAmukha hovAthI mAtra 6 sattA pUratuM dazana eTale badha;-e badhathI thayela, Adya eTale paheluM, samAnapaNAnA AkAravALI manuSyatva Adi jAtithI viziSTa vastunuM grahaNa, eTale jJAna--enuM nAma avagraha. ahiM pahele mata svIkArIe te "darzana" no avakAza dekhAto nathI, ane bIje mata aMgIkAra karIe te vyaMjanAvagrahane avakAza najare paDatuM nathI. mATe satya zuM che e bahuzruta-jJAnI pAsethI samajI-jANI levuM. athavA vyaMjana, avagraha, darzana Adi viSe mahAbhASyamAM je mata darzAvyo che te pramANe mAnavuM. ahi te ame prasaMgane laIne ATaluM kahyuM che. ( vizeSa kaMi kahevuM nathI ). Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' vyaMjanAvagraha ' ane ' arthAvagraha / zrAvalyasaMkhyeyabhAgo vyaMjanAvagrahe bhavet / kAlamAnaM laghu jyeSTamAnaM prANapRthaktvakam // 707 // sa caturdhA zrotrajivhAghrANasparzanasambhavaH / zraprApyakAribhAvAtsyAnna caturmanasorasau // 708 // zabdAderyaH paricchedo manAvaspaSTataro bhavet / kiMcidityAtmakaH so'yamarthAvagraha ucyate // 709 // kAlato'rthAvagrahastu syAdekasamayAtmakaH / nizcayAdvayavahArAttu sa syAdAntarmuhUrtikaH // 710 // tasyaivAvagRhItasya dharmAnveSaNarUpikA / IhA bhavetkAlamAnamasyA antarmuhUrttakam / / 711 // prahitasya tasyedamidameveti nizcayaH / avAyo mAnamasyApi smRtamantarmuhUrttakam // 712 // nirNItArthasya manasA dharaNaM dhAraNA smRtA / kAlaH saMkhya utAsaMkhyastasyA mAnamavasthiteH // 713 // dravyaloka ] A ' vyaMjanAvagrahu ' mAM jaghanya eka ' AvaLI ' nA asaMkhyamA bhAga jeTaleA kALa thAya ne utSTa methI nava prANu sudhIno Aja lAge. 707. ( 193 ) vyaMnAvagraha yAra akSare thAya che: ( 1 ) zrotrI, (2) navhAthI, ( 3 ) prAzu eTale nAsikAthI ane ( 4 ) sparzathI, cakSu ke manathI nathI thatu kAraNa ke beu prApyakArI nathI- aprApyArI che. 708. A kaika che' e prakAre zabda vagere vadhAre spaSTatAthI samajAya e 'arthAvagraha' kahe thAya che. enA kALa nizcayanaye ekasamayanA che, ane vyavahAranaye antarmuhUttanA che. 709-710. e avagRhIta thayu ke tarata ja anA dharmanI kheAja karavI enu` nAma * IhA. ' anu ajamAna antarbhuta che. 711. 'Da' pachI' sA me che' yevo nizcaya yAya menu nAma ' avAya. 'menu' kALamAna paNa antarmuhUtta che. 712. e pramANe nizcita karelA padArthane antaHkaraNane viSe dhAraNa karavA enu nAma dhAraNA, 25 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (194) lokaprakAza / [ sarga 3 bAlye dRSTaM smaratyeva paryante'saMkhyajIvinaH / . tataH syAddhAraNAmAnamasaMkhyakAlasammitam / / 714 // yathA hi sajyate pUrva zrotreNa zabdasaMhatiH / tatazca kiMcidazroSamityarthAvagraho bhavet // 715 // tataH syAdizabdaniSTaM mAdhuryAdi vicintayet / iyamIhA tato'vAyo nizcayAtmA dhRtistataH // 716 // evaM gandharasasparzeSvapi bhAvyA manISibhiH / ghANajivhAsparzanAnAM vyaMjanAvagrahAdayaH // 717 // vyaMjanAvagrahAbhAvAccaturmAnasayoH punaH / catvAro'rthAvagrahAdyA dhAraNAntA bhavanti hi // 718 // yathA prathamato vRkSe cakSugocaramAgate / kiMcidetaditi jJAnaM syAdarthAvagraho hyayam // 719 // enuM kALamAna saMkhyAta paNa che, ane asaMkhyAta paNa che. kAraNa ke asaMkhya AyuSyavALAne, bAlyAvasthAmAM joyelI vastu antakAla paryanta smRtimAM rahe che mATe dhAraNAnI sthiti masa yA sudhI cha. 713-14. A badhAnAM daSTAnta A pramANe kAna vaDe zabda samUha grahaNa karAya ane pachI meM kaMIka sAMbhaLyuM evI rItanuM bhAna thAya e "arthAvagraha'. 715. pachI strI vagerenA zabdanuM ane emAM rahelA mAdhuryAdinuM bhAna thAya e "Ihi. pachI nizcaya thAya se 'savAya'. prAnta ' dhAra' thAya. 716. evI ja rIte ghANa, jIhA ane tvacAnA paNa, gava, rasa ane sparzane viSe vyaMjanA vagraha Adi bhAvI levA. 717. cahyuM ane manane vyaMjanAvagrahano abhAva hovAthI emane arthAvagrahathI mAMDIne dhAraNusudhInA cAravAnAM hoya che. 718. daSTAnta A pramANe - ekAda kaI vRkSa najare paDe tyAre prathama, A kaMIka che evuM jJAna thAya che enuM nAma aryAva. 719. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ' matijJAna ' nA cAra mULa prakAra / (195) tatastadgatadharmANAM samIkSahA prajAyate / nizcayastarurevAyamityavAyastato bhavet // 720 // tatastathAnizcitasya dhAraNaM dhAraNA bhavet / bhAvyate manaso'pyevamathArthAvagrahAdayaH // 721 // yathA hi vismRtaM vastu pUrva kiMciditi smaret / tatazca tadgatA dharmAH smaryante lInacetasA // 722 // tatazca tattaddharmANAM smrnnaattdinishcyH| tataH smRtyA nizcitasya punastasyaivadhAraNam // 723 // anindriyaminittaM ca matijJAnamidaM bhavet / ata eva tridhaitatsyAdAyamindriyahetukam // 724 // anindriyasamutthaM cendriyAnindriyahetukam / tatrAdyamekAkSAdInAM manovirahiNAM hi yat // 725 // kevalaM hIndriyanimittakameva bhavedidam / abhAvAnmanaso nAsti vyApAro'tra manAgapi // 726 // pachI e vRkSanA dharmonuM cintavana thAya che enuM nAma "IhA." ane pachI A vRkSa che sema nizcaya thAya ' avAya.' 720. pachI evI rIte nizcita thayelAne dhAraNa karI rAkhavuM enuM nAma "dhAraNA." 'mana' nAma vaha vagere 574 mAzate bhAvI devA. 721. jemake, keI vismRta thayelI vastu viSe "kaMIka hatuM kharuM' ema smaraNa thAya che ane pachI cinanI ekAgratAe taththata dharmonuM smaraNa thAya che. dharmonA smaraNathI eno nizcaya thAra cha bhane nizcaya yayA pachI me nizcaya yama thAya che. 722-723. AvA prakAranuM je matijJAna tene Indriya nimittarUpa che ja ema nathI. tethI ja tenA traNa prakAra che. pahele prakAra: indriyanA hetuvALuM. bIje prakAra: IndriyonA hetuvinAnuM. trIj: bhitra. 724-725. e traNa prakAramAMnA pahelA prakAranuM manavinAnA ekendriya vagere jIvone hoya che kemake eone Indriye ja nimittarUpa che; emane manano abhAva hovAthI eno (manano) emAM leza paNa vyApAra nathI. 726. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [ sarga 1 anindriyanimittaM ca smRtijJAnaM nirupitam / vyApArAbhAvato'kSANAM tadakSanirapekSakam // 727 // aoghajJAnabhavibhaktarUpaM yadapi lakSyate / vallyAdInAM vRtinItvAyabhisarpaNalakSaNam // 728 // tadapyanindriyanimittakameva prakIrtyate / hetubhAvaM bhajantIha nAkSANi na mano'pi yat // 729 // yugmam / / matyajJAnAvaraNIyakSayopazama eva hi / kevalaM hetutAmoghajJAne'sminnaznute ca yat // 730 // yatta jAgradavasthAyAmupayuktasya cetasA / sparzAdijJAnametaJcendriyAnindriyahetukam // 731 // idamarthatastatvArthavRttau // atha prakRtam / evamarthAvagrahehe avAyadhAraNe iha / . syuzcaturvizatiH SaDbhirhatA indriyamAnasaiH // 732 // vyaMjanAvagrahaiH puurvoditaishctubhirnvitaaH| syuste'STAviMzatirbhadA matijJAnasya nizcitAH // 733 // bIjuM: indriye jemAM nimittarUpa nathI evu-mRtijJAna che. emAM IndriyonA vyApA2no abhAva hovAthI ene enI apekSA nathI. 727. che . valI-velA Adine viSe joke vIMTAI javuM vagere abhisarSaNa lakSaNavALuM ane avibhaktarUpavALuM ghajJAna dekhAya che to paNa emAM kaMI indriya nimittarUpa nathI. emAM to indriyo ke mane koI paNa heturUpa nathI. 728-29. - A oghajJAnamAM to kevaLa matijJAnAvarAvIyano kSayapazama ja hetubhUta che. 70. ( trIjuM: mizra. jAgrata avasthAmAM, upayukta cittavALAne je sparza AdinuM jJAna thAya che temAM Indriya ane anindriya beu nimittarUpa che mATe e mizra kahevAya. 731. (752nI sarva pAta tatvArtha nI vRttibha pIche ). have cAlatI bAbata para AvIe.. arthAvagraha, IhA avAya ane dhAraNAne, pAMca Indriyo ane chaThuM mana-e chae guNa Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] matijJAnanA aThyAvIza bheda | ( 197) bhagavatIvRttau tu SoDhA zrotrAdibhedenAvAyazca dhAraNApi ca / ityevaM dvAdazavidhaM matijJAnamudAhRtam // 734 // dvAdazehAvagrahayozcatvAro vyaMjanasya ca / uktA bhedAH SoDazaite darzane caturAdike // 735 // yadAha bhASyakAra: nANam avAyadhiio daMsaNamiTuM jahonahehAo // / nanvaSTAviMzatividhaM matijJAnaM yadAgame / jegIyate tanna kathamevamukte virudhyate // 736 // bhatrocyate / matijJAnacakSurAdidarzanAnAM mitho bhidam / . avivakSitvaiva matimaSTAviMzatidhA viduH // 737 // kiNc| ekaikazca prakAroyaM dvAdazadhA vibhidyte| jJAnasyAsya tato bhedAH syuH SaTtriMzaM zatatrayam // 738 // vAthI matijJAnanA evI bhede thAya che ane emAM pUrvokata vyaMjanAvagrahanA cAra prakAra umeravAthI aThThAvIza prakAra thAya che. 732-733. bhagavatIsUtranI vRttimAM to,-zrotra vagere pAMca indriyo ane chaThuM mana ema cha laIne, pratyeunA 'avAya' bhane dhAraNA'bho prahAra gazatai, mArameha thayA-ye mArale matijJAnanA kahyA che. 734. ane cakSuAdi darzananA seLa bheda kahyA che: "hA" ane "avagraha nA thaIne bAra, ane vyaMjananA cAra-ema kule saLa. 735. bhAgakAranuM paNa kahevuM che ke "avAya" ane "dhAraNA e jJAna che ane avagraha tathA udA-sezana . ahiM ziSya zaMkA upasthita kare che ke zAstrane viSe to matijJAnanA aThyAvIza bheda kahyA che ane tame to Ama kahA che, e to virodhI vAta kahevAya. 736. zAnusamAdhAna mApramANe-(1) bhatijJAna, ane (2) yakSumAhizana-se me vacce bheda nahiM samajIne ja matijJAna aThayAvIza prakAranuM gaNyuM che. 737. vaLI A aThayAvIza bheda kahyA temanA darekanA bAra bAra upabheda kahyA che. e gaNatrIe matijJAnanA ekaMdara traNane chatrIsa prakAra paNa kahevAya. 738. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| ( 198) [ sarga 3 tathoktaM tasvArthabhASye evametanmatijJAnaM dvividhaM caturvidhaM aSTAviMzatividhaM aSTaSaSTayuttarazatavidhaM SaTtriMzatrizatavidhaM ca bhavati iti // te caivam-bahubahuvidhAnyakSiprAkSiprAkhyanizritatadanyAH / saMdigdhAsaMdigdhadhruvAdhruvAkhyA materbhedAH // 739 // tathAhi --- AsphAlite tUryavRnde kshcidythaikhelyaa| bherIzabdA iyanto'thaitAvanta: shNkhni:khnaaH|| 740 / / itthaM pRthakpRthak gRhNan bahugrAhI bhavedatha / aoghato'nyastUryazabdaM gRhNannabahuvidbhavet // 741 // yugmam // mAdhuryAdivividhabahudharmayuktaM vetti yaH sa bahuvidhavit / abahuvidhavittu zabdaM vettyekadvayAdidharmayutam // 742 // vetti kazcidacireNa cireNAnyo vimRzya c| kSiprAkSipragrAhiNau tau nirdiSTavyau yathAkramam // 743 // A tatvArthabhASyamAM suddhAM matijJAna be prakAranuM, cAra prakAranuM, ayAvIza prakAranuM, ekasene aDasaTha prakAranuM ane traNaso ne chatrIsa prakAranuM kahyuM che. bAra upabheda kahyA te A pramANe - ma, duvidha, 25, 25vidha, vipra, akSiNa, nizrita, anizrita, sandhi , anadhi , dhruva mane madhuva. 738. zAntarI: aneka vAji vAgatAM hoya te vakhate koI mANasa ATalA bherI" nA zabdo che ane ATalA "zaMkha" nA zade che ema chuTA chuTA grahaNa karIne kahe e "bahugrAhIjJAna kahevAya. paNa koI ema na karI zake, paNa ekaMdara vAjitrano) zabda grahaNa karIne enI saMkhyA kahe e 'mADI' jJAna. 740-741. vaLI te vAjitronA zabdonA madhuratA vagere nAnAprakAranA aneka dharmone jANanAra vyakti bahuvidhagrAhI kahevAya che. paNa te zabdanA amuka eka ke beja dharma jANanAra "abahuvidhaahii' vAya. 742. emAM paNa je vyakti e sarva turata ja samajI jAya e "kSipragrAhIM kahevAya che ane je vakhata vicAra kare tyAre ja samajI zake che e "akSiprazAhI' kahevAya che. 743. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davyaloka ] enA aneka bhedopabheda / liMgApekSaM vetti kazcid dhvajenaiva suraalym| sa bhavennidhitagrAhI paro liMgAnapekSayA // 744 / / niHsaMzayaM yastu vetti so'sNdigdhvidaahitH| sasaMzayaM yastu vetti saMdigdhagrAhako hi saH / / 745 // jJAte ya ekadA bhUyo nopadezamapekSate / dhruvagrAhI bhavedeSa tadanyo'dhruvavid bhavet // 746 // __ nanvekasamayasthAyI proktaH prAcyairavagrahaH / saMbhavanti kathaM tatra prakArA bahutAdayaH // 747 // . satyametanmataH kintu dvividho'vagrahaH zrute / nizcayAtkSaNiko vyAvahArikazcAmitakSaNaH // 748 // apekSyAvagrahaM bhAvyAstatazca vyAvahArikam / bhedA yathoktA bahatAdayo naizcayike tu na // 749 // ... vaLI je vyakti dhvaja ke evI kaMi nizAnI parathI ja A devAlaya che ema samajI zake e "nizritagrAhI' kahevAya; ane je evI kaMI paNa nizAna vinA evI vastu ke sthaLa mANabhI 'manivitAhI pAya . 744. vaLI je mANasa amuka vastune ni:saMzaya eTale leza paNa saMdeha vinA jANe ke samajI e "asaMdigdhagrAhI, ane je sasaMzaya eTale acokakasapaNe (saMdeha rahe ema ) jANI zake se 'sahipAhI' 4DavAya che. 745. amuka vastunuM ekavAra jJAna meLavyA pachI e viSe pharIvAra puchavA karavAnI jene jarUra rahetI nathI e "dhruvagrAhI" kahevAya; ane jene puna: puna: upadezanI jarUra paDe che e "adhruva zrADI' vAya. 746. ahiM e prazna uThAvI zakAya ke pUrvapurUe A "avagraha ne "ekasamayasthAyI" kahyo che to pachI enA "bahutA vagere prakAre kevI rIte saMbhavI zake? 747. e praznano uttara A pramANe tamAro prazna vyAjabI che, paraMtu e "avagraha'.nizcayanayathI 'ekasamayasthAyI" ane vyavahAranI apekSAe "anekasamayasthAyI" kahyo che. ema enA be bheda che. eTale bIjA bheda pramANe anekasamayasthAyI" laIe eTale enA bahatA Adi prakAra saMbhave. (pahelA nizcayanayanA mahapramANe to na samave.) 748-746. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / ( 200 ) tathoktaM tatvArthavRttau - nanu ca zravagrahaH ekasAmAyikaH zAstre nirUpitaH / na ca ekasmin samaye caiva eko'vagraha evaMvidhaH yukta: zralpakAlatvAt iti // ucyate / satyameva tat / kintu zravagrahaH dvidhA naibhvayikaH vyAvahArikazca / taMtra naizcayiko nAma sAmAnyaparicchedaH sa ca ekasAmAyikaH zAstre'bhihitaH / tataH naizcayikAdanantaraM IhA evamAtmikA pravartate kimeSaH sparzaH uta asparzaH iti / tatazca anantaraH avAya: sparzo'yamiti / zrayaM ca zravAyaH zravagrahaH iti upacaryate // yasmAt etena zragAminaH bhedAn aMgIkRtya sAmAnyaM avacchidyate / yataH punaH etasmAt IhA pravarttiSyate kasyAyaM sparzaH tatazca avAyo bhaviSyati zrasyAyamiti / zrayamapi cAvAyaH punaH zravagrahaH iti upacaryate // zrataH zrantaravarttinIm IhAm avAyaM ca zrAzritya evaM yAvat zrasyAnte nizcayaH upajAtaH bhavati ( yatra aparaM vizeSaM na AkAMkSati ityarthaH ) avAya eva bhavati na tatra upacAraH iti / zrataH ya eSa aupacArikaH zravagrahaH tam aMgIkRtya bahu zravagrahNAti ityetaducyate / na tu ekasamayavartinaM naizcayikaM ( aMgIkRtya ) iti / evaM sarvatra aupacArikAzrayaNAt vyAkhyeyamiti // [ sarga 3 e sabaMdhamAM 'tatvArthavRtti' mAM A pramANe kahyuM che: < "zAstramAM 'avagraha' ne 'samayasthAyI ' udyoche to bheTalA samAgamAM 'mahutA' Adi guNa enAmAM saMbhavavAnu azakaya che " AvA prazna kAi vyakti uDAve tA enA uttara A pramANe:-tamArA prazna vyAjabI che. paraMtu ' avagraha 'nA be prakAra che: ( 1 ) naiRRyika ane (2) vyAvahArika, emAM naeNzcayika eTale sAmAnya paricchedrarUpa; ane te eka samayasthAyI che. A " naiRRyika ' nI pachI A te sparze che ke aspa che evI 'ihA' thAya che. pachI (saMdeha TaLatAM) A to sparza ja che ema jJAna thAya enu nAma ' avAya. 'A avAyanu upacArika nAma ja avagraha. kemake enAthI, sAmAnyanA pariccheda AgAmI prakArAne svIkArIne karAya che. kemake 'sparza " nI khAtrI thayA pachI A kAnA sparza che evuM jANavAnI 'ihA' thaze. ane pachI ja A amukanA sparzI che evA cAkkasa * avAya ' thaze. A avAya paNa upavyArathI avazraddha hevAya che bheTale 4 vasthe raDela 'hA' a ' avAya ' ne khAzrayIne, evI rIte ante yAvata nizcaya thAya che arthAta bInta vizeSanI jyAre AkAMkSA rahetI nathI ane phakata avAya ja rahe che tyAre upacAra hotA nathI. AthI karIne je A aipacArika 7 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] cAra prakAranI mati-buddhi / (202) autpattikI venayikI kArmikI paarinnaamikii| prAbhiH sahAmI bhedA: syuH catvAriMzaM zatatrayam // 750 // na dRSTo na zrutazca prAg manasApi na cintitaH / yathArthastatkSaNAdeva yayArthI gRhyate dhiyA // 751 // lokadvayAviruddhA sA phlenaavybhicaarinnii| buddhirautpattikI nAma nirdiSTA rohakAdivat // 752 // yugmm|| gurUNAM vinayAtprAptA phaladAtra paratra ca / dharmArthakAmazAstrArthapaTuH vainayikI matiH // 753 // nimittikasya ziSyeNa vinItena ythoditH|| sthavirAyAH ghaTadhvaMse sadyaH sutasamAgamaH // 754 // zilpamAcAryopadezAllabdhaM syAtkarma ca svataH / nityavyApArazca zilpaM kAdAcitkaM tu karma vA // 755 // avagraha hoya che tene svIkArIne "bahu avagraha kare che" ema kahevAya che, ekasamayasthAyI nezcayikane AzrayIne ema nathI kahevAtuM. e pramANe sarvatra upacAranA AzrayathI samajavuM. utpattikI, vinacikI, kArtikI ane pariNumikI-A cAra prakAra bheLavatAM matijJAnanA traNasene cAlIza kAra thAya che. 750. pUrve joyela ke sAMbhaLela paNa na hoya, manane viSe ciMtavela paNa na hoya eye koI paNa padArtha je (buddhi) thI ekadama grahaNa karI zakAya evI, ubhayakalekane a-virodhI, nirNata phaLa ApanArI, rehaka vagerenA jevI buddhi 'utpattikI buddhi kahevAya che. 7pa1-752. gurUjananA vinayathI thayelI, ubhayalokane saphaLa karanArI ane dharma, artha, kAma tathA zAstrArthane viSe tIvratAvALI buddhi "vinacikI" kahevAya che. 753. eka sthavira DosIno ghaDo phuTI gayo te parathI eka nimittiyAnA vinayavaMta ziSya kaheluM ke ene sadya enA putrane meLApa thaze.-e A vinacikI buddhinuM daSTAnta samajavuM. 754. AcAryanA upadezathI prApta thayela hoya e zilpa, ane svata: prApta karela hoya e karma. athavA nityano vyApAra e zilpa, ane keIka ja divase karIe e karma. karmane viSe 1. 738 mA lekamAM traNane trIza gaNAvyA che emAM A cAra umeratAM traNasone cAlIsa thAya che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / (202) [ sarga 3 yA karmAbhinivezotthalabdhatatparamArthikA / karmAbhyAsavicArAbhyAM vistIrNA tadyazaHphalA // 756 // tattatkarmavizeSesu samarthA kArmikI mtiH| keSucid dRzyate sA ca citrakArAdikAruSu // 757 // yugmam // sudIrghakAlaM yaH puurvaapraalocnaadijH| prAtmadharmaH so'tra pariNAmastatprabhavA tu yA // 758 // anumAnahetumAtradRSTAntaiH sAdhyasAdhikA / vayovipAkena puSTIbhUtAbhyudayamokSadA // 759 // abhayAderiva jJeyA turyA sA paarinnaamikii| zrAbhyo'dhikA paMcamI tu nArhatApyupalabhyate // 760 // vizeSakam // yad dvedhaiva matirloke prathamA zrutanizritA / zAstrasaMskRtabuddheH sA zAstrArthAlocanodbhavA // 761 // sarvathA zAstrasaMsparzarahitasya tathAvidhAt / kSayopazamato jAtA bhavedazrutanizritA // 762 / / ( amuka kAryane viSe) atyaMta khaMta rAkhavAthI AvelI, enA paramarahasyane meLavI ApanArI, enA abhyAsa ane vicArathI vistAra pAmelI, enA yazarUpI phaLavALI ane evAM aneka nAnAvidha kAryo karavAnuM sAmarthya ApanArI buddhi "kArmikI" buddhi kahevAya che. ane e citrakAra Adi kArIgaromAM dekhAya che. 755-757. - cirakALaparyanta padArthono uhApoha karavAthI pariNamelA AtmadharmathI utpanna thayelI, phakta anumAnaheturUpa daSTAntothI ja sAdhyane siddha karanArI, vayanI vRddhinI sAthe puSTa thatI, abhyadaya thaye mokSa ApanArI, abhayakumAra vagerenA jevI buddhi cothI pariNAmikI" nAmanI kahevAya che. AthI adhika (pAMcamI) tIrthaMkara prabhune paNa upalabdha hotI nathI. 750-760. ne virSa mAtra meM prA2nI muddhi upAya che. (1) zrutanizrita ane. (2) -4-shrutnizrita. emAM pahelI zAstrArtha vicAravAthI utpanna thAya che, ane te zAstrane saMskAra pAmelAemAM hoya che. bIjI a-mRtanizrita nAmanI che e zAstrane lezamAtra paNa saMskAra jemanAmAM nathI evAonI hoya che ane e kaI evA prakAranA kSapazamathI thAya che. 761-762, Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyalo ] zrutajJAna / enI vyAkhyA / (203) sarvApyantarbhavatyasmin mtirshrutnishritaa| yathoktadhIcatuSke'ta: paMcabhyA nAsti sambhavaH // 763 / / idamarthato nandIsUtravRttisthAnAMgasUtravRttyAdiSu / / jAtismRtirapyatItasaMkhyAtabhavabodhikA / matijJAnasyaiva bhedaH smRtirUpatayA kila // 764 // yadAhAcArAMgaTIkAjAtismaraNa tu zrAbhinibodhikavizeSa iti / iti matijJAnam // zrUyate tatzrutaM zabdaH sa zrutajJAnamucyate / bhAvazrutasya hetutvAdvetau kAryopacArataH // 765 // zrutAcchabdAduta jJAnaM zrutajJAnaM taducyate / zrutagraMthAnusArI yo bodhaH zrotramana:kRtaH // 766 // save "a-kRtanizrita" buddhino upara kahI gayA e cAra prakAranI buddhimAM samAveza thaI jAya che. mATe e cAra uparAMta ke pAMcamAM prakArano saMbhava raheto nathI. 763. naMdIsUtranavRtti, sthAnAMgasUtranI vRtti vageremAM paNa e prakAre ja kaheluM che. nirgamana karelA saMkhyAtA bhavanuM smaraNa karAvanArUM "jAti maraNa" jJAna che e smaraNarUpa hoIne matijJAnano ja eka bheda che. 764. AcArAMgasUtranI TIkAmAM kahevuM che ke-- jAtismaraNa" eka jAtanuM abhinidhana eTale matijJAna che. evI rIte matijJAnanuM svarUpa samajavuM. have pAMca prakAranA jJAnamAMnA bIjA prakAra-zrutajJAna viSe. zrUyate tat zrutam mevI zrutanI vyutpatti cha. zruta meTa za6. 204 meshrutjJAna. athavA e zrutajJAna bhAvathutana hetu hovAthI je hetune viSe kAryano upacAra karIe to zrutAt (zabdAt ) jJAnam zrutajJAnam sema 5 artha 42||y. zrutagraMtha saTave zAsanA aMza-sanasanusaratAmodha-te zrotra bhane mana-mayathI thAya cha.765-796. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (204) lokaprakAza / [ sarga 3 nanu zrutajJAnamapi shrotrendriynimittkm| / tanmatijJAnataH ko'sya bhedo yatkathyate pRthak // 767 // atrocyate-vartamAnArthaviSayaM matijJAnaM paraM ttH| garIyoviSayaM traikAlikArthaviSayaM zrutam // 768 // vizuddhaM ca vyvhitaaneksuukssmaarthdrshnaat| chadmastho'pi zrutavalAducyate zrutakevalI // 769 // taduktam-nANaM aNNAisesI viyANai esa chaumatthotti // jIvasya jJasvabhAvatvAnmatijJAnaM hi zAzvatam / saMsAre bhramato'nAdau patitaM na kadApi yat // 770 // akSarasyAnantabhAgo nityodaghATita eva hi| nigodinAmapi bhavedityetatpAriNAmikam // 771 // yadAgamaH-savvajIvANaMpi aNaM akhkharassa aNaMtabhAgo niccugghADiyo cii / jai sopi pAvarejjA tA jIvo ajIvattaNaM pAvejA / / iti // ahiM koI evI zaMkA kare ke zrutajJAnane paNa jayAre kaNendriya nimittarUpa che tyAre pachI ene matijJAnathI pRtha bheda pADavAnuM kAraNa zuM? 767. se praznane susAsa:- . - matijJAnano viSaya vartamAnapadArtho che; paNa zrutajJAna to traNekALanA padArthone jaNAvanArUM che ane ene viSaya ati vistAravALo che. vaLI e aneka sUma padAthone dekhADanArUM hovAthI vizuddha che. (zrutajJAnanA baLathI chaghartha prANI paNa zrutakevaLI kahevAya che. 768-69. 4yuM che-anatizAyA jAnane lage ye 76bhastha' 4uvAya. jANavuM" e jIvane svabhAva hovAthI, matijJAna zAzvata kahevAya. kemake anAdi saMsAramAM bhramaNa karatA e jIvanuM jJAna kadApi jatuM rahyuM nathI. akSarane mana tabhI to sarvahA musA cha paTava nigAhanAvAne 57 me pariNabhe cha.770-771. AgamamAM kahyuM che ke-- sarva jIvone mATe akSarane ane tame bhAga nitya udhADo rahe che. e je AcchAdita thaI jAya to jIvamAM jIvatva kahevAya nahi e a-jIvatva pAmI jAya.. 1. bhatijAna sane atavAna-ye 'anatizAyI' jJAna vAya che. zeSatraNa atizAyI' avAya che, Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ) zrutajJAnanA cauda prakAra / (205) zrutajJAnaM puna, bhavejjIvasya sarvadA / prAptopadezApekSaM yatsyAdetanmatipUrvakam // 772 // matijJAnaM sparzanAdIndriyAnindriyahetukam / zrutaM tu syAllabdhito'pi padAnusAriNAmiva // 773 / / ityAdi / adhikaM tatvArthavRtyAdibhyaH avaseyam // caturdazavidhaM tacca yadvA viMzatidhA bhavet / caturdazavidhatvaM tu tatraivaM paribhAvyate // 774 // akSarazrutamityekaM syAd dvitIyamanakSaram / tArtIyika saMjJizrutaM turyaM zrutamasaMjJinaH // 775 // samyak zrutaM paMcamaM syAt SaSTaM mithyAzrutaM bhavet / sAdizrutaM saptamaM syAdanAdizrutamaSTamam // 776 // sAntazrutaM tu navamamanantaM dazamaM zrutam / ekAdazaM gamarUpamagamaM dvAdazaM punaH // 777 // trayodazaM tvaMgarUpamaMgabAhyaM caturdazam / prAyo vyaktA amI bhedAstathApi kiMciducyate // 778 // paNa A zrutajJAna jIvane sarvadA hotuM nathI kemake ene to buddhipUrvaka AsapurUSanA upadezanI apekSA 29 . 772. vaLI matijJAnane sparzana Adi Indriya ane mana e beU kAraNa--hetubhUta che ane zrutajJAna te padAnusArI labdhivALAonI jema labdhithI paNa saMbhave che. 773. (A kAraNene laIne matijJAna ane zrutajJAna-ema be pRthapha bheda gaNyA che e yukta che) vizeSa jANavAnI IcchAvALAe tavArthavRtti Adi graMthamAMthI jANuM levuM. A zrutajJAna caMda prakAranuM che athavA enA vize bheda paNa kahe che. je cAra prakAra kahepaay che te yA pramANe cha:-- 774. (1) 112, ( 2 ) manakSa2, ( 3 ) sajJi, ( 4 ) asajJi, (5) sabhya, (6) mithyA, (7) sAhi, (8) manAhi, (8) sAnta, (10) mananta, (11) gama, (12) agabha, (13) bhaga35 bhane (14) majasAhA775-778. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 3 ( 206) lokprkaash| tatrAkSaraM tridhA sNjnyaavyNjnlbdhibhedtH| tatra saMjJAkSarametA lipayo'STAdazoditAH // 779 // tathAhi haMsalivI bhUalivI jakhkhA taha rakhkhasIya bodhvvaa| uDDI javaNI turakI kIrA daviDI ya siMdhavizrA // 1 // mAlaviNI naDi nAgarI lADalivI pArasIya bodhavvA / taha animittIalivI cANakkI mUladevI ya // 2 // akArAdihakArAntaM bhavati vyaMjanAkSaram / ajJAnAtmakamapyetad dvayaM syAt zrutakAraNam // 780 // tataH zrutajJAnatayA prajJaptaM paramarSibhiH / labdhyakSaraM tvakSaropalabdhirarthAvabodhikA // 781 // taca labdhyakSaraM SoDhA yat zrotrAdibhirindriyaiH / bodho'kSarAnuviddhaM syAcchabdArthAlocanAtmakaH // 782 // A aida bheda prAya: vyakta che tathApi emanA saMbaMdhamAM kaMIka kahIe. paheluM akSaradyuta traNa prakAranuM che. saMjJA, vyaMjana ane labdhi. emAM saMjJAkSara che e A aDhAra lipirUpa che - (1) salipi, (2) bhUtalipi, ( 3 ) yakSasipi, (4) rAkSasIlipi, (5) 6DIlipi, (6) yavanIlipi, (7) tuvipi, (8) 8lipi, (8) drAvilipi, (10) siMdhIsipi, (11) bhAvIsipi, (12) nApi, ( 13) nAgarIlipi, (14) dATalipi, (15) pAsIsipi, (16) aniyabhitalipi, (17) yAyalipi ane ( 18 ) bhUnalapi. ( 1-2 ) A kArathI te huM kAra sudhI vyaMjanAkSara che. saMjJAkSara ane vyaMjanAkSara beU che to ajJAnAtmaka, toye zrutajJAnanA kAraNarUpa che. ane eTalA mATe pUrvAcAryoe emane zrutajJAna tarI mAvyA cha. 780. have arthane bodha karAvanArI je akSaronI upalabdhi e trIjuM ladhyakSara (zrutajJAna) 781. A labedhyakSa zrutajJAna cha prakAranuM che; kemake akSarane anubaddhapaNe zabdArtha samajavA rUpa bodha zrotra Adi pAMca indriya ane chaThuM mana ema chavAnAM vaDe thAya che. jemake devadattano Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ) 'akSarazruta' ane 'ankssrshrut'| (207) yathA zabdazravaNato rUpadarzanato'thavA / devadattoyamityevaMrUpo bodho bhavediha // 783 // evaM zeSendriyabhAvanA kAryA // tairakSarairabhilApyabhAvAnAM pratipAdakam / akSarazrutamuddiSTamanakSarazrutaM param // 784 / / tathoktam-Usasi nIsasi nicchuTaM khAsiyaM ca chIaM ca / nissaMghiyamaNusAraM aNakhkharaM cheliyAiyaM // 785 // ayaM bhAvaH-kAmitaveDitAyaM yanmAmAvhayati vakti vA / ityAdyanyAzayagrAhi tatsyAt zrutamanakSaram // 786 // iha ca ziraHkampanAdiceSTAnAM parAbhiprAyajJAnahetutve satyapi zrava. NAbhAvAnna zrutatvam / taduktaM vizeSAvazyakasUtravRttau ruTIitaM suaM succaitti / ceThA na succai kayAvitti // zabda sAMbhaLavAthI athavA enuM rUpa jevAthI 'e devadatta che" ema bodha-jJAna thAya che. 782-783. A pramANe bIjI indriyanI paNa bhAvanA karavI. Ama saMjJAkSara, vyaMjanAkSara ane ladhyakSara e traNe akSarevaDe vANIgaNya padAthone pratipAdana 42nA3 jJAna-ye akSarazruta vAya che; mAtInusanakSarazruta upAya che. 784. e viSaye ema kahyuM che ke zvAsa sevA, ni:zvAsa bhUyo, ugha2 mAvI, thu, nA chI4, 21 42vI, yapaTarI gAvI-bagere manakSazrutajJAna cha. 785. eno bhAvArtha A pramANe che - koI vyakti mane bolAve che athavA mane kaMI kahe che ItyAdi anyanA Azaya samajAbnaa3, mArAmAvA-sapAsa 42 // tyAhijJAna manakSazrutajJAna uDavAya. 786. ahiM mastaka dhuNAvavuM Adi ceSTAo jo ke pArakA abhiprAya jANavAmAM hetubhUta che to paNa e ceSTAo kaMI zravaNe paDatI nathI-saMbhaLAtI nathI. ethI emanAmAM zrutatva nathI. vizeSAvazyaka sUtranI vRttimAM kahyuM che ke - rUTita eTale zabda-avAja, te zrutatvano sUcaka che; ceSTA kadApi e sUcavatI nathI. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (208) lokaprakAza / [ sarga 3 uktanyAyena zrutatvaprAptau samAnItAyAmapi tadevocchasitAdi zrutaM na zirodhUnanakaracalanAdi ceSTA / yataH zAstrajJalokaprasiddhA rUDhiriyamiti // karmagraMthavRttau tu ziraHkampanAdInAmapi anakSarazrutatvamuktam / / tathA ca tadgranthaH anakSarazrutaM veDitaziraHkampanAdinimittaM mAmAhvayati vArayati vA ityAdirUpaM abhiprAyaparijJAnamiti // syAddIrghakAlikI saMjJA yeSAM te saMjJino mtaaH| zrutaM saMjJizrutaM teSAM paraM tvasaMjJikazrutam // 787 // .. samyakzrutaM jinaproktaM bhavedAvazyakAdikam / tathA mithyAzrutamapi syAtsamyakparigrahAt // 788 // AvazyakaM tadaparamiti samyakzrutaM dvidhA / SoDhA cAvazyakaM tatra sAmAyikAdibhedataH // 789 // tathAhi- sAmAiyaM cauvIsattho vaMdaNayaM paDikamaNaM kAusaggo paccarUkhANaM iti // - uktanyAye zrutatvanI prApti lAvatAM chatAM e ja ucchavAsa, nizvAsa Adi zruta kahevAze. mastaka dhuNAvavuM, hAtha halAvavA vagere ceSTA zrata kahevAze nahiM. kAraNake zAstrakonI e prasiddha rUDhi che. karmagraMthanI vRttimAM to ziraDakaMpa Adine paNa "akSaradyuta" mAM gaNyA che. juo tyAM zuM kahevuM che - khAre, ziraDakaMpa Adi nimittavALuM-athavA mane bolAve che, mane niSedha kare che ityAdirUpa-abhiprAyanuM parijJAna e anakSakRta che. - jemane dIrdhakALanI saMjJA hoya eone saMsi kahelA che. ane emanuM zruta saMkSizruta kahevAya che. ethI ulaTuM hoya e asaMnnizrata kahevAya che. jinezvarabhASita Avazyaka Adika samyakruta kahevAya che ane mithyAtvInAM zAstra paNa samyagdaSTi vaDe grahaNa karyA hoya e paNa sabhyazruta kahevAya. Ama ( 1 ) Avazyaka ane (2) AvazyakathI apara-bIjuM, ema sabhyazruta be prakAranuM che. emAM paNa AvazyakanA cha bheda che. 787-789. me cha mehamA pramANe (1) sAmAyi, (2) yaaksityA, (3) Riajl, (4) pratibhaY, (5) GA ane. (6) 5nya . Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] agyAra -- aMga ' ane cauda ' puurv'| ( 209) zrAvazyaketaraccAMgAnaMgAtmakatayA dvidhA / aMgAnyekAdaza dRSTivAdazcAMgAtmakaM bhavet // 790 // zrAcArAMgaM sUtrakRtaM sthAnAMgaM samavAyayug / paMcamaM bhagavatyaMgaM jJAtAdharmakathApi ca // 791 // upAsakAntakRdanuttaropapAtikAdazAH / praznavyAkaraNaM caiva vipAkazrutameva ca // 792 // parikarmasUtrapUrvAnuyogapUrvagatacUlikAH paMca / syurdRSTivAdabhedAH pUrvANi caturdazApi pUrvagate // 793 // tAni caivam utpAdapUrvamagrAyaNIyamatha vIryata: pravAdaM syAt / asterjJAnAtsattvAsadAtmanaH karmaNazca param 794 // pratyAkhyAnaM vidyApravAdakalyANanAmadheye ca / prANAvAyaM ca kriyAvizAlamatha lokabindasAramiti / 795 // dRSTivAdaH paMcadhAyamaMgaM dvAdazamucyate / upAMgamUlasUtrAdi syAdanaMgAtmakaM ca tat // 796 // sabhyazrutanA bhAna 2 'mAvazyathA a52' ko cha. genA (1) mane (2) mana -samaya che.sabhA macyA2 maga mane STiyAha-meTAyagAtma cha. 780. (1) mAyArAma, (2) sUyAuit, (3) sujion, (4) sabhavAyAMga, (5) bhagavatI, (6) zAtAdharma thA, (7) pAsa zAMta, (8) santa4in, (8) anuttarIyA, (10) praznavyA4265 mana (11) vipAsUtra-se azyA2 mA che. 781-82. (1) paribha, (2) sUtra, (3) pUrvAnuyoga, (4) pUrvata bhane (5) yukSiA -mama pAMya prAraSTiyA che. 'pUrvagata' mA yo pUrvAnA samAveza thAya che. 783. e cAda pUrva A pramANe che - (1) tyA pravAha, (1) sayAyAya pravAha, (3) vAya pravAha, (4) mastipravAha, (5) jJAnapravAha, (6) satyapravAha, (7) yAtmapravAha, (8) bhapravAha, (6) pratyAyAnapravAha, (10 vidhApravAha, (11) udhyAyupravAha, (12) prANavAyapravAha, (13)yAvizArApravAha sana (14 samisAra pravAha. 784-785. A pAMca prakArano daSTivAda kahe e bAramuM aMga kahevAya che. upAMga tathA mULa sUtra Adika anaMgAtmaka che. 796. 27 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (210) lokaprakAza / [ sarga 3 evaM ca yaduktamarthato'rhadbhiH saMdRbdhaM sUtratazca yat / mahAdhIbhirgaNadharaistatsyAdaMgAtmakaM zrutam // 797 / / tato gaNadharANAM yatpAraMparyAptavAGmayaH / ziSyapraziSyairAcAryaiH prAjyavAGmatizaktibhiH // 798 / / kAlasaMhananAyurdoSAdalpazaktidhIspRzAm / anugrahAya saMdRbdhaM tadanaMgAtmakaM zrutam // 799 // yugmam // spRSTAnyajJopakArAya tebhyo'pyaktinarSibhiH / zAstraikadezasaMbaddhAnyevaM prakaraNAnyapi // 800 // etakSaNaM caivam zAstraikadezasambaddhaM zAstrakAryAntare sthitam / bAhuH prakaraNaM nAma granthabhedaM vipazcitaH // 801 // evaM ca vaktRvaiziSTayAdasya dvaividhyamIritam / vastuto'hatpraNItArthamekamevAkhilaM zrutam // 802 // tathoktaM tatvArthabhASye evI rIte zrIjinaprabhue "arthathI" kaheluM ane buddhizALI gaNadharee "sUtrathI" guMtheluM che e (1) aMgAtmakazruta. pachI paraMparAe vADamaya meLavIne utkRSTa vacanabuddhinI zaktivALA gaNadharanA ziSya-praziSya-AcAryoe kALa, saMghayaNa ane AyuSyanI khAmIne lIdhe buddhimAM utarI gayelA jIvonA kalyANane mATe je raceluM e (2) anaMgAtmaka zruta eTale sAzruta.787-788. eja pramANe ajJAnI jInA upakArArthe arvAcIna AcAryoe zAstronA amuka vibhAgathI 4 sa mmevA' 5427 / ' 57 2-yAM cha. 800. 'pra4274'nusakSa nIya pramANe cha: zAstranA amuka ekAda vibhAganI jemAM carcA karelI hoya ane je zAstranA kAryane viSe thita hoya evA graMthane vidvAne "prakaraNa" kahe che. 801. evI rIte vaktAnA viziSTapaNane laIne enA (zrutanA) be bheda kahyA che, paraMtu vastuta: to e "arthathI " ahaMtuprabhunuM raceluM hoI AkhuM sakaLa eka ja che. 802. enA saMbaMdhamAM tatvArthabhASyamAM sUtra che ke - Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] samyakzruta ane mithyAzruta / (211) vaktRvizeSAt dvaividhyamiti // kiM ca-vyAkaraNacchando'laMkRtikAvyanAvyatarkagaNitAdi / samyagdRSTiparigrahapUtaM samyakzrutaM jayati // 803 // mithyAzrutaM tu mithyAtvilokaiH svamatikalpitam / - rAmAyaNabhAratAdi vedavedAMgakAdi ca // 804 // uktaM ca bhASyakatA-- sadasadavisesaNAo bhvheujhitthirovlNbhaalo| nANaphalAbhAvAo misthadihissa annANam // 1 // (pUrvAntargateyaM gAthA) RgyajuHsAmAtharvANo vedA aMgAni SaT punH| zikSA kalpau vyAkaraNaM chando jyotirniruktiyaH // 805 // SaDaMgI vedAzcatvAro mImAMsAnvikSikI tathA / dharmazAstraM purANaM ca vidyA etAzcaturdaza // 806 // tatazca " agtA hA hA (2) meTa 12nu." vaLI vyAkaraNazAstra, chaMdazAstra, alaMkArazAstra, kAvya, nATaka, tarkazAstra, gaNitazAstra, vagere je samyakrasTinA prahaNathI zuddha thayuM che e sarva samyakakRta che ane eja jayavaMtuM pate cha. 803. mithyAtvI lokoe svamati anusAra ka9yuM e mithyAzruta. jemake rAmAyaNa, bhArata vagere; tathA ve, vegavagere. 804. bhAgyakAra paNa e saMbaMdhamAM kahe che ke sat asat "no taphAvata nathI mATe, bhavano hetu eTa7paNe kahyo che mATe, ane jJAnanA phaLane abhAva che mATe mithyAdaSTinuM zruta sarva ajJAna ja che. A gAthA pUrvAntargata che. veda, yajurveda, sAmaveda ane atharvaveda-ema cAra veda che. enA vaLI cha aMge kahyA cheH (1)zikSA, (2) 465, (3) vy|4254, (4) , (5) jyoti mane (6) ni3ti. 4vii mA 7 aMga, cAra veda, mImAMsA, AnvikSikI, dharmazAstra ane purANuM maLIne caMda vidyAe kahevAya Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 212) lokaprakAza / [sarga 3 tathA Ayurvedo dhanurvedo gAndhavaM cArthazAstrakam / caturbhiretaiH saMyuktAH syuraSTAdaza tAH punH|| 807 // apUrNadazapUrvAntamapi samyakazrutaM bhavet / mithyAtvibhiH saMgRhItaM mithyAzrutaM viparyayAt // 808 // dravyakSetrakAlabhAvaiH sAyantaM bhavati zrutam / anAdyaparyavasitamapi jJeyaM tathaiva ca // 809 // ekaM puruSamAzritya sAdyantaM bhavati zrutam / anAdyaparyavasitaM bhUyasastAn pratItya ca // 810 // bhavAntaraM gatasyAzu puMso yannazyati zrutam / kasyacittadbhava eva mithyAtvagamanAdibhiH // 811 // taduktaM vizeSAvazyake caudasapuvI maNupro devatte taM na saMbharai savvam // desaMmi hoi bhayaNA sahANabhAve vi bhynnaao||1|| deze punarekAdazAMgalakSaNe iti kalpacUrNiH // svasthAnabhAve iti manuSyabhave'pi tiSTataH bhajanA // che. tathA Ayurveda, dhanurveda,gAndharva ane arthazAstra-A cAra enI bhegI gaNIe to aDhAra vidyAsADavAya. 805-807. daza pUrva" saMpUrNa na karyA hoya evuM samyakuzruta paNa je "micyadaSTi'ne hoya to te viparyayana sIdhe mithyAzruta thAya cha-uvAya. 808. zrata "sAdisAMta" paNa hoya, tema anAdianaMta paNa hoya. jevA dravya kSetrakALabhAva. eka 53pane mAzrayIne 'sAhisAnta' (sAyanta) 4upAya-DAya cha; anene mAzrayAne 'mAnAmina' (manAyanta) DAya che. 808-810. enuM kAraNa ema ke kaI kaI purUSa anya janma dhAraNa kare che tyAre enuM zruta mithyAtvaprApti vagere kAraNone laIne te ja bhavamAM naSTa thAya che. 811 vizeSa AvazyakasUtramAM enA mATe ema kahyuM che ke cAdapUrvadhArIne devatAnA janmamAM e sarva (cida pUrve ) smaraNamAM rahetAM nathI, enI vismRti thaI jAya che. apabhAganuM svasthAnabhAvamAM kaMIka smaraNa rahe athavA na paNa rahe. "a5 bhAga eTale agyAra aMga ja, bIjuM nahi." ema kapacurNimAM kahyuM che. svasthAnalAvabhATabhanuSyanA sabhAMDavA chatai.' Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] zrutanA -- sAdi, ' ' anAdi ' vagere cAra prakAra / (213) tatra zrutajJAnanAzakAraNAni amUnimicchabhavaMtarakevalagelannapamAyamAiNA nAsotti // SaSTAMgacaturdazAdhyayane tu tetalimantriNaH pUrvAdhItacaturdazapUrvasmaraNa muktamastIti jJeyam // sAdyantaM kSetrato jJeyaM bharatairavatAzrayAt / anAdyaparyavasitaM videhApekSayA punaH // 812 / / kAlatazcAvasarpiNyutsarpiNyoH sAdisAntakam / mahAvidehakAlasyApekSayAyantavarjitam // 813 // bhavasiddhikamAzritya sAdyantaM bhAvato bhavet / chAdmasthikajJAnanAzo yadasya kevalakSaNe // 814 // naImiya chAumathie nANe iti vacanAt / / anAdyanantaM cAbhavyamAzritya zrutamucyate / zrutajJAnazrutAjJAnabhedasyAtrAvivakSaNAt // 815 // kSAyopazamikabhAve yadvAnAdyantamIhitam / evaM sAyanAdisAntamanantaM zrutamUhyatAm // 816 // zrutajJAnano nAza thavAnAM kAraNoH mithyAtva, bhavAntara, kevaLajJAna, pATha karavo nahiM te, ane pramAda Adika che. chaThThA "aMga" nA cAdamA "adhyayana mAM to ema kahyuM che ke pUrve zIkhelA code pUrvanuM 'tatali' bhatrIne bharae 2chu tu. yA zruta che te kSetrathA ' ' marata' mane 'bhairavata' nI apekSA sAdhanta cha; ane 'bhAvi' nI apekSA anAmita cha. 812. vaLI "kALathI" avasarpiNakALa ane utsarpiNukALanI apekSAe mRta sAdisAnta che, ane mahAvidehanA kALanI apekSAe anAdi ananta che. 813. 'mAthI' (Qta ) savasiddhipana mAzrayAne sAhisAnta cha bhanyAre - jJAna utpanna thAya che tyAre chadmasthajJAna naSTa thAya che. kemake zAstrane viSe kahyuM che ke " chaThastha' jJAna naSTa thaye chate 'tpanna thAya che. 814. ane "abhavI " jIvane AzrayIne zruta anAdi ananta che kemake tyAM zrutajJAna ane Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (224) DhovAmI | [ sarSa 2 gamAH sadRzapAThAH syuryatra tadgamikaM zrutam / tatprAyo dRSTivAde syAdanyaccAgamikaM bhavet // 817 // aMgAviSTaM dvAdazAMgAnyanyadAvazyakAdikam / itthaM prarUpitAH prAjJaiH zrutabhedAzcaturdaza / / 818 // ye bhedA viMzatiste'pi kathyante lezamAtrataH / na granthavistarabhayAdiha samyakprapaMcitAH // 819 / / tathAku pajayaakhkharapayasaMghAyA paDivatti taha ya aNuzogo / pAhuDapAhuDapAhuDavatthupuvvA ya sasamAsA // 820 // tatra ca avibhAgaH paricchedo yo jJAnasya prklpitH| sa paryAyo yAdayaste syAtparyAyasamAsakaH // 821 // labdhyaparyAptasya sUkSmanigodasthazarIriNaH / yadAdyakSaNajAtasya zrutaM srvjghnytH|| 822 // zrutajJAna evA bheda gaNyA nathI. athavAte kSApazamika bhAvanI apekSAe e anAdi ananta che. 815-816 Ama jotAM zruta sAdi che tema anAdi paNa che; sAnta che tema ananta paNa che. jyAM " gama" eTale sadaza pATha hoya te "gamikazrata" kahevAya che. e prAya: daSTivAdane viSe heya. "gamika' zivAyanuM sarva "agamika". te "aMgapraviNa" dvAdazAMgI tathA "aMga. bAhA" AvazyakAdi che. 817-818. A pramANe prAjJapurUSae zrutanA cAra bheda samajAvyA che. zruta" nA vIza bheda paNa kahevAya che ane e viSe paNa ame atra kiMcit kahezuM. graMtha vistAranA bhayane lIdhe vistArapUrvaka vivecana karazuM nahi. 819. e vIza bheda A pramANe - paryAya, akSara, pada, saMghAta, pratipatti, anuga, prAbhRtu prAbhRta, prAkRta, vastu ane pUrva--e daza ane e pratyekanI sAthe "samasa" eTaluM joDavAthI bIjA daza thAya. ema sarva maLI vIza. 820. jJAnanA avibhAjya pariccheda-enuM nAma "paryAya" ane evA be ke vadhAre pariccheda (bhAga)-enuM nAma paryAyasamAsa. 821. utpattine pahele ja kSaNe labdhiaparyApta sUkSamanidanA jIvane sarvathI jaghanya Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] zrutajJAnanA vIza bheda / (215) tasmAdanyatra yo jIvAntare jJAnasya vardhate / avibhAgaparicchedaH sa paryAya iti smRtaH // 823 // yugmam // ye'vibhAgaparicchedA dvayAdayo'nyeSu dehiSu / vRddhiMgatAste paryAyasamAsa iti kIrtitAH // 824 // tathoktamAcArAMgavRttI sarvanikRSTo jIvasya dRSTa upayoga eva vIreNa / sUkSmanigodAparyAptAnAM sa ca bhavati vijJeyaH // 825 // tasmAtprabhRtijJAnavivRddhidRSTA jinena jIvAnAm / / labdhinimittaiH karaNaiH kAyendriyavAGmanodagbhiH // 826 / / madhye labdhyakSarANAM syAdyadanyataradakSaram / tadakSaraM tatsaMdoho'kSarasamAsa iSyate // 827 // padAnAM yAdRzAnAM syAdAcArAMgAdiSu dhruvam / aSTAdazasahasrAdipramANaM tatpadaM bhavet // 828 // dvayAdIni tatsamAsaH syAdevaM sarvatra bhAvyatAm / saMghAtapratipattyAdau samAso hyanayA dizA // 829 // jJAna hoya che tethI anyatra jIvAntaramAM jJAnano je avibhAjya pariccheda vRddhi pAme che te paryAya" kahevAya che, ane anya jemAM be ke vizeSa avibhAjya pariccheda vRddhi pAmelA hoya che ene "paryAyasamAsa" kahelA che. 822-824 AcArAMgasUtranI vRttimAM kaheluM che ke - zrI vIraprabhue jIvana sarvathI jaghanya upayoga joyelo che ane te sUphamanigoda aparyApta jIvone hoya che. vaLI emaNe labdhinA nimittarUpa evA kAyA-Indriya-vAcA-mana ane daSTirUpI karaNe vaDe ema paNa joyuM che ke jIvanuM jJAna tyAMthI ja zarU thaIne vRddhi pAme che. 825-826. - ladhyakSa madhene pratyeke pratyeka akSara "akSara" kahevAya che; ane evA akSarone samUha "akSarasamAsa' kahevAya che. 827. AcArAMga vagere sUtrane viSe jevAM padonuM aDhAra hajAra vagere pramANa ApeluM che tevA pratyekane "paTa" kahe che. ane be ke vizeSa padano samAhAra hoya e "padasamAsa' kahevAya. " saMghAta ', pratipatti" vagere bhedomAM " samAsa' nuM svarUpa A ja pramANe samajI khe. 828-826. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (216) lokaprakAza / [sarga 3 gatIndriyAdidvArANAM dvASaSTerekadezakaH / gatyAdirekadezo'syAH svargatistatra mArgaNA // 830 // jIvAdeH kriyate so'yaM saMghAta iti kIrtyate / gatyAdidvayAdyavayavamArgaNA tatsamAsakaH // 831 // yugmam // saMpUrNagatyAdidvAre jIvAdermArgaNA tu yaa| pratipattiriyaM jIvAbhigame dRzyate'dhunA // 832 // stpdprruupnnaadynuyogdvaarmucyte| prAbhRtAntaHstho'dhikAraH prAbhRtaprAbhRtaM bhavet // 833 // vastvantarvartyadhikAraH prAbhRtaM parikIrtitam / pUrvAntarvartyadhikAro vastunAmnA pracakSate // 834 // pUrvamutpAdapUrvAdi sasamAsAH same'pyamI / zrutasya viMzatirbhedA itthaM saMkSepataH smRtAH // 835 // iti zrutajJAnam // gati, Indriya Adi bAsaTha kAronA eka dezarUpa gati Adi ane enA vaLI eka prakArarUpa devagatie devagatimAM jIva vagerenI mAgaNI karavAmAM Ave enuM nAma saMghAta" jJAnaane evA ja gati vagere be ke vizeSa kArAdi avayavonI mArgaNa e 'saMghAtasamAsa 'jJAna upAya che. 830-831. vaLI saMpUrNa gati Adika dvArane viSe java vagerenA je mArgaNa enuM nAma "pratipatti -ema jIvAbhigamasUtrane viSe kahyuM che. 83ra. satpadArthonI prarUpaNa vagere karavuM e "anugAra." vaLI prabhutanI aMdara rahelo adhikAra-e prAbhUta prAbhUta kahevAya che. ane vastunI aMdara rahela adhikAra-enuM nAma ' prAmRta.' vaNI pUrvamA 29sA adhikAra-se 'vastu' nAmayI mAya che. vaNI GpAhapUrva mAha pUrva'cha. 833-835. A pramANe saMkSiptapaNe zrutajJAnanA viza bheda samajAvyA. e rIte zrutajJAnanuM vivecana saMpUrNa. ve (jIon ) avadhijJAna viSe. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] ' avadhijJAna' ane enA cha prakAra / (217) avadhAnaM syAdavadhiH sAkSAdarthavinizcayaH / avazabdo'vyayaM yadvA so'dhaHzabdArthavAcakaH // 836 // adho'dho vistRtaM vastu dhIyate paribudhyate / anenetyavadhiryadvA maryAdAvAcako'vadhiH // 837 // maryAdA rUpidravyeSu pravRtti tvarUpiSu / tayopalakSitaM jJAnamavadhijJAnamucyate // 838 // anugAmyananugAmI vardhamAnastathA kssyii| pratipAtyapratipAtItyavadhiH SaDvidho bhavet // 839 // yadvidezAntaragatamapyanveti svadhAriNam / anugAmyavadhijJAnaM tadvijJeyaM svanetravat // 840 // yatra kSetre samutpannaM yattatraivAvabodhakRt / dvitIyamavadhijJAnaM tacchRkhalitadIpavat / / 841 // yadaMgulasyAsaMkhyeyabhAgAdiviSayaM purA / samutpadyAnuviSayavistAreNa vivardhate // 842 // marthanA sAkSAta nizcaya35 avadhAna-sanu nAma 'bhavadhi'. mathavA bhIzata, 'ma' zabda " nIce nA arthamAM " avyaya tarIke gaNIe to nIce nIce vistarelI vastu jenA basapAya se (jJAna)nAma bhavadhi. athavA trIzata, 'ma' za6 'bhyohaa'n| arthamAM laIe. mayadA eTale rUpI padArthone viSe pravRtti, arUpI (padArtho) ne viSe nahiM. evI pravRttithI je jJAna thAya che enuM nAma avadhijJAna. 836-838. e avadhijJAna cha prakAranuM che?-- (1) anubhAbhI, (2) ananubhAbhI, (3) vardhamAna, (4) kSayI, (5) pratipAtI bhane (6)ma-pratipAtI. 838. kaI (avadhi) jJAnI jIva pravAse gayelo hoya tyAMye, enA netranI jema je jJAna enI 41001 pAcha anugamana rete anubhAbhI' avadhijJAna. 840. je jJAna je kSetrane viSe utpanna thayuM hoya tyAMja zaMkhalAbaddha-sAMkaLa sAthe bAMdhelAkheDI rAkhelA dIpakanI jema prakAza-bodha kare, ( AgaLa ke pAchaLa, Aghe pAcho prakAza na pADI za)te ' mnnu||bhii' avadhijJAna. 841. eka AgaLano asaMkhyAtamA bhAga ja jene viSaya thaI zake evuM je jJAna utpanna thayA 28 For Private & Personal use only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 218 ) lokaprakAza / loke lokamAtrANi yAvatkhaMDAnyasaMkhyazaH / syAtprakAzayituM zaktaM vardhamAnaM tadIritam // 843 // yugmam // aprazastAdvayavasAyAt hIyate yatpratikSaNam / hustadavadhijJAnaM hIyamAnaM munIzvarAH // 844 // syAdvardhamAnaM zuSkopacIyamAnendhanAgnivat / hIyamAnaM parimitAtAdRgindhanavahnivat // 845 // yojanAnAM sahasrANi saMkhyeyAnyapyasaMkhyazaH / yAvalokamapi dRSTvA patati pratipAti tat // 846 // pramAdena patatyetadbhavAntarAzrayeNa vA / yathAzrutaM svarUpaM ca vakSye'thApratipAtinaH // 847 // yatpradezama lokasya dRSTumekamapi camam / tatsyAdapratipAtyeva kevalaM tadanantaram // 848 // hIyamAnapratipAtinozca zrayaM vizeSa: keDe pAchaLathI viSayanA vistAra pramANe vRddhi pAme che, ane alAkane viSe paNa leAkAkAza jevaDA asaMkhya gALAne prakAzita karavAnI jenAmAM zakti che e jJAna vamAna avadhijJAna. 842-843. [ sarga 3 aprazasta vyavasAyane lIdhe je pratikSaNa kSINa thatu jAya che ene munIzvarA ' kSINu avizvajJAna kahe che. 844 jemAM vAraMvAra sukAM Indhana umera umera karAtAM heAya evA agni jevuM vadhu mAna avadhijJAna che; ane jemAM alpapramANamAM ane lIlAM kASTo nAkhelA hAya evA agni samAna kSINu avadhijJAna che. 845. sakhyaasakhya sahastrabaddha ceAjanA paryanta ane TheTha leAkAkAza sudhI paNa joIne je puna: pAchuM paDe che te 'pratipAti' avadhijJAna. ( A pratipAtI avadhijJAna pramAdane lIdhe athavA anya janma dhAraNa karyAthI paDe che ). 846-847. have apratipAti avadhijJAnanuM zAstrokata svarUpa kahIe chIe. jenAmAM alAkanA eka paNa pradeza jovAnuM sAmarthya che te apratipAti' avadhijJAna. A jJAna vidyamAna hoya che evAmAM ja kevaLajJAna prApta thAya che. 848, Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] enI vizeSa samaja / (219) pratipAti hi nirmUlaM vidhyAyatyekahelayA / hIyamAnaM punaH hAsamupayAti zaneHzaneH // 849 // idaM karmagranthavRtyabhiprAyeNa // tatvArthabhASye tu anavasthitAvasthitAkhyayoH antyabhedayoH evaM svarUpam uktam anavasthitaM hIyate vardhate ca vardhate hIyate ca pratipatati ca utpadyate ca iti punaH punaH urmivt|| avasthitaM yAvati kSetre utpannaM bhavati tato na pratipatati AkevalaprApteravatiSThate / aAbhavakSayAdvA jyAtyantarasthAyi vA bhavati liMgavat / yathA liMgaM puruSAdivedaM iha janmani upAdAya janmAntaraM yAti jantuH tathA avadhijJAnamapi iti bhaavH|| nRtirazcAmayaM SoDhA kssaayopshmiko'vdhiH| bhavedbhavapratyayazca devanArakayoriha // 1 // taduktam- dvividhaH avadhiH / bhavapratyayaH kSayopazamanimittazca // iti tatvArthasUtre // syAdbhavapratyayo'pyeSa na kSayopazamaM vinaa| anvayavyatirekAbhyAM hetutvAdasya kinviha // 2 // hIyabhAna' (=kSI) bhane pratipAti' pathye tApatache te mA pramANe:- pratipAti' ekadama nirmaLa thai zamI jAya che. jyAre "hIyamAna dhImedhIme kSINa thatuM jAya che. 849. e abhiprAya karmagraMthanI vRttine anusarIne che. jyAre tatvArthabhASyamAM bIjI rIte kahyuM che. emAM to "anavasthita ane "avasthita" ema be prakAra kahyA che. ghaTe ane vadhe, vaLI pAchu ghaTe; tathA jaLanAM kallolanI peThe paDe, caDhe ne vaLI pAchuM paDe evA svabhAvavALuM anavasthita'. jeTalA kSetramAM utpana thayuM hoya tyAMthI pAchuM paDe nahiM paraMtu kevaLajJAna thAya tyAM sudhI TakI ja rahe e "avasthita'. e, bhavakSaya thaye jAtyatarane viSe paNa rahe che, liMganI peThe. jevI rIte prANa A janmamAM liMga eTale purUSAdiveda prApta karI anya bhavamAM jAya che tema avadhijJAna paNa anya janmamAM jAya che-rahe che. A cha e prakAranuM avadhijJAna manuSya ane tiryaMcAne kSAyopathamika hoya che, ane deva tathA nArakInA jIne bhavapratyayika hoya che. (1). tatvAtha sUtramA 54thucha dvividhaH avadhiH / bhavapratyayaH kSAyoMpazamikazca // vaLI A "bhavapratyaya " paNa kSayopazama vinA hotuM nathI. kemake anvaye ane vyatireka Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (220) lokprkaash| [ sarga 3 syAtkSayopazame heturbhavo'yaM tadasau tathA / upacArA tuheturapi heturihoditaH // 3 // iti avadhijJAnam / / ___ manastvena pariNatadravyANAM yastu paryavaH / paricchedaH sa hi manaHparyavajJAnamucyate // 850 // yadvA manodravyasya paryAyA nAnAvasthAtmakA hi ye|| teSAM jJAnaM khalu mana:paryAyajJAnamucyate // 851 // syaadRjudhiivipuldhiilkssnnsvaamibhedtH| tad dvibhedaM saMyatasyApramattasyaddhizAlinaH // 852 // __ anena cintitaH kumbhA iti saamaanygraahinnii| manodravyaparicchittiryasyAsAvRjudhIH zrutaH // 853 // anena cintitaH kumbha sa sauvarNaH sa maathurH| iyatpramANo'dyatana: pItavarNaH sdaakRtiH|| 854 // evaM vizeSavijJAne matiryasya pttiiysii| jJeyo'yaM vipulamatirmanaHparyAyalabdhimAn // 855 / / yugmam // thI bhavapratyaya ene hetu che-kAraNabhUta che. joke kSayapazamamAM to A bhava hetubhUta che te paNa tuna tu 5 Da 4uvAya me upayA2 cha. (2-3). A pramANe avadhijJAnanuM svarUpa kahyuM. ve (yAthA) manAparyavajJAna viSe. manasvapaDe pariNata thayelA dravyanA paryava, paryAya ke paricacheda-enuM nAma mana:paryava jJAna. athavA nAnA prakAranI avasthAvALA manedravyanA paryAnuM je jJAna-e mana:paryava jJAna. 850-851. bhinna lakSaNa ane bhinna svAmIne laIne enA trahamati ane vipulamati ema be bheda pADayA che. ane e apramatta ane labdhizALI saMyamI (muni)ne hoya che. 852. ANe kuMbha dhAryo che eTaluM sAmAnya jJAna grahaNa karanArUM manedravya jene hoya e jImati kahevAya. ANe kuMbha dhAryo che ane e kuMbhasuvarNane, mathurAne, Avo, Ajano banAveluM, pItavarNa ane suMdara AkRti vALo dhAryo che ema vizeSajJAna grahaNa karanArI buddhi jene hoya e vipulamati, 853-854. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drabyaloka ] manaHparyajJAna / enA be prakAra / (221) nanu ca avadhizca manaHparyavazcobhe apyatIndriye / rUpidravyaviSaye ca bhedastadiha ko'nayoH // 856 // ___ atrocyate'vadhijJAnamutkarSAtsarvalokavit / saMyatAsaMyatanaratiryaksvAmikamIritam // 857 // anyadvizadametasmAdabahuparyAyavedanAt / apramattasaMyatikalabhyaM nRkSetragocaram // 858 // uktaM ca tatvArthabhASye vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaHparyavayorvizeSaH / iti // sAmAnyagrAhi nanu yanmana:paryAyamAdimam / tadasya darzanaM kiM na sAmAnyagrahaNAtmakam / // 859 // atrocyate-vizeSamekaM dvau trInvA gRhNAtya'jumatiH kila / ISTe bahUn vizeSAMzca paricchettumayaM na yat // 860 // sAmAnyagrAhyasau tasmAt stokagrAhitayA bhvet| sAmAnyazabdaH stokArtho na tvatra darzanArthakaH // 861 // ahiM keIema zaMkA lAve ke avadhi ane mana:paryava beu jJAna atIndriyajJAna che ane emane ubhayane viSaya paNa eka ja rUpI dravya che, to pachI emanA vacce bheda karyo rahyo? zAbhATe me hA pUha ? 856. e zaMkAnuM samAdhAna A pramANe-avadhijJAna utkRSTapaNe sarvalekane jANanArUM che. tathA e saMyamIone, asaMyamI evA manuSyone ane tiryane paNa hoya che. paNa mana:paryavajJAna aneka paryAne jANanArUM hAI pelA karatAM nirmaLa che, apramata saMyamI-muni-ne ja hoya che ane manuSyakSetrane ja gecara che. 857-858. - tatvArthabhASyamAM paNa kahyuM che ke-avadhi ane mana:paryava jJAnamAM vizuddhiparatve, kSetraparatve ane svAmI paratve bhinnatA che. vaLI koI e prazna uThAve ke jyAre "bAjumati mana:paryavajJAna" sAmAnyagrAhi che tyAre sAmAnyagrahaNAtmaka darzana" enuM kema nahiM ? 859 e praznanuM samAdhAna A pramANe-tra jumati eka be ke traNa viSayone bahumAM bahu grahaNa karI zake. ghaNA viSayone grahaNa karI levAnuM enAmAM sAmarthya na hoya. Ama a5 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / karmakSayopazamajotkarSAdvipuladhIH punaH / vajUna vizeSAvaizyatra vajJo vipulaniH // 8 // na cAbhyadhAyi siddhAnte kutrApyetasya darzanam / yUzanAma sAmAnyamAhitA naitastataH // 83 II vizeSarUpagrAhitve prApte nanvevametayoH / Dhormano viSayo viSe viM nivanam // 84 // atrocyate - zralpaparyAyavedyAdyaM ghaTAdivastugocaram / nAnAvidhavizeSAvacchedi zuddhataraM param // 865 // kasyacinna patatyAdyaM kasyacicca patatyapi / antyaM cAkevalaprApterna patatyeva tiSTati // 866 // tathoktaM tatvArthavRttau -- ( 222 ) yasya punaH vipulamateH manaHparyAyajJAnaM samajani tasya na patati AvarAteH / kRti // [ sarvez grAhi hAvAthI ene sAmAnyagrAhi kahyo. ( ahiM * sAmAnya ' zabda ' alpa ' nA artha mAM samajaveA, ' darzIna ' nA arthamAM nahi ) 860861. parantu vipulamati te karmanA kSayApazamanA utkarSane lIdhe ghaNA viSayane grahaNa karI zake che. ( ahiM vipula ' zabda mahuvAyI che ). vaLI zAstramAM paNa kyAMI enuM darzanarUpa kahyuM nathI mATe e beune danAtmaka sAmAnyagrAhitA nathI. 862-863 ' Ama joi vaLI keAI ema prazna kare ke--jyAre A pramANe beunA viSaya ' mana ' che ane beune vizeSarUpa grahaNa karavAnI zakti prApta thai che tyAre beunA ekamAM samAsa karavA joie. e bhinna prakAra kema rAkhyA ? 864. e za'kAnu samAdhAna A pramANe:--pahelAnA ghaTAdi vastu mAtra viSaya che ane e alpaparyAyane ja grahaNu karanArU che. ane khIjuM ( vipulamati ) aneka nAnAprakAranA viSayA- paryAcAne grahaNa karI zake che ane pahelAM karatAM vizeSa nirmaLazuddha che. vaLI pahelu keTalAka prANIone paDI jAya evuM ' ane keTalAkane * na paDI jAya ( TakI rahe ) evuM " hAya che, jyAre khIjuM paraMtu ja nathI paNa kevaLajJAnanI prApti sudhI TakI rahenArU che. 865-866. tatvA vRttimAM kahyuM che ke-- vipulamatine mana:parya vajJAna thAya che te kevaLajJAnanI prApti sudhI paDatu nathI. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] * kevalajJAna ' nuM svarUpa / (223) tatvArthastre'pi vizuddhayapratipAtAbhyAM tadvizeSa ityuktam // yogazAstraprathamaprakAzavRttau api Rjuzca vipulazceti syAnmanaHparyavo dvidhA / vizuddhyapratipAtAbhyAM vipulastu viziSyate // 1 // ityuktam // iti manaHparyAyajJAnam // kevalaM yanmatijJAnAdyanyajJAnAnapekSaNAt / jJeyAnantyAdanantaM vA zuddhaM cAvaraNakSayAt // 867 // sakalaM vAdita eva niHzeSAvaraNakSayAt / ananyasadRzatvenAthavAsAdhAraNaM bhavet // 868 // bhUtabhAvibhavadbhAvasvarUpoddIpakaM svataH / tadjJAnaM kevalajJAnaM kevalajJAnibhirmatam / / 869 // vishesskm|| iti kevalajJAnam // tatvArthasUtramAM paNa kahyuM che kebeu vacce bheda che te vizuddhiparatve ane patanapara che. yegazAstramAM prathama prakAzanI vRttimAM paNa kahyuM che ke - mana:paryavajJAnanA (1) kAju ane (2) vipula ema be prakAra che. "vipula' vizeSa vizuddha che ane paDatuM nathI eTale " ju" karatAM caDhIyAtuM che. A pramANe mana:paryava jJAnanuM svarUpa samajAvyuM. Dave (pAMyamA ) uvajJAna viSa. mati, kRta Adi anya cAre jJAnanI jene leza paNa apekSA na hoI je ekaluM ja che, ananta padArtho ane reya che ethI je 8 ananta" che, AvaraNono kSaya thaI javAthI je vizuddha che; pahelethI ja sarva AvaraNane kSaya thaI javAthI je "saMpUrNa che; enA samAna kaI na hovAthI je "asAdhAraNa che; ane bhUta, bhaviSya ane vartamAna padArthonA svarUpane je 'svata: prahIta 42nAI 'cha;-mevA jJAnane vazAnImA ' jJAna' cha. 897-898 e pramANe kevaLajJAnanuM svarUpa samajavuM. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 224) lokaprakAza / [ sarga 3 kutsitajJAnamajJAnaM kutsArthasya no'nvayAt / kutsitatvaM tu mithyAtvayogAttatrividhaM punaH // 870 // matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaMgajJAnamityapi / atha svarUpameteSAM darzayAmi yathAzrutam // 871 // matijJAnazrutajJAne eva mithyAtvayogataH / ajJAnasaMjJAM bhajato nIcasaMgAdivottamaH // 872 // tathoktam avisesiyA mai ccii samadihissa sA mainANaM / maianANaM mitthAdihissa suaMpi emeva // 1 // bhaMgA vikalpA viruddhAH syuste'treti vibhaMgakam / virUpo vAvadhebhaMgo bhedo'yaM tadvibhaMgakam // 873 // etacca grAmanagarasannivezAdisaMsthitam / samudradvIpavRkSAdinAnAsaMsthAnasaMsthitam // 874 // have ajJAna viSe. ajJAna seTa hutsita jJAna. bha. ' ' ani 2 tAchete hutsita' arthamAM levAnuM che. A kutsitapaNuM mithyAtvanA yogathI che. ajJAna traNa prakAranuM cheH (1) bhatijJAna, (2) zrutamajJAna sane (3) vijJAna. yetraNenu 2135 bhAgamabhA xse che se prabhANe matAchu. 870-871. matijJAna ane zrutajJAna beu mithyAtvanA cogathI ja "ajJAna" saMjJA pAmyA che, uttama purUSa nIcanA saMgathI nIca gaNAya che ema. 872. e viSayamAM kahela che ke mati to bheda vagaranI-eja jAtanI che. paraMtu samyadRSTinI mati matijJAnarUpa che, jyAre mithyASTinI mati matiajJAnarUpa che. e ja pramANe "zruta" nuM paNa samajavuM. (1) bhaMga eTale vikalpa. virUddha bhaMga-e vibhaMga. vibhego eTale viparIta vikalpa jemAM hoya evuM jJAna te "virbhAgajJAna." athavA avadhijJAnano viparIta bheda e virbhAgajJAnasebh 5 vAya. 873. vaLI A virbhAgajJAna gAma, nagara ane sanniveza vagerenA tathA samudra, dviIpa ane vRkSa vagerenA nAnA prakAranA saMsthAna jevuM hoya che. 874 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] matijJAnanA -- viSaya ' / (225) aSTAnAmapyathaiteSAM viSayAnvarNayAmyaham / dravyakSetrakAlabhAvaiH dravyatastatra kathyate // 875 // sAmAnyato matijJAnI sarvadravyANi budhyate / vizeSato'pi dezAdibhedaistAnavagacchati // 876 // kintu tadgatani:zeSavizeSApekSayAsphuTAn / eSa dharmAstikAyAdIn pazyetsarvAtmanA tu na // 877 // yogyadezasthitAn zabdAdIMstu jAnAti pazyati / zrutabhAvitayA buddhayA sarvadravyANi vetti vA // 878 // lokAloko kSetratazca kAlatastrividhaM ca tam / sarvAdvA vA bhAvatastu bhAvAnaudayikAdikAn // 879 // Aha ca bhASyakAra: Aesotti pagAro oghAdeseNa savva dvvaaiN| dhammatthikAiyAiM jANai na u savvabhAveNaM // 880 // 50vaaii| have e pAMce "jJAna" tathA traye "ajJAna maLI AThenuM dravyapara, kSetra paratve, kALaparatve ane bhAvaparatve varNana karazuM. 875. emAM paheluM " dravyaparatve" A pramANe matijJAnI sAmAnyataH sarva padArthone jANe che ane vizeSata: emanA deza Adika bhedo paNa jANe che. parantu e e padArtho (dravyo) nA sarva vizenI apekSAe dhamastikAya vagerene akuTapaNe samaje che, sarvathA-paripUrNa I- samajI zakatA nathI. joke egya dezamAM rahelA zabdAdine jANe che ane jue paNa che, athavA to me ( bhatijJAnI) zrutasAvita-muddhinI apekSA sarva dravyAne ta cha. 871-878. vaLI "kSetrathI" (eTale enA vistAranI vAta karIe to ) eno viSaya leka ane aleka sudhI che. "kALathI " ene viSaya bhUta, bhaviSya ane vartamAna-ema sarvakALa sudhI cha; mane mAthI' mohayi vagere nAvAne anjan sudhIna cha. 878. e viSe bhASyakAranA zabdo nIce pramANe che: * (20) heza' se prAra'. sAdhAdeza 'saTa mAthI' dhastikAya mAhi sarva dravyane jANe kharo paNa sarvabhAvathI athAt paryAya sahita na jANe. matijJAnI leka Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 226) lokaprakAza / [sarga 3 khettaM logAlogaM kAlaM savvaddhamahava tivihNpi| paMcodaiyAIe bhAve janneyamevaiyaM // 1 // zrAesotti va suttaM suovaladdhe sutassa mainANaM / pasarai tajjhAvaNayA viNAvi suttANusAreNaM // 881 // tatvArthavRttApyuktam matijJAnI tAvat zrutajJAnopalabdheSu artheSu yadAkSaraparipATImantareNa svabhyastavidyaH dravyANi dhyAyati tadA matijJAnaviSayaH sarvadravyANi na tu sarve paryAyAH / alpakAlaviSayatvAnmanasazcAsakteH // iti // iti mtijnyaanvissyH|| bhAvazrutopayuktaH san jAnAti shrutkevlii| dazapUrvAdibhRdvyANyabhilApyAni kevalam // 882 // yadyapyabhilApyArthAnantAMzo'sti zrute tathApyete / sarve syuH zrutaviSayaH prasaMgato'nuprasaMgAcca // 883 // yathAhuH-pannavaNijjA bhAvA aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / pannavaNijANaM puNa aNaMtabhAgo suanibaddho // 1 // aloka badhuM jANe, sarva eTale ke traNe kALa jANe ane udayika vagere pAMce bhAva jANe. athavA ' (heza)' bheTale 'zruta' se. tethI, zruta prAta. thayu DAyameTa yAryA vinA paNa, zratanuM matijJAna zratane anusAra prasare ja che. 880-881. tatvArthavRttimAM paNa kahyuM che ke sArI rIte vidyAbhyAsa karelo hoya evo matijJAnI jyAre zrutajJAnathI upalabdha evA padArthomAM akSaranI paripATI vinA paNa dravyAnuM manana kare che tyAre sarva dravya-padArtho enA matijJAnano viSaya thAya che arthAt sarva dravyone te jANe che parantu sarva paryAne jANatA nathI kemake mana bahu alpakALa ja Asakta rahI zake che. evI rIte matijJAnanA viSaya" nuM svarUpa che. zrutakevaLI hoya e bhAvathutathI upayukta thAya tyAre dazapUrva AdikamAM rahelA kevaLa abhilAkha dravyone ja jANI zake che. yadyapi zratane viSe abhilA arthonA ananta aMze che te paNa e sarve ye prasaMgathI ane anuprasaMgathI zrutanA viSayarUpa che. 982-883. kahyuM che ke prarUpavAlAyaka padArthone ananta bhAga anabhilAya che ane anantame bhAga kRtanibaddha arthAta zratane viSe guMthelo che. (1) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] zrutajJAnanA viSaya / (227) tathA zrutAnuvartimanasA hyacakSurdarzanAtmanA / dazapUrvAdibhRdvyANyabhilApyAni pazyati // 884 // tadAratastu bhajanA vijJeyA dhiivishesstH| vRdvaistu pazyatItyatra tatvametannirUpitam // 885 // sarvAtmanA darzane'pi pazyatyeva kathaMcana / graiveyakAnuttarAdivimAnAlekhyanirmiteH // 886 / / nocetsyAtsarvathAdRSTasyAlekhyakaraNaM kutaH / turyopAMge zrutajJAnapazyattApi prarUpitA // 887 // kSetrataH kAlato'pyevaM bhAvato vetti sshrutH| bhAvAnaudayikAdIna vA paryAyAn vAbhilApyagAn // 888 // iti shrutjnyaanvissyH|| dravyatothAvadhijJAnI rUpidravyANi pazyati / bhASAtaijasayorantaHsthAni tAni jghnytH|| 889 // utkarSatastu sarvANi sUkSmANi bAdarANi ca / vizeSAkArato vetti jJAnatvAdasya nizcitam // 890 // vaLI acakSudarzanAtmakazrutAnuvati-mana vaDe dazapUrvene viSe rahelA abhilA dravyone dekhe che-te zivAyanAonA saMbaMdhamAM buddhivizeSane laIne bhajanA jANavI. 884-885. uparanA lokamAM "manavaDe dekhe che" ema kahyuM te saMbaMdhamAM vRddha-anubhavIonuM kahevuM che ke-kathaMcit e sarva dazanarUpe paNa jue che, kemake e raiveyaka ane anuttara Adi vimAnanA citra paNa ALekhI ApI zake che. 886. je ema na hota te bIlakula nahIM joyelAne ALekha kema karI zakata ? vaLI cothA apAmA 4thuche zrutamAnamA hemavAnA gu' 55 cha. 887. thI' bhane thA' 5 zratajJAnanI viSaya savIzatanA che. mana 'sAthI' e udayika Adi bhAvone athavA abhilA paryAne jANe che. 888. A pramANe zrutajJAnanA viSayanuM svarUpa che. ve bhavadhijJAnanA * viSaya' viSe. avadhijJAnI jaghanyataH "dravyathI" bhASA ane tejanA rUpI dravyone jue che ane utkachapaNe to sarva sUkSma-Adara padArthone vizeSAkAramAM jue che, ene enuM jJAna che mATe 890. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 228 ) lokaprakAza / kSetrato'thAvadhijJAnI jaghanyAdvetti pazyati / asaMkhyeyatamaM bhAgamaMgulasyopayogataH // 891 // vizeSazca atra - jAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahamA ohikhittaM jahannaM tu // 892 // iti nandI sUtrAdiSu nandIvRttau ca // yojana sahasramAno matsyo mRtvA svakAyadeze yaH / utpadyate hi panakaH sUkSmatveneha sa grAhyaH // 893 // saMhRtya cAdyasamaye sa hyAyAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAMgulavibhAgabAhalyamAnaM tu // 894 // svatanUprathutvamAtraM dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye saMhRtya karotyasau sUcim // 895 // saMkhyAtItAkhyAM gula vibhAgaviSkambhamAnanirdiSTam / nijatanu prathutvadIrgha tRtIyasamaye tu saMhRtya // 896 // [ sarga 3 avadhijJAnI vaLI * kSetrathI '( eTale vistAramAM ) AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAgane paNa jaghanyapaNe upayAgathI jANI zake che-joi zake che. 891. ahi' vizeSa eTalu ke-- traNa samayanA AhAravALA sUkSma penaka"nA jIvanI jeTalI jaghanya avagAhanA che teTaleA avadhijJAnanA kSetrathI ' jaghanya viSaya che. ema nandIsUtra Adi tathA na MdIsUtranI vRttimAM dhuM che. 882. eka hajAra yeAjananA matsya mRtyu pAmIne pAtAnA kAyadezanI aMdara sUkSmapanakapaNe utpanna thAya che se ahiM 'na' samanvo 883. prathamasamaye e peAtAnA vistArane saharI laine AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDu ' pratara ' re che. 884. pachI khIje samaye jIvanA sAmarthyathI e pratarane paNa saharIne peAtAnA zarIranI mahAgAI bheTasI saMgAdhanI 'sUthi ' 1re che. 8sya trIje samaye AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA viSNubhavALu, ane jeTalu pahALu eTalu ja dIdhuM evuM peAtAnuM zarIra sahurIne potAnA phAyadezamAM atyantasUkSma 'pana ' Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] avadhijJAnanA ' viSaya / ( 229) utpadyate ca panakaH svadehadeze susUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati // 897 // tAvajaghanyamavadherAlambanavastumAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusampradAyAtsamavaseyam // 898 // tribhiH vizeSakam // tathA maccho mahallakAo saMkhitto jou tIhiM samaehiM / sa kirapayattaviseseNa saNhamogAhaNaM kRNai // 1 // saNhayarAsaNhayaro suhumo paNao jahannadeho ya / sa bahu visesavisiTTo saNhayaro savvadehesu // 899 // paDhamavitIye saNaho jAyai thUlo cautthayAisu / taiyasamayaMmi juggo gahio to tisamayAhAro // 900 // aloke lokamAtrANi pazyet khNddaanysNkhyshH| utkRSTato'vadhijJAnaviSayaH zaktyapekSayA // 901 // nIpaje che. Ama traNa samayamAM tenI jeTalI avagAhanA thAya che teTaluM avadhijJAnanuM, AlaananA bhAjanarUpa jaghanya kSetra che. A vAta Aja che ema munigaNanA saMpradAyane laIne sabhA: 884-858. se yA pramANe cha: atyaMta moTI avagAhanAvALo marcI maraNa pAmatI vakhate tyAMja upajavAnuM hoya te prayatnavizeSavaDe traNa samaya vaDe saMkSipta karIne pitAnI avagAhanA atyaMta sUkSma kare che. 1. sUkama karatAM paNa sUkSama evo jaghanyadehavALo sUma panaka (sUkSmavanaspatikAya) hoya che-te bahu vizeSaNavaDe viziSTa e sarva dehamAM sUkSma pitAne deha kare che. te jIva upajyA pachI pahele ne bIje samaye sUma hoya che, ane ethe vagere samaye sthULa thaI jAya che; tethI ahiM avadhijJAnanA jaghanya upayogamAM traNasamayavALe egya che. mATe "traNa samayane AhAra lIdhela sUkama panaka" levo. tenI jeTalI avagAhanA hoya teTale "avadhi jJAna'no dhanya viSaya jal. 888-800. avadhijJAnI nijazaktianusAra utkRSTa paNe alakane viSe lokAkAza jevA asaMkhya zi .801. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 230 ) lokaprakAza / asaMkhya bhAgamAvalyA jaghanyAdeSa pazyati / utsarpiNyavasarpiNIH utkarSeNa tvasaMkhyakAH // 202 // atItA zrapi tAvatyastAvatyo'nAgatA zrapi / tAvatkAle bhUtabhAvirUpidravyAvabodhata // 903 // paryAyAn bhAvato'nantAneSa vetti jaghanyataH / dhAradravyAnantyena pratidravyaM tu neyataH // 904 // utkarSato'pi paryAyAnanantAn vetti pazyati / sarveSAM paryavANAM cAnante'ze te'pi paryavAH // 905 // athAvadherviSayayorniyamaH kSetrakAlayoH / mitho vibhAvyate vRddhimAzritya zrutavatiH // 906 // aMgulasyAsaMkhyabhAgaM kSetrato yo nirIkSate / zrAvalyasaMkhyeyabhAgaM kAlataH sa nirIkSate // 907 // pramANAMgulamatrAhuH kecit kSetrAdhikArataH / avadheradhikArAcca kecanAtrocchrayAMgulam // 908 // [ sarga 3 vaLI ' kALathI ' e jaghanyapaNe eka AvaLIno asaMkhyamA bhAga jANI zake che, ane eTalAja samayamAM utkRSTapaNe asaMkhyAta bhUta temaja bhAvi avasarpiNI-utsarpiNI jANI zake che. kemake eTalA samayamAM tA ane bhUta ane bhAvi rUpI dravyAno bAdha thai jAya che. 902-903. avadhijJAnI vaLI * bhAvathI 'jaghanyapaNe AdhArarUpa-anantA dravyAnA ( Adheya ) anantA paryAye jANe che, para Mtu dareka dravyanA eTalA paryAya jANe nahiM, 904, utkRSTapaNe paNa e ananta paryAye jANe che ane jIve che. joke A ( ananta ) paryAye paNa sarva paryAyAne anantame hisse che. 905. have avadhijJAnanA kSetra ane kALarUpaviSayAno, paraspara vRddhisaMbaMdhI niyama zAstramAM varNavyA che te kahIe chIe. 906. AMgaLano asaMkhyAtamA bhAga ' kSetrathI ' ( eTale vistAramAM keTalA hAya e ) je jANI zake te ' kALathI ' eka AvaLIno asaMkhyAtamA bhAga ( keTalA hAya e ) jANI zake. 90. A AMgaLane keTalAkeA, ahiM kSetrano adhikAra hAvAthI, pramANu-maMgula kahe che; jyAre keTalAke vaLI, ahiM avadhijJAnano adhikAra che ema kahIne, utsedhAMgula kahe che. 908, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] enA -- viSayo' nI paraspara vRddhi viSe / (23) yazcAMgulasya saMkhyeyaM kSetrato bhaagmiiksste| zrAvalyA api saMkhyeyaM kAlatoM'zaM sa vIkSate // 909 // sampUrNamaMgulaM yastu kSetrato vIkSate janaH / / pazyedAvalikAntaH sa kAlato'vadhicakSuSA / / 910 // pazyannAvalikAM pazyedaMgulAnAM pRthaktvakam / kSetrato hastadarzI ca muhUrtAntaH prapazyati // 911 // kAlato bhinnadinahak gavyUtaM kssetrmiiksste| yojanakSetradarzI ca bhavedinapRthaktvadRk // 912 // kAlato bhinnapakSI paMcaviMzatiyojanIm / kSetrato cetti bharatadarzI pakSamanUnakam // 913 // jAnAti jambUdvIpaM ca kAlato'dhikamAsavit / kAlato varSavedI syAt kSetrato naralokavit // 914 // vaLI je mANasa "kSetrathI" AMgaLane saMkhyAmAM bhAga jue che te "kALathI " AvaLIne paNa saMkhyAmAM bhAga joI zake che. 909. je vyakti kSetrathI eka saMpUrNa AMgaLapramANa jue che te avadhijJAnarUpI cakSuvaDe "kALathI" AvaLano antabhaMga paNa joI zake che. 10. kALathI " AvaLI paryanta jenAra vyakti vaLI 'kSetrathI" AMgaLanA pRthakatvane paNa joI zake che. ane vaLI kSetrathI" eka hastapramANa jenAra "kALathI " eka muhUrtaparyanta jue che. 911. eka chUTAchavAyA divasanA antabhaMgane jenAro eka gabhUtanA vistAra sudhI joI zake che. ane eka yojana pramANa kSetra-vistAra jue che e (kALaparatve ) be thI nava divasa divaso sudhIno samaya joI zake che. 12. vaLI pakSa divasa sudhImAM bananArA banAvo najare jue che e vyakti pacavIza yojana sudhInA vistAramAM joI zake che. ane AkhuM bharatakSetra jenAra dhaNa AkhA pakhavADIA jeTale kALa najare joI zake che. 913. eka mAsathI adhika kALa sudhInuM jANanAra mANasa vaLI jambudvIpa sudhInA vistAra paryakta joI zake che. ane akhila manuSyalakane najara AgaLa jenAra AkhA varSamAM bananArI sarva vAta jANI zake che. 914. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 232 ) lokaprakAza / rucakadvIpadarzI ca pazyet varSapRthaktvakam / saMkhyeyakAladarzI ca saMkhyeyAn dvIpavAridhIn // 995 // sAmAnyato'tra prokto'pi kAla: saMkhyeyasaMjJakaH / vijJeyaH parato varSasahasrAdiha dhIdhanaiH // 916 // zrasaMkhya kAlaviSaye'vadhau ca dvIpavArdhayaH / bhajanIyA asaMkhyeyA: saMkhyeyA api kutracit // 997 // [ sarga 3 vijJeyA bhajanA caivaM mahAnto dvIpavArdhayaH / saMkhyeyA eva kiM caiko'pyekadezo'pi sambhavet // 998 // tatra svayambhUramaNatirazco'saMkhyakAlike / vadha viSayastasyAmbhodheH syAdekadezakaH // 999 // yojanApekSayAsaMkhyameva kSetraM bhavediha / asaMkhya kAlaviSaye'vadhAviti tu bhAvyatAm // 920 // kAlavRddha dravyabhAvakSetravRddhirasaMzayam / kSetravRddhau tu kAlasya bhajanA kSetrasaukSmyataH // 921 // vaLI je dhaNI rUcakadvIpasudhInu sarva jANe che e ethI nava varSa sudhInu badhuM jANI zake che. ane saMkhyAta varSanI vAta jANanArA saMkhyAta dvIpa samudra sudhInu joi zake che. 915. ahiM kaLa sAmAnyathI joke sakhyAtavaSa nA kahyo che tApaNa e eka hajAravarSa thI tA adhi bhagavo. 816. vaLI jyAM avadhijJAnanA viSaya kALaparatve asaMkhyAta varSa nA haiya tyAM kSetraparatve asakhyadvIpasamudronA hAya ke kayAMka vaLI saMkhyAta dvIpasamudronA paNa hAya. 917. e ' bhajanA ' nuM spaSTIkaraNa A pramANe:--mahAna dvIpasamudro tA sakhyAta ja che. eTale emanAmAMnA eka ( dvIpa ke samudra ) paNa hAya athavA e ( dvIpa ke samudra ) nA me'hezabhAtra pAzu hoya. ( memAMthI gaMbhe se hoya ). 8-18. asaMkhyakAlika avadhijJAna enuM kAraNa e ke svayaMbhUramaNasamudra ane tIcholeAkanu hAtAM chatAM ene viSaya samudranA eka dezamAtra hAya. 919. ahi' ceAjananI apekSAe, kSetra asaMkhyAta hoya ane te asaMkhya kALanuM avadhijJAna hoya tyAre hoya. 820. kALamAM vRddhi thAya tyAre dravya, bhAva ane kSetramAM nizcaya vRddhi thAya ja. paNa kSetramAM Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo] mana:caivajJAnanA " viSaya ' (22) dravyaparyAyayovRddhiravazyaM kSetravRddhitaH / atrAzeSo vizeSazca jJeyaH zrAvazyakAditaH // 922 // avadhyaviSayatvenAmUrtayoH kSetrakAlayoH / uktakSetrakAlavartidravye kAryAtra lakSaNA // 923 // ityavadhijJAnaviSayaH // skandhAnanantAnRjudhIrupayukto hi pazyati / nRkSetre saMjJiparyAptairmanastvenorarIkRtAn // 924 // manojJAnasya nitarAM kSayopazamapATavAt / / vizeSayuktamevAsau vetti vastu ghaTAdikam // 925 // skandhAn jAnAti vipuladhIzca tAneva sAdhikAn / apekSya dravyaparyAyAn tathA spaSTatarAnapi // 926 // vRddhi thAya tyAre kALamAM vRddhi thAye kharI ne vakhate na paNa thAya. kemake kSetra (kALa karatAM) sUkSama che mATe. 921. kSetra vadhyuM eTale dravya ane paryAya vadhe ja emAM kaMI kahevAnuM ja nathI. (A saMbaMdhamAM vizeSa Avazyaka vagere sUtromAMthI jANI levuM.) 922. arUpI kSetra ane kALa avadhijJAnano viSaya na hovAthI, emane, upara kahelA kSetrakALane viSe rahelA dravyamAM samAveza karI le. 923. A pramANe avadhijJAnanA viSayanuM svarUpa che. have mana:paryavajJAnanA viSaya viSe. jumati" mana:paryavajJAnI manuSya upaga de to manuSyakSetramAM saMjJIparyApta jIe manapaNue svIkArelA ananta skaMdhone jue che. 24. eTaluM nahi paNa mana:paryavajJAnanA ati kSapazamane lIdhe, e ghaTAdika vastu jue che-e enA harakoI vizeSaNa sahita ja jue che. 925. vaLI vipulamativALe mana:paryavajJAnI teja skaMdhane dravyaparyAyanI apekSAe vizeSa spaSTapaNe ane adhikapaNe jANe che. 926. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / dvidhA manaH paryavasya dravyato viSayo hyayam / viSayaM kSetrato'thAsya bravImi RjudhIriha // 927 // adhastiryaglokamadhyAdvetti ratnaprabhAkSitau / RjudhIryojana sahasrAntaM saMjJimanAMsya sau // 928 // jyotizcakroparitalaM yAvadUrdhvaM sa vIkSate / tiryak kSetraM dvipAthodhisArdhadvIpadvayAtmakam // 929 // ukta kSetraM vipuladhInirmalaM vIkSate tathA / viSkambhAyAmabAhalyaiH sArdhadvayaMgulasAdhikam // 930 // ayaM bhagavatI sUtravRttirAjapraznIyavRttinandI sUtra nandImalayagirIyavRttivizeSAvazyaka vRttikarmagranthavRttyAdyabhiprAyaH // sAmAnyaM ghaTAdivastumAtracintanapariNAmagrAhi kiMcidavizuddhataraM ardha tRtIyAMgulahInamanuSyakSetraviSayaM jJAnaM RjumatilabdhiH / saMpUrNamanuSyakSetraviSayaM vipulamatilabdhiH // iti pravacanasAroddhAravRttyaupapAtikavRttyoH likhitam / ( 234 ) Ama mana:parya vajJAnanA viSayanA, ' dravyathI ' e prakAra kahyA.. have enA viSayanI ' kSetra' paratve vAta durI 827. Rnnumati mana:parya vajJAnI nIce tiya glAkanA madhyabhAgathI ratnaprabhA nAmanI narakapRthvI ( nArakI ) mAM sahasraceAjanapayanta sannIjIvAnAM mana jANe che; uMce jyAtimaMDaLa uparanA taLabhAga sudhI joi zake che; ane tI, e samudra ane aDhIdvIpa sudhInA vistAra joi zaDe che. 828-828. [ sarga 3 paNa vipulamati tA e ukta vistAra (kSetra ) lakhAi-paheALAi-jADAImAM ahIM AMgaLa adhika hAya ne chatAM paNa nirmaLapaNe joi zake che. 930. A bhagavatIsUtravRtti, rAjapraznIyavRtti, nadIsUtra, naMdIsUtra uparanI malayagirinI vRtti, vizeSAvazyakavRtti ane karmagrathavRtti vagerenA abhiprAya che. pravacanasArAddhAra tathA ujvAi-nI vRttimAM A saMbaMdhamAM ema kahyuM che ke: ghaTAda vastunA phakta cintavananA pariNAmane grahaNa karanArU, kaMIka vizeSa-azuddha, aDhI AMgaLa khAda karatAM rahe eTalu manuSyakSetra jene viSaya che evu, sAmAnya jJAna ' Rjumati ' nu che.-jyAre vipulamati ' nA jJAnaneA viSaya te sa pUrNa manuSyakSetra che. 2 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] kevaLajJAnanA ' viSaya / ( 235) ardhatRtIyadvIpasamudreSu ardhatRtIyAMgulahIneSu saMjJimanAMsi RjumatiH jAnAti / vipulamatiH ardhatRtIyaH aMgulaiH abhyadhikeSu // iti cArthataH zrIjJAnasUrikRtAvazyakAcUrNau // RjudhIH kAlata: palyAsaMkhyabhAgaM jghnytH| atItAnAgataM jAnAtyutkarSAdapi tanmitam // 931 // tAvatkAlabhUtabhAvimanaHparyAyabodhataH / tAvantameva vipuladhIstu pazyati nirmalam // 932 // sarvabhAvAnantabhAgavartino'nantaparyavAn / RjudhIrbhAvato vetti vipulastAMzca nirmalAn // 933 // iti mnHpryaayvissyH|| __ kevalI dravyata: sarva dravyaM mUrttamamUrttakam / kSetrataH sakalaM kSetraM sarvaM kAlaM ca kaaltH|| 934 // bhAvataH sarvaparyAyAn pratidravyamanantakAn / bhAvato bhAvino bhUtAn samyag jAnAti pazyati ||935||yugmm|| vaLI jJAnasUrikRta AvazyakasUtranI TIkAmAM nIcenI matalabanA zabdo che - aDhIdvipasamudramAMthI aDhI AgaLa bAda karatAM rahe eTalA kSetramAM rahelA saMsI jIvonA mana "jumati " jANe che. ane "vipulamati" enAthI aDhI AMgaLa adhika kSetranA saMsI jIvonAM mana jANe che. jumati" jaghanyapaNe palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTale atIta-anAgata kALa jANe che. utkRSTapaNe paNa eTalo ja. 931. vipulamati " mana:paryavajJAnI paNa teTalAja bhUta-bhAvikALa viSe teTaluM ja jANe cha, 5 ko me ni cha. 832. "trAjumati " "bhAvathI" sarva padArthonA anantamA bhAge rahelA ananta paryA jANe che. "vipulamati" e paryAya nirmaLapaNe jANe che. 903. A pramANe mana:paryavajJAnanA viSayanuM svarUpa che. Dave vaNajJAnanA * viSaya' viSa. kevaLajJAna rUpIarUpI sarva dravyane sarva kALe sarva kSetre jue che. pratyeka dravyanA Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (236) lokaprakAza / [sarga 3 vihAyaHkAlayoH sarvadravyeSu saMgatAvapi / pRthaguktiH punaH kSetrakAlarUDhayeti cintyatAm // 936 // iti kevljnyaanvissyH|| ___ matyajJAnI tu mithyAtvamizreNAvagrahAdinA / autpattikyAdinA yadvA padArthAn viSayIkRtAn // 937 // vettyavAyAdinA tAMzca pazyatyavagrahAdinA / matyajJAnena vizeSasAmAnyAvagamAtmanA // 938 // yugmam // matyajJAnaparigataM kSetraM kAlaM ca vettyasau / matyajJAnaparigatAn sa vetti paryavAnapi // 939 // zrutAjJAnI punarmithyAzrutasandarbhagarbhitAn / dravyakSetrakAlabhAvAn vetti prajJApayatyapi // 940 // evaM vibhaMgAnugatAn vibhaMgajJAnavAnapi / dravyakSetrakAlabhAvAn kathaMcidvetti pazyati // 941 // ananta paryA, bhUta-bhaviSya ane vartamAna ema sarva kALanA, sabhya prakAre jANe che-jue che. ( AkAza ane kALane "sarvadra " mAM samAveza thaI jAya che chatAM jUdAM kahyAM e eTalA bhATe kSetramane ANanI 3di mevI cha). 834-836. A pramANe kevaLajJAnanA viSayanuM svarUpa che. have tra jJAnanA' viSaya 'viSe. (1.) bhatimajJAnI manuSya mithyAtvabhitra savaDa pore athavA utpattikI (bhuddhi) vagerenA viSayarUpa padArthone, matiajJAnane lIdhe, vizeSa sAmAnya bodhAtmaka avAya vagerevaDe jANe che ane avagraha vagerevaDe jue che. 937-38. vaLI e matiajJAnathI parigata evA kSetra tathA kALane jANe che, tathA evA ja paryAene paNa jANe che. 99. (2). kRtajJAnI manuSya mithyAzrutayukta dravya-kSetra-kALa-ane bhAvane jANe che ane anyane prarUpaNa paNa kare che. 940. (3). mevI zata vijJAnI paY, vijJAnAnugata dravya, kSetra, sane bhAvane kathaMcita jANe che ane jue che. jemake, dizAone jANe pavitra karavA jaLa uDADate zivarAjarSi Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ' pratyakSa' ane ' parokSa' pramANa / yathA sa zivarAjarSirdizAprokSakatApasaH / vibhaMgajJAnato'pazyat saptadvIpapayonidhIn // 942 // nizamya tAnasaMkhyeyAn jagadgurunirUpitAn / saMdihAno vIrapArzve pravrajya sa yayau zivam // 943 // idaM paMcavidhaM jJAnaM jinairyatparikIrttitam / tad dve pramANe bhavataH pratyakSaM ca parokSakam // 944 // svasya jJAnasvarUpasya ghaTAderyatparasya ca / nizcAyakaM jJAnamiha tatpramANamiti smRtam // 945 // yadAhuH - svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam / iti // tatrendriyAnapekSaM yajjIvasyaivopajAyate / tatpratyakSaM pramANaM syAdantyajJAnatrayAtmakam // 946 // indriyairhetubhiH jJAnaM yadAtmanyupajAyate / tatparokSamiti jJeyamAdyajJAnadvayAtmakam // 947 // pratyakSe ca parokSe cAvAyAMzo nizcayAtmakaH / yaH sa evAtra sAkAra: pramANavyapadezabhAk // 948 // ( 237 ) vibhagajJAnane lIdhe sAta dvIpasamudro jANatA hatA. paNa pachI sa MdehamAM paDI ane zrIvIraprabhu pAse asaMkhya dvIpasamudranI vAta sAMbhaLI dIkSA lai mAkSe gayA. 941-943. jinaprabhue je A pAMca prakAranuM jJAna kahyuM che te e pramANarUpa che: (1) pratyakSa prabhANu ane (2) parokSaprabhANu. 8-44. jJAnarUpa evA peAtAnA AtmAne, ane ghaTAdikarUpa evA parane nizcaya karAvanArU je jJAna-te ahiM prabhANu3pa samanvAnuM che. ubha svaparavyavasAyi jJAnam pramANam sevI ti che. 84. indriAnI apekSAvinA je jIvane ja utpanna thAya che e (1) pratyakSa pramANa che. chellAM trazu jJAna se pratyakSa prabhANu che. 846. indriyArUpa hatuvaDe AtmAne viSe je jJAna utpanna thAya che e (2) parAkSapramANu, pahelAM e jJAna parAkSapramANa che. 947. 8 pratyakSapramANa ane parAkSapramANamAM je nizcayAtmaka * avAya ' nA aMza che eja ahiM prabhANu nAma sA42 che, 848. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (238) lokaprakAza / [sarga 3 yathAbhihitam sAkAraH pratyayaH sarvo vimuktaH sNshyaadinaa| sAkArArthaparicchedAtpramANaM tanmanISiNAm // 949 // sAmAnyaikagocarasya darzanasyAta eva ca / na prAmANyaM saMzayAderapyevaM na pramANatA // 950 // ata eva matijJAne samyaktvadalikAnvitaH / yo'vAyAMzaH sa pramANaM syAtpaudalikasadRzAm // 951 // prakSINasaptakAnAM cAvAyAMza eva kevlH|| pramANamapramANaM cAvagrahAdyA anirNayAt // 952 // ayaM ca tatvArthavRtyAyabhiprAyaH // ratnAvatArikAdau ca matijJAnasya tadbhedAnAM avagrahAdInAM ca sAMvyavahArikapratyakSapramANatvamuktam / tathA ca tadgranthaH-avagrahazca IhA ca avAyazca dhAraNA ca tAbhiH bhedaH vizeSaH tasmAt pratyekaM indriyAnindriyanibandhanaM pratyakSaM caturbhedam / iti // sAkAra pratyaya sarva saMzayarahita che, ane sAkAra padArthanA paricachedathI buddhimAne ene pramANarUpa mAne che. ane ene lIdhe ja, phakta eka sAmAnyane ja gecara evuM darzana pramANarUpa gaNAtuM nathI tema saMzaya Adi paNa pramANarUpa gaNAtA nathI. ethI ja vaLI matijJAnane viSe samyakatvanA daLavALe je avAyAMza che te pugalika nirmaLa daSTivALAone pramANarUpa che. vaLI jeonI sarve-sAte prakRtie kSINa thayelI che eone kevaLa avAyAMza ja pramANabhUta che, paNa avagraha Adi te anirNayane lIdhe apramANabhUta che. 94-952. A pramANene "tatvArthavRtti" vagerene abhiprAya che. ratnAvatArikA " mAM te matijJAnane ane enA avagraha Adi bhedane vyavahArika pratyakSa pramANu gaNyAM che. e graMthamAM kahyuM che ke-IhA, avagraha, avAya ane dhAraNa-A cAre bhinnabhinna bheda che tethI pratyeka indriyanA ane anindriyanA kAraNarUpa evuM je pratyakSapramANate cAra prakAranuM che. