Book Title: Aavashyaksutram Part 01
Author(s): Haribhadrasuri, 
Publisher: Agamoday Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600220/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ klaalykyaakaattukkukyaay // aham // zrImadbhadrabAhusvAmipraNItaniyuktiyutabhASyakalitazrImaddharibhadrasUrizekharasUtritavRttiparivRtaH zrImadAvazyakasUtrapUrvavibhAgaH prakAzayitrI kizcidadhikArdhasAhAyyakArakapattanavAstavyapannAlAlasAjIlAsopAyayodayasamitiH svakAryakArakasUracandrAtmajaveNIcandradvArA nlm idaM pustakaM mumbayyAM nirNayasAgaramudraNAspade kolabhATavIbhyAM 23 tame gRhe rAmacandra yesU zekhagedvArA mudrayitvA prakAzitam / vIrasaMvat, 2442. vikramasaMvat. 1972 krAiSTasya. 1916. . samagrasya paNyaM sapAdapaJcakaM rUpakANAm. prathamAMzasya sapAdaM rUpakadvayaM dvitIyAMzasya rUpyakatrayam For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArAH samitikAryakartRRNAmadhInAH Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya-sagar Press 23, Kolbhat Lane, Bombay. Published by Shah Venichand Surchand for Agamodaysamiti, Mehesana. All rights reserved by the Agamodaysamiti. patra mahArghatA saMgrahaNavyayaH patrasthAnAvarodhaH pustakapreSaNavyavasthApArthakyaM prAgbhAge'jJAtovyayAMza ityAdibhi ranekaiH kAraNaiH prAgaMzAt kiJcidadhikaM paNyamiti kSantavyaM dhIdhanaiH For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamodayasamitisiddhAntasaMgrahe aGkaH 1. zrImadAcAryavaryabhadrabAhutataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalaGkRtaM zrImadAvazyakasUtram ( prathamo vibhAgaH) prakAzakaH javherI cunIlAla pannAlAladattakizcidadhikArghadravyasAhAyena zAha-veNIcandasUracanda asyaikaH kaaryvaahkH| idaM pustakaM mumbayyAM nirNayasAgaramudraNAspade kolabhATavIbhyAM 23 tame gRhe rAmacandra yesU zeDagedvArA mudrayitvA prakAzitam / vIrasaMvat. 2442. vikramasaMvat. 1972. krAiSTasya. 1916. vetanaM sapAdarUpyakadvayam / For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArAH samiti kAryakartRRNAmadhInAH Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya aagar Press 23, Kolbhat Lane, Bombay. Published by Shah Venichand Surchand for Agamodaysamiti, Mehesana. All rights reserved by the Agamodaysamiti. For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUripraNItavRttisamavetaM zrIAvazyakasUtram. 86 zrIgaNadharendro vijayatetarAm. praNipatya jinavarendra, vIraM zrutadevatAM gurUMna sAdhUn / Avazyakasya vivRti, gurUpadezAdahaM vakSye // 1 // anenAbhISTadevatAstavaH (abhiyuktairijyate ityabhISTaH ) jinAH avadhijinAdayasteSu varAH kevalinasteSAmindraH. 2 anenAbhimatadevatAstavaH (abhimanyate vighnavighAtakatvenetyabhimatA zAsanadevatAdiH)3 zrutAdhiSThAtrI devatA zrutadevatA, zrutarUpA devatA zrutadevatetivigrahe tu nAbhimatadevatAtvaM kintu adhikRta tadevatAtvaM syAt, asyA jJAnAvaraNIyakSayopazamasAdhakatvena praNipAto nAnucitaH, "suyadevaye" tyAdivacanAt / anenAviratatve'pi zrutadevatAyAH stavanIyatA jJApitA, mithyAtvApAdanaM tu siddhAntAcaraNobhayottIrNameva 4 anenAdhikRtadevatAstavaH (zAstrapraNetRtvenAdhikriyate ityadhikRtA). 5sAdhutvAvyabhicArAdupAdhyAyavAcanAcAryagaNAvacchedakAdayaH. Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.oro Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazyaka yadyapi maMyA tathA'nyaiH, kRtA'sya vivRtistathApi saMkSepAt / tadvacisattvAnugrahahetoH kriyate prayAso'yam // 2 // hAribhadrI___ ihIvazyakaprArambhaprayAso'yuktaH, prayojanAdirahitatvAt, kaNTakazAkhAmardanavat ityevamAdyAzaGkApanodAya prayojanAdi yavRttiH pUrva pradaryata iti, uktaM caM-"prekSAvatAM pravRttyartha, phalAditritayaM sphuTam / maGgalaM caiva zAstrAdau, vAcyamiSTArthasiddhaye 6 vibhAgaH1 ||1||"ityaadi / ataH prayojanamabhidheyaM saMbandho maGgalaM ca yathAvasaraM pradaryata iti / tatra prayojanaM tAvat parAparabhedabhinna dvidhA, punarekaikaM kartRzrotrapekSayA dvidhai, taMtra dravyAstikanayAlocanAyAmAgamasya nityatvAt karturabhAva eva, "ityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt , na kadAcinna bhaviSyati, na kadAcinna bhavati" itivacanAt / paryAyAstikanayAlocanAyAM cAnityatvAttatsadbhAva iti / tettvAlocanAyAM tu sUtrArthobhayarUpatvAdAgamasya arthApekSayA nityatvAt sUtraracanApekSayA ANCHORRORSCORRECX vivRtaM vistarato'bhiyuktairebhiriti dhvanitaM, caturazItisahasrapramitaM ca taditi praghoSaH 2 anenAsyAH samUlatAmAha.3saMkSeparucijIvopakArAya tannimittamAzrityeti | vA. 4 cikIrSitAyAmAvazyakavivRtI. 5 sUtrArthobhayarUpasyAvazyakasya.6 abhidheyasaMbandhau maGgalaMca. 7 kAkadantaparIkSApaDapUpAdivAkyadRSTAntayorupalakSakamidam. 48 pUrvAcAyaH prarUpitaM, mayeti zeSaH. 9 carcitaviSayasAmmatyAya. 1. avighnena pAragamanAdirUpeSTArthasiddhiHsiddhArtha siddhasaMbandhaM zrotuM zrotA pravartate ityA-18 divAkyagrahaH. 12 uktaniyamAt. 13 paraM prakRSTam aparaM tatsAdhanabhUtaM phalam 14 upadezasyobhayAzritatvAta. 15 iSTAvadhAraNArthaH, ubhayorubhayaphalAspadatA tena 16 kartRprayojanavicAre "nasthi naehi vihUNaM suttaM astho va jiNamae kiMcI"ti vacanAnnayavicAraNAmAha-tatretyAdinA. 17 artharUpasya (jIvAdevAcyasya) 18 sarvakSetrApekSayA (videheSu tu sarvadAbhAvaH sUtrasya ) zrutavatAmavinAzAtparyAyANAM gavyAbhedAt. 19ityabhiprAyavannanyAdizAstravAkyAt , tAtparya tutrikAlA|vasthAyitve. 20 vatpattibhAvavatvAt. 21 kartRsadbhAvaH 22 nayayorekadezanAhitvAtsyAdvAdazrutarUpapramANavicAraNAdarzanAya. 23 gaNabhUdvihitAM sUtraracanAmapekSya. / // 1 // For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAnityatvAt kathaJcit kartRsiddhiriti / tatra sUtrakartuH paramapavargaprAptiH aparaM sattvAnugrahaH, tadarthapratipAdayituH kiM prayojanamiti cet , na kiJcit , kRtakRtyatvAt , prayojanamantareNArthapratipAdanaprayAso'yuktaH iticet , na, tasya tIrthakaranAmagotravipAkitvAt , vakSyati ceM-"taM ca kahaM veijjai ?, agilAe dhammadesaNAdIhi" ityAdinA / zrotRRNAM tvaparaM tadarthAdhigamaH, paraM muktireveti / katham ? jJAnakriyAbhyAM mokSastanmayaM cAvazyakamitikRtvA, nAvazyakazravaNamantareNa viziSTajJAnakriyAvAptirupajAyate, kutaH, tatkAraNatvAttadaivApteH, tadavIptau ca pAramparyeNa muktisiddheH, ityataH prayojanavAnAvazyakaprArambhaprayAsa iti / tadabhidheyaM tu saamaayikaadi| saMbandhazca upAyopeyabhAvalakSaNaH tarkAnusAriNaH prati, katham ?, upeyaM sAmAyikAdiparijJAnaM, muktipadaM vA, upAyastu Avazyakameva vacanarUpApannamiti, yasmAttataH sAmAyikAMdyarthanizcayo bhavati, sati ca tasmin samyagdarzanAdivaimalyaM kriyAprayatnazca, tasmAcca muktipadaprAptiriti / athavA upodghAtaniyuktau "uddese niise ya" ityAdinA granthena saprapaJcena svayameva vkssyti| kazcidAha--adhigatazAstrArthAnAM svayameva prayoja vayaHzaktizIle iti tRn , yAjakAdibhirityasyAkRtigaNavAdvA tRjapi.2 prayojanaM para muktiH, sA prAptakevalatvAt 'mokSe bhave ce' ti vacanAnnoddezyA, avazyambhAvinI ca seti kRtakRtyA. 3 prayAsasya tIrthakRto vA. 4 (gAthA 185)5 granthena. 6 alpavaktavyatvAt sUcIkaTAhanyAyenAdAvapara. 7 sUtrArthIbhayAgamavAcyAvabodhaH. 8 paramapadAnukUlA 9 AvazyakazravaNaM 10-11 viziSTajJAnakriyAvAptiH 12 Avazyakasya. 13 jJAnAdyApAdakakriyAdi 14 aparaprayo| janaM. 15 paraprayojanaM 16 evakArasyeSTAvadhAraNArthatvAt aparaprayojanasya nAnyacchAstramuttarAdhyayanAdi parasyApyasAmAyikAdimato'bhAvAt mukternAnyaH ko'pi | upAyaH 17 racitaM. 18 AvazyakAt 19 caturviMzatistavAdInAM. 20 zraddhAnusAriNaH prati.21 dharmottarAnusArI vyapohavAdI bauddhaH. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakanAdiparijJAnAt zAstrAdau prayojanAdyupanyAsavaiyarthyamiti, tanna, anadhigatazAstrArthAnAM pravRttihetatvAta taMdapanyAsopa haaribhdriiptteH| prekSAvatAM hi pravRttinizcayapUrvikA, prayojanAdau ukte'pi ca anadhigatazAstrArthasya tannizcayAnupapatteH, saMzayataH | yavRttiH // 2 // pravRttyabhAvAttadupanyAso'narthakaH iti cet , na, saMzayavizeSasya pravRttihetutvadarzanAt , kRSIvalAdivat , ityalaM prasaGgena / vibhAgaH1 sAmprataM maGgalamucyate-yasmAt zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti iti, uktaM ca--"zreyAMsi bahuvinAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvaoNpi yAnti vinaaykaaH||1||" iti / AvazyakAnuyogazca apavargaprAptibIjabhUtatvAt zreyobhUta eva, tasmAttadorambhe vighnavinAyakAdyupazAntaye tat pradaryata iti / tacca maGgalaM zAstrAdau madhye avasAne ceSyata iti / sarvamevedaM zAstraM maGgalamityetAvadevAstu, maGgalatrayAbhyupagamastvayuktaH, prayojanAbhAvAt iti cet , na, prayojanAbhAvasyAsiddhatvAt / tathAca kathaM nu nAma vineyA vivakSitazAstrArthasyAvinena pAraM gaccheyuH ?, aMto'rthamAdimaGgalopanyAsaH, tathA se eva kathaM nu nAma teSAM sthiraH syAd ? ityato'rtha madhyamaGgalasya, sa eva ca kathaM nu nAma ziSyapraziSyAdivaMzasyaavi|cchittyA upakArakaH syAd ? ityato'rtha caramamaGgalasya ityato hetorasiddhatA iti / tatra "AbhiNibohiyaNANaM, suyaNANaM zAstrArambhe. 2 prayojanAderupanyAsasya yuktiyuktatvAt. 3 kevalazAstrasya mUkatvAt zAstrArthasyeti, 4 prayojanAdeH 5 aniSTAnanubandhISTasiddhisaMzayasya niyuktikRtA sAkSAdaktatvAt. 7 pRthagavatAraNA. 8 mahAnto vinAH (pUrvapadalopAdU vighnanAyakAH)9 niyuktirUpaH 10 kalpatvAt. 11 AvazyakAnuyogA-3 rambhe.12 vighnezAnAmAdinA madhyAnAM. 13-14 zAkhasyetyadhyAhAryam. 15 tapovanirjarArthatvAt. 16 nirvinasamAptisthairyAvyavacchittinimittaketi. 17 maGgalaprayojanasya zAstreNa sAdhanAtprayojanAntarAbhAvAdityarthaH 18 "vibhaktithamantatasAdyAbhAH" iti tasantamavyayaM, tathA caitadarthamiti. 19 zAstrArthaH 20 vineyAnAm. 21 upanyAsa iti. + zAstrasyAdau 1-1 ityataH 6-4 maGgalamityetAvadevApazAntaye tat pradazyahati / AvazyakAnayogavAsi bahuvighnAni For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caive" tyAdinA''dimaGgalamAha / tathA "vaMdaNa citi kitikamma" ityAdinAmadhyamaGgalaM, vandanasya vinayarUpatvAt , tasya cAbhyantaratapobhedatvAt , tapobhedasya ca maGgalatvAt / tathA "paccakkhANaM" ityAdinA cAvasAnamaGgalaM, pratyAkhyAnasyAadyatapobhedatvAdeva maGgalatvamiti // tatraitatsyAt, idaM maGgalatrayaM zAstrAdbhinnamabhinnaM vA ?, yadi bhinnamataH zAstramamaGgalaM, tadbhedAnya'thAnupapatteH, amaGgalasya ca sato'nyamaGgalazatenApi maGgalIkartumazakyatvAt tanmaGgalopanyAsavaiyarthya, tadupAdAne'niSThA vA, yathA prAgamaGgalasya sataHzAstrasya maGgalamuktam , evaM maGgalAntaramapyabhidhAtavyam , AdyamaGgalAbhidhAne'pi tadamaGgalatvAt , itthaM punarapyabhidhAtavyamityato'niSTheti / athAbhinnam, evaM sati zAstrasyaiva maGgalatvAt anyamaGgalopAdAnAnarthakyameva, atha maGgalabhUtasyApyanyanmaGgalamupAdIyata iti, evaM sati tasyApyanyadupAdeyamityanavasthAnuSaGga eva, athAnavasthA neSyata iti maGgalAbhAvaprasaGgaH, katham ? yathA maGgalAtmakasyApi sataH zAstrasya anyamaGgalanirapekSasyAmaGgalatA, evaM maGgalasyApyanyamaGgalazUnyasya, ityato maGgalAbhAMva iti / | atrocyate-AdyapakSoktadoSAbhAvastAvadanabhyupagamAdeva, tadabhyupagame'pica maGgalasya lavaNapradIpAdivat svaparAnugrahakAritvAduktadoSAAMva iti / caramapakSe'pi na maGgalopAdAnAnarthakyaM, ziSyamatimaGgalaparigrahAya zAstrasyaiva maGgalavA1 prayojanAbhAvarUpasya. 2 gAthA 1 AdizabdenAdyabhAgAvasAnaparyantasya grahaH 3 jaM neraio ityAdinA jJAnasya saSTaM nirjarArthatvAmmalatA 4 gAthA vandanakani. 5 dvitIyabhedaH 6 dhammo maMgalamuviThaM ahiMsA saMjamo tavo iti vacanAt 7 bAjheti 8 maGgalabhedavatvasya. 9 na paryavasAnam. 10 zAstrasya 11 majalarU. pasyApyanyanmaGgalakaraNe. 12 mUlakSayakarIti ( anyadvitIyamaGgalakaraNAbhAvAt) 13 kRtasya. 14 dvitIyeti 15 dvitIyakaraNAbhAvAt. 15 zAkhe saMpannaH. 1. bhedeti 18 aniSThAlakSaNeti. 19 abhedapakSe. * maGgalabhUtasyApi 1-sviM 1-4-5 dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvazyaka nuvAdAt, etaduktaM bhavati-kathaM nu nAma vineyo maGgalamidaM zAstramityevaM gRhaNIyAt ?, ato maGgalamidaM zAstramitikA |hAribhadrIthyate / Aha-yadyapi maGgalamidaM zAstramityevaM na gRhNAti vineyastathApi tat svato maGgalarUpatvAt svakAryaprasAdhanAyA- yavRttiH vibhAgaH1 lameveti kathaM nAnarthakyaM ?, na, abhiprAyAparijJAnAt , iha maGgalamapi maGgalabuddhyA parigRhyamANaM maGgalaM bhavati, sAdhuvat , tathAhi-sAdhurmaGgalabhUto'pi sanmaGgalabuddhyaiva gRhyamANaH prazastacetovRtte vyasya tatkAryaprasAdhako bhavati, yadA tu na5 tathA gRhyate tadA kAluSyopahatacetasaH sattvasya na bhavatIti, evaM zAstramapItibhAvArthaH / Aha-yadyevamamaGgalamapi maGgala-TU buddheHprANino maGgalakAryakRtprAmotIti, aniSTaM caitaditi, na, tasya svarUpeNaivAmaGgalatvAt , maGgalasya ca svabuddhisApekSasya svakAryAbhinivartakatvAditi, tathAhi-yadi kazcitkAJcanameva kAJcanatayA'bhigRhya pravartate tatastatphalamAsAda-15 yati, na punarakAJcanaM satkAJcanabuddhyA, nApyataddhaddhyeti / maGgalavayApAntarAladvayamityamamaGgalamApadyata iti cet, na, azeSazAstrasyaiva tattvato maGgalatvAt, tasyaiva ca saMpUrNasyaiva tridhA vibhaktatvAt modakavadapAntarAladvayAbhAva iti, yathA siddhasya kathanam. 2 iSTanamaskArAdimazAlavidhAnadvArA'nUcate. 3 zAstram. 5 anyanamaskArAdimakAlanirapekSatvena. 5 nirvighnapAragamanAdi. 6 maGgalarUpasyApi maGgalakaraNe. 7 maGgalakAryakRt. 8 'noAgamao bhAvo suvisuddho khAiyAio tti (vi0 49 gAthA) vacanAkSAyikAdibhAvavato yatemaGgalatA. sarayA pradhAnamanalatAsaMpAdaneti 12 maGgalabuGyA. 13 maGgalakAryakRt. 14 maGgalabuGkhyA // 3 9 lokottaratattvaprAptimattAjJApanAya. 10 AsannasiddhitAjJApanAya. // gRhyamANaM maGgalabhUtamapi maGgalakAryakRt. 15 maGgalabuddhamaMgalakAryakRzve. 16 amaGgalasya. 17 svarUpeNa maGgalasthApi tathAtvApattarAha mAleti 18 co vizeSArthaH 19 maGgalasveti 20 vighnavidhvaMsAdi. 21 suvarNakArya dAridyanAzAdi. 22 kAJcanakAryakRdbhavatIti zeSaH 23 kAJcanamapi kAnanakAryakRt bhavatItizeSaH 24 maGgalaM maGgalabujyA gRhyamANaM tatkAryakRtitiniyame.. tasya ca 1-3-4 For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi modakasya tridhAvibhaktasya apAntarAladvayaM nAsti, evaM prakRtazAstrasyApIti bhAvArthaH / maGgalatvaM cAzeSazAstrasya nirjarArthatvAt , prayogazca-vivakSitaM zAstraM maGgalaM, nirjarArthatvAt , tapovat / kathaM punarasya nirjarArthateti cet, jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca karmanirjaraNahetutvAt , uktaM ca-"ja neraio kamma, khavei bahuyAhi vAsakoDI hiN| taM nANI tihi gutto, khavei usAsamitteNaM // 1 // " / syAdetat, evamapi maGgalatrayaparikalpanAvaiyarthyamiti, na, vihitottaratvAt , tasmAtsthitametat-zAstrasya Adau madhye'vasAne ca maGgalamupAdeyamiti / __ Aha-maGgalamiti kaH zabdArthaH1, ucyate, agiragilagivagimagi itidaNDakadhAtuH, asya "idito numdhAtoH" (pA0 7-1-58) iti numi vihite auNAdikAlacUpratyayAntasyAnubandhalope kRte prathamaikavacanAntasya maGgalamitirUpaM bhavati, maGgacate hitamaneneti maGgalaM, maGgayate adhigamyate sAdhyata itiyA~vat, athavA maGgetidharmAbhimAnaM, 'lA AdAne' asya dhAtormaGga upapade "Ato'nupasarge kaH" (pA0 3-2-3) iti kapratyayAntasya anubandhalope kRte "Ato lopa iTi ca |Gkiti" (pA0 6-4-64 Ato lopa iTi ca ) ityanena sUtreNAkAralope ca prathamaikavacanAntasyaiva maGgalamiti bhavati, | maGgalAtIti maGgalaM dharmopAdAnaheturityarthaH, athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM sNsaaraadpnytiityrthH| SAROSAROKAR 1 anumAnasya. 2 maGgalatrayasya avighnasamAptyAdikAryatrayasya pRthakpRthaktayA sAdhakatvAt. 3 siddham. 4 sadRzadhAtUnAmekArthe pAThAt. 5 prAtyartha tvAt gatya rthAnAM. 6 nidarzanamAtratvAddhAtUnAm. 7 paryAyasya paryAyakathane prayoga etasya. A N and arora For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 4 // tacca nAmAdi caturvidhaM, tadyathA-nAmamaGgalaM 1 sthApanAmaGgalaM 2 dravyamaGgalaM 3 bhAvamaGgalaM 4 ceti / tatra "yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM (ca) nAma yAdRcchikaM ca tathA // 1 // " asyAyamarthaH-'yad' 'vastuno' jIvAjIvAdeH 'nAma' yathA gopAladArakasyendra iti, 'sthitamanyArthe' iti paramArthataH tridazAdhipe'vasthAnAta, 'tadarthanirapekSam' iti indrArthanirapekSaM, katham ? tatra guNatovarIta iti, indanAdindraH 'idi paramaizvarye' iti tasya paramaizvaryayuktatvAt , gopAladArake tu tadarthazUnyamiti, tathA paryAyaiH-zakrapurandarAdibhiH nAbhidhIyata iti, iha nAmanAmavatorabhedopacArAdgopAlavastveva gRhyate, evaMbhUtaM nAmeti, tathA'nyatrAvarttamAnamapi kiJcid yAdRcchikaM DityAdivat, cazabdAt yAvadravyabhAvi ca prAyasa iti / yattu sUtropadiSTaM "NAma AvakahiyaM" tat pratiniyatajanapadasaMjJAmAzrityeti, nAma ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tatra yat jIvasthAjIvasyobhayasya vA maGgalamiti nAma kriyate tannAmamaGgalaM, jIvasya yathA | -sindhuviSaye'gnirmaGgalamabhidhIyate, ajIvasya yathA-zrImallATadeze davarakavalanakaM maGgalamabhidhIyate, ubhayasya yathA-candanamAleti / "yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 2 // " asyAyamarthaH-'yad' vastu 'tadarthaviyuktaM' bhAvendrAdyartharahitaM, tasminnabhiprAyastadabhiprAyaH, abhiprAyo buddhiH, taduddhyetyarthaH, karaNirAkRtiH, yaccandrAdyAkRti 'lepyAdikarma kriyate' cazabdAttadAkRtizUnyaM cAkSanikSepAdi 'tatsthApaneti' tacce- // 4 // tatvabhedaparyAyaiAkhyetiniyamAt prAktatvaM maGgalasya hitaprAptyAyabhidhAya bhedadarzanAya. 2 caturvidhe maGgale. 3 AvRttasya nAmalakSaNapratipAdakapra4 nyasyeti vA. 4 AdinA tadubhayasya. 5 guNataH, 6 tridazAdhipe.7 indrasya.8 indrArtheti. 9 abhidhAnAntare'pi prAgabhidhAnavAcyatvAt. 10 parAvRttibhAvAt. Join Education International For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvaramalpakAlamitiparyAyau, cazabdAdyAvadravyabhAvi ca, sthApyata iti sthApanA, sthApanA cAsau maGgalaM ceti samAsaH, tatra svastikAdi sthApanAmaGgalamiti / "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tadravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam // 3 // " asyAyaM bhAvArthaH-'bhUtasya' atItasya 'bhAvino vA' eNyato 'bhAvasya' paryAyasya 'kAraNaM' nimittaM 'yad' eva 'loke' 'tad dravyam' iti dravati gacchati tA~stAnparyAyAn kSarati "ceti dravyaM 'tattvajJaiH' sarva stIrthakRdbhiritiyAvata sacetanam anupayuktapuruSAkhyam acetanaM jJazarIraudi tathAbhUtamanyadvA kathitaM' AkhyAtaM prtipaaditmityrthH| tatra dravyaM ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tacca dravyamaGgalaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, taMtra AgamataH khalvAgamamadhikRtya AgamApekSamityarthaH,noAgamatastu tadviparyayamAzritya, tatrAgamato maGgalazabdAMdhyetA anupayukto dravyamaGgalam 'anupayogo dravya' mitivacanAt , tathA noAgamatastrividhaM dravyamaGgalaM, tadyathA-jJazarIradravyamaGgalaM 1 bhavyazarIradravyamaGgalaM 2 jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM 3 dravyamaGgalamiti / tatra jJasya zarIraM jJazarIraM, zIryata iti zarIraM jJazarIrameva dravyamaGgalaM jJazarIradravyamaGgalam, AkRtyantare pUrvAkArocchedAt. 2 nandIzvaradvIpAdisthapratimAdi. 3 sthApyamAnApekSayA,anyatra tu tiSThatIti sthApanA.4 AdinA nandAvAdi. 5 bhAgamanoAgamAbhyAM vicArayiSyamANatvAnAvArtha iti / 6 vAzabdasya nipAtAnAmanekArthatvena samuccayArthatvAdbhUtabhaviSyatoveti jJeyaM (cakArAtabhaviSyatparyAyamiti vizeSAvazyake) 7 vivakSitasya bhAvatayA 8 "AgamakAraNamAyA deho saho ya to davvaM" ti30vizeSAvazyakavacanAdupAdAnAdIni vividhAni kAraNAni. |9 iSTAvadhAraNArthatvAdyogyatvasadbhAva iti jJApayati / 10 paryAyasya kramabhAvitvAtpUrvaparyAyAn kSarati, bhUtApekSayA kSarati, bhaviSyadapekSayA gacchatItyapi 11 dvAdazAGgArthaprarUpaNAkAritvAtteSAm. 12 AdinA bhavyazarIragrahaH. 13 jJabhavyazarIrabyatiriktamapradhAnaM kAraNAdi ca. 14 yuktidarzanapurassaraM darzitaM gamyasvasvarUpametaditi 15 paThitA. * upalakSaNAdanupayuktAnuSThAnAdi vyatiriktamaGgalatvAttasya. + pekSayetyarthaH 1-4 jJAtA 2 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka athavA jJazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetismaasH| etaduktaM bhavati-maGgalapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlA- |hAribhadrInubhUtatadbhAvAnuvRttyA siddhaziloditalagatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato jJazarIradravyamaGgalamiti, maGgalajJAnazUnya / yavRttiH tvAcca tasya, iha sarvaniSedha eva noshbdH| tathA bhavyo yogyaH, maGgalapadArtha jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya vibhAgaH1 iti, tasya zarIraM bhavyazarIraM, bhavyazarIrameva dravyamaGgalam , athavA bhavyazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetisamAsa iti / ayaM bhAvArthaH-bhAvinI vRttimaGgIkRtya maGgalopayogodhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tat bAlAdizarIraM bhavyazarIradravyamaGga| miti,nozabdaH puurvvt| jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca dravyamaGgalaM saMyamataponiyamakriyAnuSThAtA anupayuktaH, Agamato'nupa-13 yuktadravyamaGgalavat, tathA yaccharIramAtmadravyaM vA atItasaMyamAdikriyApariNAmaM, tacca ubhayAtiriktaM dravyamaGgalaM, jJazarIradravyamaGgalavat, tathA yadU bhAvisaMyamAdikriyApariNAmayogyaM tadapi ubhayavyatiriktaM, bhavyazarIradravyamaGgalavat, tathA yadepi svabhAvataH zubhavarNagandhAdiguNaM suvarNamAlyAdi, tadapi hi bhAvamaGgalapariNAmakAraNatvAdU dravyamaGgalam , atrApi nozabdaH sarvaniSedha eva draSTavyaH, ityuktaM dravyamaGgalam / "bhAvo vivakSitaMkriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // 4 // " asthAyamarthaH-bhavanaM bhAvaH, sa hi vaktubhiSTakriyAnubhavalakSaNaH sarvajJaiH maGgalabhAveti. 2 yatra vidhAyAnazanaM jagmuH zobhanAM gatiM vAcaMyamAH seti, ( anu0 ) AdinA tIrthakaranirvANabhUmyAdi, 3 AdinA madhukumbhAdi. 4 noAgamatopapAdanAya. 5 bhAvamaGgalakAraNatAjJApanAya. 6 AdinA yuvAdi. 7 sarvaniSedha eva. 8 ubhayasamuccayAyApi. 9 AdinA taponiyamAdi. 10 zarIramAtmadravyaM vA. 11 jJabhavyazarIreti ubhayaM 12 nimittakAraNasyApi dravyatvArtha. 13 badityantaH. * nAnupayuktaH 1-2-3-4 + cAtI013 SC For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAkhyAtaH, indanAdikriyAnubhavanayuktendrAdivaditi / tatra bhAvato maGgalaM bhAvamaGgalam athavA bhAvazcAsau maGgalaM ceti samAsaH, tacca dvidhA - Agamato noAgamatazca tatrAgamato maGgalaparijJAnopayukto bhAvamaGgalaM, kathamiha bhAvamaGgalopayogamAtrAt tanmayatA'vagamyata iti, nahyagnijJAnopayukto mANavako'gnireva, dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAprasAdhakatvAbhAvADhU iti cet, na, abhiprAyAparijJAnAt saMvit jJAnam avagamo bhAva ityanarthAntaraM tatra 'arthAbhidhAnapratyayAH tulyanAmadheyAH' iti sarvapravAdinAmavisaMvAdasthAnam, agniritica yajjJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNoM gRhyate, anyathA tajjJAne satyapi nopalabheta, atanmayatvAt, pradIpa hastAndhavat puruSantaravadvA, nacAnAkAraM tajjJAnaM, padArthAntaravadvivakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt, bandhAdyabhAvazca jJAnAjJAnasukha duHkhapariNAmAnyatvAdU, AkAzavat na cAnalaH sarva eva dahanAdyarthakriyAprasAdhako, bhasmacchannIdinA vyabhicArAt, ityalaM prasaGgena, prakRtamucyate - noAgamato bhAvamaGgalam Agamavarja jJAnacatuSTayamiti, sarvaniSedhavacanatvAnnozabdasya, athavA samyagdarzanajJAnacAritropayogapariNAmo yaH sa nAgama | eva kevalaH na cAnAgamaH, ityato'pi mizravacanatvAnnozabdasya noAgamata ityAkhyAyate, athavA arhannamaskArAdyupayogaH 1 maGgalAdhikAre bhAvAdhikAre bhAvalakSaNasiddhau vA 2 arthAbhidhAnapratyayetinyAyAdabhijJAnasyAbhirUpatvaM, tadavyatiriktasya jJAturapi, tathA sati abhilakSaNatvamiti jJAyate 3 jJAnAtmanorvyatiriktatve. 4 jJAnAtmanorbhedAt 5 pradIpavajjJAnam, andhavajjJAnAtiriktaH puruSaH, pradIpahastatvaM ca nikaTatvAya. 6 samavAyApekSayA dRSTAntAntaraM antarApekSayA vA 7 viSayavaizizyazUnyaM, tathAca jJeyasya bhinnatvaM jJAnAt. 8 prasaGgo'niSTApattiH 9 cakAro nopala bhetetyanena saha samuccayArthaH, jJAnAtmanorbhede dUSaNAntarametaditi 10 syAdityadhyAhAryam. 11 cndrkaantmnnivyvhit| dehaH, bhasma cchannAdivadupayogarUpo'pi na dAhakAdiguNa iti tavam / 12 nozabdasya paryudAsapratiSedhArthatvAdAgamavarthaM jJAnacatuSTayamiti. * jJAnopayukto. For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 khalvAgamaikadezatvAt noAgamato bhAvamaGgalamiti // nanu nAmasthApanAdravyeSu maGgalAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAd dravyatvaM ca samAnaM vartate; tatazca ka eSAM vizeSa iti, atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate, tathA kartuzca sadbhUtendrAbhiprAyo bhavati, tathA draSTuzca tadAkAradarzanAdindrapratyayaH, tathA praNatikRtadhiyazca phalArthinaH stotuM pravartante, phalaM ca prAmuvanti keciddevatAnugraihAt, na tathA nAmadravyendrayoriti, tasmAtsthApanAyAstAvaditthaM bheda iti / yathA ca dravyandro bhAvendrasya kAraNatAM pratipadyate, tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayiSyati avAptavAMzca, na tathA nAmasthApanendrAvityayaM vizeSaH / bhAvamaGgalamevaikaM yukta, svakAryaprasAdhakatvAt , na nAmAdayaH, tatkAryAprasAdhakatvAt , pApavad iti cet, na, nAmAdInAmapi bhAvavizeSatvAt , yasmAdaviziSTamindrAdi vastu uccaritamAtrameva nAmAdibhedacatuSTayaM REACHAR nozabdasya sarvadezaniSedhaikadezavAcakatvAt , krameNa noAgamato maGgalapadArthatrayaM jJAnacatuSTayAdirUpam. 2 dravyeSu dadhidUrvAdiSu anyAdiSu ca maGgalAbhidhAnaM. 3 "abhihANaM damvattaM tayatthasunnattaNaM ca tullAI" itivizeSAvazyake pRthak proktaM, ana tu tadarthazUnyatvaM dnyatve hetutayoktam , 'yavastuno'bhidhAna' miti 'yattu tadarthaviyukta' miti vacanAnAmasthApanayorapi dravyatvaM, kAraNatA sarvatreti vA dravyatA, pUrva nikSepacatuSkasya prakAntasvAnAmagyabhedaviSayAzaGkA, vivakSitetyAdestu dravyatve hetutA. 4 bhAve saMbhavAnAmna Aha-dravyatvamiti,vivakSitabhAvazUnyatvaM hi tat,naca tadbhAva iti| 5 spaSTaM lakSyamAnatvAdAdau sthApanA| bheda nirUpaNam. 6 sadbhAvasthApanApekSayA. 7 avitatheti. 8 buddhiH 9 sahasrAkSavajradharasvAdi 1. pratItiH 11 ArAdhanAtatparatAdarzanAya. 12 sutadhanAdi phalaM. 13 tatpAkSiketi. 14 sthUlabuddhelaukasya tatra tathAdhyavasAyAdyabhAvAt. 15 noAgamato bhAvendrasya. 16 kabdhijJAnavatAM.17 bhavyazarIraganyaM. 173za|rIradravyaM. 19 arthakriyAkAri vastvityabhipretyAha. 20 nirvighnazAstrArthapAragamanAdi. 21 nAmamaGgakAdInAM. 22 bharmarUpatvAt. 23 bhavyutpAditaM. For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratipadyate, bhedAzca paryAyAeveti,athavA nAmasthApanAdravyANi bhAvamaGgalasyaivAGgAni, tatpariNAmakAraNatvAt , tathA ca maGgalaoNdyabhidhAnaM siddhArthabhidhAnaM copazrutya arhatpratimAsthApanAM ca dRSTvA bhUtayatibhAvaM bhavyayatirzarIraM copalabhya prAyaH samyagdarzanAdibhAvamaGgalapariNAmo jAyate, ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-tatra noAgamato'hannamaskarAdi bhAvamaGgalamuktaM, athavA noAgamato bhAvamaGgalaM nandI, tatra nandanaM nandI, nandantyanayeti vA bhavyaprANina iti nandI, asAvapi ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnA avagantavyeti, tatra nAmasthApane pUrvavat , dravyanandI dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktA ca dravyanandIdvAdazaprakArastUryasaMghAtaH 'bhaMbhA mukuMda maddala kaDaMba jhallari huDukka kaMsAlA / kAhali tailimA vaMso, saMkho paNavo ya baarsmo||1||' tathA bhAvanandyapi dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA + upayuktaH, noAgamataH paJcaprakAraM jJAnaM, taccedam___ AbhiNibohiyanANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca / taha maNapajjavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM // 1 // jAnIte. 2 nikSepacatuSkasya bhinnabhinnAdhikaraNatAmAzrityAha. 3 avayavAH.4 bhAvamaGgalanidAnatvAt. 5 AdinA jJAnanirjarAdigrahaH. 6 vizeSanAmnAM kAraNatAyai, AdinA jinendrAdiH. 7 samyagdarzanAdeH prabalakAraNatvAt , zayyambhavAdivat . 8 'imeNaM sarIrasamussaeNaM jiNadiTeNaM bhAveNaM Avassaetti payaM seakAle sikkhissai na tAva sikkhati' iti anuyogadvAravacanAt . 9jJAtvA dRSTvA vA 1. kliSTasyAbhAvAtU. 11 jJAnacAritropayogagrahaH. 12 'kaya-TV paMcanamukkArassa dinti sAmAiyAiyaM vihiNA' itivacanAtsUtrApekSaM, 13 anuyogApekSaM, nandyanuyogasyaikadezatvAdU . 14 kartRtAmApannAH. 15 'dabve tUrasamudao' iti vacanAtU, kriyAviziSTa ityadhyAhAryamanyathA nAmanandItvApatteH. *tilimA 1-4. tadupayuktaH 1-3-4. For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 7 // vyAkhyA - arthAbhimukho niryato bodhaH abhinibodhaH, abhinibodha eva AbhinibodhikaM, vinayAdipAThAt abhini| bodhazabdasya " vinayAdibhyaSThagU" ( pA0 5.4-34 ) ityanena svArtha eva Thakpratyayo yathA vinaya eva vainayikamiti abhinibodhe vA bhavaM tena vA nirvRttaM tanmayaM tatprayojanaM vAathavA'bhinibudhyate tad ityAbhinibodhikaM, avagrahAdirUpaM matijJAnameva, taisya svasaMviditarUpatvAt, bhedopacArAdityarthaH, abhinivudhyate vA'nenetyAbhinibodhikaM tadAvaraNa karmakSayopazama iti bhAvArtha:, abhinivudhyate asmAditi vA''bhinibodhikaM tadAvaraNakarmakSayopazama eva, abhinibudhyate'sminniti vA kSayopazama ityAbhinibodhikaM, Atmaiva vA'bhinibodhopayogapariNAmAnanyatvAd abhinibudhyata ityAbhinibodhikaM, | AbhinibodhikaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH / tathA zrUyata iti zrutaM zabda eva, bhAvazruta kAraNatvAditi bhAvArthaH, athavA zrUyate'neneti zrutaM, tadAvaraNa kSayopazama ityarthaH zrUyate'smAditi vA zrutaM, tadAvaraNakSayopazama eva, zrUyate'sminniti vA kSayopazama iti zrutaM zRNotIti vA''tmaiva tadupayogAnanyatvAt zrutaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastvanayoreva tulyakarkSato|dbhAvanArthaH, svAmyAdisAmyAt, katham ?, ya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya " jattha mainANaM tattha suyaNANa' ,, 1 padArthanAntarIyakaH. 2 niyataviSayaM natu dvicandrAdivat 3 prakAzyaprakAzakobhayarUpatvAdityarthaH, prAkU prakAzakam 4 ekatvAt kartRkarmaikyAt. 5 ' bhAvAkartrIH' ityabhinibodhazabdaniSpattau prAgvadAbhinibodhikazabdaniSpattiH, kartari tu lihAditvAdac, 6 bahulavacanAt karmAdidhvapi ko napuMsake, prAbhRtajJo dravyamiti bhavyamAhetivacanAtprAbhRtAdvA niSpattirevamanyatrApyUhyam 7 jJAnadvayAnantaraM castra pAThAt 8 tulyapakSatodbodhanAya. * kRdantanyutpattaye, upasargAvatra vizeSako dhAtoH + prakAzakamatI + bhinnatvAzaGkApanodAya | 0karma0 1-4. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 7 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " miti vacanAt tathA yAvAnmatijJAnasya sthitikAlastAvAnevetarasya pravAhApekSayA atItAnAgatavarttamAnaH sarva eva, apratipatitaikajIvApekSayA ca SaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, uktaM ca bhASyakAreNa "dovAre vijayAisu gayassa tiNNacue ahava tAI / airegaM NarabhaviaM NANAjIvANa saMbaddhaM // 1 // " yathA ca matijJAnaM kSayopazamahetukaM, tathA zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnamAdezataH sarvadravyAdiviSayam, evaM zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnaM parokSam evaM zrutajJAnamapi iti, evakArastvavadhAraNArthaH, parokSatvamarnayorevAvadhArayati, Abhinibodhika zrutajJAne eva parokSe iti bhAvArthaH / tathA avadhIyate'nena ityavadhiH, avadhIyate iti adho'dho vistRtaM paricchidyate, maryAdayA veti, avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva tadupayoga hetutvAdityarthaH, avadhIyate'smAditi veti avadhiH, tadAvaraNIyakSayopazama eva, avadhIyate'sminniti vetyavadhiH, bhAvArthaH pUrvavadeva, avadhAnaM bA'vadhiH, viSayaparicchedanamityarthaH, avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAnaM, cazabdaH khalvanantaroktajJAnadvaya sAdharmyapradarzanArthaH sthityAdisAdharmyAt, katham ?, yAvAnmatizrutasthitikAlaH pravAhApekSayA apratipatitaikasattvAdhArApekSayA ca tAvAnevAvadherapi, ataH sthitisAdharmyAt, 1 ekendriyAdiSu kSayopazamasadbhAvAdvayoH saMjJAsadbhAvAcca zrutasattA ( vi0 102 prabhRti ke ), samyagjJAnApekSayA. 2 zrImatA jinabhadragaNikSamAzramaNena. 3 dvau vArau vijayAdiSu gatasya zrIn vArAn acyute'thavA tAni ( SaTSaSTisAgaropamANi) atiriktaM narabhavikaM ( apratipatitaikajIvApekSayA ) nAnAjIvAnAM sarvAddhaM (vi0 436). 4 oghAdezAtsUtrAdezAdvA. 5 AdinA kSetrakAlabhAvagrahaH 6 dravyendriyamanoniSpAdyatvAt. 7 darzana rUpayo dhanyavacchedAya. 8 rUpadravyAtmikayA. 9 kSayopazamasyAbhAvarUpatvenedam. AtmasvarUpaM jJAnamityuktamidam. * tadAvaraNa0 14. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x 1 Avazyaka // 8 // yathA matizrute viparyayajJAne bhavataH, evamidamapi mithyAdRSTevibhaGgajJAnaM bhavatIti viparyayasAdhAt , ya eva ca mati hAribhadrI zrutayoH svAmI sa eva cAvadherapi bhavatIti svAmisAdhAt , vibhaGgajJAninaH tridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapajjJAna- yavRttiH trayaM saMbhavatIti lAbhasAdhAcca / tathA manaHparyavajJAnaM, ayaM bhAvArthaH-pariH sarvato bhAve, avanaM avaH, avanaM gamanaM / vibhAgaH1 vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH paryavanaM vA paryava iti, manasi mainaso vA paryavo manaHparyavaH, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa eva jJAnaM manaHparyavajJAnaM, athavA manasaH paryAyA manaHparyAyAH, paryAyA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanAntaraM, teSu jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArdhatRtIyadvIpasamudrAntarvatisaM-13 jJimanogatadravyAlambanameveti, tathAzabdo'vadhijJAnasArUpyapradarzanArthaH, katham !, chadmasthasvAmisAdharmyAt , tathA pudgalotrAlambanatvasAmyAt, tathA kSAyopazamikabhAvasAmyAt , tathA pratyakSatvasAmyAcceti / kevalamasahAyaM matyAdijJAnanirapekSaM, zuddhaM vA kevalaM, tadAvaraNakarmamalakalaGkAGkarahitaM, sakalaM vA kevalaM, tatprathamatayaiva azeSatadAvaraNAbhAvataH saMpUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalaM, ananyasadRzamitihRdayaM, jJeyAnantatvAd anantaM vA kevalaM, yathAvasthitAzeSabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA, kevalaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastUktasamuccayArthaH, kevalajJAnaM ca paJcamakamiti, athavA'nanta viSayasaptamI. 2 sambandhe SaSThI. 3 vinA darzanaM jJAnenAnena vizeSopayoga iti, vizuddhatarANi vA manovyANi jAnAtyaneneti jJApanAya vA. 4 arUpidravyAlambanamyavachedAya mAtreti. 5"jIvo akkho atyanbAvaNabhoyaNaguNaNNio jeNaM / taM pai vaTTai nANaM, paJcakkhaM tayaM tivihaM" (vi089)iti. 6 apekSA'trI sahAvasthAnarUpA. 7 matyAdInAM svAvaraNopetatvAt , aGko lakSma. 8 utpattisamaya eva. 9 na tAratamyavat nyUna vA kadApi. 10 anyasya kasyApi rUpyarUpi| sUkSmadUretarAdipadArthAgrAhakatvAt. " AdhArApekSayA'saMkhyeyatve'pi. * vyasaMbhavato 1 pari. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAbhihitajJAnasArUpyapradarzaka eva, apramattabhAvayatisvAmisAdharmyAt viparyayAbhAvayuktatvAcceti gAthAsamAsArthaH // Aha - matijJAnazrutajJAnayoH kaH prativizeSa iti / ucyate, utpannAvinaSTArthagrAhakaM sAmpratakAlaviSayaM matijJAnaM, zrutajJAnaM tu trikAlaviSayaM utpannavinaSTAnutpannArthagrAhakamiti, bhedakRto vA vizeSaH, yasmAdavagrahAdyaSTAviMzatibhedabhinnaM matijJAnaM, tathA'GgAnaGgAdibhedabhinnaM ca zrutamiti, athavA''tmaprakAzakaM matijJAnaM, svarparaprakAzakaM ca zrutamityalaM prasaGgena, gamanikAmAtramevaitaditi / atrAha - eSAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanaM iti, ucyate, parokSatvAdisAdharmyAnmatizrutasadbhAve ca zeSajJAnasaMbhavAt AdAveva matizrutopanyAsaH, matijJAnasya pUrva kimiti cet, ucyate, matipUrvakatvAt zrutasyeti, matipUrvakatvaM cAsya " zrutaM matipUrvam " ( 0 dvyanekadvAdazabhedam zrItattvArthe a0 1 sU0 20 ) iti vacanAt, tatra prAyo matizrutapUrvakatvAtpratyakSatvasAdharmyAcca jJAnatrayopanyAsa iti, tatrApi kAlaviparyayAdisAmyAnmatizrutopanyAsA - nantaramevAvadherupanyAsa iti, tadanantaraM ca chAdmasthikAdisAdharmyAnmanaHparyAyajJAnasya tadanantaraM bhAvamunisvAmyAdi sAdharmyAtsarvottamatvAcca kevalasyeti gAthArthaH // 1 // sAmprataM 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAd jJAnapaJcakAdAvuddiSTasya Abhini bodhikajJAnasya svarUpamabhidhIyate - taccAbhi 1 na zeSajJAnAnAmityarthaH 2 matyAdInAmapi tena svarUpanirUpaNAt 3 saMkSepavivaraNarUpatvAt 4 bhAvazrutasya. 5 mithyAdRSTetrijJAnAvAsau na prAda matizrute sta iti prAya iti / 6 jJAnatrayopanyAse. 7 lAbhAdigrahaH. 8 pudgalAvalambanatvAdiH 9 viparyayAbhAvatvAdiH + atrocyate / For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 9 // *AICRARURUSALOA606 nibodhikajJAnaM dvidhA, zrutanizritamazrutanizritaM ca, yatpUrvameva kRtazrutopakAraM idAnIM punastadanapekSamevAnupravartate tad hAribhadrIavagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti / yatpunaH pUrvaM tadaMparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAt autpattikyAdilakSaNaM upajA- yavRttiH yate tadazrutanizritamiti / Aha-"tivaggasuttatthagahiyapeyAlA' iti vacanAt tatrApi kiJcit zrutopakArAdeva jAyate, vibhAgaH1 tatkathamazrutanizritamiti, ucyate,. avagrahAdInAM zrutanizritAbhidhAnAd autpattikyAdicatuSTaye'pica avagrahAdisadbhAvAt yathAyogamazrutaniznitatvamavaseyaM, na tu sarvameveti, ayamatra bhAvArthaH-zrutakRtopakAranirapekSaM yadautpattikyAdi tada-18 zrutanizritaM, prAtibhamitihRdayaM, vainayikI vihAyetyarthaH, buddhisAmyAcca tasyA api niyuktI upanyAso'viruddha ityalaM prasaGgena / tatra zrutanizritamatijJAnasvarUpapradarzanAyAha___ uggaha IhA'vAo ya dhAraNA epa haMti cttaari| AbhiNiyohiyanANassa bheyavatthU samAseNaM // 2 // vyAkhyA-tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM avagrahaH, tadarthavizeSAlocanaM IhA, tathA prakrAntAthevizeSanizcayodhyAyaH, cazabdaH pRthak pRthak avagrahAdisvarUpasvAtantryapradarzanArthaH, avagrahAdInAM IhAdayaH autpattikyAdiviSayakavastusambandhiparikarma na zrutakRtamiti / 2 parikarma vinA. 3 "prajJA navanavoDekhazAlinI pratibhA matA" saiva prAtirbha, natvatra zrutakevalAtirikta sAmarthyayogajanyaM prAtibham. sakRcchratanizcitatvAt tyAgaH, bAhulyApekSayA tadamanusaraNaM tvazrutanizcitasvaM, yadvA pUrvamazikSitazAstrArthasyAzrutanizcitatvaM vainavikI tvanyayeti hArma, vimarzaprAdhAnyAca buddhicatuSTayAntarbhAvaH zrutakRto. Join Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAyA na bhavantItyuktaM bhavati, avagatArthavizeSadharaNaM dhAraNA, evakAraHmapradarzanArthaH, 'evaM anenaiva krameNa bhavanti, catvAri, AbhinibodhikajJAnasya bhidyanta iti bhedA vikalpA aMzA ityanAntaraM, ta eva vastUni bhedavastUni, katham ?, yato nAnavagRhItamIhyate, na cAnIhitamavagamyate, na cAnavagataM dhAryata iti / athavA kAkA nIyate-evaM bhavanti catvAryAbhinivodhikajJAnasya bhedavastUni ?, 'samAsena' saMkSepeNa aviziSTAvagrahAdibhAvasvarUpApekSayA, na tu vistarata iti, vistarato'STAviMzatibhedabhinnatvAttasyeti gAthArthaH // 2 // idAnImanantaropanyastAnAmavagrahAdInAM svarUpapratipipAdayiSayedamAha asthANaM ogahaNami uggaho taha thiyAraNe IhA / vavasAyaMmi avAo dharaNamiya pAraNaM ciMti // 3 // vyAkhyA-tatra aryante ityarthAH, aryante gamyante paricchidyanta itiyAvat, te ca rUpAdayaH, teSAM arthAnAM, prathama darzanAnantaraM grahaNaM avagrahaNaM avagrahaM bruvata itiyogaH / Aha-vastunaH sAmAnya vizeSAtmakatayA'viziSTatvAt kimiti prathamaM darzanaM na jJAnamiti, ucyate, tasya prabalAvaraNatvAt, darzanasya cAlpAvaraNatvAditi / sa ca dvidhAvyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca, tatra vyaJjanAvagrahapUrvakatvAdAvagrahasya prathamaM vyaJjanAvagrahaH pratipAdyata iti / tatra vyaJjanAvagraha iti kaH zabdArthaH 1, ucyate, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, tacca upakaraNendriyaM | zabdAdipariNatadravyasaMghAto vA, tatazca vyaJjanena upakaraNendriyeNa zabdAdipariNatadravyANAM ca vyaJjanAnAM avagraho (atthANaM oggahaNaM, umAhaM taha viyAlaNaM IMhaM / vavasAyaM ca avArya, dharaNaM puNa dhAraNaM bitti ||3||)*krmdrshnaarthH dharaNaM puNa! mahaNaM avagrahaM For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 vyaJjanAvagraha iti / ayaM ca nayanamanovarjendriyANAmavaseya iti, na tu nayanamanasoH, aprAptakAritvAt, aprAptakAritvaM cAnayoH "puDhe suNei saI rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu" ityatra vakSyAmaH / tathA ca vyaJjanAvagrahacaramasa. mayopAttazabdAdyarthAvagrahaNalakSaNo'rthAvagrahaH, sAmAnyamAtrAnirdezyagrahaNamekasAmayikamiti bhAvArthaH / 'tathA' ityAnantarye 'vicAraNaM' paryAlocanaM arthAnAmityanuvartate, IhanamIhA tAM, bruvata iti saMbandhaH / etaduktaM bhavati- avanahAduttIrNaH avAyAtpUrva sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSatyAgAbhimukhazca prAyo madhuratvAdayaH zaGkhazabdadharmA atra ghaTante na kharakarkazaniSThuratAdayaH zAGgazabdadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyaH, nirNayo nizcayo'vagama ityanarthAntaraM, taM vyavasAyaM ca, arthAnAmiti varttate, avAyaM bruvata iti saMsargaH, etaduktaM bhavatizAkha evAyaM zAGga eva vA ityavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAya iti, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, vyavasAyamevAvAyaM bruvata iti bhaavaarthH| dhRtirdharaNaM, arthAnAmiti varttate, paricchinnasya vastuno'vicyutismRtivAsanArUpaM taddharaNaM punardhAraNAM bruvate, punaHzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, dharaNameva dhAraNAM bravata iti, anena zAstrapAratantryamAha, itthaM tIrthakaragaNadharA bruvata iti / evaM zabdamadhikRtya zrotrendriyanibandhanA avagrahAdayaH pratipAditAH, zeSendriyanibandhanA api rUpAdigocarAH sthANupuruSa-kuSThotpala-saMbhRtakarillamAMsa-sarpotpalanAlAdI itthameva draSTavyAH, evaM manaso'pi svapne zabdAdiviSayA avagrahAdayo'vaseyA iti, anyatra cendriyavyApArAbhAve'bhimanyamAnasyeti / tatazca vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH, 1 gAthA052 cakSurAdInAM kramazo dRSTAntadarzanAt koSThapuTAkhyo gandhadravyavizeSaH 3 svapnAt. * aprApyakAritvAt 5.6 todhanAvana. bruvata iti bhAvArthaH / ityavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAyati varttate, avAyaM bruvata iti 10 // For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya nayanamanovarjendriyasaMbhavAt, arthAvagrahastu SoDhA, tasya sarvendriyasaMbhavAt / evamIhAdayo'pi pratyekaM SaTprakArA veMti / evaM saMkalitAH sarva eva aSTAviMzatirmatibhedA avagantavyA iti 1 anye tvevaM paThanti - ' atthANaM uggahaNami + uggaho' tatra arthAnAmavagrahaNe sati avagraho nAma matibheda ityevaM bruvate, evaM IhAdiSvapi yojyaM, bhAvArthastu pUrvavaditi / athavA prAkRtazailyA 'arthavazAdvibhaktipariNAma' iti yathA''cArAGge - " agaNiM ca khalu puTThA ege saMghAyamAva - jaMti" ityatra agninA ca spRSTAH, athavA spRSTazabdaH patitavAcI, tatazcAyamarthaH - agnau ca patitA 'eke' zalabhAdayaH 'saMghAtamApadyante' anyo'nyagAtrasaMkocamAsAdayantItyarthaH, tasmAdU agnisamArambho'neka sattvavyApattihetuH ityato na kAryaH ityAdivicAre dvitIyA tRtIyArthe saptamyarthe ca vyAkhyAteti / evamatrApi saptamI prathamArthe draSTavyeti gAthArthaH // 3 // idAnImabhihitasvarUpANAmavagrahAdInAM kAlapramANamabhidhitsurAha-- "uggaha ikkaM samayaM IhAvAyA | muhuttamajaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi NAyavA // 4 // vyAkhyA - tatra abhihitalakSaNo'rthAvagraho jaghanyo naizcayikaH, sa khalu ekaM samayaM bhavatIti saMbandhaH, tatra kAlaH 1 noindriyasyApi grahaNamupalakSaNAt, anyathA na syurbhedAH paTU, indriyatvaM vAbhipretamantra tasyAbhyantaranirvRtyanvitatvAt 2 jJAyate'nena AcArAGgavyAkhyA zrImatAM kAlAtprAktanIti 3 arthAvagraho dvidhA jaghanya utkRSTazca, Ayo naizcayika evetaraH sAMvyavahArika iti jaghanyo naizcathika iti procuH, vyAkhyAnato vizeSapratipattirna hi saMdehAdalakSaNamiti nyAyAt. *evetyarthaH, saMka0 + uvaggaho. * uggahu (ni0 3) muhucamantaM tu ( vR0 ) For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AN Avazyaka SEARSONASALA paramanikRSTaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditotpalapatrazatavyatibhedodAharaNAdU jaratpazATikApATanadRSTAntAcca hAribhadrI avaseyaH, tathA sAMvyavahArikArthAvagrahavyaJjanAvagrahau tu pRthak pRthag antarmuhUrttamAtraM kAlaM bhavata iti vijJAtavyau / yavRttiH 6 IhA cAvAyazca IhAvAyau, prAkRtazailyA bahuvacanaM, uktaM ca-"duvayaNe bahuvayaNaM chaThThIvihattIeN bhaNNai cutthii| jaha hatthA vibhAgaH1 hai taha pAyA, Namo'tthu devAhidevANaM // 1 // " tAvIhAvAyau muhUrtAdha jJAtavyau bhavataH, tatra muhUrtazabdena ghaTikAdvayaparimANaH kAlo'bhidhIyate, tasyA tu muhUrtAdha, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi-vyavahArApekSayA etad muhartArdhamuktaM, tattvatastu antamuhUrtamavaseyamiti / anye tvevaM paThanti 'muhuttamantaM tu' muhUrttAntastu dve pade, ayamarthaH-antarmadhyakaraNe, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavati-IhAvAyau muhUrtAntaH, bhinnaM muhUrta jJAtavyau bhavataH, antarmuhUrtamevetyarthaH / kalanaM kAlaH taM kAlaM, na vidyate saMkhyA iyantaH pakSamAsavayanasaMvatsarAdaya ityevaMbhUtA yasyAsAvasaMkhyaH, palvopamA-2 6 dilakSaNa ityarthaH, taM kAlamasaMkhyaM, tathA saMkhyAyata iti saMkhyaH, iyantaH pakSamAsatvayanAdava ityevaM saMkhyApramita ityarthaH, taM saMkhyaM ca, cazabdAt antarmuhUrta ca, dhAraNA abhihitalakSaNA bhavati jJAtavyA, ayamatra bhAvArthaH-avAyottarakAlaM avicyutirUpA-antarmuhUrta bhavati, evaM smRtirUpA'pi, vAsanArUpA tu tadAvaraNakSayopazamAkhyA smRtidhAraNAyA bIjabhUtA saMkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saMkhyeyaM kAlaM asaMkhyeyavarSAyuSAM palyopamAdijIvinAM cAsaMkhyeyamiti gAthArthaH // 4 // bhASyakArAdivyAkhyAnAt. 2 bahuvacanaM dvivacane pAThIvibhaktau bhaNyate caturthI / yathA hastau tathA pAdau namo'stu devAdhidevebhyaH 3 "addhAjo W // 11 // gukkose" ityAdivacanAdapavarjanAsaMmavAttadrahitAnAmasaMkhyeyAyuSAmitidarzanAya palyopametyAdi. 'jIryat0 5-6 / jJAtavyau 1-2-3-45 bahuvayaNeNa ducayaNaM |1-2-3-41 bhaNNae 5-6. For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthamavagrahAdInAM svarUpamabhidhAya idAnIM zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatAM pratipipAdayiSurAhapuDhe suNei saI rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhaM viyAgare // 5 // vyAkhyA-Aha-nanu vyaJjanAvagrahanirUpaNAdvAreNa zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatA pratipAditaiva, kimArtha punaharayaM prayAsa iti, ucyate, tatra prakrAntagAthA vyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, sAmprataM tu sUtrataH pratipAdyata itva dossH| tatra 'spRSTaM' ityAliGgitaM, tanau reNuvat , zRNoti gRhNAti upalabhata iti paryAyAH, kam ?-zabdyate'neneti zabdaH taM zabda prAyogyaM dravyasaMghAta, idamatra hRdayam-tasya sUkSmatvAt bhAvukatvAt pracuradravyarUpatvAt zrotrendriyasya cAnyendriyagaNA-3 lA prAyaH paTutaratvAt spRSTamAtrameva zabdadravyanivahaM gRhNAti |ruupyte iti rUpaM tadrUpaM punaH, pazyati gRhNAti upala bhata itye ko'rthaH, aspRSTamanAliGgitaM gandhAdivanna saMbaddhamityarthaH, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyati aspRSTameva, cakSuSaH aprAptakAritvAditi bhAvArthaH, punaHzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi -aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM, na punarayogyadezAvasthitaM amaralokAdi / gandhyate ghAyata iti gandhastaM, rasyata iti rasastaM ca, spRzyata iti sparzastaM ca, cazabdau pUraNArthoM, 'baddhaspRSTaM' iti baddhamAzliSTa naivazarAve toyavadAtmapradezairAtmIkRttamityarthaH, spRSTaM pUrvavat , prAkRtazailyA cetthamupanyAso 'baddhapuDhe' ti, arthatastu spRSTaM ca baddhaM ca spRSTabaddhaM / Aha-yadbaddha gandhAdi tat spRSTaM bhavatyeva, aspRSTasya cakSurmanasorasatyapi vyaJjanAvagrahe'rthAvagrahasaddhAvAdastyeva paTutarateti prAya iti. 2 sparzAbhAve bandhAbhAvasattve'pi spaSTatvArthametat , prANAdIndriyebhyo nipuNatAkhyAnAya vA. * nAstIdam 1-2-3-4. PRIROCROSSROAG For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 12 // bandhAyogAt, tatazca spRSTazabdoccAraNaM gatArthatvAdanarthakamiti, ucyate, sarvazrotRsAdhAraNatvAcchAstrArambhasyAyamadoSa iti / triprakArAzca zrotAro bhavanti -- kecidU urdUghaTitajJAH, kecit madhyamabuddhayaH, tathA'nye prapaJcitajJA iti, tatra prapacitajJAnAM anugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadoSAyaiva, athavA vizeSaNasamAsAGgIkaraNAdadoSaH spRSTaM ca tadvaddhaM ca spRSTabaddhaM tatra spRSTaM gandhAdi vizeSyaM, baddhamiti ca vizeSaNaM / Aha-- evamapi spRSTagrahaNamatiricyate, yasmAdyadvaddhaM na te tatspRSTatvavyabhicAri, ubhayapadavyabhicAre ca vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo yathA nIlotpalamiti, na ceha ubhayapadavyabhicAraH, atrocyate, naiSa doSaH, yasmAdekapadavyabhicAre'pi vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo, yathA adravyaM pRthivI dravyamiti, bhAvanAabU dravyameva, na dravyatvaM vyabhicarati, dravyaM punarab cAnabU 'ceti vyabhicAri, atha ca vizeSaNavizeSyabhAva iti / prakRtabhAvArthastvayam - AliGgitAnantaramAtmapradezairAgRhItaM gandhAdi bAdaratvAdU abhAvukatvAt alpadravyarUpatvAt ghrANAdInAM cApaTutvAt gRhNAti nizcinoti ghrANendriyAdigaNa ityevaM vyAgRNIyAt pratipAdayeditiyAvat / Aha-bhavatoktaM yogyadezAvasthitameva rUpaM pazyati, na punarayogyadezAvasthitamiti, tatra kiyAn punazcakSuSo yogyaviSayaH ?, kiyeto vA dezAdAgataM zrotrAdi zabdAdi gRhNAtIti, ucyate, zrotraM tAvacchabdaM jaghanyataH khalvaGgulA saMkhyeyamAtrAddezAt, utkRSTatastu dvAdazabhyo yojanebhya iti cakSurindriyamapi rUpaM jaghanyenAGgulasaMkhyeyabhAgamAtrAvasthitaM pazyati, utkRSTatastu yojanazatasahasrAbhyadhikavyavasthitaM iti, ghrANarasanasparzanAni tu jaghanyenAGgulA saMkhyeyabhAgamAtrA1 zrotrApekSayA'pi 2 punaHzabdena vizeSite'spRSTatve yA bhaNitistadapekSayA prAk praznaH, samagragAthApekSayA viSayakSetraparimANajJAnArthazca dvitIya iti vA. + veti. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 12 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezAdAgataM gandhAdikaM gRhNanti, utkRSTatastu navabhyo yojanebhya iti / AtmAGgulaniSpannaM ceha yojanaM grAhyamiti / Aha-uktapramANaM viSayamulaGghaya kasmAccakSurAdIni rUpAdikamartha na gRhNantIti, ucyate, sAmarthyAbhAvAt , dvAdazabhyo navabhyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapariNAmAbhAvAcca, manasastu na kSetrato viSayaparimANamasti, pudgalamAtranibandhanAbhAvAt , iha yat pudgalamAtranivandhaniyataM na bhavati, na tasya viSayaparimANamasti, yathA kevalajJAnasya, yasya ca viSayaparimANamasti, tatpudgalamAtranibandhaniyataM dRSTa, yathA'vadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM veti gAthAsamAsArthaH // sAmprataM yaduktamAsIt yathA "nayanamanasoraprAptakAritvaM 'puDhe suNei saI' ityatra vakSyAmaH, taducyate, nayanaM yogyadezAvasthitAprAptaviSayaparicchedakaM, prAptinibandhanatatkRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt , manovat, sparzanendriyaM vipakSa iti / Aha-jalaghRtavanaspatyAlokaneSvanugrahasadbhAvAt sUryAdyAlokaneSu copaghAtasadbhAvAt asiddho hetuH, manaso'pi prAptaviSayaparicchedakatvAtsAdhyavikalo dRSTAntaH, tathA ca loke vaktAro bhavanti-"amuMtra me gataM manaH" iti, atrocyate, prAptinibandhanAkhyahetuvizeSaNArthanirAkRtatvAd asyaakssepsyetydossH| kiM ca-yadi hi prAptinivandhanau viSayakRtAvanugrahopaghAtau syAtAM, evaM tarhi agnizUla'jalAdyAlokaneSu dAhabhedakkedAdayaH syuriti / kiM ca prApta viSayaparicchedakatve sati akSiaJjanamalazalAkAdikamapi gRhNIyAt / Aha-nAyanA marIcayo nirgatya tamartha gRhNanti, tatazca teSAM taijasatvAt | sarvendriyApekSayA. 2 prApyakArIndriyacatuSkApekSayA. 3 kSetreti. 4 viSayeti. 5 viprakRSTa kasmiMzvinirdizyamAne sthale iti. 6 nayanamarIcInAmeva nirgamAta, cakSuSazcAnirgamAt. * nibandhana, 1-2-3-4 + nibandhana. 1-2-3-4 jalazUlA. kleidabhedA. POSSESSE SISSEIG For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 13 // SHOCASSROCEASOSASSOSEX sUkSmatvAccAnalAdisaMparke satyapi dAhAdyabhAva iti, atrocyate, prA pratijJAtayoranugrahopaghAtayorapyabhAvaprasaGgAd ayuktame- hAribhadrItat, tada'stitvasya upapattyA grahItumazakyatvAcca / vyavahitArthAnupalabdhyA tadastitvAvasAya iti cet , na, tatrApi tadupalabdhau | yavRttiH kSayopazamAbhAvAt vyavahitArthAnupalabdhisiddheH, AgamamAtramevaitat iti cet, na, yuktirapyasti, AvaraNAbhAve'pi paramA vibhAgaH1 NvAdI darzanAbhAvaH, sa ca tadvidhakSayopazamakRtaH, yaccotaM-'sAdhyavikalo dRSTAnta' iti, tadapyayuktaM, jJeyamanasoHsaMparkAbhAvAt, anyathA hi salilakarpUrAdicintanAdanugRhyeta, vahnizastrAdicintanAccopahanyeta, na cAnugRhyate upahanyate 'veti / Aha-manaso'niSTaviSayacintanAtizokAt daurbalyaM ArtadhyA nAduro'bhighAtazca upalabhyate, tatheSTaviSayacintanAtpramodaH, tasmAtprAptakAritA tasyeti, etadapyayuktaM, dravyamanasA aniSTeSTapudgalopacayalakSaNena sakarmakasya jantoraniSTeSTAhAreNevopaghAtAnugrahakaraNAtkathaM prAptaviSayateti / kiM ca-dravyamano vA bahiH nissaret, manaHpariNAmapariNataM jIvAkhyaM bhAvamano vA ?, na tAvadbhAvamanaH, tasya zarIrAtratvAt , sarvagatatve ca nityatvAt bndhmokssaadybhaavprsH| atha dravyamanaH, tadapyayuktaM, yasmAnnirgatamapi sat akiJcitkaraM tat , ajJatvAt, upalavat / Aha-karaNatvAvyamanasastenaM pradIpeneva hai prakAzitamarthamAtmA gRhNAtItyucyate, na, yasmAt zarIrasthenaivAnena jAnIte, na bahirgatena, antaHkaraNatvAt, iha yadAtma // 13 // suvarNAdInAM bhedAdibhAvAt taijasatve'pi Aha-sUkSmatvAJceti. 2 zUlajalAdiH. 3 prAptinibandhanetyAdihetorasiddhatodbhAvane. 4 nAyanamarIcInAM. 5 ayuktametaditi saMTaGkaH 6 zarIrapramANatvAt vihAya tanna tadavasthAnamityarthaH. 7 AkAzAdivat. 8 yamaniyamocchedaprasaGgaH. 9 dravyamanasA. * trametat 4. MI+ ceti. ati0 1-2-3. ati0 4.1 prApti0 5-6. zcaret 5-6. 11 nAstIdam 5-6. For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no'ntaHkaraNaM sa tena zarIrasthenaiva upalabhate, yathA sparzanena, pradIpastu nAntaHkaraNamAtmanaH, tasmAd dRSTAntadAAntikayovaiSamyamityalaM vistareNa, prakRtaM prastuma iti gaathaarthH||5|| kiM ca prakRtaM ?, spRSTaM zRNoti zabdamityAdi, atra kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadravyANi gRhNAti ? uta anyAnyeva tadbhAvitAni ? AhosvinmizrANi iti codakAbhiprAyamAzaGkaya, na tAvatkevalAni, teSAM vAsakatvAt , tadyogyadravyAkulatvAcca lokasya, kintu mizrANi tadvAsitAni vA gRhNAti ityamumarthamabhidhitsurAha bhAsAsamaseDhIo, saI jaM suNai mIsayaM sunnii| vIseDhI puNa saI, suNei niyamA praaghaae||6|| vyAkhyA-bhASyata iti bhASA, vakrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samazreNayo bhASAsamazreNayaH, samagrahaNaM vizreNivyudAsArtha, iha zreNayaH kSetrapradezapaGkayo'bhidhIyante, tAzca sarvasyaiva bhASamANasya SaTsu dikSu vidyante, yAsUtsRSTA satI bhASA''dyasamaya eva lokAntamanudhAvatIti, tAito bhASAsamazreNItaH, ito gataHprAptaH sthita ityanAntaram , etaduktaM bhavati-bhASAsamazreNivyavasthita iti / zabdyate'neneti zabdaH-bhASAtvena pariNataH pudgalarAzistaM zabda 'yaM' puruSAzvAdisaMbandhinaM zRNoti gRhNAtyupalabhata iti paryAyAH, yattadornityasaMbandhAttaM mizraM zRNoti, etaduktaM bhavati-vyutsRSTadravyabhAvitApAntarAlasthazabdadravyamizramiti / vizreNiM punaH ita iti vartate, tatazcAyamarthoM bhavati-vizreNivyavasthitaH punaH zrotA 'zabda' iti, punaH zabdagrahaNaM parAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAma . bhASAvargaNAdravyeti. BREAMERASACRACK dain Education International For Personal & Private Use Only www.panelibrary.org Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 14 // CCAMSAMROSALASSROO khyApanArtha, zRNoti 'niyamAt niyamena parAghAte sati yAni zabdadravyANi utsRSTAbhighAtavAsitAni tAnyeva, na punarutsRSTAnIti bhAvArthaH / kutaH?-teSAmanuzreNigamanAt pratIghAtAbhAvAcca, athavA vizreNisthita eva vizreNirabhidhIyate, pade'pi padAvayavaprayogadarzanAt 'bhImasenaH senaH satyabhAmA bhAmA' itigAthArthaH // 6 // kena punaryogena eSAM vAgdravyANAM grahaNamutsargo vA kathaM vetyetadAzaGkaya gururAhagiNhai ya kAieNaM, nissarai taha vAieNa joeNaM / egantaraM ca giNhai, Nisirai egaMtaraM ceva // 7 // vyAkhyA-tatra kAyena nivRttaH kAyikaH tena kAyikena yogena, yogo vyApAraH karma kriyetyanarthAntaraM, sarva eva hi vaktA kAyakriyayA zabdadravyANi gRhNAti, cazabdastvevakArArthaH, sacApyavadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, gRhNAti kAyikenaiva, nisRjatyutsRjatimuJcatIti paryAyAH,tathetyAnantaryArthaH, uktirvAka vAcA nivRtto vAcikastena vAcikena yogen| kathaM gRhNAti nisRjatIti vA ? kimanusamayaM uta anyathetyAzaGkAsaMbhave sati ziSyAnugrahArthamAha-ekAntarameva gRhNAti, nisRjati ekAntaraM caiva, ayamatra bhAvArthaH-pratisamayaM gRhNAti muJcati ceti, katham ?, yathA grAmAdanyo grAmo grAmAntaraM, puruSAdvA puruSo'nantaro'pi sanniti, evamekaikasmAtsamayAda ekaika eva ekAntaro'nantarasamaya evetyarthaH / ayaM gaathaasmudaayaarthH| atra kazcidAha-nanu kAyikenaiva gRhNAtItyetad yuktaM, tasyAtmavyApArarUpatvAt , nisRjati tu kathaM vAcikena ?, ko // 14 // te lugvA' iti sUtreNa pUrvasyottarasya vA lopAt padAvayavaprayogeNa sampUrNapadopasthityA tadavabodhaH, evaM ca samastasthala evAyaM na tu vyastasthale. For Personal & Private Use Only Sainelibrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A URANORMALE vA'yaM vAgyoga iti / kiM vAgeva vyApArApannA Ahozcit tadvisargahetuH kAyasaMrambha iti ?, yadi pUrvo vikalpaH, sa khalvayuktaH, tasyA yogatvAnupapatteH, tathA canavAkkevalA jIvavyApAraH,tasyAH pudgalamAtrapariNAmarUpatvAt, rasAdivat , yogazcAtmanaH zarIravato vyApAra iti, na ca tayA bhASayA nisRjyate, kintu saiva nisRjyata ityuktaM, atha dvitIyaH pakSaH, tataH sa kAyavyApAra evetikRtvA kAyikenaiva nisRjatItyApanna, aniSTaM caitat iti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAt , iha tanuyogavizeSa eva vAgyogo manoyogazceti, kAyavyApArazUnyasya siddhavat tadabhAvaprasaGgAt, tatazcAtmanaH zarIravyApAre sati yene zabdadravyopAdAnaM karoti sa kAyikaH, yena tu kAyasaMrambheNa tAnyeva muJcati sa vAcika iti, tathA yena manodravyANi manyate sa mAnasa iti, kAyavyApAra evArya vyavahArArthaM tridhA vibhakta ityto'dossH| tathA ekAntaraM ca gRhNAti, | nisRjatyekAntaraM caiva' ityatra kecidekaikavyavahitaM ekAntaramiti manyante, teSAM ca vicchinnaratnAvalIkalpo dhvanirApadyate, sUtravirodhazca, yata uktaM-"aNusamayamavirahiyaM nirantaraM giNhai" tti / Aha-yatpunaridamuktaM "saMtaraM nisarati, no niraMtaraM, egeNaM samaeNaM giNhati, egeNaM NisaratI"tyAdi, tatkathaM nIyate ?, ucyate, iha grahaNApekSayA nisargaH sAntaro'bhihitaH, etaduktaM bhavati yathA AdisamayAdArabhya pratisamayaM grahaNaM, naivaM nisarga iti, yasmAdAdyasamaye nAstIti, grahaNamapi nisargApekSayA sAntaramApadyata iti cet, na, tasya' svatantratvAt , nisargasya ca grahaNaparatantratvAt , yato nAgRhItaM nisa-15 zabdadravyasaMhatirUpA bhASA. 2 itihetoH.3 vyApAravizeSeNa. 4 samayasya sUkSmatamatvena Aha-sUtretyAdi 5 vyAkhyAyata ityarthaH, bhavavyAkhyAnena |viruddhatamatvAt. 6 pUrvamagRhItatvAt gRhItAnAM ca dvitIyasamaye nisargAt. 7 gRhItAnAM vinA nisarga grahaNAbhAvAt sAntaratA yathA tathA nisarjane eva grahaNAdrahaNasyApi sAntaratetyarthaH. 8 grahaNasya-pUrvasamaye'nisarge'pi grahaNAdityarthaH, nisarjanaM tu gRhItAnAmeveti tasya paratantratvaM. RECACCOCOCCASCALCCCC Jain Education Interaaral For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 15 // jyata iti, ataH pUrvapUrvagrahaNasamayApekSayA sAntaravyapadeza iti / tathA ekena samayena gRhNAti ekena nisRjati, kimuktaM bhavati ?-grahaNasamayAnantareNa sarvANyeva tatsamayagRhItAni nisRjatIti / athavA ekasamayena gRhNAtyeva, Adyena, na nisRjati, tathA ekena nisRjatyeva, carameNa, na gRhNAti, apAntarAlasamayeSu tu grahaNanisargAvarthagamyau ityato'virodha iti / Aha-grahaNanisargaprayatnau AtmanaH parasparavirodhinI ekasminsamaye kathaM syAtAmiti, atrocyate, nAyaM doSaH, ekasamaye karmAdAnanisargakriyAvat tathotpAdavyayakriyAvat tathA'GgulyAkAzadezasaMyogavibhAgakriyAvacca kriyAdvayasvabhAvopapatteriti gaathaarthH||7|| yaduktaM-gRhNAti kAyikena' ityAdi, tatra kAyiko yogaH paJcaprakAraH, audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedabhinna|tvAttasya, tatazca kiM paJcaprakAreNApi kAyikena gRhNAti AhosvidanyathA ityAzaGkAsaMbhave sati tadapanodAyedamAhativihaMmi sarIraMmi, jIvapaesA havanti jIvassa / jehi u giNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // 8 // __vyAkhyA-'trividhe' triprakAre, zIryata iti zarIraM tasmin , audArikAdInAmanyatama ityarthaH, jIvatIti jIvaH tasya pradezAH jIvapradezAH, bhavanti, etAvatyucyamAne 'bhikSoH pAtraM' ityAdau SaSThayA bhede'pi dairzanAt mA bhUdU bhinnapradezata 1 nisargAt. 2 samayena. 3 prAgiti. 4 arthApattito jJeyau, anyathA''dyAntyasamayagrahaNanisargAvadhAraNAnupapatteH. 5 manovAkkAyayogAnAmAtmavyApArarUpasvAt , AtmanazcakatvAt , ekasamaye parasparaviruddhakriyAkaraNAnupapattirityarthaH. 6 yAvadantima guNasthAnaM bhAgyeva bandhaH karmaNAM, tadvipAkavedatazca nisargaH teSAmanusamayaM, Agamopapanne ca tasminnavirodho yathA tathA'nApItyarthaH,. * pradarzanAt. // 15 // For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA'pradezAtmasaMpratyaya ityata Aha-jIvasya AtmabhUtA bhavanti, tatazcAnena niSpradezajIvavAdinirAkaraNamAha, sati niSpradezatve karacaraNorugrIvAdyavayavasaMsargAbhAvaH, tadekatvApatteH, katham ?-karAdisaMyuktajIvapradezasya uttamAGgAdisaMbaddhAtmapradezebhyo bhedAbhedavikalpAnupapatteriti / ya: kiM karotItyAha-'yaistu gRhNAti' tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? -na sarvadaiva gRhNAti, kintu tatpariNAme sati, kiM ?-gRhyata iti grahaNaM, grahaNamiti "kRtyalyuTo bahulaM" (pA03-3-113) itivacanAtkarmakArakaM, zabdadravyanivahamityarthaH, 'tato' gRhItvA 'bhASate' vakti, bhASata iti bhASakaH kriyA''viSTa ityarthaH, anena niSkriyAtmavAdavyavacchedamAha,sati tasminniSkriyatvAt apracyutAnutpannasthiraikarUpatvAdbhASaNAbhAvaprasaGgaH, kAm ?bhASyata iti bhASA tAM bhaassaaN| Aha-'tato bhASate bhASaka' ityanenaiva gatArthatvAdbhASAgrahaNamatiricyate iti, na, abhiprAyAparijJAnAt , iha bhASyamANaiva bhASocyate, na pUrva nApi pazcAdU, ityasyArthasya khyApanAya bhASAgrahaNamaduSTameveti gAthArthaH // 8 // yaduktaM-'trividhe zarIre' ityAdi, tatra na jJAyate katamat traividhyamiti, atastadabhidhAtukAma AhaorAliyaveubviyaAhAro giNhaI muyai bhAsaM / saccaM mosaM saccAmosaM ca asaccamosaM c||9|| abhedaSaSTyA tatrasthAH pradezA jIvAbhinnAH, etadeva ca jIvasyetyuccAraNe phalaM, anyathA 'jIvapradezA' ityanena saMbaddhArthAvagamAt. 2 naiyAyikavaizeSi| kAdayaH, tanmate hi nityaM niravayavameva, sAvayavatve hi kAryatvApatyA anityatvApattiH, ghaTAdInAmiva / 3 karacaraNAdayo hisAvayavA ityubhayasaMmataM, AtmA ca taiH pratyavayavameva saMyujyate, saMyogazca syAttadA yadi syAdAtmA sAvayavaH, pratipradezaM ca saMyogavAn , tato niSpradeze karacaraNAdyavayavasaMyogo na syAdAtmanaH, | saMsarge hi niSpradezasyAtmanaH karAdibhiH, karAdInAmapi niSpradezakAtmanaH pratyavayavena saMsargAtsvarUpApattyA niSpradezatvenaikatvApattiH, 4 bhede sAvayavatvAtpratijJAtahAniH, abhede bhinnAvayavasaMyogAnupapattestadekatareNa sAtmakatA na savairityaniSTeH. 5 jIvapradezaH. 6 bhASaNapariNAme. 7 niSkriya Atmani. dalin Education International For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 vyAkhyA-tatra audArikavAnaudArikaH, ihaudArikazabdenAbhedopacArAd matublopAdvA audArikazarIriNo grahaNamiti, evaM vaikriyavAnvaikriyaH, AhArakavAnAhAraka iti / asau audArikAdiH, 'gRhNAti' Adatte 'muzcati' nisRjati ca, bhASyata iti bhASA tAM bhASAM,zabdaprAyogyatayA tdbhaavprinntdrvysNhtimityrthH| kiMviziSTAmityAha-satAM hitAsatyA,santo munaya| stadupakAriNI satyeti, athavA santo mUlottaraguNAstadanupaghAtinI satyA, athavA santaH padArthA jIvAdayaH taddhitA| tatpratyAyanaphalA janapadasatyAdibhedA satyeti, tAM satyAM, satyAyA viparItarUpA krodhAzritAdibhedA mRSeti tAM, tathA tadubhayasvabhAvA vastvekadezapratyAyanaphalA utpannamizrAdibhedA satyAmRSeti tAM, tathA tisRSvapyanadhikRtA zabdamAtrasvabhAvA'smantraNyAdibhedA asatyAmRSeti tAM ca, cazabdaH samuccayArthaH,AsAM ca svarUpamudAharaNayuktAnAM sUtrAMdavaseyamiti mAthArthaH // 9 // Aha-'audArikAdiH gRhNAti muJcati ca bhASAM' ityuktaM, sA hi muktA utkRSTataH kiyatkSetraM vyAmotIti, ucyate, prajJApanAyAH, yatastatra bhASAlakSaNaM padamekAdazaM "jaNavaya 1 sammaya 2 ThavaNA 3 nAme 4 rUve 5 pahuca 6 sace ya / vavahAra 7 bhAva 8 joge 9] dasame ovammasacce 10 y||1|| kohe 1mANe 2 mAyA 3 lobhe 4 peje 5 taheva dose 6 ya / hAse 7 bhae 8 ya khAiya 9 uvaghAiyaNissiyA 10 dasa // 2 // AmaMtaNI 1 ANavaNI 2 jAyaNI 3 taha pucchaNI 4 ya paNNavaNI 5 / paJcakkhANI 6 bhAsA, bhAsA icchANulomA 7 ya // 3 // aNabhiggahiyAbhAsA 4, bhAsA a abhiggahami 9 boddhavA / saMsayakaraNI bhAsA 10 vogaDa 11 abbogaDA 12 ceva // 4 // iti satyAsatyAsatyAmRSAsvarUpaM, satyamRSA tu |'uppaNNamIsiyA 1 vigayamIsiyA 2 uppaNNavigayamIsiA 3 jIvamissiyA 4 ajIvamissiA 5 jIvAjIvamissimA 6 aNaMta missiA 7 parittami| ssiA 8 addhAmissiA 9 bhaddhaddhAmIsiA 10. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samastameva lokamiti, Aha - yadyevaM 'kai0' ttigAhA, ayaM sUtrato'bhisaMbandhaH, athavA'rthataH pratipAdyate, Aha- dvAdazabhyo yojanebhyaH parato na zRNoti zabda, mandapariNAmatvAttadravyANAmityuktaM, tatra kiM parato'pi dravyANAmAgatirasti ?, yathA ca viSayAbhyantare nairantairyeNa tadvAsanAsAmarthya, evaM bahirapyasti uta neti, ucyate, asti, keMpAzcit kRtsnalokavyApteH, Aha-- yadyeva - kaihi samaehi logo, bhAsAi nirantaraM tu hoi phuDo / logassa ya kaibhAge, kaibhAgo hoi bhAsA // 10 // 'vyAkhyA- 'katibhiH samayaiH' 'lokaH' lokyata iti lokaH caturdazarajjvAtmakaH kSetralokaH parigRhyate, bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH vyAptaH pUrNa ityanarthAntaraM, lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH 1 // 10 // atrocyatecauhi samaehi logo, bhAsAi niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya caramaMte, caramaMto hoi bhAsAe // 11 // vyAkhyA - caturbhiH samayairloko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH, Aha- kiM sarvathaiva bhASayA uta viziSTayaiveti, ucyate, viziSTayA, katham ? -- iha kazcinmandaprayatlo vaktA bhavati, sa bhinnAnyeva zabdadravyANi visRjati, tAni ca 1 pUrvasUtre 'orAliyaveDaviye' tyAdipratipAdanAt 2 'bhAsAsamaseDhIo' ityAdau zrotrendriyAdInAM dvAdazayojanAdirUpasya viSayasya pratipAdanAt vRttikRtA. maiM mandapariNAmalakSaNaM vizeSahetuM zrutvA dravyagatau praznaH 4 dvAdazasu yojaneSu. 5 viSayakathanAt zabdadravyANAM vAsakatvAt vAsyaiH pUrNatvAcca lokasyeti vA. 6 zrotrendriyagrAhyatve'numAnajJApanAya keSAJcidityAdi. 7 zabdadravyANAM keSAJcillokavyAptipratipattau 8 na tu paJcAstikAyarUpo dravyakSetrAdirUpo vA. 9 paramANoH saptapradezA yathA sparzanA tathA nAtretyanarthAntaradarzanaM. * sarvayaiva 1-3-5-6. For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 17 // visRSTAni asaMkhyeyAtmakatvAt paristhUlatvAcca vibhidyante, bhidyamAnAni ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA zabdapariNAmatyAgameva kurvanti, kazcittu mahAprayatnaH sa khalu AdAnanisargaprayatlAbhyAM bhintvaiva visRjati, tAni ca sUkSmatvAdbahutvAcca anantaguNavRddhyA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamAnuSanti, anyAni ca tatparAghAtavAsitAni vAsanAvizeSAt samastaM lokamApUrayanti, iha ca catuHsamayagrahaNAt tripaJcasamayagrahaNamapi pratyetavyaM, tulAdimadhyagrahaNavat, tatra kathaM punastribhiH samayaiH loko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTa iti ?, ucyate, lokamadhyasthavaktRpuruSanisRSTAni, yatastAni prathamasamaya eva SaTsu dikSu lokAntamanudhAvanti, jIvasUkSmapudgalayoH 'anuzreNi gatiH' ( tattvArtha0 a0 2 sUtra 27 ) iti vacanAt, dvitIyasamaye tu ta eva hi SaTU daNDAzcaturdizamekaikazo vivardhamAnAH SaT manthAno bhavanti, tRtIyasamaye tu pRthakU pRthak tadantarAlapUraNAt pUrNo bhavati loka iti, evaM tribhiH samayairbhASayA lokaH spRSTo bhavati, yadA tu lokAntasthito vA bhASako vakti, catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi nADyA bahiraveMsthitastadA caturbhiH samayairApUryata iti katham ?, ekasamayena antarnADImanupravizati, trayo'nye pUrvavadraSTavyAH, yadA tu vidigvyavasthito vakti, tadA pudgalAnAmanuzreNigamanAt samayadvayenAntarnADImanupravizati zeSasamayatrayaM pUrvavadraSTavyamityevaM paJcabhiH samayairApUryata iti / anye tu jainasa - 9 asaMkhyeyAH skandhA na tu paramANavo'saMkhyeyAH. 1 tIvraprayavaktRvisRSTadavyApekSayA 3 jJAyate'nena trasANAM gatirvyavasthitizca nADyA bahiH, janmAdyabhAvazca naralokarItyA narANAmiva na tatreti cAnumIyate 4 tathAsvAbhAvyAdeva anukUlasAmagyabhAvAdvA bahirnADyA na zreNyArambha iti. 5 vyAvahArikI vidigatra, anyathA vyavasthAnAbhAvAt. * sthUratvAcca 1-3-5-6 + syAM vA 1-2-3-4. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 17 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadantarAlA, iha janasamUdAyasamaya iti mudghAtagatyA lokApUraNamicchanti, teSAMcAdyasamaye bhASAyAH khalu UrdhAdhogamanAt zeSadikSu nA mizrazabdazravaNasaMbhavaH, uktaM cAvizeSaNa-"bhAsAsamaseDhIo, sadaM jaM suNai mIsayaM suNai" (6)tti / atha mataM vyAkhyAnato'rthapratipattiH' iti nyAyAddaNDa eva mizrazravaNaM bhaviSyati, naiM zeSadizviti, tatazcaudoSa iti, atrocyate, evamapi tribhiH samayairlokApUraNamApadyate, na catuHsamayasaMbhavo'sti, katham ?-prathamasamayAnantarameva zeSadikSu parAghAtadravyasadbhAvAt dvitIyasamaya eva manthAnasiddheH, tRtIye ca tadantarAlApUraNAt iti / Aha-jainasamudUghAtavaccatubhirevApUraNaM bhaviSyatIti ko doSa iti, atrocyate, na, siddhAntAparijJAnAt, iha jainasamudghAte svarUpeNApUraNAt, na tatra parAghAtadravyasaMbhavo'sti, sakarmakajIvavyApAratvAttasya, tatazca kapATanivRttireva tatra dvitIyasamaya iti, zabdadravyANAM tvanuzreNigamanAtparAghAtadravyAntaravAsakasvabhAvatvAcca dvitIyasamaya eva manthAnApattiriti, acittamahAskandho'pi vaizrasikatvAt parAghAtAbhAvAcca caturbhireva pUrayati, na caivaM zabda iti, sarvatrAnuzreNigamanAt , ityalamativistareNa, gamanikAmAtramevaitat prastutamiti / yaduktaM'lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH' iti, tatredamucyate-'lokasya ca' kSetragaNitamapekSya 'caramAnte' asaMkhyeyabhAge 'caramAntaH' asaMkhyayabhAgo bhavati 'bhASAyAH' samagralokavyApinyAH iti gAthArthaH // 11 // kevalisamudghAtamaryAdayA. UrdhvAdhodaNDabhAgasthitanotuH zrutermizrazabdasya, caturaGgulAdimAno daNDo vakrAnusAreNa. 3 vAspadvyasaMbhavaH. 4 samudUdhAtastha. 5 vaizrasikatvAbhAvAttasya parAghAta (vAsya) dravyAbhAvarahitatvAcca. 6 ardhAdhodaNDabhavanAnantaraM catasRSu dikSu anuzreNi gamanAt manthAnasaMpattirityarthaH kSetrasya AkAzasya gaNitaM lokapradezadvArA gaNanamasaMkhyeyarUpaM. 1 nedam. 1 zravaNAsaM0. * nA. + svabhAvAcca 4. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka 'tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA' iti nyAyAta tattvato bhedatazca matijJAnasvarUpamabhidhAya idAnIM nAnAdezajavineyaga- hAribhadrINasukhapratipattaye tatparyAyazabdAn abhidhitsurAha yavRttiH // 18 // IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / sapaNA saI maI paNNA, savvaM AbhiNibohiyaM // 12 // vibhAgaH1 vyAkhyA-'Iha ceSTAyAM' IhanamIhA satAmarthAnAM anvayinAM vyatirekiNAM ca paryAlocanA itiyAvat, apohanaM apohaH nizcaya ityarthaH, vimarzanaM vimarzaH IhAyA uttaraH, prAyaH ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA ghaTante iti saMpratyayo vimarzaH, tathA anvayadharmAnveSaNA mArgaNA, cazabdaH samuccayArthaH, vyatirekadharmAlocanA gaveSaNA, tathA saMjJAnaM saMjJA, vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSa ityarthaH, smaraNaM smRtiH, pUrvAnubhUtArthAlambanaH pratyayaH, mananaM matiH-kathaJcidarthaparicchittAvapi / sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiriti, tathA prajJAnaM prajJA-viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA hamatirityarthaH, sarvamidaM 'AbhinibodhikaM' matijJAnamityarthaH, evaM kiJcidbhedAdbhedaH pradarzitaH, tattvatastu mativAcakAH sarva evaite paryAyazabdA iti gaathaarthH||12|| tattvabhedaparyAyairmatijJAnasvarUpaM vyAkhyAyedAnI navabhiranuyogadvAraiH punastadrUpanirUpaNAyedamAhasaMtapaya parUvaNayA davvapamANaM ca khitta phusaNA ya / kAlo a aMtaraM bhAga, bhAve appAbahuM ceva // 13 // // 18 // gai iMdie ya kaue, joe vee~ kasAya lesaasuN| sammatanANaMdasaNasaMjayauvaoge AhAre // 14 // , "asthANaM oggahaNaM" (gAthA 3) "uggaha IhAvAo ya" (gAthA 2) bhedadarzanadvArA bhedalakSaNAkhyAnadvArA ca. + 0lambanapra0 2-3-4 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAsa~ga paripta parjata suhume " saNNI " ya hoi bhavaM crimeN"| AbhiNibohianANaM, maggijai esa ThANesu // 165 // vyAkhyA - sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM tasya bhAvaH satpadaprarUpaNatA gatyAdibhirdvArairAbhinivodhikasya karttavyeti, athavA sadviSayaM padaM satpadaM, zeSaM pUrvavat, Aha- kimasatpadasyApi prarUpaNA kriyate 1 yenedamucyate 'satpadaprarUpaNeti' kriyata ityAha kharaviSANAderasatpadasyApIti, tasmAt sadgrahaNamiti, athavA sainti ca tAni padAni ca satpadAni gatyAdIni taiH prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM materiti / tathA 'dravyapramANaM' iti jIvadravyapramANaM vaktavyaM, etaduktaM bhaveti - ekasmin samaye kiyanto matijJAnaM pratipadyanta iti, sarve vA kiyanta iti, caH samuccaye, 'kSetraM' iti kSetraM vaktavyaM, kiyati kSetre matijJAnaM saMbhavati, 'sparzanA ca' vaktavyA, kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti, Aha - kSetrasya sparzanAyAzca kaH prativizeSaH ?, ucyate, yatrAvagAhastat kSetraM, sparzanA tu tadvAhyato'pi bhavati, ayaM vizeSa iti cazabdaH pUrvavat, kAlazca vaktavyaH, sthityAdi kAlaH, antaraM ca vaktavyaM pratipattyAdAviti, bhAgo vaktavyaH, matijJAninaH zeSajJAninAM katibhAge varttanta iti, tathA bhAvo vaktavyaH, kasmin bhAve matijJAnina iti, alpabahutvaM ca vaktavyaM, Aha-bhAgadvArAdevAya martho'vagataH, tatazcAlamaneneti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha matijJAninAmeva pUrvapratipannapratipadyamAnakApekSayA alpa 1 pUrva hi padasya satvaM atra tu vAcyasyeti na saMbhavavyabhicArAbhAvena vizeSaNAnarthakyaM 2 asadarthaviSayasya 3 vAcya vicAraNAprakramAt 4 materguNasvAt jIvAbhinnatvAcca 5 jIvadravya pramANasyAprAsaGgikatvApatteH 6 abhedopacArAttadvAn. 7 apinA'vagADhakSetrasamuccayaH. 8 AdinA pratipattikAla: suSamAdiH 9 AdinA pratipadyamAnatAyAH, prAptanAzottarotpAdAntarAlaM pratipattyantarAlaM, taccAntarmuhUrttAdi vakSyamANaM, ubhayoH pratipAdyamAnayordvitIyaM virahakAlo'tra samayAdiH *tyAdiH kAlaH 1. For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1. bahatvaM vaktavyamiti samudAyArthaH / idAnIM prAgupanyastaigAthAdvayenAbhinibodhikasya satpadaprarUpaNAdvArAvayavArthaH pratipAdyate, katham !, anviSyate 'AbhinibodhikajJAnaM kimasti nAstIti,' asti, yadyasti va tat ?, tetra 'gatAviti' gatimaGgIkRtyAlocyate, sA gatizcaturvidhA-nArakatiryaGnarAmarabhedabhinnA, tatra catuSprakArAyAmapi gatau AbhinibodhikajJAnasya pUrvapratipannA niyamato vidyante, pratipadyamAnAstu vivakSitaikAle bhAjyAH, kadAcidbhavanti kadAcinneti, tatra pratipadyamAnA abhi-I dhIyante te ye tatpaMthamatayA''bhinibodhikaM pratipadyante, prathamasamaya eva, zeSasamayeSu tu pUrvapratipannA eva bhavanti 1 tathA 'indriyadvAre' indriyANyaGgIkRtya mRgyate, tatra paJcendriyAH pUrvapratipannAH niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA iti, dvitricaturindriyAstu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnAH, ekendriyAstu ubhayavikalAH 2 / tathA 'kAya iti' kAyamaGgIkRtya vicAryate, tatra trasakAye pUrvapratipannA niyamato vidyante, itare tu bhAjyAH, zeSakAyeSu ca pRthivyAdiSu ubhayAbhAva iti 3 / tathA 'yoga iti' triSu yogeSu samuditeSu paJcendriyavadvaktavyaM, manorahitavAgyogeSu vikalendriyavat, kevalakAyayoge tabhayAAMva iti 4 / tathA 'veda iti' triSvapi vedeSu vivakSitakAle pUrvapratipannA avazyameva santi, itare SOCOCCASIONSOOR // 19 // jJAnAdAvatidezasugamatvAya tisRNAM sahopanyAsaH, yadvA 'AbhiNivohiyanANaM maggijai esu ThANesu' tivacanAt tisRNAM gAthAnAmekavAkyateti saho| panyAsaH. 2 dvAragAthayoH dvAreSu viMzatI. 3 chadmasthaprarUpakApekSayA ceda, sarvajJAnAM tu nizcite eva pratipadyamAnatetare. 4 vivakSitalabdhyupayogasthityapekSayA, na tvapUrvAvAptyapekSayA. 5 sthityapekSayA. 6 labdhiparyAptAnAM, karaNAparyAptAvasthAyAM bhavAntarAsAditasAsAdanasamyaktvasaddhAvasaMbhavAt. 7 sahacariteSu, pratyekasyAgre | vakSyamANatvAt. 8 vikalepu sAsAdanAbhyupagame'pi ekendriyeSvanabhyupagamAttasya. * nedaM 5-6. Jain Education For Personal & Private Use Only Amlainelibrary.org Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAR tu bhAjyA iti 5 / tathA kaSAya iti dvAra' kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAkhyAH pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanabhedabhinnA iti, tatrAyeSu anantAnubandheSu krodhAdiSUbhayAbhAva iti, zeSeSu tu paJcendriyavadU yojyam 6 / tathA |'lezyAsu' cintyate, tatra zleSayantyAtmAnamaSTavidhena karmaNA iti lezyAH kAyAdyanyatamayogavataH kRSNAdidravyasaMbandhAdAtmanaH pariNAmA ityarthaH, tatroparitanISu tisRSu lezyAsu paJcendriyavadyojanIyaM iti, AdyAsu tu pUrvapratipannAH saMbhavanti, natvitara iti 7 / tathA 'samyaktvadvAraM' samyagdRSTiH kiM pUrvapratipannaH kiM vA pratipadyamAnaka iti, atra vyavahAranizcayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranaya Aha-samyagdRSTiH pUrvapratipanno na pratipadyamAnakaH Abhi nibodhikajJAnalAbhasya, samyagdarzanamatizrutAnAM yugapallAbhAt, AbhinibodhikapratipattyanavasthAprasaGgAcca / nizcayanayastvAha-samyagdRSTiH pUrvapratipannaH pratipadyamAnazca AbhinibodhikajJAna'lAbhasya, samyagdarzanasahAyatvAt , kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, bhede ca kriyA'bhAvAvizeSAt pUrvavadvastu no'nutpattiprasaGgAt, na cetthaM tatpratipattyanavastheti 8 / tathA 'jJAnadvAra' tatra jJAnaM.paJca-| prakAraM, matizrutAvadhimanaHparyAyakevalabhedabhinnaM iti, atrApi vyavahAranizcayanayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranayamataMmatizrutAvadhimanaHparyAyajJAninaH pUrvapratipannA na tu pratipadyamAnakA iti, matyAdilAbhasya samyagdarzanasahacaritatvAt, kevalI tu na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, tasya kSAyopazamikajJAnAtItatvAt , tathA matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAna 1 sAsvAdanakAlasyAspasvAdavivakSeti maladhAripAdAH. 2 zeSANAM pUrvapratipannatvAt pratipadyamAnatve bhajanA, pUrvamavApyAdhunA tadupayoge tallabdhau vA varttamAnA anna pratipannatvena grAhyA natu pratipadya ya ujjhitavantaste. * bandhiSu 4. + neI -3. + kalAbhasya 1-3-5-6. badastuto05-6. RIERROCAROSAROK For Personal & Private Use Only Jain Education Intematonal Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka vantastu vivakSitakAle pratipadyamAnA bhavanti, na tu pUrvapratipannA iti / nizcayanayamataM tu matizrutAvadhijJAninaH pUrvapra hAribhadrI|tipannA niyamataH santi, pratipadyamAnA api samyagdarzanasahacaritatvAt matyAdilAbhasya saMbhavantIti, kriyAkAlaniSThA- yavRttiH kAlayorabhedAt, manaHparyAyajJAninastu pUrvapratipannA eva, na pratipadyamAnakAH, tasya ca bhAvayaterevotpatteH, kevalinAM vibhAgaH1 |tUbhayAbhAva iti / matyAdyajJAnavantastu na pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnakAH, pratipattikriyAkAle matyAdyajJAnAbhAvAt, |kriyAkAlaniSThAkAlayozcAbhedAt, ajJAnabhAve ca pratipattikriyA'bhAvAt 9 / idAnIM 'darzanadvAraM', tadarzanaM caturvidhAra cakSuracakSuravadhikevalabhedabhinnaM, tatra cakSurdarzaninaH acakSurdarzaninazca,kimuktaM bhavati ?-darzanalabdhisampannA na tu darzanopayogina iti 'sabAo laddhIo sAgArovaogovauttassa uprpajai' iti vacanAt, pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyAH, avadhidarzanistu pUrvapratipannA eve, na tu pratipadyamAnAH, kevaladarzaninastubhayavikalA iti 10 / 'saMyata iti dvAraM', saMyataH pUrvapratipanno na pratipadyamAna iti 11 / 'upayogadvAra' sa ca dvidhA-sAkAro'nAkArazca, tatra sAkAropayoginaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, anAkAro // 20 // 1 vizeSeti. 2 jJAnajJAninorabhedAt AbhinibodhikajJAnavanta iti bodhyam. 3 sAkArAnAkArayoH upayogayogapadyAbhAvAt kimvityAdi. 4 etadupayogavantaH, na cAhatA'ta eva labdhicintA pUrvavat. 5 iSTAvadhAraNArthatvAdevakArasya pratipadyamAnAnAM niSedhAyaiSaH, natu mithyAtvavatAM avadhidarzanavyavacchedAya, yadvA tadvatsu tadvatAmavazyaMbhAvAt. 6 sAkAropayogopayuktAnAmeva matijJAnasyotpatteH 7 'naTuMmi u chAumasthie nANe' iti siddhAntamaGgIkRtya. * nAstIdam 5-6. | + utpadyante / -2-3-5-6. For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ALSO R RECRUCk payoginastu pUrvapratipannA eva na pratipadyamAnakAH / 12 adhunA AhArakadvAraM', AhArakA pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA vivakSitakAla iti, anAhArakAstu apAntarAlagatau pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnakA iti 13 / tathA 'bhASaka iti dvAraM', tatra bhASAlabdhisaMpannA bhASakAH, te bhASamANA abhASamANA vA pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhajanIyA iti, tallabdhizUnyAzcobhayavikalA iti 14 / 'parItta iti dvAraM', tatra parIttAH pratyekazarIriNaH, te pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, sAdhAraNAstu ubhayavikalA iti 15 / 'paryAptaka iti dvAra', tatra panirAhArAdiparyAptibhirye paryAptAste paryAptakAH, te pUrvapratipannA niyamato vidyante, vivakSitakAle pratipadyamAnAstu bhajanIyA iti, aparyAptakAstu SaTparyAptyapekSayA pUrvapratipannAH saMbhavanti, na vitare 16 / 'sUkSma iti dvAra', tatra sUkSmAH khalubhayavikalAH, bAdarAstu pUrvapratipannA niyamataH santi, | itare tu vivakSitakAle bhAjyA iti 17 / tathA 'saMjJidvAra' tatreha dIrghakAlikyupadezena saMjJinaH pratigRhyante, te ca bAdaravadvaktavyAH , asaMjJinastu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na vitara iti 18 / 'bhava iti dvAraM', tatra bhavasiddhikAH saMjJivaddha|ktavyAH, abhavasiddhikAstUbhayazUnyA iti 19 / 'carama iti dvAra', caramo bhavo bhaviSyati yasyAsau abhedopacArAccarama iti, tatra itthaMbhUtAH caramAH pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu bhAjyAH, acaramAstUbhayavikalAH, uttarArdha tu vyAkhyA saMjJipaJcendriyANAM paNNAM paryAptInAM saMbhavAt , tatra cAvazyaMbhAvAttasya. 2 pratipadyamAnakAH 3 bhavyA ityarthaH 4 jAtibhavyavyavacchedaH phalaM dvArapArthakyasya. 5 'bhAbhiNibohiyanANaM maggijai esa ThANesa' tti tRtIyagAthottarArdhalakSaNaM. * teSAM 2. For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-8 tameva / kRtA satpadaprarUpaNeti, sAmprataM AbhinibodhikajIvadravyapramANamucyate-tatra pratipattimaGgIkRtya vivakSitakAle | hAribhadrI kadAcid bhavanti kadAcinneti, yadi bhavanti jaghanyata eko dvau trayo vA, utkRSTatastu kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradeza- yavRttiH // 21 // rAzitulyA iti, pUrvapratipannAstu jaghanyataH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAziparimANA eva, utkRSTatastu ebhyo vize- vibhAgaH1 pAdhikA iti / uktaM dravyapramANaM, idAnIM 'kSetradvAraM', tatra nAnAjIvAn ekajIvaM cAGgIkRtya kSetramucyate, tatra sarva evAbhinibodhikajJAnino lokasya asaMkhyeyabhAge vartante, ekajIvastu IlikAgatyA gacchannUrva anuttarasureSu saptasu caturdazabhAgeSu varttate, tebhyo vA''gacchanniti, adhastu SaSThI pRthvIM gacchaMstato vA pratyAgacchan paJcasu saptaMbhAgeSu iti, nAtaH paramadhaH kSetramasti, yasmAt samyagdRSTeH adhaH saptamanarakagamanaM pratiSiddhamiti, Aha-adhaH saptamanarakapRthivyAmapi samyagdarzanalAbhasya pratipAditatvAt AgacchataH paJcasaptabhAgAdhikakSetrasaMbhava iti, atrocyate, etadapyayuktaM, saptamanarakAt samyagdRSTerAgamanasyaupyabhAvAt , katham ?, yasmAt tata uddhRtAstiyazvevAgacchantIti pratipAditaM, amaranArakAzca samya-IN gdRSTayo manuSyeSveva, ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH / 'sparzanAdvAraM' idAnIM, iha yatrAvagAhastat kSetramucyate, sparzanA tu yadyapi dvAdazayojanAnyalokamuzanti tathApi nyUnatA tAvatI na vivakSitA'trAlpeti.2 adholokasya sapta bhAgAn kRtvedamukta, pUrva caturdaza lokabhAgA | atra svadholokabhAgA ityatra vivakSaiva mAnaM, bhASyakArAdibhistvatrApi paJca caturdazabhAgAH prasyapAdiSata. 3 siddhAntakarmagranthobhayamatenApi vAntasamyaktvAnAmeva | saptamanarakagamanAbhyupagamAt. 4 gamana viSayazaGkAyA ayuktatA apinA, yadvA tatkSetrasaMbhavAyogyatA samyagdRSTerAgamanAyogyatA ceti dhvanayituM. 5 adhikakSetrasya | parigraho'pinA. * svetebhyo 2-4 stu tebhyo 1. For Personal & Private Use Only M dain Education International ainelibrary.org Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato'tiriktA avagantavyA, yatheha paramANorekapradezaM kSetraM saptapradezAca sperzaneti / tathA 'kAladvAraM', tatropayogamaGgIkRtya ekasyAnekeSAM cAntarmuhUrttamAtra eva kAlo bhavati jaghanyata utkRSTatazca, tathA talabdhimaGgIkRtya ekasya jaghanyenAntarmuhUrtta - meva, utkRSTatastu SaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, vAraiMdvayaM vijayAdiSu gatasya acyute vA vAratrayamiti, narabhavakAlAbhyadhika iti, tata UrdhvamapracyutenApavargaprAptireva bhavatIti bhAvArtha:, nAnAjIvApekSayA tu sarvakAla eveti, na yasmAdAbhinibodhikalabdhimacchUnyo loka iti / idAnIM 'antaradvAraM', tatraikajIvamaGgIkRtya AbhinibodhikasyAntaraM jaghanyenAntarmuhUrtta, katham ?, iha kasyacit samyaktvaM pratipannasya punastatparityAge sati punastadAvaraNakarmakSayopazamAd antarmuhUrtta - mAtreNaiva pratipadyamAnasyeti, utkRSTatastu AzAtanApracurasya parityAge sati apArdhapudgalaparAvartta iti, uktaM ca- "titthagara - pavayaNasuyaM, AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / Asodito bahuso, anaMtasaMsArio hoI // 1 // " tathA nAnAjIvAnapekSya antarA'bhAva iti / 'bhAga iti dvAraM' tatra matijJAninaH zeSajJAninAmajJAninAM cAnantabhAge varttante iti / 'bhAvadvAraM' idAnIM tatra matijJAninaH kSAyopazamike bhAve varttante matyAdijJAnacatuSTayasya kSAyopazamikatvAt / tathA 'alpabahutvadvAraM', tatrAbhinivodhikajJAninAM pratipadyamAnapUrvapratipannApekSayA alpabahutvavibhAgo'yamiti, tatra sadbhAve sati sarvastokAH pratipadyamA 1 adhiketi. 2 catvAro divasakA dvAvRdhvadhodikkau ekazcAvagAhasthAnamiti saptapradezA sparzanA. 3 'anekAbhinibodhikajIvAnAmapIdamevopayogakAlamAnaM, kevalamidamantarmuhUrtamapi bRhattaramavaseyaM' iti vizeSAvazyakavRttau 4 tIrthaMkaraM pravacanaM zrutaM AcArya gaNadharaM maharddhikam (AmarzoSadhyAdilabdhimantaM ) / AzAtayan bahuzaH anantasaMsAriko bhavati // 1 // 5 bhAgadvArAtpArthakyajJApanAya vArA0 1-2-3-4 - 6. + AsAdeto. 2- 4. For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 22 // nakAH, pUrvapratipannAstu jaghanyapadinastebhyo'saMkhyeyaguNAH, tathotkRSTapadinastu etebhyo'pi vizeSAdhikA iti gAthA- haaribhdriivyvaarthH|| 15 / sAmprataM yathAvyAvarNitamatibhedasaMkhyApradarzanadvAreNopasaMhAramAha yavRttiH vibhAgaH1 AbhiNibohiyanANe, aTThAvIsaha havanti pyddiio| asya garmanikA-'AbhinibodhikajJAne aSTAviMzatiH bhavanti prakRtayaH prakRtayo bhedA ityanarthAntaraM, katham ?, iha vyaJjanAvagrahaH caturvidhaH, tasya manonayanavarjendriyasaMbhavAt , arthAvagrahastu SoDhA, tasya sarvendriyeSu saMbhavAt , evaM IhAvAyadhAraNA api pratyekaM SaDbhedA eva mantavyA iti, evaM saMkalitA aSTAviMzatirbhedA bhavanti / Aha-pAgU ava-18 grahAdinirUpaNAyAM 'atthANaM uggahaNaM' ityAdAvetAH prakRtayaH pradarzitA eva, kimiti punaH pradarzyante ?, ucyate, tatra sUtre saMkhyAniyamena nokkAH, iha tu saMkhyAniyamena pratipAdanAdavirodha iti / idaM ca matijJAnaM caturvidhaM-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH sAmAnyAdezena matijJAnI sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnIte, na vizeSAde // 22 // gAthArdhasya upasaMhAravAkyasya vA. 2 saMkSiptA vivRtiH. 3 prAgvana manasa indriyatA. 4 gAthA (3). 5 tRtIyagAthArUpe. 6 avamahAdInAM | saMkhyAbhedaM pratyekaM vidhAya na pratipAditAH, vyaJjanArthAbhyAmavagrahasya arthAvagrahehAvAyadhAraNAnAM ca yathAvadindriyAdibhedena sUtre pratipAdanAbhAvAt. 7 'Ade | sotti pagAro oghAdekheNa sabadavAIti (403) vizeSAvazyakavacanAt dravyasAmAnyena. 8na sarvizeSairityarthaH, kiyatAM punaH paryAyANAmadhigamAt. 18 nayanamano-2-4-5. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |zata iti, evaM kSetrato lokAlokaM, kAlataH sarvakAlaM, bhAvatastu audayikAdIna paJca bhAvAniti, sarvabhAvAnAM cAnantabhArgamiti / uktaM matijJAnaM, idAnIM avasaraprAptaM zrutajJAnaM pratipipAdayiSurAha suyaNANe payaDIo, vittharao Avi vocchAmi // 16 // vyAkhyA-zrutajJAnaM pUrva vyutpAditaM tasmin , prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyA, tAH, 'vistarataH' prapaJcena, cazabdAt |saMkSepatazca, apizabdaH saMbhAvane, avadhiprakRtIzca 'vakSye' abhidhAsye // 16 // idAnIM tA eva zrutaprakRtIH pradarzayannAha patteyamakkharAI, akkharasaMjoga jattiA loe / evaiyA payaDIo, suya nANe hu~ti NAyavvA // 17 // | vyAkhyA-ekamekaM prati pratyeka, akSarANyakArAdIni anekabhedAni, yathA akAraH sAnunAsiko niranunAsikazca, punarekaikastridhA-hasvaH dIrghaH plutazca, punarekaikastridhaiva-udAttaH anudAttaH svaritazca, ityevamakAraH aSTAdazabhedaH, ityevamanyeSvapi 2 ikArAdiSu yathAsaMbhavaM bhedajAlaM vaktavyamiti / tathA akSarANAM saMyogA' akSarasaMyogAH saMyogAzca byAdayaH yAvanto loke dharmAstikAyAdInAmAdhAra Ayo'nya itarathA. 2 atItAnAgatavartamAnarUpam. 3 kSetrAdiSvapi sAmAnyAdezenetyanuvartanIyaM, 'bhAvao NaM Abhi|NibohianANI AeseNaM save bhAve jANai'tti zrInandIsUtragataM vAkyamAlambyedam. 4 sarvabhAvabodhena sarvajJatvAttiyoM tadvAraNAya, 'matizrutayonibandhaH / | sarvavyeSvasarvaparyAyeSu' iti tatvArthe a01 sUtram 27 AlambyedaM, sarvaparyAyANAmanantabhAgaM budhyate matijJAnI, bhAnajJAninoH kathaJcidabhedAdevaM jJAnidvArA | jJAnabhedAnAM kathanaM. 5 lavaNe dIrghAbhAvaM sandhyakSarANAM hrasvAbhAvaM vyaJjanAnAM hUsvAdyabhAvaM cAvekSya. * pUrvavyutpAditaM 1-2-4-5. + nedam 2-4. / akSarasaMyogA bha... dan Education International For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 // 23 // yathA ghaTaipaTa' iti 'vyAghrahastI' ityevamAdayaH ete cAnantA iti,tatrApi ekaikaH anantaparyAyaH, svaparaparyAyApekSayA iti| Aha-saMkhyeyAnAM akArAdInAM kathaM punaranantAH saMyogA iti, atrocyate, abhidheyasya pudgalAstikAyAderanantatvAt 4aa bhinnavicci, abhidheyabhede ca abhidhAnabhedasiddhyA anantasaMyogasiddhiriti, abhidheyabhedAnantyaM ca yathA-paramANuH, dvipra deziko, yAvad anantapradezika ityAdi, tathaikatrApi ca anekAbhidhAnapravRtteH abhidheyadharmabhedA yathA-paramANuH, niraMzo, niSpradezaH, nirbhedaH, niravayava ityAdi, na caite sarvathaikAbhidheyavAcakA dhvanaya iti, sarvazabdAnAM bhinnapravRttinimittatvAt , ityevaM sarvadravyaparyAyeSu AyojanIyamiti, tathA ca sUtre'pyuktaM-"aNaMtA gamA aNaMtA pajjA" amumevArtha cetasyAropyAha-'etAvatyaH' iyatparimANAH pravRttinimittatvAt ityevaM sarvaprakRSayaH zrutajJAne bhavanti jJAtavyA malayagirIyAyAM vRttau 'ghaTaH paTa ityAdi yAtraH khItyevamAdi' iti / atrAdya udAharaNe svarAntarita: saMyogaH dvitIyasista svarAnantarita iti | dRSTAntadvayaM. 2 saMyogAH, 3 saMyogaH 4 'je labhai kevalo se savaNNasahio va pajave'yAro / te tassa sapajjAyA, sesA parapajavA sance // 478 // cAyasapajAyavisesaNAiNA tassa jamuvaujati / sadhaNamivAsaMbaddhaM, bhavanti to pajavA tassa // 480 // iti (vizeSAvazyakavacanAt ). 5 dvipaJcAzataH. 6 padArthazabdena jagaprayAbhidhAnavadabhinnatve saMyogabahutvAbhAvAdAha. 7 anyathA abhidheyasvarUpAkhyAnAnupapatteH, apekArthasthale sAMketikasthale'pica na na bhinnAnyabhidhAnAni. 8 viziSTaikazabdenAnekAbhidheyAbhidhAnavicAramAzritya, ekasminnapi vA vAcye'nantAbhidhAnAbhyupagamanAyaikatretyAdi. 9 sUkSmatvasUkSmAyogitvAparaparamANusaMyogahInatvAvinAzitvAvayavAnArabdhatvAdinA pravRttiH zabdAnAmeSAmatra. 10 iha gamA azaMgamA gRhyante, arthagamA nAmArthaparicchedAste cAnantAH iti nandIvRttI. + ghaTaH paTaH 1-2-4-5. + ityAdi 2-4. vyAghro 1.6 vyAghra strI 4. vibhinnatvAt 2-4-5. dharmabhedo 1-2-3-4. Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti gAthArthaH // 17 // idAnI sAmAnyatayopadarzitAnAM anantAnAM zrutajJAnaprakRtInAM yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthya AtmanaH khalu apazyannAhakatto me vaNNe, sattI suynnaannsvvpyddiio| caudasavihanikkhevaM, suyanANe Avi vocchAmi // 18 // ___ vyAkhyA-kuto ?, naiva pratipAdayituM, 'me' mama 'varNayituM' pratipAdayituM 'zaktiH'sAmarthya, kAH?-prakRtIH, tatra prakRtayo bhedAH, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, zrutajJAnasya sarvaprakRtayaH zrutajJAnasarvaprakRtaya iti samAsaH, tAH kuto me varNa yituM zaktiH ?, kathaM na zaktiH ?, iha ye zrutagranthAnusAriNo mativizeSAste'pi zrutamiti pratipAditAH, uktaM ca-"te'viya hai maIvisese, suyaNANabhaMtare jANa" tA~zcotkRSTataH zrutadharo'pi abhilApyAnapi sarvAna na bhASate, teSAmanantatvAt AyuSaH parimitatvAt vAcaH kramavRttitvAcceti, ato'zaktiH, tataH 'caturdazavidhanikSepa' nikSepaNaM nikSepo-nAmAdivinyAsaH, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti vigrahastaM 'zrutajJAne' zrutajJAnaviSayaM, cazabdAt zrutAjJAnaviSayaM ca, apizabdAt ubhayaviSayaM ca, tatra zrutajJAne samyakazrute, zrutAjJAne asaMjJimithyAzrute, ubhayazrute darzanavizeSaparigrahAt akSarAnakSarazrute iti, 'vakSye' abhidhAsye iti gaathaarthH|| 18 // sAmprataM caturdazavidhazrutanikSepasvarUpopadarzanAyA~ha-.. (vizeSAvazyake 143 ) tAnapi ca mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi. 2 asaMjJinAM vakSyamANatve'pi niyamAbhAvAtsaMjJinAM samyakzrutasya na tahahaNaM. 