________________
लोकप्रकाश।
( १९८)
[ सर्ग ३ तथोक्तं तस्वार्थभाष्ये
एवमेतन्मतिज्ञानं द्विविधं चतुर्विधं अष्टाविंशतिविधं अष्टषष्टयुत्तरशतविधं षट्त्रिंशत्रिशतविधं च भवति इति ॥ ते चैवम्-बहुबहुविधान्यक्षिप्राक्षिप्राख्यनिश्रिततदन्याः ।
संदिग्धासंदिग्धध्रुवाध्रुवाख्या मतेर्भेदाः ॥ ७३९ ॥ तथाहि --- आस्फालिते तूर्यवृन्दे कश्चिद्यथैकहेलया।
भेरीशब्दा इयन्तोऽथैतावन्त: शंखनि:खनाः।। ७४० ।। इत्थं पृथक्पृथक् गृह्णन् बहुग्राही भवेदथ ।
अोघतोऽन्यस्तूर्यशब्दं गृह्णन्नबहुविद्भवेत् ॥७४१॥ युग्मम् ॥ माधुर्यादिविविधबहुधर्मयुक्तं वेत्ति यः स बहुविधवित् । अबहुविधवित्तु शब्दं वेत्त्येकद्वयादिधर्मयुतम् ॥ ७४२ ॥
वेत्ति कश्चिदचिरेण चिरेणान्यो विमृश्य च। क्षिप्राक्षिप्रग्राहिणौ तौ निर्दिष्टव्यौ यथाक्रमम् ॥ ७४३ ॥
આ તત્વાર્થભાષ્યમાં સુદ્ધાં મતિજ્ઞાન બે પ્રકારનું, ચાર પ્રકારનું, અયાવીશ પ્રકારનું, એકસેને અડસઠ પ્રકારનું અને ત્રણસો ને છત્રીસ પ્રકારનું કહ્યું છે.
બાર ઉપભેદ કહ્યા તે આ પ્રમાણે –
म, दुविध, २५, २५विध, विप्र, अक्षिण, निश्रित, अनिश्रित, सन्धि , अनधि , ध्रुव मने मधुव. ७३८.
शान्तरी:
અનેક વાજિ વાગતાં હોય તે વખતે કોઈ માણસ આટલા ભેરી” ના શબ્દો છે અને આટલા “શંખ” ના શદે છે એમ છુટા છુટા ગ્રહણ કરીને કહે એ “બહુગ્રાહીજ્ઞાન કહેવાય. પણ કોઈ એમ ન કરી શકે, પણ એકંદર વાજિત્રનો) શબ્દ ગ્રહણ કરીને એની સંખ્યા કહે એ 'माडी' ज्ञान. ७४०-७४१.
વળી તે વાજિત્રોના શબ્દોના મધુરતા વગેરે નાનાપ્રકારના અનેક ધર્મોને જાણનાર વ્યક્તિ બહુવિધગ્રાહી કહેવાય છે. પણ તે શબ્દના અમુક એક કે બેજ ધર્મ જાણનાર “અબહુविधाही' वाय. ७४२.
એમાં પણ જે વ્યક્તિ એ સર્વ તુરત જ સમજી જાય એ “ક્ષિપ્રગ્રાહીં કહેવાય છે અને જે વખત વિચાર કરે ત્યારે જ સમજી શકે છે એ “અક્ષિપ્રશાહી’ કહેવાય છે. ૭૪૩.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