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] SaDdarzanAbhimata bhinna bhinna pramANa / ( 239) zrutajJAne'pyavAyAMzaH pramANamanayA dizA / nimittApekSaNAdete parokSe iti kIrtite // 953 // parokSaM hyanalajJAnaM dhUmajJAnanimittakam / loke tadvadime jJeye indriyAdinimittake // 954 // idaM ca nizcayanayApekSayA vyapadizyate / pratyakSavyapadezo'pi vyavahArAnmato'nayoH // 955 // tathoktaM nanyAm taM samAsao duvihaM pAhattaM / taM iMdiyapaJcakhkhaM ca noindiyapaJcakhkhaM ca ityAdi // nanu ca pratyakSamanumAnaM cAgamazceti trayaM viduH| pramANaM kApilA AkSapAdAstatropamAnakam // 956 // mImAMsakAH SaDApattyabhAvAbhyAM sahocire / de trINi vA kANabhujA dve bauddhA zrAdito viduH // 957 // ekaM ca lokAyatikA pramANAnItyanekadhA / parairuktAni ki tAni pramANAnyathavAnyathA // 958 // A rIte zrutajJAnamAM paNa avAyAMza pramANabhUta kahevAya. upara matijJAna ane zrutajJAna beune pakSa kahyAM che e nimittanI apekSAne lIdhe kahyAM che. jema dhumADAnA jJAnarUpa nimittavALuM agninuM jJAna parokSa che tema lekamAM matijJAna ane zrutajJAnane paNa IndriyAdika nimitta joItuM hovAthI, e beu pakSa che. A badhuM kahyuM e nizcayanayanI apekSAe kahyuM che. vyavahAramAM to beune pratyakSapramANa paNa kahyA che. 953-55. e (pratyakSa) saMbaMdhe naMdIsUtramAM kahyuM che ke-pratyakSa be prakAranuM che: (1) indriyapratyakSa bhane (2) nAindriya pratyakSa. ahiM pramANunA saMbaMdhamAM ziSya prazna kare che ke-- kapilamunine mate pratyakSa anumAna ane Agama-ema traNa pramANa che. akSapAdane mate e traNa ne eka cothuM "upamAna" vadhAre. mImAMsakane mate e cAra uparAMta (5) athopatti ane (6) abhAva-ema che. kaNAdaSine mate pahelAM be ke traNa. baddhone mate prathamanAM che. ane nAstikane mate phakta eka "pratyakSa. evI rIte anya anya matavALAo aneka pramANe mAne che. te te sarva satya mAnavAM ke asatya mAnavAM? 956-58, Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (240) lokprkaash| [sarga 3 atrocyate etAnyAdyajJAnayugme'ntarbhUtAnyakhilAnyapi / indriyArthasannikarSanimittakatayA kila // 959 // apramANAni vAmUni mithyAdarzanayogataH / asadbodhavyAmRtezconmattavAkyaprayogavat // 960 // paMcAnAmapyathaiteSAM sahabhAvo vicAryate / eka dve trINi catvAri syuH sahaikatra dehini // 961 // tathAhi-prAptaM nisargasamyaktvaM yena syAttasya kevalam / matijJAnamanavAptazrutasyApi zarIriNaH // 962 // ata eva matiryatra zrutaM tatra na nizcitam / zrutaM yatra matirjJAnaM tatra nizcitameva hi // 963 // ayaM tatvArthavRtyAdyabhiprAyaH // nandIsUtrAdau tu jattha mainANaM tattha suanANaM / jattha suanANaM tattha mainANaM / ityuktam // e praznanuM samAdhAna nIce kahIe chIe- e sarva pramANe pahelA be pramANamAM samAI jAya che. kAraNake emane "Indriya ane artha ? jevuM nikaTapaNuM che. athavA to mithyAdarzananA cagathI, asat bAdhanA vyApArane lIdhe, unmattanI vAcALatAnI jema, e sarva apramANa che. 59-60. have e pAMca jJAnenA sahabhAva ke ekatravAsa viSe vicAra karIe. kemake emanAmAMnA eka, be, traNa ke cAra suddhAM ekasAthe eka ja prANImAM hoI zake che. 961. je prANune nisargataH samyakatva prApta thayeluM hoya che tene zrutajJAnanI prApti vinA paNa BNa bhatijJAna toDAya che. 24. 52thA matiH yatra zrutaM tatra (nyA bhati-bhuddhi DAya tyAM zruta hAya) e vAta nizcita nathI. joke "jyAM zruta hoya tyAM matijJAna heya' e vAta nizcaLa che. 812-863. e tatvArthavRtti Adine abhiprAya che. naMdIsUtra" vageremAM to "jyAM matijJAna che tyAM zrutajJAna che, ane jyAM zrutajJAna che tyAM matijJAna che" ema kahevuM che. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'mati ', ' zruta ' Adi jJAnonA sahabhAva visse| (241-) ata eva ekendriyANAmapi zrutajJAnaM svIkRtaM zrute // yathA- jaha suhumaM bhAviMdiyanANaM dabidiyAvarohe vi| davvasuAbhAvami vi bhAvasuoM patthivAiNaM // 1 // bhAvendriyopayogazca bakulAdivat ekendriyANAM sarveSAM bhaavyH|| tathA malayagiripUjyA apyAhuH nandIvRttau--- yadyapi teSAM ekendriyAdInAM paropadezazravaNAsambhavaH tathApi teSAM tathAvidhakSayopazamabhAvataH kazcit avyaktaH akSaralAbho bhvti| yadvazAt akSarAnuSaktaM zrutajJAnaM upajAyate / itthaM caitadaMgIkartavyam-teSAmapi AhArAdyabhilASa upajAyate / abhilASazca praarthnaa| sA ca yadIdamahaM prApnomi tadA bhavyaM bhavatItyAdyakSarAnuvidvaiva / tatasteSAmapi kAcit avyaktAkSaropalabdhiH avazyaM pratipattavyA // iti // matijJAnazrutajJAnarUpe dve bhavataH saha / trINi te sAvadhijJAne samanaHparyave tu vA // 964 // e uparathI ja AgamamAM "ekendriya jIvamAM paNa zrutajJAna che" ema svIkAra karyo che. juo: jema dravyendriyano avarodha thayo hoya chatAM sUma bhAvendriyanuM jJAna hoya che tema dravyakRtano abhAva chatAM pRthvI AdikamAM bhAvathuta hoya che. (1) vaLI bhAva-Indriyone upayoga to bakula AdinI piThe sarva ekendrimAM che ema sabhA . pUjyapAda malayagiri paNa naMdIsUtranI TIkAmAM kahe che ke e ekendriya jIvone bIjAono upadeza karNagocara the asaMbhavita che to paNa koI evA prakAranA kSapazamane lIdhe emane kaMI avyakta akSaralAbha to thAya che. ane ene lIdhe akSaranI pAchaLa zrutajJAna paNa Ave che. A vAtano svIkAra AvI rIte karo:emane paNa AhAra AdinI abhilASA thAya che, ane abhilASA eTale prArthanA. ane te prArthanA paNa "A vastu je mane maLI jAya to bahu sAruM thAya ItyAdi akSarasaMyukta ja che, tyAre eparathI e ekendriya jIvone paNa kaMIka avyakta akSaranI avazya prApti hoya che sebha samA matijJAna ane zrutajJAna be eka sAthe hoya che. tema te benI sAthe avadhijJAna ke mana: 31 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (242) lokaprakAza / / sarga 3 caturNA sahabhAvo'pi chadmasthazramaNe bhavet / paMcAnAM sahabhAve tu matadvitayamucyate // 965 // kecidUcuna nazyanti yathArke'bhyudite sati / mahAMsi candranakSatradIpAdInyakhilAnyapi // 966 // bhavantyakiMcitkarANi kintu prakAzanaM prati / chAdmasthikAni jJAnAni prodbhUte kevale tathA // 167 // yugmam // tato na kevaleneSAM sahabhAvo virudhyate / avyApArAnniSphalAnAmapyakSANAmivAhati // 968 // anye tvAhuna santyeva kevalajJAnazAlini / chAdmasthikAni jJAnAni yuktistatrAbhidhIyate // 969 // avAyasadvyAbhAvAt matijJAnaM na sambhavet / na zrutajJAnamapi yattanmatijJAnapUrvakam // 970 // rUpidravyaikaviSaye na tRtIyaturIyake / lokAlokaviSayakajJAnasya sarvavedinaH // 971 // paryavajJAna paNa hoya che ane ema thavAthI traNano paNa ekatra sAthe thAya che. vaLI kevaLajJAna thayA pahelAM ( chadmasthapaNAmAM) zramaNapaNAmAM cArano sahabhAva paNa hoya che. pAMca jJAnanA sahabhAvanA saMbaMdhamAM be mata che. 964-665. keTalAka ema kahe che ke jema sUryano abhyadaya thaye chate paNa caMdramA, nakSatra dIpaka Adi hoya che ( joke prakAzatA baha nathI ) tema, kevaLajJAna utpanna thaye cAre chAghasthika jJAnane paNa sahabhAva to rahe. kevaLajJAnanI sAthe emanA sahavAsamAM kaMI virodha nathI Avato; ahaprabhumAM, avyAkRta hoIne niSphaLa rahetI indriyonI jema. 966-968. bIjAo vaLI ema kahe che ke kevaLajJAna utpanna thaye chAvasthika jJAno rahetAM nathI. potAnA matanA AdhAra bhATe sasAnIce pramANe yuti 2042 cha:-868. apAyarUpI sadudravyano abhAva hovAthI, matijJAnane saMbhava nathI. ane matijJAna vinA kRtajJAnane paNa saMbhava nathI. vaLI eka rUpI dravya mAtra ja viSaya che jene evuM trIjuM ane cothuM jJAna paNa saMbhave nahiM kemake pAMcamAM jJAnavALA ( sarvavedI ) prabhumAM lokAloka sarva viSayaka jJAna che. vaLI chellA zivAyanA ( cAra ) jJAno kSayapazamathI thayelAM hoya che, ane chelle Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (243) dravyaloka ] 'jJAna' ane darzanano krama / kSayopazamajAnyanyAnyantyaM ca kSAyikaM matam / sahabhAvastadeteSAM paMcAnAmeti naucitIm // 972 // kaTe satyupakalpyante jAlakAnyantarAntarA / mUlataH kaTanAze tu teSAM vyavahRtiH kutaH // 973 // kiMca jJAnadarzanayorevopayogau sto yathAkramam / azeSaparyAyadravyabodhinoH sarvavedinaH // 974 // ekasmin samaye jJAnaM darzanaM cAparakSaNe / sarvajJasyopayogau dvau samayAntaritau sadA // 975 // tathAhuH-nANaMmi daMsaNaMmi ya etto ekatarayaMmi uvuttaa| savvassa kevalissavi jugavaM do natthi uvogA // 976 // idaM saiddhAntikamataM tArkikAH kecanocire / syAtAmevopayogau dvAvekasmin samaye'rhataH // 977 // anyathA karmaNa iva syAdAvArakatA mithaH / ekaikasyopayogasyAnyopayogodayadruhaH // 978 // (pAMcamuM-kevaLa ) jJAna kSAyika hoya che; ema bhinnabhinna prakAra hovAthI pAcene ekatravAsa thita nathI. 870-672. vaLI Akta tarIke eka sAdaDI , te koI sthaLe astitvamAM hoya te to temAM vacce vacce jALIo hovAnI kalpanA karI zakAya. paNa mULe sAdaDI hoya ja nahiM te pachI evI jALIonI ka9panA karavAnI jarUra ja kyAM rahe che ? 73. vaLI sarvajJa evA prabhune, azeSa dravya ane enA paryAno bodha karAvanAra jJAna tathA darzananA upayoga anukrame ja hoya che. arthAt eka samaye jJAna hoya che ane bIje samaye darzana hoya che ema be upage jUdede samaye hoya che. 74-75. kahyuM che ke-jJAna ane darzana-e bemAMthI, ekIveLAe ekamAM ja sarva kevaLIo upayukta eTale upayogavALA hoya che; eka sAthe beumAM nahiM. 76. A abhiprAya siddhAntavAdIono che. tarkazAstrIo to keTalAka ema kahe che ke ahaMtaprabhune eka ja samaye beu upayoge khuzIthI hAya-hAya ja che. je ema na hoya te eka upaga, karmanI jema anya upayogane droha karIne ene aTakAvI daI zake. vaLI e beu Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (244) lokaprakAza / [sarga 3 yaccaitayoH sAdyanantA sthitiruktopayogayoH / vyarthA syAtsApyanudayAdekaikasamayAntare // 979 // anye ca kecana prAhuH jJAnadarzanayoriha / nAsti kevalino bhedo niHzeSAvaraNakSayAt // 980 // jJAnaikadezaH sAmAnyamAtrajJAnaM hi darzanam / tatkathaM dezato jJAnaM sambhavetsarvavedinaH // 981 // uktaM ca kei bhaNaMti jugavaM jANai pAsai ya kevaLI niymaa| anne egaMtariyaM icchanti suaovaeseNaM // 1 // __ anne na ceva vIsuM dasaNamicchanti jinnvrindsy| jaM ciya kevalanANaM taM ciya se dasaNaM biMti // 2 // atra ca bhUyAn yuktisandarbhaH asti / sa tu nndiivRttismmtyaadibhyo'vseyH|| atha prakRtam upayogonI sAdiananta sthiti kahelI che e paNa akeka samayane antare udaye nahiM Avapaathaa vyartha thAya che. 877-876. vaLI anya keTalAka ema kahe che ke kevaLajJAnIne te AvaraNamAtra kSINa thaI gayAM che to emane jJAna ne darzana e bheda zAne ? vaLI jJAnanA eka dezarUpa sAmAnya mAtra jJAna-e zana cha tApachI sarva vahI ( sarvajJa ) ne 'dezata:'-dRzathI (marthAt vibhAgamAtra) jJAna bha samave ? 880-881. : keTalAkane mate kevaLajJAnI nizcaye ekIsAthe ja jANe che ane jue che. keTalAke vaLI zratane AdhAra ApIne kahe che ke beu ( jJAna ne darzana) ekAntarita che. (1) - vaLI anya keTalAka jinaprabhunuM bhinnadarzana mAnatA nathI, paraMtu je kevaLajJAna che e ja zani cha 4 cha. (2) AnA saMbaMdhamAM aneka yuktiprayuktiyukta lakhANe che. e sarva nandIsUtranI vRttisammatitarka vagere graMthamAMthI jANI levAM. have prastuta bAbata para AvIe Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] pAMce jJAnono sthitikALa / (245) vinaitAbhyAM paraH kazcinnopayogo'rhatAM mtH| - tataH kathaM bhavetteSAM matyAdijJAnasambhavaH // 982 // ityAdi prAyaH arthataH tatvArthabhASyavRttigatam // atha jJAnasthitiDhedhA prajJaptA paramezvaraiH / / sAdyanantA sAdisAntA tatrAdyA kevalasthitiH // 983 // zeSajJAnAnAM dvitIyA ttraadyjnyaanyorlghuH|| antarmuhUrtamutkRSTA SaTSaSTiH sAgarANi ca // 984 // yugmam // iyaM caivam-trayastriMzatvArdhimAnau bhavau dvau vijyaadissu| dvAviMzatyabdhimAnAn vA bhavAMstrInacyutAdiSu // 985 / / kRtvotkarSAta zivaM yAyAt samyaktvamathavA tyajet / sAtirekA narabhavaiH SaTSaSTivardhiyastadA // 986 // yugmam // yadAhuH-dovAre vijayAisu gayassa tinacue ahava taaii| airegaM narabhaviyaM nANAjIvANa savvaddhaM // 1 // "ahaprabhune, jJAna ane darzana e be uparAMta keI trIje upaga to kahyo nathI tyAre emane matijJAna vagere kayAMthI saMbhave ? " ItyAdi arthanuM lakhANa prAya: tatvArthamaayniivRttimaa cha.882. have jJAnanI sthiti viSe. sino jAnanI sthiti meM pra42nI 4ii cha: (1) sAminanta mane (2) saahisAnta. kevaLajJAnanI sthiti sAdiananta che. bIjA cArenI sAdisAnta che. pahelA be jJAnanI jaghanya sthiti antamuhUrtanI, ane utkRSTa chAsaTha sAgaropamanI che. 983-984. e A pramANe vijaya AdimAM tetrIza tetrIza sAgaropamanA be bhava athavA acuta devaleka AdimAM bAvIza bAvIza sAgaropamanA traNa bhava karIne utkRSTa: mokSa pAme. athavA samakita khoI nAkhe tyAre manuSyabhavaDe chAsaTha sAgaropamathI kaMIka adhika kALa thAya. 885-886. kahyuM che ke--bevAra vijaya AdimAM javAthI, athavA traNavAra acuta AdimAM javAthI chAsaTha sAgaropama thAya. manuSyanA ja bhavamAM rahe te ethI kaMI vizeSa thAya. nAnAprakAranA jInI apekSAe vaLI e jJAna sarvakALa hoya. (1). Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (246) lokaprakAza / [ sarga 3 athotkRSTAvadhijJAnasthitireSeva vrnnitaa| jaghanyA caikasamayaM sA tvevaM paribhAvyate // 987 // yadA vibhaMgakajJAnI samyaktvaM pratipadyate / tadA vibhaMgasamaye tasminnevAvadhirbhavet // 988 // kSaNe dvitIye tadjJAnaM cetpatenmaraNAdinA / tadA jaghanyA vijJeyAvadhijJAnasthitirbudhaiH // 989 // saMyatasyApramattatve vartamAnasya kasyacit / manojJAnaM samutpadya dvitIyasamaye patet // 990 // evaM manaHparyavasya sthitirladhvI kSaNAtmikA / dezonA pUrvakoTI tu mahatI sApi bhAvyate // 991 // pUrvakoTayAyuSo dIkSApratipatteranantaram / manojJAne samutpanne yAvajIvaM sthite ca sA // 992 // sthitirladhvI Rjumtimnojnyaanvypekssyaa| anyatvapratipAtitvAdAkaivalyaM hi tiSTati // 993 // yugmam // avadhijJAnanI utkRSTa sthiti eTalI ja eTale chAsaTha sAgaropamanI hoya che. enI jaghanya sthiti eka samayanI che te A pramANeH--jyAre vilaMgajJAnI samakita pAme che tyAre te vibhaMganA samayamAMja ene avadhijJAnI thAya che. je maraNa Adine lIdhe bIje ja kSaNe e jJAna paDe to avadhijJAnanI jaghanya sthiti thAya. 987-989. apramattapaNe rahetA koI saMyatine mana:paryavajJAna utpanna thaIne bIjI ja kSaNe paDe che evuM bane che, eTale eparathI enI jaghanya sthiti eka samayanI kahevAya che jyAre enI utkRSTa sthiti pUrvakeTithI kaMIka uNuM che. 90-91. pUrvakeTinA AyuSyavALA jIvane dIkSA lIdhA pachI mana:paryavajJAna utpanna thAya ane cAvajaiva rahe te sthiti utkRSTa sthiti. upara jaghanya sthiti kahI che e trAjumati mana:paryavajJAnanI apekSAe kahI che. vipulamati mana:paryavajJAna to apratipAtI hovAthI kevaLajnyaannii prAti sudhIra cha.882-883. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] traNa 'ajJAna' no sthitikALa / ( 247) kevalasthitiruktaiva sAdyanantetyanantaram / matyajJAnazrutAjJAnasthitistredhA bhavedatha // 994 // anAdyanantAbhavyAnAM bhavyAnAM dvividhA punaH / anAdisAntA sAdyantA tatrAdyA jJAnasambhave // 995 // sAdisAntA punadvedhA jaghanyotkRSTabhedataH / jaghanyAntarmuhUrta syAt sA caivaM paribhAvyate // 996 // jantobhraSTasya samyaktvAtU punrntrmuhuurttH| samyaktvalabdhau laghvI syAdajJAnadvitayasthitiH // 997 // anantakAlacakrANi kAlataH paramA sthitiH / dezonaM pudgalaparAvartAddha kSetratastu sA // 998 // bhAvanA- samyaktvataH paribhrazya vanaspatyAdiSu bhraman / samyaktvaM labhate'vazyaM kAlenaitAvatA punaH // 999 // jaghanyA tvekasamayaM vibhaMgasya sthitiH kila / utpadya samayaM sthitvA bhrazyataH sA punarbhavet / / 1000 // kevalajJAnanI sthiti to sAdiananta che ema pUrve kaheluM che. have matijJAna ane zrutajJAnanI sthiti traNa prakAranI che: (1) anAdi-ananta, (2) anAhisAnta, (3)sAhisAnta. samavyAnI manAhi mananta cha. savyAnI mnaahisAnta ane sAdisAnta ema be prakAre che. emAM pahelA prakAranI, jJAnane saMbhava hoya, toDAya. 884-885. sAhisAnta' nA jI me me chaH (1) 4dhanya :sane (2) dRSTa. tebhA dhanya' antamuhUrtanI hoya. te AvI rIte -samakitathI patita thayelA prANIne puna: antarmuhUrtamAM samakita prApta thAya to beu ajJAnanI jaghanya sthiti thAya. 6-97. emanI utkRSTa sthiti "kALathI " ananta kALacakro sudhInI hoya; ane "kSetrathI" ardhapugaLaparAvartanathI kaMIka ochI hoya. ane te evI rIte ke samakitathI patita thaI vanaspati AdimAM paribhramaNa karatAM karatAM teTale kALe puna: nizcaye samakita pAme. 98-99 virbhAgajJAnanI sthiti jaghanyataH eka samayanI hoya. je jJAna utpanna thaI, eka samaya rahI paDe che te jJAnanI e sthiti kahevAya. vaLI enI (virbhAgajJAnanI) utkRSTa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 3 (248) lokaprakAza / trayastriMzatsAgarANi vibhaMgasya sthitirguruH / dezonayA pUrvakoTyAdhikAni tatra bhAvanA // 1001 // dezonapUrvakoTyAyuH kazcidaMgI vibhaMgavAn / jyeSTAyurapratiSTAne tiSThet vibhaMgasaMyutaH // 1002 // iti jnyaansthitiH|| atha antaram matyAdijJAnato bhraSTaH punaH kAlena yaavtaa| jJAnamApnoti matyAdijJAnAnAmantaraM hi tat // 1003 // anantakAlacakrANi kAlataH syAnmatizrute / dezonaM pudgalaparAvarddhi kSetrato'ntaram // 1004 // evamevAvadhimanaHparyAyajJAnayoH param / antarmuhUrttamAtraM ca sarveSveSvantaraM laghu // 1005 // kevalasyAntaraM nAsti sAdyanantA hi ttsthitiH| anAdyantAnAdisAnte'jJAnadvaye'pi nAntaram / / 1006 // sthiti, tetrIza sAgaropamamAM, kaMIka nyUna evI pUrvakaTi umerIe eTalI che. pUrva kATi karatAM saheja nyUna AyuSyavALe kaI virbhAgajJAnI jIva utkRSTata: eTale vakhata vibhaMjJAna sahita apratiSThAna nAmanI nArakIne viSe rahe che evI bhAvanA che. 1000-1002. A pramANe jJAnanI sthitinuM svarUpa samajavuM. have jJAnanA antara viSe. "matijJAna" vagere jJAnathI bhraSTa thayela prANa punaH jeTale kALe jJAna prApta kare teTaluM mati Adika jJAnenuM attara jANavuM 1003. matijJAna ane zrutajJAnanuM attara utkRSTapaNe "kALathI anantakALacakonuM hoya, ane 'kSetrathI' artha Y4152|vrtn DAya. 1004. vaLI avadhi ane mana:paryavanuM attara utkRSTatA eTaluMja hoya. jyAre e sarvanuM antara jaghanyata: antamuhUrtanuM hoya che. 1005. kevaLajJAnanuM antara nathI kemake enI sthiti sAdiananta che. tema anAdiananta ane anAdisAnta-evAM banne ajJAnane viSe paNa antara nathI. 1006. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka eonuM ' antara ' ane ' alpavahutva / (249) sAdisAnte punastatrAdhikAH ssttssssttisaagraaH| iyamutkuSTasamyaktvasthitireva tadantaram // 1007 // antaraM syAdvibhaMgasya jyeSTaM kAlo vnspteH| antarmuhUrtameteSu triSu jJeyaM jaghanyataH // 1008 // stokA manojJA avadhimanto'saMkhyaguNAstataH / matizrutajJAnavanto mithastulyAstato'dhikAH // 1009 // asaMkhyeyaguNAstebhyo vibhaMgajJAnazAlinaH / kevalajJAnino'nantaguNAstebhyaH prakIrtitAH // 1010 // tadanantaguNAstulyA mitho dvyjnyaanvrtinH| ___ apyaSTasveSu paryAyA anantAH kIrtitA jinaiH // 1011 // sarveSAM paryavA dvedhA svakIyAparabhedataH / / svadharmarUpAstatra sve paradharmAtmakAH pare // 1012 // kssyopshmvaicitryaanmtervgrhaadyH| anantabhedAH SaTrasthAnapatitatvAd bhavanti hi / // 1013 // sAdisAnta" (ajJAnadraya) mAM chAsaTha sAgaropamathI kaMIka adhika antara che. ane e samakitanI utkRSTa sthiti barAbara che. 1007. virbhAgajJAnanuM utkRSTa antara vanaspatinA kALa jeTaluM che. traNe ajJAnanuM jaghanya antara antarmuhUrtanuM jANavuM. 1008. mana:paryavajJAnIo sarvathI thoDA che, avadhijJAnIo enAthI anantagaNa che. matijJAnI ane zrutajJAnI beu paraspara tulya che ane avadhijJAnIo karatAM adhika che. 1009. enA karatAM asaMkhyagaNa vibhaMjJAnIo che, ane ananta gaNa kevaLajJAnIo che. 1010. tethI anantagaNu ane paraspara tulya beu-ajJAna-vALAo che. pAMca jJAna ane traNa ajJAna-ema AThemAM prabhue ananta paryAyo kahelA che. 1011. sarvanA pryaay|, (1) svaparyAya mane (2) 525ryAya-yama meM prAranA cha. svadharma35-se 21 payAya bhane 52dharbha 35 me 525ryAya. 1012.. kSapazamanA vicitrapaNAne lIdhe, matijJAna che "sthAna" mAM vaheMcAI gayeluM hoI anAsapAha' sAhi anantaleha thAya che. 1013. 32 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 250 ) lokaprakAza / [ sarga 3 Sad sthAnAni caivam saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhAgairvRddhiryathAkramam / saMkhyeyAsaMkhyeyAnantaguNaiIddhiritIha SaT // 1014 // anantAsaMkhyasaMkhyAnAmanantAsaMkhyasaMkhyakAH / bhedAH syurityanantAste matijJAnasya paryavAH // 1015 // pratijJeyaM matijJAnaM vibhidyeta yto'thvaa|| jJeyAnantyAttato'nantA matijJAnasya paryavAH // 1016 // nirvibhAgaiH paricchedaiH cchinnaM kalpanayAthavA / anantakhaMDaM bhavatItyanantA matiparyavAH // 1017 // svebhyo'nantaguNA ye ca santyarthAntaraparyavAH / yatastatropayujyante tataste'pyasya pryvaaH||1018|| yadyapyasminnasaMbaddhA tathApyasyopayogataH / te'dasIyA asaMbaddhasvopayogidhanAdivat // 1019 // prAha ca bhatijJAnanA the cha sthAno sApramANe:-(1)sacyeya mAgavRddhi, (2) asa-yeya mAga vRddhi, (3) ananta ngla, (4) sadhyeya guNuvRddhi, (5) 21sayeya guNavRddhi, ane (6) mananta zudi . sabhA ' ananta 'nA, 'masa-yeya' nA, ane ' yeya ' na anntasaMkhyaya-ane-saMkheya bheda che ane tethI matijJAnanA paryAye ananta che. 1014-1015. athavA, jeTalA ya eTalA matijJAnanA bheda, ane e ya ananta che mATe paNa matijJAnanA ananta paryAya che. 1016. athavA matijJAnane nirvibhAga parichedamAM chinna thayeluM kape. evA pariccheda -khaMDa 'ananta' thAya che. meTale 555 senA (bhatijJAnanA) mananta paryAyo cha. 1017. vaLI pitAnAthI anantagaNuM je anya padArthonA paryAya che teo paNa emAM upayukta thAya che mATe eo paNa enA paryAya che. 1018. yadyapi eo emAM saMbaddha nathI tathApi enA upayuktapaNAthI, te tenA che; saMbaddha nahiM chatAM upayogI hovAthI amuka dhana jema potAnuM kahevAya che ema. 1019. nIce pramANe anyatra kaheluM che, je paNa A vAtane Teko Ape che - Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonA 'svaparyAya' ane 'paraparyAya ' / jaha te parapajjAyA na tassa aha tassa na parapajjAyA / AcAryaH prAha-jaM taMmi asaMbaddhA to parapajAyavavadeso // 1020 // nanu ( 251 ) cAya sapajjAyavisesaNAigA tassa jamuvajujjanti / sadhaNamivAsaMbaddhaM havanti to pajjavA tassa // / 1021 // cAyatti tyAgena svaparyAyavizeSaNAdinA ca paraparyAyA ghaTAdiparyAyA yena kAraNena tasya jJAnasya upayujyante upayogaM yAnti / yataH ghaTAdisakalavastuparyAyaparityAge evaM jJAnAdirarthaH sujJAto bhavatIti sarve paryAyAH parityAgamukhena upayujyante / tathA paraparyAyasadbhAve eva ete svaparyAyA iti vizeSayituM zakyA iti // svaparyAyavizeSaNena paraparyAyA upayujyante iti tAtparyam // zrute'pyanantAH paryAyAH proktAH svaparabhedataH / svIyAstatra ca nirdiSTAste'kSarAnakSarAdayaH // 9022 // kSayopazamavaicitryAdviSayAnantyatazca te / zrutAnusAribodhAnAmAnantyAtsyuranantakAH || 1023 // ahi' kAI evI zaMkA uThAve ke " jyAre te paraparyAyA che tyAre teo tenA nathI; ane jo tenA che tA te parapoMcA nathI " teA enu samAdhAna evI rIte ke e paraparyAya eTalA mATe kahevAya che ke e enI sAthe saMbaddha nathI mATe. 1020, vaLI svaparyAya evA vizeSaNane lIdhe, pAtApaNAnA tyAga thAya che; parantu enA upaceAgamAM AvavAthI e paryAya enA kahevAya che; asaddha chatAM peAtAnA upayAgamAM AvatuM dhana jema peAtAnuM kahevAya che ema. saMbaMdhapaNAne tyAga chatAM * svaparyAya ' ( evuM vizeSaNa)-enu kAraNa e ke e kAraNuthI paraparyAya. eTale ghaTa AdinA paryAyeA e jJAnanA upayAgamAM Ave che. kemake ghaTa vagere sarva vastuonA paryAyanA parityAgavaDe ja jJAnAdi artha sujJAta thAya che. Ama sarva paryA tyAgasva3ye upayogamAM Ave che. vaNI 'paraparyAya' me hAya-bhenA sahabhAva hoya, te ja A " svaparyAya ' che ema kahevu' zakaya che. ' svaparyAya ' nA vizeSaNe karIne paraparyA cAnA upayAga karAya che--ema tAtparya che. C zrutajJAnanA paNu ananta pAMce che. ane enAye svaparyAya, ane paraparyAya--evA e bheda che, akSara anakSara vagere svaparyAyeA che. kSayeApazamanI vicitratAthI tathA viSayAnA anantapa Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / (252) [ sarga 3 avibhAgaparicchedairanantA vA bhavanti te / anantA paraparyAyA apyasmiste tu pUrvavat // 1024 // athavA syAt zrutajJAnaM shrutgrnthaanusaartH| zrutagranthazcAkSarAtmA tAnyakArAdikAni ca // 1025 // taccaikaikamudAttAnudAttasvaritabhedataH / alpAnalpaprayatnAnunAsikAnyavizeSataH // 1026 // saMyuktAsaMyuktayogadvayAdisaMyogabhedataH / zrAnantyAcAbhidheyAnAM bhidyamAnamanantadhA // 1027 // yugmam / / kevalo labhate'kAra: zeSavarNayutazca yAn / te sarve'sya svaparyAyAstadanye paraparyavAH // 1028 // evaM ca anantasvAnyaparyAyamekaikamakSaraM zrute / paryAyAste'khiladravyaparyAyarAzisammitA: // 1029 / / NathI, zratAnusArI jJAnanA paNa anantapaNAne lIdhe e paryAye ananta hoya che. athavA enA (zrutajJAnanA) nirvibhAga paricchede che mATe paNa enA paryAye ananta che. 1022-1023. zrutajJAnanA paraparyAya paNa ananta che, matijJAnanA paraparyAnI jema. (je upara kahI gayA chIme). 1024. athavA zrutajJAna zratagraMthane anusAre hoya che, e zrutagraMtha akSararUpa che, e akSara aAhi cha,-1025. e akArAdi akSaranA vaLI udAtta, anudAtta, svarita, alpaprayatna, anaHpaprayatna, anunAsika, anunAsika, saMgI, asaMyegI, brikasaMgI ItyAdika bheda che mATe, temaja emanA ananta abhidheya che mATe, enA ananta bheda che. 1026-1027. bIjA akSaronI sAthe joDAvAthI kevaLa makAranA je paryAye thAya che e enA svaparyA 4Aya. te zivAyanA 525ryAyo che. 1028. evI rIte zrutajJAnamAM akeka akSaranA ananta svaparyAya ane paraparyAya che. ane e badhA paryAyone saravALe sarvadravyaparyA jeTalo che. 10298 anyatra paNa kahyuM che ke Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e sva-para paryAyonu : anantatva ' / (253) mAha ca--ekkamakhkharaM puNa saparapajAyabheyatro bhinnam / taM savvavvapajjAyarAlimANaM muNeyavvam // 1030 // je lahai kevalo sesavamasahio a pjve'gaaro| te tassa pajjAyA sesA parapajjavA tassa // 1031 // ayaM bhAvaH-yAn paryAyAn kevalaH akAraH zeSavarNasahitazca labhate te tasya svaparyAyAH / zeSAH zeSavarNasambandhino ghaTAdyaparapadArthasambandhi nazca paraparyAyAH tasya akArasya iti // evaMvidhAnekavarNaparyAyaudhaiH samanvitam / tatazcAnantaparyAyaM zrutajJAnaM zrutaM zrute // 1032 // athAvadheH svaparyAyA vividhA yA bhido'vadheH / kSAyopazamikabhavapratyayAdivibhedataH // 1033 // tirygnairyiksvrginraadisvaamibhedtH| anantabhitsvaviSayadravyaparyAyabhedataH // 1034 // asaMkhyabhitsvaviSayakSetrAddhAbhedato'pi ca / nirvibhAgairvibhAgaizca te caivaM syuranantakAH // yugmam // pratyeka akSaranA svaparyA che tema paraparyAya che. e sarva payo sarvadravyaparyAnA rAzi jeTalA che. kevaLa kAranA, zeSavarNonI sAthe joDAvAthI, je pAye thAya che e enA sva5oya. zeSa menA 525oyA. 1030-1031. ene bhAvArtha-je paryAne kevaLa AkAra zeSavarNa sAthe joDAvAthI prApta kare e paryAya. zeSa, eTale zeSavarNasaMbaMdhI ane ghaTAdi apara padArtha saMbaMdhI, paryAya e akAranA parapaya che. evI rIte zrutajJAna aneka varNaparyAnA rAzivALuM che. ane ethI ja ene zAstramAM manantaryAyavANu yu cha. 1032. have avadhijJAnanA kSApathamika, bhavapratyaya vagere prakArane laIne enA je vividha maha 5 che se manA ( avadhijJAnanA) 255ryAya che. 1033. ane e tiryaMca, nArakI, devatA ane manuSya Adika svAmIbhedane laIne, tathA anaMta bhedAvALA pitAnA viSayanA dravyaparyAyanA bhedane laIne tathA asaMkhya bhejavALA pitAnA viSaya Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 254) lokprkaash| [ sarga 3 evaM manaHparyavasya kevalasya ca paryavAH / nirvibhAgairvibhAgaiH sve svAmyAdibhedato'pi ca // 1036 // anantadravyaparyAyajJAnAca syurnntkaaH| ajJAnatritaye'pyevaM jJeyA anantaparyavAH // 1037 // yugmam / paraparyavAstu sarvatra prAgvat // aSTApyetAni tulyAni vyapekSya svAnyaparyavAn / yadvakSye'lpabahutvaM tadapekSya svIyaparyavAn // 1038 // tatra syuH sarvataH stokA manaHparyAyaparyavAH / manodravyaikaviSayamidaM jJAnaM bhavedyataH // 1039 // ebhyo'nantaguNAH kiM ca vibhaMgajJAnaparyavAH / manojJAnApekSayA yadvibhaMgaviSayo mahAn // 1040 // prArabhya nvmgraiveykaadaasptmkssitim| UrdhvAdhaH kSetrake tiryak cAsaMkhyadvIpabAdhike // 1041 // rUpidravyANi katicittatparyAyAMzca vetti sH| anantaghnAste ca manojJAnajJeyavyapekSayA // 1042 // yugmam // vALA kSetra ane kALanA bhedane laine, temaja enA nirvibhAga vibhAgane laine, ananta cha. 1034-1034. evI rIte mana:paryavajJAnanA ane kevaLajJAnanA svaparyAyo paNa nirvibhAga vibhAgone laIne tathA svAmI Adi bhedane laIne tathA ananta dravyaparyAyanA jJAnane laIne, anantA che. 1039-1037. traNe ajJAnanA paNa evI ja rIte ananta svaparyA che. parapayA te sarvatra pUrvavat che. pAMca jJAna ane traNa ajJAna maLIne AThe e sva ane para payoyanI apekSAe samAna che. ane have emanuM a5bahuta kahezuM e mAtra svaparyayane apekSIne kahezuM. 1038. mana:paryavajJAnanA paryAye sarvathI ochA che kAraNake e jJAnano viSaya phakta manodravya 1 cha. 1038. virbhAgajJAnanA paryAyo ethI anantagaNA che; kemake mana:paryavajJAnanI apekSAe vilaMgajnyaannaa viSaya DATA che. 1040. virbhAgajJAnI ucenavamA raiveyakathI mAMDIne nIce sAtamInArakI sudhI, ane tiryakUarsa Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e payoyonu * alpabahutva' / (255) samastarUpidravyANi pratidravyamasaMkhyakAn / bhAvAn vettItyanantaghnA vibhaMgApekSayAvadhau // 1043 // anantaguNitAstebhyaH zrutAjJAna idaM yataH / sarvamUrtAmUladravyasarvaparyAyagocaram // 1044 // zrutAjJAnAviSayANAM keSAMcit viSayatvataH / spaSTatvAcca zrutajJAne tebhyo vizeSato'dhikAH // 1045 // abhilaapyaanbhilaapyvissye'nntsNgunnaaH| matyajJAne zrutajJAnAdabhilApyaikagocarAt // 1046 / / matijJAnaparyavAzca tato vizeSato'dhikAH / matyajJAnAviSayANAM viSayatvAt sphuTatvataH // 1047 // tebhyo'pyanantaguNitAH kevalajJAnaparyavAH / sarvAddhAbhAvinikhiladravyaparyAyabhAsanAt // 1048 / / iti jJAnam // 26 // khyadvIpasamudrorUpa kSetramAM rahelA rUpI padArthone tathA enA koI kaI paryAne jANe che, je paryA mana:paryavajJAnanA yanI apekSAe anantagaNuM che. 1041-104ra. avadhijJAnI sarva rUpIpadArthone tathA pratyeka padArthanA asaMkhya bhAvane jANe che, mATe virbhAgajJAnanI apekSAe avadhijJAnanA paryAye ananta che. 1043. e karatAM anaHgaNA zrutajJAnanA paryAya che, kAraNa ke mUrnAmUrta-sarva-dravyanA paryA zrutamajJAnanA viSaya cha. 1044. zrutajJAnanA paryAya, zrutajJAnano aviSaya-evA keTalAka paryAno paNa viSaya hovAthI tathA spaSTa hovAthI tethI vizeSa adhika che. 1045. mAtra vacanagecara evA zrutajJAnanA karatAM matiajJAnanA paryAye anantagaNA che; kemake matiajJAnane viSaya vacanagocara tathA vacanaacara-be che. 1046. tenA karatAM paNa vizeSa adhika matijJAnanA paryAya che, kemake matiajJAnane aviSaya evA padArtho paNa enA viSayamAM Ave che, ane vaLI e spaSTa paNa che. 1047. enA karatAM paNa anantagaNu kevaLajJAnanA paryAyo che. kemake e sarvakALamAM thanArA sarva dravyaparyAyane prakAze che. 1048. A pramANe chavvIsamA dvArA jJAnanuM svarUpa sa pUrNa. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 256 ) atha darzanam / dvirUpaM hi bhavedvastu sAmAnyato vizeSataH / tatra sAmAnyabodho yastaddarzanamihoditam // 1049 // yathA prathamato dRSTo ghaTo'yamiti budhyate / taddarzanaM tadvizeSabodho jJAnaM bhavettvataH // 1050 // upacAranayenedaM darzanaM parikIrttitam / vizuddhanayatastaccAnAkArajJAnalacaNam // 1051 // idaM sAkArabodhAtprAgavazyamabhyupeyate / zranyathedaM kiMciditi syAtkuto'vyaktabodhanam // 1052 // anena ca vinApi syAt bodho sAkAra eva cet / tadaikasamayenaiva syAdghaTAdivizeSavit // 1053 // tathoktaM tatvArthavRttau - aupacArikanayazca jJAnaprakArameva darzanamicchati / zuddhanayaH punaH anAkArameva saMgIrate darzanam / zrakAravacca vijJAnam / AkArazca vizeSa lokaprakAza / pUrve dIThA hatA e A ghaTa che te jJAna. 1050. ve 27 mA dvAra 'darzana' viSe. (1) sAmAnya 3 mane (2) vizeSa 3- zebha me 3 ye vastuno mogha thAya che, bhAM sAmAnya rUpe bedha thAya che tene ahiM darzana kahyuM che. 1049. [ sarga 3 evu jaNAya enu nAma darzana,' eno vizeSa Adha ahiM darzana kahyuM... e upacAra naye kahyu che. viSNuddhanaye tA 'darzana' tu lakSaNu ' anA12 jJAna ' che. 1051. A dana avazya sAkArameAdhanI pUrve ja thAya che. nahiMtara ' A kaika che ' evA avyakata medha kyAMthI thAya ? ane te dana vinA paNa sAkAra Adha thAya teA ekaja samaye ghaTAdinuM vizeSa jJAna paNa thaI jAya. 1051-1053. tatvArthavRttimAM paNa kahyu che ke ApacArika nayapramANe jJAnaprakAra ja darzana kahevAya, ane zuddhanaya pramANe anAkAra daza na kahevAya. vaLI vijJAna AkAravALu hoya, vaLI AkAra eTale paryAyathI kahelA bhAvanA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ' nuM svarUpa | ( 257 ) dravyaloka ] nirdezo bhAvasya paryAyataH proktasya ca darzanasamanantarameva saMpadyate antarmuhUrtta kAlabhAvitvAt / AkAraparijJAnAcca prAk AlocanaM avazyaM zrabhyupeyam / anyathA prathamataH eva pazyataH kimapi idamiti kutaH avyaktabodhanaM syAt / yadi ca jhAlocanamaMtareNa AkAraparijJAnotpAda eva puMsaH syAt tathAsati ekasamayamAtreNa staMbhakuMbhAdIn vizeSAn gRhNIyAt iti // sAmAnyenAvabodho yazcakSuSA jAyate'GginAm / taccaturdazanaM prAhustatsyAdAcaturindriyAt // 1054 // yaH sAmAnyAvabodhaH syAccaturvarjAparendriyaiH / zracaturdarzanaM tatsyAt sarveSAmapi dehinAm // 1055 // tathoktaM tatvArthavRttau - 4 caturdarzanamityAdi // cakSuSA darzanaM upalabdhiH sAmAnyArthagrahaNam / skandhAvAropayogavat tadaharjAtabAladArakanayanopalabdhivat vA vyutpannasyApi / caturdarzanaM zeSendriyaiH zrotrAdibhiH sAmAnyArthagrahaNam // iti // vizeSanirdeza; ane te darzananI pachI turata ja thAya che, kemake ene! sthitikALa antarmuhUtta jeTaleA ja che. vaLI AkAranA parijJAnanI pUrve AleAcanA-vicAra te avazya svIkAravA ja paDaze. kemake jo na svIkArIe te prathamadarzana samaye ja * A kaika che' evA avyakata Adha kayAMthI thAya ? vaLI e vicAra karyA vinA ja mANasane AkAranA jJAnanI utpatti thAya to to eka ja ' samaya ' mAM sta Mbha, kuMbha vagere vizeSAne grahaNa kare. prANIne cakSuvaDe sAmAnyata: edha thAya ene cakSudana kahe che; ane te cArindri jIvAthI AraMbhIne thAya che. 1054. vaLI cakSuzivAya bIjI indriyeAvaDe je sAmAnya avamedha thAya te acakSudAna kahevAya; ane te sarva prANIone thAya che. 1055. tatvA vRttimAM e sa Mba MdhamAM nIce pramANe kahyuM che:-- cakSudarzana eTale cakSuvaDe darzana-upalabdhi. ane te mahA vidvAnane paNa chAvaNInA darzInanI jema, athavA taratanA avatarelA bALakanI dRSTinI peThe, sAmAnyapadArthanA grahaNurUpa che. acakSudana eTale cakSuzivAyanI ( zrotra Adi ) indriyeAvaDe sAmAnya artha caNa thAya te. 33 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 258) lokaprakAza / [ sarga 3 yenAvadherupayoge sAmAnyamavabudhyate / avadhijJAninAmeva tatsyAdavadhidarzanam // 1056 // yathaivamavadhijJAne bhavatyavadhidarzanam / evaM vibhaMge'pyavadhidarzanaM kathitaM zrute // 1057 // ayaM bhAvA-samyagdRgavadhijJAne sAmAnyAvagamAtmakam / yathaitatsyAttathA mithyAgvibhaMge'pi tad bhavet // 1058 / / nAmnA ca kathitaM prAjJaistadapyavadhidarzanam / anAkAratvAvizeSAdvibhaMgadarzanaM na tat // 1059 // ayaM suutraabhipraayH|| . bAhuH kArmagranthikAstu yadyapi sta: pRthakpRthak / sAkAretarabhedena vibhaMgAvadhidarzane // 1060 // tathApi mithyArUpasvAnna samyagvastunizcayaH / vibhaMgAnApyanAkAratvenAsyAvadhidarzanAt // 1061 // tato'nena darzanena pRthagvivakSitena kim / tatkArmagranthikairnAsya pRthagetadvivakSitam // 1062 // jenA vaDe avadhijJAnanA upayogamAM sAmAnyabodha thAya che enuM nAma avadhidarzana, je phakta avadhijJAnIone ja thAya che. jema A pramANe avadhijJAnamAM avadhidarzana thAya che tema vibhaMgajJAnamAM paNa avadhidarzana thAya che ema zAstramAM kahyuM che. 10261057. ene bhAvArtha e che ke-samyakaSTinA avadhijJAnamAM jema A sAmAnyabodharUpa avadhidarzana thAya che tema mithyASTinA virbhAgajJAnamAM paNa te thAya che. ane tene paNa jJAnI eAe avadhidarzana ja kahyuM che kemake anAkArapaNuM beumAM sarakhuM che. ane tethI tenuM visaMgashn (nyU) nAma "yuM nathI. 1058-1058. e sUtrone abhiprAya che. karmagraMthamAM to ema kahyuM che ke yadyapi sAkAra ane ethI itara ( nirAkAra)-evA bhedane laIne vibhaMgadarzana ane avadhidarzana pRthapRtha che tathApi vibhaMga mithyAtva hovAthI enAthI samyakrarIte vastunizcaya thaI zakato nathI tema avadhidarzanathI paNa, enA nirAkArapaNane lIdhe, vastanizcaya thaI zakato nathI. mATe A dazanane jUduM kahevAthI zuM lAbha ? 1060.-1062, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'darzana ' nA cAra prakAra | ( 259) tathoktam- sutte avibhaMgassa ya parUviyaM bhohidaMsaNaM bhuso| ___ kIsa puNo paDisiddhaM kammapagaDIpagaraNaMmi // 1063 // ityAdhikaM vizeSaNavatyAH prajJApanASTAdazapadavRttitazca avaseyam // tatvArthavRttikRtApi vibhaMgajJAne avadhidarzanaM na aMgIkRtam / tathA ca tagranthaH-avadhigAvaraNakSayopazamAt vizeSagrahaNavimukhaH avadhiH avadhidarzanamityucyate / niyamatastu tatsamyagdRSTisvAmikam / iti / / sarva bhUtabhavadbhAvivastu sAmAnyabhAvataH / budhyate kevalajJAnAdanukevaladarzanAt // 1064 // zrAdau darzanamanyeSAM jJAnaM tadanu jAyate / kevalajJAninAmAdau jJAnaM tadanu darzanam // 1065 // ata eva samvannUNaM savvadarIsINaM iti paThyate // prajJatAH sarvata: stokA jantavo'vadhidarzanAH / asaMkhyaguNitAstebhyazcakSurdarzanino matAH // 1066 // dhuM che: sUtrane viSe vibhaLajJAnamAM avadhidarzana karyuM che, paraMtu karmaprakRtinA prakaraNamAM e vAtano pratiSedha karyo che. 1063. adhika vistAra "vizeSaNavatI"mAMthI tathA prajJApanA sUtranA aDhAramA padanI TIkAmAMthI jANa. 'tatvArthavRtti" nA kartAe paNa virbhAgajJAnane viSe avadhidarzana svIkAryuM nathI. eo ema kahe che ke avadhidarzananA AvaraNanA kSapazamathI vizeSa grahaNa karavAmAM vimukha-evuM je avadhijJAna-te avadhidarzana kahevAya che. niyama phakta eTale ja ke te samyadaSTivALAne ja hoya. kevaLajJAna pachInA kevaLadarzanathI bhUta, bhaviSya ane vartamAna sarva vastuo sAmA nyapaNe gAya che. 1014. kevaLajJAnI zivAyanA bIjAone (matijJAnI vagere cArane) paheluM darzana ane pachI jJAna thAya che. jyAre kevaLajJAnInA saMbaMdhamAM te paheluM jJAna ane pachI darzana thAya che. 1065. eTalA mATe ja "sarva jJAnavALA, sarva darzanavALA'-e anukrame jyAM tyAM pATha che. avadhidarzanavALA prANIo sarvathI a9pa che, ethI asaMkhyagaNa cakSudarzanapaajaamaa cha, 1066 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (260) lokaprakAza / [ srg| anantaguNitAstebhyo matA; kevaladarzanAH / acakSurdarzanAstebhyo'pyanantaguNitAdhikAH // 1067 // ___ kAlazcakSurdarzanasya jaghanyo'ntarmuhUrttakam / sAtirekaM payorAzisahasraM paramaH punaH // 1068 // zracakSurdarzanasyAsAvabhavyApekSayA bhavet / anAdyanto'nAdisAnto bhavyAnAM siddhiyAyinAm // 1069 // jaghanyenaikasamaya: syAtkAlo'vadhidarzane / utkarSato dviHSaTpaSTirdhiyaH sAdhikA matAH // 1070 // ___ jyeSTo nanvavadhijJAnakAla: SaTSaSTivArdhayaH / avadherdarzane tarhi yathokto ghaTate katham // 1071 // atrocyate-avadhau ca vibhaMge cAvadhidarzanamAsthitam / / tato dvAbhyAM sahabhAvAdyuktaH so'vadhidarzane // 1072 // atra bahu vaktavyam / tattu prajJApanASTAdazapadavRttitaH avaseyam // ethI anantagaNu kevaLadarzanavALA che. ane ethI paNa acakSudarzanavALAo mananta cha. 1067. - cakSudarzanano jaghanya kALa attamuhUrta che, ane utkRtaH kALa sahastra-sAgaropamathI adhi: cha. 1068. acakSudarzanane utkRSTa kALa abhavyonI apekSAe anAdi ananta che, ane mokSe janArA savyAnI apekSA anAhisAnta cha. 1066. avadhidarzanane kALa jaghanyata: eka samaya che; ane utkRSTata: ekaso batrIza sAgaropamathI adhi: cha. 1070. ahi' evo prazna uThe che ke avadhijJAnanI sthiti jyAre utkRSTa chAsaTha sAgaropama che. tyAre avadhidarzananI eka batrIza sAgaropamanI sthiti kema saMbhavita hoya ? 1071. e praznanuM samAdhAna A pramANe - avadhijJAna ane virbhAgajJAna e beumAM avadhidarzana rahela che. mATe te beunI sAthe sahabhAva hovAthI avadhi darzanane 132 (66+66) sAgaropamana sthitikALa yukta che. 1072. A saMbaMdhamAM kahevAnuM to bahu che paraMtu te prajJApanA sUtranI aDhAramA padanI TIkAthI Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'AhAra' nuM svarUpa / (261) kAla: sAdiranantazca bhavetkevaladarzane / eSu kasyApyanAditvaM nAcakSurdarzanaM vinA // 1073 // iti darzanam // 27 // atha upayogAH // catuSTayI darzanAnAM jyajJAnI jJAnapaMcakam / amI dvAdaza nirdiSTA upayogA bahuzrutaiH // 1074 // jJAnapaMcakajJAnatrayaM sAkArakA amI / uktAH zeSAstvanAkArAzcaturdarzanalakSaNAH / / 1075 / / iti upayogA: // 28 // atha zrAhAraH // zrAhArakAH syuH chadmasthAH sarve vakragati vinA / tricatuHsamayAntA syAttatrAnAhAritApi ca // 1076 // gatividhA hi jantUnAM prasthitAnAM paraM bhavam / saralA kuTilA cApi tatraikasamayAdimA // 1077 / / kevaLadarzanano kALa sAdiananta che. darzanamAM acakSudarzana sivAya anya koI darzana anAdi nathI. 1073. A pramANe darzananuM svarUpa saMpUrNa. have ayAvIzamAM dvAra "upaga' viSe. cAra darzana, traNa ajJAna ane pAMca jJAna-A bArane bahaSNutAe "upayoga" kahyA che. pAMca jJAna ane traNa ajJAna-e ATha upayogo sAkAra che. zeva cAra, eTale cAra-darzanarUpa upage anAkAra che. 1074-1075. A pramANe upayogonuM svarUpa che. have ogaNatrIzamA dvAra "AhAra - viSe. vakragativALA zivAya anya sarva chadmastha jIvo AhAraka che. temAM paNa traNa ke cAra samaya sudhI to anAhAripaNuM hAya. 176. parabhavamAM jatAM prANuonI rAju ane vakra-ema be prakAranI gati hoya che. temAM pahelI eTale bAju phakta eka samayanI che. 1077. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (262) lokaprakAza / [ sarga 3 utpattidezo yatra syAtsamazreNivyavasthitaH / tatraikasamayenaiva ajugatyAsumAn vrajet // 1078 // parajanmAyurAhArau kSaNe'sminneva so'shnute| tulyametahajugatau nizcayavyavahArayoH / / 1079 / / dvitIyasamaye'RjyA vyavahAranayAzrayAt / udeti parajanmAyuridaM tAtparyamatra ca // 1080 / / prAgbhavAntyakSaNo vakrApariNAmAbhimukhyataH / kaizcidvakrAdisamayo gaNyate vyavahArataH // 1081 // tatazca--bhavAntarAdyasamaye gatestvasmin dvitIyake / samaye parajanmAyurudeti khalu tanmate // 1082 // padAhuH-ujjugai paDhamasamaye parabhaviyaM AubhaM thaahaaro| vakAi bIasamaye parabhavi AuM udayamei // 1083 // nidhayanayAzrayAca saMmukho'GgI gateryadyapyantyakSaNe tathApi hi / sattvAtprAgbhavasambandhisaMghAtaparizATayoH // 1084 // jyAM utpattideza samazreNie rahelo hoya tyAM prANI ajugativaDe eka samayamAM ja jAya che ane te ja samaye te parajanmasaMbaMdhI AyuSya ane AhAra bhegave che. vaLI A gatibhA nizcaya mane vyavahA2- naye te samAna . 1078-1075. paNa vakragatimAM vyavahAranayane AzrayIne bIje samaye parajanmanuM Ayu udaya Ave che. 1080. enuM tAtparya A pramANe - prAgubhavanA anya samayane, vakragatinA pariNAmanI abhimukhatAne laIne, keTalAka vyavahArathI vakranA Adi samaya gaNe che, ane tethI temane mate bhavAntarane Adyasamaye eTale ke vakra gatinA bIjA samayamAM parajanmasaMbaMdhI AyuSya udayamAM Ave che. 1081-1082. anyatra paNa kahyuM che ke ajugativALAne bhavAntaranA pahelA samayamAM parajanma saMbaMdhI AyuSya tathA AhAra hoya che, ane vakragativALAne bIja samayathI AyuSya udaya Ave che. 1083. vaLI nizcayanayane AzrayIne te-- prANI atyasamaye gatinI sanmukha hoya che te paNa pUrvabhavasaMbaMdhI saMdhAta-ane-pari. For Private & Personal use only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaloka 'saMghAta ane 'prishaatt| (263) samayaH prAgbhavasyaiSa sambhavenna punrgteH| prAcyAMgasarvazATo'gyabhavAdyakSaNa eva yat // 1085 // parabhavapaDhame sADotti AgamavacanAt // udeti samaye'traiva gati: saha tadAyuSA / tato'nyajanmAyurvakragatAvapyAdimakSaNe // 1086 // tatra saMghAtaparizATasvarUpaM caivam zrAgame saMghAta: parizATazca tau dvau samuditAviti / audArikAdidehAnAM prajJaptaM karaNatrayam // 1087 // sarvAtmanA pudgalAnAmAghe hi grahaNaM kSaNe / carame sarvathA tyAgo dvitIyAdiSu cobhayam // 1088 / / ___ yathA taptatApikAyAM ssnehaayaampuupkH| ehNAti prathamaM snehaM sarvAtmanA na tu tyajet // 1089 // tatazca kiMcid gRhNAti snehaM kiMcitpunastyajet / saMghAtabhedarUpatvAtpudgalAnAM svabhAvataH / / 1090 // zATa (grahaNa ane tyAga) sattAmAM hovAthI, A samaya pUrvabhavane saMbhave che, parabhavana saMbhavato nathI. kemake pUrvabhavanA zarIrane sarvathAtyAga AgAmI bhavanA Adya kSaNamAM ja yAya che. 1084-1085. AgamanuM paNa vacana che ke parabhavanA Adya kSaNamAM parizA-tyAga thAya.' ane Aja samaye te AyuSyanI sAthe gati udayamAM Ave che. tethI anya janmanuM AyuSya vakragatimAM paNa A kSaNe udayamAM Ave che. 1086. saMghAta-ane-paripATa (grahaNa--ane-mocana ) nuM svarUpa AgamamAM nIce pramANe 4dhuM che: dArika vagere prakAranAM zarIra che enAM traNa 'karaNa' kahyAM che. pahele kSaNe pugaLAnuM sarvathA " grahaNa" thAya che, antima kSaNe sarvathA " tyAga' thAya che ane vacalA kSaNabhA 'ahue bhane tyAga' thAya che. 1087-1088. jevI rIte tapAvelI telavALI leDhImAM nAkhela puDalo prathama sarvathA tela grahaNa kare che, tyajato nathI, ane pachI huM grahaNa kare ane vaLI thoDuM tyaje, kemake grahaNa karavuM ane Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (264) lokaprakAza / [ sarga 3 tathaiva prathamotpannaH prANabhRt prathamakSaNe / sarvAtmanotpattidezasthitAn gRhNAti pudgalAn // 1091 // tatazcAbhavaparyantaM dvitIyAdikSaNeSu tu| gRhaMstyazca tAn kuryAt saMghAtaparizATanam // 1092 // tata Ayu:samAptau ca bhAvyAyuHprathamakSaNe / syAt zATa eva prAgdehapudgalAnAM tu na grahaH // 1093 / / audArikavaikriyAhArakeSu syustrayo'pyamI / saMghAtaparizATaH syAttaijasakAmaNe sadA // 1094 / / anAditvAt bhavennaiva saMghAtaH kevalo'nayoH / kevalaH parizATazca sambhavenmuktiyAyinAm // 1095 // atra ca bhUyAn vistaraH asti sa ca zrAvazyakavRttyAdibhyaH avseyH|| atha prakRtam-vakrA gatizcaturdhA syAdvarekAdibhiryutA / tatrAdyA dvikSaNakaikakSaNavRddhyA kramAtparAH 1096 // cheDI devuM evo mULathI ja pugaLano svabhAva che; tevI ja rIte prathama utpanna thayela prANI prathama kSaNe upattidezamAM rahelA pudagaLAne sarvathA grahaNu ja kare che; tyArapachI bIjA trIjA kSaNemAM janmaparyanta grahaNa ane tyAga beU karyA kare che. enuM nAma "saMghAta parizATana. 1088-1062. vaLI pachI AyuSa samApta thAya tyAre bhAvi AyuSyanA prathama kSaNamAM "parizATana " ja thAya arthAt pUrvazarIranA pugaLano tyAga ja thAya, e grahaNa karavAnA hoya nahi. 1093. dArika, vaikriya ane AhAraka zarIramAM te traNe karaNe" hoya che. tejasa ane SNa zarIramAM sadA " saMghAta ane parizATa" hoya che kemake e beu anAdi hovAthI. emane kevaLa "saMghAta " hotA nathI. vaLI kevaLa parizATa' to mokSagAmIone saMbhava cha. 1084-1065. A bAbata bahu vistAravALI che. te mATe AvazyakavRtti vagere graMtho jevA. 4 gati yA prAranI cha: (1) me414, (2) dvivara, (3) triya mane (4) yatu. temAM pahelI eTale ekavaka be samayanI che; ane tyArapachInI traNe ekeka kSaNa vadhArenI che. te mA prabhAva:-- Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] Rjugati ane vakragati / (265) tathAhi-- yado lokapUrvasyA adhaH zrayati pazcimAm / ekavakA dvisamayA jJeyA vakrA gatistadA // 1097 // samazreNigatitvena janturekena yAtyadhaH / dvitIyasamaye tiryag utpattidezamAzrayet // 1098 // pUrvadakSiNordhvadezAdadhazcedaparottarAm / vrajettadA dvikuTilA gatistrisamayAtmikA // 1099 // ekenAdhassamazreNyA tiryaganyena pazcimAm / tiryageva tRtIyena vAyavyAM dizi yAti saH // 1100 // trasAnAmetadantaiva vakrA syAnnAdhikA punaH / sthAvarANAM catu:paMcasamayAntApi sA bhavet // 1101 // tatra catu:samayA tvevaM trasanADyA bahiradholokasya vidizo dizam / yAtyekena dvitIyena trasanADyantare vizet // 1102 // UrdhvaM yAti tRtIyena caturthe samaye punaH / trasanADyA vinirgatya dizyaM svasthAnamAzrayet // 1103 // jyAre jIva urdhvalakanI pUrva dizAmAMthI adholakanI pazcima dizAmAM jAya che tyAre te gati se ' upAya, ane se me sabhayanI sabhAvI. bhaDe, jIva, samazreNie gamana karato hoIne, pahele samaye sIdhA adholokamAM jAya che ane tyAMthI bIje samaye tiryak eTale tIo potAnA utpattipradeze pahoMcI jAya che. 1098. vaLI agnikoNanA udarvadezathI je adizAe vAyavya koNe jAya to traNa samayanI dvivakA gati thAya eTale eka samayamAM samazreNigati karIne e nIco jAya, bIje samayetI cha pazcima dizAmAM jAya ane trIje samaye to cha jaIne vAyavya dizAno Azraya le.109-1100. trasa jIvonI vakragati eTalI ja thAya, adhika na thAya. paNa sthAvara jIvanI cAra pAMca samayanI paNa thAya. emAM je cAra samayanI thAya te A pramANe pahele samaye e trasanADIthI bahAra adholekanI vidizAmAMthI ( harakeAI khuNAmAMthI ) dizAmAM jAya; dvitIya samaye trasanADInI aMdara praveza kare; trIje samaye UrvI jAya ane ethe samaye vaLI e trasanADImAMthI bahAra nIkaLI pitAnuM je sthAna harakaI dizAmAM AveluM hoya (vidizA-khuNAmAM naDi) sevA sthAnanAmAzraya urecha. 1101-1103. 34 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 266) lokaprakAza / [ sarga 3 dizo vidizi yAne tu nADImAye dvitIyake / UrdhvaM cAdhastRtIye tu bahirvidizi turyake // 1104 // yadoktarItyA vidizo jAyate vidizi kvacit / tadA tatsamayAdhikyAt syAtpaMcasamayA gtiH|| 1105 // uktaM ca vidisAzro disaM paDhame bIe paisarai nADimajhami / uTheM taie turie u nIi vidisaM tu paMcamae // 1106 // iti bhagavatIvRttau zataka 14 prathamoddezake // ___ bhagavatIsaptamazatakaprathamodezake tu paMcasAmayikI vigrahagatimAzritya itthamuktaM dRzyate / idaM ca sUtre na darzitam / prAyeNa itthamanutpattiH / iti // vyavahArApekSayA ca bhavedAhArako'sumAn / gatau kilaikavakAyAM samayadvitaye'pi hi // 1107 // tathAhi samaye pUrve zarIrameSa utsRjet / tasminpunaH taccharIrayogyAH kecana pudgalAH // 1108 // (jIva) dizAmAMthI vidizAmAM javuM hoya to pahele samaye nADImAM praveza kare, bIje samaye Urdhva gati kare, trIje samaye adhedizAe jAya ane ethe samaye bahAra vidi zAmA laya che. 1104. paNa e jyAre eka vidizAmAMthI (nIkaLIne) harakoI anya vidizAmAM utpanna thavAne hoya tyAre ene cAra samayathI adhika samaya joIe, eTale ke pAMca samaya joIe. 1105. anyatra paNa kahyuM che ke (jIva) pahele samaye vidizAmAMthI dizAmAM jAya, bIje samaye nADInI aMdara praveza kare, trIje samaye Urdhva gati kare, ethe samaye adhogati karI bahAra nIkaLe ane pAMcame samaye vidizAne eTale harakoI khuNAne Azraya le. 1106. evI bhagavatIsUtranI vRttimAM damA zatakanA pahelA udezamAM hakIkata che. sAtamAM rAtanA pahalA udezamAM to pAMca samayanI vigrahagatinA saMbaMdhamAM ema thAya ema kahyuM che. mULa sUtramAM evuM kAMI batAvyuM nathI. kAraNake prAya: evI rIte utpatti na hoya vaLI vyavahAranayanI apekSAe prAsI ekavakragatimAM beu samayamAM AhAraka thAya che: pUrvanA (pahelA) samayamAM zarIra tyajI de che ane eja samayamAM vaLI e zarIrane cAkhya Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ro ] vakragatinA cAra prakAra / (227) lomAhAreNa sambandhamAyAnti jIvayogataH / audArikAdipudgalAdAnaM cAhAra ucyate // 1109 // yugmam // evamatrAdyasamaye AhAraH paribhAvitaH / sarvatraivaM dvivakrAdAvapyAdyakSaNa prAhRtiH // 1110 // dvitIyasamaye cAsAvutpattidezamApatet / tadA tadvayogyANUn yathAsambhavamAharet // 1111 // dvivakrA tu trisamayA madhyastatra nirAhRtiH / AdyantayoH samayorAhAraH punaruktavat // 1112 // evaM ca tricaturvake ctuHpNckssnnaatmke| madhyAstayonirAhArAH sAhArAvAdimAntimau // 1113 // yadAhuH- igaduticauvakAsu dugAisamayesu prbhvaahaaro| dugavakkAisu samayA igadotini u aNAhArA // 1114 // niyana tu- hoya evA keTalAka pudgalo jIvanA vegane lIdhe lama-AhAravaDe enA sambandhamAM Ave che. dArikAdi pugaLAne jIva grahaNa kare che enuM nAma "AhAra.'. 1108-1109. e pramANe ekavaka gatimAM Aghasamaye (jIvana) AhAra kahyo che. "dvivaka' vagere gItamAM paNa sarvatra eja pramANe pahele kSaNe AhAra jANavo. 1110 vaLI bIje samaye e (prANI) utpattipradezamAM AvI paDe tyAre e e bhavane gya evA paramANuono yathAsaMbhava AhAra kare. 1111. dvivakra gati traNa samayanI che ane e traNa samayamAMthI vacalo samaya eTale bIje samaya AhAra vinAne che. jyAre pahelA ane trIjA samAneviSe pUrvavat AhAra hoya che. 1112. evI rIte cAra samayavALI ane pAMca samayavALI trivikra ane caturvaka gatimAM paNa, vacalA samaye nirAhAra eTale AhAra vinAnA che ane pahelA tathA antima samaya sAhAra eTale AhAravALA che. 11 13. anyatra paNa kahyuM che ke ekavakavALI, dvivakrA eTale be varkavALI, temaja trikA ane caturvakA gatiomAM anukame bIje kSaNe, trIje kSaNe, cothe kSaNe ane pAMcame kSaNe parabhavano AhAra hoya che. ane dvivakA vagere gatiomAM eka, be ane traNa samaye aNAhArI eTale AhAra vinAnA hoya che. 1114. nizcayanaya pramANe to- Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (268) lokaprakAza / [ sarga 3 bhavasya bhAvinaH pUrve kSaNe prAgvapuSA saha / asambandhAdanAptyA ca bhAvino'Ggasya nAhRtiH // 1115 // dvitIyasamaye tu svaM sthAnaM praapyaahretttH| samayaH syAdanAhAra ekavakAgatAvapi // 1916 // anyasyAM dvAvanAhArau tRtIyasyAM trayastathA / caturthyAmapi catvAraH sAhAro'ntyo'khilAsu yat // 1117 // tatazca vyavahAreNotkarSataH samayAstrayaH / nizcayena tu catvAro nirAhArAH prakIrtitAH // 1118 // sAmAnyAt sarvataH stokA nirAhArAH zarIriNaH / AhArakA asaMkhyeyaguNAstebhyaH prakIrtitAH // 1119 // trividhazca sa AhAra ojAhAra aadimH| lomAhAro dvitIyazca prakSepAkhyastRtIyakaH // 1120 // tatrAyaM dehamutsRjya RjvyA kuTilayAthavA / gatvotpattisthAnamApya prathame samaye'sumAn // 1121 // bhaviSyamAM thanArA bhavanA prathamasamaye pUrvazarIranI sAthe saMbaMdha na hovAthI, ane bhAvi zarIranI aprAptine lIdhe AhAra hotA nathI; je ke dvitIya kSaNe potAnuM sthAna prApta thaye AhAra kahe che. Ama hovAthI ekavaka gatimAM paNa eka samaya nirAhAra hoya. 1115-1116. - dvivakra gatimAM be samaya aNAhArI hoya che; trivako gatimAM traNa samaya, ane caturva gatimAM cAra samaya aNAhArI hoya che. kAraNake sarva gatiomAM antima samaya ja sAhArI che. 1117. ema hovAthI vyavahAranaye utkRSTa traNa samaya nirAhArI kahyA che. ane nizcayanaye cAra samaya nirAhArI kahyA che. 1118. sAmAnyataH nirAhArI prANIo sarvathI a9pa che. ane "sAhArI" e karatAM asaM. jya che. 1116. 02 mADara' nI ta za te mADAra 3] prazna cha: (1) mAmADA2, (2) sobhasADA2 mane (3) prakSepamADA2. 1120. Ava dehane tyajIne Rju (sarala-sIdhI) athavA kuTila (vaka) gativaDe Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (269) dravyaloka ] oja AhAra / lomAhAra / kavalAhAra / taijasakArmaNayogenAhArayati pudgalAn / audArikAyaMgayogyAn dvitIyAdikSaNeSvatha // 1122 // audArikAdimizreNArabdhatvAdvapuSastataH / yaavcchriirnisspttirntrmuhuurttkaalikii||1123|| tribhiH vishesskm|| yadAhu: teeNa kammaeNaM AhArei aNaMtaraM jiivo| teNa paraM mIseNaM jAva sarIrassa nivvttii|| 1124 // sa sarvopyojazrAhAra ojo dehAhapudgalAH / ojo vA tejasaH kAyastadrUpastena vA kRtaH // 1125 // zarIropaSTambhakAnAM pudgalAnAM smaahRtiH| tvagindriyAdisparzena lomAhAraH sa ucyate // 1126 // mukhe kavalanikSepAdasau kAvalikAbhidhaH / ekendriyANAM devAnAM nArakANAM ca na hyasau // 1127 // gamana karI utpattisthAnane prApta karI prathama samaye prANI, tejasa ane kAmaNa zarIranA yogathI audArika Adi zarIrane yogya evA pudgaLano AhAra zarU kare che-te, bIje trIje vagere samaye zarIrane AraMbha thavAthI dArika Adi mithe karIne antamuhUrtanA sthitikALapaannii zarIniSpatti thAya tyAM sudhI, te ( 2 ) . 42 che. 1121-1123. kahyuM che ke-jIva prathama tejasa tema kAmaNa zarIravaDe antararahita AhAra (karyA) kare che. pachI zarIranI niSpatti thAya tyAMsudhI mizrazarIravaDe AhAra kare che. 1124. yasa yo mAhAra' upAya. maDiyA ' meTa heDane yogya sevA pugaNI. athavA eja eTale tejasakAya. e parathI eja AhAra eTale jarUpa AhAra athavA tejasakAyakRta AhAra. 1125. zarIranA AdhArarUpa pudagaLone, tvacAIndriya vagere indriyonA sparza vaDe AhAra kare enuM nAma "lomaAhAra'. 1126, mukhane viSe kavaLa eTale kaLIo prakSepo (nAkhavo)-ema AhAra karavo enuM nAma "prakSepaAhAra'. A prakSepaAhAra eTale kavaLa AhAra ekendriya jIvone, dene ane nArakInA jIvone hoto nathI. 1127. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (270) lokaprakAza / [ sarga 3 jIvAH sarve'pyaparyAptA bhojahAriNo matAH / dehaparyAptiparyAptA lomAhArA: same'ginaH // 1128 // ojaso'nAbhoga eva lomastvAbhogajo'pi ca / ekendriyANAM lomo'pi syAdanAbhoga eva hi // 1129 // tathoktaM saMgrahaNIvRttau___ ekendriyANAm atistokApaTumanodravyalabdhInAm AbhogamAnyAt vastutaH anAbhoganirvartita eva // yadAgamaH-egeMdiyANAM no Abhoga. nivvattie aNAbhoganivvattie / iti // dvicaNono bhavaH kSullo jaghanyA kAyasaMsthitiH / AhAritve gariSTA ca kAlacakrANyasaMkhyazaH // 1930 // iti AhAraH // 29 // atha gunnaaH|| guNA nAma guNasthAnAnyamUni ca caturdaza / vacmi svarUpameteSAmanvartha vyaktipUrvakam // 1131 // aparyApta " jevo sarve ejaAhArI che. ane dehaparyAptivALA badhA jIvo lamamaahaarii che. 1128. ojasaAhAra anAga ja hoya che; jyAre lomaAhAramAM bhega haze kharo ne na e hoya. vaLI ekendrinA mAhAramAM bhega hoto ja nathI. 1129. 'saMbaDI' nI vRttimA yuM che atya5-ane-apaTu-madravyanIlabdhivALA ekendriya prANIo bhogane viSe azakta hovAthI vastuta: emane AhAra anAga" ja hoya che. AgamamAM e saMbaMdhamAM Ama kahyuM che ekendriya prANIone Abhaga AhAra nathI, anAbhoga che. AhAraka prANIone jaghanya kAyasthiti zullakabhavakaratAM be samaya ochI-eTalI hoya che, jyAre utkRSTI asaMkhya kALacako jeTalI hoya. 1130. A pramANe ogaNatrIzamA dvAra-AhAranuM svarUpa saMpUrNa have trIzamA dvAra-guNa viSe. guNa eTale guNasthAna. e guNasthAna cUda che. emanuM pratyekanuM svarUpa huM arthane anusAre kahuM chuM. 1131. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] cauda 'gunnsthaan'| ( 271) tathAhu: mitthe sAsaNamIse avirayadese pamattaapamatte / niyaTTI aniyaTTI suhumuvasama khINa sajogi ajogi guNA // 1132 // guNA jJAnadayasteSAM sthAnaM nAma svarUpabhit / zuddhyazuddhiprakarSApakarSotthAtra prakIrtyate // 1133 // tatra mithyA viparyastA jinapraNItavastuSu / dRSTiryasya pratipasiH sa mithyAdRSTirucyate // 1134 // yattu tasya guNasthAnaM smygdRssttimbibhrtH| mithyAdRSTiguNasthAnaM taduktaM pUrvasUribhiH // 1135 // nanu mithyAdRzAM dRSTerviparyAsAtkuto bhavet / jJAnAdiguNasadbhAvo yadguNasthAnatocyate // 1136 // atra brUmaH- bhavedyadyapi mithyAtvavatAmasumatAmiha / pratipattiviparyastA jinapraNItavastuSu // 1137 / / (1) mithyAtva, (2) sAravAhana, (3) mizra, (4) aviti, (5) dezaviti, (6) prabhatta, (7) maprabhatta, (8) nivRtta, (6) manivRtta, (10) sUkSma 52|y, (11) S5zAMtabhADa, (12) kSIbhADa, (13) sayogI, mane (14) ayogI-manAmanA yauha guNasthAna che. 1132. (jIvana) je jJAna Adi guNo che emanuM sthAna e guNasthAna ( eTale ) emanA svarUpane bheda. e bheda emanI zuddhi, azuddhi, prakarSa ane apakarSa e cAravAnAne laIne thaye cha.1133. jinezvarapraNIta tane je mANasa mithyAtvathI viparyasta daSTivaDe jue che te mithyAdaSTI kahevAya. ane AvA (asamyakaraSTivALA) mANasanuM sthAna-te mithyAdaSTiguNasthAna vAya. 1134-1135. ahiM keIema zaMkA kare che ke mithyASTione te daSTine viparyA che, emanI draSTi viparyasita che eTale emanAmAM jJAna Adi guNono bhAva ja na hoya. to pachI ene 'musthAna' zate 4aa taiyAra yayA ch| ? 1136. e zaMkAnuM samAdhAna nIce mujaba- agara je ke jinabhagavAnapraNIta vastuone mithyAdaSTi jIvo viparIta mAne che topaNa Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 272) lokaprakAza / [sarga 3 tathApi kAcit manujapazvAdivastugocarA / teSAmapyaviparyastA pratipattirbhaved dhruvam // 1138 // yugmam // AstAmanye manuSyAdyA nigodadehinAmapi / astyavyaktasparzamAtrapratipattiyathAsthitA // 1139 // yathA ghanaghanacchanne'pi syAtkApi ttprbhaa| anAvRttA na cedrAtridinAbhedaH prasajyate // 1140 // iti prathamaguNasthAnam // zrAyamaupazamikAkhyaM samyaktvasyAtra sAdayet / yo'nantAnubandhikaSAyodayaH saaysaadnH|| 1941 // utkarSAdAvalISaTkAt samyaktvamapagacchati / anantAnubandhyudaye jaghanyAtsamayena yat // 1142 // yugmam // pRSodarAditvAllope yakArasya bhavetpadam / AsAdanamityanantAnubandhyudayavAcakam // 1143 // tatazca- zrAsAdanena yukto yaH sa sAsAdana ucyate / sa cAsau samyagdRSTistadguNasthAnaM dvitIyakam / / 1144 // manuSya, pazu Adi vastunA viSaya paratve te emanI mAnInatA aviparIta che. 1137 -1138. vaLI manuSya Adi anya prANIonI vAta eka kore mUke, topaNa nigadanA jIvomAMye avyakta sparza guNa che ema eo yathAsthita svIkAra kare che. jevI rIte ke ghATAM vAdaLAMthI AcchAdita thayelA sUryanI kaMIka prabhA to anAcchAdita rahe che. je ema na hoya to pachI rAtrIbha ne hivasamA seza 5 me 29 nahi. 1138-1140. evI rItanuM prathama guNasthAnaka samajavuM. samakitanA, upazama nAmanA Ai eTale lAbhane sAvaja eTale harakata poMcADe che e sAyasAdana' nAmanuM bIjuM guNasthAnaka. emAM anantAnubaMdhi kaSAyano udaya thAya che. ane se ta: mAvaNI' paryanta, mana dhanyata: mesabhaya che. 1141-1142. pRSodarAdi me vyaa42n| niyama pramANe yAra! so5 thane, 'yasAhana' nu 'sAsAhana' thayusane se 'mAsAhana' vaanne| "sa+mAsAhAna" meTale 'sAsAhana' vAya. e samyagadaSTi jIva hoya; ane e bIje guNasthAnake hAya. 1143-114. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bIjA guNasthAna- svarUpa / (273) taccaivam-prAguktasyaupazamikasamyaktvasya jaghanyataH / zeSe kSaNe SaTsu zeSAsUtkarSAdAvalISvatha // 1145 // mahAvibhISikotthAnakalpaH kenApi hetunA / kasyApyanantAnubandhikaSAyAbhyudayo bhavet // 1146 // yugmam // athaitasminnanantAnubandhinAmudaye sati / sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM spRzatyasau // 1147 // yadivopazamazreNyAH syAdidaM ptitaangginH| samyaktvasyaupazamikasyAnte kasyApi pUrvavat // 1148 // tata UrdhvaM ca mithyAtvamavazyameSa gacchati / patan dvitIyasopAnAdAdyameva hi gacchati // 1149 // nAmnA sAsvAdanasamyagdagguNasthAnamapyadaH / ucyate tatra cAnvartho matimadbhirayaM smRtaH // 1150 // udvamyamAnasamyaktvAsvAdanena sahAsti yaH / sa hi sAsvAdanasamyagdRSTirityabhidhIyate // 1151 // te A pramANe:-- dhanyata: pUti zama samAtinA zeSa (antima) kSaNe ( samaye ), mane Tata: cha AvaLI zeSa rahe tyAre, koI paNa prANIne koIpaNa hetune laIne mahAna utpAtanA udayasadaza anantAnubI kaSAyane udaya thAya che. e anantAnubaMdhI kaSAyano udaya thayA pachI, prANI sAsAdanasamyagdaSTi' nAmanA guNasthAne pahoMce che. 1145-1147. athavA to pUrve kahI gayA pramANe upazamasamakitane aMte upazamazreNithI patita thayela harakoI prANInuM e guNasthAna hoya. ethI AgaLa vadhatAM to prANI avazyameva mithyAtva guNasthAne ja pAcho AvI paDe che. kAraNa ke bIje pagathIethI paDanAre pahele pagathIe je jaya che. 1148-1148. A guNasthAnane "sAsvAda-samyagadaSTi guNasthAna" paNa kahe che. buddhimAna purUSoe e nAma sArthaka paNa kahyuM che. kemake, samakitanuM vamana thatuM hoya-enA "AsvAdana' vALuM je guNasthAna,- 'sAsvAhana' sabhyATa guNasthAna. 1150-51. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (274) lokaprakAza / [sarga 3 yathAhi bhuktaM kSIrAnnamudvamanmakSikAdinA / kiMcidAsvAdayatyeva tadrasaM vyagramAnasaH // 1152 // tathAyamapi mithyAtvAbhimukho bhrAntamAnasaH / samyaktvamudvamannAsvAdayetkiMcana tadrasam // 1153 // iti dvitIyam // pUrvoktapuMjatritaye sa yadyardhavizuddhakaH / samudeti tadA tasyodayena syAccharIriNaH // 1154 // zraddhA jinoktatatve'rdhavizuddhAsau tadocyate / samyamithyAdRSTiriti guNasthAnaM ca tasya tat // 1155 // yugmam // antarmuhUrtta kAleo'sya tata UrdhvaM sa dehabhRt / avazyaM yAti mithyAtvaM samyaktvamathavApnuyAt // 1156 // iti tRtIyam // sAvadyayogAvirato yaH syAtsamyaktvavAnapi / guNasthAnamaviratasamyagdRSTyAkhyamasya tat // 1157 // jevI rIte ke vyagramanavALAne khAdhelA annanuM makSikA vagerethI vamana thAya tyAre ene e vamana karelA rasane kaMIka to svAda vartAya che, tevI rIte A prANI paNa brAntine lIdhe mithyAtvanukha thatAM samakitanuM vamana kare che tyAre ene ene kaMika svAda AvyA vinA rhte| nathI. 1152-1153. evI rItanuM bIjuM guNasthAnaka che. agAuM traNa "paMja " kahI gayA chIe emAMnA eka "ardhavizuddha' nAmanA puMjano jyAre udaya thAya che tyAre prANIne jinabhASita tatvane viSe ardhavizuddha zraddhA utpanna thAya che ane tyAre te prANI samyakRmithyAdaSTi kahevAya che ane enuM guNasthAnaka samyamithyASTiguNasthAnaka kahevAya che. 1154-1155. e guNasthAnakano kALa antarmuhUrtane che. te pachI e prANa avazya mithyAtva athavA samakita prApta kare che. 1156. AvI trIjA guNasthAnakanI hakIkata che. samyakatvavAna hovA chatAM paNa je prANI sAvadhayogathI virape na hoya tenuM guNasthAna 'aviratasabhyaSTi aDavAya. 1157. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] cothA-pAMcamA guNasthAnanI hakIkata / (275) pUrvoktamaupazamikaM zuddhapuMjodayena vA / kSAyopazamikAbhikhyaM samyaktvaM prAptavAnapi // 1158 // samyaktvaM kSAyikaM vApto kSINadarzanasaptakaH / kalayannapi sAvadyaviratiM muktidAyinIm // 1159 / / naivApratyAkhyAnanAmakaSAyodayavighnataH / sa dezato'pi viratiM kartuM pAlayitu kssmH||1160|| tribhiH vishesskm|| iti caturtham // sthUlasAvadhaviramAdyo dezaviratiM zrayet / sa dezaviratastasya guNasthAnaM taducyate // 1161 // sarvasAvadyaviratiM jAnato'pyasya muktidAm / tadAtau pratyAkhyAnAvaraNA yAnti vighnatAm // 1162 // iti paMcamam // saMyatassarvasAvadyayogebhyo virato'pi yH| kaSAyanidrAvikathAdipramAdaiH pramAdyati // 1163 // pUrvokata uparAmika samati prApta thayuM hoya chatAM, athavA zuddhapujanA udayane lIdhe kSAyopathamika samakita prApta thayuM hoya chatAM, athavA darzanasaptaka kSINa thavAthI kSAyika samakita prApta thayuM hoya chatAM, temaja sAvadyavirati mokSadAyaka che evI samajaNa hoya chatAM apratyAkhyAna" nAmanA kaSAyane udaya naDavAthI, prANa "dezathI" eTale thoDI ghaNI paNa virati karavAne ke pALavAne samartha thato nathI. 1158-1160. e pramANe cothuM guNasthAnaka che. sthaLasAvadya" thI viramIne je prANI a5 paNa virati aMgIkAra kare che te dezavirati kahevAya che ane enuM guNasthAnaka paNa eja che. 1161. sarvasAvadyavirati " thI mokSa prApta thAya che ema jANa hoya chatAM paNa pratyAkhyAnarUpa AvaraNe eno aMgIkAra karavAmAM vidmabhUta thAya che. 1162. ema pAMcamuM guNasthAnaka kahyuM. sarvasAvadyagathI viramyo hoya evo paNa je saMyamI kaSAya, nidrA, vikathA Adi pramAdAne laIne pramAdamAM paDe e pramattasaMyata" kahevAya ane enuM guNasthAnaka "pramatta saMyama" Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (276) lokaprakAza / [ saga 3 sa pramattaH saMyato'sya pramattasaMyatAbhidham / guNasthAnaM prAktanebhyaH syAdvizuddhiprakarSabhRt // 1164 / / vakSyamANebhyazca tebhyaH syAdvizuddhayapakarSabhRt / zuddhiprakarSApakarSAvevaM bhAvyau pareSvapi // 1165 // tribhiH vizeSakam // iti SaSTham // yazca nidrAkaSAyAdipramAdarahito yatiH / guNasthAnaM bhavettasyApramattasaMyatAbhidham // 1166 // iti saptamam // sthitighAto rasaghAto guNazreNistathA parA / guNAnAM saMkramazcaiva bandho bhavati paMcamaH // 1167 // eSAM paMcAnAmapUrvakaraNaM prAgapekSayA / bhavedyasyAsAvapUrvakaraNo nAma kIrtitaH // 1168 // yugmam // __ garIyasyAH sthiterjJAnAvaraNIyAdikarmaNAm / yo'pavartanayA ghAtaH sthitighAtaH sa ucyate // 1169 / / nAmanuM kahevAya. A guNasthAnaka pahelAnA pAMca karatAM vizeSa zuddha che, ane have kahevAmAM Avaze enA karatAM ochuM zuddha che. anya guNasthAnamAM paNa AvI ja rIte vizeSatA ne mahataangai. 1163-1165. e pramANe chaThTha guNasthAna jANavuM. je saMyamI eTale yati nidrA, kaSAya vagere pramAdothI rahita hoya enuM 'apramattasaMvata" nAmanuM guNasthAna kahyuM che. 1166. e sAtamuM guNasthAnaka kahyuM. sthitighAta, rasaghAta, guNazreNi, guNasaMkama ane baMdha-e pacenuM je saMyamIne pUrvanI apekSAe apUrvakaraNa hoya e saMyamInuM apUrvakaraNa evuM nAma kaheluM che. 1167-1168. jJAnAvaraNIya vagere karmonI utkRSTa sthitine apavanakarIne ghAta-enuM nAma sthitidhAta'. 1166. 1. apapattana=InatA, 4131 32vo te. ( methI hu~ * tana-&i vI te ). Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] AThamA guNasthAnanI samaja / karmadravyasthakaTukatvAdikasya rasasya hi / yo'pavarttanayA ghAto rasaghAtaH sa kIrtyate // 1170 // etau pUrvaguNasthAneSvalpAveva karoti saH / vizupatayAsmiMstu mahAntau zuddhivRddhitaH // 1171 // yatprAgAzritya dalikaracanAM tAM laghIyasIm / cakAra kAlato drAghIyasIM zuddhayapakarSataH // 1172 // smitvAzritya dalikaracanAM tAM prathIyasIm / karoti kAlato'lpAM tadapUrvI prAgapekSayA // 1173 // yugmam // tathA badhyamAnazubhaprakRtiSvazubhAtmanAm / tAsAmabadhyamAnAnAM dalikasya pratikSaNe // 1174 // ( 277 ) asaMkhya guNavRddhayA yaH kSepaH sa guNasaMkramaH / tamapyapUrvaM kurvIta so'tra zuddhiprakarSataH / 1175 // yugmam // sthitiM drAghIyasIM pUrvaguNasthAneSu baddhavAn / azuddhatvAdiha punastAmapUrvI vizuddhitaH / 1176 / / vaLI kadravyamAM rahelA kaTutA Adi rAnA apava nekarIne ghAta-e rasaghAta vAya che. 1170. pUrvanA guNasthAneAmAM zuddhinuM alpapaNuM hAvAthI, saMyamI A banne prakAranA ghAta alpapramANamAM kare che, jyAre A guNasthAnamAM zuddhinuM vizeSapaNa hovAthI e e beu ghata vizeSa prabhAzubhAM 4re che. 1171. pUrvanA guNasthAnAmAM daLIAMnI nhAnI racanAne zuddhinI alpatAne la"ne mhATI kALasthitivALI karI hatI ane A guNasthAnamAM mhoTI racanAne alpakALasthitivALI kare che mATe pUnAnI apekSAe A ' apUrva ' kArya kahevAya. 1172-1173. vaLI cAlu baMdhAyA karatI zubha prakRtine viSe, nahi baMdhAtI azubha prakRtinA daLanA, pratikSaNe asaMkhyagaNeA kSepa ke saMkrama-enu nAma guNasa krama. ane paNa sayamI ahiM zuddhinA pradurSa bheTakhe } vizeSapaNAne vardhane, 'apUrva ' 42. 1174 - 1175. vaLI pUrvanA guNasthAnakeAmAM, azuddhapaNAne laine saMyamIe dIrgha sthiti mAMdhelI, paNa Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 270) lokaprakAza / [ sarga 3 palyAsaMkhyeyabhAgena hInahInatarAM sRjet / tad guNasthAnamasya syAdapUrvakaraNAbhidham // 1177 // yugmam // kSapakazcopazamakazcetyaso bhavati dvidhA / kSapaNopazamArhatvAdevAyaM procyate tathA // 1178 // na yadyapi kSapayati na copazamatyayam / tathApyuktastathA rAjyAhaH kumAro yathA nRpaH // 1179 // ___ antarmuhUrttamAnAyA apuurvkrnnsthiteH| zrAdya eva kSaNa etadguNasthAnaM prapannakAn // 1180 // traikAlikAMgino'pekSya jaghanyAdInyasaMkhyazaH / sthAnAnyadhyavasAyasyotkRSTAntAni bhavanti hi // 1981 // yugmam / / asaMkhyalokAkAzAMzamitAni syuramuni ca / tato'dhikAdhikAni syudvitIyAdikSaNeSu tu // 1982 // Adya kSaNe yajaghanyaM tato'nantaguNojjvalam / bhavedAdhakSaNotkRSTaM tatonantaguNAdhikam // 1183 // ahiM to vizuddhine laIne apUrvaevI e sthitine e palyopamanA asaMkhyAtamA bhAge karIne ghaTADatA jAya che. evAM evAM kAraNothI enuM A guNasthAna apUrvakaraNa" nAmanuM kahevAya che. 1176-1177. vaLI enAmAM "khapAvavAnI " ane "upazamAvavAnI " gyatA hovAthI, enA "kSapaka bhane pazabha' gema mele 5 . 1178. je ke e apAvato nathI ane upazamAvato paNa nathI, toye, rAjyane yogya eka rAjakumAra jema rAjA kahevAya che tema, e ( kSepaka ane upazamaka ) kahevAya che. 1179. A antarmahatta jeTalI apUrvakaraNa sthitine pahele ja kSaNe A ( AThamA ) guNasthAne pahoMcelA traNe kALanA prANIone apekSIne, adhyavasAyanA, jaghanyathI utkRSTa paryanta, sasaya sthaan| thAya che. 1180-1181. ane e sthAne lokAkAzanA asaMkhya pradeza jeTalA hoya. ane pachI bIjA, trIjA vagere kSaNomAM ethI adhika adhika hoya. 1182. Adya samaye adhyavasAyanuM sthAna jaghanyataH jeTaluM ujvaLa hoya enA karatAM anantashussy Sarin ( mAdha kSayanu) kRSTata: DAya. 1183. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] navamA guNasthAna viSe / ( 279) kSaNe dvitIye jaghanyamevamantyakSaNAvadhi / mithaH SaTsthAnapatitAnyekakSaNabhavAni tu // 1184 // yugmam / / samakAlaM prapannAnAM guNasthAnamidaM khlu| bahUnAM bhavyajIvAnAM vartate yatparasparam / / 1185 // uktarUpAdhyavasAyasthAnavyAvRttilakSaNA / nivRttistannivRttyAkhyamapyetatkIrtyate budhaiH // 1186 // iti aSTamam // tathA-parasparAdhyavasAyasthAnavyAvRttilakSaNA / / nivRttiryasyanAstyeSo'nivRttAkhyo'sumAn bhavet // 1187 / / tathA kiTTIkRtasUkSmasamparAyavyapekSayA / sthUlo yasyAstyasau sa syAbAdarasaMparAyakaH // 1988 // tataH padadvayasyAsya vihite karmadhAraye / syAtso'nivRttibAdarasaMparAyAbhidhastataH // 1189 // dvitIya kSaNanuM adhyavasAya sthAnaka jaghanyata: Adya kSaNanA karatAM anantaguNa ujavaLa hoya. evI rIte antima kSaNa sudhI pahoMcatAmAM ujavaLatA anantagaNI vadhatI vadhatI jAya che. vaLI emAMnA ekeka kSaNanA adhyavasAyanA paraspara cha sthAna paDe che. 1184. samakALe A guNasthAne pahoMcelA aneka bhavya jIne e (chasthAnavalaya ) paraspara taMtu DAya che. 1185. AvuM AvuM jemanuM svarUpa che evA A adhyavasAyasthAnanI AvRttirUpa lakSaNavALI " nivRtti " kahevAya che. mATe A guNasthAnane buddhimAne "nivRtti" guNasthAna paNa De che. 1186. A pramANe AThamuM guNasthAnaka samajavuM. vaLI paraspara adhyavasAyasthAnanI AvRttirUpa lakSaNavALI nivRtti jene nathI e prANuM 'manivRtta' upAya che. 1187. vaLI kiTTIrUpa karelA sUmasaM5rAyanI apekSAe jene A kaSAya "sthala" arthAt bAdara' hoya e prANu "bAdarabhaMparAya" kahevAya 1188. manivRtta 'sanArasa parAya' yethe pahAnA 'bhadhAraya samAsa zo meTale 'anivRttamAhasa 52rAya' sebha vizeSaNa thayu. 1186. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| ( 280) [ sarga 3 tasyAnivRttibAdarasamparAyasya kIrtitam / guNasthAnamanivRttibAdarasamparAyakam // 1190 // antarmuhUrttamAnasya yAvanto'sya kSaNAH khalu / tAvantyevAdhyavasAyasthAnAnyAhurjinezvarAH // 1191 // asmin yadekasamaye prAptAnAM bhUyasAmapi / ekamevAdhyavasAyasthAnakaM kIrtitaM jinaiH // 1192 // anantaguNazuddhaM ca pratikSaNaM yathottaram / sthAnamadhyavasAyasya guNasthAne'tra kIrtitam // 1193 // kSapakazcopazamakazcetyaso bhavati dvidhA / kSapayedvopazamayedvAsau yanmohanIyakam // 1194 // iti navamam // sUkSmaH kITTIkRto lobhakaSAyodayalakSaNaH / saMparAyo yasya sUkSmasaMparAyaH sa ucyate // 1195 // e "anivRttabAdarasaparAya " prANInuM guNasthAna te anivRttabAdarabhaMparAyaguNasthAna pAya. 1180. antarmuhUrta pramANa evA A guNasthAnanAM jeTalA kSaNo-samaye che teTalAM ja enA adhyavasAyanA sthAne che ema zrIjinezvaranuM vacana che. 1191. kemake samakALe A guNasthAne pahoMcelA aneka prANIonuM adhyavasAyasthAna eka ja cha-ma zrIniprabhu 49 cha. 1182. vaLI A guNasthAnamAM adhyavasAyanuM sthAna pratyeka kSaNe uttarottara ananta-anantagaNuM zuddha thatuM jAya che. 1193. vaLI enA "kSapaka" ane "upazAmaka evA be bheda che kemake e mehanIyakarmane khapAve che athavA upazamAve che. 1194. A pramANe navamuM guNasthAna samajavuM. lekaSAyanA udayarUpalakSaNavALe, kiTTIrUpa karela sUphamasaM5rAya je prANIne hoya e sUmasa parAthI kahevAya che, 115, Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] agyAramuM guNasthAnaka -- upazAntamoha' / (281) kSapakazcopazamakazceti syAtso'pi hi dvidhA / guNasthAnaM tasya sUkSmasaMparAyAbhidhaM smRtam // 1196 // iti dazamam // yenopazamitA vidyamAnA api kaSAyakAH // nItA vipAkapradezodayAdInAmayogyatAm // 1197 // upazAntakaSAyasya vItarAgasya tasya yat / chadmasthasya guNasthAnaM tadAkhyAtaM tadAkhyayA // 1198 // yugmam // asau hyupazamazreNyArambhe'nantAnubandhinaH / kaSAyAn drAgavirato dezena virato'thavA // 1199 // pramatto vApramattaH san zamayitvA tataH param / darzanamohatritayaM zamayedatha zuddhadhIH // 1200 // yugmam // karmagranthAvacUrau tu ihopazamazreNikRt apramattayatireva / kecidAcAryAH aviratadezaviratapramattApramattayatInAmanyatamaH ityAhuriti dRzyate // enA paNa uparavALAnI jema "kSapaka" ane "upazAmaka" ema be prakAra che. ane enuM guNasthAna "sUphamasaM parAya" guNasthAna kahevAya che. 116. A pramANe dazamuM guNasthAna che. jeNe vidyamAna evA paNa kaSAyone upazamAvyA che ane vipAka ke pradezanA udaya vagerene cogya rahevA dIdhA nathI evA, kaSAyarahita-chadmasthavItarAganuM je guNasthAna che te upazAMtamUhashugusthaan upAya che. 1187-1188. A [ guNasthAne rahela ] muni upazamazreNinI zarUAtamAM, avirata rahIne ke "dezataH" virata thaIne, pramAdamAM rahIne ke pramAda tyajIne, anantAnubaMdhI kaSAne zIdhrapaNe zamAvI daIne pachI zuddhabuddhithI traNe darzanamehanIyane zamAve che. 119-1200. karmagraMthanI avari-TIkAmAM to ema kahyuM che ke apramatta yati ja upazamazreNie caDhI zake che. keTalAka AcAryonuM vaLI evuM mAnavuM che ke avirata, dezavirata, pramatta ke apramatta- harakoI yati caDhI zake che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / zrayantyupazamazreNimAdyaM saMhananatrayam / dadhAnA nArdhanArAcAdikaM saMhananatrayam / / 1201 / / ( 282 ) tathoktam / upazamazreNistu prathamasaMhananatrayeNa zrAruhyate / iti karmastavavRttau // parivRttizatAn kRtvA'sau pramattApramattayoH / gatvA cApUrvakaraNaguNasthAnaM tataH param / / 1202 / / strIveda hAsyAdiSaTkaM puMvedamapyatha / [ sarga 3 kramAt pratyAkhyAnApratyAkhyAnasaMjvalanAH krudhaH // 1203 // tathaiva trividhaM mAnaM mAyAM ca trividhAM tathA / dvitIyatRtIya lobhau viMzatiH prakRtIrimAH // 1204 // zamayitvA guNasthAne navame dazame tataH / zamI saMjvalanaM lobhaM zamayatyatidurjayam || 1205 || kalApakam // ekaM caNaM jaghanyenotkarSeNAntarmuhUrttakam / upazAntakaSAyaH syAdUrdhvaM ca niyamAttataH // 1206 // zraddhAkSayAt bhavAntAdvA patatyadvAkSayAtpunaH / patanpazcAnupUrvyAsau yAti yAvatpramattakam ||1207 // yutam // pahelA traNa saMhanana-saMghayaNane dhAraNa karanArA upazamazreNinA Azraya kare che; - a - nArAca ' vagere bIjA traNa saMghayaNuvALA ene Azraya karatA nathI. 1201 'karma stava 'nI vRttimAM paNa kahyuM che ke pahelA traNa saMghayaNavALA,ja upazamazreNie caDhe che. vaNI, yethe 'prabhatta' ane ' apramatta 'nI vayye se| parivRtti ( rA ) rIne, ane pachI 'apUrva42Su' guNasthAne paDathIne, pu3Saveha - strIveha - napuMsaveha bhaveha - prtyaakhyAnI, apratyAkhyAnI ane saMjavalana ema traNa prakAranA krodha,eja traNa prakAranuM mAna, eja traNa prakAranI mAyA,--bIjA trIjA prakAranA lAbha, tathA hAsya vagere cha prakRti,--ema sa maLIne vIza prakRtie tA navame guNasthAne zamAvelI che ane atyanta duya evA saMjavalana lAbhane dazame guNasthAne upazamAvele hAya che eTale tyAM eka samayathI mAMDIne utkRSTa antarmuhUtta sudhI enA kaSAye upazAMta rahe che. 1202-1206, tyAra pachI tyAMthI niyamita-cAkkasa, ( guNasthAnanI ) kALasthiti pUrNa thaye athavA bhavanA anta Avye e puna: paDe che. emAM paNa je kALa pUrNa thaye paDe che. te pazcAtupUrvI vaDe cheka 8 pramatta guNasthAna sudhI utaratA utaratA jAya che. 1207. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'upazAnta moha' nuM svarUpa (283) guNasthAnadvayaM yAti kazcittato'pyadhastanam / kazcitsAsAdanabhAvaM prApya mithyAtvamapyaho // 1208 // patitazca bhave nAsmin siddhayedutkarSato vaset / dezonapudgalaparAvadhi ko'pi saMsRtau // 1209 // tathoktaM mahAbhASye jai uvasaMtakasAno lahai aNaMtaM puNovi paDivAyam / na hu bhe vIsasiyavvaM theve vi kasAyaMsesaMmi // 1 // bhavakSayAdyaH patati zrAdya evaM kSaNe sa tu / sarvANyapi bandhanAdikaraNAni pravartayet // 1210 // baddhAyurAyukSayato mriyate zreNigo yadi / anuttarasureSveSa niyamena tadodbhavet // 1211 // tathoktaM bhASyavRttau yadi baddhAyuH upazamazreNiM pratipannaH zreNimadhyagataguNasthAnavartI vA upazAntamoho vA bhUtvA kAlaM karoti tadA miyamena anuttarasureSu eva utpadyate / iti // vaLI kaIka to paDatAM paDatAM e karatAM paNa heThaLanA be guNasthAna sudhI utarI paDe che. ane koIka to " sAsAdana" bhAva pAmIne cheka mithyAtvaguNasthAne AvI paDe che ! 1208. ane evI rIte paDyA pachI koI jIva tabhavakSagAmI thato nathI. koI to vaLI ardhapudagala parAvatta " thI kaMIka nyUna eTalA vakhata sudhI saMsAramAM rajhaLe che. 1209. e saMbaMdhamAM mahAbhASya" mAM kahyuM che ke yadyapi kaSAya upazAMta thayA hoya to ye enA anaMta pratipAta thAya che. mATe leza paNa kaSAya zeSa rahyo hoya tyAM sudhI e vizvAsayogya nathI. have je prANa bhavano aMta Avye paDe che te to pahele ja kSaNe "baMdhana Adi sarve karaNa pravartAve che. 1210 vaLI baddhAyu evo koI paNa jyAre zreNipara rahyo rahyo AyuSya pUrNa thaye mRtyu pAme che tyAre e niyamita anuttara vimAnamAM utpanna thAya che. 1211. 'mApya' nI vRttimA 55 4hyu chaThe-- je kaI baddhAyu prANI, upazamazreNie pahecI athavA e zreNimadhyenA guNasthAnamAM rahyo rahyo athavA mehanIya'upazAMta thaye, mRtyu pAme to enizcaye anuttaradevane viSe ja utpanna thAya, Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 284) lokaprakAza / [ sarga 3 guNasthAnasyAsya proktA sthitireka kSaNaM laghuH / anuttareSu bajataH sA jJeyA jIvitakSayAt // 1212 // ___ kuryaadupshmnnimutkrssaadekjnmni| dvau vArau caturo vArAMzcAMgI saMsAramAvasan // 1213 // zreNirekaivaikabhave bhavet siddhAntinAM mate / kSapakopazamazreNyoH karmagranthamate punaH // 1214 // kRtaikopazamazreNiH kSapakazreNimAzrayet / bhave tatra dvi:kRtopazamazreNistu naiva tAm // 1215 // yugmam // iti karmagranthalaghuvRttau // iti ekAdazam // kSINAH kaSAyA yasya syuH sa syAtkSINakaSAyakaH / vItarAgaH chadmasthazca guNasthAnaM yadasya tat // 1216 // kSINakaSAyachadmasthavItarAgAhvayaM bhavet / guNasthAnaM kevalitvadaMgAdhigamagopuram // 1217 // yugmam // A guNasthAnanI sthiti jaghanyataH eka kSaNanI che kemake anuttaradevane viSe jatAM prANInA jIvitane kSaya thAya che. 1212. eka bhavamAM prANI utkRSTata: be vakhata upazamaNi kare ane sarvabhavamAM maLIne cAra vamata chare. 1213. siddhAMtane mate eka janmamAM "kSapaka" ane "upazamaka " e bemAMthI eka ja zreNi thAya. paNa karmagraMthanI laghuvRttimAM te ema kahyuM che ke-eka "upazAmaka zreNi jeNe karelI hoya te thapakaNie jAya paraMtu e bhavamAM upazamazreNie be vakhata gayo hoya te kSapakazreNi 42 na. 1214-1215. A pramANe agyAramuM guNasthAna samajavuM. kSINa thayA che kaSAya jenA e kSINakaSAya. e chaghastha vItarAga hoya. enuM guNasthAna kSINakaSAyachavAsthavItarAga' nAmanuM che. e jANe kevaLIpaNArUpI nagarane oLakhAvanAro daravAje hoya evuM che. 1216-1217. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'kSINamoha ' nAmarnu bAramuM guNasthAnaka / (285) tatra ca zreSTasaMhanano varSASTakAdhikavayA naraH / sadhyAnaH kSapakazreNimapramAdaH prapadyate // 1218 // tathoktaM karmagranthalaghuvRttau kSapakazreNipratipannaH manuSyaH varSASTakoparivartI aviratAdInAM anyatamaH atyantazuddhapariNAmaH uttamasaMhananaH tatra pUrvavid apramattaH zukladhyAno. pagato'pi kecana dharmadhyAnopagataH ityAhuH // vizeSAvazyakavRttau ca pUrvadharaH apramattaH zukladhyAnopagataH api etAM pratipadyate zeSAstu aviratAdayaH dharmadhyAnopagatA iti nirnnyH|| tatkramazcAyam sa turyAdiguNasthAnacatuSkAnyatare'ntayet / antarmuhUrttAyugapat prAganantAnubandhinaH // 1219 // tataH krameNa mithyAtvaM mizraM samyaktvamantayet / ucyate kRtakaraNaH kSINe'smin saptake ca saH // 1220 // zreSThasaMghayaNavALo, ane ATha varSa karatAM adhika vayane manuSya apramattapaNe sadhyAna dhyAvatAM A kSapakazreNie pahoMce che. 1218. karmagraMthanI laghuvRttimAM ema kahyuM che ke - kSapakaNie pahecelo manuSya ATha karatAM vadhAre varSano hoya; avirata, dezavirata, pramatta, apramatta e cAramAMthI game e eka hAya; atyanta zuddhapariNAmI hoya; uttamasaMghayaNavALA hoyaH pUrva" nA jJAnavALA hAyaH apramatta hoya; ane zukaladhyAnapagata athavA keTalAkane mate dharmadhyAne pagata hoya. vizeSAvazyakavRtti pramANe " pUrvadhara" ane "apramatta saMyamI" zukaladhyAnamAM rahIne paNa kSapakazreNie jAya; bIjAo eTale "avirata " Adi saMyamIo dharmadhyAnamAM rahIne kSapaka zreNi prApta kare. ene kama A pramANe - e cothAthI te sAtamA sudhImAMnA harakoI eka guNasthAne, atamUhUrtamAM eka sAthe pUrvanA (cAra) anantAnubaMdhI kaSAyeno nAza kare, ane tyArapachI anukrame mithyAtva, mizra ane samakita mehanIyane nAza kare. Ama sAte naSTa thAya tyAre e "kutakaraNa" uDavAya che. 1218-1220. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (286) lokaprakAza / . [ sarga 3 baddhAyuH ApakazreNyArambhakazcennivarttate / anantAnubandhinAzAnantaraM jIvitakSayAt // 1221 // tadA mithyAtvodayena bhUyo'nantAnuvandhinaH / badhnAti mithyAtvarUpataddIjasyAvinAzataH // 1222 // yugmam // kSINe mithyAtvabIje tu bhUyo'nantAnubandhinAm / na bandho'sti kSitiruho bIje dagdhe hi nAMkuraH // 1223 // sUreSUtpadyate'vazyaM baddhAyu: kSINasaptakaH / cettadAnImapatitapariNAmo mriyeta saH // 1224 // nipatatpariNAmastu baddhAyurmiyate yadi / gatimanyatamAM yAti sa vizuddhayanusArataH // 1225 // baddhAyuSko'thAkSatAyuH kSapako mriyate na cet / niyamAt saptake kSINe vizrAmyati tathApyasau // 1226 // sakalakSapakazcAtha vidhAya saptakakSayam / kSayaM nayet svarnarakatiryagAyUMSyataH param / / 1227 // vaLI "baddhAyu" eTale bAMdhyuM che AyuSya jeNe evo koI prANI, pakazreNine AraMbha karatAM karatAM, anantAnubaMdhI kaSAyane vinAza thayA pachI, jIvitanA kSayathI nivaDe to puna: mithyAtvanA udayathI anantAnubaMdhI kaSAye bandha kare kemake enuM mithyAtvarUpa bIja madhApinaTa thayunathI. 