________________
द्रव्यलोक ] मतिज्ञानना अठ्यावीश भेद |
( १९७) भगवतीवृत्तौ तु
षोढा श्रोत्रादिभेदेनावायश्च धारणापि च । इत्येवं द्वादशविधं मतिज्ञानमुदाहृतम् ॥ ७३४ ॥ द्वादशेहावग्रहयोश्चत्वारो व्यंजनस्य च ।
उक्ता भेदाः षोडशैते दर्शने चतुरादिके ॥ ७३५ ॥ यदाह भाष्यकार:
नाणम् अवायधिइओ दंसणमिटुं जहोनहेहाओ ॥ । नन्वष्टाविंशतिविधं मतिज्ञानं यदागमे ।
जेगीयते तन्न कथमेवमुक्ते विरुध्यते ॥ ७३६ ॥ भत्रोच्यते । मतिज्ञानचक्षुरादिदर्शनानां मिथो भिदम् ।
. अविवक्षित्वैव मतिमष्टाविंशतिधा विदुः ॥ ७३७ ॥ किंच। एकैकश्च प्रकारोयं द्वादशधा विभिद्यते।
ज्ञानस्यास्य ततो भेदाः स्युः षट्त्रिंशं शतत्रयम् ॥ ७३८ ॥
વાથી મતિજ્ઞાનના એવી ભેદે થાય છે અને એમાં પૂર્વોકત વ્યંજનાવગ્રહના ચાર પ્રકાર ઉમેરવાથી અઠ્ઠાવીશ પ્રકાર થાય છે. ૭૩૨-૭૩૩.
ભગવતીસૂત્રની વૃત્તિમાં તો,-શ્રોત્ર વગેરે પાંચ ઇન્દ્રિયો અને છઠું મન એમ છ લઈને, प्रत्येउना 'अवाय' भने धारणा'भो प्रहार गशतi, मारमेह थया-ये मारले મતિજ્ઞાનના કહ્યા છે. ૭૩૪.
અને ચક્ષુઆદિ દર્શનના સેળ ભેદ કહ્યા છે: “હા” અને “અવગ્રહ ના થઈને બાર, અને વ્યંજનના ચાર–એમ કુલે સળ. ૭૩૫.
ભાગકારનું પણ કહેવું છે કે “અવાય” અને “ધારણા એ જ્ઞાન છે અને અવગ્રહ તથા उदा-सेशन .
અહિં શિષ્ય શંકા ઉપસ્થિત કરે છે કે શાસ્ત્રને વિષે તો મતિજ્ઞાનના અઠ્યાવીશ ભેદ કહ્યા છે અને તમે તો આમ કહા છે, એ તો વિરોધી વાત કહેવાય. ૭૩૬.
शानुसमाधान माप्रमाणे-(१) भतिज्ञान, अने (२) यक्षुमाहिशन-से मे વચ્ચે ભેદ નહિં સમજીને જ મતિજ્ઞાન અઠયાવીશ પ્રકારનું ગણ્યું છે. ૭૩૭.
વળી આ અઠયાવીશ ભેદ કહ્યા તેમના દરેકના બાર બાર ઉપભેદ કહ્યા છે. એ ગણત્રીએ મતિજ્ઞાનના એકંદર ત્રણને છત્રીસ પ્રકાર પણ કહેવાય. ૭૩૮.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