3 ekasya parasparaviruddhadharmAzrayatvAbhAvAdAha-darzanetyAdi, darzanazabdazcAtra zraddhAnArthaH. 4 nAmasthApanAdra byANAmanAdaraH apradhAnatvAdinA'gre vakSya. mANatvAvA, zrutaskandhe bhAvabhute ye bhedAzcaturdaza tadapekSayA cAtra caturdazavidhanikSepeti, adhikArAvataraNikaipeti ca svarUpeti, akSarasaMzyAdidvArANAM ca nAta eva pRthak sUtrANi, + nAstIdaM 1-2-4-5. * caturdazanikSepa0 2. For Personal & Private Use Only w Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka |hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 // 24 // akkhara saNNI sammaM, sAIyaM khalu sapajavasiaM ca / gamiyaM aMgapaviTTha, sattathi ee sapaDivakkhA // 19 // vyAkhyA-tatra 'akSarazrutadvAraM' iha 'sUcanAtsUtra' itikRtvA sarvadvAreSu zrutazabdo draSTavya iti / tatra akSaramiti, kimuktaM bhavati ?-'kSara saMcalane' na kSaratItyakSaraM, tacca jJAnaM cetanetyarthaH, na yasmAdidamanupayoge'pi prayavata iti bhAvArthaH, itthaMbhUtabhAvAkSara kAraNatvAdU akArAdikamapyakSaramabhidhIyate, athavA arthAnkSarati na ca jhIyate ityakSaraM, tacca samAsatastrividhaM, tadyathA-saMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM labdhyakSaraM ceti, saMjJAkSaraM tatra akSarAkAravizeSaH, yathA ghaTikAsaMsthAno dhakAraH, kuruNTikAsaMsthAnazcakAra ityAdi, tacca brAhayAdilipIvidhAnAdanekavidhaM tathA vyaJjanAkSaraM, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, vyaJjanaM ca tadakSaraM ceti vyaJjanAkSaraM, tacceha sarvameva bhASyamANaM akArAdi hakArAntaM, arthAbhivyaJjakatvAcchabdasya, tathA yo'kSaropalambhaH tat labdhyakSaraM, tacca jJAnaM indriyamanonimittaM zrutagranthAnusAri tadAva raNakSayopazamo vA / atra ca |saMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM ca dravyAkSaramuktaM, zrutajJAnAkhyabhAvAkSarakAraNatvAt , labdhyakSaraM tu bhAvAkSaraM, vijJAnAtmakatvAditi / / tatra akSarazrutamiti akSarAtmakaM zrutaM akSarazrutaM, dravyAkSarANyadhikRtya, athavA akSaraM ca tat zrutaM ca akSarazrutaM, bhAvAkSaramaGgIkRtya // 19 // uktamakSarazrutaM, idAnImanakSarazrutasvarUpAbhidhitsayAha | // 24 // 1 bhASyamANazabdasyaiva vyaJjanAkSaratvAdAha-bhAbhItyAdi, pratyekaM vibhinnAkSarANAmarthAbhivyaJjakatvAbhAvAt . 2 rUkhyakSarANi saMjJAvyaJjanobhayarUpANyAzritya. 3 na kSaratItyAdivyutpattyA cetanAmAznitya. + pracyavatIti. 2-4. itthaMbhUto. 3. bhAvAH0 2-4.6 kuraNTisaM0-2-4 kuraSTikAsaM02 - varaNakarma0 1-2-3-4. For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai Usasi nIsasiaM, nicchuDhaM khAsiaM ca chIaM c| NIsiMghiyamaNusAra, aNakkharaM cheliyAIaM // 20 // __ vyAkhyA-ucchusanaM ucchrasitaM, bhAve niSThApratyayaH, tathA niHzvasanaM niHzvasitaM, niSThIvanaM niSThayUtaM, kAzanaM kAzitaM, cazabdaH samuccayArthaH, kSavaNaM kSutaM, cazabdaH samuccayArtha eva, asya ca vyavahitaH saMbandhaH, katham ! seNTitaM cAnakSarazrutamiti vakSyAmaH, ni:sivanaM niHsivitaM, anusvAravadanusvAraM, ainakSaramapi yadanusvAravaduccAryate huGkArakaraNAdivat tat 'anakSara|miti' etaducchrasitAdi anakSarazrutamiti, seNTanaM seNTitaM tatseNTitaM ca anakSarazrutamiti / iha cocchasitAdi dravyazrutamAtraM, dhvanimAtraitvAt , athavA zrutavijJAnopayuktasya jantoH sarva eva vyApAraH zrutaM,tasya tadbhAvena pariNatatvAt / Aha-yadyevaM kimityupayuktasya ceSTApi zrutaM nocyate, yenocchusitAyevocyate iti, atrocyate, rUyA, athavA zrUyata iti zrutaM, anvarthasaMjJAmadhikRtya ucchasitAyeva zrutamucyate, naceSTA,tedabhAvAditi, anusvArAdayastu arthagamakatvAdeva zrutamiti gAthArthaH // 20 // 'uktamanakSarazrutadvAraM, idAnIM 'saMjJidvAra' tatra saMjJIti kaH zabdArthaH!, saMjJAnaM saMjJA, saMjJA'syAstIti saMjJI, sa ca | trividhaH-dIrghakAlikahetuvAdadRSTivAdopadezAd , yathA nandyadhyayane tathaiva draSTavyaH, tatazca saMjhinaH zrutaM saMjJizrutaM, AdinA sItkArapUrakArAyAH. 2 ghaTapaTAdivadvAcyavAcakabhAvatayA na pariNAmIti mAtragrahaNaM. 3 sUcakatvAt. 4 karacaraNAdikriyAyA api vivakSitArtha| sUcakatvAdAha. 5 zrutopayuktasya. 6 zravaNavyavahArarUpayA zAstrajJalokaprasiddhayA. 7 rUDhau vizeSAmahe mAha-athavetyAdi. 8 nirarthakArthazUnyanirAsena 9 zravaNalakSaNAnvarthasyAbhAvAt 10 AdinA seNTitasItvArAdyAH, ucchasitAdInAmavyaktatvAd anamaratvamanusvArAdInAM varNAvayavatvAdvizeSadarzanAya cedam 11 yathottaravizuddhakramolAnena jJApitamAha 'saNitti asaSNitti ya, saJcasue kAliovaeseNaM' (di. 529) 12 (nandIvRttiH 381 pa0) 13 dIrghakA-4 |likIsaMjJayA..NIsaMghiya0+2-3-4 niHsanaM 2-3 | akSaramapi zrutajJAno0 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 25 // tathA asaMjJinaH zrutaM asaMjJizrutamiti / tathA 'samyakUzrutaM' aGgAnaGgapraviSTaM AcArAvazyakAdi / tathA 'mithyA~zrutaM' purA-dahAribhadrI NarAmAyaNabhAratAdi, sarvameva vA darzanaparigrahavizeSAt samyaka zrutamitaradvA iti / tathA 'sAdyamanAcaM saparyavasitamaparya | yavRttiH vibhAgaH1 vasitaM ca 'nayAnusArato'vaseyaM, tatra dravyAstikanayAdezAd anAdyaparyavasitaM ca, nityatvAt , astikAyavat / paryAyA-18 stikanayAdezAt sAdi saparyavasitaM ca, anityatvAt , nArakAdiparyAyavat / athavA dravyAdicatuSTayAt sAdhanAdyAdi | avagantavyaM, yathA nandyadhyayane iti, khaluzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, saptaiva 'ete'|* zrutapakSAH sapratipakSAH, na pakSAntaramasti, saMto'traivAntarbhAvAt / tathA gaimA asya vidyante iti gamikaM, tacca prAyovRttyA dRssttivaadH| tathA gAthAdyasamAnagranthaM agamikaM, tacca prAyaH kAlikaM / tathA aGgapraviSTaM gaNadharakRtaM AcArAdi, anaGga-dU praviSTaM tu sthavirakRtaM AvazyakAMdi, gAthAzeSamavaMdhAraNaprayogaM darzayatA vyAkhyAtameveti gAthArthaH // 20 // satpadaprarUpa // 25 // 1 svAbhAvikasamyaktvetaratvAsaMbhavAdAha, antyapUrvacatuSkaM dazamasya caramabhAgazca tyAjya eva 'cauddasapucissa sammasuyaM abhiSaNadasapuzvissa sammasuyaM' tinandIvacanAt. 2 samyagmidhyAdarzanavajIvasvIkAreNa bhedAt.3 samyagdarza ninAm. 4 zrutavato jIvadravyasya nityatvAt , dravyameva cAsI manute.5 paryAyANAM pratikSaNaM kSayabhAvAt , paryAyamAtrApekSI cAsau. 6 (nandIvRttiH 394 pa0) ekapuruSabharatAdikSetrotsarpiNyavasarpiNIjinabhASitabhAvaprarUpaNA Azritya sAdisaparyavasitaM nAnApuruSamahAvidehanovatsarpiNyavasarpiNIkSAyopazamikAnAzritya vanyathA.. paryAyAdeH 8 kinidvizeSato bhUyo bhUyastasyaiva sUtrasyocAraNaM gamaH * 'sthavirAstu bhadrabAhusvAmyAdayastaskRtamAvazyakaniyuktyAdikamanaGgapraviSTaM (vizeSA0 550 vRttau). 'sattavi ee sapaDivakkhA' ityekAnaviMzagAthAsatkaM. ThA khaluzabdavyAkhyAne, apistu saptAnAmapi pratipakSagrahArthaH sphuTa eva. * mithyAtvazrutaM 2 + tu 3 + nusArito'0 3-4 sAdya 2-3-4-5 Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwbaryo Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAdi matijJAnavadAyojyaM / pratipAditaM zrutajJAnamarthataH, sAmprataM viSayadvAreNa nirUpyate, taccaturvidha-dravyataH kSetrataH nakAlato bhAvatazca, tatra dravyataH zrutajJAnI sarvadravyANi jAnIte na tu pazyati, evaM kSetrAdiSvapi draSTavyaM / idaM punaH zruta jJAnaM sarvAtizayaratnasamudrakalpaM, tathA prAyo gurvAyattatvAt parAdhInaM yataH ataH vineyAnugrahArthaM yo yathA cAsya lAbhaH taM tathA darzayannAha AgamasattharagahaNaM, jaM budviguNehi aTTahiM dihuuN| biti suyanANalaMbhaM, taM puvvavisArayA dhIrA // 21 // __ vyAkhyA-AgamanaM AgamaH, ADaH abhividhimaryAdArthatvAdU abhividhinA maryAdayA vA gamaH-pariccheda AgamaH, sa ca kevalamatyavadhimanaHparyAyalakSaNo'pi bhavati atastadvyavacchittyarthamAha-ziSyate'neneti zAstraM-zrutaM, AgamagrahaNaM| tu SaSTitantrAdikuzAstravyavacchedArtha, teSAmanAgamatvAt, samyakaparicchedAtmakatvAbhAvAdityarthaH, zAstratayA ca rUDhatvAt , tatazca AgamazcAsau zAstraM ca AgamazAstraM tasya grahaNamiti samAsaH, gRhItigrahaNaM, yahuddhiguNaiH vakSyamANalakSaNaH karaNa bhUtaiH aSTabhiH, dRSTa, bruvate, zrutajJAnasya lAbhaH zrutajJAnalAbhastaM, tadeva grahaNaM, bruvate, ke ?, pUrveSu vizAradAH pUrvavizAradAH, vizAradA vipazcitaH, dhIrA vratAnupAlane sthirA ityayaM gaathaarthH|| 21 // buddhiguNairaSTabhirityuktaM, te cAmI sussUsai paDipucchai, suNei giNhai ya Ihae 'vAvi / tatto apohae yA, dhArei karei vA sammaM // 22 // vyAkhyA-vinayayukto gurumukhAt zrotumicchati zuzrUSati, punaH pRcchati pratipRcchati tacchrutamazaMGkitaM karotIti bhA 1 tatsvarUpata dasvarUpasaraprarUpaNAdidvArAtidezavyAkhyAnena. * prarUpyate 2-3 + vAsya 2 hi vidiLa 1-2-4-5 vIrA 3 Avi 3 6 vA 1-2-4-56 zuzrUpate 5 || punaH punaH 3-4 Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 26 // vArthaH, punaH kathitaM tacchRNoti, zrutvA gRhNAti, gRhItvA cehate paryAlocayati kimidamitthaM uta anyatheti, cshbdH| samuccayArthaH, apizabdAt paryAlocayan kiJcit svabuddhyA'pi utprekSate, 'tataH' tadanantaraM 'apohate ca' evametat yadAdiSTamAcAryeNeti, punastamarthamAgRhItaM dhArayati, karoti ca samyak taduktamanuSThAnamiti, taduktAnuSThAnamapi ca zrutaprApti- heturbhavatyeva, tadAvaraNakarmakSayopazamAdinimittatvAttasyeti / athavA yadyadAjJApayati guruH tat samyaganugrahaM manyamAnaH zro| tumicchati zuzrUSati, pUrvasaMdiSTazca sarvakAryANi kurvan punaH pRcchati pratipRcchati, punarAdiSTaH tat samyak zRNoti, | zeSaM pUrvavaditi gaathaarthH|| 22 // buddhiguNA vyAkhyAtAH, tatra zuzrUSatItyuktaM, idAnIM zravaNavidhipratipAdanAyAha mUaM huMkAraM vA, bADhakArapaDipucchavImaMsA / tatto pasaMgapArAyaNaM ca pariNi sattamae // 23 // vyAkhyA-'mUkamiti' mUkaM zRNuyAt, etaduktaM bhavati-prathamazravaNe saMyatagAtraH tUSNIM khalvAsIta, tathA dvitIye huGkAraM ca dadyAt , vandanaM kuryAdityarthaH, tRtIye "vADhatkAraM kuryAt , /bADhamevametat nAnyatheti, caturthazravaNe tu gRhItapUrvA-1 | parasUtrAbhiprAyo manAk pratipRcchAM kuryAt kathametaditi, paJcame tu mImAMsAM kuryAt , mAtumicchA mImAMsA pramANajijJAsetiyAvat, tataH SaSThe zravaNe taduttarottaraguNaprasaGgaH pAragamanaM cAsya bhavati, pariniSThA saptame zravaNe bhavati, etaduktaM bhavati-guruvadanubhASata eva saptamazravaNa ityayaM gaathaarthH||23||evN tAvacchravaNavidhiruktaH,idAnIM vyAkhyAnavidhimabhidhitsurAha _ suttatthokhalu pddhmo,biioxnijjuttimiisobhnnio|tioy niravaseso,esa vihiibhnniaannuoge||24|| * tattat 2-3-5+ zuzrUSate 5 zuzrUSata ityuktaM 5 bADhakkAra0 1-2-4 bADhakAra 1-2 1 bADhakaraM mevaitat 5 = prasapAragamanaM x mIsIo // 26 // For Personal & Private Use Only Plainelibrary.org Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ vyAkhyA-sUtrasyArthaH sUtrArthaH sUtrArtha eva kevalaH pratipAdyate yasminnanuyoge asau sUtrArtha ityucyate, sUtrArthamAtra-3 napratipAdanapradhAno vA sUtrArthaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavati-guruNA sUtrArthamAtrAbhidhAnala kSaNa eva prathamo'nuyogaH kAryaH, mA bhUt prArthamikavineyAnAM matisaMmohaH, "dvitIyaH' anuyogaH sUtrasparzikaniyuktimi-* zrakaH kArya ityevaMbhUto bhaNito jinaizcaturdazapUrvadharaizca 'tRtIyazca niravazeSaH' prasaktAnuprasaktamapyucyate yasmin sa evaMlakSaNo niravazeSaH, kArya iti, sa eSa' uktalakSaNo vidhAnaM vidhiH prakAra ityarthaH, bhaNitaH pratipAditaH jinAdibhiH, ka?, sUtrasya nijena abhidheyena sArdha anukUlo yogaH anuyogaH sUtravyAkhyAnamityarthaH, tasminnanuyoge'nuyogaviSaya iti, ayaM gAthArthaH // 24 // samAptaM zrutajJAnam // uktakAreNa zrutajJAnasvarUpamabhihitaM, sAmprataM prAgabhihitaprastAvamava-| dhijJAnamupadarzayannAhasaMkhAIAo khalu, ohInANassa svvpyddiio|kaao bhavapaJcaiyA, khaovasamiAo kAo'vi // 25 // vyAkhyA-saMkhyAnaM saMkhyA tAmatItAH saMkhyAtItA asaMkhyeyA ityarthaH, tathA saMkhyAtItamanantamapi bhavati, tatazcAnantA api, tathA ca khaluzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi-kSetrakAlAkhyaprameyApekSayaiva saMkhyAtItAH, dravyabhAvAkhya upodbhAtanikSepaniyuktyoH kathaJcivacitpratipAdanasaMbhavAt. 2 nUtanaziSyANAM prapaJcitajJAnAM bAlAnAM. 3 TIkAcUAdirUpaH, prathame saMhitApadalakSaNaH madhye padArthapadavigrahacAlanApratyavasthAnAdirUpaH tRtIyasistu arthApattiprabhUtigamya ityarthaH 4 sarvazrutaprativyAkhyAnAzakyatvena caturdazavidhanikSepavarNanapratijJAtarUpeNa, 5 sthityAdisAdharmyarUpaM. 6 saMkhyAnamapekSya sAmAnye vA napuMsakaM.7 satorapyanantayoranayovidhijJAnaviSayApekSayA'daH * karttavyaH + sparzaka02-4-5 sUtrArthavyA01 sUtrAnvA02-4-5 For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 27 // jJeyApekSayA cAnantA iti, 'avadhijJAnasya' prAgnirUpitazabdArthasya, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, prakRtayo bhedA hAribhadrIaMzA iti paryAyAH, etaduktaM bhavati-yasmAdavadheH lokakSetrAsaMkhyeyabhAgAdArabhya pradezavRddhyA asaMkhyeyalokaparimANaM TU yavRttiH / | utkRSTaM AlambanatayA kSetramuktaM, kAlazcAvalikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya samayavRddhyA khalvasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIpramANa vibhAgaH1 | uktaH, jJeyabhedAcca jJAnabheda ityataH saMkhyAtItAH tatprakRtayaH iti, tathA taijasavAgdravyApAntarAlavaya'nantapradezakA dravyAdArabhya vicitravRddhyA sarvamUrttadravyANi utkRSTa viSayaparimANamuktaM, prativastugatAsaMkhyeyaparyAyaviSayamAnaM ca iti, ataH pudgalAstikArya tatparyAyA~zcAGgIkRtya jJeyabhedena jJAnabhedAdanantAH prakRtaya iti, AsAM ca madhye 'kAzcana' anyatamAH| 'bhavapratyayA' bhavanti asmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, sa eva pratyayaH-kAraNaM yAsAM13 tAH bhavapratyayAH, pakSiNAM gaganagamanavat , tAzca nArakAmarANAmeva, tathA guNapariNAmapratyayAH kSayopazamanirvRttAH kSAyopazamikAH kAzcana, tAzca tiryainarANAmiti / Aha-kSAyopazamike bhAve'vadhijJAnaM pratipAditaM, nArakAdibhavazca auda-1| |yikA, sa kathaM tAsAM pratyayo bhavatIti, atrocyate, tA api kSayopazamanivandhanA eva, kiMtu asAveva kSayopazamaH tasmi-15 lokazabdena paJcAstikAyasya kSetrazabdena cAnantAkAzasya bodhasaMbhavAdaktaM lokakSetreti. loka evArambhAdvA 2 etAvato lokakSetrasyAsaMbhavAduktaM kssetreti|4||27|| | sAmAnyena, sAmarthyApekSaM cedaM, na tu tAvati kSetra dRzya, vihAya lokaM jIvapuralayoranavasthAnAta, phalaM tu loke sUkSmasUkSmasarArthajJAnaM. 3 utkarSataH pratid-Ix gyamasaMkhyeyAn , na tu kadAcanApyanantAna 'nANante pecchaha kayAi' ti bhASyokteH, jaghanyatastu saMkhyeyAnasakhyeyAMzca pratidravyaM jAnAti, paraM vakSyamANatvAdinA noktaM / bhavapratyayAvadhiprakRtayaH * 0vartino'nanta05+ pradezikAd / -3-5 | kAyAMstasyabhede ca 1-2-4-5. dain Education a l For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakAmarabhave sati avazyaM bhavatItikRtvA bhavapratyayAstA iti gaathaarthH|| 25 // sAmprataM sAmAnyarUpatayA uddiSTAnAM avadhiprakRtInAM vAcaH kramavartitvAd AyuSazcAlpatvAt yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthyamAtmano'pazyannAha sUtrakAraH| katto me vaNNe, sattI ohissa svvpyddiio?| caudsavihanikkhevaM, iDDIpatte ya vocchAmi // 26 // vyAkhyA-kuto ? 'me' mama, varNayituM zaktiH avadheH sarvaprakRtI?, AyuSaH parimitatvAd vAcaH kramavRttitvAcca, tathApi vineyagaNAnugrahArtha, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti samAsaH, taM avadheH saMbandhinaM, AmoSadhyAdilakSaNA prAptA Rddhiyaiste prAptardhayaH tAMzca, iha gAthAbhaGgabhayAdvyatyayaH, anyathA niSThAntasya pUrvanipAta eva bhavati bahuvrIhAviti, cazabdaH samuccayArthaH, 'vakSye' abhidhAsya iti gaathaarthH||26|| yaduktaM 'caturdazavidhanikSepaM vakSye' iti, taMpratipAdayaMstAvaddvAragAthAdvayamAha ohI 1khittaparimANe,2saMThANe 3 ANugAmie |avddhie5cle 6tivvamanda 7 paDivAutpayAi 8 a||27|| nANa9dasaNa 10 vibbhaMge 11, dese 12 khitte 13gaI 14 Ia / iDDIpattANuoge ya, emeA pddivttio||28|| __vyAkhyA-tatra avadhyAdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu casamuccitatvAt paJcadazaM / anye tvAcAryA avadhirityetatpadaM parityajya AnugAmukamanAnugAmukasahitaM arthato'bhigRhya caturdaza dvArANi vyAcakSate, yasmAt nAvadhiH prakRtiH, kiM tarhi !, avadhereva prakRtayaH cintyante, yatazca prakRtInAmeva caturdazadhA nikSepa ukta iti / pakSadvaye'pi avi-12 kAraNakAraNe kAraNatvopacArAt , prayojanaM tu tadudayanAntarIyakatAjJApanaM, anyathAsiddhatvaM tvavazyaklaptatvAsAtra. 2 saMkhAIAo khalu ohInANassa savvapayaDIo' tti pUrvArdhana. 3 SaDviMzatitamagAthAyAM 'cauddasaviha nikkhevaM iDIpatte ya' ityatra casyokasamuccayArthatvAccazabdasamuccayanaM. * gae 4 + iA Jan Education a For Personal & Private Use Only nal Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- zarodha iti / tatra 'avadhiriti' avadhernAmAdibhedabhinnasya svarUpamabhidhAtavyaM, tathA avadhizabdo dvirAvartyate iti vyAkhyAtamiti / tathA kSetraparimANa' iti kSetraparimANaviSayo'vadhirvaktavyaH, evaM saMsthAnaviSaya iti / athavA 'arthaadvi||28|| bhaktipariNAma' iti dvitIyaiveyaM, tatazca avadherjaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinna kSetrapramANaM vaktavyaM / tathA saMsthAnamavadhervaktavyam / 'AnugAmuka iti dvAraM' anugamanazIla AnugAmukaH, savipakSo'vadhirvaktavyaH,ekArAntaH zabdaHprathamAnta itikRtvA, yathA 'kayare AgacchaI' (uttarA0 a0 12 gA0 6) ityAdi / tathA avasthito'vadhirvaktavyaH, dravyAdiSu kiyantaM kAlaM | apratipatitaH sannupayogato labdhitazcAvasthito bhavati / tathA calo'vadhirvaktavyaH, calo'navasthitaH, sa ca vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati / tathA 'tIvramandAviti dvAra' tIvro mando madhyamazcAvadhirvaktavyaH, tatra tIvro vizuddhaH, mandazcA| vizuddhaH, tIvramandastUbhayaprakRtiriti / 'pratipAtotpAdAviti dvAraM' ekakAle dravyAdyapekSayA pratipAtotpAdAvavadhervaktavyo // 27 // dvitIyagAthAvyAkhyA-tathA 'jJAnadarzanavibhaGgA' vaktavyAH, kimatra jJAnaM ? kiM vA darzanaM ? ko vA vibhaGgaH? parasparatazcAmISAM alpabahutvaM cintyamiti / tathA 'dezadvAraM' kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vA'vadhirbhavatIti vaktavyam / / 'kSetradvAra' kSetraviSayo'vadhirvaktavyaH, saMbaddhAsaMbaddhasaMkhyayAsaMkhyeyApAntarAlalakSaNakSetrAvadhidvAreNetyarthaH / 'gatiriti ca | atra itizabda Adyarthe draSTavyaH, tatazca gatyAdi ca dvArajAlamavadhau vaktavyamiti / tathA prApta_nuyogazca kartavyaH, anu| 1 tatrAvadhyAdInItyatra vyAkhyAtamarthataH, tatazcAnetaneSu avadhipadayojanA, Tippanake anye tvAcAryA ityatretivyAkhyAtaM, anna vA''vRttistathA ca prathamAntatA prakRtitve kSetraparimANAdau yojyatayeti ca.2 pratipattirityarthaH, anyamatApekSayA'daH, vyAkhyAnaM cAtaH tanmatasakaM. * arthavazAt 5-6 SARREARSASARAM // 28 // For Personal & Private Use Only Silm.jainelibrary.org Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogo'nvAkhyAnaM, evamanena prakAreNa 'etA' anantarotAH 'pratipattayaH' pratipAdanAni, pratipattayaH paricchittaya ityarthaH, tatazcAvadhiprakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ityucyanta iti gAthAdvayasamudAyArthaH // 28 // sAmpratamanantaroktadvAragAthAdvayAdyadvAravyAcikhyAsayedamAhanAma ThavaNAdavie, khitte kAle bhave ya bhAve y| eso khalu nikkhevo ohissA hoi sattaviho // 29 // vyAkhyA-tatra nAma pUrva nirUpita, nAma ca tadavadhizca nAmAvadhiH, yasyAvadhiriti nAma kriyate, yathA maryAdAyAH / tathA sthApanA cAsAvavadhizca sthApanAvadhiH, akssaadivinyaasH| athavA avadhireva ca yadabhidhAnaM vacanaparyAyaH sa nAmA-13 vadhiH, sthApanAvadhiryaH khalu AkAravizeSaH tattadravyakSetrasvAminAmiti / tathA dravye'vadhivyAvadhiH, dravyAlambana ityarthaH / athavA'yaM ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtvA dravyamevAvadhivyAvadhiH, bhAvAvadhikAraNaM dravyamityarthaH, yadvotpadyamAnasyopakAraka zarIrAdi tadavadhikAraNatvAd drvyaavdhiH| tathA kSetre'vadhiHkSetrAvadhiH, athavA yatra kSetre'vadhirutpadyate tadevAvadheH kAraNatvAt kSetrAvadhiH, pratipAdyate vA / tathA kAle'vadhiH, kAlAvadhiH athavA yasmin kAle avadhirutpadyate kathyate vA sa kAlAvadhiH, bhavanaM bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, tasmin bhave'vadhirbhavAvadhiH / bhAvaH kSAyopazamikAdiH dravyaparyAyo vA, tasminnavadhiH bhAvAvadhiH, cazabdau samuccayArthI, 'eSaH' anantaravyAvarNitaH, khaluzabdaH evakA bhavadhiyaMtra kSetre vyAkhyAyate sa kSetrAvadhirityarthaH * avadhereva 1-5 + tadra0 1-2-3 bhAvAvadheH kA0 5 : 0vadhyadhikaraNatvAt evaM. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- tarArthaH, sa cAvadhAraNe, eSa eva, nAnyaH, nikSepaNaM nikSepaH, avadherbhavati 'saptavidhaH' saptaprakAra iti gAthArthaH // 29 // idAnIM *kssetrprimaannaakhydvitiiydvaaraavyvaarthaabhidhitsyaa''h||29|| jAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA, ohIkhittaM jahaNNaM tu // 30 // ___ vyAkhyA-tatra kSetraparimANaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaM bhavati, yatazca prAyo jaghanyamAdau atastadeva tAvatpratipAdyate-'yAvatI' yatparimANA, trInsamayAn AhArayatIti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH tasya, panakazcAsau jIvazca panakajIvaH vanaspativizeSa ityarthaH, tasya, avagAhanti yasyAM prANinaH sA avagAhanA tanurityarthaH, 'jaghanyA' sarvastokA, avadheH kSetraM avadhikSetraM, 'jaghanyaM' sarvastoka, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaHavadheH kSetraM jaghanyametAvadeveti gAthAkSarArthaH / atra ca saMpradAyasamadhigamyo'yamarthaHyojanasahasramAno matsyo mRtvA khakAyadeze yaH / utpadyate hi sUkSmaH, panakatveneha sa graahyH||1|| saMhRtya cAdyasamaye, sa hya yAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAGgalavibhAgabAhulyamAnaM tu // 2 // vakatanupRthutvamAtraM, dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye, saMhRtya karotyasau sUcim // 3 // saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm / nijatanupRthutvadai dhyA, tRtIyasamaye tu saMhRtya // 4 // . AyAmastu pramANaM syAdityukterbAhalyarUpapramANasaMkocakRtistathAcAGgulAsaMkhyabhAgabAhalyoktirna virodhAvahA. 2 tiryak. 3 UrvAdhaH 4 daiyarUpA vistRtiH pRthutvaM. * bhidhitsurAha 2-4 + yAvatpari. bAhalya. dIrghA 4-5-6 For Personal & Private Use Only Kimilainelibrary.org Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpadyate ca panakaH, svadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati // 5 // tAvajaghanyamavadherAlambanavastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusaMpradAyAt samavaseyamdapaJcabhiH kulakam / atra kazcidAha-kimiti mahAmatsyaH ? kiM vA tasya tRtIyasamaye nijadehadeze samutpAdaH ? trisamayAhArakatvaM vA kalpyata iti ?, atrocyate, sa eva hi mahAmatsyaH tribhiH samayairAtmAnaM saMkSipan prayatnavizeSAt sUkSmAvagAhano bhavati, nAnyaH, prathamadvitIyasamayayozca atisUkSmaH caturthAdiSu cAtisthUraH trisamayAhAraka eva ca tadyogya ityatastadbha haNamiti / anye tu vyAcakSate-trisamayAhAraka iti, AyAmaviSkambhasaMhArasamayadvayaM sUcisaMharaNotpAdasamayazcetyete trayaH samayAH, vigrahAbhAvAccAhAraka eteSu, ityata utpAdasamaya eva trisamayAhArakaH sUkSmaH panakajIvo jaghanyAvagAhanazca, atastatpramANaM jaghanyamavadhikSetramiti, etaccAyuktaM, trisamayAhArakatvasya panakajIvavizeSaNatvAt , matsyAyAmaviSkambhasaMharaNasamayadvayasya ca panakasamayAyogAt, trisamayAhArakatvAkhyavizeSaNAnupapatiprasaGgAt iti, alaM prasaGgeneti gAthArthaH // 30 // evaM tAvat jaghanyamavadhikSetramuktaM, idAnIM utkRSTamabhidhAtukAma AhasavvabahuagaNijIvA, nirantaraM jattiyaM bharijAsu / khittaM savvadisAgaM, paramohI khitta niddiho||31|| vyAkhyA-sarvebhyo vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya eva bahavaH sarvabahavaH, na bhUtabhaviSyadbhyaH, nApi zeSajIvebhyaH, kutaH !, asaMbhavAt , agnayazca te jIvAzca agnijIvAH, sarvabahavazca te'gnijIvAzca sarvabahvagnijIvAH, 'nirantaraM' iti kriyA * bharijaMsu 1-4-5 For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka vizeSaNaM 'yAvat' yAvatparimANaM 'bhRtavanto' vyAptavantaH 'kSetraM' AkAzaM, etaduktaM bhavati-nairantaryeNa viziSTasUcIracanayA nihAribhadrIyAvat bhRtavanta iti / bhUtakAlanirdezazca ajitasvAmikAla eva prAyaH sarvabahvo'nalajIvA bhavanti asyAmavasarpiNyAM yavRttiH ityasyArthasya khyApanArthaH, idaM cAnantaroditavizeSaNaM kSetramekadikkamapi bhavati, ata Aha-'sarvadikkaM' anena sUcIpari vibhAgaH1 bhramaNapramitamevAha, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, 'kSetraM' anantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvamitamaGgIkRtya nirdiSTaH kSetranirdiSTaH,pratipAdito gaNadharAdibhiriti, tatazca paryAyeNa paramAvadheretAvatkSetramityuktaM bhvti| athavA sarvabahvagnijIvA nirantaraM yAvad bhRtavantaH kSetraM sarvadikkaM etAvati kSetre yAnyavasthitAni dravyANi tatparicchedasAmarthyayuktaH paramAvadhiH kSetramaGgIkRtya nirdiSTo, bhAvArthastu pUrvavadeva, ayamakSarArthaH / idAnIM sAmpradAyikaH pratipAdyate-tatra sarvabahvagnijIvA bAdarAH prAyo'jitasvAmitIrthakarakAle bhavanti, tadArambhakapuruSabAhulyAt, sUkSmAzcotkRSTapadinastatraivAvarudhyante, tatazca sarvabahavo bhavanti / teSAM ca svabuddhyA SoDhA'vasthAnaM kalpyate-ekaikakSetrapradeza ekaikajIvAvagAhanayA sarvatazcaturasro ghanaH prathama, sa eva jIvaH svAvagAhanayA dvitIyaM, evaM prataro'pi dvibhedaH, zreNyapi dvibhedA, tatra AdyAH paJca prakArA anAdezAH, kSetrasyAlpatvAt kvacitsamaiyavirodhAcca, SaSThaH prakArastu sUtrAdeza iti, tatazcAsau zreNI avadhijJAninaH sarvAsu dikSu zarIra-15 mataro'pi vibhedaH kSatrapradeza ekaikajIvASpAdinastatraivAvarudhyanta, vA vAdarAH mA // 30 // 1 agnizarIrAvagAhanAracanayA. 2 rUpAntareNa. 3 bhanna pakSe analajIvamitakSetrasthitadvyaparicchedazaktiH 4 manuSyArthaparaM puruSapadaM. 5 anantAnantAdra svavasarpiNISu kamizrideva dvitIyatIrthakarakAle ete, tadAnIMtanA evotkRSTA bAdarA mAjhAH, bAdarajIvamAne kSipyanta iti. ekaikasminpradeze ekaikajIvasthA panenetyarthaH, " zarIradvAretyarthaH 9 asaMkhyAkAzapradezAnantareNAvagAhanA'bhAvAt itimaladhArihemacandrapAdAH / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryantena bhrAmyate, sA ca asaMkhyeyAn aloke lokamAtrAn kSetravibhAgAn vyAnoti, etAvadavadhikSetraM utkRSTamiti, sAmarthyamaGgIkRtyaivaM prarUpyate, etAvati kSetre yadi draSTavyaM bhavati tadA pazyati na tvaloke draSTavyamasti iti gAthArthaH // 3 // evaM tAvajaghanyamutkRSTaM cAvadhikSetramabhihitaM, idAnIM vimadhyamapratipipAdayiSayA etAvatkSetropalambhe caitAvatkAlopalambhaH, tathA etAvatkAlopalambhe caitAvatkSetropalambha ityasyArthasya pradarzanAya cedaM gAMthAcatuSTayaM jagAda zAstrakAraH aMgulamAvaliyANaM, bhAgamasaMkhija dosu saMkhijjA / aMgulamAvaliaMto, AvaliA aMgulapuhuttaM // 32 // da hatthaMmi muhuttanto, divasaMto gAuyaMmi boDavyo / joyaNa divasapuhuttaM, pakkhanto pnnnnviisaao||33|| bharahaMmi addhamAso, jaMbUdIvaMmi sAhio maaso| vAsaM ca maNualoe, vAsapuhuttaM ca ruyagaMmi // 34 // saMkhijaMmi u kAle, dIvasamuddAvi huMti saMkhijA / kAlaMmi asaMkhije, dIvasamuddA u bhaiyavvA // 35 // prathamagAthAvyAkhyA-'aGgalaM' kSetrAdhikArAt pramANAGgulaM gRhyate, avadhyadhikArAcca ucchyAGgalamityeke, 'AvalikA' asaMkhyeyasamayasaMghAtopalakSitaH kAlaH, uktaM ca-"asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamitisamAgameNaM sAegA Avaliyatti vuccati' | aGgulaM cAvalikA ca aGgAlAvalike tayoraGgalAvalikayoH, 'bhAga' aMzaM asaMkhyeyaM pazyati avadhijJAnI, etaduktaM bhavati|kSetramaGgalAsaMkhyeyabhAgamAtraM pazyan kAlataH AvalikAyA asaMkhyeyameva bhAgaM pazyatyatItamanAgataM ceti, kSetrakAladarzanaM rUpiviSayatvAdavadheraloke ca tAdRzadvyAbhAvAdasaMbhavAbhidhAnatAdoSanirAkaraNAyAha.2 loke tu sUkSmasUkSmatarAdivastudarzanena sAmarthyavRddhiH (vizeSA| vazyake gAthA 606) 3 svApekSitajaghanyamadhyamotkRSTatvAt. 4 asaMkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena saikA''valiketyucyate (anuyogadvAravRttiH 430pa0)5 kSetrakAlayorarUpitvAvadhezca rUpiviSayatvAdAha. For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 // 31 // copacAreNocyate, anyathA hi kSetravyavasthitAni darzanayogyAni dravyANi tatparyAyAMzca vivakSitakAlAntaravartinaH pazyati, na tu kSetrakaoNlau, mUladravyAlambanatvAttasyeti / evaM sarvatra bhAvanA draSTavyA, kriyA ca gAthAcatuSTaye'pyadhyAhAryA, tathA 'dvayoH' aGgalAvalikayoH saMkhyayo bhAgau pazyati, aGgalasaMkhyayabhAgamAnaM kSetraM pazyannAvalikAyAH saMkhyeyameva bhAgaM pazyatItyarthaH, tathA aGgulaM pazyan kSetrataH AvalikAntaH pazyati, bhinnAmAvalikAmityarthaH, tathA kAlataH AvalikAM pazyan kSetrato'GgalapRthaktvaM pazyati, pRthakvaM hi dviprabhRtirA navabhyaH iti prathamagAthArthaH // 32 // dvitIyagAthAvyAkhyA-'haste'| iti hastaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato muhUrttAntaH pazyati, bhinnaM muhUrttamityarthaH, avadhyavadhimatorabhedopacArAd avadhiH pazyatItyucyate, tathA kAlato 'divasAnto' bhinnaM divasaM pazyan kSetratogavyUtaM'iti gavyUtaviSayo boddhavyaH, tathA yojanaviSayaH kSetrato'vadhiHkAlato divasapRthaktvaM pazyati, tathA, pakSAnto'bhinnaM pakSaM pazyan kAlataHkSetrataH paJcaviMzati yojanAni pazyatIti dvitiiygaathaarthH||33|| tRtIyagAthA vyAkhyAyate-bharate' iti bharatakSetraviSaye avadhau kAlato'rdhamAsa uktaH, evaM jambUdvIpaviSaye cAvadhI sAdhiko mAsaH, varSa camanuSyalokaviSaye'vadhau iti,manuSyalokaH khalvardhatRtIyadvIpasamudraparimANaH, varSapRthaktvaM ca // 31 // upacArAbhAve'niSTatAM darzayati itaH tasyetItyantena. 2 vivakSiteti. 3 vivakSita kSetrasthitavyaparyAyAna, kAlajJAnavyAkhyAnAyedam. 4 avadheH pratya-IC | kSatvAt na sAkSAtpazyatIti. 5 nyUnAM samayAdinA. 6 anyatra dvitIyAntaM padamiti karmatopapattiH, ana tu saptampantatvAddhastapramANakSetrasthitadravyadarzanasamarthA'va. |dhi dya ityupacArahetuH, agre'pIze sthale. 7 ardhamAsazabdasya prathamAntatvAt nAtropacAreNa vyAkhyAnaM hasta ityatreva, kintu satisaptamyantatayA. 6 A mAnuSIttarAt , manuSyANAM gamAgame'pi rucakAdiSu na te tajanmAdisthAnaM. * pakSAntaH 1-2 For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TO SUSTISSRUSSESSEX rucakAkhyabAhyadvIpaviSaye'vadhAvavagantavyamiti tRtiiygaathaarthH||34||cturthgaathaa vyAkhyAyate-saMkhyAyata iti saMkhyeyaH,saca saMvatsaralakSaNo'pi bhavati, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi?-saMkhyeyo varSasahasrAtparato'bhigRhyate iti, tasmin saMkhyeye,81 |'kAle' kalanaM kAlaH tasmin kAle avadhigocare sati kSetratastasyaivAvadhergocaratayA,dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrA api bhavanti / |saMkhyayAH, apizabdAnmahAneko'pi tadekadezo'pIti, tathA kAle asaMkhyeye palyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati, tasyaiva / asaMkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetrataH paricchedyatayA dvIpasamudrAzca 'bhaktavyA' vikalpayitavyAH, kadAcidasaMkhyeyA eva,8 yadA iha kasyacinmanuSyasya asaMkhyeyadvIpasamudraviSayo'vadhirutpadyate iti, kadAcinmahAntaH saMkhyayAH kadAcid aikaH, kadAcidekadezaH svayambhUramaNatirazco'vadheH vijJeyaH svayambhUramaNaviSayamanuSyabAhyAvadhervA, yojanApekSayA ca sarvapakSeSu asaMkhyeyameva kSetramiti gAthArthaH // 35 / / evaM tAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kSetravRddhyA kAlavRddhiraniyatA kAlavRddhyA ca kSetravRddhiH pratipAditA, sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA yadvaddhau yasya vRddhirbhavati yasya vA na bhavati amumarthamabhidhitsurAha___ kAle cauNha vuDDI, kAlo bhaiyavyu khittavuDDIe / vuDDIi davvapajjava, bhaiyavvA khittakAlA u||36|| anuyogadvArasUtrAbhiprAyeNaikAdaze taya'bhiprAyeNa tu trayodaze. 2 yAvat zIrSapraheliketi jJeyaM, ata eva saMkhyAyata iti saMkhyeya iti vyutpattiH, saMvyavahAryA ca tAvatyeva saMkhyA. 3 abhyantarAvadhyapekSayA 4 tiryaglokamadhyabhAgagatAH 5 asaMkhyeyayojanavistRtaH 6 svayambhUramaNAdeH 7 ativistRtatvAttasya. 8 AtmanyasaMbaddhatvAt. 9na dvIpasamudrApekSayeti. 10niyateti zeSaH, kSetrasya pradezAnusAreNa vRddhI kAlasya na samayAnusAreNa vRddhiH,aGgulamAtre namaHkhaNDe'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIbhAvAt , atra tu na virodha iti niyatA vRddhiH, ata eva paristhUreti prAgvimanyameti ca bhaNane saMgatiH, yathAvattayA kSetrakAlavRddhivyAtyabhAvAt catuNI samapramANamAzrityeti vA. * tamartha0 5-6 + bhaiyatva 4. For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 32 // SASSUSREGELAARSUSHI vyAkhyA-'kAle' avadhijJAnagocare, vardhamAna iti gamyate, 'caturNA' dravyAdInAM vRddhirbhavati, sAmAnyAbhidhAnAt, |hAribhadrIkAlastu 'bhaktavyaH' vikalpayitavyaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH tasyAM kSetravRddhau satyAM, kadAcidvardhate kadAcinneti, kutaH? yavRttiH kSetrasya sUkSmatvAt kAlasya ca paristhUratvAditi, dravyaparyAyau tu vardhate, saptamyantatA cAsya "e hoti ayArante, payaMmi vibhAgaH1 biiyAe bahusu puMliGge / taiyAisu chaTThIsattamINa egami mahilasthe // 1 // " asmAlakSaMNAt sidhyati, evamanyatrApi prAkR-14 tazailyA iSTavibhaktyantatA padAnAmavagantavyeti, tathA vRddhau ca dravyaM ca paryAyazca dravyaparyAyau tayoH vRddhau satyAM 'bhaktavyau' vikalpanIyo kSetrakAlAveva, tuzabdasya evakArArthatvAt, kadAcidanayovRddhirbhavati kadAcinneti, dravyaparyAyayoH sakAzAt paristhUratvAt kSetrakAlayoriti bhAvArthaH, dravyavRddhau tu paryAyA varddhanta eva, paryAyavRddhau ca dravyaM bhAjyaM, dravyAt paryAyANAM sUkSmataratvAt akramavarttinAmapi ca vRddhisaMbhavAt kAlavRddhyabhAvo bhAvanIya iti gAthArthaH // 36 // atra kazcidAha-jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnayoH avadhijJAnasaMbandhinoH kSetrakAlayoH aGgalAvalikA'saMkhyeyabhAgopa-13|| devadatte bhukte sarva kuTumba bhuktamitivat , anyathA trayANAmityabhidheyaM syAt , kAlavRddhayanusAreNa dravyAdivRddhidarzanAya caivamabhidhAnaM syAt. 2 bhajadhAturhi siddhAnte vikalpArthe'pi bhajanetyAdivat. 3 avadhigocarasya. 4 tRtIyaikavacanAdivyavacchedArtham. 5 et bhavati akArAnte pade dvitIyAyAM bahuSu puNlddingge| | tRtIyAdiSu SaSThIsaptamyorekasmin mahilAthe (puMliGge dvitIyAbahuvacanAnte pade akArAntasyait bhavati, strIliGge ca tRtIyAdiSu SaSThIsaptamyozcakavacane ekAro bhavati // 32 // | sarvatra) gAthArUpAta sUtrAt. 7 rItyA. 4 luptavibhaktyantatA mUle. 9 dravyaparyAyayoH saMvedhAya. 10 sparzarasAdInAM tatparyAyANAM vaikaguNAdInAM, guNAnAM paryAya-18 tvAnAyuktamakramavartiparyAyatvaM, nayau cAta eva dravyaparyAyArthikAveva. 11 paryAyavRddhau na kAlavRddhi riti samarthanAya. 12 aMgulamAvaliyANamityAdinA dIvasamuddA u bhaiyavA ityantena vimadhyamatvena pratipAditayoH * siddhetyeva. For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAMEREKACROCALCOLOROGRESCRECARSA lakSitayoH parasparataH pradezasamayasaMkhyayA paristhUrasUkSmatve sati kiyatA bhAgena hInAdhikatvamiti, atrocyate, sarvatra pratiyoginaH khalvAvalikA'saMkhyeyabhAgAdeH kAlAd asaMkhyeyaguNaM kSetraM, kuta etat ?, ata Aha| suhumo ya hoi kAlo, tatto suhamayaraM havai khittaM / aGgulaseDhImitte, osappiNIo asaMkhejA // 37 // vyAkhyA-'sUkSmaH' zlakSNazca, bhavati kAlaH, yasmAd utpalapatrazatabhede samayAH pratipatramasaMkhyeyAH pratipAditAH, tathApi 'tataH kAlAt , sUkSmataraM bhavati kSetraM, kutaH ?, yasmAt aGgulazreNimAtre kSetre pradezaparimANaM pratipradezaM samayagaNanayA avasarpiNyaH asaMkhyeyAH, tIrthakRdbhiH pratipAditAH, etaduktaM bhavati-aGgulazreNimAtre kSetre pradezAgraM asaMkhyeyAvasarpiNIsamayarAziparimANamiti gaathaarthH|| 37 // uktamavadherjaghanyAdibhedabhinna kSetraparimANaM, kSetraM cAvadhigocaradravyAdhAradvAreNaivAvadheriti vyapadizyate, ataH kSetrasya dravyAvadhikatvAt tadabhidhAnAnantarameva avadhiparicchedayogyadravyAbhidhitsayA''hateAbhAsAvvANa, antarA ittha lahai pttttvo| gurulahuaagurulahuaM, taMpi a teNeva niTThAi // 38 // vyAkhyA-avadhizca jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaH, tatra tAvajjaghanyAvadhiparicchedayogyamevAdAvabhidhIyate-taijasaM ca bhASA ca taijasabhASe tayordravyANi taijasabhASAdravyANi teSAmiti samAsaH, 'antarAt' iti 'arthAdvibhaktipariNAmaH' 1 vidheyasya. 2 cakAro vAkyabhedakramopadarzanArthaH (iti malaya giripAdAH) 3 vakSyamANamasaMkhyeyAvasarpiNImAnam. 4 ekapramANAGgulamAtre zreNirUpe nabhaHkhaNDe ( nandIvRttiH 16650)5pradezasaMkhyAnaM. 6 sAkSAddarzanAbhAvAdupacAreNetyarthaH 7 maryAdArtho'vadhiH 8 vyamiti. * antare 5-6 CASEARCRACARRC dain Education International For Personal & Private Use Only D ainelibrary.org Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 33 // antare, athavA 'antare' iti pAThAntarameva, etaduktaM bhavati - taijasavAgdravyANAmantara ityantarAle atre tadayogyamanya| deva dravyaM 'labhate' pazyati, ko'sAvityata Aha- 'prasthApakaH' prasthApako nAma avadhijJAnaprArambhakaH, kiMviziSTaM taditi, ata Aha-- 'guruladhvagurulaghu' guru ca laghu ca gurulaghu tathA na gurulaghu agurulaghu, etaduktaM bhavati - gurulaghuparyAyopetaM gurulaghu agurulaghuparyAyopetaM cAgurulaghu iti / tatra yattaijasadravyAsannaM tadgurulaghu, yatpunarbhASAdravyAsannaM tadgurulaghu, 'tadapi ca ' avadhijJAnaM pracyavamAnaM satpunaH tenaiva dravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti, pracyavatItyarthaH / tatra apizabdAt yatpratipAti tatrAyaM kramo na punaravadhijJAnaM pratipAtyeva bhavatItyarthaH, cazabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH - tadevAvadhijJAnamevaM pracyavate, na zeSajJAnAnIti gAthArthaH // 38 // Aha-- kiyatpradezaM tad dravyaM, yat taijasabhASA dravyANAmapAntarAlavartti jaghanyAvadhiprameyamityAzaGkaya taddhi paramANvAdikramopacayAd audArikAdivargaNAnukramataH pratipAdyamiti, atastatsvarUpAbhidhitsayA gAthAdvayamAha - orAlaviucvAhArateabhAsANapANamaNakamme / aha davvavaggaNANaM, kamo vivajjAsao khitte // 39 // kammovariM dhuveyara suNNeyaravaggaNA anaMtAo / caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya mIso tahA'citto // 40 // | prathamagAthA vyAkhyA - Aha - audArikAdizarIraprAyogyadravyavargaNAH kimarthaM prarUpyante iti, ucyate, vineyAnAmavyAmohArtha, 1 madhyArtho'trAntaraH 2 madhyabhAge taijasabhASayoH 3 tajasabhASayoH 4 samuccayAya 5 hIyamAnam. 6 avadhiH 7 taijasabhASA'yogyadravyAntadarzanAnantarapracyutirUpeNa 8 matyAdIni. * pracyavata ityarthaH 2-5 + 0NupANa0 For Personal & Private Use Only hAribhadra yavRttiH vibhAgaH // 33 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA codAharaNamatra - iha bharatakSetre magadhAjanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kucikarNo nAma dhanapatirabhUt, sa ca tAsAM gavamatibAhulyAt sahasrAdisaMkhyAmitAnAM pRthak pRthaganupAlanArthaM prabhUtAn gopAMzcakre, te'pi ca parasparasaMmilitAsu tAsu goSvAtmIyAH samyagajAnAnAH santo'kalahayan, tAMzca parasparato vivadamAnAnupalabhya asau teSAmavyAmohArthaM adhikareNavyavacchittaye ca raktazuklakRSNakarburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopaM vibhinnA vargaNAH khalvavasthApitavAn ityeSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH - iha gopapatikalpastIrthakRt gopakalpebhyaH ziSyebhyo gorUpasadRzaM pudgalAstikAyaM paramANvAdivargaNAvibhAgena nirUpitavAniti alaM prasaGgena, padArthaH pratipAdyate - tatra audArikagrahaNAd audArikazarIragrahaNayogyA vargaNAH parigRhItAH, tAzcaivamavagantavyAH - iha vargaNAH sAmAnyatazcaturvidhA bhavanti, tadyathA - dravyataH kSetrataH kAlataH bhAvatazca tatra dravyata ekapradezikAnAM yAvadanantapradezikAnAM kSetrata ekapradezAvagADhAnAM yAvadasaMkhyeya pradezAvagADhAnAM kAlata ekasamayasthitInAM yAvadasaMkhyeya samayasthitInAM, bhAvatastAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kRSNAnAM yAvat zuklAnAM e surabhi gandhAnAM durabhigandhAnAM cara, tiktarasAnAM yAvanmadhurarasAnAM 5, mRdUnAM yAvadbhUkSANAM 8 gurulaghUnAmagurulaghUnAM ca eva | metA dravyavargaNAdyA vargaNAzcaturvidhA bhavanti, prakRtopayogaH pradarzyate - tatra paramANUnAmekA vargaNA, evaM dvipradezikAnAmapyekA, evamekaikaparamANuvRddhyA saMkhyeyapradezikAnAM saMkhyeyA vargaNA asaMkhyeyapradezikAnAM cAsaMkhyeyAH tato'nanta 1 gAH 2 kalahaH 3 samudAyAn. 4 kucikarNadhanapatiH 5 gorUpANi dhenavaH 6 avayace samudAyopacArAt prakaraNAdvA. 7 paramANUnAmapi prakRSTadezatvAt. 8 lokAkAze'vagAhanAt tasya caitAvatpramANatvAt 9 anantasamayAn yAvadavasthAnAbhAvAt 11 svasvasthAna ekaguNAdinA'nantabhedavazvAt pratyekaM. * dvitri0 For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 34 // pradezikAnAM anantAH khalvagrahaNayogyA vilaGghaya tatazca viziSTapariNAmayuktA audArikazarIragrahaNayogyAH khalvanantA eveti, tA api collaGghaya pradezavRddhyA pravardhamAnAstatastasyaivAgrahaNayogyA anantA iti, tAzca prabhUtadravyanivRttatvAt sUkSmapariNAmopetatvAcca audArikasyAgrahaNayogyA iti, vaikriyasyApi cAlpaparamANunivRttatvAd bAdarapariNAmayuktatvAccAgrahaNayogyA eva tA iti, punaH pradezavRddhyA pravardhamAnAH khalvanantA evollaGghaya tathApariNAmayuktA vaikriyagrahaNayogyA bhavanti, tA apica pradezavRddhyA pravardhamAnA anantA eveti tAvad yAvad ekAdipracuraparamANunivRttatvAt sUkSmapariNAmayuktatvAcca vaikriyasyAgrahaNayogyA bhavanti, evaM pradezavRddhyA pravardhamAnAH khalvagrahaNayogyA apyanantA eveti, tAzcAhArakasya alpaparamANunirvRttatvAd bAdarapariNAmopetatvAcca agrahaNayogyA eveti, evamAhArakasya taijasasya bhASAyAH | AnApAnayormanasaH karmaNazca ayogyayogyAyogyAnAM vargaNAnAM pradezavRddhyupetAnAmanantAnAM trayaM trayamAyojanIyaM / AhakathaM punaridaM ekaikasyaudArikAdevayaM trayaM gamyata iti, ucyate, taijasabhASAdravyAntaravaryubhayAyogyadravyAvadhigocarAbhidhAnAt / 'atha' ayaM dravyavargaNAnAM kramaH, tatra vargaNA vargo rAziriti paryAyAH, tathA 'viparyAsato' viparyAsena 'kSetre' iti kSetraviSayo vargaNAkramo veditavyaH, etaduktaM bhavati-ekapradezAvagAhinAM paramANUnAM skandhAnAM caikA vargaNA, tathA dvipradezAvagAhinAM skandhAnAmeva dvitIyA vargaNA, evamekaikapradezavRddhyA saMkhyeyapradezAvagAhinAM saMkhyeyA asaMkhyeyaprade dvitIyAbahuvacanaM, etAzcaudArikasyaivAyogyA iti. 2 audArikapariNamanayogyatArUpati. 3 audArikazarIratayA pariNamanIyAH" * vardhamAnAH 2-4 + atipracura yuktatvAt / AnapAnayoH 5% tathA saM0 4-5-6. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SROSASSANSAMACOCK zAvagAhinAM cAsaMkhyeyAH, tAzca pradezapradezottarAH khalvasaMkhyeyA vilaya karmaNo yogyAnAmasaMkhyeyA vargaNA bhavanti, punaH pradezavRddhyA tasyaivAyogyAnAM asaMkhyeyA iti, ayogyatvaM cAlpaparamANunivRttatvAt prabhUtapradezAvagAhitvAcca, manodravyAdAdInAmapyevamevAyogyayogyAyogyalakSaNaM trayaM trymaayojniiymiti| evaM sarvatra bhAvanA kAryA, 'paraM paraM sUkSma 'pradezato'saM khyeyaguNaM' (prAkkaijasAt ) iti (tattvArthe a02 sUtre 38-39) vacanAt , kAlato bhAvatazca vargaNA digmAtrato darzitA eveti gAthArthaH // 39 // dvitIyagAthAvyAkhyA-tatrAnantaragAthAyAM karmadravyavargaNAH pratipAditAH, sAmprataM pradezottaravRddhyA tadagrahaNaprAyogyAH pradarzyante-kriyata iti karma, karmaNa upari karmopari, dhruveti-dhruvavargaNA anantA bhavanti, dhruvavargaNA iti dhruvA nityAH sarvakAlAvasthAyinya iti bhAvArthaH, 'itarA' iti pradezavRddhyA tato'nantA evAdhruvavargaNA anantA bhavanti, 'adhruvA' iti azAzvatyaH, kadAcinna santyapItyarthaH, tataH 'zUnyA' iti sUcanAtsUtramitikRtvA zUnyAntaravargaNAH parigRhyante, zUnyAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarAH zUnyAntarAzca tA vargaNAzceti samAsaH, |etaduktaM bhavati-ekottaravRddhyA vyavahitAntarA iti, tA api cAnantA eva, tathA 'itareti' itaragrahaNAdazUnyAntarAH parigRhyante, na zUnyAni antarANi yAsAM tA azUnyAntarAH, azUnyAntarAzca tA vargaNAzceti vigrahaH, azUnyAntaravageNA avyavahitAntarA ityarthaH, tA api ca pradezottaravRddhyA khalvanantA eva bhavanti, tataH 'caturiti' catasraH dhruvAzca dvayorabhidhAnaM prasaGgAt. 2 aSTAnAM vargaNAnAmantye tadbhAvAt. 3 sUtraM sUcanakRditi sUtralakSaNAt. 4 tasyAyuTisaMbhaSe satyeva bhinnavargaNArambhaH, anyadvA kiJcidvarNAdipariNAmavaicitryaM tadArambhe kAraNam. dan Education International For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 tA anantarAzca dhruvAnantarAHpradezottarA eva vargaNA bhavanti,tataH 'tanuvargaNAzca tanuvargaNA iti, kimuktaM bhavati!-bhedAbhedapariNAmAbhyAmaudArikAdiyogyatA'bhimukhA iti, athavA mizrAcittaskandhadvayayogyAstAzcatasra eva bhavanti, tato 'mizra' iti | mizraskandho bhavati, sUkSma eveSadvAdarapariNAmAbhimukho mizraH, 'tathA' iti Anantarye 'acitta' iti acittamahAskandhaH, sa ca vizrasApariNAmavizeSAt kevalisamudghAtagatyA lokamApUrayannupasaMharaMzca bhavatIti / Aha-acittatvAvyabhicArAttasyAcittavizeSaNAnarthakyamiti, na, kevalisamudghAtasacittakarmapudgalalokavyApimahAskandhavyavacchedaparatvAt vizepaNasyeti, ayameva sarvotkRSTapradeza iti kecid vyAcakSate, na caitadupapattikSama, yasmAdutkRSTapradezo'vagAhanAsthitibhyAM asaMkhyayabhAgahInAdibhedAd catuHsthAnapatita uktaH, tathA coktaM-"ukkosapaesiANaM bhaMte ! kevaiA pajjavA paNNattA ?, goyamA! aNantA, se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA! ukkosapaesie ukkosapaesiassa dabayAe tule, paesaThThayAevi tulle, ogAhaNayAe cauTThANavaDie, ThitIevi 4, vaNNarasagandha aTThahi a phAsehi chahANavaDie" / ayaM punastulya aiva, aSTasparzazcAsau paThyate, catuHsparzazca ayamiti, ato'nye'pi santItipratipattavyaM, ityalaM prasaGgeneti gaathaarthH||40|| // 35 // kevalisamudghAtAvasare pratipradeza AtmagRhItatvAt sacittatA karmapudgalAnAM, caturthasamayApekSayA lokavyApakatA, nissaMbaddhatvAbhAvAnmahAskandhatA.2 aci ttamahAskandhaH 3 saMkhyeyabhAgAsaMkhyeyaguNasaMkhyeyaguNagrahaH 4 utkRSTapradezikAnAM bhadanta ! kiyantaH paryavAH prajJaptAH', gautama! anantAH, tatkenArthena bhadanta ! eva mucyate ?, gautama ! uskRSTapradezika utkRSTapradezikasya dravyArthatayA tulyaH pradezArthatayApi tulyaH avagAhanayA catuHsthAnapatitaH sthityA'pi, varNarasagandhairaSTabhiH sparzazca SaTsthAnapatitaH 5 vargaNAtvAt paraistathAvidhairacittamahAskandhaiH avagAhanAsthitibhyAM. 6 utkRSTapradezikaH acittamahAskandhaH 8 mahAntaH skandhAH. For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SURRORSCRIKA prAk 'taijasabhASAdravyANAmantarAle guruladhvagurulaghu ca jaghanyAvadhiprameyaM dravyaM' ityuktaM, naudArikAdidravyANi, sAmpratamaudArikAdInAM dravyANAM yAni gurulaghUni yAni cAgurulaghUni tAni darzayannAha| orAliaveubviaAhAragataa gurulahU davvA / kammagamaNabhAsAI, eAi aNgurulhuaaii||41|| vyAkhyA-padArthastu audArikavaikriyAhArakataijasadravyANi gurulaghUni, tathA kArmaNamanobhASAdidravyANi ca agurulaghUni nizcayanayApekSayeti gAthArthaH // 41 // vakSyamANagAthAdvayasaMbandhaH-pUrva kSetrakAlayoravadhijJAnasaMbandhinoH kevalayoH aGgalAvalikA'saMkhyeyAdivibhAgakalpanayA parasparopanibandha uktaH, sAmprataM tayorevoktalakSaNena dravyeNa saha parasparopanibandhamupadarzayannAha saMkhija maNodavve, bhAgo logapaliyassa boddvvo| saMkhija kammadavve, loe thovUNagaM paliyaM // 42 // teyAkammasarIre, teAvve a bhAsavve a / boddhavvamasaMkhijA, dIvasamuddA ya kAlo a||43|| prathamagAthAvyAkhyA-saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, manasaH saMbaMndhi yogyaM vA dravyaM manovyaM tasmin manodravye iti manodravyaparicchedake avadhI, kSetrataH saMkhyeyo lokabhAgaH, kAlato'pi saMkhyaya eva, 'paliyassa' palyopamasya tAni gurulaghUni agurulaghUni veti noktamityarthaH / 2 grahaNayogyataijasebhyazcatuHsparzA iti karmaprakRtyAdiSu, agrahaNAntaritA grahaNayogyA vargaNA iti ca mataM teSAM, prAggrahaNayogyAH pazcAtparAH / bhanna tUbhayAgrahaNayogyA madhye tata eva taijasAsannAni gurulaghUni itarANItarathetyuktiH 3 etanmate ekAntagurulaghuvyAbhASAt , vyavahAranayApekSameva guru leSTuH laghu dIpa ubhayaM vAyuranubhayaM vyometyAdi. 4 parasparopalambhadarzanena vRddhidvArA, 5 pariNataM tathAtvena. 6 AkAzasthitaM. * nAstIdam / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- 'boddhavyo vijJeyaH, prameyatveneti, etaduktaM bhavati-avadhijJAnI manodravyaM pazyan kSetrato lokasya saMkhyeyabhAgaM kAla- hAribhadrI S| tazca palyopamasya jAnIte iti, tathA saMkhyeyA lokapalyopamabhAgAH 'karmadravye' iti karmadravyaparicchedake'vadhau prameyatvena .yavRttiH boddhavyA iti vartate, ayaM bhAvArthaH-karmadravyaM pazyan lokapalyopamayoH pRthak pRthakU saMkhyeyAn bhAgAn jAnIte, vibhAgaH1 'loke' iti caturdazarajvAtmakalokaviSaye'vadhau kSetrataH kAlataH stokainyUna palyopamaM prameyatvena boddhavyaM iti varttate, idamatra hRdayaM-samastaM lokaM pazyan kSetrataH kAlataH dezonaM palyopamaM pazyati, dravyopainibandhanakSetrakAlAdhikAre prakrAnte kevalayorlokapalyopamakSetrakAlayorgrahaNaM anarthakamiti cet, na, ihApi sAmarthyaprApitatvAd dravyopanibandhanasyai, ata eva / ca taduparyapi dhruvavargaNAdi dravyaM pazyataH kSetrakAlavRddhiranumeyeti gAthArthaH // 42 // dvitIyagAthAvyAkhyA-tejomayaM taijasaM, zarIrazabdaHpratyekamabhisaMbadhyate, 'taijasazarIre' taijasazarIraviSaye'vadhau kSetrato'saMkhyeyA dvIpasamudrAH prameyatvena boddhavyA iti, kAlazca asaMkhyeya eva, mithyAdarzanAdibhiH kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdi tena nivRttaM tanmayaM vA kArmaNaM, zIryate iti zarIra, kArmaNaM ca taccharIraM ceti vigrahaH tasminnapi taijasavadvaktavyaM, evaM taijasadravyaviSaye cAvadhau | bhASAdravyaviSaye ca kSetrato 'boddhavyA' vijJeyAH, saMkhyAyanta iti saMkhyeyA na saMkhyeyA asaMkhyayAH, dvIpAzca samudrAzca | SRAEREUSARAN // 36 // pUrva kSetrakAlayovRddhivyAptirdarzitA paraM dravyeNa tAM darzanAya prakrAntaM prakaraNaM. 2 dravyavyAptaH, kSetrakAlavRddhau dravyANAM avazyaM vRddhaH sAmarthyaprApaNaM, | kAle cauNha vuDDhItyanena nirNItA ca sA prAka, 3 sAmayaMprApitatvAt , dravyaparicchedavRddhaH kSetrakAlavRddhi niyamaH, saphalaM ca trayopanivandhaprakaraNamevaM. 4 vakSyati vizeSo'saMkhyeyagato'gre atra cAsaMkhyeyetyAdinA. * stokAnyUnaM 1-5-6 + panivandhena 5-6 For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasamudrAH, prameyatveneti, kAlazcAsaMkhyeya eva, sa ca palyopamAsaMkhyeyabhAgasamudAyamAno vijJeya iti, (granthAgram 1000 ) / atra cAsaMkhyeyatve satyapi yathAyogaM dvIpAdyalpabahutvaM sUkSmetaradravyadvAreNa vijJeyaMmiti / Aha evaM sati 'teyAbhAsAdavANa antarA ettha lahai paTThavao' ( gAthA 38 ) ityAdyuktaM tasya ca taijasabhASAntarAladravyadarzino'pyaGgulAvalikA'saM|khyeyabhAgAdi kSetrakAlapramANamuktaM tadvirudhyate, taijasabhASAdravya yora saMkhyeya kSetra kAlAbhidhAnAt na, prArambhakasyobhyAyogyadravyagrahaNAt dravyANAM ca vicitra pariNAmatvAdU yathoktaM kSetrakAlapramANamaviruddhameva, apadravyANi vA'dhikRtya taduktaM, pracurataijasabhASAdravyANi punaraGgIkRtyedaM, alaM vistareNeti gAthArthaH // 43 // Aha - jaghanyAvadhiprameyaM pratipAdayatA gurulaghu agurulaghu vA dravyaM pazyatItyuktaM, na sarvameva vimadhyamAvadhiprameyamapi cAGgulAvalikA saMkhyeya bhAgAdyabhidhAnAt na sarvadravyarUpaM, tatrasthAnAmeva darzanAt, ata utkRSTAvadherapi kimasarvadravyarUpamevAlambanaM Ahosvinneti, ityatrocyate epasogADhaM paramohI lahai kammagasarIraM / lahai ya agurulaghu aM, teyasarIre bhavapuhuttaM // 44 // vyAkhyA - prakRSTo dezaH pradezaH ekazcAsau pradezazcaikapradezaH tasmin avagADhaM, avagADhamiti vyavasthitaM, ekapradezAva 1 taijasa dravyebhyaH kArmaNAni sUkSmANi, abaddhebhyastaijasakArmaNebhyo baddhAni sthUlAni tataH pRthagU vacanaM. 2 tathA ca nAsaMkhya kSetrakAlaparicchedaprasaGgaH. 3 sUkSmetaradvAreNa prasaGgApAdane Aha- dravyetyAdi, ubhayAyogyadravyebhyaH taijasabhASAdravyANAM yathAyathaM sUkSmasthUlatvAt vaicitryaparyantAnudhAvanam. 4 paristhUranyAyAtkAle caturNAM vRddhirityuktezca vyAghAtApattAvAha - alpetyAdi, tathA ca stokanyUnatejo bhASA dravyagrahaNazaktA ve tAvatkAlaparijJAnamiti tattvaM. 5 rUpidravyaM. 6 prameyaM. 7 asaMkhyAtadvIpodadhisakalaloke'pyavadhau tatrasthitAnAM rUpiNAM darzanAt. 8 sAmastyena, anyathAdhikapra dezAva gADhAnAmadhye kAvagAhanA'styeva. * palyo pamasaM0 4 + anrocyate 2-4 + agurulahuaM 1-3. For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 37 // gADhaM paramANuvyaNukAdi dravyaM, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH utkRSTa vidhirityarthaH, 'labhate' pazyati, avadhyavadhimatorabhedopacArAdavadhiH pazyatItyuktaM, tathA kArmaNazarIraM ca labhate Aha-paramANuvyaNukAdi dravyamanuktaM kathaM gamyate tadAlamvanatveneti, tataizcopAttameva kArmaNamidaM bhaviSyati, na, tasyaikapradezAvagAhitvAnupapatteH, 'labhate cAgurulaghu' cazabdAt gurulaghu, jotyapekSaM caikavacanaM, anyathA hi sarvANi sarvapradezAvagADhAni dravyANi pazyatItyuktaM bhavati, tathA taijasazarIradravyaviSaye avadhau kAlato bhavapRthaktvaM paricchedyatayA'vagantavyamiti, etaduktaM bhavati - yastaijasazarIraM pazyati sa kaoNleto bhavapRthaktvaM pazyati iti, iha ca ya eva hi prAk taijasaM pazyataH asaMkhyeyaH kAla uktaH, sa eva bhavapRthaktvena vizedhyata iti / Aha- nanvekapradezAvagADhasyAtisUkSmatvAt tasya ca paricchedyatayA'bhihitatvAt kArmaNazarIrAdInAmapi darzanaM gamyata evetyataH tadupanyAsavaiyarthya, tathaikapradezAvagADhamityapi na vaktavyaM, 'rUvagayaM labhai sarva' ityasya vakSyamaNatvAditi, atrocyate, na sUkSmaM pazyatIti niyamato vAdaramapi draSTavyaM, bAdaraM vA pazyatA sUkSmamiti, yasmAdutpattau aguru 1 AkAzapradezeSu hi svabhAva eSa yad yAvadanantANuko'pi skandho'nye ca tatra mAnti skandhAH 2 ApekSikaparamatvavyavacchedAya, jaghanyasyApi laghvapekSayA paramatvAdvRddhyapekSayA paramatvadarzanAya. 3 ekapradezAvagADhadravyadarzanasamuccayAya 4 vizeSyatayA 5 viziSya paramANuvyaNukAdera nirdezAt. 6 ekapradezAdi. 7 jIvena pariNAmitAH karmavargaNApudgalAH nAsaMkhyeyAnantareNa pradezAn, jIvAvagAhAbhAvAt ityekapradezAvagADhA: 8 agurulaghudarzane'pi gurulaghudarzananiyamAbhAvAt cazabdenAkSepaH 9 'jAtizca pudgalalakSaNA, kArmaNAntAnAmabhihitatvAt ' dhruvavargaNAdikAgurulaghuvyApekSayetyarthaH 10 dharmAdharmAkAza jIvAnAmapi agurulaghutvAt. 11 palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpaH 12 sthUlatvAt. 13 agretanagAthAya. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH |vibhAgaH // 37 // www Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSESSESEISOS laghu pazyannapi na gurulaghu upalabhate, ghaTAdi vA atisthUramapi, tathA manodravyavidasteSveve darzanaM nAnyeSvatisthUreSvapi, evaM vijJAnaviSayavaicitryasaMbhave sati saMzayApanodArthamekapradezAvagAhigrahaNe satyapi zeSavizeSopadarzanamadoSAyaiveti / atharvAM ekapradezAvagAhigrahaNAt paramANvAdigrahaNaM kArmaNaM yAvat, taduttareSAM cAguruladhvabhidhAnAt , cazabdAt gurulaghUnAM caudArikAdInAmityevaM sarvapudgalavizeSeviSayatvamAviSkRtaM bhavati, tathA cA~syaiva niyamArtha 'rUpagataM labhate sarve' ityetad vakSyamANalakSaNamaduSTameveti, etadeva hi sarva rUpagataM, nAnyadU iti, alaM prasaGgeneti gaathaarthH||44|| evaM paramAvadhedravyamaGgIkRtya viSaya uktaH, sAmprataM kSetrakAlAvadhikRtyopadarzayannAhaparamohi asaMkhijjA, logamittA samA asaMkhijjA / rUvagayaM lahai savvaM, khittovamiaM agaNijIvA // 45 // ___ vyAkhyA-paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, avadhyavadhimatorabhedopacArAd asau paramAvadhiH kSetrataH 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi, khaNDAnIti gamyate, labhata iti saMbandhaH, kAlatastu 'samAH' utsarpiNyavasarpiNIrasaMkhyeyA eva labhate, tathA dravyato 'rUpagataM' mUrttadravyajAtamityarthaH, 'labhate' pazyati 'sarva' paramANvAdibhedabhinnaM pudgalAstikAyameveti, bhAvatastu vakSyamANA~statparyAyAn iti / yaduktaM 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi khaNDAni paramAvadhiH pazyatIti tatkSetraniyamanA avadhiH. 2 aguruladhvArambhakApekSayA. 3 ghaTAdInAM gurulaghutvAdapiH. 4 manaHparyAyajJAninaH. 5 manodavyeSu. 6 jJAnaM. 7 ghaTAdiSu. 8 dvitIyapraznasamAdhAnAya. 9 dhruvavargaNAdInAmacittamahAskandhAntAnAM. 10 grahagaM. 11 AdinA vaikriyAhArakatai jasegrahaH. 12 vizeSA bhedAH prakArAH. 13 paramAvadheH. 14 viSayasya. 15 pUrveNa siddhatvAt. 16 pUrvagAthAdarzitamekapadezAvagADhAdi. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka | yAha-upamAnaM upamitaM, bhAve niSThApratyayaH, kSetrasyopamitaM kSetropamitaM, etaduktaM bhavati-utkRSTAvadhikSetropamAnaM, 'agni- hAribhadrI jIvA' prAgabhihitA eveti, Aha-rUpagataM labhate sarva' ityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitatvAt kimarthaM punaruktamiti, yavRttiH atrocyate, uktaH parihAraH, athavA anantaragAthAyAM 'ekapradezAvagADhaM' ityAdi paramAvadherdravyaparimANamuktaM, iha tu vibhAgaH1 'rUpagataM labhate sarva' iti kSetrakAladvayavizeSaNaM, etaduktaM bhavati-rUpidravyAnugataM lokamAtrAsaMkhyeyakhaNDotsarpiNyavasarpiNIlakSaNaM kSetrakAladvayaM labhate, na kevalaM, arUpitvAttasya, rUpidravyanivandhanatvAccAvadhijJAnasyeti gAthArthaH // 45 // evaM tAvat puruSAMnadhikRtya kSAyopa~zamikaH khalu anekaprakAro'vadhiruktaH, sAmprataM tirazco'dhikRtya pratipipAdayiSurAha'AhArateyalaMbho, ukkoseNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahaNNamohI, naraesuI joynnukkoso|| 46 // vyAkhyA-tatrAhAratejograhaNAd audArikavaikriyAhArakatejodravyANi gRhyante, tatazcAhArazca tejazca AhAratejasI tayolAbha iti samAsaH, lAbhaH prAptiH paricchittirityanAntaraM, idamatra hRdayaM-tiryagyoniSu yoniyonimatAmabhedopacArAt8 tiryagyonikasattvaviSayo yo'vadhiH tasya dravyataH khalu AhAratejodravyapariccheda utkRSTata uktaH, itthaM dravyAnusAreNaiva kSetrakAlabhAvAH paricchedyatayA vijJeyA iti / idAnIM bhavapratyayAvadhisvarUpamucyate, sa ca suranArakANAmeva bhavati, G // 38 // 1 uttaraH. 2 nAsmAdanyat rUpagatamiti niyamanAyetyevaMrUpaH. 3 vidhiniyamayorvidhireva jyAyAn iti nyAyamapekSya vidherbalIyastvAkhyAnAyAha-athave. tyAdi. 4 arUpitvAt rUpiviSa yazcAvadhiriti ca nirNItamanekazaH. 5 kSetrakAladvayasya. 6 manuSyAn , ityarthaH, paramohinANavio, kevalamaMtomuhuttamitteNeti (vi0689) vacanAt paramAvadherA antarmuhatkeivalotpattiH, kevalaM ca naragatAveva 7 cArivratapAdiguNahetutvAt, * ya 2-4-5. SACRECOLORONARRORS For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra prathamamalpa itikRtvA nArakANAM pratipAdyata iti, ata Aha-kSetrato 'gavyUtaM' paricchinatti jaghanyenAvadhiH, ka?- narAn kAyantIti narakAH, ke gairai zabda itidhAtupAThAt narAn zabdayantItyarthaH, iha ca narakA AzrayAH, AzrayAzrayiNorabhedopacArAt , narakeSu tu yojanamutkRSTa ityAha, etaduktaM bhavati-nArakAdhAro yo'vadhiH asau utkRSTo yojanaM paricchinatti kSetrataH, itthaM kSetrAnusAreNa dravyAdayastu avaseyA iti gAthArthaH // 46 // evaM nArakajAtimadhikRtya jaghanyetarabhedo'vadhiH pratipAditaH, sAmprataM ratnaprabhAdipRthivyapekSayA utkRSTetarabhedamabhidhitsurAha cattAri gAuyAI, adbhuTThAI tigA~uyA ceva / aDDAijjA duNNi ya, divaDDamegaM ca niraesu // 47 // vyAkhyA-tatra narakA iti nArakAlayAH, te ca saptapRthivyAdhAratvena saptadhA bhidyante, tatra ratnaprabhAdyAdhAranarakeSu yathAsaMkhyamutkRSTetarabhedabhinnAvadheH kSetraparimANamidaM-'narakeSu' iti sAmarthyAt tannivAsino nArakAH parigRhyante, tatra ratnaprabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM catvAri gavyUtAni, jaghanyAvadherardhacaturthAni, ardha caturthasya yeSu tAnyardhacaturthAni, evaM zarkarAprabhAdhAranarake paramAvadhikSetramAnaM ardhacaturthAni, itarAvadhikSetramAnaM tu trigavyUtaM, trINi gavyUtAni trigavyUtaM, evaM AdhArabhedAdAdheyabhedAt sapta pRthivya AdhAro yeSAM te tathA taraveneti samAsaH. 2 tAtsthyAttadvyapadeza itinyAyAt. 3 vyadhikaraNabahuvrIherapi darzanAt | anyathA'rdhacaravArItibhAvAt 4 utkRSTeti. 5 jaghanyeti. * tigAuyaM. + naraesu. / adbhuhAIyAi jahaNNaya agaauyNtaaii| gAuaMti bhaNioM taMpia ukkosagajahaNaM // 1 // [bhASyagAthA'vyAkhyAtA ca]. Jan Education Interaoral For Personal & Private Use Only nelbaryo Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 39 // sarvatra yojyaM yAvanmahAtamaHprabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM gavyUtaM, jaghanyAvadhikSetraM cArdhagavyUtamiti, ratnaprabhAdhAranaraka | ityAdau jAtyapekSamekavacanaM, aMnirdiSTasyApi navaraM padArthagamanikA, ardha tRtIyasya ardhatRtIyAni, dve ca, adhikamardha yasmin tad adhyardham / Aha-kutaH punaridaM ?, sAmAnyena pratipRthivyAdhArana rakaM utkRSTamavadhikSetramuktaM catvAri gavyUtAni' ityAdi, ardhagavyUtoneM jaghanyamityavasIyate ?, ucyate, sUtrAt, tathA coktaM-"rayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM khittaM ohiNA jANaMti pAsaMti ?, goyamA! jahaNNeNaM adbhuhAI gAuyAI ukkoseNaM cattAri, evaM jAva mahAtamapuDha vineraiyANaM? goyamA! jahaNNeNaM addhagAuyaM ukkoseNaM gAuya", Aha-yadyevaM 'gA"U jahaNNamohI Naraesu tu'(46) ityetaddhyAhanyate, atrocyate, utkRSTajaghanyApekSayA tadabhidhAnAdadoSaH, idamatra hRdayam-utkRSTAnAmeva saptAnAmapi ratnaprabhAdyavadhInAM ||gavyUtakSetraparicchittikRt avadhirjaghanya ityalaM prasaGgeneti gaathaarthH||47|| evaM nArakasaMbandhinoM bhavapratyayAvadheH svarUpamabhidhAyedAnIM vibudhasaMbandhinaH pratipipAdayiSuridaM gAthA trayaM jagAda sakkIsANA paDhama, ducaM ca saNaMkumAramAhiMdA / tacaM ca baMbhalaMtaga, sukkasahassAraya cautthIM // 48 // narakevitipadavyAkhyAne svanirUpitapade. 2 tattidharmavattAmapekSyeti. 3 Azrityeti zeSaH. 4 svasvotkRSTApekSayA. 5 ratnAprabhApRthvInarayikA bhadanta !INT // 395 kiyat kSetramavadhinA jAnanti pazyanti ?, gautama! jayanyenArdhatRtIyAni gavyUta ni utkRSTena catvAri, evaM yAvanmahAtamaHprabhApRthvInairayikANAM ? gautama ! jaghanyenArdhagabyUtaM utkRSTena ganyUtaM. 6 virudhyate iti. vizeSaNaM bhavetyAdeH, tacca devasaMbandhivyavacchedAya, 8 bhavapratyayAvadheH svarUpamiti. * paramAvadheH. + atidiSTa.. nArakaM. gaM pucchA. gAuyaMtaM. 'gAuya.. || sa gabyU..tritayaM. For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANayapANayakappe, devA pAsaMti paMcamiM puDhaMvIM / taM ceva AraNagya ohInANeNa pAsaMti // 49 // chalui hiDimamajjhimagevijA sattamaM ca uvarillA / saMbhiNNaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA // 50 // tatra prathamagAthAvyAkhyA-zakrazcezAnazca zakrezAnau tatra 'zakrezAnAviti' zakrezAnopalakSitAH saudharmezAnakalpanivAsino devAH sAmAnikAdayaH parigRhyante, te hyavadhinA prathamAM ratnaprabhAbhidhAnAM pRthivIM 'pazyanti' iti kriyAM dvitIyagAthAyAM vakSyati, tathA 'dvitIyAM ca' pRthivImityanuvartate, 'sanatkumAramAhendrAviti' sanatkumAramAhendradevAdhipopalakSitAH tatkalpanivAsinastridazA eva sAmAnikAdayo gRhyante, te hi dvitIyAM pRthivImavadhinA pazyanti, tathA tRtIyAM ca pRthivIM brahmalokalAntakadevezopalakSitAH tatkalpanivAsino vibudhAH sAmAnikAdayaH pazyanti, tathA zukrasahasrArasuranAthopalakSitAH khalvanye'pi tatkalpanivAsino devAzcaturthI pRthivIM pazyantIti gaathaarthH||48|| dvitIyagAthA vyAkhyA| yate-AnataprANatayoH kalpayoH saMbandhino devAH pazyanti paJcamI pRthvI, tAmeva AraNAcyutayoH sambandhino devA avadhijJAnena pazyanti, svarUpakathanamevedaM, vimalatarAM bahutarAMceti gAthArthaH // 49 // tRtIyagAthA vyAkhyAyate-lokapuruSagrI-15 vAsthAne bhavAni graiveyakAni(Ni) vimAnAni,tatra adhastyamadhyamaveyakanivAsino devA adhastyamadhyamagraiveyakAH,te hi SaSThI pRthivIM tamo'bhidhAnAmavadhinA pazyantIti yogaH, tathA saptamI ca pRthivImuparitanauveyakanivAsina iti, tathA 'saMbhinnalokanADI' caturdazarajjvAtmikAM kanyakAcolakasaMsthAnAmavadhinA pazyanti, anuttaravimAnavAsino'nuttarAH, tatra eke indrANAM kalpenokteH. 2 vyavacchedyAbhAvAt pUrvayoretAM yAvaddarzanoktezca. 3 pratipAdana yanedena tatphalaM. * puDhaviM. + mAdha0. / Adha0. tAH khalvanye'pi tApalakSitAH tatkalpAdayo gRhyante, te hamAramAhendrAviti dhijJAnena pANatayoH kalpayoH savAnivAsino devAcAmano vibudhAH sAmAyA pRthiviimvdhimaakumaarmaahendrdevaakiyaa| For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 40 // ndriyAdayo'pi bhavanti tadvyavacchedArthamAha-'devAH' / evaM kSetrAnusArato dravyAdayo'pyavaseyAH iti gaathaarthH||50|| hAribhadrIevamadho vaimAnikAvadhikSetrapramANaM pratipAdya sAmprataM tiryagUrvaM ca tadevaM darzayannAha yavRttiH eesimasaMkhijjA, tiriyaM dIvA ya sAgarA ceva / bahuaaraM uvarimagA, uDe sagakappathUbhAI // 51 // vibhAgaH1 vyAkhyA-'eteSA' zakrAMdInAM, saMkhyAyanta iti saMkhyayAHna saMkhyayA asaMkhyeyAH, tiryaga, dvIpAzca-jambUdvIpAdayaH, sAgarAzca lavaNasAgarAdayaH kSetrato'vadhiparicchedyatayA avaseyAH iti vAkyazeSaH, tathA uktalakSaNAt-asaMkhyeyadvIpoda-14 dhimAnAt kSetrAt bahutaraM, uparimA eva uparimakA uparyuparivAsino devAH, khalvavadhinA kSetraM pazyantIti vAkyazeSaH, tathA Urdhva svakalpastUpAyeva yAvat kSetraM pazyanti, AdizabdAd dhvajAdiparigrahaH iti gAthArthaH // 51 // itthaM vaimAnikAnAM avadhikSetramAnamabhidhAya idAnIM sAmAnyato devAnAM pratipAdayannAha saMkhejajoyaNA khalu, devANaM aDasAgare UNe / teNa paramasaMkhejA, jahaNNayaM paMcavIsaM tu // 52 // vyAkhyA-saMkhyayAni ca tAni yojanAni ceti vigrahaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya cobhayathA saMbadhamupadarzayiSyAmaH 'devAnAM' 'ardhasAgare' iti ardhasAgaropame nyUne AyuSi sati saMkhyeyayojanAnyeva avadhikSetramiti / / // 40 // ardhasAgaropamanyUna eva AyuSi sati, 'tataH paraM' ardhasAgaropamAdAvAyuSi sati asaMkhyeyAni yojanAni avadhikSetraM pramANamavadheH. 2 zakrAyupalakSitAnAM tattatkalpavAsisAmAnikAdInAmityuktameva prAk. * urdu ca sakappa0. + paNNavIsaM. For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASCIUGIAUSSURES vaimAnikavarjadevAnAM sAmAnyata iti / vizeSatastu Urdhvamadhastiryak ca saMsthAnavizeSAdavaseyamiti / tathA jaghanyakamavadhikSetraM devAnAmita varttate, 'paJcaviMzatiH' tuzabdasyaivakArArthatvAt paJcaviMzatireva yojanAni, etacca dazavarSasahasrasthitInAmavaseyaM, bhavanapativyantarANAmiti, jyotiSkANAM tvasaMkhyeyasthititvAt saMkhyeyayojanAnyeva jaghanyetarabhedamavadhikSetramavaseyamiti, vaimAnikAnAM tu jaghanyamaGgulAsaMkhyeyabhAgamAtramavadhikSetraM, taccopapAtakAle parabhavasaMbandhinamavadhimadhikRtyeti, utkRSTamuktameva 'saMbhiNNaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA' (51) ityalamativistareNeti gAthArthaH // 52 // sAmpratamaya-18 mevAvadhiH yeSAM sarvotkRSTAdibhedabhinno bhavati, tAnpaMdarzayannAha ukkoso maNuesuM, maNussatiriemu ya jahaNNo ya / ukkosa logamitto, pddivaai| paraM apddivaaii||53|| | __ vyAkhyA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazcotkRSTo'vadhiH manuSyeSu eva, nAmarAdiSu, tathA manuSyAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcaH teSu manuSyatiryakSu ca jaghanyAH , cazabda evakArArthaH, tasya caivaM prayogaH-manuSyatiryazveva jaghanyo, na nArakasureSu, tatra utkRSTo lokamAtra eva avadhiH, pratipatituM zIlamasyeti pratipAtI, tataH paramapratipAtyeva, lokamAtrauMdAvavadhi-| prAk pratipAditatvAdvaimAnikAnAmavadhernAtra tadadhikAraH. 2 tatra caturNAmapi nikAyAnAM, tatra vaimAnikAnAM, pRthagabhidhAnAbhAvAt. 3 dvitIyapAdAt, | teSAM jaghanyetarasthityorardhasAgaropamAt nyUnatvAt.5 tathA ca devAnAM sarvajaghanyAvadhiniSedhe'pi na kSatiH, bhavapratyayAvadheH pazcAdbhAvAt , tasya coktamAnatvAt. | vaimAnikAvadhiSu anuttaropapAtikAvadheraivotkRSTatvAt kevalametannirdiSTa. 7 bhavaguNapratyayasAdhAraNo'vadhiriti. 8 saMbhiNNaloganADiM pAsaMti bhaNuttarA deva | iti sUtreNa sababahuagaNijIA ityanena ca. * kRtya. + tAndarza0. 1 tericchiesu ya jahaNo. paDivAI. jighanyataH. For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka haimAne pratipAdite prasaGgataH pratipAtyapratipAtisvarUpAbhidhAnamadopAyaiveti gAthArthaH // 53 // ukta kSetraparimANadvAraM, hAribhadrIsAmprataM saMsthAnadvAraM vyAcikhyAsayedamAha yavRttiH // 41 // vibhAgaH1 thibuyAyAra jahaNNo, vado ukkosamAyao kiNcii| ajahaNNamaNukoso ya khittao NegasaMThANo // 54 // vyAkhyA-'stibuka' udakabinduH tasyevAkAro yasyAsau stibukAkAraH, jaghanyo'vadhiH / tameva spaSTayannAha-'vRttaH' sarvato vRtta ityarthaH, panakakSetrasya vartulatvAt / tathA utkRSTa AyataH pradIrghaH 'kizcit' manAk vahnijIvazreNiparikSepasya svadehAnuvRttitvAt , tathA 'ajaghanyotkRSTazca' na jaghanyo nApyutkRSTaH ajaghanyotkRSTa iti / cazabdo'vadhAraNe, ajaghanyotkRSTa eva, 'kSetrato'nekasaMsthAnaH' anekAni saMsthAnAni yasyAsAvanekasaMsthAna iti gAthArthaH // 54 // evaM tAvajaghanyetarAvadhisaMsthAnamabhihitaM, sAmprataM vimadhyamAvadhisaMsthAnAbhidhitsayA''ha taippAgAre 1 pallaga 2 paDahaga 3 jhallari 4 muiMga 5 puppha 6 jave 7 / tiriyamaNuema ohI, nANAvihasaMThio bhnnio||55|| vyAkhyA-'tapraH' uDupakaH tasyevAkAro yasyAsau taprAkAraH, tathA pallako nAma lATadeze dhAnyAlayaH, AkAragrahaNama-16 smRtasyopekSAnahatvaM hi prasaGgatvaM. 2 vineyAnAM bodhavizeSotpAdanAt prastute'vadhimAne. 3 padaikadeze padasamudAyopacArAt jIvadeheti, anyathA paJcama // 41 // sthAnAdezasyAbhyupagamApatteH, na caivaM svadehetyanena virodho'pi. * neraiya bhavaNa 2 vaNayara 3 joisa 4 kappAlayANa 5 mohissa / gevija 6 guttarANa 7 ya, huMtAgiio jahAsaMkhaM // 1 // bhavaNavaivaNayarANaM ur3e bahuo aho'vasesANaM / nArayajoisiANaM, tiri orAlio citto // 2 // (bhASyakRskRte avyAkhyAte). SAARISUS ASSESSORAS For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nuvarttate, tasyevAkAro yasyAsau palakAkAraH, evamAkAra zabdaH pratyekamabhisaMbandhanIyaH iti, paTaha eva paTahakaH - AtodyavizeSaH, tathA carmAvanaddhA vistIrNavalayAkArA jhallarI AtodyavizeSaH eva, tathA UrdhvAyato'dho vistIrNa upari ca tanuH, mRdaGgaH AtodyavizeSa eva / 'puSpheti' 'sUcanAtsUtraM' itikRtvA puSpazikhAvaliracitA caGgerI puSpacaGgerI parigRhyate, 'yava' iti yavanAlakaH, sa ca kanyAcolako'bhidhIyate, ayaM bhAvArthaH- taprAkArAdiravadhiryavanAlakAkAraparyanto yathAsaMkhyaM nArakabhavana pativyantarajyotiSka kalpopapanna kalpAtItayaiveyakAnuttarasurANAM sarvakAlaniyato'vaseyaH, tiryagnarANAM bhedena nAnAvidhAbhidhAnAdU, Aha ca - tiryaJcazca manuSyAzca tiryagmanuSyAH teSAmavadhiH nAnAvidhasaMsthAnasaMsthito-nAnAvidhasaMsthitaH, saMsthAnazabdalopAt, svayaMbhUramaNajaladhinivAsimatsyagaNavat, apitu tatrApi valayaM niSiddhaM matsyasaMsthAnatayA, avadhistu tadAkAro'pIti 'bhaNitaH' uktaH arthatastIrthakaraiH sUtrato gaNadharairiti, ayaM ca bhavanavyantarANAM UrdhvaM bahurbhavati, avazeSANAM tu surANAmadho, jyotiSkanArakANAM tu tiryak, vicitrastu naratirazcAmiti gAthArthaH // 55 // ukta saMsthAnadvAraM, sAmpratamAnugAmukadvArArthapra cikaTayiSayedamAha aNugAmio haiM ohI, neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI' aNaNugAmI, mIso ya maNussatericche // 56 // vyAkhyA - anugamanazIla AnugAmukaH, locanavadU, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, AnugAmuka eva avadhiH, keSAmityata Aha-narAn kAyantIti narakAH - nArakAzrayAH teSu bhavA nArakA iti, teSAM nArakANAM 'tathaiva' AnugAmuka * A + a aNugAmi. / anu. For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 // 42 // eva, dIvyantIti devAsteSAmiti / tathA AnugAmukaH, ananugamanazIlo'nugAmukaH sthitapradIpavat, tathA ekadezAnugamanazIlo mizraH, dezAntaragatapuruSaikalocanopaghAtavat , cazabdaH samuccayArthaH, mizrazca, manuSyAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcasteSu manuSyatiryakSu yo'vadhiH sa evaMvidhastrividha iti gAthArthaH // 56 // vyAkhyAtamAnugAmukadvAraM, idAnImavasthitadvArAva|yavArthapratipAdanAya gAthAdvayamAha khittassa avaTThANaM, tittIsaM sAgarA u kAleNaM / davve bhiNNamuhatto, pajavalaMbhe ya sattaha // 7 // addhAi avaTThANaM, chAvaTThI sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu eyaM, ikko samao jahaNNaNaM // 58 // prathamagAthAvyAkhyA-avasthitiravasthAnaM tadU avadherAdhAropayogalabdhitazcintyate, tatra kSetramasyAdhAra itikRtvA kSetrasya saMbandhi tAvadevasthAnamucyate-tatrAvicalitaH san 'trayastriMzatsAgarAH' iti trayastriMzatsAgaropamANyavatiSThate anuttarasurANAM, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, trayastriMzadeva, 'kAleneti' kAlataH kAlamadhikRtya 'arthAdvibhaktipa|riNAmaH' / tathA 'dave' iti dravati gacchati tA~stAn paryAyAniti dravyaM tasmin dravye-dravyaviSayaM upayogAvasthAnamavadheH, |bhinnazcAsau muhUrttazceti samAsaH, avanaM avaH pari avaH paryavaH tasya lAbhaH paryavalAbhaH tasmiMzca paryavalAbhe ca-paryavaprAptau cAvadherupayogAvasthAnaM saptASTau vA samayA iti / anye tu vyAcakSate-paryAyeSu sapta, guNeSu aSTeti, sahavartino guNAH zuklatvAdayaH,kramavartinaH paryAyAnavapurANAdayaH,yathottaraM ca dravya guNaparyAyANAMsUkSmatvAt stokopayogatAiti gaathaarthH||57|| 1 uktamAnugAmukadvAramadhunA'vasthitadvAramAha * nAnu0. + sa evAvadhi0. kosao u. // 42 // For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyagAthA vyAkhyA - iha labdhito'vasthAnaM cintyate - addhA - avadhilabdhikAlaH atra addhAyAH - kAlato'vasthAnaM avadherlabdhimaGgIkRtya tatra cAnyatra kSetrAdau 'SaTSaSTisAgarA' iti SaTUSaSTisAgaropamANi, tuzabdasya vizeSaNArthatvAt manAgadhikAni 'kAleneti' kAlataH utkRSTamevedaM kAlato'vasthAnamiti / jaghanyamavasthAnamAha-tatra dravyAdAvapyekaH samayo jaghanyenAvasthAnamiti tatra manuSyatirazco'dhikRtya sapratipAtopayoga 'to' viruddhameva, devanArakANAmapi caramasamayasamyaktvapratipattau satyAM vibhaGgasyaivAvadhirUpApatteH, tadanantaraM cyavanAccAvirodha iti gAthArthaH // 58 // evaM tAvadavasthitadvAramabhidhAya idAnIM caladvArAbhidhitsayA''ha-- vuDI vA hANI vA, cauvvihA hoi vittakAlANaM / davvesu hoi duvihA, chavviha puNa pajjave hoi // 59 // vyAkhyA--tatra calo hyavadhiH vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati sA ca vRddhirhAnirvA caturvidhA bhavati kSetrakAlayoH, tathA cAbhyadhAyi paramaguruNA - " "asaMkhejjabhAgavuDI vA saMkhejjabhAgavuDDI vA saMkhejjaguNavuDDhI vA asaMkhejjaguNavuDDI vA," evaM hAnirapi na tu anantabhAgavRddhiranantaguNavRddhirvA, evaM hAnirapi, kSetrakAlayoranantayoradarzanAt, tathA dravyeSu bhavati dvidhA vRddhihAnirvA, katham ? - anantabhAgavRddhirvA anantaguNavRddhirvA, evaM hAnirapi dravyAnantyAditi bhAvArthaH / tathA SaDvidhA 'paryAye' iti jAtyapekSamekavacanaM paryAyeSu bhavati, vRddhirvA hAniveMti varttate, paryAyAnantyAt, katham ? - ananta - 1 na kevalaM kAla ityapizabdArthaH, AdinA AdhArAdigrahaH guNaparyAyagraho vA. 2 guNata utpanne'pi jaghanyena samayAntare pratipAtAt maraNena. 3 anantarasamaya ityarthaH, 4 asaMkhyeyabhAgavRddhirvA saMkhyeyabhAgavRddhirvA saMkhyeyaguNavRddhirvA asaMkhyeyaguNavRddhirvA ( prajJApanAyAM ) * tatra. + anyatra ca / * topayogatve. dvividhA. For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X Avazyaka // 43 // bhAgavRddhiH asaMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyaguNavRddhiH asaMkhyeyaguNavRddhiH anantaguNavRddhiriti, evaM hAni- hAjira rapi / Aha-kSetrasyAsaMkhyeyabhAgAdivRddhau tadAdheyadravyANAmapi tannibandhanatvAdasaMkhyeyabhAgAdivRddhirevAstu, tathA drvy-18|| yavRttiH syAnantabhAgAdivaddhau satyAM tatpayoyANAmapi anantabhAgAdivRddhiriti SaTsthAnakamanupapannamiti, atrocyate, sAmAnyanyA-vibhAga yamaGgIkRtya idamitthameva, yadA kSetrAnuvRttyA pudgalAH parisaMkhyAyante, pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyAH, na cAtraivaM, katham ? -yasmAtmvakSetrAdanantaguNAH pudgalAH, tebhyo'pi paryAyA iti, ato yasya yathaivoktA vRddhiAnirvA tasya tathaivAviruddheti. pratiniyataviSayatvAt , vicitrAvadhinibandhanAcceti gaathaarthH||29|| evaM tAvaccaladvAraM vyAkhyAtam , idAnIM tIvramandadvA. rAvayavArtha vyAcikhyAsuridamAha * phaDDA yaM asaMkhijjA, saMkhejjA yAvi egajIvassa / ekapphaDavaoge, niyamA savvattha uvutto||60|| phaDDA ya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsagA ceva / paDivAi apaDivAI, mIsoya maNussatericche // 61 // prathamagAthAvyAkhyA-iha phaDDukAni avadhijJAnanirgamadvArANi athavA gavAkSajAlAdivyavahitapradIpaprabhAphaDakAnIva phaDakAni, tAni cAsaMkhyeyAni saMkhyeyAni caikajIvasya, tatraikaphaDDakopayoge sati niyamAt 'sarvatra' sarvaiH phaDakairupayuktA bhavanti, ekopayogatvAjIvasya, locanadvayopayogavada ,prakAzamayatvAdvA pradIpopayogavaditi / Aha-tIvramandadvAraM prakrAntaM 1 anantabhAgaguNavRddhihAnI dravye, paryAyeSu SaTsthAnagA vRddhihA~nirvA 2 dvAbhyAM netrAbhyAM nirIkSate naro yugapat , na cAnekopayogatA, tadvadatrApyanekaspardhakairupayoge'pyekadA nAnekopayogatA, ekanetropayoge ca upayogo dvayoreva, yugapadupayujyamAnatvAt. 3 upayogaH kArya, na ca dIpa ekayA dizA prakAzayati kevalaM, kiM tu sarvAbhiH * svaparyAyA. + phaTTAi / yukto bhavati. For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAya phaDakAvadhisvarUpaM pratipAdayataH prakramavirodha iti, atrocyate, prAyo'nugAmukApratipAtilakSaNau phaDDako tItrI, | tathetarau mandau, ubhayasvabhAvatA ca mizrasyeti gAthArthaH // 60 // dvitIyagAthAbyAkhyA-phaDakAni-pUrvoktAni, tAni ca anugamanazIlAni AnugAmukAni, etadviparItAni anAnugAmukAni, ubhayasvarUpANi mizrakANi ca, evakAraH avadhAraNe, tAnyekaikaizaH pratipatanazIlAni pratipAtIni, evamapratipAtIni mizrakANi ca bhavanti, tAni ca manuSyatiryakSu yo'vadhistasminneva bhavantIti / Aha-AnugAmukApratipAtiphaDakayoH kaH prativizeSaH ?, anAnugAmukapratipAtiphaDakayoti, atrocyate, apratipAtyAnugAmukameva, AnugAmukaM tu pratipAtyapratipAti ca bhavatIti zeSaH / tathA pratipatatyeva pratipAti, pratipatitamapi ca sat punardezAntare jAyata eve, netthamanAnugAmukamiti gaathaarthH|| 61 // vyAkhyAtaM tIvrarmandadvAraM, idAnIM pratipAtotpAdadvAraM vivRNvan gAthAdvayamAhabAhiralaMbhe bhajjo, vve khitte ya kAlabhAve ya / uppA paDivAo'viya, taM ubhayaM egasamaeNaM // 62 // amitaralaDIe, u tadubhayaM natthi egasamaeNaM / uppA paDivAo'viya, egayaro egasamaeNaM // 63 // prathamagAthAvyAkhyA-tatra draSTurbahiryo'vadhistasyaiva ekasyAM dizi anekAsu vA~ vicchinnaH sa bAhyaH tasya lAbho 1 vizeSaspardhakasadbhAve tIvratvamavadheritarathA cetarat madhyame ca mizrateti kAraNaM tIvrAdeH spardhakAnyeveti taddarzane na prakramavirodha ityarthaH 2 asaMkhyeyAnAM saMkhyeyAnAM volpanAnA spardhakAnAmavasthAnAt kSetrAntare'pi. 3 AnugAmukAdIni. 4 A kaivalyApteH bhavakSayAt sthAnApekSayA bhavAntare'vasthAnamA zritya ca 5 pratipAtino'pyAnugAmukatvadarzanAyedam. 6 spardhakarUpakAraNAbhidhAnadvAreNa, 7 anuktasamuccayArthatvAt parimaNDalAkAro'pi. * tadviparItAni ca + vizeSaH / tadubhayaM cega0 For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |hAribhadrI yavRttiH |vibhAgaH1 44 // Avazyaka- bAhyalAbhaH, adhiH prakramAt gamyate, asmin bAhyalAbhe sati-bAhyAvadhiprAptau satyAM 'bhAjyo' vikalpanIyaH, ko'sau? hai-utpAdaH pratipAta tadubhayaguNazca ekasamayeneti sambandhaH, kiMviSaya iti !, Aha-'dravya' iti dravyaviSayaH, evaM kSetra- kAlabhAvaviSaya iti, apicazabdAH pUraNasamuccayArthAH / ayaM bhAvArthaH-ekasmin samaye dravyAdau viSaye bAhyAvadheH kadAcidutpAdo bhavati kadAcidvyayaH kadAcidubhayaM, dAvAnaladRSTAntena, yathA hi dAvAnalaH khalvekakAla evaikato dIpyate'nyatazca dhvaMsata iti, tathA avadhirapi ekadeze jAyate anyatra pracyavata iti gAthArthaH // 12 // dvitIyagAthAvyAkhyA-iha draSTuH sarvataH saMbaddhaH pradIpaprabhAnikaravadavadhirabhyantaro'bhidhIyate tasya labdhirabhyantaralabdhiH tasyAmabhyantaralabdhau tu satyAM abhyantarAvadhiprAptAvityarthaH / tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? tacca tadubhayaM ca tadubhaya, utpAtapratipAtobhayaM nAstyekasamayena, 'dravyAdau viSaye' ityanuvartate, kiM tarhi ?-utpAdaH pratipAto vA ekatara eva ekasamayena, apizabdasyaivakArArthatvAt / ayaM bhAvArthaH-pradIpasyevotpAda eva pratipAto vA 'ekasamayena bhavati abhyantarAvadherna tUbhayaM, apradezAvadhitvAdeva, na hyekasya ekaparyAyeNotpAdavyayau yugapatsyAtAM aGgulyAkuzcanaprasAraNavaditi gaathaarthH|| 63 // pratipAditaM pratipAtotpAdadvAraM, idAnIM yaduktaM 'saMkheja maNodave, bhAgo logapaliyassa' (42) ityAdi, tatra dravyAditrayasya parasparopanibandha uktaH, idAnI dravyaparyAyayoH prasaGgata evotpAdapratipAtAdhikAre pratipAdayannAha saMkhyeyo manodravyaviSaye'vadhau bhAgo lokapalyopamayoH * avadheH + tasin / guNazca vibhA0 60pAdaH prati samayenaivaM. SESTOCKAGES 44 // For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divAoM asaMkhije, saMkhene Avi panave lahai / do pajjave duguNie, lahai ya egAu davvAu // 64 // vyAkhyA-paramANvAdidravyamekaM pazyan dravyAtsakAzAt tatparyAyAn utkRSTato'saMkhyeyAn saMkhyeyA~zcApi madhyamato labhate prAmoti pazyatItyanantaraM, tathA jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNitau 'labhate ca' pazyati ca ekasmAd | dravyAt , etaduktaM bhavati-varNagandharasasparzAneva pratidravyaM pazyati, na tvanantAna , sAmAnyatastu dravyAnantatvAdeva ana-12 ntAn pazyatIti gaathaarthH|| 64 // sAmprataM yugapajjJAnadarzanavibhaGgadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha sAgAramaNAgArA, ohivibhaMgA jahaNNA tullA / uvarimagevejesu u, pareNa ohI asaMkhijjo // 65 // ___ vyAkhyA-tatra yo vizeSagrAhakaH sa sAkAraH, sa ca jJAnamityucyate, yaH punaH sAmAnyagrAhako'vadhirvibhaGgo vA so'nAkAraH, sa ca darzanaM gIyate, tatra sAkArAnAkArAvavadhivibhaGgo jaghanyako tulyAveva bhavataH, samyagdRSTeravadhiH, mi. thyAdRSTastu sa eva vibhaGgaH, lokapuruSagrIvAsaMsthAnIyAni graiveyakANi vimAnAni, uparimANi ca tAni aveyakANi ceti samAsaH, tuzabdo'pizabdasyArthe draSTavyaH, bhavanapatidevebhyaH khalvArabhya uparimauveyakeSvapi ayameva nyAyo yaduta-sAkArAnAkArau avadhivibhaGgo jighanyAdArabhya tulyAviti, na tUtkRSTau, tataH 'pareNa' iti parataH avadhireva bhavati, mithyA jJAnamityuko tulyAca tA PORORSCOCALCULAMA pratidvanyaM ekasminvA nAnantAnityarthaH 2 kSetrakAlarUpau viSayAvadhikRtya parasparatastulye na tu dravyabhAvaviSayau (iti malayagiripAdAH Avazyadra kavRttau) * saMkhijA + saMkhijA asaMkhijjA jaghanyako For Personal & Private Use Only viww.jainelibrary.org Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 45 // dRSTInAM tatropapAtAbhAvAt , sa ca kSetrataH asaMkhyeyo bhavati, yojanApekSayeti gAthArthaH // 65 // idAnIM dezadvArAvayavArtha | hAribhadrIpracikaTayiSuridamAha yavRttiH / raiyadevatitthaMkarA ya ohissa'bAhirA huMti / pAsaMti savvao khalu, sesA deseNa pAsaMti // 66 // vibhAgaH1 byAkhyA-'nArakAH' prAgnirUpitazabdArthAH devA api tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH, nArakAzca devAzca tIrthakarA-3 zceti vigrahaH, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya ca vyavahitaH sambandha iti darzayiSyAmaH, ete nArakAdayaH 'avadheH' avadhijJAnasya na bAhyA abAhyA bhavanti, idamatra hRdayaM-avadhyupalabdhasya kSetrasyAntarvartante, sarvato'vabhAsakatvAt , pradIpavat , tatazcArthAdabAhyAvadhaya eva bhavanti, naiSAM bAhyAvadhirbhavatItyarthaH / tathA pazyanti 'sarvataH' sarvAsu dikSu vidikSu ca, khaluzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNa eva, sarvAsveva digvidizviti, sarvata evetyrthH| AhaavadherabAhyA bhavantItyasmAdeva pazyanti sarvata ityasya siddhatvAt 'pazyanti sarvataH' ityetadatiricyate iti, atrocyate, naitadevaM, avadherabAhyatve satyapi abhyantarAvadhitve satyapItibhAvaH, na sarve sarvataH pazyanti, digantarAlAdarzanAt, avadhervicitratvAdU , ato nAtiricyata iti, 'zeSAH tiryaDnarA 'dezena' ityekadezena pazyanti, atreSTato'vadhAraNavidhiH zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA dezata eveti gAthArthaH // athavA anyathA vyAkhyAyate-nArakadevatIrthakarA ava // 45 // dherabAhyA bhavantIti, kimuktaM bhavati ?-niyatAvadhaya eva bhavanti, niyamenaiSAmavadhirbhavatItyarthaH, ataH saMzayaH-kiM te tena *atreSTito. + tIrthakarA. For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA tIrthakRtAmapi prasiddhatarasArityatastatpradarzanArthamavata virudhyata iti, na, teSAM kA vivakSitatvAdadoSa sarvataH pazyanti Ahozviddezata iti, atastadvyavacchedArthamAha-pazyanti sarvata eva / Aha-yadyevaM pazyanti sarvataH itye. tAvadevAstu, avadherabAhyA bhavantIti niyatAvadhitvakhyApanArthamanarthaka, na, niyatAvadhitvasyaiva vizeSaNArthatvAdasya, avadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantItijJApanArthatvAdaduSTaM / Aha-nanu nArakadevAnAM bhavapratyayAvadhigrahaNAt tIrthakRtAmapi prasiddhatarapArabhavikAvadhisamanvAgamAdeva niyatAvadhitvaM siddhamiti, atrocyate, niyatAvadhitve siddhe'pi na sarvakAlAvasthAyitvasiddhirityatastatpradarzanArthamavadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantIti jJApanArthatvAdaduSTaM / Aha-yadyevaM tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvaM virudhyata iti, na, teSAM kevalotpattAvapi vastutastatparicchedasya 'niSThatvAt , kevalena sutarAM saMpUrNAnantadharmakavastuparicchitteH, chadmasthakAlasya vA vivakSitatvAdadoSa iti, alaM vistareNa, zeSaM pUrvavaditi gaathaarthH||66|| evaM dezadvArAvayavArthamabhidhAyedAnI kSetradvAraM 'vivuvUSarAha "saMkhijamasaMkhijjo, purisamabAhAi khittao ohI / saMbaddhamasaMbaddho, logamaloge ya saMbaddho // 67 // __ vyAkhyA-tatra saMbaddhazcAsaMbaddhazca avadhirbhavati, kimuktaM bhavati?-kazcid draSTari saMbaddho bhavati, pradIpaprabhAvat, | kazcicca asaMbaddho bhavati, viprakRSTatamovyAkuladezapradIpadarzanavat / tatra yastAvadasaMbaddhaH asau saMkhyeyaH asaMkhyeyo vaa| pUrNaH sukhaduHkhAnAmiti puruSaH, puri zayanAdvA puruSa iti / puruSAdabAdhA, abAdhanamabAdhA antarAlamityarthaH, ___*ti, kimuktaM bhavati ?-sadA'vadherabAhyA bhavanti, niyatAvadhaya ityarthaH / Aha. + syApyanaSTatvAt. vivarISu kazcitvasaM0 / ativipra. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrI Avazyaka yavRttiH // 46 // vibhAgaH1 puruSasyA~bAdhA puruSAbAdhA tayA puruSAbAdhayA hetubhUtayA saha vA kSetrataH avadhirbhavati, ayaM bhAvArtha:-asaMbaddho'vadhiH kSetrataH saMkhyeyo bhavati asaMkhyeyo vA, yojanApekSayeti, evaM saMbaddho'pi / evamavadhiH svatantraH polocitaH, idAnI|mabAdhayA cintyate-atra caturbhaGgikA, tatra saMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, saMkhyeyamantaraM asaMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaramasaMkhyeyo'vadhiriti catvAro'pi vikalpAH saMbhavanti, saMbaddhe tu viklpaabhaavH| tathA 'loke' caturdazarajjvAtmake pazcAstikAyavati, 'aloke ca' kevalAkAzAstikAye, cazabdaH samuccayArthaH, loke aloke ca saMbaddhaH, katham ?-puruSe saMbaddho loke ca-lokapramANAvadhiH, puruSe na loke-dezato'bhyantarAvadhiH, na puruSe loke-zUnyo bhaGgaH, na loke na puruSa-bAhyAvadhiH, iyaM bhAvanA-lokAbhyantaraH puruSe saMbaddho'saMbaddho vA bhavati, yastu loke saMbaddhaH sa niyamAtpuruSe saMbaddha iti, ato bhaGgacatuSTayaM tRtIyabhaGgazUnyamiti, alokasaMbaddhastvAtmasaMbaddha eva bhavatIti gAthArthaH // 67 // idAnIM gatidvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha gaineraiyAIyA, hiTThA jaha vaNiyA taheva ihaM / iDDI esA vaNijaitti to sesiyAo'vi // 18 // vyAkhyA-tatra gatyupalakSitAH sarva evendriyAdayo dvAravizeSAH parigRhyante, tatazca ye gatyAdayaH satpadaprarUpaNAvidhayaH dravyapramANAdayazca, te yathA adhastAnmatizrutayoH 'varNitAH' upadiSTAH tathaivehApi draSTavyA iti, vizeSastvayamiha ye matiM pratipadyante te'vadhimapi, kintvavedakAstathA akaSAyiNo'pyavadheH pratipadyamAnakA bhavanti kSapakazreNya * nedaM pratyantare. // 46 // For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SMSARORSCOSMESSIONS ntargatAH santa iti, tathA manaHparyAyajJAninazca tathA anAhArakA aparyAptakAzca pUrvasamyagdRSTayaH suranArakA apyapAntarAlagatyAdAviti, zaktimadhikRtyeti bhAvArthaH / pUrvapratipannAstu ta eva ye mateH vikalendriyAsaMjJizUnyA iti, uktamavadhijJAnamiti / tatra avadhijJAnI utkRSTato dravyataH sarvamUrttadravyANi jAnAti pazyati, kSetratastvAdezenAsaMkhyeyaM kSetraM, evaM kAlamapi, bhAvatastvanantAna bhAvAniti / tatra RddhivizeSa 'eSaH' avadhiH 'vyAvarNyate' gIyate ataH tatsAmAnyAt zeSarddhayo'pi varNyanta iti gaathaarthH|| 68 // tatra zeSarddhivizeSasvarUpapratipAdanAyAhaAmosahi vipposahi khelosahi jallaMmosahI ceva / saMbhinnaso ujjumai, savvosahi ceva boDavvo // 69 // cAraNaAsIvisa kevalI ya maNanANiNo ya puvvadharA / arahaMta cakkavaTTI, baladevA vAsudevA ya // 7 // prathamagAthAvyAkhyA-AmarzanamAmarzaH saMsparzanamityarthaH, sa evauSadhiryasyAsAvAmazauSadhiH-sAdhureva saMsparzanamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartha ityarthaH, labdhilabdhimatorabhedAt sa evAmarzalabdhiriti, evaM vikhelajalleSvapi yojanA karta SISAGRASROCK avadhyutpAdamantareNaitadutpAdAnmanaHparyAyajJAnino'vadheH pratipadyamAnakAH 2 prAcyanaratiryagbhavAntyasamayAdanantaraM suranArakAyurudayAdevaM vyapadezaH 'ye apratipatitasamyaktvAstiryagmanuSyebhyo devanArakA jAyante te ' itihemacandrapAdAH 3 vikalendriyANAM asaMjJinAM ca sAsvAdanasamyaktvAnmatizrutayoH pUrvaprati| pannatA svAt , paramavadhastu na. 4 upacAreNa.5 rogApanayanabujhvetima zrIhemacandrapAdAH 6 mUtrapurISayoravayavo viguDucyate, anye svAhuH-viD uccAraH preti prazravaNamiti, ma0 zrIhemacandrapAdAH (vipruDauSadhiH) * vikalpe vi0 + osahI / so ya uju0 sou ujja. boddhagvA. For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka vyeti, tatra viDU' uccAraH 'khelaH' zleSmA 'jallo' mala iti, bhAvArthaH pUrvavat , sugandhAzcaite bhavanti / tathA yaH hAribhadrIsarvataH zRNoti sa saMbhinnazrotA, athavA zrotAMsi indriyANi saMbhinnAnyekaikazaH sarvaviSayairasya parasparato veti saMbhinna- yavRttiH zrotA:, saMbhinnAn vA parasparato lakSaNato'bhidhAnatazca subahUnarpi zabdAn zRNoti saMbhinnazrotA, evaM saMbhinnazrotRtva- vibhAgaH1 mapi labdhireva / tathA RjvI matiH RjumatiH sAmAnyagrAhiketyarthaH, manaHparyAyajJAnavizeSaH, ayamapi ca labdhivizeSa / eva, labdhilabdhimatozcAbhedAt RjumatiH sAdhureva / tathA sarva eva viNmUtrakezanakhAdayo vizeSAH khalvauSadhayo yasya, vyAdhyupazamahetava ityarthaH, asau sarvoSadhizca, evamete RddhivizeSA boddhavyA iti gAthArthaH // 69 // dvitIyagAthAvyAkhyA-atizayacaraNAccAraNAH, atizayagamanAdityarthaH, te ca dvibhedAH-vidyAcAraNA javAcAraNAzca, tatra jaDA~cAraNaH zaktitaH kila rucakavaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa ca kilaikotpAtenaiva rucakavaradvIpaM gacchati, AgacchazcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandIzvaraM dvitIyena yato gataH, evamUrdhvamapi ekotpAtenaivAcalendramUrdhni sthitaM pANDukavanaM gacchati, AgacchaMzcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandanavanaM dvitIyena yato gtH| vidyAcAraNastu nandIzvaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa + tvekotpAtena mAnuSottaraM gacchati, dvitIyena nandIzvaraM, tRtIyena tvekenaivA''gacchati cakArAdvidAdInAM vyAdhyapanayanasAhacarya. 2 viDAdayaH. 3 sarvaireva zarIradezairiti ma0 zrIhemacandrapAdAH. 1 sarvANIndriyANi sarvaviSayAn pratyeka vidanti. 5 parasparaM zrotracakSuSI rUpazabdaviSayau vitto yathaivamanyeSvapi parasparaviSayajJAnaM. 6 dvAdazayojanacakravartikaTakasya yugapad bruvANasya tattUryasaMghAtasya 47 vA yugapadAsphAlyamAnasya. * javAbhyAm. " sUtrAnusAreNaikAdazaH cUrNyanusAreNa tu trayodazaH, tatra aruNAvAsazakavasyoradhikayordarzanAt. * calAgi + pANDaka. itatraiko For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yato gataH, evamUrdhvamapi vyatyayo vaktavya iti / anye tu zaktita eva rucakavarAdidvIpamanayorgocaratayA vyAcakSata iti / / tathA Asyo-daMSTrAH tAsu viSameSAmaistIti AsIviSAH, te ca dviprakArA bhavanti-jAtitaH karmatazca, tatra jAtito vRzcikamaNDUkoragamanuSyajAtayaH, karmatastu tiryagyonayaH manuSyA devAzcAsahasrArAditi, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNataH khalvAlIviSA bhavanti, devA api tacchaktiyuktA bhavanti, zApapradAnenaiva vyaapaadyntiityrthH| tathA kevalinazca prasiddhA eva / tathA manojJAnino vipulamanaHparyAyajJAninaH parigRhyante / pUrvANi dhArayantIti pUrvadharAH, dshctudeshpuurvvidH| azokAdyaSTamahAprAtihAdirUpAM pUjAmahantItyahantaH tIrthakarA ityrthH| 'cakravartinaH' caturdazaratnAdhipAH ssttuukhnnddbhrteshvraaH| 'baladevAH' prasiddhA eva / 'vAsudevAH' saptaratnAdhipA ardhabharataprabhava ityarthaH / ete hi sarva eva cAraNAdayo labdhivizeSA vartante iti gAthArthaH // 70 // iha vAsudevatvaM cakravartitvaM tIrthakaratvaM ca RddhayaH pratipAditAH, tatra tadatizayapratipAdanAyedaM gAthApaJcakaM jagAda niyuktikAraH solasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti vAsudevaM agaDataDamI ThiyaM saMtaM // 71 // cittUNa saMkalaM so vAmagahatyeNa aMchamANANaM / dhuMjija va liMpijja va mahumahaNaM te na cAyaMti // 72 // dosolA battIsA, sababaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti cakkavahiM, agaDataDaMmI ThiyaM saMtaM // 73 // AAAAAAAAAkara 1labdhito ye AsIviSalabdhimantaH paJcendriyatiryagAdayaste, devAH paryAptAvasthAyAM zApAdinA vyApAdane samarthI api devabhavapratyayikatvAnna taddi| vakSitamiti aparyAptAvasthAyAmevaitabyapadezo devAnAm. * meSAmiti.+zva saha. ThAnato vA0 api ca talaMmi | talaMmi. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka cittUNa saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM / jija va liMpijja va, cakkaharaM te na cAyati // 74 // | haaribhdrii||48|| jaM kesavassa u balaM, taM duguNaM hoi cakkavahissa / tatto balA balavagA, aparimiyabalA jinnvriNdaa||7|| yavRttiH vibhAgaH1 AsAM gamanikA-iha vIryAntarAyakarmakSayopazamavizeSAdbalAtizayo vAsudevasya saMpradazyate-poDaza rAjasahasrANi | 'sarvabalena' hastyazvarathapadAtisaMkulena saha zRGkhalAnibaddhaM 'achati' dezIvacanAt AkarSanti vAsudevaM ' agaDataTe' kUpataTe sthitaM santaM, tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena ' aMchamANANaM' ti AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA avajJayA hRSTaH san, madhumathanaM te na zaknuvanti, AkraSTumiti vAkyazeSaH / cakravartinastvidaM balaM-dvau SoDazako, dvAtriMzadityetAvati vAcye dvau SoDazakAvityabhidhAnaM cakravartino vAsudevAdU dviguNarddhikhyApanArtha, rAjasahasrANIti gamyate, sarvabalena saha zRGkhalAnibaddhaM AkarSanti cakravartinaM agaDataTe sthitaM santaM gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA, cakradharaM te na zaknuvanti AkraSTumiti vaakyshessH| yat kezavasya tu balaM tadviguNaM bhavati cakravahartinaH, 'tataH' zeSalokabalAdU 'balA' baladevA balavantaH, tathA niravazeSavIryAntarAyakSayAd aparimitaM balaM yeSAM teDa parimitabalAH, ka ete?-jinavarendrAH, athavA tataH-cakravartibalAd balavanto jinavarendrAH, kiyatA baleneti, Aha|aparimitabalA iti / etA hi karmodayakSayakSayopazamasavyapekSAH prANinAM labdhayo'vaseyA iti / 71-72-73-74-75 // 48 // PARA SARAS 1 aparimitena balena balavanta itibhAvaH (itimalayagiripAdAH)* vAcya + aMchamANANaMti A0 vAcya Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idAnIM manaHparyAyajJAnaM, labdhinirUpaNAyAM tat sAmAnyato vyapadiSTamapi viSayasvAmyAdivizeSopadarzanAya jJAnapazcaka| kramAyAtamabhidhitsurAha-- pajjavanANaM puNa jaNamaNaparicintiyatthapAyaDaNaM / mANusakhittanibaddhaM guNapaJcaiyaM carittavao // 76 // vyAkhyA- ' manaHparyAyajJAnaM' prAkUnirUpitazabdArtha, punaHzabdo vizeSaNArthaH, idaM hi rUpinibandhanakSAyopazamikapratyakSAdisAmye'pi sati avadhijJAnAt svAmyAdibhedena viziSTamiti svarUpataH pratipAdayannAha - jAyanta iti jainAH, teSAM manAMsi janamanAMsi, janamanobhiH paricintitaH janamanaHparicintitaH janamanaHparicintitazcAsAvarthazceti samAsaH, taM prakaTayati prakAzayati janamanaH paricintitArthaprakaTanaM, mAnuSakSetraM - ardhatRtIyadvIpasamudraparimANaM tannibaddhaM, na tadbahirvyavasthitaprANimanaH paricintitArthaviSayaM pravarttata ityarthaH / guNAH- kSAntyAdayaH ta eva pratyayAH - kAraNAni yasya tadguNapratyayaM, cAritramasyAstIti cAritravAn tasya cAritravata evedaM bhavati, etaduktaM bhavati - apramattasaMyatasya Amaza SadhyAdiRddhiprAptasyaiveti gAthArthaH // 76 // idaM dravyAdibhirnirUpyate - tatra dravyato manaHparyAyajJAnI ardhatRtIyadvIpasamudrAntargataprANimanobhAvapariNatadravyANi jAnAti pazyati ca, avadhijJAnasaMpannamanaHparyAyajJAninamadhikRtyaivaM, anyathA jAnAtyeva na pazyati, athavA yataH sAkAraM tadato jJAnaM yatazca pazyati tena ato darzanamiti, evaM sUtre saMbhavamadhikRtyoktamiti, anyathA cakSuracakSuravadhikevaladarzanaM tatroktaM caturdhA virudhyate, kSetrataH ardhatRtIyeSveva dvIpasamudreSu, kAlatastu palyopamAsaMkhyeyabhAgaM 1 AdinA chadmasthasvAmisAdharmyam 2 bhedavadityarthaH 3 yogarUDhatayA narA eva syuH paraM saMjJipaJcendriyagrahaNAyaivaM vyutpAdanaM * 0pAgaDaNaM. For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 49 // yavRttiH vibhAgaH 1 eSyamatItaM vA kAlaM jAnAti, bhAvatastu manodravyaparyAyAn anantAniti, tatra sAkSAnmanodravyaparyAyAneva pazyati, bAhyA~stu tadviSayabhAvApannAnanumAnato vijAnAti, kutaH !, manaso mUrttAmUladravyAlambanatvAt , chamasthasya cAmUrtadarzanavirodhAditi / satpadaprarUpaNAdayastu avadhijJAnavadavagantavyAH / nAnAsvaM ghAnAhArakAparyAptako pratipadyamAnau na bhavataH, nApItarau // uktaM manaHparyAyajJAnaM, idAnImavasaraprAptaM kevala jJAnaM pratipAdayannAha aha savvavapariNAmabhAvaviNNattikAraNamaNataM / sAsayamappaDivAi egavihaM kevala~nnANaM // 77 // ___ vyAkhyA-iha manaHparyAyajJAnAnantaraM sUtrakramoddezataH zuddhito lAbhatazca prAka kevalajJAnamupanyastaM, atastadarthopaidarza|nArthamathazabda iti, uktaM ca-" atha prkriyaaprshnaanntrymnggaalopnyaasprtivcnsmuccyessu"| sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvadravyANi-jIvAdilakSaNAni teSAM pariNAmAH-prayogavinasobhayajanyA utpAdAdayaH sarvadravyapariNAmAH teSAM bhAvaH sattA svalakSaNamityanarthAntaraM tasya vizeSeNa japanaM vijJaptiH, vijJAnaM vA vijJaptiH-paricchittiH, tatra bhedopacArAt, tasyA vijJapteH kAraNaM vijJaptikAraNaM, ata eva sarvadravyakSetrakAlabhAvaviSayaM tat , kSetrAdInAmapi dravyatvAt, tacca jJeyAnantatvAdanantaM, zazvadbhavatIti zAzvataM, tacca vyavahAranayAdezAdupacArataH pratipAtyapi bhavati, ata Aha-pratipatanazIlaM | pratipAti na pratipAti apratipAti, sadA'vasthitamityarthaH / Aha-apratipAtyetAvadevAstu, zAzvatamityetadayuktaM, na, // 49 // 1 matastadartho'yamathazabdaH * kevalaM nANaM. + jJApanaM. For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MEROSAROKSACROSS | apratipAtino'pyavadhijJAnasya zAzvatatvAnupapatteH, tasmAdubhayamapi yuktamiti / ' ekavidhaM ' ekaprakAraM, AvaraNAbhAvAt bhayasyaikarUpatvAt , 'kevalaM' matyAdinirapekSaM jJAnaM ' saMvedanaM, kevalaM ca tat jJAnaM ceti samAsa iti gAthArthaH // 77 // iha tIrthakRt samupajAtakevalaH sattvAnugrahArtha dezanAM karoti, tIrthakaranAmakarmodayAt , tatazca dhvaneH zrutarUpatvAt | tasya ca bhAvazrutapUrvakatvAt zrutajJAnasaMbhavAdaniSTApattiriti mA bhUmmatimoho'vyutpannabuddhInAmityatastadvinivRttyarthamAha kevalaNANeNatthe gAuM je tattha pnnnnvnnjoge| te bhAsai titthayaro vayajoga suyaM havai sesaM // 78 // | vyAkhyA-iha tIrthakaraH kevalajJAnena ' arthAn ' dharmAstikAyAdIn mUrttAmUrttAn abhilApyAnabhilApyAn ' jJAtvA' vinizcitya, kevalajJAnenaiva jJAtvA na tu zrutajJAnena, tasya kSAyopazamikatvAt , kevalinazca tadabhAvAt , sarvazuddhau deza-| zuddhyabhAvAdityarthaH / ye ' tatra' teSAmarthAnAM madhye, prajJApanaM prajJApanA tasyA yogyAH prajJApanAyogyAH ' tAn bhASate | | tAneva vakti netarAniti, prajJApanIyAnapi na sarvAneva bhASate, anantatvAt, AyuSaH parimitatvAt , vAcaH kramavartitvAcca, kiM tarhi ?, yogyAneva gRhItRzattyapekSayA yo hi yAvatAM yogya iti / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAziH procyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati, na zrutaM, nAmakarmodayanibandhanatvAt , zrutasya ca kSAyopazamikatvAt, sa ca | zrutaM bhavati zeSaM, zeSamityapradhAnaM, etaduktaM bhavati-zrotRRNAM zrutagranthAnusAribhAvazrutajJAnanibandhanatvAccheSamapradhAnaM dravyazrutamityarthaH / anye tvevaM paThanti-vayajogasuyaM havai tersi' sa vAgyogaH zrutaM bhavati / teSAM' zrotRRNAM, bhAvazrutakAraNatvAdityabhiprAyaH / athavA 'vAgyogazrutaM' dravyazrutameveti gaathaarthH||78|| OMAAAAAAACARICASARGA For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CO Avazyaka // 50 // satpadaprarUpaNAyAM ca gatimaGgIkRtya siddha gatau manuSyagatau ca, indriyadvAramadhikRtya noindriyAtIndriyeSu, evaM trasa-| hAribhadrIkAyAkAyayoH sayogAyogayoH avedakeSu akaSAyiSu zuklalezyAlezyayoH samyagdRSTiSu kevalajJAniSu kevala~darziSu saMya-| yavRttiH tanosaMyatayoH sAkArAnAkAropayogayoH AhArakAnAhArakayoH bhASakAbhASakayoH parIttanoparIttayoH pryaaptnopryaaptyoH| vibhAgaH1 bAdaranobAdarayoH, saMjJiSu nosaMjJiSu, bhavyanobhavyayoH, mokSaprAptiM prati bhavasthakevalino bhavyatA, caramAcaramayoH, caramaHkevalI acaramaH-siddhaH bhavAntaraprAptyabhAvAt , kevalaM draSTavyamiti / pUrvapratipannapratipadyamAnayojanA ca svabuddhyA karttavyeti / 'dravyapramANaM tu pratipadyamAnAnadhikRtya utkRSTato'STazataM, pUrvapratipannAH kevalinastu anantAH, 'kSetraM' jagha-18 nyato lokasyAsaMkhyeyabhAgaH, utkRSTato loka eva, kevalisamudghAtamadhikRtya, evaM sparzanA'pi, 'kAlataH' sAdyamaparyantaM, 'antaraM' nAstyeva, pratipAtAbhAvAt , ' bhAgadvAraM' matijJAnavad draSTavyaM, 'bhAva' iti kSAyike bhAve ' alpabahutvaM' matijJAnavadeva / uktaM kevalajJAnaM, tadabhidhAnAcca nandI, tadabhidhAnAnmaGgalamiti / evaM tAvanmaGgalasvarUpAbhidhAnadvAreNa jJAnapaJcakamuktaM, iha tu prakRte zrutajJAnenAdhikAraH, tathA ca niyuktikAreNAbhyadhAyiitthaM puNa ahigAro suyanANeNaM jao sueNaM tu / sesANamappaNo'via aNuogu paIvadiTThanto // 79 // 1 gamanikA-atra punaH prakRte adhikAraH zrutajJAnena, yataH zrutenaiva 'zeSANAM' matyAdijJAnAnAM Atmano'pi ca 'anuyogaH' anvAkhyAnaM, kriyata iti vAkyazeSaH, svaparaprakAzakatvAttasya, pradIpadRSTAntazcAtra draSTavya iti gAthArthaH // 79 // iti pIThikAvivaraNaM samAptam. saMyatAnAM nosaMyatAsaMyatAnAM ceti (vi.)* darzaniSu. + pUrathaM / Avazyake pI0 For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmprataM maGgalasAdhyaH prakRto'nuyogaH pradarzyata iti, sa ca svaparaprakAzakatvAt gurvAyattatvAcca zrutajJAnasyeti, tathA coktaM- 'atra punaradhikAraH zrutajJAnenetyAdi' / Aha-- nanvAvazyakasyAnuyogaH prakRta eva, punaH zrutajJAnasyetyayuktamiti, atrocyate, Avazyakasya zrutAntargatatvapradarzanArthatvAdadoSaH / Aha-ya dyAvazyaka syAnuyogaH, tadAvazyakaM kimaGgamaGgAni ? zrutaskandhaH zrutaskandhAH ? adhyayanamadhyayanAni ? uddezaka uddezakAH iti, atrocyate, AvazyakaM zrutaskandhastathA'dhyayanAni ca zeSAstvanAdezA vikalpA iti / Aha - nanu nandIvyAkhyAne aGgAnaGgapraviSTazrutanirUpaNAyAmanaGgatA'syAbhihitaiva, tatazca kimaGgamaGgAnItyAdyAzaGkAnupapattiriti, atrocyate, tadvyAkhyA~ niyamapradarzanArthatvAdadoSaH, nAvazyaM zAstrAdau nandyadhyeyanArthakathanaM karttavyaM, akRte cAzaiGkA + saMbhavati / Aha - maGgalArtha zAstrAdAvavazyameva nanrnyabhidhAnAt / kathamaniyama iti, atrocyate, jJAnAbhidhAnamAtrasyaiva maGgalatvAt nAvazyamavayavArthAbhidhAnaM karttavyamiti, tadakaraNe cAzaGkA 6 bhavati / kiM ca - AvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaravyAkhyAnArambho'yukta eva, zAstrAntaraM ca nandI, pRthak zrutaskandhatvAt / Aha-- yadyevamiha AvazyakazrutaskandhAnuyogArambhe kimiti tadanuyorgaM iti, ucyate, ziSyAnugrahArthaM 1 ekonaviMzatigAthAmyAkhyAne. 2 jJAnapaJcakanirUpakaprakaraNatathA nandyadhyayanatvAt 3 aGgamaGgAni kimityAdyAtmIyA. 4 noAgamato bhAvamaGgakhaM hi nandI yataH 5 mUlasUtrApekSayA nandIvyAkhyAnA'niyamapradarzanAya pakSAntaraM - kiJcetyAdi. 6 tasya jJAnapaJcaka nirUpaNa nipuNaprakaraNasyAnuyogaH * AvazyakA0 + 0khyAnAni0 + bhavati 0 mapradarzanArthatvAdadoSa iti, 60 zaGkAsaMbhava iti. For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 51 // na svayaM niyama ityapavAdapradarzanArtha vA, etaduktaM bhavati-kadAcitpuruSAdyapekSayA ukramaNApi anyArambhe'pi cAnyad vyAkhyAyata iti, alaM prasaGgena, tatra zAstrAbhidhAnaM 'AvazyakazrutaskandhA', tadbhedAzca adhyayanAni yataH tasmAd AvazyakaM nikSeptavyaM zrutaM skandhazceti / kiM ca-kimidaM zAstrAbhidhAnaM pradIpAbhidhAnavad yathArtha Ahozcit palAzAbhidhAnavad ayathArtha uta DitthAdyabhidhAnavad anarthakameveti parIkSyaM, yadi ca yathArtha tatastadupAdeyaM, tatraiva samudAyArthaparisamApterityataH zAstrAbhidhAnameva tAvadAlocyata iti / tatra 'Avazyaka' iti kaH zabdArthaH , avazyaM karttavyamAvazyaka, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM, yathA antaM karotItyantakaH, athavA 'vasa nivAse' iti guNazUnya mAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsakaM, guNasAnnidhyamAtmanaH karotIti bhAvArthaH / idaM ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnaM, hai idaM ca prapaJcataH sUtrAMdavaseyamiti, uddezastu tadanusAreNaiva ziSyAnugrahAyAbhidhIyate iti, tatra nAmasthApane sujJAne eva, dravyAvazka dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA'nupayuktaH 'anupayogo dravya' mitikRtvA, noAgamato dravyAvazyaka trividhaM-jJazarIraM bhavyazarIraM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca, tadapi trividhaM-laukikalokottarakumAvaca-| CRACARRIERAL // 51 // 1 AvazyakavyAkhyAnArambha zAstrAntaravyAkhyAnArambho'yukta ityasyopadarzitasya niyamasyApavAda iti. 2 prAk nandI pazcAdAvazyakamityAdika kramaM pari-16 tyajya, apinA kramo'pi puruSAdyapekSayA eva. 3 mArabdhasyApi puruSAdyapekSayaiva vyAkhyeti darzanAyApi ceti. 4 samaprazAstravAcyArthaparijJAneti. 5 anuyogadvArarUpAt tatrAvazyakarnikSepANAM suvistRtatayA'bhihitasvAt, 6 saMkSepeNa svarUpAbhidhAnarUpo'troddezaH 7 jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM parAmarzanIyaM tacchabdena, pratyAsatyA. * puruSAdyape0 + Ahosvit. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAGAR nikabhedabhinnaM yathA'nuyogadvAreSu, navaraM lokottareNAtrAdhikAraH, tacca jJAnAdizramaNaguNamuktayogasya pratikramaNaM bhAvazUnyasvAda abhipretaphalAbhAvAcca, ettha udAharaNaM-vasaMtapuraM nagaraM, tattha gaccho agItatthasaMviggo viharati, tattha ya ego saMviggo samaNaguNamukkajogI, so divasadevasiyaM udaullAdiaNesaNAo paDigAhettA mahayA saMvegeNaM Aloei, tassa puNa gaNI agIyatthattaNao pAyacchittaM deto bhaNati 'aho imo dhammasaddhio sAhU !, suhaM paDiseviuM, dukkhaM AloeuM, evaM NAma esa Aloei agUhaMto, ato asaDhattaNao suddhotti' eyaM ca daLUNa aNNe agIyatthasamaNA pasaMsaMti, ciMteMti seya-NavaraM AloeyacaM Natthittha kiMcI paDisevieNaM ti / aNNadA kadAI gIyatthe saMviggo viharamANo Agao, soti |divasadevasiyaM avihiM dalUNa udAharaNaM dAeti-giriNagare Nagare rayaNavANiyao rattarayaNANaM gharaM bhareUNaM palIvei, taM atrodAharaNaM-vasantapuraM nagaraM, tatra gaccho'gItArthasaMvino viharati, tatra caikaH saMghimaH muktazramaNaguNayogaH, sa divasadaivasikaM udakAcanepaNAH pratigRhya mahatA saMvegenAlocayati, tasya punarAcAryaH agItArthatvAt prAyazcittaM dadat bhaNati ' aho ayaM dharmazraddhikaH (taH ) sAdhuH ' sukhaM pratisevituM duSkaramAlocituM. evaM nAmaiSa Alocayati. agUhayan , ataH apAThatvAd zuddha iti, etad dRSTvA'nye'gItArthazramaNAH prazaMsanti, cintayanti ca paraM-AlocayitavyaM nAstyatra kiJcitpratiseviteneti / tatra anyadA kadAcit gItArthaH saMvinaH viharan AgataH, sa taM divasadaivasikamavidhi dRSTvodAharaNaM darzayati-giriNagare nagare ratnavaNig raktarataiH gRhaM bhRtvA pradIpayati, tadRSTvA sarvalokaH prazaMsati-aho ayaM dhanyo bhagavantamagniM tarpayati, bhanyadA kadAcit tena pradIpitaM, vAtazca daprabalo jAtaH, sarva nagaraM dagdhaM, pazcAdrAjJA pratihato nirviSayazca kRtH| anyatrApi nagare * evaM evaM. + evaM ca. zaM. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 52 // pAsittA sabalogo pasaMsati - aho imo ghaNNo bhagavantaM aggiM tappeti, aNNayA kayAI teNa palIvitaM, vAo ya pabalo jAo, sabaM NagaraM dahUM, pacchA raNNA paDihaNio + Nivisao ya kao / aNNahiMpi Nagare ego evaM ceva karei, so rAiNA suo jahA evaM kareitti, so sabassaharaNo kAUNa visajjio, aDavIe kIsa Na palIvesi ? / jahA teNa vANiageNa avasesAvi daDDhA, evaM tumaMpi etaM pasaMsittA ete sAhuNo sabai paricayasi, jAhe na ThAti tAhe sAhuNo bhaNiA| esa mahANiddhammo agIyattho alaM eyassa ANAe, jadi eyassa Niggaho na kIrai, to aNNevi viNassaMti / idAnIM bhAvAvazyakaM tadapi dvividhameva - Agamato noAgamatazca tatrAgamato bhAvAvazyakaM jJAtA upayuktaH, tadupayogAnanyatvAt, athavA''vazyakArthopayogapariNAma eveti / noAgamatastu jJAnakriyobhayapariNAmo bhAvAvazyakaM, upayuktasya kriyeti bhAvArtha:, mizravacanazca nozabdaH, idamapi ca laukikAditrividhaM sUtrAdavaseyaM, iha tu lokottareNAdhikAra iti / uktamAvazyakaM, asya cAmUni avyAmohArthamekArthikAni draSTavyAni-- 1 eka evameva karoti, sa rAjJA zruto yathA evaM karotIti, sa hRtasarvasvaH ( sarvasvaharaNaM ) kRtvA visRSTaH aTavyAM kathaM ( kutaH ) na pradIpayasi ? / yathA tena vaNijA avazeSA api dagdhAH evaM tvamapi etaM prazasya etAn sarvAn sAdhUn parityajasi yadA na tiSThati ( viramati ) tadA sAdhavo bhaNitAHeSa mahAnirdharmA agItArthaH, aLametasyAjJayA, yadi etasya nigraho na kriyate'to'nye'pi vinaGkSayanti 2 Avazyaka padArthajJastrajjanitasaMvegavizuddhimAn pariNAmastatra copayukta: ( anu0 73 ) + niNNayaro. * evaM pasaMsaMto + paricayasi. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 52 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvassayaM 1 avassakaraNinaM 2 dhuva 3 Niggaho 4 visohI 5y| ajjhayaNachakka 6 vaggo 7NAo8 ArAhaNA9maggo 10 // 1 // samaNeNa sAvaeNa ya avassakAyavvayaM havai jmhaa| ahoNisaMssa ya tamhA AvassayaM nAma // 2 // ___ evaM zrutaskandhayorapi nikSepazcaturvidha eva draSTavyaH, yathA'nuyogadvAreSu, sthAnAzUnyArtha tu kiJciducyate-iha noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazrutaM pustakapatrakanyastaM, athavA sUtramaNDajA~di, bhAvazrutaM vAgamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastvidamevAvazyaka, nozabdasya dezavacanatvAt / evaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyaskandhaH sacetanAdiH, tatra sacitto dvipadAdiH acitto dvipradezikAdiH mizraH senAdidezAdiriti, tathA bhAvaskandhastvAgamatastadarthopayogapariNAma eva, noAgamatastvAvazyakazrutaskandha eveti, nozabdasya dezavacanatvAt , athavA jJAnakriyAguNasamUhAtmakaH sAmAyikAdInAmadhyayanAnAM samAvezAt , jJAnadarzanakriyopayoga ityarthaH, nozabdastu mizra-18 AvazyakamavazyakaraNIyaM dhruvaM nigraho vizodhizca / adhyayanaSaTvaM vargo nyAya ArAdhanA mArgaH // 1 // zramaNena zrAvakeNa cAvazyakarttavyaM bhavati asmAt / ante (ntaH) aharnizasya (aho nizaH) ca, tasmAdAvazyakaM nAma // 2 // 2 zrutaparyAyatvAtsUtranirdezo'tra prAkRtatvAt , suyazabdena sUtramapi sUtrakRto'Ggasya suyagaDetivat. 3 AdinA boNDajakITajavAlajavalkajagrahaH 4 prastutatvAdanyathA sarvamapi zrutamevaM, Agame tu padamAtrajJAnopayogAginnatA. 5 seNAidesAI 896senAyAH hastyazvarathapadAtikhaDgakuntAdyAtmakaH pAzcAtyamadhyamAnadezarUpo mizraskandhaH ( vize0 896 gAthAvRttI ) seNAe aggime khaMdhe seNAe majisame khaMdhe | seNAe pacchime khaMdhe ( anu0 102) prathamAdipadAhAmanagarAdigrahaH dvitIyAdinA dezadvayAdigrahaH * avassaM karaNaM. + ahoNisissa. + bhAgamato. nAstIdam. senAdirdezAdi. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 53 // vacanaH / sarvapadaikavA~cyatA sAmAyikAdizrutavizeSANAM SaNNAM skandhaH zrutaskandhaH, AvazyakaM ca tat zrutaskandhazceti samAsaH / Aha-- kimidaM AvazyakaM SaDadhyayanAtmakamiti, atrocyate, paDarthAdhikArAtmakatvAt, te cAmI sAmAyikAdInAM yathAyogamava| seyA iti - sAvajjajogaviraI 1 uttiNa 2 guNavao ya paDivattI 3 / khaliyassa niMdaNa 4 vaiNatigiccha 5 guNadhAraNA 6 ceva // 1 // asyA vyAkhyA - avadyaM pApaM, yujyanta iti yogAH vyApArAH, sahAvadyena varttanta iti sAvadyAH, sAvadyAzca te yogAzceti samAsaH, teSAM viramaNaM viratiH sAmAyikArthAdhikAra iti 1 utkIrttanamutkIrttanA, tatra guNotkIrttanA arhatAM catuviMzatistavasyai 2 / guNA jJAnAdayaH mUlottarAkhyA~ vA, te'sya vidyanta iti guNavAn tasya guNavataH pratipattirvandanAdhyayanasya 3 / cazabdaH samuccaye, ' skhalitasyeti ' zrutazIlaskhalitasya nindanA pratikramaNasya 4 / tathA cAritrAtmano vraNacikitsA - aparAdhatraNasaMrohaNaM kAyotsargasya 5 / apagatatrataticAretaropacitakarmavizaraNArthamanazanAdiguNasaMdhAraNA | pratyAkhyAnasya 6 ityarthAdhikArAH / eSAM ca pratyadhyayanamarthAdhikAradvAra evAvasaraH pratyetavyaH, iha tu prasaGgataH skandho 1 saMbandhaSaSThI, tena paribhASitA jJAkhA'bhyupetyAkaraNarUpA viratiratra, na tu kevalAbhAvarUpA nivRttirUpA vA 2 arthAdhikAra iti varttate. 3 vyavahAragurvapekSayA 4 bandanakadAnAdipUjA vizeSarUpA 5 puSTAlambane'guNavato'pi pratipattiH karttavyeti draSTavyaM ( malayagiripAdAH, anu0 vRttau ca 11 ) iti vacanAdanuktasamuccayArtha ityarthaH 6 paJcavidhAvazyakairapagatA ye'ticArAstaditaraira ticAraiH 7 AnupUrvInAmapramANavaktavyatArthA dhikArasamavatArarUpazAstrIyopakramAntargate paJcamadvAre. * vAkyatA. + SaNNAmadhikArA0 + cigaccha0 For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 53 // jainelibrary.org Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 padarzanadvAreNoktA iti / idAnIM adhyayananyAsaprastAvaH, taM cAnuyogadvArakramAyAtaM pratyadhyayanaM oghaniSpannanikSepe' lAghavArthaM vakSyAmaH / eSa Avazyakasya samudAyArthaH, idAnImavayavArthapradarzanAya ekaikamadhyayanaM vakSyAmaH, tatra prathamamadhyayanaM sAmAyikaMsamabhAvalakSaNatvAt caturviMzatistavAdInAM ca tadbhedaitvAt prAthamyamasyeti / asya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi bhavanti / anuyogadvArANIti kaH zabdArthaH 1, anuyogo'dhyayanArthaH, dvArANi tatpravezamukhAnIti, yathA hi akRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi ca duradhigamaM kAryAtipattaye ca kRtacaturmUladvAraM pratidvArAnugataM sukhAdhigamaM kAryAnatipattaye ca, evaM sAmAyikapuramapi arthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigamaM | bhavati, saprabhedacaturdvArAnugataM tu sukhAdhigamaM ityataH phalavAn dvAropanyAsaH / tAni ca amUni - upakramo 1 nikSepo 2'nugamo 3 naya 4 iti / tatra zAstrasya upakramaNaM upakramyate'nenAsmAdasminniti vA upakramaiH, zAstrasya nyAsadezAnayana| mityarthaH / tathA nikSepaNaM nikSipyate'nenAsmAdasminniti vA nikSepaH nyAsaH sthApaneti paryAyAH / evamanugamanaM + anugamaH 1 1 nAmaniSpannanikSepe ceti ( malayagiripAdAH ) 2 pratyadhyayanaM kArya:, lAghavArthamiha sAmAyikAdhyayane iti maladhAripAdAnAmabhiprAyaH 3 sAvajjajoga. viraityAdinA pratipAditaH, paNNAmapi arthAdhikArANAM pratipAdanAt 4 vinA samabhAvamitaraguNAnavasthAnAt tatsadbhAva eva paraguNotpatteH prAthamyamasyetyarthaH 5 sAmAyikasya jJAnadarzanacAritrabhedabhinnatayA caturviMzatyAdezca samyaktvAdisAmAyikarUpatvAt sAmAyika bhedatyAkhyAnaM. 6 sAmAyikAdhyayanasya 7 pratipAdanaprakArAH 8 guruvAgyogaH 9 vinItavineyavinayaH 10 zuzrUSA 11 guruvAyogAdInAM sarvakArakavAcyatve'pyavirodhaH * pratipAdanAya + tadvAro0 nAstIdam. For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 54 // | anugamyate vA'nenAsmAdasminniti vA'nugamaH, sUtrasyAnukUlaH pariccheda ityarthaH / evaM nayanaM nIyate vA'nenAsmAdasmi- hAribhadrIniti vA nayaH, vastunaH paryAyANAM saMbhavato'dhigama ityarthaH / Aha-eSAmupakramAdidvArANAM kimityevaM krama iti, atro-15 yavRttiH cyate, na hyanupakrAntaM sad asamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayai- vibhAgaH1 vicAryate ityato'yameva krama iti / tatropakramo dvividhaH-zAstrIya itarazca, tatra itaraH SaTpakAraH, nAmasthApanAdravyakSetra-18 kAlabhAvabhedabhinna iti,tatra nAmasthApane sujJAne,dravyopakramo dvividhaH-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktazca, sa ca trividhaH-sacittAcittamizradravyopakrama iti, tatra sacittadravyopakramaH dvipadacatuSpadApadopAdhibhedabhinnaH, punarekaiko dvividhaH-parikarmaNi vastuvinAze ca,tatra parikarma-dravyasya guNavizeSapariNAmakaraNaM tasminsati, tadyathA-ghRtAzupabhogena puruSasya varNAdikaraNamiti, athavA karNaskandhavardhanAdikriyeti, anye tu zAstragandharvanRtyAdikalAsaMpAdanamapi dravyopakramaM vyAcakSate, idaM punarasAdhu, vijJAnavizeSAtmakatvAt zAstrAdiparijJAnasya, tasya ca bhAvatvAditi, kintu AtmadravyasaMskAravivakSApekSayA zarIravarNAdikaraNavat syAdapIti / evaM zukasA-* rikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAM, apadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAd vArdhakyAdi CARE // 54 // saMbhavadbhiH paryAyairvastu nayati, yadivA bahudhA vastunaH paryAyANAM saMbhavAt vivakSitaparyAyeNa nayanaM, Aye paryAyANAM sattAyA jJAnaM yathAyathaM, dvitIya| min paryAyANAM madhye saMbhavataH paryAyAnAcityeti jJeyaM, tathA cAye saMbandhe SaSThI paJcamyAH tasuzca, dvitIye saptamI cAvibhAga iti SaSThI, gamyayapa iti paJcamyAstasuzca. * zAstrasya. . dain Education International For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNApAdanamiti, Aha-yatsvayaM kAlAntarabhAvyupakramyate yathA tarorvArdhakyAdi tatra parikarmaNi dravyopakramatA yuktA, varNakaraNakalAdisaMpAdanasya tu kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapatteH kathaM parikarmaNi dravyopakramateti, atrocyate, vivakSita hetujAlamantareNAnupapatterityasiddhaM kathaM ?, varNasya tAvannAmakarmavipAkitvAt svayamapi bhAvAt, kalAdInAM ca kSAyopazamikatvAt tasya ca kAlAntare'pi svayamapi saMbhavAt vibhramavilAsAdInAM ca yuvAvasthAyAM darzanAt (granthAgram 1500 ) / tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaDgAdibhirvinAza evopakramyate iti, Aha-- parikarmavastuvinAzopakrama yorabheda eva, ubhayatrApi pUrvarUpaparityAgenottarAvasthApatteriti, atrocyate, parikarmopakramajanitottararUpApattAvapi avizeSeNa prANinAM pratyabhijJAnAdidarzanAt vastuvinAzopakramasaMpAditottaradharmarUpe tu vastunyadarzanAt vizeSasiddhiriti, athavaikatra vinAzasyaiva vivakSitatvAdadoSaH / evamacittadravyopakramaH padmarAgamaNeH kSAramRtpuTapAkAdinA ||vaimalyApAdanavinAzAdIti / mizradravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti / vivakSAtazca kArakayojanA draSTavyA - dravyasya dravyeNa dravyAt dravye vopakramo dravyopakrama iti / tathA kSetrasyopakramaH kSetropakramaH, Aha- kSetrama mUrttaM nityaM ca, atastasya kathaM karaNavinAzAviti, ucyate, tadvyavasthitadravyakaraNavinAzabhAvAdupacArataH khalvadoSaH, tathA ca tAtsthyAttadvyapadezo yukta eva, maJcAH krozantIti yathA / tathA kAlasya varttanAdirUpatvAt dravyaparyAyarUpatvAt | dravyopakrama evopacArAt kAlopakrama iti, candroparAgAdiparijJAnalakSaNo vA / bhAvopakramo dvidhA - Agamato noA - gamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastu prazasto'prazastazceti, tatrAprazasto DoNDiNigaNikA'mAtyAdInAM, For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- etthodAharaNANi-ege nagare egA mairugiNI, sA ciMtetikahaM dhUyAo suhiyAo hojatti, tAe jeThiyA dhUA si- hAribhadrI kkhAviA jahA varaM iMtaM matthae paNhiyAe AhaNijasi, tiAe Ahato, so tuTTho, pAdaM madiumAraddho, Nahu dukkhA- | yavRttiH xviatti, tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNNati-jaM karehi taM karehi, Na esa tujjha kiMcI avarajjhaitti / bIyA sikkh-18|| vibhAgaH1 |viA, tIevi Ahato, so jhiMkhittA uvasaMto, sA bhaNati-tamaMpi vIsatthA viharAhi, NavaraM jhiMkhaNao esutti / / P1 taIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so ruDo, teNa daDha piTTitA dhADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIe mAyAe kathitaM, pacchA kahavi aNugamio, esa amha kuladhammotti, dhUA ya bhaNiA jahA devatassa / tassa tahA | vaTTijAsi, mA chaDehitti // egammi nagare causahikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakkamaNanimittaM ratigharaMmi savAo| pagaIo NiyaNiyavAvAraM karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo vAimAI, so so niyayasippaM pasaMsati, NAya atrodAharaNAni-ekasminagare ekA brAhmaNI sA cintayati-kathaM duhitaraH sukhitAH bhaveyuriti, tayA jyeSThA duhitA zikSitA yathA varamAyAntaM | mastake pANinA AhanyAH, tayA''hataH, sa tuSTaH, pAdaM mardayitumArabdhaH naiva duHkhiteti, tayA mAtre kathitaM, tayA bhaNyate-yatkuru (cikIrSasi ) taskuru | | nepa tava (tvayi) kiJcidaparAdhyati iti / dvitIyA zikSitA, tayA'pyAhataH sa jhijitvA (prabhASya) upazAntaH, sA bhaNati-tvamapi vizvastA vihara, paraM| | jhilaNakaH (prabhASakaH ) eSa iti / tRtIyA zikSitA, tayA'pyAhataH, sa ruSTaH, tena dRDha pihitA nirdhATitA ca, tvamakulaputrI yaivaM karoSi, tayA mAnne kathitaM, | pazcAt kathamapi anunItaH, eSaH asmAkaM kuladharma iti, duhitA ca bhaNitA yathA daivatasya tathA tasya vartethAH, mA tyAkSIt iti // ekasminnagare catuSpaSTikalA-1 kuzalA gaNikA, tayA parabhAvopakramaNanimittaM ratigRhe sarvAH prakRtayo nijanijavyApAra kurvatya AlekhitAH, tatra ca yo yo vardhakyAdiH, sasa nijakaM zilpaM prazaMsati, * bambhiNI. + kiha. ' tayAhato. eyassa. tattiA . 1.puttiyA / tahA eyassa. || ei va0 / // 55 // For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |bhAvo ya suaNuyatto bhavai, aNuyattio ya uvayAraM gAhio khaddhaM khaddhaM davajAtaM viyareitti esvia apasattho bhAvo. vkkmo|| egaMmi Nagare / koI rAyA assavAhaNiyAe sahAmaJceNaM niggao, tattha 1 se AseNa vaccanteNa khaliNe kAIyA |vosiriA, khillaraM baddhaM, taM ca puDhavIe thirattaNao tahaTThiyaM ceva raNNA paDiniyattamANeNa suiraM nijjhAiyaM, ciMtiyaM ca NeNa-iha talAgaM sohaNaM havaitti, na uNa vuttaM, amacceNa iMgiyAgArakusaleNa rAyANamaNApucchiya mahAsaraM khaNAviraM |ceva, pAlIe ArAmA se pavarA kayA, teNaM kAleNaM / raNNA puNaravi assavAhaNiAe gacchaMteNa dilu, bhaNiyaM ca NakeNa /imaM khaNAviaM? amacceNa bhaNiaM-rAya! tubbhehiM ceva, kahiM cia?, avaloyaNAe, - ahiyaparituDheNaM saMvaDDaNA kyaa| esavia appasatthabhAvovakkamotti // uktaH aprazastaH, idAnI prazasta ucyate-tatra zrutAdinimittaM AcAryabhAvopakramaH prazasta iti, Aha-vyAkhyAGgapratipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakamiti, na, tasyApi vyAkhyAna 1jJAtabhAvazca svanuvartanIyo bhavati, anuvRttazca upacAraM grAhitaH pracuraM pracura dravyajAtaM vitaratIti eSo'pi cAprazasto bhAvopakramaH // ekasminnagare kazcidrAjA'zvavAhanikayA sahAmAtyena nirgataH, tatra tasyAzvena bajatA viSamabhUmau kAyikI (prazravaNaM) vyutsRSTA, palvalaM baddhaM (jAtaM ), tacca pRthavyAH sthiratvAt tathAsthitameva rAjJA pratinivartamAnena suciraM niyAtaM, cintitaM cAnena, iha taTAkaH zobhano bhavati iti, na punaruktaM, amAtyena iGgitAkArakuzalena rAjAnamanApRcchaya mahatsaraH khAnitameva, pAlyAM ArAmAstasya pravarAH kRtAH, tasminkAle punarapyazvavAhanikayA gacchatA dRSTa, bhaNitaM cAnena kenedaM khAnitaM, amAtyena bhaNitaM, rAjan ! yuSmAbhiH, kathameva, avalokanayA, adhikaparituSTena saMvardhanA kRtA, eSo'pi cAprazastabhAvopakrama iti / + esovi. + kovi. ya. teNaM samaeNaM eyaM. 4 kahie. = saMvaTTaNA. 8 appasastho bhA0 44%95455-5 For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka etthodAharaNANi-ege nagare egA mairugiNI, sA ciMteti-kaha dhUyAo suhiyAo hojatti, tAe jeThiyA dhUA si- hAribhadrIkkhAviA jahA varaM iMtaM matthae paNhiyAe AhaNijjasi, tiAe Ahato, so tuTTho, pAdaM mahiumAraddho, Nahu dukkhA- yavRttiH viatti, tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNNati-jaM karehi taM karehi, Na esa tujjha kiMcI avarajjhaitti / bIyA sikkha vibhAgaH1 viA, tIevi Ahato, so jhiMkhittA uvasaMto, sA bhaNati-tumaMpi vIsatthA viharAhi, NavaraM jhiMkhaNao esutti / / 1 taIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so raho, teNa daDhaM piTTitA dhADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIe mAyAe kathitaM, pacchA kahavi aNugamio, esa amha kuladhammotti, dhUA ya bhaNiA jahA devatassa tassa tahA8 vaTTijAsi, mA chaDDehitti // egammi nagare causaThikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakkamaNanimittaM ratigharaMmi sabAo, [pagaIo NiyaNiyavAvAraM karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo vaDDaImAI, so so niyayasippaM pasaMsati, NAya-1 atrodAharaNAni-ekasminnagare ekA brAhmaNI sA cintayati-kathaM duhitaraH sukhitAH bhaveyuriti, tayA jyeSThA duhitA zikSitA yathA varamAyAntaM | mastake pANinA AhanyAH, tayA''hataH, sa tuSTaH, pAdaM mardayitumArabdhaH naiva duHkhiteti, tayA mAtre kathitaM, tayA bhaNyate-yatkuru (cikIrSasi) tatkuru | naipa taba (tvayi ) kiJcidaparAdhyati iti / dvitIyA zikSitA, tayA'pyAhataH sa jhivitvA (prabhASya) upazAntaH, sA bhaNati-svamapi vizvastA vihara, paraM jhiGkhaNakaH (prabhASakaH ) eSa iti / tRtIyA zikSitA, tayA'pyAhataH, sa ruSTaH, tena dRDhaM pihitA nirdhATitA ca, tvamakulaputrI yevaM karopi, tayA mAtre kathita, | pazcAt kathamapi anunItaH, eSaH asmAkaM kuladharma iti, duhitA ca bhaNitA yathA daivatasya tathA tasya vartethAH, mA tyAkSIt iti // ekasminnagare catuSpaSTikalA| kuzalA gaNikA, tayA parabhAvopakramaNanimittaM ratigRhe sarvAH prakRtayo nijanijavyApAraM kurvatya AlekhitAH, tatra ca yo yo vardhakyAdiH, sa sa nijakaM zilpaM prazaMsati, * bambhiNI. + ki. tayAdato. eyassa. tattiA.1 0puttiyA tahA eyassa. || ei va. // 55 // NAGAR dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvizatistava ityAdi, gaNanaM parisaMkhyAnaM-eka dve trINi catvArItyAdi, sA ca gaNanAnupUrvI triprakArA pUrvapazcAdanAnupUrvIbhedabhinnA, tatra sAmAyika pUrvAnupUrvyA prathama, pazcAnupUrvyA SaSThaM, anAnupUrtyA tvaniyataM kvacitprathamaM kvacidvitIya ityAdi / tatrAnAnupUrvINAmayaM karaNopAyaH-ekAdyakottarA vivakSitapadAnAM sthApanA kriyate, tatra padatrayasthApanaiva da tAvatsaMkSepataH pradazyate-sAmAyika caturviMzatistavaH vandanAdhyayanamiti / atra 'purvANupubi hehA, samayAbheeNa kuNa jahAjeDaM / uvarimatullaM purao naseja pubakkamo seNse||||jhitNmiunikkhitte purao so ceva aMkaviNNAso / so hoi samayabhedo vajeyavo payatteNaM // 2 // bhAvanA kSuNNatvAnna pratanyate, navaramAgataMtrayANAmateSAM SaDaGgA bhavanti, atazcatasraH khalvanAnupUrvya iti / SaNNAM tu padAnAM saptaviMzatyuttarANi bhikazatAni, atrApi saptASTAdazottarANi anAnupUrvya iti / idAnIM nAma-prativastu namanAnAma, taccaikAdi dazAntaM yathA'nuyogadvAreSu tathA ca vaktavyaM, SaDUnAmni tvavatAra:, tatra SaD bhAvA audayikAdayo nirUpyante, kakSAyopazamika eva sarvazrutAvatAraH, tasya kSAyopazamikatvAditi / tathA pramANaM-dravyAdi pramIyate'neneti pramANaM, tacca prameyabhedAdeva catUrUpaM, tadyathA-dravyapramANaM 1 kSetrapramANaM 2 kAlapramANaM 3 bhAvapramANaM ca 4, tatra sAmAyikaM bhAvAtmakatvAd bhAvapramANaviSayaM, tacca bhAvapramANaM tridhA-guNanaya pUrvAnupUrvI (Adau) adhaH samayA (saMketA) bhedena kuru yathAjyeSTham / uparitulyaM purataH nyasyet pUrva (pUrvAnupUrvI) kramaH zeSe (pazcAt / / yasminnikSipte purataH sa eva aGkavinyAsaH / sa bhavati samayabhedaH varjayitavyaH prayanena / 2|(anuyogdvaaressu) 0NAmAnayanAya kara. + seso. padapadAnAmanyo'nyAbhyAsena. For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 57 // hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 saMkhyAbhedabhinnaM, tatra guNapramANamapi dvidhA-jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaM ca, tatra jIvAdapRthagbhUtatvAt sAmAyikasya jIvaguNapramANe samavatAraH, tadapi jJAnadarzanacAritrabhedabhinnaM, tatra bodhAtmakatvAtsAmAyikasya jJAnaguNapramANe samavatAraH, tadapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedabhinnaM, tatra sAmAyikasya prAyaH paropadezasaMvyapekSatvAdAgame samavatAraH, saca laukikalokottarasUtrArthobhayAtmAnantaraparamparA~bhedabhinna iti, tatra sAmAyikasya paramarSipraNItagaNipiTakAntargatatvAt lokottare samavatAraH, sUtrArtharUpatvAcca tadubhaya iti, tathedaM gautamAdInAM sUtrata AtmAgamaH, tacchiSyANAM jambUsvAmiprabhRtInAM anantarAgamaH, praziSyANAM tu prabhavAdInAM paramparAgama iti, evamarthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH tacchiSyANAM tu paramparAgama iti / nayapramANe tu mUDhanayatvAttasya nAdhunA'vatAra iti, vakSyati ca-" mUDhaNaiyaM |suyaM kAliyaM tu' ityAdi saMkhyA nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvabhedabhinnA, yathA'nuyogadvAreSu tathA vaktavyA, tatrotkAliMkAdizrutaparimANasaMkhyAyAM samavatAraH, tatra sUtrataH sAmAyika parimitaparimANaM, arthato'nantaparyAyatvAdaparimitaparimANamiti / idAnIM vaktavyatA-sA ca trividhA-svasamayavaktavyatA 1 parasamayavaktavyatA 2 ubhayasamayavaktavyatA 3 ceti / svasamayaH-svasiddhAntaH, vaktavyatA-padArthavicAraH, tatra svasamayavaktavyatAyA nAmasthApanAdvyaupamyaparimANajJAnagaNanabhAvabhedAdU anuyogeSu yatsUtram-se kiM taM saMkhappamANe ? saMkha0 aTThavihe paNNatte, taMjahA-nAmasaMkhA ThavaNAsaMkhA davasaMkhA ovammasaMkhA parimANasaMkhA jANaNAsaMkhA gaNaNAsaMkhA bhAvasaMkhA- iha saMkhyAzabdena saMkhyAzaGkhayograhaNaM draSTavyaM prAkRtamadhikRtya (anu0 549) * 0mpara+likazru0 KARAOKAR 11.57 // Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ masya samavatAraH, evaM parobhayasamayapratipAdakAdhyayanAnAmapi, yataH sarvameva samyagdRSTiparigRhItaM parasamayasaMbandhyapi samyakuzrutameva, tasya svasamayopakArakatvAditi / idAnImarthAdhikAraH, sa cAdhyayanasamudAyArthaH, svasamayavaktavyataikadezaH, sa ca sarvasAvadyayogaviratirUpaH / idAnIM samavatAraH, sa ca lAghavArtha pratidvAraM samavatAraNAdvAreNa pradarzita eva / / ukta upakramaH,(idAnIM nikSepaH, sa ca tridhA-oghaniSpanno 1 nAmaniSpannaH 2 sUtrAlApakaniSpannazceti 3 / tatra ogho nAma yat sAmAnyaM zAstrAbhidhAnaM, tacceha caturvidhamadhyayanAdi, punaH pratyekaM nAmAdicaturbhedamanuyogadvArAnusArataH prapazvenAbhidhAya bhAvAdhyayanAkSINAdiSu sAmAyikamAyojyaM / nAmaniSpanne nikSepa sAmAyika, tacca nAmAdicaturvidhaM, idaM ca niruktidvAre sUtrasparzikaniyuktau ca prapaJcena vakSyAmaH, Aha-yadi tadiha nAma avasaraprApta kimiti nirutyAdAvasya svarUpapratipAdanaM, tatra cetsvarUpAbhidhAnamasya hanta ihopanyAsaH kimiti, atrocyate, iha nikSepadvAre nikSepa|mAtrasyaivAvasaraH, niruktau tu tadanvAkhyAnasyeti, Aha-itthamapi niruktidvAra eva sAmAyikavyAkhyAnataH kiM punaH |sUtre'bhidhIyate iti, ucyate, tatra hi sUtrAlApakavyAkhyAnaM, na tu nAmnaH, nirutau tu nikSepadvAranyastaM sAmAyikamityadhyayanAbhidhAnaM nirUpyate, alaM 'prapaJcena, ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, saca prAptalakSaNo'pi na nikSipyate, kasmAt ?, sUtrAbhAvAt , asati ca sUtre kasyAlApakanikSepa iti, ato'sti itaH tRtIya AdinA'kSINAyakSapaNAgrahaNaM 'ajjhayaNaM akUkhINaM Ao jhavaNA ya patteyaM ti vacanAt. 2 upodghAtaniryuktau. 3 itaH paraM. *0kAritvAt.+ sAvadha. || prasaGgena. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka-18||manuyogadvAramanugamAkhyaM, tatraiva nikSepsyAmaH / Aha-yadi prAptAvasaro'pyasAMviha na nikSipyate kimitypnysyte| iti, ucyate, nikSepasAmAnyAt iha pradaryata eva, na tu pratanyate iti / idAnImanugamAvasaraH, sa ca dvidhaa-niryukty||58|| nugamaH sUtrAnugamazca, niyuktyanugamastriprakAraH, tadyathA-nikSepaniryuktyanugama upodUdhAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugata eva, yadadho nAmAdinyAsAnvAkhyAnamuktamiti / idAnImupodghAtaniyuktyanugamaprastAvaH, sa ca uddezAdidvAralakSaNa iti, asya ca mahAtvAnmA bhUdvighna iti Arambhe maGgalamucyate / |Aha-nana maGgalaM prAgevoktaM, bhUyaH kiM tena ?, atha kRtamaGgalairapi punarabhidhIyate, itthaM tarhi pratidvAraM pratyadhyayana pratisatraM ca vaktavyamiti / atrAha kazcitU-maGgalaM hi zAstrasyAdau madhye'vasAne ceti pratipAditaM, tatrAdimaGgalamuktaM, idAnIM madhyamaGgalamucyate, tanna, anArabdha eva zAstre kutomadhyAvakAza iti, syAdetat , caturanuyogadvArAtmakaM yataH zAstraM, ato'nuyogadvAradvaye hyatikrAnte madhyamaGgalaM, ata eva cAnuyogadvArANAM zAstrAGgateti, nanvevamapi idaM zAstramadhyaM na bhavati, adhyayanamadhyatvAt , zAstramadhye ca madhyamaGgalAvasara iti, tasmAd yatkiJcidetat , tatazcAyaM sthitapakSaH-iha yadAdau maGgalaM pratipAditaM tadAvazyakAdimaGgalaM, idaM tu nAvazyakamAtrasya, sarvAnuyogopodghAtaniyuktitvAt prakrAntopodUghAtasya, vakSyati ca-" Avassagassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre / 'sUyagaDe nijuttI, vocchAmi tahA dasANaM // 58 // AvazyakasAmAyikAdInAM nyAsAkhyAnAt nikSepasthAne nAnnA kIrtanamana tu vyAkhyAnamiti. 2 bhAvazyakasya dAvaikAlikasya tathA uttarAbhyAya AcAre / sUtrakRte niyuktiM vakSyAmi tathA dazAzrutaskandhasya ca / / * nanvitthamapi. + sthitipakSaH sthitaH pakSaH / suttagaDe / nijatti. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ c||1||" ityAdi, tathA " sesesuvi ajjhayaNesu, hoi eseva nijuttI" caturviMzatistavAdiSviti vakSyati, ato mahArthatvAt kathaJcit zAstrAntaratvAccAsyArambhe maGgalopanyAso yukta eveti, Aha-sAmAyikAnvAkhyAne'dhikRta ko hi dazavaikAlikAdInAM prastAva iti, atrocyate, upodghAtasAmAnyAt, yatasteSAmapi prAyaH khalvayamevopodghAta iti, | alaM pripaJcena / taccedaM maGgalam| titthayare bhagavaMte, aNuttaraparakkame amiyanANI / tiNNe sugaigaigae, siddhipahapadesae vaMde // 8 // | gamanikA-tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH tAn vanda iti yogaH, tatra' plavanataraNayoH' ityasya 'pAttu divacisiciricibhyasthag ( uNAdau pA02-172) iti / thakpratyaye'nubandhalope ca kRte 'Rta idvA dhAtoH (pA07-1-100) iti ittve raparatve hali ceti dIrghatve paragame ca tIrtha iti sthite 'DukRta karaNe' ityasya 'careSTaH' (pA0 3-2-16) 6 ityasmAt sUtrAt TapratyayAdhikAre'nuvarttamAne ' kRo hetutAcchIlyAnulomyeSu' (pA0 3-2-20) itiTapratyaye'nubandha-18 lope ca kRte guNe raparatve paragamane ca tIrthakara iti bhavati / tatra tIryate'neneti tIrtha, tacca nAmAdicaturbhedabhinnaM, tatra noAgamato dravyatIrtha nadyAdInAM samo bhUbhAgo'napAyazca, tatsiddhau taritA taraNaM taraNIyaM ca siddhaM puruSabAhUDupanadyAdi, dravyatA cAsyetthaM tIrNasyApi punastaraNIyabhAvAt , anekAntikatvAt , snAnavivakSAyAM ca bAhyamalApanayanAt Antarasya zeSeSvapi adhyayaneSu bhavatyeSaiva niyuktiH (niyuktau )2 anAtyantikatvAt. * dhvapi. + ratvAcchAnA prasaGgena. pratyayo'nu. For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 59 // prANAtipAtAdikAraNapUrvakatvAt, tasye ca taMdvinivRttimantareNotpattinirodhAbhAvAt prAgupAttasya ca viziSTakriyAsavyapekSAdhyavasAyajanyasya ttprtyeniikkriyaa sahagatAdhyavasAyataH kSayopapatteH, tatkSayAbhAve ca bhAvato bhavataraNAnupapatteriti / bhAvatIrthaM tu noAgamataH saMghaH, samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt, yata uktaM - "titthaM bhaMte ! titthaM ? titthakare titthaM?, goyamA ! arihA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAraghaNNo samaNasaMgho, paDhamagaNaharo vA " / taritA tu tadvizeSa eva sAdhuH, tathA samyagdarzanAditrayaM karaNabhAvApannaM taraNaM, taraNIyo bhavodadhiriti / athavA - paGkadAhapipAsA - nAmapahAraM karoti yat / taddharmasAdhanaM tathyaM, tIrthamityucyate budhaiH // 1 // paGkastAvat pApaM, dAhaH kaSAyAH, pipAsA viSayecchA, eteSAmapaharaNasamartha yadityarthaH, athavA sukhAvatAraM sukhottAraM 1 sukhAvatAraM duruttAraM 2 duHkhAvatAraM sukhottAraM 3 duHkhAvatAraM duruttAra 4 miti dravyabhAvatIrthaM draSTavyaM tacca sarajaskazAkya boTika sAdhusaMbandhi vijJeyaM, alaM prasaGgena / tathA bhagaH - samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca - "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // 1 // " tatazca samagraizvaryAdibhagayogAdbhagavanto'rhanta iti tAn bhagavataH / Aha - tIrthakarA 1 Antarasya 2 abhyantaramalasya. 3 prANAtipAtAdikAt. 4 mithyAtvAdilakSaNa0 5 samyagdarzanAnusAriNI. 6 AntarakarmamalakSayAbhAve. 7 tattvataH bhavatAraNA0 8 tatthAimayaM sarakkhANaM // 1040 // taccaNiyANaM bIyaM visayasuhakusatthabhAvaNAdhaNiaM / taiyaM ca boDiyANaM carimaM jaddaNaM sivaphalaM tu // 104 // (vize0 ) 9 tIrthaM bhadanta ! tIrthaM tIrthaMkarastIrtham ?, gautama ! arhan tAvanniyamAttIrthakara tIrthaM punaH catuvarNaH zramaNasaGghaH prathamagaNadharo vA / 10 zaivAH 11 digambarAH 12 jainasAdhavaH 13 abhikhyA tarakSayAbhAvato0 + bhavatA / 0mitItthaM. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 59 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * , AkramaNamAkramA paryAdibhagavantaH te'nuttamAdizuddhaizvaryA disamanvitA nityanenaiva 'bhagavata' ityasya gatArthatvAt tIrthakRtAmuktalakSaNabhagAvyabhicArAt nArtho'neneti, na, nayamatAntarAvalambiparikalpitatIrthakaratiraskAraparatvAdasyeti, tathA ca na te'vikalabhagavantaH, tAn bhagavato, vanda iti kriyA sarvatra yojyA / tathA pare-zatravaH, te ca krodhAdyAH, AkramaNamAkramaH-parAjayaH taduccheda itiyAvat , pareSAmAkramaH parAkramaH, so'nuttaraH-ananyasadRzo yeSAM te tathAvidhAH / Aha-ye khalu aizvaryAdibhagavantaH te'nuttaraparAkramA eva, tamantareNa viva|kSitabhagayogAbhAvAt , tatazca 'anuttaraparAkramAn' ityetadatiricyate iti, atrocyate, anAdizuddhaizvaryA disamanvitaparamapuruSapratipAdanaparanayavAdanirAkaraNArthatvAd na doSaH, tathA cAnuttaraparAkramatvamantareNaiva kaizcit hiraNyagarbhAdInAmanAdivivakSitabhagayogo'bhyupagamyata iti, uktaM ca-"jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvarya caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // 1 // " ityAdi, akAtmavAdavyavacchedArtha vA / amitaM-aparimitaM jJeyAnantatvAt kevalaM, amitaM jJAnaM eSAmityamitajJAninaH / Aha--ye'nuttaraparAkramAste'mitajJAnina eva niyamena, krodhAdiMparikSayottarakAlabhAvitvAd amitajJAnasyeti, ucyate, satyametat , kiM tu klezakSaye'pyamitajJAnAnabhyupagamapradhAnanayavAdanirAsArthatvAd upanyAsa iti, tathA cAhureke-" sarva pazyatu vA mA vA, iSTamartha tu pazyatu / kITasaGkhyAparijJAnaM, tasya naH kvopayujyate ? // 1 // ityAdi", svasiddhAntaprasiddhacchAsthavItarAgavyavacchedArtha vA / tathA taranti sma bhavArNavamiti tIrNAstAna tIrNAn , tIrvA ca bhavaughaM 'sugatigatigatAn tatra sarvajJatvAtsarvadarzitvAcca nirupamasukhabhAginaH sugatayaH-siddhAH, teSAM avikalabhagavata iti. * siddhezva0 + dikssyo| ASHASHASHASA * dain Education International For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 60 // gatiH sugatigatiH, anena tiryaGnaranArakAmaragativyavacchedena paJcamImokSagatimAha, tAM gatAH - prAptAH tAn anena cAvAptANimAdyaSTavidhaizvarya svecchAvilasanazIla puruSatIrNatvapratipAdanaparanyavAdavyavacchedamAha, tathA ca kecidAhuH"aNimAdyaSTavidhaM prApyaizvarya kRtinaH sadA / modante sarvabhAvajJAstIrNAH paramadustaram // 1 // ityAdi" tathA siddheH tasyA eva sugateH panthAH siddhipathaH tasya pradhAnA dezakAH tadvIjabhUtasAmAyikAdipratipAdakatvAt pradezakAH, anena tvanavadyAnekasattvopakAraka tIrthakaranAmakarmavipAkapariNAmavat tatsvarUpamevAha, tAn 'vande' abhivAdaye iti gAthArthaH // 80 // evaM tAvadavizeSeNa RSabhAdInAM maGgalArthaM vandanamuktaM, idAnIM AsannopakAritvAt varttamAnatIrthAdhipateH akhilazrutajJAnArthapradarzakasya vardhamAnasvAmino vandanamAha viMdAmi mahAbhAgaM, mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amaranararAyamahiaM, titthayaramimassa titthassa // 81 // vyAkhyA - tatra vandAmItyAdi dIpakaM azeSottarapadAnuyAyi draSTavyaM / tatra bhAga:- acintyA zaktiH, mahAn bhAgo'syeti mahAbhAgaH taM tathA manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sarvajJatvAt, mahA~zcAsau munizca mahAmuniH taM, trailokyavyApitvAt mahadyazo'syeti mahAyazAH taM, 'mahAvIra' ityabhidhAnaM, athavA 'zUra vIra vikrAntau' iti kaSAyAdizatrujayAnmahAvikrAnto mahAvIraH, atyantAnuraktakevalAmalazriyA virAjata iti vA vIraH, uktaM ca - " vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH // 1 // " amarAzca narAzca amaranarAsteSAM rAjAnaH 1 maGgalyaM mahopakArakaM ca vande ( vize0 vRttau ) * kara. + ananyAnurakta0 For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 60 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OROSAROCROSSIRSA indracakravartiprabhRtayaH tairmahitaH-pUjitaH taM, tItharkaraM 'asya vartamAnakAlAvasthAyinaH tIrthasya iti gAthArthaH // evaM tAvadarthavakturmaGgalArtha vandanamabhihitaM, idAnIM sUtrakartRprabhRtInAmapi pUjyatvAt vandanamAha ikkArasavi gaNahare pavAyae pavayaNassa vaMdAmi / savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // 82 // vyAkhyA-'ekAdaza' iti saMkhyAvAcakaH zabdaH, 'apiH' samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAna , prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAH tAn , kasya ?-'pravacanasya' AgamasyetyarthaH, kiM ?-vaMdAmi, evaM tAvanmUlagaNadharavandanaM, tathA 'sarva' niravazeSa, gaNadharAH-AcAryAsteSAM vaMzaH-pravAhastaM, tathA vAcakA-upAdhyAyAsteSAM vaMzastaM, tathA 'pravacanaM ca' AgamaM ca, vanda iti yogH| Aha-iha vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM vandyateti, ucyate, yathA arthavaktA arhan vandyaH, sUtravaktArazca gaNadharAH, evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanaM AcAryopAdhyAyairAnItaM, tadvaMzospyAnayanadvAreNopakAritvAt vandya eveti, pravacanaM tu sAkSAdvattyaivopakAritvAdeva vandyamiti gAthArthaH // 82 // idAnIM prakRtamupadarzayannAhate vaMdiUNa sirasA atyapuSTuttassa tehi kahiyassa / suyanANassa bhagavao nijuttiM kittaissAmi // 83 // __ vyAkhyA-'tAn' anantaroktAn tIrthakarAdIn 'vanditvA' praNamya zirasA' uttamAGgena, kim ?-niyuktiM kIrtayiSye, kasya ?-'arthapRthaktvasya' tatra zrutAbhidheyo'rthaH tasmAt sUtraM pRthak tovaH pRthaktvaM ca arthazca pRthaktvaM ceti ekava cAndre Nija ubhayapadabhAvAt. 2 tadeva pRthaktvamiti vize0 malayagirIyAyAM ca. * vande. X For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 61 // dbhAvaH, arthena vA pRthu arthapRthu tadbhAvaH arthapRthutvaM zrutavizeSaNameva tasya, 'taiH' tIrthakaragaNadharAdibhiH 'kathitasya' pratipAditasya, kasya -zrutajJAnasya bhagavataH, svarUpAbhidhAnametat, sUtrArthayoH parasparaM niryojana niyuktiH tAM 'kIrtayiSye' pratipAdayiSye iti gaathaarthH|| 83 // Aha-kimazeSazrutajJAnasya ?, na, kiM tarhi ?, zrutavizeSANAmAvazyakAdInAmiti, ata evAha Avassagassa dasakAliassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijuttiM vucchAmi tahA dasANaM ca // 84 // kappassa ya nijutiM vavahArasseva paramaNiuNassa / sUriapaNNattIe vucchaM isibhAsiANaM ca // 85 // etesiM nijuttiM vucchAmi ahaM jiNovaeseNaM / AharaNaheukAraNapayanivahamiNaM samAseNaM // 86 // AsAM gamanikA-Avazyakasya dazavaikAlikasya tathottarAdhyayanAcArayoH samudAyazabdAnAmavayave vRttidarzanAd yathA bhImasenaH sena iti uttarAdhya iti uttarAdhyayanamavaseyaM, athavA'dhyayanamadhyAyaH, uttarAdhyAyAcArayoH, sUtrakRtaviSayAM niyukti vakSye, tathA dazAnAM ca saMbandhinImiti gaathaarthH|| 84 // tathA kalpasya ca niyuktiM vyavahArasya ca paramanipuNasya, tatra paramagrahaNaM mokSAGgatvAt nipuNagrahaNaM tvavyaMsakatvAt , tathA ca na manvAdipraNItavyavahAravayaMsako'yaM, "saccapaiNNA khu vavahArA" iti vacanAt , tathA sUryaprajJapteH vakSye, RSibhASitAnAM ca devendrastavAdInAM niyukti, kriyAbhidhAnaM cAnekazaH granthAntaraviSayatvAt samAsavyAsarUpatvAcca zAstrArambhasya aduSTameveti gAthArthaH // 85 // 'eteSAM' zrutavize saMjJA'pyeSA zrutasyeti vi.. tathA kalpavAdipraNIta niyukti, // 6 // vize For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANAM, niyukti vakSye ahaM jinopadezena, na tu svamanISikayaiva, AharaNahetukAraNapadanivahAM etAM samAsena, tatra sAdhyasAdhanAnvayavyatirekapradarzanamAharaNaM dRSTAnta itiyAvat , sAdhyadharmAnvayavyatirekalakSaNo hetuH, hetumullaGghaya prathama dRSTAntAbhidhAnaM nyAyapradarzanArtha-kvaciddhetumanabhidhAya dRSTAnta evocyate iti, yathA gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyaH, matsyAdInAM salilavat , tathA kvaciddhetureva kevalo'bhidhIyate, na dRSTAntaH, yathA madIyo'yamazvaH viziSTacihnopalabdhyanyathAnupapatteH, tathA cAbhyadhAyi niyuktikAreNa-"jiNavayaNaM siddhaM ceva bhaNNaI katthavI udAharaNaM / Asajja u soyAraM heUvi kahaMciya bhaNejjA // 1 // ityAdi" / kAraNamupapattimAtraM, yathA nirupamasukhaH siddhaH, jJAnAnAbAdhaprakarSAt , nAtra AvidvadaGganAdilokapratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugato dRSTAnto'sti, tatrAharaNArthAbhidhAyaka padamAharaNapadaM, evamanyatrApi bhAvanIyaM / AharaNaM ca hetuzca kAraNaM ca AharaNahetukAraNAni teSAM padAni AharaNahetukAraNapadAni teSAM nivahaH-saMghAto yasyAM niyuktau sA tathAvidhA tAM 'etA' vakSyamANalakSaNAM athavA prastutAM 'samAsena' saMkSepeNeti vyAkhyAtaM gAthAtrayamiti // 86 // tatra 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAt AdAvadhikRtA''vazyakAdyA dhya vyApApAtaniyuktimabhidhitsurAhIjaNaM / AyariyaparaMparaNa, upa-sAmIpyena dezitA ___sAmAiyanijuttiM vucchaM uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM ANupuvIe // 87 // vyAkhyA-sAmAyikasya niyuktiH sAmAyikaniyuktiH tAM 'vakSye' abhidhAsye, upa-sAmIpyena dezitA upadezitA tAM, 1 jinavacanaM siddhameva bhaNyate kutrApi udAharaNam / AsAdya tu zrotAraM hetumapi kvacid bhaNet // 1 // * kahiMvi. + tathA tatrodA0. vidhyayana0. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 62 // kena ?-gurujanena' tIrthakaragaNadharalakSaNena, punarupadezanakAlAdArabhya AcAryapAramparyeNa AgatAM, sa ca paramparako dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyaparamparaka iSTakAnAM puruSapAramparyeNAnayanaM, atra cAsaMmohAthai kathAnaka gAthAvivaraNasamAptau vakSyAmaH, bhAvaparamparakastviyameva upodghAtaniyuktirevaM AcAryapAramparyeNAgateti, katham ?, 'AnupUrvyA' paripATyA jambUsvAminaH prabhavenAnItA, tato'pi zayyambhavAdibhiriti, athavA AcAryapAramparyeNa AgatAM svagurubhirupadezitAmiti / Aha-dravyasya iSTakAlakSaNasya yuktaM pAramparyeNa AgamanaM, bhAvasya tu zrutaparyAyatvAt vastvantarasaMkramaNAbhAvAt pAramparyeNAgamanAnupapattiriti, na ca tadvIjabhUtasya arhadgaNadharazabdasyAgamanamasti, tasya zrutyanantaramevoparamAditi, atrocyate, upacArAdedoSaH, yathA kArSApaNAd ghRtamAgataM ghaTAdibhyo vA rUpAdivijJAnamiti / evamiyamAcAryapAramparyahetutvAta tata Agatetyucyate, AgatevAgatA, bodhavacanazcAyamAgatazabdo na gamikriyAvacana iti, alaM vistareNa / davaparaMparae imaM | udAharaNaM-sAkeyaM NagaraM, tassa uttarapuracchime disibhAge surappie nAma jakkhAyayaNe, so ya surappio jakkho sanni-1 hiyapADihero, so varise varise cittijai, maho ya se paramo kIrai, so ya cittio samANo taM ceva cittakaraM mArei, dravyaparamparake idamudAharaNam--sAketaM nagaraM, tasya uttarapaurastye (IzAnakoNe ) digbhAge surapriyaM nAma yakSAyatanaM, sa ca surapriyo yakSaH (pratimArUpaH) sannihitamAtihAryaH, sa varSe varSe cinyate, mahazca tasya paramaH kriyate, sa ca citritaH san tameva citrakaraM mArayati, * nedam (kacit ) + 0 doSaH, + gati0. // For Personal & Private Use Only library.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahaM na cittijjai tao jaNamAriM karei, tato cittagarA save palAiumAraddhA, pacchA raNNA NAyaM, jadi sabe palAyaMti, to | esa jakkho acittijaMto amha vahAe bhavissai, teNaM cittagarA ekkasaMkalitabaddhA pADuhue~hiM kayA, tesiM NAmAI pattae lihiUNa ghaDae chUDhANi, tato varise varise jassa NAmaM uhAti, teNa citteyabo, evaM kAlo vaccati / aNNayA kayAI kosaMbIo cittagaradArao gharAo palAio tatthAgao sikkhago, so bhamaMto sAkotassa cittagarassa gharaM allINo, sovi egaputtago therIputto, so se tassa mitto jAto, evaM tassa tattha acchaMtassa aha taMmi varise tassa therIputtassa vArao jAto, pacchA sA therI bahuppagAraM ruvati, taM ruvamANI therI dahaNa kosaMbako bhaNati-kiM ammo! rudasi ?, tAe sir3ha, so bhaNati-mA ruyaha, ahaM eyaM jakkhaM cittissAmi, tAhe sA bhaNati-tumaM me putto kiM na bhavasi?,tovi ahaM cittemi, acchaha tubbhe asogAo, tato chaThabhattaM kAUNa ahataM vatthajualaM parihittA aguNAe pottIe muhaM baMdhiUNa cokkheNa yopatteNa suibhUeNa NavaehiM kalasaehiM NhANettA NavaehiM kuccaehiM NavaehiM malla saMpuDehiM alle seMhiM vaNNehiM ca|| citteUNa pAyava-14 atha na cibhyate tadA janamAriM karoti, tatazcitrakarAH sarve palAyitumArabdhAH, pazcAdrAjJA jJAtaM, yadi sarve palAyiSyante tarhi eSa yakSo'cibhyamANa: | asmAkaM badhAya bhaviSyati, tena citrakarA ekazRGkhalAbaddhA pratibhUkaiH (pAritoSikaiH) kRtAH, teSAM nAmAni patrake likhitvA ghaTe kSiplAni, tato varSe varSe yasya nAma uttiSThate, tena citra yitavyaH, evaM kAlo gacchati / anyadA kadAcit kauzAmbIkaH citrakaradArakaH gRhAt palAyitaH tatrAgataH zikSakaH (zikSituM), sa | bhrAmyan sAketakasya citrakarasya gRhamAlInaH, so'pi ekapunakaH sthavirAputraH, so'tha tasya mitraM jAtaH, evaM tasiMstiSThati atha tassinvarSe tasya sthavirAputrasya vArako jAtaH, pazcAt sA sthavirA bahuprakAraM roditi, tAM rudatIM dRSTvA stha virAM kauzAmbIko bhaNati--kimamba ! rodiSi? tayA ziSTaM (vRttAntaM), sa bhaNati-mA rudihi ahametaM yakSaM citra yiSyAmi, tadA sA bhaNati-vaM me putraH kiM nAsi, tathApi ahaM citrayAmi, tiSThatha yUyamazokAH, tataH SaSThabhaktaM kRtvA'hataM vanayugalaM paridhAyASTaguNayA vakhikayA mukhaM baddhvA cokSeNa prayatnena zucIbhUtena navaiH kalazaiH sapayitvA navaiH kUrcakaiH navairmallakasaMpuTaiH azleSairvarNaizca citrayitvA pAdapa tito bhaNati-* pAhuDaehiM pra0+ siM savesiM. 1 sAgeyagasta. nAstIdam.1 muhapottIe.tNa paeNa Nava0.mallayasaM0. alchessehiM. cittio citte. For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 63 // Dio bhaNai - khamaha jaM mae avaraddhaM ti ?, tato tuTTho jakkho bhaNati - varehi varaM, so bhaNati - eyaM caiva mamaM varaM dehi, mA logaM mAreha, bhaNati - etaM tAvaThitameva, jaM tumaM na mArio, evaM aNNetrina mAremi, aNNaM bhaNa, jassa egade samavi pAse mi dupayassa vA cauppayassa vA apayassa vA tassa tadANurUvaM rUvaM Nibattemi, evaM houtti diNNo varo, tato so laddhavaro raNNA sakkArito samANo gao kosaMbIM jayariM, tattha ya sayANio nAma rAyA, so aNNayA kayAI suhAsaNagao dUaM pucchai - kiM mama Natthi ? jaM aNNarAINa atthi, teNa bhaNiaM - cittasabhA Natthi, maNasA devANaM vAyAe patthivANaM, takkhaNamettameva ANattA cittagarA, tehiM sabhAovAsA vibhattA pacittitA, tassa varadiNNagassa jo raNNo aMtepura kiDDApadeso so diNNo, teNaM tattha tadANurUvesu Nimmiesu kadAi migAvatIe jAlakiDDa gaMtareNa pAdaMguDao diDo, uvamANeNa NAyaM jahA migAvatI esatti, teNa pAdaMguDagANusAreNa devIe rUvaM NivattiaM, tIse cakkhuMmi ummillijjaMte 1 kSamasva yanmayA'parAddhamiti, tatastuSTo yakSo bhaNati vRNuSva varaM, sa bhaNati etameva mama varaM dehi, mA lokaM mAraya ( mImara: ) iti, bhaNati - etatAvatsthitameva, yanna tvaM mAritaH, evamanyAnapi na mArayiSyAmi, anyadbhaNa, (sa bhaNati - ) yasya ekamapi dezaM pazyAmi dvipadasya vA catuSpadasya vA apadasya vA, tasya tadanurUpaM rUpaM nirvarttayAmi evaM bhavatviti datto varaH, tataH sa labdhavaro rAjJA satkRtaH san gataH kauzAmbIM nagarIM, tatra ca zatAnIko nAma rAjA, so'nyadA kadAcit sukhAsanagato dUtaM pRcchati kiM mama nAsti yadanyeSAM rAjJAmasti ?, tena bhaNitaM citrasabhA nAsti, 'manasA devAnAM, vAcA pArthivAnAM' (kAryasiddhiH iti niyamAt ) tatkSaNa evaM AjJaptAzcitrakRtaH, taiH sabhAvakAzA vibhajya pracitritAH (citritumArabdhAH ) tasmai dattavarAya yo rAjJo'ntaHpurakrIDApradezaH sa dattaH tena tatra ( krIDApradeze ) tadanurUpeSu nirmiteSu (rUpeSu) kadAcinmRgAvatyA jAlakaTakAntare pAdAGguSThako dRSTaH, upamAnena jJAtaM yathA mRgAvatI epeti, tena pAdAGguSThakAnusA reNa deNyAH rUpaM nirvarttitaM, tasyAzrakSuSyunmIlyamAne $ evaM [] mArehi mAremo. * egapade0. pAsAmi. V nedam. * vAyA + sabhA sA. kaDagaM0. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 63 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ego masibindU UruyaMtare paDio, teNa phusio, puNo'vi jAto, evaM tinni vArA, pacchA teNa NAyaM, etena evaM | hoya vameva, tato cittasabhA nimmitA, rAyA cittasabhaM paloeMto taM padesaM patto jattha sA devI, taM NiSaNNateNa so bindU diho, viru"ho, eteNa mama pattI dharisiyattikAUNa vajjho ANatto, cittagaraseNI uvahitA, sAmi ! esa varalAddhotti, tato se khujjAe muhaM dAiyaM, teNa tadANurUvaM NivattitaM, tathApi teNa saMDAsao chiMdAvi o ceva, Nivisao ya ANatto, so puNo jakkhassa upavAseNa Thito, bhaNio ya-vAmeNa cittihisi, sayANiyassa padosaM gato, teNa ciMtiyaM-pajjoo eyassa appIti vahejA, tato NeNa migAvaIe cittaphalae rUvaM citteUNa, pajjoyassa uThaviaM, teNa dihaM, pucchio, sihaM, teNa dUo payaTTito, jadi miyA|vaI na pavesi to emi, teNa asakkArio NiddhamaNeNa NicchUDho, teNa silu, imovi teNa dUyavayaNeNa raho, sababaleNa kosaMbiM ei, taM AgacchaMtaM souM sayANio appabalo atisAreNa mao, tAheka eko maSIvinduH Urvantare patitaH, tena spRSTaH (mRSTaH), punarapi jAtaH, evaM trIn vArAn , pazcAt tena jJAtaM, etenaivaM bhavitavyameva, tatazcitrasabhA nirmitA, tato rAjA citrasabhAMpralokayan taM pradeza prAptaH, yatra sA devI (citritA), tAM nirvarNayatA sa binduSTaH, viruSTaH, etena mama panI dharSitetikRtvA 0 | vadhya AjJaptaH, citrakRcchreNirupasthitA, svAmin ! eSa labdhavara iti, tatastasmai kubjAyA mukhaM darzitaM, tena tadanurUpaM nirvartitaM, tathApi tena saMdaMzakaH (aGguSThata - nyoragraM) chedita eva, nirviSayazcAjJaptaH, sa punaryakSAya (yakSamArArddha) upavAsena sthitaH, bhaNitazca-bAmena citrayiSyasi, zatAnIke pradveSaM gataH, tena cintitaMpradyota etasyAprItiM vahet (voDhuM zaktaH), tato'nena mRgAvatyAzcitraphalake rUpaM citrayitvA pradyotAya upasthApitaM, tena dRSTaM, pRSTaH, ziSTaM, tena dUtaH pravartitaH, yadi mRgAvatIM na prasthApayasi tomi (yo miti zeSaH) tena asaskRtaH nirdhamanena niSkAzitaH, tena ziSTaM, ayamapi tena dUtavacanena ruSTaH, sarvabalena kauzAmbImeti, tamAgacchantaM zrutvA zatAnIko'lpabalo'tIsAreNa mRtaH, tadA nimmAtA. taMdaNa ruho. varaladviotti uvahitaM.|| nedam. tato. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 64 // migAvaIe cintiaM-mA imo bAlo mama putto viNassihiti, esa khareNaM na sakkati, pacchA dUto pavio, bhaNioesa kumAro bAlo, amhehiM gaehiM mA sAmaMtarAiNA keNai aNNeNaM pellijihii, so bhaNati-ko mamaM dhAre!mANe pellihiti, sA bhaNati-osIsae sappo, joyaNasae vijjo kiM karehiti ?, to Nagari daDhaM karehi, so bhaNati-Ama karemi, tAe bhaNNati-ujjeNigAo igAo baliAo, 'tAhi kIrau, AmaMti, tassa ya codasa rAiNo vasavattiNo, teNaM tesiM bailA ThavitA, purisaparaMparaeNa tehiM ANiAo iTTagAo, kayaM NagaraM daMDhaM, tAhe tAe bhaNNati-iyANiM dhAMssa |bharehi NagariM, tANeNa bhariyA, jA he NagarI rohagaasajjhA jAyA, tAhe sA visaMvaiyA, cintiyaM ca NAe-dhaNNA'NaM te gAmAgaraNagara jAva saNNivesA, jattha sAmI viharati, pavaejAmi jai sAmI eja, tato bhagavaM samosaDho, tattha sabaverA pasamaMti, migAvatI NiggatA, dhamme kahijjamANe ege purise esa savaNNutti kAuM pacchaNNaM maNasA pucchati, tAhe mRgAvatyA cintitaM-maiSa bAlo mama putro vinezat , eSa khareNa na zakyate (sAdhayituM), pazcAdU dUtaH prasthApitaH, bhaNitaH-epa kumAro bAlaH, asmAsu gateSu mA sAmantarAjena kenacidanyena prairi, sa bhaNati-ko mayA dhriyamANAn prerayet, sA bhaNati-ucchIrSake so yojanazate vaidyaH kiM kariSyati? tat nagarI dRDhAM kuru, sa bhaNati-Amamiti (omiti) karomi, tayA bhaNyate-aujayinya iSTakA balavatyaH, tAbhiH karotu, omiti, tasya ca caturdaza rAjAno vazavartinaH, tena teSAM balAni sthApitAni, puruSaparamparakeNa tairAnItA iSTakAH, kRtaM nagaraM dRDhaM, tadA tayA bhaNyate-idAnIM dhanena bibhRhi nagarI, tadA tena bhRtA, yadA nagarI rodhAsAdhyA jAtA tadA sA visaMvaditA, cintitaM ca tayA-dhanyAste prAmAkaranagarANi yAvat sannivezAH, yantra svAmI viharati, pravrajeyaM 8 yadi svAmI AyAyAt (eyAt), tato bhagavAn samavasRtaH tanna sarvavairANi prazAmyanti, mRgAvatI nirgatA, dharme kathyamAne ekaH puruSa eSa sarvajJa itikRtvA pracchannaM manasA pRcchati, tadA // dharamANe. * te sabalA. + nedam. dhaNNassa. 1 tato. jAva. // 64 // For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmiNA bhaNio-vAyAe puccha devANupiA!, viraM bahave sattA saMbujhaMtitti, evama vi bhaNite teNa bhaNNati-bhagavaM! tAjA sA sA sA ?, tattha bhagavatA AmaMti bhaNitaM, goyamasAmiNA bhaNiaM-kiM eteNa jA sA sA sA iti bhaNitaM ?, ettha tIse uThANapariyAvaNi sarva bhagavaM parikahetiteNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAma nayarI, tatthego suvaNNagAro itthIlolo, so paMca paMca suvaNNasayANi dAUNa jA pahANA kaNNA taM pariNeti, evaM teNaM paMcasayA piMDitA, ekekAe tilagacoddasagaM alaMkAraM karei, jaddivasaM jAe samaM bhoge bhuMja ii taddivasaM deti alaMkAraM, sesakAlaM na deti, so IsAluo taM gharaM na kayAI muyai, navA aNNassa allisyatuM deti, so aNNadA mittapagate vAhito, aNicchaMto balA NIo jemetuM, so tahiM gatotti NAUNaM tAhiM ciMtiaM-kiM eteNaM amha suvaNNaeNaMti?, aja patirikaM NhAmo samAlabhAmo AviddhAmo | a, pahAAo pairikamaijjitavayavihIetilayacodasaeNaM alaMkAreNa alaMkareUNaM adAyaM gahAya pehamANIo ciTThati, so a svAminA bhaNitaH-vAcA pRccha devAnupriya ! varaM bahavaH sattvAH saMbuddhyanta iti, evamapi bhaNite tena bhaNyate-bhagavan ! yA sA sA sA ?, tatra bhagavatA Amamiti (omiti) bhaNite gautamasvAminA bhaNitaM-kimetena yA sA sA seti bhaNitaM ?, atra tasyA utthAnaparyApannikaM sarva bhagavAn parikathayati-15 tasminkAle tasminsamaye campAnAmnI nagarI, tatraikaH suvarNakAraH strIlolupaH, sa paJca paJca su (sau) varNazatAni dattvA yA pradhAnA kanyA tAM pariNayati, evaM | tena paJcazatI piNDitA, ekaikasyAH tilakacaturdazakAn alaGkArAn kArayati, yaddivase yayA samaM bhogAn bhute (iti) tadivase dadAti alaGkArAn , zeSakAle na dadAti, sa ISyAlastat gRhaM na kadAcit muJcati, navA'nyasya upasaptuM dadAti, so'nyadA mitraprakRte (jemanAdiprakaraNe) vyAhRtaH anicchan balAnIto jemita, sa tatra gata iti jJAtvA tAbhizcintitaM-kimetenAsAkaM suvarNeneti adya pratiriktaM (yathecchaM) sAmaH samAlabhAmaH paridadhmazca, sAtAH pratiriktama. bhyaGganavidhinA tilakacaturdazakairalaGkArairalaGkRtya Adarza gRhItvA prekSamANAstiSThanti,. iNavaraM. || mavibhaNito. bhaNitaM. asthi lolo. bhuMjahiti. P* allieI. so ya. * 0majaNa. For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hai to Agato, taM dadvaNa Asurutto, teNa ekkA gahiyA, tAva piTTiyA jAva mayatti, tA aNNAo bhaNaMti-evaM amhA vi eke- hAribhadrIkA u eeNa hataba tti, tamhA eyaM ettheva adAgapuMjaM karemo, tattheguNehiM paMcahiM mahilAsaehiM paMca egUNAI adAgasayAI | yavRttiH jamagasamagaM pakkhittAI, tattha so adAgapuMjo jAto, pacchA puNovi tAsiM pacchAtAvo jAo-kA gatI amha patimA vibhAgaH1 riyANaM bhavissati ?, loe a uddhaMsaNAo saheyavAo, tAhe tAhi ghaNakavADaniraMtaraM NicchiDDAiM dArAI ThaveUNa aggI| diNNo sabao samaMtao, teNa pacchANutAveNa sANukkosayAe a tAe akAmaNijarAe maNUsesUbavaNNA paMcavi sayA corA jAyA, egaMmi pacae parivasaMti, sovi kAlagato tirikkhesUvavaNNo, tattha jA sA paDhamaM mAriyA, sA ekkaM bhavaM tiriesu| pacchA egaMmi baMbhaNakule ceDo AyAo, so a paMcavariso, so a suvaNNakAro tirikkhesu uvavaTTiUNa taM mi kule ceva | ACANCARRIORRECAN sa ca tata AgataH, tat dRSTvA kruddhaH, tenaikA gRhItA tAvatpiTTitA yAvanmRteti, tadA'nyA bhaNanti-evaM vayamapi ekaikA etena hantavyeti, tasmAt enaM atraiva AdarzapujaM kurmaH, tatraikonaiH paJcabhiH mahilAzataiH ekonAni paJcAdarzazatAni yugapat prakSiptAni, tatra sa Adarzapujo jAtaH, pazcAtpunarapi tAsAM | | pazcAttApo jAtaH-kA gatirasmAkaM patimArikANAM bhaviSyati ?, loke cAvahelanAH soDhavyAH, tadA tAbhirvanakapATanirantaraM nizchidrANi dvArANi sthApayitvA | | (sthagayitvA) agnirdattaH sarvataH samantataH, tena pazcAttApena sAnukrozatayA ca tayA'kAmanirjarayA manuSyeSUtpannAH paJcApi zatAni caurA jAtAH, ekasmin | parvate parivasanti, so'pi kAlagataH tiryasUtpannaH, tatra yA sA prathamaM mAritA sA ekasmin bhave tiryakSu pazcAt ekasmin brAhmaNa kule ceTa AyAtaH (utpanaH), sa ca paJcavarSaH, sa ca suvarNakAraH tiryagbhya udRtya tasmin kula eva. + misamisamANo. tao. amhe'vi. | o NihaM.. loevi. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dariyA jAyA, so ceDo tIse bAlaggAho, sA ya Niccameva royati, teNa udarapoppayaM kareMteNaM kahavi sA joNiddAre hattheNa AhatA, tahA vavaTThitA rovituM teNa NAyaM-laddho mae uvAotti, evaM so NiccakAlaM kareti, so tehiM mAyapitIhiM NAo, tAhe haNiUNaM dhADio, sAviya paDuppaNNA caiva viddAyA, so ya ceDo palAyamANo ciraM NagaraviNa duDasIlAyAro jAo, gato egaM corapallIM, jattha tANi egUNa+gANi paMca corasayANi parivasaMti, sAvi parikkaM hiMDatI egaM gAmaM gatA, so gAmo tehiM corohiM pellito, sA ya NehiM gahiyA, sA tehiM paMcahivi corasaehiM paribhuttA tesiM ciMtA jAyA - aho imA varAI ettiANaM sahati, jai aNNA se biijiA labhejjA to se vissAmo hojjA, tato tehiM aNNayA kayAI tIse biijjiA ANIA, jaddivasaM ceva ANIA taddivasaM ceva sA tIse chiDDAI maggai, keNa uvAeNa mArejA ?, 1 dArikA jAtA, sa ceTastasyA bAlagrAhaH, sA ca nityameva roditi, tena udarAmarzanaM kurvatA kathamapi sA yonidvAre hastenAhatA tathA avasthitA rodanAt (bhAve tum) tena jJAtaM labdho mayopAya iti, evaM sa nityakAlaM karoti, sa tAbhyAM mAtApitRbhyAM jJAtaH tadA hatvA nirdhATitaH sApi ca pratyutpannA eva ( yogya vayaH syaiva ) vidrutA, sa ca ceTaH palAyamAnaH ciraM nagaravinaSTaduSTazIlAcAroM jAto, gata ekAM caurapallIM, yatra ca tAni ekonAni paJcazatAni caurAH parivasanti, sApi pratiriktaM hiNDantI ekaM grAmaM gatA, sa grAmastaizcoraiH preritaH (luNDitaH ), sA caibhigRhItA, sA taiH paJcabhirapi caurazataiH paribhuktA, teSAM cintA jAtA - aho iyaM varAkI etAvatAM sahate, yadyanyA'syA dvitIyA labhyeta tadA'syA vizrAmo bhavet, tatastairanyadA kadAcittasyA dvitIyA''nItA, yaddivasa | evAnItA taddivasa eva tasyAzchidrANi mArgayati, kenopAyena mAryeta, || taha ceva $ duDaviNa0 + 0NANi. For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka te' aNNayA kayAi ohAiyA, tAe sA bhaNiA, pecche kUve kiMpi dIsai, sA daTThamAraddhA, tAe tattheva chuDhA, te AgatA hAribhadrI. pucchaMti, tAe bhaNNati appaNo mahilaM kIsa na sAreha ?, tehiM NAyaM jahA eyAe mAriyA, tao tassa baMbhaNaceDagassa yavRttiH hidae ThiaM jahA esA mama pAvakammA bhagiNitti, subai ya bhagavaM mahAvIro savaNNU savadarisI, tato esa samosAraNA vibhAgaH1 pucchati / tAhe sAmI bhaNati-sA ceva sA tava bhagiNI, ettha saMvegamAvanno so pavaio, "evaM soUNa savA sA parisAta pataNurAgasaMjuttA jAyA / tato migAvatI devI jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA samaNaM | bhagavaM mahAvIraM vaMdittA evaM vAsI-jaM NavaraM pajjo ApucchAmi, tato tujjha sagAse pacayAmitti bhaNiUNa pajoaM Apucchati, tato pajjoo tIse mahatImahAliyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe lajjAe Na tarati vAre, tAhe visajei,8 RECRUI 1 te'nyadA kadAciduddhAvitAH, tayA sA bhaNitA, pazya kUpe kimapi dRzyate, sA draSTumArabdhA, tayA tatraiva kSiptA, te AgatAH pRcchanti, tayA* bhaNyante-Atmano mahelAM kiM na rakSata (sArayata), taiti-yathaitayA mAritA, tatastasya brAhmaNaceTakasya hRdi sthitaM-yathaiSA mama pApakarmA bhaginIti, zrUyate | |ca bhagavAnmahAvIraH sarvajJaH sarvadazI, tata eSa samavasaraNAt pRcchati / tadA svAmI bhaNati-saiva sA tava bhaginI, ana saMvegamApannaH sa pravajitaH, evaM | zrutvA sarvA sA pariSat pratanurAgasaMyuktA jAtA, tato mRgAvatI devI yatraiva zramaNo bhagavAn. mahAvIraH tatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vanditvA evamavAdIta-yat paraM pradyotamApRcchAmi, tatastvatsakAze pranajAmIti bhaNitvA pradyotamApRcchati, tataH pradyotastasyAmatimahatyAM sadevamanujAsurAyAM |parSadi lajayA na zaknoti vArayituM, tasmAt, visarjayati (vyasRkSat),. * te ya. + ettha. + sAraveha. samosaraNe. | etaM. CS For Personal & Private Use Only w Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato migAvatI pajjoyassa udayaNakumAraM NikkhevagaNikkhittaM kAUNa pacaiA, pajjoassavi aTTha aMgAravaIpamuhAo devIo pabaiyAo, tANivi paMca corasayANi teNaM gaMtUNa saMbohiyANi, etaM pasaMgeNa bhaNiaM ettha iTTagaparaMparaeNa ahi yAro, esa dadyaparaMparao // 87 // sAmprataM niyuktizabda svarUpAbhidhAnAyedamAha - NijuttA te atthA jaM baDA teNa hoi NijjuntI / tahaviya icchAveha vibhAsitaM suttaparivADI // 88 // vyAkhyA - nizcayena sarvAdhikyena Adau vA yuktA niryuktAH, aryanta ityarthAH jIvAdayaH zrutaviSayAH, te hyarthA niryuktA eva sUtre, 'yad' yasmAt 'baddhAH' samyag avasthApitA yojitA itiyAvat teneyaM 'niryuktiH' niryuktAnAM yuktiniryuktayuktiriti prApte yuktazabdasya lopaH kriyate, uSTramukhI kanyeti yathA, niryuktArthavyAkhyA niryuktiritihRdayaM / Aha-- sUtre samyakU niryuktA evArthAH punazceSAM yojanaM kimarthaM ?, ucyate, sUtre / niryuktAnapyarthAn na sarva evAzeSAn avabudhyante yataH, ataH / tathApi ca sUtre niryuktAnapi sataH eSayati- iSu icchAyAmityasya Nyantasya laT iti tip-zapU - guNAyAdezeSu kRteSu eSayati, vividhaM bhASituM vibhASituM, kA ? - 'sUtraparipATI' sUtrapaddhatiriti etaduktaM bhavati - apratibudhyamAne zrotari guruM tadanugrahArthaM sUtraparipAThyeva vibhASitumeSayati- icchata icchata mAM pratipAdayitumitthaM prayojayatIveti, sUtraparipATImiti pAThAntaraM ziSya eva guruM sUtrapaddhatimanava || budhyamAnaH pravartayati - icchata icchata mama 1 tato mRgAvatI pradyota udayanakumArasya nikSepanikSiptaM kRtvA prabrajitA, pradyotasyApyaSTau aGgAravatIpramukhAH devyaH prabrajitAH, tAni paJca caurazatAni tena gatvA saMbodhitAni / etat prasaGgena bhaNitaM, atra iSTakAparamparakeNAdhikAraH, eSa dravyaparamparakaH // 2 ahavA suyaparivADI subhovaeso'yaM ( vi0 ) zrutasya vidhiriti tadvRttiH * sAdhyAdhi0 + 0t sUtre + sUtrani0 sUtre'ni0 nedam. 60raM vA. || 0mabudhya0. For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-vyAkhyAtuM sUtraparipATImiti, vyAkhyA ca niyuktiriti, ataH punaryojanamitthamadoSAyaiveti, alaM vistareNa, gamanikA- hAribhadrI mAtramevaitaditi gaathaarthH||88|| yaduktaM 'arthapRthaktvasya taiH kathitasyeti' tIrthakaragaNadharaiH, idAnIM teSAmeva zIlAdisaM-18 yavRttiH // 67 // patsamanvitatvapratipAdanAyAha vibhAgaH1 'tavaniyamanANarukkhaM ArUDho kevalI amiynaannii| to muyaha nANavuhiM bhaviyajaNavibohaNaTThAe // 89 // taM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA gihiuM niravasesaM / titthayarabhAsiyAI gaMthaMti tao pavayaNaTThA // 9 // - prathamagAthAvyAkhyA-rUpakamidaM draSTavyaM, tatra vRkSo dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyavRkSaH kalpataruH, yathA tamAruhya kazcit tatkusumAnAM gandhAdiguNasamanvitAnAM saMcayaM kRtvA tadadhobhAgasevinAM puruSANAM tadArohaNAsamarthAnAM anukampayA kusumAni visRjati, te'pica bhUpAtarajoguNDanabhayAt vimalavistIrNapaTeSu pratIcchanti, punaryathopayogamupabhuJjAnAH sukhamAmuvanti, evaM bhAvavRkSe'pyAyojyaM / tapazca niyamazca jJAnaM ca taponiyamajJAnAni tAnyeva vRkSastaM, tatra anazanAdibAhyAbhyantarabhedabhinnaM tapaH, niyamastu indriyanoindriyabhedabhinnaH, tatra zrotrAdInAM saMyamanamindriyaniyamaH krodhAdInAM tu |noindriyaniyama iti, jJAnaM-kevalaM saMpUrNa gRhyate, itthaMrUpaM vRkSaM ArUDhaH, tatra jJAnasya saMpUrNAsaMpUrNarUpatvAt saMpUrNatA-2 khyApanAyAha-saMpUrNa kevalaM asyAstIti kevalI, asAvapi caturvidhaH-zrutasamyaktvacAritrakSAyikajJAnabhedAt, athavA // 67 // zrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnabhedAt, ataH zrutAdikevalavyavacchittaye sarvajJAvarodhArthamAha-amitajJAnI, 'tato' vRkSAta * itthaMbhUtaM. + bodhA. CARROS Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Hind.jainelibrary.org Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muJcati 'jJAnavRSTiM' iti kAraNe kAryopacArAt zabdavRSTiM, kimartha ?-bhavyAzca te janAzca bhavyajanAH teSAM vibodhanaM tadartha tannimittamitiyAvat / Aha-kRtakRtyasya satastattvakathanamanatheka, prayojanavirahAt, sati ca tasmin kRtakRtyatvAnupapatteH, tathA sarvajJatvAdvItarAgatvAcca bhavyAnAmeva vibodhanamanupapannaM, abhavyAvibodhane asarvajJatvAvItarAgatvaprasaGgAditi, atrocyate, prathamapakSe tAvat sarvathA kRtakRtyatvaM nAbhyupagamyate, bhagavataH tIrthakaranAmakarmavipAkAnubhAvAt , tasya ca dharmadezanAdiprakAreNaivAnubhUte, dvitIyapakSe tu trailokyagurodharmadezanakriyA vibhinnasvabhAveSu prANiSu tatsvAbhAvyAt vibo dhAvibodhakAriNI puruSolUkakamalakumudAdiSu AdityaprakAzanakriyAvat , uktaM ca vAdimukhyena-tvadvAkyato'pi keSA6 cidabodha iti me'dbhutam / bhAnomarIcayaH kasya, nAma nAlokahetavaH? // 1 // na cAdbhutamulUkasya, prakRtyA klissttcetsH| svacchA api tamastvena, bhAsante bhAsvataH kraaH||2|| ityAdi" yathA vA suvaidyaH sAdhyamasAdhyaM vyAdhi cikitsamAnaH pratyAcakSANazca nAtajjJaH na ca rAgadveSavAn , evaM sAdhyamasAdhyaM bhavyAbhavyakarmarogamapanayannanapanayaMzca bhagavAnnAtajjJo na ca rAgadveSavAniti alaM prasaGgeneti gAthArthaH // 89 // dvitIyagAthAvyAkhyA--'tAM' iti tAM jJAnakusumavRSTiM, buddhimayenabuddhyAtmakena, buddhirevAtmA yasyAsau buddhyAtmakastena, kena ?-paTena, 'gaNadharA' prAguktAH 'grahItuM' AdAtuM 'niravazeSAM' 4 saMpUrNA jJAnakusumavRSTiM, bIjAdibuddhitvAdgaNadharANAM, tataH kiM kurvanti ?-bhASaNAni bhASitAni, bhAve niSThApratyayaH, tIrthakarasya bhASitAni tIrthakarabhASitAni iti samAsaH, kusumakalpAni, grananti vicitrakusumamAlAvat, kimarthamityAha-pragataM prazastai pradhAnamAdau vA vacanaM pravacanaM-dvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadartha, kathamidaM bhaveditiyAvat, pravaktIti 1 zrImadbhiH siddhasenadivAkarapAdaiAtriMzikAyAmiti prasiddhiH. + statkathana.. bhAvakatvAt bhavAt. For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- // 68 // SUCAGAR vA pravacanaM sastadarthamiti gaathaarthH||90|| prayojanAntarapratipipAdayiSayedamAha hAribhadrIya ghituM ca suhaM suhagaNaNadhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehiM kAraNehiM jIyaMti kayaM gnnhrohiN||9|| yavRttiH vyAkhyA-'grahItuM ca' AdAtuM ca grathitaM satsUtrIkRtaM sukhaM bhavati arhadvacanavRnda, kusumasaMghAtavat , 'caH' samuccaye, vibhAgaH1 etaduktaM bhavati-padavAkyaprakaraNAdhyAyaprAbhRtAdiniyatakramasthApitaM jinavacanaM ayatnenopAdAtuM zakyate, tathA gaNanaM ca dhAraNA ca gaNanadhAraNe te api sukhaM bhavataH grathite sati, tatra gaNana-etAvadadhItaM etAvaccAdhyetavyamiti, dhAraNA apracyutiH avismRtirityarthaH, tathA dAtuM praSTuM ca, 'surkha' ityanuvartate, 'caH' samuccaya eva, evakArasya tu vyavahitaH saMTaGkaH, grahItuM sukhameva bhavatItthaM yojanIya, tatra dAna-ziSyebhyo nisargaH, praznaH-saMzayApattI asaMzayArtha vidvatsannidhau svavi. vakSAsUcakaM vAkyamiti, 'ebhiH kAraNaiH' anantaroktairhetubhUtaiH 'jIvitaM' iti avyavacchittinayAbhiprAyataH sUtrameva 'jIya'ti prAkRtazailyA 'kRtaM' racitaM gaNadharaiH, athavA jItamiti avazyaM gaNadharaiH karttavyameveti, tannAmakarmodayAditi gAthArthaH // 91 // 15 // | Aha-tIrthakarabhASitAnyeva sUtraM, gaNadharasUtrIkaraNe tu ko vizeSa iti, ucyate, sa hi bhagavAn viziSTamatisaMpannagaNadharApekSayA prabhUtArthamarthamAtraM svalpameva abhidhatte, na vitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti, ata Aha atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaTThAe tao suttaM pavattai // 12 // gAtheyaM prAyo nigadasiddhaiva, cAlanA pratyavasthAnamAtraM tvabhidhIyate-kazcidAha-artho'nabhilApyaH, tasya azabdarU* zarya, + dAtuM. * ata evAha / etadevAha. + titthaM. 'cAlana.. vameva bhavatItthaM yojanAyA dAtuM praSTuM ca, 'sukha' ityata gaNana- etAvadadhIta etAva zakyate, tathA gaNanaM 1 // 68 // For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpatvAt, atastaM kathamasau bhASata iti ucyate, zabda eva arthapratyAyana kAryatvAd upacArataH khalu artha iti, yathA AcAravacanatvAd AcAra ityAdi, 'nipuNaM' sUkSmaM bahnarthaM ca niyataguNaM vA niguNaM, sannihitAzeSasUtraguNamitiyAvat, pAThAntaraM vA 'gaNaharA nipuNA niguNA vA // 92 // Aha - zabdamarthapratyAyakaM arhan bhASate, na tu sAkSAdartha, gaNabhRtospica zabdAtmakameva zrutaM grananti, kaH khalvatra vizeSa iti ucyate, gAthA | saMbandhAbhidhAna eva vihitottaratvAt | yatkizcidetat / Aha-- tatpunaH sUtraM kimAdi kiMparyantaM kiyatparimANaM ko vA'sya sAra iti, ucyate-- sAmAiyamAIyaM suyanANaM jAva bindusArAo / tassavi sAro caraNaM sAro caraNassa nivvANaM // 93 // vyAkhyA - sAmAyikamAdau yasya tatsAmAyikAdi, zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnaM 'yAvadvindusArAd' iti bindusAraM yAvat bindusAraparyantamityarthaH, yAvacchandAdeva tu vyanekadvAdazabhedaM, 'tasyApi' zrutajJAnasya 'sAra' phalaM pradhAnataraM vA, cArazvaraNaM bhAve lyuTpratyayaH caryate vA aneneti caraNaM, paramapadaM gamyata ityarthaH, sArazabdaH pradhAnaphalaparyAyo varttate, apizabdAt samyaktvasyApi sArazcaraNameva, athavA vyavahito yogaH, tasya zrutajJAnasya sArazcaraNamapi, apizabdAt nirvANamapi, anyathA jJAnasya nirvANahetutvaM na syAt, caraNasyaiva jJAnarahitasyApi syAd, aniSTaM caitat, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH (tattvArthe a0 1 sU0 1) iti vacanAt iha tvanantara phalatvAccaraNasya tadupalabdhinimittatvAcaM zrutasya nirvANa hetutva sAmAnye satyapi jJAnacaraNayorguNapradhAnabhAvAdityamupanyAsa iti, alaM vistareNa, 'sAra' phalaM 'caraNasya' 1 atthappacAyaNaphalaMmitti (vize0 1120 ) iti kAryazabdo'tra phalArthakaH 2 zailezyavasthArUpa caraNAvApteranantaraM mokSAvApteH kSAyikajJAnaprApteranantaraM tu na, dezanapUrvakoTI viharaNAduskRSTato darzanaM tu caturthe'pi na ca tadanantaramapi tadAptiH 3 jJAnasya phalaM viratiriti paDhamaM nANaM tao dayA ityAdivacanAt + gAthArtha saMbandhA.. For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka saMyamataporUpasya, nivRtinirvANaM-azeSakarmarogApagamena jIvasya svarUpe'vasthAnaM muktipadamitiyAvat, ihApi niyamataH hAribhadrIzailezyavasthAnantarameva nirvANabhAvAt kSINaghanaghAtikarmacatuSkasyApi ca niratizayajJAnasamanvitasya tAmantareNAbhAvAt , yavRttiH vibhAgaH1 ata uktaM-sArazcaraNasya nirvANaM iti, anyathA hi tasyAmapi zailezyavasthAyAM kSAyike jJAnadarzane na na sta iti, ataH samyagdarzanAditrayasyApi samuditasya sato nirvANahetutvaM na vyastasyeti gAthArthaH // 93 // tathA cAha niyuktikAraHsuanANaMmivi jIvo vahato so na pAuNai mokkhaM / jo tavasaMjamamaie joe na caei voDhuMje // 94 // gamanikA-'zrutajJAne api' iti apizabdAnmatyAdiSvapi jIvo vartamAnaH san na prAmoti mokSamiti, anena pratijJArthaH sUcitaH, yaH kiMviziSTa iti, Aha-yastapaHsaMyamAtmakAn yogAnna zaknoti voDhuM iti, anena hetvartha iti, dRSTAntastvabhyUhyo vakSyati vA~, prayogazca-'na jJAnameva IpsitArthaprApakaM, sakriyAvirahAt, svadezaprApyabhilASigamanakriyAzUnyamArgajJajJAnavat , sautro vA dRSTAntaH mArgajJaniryAmakAdhiSThitepsitadisaMprApakapavanakriyAzUnyapotavat, 'je' iti |pAdapUraNe, 'ijeirAH pAdapUraNe' iti vacanAt // 94 // tathA cAha jaha cheyaladdhanijAmaovi pANiyagaicchiyaM bhUmiM / vAeNa viNA poo na caei mahaNNavaM tarikhaM // 9 // 4 // 9 // taha nANaladdhanijAmaovi siddhivasahiM na paaunni| niuNovi jIvapoo tavasaMjamamAruavihUNI // 9 // * ca. + netaH param. + e0. For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RESEAR vyAkhyA-yena prakAreNa yathA, 'cheko' dakSaH, labdhaH-prApto niryAmako yena potena sa tathAvidhaH, apizabdAt sukarNadhArAdhiSThito'pi, vaNija iSTA vaNigiSTA tAM bhUmi, mahArNavaM tarituM vAtena vinA poto na zaknoti, prAptumiti vAkyazeSaH // 95 // tathA zrutajJAnameva labdho niryAmako yena-jIvapoteneti samAsaH, apizabdAtsunipuNamatijJAnakarNadhArAdhiSThito'pi, zeSa nigadasiddhaM, kintu 'nipuNo'pi paNDito'pi, zrutajJAnasAmAnyAbhidhAne satyapi tadatizayakhyApanArtha nipuNagrahaNaM, tasmAt tapaHsaMyamAnuSThAne khalvapramAdavatA bhavitavyamiti gAthAdvayArthaH // 96 // tathAcehaupadezikameva gAthAsUtramAha niyuktikAraH saMsArasAgarAo ubbuDDo mA puNo nibuddhijjA / caraNaguNavippahINo buDai subahuMpijANaMto // 97 // padArthastu dRSTAntAbhidhAnadvAreNocyate-yathA nAma kazcitkacchapaH pracuratRNapatrAtmakanizchidrapaTalAcchAditodakAndhakAramahAhadAntargatAnekajalacarakSobhAdivyasanavyathitamAnasaH paribhramankathaJcideva paTalarandhramAsAdya vinirgatya ca tataH zaradi nizAnAthakarasparzasukhamanubhUya bhUyo'pi svabandhusnehAkRSTacittaH teSAmapi tapasvinAmadRSTakalyANAnAmahamidaM sura-1 lokakalpaM kimapi darzayAmi ityavadhArya tatraiva nimagnaH, atha samAsAditabandhuH tadrandhropalabdhyarthaM paryaTan apazyaMzca kaSTataraM vyasanamanubhavati sma / evamayamapi jIvakacchapo'nAdikarmasantAnapaTalasamAcchAditAnmithyAdarzanAditamo'nugatAt vividhazArIramAnasAkSivedanajvarakuSThabhagandareSTaviyogAniSTasaMprayogAdiduHkhajalacarAnugatAt, saMsaraNaM saMsAraH, bhAve ghaJpratyayaH, sa CH GRACE dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 70 // | eva sAgarastasmAt paribhraman kathaJcideva manuSyabhavasaMvarttanIyakarmarandhramAsAdya mAnuSatvaprAyA unmagnaH san jinacandravacana kiraNAvabodhamAsAdya duSprApo'yamiti jAnAnaH svajana snehaviSayaturacittatayA mA punaH kUrmavat tatraiva nimajjet / AhaajJAnI kUrmoM nimajjatyeva, itarastu jJAnI hitAhitaprAptiparihArajJaH kathaM nimajjati iti ucyate, caraNaguNaiH vividham-anekadhA prakarSeNa hInaH caraNaguNaviprahINaH nimajjati bahvapi jAnan apizabdAt alpamapi, athavA nizcayanayadarzanena ajJa evAsau, jJAnaphalazUnyatvAt iti, alaM vistareNeti gAthArthaH // 97 // prakrAntamevArtha samarthayannAha - subahuMpi suya mahIyaM kiM kAhI ? caraNavippA hINassa / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi // 98 // appaMpi suyamahIyaM payAsayaM hoi caraNajuttassa / ikkovi jaha paIvo sacakkhuassA payAsei // 99 // gAthAdvayamapi nigadasiddhameva, navaraM dIpAnAM zatasahasrANi dIpazatasahasrANi lakSA ityarthaH, teSAM ko TI, apizabdAdve api // 98-99 // Aha-- itthaM sati caraNarahitAnAM jJAnasaMpat sugatiphalApekSayA nirarthikA prApnoti, ucyate, iSyata eva yata Aha jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI nahu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI nahu so gaIe // 100 // gamanikA--yathA kharaH candanabhAravAhI bhArasya bhAgI na tu candanasya, evameva jJAnI caraNena hInaH jJAnasya bhAMgI 'natu' vyAnurakta0 + 0traiva nya mahiyaM. 0mukkassa. koTyapi + 0tta api // sugAIe. For Personal & Private Use Only hAribhadra yavRttiH vibhAgaH 1 / / 70 / / ww.jainelibrary.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiva 'sugate' siddhidayitAyA iti gaathaarthH||100|| idAnIM vineyasya mA bhUdekAntenaiva jJAne'nAdaraH, kriyAyAM ca tacchanyAyAmapi pakSapAta iti, ato dvayorapi kevalayoriSTaphalAsAdhakatvamupadarzayannAha- hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDo, dhAvamANo a aNdho||101|| iyaM nigadasiddhaiva, varaM udAharaNaM-egaMmi mahANagare palIvaNaM saMvuttaM, taMmi yaM aNAhA duve jaNA-paMgaloya aMdhAlo ya, te Nagaraloe jalaNasaMbhamunbhaMtaloyaNe palAya mANe pAsaMto paMgulao gamaNakiriyA'bhAvAo jANa o'vik palAyaNamaggaM kamAgaeNa agaNiNA daDDo, aMdho'vi gamaNakiriyAjutto palAyaNamaggamajANato turitaM jalaNaMteNa gaMtuM aga|NibhariyAe khANIe paDiUNa dddddo| esa dihato, ayamatthovaNao-evaM nANIvi kiriyArahito na kammaggiNo palAiuM samattho, itaro'vi NANarahiyattaNao tti / atra prayogau bhavataH-jJAnameva viziSTaphalasA dhakaM na bhavati, sakriyAyogazUnyatvAt , nagaradAhe paGgulocanavijJAnavad, nApi kriyaiva viziSTaphala sAdhikA, saMjJAnasaMTaGkarahitatvAt , nagaradAha eva andhasya palAyanakriyAvat // 101 // Aha-evaM jJAnakriyayoH samuditayorapi nirvANaprasAdhakasAmarthyAnupapattiH 1 paramudAharaNa-ekasmin mahAnagare pradIpanaM saMvRttaM, tasiMzca anAthau dvau janau-andhaH paGguzca, tau nagaralokAn jvalanasaMbhramoddhAntalocanAn palAyamAnAn pazyantau pachuH gamanakriyA'bhAvAt jAnannapi palAyanamArga kramAgatenAgninA dagdhaH andho'pi gamanakriyAyuktaH palAyanamArgamajAnan tvaritaM jvalanAntike (jvalanamArgeNa) gatvA'gnibhRtAyAM khanau (bhRte'vaTe) patitvA dagdhaH / eSa dRSTAntaH, ayamatropanayaH (0marthopanayaH)-evaM jJAnyapi kriyArahito na karmAgneH palAyituM samarthaH, itaro'pi jJAnarahitatvAt iti. * 0vaNagaM. + tammivi. paMgulao aMdhalao ya. aMdhao ya. 10mANe saMte paM0. jANato'vi. || nANI..hito uNa asamattho. prasAdhakaM. *.prasAdhikA. sajjJAna.. For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- ta hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 prasajyate, pratyekamabhAvAt , sikatAtailavat, aniSTaM caitaditi, atrocyate, samudAyasAmarthya hi pratyakSasiddhaM, yato jJAnakriyAbhyAM kaTAdikAryasiddhaya upalabhyante eva, na tu sikatAsu tailaM, na ca dRSTamapahnotuM zakyate, evamAbhyAmadRSTakAryasizirapyaviruddhaiva, tasmAdyatkiJcidetat / tathA kiJca-na sarvathaivAnayoH sAdhanatvaM neSyate, dezopakAritvAt , dezopakAritvamabhyupagamyata eva, yata Aha saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, nahu egacakkeNa raho payAi / __ aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // 102 // vyAkhyA-kiMtu tadeva samudAyaM samagratvAdiSTaphalasAdhakaM, kevalaM tu vikalatvAt itarasApekSatvAdasAdhakamiti, ataH kevalayorasAdhakatvaM pratipAditamiti, alaM vistareNa, uktasaMbandhagAthAvyAkhyAnaM prakaTArthatvAnna vitanyate, navaraM 'sametye'tyukte'pi tau saMprayuktA' viti punarabhidhAnamAtyantikasaMyogopadarzanArthamiti / etthaM udAharaNaM-egaMmi raNNe rAyabhaeNa NagarAo ubasiya logo Thito, puNovi dhADibhayeNa yaM vahaNANi ujjhia palAo, tattha duve aNAhappAo, aMdho paMgU ya, ujjhiyA, gayAe dhADIe logaggiNA vAteNa vaNadavo laggo, te ya bhIyA, aMdho chuTTakaccho aggiMteNa palAyai, paMguNA annodAharaNaM-ekasminnaraNye rAjabhayena nagarAt sadasya (uduSya) lokaH sthitaH, punarapi dhATibhayena ca vAhanAni ujjhitvA palAyitaH, tatra dvAvanAthAtmAnau (0thaprAyau), andhaH paGgazca ujimatI, gatAyAM dhAvyA lokAgninA vAtena vanadavo lagnaH, tau ca bhItI, andhaH chuTTakaccho'gnimArgeNa palAyate | paGgunA. * ettha. + pavahaNANi. chuTTakattho. // 71 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaNita-aMdha! mA ito NAsa NaM, ito ceva aggI, teNa bhaNitaM-kuto puNa gacchAmi ?, paMguNA bhaNitaM-ahaMpi purato atidUre maggadesaNA'samattho paMgU, tA maM khaMdhe karehi, jeNa ahikaMTakajalaNAdi avAe pariharAveto suhaM te nagaraM pAvemi, | teNaM tahatti paDivajiya aNuThitaM paMguvayaNaM, gayA ya khemeNa dovi NagaraM ti / esa dihato, ayamatthovaNao-NANakiriyAhiM siddhipuraM pAvijaitti / prayogazca-viziSTakAraNasaMyogo'bhilaSitakAryaprasAdhakaH, samyakriyopalabdhirUpatvAt, andhapa voriva nagarAvAptiriti / yaH punarabhilaSitaphalasAdhako na bhavati, sa samyakriyopalabdhirUpo'pi na bhavati, iSTAgama-10 nakriyAvakalavighaTitaikacakrarathavaditi vyatirekaH // 102 // Aha-jJAnakriyayoH sahakAritve sati kiM kena svabhAvenopakurute ? kimavizeSeNa zibikodvAhakavad, uta bhinnasvabhAvatayA gamanakriyAyAM nayanacaraNAdivAtavad iti, atrocyate, NANaM payAsagaM sohao tavo saMjamo ya guttikro|tinnhpismaajoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 10 // __vyAkhyA-tatra kacavarasamanvitamahAgRhazodhanapradIpapuruSAdivyApAravad iha jIvagRhakarmakacavarabhRtazodhanAlambano jJAnAdInAM svabhAvabhedena vyApAro'vaseya iti smudaayaarthH| tatra jJAyate'neneti jJAnaM, tacca prakAzayatIti prakAzakaM, tacca 3 jJAnaM prakAzakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAt , gRhamalApanayane pradIpavat, kriyA tu tapaHsaMyamarUpatvAd itthamupakurute bhaNitaM-andha ! mA ito nezaH, ita evAgniH, tena bhaNitaM-kutaH punargacchAmi, paGgunA bhaNitaM-ahamapi purato'tidUre mArgadezanA'samarthaH paGguH, tat mAM skandhe kuru, yenAhikaNTakAdIn apAyAn parihArayan sukhaM tvAM nagaraM prApayAmi, tena tatheti pratipadyAnuSThitaM pahuvacanaM, gatau ca kSemeNa dvAvapi nagaramiti, | eSa dRSTAntaH, ayamatropanayaH-jJAnakriyAbhyAM siddhipuraM prApyata iti. * dasaNA. + vApteriti. 1 rUpo. iha ga.. bhAvatayA, yata Aha kodvAhakavad, uta bhinnabhANa Aha-jJAnakriyayoH sapalabdhirUpo'pi na bhavAta, andha dain Education International For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 72 // zodhayatIti zodhakaM, kiM taditi, Aha - tApayatyanekabhavopAttamaSTavidhaM karmeti tapaH, tacca zodhakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAd, gRhakacavarojjhanakriyayA tacchodhane karmakarapuruSavat, tathA saMyamanaM saMyamaH, bhAve appratyayaH, AzravadvAraviramaNamitiyAvat, cazabdaH pRthag jJAnAdInAM prakrAntaphalasiddhau bhinnopakArakartRtvAvadhAraNArthaH, gopanaM guptiH, striyAM ktin ( pA0 3 - 3-94 ) Agantukakarmakacavaranirodha itihRdayaM, guptikaraNazIlo guptikaraH, tatazca saMyamo'pi apUrvakarmakacavarA gamanirodhatayaivopakurute, tatsvabhAvatvAt, gRhazodhane pavanapreritakacavarAgamanirodhena vAtAyanAdisthaganavat, evaM trayANAmeva, apizabdo'vadhAraNArthaH, athavA saMbhAvane, kiM saMbhAvayati ? - ' trayANAmapi jJAnAdInAM kiMviziSTAnAM ? - nizcayataH kSAyikAnAM na tu kSAyikopazamikAnAmiti, 'samAyoge' saMyoge 'mokSaH' sarvathA'STavidhakarmamala viyogalakSaNaH, jinAnAM zAsanaM jinazAsanaM tasmin, 'bhaNitaH ' uktaH / Aha - 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' ityAgamo virudhyate, samyagdarzanamantareNa uktalakSaNajJAnAditrayAdeva mokSapratipAdanAditi, ucyate, samyagdarzanasya jJAnavizeSatvAd rucirUpatvAt jJAnAntarbhAvAd adoSa iti gAthArthaH // 103 // iha yat prAk niryuktikRtA'bhyadhAyi 'zrutajJAne'pi jIvo varttamAnaH sanna prApnoti mokSaM' ityAdi pratijJAgAthAsUtraM, tatraiva sUtrasUcitaH khalveyaM heturavagantavyaH, kutaH ? - tasyai kSAyopazamikatvAt, avadhijJAnavat iti, kSAyikajJAnAdyavAptau ca mokSaprAptiriti tatraM, ataH zrutasyaiva kSAyopazamikatvamupadarzayannAha-- 1 jJAnavizeSatvasAdhanAya 2 kSAyopazamikatvarUpaH 3 zrutasya apinA gRhItasya matyAdezva, avadhestu dRSTAntatvAnnAtra grahaH . 4 tathAca kSAyopazamike jJAnakriye kSAyikajJAnAdya vA sidvArA mokSasAdhanamiti 5 zrutajJAne varttamAnasya mokSAnavApteH. * samyag yogaH samAyogaH tasmin mo0 + 0SarUpatvAt. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 72 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAve khaovasamie duvAlasaMgapi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho nannattha khae kasAyANaM // 104 // vyAkhyA-bhavanaM bhAvaH tasmin , sa caudayikAdyanekabhedaH, ata Aha-kSAyopazamike' dvAdaza aGgAni ysmiNstt| dvAdazAGgaM bhavati zrutajJAnaM, apizabdAd aGgAbAhyamapi, tathA matyAdijJAnatrayamapi, tathA sAmAyikacatuSTayamapi, tathA kevalasya bhAvaH kaivalyaM ghAtikarmaviyoga ityarthaH, tasmin jJAnaM kaivalyajJAnaM, 'kaivalye sati' anena jJAnagrahaNenAjJAniprakRtimuktapuruSapratipAdanaparanayamatavyavacchedamAha, (granthAgraM 2000) tatra 'buddhyadhyavasitamartha puruSazcetayate' iti vacanAta prakRtimuktasya ca buddhyabhAvAt jJAnAbhAva iti, tasya lAbhaH-prAptiH, kathaM ?