1221-1222. mithyAtvabIja kSINa thAya to to pachI e anaMtAnubaMdhIone puna: baMdha thato nathI: bIja baLI gayuM eTale aMkuro kuTeja kyAMthI ! 1223. A baddhAyu-kSaNasahaka prANInA pariNAma je paDe nahiM (ane banyA banyA rahe) te maraNa pazcAt ni:saMzaya devatA thAya, paNa je enA pariNAma paDe arthAt meLA paDe-bhAMgI jAya to te vakhatanI tenI zuddhine anusAra teharakoI anya gatimAM utpanna thAya. 1224-1225. vaLI koI baddhAyu tathA akSatAyu jIva kSapaka thaIne mRtyu na pAme topaNa te uparyukata sasa (sAta pAna ) kSINa thatA niyamAta vizrAma // cha. 1226. je sakaLakSapaka hoya che te prANI to e saptakano aMta lAvIne svarga, naraka ane tiryacanA AyuSyane kSaya kare; ane te pachI cAra pratyAkhyAnI ane cAra apratyAkhyAnI-ema ATha Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' kSapakazreNi ' nuM svarUpa | pratyAkhyAnApratyAkhyAnASTakamantayet guNe navame / tasminnarddha pite kSapayediti SoDazaprakRtIH // 1228 // tiryagnarakasthAvarayugalAnyudyotamAtapaM caiva / styAnarddhitrayasAdhAraNavikalaikAkSajAtIzca // 1229 // dravyaloka ] atra tiryagyugalaM tiryaggatitiryagAnupUrvIrUpam / narakayugalaM narakagati narakAnupUrvIrUpam / sthAvarayugalaM sthAvara sUkSmAkhyam / iti jJeyam // ardhadagdhendhano vahnirdahetprApyendhanAntaram / kSapako'pi tathAtrAntaH kSapayetprakRtIH parAH // 1230 // kaSAyASTakazeSaM ca kSapayitvAntayet kramAt / klIvastrIvedahAsyAdiSaTkapUruSavedakAn / / 1231 // eSaH sUtrAdezaH / anye punaH AhuH - - SoDaza karmANyeva pUrvaM capayitumArabhate // kevalamapAntarAle'STau kaSAyAn capayati pazcAt SoDaza karmANi iti karmagranthavRttau // ( 287 ) kaSAyAnA navame guNasthAnake kSaya kare, ane e AThamAMthI ardhuM khapI jAya eTale nIce jaNAvelI seALa prakRtie paNa khapI jAya. 1227-1228. ti`ca, naraka ane sthAvara pratyeka babbe eTale kula 7, udyota ane Atapa e pratyeka nAmadrurbha aDe, styAnarddhitri (zu), sAdhAraNa ( nAbhaTurbha ) 4, vizlendriya trANu, bhane ekendriyA eka-ema sarva maLIne seALa. 1229. ahiM traNa vAnAM aghne abje kahyAM e ( 1 ) tiryaya gati ane tiryatha AnupUrvI khebha meM, ( 2 ) narakagati ane narakaAnupUrvI ema che, ane (3) sthAvara ane sUkSma nAmakarma ema be samajavAM, jevI rIte agni eka kASTane aradhu dugdhaprAya karI anya kASThe pahoMcI ene paNa khALe che tevI rIte kSapaka ( muni ) paNa AmAM vacce bIjI prakRtie khapAvI deche. 1230. vaLI ATha kaSAyeAnA bAkI rahelA (a) bhAgane khapAvIne pachI anukrame napu Msakaveda, strIveda, hAsya Adika cha, ane chelle purUSavedane khapAve che. 1231. e pramANe sUtrAdeza che. khIjAo ema kahe che ke--pahelAM teA te seALa prakRtiene ja khapAvavAnA AraMbha kare che. ka graMthanI vRttimAM teA vaLI ema kahyuM che ke vacamAM te kevaLa ATha kaSAyAne ja khapAve ane pachI seALa prakRtine khapAve. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (288) lokaprakAza / [ sarga 3 kramaH puMsyArambhake'yaM strI tu kSapayati kamAt / klIbapuMvedahAsyAdiSaTkaM strIvedameva ca // 1232 // klIbastvArambhako nUnaM strIvedaM prathamaM kSapet / puMvedaM hAsyaSaTkaM ca napuMvedaM tataH kramAt // 1233 / / tataH saMjvalanakrodhamAnamAyAzca so'ntayet / / tataH saMjvalanaM lobhaM kSapayedazame guNe // 1234 // lobhe ca mUlataH kSINe nistIrNo mohasAgaram / vizrAmyati sa tatrAntarmuhUrta kSapako muniH // 1235 // tathoktaM mahAbhASye khINe khavaganiyaTTho vIsamaye mohasAgaraM tarium / aMtomuhuttamudahiM tariuM ghAhe jahA puriso // 1236 // gato'tha dvAdaze kSINakaSAyAkhye guNe'sumAn / nidrAM ca pracalAM cAsyAntayedantyAdimakSaNe // 1237 // A krama jyAre purUSa AraMbhaka hoya tyAre ja samajo. je AraMbhaka strI jana hoya to e napuMsakaveda, purUSada, hAsya Adika cha vAnAM, ane pachI eTale strIveda-e anukrame khapAche. 1232. vaLI je AraMbhaka (eTale zreNino AraMbhaka) napuMsaka hoya to te prathama strIvedane khapAve, pachI purUSada, hAsyAdi che, ane chele strIveda, ema anukrame khapAve. 1233. pachI "saMjavalana" jAtinA krodha, mAna ane mAyAno kSaya kare che. ane te pachI dazame guNasthAne saMjvalanalabhano anta lAve che. 1234. lobha jaDamULathI naSTa thayA pachI, kSepakamuni mohisAgarane tarI jaI, tyAM antarmuhUrta visAmo le che. 1235. mahAbhASyamAM e viSe kahyuM che ke sarva kaSAye kSINa thaye, kSepakamuni mohasAgara tarI jaIne antamuhUrta vizrAma le; vAzate samudra tarI 447 535 ( me 41 ) vizrAnti le cha mema. 1236. have ( A pramANe) kSINakaSAya nAmanA bAramA guNasthAnake pahoMcIne prANuM enA aMtane pahele kSaNe nidrA ane pracalAne nAza kare. 1237. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 148 karmaprakRtiono kyA kyA kSaya thAya cha / (289) paMcajJAnAvaraNAni catasro darzanAvRtIH / paMcavighnAMzca kSaNe'ntye kSapayitvA jino bhavet // 1238 // evaM ca--aSTacatvAriMzadADhayaM zataM prakRtayo'tra yAH / sattAyAmabhavaMstAsu SaTcatvAriMzataH kSayAt // 1239 // dvathADhathaM zataM prakRtayo'vaziSThA dazame guNe / kSINamohadvicaramakSaNAvadhyekayukzatam // 1240 // yugmam // sattAyAM navanavati: kSINamohAntimakSaNe / caturdazakSayAdatra paMcAzIti: sayogini // 1241 // tato'yogidvicaramakSaNe dvaaspttikssyH| ayoginaH kSaNe'ntye ca zeSatrayodazakSayaH // 1242 // atra bhASyam zrAvaraNakhkhayasamaye nicchaiyanayassa kevaluppattI / tattoNaMtarasamaye vavahAro kevalaM bhaNai // 1243 // iti dvAdazam // ane antimakSaNe pAMca jJAnanA AvaraNo, cAra darzananA AvaraNa tathA pAMca santarAya-sebha da 14 4bhane mAvAne ni' thAya. 1238. evI rIte, je 148prakRtio sattAmAM hatI temAMthI 46no kSaya thavAthI 102 prakRtio dazamAM guNasthAnakamAM avaziSTa rahI hatI; vaLI (temAMthI lebhaprakRtino kSaya thavAthI) kSINameha (nAmanA bAramA) guNasthAnanA be antima kSaNa sudhImAM 101 avaziSTa rahI hatI temAMthI paNa (nidrA' bhane 'prayatA' nAnAzathI) 'kSIbhAi'ne mantima kSaNe 88 avazeSa rahI hatI-temAMthI ukta 14 no kSaya thavAthI "sagI kevaLI " guNasthAnamAM 85 sattAmAM rahe che. tyArapachI vaLI agI" guNasthAnamAM chelle be kSaNe 72 no kSaya thAya che ane avazeSa je 13 rahI tene "agI "ne ekadama chelle samaye kSaya thAya che. 1239-1242. mA samayamA mASya ' bhAM sabha yu cha : nizcayAnaya' ne bhate, 12nA kSayasabhaye vijJAna' utpanna thAya cha; ane. * vyavahAranayane mate te pachIne samaye kevaLajJAna utpanna thAya che. 1243. e pramANe bAramA guNasthAnaka viSe. 37 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (290) lokprkaash| / sarga 3 yogo nAmAtmano vIryaM tatsyAllabdhivizeSataH / vIryAntarAyakSapaNakSayopazamasambhavAt // 1244 // yogo dvidhA sakaraNo'karaNazceti kIrtitaH / tatra kevalino jJeyadRzyeSvakhilavastuSu // 1245 // upayuMjAnasya kila kevale jJAnadarzane / yo'sAvapratigho vIryavizeSo'karaNaH sa tu // 1246 // yugmam // ayaM ca nAtrAdhikRto yogaH sakaraNastu yaH / manovAkAyakaraNahetuko'dhikRto'tra saH // 1247 // kevalyupetastairyogaiH sayogI kevalI bhavet / sayogikevalyAkhyaM syAt guNasthAnaM ca tasya yat // 1248 // manovAkAyajAzcaivaM yogAH kevalino'pi hi / bhavanti kAyikastatra gamanAgamanAdiSu // 1249 // vAciko yatamAnAnAM jinAnAM dezanAdiSu / bhavatyevaM manoyogo'pyeSAM vizvopakAriNAm // 1250 // mAtmAnu vIrya, zati-menu nAma 'yoga' me ( yo) vAryAntarAyanA kSaya bhane kSapazamathI utpanna thayelI amuka prakAranI labdhithI prApta thAya che. 1244. me yA sa4261' bhane '254291' sema meM prArana ho cha. sabhA vaNIne, akhilaya ane dazya padArthomAM kevaLajJAna ane kevaLadano upayoga karavAthI je amuka prakAranI apratihata labdhi thAya che enuM nAma "akaraNa ga'. 1245-1246. ___ mahima4271 yoga' nAmadhi2 nathI. mahita s429yo|' adhi2 cha; ke je mana, vacana ane krAyAnA karaNane hetubhUta che. 1247. A sakaraNuyoga " vALA je kevaLI hoya e sagakevaLI kahevAya che ane emanuM guNasthAna sAthe kevaLI guNasthAna kahevAya. 1248. evI rIte kevaLIne bu mana, vacana ane kAyAne vega hoya che. gamanAgamana vagerene viSe kAyika yoga hoya che, dezanA Adi detAM karatAM vacanaga hoya che, ane nIce ApelI paristhitine viSe mAga hoya che. 1249-1250. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] teramA ' sayogikevali ' guNasthAna viSe / (291) manaHparyAyavadbhirvA devairvAnuttarAdibhiH / pRSTasya manasArthasya kurvatAM manasottaram // 1251 // dvicatvAriMzataH karmaprakRtInAmihodayaH / jinendrasyAparasyaikacatvAriMzata eva ca // 1252 // audArikAMgopAMge ca zubhAnyakhagatidvayam / asthiraM cAzubhaM ceti pratyekaM ca sthiraM zubham // 1253 // saMsthAnaSaTkamagurulaghUpaghAtameva c|| parAghAtocchvAsavarNagandhasparzarasA iti // 1254 // nirmANAdyasaMhanane dehe taijasakArmaNe / asAtasAtAnyatarat tathA susvaraduHsvare // 1255 // etAsAM triMzataH karmaprakRtInAM tryodshe| guNasthAne vyavaccheda udayApekSayA bhavet // 1256 // kalApakam // __ bhASApudgalasaMghAtavipAkitvAdayogini / nodayo duHsvaranAmasusvaranAmakarmaNoH // 1257 // zarIrapudgaladalavipAkitvAdayogini / zeSA na syuH kAyayogA bhAvAtprakRtayastvimAH // 1258 // mana:paryavajJAnavALAoe athavA anuttara Adika devAe manavaDe pUchelA praznone manavaDe ja uttara Ape e "managa." 1251. - ahiM eTale A terame guNasthAne jinabhagavAnane beMtALIza karyaprakRti udayamAM hoya ane e zivAyanA kevaLIne ekatALIza kama prakRtino udaya hoya che. 12para. emAMthI dArika aMga ane upAMga, zubha ane azubha ema be AkAzagati, asthirasthira-azubha-zubha ane pratyeka e pAMca nAmakarma, cha saMsthAna, agurulaghu-upaghAta-parAghAta ane ucchavAsa e cAra nAmakarma, varNa, gaMdha, sparza, rasa, nirmANanAmakarma, Adya saMghayaNa, tejasa ane kAryaNa e be deha, asAtA ane sAtA vedanIya e bemAMthI eka, tathA susvara ane du:svara e be nAmakarma-A pramANenI trIza karyaprakRtione, terame guNasthAnake, udayanI apekSAe, vyavaccheda thAya che. 1253-1256. vaLI agI guNasthAnamAM, bhASAnA pugaLonA vipAkIpaNAne lIdhe "duHsvara' ane Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (292) lokprkaash| [ sarga3 tatazca yazaH subhagamAdeyaM paryAptaM trasabAdare / paMcAkSajAtirmanujAyurgatyau jinanAma ca // 1259 // uccairgotraM tathAsAtAsAtAnyataradeva ca / antyakSaNAvadhyudayA dvAdazaitA ayoginaH ||1260||yugmm|| iti trayodazam / / nAsti yogo'syetyayogI tAdazo yazca kevlii| guNasthAnaM bhavettasyAyogikevalinAmakam // 1261 // taccaivam antarmuhUrttazeSAyu: sayogI kevalI kil| lezyAtItaM pratipitsuAnaM yogAn ruNaddhi sH|| 1262 // tatra pUrva bAdareNa kAyayogena bAdarau / ruNaddhi vAgmanoyogau kAyayoga tatazca tam // 1263 // sUkSmakriyaM cAnivRttizukladhyAnaM vibhAvayan / rundhyAt sUkSmAMgayogena sUkSmau mAnasavAcikau // 1264 // ruNaGkhyatho kAyayogaM svAtmanaiva ca sUkSmakam / sa syAttadA tribhAgonadehavyApipradezakaH // 1265 // susvara" nAmakarmono udaya hoto nathI, tathA zarIranA pudgaLanA vipAkIpaNAne lIdhe kAyavega hotA nathI paNa nIce jaNAvelI prakRtie bhAvathI hoya che. 1257-1258. yaza, subhA, mAheya, paryApta, jasa ane mA42-me cha nAma, pathendrinIti, mnuSyanuM AyuSya tathA gati, jinanAmakarma, ucagetra tathA sAtA ke asAtA vedanIya-ema kula bAra prakatio agIkevaLI guNasthAnanA chellA samaya sudhI udayamAM hoya che. 1259-1260. e pramANe teramuM guNasthAnaka kahyuM. jene vega nathI e agI. evA aAgI kevaLInuM guNasthAna "agakevaLI" guNasthaan upAya che. 1261. te mI pramANa cha AyuSya jyAre antarmuhUrta jeTaluM zeSa rahe che tyAre sagIkevaLI lezyAtIta dhyAnamAM nimagna thavAnI IcchAthI yogone rUMdhe che. temAM prathama sthaLa kAgavaDe sthaLa manavacananA gene rUMdhe che, ane pachI sthaLakAyayegane roke che. pachI sUphamakriya anivRttizukaladhyAnane vibhAvatAM sUphamakAgavaDe sukSama manavacananA vegane rUMdhe che. pachI pote svata: sUrmakAyayogane rUMdhe che, ane e vakhate ene zarIrapradeza tRtIyAMze nyUna thaIne rahe che. 1262-1265. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] caudamA -- ayogikevali' guNasthAnanuM svarUpa / ( 293) zukladhyAnaM samucchinnakriyamapratipAti ca / dhyAyan paMcahasvavarNoccAramAnaM sa kAlataH // 1266 // zailezIkaraNaM yAti tacca prApto bhavatyasau / yogavyApArarahito'yogI siddhayatyasau tataH // 1267 // yugmam // ___ gatyAnupUvryo devasya zubhAnyakhagatidvayam / dvau gandhAvaSTa ca sparzA rasavarNAMgapaMcakam // 1268 // tathA paMca bandhanAni paMca sNghaatnaanypi| nirmANaM SaT saMhananAnyasthiraM vAzubhaM tathA // 1269 // durbhagaM ca duHsvaraM cAnAdeyamayazo'pi ca / saMsthAnaSaTkamagurulaghUpaghAtameva ca // 1270 // parAghAtamathocchavAsamaparyAptAbhidhaM tathA / asAtasAtayorekaM pratyekaM ca sthiraM zubham // 1271 // upAMgatritayaM nIcairgotrasusvarameva ca / ayogyupAntasamaye iti dvAsaptateH kssyH||1272|| paMcabhiH kulakam // manujasya gatizcAyuzcAnupUrvIti ca trayam / trasabAdaraparyAptayazAMsIti catuSTayam // 1273 // tyArapachI samucchinnakriya apratipAtI "zukaladhyAnamAM nimagna rahI, pAMca hasva vargonA uracAra jeTalA samayamAM zelezIkaraNa kare che. ane ema karatAM, sarva gavyApAra 2Dita 'mayogI' siddha ' thAya che. 1261-1267. ayogIke baLI guNasthAnanA upAMtya samayanevi devanI gati tathA AnupUrvI, zubha ane azubha vihAyagati (AkAzagati), be gaMdha, ATha sparza, pAMcarasa, pAMca varNa, pAMca aMga, pAMca madhana, pAMya saMghAta, 7 sasthAna, 7 saMgha, a Bi, nIyagotra, nima-masthi2-zula -mazula-humAgya-susvara-huHsvara-mAnAya-apayaza-magu3vadhu-apaghAta-rAdhAna-27pAsa -maparyA-ta-pratye-sthira mane masAta sAtavahanIya seTamA (17) nAmabha,-mema 462 hetera prakRtiono kSaya thAya che. 1268-127ra. ane anya samaye manuSyanI gati AyuSya ane AnupUrvI e traNa, uMca gotra, Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (294) lokprkaash| [sarga 3 uccairgotramathAdeyaM subhagaM jinanAma ca / asAtasAtayorekaM jAtiH paMcendriyasya ca // 1274 // trayodazaitAH prakRtIH kSapayitvAntime kssnne| ayogI kevalI siddhyennirmuulgtklmssH||1275||tribhirvishesskm|| matAntare'trAnupUrvI kssiptyupaantimpnne| tatastrisaptatiM tatra dvAdazAntye kSaNe kSipet // 1276 // iti caturdazam // AdyaM dvitIyaM turyaM ca guNasthAnAnyamUni vai| gacchantamanugacchanti paraloke zarIriNam // 1277 // mizradezaviratyAdInyekAdaza parANi ca / sarvathAtra parityajya jIvA yAnti paraM bhavam // 1278 // tatra mizre sthita: prANI mRti naivAdhigacchati / syurdezaviratAdIni yAvajjIvAvadhIni ca // 1279 // yattatIyaM guNasthAnaM dvAdazaM ca trayodazam / vinAnyeSvekAdazasu guNeSu mriyate'sumAn // 1280 // asAtA ane sAtavedanIyamAMnuM eka, paMcendriyanI jAti, ane trasa-bAdara-paryApta-yazaAdeya-subhaga ane jina-eTalAM (7) nAmakarma: ema ekaMdara tera prakRtio khapAve che, Ama sarva kalmaSa nirmULa thaye, agakevaLI siddha thAya che. 1273-1275. keTalAkane evo mata che ke "AnupUvI ne upanya kSaNamAM khapAve che, eTale upAjyamAM 7ra ne badale 73, ane anyamAM 13 ne badale 12 apAve che. 1276. e pramANe cAmuM guNasthAnaka kahyuM. paheluM, bIjuM ane cothuM guNasthAna paralokamAM prANInI pAchaLa-sAthe jAya che. ane (mizra, dezavirati Adi) bAkInAM agyAra guNasthAnakene, paraloka jato prANa ahiM ja bhUzrI onya che. 1277-1278. vaLI mizraguNasthAnake rahIne prANI mRtyu pAmato ja nathI. ane "dezavirati" Adi guNasthAne to cheka jIvitaparyanta hoya che. 1279 kemake jema (trIjA) mizaguNasthAnamAM rahIne prANI mRtyu pAmato nathI tema bAramA ane teramAmAM rahIne paNa mRtyu pAmato nathI. matalaba ke e traNa zivAyanA zeSa agyAra guNasthAne rahIne ja prANI mRtyu pAme che. 1280, Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vividha guNasthAne prANIonuM ' alpabahutva ' / (295) stokA ekAdazaguNasthitA utkarSato'pi yat / catuHpaMcAzadevAmI yugapat sambhavanti hi // 1281 // tebhyaH saMkhyaguNAH kSINamohAste hyaSTayuk zatam / yugapatsyuraSTamAditriguNasthAstato'dhikAH // 1282 // mithastulyAzca yacchreNidvayasthA api sNgtaaH| syurdASaSTayuttarazataM pratyekaM triSu teSu te // 1283 // yogyapramattapramattAstebhya: saMkhyaguNAH kramAt / yatte mitAH koTikoTizatakoTisahasrakaiH // 1284 // paMcamasthA dvitIyasthA mizrAzcAviratIH kramAt / pratyekaM syurasaMkhyeyaguNAstebhyastvayoginaH // 1285 // syuranantaguNA mithyAzastebhyo'pyanantakAH / idamalpabahutvaM syAt sarvatrotkarSasambhave // 1286 // yugmam // viparyayo'pyanyathA syAt stokAH syurjAtucidyathA / utkRSTazAntamohebhyo jaghanyAH kSINamohakAH // 1287 // agyArame guNasthAnake sarvathI a5 prANIo che kemake teo ekIvakhate utkRSTata: 55) yApana DAya che. 1281. emanA karatAM saMkhyAlagaNa kSINamehuguNasthAnake hoya che. eo ekIvakhate ekane ATha hoya che. emanAthI adhika AThame, navame ane dazame guNasthAne hoya che. A traNe vaLI paraspara tulya che. kemake e pratyeka bane zreNionAM ekaThAM karatAM paNa ekasebAsaTha hoya che. 1282-1283. . vajI yo,' pramatta' bhane 'apramatta' zuSasthAnIya pa2nA 42tA snnyaatgaNuM hoya che. eo kroDa, so kroDa ane hajAra koDa che. 1284. - bIjA, trIja, cothA ane pAMcamA guNasthAnoe, upara karatAM anukame asaMkhya asaMkhya gaNuM hoya che. ane agI eTale caMdame guNasthAne emanA karatAM anaMtagaNa hoya che. AmanAthI anaMtagaNa vaLI mithyASTie hoya che. A apabahutva sarvatra utkRSTata: samapu. 1285-1286. A bAbatamAM kayAMI kayAMI anyathA viparyaya eTale pheraphAra paNa che. jemake kaI vakhate upazAMtamohaguNasthAnavALAnI utkRSTa saMkhyA karatAM kSINamehaguNasthAnavALAnI jaghanya saMkhyA pAnI DAya che. 1287. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 296) lokaprakAza / [ sarga 3 evaM sAsvAdanAdiSvapi bhAvyam // mithyAtvaM kAlato'nAdisAntaM syAtsAdisAntakam / anAdyanantaM ca na tatsAdyanantaM tu sambhavet // 1288 // syAdAdyaM tatra bhavyAnAmanAptapUrvasadRzAm / dvitIyaM prApya samyaktvaM punarmithyAtvamIyuSAm // 1289 // syAttRtIyamabhavyAnAM sadA mithyAtvavartinAm / aAnantyAsambhavAt sAdesturyaM yuktamasambhavi // 1290 // sAsAdanaM coktameva SaDAvalimitaM purA / turya mitaM samadhikatrayastriMzatpayodhibhiH // 1291 // sarvArthasiddhadevatve trayastriMzatpayonidhIn / dhRtvA'viratasamyaktvaM tato'trApyAgato'sakau // 1292 // yAvadadyApi viratiM nAptoti tAvadeSa yat / turyameva guNasthAnamurarIkRtya varttate // 1293 // 'sAhana ' mahimA 575 me che. pahelA mithyAtvaguNasthAnano sthitikALa anAdisAMta, sAdisAMta, ane anAdianaMta paNa che; paraMtu sAdi anaMta saMbhavato nathI. 1288. pUrve jemane samakita prApta thayuM nathI evA bhavyanA e guNasthAnano pahele eTale anAdisAMta sthitikALa che. samakita pAmIne punaH mithyAtve utarI gayA hoya emanA guNasthAnane sthitikALa bIjo eTale sAdisAta che. 1289, hamezAM mithyAtvamAM ja vartatA abhavya jIvonA guNasthAnanI sthitikALa trIje eTale anAdianaMta che. "sAdi " ne anantapaNAne asaMbhava hovAthI "sAdiananta"--evo cotho 2 saMbhavata nathI. 1280. bIjA "sAsvAdana' guNasthAnane kALa cha "AvaLI" jeTaluM che e pUrve kaheluM ja che. cothA guNasthAnane tetrIza sAgarepamathI kaMIka adhika che. 1291. kemake e (cothA guNasthAnavALA prANI ) sarvArthasiddhadevatvane viSe tetrIza sAgaropama sudhI rahI aviratasamyakatva pAmI tyAMthI puna: ahi paNa Ave che ane jyAM sudhI ahiM paNa te virati pAmato nathI tyAM sudhI te cALe ja guNasthAnake rahe che. 1292-124. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e guNasthAnonI jaghanya ane utkRSTa kAlasthiti / (297) kiMcinnyUnanavAbdonapUrvakoTimite mate / trayodazaM paMcamaM ca guNasthAne ubhe api // 1294 // antimaM unaNanametyevarUpaiH kilAkSaraiH / avilambAtvaritayoccAritaiH pramitaM bhavet // 1295 // prAntarmuhUrtikAni syuH zeSANyaSTApyamUni ca / kecidUcu,napUrvakoTike SaSTasaptake // 1296 // tathoktaM bhagavatIsUtre pamattasaMjamassa NaM pamattasaMjamavaTTamANassa savvA vi NaM pamattaddhAkAlao kevaJciraM hoi / maMDiyA ekajIvaM paDucca jahna egaM samayaM ukko desUNA puvkoddii| NANAjIve paDucca savvaddhA // asyavRttiH-jahna ekaM samayaMti kathaM ucyate / pramattasaMyatapratipattisamayasamanantarameva mrnnaat|| desUNA puvakoDitti / kila pratyekamantarmuhUrttapramANe eva prmttaaprmttgunnsthaane| te ca paryAyeNa jAyamAne dezonapUrvakoTiM yAvadutkarSeNa bhavataH / mahAnti ca apramattApekSayA pramattAntamUhartAni kalpyante / evaM ca anta pAMcamuM ane teramuM-e beu guNasthAnakane sthitikALa kroDapUrvathI Azare navavarSanyUna cha. 1284. antima guNasthAnano sthitikALa, vilaMba karyA vinA tema utAvaLa karyA vinA pha, ba, Na, na, ma-e pAMca akSaro bolatAM jeTalo samaya lAge teTalo che. 1295. zeSa ATha rahyAM emano sthitikALa "antarmuhUrta" jeTalo che. keTalAka vaLI A ATha mAMhelA be-chaThThA ane sAtamA-ne kALa koDapUrvathI kaMIka nyUna che ema kahe che. 1296. e saMbaMdhamAM bhagavatIsUtramAM ema kahyuM che ke- " "prabhatta' sanasabhatta'bhAvatA saMyabhI-sAyAnI sarvapramattaTADAya? uttara:-he maMDiA, eka jIvane AzrayIne "jaghanya" eka samaya ane utkRSTa" kroDapUrvathI kaMIka yUna; ane nAnA jInI apekSAe sarvakALa." A upara TIkA che e A pramANe:-ahiM jaghanya eka samayano kALa kema kahyo ? uttara:-pramatta saMyama aMgIkAra karIne anyasamaye ja maraNa pAmavAthI. praznapUrvakaDathI kaMIka nyuna-ema kahyuM e zI rIte ? uttara:-pramatta ane apramatta-e pratyeka guNasthAnakanI sthiti antarmuhUrtanI ja che, ane emanI paryAya ekatra 36 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (298) lokaprakAza / [ sarga 3 muhUrtapramANAnAM pramattAddhAnAM sarvAsAM milane dezonapUrvakoTIkAlamAnaM bhavati // anye ca pAhuH / aSTavarSonAM pUrvakoTiM yAvat utkarSataH pramattatA syAt / evaM apramattasUtramapi // navaraM // jahna aMtamuhattaMti / kila apramattAddhAyAM vartamAnasya antarmuhUrtamadhye mRtyuH na bhavatIti // cUrNikAramataM tu pramattasaMyatavarjaH sarvo'pi sarvavirato'pramatta ucyate pramAdAbhAvAt / sa ca upazamazreNiM pratipadyamAnaH muhUrttAbhyantare kAlaM kurvan jaghanyakAlo labhyate iti // dezonapUrvakoTI tu kevalinamAzritya iti|| yanirdiSTaM jinAdhIzairekajIvavyapekSayA / tyaktvA puna: prAptirUpamathaiSAmucyate'ntaram // 1297 / / __ jaghanyaM sAsAdanasya palyAsaMkhyAMzasaMmitam / zeSeSu ca dazAnAM syAdantarmuhUrtamantaram // 1298 / / mithyAtvasya tadutkRSTaM dviHSaTSaSTiH payodhayaH / sAdhikA; kathitAstatra zrUyatAM bhAvanA viyam // 1299 // karIe eTale utkarSata: kaMIka nyUna koDapUrva thAya che. emAM paNa "apramatta' nI apekSAe 'pramatta " nA antamuhUrto mhoTAM kapyAM che. eTale antamuhUrtanI sthitivALA pramatta guNasthAnanA sarvakALa ekatra karIe to "koDapUrvathI kaMIka nyUna" thAya che. keTalAkano vaLI evo mata che ke "pramatta"no sthitikALa utkRSTa "kreDapUrvathI ATha varSa jUna" che. 'apramatta nA saMbaMdhamAM paNa ema ja samajavuM. phera eTale ke "apramattakALanI aMdara rahenAranuM antamuhartanI aMdara mRtyu thatuM nathI. vaLI "cUNi kAra" ne to evo mata che ke pramattasaMjamI vinA bIjA sarva sarvavirati "apramatta kahevAya che kemake emane pramAdano abhAva che-amAda hoto ja nathI. A saMyamI vaLI upazamaNine prApta karIne antamuhUrtanI aMdara mRtyu pAmavAthI jaghanya kALa pamAya che." "kaMIka nyUna kroDapUrva' kahyo e kALa to kevaLIne AzrayIne kahyo che. ahiM jinaprabhue je.eka jIvanI apekSAe kahyuM che te prAptirUpane tyajIne kahyuM che. have A guNasthAnanA antara viSe. 127. sAsvAdana" nuM antara jaghanyata: eka palyopamanA asaMkhyamAM aMza jeTaluM che; ane zeSa teramAMhenA daza guNasthAnanuM antara antamuhUrtanuM che. 1298. mithyAtvaguNasthAnanuM antara utkRSTata: ekasobatrIza sAgaropamathI kaMIka adhika cha. 1266. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ekatrIzamA dvAra 'yoga' viSe / (299) anubhUya sthiti kazcit samyaktvasya garIyasIm / mizraM tato'ntarmuhUrttamanubhUya tataH punaH // 1300 // SaTpaSTayambhonidhimitAM samyaktvasya gurusthitim / samApya ko'pi mithyAtvaMjAtu yAti tadA hi tat ||1301||yugmm|| dezonapudgalaparAvarddhipramitaM matam / dvitIyAdInAM dazAnAM guNAnAM jyeSTamantaram // 1302 // kSapakasyAntaraM jAtu na syAt triSvaSTamAdiSu / sakRtprApteH kSINamohAditraye'pyantaraM na hi // 1303 // iti guNAH // 30 // atha yogaH // ___ daza paMcAdhikA yogAH sapta syustatra kAyikAH / catvAro mAnasodbhUtAstAvanta eva vAcikAH // 1304 // audArikastanmizraH syAdvaikriyastena mizritaH / AhArakastanmizraH saptamastaijasakArmaNaH // 1305 // maDiyA prabhArI bhAvanA :koI prANI samyakatvanI utkRSTa sthiti anubhavIne tathA pachI antarmuhUrta sudhI mizra guNasthAnaka anubhavIne puna: chAsaDa sAgaropamanI samakitanI utkRSTa sthiti pUrNa karIne jyAre miyA tvaguNasthAne utarI paDe tyAre upara kahyuM e mithyAtvanuM utkRSTa aMtara thAya che. 1300-1301, bIjAthI mAMDIne daza (arthAt agyAramA sudhInA) guNasthAnanuM attara utkRSTa ardhapudagaLaparAvartathI kaMika nyUna che. 1302. AThamA, navamA ane dazamA guNasthAnomAM kSapaka thayelAne leza paNa antara nathI, temaja eka ja vAra prApta thatAM hovAthI, " kSINameha" vagere traNa guNasthAnomAM eTaleke bAramAM, teramAM ane cAdamAM guNasthAnomAM paNa antara nathI. 1303. AvI rIte guNasthAnanuM svarUpa saMpUrNa have ekatrIzamA dvAra "ga" viSe. yega paMdara che; sAta kAyAnA, cAra mananA, ane cAra vacananA. 1304. dArika, mizradArika, vaikiya, mizrakiya, AhAraka, mizraAhAraka ane tejasakArpaNa- sema sAta lAyayogI cha. 1305, Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (300) lokprkaash| [ sarga 3 paryAptAnAM nRtirazcAmaudArikAbhidho bhavet / syAttanmizrastu paryAptAparyAptAnAM tathocyate // 1306 // kArmaNena vaikriyeNAhArakeNeti ca tridhaa| audArikamizrakAyayogaM yogIzvarA jaguH // 1307 // audArikAMganAmAditAdRkarmaniyogataH / utpattidezaM prAptena tirazcA manujena vA // 1308 // yadaudArikamArabdhaM na ca pUrNIkRtaM bhavet / tAvadaudArikamizraH kArmaNena saha dhruvam // 1309 // yugmam // tathA coktaM niyuktikAreNa zastraparijJAdhyayane teeNa kammaeNaM AhArei aNaMtaraM jiivo| teNa paraM misseNaM jAva sarIrassa nipphattI // 1310 // ___ nanu mizratvamubhayaniSTamaudArikaM ythaa| mizraM bhavetkArmaNena tathA tenApi kArmaNam // 1311 // tatazcaudArikamizramevedaM kathamucyate / asya kArmaNamizratvamapi kiM nAbhidhIyate // 1312 // temAM paryApta manuSya ane tiryaMcAne dArika kAyayoga hoya che. ane paryApta tathA a5yA tAsAne bhizramohAri4 yayAya che. 1306. mizradArika kAyayoga traNa prakAre thAya che(1) kArpaNa kAyAe karIne (2) kiya yA 4Ine mana (3) mADA24 AyA uzane, 1307. dArika zarIra, nAma Adi koI evA karmanA niyogathI utpattidezane prApta thayela tiryaMca ke manuSya dArika zarIrano AraMbha kare e zarIra jyAM sudhI pUrNa thAya nahiM tyAM sudhI ' nI sAthe 'mahA4i'nu bhiSA DAya. 1708-1308. e saMbaMdhamAM niyuktikAra zastraparijJAadhyayanamAM kahe che ke - tejasa" ane "kAma" zarIre karIne jIva antararahita-satata AhAra kare che ane tyArabAda jyAM sudhImAM zarIranI niSpatti thAya tyAMsudhI "mizra' vaDe AhAra kare che. 1310. 5 \' va ' mizrA to me bhATa sa2 cha, meTale 'mohA2i4' jema "kArpaNa" sAthe mizra che tema "kAma" "dArika" sAthe mizra che, tema chatAM A Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] yoganA traNa prakAra / eonuM svarUpa / (301) atrAhuH-AsaMsAraM kArmaNasyAvasthitatvena sarvadA / sakaleSvapi deheSu sambhavedasya mizratA // 1313 // tatazca kArmaNamizramityukte nirNetuM naiva zakyate / kimaudArikasambandhi kiM vAparazarIrajam // 1314 // audArikasya cotpatiM samAzritya pradhAnatA / kAdAcitkatayA cAsya pratipattirasaMzayA // 1315 // tadaudArikamizratvavyapadezo'sya yauktikaH / na tu kArmaNamizratvavyapadezastathAvidhaH // 1316 // yadApyaudArikadehadharo vaikriyalabdhimAn / paMcAkSatiryaMGmaya'zca paryApto bAdarAnilaH // 1317 // vaikriyAMgamArabhate na ca pUrNIkRtaM bhavet / tadaudArikamizraH syAdvaikriyeNa saha dhruvam // 1318 // evamAhArakArambhakAle tallabdhizAlinaH / sahAhArakadehena mizra audAriko bhavet // 1219 / / (kArpaNa) dArika sAthe mizra che, ema kema kaho cho? audArika kANasAthe mizra che ema bhanathI tA? 1311-1712. e zaMkAnuM samAdhAnaH kAmaNa zarIra sarvadA cheka saMsAra paryanta rahe che ane tethI sarva zarIramAM enuM mizra paNuM saMbhave che. ane tethI "kAmaNa sAthe mizra" eTaluM kahevAthI zuM mizra, dArika zarIra mizra ke bIjuM zarIra mizra ? ene nirNaya thaI zakato nathI. 1313-1314. vaLI utpattinI apekSAe "aidArika" nI pradhAnatA che kemake enI pratipatti kadAcitapaNAe karIne ni:saMzaya che. tethI "dArikanI sAthe mizra' ema kahevuM yuktiyukta che, kAmaNanI sAthe mitva" che ema kahevuM yuktiyukta nathI. 1315-16. vaLI dArika zarIradhArI ane vaikriyalabdhimAna evo paMcendri tiryaMca ane manuSya tathA paryApta bAdaravAyukAya jyAre vaikiya zarIrane AraMbhe che tyAre jyAMsudhI e zarIra pUrNa thAya nahi tyAM sudhI dArikanI sAthe vaikriya mizra che (ema kahevAya che). 1317-18. eja pramANe AhAraka zarIranA prAraMbhavakhate AhArakalabdhivALAnuM AhAraka zarIra dArikanI sAthe mizra che. 13199, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 302 ) lokaprakAza / yadyapyatrobhayatrApi mithastulyaiva mizratA / tathApyArambhakatvenaudArikasya pradhAnatA / / 1320 // tata audArikeNaiva vyapadezo dvayorapi / na vaikriyAhArakAbhyAM vyapadezo jinaiH kRtaH // 1321 // mataM siddhAntinAmetat karmagranthavidaH punaH / vaikriyAhArakami eva prAhurime kramAt / / 1322 // yadArambhe vaikriyasya parityAge'pi tasya te / vadanti vaikriyaM mizramevamAhArake'pi ca // 1323 // C vaidehaparyAptyA paryAptasya zarIriNaH / vaikriyaH kAyayogaH syAttanmitrastu dvidhA bhavet // 1324 // yo paryAptadazAyAM syAnmizro nArakanAkinAm / yogaH samaM kArmaNena sa syAdvaikriyamizrakaH // 1325 // tathA yadA manuSyo vA tiryakpaMcendriyo'thavA / vAyuH vA vaikriyaM kRtvA kRtakAryo'tha tattyajan // 1326 // Ama bannemAM jo ke mizratva teA paraspara sarakhuM ja che tepaNa AraMbhakapaNAe karIne sohArie ' pradhAna che. tethI meu ( vaiDiya bhane AhAra ) ' mohAri ' nI sAthai mizra che, nahi ke dArika bannethI sAthe mizra. ama zrIjinezvare kahyuM che. 1320-1321. [ sarga 3 ( e mata siddhAntinA che. kagathavALAe tA dArikanu anukrame vaikriya ' ane ee vikrayanA Ara bhasamaye ane ' AhAraka ' nI sAthe mizratva che ema samajAve che. kemake parityAgamAM paNa vaikriyanI sAthe mizratva mAne che. AhArakanA saMbaMdhamAM paNa emaja kahe che. 1322 - 1323. vaikriyazarIraparyAmivALA jIvane vaikriyakAyayeAga hAya. enuMye be prakAranuM mizra hoya. 1324. aparyApta dazAmAM nArakI ane devAnuM je mizratva te (1) kAmaNavaikriyamizrayAga thAya. 1325. emaja vaLI manuSya athavA tiryaMcapa caeNndri athavA vAyu vaikriya 'karIne ane e saMpUrNa karI ane tyajI daine jyAre AdArika zarIrane viSe praveza karavAno prayatna kare che tyAre (2) mahArizvaiDiyamizrayoga thAya che. 1326-1327. " Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'kAyika yoga'nA sAta bheda / (303) audArikazarIrAntaH praveSTuM yatate tadA / yogo vaikriyamizraH syAtsamamaudArikeNa ca // 1327 // yugmam // mizrIbhAvo ydpytrobhynissttstthaapysau| prAdhAnyAdvaikriyeNaiva khyAto naudArikeNa tu // 1328 // prAdhAnyaM tu vaikriyasya prAjJainirUpitaM tataH / audArike tu praveza etasyaiva balena yat // 1329 // AhArakAMgaparyAptyA paryAptAnAM zarIriNAm / AhArakaH kAyayogaH syAccaturdazapUrviNAm // 1330 // AhArakavapuH kRtvA kRtakAryasya ttpunH| tyaktvA svAMge pravizataH syAdAhArakamizrakaH // 1331 // dvayoH same'pi mizratve balenAhArakasya yat / audArike'nupravezastenetthaM vyapadizyate // 1332 // tejasaM kArmaNaM ceti dve sadA shcaarinnii| tato vivakSitaH saiko yogastaijasakArmaNaH // 1333 // jantUnAM vigrahagatAvayaM kevalinAM punaH / samudghAte samayeSu syAttRtIyAdiSu triSu // 1334 // ahiM paNa mizatva beumAM samAna che topaNa vaikriyanA pradhAnapaNane laIne e vaikiyanI sAthe dArikane yoga kahevAya che. nahiM ke AdArikanI sAthe vaikriyane yoga. 1328. vaLI prAjJapurUSoe paNa vaikiyanuM pradhAnapaNuM mAnya kyuM che kemake enA ja baLavo dArikamAM praveza thaI zake che. 1329. AhAraka zarIranI paryApti jemanI pUrNa thayelI hoya evA caMdapUrvadharamahAtmAone AhArakakAyayoga thAya che, tema AhArakazarIra karIne kRtArtha thayelA evA te mahAtmAone, e zarIra tyajIne potAnA zarIramAM praveza karavAthI AhArakamizra kAyoga thAya che. 1330-1331. ahiM paNa beunuM mizrava tulya che to ye AhArakanA baLe ja dArikane viSe praveza thaI zake che tethI AhAraka sAthe mizrapaNuM kahevAya che. 1332. vaLI tejasa zarIra ane kAzmaNa zarIra e beunA nirantara sahacArIpaNAne laIne Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (304) lokaprakAza / [sarga 3 evaM nirUpitAH sapta yogAH kAyasamudbhavAH / atha cittavacojAtAMzcaturazcaturo bruve // 1335 // satyo mRSA satyamRSA na satyo na mRSA'pi ca / manoyogazcatudhaivaM vAgyogo'pyevameva ca // 1336 // tatra ca- santa ityabhidhIyante padArthA munayo'thavA / teSu sAdhu hitaM satyamasatyaM ca tato'nyathA // 1337 // padArthAnAM hitaM tatra yathAvasthitacintanAt / munInAM ca hitaM yasmAnmokSamAgaikasAdhanam // 1338 // __ khato vipratipattau vA vastu sthApayituM kila / sarvajJoktAnusAreNa cintanaM satyamucyate // 1339 // yathAsti jIvaH sadasadrUpo vyApya sthitastanum / bhoktA svakarmaNAM satyamityAdiparicintanam // 1340 // __ prazne vipratipattau vA svabhAvAduta vastuSu / vikalpyate jainamatottIrNaM yattadasatyakam // 1341 // tejasakArpaNa" ema bhege ja eka kAyavega kahyo che. A taijasakAmaNakAga prANIone vigrahagatimAM hoya che, ane kevaLIone samughAtanA trIjA, cothA ane pAMcamA-ema traNa sabhayAna viSaDAya che. 1333-1334. A pramANe sAta kAga viSe samajaNa ApI have mana ane vacananA cacAra yoga viSe kaMIka kahIe chIe. 1335. (1) satya, (2) bhUSA, (3) satyabhUSA ane (4) nasatya na bhUSA-ama yAra prakArane manoyoga che. vacanayoganA paNa e ja prakAre cAra bheda che. 1336. padArthavAcI athavA munijanavAcI tuM zabda che. e parathI e padArtha ke munijanane hitAvaDa- satya. yathAsthita yintatha 42vAthI pahA ne hitAva bhane bhokSamArganu ekanuM eka sAdhana hoIne munijanane hitAvaha. ethI viparIta asatya. 1337-38. kaI vastu ke vAtanuM sthApana karavAmAM svataH athavA kaMI guMca ubhI thAya tyAre sarvajJanA vacana anusAra cintavana karavuM te "satya manAyega" kahevAya che. jemake sat asat jIva zarIramAM vyApIne rahela che, te svakarmane bhoktA che, ItyAdi cintavana e satya manoyoga cha. 1338-1340. kaI praznamAM ke guMcamAM kaI vastunI jinavacanathI viparIta kalpanA karavI enuM Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] manoyoga' ane 'vacanayoga' nA caccAra bheda / (305) nAsti jIvo yathaikAntanityo'nityo mahAnaNuH / akartA nirguNo'satyamityAdiparicintanam // 1342 // kiMcitsatyamasatyaM vA yatsyAdubhayadharmayuk / syAttatsatyamRSAbhikhyaM vyavahAranayAzrayAt // 1343 // yathAnyavRkSamizreSu bahuSvazokazAkhiSu / azokavanamevedamityAdiparicintanam // 1344 // sattvAtkatipayAzokatarUNAmatra satyatA / anyeSAmapi sadbhAvAt bhavedasatyatApi ca // 1345 // bhavedasatyamevedaM nizcayApekSayA punaH / vikalpitasvarUpasyAsadbhAvAdiha vastunaH // 1346 // vinArthapratiniSTAM ca svarUpamAtracintanam / uktatallakSaNAyogAnna satyaM na mRSA ca tat // 1347 // yathA caitrAyAcanIyA gaurAneyo ghttsttH| paryAlocanamityAdi syAdasatyAmRSAbhidham // 1348 // nAma "asatya manoyoga" che. jemake jIva ekAnta che ja nahiM, jIva nitya che, anitya che, moTo che, hAno che, akartA che tathA nirguNI che ityAdika cintavana karavuM e asatya bhanAyoto . 1341-1342. vaLI kaMika satya ane kaMIka mRSA (asatya) ema beu gharmo jenAmAM hoya te vyavahAnayane AzrIne satyamRSA nAmano (trIjo ) manovega che. jevI rIte ke ghaNAM azokavRkrenI sAthe ceDAM bIjAM vRkSe mizra hoya chatAM ApaNe cintavIe ke A to azekavRkSe ja che, sanmAtrIta ( mizra) bhanoyogacha. 1343-1344. emAM keTalAka azokavRkSono abhAva hovAthI satyatA che. ane bIjA paNa vRkSe hovAthI asatyatA paNa che. 1345. vaLI nizcayanayanI apekSAe to e asatya ja che. kemake kapelA svarUpavALA padArthane tyAM masalA che. 1346. arthapratiSThA vinA kevaLa svarUpanuM ja cintavana karavuM emAM, enAM je lakSaNa kahyAM che ene yoga na hovAthI e "nahiM satya nahiM mRSA" nAmane cothA prakArano manAyega kahe 36 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) Tobara | [ sarga 3 vyavahArApekSayaiva pRthagetadudIryate / nizcayApekSayA satye'satye vAntarbhavedidam // 1349 // tathAhi-gauryAcyetyAdisaMkalpaM daMbhena vidadhIta cet / antarbhavettadA'satye satye punaH svabhAvataH // 1350 // sarvametadbhAvanIyaM bAgyoge'pyavizeSataH / bhAvitAzcintane bhedA bhAvyAste'tra tu jalpane // 1351 // evaM manovacoyogAH syuH pratyekaM caturvidhAH / tato yogAH paMcadaza vyavahAranayAzrayAt // 1352 // kimu kazcidizeSo'sti bhASAvAgyogayornanu / bhASAdhikAro yatproktaH sUtre vAgyogataH prathak // 1353 // atrocyate-yujyate iti yoga: syAditivyutpattiyogataH / bhASApravartako jantuyatno vAgyoga ucyate // 1354 // vAya che. jemake amuka mANasa pAse gAya yAcavI che, pachI ghaTa lAvavo che-ityAdi paryAlocanA nathI satya tema nathI asatya. e "asatyAmRSA " mane thayo. 1347-1348. Ane pRthapha bheda gaNyo e te vyavahAranI apekSAe ja gaNyo che. nizcayanI apekSAe te A bheda-prakAra "satya" mAM athavA "asatya" mAM samAI jAya che. 1349. te AvI rIte -gAya yAcavI che, ityAdi saMka9pa je daMpUrvaka karyo hoya to tene asatya" mAM samAveza thAya, paNa je svabhAvikapaNe karyo hoya te tene samAveza "satya" mAM thAya. 1350. jevuM A mananuM svarUpa kahyuM tevuM ja-te mujhabanuM ja vacanonuM svarUpa jANavuM. pahelAmAM "cintavana" rUpa bheda kahyA che te ahiM ( AmAM) "mukhethI kahevArUpe" levA. 1351. A pramANe mananA ane vacananA pratyekanA caccAra coga thayA. ane tethI sarve maLIne ( vyavahAranayanI apekSAe) paMdara vega thayA. 135ra. ahiM evo prazna upasthita thAya ke vacanaga ane bhASA-e bemAM zuM kaMI taphAvata che ke sUtraneviSe bhASAdhikArane vacanagathI pRthak varNavyo che-ko che? 1353. enuM samAdhAna A pramANe - zonaH evI zojha zabdanI vyutpatti hovAthI, jatune bhASApravartaka yatna vAgyoga kahevAya che. ane bhASAne lAyaka evA dravyomAMthI bhASA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] 'vacanayoga' ane 'bhASA' e beno tphaavt| (307) bhASAtvenApAditA yA bhASAhadravyasaMtatiH / sA bhASA syAdato bhedo bhASAvAgyogayoH sphuTaH // 1355 // tathoktam AvazyakabRhadvRttau giNhaiya kAieNaM nisirai taha vAieNa jogeNaMti // atra kazcidAha-- tatra kAyikena gRhNAti iti etad yuktam tasya aatmvyaapaarruuptvaat| nisRjati tu kathaM vAcikena ko'yaM vAgyoga iti / kiM vAgeva vyApArApannA Ahosvit tadvisargahetuH kAyasaMrambha iti / yadi pUrvaH vikalpaH sa khalu ayuktaH tasyA yogatvAnupapatteH / tathA ca na vAkavalA jIvavyApAra: tasyAH pudgalamAtrapariNAmarUpatvAt rasAdivat / yogazca zrAtmanaH zarIravataH vyApAra iti / na ca tayA bhASA nisRjyate kintu saiva nissRjyate iti uktam / atha dvitIyaH pkssH| tataH sa kAyavyApAraH eva iti kRtvA kAyikenaiva nissRjati iti zrApannaM aniSTaM ca etat // atra ucyate tvaguNavALI je banAvI te bhASA kahevAya. Ama hovAthI bhASA ane vAgyoga-vacanayogamAM chuTa se che. 1754-1355. A saMbaMdhamAM "AvazyakanI bRhadavRttimAM kahyuM che ke-(prANa bhASAnA pugaLane) kAyayoga vaDe grahaNa kare che ane vacano vaDe mUke che. ahiM koI zaMkA uThAve che ke kAyayoga vaDe grahaNa kare che ema kahe cho e te yukta che kemake e AtmavyApAra che. paraMtu " vacanagavaDe mUke che" e kevI rIte? ane e vacanaga zuM che? vAne vyApAra e ja vacanaga che ke ene mUkavAmAM hetubhUta evo kAyasaMraMbha che? je pahelo vikalpa leze to te ayukta che kemake e vANune gatvanI anupatti che ane kevaLa vANI ja ekalI jIvana vyApAra nathI kAraNa ke e te rasa AdinI peThe paDjhaLamAtranA pariNAmarUpa che. ane je yoga che te to zarIrI AtmAno vyApAra che. vaLI tenAthI bhASA mUkAtI nathI; bhASA pote ja chUTe che. have je bIjo viklapa leze to te kAyavyApAra ja che ema karIne " kAyayogavaDe ja mUke che' ema niSpanna thAya che--je tamane ISTa nathI. uparanI zaMkAne uttara A pramANe:- Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 308 ) lokaprakAza / [ sarga 3 na / abhiprAyAparijJAnAt / iha tanuyogavizeSa eva vAgyogo manoyogazca iti kAyavyApArazUnyasya siddhavat tadabhAvAt / tatazca zrAtmanaH zarIravyApAre sati yena zabdadravyopAdAnaM karoti sa kAyikaH / yena tu kAyasaMrambheNa tAnyeva muMcati sa vAcika iti / tathA yena manodravyANi manyate sa mAnasa iti / kAyavyApAraH eva ayaM vyavahA rArthaM tridhA vibhaktaH iti / ataH adoSaH // atha prasaMgato bhASAsvarUpaM vacmi sApi hi / caturvidhoktanyAyena satyAsatyAdibhedataH // 1356 // santo jIvAdayo bhAvAH santo vA munayo'thavA / mUlottaraguNAstebhyo hitA satyAbhidhIyate // 1357 // ayaM bhAvaH - muktimArgArAdhanI yA sA gIH satyocyate hitA / sA tu satyApyasatyaiva yAnyeSAmahitAvahA || 1358 / / asatyA tu bhavedbhASA muktimArgavirAdhanI / dvisvabhAvA tRtIyAntyA nArAdhanavirAdhanI // 1359 // --- ema nathI. kemake tame abhiprAya samajyA nathI. vacanayAga ane manAyeAga e beu eka jAtanA kAyayeAga ja che. kemake kAyavyApArarahitane, siddhanI jema, enA abhAva che. tethI AtmAnA zarIravyApAra hAte chate, jenAvaDe zabdadravyanuM upAdAna kare che te kAyayeAga che; ane je kAyasaMrabhekarIne zabdadrabyAne mUke che te vacanayeAga che; ane jenAvaDe manadravyAne ciMtave che te manAyeAga che. AvI rIte kAyavyApArane ja vyavahArane arthe traNa prakAranA kahyo che. bhATe semAM aMdha ghoSa nathI. have prasaMgeApAtta bhASAnuM svarUpa kahuM chuM. e ( bhASA ) paNa pUrvokta nyAye satya, asatya vagere cAra prakAranI che. 1356. sat zabda (aDukyane) 'lava vagere mahArtho' nA arthabhAM, 'bhuninna'nA arthabhAM tebhana mULa ane uttara guNA'nA arthamAM vaparAya che ane te parathI, e tU ne hitakArI evI bhASA te satya bhASA kahevAya che. 1357. enA bhAvArtha A pramANe:-meAkSamArgane ArAdhanArI, hitakArI bhASA satyabhASA kahevAya che; ane je bIjAnuM ahita karanArI che te bhASA satya hAya chatAM asatya kahevAya che. muktimAne virAdhanArI bhASA asatyabhASA kahevAya che. trIjI satyAsatya eTale mizrasvabhAvavALI bhASA che. ane ceAthI 6 na satya na asatya ' arthAt vyavahAra bhASA che. e beu meAkSamAgane ArAdhanArI paNa nathI tema virAdhanArI paNa nathI. 1358-1359, Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bhASAnA cAra prakAra / daza prakAranuM satya / (309) uktaM ca-saccA hiyA sayA miha saMto muNayo guNA payatthA vA / tavvivarIyA mosA mIsA jA tadubhayasahAvA // 1360 // aNahigayA jA tIsu vi sadocciya kevalA asaccamosA ||iti|| tatra satyA dazavidhA prajJaptA paramarSibhiH / ebhiH prakArairdazabhirvadanna syAdvirAdhakaH // 1361 // tathAhuH-jaNavayasammayaThavaNA nAme rUve paDucca sacce shr| vavahArabhAvajoge dasame uvammasacce a|| 1 // tasmiMstasmin janapade vaco'rthapratipattikRt / satyaM jAnapadaM piccaM koMkaNAdau yathA payaH // 1362 // bhavetsaMmatasatyaM tadyatsarvajanasammatam / yathAnyeSAM paMkajatve'pyaravindaM hi paMkajam // 1363 // anyatra kahyuM che ke - satta zabda munijana, guNa ane padArthane vAcaka che-evI rItanI hitAvaha bhASA te sarvadA satya bhASA che. ethI je viparIta hoya e asatyabhASA jANavI. satya ane asatya ema ubhayasvabhAvanI hoya te mizrabhASA samajavI. ane jene e traNemAMthI ekayemAM paNa samAveza thato nathI evI kevaLa vyavahAramAM bolAtI bhASA-te "na satya na mRSA" bhASA cha. 1310. vaLI satyabhASA paNa maharSioe daza prakAranI kahI che. e daze prakAre belanAra manudhy virAdha4 yte| nathI. 1761. e daza prakAra A pramANe che - (1) ana54 satya, (2) saMmata satya, (3) sthApanA satya, (4) nAma satya, (5)35 satya, (6) apekSA satya, (7) vyavahAra satya, (8) mA satya, (8) yo satya sane (10) upamA satya. te te janapada eTale dezane viSe arthane pratipAdana karanAruM vacana jAnapada satya kahevAya cha. ma ne dezamA - piya' 49 che. 1762. sarvajanone je sammata hoya te sammata satya kahevAya. jemake "paMkajatva" bIjI vastuomAM chatAM paNa kamaLa ja paMkaja kahevAya che. 1363. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (310) lokaprakAza / [saga 3 tad bhavetsthApanAsatyaM sthApitaM yatpratItikRt / yathaikakaH puro bindudvayayuktaH zataM bhavet // 1364 // ahaMdAdivikalpena karma lepyAdikaM hi yat / sthApyate tadapi prAjJaiH sthApanAsatyamIritam // 1365 // yadyasya nirmitaM nAma nAmasatyaM nu tadbhavet / avardhayannapi kulaM yathA syAt kulavadhenaH // 1366 // tattadveSAdyupAdAnAdrUpasatyaM bhavediha / yathAttamuninepathyo dAmbhiko'pyucyate muniH // 1367 // vastvantaraM pratItya syAdIrghatAhasvatAdikam / yadekatra tatpratItyaM satyamuktaM jinezvaraiH // 1368 // dairghyaM yathAnAmikAyA adhikRtya kaniSTikAm / tasyA eva ca hrasvatvaM madhyamAmadhikRtya tu // 1369 / / yathA caitrasya putratvaM syAttatpiturapekSayA / pitRtvamapi tasyaiva svaputrasya vyapekSayA // 1370 // pratIti karavA mATe je sthApavAmAM AvyuM hoya e sthApanA satya. jemake ekaDAnI mAme bhii| bhuvAthI ase upAya che. 1314. ahaMtaprabhu vagerenI kalpanA karIne pratimA Adi sthApavAmAM Ave che e paNa sthApanAsatya kahevAya che. 1365. koInuM je nAma pADavAmAM AvyuM hoya che te nAmasatya kahevAya che. jemake koI kuLane 4 vadhArata nAya chatai nAma 'gavardhana' hAya che. 1316. amuka jAtanA veSanA upAdAnathI rUpasatya kahevAya che. jemake munine veSa lIdho hoya e dAMbhika paNa muni kahevAya che. 1367. eka ja vastu bIjI vastuonI apekSAe nhAnI heTI kahevAya che tyAM jinaprabhue apekSA satya kahyuM che. jemake anAmikA AMgaLI madhyamAM" nI apekSAe nhAnI che paNa 'niSTa' nI mapekSA DITI upAya che. 1318-1316. vaLI eka mANasa potAnA pitAnI apekSAe putra che paNa pitAnA putranI apekSAe pitA che-e paNa apekSAsatyanuM daSTAnta che. 1370. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] daza prakAra- satya / (311) vivakSayA yallokAnAM tatsatyaM vyavahArataH / galatyamatraM zikharI dahyate'nudarA kanI // 1371 / / bhUbhRttatsthatRNAdInAmamatrodakayorapi / avibhedaM vivakSitvA loko brUte tathAvidham // 1372 // saMbhogabIjaprabhavodarAbhAve vadanti ca / kanyAmanudarAM satyamityAdivyavahArataH // 1373 // bhAvo varNAdikastena satyaM nu bhAvato ythaa| naikavarNo'pi nIlasya prabalatvAcchuko harit // 1374 // sthUlaskandheSu sarveSu sarve vrnnrsaadyH| nizcayAvayavahArastu prabalena pravarttate // 1375 // yogo'nyavastusambandho yogasatyaM tato bhavet / chatrayogAdyathA chatrI chatrAbhAve'pi karhicit // 1376 // hRdyaM sAdharmyamaupamyaM tena satyaM tu bhUyasA / kAvyeSu viditaM yadvattaTAko'yaM payodhivat // 1377 // lakonI apekSAe satya hoya e vyavahAra satya che. jemake vAsaNamAMnuM jaLa TapakatuM hoya chatAM vAsaNu Tapake che ema kahevAya che. parvataparanA tRNAdi baLatA hoya chatAM parvata baLe che ema kahevAya che. ahiM parvata ane tRNAdikanA, tathA vAsaNa ane jaLanA avibhedanI vivakSAe ema kahevAya che. vaLI udara hoya che chatAM loko kahe che ke A kanyAne udara nathI kemake ene sabhegabIjathI uddabhavatA udarano abhAva che. A paNa vyavahAra satyanuM daSTAnta che. 1371-1373. bhAva eTale varNAdika. e varNAdine lIdhe satya hoya e bhAvasatya. jemake pipaTa kaMI phakata lIlA raMgane ja nathI, paNa lIlo raMga prabaLa che ethI e lIlA raMgane kahevAya che. je ke nizcayathI te saghaLA sthaLa skaMdhane viSe sarvavarNa, rasa Adi che paraMtu vyavahAra prabaLa che. 1374-1375. anya vastunI sAthe sambandha-enuM nAma yoga. rogathI je satya hoya e gasatya. jemake pAse chatrI hoya eTale mANasa chatrIvALa kahevAya. paNa koIvAra chatrI na hoya te pe e chatrIvANe vAyacha. 1376. hRdayane game evuM sAdharme-enuM nAma upamA. jemake A taLAva samudra jevuM che-e upamA satya che, ane e kAvyomAM prasiddha che. 1377. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (312) lokaprakAza / [sarga 3 mRSAbhASA'pi dazadhA krodhmaanviniHsRtaaH| mAyAlobhapremahAsyabhayadveSaviniHsmRtAH // 1378 // AkhyAyikAniHsRtA nu kathAsvasatyavAdinaH / cauryAdinAbhyAkhyAto'nyamupaghAtaviniHsmRtAH // 1379 // tathAhuH-kohe mANe mAyAlobhe peje taheva dose ya / hAse bhayaakhkhAiya uvaghAiya NissiyA dasamA // 1380 // __ satyAmRSApi dazadhA prthmotpnnmishritaa| vigatamizritA cAnyotpannavigatamizritA // 1381 // jIvAjIvamizrite dve syAjjIvAjIvamizritA / pratyekamizritAnantamizritAddhAvimizritA // 1382 // zraddhAddhAmizritetyatra prathamotpannamizritA / utpannAnAmanizcitya saMkhyAnaM vadato bhavet // 1383 // yathAtra nagare jAtA nUnaM dazAdya dArakAH / mRtAMstAn vadato'pyevaM bhavedvigatamizritA // 1384 / / A pramANe satya daza prakAranuM kahyuM tema asatya paNa daza prakAranuM che. e krodha-mAnamAyA-lebha-prema-hAsya-bhaya ane dveSathI bolAyeluM hoya che. athavA kathAone viSe asatya bolanAranI vArtAmAM bolAyeluM hoya che. athavA corI vageremAM ane asatya Aropa mUkI. anyane upaghAta karavA belAyeluM hoya che. 1378-1379. anyatra kahyuM che ke - lodha, bhAna, mAyA, soma, prema, dveSa, hAsya, laya, vAta ane upadhAta geTamAthI masatya bhaassaane| saMbhava-utpatti che. 1780. vaLI eja pramANe satyAmRSA eTale sAcI khATI-mizra bhASA paNa daza prakAranI che - (1) utpanna mizra, (2) vitabhizra, (3) utpannavitabhizra, (4) pamizra (5) ma0pamizra, (6) mizra, (7) pratye mizra, (8) anantabhizra, (8) mAmizra ne (10) mAmizra. 1381-1382. keTalA utpanna thayA-jamyA che e vAtano nizcaya karyA vinA kahevuM-bAlavuM e "utpanna mizra': jemake A zaheranI aMdara Aje kharekhara daza bALako jamyAM. vaLI vagaranizcaye Aje ATalA mRtyu pAmyA ema kahevuM e "vigatamitra'1383-1384. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] daza prakAranI ' satyAmRSA' bheTale 'mizra' bhASA / (313) evaM ca-utpannAMzca vipannAMzca yugapadvadato bhavet / utpannavigatamizrAhvayo bhedastRtIyakaH // 1385 // zaMkhazaMkhanakAdInAM rAzau tAn jIvato bahUn / dRSTvAlpAMzca mRtAn jIvarAzyuktau jIvamizritA // 1386 // tatraiva ca mRtAn bhUrIn dRSTvA svalpAMzca jIvataH / ajIvarAzirityevaM vadato'jIvamizritA // 1387 // etAvanto'tra jIvanta etAvanto mRtA iti / tatrAnizcitya vadato jIvAjIvavimizritA // 1388 // anantakAyanikaraM dRSTvA pratyekamizritam / anantakAyaM taM sarva vadato'nantamizritA // 1389 // evaM pratyekanikaramanantakAyamizritam / pratyekaM vadataH sarva bhavetpratyekamizritA // 1390 // addhA kAlaH sa ca dinaM rAtri, parigRhyate / yasyAMzamizritA sAddhAmizritA jAyate yathA // 1391 // evI ja rIte vaLI janmelA ane mRtyu pAmelAnI ekatra saMkhyA kahevI e trIjI utpannagimizra " bhASA thaI 1385. zaMkha, zaMkhalA AdinA rAzi-DhagalAmAM jhAjhA jIvatA ane ceDA mUelA jotAM chatAM paNa A jIvarAzi che ema kahevuM e jIvamizrabhASA. 1386. vaLI evA ja rAzimAM jhAjhA marelA ane thoDA jIvatA jotAM chatAM paNa kahevuM ke A ajIvarAzi che e ajIvamizrabhASA. 1387. keTalA jIvatA che ane keTalA mUelA che ene kaMI nizcaya karyA vinA bolavuM e jIvAjIvamizrabhASA. 1388. pratyeka" zarIranI aMdara mizra thayelA anaMtakAyanA samUhane joIne paNa sarvane anantakAya kahevA e anantamizrabhASA. 1389. e ja rIte anantakAyamizrita pratyeka zarIrane samUha jotAM chatAM paNa sarvane pratyeka kahevA e pratyekamizrabhASA. 130. addhA eTale kALa. ane e kALa eTale divasa ke rAtrI samajavI. rAtrInA ke divasanA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 314 ) lokaprakAza / kaMcana svarayan kazcidvadeduttiSTha bho laghu / rAtrirjAteti divase rAtrau ca ravirudgataH // 1392 // zraddhAddhA svekadezaH syAdrAtrervA divasasya vA / sA mizritA yayAddhAddhAmizritA sA bhavediha // 1393 // kazcidyathAdya pauruSyAM kaMcana tvarayan vadet / tvarasva jAto madhyAnha evameva nizAsvapi / / 1394 // yA tvasatyAmRSAbhikhyA bhASA sApi jinezvaraiH / prajJaptA dvAdazavidhA vividhAtizayAnvitaiH // 1395 // AmaMtraNyAjJApanI ca yAcanI pRcchanI tathA / prajJApanI pratyAkhyAnI bhASA cecchAnukUlikA || 1396 // anabhigRhItA bhASAbhigRhItA tathA parA / sandehakAriNI bhASA vyAkRtAvyAkRtA tathA // 1397 // he devetyAdi tatrAdyA dvitIyA tvamidaM kuru / tRtIyedaM dadasveti turyA jJAtArthanodanam // 1398 / / [ sarga 3 game enA aMzathI mizrita hAya e ahvAmizrabhASA: jemake keAi mANasa khIjAne, utAvaLa karavA mATe, divasa hoya chatAM kahe ke jaladI uThe, rAtrI paDI, ane rAtrI hAya chatAM kahe ke sahI uTha, hivasa uye 1381-138-2. * ahvAhA' eTale rAtrI athavA divasane eka deza. e jenI sAthe mizrita hAya te addhAdvAmizrabhASA jANavI: jemake pahelI pArasIe eka mANusa bIjA mANasana utAvaLa karAvatA kahe ke are utAvaLa kara, madhyAnha thaI gayA che. eja pramANe rAtrIne viSe paNa samabhavu. 1383-1384. have ' asatyaamRSA ' eTale vyavahArabhASA. ene paNa vividhaatizayeAnA dhaNI jinabhgvaan mAra prahAranI uhI che. te AA pramANe :-- (1) AmaMtrAgI, (2) AjJApanI, ( 3 ) yAyanI, (4) pRcchanI, (4) prajJApanI, (6) pratyAcyAnI, (7) icchAnusia, (8) anabhigRhItA, (8) aligRhItA, (10) sa heDa arizI, (11) vyAhRtA bhane (12) avyAhRtA. 1386-87. ' huM deva' ityAdi AmaMtraNa arthamAM kaMi kahevuM e pahelI AmatraNI bhASA; 'tuM A kara ' ema. AjJArUpa khIjI; 'tu A Apa ' ItyAdi yAcanArUpa trIjI; jANelA arthanI Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'asatya amRSA ' aTale ' vyavahArabhASA' nA bAra prkaar| (315) paMcamI tu vinItasya vineyasyopadezanam / yathA hiMsAyA nivRttA jantavaH syuzcirAyuSaH // 1399 // uktaM ca-pANivahAo niyattA havanti dIhAuyA arogA ya / emAi pannattA pannavaNI vIyarAyehiM // 1400 // SaSThI tu yAcamAnasya pratiSedhAtmikA bhavet / saptamI pRcchataH kArya sviiyaanumtidaantH|| 1401 // kArya yathArabhamANa kazcitkaMcana pRcchati / sa prAhedaM kuru laghu mamApyetanmataM sakhe // 1402 // upasthiteSu bahuSu kAryeSu yugpdydi| kimidAnI karomIti kazcitkaMcana pRcchati // 1403 / / sa prAha sundaraM yatte pratibhAti vidhehi tat / bhASAnabhigRhItAkhyA sA prajJaptA jinezvaraiH // 1404 // abhigRhItA tatraiva niyatArthAvadhAraNam / yathAdhunedaM karttavyaM na karttavyamidaM punaH // 1405 // preraNArUpa cothI vinIta eTale vinayavaMta ziSyane "hiMsAthI viramelA prANIo dIrdhAyuSI DAya che' tyAdi paheza // 35 pAyabhI (vyavahArApA) che. 1388-1366. anyatra kahyuM che ke - prANIne vadha na karanArA dIrdhAyuSI ane nIrogI hoya che" ItyAdi "prajJApanI" vyavahAra saap| vItarAgAhI . 1400. vaLI yAcanA karanArane niSedhavA rUpa chaThThI (vyavahArabhASA) che. keIe pUchavAthI kArya mATe anumati ApavI e rUpa sAtamI. jemake koI kAryane prAraMbha karatAM koIne pUchavAthI e kahe ke he mitra, e kArya tuM turata kara. mArI emAM anumati che. 1401-1402 vaLI kaI vakhate eka sAthe ghaNAM kAryo karavAnA AvI paDe tyAre koI bIjAne pUche ke hAla huM kayuM kArya karUM tyAre pele kaheze ke tamane je sAruM lAge te karo. AvI je bhASAte ninAvAne 'mananihIta' nAmanI (8bhI) vya172 pApA 47 cha. 1403-1404. vaLI e ja jAtanA praznanA uttaramAM " hAla tamAre A kArya karavuM, ne A na karavuM " ItyAdi niyataavadhAraNavALI bhASA bole e "abhigRhIta' vyavahArabhASA jAgRvI. 1405. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (316) lokaprakAza / [sarga 3 anekArthavAdinI tu bhASA sNshykaarinnii| saMzayaH sindhavasyoktau yathA lavaNavAjino // 1406 // vyAkRtA tu bhaved bhASA prakaTArthAbhidhAyinI / avyAkRtA gabhIrArthAthavA'vyaktAkSarAMcitA // 1407 // zrAdyAstisro dazavidhAsturyA dvAdazadhA punH| dvicatvAriMzadityevaM bhASAbhedA jinaiH smRtAH // 1408 // stokAH satyagiraH zeSAstrayo'saMkhyaguNAH kramAt / abhASakAzcatubhyo'pi syuranantaguNAdhikAH // 1409 // iti yogAH // 31 // ke ke jIvAH kiyantaH syuriti dRSTAntapUrvakam / nirUpaNaM yattanmAnamityatra parikIrtitam // 1410 // parasparaM katipayasajAtIyavyapekSayA / vakSyate yAlpabahutA sAtra jJeyA kanIyasI // 1411 // jemAMthI aneka artho nIkaLe evI bhASA "saMzayakAriNI" vyavahArabhASA kahevAya che. rebha siMdha' meTAthI ' A Daag ' sevA saMzaya thAya che. 1401. jemAMthI phuTa artha nIkaLe evI bhASA "vyAkRta" vyavahArabhASA; ane gaMbhIra tathA avyakata akSarovALI bhASA-te "avyAkRta" vyavahArabhASA kahevAya che. 1407. - e pramANe pahelI traNanA daza daza prakAra ane cothInA bAra maLIne ekaMdara beMtALIza bhASAle zrIvinezvarAye 4aa che. 1408. satyavAdI sarvathI thoDA che. zeSa traNa varganA anukrame akekathI asaMkhyagaNA che. ane e cAre vargavALAthI anantagaNu "nahi bolanArA" che. 1409. A pramANe ekatrIzamA dvAra "ga" nuM saMpUrNa svarUpa samajAvyuM. kyA kayA jIva keTalA keTalA che enuM daSTAntapUrvaka nirUpaNa karavuM ene "mAna" kahyuM che. (me matrIzabhudvA2) 1410. paraspara keTalIka sajAtIyanI apekSAe "a85bahu" kahevuM e "a" alpabadutva dhuMcha. (ye tetrIza dvAra ). 1411. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 6 chelA cha dvAra ' nI saMkSipta vyAkhyA / ( 317 ) bhUyAMso dizi kasyAM ke jIvAH kasyAM ca ke'lpakAH / evaMrUpAlpabahutA vijJeyA digapekSayA / / 1492 // prApya pRthvyAditvamaMgI jaghanyotkarSataH punaH / kAlena yAvatApnoti tadbhAvaM syAttadantaram // 1413 // vivakSitabhavAttulye'tulye ca yadbhavAntare / gatvA bhUyo'pi tatraiva yathAsambhavamAgatiH // 1414 // jaghanyAduskarSatazca vArAnetAvato bhavet / ityAdi yatrocyate'sau bhavasaMvedha ucyate // 1415 // yugmam // sarvajAtIyajIvAnAM parasparavyapekSayA / vakSyate yAlpabahutA mahAlpabahutAtra sA // 1416 // bhavatu sugamaM dvArairebhiH sadAgamazobhanaiH nagaramiva sazrIkaM jIvAstikAyanirUpaNam / vimalamanasAM cetAMsIha pravizya parAM mudama dadhatu vividhairathairvyaktIkRtazca pade pade / / 1417 // kai dizAmAM kyA jIvA ghaNA che ane kai dizAmAM kayA jIvA alpa che evI rItanA alpamahatvane 'dizAnI apekSAvALu' alpamahatva kahyuM che. ( e cAtrIzamu' dvAra ). 1412. pRbhyAdipaNuM pAmIne prANI jaghanyata: tathA utkRSTata: jeTale kALe puna: te bhAvane prApta are te tenu' 'antara' uvAya ( pAMtrIzabhu dvAra ) 1413. vivakSita bhavethI, samAna ke asamAna bhavAntare jaine puna: paNa yathAsaMbhava tyAM AvavAnuM, jaghanya tathA utkRSTa, ATalI vAra thAya--ityAdi jyAM kahevAya, te bhavasavadha kahevAya che. ( chatrIzabhu dvAra ) 1414-1415. sa jAtinA jIvAnu parasparanI apekSAe je alpamarhutva hoya te mahAna alpamarhutva. ( sAunrIzabhuM mane chelluM dvAra ) 1416. sadAgamavaDe zeAbhAyamAna evAM A dvArA vaDe samRddhivAna nagaranI peThe nirUpaNa sugama thAe, ane pratyeka pade prakaTa karelA vividhaprakAranA arthAvaDe ni AnA a Mta:karaNane viSe praveza karIne parama hu ApeA. 1917, jIvAstikAyanu cittavALA Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (318) lokamakAza / [sarga 3 vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendAntiSadrAjazrItanayo'taniSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame sargo nirgalitArthasArthasubhagaH pUrNastRtIyaH sukham // 1418 // // iti zrIlokaprakAze tRtIyaH sargaH samAptaH // jagatanA lekane Azcarya pamADanArI che kIti jemanI evA zrI kIrtivijaya upAdhyAyanA ziSya, ane mAtA rAjazrI tathA pitA tejapALanA putra evA zrIvinayavijaya upAdhyAye jagatanA nizcita tatvone prakAzita karavAmAM dIpakasamAna A je kAvyarUpa graMtha race che tene, aMdarathI nIkaLatA arthonA samUhathI manahara evo A trIje sarga saMpUrNa thayA. 1418. trIje sarga saMpUrNa. 358 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha vaturthaH sarga: dvArANyevaM varNitAni saptatriMzaditi kramAt / nirdizyante'tha saMsArijIveSvamUni tatra ca / / 1 // oghato bhAvyate saMsAriSu dvArakadambakam / zrAdau tato vizeSeNa pratyekaM bhAvayiSyate // 2 // dvidhA saMsAriNo jiivaastrssthaavrbhedtH| trividhAH syunibhirvedairgatibhedaizcaturvidhAH // 3 // ekadvitricatuHpaMcendriyA iti ca paMcadhA / SoDhA kAyaprakAraiH syurbhavantyevaM ca saptadhA // 4 // ekAkSA bAdarAH sUkSmAH paMcAkSAH saMjhyasaMjJinaH / catvAro'mI vikalAkSetribhiH saha samanvitAH // 5 // sarga ce. trIjA sargamAM sADatrIza dvAronu kamaza: varNana karyuM. have e dvArA saMsArI jIvane viSe nirdeza karIe chIe. temAM paNa pahelAM sarva dvArone "ghathI" eTale ekasAmaTA nirdeza karazuM; ane pachI pratyeka dvAranuM 'vizeSata: varNana karazuM. 1-2. saMsArI jIvanA be prakAra che: (1) trasa eTale cala-hAlI cAlI zake e; ane (2) sthAvara eTale sthira, arthAt hAlI cAlI na zake e. vaLI jIvane strI, purUSa ke napuMsaka ema traNa veda hoya-e lekhe enA traNa prakAra che. vaLI jIvane deva, manuSya, tiryaMca ke nArakI-evI gati hoya-e lekhe enA cAra prakAra kahevAya. 3. vaLI jIvane eka thI te pAMca sudhI Indriya hoya-e lekhe enA ekendri, beIndri, teIndri, caurindri ane paMcendri ema pAMca prakAra kahevAya. vaLI 'kAya pramANe prakAra gaNIe to cha prakAra thAyapRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya ane trasakAya. 4. vaLI enA sAta prakAra paNa paDe-te AvI rIte -(1) sUkSama ekendri, (2) bAdara eke ndri, (3) beIndri, (4) Indri,(5) caurindri,(6) saMgni paMcendri ane (7) asaMkSipacendri. 5. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 320 ) lokaprakAza / caturvai kendriyAH sUkSmAnyaparyAptAnyabhedataH / paMcAcA vikalAtAzca bhavantItyevamaSTadhA // 6 // aMDajAdibhedato'STau sAstatrAMDajAH kila / pakSisarpAcA rasotthA madyakITAdayoGginaH // 7 // jarAyujA nRgavAdyA yUkAdyAH svedajA matAH / saMmUrchajA jalUkAdyA potajAH kuMjarAdayaH // 8 // udbhedajA: khaMjanAdyAH devAdyAzcaupapAtikAH / sthAvareNaikena yuktA navadhetyaMgino matAH // 9 // tribhiH vizeSakam // athavA -- navadhA sthAvarAH paMca paMcAkSavikalairyutAH / [ sarga 4 vazaSA vije: mAyaiH paMcAne saMDyamaMjJimiH // 20 // sthAvarairvikalaiH paMcendriyaizca vedatastribhiH / jAvA dvAvaNa myu: hArye: vAtA:|| ?? // vaLI jIvanA ATha prakAra paNa paDe: ( 1 ) sUkSma paryApta ekendri, ( 2 ) khAdara paryApta ekendri, ( 3 ) sUkSma aparyApta ekendri, ( 4 ) khAdara aparyApta ekendri, ( 5 ) eindra, ( 6 ) teindri, ( 7 ) caurindri ane ( 8 ) paMcendri. 6. vaLI jIvanA nava prakAra paNa paDe: sthAvara ' ane ATha prakAranA ' trasa ' maLIne nava. e ATha prakAranA ' trasa ' A pramANe--( 1 ) * aMDaja ' eTale IMDAmAMthI utpanna thatA: pakSI, sarpa vagere; (2) 'rasaja ' eTale rasamAMthI utpanna thatA: madirAnA kIDA vagere; ( 3 ) ' jarAyu ' thI utpanna thatA: manuSya, baLada vagere; ( 4 ) prasvedathI utpanna thatA: jU vagere; ( 5 ) 6 samUchima ': jaLA vagere; ( 6 ) pota: hAthI vagere; ( 7 ) ' uphpheda ' thI utpanna thatA: khaMjana vagere; ane ( 8 ) ' papAtika ': deva vagere. 7-9. nava prakAra A pramANe paNa hAya:--pAMca sthAvara, eka paMcendri ane traNa vikalendri ( eindri, teindri, caurindri ). vaLI enA daza prakAra paNa paDe: traNa vikalendri, pRthvI Adi pAMca ekendri, sattI paMcendri, ane asaMjJI paMcendri. 10. vaLI jIvanA agyAra prakAra paNa paDe te A pramANe:--pAMca sthAvara, traNa vikaLendri, ane purUSa--strI--tathA napu Msaka ema traNa paMcendri. vaLI jIvanA khAra prakAra paNa paDe te A pramANe:-pRthvIkAya Adi cha kAya-e cha paryAsa paNa hoya ane aparyAsa paNa hAya, eTale 6xra=12 ( khAra ), 11. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tho] bIvanA "" thI mAMDIne " me (322) paryAptAparyAtakaizca sthAvaraistrividhaistrasaiH / vedabhedAt bhavantyevaM trayodaza vidhAH kila // 12 // prAguktAH saptadhA paryAptakAparyAptabhedataH / caturdazavidhA jIvAH syuH paMcadazadhApyamI // 13 // paMcAkSA naratiryaMcastrividhA vedabhedataH / devA dvidhA nArakazcetyevaM paMcendriyA nava // 14 // dvividhA vAlAnA: vAparamehatA sUkSmaikAkSA vikalAkSAH syu: paMcadaza saMyutAH // 15 // yugmam // tiryacaH paMcadhaikAkSAdikAH paMcAkSasImakAH / nRdevanArakAzcASTApyete paryAptakAparAH // 16 // iti SoDaza bhedAH / / prAguktA navadhA paMcendriyAzca paMcadhaikakhAH / trividhA vikalA evaM syuH saptadazadhAMginaH // 17 // vaLI jIvanA tera bheda paNa paDe te A pramANe pAMca sthAvaraparyAya, pAMca sthAvaraaparyApta, ane purUSa strI tathA napuMsaka ema traNa jAtinA trisa. 12. vaLI jIvanA coda bheda paNa thaI zake te A pramANe -upara pAMcamAM lekamAM sAta prakAra kahyA che te sAte " paryApta " ane " aparyApta " beU hoya eTale 742=14 cAda. 13. vaLI enA paMdara bheda paNa paDe ane te A rIte -purUSa strI ane napuMsaka ema traNa veda" nA paMcendriya manuSya, eja pramANe traNa veda" nA paMcendriya tiya ca, strI ane purUSa ema be "veda"nA deva, napuMsakavedI nArakI, paryApta bAdara ekendri, aparyApta bAdara ekendri, sUma ekendri, tathA traNa vikaLendri-maLI kula paMdara. 14-15. vaLI jIvanA seLa bheda paNa kahevAya te A pramANe -ekendrithI te paMcendri sudhInA pAMca prakAranA tiryaMca, tathA manuSya deva ane nArakI e traNa eTale kula prakAra ATha thayA; e AThe pAchA paryApta ane aparyApta beu hoya eTale 84=16 (seLa.) 16. vaLI jIvanA sattara bheda paNa paDe te A pramANe -(pRthvI Adi) pAMca prakAranA ekendriya, upara cAdamA zlokamAM) gaNavelA nava prakAranA paMcendri, tathA traNa vikaLendriyoema ekaMdara sattara. 17. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (222) [ 4 prAguktA navadhA jIvAH pryaaptaaprbhedtH| bhavantyaSTAdazavidhA jIvA evaM vivakSitAH // 18 // paMcAkSA navadhA prAgvadazadhA ca pareginaH / paryAptAnyAH sthUlasUkSmaikAkSAH savikalendriyAH // 19 // ekonaviMzatividhA bhavantyevaM zarIriNaH / prAyuktA dazadhA paryAptAnyA viMzatidheti ca // 20 // yugmam // sthAvarA viMzatiH suukssmaanypryaaptaanybhedtH| trasena ca samAyuktA ekaviMzatidhAGginaH // 21 // pUrvoditAH prakArA ye ekAdaza zarIriNAm / dvAviMzatividhAH paryAptAnyabhedAt dvidhA kRtAH // 22 // evaM vivakSAvazato jIvA bhavantyanekadhA / jIvAnAmoghataH sthAnaM lokaH sarvo'pyudIritaH // 23 // vaLI jIvanA aDhAra bheda paNa kahevAya te A pramANe -upara (dazamA lokamAM) nava prakA2nA chava gaNAvyA che te pAchA paryApta ane aparyApta beu hoya eTale 942=18 aDhAra thayA. 18. vaLI jIvanA egaNeza bheda paNa thAya te A pramANe -pUrvokta nava prakAranA paMcendri sthaLa ane sUkSma ekendri tathA traNa vikaLe imaLIne pAMca-enA pAchA paryApta ane paryApta karavAthI daza-ema ekaMdara ogaNIza. 19-20. vaLI enA vIzabheda paNa A pramANe thAya:-pUrve (dazamAM lokamAM) daza prakAra gaNAvyA che te pAchA paryApta ane aparyApta ema beu hoya eTale 104 =20 (vIza) thayA. 20. vaLI enA ekavIza bheda A pramANe thAya -pAMca sthAvara kahyA che te sUphama paNa hoya ane bAdara paNa hoya, vaLI paryApta paNa hoya ane aparyApta paNa hoya eTale pa8ra42=20 vIza prakAra sthAvaranA thayA; ane enI sAthe eka prakAra "trane; eTale ekaMdara ekavIsa. 21. enA bAvIza bheda paNa paDe te A pramANe -pUrvokata agyAramA lekamAM enA agyAra bheda samajAvyA che tenA paryApta ane aparyApta ema babbe prakAra gaNatAM 1142=22 (bAvIza) thayA. 22. evI rIte vivakSA karatAM jIvanA aneka bhedo thAya che. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'trasa' ane ' sthAvara ' jIva viSe / (323) dvArANi paryAptyAdIni sarvANyapyavizeSataH / sambhavantyoghato jIve vijJeyAni yathAgamam // 24 // iti sAmAnyataH saMsArijIvanirUpaNam // saMsAriNo dvidhoktAH prAk trasasthAvarabhedataH / sthAvarAstatra pRthvyambutejovAyumahIruhaH // 25 // paMcAmI sthAvarAH sthAvarAkhyakarmodayAtkila / hutAzamarutau tatra jinairuktau gatitrasau // 26 // iti jIvAbhigamAbhiprAyeNa // AcArAMganiyuktivRtyabhiprAyeNa tu___ duvihetyaadi| trasA eva jIvAtrasajIvAH labdhiprasAH gtitrsaashc| tejovAyU labdhyA trasau iti / anye ca nArakAdayaH gatitrasA: / iti tAtparyam // vanaspatizca pratyekaH sAdhAraNa iti dvidhaa| sarve'mI bAdarAH sUkSmA vinA pratyekabhUruham // 27 // e jIvanuM sthAna eghathI " samasta leka che. vaLI emane viSe "paryApta" Adi srvdaa| 'AdhathI' saMlave che-ye mAgamamA 4aa prabhArI ngai. 23-24. A pramANe saMsArI jIvanuM sAmAnya svarUpa kahyuM. agAu "tra" ane "sthAvara ema be prakAranA saMsArI jIvo kahyA che temAM pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya ane vanaspatikAya e pAMca sthAvara che. e pAMcane sthAvara nAma karmano udaya hovAthI e sthAvara che. temAM paNa teukAya ane vAukAyane jinabhagavAne gatinI apekSA trasa hA cha.25-26. se ' nigm'n| maliprAya che. AcArAMgasUtranI niyuktivRttine abhiprAye to je jI trasa hoya te ja trasa kahevAya. senA titrasAsanacitrasa' sevAha pAI.taya bhane paaye mate labdhitrasa che, ane nArakInA jIvo vagere gatigrasa che. vanaspatizAyanA pratye' mane sAdhAraNa sabhame se che. pratye' vanaspatizaya zivAya pAye 'sthA12' sUkSma ane mA62 me che. 27. , Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (324) lokaprakAza / [sarga 4 ekAdazaikendriyA syurevaM prtyeksNyutaaH| aparyAptAzca paryAptA evaM dvAviMzatiH kRtAH // 28 // tatra kSamAmbho'gnipavanAH saadhaarnnvnsptiH| ete'paryAptaparyAptA dazaivaM sUkSmadehinaH // 29 // sUkSmanAmakarmayogAye prAptAH sUkSmatAmiha / carmacaturagamyAste sUkSmAH pRthvyAdayaH smRtAH // 30 // sUkSmAH sAdhAraNavanaspatayo ye'tra zaMsitAH / te ca sUkSmanigodA ityucyante zrutakovidaiH // 31 // anantAnAmasumatAmekasUkSmanigodinAm / sAdhAraNaM zarIraM yat sa nigoMda iti smRtaH // 32 // taccaikaM sarvatadvAsisambandhi stibukAkRti / audArikaM syAtpratyekaM tveSAM taijasakArmaNe // 33 // te sahocchavAsaniHzvAsAH samaM cAhArakAriNaH / anantA atisUkSmeGge sahante hanta yAtanAm // 34 // e lekhe daza bheda thayA emAM "pratyekane saMyukta karatAM-bheLavatAM ekendrinA agyAra bheda thAya che. se quii ' pata' mane 'a5yAMsa' DAya aTale 114222 (41vIza)le thayA. 28. emAM pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAukAya ane sAdhAraNa vanaspatikAya-e pAMca 'paryApta' tebha 'apAta' DAvAthI sUkSma ndrinA 542=10 (61) le thAya che. 28. sUmanAmakarmanA yogathI jeo sUkamapaNuM pAmyA che ane carmacakSune agamya che e sUphamapRthvIkAya, sUkSma aplAya Adi che. 30. jene ahiM "sUphamasAdhAraNavanaspatikAya" kahyA che ene siddhAntavAdIe sUphamanida (nA ) 4 cha. 31. eka sUphamanigAdavALA ananta prANIonuM je sAdhAraNa zarIra-enuM nAma nigoda. 32. te (sAdhAraNa eTale audArika zarIra) svibuka jevI AkRtivALuM hoya che, emAM rahelA sarva jIvo sAthe sambaddha che, ane e eka ja che, jo ke tejasa ane kAmaNa zarIra te se padhAnAM pUi cha. 33. e ananta (nigedI) sAthe ja zvAsozvAsa le che, AhAra paNa sAthe ja kare che, ane potAnAM atyantasUma zarIrapara yAtane paNa sAtheja sahana kare che. 34. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'nigoda' nuM svarUpa / 'nigoda ' nA -- goLA' nI paddhati / (325) tathoktam jaM narae neraiyA dukhkhaM pAvaMti gotramA tikhkham / taM puNa nigoajIvA aNaMtaguNiyaM viyANAhi // 25 // sUkSmA anantajIvAtmakA nigodA bhavanti bhuvane'smin / pRthvyAdisarvajIvAH saMkhyeyakasaMmitA asaMkhyeyAH // 36 // iti bhagavatIvRttau // ebhiH sUkSmanigodaizca nicito'styakhilo'pi hi / loko'JjanacUrNapUrNasamudgavatsamantataH // 37 // jIvAbhigamavRttau asaMkhyeyairnigodaizca syAdekaH kila golakaH / golakAste'pyasaMkhyayA bhavanti bhuvanatraye // 38 // golakaprarUpaNA caivam SaDdizaM yatra lokaH syAttatra saMpUrNagolakaH / niSpadyate tanmadhye ca syAdutkRSTapadaM khalu // 39 // bhagavatI sUtramAM (autama gaNadharanA praznane zrIvIraprabhue uttara ApatAM ) kahyuM che ke - he gautama, narakamAM rahelA nArakInA jIvo je tINa duHkha pAme che tenAthI paNa anantagaNuM du:kha nigadanA jIva pAme che ema jANaje. 3pa. A jagatamAM sUkama nigoda ananta ( jIvAtmaka) che ane pRthvIkAya vagere sarva jIvo sadhyA zayaramA masa.yeya che. (2mA pramANe bhagavatInI vRttimAMcha). 36. A leka A sUphamanigodothI cAre kora bhareluM che, aMjana bharelA DAbalAnI paDe. 37 'niyama' nI vRttimA ghuche: asaMkhya nigodena eka goLo thAya che ane evA pAchA asaMkhya geLAe traNe bhuvanamA cha. 38. e gALAonI prarUpaNa A pramANe che: lakAkAza jyAM che ke dizAmAM hoya tyAM saMpUrNa gaLe thAya che ane tenI aMdara utkRSTa pada niSpanna thAya che. 39, Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 326 ) lokaprakAza / bhUmyAsannApavaraka koNAntimapradezakam / dezo 'nukuryAt tridizamalokAvaraNena yaH // 40 // tatra khaMDasya golasya niSpattiH sakalasya na / syAjjaghanyapadaM tasmin spaSTamalpairnigodakaiH // 41 // yugmam // [ sarga 4 lokAntaryatrakutrApi saMsthitaH syAnnigodakaH / ekohulAsaMkhya bhAgamita kSetrAvagAhanaH // 42 // anye'pi tatrAsaMkhyeyAstAvanmAtrAvagAhanAH / anyo'nyAnupravezena sthitAssanti nigodakAH // 43 // tatrAnyApekSayA prAjyaiH spaSTaM jIvapradezakaiH / vitrakSaNIyamutkRSTapadamekapradezakam // 44 // tasyAmeva nigodAvagAhanAyAM samantataH / anye nigodAstiSThanti pradezavRddhihAnitaH // 45 // vivakSita nigodasya muktvA kAMzcit pradezakAn / Akramya cAparAnetairavasthitairnigodakaiH // 46 // ane je deza traNa dizAe aleAkanuM AvaraNa hAvAne lIdhe, pRthvInI lagAlaga AvelA apavaraka eTale AraDAnA khuNAnA antimapradeza tulya hAya tyAM saMpUrNa gALA thatA nathI parantu khaDagALA ( adhurA gALA ) thAya che; ane enI aMdara nigodo paNa ochA hAvAthI dekhItI rIte jaghanya pada thAya che. 40-41. A leAkAkAzamAM harakeAi sthaLe jyAM jyAM nigeAda rahela hoya che tyAM tyAM te eka AMgaLanA asaMkhyamAM bhAgapramANa kSetrane avagAhIne rahela hAya che. 42. vaLI enI aMdara eTalI ja avagAhanAvALA asaMkhya nigeAdA eka khIjAmAM praveza urIne rahelA che. 43. tyAM jIvapradeze| anyanI apekSAe prAya eTale jhAjhA hAvAthI ekapradezavALu utkRSTa yaha thAya che-se spaSTa dekhI 4 . 44. vaLI eka paNa dizAmAM pradeza vadhI na zakavAne lIdhe, eka ja nigeAdAvagAhanAmAM bIjA nigeAdo paNa rahelA che. 45. vaLI e vivakSita nigeAdanA keTalAka pradezeA cheADI bIjAne dakhAvI rahelA tathA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'nigoda ' nA goLAnI paddhati / vivacitamamuMcadbhistaduSkRSTapadaM kila / ko niSpAdyate golo hyasaMkhyeyanigodakaH // 47 // yugmam // tathoktam- ukko sapayamamottuM nigo ogAharaNAe savvatto / nippAijjai golo esaparivuddhihANIhiM // 48 // atha golakamAzrityaitameva proktalakSaNam / anyo niSpadyate golo muktvotkRSTapadaM hi tat // 49 // niruktagolakotkRSTapadAsparzinigodake / parikalpyotkRSTa padamanya golaka kalpanAt // 50 // ityekaikanigodAvagAhanApramite kila / kSetre bhavati niSpattirekakagolakasya vai // 51 // vivakSitanigodAvagAhanAyAstu saar: H / nigodAMzAstatpradezahAnisthityA vyavasthitAH // 52 // vivakSaNIyAste golakAntarAnupraviSTakAH / evaM gurUpadezena jJeyA golakapaddhatiH || 53 // yugmam // ( 327 ) vivakSita utkRSTa padane na mUkatA evA e nigeAdA asakhya nigezadAnA eka gALe manAve che. 46-47. anyatra kahyuM che keH-- utkRSTa padane na cheDatAM nigeAdAnI avagAhanAmAM sarvatra pradezeAnI hAnine lIdhe meDa goNI niSyanna thAya che. 48. pachI vaLI A ja uktalakSaNavALA gALAne AzrayIne eka bIjo geALA ukta utkRSTa pada cheADIne niSpanna thAya che. 49. ukata gALAnA utkRSTa padane nahi sparzItA evA nigeAdamAM anyagALAnI kalpanA pUrvaSTa 50. evI rIte akeka nigeAdanI avagAhanApramANa kSetrane viSe akeka gALA niSpanna thAya che. 51. vaLI vivakSita nigodAvagAhanA karatAM adhika nigeAdAMze peAtAnA pradezanI;hAninA Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 328 ) uktaM hi tattocci golAo ukkosapayaM muittu jo zramo / sis nigoo tammivi zranno nipajjai golo // 54 // lokaprakAza / evaM nigoyamitte khette golassa hoi nippattI / evaM nipajjaMte loge golA asaMkhijjA // 55 // ityAdyarthato bhagavatIzataka 11 uddezake 10 // tathoktam [ sarga 4 nigodA nicitAzcaite'nantAnantAGgibhistathA / nirgacchadbhiryathA nityaM na hyeko'pi sa hIyate // 56 // yadvayAvahArikAGgabhyo yAvanto yAnti nirvRtim / niryAnti tAvanto'nAdinigodebhyaH zarIriNaH // 57 // sijjhanti jattiyA kira iha saMvavahArarAsimajjAo / inti zrAivara sai majjAo tattizrA tami // 58 // kAraNathI, AvI sthita thayA hoya te anya geALAne viSe praviSTa thayA samajavA. A gALA viSe gurUmahArAja pAsethI vizeSa samajaNa levI. para-pa3 A saMbaMdhamAM, " te gALAnA utkRSTapadane cheDIne je bInne nigeAda thAya che tene viSe vaLI eka bIjo gALA thAya che. evI rIte nigeAdapramANa kSetramAM gALAnI niSpatti thAya che ane evA paNa asaMkhya gALA leAkAkAzamAM niSpanna thAya che. 54-55. e pramANe bhagavatInA zataka 11 nA uddeza 10 mAM kahyu che. vaLI A nigeAdo ananta ananta prANIothI evI rIte khIcAkhIca bharAyalA che ke emAMthI nitya nikAla thatA chatAM paNa emAMthI eka paNa nigeAda uNA thatA nathI. 56. kAraNa e ke vyAvahArika rAzimAMthI jeTalA jIvA mekSe jAya che teTalA ja anAdinigeAdAmAMthI nIkaLe che. 57 pannavAsUtranI vRttimAM kahyuM che ke " vyavahAra rAzimAMthI nIkaLI jeTalA jIvA nirvANa pAme che teTalA anAdi vanaspatimaaNthii temAM Ave che. 58. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nigodanA bheda-vyavahAra' rAzi ane 'avyavahAra' raashi| (329) iti prajJApanAvRttau // anantenApi kAlena yAvanta: syuH zivaM gtaaH| sarve'pyakanigodaikAnantabhAgamitA hi te // 59 // kAlena bhAvinApyevamanantA muktigaaminH| cintyante taiH samuditAstathApi nAdhikAstataH // 60 // evaM ca na tAdRk bhavitA kAla: siddhAH sopacayA api / yatrAdhikA bhavantyekanigodAnantabhAgataH // 61 // tathAhuH jaiyA hoi pucchA jiNANamaggaMmi uttaraM tiyaa| ikkassa nigoassa ya aNaMtabhAgo u siddhigo // 62 // nigode'pi dvidhA jIvAstatraike vyAvahArikAH / vyavahArAdatItatvAt pare cAvyAvahArikAH // 63 // sUkSmAnnigodato'nAdernigatA ekazo'pi ye| pRthvyAdivyavahAraM ca prAptAste vyAvahArikAH // 64 // sUkSmAnAdinigodeSu yAnti yadyapi te punaH / te prAptavyavahAratvAttathApi vyavahAriNaH // 65 / / ananta kALa sudhI jeTalA prANIo mekSe gayelA che te sarve maLIne eka nigodanA mAtra anantamAM bhAga jeTalA ja samajavA. 59. evI rIte ja bhaviSyakALamAM paNa ananta jIve mokSe jaze-te sarvene ekaThA karatAM paNa eka nigadanA anantamAM bhAgathI adhika thavAnA nahi. 60. eja pramANe vaLI, evo koI vakhata nahi Ave ke jemAM ekaMdara siddhathayelAo paNa nigedanA anantamA bhAgathI vadhAre hoya. 61. anyatra kahyuM che ke jyAre jyAre jinezvarane prazna karavAmAM Ave che tyAre e ja uttara maLe che ke eka nigedano anantama bhAga ja mokSe gaye che. 62. nigadanA cha ye be prakAranA che. keTalAka " vyavahArI" ane bIjA "avyavahArI eTale vyavahArarahita 63. anAdisUkamanigadamAMthI jeo ekavAra paNa nIkaLelA che ane pRthyAdivyavahArane Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (330) lokaprakAza / [sarga 4 kadApi ye na niryAtA bahiH sUkSmanigodataH / avyAvahArikAste syurdarIjAtamRtA iva // 66 // taduktaM vizeSaNavatyAm atthi aNaMtA jIvA jehiM na patto tsaaiprinnaamo| te vi aNaMtANaMtA nigopravAsaM aNuhavanti / / 67 // iti sUkSmANAM bhedAH // 1 // ebhirloko'khilo vyAptaH kajjaleneva kuupikaa| kApi pradezo nAstyebhirvihInaH pudgalairiva // 68 // iti sthAnam // 2 // zrAdyAzcatasrastisraH syureSAM paryAptayaH kramAt / paryAptAnyeSAmathAyuH zvAsaH kAyabalaM tathA // 69 // tvagindriyaM ghetyamISAM prANAzcatvAra IritAH / saMkhyA yonikulAnAM tu prathageSAM na lkssyte||7|| yugmam / / prApta thayelA che te vyavahArI kahevAya che. eo kadAca punaH tyAMne tyAM pAchA jAya toye emaNe vyavahu vAthI vyavahArI vAya. 64-65. jeo kadApi sUkamanigodamAMthI nIkaLyAja nathI eo "guphAmAM janmyA ne guphAmAM ja bhRtyu pAbhyA, 'nI peThe savyavahArI cha. 16. vizeSarAvatI 'bhA yuM che: evA ananta jIve che ke jeo pariNAme paNa satya pAmyA nathI. e anantaanantakALa nigadamAM sabaDyA kare che. 67. evI rIte sUkamanA "bheTa" samajavA. kAjaLa bharelI dAbaDInI jema sakaLa loka A jIvothI bharelo che. jema pugaLavinAne kaI pradeza nathI tema A jIvo vinAnuM paNa koI sthAna nathI. 68. meTa (sUkSma 7vAnA) 'sthAna' viSe. A jIvone anukrame pahelI cAra athavA traNa paryAti" hoya che. emanAM AyuSya, zvAsa, kAyabaLa ane sparzendriya-e cAra "paryApta hoya che ane e enA prANa kahevAya de vI eona penisaMkhyA" ane "kuLasaMkhyA jUdI jaNAvI nathI-mATe pAMcamA Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatazca dravyaloka ] sUkSma jIvonI 'bhvsthiti'| (331) saMkhyA yonikulAnAM yA bAdarANAM pravakSyate / eteSAmapi saivAmI sarve saMvRtayonayaH // 71 // iti paryAptyAdidvAracatuSTayam // 3-6 // / antarmuhUrtamutkRSTA bhavatyeSAM bhvsthitiH| __ jaghanyA kSullakabhavarUpamantarmuhUrttakam // 72 // tathoktam-dasasahasasamA suranArayANa sesANa khuddabhavo / iti bhavasthitiH // 7 // sUkSmanigodajIvAnAM tridhA kAyasthitirbhavet / anAdyantA'nAdisAntA sAdyantA cetibhedataH // 73 // sUkSmAnnigodato'nAdernirgatA na kadApi ye| naivApi nirgamiSyanti teSAmAdyA sthitirbhavet // 7 // anantapudgalaparAvarttamAnA bhavediyam / santi caivaMvidhA jIvA yeSAmeSA sthitirbhavet // 75 // sargamAM "bAdara' jenI e saMkhyA kahevAmAM Avaze e ja A "sUkSama"nI paNa samajI devI. quii yA sUkSma va sarva vRttayAnivA'cha. 18-71. eTaluM "payati-nisaMkhyA-kuLasaMkhyA ane goninuM saMvRttatvAdi' e cAra dvArA viSe. e jInI bhavasthiti utkRSTa antarmuhUrtanI che, ane jaghanyata: kSulakarbhavarUpa mantabhutanI che. 72. anyatra kahyuM che ke - devatA ane nArakInA jIvonI jaghanya bhavasthiti dazahajAra varSanI, ane bIjAonI mulakabhava jeTalI che. eTaluM sAtamA "bhavasthiti" dvAra viSe. A sUkamanigodanA jIvonI kAyasthiti traNa prakAranI hoya che: (1) anAdianaMta, (2) manAhisaia mane (3) sAhisAMta. 73. jeo kadApi anAdisUphamanigodamAMthI nIkaLyA nathI ane nIkaLavAnA paNa nathI. emanI pahelI eTale "anAdianaMta" kAyasthiti samajavI. e anantapudagaLaparAvarta jeTalI hoya. ane evA je paNa hoya che ke jemanI eTalI sthiti heya. 74-75. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (332) lokaprakAza / [ sarga 4 yaduktam- sAmaggizrabhAvAzro vavahAriyarAsiappavesAyo / bhavvA vi te aNaMtA je siddhisuhaM na pAvaMti // 76 // nigodAtsUkSmato ye ca nirgatA na kadAcana / niryAsyanti punarjAtu sthitisteSAM dvitIyikA // 77 // anantapudgalaparAvarttamAnA vasAvapi / gatasya kAlasyAnantyAt keSAMcit bhAvino'pi ca // 78 // anAdisthitikA na syuryadyanantA nigodinaH / tadA vakSyamANavanaspatikAyasthitikSaye // 79 // kRte kAyaparAvarte nikhilairvanakAyikaiH / vanaspatInAM nirlepo'nabhiSTo'pi prasajyate // 80 // yugmam // anArataM kiM ca mukti gacchadbhirbhavyadehibhiH / acirAdeva jagati bhavyAbhAva: prasajyate // 81 // muktimArgavyavacchedo'pyetaJca neSyate budhaiH / santIti pratipattavyaM tato'nAdinigodinaH // 82 // anyatra kahyuM che ke - sAmagrInA abhAvane lIdhe jemano vyavahArarAzimAM praveza thaye nathI evA, mokSasukha na mnaa| svy| 59 ananta cha. 76. gatakALamAM jeo kadApi suminigodamAMthI bahAra AvyA nathI, paraMtu bhaviSyamAM AvavAnA-evAonI bIjI eTale "anAdisAMta" kAyasthiti che. 77. A sthiti paNa anantapugaLaparAvarta jeTalI che. kemake eena go e kALa ananta che, ane keTalAkano te bhAvikALa paNa ananta che. 78. A ananta nigodanI je anAdi sthiti na hoya to, vakSyamANusvarUpa vanaspatikAyanI sthitine kSaya thaye sarva vanaspatikAyo kAyaparAvartana karate chate, vanaspationA sarvanAzane bhanaliSTa asalA thAya cha.78-80. ane vaLI bhavyajano sarvadA mokSe janArA hovAthI jagatamAM turata ja bhavyaprANIonA abhAvane prasaMge upasthita thaze. tema mokSamArga paNa baMdha thaI jaze. paNa A sarva buddhimAna leAko kabula karatA nathI. mATe anAdi nigadI jIve che kharA ema svIkAravuM paDaze. 81-82. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonI ' kAyasthiti ' viSe / ityAdyadhikaM prajJApanASTAdazapadavRttito'vaseyam // punaH prAptA nigodaM ye'nubhUya vyavahAritAm / kAya:sthitiH syAtsAdyantA teSAM tAM vacmi mAnataH // 83 // utsarpiNyavasarpiNyaH saMkhyAtItAH prakIrtitAH / kAlataH kSetratazcAsyAH sthitermAnamatha bruve // 84 // lokAkAzamitAsaMkhyakhakhaMDAnAM pradezakAH / ekaikasyApahAreNa hriyamANAH kSaNe kSaNe || 85 // yAvadbhiH kAlacakraiH syunirlepA mUlato'pi hi / tAvanti tAni syAtkAyasthitireSAM tRtIyikA // 86 // yugmam // kAlacakrANyasaMkhyAni bhavantyetAni saMkhyayA / kAlato hi sUkSmataraM kSetramAhujinezvarAH // 87 // yato'GgulamitAkAzazreNyA abhrapradezakAH / gaNyamAnAH samAnAH syurasaMkhyotsarpiNIkSaNaiH // 88 // yadAhuH - suhumo ya hoi kAlo tatto suhumayaraM havai khittam / aMgulaseDhI mitte osappiNio asaMkhijjA // 89 // ( 333 ) AthI vizeSa khulAse prajJApanasUtranA aDhAramA padmanI vRttithI jANI levA. vyavahAra jANI laIne puna: jee nigeAdamAM jAya che teonI kAyasthiti sAdisAMta' che. ane khenu' mAna ? menu mAna " aNathI " asaNyAta utsarpiNI-avasarpiNI che. 83-84. huve menuM ' kSetrathI' mAna huve uDI me chI. 84. leAkAkAzajevaDA asaMkhya AkAzakhaMDanA pradezeA che temAMthI pratyeka kSaNe akeka pradeza lai levA maDIe te '* jeTalA kALacakro sudhImAM e pradeza mULamAMthI ukhaDI jAya teTalA ajaya se ayasthiti rahe. me ayasthiti trI ( sAhisAMta ) che. 85-86. A kALacakro asaMkhya che. kemake jinezvareAe kSetrane kALa karatAM sUkSma kahyuM che. kemake aMgulIpramANa AkAzazreNInA AkAzapradeze gaNatrIe asaMkhya utsarpiNInA kSaNeA jeTalA thAya che. 87-88. anyatra kahyuM che ke:-- sUkSma kALa karatAM paNa vadhAre sUkSma kSetra che. tethI AMgaLIpramANa AkAzazreNImAM asa khya utsarpiNIo thAya che. 89. