________________
द्रव्यलोक ]
' प्रत्यक्ष' अने ' परोक्ष' प्रमाण ।
यथा स शिवराजर्षिर्दिशाप्रोक्षकतापसः । विभंगज्ञानतोऽपश्यत् सप्तद्वीपपयोनिधीन् ॥ ९४२ ॥ निशम्य तानसंख्येयान् जगद्गुरुनिरूपितान् । संदिहानो वीरपार्श्वे प्रव्रज्य स ययौ शिवम् ॥ ९४३ ॥
इदं पंचविधं ज्ञानं जिनैर्यत्परिकीर्त्तितम् । तद् द्वे प्रमाणे भवतः प्रत्यक्षं च परोक्षकम् ॥ ९४४ ॥ स्वस्य ज्ञानस्वरूपस्य घटादेर्यत्परस्य च । निश्चायकं ज्ञानमिह तत्प्रमाणमिति स्मृतम् ॥ ९४५ ॥ यदाहुः - स्वपरव्यवसायि ज्ञानं प्रमाणम् । इति ॥
तत्रेन्द्रियानपेक्षं यज्जीवस्यैवोपजायते ।
तत्प्रत्यक्षं प्रमाणं स्यादन्त्यज्ञानत्रयात्मकम् ॥ ९४६ ॥ इन्द्रियैर्हेतुभिः ज्ञानं यदात्मन्युपजायते । तत्परोक्षमिति ज्ञेयमाद्यज्ञानद्वयात्मकम् ॥ ९४७ ॥ प्रत्यक्षे च परोक्षे चावायांशो निश्चयात्मकः । यः स एवात्र साकार: प्रमाणव्यपदेशभाक् ॥ ९४८ ॥
( २३७ )
વિભગજ્ઞાનને લીધે સાત દ્વીપસમુદ્રો જાણતા હતા. પણ પછી સ ંદેહમાં પડી અને શ્રીવીરપ્રભુ પાસે અસંખ્ય દ્વીપસમુદ્રની વાત સાંભળી દીક્ષા લઇ માક્ષે ગયા. ૯૪૧–૯૪૩.
જિનપ્રભુએ જે આ પાંચ પ્રકારનું જ્ઞાન કહ્યું છે તે એ પ્રમાણરૂપ છે:
(१) प्रत्यक्ष प्रभाणु अने (२) परोक्षप्रभाणु. ८-४४.
જ્ઞાનરૂપ એવા પેાતાના આત્માને, અને ઘટાદિકરૂપ એવા પરને નિશ્ચય કરાવનારૂ જે ज्ञान-ते अहिं प्रभाणु३प समन्वानुं छे. उभ स्वपरव्यवसायि ज्ञानम् प्रमाणम् सेवी ति छे. ८४.
ઇન્દ્રિઆની અપેક્ષાવિના જે જીવને જ ઉત્પન્ન થાય છે એ (૧) પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે. છેલ્લાં त्रशु ज्ञान से प्रत्यक्ष प्रभाणु छे. ८४६.
ઇન્દ્રિયારૂપ હતુવડે આત્માને વિષે જે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે એ (૨) પરાક્ષપ્રમાણુ, પહેલાં એ જ્ઞાન પરાક્ષપ્રમાણ છે. ૯૪૭.
८
પ્રત્યક્ષપ્રમાણ અને પરાક્ષપ્રમાણમાં જે નિશ્ચયાત્મક · અવાય ’ ના અંશ છે એજ અહિં प्रभाणु नाम सा४२ छे, ८४८.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