-'kaSAyANAM' krodhAdInAM kSaye sati 'nAnyatra' nAnyena prakAreNa, iha ca chadmasthavItarAgAvasthAyAM kaSAyakSaye satyapi akSepeNa kaivalyajJAnAbhAve jJAnAvaraNakSayAnantaraM ca bhAve'pi kaSAyakSayagrahaNaM vastuto mohanIyabhedakaSAyANAmatra prAdhAnyakhyApanArthamiti, kaSAyakSaya eva sati nirvANaM bhavati, tadbhAve trayANAmapi samyaktvAdInAM kssaayiktvsiddheH| Aha-evaM tarhi yadAdAvuktaM 'zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sanna prApnoti mokSaM, yastapaHsaMyamAtmakayogazunyaH' iti, tadvizeSaNamanarthaka, zrute sati tapaHsaMyamAtmakayogasahiSNorapi mokSAbhAvAditi, atrocyate, satyametat , kiMtu kSAyopazamikasamyaktvazrutacAritrANAmapi samuditAnAM kSAyikasamyaktvAdi SSSSSSSSSSSSS AdinA'vadhimanaHparyavI. 2 samyaktvazrutAdi. 3 vaizeSikAdInAM jJAnasyAtmarUpatvAbhAvAt te'tra grAhyAH. 4 sarvakaSAyakSaye kevalajJAnadarzanaccAWIritrANi, kSAyikasamyaktvaM tu dezakaSAyakSaye'pi bhavati, tenAtra tadA kaSAyakSayasya sAmAnyataH parAmarzaH. * kevaLabhAva: + bhAvAt. For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka SARKARBARRES nibandhanatvena pAramparyeNa mokSahetutvAdadoSaH // 105 // Aha-iSTamasmAbhiH mokSakAraNakAraNaM zrutAdi, tasyaiva kathama- hAribhadrI lAbho lAbho veti, anocyate, yavRttiHaTTaNhaM payaDINaM ukkosaThiii vadyamANo u / jIvona lahai sAmAiyaM cauNhapi egayaraM // 10 // vibhAga-1 sattaNhaM payaDINaM abhitarao u koDikoDINaM / kAUNa sAgarANaM jai lahai cauNhamaNNayaraM // 106 // prathamagAthAvyAkhyA-'aSTAnAM' iti saMkhyA, kAsAM-jJAnAvaraNIyAdikarmaprakRtInAM, utkRSTA cAsau sthitizcotkRSTasthitiH tasyAM 'vartamAno' bhavan 'jIva' AtmA 'na labhate na prApnoti, kiM tat?-'sAmAyika' pUrvavyAkhyAtaM, kiMviziSTaM ?-18 'caturNAmapi' samyaktvazrutaderzaviratisarvaviratirUpANAM 'eka'taram' anyatamat itiyAvat , apizabdAt matyAdi ca, na kevalaM na labhate, pUrvapratipanno'pi na bhavati, yato'vAptasamyaktvo hi na punastatparityAge'pi granthimullaGghaya utkRSTasthitI karmaprakRtIH banAti, AyuSkotkRSTasthitau punarvartamAnaH pUrvapratipannako bhavati, anuttaravimAnopapAtakAle devo, na tu pratipadyamAnaka iti, tuzabdAjaghanyasthitau ca vartamAnaH pUrvapratipannatvAnna labhate, AyuSkajaghanyasthitau ca varttamAno na | pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, jaghanyAyuSkasya kSullakabhavagrahaNAdhAratvAt, tasya ca vanaspatiSu bhAvAt, tatra ca | pUrvapratipannapratipadyamAnakAbhAvAt , prakRtInAM ca utkRSTetarabhedabhinnA khalviyaM sthitiH-AditastisRNAmantarAyasya ca // 73 // mokSakAraNasya kSAyikasamyaktvAdeH kAraNamiti. 2 AdinA tapaHsaMyamau. 3 sattArthatvAtsaniti. 4 AnupUrvInAmAdirUpa upakrame. 5 matyAdijJAnApekSaM. 6 saptAnAM.*.DIe, +zrutadezasarva0. 1 ekatarat. / tatprakR0. CCESS For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36*** triMzatsAgaropamakoTIkovyaH parA sthitiH, saptatirmohanIyasya, nAmagotrayoviMzatiH, trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya, iti, jaghanyA tu dvAdaza muhUrtA vedanIyasya, nAmagotrayoraSTau, zeSANAmantarmuhUrta (tattvArthe a08 sUtrANi 15-16-17-18-1920-21) iti gaathaarthH||105|| Aha-kimetA yugapadeva utkRSTAM sthitimAsAdayanti uta ekasyAM utkRSTasthitirUpAyAM saMjAtAyAM anyA api niyamato bhavanti AhosvidanyathA vA vaicitryamaMtreti, ucyate aMtra vidhiriti, mohanIyasya utkRSTasthitau zeSANAmapi SaNNAmutkRSTaiva, AyuSkaprakRtestu utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti, mohanIyarahitAnAM tu zeSaprakRtInAM anyatamAyA utkRsthiteH sadbhAve mohanIyasya zeSANAM ca utkRSTA vAmadhyamAvA, na tu jaghanyeti praasnggik| dvitIyagAthAvyAkhyA-saptAnAmAyuSkarahitAnAM karmaprakRtInAM yA paryantavartinI sthitistAmaGgIkRtya sAgaropamANAM koTIkoTI tasyAH koTIkoTyA abhyantArata eva, tuzabdo'vadhAraNArthaH, kRtvA''tmAnamiti gamyate 'yadi labhate' yadi prApnoti, caturNA zrutasAmAyikAdInAmanyatarat, tata eva labhate nAnyatheti, pAThAntaraM vA 'kRtvA sAgaropamANAM sthitiM labhate caturNAmanyatarat' ityakSaragamanikA / avayavArtho'bhidhIyate-saptAnAM prakRtInAM yadA paryantavartinI sAgaropamakoTIkoTI palyopamAsaMkhyeyabhAgahInA bhavati, tadA ghanarAgadveSapariNAmo'tyantadurbhedyadArugranthivat karmagranthi KARARASI niSekarUpeti. 2 pratividhAnaM. 3 AhetyAditaH saMvedhakathanarUpaM, prasaGgastu pUrvamuskRSTasthitau sAmAyikapratiSedhAt madhyamAyAM tu lAbhakathanAt. S| svasvasthitau kSINAyAM yA zeSA tiSThati sA. * 0meveti. + tatra. tisagAve. ntara eva. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-dUrbhavatIti, Aha ca bhASyakAra:-"gaMThiti sudubbheo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThiva / jIvassa kammajaNio ghaNarAgado- hAribhadrI sapariNAmo // 1 // ityAdi" tasmin bhinne samyaktvAdilAbha upajAyate, nAnyatheti, tadbhedazca manovighAtaparizramAdibhiH yavRttiH // 74 // dussAdhyo vartate, tathAhi-saMjIvaH karmaripumadhyagataH taM prApya atIva parizrAmyati, prabhUtakarmArAtisainyAntakRttvena 4 vibhAgaH1 |saMjAtakhedatvAt , saMgrAmazirasIva durjyaapaakRtaanekshtrunrnredrbhttvt| aparastvAha-kiM tena bhinnena ? kiMvA samyaktvA| dinA'vAptena !, yathA'tidIrghA karmasthitiH samyaktvAdiguNarahitenaiva kSapitA, evaM karmazeSamapi guNarahita eva kSapayitvA vivakSitaphalabhAm bhavatu, atrocyate, sa hi tasyAmavasthAyAM vartamAno'nAsAditaguNAntarona zeSakSapaNayA viziSTaphala|prasAdhanAyAlaM, cittavighAtAdipracuravighnatvAt viziSTAprAptapUrvaphalaprAptyAsannatvAt prAgabhyastakriyayA tasyAvAptumazakyatvAcca, anekasaMvatsarAnupAlitAcAmlAdipurazcaraNakriyAsAditaguNAntarottarasAhAyakriyArahitavidyAsAdhakavat, tathA cAha bhASyakAra:-"pAeNa puvasevA parimauI sAhaNaMmi gurutriaa| hoti mahAvijAe kiriyA pAyaM savigghA ya // 1 // taha kammaThitIkhavaNe parimauI mokkhasAhaNe gruii| iha dasaNAdikiriyA dulabhA pAyaM savigdhA ya // 2 // " / athavA SUSTUSSUOSIOS OMOM454555555 // 74 // pranthiriti sudurbhedaH karkazaghanarUDhagUDhapranthivat / jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmaH // 1 // (vizeSAvazyake gAthA 1195). 2 vidyAsAdhakasya vibhISikAdineva manaHkSobhaH. 3 prAyeNa pUrvasevA parimRvI sAdhane gurutarA / bhavati mahAvidyAyAH kriyA prAyaH savinA ca // 1 // tathA karmasthitikSapaNe parimRhI mokSasAdhane gurvI / iha darzanAdikriyA durlabhA prAyaH savinA ca // 2 // (vizeSAvazyake gAthe 1199-1200) * madhyaM gataH. + tAvatI. rAntarasahA0. dvita.. For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cocoroton yata eva bahI karmasthitiranena unmUlitA, ata evApacIyamAnadoSasya samyaktvAdiguNalAbhaH saMjAyate, nizzeSakarmaparikSaye siddhatvavat , tata eva ca mokSa iti, ato na zeSamapi karma guNarahita evApAkRtya mokSaM prasAdhayatIti sthitam / idAnIM samyaktvAdiguNaprAptividhirucyate-jIvA dvidhA bhavanti-bhavyAzcAbhavyAzca, tatra bhavyAnAM karaNatrayaM bhavati, karaNa|miti pariNAmavizeSaH, tadyathA-yathApravRttakaraNaM apUrvakaraNaM anivRttikaraNaM ca / tatra yathaiva pravRttaM yathApravRttaM taccAnAdi, aprAptapUrvamapUrva, nivartanazIlaM nivarti na nivarti anivarti, A samyagdarzanalAbhAt na nivarttate, tatrAbhavyAnAM Adyameva bhavati, tatra yAvadanthisthAnaM tAvadAdyaM bhavaMti, tamatikAmato dvitIya, samyagdarzanalAbhAbhimukhasya tRtIyamiti // 106 // idAnIM karaNatrayamaGgIkRtya sAmauyikalAbhadRSTAntAnabhidhitsurAha pallaya 1 girisariuvalA 2 pivIliyA 3 purisa 4 paha 5 jaraggahiyA 6 / kuddava 7 jala 8 vatthANi 9 ya sAmAiyalAbhadidRntA // 107 // vyAkhyA-tatra pallakadRSTAntaH-pallako lATadeze dhAnyadhAma bhavati, tatra yathA nAma kazcinmahati palye dhAnya prakSipati svAlpaM svalpataraM,pracuraM pracurataraM tvAdatte, tacca kAlAntareNa kSIyate, evaM karmadhAnyapalye jIvo'nAbhogataH yathApravRttakaraNena svalpa taramupacinvan bahutaramapacinvaMzca granthimAsAdayati, punastamatikAmato'pUrvakaraNaM bhavati, samyagdarzanalAbhAbhimu. | karmakSapaNanibandhanasyAdhyavasAyamAtrasya sarvadaiva bhAvAt (iti vize0 1203 gAthAvRttau), 2 samyaktvAdirUpa0. * uccheditA. + nedaM. nyAdhAro. nedaM. alpamalpataraM. alpatara0. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka 19. . yavAtta: // 75 // khasya tu anivatIti, eSa plyaikdRssttaantH| Aha-ayaM dRSTAnta evAnupapannaH, yataH saMsAriNo yogavataH prati-13 hAribhadrIsamayaM karmaNazcayApacayAvuktau, tatra cAMsaMyatasya bahutarasya cayaH alpatarasya cApacayaH, yata AgamaH-"palle mahaimahalle kuMbhaM pakkhivai sohae NAliM / asaMjae avirae bahu baMdhai nijarai thovaM // 1 // palle mahatimahalle kuMbha vibhAgaH1 sohei pakkhive NAli / je saMjae pamatte bahu nijjarai baMdhaI thovaM // 2 // palle mahaimahalle kuMbha sohei pakkhive na kiMci / je saMjae apamatte bahu nijare baMdhai na kiMcI // 3 // " tatazca evaM pUrvamasaMyatasya mithyAdRSTeH prabhUtatarabandhakasya kuto granthidezaprAptiriti, atrocyate, nanu mugdha ! bAhulyamaGgIkRtya idamuktaM yad-asaMyatasya bahutarasyopacayo'lpa|tarasya cApacayaH, anyathA'navarataprabhUtatarabandhAGgIkaraNe khAlvapacayAnavasthAnAt azeSakarmapudgalAnAmeva grahaNaM prApnoti, aniSTaM caitat , samyagdarzanAdiprAptizca anubhavasiddhA virudhyate, tasmAt prAyovRttigocaramidaM palyetyAdi draSTavyamiti 1 | kathaM punaranAbhogataH pracuratarakarmakSaya iti Aha-gireH sarid girisarit tasyAM upalAH-pASANAH girisaridupalAH tadvat, etaduktaM bhavati-yathA girisaridupalAH parasparasannigharSeNa upayogazUnyA api vicitrAkRtayo jAyante, evaM yathApravRttikaraNato jIvAstathAvidhakarmasthitivicitrarUpAzcitrA iti 2 / pipIlikAH-kITikAH, thathA tAsAM kSitau svabhAvagamanaM patye'timahati kumbhaM prakSipati zodhayati nAlikAm / asaMyato'virataH baha badhnAti nirjarayati stokam // 1||plye'timhti kumbhaM zodhayati // 75 // prakSipati nAlikAm / yaH saMyataH pramattaH bahu nirjarayati banAti stokam // 2 // palye'timahati kumbhaM zodhayati prakSipati na kiJcit / yaH saMyato'pramattaH bahu | nirjarapati na badhnAti kiJcit // 3 // 2 aviratimithyAdRSTiH. * palya.. + evamukte satyAha. khilUpacayA0.0ticitra.. dain Education intermonal For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavati 1 tathA sthANvArohaNaM 2 saMjAtapakSANAM ca tasmAdapyutpatanaM 3 sthANurmUrdhani cAvasthAnaM 4 kAsAzcit sthANuzirasaH pratyavasarpaNaM 5 evamihApi jIvAnAM kITikAsvabhAvagamanavat yathApravRttakaraNaM, sthANvArohaNakalpaM tvapUrvakaraNaM, utpatanatulyaM tvanivarttikaraNamiti, sthANuparyantAvasthAnasadRzaM tu granthayavasthAnamiti, sthANuzirasaH pratyavasarpaNasamAnaM tu punaH karmasthitivardhanamiti 3 / puruSadRSTAnto yathA - kecana trayaH puruSA mahAnagarayiyAsayA mahATavIM prapannAH, sudIrghamadhvAnaM atikrAmantaH kAlAtipAtabhIravo bhayasthAnamA DhakamAnAH zIghrataragatayo gacchantaH purastAt ubhayataH samutkhAta karavAlapANitaskaradvayamAlokya tatraikaH pratIpamanuprayAtaH aparastu tAbhyAmeva gRhItaH tathA'parastAvatikramya iSTaM nagaramanuprApta iti / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH - evamiha saMsArATavyAM puruSAH saMsAriNastrayaH kalpyante, panthAH karmasthitiratidIrghA, bhayasthAnaM tu granthidezaH, taskaradvayaM punA rAgadveSau tatra pratIpagAmI yo yathApravRttakaraNena granthidezamAsAdya punaraniSTapariNAmaH san karmasthitimutkRSTAmAsAdayati, taskaradvayAvaruddhastu pravailarAgadveSodayo granthikasattva ityarthaH, abhilaSitanagaramanuprApto'pUrvakaraNato rAgadveSacaurau apAkRtya anivarttikaraNenAvAptasamyagdarzana iti 4 / Aha - sa hi samyagdarzanamupadezato labhate utAnupadezata eveti, atrocyate, ubhayathApi labhate, katham ?, paiMthaH paribhraSTapuruSatrayavat, yathA hi kazcit parthiM paribhraSTaH upadezamantareNaiva paribhraman svayameva panthAnamAsAdayati, kazcittu paropadezena, aparastu nAsAdayatyeva, evamihA sthANu ( iti vi0 1210 gAthAvRttau ) mUlaM buno'hinAmakaH ityamaraH 2 sarve'pyete dutArthAH, anyathA apUrvakaraNakAlAtprAktanatvaM virudhyeta. 3 gaMThitti suduSbheo kakkhaDaghaNetyAdike ghaNarAgaddosapariNAmottivacanAt. * pathapari0 ( vATaH pathazca mArgazceti trikANDazeSaH ) + pathapa0. For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 76 // pyatyantApaMnaSTasatpatho jIvo yathApravRttakaraNataH saMsArATavyAM paribhraman kazcidandhimAsAdya apUrvakaraNena ca tamatikramya hAribhadIanivarttikaraNamanuprApya svayameva samyagdarzanAdi nirvANapurasya panthAnaM labhate, kazcitparopadezAt , aparastu pratIpagAmI yavRttiH granthikasattvo vA naiva labhate iti 5 / idAnIM jvaradRSTAnto-yathA hi jvaraH kazcit svayamevApaiti kazcidbheSajopayogena vibhAgaH1 kazcittu naivApaiti, evamiha mithyAdarzanamahAjvaro'pi kazcitsvayamevApaiti kazcit arhadvacanabheSajopayogAt aparastu tadoSadhopayoge'pi nApati, karaNatrayayojanA svayameva kAryA 6 kodravadRSTAntaH-yathA iha keSAzcit kodravANAM madanabhAvaH svayameva kAlAntarato'paiti tathA keSAJcit gomayAdiparikarmataH tathA pareSAM nApati, evaM mithyAdarzanabhAvo'pi kazcitsvayamevAti kazcidupadezaparikarmaNA aparastu nApaiti. iha ca bhAvArtha:-sa hi jIvo'pUrvakaraNena mada: nArdhazuddhazuddhakodravAniva darzana mithyAdarzanasamyagmithyAdarzanasamyagdarzanabhedena tridhA vibhajati, tato'nivartikaraNavizeSAtsamyaktvaM prAmoti, evaM karaNatrayayogavato bhavyasya samyagdarzanaprAptiH, abhavyasyApi kasyacidU yathApravRttakaraNato granthimAsAdya ahaMdaudivibhUtisaMdarzanataH prayojanAntarato vA pravarttamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati, na zeSalAbha3 iti 7 / idAnIM jaladRSTAntaH-yathA hi jalaM malinArdhazuddhazuddhabhedena tridhA bhavati, evaM darzanamapi mithyAdarzanAdibhedena apUrvakaraNatastridhA karotIti, bhAvArthastu pUrvavadeva 8 / vastradRSTAnte'pyAyojanIyamiti gAthArthaH 9 // 107 // prAsaGgika atra pUrvatra ca, paraM na dRSTAntAnukrameNa kiMtu yathAsvarUpaM. 2 darzanamohanIyapudgalarUpaM, mithyAtvasya sattve'pi bhAgatrayam, zuddhatvAvasthAnata Azritya mithyAtvasya. 3 AdinA gaNabhRdAdivibhUtyAdigrahaH, tattvaM tu satkArakAraNametaditi buddhau.4 devatvanarendratvasaubhAgyarUpabalAvAptyAdigrahaH.*0ntapranaSTa. +0tidarzana0. MC For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mucyate-evaM samyagdarzanalAbhottarakAlamavazeSakarmaNaH palyopamapRthaktvamitisthitiparikSayottarakAlaM dezaviratiravApyate, punaH zeSAyAH saMkhyeyeSu sAgaropameSu sthiterapagateSu sarvaviratiriti, punaravazeSasthiterapi saMkhyayeSveva sAgaropameSu kSINeSu upazAmakazreNI, anenaiva nyAyena kSapakazreNIti, iyaM ca dezaviratyAdiprAptiretAvatkAlato devamanuSyeSu utpadyamAnasya apratipatitasamyaktvasya niyamenotkRSTato draSTavyeti, anyathA anyatarazreNirahitasamyaktvAdiguNaprAptirekabhavenApyaviruddheti, uktaM ca bhASyakAreNa-"sammettaMmi u laddhe paliyapuhutteNa sAvao hojA / caraNovasamakhayANaM sAgara saMkhaMtarA huti // 1 // evaM apparivaDie sammatte devamaNuyajammesu / aNNataraseDhivajaM egabhaveNaM ca savAI // 2 // " abhihitaM AnuSaGgika, idAnIM yadudayAt samyaktvasAmAyikAdilAbho na bhavati, saMjAto vA'paiti, tAnihAvaraNa| rUpAn kaSAyAn pratipAdayannAha-paDhamillu / athavA yaduktaM 'kaivalyajJAnalAbho nAnyatra kaSAyakSayAt' iti, idAnIM te kaSAyAH ke ? kiyantaH ? ko vA kasya samyaktvAdisAmAyikasyAvaraNaM ? ko vA khalu upazamAnAdikramaH kasya ityamumarthamabhidhitsurAhapaDhamilluyANa udae niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM bhavasiddhIyAvina lahaMti // 108 // | SSSSSSSSSSS 1 devabhave'dhikasthitAvapi tAvatyAH sthiteH sadbhAvAdupacayena na dezaviratiprasaGgaH iti prathamapaJcAzakavRttI. 2 samyaktve tu kandhe palyopamapRthakvena zrAvako bhavet / caraNopazamakSayeSu, sAgarAH saMkhyeyA antaraM bhavati // 1 // evamapratipatite samyaktve devamanuSyajanmasu / anyatarazreNivarja ekabhavenApi sarvANi // 2 // (vize01222-1223). 3 zrutasamyaktvAdiprAptihetutayA prasaGgaH. * nedam + upazamazre0. tadidAnI ka..pazamAdi For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- uttaragAthA api prAyaH kiyatyo'pi uktasaMbandhA eveti, tatra vyAkhyA-prathamA eva prathamillukAH, dezIvacanato jahA 'paDhamillA ettha gharA' ityAdi, teSAM prathamillukAnAM-anantAnubandhinAM krodhAdInAmityuktaM bhavati, prAthamyaM caiSAM samyaktvA- yavRttiH khyaprathamaguNavighAtitvAt kSepaNakramAdveti, udayaH-udIraNAvalikAgatatatpudgalodbhUtasAmarthyatA tasmin udaye, kim ?- vibhAgaH1 'niyamAt niyameneti, asya vyavahitapadena sAdha saMbandhaH, taM ca darzayiSyAmaH, idAnIM punaH prathamillukA eva vizipyante-kiMviziSTAnAM prathamillukAnAM ?-karmaNA tatphalabhUtena saMsAreNa vA saMyojayantIti saMyojanAH, saMyojanAzca te. kaSAyAzceti vigrahaH teSAmudaye, kim ?-niyamena samyak-aviparItaM darzanaM samyagdarzanaM tasya lAbhaH-prAptiH samyagdarzanalAbhaH taM, bhave siddhiryeSAM te bhavasiddhikAH / Aha-sarveSAmeva bhave sati siddhirbhavati ?, ucyate, evametat , kiMtu iha prakaraNAt tadbhavo gRhyate, tadbhavasiddhikA api 'na labhante' na prAmuvanti, apizabdAd abhavyAstu naiva, athavA parItasaMsAriNo'pi naiveti gaathaarthH|| 108 // biiyakasAyANudae apaccakkhANanAmadhejANaM / sammaiMsaNalaMbhaM virayAviraI na u lhNti||109|| vyAkhyA-'dvitIyA' iti dezaviratilakSaNadvitIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA, 'kaSAyA' iti 'kaSa gatau' iti kaSazabdena karmAbhidhIyate, bhavo vA, kaSasya AyA lAbhAH prAptayaH kaSAyAH krodhAdayaH, dvitIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH, 6 teSAM, 'udayaH' iti asya pUrvavadarthaH, kiMviziSTAnAM ?-'apratyAkhyAnanAmadheyAnAM' na vidyate dezaviratisarvaviratirUpaMta pratyAkhyAnaM yeSu udayaprApteSu satsu te apratyAkhyAnAH, sarvaniSedhavacano'yaM naJ draSTavyaH, apratyAkhyAnA eva nAmadheyaM yeSAM RISTORAGE For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te tathAvidhAH teSAmudaye sati, kim ?-samyagdarzanalAbha, bhavyA labhante iti zeSaH, ayaM ca vAkyazeSo viratAvirativi zeSaNe tuzabdasaMsUcito draSTavyaH, tathA cAha-viramaNaM virataM tathA na viratiH aviratiH virataM cAviratizca yasyAM nivRttI |sA tathocyate, dezaviratirityarthaH, tAM viratAviratiM natu labhante, tuzabdAt samyagdarzanaM tu labhante iti gaathaarthH||109||duu taiyakasAyANudae paJcakkhANAvaraNanAmadhijjANaM / desikkadesaviraI carittalaMbha na u lahaMti // 11 // vyAkhyA-sarvaviratilakSaNatRtIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA tRtIyAH, 'kaSAyA' pUrvavat, tRtIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH, kaSAyAH krodhAdaya eva catvArasteSAM 'udaya' iti pUrvavat, kiMviziSTAnAM ?-AvRNvantItyAvaraNA, pratyAkhyAnaM sarvaviratilakSaNaM tasyAvaraNA: pratyAkhyAnAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAsteSAM / Aha nanvapratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye na pratyAkhyAnamastItyuktaM, natrA pratiSiddhatvAt , ihApica AvaraNazabdena pratyAkhyAnapratiSedhAt ka eSAM prativizeSa iti, ucyate, tatra na sarvaniSedhavacano vartate, iha punaH ADane maryAdeSadarthavacanatvAt ISanmaryAdayA vA''vRNvantItyAvaraNAH, tatazca sarvaviratiniSedhArtha evAyaM vattate na dezaviratiniSedhe khalvAvaraNazabda iti, tathA cAha-dezazcaikadezazca dezaikadezau, tatra dezaH-sthUraprANAtipAtaH, ekadezaH tasyaiva yathAdRzyavanaspatikAyAtipAtaH, tayoH viratiH-nivRttiH tAM, labhante iti vAkyazeSaH, atrApi vAkyazeSaH cAritravizeSaNe tuzabdAkSipta eva draSTavyaH, yata Aha-'cAritraM' iti 'cara gatibhakSaNayo' riti, asya 'artilUdhUsUkhanisahicara itraH' (pA.3-2-184) itItrapratyayAntasya caritramiti bhavati, carantyaninditamanena iti caritraMkSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritraM, etaduktaM bhavati-ihAnyajanmopAttA yakhyAnamastItyuktaM, manAvaraNA eva nAmadheya va AvaNvantItyAvara Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 78 // STavidhakarmasaMcayApacayAya caraNaM cAritraM, sarvasAvadyayoganivRttirUpA kriyetyarthaH, tasya lAbhazcAritralAbhastaM na tu labhante, tuzabdAddezaikadezaviratiM tu labhanta eveti gaathaarthH|| 110 // idAnImamumevArthamupasaMharannAha mUlaguNANaM laMbhaM na lahai mUlaguNaghAiNaM udae / udae saMjalaNANaM na lahai caraNaM ahakkhAyaM // 111 // vyAkhyA-mUlabhUtA guNA mUlaguNA uttaraguNAdhArA ityarthaH, te ca samyaktvamahAvratANuvratarUpAH teSAM mUlaguNAnAM lAbhaM 'na labhate' na prApnoti, kadeti Aha-mUlaguNAn ghAtayituM zIlaM yeSAM te mUlaguNaghAtinaH teSAM mUlaguNaghAtinAM-anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAM dvAdazAnAM kaSAyANAmudaye, tathA ISad jvalanAt saMjvalanAH sapadi parISahAdisaMghAtajvalanAdvA saMjvalanAH krodhAdaya eva catvAraH kaSAyAH teSAM saMjvalanAnAmudaye na labhate cArazcaraNaM, bhAve lyuTpratyayaH, labdhaM vA tyajati, kiM sarvam ? netyAha-yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM iti akaSAya, sakaSAyaM tu labhate eveti // 111 // na ca yathAkhyAtacAritramAtropaghAtina eva saMjvalanAH, kiMtu zeSacAritradezopaghAtino'pi, tadudaye zeSacAritradezAticArasiddheH, tathA cAha| savvevia aiyArA saMjalaNANaM tu udayao haMti / mUlacchijjaM puNa hoi bArasaNhaM kasAyANaM // 112 // vyAkhyA-'sarve' AlocanAdicchedaparyantaprAyazcittazodhyAH, apizabdAt kiyanto'pica, aticaraNAnyaticArAH cAritraskhalanAvizeSAH, saMjvalanAnAmevodayato bhavanti, tuzabdasya evakArArthatvAt dvAdazAnAM punaH kaSAyANAM udayataH, kim ?-mUlacchedyaM bhavati, evaM padayogaH karttavyaH, 'mUlena' aSTamaprAyazcittena 'chidyate' vidAryate yaddoSajAtaM tanmUlacchedyaM, For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azeSacAritracchedakArIti bhAvArthaH, punaHzabdastu prakrAntArthavizeSaNArtha eveti, 'bhavati' saMjAyate 'dvAdazAnAM' anantAnubandhiprabhRtInAM kaSAyANAM, udayeneti saMbadhyate, athavA mUlacchedyaM yathAsaMbhavataH khalvAyojanIyaM, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayatastAvat mUlacchedyaM-sarvacAritravinAzaH, evamapratyAkhyAnakaSAyAnantAnubandhyudayatastu dezaviratisamyaktvaM mUlacchedyaM yathAyogamiti gaathaarthH||112 // yatazcaivamataH| bArasavihe kasAe khaie uvasAmie va jogehiM / labhai carittalaMbho tassa visesA ime pNc|| 113 // / vyAkhyA-dvAdazavidhe' dvAdazaprakAre anantAnubandhyAdibhedabhinne 'kaSAye' krodhAdilakSaNe, 'kSapite sati' prazastayogaiH-nirvANahutabhutulyatAM nIte 'upazamite' bhasmacchannAgnikalpatAM prApite, vAzabdAt kSayopazamaM vA-ardhavidhyAtAnalodghaTTanasamatAM nIte 'yogaiH' manovAkAyalakSaNaiH prazastairhetubhUtairiti, kim ? labhyate cAritralAbhaH 'tasya' cAritralAbhasya sAmAnyasya na tu dvAdazavidhakaSAyakSayAdijanyasyaiveti, 'vizeSA' bhedA 'ete' vakSyamANalakSaNAH 'paJca' paJceti saMkhyA, (iti) gAthAkSarArthaH // 113 // anantaragAthAsUcitapaJcacAritrabhedapradarzanAyAha sAmAiyaM ca paDhamaM cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca // 114 // tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savvaMmi jiivlogmi| cariUNa suvihiA vaccaMtayarAmaraM ThANaM // 115 // 'prathamagAthAvyAkhyA-'sAmAyika' iti samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAM Aya:-samAyaH, samAya evaM sAmAyikaM, vinayAdipAThAt svArthe Thak, Aha-samayazabdastatra paThyate, tatkathaM samAye pratyayaH?, ucyate, 'ekadezavikRtamananyavaga SEARS For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka |hAribhadrI yavRttiHvibhAgaH1 // 79 // vatI' tinyAyAt , tacca sAvadyayogaviratirUpaM, tatazca sarvamapyetaccAritraM avizeSataH sAmAyika, chedAdivizeSaistu vize-| pyamANaM arthataHzabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tatra prathama vizeSaNAbhAvAt sAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca | dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatra svalpakAlamitvaraM, tacca bharatairavateSu prathamapazcimatIrthakaratIrtheSu anAropitavratasya | zikSakasya vijJeyamiti, yAvatkathikaM tu yAvatkathA AtmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM yAvatkathameva yAvatkathikaM AbhavavartItiyAvat, tacca madhyamavidehatIrthakaratIrthAntargatasAdhUnAmavaseyamiti, teSAmupasthApanA'bhAvAt, atra prasaGgato madhyamavidehapurimapazcimatIrthakaratIrthavartisAdhusthitAsthitakalpaH pradarzyate-tatra grathAntare vivakSitArthapratipAdikeyaM gAthA["Acelaku 1 desiya 2 sejAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jiha 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajjosavaNakappo |10 // 1 // " asyA gamanikA-causu ThiA chasu ahiA, keSu caturyu iti, Aha-sijjAyarapiMDe yA cAujjAme ya |purisajiDhe ya / kiikammassa ya karaNe cattAri avaDiA kappA // 1 // nAsya celaM vidyate ityacelakaH tadbhAvaH acelakatvaM acelakatve sthitAH, etaduktaM bhavati-na vaidehamadhyamatIrthakaratIrthasAdhavaH purimapazcimatIrthavartisAdhuvat acelatve sthitAH, kutaH ?-teSAM RjuprajJatvAt mahAdhanamUlyavicitrAdivastrANAmapi paribhogAta, purimapazcimatIrthakaratIrthavartisAdhUnAM tu RjuvakrajaDatvAt mahAdhanamUlyAdivastrAparibhogAjIrNAdiparibhogAcca acelakatvamiti / Aha-jINAdivastrasadbhAve, kathamace. lakatvam ?, ucyate, teSAM jIrNatvAt asAratvAt alpatvAt viziSTArthakriyA'prasAdhakatvAt asattvAvizeSAt iti, tathA cetthaMbhUtavastrasadbhAve'pi loke'celakatvavyapadezapravRttidRzyate, yathA-kAcidaGganA jIrNavastraparidhAnA anyAbhAve sati | For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadbhAve'pi ca samarpitasATakaM kuvinda tanniSpAdanamantharaM prati Aha-'tvara kolika ! nagnikA'hamiti' 1 / tathA audde|zike'pyasthitA eva, katham ?-iha purimapazcimatIrthakarasAdhu uddizya kRtamazanAdi sarveSAmakalpanIyaM, teSAM tu yamuddizya: kRtaM tasyaivAkalpanIyaM na zeSANAmiti 2 / tathA zayyAtararAjapiNDadvAram,-piNDagrahaNamubhayatra saMbadhyate, tatra zayyAtarapiNDe sthitA eva, zayyAtarapiNDohi yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM akalpanIyaH, evaM madhyamatIrthakarasAdhUnAmapi 3|raaj piNDe cAsthitAH, katham!-sa hi purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmagrAhya eva, madhyamAnAM tu doSAbhAvAt gRhyate 4|tthaa kRtikarma 8 vandanamAkhyAyate, tatrApi sthitAH, katham ? yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM prabhUtakAlaprajitA api saMyatyaH pUrva vandanaM / kurvanti, evaM teSAmapi, yathA vA kSullakA jyeSThAryANAM kurvanti, evaM teSAmapi 5 / vratAni prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni | teSvapi sthitA eva, yathA purimapazcimatIrthakarasAdhavaH vratAnupAlanaM kurvanti, evaM te'pIti, Aha-teSAM hi maithunavirati-18 vAni catvAri vratAni, tatazca kathaM sthitA iti, ucyate, tasyApi parigrahe'ntarbhAvAt sthitA eva, tathAca nAparigRhItA yoSit upabhoktuM pAryate 6 / tathA jyeSTheti-jyeSThapade sthitA eva, kintu purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM upasthApanayA jyeSThaH, teSAM tu sAmAyikAropaNeneti / tathA pratikramaNe asthitAH, purimapazcimasAdhUnAM niyamenobhayakAlaM pratikramaNaM, | teSAM tu aniyamaH, doSAbhAve sarvakAlamapyapratikramaNamiti 8 / tathA mAsaparyuSaNAkalpadvAraM,-tatra mAsakalpe'pyasthitAH, katham ?-purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM niyamato mAsakalpavihAraH, madhyamatIrthakarasAdhUnAM tu doSAbhAve na vidyate, evaM paryuSaNAkalpo'pi vaktavyaH, etaduktaM bhavati-tasminnapi asthitA eva 9-10-iti samudAyArthaH, vistarArthastu kalpAdavaga teSvapi sthitA eva tAni, tatazca kathA jyeSTheti-jyeSTha asthitAH, puri dain Education that For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- dantavyaH / abhihitamAnuSaGgika, idAnI prakRtamucyate-Aha-purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmapi yaditvaraM sAmAyika tatrApi hAribhadrI 'karomi bhadanta ! sAmAyikaM yAvajjIvaM' itItvarasyApyAbhavagrahaNAt tasyaiva upasthApanAyAM parityAgAt kathaM na pratijJA- yavRttiH // 8 // lopa iti, atrocyate,-aticArAbhAvAt , tasyaiva sAmAnyataH sAvadyayogavinivRttirUpeNAvasthitasya zuddhyantarApAdanena vibhAgaH1 TUsaMjJAmAtra vizeSAt iti / cazabdo vAkyAlaGkAre, 'prathama' AdyaM cAritramiti, idAnIM 'chedopasthApana' chedazcopasthApanaM ca | yasmiMstacchedopasthApanaM, etaduktaM bhavati-pUrvaparyAyasya chedo mahAvrateSu copasthApanamAtmano yatra tacchedopasthApanaM, tacca sAticAramanaticAraM ca, tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya zikSakasya Aropyata iti, tIrthAntarasaMkrAntau vA, yathA pArzvanAthatIrthAt vardhamAnasvAmitIrtha saMkrAmataH paJcayAmadharmapratipattAviti, sAticAraM tu mUlaguNaghAtino yat punavratoccAraNamiti, uktaM chedopasthApanaM, idAnI parihAravizuddhika-tatra pariharaNaM parihAraH-tapovizeSaH tena vizuddhiyasmiMstatparihAravizuddhika, tacca dvibhedaM-nirvizamAnaka nirviSTakAyikaM ca, tatra nirvizamAnakAstadAsevakAH tadavyatirekAt tadapi cAritraM nirvizamAnakamiti, AsevitavivakSitacAritrakAyAstu nirviSTakAyAH ta eva svArthikapratyayopAdAnAt nirviSTakAyikAH tadavyatirekAccAritramapi nirviSTakAyikamiti, iha ca navako gaNo bhavati, tatra catvAraH parihArikA bhavanti, apare tu tadvaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArikAH, ekastu kalpasthito vAcanAcAryo gurubhUta ityarthaH, eteSAM ca nirvishmaankaa-18||8|| nAmayaM parihAraH-parihAriyANa u tavo jahaNNa majjho taheva ukkoso| sIuNhavAsakAle bhaNio dhIrehiM patteyaM / 1 // 1 parihArikANAM tu tapo jaghanya madhyamaM tathaivotkRSTam / zItoSNavarSAkAle bhaNitaM dhIraiH pratyekam / / / Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SCREEMARKESAROKAMASKA5 tatyaM jahaNNo gimhe cauttha chaTuM tu hoi mjjhimo| amamihamukkoso etto sisire pavakkhAmi / 2 / sisire tu jahaNNAdI chaTThAdI dasamacarimago hoti / vAsAsu ahamAdI baarspjNtgonneo| 3 / pAraNage AyAma paMcasu gaho dosabhiggaho bhikkhe / kappaDiyAdi paidiNa kareti emeva AyAma / 4 / evaM chammAsatavaM carittu parihAriyA aNucaraMti / | aNucarage parihAriyapadahite jAva chammAsA / 5 / kappaDitovi evaM chammAsatavaM kareMti sesA u / aNuparihAriMgabhAvaM vayaMti kappaSTigattaM ca / 6 / eveso aTThArasamAsapamANo u vaNNio kappo / saMkhevao visesA visesasuttAo nnaayvo|7| kappasamattIeN tayaM jiNakappaM vA uviMti gacchaM vA / paDivajamANagA puNa jiNassa pAse pavajaMti / 8 titthayarasamIvAsevagassa pAse va No u aNNassa / etesiM jaM caraNaM parihAravisuddhigaM taM tu|9|''tthaa' ityAnantaryArthe, gAthAbhaGga|bhayAdhyavahitasyopanyAsaH, 'sUkSmasaMparAyaM' iti saMparyeti ebhiH-saMsAramiti saMparAyAH kaSAyAH, sUkSmA lobhAMzAvazeSatvAt tatra jaghanyaM grISme caturthaH SaSThastu bhavati madhyamakam / aSTama iha utkRSTaM itaH zizire pravakSyAmi / 3 / zizire tu jaghanyAdi SaSThAdi dazamacaramaka bhavati / varSAsu aSTamAdi dvAdazaparyantakaM jJeyam / 3 / pAraNake AcAmAmlaM paJcasu grahaH dvayorabhigraho bhikSAyAm / kalpasthitAdayaH pratidinaM kurvanti evamevAcAmAmlam / 1 / evaM SaNmAsatapaH caritvA parihArikA anucaranti / anucarakAH parihArikapadasthitAH yAvatSaNmAsAH / 5 / kalpasthito'pi evaM SaNmAsatapaH karoti zeSAstu anuparihArikabhAvaM vrajanti kalpasthitatvaM ca / 6 / evameSo'STAdazamAsapramANastu varNitaH kalpaH / saMkSepataH vizeSato vizeSasUtrAjJAtavyaH / kalpasamAptau taM jinakalpaM vopayanti gacchaM vA / pratipadyamAnakAH punarjinasya pArthe prpdynte|8| tIrthakarasamIpAsevakasya pArve vA natvanyasya / eteSA dra yacaraNaM parihAravizuddhika tattu // 9 // For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 81 // saMparAyA yatra tat sUkSmasaMparAyaM tacca dvidhA vizudhyamAnakaM saMklizyamAnakaM ca tatra vizudhyamAnakaM kSapakopazamakazreNidvayamArohato bhavati, saMklizyamAnakaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasyeti, 'caH' samuccaye iti gAthArthaH // 11 // dvitIyagAthAvyAkhyA- ' tatazca' sUkSmasaMparAyAnantaraM yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM akapAyacAritramiti yathA khyAtaM - prasiddhaM sarvasmin jIvaloke, tacca chadmasthavItarAgasya kevalinazca bhavati, tatra ca chadmasthasya upazAmakasya kSapakasya vA, kevalinastu sayogino'yogino veti zeSaM nigadasiddhaM, navaraM maraNaM maraH jarA ca marazca jarAmarau tau avidyamAnau yasmin tadajarAmaramiti gAthArthaH // 115 // tatraiteSAM paJcAnAM cAritrANAM AdyaM cAritratrayaM kSayopazamalabhyaM caramacAritradvayaM tUpazamakSayalabhyameva, tatra tatkarmopazamakramapradarzanAyAha aNadaMsanapuMsitthI veyachakkaM ca purusaveyaM ca / do do egantarie sarise sarisaM uvasamei // 116 // athavA caramacAritradvayaM zreNyantarbhAvinastadvinirgatasya ca bhavati, ataH zreNidvayAvasaraH, tatra ubhayazreNilAbhe cAdAvupazamazreNirbhavatItyatastatsvarUpAbhidhitsayaivAha - aNadaMsa0 / gAthAvyAkhyA -- tatropazamazreNiprArambhako bhavatyapramattasaMyata eva, anye tu pratipAdayanti - avirata deza viratapramattApramattasaMyatAnAmanyatama iti, zreNiparisamAptau pramattApramattasaMyatAnAmanyatamo bhavati, sa caivamArabhate - aNa raNeti daNDakadhAtuH asyAcpratyayAntasya aNa iti bhavati, zabdArthastu aNantItyaNAH aNanti-zabdayanti avikalahetutvena asAtavedyaM nArakAdyAyuSkaM ityaNA:- AdyAH krodhAdayaH, athavA anantAnubandhinaH krodhAdayaH anAH, samudAyazabdAnAmavayave vRttidarzanAt bhImasenaH sena iti yathA, tatrAsau pratipattA prazasteSvadhyavasAya For Personal & Private Use Only hAribhadrI - yavRttiH vibhAgaH 1 // 81 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAneSu vartamAnaH prathamaM yugapadantarmuhUrttamAtreNa kAlena anantAnubandhinaH krodhAdIn upazamayati, evaM sarvatra yugapadupazamakakAlo'ntarmuhUrttapramANa eva draSTavyaH, tato darzanaM darzastaM, darzanaM trividhaM-mithyA samyagmithyA samyagdarzanaM yugapadeveti, tato'nudIrNamapi napuMsakavedaM yugapadeva yadi puruSaH prArambhakaH, pazcAtstrIvedamekakAlameveti, tato hAsyAdiSaT-hAsyaratya|ratizokabhayajugupsASaT, punaH puruSavedaM / atha strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH Sada | tataH strIvedamiti / atha napuMsaka eva prArambhakaH tato'sau anudIrNamapi prathamaM strIvedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH |pahUM tato napuMsakavedamiti, punaH 'dvau dvau krodhAdyau 'ekAntaritau' saMjvalanavizeSakrodhAdyantaritau 'sadRzau' tulyau 'sadRzaM' | yugapadupazamayati, etaduktaM bhavati-apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhau sadRzau krodhatvena yugapadupazamayati, tataH saMjva| lanaM krodhamekAkinameva, tataH apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAnau yugapadeva tataH saMjvalanamAnamiti, evaM mAyAdvayaM sadRzaM 8| punaH saMjvalanAM mAyAM, evaM lobhadvayamapi punaH saMjvalanaM lobhamiti, taM copazamayaMtridhA karoti, dvau bhAgau yugapadupazama yati, tRtIyabhAga saMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthak pRthak kAlabhedenopazamayati, punaH saMkhyeyakhaNDAnAM caramakhaNDaM asaMkhyeyAni khaNDAni karoti, sUkSmasaMparAyastataH samaye samaye ekai khaNDaM upazamayatIti, iha ca darzanasaptake | upazAnte nivRttibAdaro'bhidhIyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvat saMkhyeyAntimadvicaramakhaNDaM / Aha-saMjvalanAdInAM yukta itthamupazamaH, anantAnubandhinAM tu darzanapratipattAvevopazamitatvAnna yujyata iti, ucyate, darzanapratipattau teSAM kSayo dan Education International For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAga-1 Avazyaka- pazamAt iha copazamAdavirodha iti, Aha-kSayopazamopazamayoreva kA prativizeSaH ?, ucyate, kSayopazamo hyudIrNasva kSayaH 4 anudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayA upazamaH, pradezAnubhavatastu udayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti, ukta // 82 // ca bhASyakAreNa-"vedeI saMtakamma khaovasamiesu nANubhAvaM so| uvasaMtakasAo uNa veei na saMtakammapi // 1 // " Aha-saMyatasyAnantAnubandhinAmudayo niSiddhastat kathamupazama iti, ucyate, sa hyanubhAvakAGgIkRtya na tu pradezakarmeti, tathA coktamArSe-"jIveNaM bhante ! sayaMkaDaM kammaM vedei ?, goyamA ! atthegaiaM veie atthegaiaM no veei, se keNaTeNaM ? bhante! pucchA, goyamA! duvihe kamme paNNatte, taMjahA-paesakamme a aNubhAvakamme a, tattha NaM jaM taMpaesakamma taM niyamA veei, tattha NaM jaMtaM aNubhAvakammaM taM atthegaiaM veei, atthe gaiyaMNo veeI" ityAdi, tatazca pradezakarmAnubhAvodayasyehopazamo drssttvyH| Aha-yadyevaM saMyatasya anantAnubandhyudayataH kathaM darzanavighAto na bhavati?, ucyate,pradezakarmaNo mandAnubhAvatvAt , tathA kasyacidanubhAvakarmAnubhavo'pi nAtyantamapakArAya bhavannupalabhyate, yathA saMpUrNamatyAdicaturtAninaH tadAvaraNodaya ityalaM vistareNa // 116 // vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAvaM saH / upazAntakaSAyaH punarvedayati na satkarmApi / / / 2 jIvo bhadanta ! svayaMkRtaM karma vedayati ! gautama ! astyekakaM (kiJcid ) vedayati, astyekakaM na vedayati, tat kenArthena ? bhadanta ! pRcchA, gautama ! dvividhaM karma prajJaptaM, tadyathA-pradezakarma anubhAvakarma ca, tanna yattat pradezakarma tat niyamAdvedayati, tatra yat anubhAvakarma tat astvekakaM vedayati, astyekakaM mo vedayati. dain Education International For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... a-a-lo . atra sthApanA upazama zreNeH-iha ca saMkhyeyalobhakhaNDAnyupazamayan bAdarasaMparAyaH, caramasaMkhyeyakhaNDAsaMkhyeyakhaNDAnyupa zamayan sUkSmasaMparAya iti, tathA cAha niyuktikAra: __ lobhANu veaMto jo khalu uvasAmao va khavago baa| so suhamasaMparAo ahakhAyA UNao kiNcii||117|| gAtheyaM gatArthatvAt na vitriyate, navaraM yathAkhyAtAt kiJcinnyUna iti, tataH sUkSmasaMparAyAvasaM-lo sthAmantarmuharttamAtrakAlamAnAmanubhUyopazAmakanirgrantho yathAkhyAtacAritrIbhavati // 117 // sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tadavasthazca mriyate, tato niyamato'nuttaravimAnavAsiSu utpadyate, zreNi pracyutasya tvaniyamaH, athAbaddhAyuH ato'ntarmuhUrttamAtra upazAmakanirgrantho bhUtvA niyamataH punarapi|| 00 a-pra-mAuditakaSAyaH kAtsyena zreNipratilomamAvartate, tathA cAmumevArthamabhidhitsurAha niyuktikAraH uvasAmaM uvaNIA guNamahayA jinncrittsrisNpi| puruSa. __ paDivAyaMti kasAyA kiM puNa sese sarAgatthe // 118 // ... darzana. vyAkhyA-'upazamaH' zAntAvasthA tamupazamaM, apizabdAta kSayopazamamapi, upanItAH guNaima-| .... anaM. hAn guNamahAn tena guNamahattA-upazamakena, kim ?-pratipAtayanti kaSAyAH, saMyamAd bhave vA, kam-jinacAritratulyamapi upazamakaM, kiM punaH zeSAn sraagsthaaniti| yaha bhasmacchannAnalaH pavanAdhAsAditasahakArikA saM-mA a-pra-mA AAAAAAAAAAAAAX hAsyA000000 sI. For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 83 // raNAntaraH punaH svarUpamupadarzayati, evamasAvapyuditakaSAyAnalo jaghanyatastadbhava eva muktiM labhate, utkRSTatastu dezonamardha- hAribhadrIpudgalaparAvarttamapi saMsAramanubadhnAtIti // 118 // yatazcaivaM tIrthakaropadezaH ata aupadezikaM gAthAdvayamAha niyuktikAraH-- yavRttiH jai uvasaMtakasAo lahai aNaMtaM puNo'vi pddivaayN|nn hu bhe vIsasiyavvaM theve ya ksaaysesNmi||119|| vibhAgaH1 aNathovaM vaNathovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / Nahu me vIsasiyavvaM thepi hu taM bahaM hoi // 120 // " prathamagAthA prakaTArthatvAnna vitanyate, dvitIyagAthAvyAkhyA-RNasya stokaM RNastokaM tathAca svalpAdapi RNAt dAsatvaM prAptA vaNigduhiteti, uktaM ca bhASyakAreNa-"dAsattaM dei aNaM acirA maraNaM vaNo visappaMto / sabassa dAhamaggI deMti kasAyA bhavamaNaMtaM // 1 // " apicazabdanipAtasAphalyaM pUrvoktAnusAreNa svabuddhyA vaktavyamiti gAthArthaH // 120 // itthamau-11 pazamikaM cAritramuktaM, idAnIM kSAyikamucyate, athavA sUkSmasaMparAyayathAkhyAtacAritradvayaM upazamazreNyaGgIkaraNenoktaM, idAnIM kSapaka zreNyaGgIkaraNataHpratipAdayannAha aNa miccha mIsa sammaM aTTha napuMsitthIveya chakaM c| puMveyaM ca khavei kohAie ya saMjalaNe // 121 // vyAkhyA-iha kSapakazreNipratipattA'saMyatAdInAmanyatamo'tyantavizuddhapariNAmo bhavati, sa ca uttamasaMhananaH, tatra pUrvavidapramattaH zukladhyAnopagato'pi pratipadyate, apare tu dharmadhyAnopagata eveti, pratipattikramazcAyam-prathamamantarmuhUrtena // 83 // anantAnubandhinaH krodhAdIn yugapatkSapayati, tadanantabhAgaM tu mithyAtve prakSipya tato mithyAtvaM sahaiva tadaMzena yugapat 1 dAsatvaM dadAti RNaM acirAnmaraNaM vraNo visarpan / sarvasya dAhama nirdadati kaSAyA bhavamanantam // 1 // (vizeSAvazyakagAthA 13.1). For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapayati, yathA hi atisaMbhRto dAvAnalaH khalu ardhadagdhendhana eva indhanAntaramAsAdya ubhayamapi dahati, evamasAvapi kSapakaH tIvrazubhapariNAmatvAt sAvazeSa anyatra prakSipya kSapayati, evaM punaH samyagmithyAtvaM tataH samyaktvamiti, iha ca yadi baddhAyuH pratipadyate anantAnubandhikSaye ca vyuparamati, tataH kadAcit mithyAdarzanodayatastAnapi punarupacinoti, mithyAtve tadvIjasaMbhavAt , kSINamithyAtvastu nopacinoti, mUlAbhAvAt , tadavasthazca mRto'vazyameva tridazeSu utpadyate kSINasaptako'pi tadapratipatitapariNAma iti, pratipatitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAga bhavati, Aha-mithyAdarzanAdikSaye kimasau adarzano jAyate uta neti, ucyate, samyagdRSTirevAsau, Aha-nanu samyagdarzanaparikSaye kutaH samyagdRSTitvam ?, ucyate, nirmadanIkRtakodravakalpA apanItamithyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA eva samyagdarzanaM, tatparikSaye ca tattvazraddhAnalakSaNapariNAmApratipAtAt pratyuta zlakSNAbhrapaTalApagame cakSurdarzanavat zuddhataropapatteriti alaM prapaJcena / sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tato niyamAt saptake kSINe avatiSThata eva, sa ca samyagdarzanamazeSameva kSapayati, abaddhAyustu anuparata eva samastAM zreNiM samApayati iti, sa ca svalpasamyagdarzanAvazeSa eva apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM yugapat Arabhate // 121 // eteSAM ca madhyabhAgaM kSapayan etAH saptadaza prakRtIH kSapayati, tatpratipAdakamidaM gAthAdvayamgaiANupucI do do jAinAmaM ca jAva criNdii| AyAvaM ujjoyaM thAvaranAmaM ca suhumaM ca // 122 // sAhAraNamapajattaM niddAniiM ca payalapayalaM ca / thINaM khavei tAhe avasesaM jaM ca aTThaNhaM // 123 // vyAkhyA-gatizcAnupUrvI ca gatyAnupUvyoM 'do do' iti dve dve tannAmanI, jAtinAma cetyasmAt nAmagrahaNaM abhisaMba For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 84 // dhyate etaduktaM bhavati -- narakagatinAma narakAnupUrvInAma ca, AnupUrvI - vRSabhanAsikAnyastarajjU saMsthAnIyA, yayA karmapudgalasaMhatyA viziSTaM sthAnaM prApyate'sau yayA vordhvottamAGgAdhazcaraNAdirUpo niyamataH zarIravizeSo bhavati sA''nupUrvIti, tathA tiryaggatinAma tiryagAnupUrvInAma ca, evaM gatyAnupUrvInAmanI dve dve, tathA 'jAtinAma' ekendriyAdijAtinAma yAvaccaturindriyAH, etaduktaM bhavati - ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma evaM zeSayojanA'pi kAryeti / Aha-ekendriyAdyAnupUrvInAma kasmAnnocyate, AcArya Aha-tasya tiryagAnupUrvInAmakSapaNapratipAdanenokArthatvAt, 'caH' samuccaye, tathA 'AtapaM' iti AtapanAma, yadudayAt AtapavAn bhavati, 'udyotaM' iti udyotanAma, yadudayAdudyotavAn bhavati, sthAvarAH - pRthi vyAdayaH tannAma ca pUrvavat, 'sUkSmaM' iti sUkSmanAma ca, 'sAdhAraNaM' iti sAdhAraNanAma, anantavanaspatinAmetyarthaH, 'aparyAptaM ' iti aparyAptakanAma, tathA nidrAnidrA ca ityAdi prakaTArthatvAnna vitriyate, navaraM styAMnA caitanyaRddhiryasyAM sA styAnardhiH, styAnarvyuttarakAlamavazeSaM yadaSTAnAM kaSAyANAM tat kSapayati, sarvamidamantarmuhUrttamAtreNeti, tato napuMsakavedaM, tataH strIvedaM tato hAsyAdiSaGkaM tataH puruSavedaM ca khaNDatrayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalana krodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaM kramaH, napuMsakAdipratipattari tu upazamazreNinyAyo vaktavyaH, tataH krodhAdIMzca saMjvalanAn pratyekamantarmuhUrttamAtrakAlenoktenaiva nyAyena kSapayati, zreNiparisamAptikAlo'pyantarmuhUrttameva, antarmuhUrttAnAmasaMkhyeyatvAt, lobhacaramakhaNDaM tu saMkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati, caramakhaNDaM punarasaMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi samaye samaye ekaikaM kSapayati, iha ca kSINadarzanasaptako nivRttivAdara ucyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvat For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 84 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caramalobhakhaNDamiti, tata UrdhvamasaMkhyeyakhaNDAni kSapayan sUkSmasaMparAyo yAvaccaramalobhANukSayaH, tata UrdhvaM yathAkhyAtacAritrIbhavati // 123 // sa ca mahAsamudraprataraNaparizrAntavat mohasAgaraM tIvo vizrAmyati, tatazchadmasthavItarAgatvadvicaramasamayayoH prathame nidrAdi kSapayati tathA cAha niyuktikAra:vIsamiUNa niyaMTho dohi u samaehi kevale sese / paDhame niI payalaM nAmassa imAo payaDIo // 124 // devagaiANupuvvIviuvisaMghayaNa paDhamavajAi / annayaraM saMThANaM titthayarAhAranAmaM ca // 125 // | arthastu prAyaH sugamatvAt na vitanyate, navaraM vaikurvikaM ca saMhananAni ceti samAsaH, tAni prathamasaMhananavarjAni kSapayati, tAni ca SaDU bhavanti, tathA coktam-"varjarisahanArAyaM paDhamaM biiyaM ca rishnaaraayN|nnaaraaymddhnnaaraay kIliyA taha ya chevaDhaM // 1 // " tathA anyatarasaMsthAnaM muktvA yasminvyavasthitaH zeSANi kSapayati, tAni cAmUni-"caurase Naggohe 8 maMDale sAti vAmaNe khuje / huMDevi a saMThANe jIvANaM cha muNeyavA // 1 // tulaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakoDaM ca / / hai hechillakAyamaDahaM savatthAsaMThiyaM huMDaM // 2 // " tathA tIrthakaranAma AhArakanAma ca kSapayati, yadyatIrthakaraH pratipatteti, atha tIrthakarastataH khalvAhArakanAmaiveti, 'caH' samuccaye // 124-125 carame nANAvaraNaM paMcavihaM dasaNaM cauviyappaM / paMcavihamaMtarAyaM khavaittA kevalI hoi // 126 // bajrarSabhanArAcaM prathama dvitIyaM ca RSabhanArAcam / nArAcamardhanArAcaM kIlikA tathaiva sevArtam // 1 // 2 caturastraM nyagrodhaM maNDalaM sAdi vAmanaM kubjam / huNDamapi ca saMsthAnAni jIvAnAM pada muNitavyAni // 1 // tulyaM vistRtabAhalyAbhyAM utsedhabahulaM ca maDabhakoSThaM ca / adhaHkAyamadarbha sarvatrAsaM|sthitaM huNDam // 2 // dan Education International For Personal & Private Use Only nelbrary.org Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . Avazyaka |haaribhdrii| yavRttiH vibhAgaH1 // 5 // asaMlpa ko lo mAyA. gamanikA-carame samaye jJAnAvaraNaM paJcavidhaM matijJAnAvaraNAdi, darzanaM caturvikalpaM cakSurdarzanAdi pazcavidhamantarAyaM ca dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM kSapayitvA kevalI bhavatIti gAthArthaH // 126 // tataHasaMkhye lo0 sthApanA ceyam. saMbhiNNaM pAsaMto logamalogaM ca savvaosavvaM / taM natthi jaMna pAsai bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca // 127 // vyAkhyA samekIbhAvena bhinnaM saMbhinnaM, yathA bahistathA madhye'pItyarthaH, athavA saMbhinnamitimAna. saM0 ko. dravyaM gRhyate, katham ?-kAlabhAvau hi tatparyAyau, tAbhyAM samastAbhyAM samantAdvA bhinnaM saMbhinnaM 'pazyan' upalabhamAno, lokyata iti lokaH, kevalajJAnabhAsvatopalabhyata iti bhAvArthaH, alohAsyAdi 6 ko'pyupalabhyata eva, tathApi dharmAdInAM vRttirdravyANAM yatra sa lokaH iti taM, alokaM ca ityanena kSetraM pratipAditaM bhavati, dravyAghetAvadeva vijJeyamiti, kimekayA dishaa-netyaah-'srvtH'| apra0 pratyA0 savAsu dikSu, tAsvapi kiM kiyadapi dravyAdi uta netyAha-'sarva' niravazeSa, amumevArtha spaSTaya. darzana : nAha-tannAsti kiJcit jJeyaM yanna pazyati 'bhUtaM' atItaM, bhavatIti bhavyaM, vartamAnamityarthaH, bhanamtA0 0000 bhAvakarmaNoH prAptayoH 'bhavyageyetyAdinipAtanAt' (bhavyageyapravacanIyopasthApanIyajanyAplAvyA|pAtyA vA (pA03-4-68) kartari siddhaM, 'bhaviSyad' bhAvi vA, 'caH' samuccaye iti gAthArthaH // 127 // 1000 sI. na. // 85 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM tAvadupodghAtaniryuktau prastutAyAM prasaGgato yaduktaM - ' taponiyamajJAnavRkSamArUDhaH kevalI' iti ayamasau kevalI nidarzitaH, etasmAt sAmAyikAdizrutaM AcAryapAramparyeNa AyAtaM, etasmAcca jinapravacanaprasUtiH, sarvamidaM prAsaGgikaM niryuktisamutthAnaprasaGgenokaM, idAnImapi keyaM jinapravacanotpattiH kiyadabhidhAnaM cedaM jinapravacanaM ko vA'sya abhidhAnavibhAga ityetat prAsaGgikazeSaM zeSadvArasaGgrahaM vA'bhidhAtukAma Aha | jiNapavayaNautpattI pavayaNaegaTTiyA vibhAgo ya / dAravihI ya nayavihI vakkhANavihI ya aNuogo // 128 // vyAkhyA - iha 'jinapravacanotpattiH pravacanaikArthikAni ekArthikavibhAgazca' etat tritayamapi prasaGgazeSaM, dvArANAM vidhiH dvAravidhiH, vidhAnaM vidhiH, sa podghAto'bhidhIyate, nayavidhistu caturthe anuyogadvAramiti, ziSyAcAryaparIkSA'bhidhAnaM tu vyAkhyAnavidhiriti, anuyogastu sUtrasparzakaniryuktiH sUtrAnugamazceti samuccayArthaH / Aha - caturthamanuyogadvAraM nayavidhimabhidhAya punastRtIyAnuyogadvArAkhyAnuyogAbhidhAnaM kimartham ? ucyate, nayAnugamayoH sahacarabhAvapradarzanArthaM, tathAhi - nayAnugamau pratisUtraM yugapad anudhAvataH, nayamatazUnyasya anugamasyAbhAvAt, anuyogadvAracatuSTayopanyAse tu nayAnAmante'bhidhAnaM yugapadvaktuM azakyatvAt / Aha - caturanuyogadvArAtirikta vyAkhyAnavidherupanyAso anarthakaH, na, anugamAGgatvAt, vyAkhyA'GgatvAccAnugamAGgatA ityalaM vistareNeti gAthArthaH // 128 // tatra jinapravacanotpattirniryuktisamutthAnaprasaGgato'bhihitA, arhadvacanatvAt pravacanasya, idAnIM pravacanaikArthikAni tadvibhAgaM ca pradarzayannAha - egaTTiyANi tiSNi u pavayaNa suttaM taheva attho a / ikkikkassa ya itto nAmA emaDiA paMca // 129 // For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 86 // suya dhamma tistha maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egahA / suttaM taMtaM gaMtho pADho satthaM ca egaTThA // 130 // aNuogo ya niyogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / aNuogassa u ee nAmA egahiA paMca // 131 // prathamagAthAvyAkhyA-eko'rtho yeSAM tAnyekArthikAni, trINyeva, pravacanaM pUrvavyAkhyAtaM, sUcanAt sUtraM, aryata ityarthaH, 'caH' samuccaye, iha ca pravacanaM sAmAnyazrutajJAnaM, sUtrArthoM tu tadvizeSAviti, Aha-sUtrArthayoH pravacanena sahaikArthatA yuktA, tadvizeSatvAt , sUtrArthayostu parasparavibhinnatvAt na yujyate, tathA ca sUtraM vyAkhyeyaM arthastu tadvyAkhyAnamiti, athavA trayANAmapyeSAM bhinnArthataiva yujyate, pratyekamekArthikavibhAgasadbhAvAt , anyathA ekArthikatve sati bhedenaikArthikAbhidhAnamayuktamiti, atrocyate, yathA hi mukulavikasitayoH padmavizeSayoH saMkocavikAsaparyAyabhede'pi kamalasAmAnyatayA'bhedaH, evaM sUtrArthayorapi pravacanApekSayA parasparatazceti, tathAhi-avivRtaM mukulatulyaM sUtraM, tadeva vivRtaM prabodhitaM vikacakalpamarthaH, pravacanaM cobhayamapIti, yathA caiSAmekArthikavibhAga upalabhyate-kamalamaravindaM paGkajamityAdi padmakArthikAni, tathA kuDmalaM vRndaM saMkucitamityAdi mukulaikArthikAni, tathA vikacaM phulaM vibuddhamityAdi vikasitaikArthikAni, tathA pravacanasUtrArthAnA- mapi padmamukulavikasitakalpAnAmekArthikavibhAgo'viruddhaH / athavA anyathA vyAkhyAyate-ekArthikAni trINyevAzrityaH vaktavyAni, pravacanamekArthagocaraH tathA sUtramarthazceti, zeSaM puurvvt| Aha-dvAragAthAyAM yaduktaM 'pravacanaikArthikAnivaktavyAni tabyAhanyate, na, sAmAnyavizeSarUpatvAtpravacanasya, sUtrArthayorapi pravacanavizeSarUpatvena pravacanatvopapatteH / Aha-yadyevaM vibhAgazceti dvAropanyAsAnarthakyaM, na, vibhAgazceti kimuktaM bhavati ? nAvizeSeNakArthikAni vaktavyAni sAmAnyavizeSarUpa // 86 // For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CROSSRESOSSESSUODA sthApi pravacanasya-paJcadazeti, kiM tarhi ?-vibhAgazca vaktavyaH, vizeSagocarAbhidhAnaparyAyANAM sAmAnyagocarAbhidhAnaparyAyatvAnupapatteH, na hi cUtasahakArAdayo vRkSAdizabdaparyAyA bhavanti, loke tathA'dRSTatvAd iti gAthArthaH // 129 // dvitIyagAthAvyAkhyA-zrutasya dharmaH-svabhAvaH zrutadharmaH, bodhasvabhAvatvAt zrutasya dharmo bodho'bhidhIyate, athavA jIvaparyAyatvAt zrutasya zrutaM ca taddharmazceti samAsaH, sugatidhAraNAdvA zrutaM dharmo'bhidhIyate, 'tIrthaM prAkRnirUpitazabdArtha, tacca saMgha ityuktaM, iha tu tadupayogAnanyatvAt pravacanaM tIrthamucyate, tathA mRjyate-zodhyate anenAtmeti mArgaH, mArgaNaM vA haiM mArgo, anveSaNaM zivasyeti, tathA pragataM abhividhinA jIvAdiSu padArtheSu vacanaM prAvacanaM, pravacanaM tu pUrvavat / uktaH pravaracanavibhAgaH, idAnIM sUtravibhAgo'bhidhIyate-tatra sUcanAt sUtraM, tanyate'nenAsmAdasminniti vA artha iti tantraM, tathA 6 grathyate'nenAsmAdasminniti vA'rtha iti granthaH, paThanaM pAThaH paThyate vA taditi pAThaH paThyate vA'nenAsmAdasminiti yA abhidheyamiti pAThaH, vyaktIkriyata iti bhAvArthaH, tathA zAsyate'nenAsmAdasminniti vA jJeyamAtmaneti vA zAstraM, ekArthikAnIti punarabhidhAnaM sAmAnyavizeSayoH kathaJcidbhedakhyApanArthamiti gAthArthaH // 130 // tRtIyagAthAvyAkhyA-sUtrasyArthena anuyojanamanuyogaH, athavA abhidheyo vyApAraH sUtrasya yogaH, anukUlo'nurUpo vA yogo'nuyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyate, tathA niyato nizcito vA yogo niyogaH, yathAghaTazabdena ghaTa evocyate na paTAdiriti, tathA bhASaNAt bhASA, vyaktIkaraNamityarthaH, yathA ghaTanAt ghaTaH, ceSTAvAnoM ghaTa iti, vividhA bhASA vibhASA, paryAyazabdaiH tatsvarUpakathanaM, yathA ghaTaH kuTaH kumbha iti, vArtikaM tvazeSaparyAyakathanamiti zeSa subodhaM, ayaM gAthA For Personal & Private Use Only W anelibrary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 87 // HASHASSANSAs samudAyArthaH, avayavArtha tu pratidvAraM vakSyati, tatra pravacanAdInAmavizeSeNaikArthikAbhidhAnaprakrame sati ekAthikAnuyogAde hAribhadrIbhedenopanyAsAnvAkhyAnaM arthagarIyastvakhyApanArtha, uktaM ca-suttadharA atthadharo ityAdi' // 131 // tatra anuyogA yavRttiH vibhAgaH1 khyaprathamadvArasvarUpavyAcikhyAsayA''haNAma ThavaNA davie khitte kAle ya vayaNa bhAve y| eso aNuogassa uNikkhevo hoi sattaviho // 132 // | gamanikA-'nAma' prAk nirUpitaM, tatra nAmAnuyogo-yasya jIvAderanuyoga iti nAma kriyate, nAmnovA anuyogo nAmAnuyogaH, nAmavyAkhyetyarthaH, 'sthApanA' akSanikSepAdirUpA, tatra anuyogaM kurvan kazcit sthApyate, sthApanAyAmanuyogaH sthApanAnuyoga iti samAsaH, sthApanA cAsau anuyogazceti vA, 'dravye' iti dravyaviSayo'nuyogo dravyAnuyogaH, sa ca Agamano. AgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyaiH dravye dravyeSu vA'nuyogo dravyAnuyogaH, evaM kSetrAdiSvapi SaDUbhedayojanA kAryeti,tatra dravyAnuyogo dvividhaH-jIvadravyAnuyogaH ajIvadravyAnuyogazca, ekaikaH sa caturdhA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato jIva ekaM dravyaM kSetrato'saMkhyeyapradezAvagADhaH kAlato'nAdyaparyavasitaH bhAvato'nantajJA-2 nadarzanacAritrAcAritradezacAritraagurulaghuparyAyavAn iti, ajIvadravyANi paramANvAdIni, tatra paramANurdravyata eka dravyaM 8 kSetrata ekapradezAvagADhaH kAlato jaghanyena samayamekaM dvau vA utkRSTatastu asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, bhAvatastu ekarasa ekavarNaH dvisparza ekagandha iti, eteSAM ca svasthAne'nantA rasAdiparyAyA ekaguNatitAdibhedena draSTavyAH, evaM byaNukAdInAmapyanantANuskandhAvasAnAnAM svarUpaM draSTavyaM, ukto dravyAnuyogaH, idAnIM dravyANAM-sa ca jIvAjIvabhedabhinnAnAM jainelibrary.org For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaseyaH, yathA prajJApanAyAM samuditAnAM jIvAnAmajIvAnAM ca vicAraH, tathA coktaM - "jIvapajjavANaM bhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA, evaM ajIvapajjavANaM pucchA uttaraM ca daTThabaM" alaM vistareNa / dravyeNAnuyogaH pralepAkSAdinA, dravyaistaireva akSAdibhiH prabhUtairiti, dravye phalakAdau dravyeSu prabhUtAsu niSadyAsu avasthito'nuyogaM karotIti / evaM kSetrAnuyoge'pi kSetrasya bharatakSetrAdeH kSetrANAM jambUdvIpAdInAM yathA hI pasAgara prajJayA miti, kSetreNa yathA pRthivIkAyAdisaMkhyA vyAkhyAnaM, uktaM ca "jaMbuddIvapamANaM, puDhavijiANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavi - jamANA havaMti logA asaMkhijA // 1 // " kSetrairanuyogo yathA "bahuhiM dIvasamuddehiM puDhavijiANamityAdi" kSetre tiryagloke'nuyogo bharatAdau vA kSetreSu anuyogaH ardhatRtIyeSu dvIpasamudreSu / kAlasya anuyogaH samayAdiprarUpaNA, kAlAnAM prabhUtAnAM samayAdInAM kAlenAnuyogo yathA - bAdaravAyukAyikAnAM vaikriyazarIrANyaddhApalyopamasya asaMkhyabhAgamAtreNApahriyante, kAlairanuyogo yathA pratyutpannatrasakAyikA asaMkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante pratisamayApahAreNa, kAle'nuyogo dvitIyapaurudhyAMkAleSu avasarpiNyAM triSu kAleSu - suSamaduSSamAyAM caramabhAge duSSamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, utsarpiNyAM kAladvaye - duSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca / vacanasyAnuyogo yathA itthaMbhUtaM ekavacanaM, vacanAnAM dvivacanabahuvacanAnAM SoDazAnAM vA, vacanenAnuyogo yathA - kazcidAcAryaH sAdhvAdibhirabhyarthita ekavacanena karoti, O 1 jIvaparyavA bhadanta ! kiM saMkhyeyA asaMkhyeyA anantAH ?, gautama ! no saMkhyeyAH no asaMkhyeyA anantAH, evamajIvaparyaMvANAM pRcchA uttaraM ca draSTavyaM / 2 jambUdvIpapramANaM pRthvIjIvAnAM tu prasthakaM kRtvA / evaM mIyamAnA bhavanti lokA asaMkhyeyAH // 1 // 3 bahubhirdvIpasamudaiH pRthvI jIvAnAM. For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAga-1 // 88 // vacanaiH sa eva bahubhiH asakRd abhyarthito veti, vacane'nuyogaH kSAyopazamike, vacaneSu teSveva bahuSu, anye tu pratipA- dayanti-vacaneSu nAstyanuyogaH, tasya kSAyopazamikatvAt , tasya caikatvAditi bhaavaarthH| bhAvAnuyogo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamata audayikAderanyatamasyeti, bhAvAnAM audayikAdInAM, bhAvena saMgrahAdinA, uktaM ca-"paMcahiM ThANehiM suttaM vAejA, taMjahA-saMgahaThyAe 1 uvaggahaThyAe 2 nijaraThThayAe 3 suyapaMjavajAteNaM 4 abocchittIe 5" bhAvairebhireva samuditairanuyogaH, bhAve kSAyopazamike, bhAveSu AcArAdiSu, athavA pratikSaNapariNAmatvAt kSayopazamasya bhAvaSu anuyogaH, athavA bhAveSu nAstyeva, kSayopazamasyaikatvAt / eteSAM ca dravyAdyanuyogAnAM parasparasamAvezaH svabuddhyA vaktavyaH, uktaM ca bhASyakAreNa-"dave NiyamA bhAvo Na viNA te yAvi khittakAlehiM (granthAgram 2500) khitte tiNhavi bhayaNA kAle bhayaNAe tIsupi // 1 // ityAdi" ukto'nuyogaH, etadviparItastu ananuyoga iti gAthArthaH // 132 // sAmprataM tatpratipAdakadRSTAntAn pratipAdayannAhavacchagagoNI1khujArasajjhAe 3 ceva bahiraullAvogAmillae 5ya vayaNe sattevaya huMti bhAvaMmi // 133 // vyAkhyA-tatra prathamamudAharaNaM dravyAnanuyogAnuyogayoH vatsakagauriti-godoheo jadi jaM pADalAe vacchayaM taM I bahulAe muyai bAhuleraM vA pADalAe muyai, tato aNaNuogo bhavati, tassa ya duddhakajassa apasiddhI bhavati, jadi puNa 1 paJcabhiH sthAnaiH sUtra vAcayet, tadyathA-saMgrahArthAya 1 upagrahArthAya 2 nirjarArthAya 3 zrutaparyAyajAtena 4 avyavacchizyA 5 / 2 godohako yadi yaH | pATalAyA vatsataM bahulAyai muJcati, bAhuleyaM pATalAyai muJcati, tato'nanuyogo bhavati, tasya ca dugdhakAryasya aprasiddhirbhavati, yadi punaH // 8 // For Personal & Private Use Only in Education international mmmjanelibrary.org Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaM jAe taM tAe muyai, to aNuogo, tassa ya duddhakajassa pasiddhI bhavati / evaM ihAvi jadi jIvalakkhaNeNa ajIvaM parUvei ajIvalakkhaNeNa vA jIvaM, to aNaNuogo bhavati / taM bhAvaM aNNahA geNhati, teNa attho visaMvadati, attheNa visaMvayaMteNa caraNaM, caraNeNa mokkho, mokkhAbhAve dikkhA NirasthiA / aha puNa jIvalakkhaNeNa jIvaM parUvei, ajIvalakkhaNeNaM ajIvaM, to aNuogo, tassa ya kajasiddhI bhavatitti, avigalo atthAvagamo, tato caraNabuDDI, tato mokkhotti / esa pddhmdihto||1|| kSetrAnanuyogAnuyogayoH kujodAharaNam-paihoNe Nagare sAlivAhaNo rAyA, so varise varise bharuyacche naravAhaNaM roheti, jAhe ya varisAratto patto tAhe sayaM NagaraM paDijAti, evaM kAlo vaJcati, aNNayA teNa raNNA rohaeNaM gaella eNaM atthANamaMDaviyAe NicchuDhaM, tassa ya paDiggahadhAriNI khujjA, aparibhogA esA bhUmI, NUNaM rAyA jAtukAmo, tIse ya rAulao jANasAlio paricio, tAe tassa silu, so pae jANagANi pamakkhittA payaTTAviyANi ya, yo yasyAstaM tasyai muJcati, tato'nuyogaH tasya ca dugdhakAryasya prasiddhirbhavati / evamihApi yadi jIvalakSaNena ajIvaM prarUpayati, ajIvalakSaNena vA jIvaM tato'nanuyogo bhavati, taM bhAvamanyathA gRhNAti, tenArtho visaMvadati, arthena visaMvadatA cAritraM (visaMvadati), caraNena mokSaH, mokSAbhAve dIkSA nirarthikA / atha punarjIvalakSaNena jIvaM prarUpayati, bhajIvalakSaNena ajIvaM, tato'nuyogaH, tasya ca kAryasya siddhirbhavati iti avikalo'rthAvagamastatazcaraNavRddhiH, tato mokSa iti, eSa prathamadRSTAntaH 1.2 pratiSThAne nagare zAlivAhano rAjA, sa varSe varSe bhRgukacche naravAhanaM ruNaddhi, yadA ca varSArAtraH prApto (bhavet) tadA svaka nagaraM pratiyAti, evaM kAlo vrajati, anyadA tena rAjJA rodhakena (ror3e) gatena AsthAnamaNDapikAyAM niSThyUtaM, tasya ca pratigrahadhAriNI kubjA, aparibhogA eSA bhUmiH, nUnaM rAjA yAtukAmaH, tasyAzca rAjakulago yAnazAlikaH paricitaH, tayA tamai ziSTaM; sa prage yAnAni pramASTaya pravarjitavAn HORISORIAIS PARA For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka CACAN // 89 // ta' daLUNa sesao khaMdhAvAro paDhio, rAyA rahami ekallo. dhUlAdibhayA gacchissAmitti pae payaTTo, jAva sabo'vi khaMdhA- hAribhadrIvAro pahitao diTho, rAyA ciMteti-Na mayA kassavi kathitaM, kahametehiM NAyaM?, gavihla paraMparaeNa jAva khujatti, khujjA / | yavRttiH pucchitA, tAe taha ceva akkhAyaM, esa aNaNuogo, tIse maMDaviyAe khettaM ceva cintijati, vivarIo aNuogo, vibhAgaH1 evaM NippadesamegantaNiccamegamAgAsa paDivajjAveMtassa aNaNuogo, sappaesAdi puNa paDivajAveMtassa aNuogotti // 2 // __ kAlAnanuyogAnuyogayoH svAdhyAyodAharaNaM aikko sAdhU pAdosiyaM pariya9to rahaseNaM kAlaM Na yANati, sammaddihigA ya devayA taM hitaThyAe bodheti micchAdiThiyAe bhaeNaM, sA takkassa ghaDiyaM bhareuM mahayA mahayA saddeNaM ghoseti-mahitaM mahitaMti, so tIse kaNNaroDayaM asahaMto bhaNati-aho takkavelatti, sA paDibhaNati-jahA tujhaM sajjhAyavelatti, tato sAhU uvauMjiUNa 5 bhAgaH, evaM niSkAla na jAnAti karNaroTake C Y taM dRSTvA zeSaH skandhAvAraH prasthitaH, rAjA rahasi ekako bhUlyAdibhayAt gamiSyAmIti prage pravRttaH (gantuM), yAvat sarvo'pi skandhAvAraH prasthito* daSTaH, rAjA cintayati-na mayA kasmaicidapi kathitaM, kathametaiqhatam ! gaveSitaM paramparakeNa yAvatkubjeti, kubjA pRSTA, tayA tathaivAkhyAtaM, eSo'nanuyogaH, tasyAH maNDapikAyAH kSetrameva cintayediti, viparIto'nuyogaH, evaM niSpradezamekAntanityamekamAkAzaM pratipAdyamAnasya ananuyogaH, sapradezAdi punaH pratipAdyamAnasya anuyoga iti / 2 ekaH sAdhuH prAdoSikaM parivartayan rabhasA kAlaM na jAnAti, samyagdRSTikA ca devatA taM hitArthAya bodhayati mithyASTikAyA | bhayena sA takrasya ghaTikA bhRtvA mahatA mahatA zabdena ghoSayati-madhitaM mathitamiti, sa tasyAH karNaroTakaM (rArTi) asahamAno bhaNati-aho takaveleti, sA| pratibhaNati-yathA tava svAdhyAyaveleti, tataH sAdhurupayujya. Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * SHESARKARIA micchAmidukkaDaM bhaNati, devatAe aNusAsio-mA puNo evaM kAhisi,mAmicchaddiThiyAe chalihijisi, esa aNaNuogo, kAle paDhiyavaM to aNuogo bhavati // 3 // idAnIM vacanaviSayaM dRSTAntadvayamananuyogAnuyogayoH pradazyate-tatra prathamaM badhirollApodAharaNam-aigaMmi gAme bahi-15 rakuDaMbayaM parivasati, thero therI ya, tANaM putto tassa bhajA, so putto halaM vAheti, pathiehiM paMthaM pucchito bhaNati-gharajAyagA majjha ete baillA, bhajjAe ya se bhattaM ANIyaM, tIse katheti jahA-baillA siMgiyA, sA bhaNati-loNitamaloNitaM vA, mAtAe te siddhayaM, sAsUe kahiyaM, sA bhaNati-thUllaM vA baraDaM vA vA therassa pottaM hohii, theraM sadAvei,'thero bhaNai-piuM te jIeNaM, egaMpi tilaM na khAmi, evaM jadi egavayaNe parUvitave duvayaNaM parUveti, duvayaNe vA egavayaNaM to aNaNuogo, | aha taheva parUveti, annuogo||4|| | mithyA me duSkRtaM bhaNati, devatayA'nuziSTaH-mA punarevaM kArSIH, mA mithyAdRSTayA cIcchalaH, eSo'nanuyogaH, kAle paThitavyaM tadA'nuyogo bhavati / 2 ekasmin prAme badhirakuTumbakaM parivasati, sthaviraH sthavirA ca, tayoH putraH tasya bhAryA, sa putro halaM bAhayati, pathikaiH panthAnaH pRSTo bhaNati-gRhajAtI mamaitau balIvI, bhAryayA ca tasya bhaktamAnItaM, tasyai kathayati yathA-balIvadauM zUGgitI, sA bhaNati-loNitaM (salavaNaM) aloNitaM vA, mAtrA te sAdhitaM zvazca kathitaM, sA bhaNati-sthUlaM vA rUkSaM vA sthavirasya potikA bhaviSyati, sthaviraM zabdayati, sthaviro bhaNati-pibAmi (zapathaH) te jIvitaM (tena)Ita ekamapi tilaM na khAdAmi, evaM yadyekavacane prarUpavitavye dvivacanaM prarUpayati dvivacane vA ekavacanaM tadA'nanuyogaH, atha tathaiva prarUpayati tadA'nuyogaH. For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 | grAmeyakodAharaNaM dvitIyaM vacana eva, prastutAnuyogaprAdhAnyakhyApanArthamiti / egarmi nayare egA mahilA, sA bhattAre mae kaThThAdINivi tAva akkIyANi, ghocchAmotti ajIvamANI khuDDayaM puttaM ghettuM gAme pavutthA, so dArao vaDaMto mAyaraM| pucchati-kahiM mama pitA ?, mao tti, so keNaM jIvitAito?, bhaNati-olaggAe, to bhaNai-ahaMpi olaggAmi, sA bhaNati-Na jANihisi olaggiuM, to kahaM olaggijai ?, bhaNio-viNayaM karijAsi, keriso viNao?, jokkAro kAyabo NIyaM caMkamiyavaM chaMdANuvattiNA hoyavaM, so NagaraM padhAvio, aMtarA NeNa vAhA migANaM NilukkA diTThA, vaDDeNaM saddeNaM jokArotti bhaNitaM, teNaM saddeNaM maA palANA, tehiM ghettuM pahato, sambhAvo NeNa kahio, bhaNito tehiM-jadA erisaM pecche-| jAsi, tadA NilukaMtehiM NIyaM AgaMtavaM, Na ya ullavijati, saNioM vA, tato NeNa rayagA diThThA, tato Nilukkato saNioM eti, tesiM ca rayagANaM pottA hIraMti, thANayaM baddhaM, rakkhaMti, esa corotti baMdhio piTTio sambhAve kahie mukko, ekasminnagare ekA mahilA, sA bhartari mRte kASThAdInyapi tAvadvikrItavatI, garhitAH sma iti ajIvantI kSullakaM putraM gRhItvA prAmaM proSitA, sa dArako vardhamAnaH mAtaraM pRcchati-ka mama pitA!, mRta iti, sa kena jIvikAyitaH / bhaNati-avalaganayA, tato bhagati-ahamapi avalagAmi, sA bhaNati-na jAnAsi avalagituM, tataH kathamavalagyate ?, bhaNita:-vinayaM kuryAH, kIdRzo vinayaH!, jotkAraH (jayotkAraH) kartavyaH nIcairgantavyaM chando'nuvRttinA bhavi|tavyaM, sa nagaraM pradhAvitaH, antarA anena vyAdhA mRgebhyaH (mRgAn grahItuM) nilInA dRSTAH, bRhatA zabdena jotkAra iti bhaNitaM, tena zabdena mRgAH palA-15 |yitAH, taihItvA prahataH, sadbhAvo'nena kathitaH, bhaNitastaiH-yadaitAdRzaM pazyestadA nilIyamAnena gantavyaM, na ca ullApyate, zanaiH zanairvA, tato'nena rajakA dRSTAH, | tato nilIyamAnaH zanaiH gacchati, teSAM ca rajakAnAM vastrANi hriyante, sthAnaM baddhaM, rakSanti, eSa caura iti baddhaH piTTitaH sadbhAve kathite muktaH,. dain Education International For Personal & Private Use Only an.jainelibrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tehiM' bhaNitaM-suddhaM bhavatu, egattha bIyANi vAvijaMti, teNa bhaNi-suddhaM bhavatu, tehivi piTTio, sabbhAve kahie mukko, erise-bahuM bhavatu bhaMDaM (DiM) bhareha eyassa, aNNattha maDayaM NINijaMtaM dardu bhaNati-bahu bhavatu erisaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie mukko bhaNito erise vuccati-accaMtaviogo bhavatu eriseNaM, aNNattha vivAhe bhaNai-accaMtaviogo bhavatu eriseNaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie bhaNito-erise(sA)NaM NicaM picchayA hoha sAsayaM ca bhavatu eyaM, aNNattha NialabaddhayaM daMDiaM daddUNa bhaNati-NiccaM eyArisANa pecchaMtao hohi, sAsataM ca te bhavatu, tatthavi hato sabbhAve kahie mukkoeyAo bhe lahuM mokkho bhavatu, eyaM bhaNijasi, aNNattha mitte saMghADaM kareMti, tattha bhaNati-eyAobhelahu mokkho bhavatu, tatthavi hato sabbhAve kahite mukko egassa daMDagakulaputtagassa allINo, tattha sevaMto acchati |annnnyaa dubbhikkhe tassa kulaputtagassa aMbilajavAgU siMddhelliyA, bhajAe se so bhaNati-jAhi mahAyaNamajjhAo saddehi jo bhuMjati sItalA ajoggA, tairbhaNitaM-zuddhaM bhavatu, ekatra bIjAni upyante, tena bhaNitaM-zuddhaM bhavatu, tairapi piTTitaH, sadbhAve kathite muktaH, etAdRze-bahu bhavatu bhANDAni bharantu etena, anyatra mRtakaM nIyamAnaM dRSTvA bhaNati-bahu bhavatvetAdRzaM, tatrApi hataH, sadbhAve kathite mukto bhaNitaH etAdRza ucyate-atyantaM viyogo bhavasvIrazena, anyatra vivAhe bhaNati-atyantaM viyogo bhavatvIdazena, tatrApi hataH, sadbhAve kathite bhaNitaH-zAnAM nityaM prekSakA bhavata zAzvataM ca bhavatvetat , anyatra niga-18 DabaddhaM daNDikaM dRSTvA bhaNati-nityametAdRzAnAM prekSako bhava, zAzvataM ca te bhavatu, tatrApi hataH sadbhAve kathite muktaH, etasmAt bhavatAM laghu mokSo bhavatu, etat bhaNeH, anyatra mitrANi saMghATakaM kurvanti, tanna bhaNati-etasmAt bhavatAM laghu mokSo bhavatu, tatrApi hataH sadbhAve kathite mukta eka daNDikakulaputramAlInaH, tatra sevamAnastiSThati / anyadA durbhikSe tasya kulaputrakasya amlayavAgUH siddhA, bhAryayA tasya sa bhaNita: yAhi mahAjanamadhyAt zabdaya yat bhule zItalA'yogyA,. For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka |hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 teNa gaMtuM so bhaNio-ehi kirAiM sItalIhoti aMbellI, so lajjito, gharaMgaeNa aMbADio, bhaNito-erise kaje NI kaNNe kahijai, aNNayA gharaM palitaM, tAhe gaMtuM saNi kaNNe kaheti, jAva so tahiM akkhAuM gato tAva gharaM sarva jhAmizra, tatthAvi aMbADio bhaNio ya-erise kaje navi gammati akkhAyaehiM, appaNA ceva pANIyAiM kAuM gorasaMpi chubbhai jahA tahA vijjhAutti, aNNayA dhuvaMtassa gobhattaM chUDhaM / evaM jo aNNaMmi kaheyave aNNaM kahei tAhe aNaNuogo bhavati, samma kahijjamANe aNuogo bhavati // saptaiva ca bhavanti 'bhAve' bhAvaviSaye, ananuyogAnuyogayoH pratipAdakAni saptodAharaNAni bhavantIti gAthArthaH // 133 // tAni cAmUni sAvagabhajA 1 sattavaie 2 a kuMkaNagadArae 3 naule 4 / kamalAmelA 5 saMbassa sAhasaM 6 seNie kovo 7 // 134 // tena gatvA sa bhaNitaH, ehi kila zItalIbhavati rabbA, sa lajitaH, gRhagatena tiraskRtaH, bhaNitaH-IdRze kArye nIcaiH karNayoH kathyate, anyadA gRha pradIptaM, tadA gatvA zanaiH karNayoH kathayati, yAvatsa tatrAkhyAtuM gatastAvadgRhaM sarva dhmAtaM, tatrApi tiraskRto bhaNitazca-IdRze kArye naiva gamyate AkhyAyakena, Atmanaiva pAnIyAdi kRtvA gorasaM (gobhaktAdi) api kSipyate, yathA tathA vidhyAyarivati, anyadA dhUpayataH (upari) gobhaktaM (chagaNAdi) kSiptaM / evaM | yo'nyasmin kathayitavye anyat kathayati tadA'nanuyogo bhavati, samyak kathyamAne anuyogo bhavati / For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-- tatra zrAvakabhAryodAharaNaM - sAMvageNa NiyayabhajjAe vayaMsiyA viubiyA diTThA, ajjhovavaNNo, dubbalo bhavati, mahilAe pucchite nibbaMdhe kae siddhaM, tAe bhaNitaM - ANemi, tehiM caiva vatthAbharaNehiM appANaM NavatthittA aMdhayAre allINA, acchito, pacchA biiyadivase adhitiM pagato vayaM khaMDiyaMti, tAe sAbhiNNANaM pattiyAvito / evaM jo sasamayavattavayaM parasamayavattavayaM bhaNati, udaiyabhAvalakkhaNeNaM uvasamiyalakkhaNaM parUveti, tAhe aNaNuogo bhavati, sammaM parUvijamANe aNuogotti 1 / saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadikaH - sattapadigo aigaMmi paJcaMtagAme ego alaggayamaNUso, sAdhumAhaNAdINaM na suNeti Na vA allINati, Na vA sejjaM deti, mA mama dhammaM kahehinti, tAhe mA sadao hohAmitti / aNNayA kayA taM gAmaM sAhuNo AgatA, paDissayaM maggaMti, tAhe goDilaehiM eso na detitti sovi etehiM pavaMcio houtti tassa gharaM ciMdhiaM, jahA eriso tAriso sAvagotti tassa gharaM jAha, taM gatA pucchaMtA, diTTho, jAva Na ceva ADhAti, tatthekkeNa sAhuNA zrAvaNa nibhAyA vayasyA vaikriyA (udbhUtarUpA ) dRSTA, abhyupapanno, durbalo bhavati, mahelayA pRSTe nirbandhe kRte ziSTaM, tathA bhaNitaM AnayAmi, taireva vastrAbharaNairAtmAnaM nepathyayitvA andhakAre AlInA, sthitaH, paJcAdvitIyadivase aSTatiM pragataH vrataM khaNDitamiti, tayA sAbhijJAnaM pratyAyitaH / evaM yaH svasamayavaktavyatAM parasamayavaktavyatAM bhaNati, audayikabhAvalakSaNenaupazamikalakSaNaM prarUpayati, tadA'nanuyogo bhavati, samyak prarUpyamANe anuyoga iti / 2 sAptapadikaH ekasmin pratyantagrAme eko'valagakamanuSyaH sAdhubrAhmaNAdInAM na zRNoti na vA sevate ( AlInoti na vA zayyAM dadAti, mA me dharmaM cIkathan iti tadA mA sadayo bhUvamiti / anyadA kadAcit taM grAmaM sAdhava AgatAH, pratizrayaM mArgayanti, tadA goSThIkaireSa na dadAtIti so'pyebhiH pravaJcito bhavatviti tasya gRhaM darzitaM yathA- IdRzastAdRzo vA zrAvaka iti tasya gRhaM yAta, tad gatAH pRcchantaH, dRSTo yAvannaivAdviyate, tatraikena sAdhunA Jain Education international For Personal & Private Use Only jalnelibrary.org Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka : bhaNiaM - jadi vA Na ceva so eso ahavA pavaMcitA motti, taM soUNa pucchitA teNa // 92 // kathitaM jahA ! amha kathitaM eriso tAriso sAvagotti, so bhaNati - aho akajjaM, mamaM tAva pavaMcatu, tA kiM sAdhuNo pavaMcitenti, tAhe mA sArattA tesiM houtti bhaNati demi paDissayaM ekkAe vavatthAe - jadi mama dhammaM Na kaheha, sAhUhiM kahiyaM - evaM houtti, diNNaM gharaM, varisArate vitte ApucchaMtehiM dhammo kahio, tattha Na kiMci tarai ghettuM mUlaguNauttara guNANaM madhumajamaMsaviratiM vA, pacchA sattapadivayaM diNNaM-mAreukAmeNaM jAvaieNaM kAleNaM satta padA osakkijaMti evaiaM kAlaM paDi - kkhintu mAreyavaM, saMbujjhissatittikAuM, gatA / aNNayA coro (rao) gato, avasauNeNaM Niatto, rattiM saNiaM gharaM eti, taddivasaM ca tassa bhagiNI AgaeliA, sA purisaNevatthiA bhAujjAyAe samaM gojjhapekkhiyA gayA, tato cireNa AgayA, NiddakaMtAo taheva ekkami ceva sayaNe saiyAo, iaro a Agao, tato pecchati, parapurisotti asiM karisittA AhaNemitti, 1 bhaNitaM yadi vA naiva sa eSo'thavA pravaJcitAH sma iti, tacchrutvA pRSTAstena kathitaM yathA'smAkaM kathitaM IdRzastAdRzaH zrAvaka iti, sa bhaNati - aho akArya, mAM tAvatpravaJcayatAM, tat kiM sAdhavaH pravazyante, mA teSAmasAratA bhUt iti bhaNati - dadAmi pratizrayaM ekayA vyavasthayA - yadi mAM dharmaM na kathayata, sAdhubhiH kathitam evaM bhavatviti, dattaM gRhaM, varSAMrAtre vRtte ApRSTairdharmaH kathitaH, tatra na kiJcit zaknoti grahItuM mUlaguNottaraguNAnAM madhumadyamAMsaviratiM vA, pazcAt saptapadikavataM dattaM mArayitukAmena yAvatA kAlena sapta padAni avaSvaSkyante etAvantaM kAlaM pratIkSya mArayitavyaM, saMbhotsyata itikRtvA gatAH / anyadA cauro (bhUtvA ) gataH, apazakunena nivRttaH, rAtrau zanairgRhameti, taddivase ca tasya bhaginI AgatA, sA puruSanepathyA bhrAturjAyayA samaM nRtyavizeSaprekSikA gatA, tatazcireNAgatA, nidrAkrAnte tathaivaikasminneva zayane zayite, itarazcAgataH, tataH pazyati, parapuruSa ityasiM kRSTvA AhammIti *vatthaM kAUNa For Personal & Private Use Only hAribhadrI - yavRttiH vibhAgaH 1 // 92 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vataM sumariyaM, Thito sattapadaMtaraM, eaMmi aMtare bhagiNIa se bAhA bhanjAe akaMtiA, tAe dukkhAvijaMtiyAe bhaNiaMhalA! avaNehi bAhAo me sIsaM, teNa sareNa NAyA bhagiNI esA me purisaNevatthatti lajjito jAto, aho maNAgaM mae akajaM na kayaMti / uvaNao jahA sAvagabhajAe, saMbuddho, vibhAsA, pavaio 2 / / idAnI koGkaNakadArakodAharaNam-koMkaNaMgavisara ekko dArago, tassa mAyA muyA, pitA se aNNamahiliaMNa labhati savattiputto asthitti / aNNadA saputto kahANaM gato, tAheNeNa ciMtiaM-eassa taNaeNa mahila Na labhAmi, mAremitti kaMDaM khittaM, ANatto-vacca kaMDaM ANehi, so pahAvito, aNNeNaM kaMDeNaM viddho, ceDeNa bhaNiaM-kiM te kaMDaM khittaM, viddho mitti, puNovi khittaM, raDanto mArio, purva ajANateNa viddhomitti aNaNuogo, mArijAmitti evaM NAte aNuogo, ahavA sArakkhaNijaM mAremitti aNaNuogo, sArakkhaMtassa annuogo| jahA sArakkhaNijaM mAreMto viparItaM kareti, SAUSASSASSARIISISAK vrataM smRtaM, sthitaH saptapadAntaraM, atrAntare bhaginyAstasya bhujo bhAryayA''krAntaH, tayA duHkhitayA (duHkhayantyA) bhaNitam-hale ! apanaya bhujAyA me ziraH, tena svareNa jJAtA bhaginI eSA me puruSanepathyeti lajjito jAtaH, aho manAka (vilambena) mayA akArya na kRtmiti| upanayo yathA zrAvakabhAryayA, saMbuddho, vibhASA, pravrajitaH / 2 kokaNakaviSaye eko dArakaH, tasya mAtA mRtA, pitA tasya anyamahelA na labhate sapatIputro'stIti, anyadA saputraH kASThebhyo gataH, tadA'nena cintitaM-etena tanayena mahelA na labhe, mArayAmIti zaraH kSiptaH, AjJaptaH-vraja zaramAnaya, sa pradhAvitaH, anyena zareNa viddhaH, ceTakena (dArakeNa) bhaNitaM-kiM svayA zaraH kSiptaH, viddho'sIti, punarapi kSiptaH, raTan mAritaH, pUrvamajAnatA viddho'smIti (putravicAre) ananuyogaH, mArye'hamityevaM jJAve anuyogaH, athavA saMrakSaNIyaM mArayAmIti ananuyogaH (pituH) saMrakSataH anuyogaH / yathA saMrakSaNIya mArayan viparItaM karoti, Jain Education.International For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 93 // evaM aNNaM parUveyara aNNaM parUvemANassa viparItatvAt aNaNuogo bhavati, jahAbhUtaM parUvemANassa aNuogo bhavati / | Naule udAharaNaM-egA cAragabhaDiyA gambhiNI jAyA, aNNAvi NauliyA gambhiNI ceva, tattha egAe rAIe tAo| sarisiAo pasUAo, tAe ciMtiaM-mama puttassa ramaNao bhavissai, tassa pIhayaM khIraM ca deti / aNNaA tIse aviratiAe khaMDaMtIe jattha maMculliAe so Dikkarao uttArito, tattha sappeNaM caDittA khaito mato, itareNa NauleNa oyaraMto diho maMculliAo sappo, tato jeNaM khaMDAkhaMDi kato, tAhe so teNa ruhiralitteNaM tuMDeNaM tIse aviratiyAe mUlaM gaMtUNa cADUNi karei, tAe NArya-eteNa mama putto khaio, musaleNa AhaNittA mArito, tAhe dhAvaMtI gayA puttassa mUlaM, jAva sappaM khaMDAkhaMDIkayaM pAsati, tAhe diguNataraM adhitiM pgtaa| tIse aviraiAe puciM aNaNuogo pacchA aNuogo, evaM jo aNNaM parUveyacaM aNNaM parUveti so aNaNuoo, jo taM ceva parUveti tassa aNuogo 4 / evamanyatprarUpayitavyaM (yatra tatra) anyat prarUpayataH viparItatvAt ananuyogo bhavati, yathAbhUtaM prarUpayataH anuyogo bhavati. 2 nakulaviSayamudAharaNaM-ekA cArakabhadinI (bhartRkA) garbhiNI jAtA, anyA'pi nakulikA garbhiNI caiva, tatraikasyA rAtrI te yugapat prasUte, tayA cintitaM-mama putrasya ramaNako bhaviSyati, tasmai sTujhaM (pRthuka) kSIraM ca dtte| anyadA tasyAM aviratyAM kaNDayansyAM yatra maJcikAyAM sa putraH avatAritaH (zAyitaH), tatra sarpaNa caTitvA khAditaH (daSTaH) mRtaH, itareNa nakulakenAvataran dRSTaH macikAyAH sarpaH, tatastena khaNDakhaNDIkRtaH, tadA sa tena rudhiraliptena tuNDena tasyA aviratyA mUlaM gatvA cATUni karoti, tayA jJAtaM-etena mama putraH khAditaH, muzalenAhatya mAritaH, tadA dhAvantI gatA putrasya mUlaM, yAvatsapai khaNDakhaNDIkRtaM pazyati, tadA dviguNAmavati |* pragatA / tasyA avirateH pUrvamananuyogaH pazcAdanuyogaH, evaM yo'nyat prarUpayitavyamanyat prarUpayati so'nanuyogaH yastadeva prarUpayati tasya anuyogaH / For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ USLUCHOSSRUSSISSSS kamalAmelAudAharaNaM-bAravaIe baladevaputtassa nisaDhassa putto sAgaracaMdo rUveNaM ukkiho, sabesi saMbAdINa iho, tattha ya bAravaIe vatthavassa ceva aNNassa raNNo kamalAmelAnAma dhUA ukkisarIrA, sA ya uggaseNaputtassa NabhaseNassa varelliyA, ito ya NArado sAgaracaMdassa kumArassa sagAsaM Agato, abbhuDio, uvaviDhe samANe pucchati-bhagavaM ! kiMci accherayaM dilu ?, Ama dilu, kahiM kaheha, iheva bAravaIe kamalAmelANAma dAriyA, kassai diNNiA?, Ama, kathaM mama tAe samaM saMpaogo bhavejA ?, Na yANAmitti bhnnittaagto| soya sAgaracaMdo taM soUNa Navi AsaNe Navi sayaNe dhitiM labhati, taM dAriyaM phalae lihato NAmaM ca giNhaMto acchati, NArado'vi kamalAmelAe aMtiaMgato, tAevi pucchio-kiMci accherayaM diThThapuvaMti, so bhaNati-duve divANi, rUveNa sAgaracaMdo virUvattaNeNa NabhaseNao, sAgaracaMde mucchitA NahaseNae virattA, NAraeNa samAsAsitA, teNa gaMtuM AikkhitaM-jahA icchtitti| tAhe sAgaracaMdassa mAtA aNNe a ACCARRORRECRCRACK kamalAmelodAharaNaM-dvArikAyAM baladevaputrasya niSadhasya putraH sAgaracandraH rUpeNotkRSTaH, sarveSAM zAmbAdInAmiSTaH, tatra ca dvArikAyAM vAstavyasyaiva anyasya rAjJaH kamalAmelAnAmnI duhitA utkRSTazarIrA, sA cograsenaputreNa nabhaHsenena vRtA, itazca nAradaH sAgaracandrasya kumArasya sakAzaM (pArzva) AgataH, abhyutthitaH, upa| viSTe sati pRcchati-bhagavan ! kiJcidAzcarya dRSTam ? OM dRSTaM, kva kathayata, ihaiva dvArikAyAM kamalAmelAnAmnI dArikA, kasmaiciddattA ?, OM, kathaM mama tayA samaM | saMprayogo bhavet !, na jAnAmIti bhaNitvA gtH| sa ca sAgaracandraH tat zrutvA nApyAsane nApi zayane dhRti labhate, tAM dArikA phalake likhan nAma ca gRhan | tiSThati, nArado'pi kamalAmelAyA antikaM gataH, tayA'pi pRSTaH ( sukhavRttAntaH ), kiJcidAzcaryaM dRSTapUrvamiti, sa bhaNati-dve dRSTe rUpeNa sAgaracandraH virUpatayA nabhaHsenaH, sAgaracandre mUrchitA, nabhaHsene viraktA, nAradena samAzvAsitA, tena gatvA''khyAtaM-yathecchatIti, tadA sAgaracandrasya mAtA anye ca For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 tumaM ceva mama aho mae Avazyaka- kumArA AdaNNA maraitti, saMbo Agato jAva pecchati sAgaracaMdaM vilavamANaM, tAhe NeNa pacchato ThAiUNa acchINi dohivi hatthehi chAditANi, sAgaracaMdeNa bhaNitaM-kamalAmelatti, saMbeNa bhaNitaM-NAhaM kamalAmelA, kamalAmelo'ha, sAga-1 // 94 // haracaMdeNa bhaNitaM-AmaM tumaM ceva mamaM vimalakamaladalaloaNiM kamalAmelaM melihisi, tAhe tehiM kumArehiM saMbo maja pAettA abbhuvagacchAvio, vigatamado ciMteti-aho mae Alo abbhuvagao, idANI kiM sakkamaNNahAkAuM?, Nibahiyati pajaNNaM paNNattiM maggiUNa jaMdivasaM tassa NabhaseNassa vivAhadivaso taddivasaM te sAgaracaMdasaMbappamuhA kumArA ujANaM gaMtuM NAradassa sarahassaM dAriyA suraMgAe ujANaM NettuM sAgaracaMdo pariNAvio, te tattha kiDuMtA acchaMti / itare ya taM dAriyaM Na pecchaMti, maggaMtehiM ujANe dihA, vijAhararUvA viuviyA, NArAyaNo sabalo Niggao, jAva apacchimaM saMbarUveNaM pAesu paDio, sAgaracaMdassa ceva diNNA, NabhaseNa taNayA a khamAviyA / ettha sAgaracaMdassa divaso taddiva SEARCHESTRA kumArAH khinnA niyata iti, zAmba Agato yAvatprekSate sAgaracandraM vilapantaM, tadA'nena pazcAsthitvA akSiNI dvAbhyAmapi hastAbhyAM chAdite, sAgaracandreNa bhaNitaM-kamalAmeleti, zAmbena bhaNitaM-nAhaM kamalAmelA kamalAmelo'haM, sAgaracandreNa bhaNitaM-evaM tvameva mAM vimalakamaladalalocanAM kamalA| melA melayiSyasi, tadA taiH kumAraiH zAmbo madyaM pAyayitvA'bhyupagamitaH, vigatamadazcintayati-aho mayA''lamabhyupagataM, idAnIM kiM zakyamanyathAkarte, nirvahaNIyamiti pradyumnaM prajJapti mArgayitvA yadivase tasya nabhaHsenasya vivAhadivasaH tasmin divase te sAgaracandrazAmbapramukhAH kumArA udyAnaM gatvA nAradena sarahasyaM dArikA suraGgayA udyAnaM nItvA sAgaracandraH pariNAyitaH, te tantra krIDantastiSThanti / itare ca tAM dArikAM na prekSante, mArgayaniruthAne dRSTA, vidyAdhara| rUpANi vikurvitAni, nArAyaNaH sabalo nirgataH, yAvatprAnte zAmbarUpeNa pAdayoH patitaH, sAgaracandrAyaiva dattA, nabhaHsenatanayAzca kSamitAH / mantra sAgaracandrasya. // 14 // Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaM' kamalAmelaM maNNamANassa aNaNuogo NAhaM kamalAmeleti bhaNite aNuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa aNaNuogo jahAbhAvaM parUvemANassa aNuogo 5 / saMbaissa sAhasodAharaNaM-jaMbUvaI NArAyaNaM bhaNati-ekkAvi mae puttassa aNADiyA Na divA, NArAyaNeNa bhaNitaMaja dAemi, tAhe NArAyaNeNa jaMbUvatIa AbhIrIrUvaM kayaM, dovi takaM ghettuM bAravaImoiNNANi, mahiyaM vikkiNaMti, saMbeNa divANi, AbhIrI bhaNitA-ehi mahiaM kINAmitti, sA aNugacchati, AbhIro maggeNa eti, so eka deuliaM pavisai, sA AbhIrI bhaNati-NAhaM pavisAmi kiMtu mollaM dehi to ettha ceva Thito takaM geNhAhi, so bhaNati-avassa pavisitavaM, sA Necchati, tAhe hatthe laggo, AbhIro uddhAiUNa laggo saMbeNa samaM, saMbo AvaTTito, AbhIro vAsudevo jAto itarI jaMbUvatI, bhaMguSTIkAUNa palAto, biIyadivase maDDAe ANito khIlayaM ghaDato ei, jokkAre kae vAsudeveNa aM kINAmilavaM kayaM, dovina puttassa agADi zAmba kamalAmelAM manyamAnasyAnanuyogo nAhaM kamalAmeleti bhaNite'nuyogaH, evaM yo viparItaM prarUpayati tasyAnanuyogo yathAbhAvaM prarUpayataH | anuyogH| 2 zAmbasya sAhasodAharaNam-jambUvatI nArAyaNaM bhaNati-ekA'pi mayA putrasya anAdRtirna dRSTA, nArAyaNena bhaNitam-adya darzayAmi, tadA nArAyaNena jambUvatyA AbhIrIrUpaM kRtaM, dvAvapi takaM gRhItvA dvArikAmavatINI, gorasaM vikrINItaH, zAmbena dRSTI, AbhIrI bhaNitA-ehi gorasaM krINAmIti, sA'nugacchati, AbhIraH pRSThata eti, sa ekaM devakulaM pravizati, sA''bhIrI bhagati-nAhaM pravizAmi, kiMtu mUlyaM dadyAstadA'traiva sthitastakaM gRhANa, sa bhaNati| avazyaM praveSTavyaM, sA necchati, tadA haste lamaH, AbhIra uddhAvya lamaH zAmbena samaM, zAmbo'pyAvRttaH, AbhIro vAsudevo jAta itarA jambUvatI aGguSThI(ziro'vaguNThanaM) kRtvA palAyitaH, dvitIyadivase balAtkAreNa AnIyamAnaH kIlakaM ghaTayan eti, jayotkAre kRte vAsudevena. dan Education International For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 95 // pucchio - kiM eyaM ghaDijjatitti, bhaNati - jo pAriosiyaM bollaM kAhiti tassa muhe khoTTijjihitti / paDhamaM aNaNuogo Nata aNuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa aNaNuogo itarassa aNuogo 6 / 'zreNikaviSayakopodAharaNaM-rAyegihe nagare seNio rAyA, celaNA tassa bhajjA, sA vaddhamANasAmimapacchimatitthagaraM vaMdittA | veyAliyaM mAhamAse pavisati, pacchA sAhU diThTho paDimApaDivaNNao, tIe rattiM suttiAe hattho kihavi vilaMbio, jayA sIteNa gahio tadA cetitaM pavesito hattho, tassa hatthassa taNaeNaM sabaM sarIraM sIteNa gahiaM, tIe bhaNiaM - sa tavassI kiM karissati saMpayaM / pacchA seNieNa ciMtiyaM-saMgAradiNNao se koI, rudveNa kalaM abhao bhaNio-sigdhaM aMteuraM palIvehi, seNio gato sAmisagAsaM, abhaeNa hatthisAlA palIviyA, seNio sAmiM pucchati -celaNA kiM egapattI aNegapattI, sAmiNA bhaNiaM - egapattI, " 1 pRSTaH- kimetat ghaDhyate iti, bhaNati yaH paryuSitaM vRttAntollApaM kariSyati tasya mukhe kSepsyate iti / prathamamananuyogaH jJAte anuyogaH, evaM yo viparItaM prarUpayati tasyAnanuyoga itarasya anuyogaH 2 rAjagRhe nagare zreNiko rAjA cellanA tasya bhAryA, sA vardhamAnasvAminamapazcimatIrthaMkaraM vanditvA vikAle mAghamAse pravizati, pazcAt sAdhurdRSTaH pratipannapratimaH, tasyA rAtrau suptAyA hastaH kathamapi vilambitaH (bahiH sthitaH ) yadA zItena gRhItaH tadA cetitaM, prave. zito hastaH, tasya hastasya sambandhinA sarva zarIraM zItena gRhItaM, pazcAt tathA bhaNitaM sa tapasvI kiM kariSyati sAmprataM ?, pazcAt zreNikena cintitaM dattasaGketo'syAH kazcit ruSTena kalye'bhayo bhaNitaH - zIghramantaHpuraM pradIpaya, zreNiko gataH svAmisakAzaM, abhayena hastizAlA pradIpitA, zreNikaH svAminaM pRcchati - cellanA kimekapatnI anekapatrI?, svAminA bhaNitaM ekapalI, For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 95 // Painelibrary.org Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GAN SANGALORCANCEROSAROKAR tAhe mA Dajjhihititti turitaM Niggao, abhao NipphiDati, seNieNaM bhaNiaM-palIvitaM ?, so bhaNati-Ama, tumaM kiMNa | paviThTho ?, bhaNati-ahaM pavaissAmi kiM me aggiNA, pacchA jeNa ciMti-mA chaDDijihititti bhaNitaM-Na ddjjhtti| seNiyassa cellaNAe purvi aNaNuogo pucchie aNuogo, evaM vivarIe parUvie aNaNuogo jahAbhAve parUvie aNuogo 7 // 134 // itthaM tAvadanuyogaH sapratipakSaH prapaJcenoktaH, niyogo'pi pUrvapratipAditasvarUpamAtraH sodAharaNo'nuyogavadavaseyaH, sAmprataM prAgupanyastabhASAdisvarUpapratipAdanAyAhakaDe 1 putthe 2 citte 3 sirigharie 4 puMDa5 desie 6 ceva / bhAsagavibhAsae vA vattIkaraNe aAharaNA // 135 // __ vyAkhyA-tatra 'kASTha' iti kASThaviSayo dRSTAntaH, yathA kASThe kazcit tadrUpakAraH khalvAkAramAtraM karoti, kazcitsthUlAvayavaniSpatti, kazcit punarazeSAGgopAGgAdyavayavaniSpattimiti, evaM kASThakalpaM sAmAyikAdisUtra, tatra bhASakaH paristhUramarthamAtramabhidhatte-yathA samabhAvaH sAmAyikamiti, vibhASakastu tasyaivAnekadhA'rthamabhidhatte-yathA samabhAvaH sAmAyika, samAnAM vA AyaH samAyaH sa eva svArthikapratyayavidhAnAtsAmAyikamityAdi, vyaktIkaraNazIlo vyaktikaraH, yaH khalu niravazeSavyutpattyaticArAnaticAraphalAdibhedabhinnamartha bhASate sa vyaktikara iti, sa nizcayatazcaturdazapUrvavideva, iha ca tadA mA dAhIti tvaritaM nirgataH, abhayo nissarati, zreNikena bhaNitaM-pradIpitaM !, sa bhaNati-Ama, tvaM kiM na praviSTaH !, bhaNati-ahaM pravajipyAmi kiM mamAminA ? pazcAdanena cintita-mA tyAkSIditi bhaNitaM-na dagdheti / zreNikasya cellanAyAM pUrvamananuyogaH pRSTe'nuyogaH, evaM viparIte prarUpite'nanuyogaH yathAbhAve prarUpite anuyogaH / kazcit punarazeSAGgopAGyakAmati, vibhASakastA vikamityAdi, vyaktIkaraNayatazcaturdazapUrvavideva, GACANCIE For Personal & Private Use Only Minainelibrary.org Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 96 // bhASakAdisvarUpavyAkhyAnAt bhASAdaya eva pratipAditA draSTavyAH, kutaH?, bhASAdInAM tatprabhavatvAt 1 / idAnIM pusta- hAribhadrIviSayo dRSTAntaH-yathA puste kazcidAkAramAnaM karoti, kazcit sthUrAvayavaniSpattiM, kazcittvazeSAvayavaniSpattimiti, dArTI- yavRttiH ntikayojanA pUrvavat 2 / idAnI citraviSayo dRSTAntaH-yathA citrakarmaNi kazcit vartikAbhirAkAramAtraM karoti, kazcittu vibhAgaH1 haritAlAdivarNodbhedaM, kazcittvazeSaparyAyaniSpAdayati, dArzantikayojanA pUrvavat 3 / zrIgRhikodAharaNaM-zrIgRhaM-bhANDAgAraM tadasyAstIti 'ata iniThanau' (5-2-115) iti ThanIkAdeze ca kRte zrIgRhika iti bhavati, tadRSTAntaH-tatra kazcid ratnAnAM bhAjanameva vetti-iha bhAjane ratnAnIti, kazcittu jAtimAne api, kazcitpunarguNAnapi, evaM prathamadvitIyatRtIyakalpA bhASakAdayo draSTavyAH 4 / tathA 'poMDaM' iti puNDarIka padmaM tad yatheSadbhinnArdhabhinnavikasitarUpaM tridhA bhavati, evaM bhASAdi vijJeyaM 5 / idAnI dezikaviSayamudAharaNaM-dezanaM dezaH kathanamityarthaH, tadasyAstIti dezikA-yathA kazcidde-15 zikaH panthAnaM pRSTaH diGmAtrameva kathayati, kazcit tabyavasthitagrAmanagarAdibhedena, kazcit punastadutthaguNadoSabhedena kathayatIti, dArzantikayojanA pUrvavat jJeyA 6 / evametAni bhASakavibhASakavyaktikaraviSayANyudAharaNAni pratipAditAni iti gaathaarthH||135|| itthaM tAvadvibhAga uktaH, idAnI dvAravidhimavasaraprAptaM vihAya vyAkhyAnavidhi pratipAdayannAhagoNI1caMdaNakaMthAraceDIo3 sAvae4bahiragohe 6 / TaMkaNao vavahAro7, paDivakkho aayriysiise||136|| Aha-caturanuyogadvArAnadhikRto vyAkhyAnavidhiH kimartha pratipAdyata iti, ucyate, ziSyAcAryayoH sukhazravaNasukhavyAkhyAnapravRttyA zAstropakArArthaH, athavA adhikRta eva veditavyaH, kutaH ?, anugamAntarbhAvAt , antarbhAvastu SAUSISUSTUSSESSIONS dan Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kakakakakala vyAkhyAnatvAta iti / Aha-yadyasAvanugamAGgaM tataH kimityayaM dvAravidheH pUrva pratipAdyate?, ucyate, dvAravidherapi bahavaktavyatvAt mA bhUdihApi vyAkhyAvidherviparyayaH, ato'traiva AcAryaziSyayorguNadoSAH pratipAdyante, yena AcAryoM guNavate ziSyAyAnuyogaM karoti, ziSyo'pi guNavadAcAryasannidhAveva zRNotIti / Aha-yadyevaM vyAkhyAnavidhiranugamAGga ihAvatAryocyate tatkathaM dvAragAthAyAmapyevaM nopanyasta iti, ucyate, sUtravyAkhyAnasya gurutvakhyApanArtha, vizeSeNa sUtravyAkhyAyAM AcAryaH ziSyo vA guNavAnanveSTavya ityalaM vistareNa, prakRtaM prastumaHprakrAntagAthAvyAkhyA-tatra godRSTAntaH, ete cAcAryaziSyayoH saMyuktA dRSTAntAH, eka AcAryasya ekaH ziSyasyeti dvau vA ekasminnevAvatAryAviti / | egami' Nagare egeNa kassai dhuttassa sagAsAo gAvI rogitA uDituMpi asamatthA NiviTThA ceva kiNitA, 8so taM paDivikiNati, kAyagA bhaNaMti-pecchAmo se gatipayAraM to kiNIhAmo, so bhaNati-maevi uvavidyA ceva gahiyA, jadi paDihAti tA tumhevi evameva giNhaha / evaM jo Ayario pucchito parihAraMtaraM dAumasamattho bhaNati-maevi evaM suyaM tumhevi evaM suNahatti, tassa sagAse Na soabaM, saMsaiyapayatthaMmi micchattasaMbhavA, jo puNa ekasminnagare ekena kasyacidbhUtasya sakAzAgaurrAgiNI utthAtumapyasamarthA niviSTaiva krItA, sa tAM prativikrINAti, krAyakA bhaNanti-prekSAmahe'syA gati8 pracAraM, tataH RSyAmaH, sa bhaNati-mayA'pi upaviSTaiva gRhItA, yadi pratibhAti tadA yUyamapi evameva gRhIta / evaM ya AcAryaH pRSTaH parihArAntaraM dAtumasamarthoM | bhaNati-mayA'pi evaM zrutaM yUyamapi evaM zRNuteti, tasya sakAze na zrotavyaM, sAMzayikapadArthe mithyAtvasaMbhavAt, yaH puna Jain Education int o nal For Personal & Private Use Only Momainelibrary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- avikalagovikkiNago iva akkhevaNiNNayapasaMgapArago tassa sagAse soyavaM, sIso'vi jo aviyAriyagAhI paDhamagovikaNa |hAribhadrIgoba so ajoggo itaro joggotti 1 / yavRttiH caMdaNakathodAharaNaM-bAravaIe vAsudevassa tiNNi bherIo, taMjahA-saMgAmiA ubbhutiyA komutiyA, tiNNivi gosI-6 vibhAgaH1 sacaMdaNamaiyAo devayApariggahiyAo, tassa cautthI bherI asivuvasamaNI, tIse uppattI kahijjai-sakko suramajjhe / vAsudevassa guNakittaNaM kareti-aho uttamapurisANaM guNA, ete avaguNaM Na geNhati NIeNa ya Na jujjhati, tatthego devo asaddahato Agato, vAsudevo'vi jiNasagAsaM vaMdao pahio, so aMtarAle kAlasuNayarUvaM mayayaM viubeti vAvaNaM hai dubbhigaMdhaM, tassa gaMdheNa sabo logo parAbhaggo, vAsudeveNa diTTho, bhaNitaM caNeNa-aho kAlasuNagassetassa paMDurA daMtA sohaMti, devo ciMtito-saccaM saccaM gunnggaahii| tato vAsudevassa AsarayaNaM gahAya padhAvito, so vaMDurApAlaeNa NAo, teNa| ravikalagovinAyaka ivAkSepanirNayaprasaGgapAragaH tasya sakAze zrotavyaM, ziSyo'pi yo'vicAryavAhI prathamagovikrAyaka iva so'yogyaH, itaro yogya iti 12 candanakanthodAharaNaM-dvArikAyAM vAsudevasya tisro bheyaH, tadyathA-saMgrAmikI AbhyudayikI kaumudIkI, tisro'pi gozIrSacandanamayyo devatAparigRhItAH; tasya caturthI bherI azivopazamanI, tasyA utpattiH kathyate-zakraH suramadhye vAsudevasya guNakIrtanaM karoti-aho uttamapuruSANAM guNAH, ete avaguNaM na gRhanti nIcena ca na yudhyante, tatraiko devo'zraddadhat AgataH, vAsudevo'pi jinasakAzaM vandakaH (vandanAya) prasthitaH, so'ntarAle kRSNazvarUpaM mRtakaM viku|ti vyApannaM durabhigandhaM, tasya gandhena sarvo lokaH parAbhannaH, vAsudevena dRSTaH, bhaNitaM cAnena-aho kRSNazunaH etasya pANDurA dantAH zobhante, devazci-| |ntitavAn-satyaM satyaM guNagrAhI / tato vAsudevasyAzvaratnaM gRhItvA pradhAvitaH, sa mandurApAlakena jJAtaH, tena * ciMteti. // 97 // Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM jujhe parAjiNimAmihatthIvi paDisiddhA, bANa jujjhAmi, ta kuvitaM, kumArA rAyANo ya niggayA, teNa deveNa hayavihayA kAUNa dhADiA, vAsudevo'vi niggao, bhaNati-mama kIsa AsarayaNaM harasi ?, devo bhaNati-maM jujjhe parAjiNiUNa geNha, vAsudeveNa bhaNiyaM-bADhaM, kiha jujjhAmo? tuma bhuumiie| ahaM raheNa, tA rahaM giNha, devo bhaNati-alaM raheNaMti, evaM AsahatthIvi paDisiddhA, bAhujuddhAdiyAI savAI paDisehei, bhaNai ya-ahiTThANajuddhaM dehi, vAsudeveNa bhaNiaM-parAjio'haM, Nehi AsarayaNaM, NAhaM nIyajujjheNa junjhAmi, tato devo tuhro bhaNitAdio-varehi varaM, kiM te demi?, vAsudeveNa bhaNiaM-asivovasamaNI bherI dehi, teNa diNNA, esuppattI bheriie| tahiM |sA chaNhaM chaNhaM mAsANaM vajati, pacuppaNNA rogA vAhI vA uvasamaMti, NavagA vi chammAse Na uppajaMti, jo saI sunneti| tattha'NNadA AgaMtuo vANiao, so atIva dAhajareNa abhibhUto bherIpAlayaM bhaNai-geha tuma sayasahassaM, mama etto palamettaM dehi, teNa lobheNa diNNaM, tattha aNNA caMdaNathiggaliA diNNA, evaM aNNeNavi aNNeNavi maggito diNNaM ca,18|| kUjitaM, kumArA rAjAnazca nirgatAH, tena devena hatavihatIkRtya dhATitAH, vAsudevo'pi nirgataH, bhaNati-mama kasmAdazvaranaM harasi ?, devo bhaNati-mAM yuddhe parAjitya gRhANa, vAsudevena bhaNitaM-bAr3ha, kathaM yudhyAvahe tvaM bhUmau ahaM rathena, tad rathaM gRhANa, devo bhaNati-bhalaM ratheneti, evamazvahastinAvapi pratiSiddhau, bAhuyuddhAdIni sarvANi pratiSedhayati, bhaNati ca-adhiSThAnayuddhaM dehi, vAsudevena bhaNitaM-parAjito'haM naya azvaratnaM, nAhaM nIcayuddhena yudhye, tato devastuSTo bhaNitavAn-vRNuSva varaM, kiM tubhyaM dadAmi?, vAsudevena bhaNitaM-azivopazamanI merI dehi, tena dattA, epotpttibhairyaaH| tatrasApatiH paDirmAsaiH vAdyate, pratyutpannA | rogA vyAdhayo vopazAmyanti, navakA api padasu mAseSu notpadyante, yaH zabdaM zRNoti / tatrAnyadA''gantuko vaNikU, so'tIva dAhajvareNAbhibhUto bherIpAlakaM bhaNati-gRhANa tvaM zatasahasraM, mamaitasmAt palamAtraM dehi, tena lobhena dattaM, tatrAnyA candanathiggalikA dattA, evamanyenApi anyenApi mArgito dattaM ca,. * tAhe. For Personal & Private Use Only C elibrary.org Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 98 // sA caMdaNakaMthA jAtA, aNNadA asive vAsudeveNa tADAviyA, jAva taM caiva sabhaM Na pUreti, teNa bhaNiaM - joeha bheriM, diTThA kaMthI katA, so bherivAlo vavarovio, aNNA bherI aTThamabhatteNArAhaittA laddhA, aNNo bherivAlo kao, so AyarakkheNa rakkhati, so pUito-jo sIso suttatthaM caMdaNakaMtha va paramatAdIhiM / mIseti galitamahavA sikkhitamANI Na so jogo // 1 // kaMthIkatattattho guruvi joggo Na bhAsitabassa / aviNAsiyasuttatthA sIsAyariyA viNiddiTThA // 2 // 2 // 1. idAnIM ceTayudAharaNam -saMtapure juNNaseTThidhUtA, Navagassa ya seTThissa dhUA, tAsiM pII, tahavi se asthi vero amhe eehiM ucaTTitANi, tAo aNNaA kayAvi majjituM gatAo, tattha jA sA Navagassa dhUA, sA tilagacodasageNaM alaMkAreNa alaMkiA, sA AharaNANi taDe ThavettA uttiNNA, juNNaseTThidhUA tANi gahAya padhAvitA, sA vAreti, itarI akkosaMtI gatA, tAe mAtApitINaM sihaM, tANi bhaNati tuhikkA acchAhi, Navagassa dhUA NhAittA NiyagagharaM gayA, ammApiIhiM 1 sA (bherI) candanakanthA jAtA, anyadA'zive vAsudevena tADitA, yAvattAM sabhAmapi na pUrayati, tena bhaNitaM pazyata bherIM, dRSTA kanthIkRtA, sa bherIpAlo vyaparopitaH, anyA bheryaSTamabhaktenArAdhya labdhA, anyo bherIpAlakaH kRtaH, sa AtmarakSaNa rakSati, sa pUjitaH yaH ziSyaH sUtrArthaM candanakanyAmiva paramatAdibhiH / mizrayati galitamathavA zikSitamAnI, na sa yogyaH / 1 / kanthIkRtasUtrArthI gururapi yogyo na bhASitavyasya ( anuyogasya ) / avinAzitasUtrArthAH ziSyAcAryAM vinirdiSTAH / 2 / 2 vasantapure jIrNazreSTiduhitA, navakasya ca zreSThinaH duhitA, tayoH prItiH, tathApi tayorasti vairaM vayametairudvarttitAni, te anyadA kadAcinmakuM gate, tatra yA sA navakasya duhitA, sA tilakacaturdazakena alaGkAreNAlaGkatA, sA''bharaNAni taTe sthApayitvA'vatIrNA, jIrNazreSThiduhitA tAni gRhItvA pradhAvitA, sA vArayati, itarAkrozantI gatA, tayA mAtApitRbhyAM ziSTaM, tau bhaNataH - tUSNIkA tiSTha, navakasya duhitA snAtvA nijagRhaM gatA, mAtApitRbhyAM * kanthAkayA. + vAlao. + AdareNa + kaMthaM va. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 11 86 11 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / bhANA-jahA eyAI itava NicaM AmaMtraNahiM saMghADeti, |sAhai, tehiM maggiya, Na deMti, rAule vavahAro, tattha Natthi sakkhI, tattha kAraNiyA bhaNaMti-ceDIo vAhijaMtu, tehiM vAhittA bhaNitA-jati tujjhaccayaM tA AviMdha, tAhe sA juNNaseThiceDI je hatthe taM pAe, Na jANati, taM ca se asiliha~, tAhe tehiM NAaM-jahA eyAI ImIse Na hoti, tAhe itarI bhaNiA-tume AviMdha, tAe kameNa AviddhaM, siliTaM ca se jAyaM, bhaNiyA ya-mellAhi, tAe taheva NiccaM AmucaMtIe paDivADIe AmukaM, tAhe so juNNaseTThI ddNddito| jahA so egabhavi maraNaM patto, evAyariovi jaM aNNattha taM aNNahiM saMghADeti, aNNavattavAo aNNattha parUveti ussaggAdiAo, || evaM so saMsAradaMDeNa daMDijati, tArisassa pAse Na sotavaM, jahA sA ceDI jasaM pattA, evaM cevAyario jo Na visaMvAeti, teNa arihaMtANaM ANA katA bhavati, tArisassa pAse soyaca / ettha gAthA-atthANatthaniuttA''bharaNANaM junnnnsetthidhuuab|nni pahiM saMghADAla AmukaM, tA,tAe kamaNati, taM ca sahajatu, tehi kathayati, tAbhyAM mArgitaM, na dattaH, rAjakule vyavahAraH, tatra nAsti sAkSI, tatra kAraNikA bhaNanti-ceTyau vyAhiyetAM, tairdhyAhRtya bhaNitA-yadi tAvakInaM tilakacaturdazakaM tadA paridhehi, tadA sA jIrNazreSThiceTI yat haste (hastasambandhi) tat pAde (paridadhAti), na jAnAti, tacca tasyA azliSTaM, tadA | taitiM yathaitAnyasthA na bhavanti, tadetarA bhaNitA-tvaM paridhehi, tayA krameNa parihitaM, zliSTaM ca tasyA jAtaM, bhaNitA ca-muJca, tayA tathaiva nityamAmuJcantyA paripATyA AmuktaM, tadA sa jIrNazreSThI daNDitaH / yathA sa ekabhavikaM maraNaM prAptaH, evamAcAryo'pi yat (sUtra) anyatra (utsargAdau) tadU anyatra (apavAdAdI) saMghAtayati, anyavaktavyatA anyatra prarUpayati utsargAdikAH, evaM sa saMsAradaNDena daNDyate, tAdRzasya pArve na zrotavyaM, yathA sA ceTI yazaH prAptA, evamevAcAryo yo na visaMvAdayati, tenAhatA AjJA kRtA bhavati, tAdRzasya pArzve zrotavyaM / anna gAthe-asthAnArthaniyoktA AbharaNAnAM jIrNazreSThiduhiteva / / na * vAhitA. + ete se.Nio . For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 99 // gurU vidhibhaNite vA vivarIyanioao sIso // 1 // satthANatthaniuttA IsaradhUA sabhUsaNANaM va / hoi gUrU sIso'via viNioaM to jahA bhaNitaM // 2 // 3 / zrAvakodAharaNaM pUrvavat-navaramupasaMhAraH-ciraparicitaMpi Na sarati suttatthaM sAvago sabhajaM va / jo Na so joggo sIso guruttaNaM tassa dUreNaM // 1 // 4 // badhiragodAharaNaM pUrvavadeva, upasaMhArastu gAthayocyate-aNaM puTTho aNNaM jo sAhai so gurU Na bahiro cha / Na ya sIso jo aNNaM suNeti aNubhAsae aNNaM // 1 // 5 / evaM godhodAharaNopasaMhAro'pi vaktavyaH 6 / idAnIM TaGkaNakodAharaNaM-uttarA~vahe TaMkaNA NAma mecchA, te suvaNNeNaM dakSiNAvahAI bhaMDAiM gehaMti, te ya paropparaM bhAsaM Na jANaMti, pacchA puMjaM kareMti, hattheNa u~ chAeMti, jAva icchA Na pUrati tAva Na avaNeMti, puNNe avaNeti, evaM 1 guruH vidhibhaNite vA viparItaniyojakaH shissyH||| svasthAnArthaniyoktA IzvaraduhitA svabhUSaNAnAmiva / bhavati guruH ziSyo'pica viniyogaM tada (viniyojayan ) yathA bhaNitam / 2 / 2 ciraparicitAvapi na marati sUtrAI zrAvakaH svabhAryAmiva / yo na sa yogyaH ziSyaH gurutvaM tasya dUreNa / / / 3 anyatpRSTo'nyat yaH kathayati sa na gururbadhira iva / na ca ziSyo yo'nyacchRNotyanubhASate'nyat / / 4 uttarApathe TakaNAnAmAno mlecchAH, te suvarNena dakSiNApathAni bhANDAni gRhanti, te ca parasparaM bhASAM na jAnate, pazcAt pujaM kurvanti, istena tvAcchAdayanti, yAvadicchA na pUryate tAvanApanayanti, pUrNe'panayanti, evaM * hatyeNa ucchA.ti. // For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te'siM icchiyapaDicchiyavavahAro evaM-akkhevaniNNayapasaMgadANaggahaNANuvattiNo dovi / joggA sIsAyariA TaMkaNavaNiovamA esA // 1 // 7 // __itthamuktaprakAreNa gavAdiSu dvAreSu sAkSAdabhihitArthaviparyayaH-pratipakSaH AcAryaziSyayoryathAyoga yojanIyaH, saca yojita eveti gaathaarthH||136 // idAnIM vizeSataH ziSyadoSaguNAn pratipAdayannAhakassa na hohI veso ananbhuvagaoa niruvagArI a| appacchaMdamaIo paTTiao gaMtukAmo a||137|| viNaoNaehiM kayapaMjalIhi chaMdamaNuattamANahiM / ArAhio gurujaNo suyaM bahuvihaM lahuM dei // 138 // Aha-ziSyadoSaguNAnAM vizeSAbhidhAnaM kimartham ?, ucyate, kAlAntareNa tasyaiva gurutvabhavanAt, ayogyAya ca gurupadanibandhanavidhAne tIrthakarAjJAdilopaprasaGgAt / prathamagAthAvyAkhyA-kasya na bhaviSyati dveSyaH-aprItikaraH, yaH kimbhUtaH 1-na abhyupagataH anabhyupagataH-zrutopasaMpadA'nupasaMpanna iti bhAvArthaH, upasaMpanno'pi na sarva evAdveSyo bhavatItyata Aha-nirupakArI ca' nirupakartuM zIlamasyeti nirupakArI, gurorakRtyakArItyarthaH, upakAryapi na sarva evAdveSya ityata Aha-AtmacchandA AtmAyattA matiryasya kAryeSu asAvAtmacchandamatiH, svAbhiprAyakAryakArItyarthaH, gurvAyattamatirapi na sarva evAdveSyaH ata Aha-'prasthitaH' ARRANGACASS 1 teSAM IcchitapratIcchita (ipsitapratIpsita) vyavahAraH, evaM-AkSepanirNayaprasaGgadAnagrahaNAnuvartino dvaye'pi / yogyA AcAryaziSyA TaGkaNavaNigupamA essaa|| * * muktana. die For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panAha Avazyaka- saMprasthitadvitIya iti, gantukAmazca gantukAmo'bhidhIyate yo hi sadaiva gantumanA vyavatiSThate, vakti ca-zrutaskandhAdipa-10 hAribhadrIrisamAptAvavazyamahaM yAsyAmi, ka ihAvatiSThate iti, ayamayogyaH ziSya iti gAthArthaH // 137 // idAnIM doSaparijJAnapUrva- yavRttiH // 10 // katvAt guNAH pratipAdyante-dvitIyagAthAvyAkhyA-vinayaH-abhivandanAdilakSaNaH tena avanatAH vinayAvanatAH tairitthaM- vibhAgaH1 bhUtaiH sadbhiH, tathA pRcchAdiSu kRtAH prAJjalayo yaiste kRtaprAJjalayaH taiH, tathA chando-gurvabhiprAyaH taM sUtroktazraddhAnasamarthanakaraNakAraNAdinA'nuvarttayadbhiH ArAdhito gurujanaH, 'zrutaM' sUtrArthobhayarUpaM 'bahuvidhaM' anekaprakAraM 'laghu' zIghraM 'dadAti' prayacchatIti gaathaarthH|| 138 // idAnI prakArAntareNa ziSyaparIkSA pratipAdayannAha|selaghaNa kuDaga cAlaNi paripUNaga haMsa mahisa mese Amasaga jalUga birAlI jAhaga gobheri AbhIrI // 139 // || vyAkhyA-etAni ziSyayogyAyogyatvapratipAdakAnyudAharaNAnIti / kiMca-cariyaM ca kappitaM vA Aha-18 raNaM duvihameva nAyavaM / atthassa sAhaNaTThA iMdhaNamiva odaNahAe / 1 / tattha imaM kappiaM jahAmuggaselo pukkhalasaMvaTTao a mahAmaho jaMbUdIvappamANo, tattha NArayatthANIo kalahaM oNlAeti-muggaselaM bhaNati-tujjha nAmaggahaNe kae pukkhalasaMvaTTao bhaNati-jahA NaM egAe dhArAe virAemi, selo // 10 // caritaM ca kalpitaM vA''haraNaM dvividhameva jJAtavyam / arthasya sAdhanArthAya indhanAnIvaudanArthAya / / / tatredaM kalpitaM yathA-mudgazailaH puSkarasaMvartakazca mahAmeSaH jambUdvIpapramANaH, tatra nAravasthAnIyaH kalahamAlagayati (Ayojayati)-mudrazailaM bhaNati-tava nAmagrahaNe kRte puSkalasaMvartako bhaNati-yathaikayA dhArayA vidrAvayAmi, zaila * Alo(jo)eti. ********* For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uppAsito bhaNati-jadi me tilatusatibhAgaMpi ulleti to NAma Na vahAmi, pacchA mehassa mUle bhaNati muggaselavayaNAI, so ruTTho, sabAdareNa varisiumAraddho jugappahANAhi dhArAhiM, sattaratte vuDhe ciMteti-virAo hohitti Thio, pANie osarie itaro misimisiMto ujalataro jAto bhaNati-johArotti, tAhe meho lajjito gato / evaM ceva koi sIso muggaselasamANo egamavi padaM Na laggati, aNNo Ayario gajaMto Agato, ahaM NaM gAhemitti, Aha-AcAryasyaiva tajjADyaM, yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakeneva, kutiirthenaavtaaritaaH||1|| tAhe paDhAveumAraddho, Na sakkio, dUlajio gao, erisassa Na dAyaba, kiM kAraNaM ?-Ayarie suttami a parivAdo suttaatthapalima tho / aNNasiMpiya hANI puThThAvi Na duddhayA vaMjhA // 1 // paDivakkho kahabhUmI-vuThevi doNamehe Na kaNhabhomAo loTTae udayaM / gahaNadharaNAsamatthe ia deyamachittikAraMmi // 1 // utpAsito (asUyitaH) bhaNati-yadi me tilatuSatribhAgamapi AIyati tadA nAma na vahAmi, pazcAtmeghasya mUle bhaNati mudgazailavacanAni, sa ruSTaH, sarvAdareNa varSitumArabdhaH, yugapradhAnAbhirdhArAbhiH, saptarAtraM vRSTe cintayati-vidruto bhaviSyati iti sthitaH, pAnIye'pasRte itaro dIpyan ujjvalataro jAto | bhaNati-juhAraH (jayotkAraH) iti, tadA megho lajito gataH / evameva kazcicchiSyo mudgazailasamAna ekamapi padaM na lagayati, anya AcAryaH garjayan AgataH, ahamenaM pAhayAmi-tadA pAThayitumArabdhaH, na zakitaH, lajito gataH, IdRzAya na dAtavyaM, kiM kAraNam !-AcArye sUtre ca parivAdaH sUtrArthaparimanthaH (vinaH) / anyeSAmapica hAniH spRSTA'pi na dugdhadA (dohA) vndhyaa||1|| pratipakSaH kRSNabhUmiH-vRSTe'pi droNamedhe na kRSNabhUmAt luThati udakam / grahaNadharaNasamarthe daatvymcchittikre||| * ullevi. + pamANAhiM. virAio. + bhaNito. pakajaM. 1 palimaMthA. || dujjhayA. 6.bhUmIsu. Jain Education For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- hAribhadrI yavRttiH |vibhAgaH1 // 10 // idAnI kuTodAharaNam-kuTA ghaTA ucyante, te duvihA-navA juNNA ya, juNNA duvihA-bhAviyA abhAviyA ya, bhAviA duvihA-pasatthabhAviA apasatthabhAviA ya, pasatthA-aguruturukkAdIhiM, apasatthA-palaMDulasuNamAdIhiM, pasatthabhAviyA vammA avammA ya, evaM apasatthAvi, je apasatthA avammA je ya pasatthA vammA te Na suMdarA, itare suMdarA, abhAvitA Na keNai bhAvitA-NavagA AvAgAto uttAritamettagA, evaM ceva sIsagA NavagA-je micchaddiThI tappaDhamayAe gAhijaMti, juNNAvi je abhAvitA te suMdarA-kuppavayaNapasatthehiM bhAvitA evameva bhAvakuDA / saMviggehi~ pasatthA vammADavammA ya taha ceva // 1 // je apasatthA vammA je ya pasatthA saMviggA ya avammA ete lahagA, itarevi aivmmaa| ahavA kUDA caubihA-chiDukuDe 1 boDakuDe 2 khaMDakuDe 3 saMpuNNakuDe 4 iti, chiDDo jo mUle chiDDo, boDa o jassa ohA natthi, khaMDo egaM ohapuDa natthi, saMpuNNo sabaMgo ceva, chiDDe jaM chUTaM taM galati, boDe tAvati ThAti, khaMDe egeNa pAseNa te dvividhAH, navA jIrNAzca, jIrNA dvividhA-bhAvitA abhAvitAca, bhAvitA dvividhAH-prazastabhAvitA aprazastabhAvitAzca, prazastAH-aguruturuSkA| dibhiH, aprazastA:-palANDulazunAdibhiH, prazastabhAvitA vAmyA avAmyAzca, evamaprazastA api, ye aprazastA bhavAmyA ye ca prazastA vAmyAste na sundarAH, itare sundarAH, abhAvitA na kenacidbhAvitA-navakA ApAkAduttAritamAtrAH, evameva ziSyA navakA-ye mithyAraSTayastaraprathamatayA grAmante, jIrNA api ye'bhAvitAste | sundarAH / kupravacanapArzvasthairbhAvitA evameva bhAvakuTAH / saMviH prazastAH vAmyA avAmyAzca tathaiva / |ye aprazastA vAmyA ye ca prazastAH saMvinAzcAvAmyA ete laSThAH, itare'SyavAmyAH / athavA kuTAzcaturvidhA:-chidrakuTaH anoSThakuTaH khaNDakuTaH saMpUrNakuTaH iti, chidro yo mUle chiTvAn , anoSThakuTaH-yasya oSThau na hastaH , khaNDa ekamoSTapuTaM nAsti, saMpUrNaH sarvAGgIva, chine parikSaptaM tadgalati, boTake tAvat tiSThati, khaNDe ekena pArtheNa. * AvAhagAo. + osaNyehiM. re ahammA. tattha. boDo. // 101 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwbaryo Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RRRRRRRRRR chaDijjai, jadi icchA thoveNavi rubhai,esa viseso boDakhaMDANaM,saMpugNo saba dhareti,evaM ceva sIsA cattAri smotaareyvaa|| cAlanyudAharaNam-cAlanI-lokaprasiddhA yayA kaNikkAdi cAlyate,-jaha cAlaNIe udayaM chunbhaMtaM takkhaNaM adhodaNIti / taha suttatthapayAI jassa tu so caalnnismaanno||1|| tathAca zailacchidrakuTacAlanIbhedapradarzanArthamuktameva bhASyahai kRtA-seleyachiddacAlaNi miho kahA sou uThiyANaM tu / chiDDAha tattha beTho sumariMsu sarAmi NeyANIM ||1||egenn visati bitieNa nIti kaNNeNa cAlaNI Aha / dhaNNu ttha Aha selo jaM pavisai NIi vA tunbhaM // 2 // tAvasakhaurakaDhiNayaM cAlaNipaDivakkhu Na savai dvNpi|| | idAnI paripUNakodAharaNam-tatra paripUrNakaH ghRtapUrNakSIrakagAlanakaM ciTikAvAso vA, tena hyAbhIryaH kila ghRtaM gAMla yanti, sa ca kacavaraM dhArayati ghRtamujjhati, evaM-vakkhANAdisu dose hiyayaMmi Thaveti muati gunnjaalN| sIso so |u ajoggo bhaNio paripUNagasamANo // 1 // Aha-sarvajJamate'pi doSasaMbhava ityayuktaM, satyamuktameva bhASyakRtA AAAAAAHE niHsarati, yadIcchA stokenApi rudhyate, eSa vizeSo boTakakhaNDayoH, saMpUrNaH sarva dhArayati, evameva ziSyAzcatvAraH samavatArayitavyAH / 2 yathA |cAlanyAmudakaM kSipyamANaM tatkSaNamadho gacchati / tathA sUtrArthapadAni yasya tu sa cAlanIsamAnaH / / 3 zailacchidracAlanInAM mithaH kathAM zrutvotthitAnA tu / chidra Aha-tatropaviSTaH asmArSa smarAmi nedAnIm / 1 / ekena vizati karNena dvitIyena niHsarati cALanyAha / dhanyA'tra Aha zailo yatpravizati niHsarati vA tava (tvayi) 2 / tApasakamaNDalu cAlanIpratipakSaH na sravati dvamapi. 4 vyAkhyAnAdiSu doSAnaM hRdaye sthApayati muJcati guNajAlam / ziSyaH sa tvayogyo bhaNitaH pripuunnksmaanH|| * rujjhati. + paripUNakaH (sthAt). ityuktaM. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 102 // savaNNupamANAo dosA Na hu saMti jiNamae kiM ci / je aNuvauttakahaNaM apattamAsajja va bhavaMti / 1 / | idAnIM haMsodAharaNam-aMbataNeNa jIhAi kUiA hoi khIramudagaMmi / haMso mottUNa jalaM Apiyai payaM taha susIso // 1 // mottUNa daDhaM dose guruNo'NuvauttabhAsitAdIe / giNhai guNe u jo so joggo samayatthasArassa // 2 // | idAnIM mahiSodAharaNam-sayamavi Na piyai mahiso Na ya jUhaM piyai loliyaM udayaM / viggahavigahAhi tahA athakkapucchAhi ya kusIso // 1 // meSodAharaNam-avi goppadaMmivi pibe suDhio taNuattaNeNa tuNddss| Na kareti kalusamudagaM mesoevaMsusIso'vi // 1 // mazakodAharaNam-maisago va tudaM jaccAdiehi Nicchubbhate kusIso'vi / jalUkodAharaNam-jalUgA va adUmaMto pibati susIso'vi suyaNANaM / birAlyudAharaNam-chaDDe bhUmIe jaha khIraM pibati duhmjjaarii| parisur3hiyANa pAse sikkhati evaM viNayabhaMsI // 1 // sarvajJaprAmANyAt doSA naiva santi jinamate ke'pi / yadanupayuktakathanaM apAtramAsAdya vA bhavanti / / 2 amlatayA jihvAyAH kRrcikA bhavati kssiirmudke| haMso muktvA jalamApibati payaH tathA sushissyH||| muktvA dRDhaM doSAna guroranupayuktabhASitAdikAn / gRhNAti guNAMstu yaH sa yogyaH samayArtha-I (stha) sArasya / 2 / 3 svayamapi na pibati mahiSo na ca yUthaM pibati loThitamudakam / vigrahavikathAbhistathA avizrAntapRcchAbhizca kushissyH|| 4 api goSpade'pi pibati meSastanutvena tuNDasya / na karoti kaluSamudakaM meSa evaM suziSyo'pi / / / 5 mazaka iva tudan jAtyAdibhirAdadAti (tudati) kuziSyo'pi. 6 jalaukA iva adunvan pibati suziSyo'pi zrutajJAnaM. 7 chardayitvA bhUmau yathA kSIraM pibati duSTamArjArI / parSadutthitAnAM pArve zikSate evaM vinybhrNshii.||1||* kevi. + bhaNaMti. vi0. // 10 // JainEduce For Personal & Private Use Only lainelibrary.org Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAhakastiryagvizeSaH, tadudAharaNam-pAtuM thovaM thovaM khIraM pAsANi jAhao lihai / emeva jitaM kAuM pucchati matimaM paNa khedeti / 1 / | goudAharaNam-egeNa dhammahiteNa cAuvejjANa gAvI diNNA, te bhaNaMti-parivADIe dujjhau, tahA kataM, paDhamaparivADIdohago ciMteti-aja ceva majheM duddhaM, kalaM aNNassa hohiti, tA kiM mama taNapANieNa iha hAraviteNa ?, Na diNNaM, evaM sesehi vi, gAvI matA, avaNNavAdo ya dhijAiyANaM, taddavaNNadavavocchedo, uktaM ca-aNNo dojjhati kalaM NiratthayaM se vahAmi kiM cAriM ? / caucaraNagavI u matA avaNNahANI u baDuANaM // 1 // pratipakSagauH-mA~ me hoja avaNNo govajjhA mA puNo va Na labhejA / vayamavi dojjhAmo puNa aNuggaho aNNadUhe'vi / dArTAntikayojanA-sIsA paDicchagANaM bharotti tevi ya sIsagabharotti / Na kareMti suttahANI aNNatthavi dullahaM tesiM // 1 // avinniiyttnno| pItvA stokaM stokaM kSIraM pArzvayorjAhako leDhi / evameva jItaM (paricitaM) kRtvA pRcchati matimAn na khedayati / / 2 gavodAharaNam-ekena dharmAdhikena cAturvaiyebhyo gaurdattA, te bhaNanti-paripATyA duhantu, tathA kRtaM, prathamaparipATIdohakazcintayati-adyaiva mama dugdhaM, kalye anyasya bhaviSyati, tarika mama tRNapAnIyAbhyAmAhAritAbhyAmiha !, na dattaM, evaM zepairapi, gaurmutA, avarNavAdazca dhigjAtIyAnAM, tadravyAnyavyavyavacchedaH, uktaM ca-anyo dhokSyati kalye, nirarthaka tasyA vahAmi kiM cArIm / catuzcaraNA gaumataiva, avarNo hAnistu baTukAnAm / / / 3 mA'smAkaM bhUdavarNo govadhakA (iti) mA punazca na labhidhvam / | vayamapi dhokSyAmaH punaranugraho'nyena dugdhe'pi / / 4 ziSyAH pratIcchakAnAM bhAra iti te'pi ca ziSyabhAra iti / na kurvanti sUtrahAniH anyatrApi durlabhaM | | teSAM / / / avinItatvAta. * 0vADigo. + majjha u. For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka 4-5 // 10 // bheyudAharaNaM pUrvavat / AbhIryudAharaNam-AMbhIrANi ghayaM gaDDIe ghettUNa paTTaNaM vikiNAMNi gayANi, ADhatte maippe hAribhadrIAbhIrI her3hao ThitA paDiAMcchati, AbhIro'vi vArageNa appiNati, kathamavi aNuvauttaM ppiNaNe gahaNe vA aMtare vArago31 yavRttiH bhaggo, AbhIrI bhaNati-A sacca gAmellaga! kiM te 'kaDaM?, itaro'vi Aha-tumaM ummattA aNNaM paloesi aNNaM geNhasi, vibhAgaH1 tANaM kalaho, piTTApiTTI jAtA, sesaMpi ghayaM paDiyaM, usUrae jaMtANaM sesaghayarUvagA baladdA ya teNehiM haDA, aNAbhAgiNo |sNvuttaanni| evaM jo sIso paJcuccArAdi kareMto aNNahA parUveto paDhaMtovA sikkhAvito bhaNati-tume ceva evaM vakkhANikahiaM vA-mA NiNhavehi dAuM uvajuMjia dehi kiMci ciNtehi| vaccAmeliyadANe kilissasi taM ca'haM cev||1||pddivkkhe kahANagaM pUrvavat, nAnAtvaM pradarzyate, bhagge vArage uttiNNo, dohivi turitaM turitaM kapparehiM ghataM laiaM,thevaM nahaM, so AbhIrobhaNati AbhIrA ghRtaM gannyA gRhItvA pattanaM vikrAyakA gatAH, Arabdhe mAne AbhIrI adhaHsthitA pratIpsati, AbhIro'pi vArakeNArpayati, kathamapyanupayukta arpaNe grahaNe vA'ntarA ghaTo bhagnaH, AbhIrI bhaNati-AH satyaM grAmeyaka ! kiM tvayA kRtaM !, itaro'pyAha-vamunmattA'nyaM pralokayasi anyaM gRhAsi, tayoH kalahI (jAtaH) kezAkezi jAtaM, zeSamapi ghRtaM patitaM, utsUre yAtoH zeSaghRtarUpyakA balIvadoM ca stena tau, anAbhAginI (bhogAnAM) saMvRttau / evaM yaH ziSyaH pratyucArAdi kurvan anyathA prarUpayan paThan vA zikSitaH bhaNati-svayaivaivaM vyAkhyAtaM kathitaM vA, mA apalapIH davA upayujya dehi kiJciJcintaya / vyatyAne. DitadAne kekSyasi tvaM cAhameva / / / pratipakSe kathAnakaM, bhagne ghaTe uttIrNaH, dvAbhyAmapi tvaritaM tvaritaM karparaighRtaM lAtaM, stoka naSTaM, sa AbhIro bhaNati* vikiNagANi. + meppe. / paDhiccheti. utta pi0. kataM. usUrayaM. aNAbhAgINi saMjuttANi. || bArago udINNo. // 10 // For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mae Na suTTa paNAmitaM, sAvi bhaNati-mae Na suTTa gahiyaM / evaM AyarieNa AlAvage diNNe viNAMsito, pacchA Ayario bhaNati-mA evaM kuTTehi, mayA aNuvautteNa diNNo tti, sIso bhaNati-mae Na suGa gahitotti / ahavA jahA AbhIro jANati-evaDDA dhArA ghaDe mAitti, evaM Ayario'vi jANati-eva9 AlAvagaM sakkehiti geNhiuMti gAthArthaH // 139 // | itthamAcAryaziSyadoSaguNakathanalakSaNo vyAkhyAnavidhiH pratipAditaH, idAnIM kRtamaGgalopacAro vyAvarNitaprasaGgavistaraH pradarzitavyAkhyAnavidhirupodghAtadarzanAyAha uddese 1 nidese 2 niggame 3 khitta 4 kAla 5 purise 6a| kAraNa 7 pacaya 8 lakkhaNa 9 nae 10 samoAraNA 11 'Numae 12 // 140 // kiM 13 kAvihaM 14 kassa 15 kahiM 16 kesu 17 kahaM 18 keciraM 19 havai kAlaM / kai 20 saMtara 21 mavirahiaM 22 bhavA 23 garisa 24 phAsaNa 25 niruttI 26 // 141 // __ vyAkhyA-uddezo vaktavyaH, evaM sarveSu kriyA yojyA, uddezana muddezaH-sAmAnyAbhidhAnaM adhyayanamiti, nirdezana | 2 nirdezaH-vizeSAbhidhAnaM sAmAyikamiti, tathA nirgamaNaM nirgamaH, kuto'sya nirgamaNamiti vAcyaM, kSetraM vaktavyaM kasmin mayA na suSTha arpita, sA'pi bhaNati-mayA na suSTa gRhItaM / evamAcAryeNa AlApake datte vinAzitaH, pazcAdAcAryo bhaNati-maiva kuTTIH, mayA'nupayuktena | | datta iti, ziSyo bhaNati-mayA na suSTu gRhIta iti / athavA yathA AbhIro jAnAti-etAvatI dhArA ghaTe mAti iti, evamAcAryo'pi jAnAti-etAvantaM AlApakaM zakSyati grahItumiti. *digi. + viNAseMte. mAti. uddese ya. | maddezaH samudezaH. 60 dan Education International For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 104 // kSetre ?, kAlo vaktavyaH kasmin kAle ?, puruSazca vaktavyaH kutaH puruSAt ?, kAraNaM vaktavyaM kiM kAraNaM gautamAdayaH zRNvanti?, tathA pratyAyayatIti pratyayaH sa ca vaktavyaH, kena pratyayena bhagavatedamupadiSTaM ? ko vA gaNadharANAM zravaNa iti, tathA lakSaNaM vaktavyaM zraddhAMnAdi, tathA nayA-naigamAdayaH, tathA teSAmeva samavataraNaM vaktavyaM yatra saMbhavati, vakSyati ca 'mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' ityAdi, 'anumataM' iti kasya vyavahArAdeH kimanumataM sAmAyikamiti, vakSyati - 'taivasaMjamo aNumao' ityAdi, kiM sAmAyikam ? 'jIvo guNapaDivaNNo' ityAdi vakSyati, katividhaM sAmAyikaM ? 'sAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA caritaM ca' ityAdi pratipAdayiSyatei, kasya sAmAyikamiti, vakSyati - 'jaissa sAmANio appA' ityAdi, va sAmAyika, kSetrAdAviti, vakSyati - 'khettakAla disi gati bhaviya' ityAdi, keSu sAmAyikamiti, sarvadravyeSu, vakSyati - 'sabagataM sammattaM sue carite Na pajjavA sabe' ityAdi, kathamavApyate ?, vakSyati - 'mANussa khittajAi' ityAdi, kiyacciraM bhavati ? kAlamiti, vakSyati - 'saMmmattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAi ThitI' ityAdi, 'kati' iti kiyantaH pratipadyante ? pUrvapratipannA veti vaktavyaM, vakSyati ca - 'saMmmatta desavirayA paliyassa asaMkhabhAgamittA u' ityAdi, 1 samyaktva sAmAyikAdeH 2 mUDhanayikaM zrutaM kAlikaM tu. 3 tapaHsaMyamo'numataH 4 jIvo guNapratipannaH 5 sAmAyikaM ca trividhaM samyaktvaM zrutaM tathA cAritraM ca 6 yasya samAnItaH AtmA. 7 kSetrakAladiggatibhavya0 8 sarvagataM samyaktvaM zrute caritre na paryaMvAH sarve 9 mAnuSyaM kSetraM jAtiH. 10 samyaktvasya zrutasya ca SaTSaSTiH sAgaropamANi sthitiH 11 samprakvadezaviratAH palyasyAsaMkhya bhAgamAtrA eva. * samavatAraNaM ca + saMbhavanti / 0dhyati. + 0disikAla0 10pAdyante $ 0 pannAzceti 6 0 mettA. For Personal & Private Use Only hAribhadrI - yavRttiH vibhAgaH 1 // 104 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sAntaraM' iti saha antareNa vartata iti sAntaraM, kiM sAntaraM niraMtaraM vA?, yadi sAntaraM kimantaraM bhavati?, vakSyati-kAlamaNataM ca sute addhApariyaTTago ya desUNo' ityAdi, 'avirahitaM' iti avirahitaM kiyantaM kAlaM pratipadyanta iti, vakSyati -'sutasammaagArINaM AvaliyAsaMkhabhAga' ityAdi, tathA 'bhavA' iti kiyato bhavAnutkRSTataH khalvavApyante 'sammattadesaviratA paliyassa asaMkhabhAgamittA u / aTThabhavA caritte' ityAdi,AkarSaNamAkarSaH, ekAnekabhaveSu grahaNAnIti bhAvArthaH, 'tiNheM sahassapuhuttaM sayapuhuttaM ca hoti viraIe / egabhave AgarisA' ityAdi, sparzanA vaktavyA, kiyatkSetraM sAmAyikavantaH spRza|ntIti, vakSyati-sammattacaraNasahiA sabaM logaM phuse niravasesaM' ityAdi, nizcitA uktiniruktirvaktavyA-'sammadihI amoho sohI sabbhAva daMsaNe bohI' ityAdi vkssyti| ayaM tAvadgAthAdvayasamudAyArthaH, avayavArtha tupratidvAraM prapaJcena vkssyaamH| atra kazcidAha-pUrvamadhyayanaM sAmAyika tasyAnuyogadvAracatuSTayamupanyastaM, atastadupanyAsa eva uddezanirdezAvuktau, tathaughanAmaniSpannanikSepadvaye ca, ataH punaranayorabhidhAnamayuktamiti, atrocyate, tatra hi atra dvAradvayoktayoranAgatagrahaNaM draSTavyaM, anyathA tabrahaNamantareNa dvAropanyAsAdaya eva na syuH, athavA dvAropanyAsAdivihitayostatrAbhidhAnamAtraM iha tvarthAnuga kAlo'nantazca zrute, pudgalaparAvarttazca dezonaH. 2 zrutasamyaktvAgAriNAM AvalikA'saMkhyabhAga. 3 samyaktvadezaviratAH palyasyAsaMkhyabhAga | mAtrAneva / aSTabhavAstu cAritre. 4 trayANAM sahasrapRthaktvaM, zatapRthaktvaM ca bhavati virateH / ekabhave AkarSAH-5 samyaktvacaraNasahitAH sarva lokaM spRzanti niravazeSa 6 samyagdRSTiramohaH zodhiH sadbhAvaH darzanaM bodhiH. *vApyate. + nedam + bhAvArtha iti..ti bhAvArthaH / etabArada For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 105 // madvArAdhikAre vidhAnato lakSaNatazca vyAkhyA kriyata iti / Aha-yadyevaM nirgamo na vaktavyaH, tasyAgamadvAra evAbhihitatvAt tathA ca 'AtmAgama' ityAdyuktaM, tatazca tIrthakara gaNadharebhya eva nirgatamiti gamyate iti ucyate, satyaM kiMtu iha tIrthakara gaNadharANAmeva nirgamo'bhidhIyate, ko'sau tIrthakaro gaNadharAzceti, vakSyate - vardhamAno gautamAdayazceti, yathA ca tebhyo nirgataM tathA kSetrakAlapuruSakAraNapratyayaviziSTamityato'doSa iti / Aha - yadyevaM lakSaNaM na vaktavyaM, upakrama eva nAmadvAre kSAyopazamikabhAve'vatAritatvAt, pramANadvAre ca jIvaguNapramANe Agame iti, ucyate, tatra nirdezamAtratvAt, iha tu prapaJcato'bhidhAnAdadoSaH, athavA tatra zrutasAmAyikasyaivoktaM, iha tu caturNAmapi lakSaNAbhidhAnAdadoSaH / AhanayAH pramANadvAra evoktAH kimihocyante ?, svasthAne ca mUladvAre vakSyamANA eveti, ucyate, pramANadvAroktA eveha vyAkhyAyante, athavA pramANadvArAdhikArAttatra pramANabhAvamAtramuktaM, iha tu svarUpAvadhAraNamavatAro vA''rabhyate, ete ca sarva eva sAmAyikasamudAyArthamAtraviSayAH pramANoktA upodghAtoktAzca nayAH sUtra viniyoginaH, mUladvAropanyastanayAstu sUtravyAkhyopayogina eveti / Aha-pramANadvAre jIvaguNaH sAmAyikaM jJAnaM ceti pratipAditamezva, tatazca kiM sAmAyikamityAzaGkAnupapattiH, ucyate, jIvaguNatve jJAnatve ca satyapi kiM tajjIva eva Ahosvid jIvAdanyaditi saMzayaH, taducchittyarthamupanyAsAdadoSaH / Aha - nAmadvAre kSAyopazamikaM sAmAyikamuktaM tattadAvaraNakSayopazamAllabhyata iti gamyata eva, ataH kathaM labhyata ityatiricyate, na, kSayopazamalAbhasyaiveha zeSAGgalAbhacintanAditi / evaM yadupakramanikSepadvAradvayAbhihitamapi punaH *'bhidhAnato. + vakSyati tathA ca yathA ca. + cintyate na tu sUtraviniyoginaH 60 meveti For Personal & Private Use Only hAribhadrI - yavRttiH vibhAgaH 1 // 105 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAACROGRA pratipAdayati anugamadvArAvasare tadazeSa nirdiSTanikSiptaprapaJcavyAkhyAnArthamiti / Aha-upakramaH prAyaH zAstrasamutthAnArtha uktaH, ayamapyupodghAtaH zAstrasamudghAtaprayojana eveti ko'nayorbhedaH, ucyate, upakramo yuddezamAtraniyataH, taduddiSTavastuprabodhanaphalastu prAyeNopodghAtaH, arthAnugamatvAt ityalaM vistareNa, prakRtamucyate // 141 // tatroddezadvArAvayavArthapratipAdanAyedamAha nAma ThavaNA davie vette kAle samAsa uddese / uddesuddesaMmi a bhAvaMmi a hoi attttmo||142|| vyAkhyA-tatra nAmoddezaH yasya jIvAderuddeza iti nAma kriyate, nAmno vA uddezaH nAmoddezaH, sthApanoddezaH-sthApa-12 nAbhidhAnaM uddezanyAso vA, 'dravye' iti dravyaviSaya uddezo dravyoddezaH, sa ca AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyeNa dravye vA uddezo dravyoddezaH, dravyasya-dravyamidamiti, dravyeNa-dravyapatirayamiti, dravye-siMhAsane rAjA cUte kokilaH girau mayUra iti, evaM kSetraviSayoddezo'pi vaktavyaH,evaM kAlaviSayo'pIti, samAsaH' saMkSepastadviSaya uddezaH samAsoddezaH, sa ca aGgazrutaskandhAdhyayaneSu draSTavyaH, tatra aGgasamAsoddezaH-aGga aGgI tadadhyetA tadarthajJa ityevamanyatrApi yojanA kAryA, uddezaH-adhyayanavizeSaH tasya uddeza uddezoddezaH, tadviSayazca uddeza iti, sa coddezoddezo'bhidhIyate-uddezavAn tadadhyetA tadarthajJo veti, bhAvaviSayazca bhavati uddezaH aSTamaka iti, sa cAyaM-bhAvaH bhAvI bhAvajJo veti gAthArthaH // 142 // ayameva Addezo'STavidhaviziSTanAmasahito nirdeza ityavaseyaH, tathA cAha niyuktikAraHemeva ya niddeso aTThaviho so'vi hoi NAyavyo / avisesiamuddeso visesio hoi niddeso||143|| Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only www.nelibrary.org Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 106 // OCALSARMA dAlavizeSAbhidhAnaM kAlanirva, uddezanirdezaH-zatraparizodAyakavAn krodhItyA vyAkhyA-'evameva ca' yathA uddeza uktastathA,nirdezo'pyaSTavidha eva bhavati jJAtavyaH, sarvathA sAmyaprAptyatiprasaGgavini-15 hAribhadrIvRttyarthamAha-kiMtu 'avizeSitaH' sAmAnyAbhidhAnAdigocaraH uddezaH, vizeSitastu bhavati nirdezaH, yathA nAmanirdezo jina- yattiH bhadra ityAdyabhidhAnavizeSanirdezaH, sthApanAnirdezaH sthApanAvizeSAbhidhAnaM nirdezasthApanA vA, viziSTadravyAbhidhAnaM dravyani- vibhAgaH1 dezaH yathA-gauH, tena vA-azvavAnityAdi, evaM kSetravizeSAbhidhAnaM kSetranirdezaH yathA-bharataM, kSetreNa-saurASTra ityAdi, kAlavizeSAbhidhAnaM kAlanirdezaH yathA-samaya ityAdi, tena vA-vAsantika ityAdi, samAsanirdezaH-AcArAGgaM AvazyakazrutaskandhaH sAmAyika ceti, uddezanirdezaH-zastraparijJAdeH prathamo dvitIyo veti, bhagavatyAM vA pudgalodezo veti, bhAvavyaktya|bhidhAnaM bhAvanirdezaH yathA-audayika ityAdi, tena-audayikavAn krodhItyAdi veti alaM vistareNeti gaathaarthH||143|| iha samAsoddezanirdezAbhyAmadhikAraH, kathaM ?, adhyayanamiti samAsoddezaH sAmAyikamiti samAsanirdezaH, idaM ca sAmAyikaM napuMsakam , asya ca nirdeSTA trividhaH-strI pumAn napuMsakaM ceti, tatra ko nayo naigamAdiH kaM nirdezamicchatI| tyamuM arthamabhidhitsurAha duvihaMpi NegamaNao Niddesa saMgaho ya vvhaaro| nidesagamujasuo ubhayasaritthaM ca sahassa // 144 // | vyAkhyA-'dvividhamapi' nirdezyavazAt nirdezakavazAcca naigamanayo nirdezamicchati, kutaH?, lokasaMvyavahArapravaNatvAt // 10 // naikagamatvAccAsyeti, loke ca nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezapravRttirupalabhyate, nirdezyavazAt yathA-vAsavadattA *Nidi. SSAUGALAX dan Education International For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KARISSAGE priyadarzaneti, nirdezakavazAcca yathA-manunA prokto grantho manuH,akSapAdaprokto'kSapAda ityAdi,lokottare'pi nirdezyavazAt yathA-SaDjIvanikA, tatra hi SaD jIvanikAyA nirdezyA iti, evamAcArakriyA'bhidhAyakatvAdAcAra ityAdi, tathA nirdezakavazAt jinavacanaM kApilIyaM nandasaMhitetyevamAdi, evaM sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamitikRtvA naigamasya nirdezyavazAnnapuMsakanirdeza eva, tathA sAmAyikavataH strIpunnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArtharUpasya strIpuMnapuMsakaliGgatvAvirodhamapi manyate, tathA nirdeSTrastriliGgasaMbhavAt nirdezakavazAdapi triliGgatAmanumanyate naigmH| Aha-'dvividhamapi naigamanayaH' ityetAvatyukte nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdeza micchatIti kriyA'dhyAhAraH kuto'vasIyate iti, ucyate, yata Aha-'nirdiSTaM' vastvaGgIkRtya, saMgraho vyavahAraH, cazabdasya vyavahitaH saMbandho, nirdezamicchatIti vAkyazeSaH atra bhAvanA-vacanaM hyarthaprakAzakamevopajAyate, pradIpavat , yathA hi pradIpaH prakAzyaM prakAzayanneva AtmarUpaM pratipadyate, evaM dhvanirapyartha pratipAdayanneva, tatastatpratyayopalabdheH, tasmAnirdiSTavazAt nirdezapravRttiriti, tatazca sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamatastada dhikRtya saMgraho vyavahArazca nirdezamicchatIti, athavA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArthasya triliGgatAmapi manyata iti / tathA nirdezakasattvamaGgIkRtya sAmAvikanirdezaM RjusUtro manyate, vacanasya vakturadhInatvAt tatparyAyatvAt tadbhAvabhAvitvAditi / tatazca yadA puruSo nirdeSTA tadA puMliGgatA, evaM strInapuMsakayojanA'pi kAryA, tathA 'ubhayasadRzaM' nirdezyanirdezakasadRzaM, samAnaliGgameva vastvaGgIkRtya, zabdasya nirdezapravRttiriti vAkyazeSaH, etaduktaM bhavati-upayukto hi nirdeSTA nirdezyAdabhinna eva, tadupayogAnanyatvAt, Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- datatazca puMsaH pumAMsamabhidadhataHpunnirdeza eva, evaM striyAH striyaM pratipAdayantyAH strInirdeza eva, evaM napuMsakasya napuMsaka mabhidadhAnasya napuMsakanirdeza eva, yadA tu pumAn striyamabhidhatte, tadA rUyupayogAnanyatvAt strIrUpa evAsau, nirdeshy||107|| nirdezakayoH samAnaliGgataiva, evaM sarvatra yojyaM, asamAnaliGganirdeSTA'sya avastveva, yadA pumAn pumAMsaM striyaM cAheti, kutaH?, tasya puruSayoSidvijJAnopayogabhedAbhedavikalpadvAreNa puruSayoSidApatteH, anyathA vastvabhAvaprasaGgAt , tasmAdupayukto yamarthamAha sa tadvijJAnAnanyatvAttanmaya eva, tanmayatvAcca tatsamAnaliGganirdezaH,tatazca sAmAyikavaktA tadupayogAnanyatvAt sAmAyika pratipAdayannAtmAnamevAha yataH tasmAttatsamAnaliGgAbhidhAna evAsau, rUDhitazca sAmAyikAtharUpasya napuMsakatvA striyAH puMso napuMsakasya vA pratipAdayataH sAmAyika napuMsakaliGganirdeza eveti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthastu vizepavivaraNAdavagantavya iti / sarvanayamatAnyapi cAmUni pRthagviparItaviSayatvAt na pramANaM, samuditAni tvantarbAhyanimittasAmagrImayatvAt pramANamiti alaM vistareNa, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prastutaprayAsasya // 144 // / idAnIM nirgamavizeSasvarUpapratipAdanAyAhanAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve a| eso u niggamassA Nikkhevo chavviho hoi // 145 // gamanikA-nAmasthApane pUrvavat, dravya nirgama:-AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH, sa ca tridhA-sacittAcittamizrabhedabhinnaH, tatra sacittAtsacittasya yathA pRthivyA aGkarasya, sacittAnmizrasya yathA-bhUmeH pataGgasya, sacittAdacittasya 1 pakSasya acittatvAt. * saMyojyaM. + ti sAmA0. vyisya dravyAdvA. riktaH sacittA.. // 107 // For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OSHORORSC yathA-bhUmerbASpasya, tathA mizrAtsacittasya yathA-dehotkRmikasya, mizrAnmizrasya yathA-strIdehAddarbhasya, mizrAdacittasya yathA-dehAd viSThAyAH, acittAtsacittasya yathA-kASThAtkRmikasya, acittAnmizrasya yathA-kASThAd ghuNasya, acittAdacittasya yathA-kASThAd ghUNacUrNasya / athavA dravyAt dravyasya dravyAt dravyANAM dravyebhyo dravyasya dravyebhyo dravyANAmiti, tatra dravyAd dravyasya yathA-rUpakAt rUpakasya nirgamaH, ekasmAdeva kalAntaraprayuktAditi bhAvArthaH, ekasmAdeva kalAntarataH prabhUtanirgamo dvitIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH svalpakAlenaikasya nirgamo bha~vati tRtIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH prabhUtAnAM kalAntaratazcaturthabhaGgabhAvaneti, 'kSetre' iti kSetraviSayo nirgamaH pratipAdyate, evaM sarvatra akSaragamanikA kAryA, tatra kAlanirgamaH-kAlo hyamUrtastathApi upacArato vasantasya nirgamaH durbhikSAdvA nirgato devadatto bAlakAlAdveti, athavA kAlo dravyadharma eva, tasya dravyAdeva nirgamaH, tatprabhavatvAditi, evaM bhAvanirgamaH tatra pudgalAdvarNAdinirgamaH, jIvAtkrodhAdinirgamaH | iti, tayorvA pudgalajIvayovarNavizeSakrodhAdibhyo nirgama iti, eSa eva nirgamasya nikSepaH Savidha iti gAthArthaH // 145 // evaM ziSyamativikAzArtha prasaGgata ukto'nekadhA nirgamaH, iha ca prazastabhAvanirgamamAtreNa aprazastApagamena vA'dhikAraH, zeSairapi tadaGgatvAd , iha ca dravyaM vIraH kSetraM mahAsenavanaM kAlaH pramANakAlaH bhAvazca bhAvapuruSaH, evaM ca4 nirgamAGgAni draSTavyAnIti etAni ca dravyAdhInAni yataH ataH prathamaM jinasyaiva mithyAtvAdibhyo nirgamamabhidhitsurAha 1 uSNatAyAH. 2 kezAyutattvAt evamane'pi. * orgamo vaktavyaH tRtI0. + kAlAntaratazca0. vikAsArtha, OREDOS For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka / hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 108 // paM*thaM kira desittA sAhUNaM aDavivippaNaTThANaM / sammattapaDhamalaMbho boddhavvo vaddhamANassa // 146 // gamanikA-panthAnaM kila dezayitvA sAdhUnAM aTavIvipranaSTAnAM punastebhya eva dezanAM zrutvA samyaktvaM prAptaH, evaM samyaktvaprathamalAbho boddhavyo vardhamAnasyeti samudAyArthaH // 146 // avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-avaravidehe egami gAme balAhio,so ya rAyAdeseNa sagaDANi gahAya dArunimittaM mahADaviM paviTho,io ya sAhuNo maggapavaNNA sattheNa samaM vaccaMti,satthe AvAsie bhikkhaThaM paviThThANaM gato sattho, pahAvito,ayANaMtA vibhullA,mUDhadisA paMthaM ayANamANA| teNa aDavipaMtheNa majjhaNhadesakAle taNhAe chuhAe apAraddhA taM desaM gayA jattha so sagaDasaNNiveso, so ya te pAsittA mahaMta saMvegamAvaNNo bhaNati-aho ime sAhuNo adesiyA tavassiNo aDavimaNupaviThThA, tesiM so aNukaMpAe vipulaM asaNapANaM dAUNaM Aha-eha bhagavaM!jeNa patheNamavayAremi, purato saMpatthio, tAhe te'vi sAhuNo tasseva maggeNa aNugacchaMti, aparavideheSu ekasmingrAme balAdhikaH, sa ca rAjAdezena zakaTAni gRhItvA dArunimittaM mahATavIM praviSTaH, itazca sAdhavaH mArgaprapannAH sArthena samaM vrajanti, sAthai AvAsite bhikSArthaM praviSTeSu gataH sArthaH, pradhAvitaH, ajAnanto bhraSTAH, digmUDhAH panthAnamajAnAnAH tena aTavIpathena madhyAhnadezakAle tRSA kSudhA aparAddhAH (ca vyAptAH) taM dezaM gatA yantra sa zakaTasannivezaH, sa ca tAn dRSTvA mahAntaM saMvegamApanno bhaNati-aho ime sAdhavo'dezikAstapasvino'TavImanupraviSTAH, tebhyo'sau anukampayA vipulamazanapAnaM dattvA''ha-eta bhagavantaH ! yena pathi yuSmAnavatArayAmi, purataH saMprasthitaH, tadA te'pi sAdhavaH tasyaiva pRSThataH anugacchanti,. * jaha micchattatamAo viNiggao jaha ya kevalaM patto / jaha ya payAsiameyaM sAmaiaM taha pavakkhAmi // 1 // (gAthaiSA'vyAkhyAtA niyuktipustake), +pahAvitA. ya pAraddhA. // 108 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato gurU tassa dhamma kahedumAraddho, tassa so avagato,te paMthaMsamoyArettA niyatto, te pattA sadesa,so puNa avirayasammadiTTI | kAlaM kAUNa sohamme kappe paliovamaThiio devo jaao| asyaivArthasyopadarzakamidaM gAthAdvayamAha bhASyakAra:avaravidehe gAmassa ciMtao raaydaaruvnngmnnN| sAhU bhikkhanimittaM satthAhINe tahiM pAse // 1 // (bhASyam) dANanna paMthanayaNaM aNukaMpa gurU kahaNa smmttN| sohamme uvavaNNo paliyAu suro mhiddddiio||2|| (bhASyam ) gamanikA-avaravidehe grAmasya cintako rAjadAruvanagamanaM, nimittazabdalopo'tra draSTavyaH, rAjadArunimittaM vanagamanaM, sAdhUna bhikSAnimittaM sArthAaSTA~statra dRSTavAn , dAnamannapAnasya, nayanaM pathi anukampayA guroH kathanaM samyaktvaM prAptaH mRtvA saudharma upapannaH palyopamAyuH suro maharddhika iti gAthAdvayArthaH / labhrUNa ya sammattaM aNukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAsuravaraboMdhiro devo vemANio jAo // 147 // | gamanikA-labdhvA ca samyaktvaM anukampayA'sau suvihitebhyaH bhAsvarAM-dIptimatI varAM-pradhAnAM 'vodi' tanuM dhArayatIti samAsaH, devo vaimAniko jAta iti niyuktigAthArthaH // 147 // tathA cacaiUNa devalogA iha ceva ya bhArahaMmi vAsaMmi / ikkhAgakule jAo usabhasuasuo marIitti // 148 // tato guruH tasmai dharma kathayitumArabdhaH, tena so'vagataH, tAnnadhi samaMvatArya nivRttaH, te prAptAH svadezaM, sa punaraviratasamyagdRSTiH kAlaM kRtvA saudharme PIkalpe palyopamasthitiko devo jAtaH. * pathi nayanaM. + gAthArthaH. so. AGRAAAAAACARROR For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 10 // vyAkhyA-tataH svAyuSkakSaye sati cyutvA devalokAdihaiva bhArate varSe ikSvAkukule 'jAta' utpannaH RSabhasutasuto marIciH sAmAnyena RSabhapautra iti gAthArthaH // 18 // yatazcaivamataHikkhAgakule jAo ikkhAgakulassa hoi uppattI / kulagaravaMse'Ie bharahassa suo marIitti // 149 // __ vyAkhyA-ikSvAkUNAM kulaM ikSvAkukulaM tasmin, 'jAta' utpannaH, bharatasya suto marIciriti yogaH, tatra sAmAnyaRSabhapautratvAbhidhAne sati idaM vizeSAbhidhAnamaduSTameva, sa ca kulakaravaMze'tIte jAtaH, tatra kulakarA vakSyamANalakSaNAsteSAM vaMzaH kulakaravaMzaH 4vAha iti samAsaH, tasminnatIte-atikrAnte iti, yatazcaivamata ikSvAkukulasya bhavati utpattiH, vAcyeti vAkyazeSaH, ityayaM gaathaarthH||149 // tatra kulakaravaMze'tIta ityuktaM, ataH prathamaM kulakarANAmevotpattiH pratipAdyate, yatra yasminkAle kSetre ca tatprabhavastannidarzanAya cedamAha- (granthAgram 3000) osappiNI imIse taiyAe~ samAe~ pacchime bhAge / paliovamahabhAe sesaMmi u kulagaruppattI // 15 // aDabharahamajjhillatibhAge gaMgasiMdhumajjhami / ittha bahumajjhadese uppaNNA kulagarA satta // 151 // prathamagAthAgamanikA-avasarpiNyAmasyAM vartamAnAyAM yA tRtIyA samA-suSamaduSSamAsamA, tasyAH pazcimo bhAgastasmin kiyanmAtre palyopamASTabhAga eva zeSe tiSThati sati kulakarotpattiH saMjAteti vAkyazeSa iti gAthArthaH // 150 // dvitIya // 109 // *steSAM vaMzaHpravAhaH. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MMSRLMMAKALAMS gAthAgamanikA-ardhabharatamadhyamatribhAge, kasmin ?-gaGgAsindhumadhye, atra bahumadhyadeze na paryanteSu, utpannAH kulakarAH sapta, ardha bharataM vidyAdharAlayavaitADhyaparvatAdArato gRhyata iti gAthArthaH // 151 // idAnI kulakaravaktavyatAbhidhAyikAM dvAragAthAM pratipAdayannAha| puvvabhavajammanAmaM pamANa saMghayaNameva saMThANaM / vaNitthiyAu bhAgA bhavaNovAo ya NII ya* // 152 // gamanikA-kulakarANAM pUrvabhavA vaktavyAH, janma vaktavyaMH tathA nAmAni pramANAni tathA saMhananaM vaktavyaM, evazabdaH pUraNArthaH, tathA saMsthAnaM vaktavyaM tathA varNAH pratipAdayitavyAH tathA striyo vaktavyAH tathA AyurvaktavyaM bhAgA vaktavyAHPkasmin vayobhAge kulakarAH saMvRttA iti, bhavaneSu upapAtaH bhavanopapAtaH vaktavyaH, bhavanagrahaNaM bhavanapatinikAyopapAta pradarzanArtha, tathA nItizca yA yasya hakArAdilakSaNA sA vaktavyeti gAthAsamudAyArthaH, avayavArthe tu pratidvAraM vakSyati // 152 // tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayedamAhaavaravidehe do vaNiya vayaMsA mAi ujjue ceva / kAlagayA iha bharahe hatthI maNuo a AyAyA // 153 // dahUM siNehakaraNaM gayamAruhaNaM ca naamnnipphttii| parihANi gehi kalaho sAmatthaNa vinavaNa hatti // 154 // gamanikA-aparavidehe dvau vaNigvayasyau mAyI Rjuzcaiva kAlagatau iha bharate hastI manuSyazca AyAtau, dRSTvA snehakaraNaM gajArohaNaM ca nAmanirvRttiH parihANiH gRddhiH kalahaH, 'sAmathaNaM' dezIvacanataH paryAlocanaM bhaNyate, vijJApanA-ha * putvabhava kulagarANaM usabhajiNidassa bharaharaNo a / ikkhAgakuluppattI NeyacA ANupubIe / (gAthaiSA niyuktipustake'vyAkhyAtA ca ). For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati gAthArthaH // 155 // bhAvAmati, navaraM hastI manuSyazca ego ceva vavaharaMti, tara Avazyaka- ta iti gAthArthaH // 154 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, adhyAhArya kriyAyojanA ca svabuddhyA pratipadaM kAryA, yathA-apara- hAribhakSI videhe dvau vaNigvayasyau arbhUtAmiti, navaraM hastI manuSyazca AyAtAviti, anena janma pratipAditaM veditavyaM, avaravidehe | yavRttiH // 110 // do mittA vANiayA, tatthego mAyI ego ujjugo, te puNa ego ceva vavaharaMti, tatthego jo mAyI so taM ujuaM ati- vibhAgaH1 saMdhei, itaro sabamagRhaMto samma sammeNa vavaharati, dovi puNa dANaruI, tato so ujugo kAlaM kAUNa iheva dAhiNaDDe mihuNago jAo, vaMko puNa taMmi ceva padese hatthirayaNaM jAto, so ya seto vaNNeNaM caudaMto ya, jAhe te paDipuNNA tAhe | teNa hathiNA hiMDateNa so diho mihuNago, dahaNa ya se pItI uppaNNA,taM ca se AbhiogajaNi kammamudiNNaM, tAhe teNa31 da mihuNagaM khaMdhe vilaiyaM, taM dahaNa ya teNa saNa lopaNa abbhahiyamaNUso eso imaM ca se vimalaM vAhaNaMti teNa se vimala-16 |vAhaNotti nAma kayaM, tesiM ca jAtIsaraNaM jAyaM, tAhe kAladoseNa te rukkhA parihAyaMti-mattaMgA bhiMgaMgA tuDiyaM ca SAAMSAMASSASSASSACROS aparavideheSu dvau mitre vaNijI, tatraiko mAyAvI eka RjukaH, tau punarekata eva vyavaharataH, tatraiko yo mAyAvI sa tamanuM atisandadhAti, itaraH sarvamagRhayan samyag sAtmyena vyavaharati, dvAvapi punanirucI, tataH sa RjukaH kAlaM kRtvehaiva dakSiNArdhe mithunakanaro jAtaH, vakraH punaH tasminneva pradeze hastiravaM jAtaH, sa ca varNena zvetazcaturdantazca, yadA tau pratipUrNI tadA tena hastinA hiNDamAnena sa dRSTaH mithunakanaraH, dRSTvA ca tasya prItirutpanA, tacca tasyAbhiyogajanitaM karmodIrNa, tadA tena mithunakanaraH skandhe vilagitaH, tadRSTvA ca tena sarveNa lokena abhyadhikamanuSya eSa idaM cAsya vimalaM vAhanamiti tena tasya vimalavAhana iti nAma kRtaM, tayozca jAtismaraNaM jAtaM, tadA kAladoSeNa te vRkSAH parihIyante, tadyathA-mattAA bhRzAGgAsuTitAGgA- * pratipAdaM. + svAvAsiSTA0. si. +tNA jAtA. pataM0 ma0. // 110 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSAMSAROSAURUSS+ cittagA (ya) cittarasA / gehAgArA aNiyaNA sattamayA kapparukkhatti // 1 // tesu parihAryatesu kasAyA uppaNNA-imaM mama, mA ettha koi aNNo alliyautti bhaNituM payattA, jo mamIkayaM alliyai teNa kasAijati, geNhaNe a saMkhaDaMti, tato tehiM ciMtitaM-kiMci adhipatiM Thavemo jo vavatthAo Thaveti, tAhe tehiM so vimalavAhaNo esa amhehiMto ahitotti Thavito, tAhe teNa tesiM rukkhA virikA, bhaNiyA ya-jo tubhaM eyaM meraM atikkamati taM mama kahijjAhatti, ahaM se daMDa karihAmi, so'vi kiha jANati ?, jAissaro taM vaNiyattaM sarati, tAhe tesiM jo koi avarajjhai so tassa kahijjai, tAhe so tesiM daMDaM Thaveti, ko puNa daMDo?, hakkAro, hA tume duhu kayaM, tAhe so jANati-ahaM sabassaharaNo kato, taM varaM kira hato me sIsaM chiNNaM,Na ya erisaM viDaMbaNaM pAvitotti,evaM bahukAlaM hakkAradaMDoaNuvaittio / tassa ya caMdajasA bhAriyA, tIe samaM bhoge bhuMjaMtassa avaraM mithuNaM jAyaM, tassavikAlaMtareNa avaraM,evaM te egavaMsaMmisatta kulagarA uppnnnnaa| pUrvabhavAH khalva citrAGgAzcitrarasAH / gRhAkArA anagnAH saptamakAH kalpavRkSA iti, // 3 // teSu parihIyamANeSu kaSAyA utpannA, idaM mama, mA atra ko'pyanyo lagIt iti bhaNituM pravRttAH, yo mamIkRtaM lagati tena kaSAyante, grahaNe ca kliznanti (saMkhaNDayanti), tatastaizcintitaM-kamapi adhipatiM sthApayAmo yo vyavasthAH sthApayati, tadA taiH sa vimakavAhana eSo'bhyamadhika iti sthApitaH, tadA tena tebhyo vRkSA vibhaktAH, bhaNitAzca-yo yuSmAkaM etA maryAdA atikrAmati taM mahyaM kathayetaH, ahaM tasya daNDaM kariSyAmi, so'pi kathaM jAnIte ?, jAtismarasta vaNikvaM smarati, tadA teSAM yaH kazcidaparAdhyati sa tasmai kathyate, tadA sa tasya daNDaM sthApayati, kaH punardaNDaH 1, hAkAraH-hA svayA duSu kRtaM, tadA sa jAnIte-ahaM sarvasvaharaNIkRtaH (syAm), tadA varaM kila hataH ziro me chinnaM, nacezaM viTambanA, prApita iti, evaM bahukAlaM haakaardnnddo'nuvrtitH| tasya ca candrayazA bhAryA, tayA sama bhogAnbhujato'para midhunaka (yugma) jAtaM, tasyApi kAlAntareNAparaM, evaM te ekavaMze sapta kulakarA utpnnaaH| * cittaMgA. + ahaM daMDaM vattehAmi. piDitotti. dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- 5 mISAM prathamAnuyogato'vaseyAH, janma punarihaiva sarveSAM draSTavyam / vyAkhyAtaM pUrvabhavajanmadvAradvayamiti, idAnI kulakara hAribhadrI nAmapratipAdanAyAha yavRttiH // 111 // vibhAgaH1 paDha mittha vimalavAhaNa cakkhuma jasamaM cautthamabhicaMde / tatto a paseNaie marudeve ceva nAbhI ya // 155 // BI gamanikA-prathamo'tra vimalavAhanazcakSuSmAn yazasvI caturtho'bhicandraH tatazca prasenajit marudevazcaiva nAbhizceti,8 dabhAvArthaH sugama eveti gAthArthaH // 155 // gataM nAmadvAram , adhunA pramANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha __Nava dhaNusayA ya paDhamo aTThaya sattasattamAiM ca / chacceva addhachaTThA paMcasayA paNNavIsaM tu // 156 // | vyAkhyA-nava dhanuHzatAni prathamaH aSTau ca sapta ardhasaptamAni SaD ca ardhaSaSThAni paJca zatAni paJcaviMzati, anye 8 paThanti-paJcazatAni viMzatyadhikAni, yathAsaMkhyaM vimalavAhanAdInAmidaM pramANaM draSTavyaM iti gAthArthaH // 156 // gataM pramANadvAraM, idAnI kulakarasaMhananasaMsthAnapratipAdanAyAhabajarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya huMti saMThANe / vaNNaMpi ya vucchAmi patteyaM jassa jo AsI // 157 // gamanikA-vajraRSabhasaMhananAH sarva eva samacaturasrAzca bhavanti 'saMsthAne' iti saMsthAnaviSaye nirUpya mANA iti, varNadvArasaMbandhAbhidhAnAyAha-varNamapi ca vakSye pratyekaM yasya ya AsIditi gAthArthaH // 157 // // 111 // cakkhuma jasamaMca paseNai ee piaNguvnnnnaabhaa|abhicNdo sasigoro nimmalakaNagappabhA sesA // 158 // vasudevahiNDItaH * paNNavIsA ya. + paJcaviMzatizca. pyamANe. RRRRRRRRRRR For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanikA-cakSuSmAn yazasvI ca prasenajiccaite priyaGguvarNAbhAH abhicandraH zazigauraH nirmalakanakaprabhAH zeSAH-vimalavAhanAdayaH, bhAvArthaH sugama eva, navaraM nirmalakanakavat prabhA-chAyA yeSAM te tathAvidhA iti gAthArthaH // 158 ||gtN varNadvAraM, strIdvAravyAcikhyAsayA''hacaMdajasacaMdakaMtA sarUva paDirUva cakkhukatA ya / sirikaMtA marudevI kulagarapattINa nAmAI // 159 // gamanikA-candrayazAH candrakAntA surUpA pratirUpA cakSuHkAntA ca zrIkAntA marudevI kulakarapatnInAM nAmAnIti PgAthArthaH // 159 // etAzca saMhananAdibhiH kulakaratulyA eva draSTavyAH, yata Aha saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehi samaM / vaNNeNa egavaNNA savvAoM piyaMguvaNNAo // 160 // | gamanikA-saMhananaM saMsthAnaM uccaistvaM caiva kulakaraiH-AtmIyaiH, samaM-anurUpaM AsAM prastutastrINAmiti, kiMtu pramANena pAIpanyUnA iti saMpradAyaH, tathApi ISanyUnatvAnna bhedAbhidhAnamiti, varNena ekavarNAH sarvAH priyaGguvarNA iti gAthArthaH // 160 // strIdvAraM gataM, idAnIM AyuArampaliovamasabhAe paDhamassAuM tao asaMkhijA / te ANupuvihINA puvvA nAbhissa saMkhejA // 161 // | vyAkhyA-palyopamadazabhAgaH, 'prathamasya' vimalavAhanasya Ayuriti, tataH anyeSAM cakSuSmadAdInAM asaMkhyayAni, pUrvANIti yogaH, tAnyevAnupUrvIhInAni nAbheH saMkhyeyAnyAyuSkamityayaM gAthArthaH // 161 // * bhAgo. . For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-18| anye tu vyAcakSate-palyopamadazabhAga eva prathamasyAyuH tato dvitIyasya asaMkhyeyA~:-palyopamAsakhyeyabhAgA iti vAkya hAribhadrIzeSaH, ta eva cAnupUrvIhInAH zeSANAmAyuSkaM draSTavyAH tAvad yAvatpUrvANi nAbheH saMkhyayAni iti, aviruddhA ceyaM // 112 // yavRttiH vyAkhyati / anye tu vyAcakSate-palyopamadazabhAgaH prathamasya AyuSka, tataH zeSANAM 'asaMkhejA' iti samuditAnAM vibhAgaH1 palyopamAsaMkhyeyabhAgAH, etaduktaM bhavati-dvitIyasya palyopamAsaMkhyeyabhAgaH, zeSANAM tata evAsaMkhyeyabhAgo'saMkhyeyabhAgaH pAtyate tAvadyAvannAbheH asaMkhyeyAni pUrvANi / idaM punarapavyAkhyAnaM, kutaH?, pazcAnAmasaMkhyeyabhAgAnAM palyopamacatvAriMzattamabhAgAnupapatteH, katham ?, pAlyopamaM viMzatibhAgAHkriyate, tadaSTabhAge kulakarotpattiH, prathamasya dazabhAga AyuH, zeSANAM pazcAnAmardharUpAccatvAriMzattamabhAgAda asaMkhyAto'saMkhyAto bhAga AyuH tathA'pyadha kiJcinyUnaM catvAriMzattamo bhAgo'vaziSyate, yataH kRtaviMzatibhAgapalyopamasya aSTabhAge aSTabhAge idaM bhavati, tato'pi dazabhAge dvau jAtiau, gatAH asaMkhyAtAH paJcabhAgAH, ardhAd yadadhaiM kiJcinyUnaM sa catvAriMzattamo bhAga iti, uktaM ca-'paliovamaThThabhAge sesaMmi u kulagaruppattI' (gAthA 150), tatrApi prathamasya dazamabhAga AyuSkamuktaM, tasmiMzcApagate viMzatitamabhAgadvayasya vyapagamA-15 FccheSazcatvAriMzadbhAgo'vatiSThate, sa ca saMkhyeyatamaH, tatazca kAlo na gacchati, Aha-ata eva nAbherasaMkhyeyAni pUrvANi AyuSkamiTiM, ucyate, iSTamidaM, ayuktaM caitat , marudevyAH saMkhyeyavarSAyuSkatvAt, na hi kevalajJAnamasaMkhyeyavarSAyuSAM bhavatIti, tataH kimiti ced, ucyate, tatazca nAbherapi saMkhyeyavarSAyuSkatvam // 161 // yata Aha__ * .yA bhAgAH, + tima. + pamavi0. kriyante. 'jAto. $eti. 60miSTa. PROSHOPAHOROSCOX For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAMOSALAMICROSS jaM ceva AuyaM kulagarANa taM ceva hoi tAsiMpi / jaM paDhamagassa AuM tAvaiyaM ceva hathissa // 12 // / gamanikA-yadeva AyuSkaM kulakarANAM tadeva bhavati tAsAmapi-kulakarAGganAnAM, saMkhyAsAmyAcca tadevetyabhidhIyate, tathA yattu prathamasyAyuH kulakarasya, tAvadeva bhavati hastinaH, evaM zeSakulakarahastinAmapi kulakaratulyaM draSTavyamiti gAthArthaH // 162 // idAnIM bhAgadvAraM-kaH kasya savoyuSkAt kulakarabhAga iti jaM jassa AuyaM khalu taM dasabhAge samaM vibhaIUNaM / majjhillahatibhAge kulagarakAlaM viyANAhi // 163 // ___ vyAkhyA-yadyasyAyuSkaM khalu tad dazabhAgAn samaM vibhajya madhyamASTatribhAge kulakarakAlaM vijAnIhIti gAthArthaH // 163 // amumevArtha pracikaTayiSurAhapaDhamo ya kumAratte bhAgo caramo ya vuDabhAvaMmi / te payaNupijjadosA savve devesu uvavaNNA // 164 // gamanikA-teSAM dazAnAM bhAgAnAM prathamaH kumAratve gRhyate, bhAgaH caramazca vRddhabhAga iti, zeSA madhyamA aSTau bhAgAH kulakarabhAgA iti, ata evoktaM 'madhyamASTatribhAge' iti, madhyamAzca te aSTau ca madhyamASTau ta eva ca tribhAgastasmin kulakarakAlaM vijAnIhi, gataM bhAgadvAra, upapAtadvAramucyate-te pratanupremadveSAH, prema rAge vartate, dveSastu prasiddha eva, sarve vimalavAhanAdayo deveSu upapannA iti gaathaarthH||164 // na jJAyate keSu deveSu upapannA iti, ata Aha do ceva suvaNNesuM udAhikumAresu huMti do ceva / do dIvakumAresuM ego nAgesu uvavaNNo // 165 // * bhAgo. + *ieNaM. bhAva. udaya0. . For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- gamanikA-dvAveva suparNeSu deveSu udadhikumAreSu bhavataH dvAveva dvau dvIpakumAreSu eko nAgeSu upapannaH, yathAsaMkhyamaya |hAribhadrI vimalavAhanAdInAmupapAta iti gAthArthaH // 165 // idAnIM tatstrINAM hastinAM copapAtamabhidhitsurAha | yavRttiH // 113 // ___ hatthI chacitthIo nAgakumAresu hu~ti uvavaNNA / egA siddhiM pattA marudevI nAbhiNo pattI // 16 // vibhAgaH1 gamanikA-hastinaH SaT striyazcandrayazAdyA nAgakumAreSu bhavanti upapannAH, anye tu pratipAdayanti-eka eva hastI SaT striyo nAgeSu upapannAH, zeSairnAdhikAra iti, ekA saptamI siddhi prAptA marudevI nAbhaH patnIti gAthArthaH // 166 // PuktamupapAtadvAraM, adhunA nItidvArapratipAdanAyAha hakkAre makkAre dhikkAre ceva dNddniiiio| vuccha tAsi visesaM jahakkama ANupuvIe // 167 // gamanikA-hakAraH makkAraH dhikkArazcaiveM daNDanItayo vartante, vakSye tAsAM vizeSaM yathAkrama-yA yasyeti, AnupU-16 A-paripAvyeti gAthArthaH // 167 // paDhamabIyANa paDhamA taiyacautthANa abhinavA biiyaa|pNcmchtttthss ya sattamassa taiyA abhinavA u // 168 // gamanikA-prathamadvitIyayoH-kulakarayoH prathamA daNDanItiH-hakkArAkhyA, tRtIyacaturthayorabhinavA dvitIyA, etaduktaM bhavati-svalpAparAdhinaH prathamayA daNDaH kriyate, mahadaparAdhino dvitIyayetyato'bhinavA seti, sau ca makArAkhyA, tathA * vaivaM. dvitIyeti. GANGANAGARCANCE 3 // jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |paJcamaSaSThayoH, saptamasya tRtIyaiva abhinavA-dhikkArAkhyA, etAzca timro laghumadhyamotkRSTAparAdhagocarAH khalvavaseyA iti gaathaarthH||168|| sesA u daMDanII mANavaganihIo hoti bharahassa |usbhrs gihAvAse asakkao Asi AhAro // 169 // gamanikA-zeSA tu daNDanItiH mANavakanidherbhavati bharatasya, vartamAnakriyAbhidhAnaM iha kSetre sarvAvasarpiNIsthitipradarzanArtha, anyAsvapyatItAsu eSyAsu cAvasarpiNISu ayameva nyAyaH prAyo nItyutpAda iti, tasya ca bharatasya pitA RSabhanAthaH, tasya ca RSabhasya gRhavAse asaMskRta AsIdAhAraH-svabhAvasaMpanna eveti, tasya hi devendrAdezAddevAH devakurUttarakurukSetrayoH svAdUni phalAni kSIrodAcodakamupanItavanta iti gAthArthaH // 169 // iyaM mUlaniyuktigAthA, enAmeva bhASyakRd vyAkhyAnayannAha paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdha mi hoi bIyA u| cAraga chavicheAI bharahassa caubvihA niiii||3||t (bhASyam) gamanikA-yaduktaM zeSAtu daNDanItirmANavakanidherbhavati bharatasya'seyaM-paribhASaNAtu prathamA,maNDalIvandhazca bhavati dvitIyA tu, cArakaH chavicchedazca bharatasya caturvidhA nItiH, tatra paribhASaNaM paribhASA-kopAviSkaraNena mA yAsyasItyaparAdhinoDabhidhAnaM, tathA maNDalIbandhaH-nAsmAtpradezAd gantavyaM, cArako-bandhanagRhaM, chavicchedaH-hastapAdanAsikAdiccheda iti, iyaM __* bhASyakAreNa vyAkhyAnAdasyAH mUlatvaM tanna pAzcAtyabhAgakalpanA niyukteH. mUlabhASya + baMdhomi / mUlabhASyagAtheti niyuktipustke| For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 114 // tonton bharatasya caturvidhA daNDanItiriti / anye tvevaM pratipAdayanti-kila paribhASaNAmaNDalibandhau RSabhanAthenaivotpAditAviti, cArakacchavicchedau tu mANavakanidherutpannau iti, bharatasya-cakravartina evaM caturvidhA nItiriti gaathaarthH||3|| atha ko'yaM bharata ityAha-RSabhanAthaputraH,atha ko'yaM RSabhanAtha iti tadvaktavyatA'bhidhitsayA''ha-nAbhI gAhA / athavA pratipAditaH kulakaravaMzaH,idAnIM prAksUcitekSvAkuvaMzaHpratipAdyate-sacaRSabhanAthaprabhava ityatastadvaktavyatA'bhidhitsayA''hanAbhI viNIabhUmI marudevI uttarA ya sADhA ya / rAyA ya vAraNAho vimANasavvaTThasiddhAo // 170 // gamanikA-iyaM hi niyuktigAthA prabhUtArthapratipAdikA, asyAM ca pratipadaM kriyA'dhyAhAraH kAryaH, sa cettham-nAbhiriti nAbhirnAma kulakaro babhUva, vinItA bhUmiriti-tasya vinItAbhUmau prAyaH avasthAnamAsId , marudevIti tasya bhAryA, rAjA caprAgbhave vairanAbhaH san pravrajyAM gRhItvA tIrthakaranAmagotraM karma baddhA mRtvA sarvArthasiddhimavApya tatastasyAH marudevyAH 4 tasyAM vinItabhUmau sarvArthasiddhAdvimAnAdavatIrya RSabhanAthaH saMjAtaH, tasyottarASADhAnakSatramAsIt iti gaathaarthH||17|| idAnIM yaH prAgbhave vairanAbhaH yathA ca tena samyaktvamavAptaM yAvato vA bhavAn avAptasamyaktvaH saMsAraM payeTitaH yathA ca tena tIrthakaranAmagotraM karma baddhamityamumarthamabhidhitsurAha|ghaNasatthavAha ghosaNa jaigamaNa aDavivAsaThANaM ca / bahuvolINe vAse ciMtA ghayadANamAsi tayA // 171 // *pratipAdaM. + dhaNamihuNasuramahabbalalaliyaMgayavairajaMghamihuNe ya / sohammavijabhacubha cakkI sabaha usabhe a // 1 // (gAtheyaM bhavyAkhyAtA niyuktau) // 114 // For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarakuru sohamme mahAvidehe mahabbalo raayaa| IsANe laliyaMgo mahAvidehe virjNgho||1|| (prakSiptA) uttarakuru sohamme videhi tegicchiyassa tattha suo| rAyasuya sehimaccAsatthAhasuyA vayaMsA se // 172 // 1 / anyA api uktasaMbandhA eva draSTavyAH tAvat yAvat 'paDhameNa pacchimeNa' gAhA, kiMtu yathA'vasaramasaMmohanimittamupanyAsaM kariSyAmaH / prathamagAthAgamanikA-dhanaH sArthavAho ghoSaNaM yatigamanaM aTavI varSasthAnaM ca bahuvolIne varSe cintA ghRtadAnamAsIttadA / dvitIyagAthAgamanikA-uttarakurau saudharme mahAvidehe mahAbalo rAjA IzAne lalitAGgo mahAvidehe ca vairajaGghaH / iyamanyakartRkI gAthA sopayogA ca / tRtIyagAthAgamanikA-uttarakurau saudharme mahAvidehe cikitsakasya tatra sutaH rAjasutazreSThyamAtyasArthavAhasutA vayasyAH 'se' tasya / AsAM bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, pratipadaM ca anurUpaH kriyA'dhyAhAraH kArya iti, yathA-dhanaH sArthavAha iti dhano nAma sArthavAha AsIt, sa hi dezAntaraM gantumanA ghoSaNaM kAritavAnityAdi / kathAnakam- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM avaravidehe vAse dhaNo nAma satthavAho hotthA, so khitipatihiAo nayarAo vasaMtapuraM paDhio vaNijeNaM, ghosaNayaM kArei-'jo mae saddhiM jAi tassAhamudaMtaM vahAmitti,' taMjahA-khANeNa vA pANeNa vA vattheNa vA patteNa vA osaheNa vA bhesajjeNa vA aNNeNa vA keNaI jo jeNa visUraitti tasminkAle tasminsamaye'varavidehe varSe dhano nAma sArthavAho'bhUt , sa kSitipratiSThitAt nagarAdvasantapuraM prasthito vANijyena, ghoSaNAM kArayati-yo mayA sAdhaM yAti tasyAhamudantaM vahAmIti, tadyathA-khAdanena vA pAnena vA vastreNa vA pAtreNa vA auSadhena vA bhaiSamyena vA anyena vA yo (binA) yena kenacidvipIdati iti' * iyaM anyakakI sopayogA ceti vRttikArAH. + dhanasA0 For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 115 // taM ca soUNa bahave taDiyakappaDiyAdao paya1ti, vibhAsA, jAva teNa samaM gaccho sAhUNa saMpaDito, ko puNa kAlo !, caramanidAgho, so ya sattho jAhe aDavimajhe saMpatto tAhe vAsaratto jAo, tAhe so satthavAho aiduggamA paMthattikA tattheva satthanivesaM kAuM vAsAvAsaM Thito, taMmi ya Thite sabo sattho Thito, jAhe ya tesiM sathilliyANaM bhoyaNaM NidviyaM tAhe kaMdamUlaphalANi samuddisiumAraddhA, tattha sAhuNo dukkhiyA jadi kahavi ahApavattANi labhaMti tAhe geNhaMti, evaM kAle vaccaMte thovAvasese vAsAratte tAhe tassa dhaNassa ciMtA jAtA-ko ettha satthe dukkhiotti ?, tAhe sariaM jahA mae samaM sAhuNo AgayA, tesiM ca kaMdAi na kappaMti, te dukkhitA tavassiyo, kalaM demitti pabhAe nimantitA bhaNaMti-jaM para amha kappi hojoM taM geNhejAmo, kiM puNa tubhaM kappati, jaM akayamakAriyaM bhikkhAmettaM, jaM vA siNehAdi, to teNa sAhUNa ghayaM phAsuyaM viulaM dANaM diNNaM, so ya ahAuyaM pAlettA kAlamAse kAlaM kiccA teNa dANaphaleNa uttarakurAe tacchrutvA ca bahavastaTikakArpaTikAdayaH pravarttante, vibhASA (varNana), yAvattena samaM gacchaH sAdhUnAM saMprasthitaH, kaH punaH kAlaH, caramanidAghaH, saca sArthoM yadA'TavImadhye saMprAptaH tadA varSIrAno jAtaH, tadA sa sArthavAho'tidurgamAH panthAna itikRtvA tatraiva sArthanivezaM kRtvA varSAvAsaM sthitaH, tasmiMzca sthite sarvaH sArthaH sthitaH, yadA ca teSAM sArthikAnAM bhojanaM niSThitaM tadA kandamUlaphalAni samuddeSTa (acuM) ArabdhAH, tatra sAdhavaH duHkhitA yadi kathamapi yathApravRttAni labhante tadA gRhanti, evaM kAle vrajati stokAvazeSo varSArAnaH tadA dhanasya cintA jAtA-ka etasminsAthai duHkhita iti, tadA smRtaM yathA mayA samaM sAdhava AgatAsteSAM kandAdi na kalpate, te duHkhitAstapasvinaH, kalye dAsye iti prabhAte nimantritA bhaNanti yatparamasmAkaM kalpyaM bhavettadgRhIcyAmaH, kiM punarbhavatAM kalpate , yadakRtamakAritaM bhikSAmAtraM yadvA nehAdi, tataH tena sAdhubhyo ghRtaM prAsukaM vipulaM dAnaM dattaM, sa ca yathAyuSkaM pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA tena dAnaphalena | uttarakuruSu * hoja. + siNehaMti. // 115 // ASSA Jain Education Internal For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNUso jAo, tao AukkhaeNaM sohamme kappe devo uvavaNNo, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve avaravidehe gaMdhilAvatIvijae veyaDDapabae gaMdhArajaNavae gandhasamiddhe vijAharaNagare atibaleraNNo nattA sayabalarAiNo putto mahAbalo nAma rAyA jAo, tattha subuddhiNA amacceNa sAvageNa piavayasseNa NADayapekkhAakkhittamaNo saMbohio, mAsAvasesAU bAvIsadiNe bhattapaccakkhANaM kAuM mariUNa IsANakappe sirippabhe vimANe laliyaMgao nAma devo jAo, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve pukkhalAvaivijae lohaggalaNagarasAmI vairajaMgho nAma rAjA jAo, tattha sabhArio pacchime vae pabayAmitti ciMtaMto putteNa vAsaghare jogadhUvadhUvie mArio, mariUNa uttarakurAe sabhArio mihuNago jAo, tao sohamme kappe devo jAo, tato caiUNa mahAvidehe vAse khiipaiTThie Nagare vejaputto AyAo, jaddivasaM ca jAto taddivasamegAhajAtagA se ime cattAri vayaMsagA taMjahA-rAyaputte seThiputte amaccaputte satthAhaputtetti, saMvaDiA te, aNNayA kayAi manuSyo jAtaH, tata AyuHkSayeNa saudharma kalpe deva utpannaH, tatazyutvA ihaiva jambUdvIpe dvIpe aparavideheSu gandhilAvatyAM vaitAnyaparvate gAndhArajana-15 |pade gandhasamRddha vidyAdharanagare atibalarAjasya naptA zatabalarAjasya putraH mahAbalanAmA rAjA jAtaH, tatra subuddhinA amAtyena zrAvakeNa priyavayaspena nATakakSAkSiptamanAH saMbodhitaH, mAsAvazeSAyuH dvAviMzatidinI bhaktapratyAkhyAnaM kRtvA mRtvezAnakalpe zrIprabhe vimAne lalitAGgakanAmA devo jAtaH, tatazyutvehaiva | jambUdvIpe dvIpe puSkalAvatI vijaye lohArgalanagarasvAmI vajrajaGghanAmA rAjA jAtaH, tatra sabhAryaH pazcime vayasi pravrajAmIti cintayan putreNa vAsagRhe yogadhUpadhUpite (tena) mAritaH, mRtvottarakuruSu sabhAryoM mithunako jAtaH, tataH saudharma kalpe devo jAtaH, tatazyutvA punarapi mahAvidehe varSe kSitipratiSThite nagare vaidyaputra AyAtaH, yadivase ca jAtastahivase ekAhItAstasyeme catvAro vayasyAstadyathA-rAjaputraH zreSTiputraH amAtyaputraH sArthavAhaputra iti, saMvardhitAste, | anyadA kadAcit. *teNaM. +balassa ra0. puNovi ma.. Jain Educa For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- // 116 // MESSASUALLY tassa vejassa ghare egao satve sannisaNNA acchaMti, tattha sAhU mahappA so kirmikuDheNa gahio aigato bhikkhassa, tehiM hAribhadrI | sappaNayaM sahAsaM so bhaNNati-tunbhehiM nAma sabo logo khAyaco, Na tunbhehiM tavassissa vA aNAhassa vA kiriyA yavRttiH kAyacA, so bhaNati-karejAmi, kiM puNa? mamosahANi Natthi, te bhaNaMti-amhe mollaM demo, kiM osahaM jAijau ?, so vibhAgaH1 bhaNati-kaMbalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca, taiyaM sahassapAgaM tilaM taM mama atthi, tAhe maggiuM pavattA, Aga-18 miyaM ca NehiM jahA-amugassa vANiyagassa asthi dovi eyANi, te gayA tassa sagAsaM do lakkhANi ghettuM, vANiao |saMbhaMto bhaNati-kiM demi?, te bhaNaMti-kaMbalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca dehi, teNa bhaNNati-kiM etehiM kajaM?, bhaNaMti-sAhussa kiriyA kAyabA, teNa bhaNitaM-alAhi mama molleNa, iharahA eva geNhaha, kareha kiriyaM, mamavi dhammo houtti, so vANiyago ciMtei-jaI tAva etesiM bAlANaM erisA saddhA dhammassuvariM, mama NAma maMdapuNNassa ihalogapaDibaddhassa natthi, so, tasya vaidyasya gRhe ekataH sanniSaNNAstiSThanti, tatra sAdhurmahAtmA sa kRmikuSThena gRhItaH atigato bhikSAyai, taiH sapraNayaM sahAsyaM so'bhANi-yuSmAbhinAma sarvo lokaH khAditavyaH, na yuSmAbhiH tapasvino vA anAthasya vA kriyA (cikitsA) kartavyA, sa bhaNati-karomi, kiM punaH ? mama auSadhAni na santi, te bhaNanti-vayaM mUlyaM dadmaH, kimauSadhaM yAcyate (tAM), sa bhaNati-kambalaranaM gozIrSacandanaM ca, tRtIyaM sahasrapAkaM tailaM tanmamAsti, tadA mArga4AyituM pravRttAH, jJAtaM ca taiH yathA-amukasya vaNijo dve api ete staH, tegatAstasya sakAzaM dvelakSe gRhItvA, vaNika saMbhrAnto bhaNati-kiM dadAmi?, te bhaNanti-kamba- balaranaM gozIrSacandanaM ca dehi, tena bhaNyate-kimetaH kArya, bhaNanti-sAdhoH kriyA kartavyA, tena bhaNitaM-alaM mama mUlyena, itarathaiva gRhIta kurudhvaM kriyAM mamApi dharmoM bhavaviti, sa vaNig cintayati-yadi tAvadeteSAM bAlAnAmIdazI zraddhA dharmasyopari, mama nAma mandapuNyasya ihalokapratibaddhasya nAsti, sa * egayao. +koDheNa. khAiyavo. siyasaha. // 116 // For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvegamAvaNNo tahArUvANaM therANaM aMtie pavaio siddho| amumevArtha upasaMharan gAthAdvayamAhavijasuassa ya gehe kimikaTTovaha jaI dh| viti ya te vijasuyaM karehi eassa tegicchN||173 // tillaM tegicchasuo kaMbalagaM caMdaNaM ca vaanniyo| dAuM abhiNikkhaMto teNeva bhaveNa aMtagaDo // 174 // gamanikA-vaidyasutasya ca gehe kRmikuSThopadrutaM mu~niM dRSTvA vaidanti ca te vaidyasutaM-kuru asya cikitsA, tailaM cikitsakasutaH kambalakaM candanaM ca vaNig dattvA abhiniSkrAntaH, tenaiva bhavena antakRt , bhAvArthaH spaSTa eva, kvacit kriyAdhyAhAraH svabuddhyA kArya iti gAthAdvayArthaH // 173-174 // kathAnakazeSamucyate-imevi ghettUNa tANi osahANi 8 gatA tassa sAhuNo pAsa jattha so ujANe paDimaM Thio, te taM paDimaM ThiaM vaMdiUNa aNuNNaveMti-aNujANaha bhagavaMta amhe tumheM dhammavigdhaM kAuM uvaDiA, tAhe teNa telleNa so sAhU abhaMgio, taM ca tilaM romakUvehiM sarva aigataM, taMmi ya aigae kimiA save saMkhuddhA, tehiM calaMtehiM tassa sAhuNo atIva veyaNA pAunbhUyA, tAhe te niggate daLUNa kaMbalarayaNeNa saMvegamApanaH tathArUpANAM sthavirANAM bhantike prabajitaH siddhH| 2 ime'pi gRhItvA tAnyauSadhAni gatAstasya sAdhoH pAvai yatra sa udyAne pratimayA sthitaH, te taM pratimayA ,sthitaM vanditvA'nujJApayanti-anujAnIhi bhagavan ! vayaM tava dharmavinaM kartumupasthitAH, tadA tena tailena sa sAdhurabhyaGgitaH, tacca tailaM romakUpaiH (0peSu ) sarva atigataM (vyApta), tasiMcAtigate kRmayaH sarve saMkSubdhAH, teSu calatsu tasya sAdhoratIva vedanA prAdurbhUtA, tadA tAnirgatAn dRSTvA kambalarakhena * yatiM. + vandante ca. romaM kU0. SCARASAUS KISSANSSOAS Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Y a nelibrary.org Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||117|| so pAuo sAhU, taM sItalaM, taM cevaM tellaM uNhavIriyaM, kimiyA tattha laggA, tAhe puvANIyagokaDevare paSpho DeMti, te sabe paDiyA, tAhe so sAhU caMdaNeNa litto, tato samAsattho, evekkasiM do tiNNi vAre abbhaMgeUNa so sAhU tehiM nIrogo kao, paDhamaM makkhijjati, pacchA AliMpati gosIsacaMdaNeNaM puNo makkhijjai, evetAe parivADIe paDhamabhaMge tayAgayA NiggayA biiyAe maMsagayA taiyAe agiyA beMdiyA NiggayA, tato saMrohaNIe osahIe kaNagavaNNo jAo, tAhe khAmittA paDigatA, te pacchA sAhU jAtA, ahAuyaM pAlaittA tammUlAgaM paMcavi jaNA acue uvavaNNA, tato caiUNa iheva jaMbUdI ve putravidehe pukkhalAvaivijae puMDaragiNIe nayarIe ve raseNassa raNNo dhAriNIe devIe uyare paDhamo varaNAbho NAma putto jAo, jo se vejjaputto cakkavaTTI Agato, avasesA kameNa bAhusubAhupIDhamahApIDatti, vairaseNo pavaio, so ya titthaMkaro jAo, iyarevi saMvaDiyA paMcalakkhaNe bhoe bhuMjaMti, jaddivasaM vairaseNassa kevalanANaM uppaNaM, 1 sa prAvRtaH sAdhuH, tat zItalaM, taccaiva tailaM uSNavIrye, kRmayastatra lagnAH, tadA pUrvAMnItagokalevare prasphoTayanti ( kSipanti ), te sarve patitAH, tadA sAdhuH sa candanena liptaH, tataH samAzvastaH, evamekaM dvau zrIn vArAn abhyaGgaya sa sAdhustainIrogaH kRtaH, prathamaM mrakSyate pazcAdAlipyate gozIrSacandanena punarbrakSyate, evametayA paripAThyA prathamAbhyaGge tvaggatA nirgatA dvitIyAyAM mAMsagatAstRtIyAyAmasthigatA dvIndriyA nirgatAH, tataH saMrohaNyauSadhyA kanakavarNo jAtaH, tadA kSamayitvA pratitAH, te pazcAt sAdhavo jAtA:, yathAyuSkaM pAlayitvA tammUlaM paJcApi janA acyute utpannAH / tatazcyutvA ihaiva jambUdvIpe pUrvavideheSu puSkarAvatIvijaye puNDarIkiyAM nagaryo vajrasenasya rAjJaH dhAriNyA devyA udare prathamo vajranAbhanAmA putro jAtaH, yaH sa vaidyaputrazcakravarttI AAyAtaH ( utpannaH ), avazeSAH krameNa bAhusubAhupIThamahApIThA iti, vajrasenaH prabrajitaH, sa ca tIrthakaro jAtaH itare'pi saMvardhitAH paJcalakSaNAn bhogAn bhuJjate, yaddivase vajrasecasya kevalajJAnamutpannaM, * ca + papphoDhiyaM. + tAhe pADaNijjati. + dIve dIve. baharasegassa $ so vejjaputto. SS so jAo. || 0Nabhoe. [] samuppaNNaM. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 117 // jainelibrary.org Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddivasaM vairaNAbhassa cakkarayaNaM samuppaNNaM, vairo cakkI jAo, teNaM sAhuveyAvacceNa cakkavaTTIbhoyA udiNNA, avasesA cattAri maMDaliyA rAyANo, tattha vairaNAbhacakvaTTissa caurAsIrti pubalakkhA sabAugaM, tattha kumAro tIsaM maMDalio solasa caubIsa mahArAyA coddasa sAmaNNapariAo, evaM caurAsIi savAuyaM, bhoge bhuMjaMtA viharaMti, io ya titthayarasamosa raNaM, so piupAyamUle cauhivi sahodarehiM sahio pavaio, tattha vairaNAbheNa cauddasa puvA ahijjiyA, sesA ekkArasaMMgavI cauro, tattha bAhU toseM veyAvaccaM kareti, jo subAhU so sAhuNo vIsAmeti, evaM te kareMte vairaNAbho bhagavaM aNuvUhai - aho suladdhaM jammajIviaphalaM, jaM sAhUNaM veyAvaccaM kIrai, parissaMtA vA sAhuNo vIsAmijaMti, evaM pasaMsai, evaM pasaMsijaMtesu tesu tesiM donhaM pacchimANaM appattiaM bhavai, amhe sajjhAyaMtA na pasaMsijjAmo, jo karei so pasaMsijjai, 1 taddivase vajranAbhasya cakraratnaM samutpannaM, vajranAbhaH cakrI jAtaH, tena sAdhuvaiyAvRtyena cakravarttibhogA udIrNAH ( labdhAH ), avazeSAzcatvAro mANDalikA rAjAno (jAtAH), tatra vajranAbhacakravarttinazcaturazItilakSa pUrvANi sarvAyuSkaM kumAraH triMzataM mANDalikaH SoDaza caturviMzatiM mahArAjaH caturdaza zrAmaNyaparyAyaH, evaM caturazItiH sarvAyuSkaM bhogAn bhuJjamAnA viharanti itazca tIrthaMkarasamavasaraNaM, sa pitRpAdamUle caturbhirapi sahodaraiH sahitaH pravrajitaH, tatra vajranAbhena caturdaza pUrvANyadhItAni zeSA ekAdazAGgavidaH catvAraH, tatra bAhusteSAM vaiyAvRttyaM karoti yaH subAhuH sa sAdhUn vizramayati, evaM tau kurvantau vajranAbho bhagavAn anuvRMhayati - aho sulabdhaM janmajIvitaphalaM yat sAdhUnAM vaiyAvRtyaM kriyate, parizrAntA vA sAdhavo vizramyante, evaM prazaMsati, evaM prazasyamAnayostayordvayoH pazcimayoraprItikaM bhavati, bhAvAM svAdhyAyantau na prazasyA vahe, yaH karoti sa prazasyate, * 0 cakkissa. + 0sIiM. 1 0saraNe. + bIja. Jain Educationonal For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 118 // so (cco ) logavavahArotti, vairaNAbheNa ya visuddhapariNAmeNa titthagaraNAmagottaM kammaM baddhaMti / amumevArthamupasaMharannidaM gAthAcatuSTayamAha sAhuM tigicchiUNaM sAmaNNaM devalogagamaNaM ca / puMDaragiNie u cuyA tao suyA vairaseNassa // 175 // paDhamittha vairaNAbho bAhu subAhU ya pIDhamahapIDhe / tesi pi titthaaro NikkhatA te'vi tattheva // 176 // paDhamo caudasapuvvI sesA ikkArasaMgaviDa curo| bIo veyAvacaM kiikammaM tahaao kAsI // 177 // bhogaphalaM bAhubalaM pasaMsaNA jiTTha iyara aciyattaM / paDhamo titthayarattaM vIsahi ThANehi kAsI ya // 178 // AsAmakSaragamanikA - sAdhuM cikitsitvA zrAmaNyaM devalokagamanaM ca pauNDarIkiNyAM ca cyutAH, tataH sutA vairasenasya jAtA iti vAkyazeSaH, prathamo'tra vaira nAbhaH bAhuH subAhuzca pIThamahApIThau, teSAM pitA tIrthakaro niSkrAntAste'pi tatraivapituH sakAze ityarthaH, prathamazcaturdazapUrvI zeSA ekAdazAGgavidazcatvAraH, teSAM caturNA bAhuprabhRtInAM madhye dvitIyo vaiyAvRttyaM kRtikarma tRtIyo'kArSIt, bhogaphalaM bAhubalaM prazaMsanaM jyeSTha itarayoraciyattaM, prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt bhAvArthastu ukta eva, kriyA'dhyAhAro'pi svabuddhyA kAryaH, iha ca vistarabhayAnnokta iti gAthAcatuSTayArthaH // 175-176-177-178 // yaduktaM 'prathamastIrtha karatvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt,' tAni sthAnAni pratipAdayannidaM gAthAtrayamAha 1] sarvo (tyo ) lokavyavahAra iti, vajranAbhena ca vizuddhapariNAmena tIrthaMkaranAmagotraM karma baddhamiti * pIDhA. + cikitsayitvA varanAbhaH. + bAhuphalaM viMzatyA (syAt). Jain Educationa For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 118 // jainelibrary.org Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta siddha pavayaNa guru thera bahussue tvssiisuN| vacchallayA eesi abhikkhanANovaoge y|| 179 // dasaNa viNae Avassae ya sIlavvae niriaaro| khaNalava tavaciyAe veyAvacce samAhI y||18|| appuvvanANagahaNe suyabhattI pavayaNe pbhaavnnyaa| eehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jIvo // 181 // | vyAkhyA-tatra azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmahantIti arhantaH-zAstAra iti bhAvArthaH 1 / siddhAstu azeSaniSThitakarmAzAH paramasukhinaH kRtakRtyA iti bhAvArthaH 2 / pravacana-zrutajJAnaM tadupayogAnanyatvAdvA saGgha iti 3 / gRNanti zAstrArthamiti guravaH-dharmopadezA didAtAra ityarthaH 4 / sthavirA:-jAtizrutaparyAyabhedabhinnAH, tatra jAtisthaviraH paSTivarSaH zrutasthaviraH samavAyadharaH paryAyasthaviro viMzativarSaparyAyaH 5 / bahu zrutaM yeSAM te bahuzrutAH, ApekSikaM bahuzrutatvaM, evamarthe'pi saMyojyaM, kiMtu sUtradharebhyo'rthadharAH pradhAnAH tebhyo'pyubhayadharA iti 6 / vicitraM anazanAdilakSaNaM tapo vidyate yeSAM te tapasvinaH sAmAnyasAdhavo vA 7 / arahantazca siddhAzca pravacanaM ca guravazca sthavirAzca bahuzrutAzca tapa-17 svinazca arhatsiddhapravacanagurusthavirabahuzrutatapasvinaH / vatsalabhAvo vatsalatA, sA cAnurAgayathAvasthitaguNotkIrtanAyathAnurUpopacAralakSaNA tayA, eteSAmahadAdInAmiti, prAk SaSThayarthe saptamI 'bahussue tavassINaM' vA pAThAntaraM, tIrthakaranAmagotraM karma badhyata iti, abhIkSNaM-anavarataM jJAnopayoge ca sati badhyate 8 / darzanaM-samyaktvaM, vinayo-jJAnAdivinayaH, sa ca dazavaikAlikAdavaseyaH, darzanaM ca vinayazca darzanavinayau tayoniraticAraH tIrthakaranAmagotraM karma badhnAti 10-11 ___ * arhantazca (syAt ). Jain Education Internatonal For Personal & Private Use Only Ranelibrary.org Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||119|| Avazyakam - avazyakarttavyaM saMyamavyApAra niSpannaM tasmiMzca niraticAraH sanniti 12 / zIlAni ca vratAni ca zIlavratAni zIlAni - uttaraguNAH vratAni - mUlaguNAH teSu ca anaticAra iti 13 / kSaNalavagrahaNaM kAlopalakSaNaM, kSaNalavAdiSu saMvegabhAvanAdhyAnAsevanatazca badhyate 14 / tathA tapastyAgayorbadhyate, yo hi yathAzaktyA tapaH Asevate tyAgaM ca yatijane vidhinA karoti 16 / vyAvRtabhAvo vaiyAvRttyaM tacca dazadhA, tasminsati badhyate 17 / samAdhiH - gurvAdInAM kAryakaraNenaM svasthatApAdanaM samAdhau ca sati badhyate 18 / tathA apUrvajJAnagrahaNe sati zrutabhaktiH zrutabahumAnaH, sa ca vivakSita karmabandhakAraNamiti 19 / tathA pravannanaprabhAvanatA ca sA ca yathAzaktyA mArgadezaneti 20 / evamebhiH kAraNaiH anantarokaiH tIrthakaratvaM labhate jIva iti gAthAyArthaH // 179-180-181 // purimeNa pacchimeNa ya ee sabbe'vi phAsiyA ThANA / majjhimaehiM jiNehiM ekkaM do tiNNi savve vA // 182 // gamanikA - purimeNa pazcimena ca etAni - anantaroktAni sarvANi spRSTAni sthAnAni, madhyamaijinaiH ekaM dve trINi sarvANi ceti gAthArthaH // 182 // Aha - taM ca kahaM beijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakaittANaM // 183 // gamanikA - tacca tIrthakaranAmagotraM karma kathaM vedyata iti, aglAnyA dharmadezanAdibhiH, badhyate tattu bhagavato yo * yathAzakti (syAt) + 0karaNadvAreNa. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 119 // jainelibrary.org Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavastasmAt tRtIyaM bhavamavasarpya, athavA badhyate tattu bhagavatastRtIyaM bhavaM prApya, osakaittANaMti - tatsthitiM saMsAraM vADavasati, tasya dyutkRSTA sAgaropamakoTI koTirbandhasthitiH, tacca prArambhabandhasamayAdArabhya satatamupacinoti yAvadapUrvakaraNasaMkhyeya bhAgairiti, kevalikAle tu tasyodaya iti gAthArthaH // 183 // tatkasyAM gatau badhyata ityAha niyamA maNuyaIe itthI puriseyaro ya suhaleso / AseviyabahulehiM vIsAe aNNayara ehiM // 184 // gamanikA - niyamAt manuSyagatau badhyate, kastasyAM banAtItyAzaGkayAha - strI puruSa itaro veti-napuMsakaM (kaH), kiM sarva eva ?, netyAha- zubhA lezyA yasyAsau zubhalezyaH, sa 'AsevitabahulehiM' bahulAsevitaiH - anekadhAsssevitairityarthaH, prAkRtazailyA pUrvAparanipAto'tantraM, viMzatyA anyataraiH sthAnairbabhrAtIti gAthArthaH // 184 // kathAnakazeSamidAnIm -- bANA vaiyAva cakaraNeNa cakkibhogA NivattiyA, subAhuNA vIsAmaNAe bAhubalaM nibattiaM, pacchimehiM dohiM tAe mAyAe isthinAmagottaM kammamajjitaMti, tato ahAuamaNupAlettA paMcavi kAlaM kAUNa sabaThThasiddhe vimANe tittIsasAgarovamaThiyA devA 1 bAhunA vaiyAvRtyakaraNena cakribhogA nirvarttitAH, subAhunA vizrAmaNayA bAhubalaM nirvarttitaM pazcimAbhyAM dvAbhyAM tayA mAyayA khInAmagotraM karma arjitamiti, tato yathAyuSkamanupAlaya paJcApi kAlaM kRtvA sarvArthasiddhe vimAne trayastriMzatsAgaropamasthitikA devAH * karaNaM. + pacyate ostannaM ca + bAhuNAvi vaiyAvRtya0 $ vIsAvaNAe. Jain Education national For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 120 // urvavaNNA, tatthavi ahAuyaM aNupAlettA paDhamaM vairaNAbho caiUNa imIse osappiNIe susamasusamAe vaikvaMtAe susamAevi susamadusamAevi bahuvIiktAe caurAsIie pubasayasahassesu egUNaNaue ya pakkhehi sesehiM AsADhabahulapakkhacautthIe uttarAsADhajogajutte miyaMke ikkhAgabhUmIe nAbhissa kulagarassa marude vIe bhAriyAe kucchisi gabbhattAe uva. vaNNo, coIsa sumiNA usabhagayAIA pAsiya paDibuddhA, nAbhissa kulagarassa kahei, teNa bhaNiyaM-tubbha putto mahAkulakaro bhavissai, sakkassa ya AsaNaM caliyaM, sigdhaM AgamaNaM, bhaNai-devANu pie ! tava putto sayalabhuvaNamaMgalAlao paDhamarAyA paDhamadhammacakkavaTTI bhavissai, keI bhaNaMti-battIsapi iMdA AgaMtUNa vAgareMti, tato marudevA hahatuThA ganbhaM vahaitti / amumevArthamupasaMharannAhauvavAo sabaDhe savvesiM paDhamao cuo usbho| rikkheNa asADhAhiM asADhabahule cautthIe // 185 // gamanikA-upapAtaH sarvArthe sarveSAM saMjAtaH, tatazca AyuSkaparikSaye sati prathamaznacyuto RSabha RkSeNa-nakSatreNa ASA utpannAH, tatrApi yathAyuranupAlya prathamaM vajranAbhaJyutvA asyA avasarpiNyAH suSamasuSamAyAM vyatikrAntAyAM suSamAyAmapi suSamaduSamAyAmapi bahuvyatikrAntAyAM caturazItau pUrvazatasahasreSu ekonanavatau ca pakSeSu zeSeSu ASADhakRSNapakSacaturthI uttarASADhAyogayukte mRgAGke ikSvAkubhUmau nAbheH kulakarasya marudevyA | bhAryAyAH kukSau garbhatayotpannaH, caturdaza svapnAn RSabhagajAdikAn dRSTvA pratibuddhA, nAbhaye kulakarAya kathayati, tena bhaNitaM-tava putro mahAkulakaro bhaviSyati, | zakrasya cAsanaM calitaM, zIghramAgamanaM, bhaNati-devAnupriye ! tava putraH sakalabhuvanamaGgalAlayaH prathamarAjaH prathamadharmacakravartI bhaviSyati, kecid bhaNanti-dvAtriMzadapi indrA Agatya byAgRNanti, tato marudevI hRSTatuSTA garbha vahatIti. * marudevaNa. + cauisa0. nAbhikula0. *NupiyA. // 120 // Jain Education international For Personal & Private Use Only Collainelibrary.org Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai DhAbhiH ASADhabahule caturthyAmiti gAthArthaH // 185 // idAnIM tadvaktavyatA'bhidhitsayA enAM dvAragAthAmAha niyuktikAraH jammaNe nAma vuDDI a, jAIe~ saraNe ia / vIvAhe a avacce abhisee rajasaMgahe // 186 // gamanikA-jamaNa' iti janmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'cittabahulaThThamIe' ityAdi, nAma iti-nAmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati 'desUNagaM ca' ityAdi, 'vuDDI yatti' vRddhizca bhagavato vAcyA, vakSyati ca 'aha so vahuti bhagavamityAdi', 'jAtIsaraNetiyatti' jAtismaraNe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'jAIsaro ya' ityAdi, 'vIvAhe yatti' vIvAhe | ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'bhogasamatthaM' ityAdi, 'avaccetti' apatyeSu kramo vAcyaH, vakSyati ca 'to bharahabaMbhisuMdarItyAdi' 'abhisegatti' rAjyAbhiSeke vidhirvAcyaH 'AbhoeuM sakko uvAgao' ityAdi vakSyati, 'rajasaMgahetti' rAjyasaMgrahaviSayo vidhirvAcyaH, 'AsA hatthI gAvo' ityAdi / ayaM samudAyArthaH, avayavArtha tu pratidvAraM yathAvasaraM vkssyaamH| tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha|cittabahulaTThamIe jAo usabho asADhaNakkhatte / jammaNamaho a savvo Neyavo jAva ghosaNayaM // 187 // gamanikA-caitrabahulASTamyAMjAto RSabha ASADhAnakSatre janmamahazca sarvo, netavyo yAvaddghoSaNamiti gAthArthaH // 187 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-sA ya marudevA navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM addhaThamANa ya rAiMdiyANaM 1 sA ca marudevI navasu mAseSu bahupratipUrNeSu ardhASTasu ca rAtrindivepu. * jAtIsaraNetiya (vRttI). + nAmeti. 0Nakamiti. mANaM rAI0. For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- // 12 // HOSSEISSRUSASIS IS ROSY bahuvIikkatANaM addharattakAlasamayaMsi cittabahulaThThamIe uttarAsAdAnakkhatte AroggA AroggaM dArayaM payAyA, jAyamANesuhAribhadrIya titthayaresu sabaloe ujjoo bhavati, titthayaramAyaro ya pacchaNNagabbhAo bhavaMti jarAruhirakalamalANi ya na havaMti, yavRttiH tato jAte tiloyaNAhe aholoyavatthavAo aTTha disAkumArIo, taMjahA-bhogaMkarA bhogavatI, subhogA bhogmaalinnii| vibhAgaH1 suvacchA vacchamittA ya, puSphamAlA ANidiyA // 1 // eyAsiM AsaNANi calaMti, tato bhagavaM usahasAmi ohiNA jAyaM / AbhoeUNa diveNa jANavimANeNa sigghamAgaMtUNa titthayaraM titthayarajaNaNiM ca marudeviM abhivaMdiUNa saMlavaMti-namo'tthu te jagappaIvadAIe!, amhe NaM devANuppie ! aholoyavatthavAo aha disAkumArIo bhagavao titthagarassa jammaNamahima karemo taM tunbhehi na bhAiyabaMti, tato taMmi padese aNegakhaMbhasayasaMnivilu jammaNabhavaNaM viuviUNa saMvaTTagapavaNaM viuvaMti, tato tassa bhagavaMtassa jammaNabhavaNassa AjoyaNaM sabato samaMtA taNakaTThakaMTakakakkarasakkarAi tamAhuNiya AhuNiya egate // 12 // 1bahuvyatikrAnteSu ardharAtrakAlasamaye caitrakRSNASTamyAM uttarASADhAnakSatre arogA aroga dArakaM prajAtA, jAyamAneSu ca tIrthakareSu sarvaloke udyoto bhavati, tIrthakaramAtarazca pracchannagarbhA bhavanti jarArudhirakalimalAni ca na bhavanti, tato jAte trilokanAthe adholokavAstavyA aSTa dikumAryaH, tadyathA-bhogakarA bhogavatI subhogA bhogmaalinii| suvatsA vatsamitrA ca puSpamAlA aninditA // 3 // etAsAmAsanAni calanti, tato bhagavantaM RSabhasvAminaM avadhinA jAtaM Abhogya divyena yAnavimAnena zIghramAgamya tIrthakara tIrthakarajananI ca marudevImabhivandya saMlapanti-namo'stu tubhyaM jagatpradIpadAyike ! vayaM devAnupriye! adholokavAstavyAH aSTa dikumAryaH bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kurmastat tvayA na bhetavyamiti, tatastasmin pradeze anekastambhazatasanniviSTaM janmabhavanaM vikur2yA saMvartakapavanaM vikurvanti, tatastasya bhagavataH janmabhavanasyAyojanaM sarvataH samantAt tRNakASThakaNTakakarkarazarkarAdi tat Adhya AdhUryakAnte * uttarAsADha0. Jain Education Internalonal For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OSTESSAGES pakkhivaMti, tato khippaimeva paccuvasamaMti, tato bhagavato titthagarassa jaNaNIsahiassa paNAma kAUNa nAidUre niviThThAo parigAyamANIo ciTThati / tao uDDalogavatthavAo aha disAkumArIo, taMjahA-meghaMkarA meghavatI, sumeghA meghmaalinii| toyadhArA vicittA ya, vAriseNA valAyA // 1 // eyAo'vi teNeva vihiNA AgaMtUNa abbhavaddalayaM viuvittA AjoyaNaM bhagavao jammaNabhavaNassa NaccodayaM NAimaTTiyaM paphusiyapaviralaM rayareNuviNAsaNaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsittA pupphavaddalayaM viuvittA jalathalayabhAsarappabhUyassa biMTaThAissa dasavaNNassa kusumassa jANussedhapamANamettaM pupphavAsaM vAsaMti, taM' ceva jAva AgAyamANIo ciTThati / tao puracchimaruyagavatthavAo aha disAkumArisAmiNIo, taMjahA-NaMduttarA ya NaMdA ANaMdA NaMdivaddhaNA ceva / vijayA ya vejayaMtI jayaMti avarAjiyA ceva // 1 // tahevAgaMtUNa jAva na tunbhehiM bIhiyavaMti bhaNiUNa bhagavao titthagarassa jaNaNisahiassa puricchimeNaM AdaMsagahatthiAo AgAyamANIo ciTThati / 1prakSipanti, tataH kSiprameva pratyupazamayanti, tato bhagavate tIrthakarAya jananIsahitAya praNAmaM kRtvA nAtidare niviSTAH parigAyantyastiSThanti / tata jarvalokavAstavyA aSTa dikumAryaH, tadyathA-megharA meghavatI, sumedhA meghmaalinii| toyadhArA vicitrA ca, vAriSeNA balAhakA // 1 // etA api tenaiva vidhinA''gatyAbhravardalaM vikurvayitvA AyojanaM bhagavato janmabhavanAt nAtyudakaM nAtimRttikaM viralazIkara (phusAra ) rajoreNuvinAzanaM surabhigandhodakavarSoM varSayitvA puSpavardalaM bikurvya jalasthalajabhAsvaraprabhUtasya vRntasthAyinaH dazArdhavarNasya kusumasya jAnUtsedhapramANamAtrAM puSpavarSA varSayanti, tadeva yAvad AgAyantyastiSThanti / tataH pUrva digrucakabAstavyA aSTau dikumArIsvAminyaH, tadyathA-nandottarA ca nandA AnandA nandivardhanA caiva / vijayA ca vaijayantI jayantI aparAjitA caiva // 1 // tathaivAgatya yAvatvayA na bhetavyamiti bhaNitvA bhagavatastIrthakarAjananIsahitAtpUrvasyAM AdarzahastA AgAyantyastiSThanti / * khiSpA0. + taha ceva. | yaMtI. + puracchimeNaM. Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||122|| evaM dAhiNaruyagavatthaSAo aGa, taMjahA - samAhArA suppadiNNA, suppabuddhA jasoharA / lacchimatI bhogavatI, cittaguttA vasuMdharA // 1 // tavAgaMtUNa jAva bhuvaNANaMdajaNaNassa jaNaNisahiassa dAhiNeNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / evaM pacchimaruyagavatthabAo'vi aTTha, taMjahA - ilAdevI surAdevI, puhavI paumAvatI / egaNAsA NavamiA sIyA bhaddA ya aTTamA // 1 // eyAo'vi titthayarassa jaNaNisahiassa paJcatthimeNaM tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIo cidvaMti / evaM uttararUyagavatthavA o'vi aTTha, taMjahA - alaMbusA missakesI, puMDarigiNI ya vAruNI / hA~sA sabappabhA ceva, sirihirI caiva uttarao // 1 // tavAgatUNa titthagarassa jaNaNisahiassa uttareNa NAtidUre cAmarahatthagayAo AgAyamANIo citi / tato vidisiru yagavatthadyAo cattAri vijjukumArIsAmiNIo, taMjahA- cittA ya cittakaNagA, satterA soyAmaNI // tahevA gaMtUNa tihuaNabaMdhuNo jaNaNisahiassa causu vidisAsu dIviyAhatthagayAo NAidUre AgAyamANIo ciThThati / tato 1 evaM dakSiNarucakavAstavyA aSTa, tathathA samAhArA supradattA, sumabuddhA yazodharA / lakSmIvatI bhogavatI, citraguptA vasundharA // 1 // tathaivAgatya yAvat bhuvanAnandajanakAjananIsahitAt dakSiNasyAM bhRGgArahastA AgAyantyastiSThanti / evaM pazcimarucakavAstavyA api aSTa, tadyathA-ilA devI surAdevI, pRthvI padmAvatI ekanAsA navamikA, sItA bhadrA cASTamI // 1 // etA api tIrthaMkarAt jananIsahitAtpazcimAyAM tAlavRntahastagatA AgAyantyastiSThanti / evamuttararucakavAstavyA api aSTa, tadyathAalambusA mizrakezI, puNDarIkiNI ca vAruNI / hAsA sarvaprabhA caiva, zrIH hrIzcaivottarataH // 1 // tathaivAgatya tIrthaMkarAjananIsahitAduttarasyAM nAtidUre cAmarahastagatA AgAyantyastiSThanti / tato vidizucakavAstavyAzcatasraH vidyutkumArIsvAminyaH, tadyathA-citrA ca citrakanakA, sattArA saudAminI // tathaivAgatya tribhuvanavadhorjananIsahitAzcatasRSu vidikSu dIpikAhastagatA nAtidUre AgAyantyastiSThanti / tato * AsA + uttarA. 0si bAhiraru0. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 122 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majjharuyagavatthabAo cattAri disAkumAriya~hANAo, taMjahA- rUyayA rUyayaMsA, surUyA rUyagAvatI // tahevAgaMtUNa jAva Na uvarohaM gaMtabaMtikaTTu bhagavao bhaviyajaNakumuyasaMDamaMDaNassa cauraMgulavajjaM NAbhiM kappeMti, viyarayaM khaNaMti, NAbhiM viyarae nihaNaMti, rayaNANaM vairANa ya pUreMti, hariyAliyAe ya pIDhaM baMdheti, bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa puracchimadAhiNauttareNa tao kadalIharae vijavaMti, tesiM bahumajjhadese tao caMdasAle viuvaMti, tesiM bahumajjhadese tao sIhAsaNe viuvaMti, bhagavaM titthayaraM kara yalapariggahiaM titthagarajaNaNiM ca bAhAe gihiUNa dAhiNille kadalIgharacAussAle sIhAsaNe nivesika sayapAgasahassapAgehiM tillehiM anbhaMti, surabhiNA gaMdhavaTTaeNa ucaTTiMti, tato bhagavaM titthayaraM karakamalajualaruddhaM kAUNa tihuyaNanivvuiyarassa jaNaNiM ca suiraM bAhAhiM gahAya puracchimile kadalIghara cAurasAlasIhAsaNe sanni 1] madhyarucakavAstavyAzcatasro dikumArIpradhAnAH, tadyathA - rucakA rucakAMzA, surucA rucakAvatI // tathaivAgatya yAvannoparodhaM gantavyamitikRtvA bhagavato bhavyajana kumudaNDamaNDanasya caturaGgulavaje nAbhi kalpayanti, vivaraM khananti, nAbhi vivare nimnanti, ratrairvajaizca pUrayanti, haritAlikayA ca pIThaM batanti, bhagavatastIrthakarasya janmabhavanAd pUrvadakSiNottarAsu zrINi kadalIgRhANi vikurvayanti teSAM bahumadhyadeze tisrazcandrazAlA vikurvanti, tAsAM bahumadhyadeze zrINi siMhAsanAni vikurvanti bhagavantaM tIrthakaraM karatalaparigRhItaM tIrthaMkarajananIM ca bAhoH gRhItvA dAkSiNAtye kadalIgRhacatuHzAle siMhAsane nivezya zatapAkasahasvapAka tailairabhyaGgayanti, surabhiNA gandhavarttakenodvarttayanti, tato bhagavantaM tIrthaMkaraM karakamalayugalaruddhaM kRtvA tribhuvananirvRtikarasya jananIM ca suciraM bAhubhyAM gRhItvA paurastye kadalIgRhacatuHzAlasiMhAsane * *mArIo pahA0 + peDhe f karakamala0 + gharage. lasIhA0 $ nisiyAveUNa. 6 saharaM. bhayaM chindati. For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 123 // 'vesAveMti, tato majjaNavihIe majjaMti, gaMdhakAsAiehi aNgyaa|ii lUheMti, saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM samAlaheMti, divAI deva dUsajualAiM niyaMsaMti, savAlaMkAravibhUsiyAI kareMti, tao uttarille kadalIghara cAussAlasIhAsaNe nisIyAviMti ta o AbhiogehiM cullahimavaMtAo sarasAIM gosIsacaMdaNakaTThAI ANAveUNa araNIe ariMga uppAeMti, tehiM gosIsacaMdaNakaTThehiM aggi ujjAti, aggihomaM kareMti, bhUikammaM kareMti, rakkhApoTTaliaM kareMti, bhagavao titthaMkarassa kaNNamUlaMsi duve pAhANavaTTae TiMTiyAveMti, bhavau 2 bhavaM pavayAuettikaTTu bhagavaMtaM titthakaraM karatalapuDeNa titthagaramAtaraM ca bAhAe gahAya jeNeva bhagavao jammaNabhavaNe jeNeva sa yaNijje teNeva uvAgacchaMti, titthayarajaNaNiM sayaNijje nisiyAveMti, bhagavaM titthayaraM pAsa ThaveMti, titthakarassa jaNaNisahiassa nAidUre AgAyamANIo ciTThati // amumevArthamupasaMharannAha-- saMvaha meha AyaMsagA ya bhiMgAra tAliyaMTA ya / cAmara joI rakkhaM kareMti evaM kumArIo // // 188 // 1 sannivezayanti, tato majjanavidhinA majjayanti, gandhakASAyIbhiraGgAni rUkSayanti, sarasena gozIrSacandanena samAlabhante, divyAni devadUSyayugalAni paridhApayanti, sarvAlaGkAravibhUSite kurvanti, tata auttare kadalIgRhacatuHzAlasiMhAsane [ niSAdayanti tata AbhiyogikaiH kSullaka himavataH sarasAni gozIrSacandanakASThAni AnAyya araNIto'gnimutpAdayanti taigazIrSacandanakA dhairArAmeM ujjvAlayanti, agnihomaM kurvanti, bhUtikarma kurvanti, rakSApohalikAM kurvanti, bhagavatastIrthakarasya karNamUle dvau pASANavartulau AsphAlayanti, bhavatu 2 bhavAn parvatAyuSka itikRtvA bhagavantaM tIrthaMkaraM karatalapuTena tIrthaMkaramAtaraM ca bhujayogRhItvA yatraiva bhagavato janmabhavanaM yatraiva zayanIyaM tatraivopAgacchanti, tIrthaMkarajananIM zayanIye niSAdayanti bhagavantaM tIrthaMkaraM pArzve sthApayanti, tIrthakarasya jananIsahitasya nAtidUre AgAyantyastiSThanti / * nisiyAveMti. + 0gaMdhakAsAie. f 0gAyAI. tattha abhiogiehiM. vAsasaya0 // | meru aha uDalobha caJcadisiruagA u aTTa patte / caDavidisi majjharuyagA iti chappaNNA disikumArI // 1 // sopayogA prakSiptA. [] nivezayanti For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 123 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatArthA, dvArayojanAmAtraM pradarzyate-'saMvaTTa mehe'ti saMvartakaM megham uktaprayojanaM vikurvanti, AdarzakAMzca gRhItvA tiSThanti, bhRGgArAstAlavRttAMzceti, tathA cAmaraM jyotiH rakSAM kurvanti, etat sarva dikkamArya iti gaathaarthH|| 188 // tato sakkassa deviMdassa NANAmaNikiraNasahassaraMjiaM sIhAsaNaM caliaM, bhagavaM titthagaraM ohiNA Abhoeti, sigdhaM pAlaeNa vimANeNaM ei, bhagavaM titthayaraM jaNANiM ca tiktto AyAhiNapayAhiNaM karei, vaMdaI namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-Namo'tthu te rayaNakucchidhArie !, ahaM NaM sakke deviMde bhagavao Adititthagarassa jammaNamahimaM karemi, taMNa tume Na uvarujjhiyavaMtikaTTa osoyaNiM dalayati, titthagarapaDirUvagaM viubati, titthayaramAue pAse Thaveti, bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNa geNhati, appANaM ca paMcadhA viubati-gahiyajiNiMdo ekko doNNi ya pAsaMmi cAmarAhatthA |ghiujjlaayvtto ||| ekko eko'tha vajadharo // 1 // tato sakko caubihadevanikAyasahio sigdhaM turiyaM jeNeva maMdare pabae paMDagavaNe maMdaracUliyAe dAhiNeNaM aipaMDukaMbalasilAe abhiseyasIhAsaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhAsaNe puracchAbhimuhe nisIyati, tataH zakrasya devendrasya nAnAmaNikiraNasahasraraJjitaM siMhAsanaM calitaM, bhagavantaM tIrthakaramavadhinA''bhogayati, zIghraM pAlakena vimAnenAyAti, bhagavantaM tIrthakara jananI ca trikRtva AdakSiNapradakSiNaM karoti, vandate namasyati vanditvA namasthitvA evamavAdIt-namo'stu tubhyaM ranakukSidhArike !, ahaM zakro devendro bhagavata AditIrthakarasya janmamahimAnaM karomi, tat tvayA noparoddhavyamitikRtvA'vasvApinIM dadAti, tIrthakarapratirUpakaM vikurvati, tIrthakaramAtuH pArzve sthApayati, bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena gRhNAti, AtmAnaM ca paJcadhA vikurvati-gRhItajinendra eko dvau ca pArzvayozcAmarahastI / gRhItojjvalAtapatra eka eko'tha vajradharaH // 1 // tataH zakraH caturvidhadevanikAyasahitaHzIghraM tvaritaM yatraiva mandare parvate pANDakavane mandaracUlikAyA dakSiNena atipANDakambalazilAyAmabhiSeka| siMhAsanaM tatraivopAgacchati, upAgatya siMhAsane paurastyAbhimukho niSIdati, * mAyarue. JainEducationmentational For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH // 124 // vibhAga:1 ettha battIsapi iMdA bhagavao pAdasamIvaM AgacchaMti, paDhamaM accuyaiMdo'bhiseyaM kareti, tato aNu parivADIe jAva sakko tato camarAdIyA jAva caMdasUratti, tato sakko bhagavao jammaNAbhiseyamahimAe nivattAe tAe sabiDDIe cauvihadevaNikAyasahio titthaMkaraM ghettUNa paDiyAgao, titthagarapaDirUvaM paDisAharai, bhagavaM titthayaraM jaNaNIe pAse Thavei, osovaNiM paDisaMharai, divaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao titthagarassa UsIsayamUle Thaveti, egaM siridAmagaMDaM tavaNijjujalalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiyaM nANAmaNirayaNahAraddhahArauvasohiyasamudayaM bhagavao titthagarassa uppiM ulloyagaMsi ni kkhivati, je NaM bhagavaM titthagare aNimisAe dihIe pehamANe suhaM suheNaM abhiramamANe ciTThati, tato vesamaNo sakkavayaNeNaM battIsaM hiraNNakoDIo battIsaM suvaNNakoDIo battIsaM naMdAI battIsaM bhaddAI subhagasobhaggarUvajovaNaguNalAvaNNaM bhagavato titthakarassa jammaNabhavaNaMmi sAharati, tato sakko abhiogiehiM devehiM mahayA mahayA sadeNaM ugghosAvei BALASARAM atra dvAtriMzadapi indrA bhagavataH pAdasamIpamAgacchanti, prathamamacyutendro'bhiSekaM karoti, tato'nu paripATyA yAvat zakrastatazcamarAdayaH yAvaccandrasUryA iti, tataH zako bhagavato janmAbhiSekamahimani nivRtte tayA sarvAM caturvidhadevanikAyasahitastIrthakara gRhItvA pratyAgataH, tIrthakarapratirUpaM pratisaMharati, bhagavantaM tIrthakaraM jananyAH pArzve sthApayati, avasvApinI pratisaMharati, divyaM kSaumayugalaM kuNDalayugalaM ca bhagavatastIrthakarasyocchIrSakamUle sthApayati, 8 ekaM zrIdAmagaNDaM tapanIyojvalalambUsake suvarNapratarakamaNDitaM nAnAmaNiratrahArArdhaDAropazobhitasamadayaM bhagavatastIrthakarasyopari ulloce nikSipati, yad bhagavAM-1| stIrthakaro'nimeSayA dRzyA prekSamANaH sukhaMsukhenAbhiramamANastiSThati, tato vaizramaNaH zakravacanena dvAtriMzataM hiraNyakoTI: dvAtriMzataM suvarNakoTIH dvAtriMzat nandAsanAni dvAtriMzat bhadrAsanAni subhagasaubhAgyarUpayauvanaguNalAvaNyaM bhagavatastIrthakarasya janmabhavane saMharati, tataH zakra AbhiyogikairdevairmahatA mahatA zabdenoghoSayati. *abhinikkhi0. +pehamANe pehamANe. + abhibhogehiM. // 124 // For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haMdi ! suNaMtu bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisiavemANiA devA ya devIo ya je NaM devANuppiA! bhagavao titthagarassa titthagaramAUe vA asubhaM maNaM saMpadhAre ti, tassa NaM ajayamaMjarIviva sattahA muddhANaM phuTTauttikaTTa ghosaNaM ghosAvei, tato NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiA devA bhagavao titthagarassa jammaNamahima kAUNa gatA naMdIsaravaradIvaM, tattha aTThAhiAmahimAo kAUNa sae sae Alae paDigatatti / jamaNetti gayaM, idAnIM nAmadvAra, tatra bhagavato nAmanivandhanaM caturviMzatistave vakSyamANaM 'Urusu usabhalaMchaNa usabhaM sumiNami teNa usabhajiNo' ityAdi, iha tu vaMzanAmanivandhanamabhidhAtukAma Aha desUNagaM ca varisaM sakkAgamaNaM ca vaMsaThavaNA ya / AhAramaMgulIe ThavaMti devA maNuNNaM tu // 189 // vyAkhyA-dezonaM ca varSa bhagavato jAtasya tAvat punaH zakrAgamanaM ca saMjAtaM, tena vaMzasthApanA ca kRtA bhagavata iti, so'yaM RSabhanAthaH, asya gRhA vAse asaMskRta AsIdAhAra iti / kiM ca-sarvatIrthakarA eva bAlabhAve vartamAnA na stanyopayogaM kurvanti, kintvAhArAbhilASe sati svAmevAGguliM vadane prakSipanti, tasyAM ca AhAramaGgulyAM nAnArasasamA handi zRNvantu bahavo bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devAzca devyazca yo devAnupriyA ! bhagavati tIrthakare tIrthakaramAtari vA azubhaM manaH saMpradhArayati, tasyAryamaJjarIva saptadhA mUrdhA sphuTavitikRtvA ghoSaNAM ghoSayati, tato bhavanapatithyantarajyotiSkavaimAnikA devA bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM |kRtvA gatA nandIzvaravaradvIpaM, tanASTAhikAmahimAnaM kRtvA svake svake Alaye pratigatA iti / janmeti gatam. * 0dhAreti. + RSabhasya. 1 gRhavAse. stano.. Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only www. brary.org Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 tayuktaM sthApayanti devA 'manojJaM mano'nukUlam / evamatikrAntabAlabhAvAstu agnipakkaM gRhNanti, RSabhanAthastu pravrajyAmapra- Avazyaka-8 tipanno devopanItamevAhAramupabhuktavAn ityabhihitamAnuSaGgikamiti gAthArthaH // 189 // prakRtamucyate-Aha-indreNa // 125 // vaMzasthApanA kRtA ityabhihitaM, sA kiM yathAkathaJcit kRtA Ahosvit pravRttinimittapUrviketi, ucyate, pravRttinimitta pUrvikA, na yAdRcchikI, katham ?|sako vaMsaTTavaNe ikkhu agU teNa huMti ikkhAgA / jaM ca jahA jaMmi vae jogaM kAsI ya taM savvaM // 190 // ___ kathAnakazeSam-jItametaM atItapaJcuppaNNamaNAgayANaM sakkANaM deviMdANaM paDhamatitthagarANaM vaMsaThThavaNaM karettaetti, tato tidasajaNasaMparivuDo Agao, kahaM rittahattho pavisAmitti mahaMta ikkhulaDiM gahAya aagto| io ya nAbhikulakaro usabhasAmiNA aMkagateNa acchai, sakkeNa uvAgateNa bhagavayA ikkhulaThThIe diTThI pADiyatti, tAhe sakkeNa bhaNiyaM-bhayavaM! kiM ikkhU agU-bhAyasi ?, tAhe sAmiNA hattho pasArio harisio ya, tato sakkeNa ciMtiyaM-jamhA titthagaro ikkhU ahilasai, tamhA ikkhAgavaMso bhavau, puvagA ya bhagavao ikkhurasaM piviyAiyA teNa gottaM kAsavaMti / evaM sakko vaMsaM ThAviUNa jItametat atItAnAgatavartamAnAnAM zakrANAM devendrANAM prathamatIrthakarANAM vaMzasthApanA kartumiti, tatastridazajanasaMparivRta AgataH, kathaM riktahastaH pravizAmIti mahatIM ikSuyaSTiM gRhItvA''gataH / itazca nAbhikulakaro RSabhasvAminA'Gkagatena tiSThati, zakra upAgate bhagavatekSuyaSTau dRSTiH pAtiteti, tadA zakreNa bhaNitam-bhagavan ! kimiTuM bhakSayasi ?, tadA svAminA hastaH prasArito hRSTazca, tataH zakreNa cintitam-yasmAt tIrthakara ikSumabhilaSati, tasmAdikSvAkuvaMzo * bhavatu, pUrvajAzca bhagavata ikSurasaM pItavantastana gotraM kAzyapamiti / evaM zako vaMza sthApayitvA *0pakameva. + bhakkhayasi. For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gao, puNovi-jaM ca jahA jaMmi vae joggaM kAsI ya taM saba'ti / gAthA gatArthA, tathA'pyakSaragamanikA kriyate-tatra | zako devarADiti 'vaMzasthApane' prastute irdhA gRhItvA AgataH, bhagavatA kare prasArite satyAha-bhagavan ! kiM ikkhaM aku-18 bhakSayasi ?, akuzabdaH bhakSaNArthe varttate, bhagavatA gRhItaM, tena bhavanti ikSvAkAH-ikSubhojinaH, ikSvAkA' RSabhanAthavaMzajA iti / evaM 'yacca' vastu 'yathA' yena prakAreNa 'yasmin vayasi yogyaM zakraH kRtavAMzca tatsarvamiti, pazcArdhapAThAntaraM vA 'tAlaphalAhayabhagiNI hohI pattIti sAravaNA' 'tAlaphalAhAMtabhaginI bhaviSyati patnIti sAravaNA' kila bhagavato nandAyAzca tulyavayaHkhyApanArthamevaM pATha iti, tadeva tAlaphalAhata bhaginI bhagavato bAlabhAva eva mithunakai bhisakAzamAnItA, tena ca bhaviSyati patnIti sAravaNA-saMgopanA kRteti, tathA cAnantaraM vakSyati "NaMdAya sumaMgalA shio"| anye tu pratipAdayanti -sarvaiveyaM janmadvAravaktavyatA, dvAragAthA'pi kilaivaM paThyate-'jammaNe ya vivaDIya'tti, alaM prasaGgena / idAnIM vRddhidvAramadhikRtyAhaaha vaDDai so bhayavaM diyaloyacuo annovmsiriio| devagaNasaMparivuDo naMdAi sumaMgalA sahio // 191 // asiasirao sunayaNo biMbuTTho dhavaladaMtapaMtIo / varapaumagabhagoro phulluppalagaMdhanIsAso // 192 // prathamagAthA nigadasiddhaiva, dvitIyagAthAgamanikA-na sitA asitA:-kRSNA ityarthaH, zirasi jAtAH zirojAH-kezAH asitAH zirojA yasya sa tathAvidhaH, zobhane nayane yasyAsau sunayanaH, bilvaM(mbaM)-golhAphalaM bilva(mba)vadoSThau yasyAsau 1 gataH, punarapi yacca yathA yasminvayasi yogyaM akArSIcca tatsarvamiti / * bhagavaM. + bhakSaNArthaH. 60kava / phalAhataM. tadaiva. phalAhata. jain Educa For Personal & Private Use Only wilmi.jainelibrary.org Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka | hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 126 // ArtRoro bilvo(mbo)SThaH, dhavale dantapaGkI yasya sa dhavaladantapatrikA, varapadmagarbhavad gauraH puSpotpalagandhavanniHzvAso yasyeti gAthArthaH // 191-192 // idAnI jAtismaraNadvArAvayavArtha vivariSurAha jAissaro a bhayavaM apparivaDiehi tihi u nANehiM / kaMtI hi ya buddhI hi ya anbhahio tehi maNuehiM // 193 // gamanikA-jAtismaraNazca bhagavAn apratipatitaireva tribhirjJAnaH-matizrutAvadhibhiH, avadhijJAnaM hi devalaukikameva 6 apracyutaM bhagavato bhavati, tathA kAntyA ca buddhyA ca abhyadhikastebhyo mithunakamanuSyebhya iti gAthArthaH // 193 // idAnIM vivAhadvAravyAcikhyAsayedamAhapaDhamo akAlamacU tahiM tAlaphaleNa dArao pho| kaNNA ya kulagareNaM siDhe gahiA usahapattI // 194 // __ vyAkhyA-bhagavato dezonavarSakAla eva kiJcana mithunakaM saMjAtApatyaM sad apatyamithunaka tAlavRkSAdho vimucya riraMsayA krIDAgRhakamagamat , tasmAcca tAlavRkSAt pavanapreritamekaM tAlaphalamapatat , tena dArako vyApAditaH, tadapi mithunakaM tAM dArikA |saMvardhiyitvA pratanukaSAyaM mRtvA suraloka utpannaM, sA codyAnadevatevotkRSTarUpA ekAkinyeva vane vicacAra, dRSTvA ca tAM tridazavadhUsamAnarUpAM mithunakanarA vismayotphullanayanA nAbhikulakarAya nyavedayan , ziSTe ca taiH kanyA kulakaraNa gRhItA RSabhapatnI bhaviSyatItikRtvA, ayaM gaathaarthH|| bhagavAMzca tena kanyAdvayena sArdha viharan yauvanamanuprAptaH, atrAntare * vivUrSu0. + kaMtIi. buddhIi. saMvardhya. lokamutpannaM. // 126 // For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devarAjasya cintA jAtA - kRtyametadatItapratyutpannAnAgatAnAM zakrANAM prathamatIrthakarANAM vivAhakarma kriyata iti saMcintya anekatridazasuravadhUvRndasamanvito'vatIrNavAn avatIrya ca bhagavataH svayameva varakarma cakAra, patnyorapi devyo vadhUkarmeti // 194 // amumevArthamupasaMharannAha - bhoga samatthaM nAuM varakammaM tassa kAsi deviMdo / duNhaM varamahilANaM bahukammaM kAsi devIo // 195 // gamanikA - bhogasamarthaM jJAtvA varakarma tasya kRtavAn devendraH, dvayoH varamahilayorvadhUkarma kRtavatyo devya iti gAthArthaH bhAvArthastUta eva // 195 // idAnImapatyadvAramabhidhitsurAha-- chappuvvasayasahassA puvvi jAyassa jiNavariMdassa / to bharahavaMbhisuMdaribAhubalI caiva jAyAI // 196 // nigadasiddhaiveyaM, navaramanuttaravimAnAdavatIrya sumaGgalAyA bAhuH pIThazca bharatabrAhmImithunakaM jAtaM, tathA subAhurmahApIThazca sunandAyA bAhubalI sundarI ca mithunakamiti // 196 // amumevArtha pratipAdayannAha mUlabhASyakAraHdevI sumaMgalAe bharaho baMbhI ya mihuNayaM jAyaM / devIha sunaMdAe bAhubalI suMdarI ceva // 4 // ( mU0 bhA0 ) sugamatvAnna vitriyate / Aha-- kimetAvantyeva bhagavato'patyAni uta neti, ucyate, auNApaNNaM juale puttANa sumaMgalA puNo pasave / nIINamaikkamaNe niveaNaM usabhasAmissa // 197 // gamanikA - ekonapaJcAzat yugmAni putrANAM sumaGgalA punaH prasUtavatI, atrAntare prAk nirUpitAnAM hakkArAdiprabhR For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 127 // tInAM daNDanItInAM te lokAH pracuratarakaSAyasaMbhavAd atikramaNaM kRtavantaH, tatazca nItInAmatikramaNe sati te lokA abhyadhikajJAnAdiguNasamanvitaM bhagavantaM vijJAya 'nivedanaM' kathanaM 'RSabhasvAmine AditIrthakarAya kRtavanta iti kriyA, ayaM gaathaarthH||197 // evaM nivedite sati bhagavAnAharAyA karei daMDaM siTTe te viti amhavi sa hou / maggaha ya kulagaraMsoa bei usabho ya bherAyA // 198 // gamanikA-mithunakairnivedite sati bhagavAnAha-nItyatikramaNakAriNAM 'rAjA' sarvanarezvaraH karoti daNDaM, sa ca amAtyArakSakAdibalayuktaH kRtAbhiSekaH anatikramaNIyAjJazca bhavati, evaM 'ziSTe' kathite sati bhagavatA 'te' mithunakA 'bruvate' |bhaNanti-asmAkamapi 'sa' rAjA bhavatu, vartamAnakAlanirdezaH khalvanyAsvapi avasarpiNISu prAyaH samAnanyAyapradarzanArthaH trikAlagocarasUtrapradarzanArtho vA, athavA prAkRtazailyA chAndasatvAcca beMti iti-uktavantaH, bhagavAnAha-yadyevaM 'maggaha ya kulagara' ti yAcadhvaM kulakaraM rAjAnaM, sa ca kulakarastairyAcitaH san 'beI' tti pUrvavaduktavAn-RSabho 'bha' bhavatA rAjeti gAthAtheH // 198 // tatazca te mithunakA rAjyAbhiSekanivartanArthamudakAnayanAya padminIsaro gatavantaH, atrAntara devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, vibhASA pUrvavat yAvadihAgatyAbhiSekaM kRtavAniti / amumevArthamupasaMharan anuktaM ca pratipAdayannidamAhaAbhoeuM sako uvAgao tassa kuNai abhiseaMmauDAialaMkAraM nariMdajoggaM ca se kuNaha // 199 // ASA%ARASHTRA // 127 // sa Jain Education naona For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RRRRRRrer | gamanikA-'AbhogayitvA' upayogapUrvakena avadhinA vijJAya 'zako' devarAja upAgataH, 'tasya bhagavataH karoti 'abhiSeka' rAjyAbhiSekamiti, tathA mukuTAdyalaGkAraM ca, AdizabdAt kaTakakuNDalakeyUrAdiparigrahaH, cazabdasya vyavahitaH |saMbandhaH, narendrayogyaM ca 'se' tasya karoti, atrApi vartamAnakAlanirdezaprayojanaM pUrvavadavaseyaM, pAThAntaraM vA 'AbhoeuM sakko AgaMtuM tassa kAsi abhiseyaM / mauDAialaMkAraM nareMdajoggaM ca se kAsI // 1 // " bhAvArthaH pUrvavadeveti gAthArthaH | // 199 // atrAntare te mithunakanarAstasmAt padmasarasaH khalu nalinIpatrairudakamAdAya bhagavatsamIpamAgatya taM cAlaGkRtavibhUSitaM dRSTvA vismayotphullanayanAH kiMkartavyatAvyAkulIkRtacetasaH kiyantamapi kAlaM sthitvA bhagavatpAdayoH tadudakaM nikSiptavanta iti, tAnevaMvidhakriyopetAn dRSTvA devarAT acintayat-aho khalu vinItA ete puruSA iti vaizravaNaM yakSarA| jamAjJApitavAn-iha dvAdazayojanadIrghA navayojanaviSkambhAM vinItanagarI niSpAdayeti, sa cAjJAsamanantarameva divyabhavanaprAkAramAlopazobhitAM nagarI cakre / amumevArthamupasaMharannAha-atrAntare [bhisiNIpattehiare udayaM vittuM chuhaMti pAesu / sAhu viNIA purisA viNIanayarI aha niviTThA // 20 // __ gamanikA-bisinIpauritare udakaM gRhItvA 'chubhaMtitti' prakSipanti, vartamAnanirdezaH prAgvat, pAdayoH, devarAjoDa |bhihitavAna-sAdhu vinItAH puruSA vinItanagarI atha niviSTeti gAthArthaH // 20 // gatamabhiSekadvAram , idAnI saMgrahadvArAbhidhitsayA''ha * vinItA.. + bhisinI.. devarADabhi0. For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 12 // ISAAAASLASISSE AsA hatthI gAvo gahiAI rajasaMgahanimittaM / cittUNa evamAI cauvvihaM saMgahaM kuNai // 201 // gamanikA-azvA hastino gAva etAni catuSpadAni tadA gRhItAni bhagavatA rAjye saMgrahaH rAjyasaMgrahastannimittaM gRhItvA evamAdi catuSpadajAtamasau bhagavAn 'caturvidhaM vakSyamANalakSaNaM saMgrahaM karoti, vartamAnanirdezaprayojana pUrvavat , pAThAntaraM vA 'caubihaM saMgahaM kAsI' iti ayaM gaathaarthH|| 201 // sa cAyam uggA 1 bhogA 2rAyaNNa 3 khattiA4 saMgaho bhave cuhaa| __Arakkhi 1 guru 2 vayaMsA 3 sesA je khattiA 4 te u // 202 // gamanikA-ugrA bhogA rAjanyAH kSatriyA eSAM samudAyarUpaH saMgraho bhaveccaturdhA, eteSAmeva yathAsaMkhyaM svarUpamAha| ArakkhItyAdi, ArakSakA ugradaNDakAritvAt ugrAH, gurviti gurusthAnIyA bhogAH, vayasyA iti rAjanyAH samAnavayasa itikRtvA vayasyAH, zeSA uktavyatiriktA ye kSatriyAH 'te tu' tuzabdaH punaHzabdArthaH te punaH kSatriyA iti gAthArthaH // 202 // idAnIM lokasthitivaicitryanibandhanapratipAdanamAha AhAre 1 sippa 2 kamme 3 a, mAmaNA 4 a vibhUsaNA 5 / lehe 6 gaNie 7 a rUve 8 a, lakkhaNe 9mANa 10 poae 11 // 203 // // 128 // * bhojAH. +pAdanAyAha. Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -ARR ***** vavahAre 12 nIi 13 juddhe 14 a, Isatthe 15 a uvAsaNA 16 / tigicchA 17 atthasatthe 18 a, baMdhe 19 ghAe 20 a mAraNA 21 // 204 // jaNNU 22 sava 23 samavAe 24, maMgale 25 kouge 26 ia / vatthe 27 gaMdhe 28 a malle 29 a, alaMkAre 30 taheva ya // 205 // colo 31 vaiNa 32 vivAhe 33 a, dattiA 34 maDayapUaNA 35 / jhAvaNA 36 thUbha 37 sadde 38 a, chelAvaNaya 39 pucchaNA 40 // 206 // ' etAzcatasro'pi dvAragAthAH, etAzca bhASyakAraH pratidvAraM vyAkhyAsyatyeva, tathApyakSaragamanikAmAtramucyate, tatrApi prathamagAthAmadhikRtyAha-tatra 'AhAra' iti AhAraviSayo vidhirvaktavyaH, kathaM kalpataruphalAhArAsaMbhavaH saMvRttaH kathaM vA pakkAhAraH saMvRtta iti, tathA 'zilpa' iti zilpaviSayo vidhirvaktavyaH, kutaH kadA kathaM kiyanti vA zilpAni upajAtAni?, 'karmaNi' iti karmaviSayo vidhirvAcyaH, yathA kRSivANijyAdi karma saMjAtamiti, taccAnau utpanne saMjAtamiti, 'ca: samucaye 'mAmaNatti' mamIkArArthe dezIvacanaM, tatazca parigrahamamIkAro vaktavyaH, sa ca tatkAla eva pravRttaH, 'caH' pUrvavat, vibhUSaNaM vibhUSaNA maNDanamityarthaH, sA ca vaktavyA, sA ca bhagavataH prathamaM devendraiH kRtA, pazcAlloke'pi pravRttA, 'lekha iti lekhanaM lekhaH-lipIvidhAnamityarthaH, tadviSayo vidhirvaktavyaH, tacca jinena brAhayA dakSiNakareNa pradarzitamiti, gaNita * * *lavaNayaNa. * JainEducational For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- viSayo vidhirvAcyaH, evamanyatrApi kriyA yojyA, gaNitaM-saMkhyAnaM, tacca bhagavatA sundaryA vAmakaraNopadiSTamiti, 'ca' samuccaye, rUpaM-kASThakarmAdi, tacca bhagavatA bharatasya kathitamiti, 'caH' pUrvavat, 'lakSaNaM' puruSalakSaNAdi, tacca bhagavatava // 129 // |bAhubalinaH kathitamiti, 'mAnamiti' mAnonmAnAvamAnagaNimapratimAnalakSaNaM, 'pota' iti bohitthaH protaM vA anayo nipotayovidhirvAcyaH, tatra mAnaM dvidhA-dhAnyamAnaM rasamAnaM ca, tatra dhAnyamAnamuktam-'do asatIo pasatI' da ityAdi, rasamAnaM tu 'causaThThIyA battIsiA' evamAdi 1, unmAnaM-yenonmIyate yadvonmIyate tadyathA-karSa ityAdi 2, avamAnaM yenAvamIyate yadvA'vamIyate tadyathA-hastena daNDena vA hasto vetyAdi 3, gaNimaM-yadgaNyate ekAdisaMkhyayeti 4, pratimAna-guJjAdi 5, etatsarvaM tadA pravRttamiti, potA api tadaiva pravRttAH, athavA prakarSeNa utanaM protaH-muktAphalAdInAM protanaM tadaiva pravRttamiti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / dvitIyagAthAgamanikA-'vavahAre' tti vyavahAraviSayo vidhirvAcyaH, rAjakulakaraNabhASApradAnAdilakSaNo vyavahAraH, sa ca tadA pravRtto, lokAnAM prAyaH | svasvabhAvApagamAt , 'NItitti' nItI vidhirvaktavyaH, nItiH-hakkArAdilakSaNA sAmAdhupAyalakSaNA vA tadaiva jAteti, 'juddhe yatti' yuddhaviSayo vidhirvAcyaH, tatra yuddhaM-bAhayuddhAdikaM lAvakAdInAM vA tadaiveti, 'Isatthe yatti' prAkRtazailyA sukAralopAt iSuzAstraM-dhanurvedaH tadviSayazca vidhirvAcya iti, tadapi tadaiva jAtaM rAjadharme sati, athavA ekArAntAH sarvatra prathamAntA eva draSTavyAH, vyavahAra iti-vyavahArastadA jAtaH, evaM sarvatra yojyaM, yathA-'kayare Agacchati ditta * pratipAdanA0. + svabhAvopaga0. | // 129 // OLORSE For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUve ityAdi' 'uvAsaNeti' upAsanA-nApitakarma tadapi tadaiva jAtaM, prAgvyavasthitanakhalomAna eva prANina Asan iti, gurunarendrAdInAM vopAsaneti, 'cikitsA' rogaharaNalakSaNA sA tadaiva jAtA evaM sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, 'atthasatthe ya' tti arthazAstraM, 'baMdhe ghAte ya mAraNe ti' bandho-nigaDAdijanyaH ghAto-daNDAditADanA jIvitAbyaparopaNaM mAraNeti, sarvANi tadaiva jAtAnIti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / tRtIyagAthAgamanikA-ekArAntAH prathamadvitIyAntAH prAkRte bhavantyeva, tatra yajJAH-nAgAdipUjArUpA utsavAH-zakotsavAdayaH samavAyAH-goSThayAdimelakAH, ete tadA pravRttAH, maGgalAni-svastikasiddhArthakAdIni kautukAni-rakSAdIni maGgalAni ca kautukAni ceti samAsaH, maMgaletti ekAraH alAkSaNiko mukhasukhoccAraNArthaH, etAni bhagavataH prAg devaiH kRtAni, punastadaiva loke pravRttAni, tathA 'vastraM' cInAMzukAdi |'gandhaH' koSThapuTAdilakSaNaH 'mAlyaM puSpadAma 'alaGkAraH kezabhUSaNAdilakSaNaH, etAnyapi vastrAdIni tadaiva jAtAnIti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH / caturthagAthAgamanikA-tatra 'cUleti bAlAnAM cUDAkarma,teSAmeva kalAgrahaNArtha nayanamupanayanaM dharmazravaNanimittaM vA sAdhusakAzaM nayanamupanayanaM, 'vIvAhaH' pratIta eva, ete cUDAdayaH tadaiva pravRttAH (3500), dattA ca kanyA pitrAdinA pariNIyata ityetattadaiva saMjAtaM, bhikSAdAnaM vA, mRtakasya pUjanA marudevyAstadaiva prathamasiddha itikRtvA devaiH kRteti loke ca rUDhA, 'dhyApanA' agnisaMskAraH, sa ca bhagavato nirvANaprAptasya prathamaM tridazaiH kRtaH, pazcAlloke'pi saMjAtaH, bhaga5 vadAdidagdhasthAneSu stUpAH tadaiva kRtA loke ca pravRttAH, zabdazca-ruditazabdo bhagavatyevApavarga gate bharataduHkhamasAdhAraNaM jJAtvA zakreNa kRtaH, loke'pi rUDha eva, 'chelApanakamiti' dezIvacanamutkRSTabAlakrIDApanaM seNTitAdyarthavAcakamiti, tathA Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka haribhAtIyavRttiH vibhAga:1 // 130 // pRcchanaM pRcchA,sAikiNikAdilakSaNA ikiNikAH karNamUle ghaNTikAM cAlayanti, punaryakSAH khalvAgatya karNe kathayanti kimapi praSTurvivakSitamiti, athavA nimittAdipracchanA sukhazayitAdipracchanA veti caturthadvAragAthAsamAsArthaH // 203-204205-206 // idAnIM prathamadvAragAthA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA mUlabhASyakRdAha __ AsI a kaMdahArA mUlAhArA ya pattahArA y| pupphaphalabhoiNo'vi a jaiA kira kulagaro usbho||5||(muu0bhaa0) gamanikA-AsaMzca kandAhArA mUlAhArAzca patrAhArAzca puSpaphalabhojino'pi ca, kadA ?, yadA kila kulakara RssbhH| bhAvArthaH spaSTa eva / navaraM te mithunakA evaMbhUtA Asan , kilazabdastu parokSAptA''gamavAdasaMsUcaka iti gAthArthaH // tathA AsI a ikkhubhoI ikkhAgA teNa khattiA hu~ti / saNasattarasaM dhaNaM Ama omaM ca bhuMjIA // 6 // (mU0 bhA0) gamanikA-AsaMzca ikSubhojina ikSvAkavastena kSatriyA bhavanti, tathA ca zaNaH saptadazo yasya tat zaNasaptadazaM 'dhAnya' zAlyAdi 'Ama' apakkaM 'oma' nyUnaM ca 'bhuMjIA' iti bhuktavanta iti gAthArthaH // 6 // tathApi tu kAladoSAttadapi na jIrNavantaH, tatazca bhagavantaM pRSTavantaH, bhagavA~zcAha-hastAbhyAM ghRSTvA''hArayadhvamiti / amumevArtha pratipAdayannAha mUlabhASyakRtomaMpAhAraMtA ajIramANami te jinnmurviti|htthehiN ghaMsiUNaM AhArehatti te bhnniaa||7||(muu0 // 130 // For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanikA -- omamapyAhArayantaH ajIryamANe 'te' mithunakA 'jinaM' prathamatIrthakaraM upayAnti, sarvAvasarpiNI sthitipradarzanArtho varttamAnanirdezo, bhagavatA ca hastAbhyAM ghRSTvA AhArayadhvamiti te bhaNitAH santaH / kim ? - AsI a pANidhaMsI timmiataMdulapavAlapuDabhoI / hatthatalapuDAhArA jahaA kira kulakaro usaho // 8 // ( mU0 bhA0 ) vyAkhyA - sa~zca te mithunakA bhagavadupadezAt pANibhyAM dhaTuM zIlaM yeSAM te pANigharSiNaH, etaduktaM bhavati - tA evauSadhIH hastAbhyAM ghRSTvA tvacaM cApanIya bhuktavantaH, evamapi kAladoSAt kiyatyapi gate kAle tA api na jIrNavantaH, punarbhagavadupadezata eva tImitatandulapravAlapuTabhojino babhUvuH, tImitatandulAn pravAlapuDhe bhoktuM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH, tandulazabdena auSadhya evocyante / punaH kiyatA'pi kAlena gacchatA arjaraNadoSAdeva bhagavadupadezena hastatalapuTAhArA Asan, hastatalapuTeSu AhAro vihito yeSAmiti samAsaH, hastatalapuTeSu kiyantamapi kAlamauSadhIH sthApayitvopabhuktavanta ityarthaH / tathA kakSAsu svedayitveti yadA kila kulakaro vRSabhaH, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, tadA te mithunakA evaMbhUtA Asanniti gAthArthaH // punarabhihitaprakAravyAdisaMyoge rAhAritavantaH, tadyathA- pANibhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca muhUrtta tImitvA tathA hastAbhyAM ghRSTvA hastapuTeSu ca muhUrtta dhRtvA punarhastAbhyAM ghRSTvA kakSAsvedaM ca kRtvA punastImitvA hasta| puTeSu ca muhUrtta dhRtvetyAdibhaGgakayojanA, kecit pradarzayanti ghRSTvApadaM vihAya, taccAyuktaM, tvagapanayanamantareNa tImitasyApi * ghRSTuM. + ajIraNa0 RSabhaH For Personal & Private Use Only inelibrary.org Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 13 // hastapuTadhRtasya saukumAryatvAnupapatteH, zlakSNatvagbhAvatvAdvA adoSa iti, dvitIyayojanA punaH-hastAbhyAM ghRSTvA patrapuTeSu tImitvA hastapuTeSu muhUrta dhRtveti, tRtIyayojanA punaH-hastAbhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca tImitvA hastapuTeSu ca dhRtvA kakSAsu svedayitveti // amumevArthamupasaMharannAha|ghaMseUNaM timmaNa ghNsnntimmnnpvaalpuddbhoii| ghasaNatimmapavAle hatthauDe kakkhasee y||9|| (mR0 bhA0) | bhAvArtha ukta eva, navaram uktAkSarayojanA-ghRSTvA tImanaM kRtavanta ityanena prAgabhihitapratyekabhaGgakAkSepaH kRto veditavyaH, 'ghRSTipravAlapuTatImitabhojiAna' ityanena dvitIyayojanAkSepaH, 'ghRSTreti' timanaM 'pravAla' iti pravAle timitvA hastapuTe kiyantamapi kAlaM vidhAya bhuktavanta iti zeSaH, ityanena tRtIyayojanAkSepaH, tathA kakSAsvede ca kRte sati bhuktavanta ityanena anantarAbhihitatrayayuktena caturbhaGgakayojanAkSepa iti gaathaarthH|| atrAntare agaNissa ya uDhANaM dumaghaMsA daha bhIaparikahaNaM / / __ pAsesuM parichiMdaha giNhaha pAgaM ca to kuNaha ||10||(muu0 bhA0) __ Aha-sarva tImanAdi te mithunakAstIrthakaropadezAtkRtavantaH, sa ca bhagavAn jAtismaraH, sa kimityagyutpAdopadezaM na dattavAniti, ucyate, tadA kAlasyaikAntasnigdhatvAt satyapi yatne vayanutpatteriti / sa ca bhagavAn vijAnAti-na hyekAntasnigdharUkSayoH kAlayohayutpAdaH kiMtu anatisnigdharUkSakAla ityato nAdiSTavAniti, te ca caturthabhaGgavikalpi * seIma. + timitaM. ghiSTvA. sa san ki0. || caturbha0. // 13 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamapyAhAraM kAladoSAnna jIrNavanta ityasminprastAve agnezcotthAnaM saMvRttamiti, kutaH, drumagharSAt , taM cotthitaM pravRddhajvAlAvalIsanAthaM bhUprAptaM tRNAdi dahantaM dRSTvA apUrvaratnabuddhayA grahaNaM prati pravRttavantaH,dahyamAnAstu bhItaparikathanaM RSabhAya kRtavanta iti,bhItAnAM parikathanaM bhItaparikathanaM, bhItyA vA parikathanaM bhItiparikathanaM pAThAntaramiti |bhgvaanaah-paarvetyaadi, sugama, te hyajAnAnA vahAvevauSadhIH prakSiptavantaH, tAzca dAhamApuH, punaste bhagavato hastiskandhagatasya nyavedayana-sa hi svayamevauSadhI kSayatIti, bhagavAnAha-na tatrAtirohitAnAM prakSepaH kriyate, kintu mRtpiNDamAnayadhvamiti, tairAnItaH, bhagavAn hastikumbhe piNDaM nidhAya patrakAkAraM nidaryadRzAni kRtvA ihaiva paktvA eteSu pArka nivarttayadhvamityuktavAniti, te tathaiva kRtavantaH, itthaM tAvatprathamaM kumbhakArazilpamutpannam // amumevArthamupasaMharannAha pakkheva DahaNamosahi kahaNaM niggamaNa hasthisIsaMmi / payaNAraMbhapavittI tAhe kAsI a te mnnuaa||11||+ (mU0 bhA0) | bhAvArtha ukta eva, kintu kriyA'dhyAhArakaraNena akSaragamanikA svabuddhathA kAryA, yathA-prakSepaM kRtavanto dahanamauSadhInAM babhUvetyAdi / uktamAhAradvAraM, zilpadvArAvayavArthAbhidhitsayA''hapaMceva ya sippAiM ghaDa 1 lohe 2 citta 3 NaMta 4 kAsavae 5|ikvikss ya itto vIsaM vIsaMbhave bheyA // 207 // | gamanikA-paJcaiva 'zilpAni' mUlazilpAni, tadyathA-ghaDalohe cittarNatakAsavae,tatra ghaTa iti-kumbhakArazilpopalakSaNaM, * kumbhAkAra. + miMTheNa hasthipiMDe maTTiyapiMDaM gahAya kuDagaM ca / nivacesi a taiA jiNovaiDeNa mageNa // 1 // nizcattie samANe bhaNNaI rAyA | tao bahujaNassa / evaiA me kuchaha payaTTi paDhamasippaM tu // 2 // (prakSipte avyAkhyAte ca). Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only wium.jainelibrary.org Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 132 // lohamiti - lohakArazilpasya citramiti - citrakarazilpasya NaMtamiti - dezIvacanaM vastrazilpasya kAzyapa iti - nApitazilpasya, ekaikasya ca ebhyo viMzatirviMzatiH bhavanti bhedA iti gAthArthaH // 207 // sAmprataM zeSadvArAvayavArthapratipAdanAyA''ha bhASyakAraH - kammaM kisivANijAi 3 mAmaNA jA pariggahe mamayA 4 / puvi devehiM kayA vibhUsaNA maMDaNA guruNo 5 // 12 // lehaM livatvihANaM jiNeNa baMbhIra dAhiNakareNaM 6 / gaNiaM saMkhANaM suMdarIi vAmeNa uvai 7 // 13 // bharahassa rUvakammaM 8 narAilakkhaNamahoiaM baliNo 9 / mANusmArNavamANappamANagaNimAhavatthUNaM 10 // 14 // maNiAI dorAisu poA taha sAgaraMmi vahaNAI 11 / vavahAro lehavaNaM kajjaparicchedaNatthaM vA 12 // 15 // NII hakArAI sattavihA ahava sAmabheAI 13 / judAi bAhujuddhAiAi vahAiANaM vA 14 // 16 // ( bhASyam ) * lohe (mUle ). For Personal & Private Use Only hAribhadrI_yavRttiH vibhAgaH 1 // 132 // ainelibrary.org Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * A* SHAHAAASSSSSSSSS IsatthaM dhaNuveo 15 uvAsaNA maMsukammamAIA 16 / gururAyAINaM vA uvAsaNA pjuvaasnnyaa||17|| rogaharaNaM tigicchA 17 atyAgamasatthamatthasatthaMti 18 // nialAijamo baMdho 19 ghAo daMDAitADaNayA 20 // 18 // mAraNayA jIvavaho 21 jaNNA nAgAiANa pUAo 22 / iMdAimahA pAyaM painiayA UsavA huMti 23 // 19 // samavAo goTThINaM gAmAINaM ca saMpasAro vA 24 / taha maMgalAI satthiasuvaNNasiddhatthayAINi 25 // 20 // puvi kayAi pahuNo surehi rakkhAi kougAI ca 26 / taha vatthagandhamallAlaMkArA kesabhUsAI 27-28-29-30 // 21 // taM daGNa pavatto'laMkAre jaNo'vi sesovi|| vihiNA cUlAkammaM bAlANaM colayA nAma 31 // 22 // uvaNayaNaM tu kalANaM gurumUle sAhuNo tao dhamma / ghittuM havaMti sahA keI dikkhaM pavajjati 32 // 23 // S*HASRA S KUS For Personal & Private Use Only wimmi.jainelibrary.org Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAga-1 // 13 // NCREASCRECRACCOR darcha kayaM vivAhaM jiNassa logo'vi kAumAraddho 33 / gurudattiA ya kaNNA pariNijaMte tao pAyaM // 24 // dattivva dANamusabhaM ditaM daI jaNaMmivi pavattaM / jiNabhikkhAdANaMpi hu, duI bhikkhA pavattAo 34 // 25 // maDayaM mayassa deho taM marudevIi paDhamasiddhatti / devehi purA mahiaM 35 jhAvaNayA aggiskkaaro|| 26 // so jiNadehAINaM devehi kao 36 ciAsu thUbhAI 37 / saddo a rupaNasaddo logo'vi tao tahA pagao 38 // 27 // chelAvaNamukkiTThAi bAlakIlAvaNaM va seMTAI 39 / iMkhiNiAi ruaM vA pucchA puNa kiM kahaM kajaM? // 28 // ahava nimittAINaM suhasaiAi suhadukkhapucchA vA 40 / iccevamAi pAeNuppannaM usamakAlaMmi // 29 // kiMcicca (ttha) bharahakAle kulagarakAle'vi kiMci uppannaM / pahuNA ya desiAI savvakalAsippakammAI // 30 // (bhASyam ) // 133 // For Personal & Private Use Only K aw.jainelibrary.org Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARRIA etAzca spaSTatvAt prAyo dvAragAthAvyAkhyAna eva ca vyAkhyAtatvAt na pratanyante / / usabhacariAhigAre savvesiM jiNavarANa sAmaNNaM / saMbohaNAi vutnu vucchaM patteamusabhassa // 208 // vyAkhyA-RSabhacaritAdhikAre 'sarveSAm' ajitAdInAM jinavarANAM 'sAmAnya' sAdhAraNaM saMbodhanAdi, AdizabdAt parityAgAdiparigrahaH, vaktuM, kim ?, vakSyati niyuktikAraH pratyekaM kevalasya RSabhasya vaktavyatAmiti gAthArthaH // 208 // saMbohaNa 1 pariccAe 2, patteaM3 uvahiM mi a4| annaliMge kuliMge a5, gAmAyAra 6 parIsahe 7 // 209 // jIvovalaMbha 8 suyalaMbhe 9, pacakkhANe 10 a saMjame 11 / chaumattha 12 tavokamme 13, uppAyA nANa 14 saMgahe 15 // 21 // titthaM 16 gaNo 17 gaNaharo 18, dhammovAyassa desagA 19 / pariAa 20 aMtakiriA, kassa keNa taveNa vA 21 ? // 211 // AsAM vyAkhyA-svayaMbuddhAH sarva eva tIrthakRtastathApi tu kalpa itikRtvA lokAntikA devAH sarvatIrthakRtAM saMbodhanaM kurvanti / parityAga iti-parityAgaviSayo vidhirvaktavyaH, kiM bhagavantazcAritrapratipattau parityajantIti / pratyekamiti-kaH kiyatparivAro niSkrAntaH / upadhAviti-upadhiviSayo vidhirvaktavyaH, kaH kenopadhirAsevitaH, ko vA vineyAnAmanujJAta For Personal & Private Use Only mjainelibrary.org Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 134 // iti / 'anyaliGgaM sAdhuliGgaM 'kuliGgaM tApasAdiliGgaM, tatra na te anyaliGge niSkrAntA nApi kuliGge, kiMtu tIrthakara hAribhadrI liGga eveti, grAmyAcArAH-viSayAH parISahAH-kSutpipAsAdayaH, tatra grAmyAcAraparISahayorvidhirvAcyaH, kumArapravajitai-| yavRttiH viSayA na bhuktAH zeSairbhuktAH, parISahAH punaH sarvairnirjitA eveti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / sAmprataM dvitIyagAthAgama- vibhAgaH1 nikA-tatra jIvopalambhaH sarvaireva tIrthakarairnava jIvAdipadArthA upalabdhA iti / zrutalAbha:-pUrvabhave prathamasya dvAdazAGgAni khalvAsan zeSANAmekAdazeti / pratyAkhyAnaM ca paJcamahAvratarUpaM purimapazcimayoH madhyamAnAM tu caturmahAvratarUpamiti, maithunasya parigrahe'ntarbhAvAt / saMyamo'pi purimapazcimayoH sAmAyikacchedopasthApanAbhyAM dvibhedaH, madhyamAnAM sAmAyikarUpa eva, saptadazaprakAro vA sarveSAmiti / chAdayatIti chadma-karmAbhidhIyate, chadmani tiSThanti iti chadmasthAH, kaH kiyantaM kAlaM chadmasthaH khalvAsIditi / tathA tapaHkarma-kiM kasyeti vaktavyaM / tathA jJAnotpAdo vaktavyo, yasya yasminnahani kevalamutpannamiti / tathA saMgraho vaktavyaH, ziSyAdisaMgraha iti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / sAmprataM tRtIyadvAragAthAgamanikA-tatra tIrthamiti-kathaM kasya kadA tIrthamutpannamityAdi vaktavyaM, tIrtha-prAguktazabdArtha tacca cAturvarNaH zramaNasaGghaH, tacca RSabhAdInAM prathamasamavasaraNa evotpannaM, vIrasya tu dvitIya iti dvAraM / gaNa iti-ekavAcanAcArakriyAsthAnAM samu-18 // 134 // dAyo na kulasamudAya iti, te ca RSabhAdInAM kasya kiyanta iti vaktavyaM / tathA gaNadharAH-sUtrakAraH, te ca kasya kiyanta iti vaktavyam / tathA dharmopAyasya dezakA vaktavyAH, tatra durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, tasya For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAyo- dvAdazAGgaM pravacanam athavA pUrvANi dharmopAyastasya dezakA : - dezayantIti dezakAH, te ca sarvatIrthakRtAM gaNadharA eva, athavA anye'pi yasya yAvantazcaturdazapUrvavidaH / tathA paryAya iti kaH kasya pravrajyAdiparyAya ityetadvaktavyaM / tathA ante kriyA antakriyA sA ca nirvANalakSaNA, sA ca kasya kena tapasA saMjAtA ? vAzabdAt kasmin vA saMjAtA kiyatparivRtasya ceti vaktavyamiti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH // 209 - 210-211 // idAnIM prathamadvAragAthA''dyadalAvayavArthapratipAdanAyAha savve'vi sayaMbuddhA logantiabohiA ya jIeNaM 1 / savvesiM paricAo saMvacchariaM mahAdANaM // 212 // vyAkhyA -- sarva eva tIrthakRtaH svayaMbuddhA varttante, garbhasthAnAmapi jJAnatrayopetatvAt, lokAntikAH - sArasvatAdayaH tadbodhitAzca jItamitikRtvA - kalpa itikRtvA, tathA ca sthitiriyaM teSAM yaduta - svayaM buddhAnapi bhagavato bodhayantIti / sarveSAM parityAgaH sAMvatsarikaM mahAdAnaM vakSyamANalakSaNamiti gAthArthaH // 212 // rajjAiccAo'vi ya 2 patteaM ko va kattiasamaggo 3 / ko kassuvahI 1 ko vA'NuNNAo keNa sIsANaM4 // 293 // vyAkhyA - rAjyAdityAgo'pi ca parityAga eva, 'pratyekam' ekaikaH ko vA kiyatsamagra iti vAcyaM, kaH kasyopadhiriti, ko vA'nujJAtaH kena ziSyANAmiti gAthArthaH // 213 // idaM ca gAthAdvayamapi samAsavyAkhyArUpamavagantavyam / sAmprataM prapaJcena prathamadvAragAthA''dyAvayavArthapratipAdanAyAha * dharmopAyasya. For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 135 // sArassaya 1 mAiccA 2 vaNhI 3 varuNA 4 ya gaddatoyA 5 ya / tusiA 6 avvAbAhA 7 aggiccA 8 ceva riTThA 9 ya / / 214 / / gamanikA - 'sArasyamAdiccatti' sArasvatAdityAH, anusvArastvalAkSaNikaH, 'vaNhI varuNA yatti' prAkRtazailyA vakAralopAt vahnayaruNAzca, gardatoyAzca tuSitA avyAvAdhAH 'aggiccA ceva riTThA yatti' agnayazcaiva riSThAzca, agnayazca saMjJAntarato maruto'pyabhidhIyante, riSThAzceti 'tAtsthyAttApadeza:' brahmalokasthariSThaprastaTAdhArASTakRSNarAjinivAsina ityarthaH / aSTakRSNarAjIsthApanA tvevam / uktaM ca bhagavatyAm - " kahiM NaM bhaMte ! kaNharAIo paNNattAo ?, goyamA ! uSpiM saNakumAramAhiMdANaM kappANaM heTThi baMbhaloe kappe riTThe vimANapatthaDe, ettha NaM akkhADagasamacauraMsa saMThANasaMThiyAo aTTha kaNharAIo paNNattAo" etAzca svabhAvata evAtyantakRSNA varttanta iti, alaM prapaJcakathayeti gAthArthaH // 214 // ee devanikAyA bhayavaM bohiMti jiNavariMdaM tu / savvajagajjIvahiaM bhayavaM / titthaM pavatehiM // 215 // gamanikA - ete devanikAyAH svayaM buddhamapi bhagavantaM bodhayanti jinavarendraM tu, kalpa itikRtvA, katham ?, sarve ca te jagajjIvAzca sarvajagajjIvAH teSAM hitaM he bhagavan ! tIrthaM pravarttayasveti gAthArthaH // 215 // uktaM saMbodhanadvAram idAnIM |parityAgadvAramAha saMvaccharaNa hohI abhiNikkhamaNaM tu jiNavariMdANaM / to atyasaMpayANaM pavattae putrvasUraMmi // 216 // 1 kutra he bhagavan ! kRSNarAjayaH prajJaptAH 1, gautama ! upari sanatkumAra mAhendrayoH kalpayoradhastAdbrahmaloke kalpe riSThe prastaTa vimAne, atra akSATakasama caturasrasaMsthAnasaMsthitA bhraSTa kRSNarAjayaH prajJatAH. * saMbandhavivakSA. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 135 // wwww.jainielibrary.org Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha: spaSTa eva, navaraM pUrvasUrye - pUrvAhNe ityarthaH, iti gAthArthaH // 216 // kiyatpratidinaM dIyata ityAha egA hiraNNakoDI aTTheva aNUNagA sayasahassA / sUrodayamAIaM dijjai jA pAyarAsAo || 217 // gamanikA - pUrvArdha sugamaM, kathaM dIyata ityAha-sUryodaya Adau yasya dAnasya tat sUryodayAdi, sUryodayAdArabhya dIyata ityarthaH kiyantaM kAlaM yAvat ? - prAtarazanaM prAtarAzaH prAtarbhojanakAlaM yAvat iti gAthArthaH // 217 // yathA dIyate tathA pratipAdayannAha - | siMghADagatigacaukkacaccaraca umuhamahApaha pahesuM / dAresu puravarANaM ratthAmuhamajjhayAresuM // 298 // varavariA ghosijjai kimicchaaM dijae bahuvihIaM / suraasuradeva dANavanariMdamahiANa nikkhamaNe // 219 // tatra zRGgATakaM 4 trikaM catuSkaM + catvaraM * caturmukhaM 'mahApatho' rAjamArgaH, pathazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, siGghATakaM ca trikaM cetyAdidvandvaH kriyate, tathA dvAreSu puravarANAM pratoliSu iti bhAvArtha:, 'rathyAmukhAni' rathyApravezA 'madhyekArA' madhyA eva teSu rathyAmukhamadhyakAreSviti gAthArthaH // kiM ?, varavarikA ghoSyate- varaM yAcadhvaM varaM yAca dhvamityevaM ghoSaNA samayaparibhASayA varavarikocyate, kimicchakaM dIyata iti kaH kimicchati ? yo yadicchati tasya taddAnaM samayata eva kimi - cchakamityucyate / ekamapi vastvaGgIkRtyaitatparisamAptyA bhavati, ataH bahavo vidhayo muktAphalapradAnAdilakSaNA yasmiMsta siGgATakaM + madhyA0. 1 yAcayadhvaM. For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 136 // vastu pratipAdayatnAta mattaNa jiNe *SAGASHGASANLASSEX dvahuvidhikaM / 'suraasuretyAdi' suraasuragrahaNAt catuSprakAradevanikAyagrahaNaM,devadAnavanaragrahaNena tadupalakSitendragrahaNaM vedi-18 |hAribhadrItavyamiti gAthArthaH // 218-219 // idAnImekaikena tIrthakRtA kiyadravyajAtaM saMvatsareNa dattamiti pratipAdayannAha yavRttiH . tiNNeva ya koDisayA aTThAsIiMca huMti koddiio| asiiMca sayasahassA eaM saMvacchare diNNaM // 220 // vibhAgaH1 bhAvArthaH sugama eva, pratidinadeyaM tribhiH pazyadhikairvAsarazataiH guNitaM yathAvarNitaM bhavati iti gAthArthaH // 220 // ||iti prathamavaravarikA // sAmpratamadhikRtadvArArthAnupAtyeva vastu pratipAdayannAhavIraM arihanemiM pAsaM malliM ca vAsupujaM ca / ee muttaNa jiNe avasesA Asi rAyANo // 221 // rAyakulesu'vi jAyA visuddhavaMsesu khttiakulesuN| na ya ithiAbhiseA kumAravAsaMmi pavvaiA // 222 // saMtI kuMthU a aro arihaMtA ceva cakravaddI a / avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo // 223 // ____etAH timro'pi nigadasiddhA eva, parityAgadvArAnupAtitA tu rAjyaM coktalakSaNaM vihAya pravrajitA ityevaM bhAvanIyA // 221-222-223 // gataM parityAgadvAraM, sAmprataM pratyekadvAraM vyAcikhyAsurAhaego bhagavaM vIro pAsomallI atihi tihi saehiM / bhayavaMca vAsapajjochahi purisasaehi nikkhaMto // 224 // // 136 // uggANaM bhogANaM rAyaNNANaM ca khattiANaM ca / cauhi sahassehasabho sesA u sahassaparivArA // 225 // * strIpANigrahaNarAjyAbhiSekobhayarahitA ityarthaH / A kumAra 499* For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - eko bhagavAn vIraH- caramatIrthakaraH pravrajitaH, tathA pArzve mallizca tribhistribhiH zataiH saha, tathA bhagavAzca vAsupUjyaH SaDtiH puruSazataiH saha niSkrAntaH - prabrajitaH / tathA ugrANAM bhogAnAM rAjanyAnAM ca kSatriyANAM ca caturbhiH sahasraiH saha RSabhaH, kim ?, niSkrAnta iti varttate, zeSAstu- ajitAdayaH sahasraparivArA niSkrAntA iti, ugrAdInAM ca svarUpamadhaH pratipAditameveti gAthArthaH / / 224 - 225 // sAmprataM prasaGgato'traiva ye yasmin vayasi niSkrAntA ityetadabhidhitsurAha-- vIro arinemI pAso mallI a vAsupujjo a / paDhamavae pavvaiA sesA puNa pacchimavayaMmi // 226 // nigadasiddhaiva / gataM pratyekadvAraM, sAmpratamupadhidvArapratipAdanAyAha savve'vi egadUseNa niggayA jiNavarA cauvvIsaM / na ya nAma aNNaliMge no gihiliMge kuliMge vA 5 // 227 // gamanikA - sarve'pi 'ekadUSyeNa' ekavastreNa nirgatAH jinavarAzcaturviMzatiH, apizabdasya vyavahitaH saMbandhaH, 'sarve' yAvantaH khalvatItA jinavarA api ekadUSyeNa nirgatAH, kiM punastanmatAnusAriNaH na sopadhayaH / tatazca ya upadhirA sevito bhagavadbhiH sa sAkSAdevoktaH, yaH punarvineyebhyaH sthavirakalpikAdibhedabhinnebhyo'nujJAtaH sa khalu apizabdAt jJeya iti, caturviMzatIti saMkhyA bhedena varttamAnAvasarpiNItIrtha karapratipAdiketi / gatamupadhidvAram idAnIM liGgadvAraM sarve tIrthakRtaH tIrthakara liGga eva niSkrAntAH, na ca nAma anyaliGge na gRhasthaliGge kuliGge vA, anyaliGgAdyartha ukta eveti gAthArthaH // 227 // idAnIM yo yena tapasA niSkrAntastadabhidhitsurAha Jain Educational For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 137 // sumaI tha niccabhatteNa niggao vAsupujja jiNo cauttheNaM / pAso mallIvi a ahameNa sesA u chaTeNaM // 228 // vyAkhyA-sumatiH tIrthakaraH, theti nipAtaH, 'nityabhaktana' anavaratabhaktena 'nirgato' niSkrAntaH, tathA vAsupUjyo jinazcaturthena, nirgata iti varttate, tathA pArtho mallayapi cASTamena, 'zeSAstu' RSabhAdayaH SaSTheneti gAthArthaH // 228 // sAmpratamihaiva nirgamanAdhikArAdyo yatra yeSUdyAnAdiSu niSkrAnta ityetatpratipAdyate-- | usabho aviNIAe bAravaIe ariDavaranemI / avasesA titthayarA nikkhaMtA jmmbhuumiisuN|| 229 // | usabho siddhatthavaNaMmi vAsupujjo vihAragehaMmi / dhammo a vappagAe nIlaguhAe amuNinAmA // 230 // AsamapayaMmi pAso vIrajiNiMdo anAyasaMDaMmi / avasesA nikkhaMtA, sahasaMbavaNaMmi ujANe // 231 // etAstisro'pi nigadasiddhA eva // idAnIM prasaGgata eva nirgamaNakAlaM pratipAdayannAhapAso arihanemI sijaMso sumai mallinAmo a / puvaNhe nikkhaMtA sesA puNa pacchimaNhaMmi // 232 // nigadasiddhA ityalaM vistareNa // gatamupadhidvAraM, tatprasaGgata eva cAnyaliGgakuliGgArtho'pi vyAkhyAta eva / idAnIM grAmyAcAradvArAvayavArtha pratipAdayannAhagAmAyArA visayA niseviA te kumAravajehiM 6|gaamaagraaiesu va kesu vihAro bhave kss?|| 233 // vyAkhyA grAmyAcArA viSayA ucyante, niSevitAste kumAravarjastIrthakRdbhiH, grAmAkarAdiSu vA keSu vihAro bhavet kasyeti vAcyamiti gAthArthaH // 233 // tatra - - // 137 // Jain Educatio n al For Personal & Private Use Only Lainelibrary.org Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magahArAyagihAisu muNao khittAriesa vihariMsu / usabho nemI pAso vIro a aNAriesuMpi // 234 // sUtrasiddhA // gataM grAmyAcAradvAraM, sAmprataM parISahadvAraM vyAcikhyAsayA''ha-- udiA parIsahA siM parAiA te a jiNavariMdehiM 7| nava jIvAipayatthe uvalabhiUNaM ca nikkhaMtA 8 // 235 // vyAkhyA - uditAH parISahAH - zItoSNAdayaH amISAM parAjitAste ca jinavarendraiH sarvaireveti // gataM parISahadvAraM, vyAkhyAtA ca prathamadvAragAtheti // sAmprataM ca dvitIyA vyAkhyAyate tatrApi prathamadvAram Aha ca nava jIvAdipadArthAn upalabhya ca niSkrAntAH, AdizabdAd ajIvAzravabandhasaMvarapuNyapApanirjarAmokSagraha iti gAthArthaH // 235 // gataM jIvo - palambhadvAram adhunA zrutopalambhAdidvArArthapratipAdanAyAha | paDhamassa bArasaMga sesANikkArasaMga suyalaMbho 9 / paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri // 236 // paJcakkhANamiNaM 10 saMjamo a paDhamaMtimANa duvigappo / sesANaM sAmaio sattarasaMgo a savvesiM 11 // 237 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva, navaraM 'paDhamaMtimANa duvigappo' tti sAmAyikacchedopasthApanAvikalpaH // 236-237 // sAmprataM chadmasthakAlatapaH karmadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha vAsasahassaM 1 bArasa 2 caudasa 3 aTThAra 4 vIsa 5 varisAI / mAsA cha 6 nava 7 tiNNi a 8 ca 9 tiga 10 duga 11 mikkaga 12 durgaM ca 13 // 238 // For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka RSAR // 138 // tiga 14 duga 15 mikkaga 16 solasa vAsA 17 tiNi a 18 tahevahorattaM 19 / hAribhadrImAsikkArasa 20 navagaM 21 caupaNNa diNAi 22 culasII 23 // 239 // yavRttiH vibhAgaH1 taha bArasa vAsAiM, jiNANa chumtthkaalprimaannN12|uggN ca tavokammaM visesaovaDamANassa 13 // 240 // etAstisro'pi nigadasiddhA eva // 238-239-240 // idAnIM jJAnotpAdadvAraM vivRNvannAhaphagguNavahulikkArasi uttarasADhAhi nANamusabhassaposikkArasi suddhe rohiNijoeNa ajiassa 2 // 241 // kattiabahule paMcami migasirajogeNa saMbhavajiNassa 31 posesuddhacauddasi abhIi abhiNaMdaNajiNassa 4 // 242 // cittesuddhikkArasimahAhi sumaissa nANamuppaNNaM cittassa puSiNamAe paumAbhajiNassa cittAhiM 6 // 243 // phagguNabahule chaTThI visAhajoge supAsanAmassAphagguNabahule sattami aNurAha sasippahajiNassa 8 // 244 // kattiasuddhe taiyA mUle suvihissa pupphdNtss|pose bahulacauddasi puvvAsADhAhi sIalajiNassa 10 // 245 // paNNarasi mAhabahule sijaMsajiNassa savaNajoeNaM 11 sayabhiya vAsupuje bIyAe mAhasuddhassa 12 // 246 // posassa suddhachaTThI uttarabhaddavaya vimalanAmassa 12 / vaisAha bahulacaudasi revaijoeNa'NaMtassa 14 // 247 // posassa puNNimAe nANaM dhammassa pussajoeNaM 15 / posassa suddhanavamI bharaNIjogeNa saMtissa 16 // 248 // 8 // 13 // cittassa suddhataiA kittiajogeNa nANa kuMthussa 17 / kattiasuddhe bArasi arassanANaM tu revaihiM 18 // 249 // maggasirasuikkArasIimallissa assiNIjoge 19 / phagguNabahule bArasi savaNeNaM suvvayajiNassa20 // 250 // A Hain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magasirasuddhikArasi assiNijogeNa namijiniMdassa 21 / AsoamAvasAe nemijiniMdassa cittAhiM 22 // 259 // citte bahulacautthI visAhajoeNa pAsanAmassa 23 / vaisAhasuddhadsamI hatthuttarajogi vIrassa 24 / 14 // 252 // tevIsAe nANaM uppaNNaM jiNavarANa puvvaNhe / vIrassa pacchimaNhe pamANapattAeN carimAe // 253 // etAzca trayodaza gAthA nigadasiddhAH / sAmpratamadhikRtadvAra eva yeSu kSetreSUtpannaM tadetadabhidhitsurAha - |usabhassa purimatAle vIrassujuvAliAnaItIre / sesANa kevalAI jesujANesu pavvaiA // 254 // nigadasiddhA / sAmpratamihaiva yasya yena tapasotpannaM tattapaH pratipAdayannAha-- aTTamabhataMtaMmI pAsosahamalliriTThanemINaM / vasupujjassa cauttheNa chaTTabhatteNa sesANaM // 255 // nigadasiddhA / gataM jJAnotpAdadvAraM, idAnIM saMgrahadvAraM vivarIpurAha culasIiM ca sahassA 1 egaM ca 2 duve a 3 tiNNi 4 lakkhAI / tiNi a vIsahiAI 5 tIsahiAI ca tiSNeva 6 // 256 // tiNi a 7 aDDAijjA 8 duve a 9 egaM ca 10 saya sahassAiM / culasIiM ca sahassA 11 bisattari 12 aTThasaddhiM ca 13 // 257 // For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH ta vibhAgaH1 // 139 // CASOSIOLOGICAS chAvahiM 14 causahi 15 bAvahiM 16 sahimeva 17 paNNAsaM 18 // catsA 19 tIsA 20 vIsA 21 aTThArasa 22 solasa 23 sahassA // 258 // causa ya sahassAI 24 jiNANa jaisIsasaMgahapamANaM / ajjAsaMgahamANaM usabhAINaM ao vucchaM // 259 // tiNNeva ya lakkhAI 1 tiNi ya tIsA ya 2 tiNi chattIsA 3 / tIsA ya chacca 4 paMca ya tIsA 5 cauro a vIsA a // 26 // cattAri atIsAI 7 tiNi a asiAi 8 tiNhametto a|' vIsuttaraM 9'chalahiaM10 tisahassahiaM ca lakkhaM ca 11 // 261 // lakkhaM 12 aTThasayANi abAvahisahassacausayasamaggA 19 / egaTThI chaca sayA 16 sahisahassA sayA chacca 17 // 262 // sahi 18 paNapaNNa 19 vapaNe 20 gacatta 21 cattA 22 tahahatIsaM ca 23 / chattIsaM ca sahassA 24 ajANaM saMgaho eso // 263 // paDhamANuogasiddho ptteaNsaavyaaiaannNpi| neo savvajiNANaM sIsANa pariggaho (saMgaho) kamaso 15 // 264 // | // 139 // For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etA api nava gAthAH spaSTA eveti na pratanyante // 256 - 264 // gataM saMgrahadvAraM, vyAkhyAtA ca dvitIyadvAragAtheti / sAmprataM tRtIyAdyadvArapratipAdanAya Aha titthaM cAuvvaNNo saMgho so paDhamae samosaraNe / uppaNNo a jiNANaM vIrajiNiMdassa bIaMmi 16 / / 265 / / nigadasiddhaiva, navaraM vIrajinendrasya 'dvitIye' iti atra yatra kevalamutpannaM kalpAttatra kRtasamavasaraNApekSayA madhyamAyAM dvitIyamucyata iti // 265 // gataM tIrthadvAraM, sAmprataM gaNadvAraM vyAcikhyAsurAha-- * culasI 1 paMcanauI 2 biuttaraM 3 solasuttara 4 sayaM ca 5 / sattahiaM 6 paNanauI 7 teNauI 8 aTThasII a 9 / / 266 / / ikkAsII 10 bAvantarI a 11 chAvaTThi 12 sattavaNNA ya 13 paNNA 14 teyAlIsA 15 chattIsA 16 ceva paNatIsA 17 // 267 // tittIsa 18 aTThAvIsA 19 aTThArasa 20 ceva tahaya sattarasa 21 / ikkArasa 22 dasa 23 navagaM 24 gaNANa mANaM jiniMdANaM 17 // 268 // etAstisro'pi nigadasiddhA eva, navaramekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo gaNo na kulasamudAya iti pUjyA vyAcakSate // 266-267-268 // gataM gaNadvAram adhunA gaNadharadvAravyAcikhyAsayAsshaekkArasa u gaNaharA jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvaiA jassa gaNA tAvaiA gaNaharA tassa 18 // 269 // For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 14 // ACCCCCCCALLSCREENAMASSAGAR nigadasiddhaiva, navaraM mUlasUtrakarttAro gaNadharA ucyante // 269 // gataM gaNadharadvAram , idAnIM dharmopAyasya dezakA ityetadvyAcikhyAsurAhadhammovAo pavayaNamahavA pubvAi~ desagA tassa / savvajiNANa gaNaharA caudasapuvI va je jassa // 27 // sAmAiyAiyA vA vayajIvaNikAyabhAvaNA paDhamaM / eso dhammovAo jiNehi savvehi uvaiTTho 19 // 271 // gAthAdvayamapIdaM sUtrasiddhameva // 270 // 271||gtN dharmopAyasya dezakA iti dvAram , idAnIM paryAyadvArapratipAdanAyAhausabhassa puvvalakkhaM puvvaMguNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti // 272 // paNavIsaM tu sahassA puvANaM sIalassa priaao| lakkhAI ikkavIsaM sijaMsajiNassa vAsANaM // 273 // caupapaNaM 12 paNNArasa 13 tatto addhaTThamAi lkkhaaiN14|| aDDAijAI 15 taauM vAsasahassAI paNavIsaM 16 // 274 // tevIsaM ca sahassA sayANi aTThamANi a havaMti 17 // igavIsaM ca sahassA 18 vAsasauNA ya paNapaNNA 19 // 275 / / aTThamA sahassA 20 aDDAijA ya 21 satta ya sayAI 22 / sayarI 23 bicattavAsA 24 dikkhAkAlo jiNiMdANaM // 276 // // 140 // For Personal & Private Use Only W ww.iainelibrary.org Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etAH paJca nigadasiddhA eva // 272-276 // evaM tAvatsAmAnyena pravrajyAparyAyaH pratipAditaH, sAmpratamatraiva bhedena bhagavatAM kumArAdiparyAyaM pratipAdayannAhausabhassa kumArattaM puvvANaM vIsaI syshssaa| tevaDhI rajaMmI aNupAleUNa NikkhaMto // 277 // ajiassa kumArattaM aTThArasa puvvasayasahassAI / tevaNaM rajaMmI puvvaMgaM ceva boddhavvaM // 278 // paNNarasa sayasahassA kumAravAso asaMbhavajiNassa / coAlIsaM raje cauraMga ceva boddhavvaM // 279 // addhatterasa lakkhA puvvANa'bhiNaMdaNe kumArattaM / chattIsA aI ciya aTuMgA ceva rajami // 280 // sumaissa kumArattaM havaMti dasa putvasayasahassAI / auNAtIsaM rajje bArasa aMgA ya boddhavvA // 281 // paumassa kumArattaM puvANa'TThamA sayasahassA / addhaM ca egavIsA solasa aMgA ya rajami // 282 // puvvasayasahassAI paMca supAse kumAravAso u / caudasa puNa rajamI vIsaM aMgA ya boddhavvA // 283 // aDDAijA [adbhuTTA u] lakkhA kumAravAsosasippahe hoi / addhaM cha ciya rajje cauvIsaMgA ya boDavvA // 284 // |paNNaM puvvasahassA kumAravAso u pupphadetassa / tAvai rajjaMmI aTThAvIsaM ca puvaMgA // 285 // paNavIsasahassAI puvvANaM sIale kumArattaM / tAvaha pariAo paNNAsaM ceva rajami // 286 // vAsANa kumArattaM igavIsaM lakkha haMti sijase / tAvai pariAo bAyAlIsaM ca rajjaMmi // 287 // gihavAse aTThArasa vAsANaM sayasahassa niameNaM / caupaNNa sayasahassA pariAo hoi vasupujje // 288 // For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 141 // paNNarasa sayasahassA kumAravAso a tIsaI rajje / paNarasa saya sahassA pariAo hoi vimalassa // 289 // amalakkhAI vAsANamaNaMtaI kumArate / tAvaiaM pariAo rajaMmI huMti paNNarasa // 290 // dhammassa kumArantaM vAsANaDhAiAI lakkhAI / tAvaiaM pariAo rajje puNa huMti paMcaiva // 299 // | saMtissa kumAra maMDaliyacakkipariA causuMpi / patteaM patteaM vAsasahassAI paNavIsaM // 292 // emeva ya kuMthussavi causuvi ThANesu huMti patteaM / tevIsasahassAI varisANamasayA ya // 293 // emeva arajiNiMdassa causuvi ThANesu huti patte / igavIsa sahassAI vAsANaM huMti NAyavvA // 294 // mallisavi vAsasayaM gihavAse sesaaM tu pariAo / caupaNNa sahassAiM nava caiva sayAha puNNAI // 295 // aTTamA sahassA kumAravAso u suvvayajiNassa / tAvaiaM pariAo paNNarasasahassa rajjami // 296 // namiNo kumAravAso vAsasahassAi duNNi addhaM ca / tAvaiaM pariAo paMca sahassAI rajvaMmi // 297 // tiNNeva ya vAsasayA kumAravAso ariTThanemissa / satta ya vAsasayAI sAmaNNe hoi pariAo / / 298 // pAsassa kumArantaM tIsaM pariAOM sattarI hoi / tIsA ya vajramANe bAyAlIsA u pariAo // 299 // AdyAnAM suvidhiparyantAnAmanuparipAThyeyaM zrAmaNyaparyAyagAthA - tadyathA usabhassa puvvalakkhaM purvvagUNamajiassa taM caiva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti // 300 // sesANaM pariAo kumAravAseNa sahiao bhaNio / patteapi a putrvaM sIsANamaNuggahaTThAe // 301 // For Personal & Private Use Only * hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 141 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaumatthakAlamitto sohe sesao u jiNakAlo / savvAuaMpi itto usabhAINaM nisAmeha // 302 // caurAsIi 1 bisattari 2 sahI 3 paNNAsameva 4 lkkhaaii| cattA 5 tIsA 6 vIsA 7 dasa 8 do 9 egaM 10 ca puvANaM / / 303 // caurAsII 11 bAvattarI 12 a sahI 13 a hoi vaasaannN| tIsA 14 ya dasa 15 ya egaM 16 ca evamee sayasahassA // 304 // paMcANaui sahassA 17 caurAsII a 18paMcavaNNA 19 y| tIsA 20 ya dasa 21 ya erga 22 saya 23 ca bAvattarI 24 ceva 20 // 305 // etAzca ekonatriMzadapigAthAHsUtrasiddhA eva draSTavyA iti / gataM paryAyadvAram idAnImantakriyAdvArAvasara iti,tatrAnte kriyA antakriyA-nirvANalakSaNA, sA kasya kena tapasA kva jAtA ?, vAzabdAtkiyatparivRtasya cetyetatpratipAdayannAhanivvANamaMtakiriA sA caudasameNa paDhamanAhassa / sesANa mAsieNaM vIrajiNidassa chaTeNaM // 306 // atttthaavycNpujitpaavaasmmeaselsihresuN| usama vasupuja nemI vIro sesA ya siddhigayA // 307 // ego bhayavaM vIro tittIsAi saha nivvuo paaso| chattIsarahiM paMcahiM saehi nemI u siddhigao // 308 // paMcahi samaNasaehiM mallI saMtI u navasaehiM tu / aTThasaeNaM dhammo saehi chahi vAsupujjajiNo // 309 // sattasahassANaMtahajiNassa vimalassa chsshssaaii| paMcasayAi supAse paumAbhe tiNi ahsyaa||310|| SURESHUSHARES AROS For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrI yavRttiH | vibhAgaH1 Avazyaka- dasahi sahassehi usabho sesA usahassaparivuDA siddhaa|kaalaai jaM na bhaNiaM paDhamaNuogAutaM aN||31|| iccevamAi savvaM jiNANa paDhamANuogao aMgaThANAsuNNatthaM puNa bhaNi 21 pagayaM ao vucchaM // 312 // // 14 // usabhajiNasamuTThANaM uThANaM jaM tao marIissa / sAmAiassa eso jaM puvaM niggamo'higao // 313 // etA apyaSTau nigadasiddhA eva / dacittabahulaThThamIe cauhi sahassehi so u avaraNhe / sIA sudaMsaNAe siddhatthavarNami chaTheNaM // 314 // WI gamanikA-caitrabahulASTamyAM caturbhiH sahasraH samanvitaH san aparAhe zibikAyAM sudarzanAyAM vyavasthitaH siddhArthavane SaSThena bhaktena niSkrAnta iti vAkyazeSaH, alaGkaraNakaM parityajya caturmuSTikaM ca locaM kRtveti // 314 // Aha-caturbhiH sahasraiH samanvita ityuktaM, tatra teSAM dIkSAM kiM bhagavAn prayacchati uta neti, netyAha|cauro sAhassIo loaMkAUNa appaNA ceva / jaM esa jahA kAhI taM taha amhe'vi kAhAmo // 315 // / gamanikA-prAkRtazailyA catvAri sahasrANi locaM paJcamuSTikaM kRtvA AtmanA caiva itthaM pratijJAM kRtavantaH-'yat' |kriyA'nuSThAnaM 'epa' bhagavAn 'yathA' yena prakAreNa kariSyati tattathA 'amhe'vi kAhAmotti' vayamapi kariSyAma iti | gaathaarthH|| 315 // bhagavAnapi bhuvanagurutvAtsvayameva sAmAyika pratipadya vijahAra / tathA cAha usabho varavasabhagaI cittUNamabhiggahaM paramaghoraM / vosahacattadeho viharai gAmANugAmaM tu // 316 // // 14 // * vasabhasamagai. For Personal & Private Use Only hiainelibrary.org Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanikA-RSabho vRSabhasamagatigRhItvA abhigraha 'paramaghoraM' paramA-paramasukhahetubhUtatvAt ghora:-prAkRtapuruSaiH karnu|| mazakyatvAt taM, 'vyutsRSTatyaktadeho viharati grAmAnugrAmaM tu' vyutsRSTo-niSpratikarmazarIratayA, tathA coktam-'acchipi |no pamajijjA, No'vi ya kaMDuviyA muNI gAya' tyaktaH khalu divyAdhupasargasahiSNutayA, zeSaM sugamamiti gAthArthaH // 316 // sa evaM bhagavAMstairAtmIyaiH parivRto vijahAra, na ca tadA'dyApi bhikSAdAnaM pravarttate, lokasya paripUrNatvAdarthyabhAvAcca, tathA cAha mUlabhASyakAraH Navi tAva jaNo jANai kA bhikkhA ? kerisA va bhikkhyraa| te bhikkhamalabhamANA vaNamajhe tAvasA jAyA // 31 // (mU0 bhA0) gamanikA-nApi tAvajano jAnAti-kA bhikSA ? kIdRzA vA bhikSAcarA iti, ataste bhagavatparikarabhUtA bhikSAmalabhamAnAH kSutparISahArtA bhagavato maunavratAvasthitAdU upadezamalabhamAnAH kacchamahAkacchAvevoktavantaH-asmAkamanAthAnAM bhavantau netArAviti, ataH kiyantaM kAlamasmAbhirevaM kSutpipAsopagatairAsitavyaM ?, tAvAhatuH-vayamapi na vidmaH, yadi bhagavAn anAgatameva pRSTo bhavet-kimasmAbhiH karttavyaM ? kiM vA neti, tataH zobhanaM bhavet , idAnIM tu etAvadyujyatebharatalajjayA gRhagamanamayuktamAhAramantareNa cAsituM na zakyata ityato vanavAso naHzreyAn, tatropavAsaratAH parizaTitapariNatapatrAdyupabhogino bhagavantameva dhyAyantastiSThAma iti saMpradhArya sarvasaMmatenaiva gaGgAnadIdakSiNakUle ramyavaneSu valkala akSyapi no pramArjayet nApi ca kaNDUyet munirmAtram. dan Education International For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 143 // cIradhAriNaH khalvAzramiNaH saMvRttA iti, Aha cai 'vanamadhye tApasA jAtAH' iti gAthArthaH // tayozca kacchamahAkacchayo hAribhadrIsatau namivinaminau pitranurAgAt tAbhyAmeva saha vihRtavantau, tau ca vanAzrayaNakAle tAbhyAmuktau-dAruNaH khalvidA- yavattiH nImasmAbhirvanavAsavidhiraGgIkRtaH tadyAtha yUyaM svagRhANIti, athavA bhagavantameva upasarpathaH, sa vo'nukampayA'bhilaSita-18| vibhAgaH1 phalado bhaviSyati, tAvapi ca pitroH praNAmaM kRtvA pitrAdezaM tathaiva kRtavantau, bhagavatsamIpamAgatya pratimAsthite bhagavati jalAzayebhyo nalinIpatreSu udakamAnIya sarvataH pravarSaNaM kRtvA AjAnUcchyamAnaM sugandhikusumaprakaraM ca avanatottamAGgakSitinihitajAnukaratalau pratidinamubhayasandhyaM rAjyasaMvibhAgapradAnena bhagavantaM vijJApya punastadubhayapAdhai khaDgavyagrahastau tsthtuH|| tathA cAha niyuktikAraH namivinamINaM jAyaNa nAgiMdo vijadANa veaDhe / uttaradAhiNaseDhI sahIpaNNAsanagarAiM // 317 // __ akSaragarmanikA namivinaminoryAcanA, nAgendro bhagavadvandanAyAgataH, tena vidyAdAnamanuSThitaM, vaitAbye parvate uttaradakSiNazreNyoH yathAyogaM SaSTipaJcAzannagarANi niviSTAnIti gAthAkSarArthaH // 317 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedamannayA dharaNo nAgarAyA bhagavaMtaM vaMdao Agao, imehi ya viNNaviaM, tao so te tahA jAyamANe bhaNati-bhagavaM cattasaMgo, Na eyassa atthi kiMci dAyacaM, mA eyaM jAeha, ahaM tubhaM bhagavao bhattIe demi, sAmissa sevA aphalA mA // 143 // bhanyadA dharaNo nAgarAjaH bhagavantaM vanditumAgataH, AbhyAM vijJaptaM ca, tataH sa tau tathA yAcamAnI bhaNati-bhagavAn tyaktasaGgaH, naitasya vidyate kiJcidAtavyaM, mainaM yAciSTa, ahaM vAM bhagavato bhaktyA dadAmi, svAminaH sevA'phalA mA. * nedam pra0. +cA. For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavauttikAuM paDhiyasiddhANaM gaMdhabapannagANaM aDayAlIsaM vijjA sahassAI giNhaha, tANa imAo mahAvijjAo cattAri, taMjahA - gorI gaMdhArI rohiNI paNNattitti, taM gacchaha tubbhe vijjAharariddhIe sayaNaM jaNavayaM ca uvalobheUNa dAhiNillAe uttarillAe ya vijjAharaseDhIe rahaneura cakkavAlapAmokkhe gagaNavallabhapAmokkhe ya paNNAsaM saTThi ca vijjAharaNagare NivesiUNa viharaha / tao te laddhappasAyA kAmiyaM puSphayavimANaM viudhiUNa bhagavaMtaM titthayaraM nAgarAyaM ca vaMdiUrNaM pupphayavimANArUDhA kacchamahAkacchANaM bhagavappasAyaM uvadaMsemANA viNIyanagarimuvaMgamma bharahassa raNNo tamatthaM nivedittA sayaNaM pariyaNaM gahAya veDe pacae NamI dAhiNillAe vijjAharaseDhIe viNamI uttarillAe paNNAsaM saTThi ca vijjAharanagarAi nivesiUNa viharati / atrAntare bhagavaM adINamaNaso saMvaccharamaNasio viharamANo / kaNNAhi nimaMtijjai vatthAbharaNAsaNehiM ca // 318 // vyAkhyA- bhagaH khalvaizvaryAdilakSaNaH so'syAstIti bhagavAn asAvapi adInaM mano yasyAsau adInamanAH- niSpraka 1 bhUditikRtvA paThitasiddhAnAM gandharvaprajJakAnAM aSTacatvAriMzat vidyAsahasrANi gRhItaM, tAsAmimA mahAvidyAzcatasraH, tadyathA-gaurI gAndhArI rohiNI prajJasiriti, tad gacchataM yuvAM vidyAdhararthyA svajanaM janapadaM copapralobhya dakSiNasyAmuttarasyAM ca vidyAdharazreNyAM rathanUpuracakravAlapramukhANi gaganavallabhapramukhANi ca paJcAzataM paSTiM ca vidyAdharanagarANi nivezya viharataM / tatastau labdhaprasAdau kAmitaM puSpakavimAnaM vikurvya bhagavantaM tIrthaMkaraM nAgarAjaM ca vanditvA puSpakavimAnArUDhau kacchamahAkacchAbhyAM bhagavatprasAdaM upadarzayantau vinItAnagarI mupAgamya bharatAya rAjJe tamartha nivedya svajanaM parijanaM gRhItvA vaitADhye parvate namidakSiNAtyAyAM vidyAdharazreNyAM vinamirauttarAyAM paJcAzataM SaSTiM ca vidyAdharanagarANi nivezya viharataH * dovi + 0matigamma. For Personal & Private Use Only * Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Avazyaka Xmpacitta ityrthH| 'saMvatsaraM' varSa na azitaH anazitaH viharana bhikSApradAnAnabhijJena lokenAbhyarhitazca (zceti) kRtvA kanyA- hAribhadrI bhinimanvyate, vastrANi-paTTAMzukauni AbharaNAni-kaTakakeyUrAdIni AsanAni-siMhAsanAdIni etaizca nimantryata iti / | yavRttiH // 144 // hA vartamAna nirdezaprayojanaM pUrvavaditi gaathaarthH||31|| evaM viharatA bhagavatA kiyatA kAlena bhikSA labdhetyetatpratipAdanAyAha vibhAgaH1 saMvacchareNa bhikkhA laddhA usameNa loganAheNa / sesehi bIyadivase laddhAo paDhamabhikkhAo // 319 // gamanikA-saMvatsareNa bhikSA labdhAH RSabheNa lokanAthena-prathamatIrthakRtA, zeSaiH-ajitAdibhiH bharatakSetratIrthakRdbhiH |dvitIyadivase labdhAH prathamabhikSA iti gAthArthaH // 319 // tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadyasya pAraNakamAsIta TU tadabhidhitsurAhausabhassa u pAraNae ikkhuraso Asi loganAhassa / sesANaM paramaNNaM amayarasarasovamaM AsI // 320 // 5 gamanikA-RSabhasya tu ikSurasaH prathamapAraNake AsIllokanAthasya, zeSANAm-ajitAdInAM paramaM ca tadannaM ca paramAnnaM-pAyasalakSaNaM, kiMviziSTamityAha-amRtarasavada rasopamA yasya tad amRtarasarasopamamAsIditi gAthArthaH // 320 // tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadvattaM tadabhidhitsurAhaghuTaM ca ahodANaM divvANi a AyANi turANi / devA ya saMnivaiA vasuhArA ceva buTThA ya // 321 // 18 // 144 // gamanikA-devairAkAzagataiH ghuSTaM ca ahodAnamiti-ahozabdo vismaye aho dAnamaho dAnamityevaM dIyate, sudattaM + padevAGgAdIni. nAsti padadvayamidaM. For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavatAmityarthaH, tathA divyAni ca AhatAni turANi tadA tridazairiti devAzca sannipatitAH, tadaiva vasudhArA caiva vRSTA, vasu dravyamucyata iti gaathaarthH|| 321 // evaM sAmAnyena pAraNakakAlabhAvyuktam , idAnIM yatra yathA ca yacca AditIrthakarasya pAraNakamAsIt tathA'bhidhitsurAhagayaura sijaMsikkhurasadANa vasuhAra pI gurupuuaa| takkhasilAyalagamaNaM bAhubaliniveaNaM ceva // 322 // ___ asyA bhAvArthaH kthaankaadvboddhvyH| taccedam-kurujaNapade gayapurANagare bAhubaliputto somappabho, tassa putto sejaMso juvarAyA, so sumiNe maMdaraM paJcayaM sAmavaNNaM pAsati, tato teNa amayakalaseNa abhisitto abbhahi sobhitumADhatto, nagaraseTThI subuddhinAmo, so sUrassa rassIsahassaM ThANAo caliyaM pAsati, navaraM sijaseNa hakkhuttaM, so ya ahi| ayaraM teyasaMpuNNo jAo, rAiNA sumiNe ekko puriso mahappamANo mahayA riubaleNa saha jujhaMto diho, sijaseNa sAhAjaM diNaM, tato NeNa taM balaM bhaggati, tato atthANIe egao miliyA, sumiNe sAhati, na puNa jANaMti-kiM bhavissaitti, navaraM rAyA bhaNai-kumArassa mahaMto ko'vi lAbho bhavissaitti bhaNiUNa uThio atthANIo,sijaMso'vi gao kurujanapade gajapuranagare bAhubaliputraH somaprabhaH, tasya putraH zreyAMso yuvarAjaH, sa svapne mandaraM parvataM zyAmavarNamapazyat , tatastena amRtakalazenAbhi| SiktaH abhyadhikaM zobhitumArabdhaH, nagarazreSThI subuddhinAmA, sa sUryasya razmisahasra sthAnAt calitaM apazyat, navaraM zreyAMsena abhikSiptaM, sa cAdhikataraM tejaHsaMpUrNo jAtaH, rAjJA svame ekaH puruSo mahApramANo mahatA ripubalena saha yudhyamAno dRSTaH, zreyAMsena sAhAyyaM dattaM, tato'nena tadbalaM bhanmamiti, tata AsthAnikAyAM ekato | militAH, svamAn sAdhayanti, na punarjAnanti-ki bhaviSyatIti, navaraM rAjA bhaNati-kumArasya mahAn ko'pi lAbho bhaviSyatIti bhaNitvA usthita AsthAnikAtaH, zreyAMso'pi gato * peDha0. + dUla.. 1.pure. thANAo. 'sAhiyaM. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH // 145 // ***60525SSSSSS niyaMgabhavaNaM, tattha ya oloyaNaDio pecchati sAmi pavisamANaM, so ciMtei-kahiM mayA erisaM nevatthaM diThThapurva ? jArisa papitAmahassatti, jAtI saMbharitA-so puvabhave bhagavao sArahI Asi, tattha teNa vairaseNatitthagaro titthayaraliMgeNa dihotti, vairaNAbhe ya pavayaMte so'vi aNupavaio, teNa tattha suyaM jahA-esa vairaNAbho bharahe paDhamatitthayaro bhavissaitti, taM eso so bhgvNti| tassa ya maNusso khoyarasaghaDaeNa saha atIo, taM gahAya bhagavaMtamuvaDio, kappaitti sAmiNA pANI pasArio, sabo nisiho pANIsu, acchiddapANI bhagavaM, upari sihA vaDDai, na ya chaDDijjai, bhagavao esa laddhI, bhagavayA so pArio, tattha divANi pAunbhUyANi, taMjahA-vasuhArA vuTThA 1 celukkhevo kao 2 AyAo devaduMduhIo 3 gaMdhodakakusumavarisaM mukaM 4 AgAse ya ahodANaM ghuTaMti 5|to taM devasaMnivAraMpAsiUNa logo sejaMsagharamuvagao, te tAvasA anne ya rAyANo, tAhe sejaMsote paNNavei-evaM bhikkhA dijjai, eesiMca diNNe soggatI gammai, tato te save'vi nijakabhavanaM, tatra cAvalokanasthitaH pazyati svAminaM pravizantaM, sa cintayati-kamayA IdazaM nepathyaM dRSTapUrva yAdazaM prapitAmahaspeti, jAtiH smRtA, -sa pUrvabhave bhagavataH sArathirAsIt, tatra tena bajrasenatIrthakarastIrthakaraliGgena dRSTa iti, vajranAbhe ca pravrajati so'pyanuprabajitaH, tena tantra zrutaM yathA-eSa vajranAbho bharate prathamatIrthakaraH bhaviSyatIti, tadeSa sa bhagavAniti / tasya ca manuSya ikSurasaghaTena sahAgataH,taM gRhItvA bhagavantamupasthitaH, kalpata iti svAminAra pANI prasArito, sarvo nisRSTaH pANyoH, bhacchidrapANirbhagavAn , upari zikhA vardhate, na cAdhaH patati, bhagavata eSA labdhiH, bhagavatA sa pAritaH, tatra divyAni prAdurbhUtAni-tadyathA-vasudhArA dRSTA 1 celorakSepaH kRtaH 2 AhatA devadundubhayaH3 gandhodakakusumavarSA muktA 4 AkAze cAhodAnaM ghuSTamiti 5 / tatastaM devasaMnipAtaM dRSTvA lokaH zreyAMsagRhamupAgatA, te tApasA anye ca rAjAnaH, tadA zreyAMsastAna prajJApayati-evaM bhikSA dIyate, etebhyazca datte sugatirgamyate, tataste sarve'pi // 14 // Bain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pucchaMti-kahaM tume jANiyaM ? jahA-sAmissa bhikkhA dAyavatti, sejaMso bhaNai-jAisaraNeNa, ahaM sAmiNA saha aha bhavaggahaNAI ahesi, tao te saMjAyakouhallA bhaNaMti-icchAmoNAuM ahasu bhavaggahaNesu ko ko tumaM sAmiNo Asitti, tato so tesiM pucchaMtANaM appaNo sAmissa ya abhavasaMbaddhaM kahaM kahei jahA "vasudevahiMDIe", tANi puNa saMkhevao imANi, taMjahA-IsANe sirippabhe vimANe bhagavaM laliaMgao ahesi, sejaMso se sayaMpabhAdevI puvabhavaninnAmiA 1 puSavidehe pukkhalAvaivijae lohaggale nayare bhagavaM vairajaMgho Asi, sijaMso se sirimatI bhAriyA 2 tatto uttarakurAe bhagavaM mihuNago sejaMso'vi mihuNiA ahesi 3 tato sohamme kappe duve'vi devA ahesi 4 tato bhagavaM avaravidehe vijaputto sejaMso puNa juNNasehiputto kesavo nAma chaho mitto ahesi 5 tato accue kappe devA 6 tato bhagavaM puMDarIgiNIe nagarIe vairaNAho sejaMso sArahI 7 tato sabaThasiddhe vimANe devA 8 iha puNa bhagavao papotto jAo sejaMsotti / tesiM| 1 pRcchanti-kathaM tvayA jJAtaM ? yathA svAmine bhikSA dAtavyeti, zreyAMso bhaNati-jAtismaraNena, ahaM svAminA sahASTau bhavagrahaNAnyabhUvaM, tataste saMjA| takautUhalA bhaNanti-icchAmo jJAtuM, aSTasu bhavagrahaNeSu kaskastvaM svAmino'bhava iti, tataH sa tebhyaH pRcchadya AtmanaH svAminazcASTabhavasaMbaddho kathAM kathayati yathA vasudevahiNDyAM, tAni punaH saMkSepata imAni, tadyathA-IzAne zrIprabhe vimAne bhagavAn lalitAGgaka AsIt , zreyAMsastasya svayaMprabhA devI pUrvabhavaninAmikA | | pUrva videheSu puSkalAvatIvijaye lohArgale nagare bhagavAn vajrajaGgha AsIt, zreyAMsastasya zrImatI bhAryA 2 tata uttarakuruSu bhagavAn mithunakaH zreyAMso'pi mithunikA AsIt 3 tataH saudharme kalpe dvAvapi devau abhUtAm 4 tato bhagavAnaparavi deheSu vaidyaputraH zreyAMsaH punarjIrNazreSThiputraH kezavanAmA SaSThaM mitramabhUt | 5 tato'cyute kalpe devau 6 tato bhagavAn puNDarIkiNyAM nagayoM vajranAbhaH zreyAMsaH sArathiH 7 tataH sarvArthasiddhe vimAne devau 8 iha punarbhagavataH prapautro jAtaH zreyAMsa iti / teSAM 1595%2512OMOMROCESS For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakatA ca tiNhavi sumiNANa etadeva phalaM-jaM bhagavao bhikkhA diNNatti / tato jaNavao evaM soUNa sejasaM abhiNaMdiUNa : hAribhadrI sahANANi gato, sejaMso'vi bhagavaM jattha Thio paDilAbhio tANi payANi mA pAehiM akkamihAmitti bhattIe tattha *yavRttiH // 146 // rayaNAmayaM peDhaM karei, tisaMjhaM ca acciNai, viseseNa ya pavadesakAle acciNeUNa bhuMjai, logo pucchai-kimayaMti, sejaMso vibhAgaH1 bhaNati-AdigaramaMDalagaMti, tato logeNavi jattha jattha bhagavaM Thito tattha tattha peDhaM kayaM, taM ca kAleNa AiccapeDhaM saMjAyaMti gAthArthaH // evaM bhagavataH khalvAdikarasya pAraNakavidhiruktaH, sAmprataM prasaGgataH zeSatIrthakarANAmajitAdInAM yeSu sthAneSu prathamapAraNakAnyAsan yaizca kAritAni tadgatizcetyAdi pratipAdyate, tatra vivakSitArthapratipAdikAH khalvetA gAthA iti / hatthiNauraM 1 aojjhA 2 sAvatthI 3 tahaya ceva saakeaN4| vijayapura 5 baMbhathalayaM 6 pADalisaMDa 7 paumasaMDaM 8 // 323 // seyapuraM 9ridvapuraM 10 siddhatthapuraM 11 mahApuraM 12 ceva / dhaNNakaDa 13 vaddhamANaM 14 somaNasaM 15 maMdiraM 16 ceva // 324 // cakkapuraM 17 rAyapuraM 18 mihilA 19 rAyagihameva 20 bohavvaM / vIrapuraM 21 bAravaI 22 koagaDaM 23 kollayaggAmo 24 // 325 // // 146 // 1ca trayANAmapi svamAnAmetadeva phalaM-yat bhagavate bhikSA datteti / tato janapada evaM zrutvA zreyAMsamabhinanya svasthAnaM gataH, zreyAMso'pi bhagavAn | yatra sthitaH pratilambhitaH tAni caraNAni mA padirAkramipamiti bhaktyA tatra ratnamayaM pIThaM karoti, trisamdhyaM cArcayati, vizeSeNa ca parvadezakAle'rcayitvA bhukta, lokaH / pRcchati-kimetaditi, zreyAMso bhaNati-AdikaramaNDalamiti, tato lokenApi yatra yantra bhagavAn sthitaH tatra tatra pIThaM kRtaM, tatra kAlenAdityapIThaM saMjAtamiti. dan Education International For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eesu paDhamabhikkhA laddhAo jiNavarehi savvehiM / diNNAu jehi paDhama tesiM nAmANi vocchAmi // 326 // sijaMsa 1 baMbhadatte 2 sureMdadatte 3 ya iMdadatte 4 a / paume 5 a somadeve 6 mahiMda 7 taha somadatte 8 a // 327 // pusse 9 puNabvasU 10 puNanaMda 11 sunaMde 12 jae 13 a vijae 14 ya / tatto a dhammasIhe 15 sumitta 16 taha vagghasIhe 17 a|| 328 // aparAjia 18 vissaseNe 19 vIsaime hoi baMbhadatte 20 a| dipaNe 21 varadipaNe 22 puNa dhapaNe 23 bahule 24 a bohavve // 329 // ee kayaMjaliuDA bhttiibhmaannsukklesaagaa| takAlapahaTThamaNA paDilAbhesuM jiNavariMde // 330 // savvahipi jiNehiM jahiaM laddhAo pddhmbhikkhaao| tahiaM vasuhArAo vuDhAo pupphavuTThIo // 331 // hai ahatterasakoDI ukkosA tattha hoi vasuhArA / aDatterasa lakkhA jahaNNiA hoi vasuhArA // 332 // samvasipi jiNANaM jehiM diNNAu pddhmbhikkhaao| te payaNupijjadosA divvavaraparakkamA jaayaa||333|| keI teNeva bhaveNa nivvuA savvakammaummukkA / anne taiabhaveNaM sijjhissaMti jiNasagAse // 334 // akSaragamanikA tu kriyA'dhyAhArataH kAryA, yathA-japuraM nagaramAsIt , zreyAMsastatra rAjA, tenekSurasadAnaM bhagavantama dan Education International For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 147 // dhikRtya pravarttitaM, tatrArdhatrayodazahiraNyakoTIparimANA vasudhArA nipatitA, pIThamiti - zreyAMsena yatra bhagavatA pAritaM tatra tatpAdayormA kazcidAkramaNaM kariSyatItibhaktyA ratnamayaM pIThaM kAritaM / gurupUjeti tadarcanaM cakre iti / atrAntare bhagavataH takSazilAtale gamanaM babhUva, bhagavatpravRttiniyukta purupairbAhubalernivedanaM ca kRtamityakSaragamanikA / evamanyAsAmapi saMgrahagAthAnAM svabuddhyA gamanikA kAryeti gAthArthaH // 322 - 334 // idAnIM kathAnaka zeSam -- bAhubaliNA ciMtiaM - kalle sabiDDIe vaMdissAmitti niggato pabhAe, sAmI gato viharamANo, adiTThe addhitiM kAUNa jahiM bhagavaM vuttho tattha dhammacakkaM ciMdhaM kAriyaM, taM savarayaNAmayaM joyaNaparimaMDalaM paMcajoyaNUsiyadaMDaM / sAmIvi bahalIya DaMbailAjoNagavisayAiesa niruvasaggaM viharaMto viNI aNagarIe ujjANatthANaM purimatAlaM nagaraM saMpatto / tattha ya uttarapuracchime disibhAge sagaDa - muhaM nAma ujjANaM, taMmi NiggohapAyavassa heTThA ameNaM bhatteNaM puNhadesakAle phagguNabahulekkArasIe uttarAsADhaNakkhatte pavajjAdivasAo Arambha vAsasahassaMmi atIte bhagavao tihuaNekkabaMdhavassa divamaNaMtaM kevalanANamuppaNNaMti / amumevArthamupasaMharan gAthASaGkamAha * 1 bAhubalinA cintitam - kalye sarvardhyA vandiSya iti nirgataH prabhAte, svAmI gataH viharan, adRSTvA'STatiM kRtvA yatra bhagavAnuSitastatra dharmacakraM cihnaM kAritaM, tat sarvaratnamayaM yojanaparimaNDalaM paJcayojanocchritadaNDaM / svAmyapi bahulyaDambaillAyonakaviSayAdikeSu nirupasargaM viharan vinItanagaryA udyAnasthAnaM purimatAlaM nagaraM saMprAptaH / tatra ca uttarapUrvadigbhAge zakaTamukhaM nAma udyAnaM, tasmin nyagrodhapAdapasyAdhaH aSTamena bhakena pUrvAhladezakAle phAlgunakRSNaikAdazyAM uttarASADhAnakSatre pravrajyAdivasAdArabhya varSasahasre'tIte bhagavatastribhuvanaikabAndhavasya divyamanantaM kevalajJAnamutpannamiti / For Personal & Private Use Only hAribhadrI - yavRttiH vibhAgaH 1 // 147 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalaM savviDIe pUemahadaGa dhammacakkaM tu / viharai sahassamegaM chaumattho bhArahe vAse // 335 // bahalIaDaMbaillAjoNagavisao suvaNNabhUmI a / AhiMDiA bhagavaA usabheNa tavaM caraMteNaM // 336 // bahalI a joNagA palhagA ya je bhagavayA samaNusiddhA / anne ya micchajAI te taiA bhaddayA jAyA // 337 // titthayarANaM paDhamo usabharisI vihario niruvasaggo / aTThAvao Nagavaro agga (gha) bhUmI jiNavarassa // 338 // chaumattha pariAo vAsasahassaM tao purimatAle / Naggohassa ya heTThA uppaNNaM kevalaM nANaM // 339 // phagguNabahule ekkAra sIi aha ahameNa bhatteNaM / uppaNNaMmi aNaMte mahavvayA paMca paNNavae // 340 // AsAM bhAvArthaH sugama eva, navaram - anurUpakriyA'dhyAhAraH kAryaH, yathA - kalaM - pratyUSasi sarvardhyA pUjayAmi bhagava - ntam- AdikarttAraM ahamiti - AtmanirdezaH, adRSTvA bhagavantaM dharmacakraM tu cakAretyAdi gAthApaGkAkSarArthaH // 335 -340 // mahAvratAni paJca prajJApayatItyuktaM, tAni ca tridazakRtasamavasaraNAvasthita eva, tathA cAhauppaNNaMmi anaMte nANe jaramaraNavippamukkassa / to devadANaviMdA kariMti mahimaM jiniMdassa // 349 // gamanikA -- utpanne-ghAtikarmacatuSTayakSayAt saMjAte anante jJAne kevala ityarthaH, jarA - vayohAnilakSaNA maraNaM pratItaM jarAmaraNAbhyAM vipramukta iti samAsaH tasya, vipramuktavadvipramukta iti, tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM - jJAnapUjAM jinavarendrasya / devendragrahaNAt vaimAnikajyotiSkagrahaH, dAnavendragrahaNAt bhavanavAsivyantarendragrahaNaM / sarvatIrthakarANAM ca For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka devA avasthitAni nakhalomAni kurvanti, bhagavatastu kanakAvadAte zarIre jaTA evAJjanarekhA iva rAjantya upalabhya dhRtA TAiti gAthArthaH // 341 // idAnImuktAnuktArthasaMgrahaparAM sNgrhgaathaamaah||148|| ujANapurimatAle purI(i) viNIAi tattha nANavaraM / cakkuppAMyA ya bharahe niveaNaM ceva doNhaMpi // 342 // gamanikA-udyAnaM ca tatpurimatAlaM ca udyAnapurimatAlaM tasmina , paryA vinItAyAM tatra jJAnavaraM bhagavata utpannamiti vAkyazeSaH / tathA tasminnevAhani bharatasya nRpaterAyudhazAlAyAM cakrotpAdazca babhUva / 'bharahe nivearNa ceva doNhApa' tti |bharatAya nivedanaM ca dvayorapi-jJAnaratnacakraratnayoH tanniyuktaparuSaiH kRtamityadhyAhAra iti gAthArthaH // 342 // atrAntara |bharatazcintayAmAsa-pUjA tAvadvayorapi kAryA, kasya prathamaM kartuM yujyate ? kiM cakraratnasya uta tAtasyeti, tatratAyaMmi pUie cakka pUiaM pUaNAriho tAo / ihaloiaM tu cakaM paraloasuhAvaho tAo // 343 // | gamanikA-'tAte'-trailokyagurau pUjite sati cakraM pUjitameva. tatpUjAnibandhanatvAccakrasya / tathA pUjAmahetIti pUjArhaH tAto vattete, devendraadinuttvaat| tathA iha loke bhavaM caihalaukikaMtu cakraM, turevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, kimavadhArayati ? aihikameva cakraM, sAMsArikasukhahetutvAt / paraloke sukhAvahaH paralokasukhAvahastAta, zivasukhahetutvAd iti gAthArthaH // 343 // tasmAt "tiSThatu tAvaccakraM, tAtasya pUjA kartuM yujyate' iti saMpradhArya tatpUjAkaraNasaMdezavyApRto babhUva / idAnIM kathAnakam HASSASSASSASSA // 148 // * cakupAo ya (syAt ) + AuhavarasAlAe uppaNaM cakkarayaNa bharahassa / jakkhasahassaparivuDhaM sabarayaNAmayaM cakaM // 1 // (pra0 avyA0) For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharaho sabiDDIe bhagavaMtaM vaMdiu payaTTo, marudevIsAmiNI ya bhagavaMte pavaie bharaharajasiriM pAsiUNa bhaNiyAiA-mama |puttassa erisI rajasirI Asi, saMpayaM so khuhApivAsAparigao naggao hiMDaitti ubeyaM kariyAiA, bharahassa titthaka-| |ravibhUI vaNNetassavi na pattijiyAiA, puttasogeNa ya se kila jhAmalaM cakkhaM jAyaM ruyaMtIe, to bharaheNa gacchaMteNa| |viNNattA-ammo ! ehi, jeNa bhagavao vibhUiM daMsemi / tAhe bharaho hatthikhaMdhe purao kAUNa niggao, samavasaraNadese ya gayaNamaMDalaM surasamUheNa vimANArUDheNottaraMteNa virAyaMtadhayavarDa pahayadevaduMduhininAyapUriyadisAmaMDalaM pAsiUNa bharaho bhaNiyAio-peccha jai erisI riddhI mama koDisayasahassabhAgeNavi, tato tIe bhagavao chattAicchattaM pAsaMtIe ceva | kevalamuppaNNaM / aNNe bhaNaMti-bhagavao dhammakahAsaI suNaMtIe / tatkAlaM ca se khuTTamAugaM, tato siddhA, iha bhArahosa|ppiNIe paDhamasiddhottikAUNa devehiM pUjA kayA, sarIraM ca khIrode chuDhaM, bhagavaM ca samavasaraNamajhattho sadevamaNuyAsurAe bharataH sarvA bhagavantaM vandituM pravRttaH, marudevIsvAminI ca bhagavati pravrajite bharatarAjyazriyaM dRSTvA bhaNitavatI-mama putrasyedazI rAjyazrIrabhavat , | sAmprataM sa kSutpipAsAparigataH nagno hiNData ityudvegaM kRtavatI, bharate tIrthakaravibhUtiM varNayatyapi na pratItavatI, putrazokena ca tasyAH kila dhyAmalaM cakSurjAtaM rudatyAH, tadA bharatena gacchatA vijJaptA-amba ! ehi, yena bhagavato vibhUtiM darzayAmi / tadA bharataH hastiskandhe purataH kRtvA nirgataH, samavasaraNadeze ca gaganamaNDalaM surasamUhena vimAnArUDhenottaratA virAjadhvajapaTa mahatadevadundubhininAdApUritadigmaNDalaM dRSTvA bharato bhaNitavAn-pazya yadi IdRzI Rddhirmama koTIzatasahasrabhAgenApi, tatastasyA bhagavatazchannAticchatraM pazyantyA evaM kevalamutpannaM / anye bhaNanti-bhagavato dharmakathAzabdaM zRNvantyAH / tatkAlaM ca tasyAH truTita|mAyuH, tataH siddhA, iha bharatAvasarpiNyA prathamasiddha itikRtvA devaiH pUjA kRtA, zarIraM ca kSIrode kSipta, bhagavAMzca samavasaraNamadhyasthaH sdevmnujaasuraayaa| dain Education International For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka |hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 149 // sabhAe dharma kahei, tattha usabhaseNo nAma bharahaputto pucavaddhagaNaharanAmagotto jAyasaMvego pabaio, baMbhI ya pavaiA, bharaho sAvago jAo, suMdarI pabayaMtI bharaheNa itthIrayaNaM bhavissaitti niruddhA, sAvi sAviA jAyA, esa cauviho samaNasaMgho / te ya tAvasA bhagavao nANamuppaNNaMti kacchamahAkacchavajA bhagavao sagAsamAgaMtUNa bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyadevAiNNaM parisaM dahaNa bhagavao sagAse pavaiA, ittha samosaraNe marIimAiA bahave kumArA pavaiA / sAmpratamabhihitArthasaMgrahaparamidaM gAthAcatuSTayamAhasaMha marudevAi niggao kahaNaM pavvaja usbhsennss|bNbhiimriiidikkhaa suMdarI orohasuadikkhA // 344 // |paMca ya puttasayAI bharahassa ya satta nattUasayAI / sayarAhaM pavvaiA taMmi kumArA samosaraNe // 345 // bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a / saviDDii saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // 346 // daNa kIramANiM mahimaM devehi khattio mriii| sammattaladdhabuddhI dhammaM soUNa pavvaio // 347 // vyAkhyA-'kathanaM' dharmakathA parigRhyate, marudevyai bhagavadvibhUtikathanaM vA / tathA 'naptazatAnIti' pautrakazatAni / tathA // 149 // sabhAyAM dharma kathayati, tatra pabhaseno nAma bharataputraH pUrvabaddhagaNadharanAmagotraH jAtasaMvegaH pravajitaH, mAjhI ca pravajitA, bharataH zrAvako jAtaH, sundarI pravrajantI bharatena strIravaM bhaviSyatIti niruddhA, sApi zrAvikA jAtA, epa caturvidhaH shrmnnsngghH| te ca tApasA bhagavato jJAnamutpannamiti kacchamahAkacchavarjA bhagavataH sakAzamAgatya bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikadevAkINoM parSadaM dRSTA bhagavataH sakAze prabajitAH, anna samavasaraNe marIcyAdikA bahavaH kumArAH pravajitA: dan Education International For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sayarAhamiti' dezIvacanaM yugapadarthAbhidhAyakaM tvaritArthAbhidhAyakaM veti / 'marIciriti' jAtamAtro marIcInmuktavAn ityato marIcimAn marIciH, abhedopacArAnmatublopAcheti, asya ca prakRtopayogitvAtkumArasAmAnyAbhidhAne satyapi bhedenopanyAsaH / samyaktvena labdhA - prAptA buddhiryasya sa tathAvidhaH / zeSaM sugamamiti gAthAcatuSTayArthaH // 344-347 // kathAnakam -- bharaho'vi bhagavao pUaM kAUNa cakkarayaNassa aTThAhiAmahimaM kariyAio, nivattAe aThThAhiAe taM cakkarayaNaM purbIhimuhaM pahAviaM, bharaho sababaleNa tamaNugacchiAio, taM joyaNaM gaMtUNa ThiaM, tato sA joaNasaMkhA jAA, putreNa ya mAgahatitthaM pAviUNa aTThamabhattosito raheNa samuddamavagAhittA cakkagAbhiM jAtra, tato NAmaMkaM saraM visajjiyAio, so duvAlasajoyaNANi gaMtUNa mAgahatitthakumArasta bhavaNe paDio, so taM daddUNa parikuvio bhaNai - kesa NaM esa apatthiapatthie ?, aha nAmayaM pAsai, nAyaM jahA uppaNNo cakkavaTTitti, saraM cUDAmaNi ca ghettUNa uvaDio bhaNati - ahaM te pubillo aMtevAlo, tAhe tassa aTThAhiaM mahAmahimaM karei / evaM eeNa kameNa dAhiNeNa varadAmaM, avareNa pabhAsaM, tAhe 1 bharato'pi bhagavataH pUjAM kRtvA cakraratnasyASTAhikAmahimAnaM kRtavAn, nivRtte'STAhike taccakraratvaM pUrvAbhimukhaM pradhAvitaM, bharataH sarvabalena tadanugatavAn tayojanaM gatvA sthitaM, tataH sA yojanasaMkhyA jAtA, pUrvasyAM ca mAgadhatIrthaM prApyASTamabhaktoSito rathena samudramavagAhya cakranAbhiM yAvat, tato nAmAGkaM zaraM visRSTavAn sa dvAdaza yojanAni gatvA mAgadhatIrthakumArasya bhavane patitaH, sa taM dRSTvA parikupito bhaNati ka eSo'prArthitaprArthakaH ?, atha nAma pazyati, jJAtaM yathA utpannazcakravarttIti zaraM cUDAmaNiM ca gRhItvopasthito bhaNati ahaM tava paurastyo'ntapAlaH, tadA tasyASTAhikaM mahAmahimAnaM karoti / evametena krameNa dakSiNasyAM varadAmaM aparasyAM prabhAsaM, tadA * marIcivAn + puJcAmuhaM. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 150 // siMdhudevi oyavei, tato veyaGagirikumAraM devaM, tato tamisaguhAe kayamAlayaM, tao suseNo addhabaleNa dAhiNillaM siMdhu- hAribhadrInikkhUDaM oyavei, tato suseNo timisaguhaM saimugghADei, tato timisaguhAe maNirayaNeNa ujjo kAUNa ubhao pAsiM3 | yavRttiH paMcadhaNusayAyAmavikkhaMbhANi egUNapaNNAMsaM maMDalANi AlihamANei ujjoakaraNA ummugganimuggAo a saMkameNa |vibhAgaH1 uttariUNa niggao timisaguhAo, AvaDiaM cilAtehiM samaM juddhaM, te parAjiA mehamuhe nAma kumAre kuladevae | ArAheMti, te sattarattiM vAsaM vAseMti, bharaho'vi cammarayaNe khaMdhAvAraM ThaveUNa uvariM chattarayaNaM Thavei, maNirayaNaM chattarayaNassa paDicchabhA"e Thaveti, tatopabhii logeNa aMDasaMbhavaM jagaM paNIaMti, taM brahmANDapurANaM, tattha puvaNhe sAlI | vuppai, avaraNhe jimmai, evaM satta divase acchati, tato mehamuhA AbhiogiehiM dhADiA, cilAyA tesiM vayaNeNa |uvaNayA bharahassa, tato cullahimavaMtagirikumAraM devaM oyaveti, tattha bAvattari joyaNANi saro uvarihutto gacchati, CARECHARANG 1 sindhudevImupaiti, tato vaitADyagirikumAraM devaM, tatastamizraguhAyAH kRtamAlyaM, tataH suSeNo'rdhabalena dAkSiNAtya sindhuniSkUTaM upaiti, tataH suSeNastamizraguhAM samudghATayati, tatastamitraguhAyAM maNiratnenodyotaM kRtvobhayapArzvayoH paJcadhanuHzatAyAmaviSkambhANi maNDalANi ekonapaJcAzatamAlikhan udyotakaraNAdunmannAnimagne ca saMkrameNottIrya nirgatastamisraguhAyAH, ApatitaM kirAtaiH samaM yuddhaM, te parAjitAH meghamukhAn nAma kumArAn kuladevatA ArAdhayanti, te saptarAtraM varSA varSayanti, bharato'pi carmarane skandhAvAraM sthApayitvopari chantraratnaM sthApayati, maNiratnaM chatraratasya pratIkSyabhAge ( madhye daNDasya) sthApayati, tataHIDIprabhRti lokenANDamabhavaM jagatpraNItamiti, tat tatra pUrvAhe zAlaya upyante, aparAhe jimyate evaM sapta dinAni tiSThati, tato meghamukhA AbhiyogikanidhoTitA, kirAtAsteSAM vacanenopanatA bharatAya, tataH kSulakahimavadvirikumAraM devamupaiti, tatra dvAsaptati yojanAni zara upari gacchati, guhamugdhA.. D+ NNAsamaM0. mANo. sattarataM. "paDicchiA . acchaMti. // 15 // For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato usabhakUDae nAma lihai, tato suseNo uttarilaM siMdhunikkhUDaM oyavei, tato bharaho gaMgaM oyavei, pacchA seNAvatI uttarilaM gaMgAnikkhUDa oyavei,bharaho'vi gaMgAe saddhiM vAsasahassaM bhoge bhuMjai,tato veyaDhe pavaeNamiviNamihiM samaM bArasa saMvaccharANi juddhaM, te parAjiA samANA viNamI itthIrayaNaM NamI rayaNANi gahAya uvaThiyA, pacchA khaMDagappavAyaguhAe naTTamAlayaM devaM oyavei, tato khaMDagappavAyaguhAe nIti, gaMgAkUlae nava nihao uvAgAMcchaMti, pacchA dakkhiNilaM gaMgAnikkhUDa seNAvaI oyavei, eteNa kameNa sahIe vAsasahassehiM bhArahaM vAsaM abhijiNiUNa atigao viNIyaM rAyahANiMti, bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo, jAhe bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo vatto rAiNo visajiA tAhe niyayavaggaM sariumAraddho, tAhe dAijati sabe niilliA, evaM parivADIe suMdarI dAiA, sA paMDulaMgitamuhI, sA ya jadivasaM ruddhA taddivasamAraddhA AyaMbilANi kareti, taM pAsittA ruThTho te kuTuMbie bhaNai-kiM mama natthi bhoyaNaM?, jaM esA erisI ___1tata RSabhakUTe nAma likhati, tataH suSeNa auttarIyaM sindhuniSkUTaM upayAti, tato bharato gaGgAmupayAti, pazcAtsenApatirottara gaGgAniSkUTamupayAti, bharato'pi gaGgayA sAdhe varSasahasraM bhogAnbhunakti, tato vaitAbye parvate namivinamibhyAM samaMdvAdaza saMvatsarANi yuddhaM, tau parAjitau santau vinamiH strIranaM namiH ratnAni gRhItvopasthitI, pazcAtkhaNDaprapAtaguhAyA nRtyamAlyaM devamupayAti, tataH khaNDaprapAtaguhAyA niryAti, gaGgAkUle nava nidhaya upAgacchanti, pazcAt dAkSiNAtyaM gaGgAniSkUTaM senApatirupayAti, etena krameNa SaSTayA varSasahasraH bhArataM varSe abhijityAtigato vinItA rAjadhAnImiti, dvAdaza varSANi mahArAjAbhiSeko, yadA dvAdaza varSANi mahArAjAbhiSeko vRtto rAjAno visRSTAH tadA nijakavarga smartumArabdhaH, tadA dazyante sarve nijakAH, evaM paripAvyA sundarI darzitA, sA paNDarAGgitamukhI, sA ca yadivase ruddhA tasmAdivasAdArabhyAcAmlAni karoti, tAM dRSTvA ruSTastAn kauTumbikAn bhaNati-kiM mama nAsti bhojanaM, yadeSA iMDazI nAmayaM. +gaMgAkUleNa. gacchaMtitti. mahArajjA. For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 151 // rUveNa jAyA, vijjA vA natthi ?, tehiM siddhaM jahA - AyaMbilANi kareti, tAhe tassa tassovariM payaNuo rAgo jAo, sAhAribhadrIya bhaNiyA- jai ruccai to mae samaM bhoge bhuMjAhi, Navi to pacayAhitti, tAhe pAesu paDiyA visajjiyA pavaiA / vRttiH annayA bharaho tesiM bhAuyANaM dUyaM pavei-jahA mama rajjaM auyaNaha, te bha Mti-amhavi rajjaM tAeNa diNNaM, tujjhavi, etu vibhAgaH 1 tAva tAo pucchijjihitti, jaM bhaNihiti taM karihAmo / te NaM samae NaM bhagavaM aTThAvaryemAgao viharamANo, ettha sabe samosariA kumArA, tAhe bhaNaMti-tumbhehiM diNNAI rajjAI harati bhAgyA, tA kiM karomo ? kiM jujjhAmo jayAhu AyA NAmo?, tAhe sAmI bhogesu nivattAvemANo tesiM dhammaM kahei-na muttisamaM suhamatthi, tAhe iMgAladAhakaditaM kahei - jahA ego iMgAladAhao evaM bhANaM pANiassa bhareU NaM gao, taM teNa udagaM NiDaviaM, uvariM AiJcopAse aggI puNo parissamo dArugANi kuTTatarasa, gharaM gato pANaM pIaM, mucchio sumiNaM pAsai, evaM asabbhAvapaTTavaNAe kUvata lAganadidahasamuddA yasabe 1 rUpeNa jAtA, vaidya vA na santi ?, taiH ziSTaM yathA''cAmlAni karoti, tadA tasya tasyA upari pratanuko rAgo jAtaH, sA ca bhaNitA-yadi rocate tadA mayA samaM bhogAn bhuGkSva, naiva tarhi pravraja, tadA pAdayoH patitA visRSTA pravrajitA / anyadA bharatasteSAM bhrAtRRNAM dUtAn preSayati-yathA mama rAjyamAjJApayata, te bhaganti - asmAkamapi rAjyaM tAtena dattaM, tathApi, etu tAvattAtaH pRcchayate, yadbhaNiSyati tatkariSyAmaH / tasminsamaye bhagavAnaSTApadamAgato viharan, atra sarve samavasRtAH kumArAH, tadA bhaNanti - yuSmAbhirdattAni rAjyAni harati bhrAtA, takiM kurmaH ? kiM yudhyAmaha utAho AjJapyAmahe, tadA svAmI bhogebhyo nivarttayamAnaH tebhyo dharmaM kathayati-na muktisamaM sukhamasti tadA'GgAradAhakadRSTAntaM kathayati-yathaiko'GgAradAhaka ekaM bhAjanaM pAnIyasya bhRtvA gataH; tattenodakaM niSThApitaM, upari AdityaH pArzvayorabhiH punaH parizramo dArUNi kuTTayataH, gRhaM gataH pAnaM pItaM, mUrcchitaH svapnaM pazyati, evamasadbhAvaprasthApanayA kUpataTAkanadIidasamudrAzca sarve * 0yANaha + aTThAvade samAgato. + bharaho tA tAo. 1 karemi bharevaM $ korNetassa. For Personal & Private Use Only // 151 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASCARSACROSAROSAROS pIoM, na ya chi tAhe egami jiNNakUve taNapUliaMgahAya ussicai, jaM paDiyasesaM taM jIhAe lihai / evaM tunbhehipi aNuga saddapharisA sabasiddhe aNubhUA, tahavi tattiM na gayA / evaM viyAliaM nAma ajjhayaNaM bhAsai 'saMbujjhaha kiM na bujjhahA ?' evaM aTThANaue vittehiM ahANaui kumArA pabaiA, koi paDhamillueNa saMbuddho koi| bitieNa koi tatieNa jAhe te pviaa| amumevArthamupasaMharannAhamAgahamAI vijayo suMdaripavvaja vaarsbhiseo| ANavaNa bhAugANaM samusaraNe puccha dihaMto // 348 // gamanikA-mAgadhamAdau yasya sa mAgadhAdiH, ko'sau ? vijayo bharatena kRta iti / punarAgatena sundaryavarodhasthitA dRSTA, kSINatvAnmuktA ceti / dvAdaza varSANi abhiSekaH kRto bharatAya, AjJApanaM bhrAtRRNAM cakAra, te'pi ca samavasaraNe bhagavantaM pRSTavantaH, bhagavatA cAGgAradAhakadRSTAnto gadita iti gAthAkSarArthaH // 348 // idAnIM kathAnakazeSam-kumAresu pavaiesu bharaheNa bAhubaliNo dUo pesio, so te pavaie souM Asurutto, te bAlA tumae pavAviA, ahaM puNa juddhasamattho, pItAH, na ca chidyate tRSNA, tadaikasmiJjIrNakUpe tRNapUlaM gRhItvotsiJcati, yatpatitazeSa tajihvayA leDhi / evaM yuSmAbhirapi anuttarAH sarvaloke zabdasparzAH sarvArthasiddhe'nubhUtAstathApi tRptiM na gatAH, evaM vaidArikaM nAmAdhyayanaM bhASate, saMbudhyata kiM na budhyata? evamaSTanavatyA vRtraSTanavatiH kumArAH pravajitAH kazcit prathamena saMbuddhaH kazcidvitIyena kazcittutIyena, yadA te prvrjitaaH|2 kumAreSu prabajiteSu bharatena bAhubaline dUtaH preSitaH, sa tAnpravajitAn zrutvA kruddhaH, te bAlAstvayA pravAjitAH, mahaM punaH yuddhasamarthaH * pIA ya. + pacchijai. mAgahavaradAmapabhAsa siMdhukhaMDappavAyatamisaguhA / saddhiM vAsasahasse, oavilaM Agao bhrho||1|| (pra. avyA0). Jain Education For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka datA ehi, kiM vA mamaMmi ajie bharahe tume jiNaNti| tato sababaleNa dovi miliA desate, bAhubaliNA bhaNi-kiM hAribhadrI aNavarAhiNA logeNa mArieNaM ?, tumaM ca ahaM ca duve'vi jujjhAmo, evaM houtti, tersi paDhamaM dihijuddhaM jAyaM,tattha bharaho // 152 // yavRttiH parAjio, pacchA vAyAe, tatthavi bharaho parAio, evaM bAhAjuddheNa parAjio muTThijuddhe'vi parAjio daMDajuddhe'vi jippamANo / vibhAgaH1 bharaho ciMtiyAio-kiM eseva cakkI ? jeNAhaM dubalotti, tassa evaM ciMtaMtassa devayAe AuhaM diNNaM cakkarayaNaM, tAhe so teNaM gahieNaM phaavio| io bAhubaliNA diho gahiyadivarayaNo Agao, sagavaM ciMtiyaM cANeNa-samameeNa bhaMjAmi eyaM, kiM puNa tucchANa kAmabhogANa kAraNA bhaTThaniyapaiNNaM eyaM mama vAvAiuM na juttaM, sohaNaM me bhAugehiM aNuThiaM, ahamavi tamaNuThAmitti ciMtiUNa bhaNiyaM cANeNa-dhisi dhisi purisattaNaM te ahammajuddhapavattassa, alaM me bhogehiM, geNhAhi rajaM, pacayAmitti, mukkadaMDo pabaio, bharaheNa bAhubalissa putto raje tthvio| bAhubalI viciMtei-tAyasamIve bhAuNo me tat ehi, kiMvA mayyajite bharate tvayA jitamiti / tataH sarvabalena dvAvapi militau dezAnte, bAhavalinA bhaNitaM-kimanaparAdhinA kokena mAritena, tvaM cAhaM ca dvAveva yudhyAvahe, evaM bhavasviti, tayoH prathama dRSTiyuddhaM jAtaM, tatra bharataH parAjitaH, pazcAdvAcA, tatrApi bharataH parAjitaH, evaM bAhuyuddhena parAjito muSTiyuddhe'pi parAjito daNDayuddhe'pi jIyamAno bharatazcintitavAn-kimeSa eva cakravatI ? yenAhaM durbala iti / tasyaivaM cintayato devatayA AyudhaM dattaM cakraralaM, tadA sa tad gRhItvA prdhaavitH| ito bAhubalinA dRSTaH gRhItadivyaratna AgataH, sagarva cintitaM cAnena-samametena bhanamyenaM, kiM punastucchAnA kAmabhogAnAM // 152 // | kAraNAaSTapratijJamenaM vyApAdayituM na yuktaM, zobhanaM me bhrAtRbhiranuSThitaM, ahamapi tadanutiSThAmi iti cintayitvA bhaNitaM cAnena-dhigdhik puruSavaM te'dharmayuddhapravRttasya, alaM me bho jyaM, pravrajAmIti, muktadaNDaH pravrajitaH, bharatena bAhubalinaH putro rAjye sthApitaH / bAhubalI vicintayati-tAtasamIpe bhrAtaro me *vi nedam. muMjAmi. For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AURUSALMANDSAU lahuyarA samuppA te kiha niraisao picchAmi', ettheva tAva acchAmi jAva kevalanANaM samuppaNNaMti, evaM so paDimaM Thio, mAra, jANai sAmI tahavi na paTTavei, amUDhalakkhA titthayarA, tAhe saMvaccharaM acchai kAussa-18 ggeNaM, vallIvitANeNaM vaDhio, pAyA ya vammIyaniggaehiM bhuyaMgehi, puNNe ya saMvacchare bhagavaM baMbhIsuMdarIo paDavei, purvi na paTTaviA, jeNa tayA sammaM na paDivaMjaitti, tAhiM so maggaMtIhiM vallItaNaveDhio diho, parUDhaNaM mahalleNaM kucceNaMti, taM daThThaNa vaMdio, imaM ca bhaNiya-tAo ANavei-na kira hatthivilaggassa kevalanANaM samuppajjaitti bhaNiUNaM gayAo, tAhe paciMtito-kahiM ettha hatthI ?, tAo a aliyaM na bhaNati, tato ciMtateNa NAyaM-jahA mANahatthitti, ko ya mama mANo?, vaccAmi bhagavaMtaM vaMdAmi te ya sAhuNotti pAde ukkhitte kevalanANaM samuppaNNaM, tAhe gaMtUNa kevaliparisAe tthio| tAhe bharaho'vi raja bhuNji| marIIvi sAmAiyAdi ekkArasa aMgANi ahinjio| sAmpratamabhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAsaptakamAha MARCASSACRECAS laghutarAH samutpanna jJAnAtizayAH, tAn kathaM niratizayaH pazyAmiI, atraiva tAvattiSThAmi yAvatkevalajJAnaM samutpannamiti (samutpadyata iti), evaM sa pratimAM sthitaH, mAnaparvatazikhare, jAnAti svAmI tathApi na prasthApayati, amUDhalakSyAstIrthakarAH, tadA saMvatsaraM tiSThati kAyotsargeNa, ballIvitAnena veSTitaH, pAdau ca valmIkanirgatairbhujaGgaH, pUNe ca saMvatsare bhagavAn brAhmIsundayauM prasthApayati, pUrva na prasthApite, yena tadA samyak na pratipadyata iti, tAbhyAM mArgaya ntIbhyAM sa ballItRNaveSTito dRSTaH, prarUDhena mahatA kUrceneti, taM dRSTvA vanditaH, idaM ca bhaNitam-tAta mAjJApayati-na kila hastivilagnasya kevala jJAnaM samutpadyata. iti bhaNitvA gate, tadA pracintitaH (cintitumArabdhavAn ) kAna hastI?, tAtacAlIkaM na bhaNati, tatazcintayatA jJAta-yathA mAno hastIti, kazca mama mAnaH, brajAmi bhagavantaM (prati) bande tAMzca sAdhUniti pAde urikSapte kevalajJAnaM samutpannaM, tadA gavA kevaliparSadi sthitaH / tadA bharato'pi rAjyaM bhunkti| marIcirapi sAmAyikAdInyekAdazAGgAnyadhItavAn. * pahaviAo. + paDivajihitti. jehaja! tAmo. kila. cintito. R dain Education International For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 15 // bAhubalikovakaraNaM niveaNaM cakki devayA kahaNaM / nAhammeNaM jujjhe dikkhA paDimA paiNNA ya // 349 // paDhamaM diTThIjuddhaM vAyAjuddhaM taheva bAhAhiM / muTThIhi a daMDehi a savvatthavi jippae bharaho // 32 // so eva jippamANo vihuro aha naravaI viciMtei / kiM manni esa cakkI ? jaha dANi dubbalo ayaM // 33 // saMvacchareNa dhUaM amUDhalakkho u pesae arihA / hatthIo oyaratti a vutte cintA pae nANaM // 34 // uppaNNanANarayaNo tiNNapaiNNo jiNassa pAmUle / gaMtuM titthaM nami kevaliparisAi aasiinno.|| 35 // kAUNa egachattaM bharaho'vi a bhuMjae viulabhoe / mariIvi sAmipAse viharai tavasaMjamasamaggo // 36 // sAmAiamAIaM ikArasamAu jAva aNgaau| ujutto bhattigato ahijio so gurusagAse ||37||(bhaassym) AsAmabhihitArthAnAmapi asaMmohArthamakSaragamanikA pradaryate-bharatasaMdezAkarNane sati bAhubalinaH kopakaraNaM, tannivedanaM cakravartibharatAya dUtena kRtaM, 'devayatti' yuddhe jIyamAnena bharatena kimayaM cakravartI na vahamiti cintite devatA Agateti, 'kahaNaMti' bAhubalinA pariNAmadAruNAn bhogAn paryAlocya kathanaM kRtaM-alaM mama rAjyeneti, tathA cAha-nAdha. maNa yudhyAmIti, dIkSA tena gRhItA, anutpannajJAnaH kathamahaM jyAyAn laghIyaso drakSyAmItyabhisaMdhAnAt pratimA aGgIkRtA pratijJA ca kRtA-nAsmAdanutpannajJAno yAsyAmIti niyuktigAthA, zeSAstu bhaassygaathaaH|| 349 // * tAhe cakama bha cakkarayaNami / bAhubaliNA ya bhaNioM ghirasthu rajassa to tujma ||1||ciNtei ya so majjhaM sahorA puJcadikkhiyA nANI / ayaM kevala ne paDimaM // 2 // (pra. avyA0) // 153 // For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayozca bharata bharataH // sa eva thamaM dRSTiyuddhaM punarvAgyuddhaM tathaiva bAhubhyAM muSTibhizca daNDaizca, 'sarvatrApi' sarveSu yuddheSu jIyate vidhuro'tha narapatirvicintitavAn kiM manye eSa cakravatIM ? yathedAnIM durbalo'hamiti // kAyotsargAvasthite bhagavati bAhubalini saMvatsareNa 'dhUtAM' duhitaraM amUDhalakSastu preSitavAn 'arhan' AditIrthakaraH, 'hastinaH avatara' iti cokte cintA tasya jAtA, yAmIti saMpradhArya 'pade' iti pAdotkSepe jJAnamutpannamiti // utpannajJAnaratnastIrNapratijJo jinasya pAdamUle ke valipa rSadaM gatvA tIrtha natvA AsInaH // atrAntare kRtvA ekacchatraM bhuvanamiti vAkyazeSaH, bharato'pi ca bhuGkte vipulabhogAn / marIcirapi svAmipArzve viharati tapaHsaMyamasamagraH // sa ca sAmAyikAdikamekAdazamaGgaM yAvat udyuktaH kriyAyAM, bhaktigato bhagavati zrute vA, adhItavAn sa gurusakAza ityupanyastagAthArthaH // 32-37 // aha aNNA kAI gimhe uNheNa parigayasarIro / aNhANaeNa caio imaM kuliMgaM viciMtei // 350 // gamanikA - 'atha' ityAnantarye 'kadAcid' ekasminkAle grISme uSNena parigatazarIraH 'asnAneneti' asnAnaparISaheNa tyAjitaH saMyamAt 'etatkuliGgaM' vakSyamANaM vicintayatIti gAthArthaH // 350 // merugirIsamabhAre na humi samattho muhuttamavi voDhuM / sAmaNNae guNe guNarahio saMsAramaNukakhI // 351 // gamanikA -- merugiriNA samo bhAro yeSAM te tathAvidhAstAn naiva samartho muhUrttamapi voDhuM, kAn ?, zramaNAnAmete zrAmaNAH, * duhitarau + pado0 1 pariSadaM tattIrthaM For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 154 // ke te 1, guNAH viziSTakSAntyAdayastAn kuto !, yato dhRtyAdiguNarahito'haM saMsArAnukAGkSIti gAthArthaH // 351 // tatazca kiM mama yujyate ?, gRhasthatvaM tAvadanucitaM, zramaNaguNAnupAlanamapyazakyaM - evamaNuciMtaMtassa tassa niagA maI samuppaNNA / laddho mae uvAo jAyA me sAsayA buddhI // 352 // vyAkhyA - ' evaM ' uktena prakAreNa anucintayatastasya nijA matiH samutpannA na paropadezena, sa hyevaM cintayAmAsa - labdho mayA varttamAnakAlocitaH khalUpAyaH, jAtA mama zAzvatA buddhiH zAzvateti AkAlikI prAyo niravadyajIvikAhetutvAt iti gAthArthaH // 352 // yaduktaM 'idaM kuliGgaM acintayat' tatpradarzanAyAha samaNA tidaMDavirayA bhagavaMto nihuasaMkuhaaaMgA / ajiiMdiadaMDassa u hou tidaMDaM mahaM ciMdhaM // 353 // gamanikA -- zramaNAH manovAkkAya lakSaNa tridaNDaviratAH, aizvaryAdibhagayogAdbhagavantaH, nibhRtAni - antaHkaraNAzubhavyApAracintanaparityAgAt saMkucitAni - azubhakAyavyApAraparityAgAt aGgAni yeSAM te tathocyante, ahaM tu naivaMvidho yato'taH - ' ajitendiyetyAdi' na jitAni indriyANi cakSurAdIni daNDAzca - manovAkkAyalakSaNA yena sa tathocyate, tasya ajitendriyadaNDasya tu bhavatu tridaNDaM mama cihna, avismaraNArthamiti gAthArthaH // 353 // loiMdiamuMDa gamanikA - Jain Educatilational ahayaM khureNa sasiho a / thUlagapANivahAo veramaNaM me sayA hou // 354 // yo bhavati - dravyato bhAvatazca tatraite zramaNA dravyabhAvamuNDAH, katham ?, locena indriyaizca muNDAH For Personal & Private Use Only +4+% hAribhadrI - yavRttiH vibhAgaH 1 // 154 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SONOMAMMALLAGAL saMyatAstu, ahaM ho yataH ataH alaM dravyamuNDatayA, tasmAdahaM kSureNa muNDaH sazikhazca bhavAmi, tathA sarvaprANivadhaviratAH ahaM tu naivaMvidho yataH ataH sthUlaprANAtipAtAviramaNaM me sadA bhavatviti gaathaarthH||354|| nikiMcaNA ya sa akiMcaNA majjha kiMcaNaM hou / sIlasugaMdhA samaNA ahayaM sIleNa duggaMdho // 355 // 18|| __gamanikA-nirgataM kiJcanaM-hiraNyAdi yebhyaste niSkiJcanAzca zramaNAH tathA avidyamAnaM kiJcanam-alpamapi yeSAM | te'kiJcanA-jinakalpikAdayaH, ahaM tu naivaMvidho yataH ato mArgAvismRtyarthaM mama kiJcanaM bhavatu pavitrikAdi / tathA zIlena zobhano gandho yeSAM te tathAvidhAH, ahaM tu zIlena durgandhaH ato gandhacandanagrahaNaM me yuktamiti gAthArthaH // 355 // tathAvavagayamohA samaNA mohacchaNNassa chattayaM hou / aNuvAhaNA ya samaNA majjhaM tu uvAhaNA hontu // 356 // gamanikA-vyapagato moho yeSAM te vyapagatamohAH zramaNAH, ahaM tu netthaM yataH ato mohAcchAditasya chatrakaM bhavatu / anupAnakAzca zramaNAH mama copAnahI bhavata iti gAthAkSarArthaH // 356 // tathAsukaMbarA ya samaNA niraMbarA majjha dhAurattAI / huMtuM ime vatthAI ariho mi kasAyakalusamaI // 357 // gamanikA-zuklAnyambarANi yeSAM te zuklAmbarAH zramaNAH, tathA nirgatamambaraM (granthAgram 4000) yeSAM te nirambarA POSLALISASAKALA * kAJcanaM. + 0Jcana a0. nAzca ji0. gAthArthaH. For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 155 // jinakalpikAdayaH 'majjhanti' mama ca ete zramaNA ityanena tatkAlotpannatApasazramaNanyudAsaH, dhAturaktAni bhavantu mama vastrANi kimiti ?, 'arho'smi' yogyo'smi teSAmeva, kaSAyaiH kaluSA matiryasya so'haM kaSAyakaluSamatiriti gAthArthaH // 357 // tathAvajjaMta'vajrabhIrU bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hou mama parimieNaM jaleNa pahANaM ca piaNaM ca // 358 // gamanikA - varjayanti avadya bhIravo bahujIvasamAkulaM jalArambhaM, tatraiva vanaspateravasthAnAt, avadyaM pApaM, ahaM tu netthaM yataH ato bhavatu me parimitena jalena snAnaM ca pAnaM ceti gAthArthaH // 358 // evaM so amaI nigamaivigappiaM imaM liMgaM / taddhita ujuttaM pArivvajaM pavatteha // 359 // gamanikA -- sthUlamRSAvAdAdinivRttaH, evamasau rucitA matiryasya asau rucitamatiH, ato nijamatyA vikalpitaM nijamativikalpitaM, idaM liGgaM, kiMviziSTam ? -tasya hitAstaddhitAH taddhitAzca te hetavazceti samAsaH taiH suSThu yuktaM - zliSTamityarthaH, parivrAjAmidaM pArivrajyaM, pravarttayati, zAstrakAravacanAt varttamAnanirdezo'pyaviruddha eva, pAThAntaraM vA 'pArivajjaM tato kAsI' tti pArivrAjaM tataH kRtavAniti gAthArthaH // 359 // bhagavatA ca saha vijahAra, taM ca sAdhumadhye vijAtIyaM dRSTvA kautukAllokaH pRSTavAn tathA cAha aha taM pAgaDarUvaM dahaM pucchei bahujaNo dhammaM / kahai jaINaM to so viAlaNe tassa parikahaNA // 360 // gamanikA - rUpaM - vijAtIyatvAt dRSTvA pRcchati bahurjano dharma, kathayati yatInAM saMbandhibhUtaM kSAntyAdi - * yato ruci For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 155 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GACCORMACOCCAS lakSaNaM tato'sa bhaNanti-yadyayaM zreSTho bhavatA kiM nAGgIkRta iti vicAraNe tasya pari-samantAt kathanA parikathanA 'zrama aviratA ityAdilakSaNA', pRcchatIti trikAlagocarasUtrapradarzanArthatvAdevaM nirdezaH, pAThAntaraM vA 'aha taM pAgaDarUvaM daha pucchisu bahujaNo dhammaM / kahatIMsu jatINaM so viyAlaNe tassa parikahaNA // 1 // ' pravartata iti gaathaarthH|| 360 // 'dhammakahAakkhitte uvaTTie dei bhagavaosIse / gAmanagarAiAI viharai so sAmiNA saddhiM // 361 // gamanikA-dharmakathAkSiptAn upasthitAn dadAti bhagavataH ziSyAn, grAmanagarAdIn viharati sa svAminA sArdhaM, bhAvArthaH sugamaH, itthaM nirdezaprayojanaM pUrvavat, granthakAravacanatvAdvA'doSa iti gAthArthaH // 361 // anyadA bhagavAn viharamANo'STApadamanuprAptavAn , tatra ca samavasRtaH, bharato'pi bhrAtRpravrajyAkarNanAt saMjAtamanastApo'dhRti cakre, kadAcidbhogAn dIyamAnAn punarapi gRhNantItyAlocya bhagavatsamIpaM cAgamya nimantrayazca tAn bhogaiH nirAkRtazca cintayAmAsa| eteSAmevedAnI parityaktasaGgAnAM AhAradAnenApi tAvaddharmAnuSThAnaM karomIti paJcabhiH zakaTazatairvicitramAhAramAnAyyopa nimantrya AdhAkAhRtaM ca na kalpate yatInAmiti pratiSiddhaH akRtAkAritenAnnena nimantritavAn , rAjapiNDo'pyakalpahanIya iti pratiSiddhaH sarvaprakArairahaM bhagavatA parityakta iti sutarAmunmAthito babhUva, tamunmAthitaM vijJAya devarAT tacchokopazAntaye bhagavantamavagrahaM papraccha-katividho'vagraha iti, bhagavAnAha-paJcavidho'vagrahaH, tadyathA-devendrAvagrahaH rAjA *pratiSide. Join Education International For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 156 // SOSASSASASLISTASUSING vagrahaH gRhapatyavagrahaH sAgArikAvagrahaH sAdharmikAvagrahazca, rAjA-bharatAdhipo gRhyate, gRhapatiH-mANDaliko rAjA, sAgArikaH-zayyAtaraH, sAdharmikaH-saMyata iti, eteSAM cottarottareNa pUrvaH pUrvo bAdhito draSTavya iti, yathA rAjA'vagraheNa devendrAvagraho bAdhita ityAdi prarUpite devarADAha-bhagavan ! ya ete zramaNA madIyAvagrahe viharanti, teSAM mayA'vagrahoDanujJAta ityevamabhidhAya abhivandya ca bhagavantaM tasthau, bharato'cintayat-ahamapi svamavagrahamanujAnAmIti, etAvatA'pi naH kRtArthatA bhavatu, bhagavatsamIpe'nujJAtAvagrahaH zakraM pRSTavAn-bhaktapAnamidamAnItaM anena kiM kAryamiti, devarADAhaguNottarAn pUjayasva, so'cintayat-ke mama sAdhuvyatirekeNa jAtyAdibhiruttarAH 1, paryAlocayatA jJAtaM-zrAvakA viratAviratatvAdguNottarAH, tebhyo dattamiti / punarbharato devendrarUpaM bhAsvaramAkRtimad dRSTvA pRSTavAn-kiM yUyamevaMbhUtena rUpeNa devaloke tiSThata uta neti, devarAja Aha-neti, tat mAnuSairdraSTumapi na pAryate, bhAsvaratvAt , punarapyAha bharataH-tasyAkRtimAtreNApi asmAkaM kautukaM, tannidayaMtAM, devarAja Aha-tvamuttamapuruSa itikRtvA ekamagAvayavaM darzayAmItyabhidhAya yogyAlaGkAravibhUSitAM aGgulImatyantabhAsvarAmadarzayat , dRSTvA ca tAM bharato'tIva mumude, zakrAGgalI ca sthApayitvA mahimAmaSTAhikAM cakre, tataHprabhRti zakrotsavapravRtta iti / bharatazca zrAvakAnAhUya uktavAn-bhavadbhiH pratidinaM madIyaM bhoktavyaM, kRSyAdi ca na kArya, svAdhyAyAdiparairAsitavyaM, bhukte ca madIyagRhadvArAsannavyavasthitaiH vaktavyam-jito bhavAn imanalAviti pAdika imani rUpaM, bAhulyAd anuktAnmaheH, tathA ca bajanibhyAmimamiti sUtreNeman , dIrghAdistvaprastuta eca. *khApa graha. +mA SAX // 156 // For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SROSAROSAROSSIOSANSOME vardhate bhayaM tasmA / haneti, te tathaiva kRtavantaH, bharatazca ratisAgarAvagADhatvAt pramattatvAt tacchabdAkarNanottarakAlameva kenAhaM jita , AH jJAtaM-kaSAyaiH, tebhya eva ca vardhate bhayamityAlocanApUrva saMvegaM yAtavAn iti / atrAntare lokabAhulyAt sUpakArAH pAkaM kartumazaknuvanto bharatAya niveditavantaH-neha jJAyate-kaH zrAvakaH ko vA neti, lokasya pracuratvAt , Aha bharataH-pRcchApUrvakaM deyamiti / tatastAna pRSTavantaste-ko bhavAn ?, zrAvakaH, zrAvakANAM kati vratAni ?, sa Aha-zrAvakANAM na santi vratAni, kintvasmAkaM paJcANuvratAni, kati zikSAvratAni ?, te uktavantaH-sapta zikSAvratAni, ya evaMbhUtAste rAjJo niveditAH, sa ca kAkiNIratnena tAn lAJchitavAn , punaH SaNmAsena ye'nye bhavanti | tAnapi lAJchitavAn , SaNmAsakAlAdanuyogaM kRtavAn , evaM brAhmaNAH saMjAtA iti / te ca svasutAn sAdhubhyo dattavantaH, te ca pravrajyAM cakruH, parISahabhIravastu zrAvakA evAsanniti / iyaM ca bharatarAjyasthitiH, Adityayazasastu kAkiNIratnaM dra nAsIt , suvarNamayAni yajJopavItAni kRtavAn , mahAyazaHprabhRtayastu kecana rUpyamayAni, kecana vicitrapaTTasUtramayAni, |ityevaM yajJopavItaprasiddhiH / amumevArthaM samosaraNetyAdigAthayA pratipAdayatisamusaraNa bhatta uggaha aMguli jhaya sakka sAvayA ahiaa|jeaa vaDDai kAgiNilaMchaNa aNusajjaNA atttth||362|| gamanikA-samavasaraNa bhagavato'STApade khalvAsIt , bhaktaM bharatenAnItaM, tadagrahaNonmAthite sati bharate devezo bhagavantamavagrahaM pRSTavAn , bhagavAMzca tasmai pratipAditavAn / 'aMguli jhaya'tti bharatanRpatinA devalokanivAsirUpapRcchAyAM kRtAyAM indreNa aGguliH pradarzitA, tata evArabhya dhvajotsavaH prvRttH| 'sakkatti bharatanRpatinA kimanenAhAreNa kAryamiti pRSTaH For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka zakro'bhihitavAn-tvAdadhikebhyo dIyatAmiti, paryAlocayatA jJAtaM zrAvakA adhikA iti / 'jeyA vaitti' prAkRtazailyA 'jito bhavAn vardhate bhayaM' bhuktottarakAlaM te uktavantaH, 'kAgiNilaMchaNatti' pracuratvAt kAkiNIratnena lAJchanaM-cihnaM teSAM kRtamAsIt 'aNusajjaNA aTTha etti aSTau puruSAn yAvadayaM dharmaH pravRttaH, aSTau vA tIrthakarAn yAvaditi gAthArthaH // tata Urdhva mithyAtvamupagatA iti // 362 // // 157 // rAyA Aincajaso mahAjase aivale a balabhadde / balavirie kattavirie jalavirie daMDavirie ya || 363 / / bhAvArtha: sugama eveti gAthArthaH // eehiM addhabharahaM sayalaM bhuttaM sireNa dhario a / pavaro jiNiMdamauDo sesehiM na cAio voDhuM // 364 // gamanikA -- ebhirardhabharataM sakalaM bhuktaM, zirasA dhRtazca, ko'sAvityAha - pravaro jinendramukuTo devendropanItaH zeSaiHnarapatibhiH na zakito voDhuM mahApramANatvAditi gAthArthaH // 364 // | assAvagapaDiseho chaTThe chaDe a mAsi aNuogo / kAleNa ya micchattaM jiNaMtare sAhuvoccheo / / 365 // gamanikA - azrAvakANAM pratiSedhaH kRtaH, Urdhvamapi SaSThe SaSThe mAse anuyogo babhUva, anuyoga :- parIkSA, kAlena gacchatA | mithyAtvamupagatAH, kadA?, navamajinAntare, kimiti ?, yatastatra sAdhuvyavaccheda AsIditi gAthArthaH // 365 // sAmpratamuktAnuktArthapratipAdanAya saMgrahagAthAmAha * prathamo. Jain Educationtional For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 157 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samati, tIrthakastutirUpamavasUtameva pRSTavAnu-yAmuNDAni kRtAni, hA bhagavAnaSTApadasamavasRtameva pratipAdakAMca, mAhaNANaM 1 vee kAsI a2 puccha 3 nivvANaM 4 / kuDA 5 thUbha 6 jiNahare 7 kavilo 8 bharahassa dikkhA ya 9 // 366 // (mUladAragAhA) gamanikA-dAnaM ca mAhanAnAMloko dAtuM pravRtto, bhrtpuujittvaat| 'vede kAsI vetti AryAn vedAn kRtavAMzca bharata eva, tatsvAdhyAyanimittamiti, tIrthakRtstutirUpAn zrAvakadharmapratipAdakAMzca, anAryAstu pazcAt sulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtA iti / 'pucchatti bharato bhagavantamaSTApadasamavasRtameva pRSTavAn-yAdRgbhUtA yUyaM evaMvidhAstIrthakRtaH kiyantaH khalviha bhaviSyantItyAdi / 'NivANaM'ti bhagavAnaSTApade nirvANaM prAptaH, devairagnikuNDAni kRtAni, stUpAH kRtAH, jinagRhaM bharatazcakAra, kapilo marIcisakAze niSkrAntaH, bharatasya dIkSA ca saMvRtteti smudaayaarthH|| 366 // avayavArtha ucyateAdyAvayavadvayaM vyAkhyAtameva, pRcchAvayavArthaM tu 'puNaravi' gAthetyAdinA AhapuNaravi a samosaraNe pucchIajiNaM tu cakkiNo bhrhe|apputtttho a dasAre titthayarokoihaM bharahe // 367 // gamanikA-punarapica samavasaraNe pRSTavAMzca jinaM tu cakravartinaH bharataH, cakravartina ityupalakSaNaM tIrthakRtazceti, bharatavizeSaNaM vA cakrI bharatastIrthakarAdIn pRSTavAn / pAThAntaraM vA 'pucchIya jiNe ya cakkiNo bharahe' pRSTavAn jinAn cakravartinazca bharataH, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, bhagavAnapi tAn kathitavAn , tathA apRSTazca dazArAn , tathA tIrthakaraH ka iha bharate'syAM pariSadIti pRSTavAn , bhagavAnapi marIciM kathitavAn iti gAthAkSarArthaH // 367 // tathA cAha niyuktikAraH * cakravartI, dain Education For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 158 // jiNacakkidasArANaM vaNNa 1 pamANAI 2 nAma 3 gottAI 4 / AU 5 pura 6 mAi 7piyaro 8 pariyAya 9 gaI ca 10 sAhI // 368 // (dAragAhA) gamanikA-'jinacakridazArANAM' jinacakravartivAsudevAnAmityarthaH, varNapramANAni tathA nAmagotrANi tathA Ayu:purANi mAtApitarau yathAsaMbhavaM paryAyaM gatiM ca, cazabdAt jinAnAmantarANi ca ziSTavAn iti dvAragAthAsamAsArthaH // 368 // | avayavArtha tu vakSyAmaH / tatra praznAvayavamadhikRtya tAvadAha bhASyakAraH jArisayA loagurU bharahe vAsaMmi kevalI tunbhe| erisayA kai anne tAyA! hohiMti titthayarA ? // 38 // (bhASyam ) vyAkhyA-yAdRzA lokaguravo bhArate varSe kevalino yUyaM, IdRzAH kiyanto'nye'traiva tAta! bhaviSyanti tIrthakarAH? iti gAthArthaH // 38 // aha bhaNai jiNavariMdo bharahe vAsaMmi jAriso ahyN| erisayA tevIsaM apaNe hohiMti titthayarA // 369 // nigdsiddhaa|| te caivaMhohI ajiosaMbhava abhiNaMdaNa sumaisuppabha supaaso|ssi puSpadaMta sIala sijaMso vAsupujjo a||370|| vimalamaNaMtai dhammo saMtI kuMthU aro a mallI a / muNisuvvaya nami nemI pAso taha vaDamANo a // 371 // * bharate. +ce mAse. // 158 // For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha: sugama eva aha bhaNai naravariMdo bharahe vAsaMmi jAriso u ahaM / tArisayA kai aNNe tAyA hohiMti rAyANo ? // 372 // gamanikA - atha bhaNati naravarendro-bharataH, bhArate varSe yAdRzastvahaM tAzAH katyanye tAta ! bhaviSyanti rAjAna iti gAthArthaH // 372 // aha bhai jiNavariMdo jArisao taM nariMdasaddlo / erisayA ekkArasa aNNe hohiMti rAyANo // 373 // gamanikA - atha bhaNati jinavarendro - yAdRzastvaM narendrazArdUlaH, zArdUlaH - siMhaparyAyaH, IdRzA ekAdaza anye bhavi - vyanti rAjAnaH // 373 // te caite hohI sagaro maghavaM saNakumAro ya rAyasahUlo / saMtI kuMthU a aro hoI subhUmo ya koravvo // 374 // rant a mahAmo hariseNo ceva rAyasaddalo / jayanAmo a naravaI bArasamo vaMbhadatto a // 375 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva / yaduktam 'apRSTazca dazArAn kathitavAn' tadabhidhitsurA hi bhASyakAraHhohiMti vAsudevA nava aNNe nIlapI akosijjA / hala musalacakkajohI satAlagaruDajjhayA do do // 39 // (bhASyam) vyAkhyA - bhaviSyanti vAsudevA nava baladevAzcAnuktA apyatra tatsahacaratvAt draSTavyAH, yato vakSyati 'satAlagaruDajjhayA do do', te ca sarve baladevavAsudevA yathAsaMkhyaM nIlAni ca pItAni ca kauzeyAni-vastrANi yeSAM te tathAvidhAH, * tAdRzaH + havai + 0tsayAha. For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka CENGALO hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 159 // yathAsaMkhyameva halamuzalacakrayodhinaH-halamuzalayodhino baladevAH cakrayodhino vAsudevA iti, saha tAlagaruDadhvajAbhyAM vartanta iti staalgrudddhvjaaH| ete ca bhavanto yugapad dvau dvau bhaviSyataH, baladevavAsudevAviti gaathaarthH|| vAsudevAbhidhAnapratipAdanAyAha tiviDhU a1diviTTha 2 sayaMbhu 3 purisuttame 4 purisasIhe 5 / taha purisapuMDarIe 6 datte 7 nArAyaNe 8 kaNhe 9 // 40 // (bhASyam) nigadasiddhA // adhunA baladevAnAmabhidhAnapratipAdanAyAha ayale 1 vijae 2 bhadde 3, suppabhe 4 a sudaMsaNe 5 / ANaMde 6 NaMdaNe 7 paume 8, rAme 9 Avi apacchime // 41 // (bhASyam) nigadasiddhA // vAsudevazatrupratipAdanAyAha AsaggIve 1 tAraya 2 meraya 3 mahukeDhave 4 nisuMbhe 5 / bali 6 paharAe 7 taha rAvaNe 8 a navame jarAsiMdhU // 42 // (bhASyam) nigadasiddhA eva // ee khalu paDisattU kittIpurisANa vAsudevANaM / savve acakkajohI savve a hayA sckkehiN||43||(bhaassym ) / gamanikA-ete khala. pratizatravaH ete eva khaluzabdasya avadhAraNArthatvAt nAnye, kIrtipuruSANAM vAsudevAnAM, sarve cakra R // 159 // ICALCRECRUA For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yodhinaH, sarve ca hatAH svacakrairiti-yatastAnyeva taccakANi vAsudevavyApattaye kSiptAni taiH, puNyodayAt vAsudevaM praNamya hai tAneva vyApAdayanti iti gAthArthaH // evaM tAvatprAgupanyastagAthAyAM varNAdidvAropanyAsaM parityajya asaMmohArtha mutkrameNa jinAdInAM nAmadvAramuktaM, pArabhavika caiSAM varNanAmanagaramAtRpitRpurAdikaM prathamAnuyogato'vaseyaM, iha vistarabhayAnnoktamiti // sAmprataM tIrthakaravarNapratipAdanAyAhapaumAbhavAsupujjA rattA sasipupphadaMta sasigorA / subvayanemI kAlA pAso mallI piyaMgAbhA // 376 // varakaNagataviagorA solasa titthaMkarA muNeyavvA / eso vaNNavibhAgo cauvIsAe jiNavarANaM // 377 // gAthAdvayaM sUtrasiddhameva // sAmprataM tIrthakarANAmeva pramANAbhidhitsayAha paMce 1 advapaMcama 2 cattAra 3 ddhaha4 taha tigaM5 ceva / aDDAijA 6 duNNi 7 a divaDDa 8 megaM dhaNusayaM 9 ca // 378 // nauI 10 asIi 11 sattari 12 saTThI 13 paNNAsa 14 hoi nAyavvA / paNayAla 15 catta 16 paNatIsa 17 tIsA 18 paNavIsa 19 vIsA 20 ya // 379 // paNNarasa 21 dasa dhaNUNi ya 22, nava pAso 23 sattarayaNio viiro| nAmA puvvuttA khalu titthayarANaM muNeyavvA // 38 // * usabhI paMcadhaNussaya pAso nava sattarayaNio vIro / sesaha paMca aTTha ya, paNNA dasa paMca parihINA ||1||(pr. avyA0). For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 160 // ASSISHAHARASSO etAstisro'pi pAThasiddhA eva // 378-379-380 // sAmprataM bhagavatAmeva gotrANi pratipAdayannAhamuNisubbao a arihA arihanemI a goamsguttaa|sesaa titthayarA khalu kAsavaguttA muNeyavvA // 381 // nigadasiddhA // AyuSkAni tu prAkpratipAditAnyeveti na pratanyante, bhagavatAmeva purapratipAdanAya gAthAtritayamAha ikkhAga bhUmi 1 ujjhA 2 sAvatthi 3 viNia 4 kosalapuraM 5 ca / kosaMbI 6 vANArasI 7 caMdANaNa 8 taha ya kAkaMdI 9 // 382 // bhadilapura 10 sIhapuraM 11 caMpA 12 kaMpilla 13 ujjha 14 rayaNapuraM 15 / tiNNeva gayapuraMmI 18 mihilA 19 taha ceva rAyagihaM 20 // 383 // mihilA 21 sorianayaraM 22 vANArasi 23 taha ya hoi kuMDapuraM / usabhAINa jiNANaM jammaNabhUmI jahAsaMkhaM // 384 // nigdsiddhaaH|| bhagavatAmeva mAtRpratipAdanAyAha marudevi 1 vijaya 2 seNA 3 siddhatthA 4 maMgalA 5 susImA 6 ya / puhavI 7 lakkhaNa 8 sAmA 9 naMdA 10viNha 11 jayA 12 rAmA 13 // 385 // sujasA 14 suvvayA 15 airA 16, sirI 17 devI 18 pabhAvaI 19 / paumAvaI 20 a vappA 21 a, siva 22 vammA 23 tisalA 24 ia // 386 // 8 // 16 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACASSACROSSSSSSSS __ gAthAdvayaM nigadasiddhameva // bhagavatAmeva pitRpratipAdanAyAhanAbhI 1 jiasattU 2 A, jiyArI 3 saMvare 4 ia / mehe 5 dhare 6 paiDhe 7 a, mahaseNe 8 akhttie||387|| suggIve 9 daDharahe 10 viNhU 11, vasupUje 12 a akhttie| kayavammA 13 sIhaseNe 14 a, bhANU 15 visaseNe 16 ia|| 388 // sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19 sumittu 20 vijae 21 samuddavijae 22 a| rAyA a assaseNe 23 siddhatthe'vi ya 24 khattie // 389 // nigdsiddhaaH||pryaayo-gRhsthaadipryaayo bhagavatAmukta eva tathaiva drssttvyH|saamprtN bhagavatAmeva gatipratipAdanAyAhasavve'vi gayA mukkhaM jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / titthayarA bhagavaMto sAsayasukkhaM nirAbAhaM // 39 // nigadasiddhA // evaM tAvattIrthakarAn aGgIkRtya pratidvAragAthA vyAkhyAtA, idAnI cakravartinaH aGgIkRtya vyAkhyAyateeteSAmapi pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogAdavaseyaM, sAmprataM cakravartivarNapramANapratipAdanAyAhasavve'vi egavaNNA nimmalakaNagappabhA muNeyavvA / chakkhaMDabharahasAmI tesi pamANaM ao vucchaM // 391 // |paMcasaya 1 addhapaMcama 2 bAyAlIsA ya adhnnuaNc3| igayAla dhaNussaddhaM 4 ca cautthe paMcame cattA 5 // 392 // paNatIsA 6 tIsA 7 puNa aTThAvIsA 8 ya vIsai 9dhaNUNi / paNNarasa 10 bAraseva ya 11 apacchimo satta ya dhaNUNi 12 // 393 // SOCIRCASSASROCESSASSOCIAL For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 16 // nigadasiddhAH // nAmAni prAkpratipAditAnyeva, sAmprataM cakravartigotrapratipAdanAyAhakAsavaguttA savve caudasarayaNAhivA smkkhaayaa| deviMdavaMdiehiM jiNehi jiarAgadosehiM // 394 // sUtrasiddhA // sAmprataM cakravartyAyuSkapratipAdanAyAha caurAsII 1 bAvattarI a puvANa sayasahassAI 2 / paMca 3 ya tiNi a 4 egaM ca 5 sayasahassA u vAsANaM // 395 // paMcANaui sahassA 6 caurAsII a 7 aTThame sahI 8 / tIsA 9 ya dasa 10 ya tiNi 11 a apacchime sattavAsasayA 12 // 396 // gAthAdvayaM paThitasiddham // idAnIM cakravartinAM purapratipAdanAyAha jammaNa viNIa 1 ujjhA 2 sAvatthI 3 paMca hathiNapuraMmi 8 / vANArasi 9 kaMpille 10 rAyagihe 11 ceva kaMpille 12 // 397 // nigadasiddhA eva // sAmprataM cakravarttimAtRpratipAdanAyAha sumaMgalA 1 jasavaI 2 bhaddA 3 sahadevi 4 aira 5 siri 6 devI 7 / tArA 8 jAlA 9 merA 10 ya vappagA 11 taha ya cUlaNI a|| 398 // nigadasiddhA // sAmprataM cakravartipitRpratipAdanAyAha // 16 // For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usame 9 sumittavijae 2 samuddavijae 3 a assaseNe a 4 / taha vIsaseNa 5 sUre 6 sudaMsaNe 7 kattavirie 8 a // 399 // paumuttare 9 mahAhari 10 vijae rAyA 11 taheva baMbhe 12 a / osappiNI imIse piunAmA cakkavahINaM // 400 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva // paryAyaH keSAJcit prathamAnuyogato'vaseyaH keSAJcit pravrajyA'bhAvAt na vidyata eveti // sAmprataM cakravarttigatipratipAdanAyAha aTTheva gayA mokkhaM subhumo baMbho a sattamiM puDhaviM / maghavaM saNakumAro saNakumAraM gayA kappaM // 401 // nigadasiddhA // evaM tAvaccakravarttino'pyadhikRtya vyAkhyAtA pratidvAragAthA, idAnIM vAsudevabaladevAGgIkaraNa to vyAkhyAyate - eteSAmapi ca pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogata evAvaseyaM, sAmprataM vAsudevAdInAM varNapramANapratipAdanAyAha vaNNeNa vAsudevA savve nIlA balA ya sukkilayA / eesi dehamANaM vucchAmi ahANupuvIe // 402 // paDho ghaNasII 1 sattari 2 saThThI 3 a paNNa 4 paNayAlA 5 / aNattIsaMca dhaNU 6 chabbIsA 7 solasa 8 daseva 9 // 403 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM // nAmAni prAgabhihitAnyeva / sAmprataM vAsudevAdInAM gotrapratipAdanAyAha For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAga-1 // 162 // baladevavAsudevA aTheva havaMti goyamasaguttA / nArAyaNapaumA puNa kAsavaguttA muNeavvA // 404 // nigdsiddhaa|| vAsudevabaladevAnAM yathopanyAsamAyuHpratipAdanAyAha caurAsII 1 bisattari 2 sahI 3 tIsA ya 4 dasa 5 ya lkkhaaii| paNNahi sahassAI 6 chappaNNA 7 bArase 8 gaM ca 9 // 405 // |paMcAsII 1 paNNattarI a2 paNNahi 3 paMcavaNNA 4 ya / sattarasa sayasahassA 5 paMcamae Au hoi // 406 // |paMcAsIha sahassA 6 paNNaTThI 7 taha ya ceva paNNarasa 8 / bArasa sayAI 9AuM baladevANaM jahAsaMkhaM // 407 // nigdsiddhaaH|| sAmpratamamISAmeva purANi pratipAdyante-tatra poaNa 1 bAravaitigaM 4 assapuraM 5 taha ya hoi cakkapuraM 6 / vANArasi 7 rAyagihaM 8 apacchimo jAo mahurAe 9 // 408 // nigadasiddhA // eteSAM mAtApitRpratipAdanAyAha migAvaI 1 umA ceva 2, puhavI 3 sIA ya 4 ammayA 5 / lacchImaI 6 sesamaI 7, kegamaI 8 devaI 9 ia // 409 // bhaha 1 subhaddA 2 suppabha 3 sudaMsaNA 4 vijaya 5 vejayaMtI 6a| taha ya jayaMtI 7 aparAjiA 8 ya taha rohiNI 9ceva // 41 // CROSAGARMADANERG // 162 // For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ havaha payAvai 1 baMbho 2 ruho 3 somo 4 sivo 5 mahasivo 6a| aggisihe 7 a dasarahe 8 navame bhaNie a vasudeve 9 // 411 // nigdsiddhaaH|| eteSAmeva paryAyavaktavyatAmabhidhitsurAhapariAo pavvajA'bhAvAo natthi vAsudevANaM / hoi balANaM so puNa paDhama'NuogAoM nnaaybvo|| 412 // nigadasiddhA eva // eteSAmeva gati pratipAdayannAha| ego a sattamAe paMca ya chaThIeN paMcamI ego / ego acautthIe kaNho puNa taccapuDhavIe~ // 413 // gamanikA-ekazca saptamyAM paJca ca SaSThayAM paJcamyAmakaH ekazca caturthyA kRSNaH punastRtIyapRthivyAM yAsyati gato veti sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, bhAvArthaH spaSTa eva // 413 // baladevagatipratipipAdayiSayA''ha * vIsabhUI / paJcaie 2 ghaNadatta 3 samudatta 4 sevAle 5 / piamitta 6 laliamitte 7 puNabasU 6 gaMgadate 9 a // 1 // eyAI nAmAI putvabhave Asi | vAsudevANaM / itto baladevANaM jahakarma kittaissAmi // 2 // vissanaMdI 1 subuddhI 2 a sAgaradatte 3 asoma lalie 5bhA vArAha 6 dhaNasseNe avarAima 8 rAyalalie ya // 3 // saMbhU 1 subhada 2 sudasaNe 3 a sijaMsa 4 kaNha 5 gaMge 6 a / sAgara 7 samudanAme 8 damaseNe 9 a apacchime // 4 // ee dhammAyariA kittIpurisANa vAsudevANaM / putvabhave AsIA jattha niANAi kAsI a||5|| mahurA 1 ya kaNagavatthU 2 sAvatthI 3 pobhaNaM 4 ca rAyagihaM 5 / kAyaMdI 6 mihilAvi ya vANArasi 8 hasthiNapuraM 9 ca // 6 // gAvI jUe saMgAme itthI pArAie araMgaMmi / bhajANurAgaguTThI parabaDI mAugA ina // 7 // mahasukkA pANaya laMtagAu sahasArao a mAhiMdA / baMbhA sohamma sarNakumAra navamo mahAsukkA // 8 // tipaNevaNuttarehiM tiSNeva bhave tahA mahAsukkA / abasesA baladevA aNaMtaraM baMbhalogacuA // 9 // (pra. avyA0). dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 16 // aTuMtagaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappaMbhi / uvaNNu tao caiuM sijjhissai bhArahe vAse // 414 // dahAribhadrIgamanikA-aSTa antakRto rAmAH, antakRta iti jJAnAvaraNIyAdikarmAntakRtaH, siddhiM gatA ityarthaH / ekaH punaH yavRttiH brahmalokakalpe utpatsyate utpanno veti kriyA / tatazca brahmalokAccyutvA setsyati mokSaM yAsyati bhArate varSa iti gAthArthaH vibhAgaH1 // 414 // Aha-kimiti sarve vAsudevAH khalvadhogAmino rAmAzcordhvagAmina iti !, AhaaNiANakaDA rAmA savve'vi a kesavA niANakaDA / uDuMgAmI rAmA kesava savve ahogaamii||415|| __ gamanikA-anidAnakRto rAmAH, sarve api ca kezavA nidAnakRtaH, UrdhvagAmino rAmAH, kezavAH sarve adhogaaminH| bhAvArthaH sugamo, navaraM prAkRtazailyA pUrvAparanipAtaH 'anidAnakRtA rAmAH' iti, anyathA akRtanidAnA rAmA iti draSTavyaM, kezavAstu kRtanidAnA iti gaathaarthH||415|| evaM tAvadadhikRtadvAragAthA 'jiNacakkidasArANa'mityAdilakSaNAprapacato vyAkhyAteti / sAmprataM yazcakravartI vAsudevo vA yasmin jine jinAntare vA''sIt sa pratipAdyata ityanena saMbandhena |jinAntarAgamanaM, tatrApi tAvatprasaGgata eva kAlato jinAntarANi nirdizyante usabho varavasabhagaI tatiasamApacchimaMmi kAlaMmi / uppaNNo paDhamajiNo bharahapiA bhArahe vAse // 1 // | // 16 // * uvavannu tattha bhoe, bhottuM ayarovamA dasa u // 1 // tatto a caittANaM iheva ussappiNIi bharaha mi / bhavasiddhiA abhayavaM sijhissai kaNhatitthaMmi // (sArdhA pAThAntararUpA). dain Education International For Personal & Private Use Only HTMainelibrary.org Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNAsA lakkhehiM koDINaM sAgarANa usbhaao| uppaNNo ajiajiNo tatio tIsAeN lakkhehiM // 2 // jiNavasahasaMbhavAo dasahi u lakkhehi ayarakoDINaM / abhinaMdaNo u bhagavaM evaikAleNa uppaNNo // 3 // abhiNaMdaNAu sumatI navahi u lakkhehi ayarakoDINaM / uppaNNo suhapuNNo suppabhanAmassa vocchAmi // 4 // NauI ya sahassehiM koDINaM sAgarANa puNNANaM / sumaijiNAu paumo evatikAleNa uppaNNo // 5 // paumappahanAmAo navahi sahassehi ayarakoDINaM / kAleNevaieNaM supAsanAmo samuppaNNo // 6 // koDIsaehi navahi u supAsanAmA jiNo samuppaNNo / caMdappabho pabhAe pabhAsayaMto u telokaM // 7 // NauIe koDIhiM sasIu suvihIjiNo smuppnnnno|suvihijinnaao navahi u koDIhiMsIalo jaao||8|| sIalajiNAu bhayavaM sijjaMso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe varisehiM tahA imehiM tu // 9 // chavvIsAeN sahassehiM ceva chAvahi sayasahassehiM / etehiM UNiA khalu koDI maggilliA hoi // 10 // caupapaNA ayarANaM sijaMsAo jiNo u vsupujjo| vasupujjAo vimalo tIsahi ayarehi uppaNNo // 11 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 16 // vimalajiNA uppaNNo navahiM ayrehinnNtijinno'vi| causAgaranAmehiM arthataIto jiNo dhammo // 12 // dhammajiNAo saMtI tihi u ticaubhAgapaliaUNehiM / ayarehi samuppaNNo paliaddheNaM tu kuNthjinno||13|| paliacaumbhAeNaM koDisahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUo aranAmo koDisahasseNa mallijiNo // 14 // mallijiNAo muNisubbao ya caupaNNavAsalakkheMhiM / suvvayanAmAoM namI lakkhehiM chahiu uppnnnno||15|| paMcahi lakkhehiM tao arihanemI jiNo smuppnnnno| tesIisahassehiM saehi amehiM ca // 16 // nemIo pAsajiNo pAsajiNAo ya hoi vIrajiNo / aDDAijasaehiM gaehi caramo smuppnnnno||17|| / __ iyamatra sthApanA-usabhAo koDilakkha 50 ajio, koDilakkha 30 saMbhavo, koDilakkha 10 abhinaMdaNo, koDilakkha 5 sumatI, koDIo nauIo sahassehiM 90 paumappaho, koDInavasahassehiM 9 supAso, koDInavasaehiM 9 caMdappabho, koDIo Nauio 90 puSphadaMto, koDIo Navahi u 9 sIalo, koDIUNA 100 sA0 6626000 varisAI sejaMso, sAgaropamA 54 vAsupujo, tIsasAgarAI 30 vimalo, sAgarovamAI 9 aNaMto, sAgarovamAI 4 dhammo, sAgarovamAI 3 UNAI paliovamacaubhAgehiM tihiM saMtI, paliaddhaM 2 kuMthU, paliyacaubbhAo UNaovAsakoDIsahasseNa 1 aro, vAsakoDIsahassaM 1 mallI, varisalakkhacaupaNNA muNisubao, varisalakkha 6 namI, varisalakkha 5 arihanemI, varisasahassA 83750 pAso, vAsasayAI 250 vaddhamANo / jinnNtraaii||saamprtN cakravartino'dhikRtya jinAntarANyeva pratipAdyante-tatra // 164 // For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usame bharaho ajie sagaro maghavaM saNakumAro a| dhammassa ya saMtissa ya jiNaMtare cakkavahidugaM // 416 // saMtI kuMthU a aro arahaMtA ceva cakkavahI a| aramallIaMtare u havai subhUmo a korvvo||417|| muNisubvae narmimi a hu~ti duve pumnaabhhrisennaa| naminemisu jayanAmo aridvapAsaMtare bNbho||418|| iha ca asaMmohArthaM sarveSAmeva jinacakravartivAsudevAnAM yo yasmin jinakAle'ntare vA cakravartI vA vAsudevo vA bhaviFSyati babhUva vA tasya anantaravyAvarNitapramANAyuHsamanvitasya sukhaparijJAnArthamayaM pratipAdanopAyaH battIsaM gharayAI kAUM tiriyAyatAhiM rehAhiM / uDDAyayAhiM kAuM paMca gharAI tao paDhame // 1 // pannarasa jiNa nirantara suNNadurga ti jiNa suNNatiyagaM ca / do jiNa suNNa jiNido suNNa jiNo suNNa doNi jiNA // 2 // bitiyapaMtiThavaNA-do cakki suNNa terasa paNa cakkisuNNa cakki do suNNA / cakki suNNa ducakkI suNNaM cakkI du suNNaM ca // 3 // tatiyapaMtiThavaNA-dasa suNNa paMca kesava paNa suNNaM kesi suNNa kesI ya / dosuNNa kesavo'vi ya suNNadurga kesava ti suNNaM // 4 // pramANAnyAyUMSi cAmISAM pratipAditAnyeva / tAni punaryathAkrama UrdhvAyatarekhAbhiradhodhogRhadvaye sthApanIyAnIti / tatra iyaM sthApanA sAmprataM pradarzyate dan Education International For Personal & Private Use Only Mampanelibrary.org Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 165 // Avazyaka OMOMOMOMOM5 dhanUMpi pUrvalakSAH RSabhaH bharataH 100 40000 sagaraH ajitaH saMbhavaH abhinandanaH 0000 150 400 sumatiH 350 300 0000 250 200 150 padmaprabhaH supAH candraprabhaH suvidhiH zItalaH zreyAMsaH varSalakSaH 400000 bAsupUjya: vimala: anantaH dharmaH tripRSThaH dvipRSThaH svayambhUH . puruSottamaH * puruSasiMhaH maghavAn sanatkumAraH zAntiH 12 // For Personal & Private Use Only zAntiH kunthuH araH kunthuH 9500 bharaH 64000 puruSapuNDarIka 65000 subhUmaH 60000 56000 55000 pabhaH 30000 12000 nArAyaNaH 10000 hariSeNaH jayaH 3. .. . nemiH kRSNa 1000 bAda 700 100 pAce bIraH 9hastAH 7 hastAH 72 // 165 // vibhAgaH1 yavRtti hAribhadrI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uktasambandhagAthAtrayagamanikA-RSabhe tIrthakare bharatazcakravartI, tathA ajite tIrthakare sagarazcakravartI bhaviSyati evaM tIrthakaroktAnuvAdaH, sarvatra bhaviSyatkAlAnurUpaH kriyAdhyAhAraH kAryaH, trikAlasUtrapradarzanArtho vA bhUtenApi na dRSyati. tathA cAvocat-'maghavA saNaMkumAro saNaMkumAraM gayA kappaM' ityAdi / evaM sarvatra yojyamiti / maghavAn sanatkumArazca etaccakravartidvayaM dharmasya zAntezca anayorantaraM tasmin jinAntare cakravartidvayaM bhaviSyatyabhavadveti gaathaarthH|| dvitIyagAthAgamanikA-zAntiH kunthuzcAraH, ete trayo'pyazokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmahantItyarhantazcaiva cakravartinazca, tathA aramalyantare tu bhavati subhUmazca kauravyaH,tuzabdo'ntaravizeSaNe,nAntaramAtre, kintu puruSapuNDarIkadattavAsudevadvayamadhyaiti gaathaarthH|| tRtIyagAthAgamanikA-munisuvrate tIrthakare namau ca bhavataH dvau, kau dvau ?, padmanAbhahariSeNau 'naminemisu jayanAmo ariThThapAsaMtare baMbho' tti namizca nemI ca namineminA, antaragrahaNamabhisaMbadhyate, tatazca naminemyantare jayanAmA'bhavat, ariSTagrahaNAd ariSTanemiH, pArtheti pArzvasvAmI, anayorantare brahmadatto bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // 416-417-418 // idAnI vAsudevo yo yattIrthakarakAle'ntare vA khalvAsIt asau pratipAdyate paMcarahate vaMdaMti kesavA paMca ANupuvvIe / sijjaMsa tiviTThAI dhamma purisasIhaperaMtA // 419 // aramalliaMtare duNNi kesavA purisapuMDariadattA / muNisubbayanamiaMtari nArAyaNa kaNhu nemiMmi // 420 // | gamanikA-paJca arhataH vandante kezavAH, etaduktaM bhavati-paJca kezavA arhato vandante, vandanta ityeteSAM samya-13 6 ktvakhyApanArthamiti / kiyanto'rhantaH ? kimekaH dvau trayo vA?, netyAha-'paMca' paJceti paJcaiva, kiM yathAkathaJcit ? For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 166 // ROCCASSROSAURUST netyAha-'AnupUrtyA paripAcyA 'sijaMsa tiviThThAI dhamma purisasIhaperaMtA' zreyAMsAdIna tripRSThAdayaH dharmaparyantAn puruSa- hAribhadrI siMhaparyantA iti, vandanta iti zAstrakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH, pAThAntaraM vA 'paMca'rihaMte vaMdisu kesavA' ityAdi yavRttiH gaathaarthH|| dvitIyagAthAgamanikA-arazca mallizca aramallI tayorantaram-apAntarAlaM tasmin , dvau kezavau bhaviSyataH, vibhAgaH1 ko dvau ityAha-puruSapuNDarIkadattau 'muNisubayaNamiaMtare NArAyaNo' tti munisuvratazca namizca munisuvratanamI tayorantaraM < munisuvratanamyantaraM tasmin nArAyaNo nAma vAsudevo bhaviSyati abhavadvA / tathA 'kaNho ya nemiMmi'tti kRSNAbhidhAnazvaramo vAsudevo nemitIrthakare bhaviSyati babhUva veti gaathaarthH||419-420 // evaM tAvat cakravartino vAsudevAzca yo yajinakAle antare vA sa uktaH, sAmprataM cakravartivAsudevAntarANi pratipAdayannAha| cakkidugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava du cakkI kesI a cakkI a // 421 // gamanikA-prathamamuktalakSaNakAle cakravarttidvayaM bhaviSyati abhavadvA, tatastripRSThAdiharipaJcakaM, punaH paJcakaM maghavAdInAM cakravartinAM, punaH puruSapuNDarIkaH kezavaH, tataH subhUmAbhidhAnazcakravartI, punardattAbhidhAnaH kezavaH, punaH padma-15 nAmA cakravaryeva, punarnArAyaNAbhidhAnaH kezavaH, punaH hariSeNajayanAmAnau dvau cakravartinau, punaH kRSNanAmA kezavaH, punabrahmadattAbhidhAnazcakravartIti, kriyAyogaH sarvatra prathamapadavad draSTavya iti gAthArthaH // 421 // uktamAnuSaGgika, prakRtaM | // 166 // prastumaH-tatra yaduktam 'titthagaro ko ihaM bharahe!' tti tadvyAcikhyAsayA''ha-mUlabhASyakAra: * kaNhu (iti syAt). CARRORG For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAKRA aha bhaNai naravariMdo tAya ! imIsittiAi prisaae| aNNo'vi ko'vi hohI bharahe vAsaMmi titthyro||44|| (mU0 bhA0) gamanikA-atrAntare atha bhaNati naravarendraH-tAta ! asyA etAvatyAH pariSadaH anyo'pi kazcid bhaviSyati tIrthakaro'smin bhArate varSe ?, bhAvArthastu sugama eveti gaathaarthH|| tattha marIInAmA AiparivvAyago usabhanattA / sajjhAyajhANajutto egate jhAyaha mahappA // 422 // gamanikA-'tatra' bhagavataH pratyAsanne bhUbhAge marIcinAmA Adau parivrAjaka AdiparivrAjakaH pravartakatvAt, RSabha naptA-pautraka ityarthaH / svAdhyAya eva dhyAnaM svAdhyAyadhyAnaM tena yuktaH, ekAnte dhyAyati mahAtmeti gAthArthaH // 422 // taM dAei jiNiMdo eva nariMdeNa pucchio sNto| dhammavaracakkavahI apacchimo vIranAmutti // 423 // gamanikA-bharatapRSTo bhagavAn 'ta' marIciM darzayati jinendraH, evaM narendreNa pRSTaH san dharmavaracakravatI apazcimo vIranAmA bhaviSyati iti gaathaarthH|| 423 // Aigaru dasArANaM tiviThUnAmeNa poaNAhivaI / piamittacakkavaTTI mUAi videhavAsaMmi // 424 // gamanikA-Adikaro dazArANAM tripRSThanAmA potanA nAma nagarI tasyA adhipatiH bhaviSyatIti kriyA / tathA priyamitranAmA cakravartI mUkAyAM nagaryA 'videhavAsaMmitti mahAvidehe bhaviSyatIti gAthArthaH // 424 // taM vayaNaM soUNaM rAyA aMciyataNUruhasarIro / abhivaMdiUNa piaraM marIimabhivaMdao jAi // 425 // Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- gamanikA--'tadvacanaM tIrthakaravadanavinirgataM zrutvA rAjA aJcitAni tanUruhANi-romANi zarIre yasya sa tathAvidhaH // 167 // abhivandya 'pitara' tIrthakara marIciM abhivandiSyata ityabhivandako yAti / pAThAntaraM vA 'marIimabhivaMdiu~ jAitti' marIciM yAti kimartham !-abhivandituM-abhivandanAyetyarthaH, yAtIti vartamAnakAlanirdezaH trikAlagocarasUtrapradarzanArtha iti gaathaarthH|| 425 // so viNaeNa uvagaokAUNa payAhiNaMca tikkhutto|vNdi abhitthuNaMtoimAhi mahurAhi vaggUhiM // 426 // SI gamanikA-'saH' bharataH vinayena-karaNabhUtena marIcisakAzamupAgataH san kRtvA pradakSiNaM ca 'tikkhuttotti trikRtvaH | timro vArA ityarthaH, vandate abhiSTuvan etAbhiH 'madhurAbhiH' valgubhiH vAgbhiriti gAthArthaH // 426 // lAhA hu te suladdhA jaMsi tumaM dhammacakkavahINaM / hohisi dasacaudasamo apacchimo vIranAmutti // 427 // ___ gamanikA-'lAbhA' abhyudayaprAptivizeSAH, hukAro nipAtaH, sa caivakArArthaH, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, 'te' tava sulabdhA eva, yasmAt tvaM dharmacakravartinAM bhaviSyasi 'dazacaturdazamaH' caturviMzatitama ityarthaH, apazcimo vIranAmeti gaathaarthH|| 427 // tathA| Aigaru0 (423) pUrvavat jJeyA / ekAntasamyagdarzanAnuraJjitahRdayo bhAvitIrthakarabhaktyA ca tamabhivandanAyodyato bharata evAha * mupagataH RRRRRRRRRR SARA%AAAAAAAA% // 167 // For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAvi a pArivvajaM vaMdAmi ahaM imaM va te jammaM / jaM hohisi titthayaro apacchimo teNa vNdaami||428|| PI gamanikA-nApi ca parivrAjAmidaM pArivAjaM vandAmi ahaM idaM ca te janma, kintu yadbhaviSyasi tIrthakaraH apazcimaH tena vande iti gaathaarthH|| 428 // tathAta evaNhaM thoUNaM kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto| ApucchiUNa piaraM viNIaNagariM aha paviTTho // 429 // gamanikA-evaM stutvA 'ehamiti nipAtaH pUraNArtho varttate, kRtvA pradakSiNAM ca trikRtvaH ApRcchaca 'pitaraM' RSabhadevaM vinItanagarI ayodhyA 'atha' anantaraM praviSTo bharata iti gaathaarthH|| 429 // atrAntaretivvayaNaM soUNaM tivaI ApphoDiUNa tikkhutto| anbhahiajAyahariso tattha marII imaM bhnni||430|| ___ gamanikA-tasya-bharatasya vacanaM tadvacanaM zrutvA tatra marIciH idaM bhaNatIti yogaH, kathamityata Aha-tripadIM dattvA, raGgamadhyagatamallavat, tathA Asphovya trikRtvaH-tisro vArA ityarthaH, kiMviziSTaH san ityata Aha-abhyadhiko jAto harSo yasyeti samAsaH, tatra sthAne marIciH 'idaM' vakSyamANalakSaNaM bhaNati, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvaditi gaathaarthH||430|| jaha vAsudevu paDhamo mUAi videhi cakkavahitaM / caramo titthayarANaM hou alaM ittiaM majha // 431 // gamanikA-yadi vAsudevaH prathamo'haM mUkAyAM videhe cakravartitvaM prApsyAmi, tathA 'caramaH' pazcimaH tIrthakarANAM bhaviSyAmi, evaM tarhi bhavatu etAvanmama, etAvataiva kRtArtha ityarthaH, 'alaM' paryApta anyeneti / pAThAntaraM vA 'aho mae eti laddhaM' ti gaathaarthH|| 431 // SSSSSSSORRECTRONOR For Personal & Private Use Only brary.org Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 168 // ahayaM ca dasArANaM pibhA ya me cakkavaTTivaMsassa / ajjo titthayarANaM, aho kulaM uttamaM majjha // 432 // gamanikA - ahameva, cazabdasyaivakArArthatvAt, kim ?, dazArANAM prathamo bhaviSyAmIti vAkyazeSaH, pitA ca 'me' mama cakravartivaMzasya prathama iti kriyA'dhyAhAraH / tathA 'Aryaka : ' pitAmahaH sa tIrthakarANAM prathamaH, yata evaM ataH 'aho' vismaye kulamuttamaM mameti gAthArthaH // 432 // pRcchAdvAraM gatam, idAnIM nirvANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha-- aha bhagavaM bhavamahaNo putrvANamaNUNagaM sayasahassaM / aNupuvvi vihariUNaM patto aTThAvayaM selaM // 433 // gamanikA - atha bhagavAn bhavamathanaH pUrvANAmanyUnaM zatasahasraM AnupUrvyA vihRtya prApto'STApadaM zailaM, bhAvArthaH sugama eveti gAthArthaH // 433 // aTThAvayaMmi sele caudasabhatteNa so maharisINaM / dasahi sahassehi samaM nivvANamaNuttaraM patto // 434 // gamanikA - aSTApade zaile caturdazabhaktena sa maharSINAM dazabhiH sahasraiH samaM nirvANamanuttaraM prAptaH / asyA api bhAvArthaH sugama eva, navaraM caturdazabhaktaM - SaDrAtropavAsaH / bhagavantaM cASTApadaprAptaM apavargajigamiSu zrutvA bharato duHkhasaMtaptamAnasaH padayAmeva aSTApadaM yayau, devA api bhagavantaM mokSajigamiSuM jJAtvA aSTApadaM zailaM divyavimAnArUDhAH khalu AgatavantaH, uktaM ca 'bhagavati mokSagamanAyodyate - jAva ya devAvAso jAva ya aTThAvao nagavariMdo / devehi ya devIhi ya avirahiyaM * jArisayetyata Arabhya antarA vihAyaikAdaza sarvA api bhASyagAthA iti kasyacidabhiprAyaH. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 168 // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMcaraMtehiM // 1 // " tatra bhagavAn tridazanarendraiH stUyamAno mokSaM gata iti gAthArthaH // 434 // sAmprataM nirvANagamanavidhipratipAdanAya enAM dvAragAthAmAhanivvANaM1ciigAgiI jiNassa ikkhaagsesyaannNc2|skhaathuuibhjinnhre4 jAyagarateNAhiaggitti 6435 ___ vyAkhyA-'nirvANamiti' bhagavAn dazasahasraparivAro nirvANaM prAptaH, atrAntare ca devAH sarva evASTApadamAgatAH / 'citikAkRtiriti' te tisraH citA vRttavyasracaturasrAkRtIH kRtavantaH iti, ekA pUrveNa aparAM dakSiNena tRtIyAmapareNeti, tatra pUrvA tIrthakRtaH dakSiNA ikSvAkUNAM aparA zeSANAmiti, tataH agnikumArAH vadanaiH khalu agniM prakSiptavantaH, tata eva | | nibandhanAlloke 'agnimukhA vai devAH' iti prasiddhaM, vAyukumArAstu vAtaM muktavanta iti, mAMsazoNite ca dhyAmite sati meghakumArAH surabhiNA kSIrodajalena nirvApitavantaH / 'sakatheti' sakathA-hanumocyate, tatra dakSiNAM hanumAM bhagavataH saMbandhinI zako jagrAha vAmAmIzAnaH AdhastyadakSiNAM punazcamaraH AdhastyottarAM tu baliH, avazeSAstu tridazAH zeSAGgAni gRhItavantaH, narezvarAdayastu bhasma gRhItavantaH, zeSalokAstu tadbhasanA puNDUkANi cakruH, tata eva ca prasiddhimupAgatAni / 'stUpA jinagRhaM ceti' bharato bhagavantamuddizya vardhakIratnena yojanAyAma trigavyUtocchritaM siMhaniSadyAyatanaM kAritavAn, nijavarNapramANayuktAH caturviMzatiM jIvAbhigamoktaparivArayuktAH tIrthakarapratimAH tathA bhrAtRzatapratimA AtmapratimAM ca stUpazataM ca,mA kazcid AkramaNaM kariSyatIti, tatraikAM bhagavataH zeSAn ekonazatasya bhrAtRNAmiti, tathA lohamayAn yantrata puruSAn taddvArapAlAMzcakAra, daNDaratnena aSTApadaM ca sarvatazchinnavAn , yojane yojane aSTau padAni ca kRtavAn , sagarasutaistu in Education International For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 169 // | svavaMzAnurAgAdyathA parikhAM kRtvA gaGgA'vatAritA tathA pranthAntarato vijJeyamiti / 'yA cakAstenAhitAgnayaH' ityasya vyAkhyAdevairbhagavatsakathAdau gRhIte sati zrAvakA devAn atizayabhaktyA yAcitavantaH, devA api teSAM pracuratvAt mahatA yalena yAcanAbhidrutA AhuH - aho yAcakA aho yAcakA iti, tata eva hi yAcakA rUDhAH, tato'gniM gRhItvA svagRheSu sthApitavantaH, tena kAraNena AhitAgnaya iti tata eva ca prasiddhAH, teSAM cAgnInAM parasparataH kuNDasaMkrAntAvayaM vidhiHbhagavataH saMbandhibhUtaH sarvakuNDeSu saMcarati, ikSvAkukuNDAgnistu zeSakuNDAgniSu saMcarati, na bhagavatkuNDAgnau iti zeSAnagArakuNDAgnistu nAnyatra saMkramata iti gAthArthaH // 435 // sAmpratamapratihatadvAragAthAyA dvAradvayavyAcikhyAsayA mUlabhASyakAra Aha-- dhUbhasaya bhAugANaM cauvIsaM ceva jiNahare kAsI / savvajiNANaM paDimA vaNNapamANehiM niaehiM // 45 // ( mU0 bhA0 ) gamanikA -- stUpazataM bhrAtRRNAM bharataH kAritavAn iti, tathA caturviMzatiM caiva jinagRhe - jinAyatane (nAni ) 'kAsIti' kRtavAn kA ityAha-sarvajinAnAM pratimA varNapramANaiH 'nijaiH' AtmIyairiti gAthArthaH // sAmprataM bharatavaktavyatAnibaddhAM saMgrahagAthAM pratipAdayannAha - AyaMsagharapaveso bharahe paDaNaM ca aMgulIassa / sesANaM ummuaNaM saMvego nANa dikkhA ya // 436 // asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - bhagavato nivANaM gayassa AyayaNaM kArArAviya bharaho aujjhamAgao, kAleNa 1 bhagavato nirvANaM gatasya AyatanaM kArayitvA bharato'yodhyAmAgataH kAlena. Jain Educationnexational For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 169 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye appasogo jAo, tAhe puNaravi bhoge bhuMjiuM pavatto, evaM tassa paMca pubasayasahassA aikkaMtA bhoge bhuMjaMtassa, annayA kayAi sabAlaMkArabhUsio AyaMsagharamatigato, tattha ya sabaMgio puriso dIsai, tassa evaM pecchamANassa aMgulijayaM paDiyaM, taM ca teNa na nAyaM paDiyaM, evaM tassa paloyaMtassa jAhe sA aMgulI diluimi paDiyA, tAhe asobhaMtiA divA, tato kaDagaMpi avaNei, evamekkekkamavaNeteNa sabamAbharaNamavaNIaM, tAhe apANaM ucciyapaumaM va paumasaraM asobhataM pecchiya tisaMvegAvaNNo pariciMti payatto-AgaMtugadavehiM vibhUsiyaM me sarIragati na sahAvasuMdaraM, evaM cintantassa apuvakaraNajjhA NamuvaDiassa kevalanANaM samuppaNNaMti / sakko devarAyA Agao bhaNati-davaliMga paDivajaha, jAhe nikkhamaNamahimaM karemi, tato teNa paMcamuDio loo kao, devayAe raoharaNapaDiggahamAdi uvagaraNamuvaNIaM, dasahiM rAyasahassahiM samaM pvio| sesA nava cakkiNo sahassaparivArA nikkhaMtA / sakkeNaM vaMdio, tAhe bhagavaM puvasayasahassaM kevalipariyAgaM pAu cAlpazoko jAtaH , tadA punarapi bhogAn bhoktuM pravRttaH, evaM tasya paJca pUrvazatasahasrANi atikrAntAni bhogAn bhujAnasya, anyadA kadAcit sarvAlaGkAravibhUSita AdarzagRhamatigataH, tatra ca sarvAGgikaH puruSo dRzyate, tasyaivaM prekSamANasyAGgulIyakaM patitaM, tacca tena na jJAtaM patitaM, evaM tasya pralokamAnasya yadA sA'GguliISTau patitA, tadA'zobhamAnA dRSTA, tataH kaTakamapi apanayati, evamekaikamapanayatA sarvamAbharaNamapanItaM, tadA''tmAnaM ucitapadma iva padmasaraH azobhamAnaM prekSya saMvegApannaH paricintituM pravRttaH-AgantukadravyaiH vibhUSitaM me zarIrakamiti na svabhAvasundaram , evaM cintayataH apUrvakaraNadhyAnamupasthitasya kevalajJAnaM samutpannamiti / zakro devarAja Agato bhaNati-dravyaliGgaM pratipadyaskha, yataH niSkramaNamahimAnaM karomi, tatastena paJcamuSTikaH locaH kRtaH, devatayA rajoharaNapratigrahAdi upakaraNamupanItaM, dazabhiH rAjasahasraH samaM prbjitH| zeSA nava cakriNaH sahasraparivArA niSkrAntAH / zakreNa vanditaH, tadA bhagavAn pUrva| zatasahasraM kevaliparyAyaM pAlayitvA / dain Educatio n al For Personal & Private Use Only Miwuurjainelibrary.org Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk|| 170 // NittA pariNidhuDo ya / AiJccajaso sakkeNAbhisitto, evamadvapurisajugANi abhinittANi / ukto bhAvA (gAthA) rthaH, sAmpratamakSaragamanikA - AdarzakagRhe pravezaH, kasya? 'bharahetti' bharatasya prAkRtazailyA paSThyarthe saptamI, tathA patanaM cAGgulIyasya vabhUva, zeSANAM kaTakAdInAM tUnmocanaM anuSThitaM, tataH saMvegaH saMjAtaH, taduttarakAlaM jJAnamutpannamiti, dIkSA ca tena gRhItA, cazabdAnnirvRttazcetyakSarArthaH // 436 // uktamAnuSaGgikaM idAnIM prakRtAM marIcivaktavyatAM pRcchatAM kathayatItyAdinA pratipAdayati - tatra - pucchatA kahe uTThie dei sAhuNo sIse / gelanni apaDiaraNaM kavilA itthaMpi ihayaMpi // 437 // gamanikA - pRcchatAM kathayati, upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAn, glAnatve apratijAgaraNaM kapila ! atrApi ihApi / bhAvArtha:- sa hi prAgvyAvarNitasvarUpo marIciH bhagavati nirvRtte sAdhubhiH saha viharan pRcchatAM lokAnAM kathayati dharma jinapraNItameva, dharmAkSiptAMzca prANina upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAniti / anyadA sa glAnaH saMvRttaH sAdhavo'pyasaMyatatvAnna pratijAgrati, sa cintayati-niSThitArthAH khalu ete, nAsaMyatasya kurvanti, nApi mamaitAn kArayituM yujyate, tasmAt kaJcana pratijAgarakaM dIkSayAmIti, apagatarogasya ca kapilo nAma rAjaputro dharmazuzrUvayA tadantikamAgata iti, kathite sAdhudharme sa Aha- yadyayaM mArgaH kimiti bhavatA etadaGgIkRtam ?, marIcirAha - pApo'haM, 'loeMdiye' tyAdi vibhASA pUrvavat, kapilo'pi karmodayAt sAdhudharmAnabhimukhaH khalvAha - tathApi kiM bhavaddarzane nAstyeva dharma iti, marIcirapipracurakarmA khalvayaM na tIrthakaroktaM pratipadyate, varaM me sahAyaH saMvRtta iti saMcintyAha- 'kavilA etthaMpatti' apizabdasyaivakArArthatvAt nirupacaritaH khalvatraiva sAdhumArge 'ihayaMpitti' svalpastu atrApi vidyate iti gAthArthaH // 437 // sa hyevamA1 parinirvRtazca / AdityayazAH zakreNAbhiSiktaH, evamaSTapuruSayugAnyabhiSiktAni / For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 970 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNya tatsakAza eva pravrajitaH, marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinivartitaH, tripadIkAle ca nIcairgotraM karma baddhamiti // amumevArtha pratipAdayannAha dubbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAyaraM ptto| bhamio koDAkoDiM sAgarasarinAmadhejANaM // 438 // tammUlaM saMsAro nIAgottaM ca kAsi tivaiMmi / apaDikaMto baMbhe kavilo aMtaddhio kahae // 439 // prathamagAthAgamanikA-durbhASitenaikena'uktalakSaNena marIcirduHkhasAgaraM prAptaHbhrAntaH koTInA koTI koTIkoTI tAM, keSAmityAha-'sAgarasarinAmadhejANaMti' sAgarasadRzanAmadheyAnAM, sAgaropamANAmiti gaathaarthH| dvitIyagAthAgamanikA-'tanmUlaM' du rbhASitamUlaM saMsAraH saMjAtaH, tathA sa eva nIcairgotraM ca kRtavAn-niSpAditavAn tripadyAM' prAgvyAvarNitasvarUpAyAmiti / 'apaDikato babhetti' sa marIciH caturazItipUrvazatasahasrANi sarvAyuSkamanupAlya tasmAt durbhASitAt garvAcca 'apratikrAntaH' anivRttaH brahmaloke dazasAgaropamasthitiH devaH saMjAta iti| kapilo'pi granthArthaparijJAnazUnya eva taddarzitakriyArato vijahAra, AsurinAmA ca ziSyo'nena pravAjita iti, tasya svAcAramAtraMdideza, evamanyAnapi ziSyAn sa gRhItvA ziSyapravacanAnurAga. tatparo mRtvA brahmaloka evotpannaH, sa hyutpattisamanantarameva avadhiM prayuktavAn-kiM mayA hutaM vA ? iSTaM vA ? dAnaM vA dattaM ? yenaiSA divyA devarddhiH prApteti, svaM pUrvabhavaM vijJAya cintayAmAsa-mamahi ziSyo na kiJcidvetti, tattasya upadizAmi tattvamiti, tasmai AkAzasthapaJcavarNamaNDalakasthaH tattvaM jagAda, Aha ca-'kapilo aMtaddhio kahae' kapilaH antarhitaH kathitavAn, kim ?-avyaktAt vyaktaM prabhavati, tataH SaSTitantraM jAtaM, tathA cAhustanmatAnusAriNaH-"prakRtemahAMstato'haGkAra dain Education International For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 17 // stasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni // 1 // " ityAdi, alaM vistareNa, prakRtaM prastumaH da iti gAthArthaH // 438-439 // ikkhAgesu marII caurAsII abaMbhalogaMmi / kosiu kullAgaMmI (gesuM) asIimAuM ca saMsAre // 440 // gamanikA-ikSvAkuSu marIcirAsIt, caturazItiM ca pUrvazatasahasrANyAyuSka pAlayitvA 'babhaloyaMmi' brahmaloke kalpe devaH saMvRttaH, tatazcAyuSkakSayAcchayutvA 'kosio kullAesunti' kollAkasaMniveze kauziko nAma brAhmaNo babhUva, 'asIimAuM ca saMsAretti' sa ca tatrAzItiM pUrvazatasahasrANyAyuSkamanupAlya 'saMsAretti' tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe paryaTita iti gaathaarthH||440|| saMsAre kiyantamapi kAlamaTitvA sthUNAyAM nagaryAjAta iti, amumevArtha 'thUNAItyAdinA pratipAdayati thUNAi pUsamitto AuM bAvattariM ca sohamme / ceia aggijoo covaThThIsANakappaMmi // 441 // vyAkhyA-sthUNAyAM nagaryo puSpamitro nAma brAhmaNaH saMjAtaH 'AuM bAvattari sohammetti' tasyAyuSkaM dvisaptatiH pUrvazatasahasrANyAsIt, parivrAjakadarzane ca pravrajyAM gRhItvA tAM pAlayitvA kiyantamapi kAlaM sthitvA saudharme kalpe ajaghanyotkRSTasthitiH samutpanna iti / 'ceia aggijoo covaThThIsANakappamIti' saudharmAcyutaH caityasanniveze agnidyoto brAhmaNaH saMjAtaH, tatra catuHSaSTipUrvazatasahasrANyAyuSkamAsIt, parivATU ca saMjAto, mRtvA cezAne devo'jaghanyotkRSTasthitiH saMvRtta iti gaathaarthH||441|| // 17 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - XHOSASUKESKUSES maMdire aggibhUI chappaNNA u saNakumAraMmi / seavi bhAraddAo coAlIsaM camAhiMde // 442 // gamanikA-IzAnAJcayuto 'mandiretti' mandirasanniveze agnibhUtinAmA brAhmaNo babhUva, tatra SaTpaJcAzat pUrvazatasahasrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazca babhUva, mRtvA 'saNaMkumAraMmIti' sanatkumArakalpe vimadhyamasthitirdevaH samutpanna iti / 'seavi bhAradAe~ coAlIsaM ca mAhiMdetti' sanatkumArAt cyutaH zvetavyAM nagaryA bhAradvAjo nAma brAhmaNa utpanna iti, tatra ca catuzcatvAriMzat pUrvazatasahasrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazcAbhavat , mRtvA ca mAhendre kalpe'jaghanyotkRSTasthitirdevo babhUveti gAthArthaH // 442 // saMsaria thAvaro rAyagihe cautIsa baMbhalogaMmi / chassuvi pArivvajaM bhamio tatto a saMsAre // 443 // / / gamanikA-mAhendrAt cyutvA saMsRtya kiyantamapi kAlaM saMsAre tataH sthAvaro nAma brAhmaNo rAjagRhe utpanna iti, tatra ca catustriMzat pUrvazatasahasrANyAyuSka parivrAjakazcAsIt , mRtvA ca brahmaloke'jaghanyotkRSTasthitirdevaH saMjAtaH, evaM SaTta svapi vArAsu parivrAjakatvamadhikRtya divamAptavAn / 'bhamio tatto a saMsAre' tato brahmalokAcyutvA bhrAntaH saMsAre prabhUtaM kAlamiti gaathaarthH|| 444 // rAyagiha vissanaMdI visAhabhUI a tassa juvraayaa| juvaraNNo vissabhUI bisAhanaMdI a iarassa // 444 // rAyagiha vissaI visAhabhUisuo khattie koddii| vAsasahassaM dikkhA saMbhUajaissa pAsaMmi // 445 // Jain EducationalSXEna For Personal & Private Use Only imainelibrary.org Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 172 // bhAvArtha: khalvasya gAthAdvayasya kathAnakAdavaseyaH, taccedam - rAyagihe nayare vissanaMdI rAyA, tassa bhAyA visAhabhUI, soya juvarAyA, tassa juvaraNNo dhAriNIe devIe vissabhUI nAma putto jAo, raNNo'vi putto visAhanaMditti, tattha vissabhUissa vAsakoDI AU, tattha pupphakaraMDakaM nAma ujjANaM, tattha so vissabhUtI aMteuravaragato sacchaMdasuhaM paviyarai, tato jA sA visAhanaMdissa mAyA tIse dAsaceDIo puSkakaraMDae ujjANe pattANi puSpANi a ANeMti, picchaMti a vissabhUtiM kIDataM, tAsiM amariso jAo, tAhe sAhiMti jahA evaM kumAro lalai, kiM amha rajjeNa vA baleNa vA ? jai visAhanaMdI na bhuMjai evaMvihe bhoe, amha nAmaM ceva, rajjaM puNa juvaraNNo puttassa jasserisaM laliaM, sA tAsiM aMtie souM devI IsAe kovadharaM paviTThA, jai tAva rAyANae jIvaMtae esA avasthA, jAhe rAyA mao bhavissai tAhe ettha amhe ko gaNihitti, rAyA gamei, sA pasAyaM na giNhai, kiM me rajjeNa tume vattiH, pacchA teNa amaccassa sihaM, tAhe amacco'vi 1 rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA, tasya bhrAtA vizAkhabhUtiH, sa ca yuvarAjaH, tasya yuvarAjasya dhAriNyAM devyAM vizvabhUtirnAma putro jAtaH, rAjJo'pi putro vizAkhanandIti, tasya vizvabhUtervarSako vyAyuH, tatra puSpakaraNDakaM nAma udyAnaM, tatra sa vizvabhUtiH varAntaHpuragataH svacchandena sukhaM pravicarati, tato yA sA vizAkhanandino mAtA tasyA dAsa cevyaH puSpakaraNDakAdudyAnAtpuSpANi patrANi cAnayanti prekSante ca vizvabhUtiM krIDantaM tAsAmamarSo jAtaH, tadA sAdhayanti yathA evaM kumAro lalati ( vilasati), kimasmAkaM rAjyena vA balena vA ? yadi vizAkhanandI na bhuGkkte evaMvidhAn bhogAn, asmAkaM nAmaiva, rAjyaM punaryuvarAjasya putrasya yasyedRzaM lalitaM sA tAsAmantike zrutvA devIyA kopagRhaM praviSTA, yadi tAvadrAjJi jIvati eSA'vasthA, yadA rAjA mRto bhaviSyati tadAtrAsmAn ko gaNivyati? rAjA gamayati, sA prasAdaM na gRhNAti, kiM me rAjyena tvayA veti, pazcAttenAmAtyAya ziSTaM tadA'mAtyo'pi. For Personal & Private Use Only hAribhadrI_yavRttiH vibhAgaH 1 // 172 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'taM gamei, tahavi na ThAti, tAhe amacco bhaNai-rAyaM!mA devIe vayaNAtikamo kIrau, mAmArehii apANaM, rAyA bhaNai-ko uvAo hojA?, Na ya amhaM vaMse aNNami atigae ujjANe aNNao atIti, tattha vasaMtamAMsaM Thio, mAsaggesu acchati, amacco bhaNati-uvAo kijau jahA-amugo paccaMtarAyA ukkuTTho(baTTo),aNajjaMtA purisA kUDalehe uvaNetu, evameeNa kaya-14 geNa te kUDalehA raNNo uvaThThAviyA, tAhe rAyA jattaM giNhai,taM vissabhUiNAsuyaM, tAhe bhaNati-mae jIvamANe tubbhe kiM niggacchahI, tAhe sogao, tAhe ceva imo aigao, sogatotaM paccaMtaM, jAvana kiMci picchai arhamareMtaM, tAhe AhiMDittAjAhe natthi koI jo ANaM aikkamati, tAhe puNaravi pupphakaraMDayaM ujjANamAgao, tattha dAravAlA daMDagahiyaggahatthA bhaNaMti-mA aIha sAmI!, sobhaNati-kiM nimittaM ?, ettha visAhanandI kumAro ramai, tato eyaMsoUNa kuvio vissabhUI, teNa nAyaM-ahaM kayageNa niggacchAviotti, tattha kaviThThalatA aNegaphalabharasamoNayA, sAmuhipahAreNa AhayA, tAhe tehiM kaviDhehiM bhUmI atthuA, tAM gamayati, tathApi na tiSThati, tadA'mAtyo bhaNati-rAjan ! mA devyA vacanAtikramaM karotu, mA mImaradAtmAnaM, rAjA bhaNati ka upAyo bhavet 1.na|| cAsmAkaM vaMze'nyasmin atigate udyAne anyo'tiyAti, tatra vasantamAsaM sthitaH mAso'ne tiSThati, amAtyo bhaNati-upAyaH kriyatAM yathA-asukaH pratyantarAjaH | utkRSTaH (duttaH), ajJAyamAnAH puruSA kUTalekhAnupanayantu, evametena kRtakena te kUTalekhA rAjJe upasthApitAH, tadA rAjA yAtrA gRhAti, tat vizvabhUtinA zrutaM, | tadA bhaNati-mayi jIvati yUyaM kiM nirgacchata, tadA sa gataH, tadaivAyaM (vizAkhanandI) atigataH,sa gataH taM pratyantaM, yAvanna kaJcitpazyati upadvantaM, tadA''hiNDya yadA nAsti ko'pi ya AjJAmatikAmati, tadA punarapi puSpakaraNDakamudyAnamAgataH, tatra dvArapAlA gRhItadaNDAmahastA bhaNanti-mA atiyAsIH svAmin !, sa| dra bhaNati-kiMnimittam atra vizAkhanandI kumArI ramate, tata etat zrutvA kupito vizvabhUtiH, tena jJAtaM-ahaM kRtakena nirgamita iti, tatra kapitthalatA aneka | phalabharasamavanatA, sA muSTiprahAreNAhatA, tadA taiH kapityairbhUmirAstRtA. * mAsaMtamAsamge7. + uDamareMtaM. For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||173|| te' bhaNati evaM ahaM tujhaM sIsANi pADito jai ahaM mahalapiuNo goravaM na kareMto, ahaM bhe chammeNa nINio, tamhA alAhi bhogehiM, tao niggao bhogA avamANamUlanti, ajjasaMbhUANaM therANaM aMtie pabaio, taM pavaiyaM souM tAhe rAyA saMteurapariyaNo juvarAyA ya niggao, te taM khamAveMti, Na ya tesiM so ANattiM geNhati / tato bahUhiM chaDamAdiehiM appANaM bhAvemANo viharai, evaM so viharamANo mahuraM nagariM gato / io ya visAhanaMdI kumAro tattha mahurAe piucchAe raNNo aggamahisIe dhUA laddhelliA, tattha gato, tattha se rAyamagge AvAso diNNo / so ya vissabhUtI aNagAro mAsakhamaNapAraNage hiMDato taM padesamAgao jattha ThANe visAhaNaMdIkumArI acchati, tAhe tassa purisehiM kumAro bhaNNati - sAmi ! tubbhe eyaM na jANahI, so bhaNati-na jANAmi, tehiM bhaNNati - esa so vissabhUtI kumAro, tato tassa taM daddUNa roso jaao| etyaMtarA sUtiAe gAvIe pellio paDio, tAhe tehiM uktikalayalo kao, imaM ca NehiM bhaNiaM taM balaM tujjha 1 tAnU bhaNati evamahaM yuSmAkaM zirAMsyapAtayiSyaM yadyahaM pitRvyasya gauravaM nAkariSyam, ahaM bhavadbhizchadmanA nItaH, tasmAdalaM bhogaiH, tato nirgato bhogA apamAnamUlamiti, AryasaMbhUtAnAM sthavirANAmantike pravrajitaH taM pravrajitaM zrutvA tadA rAjA sAntaHpuraparijano yuvarAjazca nirgataH, te taM kSamayanti, na ca teSAM sa AjJapti (vijJapti) gRhNAti / tato bahubhiH SaSThASTamAdikairAtmAnaM bhAvayan viharati, evaM sa viharan mathurAM nagarIM gataH / itazca vizAkhanandI kumArastatra madhurAyAM pitRSvasU rAjJo'gramahicyA duhitA labdhapUrvA ( iti ) tatra gataH, tatra tasya rAjamArge AvAso dattaH / sa ca vizvabhUtiranagAraH mAsakSapaNapAraNe hiNDamAnaH taM pradezamAgataH yatra sthAne vizAkha nandI kumAraH tiSThati, tadA tasya puruSaiH kumAro bhaNyate - svAmin! evaM enaM na jAnIthI, sa bhaNati na jAnAmi, tairbhaNyate - puSa sa vizvabhUtiH kumAraH, tatastasya taM dRSTvA roSo jAtaH / atrAntare prasUtayA gavA preritaH patitaH, tadA tairutkRSTakalakalaH kRtaH, idaM ca tairbhaNitam - tat balaM tava For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 173 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaviThThapADaNaM ca kahiM gataM, tAhe NeNa tatopaloiyaM, diho ya NeNa so pAvo, tAhe amariseNaM taMgAvi aggasiMgehiM gahAya uDe ubahati, sudubbalassavi siMghassa kiM siyAlehiM balaM laMghijai?, tAhe ceva niyatto, imo durappA ajjavi mama rosaM vahati, 6 tAhe so niyANaM kareti-jai imassa tavaniyamassa baMbhacerassa phalamatthi. to AgamesANaM aparimitabalo bhavAmi / tattha so aNAloiyapaDikkaMto mahAsukke uvavanno, tatthukkosaThitio devo jaatH| tato caiUNa poaNapure Nagare putto payAvaissa migAIe devIe kuJchisi uvavaNNo / tassa kahaM payAvaI nAma, tassa purva riupaDisattutti NAma hotthA, tassa ya bhadAe devIe attae ayale nAma kumAre hotthA, tassa ya ayalassa bhagiNI miyAvaInAma dAriyA atIva rUvavatI, sA ya ummukkabAlabhAvA savAlaMkAravibhUsiA piupAyavaMdiyA gayA, teNa sA ucchaMge nivesiA, so tIse rUve jovaNe ya aMgaphAse ya mucchio, taM visajjettA paurajaNavayaM vAharati-jaM etthaM rayaNaM uppajai taM kassa hoti ?, te bhaNati-tubha, evaM tiNNi 1 kapitthapAtanaM ca kva gataM ?, tadA'nena tataH pralokitaM, dRSTazcAnena sa pApaH, tadA'marSeNa tAM gAM agrazRGgAbhyAM gRhItvordhvamutkSipati, sudurbalasyApi siMhasya kiM zugAlaibalaM laGghayate?, tadaiva nivRttaH, ayaM durAtmA'dyApi mayi roSaM vahati, tadA sa nidAnaM karoti-yadyasya toniyamasya brahmacaryasya phalamasti tarhi AgamiSyamtyAM aparimitabalo bhUyAsaM / tatra so'nAlocitapratikrAnto mahAzuke utpannaH, tatrotkRSTasthitiko devo jAtaH / tatazyutvA potanapure nagare putraH prajApatermugAvatyA devyAH kukSau utpannaH / tasya kathaM prajApatirnAma?, tasya pUrva ripupratizatruriti nAmAbhavat , tasya ca bhadrAyA devyA AtmajaH acalo nAma kumAro'bhavat , tasya cAcalasya bhaginI mRgAvatI nAma dArikA'tIva rUpavatI, sA conmuktabAlabhAvA sarvAlaGkAravibhUSitA pitRpAdavandikA gatA, tena sotsaGge | nivezitA, sa tasyA rUpe yauvane cAkasparza ca mUrchitaH, tAM visRjya paurajanapadaM vyAharati-yantra ratnamutpadyate tatkasya bhavati ?, te bhaNanti-tava, evaM trIn. For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakA vArA sAhie sA ceDI uvaTThaviA, tAhe lajiA niggayA, tesiM savesi kubamANANaM gaMdhabeNa vivAheNa sayameva vivAhiyA, hAribhadrI | uppAiyA NeNaM bhAriyA, sA bhaddA putteNa ayaleNa samaM dakkhiNAvahe mAhessari puri niveseti, mahantIe issarIe kAriyatti | yavRttiH // 174 // mAhessarI, ayalo mAyaM ThaviUNa piumUlamAgao, tAhe loeNa payAvaI nAma kayaM, payA aNeNa paDivaNNA payAvaitti, vede'pyuktam-"prajApatiH svAM duhitaramakAmayata" / tAhe mahAsukkAo caiUNa tIe miyAvaIe kucchisi uvavaNNo, satta sumiNA divA, suviNapADhaehiM paDhamavAsudevo AdiTTho, kAleNa jAo, tiNNi yase piTThakaraMDagA teNa se tiviThThaNAma kayaM, mAtAe parimakkhito umhatelleNaMti, jovnngmnnuptto| io ya mahAmaMDalio AsaggIvo rAyA,sogemittiyaM pucchati-katto mama bhayaMti, teNa bhaNiyaM-jo caMDamehaMdUtaM Adharisehiti, avaraM teya mahAbalagaM sIhaM mArehiti, tato te bhayaMti, teNa suyaM jahApayAvaiputtA mahAbalavagA, tAhe tattha dUtaM peseti, tattha ya aMteurepecchaNayaM vaTTati,tattha dUto paviho,rAyA uDio, pecchaNayaM SAIRAAAA , vArAn sAdhite sA ceTaghupasthApitA, tadA lajjitA nirgatAH, sarveSAM teSAM kUjatAM gAndharveNa vivAhena svayameva vivAhitA,utpAditA tena bhAryA, sA bhadrA | putreNAcalena samaM dakSiNApathe mAhezvarI purI nivizati, mahatyA IzvaryA kAriteti mAhezvarI, acalo mAtaraM sthApayitvA pitRmUlamAgataH, tadA lokena prajApatiH nAma kRtaM, prajA anena pratipannA prajApatiriti / tadA mahAzukrAt vyutvA tasyA mRgAvatyAH kukSAvutpannaH, sapta svapnA dRSTAH, svapnapAThakaiH prathamavAsudeva AdiSTaH, | kAlena jAtaH, trINi ca tasya pRSThakaraNDakAni tena tasya tripRSTaH nAma kRtaM, mAtrA parimrakSitaH upagataileneti, yauvanamanuprAptaH / itazca mahAmANDalikaH azvagrIvo rAjA, sa naimittikaM pRcchati-kuto mama bhayamiti, tena bhaNitam-yazcaNDamegha dUtaM ArSiSyati, aparaM tava ca mahAbalina siMha mArayiSyati, tatastava bhayamiti, tena zrutaM yathA-prajApatiputrau mahAbalinau, tadA tatra dUtaM preSayati, tatra cAntaHpure prekSaNakaM vartate, tatra dUtaH praviSTaH, rAjotthitaH, prekSaNaka // 174 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OROSCOMAASEASE bhaggaM, kumArA pecchaNageNa akkhittA bhaNaMti-koesa?, tehiM bhaNiaM-jahA AsaggIvaraNNo dUto, te bhaNaMti-jAhe esa vacceja tAhe kahejjAha, so rAiNA pUeUNa visajio pahAvio appaNo visayassa, kahiyaM kumArANaM, tehiM gaMtUNa addhapahe hao, tassa je sahAyA tesave disodisiM palAyA, raNNA suyaM jahA-Adharisio dUo, saMbhaMteNa niattio, tAhe raNNA biuNaM tiguNaM dAUNa mA hu raNNo sAhijasu jaM kumArehiM kayaM, teNa bhaNiyaM-na sAhAmi, tAhe je te purato gatA tehiM sihaM jahA-Adharisio dUto, tAhe so rAyA kuvio, teNa dUteNa NAyaM jahA-raNNo purva kahitellayaM, jahAvittaM siha, tato AsaggIveNa aNNo dUto pesio, vacca payAvaI gaMtUNa bhaNAhi-mama sAliM rakkhAhi bhakkhijamANaM, gato dUto, raNNA kumArA uvaladdhA-kiha akAle maccU khavalio?, teNa amhe avArae ceva jattA ANattA,rAyA pahAvio, te bhaNaMti-amhe M vaccAmo, te runbhaMtA maDDAe gayA, gaMtUNa khettie bhaNaMti-kiha'NNe rAyANorakukhiyAiyA?, te bhaNaMti-Asahatthirahapurisa bhanaM, kumArI prekSaNakenAkSiptau bhaNataH-ka eSaH ?, tairbhaNitaM yathA-azvanIvarAjasya dUtaH, tau bhaNataH-yadA eSa vrajet tadA kathayeta, sa rAjJA pUjayitvA |visRSTaH pradhAvita bhAtmano viSayAya, kathitaM kumArAbhyAM, tAbhyAM gatvA'rthapathe hataH, tasya ye sahAyAH te sarve dizodizi palAyitAH, rAjJA zrutaM yathA-mAdharSito | dUtaH, saMbhrAntena nivartitaH, tadA rAjJA dviguNaM triguNaM dattvA maiva cIkathaH rAje yatkumArAbhyAM kRtaM, tena bhaNitaM-na sAdhayAmi, tadA ye te purato gtaaste| ziSTaM yathA-mAdharSito dUtaH, tadA sa rAjA kupitaH, tena tUtena jJAtaM yathA-rAjJe pUrvaM kathitaM, yathAvRttaM ziSTaM, tataH azvagrIveNAnyo dUtaH preSitaH, baja prajApati gatvA bhaNa-mama zAlIn bhakSyamANAn rakSa, gato dUtaH, rAjJA kumArAvupAlabdhau-kimakAle mRtyurAmanitaH?,tenAsAkamavArake eva yAtrA''jJaptA, rAjA pradhAvitaH (gantumArabdhaH), tau bhaNataH, AvAM vrajAvaH, tau rudhyamAnI balAgatI, gatvA kSetrikAna bhaNata:-kathamanye rAjAnaH rakSitavantaH, te bhaNanti-bhazvahastirathapuruSa For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 // 175 // pAgAraM kAUNa, keciraMjAva karisaNaM pavilu, tiviThTha bhaNati-ko ecciraM acchati ?, mama taM paesaM darisaha, tehiM kahiyaM- etAe guhAe, tAhe kumAro raheNaM taM guhaM paviTho, logeNa dohivi pAsehi kalayalo kao, sIho viyaMbhaMto niggao, kumAro cintei-esa pAehiM ahaM raheNa, visarisaM juddhaM, asikheDagahattho rahAo oiNNo, tAhe puNovi vicintei-esa dADhAnakkhAuho ahaM asikheDaeNa, evamavi asamaMjasaM, taMpi aNeNa asikheDagaM chaDDiyaM, sIhassa amariso jAto-egaMtA raheNa guhaM atigato egAgI, bitiaM bhUmi otiNNo, tatiaM AuhANi vimukkANi, aja NaM viNivAemitti mahatA avadAlieNa vayaNeNa ukkhaMdaM kAUNa saMpatto, tAhe kumAreNa egeNa hattheNa uvarillo hoTho egeNaM hechillo gahio,tatoNeNa juNNapaDagoviva duhAkAUNa mukko, tAhe loeNa ukkuTikalayalo kao, ahAsannihiAe devayAe AbharaNavatthakusumavarisaM, varisiyaM, tAhe sIho teNa amariseNa phuraphureMto acchati, evaM nAma ahaM kumAreNa juddheNa mAriotti, taM ca kira kAlaM SCORSICARICA prAkAraM kRtvA, kiyazciraM ?, yAvat karSaNaM praviSTaM (bhavati), tripRSThaH bhaNati-ka iyacciraM tiSThati ?, mahyaM taM pradezaM darzayata, taiH kathitaM-etasyAM guhAyAM, tadA kumAro rathena tAM guhAM praviSTaH, lokena kalakalo dvayorapi pArzvayoH kRtaH, siMho viz2ambhamANaH nirgataH, kumArazcintayati-eSa pAdAbhyAmahaM rathena, visadRzaM yuddhaM, asikheTakahastaH rathAdavatIrNaH, tadA punarapi vicintayati-eSa daMSTrAnakhAyudhaH ahamasikheTakena, evamapyasamaJjasaM, tadapyasikheTakamanena tyakta, siMhasyAmarSoM jAtaH-ekaM tAvat rathena guhAmatigataH ekAkI, dvitIyaM bhUmimavatIrNaH, tRtIyamAyudhAni vimuktAni, adya enaM vinipAtayAmIti mahatA'vadAritena vadanenokranda kRtvA saMprAptaH, tadA kumAreNaikena hastenoparitana oSTha ekenAdhastyo gRhItaH, tatastena jIrNapaTa iva dvidhAkRtya muktaH, tadA lokenoskRSTikalakalaH kRtaH, yathAsanni| hitayA tadevatayAbharaNavastrakusumavarSa varSitaM, tadA siMhastenAmarSeNa sphuraMstiSThati, evaM nAmAhaM kumAreNa yuddhena mAritaH iti, tasiMzca kila kAle. // 175 // dain Education International For Personal & Private Use Only khainelibrary.org Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavao goamasAmI rahasArahI AsI, teNa bhaNNati-mA tumaM amarisaM vahAhi, esa narasIho tuma miyAhivo, to jaha sIho sIheNa mArio ko ettha avamANo?, tANi so vayaNANi mahumiva pibati, so marittA naraesu uvavaNNo, so kumAro taccamma gahAya sanagarassa pahAvito, te* gAmilae bhaNati-gacchaha bho tassa ghoDayagIvassa kaheha jahA acchasu vIsattho, tehiM gaMtUNa sihaM, ruho dUtaM visajei, ete putte tumaM mama olaggae pavehi, tuma mahallo, jAhe pecchAmi sakkAremi rajANi ya demi, teNa bhaNiyaM-acchaMtu kumArA, sayaM ceva NaM olaggAmitti, tAhe so bhaNati-kiM na pesesi ? ato juddhasajjo niggacchA si, so dUto tehiM AdharisittA dhADio, tAhe so AsaggIvo sababaleNa uvaDhio, iyarevi desaMte ThiA, subahu kAlaM jujjheUNa hayagayarahanarAdikkhayaM ca pecchiUNa kumAreNa dUo pesio jahA-ahaM ca tumaMca doNNivi juddhaM sapaMlaggAmo, kiMvA bahueNa akArijaNeNa mArieNa? evaM houtti, bIadivase rahehiM saMpalaggA, jAhe AudhANi khINANi bhagavato gautamasvAmI rathasArathirAsIt , tena bhaNyate-mA tvamama vAhIH, eSa narasiMhaH tvaM mRgAdhipaH, tadyadi siMhaH siMhena mAritaH ko'trApamAnaH? tAni vacanAni sa madhviva pibati, sa mRtvA narake utpannaH, sa kumArastaccarma gRhItvA svanagarAya pradhAvitaH, tAMzca prAmeyakAn bhaNati-gacchata bhoH tasmai azvagrIvAya kathayata yathA tiSTha vizvastaH, tairgatvA ziSTaM, ruSTo dUtaM visRjati, etau putrau mamAvalagake prasthApaya, tvaM vRddhaH, yataH pazyAmi satkArayAmi rAjyAni ca dadAmi, tena bhaNitam-tiSThatAM kumArau svayamevAvalagAmIti, tadA sa bhaNati-kiM na preSayasi ? ato yuddhasajo nirgaccha, sa dUtastairAdhRSya dhATitaH, tadA so'zvagrIvaH sarvabalenopasthitaH, itare'pi dezAnte sthitAH, subahuM kAlaM yudhvA hayagajarathanarAdikSayaM ca prekSya kumAreNa dUtaH preSito yathA-ahaM ca svaM ca dvAvapi yuddhaM. saMpralagAvaH, kiMvA bahunA'kArijanena mAritena?, evaM bhavasviti, dvitIyadivase rathaiH saMpralagnAH, yadA''yudhAni kSINAni, * te tha. + aho. + niggacchati. dan Education International For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka ki padamI pAuleko upacA pArita // 176 // tAhe cakkaM muyai, taM tiviThussa tubeNa ure paDiaM, teNeva sIsaM chinnaM, devehiM ugghuTaM-jahesa tiviThU paDhamo vAsudevo uppa-18 hAribhadrIpaNotti / tato sabe rAyANo paNivAyamuvagatA, uyaviaM aDDabharaha, koDisilA daMDabAhAhiM dhAriA, evaM rahAvattapavaya- yavRttiH vibhAgaH1 samIve juddhaM aasii| evaM parihAyamANe bale kaNheNa kila jANugANi jAva kihavi pAviA / tiviThTha culasIivAsasayasahassAiM savAuyaM pAlaittA kAlaM kAUNa sattamAe puDhavIe appaiTThANe narae tettIsaM sAgarovamahitIo neraio uvvnnnno| ayamAsAM bhAvArthaH, akSarArthastvabhidhIyate-rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA'bhUt , vizAkhabhUtizca tasya yuvArAjeti, tatra juvaraNNo'tti yuvarAjasya dhAriNIdevyA vizvabhUti nAmA putra AsIt, vizAkhanandizcetarasya rAjJa ityarthaH, tatresthamadhikRto marIcijIvaH 'rAyagihe vissabhUti'tti rAjagRhe nagare vizvabhUtirnAma vizAkhabhUtisutaH kSatriyo'bhavat , tatra ca varSakovyAyuSkamAsIt, tasmiMzca bhave varSasahasraM 'dIkSA' pravrajyA kRtA saMbhUtiyateH pArthe / tatraivagottAsiu mahurAe saniANo mAsieNa bhatteNaM / mahasukke uvavaNNo tao cuo poaNapuraMmi // 446 // // 176 // 1 tadA cakraM muJcati, tat tripRSThasya tumbenorasi patitaM, tenaiva zirazchinnaM, devairu STam-yathaiSa tripRSThaH prathamo vAsudeva utpanna iti / tataH sarve rAjAnaH praNipAtamupAgatAH, upacitaM (sAdhitaM) ardhabharataM, koTIzilA daNDabAhubhyAM dhAritA, evaM sthAvarttaparvatasamIpe yuddhamAsIt / evaM parihIyamANe bale kRSNena | kila jAnunI yAvat kathamapi prApitA / tripRSThazcaturazItivarSazatasahasrANi sarvAyuH pAlayitvA kAlaM kRtvA saptamyAM pRthivyAmapratiSThAne narake prayastriMzatsAgaropamasthitikA nairayika utpnnH| * dvitIe. +ndiAmA rA0. nedam. nedam bhUtirnAma. $ iti. For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanikA-pAraNake praviSTo gotrAsito mathurAyAM nidAnaM cakAra, mRtvA ca sanidAno'nAlocitApratikrAnto mAsikena bhaktena mahAzukre kalpe upapanna utkRSTasthitirdeva iti, 'tato' mahAzukrAcyutaH potanapure nagare putto payAvaissA miaaiidevikucchisNbhuuo| nAmeNa tividvattI AI AsI dasArANaM // 447 // gamanikA-putraH prajApate rAjJaH mRgAvatIdevIkukSisaMbhUtaH nAmnA tripRSThaH 'AdiH' prathamaH AsIdU dasArANAM, tatra vAsudevatvaM caturazItivarSazatasahasrANi pAlayitvA adhaH saptamanarakapRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMza (granthAgram 4500) tsAgaropamasthiti rakaH saMjAta iti // 447 // amumartha pratipAdayannAha culasIImappaiDe sIho naraema tiriyamaNuesu / piamitta cakavaTTI mUAi videhi culsiiii||448|| ___gamanikA-caturazItivarSazatasahasrANi vAsudevabhave khalvAyuSkamAsIt, tadanubhUya apratiSThAne narake samutpannaH, tasmAdapyudvartya siMho babhUva, mRtvA ca punarapi naraka evotpanna iti, 'tiriyamaNuesutti' punaH katicit bhavagrahaNAni tiryagmanuSyeSUtpadya 'piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasIitti aparavidehe mUkAyAM rAjadhAnyAM dhanaJjayanRpateH dhAriNIdevyAM | priyamitrAbhidhAnaH cakravartI samutpannaH, tatra caturazItipUrvazatasahasrANyAyuSkamAsIditi gaathaarthH||448|| putto dhaNaMjayassA puhila pariAu koDi sabaDhe / NaMdaNa chattaggAe paNavIsAuM sayasahassA // 449 // gamanikA-tatrAsau priyamitraH putro dhanaJjayasya dhAriNIdevyAzca bhUtvA cakravartibhogAn bhuktvA kathazcit saMjAtasaM* gaMdaNo chattagAe. kakara ACCORRESCARSA Join Education International For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 177 // vegaH sana poTrila iti' proSThilAcAryasamIpe prabajitaH 'pariAo koDi sabaDhe' tti pravrajyAparyAyo varSakoTI babhava. mtvaa| mahAzukre kalpe sarvArthe vimAne saptadazasAgaropamasthitirdevo'bhavat 'NaMdaNa chattaggAe paNavIsAuM sayasahasseti' tataH sarvArthasiddhAcyutvA chatrAgrAyAM nagaryA jitazatrunRpaterbhadrAdevyA nandano nAma kumAra utpanna iti, paJcaviMzativarSazatasahasrANyAyuSkamAsIditigAthArthaH // 449 // tatra ca bAla eva rAjyaM cakAra, caturvizativarSasahasrANi rAjyaM kRtvA tataHpavvaja puTTile sayasahassa savvattha mAsabhatteNaM / pupphuttari uvavaNNo tao cuo maahnnkulNmi||450|| gamanikA-rAjyaM vihAya pravrajyAM kRtavAn poTTilatti' proSThilAcAryAntike 'sayasahassaM ti varSazatasahasraM yAvaditi. katham ?, sarvatra mAsabhaktena-anavaratamAsopavAseneti bhAvArthaH, asmin bhave viMzati bhiH kAraNaiH tIrthakaranAmagotraM karma nikA cayitvA mAsikayA saMlekhanayA''tmAnaM kSapayitvA SaSTibhaktAni vihAya AlocitapratikrAnto mRtvA 'pupphottare uvavaNNotti' prANatakalpe puSpottarAvataMsake vimAne viMzatisAgaropamasthitirdeva utpanna iti / 'tato cuo mAhaNakulaMmitti' tataH puSpottarAccayutaH brAhmaNakuNDagrAmanagare Rsabhadattasya brAhmaNasya devAnandAyAH patnyAH kukSau samutpanna iti gaathaarthH||450 // kAni punarvizatiH kAraNAni ? yaistIrthakaranAmagotraM karma tenopanibaddhamityata Aha- .. arihNtsiddhpvynn0||45||dsnn0||452||appuvv0||453||purimenn0||464||tN ca kh||456||niamaa0 // 46 // * poThila iti. + viMzatyA (syAt ). 1 nikAcya (sthAt ). vizati bhiH kA rAvataMsake vimaratvA SaSTibhaktAni // 177 // Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etA RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna vitriyante / mAhaNakuMDaggAme koDAlasaguttamAhaNo asthi / tassa ghare uvavaNNo devANaMdAi kucchisi // 457 // asyA vyAkhyA-puSpottarAcyuto brAhmaNakuNDagrAme nagare koDAlasagotro brAhmaNaH RSabhadattAbhidhAno'sti, tasya gRhe utpannaH devAnandAyAH kukSAviti gaathaarthH||457||saamprtN vardhamAnasvAmivaktavyatAnivaddhAM dvAragAthAmAha niyuktikAraH sumiNa 1 mavahAra 2 'bhiggaha 3 jammaNa 4 mabhisea 5 buDDi 6 saraNaM 7 ca / bhesaNa 8 vivAha 9 vacce 10 dANe 11 saMboha 12 nikkhamaNe 13 // 458 // 8 gamanikA-sumiNeti' mahAsvapnA vaktavyAH, yAna tIrthakarajananyaH pazyanti, yathA ca devAnandayA pravizanto niSkrAma-18 dAntazca dRSTAH, trizalayA ca pravizanta iti / 'avahAratti' apaharaNamapahAraH sa vaktavyo yathA bhagavAnapahRta iti / 'abhi-1 gahetti' abhigraho vaktavyaH, yathA bhagavatA garbhasthenaiva gRhIta iti / 'jammaNeti' janmavidhirvaktavyaH / 'abhise uttiA abhiSeko vaktavyaH, yathA vibudhanAthAH kurvanti, 'vuDDitti' vRddhirvaktavyA bhagavato yathA'sau vRddhiM jagAma / 'saraNaMti' jAtismaraNaM ca vaktavyaM / 'bhesaNeti' yathA devena bheSitaH tathA vaktavyaM / 'vivAheti' vivaahvidhirvktvyH| 'avaccetti' apatyaM-putrabhANDaM vaktavyaM / 'dANetti' niSkramaNakAle dAnaM vAcyaM / 'saMboheti' saMbodhanavidhirvaktavyaH yathA lokAntikAH saMbodhayanti / 'nikkhamaNetti' niSkramaNe ca yo vidhirasau vaktavya iti gAthAsamudAyArthaH // 458 // avayavArtha tu pratidvAraM vakSyati bhASyakAra eva, tatra svapnadvArAvayavArthamabhidhitsurAha Jain Education Internalonal For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |hAribhadra yavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka gaya 1 vasaha 2 sIha 3 abhisea 4 dAma 5 sasi 6 diNayaraM 7 jhayaM 8 kumbhaM 9 / paumasara 10 sAgara 11 vimANabhavaNa 12 rayaNuccaya 13 sihiM ca 14 // 46 // (bhASyam) // 178 // gamanikA-gajaM vRSabhaM siMhaM abhiSekaM dAma zazinaM dinakara dhvaja kumbhaM padmasaraH sAgaraM vimAnabhavanaM ratnoccayaM zikhinaM ca, bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM abhiSeka:-zriyaH parigRhyate, dAma-puSpadAma ratnavicitraM, vimAnaM ca tadbhavanaM ca vimAnabhavanaM-vaimAnikadevanivAsa ityarthaH, athavA vaimAnikadevapracyutebhyaH vimAnaM pazyati, adholokodvRttebhyastu bhavanamiti, na tUbhayamiti // ee caudasa sumiNe pAsai saamaahnniisuhpsuttaa| rayaNi uvavaNNo kuJchisi mahAyaso viiro||47|| (bhA0) | gamanikA-etAn caturdaza mahAsvapnAn pazyati sA brAhmaNI sukhaprasuptA, yasyAM rajanyAmutpannaH kukSau mahAyazA vIra da iti / pazyatIti nirdezaH pUrvavat , pAThAntaraM vA 'ee codasa sumiNe pecchiA mAhaNI' tatazca dRSTavatIti gaathaarthH|| | aha divase bAsII vasai tahi mAhaNIi kucchisi|ciNti sohammavaI,sAhari je jiNaM kaalo||48|| (bhA0) / gamanikA-atha divasAn ghazIta vasati tasyA brAhmaNyAH kukSAviti / athAnantaraM etAvatsu divaseSu atikrAnteSu |cintayati saudharmapatiH saMhartu 'je' nipAtaH pAdapUraNArthaH, jinaM kAlo vartate iti gaathaarthH|| kimiti saMhiyata ityAhaarahaMta cakavaDI baladevA ceva vAsudevA ya / ee uttamapurisA nahu tucchakulesu jAyaMti ||49||(bhaassym ) bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM 'tucchakuleSu' asArakuleSu iti / keSu punaH kuleSu jAyante ityAha ANSAHASRCESSORG // 178 // For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uggakulabhogakhattiakulesu ikkhAganAyakoravve / harivaMse a visAle AyaMti tahiM purisasIhA ||50||(bhaa0) ___ gamanikA-ugrakulabhojakSatriyakuleSu ikSvAkujJAtakauravyeSu punaH kuleSu harivaMze ca vizAle 'AyaMti' Agacchanti | utpadyanta ityarthaH 'tatra' ugrakulAdau 'puruSasiMhAH' tIrthakarAdaya iti gaathaarthH|| yasmAdevaM tasmAd bhuvanagurubhaktyA codito devarAjo hariNegameSimabhihitavAn-eSa bharatakSetre caramatIrthakRt prAgupAttakarmazeSapariNativazAt tucchakule jAtaH, tadayamitaH saMhRtya kSatriyakule sthaapytaamiti|s hi tadAdezAttathaivacakre bhASyakArastu amumevArtha 'aha bhaNatI' tyAdinA pratipAdayatiaha bhaNai NegamesiM deviMdo esa ittha titthyro|loguttmo mahappA uvavaNNo mAhaNakulaMmi // 51 // (bhA0) ___gamanikA-'atha' anantaraM bhaNati 'NegamasiM' ti prAkRtazailyA hariNegameSi devendraH 'eSa' bhagavAn 'atra' brAhmaNakule |'lokottamo' mahAtmA utpanna iti gAthArthaH // idaM cAsAdhu, tatazcedaM kuru khattiakuMDaggAme siddhattho nAma khattio atthiA siddhatthabhAriAe sAharatisalAi kucchisi||52|| (bhA0) | gamanikA-kSatriyakuNDagrAme siddhArtho nAma kSatriyo'sti, tatra siddhArthabhAryAyAH saMhara trizalAyAH kukSAviti gaathaarthH|| bAdaMti bhANiUNaM vAsArattassa paMcame pakkhe / sAharai puvvaratte hatthuttara terasI divse||53|| (bhASyam ) / gamanikA-sa hariNegameSiH 'bADhaMti bhANiUNa'ti bADhamityabhidhAya, atyartha karomi Adeza, zirasi svAmyAdezamiti, varSArAtrasya paJcame pakSe mAsadvaye'tikrAnte azvayugabahulatrayodazyAM saMharati pUrvarAtre-prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH, hastottarAyAM trayodazIdivase iti gaathaarthH|| For Personal & Private Use Only hainelibrary.org Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 179 // hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 gayagAhA // 54 // ee coisasumiNe pAsai sAmAhaNI pddiniatte| rayaNI avahariokucchIoNmahAyaso viiro||15||(bhaa) puurvvt| idaM nAnAtvaM pazyati sA brAhmaNI pratinivRttAn yasyAM rajanyAm apahRtaH kukSitaH mahAyazA vIra iti gaathaarthH|| gayagAhA // 56 // (bhASyam) ee coddasa sumiNe pAsai sAtisalayA suhpsuttaa| rayaNiM sAhario kucchisi mhaaysoviiro||27||bhaa0 | idaM gAthAdvayaM trizalAmadhikRtya pUrvavadvAcyam // gatamapahAradvAram , sAmpratamabhigrahadvAravyAcikhyAsayA''hatihi nANehi samaggo devI tisalAi soakucchisi|ah vasai saNNiganbho chammAse addhmaasNc||5||bhaa0 | gamanikA-'artha' apahArAnantaraM vasati saMjJI cAsau garbhazceti samAsaH, ka ?