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [ sarga 4 sUkSmakSmAmbho'gnimarutAM kAlataH kSetrato'pi ca / syAtkAya sthitireSaiva sUkSmatve'pi tathaughataH // 90 // ekendriyatvatiryaktvAsaMjJitveSu prasaMgataH / vanaspatitve klIbatve kAyasthitimatha bruve // 91 // zrAvalyasaMkhyabhAgasya yAvantaH samayAH khalu / syuH pudgalaparAvarttastAvantaH kAyasaMsthitiH // 92 // sarveSAmiyamutkRSTA kAya sthitirudAhRtA / jaghanyA tu bhavedantarmuhUrttamavizeSataH // 93 // iti kAryasthitiH // 8 // taijasaM kArmaNaM caudArikaM ceti vaputrayam / pRthvyAdi sUkSmajIvAnAM prajJaptaM parameSTibhiH // 94 // nigodAnAM tvanantAnAmekamaudArikaM vapuH / sarvasAdhAraNaM dve ca pare pratyekamIrite // 95 // sa dehAH // 9 // ( 334 ) sUkSma pRthvIkAya, akAya, teukAya ane vAukAyanI sthiti ' kALathI 'ke ' kSetrathI eTalI ja hAya; ane AghathI letAM sUkSmapaNAmAM paNa eTalI ja hoya. 90. bhar3IM asaMgopAtta ( 1 ) mehendriyapaNAbhAM ( 2 ) tirthayAmAM (3) asaM jJIyazuAmAM, ( 4 ) vanaspatipaNAmAM ane ( 5 ) napu MsakapaNAmAM kAyasthiti keTalI hAya e kahuM chuM. 91. 'AvaLI' nA asaMkhyamA bhAganA jeTalA samayeA thAya teTalA 'pudgaLaparAva' jeTalI kAyasthiti hAya.e sarve nI utkRSTa kAyasthiti jANavI. jaghanyatA antamuhUrta nI hAya che.92-93. meTalu AbhA dvAra 'ayasthiti ' viSe. pRthvIAya Adi sUkSma yonAM zarIranA ( 1 ) tainsa, ( 2 ) arbha ane ( 3 ) zrIhAri-bha prazu prahAra hyA che. 84. ananta nigodAnuM sarvasAdhAraNa eka * erika ' zarIra kahyuM che, ane anya pratyekanAM mADInAM me bheTale 'taiksa' ane 'arbhazu ' zarIra uhyAM che, stha. eTaluM navamA dvAra zarIra viSe. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka eonAM -- saMsthAna ', ' dehamAna' vagere / (335) ekendriyANAM saMsthAnaM sarveSAM huMDamIritam / tatrApyeSa vizeSastu dRSTo dRSTajagatrayaiH // 96 / / masUracandrasaMsthAnA sUkSmA kSoNI dvidhApi hi| sUkSmAH stibukasaMsthAnA zrApaH pApaharaiH smRtAH // 97 // sUcIkalApasaMsthAnaM tejo vAyujAkRtiH / sUkSmo nigodo'niyatasaMsthAnaH parikIrtitaH // 98 // iti jIvAbhigamAbhiprAyaH // saMgrahaNIvRttau ca-nigodaudArikadehaM stibukAkAramuktam // iti saMsthAnam // 10 // aMgulAsaMkhyAMzamAnaM sUkSmaikendriyadehinAm / sAmAnyataH zarIraM syAdvizeSatastu vakSyate // 99 // iti dehamAnam // 11 // kaSAyAnAM vedanAyA mRtyozceti jinaistrayaH / nirUpitAH samudghAtAH sUkSmaikAkSazarIriNAm / / 100 // sarva ekendri januM "huMDaka saMsthAna kahyuM che. paNa temAM zrI jinaprabhue kaMi vizeSa eTale taphAvata kahyo che e nIce mujhaba:-6. beu prakAranA sUphama pRthvIkAya jIva masUra ane caMdramAnA AkAranA che, ane sUkSama apUkAya stibukanA AkAranA che. teukAya seyanA samUhanA AkAranA ane vAukAya dhvajAnA AkAranA che. sUphama nigodane AkAra anizcita che. 97-98. e pramANe "jIvAbhigama" mAM kahyuM che. saMgrahaNa" nI vRttimAM to nigedano dArika deha stibukanI AkRtino kahyo che. eTaluM dazamAM dvAra " saMsthAna' viSe. sUkSama ekendriyanuM "sAdhAraNata: " dehamAMna AgaLanA asaMkhyanA bhAga jeTaluM hoya, vizeSata: 'mAga 52 4 .88. eTaluM agyAramA dvAra "dehamAna" viSe. sUkSmabhendriya chavAne (1) pAyAnA, (2) venAnamane ( 3 ) mRtyuno-sema traNa samudaghAta kahyA che. 100. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (336) lokaprakAza / [ sarga 4 iti samudghAtAH // 12 // ekendriyeSu sarveSu vikalendriyakeSu ca / saMkhyeyAyurgarbhajeSu tiryakpaMcendriyeSvapi // 101 // tAdRzeSveva matryeSu teSu saMmurchimeSu ca / ete vipadyotpadyante sUkSmA dazavidhA api // 102 // yugmam // tejo'nilau tu navaraM notpadyete svabhAvataH / manuSyeSviti gacchanti te pUrvokteSu tAnvinA // 103 // iti gatiH // 13 // utpadyante ca pUrvoktAH sUkSmaikAkSeSu te'khilAH / svasvakarmAnubhAvena gariSTena vazIkRtAH // 104 // nArakA nirjarAstiryagnarAzcAsaMkhyajIvinaH / naiSAM sUkSmeSu gamanaM na cApyAgamanaM tataH // 105 // gatiSvevaM catasRSu saMkSepAtte vivkssitaaH| dvigatayo dvayAgatayo bhavanti sUkSmadehinaH // 106 // eTaluM bAramA dvAra "samudaghAta viSe." A daze prakAranA sakSama che mRtyu pAme tyAre sarva ekendriyone viSe, vikalendriyane viSe, saMkhyAta AyuSyavALA ane garbhaja evA paMcendritirthane viSe, evAja manuSyane viSe tema saMmu8ima manuSyane viSe utpanna thAya che. taphAvata eTalo ke teukAya ane vAyakAya svAbhAvika rIte manuSyone viSe utpanna thatA nathI eTale e manuSya zivAyanI pUrvokta gatimAM jaya che. 101-103. meTatezmA dvAra gati' viSa. upara kahyA e sarve jIve potapotAnA bhAre karmanA anubhAvane vaze sUkama ekendricomAM utpanna thAya che. 104. nArakIo, devo tathA asaMkhyAta AyuSyavALA tiryaMca ane manuSya-ATalA "sUkSmane viSe" gamana karatA nathI tema tyAMthI AvatA paNa nathI. 105. jemanI cAre gatinuM svarUpa A pramANe saMkSepamAM samajAvyuM evA A sUkSma jIvone agati' bhane the 'mAgati' thAya che. 106. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka 1 eonI -- gati ' ane ' Agati ' viSe / (337) tejo'nilau tu nRbhave notpadyete svabhAvataH / tatasta ekagatayaH proktA dvayAgatayo'pi ca // 107 // sUkSmeSu pRthvIsalilatejo'nileSu jantavaH / utpadyante cyavante ca asaMkhyeyA nirantaram // 108 // vanaspatau tvanantAnAmutpattivilayau sadA / svasthAnataH parasthAnAttvasaMkhyAnAM gamAgamau // 109 // ekasyApi nigodasyAsaMkhyAMzo'nantajIvakaH / jAyate mriyate zazvat kiM punaH sarvamIlane // 11 // tathAhi / vivakSitanigodasya vivakSitakSaNe yathA / asaMkhyeyatamo bhAga eka uddharttate dhruvam // 111 // utpadyate'nyastathaiva dvitIyasamaye'pi hi / eka udvarttate saMkhyabhAga utpadyate'paraH // 112 // udvartanopapAtAvityevaM syAtAM pratikSaNam / yathaikasya nigodasyAsaMkhyabhAgasya sarvadA // 113 / / teukAya ane vAukAya svAbhAvikapaNe ja manuSyone viSe utpanna thatA nathI. tethI emane gati eka ane Agati e kahI che. 107. vaLI sUkSama pRthivI-apa-teja-ane-vAyu-kAyane viSe asaMkhya jIvo nirantara utpanna thAyachesana vyavacha. 108. vanaspatine viSe to sadA svasthAna"nI apekSAe, ananta jInA utpatti ane vilaya thayA kare che. ane parasthAna'nI apekSAe asaMkhya jIvonuM gamanAgamana thayA kare che. 19. ekalA eka nigadano anantajIvALe asaMkhya bhAga zAzvat utpanna thAya che ane vilaya pAme che, tyAre badhA nigodo ekaThA thAya to te pachI vAta ja zI ? 110. te A pramANe amuka kSaNamAM amuka nigadano eka asaMkhya bhAga vinaSTa thAya che ane eka asaMkhya bhAga utpanna thAya che, tevI ja rIte bIje kSaNe paNa eka asaMkhya bhAga vinaSTa thAya che ane bIjo utpanna thAya che. 111-112. ane e pramANe sarvadA pratyeka kSaNe nigedanA eka asaMkhyamA bhAgane vinAza ane 43 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| (338) tathaivAnyanigodAnAmapi trailokyavartinAm / udvarttanopapAtau sto'saMkhyAMzasya pRthak prathak // 114 // udvarttanopapAtAbhyAM bhavadbhyAmityanukSaNam / parAvarttante nigodA antrmuhuurttmaatrtH|| 115 // jAyamAnaimriyamANairantarmuhUrtajIvibhiH / nigodibhinavanavaiH syuH zUnyAstu manAg na te // 116 // tathoktaM- ego asaMkhabhAgo vaTTai uvadRNovavAyaMmi / eganigoe niccaM evaM sesesu visaevam // 117 // aMtomuhuttamittA Thii nigoprANa jaM vinidiThA / pallaTuMti nigoA tamhA aMtomuhUtteNaM // 118 // eSAmutpattimaraNe virahastu na vidyate / yajjAyante mriyante cAsaMkhyAnantA nirantaram // 119 // iti prAgatiH // 14 // utpatti thayA kare, tevI ja rIte traNe lokamAM vartatA anya nigodanA asaMkhyamAM aMzanA pRthaka pRthak utpatti ane vinAza thayA kare che. 113-114. evI rIte pratyeka kSaNe utpatti ane vinAza thato raheto hovAthI antarmuhUrtamAM ja nigenu parAvartana thAya che. 115. Ama phakata antarmuhUrta sudhI jIvanArA navA navA nigodanA jIvo che ke utpanna thAya che 2 ne mRtyu pAme che to paNa te nigoda lezamAtra uNA thatA nathI. 116. e saMbaMdhamAM anyatra kahyuM che ke - eka nigodane eka asaMkhyamo bhAga nirantara jema vinaSTha ane utpanna thato rahyo che tema anya nigodamAM paNa samajavuM. nigadane sthitikALa antarmuhUrta che ane te nigade antarmahattamAM palaTAI paNa jAya che. 117-118. e nigodanA jInAM utpatti ane maraNa beu che, chatAM eeno viraha thato nathI kemake e asaMkhya ane anantapramANamAM utpanna thAya che ane mRtyu pAme che. 119. eTaluM cAdamAM dvAra "Agati" viSe. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonI 'lezyA ', ' saMhanana ' vagere / anantarAptiH samaye siddhirbAdaravabudhaiH / jJeyaiSAM prAcyazAstreSu vibhAgenAvivakSaNAt // 120 // iti dvAradvayam // 15-16 / / kRSNA nIlA ca kApotI lezyAtrayamidaM bhavet / sarveSAM sUkSmajIvAnAmityuktaM sUkSmadarzibhiH // 121 // iti lezyAH // 17 // nirvyAghAtaM pratItyaiSAmAhAraH SadigudbhavaH / bhavedvayAghAtamAzritya tricatuSpaMcadigbhavaH || 122 / / iti AhAradik // 18 // na saMhananameteSAM sambhavatyasthyabhAvataH / matAntareNa caiteSAM sevAttaM tadurIkRtam // 123 // iti saMhananAni // 19 // sarve kaSAyAH saMjJAstu syuzcatastro'thavA daza / indriyaM caikamAkhyAtameteSAM sparzanendriyam // 124 // A sUkSma jIvAnu paMdaramuM dvAra anantarApti ' ane seALanuM dvAra * samayesiddhi ' e beu, bAdaravAnI jevAM ja samajI levAM. prAcIna zAstromAM emanA jUdA vibhAga pADyo nathI. 120. sattaramuM dvAra lephyA. A sUkSma jIvAnI lezyA traNa kahI che sezyA hoya: ( 1 ) druSNu, nIsa bhane apotI. 121. ( 339 ) have aDhAramuM dvAra * digAhAra: ' A jIvAne nirvyAghAtanI apekSAe cha dizAnA AhAra hAya; ane ' vyAghAta ' nI apekSAe traNa, cAra ane pAMca dizAne hAya. 122. arthAt emane traNa ja have AgaNIzama dvAra sahunana: A sUkSma jIve, eTale emane asthi hAya nahi eTale sahanana paNa saMbhave nahiM. jo ke keTalAkane mate emane * sevAnt` ' ( chevaThuM' ) saMghayaNu che. 123. ? A sUkSma jIvAne kaSAyA sadhaLA hAya che, saMjJA cAra athavA daza heAya che, ane indriya ' sparzendriya ' hoya hai. ( AmAM Rbhu dvAra 20-21-22 sAthai mAyAM ). 124. kheDa, Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (380) iti dvAratrayam // 20-21 // lokaprakAza | bhUtabhAvibhavadbhAvasvabhAvAlocanAtmikA / saMjJA nai kendriyANAM syAttadete'saMjJinaH smRtAH // 125 // iti saMjJitA // 23 // zramI jinezvaraiH klIbavedA eva prakIrttitAH / vedastvavyaktarUpaH syAdeSAM saMjJAkaSAyavat // 126 // iti vedaH || 24 // saMkliSTapariNAmatvAtsavai kendriyadehinAm / mithyAdRSTaya evAmI nirdiSTAH parameSTibhiH // 127 // iti dRSTiH // 25 // matyajJAnazrutAjJAne sUkSmai kendriyadehinAm / te zrapyatyantamapiSTe zeSajIvavyapekSayA // 128 // iti jJAnam // 26 // caturSu darzaneSveSAmacaturdarzanaM bhavet / upayogAstrayo'jJAnadvayamekaM ca darzanam // 129 // nirAkAropayogAH syuracakSurdarzanAzrayAt / dvayajJAnatastu sAkAropayogAH sUkSmadehinaH // 130 // A sUkSma jIvAne bhUta bhAvi ane bhaviSyata padArthonA svabhAvanI AlAcanArUpa saMjJA hotI nathI bheTale the| 'asaM' jJI' 'hevAya che. ( me trevIzaMbhu dvAra ). 125. [ sarga 4 A jIvAne jinaprabhue napu Msaka vedIja kahyA che. saMjJA ane kaSAyanI peThe emanA veda auTa che. ( me thovIzabhu dvAra ) 126. sarva ekandriya jIvAnA pariNAma sakilaSTa hAya che mATe ee badhA 'mithyAdaSTi' che. ( A pathavIzabhuM dvAra ) 127. A jIvAne matiajJAna ane zrutaajJAna ema e jJAna che. ane te paNa zeSa jIveAnI apekSA atyanta sa che. ( mA chavIzabhu dvAra ) 128. cAra danAmAMthI emane phkta ' acakSu ' darzana heAya che. temaja e ajJAna ane eka dana ema traNa upayAgA' heAya che. A darzananA AzrayathI sUkSma jIvAne 'nirAkAra' upayAgAhoy che; bhane the 'ajJAna' nA Azrayane sane khebhane 'sAkSara' upayogo hoya che. 128 - 130. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonA -- AhAra ', 'guNasthAna' vagere / (341) iti dvAradvayam // 27-28 // AhArakA sadApyete syurvigrahagatiM vinA / tasyAM tvanAhArakA apyete tricaturAn kSaNAn // 131 // eSAmutpannamAtrANAmoja AhAra iiritH| lomAhArastato dvedhApyanAbhogaja eva ca // 132 // sacittaH syAdacittaHsyAdubhayAtmApi karhicit / zrAhAre cAntaraM nAsti sadAhArArthino hyamI // 133 // tathoktaM prajJAyanAyAma puDhavIkAiyassa NaM bhaMte kevai kAlassa AhAraThe samuppajai ||goshrm / aNusamayaM avirahie / evaM jAva vaNassaikAiyA // iti / iti AhArakatvam // 29 // Adyameva guNasthAnamekaM sUkSmazarIriNAm / anAbhogikamithyAtvavatAmeSAM nirUpitam // 134 // eTaluM satyAvIzamA ane aThyAvIsamA dvAra viSe. ve sA sUkSma yAnI ' mADAra' viss:vigrahagati vinA eo nirantara AhAraka hoya che, ane vigrahagatimAM traNa ke cAra kSaNA AhAravinAnA paNa hoya che. 131. utpanna thatAMnI sAthe ja emane eja AhAra hoya che, ane pachI lomaAhAra hoya che. ane e beu anAbhogathI ja thAya che. 132. e AhAra sacitta hoya, acitta hoya ema mizra paNa hoya. vaLI emane AhAramAM kaMI AMtaro nathI kemake e satataAhArI che. 133. e saMbaMdhamAM prajJApanAsUtramAM ema kahyuM che ke - zrI gautama mahAvIra prabhune puche che--he bhagavana, pRthvIkAya jI keTale keTale antare AhAra le che ? zrI vIra uttara Ape che--he gaiAtama, e dareka samaye, bIlakula antaravinA, satata AhAra lIdhA ja kare che. yAvatuM vanaspatikAya sudhI pAMce sthAvaranA jInuM paNa ema ja samajavuM. ( e pramANe 29 muM dvAra thayuM ). have guNasthAna viSe. sUkSmazarIrIo sarve pahele guNasthAnake ja che. kemake emane anAgika mithyAtva che. (o trIza dvAra 4thu ). 134. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / ( 342 ) iti guNAH // 30 // dazAnAmapi sUkSmANAM trayo yogAH prakIrtitAH / audArikastamizrazca kArmaNazcApi vigrahe // 135 // iti yogAH // 31 // asaMkhyeya lokamAnanabhaH khaMDa pradezakaiH / tulyAH sUkSmAgnipRthvyambu marutaH kintu tatra ca // 136 // lokAkAzamitAH khaMDA asaMkhyeyA api kramAt / agnyAdiSu bhUribhUritarabhUritamA matAH / / 137 // yugmam // paryAptAparyApta sUkSmabAdarAnantakAyikAH / catvAro'pi syuranantalokAkAzAMzasammitAH // 138 // ayaM bhAvaH - lokAkAzapradezeSu nigodasatkajantuSu / pratyekaM sthApyamAneSu pUryate'sAvanantazaH // 139 // tatrApi bAdarasAdhAraNebhyaH paryAptebhyo bhavanti hi / aparyAptAbAdarAste asaMkhyeyaguNAdhikAH // 140 // bAdarAparyAptakebhyaH sUkSmAparyAptakA ime / asaMkhyeyaguNAstebhyaH sUkSmaparyAptakAstathA // 111 // [ sarga 4 have emanA ceAga viSe. dRze prAranA chapone trazu ayayoga che: (1) mohArie, (2) mizramohArie bhane (3) abhIzu. ( me menrIzabhu dvAra ). 135. huve emanA mAna viSe. sUkSma agnikAya-pRthvIkAya-akAya ane vAukAya e cAre, leAkapramANa asaMkhyaAkAzakhAMDanA pradeza jeTalA che; parantu temAM leAkAkAza jevaDA asaMkhya khaDA che teAye agnikAya vageremAM anukrame ghaNA, ethI paNa vadhAre, ane vadhAremAM vadhAre che ema kahyuM che. 136-137. paryApta ane aparyApta evA sUkSma tathA khAdara anantakAya e cAre ananta leAkAkAzanA pradeza jeTalA che. eneA bhAvArtha e ke leAkAkAzanA pratyeka pradezamAM nigeAdanA akeka jaMtune jo sthApavAmAM Ave to te leAkAkAza anantavAra bharAya. 138-139. tebhAM pazu 'mAhara-sAdhAraNu-paryApta' hastAM 'bAhara- aparyApta' asaM jyAlA che. ane Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] iti mAnam // 32 // e jIvonA 'alpabahutva' viSe / sUkSmAstejaskAyikAH syuH sarvastokAstataH kramAt / sUkSmakSa mAmbu maruto vizeSAbhyadhikAH smRtAH // 142 // asaMkhyeya lokamAnanabhaH khaMDa pradezakaiH / tulyAH sarve'pyamI kintu yathottarAdhikAdhikAH // 943 // zrasaMkhyeyaguNAH sUkSmavAyubhyaH syurnigodakAH / asaMkhyeyapramANatvAdeteSAM pratigolakam // 144 // tebhyo'nantaguNAH sUkSmAH syurvanaspatikAyikAH / tebhyaH sAmAnyataH sUkSmA vizeSAbhyadhikAH smRtAH // 145 // svasvajAtiSvaparyAptakebhyo'saMkhyaguNA matAH / paryAptA yadete'nyApekSayAdhikajIvinaH // 146 // ( 343 ) utpadyante tathaikAparyAtakasya nizrayA / paryAptakA asaMkhyeyAstato'mI bahavo matAH // 147 // A ' Adara-aparyApta ' karatAM sUkma-aparyApta asaMkhyagaNA che, ane enA karatAM asabhynynnaa ' sUkSmaparyApta che. (se pramANe matrIzabhu dvAra). 140-141. have e sUkSmajIveAnA jaghanya akSabahutva viSe. sarva thI alpa sUkSma teukAyanA jIva che; ane te karatAM vizeSa vizeSa adhika anukrame sUkSma pRthvIkAya, aplAya ane vAukAya che. 142. vaLI joke saghaLAe lokapramANu-asaMkhya-AkAzakhaMDanA pradeza tulya che te paNa ee uttarAttara adhika adhika che, 143, vaLI sUkSma vAyukAyanA jIvA karatAM nigodanA jIvA asaMkhyagaNA che kemake ee gALegALe asaMkhya pramANamAM che. vaLI A karatAM paNa anantagaNA sUkSma vanaspatikAyanA jIvA che. ane e karatAM paNa sAmAnyata: saghaLA sUkSma adhika vizeSa che. 144-145. tAtAnI jAtimAM paryApta " jIvA ' aparyApta ' karatAM asaMkhyagaNA che. kAraNu ke ee bIjAonI apekSAe vadhAre AyuSyavALA che. 146. akeka * aparyApta 'nI nizrAe asaMkhya * paryApta H utpanna thAya che tethI ee dhAzu che sebha che. 147. 6 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| (344) [ sarga 4 tathoktamAcArAMgavRttau sUkSmA api paryAptakAparyAptakabhedena dvidhA eva / kintu aparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante / yatra ca eka; aparyAptakaH tatra niyamAt asaMkhyeyAH paryAptAH syuH / iti // ata evaikendriyAH syuH sAmAnyato vivakSitAH / paryAptA eva bhUyAMso jIvA apyoghatastathA // 148 // iti laghvI alpabahutA // 33 // dizAmapekSayA tvalpabahutaiSAM na sambhavet / amI prAyaH sarvalokApannAH sarvatra yatsamAH // 149 // tathoktaM prajJApanAvRttau idaM hi alpabahutvaM bAdarAnadhikRtya dRSTavyaM na sUkSmAn / sU. kSmANAM sarvalokApannAnAM prAyaH sarvatra samatvAt // iti digapekSayA alpabahutA // 34 // A saMbaMdhamAM AcArAMgasUtranI vRttimAM nIce pramANe kahyuM che - 'sUkSbha' meM pradhAna cha (1) paryApta ana (2) aryAta, 52ntu ' a5yAta' nI nizrAe paryApta utpanna thAya che, jyAM eka aparyApta hoya tyAM niyamata: anya paryAta'DAya. saTA bhATe sAmAnyata: gendriya paryAta 'mI vivakSA parI cha; ane sAthI' 55 ghr|7| mevA 4aa cha. (o pramANe 33 bhu dvAra.) 148. have eonA digAzrI a5bahatva viSe. dizAone apekSIne sUkSma jIvonuM "alpabadutva" saMbhavatuM nathI kemake e prAya: sarva lokamAM vyApta che ane sarvatra sarakhA che. 149. prajJApanA sUtranI vRttimAM kahyuM che ke - A alpabaddhatva bAdara chavAnI apekSAe jANavuM; sUmanI apekSAe nahiM. kemake sUme sarvalokavyApta che ane sarvatra sarakhA che. (e pramANe 34 muM dvAra ). have A sukSama chanA antara viSe. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ____ e (sUkSma ) jIvonA ' antara' viSe / oghata: sUkSmajIvAnAmantaraM yadi cintyate / antarmuhUrta sUkSmatve jaghanyaM kathitaM jinaH // 150 // yadutpadya bAdareSu sUkSma: saMtyajya sUkSmatAm / sthitvA tatrAntarmuhUrta puna: sUkSmatvamApnuyAt // 151 // utkarSataH kAlacakrANyasaMkhyeyAni tAni ca / niSpAdyAnyaMgulAsaMkhyAMzasya khAMzamitaiH kSaNaiH // 152 // ayaM bhAvaH ekasminnaMgulAsaMkhyabhAge ye'bhrprdeshkaaH| yAvanti kAlacakrANi hRtaistai: syuH pratikSaNam // 153 // utkarSato bAdaratve tAvatI varNitA sthitiH / tAM samApya puna: saukSmyaprAptau yuktamado'ntaram ||154||yugmm|| sUkSmakSmAmbho'gnimarutAmiha pratyekamantaram / laghu syAdantarmuhUrtamanantAddhAmitaM guru / / 155 // tacca sUkSmakSmAdijantoH suukssmsthuulvnsptau| gatvA sthitvAnantakAlaM sUkSmakSmAditvamIyuSaH // 156 // sUkSma jIvonuM antara je "ghathI" vicArIe to te jaghanyataH antarmahatta che. kemake e sUma pitAnuM sUphamatva tyajIne, " bAdara' mAM utpanna thaI emAM antaH puna: sUkSbhatva prApta 42 che. 150-151. paNa utkRSTa antara te, eka AMgaLanA asaMkhyamAM bhAgamAM jeTalA AkAzapradeza rahelA hoya teTalA kSaNethI banelA asaMkhya kALacakonuM hoya. 15ra. ene bhAvArtha A pramANe -AMgaLane eka asaMkhyamAM bhAgamAM je AkAzapradezo hoya temAMthI pratyeka kSaNe akeka akeka letAM jeTalAM kALacako thAya teTalI bAdarapaNAmAM utkRSTa sthiti kahI che ane ene pUrNa karIne puna: sUkSamatva pAmatAM eTaluM (152 mA lokamAM kahyuM seTaTu) utkRSTa mata2 (cheTu) 53 se yuData che. 153-154. sUma pRthvIkAya-apakAya-teukAya ane vAukAya-emAMnA pratyekanuM jaghanya antara antarmuhUrtanuM hoya, ane utkRSTa akhtara anantakALa jeTaluM hoya. 155. ane e aMtara, sUkSama pRthvIkAya Adi jatu, sUkSama sthaLa vanaspatikAyapaNuM pAmIne ane tyAM anantakALa rahIne puna: sUkSma pRthvIkAyatva Adi pAme tenuM che. 156. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (346) lokaprakAza / [sarga vanaspatezca sUkSmasyAntaramutkarSato bhavet / kAlacakrANyasaMkhyeyalokamAnAni pUrvavat // 157 // tacca sUkSmakSmAditayotpadya sUkSmavanaspateH / sthitvoktakAlaM punarapyutpannasya vanaspatau // 158 // na sambhavati caiteSAmanantakAlamantaram / vinA vanaspatIn kutrApyanantasthityabhAvataH // 159 // jaghanyamantaraM tveSAmantamuhartamIritam / kSmAdiSvantarmuhUrtta tat sthitvotpattau bhavediha // 160 // iti antaram // 35 // prAyo bhavasaMvedho mahAlpabahutA tvanekajIvAnAm / vaktavye ityubhayaM vakSye jIvaprakaraNAnte // 161 // varNitAH kimapi sUkSmadehinaH sUkSmadarzivacanAnusArataH / yattu neha kathitaM vizeSataH tad bahuzrutagirAvasIyatAm // 162 / / vaLI sUma vanaspatikAyanuM utkRSTa antara pUrvavat asaMkhya lokapramANu kALacakro cha. 157. ane e attara, sUkSama vanaspatikAyane jIva, sUma pRthvIkAyatva vagere pAmIne ane tyAM pUrvokta kALa sudhI rahIne punaH pitAnuM mULa vanaspatikAyatva pAme--enuM che. 158. eonuM antara anantakALa jeTaluM hoya ema saMbhavI zakatuM nathI. kAraNake vanaspatikAyatva vinA anya kei bhavamAM ananta sthitino sadabhAva nathI. 159. eonuM antara jaghanyapaNe antarmuhUrtanuM che. ane e antara, pRthvIkAyatva Adi prApta karI emAM antarmuhUrta sudhI rahI punaH potAnA mULabhavamAM Ave-enuM che. 160. A pramANe sUkSama jIvonA "akhtara" viSe samajaNa che. have rahyuM emanA "bhavasaMvedha" ane "mahA alpabaddhatva" viSe vivecana. paNa e beu dvAra viSe aneka jIvonA saMbaMdhamAM kahevAnuM che. eTale e bAbata jIvaprakaraNane ane zu. 161. - A pramANe sUkSmajInuM sUkSamadazapurUSonA vacanane anusAra kaMIka varNana karyuM che. je ahiM ochuM kahevAyuM hoya te vizeSa jANavAnI jemane IcchA hoya emaNe e bahuzrutanA kyanAthI esayu. 162. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] caturtha sarganI nirvighna samApti / (347) vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIdhAcakendrAntiSadrAjazrItanayo'taniSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame so nirgalitArthasArthasubhagaH pUrNazcaturthaH sukham // 163 // iti caturthaH sargaH // akhila jagatamAM AzcaryakArI che kIrti jemanI evA zrI kIrtivijaya upAdhyAyanA antavAsI, ane mAtA rAjazrI tathA pitA tejapALanA suputra zrIvinayavijayaupAdhyAye jagatamAMnA nizcita tatvone dIpakanI peThe prakaTa karanAra A graMtha racyo che teno A, aMdarathI nItaratA sArane lIdhe subhaga e, caturtha sarga nirvine saMpUrNa thaye. cothe sarga samApta. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paMcama: srgH| varNyante'tha kramaprAptA bAdaraikendriyAMginaH / te ca SoDhA pRthivyambutejo'nilAstathA drumAH // 1 // pratyekAH sAdhAraNAzca SaDapyate dvidhA matAH / paryAptA paryAptabhedAdevaM dvAdaza bAdarAH // 2 // bAdarAkhyanAmakarmodayAye sthUlatAM gatAH / carmacakSuddezyamAnA vAdarAste prakIrtitAH // 3 // aparyAptAstvavispaSTavarNAyA alpajIvanAt / paryAptAnAM ca varNAdibhedairbhedA: sahasrazaH // 4 // __bAdarA pRthivI dvadhA mRdurekA kharAparA / bhedA: sapta mRdostatra varNabhedavizeSajAH // 5 // sarga pAMcame. tatra ca AnI agAunA cothA sargamAM sUkSma ekendriya jIvenuM varNana karyuM-have e pachI kamavAra AvatA bAdara ekendriya jIvonuM varNana karavAmAM Ave che. __o mAha mendriya / cha prA2nA chaH (1) pRthvI, (2) a5 (4). (3) te ( mani), (4) vA (vAyu) (5) pratye4 vanaspati ane ( 6 ) sAdhAraNa vanaspati. se cha ye puna: "paryAta" ane "aparyApata" ema be prakAranA che eTale e pramANe bAra prakAranA bAdara ekendriya thayA. 1-2 bAdaranAmakarmanA udayane lIdhe sthalapaNuM pAmelA I carmacakSuvaDe dekhAya che emanuM nAma 'mAha2'. 3. alpajIvI hovAthI jemanA varNa vagere spaSTapaNe dekhAtA nathI eo "aparyApta bAdara' kahevAya che. "paryAptabAdara" nA to, varNavageremAM bhinnatA hovAthI hajAre bhedo che. 4. mA62 pRthvI, ( 1 ) ma ane ( 2) 44-samaya prajAnI cha. ma pRthvI vaNI jUdA jUdA raMganI che. e pramANe enA, jeTalA raMga teTalA, arthAt sAta bheda paDe che. 5. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' bAdara' ekendriya pRthvIkAyanA bheda / kRSNA nIlAruNA pItA zukleti paMca mRdbhidaH / SaSThI dezavizeSotthA mRtsnA pAMDuriti zrutA // 6 // nadyAdipUrApagame deze tatrAtipicchile / mRduzlakSNA paMkarUpA saptamI panakAbhidhA // 7 // yugmam // ityarthataH prajJApanAvRttau // uttarAdhyayanavRttau tu -- pAMDunti // pAMDu pAMDurA iSatzuklatvavatI ityarthaH / iti varNabhedena SaDUvidhatvaM uktam / iha ca pAMDuragrahaNaM kRSNAdibhedAnAmapi svasthAne bhedAntarasambhava sUcakam / panakaH zratyantasUkSmarajorUpaH sa eva mRttikA panakamRttikA / panakasya ca nabhasi vivarttamAnasya loke pRthvItvena rUDhatvAt bhedena upAdAnam // ityAdi uktam // dravyaloka ] catvAriMzat kharAyAzca bhedAH prajJApitAH kSite / aSTAdaza maNIbhedAstathA dvAviMzatiH pare // 8 // ye sAta leha A pramANe : ( 1 ) aNI, ( 2 ) sIsI, ( 3 ) pIjI, ( 4 ) rAtI, (5) zveta, ( 6 ) kAI kAi dezamAM thAya che evI pAMDu raMganI ane ( 7 ) nadI vagerenuM pUra utarI javAthI atyanta bhejavALA pradeza thayA hAya enI kAmaLa, cIkaNI, pakarUpa, panaka 8 nAmanI. 6-7. evA bhAvArtha nu pannavA sUtranI vRttimAM kahyuM che. uttarAdhyayananI vRttimAM te ema kahyuM che ke: ( 349 ) pAMDu eTale pAMDura arthAt kaika zveta. pRthvInA jUdA jUdA raMgane laine cha bheda kahyA che. ahiM 8 pAMDura ' kahevAthI ema sUcana thAya che ke ' kRSNa ' vagere bhedezane paNa pAtapetAnA sthAnamAM anya bhedanA saMbhava che. ' panaka' eTale atyanta sUkSma-rajarUpa mATI-mRttikA. AkAzamAM vikharAyalA * panaka 'ne, lokomAM * pRthvItva' evA rUDha artha thai gayelA hAvAthI, ene pRthvInA eka bheda gaNyA che. ityAdi. 6 6 khara eTale ka za-kaThaNa pRthvInA cALIza bheda kahyA che: aDhAra bheda * miNu 'nA ane AvIza jInna 8. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza | gome kAM kasphaTikalohitAkSA harinmaNiH / SaSTo masAragalaH syAtsaptamo bhujamocakaH // 9 // indranIlazcandanazca gairiko haMsagarbhakaH / saugandhikazca pulakastatazcandraprabhAbhidhaH // 10 // vaiDUryaM jalakAntazca rucakArkopalAviti / kharamAyA eva bhedAnanyAn dvAviMzatiM bruve // 11 // bhUrnadItaTabhittyAdeH zarkaropalakarkarAH / sikatA: sUkSmakaNikAH upalA laghavo'zmakAH // 12 // zilA mahAntaH kSArAbhUrUSo lavaNamabdhijam / suvarNarUpyatAmrAyastra pusIsakadhAtavaH // 13 // vajraM ca haritAlazca hiMgulazca manaHzilA / pravAlaM pAradazcApi sauvIrAbhidhamaMjanam // 14 // paTalaM punarabhrANAM tathA tanmizravAlukAH / anye'pyevaMvidhA grAhyA jeyAvativAkyataH // 15 // ityarthataH prajJApanAvRttau // ( 350 ) maNinA aDhAra bheda A pramANe: nIlama, ( 6 ) ( 1 ) gobhedya, ( 2 ) sis, ( 3 ) siTiGa, ( 4 ) bohitAkSa, ( 4 ) bhasAraMgala, ( 7 ) lubhbhoya, (8) handrinIsa, ( 7 ) yahana. (10) jai2i4 ( 3 ), ( 11 ) hasagarbha, ( 12 ) saiaugandhi, (13) yusa, ( 14 ) yadraala, ( 15 ) vaiDurya, ( 16 ) 4saanta, ( 17 ) 324 bhane ( 18 ) sUrya anta. 8-11. [ sarga 5 khIjA khAvIza bheda A pramANe:-( 1 ) nadI kinArAnI divAlanI mATI, ( 2 ) meTI veNu, ( 3 ) sUkSma 35 sitA-retI, ( 4 ) nhAnA nhAnA patthara - upasa, ( 4 ) choTI zIsA, ( 6 ) asa meTale bhArI bhIna, ( 7 ) samudranu davaNu, ( 8 ) suvANu, ( 8 ) 35, ( 10 ) trAMNu, ( 11 ) boDa, ( 12 ) 4sata, (13) sIsu, (14) 1, (15) hastANa, ( 11 ) DiguNa, ( 17 ) mana:zIsa, (18) avAja, (18 pAra, ( 20 ) saiauvIra nAmanu ana (surabho ) ( 21 ) abrahanA paDa, ane ( 22 ) a mizrita retI vaNI prajJApanA sUtrabhAM ' jeyAvaNNA ' bheSu vAdhya che mAre sevA sevA mIla leho pazu samannvA 12-15. e pramANe ( khAdara ekendriya ) pRthvIkAyanA bheda kahyA. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evA ja jaLa agni vAyu vagerenA bheda / (351) dravyaloka ] iti pRthvIkAyabhedAH // jalabhedA jalaM zuddhaM zItamuSNaM svabhAvataH / kSAramISadatikSAramamlamIpattathAdhikam // 16 // himAvazyAyakarakA dhUmarI kSmAntarikSajam / kSmAmudbhidya tRNAgrasthaM nAmnA haratanUdakam // 17 // ghRtekSuvAruNIdugdhodakaM tattadrasAGkitam / ghanodadhyAdayazcAsya bhedA ye'nye'pi tAdRzAH // 18 // iti apkAyabhedAH // zuddhAgnirazaniAlA sphuliMgAMgAravidyutaH / alAtolkAmurmurAkhyA nirghAtakaNakAbhidhAH // 19 // kASTasaMgharSasambhUtaH sUryakAntAdisambhavaH / vahnibhedA amI grAhyA ye cAnye'pi tathAvidhAH // 20 // iti agnibhedaaH|| Dave ma54Aya (1) nA meha: svAbhAvi-dratA (1) zuddha, (2) zAtaja, (3) S5Y, (4) // 3, (5) thoDamA3, (6) yati // 3, (7) mATu, (8) thAI mATu, () atyanta mATu; quii (10) Dimanu , (11) 425, (12) 421, (13) dhubhasanupA7, (14) saMtarikSathI 5tu pA7, (15) pRthvIne bhedIne tRNunA agrabhAga para rahe che e "haratanuM nAmanuM jaLa; vaLI (16) ghImAM raheluM, (17) bhahizamAM rakha sane (18)dudhamA rahete te 2savANu 57, (18) ghAdhi mA. qull A bhedo jevA anya koI bhedo hoya te. 16-18. ve teya-mazi-meha: (1) zuddha masi, (2) bhne| ani, (3) sAgni, (4)2lisa, (5) m||2|, (6) vidhut , (7) masAta theTa AsAno mani, (8) Se31, (e) tamA, (10) nirdhaatn| ani, (11) annimaan| ani, (12) ASTInA varSa thI thye| sane (13) sUryAnta vagerethA thA . mane bhI tevA DAyata. 18-20. have vAukAya eTale vAyunA bheda - Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (352) lokaprakAza / [sarga 5 prAcyodIcyapratIcInadAkSiNAtyA vidigbhavAH / / UrdhvAdha:sambhavA vAtA udghAmotkalikAnilAH // 21 // guMjAjhaMjhAkhyasaMvartA vAto maMDalikAbhidhaH / ghanavAtastanuvAtastatrodbhrAmo'navasthitaH // 22 // laharya iva pAthodhervAtasyotkalikAstu yAH / reNukAsu sphuTavyaMgyAstadvAnutkalikAnilaH // 23 // guMjan sazabdaM yo vAti sa guMjAvAta ucyte| jhaMjhAnilo vRSTiyuktaH syAdvA yo'tyantaniSThuraH // 24 // zrAvartakastRNAdInAM vAyuH saMvartakAbhidhaH / maMDalAkRtirAmUlAt maMDalIvAta ucyate // 25 // ghano ghanaparINAmo dharAdyAdhAra IritaH / viralaH pariNAmena tanuvAtastato'pyadhaH // 26 // mandamandaM ca yo vAti zIta: sparzasukhAvahaH / sa ucyate zuddhavAta ityAdyAH syurmarudbhidaH // 27 // iti vaayukaaybhedaaH|| pUrvano vAyu, uttarano vAyu, pazcimano vAyu, dakSiNano vAyu, vidizAno vAyu, urdhvavAyu, adhevAyu, uddabrAma vAyu, utkalika vAyu, guMjAvAyu, jhaMjhAvAyu, saMvarta vAyu, maMDaLika vAyu, dhanavAyu tathA tanuvAyu-mATA vAyunA 2 cha. 21-22. "ubrAma eTale anavasthita rIte vAto hoya che. samudranA mojhA jevA vAyunA jhAMo je retImAM spaSTa jaNAya che evAM majhAMvALe vAyu te "utkalika vAyu. sazabda eTale avAja karato guMjato hoya e "guMjAvAta' kahevAya che. vaLI meghanI vRSTi sahita vAta hoya athavA atyanta AkarA hoya e "jhaMjhAvAta' kahevAya che. tRNa Adine bhamADI uDADanAre vAyu-te saMvatta'.bhUjamAthI gaNatA pAtADAyo 'maNi'vAyu. 23-25. ghanapariNamI ane pRthvI AdinA AdhArabhUta-e "ghanavAyuM. vaLI ghanavAyuthI paNa nIya 2sA vi2sapariNAmI vAyu-ye 'tanuvAyu.' 26. vaLI je maMdamaMda vAto heya, zItaLa hoya ane sukhAvaha hoya e "zuddha vAyu" che. tyAhi.27. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drabyaloka 'vanaspati ' neviSe * jIvavattva ' nI pratIti / (353) kramaprAptA nirUpyante bhedA atha vanaspateH / sAdhAraNasya pratyekavapuSazca yathAkramam // 28 // sthAvarANAM sAtmakatvamanaMgIkurvataH prati / Adau vanaspatidvArA spaSTaM tadupapAdyate // 29 // pRthvyAdInAM sAtmakatve yuktiyukte'pi yuktayaH / vanaspate: sAtmakatve gamyAH sthUladRzAmapi // 30 // digmAtreNAtra tA eva dayante vyaktipUrvakam / tatastadanusAreNa jJeyAnyeSvapi cetanA // 31 // __ mUle sikteSu vRkSeSu phalAdiSu rasaH sphuTaH / sa cocchvAsamantareNa kathamUrdhvaM prasarpati // 32 // rasaprasarpaNaM spaSTaM satyucchvAse'smadAdiSu / tadabhAve tadabhAvo dRSTazca mRtakAdiSu // 33 // anvayavyatirekAbhyAM tato rasaprasarpaNam / ucchvAsamAkSipati yat vyApyaM na vyApakaM vinA // 34 // have kramavAra AvatA pratyeka" ane "sAdhAraNa' vanaspatinA bhedanuM nirUpaNa karavAmAM bhAva cha. 28. jeo "sthAvara"ne jIvavALA nathI gaNatA emane mATe prathama vanaspati dvArA te vAta spaSTapaNe samajAvI pratipAdana karIe. ra9. pRthvIkAya Adine viSe jIva che e vAta samajAvavAmAM sArI yukti vAparavI paDe che. paNa vanaspatinuM jIvavattva siddha karavAmAM je yukti lagADavAmAM Ave che e sthaladaSTivALAo paNa samajI zake evI che. e yukitaonuM kiMcitmAtra, vyakitapUrvaka digdarzana karAvIe; pachI ene anusAre bIjA sthAvaramAM paNa jIvavatva-cetanA che enI khAtrI thaI jaze. 30-31. vRkSanA mULamAM jaLasiMcana karyAthI enA phaLa vageremAM rasa dekhAya che e phuTa che. tyAre e rasa, je ucchavAsa na hoya te, uMce kyAMthI prasare ? 32. ApaNu-manuSyomAM paNa ucchavAsane lIdhe ja spaSTapaNe rasano prasAra thAya che. juo ke mRtaka vageremAM uchavAsanA abhAvane lIdhe rasane prasAra thatuM nathI, 33. mATe anvaya ane vyatirekathI, rasanuM prasarSaNa uzvAsa siddha kare che. kAraNake vyApaka vinA vyApya hoya nahiM. 34. 45 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 354) lokaprakAza / [ sarga 5 ucchvAsazcAtmano dharmo nirvivAdamidaM khalu / dharmazca dharmiNaM brUte svAvinAbhAvataH sphuTam // 35 // kiM ca dRzyate dohadotpattirdUNAmapi nRNAmiva / yattatprApya phalantyete hRSTAH zuSyanti cAnyathA // 36 // dohadazcAtmano dharmaH kathaM nAtmAnamAkSipet / icchArUpo dohado hi necchAvantaM vinA bhavet // 37 // saMjJA niyatasaMkocavikAsapramukhA api / saMjJinaM kathamAtmAnaM na jJApayanti yuktibhiH // 38 // yadvA tAratamyamevaM drumeSvapi nareSviva / ke'pyeraMDAdivannIcA: ke'pyAmrAdivaduttamAH // 39 // utkaTAH kaMTakaiH kecit kecidatyantakomalAH / kuTilAH ke'pi saralAH kubjA dIrghAzca kecana // 40 // hRdyavarNagandharasasparzAH kecittato'nyathA / saviSA nirviSAH ke'pi saphalA niSphalAH pare // 41 // vaLI ucachavAsa che e AtmAno dharma che e vAta paNa nirvivAda che. ane dharma che-eja kahI Ape che ke kaI dhama hovo ja joIe. kAraNake "dhamI " vinA "dharma" ele rahI zahiu4. vaLI vRkSone paNa manuSyanI peThe dehada thatA dekhAya che. kemake e dohada pUrAya che tyAre samAvarSita thaNe cha, anyathA suTataya. 38. ane A dehada AtmAno dharma che mATe e (dehada) AtmA-caitanyane sadabhAva koNa kahe che ke, nathI siddha karato? IcchArUpa dehada IcchAvaMta vinA kyAMya dIThe-sAMbhaLyo che? 37. vaLI vRkSone saMkoca, vikAsa vagere niyata saMjJAo paNa che. e saMjJAo paNa yukitapUrvaka koI AtmA jevo saMjJI jaNAvatI vartAtI nathI? 38. vaLI bIju manuSyamAM che tevuM vRkSomAM paNa tAratamya che. juo ke--keTalAMka vRkSo eraMDA vagerenI jema kaniSTa che to keTalAMka Amra vagerenI jema uttama che. keTalAMka kAMTAvALAM che te keTalAMka atyanta kemaLa che. keTalAMka kuTila che to keTalAM sarala che. keTalAMka kuja to bIjI dIrgha che. keTalAkanAM varNagaMdharasa sparza manohara che te bIjanAM e ethI ulaTAM che. keTalAMka viSa evAM che te anya nirviSa-miSTa che. keTalAMka phaLe che te bIjAne phAla Avato ja nathI. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e mATe dRSTAntadAsantika yojanA / (355) jAtAH kecidavakare sUdyAnAdau ca kecana / keciccirAyuSaH zastrAdyaiH kecitkSipramRtyavaH // 42 // vinA karmANi nAnAtvamidaM yuktisahaM katham / vinA kAraNanAnAtvaM kArye taddhi na sambhavet // 43 // karmANi ca kAryatayAtmAnaM ka rameva hi / AkSipantyavinAbhUtAH kulAlaM kalazA iva // 44 // vanaspateH sAtmakatvaM sphuTameva pratIyate / janyAdidharmopetatvAt manuSyAdizarIravat // 45 // anumAnaM puraskRtya sAdhayatyAgamo'pi ca / vanaspate: sacaitanyamAcArAMge yathoditam // 46 // imaMpi jAidhammayaM eyaMpi jAidhammayaM / imaMpi vudvidhammayaM eyaMpi budvidhammayaM / imaMpi cittamaMtayaM eyaMpi cittamaMtayaM / imaMpi chinnaM milA. yai, eyaMpi chinnaM milAyai / imaMpi aAhAragaM eyaMpi pAhAragaM / imaMpi aNiccayaM eyapi aNiJcayaM / imaMpi asAsayaM eyaMpi asAsayaM / imaMpi keTalAMkanuM utpattisthAna ukaraDo che to bIjAnuM suMdara udyAna vagere che. keTalAMka dIrdhAyuSI te this zAhithI tuta 45450 taya che. 36-42. AvuM vividhapaNuM karmonA sarbhAva vinA kema bane ? nAnA prakAranA kAraNa vinA AvuM AvuM kAryamAM saMbhavI zakatuM nathI. 43. karmo paNa kAryarUpa hovAthI potAne kaI kartA che ja ema sUcavI rahyAM che; ghaDAo jema kartA tarIke kulAlane sUcave che ema. 44. mATe vanaspatimAM caitanya che ema phuTa pratIti thAya che kemake enAmAM paNa manuSya vagerenA zarIranI peThe janyAdidharma vidyamAna che. 45. vaLI AgamamAM paNa anumAnane AgaLa karIne vanaspatinuM cetanatva siddha karavAmAM sAvyu che. 46. e saMbaMdhamAM AcArAMgasUtramAM kahyuM che ke - AnAmAM utpattidharma che tema enAmAM paNa che; AnAmAM vRddhidharma che tema enAmAM paNa vRddhidharma che; Ane citta che ema ene paNa che; A jema cherAyAthI maLI jAya che tema e paNa maLI jAya che, A AhAraka che tema e paNa che; A anitya che ema e paNa anitya che A Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (356) lokaprakAza / [sarga 5 covavaiyaM eyaMpi covavaiyaM / imaMpi vipariNAmadhammayaM eyaMpi vipariNAmadhammayaM / ityAdi // ( atraikaM idaMzabdavAcyaM manuSyazarIraM / dvitIyaM ca etacchabdavAcyaM vanaspatizarIram / ityanayoH dRSTAntadA - ntikayojanA) vanaspate: sacaitanyamevaM siddhaM narAMgavat / tato'sya yonijAtatvamapi siddhaM taducyate // 47 // tathAhi / bIjasya dvividhAvasthA yonyavasthA tathAparA / tanmadhye yonyavasthA yA sA caivaM paribhAvyate // 48 // jantUtpattikSaNe pUrvajantunA syAdyadujjhitam / atyaktayonyavasthaM ca tadbIjaM yonibhUtakam // 49 // tatra ca jantUjjhitaM nizcayenAdhunA jJAtuM na zakyate / tato'natizayI bIjaM sacetanamutetarat // 50 // yonibhUtaM vyavaharedyAvadadhvastayonikam / dhvastayoni tvajIvatvAdayonibhUtameva hi // 51 // nazvara che tema e paNa nazvara che; Ane capacaya che tema ene paNa capacaya che; Ane vipa rINAmI dharma che tema ene paNa che. ItyAdi. (ahiM jyAM jyAM "A zabda che te manuSya zarIra vAcaka le, ane "e" zabda che e vanaspatikAyavAcaka samaja evI rIte beunI daSTAntadASTantarUpa yojanA che). evI rIte vanaspatikAyanuM manuSyanA zarIranI peThe sacetanatva siddha karyuM. ane tethI e 'yoni'cha abhaya siddha thAya che. 47. te A pramANe - bIjanI be prakAranI avasthA cheH (1) niavasthA ane (2) aniavasthA. emAM je coniavasthA che te nIce pramANe samajavI-48. jatunI utpattisamaye atyakataninI avasthAvALuM je bIja pUrvanA jantue choDayuM DAya te bhI yonibhUta cha. 46. paNa (jakhtae choDeluM) e bIja A samaye nizcayapUrvaka jANI zakAtuM nathI. tethI e sacetana che ke acetana--e kahI zakAtuM nathI. 50. vaLI jyAM sudhI enine vaMsa thayuM nathI tyAM sudhI eno nibhUta tarIke vyavahAra Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bIjanA ke prakAra- sayoni ' ane ' ayoni'| (357) yannaSTe'pi sajIvatve yonitvaM jAtucidbhavet / paribhraSTe tu yonitve sajIvatvaM na sambhavet // 52 // evaM ca utpattisthAnakaM jantoryadavidhvastazaktikam / sA yonistatra zaktistu jantUtpAdanayogyatA // 53 // tathoktaM prajJApanAvRttau atha yoniriti kimabhidhIyate / ucyate / jantoH utpattisthAnaM avidhvastazaktikaM tatrasthajIvapariNAmanazaktisaMpannam / iti // ata eva zrute'pi yavA yavayavAzcApi godhUmavrIhizAlayaH / dhAnyAnAM zrIjinaireSAmuktA yonistrivArSikI // 54 // klaadmaasscpltilmudgmsuurkaaH| tulasthatuvarIvRttacaNakA vallakAstathA / prajJaptA yoniraiteSAM zrIjinaiH paMcavArSikI // 55 // SaTpadI // thAya che, ane jyAre yonine dhvaMsa thAya che tyAre to e ajIva hovAthI e ayonibhUta ja 4DavAya che. 51. kemake sajIvatva naSTa thayA chatAM paNa kadAcit nitva te hoya, paNa nitva naSTa thaye chate sajIvattva saMbhave nahIM. para. ema hovAthI; jenI zaktino nAza nathI thaye evuM jantanI utpattinuM je sthAnaka te ni che. ane temAM jakhta utpanna thavAnI je gyatA te zakita che. 53. A saMbaMdhamAM pannavaNAsUtranI vRttimAM kahyuM che ke - 'enikone kahevI ? jemAMthI zakitano nAza nathI thaye evuM jatunuM utpattisthAnane ni. ane te emAM rahelA jIvane pariNAvavAnI zaktie karIne saMpanna hoya che. ema hovAthI, siddhAntamAM paNa yava, yavayava, godhuma, cokhA ane zALa -eTalAM dhAnyanI jinaprabhue traNa varSanI yoni aDasI che. 54. mana sAha, bhASa, yaja, tasa, bhaya, bhasU2, tusastha, tu12, vaTA mana pAsa-saTamA dhAnyAnI pAMca varSanI eni kahelI che. 55. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / lahAtasIzaNa kaMgukora dUSakakodravAH / bIjAni mUlakAnAM sarSapA baraharAlakAH / prajJaptA yonireteSAmAgame saptavArSikI // 56 // SaTpadI || ( 358 ) iyamatra bhAvanA koSTakAdiSu nikSipyaiteSAM vidhAnazAlinAm / liptAnAM mudritAnAM cotkRSTaiSA yonisaMsthitiH // 57 // tadanu kSIyate yoniraMkurotpattikAraNam / bhavedbIjamabIjaM tannoptamaMkuritaM bhavet // 58 // antarmuhUrtta sarveSAmeSAM yonirjaghanyataH / yatkeSAMcidacittatvaM jAyate 'ntarmuhUrttataH // 59 // paraM tatsarvavidvedyaM vyavahArapathe tu na / vyavahArAta pUrvoktaiH kAlamAnairacittatA // 60 / / idamarthata: paMcamAMge pravacanasAroddhAre ca || tatazca bIje ca yonibhUte vyutkrAmati seva janturaparo vA / mUlasya yazca kartA sa eva tatprathamapatrasya // 61 // vaNI; baTTAtasI, salu, aMga, auraSa, harA, bhUtAnAM mIna, sarasava, maraTTa, bhane raaseTalAM dhAnyAnI ceni AgamamAM sAta varSanI kahI che. 56. [ sarga 5 enI bhAvanA A pramANe:-- e gaNAvyAM e dhAnyAne koThAra AdimAM nAkhIne upara majabUta DhAMkaNa DhAMkIne ane lIMpIne tathA sIla karIne rAkhavAmAM Ave teA enI upara kahelI utkRSTa sthiti rahe che. pacha. te pachI aMkuronI utpattinuM kAraNa rUpa evI e ceAni naSTa thAya che ane e khIja akhIjarUpa thAya che ane vALyAthI ugatu nathI. 58. A sarvanI ceAni jaghanyata: antamuhUrtanI che kAraNa ke keTalAkeA antarmuhUttamAM acitta laya che. pa. paraMtu e acittapaNuM sarvajJaprabhuthI ja jANI zakAya evuM che; vyavahAramArgamAM ema nathI. kemake vyavahAraSTie te pUrve kahyA che eTalA kALa pachI ja acittapaNuM thAya che. 60. A bhAvArthanuM pAMcamAM aMgamAM tathA pravacanasArAdvAramAM kahyuM che. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eviSaye vizeSa vivecana / dravyaloka ] iyamatra bhAvanA bIjasya nirvartakena jIvena svAyuSaH kSayAt / yadbIjaM syAtparityaktamatha bIjasya tasya ca // 12 // ambukAlakSmAdirUpasAmagrIsambhave sati / sa eva jAtu bIjAMgI baddhatAdRzakarmakaH // 63 // utpadyate tatra bIje'nyo vA bhUkAyikAdikaH / nibaddhamUlAdinAmagotrakarmAtra jAyate // 64 // sa eva nirvartayati mUlaM patraM tathAdimam / mUlaprathamapatre ca tata evaikakatRke // 65 // kalApakam // yadAgamaH-joviya mUle jIvo soviya patte paDhamayAetti // atrAha paraH nanvevamAdimadale mUlajIvakRte sati / udgacchatkizale'nantakAyikatvaM virudhyate // 66 // yadAgamaH-savvo vi kisalao khalu uggamamANo aNaMtatro bhaNioti // ane tethI, nibhUta evA bIjanI aMdara eka athavA bIje jaMtu saMkrame che. ane je mULane kartA che teja prathamapatrane kartA thAya che. 61. mahinAvanA prabhArI: bIjane banAvanArA jIve potAnA AyuSyanA kSayathI je bIja tyajeluM hoya te bIjane jaLa kALa tathA pRthvI vagere-rUpa sAmagrI maLyethI, evuM karma jeNe bAMdheluM hoya evo teja bIjane jIva kaIka vakhate te bIjamAM utpanna thAya che; athavA pRthvIkAyaAdi koI anyamULAdinAmagotrakarmavALe-jIva utpanna thAya che. te ja jIva mULane tathA prathamapatrane banAve che; ane tethI mULa ane prathama patra e beune eka ja kartA che. 62-65. mAgamamA thu cha :mULamAM je jIva che teja jIva pahelA patramAM che. ahiM koI zaMkA upasthita kare che ke-je evI rIte prathama patra mULa jIvathI baneluM kaheze to, je kisalaya nIkaLe che enI aMdara rahelA anaMtakAyitvamAM virodha Avaze. kAraNa mAgamamA sarvasisayane manantAya hyA cha. 66. e zaMkAnuM samAdhAna A pramANe - Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 360 ) lokaprakAza | bhatra ucyate- bIje mUlatayotpadya bIjajIvo'thavAparaH / karotyutsUnatAvasthAM tato'nantarabhAvinIm // 67 // dhruvaM kisalayAvasthAM sRjantyanantajantavaH / tatazca teSu jIveSu vinaSTeSu sthitikSayAt // 68 // sa eva mUlajIvastAM tanumanantadehinAm / samApyAdyasvAMgatayA tAvadvarddhayate kila // 69 // anye tu vyAcacate tatava yAvatprathamapatraM syAttatazca na virudhyate / kizale'nanta kAyitvamekakartRkatApi ca // 70 // kalApakam // iha bIjasamutsUnAvasthaiva pratipAdyate / prathamapatrazabdena tasyAH prathamamudbhavAt // 71 // mUlaM bIjasamutsUnAvasthA cetyekakartRke / anena caivaM niyamo labhyate sUtrasUcitaH // 72 // ekajIvakRte eva mUlaM cotsUnatAdazA / nAvazyaM mUlajIvotthaM zeSaM kisalayAdikam // 73 // [ sarga 5 khIjanA jIva athavA koI anya jIva, khIjamAM mULarUpe utpanna thaine vikasita avasthA kare che. tyArakeDe anantarabhAvI kisalaya-avasthAne anantakAya jatueja utpanna kare che, ane pachI jyAre emanA sthitikALa pUrNa thAya che eTale ke eA naSTa thAya che tyAre eja mULa jIva e anantakAyikAnA zarIrane potAnA Adya agarUpe grahaNa karIne, prathama patra thAya tyAM sudhI vRddhi pamADayA kare che. ane tethI kisalayanA anantakAyitvamAM temaja eka ka tvamAM OM virodha bhAvato nathI. 67-70. keTalAka| . vaLI ema kahe che ke ahiM ' prathamapatra ' e zabdanA khIjanI vikasita avasthA ' evA ja bhAvArtha levA; kemake e prathama utpanna thAya che. 71. ane tethI 'bhUNa' mane 'jInI viusita avasthA me meunA me urjA che. A parathI sutraneviSe sUcavelA niyama labhya thAya che ke mULa ane vikasita avasthA beu eka jIvakRta ja che; zeSa kisalaya Adi bIlakula mULa jIvathI utpanna thayela nathI. 72-73. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] -- sAdhAraNa ' vanaspatikAyanuM lakSaNa / (361) tatazca ubhayamapi aviruddham (1) joviya mUle jIvo soviya patte paDhamayAetti (2) savvo vi kisalamo khalu uggamamANo aNaMtao bhaNibho // iti // etaccArthataH prajJApanAvRttau // prAcarAMgavRttAvapi tathaiva // yaduktam yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathamapatratayA api iti / ekajIvakartRke malaprathamapatre iti yAvat / prathamapatrakaM ca yAsau bIjasya samutsUnAvasthA bhUjalakAlApekSA saivocyate / iti // niymprdrshnmett|| zeSaM tu kisalayAdisakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitameva iti avagantavyam // udgacchan prathamAMkUraH sarvasAdhAraNo bhavet / vardhamAno yathAyogaM syAtpratyeko'thavAparaH // 74 // tatra sAdhAraNalakSaNaM sAmAnyataH evam zarIrocchvAsaniHzvAsAhArAH sAdhAraNAH khalu / yeSAmanantajIvAnAM te syuH sAdhAraNAMginaH // 75 / / mATe, (1) mULane ja jIva prathamapatrano jIva che, ane (2) ugatAM sarva kisalayo anantakAyika che-e beu mata avirodhI che. e bhAvArthanuM pannavaNAsUtranI vRttimAM kahyuM che. AcArAMgasUtranI vRttimAM paNa eja matalabanuM kahyuM che, te A pramANe: je jIva mULapaNe pariName che te ja jIva prathama patrarUpe paNa pariName che eTale ke mULa ane prathama patra beu ekajIvakatRka che. pRthvI jaLa ane kALanI apekSAvALI A je bIjanI vikasita avasthA che te ja "prathamapatra" kahevAya che. sUtramAM niyama sUcavyuM che te evo jANo. vaLI zeSa kisalaya Adi bilakula mULajIvanA pariNAmathI prakaTa thayela nathI ja-ema samajavuM pahelo aMkura phuTe e sarvasAdhAraNa hoya che ane pachI gAnusAra vRddhi pAme tyAre se pratye' 'sAdhA29 ' thAya che. 74. 'sAdhAraNa 'nu sAmAnyata: mA sakSa cha: je anantakAya jInAM zarIra, ucchavAsa, ni:zvAsa ane AhAra sAdhAraNa hoya che te 'sAdhAraNa' upAya che. 75 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (362) lokaprakAza / [ sarga 5 vizeSataH tatracaNamaM caivam mUlAdidazakasyeha yasya bhaMgo samo bhavet / anantajIvaM tad jJeyaM mUlAdidazake khalu // 76 // vanaspatisaptatau samabhaMgalakSaNaM evaM uktam khaDiAI cunnanipphAiyAi vattIi jArisoM bhaMgo / savattha samasaruvo keAratarIitullo vA // 1 // ittha puNa visesoyaM tamabhaMgA huMti je sayAkAlam / te Jciya aNattakAyA na pulo je komalatteNa // 2 // mUlAdidazakaM tu evam mUle kaMde khaMdhe tayA ya sAle pavAlapatte ya / / pupphe phalabIe viya patteyaM jIvaThANAiM // 77 // mUlAderyasya bhagnasya madhye hIro na dRshyte| anantajIvaM tad jJeyaM yadanyadapi tAdRzam // 78 // hIro nAma viSamaH chedaH uddanturo vA // enuM lakSaNa vizeSa prakAre nIce pramANe che mULa Adika daze vAnAM bhAMgatAM jene bhaMga "sama" eTale sarakho thAya tenA mULa Adi ze pAnAM manAyis aregi. 76. vanaspatisati' athabhA sabhA 'nu sakSaNa nIce pramANe udhuM cha: khaDI vigerenuM cUrNa karI tenI vATa banAvIne te bhAMgavAthI je bhaMga thAya che te " samabhaMga'; athavA kyArAnI tarane bhAMgatAM thAya te paNa samabhaMga. 1. ahiM eTaluM vizeSa-ke jeonA haMmezAM samabha ga" thaIza ke che eo "anantakAya" hoya che; kemIpaNune lIdhe jeonA samabhaMga thatA hoya te nahiM. 2. upara mULa Adi daza vAnAM kahyAM te daza A pramANeH (1) bhUga, (2) 44, (3) 245, (4) tvayA, (5) parva, (6) pravAsa, (7) patra, (8) pu05, (6) mane (10) bhIla-me (pratye), nAM sthAna cha. 77. jenuM mULa vagere bhAMgavAthI vacce "hIra" na dekhAya che ane bIjAMpaNa je tevAM hoya te anantAya Myqi. 78. * hIra' eTale viSama che athavA dAMtA. For Private & Personal use only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'anantakAya ' nAM lakSaNa / (363) yatra skandhakaMdamUlazAkhAsu khalu vIkSyate / tvacA sthUlatarA kASTAt sA tvacAnantajIvikA // 79 // yeSAM mUlakaMdapatraphalapuSpatvacA bhavet / cakrAkAraH samacchedo bhaMge'nantAtmakaM hi tat // 80 // granthiH parvAtmikA bhaMgasthAna sAmAnyato'thavA / rajasA churitaM yasya bhaMge'nantAtmakaM hi tat // 81 // kedArazuSkatarikApuTavadbhidyate ca yat / prAguktalakSaNAbhAve'pyanantakAyikaM hi tat // 82 // yadAgamaH-cakkAbhaM bhajjamANassa gaMThIcuNNaghaNo bhave / / puDhavIsarisabheeNa aNaMtajIvaM viyANAhi // 83 // sakSIraM vApi niHkSIraM patraM gUDhaziraM ca yat / alakSyamANapatrArddhadvayasandhi ca yadbhavet // 84 // anantajIvaM tatsarvaM jJeyamityAdilakSaNaiH / bahuzrutebhyo jJeyAni lakSaNAnyaparANyapi // 85 // yugmam // skaMdha, kaMda, mULa ane zAkhAonI chAla mULakAthI vadhAre sthUla hoya te chAla ananakAyika che ema samajavuM. 79. tathA je mULa, kaMda, patra, phaLa, puSpa ane chAlane bhAMgatAM cakrAkAra samaccheda thAya te paNa anantakAyika jANavAM. 80. athavA sAmAnyata: parvarUpagraMthi te bhaMgasthAna -e bhaMgasthAna chedavAthI je aMdaranA rajavaDe AcchAdita dekhAya te paNa anantakAya kahevAya. 81. e zivAya; kayArAnI sUkAyalI taranA pipaDAnI jema jene bhaMga thAya te bhale kadAcita pUrvokta lakSaNathI rahita hoya te ye te anantakAyika samajavAM. 82. AgamamAM paNa kahyuM che ke - bhAMgavAthI jeno cakrasamAna AkAra thAya, jenI gAMTha parAgarNathI ghana-bharelI hoya, ane jene mATInI jema bhaMga thAya te anantakAya samajavAM. 83. kSIravALAM ke kSIravinAnAM, gumanavALAM, ane jenI be aradhIyAM vaccenI saMdhi jaNAtI na hoya, evA evA lakSaNavALAM patra sarve anantakAyika jANavAM. enAM bIjAM paNa lakSaNe che te bahuzruta-vidvAne pAsethI jANI levAM. 84-85. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (364) lokaprakAza / [ sarga 5 prayogolo yathAdhmAto jAtastaptasuvarNaruk / sarvo'pyagnipariNato nigodo'pi tathAGgibhiH // 86 // tatrApi bAdarAnantakAyikAH syurnekdhaa| mUlakazRMgaberAdyA pratyakSA janacakSuSAm // 87 // tathAhi-savvAu kaMdajAI sUraNakaMdo ya vajakaMdo ya / allahalidA ya tahA ahaM taha allakaccUro // 88 // sattAvarI virAlI kuMpAri taha thoharI galoina / lasaNaM vaMsakarillA gajara lUNo loDho // 89 // girikanni kisalapattA SiriMsuzrA thega allamutthA ya / taha lUNarukhkhachallI khillahaDo amayavallI ya // 9 // mUlA taha bhUmiruhA viruhA taha Takkavatthulo paDhamo / sUaravallo a tahA pallaMko komalaMbiliyA // 91 // bAlU taha piMDAlU haravaMti ee aNaMtanAmehiM / annamaNaMtaM neyaM lakhkhaNajuttIi smyaao|| 92 // . anye'pi snuhIprabhRtayo'nantakAyikA avaepaNae ityAdi prajJApanoktavAkyapravandhato jJeyAH // eka lokhaMDano goLo hoya ene tapAvIne suvarNa je cakacakita karIe tyAre te jema sarvata: agnithI vyAsa hoya che tema sarva nigoda paNa jIvathI vyApta che. 86. vaLI evA keTalAka bAdara anantakA paNa che, jevAM ke mULA, zIMgaDAM vagere, ke je ApaNe pratyakSa jANIe chIe. 87. te bAdara anantakAya nIce pramANe jANavA nI sarva jati, sU2, 11, dIdI 42, bImA , hI yurerI, saMtA1rI, viNI, bhA2, thAra, gaNe, dAsa, vaaNs||2saa, 042, dudhI, bohara, nariNI, sisayapatra, bhIrasubhA, the, dAdAbhAtha, sUvRkSanI chAsa, bhIai, sabharavesa, bhUsA, bhUmi za, vimA, Tarnu pa tra, sU42vesa, padayanI sAla, abhaya maineI, mAsu, piMDAla, tathA haravaMtI-eTalAM, ane evAM lakSaNavALAM bIjA paNa siddhAntamAM kahyAM hoya ta. 88-82.. vajI pannavApAsUtramA DA 'avae paNapa' ityAdi pAdhya 52thI 'snuhI' vagere paNa evAM jANavAM. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'pratyeka ' vanaspatikAyarnu lakSaNa / (365) iti sAdhAraNavanaspatibhedAH // pratyekalakSaNaM caivam yatra mUlAdidazake pratyaMgaM jantavaH pRthak / pratyekanAmakarmADhyAstatpratyekamihocyate // 93 // tathA ca AhuH jIvavicAre egasarIre ego jIvo jesiM tu te u ptteyaa| phalaphullachallikaThThA mUlA pattANi bIaANi // 94 // mUlAderyasya bhagnasya madhye hIraH pradRzyate / pratyekajIvaM tadvindyAdyadanyadapi tAdRzam // 95 / / yatra mUlaskandhakandazAkhAsu dRzyate sphuTam / tvacA kanIyasI kASTAt sA tvak pratyekajIvikA // 96 // tasya dvAdaza bhedAH syuH pratyekasya vanaspateH / yathA prasiddhitAn kAMzcit darzayAmi samAsataH // 97 / / e pramANe sAdhAraNa vanaspatinA bhedo kahyA. have "pratyeka vanaspatinuM lakSaNa nIce mujaba che - jyAM mULa vagere daze aMge pratyekanAmakarmAdivALA pRthak pRthak jaMtuo hoya che te pratyeka vanaspatikAya kahevAya che. 90. e saMbaMdhamAM "jIvavicAra" mAM kahyuM che ke - jenA eka zarIramAM eka jIva hoya che te pratyekavanaspatikAya che. daSTAnta tarIke phaLa, husa, tvayA, tSTa, bhUga, patra bhane mI04. 84. A mULa vagere gaNAvyAM tene bhAMgavAthI vacce "hIra" jevuM vartAya che mATe e sarva, tathA enA jevA bIjA paNa pratyekavanaspatikAya che. 5. jyAM mULa, kaMda, skaMdha ane zAkhAomAM kASTa karatAM spaSTa rIte pAtaLI tvacA dekhAya satvayA 55 pratye vanaspatilAya cha.86. AvI je pratyeka vanaspati-enA bAra bheda che. enuM samAsathI, jevuM prasiddha che evuM kaMI nirUpaNa karIe chIe. 97, Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [ sarga 5 vRkSA gucchA gulmA latAzca vallyazca parvagAzcaiva / tRNavalayaharItakauSadhijalaruhakuhaNAzca vijJeyAH / / 98 // vRkSAstatra dvibhedAH syu: phalodyahIjabhedataH / ekabIjaphalA: kecit bhUribIjaphalAH pare // 99 // aMkullajambUnimbAmrAH priyAlasAlapIlavaH / sallakIzailubakulabhillAtakabibhItakAH // 100 // harItakIputrajIvAH karaMjAriSTakiMzukAH / azokanAgapunnAgapramukhA ekabIjakAH // 101 // yugmam // kpitthtindukplkssdhvnygrodhdaaddimaaH| kadambakuTajA lodhaH phaNasazcandanArjunAH // 102 // kAkodumbarikA mAtuliMgastilakasaMjJakaH / samparNadadhiparNapramukhA bahubIjakAH // 103 // yugmam // pratyekameSAM vRkSANAM pratyekAsaMkhyajIvakAH / mUlakandaskandhazAkhAtvakpravAlA udiiritaaH|| 104 // vRkSa, zu27, zubha, satA, hI, parva, tRy, 1saya, zata, sauSadhi, 39 ane puruSa-mA mA2 pratye vanaspatinAle che. 88. emAM pahelo prakAra je vRkSa-te, enA phaLamAMthI nIkaLatA eka ke vizeSa bIjanI gaNa trIme, me 2i cha:-(1) 4IyutAni, (2) mane mAnyutami. 88. Ate, Y, Clu31. AIAkSa, priyAsa, sAsa, pAlu, sI, zaikSu, mada, Matd, milati, zataDI, putrA , 4204, ANI, zui, azo, nA, punnAsa vagaire ekabIjayuktaphaLavALAM che. 100-101. bhane pittha, ti, sakSa, 41, nyagrodha, bhi, 445, 4804, all, 54sa, caMdana, arjuna, kAkodumbarI, mAtaliMga, tilaka, saMpUrNa, dadhipaNuM vagere bahubIjayukta3 i cha. 102-103. A vRkSemAMnA darekanAM mULa, skaMdha, zAkhA, chAla tathA pravAlAmAM asaMkhya pratyeka jIva" 22sA che. 104. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'pratyeka ' vanaspatikAyanA bAra bheda / vRkSanA daza avyvo| (367) puSpANyanekajIvAni ekaiko'GgI dale dale / pratyekamekajIvAni bIjAni ca phalAni ca // 105 // ekaH pUrNataruskandhavyApI bhavati cetanaH / mUlAdayo dazApyasya bhavantyavayavA kila // 106 // tathoktaM sUtrakRtAMgavRttau zrutaskandha 2 adhyayana 3 pAhAvaramityAdyAlApakasya arthaH-atha aparaM etad zrAkhyAtaM tad darzayati-iha asmin jagati eke na tu sarve tathAkarmodayavartino vRkSayonikAH satvA bhavanti / tadavayavAzritAH ca apare vanaspatirUpA eva prANino bhavanti / tathAhi / yo hi ekaH vanaspatijIvaH sarvavRkSAvayavavyApI bhavati tasya ca apare tadavayaveSu mUlakandaskandhatvakzAkhApravAlapuSpapatraphalabIjabhUteSu dazasu sthAneSu jIvA: samutpadyante / te ca tatrotpadyamAnA vRkSayonikA vRkSavyutkramAzca utpadyante // mUlaM syAt bhUmisambaddhaM tatra kandaH samAzritaH / tatra skandha iti mitho bIjAntAH syuryutAH same // 107 // puSpa puNe aneka jIva che; patra patre eka jIva che, tema bIje bIjI ane phaLe phaLe paNa se che. 105. saMpUrNa tarUkaMdhamAM paNa eka jIva vyApI rahela che. mULa vagere daza upara kahI gayA chIe e daze enA avayavo che. 106. A saMbaMdhamAM "sUtrakRtAMga" nI vRttimAM dvitIya zrutaskaMdhanA adhyayana trIjAmAM AhAvara chatyAhithA 13 yatA * mAdA ' ( 54) bhAM 24 pramANe 4thu che: A jagatamAM keTalAeka, amuka karmonA udayavALA vRkSayani jIve che ane keTalAka enA avayavone AzrIne rahelA vanaspatirUpa ja jIva che. te A pramANe -vanaspatine je eka jIva che te AkhA vRkSanA avayavemAM vyApI rahela che, ane enA bIjA jIvo enA mULa 4-24-chA-zAmA-pAyA-y05-patra-chA bhane bhAbha-me za sthAnA-avayavA-bhAM utpanna thAya che. ane te tyAM utpanna thavAthI vRkSonika thAya che, ane vRkSamAM saMkrame che. vRkSanuM mULa bhUmi sAthe saMbaddha hoya che, kaMda ene AzrIne rahela che, ane skaMdha vaLI e kaMdane AzrIne rahela che. evI rIte bIja paryanta save paraspara joDAyelA che. 17. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (368) lokaprakAza / [ sarga 5 ataH pRthvIgatarasamAharanti same'pyamI / yAvat phalAni puSpasthaM bIjAni phalasaMgatam // 108 // zrAvaNAdicaturmAsyAM prAvRDvarSAsu bhUruhaH / sarvato bahulAhArA apAM bAhulyataH smRtAH // 109 // tataH zaradi hemante kramAdalpAlpabhojinaH / yAvadvasante'lpAhArA grISme'tyantamitAzanAH // 110 / / yattu grISme'pi drumAH syurdlpusspphlaadbhuutaaH| taduSNayonijIvAnAmutpAdAttatra bhUyasAm // 111 // iti bhagavatIsUtrazataka 7 uddeza 3 // nanu ca mUlAdayo dazApyevaM yadi pratyekadehibhiH / jAtA anekaistattasminnekamUlAdidhI: katham // 112 // atra ucyate / zleSaNadravyasaMmitrairghaTitAnekasarSapaiH / bhUrisarSaparUpApi vatirekaiva bhAsate // 113 // ema hovAthI, jyAM sudhI puSpa para phaLa Ave tyAMsudhI puSpadvArA ane phaLamAM bIja utpanna thAya tyAM sudhI phaLadvArA, e sarve sAthe ja pRthvImAM rahelA rasane AhAra kare che. 108. zrAvaNa vagere cAra mAsanI varSARtumAM, pANI bahoLuM hovAthI vRkSene bahu AhAra bhaNe che. 108. pachI zaradu ane hemanta RtuothI laIne cheka vasantaRtu sudhI eone alpa alpa AhAra maLe che. ane grISma RtumAM eone ekadama mita AhAra maLe che. 110. chatAM paNa grISmatra tumAM eonAM patra, puSpa ane phaLa suMdara hoya che e uSNaninA puSkaLa jIvanI utpattine pratApe ja. 111. e pramANe bhagavatIsUtranA sAtamA zatakanA trIjA uddezamAM kahyuM che. ahiM koI evI zaMkA upasthita kare ke jyAre mULa vagere daze (avayavo) A pramANe aneka pratyeka jIvAthI utpanna thAya che tyAre ene "ekamULAdika" kema kahevAya ? 112. e zaMkAnuM samAdhAna A pramANe - ghaNuM sarasavane kaI cIkAzavALA padArthamAM mizra karIne enI vATa banAvIe e vATa Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vanaspatinA gucchAdi bhedonuM svarUpa / (369) yathA te sarSapAH sarve svasvamAnAH pRthak pRthak / varterbuddhiM sRjanto'pi sthitAH svasvAvagAhanAH // 114 // tathA pratyekajIvAste pRthak svasvavapurbhUtaH / stRjantyekatra militA ekamalAdivAsanAm // 115 // yugmam // iha yad dveSarAgAbhyAM saMcitaM pUrvajanmani / heturekatra sambandhe tatkarma zleSaNopamam // 116 // kRtaivaMvidhakarmANo jIvAste srsspopmaaH| mUlAdi vartisthAnIyamiti dRSTAntayojanA // 117 // yugmam / / tilazaSkulikA piSTamayI tilavimizritA / anekatilajAtApi yathaikA pratibhAsate // 118 // ihApi dRSTAntayojanA prAgvat // zratha gucchAdayaH / vRntAkIbadarInIlItulasIkaramardikAH / yAvAsAghADaniguMDaya ityAdyA gucchajAtayaH // 119 // jo ke ghaNuM sarasava rUpa che to e eka ja che ema jaNAya che. eTale ke pRtha pRthapotapotAnA mAnavALA te sarve sarasavanA dANA vATa tarIke gaNAya che to paNa teo saghaLA potapotAnA avagAhamAM rahelA che, tema e sarva pratyeka jIva potapotAnAM nANAMnokhAM zarIravALA hovA cha.i, nyAre satra bhaNe che tyAre se bhUmAhi'che sevA suddhi utpanna 42 cha. 113-115. ahi, pUrvabhavamAM rAgadveSAdithI bAMdheluM je karma ekatratAno hetubhUta che tene "cIkAzavALA padArtha " samAna samajavuM; te te prakAranA karmo jemaNe bAMdhelAM che evA jIvone sarasavamAna samajavA; ane mULa Adine vATa samAna samajavA. 116-117. vaLI tilamizrita leTanI talasAMkaLI je ke aneka taladANAnI banelI che to paNa te eka vI. pAya che. 118. 21 mITAnta. (sabhA 59 752 pramANe yAnA 42vI.) ( addAmA lokamAM 8 pratyeka vanaspati " nA bAra bheda gaNAvyA emAMthI pahelA bheda'vRkss' nu, mApramANe 88 mA 4thI 118 bhA - sudhImA viveyana yu tyA2 5chI-) huvemAna 'guru' vagere leho viSe vivecana: za, mA2. jI, tulasI, 42mahI, pAso, maghAu, nizu vagere zukcha' nI jati che. 116. 47 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (370) lokaprakAza / [sarga 5 mallikAkundakoriMTayUthikAnavamallikAH / mudgaraH kaNavIrazca jAtyAdyA gulmajAtayaH // 120 / / azokacampakalatA nAgapadmalatA api / atimuktakavAsantIpramukhAH syulatA imAH // 121 // ekaica zAkhA yatskandhe mahatvaM vinirgatA / naivAnyAstAdRzaH sa syAllatAkhyazcampakAdikaH // 122 // kuSmAMDI puSI tumbI kAliMgI cirbhaTI tathA / gostanI kAravellI ca vallyaH karkoTikAdikAH // 123 // ikSuH vaMzaH vIraNAni drakkuDaH zara ityapi / vetraH naDazca kAzazca parvagA evamAdayaH // 124 // dUrvAdarbhArjunairaMDAH kuruvindakarohiSAH / suMkalyAkhyaM kSIrabisamityAdyAH tRNajAtayaH // 125 // pUgakharjUrasaralA nAlikeryazca ketakAH / tamAlatAlakandalyaH ityAdyAH valayAbhidhAH // 126 // mahi, hu, AriTa, yUthilI, navAdA, bhagarI, 402, on vagere 'zukSma 'nI jati cha. 120. azekalatA, caMpakalatA, nAgalatA, padmalatA, atimuktalatA, vAsanI vagere sAtAmA cha. 121. jenA kaMdhamAM ekaja heTI zAkhA uMcI nIkaLelI hoya, ane enA jevI bIjI eka paNa zAkhA na hoya e latA kahevAya. 122. aNu, puSI, tumI, nia, thIma, dakSa, resI tathA paramAta vagere 'vI'nIti cha. 123. kSu, vAMsa, vIra, , 12, neta2, na3, 10 vagere 5 seTave sAMdhAvaNI vanaspati cha. 124. ivA, , arjuna, meraTha, 43vi64, zariSa, sukhI, kSImisa vagere ondi 'ta'che. 125. sopArI, madhura, sarasa, nAjI2, 4, tamAsa, tasa, 3 vagere 'yasaya' 3pAya che. 126. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] te zivAyanA bInA bhedonuM svarUpa / (371) AryakadamanakamarubakamanDukIsarSapAbhidhau shaakau| api tandulIyavAstukamityAdyA haritakA jJeyAH // 127 // auSadhyaH phalapAkAntAH tA. sphuTA dhaanyjaatyH| caturvizatiruktAni tAni prAdhAnyataH kila // 128 // tathAhi / dhannAI cauvvIsa java gohuma sAli vIhi sahikA / kodava aNuyA kaMgU rAyala tila mugga mAsA ya // 129 // ayasi harimaMtha tiuDaga nipphAva silaM rAyamAsA ya / ukhkhU masUra tuvarI kulattha taha dhannaya kalAyA ||130||iti|| ruhanti jalamadhye ye te syurjalaruhA ime / kadambazaivalakazerukAH padmabhido matAH // 131 // kuhaNA api bodhavyA nAmAntaratirohitAH / sphuTA dezavizeSeSu caturthopAMgadarzitAH // 132 // tdythaa| se kiMti kuhaNA / kuhaNA aNegavihA paNNattA / taM jahA / zrAekAe kuhaNe kuNNake davvahaliyA sappAe sajAe sattAe vaMsINahiyA kurue| jeyA vaNNe tahappagArA settaM kuhaNA / ityaadi| ___ mAya, mana, bha353, maMDI, sarSaya, tainane tathA vAstu kore harita' upAya cha. 127. pAka taiyAra thayelA tamAma prakAranA dhAnya-e "aiSadhIo" che. enI mukhya yAvIzata cha. 128. te yAvI yA pramANa:-45, godhama, zAsa, bhAta, sADIyA , harA, A3, sin 2sayasa, tana, mana, 2576, matasI, haribhatha, ti , nizava, sisa, rAyamAsa, bhu, bhasU2, tu12, 3thI, yA, aneya. 128. 130. jaLanI aMdara uge che e "jaLarUha. jevAM ke kadaMba, zivala, kazeka, tathA kamaLanI jati. 131. haNa" paNa jaLarUhanI jAtivizeSa che. keI dezamAM prasiddha haze. enA viSe kuTapaNe cothA upAMgamAM vivecana che. 132. tyAM A pramANe kahyuM che - '1955' zuche ? 7 ane prA2nA jAya che. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| (372) sarga5 gucchAdInAM ca mUlAdhA api SaT saMkhyajIvakAH / sUtre hi vRkSamUlAderevoktA'saMkhyajIvatA // 133 // tathoktaM vanaspatisaptatau rukhkhANamasaMkhajiA malA kaMdA tayA ya khaMdhA y| sAlA tahA pavAlA puDho puDho hu~ti nAyavvA // 134 // gucchAINaM puNa saMkhajIvayA najaye imaM pAyam / rukhkhANaM ciya jamasaMkhajIvabhAvo sue bhaNio // 135 // atrAyaM vizeSaH-tAlazca nAlikerI ca saralazca vanaspatiH / ekajIvaskandha eSAM patrapuSpAdi sarvavat / / 136 // tathA paMcamAMge tridhA vRkSAH prajJaptA gaNadhAribhiH / anantAsaMkhyasaMkhyAtajIvakAste kramAdime // 137 // tatrAdyAH zRMgaverAdyAH kapitthAmrAdikAH pare / saMkhyAtajIvakA ye ca jJeyA gAthAdvayena te // 138 // enA varNane anusarIne-jevA enA raMga hoya te pramANe-jUdA jUdA prakAranA kuhaNa DAya. tyAdi. | guccha vagerenAM mULa Adi chaye saMkhyAta vALA che. sUtrane viSe vRkSanA mULAdine ja masa yayAvANI hyA cha. 133. vanaspatisaptatikAmAM kahyuM che ke: vRkSanA mULa, kaMda, vacA, dha, zAkhA tathA pravAla-eene viSe pRthaka pRthak darekamAM asaMkhya jIve che, gucacha vageremAM prAya: saMkhyAta jIve che, ane vRkSa vageremAM asaMkhya jIve che ema sUtramAM kahyuM che. 13-13pa. phera eTale ke tADa, nALIerI ane saralavanaspati-eonA skaMdhane viSe eka jIva che; emanAM patrapuSpa vageremAM sarvanI peThe che. 136. tathA pAMcamA aMgamAM gaNadharanA kahevA pramANe traNa prakAranA vRkSe che; (1) anaMta 4ni, (2) 25saya mi sane (3) sayAtAyA. memA 'gave2' vagere pahelA prakAranAM che. kapitha, AMbo vagere bIjA prakAranAM che; ane trIjA prakAranAM nIce be gAthAomAM gaNuvyA pramANe che. 137-138. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ekAnekajIvavALI vanaspati / (373) taccedam- tAle tamAle takali tetalisAle ya sAlakallANe / sarale jIvai keyai kaMdali taha cammarukhkhe ya // 139 // cuakhkhahiMgurukhkhe lavaMgurukhkhe ya hoi bodhavve / pUyaphalIkhajjUrI bodhavvA nAlierI ya // 140 // tathA prajJApanAvRttau api tAlasaralanAlikerIgrahaNaM upalakSaNam / tena anyeSAM api yathAgamaM ekajIvAdhiSTitatvaM skandhasya pratipattavyam / iti // zRMgATakasya gucchaH syAdanekajIvakaH kila / patrANyekaikajIvAni dvau dvau jIvau phalaMprati // 141 / / puSpANAM tu ayaM vizeSa: jalasthalodbhUtatayA dvidhA sumanasaH smRtAH / nAlabaddhA vRntabaddhAH pratyekaM dvividhAstu tAH // 142 // yAH kAzcinnAlikAbaddhAstAH syuH sNkhyeyjiivkaaH| anantajIvakA jJeyAH snuhIprabhRtijAH punH|| 143 // te mA pramANe:-tAsa, tamAsa, tasi, tetasisAsa, sAsalyAna, sasa, tA, tI, sI, yakSa, nyUtavRkSa, vRikSa, sAkSa, sI, manu ane. nAgIyarI. 138-140. vaNI prajJAnA-pannavANa-sUtranI vRttimA 55] 4thucha:-- tADa, sarala ane nALIerInuM je grahaNa karyuM che te upalakSaNa tarIke che mATe bIjA vRkSonA skaMdha paNa AgamamAM kahyA pramANe eka jIvathI adhichita che ema samajavAnuM che. zaMgATaka eTale zIMgoDAnA gucchamAM aneka jIva che, enA patramAM darekamAM eka jIva che, ane enA phaLamAM darekamAM be jIva che. 141. vaLI pupanA saMbaMdhamAM nIce pramANe vizeSa che:-- pupa be prakAranAM kahyAM che: (1) jaLarUha ane (2) sthaLarUha. emAM pAchA darekanA babbe bheda che-" nALabaddha" ane vRtabaddha." emAM je keTalAka nALabaddha che e saMkhyAtavALA cha, bhane mIta nuDI-thAra vagere, vRtAcha ma mananta .142-143. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (374) lokaprakAza / [sarga 5 kiMca padmotpalanalinAnAM saugandhikasubhagakokanadakAnAm / aravindAnAM ca tathA zatapatrasahasrapatrANAm // 144 // bRntaM bAhyadalAni ca sakesarANi syurekajIvasya / pRthagekaikajIvAnyantardalakesarANi bIjAni // 145 // yugmam // parvagANAM taNAnAM ca ayaM vizeSa: drakuDItunaDAdInAM sarvavaMzabhidAM tathA / bhavantyekasya jIvasya parvAkSiparimoTakAH // 146 // tatrAkSi procyate granthiH pratItaM parva srvtH| cakrAkAraM parvapariveSTanaM parimoTakaH // 147 // patrANi pratyekameSAmekajIvAzritAni vai / puSpANyanekajIvAni proktAni paramarSibhiH // 148 // phaleSu ca eSAmayaM vizeSaH puSpaphalaM kAliMgaM tumbaM cirbhaTamatha trapuSasaMjJam / ghoSAtakaM paTolaM tindUkaM caiva tendUSam // 149 // eteSAM ca- vRntagarbhakaTAhAnAmeko jIvaH samarthakaH / pRthagjIvAni patrANi bIjAni kesarANyapi // 150 / / qvi 4A, SALA, nalina, saugAdhira, subhA, 6, 12vida, zatapatra, tathA shkhpatra,--A pupanA vRta tathA kesara bAda ekajIvanA che; tathA antardakesara ane bIyAM pratyeka pRthaka pRthaku ekajIvavALA che. 144-145. parvaga ane tRNamAM nIce mujhaba vizeSa che: drakuDI, Izna ane naDa vagerenA, tathA sarva jAtinA vAMsanA, parva, akSi ane parimoTakaeka jIvanA hoya che. ( ahiM akSi eTale gAMTha samajavAnuM parva eTale sAMdhe, ane parimoTa eTale parva uparanuM cakAkAra veina. ) Amane patra patre eka jIva hoya che, ane puSpa puSpa aneka jIva hoya che. 146-148. emanAM phaLamAM nIce pramANe vizeSa che - pu.53, li, tuma, ziTa, puSa, dhApAta, 20, tihu ane teSa--sAmanA Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vanaspatinA zeSa bhedonuM svarUpa. ( 379) etacca sarva arthataH kvacit pAThatazca prAyaH prajJApanAgatameva // zrIhemacandrasaribhizca abhidhAnacintAmaNau ityuktam kuraMTAdyA agrabIjA mUlajAstUtpalAdayaH / parvayonaya ikSvAdyAH skandhajAH sallakImukhAH // 151 // zAlyAdayo bIjaruhA: saMmUrchajAstRNAdayaH / syurvanaspatikAyasya SaDetA mUlajAtayaH // 152 // idamarthataH prathamAMge'pi dazavaikAlike'pi // jIvAbhigame tu-catasro mukhyavayaH syuH tAvacchatAzca tadbhidaH / khyAtA mukhyalatA aSTau tAvacchatAzca tadbhidaH // 153 // nAmagrAhaM tu tA noktAH prAktanairapi paMDitaH / tato na tatra doSo naH tatpadavyanusAriNAm // 154 // trayo haritakA yAH syuH jalasthalobhayodbhavAH / bhedAH zatAni tAvanti tavAntarabhedajAH // 155 // vaMta, garbha ane kaTAhane eka jIva che, ane patra, bIja tathA kesaranA pRthaka pRthaka jIva che. 148-150. A bhAvArthanuM pannavaNusUtramAM kahyuM che ane e saMbaMdhI pATha paNa kavacit evA ja che. vaLI zrI hemacaMdrAcArya kRta abhiyAna cintAmaNimAM ema kahyuM che ke - (1) "kuraMTa ' vagere agrakhIjavALAM; utpaLa vagere mULAtpanna; (3) zeraDI vagere parvayAnika, (4) salakI vagere skaMdhathI utpanna thayelA; (5) zALa Adi bIjotpanna ane (6) tRNu vagere saMmUIimaA, vanaspatikAyanI cha mULa jAti che. 1pa1-1para. pahelA "aMga" mAM ane "dazavaikAlika" mAM paNa e ja bhAvArthanuM kahevuM che. paNa jIvAligbh'bho to, mukhya vallI cAra che ane enA cAraso prakAra che. mukhya latA ATha che ane enA mAso 2 cha" oma yuM che. 153. paNa eonAM nAmaThAma pUrvAcAryoe paNa kayAM AvyAM nathI mATe emane pagale cAlanArA amArA jevAono nAma na ApI zakavAmAM kaMI doSa"nathI. 154. - have haritakI eTale lIlotarI traNa prakAranI che: (1) jaLAtpanna, (2) sthaLotpanna ane (3) stha-bhayatra utpanna thatI. sAledAnAvaNI so avAntara aho cha. 155.. Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (376) lokaprakAza / [sarga 5 sahasraM vRntabaddhAni vRntAkAdiphalAnyatha / sahasraM nAlabaddhAni hariteSveva tAnyapi // 156 // kiMca mUlatvakASTaniryAsapatrapuSpaphalAnyapi / gandhAMgabhedA: saptAmI jinairuktA vanaspatau // 157 // mUlamauzIravAlAdi tvak prasiddhA tjaadikaa| kASTaM ca kAkatuMDAdi niryAso ghanasAravat // 158 // patraM tamAlapatrAdi priyaMgvAdisumAnyapi / kakolailAlavaMgAdi phale jAtiphalAdyapi // 159 // yugmm|| malAdayaste saptApi nAnAvarNA bhavantyataH / guNitA: paMcabhirvarNai: paMcatriMzat bhavanti hi // 160 // durgandhAbhAvataH zreSTagandhenaikena taadditaaH| te paMcatriMzadeva syurekena guNitaM hi tat // 161 // nAnArasAzca te sarve tataH paMcarasAhatAH / saMjAtaH zatamekaM te paMcasaptatisaMyutam // 162 // eka sahastra prakAranA vRtabaddha vRntAkAdi phaLe che tathA eka sahasa prakAranA nALabaddha jA-ye sarvanAmA huritahI'mA samAveza thAyacha. 156. vaLI mULa, chAla, kAka, rasa, patra, puSpa ane phaLa-e sAtene vanaspatinA sugaMdhavALA aMgabheda kahyAM che. 157. jemakemULa khaza tathA vALA vagerenA sugaMdhi che, chAla tajanI sugaMdhi che, kASTa kAkatuMDanuM ane rasa ghanasArane sugaMdhi che. patra tamAlapatranAM sugandhi che, puSpa priyaMgu vagerenAM sugaMdhi che, ane phaLamAM kakkola, elacI, lavaMga ane jAyaphaLa vagere sugadhi cha. 158-156. vaLI A mULa vagere sAte aMgenA vividha pAMca varNa-raMga hoya che. mATe teone pAMcavaDe guNatAM eenA (74pa35) pAMtrIza bheda thAya che. 160. - emanAmAM durgadhane to abhAva che; phakta eka zreSTha sugaMdhaja che. mATe e pUrvokata pAMtrIzanI saMkhyAne eka vaDe guNatAM eTalA ja bheda rahyA ( vadhatA nathI ). 161. - vaLI emAM nAnA prakAranA pAMca rasa hoya che mATe e pAMtrIza bheda che ene pAMca vaDe guNatAM ekasone paMcetera bheda thAya che. 162. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatinA ' gandhAMga ' ane ' gandhAMga ' nA uttarottara bheda | sparzAstu yadyapyaSTApi saMbhavantyeva vastutaH / tathApyeSAM prazastatvAt gRhyante te'pi tAdRzAH // 163 // talaghUSNamRdusnigdhaiH sparzerete caturguNAH / zatAni sapta jAtAni gandhAGgAnAM dizAnayA // 164 // uktaM ca jIvAbhigamavRttau - dravyaloka ] mUlatayakaDunijjhAsapattapupphaphalamAigandhaMgA / vAduttarabheyA gandhaMgasayA muNeyavvA // 165 // ( 377 ) sUtrAlApazca- katiM bhaMte gaMdhaMgA / goyama satta gaMdhaMgA / sattagaMdhaMgasayA / ityAdi // evaM vayAdisUtrAlApA api vAcyAH // lokaitha | zUnya saptAMka hastAzvasUryenduvasuvahnayaH / etatsaMkhyAMka nirdiSTo vanabhAraH prakIrtitaH // 166 // pAThAntare ca rAmo vasavazcandraH sUryo bhUmistathaiva ca / muniH zUnyaM samAdiSTabhArasaMkhyA nigadyate // 167 // kharI rIte te rasa AThe che, te paNa pastuta ga dhAMgA prazasta hAvAthI, A rasA paNu, enA jevA prazasta che eTalAja arthAt pAMca ja grahaNa karyA che. 163. vaLI laghu, uSNu, mRdu ane snigdha ema cAra jAtanA sparze che. te A cAranI saMkhyAvaDe guNavAthI gadhAMgeAnA ( 17544=700) sAtaseA bheda eka dara thayA. 164. A saMbaMdhamAM ' jIvAbhigama ' nI vRttimAM kahyuM che keH-- bhUNa, tvayA, aSTa, niryAsa ( rasa ), patra, puSpa ane i-ArasA gaMdhAMgI che senA vArya vagerenelaIne uttarAttara bheda se gayAMga eTale 100x7=000 sAtasA thAya. 165. yA saMbaMdhAM sUtramAM nIce pramANe 'masApa' che: gAtamagaNadhara pUche che-- he bhagavata, gaMdhAMga keTalA ? ene zrIvIra uttara Ape che. huM gAtama, gaMdhAMga sAta che ane enA ekaMdara bheddA sAtaseA che. vallI AdinA saMbaMdhamAM paNa AvA ja * sUtrAlApa ' che. vaLI vyavahAramAM 3811272970 ATaleA vanaspatibhAra kahyo che; jo ke pAThAntara pramANe 38112170 mATo uhyo che. 166-167. 48 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 378) lokaprakAza / [ sarga 5 ekaikajAterekaikapatrapracayato bhavet / proktasaMkhyemaNairbhAraste tvaSTAdaza bhUruhAm // 168 / / tathA catvAro'puSpakA bhArA aSTau ca phalapuSpitAH / syurvallInAM ca SaD bhArAH zeSanAgena bhASitam // 169 // ityAdi ucyate // iti bAdarANAM bhedAH // 1 // prasiddhAH sapta yAH pRthvyaH vasumatyaSTamI punaH / ISatprAgbhArAbhidhA syAttAsu svasthAnato'STasu // 170 // adholoke ca pAtAlakalazAvalibhittiSu / bhavaneSvasurAdInAM nArakAvasatheSu ca // 171 // Urdhvaloke vimAneSu vimAnaprastaTeSu ca / tiryagloke ca kUTAdriprAgbhAravijayAdiSu // 172 / / vakSaskAravarSazailajagatIvedikAdiSu / dvAradvIpasamudreSu pRthivIkAyikodbhavaH // 173 // caturbhiH klaapkm|| iti pRthvIkAyasthAnAni // dareka jAtinA akeka patrane ekaThThA karatAM, e kahI eTalI saMkhyA jeTalA maNuM thAya tyAre se 'bhAra' thAya. sevA sadA 'sAra' vanaspati che. 168. emAM puSpavinAnI cAra bhAra che, phaLapuSpavALI ATha bhAra che ane "valI" cha bhAra cheema zeSanAganuM arthAt cokkasa nirNayapUrvaka -vacana che. 169. ema lokokti che. ___ pramANe mA2' le ' vidhe viveyana saMpUrNa. ( pa 2 ). have "bAdara" pRthvIkAyikajInAM sthAna viSe. sAta pRthvIo prasiddha che te, ane AThamI "ISaprAglAra' nAmanI che-e AThe pRthvI emAM; adholekamAM pAtALakaLazAonI bhIMtamAM, asura vagerenA bhavanamAM ane nArakonA sthAnamAM urdhvIkamAM vimAnamAM tathA vimAnonA prastAmAM tiryagalokamAM kaTaparvatomAM, prAglAraviya vageremAM, vakSaskAra parvatamAM, varSa-zela-jagatIne koTa-vedikA vagere dvAra- dI5 mana samudrImA 'svasthAnata:' pRthvIyi vAnI hatpatti cha. 170-173. have "bAdara" apakAyanA sthAna viSe. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] dara pRthvIkA AdikanA sthAno / svasthAnato'mbukAyAnAM sthAnAnyuktAni sUribhiH / ghanodadhivalayeSu ghanodadhiSu saptasu // 174 // adhaH pAtAla kumbheSu bhavaneSvAsureSu ca / Urdhvaloke vimAneSu svargapuSkaraNISu ca // 175 // tiryagloke ca kUpeSu nadInadasarassu ca / nirjharojjharavApISu garttAkedArapaMktiSu // 176 // kiMca jalAzayeSu sarveSu zAzvatAzAzvateSu ca / dvIpeSu ca samudreSu bAdarApkAyasambhavaH // 177 // kalApakam // iti zrakAyasthAnAni // svasthAnato'gnikAyAnAM sthAnamA hurjinezvarAH / narakSetraM dvipAthodhasArdhadvIpadvayAtmakam // 178 // tatrApi kAle yugalinAmagniH kAle ca bilavAsinAm / videheSveva sarvAsu karmabhUSu tato'nyadA // 179 // UrdhvAdholokayornAyaM tiryagloke'pyasau bhavet / sadA videhe bharatairavateSu ca karhicit // 180 // ( 379 ) ghane dhinA valayAmAM sAta dhaneAdhimAM, adha: pAtALakaLaze mAM tathA asurAnA bhavaneAmAM; va vimAnAmAM tathA svarga nI puSkaraNIomAM, tiya k kuvAemAM, nadI nada ane taLAvAmAM, jharaNAvALI vAvAmAM, khAie tathA kayArAenI hArAmAM; tathA zAzvata-azAzvata sarva jaLAshobhaaN tathA dvIpa bhane samudrobhAM 'svasthAnata: ' mohara mAyano saMbhava che. 174 - 177. have bAdara agnikAya jIveAnAM sthAna viSe. 'svasthAnathI' agnikAyAnu sthAna e samudra ane aDhIDhIpAtmaka manuSyakSetra che. temAM paNa yugaLIyAone tathA khilavAsIone amuka kALe agni hoya che. . viAmAM huMmezAM hAya che tathA sarva karyuM bhUmiemAM kAika kALe hAya che. 178-179 vaLI urdhva ane adheAlAkamAM e nathI hotA, tiya glAkamAM hAya che, videhamAM hammezAM hAya che, tathA bharatakSetra ane airavatakSetramAM te kAIka samaye hAya che. 180, Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / pAkadAhAdisaMtApaM tanute narakeSu yaH / sa nAgniH kintu tattulyAMste vikurvanti pudgalAn // 189 // (350) yA coSNavedanA teSu zrUyate'tyantadAruNA / pRthivyApuinajAnAM riyAmAM sa tAdazaH // 2 // tathoktam nanu saptasvapi pRthvISu tejaskAyikavarjapRthvI kAyikA disparzo nArakAraNAM yuktaH teSAM tAsu vidyamAnatvAt / tejaskAyasparzastu katham / bAdaratejasAM samayakSetre eva sadbhAvAt / sUkSmatejasAM punastatra sadbhA aspi sparzanendriyAviSayatvAt iti // atrocyate / iha tejaskAyikasyeva paramAdhArmikanirmitajvalana sadRzavastunaH sparzaH tejaskAyikasparzaH iti vyAkhyeyam / na tu sAkSAttejaskAyikasyaiva // zrathavA bhavAntarAnubhUtatejaskAyikaparyAyapRthivIkAyikasparzApekSayA vyAkhyeyam // iti bhgvtiirAtaja zurU saherA ja vRttau // [ sarve T vaLI narakane viSe je pAka, dAha vagere duHkhAneA anubhava karAve che te kaiM agni nathI paNa paramAdhAmIee viSuve lA agnijevA pudgaLA che. ane te narakanA jIvAne je uSNa vedanA thatI kahevAya che te pRthvI vagere pudgaLAnA evA prakAranA pariNAma che. 181-182. A saMbaMdhamAM bhagavatI sUtranA teramA zatakanA cAthA uddezanI vRttimAM nIce pramANe zuM che spa "" koi mANasa ahiM evI zaMkA upasthita kare ke " sAte pRthvIemAM nArakInA jIveAne tejaskAya vinA bIjA traNa arthAt pRthvIkAya-aplAya ane vAyukAyanA, spa thAya che ema kaheA che te teA yukta che kemake tyAM te traNe vidyamAna che; parantu teone tejaskAyane kayAMthI-kevIrIte thAya ? na ja thAya. kemake khAdara tejaskAya manuSyakSetramAM ja hoya che, ane sUkSma tejaskAyA tyAM che kharA paNa te sparzendriyanA viSaya nathI. AzakAnuM samAdhAna A pramANe:-- ahIM ' tejaskAya ' mAMnA ' tejas' nA artha 'paramAdhAmIkRta agnisadeza' levo, eTale, ' tejaskAyanA sparza '-aneA atha ema ke--paramAdhAmInI nIpajAvelI agnisarakhI vastunA sparza -je tejaskAyanA ja jANe spa hAya eNvA lAge che. ( sAkSAt tejaskAyanA sparza kare che ema amArU kahevuM nathI ). athavA 'kAi anya bhavamAM anubhavelA tejaskAyikanA paryAyeA sarakhA pRthvIkAyikanA sparzI ' ema levuM. vastu Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dubyaloka bAdara pRthvIkAya AdikanA sthaano| svargAdau dhUpaghaTayAdi zrUyate yatkilAgame / tattulyAH pudgalAste'pi kRtrimAkRtrimAtmakAH // 183 // etacca arthata: prAyaH tRtIyaturyopAMgayoreva // granthAntare'pi paMciMdiyaegidiya udve ya ahe ya tiriyaloe ya / vigaliMdiyajIvA puNa tiriyaloe muNeyavvA // 184 // puDhavIAuvaNassai bArasakappesu saptapuDhavIsu / puDhavI jAsiddhisilA teU narakhittatiriloe // 185 // suraloavAvimajjhe macchAi natthi jalayarA jIvA / gevije na hu vAvI vAviprabhAve jalaM natthi // 186 // iti agnikAyasthAnam // ___ ghanAnilavalayeSu ghanAnileSu saptasu / tanuvAtavalayeSu tanuvAteSu saptasu // 187 // adholoke ca pAtAlakumbheSu bhavaneSu ca / chidreSu niSkuTeSvevaM svasthAnaM vAyukAyinAm // 188 // yugmam // svagadimAM dhUpaghaTI vagere hovAnuM AgamamAM kahevAya che te paNa A tejaskAya sadaza kRtrima temaja akRtrima puddagaLe che. 183. A bhAvArthanuM trIjA ane cothA upAMgamAM ja kaheluM che. anya granthamAM paNa kahyuM che ke - paMcendriya ane ekendriya prANIo urdhva-ardha-ane tiryagarlokamAM hoya che paNa vikalendriya eTale be-traNa ane-cAra indriyAvALA te tiryaMgakamAM ja samajavA. ' pRthvIkAya. akAya ane vanaspatikAya bAra devalokamAM ane sAta pRthvIomAM hoya che. emAM ye prathvIkAya yAvatu siddhazilA sudhI hoya che ane teukAya eTale tejasukAya-agnikAya tirya. zlokane viSe manuSyakSetramAM hoya che. vaLI devalokanI vAvamAM :masyAdi jaLacara jIvo hotA nathI, zreyakamAM vAva hotI nathI ane vAne abhAve jaLa paNa hoya nahiM. 184-189. have bAra vAyukAyajInA sthAna viSe. ghanavAyunA valayane viSe sAta ghanavAyumAM, tanuvAyunA valayane viSe sAta tanavAyumAM, alokane viSe pAtALakuMbhamAM, bhavanamAM, chidromAM ane niSkaTane viSe vAyukAnuM svasthAna cha. 187-188. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 382 ) lokaprakAza / Urdhvaloke ca kalpeSu vimAneSu tadAliSu / vimAnaprastaTacchidraniSkuTeSu tadudbhavaH // 189 // tiryagloke dikSu viditvadhazcordhvaM ca tajjaniH / jagatyAdigavAkSeSu lokaniSkuTakeSu ca // 190 // iti vAyukAyasthAnam // pratyekaH sAdhAraNazca dvividho'pi vanaspatiH / prAyo'SkAyasamaH sthAnaiH jalAbhAve hyasau kutaH // 199 // iti vanaspatisthAnam // upapAtasamudghAtanijasthAnaiH bhavanti hi / lokasaMkhyAtame bhAge paryAptA bAdarA ime // 992 // tatra vAyoH tu yaM vizeSa: paMcasaMgrahavRttau - // bAyarapavaNA asaMkhejjetti | lokasya yatkimapi zuSiraM tatra sarvatra paryAptabAdaravAyavaH prasarpanti / yatpunaH pratinibiDanicitatayA zuSirahInaM kanakagirimadhyAdi tatra na / tacca lokasyAsaMkhyeyabhAgamAtram / tata: ekamasaMkhyeyabhAgaM muktvA zeSeSu sarveSu api asaMkhyeyeSu bhAgeSu vAyavo vartante / iti // UrdhvalAkane viSe sarva devalAkAmAM--vimAnAmAM ane emanI zreNuomAM, vaLI vimAnAnA prastaTe, chidro ane niSkuTAmAM A vAyukAyajIvAnI utpatti che. 189. vaLI tiya galeAkane viSe dizAomAM temaja vidizAomAM, upara temaja nIce, tema vaLI 'jagatI' AdikanA gavAkSAmAM ane leAkeAnA gRhAdyAnAmAM paNa vAyukAyanI utpatti che. 190, have khAdara vanaspatikAyajIvAnA sthAna viSe. je apkAyanAM sthAna che teja pratyeka ane sAdhAraNa-banne prakAranI vanaspatinAM sthAne che. AzunyAM k hoya tyAM vanaspati hoya. 181. iti. [ sarga 5 A paryApta khAdara jIveAnAM upapAta, samudhdhAta ane svasthAnA 'leka'nA asakhyamA lAgabhAM hoya che. 182. paNa emAM, vAyunA saMbaMdhamAM pAMcasa MgrahavRttimAM vizeSatA batAvI che te A pramANe:'so' bhAM nayAM nayAM posAlu che tyAM sarvatra paryApta mahara - vAyuno vistAra che. pazu bhe3yvatanA madhyabhAga vagere je je pradeza atyanta nibIDa ane nicita hAine polANa vinAnA hAya tyAM te vAyunA pracAra nathI. e pradeza * leAka ' nA asaMkhyamA bhAga jeTalA che, eTale eTalA e pradeza zivAya mIjI sarva jagAe A vAyunA saMcAra che. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bAdara paryApta agnikAyanA traNa prakAra / (383) paryAptabAdaravanaspatayaH upapAtasamudghAtAbhyAM sarvalokavyApinaH svasthAnato lokaasNkhyeybhaage| iti prjnyaapnaavRttau|| aparyAptAstu sarve svasthAnaH paryAptasannibhAH / upapAtasamudghAtaistvazeSalokavattinaH // 193 // navaram vahnikAyastvaparyAtastiryaglokasya tahake / upapAtena nirdiSTo dvayorlokakapATayoH // 194 // taJcaivam / zrAlokAntaM dIrgha sArdhadvIpAmbudhidvayavizAle / adhaUrdhva lokAntaspRzI kapATe ubhe kalpye // 195 // tayoH kapATayoH tiryagloke'ntyAmbhodhisImani / yojanASTAdazazatabAhalye sarvato'pi hi // 196 // aparyAptabAdarAgneH sthAnaM syAdupapAtataH / tiryaglokaM kapATasthameva ke'pyatra manvate // 197 // tridhA bAdaraparyAptA: tejaskAyikadehinaH / syurekabhavikA baddhAyuSazcAbhyuditAyuSaH // 198 // vaLI paryApta bAdara vanaspatinA upapAta ane samudyAta savalokane viSe hoya che ane enA "svasthAna lokanA asaMkhyamA bhAgamAM hoya che-ema pannavaNAsUtranI vRttinA kartA kahe che. sarve aparyApta' nA svasthAna "payata" nI sarakhA ja che. ane enA upapAta ane samudRghAta sarvalokamAM hoya che. 193. ahiM kaMI vizeSatA che te A pramANe - aparyApta agnikAya upapAtavaDe tiryazlokanA taTa para be lokarUpa kapATamAM rahelo che. te A pramANe - cheka lekAMta sudhI dIrgha, aDhIdvIpasahita be sAgaropama jeTalA vistRta tathA uttara ane dakSiNa dizAe lekAMtane sparza karatA hoya evA be kapATo kalpavA. 195. e beu kapAmAM, tathA-aMtima samudrasudhInA ane sarvata: aDhArazata jananI jADAIvALA evA tiryazlokamAM, upapAtathI "aparyAptabAdaraagnikAya" nuM sthAna che. je ke keTalAka ema kahe che ke kapATastha tiryaloka ja enuM sthAna che. 196-17. 25ryAsa abhiDAyanA nA mecha: (1) 44vI (2) makhAyu ane (3 astiAyu. 158. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 384 ) lokprkaash| [sarga 5 tatra ye'nantarabhave utpatsyante'gnikAyiSu / aparyAptabAdareSu ta ekabhavikAH smRtAH // 199 // ye tu pUrvabhavasatkatRtIyAMzAdiSu dhruvam / baddhasthUlA'paryAptyAgnyAyuSkA badghAyuSazca te // 200 / / ye tu pUrvabhavaM tyaktvA sAkSAdanubhavanti vai|| sthUlAparyAptavahnayAyuste bhavantyuditAyuSaH // 201 // tatraikabhavikA baddhAyuSazca dravyataH kila / sthUlAparyAptAgnayaH syuH bhAvatastUditAyuSaH // 202 // dravyato bAdarA'paryAptAgnibhiH na prayojanam / sthUlAparyAptAgnayo ye bhAvataH taiH prayojanam // 203 // yadyapyuktakapATAbhyAM tiryaglokAca ye bahiH / uditabAdarAparyAptAgnyAyuSkA bhavanti hi // 204 // tepyucyante tathAtvena RjusUtranayAzrayAt / tathApi vyavahArasya nayasyAzrayaNAdiha / / 205 // tatazra emAM je bhaviSyanA-anantara bhavamAM aparyAptabAdara agnikAyane viSe utpanna thavAnaDAya chatamA ' mavI' uDavAyacaM. 18e. jeoe gatabhavanA tRtIyAMzane viSe bAdara aparyApta agnikAyanuM AyuSya bAMdhela hAya cha mer| jaddhAyu ' upAya che. 200 vaLI jeo pUrvabhavane choDIne bAdaraaparyAptaagnikAyanuM AyuSya anubhave che te ahitAyu upAya che. 201. e traNemAM pahelA ane bIjA prakAravALA " dravyathI" bAdaraaparyAptaagnikAya che, ane trIta vANAsAthI'cha.202. atyAre ahiM ApaNe "dravyathI" jeo bAdaraaparyAptaagnikAya che temanI sAthe prayogananathI. 'sAthI' ra sevA cha memanI sAthe prayAsana cha. 203. ane tethI, yadyapi pUrvokta pATathakI ane tiryakathI bahAra jeo uditabAdaraapayAmaagnikAyanA AyuSyavALA hoya che teo paNa ' trAjusUtranayathI' e jAtanA kahevAya che, te paNa vyavahAranayathI, jeo svasthAnasamaNivALA beu kapATamAM rahelA hoya Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 6 eka " paryApta ' nI nizrAeM ' asaMkhya ' ' aparyApta ' hoya / ( 386 ) ye svasthAnasamazzreNikapATadvayasaMsthitAH / svasthAnAnugate ye ca tiryagloke praviSTakAH // 206 // te eva vyapadizyante'paryAptabAdarAgnayaH / zeSAH kapATAntarAlasthitA naiva tathoditAH // 207 // | kalApakam // ye nAdyApyAgatastiryagUloke'thavA kapATayoH / te prAktanabhavAvasthA eva gaNyA manISibhiH // 208 // uktaM ca prajJApanAvRttau - paNayAlalakhkhapihulA dunni kavADA ya chadisiM puTThA / logaMte tesi to je teu te U dhippanti // 209 // tata uktam -- uvavAeNaM dosu kavADesu tiriyalotaTTe ya // pRthyAdiSu caturvekaparyAptanizrayA matAH / asaMkhyeyA aparyAptA jIvA vanaspateH punaH // 210 // paryAptasya caikaikasya paryAptA nizrayA smRtAH / asaMkhyeyAzca saMkhyeyA anantA zrapi kutracit // 219 // yugmam // che tathA jeAe svasthAnAnugata tiryaM glAkamAM praveza karelA hoya che teA ja e jAtanA uDevAya che. pATanI mahara raDelA mADInA, sevA nathI uDevAtA. 204-207 vaLI jee adyApiparya Mnta tirthaM glAkamAM praveza pAmI zakayA nathI temane te pUrva bhavanI ja avasthA che ema samajI levu. 208. A saMbaMdhamAM prajJApanAsUtranI vRttimAM ema kahyuM che ke:~ pIsatALIza lakSa yAnanA vistAravALA e kapATa chaye dizAe leAkAMta sudhI paheAMcyA che enI aMdara je agnikAyajIvA rahelA che te ahiM grahaNa karavA-samajavA. 209. ane tethIja ' e kapADhAnI aMdara temaja tiryaM glAkanA taTa para upapAtathI ' rahelA che' sebha hyuM che. pRthvI Adi thArabhAM, arthAt pRthvI-ap-tena bhane vAyu-ayamAM ' ' paryAsana nizrAye asaMkhya aparyAya hAya che; ane vanaspatikAyamAM eka paryAptanI nizrAe (1) asaMjya, (2) sauMdhyAta ane (3) ananta sebha yu latanA 'aparyApta ' hoya che. 210-211. 4. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [sarga 5 satra ca saMkhyAsaMkhyAstu pryaaptprtyektrunishryaa| anantA eva paryAptasAdhAraNavanAzritAH // 212 // iti bAdarANAM sthAnAni // 2 // paryAptayastricaturA aparyAtAnyabhedataH / prANAzcatvAro'GgabalazvAsAyUMSi tvagindriyam // 213 // iti paryAptiH // 3 // pRthvyambuvahnimarutAM pratyekaM parikIrtitAH / yonilakSAH sapta sapta saptasaptisamaprabhaiH / / 214 // yonInAM dazalakSANi syuH prtyekmhiiruhaam| sAdhAraNatarUNAM ca yonilakSAzcaturdaza // 215 // iti yoniH // 4 // dvAdaza sapta trINi ca saptASTAviMzatizca lakSANi / kulakoTInAM pRthvIjalAgnyanilabhUruhAM kramataH // 216 // ---- --------- ane emAM paNa eka paryApta pratyeka vanaspatikAyanI nizrAe, "aparyApta" saMkhyAta ane asaMkhyAta jeTalA hoya che, jyAre eka paryAptasAdhAraNa vanaspatikAyanI nizrAe, teo anatA hoya che. 212. e pramANe bAdaronA sthAne viSe vivecana saMpUrNa. (2). have abhanI paryAptimA viSe. (3). eone arthAt e bAdara ekendriyone paryAptio traNa ke cAra hoya che. aparyAptane traNa, ane paryAptane cAra. vaLI emane prANa cAra cheH kAyabaLa, zvAsocchavAsa, AyuSya ane sparzendriya.213. ve sabhanI yonisa cyAviSa. (4) pRthvIkAya, aSkAya, teukAya ane vAukAya-e pratyekanI sAta sAta lAkha eni kahI che. vaLI pratyeka vanaspatikAyanI daza lAkha, ane sAdhAraNa vanaspatikAyanI cAda lAkha yoni 40 che. 214-215. have emanI kuLasaMkhyA viSe. (5). pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAukAya ane vanaspatikAya-e pAMcenI kulakeTi anukrame Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] prastuta 'bAdara ' 'ekendriyo' nI kuLasaMkhyA visse| (387) evaM ca saptapaMcAzallakSANi kulkottyH| ekendriyANAM jIvAnAM saMgrahaNyanusArataH // 217 // bhAcArAMgavRttau tu kulakoDi sayasahassA battIsahanava ya paNavIsA / egidiyavitiiMdiyacauriMdiyahariyakAyANam // 218 // addhatterasabArasadasadasanava ceva koddilkhkhaaii| jalayaraparuikhacaupayaurabhuaparisappajIvANaM // 219 // paNavIsaM chabbIsaM ca sayasahassAiM nArayasurANaM / bArasa ya sayasahassA kulakoDINaM maNussANaM // 220 / / evaM dvIndriyAdiSvapi saMgrahaNyabhiprAyeNa vakSyamANAsu kulakoTisaMkhyAsu matAntaraM ata evAbhyUhyam // .. tathA lakSANi kulakoTInAM SoDazoktAni tAttvikaiH / kevalaM puSpajAtInAM tRtIyopAMgadezibhiH / / 221 // sAni caivam-- bAralAkha, sAta lAkha, traNa lAkha, sAta lAkha ane aThyAvIzalAkha che. A pramANe ekaMdara sattAvana lAkha kuLaTi saMgrahaNagraMthamAM ekendriya jInI kahI che. 216-17. paraMtu AcArAMgasUtramAM kuLakaTio nIce pramANe kahI che - ekendriyanI batrIsa lAkha, beIndriyonI ATha lAkha, IndriyonI ATha lAkha, cau. rindriyanI navalAkha ane vanaspatikAnI pacavIza lAkha. vaLI jaLacaronI sADAbAralAkha, pakSIonI khAra lAkha, capadanI daza lAkha, uraparisarponI daza lAkha ane bhajaparisarponI nava lAkha. vaLI nArakIonI pacavIza lAkha, devatAonI chavIsa lAkha ane manuSyanI yo sAma. 218-220. Ama matAntara che. vaLI beinDiyAdika nI kulakoTi (je have pachI kahezuM tene saMkhyA saMbaMdhI paNa beumAM matabheda che. vaLI trIjA upAMgamAM tatvasaMbaMdhI upadeza che tyAM kevaLa puSpanI jAtionI ja soLalAkha kuLakoTI gaNAvI che. 221. tApramANe:- .............. . .... tathA Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (388) ..:. lokaprakAza / ... [ sarga 5 catasro lakSakoTyo'mbhoruhANAM jaatibhedtH| .. koriMTakAdijAtInAM catastra: sthalajanmanAm // 222 // catasro gulmajAtInAM jAtyAdInAM vishesstH| .. madhUkAdimahAvRkSa jAnAM tatsaMkhyakoTayaH // 223 // iti kulAni // 5 // mizrA sacittA'cittA ca yonireSAM bhvenidhaa| uSNAzItoSNazItAgnIn vinA te yuSNayonayaH / / 224 // paMcApyete vinirdiSTA jinaiH saMvRtayonayaH / utpattisthAnameteSAM spaSTaM yatnopalabhyate // 225 // iti yonisaMvRtatvAdi // 6 // .. dvAviMzatiH sahasrANi varSANAmoghato bhavet / pRthvIkAyasthitijyeSTA vizeSastatra darzyate // 226 // eka varSasahasraM syAt sthitijyeSTA mRdukSiteH / dvAdazAbdasahasrANi kumaarmRttikaasthitiH|| 227 // caturdaza sahasrANi sikatAyAstu jIvitam / manaHzilAyAzcotkRSTaM SoDazAbdasahasrakAH // 228 // cAra lAkha jaLahakamaLa jAtinI, cAra lAkha bhUmirUha koriMTa vagerenI jAtanI, cAra lAkha jaIvagere gulma jAtinI ane cAra lAkha mahuDAM vagere moTAM vRkSanAM puSpanI jAtinI. ra22-223. ve sabhanI yonina saMktatva vi. (6). A bAdaraekendriyanI yuni vaLI traNa prakAranI che: (1) sacitta, (2) acitta ane (3) mitra. athavA zIna, uSNu ane zI lo. vaLI agnikAya zivAyanA bIjA badhAnI uSNu ni che. pAMce jAtanAnI yoni vaLI saMvRta che ema zrI jinaprabhu bhAkhI gayA che. kemake emanuM utpattisthAna spaSTa jaNAtuM nathI. 224-225. ve sabhanI savasthiti viSe. (7) . - (1) pRthvIkAyanI utkRSTa bhavasthiti "ghathI" eTale sAmaTI rIte bAvIza hajAra varSamI.cha... 226... . ..... paNa chuTaka chuTaka nIce pramANe che - mRdu eTale ke maLa hoya tenI krUNa eka hajAra varSanI kumArI mATInI utkRSTa bAra Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonI bhavasthiti viSe / (389) aSTAdazasahasrANi zarkarANAM gurusthitiH / dvAviMzatiH sahasrANi syAtsAzmAdikharakSiteH // 229 / / ___sapta varSasahasrANi jyeSTA syAdambhasAM sthitiH / trayo varSasahasrAzca marutAM paramA sthitiH // 230 // ahorAtrAstrayo'gnInAM dshvrssshsrkaaH| pratyekabhUruhAmanyeSAM tu sAntarmuhUrttakam // 231 // Unite'ntarmuhUrte ca svasvotkRSTasthiteH khalu / paMcAnAmapyamISAM syAt jyeSTA pryaapttaasthitiH|| 232 / / antarmuhUrta sarveSAM yato'paryAptatAsthitiH / antarmuhUrte kSipte'smin sthitayastAH syuroghataH // 233 / / paMcAnAmapyayaiteSAM jaghanyato bhavasthitiH / antarmuhUrtamAnava dRSTA dRSTajagatrayaH // 234 // aparyAptAnAM paMcAnAmapyeSAM syAt bhvsthitiH| antarmuhUrttapramitA jaghanyA paramApi ca // 235 // hajAra varSanI sikatA eTale retInI cAra hajAra varSanI mana:zilanI soLa hajAra varSanI, gAMgaDA jevI hoya enI aDhAra hajAra varSanI; ane nakkara patthara hoya enI bAvIza hajAra varSanI aTa lapasthiti cha. 227-224. (2) apUkAya eTale jaLa-enI utkRSTa bhavasthiti sAtahajAra varSanI che, (3) vAukAyanI traNa hu||2 varSanI; ane (4) maninI aDArAtrIno ke. jI (5) pratye-vanaspatiyanI 4za hajAra varSanI, ane sAdhAraNa-vanaspatikAyanI antarmuhUrtanI ulTa bhavasthiti che. 230-231. ke temanI temanI utkRSTa bhavasthitimAMthI antarmuhUrta bAda karavAthI, A pAMcenI utkRSTa payo tapaNAnI sthiti AvI rahe che. kAraNa ke sarvanI aparyApta sthiti antarmuhUrtanI che eTale enI aMdara antamuhUrta bheLavavAmAM Ave tyAre AghathI te sthiti thAya che. 232-233. vaLI e pacenI javanya bhavasthiti attamuhUrta mAtra ja che-ema zrI jinabhagavAne ne cha. 234. vaLI e pAMce 'aparyApta nI bhavasthiti jaghanyataH temaja utkRSTataH attamuhUrvanI che. 235. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 390) lokaprakAza / [ sarga 5 iti bhavasthitiH // 7 // sthUlakSmAdInAM caturNA syUladvedhavanasya ca / saptatiH koTikovyo'mbhodhInAM kAyasthitiH pRthak // 236 // oghato bAdaratve sA bAdare ca vnsptau| utsarpiNyavasarpiNyoH yAvatyaH tA bravImyatha / / 237 / / aNgulaasNkhyaaNshmaannbhsthaabhrprdeshkaiH| pratikSaNaM hRtairyAH syuH tAvatIH tA vicintaya // 238 // nigode khoghataH sUkSmabAdaratvAvivakSayA / dvau pudgalaparAvartI sArthoM kAyasthitiH bhavet // 239 // paryAptatve kSamAdInAM pratyekaM kaaysNsthitiH|| saMkhyeyAbdasahasrAtmA vahne: saMkhyadinAtmikA // 240 // vizeSazcAtra-paryAptatve bAdarAyAH kSiteH kAyasthitirbhavet / ___vatsarANAM lakSamekaM SaTsaptatisahasrayuk // 241 // tathAhi / bhavedaSTabhavAn yAvat jyeSThAyuHsthitikAyikaH / jyeSThAyuSkakSititvenotpadyamAnaH punaH punaH // 242 // ve memanI sthiti viSa. (8) bAdara pRthvIkAya vagere cAra ane be prakAranI bAdara vanaspati-e darekanI kAyasthiti ghathI" zIttera koTAkoTI sAgaropamanI che; ane e eghathI bAdarapaNAmAM che. bAdara banaspatimA TasI DAya te ve DIsa:--231-237. eka AMgaLanA asaMkhyamAM bhAga jeTalA AkAzamAM rahelA AkAzapradezane samaye samaye kADhatAM jeTalI utsarpiNIavasarpiNI thAya teTalI te hoya ema jANavuM. ra38. vaLI nigodamAM to eghathI sUphamatva ke bAdaratvanI vivakSA vinA ja aDhIpugaLaparAvatenI kAyasthiti heya. 239 tema paryAsapaNumAM pRthvIkAya vagere darekanI, saMkhyAta-saMkhyA thaI zake eTalA hajAra varSAnI yasthiti cha; gane mayinI sacyAta divasAnI ( yasthiti ) cha. 240. have chuTaka chuTaka:-paryApaNumAM bAdarapRthvIkAyanI sthiti ekalAkha upara chetera hajAra varSonI che. te A pramANe -utkRSTa AyuSyavALa pRthvIkAyajIvayAvata ATha bhavasudhI utkRSTa AyuSyavALA pRthvIkAya tarIke arthAt eja nimAM punaH punaH utpanna thAya che. 241-242. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eonI kAyasthiti vidhe| davyaloka ] (391) yaduktaM bhagavatyAmbhavAdeseNaM jahaNaNeNaM dobhavagAhaNAiM ukkoseNaM abhvgaahnnaaii| iti|| sthitirutkarSatazcaikabhave proktA kSamAginAm / dvAviMzatisahasrAbdalakSaNA paramarSibhiH / / 243 // aSThabhirguNane cAsyA bhavatyeva yathoditam / SaTsaptativarSasahasrAdhikaM varSalakSakam // 244 // SaTpaMcAzadvarSasahasrANyeva jalakAyinAm / syuzcaturvizatIrAtriMdivAni vahnikAyinAm // 245 // syuzcaturviMzatirvarSasahasrANyanilAginAm / azItizca sahasrANi varSANAM vanakAyinAm // 246 // eSu sarveSu paramA labdhaparyAptatAsthitiH / antarmuhUrtapramitA vacmi tatrApi bhAvanAm // 247 // kSamAdyanyataratvenotpadya yadyalpajIvitaH / asakRtko'pyaparyApta eva yAti bhavAntaram / / 248 // e saMbaMdhamAM bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke :- bhavaAdeza" thI jaghanya be bhava ane utkRSTa ATha bhava kare. ane eka bhavanI pRthvIkAyajIvonI kAyasthiti utkRSTa bAvIza hajAra varSanI che ema pUrvanA trASimunio kahe che eTale e lekhe ATha bhavanI 176 hajAra varSonI thaI e spaSTa vAta cha. 243-244. vaLI akAyajIvonI kAyasthiti chappana hajAra varSonI, ane agnikAyanI cAvIza divasanI che; temaja vAyukAyajInI covIza hajAra varSanI, ane vanaspatikAyanI eMzI 12 varSanI cha. 245-246. vaLI paNa e sarvamAM labdhiaparyAptapaNanI utkRSTa sthiti antarmuhUrtanI che. 247. ahiM bhAvanA A pramANe che koIpaNa jIva pRthvIkAya vagerenI harakoI yonimAM utpanna thaIne, alpAyuSI hoI je vAraMvAra aparyApta avasthAmAM ja bhavAntaramAM jAya, ane evI rItanA antarmuhUrtavALA keTalAka janma lene sarva laghu antarmuhUrtone saravALe eka gurUantarmuhurta thAya. vaLI Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (392) - lokaprakAza / [ sarga 5 bhavAMzca tAdRzAn kAMzcit kuryAdantarmuhUrtakAn / tairladhvantarmuhUrtazca syAd gurvantarmuhUrtakam // 249 // antarmuhartamAnAzca sarvA etA jaghanyataH / prarUpitAH zrute kAyasthitayaH puruSottamaiH // 250 // iti kAyasthitiH // 8 // audArikaM sataijasakArmaNametadvapustrayaM hyeSAm / marutAM ca vaikriyAya catuSTayaM saMbhavedvapuSAm // 251 // iti dehAH // 9 // masUracandrasaMsthAnaM vAdarANAM bhuvAM vapuH / jalAnAM stibukAkAraM sUcyoghAkRti tejasAm // 252 // marutAM tad dhvAjAkAraM daidhAnAmapi bhUruhAm / syuH zarIrANyaniyatasaMsthAnAnIti tadvidaH // 253 // iti saMsthAnam // 10 // asaMkhyeyo'GgulasyAMzaH kSamAdInAM dehsNmitiH| jaghanyAdutkarSatazca sa eva hi mahAn bhavet // 254 // A sarva kAyasthiti jJAnIoe anamuhUrtanI kahI che te jaghanyataH eTale ochAmAM ochI saTamI che oma samara. 248-250. lave memanA viSa. (6) pRthvIya vagerene heDa koTa zarI2 3 cha: (1) mohAri, (2) tesa mane (3) kArmaNa. vAyukAyane cAra zIra che. A kahyAM e traNa ane (4) veke, 251. have emanAM saMsthAna viSe. (10) bAdara pRthvIkAya jenuM zarIra masUra ane caMdramAnA AkAranuM che. apakAnuM tibukanA AkAranuM, agnikanuM soyanA samUhanA AkAranuM ane vAukAyanuM dhvajAnA AkAranuM che. vaLI beu prakAranAM vanaspatikAyanAM zarIrane AkAra acokasa che-ema enA tshe| cha. 252-253. . have amanA mAnaviNe. (11). pRthvI, a... ane teja kAyanuM dehamAna "jaghanya eka aMgulanA asaMkhyamAM bhAga jeTaluM che; ane "utkRSTa" paNa eTaluM ja che, paNa toye jaghanyanI apekSAe mhoTuM che. 254. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] tadyathA eonA dehamAna viSe / jaghanyAduskarSatazca vAyoryadvaikriyaM vapuH / syAttadapyaMgulAsaMkhya bhAgamAtrAvagAhanam // 255 // gulA saMkhyAMzamAnaM pratyekadrorjaghanyataH / utkarSato yojanAnAM sahasraM sAdhikaM vapuH // 256 // utsedhAMgulaniSpannasahasrayojanonmite / jalAzaye yathoktAMgAH syulatAkamalAdayaH // 257 // pramANAMgulamAneSu yAni vArdhihRdAdiSu / bhaumAnyevAbjAni tAni virodhaH syAnmitho'nyathA / / 258 // udvedhaH kva samudrANAM pramANAMgulajo mahAn / kva laghUnyabjanAlAni mitAnyotsedhitAMguleH // 259 // zAlyAdidhAnyajAtInAM syAnmUlAdiSu saptasu / dhanuHpRthaktvapramitA garIyasyavagAhanA // 260 // utkRSTaiSAM bIjapuSpaphaleSu tvavagAhanA / pRthaktvamaMgalAnAM yat proktaM pUrvamaharSibhiH // 261 // kiMca vAyukAyatuM vaikriya zarIra paNa ( pRthvIkAya AdinI jema ) jaghanya temaja utkRSTa eka aMgulanA asa MkhyamA bhAga jeTalu che. 255. ( 393 ) eja pramANe pratyeka vanaspatikAyanu zarIra paNa jaghanyata: eka aMzulanA asaMkhyamA bhAga jeTaluM che. paNa utkRSTata: hajAra yeAjanathI kaMika adhika che; kemake utsedhAMgulane mApe saha-srayAjana uMDA jaLAzayamAM, A kahyA eTalA aMgamAnavALA kamaLa ane latA Adi hAya che. 256 - 257. pramANaaMzulanA mAnavALA-samudra ane dra vagere che emAMnA kamaLe! teA bhAma che. kemake ema na hAya te paraspara virAdha Ave kemake pramANaa gulaniSpanna samudranI mahAna uMDAI kayAM ? ane utsedhAMgulathI niSpanna laghu evAM kamaLanALA kayAM ? arthAt e be vacce mahAna antara che. 258-258. vaLI zALa vagere jAtanA dhAnyAnA mULa vagere je sAta vAnAM che enI avagAhanA eTale dehamAna pRthakatvadhanuSyapramANa che; ane enAM bIja, puSpa ane phaLanI avagAhanA pRthattvayaM gusaprabhANu che. 260-261. 50 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (394) lokaprakAza / [ sarga 5 mUle kande khaMdhe tayA ya sAle pavAlapatte ya / sattasu vi dhaNupuhataM aMgulajo pupphaphalabIe // 262 // iti bhagavatI zataka 21 vRttau tatsUtre'pi // sAli kala ayasi vaMse ikhkhu dabhbhe zra abhbha tulasI ya / aDhe te dasavaggA asIti puNa hoMti uddesA // 263 // ekaikasmin varge mUlAdayo dazadazodezakA ityarthaH // sarve'mI zAlivajjyeSThAmihApekSyAvagAhanAm / zAlyAdayo'mI sarve'bdapRthaktvaparamAyuSaH // 264 / / kiNc| tAle gaThThi ya bahubIyagA ya gucchA ya gummavallI ya / cha dasavaggA ee sahi puNa hoMti uddesA // 265 // tAlAdInAM jyeSTAvagAhanA mUlakaMdakizaleSu / cApapRthaktvaM patre'pyevaM kusume tu karapRthaktvaM sA // 266 / / skandhazAkhAtvacAsu syAt gavyUtAnAM pRthaktvakam / aMgulAnAM pRthaktvaM ca sA bhavetphalabIjayoH // 267 // bhagavatIsUtrane viSe ane enA ekavIzamA zatakanI vRttimAM paNa kahyuM che ke:-- bhUja, 4, 245, tvayA, sAsa, pravAsa ane patra-sAtanI sasAnA pRthatvadhanupyanI cha; ane puSpa, 3 // ane mAnI tharamasAnI che. 262. vaLI zALa, kaLa, atasI, vAMsa, IkSu, darbha, anja ane tuLasI-e AThane daze guNa vAthI eMzI Ave-e eMzI " udeza' thayA, eno artha e ke akeka varganI aMdara mUkI vagere 4262 7ddeza DAya che. 263. e sarva ahiM utkRSTa avagAhanAnI apekSAe zALa samAna che. ane A zALa vagere sarvenukRSTata: pRthatpavarSAnu AyuSya che. 264. vaLI tADa, gaMThI, bahubIja, guccha, guma ane vallI-e cha dazavaDe varNita karavAthI marthAt memane 6 guNavAthI sa18 sddeza thAya che. 266. A tADa vagerenAM mULa, kaMda ane kisalayanI avagAhanA utkRSTata: pRthakatvadhanuSyanI che; patronI avagAhanA paNa e ja pramANe che. paNa puSpanI pRthakakarapramANa che. 266. emanA skaMdha, zAkhA ane tvacAnI avagAhanA pRthakatvagavyutapramANa che; ane phaLa tathA bIjanI avagAhanA pRthakatvaaMgula che. ra67, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] - dehamAna ' nA viSayaparatve vistRta vivecana / (395) tAlAdInAM ca mUlAdipaMcakasya sthitirguruH / dazavarSasahasrANi laghvI cAntarmuhUrtikI // 268 // pravAlAdipaMcakasya tveSAmutkarSataH sthitiH / nava varSANi ladhvI tu prAgvadAntarmuhUrtikI // 269 // tAlAdayazca tAletamAle ityAdigAthAyugmataH jJeyAH // ekAsthikabahubIjakavRkSANAmAmradADimAdInAm / mUlAdeH dazakasyAvagAhanA tAlavatsthitizcApi // 270 // gucchAnAM gulmAnAM sthitirutkRSTAvagAhanA cApi / zAlyAdivadavaseyA vallInAM sthitirapi tathaiva // 271 // vallInAM ca phalasyAvagAhanA syAtpRthaktvamiha dhanuSAm / zeSeSu navasu mUlAdiSu tAlaprabhRtivad jJeyA // 272 // evaM ca aMgulAsaMkhyAMzamAnamekAkSANAM jaghanyataH / utkarSato'GgamadhikaM yojanAnAM sahasrakam // 273 / / vaLI emanA mULa vagere pAMcanI utkRSTa sthiti dazahajAravarSanI che, ane jaghanya sthiti manta vRtta pramANa cha. 268. vaLI emanA pravAla vagere pAMcanI sthiti utkRSTata: navavarSanI che, ane jaghanyata: pUrvanI jema antarmahattvanI che. 269. mahi tADa vagere 4i me 'tAle tamAle' tyAhi me ||thaa| 4Iche temAMthI jANI levA. have, ekabIjavALAM AmravRkSa vagere, tathA bahubIjavALAM dADhamanA vRkSa vagerenAM mULa Adika dazenI avagAhanA tathA sthiti tADanI peThe samajavI. ra70. vaLI guccha ane gulamanI utkRSTa sthiti ane avagAhanA, tathA "vallI" nI sthitie si zAlapramukha vRkSenI jeTalI jANavI. ra71. vallI" nAM phaLanI avagAhanA pRthakatvadhanuSyanI jANavI. zeSa mULa vagere navanI avagAhanA vaLI tADanI jeTalI samajavI. 27ra. evI rIte vaLI ekendriyonA zarIranuM mAna jaghanyathI eka aMgulanA asaMkhyamA aMza jeTaluM che, ane utkRSTa hajAra ejanathI kaMIka adhika che.273. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 396 ) loka prakAza | tatrApi dehaH sUkSmanigodAnAmaMgulAsaMkhya bhAgakaH / sUkSmAnilAgnyambubhuvAmaM saMkhyeyaguNaH kramAt / / 274 / / vAyvAdInAM bAdarANAM tato'saMkhyaguNaH kramAt / bAdarANAM nigodAnAmasaMkhyeyaguNastataH // 275 // vizeSatazca / [ sarga 5 svasvasthAne tu sarveSAmaMgulAsaMkhya bhAgatA / aMgulAsaMkhyabhAgasya vaicitryAdupapadyate // 276 // paryAptAnAM bAdarANAM marutAM yattu vaikriyam / jaghanyAdutkarSatazca tadapyetAvadeva hi // 277 || nigodapavanAgnyambubhuvaH paMcApyamI dvidhA / sUkSmAzca bAdarAste'pi paryAptAnyabhidA dvidhA // 278 // evaM viMzatirapyete jaghanyotkRSTabhUghanA / jAtAzcatvAriMzadevamathapratyekabhUruhaH // 279 // emAM paNa sUniMgAdonuM dehamAna eka aMguLanA asaMkhyamAM aMza jeTalu che; ane enA karatAM, sukSma vAukAyaagnikAya-aplAya ane pRthvIkAyanA jIvAnu dehamAna anukrame asaMkhyaasaMkhyagaNu che; ane enA karatAM bAdaravAyukAya vagerenu vaLI anukrame asa khyaasaMkhyagaNuM che; ane enA karatAM paNu, bAdaraniAdanu dehamAna asaMkhyagaNuM che. 274-275. vaLI nijanija sthAnamAM te e sarve ekaa gulanA asaMkhyamA bhAga jevaDA che; kemake aMgulanA asaMkhyamA bhAga vicitra eTale bahubahu prakAranA che ane eTale ja ema ghaTI zaDe che. 276. vaLI paryAptamAdaravAukAyanuM je vaikiya zarIra che te ce, ' jaghanyathI ' tema ' utkarSa thI ' eTalu ja che eTale ke eka AMgaLanA asaMkhyamA bhAga jeTalu che. 277. have e saMba MdhamAM vizeSata: kahe che:-- nigeAdanA jIva, vAukAya, teukAya, aplAya ane pRthvIkAya e pAMce (1) sUkSma ane (2) bAhara sebha me prAranA che, baNI senA pAchA (1) paryAsa ane (2) aparyApta mema me upaleha che. Abha hovAthI 5x2x2=20 ( vIza ) leha thayA. se vIzenA vANI 'dhanya ' ane' utkRSTa 'vAthI 20x2=40 yAsIza leha thayA. 278-278. 6 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] avagAhanA ' nA viSaya paratve vistRta vivecn| (397) paryAptAparyAptahInotkRSTabhUdhanabhedataH / catudhaivaM catuzcatvAriMzadekendriyAMginaH // 280 // athAvagAhanAsveSAM tAratamyamitIritam / paMcamAMgaikonaviMzazatodeze tRtIyake // 281 // aparyApta nigodasya syAtsUkSmasyAvagAhanA / sarvastokA tato'STAnAmasaMkhyeyaguNAH kramAt // 282 / / aparyAptAnilAgnyambubhuvAM sUkSmagarIyasAM / tato'paryAptayoH sthUlAnantapratyekabhUruhoH // 283 // asaMkhyeyaguNe tulye mitho'vagAhane lghuu|| tataH sUkSmanigodasya paryAptasyAvagAhanA // 284 / / asaMkhyeyaguNA laghvI kramAttato'dhikAdhike / aparyAptaparyAptasyotkRSTa tasyAvagAhane // 285 // kalApakam // tataH sUkSmavAyuvahnayambhobhuvAM syuryathAkramam / paryAptAnAM jaghanyAparyAptAnAM ca garIyasI // 286 / / atha-have pratyeka vanaspatikAyanA paryAya, aparyA-ema be bheda, ane beunA vaLI jaghanya ane utkRSTa eTale ema cAra prakAra thayA te, e cAlIzamAM bheLavavAthI cumALIza meha ThendriyaprANAyAnA thayA. 278-280. have emanI avagAhanAnA saMbaMdhamAM tAratamya che te pAMcamA aMganA ogaNIzamAM zatakanA trIjA uddezane viSe kahyuM che ane te nIce pramANe che. 281. sUkSmaaparyAptanimedanI avagAhanA (1) sarvathI ochI che, ane te karatAM, vaLI sUkSama ane bAdara aparyApta vAyu-agni-jaLa ane pRthvIkAyanI jaghanya avagAhanAo ( 8 ) anukrame asaMkhyaasaMkhyagaNI che. ane ethI asaMkhyagaNI ane paraspara tulya aparyAptabAdara evA anaMtakAya ane pratyeka vanaspatikAyanI ( 3 ) che. vaLI ethI asaMkhyagaNI paryAta sUkSmanigadanI jaghanya avagAhanA ( 1 ). che. ane e karatAM aparyAptA ane paryApatA sUphamanigodanI utkRSTa avagAhanA ( 2 ) adhika madhisabharAvI. 282-245. tethI, sUkSma evA pRthvI, apa, tela ane vAukAya paryApta hoya temanI jaghanya (4), aparyApta hAya tebhanI kRSTa (4), bhane ' paryAta' hoya avAsAnI Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (398) lokaprakAza / [ sarga 5 paryAptAnAM tathotkRSTA krameNAsaMkhyasaMguNA / vizeSAbhyadhikA caiva vizeSAbhyadhikA punaH // 287 // yugmam // __ evaM sthUlAnilAgnyambha:pRthvInigodinAmapi / pratyekaM tritayI bhAvyA'vagAhanAbhidAM kramAt // 288 / / ityekacatvAriMzatsyuH kilAvagAhanAbhidaH / paryAptasthUlanigodajyeSTAvagAhanAvadhi // 289 // paryAptapratyekatarorlaghvyasaMkhyaguNA ttH| tasyAparyAptasya gurvI syAdasaMkhyaguNA tataH // 290 // tato'saMkhyaguNA tasya paryAptasyAvagAhanA / sAtirekaM yojanAnAM sahasraM sA yato bhavet // 22.1 // yattu zrIjinavallabhasUribhiH svakRtadehAlpabahutvoddhAre aparyAptapratyekatarUtkRSTAvagAhanAtaH paryAptatarUtkRSTAvagAhanA vizeSAbhyadhikA uktA tat cintyam / aMgulAsaMkhyeyabhAgamAnAparyAptapratyekatarUtkRSTAvagAhanAtaH sAtirekayojanasahastramAnAyAH paryAptapratyekatarUtkRSTAvagAhanAyAH vizeSAdhikatvasya asaMgatatvAt bhagavatIsatreNa saha virodhaacc| tathA ca tdgrNthHutkRSTa (4) avagAhanA vaLI anukrame asaMkhyagaNa, vizeSa adhika ane vizeSavizeSa madhira che. 286-287. mevI zate ( meve, sUkSma' nA samayamA DI vI zate ) 2' vaayukAya-agnikAya-akAya, pRthvIkAya ane nigenA jI-darekanI paNa avagAhanAnA bhedonI tripuTI bhAvavI. (5*3=15). ema paryAptabAdara nigodanI utkRSTI avagAhanA sudhI 442, 21||ddnaanaa satIza meho thayA. ( 1+2+2+1+2+4+4+4+15). 288-286. vaLI te karatAM paryApta pratyeka vanaspatikAyanI jaghanya avagAhanA (1) asaMkhyagaNI che, ane A karatAM vaLI aparyApta pratyeka vanaspatikAyanI utkRSTa avagAhanA (1) asaMyii . 280. enA karatAM asaMkhya gaNI vaLI paryApta pratyeka vanaspatikAyanI utkRSTa avagAhanA (1) che kAraNa ke e eka hajAra yojanathI vadhAre che. 291. Ama 41+1+1+1=44 bheda thayA. bIjuM; zrIjinavallabhasUrie svartaka "dehApabaddhAra" graMthamAM aparyAptapratyekavanaspatikAyanI utkRSTa avagAhanA karatAM, paryApta pratyeka vanaspatikAyanI savizeSa avagAhanA kahI che-te vicAra karavA jevI che. kemake eka aMgulanA asaMkhyamA bhAga jeTalI Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ' jIvonA vedanApramukha samudghAta bAdara ( 399 ) patte sarIrabAdaravaNassa ikAiyassa pajjattagassa jahariNA bhogAhaNA asaMkhejjaguNA / tassa ceva zrapajjattagassa ukkosizrA ogAhaNA asaMkhijjaguNA / tassa ceva pajjattagassa ukkosiyA zrogAhaNA zrasaMkhijjaguNA / iti zataka 19 tRtIyodezake // bhAvArthastu yaMtrakAt jJeyaH // zratra jIvabhedAH catuzcatvAriMzat / avagAhanA bhedAzca tricatvAriMzadeva | aparyAptabAdaranigodajaghanyAvagAhanAyA aparyAptapratyeka vanaspa tijaghanyAvagAhanAyAzca mithastulyatvAt // zrata eva koSTakAH catuzcatvAriMzat aMkA: tricatvAriMzadeva / paMcamaikacatvAriMzayoH koSTayordazakasyaiva sadbhAvAt / iti dhyeyam // / iti aMgamAnam // 11 // 6 eSAM trayaH samudghAtA zrAdyAH syurvedanAdayaH / kSamAdInAM te'nilAnAM tu catvAraH syuH savaikriyAH // 292 // iti samudghAtaH // 12 // 6 aparyAptapratyekavanaspatikAyanI utkRSTa avagAhanA karatAM, sahasrayeAjanathI kaIka adhika mAnavALI paryApta pratyekavanaspatikAyanI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hoya e asaMbhavita che. vaLI ema kahevAthI bhagavatIsUtra sAthe paNa virAdha Ave che. kAraNa ke bhagavatImAM paNa hyuM cheThe : , paryApta bAdara-pratyeka vanaspatikAyanI jaghanya avagAhanA asaMkhyagaNI che; ane te karatAM evA ja ' ayApta ' nI utkRSTI avagAhanA asaMkhyagaNI che. vaLI AnA karatAM, evA 'paryApta ' nI tdRSTa avagAhanA asabhyagAzI hai, bhAvAta (bhagavatInA) bhogalIzamA zatakanA trIjA uddezamAM kahI che. enA bhAvArtha A sAthe ApelA yaMtra parathI samajAze. yaMtramAM jIvanA bhedo cumAlIza che ane avagAhanAnA bheda te tALIza che--enuM kAraNa e che ke aparyApta bAdara nigeAdanI jaghanya avagAhanA ane aparyAptapratyekavanaspatinI jaghanya avagAhanA paraspara tulya che; ane ema hAvAthI ja kAkA cumALIza che ane ake, te tA jIrA ; ( pAMyabhA bhane bhetAjIzamA zreSThabhAM 'daza ' no ADe 4 che. ) e pramANe dehamAnaviSe varNana karyuM . (11) 1 have 12 mA dvAra samuddAta viSe. A pRthvIkAya Adika jIvAne ' vedanA ' pramukha pahelA traNa samuddAta che, ane vAyu kAyajIvAne e traNa ane cAthe vaikriya '-ema cAra samudhAta hoya che. 292. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / / sarga 5 bAdarakSitinIrANi pratyekAnyadrumA api / mRtvotpadyante'khileSu tiryavekendriyAdiSu // 293 // paMcAkSeSvapi tiryakSu garbhasaMmUrchajanmasu / nareSvapi dvibhedeSu saMkhyeyAyuSkazAliSu // 294 // yugmam // gacchato vahnivAyU tu sarveSveSu nraanvinaa| tataH pUrve dvigatayo'mU tvekagatikau smRtau // 295 / / iti gatiH // 13 // ___ ekadvitricaturakSAH paMcAkSAH saMkhyajIvinaH / tiryaMco manujAzcaiva garbhasaMmUrchanodbhavAH // 296 // aparyAptAzca paryAptAH sarve'pyete surAstathA / bhavanavyantarajyotiSkAyakalpadvayodbhavAH // 297 // mRtvA pratyekaviTapibAdarakSitivAriSu / AyAnti teSu devAstu paryApteSvapareSu na ||298||tribhirvishesskm|| ve memanI gati viSe. ( terabhudAra ) bAdara pRthvIkAya-apakAya tathA pratyeka ane sAdhAraNa vanaspati-A sarva jIvo mRtyu bAda ekendriya Adi sarva tirthane viSe, garbhaja temaja saMmUIima paMcendriya tiryaMcAne viSe tathA saMkhyAta AyuSyavALA beu prakAranA manuSyane viSe utpanna thAya che. ra93-294. vaLI agnikAya ane vAyukAyanA jIvo, manuSyagati zivAya upakta sarvagatimAM jAya che. Ama hovAthI pUrvokta jIvonI be gati, ane AmanI to ekaja gati che. 25. ve mAti vi. ( yobhujAra). ekendriya, beIndriya, te Indriya ane caurindriya, vaLI saMkhyajIvI garbha ja temaja saMmaIima paMcendriyatiryaMca ane manuSya sarve paryAptA ane aparyAptA; vaLI bhavanapati, vyantara, jyotiSka ane pahelA be devalokanA devo; A sarva jIve mayabAda pratyeka vanaspatikAyane viSe tathA bAdara-pRthvIkAya ane-apakAyane viSe Ave che. apavAda eTale ke devo che te a " paryApta jAtimAM ja Ave che, 8 aparyApta ? mA nahi. 286-288. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pRSTa 400 ke, avagAhanAo" nuM yaMtra. (uttarottara akekathI asaMkhya gaNuM ane vizeSAdhika A avagAhanAo jANavI), nigA. bAdara aparyApta payo'ta aparyApta utkRSTa jaghanya ukaSTa janya jadhanya utkRSTa sastaka vizeSAdhika asaMkhyagaNuM vizeSa 11 asaMkhya vizeSa asakhya utkRSTa vikalpa 12. 38 4, vAyu. sUkSma aparyApta payota apayota yo'tu utkRSTa 30 ja8 a. ara vi0 0 vi0 15 14 Agni . Adara apayota paryApta aparyApta paryA'ta -- ! jaya0 uka jadhanya utkRSTa jaghanya utkRSTa jUnya ae vika ao vi a0 a0 17 sUkSma apayata paryApta arthAta paryA'ta utkRSTa jadhanya utkRSTa utkRSTa dhanya a0 a0 a8 21 a0 20 sUkSma II Jain Education letom Delibes og Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUma mA aparyApta paryApta apa'ta paryApta janya jadhanya jaghanya utkRSTa vi0 ukaSTa vi0 ada utkRSTa vi. 25 ao a0 a - 5 23 pratyeka vanaspati. bAda. aparyApta pati utkRSTa jadhanya utkRSTa a0 a0 a8 a 0 A yaMtramAM saMjJAo mUkI che tenI samaja - a =asaMkhyagaNe. vi=vizeSAdhika. sa rvastaka-savathI a5. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonI -- gati ' ane -- Agati' dvAra viSe / (401) aparyApteSu triSveSu nigodAgnyanileSu ca / utpadyante ca pUrvoktAH prANino nirjarAnvinA // 299 // nirjarotpattiyogyAnAmuktaH pratyekabhUruhAm / vizeSaH paMcamAMgasyaikaviMzAdizatadvaye // 300 // zAlyAdidhAnyajAtInAM puSpe bIje phaleSu ca / deva utpadyate'nyeSu na mUlAdiSu saptasu // 301 // koraMTakAdigulmAnAM devaH puSpAdiSu triSu / utpadyate na mUlAdisaptake kila zAlivat // 302 // ikSuvATikamukhyAnAM mUlAdinavake surH|| utpadyate naiva kintu skandhe utpadyate param // 303 // ikSuvATikAdayastvamI paMcamAMge prAyo rUDhigamyAH parvakavizeSAH // aha bhaMte ukhkhuvADiyavIraNaikkaDannAmAsasaMvattasattavannatimirasesayacoragatalANa eesiNaM je jIvA mUlattAe kamaMti evaM jaheva vaMsagge taheva etthavi mUlAdIyA dsuddesgaa| navaraM / khaMdhadesae devo ubavajai catsArilesAo // vaLI devo zivAya pUrvokta sarva prANIo mRtyubAda aparyApta nida-agnikAya ane -vAyuya-mAtraya yonimA mAcha-utpanna thAya che. 288. vaLI devajAtimAM utpanna thavAnI yogyatAvALA pratyeka vanaspatikAyanuM vizeSa varNana pAMcamA aMganA ekavIzamA tathA bAvIzamAM zatakamAM kahyuM che. 300.. deva mRtyubAda zALa vagere jAtanA dhAnyanA puSpa-bIja ane-phaLamAM AvIne utpanna thAya che; emanAM zeSa-mULa Adika sAtemAM utpanna thatA nathI. 301. se pramANe vaNI 24' ko 'zukSma' nA 5, yI bhane 30-yatrazubhAM deva utpanna thAya che; enA mULa Adika sAtemAM nathI utpanna thatA; zALanI peThe. 302. IznavATikA eTale zeraDInA vADha vagerenAM mULa Adika navamAM deva utpanna thatA ja nathI, phakta enA skaMdhane viSe ja utpanna thAya che. 303. A ikSuvATikA AdikanA saMbaMdhamAM pAMcamA aMgamAM ema kahyuM che ke e prAya: rUDhigamya parvakavize che: IznavATikA, vIraNa, IkkaDa + + + + + eTalAmAM jIve mULarUpe Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (402) lokaprakAza / [sarga 5 tAlaprabhRtivRkSANAM tathaikAsthikabhUruhAm / tathaiva bahubIjAnAM vallInAmapyanekadhA // 304 // utpadyate pravAlAdiSveva paMcasu nirjaraH / na mUlAdipaMcake'tha noktazeSavanaspatau // 305 // yugmam // tathoktam / pattapavAle pupphe phale ya bIe ya hoi uvvaao| rukhkhesu suragaNANaM pasattharasavaNNagaMdhesu // iti bhagavatIdvAviMzazatavRttau / / ekasAmayikIsaMkhyotpattau ca maraNe'pi ca / vijJeyA sUkSmavannAsti viraho'trApi sUkSmavat // 306 // ityAgatiH // 14 // vipadyAnantarabhave tiryakpaMcAkSyatAM gatAH / / samyaktvaM dezaviratiM labhante bhUdakadrumAH // 307 // vipadyAnantarabhave prApya garbhajamartyatAm / samyaktvaM viratiM mokSamapyApnuvanti kecana // 308 // saMkrame che. ema hovAthI, pUrve vAMsanA saMbaMdhamAM kahI gayA chIe tevI ja rIte ahiM paNa mULa Adika daza uddeza samajavA. phera eTale ke skaMdhadezanI aMdara cArelekyAyukta deva utpanna thAya che. vaLI tADapramukha vRkSeAnAM, ekAsthika vRkSanAM, babIja vRkSanAM ane aneka prakAranI vallI -velADIonAM pravAlaAdika pAMca aMgomAM deva utpanna thAya che. mULa Adika pAMca aMgomAM nathI utpanna thatA; tema nathI utpanna thatA upara kahA zivAyanI vanaspatimAM. 304-305. A saMbaMdhamAM zrI bhagavatIsUtranA bAvIzamA zatakanI vRttimAM kahyuM che ke-suragaNunI utpatti prazasta rasa-varNa-gaMdhayukta vRkSanAM puSpa phaLa ane bIjane viSe thAya che. vaNI (mA'yA' bha) sabhayane viSa yatA bhanmabharAzanI saMjyA sUkSma' nI pramANe sabhApI. ubha aNi 'sUkSmanI' nI he vi2 nathA. 306. have emanI anantarAti viSe. (paMdaramuM dvAra ). pRthvIkAya, apakAya ane vanaspatikAyanA jI mRtyu bAda anantarabhavamAM tiryaca paMcendriyapAgu pAmIne dezavirati samyakatva prApta kare che. keTalAka vaLI mRtyubAda anantarabhavamAM garbhaja manuSyapaNuM pAmI sarvavirati samakti ane mokSa paNa meLave che. 307-308, Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (403) dravyaloka ] eonI 'lezyA' Adi dvAro viSe / vipadyAnantarabhave na labhante'gnivAyavaH / samyaktvamapi duSkarmatimirAvRtalocanA: // 309 // ityanantarAptiH // 15 // pRthvyambukAyikA mukti yAntyanantarajanmani / catvAra ekasamaye SaD vanaspatikAyikAH // 310 // iti samayesiddhiH // 16 // pRthvyambupratyekataruSvAdyalezyAcatuSTayam / zrAdyaM lezyAtrayaM sAdhAraNadrumAgnivAyuSu // 311 // caturthalezyAsambhavastu evam tejolezyAvatAM yeSu nAkinAM gatisaMbhavaH / zrAdyamantarmuhUrta syAttejolezyApi teSu vai // 312 // iti lezyA // 17 // duSkarmarUpI timirathI AvRta thayelA che ane jemanAM evA agnikAya ane vAyukAyanA ja mRtyu pachI atarabhavamAM samakita suddhAM pAmatA nathI. 309. have emanI samayesiddhi viSe. (soLamuM dvAra ). pRthvIkAya ane apakAyanA jIvo anantarabhavamAM eka samaye cAranI saMkhyAmAM kSe jAya che. vanaspatikAyanA jIvo eka samaye cha mokSe jAya che. 310. have emanI lezyA viSe. (sattaramuM dvAra). pRthvIkAyanA jI, apakAyanA jIvo tathA pratyeka vanaspatikAyanA jIvone pahelI cAra lezyAo hoya che. ane agnikAya, vAyukAya tathA sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIne pahelI traNa vezyAo hoya che. 311. ahiM keTalAkane cAra lezyAo kahI, to emAM cothIne saMbhava AvI rIte samajevo:- jeone viSe tejalezyAvALA devanI gatine saMbhava hoya ene pahelA antamuhUrta sudhI tejalezyA paNa hoya. 312. have emanI AhAradizA viSe. (aDhAramuM kAra). Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.4) lokaprakAza / [ sarga 5 eSAM sthUlakSamAdInAmAhAraH SaDdigudbhavaH / sthUlAnilasya tricatuHpaMcadiksaMbhavo'pyasau // 313 // iti AhAradik // 18 // ekonaviMzatitamAdInyekAdaza sUkSmavat / dvArANi sthUlapRthvyAdijIvAnAM jagurIzvarAH // 314 // AdyaM guthasthAnameSu mataM siddhAntinAM mate / karmagraMthamate tvAyaM tavayaM bhUjaladruSu // 315 // syustathA sthUlamarutAM yogAH paMca yato'dhikau / eSAM vaikriyatanmizro trayo'nyeSAM ca pUrvavat // 316 // evaM dvArANi 19-31 // aMgulAsaMkhyAMzamAnA yAvantoMzA bhavanti hi // ekasmin pratare sUcIrUpA loke ghanIkRte // 317 // tAvantaH paryAptA nigodapratyekatarudharAzcApaH syuH kiMcinyUnAvalighanasamayamitAstvanalajIvAH // 318 // yugmam // bAdara-pRthvIkAya pramukhane cha dizAno AhAra hoya che ane bAdara vAyukAyane to traNa, cAra athavA pAMca dizAno paNa hoya che. 313. emanA ogaNIzamAthI te ogaNatrIzamA sudhInA agyAra dvArA " sUkSama" (pRthvIkAya Adika) nA dvAronI peThe samajI levAM 314. "guNasthAne" emane paheluM ja hoya che ema siddhAntIono mata che. jyAre karmagraMthanA mate pRthvIkAya, apakAya tathA vanaspatikAyane pahelA be guNasthAna che. 315. - bAdara vAyukAyane "ga" pAMca hoya che kemake ene vaikriya, ane mizrakriya ema be pega adhika che. bIjAone pUrvavat traNa coga che. 316. evI rIte 19 thI 31 sudhInA tera dvArA viSe kahyuM. lave memanA 'bhAna'-'pramANa' viSa (matrIzabhu dvAra). ghanIbhUta kAkAzane viSe, eka prataramAM, sUcIrUpa, AgaLanA asaMkhyamA bhAga pramANa jeTalA aMze hoya teTalA paryApta nigoda-pratyeka vanaspati-pRthvI ane apakAyanA jIve hoya; ane kaMIka nyUna evI "Avali' nA jeTalA "ghanasamaya" hoya teTalA agnikAyanA jI Aya. 31~18, Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonA * mAna ' eTale 'pramANa' visse| (405) atra ca yadyapi pUrvArdhoktAzcatvArastulyamAnakA proktAH / tadapi yathottaramadhikAH pratyetavyA asaMkhyaguNAH // 319 // ukto'gulAsaMkhyabhAgo yaH sUcIkhaMDakalpane / tasyAsaMkhyeyabhedatvAt ghaTate sarvamapyadaH // 320 // ghanIkRtasya lokasyAsaMkhyeyabhAgavartiSu / asaMkhyapratareSu syuH yAvanto'bhrapradezakA: / / 321 / / tAvanto bAdarAH paryAptakAH syuH vaayukaayikaaH| idaM prajJApanAvRttAvAdyAMgavivRtau vidam // 322 // yugmam // susaMvartitalokaikapratarAsaMkhyabhAgakaiH / pradezai; amitAH sthUlAparyAptakSamAmbuvAyavaH // 323 // kSetrapalyopamAsaMkhyabhAgapradezasammitAH / paryAptA bAdarahavirbhujaH proktAH purAtanaiH // 324 // saMvartitacaturastrIkRtalokazreNyasaMkhyabhAgagataiH / viyadazaiH paryAptAstulyA pratyekatarujIvAH // 325 // vaLI ahiM uparanA kAryamAM cAra paryAptA kahyA temane tulyamAnavALA kahyA che, chatAM emane uttarottara asaMkhyaasaMkhyagaNA samajavA. sUcikhaMDa kApavAmAM aMguLane je asaMkhya bhAga hoche senAle sayaDApAthI mAsarva ghaTI zacha. 318-320. ghanarUpa karelA lokAkAzanA asaMkhyamA bhAgamAM rahelA asaMkhya "prata "neviSe jeTalA AkAzapradeza hoya teTalA bAdaraparyApta vAyukAyanA jIvo hoya--ema prajJApanAsUtranI vRttimAM kahyuM che. paNa AcArAMganA vivaraNamAM ema kahyuM che ke-321-322. saMvartita lokanA eka prataranA asaMkhyabhAgavALA pradezo jeTalA, sthaLa-aparyAptapRthvI, apU ane vAyu kAyanA jIve che ane kSetrapApamanA asaMkhya bhAgavALA pradeza rakSA, paryApta-mA2 maniyana! ch| che. 323-324. zvanI saMvartita ane corasa karela lokazreNinA asaMkhya bhAgamAM rahelA AkAzapradeza merA paryAta pratye vanaspatinA 7 . 325. . .. .. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (406) .. lokaprakAza / [ sarga 5 saMvartita caturastrIkRtasya lokasya yaH pratara ekaH / tadasaMkhyabhAgakhAMzapramitAH paryAptabAdaranigodAH // 326 // ataHparaM tu graMthadvaye'pi tulyameva // bAdarAH sthAvarAH sarve'pyete paryAptakAH punaH / syuH pratyekamasaMkhyeyalokAbhrAMzamitAH khalu // 327 // lokamAnAbhrakhaMDAnAmanantAnAM pradezakaiH / tulyAH sthUlAnantakAyajIvAH proktA jinezvaraiH / / 328 // iti mAnam // 32 // paryAptAH bAdarAH sarvastokAH pAvakakAyikAH / asaMkhyeyaguNAstebhyaH pratyekadharaNIruhaH // 329 // asaMkhyeyaguNAstebhyaH syurbAdaranigodakAH / / tebhyo bhUkAyikAstebhyazcApastebhyazca vAyavaH // 330 // tebhyo'nantaguNAH sthUlAH syurvanaspatikAyikAH / sAmAnyato bAdarAzcAdhikAH paryAptakAstataH // 331 // "ane saMvartita tathA corasa karela lokAkAzano eka pratara hoya-te prataranA asaMkhyabhAgaprbhaa 24zaza paryApta 62 nigAha cha." 326. A pachInI vAta beu graMthamAM sarakhI che. A sarve paryAptabAdara sthAvare dareka kAkAzanA asaMkhyAta aMza jeTalA cha. 327. vaLI bAdara anaMtakAya jo lokapramANa anaMtAAkAza khaMDonA pradeze jeTalA cheema zrIjinanuM vacana che. 328. ve amanA 2065mahatva viSe. (tetrIbhuvA2). paryApta bAdara agnikAyanA jIvo sarvakaratAM a9pa che. enA karatAM, pratyeka vanaspatikAyanA jIva asaMkhyagaNuM che. enA karatAM asaMkhyagaNA bAdara nigadanA ja che. enA karatAM pRthvIkAyanAM, enA karatAM apakAyanAM ane enA karatAM vAyukAyanAM cha asaMkhyagaNu che. vaLI enA karatAM bAra vanaspatikAyanA jIvo anaMtagaNa che; ane A karatAM sAmAnyata: ' paryAta' adhi che. 328-331. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonA * alpabahutva ' viSe / svsvjaatiiypryaaptkebhyo'sNkhygunnaadhikaaH| aparyAptA: svajAtIyadehinaH parikIrtitAH / / 332 // yahAdarasya paryAptakasyaikaikasya nizrayA / asaMkhyeyAH aparyAptAH tajAtIyAH bhavanti hi // 333 // tathoktaM prajJApanAyAm / pajjattaganissAe apajjattagA vakamanti / jattha ego tattha niyamA asNkhejaa| iti alpabahutvam // 33 // sarvastokA dakSiNasyAM bhUkAyA digapekSayA / udak prAk ca tata: pratyak kramAvizeSato'dhikAH // 334 // upapattizcAtra yasyAM dizi ghanaM tasyAM bahavaH kSitikAyikAH / yasyAM ca zuSiraM tasyAM stokA eva bhavantyamI // 335 // dakSiNasyAM ca narakanivAsA bhavanAni ca / bhUyAMsi bhavanezAnAM prAcuryaM zuSirasya tat // 336 // alpA udicyAM narakA bhavanAnIti tatra te / ghanaprAcuryato'nalpA; syuryAmyadigapekSayA // 337 // vaLI potapotAnI jAtivALA "aparyApta" svasvajAtIya paryApta" karatAM asaMkhya gaNe che; kemake dareka "bAdara paryApta" nI nizrAe asaMkhya "bAdara aparyAta hoya cha. 332-333. A saMbaMdhamAM prajJApanAsUtramAM kahyuM che ke paryAptanI nizrAe eka aparyApta udabhave che. eTale jyAM " paryApta' eka" hoya tyAM aparyApta cokakasa asaMkhya hoya che. have emanA digAzrI a5hatva viSe. (34 muM dvAra ) dakSiNa dizAmAM sarvathI ochA pRthvIkAyo che. enA karatAM anukrame adhika adhika uttaradizAmAM, pUrva dizAmAM ane pazcima dizAmAM che. 334. enuM kAraNa A pramANe :- je dizAo ghana hoya tyAM pRthvIkAyanA jIve bahu hoya ane jyAM polANa hoya tyAM te thoDA hoya che ane dakSiNa dizAmAM garakAvAsa ane bhuvanapatinA bhavano ghaNuM hovAthI, tyAM Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (408) lokaprakAza / [ sarga 6 prAcyAM ravizazidvIpasadbhAvAt ghanabhUritA / uttarApekSayA tatra bahavaH kSitikAyikA: // 338 // prAkpratIcyoH ravizazidvIpasAmye'pi gautamaH / dvIpo'dhikaH pratIcyAM syAttataste'trAdhikAH smRtAH // 339 // __ nanu pratIcyAmadhiko dvIpo yathAsti gautamaH / tathAtra santyadhogrAmAH sahasrayojanoNDatAH // 340 // tatkhAtapUritanyAyAt ghanasya zuSirasya ca / / sAmyAt pRthvIkAyikAnAM pratyak pracUratA katham // 341 // yugmm|| atra ucyate yathA pratyagadhogrAmAstathA prAcyAmapi dhruvam / ga disaMbhavo'styeva kiM ca dvIpo'pi gautamaH // 342 // vakSyamANocchyAyAmavyAsaH prakSipyate dhiyaa| yadyadhogrAmazuSire tadapyeSo'tiricyate // 343 // yugmam // ghaNuM pilANa che. vaLI uttara dizAmAM garakAvAsa ane bhavano DAM che mATe tyAM dakSiNadizAnI apekSAe vizeSa ghanatA hovAthI pRthvIkAyajI ghaNA che. 335-337. vaLI pUrva dizAmAM sUryadvIpa ane caMdradvIpa AvelA hovAthI, tyAM uttara karatAM vizeSa ghanatA che mATe tyAM e karatAM paNa vizeSa pRthvIkAyajIvo che. 338. - have pUrva ane pazcima dizAmAM sUryadvIpa ane caMdradIpa agara jo ke samAna ja che to paNa pazcimamAM gotamadvIpa vizeSa che, tethI tyAM ghanatA paNa vizeSa; eTale tyAM pRthvIkAya. paNa vizeSa. 336. ahiM evI zaMkA upasthita thAya che ke - pazcimamAM jema gotamadvIpa vizeSa che tema tyAM sahasrojana UMDA ardhagrAma paNa che mATe ja nyAye ghanatA ane pilANa sarakhAM thayAM. eTale pachI tyAM pRthvIkAyajInuM pracurapaNuM kevI rIte saMbhave? 340-341. the zAnu samAdhAna mA pramANe:--- pazcimamAM adhogrAma ( nuM pilANa) che tema pUrvamAM paNa godikanA pilANane saMbhava che. vaLI paNa oNTA vistAravALe A gautamIpa che ene je aAgAmanA polANamAM Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (409) dravyaloka ] eonA -- alpabahutva ' viSe / evaM ca dhanabAhalyAta pratIcyAM prAgapekSayA / pRthvIkAyikabAhulyaM yuktameva yathoditam // 344 // bhavantyakAyikAH stokAH pazcimAyAM tataH kramAt / prAcyAM yAmyAmudIcyAM ca vizeSeNAdhikAdhikAH // 345 // upapattizca atra pratIcyAM gautamadvIpasthAne vArAmabhAvataH / sarvastokA jinaruktA yuktamevAmbukAyikAH // 346 // pUrvasyA gautamadvIpAbhAvAdvizeSato'dhikAH / dakSiNasyAM candrasUryadvIpAbhAvAttato'dhikAH // 347 // udicyAM mAnasasaraHsadbhAvAtsarvato'dhikAH / asti hyasyAM tadasaMkhyayojanAyatavistRtam // 348 // ___ yAmyudIcyorvahikAyAH stokAH prAyo mithaH samAH / agnyAraMbhakabAhulyAt prAcyA saMkhyaguNAdhikAH // 349 // tataH pratIcyAmadhikA vahnayAdyAraMbhakAriNAm / grAmeSvadholaukikeSu bAhulyAddharaNIspRzAm // 350 // upADIne nAkhavAmAM Ave to te vadhI jAya che. eTale pUrvanI apekSAe pazcimamAM "ghanatA" qdhI, bhATe pRthvIyi 7vAnutyA vizeSA-pAya dhuM se yuddhata 4 cha. 342-344. have apakAyanA jIvo pazcima dizAmAM sarvathI cheDA che; ane pUrva, dakSiNa ane uttaramAM anukame vizeSa vizeSa adhika che. 345. enuM paNa kAraNa che te A pramANe - pazcimamAM gautamIpane sthAne jaLano abhAva hovAthI, tyAM enA (apakAyanA) jIva thoDA heya-e to cokkasa vAta che. vaLI pUrvamAM gata madvIpa nathI eTale eTaluM tyAM vadhyuM tethI enAM jIva paNa vadhyA. ane dakSiNamAM sUryacaMdra dvIpa nahIM hovAthI tyAM e ( emanI jAe jaLa vadhyuM eTale ) e jIva vizeSa adhika thayA. tema uttara dizAmAM mAnasa sarovara AvyuM eTale ( jaLanI bahu ja bahoLatA eTale ) apakAyanA jIva tyAM sarvathI madhira.bha mAnasa sarovaranA vistAra masaya yojanAmA cha. 346-348. have agnikAyanA jIvo dakSiNa ane uttara dizAmAM thoDA che, ane be dizAmAM samAna che. pUrvamAM agninA AraMbha vizeSa hovAthI e saMkhyagaNa vizeSa che. pazcimamAM vaLI ethIye adhika che kAraNake adhogrAmamAM agni AdikanA AraMbhavALA prANIo adhika che. 349-350, para Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (410) lokaprakAza / [sarga 5 pUrvasyAM marutaH stokAstato'dhikAdhikA mtaaH| pratIcyAmuttarasyAM ca dakSiNasyAM yathAkramam // 351 / / yasyAM syAt zuSiraM bhUri tasyAM syurbhUrayo'nilA: / ghanaprAcurye ca te'lpAstacca prAgeva bhAvitam // 352 // syuryadapi khAtapUritayuktyA pratyag dharAdhikA tadapi / pratyagadhogrAmabhuvAM nimnatvAdvAstavI zuSirabahutA // 353 // vanAnAmalpabahutA bhaavyaapkaayikvdhaiH| tarUNAM hyalpabahutA jalAlpabahutAnugA // 354 // sAmAnyato'pi jIvAnAmalpatA bahutApi ca / vanAlpabahutApekSA hyanantA eta eva yat // 355 // iti digapekSayAlpabahutA // 34 // kAyasthitiryA sUkSmANAM prAguktA tanmitaM matam / sAmAnyato bAdarANAM bAdaratve kilAntaram // 356 / / sthUlakSmAmbhognipavanapratyekadruSu cAntaram / anantakAlo jyeSTaM syAllaghu cAntarmuhUrttakam // 357 / / - have vAyukAyanA jIvo pUrvamAM sauthI apa che, ane pazcima, uttara ane dakSiNamAM anakame vadhatA vadhatA che. jyAM pilANa bhAga vizeSa tyAM vAyukAya vizeSa hAya e svAbhAvika che. ane jyAM ghanatA vizeSa tyAM e apa hoya e khulluM che. e pUrve paNa jaNAvI gayA chIe. sAtagta nyAyanI gaNatrIe jo ke pazcimanI pRthvI adhika thAya to ye tyAMnA adhogrAmanI bhUmi nIcANamAM hovAthI, polANane bhAga vAstavika rIte ghaNe ja rahe. (ane tethI tyAM vAyukAyanA jIvo paNa adhika hoya). 351-353. have vanaspatikAyanA jInuM apAdhikapaNuM apakAyanA jInI pramANe samajavuM. kAraNake vanaspati sarvatra jaLanA pramANamAM hoya che. sAmAnyapaNe paNa jIvonuM a5AdhikapaNuM vanaspatikAyanA jIvonA adhikapaNe upara AdhAra rAkhe che kAraNake ekalA vanaspatikAyika ja ananta che. 354-355. hune samanA antara viSa(muMvAra). sUka"nI pUrvokta kAyasthitinA jeTale ja sAmAnyata: "bAdara" ne bAiratvamAM santara che. 356. bAdara pRthvI-apa-agni-vAyu ane-pratyekavanaspatikAyanA jIvanane viSe utkRSTa antara anantakALanuM che; ane jaghanya antara antarmuhUrtanuM che, kemake eo anantakALa Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonA -- antara ' viSe / (411) kAlaM nigodeSu yatte'nantaM cAntarmuhUrttakam / sthitvA sthUlakSmAdibhAvaM punaH kecidavApnuyuH // 358 // bAdarasya nigodasyAntaramutkarSato bhavet / kAlo'saMkhyaH pRthivyAdikAyasthitimitazca saH // 359 // sAmAnyataH sthUlavanakAyatve'pyetadantaram / jaghanyatastu sarveSAmantarmuhUrtameva tat // 360 // ityantaram // 35 // svarUpamekendriyadehinAM mayA dhiyAlpayA kiMcididaM samudhdhRtam / zrutAdagAdhAdiva dugdhavAridheH jalaM svacaMcyA zizunA patatriNA // 361 // vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAntiSadrAjazrItanayo'taniSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame sargo nirgalitArthasArthasubhagaH pUrNaH sukhaM paMcamaH // 362 // iti paMcamaH sargaH paryanta ane antarmuhUtaparyanta nigadane viSe rahIne puna: bAdarapRthvIkAyAdimAM utpanna thAya che. u57-358. bAdara nigadanuM utkRSTa antara asaMkhyakALa che ane enuM mAna pRthvIkAya AdinI sthiti cha. 358. sAmAnyata: badara vanaspatikAyatvane viSe paNa eTaluM ja antara che. jo ke jaghanya anta2 te sarvenu, mantabhuta prabhAva cha. 310. jevI rIte eka pakSInuM baccuM pitAnI cAMcavaDe agAdhasamudramAMthI jaLa grahaNa kare tema meM mArI alpabuddhianusAra, agAdhakRtasAgaramAMthI A ekendriya prANIonuM kiMcit svarUpa grahaNa karIne kahyuM che. 361. jemanI kIti akhila vizvamAM Azcarya utpanna karanArI che evA zrImAna kIrtivijaya upAdhyAyanA antavAsi ane, mAtA rAjabA ane pitA tejapALanA suputra vinayavijaya upAdhyAye je A, jagatanA nizcita tane dIpakanI jema prakaTa karanAra graMtha 2pe che tene, aMdarathI nItaratA sArane lIdhe subhaga e pAMcamo sarga nividane pUrNa thaye. pAMcamo sarga samApta. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath SaSThaH srgH|| vikalAnyasamagrANi syuryeSAmindriyANi vai / vikalendriyasaMjJAste syurdvitricaturindriyAH // 1 // tatra prathamaM bhedAH // 1 // ___ antarjA kRmayo dvedhA kukSipAyusamudbhavAH / viSTAdyamedhajAH kITAH kASTakITA ghuNAbhidhAH // 2 // gaMDolA alasA vaMzImukhA mAtRvahA api / jalaukasaH pUtarakA meharA jAtakA api // 3 // nAnAzaMkhAH zaMkhanakA: kapardazukticandanAH / ityAdyA dvIndriyAH paryAptAparyAptayA dvidhA // 4 // iti dviindriybhedaaH| pIpilikA bahuvidhA ghRtelyazcaupadehikAH / likSA markoTakA yUkA gardabhA matkuNAdayaH // 5 // sarga chaThTho. je jIvone Indriyo "vikala" eTale ochI hoya, pUrepUrI na hoya eo "vikalendriya kahevAya. eTale be inidrayavALA, traNa indriyavALA ane cAraIdriyavALA ja "vikalendriya " upAya. 1. prathama, meM visandriya yon| meha' viSa. ( 1 ) - kukSimAM utpanna thanArA, ane gudAdvAramAM utpanna thanArA-ema be prakAranA zarIra ja kRmio; viSTA Adi ameya padArthomAM utpanna thatA kIDA; kASTramAM utpanna thatA ' ghuNa' nAmanA kIDA; gaMDelA; aNasIyAM; vaMzImukhA; mAtRvahA; jaLe; pUrA, meharA; jAtaka; nAnA prakAranA zaMkhe; zaMkhalA; keDI; chIpa, caMdana vagere beIdriya jIvo che. e, paryApta ane maryAta-samAranA. 2-4. ___ tatanI sI, ghAbheta, adhdheDi, dIpa, mana, pU, AdhyA, bhAMDa, gANagAya, dhyaNa, sAvA, zubhI, chApanA zrIDA, yArI, dhAnyanA dhaDA, pAMcanA thA, Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vikalendriya ' jIvonA * meda ' ane ' sthAna ' / (413 ) indragopelikA sAvA gulmIgomayakITakAH / caurakITA dhAnyakITAH paMcavarNAzca kunthavaH // 6 // tRNakASTaphalAhArAH patravRntAzanA zrapi / / ityAdyAstrIndriyAH paryAptAparyAptatayA dvidhA // 7 // iti triindriybhedaaH| vRzcikA UrNanAbhAzca bhramaryo bhramarA api / kaMsAryo mazakAstiDDA makSikA madhumakSikAH // 8 // pataMgA jhillikA daMzAH khadyotA DhiMkaNA api / raktapItaharikRSNacitrapakSAzca kITakAH // 9 // nandyAvartAzca kapilaDolAdyAzcaturindriyAH / bhavanti te'pi dvividhAH paryAptAnyatayAkhilAH // 10 // iti caturindriyabhedAH // atha sthAnam // UrdhvAdholokayorekadezabhAge bhavanti te / tiryagloke nadIkUpataTAkadIrghikAdiSu // 11 // dvIpAmbhodhiSu sarveSu tathA nIrAzrayeSu ca / SoDhApi vikalAkSANAM sthAnAnyuktAni tAtvikaiH // 12 // tRNa-kAi tathA-phaLano AhAra karanArA temaja pAMdaDA-ane DIMTIyAno AhAra karanArAItyAdi traNaIdriyavALA jIva che. eo paNa paryApta ane aparyApta-ema be prakAranA cha. 5-7. vAMchI, 42|jaamaa, mamarI, sabharA, sArI, bha072, tIra, bhAbhI, madhamAzI, pataMgIA, chalakA, DAMsa, khadyota, DhIkaNuM, lAla pILI lIlI kALI tathA kAbaracitrI pAMkhavALA kIDA, naMdyAvarta, khaDamAkaDI-ityAdi cAraIndriyavALA jevo che. emanA paNa paryApta ane aparyApta ema be bheda che. 8-10. manAM 'sthAna' viSe (2). chaye prakAranA vikalendriya jIvo udghaleka ane adholakanA ekadezabhAganI aMdara hoya che, vaLI tiryagalekamAM nadI, kuvA, taLAva, vAva vageremAM paNa hoya che, tema ja sarva dvIpa, Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24) upapAtAtsamudghAtAnnijasthAnAdapi sphuTam ! asaMkhyeyatame bhAge te lokasya prakIrtitAH // 13 // kRti sthAnam // 2 // lokaprakAza / AhArAMgendriyocchvAsabhASAkhyA eSu paMca ca / paryAptayastathA prANAH SaTsaptASTau yathAkramam // 14 // catvAraH sthAvaroktAste jivhAvAgbalavRddhitaH / SaDdIndriyeSvathaike kendriyavRddhistato dvayoH // 15 // rUti vattiyaH // rU5 laccadvayaM ca yonInAmeSu pratyekamiSyate / lakSANi kulakITInAM saptASTa nava ca kramAt // 16 // iti yonisaMkhyA kulasaMkhyA ca // 4-5 // vivRtA yonireteSAM trividhA sA prakIrtitA / sacittAcittamizrAkhyA bhAvanA tatra darzyate // 17 // samudro tathA jaLAzayAmAM paNa heAya che. upapAtathI, samudghAtathI ane svasthAnathI paNa ee lAkanA asaMkhyamA bhAgamAM rahelA che. 11-13. emanI paryApti ' viSe. ( 3 ). emane pAMca paryApti che : ( 1 ) AhAra paryAIta, ( 2 ) zarIraparyAlpta, ( 3 ) indri payApti, ( 4 ) zvAseAcchavAsaparyApti ane ( 5 ) bhASAparyApta. vaLI prANa, e indriyA vALAne cha, traNa indriyAvALAne sAta, ane cAra indriyAvALAne ATha hAya che. ( 'sthAvara 'ne che e cAra prANa, pAMcamA * jIjhA indriya, ane chaThTho vacanabaLa-e pramANe cha prANa eindriyajIvAnA. beindriyane eka indriya vadhI eTale 6+1=7 sAta prANa; ane caurindriyane vaLI enAthI eka indriya vadhI, eTale cha+1=8 prANa ). 14-15. > emanI ceAnei vivRtta hoya che che; jIvatA baLada vagerenA zarIrathI [ sarca d emanI ceAnisaMkhyA ' tathA ' kuLasaMkhyA ' viSe. ( 4--5 ). emanI pratyekanI be lAkha ceAniA che. ane kulakeTi, eindriyAnI sAta lAkha, AindriyAnI ATha lAkha ane caurindricAnI nava lAkha che. 16. emanA ' ceAnisvarUpa ' viSe. ( 6 ). ane e sacitta, acitta ane mizra ema traNa prakAranI nIkaLelA kIDA vagerenI sacitta ceAni che; acitta kASTa Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] vikalendriya jIvonI ' bhavasthiti ' vagere dvaaro| ( 415) jIvadgavAdidehotthakRmyAdInAM sacittatA / acittakASTAdyutpannaghuNAdInAmacittatA // 18 // sacittAcittakASTAdisaMjAtAnAM tu mizrakA / uSNA zItA ca zItoSyotyapi sA trividhA matA // 19 // iti yonisvarUpam // 6 // dvayakSANAM dvAdazAbdAni bhavejjyeSTA bhavasthitiH / tryakSANAM punarekonapaMcAzadeva vAsarAH // 20 // SaNmAsAzcaturakSANAM jaghanyAntarmuhUrttakam / sAntarmuhUrtonA tveSAM syAtparyAptatayA sthitiH // 21 // iti bhavasthitiH // 7 // oghato vikalAkSeSu kAyasthitirurIkRtA / saMkhyeyAbdasahasrANi pratyekaM ca tathA triSu // 22 // paryAptatve tu navaraM yakSakAyasthitirmitA / saMkhyeyAnyeva varSANi zrUyatAM tatra bhAvanA // 23 // bhavasthitiIndriyANAmutkRSTA dvaadshaabdikii| tAgnirantarakiyadbhavAdAnAdasau bhavet // 24 // vagerenA kIDAonI acitta ni che; temaja sacittaacitta kASTa vagerenA kIDAonI mija yoni cha. quii Gue], zIta, to-mema 55 prA2nI ( yoni ) DI cha. 17-18. samanI sthiti' viSe. (7). beIndrivALA jInI utkRSTa bhavasthiti bAra varSanI, traNaindriyavALA jIvonI utkRSTa bhavasthiti egaNapacAsa divasanI, ane cAraIndrivALA jInI utkRSTa bhavasthiti cha mAsanI che. jaghanya bhavasthiti te sarvavikalendriyanI antarmuhUrtanI che. vaLI emanI paryAptaparNanI sthiti antarmuhUrta ochI che. 20-21. sabhanI "yasthiti' viSe. ( 8 ). traNe prakAranA vizlendriya jIvonI eghathI kAyasthiti, pratyeka prakAramAM tathA traNe prakAramAM saMkhyAta sahasrovanI che. paNa emAM ye paryApta beIndriyonI kAyasthiti saMkhyAta varSonI ja kahI che. kAraNa ke beinidrAnI utkRSTa bhavasthiti bAra varSanI che; ane evA Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (416) lokaprakAza / / sarga 6 evamagre'pi saMkhyeyadinarUpA ca paryAptatrIndriyAMginAm / paryAptacaturakSANAM saMkhyeyamAsarUpikA // 25 // iti kaaysthitiH||8|| kArmaNaM taijasaM caudArikametattanutrayam / iti dehAH // 9 // kevalaM huMDasaMsthAnameteSAM parikIrtitam // 26 // iti saMsthAnam // 10 // yojanAni dvAdazaiSAM trigavyUtyekayojanam / kramAjjyeSTA tanurlavyaMgulAsaMkhyalavonmitA // 27 // Ahuzca bArasajoSaNa saMkho tikosa gummI ya joaNaM bhamaro / / iti // iti aMgamAnam // 11 // vedanotthaH kaSAyottho maraNAntika ityapi / vikalendriyajIvAnAM samudghAtA amI trayaH // 28 // iti samudghAtA; // 12 // pRthkhyAdyAH sthAvarAH paMca dvIndriyAdyAstrayaH punaH / saMkhyeyajIvina: paMcendriyatiryaganarA api // 29 // uparAupara satata keTalAka bhava karavAthI kAyasthiti thAya che. e ja pramANe paryApta 2indriyonI saMkhyAta divasonI, ane paryApta caurindriyonI saMkhyA mAsanI kAyasthiti che. 22-25. sabhanI jI dvArA viSe. (8-12). emanAM zarIra traNa prakAranAM chekarmaNa, tejasa, dArika. saMsthAna kevaLa heDaka-sa sthAna ja che. dehamAna utkRSTata:, beIndriyenuM bAra ejana, treIndriyenuM traNa kosa ane cau rindriyonuM eka jana che; jaghanyata: zarIramAna traNenuM, AMgaLanA asaMkhyatamAM bhAga jeTaluM che. e saMbaMdhamAM anyatra daSTAntamAM kahyuM che ke (utkRSTata:) zaMkha bAra ejanane, gumI traNa kesanI ane bhamaro eka ejananA hoya che. A vikalendriya ne samRdaghAta traNa prakArano DAya cha : (1) venAthI atyanna thA; (2) pAyathI utpanna yatA, (3) bhAnti. 26-28. sabhanI gati' tathA ' Agati' viSe ( 13-14 ). pRthvIkAya Adi pAMce sthAvaro, traNe vikasendriya tathA saMkhyAta AyuSyavALA Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ) eonI gati, Agati vagere / (417) sthAnakeSu dazasveSu gacchanti viklendriyaaH| dazabhya evaitebhyazvotpadyante vikalendriyAH // 30 // yugmam // na devanArakAsaMkhyajIvatiryagnareSu ca / eSAM gamAgamau tasmAt dvigatA DyAgatA iti // 31 // upapAtacyavanayoviraho dvIndriyAdiSu / antarmuhUrtamutkRSTo jaghanyaH samayAvadhiH // 32 // utpadyante vipadyante caikena samayena te / eko dvau vA trayaH saMkhyA asaMkhyA vikalendriyAH // 33 // iti gatAgatI // 13-14 // labdhvA nRtvAdisAmagrI kecidAsAdayantyamI / yAvaddIkSAM bhave gamye na tu mokSaM svbhaavtH|| 34 // iti anantarAptiH // 15 // ekasmin samaye siddhirvikalAnAM na sambhavet / grAmo nAsti kutaH sImA mokSo nAstIti sA kutaH // 35 // paMcendritiryaMca ane manuSya--A daza sthAnakanI aMdara vikalendriya jIvonI gati che, ane eja daza sthAnakomAMthI eonI Agati thAya che. asaMkhyAta AyuSyavALA tiryaMca tathA manuSyamAM teo jatAye nathI tema tyAMthI AvatA ye nathI. devatA ke nArakImAM paNa temanI gati ke Agati che ja nahiM. mATe ene manuSya ane tiryaMcanI-ema be ja ati bhane sAgati 2hI. 30-31. vikalendriya jIvone utpatti ane avanane viraha utkRSTata: arjuhUrtana, ane dhanyata: se smyn| 4hyo cha. 32. | vikalendriya jIvonI, ekasamayamAM janmamaraNanI saMkhyA eka, be, traNa, chellAmAM chellI sayAsudhI, ane methI 5 vizeSanI cha. 33. have emanA 15 mAM dvArathI 23 mI sudhInA dvArA viSe. vikalendriya jI manuSyatva Adi sAmagrIne yoge anantarabhavamAM yAvat sarva viratirUpa dIkSA prApta karI zake che, paraMtu svabhAvata: mokSa meLavI zakatA nathI. 34. vikalendriya jIvono mokSa ja nathI. eTale pachI "ekasamayasiddhi" jevuM kAMI rahyuM nahi. kAraNake gAma vinA sImA kevI ? rUpa. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (418) lokaprakAza / [ sarga 6 iti ekasamayasiddhiH // 16 // kRSNA nIlA ca kApotItyeSAM lezyAtrayaM smRtam / iti lezyA // 17 // trasanADyantare sattvAdAhAraH SaDdigudbhavaH // 36 // iti zrAhAradik // 18 // eSAM saMhananaM caika sevA parikIrtitam / iti saMhananam // 19 // mAnamAyAkrodhalobhA kaSAyA eSu vrnnitaaH|| 37 // iti kaSAyAH // 20 // AhArapramukhA: saMjJAzcatasra eSu darzitAH / iti saMjJAH // 21 // vyakSANAM sparzanaM jIDhatyAkhyAtamindriyaM dvayam // 38 // tata tryakSacaturakSANAM kramAd ghANekSaNAdhikaM / iti indriyam // 22 // asatvAdvayaktasaMjJAnAM te nirdiSTA asaMjJinaH // 39 // yadvA na dIrghakAlikI nApi dRSTivAdopadezikI / syAddhetuvAdikI hyeSAM na tayA saMjJitA punaH // 40 // iti saMjJitA // 23 // vikalendriya jIvone leDyA traNa hoya: kRSNA, nIlA ane kApatI. A jIvo vasanADInI aMdara hovAthI emane cha dizAone AhAra hoya che. 36. vikalendriya jIvone eka ja "sevArta" saMhanana ja che. vaLI eone cAre kapAye cha: jodha, bhAna, mAyA ane soma. 37. vikalendriya jIvone AhAra Adi cAra saMjJAo che. indriyamAM, bendriya jIvone sparzendriya ane rasanendriya; treIndriya jIne e be ne trIjI dhrANendriya; ane caurindriya chAne e traNane cothI cakSurindriya-e prakAre che. 38-39. vikalendriya jIne prakaTa saMjJA nathI tethI eone "asaMgI' kahyA che. athavA to emane dIrghakAlikI ke daSTivAdopadezikI saMjJA hotI nathI, phakta hetuvAdikI saMjJA hoya che paNa ethI eemAM saMkSipaNuM kahevAya nahiM. ( eTale eone asaMjJI kahyA che ). 40, Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eonA veda, dRSTi vagere / kevalaM klIvedAzca mithyAdRSTaya eva te / samyagdRzo hyalpakAlaM vidyujjyotirnidarzanAt // 41 // sAsvAdanAkhyasamyaktve kiMcit zeSe mRtiM gatAH / vikalAkSeSu jAyante ye kecittadapekSayA // 42 // dravyaloka ] paryAptadazAyAM syuH samyagdRzo'pi kecana / payAtatve tu sarve'pi mithyAdRSTaya eva te // 43 // yugmam // iti vedaH dRSTizca / / 24-25 // matizrutAbhidhaM jJAnadvayaM samyagdRzAM bhavet / matyajJAnazrutAjJAne teSAM mithyAtvinAM punaH // 44 // iti jJAnam // 26 // caturdarzanopetA dvitryacAzcaturindriyAH / sacaturdarzanAcaturdarzanAH kathitA jinaiH // 45 // iti darzanam // 27 // syuH sAkAropayogAste jJAnAjJAnavyapekSayA / nirAkAropayogAste darzanApekSayA punaH // 46 // ( 4 19 ) Duve memanA 'veDa' bhane 'dRSTi' viSe. ( 24-25 ). vikalendriya jIvone kevaLa napuMsakaveda hoya che. ee vaLI mithyAdaSTi ja che kemake emane vidyutanI jayotinI jema, alpakALasudhI ja sabhyaSTi rahe che. 41. sAsvAdana samakita kaMika zeSa rahe tyAre mRtyu pAmIne je kAI prANIo vikalendriyamAM utpanna thAya che eenI apekSAe, aparyApta dazAmAM keTalAka sabhyaSTi jIvA paNa hAya che; pazu paryAptahazamAM to sarve bhithyAdRSTi 4 hoya che. 42-43. have, emanAM 26 mA dvArathI 28 mA sudhInA dvArA viSe. sabhyaSTi vikalendriyAne matijJAna ane zrutajJAna-ema e jJAna che. paNa emanAmAM je mithyAtvI che emane matiajJAna ane zrutaajJAna-ema be che. 44. eindriya jIvA ane Aindriya jIvAne acakSudana hoya che; jyAre caurindriya jIvAne cakSudana tema acakSudAna beu kahyAM che. 45. vikalendriya jIvAne, jJAna ane ajJAnanI apekSAe, sAkAra upayAga hoya che; jyAre dananI apekSAe nirAkAra upayoga hoya che. 46. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 420 ) iti upayogAH // 28 // dvivastrikSaNAntazca saMbhavatyeSu vigrahaH / tatastatraikasamayaM vyavahArAdanAhRtiH // 47 // nizcayAttu dvisamayA syAdanAhAritA kila / vigrahe vikalAkSANAmAhArakatvamanyadA // 48 // ete prAgojayAhArAstataH paryAptabhAvataH lomAhArAH kAvalikAhArA api bhavantyamI // 49 // sacittAcittamizrAkhya eSAmAhAra iSyate / antarmuhUrttamutkRSTamAhArasyAntaraM matam // 50 // iti zrAhAraH // 29 // paryAptAnAM guNasthAnameteSAmuktamAdimam / aparyAptAnAM tadAdyaM dvitIyamapi jAtucit // 51 // iti guNAH // 30 // audArikaH kAyayogaH tanmizraH kArmaNastathA / vAgasatyAmRSA ceti yogAzcatvAra eSvamI // 52 // lokaprakAza / huve memanA ' mahAra ' viSe ( 28 ). vikalendriyAne evakAvALA ane traNa samaya paryantane ' vigraha ' saMbhave che. ane e vigrahagatimAM vyavahAranayanI apekSAe ee eka samaya anAhArI rahe che; paNa nizrcayanayanA apekSAe e samaya sudhI anAhArI rahe che. anyadA ee AhAraka hAya che. 47-48. [ sarga 6 pahelA tA emane ' Aja AhAra ' hoya che. paNa pachI paryApta bhAva pAme che tyAre sebhane 'sobhayAhAra' bhane 'vasamAhAra ' pAe hoya che. 48. vaLI eene citta, acitta ane mizra-ema traNe AhAra hAya che. emane e AhAra vaccenuM utkRSTa antara antarmuhUttanu che. 50. sebhanA 'guNusthAna ' bhane 'yoga' viSe. vikalendriya jIveAmAM je ' paryApta ' hAya emane pahela guNasthAna, ane jee ' apapti ' hoya emane paheluM ane kacit khInnu guNasthAna paNa heAya che. 51. vizvendriya chavone yAra yoga hoya che: (1) mohAri ayayoga, (2) mohAri mizra - yoga, (3) arbha zuayayoga bhane (4) asatyabhRSAvayanayoga pa2. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonuM pramANa, alpabahutva vgere| (421) iti yogAH // 31 // ekasmin pratare sUcyo'GgulasaMkhyAMzakAyati / tAvanto dvitricaturindriyAH paryAptakAH pRthak // 53 // ekasmin pratare sUcyokulAsaMkhyAMzakAyati / aparyAptA dvitricaturakSAstAvanta IritA // 54 // uktaM ca-pajattApajattA biticau assanniNo avaharaMti / aMgulasaMkhAsaMkhappaesabhaiyaM puDho payaraM // 55 // iti mAnam // 32 // sarvastokAH caturakSAH paryAptA: parikIrtitAH / paryAptadvIndriyAstebhyo'dhikAstebhyastrikhAstathA // 56 // asNkhyeygunnaastebhyo'pryaaptcturindriyaaH| tridvIndriyA aparyAptAstato'dhikAdhikAH kramAt // 57 // iti alpabahutvam // 33 // memanA 'mAna' seTale pramANa viSa. ( 32 ). eka aMgulanA saMkhyAmAM bhAga jeTalI laMbAIvALA eka prataranI aMdara jeTalI sUcio hoya teTalA pRthak pRtha paryApta, beIndriya jI, treIndriya che ane caurindriya jI hAya. vaLI, eka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI laMbAIvALA eka prataranI aMdara jeTalI sUci hoya teTalA pRtha pRthaka aparyApta beIndriya che, treIndriya jIvo ane caurindriya hoya. pa3-54. cha :aMgulanA saMkhyAta ane asaMkhyAta pradezathI bharelA pRtha pRtha pratarane paryApta tema ja aparyApta beIndriya jI, treIndriya jIvo, caturindriya jI, tathA saMjJI paMcendriya avaDarecha. 55. samAna 2655 ' viSe. ( 33 ). paryApta caurindriyo sarvathI cheDA che, enAthI jhAjhA paryApta beIndriyo che ane enAthI paNa jhAjhA paryApta Indriya che. pa6. ethI asaMkhyagaNu aparyApta caurindriyo che, ethI adhika aparyApta Indri ane ethI vizeSa aparyApta beIndriye che. pa7. ve memanA hipekSI mamatva' viSe. ( 34 ). Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (422) lokaprakAza / [ sarga 6 ime pratIcyAmatyalpAH prAcyA vizeSato'dhikAH / dakSiNasyAmuttarasyAmebhyo'dhikAdhikAH kramAt // 58 // alpatA bahutAM cAnusarantyete'mbukAyinAm / prAyo jalAzayeSveSAM bhUmnotpattiH pratIyate // 59 // dvayakSAH pUtarazaMkhAdyAH syuH prAyo bahavo jle| zevAlAdau ca kunthvAdyA bhuMgAdyAzcAmbujAdiSu // 60 // iti digapekSayA alpabahutvam // 34 // alpamantarmuhUrta syAt kAlo'nanto'ntaraM mahat / vanaspatyAdiSu sthitvA punarvikalatAjuSAm // 61 // iti antaram // 36 // tiryaMco manujA devA nArakAzceti tAtvikaiH / smRtA paMcendriyA jIvAzcaturdhA gaNadhAribhiH // 62 // tridhA paMcAkSatiryaMco jalasthalakhacAriNaH / anekadhA bhavantyete pratibhedavivakSayA // 13 // pazcimadizAmAM bahu alpa vikalendriyo che, pUrvamAM ethI adhika che; dakSiNamAM ethI adhika ane uttaramAM vaLI ethI ce adhika che. emanuM apatya ke bahatva aplAyajIva pramANe che kAraNa ke prAya: emanI utpatti jhAjhI jaLAzayone viSe ja jaNAya che. pUrA, zaMkhalA vagere beIndriya jIva prAya: jaLamAM ghaNuM hoya che; kaMthavA vagere zevALamAM bahu hoya che, ane bhamarA vagere kamaLapupamAM bahu hoya che. pa860. va samanA manta2' viSe. e jI vanaspati vageremAM rahIne puna: vikelendriyapaNuM pAme e be sthiti vaccenuM antara jaghanyata: antamuhUrta jeTaluM, ane utkRSTatA anantakALa pramANa che. da1. A pramANe sATha malakamAM vikalendriya jInuM svarUpa samajAvyuM. - have paMcendriya jIvonA svarUpa viSe. tattvanA jANanAra gaNadharoe paMcendriya jInA cAra prakAra kahyA cheH (1) tiryaca, (2) bhanuSya, (3) heva mAne (4) nA24. 12. paMcendriya tiyAnA traNa prakAra che. jaLacara, sthaLacara, becara, vaLI enA paNa upabhedo che, e jotAM enA aneka prakAra kahevAya. 63. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] paMcendriya jIvo / paMcendriya tiryaco | dRSTA jalacarAstatra paMcadhA tIrthapArthivaiH / matsyAzca kacchapA grAhA makarA zizumArakAH // 64 // tatrAnekavidhA matsyAH zlakSNAstimitimiMgalAH / nAstaMDulamatsyAzca rohitAH kaNikAbhidhAH // 65 // pIThapAThInazakulAH sahasradaMSTrasaMjJakAH / nalamInA ulUpI ca proSTI ca madgurA api // 66 // caTAcaTakarAzcApi patAkAtipatAtikAH / sarve te matsyajAtIyA ye cAnye'pi tathAvidhAH // 67 // kacchapA dvividhA asthikacchapA mAMsakacchapAH / jJeyA saMjJAbhiretAbhiH grAhA: paMcavidhA punaH // 68 // // dilI, veDhalA suddhalA, pulagA, sIsAgArA iti // dvividhA makarAH zoMDA mahA iti vibhedataH / ekAkArAH zizumArAH sarve'mI jalacAriNaH // 69 // iti jalacarAH // catuSpadAH parisarpA iti sthalacarA dvidhA / catuSpadAzcaturbhedaistatra proktA vizAradaiH // 70 // ( 423 ) raNatharanA pAMya prahAra : matsya, athamA, ADa, bhagara bhane zizumAra. 64. emAM vaLI matsya paNa aneka prakAranA che te A pramANe: lakSNa, timi, timiMgaLa, naI, tahusa, rohita, liDa, pITha, pAhIna, rAhula, sahasahaSTra, nAbhIna, usUcI, proSTI, makkura, caMdra, caTakara, patAkA, ane atipatAtikA. A sarve temaja evAM pIjA hAya te save yazu matsyanI latiyoM hai 6-67. kacchapa-kAcabA e prakAranA che; asthikacchapa ane mAMsakacchapa. grAha pAMca prakAranA che tenAM nAma: - hidI, veDhavA, suddhalA, cugatA bhane sIsAgarA. 68. makara be jAtanA che: zAMDa ane maTTa, zizumAra eka ja jAtanA hAya che. 69. e sarva - jaLacara ' jIvA thayA. ' viSa have sthaLacara Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokprkaash| (424) [ sarga 6 kecidekakhurAH kecidvikhurA apare punaH / gaMDIpadAzca sanakhapadA anye prakIttitAH // 71 // abhinnAH syuH khurA yeSAM te syurekakhurAbhidhAH / gardabhAzvAdayaste tu romanthaM racayanti na // 72 // bhinnA yeSAM khurAstesyuIikhurA bahujAtayaH / mahiSA gavayA uSTrA varAhachagalaiDakAH // 73 // ruravaH zarabhAzcApi camarA rohiSA mRgAH / gokarNAdyA amI sarve romanthaM racayanti vai // 74 // yugmam // syAtpadmakarNikA gaMDI tadvadyeSAM padAzca te / hastigaMDakakhaDgAdyA gaMDIpadAH prkiittitaaH|| 75 / / iti uttarAdhyayanavRttau // prajJApanAvRttau tu __ gaMDI suvarNakArAdhikaraNasthAnamiti // sthaLacara be prakAranAM: (1) copagAM ane (2) parisarSaka. emAM paNa copagAM cAra jAtanA cha:-(1) rIvA , (2) mejarIvA, (3) raat mane (4) nAravA. 70-71. jeonI kharI chuTI na hotAM ekatra saMdhAyelI hoya che eo eka baravALA kahevAya. enuM daSTAnta gardabha vagere jeo vAgoLatA nathI e. 72. jeonI kharI bhinna eTale vacce phATavALI hoya che e be kharIvALA kahevAya. jemake 5, gadhA, 8, 42, 1421, meMDhA, 33, 22, yabhara, Dipa, bhRga, garga vagere pAgojanAprA . 73-74. gaMDI eTale padhanuM bIjakoza, athavA vRkSanuM thaDa,-enA jevA jemanA paga hoya e 54 aDavAya. haSTAnta tarI, hAthI-meM-ma vagere. 75. gaMDI" zabdane e artha uttarAdhyayanasUtranI vRttimAM karyo che. prajJApanA sutranI vRttimAM to 130 se sonInI 255' abha yuM che.' 1vartamAna koSakAro te gaMDI eTale vRkSanuM thaDa kahe che. " eraNa" ne mATe to eo " gaDa' Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] paMcendriya tiryaconA * bheda / (425) yeSAM padA nakhaiH saMyutAH syuH zunAmiva / tIrthakaraiste sanakhapadA iti nirUpitA: // 76 // siMhA vyAghrA dvIpinazca tarakSA RkSakA api / zRgAlAH zazakAzcitrAH zvAnazcAnye tathAvidhAH // 77 / / iti catuSpadAH // bhujoraHparisapatvAt parisA api dvidhA / tatroraHparisAzca caturdhA darzitA jinaiH // 78 // ahayo'jagarA prAsAlikA mahoragA iti / ahayo dvividhA darvIkarA mukulinastathA // 79 // darvIkarA phaNabhRto yA dehAvayavAkRtiH / phaNAbhAvocitA sA syAt mukulaM tadyutAH pare // 8 // darvIkarA bahuvidhA dRSTA dRSTajagatrayaH / zrAzIviSA dRSTiviSA upabhogaviSA api // 81 // jeone page dhAnanI jema dIrgha nakha hoya che eo "nahoravALA" kahevAya che. jemake, siDa, vAgha, 57, tarasa, zaicha, ziyA, sasasA, cittA, zvAna, mane sevA ulla hAya te. 77. eTaluM catuSpado viSe. have sthaLacarano bIjo bheda "parisapaka"--te viSe. parisa' nAme 42 cha: (1) mulathI zAsanAmane (2) peTe yAtanA21. peTe cAlanArAo vaLI cAra jAtanA kahyA che: sapa, ajagara, AsAlika ane mahAraga. emAM paNa sarpa be jAtanA Ave che. davIkara ane mukulI. 78-79. jemanA dehAvayavanI AkRti phaNAvALI hoya te davIkarI; ane jemanA dehAvayavanI AkRti 32Dita DAya se bhutukSI.. 80. davakara eTale phaNadhara sarpo ghaNI jAtanA hoya che. AzIviSa, daSTiviSa, ugraviSa, 1. vakaphaNa-Na. 2. mukula kaLI, pharthano abhAva. ............ Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 426 ) lokaprakAza / lAlAviSAstvagviSAzca zvAsocchvAsaviSA api / kRSNasarpAH svedasarpAH kAkodarAdayo'pi ca // 82 // yugmam // tatra ca AzIrdaMSTrA viSaM tasyAM yeSAmAzIviSA hi te / jambUdvIpamitaM dehaM viSasAtkarttumIzvarAH // 83 // zakterviSaya evAyaM bhUtaM bhavati bhAvino / tAdrakzarIrAsampattyA paMcamAMge'rthato hyadaH // 84 // ghoNasAdyA mukulinaH ityevamahayo dvidhA / ekAkArA ajagarA AsAlikAnatha bruve // 85 // evaM ca [ sarga 6 antamanuSya kSetrasya kevalaM karmabhUmiSu / kAle punaryugalinAM videheSveva paMcasu // 86 // cakyardhacakrirAmANAM mahAnRpamahIbhRtAm / skandhAvAranivezAnAM vinAze samupasthite // 87 // nagara grAma nigamakheTAdInAmupasthite / vinAze tadadhaH sammUrcchantyAsAlikasaMjJakAH // 88 // vizeSakam // logaviSa, sAsAviSa, tvagviSa, zvAsocchavAsaviSa, pazusarya, spehasarpa, azahara vagere. 81-82. AzI eTale dADha, emAM jeAne viSa hAya te AzIviSa. eemAM jambudvIpapramANa dehane paNa viSamaya karavAnuM sAmarthya hAya che. AtA phakta enI zakti jaNAvavAne mATe che. bAkI evaDuM zarIre hAtu nathI, ane e evI rIte kadi viSamaya thayu nathI, thatuM nathI ane thavAnu paNa nahi. A bhAvAnuM pAMcamA aMgamAM kahyuM che. 83-84. mukulI eTale vinAnAnuM dRSTAMnta geAnasa jAtinA sarpo che. e pramANe beU prakAranA sarpo thayA. peTe cAlanArAAnA bIjo prakAra ajagara. e eka ja jAtanA hAya che. 85. have trIjo prakAra * AsAlika. ' enu svarUpa nIce pramANe:-- manuSyakSetranI aMdara kevaLa karmabhUmione viSe temaja yugaLInA samayamAM, pAMca mahAvidehAmAM, cakravatI-vAsudeva-tathA baLadeva jevA mahAna nRpatiAnI senAnA nAzane samaye tema ja, nagara-gAma-nigama ane beTa vagerenA vinAzane vakhate eenI nIce AsA lika nAmanA samUIima jantu utpanna thAya che. e jyAre prathama utpanna thAya tyAre emanu Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] ' AsAlika ' jAtinA sarpanuM AzcaryakAraka svarUpa | aMgulAsaMkhya bhAgAMgAH prathamotpannakA zramI / vardhamAnazarIrAzcotkarSAd dvAdazayojanAH // 89 // bAhalyapRthulatvAbhyAM jJeyAstadanusArataH / ajJAnino'saMjJinazca te mithyAdRSTayo matAH // 90 // utpannA eva te nazyantyantarmuhUrttajIvitAH naSTeSu teSu tatsthAne garttA patati tAvatI // 91 // bhayaMkaratha sA garttA rAkSasIva bubhukSitA / kSipraM prati tatsarvaM skandhAvArapurAdikam // 92 // uktaM jIvasamAse tu syurete dvIndriyA iti / zarIrotkarSa sAdharmyAdveda tatvaM tu kevalI // 93 // mahoragA bahuvidhA kecidaMgula dehakAH / tatpRthaktvAMgakAH kecidvitastitanavaH pare // 94 // evaM ranikukSicApaiyajanaistacchatairapi / pRthaktvavRddhyA yAvatte sahasrayojanAMgakAMH // 95 // sthale jalespi vicarantyete sthalodbhavA api / narakSetre na santyete bAhyadvIpasamudragAH // 96 // zarIra mAtra aMguLanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDu hAya che ane pachI vadhatuM vadhatu chevaTa Ara ceAjananu thAya che ane emanI jADAI-paheALAI paNa pramANamAM vadhI heAya che. ee jJAnarahita, saMjJArahita ane mithyAdraSTi heAya che. ee utpanna thatAM ja antarmuhUttanI aMdara mRtyu pAme che ane mRtyu mAda e sthaLe emanA zarIra jevaDI khADa paDI jAya che. e khADa jANe eka bhayaMkara kSudhAtura rAkSasaNI hAyanI ema e senAne tathA nagara vagerene turata gaLI laya che. 86-82. ( 427 ) mebhane 'vasabhAsa ' mAM to zarIranA utkarSanA sAdhamyane lIdhe eindriyA kahyA che. tatva to ThevaNI lage. 3. cAthA prakAra * maheAraga ' nA. maheArageA aneka prakAranA che. koi AMgaLa jevaDA; keAI pRthaphLa AMgaLa jevaDA; keAi veMta jevaDA; koI pRthakksa hAtha jevaDA, kukSi jevaDA, dhanuSya jevaDA, ceAjana jevaDA, seA yeAjana jevaDA ane cheka hajAra ceAjana jevaDA paNa hoya che. 94-95, Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 428 ) iti uraH parisarpAH // lokaprakAza / vakSye bhujaparisarpAste tvanekavidhAH smRtAH / nakulA saraTA godhA brAhmaNI godhikAH // 97 // chucchaMdarImUSakAzca hAlinIjAhakAdayaH / evaM sthalacarA uktA ucyante khacarA atha // 98 // te caturdhA lomacarmasamudgavitatacchadAH / tatra haMsAH kalahaMsAH kapota ke kivAyasAH // 99 // DhaMkAH kaMkAzcakravAkAzcakora krauMcasArasAH / kapiMjalA: kurkuTAzca zukatittiralAvakAH // 100 // hArItAH kokilAzcASA: bakacAtakakhaMjanAH / zakunicaTakAgRdhrAH sugrahazyenasArikAH // 101 // zatapatra bharadvAjAH kumbhakArAzca TiTTibhAH / durga kauzikadAtyUhapramukhA lomapakSiNaH / / 102 / / kalApakam // [ sarga 6 ee sthaLapara utpanna thayelA chatAM sthaLamAM ne jaLamAM ubhayatra vicare che. manuSyakSetramAM emanI utpatti nathI, paNa khAdya dvIpasamudromAM che. 6. eTaluM ' urarasarpa ' eTale peTe cAlanArA sthaLacarA viSe. > have ' bhujaparisarpa " eTale bhujAAvaDe cAlanArAe paNa aneka prakAranA che: noNIyA, saraDA, godhA, brAhmANI, garojI, chchu 42, 42, hAsinI, lahaDa vagere. 87-88. A pramANe sthaLacarA viSe vivecana karyuM. have' meyara ' viSe. meyara yAra ajharanA che: (1) beobhapakSI, (2) arbha pakSI, (3) samuGgapakSI mane (4) vitatapakSI.. Dusa, ubaDusa, jyota, bhora, jhagaDA, DhaM, OM, aDavA, thora, DauMtha, sArasa, abhinsa, hueDA, popaTa, tetara, sAvarI, hArita, aDisa, bhASa, bhagasAM, yAta, anna, samaDI, yahusAM, gIdha, sudharI, zyena, sArizrA, zatapatra, yoga, hulAra, TITIDA, durgA, ghubaDa, ane hAtyUha vagere 'sobhapakSI ' che. 100 - 102. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] cAra prakAranA pkssio| valgulIcarmacaTikA aattibhaarNddpkssinnH|| samudravAyasA jIvaMjIvAdyAzcarmapakSiNaH // 103 / / samudgavatsaMghaTitau yeSAmuDDayane'pi hi / pakSau syAtAM te samudgapakSiNaH parikIrtitAH // 104 // avasthAne'pi yatpakSau tatau te vitatacchadAH / imau staH pakSiNAM bhedau dvau bAhyadvIpavArdhiSu // 105 // ___ saMmUrchimA garbhajAzcetyamI syurdvividhAH same / vinA ye garbhasAmagrIM jAtAH saMmUrchimAzca te // 106 // tathA garbhAdisAmagyA ye jAtAste hi garbhajAH / zrAsAlikAnvinA saMmUrchimA eva hi te dhruvam // 107 // yattu sUtrakRtAMge AhAraparijJAdhyayane prAsAlikA garbhatayA uktAH te tatsadRzanAmAno vijAtIyA eva saMbhAvyante / anyathA prajJApanAdibhiH saha virodhApatteH // aparyAptAzca paryAptAH pratyekaM dvividhA ime / evaM paMcAkSatiryaMcaH sarve'pisyuzcaturvidhAH // 108 / / vAgalAM, cAmAcIDIyAM, ATI, bhAkhaMDa, samudranA kAgaDA, ane jIvaMjIva ItyAdi 'tharbhapakSI'che. 103. uDatI vakhate paNa jeonI pakSa eTale pAMkha samudaga eTale dAbaDAnI jema bIDAyalI rahecha AmA samudAyakSI'vAya che. 104. ane sthira rahyA chatAM paNa jeonI pAMkhe vistarelI hoya che e "vitatapakSI - kahevAya che. chellA be jAtanA pakSIo manuSyakSetranI bahAranA dvIpasamudromAM ja che. 105. A sarvemAM vaLI saMmami ane garbhaja-ema be prakAranA che. garbhanI sAmagrIvaDe utpanna thAya e " garbhaja , ane evI sAmagrI vinA utpanna thAya e "saMmuchima'. AsAlikajAti saMbhUmi che. te sivAyanA anya sarva garbha ja che. 106-107. sUyagaDAMga" nA AhAraparijJA adhyayanamAM "AsAlika" ne garbhaja kahyA che te AsAlike sadazanAmavALI koI bIjI jAti haze. ema na hoya te, prajJApanAsUtramAM kahyuM che enI sAthe virodha Ave. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 430) lokprkaash| [ sarga 6 iti bhedAH // 1 // vikalAkSavaduktAni sthAnAnyeSAM jinezvaraiH / tattatsthAnavizeSastu svayaM bhAvyo vivekibhiH // 109 // iti sthAnAni // 2 // paMca paryAptayo'mISAM paryAptiM mAnasIM vinA / saMmUrchimAnAmanyeSAM punaretA bhavanti SaT // 11 // asaMjJino'manaskA yatpravarttante'zanAdiSu / zrAhArasaMjJA sA jJeyA paryAptinaM tu mAnasI // 111 // athavAlpaM manodravyaM vartate'saMjJinAmapi / pravarttante nivartante te'pISTAniSTayostataH // 112 // saMmUrchimAnAM prANAH syunavAnyeSAM ca te daza / iti paryAptayaH // 3 // lacAzcatasro yonInAmeSAM sAmAnyataH smRtAH // 113 // saMmUrNima ane garbhaja-e pratyekanA vaLI paryApta" ane "aparyApta" ema be bheda che. evI rIte paMcendriyatiryaMcAnA cAra prakAra thayA. 108. e pramANe, zloka 62 thI cheka 108 sudhImAM paMcendriyatiryaMcanA bheda samajAvyA. ve amanA 'sthAna'. ( dvA2 2 0 ). emanAM sthAna vikalendriya jIvonI jevAM kahyAM che. te te sthAnavizeSa buddhimAnoe svayaM sabha devAM. 108. ve bhanI pati viSe. ( 2 3g). e jIvamAM je saMmUchima che ene manaparyAmi zivAyanI pAMca paryApti che ane je garbhaja che eene cha payoti che. 110. saMjJA ke mana ekavAnuM na hovA chatAM paNa eonI AhAra Adine viSe pravRtti che e enI AhArasaMjJAne lIdhe samajavuM. e kaMI mana:paryApti na kahevAya. athavA te asaMkSione paNa a85 manodravya hoya che ene lIdhe, eo iSTakAryane viSe pravRtta thAya che ane aniSTa kAyathakI pAchA haThe che. vaLI saMmUchimane prANa nava hoya che, ane garbhane zaDAya che. 111-113. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] iti yonisaMkhyA: // 4 // evaM saMmUrtimagarbhodbhavabhedAvivacayA / lakSANi kulakoTInAmeSAmityAhurIzvarAH // 114 // adhyardhAni dvAdazaiva bhavanti jalacAriNAm / khacarANAM dvAdazAtha catuSpadAMginAM daza // 115 // dazaivoragajIvAnAM bhujagAnAM naveti ca / eSAM sArdhatripaMcAzallakSANi kulakoTayaH // 116 // iti kulasaMkhyA // 5 // vivRtA yonireteSAM saMmUrchimazarIriNAm / garbhajAnAM bhavatyeSAM yonirvivRtasaMvRtA // 117 // saMmUrdvitAnAM traidheyaM sacittAcittamizrakA | garbhajAnAM tu micaiva yadeSAM garbhasambhave // 118 // jIvAtmasAtkRtatvena sacitte zukrazoNite / tatropayujyamAnAH syuH acittAH pudgalAH pare // 119 // yugmam // paMcendriya tirthaconA sthAna, yonisvarUpa vagere / emanI yAnisa khyA viSe. ( dvAra 4 thru ). tiya ca pAMcendriyAnI ceAnisaMkhyA sAdhAraNarIte cAra lAkha gaNAya che. khebhanI DuNasaMkhyA viSe. ( dvA25bhu ). zrI tIrthaMkarAe tiya ca paMcendriyAnI kuLasaMkhyA, sa'mUrchAima ' ke bhedanI vivakSAvinA kahI che, ane te A pramANe kahI che:-jaLacaravAnI sADAbAra lAkha, khecarajIvAnI khAralAkha, catuSpadAnI daza lAkha, ' uraparisarpI ' nI daza lAkha, ane bhujaparisarpanI nava lAkha--e pramANe eka dara sADI trepana lAkha. 114-116. C ( 431 ) huve memanA yonisva35 viSe. ( dvAra 6 hu . ) emanAmA je samu ima che emanI vivRta' ceAni che. ane je garbha ja che emanI vidyuta saMvRta' yoni che. vaNI sabhUchibhonI (1) satti, (2) athitta, ane (3) sacittAyitta-khebha traNa prakAranI yAni che; ane garbha jonI phakta 'sacittAcitta' yeAni che, kemake emane garbhanA saMbhava hAya che tyAre zukra ane zANita sacitta thAya che ( kemake emAMthI jIva utpanna thAya che) ane emAM upayogamAM AvatA anya pugaLe acitta hoya che. vaLI samRdrimAnI " garbhaja ' nA Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / mUrtimAnAM trividhAzItoSNabhizrabhedataH / garbhajAnAM tirazcAM tu bhavenmitraiva kevalam // 120 // iti yonisaMvRtatvAdi // 6 // ( 432 ) [ sarga 6 pUrvakoTimitotkRSTA sthitiH syAjjalacAriNAm / catuSpadAnAM caturazItivarSasahastrakA // 121 // vatsarANAM tripaMcAzat sahasrANyuragAMgiMnAm / bhujagAnAM dvicatvAriMzatsahasrA sthitirmatA // 122 // khacarANAM sahasrANi dvAsaptatiH sthitirguruH / saMmUrchimAnAM sarveSAmityutkRSTA sthitirbhavet // 123 // garbhajAnAM pUrvakoTirutkRSTA jalacAriNAm / catuSpadAnAmutkRSTA sthitiH palyopamatrayam // 124 // bhujoraH parisarpANAM pUrvakoTiH sthitirguruH / khacarANAM ca palyasyAsaMkhyeyAMzo guruH sthitiH // 125 // garbhajAnAM tirazcAM syAdoghenotkarSataH sthitiH / palyatrayaM sameSAmapyavarAMtarmuhUrttakam // 126 // zIta, uSNu ane zItANu-ema traNa jAtanI yAni che, ane garbhajanI mAtra zItANu ceni che. 117-120. have bhebhanI lavasthiti viSe. ( dvAra 7 bhuM ) A tiya 'capa cendriyAmAM jeo jaLacara che eenI bhavasthiti utkRSTata: pUrva kATi che, catuSpadAnI cArAzI huMjArava che, uraparisarpanI trepanasahasravarSa, bhujaparisarpanI betAlIzahajAra varSa ane precaranI khvAMterasahasra varSa nI che. A sarva sthitie utkRSTata: samajavI, ane sarva 'saMbhUrchimI' nI samanvI 121-123. vaLI ( A tiya capacendriyAmAM ) jee gaja jaLacara che eenI utkRSTa bhavasthiti pUrva kATinI, tevA catuSpadonI traNa patyeApamanI, tevA bhujaparisarpa tathA uparisarpanI pUrvakATinI, ane tevA becarAnI paTyApamanA asaMkhyama aMza jeTalI che. 124-125. garbha ja paMcendriyatiya cAnI ' eghathI 'utkRSTa traNa patyeApamanI bhasthiti che. saghaLA tiryaMcapacendriyAnI bhasthiti jaghanyata: te mAtra antarmuhUttanI ja che. 126, Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] paMcendriya tiyaMconI kAyasthiti vagere / (433) iti bhavasthitiH // 7 // saMmUrchimANAM paMcAkSatirazcAM kAyasaMsthitiH / saptakaM pUrvakoTInAM tadevaM paribhAvyate // 127 / / mRtvA mRtvA'sakRtsaMmUrchimastiryag bhavedyadi / tadA saptabhavAn yAvat pUrvakoTImitasthitIn // 128 // yadyaSTame bhavepyeSa tiryagbhavamavApnuyAt / tadA'saMkhyAyuSkatiryaggarbhajaH syAttataH suraH // 129 // koTayaH sapta pUrvANAM palyopamatrayAnvitAH / kAyasthitirgarbhajAnAM tirazcAM tatra bhAvanA // 130 // saMkhyeyAyurgarbhajeSu tiryasUtpadyate'sumAn / utkarSeNa saptavArAn pUrvekakoTijIviSu // 131 // aSTamyAM yadi velAyAM tiryagbhavamavApnuyAt / asaMkhyAyustadA syAttasthitiH palyatrayaM guruH // 132 // ata eva zrute'pyuktam ve sabhanI Ayasthiti viSa. ( 62 8 bhu). A paMcendriyatiryamAM je saMmUrNima che enI kAyasthiti sAta pUrvakeTinI che. A rIta:--marImarIne je vAraMvAra saMmUrNimati camAM utpanna thAya te pUrva keTI pramANu kAyasthitivALA yAvat sAtabhavasudhI thAya. ane je AThame bhave paNa ticamAM utpanna thAya to te asaMkhyAta varSanI sthitivALe garbha ja tiryaMca thAya, ane tyArapachI devatA thAya. 127-129. vaLI A vargamAM jeo garbhaja che eonI kAyasthiti traNa palyopama ne sAta pUrvakATInI che. te A pramANe -eka pUrva koTi jIvanArA, saMkhyAta AyuSyavALA garbhaja tiryaMcAne viSe, prANI utkRSTata: sAtavAra utpanna thAya che ane je AThamIvAra paNa tiryaMcano bhava pAme te tyAM asaMkhya AyuSyavALe thAya, ane enI utkRSTa sthiti traNa popamanI DAya. 130-132. eTalA mATe siddhAntamAM paNa kahyuM che ke---- 55 For Private & Personal use only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (434) lokaprakAza / [ sarga 6 paMciMdiyakAimaigo ukkosaM jIvo u sNvse|| sattabhavaggahaNe samayaM goyama mA pamAe // 133 // atra saMkhyAtAyurbhavApekSayA sapta ubhayApekSayA tu aSTau iti // pUrvakoTyadhikAyustu tiryak so'sNkhyjiivitH| tasya devagatitvena mRtvA tiryakSu nodbhavaH // 134 // aSTasaMvatsarotkRSTA jaghanyAntarmuhUrtikI / garbhasthitistirazcAM syAt prasavo vA tato mRtiH // 135 // saMkhyAtAbdAdhikaM vArdhisahasramoghato bhavet / paMcendriyatayA kAyasthitirutkarSataH kila // 136 / / paryAptapaMcAkSatayA kaaysthitiriiysii| zatapRthaktvamabdhInAM jaghanyAntarmuhUrttakam // 137 // iti kAyasthitiH // 8 // dehAstrayastaijasazca kArmaNaudArikAviti / sAMmUrchAnAM yugminAM ca te'nyeSAM vaikriyAMcitAH // 138 // he maitama! paMcendriya tiryaMca vageremAM gayelo prANu utkRSTata: sAta ATha bhava kare che, mATe eka samaya paNu pramAdamAM rahevuM nahiM. 133. ahiM saMkhyAta AyuSyavALA bhavanI apekSAe sAta bhava, ane beunI apekSAe ATha bhava kare che ema samajavuM. je tiryaMcanuM AyuSya pUrvakaTithI adhika hoya e asaMkhya AyuSyavALo kahevAya. tenI to devagati hovAthI te mRtyu pachI tiryaMcamAM na utpanna thAya. 134. tiryAnI garbhasthiti utkRSTata: ATha saMvatsaranI hoya, ane jaghanyata: akhtamuhurta nA hoya. tyArabAda e garbhane kAMto prasava thAya ne kAMte enuM mRtyu thAya. 13pa. ghathI bolatAM emanI sarvanI paMcendriyarUpe kAyasthiti utkRSTata: eka hajAra sAga ropama ne saMkhyAta varSa jeTalI hoya. 136. ane paryAptapaMcendriyarUpe emanI kAyasthiti utkRSTataH pRthakatva so sAgaropamanI hAya. jaghanyataH antarmuhUrtanI hoya. 137. ve samAnA heDa' viSa. ( 2 8 bhu). saMmRmi tiryaMca paMcendriyone ane yugalIAone vahu zarIra che. tejasa, kAmaNa mana Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka paMcendriya tiryaconA saMsthAna' dehamAna' vagere / iti dehAH // 9 // saMmUchimAnAM saMsthAnaM huMDamekaM prakIrtitam / garbhajAnAM yathAyogaM bhavanti nikhilAnyapi // 139 // iti saMsthAnam // 10 // saMmUrchimAnAmutkRSTaM zarIraM jalacAriNAm / sahasraM yojanAnyetanmatsyAdInAmapekSayA // 140 // catuSpadAnAM gavyUtapRthaktvaM parikIrtitam / bhujagAnoM khagAnAM ca kodaMDAnoM pRthaktvakam // 141 // yojanAnAM pRthaktvaM coragANAM syAdvapurguru / garbhajAnAM vAzcarANAM saMmUrchimAmbucArivat // 142 // catuSpadAnAM gavyUtaSaTkaM bhujagadehinAm / gavyUtAnAM pRthaktvaM syAdutkRSTaM khalu bhUdhanam // 143 // tathoraHparisANAM sahasrayojanaM vapuH / yato'nekavidhA uktA etajjAtau mahoragAH // 144 // ane dArika. gaja tiryaMca pacendriyone e traNa ane cothuM vaikiya--ema cAra zarIra che. 138. have amana saMsthAna vi. ( 62 10 bhu). 'sa bhUchibha' tiyaya payandriyAne 34ta se ' saMsthAna cha. 'ne je ga te pramANe sarva saMsthAno hoya che. 139. huye samanA heDabhAna' viSe. (dvAra 11 bhu.). emanAmAM je saMmUrNimajaLacara che enuM dehamAna utkRSTataH eka hajAra yojana che. ( sAmAna matsya vagairenI pakSAsa sabhA). 140. je catuSpada che enuM utkRSTa dehamAna pRthakatva gAunuM che, bhujaparisarpa tathA khecaranuM pRthakava dhanuSyanuM che, "uraga' nuM pRthakatva jananuM che. 141. have garbhamAM, jaLacara che eonuM utkRSTata: dehamAna saMmaIima jaLacara jeTaluM che, catuSpadanuM cha gAunuM che, bhuja parisarpanuM pRthakatva gAunuM che, ane ura parisarpanuM eka hajAra janana che. kemake e jAtimAM aneka prakAranA " mahAraga" che. keTalAka aMgula jevaDA che, Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (436) lokaprakAza / [sarga 6 aMgulena mitA; kecittatpRthaktvAMgakAH pare / kecitkramAdvardhamAnAH sahasrayojanonmitAH // 145 // garbhajAnAM khacarANAM dhanuHpRthaktvameva tat / aMgulAsaMkhyAMzamAnaM sarveSAM tajjaghanyataH // 146 // vaikriyaM yojanazatapRthaktvapramitaM guru / prArambhe'gulasaMkhyAMzamAnaM tatsyAjaghanyataH // 147 // iti dehamAnam // 11 // zrAdyAstrayaH samudghAtA; saMmUrchimazarIriNAm / garbhajAnAM tu paMcaite kaivalyAhArako vinA // 148 // iti samudghAtAH // 12 // yAnti saMmUrchimA nUnaM sarvAsvapi gatiSvamI / tatrApi narake yAnto yAntyAyanarakAvadhi // 149 // ekendriyeSu sarveSu tathaiva vikaleSvapi / saMkhyAsaMkhyAyuryuteSu tiryakSu manujeSu ca // 150 // keTalAka pRthakatva aMgula jevaDA che, ane keTalAka vadhI vadhIne anukrame eka hajAra ejana pramANa thAya che. 142-145.. "gabhara khecara'nuM utkRSTa zarIramAna pRthakatva dhanuSyanuM che. sarvenuM jaghanya zarIra eka aMgulanA asaMkhyamA aMza jevaDuM che. 146. paMcendriya tiryonuM vaikriya zarIra utkRSTata: sau pRthakatra yojanAnuM hoya; je ke AraMbhamAM to e jaghanyata: eka aMgulanA asaMkhyamA bhAga jeTaluM hoya che, 147. huve abhanA samudhAta viSe. (bAra 12 ). saMmUIima paMcendritiyAne pahelA traNe samudaghAta hoya che. "garbhaja" ne "kevaLI" tathA mADA24' zivAyanA pAMya samudyAta DAya che. 148. huve sabhanI gati' viSe. (vAra 13bhu). saMmUIima paMcendritiya sarva gatiomAM jAya che. emAM paNa jo narakamAM jAya te paDasI na24 sudhA kAya che. 146. e sarva ekendrimAM ane vikalendrimAM paNa jAya che, tema ja vaLI saMkhyAta-- asaMkhyAta-AyuSyavALA tiryaMca ane manuSyamAM paNa jAya che. 150. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] emanI * mRtyupachInI gati ' viSe / (437) asaMkhyAyurnutiryasUtpadyamAnAstvasaMjJinaH / utkarSAdyAnti tiryaMcaH palyAsaMgvyAMzajIviSu // 151 // asaMjJino hi tiryaMca: palyAsaMkhyAMzalakSaNam / Ayuzcaturvidhamapi badhnantyutkarSataH khalu // 152 / / antarmuhUrttamAnaM ca nRtirazcorjaghanyataH / devanArakayorvarSasahasradazakonmitam // 153 // tatrApi devAyuhUsvapalyAsaMkhyAMzasaMmitam / nRtiryagnArakAyUMSyasaMkhyadhnAni yathAkramam // 154 / / idam arthato bhagavatIzataka 1 dvitIyoddezake // deveSUtpadyamAnAH syurbhavanavyantarAvadhi / etadyogyAyuSo'bhAvAnna jyotiSkAdinAkiSu // 155 // ___ yAnti garbhajatiyaMco'pyevaM gtictussttye| vizeSastatra narakagatAveSa nirUpitaH // 156 // asaMkhyAta AyuSyavALA manuSya ane tiryamAM utpanna thatA "asaMzIo' utkRSTa palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganA AyuSyavALA manuSya ane tiryaMcamAM jAya che kemake asaMjJI tirya utkRSTata: popamanA asaMkhyAtamAM bhAgavALuM cAre prakAranuM AyuSya sAMdhe che. 151-152. teo je manuSya ke tiryaMcanuM AyuSya bAMdhe te jaghanyata: antamuhUrtanuM bAMdhe, ane deva ke nArakanuM AyuSya bAMdhe to dazasahasavarSanuM bAMdhe. emAM paNa devatAnuM AyuSya jaghanyata: palyopamanA asaMkhyamA bhAga jeTaluM hoya, ane manuSya ke tiryaMca ke nArakanuM anukame asaMkhyaasaMkhyagAgu hoya. 1pa3-154. e bhAvArthanuM bhagavatIsUtranA pahelA zatakanA bIjA uddezamAM kahela che. jeo devagati pAme teo bhavanapati ane vyantara sudhInI pAme, paNa tiSka AdinI gati pAme nahiM, kemake ene ene ( e gatine ) egya evuM AyuSya hota nathI. 155. garbhaja tiryaMca paNa e pramANe cAre gatimAM jAya che paNa emAM narakzatinA saMbaMdhamAM nIce pramANe vizeSa jANavuM. 156. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (438) lokaprakAza / [ sarga 6 saptasvapi kSmAsu yAnti matsyAdyA jalacAriNaH / raudradhyAnArjitamahApApmAno hiMsakA mithaH // 157 // catuSpadAzca siMhAdyAzcatasRSvAdyabhUmiSu / paMcasUraHparisastisRSvAdyAsu pakSiNaH // 158 // bhujaprasarpA gacchanti prathamadvikSamAvadhi / deveSu gacchatAmeSAM sarveSAM samatA gatau // 159 / / bhavanezavyantareSu jyotiSkeSu ca yAntyamI / vaimAnikeSu cotkarSAdaSTamatridivAvadhi // 160 // sureSu yAnti sarve'pi tiryaMco'saMkhyajIvinaH / nijAyu:samahIneSu nAdhikasthitiSu kvacit // 161 // asaMkhyajIvikhacarA antaradvIpajA api / tiryapaMcendriyA yAnti bhavanavyantarAvadhi // 162 // tataH paraM yato nAsti palyAsaMkhyAMzikA sthitiH / na caivamIzAnAdagre yAnti ke'pyamitAyuSaH 163 // radraAdi dhyAnane lIdhe jeoe mahApApa upArjana karyA hoya evA tathA paraspara hiMsA karanArA matsya vagere jaLacarA sAte narakamAM jAya che. siMha Adi catuSpade pahelI cAra naraka sudhI jAya che. ura parisarSa pAMca naraka sudhI, pakSio traNa naraka sudhI ane bhujaparispn24 sudhIlaya che. 157-158. jeo devagati pAme che eo tyAM ekasarakhI gati pAme che. ee bhavanapati, vyantara ane jatiSkamAM jAya che, ane vaimAnikamAM utkRSTa AThamA devaloka sudhI jAya che. 160. asaMkhyAta AyuSyavALA tiryaMca sarve, pitAnA AyuSya jeTalI sthitivALuM ke ethI ochI sthitivALuM devatva prApta kare che; pitAnA AyuSyathI adhika sthitivALuM naDiM. 161. vaLI asaMkhya jIvi checara, ane antaradvIpamAM utpanna thayelA tiryacapaMcendriye paNa bhavanapati ane vyantara sudhInI gatimAM jAya che, kAraNake ethI AgaLa te palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgavALI sthiti ja nathI, eja pramANe koIpaNa asaMkhyajIvi izAnadevalokathI AgaLa jatA nathI. 162-163. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eonI 'Agati ' vagere viSe / dravyaloka ] iti gatiH // 13 // ekAkSA vikalAkSAzca tiryaMcaH saMzyasaMjJinaH / saMmUrchimeSu tiryakSavAyAnti no devanArakAH // 164 // ekadvitricaturakSAH paMcAkSAH saMjhyasaMjJinaH / bhavanavyantarajyotiHsahasrArAntanirjarAH // 165 // saMmUrchimA garbhajAzca manuSyAH srvnaarkaaH| garbhodbhaveSu tiryatu jAyante karmayantritAH // 166 // yugmam // antarmuhUrtamutkRSTamutpattimaraNAntaram / sAMmUrchAnAM garbhajAnAM dvAdazAntarmuhUrttakAH // 167 // samayapramitaM jJeyaM jaghanyaM tad dvayorapi / ekasAmayikI saMkhyA jJeyaiSAM vikalAkSavat // 168 / / iti zrAgatiH // 14 // labhante'nantarabhava samyaktvAdi zivAvadhi / te caikasmin kSaNe mukti yAnto yAnti dazaiva hi // 169 // huve samanI mAgati' viSa. (chA2 14 bhu). ekendri, beIndriyo, ane saMsi-tathA asaMksi-tiryaMcA samumi tiryAmAM Ave cha. devatAnA sabhA mAvatA nathI. 164. Dendriyo, pendriyo, diyo, yatandriyo, saji-masasi payandriyo, bhavana ptide, vyantara devo, jyotiSI devo, sahastrArAMtanA deve, saMmumi temaja garbhaja manuSyo, ane saghaLA nArakA-e badhA karmanI niyaMtraNAne lIdhe garbhaja tirya cAmAM Ave che. 165-166. saMmRchima tiya cAnuM utpatti ane maraNa vaccenuM utkRSTa akhtara antarmuhUrtanuM che; ane garbhaja tiryaMcAnuM, bAra antarmuhUrtanuM che. 167. e beunA saMbaMdhamAM, jaghanya antara eka samayanuM che. vaLI eonI eka samaya saMbaMdhI saMkhyA vikasendriya pramANe che. 168. manA se 5chInA dvAre viSe. ( 15-23 ), paMcendriyatiryaMca anantarabhavamAM samakitathI mAMDI mokSasudhI meLave che. vaLI eka samayamAM dara ja mokSe jAya che. 169 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (440 ) lokaprakAza / [ sarga 6 iti anantarAptiH samayesiddhizca // 15 // 16 // lezyAtritayamAyaM syAt saMmUrchimazarIriNAm / garbhajAnAM yathAyogaM lezyAH SaDapi kIrtitAH // 17 // iti lezyAH // 17 // SaDapyAhArakakubho dvayAnAmantyameva c| sAMmUrchAnAM saMhananamanyeSAmakhilAnyapi // 171 // atra ca jIvAbhigamAbhiprAyeNa saMmUrchimapaMcAkSatirazcAmeva ekaM saMhananaM saMsthAnaM ca syAt / SaSTakarmagranthAbhiprAyeNa tu SaDapi tAni syuH| iti arthataH saMgrahaNIbRhadvRttau / / iti AhAradik saMhananaM ca // 18 // 19 // sarve kaSAyAH saMjJAzca nikhilAnIndriyANi ca / dvayAnAM saMmUrchimAH syurasaMjJinaH parenyathA // 172 / / iti kaSAyasaMjJendriyasaMjJitAH // 20-23 // saMmUrchimeSu tiryatu strI pumAMzca na sambhavet / kevalaM klIbavedAste kevalajJAnibhirmatAH // 173 // samanAmA bhuuchi|' DAya asAne paDasI vezyA DAya. - Ma'ne yogAnusAra cha yevezyA DAya. 170. saMmUrNima temaja garbhaja-beu prakAranA paMcendriyatiryaMcAne "AhAra" dizino hoya che. saMmUchimane chelle-chevaTuM saMghayaNa hoya che. garbhajane che ke saMghayaNa hoya che. 171. javAbhigamasUtrane abhiprAye sAmUIima tiryaMcAne eka chelle ja saMghayaNa ane saMsthAna hoya che. chaThThA karmagraMthane mata to e che ke hoya che. e bhAvArthanuM saMgrahaNIsUtranI bRhaphavRttimAM kahyuM che. saMmUrNima tema ja garbha ja-beu prakAranA paMcendriyatiryaMcAne saghaLA kaSAya, sarva saMjJAo ane samasta Indriyo hoya che. vaLI saMmUIima asaMsI hoya che tyAre garbha ja sajJI DAya che. 172. manA vaha viSa. ( 2 24 bhu). saMkrAIma tiryaMcAmAM strI ke purUSa hotA nathI. eo napusakadI ja hoya che ema kevaLajJAnIo kahI gayA che. 173. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya loka ] eonAM jJAna, darzana, upayoga vagere | (441) striyaH pumAMsaH klIbAzca tiryaMco garbhajAstridhA / _ 'bhyaH striyastribhIrUpairadhikAstriguNAstathA // 174 // iti vedAH // 24 // vikalendriyavat dRSTidvayaM saMmUrchimAMginAm / tisro'pi dRSTayo'nyeSAM tatra samyagdRzo dvidhA // 175 // keciddezena viratAH pare tvvirtaashryaaH| zrabhAvaH sarvaviratesteSAM bhavasvabhAvataH // 176 / / iti dRSTiH // 25 // saMmUrchimAH syuryajJAnA dvijJAnA api kecana / dvitrAjJAnA garbhajA dvitrajJAnA api kecana // 177 // iti jJAnam // 26 // darzanadvayamAyaM syAdubhayeSAmapi sphuTam / avadhijJAnabhAjAM tu garbhajAnAM tridarzanI // 178 // iti darzanam // 27 // garbhaja tiryaMcAne strI, purUSa ane napuMsaka-ema traNe veda che. emAM purU karatAM strIo traNarUpaadhika traNagaNI che. 174, ye omanI STi viSa. ( dvA2 25 bhu). saMmami paMcendriyatiyAne vikasendriyanI peThe be "daSTi ' hoya che. " garbhaja" ne vacce daSTi hoya che. emAM sabhyaphadaSTivALAo be prakAranA che. keTalAka dezavirata " che, anya 'avirata'cha. 'savirata' nathI. 175-176. ve memanA jJAna bhane harzana viSa. (at2 26-27 ). * saMmUrNima" paMcendriyatiyomAM keTalAka be jJAnayukta tema keTalAka be ajJAnayukta che. "garbhaje " mAM keTalAka be ke traNa jJAnavALA che, jyAre keTalAka be ke traNa ajJAnavALA 54 cha. 177. saMmUrNima tema garbhaja-beu prakAranA paMcendriyatine prathamanA be darzane che. avadhijJAnayukta garbha jatiryaMcAne traNa darzana hoya che. 178. ye memanA upayoga viSa. ( dvAra 28 bhu). Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (442) lokaprakAza / [sarga 6 saMmUrchimAnAM catvAra upayogAH prkiirtitaaH| garbhajAnAM tu catvAraH SaT paMcaughAnnavApi te // 179 // yadeSAM kevalajJAnaM muktvA kevaladarzanam / jJAnaM manaHparyavaM ca sarve'nye sambhavanti te // 180 // iti upayogAH // 28 // syAdanAhAritA tveSAmekadvisamayAvadhi / bhojaprAdistridhAhAraH sacittAdirapi tridhA // 181 // prathamaM tvojAhAro lomakAvaliko tataH / antaraM dvau dinau jyeSTaM laghu cAntarmuhUrttakam // 182 // jyeSTaM caitatkAvalikAhArasya smRtamantaram / svAbhAvika tripalyAyuryuktatiryagapekSayA // 183 // iti zrAhAraH // 29 // guNasthAnadvayaM saMmUrchimAnAM vikalAkSavat / garbhajAnAM paMca tAni prathamAni bhavanti hi // 184 // saMmaIima paMcendriyatiryaMcAne cAra upayoga kahyA che. paNa garbhaja" ne cAra, pAMca, che, ane eghathI nava paNa kahyA che, kemake emane kevaLajJAna, kevaLadarzana ane mana:paryavajJAna- eTalA sivAyanA bAkI sarva upayoga hoya che. 17-180. have amanA mAhAra viSe. (bA2 28 bhu). paMcendriyatiryace eka be samaya anAhArI rahe che. emane "ojaAhAra " vagere traNa prakArano AhAra hoya che; tema "sacitta AhAra" vagere traNa prakArane AhAra paNa hoya che. pahele ja AhAra hoya che; pachI lemaAhAra ane pachI kavaLaAhAra hoya che. AhAranuM attara utkRSTata: be divasonuM, ane jaghanyata: annamuhUrtanuM hoya che. A utkRSTa antara kahyuM te kavaLAhAranuM samajavuM, ane te traNa palyopamanA AyuSyavALA tiryaMcanI apekSA svAsAvi cha. 181-183. ve amanA guNa bhane yo viSa. (dAra 30-31). saMmaIima tiryacapaMcendriyone vikalendriyonI pike be guNasthAna che, jyAre garbhaja' ne prathamanAM pAMca guNasthAna kahyAM che. 184. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonA guNasthAna vagaire / (443) iti guNAH // 30 // saMmUrchimAnAM catvAro yogA: syurvikalAkSavat / AhArakadvayaM muktvA garbhajAnAM trayodaza // 185 // iti yogAH // 31 // pratarAsaMkhyabhAgasthA'saMkhyeyazreNivartitriH / nabhaHpradezaiH pramitAstiryaMcaH kha varAH smRtA // 186 // evameva sthalacarAstathA jalacarA api / bhavanti kintu saMkhyeyaguNAdhikAH kramAdime // 187 // yadasau pratarAsaMkhyabhAgaH prAguditaH khalu / yathAkramaM zrute prokto bRhattarabRhattamaH // 188 // SaTpaMcAzAMgulazatadvayamAnAni nishcitm| yAvanti sUcikhaMDAni syurekapratare sphuTam // 189 // tAvajjyotiSkadevebhyaH syuH saMkhyeyaguNAH kramAt / tiryakrapaMcendriyAH SaMDhA nabhaHsthalAmbucAriNaH // 190 // yugmm|| etatsaMmUrchimagarbhotthAnAM samuditaM khlu| klIbAnAM mAnamAbhAvyaM zrute pRthgnuktitH|| 191 // saMmUchima tiyacapaMcendriyone vikalendriyanI peThe cAra vega hoya che. jyAre garbhaja' ne be AhArakago zivAyanA anya tera ga che. 185. have memanA mAna vidhe. (12 32 bhu). prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelI asaMkhyAta zreNiomAM jeTalA AkAzapradeza che teTalA khecara tiryA che. sthaLacara ane jaLacaro paNa teTalAja che, parantu e anukame saMkhyAtagaNA adhika che kemake A je pratarane asaMkhyAtame bhAga kahyo ene siddhAntamAM anukrame vizeSavizeSa mahoTe thato kahyo che. 186-188. eka prataranI aMdara chappana aMgulapramANa jeTalA sUcikhaDe hoya teTalA jyotikadevothI anukrame saMkhyAtagaNI napuMsaka becara, sthaLacara ane jaLacara hoya che. A "mAna" (napuMsaka) saMmaIima ane garbhaja-beunuM ekatra-bheguM samajavuM. siddhAntamAM paNa beunuM bheguM * , pRtha5 4 nathI. 188-161. Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 444 ) iti mAnam // 32 // lokaprakAza / eSvalpAH khacarAstebhyaH saMkhyaghnA khacarastriyaH / tAbhyaH sthalacarAstebhyaH saMkhyaghnAH syustadaMganAH // 992 // tAbhyo jalacarAstebhyo jalacaryastataH kramAt / napuMsakAH saMkhyaguNAH nabhaHsthalAmbucAriNaH // 193 / / ete ca saMmUrchimayuktA iti jJeyam // iti laghvyalpa bahutA // 33 // stokA: paMcAkSatiryaMcaH pratIcyAM syustataH kramAt / prAcyAM yAmyAmudIcyAM ca vizeSato'dhikAdhikAH // 194 // iti digapekSayAlpa bahutA // 34 // tiryakpaMcendriyANAM syAdantarmuhUrttasaMmitam / jaghanyamantaraM jyeSTaM tvanantakAlasammitam // 195 // etat vanaspateH kAryasthitiM bhuktvA garIyasIm / punaH paMcAkSatiryaktvaM labhamAnasya sambhavet // 196 // [ sarga 6 huve bhebhanA sadhu atyamahutva viSe. (dvAra 33 bhu). paMcendriyatiya cAmAM sarvathI gheADA khecarA che, eenAM karatAM saMkhyagaNI khecarIe che, ethI sakhyagaNA sthaLacA che ane ethI ce saMkhyagaNI sthaLacarIe che. sthaLacarIe karatAM anukrame sabhyasaMkhyagaNuA jaLacarA, jaLacarIe, napusaka-khecarA, napusakasthaLacaro, ane napuMsaka jaLacarA che. ( A traNya napusakeA samUmi napuMsakA samajavA ). 192-193. have dizAne apekSIne emanA alpamarhutva viSe. (dvAra 34 mu), pacendritiya cA pazcimadizAmAM sarvathI thADA che. ethI anukrame adhikaadhika pu, dRkSi bhane uttaradvizAmAM che. 174. have memanA mantara viSe. (dvAra upa bhu). paMcendritiya cAnuM jadhanya antara antarmuhUnuM che; utkRSTa antara anantakALanu che: vanaspatinI utkRSTa kAyasthiti bhAgavIne pharI pAche prANI pA~cendriyatiya camAM Ave eTalAmAM utSTataH ananta Aja vahI vo saMbhave che, 185-176. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (445) dravyaloka ] paMcendriya tiryaca ' nA prakaraNanI samApti / iti antaram // 35 // dvayakSAditiryaktanubhRtsvarUpamevaM mayoktaM kila lezamAtram / vizeSavistArarasArthinA tu siddhAntavArAMnidhayo'vagAhyAH // 197 // vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAntiSadrAjazrItanayo'taniSTa vinayaH shriitejpaalaatmjH| kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame sargo nirgalitArthasArthasubhagaH SaSThaH samAptaH sukham // 198 // iti SaSThaH srgH| A pramANe ame beIndriya Adi tiryaMca prANIonuM leza svarUpa kahyuM che. jene vizeSa vistAra jANavAnI IcchA hoya eNe siddhAntarUpI samudranuM avagAhana karavuM. 197. jemanI kIrti zravaNa karIne sakaLa vizva AzcaryamAM lIna thaI gayuM che evA zrImAna kIrtivijaya upAdhyAyanA antavAsI (ziSya), ane mAtA-rAjabA tathA pitA-tejapALanA putraratna zrI vinayavijaya upAdhyAye je A-jaganA nizcita tane dIpakanI jema ajavALAmAM lAvanAra kAvyagraMtha race che teno subhaga artha paraMparAthI nItarato cha saga nirvine samApta thaye. 188. cha sarga samApta. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha saptamaH sargaH / saMmUrchimA garbhajAzca dvividhA manujA api / vakSye saMkSepatastatra prathamaM prathamAniha // 1 // antadvapeSu SaTpaMcAzatyatho karmabhUmiSu / paMcAdhikAsu dazasu triMzatyakarmabhUmiSu // 2 // purISe ca prazravaNe zleSma siMghANayorapi / vAnte pitte zoNite ca zukre mRtakalevare // 3 // ye strIpuMsasaMyoge zukrapudgalavicyutau / puranirgamane sarveSvapavitrasthaleSu ca // 4 // syurgarbhajamanuSyANAM sambandhiSveSu vastuSu / samUhimanarAH saikaM zataM te kSetrabhedataH // 5 // kalApakam // iti bhedAH // 1 // sarga sAtamo. manuSyonA pazu (1) saMbhUbhi ane (2) garbha-sema me aAra che. memAM paDesA samUminuM saMkSipta varNana karU chu. 1, (1) senA leha viSe. saMbhUbhi manuSyo (1) chappana antadvayAmAM (2) paMDha2 urbhalubhiyamAM, ( 3 ) trIza AlU bhimobhAM, (4) viSTAmAM (4) bhUtramAM, (6) veSbhamAM, (7) 3mAM, (8) vamanamAM, (2) pittamAM, (10) 3dhiramAM, (11) vIrya bhAM, (12) 4sevarabhAM, (13) rasImAM, (14) zrIyuSanA saMyogabhAM, (15) zutrAvamA, (16) nagaranI gaTarabhAM, tathA (17) sarva apavitra sthaNIbhAM -evI rIte garbhaja manuSyeAnA saMbaMdhavALI satra vastuomAM DAya che. enA kSetraparatve 101 42 4 2 - 5, Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ) manuSya prakaraNa / saMmUrchima manuSyanA bheda vagaire / (447 ) sthAnameSAM dvipAthodhisAdhadvIpadvayAvadhi / sthAnotpAdasamudghAtaiH lokAsaMkhyAMzagA amI // 6 // iti sthAnam / / 2 // zrArabhya paMca paryAptIste mriyante'samApya tAH / prANA bhavanti saptASTAveSAM vAGmanase vinA // 7 // nava prANA iti tu saMgrahaNyavacUrNau // iti paryAptiH // 3 // saMkhyA yonikulAnAM ca naiSAM garbhajataH pRthak / yonisvarUpaM tveteSAM vijJeyaM vikalAkSavat // 8 // iti dvAratrayam // 4 / 5 / 6 // jaghanyotkarSayorantarmuhUrta syAt bhvsthitiH| pRthaktvaM ca muhUrtAnAmeSAM kAyasthitirmatA // 9 // iti dvAradvayam // 7 // 8 // zrAdyA tridehI saMsthAnaM huMDaM dehokulasya ca / asaMkhyAMzamita: pUrve samudghAtAstrayo matAH // 10 // iti dvAracatuSTayam // 1-12 // (2) e manuSyanuM sthAna be samudra ane aDhIdvIpa sudhImAM che. sthAna, utpAda ane samuddaghAtane laIne e A lokanA asaMkhyamA bhAgamAM rahelA che. 6. (3) eo pAMca paryAptio AraMbhIne, ene pUrI karyA pUrve ja mRtyu pAme che. emane vAcA ane mana vinA sAta ATha prANa hoya che. saMgrahaNInI avacUrNamAM emane vaLI nava prANa kahyA che. 7. samanI (4) yoniyA , ane semanI (5) agasacyA mana' thI pRtha6 nathI. bhemanu (6) yonisva35 vindriyo' nI samAna sabhA. 8. memanI (7) savasthiti, dhanya tebha Ta, mantabhutanI cha; ane. (8) aya sthiti pRtha7 antarmuhUrtanI che. 9. memane (8) 5i any shriire| cha; (10) saMsthAna cha; (11) zulanA asa khyamA bhAga jevaDuM dehamAna che ane (12) pahelA traNa samudyAta che. 10. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 7 (448) lokaprakAza / eSAM gatirvikalavattathaivAgatirapyaho / kintvamI vahnivAyubhyAM nAgacchanti naratvataH // 11 // aSTacatvAriMzadeSAM nADyo janmAtyayAntaram / ekasAmayikI saMkhyA vijJeyA vikalAkSavat // 12 // iti gasyAgatI // 13-14 // anantarAptiH samayesiddhyatAM gaNanApi ca / pRthag na lakSyate hyeSAM sA vijJeyA bahuzrutAt // 13 // iti dvAradvayam // 15-16 // dvArANi lezyAdInyaSTAveteSAM vikalAkSavat / uktAni kintvindriyANi paMcaiteSAM shrutaanugaiH|| 14 // iti dvArASTakam // 17-24 // mithyAhazo'mI eteSAmAdyAjJAnadvayaM tthaa| zrAdye dve darzane tasmAdupayogacatuSTayam // 15 // iti dvAracatuSTayam // 25-28 // emanI (13) gati ane (14) Agatibeu vikalendriya pramANe che. parantu e agnikAya, vAyukAya ane manuSyamAMthI AvatA nathI. emanA janma ane mRtyu vaccenuM attara aDatALIza nADIonuM che. emanI ekasAmayikI saMkhyA vikasendriya pramANe sabharAvI. 11-12. emanI (15) anantarApti ane (16) samayasiddhinI gaNanA pRthapha jaNAtI nathI. eTale e bahuzruto pAsethI jANI levI. 13. emanAM lephsA Adika ATha dvAra eTale ke sattaramAthI covIzamA sudhInA dvAra vikalendriya pramANe che. paraMtu jJAnIoe emane Indriyo pAMca kahI che. 14. bhanI (25) hribhithyaa|sstti cha. abhane jJAnamA (26) prathamanA ne 'ajJAna cha; ane ( 27) nibhA pADalA mezana cha: mane tethI, (28) upayoga bhane zAra che. 15. Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] saMmUrchima manuSyonA AhAra, pramANa vagere viSe / (449) sAkArAnyopayogAzcAjJAnadarzanavattayA / vikalAkSavadAhArakRtaH kAvalikaM vinA // 16 // iti zrAhAraH // 29 // AdyaM guNasthAnameSAmidaM yogatrayaM punaH / audArikastanmizrazca kArmaNazceti kIrtitam // 17 // iti dvAradvayam // 30-31 // aMgulapramitakSetrapradezarAzivartini / tRtIyavargamUlaghne vargamUle kilAdime // 18 // yAvAn pradezarAziH syAt khNddaastaavtprdeshkaaH| yAvanta ekasyAmekaprAdezikyAM syurAvalau // 19 // tAvantaH saMmUrchimA hi manujA manujottamaiH / nirdiSTA dRSTavispaSTasacarAcaraviSTapaiH // 20 // tribhirvizeSakam // iti mAnam // 32 // dvArANyathoktazeSANi paMcaiteSAM manISibhiH / bhAvyAnIha vakSyamANagarbhodbhavamanuSyavat // 21 // emane jJAna ane darzana beu hovAthI e upage sAkAra ane nirAkAra beu che. * AhAra " nI vAtamAM eo vikasendriyone maLatA che. phera eTalo ke emane kavaLAhAra" nathI. (28). 16. abhanu ( 30 ) pa zu sthAna cha. memane ( 1 ) a yogAya cha; sauhAra, mizradArika ane kAmaNa. 17. vesabhanA 'mAna' viSe. (32). aMguLa pramANa kSetranA pradezonI rAzimAM vartAtA traNavargamULa karelA evA pahelA vargamULamAM, jeTalo pradeza rAzi hoya teTalA pradezavALA, ekapradezI ekazreNinI aMdara jeTalA khaMDa heya teTalA saMmUrchAima manuSyo hoya che ema zrI jinezvaranuM vacana che. 18-20. memanA zeSa pAMya dvaare| ( 33 zrI 37 sudhInA), If manuSyo prabhAe 4. (2 have pachI prasage ). 21. 17 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (450) lokaprakAza / [sarga 7 iti dvArapaMcakam // 33-37 // karmAkarmadharAntIpabhavA garbhajA narAstrividhAH / syuH paMcadazatriMzatSaTpaMcAzadvidhAH kramataH // 22 // mlecchA AryA iti dvedhA manujAH karmabhUmijAH / mlecchAH syuH zakayavanamuruMDazabarAdayaH // 23 // AryAH punardidhAH proktA RddhiprAptAstathApare / RddhiprAptAstatra SoDhA prajJaptA: paramezvaraiH // 24 // arhantaH sArvabhaumAzca mahaizvaryamanoharAH / baladevA vAsudevAH syurvidyAdharacAraNAH // 25 // anRddhayo navavidhAH kSetrajAtikulAryakAH / karmazilpajJAnabhASAcAritradarzanAryakAH // 26 // tatra ca kSetrAryA AryadezotthAste sArdhA pNcviNshtiH| aMgA baMgAH kaliMgAzca magadhAH kurukozalAH // 27 // e pramANe saMmUrNima manuSyanAM 37 kAra viSe kahyuM. have garbhaja manuSyonAM dvAra viSe. emAM paheluM dvAra bheda: te A pramANe - garbhaja manuSya traNa prakAranA karmabhUmimAM utpanna thayelA, akarmabhUmimAM utpanna thayelA, ane antadvIpamAM utpanna thayelA. e traNenA pAchA anukrame paMdara, trIza ane chappana bheda che. 22. karmabhUmimAM utpanna thayelA manuSyo, mleccha ane Arya--ema be jAtanA che. emAM 24, yavana, bhu34 sane zasa2 vagere khe27 che. 23. A be jAtanA che: samRddhivALA ane samRddhivinAnA. emAM samRddhivALA" A che prakAranAM che mahAna aizvaryazAlI ahaMtA, cakravatao, baLadeva, vAsudeva, vidyAdhara ane yAraNa. 24-25. qNI samRddhi hita 'nA na 2 hyA cha: kSetramArya, pratimArya, Arya, bha. Arya, zilpaArya, jJAnaArya, bhASAArya, cAritraArya ane darzanaArya. 26. emAM, AryadezamAM utpanna thayA hoya e "kSetraArya ' kahevAya che. evA Aryadeza sADIpacavIza che te A pramANe:- (1) 41, (2) , (3) siMga, (4) bhagadha, (5) 13, (6) aza, Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garma manuSyonA meda, sthAna vagaire / kAzya: kuzArttAH paMcAlA videhA malayAstathA / vatsAH surASTrAH zyAnDilyA varATA varaNAstathA // 28 // dazArNA jaMgalA vedyaH sindhusauvIrakA api / bhaMgyo vRttAH sUrasenAH kuNAlA lATasaMjJakAH // 29 // kekayArdhamime sArdhapaMcaviMzatirIritAH / nAmAni rAjadhAnInAM bravImyeSu kramAdatha // 30 // dravyaloka ] campA tathA tAmraliptI syAtkAMcanapuraM puram / rAjagRhaM gajapuraM sAketaM ca varANasI // 31 // zauryapuraM ca kAMpilyaM mithilA bhaddilaM puram | kauzAmbI cadvAravatI nandivatsAbhidhe pure // 32 // acchApuraM mRttikAvatyahicchatrAbhidhA purI / zuktimatI vItabhayaM pApA mASapuraM puram // 33 // mathurAnagarI caiva zrAvastI nagarI varA / koTivarSa zvetAmbikA rAjadhAnyaH kramAdimAH // 34 // eSvevAccakrirAmavAsudevodbhavo bhavet / zraryAsta ime'nye ca tadabhAvAdanAryakAH // 35 // ( 7 ) azI, ( 8 ) huzArta, ( 6 ) paMthAsa, (10) viheDa. ( 11 ) bhAya, ( 12 ) vatsa, ( 13 ) surASTra, ( 14 ) zAMDilya, ( 15 ) varADa, (16) vara, ( 17 ) zArza, (18) naMgala, ( 17 ) vehI, ( 20 ) sidhusaiauvIra, ( 21 ) lagI, ( 22 ) vRtta, ( 23 ) surasena, ( 24 ) mAsa, ( 25 ) bATa tathA araghA uzya deza. 27-30. have e dezeAnI rAjadhAnIonA nAma anukrame nIce pramANe: ( 451 ) yathA, tAmraliptI, aMthanapura, rAmagRha, ganapura, sAtapura, pArasI, zauryapura, aMpiDhyapura, bhithiyA, lahijhapura, zAMgI, dvAriza, naMhipura, vatsapura, achApura, bhRttibhavatI, ahicchatrA, zuktimatI, vItalaya, pAvApurI, bhASapura, mathurA, zrAvastI, aTivarSa ne zvetAMmiDA. 31-34. A dezomAMja arhata, cakravatI, khaladeva ane vAsudevanA janma thAya che mATe e Aya deza kahevAya che. bAkInA anArya kahevAya che. 35. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (452) lokaprakAza / [ sarga 7 sUtrakRtAMgavRttau ca anAryalakSaNamevaM uktandhammettikhkharAiM je suvi sumiNe na succaMti // vijJeyAstatra jAtyAryA ye prazastebhyajAtayaH / ugrabhogAdikulajAH kulAryAste prakIrtitAH // 36 // kAryAH vAstrikAH sautrikAdyAH kArpAsikAdayaH / zilpAryAstu tunnakArAstantuvAyAdayo'pi ca // 37 // bhASAryA ye'rdhamAgadhyA bhASante bhASayAtra te / jJAnadarzanacAritrAryAstu jJAnAdibhiryutAH // 38 // atra bhUyAn vistaro'sti sa tu prajJApanAditaH / vijJeyo vibudhairneha procyate vistRterbhayAt // 39 // iti bhedAH // 1 // eSAM tiryag narakSetrAvadhi janmAtyayAdikam / yojanAnAM dazazatImadho na parataH punaH // 40 // iti sthAnam // 2 // 'sUtratain'nI vRttimA anArya ' nu kSay A pramANa ch:jemaNe "dharma" evA akSare svapnane viSe paNa sAMbhaLyA nathI te. have prazasta ibhya jAtivALA che te jAtiAryo kahevAya che. ugra, bhega Adi kuLomAM sabheta mArya upAya che. 36. vaLI vastrone vepAra karanArA, sutarane vepAra karanArA, kapAsano vepAra karanArA vagere karma Arya kahevAya che; tathA darajI, sALavI Adi zilpaAryo kahevAya che. 37. jeo ardhamAgadhI bhASA bole che teo bhASAArya kahevAya che. vaLI jJAnavALAe jJAnaArya, dazanavALAo darzanaArya ane cAritravALAo cAritraya kahevAya che. 38. A saMbaMdhamAM ghaNuM kahevAnuM che paNa vistAranA bhayathI kahyuM nathI mATe te buddhimAnoe prajJApanAsUtra vagere graMthomAMthI jANI levuM. 39 A garbhaja manuSyanA sthAna paratve eTaluM kahevAnuM che ke emanA janmamaraNa tiryakukamAM manuSyakSetra sudhI thAya che ane adhalekamAM eka sahasra yojana paryanta thAya che. ethI AgaLa thatAM nathI. 40, Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] garbhaja manuSyonI paryAptio, yonisaMkhyA vagere / (453) eSAM paryAptayaH sarvAH paryAptAnAM prakIrtitAH / yathAsambhavamanyeSAM prANAzca nigvilA api // 41 // iti paryAptayaH // 3 // caturdazayonilakSA eSAM saMmUrchimaiH saha / dvAdaza syu: kulakoTayo yonirvivRtasaMvRtA // 42 // mizrA sacittAcittatvAt zItoSNatvAcca sA bhavet / vaMzIpatrA tathA zaMkhAvartA kUrmonnatApi ca // 43 // iti dvAratrayam // 4 / 5 / 6 // palyopamAnAM tritayamutkRSTeSAM bhavasthitiH / sA yugminAM pareSAM tu pUrvakoTiH prakIrtitA // 44 // jaghanyA naragarbhasya sthitirAntarmuhUrtikI / utkRSTA dvAdazAbdAni vijJeyA madhyamA'parA // 45 // sabhanI pati viSa. paryApta garbhaja manuSyone save paryApti kahI che aparyApta garbhaja manuSyane, jeTalI saMbhave eTalI kahI che. tathA prANa to ene saghaLA hoya che. 41. emanA cothA. pAMcamA ane chaThThA dvAra viSe. saMmUrNimAnI ane AmanI bhegI cAdalakSa ni che; jyAre kulakoTi bAra lakSa che. emanI ni vivRtasaMvRta che. vaLI e "sacittAcitta che ane "zItoSNu" che; eTale beu rIte enI mizra yoni kahevAya che. vaLI temane vaMzIpatrA, zaMkhAvartA temaja kurmo natA mevA jaya prAbhAMthI 55 traye ghAnI yoni DAya che. 42-43. have emanI bhavasthiti viSe. garbhaja manuSyonI bhavasthiti utkRSTa traNa papamanI che. paNa A sthiti mAtra yugalIAonI che; bIjAonI arthAt e zivAyanA manuSyanI kroDapUrvenI che. 44. manuSyanA garbhanI jaghanya sthiti antarmuhUrtanI che, ane enI utkRSTa sthiti bAra varSanI che. mAzivAyanI vayasI sthiti madhyama'samAvI. 45. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (454) lokaprakAza / [ sarga 7 pittAdidUSitaH pApI kArmaNAdivazo'thavA / dvAdazAbdAni garbhAntastiSThet siddhanRpAdivat // 46 // caturviMzativarSA ca garbhakAyasthitirnRNAm / utkRSTasthitigarbhasya mRtvotpannasya tatra sA // 47 // sthitvA dvAdazavarSANi garbhe kazcinmahAghavAn / vipadyotpadya tatraiva tAvattiSThatyasau yata: // 48 // iti bhavasthitiH // 7 // ityarthato bhagavatIzataka 2 paMcamodezake // pUrvANAM koTaya: sapta tathA palyopamatrayam / __ bhAvyA garbhajatiryagvadeSAM kAyasthitirguruH // 49 // iti kAyasthitiH // 8 // saMkhyeyajIvinA dehA: paMcAsaMkhyeyajIvinAm / bhavet dehatrayameva vinAhArakavaikriye // 50 // iti dehAH // 9 // pitta vagere doSavALe pApI athavA kAmaNuTumaNa vagerene vaza prANI siddharAjanI peThe bAra varSa sudhI paNa garbhamAM rahe che. 46. manuSyanA garbhanI kAyasthiti evIza varSanI paNa hoya, paNa tenuM mRtyu pAmIne (puna:) utpanna thayelA utkRSTa sthitivALA garbhanI hoya. 47. kAraNake koI mahA pApI jIva bAra varSa garbhamAM rahI mRtyu pAmIne (puna:) utpanna thAya chatete samaya tyAMna 2 cha. 48. A bhAvArthanuM bhagavatIsUtranA bIjA zatakanA pAMcamA udezamAM kahyuM che. emanI kAyasthiti utkarSatA, garlaja tiryaMcanI peThe traNa papama ane sAtakoTi pUrvanI samajavI. 49 zarIra saMkhyAta AyuSyavALA manuSyane pAMrA hoya che. asaMkhyAta AyuSyavALA manunthane, AhAraka ane vaikriya e be zarIra nathI hotAM, eTale phakta traNa hoya che. 50 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davyaloka ] eonAM -- saMsthAna ', ' dehamAna ' vagere / saMkhyeyajIvinAM nRNAM saMsthAnAnyakhilAnyapi / caturasraM bhavedetadasaMkhyeyAyuSAM punaH // 51 // iti saMsthAnam // 10 // zatAni paMca dhanuSAM vapuH saMkhyeyajIvinAm / gavyUtatrayamanyeSAmutkarSeNa prakIrtitam // 52 // jaghanyato'GgalAsaMkhyabhAgamAnamidaM bhavet / ubhayeSAM tadArambhakAla evAsya sambhavaH // 53 // saMkhyAyuSAM vaikriyaM sAdhikaikalakSayojanam / utkarSeNa jaghanyAccAMgulasaMkhyAMzasaMmitam / / 54 // AhArakazarIraM yat syAdeSAM labdhizAlinAm / zrutakevalinAM tattu mAnato hastasamitam // 55 // iti aMgamAnam // 11 // syuH saptApi samudghAtA naNAM saMkhyeyajIvinAm / asaMkhyeyAyuSAmAdyastriya eva bhavanti te // 56 // saMsthAna saMkhyAtaAyuSyavALA manuSyane saghaLAja hoya che; asaMkhyAtaAyuSyavALAne phakta 'sabhayaturasa' meTase sabhayArasa DAya che. 51. DabhAna saMkhyAtaAyuSyavALA manuSyanuM utkRSTa pAMcase dhanuSyanuM hoya che; asaMkhya AyuSya vALAonuM phakta traNa gAunuM kahevuM che. paraMtu beunuM jaghanya dehamAna te aMgulanA asaMkhyamAM bhAga jeTaluM che; je ke enA AraMbhakALaja saMbhave che. para-pa3. saMkhyAta AyuSyavALA manuSyanuM vaikriya zarIra utkRSTa eka lakSa ejanathI kaMIka adhika hoya che, ane jaghanyata: aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM hoya che. 54. vaLI labdhivaMta zrutakevaLIne je AhAraka zarIra hoya che te phakata eka hastapramANa DAya che. 55. samudyAta saMpeyajIvI manuSyane sAtesAta purA hoya che, asaMkhyaAyuSka manuSyone pahelA DAya che. 56. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (456 ) lokprkaash| [ pa 7 iti samudghAtAH // 12 // yAnti sarve sureSveva narA asNkhyjiivinH| nijAyuHsamahIneSu nAdhikasthitiSu kacit // 57 // tatontaradvIpajAtA bhavanavyantarAvadhi / yAntIzAnadivaM yAvat harivarSAdijAstu te // 58 // saudharmAntaM haimavataharaNyavatajA ime / jaghanyApi yadIzAne'dhikapalyopamA sthitiH // 59 // sarvasaMsArigatiSu narAH saMkhyeyajIvinaH / gacchanti karmavigamAdeti muktigatAvapi // 60 // tIvaroSAstapomattAstathA bAlatapasvinaH / dvaipAyanAdivaDheraparA yAntyasureSvamI // 61 // jalAgnijhaMpAsaMpAtagalapAzaviSAzanaiH / tRtttudaayemRtaaste syuvyantarAH zubhabhAvataH // 62 / / avirAddhacAritrANAM jaghanyAdAdyatAviSaH / utkarSeNa ca sarvArthasiddhaH syAdviSayo gate // 63 // have manI ti viSe. ( 62 17 bhu) asaMkhyaAyuvALA sarva manuSya, potAnA jeTalA ja AyuSyavALA athavA pitAnA karatAM ochA AyuSyavALA devatAomAM jAya che; pitAnA karatAM adhika sthitivALA devomAM jatA nathI. ema hovAthI, antaradvIpamAM janmelAo bhavanapati ane vyantaro sudhI jAya che, ane harivarSa AdimAM janmelAo IzAnadevakasudhI jAya che. vaLI hemavata ane hiraNyava tamAM janmelAo sodhamAM devalokasUdhI jAya che kAraNake IzAnadevalokamAM jaghanyasthiti paNa pasyopabhathI madhiche. 57-58. saMkhyAtaAyuSyavALA manuSya sarvasaMsArigatimAM jAya che, ane kamarahita thaye mokSe 5 saya che. 10. paNa emanAmAM je tIvraroSavALA, tapazcaryAne lIdhe unmatta tathA bALa tapasvIo hAya te dvaipAyanaRSinI peThe zatruvaTa rAkhavAthI asuremAM paNa janma le che. 61. vaLI jaLamAM paDIne, kaMpApAta khAIne, agnimAM paDIne, gaLAphAMso khAIne, viSapAna karIne ke bhUkhatarasane lIdhe jeo mRtyu pAme che teo, zubhabhAva rahe te vyantara thAya che. 62. jeo cAritra laIne virAdhatA nathI e ochAmAM ochA pahele devake jAya che ane vadhAremAM vadhAre sarvArthasiddhie paNuM jAya che, 63. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka eonI mRtyu pachInI -- gati' viSe / (457) virAddhasaMyamAnAM tu bhavanezAdyatAviSau / kramAjaghanyotkarSAbhyAmevamagre'pi bhAvyatAm // 64 // zrArAddhadezavirateH saudharmAcyutatAviSau / virAddhadezadirate: bhavanajyotirAlayau // 65 // tApasAnAmapi tathA tAveva gatigocarau / kAMdarpikANAM bhavanAdhipasaudharmatAviSau // 66 // carakANAM parivrAjAM bhavanabrahmatAviSau / saudharmalAMtako kalpau khyAtau kilviSikAMginAm // 67 // vimAneSUtpadyamAnApekSayedaM yato'nyathA / santi kilviSikA devA bhavanAdhipatiSvapi // 68 // AjIvikAbhiyogAnAM bhavanAcyutatAviSau / ninhavAnAM ca bhavanezAntyauveyakau kila // 69 // paraMtu jeo cAritra laIne virodhe che e jaghanyataH bhavanapatimAM ane utkarSata: pahelA devalokamAM jAya che. 64. dezavarAtanA ArAdhaka hoya che te jaghanyataH saMdharma devalokamAM ane utkRSTata: ayuta devalokamAM jAya che. ane dezaviratino virAdhaka hoya te jaghanyataH bhavanapatimAM ane jyotiSa devalokamAM jAya che. 5. vaLI tApasanI paNa e ja pramANe gati thAya che, jyAre kAMdapike jaghanyataH bhavanapatimAM ane utkarSataH sidharma devake jAya che. 66. caraka parivrAjaka jaghanyata: bhavanapatimAM ane utkarSataH brahmadevalokamAM jAya che, ane kilviSi jIvo jaghanyathI saudharmadevaleke ane utkarSathI lAMtaka devaloke jAya che. A je kahyuM e, vimAnane viSe jeo utpanna thAya che eonI apekSAe kahyuM che, kAraNa ke nahitara bhavanavisse 544 - vidiSa' vo cha. 17-68. AjIvikA arthe veSa dhAraNa karyo hoya che evAone jaghanyata: bhavanapatimAM ane utkarSata: atyutadevalokamAM sthAna maLe che. vaLI ninhavAnI gati jaghanyata: bhavanapati sudhI ane utkarSathI antima zaiveyaka sudhI hoya che. 69 58 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (458) lokaprakAza / [ sarga 7 bhavyAnAmapyabhavyAnAM sAdhuveSaguNaspRzAm / api mithyAzAmeSa viSayaH sakriyAbalAt // 70 // nigraMthaguNavattve'pi te syuH mithyAdRzo yataH / azraddadhan padamapi mithyAtvI sUtrabhASitam / / 71 // stralakSaNaM caivamAhuH suttaM gaNahararaiyaM taheva pattetrabuddharaiyaM c| suakevaliNA raiyaM abhinnadasapugviNA raiyaM / / 72 // deveSu gacchatAmeSAM syAdukto gatigocaraH / na tveSAM gatireSaivetyAzaMkyaM matizAlibhiH // 73 // kAMdarpikAdilakSaNaM caivam kaMdarpaH parihAso'sti yasya kAMdarpikazca saH / kaMdarpavikathAzaMsI tatprazaMsopadezakRt // 74 // nAnAhAsakalAH kurvan mukhatUA~gaceSTitaiH / prahasan hAsayaMzcAnyAn nAnAjIvarutAdibhiH // 75 // yugmam / / vaLI bhavya ke abhavya, sAdhune veSa ne sAdhunA guNavALo hoya te bhale mithyAdraSTi hoya te ye enI sakriyAne laIne e ja gati prApta kare che. 70. nigraMthanA sarva guNAe yukta chatAM misyAdraSTi kahevAya enuM kAraNa e ke-eka paNa padamAM jenI azraddhA hoya te mithyAdaSTi samajavo-evuM sUtranuM vacana che. 71. 'sUtra'nu sakSa yA pramANe samanyu: gaNadharanuM raceluM hoya, pratyekabuddhanuM raceluM hoya, zrutakevaLInuM raceluM hoya ke pUruM dazarvadhArIe raceluM hoya te sUtra kahevAya. 72. "A badhI gati kahI e ja gatimAM manuSyo sarve jAya" e mArA kahevAno bhAvArtha nathI. bhAvArtha ema che ke je manuSya devagatimAM javAnA hoya che te e jAtanI devagatimAM jaya che. 73. pUrvokta "kAMdapika" AdinAM lakSaNo A pramANe - parva eTale parihAsa, e jenAmAM hoya e kAMdapika kahevAya. kaMdarpa eTale kAmasaMbaMdhI vikathA karanAre, enI prazaMsA ane ene upadeza karanAra, mukhano avAja ke zarIravaDe nAnA prakAranA hAsyakutUhala upajAvanAre, pote gaMbhIra rahIne-mukha ThAvakuM rAkhI nAnA prakA2nA prANIonA jevo avAja karIne bIjAne hasAvanAro 'kAMdapika" kahevAya. 74-75. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kravyaloka ] eonI mRtyu pachInI ' gati ' viSe / kilviSaM pApamasyAsti sa kilviSika ucyate / mAyAvI jJAnasaddharmAcAryasAdhvAdinindakaH // 76 // vartayedyastu naTavat veSamAjIvikAkRte / bAhyopacAracaturaH sa AjIvika ucyate // 77 // abhiyogaH kArmaNAdistatprayoktAbhiyogikaH / dravyAnuyogamaMtrAdiH sa dvidhA dravyabhAvataH // 78 // tathoktam duviho khalu abhiyogo davve bhAve ya hoi nAyavvo / davvaMma hoi jogA vijjAmaMtA ya bhAvaMbhi // 79 // iti bhagavatIvRttiprathamazataka dvitIyodezake // vyavahAreNa cAritravanto'pyete 'caritriNaH / labhanta idRzIH saMjJA doSairetaiyathoditaiH // 80 // prayAnti narakeSveva niyamAdardhacakriNaH // tathaiva ca gatijJeyA pratyardhacakriNAmapi // 81 // 'miviSa' bheTale pAya, te nenAmAM hoya me viSiGa mAyA paTavANeo mane jJAna, dharma, sAdhu tathA AcArya vagerenA nindaka ' kiviSika ' kahevAya. 76. ( 459 ) AjIvikAne arthe naTanI peThe veSa bhajave ane bAhyopacAramAM catura hoya e 'bhavi' vAya. 77. amiyoga eTale kAmaNaTumaNu, ene karanArA te 'AbhiyeAgika' kahevAya, jemAM prayAga ane matraja tra karavA paDe che evA A abhiyAga e prakAranA che: ( 1 ) dravyathI ane ( 2 ) bhAvathI. 78. e saMbaMdhamAM bhagavatI sUtranA pahelA zatakanA khIjA uddezanI vRttimAM kahyuM che ke-dravyathI ane bhAvathI-ema e prakAranA abhiyAga heAya che. jemAM prayAga karavA paDe e dravyaabhiceAga '; ane jemAM vidyAma MtrA sAdhavA paDe e ' bhAvaabhiyAga '. 79. " e leAkeA vyavahAramAM cAritravALA chatAM acAritrI kahevAya che. emane evAM upanAma maLavAnu kAraNa emanAM yathAdita dASA che. 80. vAsudeva niyamatarIke narake ja jAya che. prativAsudevanI paNa e ja gati che. 81. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / cakriNo ye'tyaktarAjyAH prayAnti narakeSu te / saptasvapi yathAkarmotkRSTAyuskatayA param // 82 // ( 460 ) tathoktaM bhagavatIzataka 12 navamodezakavRttau cakravarttitvAntaranirU paNAdhikAre- jahoNaM sAtiregaM sAgarotramaM ti katham / zraparityaktasaMgAH cakravattino narakapRthivISu utpadyante tAsu ca yathAsthaM utkRSTasthitayo bhavanti / tatazca naradevo mRtaH prathamapRthivyAmutpannaH tatra ca utkRSTAM sthiti sAgaropama pramANAm anubhUya naradevo jAyate ityevaM sAgaropamam // sAtirekatvaM ca naradevabhave cakraratnotpatteH arvAcInakAlena dRSTavyamiti // [ sarga 7 zrIharibhadrasUrikRtadazavaikAlikavRttau haimavIracaritre navapadaprakaraNavRttau ca cakriNaH saptamyAmeva atyaktarAjyA yAnti iti uktam // tyaktarAjyAstu ye sArvabhaumAste yAnti tAviSam / muktiM vAtha sIriNo'pi dhruvaM svarmuktigAminaH // 83 // iti matiH // 13 // paNa, rAjya tyajayu nathI evA cakravartIe utkRSTaAyuSyavALA hAi pAtAnA karmane anusAre sAte narakAmAM jAya che. 82. A saMbaMdhamAM bhagavatIsUtranA bAramA zatakanA navamA uddezamAM cakravartI paNAnA AMtarAnA adhikAramAM ema kahyuM che ke:~ " 4dhanyapaNe sAgaropama thI 466 adhika + + + + " se devI rIte ? uttr:"jemaNe rAjya tyajyuM nathI evA cakravatIe nArakImAM jAya che ane tyAM jevAM peAtAnAM karma enA pramANamAM utkRSTa kALa paryanta sthita thai rahe che. " Ama bAbata che mATe naradeva eTale cakravatI mRtyu pAmIne pahelI nArakImAM utpanna thai tyAM utkRSTa sAgaropamapramANu sthiti logavI punaH yavartI thAya che. bhATe ' sAgaropama ' nI sArthatA to siddha yaha vajI 'adhika' udhuM che te yavatIMnA lavamAM ratnanI utpatti paDelAno ne Aja te ajane lakSamAM rAkhIne kahyuM che. zrI haribhadrasUrie karelI dazavaikAlikasUtranI vRttimAM, tathA ' navapadaprakaraNa ' nI vRttimAM " rAjya nathI chAMDayuM evA laya che" madhuM che. jemaNe rAjyapATa tyajayu che evA cakravatIe devalAkamAM athavA meAkSamAM jAya che. eja pramANe khaLadevA paNa svagAmI ke meAkSagAmI Aya che. 83, hemAcArya kRta vIraciratramAM cakrIA sAtamI nArakIe Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatrApi dravyaloka ] eonI ' Agati * vgere| asaMkhyAyunRtirazcaH saptamakSitinArakAn / vAyvagnI ca vinA sarve'pyutpadyante nRjanmasu // 84 // arhanto vAsudevAzca baladevAzca cakriNaH / suranairayikebhyaH syutiryagbhyo nai karhicit / / 85 // prathamAdeva narakAt jAyante cakravartiNaH / dvAbhyAmeva haribalAH tribhyaH eva ca tIrthapAH // 86 // caturvidhAH surAzcyutvA bhavanti balacakriNaH / jinA vaimAnikA eva harayo'pyananuttarAH // 87 // evaM manuSyaratnAni yAni syuH paMca cakriNAm / tAnyAgatyA vibhAvyAni sAmAnyena manuSyavat // 88 // vaimAnikebhyazca yadi bhavanti tAni tarhi ca / anuttarasurAn muktvA'nyebhya: syurvAsudevavat // 89 / / ve mA garma manuSyAnI -- gati' viSa. ( 12 14 bhu). asaMkhyaAyuSyavALA manuSya tathA tiryaMcA, sAtamI nArakInA jIva, vAyukAyanA jIva tathA agnikAyanA jIva-ATalA zivAya anya sarva prANIo manuSyagatimAM Ave che. 84. vaLI ahaMto, vAsudevo, baLadevo ane cakavarI o thAya che te devatAnA ane nArakInA bhavamAMthI ja nIkaLIne thAya che, manuSya ke tiryaMcanA bhavamAMthI nahiM. 85. temAM paNa cakavattIo pahelIja nArakamAMthI, vAsudeva ane baLadeva be nArakIomAMthI ane ahaMtu traNamAMthI nIkaLelA " thAya che. 86. cAre prakAranA de cavIne baLadeva ke cakavattIo thAya che. vaimAnika devaja AvIne jina thAya che, ane anuttara vimAna zivAyanA deva ja evIne vAsudeva thAya che. 87. evI ja rIte cakravartInA pAMca manuSyaratno hoya che emanI Agati sAmAnyapaNe manuSyanI pramANe samajavI. 88. vaLI eo je kadAca "vaimAniko mAMthI Ave te vAsudevanI peThe anuttara vimAnanA devone choDIne bIjA devAmAMthI Ave che. 89. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarga 7 (462) lokaprakAza / muhUrtA dvAdazotkRSTaM samayo laghu cAntaram / tiryagvadekasamayasaMkhyA saMmUrchimaiH saha // 90 // uktaM ca / nAnAMginAmaparyAptanRtvenotpattirIritA / utkarSato'vicchedena palyAsaMkhyalavAvadhi // 91 // aparyApsanaratvenotpattirekasya cAMginaH / utkarSato jaghanyAccAntarmuhUrta nirantaram // 92 // ityarthataH paMcasaMgrahe // iti zrAgatiH // 14 // samyaktvaM dezaviratiM cAritraM muktimpymii| labhante'nantarabhave labdhvA narabhavAdikam // 93 // anantarabhave caite na labhante kadAcana / mahattvaM cakravartitvaM balatvaM vAsudevatAM // 94 // labdhiSvaSTAviMzatau yA yeSAmiha najanmani / saMbhavanti prasaMgena darzyante tA yathAgamam // 95 // emanuM utkRSTa antara bAra antarmuhUrtanuM che ane jaghanya antara eka samayanuM che. vaLI emanI ekasamayasaMkhyA ane saMchimanI ekasamayasaMkhyA ekatra maLIne tiya jeTalI thAya che. 90. AnA saMbaMdhamAM paMcasaMgrahagraMthamAM nIcenA bhAvArthanuM kahyuM che - aparyApta manuSyatvane lIdhe nAnAprakAranA prANIonI satata utkRSTa utpatti popamanA asaMkhyamA bhAga sudhI thAya che. vaLI eja kAraNane laIne eka prANInI satata utpatti 'dhanyata:' te 'aSata:' santabhuta sudhI thAya che. 81-82. ve sabhanI anantazati viSa. (2 15 muM). A gaja manuSyo anantarabhavane viSe manuSyatva Adi pAmIne samyakatva, dezavirati, cAritra ane mokSa suddhAM meLave che, paNa kadApi ahaMtu, cakavatI, baLadeva ke vAsudeva thatA nathI. 83-84. aThayAvIza labdhio che temAMthI, manuSyabhavamAM jemane jemane jeTalI jeTalI saMbhave che te prasaMgane laIne AgamamAM kahyA pramANe nIcenI rIte darzAvIe chIe. 5. cation International Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] manuSyanI viziSTa lbdhiaa| (463 ) kaphaviSuSmalAmarzasarvoSadhimaharddhayaH / saMbhinnazrotolabdhizca vipularjudhiyAvapi // 96 // cAraNAzIviSAvadhisArvaiyagaNadhAritAH / cakritArhattvabalatAviSNutvaM pUrvadhAritA // 97 // kSIramadhvAjyAzravAzca bIjakoSThadhiyau tathA / padAnusAritA tejolezyAhArakavaikriye // 98 // zItalezyAkSINamahAnasI pulAkasaMjJitA / ityaSTAviMzatirbhavyapuMsAM sallabdhayo matAH // 99 // kalApakam // cayaha dvissnnublsNbhinnshrotstvpuurvitaaH|| gaNabhRttvaM cAraNatvaM pulAkAhArake api // 10 // vinA dazAmaH strISvanyAH syuraSTAdazalabdhayaH / AsvArhantyaM kadAcidyattattvAzcaryatayoditam // 101 // yugmam // dazaitAH kevalitvaM ca vipularjudhiyAvapi / abhavyapuMsAM naivaitAH saMbhavanti trayodaza // 102 // 45, yura, bhaka, AbharSa, sauSadhi, saninazrota, vibhusabhati, numati, yA29, AzAviSa, avadhi, sarvajJatva, dharatva, yavatItva, maI tpA, mAva54, vAsudevAya, puurvdhAritva, kSIramapujayaAzrava, bIjadhI, keSTadhI, padAnusAritA, tejalezyA, AhAraka, vaikriya, zItalezyA, akSaNamahAnasI, ane pulAka-AvI aThayAvIza uttama labdhio bhavya purUne DAya che. 86-86. uparokta aThayAvIza labdhiomAMnI saMnnizrotatva, cAraNatva, gaNadharatva, cakravatatva, arNava, baLadevatva, vAsudevatva, pUrva dhAritva, AhArakatva ane pulAlabdhi-e daza sivAya zeSa aDhAra rahI e strIomAM hoya che. kavacit strIne aheva prApta thAya che paNa e eka mAzcarya-apavA435 che. 100-101. vaLI uparokta deza tathA kevaLitva, vipulamati ane jumati eTalI tera abhavya puSAne hAtI nathI. 102. Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (464) lokprkaash| [ sarga 7 zrabhavyayoSitAmetAH kSIrAdyAzravasaMyutAH / na syuzcartudazaitAsAM tato jJeyAzcartudaza // 103 // iti anantarAptiH // 15 // anantarabhave caite prApya mAnuSyakAdikam / siddhayantyekatrasamaye viMzatirnAdhikAH punaH // 104 / / tatrApi ghUmanuSyebhyo jAtA siddhayanti te daza / nArIbhyo'nantaraM jAtAH kSaNe hyekatra viMzatiH // 105 // iti samayesiddhiH // 16 // lezyAhAradizaH sarvA eSAM saMhananAnyapi / sarve kaSAyAH syuH saMjJAzcendriyANyakhilAnyapi // // 106 / / lezyAzcatasraH kRSNAdyA bhavantyasaMkhyajIvinAm / eSAmAdyaM saMhananamekameva prakIrtitam // 107 // iti dvAraSaTkam // 17-22 // sadbhAvAdvayaktasaMjJAnAmete saMjJitayA matAH / dIrghakAlikyAdikAnAmapi sattvAttathaiva te // 108 // vaLI abhavyastrIone A tera tathA kSIra-madhu-Aya-Ajhavaladhi ema thaIne caMda DAtI nathI. zeSa yo DAya che. 103. ye samanA 'samayesiddhi' hA viSe. (12 16 bhu). A garbhaja manuSya anantara bhavamAM manuSyatva prApta karIne eka samayamAM phakata vizanI saMkhyAmAM siddhi prApta kare che, vizeSa nahiM. emAM paNa purUSomAMthI anantara bhavamAM manuSyabhavamAM AvelA te daza ja siddha thAya che; strIomAMthI anantara bhavamAM manuSyapaNuM pAmelA hoya teo ja vIza siddha thAya. 104-105. have emanAM sattarathI bAvIzamA dvAra viSe. garbhaja manuSyone sarva lezyAo, sarva dizAne AhAra, sarva saMghayaNa, sarve kaSAya, sava saMjJAo ane sarva indriye hoya che. apavAda: asaMkhyAta AyuSyavALAone kRSNa Adi cAra ja lesyAo hoya che ane phakta paheluM saMghayaNa hoya che. 1026-107. saMzita dvA2. ( 23 bhu). A manuSyane sarva saMjJAo vyakata hovAthI e "saMkSita" kahevAya che. temaja emane dIrdhakAliko' vagere saMjJAo paNa hovAthI e "saMjJita" kahevAya che. 108. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] iti saMjJitA // 23 // eteSu bhavataH puMstrIvedAvasaMkhyajIviSu / puMbhistulyAH striyazcaiSu syuryugmitvena sarvadA // 109 // puMstrIklIvAstridhAnye syustatra puMbhyaH striyo matAH / saptaviMzatyatiriktAH saptaviMzatisaMguNAH // 110 // iti vedAH // 24 // eonA 'veda', 'jJAna', darzana vagere / garbhajA: klIbAstu pumAkArabhAjaH puMsu khyAkArabhAjastu strISu gaNyante iti vRddhavAdaH / / 59 ( 465 ) tisro dRzo jJAnAjJAnadarzanAnyakhilAnyapi / dvAdazetyupayogAH syustridhaujaH pramukhAhRtiH // 111 // AhArasya kAvalikasyAntaraM syAtsvabhAvajam / jyeSTaM dinatrayaM prAgvadanAhArakatApi ca // 112 // dvikSaNAvigrahagatau samudghAte tu saptame / bhavatyanAhArakatA tRtIyAdikSaNatraye // 113 // yugmam // haveobhanA 'vedha' viSe. ( dvAra 24 bhu ). A garbhaja manuSyeAmAM jee asaMkhyaAyuSyavALA che emane purUSaveda ane strIveda ema e veda che. ane ee hamezAM yugma heAvAthI, strI ane purUSanI saMkhyA sarakhI che. 109. vaLI emAM jee sakhyAta AyuSyavALA che ee strI, purUSa ane napuMsaka-ema traNa jAtinA che. emAM strIe purUSa karatAM satyAvIzagaNI uparAMta satyAvIza che. napuMsakeAmAM, jee purUSAkAravALA hoya temane purUSAmAM gaNavA, ane strIAkAravALA hAya emane strIomAM gANuvA-bhavRddhInu he che. 110. have emanA 25 thI 31 sudhInAM sAta dvAra viSe. A gaja manuSyAne dRSTie traNa, jJAna ajJAna saghaLAM, danA paNa badhAMya, upayogo mAra, bhane ( bhADArabhAM ) monsa Ahi tra prahArano bhADAra hoya . 111. emane kavaLaAhAranA utkRSTa svAbhAvika antara traNu divasane hAya che. emane azarIra gatimAM pUrvavat e kSaNa anAhArakatA paNa heAya che. 112--113. vaLI sAtamA samuddhAtamAM tRtIya Adi traNa kSaNa eTale ke trIjA, cAthA ane pAMcamA Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (466) lokaprakAza / [ sarga . ayogitve punaH sA syAdasaMkhyasamayAsmikA / guNasthAnAni nikhilAnyeSu yogAstathAkhilA: // 114 // iti dvArasaptakam // 25-31 // garbhajAnAM manuSyANAmatha mAnaM nirUpyate / ekonatriMzatAkaiste mitA jaghanyato'pi hi // 115 // te ca amii| chati tikha paNa nava tiga cau paNa tiga navapaMca sagatitiga curo| cha du cau iga paNa du cha iga aDa dudu nava saga jahanna narA // 116 // iti paryantavartinoMkasthAnAt zrArabhya aMkasthAnasaMgrahaH // // 79228162514264337593543950336 // ___ ekaM, dasa, sayaM, sahassaM, dasasahassaM, lakhkhaM, dahalakhkhaM, koDiM, dahakoDiM, koDisayaM, koDisahassaM, dasakoDisahassaM, koDilakhkhaM, dahakoDi lakhkhaM, koDAkoDi, dahakoDAkoDi, koDAkoDisayaM, koDAkoDisahassaM, dahakoDAkoDisahassaM, koDAkoDilakhkhaM, dahakoDAkoDilakhkhaM, koDAkoDikoDi, dahakoDAkoDikoDi, koDAkoDikoDisayaM, koddaakoddikoddiskSaNamAM eo anAhArI hoya che. vaLI agipaNamAM to teo asaMkhya samaye paryanta anADArI DAya che. 113-114. emane guNasthAne sarve eTale purepurA cAda hoya che; vaLI ega paNa badhAye (15) cha. 114. ve samanA 'bhAna'-pramANa viSa. ( 32 bhuM hA2 ). garbhaja manuSyanI saMkhyA ogaNatrIza AMkaDAnI che. cha, , , zUnya, pAya, nava, tra, yAra, pAya, , nava, pAya, sAta, ay, ay, yAra, cha, me, yAra, me, pAya, me, cha, ke, mATha, me, me, nava, sAta-sAmane Seena 79-228162514264337593543950336 A saMkhyA thaze. e garbhaja manuSyanI jaghanya saMkhyA che. aMke belAya che te nIce pramANe - sema, 4N3, se, 2, 4za 2, 5, 6za khoDa, zaDa, se , tara Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonI jaghanya temaja uskRSTa saMkhyA / (467) hassaM, dahakoDAkoDikoDisahassaM, koDAkoDikoDilakhkhaM, dahakoDAkoDikoDilarUkhaM, koDAkoDikoDikoDi ityAdi aMkavAcanaprakAraH // eteSAmeva ekonatriMzatAMkasthAnAnAM pUrvapuruSaiH pUrvapUrvAMgeH parisaMkhyAnaM kRtam / tad upadayate / tatra caturazItirlakSANi pUrvAMgam / caturazItilakSAH caturazItilakSaiH guNyante tataH pUrva bhavati / tasya parimANaM saptatiH koTilakSANi SaTpaMcAzat koTisahasrANi (70560000000000) / etena pUrvoktAMkarAzeH bhAgo hriyate tataH idam Agatam maNuA NaM jahannapade egArasa puuvkoddikoddio| bAvIsakoDilakhkhA koDisahassA ya culasIi // 1 // aTheva ya koDisayA puvvANa dasuttarA to huMti / ekkAsIi lakhkhA paMcANao i sahassA ya // 2 // chappannA tinni sayA puvvANaM puvvavaNizrA ANe / etto puThvaMgAI imAiM ahipAiM amAiM // 3 // lakhkhAI egavIsaM puvaMgANa sayarIsahassAI / chaccevegUNaThA puvvaMgANaM sayA hoMti // 4 // tesIi sayasahassA pahalAsaM khalu bhave sahassA ya / tinnisayA chattIsA evaiyA avigalA maNuA // 5 // choDa, za2 13, 143, zAma 13, 3, 4choDoDa, se| / 3, 12 3, Asm2 / / 3, anta3, 6 sAmoThe, tyAhi. upara kahelA ogaNatrIza aMkasthAnanI rakamanA pUrvAcAryoe "pUrva " ane "pUrvAga" sadhyA che. te pramANa:| 'pUrvAga" eTale corAzI lAkha. corAzI lAkhane cArAzI lAkhavaDe guNatAM je rakama Ave e "pUrva'. e guNAkAra 70560000000000 eTale zItera lAkha ane chappana hajAra keDa thAya che. A parimANavaDe pUrvokta ogaNatrIza AMkaDAnI rakamanA nIce pramANe pUrve ane pUrvAgo Ave che - agyAra kaTAkeTI, bAvIza lAkha koTI, corAzI hajAra keTI, AThaso keTa, daza keTI, ekAzIlAkha, paMcANuM hajAra traNasone chappana-eTalA "pUrva'; ekavIza lAkha zItera hajAra Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) lokprkaash| [ sargautkarSeNa samuditA garbhasaMmUrchajA narAH / asaMkhyeyakAlacakrasamayaiH pramitA matA: // 117 // manuSyA hi utkRSTapade'pi zreNyasaMkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANA labhyante iti tu prajJApanAvRttau // iti mAnam // 32 // garbhajA: puruSAH stokAstata: saMkhyaguNA:striyaH / tato'saMkhyaguNA: SaMDhanarAH saMmUrchimairyutAH // 118 // iti laghvyalpabahutA // 33 // dakSiNottarayoH stokAH syurmanuSyA mithaH samAH / prAcyA tata: saMkhyaguNAH pratIcyAM ca tato'dhikAH // 119 // bharatairavatAdIni kSetrANyalpAnyapAgudag / tataH saMkhyaguNAni syuH pUrvapazcimayordizoH // 120 // kintvadholaukikagrAmeSvanalpAH syunarA ytH| tataH pratIcyAmadhikA manuSyAH prAcyapekSayA // 121 // sAtasonecha-meTasA pUrvA'; bhane te 752 zI sAma payAsa 12 sone chatrIza. ATalI jaghanyata: avikala manuSyonI saMkhyA che. 1-5. saMmaSThima ane gaja-manuSyonI bhegI-ekatra saMkhyA utkRSTa asaMkhyAtakALacakronA 2 / 'samaya' thAya teTadI che. 117. pannavaNusUtranI vRttimAM kahyuM che ke-utkRSTapade paNa manuSya "zreNi" nA asaMkhyamAM bhAgamAM rahelI pradezarAzi jeTalA che. Dave omanI vadhu 165matA' viSe. ( 33 bhu dvAra). sAthI apa garbhaja purUSo che. ethI saMkhyagaNa strIo che. ethI asaMkhyagaNuM saMmachimaashit ns| che. 118. / huve memanI himapekSI a65matA' viSa. ( 34 bhuMvAra). sauthI a5 manuSya dakSiNa ane uttaramAM che ane e beu sarakhA che. pUrva dizAmAM, e karatAM saMkhyAlagaNa che ane ethI vadhAre pazcimadizAmAM che. dakSiNa ane uttaramAM bharata, eravata vagere kSetramAM a5vastI che ane pUrva tathA pazcimamAM ethI saMkhyagaNI vastI che. paNa adholekanA gAmamAM ghaNA manuSyo hoya che mATe pUrva dizAnI apekSAe pazcima dizAmAM vizeSa manuSyo hoya che. 119-121. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] emanAM chevaTanA dvAra ane manuSyAdhikAranI samApti / (469 ) iti digapekSayAlpabahutA // 34 // antarmuhUrtamalpiSTaM manuSyANAM mahAntaram / kAlo'nantaH sa cotkRSTA kAyasthitirvanaspateH / / 122 / / cakritve cAntaraM proktaM sAdhikAbdhimitaM laghu / jyeSTaM ca pudagalaparAvarttAdha paMcAMgake // 123 // ityantaram // 35 // nRNAmiti vyatikarA vivRtA mayaivam samyag vivicya samayAt svaguruprasatyA / pUrNApaNAdiva kaNAH kalamauktikAnAm dIpatviSAsavaNijA maNijAtivetrA / / 124 // vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAMtiSadrAjazrItanayo'taniSTa vinayaH shriitejpaalaatmjH| kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame sargo nirgalitArthasArthasubhagaH pUrNaH sukhaM saptamaH // 125 // iti ( manuSyAdhikArarUpaH) saptamaH srgH| duva samanA santa2' viSe. (pAMtrIzabhu dvA2 ). manuSyamAM jaghanya antara antamuhUtta jeTaluM che; ane utkRSTa aMtara anaMtakALanuM che, ane te vanaspatinI utkRSTa kAyasthiti jeTaluM che. cakIpaNAmAM jaghanya aMtara eka sAgaropamathI saheja vadhu, ane utkRSTa aMtara adhapugaLaparAvartananuM kahyuM che. 122-123. jAtajAtanA maNine oLakhanAra vaNikU jema pUrNa bharelI dukAnamAMthI, dIvAnI jyotavaDe, suMdara suMdara metI vINIvINIne laI le tema meM gurUnA prasAdathI, siddhAntamAMthI A manuSya saMbaMdhI hakIkata vINI laIne sabhyaprakAre varNavI che. 124. traNa jaganA manuSyane Azcaryacakita karI nAkhanArI kIrtinA dhaNuM-vAcakendra zrI kIrtivijayajInA ziSya, ane mAtA-rAjabAI tathA pitA-tejapALanA kuLadIpaka vinayavijaya upAdhyAye, sArI dunIAnA satyapUrNa tane ajavALAmAM lAvanAra je A lokaprakAza graMtha racyo che teno, aMdarathI nIsaratA zabdArthone lIdhe manoraMjaka e sAtamo sarga nirvine sabhAta thaye.. 125. sAtame sarga samApta. XXXXXWantee Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha aSTamaH sargaH surAzcaturdhA bhavanavyantarajyotiSA api / vaimAnikA iti proktAstAnprabhedairatha bruve // 1 // dazadhA bhvneshaashcaasurnaagsuprnnkaaH| vidyudagnidIpavArSidigvAyustanitA iti // 2 // ete ca sarve kumAropapadA iti jJeyam // paramAdhArmikAH paMcadazadhAH parikIrtitAH / yathArthe mabhiH khyAtA ambaprabhRtayazca te // 3 // ambAmbarISazabalazyAmaraudroparudrakAH / asipatradhanuHkumbhA mahAkAlazca kaalkH||4|| vaitaraNo vAlukazca mahAghoSaH kharasvaraH / ete'suranikAyAntargatAH paMcadazoditAH // 5 // nItovaM pAtayatyAyo nArakAn khaMDazaH paraH / karoti bhrASTrapAkAhA'n tRtIyo'ntrahRdAdibhit // 6 // AThamo sarga, yA2 12nA va che: (1) apanapati, (2) 0yanta2, ( 3 ) jyotiSI bhane (4) mAni4. amanA vajI upale 54 che. 1. (1) bhavanapati. sanA zameha che. te yA pramANe: masumAra, nAgabhAra, su5. rNakumAra, vidyuta kumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, samudrakumAra, dikumAra, vAyukumAra ane bhedhabhAra 2. asurazubhArabhAM, 542 rana 52bhASAbhI' va cha-samAnA samAveza thAya che. memanAM nIce pramANe yathArtha nAma che: - sampa', samIra, zamasa, zyAmara, 5, 35366, masipatra, dhanu, dusara bhA0, 11, vaita2712, vAyu , bhaav|14, ane bha221215. 3-5 pahele paramAdhAmI nArakene uMce laIne pachADe che. bIjo eonA bhaThThImAM pakavI Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davyaloka ] devAdhikAra / paramAdhArmika devonuM svarUpa / (471) zAtanAdikarasteSAM turIyaH paMcamaH punaH / kuntAdau protakasteSAM SaSTo'GgopAMgabhaMgakRt // 7 // asyAkArapatrayuktaM vanaM strajati sptmH| dhanurmuktArdhacandrAdibANairvidhyati cASTamaH // 8 // navamaH pAkakRtteSAM kumbhAdau dazamaH punaH / khaNDayitvAsakRt zlakSNamAMsakhaNDAni svAdati // 9 // tAn kaNDavAdau pacatyekAdazazca dvAdaza: sRjet / nadI vaitaraNI taptaraktapUyAdipUritAm // 10 // kadambapuSpAdyAkAravAlukAsu paceraparaH / nazyatastAn mahAzabdo niruNaddhi caturdazaH // 11 // Aropya zAlmalIvRkSaM vajrakaMTakabhISaNam / kharasvaraH paMcadazaH samAkarSati nArakAn // 12 // paramAdhArmikAste ca sNcitaanntpaatkaaH| mRtvANDagolikatayotpadyante'tyantaduHkhitAH // 13 // ___ yatra sindhuH pravizati nadI lavaNavAridhim / yojanaidiziyAmyAyAM paMcapaMcAzatA tataH // 14 // zakAya evA TukaDA kare che. trIje eenAM AMtaraDAM tathA hRdaya Adine bheTe che. cothe emane kApekape che. pAMcame emane bhAlAM parAve che. chaThTho emanAM aMge pAMgane bhAMge che. sAtame talavAra jevA patronuM vana banAve che. AThame dhanuSyamAMthI choDelAM ardhacaMdrAkAra bANe vaDe emane vadhe che. navame emane pakAve che. dazamo emanA picA mAMsanA TukaDAo khAMDI agyAramAM eone kaMDa vageremAM pakAve che. bAramo ukaLatAM rUdhira-parU vagerethI bharelI vaitaraNI nadI banAve che. terame kadambapuSpa vagerenA AkAravALI veLumAM emane bhuMje che. cAdamo vaLI nAsI javAno prayatna karanAone hAka mArIne roke che. ane paMdarame vajana kAMTAone lIdhe bhayaMkara evA zAtyalI vRkSa upara ene caDhAvIne vaLatI kheMce che. 6-12. A paramAdhAmIe AvAM AvAM ananta pApa saMcita karI atyanta du:khamAM mRtyu pAbhI agAliya'nIpara cha.13. se tanIya pramANa: jyAM sidhunI lavasamudrane maLe che tyAMthI dakSiNa tarapha paMcAvana jana upara AvelI Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 472 ) lokaprakAza / asti sthalaM vedikAntaH pratisantApadAyakam / pramANato yojanAni sArdhAni dvAdazaiva tat // 15 // yojanAni trINi sArdhAnyudvedho 'tra mahodadheH / saptacatvAriMzadatra guhAH santyatitAmasAH // 16 // Adya saMhananAstAsu vasantyuruparAkramAH / narA jalacarA madyamAMsastrI bhogalolupAH // 17 // durvaNAH kaThinasparzAH bhISaNA ghoradRSTayaH / zraddhayardhadvAdazakaradehA: saMkhyeyajIvitAH / / 18 // tatra ratnadvIpamasti sthalAt saMtApadAyakAt / vAridhau yojanairekatriMzatA bhUrimAnavam // 19 // gharaTTAn vAjikAMste'tha manuSyAstannivAsinaH / limpanti madyaimasaizca teSu tAni cipanti ca // 20 // madyamAMsAlAbupAtraiH prapUrya vahanAni te / gacchanti jaladhau madyamAMsaistAn lobhayanti ca // 21 // madyamAMsAsvAdalubdhAstatastadanupAtinaH // nipatanti gharaTTeSu kramAtte jalamAnuSAH // 22 // [ sarga 8 eka vedikAnI aMdara sADAbAra ceAjana pramANa eka bhayAnaka sthaLa che. tyAM sADAtraNa yeAjana samudranI uMDAi che, ane saDatALIza andhakAramaya guphAe che. enI aMdara pahelA saMghacaNuvALA, parAkramI, madya-mAMsa ane strInA leAlupI jaLacara manuSyA rahe che. emane varNa kRSNa che, sparza kaThina che ane STi ghAra bhayAnaka che. sADAbAra hAthanI emanI kAyA che ane sa khyAta vaSaeNnu emanu AyuSya che. 14-18. A santApaDhAyaka sthaLathI ekatrIza yeAjana krUra, samudranI vacce, aneka manuSyanI vastIvALA ratnadvIpa nAme dvIpa che. tyAMnA manuSyA pAse vAnI anAvelI ghaMTIe hAya che--e gha'TIAne eo madyamAMsavaDe lIMpe che ane te vastuo emAM nAkhe paNa che. madya-mAMsa bharelA tumaDAonA vahANa bharIne eo samudramAM jAya che, ane e madya-mAMsavaDe pelA jaLacara manuSyAne lalacAve che. eTale e vastunA svAdamAM lubdha e jaLamanuSyA emanI pAchaLa paDIne Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devono bIjo prakAra ' vyNtr'| (473) mAMsAni vahnipakvAni jIrNamadyAni te narAH / yAvadinAni dvitrANi bhuMjAnAH sukhamAsate // 23 // tAvad bhaTAH susannaddhAH rtndviipnivaasinH|| saMyojitAn gharaTTAMstAn veSTayanti samantataH / / 24 // varSa yAvadvAhayanti gharaTTAnatiduHsahAn / tathApi teSAmasthIni na sphuTanti manAgapi // 25 // te dAruNAni duHkhAni sahamAnA durAzayAH / prapIDyamAnA varSeNa mriyante'tyantadurbharAH // 26 // __ athANDagolakAMsteSAM janAste rtnkaaNkssinnH| camarIpucchvAlAgrairgumphitvA krnnyordvyoH|| 27 // nibaDhya pravizantyabdhau tAnanye jlcaarinnH| kulIratantumInAdyAH prabhavanti na bAdhitum // 28 // yugamam // ___ iti mahAnizIthacaturthAdhyayane'rthataH // pizAcA bhUtayakSAzca rAkSasAH kinnarA api / kiMpuruSA mahoragA gandharvA vyantarA ime // 29 // ubhe ubhe ye ghaTImAmA 53 . 18-22. paNa eo agnimAM pakAvelA mAMsane tathA junA mane be traNa divasa sukhethI majAmAM khAtA rahe che eTalAmAM to ratnadIpavAsa zastrasajaja subhaTe tyAM AvIne te ghaMTIone cAlatI karI cotaraphathI gherI le che. na pharI zake evI hovA chatAM paNa ene varSadivasaparyanta pheravyA kare che teAye pelAonA asthi lezamAtra bhAMgatA nathI. evA bhayaMkara du:khane sahana karatAM karatAM yA 4 varSane mAte mRtyu pAmecha. 23-26. pachI ratna meLavavAnI IcchAvALA teo enA aMDagolakone camarInA puchanA vALathI guMthI banne kAne laTakAvI samudramAM praveza kare che. ema karavAthI kulIramasyataMtu Adi jaLanA jIve eene kaMI harakata karI zakatA nathI. 27-28. e bhAvArthanuM mahAnizItha' nA cothA adhyayanamAM kaheluM che. (2). yAnI mAnale22 vyanta manA sA pramANe maha cha:-pizAya, muta yakSa, rAkSasa, sinnara, (535, bhaaddaa2|| mane gandharSa. 26. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (474) lokaprakAza / [ saMga 8 pizAcAstatra sahajasurUpAH saumyadarzanAH / ratnAbharaNavagrIvAhastAH SoDazadhA matAH // 30 // kuSmANDA: paTakA joSA ahnikAH kAlakA api / cokSAcokSamahAkAlAstathA vanapizAcakAH // 31 / / tUSNIkAstAlamukharapizAcA dehsNjnykaaH| videhAzca mahAdehAstathAdhastArakA iti // 32 // surUpapratirUpAtirUpA bhUtottamA iti / skandikAkSA mahAvegA mahAskandikasaMjJakAH // 33 // AkAzakAH praticchannA bhUtA navavidhA amii| saumyAnanAH surUpAzca nAnAbhaktivilepanAH // 34 // mAnonmAnapramANopapannadehA vizeSataH / raktapANipAdatalatAlujivhauSTapANijAH // 35 // kirITadhAriNI nAnAratnAtmakavibhUSaNAH / yakSAstrayodazavidhA gambhIrAH priyadarzanAH // 36 // pUrNamANizvetaharisumanovyatipAkataH / bhadrAH syuH sarvatobhadrA; subhadrA aSTamAH smRtAH // 37 // pizAcanuM svAbhAvika suMdararUpa che, somya darzana che, ane e kaMTha tathA hastane viSe ratnanA AbhUSaNo pahere che. enA seLa bheda che: kuSmAMDa, paTaka, joSa, ablika, kALa, yAkSa, makSa, mANa, vanapizAya, tU, tAsabhuma2, pizAya, he, vidveDa, mahADa tathA madhastA24. 30-32. bhUta paNa nava jAtinA che. surUpa, pratirUpa, atirUpa, bhUtArama, kandikAkSa. mahAvega, mahAaundrika, AkAzaka ane pratichanna. enI suMdara AkRti che, uttama rUpa che, ane e avividha sAtanA vilepana 43.33-34. ___ yakSa tara tanA che: pUrNa nadra, mAzima, vatanada, rimA, sumanama, vyati54bhadra, sarvatobhadra, subhadra, yakSettama, rUpayakSa, dhanAhAra, dhanAdhipa tathA manuSyayakSa. e enuM zarIra mAnenmAnanA pramANavALuM che; emanA hAthapaganA taLIA, tALu, jInhA, hoTha ane nakha Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka 1 vyantara jAtinA bhedopabheda / (475) yakSottamA rUpayakSA dhanAhArA dhanAdhipAH / / manuSyayakSA ityevaM sarvepyete trayodaza // 38 // karAlaraktalambauSThAstapanIyavibhUSaNAH / rAkSasAH saptadhA proktAste'mI bhISaNadarzanAH // 39 // vighnA bhImamahAbhImAstathA raaksssraaksssaaH| pare vinAyakA brahmarAkSasA jalarAkSasAH // 40 // mukheSvadhikarUpADhyA: kinnarA dIpramaulayaH / dazadhA kinnarA rUpazAlino hRdayaMgamAH // 41 // ratipriyA ratizreSTAH kiMpuruSA mnormaaH| aninditAH kiMpuruSottamAzca kinnarottamAH // 42 // mukhoruvAhUdyadrUpAzcitasraganulepanAH / daza kipuruSAste satpuruSAH puruSottamAH // 43 // yazasvanto mahAdevA marunmeruprabhA iti / mahAtipuruSAH kiMca puruSAH purussrssbhaaH||44|| mahoragA dazavidhA bhujagA bhogazAlinaH / mahAkAyA atikAyA bhAsvantaH skandhazAlinaH // 45 // lAla che; e mastaka para mukuTa ane aMge vividha AbhUSaNe dhAraNa kare che. e svabhAve gaMbhIra che ane emanuM darzana manahara che. 3pa-38. rAkSase sAta prakAranA che. vina, bhIma, mahAbhIma, rAkSasarAkSasa, vinAyaka, brahmarAkSasa ane jaLarAkSasa. emane vikarALa lAla laTakatA haTha hoya che, ane e suvarNanA AbharaNa paDarecha.30-40. ni| 65 prAranA cha: chinna2, 35vI, yAbha, ratipriya, 2tizreSTa, 535, manorama, anindrita. kripurUSottama ane kinnarottama. emanA mukhapramukha avayave adhika sandaryavAna che ane eo teje jhaLahaLato mugaTa dhAraNa kare che. 41-42. kipurUSa paNa daza prakAranA che: purUSa, purUSottama, yazasvAna, mahAdeva, marU, merUprabha mahApurUSa, atipurUSa, purUSa ane purUSaSabha. eo rUpALA che, emanA hAtha ane mukha manahara che, e vicitra prakAranI mALA dhAraNa kare che ane bhAtabhAtanA vilepana kare che. 43-44. evI rIte maharaganA paNa daza bheda che. bhujaga bhagazAlI, mahAkAya, atikAya, bhAvaMta, Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (476) lokprkaash| [sarga mahezvakSA merukAntA mahAvegA manoramAH / sarve'pyamI mahAvegA mahAMgAzcitrabhUSaNAH // 46 // __ gandharvA dvAdazavidhAH susvarA: priyadarzanAH / sarUpA maulimukuTadharA hAravibhUSaNAH // 47 // hAhAhhutumbaravo nAradA RSivAdikAH / bhUtavAdikakAdambA mahAkadambaraivatAH // 48 // vizvAvasugItaratisadgItayazasastathA / saptAzItirime sarve tRtIyAMge'STa te svamI // 46 // aNapannI paNapannI isivAI bhUavAie ceva / kaMdI ya mahAkaMdI kohaMDe ceva payae ya // 50 // annapAnavastravezmazayyApuSpaphalobhaye / ye'lpAnalpatvasarasavirasatvAdikArakAH // 51 // annAdijRmbhakAste'STau syurvidyAjRmbhakAH pare / ye tvannAdyavibhAgena jumbhante'vyaktaz2ambhakAH // 52 // tathA skandhazAlI, maheza, merakAMta, mahAvega ane manorama. eo sarve mahAvegavALA che, mahATA zarIravALA che ane aMge citravicitra AbhUSaNo dhAraNa kare che. 45-46. gayo tanA cha: DADA, DU, tum||3, nA26, RSivAha, bhUtavA64, 65, mahAkada, revata, vizvAvasu,, gItarati, ane saMgItayaza. emano suMdara svara che, priya darzana che, uttama rUpa che. e mastaka para mukuTa ane kaMTha hAra dhAraNa kare che. 47-49. A pramANe "vyantara jAtinA devanI bhedaprabhedane laIne satyAsI jAti thai. vaLI trIjA "aMga"ne viSe je ATha bheda kahyA che te nIce pramANe - mAzupanI, pApannI, piyAhI, bhUtavAhI, hI, mAdI, bhAMDa mane patA. 50. vaLI, anna, pAna, vastra, vasati, zayyA, puSpa ane phaLa-A vastuo khuTatI hoya to pUrI sArA ane pAchA vALI hoya to rasabharI karanArA evA eka jAtanA deva che. e bhaka jAtinA deva kahevAya che. emanA paNa daza prakAra che. emAM ATha, annAdi bhaka-anna vagerenI vRddhi karanArA che; eka prakAra vidyAjajuMbhakano che, ane eka prakAra avyaktajAMbhakano cheAma kula daza prakAra thayA. (avyaktajAMbhaka eTale vagaravibhAge vRddhi karanArA. ) pa1-para. Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] devono trIjo ane cotho prakAra / (77 ) vicitracitrayamavaitADhyakAMcanAdiSu / vasanti zaileSu dazApyamI palyopamAyuSaH // 53 // nityaM pramuditAH krIDAparAH suratasevinaH / svacchandacAritvAdete jRmbhanta iti jRmbhakAH // 54 // kruddhAnetAMzca yaH pazyet so'yazo'narthamApnuyAt / tuSTAn pazyan yazovidyAM vitte vajramunIndravat // 55 // zApAnugrahazIlatvameSAM zaktizca tAdRzI / ayamarthaH paMcAMge zate proktazcaturdaze // 56 // zataM paMcottaraM bhedaprabhedairvyantarAmarAH / bhavanti nAnA krIDAbhiH krIDantaH kAnanAdiSu // 57 // jyotiSkA paMca candrArkagrahanakSatratArakAH / dvidhA sthirAzcarAzceti dazabhedA bhavanti te // 58 // A daze jAti citra, vicitra, vaitADhaya ane merU vagere parvato para vasanArI che. emanuM palyopamanuM AyuSya che; eo nitya pramudita rahe che, krIDA karyA kare che ane suratasamAgamamAM lIna rahe che. emane svacchaMdAcAra nitya (f)qnma pAmato ( vadhate vadhato hovAthI e jUnma kahevAya che. pa3-14. eo krodhAtura hoya eve vakhate, jene emanuM darzana thAya, e apayaza ane anartha pAme che. paNa saMtuSTa hoya eve vakhate emanuM darzana thAya te, vajamunine maLI hatI evI vidyA ane yaza beu prApta thAya che. papa. emanAmAM zApavAno ane anugraha karavAno paNa svabhAva raheluM che. kAraNake emanAmAM e prakAranI zakti che. AvA bhAvArthanuM pAMcamA aMganA cAdamA zatakamAM kaheluM che. pada. bAgabagIcAomAM vividha prakAranI kIDA karavAmAM karavAmAM ja tatpara evA A vyaHradevanA Ama ekaMdara 105 bheda thAya che. (3).denA trIjA prakAra-jyAtiSka devo viSe. jyotiSka pAMca jAtanA che. sUrya, caMdra, graha, nakSatra ane tArA. eemAM vaLI keTalAka sthira ane keTalAka gatimAnuM che eTale ema pa42=10 daza jAta thaI. pa8. (4). devAnA cethA ane chellA prakAra vaimAnika devo viSe. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / vaimAnikA dvidhA kalpAtItakalpopapannakAH / kalpotpannA dvAdazadhA te tvamI devalokajAH / / 59 / / saudharmezAnasanatkumAra mAhendrabAlAMtakajAH / zukrasahasrArAnataprANatajA AraNAcyutajAH // 60 // zrAdya kalpadvayAdhaH sthAstRtIyAdhastanA api / lAntakatridivAdhaHsthAstridhA kilviSikA ( 478 ) kalpAtItA dvidhA graiveyakAnuttarasambhavAH / svAmisevakabhAvAdikalpena rahitA ime // 62 // adhastanAdhastanaM ca syAdadhastanamadhyamam / adhastanoparitanaM madhyamAdhastanaM tataH // 63 // bhavenmadhyamamadhyaM ca madhyoparitanaM tataH / uparisthAdhastanaM coparisthamadhyamaM punaH // 64 // uparisthoparitanaM tajjA graiveyakAH surAH / vijayAdivimAnotthAH paMcadhAnuttarAmarAH // 65 // [ sarga < mI // 61 // vaimAni hevonA ( 1 ) popapanna ane (2) pAtIta-bha me bheTa che. zebha pachA pApapanna' bAra jAtanA che. e khAranA khAra devalAka che te A pramANe:--sAdharma, (2) IzAna, (3) sanata kumAra, (4) mAhendra, (5), (6) vAMta. (7) zuddha, (8) sahasAra, (8) Anata, (10) ANuta, (11) Arazu bhane (12) abhyuta. pa-- 10. traNa prakAranA 'kitriSa' devA che: (1) pahelA e devalAkanI nIce rahelA, (2) trIjA devalAkanI nIce rahelA ane (3) ( chaThThA )lAMtaka devalAkanI nIce rahelA. 91. vaLI upara kapAtIta devA kahyA enA be prakAra che: (1) traiveyakamAM thayelA ane (2) anuttara vibhAnamA thayelA bheTale ( svAbhI sevabhAvacI ) tarivAna me jemanAmAM nathI e kapAtIta, svAmitva ke sevakatva jevuM tyAM kAMi nathI. 62. (1) adhastanAghastana, (2) adhastanamadhyama, (3) adhastanoparitana, (4) madhyamAdhastana, (5) madhyamamadhyama, (6) madhya bhoparitana, (7) uparisthAdhastana, (8) uparisthamadhyama ane (9) upasthiuparitana-evA nava caiveyakamAM utpanna thayelA nava jAtanA traiveyaka devA che. ane vijayaAdika vimAneAmAM utpanna thayelA pAMca jAtanA anuttara deve che. 66-65 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka cothA prakAra-vaimAnika devo--nA bhedprbhed| (479 ) sArasvatAdityavahnivaruNA gaItoyakAH / tuSitAvyAbAdhAgneyariSTA lokAntikA amI // 66 // paryAptAparabhedena sarve'pi dvividhA amii| jAtAH SaTpaMcAzamevaM surabhedAH zatatrayam // 67 // paMcamAMge tu dravyadevA naradevA dharmadevAstathA pare / devAdhidevA ye bhAvadevAste paMcamA matAH // 68 // tatraca-paMcendriyo narastiryak sampAditazubhAyatiH / utpatsyate yo devatve dravyadevaH sa ucyate // 69 // naradevAH sArvabhaumA dharmadevAstu sAdhavaH / devAdhidevA arhanto bhAvadevAH surA ime // 70 // iha bhAvadevaiH adhikaarH|| iti bhedAH // 1 // trailokye'pi sthAnameSAM kSetraloke pravakSyate / sthAnotpAdasamudghAtairlokAsaMkhyAMzagA amI // 71 // pI navaranA aiti' yo cha (1) sArasvata, (2) sAhitya, (3) panDi, (4) 139], (5) gaI toya, (6) tuSita, (7) avyAmAdha, (8) Agneya bhane (6) riTa. 16. ye sarva yAnI 4jI (1) paryAta ane (2) a5ota-amaleha cha. seTave 12 devatAnA leha 356 thayA. [ (25+105+10+38)x2=356. 17. vil pAyamai bhai vi-2 prA2nA deva hyA cha: (1) dravyaya, (2) naraheva, (3) dharmadeva, (4) hevAdhideva mAne (4) mAyadeva. 68; zubha karma upArjana kareluM hoya ane devagati maLavAnI hoya-evA paMcendriya manuSya tirya ya dravyava' upAya cha. 98. sArvabhauma-yavatI naradeva': sAdhusA dharma'; aritavAdhiva' bhane A varNavI gayA te devA sava "bhAdeva' che. ApaNe ahiMA bhAva devone adhikAra che. 70. mA pramANe vAnA 'me' matAvyA. (6 / 2 pAMDeyu). haye samanA sthAna' viSa. (6 / 2 mI). A devAnuM sthAna vacce lekane viSe che. e saMbaMdhI kSetraloka mAM vAta karaze. e vaLI sthAna, utpAda ane samughAtavaDe lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelA che. 71. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 480) lokaprakAza / [ sarga 8 iti sthAnam // 2 // paryAptayaH SaDapyeSAM paMcApyaikavivakSayA / vAkcetasordaza prANA eteSAM parikIrtitAH / / 72 // iti paryAptiH // 3 // catasro yonilakSAH syuH lakSAzca kulakoTijAH / dvAdazaiSAmacittA syAdyoniH zItoSNasaMvRttA / / 73 // iti dvAratrayam // 4 / 5 / 6 // payodhayatrayastriMzadatkarSeNa bhavasthitiH / sahasrANi dazAbdAnAM syAdeSAM sA jaghanyataH // 74 // iti bhavasthitiH // 7 // kAyasthitistveSAM bhavasthitireva // 8 // dehAstrayastaijasa ca kArmaNaM vaikriyaM tathA / saMsthAnaM caturasra syAdramyaM puNyAnusArataH / / 75 // iti dvAradvayam // 9 / 10 // have emanA anya anya dvArA viSe. devAne che ke pati che; paNa mana ane vANInI bhegI gaNIe to pAMca kahevAya. prANa bhane 4za cha. 72. jI abhanI yonisacyA' yAra sAra, sanyA ' pAra pA . memanI yoni' ( 1 ) mayitta , (2) zItA , ( 3 ) saMta cha 73. emanI "bhavasthiti ' utkRSTa tetrIza sAgaropamanI che, ane jaghanyata: dazasahastra varSanI cha. 74. memanI sthiti ne jayasthiti me // 7. amane ( 1 ) tesa, ( 2 ) , ane (3) vaikriya-ema traNa 'deha" che. vaLI emanA puNyanA yoge emane ramya samacorasa 'sasthAna'DAya cha.75. A pramANe darAmAM dvAra sudhInI hakIkata kahI, Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaloka devonA * dehamAna ' vagere / (481) utkarSataH saptahastAH vapurjaghanyataH punaH / aMgulAsaMkhyabhAgaH syAdAdau svAbhAvikaM hyadaH // 76 // tatkRtrimaM vaikriyaM sAdhikaikalakSayojanam / jyeSTamaMgulasaMkhyAMzamAnamAdau ca tallaghu // 77 // iti aMgamAnam // 11 // zrAdyAH paMca samudghAtAH paMcastveteSu yaantymii| paryAptagarbhajanaratiryatu saMkhyajIviSu // 78 // paryAptabAdarakSamAmbupratyekakSitijeSu ca / __ garbhajA manujAH paMcendriyAstiyaMca eva ca // 79 // saMmUrchimA garbhajAzcAgacchantyamRtabhojiSu / vizeSastvatroditaH prAk kSetraloke'pi vakSyate // 8 // muhUrtAni dvAdazaiSAmutpatticyavanAntaram / sAmAnyataH syAdutkRSTaM jaghanyaM samayAvadhi // 81 // huye samanA bhAna' viSa. ( dvA2 11 bhu.) devanuM svAbhAvika zarIra utkRSTata: sAta hAthanuM hoya ane jaghanyata: eka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM hoya-je emanuM AraMbhanuM zarIra che. vaLI emanuM kRtrima oNkriya zarIra utkRSTata: eka lakSya ejanathI saheja vadhAre hoya, ane jaghanyata: eka aMgulana saMkhyAmAM bhAga jeTaluM hoya che, je ke prAraMbhanuM ja che. 76-77. 'samudhAta' abhane 5 / pAya che. ( se manu mArabhuvAra 4thu ). ye memanI gati' bhane 'mAgati' viSa. (62 13-14 ). devo pAMca gatimAM jAya cheH (1) saMkhyajIvI paryApta garbhaja manuSyatva, (2) e ja prAnutirya yatpa, ( 3 ) paryApta mA62 pRthvIyatva, ( 4 ) paryAtamA2 mayatva bhane (5) paryApta bAdara pratyeka vanaspatikAyatva, vaLI garbhaja manuSya, tathA saMbhUmi ane garbhaja paMcendriya tiryace-eTalA dene viSe Ave che. A saMbaMdhe vizeSa pUrve kahyuM che ane vaLI have pachI "kSetraloka" nA adhikAramAM kahezuM 78-80. emanI utpatti ane avananI vacce utkRSTa antara sAmAnyata: bAra antarmuhUrtanuM che, ane jaghanya antara eka samayanuM che. 81. Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (482) lokaprakAza / [sarga 8 utpadyante cyavante'mI ekasmin samaye punaH / eko dvitrAzca saMkhyeyA asaMkhyeyAzca karhicit // 82 // iti dvAratrayam // 12 / 13 / 14 // samyakvaM dezaviratiM cAritraM muktimapyamI / labhante laghukarmANo vipadyAnantare bhave // 83 // iti anantarAptiH // 15 // siddhacantyanantarabhava ekasmin samaye svamI / utkarSataH sASTazataM vizeSastveSa tatra ca // 84 // bhavanezA vyantarAzca sarve dazadazaiva hi / tadevyaH paMcapaMcava daza jyotiSkanirjarAH // 85 // jyotiSkadevyazcaikasmin kSaNe siddhayanti viMzatiH / vaimAnikAH sASTazataM taddevyo viMzatiH punaH // 86 // iti samayesiddhiH // 16 // lezyAhAradizA paTkaM na saMhananasambhavaH / kaSAyasaMjJendriyANi sarvANyeSAM bhavanti ca // 87 // vaLI eo eka samayamAM eka, be, traNa ema saMkhyAtA, ane koIvAra asaMkhya paNa janme che ane eve che. 82. vasantativiSa. ( 15 muMjAra ). A dezamAM je laghukamI hoya che e AvIne anantarabhavamAM samakita, dezavirati, cAritra ane mokSa paNa pAme che. 83. ye sabhayesiddhi' viSa. ( 16 muMhAra) eo anantarabhavamAM eka samaye utkRSTa ekane ATha siddhi pAme che. 84. e vAta vizeSataH A pramANe-bhavanapati ane vyataramAMthI daza daza ja siddha thAya; emanI devIo pAMca pAMca ja siddha thAya. itika demAMthI vaLI daza siddha thAya; ane emanI devIo viza siddha thAya. vaimAnika devA akasane ATha siddha thAya ane emanI devIo vIza siddha thAya. 85-86. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] iti dvAraSaTkam // 17-22 // eonI 'lezyA', ( AhAra', vagere / iti dvAradvayam / / 23-24 / / eSAM syurdRSTayaH tisra AyaM jJAnatrayaM bhavet / samyagdRzAM pareSAM tu syAdajJAnatrayaM dhruvam // 89 // iti dvAradvayam // 25-26 // sarve'pyete saMjJinaH syuH puMstrIvedayujaH param / devyaH surebhyo dvAtriMzadguNA dvAtriMzatAdhikAH // 88 // darzanatrayamAdyaM syAdeSAM samyaktvazAlinAm / darzanadvayamanyeSAmupayogo dvidhA tataH // 90 // upayogA SaDeteSAM jJAnadarzanayostrayam / samyagdRzAM pareSAM tu vyajJAnI dve ca darzane // 91 // iti dvAradvayam // 27-28 // eteSAmojAhArI lomAhAro'pi saMbhavet / na syAtkAvalikaH syAttu manobhakSaNalakSaNaH // 92 // ( 483 ) have emanA pachI pachInA dvArA viSe. bhane 'tezyA', bhane chadvizi ' mahAra ' hoya che; ' sahanana' saMbhavatu nathI. vaNI 'upAya', 'saMjJA' bhane 'ndriyo maghAM pUrepUrA hoya che. 87. 6 ane zrIbha se 'beha' che. devA ratAM eo saghaLA 'saMjJI' hai. memane devIo matrIzagaNI upara matrIza che. 88. zebhane 'dRSTi' nAzu haiM. jee samakita STivALA che eAne prathamanAM traNa ' jJAna ' ane traNa ' dRna ' hoya; jyAre e zivAyanA bIjAone traNa ajJAna ane be dana heAya. Ama jJAna ane darzana eu hAvAthI emane upayAga paNa ( sAkAra ane nirAkAra ) beU prakAranA che. vaLI sama tiruSTivALAone traNa jJAna ane traNa dana naLIne cha upayAgA che; jyAre e zivAyanAM khIjAene traNa ajJAna ane be dana maLIne pAMca upayegA che. 8-91. ahiM sudhImAM azcAvIzamA dvAra sudhInI hakIkata AvI gai. haveobhanA ' mahAra ' paratve. ( dvAra 28 bhu ). hevAne 'so' ane 'bo' me me bhADAra hoya. 'avaji ' bhADAra hoya nahIM; manathI prAzana karavArUpa kAlika AhAra hAya a|. 2. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (484) lokaprakAza / [sarga 8 antaraM punaretasya caturthabhaktasaMmitam / jaghanyamanyattvabdAnAM trayastriMzatsahastrakAH // 93 // iti thAhAraH // 29 // guNasthAnAni catvAri yogAzcaikAdazoditAH / audArikAhArakAkhyatanmizrAMzca vinAkhilAH // 14 // iti dvAradvayam // 30-31 // pratarAsaMkhyabhAgasthAsaMkhyeyazreNivartibhiH / / nabhaHpradezaiH pramitA: proktA: sAmAnyataH surAH // 95 // kssetrplyopmaasNkhybhaagsthaabhraaNshsNmitaa:| devA anuttarotpannAH saMkhyeyAstatra paMcame / / 96 // bRhattarakSetrapalyAsaMkhyAMzAbhrAMzasaMmitAH / bhavantyathoparitanagraiveyakatrikAmarAH // 97 // madhyame'dhastane'pyevaM trike kalpe'cyute'pi ca / pAraNe prANate caivAnate'pIyanta eva te // 98 // e AhAranuM jaghanya antara cothabhakta pramANa che. utkRSTa to tetrIzahajAra varSanuM che. 9. ve 'guNasthAna' bhane 'yoga' viSe. (12 30-31 ). dene guNasthAna cAra hoya che. vaLI dArika, AhAraka, mizradArika ane mizra bhADA24-mAyA2 zivAya zeSa sarve (11) yogI che. 84. ve semanA 'mAna'-pramANa viSa. ( dvA2 32 bhu). devonI saMkhyA sAmAnyataH prataranA asaMkhyamA bhAgamAM rahelI asaMkhya zreNiomAM rahelA AkAza pradeza jeTalI che. 95. anutaravimAnamAM utpanna thayelA de, kSetrapalyopamanA asaMkhyamA bhAgamAM rahelA AkAza pradeze jeTalA che. emAM paNa, pAMcamAmAM saMkhyAta che. 96. vaLI, uparanA traNa raiveyakanA de, brahakSetrapalyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM rahelA AkAzapradeza jeTalA che. 97. vaLI raiveyakanA madhyamatrikamAM ane adhastanatrikamAM tathA azruta-AraNa-prAkRta ane -Anata devalemAM paNa eTalA ja de che. paNa tyAM papamane asaMkhya bhAga uttarottara Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonI ' saMkhyA ' 1 kintu palyAsaMkhya bhAgo bRhattaro yathottaram / ekamAnamiteSvevaM syAt pareSvapi bhAvanA // 99 // sahasrAramahAzukralAMtakabahmavAsinaH / mAhendrasanatkumAradevAH pratyekamIritAH // 100 // ghanIkRtasya lokasya zreNyasaMkhyAMzavartibhiH / nabhaH pradeza: pramitA vizeSo'trApi pUrvavat // 101 // yugmam // aMgulapramita kSetra pradezarAzisaMgate / tRtIyavargamUlaghne dvitIyavargamUlake / / 102 // yAvAn pradezarAziH syAdekaprAdezikISvatha / zreNISu tAvanmAnAsu lokasyAsya ghanAtmataH // 103 // nabhaH pradezA yAvantastAvAnIzAnanAkagaH / devadevIsamudAyo nirdiSTaH zrutapAragaiH // 104 // vizeSakam // trayatriMzattamazo'sya kiMcidUnazca yo bhavet / IzAna devAstAvanta: kevalAH kathitAH zrute // 105 // evaM ca saudharmabhavanAdhIzavyantarajyotiSAmapi / bhAvyA svasvasamudAyatrayastriMzAMzamAnatA // 106 // ( 485 ) vizeSa vizeSa mhATe gaNavA. sarakhA pramANavALA bIjA devaleAkeAmAM paNa evI ja bhAvanA sama sevI. 88-88. vaLI sahasrAra, mahAzuSka, lAMtaka, brahma, mAhendra ane sanatkumArae dareka devaleAkamAM rahelA devAnI saMkhyA ghanakarelA leAkanI zreNinA asaMkhyamA bhAgamAM vatA AkAzapradeza bheTasI che. Dipazu vizeSa pUrve hyA pramANe saman. 100-101. eka aMzula pramANa kSetrapradezanI rAzimAM rahelA, ane trIjA varga mULathI guNAyalA, khIjAva mULamAM jeTalA pradezarAzi hoya teTalA pramANavALI eka pradezI zreNimAM, dhanarUpa karelA leAkAkAzanA jeTalA AkAza pradezeA hAya teTalI izAnadevalAkamAM rahelA devadevIonI saMdhyA che. 102-104. emAM kevaLa tetrIzamA bhAganAja (izAnadevaleAkanA) devA che ema zAstramAM kahyuM che. 105. eja pramANe sAdharma, bhavanapati, vyaMtara ane jyeAtiSTha devAnI sakhyA emanA sabhudvAyathI tenrIzabhe hisse samanvI. 106. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (486) lokaprakAza / [sarga kevalaM devadevIsamadAya eva vakSyate IzAnatazca saudharme syAt saMkhyeyaguNAdhikaH / devadevIsamudAyo bhavanezAnatha bruve / / 107 // ___ aMgulapramitakSetrapradezarAzivartini / dvitIyavargamUlaghne vargamUle kilAdime // 108 // yAvAn pradezarAzi: syAttAvanmAnAsu paMktiSu / ghanIkRtasya lokasyAthaikaprAdezikISu vai // 109 // nabhaHpradezA yAvantastAvAn puruSapuMgavaiH / devadevIsamudAyaH khyAto bhavanavAsinAm // 110 ||vishesskm|| yAvanti saMkhyayojanakoTImAnAni dairdhyataH / sUcirUpANi khaMDAni syurekapratare kila // 111 / / vyantarANAM devadevIsamudAyo bhavediyAn / jyotiSkadevadevInAM pramANamatha kIrtyate // 112 // SaTpaMcAzAMgulazatadvayamAnA hi dairdhytH| yAvanta eka pratare sUcirUpAH syuraMzakAH // 113 // jyotiSkadevadevInAM lAvAn samudayo bhavet / uktaM pramANamityevamathAlpabahutAM trube // 114 // mATe have devadevIonI ekatra saMkhyA ja kahIza. ( te parathI devIonI saMkhyA AdAnasabhasevI). IzAnadevakathI mAMDI sadharmadevala sudhImAM devadevIonI ekatra saMkhyA ekabIjAthI sadhyAta-sabhyAta adhiche. 107. vaLI bhavanapatidevadevIonI ekatrasaMkhyA, eka aMgulapramANa kSetrapradezanI rAzimAM rahelA ane bIjA vargamULathA guNelA evA pahelA vargamULamAM jeTalo pradeza rAzi hoya teTalA mAnavALI ekapradezI zreNiomAM, ghanarUpakarelA kAkAzanA jeTalA AkAzapradeza hoya teTalI cha. 108-110. vaLI vyaMtaradevadevIonI ekatrasaMkhyA, eka prataranI aMdara saMkhyAta keTI jananI laMbAInA jeTalA sUcirUpa khaMDo hoya teTalI che. 111-112. tiSidevadevIonI ekatrasaMkhyA, ekaprataranI aMdara basone chappana aMguLa lAMbA jeTalA sUcirUpa khaMDo hoya teTalI che. 113-14. Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonu 'alpabahutva / (487) iti mAnam // 32 // stokAH sarvArthasiddhasthA asaMkhyeyaguNAstataH / zeSA anuttarA devAstata: saMkhyaguNAH kramAt // 115 // UrdhvamadhyAdhaHsthitasyurgaMveyakatrikatraye / acyute cAraNe caiva prANate cAnate'pi ca // 116 // yugmam // adho'dhograivayakAdAvanuttarAdyapekSayA / bhAvyA vimAnabAhulyAdevAH saMkhyaguNAH kramAt // 117 // ___ samazreNisthayoryadyapyAraNAcyutakalpayoH / vimAnasaMkhyA tulyaiva tathApi kRssnnpaakssikaaH|| 118 // utpadyante svabhAvana dakSiNasyAM hi bhUrayaH / zuklapAkSikajIvebhyo bahavazca bhavanti te / / 119 // tato'cyutApekSayA syunirjarA AraNe'dhikAH / samazreNisthitAvevamanyeSvApa vibhAvyatAm // 120 // zuklapAkSikakRSNapAkSikalakSaNaM ca evam e pramANe pramANa arthAtuM sakhyA viSe samajavuM have emanA "laghu a5bahuvara viSe ( dvAra 33 muM ). sarvArthasiddhastha devo sauthI thoDA che. enA karatAM, bAkInA anuttara vimAnanA de asaMkhyagaNa che. ane ethI saMkhyAkhyAtagaNI anukrame, praveyakonA udhvatrika, mAdhyatrika ane adhotrika, ayuta devaka, cAraNadevaka, prANadevaloka ane AnadevalokamAM rahelA DAya che. 115-116. nIce nIcenI vayaka vageremAM, anuttara vagerenI apekSAe vimAno bahoLAM hovAthI, anukrame saMkhyAta saMkhyAtagaNA jevo che. 117. samAnazreNimAM rahelA AraNa ane azruta devalokamAM vimAna saMkhyA jo ke sarakhIja che to paNa kRSNapAkSika jevo svAbhAvikapaNe, dakSiNadizAmAM bahu utpanna thAya che ane zukalapAkSika jIvo karatAM emanI saMkhyA adhika che- e kAraNathI azruta devalekanI apekSAe AraNuM devakamAM ghaNAve che. samaNimAM rahelA anya devaloko viSe paNa ema ja samajavuM. 118-1ra0. thalapAkSika ane kRSNa pAkSika jIvonuM lakSaNa A pramANe che-- Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (488) lokaprakAza / [ sarga 8 bahupApodayAH krUrakarmANaH kRSNapAkSikAH / syurdIrghatarasaMsArA bhUyAMso'nyavyapekSayA // 121 // tathAsvabhAvAtte bhavyA api prAyaH surAdiSu / utpadyante dakSiNasyAM prAcuryeNAnyadikSu na // 122 // tathADuH-pAyamiha kUrakammA bhavasiddhiyA vi dAhiNillesu / neraiyatiriyamaNuAsurAiThANesu gacchaMti // 123 // jesimavaddo puggalapariyaTTo sesao u sNsaaro| te sukkapakhkhiyA khalu ahie puNa kaNhapakhkhIo // 124 // iti prajJApanAvRttau // zrAnatebhyo'saMkhyaguNAH sahasrArasurAH smRtAH / mahAzukre lAntake ca bahmamAhendrayoH kamAt // 125 // sanatkumAra IzAne'pyasaMkhyannA yathottaram / ezAnebhyazca saudharmadevAH saMkhyaguNAdhikAH // 126 // kRSNapAkSikabAhulyAdyathA mAhendranAkinaH / asaMkhyeyaguNAH proktAH sanatkumAranAkinaH / / 127 // kRSNapAkSika cho zulapAkSikonI apekSAe bahu pApI hoya che, krura hoya che ane dIghasaMsArI hoya che. emanA evA svabhAvane laIne ja e bhavya chatAM paNa, dakSiNa dizAmAM bahALapaNe devagatimAM utpanna thAya che, bIjI dizAomAM nahiM. 121-122. e viSe prajJApanA sUtranI vRttimAM kahyuM che ke--kRSNapAkSika ja bhavya che to ye prAya: duSTakamI hovAthI, devAdikanI gatimAM dakSiNa dizAmAM ja utpanna thAya che. zukalapAkSika cho ke jeone avaTTapuDjhaLaparAvartana jeTalo saMsAra bAkI rahelo hoya che temanA karatAM kRSNapAkSike mAgha DAya che. 123-124. AnadevalokanA devA karatAM sahastrAra devalokanA devA asaMkhyagaNA che. mahAzuka, lAMtaka, brA, mahendra, sanatakumAra ane izAna - ATalA devalokonA devA vaLI anukrame Anata' karatAM asaMkhyagaNuM che. sAdhama devalokanA deve vaLI "IzAna" nA dethI saMkhyAtaae| che. 125-126. ahiM kaI zaMkA kare che kekRSNapAkSike ghaNuM che mATe mahendra nA devAthI "sanakumAra " nA devo asaMkhyA Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka eonuM alpabahutva ane enA kAraNa / (489) vimAnAnAM kRSNapAkSikANAM cAdhikyatastathA / te saudharme'pyasaMkhyanAH kathaM nezAnanAkinaH // 128 // atrocyate hi vacanaprAmANyAducyate tathA / vicAragocaro nAsmAdRzAmAptoditaM vacaH // 129 // tathoktaM prajJApanAvRttau nanu iyaM yuktiH mAhendrasanatkumArayoH api uktA / paraM tatra mAhendrakalpApekSayA sanatkumArakalpe devA asaMkhyeyaguNA uktaaH| iha tu saudharme kalpe saMkhyeyaguNA uktaaH| tad etat katham // ucyate / vacanaprAmANyAt / na ca atra pAThabhramaH / yataH anyatrApi uktam-- isANe savvattha vi battIsaguNAu honti deviio| saMkhejjA sohamme to asaMkhA bhavaNavAsI // iti // asaMkhyannAzca saudharmadevebhyo bhavanAdhipAH / bhavanti bhavanezebhyo'saMkhyadhnA vyantarA: surAH // 130 // jyotiSkANAM devadevIvRndaH saMkhyaguNastataH / svasvadevebhyazca devyaH sarvAH saMkhyaguNAH smRtAH // 131 // tagaNa che ema kahe che. to sAmadevalokamAM paNa vimAno ane kRSNa pAkSika deva che mATe eone paNa "IzAna" nA devAthI asaMkhya gaNuM kahevA joIe te kema kahetA nathI ? 127-128. e zaMkAnuM samAdhAna A pramANe -amAre to zAstranuM vacana pramANa che. Aptajanoe kahyuM che e amArA jevAnA vicArane agocara che. 129. prajJApanA sUtranI vRttimAM paNa kahyuM che ke koI evo prazna uThAve ke mahendra" ane "sanakumAra" nA saMbaMdhamAM paNa A yukti kahI, paNa tyAM to "mAedra" nI apekSAe, " sanakumAra " mAM davA asaMkhyagaNuM kahyA che ane ahiM to "saMdharma" mAM asaMkhya gaNuM kahyA che. ema kema ? A praznanuM nirAkaraNa ema ke:-ame je kahIe chIe, te pramANabhUta vacana-zAstravacanane anusarIne kahIe chIe. vaLI ahiM pAThapheranI paNa zaMkA nathI; kAraNake anyatra paNa kahyuM che ke--IzAnadevalokamAM temaja sarvatra khatrIzagaNI devIo che, "saidharma" mAM saMkhyAtagaNI che ane "bhuvanapati mAM ethI asaMkhyagaNI che. have, sidharmadevalokanA devA karatA bhavanapati' nA asaMkhyagaNa che, enAthI vyastara Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / (490) [ sarga 8 iti laghvI alpabahutA // 33 // pUrvasyAM ca pratIcyAM ca stokA bhavanavAsinaH / uttarasyAM dakSiNasyAmasaMkhyeyaguNAH kramAt // 132 // prAkpratIcyorhi bhavanAlpatvAtstokA amI kila / dakSiNottarayosteSAM kramAdhikyAdime'dhikAH / / 133 // pUrvasyAM vyantarAH stokA vizeSeNAdhikAdhikAH / aparasyAmuttarasyAM dakSiNasyAM yathAkramam // 134 // vyantarAH zuSire bhUmnA pracaranti tto'dhikaaH| sAdhogrAmAyAM pratIcyAmamI syuH prAcyapekSayA // 135 / / udIcyA dakSiNasyAM ca yuktamevAdhikAdhikAH / svasthAnanagarAvAsabAhulyato yathAkramam / / 136 // pUrvasyAM pazcimAyAM ca stokA jyotiSkanAkinaH / dakSiNasyAmudIcyAM ca syuH krameNAdhikAdhikAH // 137 // prAkpratIcyozcandrasUryadvIpeSUdyAnadezavat / krIDAspadeSu jyotiSakAH svalpAH prAyeNa sattayA // 138 // de asaMkhyagaNuM che ane enAthI "jyotiSI" devadevIo saMkhyAtagaNI che. vaLI sarva devIo pitA potAnA devo karatAM saMkhyagaNuM che. 130-131. huve samanA zrI mAhutva' viSa. ( 2 34 bhu). bhavanapati " devo pUrvamAM ane pazcimamAM sarvathI thoDA che; uttaramAM ane dakSiNamAM anukrame ethI asaMkhyaasaMkhyagaNa che. enuM kAraNa e ke pUrva pazcimamAM bhavano thoDAM che, ane uttarakSiAbhAMsavanI madhi cha. 132-133. vyantara pUrva dizAmAM sarvathI thoDA che; ane pazcimamAM, uttaramAM ane dakSiNamAM anakame ethI adhikaadhika che. kAraNa ke e pilANamAM ghaNA vicare che mATe adhIgrImavALI pazcimamAM eo adhika che; ane uttara ane dakSiNamAM emane rahevAnA nagare ghaNA che mATe tyAMye eo adhika che. 134-136. tiSka de pUrva ane pazcimamAM savathI thoDA che; ane dakSiNa tathA uttaramAM anukrame adhika adhika che. kAraNa ke pUrva pazcimamAM emanA kIDAsthAnarUpa caMdrasUryadvIpa che e udyAnanA Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] eonuM alpabahutva ane enAM kAraNa / (491) tebhyo'dhikA dakSiNasyAM vimAnAnAM bahutvataH / tathA kRSNapAkSikANAM bAhulyenopapAtataH // 139 // udIcyAM mAnasasarasyete krIDAparAyaNAH / Asate nityamevaM syurdakSiNApekSayAdhikAH // 140 // kiM ca mAnasAkhye sarasyasmin matsyAdyA ye'mbucAriNaH / te samIpasthitajyotirvimAnAdinirIkSaNAt // 141 // utpannajAtismaraNAH kiMcidAcarya ca vratam / vihitAnazanAH kRtvA nidAnaM sukhalipsayA // 142 // mRtvA jyotirvimAneSutpadyanto'ntikavartiSu / tataH syurdAkSiNAtyebhya uttarAhA ime'dhikAH // 143 // vizeSakam // __ syuH saudharmaprabhRtiSu tAviSeSu caturvapi / pUrvasyAM pazcimAyAM ca stokA eva sudhAbhujaH // 144 // tatazcAsaMkhyeyaguNA uttarasyAM tato'dhikAH / dakSiNasyAmamI proktAH zrUyatAM tatra bhAvanA // 145 // tulyA dikSu catusRSu vimAnA: paMktivartinaH / asaMkhyayojanatatAH puSpAvakIrNakAH punaH / / 146 / / eka nhAnA bhAga jevA che mATe tyAM e svAbhAvika rIte thoDAja hoya. dakSiNamAM ethI adhikaenuM kAraNa e ke tyAM ghaNI vimAna che ane vaLI kRSNapAkSika devenI tyAM utpatti vizeSa che. uttaramAM vaLI ethI adhika che enuM kAraNa e ke tyAM je mAnasarovara che temAM eo hamezAM gIDA 42tA 29 che. 137-140. A mAna sarovaramAM je masyAdi jaLacara jIvo che temane samIpastha jyotiSkavimAne joIne jAtisamaraNa thAya che eTale kaMika vrata laIne athavA anazana karIne sukhI thavAnI apekSAe nidAna karI mRtyubAda e samIpamAM rahelA vimAnamAM utpanna thAya che. e kAraNane laIne uttaramAM emanI saMkhyA dakSiNa karatAM adhika che. 141-143. "saudharma ' Adi cAre devalokamAM, pUrvamAM ane pazcimamAM cheDA deva che. uttaramAM ethI asaMkhyagaNA che, ane dakSiNamAM ethI paNa adhika che. emAM bhAvanA A pramANe:-asaMkhya jananA vistAravALA paMktibaddha vimAne to cAre dizAomAM sarakhA che. paraMtu puSpAvakIrNavimAne dakSiNa ane uttaramAMja ghaNA che, pUrva pazcimamAM nahi. mATe pUrvapazcimanI Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / yAmyodIcyoreva bhUmnA syuH pUrvAparayostu na / udak tato'saMkhyaguNAH prAcIpratIcyapekSayA // 147 // bhUmnA kRSNapAkSikANAM dakSiNasyAM samudbhavAt / dakSiNasyAM samadhikA uttarApekSayA tataH // 148 // tathAhuH prajJApanAyAm -- C disAvANaM savvatthovA devA sohamme kappe puracchimapaJcacchi meNaM, uttareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM visesAhiyA // zratra yadyapi vivihA puSphakinnA tayantare muttu putradisi' iti vacanAt prAcyAM puSpAvakIrNakAbhAvAt pratIcyAM ca tanniSedhAbhAvAt prAcyapekSayA pratIcyAM devAH adhikAH vaktavyAH syuH tathApi zratra sUtre pUrvapazcimAvalyoH ubhayataH sarvApi dakSiNottaratayaiva digvivakSiteti saMbhAvyate iti vRddhAH / yathA dakSiNottarArdhalokAdhipatI saudharmezAnendrau ityatra pUrvapazvime zrapi dakSiNottaratayaiva vivakSite / iti // ( 492 ) pUrvottarapazcimAsu brahmaloke'lpakAH surAH / tatazcAsaMkhyeyaguNA dakSiNasyAM dizi smRtAH // 149 // yAmyAM hi bahnaH prAyastiryaMca: kRSNapAkSikAH / utpadyante'nyAsu zuklapAkSikAste kilAlpakAH // 150 // [ sarga < apekSAe uttaradakSiNamAM asaMkhyAtagaNA kahyA che. vaLI uttara karatAM dakSiNanAM adhika kahyAM enuM kAraNa e ke dakSiNamAM kRSNapAkSikadevAnA vimAnA e karatAM ghaNA adhika che. 144-148. A saMbaMdhe prajJApanA sUtramAM paNa eja bhAvAnuM kahyuM che: dizAne AzrIne kahIe te, sAdharma devaleAkamAM, pUrva pazcimamAM sarvathI thADA devA che; uttaramAM ethI asakhyagaNA, ane dakSiNamAM uttara karatAM adhika che. ahiyAM, pUrvamAM puSpAvakIrNanA abhAvane lIdhe, ane pazcimamAM eene niSedha karyAM nathI mATe, pUrvanI apekSAe pazcimamAM adhika devA kahevA joitA hatA. paNa A sUtramAM pUrvazreNi ane pazcimazreNi ema e zreNi kahI eTale sarva dizAe dakSiNauttararUpe ja kahI che ema samajAya che. jemake saudharmaane izAna-iMdrone dakSiNA tathA uttarA nA adhipatie kahyA che, tyAM dakSiNA ane uttarAddha mAM pUrva pazcima dizAonI ja vivakSA che. brahmadevalAkamAM, pUrva-uttara ane--pazcima dizAmAM devA cAThA che, paNa dakSiNamAM ethI Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka eonuM 'antara' / devAdhikAranI samApti / (493) evaM ca lAMtake zukre sahasrAre'pi nAkinaH / bhUyAMso dakSiNasyAM syustismRSvanyAsu cAlpakA: // 151 // aAnatAdiSu kalpeSu tatazcAnuttarAvadhi / prAyazcaturdizamapi samAnA eva nAkinaH // 152 / / tathAhuH prajJApanAyAm teNa paraM bahusamovavaNNagA samaNAuso iti / / iti digapekSayA alpabahutA // 34 // __ jaghanyato'ntarmuhUrtta kAlo'nanto'ntaraM guru / jyeSTakAyasthitirUpaH sa ca kAlo vanaspateH // 153 // iti antaram // 35 // iti yadiha mayoktaM nirjarANAM svarUpam tadurusamayavAcAM varNikAmAtrameva / tadupahitavizeSAn ko hyazeSAn vivektum prabhuriva nRpakoSTAgArajAgratkaNaughAn // 154 // asaMkhyagaNA che. kAraNa ke dakSiNamAM prAya: kRSNapAkSikonI utpatti che ane teo bahALA che; ane bIjI dizAomAM zukalapAkSikenI utpatti che ane teo alpa che. 149-150. lAMtaka, zukra ane sahastrAra devalokamAM paNa eja pramANe, dakSiNa dizAmAM ghaNuM devo che, pAzrInI trazubhA thaa| cha. 151. 'mAnata' thI te 4 anutta2 vimAna' sudhAnA vasabhA , prAya: yAre hizAmAmA devAnI saMkhyA sarakhI che. 152. prajJApanA sUtramAM A viSe kahyuM che ke--tyAra pachI ( nA devalokamAM ) devenI utpatti prAya: sabhI che. Dave memanA manta2' viSe. ( 62 35 bhu). devanuM jaghanya antara antarmuhUrtanuM che, ane utkRSTa anantakALanuM che. A ananta kALa-te vanaspatinI utkRSTa kAyasthiti jeTalo samaja. 153. evI rIte meM ahiM devatAonA svarUpa viSe varNana karyuM. paNa te to bahoLA sidvAntanA vacanonI rekhA mAtra che. kAraNake emAM je je viziSTatA rahelI che. e sace Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somanAza [ ka 8 vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAtiSadrAjazrItanayo'taniSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame so nirgalitArthasArthasubhagaH saukhyena pUrNo'STamaH // 155 // iti devAdhikArarUpaH aSTamaH sargaH / vividita karavAne koI samartha nathI. rAjAnA koThAramAM rahelA dhAnyanA kaNanA DhagalAmAMthI jeTalA jeTalA viziSTa hoya teTalA badhA vINI levAnuM sAmarthya hoya paNa konAmAM?" 154. sakaLa vizvane viSe jemanI kIrtie Azcarya utpanna karyuM che evA zrImakItivijaya upAdhyAyanA ziSya, ane pitA zrIyuta tejapALa tathA mAtA rAjabAnA suputra vinayavijaya upAdhyAye je A, jagatanA sakaLa nizcita tatvone dIpakanI jema prakAzamAM lAvanAra, graMtha race che teno, aMdarathI nIgaLatA arthane lIdhe manohara eve AThame sagI nirvidane samApta thaye. 155. devAdhikArarUpa AThame sarga samApta. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aA nArA:| atha navamaH sargaH / ratnazarkarA vAlukApaMkadhUmatamaH prabhAH / 1 mahAtamaH prabhaitajjAH saptadhA nArakA matAH // 1 // paryAptAparabhedena caturdaza bhavanti te sthAnotpAtasamudghAtairlokA saMkhyAMzavarttinaH // 2 // svasthAnatastvadholokasyaikadeze bhavantyamI / vizeSasthAnayogastu kSetraloke pravakSyate // 3 // rUti metAH sthAnAni ca / / 2 / / paryAptayaH SaDapyeSAM catasro yonilakSakAH / nApi noTInAmudAni paMcavizatiH // 4 // kRti dvAratrayam // | 4 | 5 || saga navamo. ( nArakAnA svarUpa viSe ). (1) ratnaprabhA, (2) zarkarAprabhA, (3) vAlukAprabhA, (4) 5kaprabhA, (5) dhUmaprabhA, (6) tama:prabhA ane (7) mahAtama:prabhA e sAta narakamAM utpanna thatA sAta jAtanA nArakA kahyA che. 1 e darekanA pAchA * paryApta ' ane ' aparyApta '-ema be bheda heAvAthI, kula cAda prakA ranA nAraka thayA. eo sthAna, utpAta ane samuddAtavaDe leAkanA asaMkhyamA bhAgamAM rahelA che. emanu potAnu kharekharU sthAna te adheAleAkanA eka bhAga che. bIjA sthAnAnA yAga emane kevI rIte thAya che te huve pachI ' kSetraleAka' mAM kahezu. 2-3. e pramANe emanA * bheda ' ane ' sthAna '~e e dvArA viSe. vaLI paryApta ' emane cha ye cha che. emanI * ceAnisa`khyA ane ' kuLasa'khyA ' pacavIza lAkha che. 4. e pramANe e traNa dvAra viSe. cAra lAkha che, Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / sarga 9 lokaprakAza / syuH zItayonayaH kecit kecittathoSNayonayaH / jinairuktA nairayikAH saMvRtAcittayonayaH // 5 // iti yonisaMvRtatvAdi // 6 // dazavarSasahasrANi jaghanyaiSAM bhavasthitiH / utkRSTA tu trayastriMzatsAgaropamasaMmitA // 6 // iti bhavasthitiH // 7 // kAyasthitisteSAM bhavasthitireva // 8 // kAyasthitistrasatve syAjaghanyAntarmuhUrtikI / dvau sAgarasahasrau ca kiyadvarSAdhiko guruH // 7 // dehAstrayastaijasaM ca kArmaNaM vaikriyaM tathA / svAbhAvikakRtrimayohuMDaM saMsthAnamaMgayoH // 8 // iti dehAH saMsthAnaM ca // 9 / 10 // zatAni paMca dhanuSAM jyeSTA svAbhAvikI tanuH / lavyaMgulAsaMkhyabhAgamAnArambhakSaNe matA // 9 // samanAma 1 zItayoni'che ane 21 yoni'. of saMta' sana vivRta' samAMthI samanI sata' yoni. ane sathitta', 'mayitta' mana sathittAyitta-patra prasAramAthA memanI 'mathitta' yoni cha. 5. emanI "bhavasthiti jaghanyata: dazasahasavarSanI che. ane utkarSata: tetrIza sAga zapamanI . 1. emanI bhavasthiti che eja emanI " kAyasthiti" che. trasapaNamAM emanI kAyasthiti jaghanyata: antamuhUnI che ane utkarSata: be hajAra sAgaropamathI kaMika adhika che. 7 emane taijasa, kAmaNa ane vaikiya-ema traNa deha" che. vaLI emanA svAbhAvika ane kRtrima-me zarIrAnu ' 'sasthAna' cha. e pramANe dazamA dvAra sudhInI hakIkata kahI. ve samanA bhAna viSa. ( dvAra 11 bhu). emanuM svabhAvika zarI taH pAMca ejananuM hoya ane jaghanyataH Ara. bhasamaye aMguLanA asaMkhyAmAM bhAga jevaDuM kahyuM che, 9. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nArakonu svarUpa / emanA 'samudghAta' vgere| (497) svsvsvaabhaaviktnordvigunnottrvaikriyaa| gurvI laghvyaMgulasaMkhyabhAgamAnA bhavedasau // 10 // iti aMgamAnam // 11 // syuzcatvAraH samudghAtA AdyA eSAM gatiH punH| paryAptagarbhajanaratirazcoH saMkhyajIvinoH // 11 // iti dvAradvayam // 12 / 13 // narapaMcAkSatiryaMcaH paryAptA: sNkhyjiivinH| nArakeSu yAnti saMkhyA sAmayikyeSu devavat // 12 // eSUtpatticyavanayormuhUrtA dvAdazAntaram / utkarSato jaghanyAcca prajJaptaM samayAtmakam // 13 // iti prAgatiH // 14 // sAmAnyato nairayikA labhante'nantare bhave / samyaktvaM dezaviratiM cAritraM muktimapyamI // 14 // vizeSatastu kSetraloke vakSyate // emanuM vaikriya zarIra emanA svAbhAvika zarIrathI vadhAremAM vadhAre bamaNuM thaI zake che ane ochAmAM ochuM aMguLanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM thaI zake che. 10. have 12 mA tathA 13 mAM dvAra samughAta ane gati viSe. samudaghAta" emane pahelA cAra hoya che. vaLI eo mRtyubAda saMkhyaAyuSyavALA paryAptagarbha ja manuSya ane tiryaMcane viSe jAya che. 11. ve 14 bhAdvAra mAgati' viSa. paryApta ane saMkhyajIvI manuSya tathA paMcendriyatiyacA mRtyubAda ahiM Ave che. emanAmAM eka samayanI AgatisaMkhyA deva jeTalI che; utpatti ane ovana vacce utkRSTa antara bAra muhUrtonuM che, ane jaghanya antara eka samayanuM che. 12-13. ye samanA -- manantarApti' 12 viSa. ( 62 15 bhu). sAmAnyataH nArakIo anantara bhavamAM samyakatva, dezavirati, cAritra ane mokSa suddha meLave che. A saMbaMdhamAM vizeSa hakIkata " kSetraka mAM kahyuM. 14, Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (498) lokaprakAza / [ sarga iti anantarAptiH // 15 // uddhRtyaughAnnArakebhyo labdhvA narabhavAdikam / yadyakasamaye yAnti zivaM tarhi daza dhruvam // 15 // pratyekamAdyanarakatrayoddhatA amI punaH / siddhiM yAnti daza daza turyoddhatAstu paMca te // 16 // iti samayesiddhiH // 16 // lezyAstisro bhavantyAdyA SaDAhAradizo'pi ca / na saMhananasadbhAvaH kaSAyA nikhilA api // 17 // iti dvAracatuSTayam // 17-20 / / saMjJA sarvAzcendriyANi sarvANyeSAM ca saMjJitA / dIrghakAlikyAdimatvAdvayaktasaMjJatayA'pi ca // 18 // iti dvAratrayam // 21-23 // eSAM vedaH klIba eva dRSTirjJAnaM ca darzanam / upayogA iti dvAracatuSkaM suravanmatam // 19 // iti dvArapaMcakam // 24-28 // ve samayasiddhi' nAmanA somA DA viSe. saghaLA sAte narakamAMthI nIkaLelA, manuSyabhava vagere pAme to emanAmAMthI eka samaye phakta daza siddhi meLave che. pratyeka narakanI jUdI gaNatrIe, pahelI traNamAMnI darekamAMthI nIkaLelA daza daza mese jAya che, ane cothImAMthI nIkaLelA pAMca siddhi pAme che. 15-16. ve amanA bhI vArI ( 17-23) viSa TIma:---- sabhane, 'zyA' paDasI 35 cha, 'hizimAhAra' mane khanana(saMya)DAtunathI. vaNI pAyA'sAhAyachatebha sAsA' anendriyA' paNa sarve hAya che. vaLI emane " dIrghakAlikI" Adi saMjJA che ane e saMjJAo vyakta che bhATe ame| 'sajJI'cha. 17-18. have emanA 24mAthI 28 mA sudhInA dvAra viSe. va bhAM, memane nasa43608 lAya che. 30 samAna dRSTi', 'zAna', 'zana' bhane 65yoga'nya yAradvArA devatA prabhAsa. 18. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] emano 'AhAra', 'guNasthAna' vagere / ojolomAbhidhAveSAmAhArAvazubhau bhRzam / guNasthAnAni yogAzca bhavantyamRtabhojivat // 20 // lomAhAro dvidhA bhogatadanAbhogAcca tatra ca / syAdAdimo'ntarmuhUrttAt dvitIyazca pratikSaNam // 21 // iti dvAratrayam // 29-31 / / aMgulapramitakSetra pradezarAzivartini / tRtIye vargamUlaghne prathame vargamUlake // 22 // yAvAn pradezarAziH syAttAvatISu ca paMktiSu / ekaprAdezikISu syuryAvantaH khapradezakAH // 23 // tAvanto nArakAH proktAH sAmAnyena jinezvaraiH / vizeSato mAnameSAmatha kiMcidvitanyate // 24 // vizeSakam // aMgulapramita kSetra pradezarAzisaMgate / tRtIyavargamUlaghne prathame vargamUlake // 25 // yAvAn pradezanikarastatpramANAsu paMktiSu / ekaprAdezikISu syuryAvantaH khapradezakAH // 26 // tAvanto mAnataH proktA nArakAH prathamakSitau / zeSAsu SaTsu ca damAsu khyAtA nairayikAMginaH // 27 // have emanA 29 mAthI 31 mA sudhInA dvArA viSe. 'mahAra' mAM khebhane medhA azula bhADAra che: (1) molmADAra bhane (2) sobhAhAra. A lemaAhAra vaLI e prakAranA che: (1) bheAgathI ane (2) anAbhAgathI. emAM pahele antarmuhUrte, ane bIjo samayesamaye thAya che. vaLI emane 'guNasthAna ' ane yoga me vAnAM devatA sadRza che. 20-21. have khebhanA 'prabhAzu '- saMkhyA viSe. ( dvA2 32 bhu ). . ( 499 ) aMgulapramANa kSetrapradezanI rAzimAM rahelA ane trIjAvargamULathI cuNelA evA prathama va mULamAM jevaDA pradezarAzi hAya teTalI ekapradeza zreNiemAM jeTalA AkAzapradeze hAya teTalA sAmAnyataH nArake che ema jinezvarAnu vacana che. 22-24, me viSe vizeSataH nIce pramANe: a gulapramANa kSetrapradezanI rAzimAM rahelA ane trInava mULathI guNelA evA pahelA Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [ sarga 9 ghanIkRtasya lokasya zreNyasaMkhyAMzavartibhiH / nabha:pradezaiH pramitA vizeSa eSa tatra ca // 28 // kalApakam // prArabhya saptamakSmAyA dvitIyavasudhAvadhi / asaMkhyeyaguNatvena yathottarAdhikAdhikAH // 29 // iti mAnam // 32 // sarvAlpA: saptamakSmAyAmasaMkhyeyaguNAstataH / bhavanti nArakAH kSamAsu SaSTyAdiSu yathAkramam // 30 // saMjJipaMcendriyatiryagmanuSyAH saptamakSitau / sarvotkRSTapApakRta utpadyante'lpakAzca te // 31 // kiMciddhInahInatarapApmAnaH prodbhavanti ca / SaSTyAdiSu te ca bhUribhUrayaH syuryathottaram // 32 / / iti ladhvI alpabahutA // 33 // sarvAsu nArakA: stokAH pUrvottarAparodbhavAH / asaMkhyeyaguNAstebhyo dakSiNAzAsamudbhavAH // 33 // puSpAvakIrNanarakAvAsA zalpA dizAM traye / ye santi te'pi prAyeNa saMkhyayojanavistRtAH // 34 // vargamULamAM jeTalA pradeza rAzi hoya teTalA pramANavALI ekapradezI zreNiomAM jeTalA AkAzapradeza hoya teTalA nArako pahelI narakamAM kahyA che. zeSa che narakamAM, ghanakarelA lokanI zreNinA asaMkhyamA bhAgamAM jeTalA AkAzapradeza che teTalA che. vizeSa eTaluM ke-sAtamI narakathI mAMDIne bIjIsudhI eo (nAraka) uttarottara asaMkhyagaNA che. 25-29. huye memana 'sadhu ma hatva' viSa. ( dvAra 33 ). - ochAmAM ochA nArako sAtamA narakamAM che. ane chaThThAthI pahelA sudhInA narakamAM uttarottara asaMkhyagaNuM che. jeoe sauthI utkRSTa pApa karelAM che evA saMjJI paMcendriyatiryaMca ane manuSya sAtamAM narakamAM jAya che, jo ke evI saMkhyA ghaNI alpa che. jemanAM e karatAM utaratAM utaratAM pApa che eo chaThThAthI utaratA utaratA (pAMcamA, cothA vagere ) narakamAM jaya che. AbhanI sadhyA uttarottara vadhatI vadhatI che. 30-32. ve manA hi||shrii 565madutva' viSa. ( dvA2 34 bhu). badhI dizAo karatAM pUrva, pazcima ane uttaradizAmAM ochA nAraka che. dakSiNadizAmAM e karatAM asaMkhyagaNa che. kAraNa e ke e traNa dizAomAM pupAvakIrNanarakAvAsa thaDA che. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] emanuM alpabahutva vagere / nArakAdhikAranI samApti / dakSiNasyAM ca puSpAvakIrNakA bahavaH smRtAH / prAyaste santya saMkhyeyayojanAyatavistRtAH // 35 // kiM ca - bhUmnA kRSNapAkSikANAM dakSiNasyAM yadudbhavaH / diktrayApekSayaitasyAM bhUyAMso nArakAstataH // 36 // iti digapekSayAlpabahutA // 34 // vanaspatijyeSTakAya sthitimAnaM kilAntaram / eSAM garIyo vijJeyaM laghu cAntarmuhUrttakam // 37 // ityantaram // 35 // narakalokanirUpaNamevaM klRptamazeSavizeSavimuktam / zeSamadho jagaduktyadhikAre kiMcidihaiva viziSya ca vakSye // 38 // vizvAzcaryadakIrttikIrttivijayazrIvAca kendrAtiSadrAjazrItanayo'niSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattattvapradIpopame saMpUrNo navamaH sukhena navamaH sarge nisargojjvalaH // 39 // iti navamaH sargaH / --********** ane jeTalA che te paNa vistAramAM saMkhyAtayeAjana che; jyAre dakSiNadizAmAM e narakAvAse ghaNA che ane e ce vaLI vistAramAM asaMkhya yAjana che. vaLI dakSiNadizAmAM kRSNapAkSikanArakAnI ahu utpatti che. AvA AvA kAraNeAne laine, e traNa dizAonI apekSAe cAthI eTale dakSiNa dizAmAM ghaNA nArakA che ema kahyuM che. 33-36. huve antara saMbaMdhI ( dvAra upa bhu ). nArakAmAM antara utkarSa ta: vanaspatinI utkRSTa kAyasthiti jeTalu che; jyAre jaghanyata: tA e antarmuhUttanu che. 37. A pramANe nArakalAkanuM saMkSipta varNana karyuM che. vizeSa varNana-nirUpaNa A ja graMthamAM adheAleAkanA adhikAramAM kahezu. 38. sakaLa jagatane Azcarya mAM garakAva karanArI kIrtinA dhaNI antavAsI, ane pitA-tejapALa ane mAtA rAjIbAinA suputra, jagatanA nizcayabhUta tatvAne dIpakanI jema prakAzamAM lAvanAra je kudratI sAndarya vALA navame sarga nirvighne sa MpUrNa thayA. 39. navame sarga samAsa. ( 501 ) OX0000 kItivijaya upAdhyAyanA vinayavijaya upAdhyAye A graMtha racyA che enA Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zana: sarca . idAnIM bhavasaMvedhaH prAguddiSTo nirupyate / tatra jyeSTakaniSTAyuzcatubhaMgI prapaMcyate // 1 // zrAdyaH prAcyAyyabhavayojyeSTamAyuryadA bhavet / bhaMgo'nyaH prAgbhave jyeSTamalpiSTaM syAtpare bhave // 2 // tRtIyaH prAgbhave'lpIyo jyeSTamAyurbhave pare / zrAyurlaghu dvayosturyo bhaMgeSveSu caturvatha // 3 // saMjJI naro'thavA tiryak SaSTyAdyanarakeSu vai / pRthakpRthak bhavAnaSTAvutkarSeNa prapUrayet // 4 // yugmam // sarga dazamo. have pUrve uddezelA "bhavasaMvedha" viSe nirUpaNa karuM chuM. emAM pUrvabhavanuM " ane 8 parabhavanuM " tathA " utkRSTa" ane "jaghanya"--evA AyuSyanA prakArane laIne cAra "vibheda" eTale bhAMgA thAya che te kevI rIte thAya che te vigate samajAvuM chuM. 1. (4) jyAre pUrvabhavanuM tathA parabhavanuM-ema beu bhavanuM utkRSTa AyuSya hoya tyAre pahele " vibheda" eTale bhAge kahevAya. (8) jyAre pUrvabhavanuM utkRSTa ane parabhavanuM jaghanya AyuSya hoya tyAre bIje bhAge kahevAya. 2. ' (1) jyAre pUrvabhavamAM jaghanya ane agrabhavamAM utkRSTa AyuSya hoya tyAre trIjo bhAMge kahevAya. (1) ane jyAre pUrva ane para-beu bhavamAM jaghanya Ayu hoya tyAre e vibheda ke bhAMge kahevAya. 3. e cAre bhAMgAomAM saMjJI manuSya ke tiryaMca" chaThThI vagere narakamAM pRthapRthaka utkRSTa ATha bhava pUre che. 4. 1 saMsArI jIvonAM svarUpanuM varNana amuka sADatrIza dvAro vaDe karavAmAM Ave che temAMnuM A ( "bhavase vedha') chatrIsamuM dvAra che. eno artha ane vyAkhyA mATe juo A graMthanA trIjA sarganA bleka 1412-1413. ( A " bhavasaMvedha" nuM svarUpa A dazamA sargamAM pahelA paMcANuM lekAmAM che. tyArapachI, rUcha mA dAra "mahA alpabadutva nuM svarUpa 96 thI 124 sudhInA plekAmAM varNavyuM che. ). Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (503) dravyaloka * bhavasaMvedha ' prakaraNa / yathA saMjJI narastiryagutpanno narake kvacit / tato mRto manuSye vA tirazci vA tataH punaH // 5 // tatraiva narake bhayo matrye tirazci veti sH| bhavAnaSTau samApUrya navame ca bhave tataH // 6 // avazyamanyaparyAyaM narastiryagavApnuyAt / vakSyamANeSvapi budhaiH kAryevaM bhAvanA svayam / / 7 // vizeSakam / / tathaiva bhavanezeSu jyotiSkavyaMtareSvapi / tiryagnarau kilASTAsu saudharmaprabhRtiyuSu // 8 // bhavAnaSTau pUrayato bhavau dvau ca jaghanyataH / imau pUrayataH proktanArakeSu sureSu ca // 9 // yugmam // jaghanyAyuSTayA mAghavatyAmutpAdyamAnakaH / tiryag jyeSTAyuranyo vA bhavAn saptaiva pUrayet // 10 // tathAhi / saMjJI paMcendriyastiryak pUrvakovyAyuranvitaH / jaghanyAyuSTayotpannaH saptamyAM narakAvanau // 11 // jevI rIte ke koI saMjJI manuSya athavA tiryaMca kaI narakane viSe utpanna thaIne tyAMthI mRtyu pAmI manuSyanI athavA tiryaMcanI gatimAM jAya , ane tyAMthI puna: teja narakamAM AvI karIne manaSya athavA tiryaMcanI gati prApta kare. evI rIte ATha bhavo pUrIne pachI navame bhave te manuSya ke tiryaMca anya poyane pAme che. vAkyamANu bhAvasaMvedhomAM paNa vidvAnoe evIja rIte potAnI meLeja bhAvanA jANI levI. pa-7. evIja rIte bhavanapatimAM, jAtimAM ane vyantaramAM tathA sAdhama vagere ATha devalokamAM, tiryaMca ane manuSya ATha bhava pure che, ane pUrvokata narakagati ane devagatimAM dhanya se pUre. 8-8 vaLI jaghanya AyuSyatvathI mAghavatI narakamAM utpanna thayelA tiryaMca ke bIje prANI utkRSTa AyuSya karIne sAhata thAya to sAtaja bhava pUre che. 10 te 2mA pramANe:---- koTipUrvanA AyuSyavALe saMjJI paMcendri tiryaMca sAtamI narakamAM jaghanya AyakhapaNAe karIne upanna thaI, tyAMthI nIkaLI niyacamAM Ave tathA tyAMthI pAchA Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (504) lokaprakAza / [ sarga 1. tatazcodhdhRtya tiryatu saptamyAM ca tataH punaH / tiryakSu ca tataH kSmAyAM saptamyAM ca tataH puna: // 12 // tiryakSveva tatazcAsau nodbhavetsaptamakSitau / evaM saptabhavAn kRtvA'STame'nyaM bhavamApnuyAt // 13 // vizeSakam // tiryag jyeSTAyurjaghanyAyuSko'thotkRSTajIvitAm / avApnuvanmAghavatyAM bhavAn paMcaiva pUrayet // 14 // utpadyate dvirnarake tatra tiryakSu ca trizaH / tatazcAsau SaSTabhave nodbhavetsaptamakSitau // 15 // utkRSTAyuSTayAlpAyuSTayA vA saptamakSitau / tiryak jyeSTAyuranyo vA tribhavaH syAjaghanyataH // 16 // tatra tiryagbhavau tu dvAvekaH syaatsptmkssitau| mAghavatyA nArakANAM tiryakSveva gtirytH|| 17 // caturbhagyA naraH saMjJI saptamaM narakaM vajan / jaghanyAdutkarSato'pi saMpUrayedbhavadvayam // 18 // sAtamI narakamAM jAya; ane tyAMthI pAchA tiryaMcamAM ane tyAMthI punaH sAtamI narakamAM jAya; ane tyAMthI pAcho tiryaMcAmAM ja jAya che, sAtamI narakamAM ja nathI. evI rIte sAta bhava karIne AThame bhava anya bhava pAme che. 11-13. utkRSTa AyuSyavALe athavA jadhanya AyuSyavALA tiryaMca mAdhavatI narakamAM utkRSTa AyuSya pAmI pAMca ja bhava pUre che. e be vakhata narakamAM ane traNa vakhata tiryaMcamAM utpanna thAya che. pachI chaThThA bhavamAM e sAtamI narakamAM utpanna thato nathI. 14-15. utkRSTa AyuSyavALo athavA jaghanya AyuSyavALA tiryaca, utkRSTa AyuSyatva athavA jaghanya AyuSyatvane laIne je sAtamI narakamAM upanna thAya to te jaghanyata: traNa bhava kare. emAM be bhava tiryaMcanA thAya ane eka bhava sAtamI narakane thAya kemake mAghavatI narakanA nArakIenI gati tiryamAM ja thAya che. 16-17. saMsI manuSya caturbhagIvaDe sAtamI narakamAM jAya te jaghanyataH temaja utkRSTataH be bhara 53 cha. 18. Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bhavasaMvedha prakaraNa / zrAnatAdicatu:kalpyAM sarvaveyakeSu c| caturbhagyodbhavan martyaH saptotkarSAt bhavAn sRjet // 19 // trirdeveSu catustatra samutpadya nressvsau| avazyamanyaparyAyamavApnotyaSTame bhave // 20 // vijayAdicatuSke ca bhavAn paMcaiva pUrayet / trIn bhavAn nRSu madhyau ca dvau bhavau vijayAdiSu // 21 // jaghanyastvAnatAdiSveteSu nikhileSvapi / bhavAMstrInmanujaH saMjJI samarthayet samudbhavan // 22 // yadAnatAdidevAnAM nRbhya evAptajanmanAM / nareSvevotpattiriti jaghanyena bhavAstrayaH // 23 // jaghanyAcotkarSato'pi paMcame'nuttare naraH / trIbhavAn pUrayet mokSamavazyaM yAtyasau tataH // 24 // bhavanavyantarajyotiSkAdyakalpadvayAvadhi / yugmino naratiya'caH pUrayanti bhavadvayam // 25 // Anata" vagere cAra devakamAM ane sarva raiveyakomAM caturbhagIvaDe utpanna thato manuSya utkRSTa sAta bhava kare che. temAM traNa bhava devagatinA kare che ane cAra bhava manuSyanA 42 che. mAubhe bhane avazya anya paryAya ne pAmecha. 18-20. viya' mAhiyArana vipanna thAya to pAMca saya pUre cha: samAtra manuSyaAtibhA, ane madhyanA me viya vagerebhA ( pUre che ). 21. vaLI Anata" vagere sarva devalokamAM utpanna thAya te traNa bhava pUre che. kemake Anata Adika deve manuSyamAMthI ja utpanna thaI pAche janma paNa manuSyamAM ja le che. ane tethI enA sadhanyathI trasava thAya che. 22-23. pAMcamA anuttaravimAnamAM rahelo manuSya jaghanya temaja utkRSTa paNa traNa bhava pUre che. pachI te avazya mokSe jAya che. 24. - yugalika manuSya ane tiryace bhavanapati, vyantara, tiSka ane pahelA be devaloka Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (506) lokaprakAza / [sarga 1. jaghanyAdutkarSato'pi yugminAM yatsudhAziSu / / utpannAnAM punarapi syAdutpattirna yugmiSu / / 26 // ratnaprabhAyAM bhavanAdhipativyantareSvapi / asaMjJI paryAptatiryag bhavayugmaM samarthayet // 27 // yadasya narake svarge cotpannasya tataH punaH / asaMjJitiryacUtpattirbhave nAnantare bhavet // 28 / / bhavanavyantarajyotiHsahasrArAntanAkinaH / zrAdyaSaDnarakotpannanArakAzca same'pyamI // 29 // utpadyamAnAH paryAptasaMjJitiryagnareSu vai / pUrayanti bhavAnaSTa pratyekaM tatra bhAvanA // 30 // yugmam // kazcidbhavanapatyAdizyutvaikAntaramudbhavan / caturvAraM hi paryAptasaMjJI tiryagnaro bhavet // 31 // tataH sa tiryag mayoM vA nApnuyAnnavame bhave / pUrvoktabhavanezAdibhAvaM tAksvabhAvataH // 32 // sudhI be bhava pUre che. kemake jaghanyataH temaja utkRSTataH yugalIAonI, devagatimAMthI pharI yugalIyAmA utpatti yatI nathI. 25-26. asaMzI paryApta tiryaMca, ratnaprabhAmAM temaja bhavanapati ane vyantaramAM paNa be bhava pUre che. kemake naraka ane svargamAM utpanna thayelA hovAthI, emanI, tyAMthI anantarabhavamAM puna: asazI tiya yA utpatti thatI nathI. 27-28. bhavanapati, vyantara, jyotiSka tathA sahastrAradevaloka sudhInA devA, ane pahelI che narakamAM utpanna thayelA nArakI-e save paryAptasaMjJI tiryaMca ane manuSyamAM utpanna thAya to dareka ATha bhava pUre che. 29-30. emAM bhAvanA A pramANe che-keika bhavanapati Adika AvIne je ekAMtare utpanna thAya te cAravAra paryAptasaMjJI tiryaMca athavA manuSya thAya. pachI te tiryaMca athavA manuSya navame bhave pUrvokta bhavanapati Adikano bhava pAme nahiM; kemake ene e svabhAva che. 31-32. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bhavasaMvedha prakaraNa / (507) saMjJiparyAptatiryakSu sptmkssitinaarkaaH| pUrayanti bhavAn SaD ye'nuskRSTasthitizAlinaH // 33 // utkRSTasthitiyuktAstu saptamakSitinArakAH / teSUtkarSAjjAyamAnAH syuzcaturbhavapUrakAH // 34 // aantaadisvshctussksrvveykaamraaH| utpadyamAnA utkarSAnnRSu SaDbhavapUrakAH // 35 // manuSyeSUtpadyamAnAH vijayAdivimAnagAH / bhavAMzcatura utkarSAt pUrayanti nirantaram // 36 // jaghanyatastvAnatAdidevA dvibhvpuurkaaH| yatazcyutAnAmeteSAM notpattirmanujAnvinA // 37 / / utkarSato jaghanyAJca surAH srvaarthsiddhijaaH| manuSyeSu samutpadya pUrayanti bhavadvayam // 38 // bhavanavyantarajyotiHsaudharmezAnanAkinaH / pRthivyaptarutpadyamAnA dvibhavapUrakAH // 39 // jaghanyAdutkarSato'pi bhUyo'pyutpattyasambhavAt / teSAM nirgatya pRthyAderbhavanezAdinAkiSu // 40 // yugmam // anusnaI eTale jaghanya sthitivALA sAtamI nArakInA cha saMjJIparyApta tiryaMcane viSe cha bhAva pUre che. paNa jeo utkRSTa sthitivALA che e to cAra bhAva pUre che. 33-34. Anata' vagere cAra devalokamAM ane sarva zreyakonA devo manuSyagatimAM AvI utkRSTata: 7 saya pUre cha. 34. vijaya" Adi vimAnamAM rahelA devo manuSyagati pAmIne, nirantara utkRSTata: cAra lava 52 che. 36. "Anata" vagerenA devo jaghanyataH be bhava pUre che, kemake tyAMthI eve tyAre emane manuSyagati zivAya bIjI koI gati nathI. 37. sarvArthasiddha' mAM utpanna thayelA de manuSyamAM utpanna thaI utkarSataH temaja jaghanyataH mesa pUre cha. 38. bhavanapati, vyantara, jyotiSka, saudharma ane IzAnadevalokanA devo pRthvI, apa ane Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 500) lokaprakAza / [ sarga 1. vAyuteja:kAyayostu devAnAM gatyasambhavAt / tadIyo bhavasaMvedho nAtra prokto jinezvaraiH // 41 // asaMjJisaMjJitiryaMco narAH saMjJina eva ca / asaMkhyAyui~tiryakSu pUrayanti bhavadvayam // 42 // yugminAM nRtirazcAM yadvipadyAnantare bhave / gatirdevagatAveva bhagavadbhinirUpitA // 43 // bhUkAyiko'mbho'gnivAyuSvekAntare paribhraman / bhavAnasaMkhyAn pratyekamanutkRSTasthitiH sRjet // 44 // evamambukAyiko'pi pratyekaM mAgnivAyuSu / utpadyamAno'saMkhyeyAn bhavAnutkarSataH sRjet // 45 // vahnikAyo'pi pRthvyambukAyiSvekAntaraM bhvaan| kuryAdasaMkhyAnanilo'pyevaM pRthvyambuvahniSu // 46 // tathA kSamAmbho'gnimarutaH pratyekaM ca vanaspatau / bhavAnasaMkhyAn kurvanti jAyamAnA nirantaram // 47 / / vanaspatimAM utpanna thAya to be bhava pUre che, kemake pRthvIkAya vageremAMthI nIkaLyA pachI, eonI, jaghanyathI temaja utkarSathI paNa, bhavanapati Adi devomAM utpatti thavAno saMbhava nathI. 38-40. vaLI vAyukAyAmAM ke agnikAyamAM denI gati nathI thatI. mATe ene bhavasaMvedha kahyuM nathI. 41. asaMjJI ane saMsI-ema beu prakAranA tiryaMce ane phakta saMjJIja manuSya asaMkhya AyuSyavALA manuSya ane tiryaMcane viSe be bhava pUre che. kAraNa ke yugmI manuSya ane tiryacAnI, mRtyubAda anantara bhavamAM devagati thAya che ema bhagavAnanuM vacana che. 42-43. pRthvIkAyane jIva jaghanya sthitimAM ekAMtare jaLa, agni ane vAyukAyamAM paribhramaNa karato darekanI aMdara asaMkhya bhava kare che. 44. e ja pramANe apakAyano jIva paNa pRthvIkAya, agnikAya ane vAyukAya ema darekanI aMdara utpanna thaye thako utkRSTata: asaMkhyAta bhava kare che. 45. temaja agnikAya ekAMtare pRthvIkAya ane apakAyamAM bhamato thaka, ane vAyukAya vaLI pravIkAya. apakAya ane agnikAyamAM bhamato thake asaMkhya bhava kare che. 46. . Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bhavasaMvedha prakaraNa / evaM vanaspatirapi pRthivyAdicatuSTaye / pratyekamutpadyamAnaH kuryAdasaMkhyakAn bhavAn // 48 // vanaspatikAyikeSUtpadyamAno vanaspatiH / bhavAnanantAn kurvIta nirantaraM paribhraman // 19 // pratyekamutpadyamAnAH pRthivyAdiSu paMcasu / bhavAn saMkhyAn vidadhati pratyekaM vikalendriyAH // 50 // pratyekaM vikaleSvevaM pNcbhuukaayikaadyH| pratyekamutpadyamAnAH saMkhyeyabhavapUrakAH // 51 // vikalAkSeSu saMkhyeyAn sarve'pi vikalendriyA / bhavAn vidadhyuH pratyekaM jAyamAnAH parasparam // 52 // pUrvoktAyuzcaturbhagyA jyeSTAyurupalakSite / bhaMgatraye bhavAnaSTau kuryuH sarve kSamAdayaH // 53 / / tathAhi / pRthvIkAyika utkRSTAyuSka utkRSTa jIviSu / apkAyikeSUtkarSeNodbhavedvAracatuSTayam // 54 / / vaLI pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, ane vAyukAya e dareka niraMtara vanaspatikAyamAM utpanna thatA rahI asaMkhyAta bha kare che. 47. e ja pramANe vanaspatikAyane jIva paNa pRthvIkAya Adi cAremAMnA pratyekamAM utpanna tha7 sa ya 42 cha. 48. vanaspatikAya vaLI vanaspatikAyamAM ja utpanna thaI nirantara paribhramaNa karate ananta savarecha. 49. pRthvIkAya Adi pAMcamAM utpanna thato vikasendriya jIva saMkhyAta bhava kare che. 50. pRthvIkAya Adi pAMcamane dareka paNa vikasendriyanI aMdara utpanna thaI saMkhyAta bhava hure che. 51. sarva vikalendriya vaLI vikalendriyamAM utpanna thaI saMkhyAta bha kare che. para. pUrvokta AyunI caturbhagInI aMdara utkRSTa AyuSyavALA traNa bhAMgAmAM pRthvIkAya Adi jI ATha bhava kare che. pa3. tabhA prabhArI: Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (510) lokaprakAza / [ sarga 10 evamekAntaraM vArAnutpadya caturastataH / avazyamanyaparyAyaM labhate navame bhave // 55 // uskRSTAyurbhUmikAyo'nuskRSTAyuSkavAriSu / utpadyamAno'pyutkarSAdbhavAnaSTaiva pUrayet // 56 // evaM bhUkAyiko'nutkRSTAyurutkRSTajIviSu / udbhavannambuStkaSot syAdaSTabhavapUrakaH // 57 // apkAyAdinAmapItthaM vikalAnAM ca bhAvyatAm / bhavASTakAtmA saMvedho jyeSTAyubhaMgakatraye // 58 // anutkRSTAyuSAM tveSAM syAdanutkRSTajIviSu / saMvedhaH prAgukta evAsaMkhyasaMkhyabhavAtmakaH // 59 // pRthvyAdInAm asaMkhyabhavAtmakaH vikalAnAm saMkhyabhavAtmakaH iti // kSmAdayo vikalAcAzca jaghanyato bhavadvayam / kuryuH jyeSTakaniSTAyurUpe bhaMgacatuSTaye // 60 // utkRSTa AyuSyavALe pRthvIkAya utkRSTa AyuSyavALA apakAyanI aMdara utkRSTataH cAra vAra utpanna thAya che. 54 evI rIte ekAMtare cAra vAra utpanna thaIne tyAMthI navame bhave avazya anya paryAya prApta kare che. papa utkRSTa AyuSyavALo pRthvIkAya jaghanya AyuSyavALA apUkAyanI aMdara utpanna thaIne para utkRSTata: 2416 sa pUre cha. 56 eja pramANe jaghanya AyuSyavALe pRthvIkAya utkRSTa AyuSyavALA apUkAyanI aMdara utpanna thaIne utkRSTata: ATha bhAva pUre che. pa7 evI rIte utkRSTa AyuSyavALA traNe bhAMgAnI aMdara apUkAya vagerene ane vikalendriceno suddhAM ATha bhava saMbaMdhI bhavasaMvedha jANI levo. 58 vaLI jaghanyaAyuSyavALAone, jaghanya AyuSyavALAonI aMdara, pUrve kahyA pramANe asaMkhyAta bhavarUpa temaja saMkhyAta bhavarUpa bhavasaMvedha hoya che. 59 eTale ke pRthvIkAya Adikane asaMkhyAta bhavarUpa, ane vikalendriyone saMkhyAta bhavarUpa bhavasaMvedha hoya che. utkRSTa ane jaghanya AyurUpa cAre bhAMgAonI aMdara, pRthvIkAya vagere ane vikalendri suddhAM jaghanyata: be bhava kare che. 60 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bhavasaMvedha prakaraNa / (511) yugmivarjAzca manujAstiya'caH saMjhyasaMjJinaH / pratyekaM jAyamAnA: syumitho'STabhavapUrakAH // 61 // jaghanyotkRSTAyurutthacaturbhagyAmapi sphuTam / bhavAn kRtvASTa navame te'nyaM paryAyamApnuyuH // 62 // tathaiva eva pRthvyAdipaMcake vikalatraye / jAyamAnAzcaturbhagyAM kuryu: pratyekamaSTa tAn // 63 // tathA mAdyAH savikalAstiryakSu saMjhyasaMjJiSu / nRSvayugmiSu cotpadyamAnA bhaMgacatuSTaye // 64 // pUrayanti bhavAnaSTau sa ca pRthvyAdiko'sumAn / naratiryagbhavAttasmAnna pRthvyAditvamApnuyAt // 65 // yugmam // jaghanyAdutkarSato'pi manuSyAH pavanAgniSu / utpadyamAnA dvAveva prayanti bhavau khalu // 66 // yato hi pavanAgnibhya udhdhRtAnAM zarIriNAm / anantarabhave naiva nareSUtpattisambhavaH // 67 // yugmI zivAyanA manuSyo, tathA saMjJI ane asaMjJI tiryaMcA dareka utpanna thaIne paraspara ATha bhAva pUre che. 61 jaghanya ane utkRSTa AyuthI thatI cibhaMgInI aMdara paNa teo ATha bhava karIne navame bhave cakakasa anyaparyAya pAme che. dara vaLI e dareka, pRthvIkAya Adi pAMcamAM temaja traNa vikalendrimAM utpanna thayAthakA cabhaMgInI aMdara ATha bhava kare che. 63 vaLI vikalendriya sahita pRthvIkAya Adika, saMjJI ane asaMsI tiryAmAM temaja camI zivAyanA manamAM utpanna thaI cAra bhAMgAonI aMdara ATha bhAva pUre che. ane e pRthvI Adika jIva e manuSya ane tiryaMcanA bhavathI pRthvatva Adi pAmate nathI. 14-65 manuSya vAukAya ane agnikAyane viSe utpanna thatA thakA utkRSTata: temaja jaghanyata: beja bhava pUre che. kemake vAyukAya ane agnikAyathI nIkaLelA prANIone anantara bhavamAM manuSyAti pAbhavI masalati.66-67 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 512 ) lokaprakAza | yathoktAnAmatha bhavasaMvedhAnAM yathAgamam / kAlamAnaM vinizvetumAmnAyo'yaM vitanyate // 68 // jaghanyAdAntarmuhUrttAmutkarSAtpUrvakoTikAm / sthitiM vidyAti tiryag narakeSvakhileSvapi // 69 // tAvadAyuryuteSveti tebhyo mRtkhApi nArakAH / sahastrArAntadeveSvapyasau tAdasthitirvrajet // 70 // devAste'pIdRzAyuSkeSveSvAyAnti tatazcyutAH / asaMkhyajIvI tiryak yAtIzAnAntanAkiSu // 71 // naro mAsapRthaktvAyurdharmA yAti jaghanyataH / vaMzAdiSu kSmAsu SaTsu varSapRthaktva jIvitaH // 72 // utkarSAtpUrva koTyAyuryAtyasau damAsu saptasu / AyAntyuktasthitiSveva nRSUktanArakA zrapi // 73 // nA jaghanyAt mAsapRthaktvA yurAsvardvayaM vrajet / UrdhvaM tvabdapRthaktvAyuryAti yAvadanuttarAn // 74 // have ukta bhavasa vedhAnuM AgamAkta kALamAna nizcita karavA mATe nIce pramANe AmnAya kahIe chIe:-68 [ sarga 10 jadhanya antarmuhUrtanI ane utkRSTa koDapUrvanI sthiAtane dhAraNa karanArA tiryaMca sarva narakAmAM jAya che. 69 evI sthitivALA nArakI tyAMthI mRtyu pAmIne teTalA AyuSyavALA sahasrAra devalAkamAM laya che. 70 tyAMthI cyavelA e devA paNa eTalAja AyuSyavALI devagati pAme che. ane asaMkhya AyuSyavALA tiryaM ca teA izAna sudhInA devAmAM jAya che. 71 pRthakatvamAsanA AyuSyavALA manuSya jaghanyata: ' ghammA ' nAmanI narakane viSe jAya che. pRthakatvavarSanA AyuSyavALA vaLI vazArdika cha nArakIomAM jAya che. 7ra. kroDapUrvanA AyuSyavALA manuSya utkRSTata: sAte narakeAmAM jAya che. ane eTalA AyuSya vALA nArakA uktasthitivALI manuSyagati prApta kare che. 73. pRthakatvamAsanA AyuSyavALA manuSya utkRSTa e devalAka sudhI jAya che ane pRthakatva varSanA AyuSyavALA cheka anuttara vimAna sudhI jAya che. 74. Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] bhavasaMvedha prakaraNa / utkarSAtu tripalyAyuH svayaM yAvadeti saH / UrdhvaM tataH pUrvakoTyAyuSka eva sa gacchati // 75 / / tiryak yugminatiryakSu tvantarmuhUrtajIvitaH / gacchejjaghanyato mAsapRthaktvAyurnaraH punaH // 76 // utkarSata: pUrvakoTimAnAyuSkAvubhAvapi / / asaMkhyAyutiryasUtpadyate nAdhikAyuSau // 77 // uktazeSANAM tu pUrvAparayorbhavayoH sthitiH / gururlaghuzca jJeyA tajjyeSTAnyAyurapekSayA // 78 // vivakSitabhavaprApyabhavayoH paramAM sthitim / lavIM vA bhavasaMkhyAM ca jaghanyAM vA garIyasIm // 79 // svayaM vibhAvya niSTaMkyaM vivakSitazarIriNAm / bhavasaMvedhakAlasya mAnaM jyeSTamathAvaram / / 80 // yugmam // yathA gariSTAyuSkasya manuSyasyAdimakSitau / utkRSTAyu rakatvaM labhamAnasya cAsakRt // 81 / / evaM ca traNa palyopamanA AyuSyavALo manuSya utkRSTa be devaleka sudhI jAya che. enAthI upara to kroDapUrvanuM AyuSya hoya eja jAya che. 75. antarmuhUrtanA AyuSyavALo tiryaca, ane jaghanyata: pRtharvamAsanA AyuSyavALo manuSya yugamI manuSyanI ke tiryaMcanI gati prApta kare che. 76. vaLI utkRSTataH koDapUrvanA AyuSyavALAe beune asaMkhyAta AyuSyavALA manuSyanI ke tiryaMcanI gati prApta thAya che. ethI adhika AyuSyavALAnI e gati nathI. 77. bAkI rahelAonI pUrvApara beu bhavonI utkRSTa ane jaghanya sthiti eonA utkRSTa ane jaghanya AyuSyanI apekSAe jANavI. 78. vaLI e ja pramANe vivakSitabhavanI ane prApta thanArA bhavanI utkRSTa temaja jaghanya sthiti, tathA utkRSTa temaja jaghanya bhavasaMkhyA svayaM jANI laIne, vivakSita prANIonA bhAvasaMvedanA kALanuM STa temaja kaniSTha mAna dhArI levuM. 79-80. jemake, pahelI narakamAM utkRSTa AyuSyavALuM narakatva pAmelA utkRSTa-AyuSyavALA manu Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (514) lokprkaash| [ sarga 10 utkRSTo bhavasaMvedhakAlaH saMkalito bhavet / catuHpUrvakoTiyuktacatuHsAgarasaMmitaH // 82 // yugmam // dvayorutkRSTAyuSostu saMvedhaH syAjaghanyataH / puurvkottismdhiksaagropmsNmitH|| 83 // utkRSTAyurnaralaghusthitinArakayoH guruH / so'bdAyutacatuSkADhathaM pUrvakoTicatuSTayam // 84 // utkRSTAyurnaralaghusthitinArakayoH laghuH / saMvedho'bdAyutayutapUrvakoTimito mataH // 85 // jaghanyAyunarotkRSTasthitinArakayoH guruH / caturmAsapRthaktvADhayaM sa syAdvArdhicatuSTayam // 86 // jaghanyAyunarotkRSTajIvinArakayoH laghuH / ekamAsapRthaktvADhayavAddhimAno bhavatyasau // 87 // utkRSTo bhavasaMvedho jaghanyajIvinoH dvayoH / caturmAsapRthaktvADhayaM varSAyutacatuSTayam // 88 // bane utkRSTa bhAvasaMvedhakALa cAra kroDapUrva ane cAra sAgaropamano hoya che. 81-82. ane gatinA utkRSTa AyuSyavALAone saMvedhakALa jaghanyataH eka koDa pUrva ane eka sAgaropamano cha. 83. utkRSTa AyuSyavALA manuSya ane jaghanyasthitivALA nArakane utkRSTa bhAvasaMvedhakALa cArakoDapurva ane cALIza hajAra varSano che. 84. utkRSTa AyuSyavALA manuSya ane jaghanyasthitivALA nArakano jaghanya bhavasaMvedhakALa kopUrva ane dazahajAra varSa che. 85. jaghanya AyuSyavALA manuSya ane utkRSTa sthitivALA nArakane utkRSTa bhavasaMvedhakALa cAra sAgaropama ne pRthakatva catumAsano che. 86. jaghanya AyuSyavALA manuSya ane utkRSTa AyuSyavALA nArakane jaghanya bhavasaMvedhakALa eka sAgaropama ne pRthakatva mAsa che. 87. beu jaghanyaAyuSyavALA hoya eene utkRSTa bhavasaMvedhakALa cAlIza hajAra varSa ne pRthakatva caturmAsane che. 88. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka bhavasaMvedha prakaraNa / (515) jaghanyo bhavasaMvedho jaghanyajIvinoH dvyoH|| ekamAsapRthaktvADhayAH dazavarSasahasrakAH // 89 // yathA vA jyeSTAyuSastirazcaH prodbhavataH saptamakSitau / jaghanyAyuSTayotkRSTA bhavasaMvedhasaMsthitiH // 90 // catuHpUrvakoTiyuktAH syuH SaTSaSTiH payodhayaH / alpAyuSo'ntarmuhUrtacatuSTayayujo'sya te // 91 // yugmam // yathA vA jyeSTAyuSAM nRNAM jyeSTAyuSTayA saptamakSitau / jyeSTaH kAlaH pUrvakovyADhyAstrayastriMzadabdhayaH // 92 // jaghanyAyurnRNAmalpAyuSTayA saptamakSitau / jaghanyo'bdapRthaktvADhathA dvAviMzatipayodhayaH // 93 // evaM sarveSu bhaMgeSu sarveSAmapi dehinAm / vibhAvyo bhavasaMvaidhakAlo gururlaghuH svayam // 94 // syAd bhUyAn vistara iti neha vyaktyA vivicyate / paMcamAMge caturvizazataM bhAvyaM tadarthibhiH // 95 // beu jaghanya AyuSyavALA hoya eono jaghanya bhAvasaMvedhakALa dazahajAra varSa ne pRthautpbhaasnaa che. 89. jaghanya AyuSyapaNue karIne sAtamI narakamAM utpanna thatA utkRSTa AyuSyavALA tiryaane utkRSTa bhAvasaMvedhakALa cArakoDa pUrva ne chAsaTha sAgaropamano che; ane jaghanya AyuSyavALAne bhavasaMvedhakALa e saMkhyA upara cAra antamuhurta vadhAre che. 90-91. utkRSTa AyuSyapaNue karIne sAtamI narakamAM utpanna thatA utkRSTa AyuSyavALA manuSyane utkRSTa bhavasaMvedhakALa eka kroDa pUrva ane tetrIza sAgaropamane che. 92. alpaAyuSyapaNue karIne sAtamI narakamAM utpanna thatA jaghanya AyuSyavALA manuSyane jaghanya bhavasaMvedhakALa bAvIza sAgarepama ne pRthakatva vano che. 93. e pramANe saghaLA bhAMgAne viSe, sarva prANIone, utkRSTa ke jaghanya bhavasaMvedhakALa svayameva sama al. 64. bahu vistAra thaI jAya mATe ahiM vyaktipUrvaka vivecana karatA nathI. mATe jeo vistAranA athI hoya eoe pAMcamA aMganuM covIzamuM zataka jevuM. 5. (me pramANe asava' 5255 sapUrNa) Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 516 ) lokaprakAza / athASTanavaterjIvabhedAnAmucyate kramAt / kramaprAptAlpabahutA mahAlpabahutAbhidhA // 96 // garbhajA manujAH stokA nAryaH saMkhyaguNAstataH / tAbhyazca sthUla paryAptAgnayo'nuttaranAkinaH // 97 // kramAdasaMkhyaghnnAstebhyazcordhvagraiveyakatraye / madhyaye'dhastraye cAcyute caivAraNe'pi ca // 98 // prANate'thAnate svarge samutpannAH sudhAzinaH / krameNa saMkhyeyaguNAH saptApyete nirUpitAH // 99 // yugmam // tato mAghavatI jAtA maghAjAtAzca nArakAH / sahastrArasurAstebhyo mahAzukrasurAstataH // 100 // tebhyo'riSTA nairayikAstebhyo lAMtakanAkinaH / tebhyoM janAnAkAzca brahmalokasurAstataH // 101 // tebhyaH zailAnairayikA mAhendratridazAstataH / tebhyaH sanatkumArasthA vaMzAnairayikAstataH // 102 // tebhyaH saMmurchimana rAstebhyazcezAnanAkinaH / kramAdasaMkhyeyaguNAzcaturdazApyamI smRtAH // 103 // kalApakam // [ sarga 10 have sa'sArI jIveAnI mahA akSamahutA viSe ( dvAra 37 mu ). ahiM, jIvanA aThThANuM gedamAM kayA alpa ane kayA bahu che e saMbadhI vivecana kare che. 96. sAthI alpa ga ja manuSyeA che. enAthI sakhyagaNI strIe che. ane enAthI sa`khyagaNA anukrame sthUlapoma agnikAyanA jIveA ane anuttara vimAnanA devA che. 97. eethI saMkhyagaNA anukrame, traNa urdhva traiveyakAnA, traNa madhya caiveyakAnA, traNa adhotraiveyakAnA, acyuta devalAkanA, AraNa devaleAkanA, prANata devaleAkanA ane AnatadevaleAkanA hevA che. 88-8. eethI asaMkhyeyaasa MkhyeyagaNA anukrame nIce pramANenA cAda che:-- mAghavatInA nArakA, madyAnA nArakA, sahasrAranA devatA, mahAzukranA devatA, ariSTAnA nArI, sAMtar3anA devatA, aMnAnA nAro, brahmakhounA devatA, zaidAnA nArI, bhADeMdra dvessleAkanA deveA, sanatakumAranA deveA, vazAnA nArakeA, samRmi manuSyA ane izAnadevaleAkanA hevA. 100-103. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] ' mahat alpabahutva' nAmarnu antima dvAra / (517) IzAnasthasurebhyastaddevyaH sNkhygunnaasttH| saudharmadevAstavyastebhyaH saMkhyaguNAH smRtAH // 104 // asaMkhyeyaguNAstebhyo bhavanAdhipanAkinaH / / bhavanAdhipadevyazca tebhyaH saMkhyaguNAdhikAH // 105 // tAbhyo'saMkhyaguNAH proktA: prathamakSitinArakAH / tebhyo'pyasaMkhyeyaguNAH pumAMsaH pakSiNaH smRtAH // 106 // __ pakSiyo'tha sthalacarAstastriyo'mbucarA api / ambucaryo vyantarAzca vyantaryo jyotiSAmarAH // 107 // jyotiSkadevyaH khacaraklIbAH sthalapayazcarAH / napuMsakA eva tata: paryAptAzcaturindriyAH // 108 // krameNa saMkhyeyaguNA pakSiNyAdyAstrayodaza / tataH paryAptapaMcAkSA adhikAHsaMDyasaMjJinaH // 109||vishesskm|| tebhyaH paryAptakA dvayakSAH paryAptAstrIndriyAstataH / kramAdvizeSAbhyadhikAH prajJaptA: paramezvaraiH // 110 // vaLI IzAna devalokanA devothI, enI devIo saMkhyAtagaNI che. ethI saMkhyAtagaNA sAdhamanA deva che; ethI saMkhyAtagaNI emanI devIo che. ethI asaMkhya gaNA bhavanapatinA deva che ane e ethI saMkhyAtagaNI emanI devIo che. 104-105. ethI asaMkhyagaNa pahelI narakanA nArake che ane ethI paNa asaMkhyagaNa narapkssiimaa che. 106. vaLI pakSiNIo, sthaLacaro ane sthaLacarIo, jaLacara ane jaLacarIo, vyantare ane vyantarIo, tiSIdeva ane devIe, napuMsakadI khecara-sthaLacara ane jaLacara, paryApta caurindriyo-A tere anukrame saMkhyAtasaMkhyAtagaNu che. ane emAMthI adhika saMjJI ane asaMjJI paryApta paMcendriya che. 107-109 eothI adhika paryApta beIndriyo che, ane emAMthI vaLI adhika popta Indriya cha, 110. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 518) lokaprakAza / [ sarga 10 tebhyo'paryAptapaMcAkSA asaMkhyeyaguNAstataH / aparyAptAzcatustridvIndriyAH syuradhikAdhikAH // 111 // tebhyaH pratyekaparyAptA drumAH paryAptakAstataH / nigodA bAdarAH sthUlapRthvyambumaruto'pi ca // 112 // sthUlAparyAptakA agniprtyekdrunigodkaaH| pRthvIjalavAyavazca sUkSmAparyAptavahnayaH // 113 // paryAptapratyekadrumAdayo dvAdazApyasaMkhyaguNAH / kramatastatazca suukssmaapryaaptaaHdmaambuvaayvo'bhydhikaaH||114||vishesskm|| tatazca saMkhyeyaguNAH paryAptasUkSmavahnayaH / tataH paryAptasUkSmakSamAmbho'nilA adhikAdhikAH / / 115 // asaMkhyaghnAstato'paryAptakasUkSmanigodakAH / tataH saMkhyaguNAH paryAptakA: sUkSmanigodakAH // 116 // kramAttato'nantaguNAzcatvAro'mI abhavyakAH / bhraSTasamyaktvAzca siddhAH sthUlaparyAptabhUruhaH // 117 // eethI aparyApta paMcendriye asaMkhyagaNA che ane emAMthI adhikaadhika aparyApta caurindriye geIndriye ane beIndriyo che. 111. eothI asaMkhyaasaMkhyagaNuM anukrame nIcenA bAra che; paryApta pratyeka vanaspatikAya, paryApta bAdara nida, bAdara-pRthvI a ane vAyu, sthaLa aparyApta agnikAya-pratyekavanaspa tikAya-nigoda-pRthvIkAyana-apUkAya--vAukAya, ane sUkSma aparyApta agnikAya. vaLI emAMthI adhika sUmaupayosta evA pRthvIkAya--apakAya-vAukAya che. 112-114. vaLI eothI saMkhyAlagaNA paryApta sUkSama agnikAya che. ethI adhikaadhika paryApta sukSama pRthvIkAya--apakAya-vAyukAya che. 115. eothI asaMkhyagaNA aparyAptasUma nigoda che ane emAMthI saMkhyAtagaNu paryAptasuukssm nigAha cha. 116. ethI ananta anantagaNa anukrame abhavya, samakitathI paDelA, siddho, ane bAdaraparyApta vanaspati che. 117. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] jIvo 'mahata alpabahutva ' | ( 519 ) tebhyazca bAdarAH paryAptakAH syuroghato'dhikAH / sthUlA paryAptataravastato'saMkhyaguNAH smRtAH // 118 // aparyAptA bAdarAH syustebhyo vizeSato'dhikAH / sAmAnyato bAdarAzca vizeSAbhyadhikAstataH // 119 // asaMkhyeyaguNAstebhyo sUkSmA paryAptabhUruhaH / tataH sAmAnyataH sUkSmAparyAptakAH kilAdhikAH // 120 // syuH saMkhyeyaguNAstebhyaH sUkSmaparyAptabhUruhaH / ito'dhikAdhikA jJeyA vakSyamANAzcaturdaza // 121 // sUkSmA paryAptakA ghAt sUkSmAH sAmAnyato'pi ca / bhavyA nigodinacaughA doghAcca vanakAyikAH // 122 // oghAdekendriyA oghAttiryaMcazca tataH punaH / mithyAdRzazcAviratAH sakaSAyAstato'pi ca // 123 // chadmasthAzca sayogAzca saMsAriNastathaughataH | sarvajIvAzceti sArvairmahAlpabahutoditA // 124 // kalApakam // eethI adhika vaLI Aghata: bAdaraparyApta, ane eethI paNa anantagaNuA bAdarapa yAMgta vanaspatiThAya che. 118. eethI vizeSa adhikaJAdaraaparyApta, ane enAthI vizeSa adhika 'sAmAnyata: khAdara che. 118 enAthI asaMkhyagaNA sUkSmaaparyApta vanaspatikAya che, ane tenAthI adhika 'sAmAnyata: sUkSmaaparyApta ' . 120. enAthI saMkhyagaNA sukSmaparyApta vanaspatikAya che. enAthI adhikaadhika nIcenA cAda laguvA:--zodhataH sUkSmaparyApta sAmAnyataH sUkSma, zodhataH lagyo, zodhataH nigoho, zodhataH vanaspatiThAya, zodhataH khehendriyo sodhataH tiryathA, mithyAdRSTi, aviratI, uSAcI, chadmastha, sayogI, saMsArI, gothI sarva ve. 121-124. e pramANe sarvathA prakAre ' mahATu alpamahatva ' samajavu. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza | evaM jIvAstikAyo yo dvAraiH proktaH puroditaiH / dravya kSetrakAlabhAvaguNaiH sa paJcadhA bhavet // 125 // anantajIvadravyAtmA dravyato'sAvudIritaH / kSetrato lokamAtro'sau sattvAtteSAM jagatraye // 126 // kAlataH zAzvato varNAdibhiH zUnyazca bhAvataH / upayogaguNazcAsau guNataH parikIrttitaH // 127 // ( 520 ) [ sarga 10 nirantaraM badhyamAnaiH sa ca karmakadambakaiH / visaMsthulo bhavAmbhodhau bahudhA ceSTate'GgabhAk // 128 // pudgalairnicite loke'JjanapUrNasamudgavat / mithyAtvapramukhairbhUrihetubhiH karmapudgalAn // 129 // karoti jIvaH saMbaddhAn svena kSIreNa nIravat / lohena vahnivadvA yat tatkarmetyucyate jinaiH // 130 // yugmam // tacca karma paugalikaM zubhAzubharasAMcitam / navantIrthikA bhISTAdRSTAdivadamUrttakam // 131 // have pUrve (ceAthA sarga mAM) sADatrIza dvArA vaDe je 'jIvAstikAya'nuM nirUpaNa kareluM che te dravya, kSetra, aja, lAva ane guNu-A pAMca dRSTimindume yAMtha prahArano che. 125. dravyanA dRSTibindue eTale ke ' dravyathI ' e anantajIvadravyAtmaka che; ' kSetrathI ' leAkamaatrprmaannu che; prema bhagatAM menu astitva che; 'aNathI' zAzvata che; ' lAvathI ' varNAhi rahita che bhane ' guNuthI ' upayogaguNuvA che. 126 - 127. e jIva nira Mtara baMdhAyA karatA thAkakha dha karmane lIdhe bahudhA asthirapaNe bhavasamudramAM sADyA re che. 128. ajanathI bharelA DAkhalAnI jema A leAka pugaLAthI bharelA che-temAM jIva, mithyAtva Adika aneka hetuAvaDe, kama nA pugaLAne kSIranIranI peThe athavA leAhAgninI peThe peAtAnI sAthe samRddha kare che. e puddagaLAne jinezvarAe karyuM kahyAM che. 129-130. e karyuM zubhAzubharasayukata hoi puddagalika che. anyamatavALAe je aSTa Adi mAne che tenA jevu e arUpI nathI. 131. Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] jIvAstikAya / karmabandhanA hetu / vyomAdivadamUrttatve tvasya vizvAMgisAcikau / naitatkRtAnugrahopaghAtau saMbhavataH khalu // 132 // hetavaH karmabandhe ca catvAro mUlabhedataH / saptapaMcAzadete ca syustaduttarabhedataH // 133 // mithyAtvAviratikaSAyayogasaMjJAzca mUlabhedAH syuH / tatra ca paMcavidhaM syAnmithyAtvaM tacca kathitaM prAk // 134 // zrasaMyatAtmanAM syAt dvAdazadhAvitiH khalu / SaTukAyAraMbhapaMcAkSacittAsaMvaralakSaNA // 135 // kaSAyA nokaSAyAzca prAkU SoDaza navoditAH / yogAstathA paMcadaza saptapaMcAzadityamI // 136 // ( 521 ) jo e kamane AkAza vagerenI peThe arUpI mAnIe te enAthI thatA anugraha ane upaghAta-je sa` prANIone pratyakSa che te-saMbhavI zake nahi. 132. karmabandhaH prakRtyAtmA sthitirUpo rasAtmakaH / pradezabandha ityevaM caturbhedaH prakIrttitaH // 137 // prakRtistu svabhAvaH syAt jJAnAvRtyAdikarmaNAm | yathAjJAnAcchAdanAdiH sthitiH kAlavinizcayaH // 138 // karma baMdhanA mULa cAra hetue che ( cAra prakAre karma baMdhAya che ), jo ke uttarAttara te karma baMdhamAM sattAvana hetue che. 133. mithyAtva, avirati, duSAya bhane yoga se yAra bhUja hetubhe| che. AmAM ne 'mithyAtva' che te pAMca prakAranu che-enu agAu varNana karI gayA chIe. 134. saMyamavinAnA prANIone chakAyanA AraMbharUpa, ane pAMcaindriya tathA chaThThuM mana--e chanA asaM va235-sebha mAra prahAranI ' avirati ' hoya che. 135. 6 sALa ' kaSAya ' che ane nava nAkaSAya che--evu paNa agAu varNana ApI gayA chIe. vajI 'yoga' paMhara che. khebha sattAvana uttara hetuma thayA. 136. ka baMdha cAra prakAranA che: (1) prakRtyAtmaka ( prakRtikhaMdha ), ( 2 ) sthitirUpa ( sthitimadha ), ( 3 ) rasAtmaGa ( rasagaMdha ) ane ( 4 ) pradezamadha. 137. jJAnane AcchAdana karanArA karmanA ( jJAnAvaraNIya karmanA ) je svabhAva-enuM nAma pramRti : 138. }} Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) [ pa 20 baddhaM vivakSitaM karma karmatvena hi tiSThati / yAvatkAlaM sthitiH sA syAt tyajettattAM tataH param // 139 / / raso madhurakaTvAdiH sadasatkarmaNAM mtH| bhavet pradezabandhastu dalikopacayAtmakaH / / 140 // __ yathA hi modakaH kazcit prakRtyA vAtahat bhavet / zuMThayAdijanmA kazcittu pittanujjIrakAdijaH // 141 // kazcitpakSasthitiH kazcinmAsaprabhRtikasthitiH / syAtkazcinmadhuraH kazcittiktaH kazcitkaTustathA // 142 // kazcitseradalaH kazcit dvayAdiseradalAtmakaH / kAryevaM bhAvanA vijJaiH prakRtyAdiSu karmaNAm // 143 // mUlaprakRtibhedena tacca karmASTadhA matam / syAt jJAnAvaraNIyAkhyaM darzanAvaraNIyakam // 144 // sthiti" eTale kALane nizcaya. karma bAMdhyuM hoya e amuka kALasudhI karmasvarUpe sattAmAM rahI pachI e sthitine choDe che. e "amuka kALa-te sthiti samajavI. 138-139. have "rasa'. sat eTale zubha karmone madhura rasa kahevAya che, ane asat karmono kaDavo kahevAya. jIva upara karmanAM daLa eTale thara ne thara baMdhAtA Ave e " pradeza" kahevAya. 140. A prakRti, sthiti, rasa ane pradeza (daLa) ne laIne, karmanI eka meka sAthe sarakhAmaNuM karavAmAM Ave che - jevI rIte suMTha vagere nAkhIne banAvela lADu hoya enI vAyu dUra karavAnI prakRti heya; ane jIruM vagere nAkhIne banAvelA lADunI pitta haravAnI prakRti hoya. evI ja rIte karmanI amuka prakRti-svabhAva hoya. 141. jevI rIte kaI lADu eka pakhavADIyAnI sthitivALo eTale eTalI mudata rahI zake eve hoya ne kaI vaLI eka mAsanI paNa sthitivALo hoya. evI ja rIte kamanI amuka sthiti hoya. jevI rIte kaI lADu madhura eTale gaLyo hoya ane koI kaDavo paNa hoya. evI ja rIte karmane paNa amuka rasa hoya. 142. jevI rIte koI lADu eka zeranA daLa (vajana) na hoya ne koI bazeranA daLane paNa heya. tevI rIte karma paNa bhAre haLavAM hAya. 143. e karma mULa prakRtinA daSTibindue ATha prakAranA che: (1) jJAnAvaraNIya, (2) Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (523) dravyaloka ] karmanA ATha prakAra / vedanIyaM mohanIyamAyurgotraM ca nAma ca / antarAyaM cetyathaiSAmuttaraprakRtIve // 145 // __ jJAnAni paMcoktAni prAk yacca teSAM svabhAvataH / AcchAdakaM paTa iva dRzAM tat paMcadhA matam // 146 // matizrutAvadhijJAnAvaraNAni pRthak pRthak / manaHparyAyAvaraNaM kevalAvaraNaM tathA // 147 // __ zrAvRtizcakSurAdInAM darzanAnAM caturvidhA / nidrAH paMceti navadhA darzanAvaraNaM matam // 148 // sukhaprabodhA nidrA syAt sA ca duHkhaprabodhakA / nidrAnidrA pracalA ca sthitasyordU sthitasya vA // 149 // gacchato'pi janasya syAtpracalApracalAbhidhA // styAnaddhirvAsudevArdhabalAhazcintitArthakRt // 150 // shnaay29||y, ( 3 ) vahanIya, ( 4 ) moDanAya, (5) mAyu, (6) , (7) nAma bhane (8) santarAya. 144-145. vaLI eonI uttara prakRti A pramANe pUrve je pAMca prakAranAM jJAna varNavyAM che te jJAnane, cakSune vastrane kaTake AcchAdita kare che tema AcchAdana karanAra je kama te jJAnAvaraNIya karma kahevAya 146. se pazu pAya prA2nu cha : (1) bhatijJAnAva20Iya, (2) zrutajJAnA125ya, (3) avadhijJAnAvaNIya, ( 4 ) mana:paryajJAnAvaraNIya sane ( 5) jJAnAva20Iya. 147. vaLI cakSudarzana vagere je darzane paNa agAu varNavI gayA chIe te darzanene cAra prakAranAM AvaraNa che, ane pAMca prakAranI nidrA che. ema nava prakAra darzananA AvaraNanA thayA. 148. nidrA pAMca prakAranI kahI e A rIte :-(1) "nidrA', eTale sukhethI jAgrata thavAya mevI; ( 2 ) nidranidrA', bhAthI humethI meTa bhAMDamais onta thAya vI; (3) 'prayA' eTale beThAM beThAM uMdhI jAya ke ubhA ubhAM UMghe e; (4) " pracalAmacalA" eTale cAlatAM cAlatAM uMgha Ave e; ( 5 ) " tyAnaddhi ' eTale vAsudevanAM aradhA baLa jeTalI ane divasanA cintavelA kAryane karanArI. 149-150. Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 10 ( 524 ) styAnA saMghAtIbhUtA gRddhiH dinacintiArthaviSayAtikAMcA yasyAM sA styAnaddhiH iti tu karmagranthAvacUrNe | lokaprakAza | zrAdyasaMhananApekSamidamasyAM balaM matam / anyathA tu varttamAnayuvabhyo'STaguNaM bhavet // 151 // zrayaM karmagraMthavRttAdyabhiprAya: // jItakalpavRttau tu / yadudaye pratisaMkliSTa pariNAmAt dinadRSTamarthaM utthAya prasAdhayati kezavArdhabalazca jAyate / tadanudaye'pi ca sa zeSapuruSebhyaH tricaturguNo bhavati / iyaM ca prathama saMhanina eva bhavati / iti uktamasti / iti jJeyam // darzanAnAM hanti labdhi mUlAdAdyaM catuSTayam / labdhAM darzanalabdhi drAk nidrA nighnanti paMca ca // 152 // vedanIyaM dvidhA sAtA'sAtarUpaM prakIrtitam / syAdidaM madhudigdhA sidhArAlehanasannibham // 153 // karma graMthanI avacUrImAM tyAnaddhi ( sthAnaRddhi ) ne badale ' tyAnagRddhi ' evA zabdo che. styAna=ekaThI thayelI. vRddhi( divase cintayelI vAtanI ) atyanta AkAMkSA. je nidrAmAM divase cintavelA arthanI atyanta AkAMkSA vartAya evI nidrA te styAnagRddhi nidrA kahevAya. A nidrAmAM ATaluM badhuM baLa kahyu te pahelA saMghayaNavALA manuSyanI apekSAe kahyuM che. anyathA teA e vartamAnakALanA yuvakeAnA baLathI AThagaNuM samajavu. 151. A karma graMthanI vRtti 'nA abhiprAye kyuM che. ' jItakalpa ' nI vRttimAM te ema kahyuM che ke--jene udaya thaye, manuSya atisa klipariNAmathI uThIne divase joyalu kArya mAM mUke che te sthAnaddhi nidrA. e nidrAmAM mANasamAM vAsudevanu aradhuM khaLa Ave che. e nidrAnA udaya na heAya te ce evI nidrAvALA mANusamAM sAdhAraNa mANusa karatAM traNacAragaNuM baLa Ave che. A nidrA prathama saMghayaNavALAne ja hoya che. pahelAM cAra danAvaraNA che. te danAnI labdhinA mULamAMthI vinAza kare che, ane pAMca nidrAe che te prApta thayelI labdhinA satvara nAza kare che. 152. have trIjI vedanIya karyuM. A karma sAtAvedanIya ane asAtAveDhanIya ema e prakAre che. e madha cApaDelI talavAranA dhArane cATavA jaie enA jevuM che. 153. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] karmanA ATha prkaar| yadvedyate priyatayA stragAdiyogAt bhavettadiha sAtam / yatkaMTakAdito'priyarUpatayA vedyate svasAtaM tat // 154 // ___ yanmadyavanmohayati jIvaM tanmohanIyakam / dvidhA darzanacAritramohabhedAttadIritam // 155 // mithyAtvamizrasamyaktvabhedAttatrAdimaM tridhA / cAritramohanIyaM tu paMcaviMzatidhA bhavet // 156 // kaSAyAH SoDaza nava nokaSAyAH puroditaaH| ityaSTAviMzatividhaM mohanIyamudIritam // 157 // eti gatyantaraM jIvo yenAyustaJcaturvidham / devAyuzca narAyuzca tiryanairayikAyuSI // 158 // idaM nigaDatulyaM syAdasamApyedamaMgabhAk / jIvaH parabhavaM gantuM na zaknoti kadApi yat / / 159 / / - gUyate zabdyate zabdairyasmAduccAvacairjanaH / tat gotrakarma syAdetat dvidhoccanIcabhedataH // 160 // puSpanI mALA vagerenA veganI jema je priyapaNe vedAya te sAtavedanIya karma ane je kaMTaka AdinA veganI jema apriyapaNe vedAya e asAtavedanIyakarma. 154. cothuM mehanIya kame. madhanI jema jIvane moha pamADe e mehanIya karmI. enA be pra42 cha: (1)zanabhAnIya bhane( 2)nyAstribhAhanIya. 155. zanamADanIya bhanAjI prA2 cha : (1) bhizyAtma, (2)bhitra ane ( 3 ) samyakatva. cAritramohanIyanA pacIsa bheda che : seLa kaSAya ane nava nokaSAya. A pramANe mehanIya kermanA aThThayAvIza prakAra thayA. 156-157. pAMcamuM Ayukarma. je karmavaDe jIva anyagatimAM jAya e Ayukame. e cAra prakAranuM cha: (1) hevamAyuSya, (2) manuSyamAyuSya, (3) tirtha yamAyuSya ane (4) na24maAyuSya. 158. A Ayukarma prANIne beDI samAna che. kAraNa ke e pUrNa karyA vinA prANI kadApi anya bhAvamAM jaI zakato nathI. 159. chaThTha vakarma. jene lIdhe leke mANasane mahATe nAme kehalake-techaDe nAme bolAve che te betrakama. e uMca netra ane nIca gotra-ema be prakAranuM che. 160. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (526) lokaprakAza / [ sarga 10 idaM kulAlatulyaM syAt kulAlo hi tathA sRjet / / kiMcit kumbhAdibhANDaM tat yathA lokaiH prazasyate // 161 // kiMcicca kutsitAkAraM tathA kuryAdasau yathA / akSiptamadyAyapi tat bhANDaM lokena nindyate // 162 / / karmaNApi tathAnena dhanarUpojjhito'pi hi / uccairgotratayA kazcit prazasyaH kriyate'sumAn // 163 // kazciJca nIcairgotratvAt dhanarUpAdimAnapi / kriyate karmaNAnena nindyo nandanRpAdivat // 164 // gatijAtyAdiparyAyAnubhavaM pratidehinaH / nAmayati prahvayati yattannAmeti kIrtitam // 165 // citrakRtsadRzaM caitat vicitrANi sRjedyathA / citrANyeSa mitho'tulyAnyevaM nAmApi dehinaH // 166 // dvicatvAriMzadvidhaM tat sthUlabhedavivakSayA / syAdvA trinavatividhaM triyukzatavidhaM tu vA // 167 // saptaSaSTividhaM vA syAdyathAkramamathocyate / vikalpAnAM caturNAmapyeSAM vistRtirAgamAt // 168 // e vaLI kuMbhAranA ThAma jevuM che. kuMbhAra kaI vAsa! evuM banAve che ke loko enI prazaMsA kare che, ane koI vaLI evuM banAve che ke te madyavArtha nahi chatAM leka enI niMdA kare che. ( tema loko, uMca gotrI hoya enI prazaMsA kare che ane nIca zetrI hoya enI niMdA 42 cha). 161-162. koI dhanarUpAhIna mANasa lokenI prazaMsA pAme che e enA evA ucca netrakamane lIdhe ja. ane koI dhanavAna, rUpavAna hovA chatAM naMdanRpatinI peThe lokomAM niMdAya che e enA evA nIca netrakamanuM ja phaLa che. 163-164. sAtamuM nAmakarma. dareka prANInA gati, jAti Adi paryAyanA anubhavane dAkhavanArUM karma-te nAmakarma kahevAya che. 165. e eka citArA jevuM che. jema ke citAre paraspara atulya-eka bIjAne maLatAM na Ave evAM vicitra citro cItare che evI jAtanuM A nAmakarma che. 166. A nAmakarma che te sthUlabhedonI gaNatrIe tALIza prakAranuM che, athavA trANuM prakAranuM athavA ekasene traNa prakAranuM athavA saDasaTha prakAranuM che. 167-168. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmanA vividha bheda / gatirjAtirvapuzcaivopAMgaM bandhanameva ca / saMghAtanaM saMhananaM saMsthAnaM varNa eva ca // 169 // gandho rasazca sparzazcAnupUrvI ca nabhogatiH / caturdazaitA nirdiSTAH piNDaprakRtayo jinaiH // 170 // syuH pratyeka prakRtayo'STAviMzatirimAH punaH / sasthAvara dazake parAghAtAdi cASTakam // 171 // savAdaraparyApta pratyekasthirazubhAni subhagaM ca / susvaramAdeyayazonAmnI cetyAdyadazakaM syAt // 172 // sthAvara sUkSmAparyAptakAni sAdhAraNAsthire azubham / duHsvaradurbhaganAmnI bhavatyanAdeyamayazazca // 173 // dravyaloka ] dvitIyaM dazakaM caitat parAghAtASTakaM tvidam / parAghAtaM tathocchvAsAtapodyotAbhidhAni ca / / 174 // bhavatyaguruladhvAkhyaM tIrthakRnnAmakarma ca / nirmANamupaghAtaM ca dvicatvAriMzadityamI // 175 // A betAlIza, trANuM, ekaseAtraNa, ne saDasaTha prakAra--A cAre vikalpe have . AgamamAM kahyA pramANe vistRtapaNe kahIe chIe. ( 527 ) bina lagavAnA yaha piMDaprakRti hI hai: ati, ati, zarIra, upAMga, baMdhana, saMdhAtana, sAMDunana, sa MsthAna, vAzu, aMdha, rasa, sparza, AnupUrvI ane viDAyogati 168-170. vaLI aDUcAvIza pratyeka prakRtie kahI che: trasa Adi daza, sthAvara Adi deza ane parAdhAta mAhi bhA. 171. trasa Adi haza yA pramANe: trasa, mahara, paryApta, pratyeka, sthira, zula, subhaga, susvara, mAheya mane yaza. 172. sthAvara Ahi dRza yA pramANe: sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNu, asthira, azula, hula, duHsvara, manAheya mane apayaza. 173. parAdhAta Adi mA ApramANeH parAdhAta, ucchvAsa, Atapa, udyota aguidadhu, tIrtha12, nirbhANu, ane upaghAta. 174-175. e pramANe 14128 eTale be tALIza bheda thayA. Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 528) lokaprakAza / [ sarga 10 caturdazoktA gatyAdyAH piNDaprakRtayo'tra yAH / paMcaSaSTiH syurevaM tAH pratibhedavivakSayA / / 176 // gatizcaturdhA narakatiryaGnarasurA iti / ekadvitricatu:paMcendriyAH paMceti jAtayaH // 177 // dehAnyaudArikAdIni paMca prAyuditAni vai| tridhAMgopAMgAni teSAM vinA taijasakAmaNe // 178 // tatrAMgAni bAhupRSTorUromurdhAdikAni vai / aMgulyAdInyupAMgAni bhedo'GgopAGgayorayam // 179 // nakhAMgulIparvarekhApramukhAnyaparANi ca / aMgopAMgAni nirdiSTAnyutkRSTajJAnazAlibhiH // 180 // audArikAdyaMgasaktapudgalAnAM parasparam / nibaddhabadhyamAnAnAM sambandhaghaTakaM hi yat // 181 // tada bandhanaM svasvadehatulyAkhyaM paMcadhoditam / dAdisandhighaTakajatvAdisadRzaM hyadaH // 182 // yugmam // upara gati vagere vaida piMDaprakRtio kahI enA paNa pAchA pratibheda che eTale e vivakSAe pAMsaTha bheda thAya che. te nIce pramANe - 176. gatinA cAra prakAra: naraka, tiryaca, manuSya ane deva. jAtinA pAMca prakAra: ekendraya, beIndriya, treIndriya, airindriya ane paMcendriya. 177. zarIranA pAMca prakAra: dArika vagere pUrve kahelA che e. sApAMnA 42: hAri4, yi, sAhA24. 178. ( bAhu, pRSTa, phArU, hRdaya, mastaka vagere aMge kahevAya che; ane AMgaLIo Adi upAMga kahevAya che. jJAnI purUSoe nakha, AMgaLInA pa vagerene paNa upAMgamAM gaNyA che). 178-180. baMdhananA pAMca prakAra: dArika vagere aMgenI sAthe Asakata, baMdhAyelA ane cAla baMdhAyA karatA pugaLAno paraspara saMbaMdha ghaTAvanAruM-te baMdhana kahevAya che. enA pAMca prakAra che. ane e. kASTa AdinA sAMdhA meLavI meLavIne karelI banAvaTa jevuM che. 181-182. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nAmakarmanA vividha bheda / (529) audArikAdyaMgayogyAn saMghAtayati pudgalAn / yattat saMghAtanaM paMcavidhaM bandhanavat bhavet // 183 // ___ yadvA paMcadazavidhamevaM bhavati bandhanam / audArikaudArikAkhyaM bandhanaM prathamaM bhavet // 184 // audArikataijasAkhyaM tathaudArikakAmaNam / syAdvaikriyavaikriyAkhyaM tathA vaikriyataijasam // 185 // vaikriyakArmaNAkhyaM cAhArakAhArakaM tathA / pAhArakataijasaM ca tathAhArakakAmaNam // 186 // audArikataijasakArmaNaM bandhanamIritam / vaikriyataijasakArmaNabandhanamathAvaram // 187 // AhArakataijasakArmaNabandhanameva ca / taijasataijasabandhanaM ca taijasakArmaNam // 188 // kArmaNakArmaNaM ceti syuH paMcadaza tAni hi / tatra pUrvasaMgRhItairyadaudArikapudgalaiH // 189 // gRhyamANaudArikAMgapudgalAnAM parasparam / sambandhakRttadaudArikaudArikAkhyabandhanam // 190 // yugmam // saMghAtanA pAMca prakAra che. dArika Adi aMgone yogya hoya evA pudagaLanuM saMghAtana karanArUM-te saMghAtana kahevAya. 183. athavA baMdhananA nIce pramANe paMdara bheda paNa paDe che - ( 1 ) mohAriyohA2i4, ( 2 ) sauhArizte42sa, ( 3 ) hA2i4 , (4) vaiThiya vaiThiya, ( 5 ) vaijiyatesa, (6 ) jiyA, (7) 2 242mADA24, (8) mADA24 tasa, :( 8 ) mADAAma, (10) mohA2i404 sAbha, (11) vaiThiyatesa Abha, ( 12 ) mAhAsabhA, (13) tesatesa, ( 14 ) tasae mana (15) bhAbha. 183-188. pahelA saMgharI rAkhelA dArika pugaLanI sAthe, bIjA navA gRdhramANu edArika pudugaLone paraspara saMbaMdha ghaTAvI Ape- e baMdhananuM nAma dArikadArika baMdhana. 18990 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 530) lokaprakAza / [ sarga 10 evaM ca audArikapudgalAnAM saha taijspudglaiH| sambandhaghaTakaM tvaudArikataijasabandhanam // 191 // audArikapudgalAnAM saha kArmaNapudgalaiH / sambandhakRt bhavatyaudArikakArmaNabandhanam // 192 // bhAvanaivaM vaikriyavaikriyAdibandhaneSvapi / svayaM vicakSaNaiH kAryA diGmAtraM tu pradarzitama // 193 !! SaTkaM saMhananAnAM saMsthAnAnAM SaTkameva ca / varNAH paMca rasAH paMcASTau sparzA gandhayordvayam // 194 / / tatra varNoM nIlakRSNau kaTutiktAbhidhau rsau| guruH kharo rukSazItAviti sparzacatuSTayam // 195 // durgandhazceti navakamazubhaM parikIrtitam / varNagandharasasparzAH zeSAstvekAdazottamAH // 196 // bhAnupUrvyazcatasraH syuzcaturgatisamAbhidhAH / / dvidhA vihAyogatiH syAt prazastetarabhedataH // 197 // eja pramANe dArika pudagaLonI sAthe taijasa pudagaLAno saMbaMdha karAvI de enuM nAma dArika tejasa baMdhana. 191. dArika pugaLonI sAthe kAmaNa pugaLane saMbaMgha karAvI de e baMdhana dArika Ama sadhana vAya. 182. eja pramANe vaikriyakiya vagere bIjA badhanone viSe paNa vicakSaNa purUSoe svayameva bhAvanA karI levI. ahiM ame to mAtra digdarzana karAvyuM che. 193. saMghayaNanA cha prakAra che. saMsthAne paNa cha che. varNa pAMca che. rasa pAMca che. sparza 28che ane jaba ye che. 184. emAM nIla ane kRSNa-e be varNa, kaTu ane tIkho-e be rasa; gurU, bara, rUkSa ane zItae cAra sparza tathA durgadha--ATalAM nava azubha che. bAkInA agyAra ( traNa varNa, tra 2sa, yA2 25za, se 14 ) zubha cha. 185-186. mAnupUvI yAra cha: (1) na24, (2) tirtha ya, (3) manuSya bhane (4) upa. vihaay!gati be prakAranI che: prazasta ane aprazasta. 197, Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka] nAmakarmanA bhedaprabheda urphe ' prakRtio' / (531) evaM bhedA: paMcaSaSTiH piNDaprakRtijAH smRtAH / paMcAnAmaudArikAdibandhanAnAM vivakSayA // 198 / / sA paMcaSaSTiraSTAviMzatyA prakRtibhiH puroktAbhiH / pratyekAbhiryuktAH syuH nAmnaH trinavatiH bhedAH // 199 // bandhanAnAM paMcadazabhedatve ca vivakSite / syuH nAmakarmaNo bhedAH tribhiH samadhikaM zatam // 200 // bandhasaMghAtananAmnAmiha paMcadazapaMcasaMkhyAnAm / saha bandhasajAtIyatvAbhyAM na svAMgataH pRthaggaNanam // 201 // kRSNAdibhedabhinnAyA varNAdiviMzateH pade / sAmAnyenaiva varNAdicatuSkamiha gRhyate // 202 // pUrvoktavyuttarazatAdeSAM SaTtriMzatastataH / kRte'pasAraNe saptaSaSThi dA bhavanti te // 203 // . bandhe tathodaye nAmnaH saptaSaSThiriyaM matA / SaTravizatizca mohasya bandhe prakRtayaH smRtAH // 204 // evI rIte DhArika vagere baMdhano pAMca " gaNatAM nAmakarmanA piDaprakRtithI thayelA ekaMdara pAMsaTha prakAra thayA. 198. e pAMsaThamAM pUvakata acAvIza pratyeka pravRtio bheLavIe eTale nAmakarmanA trANuM meha thAya. 188. vaLI je dArika Adi bandhananA pAMca" ne badale paMdara " bheda gaNAvyA che e bheLavIe to ekaMdara nAmakamanA ekaso traNa bheda thAya. 200. paNa paMdara prakAranuM baMdhana ane pAMca prakAranuM saMghAtana-e vIza nAmakarmonI, bandhatva ane sajAtIyatvane lIdhe svAMgathI jUdI gaNanA na hoya. ane vaNa, rasa, sparza tathA gaMdhae cAranA thaIne vIza bheda gaNyA che enI jagyAe, bheda vagaranA phakata sAmAnyata: cAra che e laIe to vIza ane soLa maLIne chatrIza bheda ochA thAya. eTale e traNamAMthI A chatrIzA zaye gaTavesasaleha 29. 201-203. nAmakarmanA, baMdha tathA udayamAM A saDasaTha prakRti kahI che. ane mehanIya karmanA baMdha mA chavIza pratimA cha, 204. Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / samyaktvamizramohau yajjAtu no bandhamarhataH / etau hi zuddhAzuddhamidhyAtvapudgalAtmakau // 205 // tripaMcAzat prakRtayastadevaM zeSakarmaNAm / nAmnazca saptaSaSThiH syuH zataM viMzaM ca mIlitAH // 206 // adhikriyante bandhe tA udayodIraNe punaH / samyaktvamizrasahitAstA dvAviMzazataM khalu // 207 // nAnakhyADhyaM zataM paMcapaMcAzat zeSakarmaNAm / sattAyAmaSTapaMcADhyamevaM prakRtayaH zatam // 208 // cet bandhanAni paMcaiva vivakSyante tadA punaH / aSTacatvAriMzazataM sattAyAM karmaNAM bhidaH // 209 // nAmakarmaprakRtInAmathaitAsAM nirUpyate / prayojanaM guruprAnte samIkSya samayodadhim // 290 // catubhryo gatinAmabhyaH prAptiH svasvagaterbhavet / paMcabhyo jAtinAmabhyo 'pyekadvayAdyakSatA bhavet // 219 // ( 532 ) kemake samita meAhanIya ane mizramehanIya-e be kiMda paNa aMdhane yAgya hAya nahiM; kAraNa ke e beu zuddha ane azuddha evA mithyAtvapugaLarUpa che. ( tethI 28-2=2 ). Ama nAma zivAyanA zeSa karmonI trepana prakRtie thai. ane enI sAthe nAmakanI saDasaDa prakRti bheLavIe eTale eka dara ekasesa vIza prakRti thAya che. 205-06, [ sarga 10 A 120 prakRtiene badhanI aMdara adhikAra che. paNa udaya ane udIraNAmAM te samyakatva meAhanIya ane mizra meAhanIya sahita eo ekase AvIza thAya che. 207. evI rIte vaLI nAmakarmanI 103 prakRtio ane bIjA karmonI 55 prakRtio maLIne 158 prakRtiyA~ sattAmA che. 208. emAM paNa jo andhana ' pAMca ' ja gaNIe, te 148 prakRtio sattAmAM rahe. 209. have gurUsamIpe siddhAntanI samIkSA karI che te pramANe A nAmakarma prakRtionu prayojana samalaghu 4. 210. cAra gatinAmakarma che enAthI potapAtAnI gatinI prApti thAya che. pAMca jAtinAmakama che enAthI ekendriyatva, eindriyapaNu vagerenI prApti thAya che. 211. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nAmakarmanI cauda * piMDaprakRtio'nuM prayojana / paMcAnAM vapuSAM hetu: syAdvapurnAma paMcadhA / audArikavaikriyAhArakAMgopAMgasAdhanam // 212 // vidhAMgopAMganAma syAt bandhanAni ca paMcadhA / syuH paMcadaza vAMgAnAM mitha: sambandhahetavaH // 213 // asatsu bandhaneSveSu saMghAtanAmakarmaNA / saMhRtAnAM pudgalAnAM bandho na ghaTate mithaH // 214 // saktUnAM saMgRhItAnAM yathA patrakarAdinA / ghRtAdizleSaNadravyaM vinA bandho mitho na hi // 215 // audArikAdiyogyAnAM syAt saMghAtananAma tu / saMgrAhakaM pudgalAnAM dantAlIva tRNAvaleH // 216 // SahAM saMhananAnAM ca saMsthAnAnAM ca tAvatAm / tattadvizeSakArINi syurnAmAni tadAkhyayA // 217 / / tattadvarNagandharasasparzaniSpattihetavaH / varNAdinAmakarmANi viMzatiH syuH zarIriNAm // 218 // pAMca zarIranAmakarma che e pAMca zarIranA hatubhUta che. ane te dArika, vaikriya ane AhAraka aMgopAMgone bakSanArA che. 212. traNa prakAranuM aMge pAMganAmakarma, ane pAMca prakAranA athavA paMdara prakAranA baMdhana e badhAM, aMgonA parasparanA saMbaMdhanA hetubhUta che. 213. A bandhano na hoya to saMghAtanAmakarmavaDe saMharAyelA pudgone paraspara baMdha ghaTe nahiM; jevI rIte ke patrakAdika vaDe saMgRhIta e sAthevo vrata vagere leSaNanI vastu vinA dhAta nathI. 214-215. saMghAtananAmakarma che te dArika Adika yogya puLane grahaNa karI lenArUM che; jevI rIte daMtAlI tRNanA samUhane grahaNa karI le che ema. ra16. cha siMhano che tathA cha saMsthAne che teonAM nAme ja temanI viziSTatA kahI Ape che. prANanA, varNAdi viza nAmakarmo te te varNa, gaMdha, rasa ane sparzanI niSpattinA hetu cha. 218. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 124 ) chobavArA | [ + 60 dvitricatuHsamayena prasarpatAM vigraheNa paralokam / kUrparalAMgalagomUtrikAdivadgamanarUpAyAM // 219 / / syAdudaya bhAnupUrvyA: vakragatau vRssbhrjjuklpaayaaH| svasvagatisamAbhikhyA: caturvidhAstAzca gatibhedAt // 220 / gativRSabhavat zreSThA savihAyogaterbhavet / kharAdivat sA duSTA syAdasatkhagatinAmataH / / 221 // sA dvitricatu:paMcendriyA syustrasanAmataH / syu: bAdarA bAdarAkhyAt sthUlapRthkhyAdayo'GginaH // 222 // labdhikaraNaparyAptA: paryAptanAmakarmataH / pratyekatanavo jIvAH syuH pratyekAkhyakarmaNA / / 223 // sthiranAmodayAdantAsthyAdi syAt sthiramaGginAm / nAbherUdhvaM ca mUrdhAdi zubhanAmodayAt zubham // 224 // kura, lAMgala ane gomutrikAnI pike varkapage vAMkAcuMkA-ADA avaLA ) cAlavAthI, je prANIone paralokamAM paMcatAM bae, traNa traNa ke caccAra samaya lAge che ene rItasara calAvavA e vRSabharajaju jevI Anu pUvInuM kAma che. je prANI je gatimAM jAya te gatinuM je nAma eja e prAzanI AnupUva nuM nAma. eTale AnupUvI paNa cAra prakAranI thaI: naraka AnupUrvI, tiryaMca Anuva, manuSya AnupavI ane devaAnu pUva. 219-220. prANInI (1) vRSabha jevI che gati heya e "savihAgati nAmakarma ne lIdhe, ane (2) rAsabhA vagerenI jevI duSTa gati hoya e asadavihAgati" nAmakarmane lIdhe. 221 eTaluM nAmakarmanI cAda piMDaprakRtinA prayajana viSe. have enI aThayAvIza pratyeka prakRtinA prayajana viSe:-~ (1) beIndriya-treIndriya cArindriya ane paMcendriya jIvo trasanAmakarma " ne lIdhe trasa che. (2) sthUla pRthvIkAya Adi jI bAdara nAmakarmane lIdhe bAdara che. ra22. (3) jo labdhipayopta ane karaNaparyAta hoya e paryApta nAmakarmane lIdhe. (4) jIvo pratyekazarIrI hoya che e pratyeka nAmakarmane lIdhe. ra23. (5) prANIonA asthi, dAMta Adi sthira hoya e sthira nAmakarmane lIdhe samajavuM. (6) prANune nAbhinI uparano zIrSAdi bhAga zubha hoya e zubhanAmakarmanA udayane lIdhe. ra24, Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nAmakarmanI aThyAvIza 'pratyeka prakRtio' nuM prayojana / spRSTo mUrdhAdinA hyanyaH zubhatvAdeva modate / azubhatvAdeva paraH spRSTaH krudhyet padAdinA // 225 // syAtpriyo'nupakartApi lokAnAM subhagodayAt / manoramasvaraH prANI bhavetsusvaranAmataH // 226 // ayuktavAdyayAdeyavAk syAdAdeyanAmataH / yazonAmno yaza kIrti: vyApnoti bhuvi dehinAm // 227 // ca parAkramatapastyAgAyudbhUtayazasA hi yat / kIrtanaM zlAghanaM jJeyA sA yazaHkIrtiruttamaiH // 228 // yaddhA dAnAdijA kIrtiH parAkramakRtaM yazaH / ekadiggAminI kIrtiH sarvadviggAmukaM yazaH // 229 / / sthAvara: syAt sthAvarAkhyAt sUkSmaH syAtsUkSmanAmataH / aparyApto'GgI mriyetAparyAptanAmakarmataH // 230 // kemake eka prANI zubhanAmakarmane lIdhe ja mukha. mastaka AdithI pramudita thAya che. ane anya prANI azubhanAmakarmane lIdhe caraNAdikathI kAdhu kare che225. ( 7 ) lekepara upakAra na karatA hoya chatA paNa eka mANasa lokapriya thaI paDe che e enuM subhaganAmakarma samajavuM. ( 2 ) prANInA vara mAnA 2 bAya 25 menu suvaranAma meM samA yu. 229. ( 9 ) ayukta bolanArAnA vacana paNa svIkArAya e enuM AyanAmakarma, ( 10 ) pRthvImAM koI prANInI yazakIrti phelAya e enuM yazanAma karma samajavuM. 27 (parAkrama, tapa, dAna vagerethI lokomAM je prazaMsA thAya tenuM nAma yazakIrti, athavA ema levuM ke dAna vagerethI thAya te * kIta, ane parAkramathI thAya te " thaze. ' athavA cheDA bhAgamAM gavAya te kIrti ane sarvatra gavAya e yaza ema levuM ). ra28-29. ( 11 ) prANI sthAvara thAya e enA sthAvaranAma kamane lIdhe, ( 12 ) ane sUkSama thAya e sumanAma kamaMna lIdhe. ( 13 ) prANI sarva paryApti pUrNa karyA vinA mRtyu pAme e enA "apayatanAma bha'navIdhe. 230. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / [ ? sAdhAraNAMgaH syAt sAdhAraNAkhyanAmakarmataH / asthirAsthidantajivhAkarNAdiH asthirodayAt / / 231 / / nAbheradho'zubhaM pAdAdikaM cAzubhanAmataH / upakarttApyaniSTaH syAllokAnAM durbhagodayAt // 232 // uktaM ca prajJApanAvRttau--- aNuvakae vi bahUNaM jo hu pio tassa subhgnaamudo| uvagArakArago vi hu na ruccae dubhagassudae / / 233 // subhagudaye vi hu koi kiMcItrAsaja dubhaggo jaivi / jAyai taddosAo jahA abhavvANa titthayaro // 234 // duSTAniSTakharo janturbhavet duHsvrnaamtH| yuktavAdyayanAdeyavAkyo'nAdeyanAmataH // 235 // ( 14 ) prANu sAdhAraNa zarIravALo thAya e enuM sAdhAraNanAmakarma samajavuM. (15) kAInA asthi, dAna, jIbha, kAna Adi asthira thAya (meLA paDe) e enuM asthiranAmakarma samajavuM. ra3ra. (16) nAbhinI heThaLano bhAga-caraNa Adi azubha hoya e prANunuM azubha nAmakarma samajavuM. ( 17 ) upakAra karatAM chatAM paNa koI ApaNane cAhe nahiM te samajavuM ke e ApaNuM durbhAganAmakarma. 232. A saMbaMdhamAM "prajJApanAvRttimAM paNa sthAna che. eka mANasa koIpara upakAra nathI karato chatAM paNa subhaganAmakarmanA udayathI ghaNAone priya thaI paDe che. bIje vaLI upakAra kare che chatAM durbhAgyanAma karmanA udayathI koIne gamato nathI. vaLI eka mANasane subhaganAma karmano udaya hoya chatAM e amuka mANasane arUcikara lAge temAM deSa sAmAvALAne sama javo. jemake tIrthakara prabhu jevAnAM vacana abhavyane rUcikara thatA nathI temAM doSa konA ? e amone ja. 233-234. (18) prANI duSTa-aniTa-svaravALo thAya e duHsvaranAmakarma. (19) yukata bolanAranA vacana paNa svIkRta na thAya emAM enuM anAdeyanAmakama ja kAraNabhUta samajavuM. 235. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] nAmakarmanI aThyAvIza pratyekaprakRtiona prayojana / (537) ayazo'kIrtibhAgjIvo'yazonAmodayAt bhavet / trasasthAvaradazake evamukte svarUpataH // 236 // parAghAtodayAt prANI pareSAM balinAmapi / syAt duddharSaH saducchvAsalabdhizcocchvAsanAmataH // 237 // yataH svayamanuSNo'pi bhavatyuSNaprakAzakRt / tadAtapanAmakarma ravibimbamivAGginAm // 238 // uSNasparzodayAduSNasyAgneryA tu prkaashitaa| na hyAtapAtsA kintu syAttAhaglohitavarNataH // 239 // tadudyotanAmakarma yato'nuSNaprakAzakRt / bhavati prANinAmaMgaM khadyotajyotirAdivat // 240 // ratnauSadhyAdayo'pyevamudyotanAmakarmaNA / dyotante munidevAzca vihitottrvaikriyaaH|| 241 // (20) 255ya ane 2554ti 5 thAya se prANInu ayazanamarbha saman. (se pramANe 'sa' mAhiza, mane ' sthA12' mA 60 nAma bhanu prayAsana ). 236. have "parAghAta Adi ATha nAma karmonA projana viSe. (21) eka prANunI sAme bIjA baLavaMta prANIo paNa ubhA na rahI zake e enuM parAghAtanAmakarma samajavuM. (22 ) eka mANasane uttama ucchavAsa hoya e enA uchavAsanAmakarmane lIdhe.237 (23) prANI pite anuSya chatAM sAmAne sUryabiMbanI peThe uSNa prakAzavALe lAge e enuM AtApanAmakarma samajavuM. 238. (agnimAM je uSNa prakAza che te tevA prakAranA rakta varNane lIdhe che. AtApanAmakarmane sIdhe cha memana sabhAbu.) 238. (24) prANI pite anuSNa chatAM enuM aMga pataMgIAnI tinI jema prakAza karatuM hoya to te udyotanAmakarmano udaya samaja. 240 ( ratna, auSadhio ane uttarakriya karanArA munio tathA devatAo udyotavaMta hoya che-me mA nAma bharnu pariNAma 7.) 241. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 538) lokprkaash| [ sarga 1. yato vapurnAtiguru nAtilaghvaginAM bhavet / nAmakarmAgurulaghu taduktaM yuktikovidaiH // 242 // tadbhavettIrthakRnnAma yatastrijagato'pi hiN| arcanIyo bhavatyaGgI prAtihAryAdyalaMkRtaH // 243 / / tadvizateH sthAnakAnAmArAdhanAnnikAcyate / bhave tRtIye nRgatAveva samyaktvazAlinA // 244 // udayazca bhavatyasya kevalotpattyanantaram / vedyate caitadaglAnyA dharmopadezanAdibhiH // 245 // yathAsthAne niyamanaM kuryAnnirmANanAma tu / aMgopAMgAnAM gRhAdikASTAnAmiva vArdhakiH / / 246 / / pratijihvAdinA svIyAvayavenopahanyate / yataH zarIrI tadupaghAtanAma prakIrtitam // 247 / / bhavedAnalAbhabhogopabhogavIryavighnakRt / antarAyaM paMcavidhaM kozAdhyakSasamaM hyadaH // 248 // (25) prANInuM zarIra ati bhAre na hoya tema ati haLavuM paNa na hoya e enuM mazu38ghunAmabha samanyu. 242. 26. eka prANa prAtihArya vagerethI zobhAyamAna ane traNe jagatamAM pUjanIka thAya emAM tIrthakara nAmakarma hetubhUta samajavuM. 243. (samyakatvavAna prANa trIje bhave manuSyanA bhavamAM ja rahIne vIsthAnakanA ArAdhanavaDe tIrthakara nAmakarma bAMdhe che. ene udaya kevaLajJAnanI utpatti pachI thAya che. ane e pUrNa GIRthIdhIpazavagere mApavAthI vahAya che.).244-245. 27. sutAra ghara vigerenA kASTone yathA sthAne goThavI Ape che tema je karma prANunA aMgopAMgone yathAyogyapaNe goThavI Ape che e nirmANanAmakarma. 246. 28. jene lIdhe prANunA jinhA Adi pratyeka avayavone upaghAta thAya e upaghAta nAbhabha. 247. A pramANe nAmakarmanI aThayAvIza pratyeka prakRtinuM prayojana samajAvyuM. e pramANe (sAtamAM) nAmakarma viSe vivecana saMpUrNa have AThamA ane chellA attarAyakarma viSe. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] AThamuM ane chellu * antarAya' karma / (539) yathA ditsAvapi nRpe na prApnoti dhanaM janaH / prAtikUlyaM gate kozAdhyakSe kenApi hetunA // 249 // api jAnan dAnaphalaM vitte pAtre ca satyapi / tathA dAtuM na zaknoti dAnAntarAyavinitaH // 250 // yugmam // tathaivopAyavijJo'pi kRtayatno'pi nAsumAn / hetoH kuto'pi prApnoti lAbha lAbhAntarAyataH // 251 / / bhogopabhogau prAptAvapyaGgI bhoktuM na zaknuyAt / bhogopabhogAntarAyavinito mammaNAdivat // 252 // iSTAniSTavastulabdhiparihArAdiSUdyamam / zakto'pi kartuM taM kartuM neSThe vIryAntarAyataH // 253 // jJAnAnAM ca jJAninAM ca gurvAdInAM tathaiva ca / jJAnopakaraNAnAM cAzAtanAdveSamatsaraiH // 254 // (1) haanaant2|y, (2) sAmAntarAya, (3) sogAntarAya, (4) apAntarAya bhane (5) pAryAntarAya--2mAma pAya prA2nu mantazaya cha. 2. 2 ( na) azAdhyakSa-11nanecha. 248. jevI rIte eka rAjAnI to IcchA dhana ApavAnI hoya paNa eno kozAdhyakSa keI kAraNasara pratikuLa thAya tethI mANasane dhana maLe nahi; tema dAnanuM phaLa jANanAre manuSya, dravya ane pAtrane vega hoya chatAM, dAnAntarAya karma naDavAthI dAna daI zakato - 249-250. eja pramANe vaLI upAyavijJa mANasa prayatna karatAM chatAM kaI kAraNasara lAbha meLavI zake nahiM e enA lAbhAntarAya kamane udaya samaja. 251. bhega ane upaga pAse paDyAM hoya chatAM mammaNazeThanI peThe, prANa e bhegavI zake nahiM e enAM bhegAntarAya ane upabhogAntarAya karmonA udayane lIdhe samajavuM. 2pa2. vaLI Icha vastunI prApti ane aniSTa vastunA parihArane arthe yatna karavAnuM sAmarthya hoya chatAM paNa prANuM e karI zakatuM nathI-tyAM enA vIryAntarAya karmane udaya samajavo. 253. e pramANe antarAya karma viSe vivecana karyuM. jJAnanI, jJAnIonI. gurU vagerenI, temaja jJAnanA upakaraNanI AzAtanA, dveSa ane Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (540) lokaprakAza / [ sarga 10 nindopaghAtAntarAyaiH pratyanIkatvanihnavaiH / banAtyAvaraNakarma jJAnadarzanayorbhavI // 255 // yugmam // gurvAdibhaktikaruNAkaSAyavijayAdibhiH / badhnAti karma sAtAkhyaM dAtA saddharmadAyayuk / / 256 // gurvAdibhaktivikalaH kaSAyakaluSAzayaH / asAtAvedanIyaM ca badhnAti kRpaNo'sumAn // 257 // unmArgadezako mArgApalApI sAdhunindakaH / badhnAti darzanamohaM devAdidravyabhakSakaH // 258 // kaSAyahAsyaviSayAdibhirbadhnAti dehabhRt / kaSAyanokaSAyAkhyaM karma cAritramohakam // 259 // nibadhnAti nArakAyumaMhArambhaparigrahaH / tiryagAyuH zalyayukto dhUrttazca janavaMcakaH // 260 // narAyurmadhyamaguNa: prakRtyAlpakaSAyakaH / dAnAdau rucimAn jIvo badhnAti saralAzayaH // 261 // matsara karavAthI, niMdA karavAthI, upaghAta karavAthI, antarAya karavAthI, tathA nihvANuM karavAthI prANI jJAnAvaraNIya tathA darzanAvaraNaya karma bAMdhe che. 254-255. gurU tarapha bhaktibhAvane lIdhe, dayAne lIdhe, tathA kaSAyono parAjaya karavAne lIdhe, daDhadhamI dAtA purUSa je karma bAMdhe che e sAtAvedanIya kAma. 256. gurUnI bhakti kare nahi, ane kaSAyabharcA vicAromAM lIna rahe e prANI je karma bAMdhe e asAtavedanaya karma. 257. ubhAgano upadezaka, samAgane lepanAro. sAdhunI nindA karanAra ane devadravyanuM bhakSaNa karanAre je karma bAMdhe e danamehanIya karma. 258. kaSAya, hAsya ane viSaya Adi vaDe prANu je karma bAMdhe e kaSAyanekaSAyanAmanuM cAritramehanIya karma samajavuM. 259. maheoTA maheTA AraMbha karanAro ane parigrahavALe purUSa narakanuM Ayu bAMdhe che. zayayuta, navaMya dhUta mANusa tiyayanu mAyuSya madhi cha. 260. jenAmAM sAdhAraNa guNa hoya, prakRtithIja ochA kaSAya hoya, ane jene dAnA, dikane viSe prema upajatuM hoya evA saraLasvabhAvI prANI manuSyanuM Ayu bAMdhe che. 261. Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka AThe karmono utkRSTa ane jaghanya sthitikALa / (541) caturthAdiguNasthAnavartino'kAmanirjarAH / jIvA badhnanti devAyustathA bAlatapasvinaH // 262 // guNaprekSI tyktmdo'dhyynaadhyaapnodytH| uccaM gotramarhadAdibhakto nIcamato'nyathA // 263 / / agauravazca saralaH zubhaM nAmAnyathAzubham / badhnAti hiMsako vighnamahatpUjAdivighnakRt // 264 // sthitirutkarSato jJAnadarzanAvaraNIyayoH / vedanIyasya ca triMzadambhodhikoTikoTayaH / / 265 // mohanIyasya cAbdhInAM saptatiH koTikoTayaH / AyuSaH sthitirutkarSAtrayastriMzatpayodhayaH // 266 // abAdhAkAlarahitA proktaissaayurgurusthitiH| tadyukteyaM pUrvakoTItArtIyIkalavAdhikA / / 267 // . gotranAmno: sAmbudhAnAM viMzatiH koTikoTayaH / sthitijyeSTAntarAyasya syAt jJAnAvaraNIyavat // 268 // cothA ke ethI uparanA guNasthAnamAM vartatA, niSkAmanirjarAvALA tema ja bALa tapasvIo devanuM Ayu bAMdhe che. ra62. guNajJa, nirahaMkArI, satata abhyAsa ane adhyApaka ahaM bhakta ucaca getra bAMdhe che. thI viparita vattanavANI nIyagAnamAMdhecha.263. heTAI vinAne sarala prANa zubhanAmakarma bAMdhe che. ethI virUddha hoya e azubhanAmaurbhmaaNdhech.prbhunii pUla vageremA vina 42nAza satarAyamAMdhe cha. 264. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane vedanIya karmanI utkRSTa sthiti trIza koTAkoTa sAgashepbhnii cha. 265. mohanIyakarmanI sthiti utkarSata: zIttera kaTokaTI sAgaropamanI che. ane AyukamanI GTa tatrIzasAgarApabhanI cha.266. AyukarmanI, e utkRSTa sthiti kahIte "abAdhAkALa" vinAnI samajavI. abAdhAkALa bhe gaNIe to te e karatAM "eka tRtIyAMza pUrva koTI adhika che. ra67. gotrakarma ane nAmakarmanI utkRSTa sthiti vIza kaTokaTI sAgaropamanI che. ane antarAyakarmanI utkRSTa sthiti jJAnAvaraNIya karma jeTalI che. 268. Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (542) lokaprakAza / [ sarga 1. sthitirjaghanyato jJAnadarzanAvaraNIyayoH / antarmuhUrtapramitA tatvavidbhinirUpitA // 269 // kaSAyapratyayabandhamAzrityAlpIyasI sthitiH / syAt dvAdazamuhUrttAtmA vedanIyasya karmaNaH // 270 // upazAntakSINamohAdikAnAM tvakaSAyiNAm / yogaikahetubaddhasya vedyasya dvau kSaNau sthitiH // 271 // sthitirladhvyantarmuhUrta mohanIyasya karmaNaH / AyuSaH kSullakabhavapramitA sA prakIrtitA // 272 // aSTASTau ca muhartAni gotranAmnIlaghuH sthitiH / antarmuhUrttapramitA sAntarAyasya karmaNaH // 273 // yAvatkAlamanudayo baddhasya yasya karmaNaH / tAvAnabAdhAkAlo'sya sa jaghanyetaro dvidhA / / 274 // abAdhAkAla utkRSTastrayo'bdAnAM sahasrakAH / zrAdyakarmatraye suSTu nirdiSTo dRSTaviSTapaiH // 275 // vaLI jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmonI jaghanya sthiti antarmuhUrta pramANa che ema tatvanA jANakAroe kahyuM che. ra69 kaSAyapratyayabaMdhane AzrIne vedanIyakarmanI jaghanya sthiti bAra muhUrtanI che. ra70. ___5itamAha' mane kSAzubhAi' bagere 54pAya guNasthAnomAM, mAtra yoga tuthI vidhelA vedanIya karmanI sthiti e samayanI che. ra71. mehanIyakarmanI jaghanya sthiti antarmuhUrtanI che. AyukarmanI jaghanya sthiti sulaka bhavareTIche. 272. gotrakarmanI ane nAmakarmanI jaghanya sthiti ATha ATha muhurtanI che. antarAyakanI jaghanya sthiti eka antarmuhUrtanI che. ra73. je karma bAMdhyuM hoya eno jeTalA kALasudhI anudaya hoya teTalo kALa, e karmane abAdhAkALa kahevAya. enA vaLI utkRSTa ane jaghanya-ema be bheda che. 274. pahelA traNa karmane abAdhAkALa utkarSataH traNa hajAra varSano kahyo che. mehanIya karmane Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] abAdhAkALa ' ane karmanA 'niSeka' nI vyAkhyA / (543) saptavarSasahasrANi mohanIyasya karmaNaH / pUrvakoTayAstRtIyoMza: sa bhavatyAyuSo guruH / / 276 // gotranAmnoH karmaNostu dve dve so'bdasahasrake / trINyevAbdasahasrANi so'ntarAyasya karmaNaH // 277 // vizeSakam // jaghanyatastvabAdhAddhA sarveSAmapi karmaNAm / antarmuhUrtapramitA kathitA tatvavedibhiH // 278 // abAdhAkAlahInAyAM yathAsvaM karmaNAM sthitau / bhavetkarmaniSekastat paribhogAya dehinAm // 279 // karmaNAM dalikaM yatra prathame samaye bahu / / dvitIyasamaye hInaM tato hInataraM kramAt // 280 // evaM yA karmadalikaracanA kriyate'GgibhiH / vedanArthamasau karmaniSeka iti kIrtyate // 281 // yugmam / / karmANyamUni pratyeka prANinAmakhilAnyapi / bhave'nAdau tiSTatAM syuranAdIni pravAhataH / / 282 / / svabhAvato'karmakANAM jIvAnAM prathamaM yadi / saMyogaH karmaNAmaMgIkriyate samaye kvacit // 283 // sAta hajAra varSane, Ayukarmano eka tRtIyAMza pUrvakATIno, gotra ane nAma kamano babbe hajAra varSane ane antarAyakarmane traNa hajAra varSano kahyo che. ra75-277. - sarve-AThe karmono jaghanya abAdhAkALa eka antarmuhUrtapramANa che-ema tatvavettAoseddhuNch. 278. pratyeka karmanI abAdhAkALarahita sthitimAM te te karmano niSeka (nirjarA ) thAya che te prANuone paribhegane arthe che. ra79. niSeka eTale zuM ? karmanAM daLa je pahelA samayamAM vadhAre hoya, te bIjA samayamAM ethI ocho thAya ane ema anakame AchAMochAM thatAM jAya--evI rIte karmanAM daLanI zyanA prAImA yehA bhATe 42 te niSa' upAya che. 280-281. A anAdi saMsAramAM rahetA dareka prANIne A sarva karmo anAdi kALathI ja cAlyAM mAye cha. 282. Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (544) lokaprakAza / [sarga 10 tadA karmakSayaM kRtvA siddhAnAmapi dehinAm / punaH kadAcitsamaye karmayogaH prasajyate // 284 // yugmam / / vizleSastu bhavejIvAdanAditve'pi karmaNAm / jJAnAdibhiH pAvakAyairupalasyeva kAMcanAt // 285 // nanvevamantarAyANAM paMcAnAM mUlataH kssye| saMjAte kiM dadAtyarhan satataM labhate ca kim // 286 // bhuGkte kimpabhukta vA vIrya kiMvA pravartayeta / na cetkicittadA teSAM vighnAnAM kiM kSaya phalam // 287 // yugmam // atrocyate'rhataH kSINaniHzeSaghAtikarmaNaH / guNaH prAdurbhavatyeSo'ntarAyANAM kSaye yataH // 288 / / dadato labhamAnasya bhuMjato vopabhuMjataH / vIryaM prayuMjato vAsya nAntarAyo bhavetvacit // 289 // dAnalAbhAdikaM tvasya na sambhavati sarvadA / tattatkAraNasAmayyAM satyAM bhavati nAnyathA // 290 // je ema svIkArIe ke A "svabhAvata: akarmaka jIvAne amaka vakhate kamano pahelo saMga thayela che, to pachI kamano kSaya karIne siddha thayelA prANIone paNa puna: payit bhne| yo thaze sema 2vA // 27 57. 283--284. vaLI karma anAdi chatAM paNa, jJAnAdika vaDe jIvathI chuTAM paDe che; jema agni Ada vaDe suvarNathI patthara chuTo paDe che tema. 285. ahiM kaI evI zaMkA upasthita kare ke-AvI rIte pAMce antarAyakarmano mULathI kSaya thAya che tyAre, ahaMtu prabhu zuM (dAna) Ape che? kaye lAbha meLave che? zA bhegepabhoga bhogave che? ane zuM vIrya pherave che? jo emAMnuM kaMipaNa thatuM na hoya to pachI antarAya karmanA kSayathA // zu? 286-287. e zaMkAnA samAdhAnamAM kahevAnuM ke -ahatuprabhunA sarva ghAtikame kSINa thayelA hoya che eTale pachI tyAre A antarAya karma paNa kSINa thayuM ke turata emanAmAM evA guNa utpanna thAya che ke dAna detAM, lAbha meLavatAM, bhogapabhega mANatAM ane vIrya pheravatAM emane kyAMya paNa antarAya thato nathI. vaLI emane dAna lAbha Adi kaMI haMmezAM saMbhavatA nathI kAraNa ke e to te te prakAranI sAmagrIno sadabhAva hoya teja thAya che, te zivAya thatA nathI. 288-280. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (545) dravyaloka ] jIvanI 'puNyaprakRtio' ane 'pApaprakRtio' nAM nAma / nRdevagatyAnupUvyau~ jAtiH paMcendriyasya ca / uccairgotraM sAtavedyaM dehA: paMca puroditAH // 291 // aMgopAMgatrayaM saMhananaM saMsthAnamAdimam / varNagandharasasparzAH zreSTA aguruladhvapi // 292 // parAghAtamathocchvAsamAtapodyotanAmanI / nRdevatiryagAyUMSi nirmANaM sannabhogatiH // 293 // tathaiva trasadazakaM tIrthakRnnAmakarma ca / dvicatvAriMzadityevaM puNyaprakRtayo matAH // 294 // kalApakam // __ bhedA: paMca nava jJAnadarzanAvaraNIyayoH / nIcairgotraM ca mithyAtvamasAtavedanIyakam // 295 // narakasyAnupUrvI ca gatirAyuriti trayam / tiryaggatyAnupUvyauM ca kaSAyA: paMcaviMzatiH // 296 // jIvanI beMtAlIza puNya prakRtio che te nIce pramANe - manuSyati, pati, manupyamAnupUvI', hevayAnupUvI', pathendriyatva, 2tra, saataavedanIyatva, pUrvokata pAMca deha, traNa aMgopAMga. paheluM saMghayaNa, paheluM saMsthAna, zreSTha varNa- gaMdha-rasa--sparza, agurulaghu zarIra, parAghAtatva, zreSTha uzvAsa, AtapanAmakama, udyotanAmabh, manuSyanu--hevanu - sane tirtha yanu AyuSya, nibhANa, saviDAyojati, s-maa12--pryaapta pratyeka-sthira-zubha-subhaga-susvara-Ade--ane yaza-nAmakarma temaja tIrthakaranAma . 282.-284. jIvanI khyAzI pApaprakRti kahI che te nIce pramANe - pAMca jAtanuM jJAnAvaraNIya karma, navaprakAranuM darzanAvaraNIyakama, nIca gotra, mithyAtva, asAtavedanIyatva, narakanI gati, narakanI AnupUrvI, narakanuM AyuSya, tiryaMcanI gati, tiryaMcanI AnupUvIM, pacIza kaSAya, ekendriya-beIndriya-treIndriya-caurindriyanI jAti, asavihAgati, avakRSTa varNAdika, upaghAta nAmakarma, pahelA zivAyanA ( pAMca ) sasthAnI ane ( pAya) saMghaya, sthA12--sukSbha--255ta-sAdhAraNa---masthi2-zula-- Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 546 ) lokaprakAza / ekadvitricaturakSajAtayo'sannabhogatiH / prazastAzca varNAdyAstathopaghAtanAma ca // 297 anAdyAni paMca saMsthAnAni saMhananAni ca / tathA sthAvaradazakamantarAyANi paMca ca // 298 // uktA izItirityetAH pApaprakRtayo jinaiH / na bhUyAn vistarazcAtra kriyate vistRterbhiyA // 299 // kulakam // eteSu karmasvaSTAsu bhavatyAdyaM catuSTayam / ghAtisaMjJaM jIvasaktajJAnAdiguNaghAtakRt // 300 // anyaM catuSTayaM ca syAt bhavopagrAhisaMjJakam / chadmasthAnAM tathA sarvavidAmapyetadAbhavam // 309 // pArAvArAnukArAditi jinasamayAt bhUrisArAdapArAt uccityaccitya muktA iva navasuSamAyuktipaMktIranekAH / klRptA jIvasvarUpaprakaraNaracanA yorumuktAvalIva sotkaMThaM kaMThapIThe kuruta kRtadhiyastAM cidudbodhasiddhayai // 302 // [ sarga 10 du:svara--6 ga--anAdeya-ane apayaza eTalAM maLIne daza nAma karma, tathA pAMca antarAya urbha 28-5--288. ahu vistAra thaI jAya mATe ame vizeSa na kahetAM ATalu ja kahyuM che. A karma kahyAM emAM prathamanAM cAra ghAti' kahevAya che kemake ee jIvanAM jJAna yahi gulAno ghAta 12nAroM che. 300. khIjAM cAra che te ' bhaveApagrAhi ' kahevAya che. kemake e chadmasthAne temaja sarva jJAne yA lavaparyanta hoya che. 301. e pramANe jinezvaranA, apAra--sArayukata--samudrasamAna siddhAntamAMthI aneka navIna-- suSama yukitaone mukatAphaLAnI jema vINIvINIne A jIvasvarUpanA prakaraNanI racanArUpa mALA taiyAra karI che. ene buddhimAna purUSA, jJAnanA prakAzanI siddhine mATe, utkaMThA sahita kane viSe dhAraNa 4. 302. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaloka ] jIvAstikAya prakaraNanI samApti / (547) vizvAzcaryadakIrtakIrtivijayazrIvAcakendrAtiSa__ drAjazrItanayo'taniSTa vinayaH shriitejpaalaatmjH| kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame sargoyaM dazamaH sudhArasasamaH pUrNaH sukhenAsamaH // 303 // iti dazamaH srgH| jemanI kIrti sAMbhaLIne akhila vizva AzcaryamAM lIna thaI gayuM che evA zrImada kIrti vijaya upAdhyAyanA ziSya, ane mAtA-rAjazrI tathA pitA tejapALanA suputra zrIvinayavijayajIe traNa jagatanA tatvane dIpakanI jema prakAzita karanAra je kAvyagraMtha race che tene A sudhArasapUrNa dazama sarga nirvine pUrNa thaye. 303. dazama sarga samApta. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha ekAdazaH sargaH / pudgalAnAmastikAyamatha kiMcittanomyaham / guruzrIkIrtivijayaprasAdaprAptadhIdhanaH // 1 // dravyakSetrakAlabhAvaguNaireSo'pi paMcadhA / anantadravyarUpo'sau dravyatastatra varNitaH // 2 // loka evAsya sadbhAvAt kSetrato lokasaMmitaH / kAlataH zAzvato varNAdibhiryuktazca bhAvataH // 3 // guNato grahaNaguNo yato dravyeSu SaTsvapi / bhavet grahaNamasyaiva na pareSAM kadAcana // 4 // bhedAzcatvAra eteSAM prajJaptAH paramezvaraiH / skandhA dezAH pradezAzca paramANava eva ca // 5 // sarga abhyArabho. zrImAna kIrtivijya gurUdevanI kRpAthI buddhimAna thayele huM have pagalAstikAyanuM kaMika svarUpa kahuM chuM. 1. sanA ( purAvAstiyana ) 57 (pAstiyanI ) ( 1 ) dravyana vana, ( 2 ) kSetrane dhana, ( 3 ) ne bane, ( 4 ) bhAvane sane ane (5) guNane sadhane pAMca prasAra thAya che. 2. pahelo prakAra: te anantadravyarUpa che. bIje prakAra: te lokapramANa che. kAraNa ke eno sadabhAva-hayAti lokamAM ja che. trIje prakAra: te zAzvata che. je prakAra: e varNa AdithI yukta che. pAMca prakAra: enAmAM grahaNaguNa che-e grahaNaguNavALo che; kemake cha dravyomAM enuM ja grahaNa karAya che, bIjA koInuM kadi paNa grahaNa karAtuM nathI. 3-4. samAnA, nAvAne yAra se 4aa cha. tamA pramANe: (1) 245, (2) deza, ( 3 ) pradeza mane ( 4 ) 52bhAya. 5. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka pudagalAstikAya / paramANu vagerenuM svarUpa / (549) anantabhedAH skandhAH syuH kecana dvipradezakAH / tripradezAdayaH saMkhyAsaMkhyAnantapradezakAH // 6 // sUkSmasthUlapariNAmAH syuH pratyekamanantakAH / ekakSaNAdyasaMkhyeyakAlAntasthitizAlinaH // 7 // dvipradezAdiko'nantapradezAnto vivakSitaH / skandhasambaddho vibhAgaH sa bhavet dezasaMjJakaH // 8 // nirvibhAjyo vibhAgo yaH skandhasaMbaddha eva hi / paramANupramANo'sau pradeza iti kIrtitaH // 9 // kAryakAraNarUpAH syuddhipradezAdayo yathA / dvipradezo dvayoraNvoH kArya tryaNukakAraNam // 10 // paramANustvapradezaH pratyakSo jJAnacakSuSAm / kAryAnumeyo'kAryazca bhavetkAraNameva saH // 11 // yadAhuH-kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANaH / ekarasavarNagandho dvisparza: kAryaliMgazca // 12 // skaMdhanA vaLI aneka bheda che. keTalAkane be pradeza che, keTalAkane traNa pradeza che, keTalAkane vadhatA vadhatA saMkhyAta sudhI pradeza che, keTalAkane asaMkhya pradeza che ane keTalAkane vaLI ananta prsh| cha. 1. vaLI emAMnA pratyeka ananta che, sUma ane sthUla pariNAmavALA che. ane sthiti, kaikoInI eka kSaNanI hAya che, ane koIkoInI ethI vadhatI vadhatI te cheka asaMkhyakALa sudhAnI cha. 7. be pradezathI te cheka anantapradeza sudhIne skabaddha vibhAga-enuM nAma "deza . 8. avibhAjya ane mAtra skabaddha-evo je paramANapramANa vibhAga-enuM nAma 'pradeza'.. upara dvidezI vagere je skandha kahyA che te kAryarUpa paNa che ane ( kenA) kAraNarUpa paNa che. jemake "ddhipradezI ( dha ) be paramANuonuM kArya che tema traNa paramANuonuM / 255 54 cha. 10. paramANu apradeza che ane phakta jJAnacakSune ja gocara che. vaLI e kAryAnameya che. (pota) dhana Arya nathI; le nA raNabhUta tAche. 11. ( anyatra ) | che:-matya 1265354 52mA cha. ye (52mA) nitya cha, sUkSma Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 550) lokprkaash| [sarga 11 tatrApi zItoSNasnigdharUkSeSu drau caturvavirodhinau / sparzI syAtAM paramANuSvapare na kathaMcana // 13 // tthaahuH| paramANavAdInAmasaMkhyAtapradezakaskandhaparyantAnAM keSAM. cidanantaprAdezikAnAmapi skandhAnAM tathA ekapradezAvagADhAnAM yAvatsaM. khyAtapradezAvagADhAnAM zItoSNasnigdharUkSarUpAzcatvAra eva sparzA iti prajJApanAvRtau // ___dravya kSetrakAlabhAvaiH paramANuzcaturvidhaH / dravyato'NuH pudgalANuzcaturlakSaNa eva saH // 14 // avAhyo'grAhya evAsAvabhedyo'cchedya eva ca / kSetrANustvabhrapradezazcaturlakSaNa eva saH // 15 // apradezo'vibhAgazcAmadhyo'nardha iti smRtaH / kAlANuH samayAkhyaH syAccatulakSaNa eva saH // 16 // varNagandharasasparzarahitazcAtha bhAvataH / dravyANureva varNAdibhAvaprAdhAnyato mataH // 17 // che tathA ekarasavALo, ekavavALo ane eka gadhavALe che je ke ene sparza be che. vaLI e kAryanA liMgarUpa eTale ke kAnameya che. 12. ene be sparze kahyA che. zIta-uNa-snigdha ane rUkSa-e cAramAMnA paraspara-avi2.dhii sevA 24 me, sabhAvA; bhI nahi. 13. zrI pannavaNusUtranI vRttimAM kahyuM che ke: - asaMkhya pradeza. akabdha sudhInA paramANuo vagerene; tathA keTalAka ane pradezI skandhone temaja eka pradezanA avagAhavALAthI mAMDIne te cheka saMkhyAta pradezanA avagAha vALAone zIta, uSNa, snigdha ane rUkSa-ema cAra ja sparza hoya che. dravya, kSetra, anemA mayAranesana, 52mAna yA2 pradhA2 pAkhyA cha. (1) dravyane laIne paTele je (pahele ) bheda eTale ke dravyANu-enA cAra lakSaNuM che: avAdha, agrAhya, abhedya ane adya. (2) abrapradezarUpa kSetrANunA paNa cAra lakSaNa che: apradeza, avibhAgI, amadhya ane anagha. (3) samayAkhya kALagunA paNa cAra lakSaNa che. 14-16. bhAvane laIne paDele, paramANune cotho prakAra bhAvaaNu. enAM lakSaNa: varNarahitapaNuM, gaMdharahitapaNuM, rasarahitapaNuM ane parahitapaNuM. vaNAdika bhAvanI pradhAnatAne laIne Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] pudgalonA daza prakAranA pariNAma / ( 551 / bhAvANurathavA sarvajaghanyazyAmatAdikam / iha prayojanaM dravyaparamANubhireva hi // 18 // iti bhagavatIzataka 20 uddeza 5 // sa nityAnityarUpaH syAt dravyaparyAyabhedataH / tatra ca dravyato nityaH paramANoranAzataH // 19 // paryAyatastvanityo'sau yato varNAdiparyavAH / / nazyantyeke bhavantyanye visrasAdiprabhAvataH // 20 // asya zAzvatabhAvena kecit paryavanityatAm / manyante tadasadyasmAt paMcamAMge sphuTaM zrutam // 21 // paramANapuggaleNaM bhaMte sAsae zrasAsae / goyama sitha sAsae sitha asAsae // se keNatuNaM bhaMta evaM buJcati / gozrama davvaThThayAe sAsae pajjavaThThayAe asAsae / iti / / pudgalAnAM davidhaH pariNAmo'tha kathyate / bandhanAkhyo gatinAmA saMsthAnAkhyastathA paraH // 22 // dravya-ANuja abhimata che. athavA bhAva-ANa eTale sarva mAM jaghanya evuM kyAmatva Adika, ApaNe to ahiM dravya-aNu dravya paramANu ) nI ja vAta che. 17-18. e pramANenI vAta bhagavatIsUtramAM vazamAzatakanA pAMcamAM uddezamAM kahI che. 52mAnA jI leha 5: ( 1 ) ( dravyata: ) nitya; bha 52mA avinAzI cha; (2) (paryAyata:) manitya; vikhasA meTale paDana, yatana, visa vagerenA prasArathI TasA pAhi nAza pAbhe cha bhane manI nyAye olton ( Gtpanna ) thAya che. 18-20. paramANu zAzvata che mATe (enA) paryAya ninya hovA joIe evuM keTalAkanuM kahevuM che. paNa e kharuM nathI. kAraNake pAMcamAM aMgamAM nIce pramANe cA pATha che. 21- he bhagavaMta, paramANu pudagaLa zAzvata che ke azAzvata? (uttara) he gema, e zAzvata paNa che ane azAzvata paNa che; dravyanI apekSAe dravyalekhe zAzvata che ane paryAya le che ane zAzvata che. have pudagaLAne daza prakArane pariNAma che. tenAM nAma kahu chuM: (1) baMdhana, Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (552) lokaprakAza / [ sarga 11 bhedAkhyaH pariNAmaH syAt vrnngndhrsaabhidhaaH| sparzo'gurulaghuH zabdaH pariNAmA dazetyamI // 23 // syAdvisrasAprayogAbhyAM bandhaH paudgaliko dvidhA / tatra yo visrasAbandhaH so'pi trividha iSyate // 24 // bandhanapratyaya: pAtrapratyayaH prinnaamjH|| bandhanapratyayastatra skandheSu dvayaNukAdiSu // 25 // bhaveddhi dvayaNukAdInAM vimAtrasnaigdhyaraukSyataH / mithobandho'saMkhyakAlamutkarSAtsamayo'nyathA // 26 // ydaahuH| samaniddhayAe bandho na hoi samalukhkhayAe vi na hoi / vemAyaniddhalukhkhattaNeNa bandhA u khaMdhANaM // 27 // viSamamAtrAnirUpaNArthaM cocyate / niddhassa niddheNa duyAhieNa / lukhkhassa lukhkheNa duyAhieNa / niddhassa lukhkheNa uveti baMdho / jahannavajjo visamo samo vA // 28 // jIrNamadyaguDAdInAM bhAjane styAnatA tu yA / sa pAtrapratyaya: saMkhyakAlo vAntarmuhartikaH // 29 // ( 2 ) ti, ( 3 ) saMsthAna, ( 4 ) leha, (5) vANu, ( ) , (7) 2sa, ( 8 )25za, (8) bhagu3sadhu mana (10)za. 22-23. emAM vaLI ' baMdha nA be bheda che: (1) vizvasAbaMdha ane pragabaMdha. A vizvasA baMdhanA vaLI traNa upabheda che: baMdhanapratyaya, pAtrapratyaya ane pariNAmaja. baMdhanapratyaya (vizvasAbaMdha) krayANukAdika skadhAmAM hoya che. vaLI viSama mAtrAe snigdhatA ane kSatA hoya to kaMyAkAdikane paraspara saMbaMdha thAya che. ane te utkRSTata: asaMkhyakALane, ane dhanyata: mesabhayana. 24-26. kahyuM che ke nizvapaNAnI ke rUkSapaNAnI sama mAtrA hoya to baMdha na thAya; * baMdha' thavA mATe to snigdhatA ane rUkSatAnI viSama mAtrA joIe. ra7. viSamamAtrAnA nirUpaNa mATe ema kahe che ke -snigdha snigdhanI ke lukhe lukhAnI, sama ka viSama mAtrA ( eka bIjAthI) be vadhAre hoya to ja * baMdha' thAya che. jyAre snigdha ane lakhAnI, jaghanyane varajIne sama ke viSama mAtrA hoya te badha" thAya che. 28. eTaluM badhapratyaya viSe kahyA pachI have pAtra pratyaya viSe kahevAnuM ke vAsaNanI aMdara Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] e dazamAMnA pahelA prakAra 'bandhapariNAma' viSe / (553) pariNAmapratyayastu so'bhrAdInAmanekadhA / jaghanyazcaikasamayaM SaNmAsAn parama: puna: // 30 // iti vistrasAbandhaH // atha prayogabandho yaH sa caiSAM syAccaturvidhaH / bAlApanazcAlInazca zArIratatprayogako // 31 // tRNakASThAdibhArANAM rajjuvetralatAdibhiH / saMkhyakAlAntarmuhUtrtI bandha bAlApanAbhidhaH // 32 // caturdhA lInabandhastu prathama: zleSaNAbhidhaH / samuccayoccayo bandhau turyaH saMhananAbhidhaH // 33 // yaH kuDayakuhimastambhaghaTakASTAdivastuSu / mudhAmRtpaMkalAkSAyairbandhaH sa zleSaNAbhidhaH // 34 // taTAkadIrghikAvaprastUpadevakulAdiSu / bandhaH sudhAdibhiryaH syAt bahUnAM sa samuccayaH // 35 // jIrNa madha athavA goLa vagerenuM tyAnapaNuM rahe che e pAtrapratyayavisasAbaMdha kahevAya. enI sthiti saMkhyAtakALanI ke antarmuhUrtanI che. 29 - have trIje pariNAmapratyaya. megha vagereno "baMdha' pariNAmapratyaya ( visasAbaMdha) che. e aneka prakAranuM che. eno sthitikALa jaghanya ekasamaya, ane utkRSTa cha mAsa che. 30. e pramANe pugaLanA "vizvasAbaMdha" nuM svarUpa thayuM. have enA bIjA prakAra " pragabaMdha' viSe. pugaNAnA prayoga yA prAranA che. ( 1 ) mAtApana, ( 2 ) mAsIna, ( 3 ) zArI2 ane ( 4 ) zarI2prayoga4. 31. rajaju ke veDhalatA vagerethI tRNa ke kASTanA bhArA bAMdhavA e pahelA AlApanabaMdha". enI utkRSTa sthiti saMkhyAtakALanI che, ane jaghanya sthiti antarmuhUrtanI che. 3ra. - bIje AlInabaMdha. enA vaLI cAra bheda cheH kaleSaNa, samuccaya, uccaya ane yaath| saDanana. 33. hivAsa, 52samadhI, stana, ghaTa, ASTa vagerebhA yunA, bhATI, 54, at vagere mn| baMdha ( arthAtu A vastuo lagAvavI ) e leSaNabaMdha kahevAya. 34. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) sarga 11 rokAza . tRNAvakarakASTAnAM tuSagomayabhasmanAm / uccatvena ca yo bandhaH sa syaaduccysNjnykH|| 36 // dvidhA saMhananAkhyastu dezasarvavibhedataH / tatrAH zaradAMnA roDhavAgi I rU7 | prArabhyAlApanAdeSA jaghanyotkarSataH sthitiH / antarmuhUrtasaMkhyAtakAlau jJeyA vicakSaNaiH // 38 // dvidhA zarIrabandhaH syAdekaH pUrvaprayogajaH / pratyutpannaprayogotthaH paraH so'bhUtapUrvakaH // 39 // tatrAdyo'nyasamudghAte kSiptAnAM dehato bahiH / taijasakArmaNANUnAM punaH saMkocane bhavet // 40 // samudghAtAnnivRttasya paraH kevalinoSTasu / syAt paMcame kSaNe tejaHkArmaNANusamAhRtau // 41 / / vaLI taLAva, vAva, koTa, sUpa, devamaMdira vagerene viSe cuno vagere jhAjhI vastuone baMdha (ekamAMja ghaNI vastuo lagAvavI ) e samuccayabaMdha. 35. khaDa, kacare, lAkaDAM, gamaya ane rakSA vagereno uMcA Dhagale karyo hoya te "uzcayabaMdha'. 36 have ( "AlIna"no) cotho prakAra saMhanana baMdha-enA be bheda che. gADAnA aMgenuM ekatra baMdhana e ekanuM dAnta. kSIramAM pANIne baMdha (pANI bheLavavuM ) e bIjA bhedanuM daSTAnta. 37. "AlApana " baMdhanI jema, cAre prakAranA "AlIna baMdhanI sthiti jaghanya antamuhUnI ane utkRSTa saMkhyAtakALanI che. 38. have puLonA prayogabaMdhane trIje prakAra-je zArIribaMdha-te viSe. enA be bheda che: (1) pUrvaprayogathI utpanna thayela ane (2) utpanna thayelA prayo gamAMthI utpanna thaye-abhUtapUrva. 39. zarIrathakI bahAra prakSepelA taijasa ane kAryaNanA paramANuo anya samudaghAtane viSe puna: saMkocAya tyAre je zarIrabaMdha thAya te pahelA prakArane zarIrabaMdha. 40. ane samuddaghAtathI nivRtta thayelA jinabhagavAnane, AThamAMthI pAMcamA kSaNamAM, tejasa ane kAmaNanA paramANuone haratAM je zarIrabaMdha thAya te bIjA prakArane zarIrabaMdha. 41. Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] emAMnA bInA prakAra -- gatiparINAma ' viSe / (555) AtmapradezavistAre tejaHkArmaNayorapi / vistAraH saMhRtau teSAM saMghAtaH syAttayorapi // 42 // dehaprayogabandhastu bahudhaudArikAdikaH / sa paMcamAMge zatake'STame jJeya: savistaraH // 43 // iti bandhapariNAmaH // 1 // gateH pariNatidhA saMspRzantyaspRzantyapi / dvayorayaM vizeSastu varNitastatvapAragaiH // 44 // pudgalasyAntarA vastvantaraM saMspRzato gatiH / yAsau bhavet saMspRzantI dvitIyA, syAttato'nyathA // 45 // athavA dvidhA gatiparImANo diirghaanygtibhedtH| dIrghadezAntaraprAptiheturAyo'nyathAparaH // 46 // ekena samayenaiva pudgalaH kila gacchati / lokAntAdanyalokAntaM gataH pariNaterbalAt // 47 // Atmapradezo vistRta thatAM, taijasa ane kAmaNa zarIra paNa vistRta thAya che, ane Atmapradezane saMhAra thatAM, e beu zarIrano paNa saMghAta thAya che. 42. vaLI zarIra prayogabaMdha to bahudhA dArika Adinoja thAya che. A vAta vistArathI pAMcamA "aMga" nA AThamA zatakamAM varNavI che tyAMthI jANI levI. 43. evI rIte baMdhapariNAmanuM svarUpa samajAvyuM. (1). gatipariNAma viSa. ( 2 ). (upara pugaLano daza prakArano pariNAma gaNAvyo che temAM A "gati pariNAma" bIjo prakAra che.) pugaLanI gati be prakAranI che: (1) sparza karatI ane (2) sparza na karatI. pudagaLane potAnI gatidaramyAna vacce vacce anya vastuono sparza thAya evI gati te sparzatI' gati, ane vacce koI vastuno sparza na thAya evI gati te "asparzatI" ati. 44-45. athavA, hI gati' bhane svAti' sabha 555 tiparINAma' nAme leha thAya. dUra dezAntara pahoMcavAnA heturUpa-e pahele prakAra ane ethI ulaTo-e bIje prakAra. 46. "gatiparINAma" ne baLa pudagaLa "ka" ne eka cheDethI bIje cheDe ekaja samayamAM cha. 47. Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaprakAza / (556) [ sarga 11 tathAhuH / paramANupuggaleNaM bhaMte logassa puracchimillAto carimaMtAo paJcacchimilaM carimaMtaM eka samayeNaM gacchati dahiNillAbo carimaMtAo uttarillaM carimaMtaM uttarillAo carimaMtAo dAhiNilaM carimaMtaM uvarillAo carimaMtAyo heThillaM carimaMtaM heThillAo carimaMtAo uva. rilaM carimaMtaM egeNaM samaeNaM gacchati haMtA goyamA jAva gcchti|| iti bhagavatIsUtre zataka 16 uddeza 8 // iti gatiparINAmaH // 2 // parimaMDalaM ca vRttaM vyatraM ca caturastrakam / zrAyataM ca rUpyajIvasaMsthAnaM paMcadhA matam // 48 / / maMDalAvasthitANvoghaM vahiH zuSiramantare / valayasyeva tad jJeyaM saMsthAnaM parimaMDalam // 49 // antaHpUrNaM tadeva syAt vRttaM kulAlacakravat / vyatraM zRMgATavat kumbhikAdivaccaturastrakam // 50 // AyataM daNDavat dIrgha dhanapratarabhedataH / catvAri syurdvidhA saMsthAnAni pratyekamAditaH // 51 // bhagavatIsUtranA soLamA zatakanA AThamA uddezamAM zrI gema pUche che - he bhagavaMta ! lokanA pUrvAntathI pazcimAntasudhI, dakSiNAntathI uttarAnDa sudhI, uttarAntathI dakSiNAnta sudhI, UrdhAtuthI adha:antasudhI ane adha:antathI Udhvanta sudhI paramANu yuddhagaLa zuM ekaja samayamAM jAya che? tyAre bhagavAna uttara Ape che--he gItama, hA, eka samayamAM sarva sthaLe pahoMcI jAya che. sasthAna 56ma' viSe. ( 4 48 thI 106 sudhI). ( 3 ). 3cI chapanu pAMya prasAranu saMsthAna cheH (1) parima, ( 2 ) vRtta, ( 3 ) ]i , ( 4 ) yatu ane (5) Ayata. 48. paramANuono samUha bahAranA bhAgamAM maMDaLanI peThe rahela hoya ane valayanI jema vacce pilANa hoya evA saMsthAnane parimaMDaLa saMsthAna kahe che. 49. emAM je vaLI vacce kulAlanA cakranI jema paramANuothI bhareluM hoya to "vRttasaMsthAne kahevAya. vaLI zIMgoDA jevuM hoya to "trikoNasaMsthAna', kuMbhikA jevuM hoya to "catu Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] trIjo prakAra 'saMsthAnaparINAma' / enA aneka medopameda / (557 ) AyataM tu tridhA shrennighnprtrbhedtH| ojayugmapradezAni dvedhAmUni vinAdimam // 52 // ojaHpradezaM prataravRttaM paMcANusambhavam / paMcAkAzapradezAvagADhaM ca parikIrtitam // 53 / / yatra pradezAzcatvArazcaturdizaM prtisstthitaaH| ekapradezo'ntara vRttaprataraM tadyathoditam // 54 // yugmapradezaM prataravRttaM ca dvAdazANukam / tAvadabhrAMzAvagADhaM taccaivamiha jAyate // 55 // caturzvabhrapradezeSu catvAroMzA nirantaram / sthApyante rucakAkArAstatparikSepatastataH // 56 // dvau dau caturdizaM sthApyo pradezau jAyate ttH| yugmapradezaM prataravRttamuktaM purAtanaiH // 57 // yugmam // koNa saMsthAna', ane daMDanI jevuM Ayata-dIrgha hoya to "AyatasaMsthAna" kahevAya. 50-51. paDasA yAra prA2nA saMsthAnAnA (1) dhana ane ( 2 ) prata2-mama ||dhye meha cha; ane pAyabhI prA2 'mAyata'-menA ( 1 ) zreNi, ( 2 ) dhana ane ( 3 ) prata2yabhatra neha cha. 51-52. * parimaMDaLa" zivAyanA anya cAre prakAranA saMsthAnonA vaLI " AjaudezI" ane 'yubhapradezI 'sama me meha che. 52. eja pradeza prataravRtta' pAMca paramANuone banele ane pAMca AkAzapradeza avagAhIne rahela hoya. pa3. jemAM cAra pradezo cAra dizAmAM rahelA hoya ane eka pradeza vacce rahelA hoya e 'sAzI pratavRtta' aDavAya cha. 54. yugmapradezI pataravRtta' bAraparamANuvALA hoya ane vaLI bAra AkAzapradezane avagAhIne rahelo hoya. pa5. e AvI rIte bane: cAra AkAza pradezanI aMdara AMtarAvinA cAra rUcakAkAra aMze sthApavA ane pachI emanA paripapUrvaka cAre dizAomAM banne pradeze sthApavA. pa-57. Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 558 ) lokaprakAza / saptANukaM saptakhAMzAvagADhaM ca bhavediha / jaH pradezaniSpannaM ghanavRttaM hi tadyathA // 58 // paMcapradeze prataravRtte kila purodite / adha UrdhvaM ca madhyANorekaiko'Nurnivezyate // 59 // dvAtriMzadaNu saMpannaM tAvatkhAMzAvagADhakam / yugmapradezaM hi ghanavRttaM bhavati tadyathA // 60 // uktaprataravRttasya dvAdazAMzAtmakasya vai / upariSThAt dvAdazAnye sthApyante paramANavaH // 61 // tataH punarmadhyamANucatuSkasyApyuparyadhaH / C sthApyante kila catvArazvatvAraH paramANavaH // 62 // yugmam // ojaHpradezaM prataratryatraM tu tripradezakam / tripradezAvagADhaM ca tadevaM jAyate yathA // 63 // sthApyete dvANU paMktyA ekasyAdhastataH param / eko'NuH sthApyata iti nirdiSTaM ziSTadRSTibhiH // 64 // yugmapradezaM prataratryatraM tu SaTpradezakam / SaTUpradezAvagADhaM ca tadevaM kila jAyate // 65 // sAta paramANuovALu ane sAta AkAzapradeza avagAhIne rahelu hAya e AjapradezI ghanavRtta' kahevAya che. te, pUrvAMkata pAMcapradezI pratavRttamAM nIce, uce ane madhyanA paramANumAM akeke paramANu sthApavAthI thAya che. 58 59. [ sarga 11 yugmapradezI ghanavRtta " batrIza paramANuonA anele ane trIza AkAzapradezane avagAhIne rahela hAya. te, pUrvAkata mAraazI prataravRttanI upara bIjA khAra paramANu sthApavAthI, ane pachI madhyanA cAra paramANuonI upara ane nIce cAracAra paramANue sthApavAthI thAya che. 60--12. jene traNa pradezeA hoya ane traNa pradezanA avagAha hoya e AjapradezI pratara trikANa ' kahevAya. e, be paramANuone zreNiba Mdha sthApI temAMnA ekanI nIce bIjo eka paramANu sthApavAthI thAya che. 63-64. jene cha pradezeA hoya ane cha pradezonA avagAha hoya e yugmapradezI pratara triNa' 6 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] . * saMsthAnaparINAma ' nA bhedopabheda / trayaH pradezAH sthApyante paMktyAmudvitayaM tataH / zrAdyasyAdho dvitIyasya tvadha eko nivezyate // 66 // jANukaM ghanatryatraM paMcatriMzatpradezakam / paMcatriMzatva pradezAvagADhaM ca bhavedyathA // 67 // tiryak nirantarAH paMca sthApyante paramANavaH / tAnadho'dhaH krameNaivaM sthApyante paramANavaH // 68 // tiryageva hi catvArastrayo dvAveka eva ca / jAto'yaM prataraH paMcadazAMzaH paMcapaMktikaH // 69 // tatazcAsyopari sarvapaMktiSvantyAntyamaMzakam / vimucyAMzA daza sthApyAstasyApyupari SaT tathA // 70 // itthameva tadupari traya ekastataH punaH / uparyasyApIti paMcatriMzatsyuH paramANavaH // 71 // caturbhiH kalApakam // yugmapradezaM tu ghanatryastraM catuHpradezakam / catuoyamAMzAvagADhaM tadapyevaM bhavediha // 72 // pUrvokte pratatryastre tripradezAtmake kila / aNorekasyordhvamekaH sthApyate paramANukaH // 73 // ( 559 ) kahevAya. a, zreNibaMdha traNa pradezAne sthApI, temAMnA pahelAnI nIce be paramANuo ane mIlanI nIce se paramANu sthApavAthI thAya che. 65-66. Aja jene pAMtrIza pradezA hAya ane pAMtrIza AkAzapradezanA avagAha hAya e ' ahezI triaNughana 'vAya 67 e A pramANe thAya:---pAMca paramANuone AntarAvinA tIrchA sthApavA. pachI eAnI nIce nIce anukrame paramANuo sthApavA-te A rIte:---tIrchA cAra, pachI traNa, pachI be ane pachI eka. Ama karavAthI 5 dara azavALA pAMca patinA pratara thaze. vaLI pachI tenI upara, sarva patine viSe chellA chellA aze paDatA mukI, daza aMze| sthApavA, ane enI upara vaLI cha aMze sthApavA. vaLI evIja rIte enI upara traNa, ane enI upara vaLI eka sthA pavA. A pramANe e pAMtrIza paramANuethI thAya che. 68 71. jene cAra pradeza hoya ane je cAra AkANapradezane avagAhIne rahyuM hoya e ' yugma Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 560 ) lokaprakAza / ojaH pradezaM prataracaturastraM navAMzakam / navAkAzAMzAvagADhamitthaM tadapi jAyate // 74 // tiryag nirantaraM tisraH paMktayastripradezikAH / sthApyante tarhi jAyeta caturasramayugmajam // 75 // yugmapradezaM prataracaturastraM tu tad bhavet / caturasrAMzAvagADhaM catuH pradezasambhavam // 76 // dvidvipradeze dve paMktI sthApyete tatra jAyate / yugmapradezaM prataracaturakhaM yathoditam // 77 // saptaviMzatyaNujAtaM tAvadabhrAMzasaMsthitam / ojaHpradezaM hi ghanacaturastraM bhavediha // 78 // navapradezaprataracaturastrasya tasya vai / uparyadho nava nava sthApyante paramANavaH // 79 // aSTavyomAMzAvagADhaM spaSTamaSTapradezakam / yugmapradezaM tu ghanacaturakhaM bhavedyathA // 80 // pradezI triANughana ' kahevAya che. te, pUrvAkata traNapradezI trikANa-prataramAM eka paramANunI para me paramANu sthApavAthI thAya che. 72-73. ( ne nava azo hoya tathA nava AkAzapradezane avagAhu hAya e AjapradezI cAkhuNuvratara ' kahevAya che. e, bIlakula antaravinA tIchI traNapradezI traNa zreNi sthApa zrAthI thAya che. 74-75. [ sarga 11 jene cAra AkAzapradezeAnA avagAha hoya ane je cAra pradezeAthI thayu hAya e yugmapradezI cekhuNavratara ' kahevAya che. e, babbe pradezeAvALI be zreNi sthApavAthI thAya che. 76-77. jene satyAvIza AkAzapradezeA hAya ane je satyAvIza paramANuothI thayelu hAya e AjapradezI cArasaghana ' kahevAya che. e, navapradezI cArasaprataranI upara ane nIce 6 nava nava paramANuo sthApavAthI thAya che. 78-79. jene ATha pradezeA ya ane ATha AkAzapradezanA avagAhu hAya e yugmadezI Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaloka ] saMsthAnaparINAma' nA bhedopabheda / (561) catuHpradezaprataracaturasrasya copari / catuHprAdeziko'nyo'pi prataraH sthApyate kila // 81 // ojapradezaja zreNyAyataM syAtripradezajam / vyaMzAvagADhamaNuSu triSu nyasteSu saMtatam // 82 // nirantaraM sthApitAbhyAmaNubhyAM dvipradezajam / yugmapradezajaM zreNyAyataM dvayabhrAMzasaMsthitam // 83 // ___ojapradezaM pratarAyataM paMcadazAMkakam / tAvadvyomAMzAvagADhamitthaM tadapi jAyate // 84 // paMktitraye'pi sthApyante paMcapaMcANavastadA / mojapradezajanitaM bhavati pratarAyatam // 85 // paTkhAMzasthaM SaTpradezaM syAdyugmapratarAyatam / triSu triSu dvayoH paMktyonyasteSu paramANuSu // 86 // paMcacatvAriMzadaMzamojANukaM ghanAyatam / paMcacatvAriMzadabhrapradezeSu pratiSThitam // 87 // corasaghana" kahevAya che. e cAra pradezA khuNakataranI upara eka bIje cAra pradezI pratara sthA5vAthI thAya che. 80-81. jene traNa pradeza hoya ane traNa AkAzapradezano avagAha hoya e " AjapradezI zreyAyata' kahevAya. e traNa paramANuo sthApavAthI thAya che. 82. jene be pradeza hoya ane je be AkAzapradezane avagAhIne raheluM hoya e " yumapradezI zreNyAyata" kahevAya. e bIlakula antara vinA be paramANuo sthApavAthI thAya che. 83. jene paMdarapradeza hoya ane paMdara AkAza pradezano avagAha hoya e " ojasvadezI pratarAyata" kahevAya che. e traNe zreNiomAM pAMca pAMca paramANuo sthApavAthI thAya che. 84-85. jene cha pradeza hAya ane cha AkAza pradezano avagAha hoya e " yumapradezI pratarAyata" kahevAya che. e, beu zreNiomAM traNa traNa paramANuo sthApavAthI thAya che. 86 jene pIstALIza pradezo hoya ane eTalAja AkAza pradezane avagAhIne raheluM hoya 70 mA ramamA 53, 58,63, 74 bhane 78--21 somA ojaH pAgayuchete oja pAMya. [oja-meDI (sabhya); yugma-yeDI (saMdhyA)]. 71 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (562) lokaprakAza / [ sarga 11 tatra ca pUrvamukte paMcadazapradezapratarAyate / paMcadaza paMcadazANavaH sthApyA uparyadhaH // 88 // dvAdazAMzaM dvAdazAbhrAMzAvagADhaM ghanAyatam / yugmapradezajaM jJeyamitthaM tadapi jAyate // 89 // SaDaMkasya ca pratarAyatasyopari vinyaset / SaTpradezAMstato yugmapradezaM syAt ghanAyatam // 90 // viMzatyabhrAMzAvagADhaM viMzatyaMzAtmakaM bhavet / yugmapradezaM prataraparimaNDalanAmakam // 91 // caturdizaM tu catvArazcatvAraH prmaannvH| vidikSu sthApya ekaiko bhavedevaM kRte sati // 92 // aNUnAM viMzatereSAmuparyaNuSu viMzatau / sthApiteSu yugmajAtaM syAt ghanaM parimaNDalam // 93 // etaccatvAriMzadaMzaM tAvatkhAMzapratiSThitam / bhojapradezajanitau tvatra bhedau na saMmatau // 94 // e "ojasvadezI ghanAyata" kahevAya che. e, pUrvokata paMdarapradezI pratarAyatamAM upara temaja heThaLa paMdara paMdara paramANuo sthApavAthI thAya che. 87-88. jene bAra pradeza hoya ane bAra AkAzapradezane avagAha hoya e "yugyapradezI ghanAyata' kahevAya che. e, cha pradeza pratarAyatanI upara cha pradeza sthApavAthI thAya che. 8-0. jene vaza pradeza hoya ane vaza AkAzapradezane avagAha hoya e "yumapradezI prataraparimaMDaLa" kahevAya che. e, cAra dizAomAM cAra cAra paramANuo, ane cAra khuNAomAM ekeka paramANu sthApavAthI thAya che. 91-92. upara pramANe vIza paramANuo sthApI, e vIzanI upara bIjA vIza paramANuo sthApavAthI "yugyapradezI ghanaparimaMDaLa" thAya che. ene cAlIza pradeza hoya che ane cAlIza AkAzapradezane avagAha hoya che. prataraparibhAsane dhanaparibha sAzI 'hAya nahi.83-84. Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyo ] eonI * sthApanA ' urpha Akatio / (63) uktapradezanyUnatve sambhavanti na nizcitam / saMsthAnAni yathoktAni tata itthaM prarUpaNA // 95 // yathA pUrvoktataH paMcANukaprataravRttataH / ekatrAMze karSite syAt samAMzaM caturasrakam // 96 // __ etAnyatIndriyatvena naivAtizayavarjitaiH / jJeyAnyataH sthApanAbhi: pradarzyante imAstu tAH // 97 // upara kahyA e karatAM nyUna pradeza hoya to e kahyA pramANenA saMsthAne bIlakula saMbhavatA ja nathI mATe ema prarUpaNA karI che. kemake pUrvokta pAMca aNuvALA prataravRttimAMthI eka aMza ocho karIe chIe te samaaMzavALuM corasa thAya che. 5-86. pUrvokta saMsthAno sarve atIndriya che. mATe jemanAmAM atizaye eTale amuka asAdhAraNa viziSTatAo na hoya eo e jANI zake nahiM. eTalAsArU e nIce pramANe sthApanApUrvaka darzAvavAmAM Ave che. 7. eja pradeza pratara vRtta pAMca paramANunuM 0 0 | 0 AvuM hoya. o | yugmapradeza pratara vRtta bAra paramANunuM AvuM hAya. 0 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ojasvadezI pratara trikaNuM traNa paramANunuM Te To AvuM hoya. yumapradezI pratara trikoNa cha paramANunuM AvuM hAya. eja pradeza pratara catuSkoNa nava paramAnuM AvuM hAya. yugmapradeza pratara catuSkoNa cAra paramANunuM AvuM hAya. | | | | ejaudezI zreNi-Ayata traNa paramANunuM yugmapradezI zreNi-Ayata be paramANunuM AvuM hAya. AvuM hAya. Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ homaNi / jaghanyAni kilaitAni sarvANyutkarSataH punaH / anantANusvarUpANi madhyamAnyaparANi tu // 98 // ( 114 ) tathoktamuttarAdhyayananiryuktau / parimaMDaleya vaTTe taMse cauraMsa Ayae ceva / ghaNapayara paDhamavajjaM ojapae se ya jumme ya // 99 // paMcagabArasagaM khalu sattagabattIsagaM ca vahaMmi / ti ya chakkagapaNatIsA cattAri ya hoti taMsaMmi // 100 // AjapradezI pratara Ayata paMdara paramANunu yugmapradezI pratara Ayata che paramANunu AjapradezI na trikALu pAMtrIza paramANanu . . 0 . . . 0 O . 0 0 0 . . 0 0 yugmapradezI pratara parimaMDaLa vIza paramANunu . . G O O . . . 7 O . o . . . . . . . . p .. O pAMca AkRtio anukrame ekabIjA upara mukavAthI thAya. d . p n . p - E . . [ sarca Avu hAya. mAvuM hAya. * A pramANe. te te saMsthAnAnA je paramANuo kahyA te jaghanya samajavA. utkRSTA te emanA ananta paramANu che. vaLI bIjA madhyama paramANuovALA saMsthAnA paNu che. 98. uttarAdhyayanasUtranI niyuktimAM kahyuM che ke-- AvuM hAya. parima'DaLa, vRtta, trikALu, catuSkANa ane Ayata-ema pAMca prakAranA saMsthAnA che. emAM pahelA cAranA ' ghana ' ane ' pratara ' ema be bheda che, jyAre pAMcamAnA ' ghana ', 8 pratara ' ane ' zreNi ' ema traNa bheda che. vaLI e saMsthAnemAM pahelA zivAyanA cAra Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tho] e maidopamedanI ekaMdara saMkhyA / (15) nava ceva tahA cauro sattAvIsA ya a cauraMse / tigadugapannaraseva ya chacceva ya Ayae hoti // 101 / / paNayAlAbArasagaM taha ceva ya AyayaMmi sNtthaanne| vIsA cattAlIsA parimaMDala eya saMThANe // 102 // paMcAMge svanitthaMsthaM SaSThaM saMsthAnamIritam / paMcabhyo'pi vyatiriktaM dvayAdisaMyogasaMbhavam // 103 // saMsthAnayoIyoryadyapyekadravye na saMbhavaH / tathApi bhinnabhinnAMze te syAtAM darvikAdivat / / 104 // eSu cAlpAlpapradezAvagAhIni svabhAvataH / bhUyAMsyalpAni bhUyiSTakhAMzasthAyIni tAni ca // 105 // 8 ojapradezI " ane " yugmapradezI " beu che, jyAre paheluM phakta "yugmapradezI " che. Ama havAthI (3) "vRtta" saMsthAnanA cAra bheda thayA ane te A pramANe -(1) pAMcapradeza, (2) bArapradezI, (3) sAtapradeza ane (4) batrIzapradezI. (3) "trikoNa" saMsthAnanA paNa cAra bheda thayA te A pramANe:-1 ) traNapradezI, ( 2 ) cha pradezI, ( 3 ) pAMtrIzapradezI ane (4) cArapradezI. () " catuSkoNuM' nA paNa ( 1 ) navapradeza, (2) cArapradezI, (3) satyAvIzapradezI ane (4) AThapradezI-ema cAra bheda thayA. ( ) " Ayata" saMsthAnanA cha bheda thAya che:-( 1 ) traNapradezI, ( 2 ) epradezI, ( 3 ) paMdarapradezI, (4) cha pradezI, (5) pIstAlIzapradezI ane (6) bArapradezI. (4) parimaMDaLa" saMsthAnanA be bheda thAya che ane emAM ekamAM vIza ane bIjAmAM cAlIza pradeza che. 102. pAMcamA "aMga" mAM to ema kahyuM che ke pAMcethI vyatirikata evuM eka chaThuM siddhonuM saMsthAna che, ane e che ke vizeSa saMsthAnA sagathI thayeluM che. 103. agara je ke eka dravyanI aMdara be saMsthAno saMbhavatA nathI to paNa kaDachI vagerenI jema be bhinnabhinna aMzene laIne e hAya kharAM. 104. emanAmAM apA5 AkAzapradezane avagAhIne rahelAonI saMkhyA ghaNI che. ane ghaNA AkAzapradezane agAhIne rahelAonI saMkhyA thoDI che. 105. Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 566 ) lokaprakAza / saMsthAnamAyataM SoDhA dvividhaM parimaMDalam / caturvidhAni zeSANi saMsthAnAnIti viMzatiH // 106 // iti saMsthAnaparINAmaH // 3 // bhedAkhyaH pudgalaparINAmo bhavati paMcadhA / khaMDa pratarabhedau dvau cUrNikAbheda ityapi // 107 // bhedo'nutaTikAbhikhyo bheda utkarikAbhidhaH / svarUpamapyathaiteSAM yathAzrutamathocyate // 108 // lohakhaMDAdivatkhaMDabhedo bhavati nizcitam / bhUrjapatrAbhrapaTalAdivat pratarasaMjJitaH // 109 // sa bhaveccUrNikAbhedaH ciptamRtpiNDavatkila / ikSutvagAdivadanutaTikAbheda iSyate // 110 // utkIryamANe prasthAdau sa syAdutkarikAbhidhaH / taTAkAvaTavApyAdiSvapyevaM bhAvyatAmayam // 111 // dravyANi bhidyamAnAni stokAnyutkarikAbhidA / pazcAnupUrvyA zeSANi syuranantaguNAni ca // 112 // e pramANe ' Ayata sasthAna ' cha prakAranu che, parima'DaLa saMsthAna " e prakAranu che, ane zeSa traNa saMsthAnA caccAra prakAranAM che--eTale ekadara gaNatAM vIza prakAranAM ' saMsthAna ' thayAM. 106. e pramANe sa'sthAnaparINAmanuM svarUpa samajAvyu. (3). have pugaLanA ceAthA prakAranA pariNAma * bheda ' viSe, [ sarga 11 the 'le. ' pAMya prArano che: ( 1 ) maMDaleha, ( 2 ) pratarameha, ( 3 ) yUrzialeha, ( 4 ) anutaTiDAleha mane ( pa ) utrA meha. 107-108. emanuM svarUpa siddhAntamAM nIce pramANe kahyuM che:-- khaDabheda lAkhaMDanA TukaDA jevA hAya che. pratarabheda bhUja patra ane amarakhanA paDa jevA hAya che. cUrNikAbheda mAttakAnA piDa phUMkayA hAya evA heAya che. anuTikAbheda ikSu tvacA vagere jevA hAya che ane utkarikAbheda peApaDA ukheDayA jevA hAya che. 109-111. utkarikAbhedavALAM ghaNAM gheADAM dravyeA hAya che. enI pAchaLa pAchaLanA zeSabhedavALAM TUbyA e karatAM anukrame ananta ana'tagaNAM che. 112. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'varNaparINAma', 'gandhaparINAma ' vagere / (567) iti bhedaparINAmaH // 4 // varNepariNatAnAM tu bhedA: paMca prarUpitAH / kRSNAnIlAruNapItazuklA iti vibhedataH // 113 // syuH kajalAdivatkRSNA nIlA nIlyAdivanmatAH / syurhigulAdivadraktAH pItAzca kAMcanAdivat // 114 // iti varNaparINAmaH // 5 // zuklAH zaMkhAdivat gandhapariNatyA tu te dvidhA / puSpAdivatsurabhayo durgandhA lazunAdivat // 115 // yugmam // iti gandhaparINAmaH // 6 // rasaiH pariNatAste tu prakAraiH pNcbhirmtaaH| tiktakaTukaSAyAmlamadhurA iti bhedtH|| 116 // kozAtakyAdivattiktAH kaTavo nAgarAdivat / proktA prAmakapitthAdivat kaSAyarasAMcitAH // 117 // AmlAkAdivadamlAH syurmadhurAH zarkarAdivat / sparzaH pariNatA ye'pi teSAmaSTau vidhA punaH // 118 // ye 562nA 'rf pariNAma' vidhe. (5) varNapariNAmanA pAMca prakAra che. kRSNa, nIla, arUNa, pIta ane zukala. 113. pugaLa pariNamIne kAjaLa vagere jevAM kRSNa thAya, gaLInI jevAM nIla thAya, hiMgaLaka jevAM rakta thAya, kAMcananI jevAM pILAM thAya ane zaMkha vagerenI jevAM veta paNa thAya. 114-115. have chaThTho prakAra gaMdhapariNAmaH gaMdhapariNati be prakAranI che: (1) pudagaLa pariNamIne puSpa vagerenI jevA sugandhI thAya ane (2) lasaNa jevAM durgadhavALAM paNa thAya. 115. sAtama prakAra rasapariNAma - rasapariNAma pAMca bhede che. tIkho, kaDavo, turI, khATa, madhuro. tIkha kezAtakI jevo; kaDe nAgarAdika jeva; tura kAcA koThA jevo; khATe AMbalI jevo ane madhuro sA42 revo. 116-118. Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 568 ) iti rasaparINAmaH // 7 // tatrApi lokaprakAza / iti sparzaparINAmaH // 8 // agurulaghupariNAmavyavasthA caivam / uSNazIta mRdukharau snigdharukSau gururlaghuH / uSNasparzAstatra vahnayAdivat zItA himAdivat // 119 // [ sarga 11 barhAdivacca mRdavaH kharAzca prastarAdivat / snigdhA ghRtAdivat jJeyA rUkSA bhasmAdivanmatAH // 120 // gurusparzapariNatA vajrAdivatprakIrttitAH / laghusparzapariNatA arka tulAdivanmatAH // 121 // dhUmo laghurupalo guruH UrdhvAdhogamanazIlato jJeyau / gurulaghuranilastiryaggamanAdAkAzamagurulaghu // 122 // vyavahAratazcaturdhA bhavanti vastUni bAdarANyeva / nizcayatazcAgurulaghu gurulaghu ceti dvibhedyeva // 123 // bAdaramaSTasparzaM dravyaM rUpyeva bhavati gurulaghukam / agurulaghu catuHsparzaM sUkSmaM viyadAdyamUrttamapi // 124 // AThame prakAra spaza pariNAma:-- sparza pariNAma yaha prAre che uSNu, zIta, mRdu, Iza, snigdha, supo, lAre ane haLavA. pudgaLA piraNamIne agni jevA uSNaspazI, hima jevA zItaspI, pIMchA jevAM mRduspazI, pASANu jevA kaza, dhRta vagerenI jevA snigdha, rAkha vagere jevA lukhA, va vagerenI jevA bhAre ane AkaDAnA tUla jevAM haLavA spa vALA paNa thAya che. 118-121. have pugaLanA anurUlaghu pariNAma viSe. ( 9 ) 7 dhUmADA UMce jAya che. mATe ' laghu, " ane patthara nIce paDe che mATe ' zurU ' samajavA. vAyunI tIchI gati che mATe e gurUlaghu che; vaLI AkAza agulaghu che. 122. khAdara dravye ja vyavahArathI cAra prakAranA che. paNa nizcayanace eja prakAranA dravya kahe che: ( 1 ) guilaghu mane ( 2 ) agusaghu. 123. emAM paNa Adara aSTapI rUpI dravyaja gurUlaghu hoya che; sUkSma, catuHspazI Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ajIva-rUpI-pudgaLonA samagra bhedopabheda / (569) vaikriyamaudArikamapi taijasamAhArakaM ca gurulaghukam / kArmaNamanovacAMsi socchvAsAnyagurulaghukAni // 125 // tthoktm| nicchayo savvagurUM savvalahuM vA na vijjae davvam / vavahArao u jujjai bAyarakhaMdhesu naNNesu // 126 // agurulahu cauphAsA aruvidavvA ya hoMti nAyavvA / selA u aTTaphAsA gurulahuaA nicchayanayassa // 127 // orAliya veuvviya zrAhAraga teya gurulahU davvA / kammagamaNabhAsAI eyAI agurulahuAI // 128 // iti bhagavatIvRttau // iti agurulaghuparINAmaH // 9 // vrnngndhrssprshsNsthaanairmukhybhaavtH|| pratyekaM cintitarbhedAH syurbhUyAMso'tra te tvamI // 129 // ekasyojjvalavarNasya dvau bhedau gaMdhabhedataH / saMsthAnaizca rasaizcApi paMca paMca bhido matAH // 130 // sparzastathASTa bhedAH syurevamekasya viMzatiH / itIha paMcabhirvarNarbhedAnAM zatamApyate // 131 / / ane arUpI AkAza vagere to agurulaghu che. vekiya, dArika taijasa ane AhAraka-A sarva gulaghu che. jyAre ucchavAsayukta kArpaNa, mana ane vacana e agurulaghu che. 124-125. zrI bhagavatIsUtranI vRttimAM kahyuM che ke: nizcayathI to kaI dravya sarvathA gurU ke sarvathA laghu nathI. paraMtu vyavahArathI bAdara skaMdhane viSe te ghaTe che. bIjAmAM nahiM. catuHspazI arUpI. dravya agurulaghu jANavAM. zeSa aSTaspazI dravya nizcayathI gurulaghu che. dArika, vikriya, AhAka ane tejasa-dravya gurUlaghu samajavAM ane kAzmaNa dravya tathA mana vacana Adi agurulaghu sabharAvA. 126-128. vaLI enA, varNa-gaMdha-rasa-parza ane saMsthAnane pradhAnapaNe laine vicAra karIe to, mAmaleha thAya che. 128. te A pramANe eka ujavaLa varNanA pugaLanA ja, gaMdhane laIne be bheda thAya, Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (570) lokaprakAza / [ sarga 11 saMsthAnAnAM rasAnAM ca praadhaanyenaivmissyte| zataM zataM vibhedAnAM tato jAtaM zatatrayam // 132 // sugandhInAM paMca paMca bhedA varNairasaistathA / saMsthAnaizcASTa nu sparzaH syustrayoviMzatistataH // 133 // durgandhAnAmapItthaM syustrayoviMzatireva hi / SaTcatvAriMzadubhayayoge syurgaMdhajA iti // 134 / / __ zItasparzasyApi bhedau dvau mato gandhabhedataH / saMsthAnarasavarNaizca paMca paMca bhidastathA // 135 // zItasyAdhikRtatvena tatroSNasya tvasaMbhavAt / bhido'sya zeSai: sparzaH SaT syustrayoviMzatistataH // 136 // ___ sparzAnAmevamaSTAnAM pratyekaM gandhayorapi / trayoviMzatibhedatvAt dvizatI triMzaduttarA / / 137 // evamete pudgalAnAM bhedAH sarve prakIrtitAH / zatAni paMca satriMzAnyevamajIvarUpiNam // 138 // saMsthAna tathA rasane laIne pAMca pAMca bheda thAya, temaja sparzane laIne ATha bheda thAya-eTale kula vIza bheda thAya. eTale pAMca varNane laIne 2045=100 (eka ) bheda thAya. evI ja rIte saMsthAnA ane sarva rasanA pradhAnapaNane laIne paNa so se bheda thAya. eTale ekaMdara shuse| leha thayA. 130-132. vaLI sugandhI pudagaLanA, varNa-rasa ane saMsthAnane laIne pAMca pAMca bheda thAya, ane sparzane laIne ATha bheda thAya. A trevIza bheda thayA. evI ja rIte dUdhInA paNa trevIza bheda thAya. eTale be prakAranA bhedone saravAle 23+23 eTale 46 thayo. 133-134. vaLI zItasparzavALAnA, gandhapramANe be bheda tathA saMsthAna-rasa ane varNa pramANe pAMca pAMca bheda thAya. ahiM zItasparzanI vAta karI emAM uSNatAne te asaMbhava hovAthI bAkI cha sparza rahyA enA cha bheda eTale kula 2+5+5+5+6=3 bheda zItasparzavALAnA thayA. ane AThe sparza gaNatAM 2348=184 bheda thayA. emAM be prakAranA gaMdhavALAnA iMtA nIza umeratAM saravALe 230 thayA. 135-137. (ane upara traNaso bheda bIjA gaNAvyA che , e jotAM kula 530 bheda ajIva rUpI pukSmaNAnA thy|. 138. Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'pugaLa ' nA dazamA 'zabdaparINAma' viSe / (571) atha dazamaH zabdaparINAmaH / yo'sau zabdaparINAmo dvidhA so'pi zubho'zubhaH / pudgalAnAM parINAmA dazApyevaM nirUpitAH // 139 // gandhadravyAdivadvAtAnukUlyena prasarpaNAt / / tAdRzadravyavacchrotropaghAtakatayA'pi ca // 140 // dhvaneH paudgalikatvaM syAdyauktikaM yattu kecana / manyante vyomaguNatAM tasya tannopayujyate // 141 // yugmam // asya vyomaguNatve tu duuraasnnsthshbdyoH| zravaNe na vizeSaH syAt sarvagaM khalu yannabhaH // 142 // yathA zabdastathA chAyAtapoyotatamAMsyapi / santi paudgalikAnyevetyAhuH zrIjagadIzvarAH // 143 // yadAdarzAdau mukhAdeH pratibimba nirIkSyate / so'pi chAyApudgalAnAM pariNAmo na tu bhramaH // 144 // have dazamA "zabdapariNama" viSe. sA pariNAma 55 (1) zubha mAne (2) azubha sama meM prApno che. 138. e pramANe puddhALanA daze "pariNAma" nuM nirUpaNa karyuM. (1) gaMdhapadArthonI piThe vAyunA anukuLapaNAne laIne phelAya che mATe, temaja (2) tAdaza padArthanI peThe karNa upara upaghAta kare che mATe zabdane pagalika kahe e yogya ja che. keTalAka anyadarzanavALAe ene AkAzaguNavALe kahe che e yukta nathI. 14-141. je zabdane maguNa kahIe to najIkanA ke daranA zabdone sAMbhaLavAmAM phera na paDa joIe kemake AkAza sarvavyApI che. paNa phera to paDe ja che mATe e (zabda) bemamaash-gul nathA sebha siddha thAya che. 142. zabdanI peThe, chAyA-taDake-ujAza ane adhikAra paNa pizAlaka che ema zrIjinabhgvaan ho gayA cha. 143. darpaNa vagerene viSe mukha AdinuM je pratibimba dekhAya che e paNa chAyArUpI pugaLanuM pariNAma ja che, bhrama nathI, kemake bhrama te jJAnAntara bAhya hoya che ane A te ema jaNAtuM Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 572 ) lokaprakAza / bhramo jJAnAntarabAhyaH syAnnaitattu tathekSyate / na ca bhramaH syAtsarveSAM yugapatpaTucakSuSAm // 145 // sarva sthUla padArthAnAM te chAyApudgalAH punaH / sAkSAdeva pratIyante chAyAdarzanataH sphuTAH // 146 // sarvaM yaindriyakaM vastu cayApacayadharmakam / razmivacca razmayastu chAyApudgalasaMhatiH // 147 // tathoktaM prajJApanAvRttau / sarvamaindriyakSaM vastu sthUlaM cayApacayadharmakaM razmivacceti // zravApya tAdRkUsAmagrIM te chAyApudgalAH punaH / vicitra pariNAmAH syuH svabhAvena tathocyate // 148 // yadAtapAdiyukte te gatA vastunyabhAsvare / tadA svasambandhivastvAkArAH syuH zyAmarUpakAH // 149 // dRzyate hyAtapajyotsnAdIpAlokAdiyogataH / sthUladravyAkRtichAyA bhUmyAdau zyAmarUpikA / / 150 / / nathI. vaLI badhA sArI AMkhyAvALAne kaI eka sAmaTA bhrama thAya nahi, vizeSa vaLI, sarva sthUla padArthonI chAyA ApaNe joi zakIe chIe. mATe e chAyA pugaLaja che ema pratIti thAya che. 144-146. [ sarga 19 vaLI sarva indriyageAcara padArthanA, kiraNeAnI peThe vadhavAghaTavAnA svabhAva ja che; ane kiraNA chAyApugaLAnI zreNi che. zrIpannavAmAM paNa kahyuM che ke-sarva indriyageAcara khAdara padArtha razminI peThe vRddhihAni anubhave ja che.. 147. e chAyApudgaLA vaLI evA prakAranI sAmagrI prApta karIne svabhAvika rIte ja vicitraprilaabh yAme che. 148. e A pramANe:jyAre e kiraNeA Atapa taDakA yukta paNa abhAstrara vastuomAM praveza kare che tyAre eA peAtAnA sambandhavALI vastuonA AkAravALA thayA thakA zyAmasvarUpI thAya che; kemake Atapa, jayeAsnA, dIpakanA prakAza vagerenA yAgathI sthUlapadArthanI AkRtirUpa chAyA pRthvIpar zyAma paDe che-dekhAya che. paNa jyAre khaDaga tathA darpaNa vagere Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaloka ] 'zabda', 'chAyA', 'prakAza' Adika pudgalika che ? (573 ) yadA tu khaDgAdarzAdibhAsvaradravyasaMgatAH / tadA syuste svasaMbaMdhidravyavarNAkRtispRzaH // 151 // AdarzAdau praticchAyA yatpratyakSeNa dRzyate / mUlavastusahagvarNAkArAdibhiH samanvitA // 152 // eSAM svarUpavaicitryaM na caitnnoppdyte| . sAmagrIsahakAreNa nAnAvasthA hi pudgalAH // 153 // yathA dIpAdisAmayyA tAmasA api pudgalAH / prakAzarUpAH syurdIpApagame tAdRzAH punaH / / 154 // AtapodyotayoH paudgalikatvaM tu nirvivAdam // pudgalatvaM tu tamasAM zItasparzatayA sphuTam / nIlaM calatyandhakAramityAdipratyayAdapi // 155 // yAzcApratIghAtitAdyAH paroktA prtiyuktyH| tAstu dIpaprakAzAdipratibandhiparAhatAH // 156 / / iti uparamyate / vistarAttadarthanA ratnAkarAvatArikAdayo vilokyaaH|| bhAskara padArthone saMbaMdha thAya che tyAre te kiraNe potAnA saMbaMdhavALA dravyanA varNa tathA AkRtine dhAraNa kare che, kemake darpaNa vageremAM mULa vastupramANenA varNa ane AkRtivALI pratizchAyA pratyakSa pAya che. 148-152. enA svarUpanI A vicitratA leza paNa ayukta nathI kemake sAmagrInA sahakArathI pugaLA vividha avasthA pAmeja che, jemake dIpakanI hAjarImAM aMdhakAranA pudagaLo paNa prakAzarUpa thAya che, ane dIva gaye ke pAchAM hatAM evA ne evAM thaI jAya che. 153-154. taDake ane ujAza e be to ni:zaMkapaNe puddagaLaja che. vaLI aMdhakAra eka pigalika vastu che e to enA zItasparzathI ja khulluM che. athavA zyAma aMdhakAra cAle che ItyAdi pratyayane laIne paNa e vAta cokkasa kare che. 155. ahiM anyadarzanavALAoe apratighAtitva Adi je pratiyuktio kahelI che enuM te dIpakanA prakAza vagerenI " sAmo dalIla" thI khaMDana thaI ja jAya che. 1pa6. A saMbaMdhamAM vistAra che te jANavo hoya eNe ratnAkarAvatArikA vagere graMtho jevA. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 574) lokaprakAza / [ sarga 11 iti pudgalatatvamAgame gaditaM yatkila tatvadarzibhiH / tadanUditamatra mangirA guhayeva pratizabditaspRzA // 157 // vizvAzcaryadakIrtikIrtivijayazrIvAcakendrAntiSa drAjazrItanayo'taniSTa vinayaH zrItejapAlAtmajaH / kAvyaM yatkila tatra nizcitajagattatvapradIpopame sargo nirgalitArthasArthasubhaga: pUrNoyamekAdazaH // 158 / / iti ekAdazaH srgH| iti zrIlokaprakAzasyAyaM prathamo dravyalokaprakAzaH samAptaH // tatvadazI purUSoe Agamane viSe pugaLatatva upara je vivecana karyuM che e vivecanane anusarIne meM, zabdazabdane pratidhvani pADanArI guphA jevI mArI vANImAM sarva kAMI dhuM che. 157. traNalokane Azcaryacakti karanArI kIrtinA dhaNI zrImadda kIrtivijayaupAdhyAyanA antavAsI tathA pitA-tejapALazeTha ane mAtA-rAjazrInA kuladIpaka zrI vinayavijaye je A jagatanA nizcita tatvone dIpakanI jema ajavALAmAM lAvanAra kAvyagraMtha racyo che tene, aMdarathI nIkaLatA aneka uttama arthavALe agyArame sarga saMpUrNa thayo. 158. agyAramo sarga samApta. 0 -00 -000 200 -00 -00 | zrI lokaprakAzano pahelo bhAga "dravyalokaprakAza" sapUrNa. 4000 -00 - e - - -001 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ So o o = = = = zrI ArAmodaya samiti taraphathI hAla maLatAM graMtho. === = == = = = == = == vega 5 == nirayAlIsUtra saTIka. 0-12-0 vicArasAra prakaraNa choyA sahita ... 0-8-0 vizeSAvazyaka gAthA viSayAkArAdi krama. ... 0-5-0 gacchAcAra payatno saTIka. 0-6-0 dharmabiMdu prakaraNa saTIka. 0-12-0 vizeSAvazyaka bhASya mUla tathA TIkAnuM gujarAtI bhASAMtara bhAga 1 le. 2-0-0 naMdIsUtra saTIka (AvRti bIjI ) **** 2-4-0 anugadvAra sUtra saTIka. 2-8-0 rAyapAseNusUtra saTIka. 1-8-0 jaina phIlosepha aMgrejI .... 1-0-0 0-14- 0 0-12-0 paMcasaMgraha (presamAM) vizeSAvazyaka bhASya mULa tathA TIkAnuM gujarAtI.. bhASAMtara bhAga 2 je. () AcArapradIpa vIra tathA nemibhakatAmara stuticatuviMzatikA zabanamunivarya praNata bhASAMtara sAthe ( , ) sadara saMskRta TIkAo sahita caturvizati jina stuti zrI bappabhadi sUrikRta TIkA bhASAMtara tathA vivecana sahita. ... ... ... '' jinAnaMda stuti .... .... leka prakAzano prathama dravyaleka prakAza mULa tathA gujarAtI bhASAMtara sahita .... .... .... Aja graMtha he. nA. pu. dara tathA A. samitinA jhA. mAsTara vijayacaMda mohanalAla zAha. Ta, re jA naSarmArA, gopIpurA, -SURAT. 00 =00 1 = 0 000 ====AnI = == == ha Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha devacaMda lAlabhAi jaina pu0 phaMDa taraphathI hAla maLatA graMtho. aMka mUlya 90(8 0 0 3-0- 0 0 1-8-- 0 0 2-0 - 0 0 V 30 AnaMda kAvya ma maikitaka kazuM 0-12-0 32 .... 5 mu o-10-o 43 0-12-7 48 zrAddhapratikramaNa sUtravRtti 2-0- 51 senaprazna. ( praznottara ratnAkara. ) ... 1-00 53 Avazyaka TIpana. 1-12-0 54 jaMbudvIpa prajJapti saTIka uttarArdha. 2-0-0 56 zrIpAlacaritra saMskRta 0-14-0 57 suktamuktAvalI 2---0 58 pravacana sAradvAra saTIka pUrvArdha ... 59 taMdulayAlIya payatno saTIka.... 60 viMzatisthAnaka carita padhabaddha . 61 ka9pasUtrasubAdhikA..... .... 62 subedhA sAmAcArI. .... 63 zrIpAlacaritra prAkRta sAvacUrNi .... ..... 1-4-0 64 pravacana sAroddhAra saTIka uttarA 65 zrI lakaprakAza prathama dravyaleka prakAza bhUlamAtra 2-0-0 66 AnaMda kAvya mahedadhi mautika 7 muM ... (presamAM) 67 tatvArthadhagamasUtra 5 adhyAya-prathama vibhAge 6-0-0 68 zrI navapada ladhuvRtti ( presamAM) 69 AnaMda kAvya mahedadhi mI. 8 muM ( , ) 70 vicAraratnAkara 71 navapada prakaraNa ( ) de. lA. pu. phaMDa tathA A. samitinA klArka mAsTara vijayacaMda mohanalAla zAha. 4 0 40 narmadA, jIpurA, surata-SURAT, 0 4--00 0. 0 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________