-devyAH trizalAyAH sa tu kukSau, Ahasarvo garbhasthaH saMiyeva bhavatIti vizeSaNavaiphalyaM, na, dRSTivAdopadezena vizeSaNatvAt , sa ca jJAnadvayavAnapi bhavatyata Aha-tribhirjAnaiH-matizrutAvadhibhiH samagraH / kiyantaM kAlamityAha-paNmAsAn ardhamAsaM ceti gAthArthaH // aha sattamaMmi mAse ganbhattho ceva'bhiggahaM ginnhe| nAhaM samaNo hohaM ammApiaraMmi jiivNte||59|| (bhA0) gamanikA-atha saptame mAse garbhAdArabhya tayormAtApitrorgarbhaprayatnakaraNenAtyantasnehaM vijJAya aho mamoparyatIva anayoH sneha iti yadyahamanayoH jIvatoH pravrajyAM gRhNAmi nUnaM na bhavata etAvityato garbhastha eva abhigrahaM gRhNAti, // 179 // * (mUle) Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnatrayopetatvAt / kiMviziSTamityAha-nAhaM zramaNo bhaviSyAmi mAtApitrojIMvatoriti gaathaarthH|| evaMdoNhaM varamahilANaM ganbhe vasiUNa gambhasukumAlo / navamAse paDipuNNesatta ya divase samairege ||60||(bhaa) gamanikA-dvayovaramahilayoH garbhe uSitvA garbhe sukumAraH garbhasukumAraH, prAyaH aprAptaduHkha ityarthaH / kiyantaM kAlam ? nava mAsAn pratipUrNAn sapta divasAn 'sAtirekAn' samadhikAn iti gAthArthaH // aha cittasuddhapakkhassa terasIpuvvarattakAlaMmi / hatthuttarAhiM jAo kuNDaggAme mhaaviiro||61|| (bhASyam) / gamanikA-'atha' anantaraM caitrasya zuddhapakSaH caitrazuddhapakSaH tasya caitrazuddhapakSasya trayodazyAM pUrvarAtrakAle-prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH / hastottarAyAM jAtaH hasta uttaro yAsAM tA hastottarAH-uttarAphAlgunya ityarthaH / kuNDagrAme mahAvIra iti // jAtakarma dikkumAryAdibhirnivartitaM pUrvavadavaseyaM, kizcitpratipAdayannAhaAbharaNarayaNavAsaM vuTuM titthaMkaraMmi jAyaMmi / sakko a devarAyA uvAgao AgayA niho|| 62 // (bhA0Ada gamanikA-AbharaNAni-kaTakakeyUrAdIni ratnAni-indranIlAdIni tadvarSa-vRSTiM tIrthakare jAte sati, zakrazca devarAja upAgatastatraiva, tathA AgatAH padmAdayo nidhaya iti gAthArthaH // tuTThAo devIo devA ANaMdiA saparisAgA / bhayavaMmi vaddhamANe telukkasuhAvahe jAe // 63 // (bhASyam ) hA vyAkhyA-tuSTA devyaH devA AnanditAH saha pariSadbhiH vartanta iti sapariSadaH bhagavati vardhamAne trailokyasukhAvahe jAte satIti gAthArthaH // gataM janmadvAraM, abhiSekadvArAvayavArtha pratipAdayannAha Jain Education a l For Personal & Private Use Only ( A nelibrary.org Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 180 // JOSSASP ASLISISSAASAASA bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimaannvaasii|sbbiddddiii saparisA cauvihA AgayA devA ||64||(bhaa0) hAribhadrI gamanikA-bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, vimAnavAsinazca sarvA sapariSadaH caturvidhA: yavRttiH AgatA devA iti gaathaarthH|| vibhAga-1 devehiM saMparivuDo deviMdo gihiUNa titthyrN| neUNa maMdaragiri abhiseaMtattha kAsI ||65||(bhaassym) vyAkhyA-devaiH parivRto devendrogRhItvA tIrthakaraM nItvA mandaragiri abhiseaMti abhiSekaM tatra kRtavAMzceti gaathaarthH|| kAUNa ya abhiseaMdeviMdo devadANavehi samaM / jaNaNIi samappittA jmmnnmhimNckaasiia||66|| (bhA0) ___ gamanikA-kRtvA cAmiSe devendro devadAnavaiH sArdha, devagrahaNAt jyotiSkavaimAnikagrahaNaM, dAnavagrahaNAt vyantarabhavanapatigrahaNamiti / tato jananyAH samarpya janmamahimAM ca kRtavAn svarge nandIzvare dvIpe ceti gaathaarthH|| sAmprataM yadindrAdayo bhuvananAthebhyo bhaktyA prayacchanti tadarzanAyAhakhomakuMDalajualaM siridAmaMceva dei sakko se|mnniknngrynnvaasNuvcchubhe jaMbhagA devaa||67||(bhaa0) ____ gamanikA-'kSauma' devavastraM 'kuNDayugalaM' karNAbharaNaM 'zrIdAma' anekaratnakhacitaM darzanasubhagaM bhagavato dadAti zakraH 'se' tasya / itthaM nirdeshstrikaalgocrsuutrprdrshnaarthH| 'jRmbhakAH' vyantarA devAH, zeSaM sugamamiti gaathaarthH|| 18 // 18 // vesamaNavayaNasaMcoiA u tetiriajaMbhagA devaa|koddiggsohirnnnnN rayaNANi a tattha uvaNiti ||6||(bhaa0) gamanikA-vaizramaNavacanasaMcoditAstu te tiryagjambhakA devaaH| tiryagiti tiryaglokajumbhakAH 'koTyAzaH' koTIpa-| For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rimANataH 'hiraNyam' aghaTitarUpaM 'ratnAni ca indranIlAdIni tatropanayantIti gaathaarthH|| gatamabhiSekadAraM, idAnIM vRddhidvArAvayavArthamAhaaha vahai so bhayavaM dialoacuoannovmsiriio|daasiidaasprivuddoprikinnnno pIDhamaddehiM ||19||(bhaa0) asya vyAkhyA-atha vardhate sa bhagavAn devalokacyutaH anupamazrIko dAsIdAsaparivRtaH 'parikIrNaH pIThamardaiH' mahAnapatibhiH parivRta iti gaathaarthH|| dvAram / asiasirao sunynno||7|| jAIsaro abhyvN0||71|| (bhASyam ) gAthAdvayamidaM RSabhadevAdhikAra iva draSTavyam // bheSaNadvArAvayavArthamAhaaha UNaaTThavAsassa bhagavao suravarANa majjhami / saMtaguNaikittaNayaMkarei sakko suhammAe // 72 // (bhA0) ___ gamanikA-'atha' anantaraM nyUnASTavarSasya bhagavataH sataH suravarANAM madhye santazca te guNAzca sadguNAH teSAM kIrtanaMzabdanamiti samAsaH, karoti 'zako' devarAjaH 'sudharmAyAM' sabhAyAM vyavasthita iti gaathaarthH||kiNbhuutmityt AhabAlo abAlabhAvo abAlaparakkamo mahAvIro / na hu sakkai bheseuM amarehiM saiMdarahiMpi // 73 // (bhASyam) gamanikA-bAlaH na bAlabhAvo'bAlabhAvaH, bhAvaH-svarUpaM, na bAlaparAkramo'bAlaparAkramaH, parAkramaH-ceSTA, 'zUra vIra * guNakittaNayaM (vRttau). Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- vikrAntA' viti kaSAyAdizatrujayAd vikrAnto vIraH, mahAMzcAsau vIrazceti mahAvIraH, naiva zakyate bheSayituM 'amaraiH' devaiH / hAribhadrIsendrarapIti gaathaarthH|| yavRttiH // 181 // vibhAgaH1 taM vayaNaM soUNaM aha egu suro asaddahaMto u|ei jiNasaNNigAsaM turiaM so bhesaNaTThAe // 74 // (bhASyam) gamanikA-tadvacanaM zrutvA athaikaH 'suro' devaH azraddhAnastu-azraddadhAna ityarthaH, 'eti' Agacchati 'jinasannikAzaM' jinasamIpaM tvaritamasau, kimartham ?-bheSaNArtham' bheSaNanimittamiti gaathaarthH|| sa cAgatya idaM cakresappaM ca taruvaraMmI kAuMtidUsaeNa DiMbhaM ca / piTThI muTThIi hao vaMdia vIraM paDiniatto // 79 // (bhA0) ___ asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-devo bhagavao sakAzamAgao, bhagavaM puNa ceDarUvehiM samaM rukkhakheDDeNa kIlai, tesu rukkhesu jo paDhamaM vilaggati joya paDhamaM oluhati so ceDarUvANi vAhei, so a devo AgaMtUNa hetuo rukkhassa sapparUvaM viuvittA acchai upparAmuho, sAmiNA amUDheNa vAmahattheNa sattatilamittatte chUDho, tAhe devo ciMtei-ettha tAva na chlio| aha puNaravi sAmI teMdUsaeNa ramai, so ya devo ceDarUvaM viuviUNa sAmiNA samaM abhiramai, tattha sAmiNA // 18 // devo bhagavataH sakAzamAgataH, bhagavAnpunaH ceTarUpaiH samaM vRkSakrIDayA krIDati, teSu vRkSeSu yaH prathamamArohati yazca prathamamavarohati sa ceTarUpANi vAhayati, sa ca deva AgatyAdho vRkSasya sarparUpaM vikuya' tiSThati uparimukhaH, svAminA amUDhena vAmahastena saptatAlamAtratastyaktaH, tadA devazcintayati-bhatra | tAvanna chalitaH / atha punarapi svAmI tindUsakena ramate, sa ca devazcaTarUpaM vikur2yA svAminA samamabhiramate, tantra svAminA For Personal & Private Use Only Y anelibrary.org Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so jio, tassa uvariM vilaggo, so ya vaDiuM pavatto pisAyarUvaM viuvittA, taM sAmiNA abhIeNa talappahAreNa pahao jahA tattheva NibuDDo, etthavi na tiNNo chaliuM, devo vaMdittA go| ayaM punarakSarArthaH-sarpa ca taruvare kRtvA 'tendUsakena' krIDAvizeSeNa hetubhUtena :DimbhaM ca' bAlarUpaM ca, kRtvetyanuvartate / pRSThau muSTinA hataH vanditvA vIraM pratinivRtta itykssraarthH|| anyadA bhagavantamadhikASTavarSa kalAgrahaNayogya vijJAya mAtApitarau lekhAcAryAya upniitvntau| Aha caaha taM ammApiaro jANittA ahiaahavAsaM tu / kayakoualaMkAraM lehAyariassa uvaNiti // 76 // (bhA0) | gamanikA-'atha' anantaraM bhagavantaM mAtApitarau jJAtvA adhikASTavarSe tu kRtAni rakSAdIni kautukAni keyUrAdayo'laGkArAzca yasyeti samAsaH, taM 'lekhAcAryAya' upAdhyAyAyetyarthaH / 'uvaNeti' tti prAkRtazailyA upanayataH, pAThAntaraM vA 'uvaNesu' tadA upanItavanta iti gAthArthaH // atrAntare devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, avadhinA ca vijJAyedaM prayojanaM aho khalvapatyasnehavilasitaM bhuvanagurumAtApitroH yena bhagavantamapi lekhAcAryAya upanetumabhyudyatau iti saMpradhArya Agatya copAdhyAyatIrthakarayoH parikalpitayoH bRhadalpayorAsanayoH upAdhyAyaparikalpite bRhadAsane bhagavantaM nivezya zabdalakSaNaM pRSTavAn // amumevArtha pratipAdayati bhASyakAraH 'sakko a.' ityAdineti / sako a tassamakkhaM bhagavaMtaM AsaNe nivesittaa|sdss lakkhaNaM pucche vAgaraNaM avayavA iMdaM ||77||(bhaa0) sa jitaH tasyopari vilanaH, sa ca vardhituM pravRttaH pizAcarUpaM vikuLa, tathA svAminA'bhItena talaprahAreNa prahataH yathA tatraiva nimamaH, atrApi na zaktacchalituM, devo vanditvA gtH| 5454ACAAAAAACK For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||182|| gamanikA -- zakrazca 'tatsamakSaM' lekhAcAryasamakSaM 'bhagavaMtaM' tIrthakaraM Asane nivezya zabdasya lakSaNaM pRcchati / pAThAntaraM vA 'pucchiMsu saddalakkhaNaM, vAgaraNaM avayavA iMdaM pRSTavAn zabdalakSaNaM, bhagavatA ca vyAkaraNamabhyadhAyi, vyAkriyante laukika sAmayikAH zabdA aneneti vyAkaraNaM - zabdazAstraM, tadavayavAH kecana upAdhyAyena gRhItAH, tatazca aindraM vyAkaraNaM saMjAtamiti gAthArthaH // dvAram / vivAhadvArAvayavArthamabhidhitsayA''ha-- ummukabAlabhAvo kameNa aha jovvaNaM aNuppatto / bhogasamatthaM gAuM ammApiaro u vIrassa // 78 // ( bhA0 ) gamanikA -- evaM unmukto bAlabhAvo yeneti samAsaH, 'krameNa' uktaprakAreNa 'atha' anantaraM 'yauvanaM' vayovizeSalakSaNaM bAlAdibhAvAt pazcAt prAptaH anuprAptaH / atrAntare bhujyanta iti bhogAH - zabdAdayaH teSAM samartho bhogasamarthaH taM jJAtvA bhagavantaM kau ? - mAtApitarau tu vIrasyeti gAthArthaH // kim ? - tihirikkhami pasatthe mahantasAmantakulapasUAe / kAraMti pANigahaNaM jasoavararAyakaNNAe // 79 // ( bhA0 ) gamanikA - tithizca RkSaM ca tithiRkSaM, RkSaM-nakSatraM, tasmin tithiRkSe, 'prazaste' zobhane, mahacca tatsAmantakulaM ca mahAsAmantakulaM tasmin prasUteti samAsaH tayA, kArayataH mAtApitarau, pANagrahaNaM pANigrahaNaM, kayA ? - yazodA vAsau vararAjakanyA ceti vigrahaH tayA, tatra 'mahAsAmantakulaprasUtayA' ityanenAnvaya mahattvamAha, 'vararAjakanyayA' ityanena tu tatkAlarAjyasaMpadyuktatAmAheti gAthArthaH // dvAram / apatyadvArAvayavArthe vyAcikhyAsurAha - For Personal & Private Use Only hAribhadrI -* yavRttiH vibhAgaH 1 // 182 // jainelibrary.org Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thARRRRRY RSS paMcavihe mANusse bhoge muMjitu saha jasoAe / teyasiriva suruvaM jaNei piadasaNaM dhUaM ||8||(bhaa0 ) | gamanikA-'paJcavidhAna' paJcaprakArAn zabdAdIn manuSyANAmete mAnuSyAstAn bhogAn bhuktvA 'tato' yazodAyAH, tejasaH zrI tejaHzrIH tAM tejaHzriyamiva surUpAM, athavA tasyAH zriyamiveti pAThAntaraM vA / janayati priyadarzanAM dhutAM' duhitaraM, 'jaNiMsu' vA pAThaH, janitavAniti gaathaarthH|| dvAram / atrAntare ca bhagavataH mAtApitarau kAlagatau, bhagavAnapi tIrNapratijJaH pravrajyAgrahaNAhitamatiH nandivardhanapurassaraM svajanamApRcchati sma, sa punarAha-bhagavan ! kSAraM kSate mA|3|| zakSipasva, kiyantamapi kAlaM tiSTha, bhagavAnAha-kiyantam ?, svajana Aha-varSadvayaM, bhagavAnAha-bhojanAdau mama vyApAro na / voDhavya iti, pratipanne bhagavAn samadhikaM varSadvayaM prAsukaiSaNIyAhAraH zItodakamapyapiban tasthau, atrAntara eva mahAdAnaM dattavAn ,lokAntikaizca pratibodhitaH punaH pUrNAvadhiHpravajita iti||amumevaarth saMkSepataH pratipAdayan Aha niyuktikRthatthuttarajoeNaM kuMDaggAmaMmi khattio jacco / bajarisahasaMghayaNo bhaviajaNavibohao viiro||459|| so devapariggahio tIsaM vAsAi vasai gihavAse / ammApiihiM bhayavaM devattagaehiM pabvaio // 460 // | gamanikA-'hastottarAyogena' uttarAphAlgunIyogenetyarthaH, kuNDagrAme nagare kSatriyo 'jAtyaH' utkRSTa ityarthaH, vajraRSabhae saMhanano bhavyajanavibodhako vIraH, kim ?-mAtApitRbhyAM bhagavAna devatvagatAbhyAM pravrajita iti yogH| dvitIyagAthAga *SHAWISHLISAS * tao vRttau pra0. For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- 6 manikA-'saH' bhagavAn devaparigRhItaH triMzadvarSANi vasati, uSitvA vA pAThAntaraM, gRhavAse zeSa vyAkhyAtameva // 459 460 // sAmprataM bhASyakAraH pratidvAraM avayavArtha vyAkhyAnayati-'saMvacchareNa' gaathetyaadinaa||18|| sNvcchrenn0||81||egaa hirnnnn0||82|| siNghaaddy0||83|| vrvriaa0||84||tinnnnev y0||85|| (bhA0) idaM gAthApaJcakaM RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna vitriyate // dvAram / saMbodhanadvArAvayavArthamAha . saarssymaaiccaa0||86|| ee devanikAyA0 // 87 // (bhA0) evaM abhithuvvaMto buddho buddhaarviNdsrismuho| logaMtigadevahiM kuMDaggAme mhaaviiro||88|| (bhA0) idamapi gAthAtrayaM vyAkhyAtatvAt na pratanyate / Aha-RSabhadevAdhikAre 'saMbohaNapariccAetti' ityAdidvAragAthAyAM dAsaMbodhanottarakAlaM parityAgadvAramuktaM, tathA mUlabhASyakRtA vyAkhyA kRteti, adhikRtadvAragAthAyAM tu 'dANe saMbodha nikkha maNe' ityabhihitaM, itthaM vyAkhyA (ca) kRteti| tatazca iha dAnadvArasya saMbodhanadvArAt pUrvamupanyAsaH tatra vA saMbodhanadvArAduttaraM parityAgadvArasya virudhyata iti, ucyate, na sarvatIrthakarANAmayaM niyamo yaduta-saMbodhanottarakAlabhAvinI mahAdAnapravRttiriti, adhikRtagranthopanyAsAnyathAnupapatteH, niyame'pIha dAnadvArasya bahutaravaktavyatvAt saMbodhanadvArAtprAgupanyAso nyAya pradarzanArtho'viruddha eva, adhikRtadvAragAthAniyame tu vyatyayena parihAraH-tatrAlpavaktavyatvAt saMbodhanadvArasya prAgupanyAsaH, 4 ityetAvantaH saMbhavinaH pakSAH, tattvaM tu viziSTazrutavido jAnantIti alaM prasaGgena // dvAram / sAmprataM niSkramaNadvArAvaya vArtha vyAcikhyAsurAha RASTESSORI yate, na sarvatA pAhadAnA parihAra // 183 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNapariNAmoakao abhinikkhamaNami jiNavariMdeNAdevahiMya devIhiM yasamaMtao ucchyNgynnN||8||(bhaa) gamanikA-manaHpariNAmazca kRtaH 'abhiniSkramaNe' iti abhiniSkramaNaviSayo jinavarendreNa, tAvat kiM saMjAtamityAha-devairdevIbhizca 'samantataH' sarvAsu dikSu 'ucchayaM gayaNaM' ti vyAptaM gaganamiti gaathaarthH|| bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI ||dhrnniyle gayaNayale vijujookao khippaM ||90||(bhaa0)| gamanikA-yairdevaiH gaganatalaM vyAptaM te khalvamI vartante-bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, jyotiHzabdena iha tadAlayA evocyante, vimAnavAsinazca / amIbhirAgacchadbhiH dharaNitale gaganatale vidyutAmivodyoto vidhududyotaH kRtaH 'kSipraM' zIghramiti gaathaarthH|| jAva ya kuMDaggAmo jAva ya devANa bhavaNaAvAsA / devoha ya devIhi~ ya avirahiaM saMcaraMtehiM // 91 // (bhA0) gamanikA-yAvat kuNDagrAmo yAvacca devAnAM bhavanAvAsAM atrAntare dharaNitalaM gaganatalaM ca devaiH devIbhizca |'avirahitaM' vyAptaM saMcaradbhiriti gaathaarthH|| atrAntare devaireva bhagavataH zibikopanItA, tAmAruhya bhagavAn siddhArthavana|magamat, amumevArtha pratipAdayati-'caMdappabhA yetyAdinA'candappabhA ya sIA uvaNIA jmmjrnnmukkss|aasttmlldaamaa jalayathalayadivvakusumahiM // 12 // (bhA0) vyAkhyA-candraprabhA zibiketyabhidhAnaM 'upanItA' AnItA, kasmai ?-jarAmaraNAbhyAM muktavat muktaH tasmai-vardhamAnAye dain Education International For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 184 // tyarthaH, SaSThI caturthyarthe drssttvyaa| kiMbhUtA setyAha-AsaktAni mAlyadAmAni yasyAM sA tathocyate, tathA jalajasthalajadivyakusumaiH, carciteti vAkyazeSaH iti gAthArthaH // zibikApramANadarzanAyAhapaMcAsaha AyAmA dhaNUNi vicchiNNa pnnnnviisNtu| chattIsaimugviddhAsIyA caMdappabhA bhnniaa||93||(bhaa0) ___ vyAkhyA-paJcAzat dhanUMSi AyAmo-dairghya yasyAH sA paJcAzadAyAmA dhanUMSi, vistIrNA paJcaviMzatyeva, SaTUtriMzaddhanUMSi 'uviddhatti' uccA, uccaistvena SaTtriMzaddhanUMSIti bhAvArthaH, zibikA candraprabhAbhidhAnA 'bhaNitA' pratipAditA tIrthakaragaNadharairiti, anena zAstrapAratantryamAheti gaathaarthH|| sIAi majhayAre divvaM maNikaNagarayaNaciMcaisIhAsaNaM maharihaM sapAyavIDhaM jiNavarassa ||94||(bhaa0) vyAkhyA-zibikAyA madhya eva madhyakArastasmin 'divya' suranirmitaM maNikanakaratnakhacitaM siMhAsanaM mahArha, tatra maNayaH-candrakAntAdyAH kanaka-devakAJcanaM ratnAni-marakatendranIlAdIni 'ciMcai ti dezIvacanataH khacitamityucyate / siMhapradhAnamAsanaM siMhAsanaM, mahAntaM-bhuvanagurumahatIti mahArha, saha pAdapITheneti sapAdapIThaM, jinavarasya, kRtamiti vAkyazeSaH iti gaathaarthH|| AlaiamAlamauDo bhAsuravoMdI palaMbavaNamAlo / seyayavatthaniyattho jassa ya mollaM sayasahassaM // 95 // chaTTeNaM bhatteNaM ajjhavasANeNa sohaNeNa jinno| lesAhiM visujjhaMto AruhaI uttamaM sIaM // 96 // (bhA0) * suMdareNa vRttI. AAG // 184 // dan Education International For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-AlaiaM Aviddhamucyate, mAlA-anekasurakusumagrathitA, mukuTastu prasiddha eva, mAlA ca mukuTazca mAlA-12 mukuTau Aviddhau mAlAmukuTau yasyeti vigrahaH / bhAsvarA-chAyAyuktA bondI-tanuH yasya sa tathAvidhaH, pralambA vanamAlAprAgabhihitA anyA vA yasyeti smaasH| 'seyayavatthaniyattho' tti niyatthaM-parihitaM bhaNNai, nivasitaM zvetaM vastraM yena sa nivasitazvetavastraH, bandhAnulomyAt nivasitazabdasya sUtrAnte prayogaH, lakSaNatastu bahuvrIhI niSThAntaM pUrva nipatatIti pUrva draSTavyaH, zvetavastraparidhAna ityrthH| yasya ca mUlyaM zatasahasraM dInArANAmiti gaathaarthH|| sa evaMbhUto bhagavAn mArgazIrSabahuladazamyAM hastottarAnakSatrayogena 'chaTheNaM bhatteNaM' ityAdi, SaSThena bhaktena, dinadvayamupoSita ityarthaH / adhyavasAnaM-antaHkaraNasavyapekSaM vijJAnaM tena 'sundareNa zobhanena 'jinaH' pUrvoktaH, tathA lezyAbhirvizudhyamAnaH manovAkAyapUrvikAH kRSNAdidravyasaMbandhajanitAH khalu AtmapariNAmAH lezyA iti, uktaM ca-"kRSNAdidravyasAcivyAt ,pariNAmo ya aatmnH| sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " tAbhiH vizudhyamAnaH, kim ?-Arohati 'uttamA pradhAnAM zibikAmiti gaathaarthH|| sIhAsaNe nisaNNo sakkIsANA ya dohi pAsehiM / vIaMti cAmarehiM maNikaNaMgavicittadaMDehiM // 97 // (bhA0) ___ vyAkhyA-tatra bhagavAn siMhAsane niSaNNaH zakrezAnau ca devanAthau dvayoH pArzvayoH vyavasthitau, kim ?-vIjayataH, kAbhyAm ?-cAmarAbhyAM, kiMbhUtAbhyAm ?-maNiratnavicitradaNDAbhyAmiti gAthArthaH // evaM bhagavati zivikAntarvatini siMhAsanArUDhe sati sA zivikA siddhArthodyAnanayanAya utkSiptA / / kairityAha rayaNa vRttI. AAAAAAAGAGAKARSA For Personal & Private Use Only Alinelibrary.org Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||185|| puvi ukkhittA mANusehi~ sA haTTharomakUvehiM / pacchA vahati sIaM asuriMdasuriMdanAgiMdA // 98 // ( bhA0 ) vyAkhyA - 'pUrva' prathamaM 'utkSiptA' utpATitA, kaiH ? - mAnuSaiH, sA zibikA, kiMviziSTaiH ? - hRSTAni romakUpAni yeSAmitisamAsaH, taiH / pazcAdvahanti zivikAM, ke ? - asurendrasurendranAgendrA iti gAthArthaH // asurAdisvarUpavyAvarNanAyAhacalacavalabhUsaNadharA sacchaMdaviugviAbharaNadhArI / deviMdadANaviMdA vahati sIaM jiNiMdassa // 99 // ( bhA0 ) gamanikA -- calAzca te capalabhUSaNadharAzceti samAsaH / calAH- gamanakriyAyogAt hArAdicapalabhUSaNadharAzca / svacchandena - svAbhiprAyeNa vikurvitAni - devazaktyA kRtAni AbharaNAni - kuNDalAdIni dhArayituM zIlaM yeSAmiti samAsaH / athavA calacapalabhUSaNadharA ityuktaM, tAni ca bhUSaNAni kiM te paranirmitAni dhArayanti uta neti vikalpasaMbhave vyavacchedArthamAha'svacchandavikurvitAbharaNadhAriNaH ka ete ? - devendrA dAnavendrAH, kim ? vahanti zibikAM jinendrasyeti gaathaarthH|| atrAntarekusumANi paMcavaNNANi muyaMtA duMduhI ya tADaMtA / devagaNA ya pahaThThA samaMtao ucchayaM gayaNaM // 100 // ( bhA0 ) vyAkhyA - bhagavati zibikArUDhe gacchati sati nabhaHsthalasthAH kusumAni zuklAdipaJcavarNAni muJcantaH tathA dudumbhIMstADayantazca, ke ? - ' devagaNAH' devasaMghAtAH, cazabdasya prAksaMbandho vyavahitaH pradarzita eva, prakarSeNa hRSTAH prahRSTAH, kim ?bhagavantameva stuvantIti kriyA'dhyAhAraH / evaM stuvadbhirdevaiH kimityAha - 'samantataH' sarvAsu dikSu sarva 'ucchayaM gagaNaM' vyAptaM gaganamiti gAthArthaH // | vaNasaMDovva kusumio paumasaro vA jahA sarayakAle / sohai kusuma bhareNaM iya gagaNayalaM suragaNehiM / 101 bhA0 ) For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 185 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | gamanikA-vanakhaNDamiva kusumitaM padmasaro vA yathA zaratkAle zobhate kusumabhareNa-hetubhUtena, 'iya' evaM gaganatalaM suragaNaiH zuzubhe iti gaathaarthH|| || siddhatthavaNaM ca(va)jahA asaNavaNaM saNavaNaM asogavaNAcUavarNava kusumiaMiagayaNayalaM suragaNehiM102(bhA0) vyAkhyA-siddhArthakavanamiva yathA asanavanaM, azanA:-bIjakAH, saNavanaM azokavanaM cUtavanamiva kusumitaM, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNai rarAjeti gAthArthaH // ____ ayasivaNaM va kusumiaM kaNiAravaNaM va caMpayavaNaM va / tilayavaNaM va kusumiaM ia gayaNatalaM suragaNehiM // 103 // (bhA0) vyAkhyA-atasIvanamiva kusumitaM, atasI-mAlavadezaprasiddhA, karNikAravanamiva campakavanamiva tathA tilakavanamiva kusumitaM yathA rAjate, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNaiH kriyAyogaH pUrvavaditi gaathaarthH|| 6 varapaDahabherijhallariduMduhisaMkhasahiehi~ tuurehi| dharaNiyale gayaNayale tUraninAo paramarammo ||104||(bhaa0) __ vyAkhyA-varapaTahabherijhallaridundubhizaGkhasahitaistUryaiH karaNabhUtaiH, kim ?-dharaNitale gaganatale 'tUryaninAdaH' tUryanirghoSa paramaramyo'bhavaditi gaathaarthH|| evaM sadevamaNuAsurAe~ parisAe~ parivuDo bhayavaM / abhithuvvaMto girAhiM saMpatto nAyasaMDavaNaM // 10 // (bhA0) USAUGARCAMMAR Jain Education Theratonal For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka gamanikA-evaM' uktena vidhinA, saha devamanuSyAsurairvarttata iti sadevamanuSyAsurA tayA, kayetyAha-pariSadA pari- hA ribhadrI18 vRto bhagavAn abhistUyamAno 'gIrbhiH' vAgbhirityarthaH, saMprAptaH jJAtakhaNDavanamiti gAthArthaH // yavRttiH // 186 // | ujjANaM saMpatto orubhai uttamAu sIAo / sayameva kuNai loaM sakko se paDicchae kese // 106 // (bhA0) |vibhAga-1 __gamanikA-udyAnaM saMprAptaH, 'oruhaitti avatarati uttamAyAH zibikAyAH, tathA svayameva karoti locaM, 'zako' devarAjA se' tasya pratIcchati kezAniti, evaM vRttAnuvAdena granthakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH sarvatra aviruddha eveti gAthArthaH // jiNavaramaNuNNavittA aNjnnghnnruygvimlsNkaasaa| kesA khaNeNa nIA khIrasarisanAmayaM udahiM // 107 // (bhA0) gamanikA-zakreNa-jinavaramanujJApya aJjanaM-prasiddhaM ghano-meghaH rukU-dIptiH, aJjanaghanayo ruk aJjanaghanaruka aJjanaghanarugvat vimalaH saMkAzaH-chAyAvizeSo yeSAM te tathocyante / athavA aJjanaghanarucakavimalAnAmiva saMkAzo yeSAmiti samAsaH 'rucakaH' kRSNamaNivizeSa eva, ka ete-kezAH, kim ?-kSaNena nItAH, kam ?-kSIrasadRzanAmAnamudadhiM' kSIrodadhimiti gAthArthaH // atrAntare ca cAritraM pratipatnukAme bhagavati surAsuramanujavRndasamudbhavo dhvanistUryani-IP |nAdazca zakrAdezAd virarAma, amumevArtha pratipAdayannAha | // 18 // divvo maNUsaghoso turaninAo a skvynnennN| khippAmeva nilako jAhe paDivajaha crittN||108|| (bhA0) gamanikA-'divyo' devasamuttho manuSyaghoSazca, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, tathA tUryaninAdazca zakravacanena 'kSipra Jain Educ a tional For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meva' zIghrameva 'nilukkotti' dezIvacanato virataH 'yadA' yasmin kAle pratipadyate cAritramiti gaathaarthH|| sa yathA cAritraM pratipadyate tathA pratipipAdayiSurAhakAUNa namokAraM siddhANamabhiggahaM tu soginnhe|svvN me akaraNijjaM pAvaMti carittamArUDho ||109||(bhaa0), vyAkhyA-kRtvA namaskAra siddhebhyaH abhigrahamasau gRhNAti, kiMviziSTamityAha-sarva 'me' mama 'akaraNIyaMna karttavyaM, kiM tadityAha-pApamiti, kimityAha-cAritramArUDha itikRtvA, sa ca bhadantazabdarahitaM sAmAyikamuccArayatIti gaathaarthH|| cAritrapratipattikAle ca svabhAvato bhuvanabhUSaNasya bhagavato nirbhUSaNasya sata indro devadUSyavastramupanItavAn iti / atrAntare kathAnakam-egeNa devadUseNa pacaei, etaM jAhe ase karei etthaMtarA piuvayaMso dhijAio uvaDio, so a dANakAle kahiMpi pavasio AsI, Agao bhajjAe aMbADio, sAmiNA evaM paricattaM, tumaM ca puNa vaNAi hiMDasi, jAhi jai itthaMtare'vi labhijAsi / so bhaNai-sAmi ! tubbhehiM mama na kiMci diNNaM, idANipi me dehi / tAhe sAmiNA tassa dUsassa addhaM diNNaM, annaM me natthi paricattaMti / taM teNa tuNNAgassa uvaNIaM jahA eassa dasiAobaMdhAhi / kattotti ekena devadUSyeNa pravrajati, etad yadAuMse karoti, atrAntare pitRvayasyo dhigjAtIyaH upasthitaH, sa ca dAnakAle kutrApi proSito'bhavat, bhAgato bhAryayA tarjitaH-svAminA evaM parityaktaM, tvaM ca punarvanAni hiNDase, yAhi yadyatrAntare'pi labhethAH / sa bhaNati-svAmin ! yuSmAbhirmama na kiJcidattaM, idAnItimapi mahyaM dehi / tadA svAminA tasmai tUSyasyArdhaM dattaM, anyanme nAsti parityaktamiti / tattena tunnavAyAyopanItaM yathaitasya dazA badhAna / kuta iti For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 187 // pucchieM bhaNati - sAmiNA diNNaM, tuNNAo bhaNati taMpi se addhaM ANehi, jayA paDihiti bhagavao aMsAo, tato ahaM tuSNAmi tAhe lakkhamollaM bhavissaitti to tujjhavi arddha majjhavi arddha, paDivaNNo tAhe paolaggio, sesamuvari bhaNihAmi / alaM prasaGgena // tasya bhagavatazcAritrapratipattisamanantarameva manaHparyAyajJAnamudapAdi, sarvatIrthakRtAM cAyaM kramo, yata Aha tihiM nANehiM samaggA titthayarA jAva huMti gihavAse / paDavaNaMmi carite caunANI jAva chaumatthA // 110 // ( bhA0 ) vyAkhyA - 'tribhirjJAnaiH' matizrutAvadhibhiH saMpUrNAH tIrthakaraNazIlAstIrthakarA bhavantIti yogaH / kiM sarvameva kAlam ?, netyAha - yAvagRhavAse bhavantIti vAkyazeSaH / pratipanne cAritre caturjJAnino, bhavantItyanuvarttate / kiyantaM kAlamityAhayAvat chadmasthAH tAvadapi caturjJAnina iti gAthArthaH // evamasau bhagavAn pratipannacAritraH samAsAditamanaH paryavajJAno jJAtakhaNDAdApRcchaya svajanAn karmAragrAmamagamat / Aha ca bhASyakAraH - bahiA ya NAyasaMDe ApucchittANa nAyae sacve / divase muhuttasese kumAragAmaM samaNupatto // 111 // (bhA0 ) vyAkhyA - bahirdhA ca kuNDapurAt jJAtakhaNDa udyAne, ApRcchaya 'jJAtakAn' svajanAn 'sarvAn' yathAsannihitAn, 1 pRSTe bhaNati-svAminA dattaM, tumnavAyaH bhaNati tadapi tasyArdhaM Anaya, yadA patati bhagavato'sAt, tato'haM vayAmi / tadA lakSamUlya bhaviSya - tIti, tatastavApyardhaM mamApyarthaM pratipannastadA prAvalagnaH / zeSamupariSTAt bhaNiSyAmi . Jain Educationtional For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 187 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education 17 tasmAt nirgataH, karmAragrAmagamanAyeti vAkyazeSaH / tatra ca pathadvayaM - eko jalena aparaH sthalyoM, tatra bhagavAn sthalyAM gatavAn gacchaMzca divase muhUrttazeSe karmAragrAmamanuprApta iti gAthArthaH // tatra pratimayA sthita iti / atrAntare -- tatthego govo, so divasa baile vAhittA gAmasamIvaM patto, tAhe ciMtei - ee gAmasamIve caraMtu, ahaMpi tA gAvIo duhAmi, so'vi tAva anto parikammaM karei, te'vi bailA aDaviM carantA paviTThA, so govo niggao, tAhe sAmiM pucchai - hiM bailA ?, tAhe sAmI tuNDiko acchai, so ciMtei esa na yANai, to maggiDaM pavatto savara ttipi, te'vi baillA suciraM bhamittA gAmasamIvamAgayA mANusaM daddUNa romaMyaMtA acchaMti, tAhe so Agao, te pecchai tattheva niviTThe, tAhe Asurutto eeNa dAmapaNa AhaNAmi, eeNa mama ee hariA, pabhAe ghettUNa vaccihAmitti / tAhe sako devarAyA ciMtei - kiM ajja sAmI paDhamadivase karei ?, jAva pecchai govaM dhAvaMtaM, tAhe so teNa thaMbhio, pacchA Agao taM tajjeti-durappA ! na yANasi siddhattharAyaputto esa pavaio / eyaMmi aMtare siddhattho sAmissa mAusiyAutto bAlatavokammeNaM vANamantaro jAelao, 1 pAdAbhyAm pra0 2 tatraiko gopaH sa divasaM balIvardoM vAhayitvA grAmasamIpaM prAptaH, tadA cintayati etau grAmasamIpe caratAM, ahamapi tAvad gA dojhi, so'pi tAvadantaH parikarma karoti, tAvapi balIvardoM carantAvaTavIM praviSTau sa gopo nirgataH, tadA svAminaM pRcchati ka balIvadoM!, tadA svAmI tUSNIkastiSThati, sa cintayati - eSa na jAnAti, tataH mArgayituM pravRttaH sarvarAtrimapi, tAvapi balIvardoM suciraM bhrAntvA grAmasamIpamAgatau mAnuSaM dRSTvA romanthAyamAnau tiSThataH, tadA sa AgataH, tau pazyati tatraiva niviSTau tadA kruddha etena dAmnA''hanmi etena mama etau hRtau, prabhAte gRhItvA vajiSyAmIti / tadA zakro devarAjazcintayati kimadya svAmI prathamadivase karoti yAvatpazyati gopaM dhAvantaM tadA sa tena stambhitaH, pazcAdAgatastaM tarjayati-durAtman ! na jAnISe siddhArtharAjaputra eSa prabrajitaH / etasminnantare siddhArthaH svAminaH mAtRSvastreyaH bAlatapaH karmaNA vAnamantaro jAto'bhavat bnal For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 188 // so Agao / tAhe sakko bhaNai-bhagavaM ! tubbha uvasaggabahulaM, ahaM bArasa varisANi tubbhaM veyAvacca karemi, tAhe sAmiNA bhaNiaM - na khalu deviMdA ! eyaM bhUaM vA ( bhavaM vA bhavissaM vA ) japaNaM arahaMtA deviMdANa vA asuriMdANa vA nissAe kaTTa kevalanANaM uppADeMti, siddhiM vA vaccaMti, arahaMtA saeNa uTThANabalaviriyapurisakAraparakameNaM kevalanANaM uppArDeti / tAhe sakkeNa siddhattho bhaNNai esa tava niyalao, puNo ya mama vayaNaM - sAmissa jo paraM mAraNaMtiaM uvasaggaM karei taM vArejjasu, evamastu teNa paDissuaM, sakko paDigao, siddhattho Thio / taddivasaM sAmissa chaTThapAraNayaM, tao bhagavaM viharamANo gao kollAgasaNNivese, tattha ya bhikkhaTThA paviDo bahulamAhaNagehaM, jeNAmeva kulAe sannivese bahule mAhaNe, teNa madughaya saMjutteNa paramaNNeNa paDilAbhio, tattha paMca divAI pAunbhUyAI / amumevArthamupasaMharannAha - govanimittaM sakkssa Agamo vAgareha deviMdo / kollAbahule chaTTassa pAraNe payasa vasuhArA // 461 // vyAkhyA - tADanAyodyatagopanimittaM prayuktAvadheH 'zakrasya' devarAjasya, kim ?, AgamanaM AgamaH abhavat vinivArya AgataH / tadA zobhaNati - bhagavan ! tava uvasargabahulaM ( zrAmaNyaM ) ahaM dvAdaza varSANi tava vaiyAvRtyaM karomi, tadA svAminA bhaNitam-na khalu devendra ! etadbhUtaM vA 3 ( bhavati vA bhaviSyati vA ) yad arhantaH devendrANAM vA asurendrANAM vA nizrayA kRtvA kevalajJAnamutpAdayanti siddhiM vA vrajanti, arhantaH svakena utthAna balavIrya puruSakAraparAkrameNa kevalajJAnamutpAdayanti / tadA zakreNa siddhArtho bhaNyate- eSa tava nijakaH, punazca mama vacanaM - svAminaH yaH paraM mAraNAntikamupasargaM karoti taM vArayeH / tena pratizrutaM zakraH pratigataH, siddhArthaH sthitaH / taddivasaM svAminaH SaSThapAraNakaM, tato bhagavAn viharan gataH kollAkasanniveze, tatra ca bhikSArthaM praviSTaH bahulabrAhmaNagRhaM yatraiva kullAkasanniveze bahulo brAhmaNaH, tena madhughRtasaMyuktena paramAnena pratilambhitaH, tatra ca divyAni prAdurbhUtAni. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 188 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |ca gopaM 'vAgarei deviMdo' tti bhagavantamabhivandha 'vyAkaroti' abhidhatte devendro-bhagavan ! tavAhaM dvAdaza varSANi vaiyAvRttyaM karomItyAdi, 'vAgariMsu' vA pAThAntaraM, vyAkRtavAniti bhAvArthaH, siddhArtha vA tatkAlaprAptaM vyAkRtavAn devendraH-bhagavAn tvayA na moktavya ityAdi / gate devarAje bhagavato'pi kollAkasanniveze bahulo nAma brAhmaNaH 'SaSThasya' tapovizeSasya pAraNake, kim ?, 'payasa' iti pAyasaM samupanItavAn , 'vasudhAreti tadgRhe vasudhArA patiteti gaathaakssraarthH|| kathAnakam-tao sAmI viharamANo gao morAgaM sannivesaM, tattha morAe duijaMtA nAma pAsaMDigihatthA, tesiM tattha AvAso, tesiM ca kulavatI bhagavao piumitto, tAhe so sAmissa sAgaeNa uvaThio, tAhe sAmiNA puSapaogeNa bAhA pasAriA, so bhaNati-asthi gharA, ettha kumAravara ! acchAhi, tattha sAmI egarAiaM vasittA pacchA gato, viharati, teNa ya bhaNiyaMvivittAo vasahIo, jai vAsAratto kIrai, Agacchejaha aNuggahIyA hojAmo / tAhe sAmI aTTha uubaddhie mAse |viharettA vAsAvAse uvAgate taM cevadUijatayagAma eti, tatthegaMmi urDave vAsAvAsaM tthio| paDhamapAuse ya gorUvANi cAri alabhaMtANi juNNANi taNANi khAyaMti, tANi ya gharANi ubelleMti, pacchA te vAreti, sAmI na vArei, pacchA dUijaMtagA tataH svAmI viharan gato morAkaM sannivezaM, tatra morAke dUijantA (dvitIyAntA) nAma pASaNDino gRhasthAH, teSAM tatrAvAsaH, teSAM ca kulapatiH bhagavataH pituH mitram, tadA sa svAminaM svAgatena upasthitaH, tadA svAminA pUrvaprayogeNa bAhuH prasAritaH, sa bhaNati-santi gRhANi, anna kumAravara ! tiSTha, tatra svAmI ekAM rAtriM uSitvA pazcAgataH, viharati, tena ca bhaNitam-viviktA basatayaH, yadi varSArAtraH kriyate, AgamiSyaH anugRhItA abhaviSyAma / tadA svAmI aSTI RtubaddhAna mAsAn vihRtya varSAvAse upAgate tameva dvitIyAntakagrAmameti, tatraikasmin uTaje varSAvAsaM sthitaH / prathamaprAvRSi ca gAvaH cAri-1 | malabhamAnA jIrNAni tRNAni khAdanti, tAni ca gRhANi uddhelayanti, pazcAtte vArayanti, svAmI na vArayati, patrAd dvitIyAntakAH.* uvagge pra0. 2 maDhe pra. For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 189 // tassa kulavaissa sAheti jahA esa etANi na NivAreti, tAhe so kulavatI aNusAsati, bhaNati-kumAravara! sauNIvi tAva | hAribhadrI| appaNi geDe rakkhaiti, tumaM vArejjAsi, sappivAsaM bhaNati |taahe sAmI aciyattoggahottikAuM niggao, ime ya teNa paMca yavRtti abhiggahA gahIA, taMjahA-aciyattoggahe na vasiya 1niccaM vosahakAeNa 2 moNeNaM 3 pANIsu bhottavaM 4 gihattho na vibhAgaH1 vaMdiyabo na'bbhuTetabo 5, ete paMca abhiggahA / tattha bhagavaM addhamAsaM acchittA tao pacchA advitagAmaM gto| tassa puNa ahiagAmassa paDhamaM vaddhamANagaM nAma AsI, so ya kiha aThiyaggAmo jAo?,dhaNadevo nAma vANiao paMcahiM dhurasaehiM gaNimadharimamejassa bhariehiM teNaMteNa Agao, tassa samIve ya vegavatI nAma nadI, taM sagaDANi uttaraMti, tassa ego baillo so mUladhure juppati, tAvaccaeNa tAo gaDDio uttINNAo, pacchA so paDio chinno, so vANiao tassa taNapANi purao chaDDeUNa taM avahAya go| so'vi tattha vAlugAe jeThAmUlamAse atIva uNheNa taNhAe chuhAe ya paritAvijjai tasmai kulapataye kathayanti-yathA eSa etA na nivArayati, tadA sa kulapatiranuzAsti, bhaNati-kumAravara zakunirapi tAvadAtmIyaM nIDaM rakSati, vaM vArayaH, sapipAsa bhaNati / tadA svAmI aprItikAvagraha itikRtvA nirgataH, ime ca tena paJca abhigrahA gRhItAH, tadyathA-aprItikAvagrahe na vasanIya, nityaM vyutsRSTakAyena, maunena, paannyobhoktvyN, gRhastho na vandayitavyaH, nAbhyutthAtavyaH, ete paJca abhigrahAH / tatra bhagavAn ardhamAsaM sthitvA tataH pazcAt asthikagrAmaM gataH, tasya | | punarasthikagrAmasya prathama vardhamAnakaM nAmAsIt , sa ca kathamasthikagrAmo jAtaH!, dhanadevo nAma vaNika paJcabhiHzataiH gaNimadharimameyabhRtastena mArgeNa AgataH tasya samIpe ca vegavatI nAma nadI, tAM zakaTAni uttaranti, tasya eko balIvardaH sa mUladhuri yojyate, tadIyena (vIryeNa) tA ganthya uttIrNAH, pazcAssa chinnaH patitaH, sa vaNik tasya tRNapAnIyaM puratastyaktvA taM apahAya gataH / so'pi tatra vAlukAyAM jyeSThAmUlamAse atIvoSNena tRSayA kSudhA ca paritApyate. * rakkhaMti pra0. // 189 // Jain Educatini d hional For Personal & Private Use Only Harjainelibrary.org Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiddhamANao ya logo teNaMteNa pANiaM taNaM ca vahati, na ya tassa koivi dei, so goNo tassa paosamAvaNNo, akAmataNhAchuhAe ya mariUNaM tattheva gAme aggujjANe sUlapANIjakkho uppaNNo, uvautto pAsati taM balIvaddasarIraM, tAhe rusio mAriM viuvati, so gAmo mariumAraddho, tato aNNA kougasyANi kareMti, tahavi Na dvAti, tAhe bhiNNo gAmo aNNagAmesu saMkaMto, tatthAvi na muMcati, tAhe tesiM ciMtA jAtA - amhehiM tattha na najjai-ko'vi devo vA dANavo vA virAhio, tamhA tahiM caiva vaccAmo, AgayA samANA nagaradevayAe viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAveMti, baliuvahAre kareMtA samaMtao uDDhamuhA saraNaM saraNaMti, jaM amhehiM sammaM na ceTThiaM tassa khamaha, tAhe aMtalikkhapaDivaNNo so devo bhaNati - tumhe durappA niraNukaMpA, teNaMteNa ya eha jAha ya, tassa goNassa taNaM vA pANiaM vA na diNNaM, ato natthi bhe mokkho, tato vhAyA pupphabalihatthagayA bhaNati - diTTho kovo pasAdamicchAmo, tAhe bhaNati - etANi mANusa ahiANi 1 vardhamAnakaca lokaH tena mArgeNa pAnIyaM tRNaM ca vahati, na ca tasmai kazcidapi dadAti sa gaustasya pradveSamApannaH, akAmatRSA kSudhA ca mRtvA tatraiva grAme agroyAne ( abhyudyAne ) zUlapANiryakSa utpannaH, upayuktaH pazyati tat balIvaIzarIraM tadA ruSTo mAriM vikurvati, sa grAmo marttumArabdhaH, tato'STatimupagatAH kautukazatAni kurvanti, tathApi na tiSThati (na viramati ), tadA bhinno grAmaH anyagrAmeSu saMkrAntaH, tatrApi na muJcati, tadA teSAM cintA jAtA, asmAbhistatra na jJAyateko'pi devo vA dAnavo vA birAddhaH, tasmAt tatraiva brajAmaH AgatAH santaH nagaradevatAyai vipulamazanaM pAnaM svAyaM svAdyaM upaskurvanti, balyupahArAn kurvantaH samantata UrdhvamukhAH zaraNaM zaraNamiti, yadasmAbhiH samyag na ceSTitaM tat kSamasva, tadA antarikSapratipannaH sa devo bhaNati yUyaM durAtmAno niranukampAH, tena mArgeNaiva Agacchata yAta ca, tasmai gaye tRNaM vA pAnIyaM vA na dattaM, ato nAsti bhavatAM mokSaH, tataH snAtAH hastagatapuSpabalikAH bhaNanti dRSTaH kopaH prasAdamicchAmaH, tadA bhaNati etAni mAnuSAsthIni For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 19 // 'puMja kAUNa uvari devaulaM kareha, sUlapANiM ca tattha jakkhaM balivaiMca egapAse Thaveha, aNNe bhaNaMti-taM baillarUvaM kareha, tassa ya heTThA tANi se ahiANi nihaNaha, tehiM acireNa kayaM, tattha iMdasammo nAma paDiyarago ko| tAhe logo paMthigAdi pecchai paMDarahiagAmaM devaulaM ca tAhe pucchaMti aNNe-kayarAo gAmAo AgatA jAha vatti, tAhe bhaNaMti-| jattha tANi aThiyANi, evaM ahiagAmo jaao| tattha puNa vANamaMtaraghare jo rattiM parivasati so teNa sUlapANiNA jakkheNa vAhettA pacchA rattiM mArijai, tAhe tattha divasaM logo acchati, pacchA aNNattha gacchati, iMdasammo'vi dhUpaM dIvagaM ca dAuM divasao jaati| ito ya tattha sAmI Agato, tijaMtagAmapAsAo, tattha ya sabo logo egattha piMDio acchai, sAmiNA devakuligo aNuNNavio, so bhaNati-gAmo jANati, sAmiNA gAmo milio cevANuNNavio, gAmo bhaNati-ettha na sakkA vasiu~, sAmI bhaNai-navaraM tumhe aNujANaha, te bhaNaMti-ThAha, tatthekkeko vasahiM dei, sAmINecchati, hatijjatagAmapAsAo, gastha gacchati, iMdasAlapANiNA pujaM kRtvA upari devakulaM kuruta, zUlapANi ca tatra yakSaM balIvardai caikapAH sthApayata, anye bhaNanti-taM balIvadarUpaM kuruta, tasyAdhastAt tAni |3|| tasthAsthIni nihata, tairacirAt kRtaM, tatra indrazarmA nAma praticarakaH kRtaH / tadA lokaH pAnthAdi pazyati, pANDurAsthikagrAma devakulaM ca tadA pRcchanti anye-18 katarasmAt grAmAdAgatAH ? yAta veti, tadA bhaNanti-yatra tAni asthIni, evamasthikagrAmo jAtaH / tatra punarvyantaragRhe yo rAtrau parivasati sa tena zUlapANinA yakSeNa vAhayitvA pazcAd rAtrI mAryate, tatastatra divasaM (yAvat ) lokastiSThati, pazcAt anyatra gacchati, indrazApi dhUpaM dIpakaM ca dattvA divase yAti / itazca tatra svAmI AgataH, dvitIyAntagrAmapArthAt, tatra ca savoM loka ekatra piNDitastiSThati, svAminA devakuliko'nujJApitaH, sa bhaNati-prAmo jAnAti, svAminA grAmo milita evAnujJApitaH, grAmo bhaNati-atra na zakkA vasituM, svAmI bhaNati-paraM yUyamanujAnIta, te bhaNanti-tiSThata, tatraikaiko vasati datte, svAmI necchati. // 19 // Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ STAROSTORUSAUSSSSS jANati-jaheso saMbujjhihititti, tato egakUNe paDimaM Thio, tAhe so iMdasammo sUre dharete ceva dhUvapuppha dAuM kappaDiyakAroDiya save paloittA bhaNati-jAha mA viNassihiha, taMpi devajayaM bhaNati-tunbhevi NIdha, mA mArihinjihidha, bhagavaM tusiNIo, so vaMtaro ciMtei-devakulieNa gAmeNa ya bhaNNaMto'vi na jAti, peccha jaM se karemi, tAhe saMjhAe ceva bhIma aTTahAsaM muaMto bIhAveti // abhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAdvayamAhadUijjatagA piuNo vayaMsa tivvA abhiggahA pNc|aciyttugghin vasaNa 1 NiccaM vosaTTa2moNeNaM 3 // 462 // pANIpattaM 4 gihivaMdaNaM ca 5 tao vddmaannvegvii| dhaNadeva sUlapANiMdasamma vAsa'TThiaggAme // 463 // ___ vyAkhyA-viharato morAkasannivezaM prAptasya bhagavataH tannivAsI duijantakAbhidhAnapASaNDastho dUtijaMtaka evocyate, | pituH' siddhArthasya 'vayasyaH' snigdhakaH, so'bhivAdya bhagavantaM vasatiM dattavAn iti vAkyazeSaH / vihRtya ca anyatra varSAkAlagamanAya punastatraivAgatena viditakulapatyabhiprAyeNa, kim ?, 'tivA abhiggahA paMca' tti 'tIvrAH' raudrAH abhigrahAH paJca gRhItA iti vAkyazeSaH / te cAmI 'aciyattuggahi na vasaNaM ti' 'aciyattaM' dezIvacanaM aprItyabhidhAyakaM, tatazca tatsvAmino na.prItiryasminnavagrahe so'prItyavagrahaH tasmin 'na vasana' na tatra mayA vasitavyamityarthaH, 'NiccaM vosa moNe jAnAti-yatheSa saMbhotsyata iti, tata ekasmin koNe pratimAM sthitaH, tadA sa indrazarmA sUrye priyamANe (sati) eva dhUpapuSpaM dattvA kArpaTika| karoTikAn sarvAn pralokya bhaNati-yAta mA vinezata, tamapi devArya bhaNati-yayamapi nirgacchata, mA mAridhvaM (mRdhvaM), bhagavAn tUSNIkaH, sa vyantara|zcintayati-devakulikena mAmeNa ca bhaNyamAno'pi na yAti, pazya yattasya karomi, tadA sandhyAyAmeva bhImamahAhahAsaM muJcan bhApayati / Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- paMti'nityaM sadA vyutsRSTakAyena satA maunena viharttavyaM 'pANipattaMti pANipAtrabhojinAbhavitavyaM, 'gihivaMdaNaM cetti' gRhasthasya // 19 // vandanaM, cazabdAdabhyutthAnaM ca na karttavyamiti / etAn abhigrahAn gRhItvA tathA tasmAnnirgatya 'vAsa'DiaggAmetti' varSAkAlaM asthigrAme sthita iti adhyAhAraH, sa cAsthigrAmaH pUrva vardhamAnAbhidhaH khalvAsIt , pazcAt asthigrAmasaMjJAmitthaM prAptaH, tatra hi vegavatInadI, tAM dhanadevAbhidhAnaH sArthavAhaH taM pradhAnena gavA'nekazakaTasahitaH samuttIrNaH, tasya ca goranekazakaTasamuttAraNato hRdayacchedo babhUva, sArthavAhaH taM tatraiva parityajya gataH, sa vardhamAnanivAsilokApratijAgarito mRtvA tatraiva zUlapANinAmA yakSo'bhavat, dRSTabhayalokakAritAyatane sa pratiSThitaH, indrazarmanAmA pratijAgarako nirUpita itykssraarthH|| evamanyAsAmapi gAthAnAmakSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / kathAnakazeSam-jAhe so aTTahAsAdiNA bhagavaMtaM khobheuM pavatto tAhe so sabo logo taM sadaM soUNa bhIo, aja so devajao mArijai, tattha uppalo nAma pacchAkaDao pAsAvaccijao parivAyago ajhaMgamahAnimittajANago jaNapAsAo taM soUNa mA titthaMkaro hoja adhitiM karei, bIhei saya rattiM gaMtuM, tAhe so vANamaMtaro jAhe saddeNa na bIheti tAhe hatthirUveNuvasamgaM kareti, pisAyarUveNaM nAgarUveNa ya, yadA so'TTAhAsyAdinA bhagavantaM kSobhayituM pravRttastadA sa sarvalokastaM zabdaM zrutvA bhItaH, adya sa devAryaH mAryate, tatrotpalo nAma pazcAskRtakA pArthApatyaH parivrAjako'STAGgamahAnimittajJAyakaH janapArdhAt tat zrutvA mA tIrthakaro bhavet (iti) atiM karoti, bibheti ca rAtrau gantuM, tataH sa byantaraH IN yadA zabdena na vibheti tadA hastirUpeNopasarga karoti, pizAcarUpeNa nAgarUpeNa ca SAGARMACOCONCERS // 19 // Join Education International For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etehiMpi jAhe na tarati khobheuM tAhe sattavihaM vedaNaM udIrei, taMjaMhA sIsaveyaNaM kaNNa acchi nAsA daMta naha padvivedaNaM ca ekkekkA veaNA samatthA pAgatassa jIvitaM saMkAmeuM, kiM puNa sattavi sametAo ujjalAo?, ahiyAseti, tAhe so devo jAhe na tarati cAleDaM vA khobheuM vA, tAhe paritaMto pAyavaDito khAmeti, khamaha bhaTTAragatti / tAhe siddhattho uddhAio bhaNati-haMbho sUlapANI ! apatthiapatthiA na jANasi siddhattharAyaputtaM bhagavaMtaM titthayaraM, jai eyaM sakko jANai to te nibisayaM karei, tAhe so bhIo duguNaM khAmei, siddhattho se dhammaM kahei, tattha uvasaMto mahimaM karei sAmissa, tattha logo ciMtei so taM devajjayaM mArittA idANiM kIlai, tattha sAmI desUNe cattAri jAme atIva pariyAvio pahAyakAle muhuttamettaM niddApamAdaM gao, tattha ime dasa mahAsumiNe pAsittA paDibuddho, taMjahA-tAlapisAo hao, seasauNo cittakoilo a do'vi ete pajjuvAsaMtA diTThA, dAmadugaM ca surahikusumamayaM govaggo a pajjuvArseto, paumasaro vibuddhapaMkao, etairapi yadA na zaknoti kSobhayituM tadA saptavidhAM vedanAmudIrayate, tadyathA - zIrSavedanAM karNa0 akSi0 nAsA0 danta0 nakha0 pRSThivedanAM ca, ekaikA vedanA samarthA prAkRtasya jIvitaM saMkramituM kiM punaH saptApi sametA ujjvalAH ?, adhyAste, tadA sa devo yadA na zaknoti cAlayituM vA kSobhayituM vA, tadA parizrAntaH pAdapatitaH kSamayati kSamasva bhaTTAraketi / tadA siddhArtha uddhAvito bhaNati ho zUlapANe!, aprArthitaprArthaka ! na jAnAsi siddhArtharAjaputraM bhagavantaM tIrthakaraM, yadyetat zakro jAnAti tadA tvAM nirviSayaM karoti, tadA sa bhIto dviguNaM kSamayati, siddhArthaH tasmai dharmaM kathayati, tatropazAnto mahimAnaM karoti svAminaH, tatra lokazcintayati sa taM devArthaM mArayitvedAnIM krIDati tantra svAmI dezonAn caturo yAmAn atIva paritApitaH prabhAtakAle muhUrtamAtraM nidrApramAdaM gataH, tatremAn daza mahAsvamAn dRSTvA pratibuddhaH, tadyathA - tAlapizAco hataH, zvetazakunaH citrakokilaca dvAvapi etau paryupAsamAnau dRSTI, dAmadvikaM ca surabhikusumamayaM govargazca paryupAsamAnaH, padmasaraH vibuddhapaGkajaM. For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 Avazyaka // 192 // PASSASASSASSASSA sAgaro a me nitthiNNotti, sUro a paiNNarassImaMDalo uggamaMto, aMtehi ya me mANusuttaro veDhiotti, maMdaraM cArUDho- hAribhadrImitti / logo pabhAe Agao, uppalo a, indasammo a, te a accaNiaM divagaMdhacuNNapupphavAsaM ca pAsaMti, bhaTTAragaM 5 yavRtti ca akkhayasavaMrga, tAhe so logo sabo sAmissa ukkiTThasiMhaNAyaM kareMto pAesu paDio bhaNati-jahA devajaeNaM devo vibhAgaH1 uvasAmio, mahimaM pagao, uppalo'vi sAmi da8 vaMdia bhaNiyAio-sAmI! tubbhehiM aMtimarAtIe dasa sumiNA diThThA, 4 tesimaM phalaMti-jo tAlapisAo hao tamacireNa mohaNijaM ummUlehisi, jo a seasauNo taM sukkajhANaM kAhisi, jo 31 vicitto koilo ta duvAlasaMgaM paNNavehisi, govaggaphalaM ca te caubiho samaNasamaNIsAvagasAvigAsaMgho bhavissai , paumasarA caubihadevasaMghAo bhavissai, jaM ca sAgaraM tiNNo taM saMsAramuttArihisi, jo a sUro tamacirA kevalanANaM te uppajihitti, jaMcaMtehiM mANusuttaro veDhio taM te nimmalo jasakIttipayAvosayalatihaaNe bhavissaitti, jaMca maMdaramArUDho'si sAgarazca mayA nistIrNa iti, sUryazca prakIrNarazmimaNDala udgacchan , annazca mayA mAnuSottaro veSTita iti, mandara cArUDho'sIti / lokaH prabhAte AgataH, hai utpalazca, indrazarmA ca, te cArcanikAM divyagandhacUrNapuSpavarSa ca pazyanti, bhaTTArakaM cAkSatasarvAGgaM. tadA sa lokaH sarvaH svAminaH utkRSTaM siMhanAdaM kurvan pAdayoH patito bhaNati-yathA-devAryeNa deva upazamitaH, mahimAnaM pragataH, utpalo'pi svAminaM dRSTrA vanditvA bhaNitavAn-svAmin ! skhayA antyarAtrau daza svapnA dRSTAH, teSAmidaM phalamiti-yastAlapizAco hataH tadacireNa mohanIyamunmUlayiSyasi, yazca zvetazakunaH tat zukladhyAnaM kariSyasi, yo vicitraH kokilaH tat dvAdazAGgIM| prajJApayiSyasi, govargaphalaM ca tava caturvidhaH zramaNazramaNIzrAvakazrAvikAsakaH bhaviSyasi, padmasarasaH caturvidhadevasaMghAto bhaviSyati, yacca sAgarastIrNastat CsaMsAramuttariSyasi, yazca sUryastat acirAt kevalajJAnaM te utpatsyata iti, yaccAntrairmAnuSottaro veSTitastatte nirmalaH yazaHkIrtipratApatribhuvane sakale bhaviSyatIti, yacca mandaramArUdo'si. // 192 // Join Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'taM sIhAsaNattho sadevamaNuAsurAe parisAe dhamma paNNavehisitti, dAmadurga puNa na yANAmi, sAmI bhaNati-he uppala ! jaNNaM tuma na jANAsi taNNaM ahaM duvihaM sAgArANagAriaM dhamma paNNavehAmitti, tato uppalo vaMdittA gao, tattha sAmI addhamAseNa khamati / eso paDhamo vAsAratto 1 / tato sarae niggaMtUNa morAgaM nAma saNNivesaM gao, tattha sAmI bAhiM ujjANe Thio, tattha morAe saNNivese acchaMdA nAma pAsaMDatthA, tatthego acchaMdao tami saNNivese koMTalaveMTaleNa jIvati, siddhatthao a ekkalao dukkhaM acchati bahusaMmoio pUaM ca bhagavao apicchaMto, tAhe so voletayaM govaM saddAvettA bhaNati-jahiM padhAvito jahiM jimio paMthe ya jaM diha, dicho ya evaMguNavisiho sumiNo, taM vAgarei, so AuTTo gaMtuM gAme mittaparicitANaM kaheti, sabehi gAme ya pagAsi-esa devajao ujjANe tItANAgayavaTTamANaM jANai, tAhe aNNo'vi loo Agao, sabassa vAgarei, logo AuTTo mahimaM karei, logeNa avirahio acchai, tAhe so logo tasiMhAsanasthaH sadevamanujAsurAyAM parpadi dharma prajJApayiSyasi iti, dAmadvikaM punarna jAnAmi, svAmI bhaNati-he utpala ! yat tvaM na jAnISe tadahaM hA dvividhaM sAgArikAnagArikaM dharma prajJApayiSyAmIti, tata utpalo vanditvA gataH, tatra svAmI ardhamAsena kSapayati / eSa prathamo varSArAnaH / / tataH zaradi | nirgatya morAka nAma sannivezaM gataH, tatra svAmI bahirudyAne sthitaH, tatra morAke sanniveze yathAcchandA nAma pApaNDasthAH, tatraikaH yathAchandakaH tasmin sanniveze | kArmaNavazIkaraNAdinA jIvati, siddhArthakazca ekAkI duHkhaM tiSThati bahusaMmuditaH pUjAM ca bhagavataH apazyan , tadA sa vrajantaM gopaM zabdayitvA bhaNati-yatra gataH | yantra jimitaH pathi ca yadRSTa, dRSTazcaivaMguNaviziSTaH svamaH, tadvyAkaroti, sa Avarjito prAme gatvA mitraparicitebhyaH kathayati, sIme ca prakAzitaM-eSa devArya udyAne atItAnAgatavartamAnaM jAnAti, tadA anyo'pi loka AgataH, (tasmA api) sarvasmai vyAkaroti, loka Avarjito mahimAnaM karoti, lokenAvirahitaH tiSThati, tadA sa loko dain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 193 // RECCANCERCOACANCLOS bhaNai-estha acchaMdao nAma jANao,siddhattho bhaNati-so Na kiMci jANai, tAhe logo gaMtuM bhaNai-tuma na kiMci jANasi, devajao jANai, so loyamajhe appANaM ThAveukAmo bhaNati-eha jAmo, jai majjha purao jANai to jANai, tAhe logeNa parivArio ei, bhagavao purao Thio taNaM gahAya bhaNati-eyaM taNaM kiM chidihiti navatti, so ciMtei-jai bhaNati-na chijihi iti tA NaM chiMdissaM, aha bhaNai-chijihitti, tona chiMdissaM, tato siddhattheNa bhaNi-na chijihitti, so chidiumADhatto, sakkeNa ya uvaogo diNNo, vajaM pakkhittaM, acchaMdagassa aMgulIo dasavi bhUmIe paDiAo, tAhe logeNa khiMsio, siddhattho ya se ruho / amumevArtha samAsato'bhidhitsurAha roddA ya satta veyaNa thui dasa sumiNuppala'hamAse ya / morAe sakAraM sako acchaMdae kuvio // 464 // samAsavyAkhyA-raudrAzca sapta vedanA yakSeNa kRtAH, stutizca tenaiva kRtA, daza svapnA bhagavatA dRSTAH, utpalaH phalaM jagAda, 'addhamAse yatti' ardhamAsamardhamAsaM ca kSapaNamakArSIt , morAyAM lokaH satkAraM cakAra, zakraH acchandake tIrthakarahIlanAt parikupita ityakSarArthaH // iyaM niyuktigAthA, etAstu mUlabhASyakAragAthAH bhaNati-anna yathAcchandako nAma jJAyakaH, siddhArthoM bhaNati-sa na kiJcid jAnAti, tadA loko gatvA bhaNati-vaM na kiJcit jAnAsi, devAryako jAnAti, sa lokamadhye AtmAnaM sthApayitukAmo bhaNati-eta yAmaH, yadi mama purato jAnAti tadA jAnAti, tadA lokena parivArita eti, bhagavataH purataH sthitaH tRNaM gRhItvA bhaNati-etat tRNaM kiM chetsyate naveti, sa cintayati-yadi bhaNati-na chetsyate iti tadaitat chetsyAmi, atha bhaNati-chetsyate iti tadA na chetsyAmi, tataH siddhArthena bhaNitam-na chetsyatIsi, sa chettumArabdhaH, zakreNa ca upayogo dattaH, vanaM prakSiptaM, acchandakasyAGgulyo dazApi bhUmau patitAH, tadA lokena hIlitaH, siddhArthazca tasmai ruSTaH / // 193 // / For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUSASTRA bhImaTTahAsa hatthI pisAya nAge ya vedaNA satta / sirakaNNanAsadante naha'cchI paTThIya sattamiA // 112 // (mU0 bhA0) tAlapisAyaM 1 do koilA ya 3 dAmadugameva 4 govaggaM 5 / sara 6 sAgara 7 sUraM 8 te 9 mandara 10 suviNuppale ceva // 113 // (mU0 bhA0) mohe 1 ya jhANa 2 pavayaNa 3 dhamme 4 saMghe 5 ya devaloe 6 ya / saMsAraMNANa 8 jase 9 dhamma parisAe~ majjhami // 114 // (mU0 bhA0) vyAkhyA-bhImATTahAsaH hastI pizAco nAgazca vedanAH sapta ziraHkarNanAsAdantanakhAkSi pRSThau ca saptamI, etabyantareNa kRtaM / tAlapizAcaM dvau kokilau ca dAmadvayameva govarga saraH sAgaraM sUrya anna mandaraM 'suviNuppale cevatti' etAn svapnAn dRSTavAn , utpalazcaiva phalaM kathitavAn iti / taccedam-mohaM ca dhyAnaM pravacanaM dharmaH saGghazca 'devalokazca' devajanazcetyarthaH, saMsAraM jJAnaM yazaH dharma parSado madhye, mohaM ca nirAkariSyasItyAdikriyAyogaH svabuddhyA kaaryH|| morAgasaNNivese bAhiM sihattha tItamAINi / sAhai jaNassa acchaMda paoso cheaNe sako // 1 // artho'syAH kathAnakokta eva veditavya iti / iyaM gAthA sarvapustakeSu nAsti, sopayogA ca / kathAnakazeSam-tao siddhattho tassa paosamAvaNNo taM logaM bhaNati-esa coro, kassa geNa coriyaMti bhaNaha, atthettha vIraghoso NAma 1 tataH siddhArthaH tasmin pradveSamApanastaM loka bhaNati-eSa cauraH, kasyAnena coritaM iti bhaNa, astyatra vIraghoSo nAma For Personal & Private Use Only A njainelibrary.org Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 19 // RECORRECHARACTERS kammakaro!, so pAdesu paDioahaMti, asthi tubha amukakAle dasapalayaM vaTTayaM Nahapurva ?, AmaM asthi, taM eeNa hariyaM,taM puNa hAribhadrI kahiM !, eyassa purohaDe mahisiMdurukkhassa purathimeNaM hatthamittaM gaMtUNaM tattha khaNiuMgeNhaha / tAhe gatA, diLaM, AgayA kala yavRttiH kalaM karemANA / aNNaMpi suNaha-asthi etthaM iMdasammo nAma gihavaI ?, tAhe bhaNati-atthi, tAhe so sayameva uvaDio,jahA vibhAgaH1 ahaM, ANaveha, asthi tubbha oraNao amuyakAlaMmi nahillao?, sa Aha-Ama atthi, so eeNa mArittA khaio,8 aThiyANi ya se badarIe dakkhiNe pAse ukuruDiyAe niyANi, gayA, dihANi, ukkiTThakalayalaM kareMtA AgayA, tAhe bhaNaMti-eyaM vitiaM / amumevArtha pratipAdayannAha niyuktikRt| * taNa cheyaMguli kammAra vIraghosa mahisiMdu dspliaN| viiiMdasamma UraNa bayarIe dAhiNukuruDe // 465 // | vyAkhyA-acchandakaH tRNaM jagrAha, chedaH aGgulInAM kRtaH khalvindreNa, 'kammAra vIraghosatti' karmakaro vIraghoSaH, tatsaM-IA bandhyanena 'mahisiMdu dasapaliyaM' dazapalikaM karoTaka gRhItvA mahisenduvRkSAdhaH sthApitaM, ekaM tAvadidaM, dvitIyaM-indrazarmaNa UraNako'nena bhakSitaH, tadasthIni cAdyApi tiSThantyeva badaryA adha dakSiNotkuruTa itigAthArthaH // 465 // tetiyaM puNa avaccaM, karmakara?, sa pAdayoH patitaH ahamiti, asti tava amukakAle dazapalamAnaM vartulaM naSTapUrvam ?, bhomasti, tadanena hRtaM, tatpumaH ka ?, etasya gRhapurataH // 194 // khajUrIvRkSasya pUrvasyA hastamAtraM gatvA tatra khAtvA gRhIta / tadA gatAH, (eM, AgatAH kalakalaM kurvntH| anyadapi zRNuta-astyatra indrazamA nAma gRhapatiH, tadA bhaNati-asti, tadA sa svayamevopasthitaH, yathA'haM, AjJApayata, asti tavorNAyuH amukakAle naSTaH, sa Aha-omasti, sa etena mArayitvA khAditaH, asthIni |ca tasya vadaryA dakSiNe pArSe utkusTake nikhAtAni, gatAH, dRSTAni, uskRSTakalakalaM kurvanta AgatAH, tadA bhaNanti-etadvitIyam 2 tRtIyaM punaravAcyaM. ANSAR For Personal & Private Use Only JainEducationalKHonal Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSCOALA alAhi bhaNiteNa, te nibaMdha kareMti, pacchA bhaNati-vaccaha bhajA se kahehii, sA puNa tassa ceva chiDDANi maggamANI acchati, tAe suyaM-jahA so viDaMbiotti, aMgulIo se chinnAo, sA ya teNa tadivasaM piTTiyA, sA ciMteti-navari eu gAmo, tAhe sAhemi, te AgayA pucchaMti, sA bhaNai-mA se nAmaM geNhaha, bhagiNIe patI mamaM necchati, te ukkiTiM karemANA taM bhaNaMti-esa pAvo, evaM tassa uDDAho jAo, esa pAvo, jahA na koi bhikkhaMpi dei, tAhe appasAgAriyaM Agao bhaNai-bhagavaM ! tunbhe annatthavi pujijaha, ahaM kahiM jAmi?, tAhe aciyattoggahottikAuM sAmI niggao / tato vaccamANassa aMtarA do vAcAlAo-dAhiNA uttarA ya, tAsiM doNhavi aMtarA do naIo-suvaNNavAlugA ruppavAlugA ya, tAhe sAmI dakkhiNNavAcAlAo sannivesAo uttaravAcAlaM vaccai, tattha suvaNNavAluyAe nadIe puliNe kaMTiyAe taM vatthaM vilaggaM, sAmI gato, puNo'vi avaloiaM, kiM nimittaM ?, keI bhaNaMti-mamattIe, avare-kiM thaMDille paDiaM athaMDilletti, GIRARAK alaM bhaNitena, te nirbandhaM kurvanti, pazcAd bhaNati-vrajata bhAyA~ tasya kathayiSyati, sA punastasya chidrANyeva mRgayamANA tiSThati, tayA zrutam-yathA sa viDambita iti, aGgulayastasya chinnAH, sA ca tena tadivase pihitA, sA cintayati-paramAyAtu grAmaH, tadA sAdhayAmi, ta AgatAH pRcchanti, sA bhaNati-mA tasya nAma grahISTa, bhaginyAH patirmA necchati, ta utkRSTiM kurvantastA bhaNanti-eSa pApaH, evaM tasyoDAho jAtaH, eSa pApaH, yathA ( yadA) na kazcid bhikSAmapi dadAti, tadA'lpasAgArika Agato bhaNati-bhagavantaH! yUyamanyatrApi pUjyiSyadhvaM, ahaM ka yAmi !,tadA aprItikAvagraha itikRtvA svAmI nirgataH / tato vrajataH antarAhe vAcAle-dakSiNA uttarA ca, tayordvayorapi antarA dve nadyau-suvarNavAlukA rUpyavAlukA ca, tadA svAmI dakSiNavAcAlAt sannivezAt uttaravAcAlaM| vrajati, tatra suvarNavAlukAyA nadyAH puline kaNTikAyAM taddvastraM vilagnaM, svAmI gataH, punarapyavalokitaM, kiM nimittam ?, kecid bhaNanti-mamatvena, apare-ki sthaNDile patitamasthaNDile iti. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAga 1 // 195 // POSTA 'keI-sahasAgAreNaM, keI-varaM sissANaM vatthapattaM sulabhaM bhavissai ?, taM ca teNa dhijjAieNa gahiraM, tuNNAgassa uvaNIaM, sayasahassamollaM jAyaM, ekekassa paNNAsaM sahassANi jAyANi / amumevArthamabhidhitsurAha taiamavacaM bhajA kahihI nAhaM tao piuvayaMso / dAhiNavAyAlasuvaNNavAlugAkaMTae vatthaM // 466 / / padAni-tRtIyamavAcya bhAryA kathayiSyati / tataH piturvayasyastu dakSiNavAcAlasuvarNavAlukAkaNTake vastraM, kriyA'dhyAhArato'kSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / tAhe sAmI vaccai uttaravAcAlaM, tattha aMtarA kaNagakhalaM nAma Asamaparya, tattha do paMthA-ujjugo vaMko ya, jo so ujuo so kaNagakhalaMmajjheNa vaccai, vaMko pariharaMto, sAmI ujugeNa pahAvio, tattha govAlehiM vArio, ettha diThiviso sappo, mA eeNa vaccaha, sAmI jANati-jaheso bhavio saMbujjhihiti, tao gato jakkhagharamaMDaviyAe paDimaM tthio| so puNa ko puvabhave AsI!, khamago, pAraNae gao vAsigabhattassa, teNa maMDukkaliyA virAhiA, khuDDueNa paricoio, tAhe so bhaNati-kiM imAo'vi mae mAriAo loyamAriAo darisei, tAhe khuDDaeNa kecit-sahasAkAreNa, kecit-paraM ziSyANAM vastrapAtraM sulabhaM bhaviSyati', tacca tena dhigjAtIyena gRhItaM, tunAkasya upanItaM, zatasahastramUlyaM jAtaM, ekaikasya paJcAzat sahasrANi jAtAni / 2 tadA khAmI vrajati uttaravAcAlaM, tatrAntarA kanakakhalanAmAzramapadaM tatra dvI pamthAnI-kajurvakrazca, yo'sI rajaH saha kanakakhalamadhyena brajati, vakraH pariharan , svAmI RjunA pradhAvitaH, tatra gopAlaivAritaH, anna dRSTiviSaH sarpaH, maitena bAjIH, svAmI jAnAti-yathaiSa bhavyaH P // 195 // ThA saMbhotsyata iti, tato gato yakSagRhamaNDapikAyAM pratimA sthitaH / sa punaH kaH pUrvabhave bhAsIt ', kSapakaH, pAraNake gataH paryuSitabhaktAya, vena maNDUkI virAddhA, lakSulakena paricoditaH, tadA sa bhaNati-kimimA api mayA mAritAH kokamAritA darzayati, tadA kSullakena. For Personal & Private Use Only dainelibrary.org JainEducationinierriedo Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAyaM-viyAle Alohiitti, so Avassae AloettA uvaviTho, khuDDuo ciMtei-nUNaM se vissariyaM, tAhe sArizra, ruho AhaNAmitti uddhAiokhuDDagassa, tattha thaMbhe AvaDio mao virAhiyasAmaNNo joisiesu uvavaNNo, tato cuo kaNagakhale paMcaNhaM tAvasasayANaM kulavaissa tAvasIe udare AyAo, tAhe dArago jAo, tattha se kosiotti nAma kayaM, so ya atIva teNa sabhAveNa caMDakodho, tattha anne'vi atthi kosiyA, tassa caMDakosiotti nAma kayaM, so kulavatI mao, tato ya so kulavaI jAo, so tattha vaNasaMDe mucchio, tesiM tAvasANa tANi phalANi na dei, te alabhatA gayA disodisaM, jo'vi tattha govAlAdI eti taMpi haMtuM dhADei, tassa adUre seyaMbiyAnAma nayarI, tato rAyaputtehiM AgaMtuNaM vira|hie paDiniveseNa bhaggo viNAsio ya, tassa govAlaehiM kahiyaM, so kaMTiyANaM gao, tAo chaDDettA parasuhattho gao roseNa dhamadhamato, kumArehiM divo eMtao, taM datRNa palAyA, so'vi kuhADahattho pahAvettA khaDDe AvaDiUNa paDio, so 1jJAtaM-vikAle bhAlocayiSyatIti, sa Avazyake AlocayitvA upaviSTaH, kSullakazcintayati-nUnamasya vismRtaM, tataH smAritaM, ruSTa AhanmItyuddhAvitaH kSullakAya, tantra stambhe Asphalito mRto virAdhitazrAmaNyaH jyotiSkeSu utpannaH, tatazyutaH kanakakhale paJcAnAM tApasazatAnAM kulapateH tApasyA udare AyAtaH, tadA dArako jAtaH, tana tasya kauzika iti nAma kRtaM, sa cAtIva tena svabhAvena caNDakrodhaH, tatra anye'pi santi kauzikAH, tasya caNDakauzika iti nAma kRtaM, sa kulapatimataH, tatazca sa kulapatirjAtaH, sa tatra vanakhaNDe mUrchitaH, tebhyaH tApasebhyaH tAni phalAni na dadAti, te'labhamAnA gatA dizi dizi, yo'pi |tantra gopAlAdika mAyAti tamapi hatvA dhATayati, tasyAdUre zvetambIkAnAmanagarI, tato rAjaputrairAgatya virahite pratinivezena bhano vinAzitazca, tasmai gopAlakaiH kathitaM, sa kaNTakebhyo gataH, tAMstyaktvA parazuhasto gato ropeNa dhamadhamAyamAnaH, kumArairdaSTaH Agacchan taM dRSTvA palAyitAH, so'pi kuThAraha staH | pradhAvya garte Apatya patitaH, sa For Personal & Private Use Only XMainelibrary.org Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRtti vibhAgaH1 // 196 // kuhADo abhimuho Thio, tattha se siraM do bhAe kayaM, tattha mao taMmi ceva vaNasaMDe diTThIviso sappo jAo, teNa roseNa lobheNa ya taM rakkhai vaNasaMDaM,taote tAvasA sabe daDDA, je adaGagA te nahA, so tisaMjhaM vaNasaMDaM pariyaMciUNaM jaM sauNagamavi pAsai taM Dahai, tAhe sAmI teNa dihro, tato Asurutto, mamaM na yANasi ?, sUraM NijjhAittA pacchA sAmi paloei, so na Dajjhai jahA aNNe, evaM do tiNNi vArA, tAhe gaMtUNa Dasai, DasittA avakkamai-mA me uvari paDihitti, tahavi na marai, evaM tiNNi vAre, tAhe paloeMto acchati amariseNaM, tassa bhagavao rUvaM pecchaMtassa tANi visabhariyANi acchINi vijjhAiyANi sAmiNo katisommayAe, tAhe sAmiNA bhaNi-uvasama bho caMDakosiyA!, tAhe tassa IhApohamaggaNagavesaNaM kareMtassa jAtIsaraNaM samuppaNaM, tAhe tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karettA bhattaM paccakkhAi maNasA, titthagaro jANai, tAhe so bile tuMDaM choDhuM Thio, mA'haM ruThTho saMto loga mArehaM, sAmI tassa aNukaMpAe acchai, sAmi dahaNa govA kuThAraH abhimukhaH sthitaH, tatra tasya ziro dvibhAgIkRtaM, tantra mRtastasminneva vanakhaNDe dRSTiviSaH sapo jAtaH, tena ropeNa kobhena ca taM rakSati vanakhaNDaM,IX | tataste tApasAH sarve dagdhAH, ye adagdhAste naSTAH, sa trisandhyaM vanakhaNDaM parItya yaM kaJcana zakunamapi pazyati taM dahati,tadA svAmI tena dRSTaH,tataH kruddhaH, mAM na jAnAsi!, sUrya nidhyAya pazcAtsvAminaM pralokayati, sa na dahyate yathA'nye, evaM dvau trIn vArAn , tadA gatvA dazati, daSTvA'pakrAmati-mA mamopari paptat iti tathApi na mriyate, evaM trIn vArAn , tadA pralokamAnastiSThati amarSeNa, tasya bhagavato rUpaM prekSamANasya te viSabhRte akSiNI vidhyAte svAminaH kAntisaumyena, tadA svAminA bhaNitam-upazAmya bhoH caNDakauzika !, tadA tasya IhApohamArgaNagaveSaNAM kurvataH jAtismaraNaM samutparya, tadA vikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA bhaktaM pratyAkhyAti manasA, tIrthakaro jAnAti, tadA sabiLe tuNDaM sthApayitvA sthitaH, mA'haM ruSTaH san kokaM mImaram , svAmI tasyAnukampayA tiSThati, svAminaM dRSTvA. // 196 // Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lavacchavAlA alliyaMti, rukkhehiM AvarettA appANaM tassa sappassa pAhANe khivaMti, na calatitti allINo kaThehiM ghaTTio, tahavi na phaMdatitti tehiM logassa sihaM, to logo AgaMtUNa sAmi vaMdittA taMpi ya sappaM mahei, aNNAo ya ghayavikkiNiyAo taM sappaM makkheMti, pharusiMti, so pivIliyAhiM gahio, taM veyaNaM ahiyAsettA addhamAsassa mao sahassAre uvaNNo / amumevArthamupasaMharannAhauttaravAcAlaMtaravaNasaMDe caMDakosio sappo / na Dahe ciMtA saraNaM joisa kovA hi jAo'haM // 467 // gamanikA-uttaravAcAlAntaravanakhaNDe caNDakauzikaH sarpaH na dadAha cintA smaraNaM jyotiSkaH krodhAd ahirjAto'hamiti, akSaragamanikA svabuddhyA kAryeti // 467 // anuktArtha pratipAdayannAha uttaravAyAlA nAgaseNa khIreNa bhoyaNaM divvA / seyaviyAya paesI paMcarahe nijraayaanno|| 468 // gamanikA-uttaravAcAlA nAgasenaH kSIreNa bhojanaM divyAni zvetambyAM pradezI pazcarathaiH naiyakA rAjAnaH-naiyakA gotrataH, pradeze nijA ityapare / zeSo bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam-tao sAmI uttaravAcAlaM gao, tattha gopAlavatsapAlA Agacchanti, vRkSarAvAryAtmAnaM tasya sarpasya (upari) pASANAn kSipanti, na calatIti IpallInaH kAmurghaTTitaH, tathA'pi na spandata iti tailoMkAya ziSTaM, tato loka Agatya svAminaM vanditvA tamapi ca sarpa mahati,anyAzca ghRtavikrAyikAstaM sarpa mrakSayanti spRzanti, sa pipIlikAbhihItaH, to vedanAmadhyAsa ardhamAsena mRtaH sahasrAre utpannaH / 2 tataH svAmyuttaravAcAlaM gataH, tatra dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAga 1 // 197|| pakkhakkhamaNapAraNate atigao, tattha nAgaseNeNa gihavaiNA khIrabhoyaNeNa paDilAbhio, paMca divANi pAunbhUyANi, tato seyabiyaM gao, tattha padesI rAyA samaNovAsao bhagavao mahimaM karei, tao bhagavaM surabhipuraM vaccai, tatthaMtarAe jagA rAyANo paMcahiM rathehiM enti paesiraNNo pAse,tehiM tattha sAmI vaMdio pUio ya,tato sAmI surabhipuraM gao, tattha gaMgA uttariyavA, tattha siddhajatto nAma nAvio, khemallo nAma sauNajANao, tattha ya NAvAe logo vilaggai, kosieNa mahAsauNeNa vAsiyaM, kosio nAma ulUko, tato khemileNa bhaNiyaM-jArisaM sauNeNa bhaNiyaM tArisaM amhehiM mAraNaMtiyaM pAviyacaM, kiM puNa ? imassa maharisissa pabhAveNa muJcihAmo, sA ya NAvA pahAviyA, sudADheNa ya NAgakumArarAiNA diTTho bhayavaM NAvAe Thio, tassa kovo jAo, so ya kira jo so sIho vAsudevattaNe mArio so saMsAraM bhamiUNa sudADho nAgo jAo, so saMvaTTagavAyaM viubettA NAvaM oboleuM icchai / io ya kaMbalasaMbalANaM AsaNaM caliyaM, kA puNa pakSakSapaNapAraNake'tigataH, tatra nAgasenena gRhapatinA kSIrabhojanena pratilambhitaH, paJca divyAni prAdurbhUtAni, tataH zvetambIM gataH, tatra pradezI rAjA zramaNopAsako bhagavato mahimAnaM karoti, tato bhagavAn surabhipuraM vrajati, tatrAntarA naiyakA rAjAnaH paJcabhI rathairAyAnti pradezirAjJaH pArthe, taistatra svAmI vanditaH pUjitazca, tataH svAmI surabhipuraM gataH, tatra gaGgA uttarItavyA, tatra siyAtro nAma nAvikaH, kSemilo nAma zakunajJAtA, tatra ca nAvi loko | vilagati, kauzikena mahAzakunena vAsitaM, kauziko nAma ulUkaH, tataH kSemilena bhaNitaM-yAdazaM zakunena bhaNitaM tAdRzamamArmAraNAntikaM prAptavyaM, kiM punaH! asya maharSeH prabhAveNa mokSyAmahe, sA ca nauH pradhAvitA, sudaMSTreNa ca nAgakumArarAjena dRSTo bhagavAn nAvi sthitaH, tasya kopo jAtaH, sa ca kika yaH sa siMhaH vAsudevatve mAritaH sa saMsAraM prAnvA surdaSTro nAgo jAtaH, sa saMvataMkavAtaM bikudha nAvamuddaDhayituM icchati / itaca kambalazambalaborAsa cakita,kA punaH // 197 // Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kaMbalasaMbalANa uppattI 1- mahurAe nagarIe jiNadAso vANiyao saDho, somadAsI sAviyA, do'vi abhigayANi parimA NakaDANi, tehiM cauppayassa paJcakkhAyaM, tato divasadevasiaM gorasaM giNhaMti, tattha ya AbhIrI gorasaM gahAya AgayA, sA tAe sAviyA bhaNNai mA tumaM aNNattha bhamAhi, jattiaM ANesi tattiaM geNhAmi, evaM tAsiM saMgayaM jAyaM, imAvi gaMdhapuDiyAi dei, imAvi kUigAdi duddhaM dahiyaM vA dei, evaM tAsiM daDhaM sohiyaM jAyaM / aNNayA tAsiM govANaM vivAho jAo, tAhe tANi nimaMteMti, tANi bhaNanti amhe vAulANi Na tarAmo gaMtuM, jaM tattha uvaujjati bhoyaNe kaDugabhaMDAdI vatthANi AbharaNANi dhUvapuSpagaMdhamallAdi vadhUvarassa taM tehiM diNNaM, tehiM atIva sobhAviyaM, ( 5000 ) logeNa ya salAhiyANi, tehiM tuTThehiM do tivarisA goNapotalayA haTThasarIrA uvaDiyA kaMbala saMbalatti nAmeNaM, tANi necchaMti, balA baMdhiuM gayANi, tAhe teNa sAvaeNa ciMtiyaM-jai muccihiMti tAhe logo vAhehitti, tA ettha caiva acchaMtu, phAsugacArI kiNiUNaM 1 kambalazambalayorutpattiH ? - mathurAyAM nagaryo jinadAso vaNig zrAddhaH, somadAsI zrAvikA dve api abhigatau ( jIvAdijJAtArau ) kRtaparimANau, tAbhyAM catuSpadaM pratyAkhyAtaM, tato divasadaivasikaM gorasaM gRhNItaH, tatra cAbhIrI gorasaM gRhItvA AgatA sA tayA zrAvikayA bhavyate- mA svamanyatra bhramIH, yAvadAnayasi tAvadgRhNAmi, evaM tayoH saMgataM jAtaM, iyamapi gandhapuTikAdi dadAti iyamapi kUcikAdi dugdhaM dadhi vA dadAti, evaM tayordRDhaM sauhRdaM jAtaM / anyadA teSAM gopAnAM vivAho jAtaH, tadA tau nimantrayataH, tau bhaNataH AvAM vyAkulau na zaknuva AgantuM yattatropayujyate bhojane kaTAhabhANDAdi vakhANyAbharaNAni dhUpapuSpagandhamAkhyAdi vadhUvarayoH tattairdattaM tairatIva zobhitaM, lokena ca zlAghitau, tAbhyAM tuSTAbhyAM dvau trivapa gopotI hRSTazarIrau upasthApitau kambalazambalAviti nAmnA, tau necchataH, balAdvacvA gatau tadA tena zrAvakeNa cintitaM yadi mucyete tadA loko vAhaviSyati iti tad atraiva tiSThatAM prAsukacAriH krItvA For Personal & Private Use Only jalnelibrary.org Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 // 198 // dijai, evaM posijaMti, so'vi sAvao aTThamIcauddasIsu uvavAsaM karei potthayaM ca vAei, te'vi taM soUNa bhaddayA jAyA saNNiNo ya, jaddivasaM sAvago na jemei taddivasaM te'vi na jemaMti, tassa sAvagassa bhAvo jAo-jahA ime bhaviyA uvasaMtA, abbhahio ya neho jAo, te ruvassiNo, tassa ya sAvagassa mitto, tattha bhaMDIramaNajattA, tArisA natthi aNNassa bailA, tAhe teNa te bhaMDIe joettA NIAaNApucchAe, tattha aNNeNa aNNeNavi samaM dhAvaM kAriyA, tAhe te chinnA, teNa te ANeuM baddhA, na caraMti na ya pANiyaM pibaMti, jAhe sabahA necchaMti tAhe so sAvao tersi bhattaM paccakkhAi, namu. kAraM ca dei, te kAlagayA NAgakumAresu uvavaNNA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti titthagarassa uvasarga kIramANaM, tAhe tehiM ciMtiyaM-alAhi tA aNNeNaM, sAmi moemo, AgayA, egeNa NAvA gahiyA, ego sudADheNa samaM jujjhai, so mahiDDigo, tassa puNa cavaNakAlo, ime ya ahuNovavaNNayA, so tehiM parAio, tAhe te nAgakumArA titthagarassa mahimaM kareMti dIyate, evaM podhyete, so'pi zrAvako'STamIcaturdazyorupavAsaM karoti pustakaM ca vAcayati, tAvapi tat zrutvA bhadko jAtau saMjJinau ca, yadivase zrAvako na jemati tahivase tAvapi na jemataH, tasya zrAvakasya bhAvo jAtaH-yathemau bhavyAvupazAntI, abhyadhikazca sneho jAtaH, tau rUpavantau, tasya ca zrAvakasya mitraM, tatra bhaNDIramaNayAtrA, tAdRzau na sto'nyasya balIvahauM, tadA tena bhaNDyAM yojayitvA nItau anApRcchayA, tatrAnyenAnyenApi samaM dhAvanaM kArito, tadA tau chinau, tena tAvAnIya baddhau,na carato na ca pAnIyaM pibataH,yadA sarvathA necchatastadA sa zrAvakastau bhaktaM pratyAkhyApayati, namaskAraM ca dadAti, tau kAlagatI nAgakumAreSUtpannau, avadhiM prAyuktAM yAvatpazyataH tIrthakarasyopasarga kriyamANaM, tadA tAbhyAM cintitam-alaM tAvadanyena, svAminaM mocayAvaH, Agato, ekena nahItA, ekaH sudaMSTrena samaM yudhyate, sa maharddhikaH, tasya punazcayavanakAlaH, imau cAdhunotpanau, sa tAbhyAM parAjitaH, tadA tau nAgakumArau tIrthakarasya mahimAnaM kurutaH. // 198 // www.janelibrary.org. For Personal & Private Use Only in Education Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattaM rUvaM ca gAyaMti, evaM logo'vi, tato sAmI uttiNNo, tattha devehiM surahigaMdhodayavAsaM pupphavAsaM ca vuhUM, te'vi paDigayA / amumevArthamupasaMharannAhasurahipura siddhajatto gaMgA kosia viUya khemilo|naagsudaaddhe sIhe kaMbalasabalA ya jiNamahimA // 469 // mahurAe jiNadAso AhIra vivAha goNa uvavAse / bhaMDIra mitta avacce bhatte NAgohi AgamaNaM // 470 // vIravarassa bhagavao nAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / micchAdihi paraddhaM kaMbalasabalA samuttAre // 471 // padAni-surabhipuraM siddhayAtraH gaGgA kauzikaH vidvAMzca khemilakaH nAgaH sudaMSTaH siMhaH kambalasabalau ca jinamahimA, mathurAyAM jinadAsaH AbhIravivAhaH goH upavAsaH bhaNDIraH mitraM apatye bhaktaM nAgau avadhiH AgamanaM vIravarasya bhagavataH tU nAvamArUDhasya kRtavAn upasarga mithyAdRSTiH 'paraddhaM' vikSiptaM bhagavantaM kambalasabalau samuttAritavantau / akSaragamanikA svabuddhyA kAryA / tato bhagavaM dagatIrAe iriyAvahiyaM paDikkamai, patthio tato, NadIpuliNe bhagavao pAdesu lakkhaNANi dIsaMti mahusitthacikkhalle, tattha pUso nAma sAmuddio, so tANi pAsiUNa ciMtei-esa cakkavaTTI gato egAgI, vaccAmi NaM vAgaremi, to mama etto bhogA bhavissaMti, sevAmi NaM kumArattaNe, sAmI'vi thUNAgassa saNNivesassa bAhiM paDimaM sattvaM rUpaM ca gAyataH, evaM loko'pi, tataH svAmyuttIrNaH, tatra devaiH surabhigandhodakavarSA puSpavarSA ca vRSTA, tAvapi pratigatau / 2 tato bhagavAn dakatIre | I-pathikI pratikrAmyati, prasthitastataH, nadIpuline bhagavataH pAdayorlakSaNAni dRzyante madhusikthakardame, tatra puSpo nAma sAmudrikaH, sa tAni dRSTvA cintayati-eSa cakravartI gata ekAkI, vrajAmi taM vyAkaromi, tataH mamAsmAgogA bhaviSyanti, seve taM kumAratve, svAmyapi sthUNAkasya sannivezasya bahirbhAge pratimA For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||199|| Thio, tattha so sAmi picchiUNa ciMtei-aho mae palAlaM ahijiaM, eehiM lakkhaNehiM juttaM, eeNa samaNeNa na houMhAribhadrIio ya sakko devarAyA ohiNA paloei-kahiM aja sAmI ?, tAhe sAmi pecchai, taM ca pUsaM, Agao sAmi vandittA 6yavRttiH bhaNati-bho pUsa ! tuma lakkhaNaM na yANasi, eso aparimialakkhaNo, tAhe vaNNei lakkhaNaM abhitaragaM-gokhIragoraM ruhiraM vibhAgaH1 pasatthaM, satthaM na hoi aliaM, esa dhammavaracAuraMtacakkavaTTI deviMdanariMdapUio bhaviyajaNakumuyANaMdakArao bhavissai, tato sAmI rAyagihaM gao, tattha NAlaMdAe bAhiriyAe taMtuvAgasAlAe egadesaMmi ahApaDirUvaM uggahaM aNuNNavettA paDhamaM| mAsakkhamaNaM uvasaMpajittA NaM vihri| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM maMkhalI nAma maMkho, tassa bhaddA bhAriyA gubiNI saravaNe || nAma saNNivese gobahulassa mAhaNassa gosAlAe pasUA, goNaM nAma kayaM gosAlotti, saMvaDio, maMkhasippaM ahijio, cittaphalayaM karei, ekkalao viharaMtao rAyagihe taMtuvAyasAlAe Thio, jattha sAmI Thio, tattha vAsAvAsaM uvaago| sthitaH, tatra sa svAminaM prekSya cintayati-aho mayA palAlamadhItaM, etairlakSaNairyuktaH, etena zramaNena na bhAvyaM / itazca zakro devarAjo'vadhinA pralokayati-kkAdya svAmI?, tadA svAminaM prekSate, taM ca puSpaM, AgataH svAminaM vanditvA bhaNati-bhoH puSpa! tvaM lakSaNaM na jAnAsi, eSo'parimitalakSaNaH, tadA varNayati lakSaNamabhyantaraM-gokSIragauraM rudhiraM prazastaM, zAstraM na bhavati alIka, eSa dharmavaracAturanta cakravartI devendranarendrapUjitaH bhavyajanakumudAnandakArakaH bhavi-- pyati, tataH svAmI rAjagRhaM gataH, tatra nAlandAkhyazAkhApure tantuvAyazAlAyAM ekadeze yathApratirUpamavagrahamanujJApya prathamaM mAsakSapaNamupasaMpadya viharati / tasmin kAle tasmin samaye maGguli ma maGkhaH, tasya bhadrA bhAryA gurviNI zaravaNe nAma sanniveze gobahulasya brAhmaNasya gozAlAyAM prasUtA, gauNaM nAma kRtaM gozAla iti, saMvardhitaH, maGguzilpamadhyApitaH,citraphalakaM karoti, ekAkI viharan rAjagRhe tantuvAyazAlAyAM sthitaH, yatra svAmI sthitaH, tatra varSAMvAsamupAgataH For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaM mAsakhamaNapAraNae abhitariyAe vijayassa ghare viulAe bhoyaNavihIe paDilAbhio, paMca divANi pAunbhUyANi, gosAlo suNettA Agao, paMca divANi pAsiUNa bhaNati - bhagavaM ! tujhaM ahaM sIsotti, sAmI tusiNIo niggao, bitiamAsakhamaNaM Thio, bitie AnaMdassa ghare khajjagavihIe tatie suNaMdassa ghare savakAmaguNieNaM, tato cautthaM mAsakhamaNaM uvasaMpajittANaM viharai / abhihitArthopasaMgrahAyedamAha- thUNAeN bahiM so lakkhaNamavyaMtaraM ca deviMdo / rAyagihi taMtusAlA mAsakakhamaNaM ca gosAlo // 472 // subhaddA saravaNa gobahulameva gosAlo / vijayAnaMdasuNaMde bhoaNa khajje a kAmaguNe // 473 // padAni -sthUNAyAM vahiH puNyo lakSaNamabhyantaraM ca devendraH rAjagRhe tantuvAya kazAlA mAsakSapaNaM ca gozAlaH maGkhalI maGghaH subhadrA zaravaNaM gobahula eva gozAlo vijaya AnandaH sunandaH bhojanaM khAdyAni ca kAmaguNaM / zaravaNaM-gozAlotpattisthAnaM / zeSA'kSaragamanikA svadhiyA kAryA / gosAlo kattiyadivasapuNNimAe pucchai - kimahaM ajja bhattaM labhissAmi?, siddhattheNa bhaNiyaM - kodavakUraM aMbileNa kUDarUvagaM ca dakkhiNaM, so NayariM savAdareNa pahiDio, jahA bhaMDIsuNae, na kahiMcivi saMbhAiyaM, 1 bhagavAn mAsakSapaNapAraNa ke abhyantarikAyAM vijayasya gRhe vipulena bhojanavidhinA pratilambhitaH, paJca divyAni prAdurbhUtAni, gozAlaH zrukhA''gataH, paJca divyAni dRDDA bhaNati bhagavan ! tavAhaM ziSya iti, svAmI tUSNIko nirgataH, dvitIyamAsakSapaNaM sthitaH, dvitIyasmin Anandasya gRhe khAdyakavidhinA tRtIye sunandasya gRhe sarvakAmaguNitena tatazcaturthaM mAsakSapaNamupasaMpadya viharati / 2 gozAlaH kArttika pUrNimAdivase pRcchati kimahamaya bhaktaM lapsye ?, siddhArthena bhaNitam - kodravatandulAn amlena kUTarUpyaM ca dakSiNAyAM sa nagaryAM sarvAdareNa prahiNDitaH, yathA gantrIzvA, na kasmiMzcidapi saMbhAjitaH. For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrI yavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka [4 tAhe avaraNhe ekkeNaM kammakareNa aMbileNa kUro diNNo, tAhe jimio, ego rUvago diNNo, rUvago parikkhAvio jAva &AkUDao, tAhe bhaNati-jeNa jahA bhaviyacaM Na taM bhavati aNNahA, lajio aagto| tao bhagavaM cautthamAsakhamaNapAra- // 20 // Nae nAliMdAo niggao, kollAkasannivesaM gao, tattha bahulo mAhaNo mAhaNe bhoyAveti ghayamahusaMjutteNaM paramaNNeNaM, paramapaNa. tAhe teNa sAmI paDilAbhio, tattha paMca divANi / gosAlo'vi taMtuvAgasAlAe sAmi apicchamANo rAyagihaM sambha|tarabAhiriaM gavasati, jAhe na pecchai tAhe niyagovagaraNaM dhIyArANaM dAuM sauttaroThaM muMDaM kAuM gato kollAgaM, tattha bhagavato milio, tao bhagavaM gosAleNa samaM suvaNNakhalagaM vaccai, etthaMtarA govA gAvIhiMto khIraM gahAya mahallie thAlIe NavaehiM taMdulehiM pAyasaM uvakkhaDeMti, tato gosAlo bhaNati-eha bhagavaM ! ettha bhuMjAmo, siddhattho bhaNati-esa nimmANaM ceva na vaccai, esa bhajihiti ullahijaMtI, tAhe so asaddahaMto te gove bhaNati-esa devajjago tItANAgatajANao tadA'parAhne ekena karmakareNa aglena tandulA dattAH, tadA jimitaH, eko rUpyako dattaH, rUpyakaH parIkSitaH yAvat kUTaH, tadA bhaNati-yena yathA * bhavitavyaM na tadbhavatyanyathA, lajjita AgataH / tato bhagavAn caturthamAsakSapaNapAraNake nAlandAyA nirgataH, kollAkasannivezaM gataH, tatra bahulo brAhmaNo brAhmaNAn bhojayati ghRtamadhusaMyuktena paramAnena, tadA tena svAmI pratilambhitaH, tanna paJca divyAni / gozAlo'pi tantuvAyazAlAyAM svAminamaprekSamANaH rAjagRhaM sAbhyantara bAhyaM gaveSayati, yadA na prekSate tadA nijakopakaraNaM dhikkArebhyo dattvA sottarauSThaM muNDanaM kRtvA gataH kollAka, tatra bhagavatA militaH, tato bhagavAn gozAlena samaM suvarNakhalaM vrajati, tatrAntarA gopA gobhyaH kSIraM gRhItvA mahatyAM sthAlyAM navaistandalaiH pAyasamapaskarvanti, tato gozAlo bhaNati-yAva bhagavan ! atra. bhujAvaH, siddhArtho bhaNati-eSA nirmANameva na brajiSyati, eSA bhasthati ullikhyamAnA, tadA so'zraddadhAnaH tAn gopAna bhaNati-eSa devAryakaH tItAnAgatajJAyakaH |20|| Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaNati-esa thAlI bhanjihiti, to payatteNa sArakkhaha, tAhe payattaM kareMti-vaMsavidalehi sA baddhA thAlI, tehiM atIva bahulA taMdulA chUDhA, sA phuTTA, pacchA govAlANaM jeNaM jaM karulaM AsAiyaM so tattha pajimio, teNa na laddhaM, tAhe sukRtaraM niyatiM geNhai / amumevArtha kathAnakoktamupasaMjihIrSurAha| kullAga bahula pAyasa divvA gosAla daha pvvjjaa| bAhiM suvaNNakhalae pAyasathAlI niyaigahaNaM // 474 // padAni-kollAkaH bahulaH pAyasaM divyAni gozAlaH dRSTvA pravrajyA bahiH suvarNakhalAt pAyasasthAlI niyatergrahaNaM ca / padArtha ukta eva / / __ baMbhaNagAme naMdovanaMda uvaNaMda teya paJcaddhe / caMpA dumAsakhamaNe vAsAvAsaM muNI khamai // 475 // padAni brAhmaNagrAme nandopanandau upanandaH tejaH pratyardhe campA dvimAsakSapaNe varSAvAsaM muniHkSapayatIti / asyAH| padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-teto sAmI baMbhaNagAmaMgato, tattha naMdo uvaNaMdoya bhAyaro, gAmassa do pADagA, eko nandassa bitio uvaNaMdassa, tato sAmI naMdassa pADagaM paviThTho naMdagharaM ca, tattha dosINeNaM paDilAbhio naMdeNa 1 bhaNati-eSA sthAlI bhakSyati, tataH prayatnena saMrakSata, tadA prayatnaM kurvanti, vaMzavidalaiH sA baddhA sthAlI, tairatIva bahavastandulAH kSiptAH, sA sphuTitA, pazcAt gopAlAnAM yena yatkapAlamAsAditaM sa tatra prajimitaH, tena na labdhaM, tadA suSTutaraM niyati gRhnnaati| tataH svAmI brAhmaNagrAmaM gataH, tatra nanda upanandazca bhrAtarau, grAmasya dvau pATakI, eko nandasya dvitIya upanandasya, tataH svAmI nandasya pATakaM praviSTaH nandagRhaM ca, tatra paryuSitAnnena pratilambhitaH: nandena, * 0khala pAyasavAlI niyaieN gahaNaM ca.pra. Join Education International For Personal & Private Use Only Lainelibrary.org Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 201 // yavRttiH vibhAgaH1 | gosAlo uvanaMdassa, teNa uvaNaMdeNa saMdihaM dehi bhikkhaM, tattha na tAva velA, tAhe sIalakUro NINio, so taMNecchai, pacchA sA teNavi bhaNNati-dAsI ! eyassa uvari chubhasutti, tIe chuDho, apattieNa bhaNati-jai majjha dhammAyariassa asthi tavo tee vA eyassa gharaM Dajjhau, tattha ahAsaNNihitehiM vANamaMtarehiM mA bhagavato aliyaM bhavautti teNa taM da8 |gharaM / tato sAmI caMpaM gao, tattha vAsAvAsaM ThAi, tattha domAsieNa khamaNeNa khamai, vicittaM ca tavokamma, ThANAdIe paDimaM ThAi, ThANukkuDugo evamAdINi karei, esa tatio vaasaartto| kAlAeN suNNagAre sIho vijumaI gohidAsI ya / khaMdo dantiliyAe pattAlaga suNNagAraMmi // 476 // padAni-kAlAyAM zUnyAgAre siMhaH vidyunmatI goSThIdAsI ca skandaH dantilikayA pAtrAlake shuunyaagaare| akSaragamanikA kriyA'dhyAhArataH svadhiyA kAryA / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato carimaM domAsiyapAraNayaM bAhiM pArettA kAlAyaM nAma saNNivesaM gao gosAleNa sama, tattha bhagavaM suNNaghare paDimaM Thio, gosAlo'vi tassa dArapahe Thio, vAsaM ThAi, tattha domAravANamaMtarehiM mA bhagavAja majjha dhammAyariyA hAribhadrI gozAla upanandasya, tenopanandena saMdiSTam-dehi bhikSA, tatra na tAvadvelA, tadA zItalakUro nItaH, sa taM necchati, pazcAt sA tenApi bhaNyate-dAsi! / etasyopari kSipeti, tayA kSiptaH, aprItyA bhaNati-yadi mama dharmAcAryasya asti tapastejo vA etasya gRhaM dahyatAM, tatra yathAsannihitairvAnamantaH mA bhaga-15 vAn alIko bhavaviti taistad dagdhaM gRhaM / tataH svAmI campAM gataH, tanna varSAMvAsaM tiSThati, tatra dvimAsakSapaNena tapasyati, vicitraM ca tapaHkarma, sthAnAdinA pratimA (kAyotsarga) karoti, sthAnamutkaTukaH evamAdIni karoti, eSa tRtIyo varSArAtraH / 2 tatazcarama dvimAsikapAraNakaM bahiSkRtvA kAlAkaM nAma | sannivezaM gataH gozAlena samaM, tatra bhagavAn zUnyagRhe pratimAM sthitaH, gozAlo'pi tasya dvArapathe sthitaH. // 20 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattha sIho nAma gAmauDaputto vijumaIe gohIdAsIe samaM taM ceva suNNagharaM paviTho, tattha teNa bhagai-jai ittha samaNo vA mAhaNo vA pahiko vA koi Thio so sAhau jA annattha vaccAmo, sAmI tuNhikkao acchai, gosAlo'vi tuhikao, tANi acchittA NiggayANi, gosAleNa sA mahilA chikkA, sA bhaNati-esa ettha koi, teNa abhigaMtUNa piTTio, esa dhutto aNAyAraM kareMtANi pecchaMto acchai, tAhe sAmi bhaNai-ahaM ekillao piTTijAmi, tubheNa vAreha, siddhattho bhaNai-kIsa sIlaM na rakkhasi ?, kiM amhe'vi AhaNNAmo ?, kIsa vA aMto na acchasi, tA dAre tthio|tto niggaMtUNa sAmI pattakAlayaM gao, tatthavi taheva suNNaghare Thio, gosAlo teNa bhaeNaM aMto Thio, tattha khaMdao nAma gAmauDaputto appiNicciyAdAsIe dattiliyAe samaM mahilAe lajaMto tameva suNNagharaM gao, te'vi taheva pucchaMti, taheva tuhikA tatra siMho nAma grAmakUTaputraH vidyunmatyA goSTIdAsyA samaM tadeva zUnyagRhaM praviSTaH, tatra tena bhaNyate-yadyatra zramaNo vA brAhmaNo vA pathiko vA kazcit | sthitaH sa sAdhayatu yataH anyatra bajAvaH, svAmI tUSNIkastiSThati, gozAlo'pi tUSNIkaH, tau sthitvA nirgatI, gozAlena sA mahelA spRSTA, sA bhaNati-eSo'tra kazcit , tenAbhigamya piDitaH, eSa dhUrtaH anAcAraM kurvantau pazyan tiSThati, tadA svAminaM bhaNati-ahame kAkI piDhthe, yUyaM na vArayata, siddhArthoM bhaNati-kutaH zIlaM na rakSasi ?, kiM vayamapi AhanyAmahe ?, kuto vA'ntaH na tiSThasi?, tato dvAre sthitH| tato nirgatya svAmI pAbAlake gataH, tatrApi tathaiva zUnyagRhe sthitaH gozAlastena bhayenAntaH sthitaH, tatra skandako nAma grAmakUTaputraH AramIyayA dAsyA dantilikayA samaM mahilAyAH lajamAnaH tadeva zUnyagRhaM gataH, tAvapi tathaiva pRcchataH, tathaiva tUSNIko For Personal & Private Use Only vijainelibrary.org Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- // 202 // acchaMti, jAhe tANi niggacchaMti tAhe gosAleNa hasiyaM, tAhe puNo'vi piTTio, tAhe sAmi khiMsai-amhe hammAmo, hAribhadrItumbhe na vAreha, kiM amhe tumhe olaggAmo ?, tAhe siddhattho bhaNati-tuma appadoseNa hammasi, kIsa tuDaM na rakkhesi ?-18 yavRttiH * muNicaMda kumArAe kUvaNaya caMparamaNijaujANe / corAya cAri agaDe somajayaMtI uvasamei // 477 // | vibhAgaH1 padAni-municandraH kumArAyAM kUpanayaH camparamaNIyodyAne caurAyAM cAriko'gaDe somA jayantI upshaamytH| padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-taito bhagavaM kumArAyaM nAma saNNivesaM gao, tattha camparamaNijje ujjANe bhagavaM paDimaM tthio|4 io ya pAsAvaccijjo muNicaMdo nAma thero bahussuo bahusIsaparivAro tami sannivese kUvaNayassa kuMbhagArassa sAlAe |Thio, so ya jiNakappapaDimaM karei sIsaM gacche ThavettA, so ya sattabhAvaNAe appANaM bhAvati, taveNa satteNa sutteNa egatteNa baleNa ya / tulahA paMcahA vuttA, jiNakappaM pddivjo||1|| eAo bhAvaNAo, te puNa sattabhAvaNAe bhAveMti, sA puNa "paDhamA uvassayaMmi, bitiyA bAhiM tatiya cukrmi|sunnnnghrNmi cautthI, taha paMcamiA msaannNmi||1||" tiSThataH, yadA to nirgacchataH tadA gozAlena hasitaM, tadA punarapi piTTitaH,tadA svAminaM jugupsate-ahaM hanye, yUyaM na vArayata, kiM yuSmAn vayamavalagAmaH tadA siddhArtho bhaNati-tvamAtmadoSeNa hanyase, kutastuNDaM na rakSasi ? / 2 tato bhagavAn kumArAkaM nAma sannivezaM gataH, tatra camparamaNIye udyAne pratimAM bhagavAn // 202 // sthitaH / itazca pArthApatyaH municandro nAma sthaviraH bahuzrutaH bahuziSyaparivAraH tasmin saMniveze kUpanayasya kumbhakArasya zAlAyAM sthitaH, sa ca jinakalpapratimA karoti ziSyaM gacche sthApayitvA / te ca satvabhAvanayA''ramAnaM bhAvayanti-tapasA sattvena sUtreNakatvena balena ca / tulanA paJcadhoktA jinakalpaM prtipilsoH||1|| etAH bhAvanAH, te punaH satvabhAvanayA bhAvayanti, sA punaH-prathamA upAzraye dvitIyA bahiH tRtIyA catuSke / zUnyagRhe caturthI tathA paJcamI 3mazAne // 1 // For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so bitiyAe bhAvei / gosAlo sAmi bhaNai-esa desakAlo hiMDAmo, siddhattho bhaNai-aja amha antaraM,pacchA sohiMDato te pAsAvaccije pAsati, bhaNati ya-ke tubbhe ?, te bhaNaMti-amhe samaNA niggaMthA, so bhaNati-aho niggaMthA, imo bhe ettio gaMtho, kahiM tubbhe niggaMthA ?, so appaNo AyariyaM vaNNei-eriso mahappA, tunbhe ettha ke ?, tAhe tehiM bhaNNaijAriso tumaM tAriso dhammAyario'vi te sayaMgahIyaliMgo, tAhe so ruTTho-amha dhammAyariyaM savahatti jai mama dhammAyariyassa asthi tavo tAhe tunbhaM paDissao Dajjhau, te bhaNaMti-tumhANaM bhaNieNa amhe na DajjhAmo, tAhe so gato sAhai sAmissa-aja mae sAraMbhA sapariggahA samaNA dihA, taM sarva sAhai, tAhe siddhattheNa bhaNiyaM-te pAsAvaccijjA sAhavo, na te DajhaMti, tAhe rattI jAyA, te muNicaMdA AyariyA bAhiM uvassagassa paDimaM ThiA, so kUvaNao tadivasa seNIe bhatte pAUNa viyAle ei mattellao, jAva pAsei te muNicaMde Ayarie, so ciMtei-esa corotti, teNa te galae gahIyA, te ARUSASU RISAS C SC | sa dvitIyayA bhAvayati / gozAlaH svAminaM bhaNati-eSa dezakAlaH hiNDAvahe, siddhArthoM bhaNati-adyAsmAkamantare (upavAsaH), pazcAtsa hiNDamAnaH tAn pAzvArpa| tyAn pazyati, bhaNati ca-ke yUyam ?, te bhaNanti-vayaM zramaNA nirgranthAH, sa bhagati-aho nimranthAH, ayaM bhavatAmiyAn pranthaH, ka yUyaM nirgranthAH?, sa Atmana AcArya varNayati-Izo mahAtmA, yUyamatra ke ?, tadA tairbhaNyate-yAdRzastvaM tAdRzo dharmAcAryo'pi tava svayaMgRhItaliGgaH, tadA sa ruSTaH-mama dharmAcArya zapatha iti yadi mama dharmAcAryasyAsti tapaH tadA yuSmAkaM pratizrayo dahyatA, te bhaNanti-yuSmAkaM bhaNitena vayaM na dahyAmahe, tadA sa gataH kathayati svAmine, adya mayA | sArambhAH saparigrahA zramaNA dRSTAH, tat sarvaM kathayati, tadA siddhArthena bhaNitam-te pArthApatyAH sAdhavo, na te dahyante, tadArAtrirjAtA, te municandrAcAryA bahirupA zrayasya pratimA sthitAH, sa kUpanato bhakta taddivase zreNI pItvA bikAle AyAti mattaH, yAvatpazyati tAn municandrAn AcAryAn , sa cintayati-eSa caura | iti, tena te grIvAyAM gRhItAH, te + C+ For Personal & Private Use Only S inelibrary.org Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 Avazyaka |hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 // 20 // nirussAsA kayA, na ya jhANAo kaMpiA, ohiNANaM uppaNNaM AuMca NihiaM, devaloaM gayA, tattha ahaasnnihiehiN| vANamaMtarehiM devehi mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiM Thio pecchai, deve ubaTuMte nivayaMte a, sojANai-esa Dajhai so tesiM uvassago, sAhei sAmissa, esa tesiM paDiNIyANaM uvassao Dajjhai, siddhattho bhaNai-na tesiM uvassao Dajjhai, tesiM AyariyANaM ohiNANaM uppaNNaM, AuyaM ca NihiyaM, devalogaM gayA, tattha ahAsannihiehiM vANamaMtarehiM devehiM mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiMThio picchai, tAhe gao taM padesa, jAva devA mahimaM kAUNa paDigayA, tAhe tassa taM gaMdhodagavAsaM pupphavAsaM ca daTTaNa abbhahiyaM hariso jAo, te sAhuNo udvavei-are tubbhe na yANaha, erisagA ceva boDiyA hiMDaha, uTheha, AyariyaM kAlagayapi na yANaha ?, suvaha rattiM sabaM, tAhe te jANaMti-saccilao pisAo, ratipi hiMDai, |tAhe te'vi tassa saddeNa udviA,gayA Ayariyassa sagAsaM, jAva pecchaMti-kAlagayaM, tAhe te addhitiM karei-amhehiM Na NAyA nirucchvAsAH kRtAH, na ca dhyAnAtkampitAH, avadhijJAnaM utpannaM Ayuzca niSTitaM, devalokaM gatAH, tatra yathAsannihitaiya'ntarardevairmahimA kRtaH, tadA gozAlo bahiHsthitaH pazyati-devAnavapatata utpatatazca, sa jAnAti-epa dahyate sa teSAmupAzrayaH, kathayati svAmine-eSa teSAM pratyanIkAnAmupAzrayo dahyate, | siddhArtho bhaNati-na teSAmupAzrayo dahyate, teSAmAcAryANAmavadhijJAnamutpannaM, Ayuzca niSThitaM, devalokaM gatAH, tatra yathAsannihitaivya'ntarairdevairmahimA kRtaH, tadA gozAlo bahiHsthitaH prekSate, tadA gatastaM pradezaM, yAvaddevA mahimAnaM kRtvA pratigatAH, tadA tasya tAM gandhodakavarSA puSpavarSA ca dRSTvA'bhyadhiko harSo jAtaH, tAn sAdhUnutthApayati-are yUyaM na jAnItha, IdRzA eva muNDakA hiNDadhve, uttiSThata, AcArya kAlagatamapi na jAnItha, svapitha rAtriM sarvAM, tadA te jAnantisatyaH pizAcaH, rAtrAvapi hiNDate, tadA te'pi tasya zabdena utthitAH, gatA AcAryasya sakAzaM, yAvatprekSante kAlagataM, tadA te'ti kurvanti-asmAbhirna jJAtA // 203 // For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khADI | AyariyA kAlaM kareMtA, so'vi camaDhettA gao / tato bhagavaM corAgaM sannivesaM gao, tattha cAriyattikAUNa uDuMbAlagA agaDe pakkhivijaMti, puNo ya uttArijjaMti, tattha paDhamaM gosAlo sAmI na, tAva tattha somAjayantIo nAma duve uppalassa bhagiNIo pAsAvaccijjAo jAhe na taraMti saMjamaM kAuM tAhe parivAiyattaM kareMti, tAhiM suyaM - erisA ke vi do jaNA uDuMbAlaehiM pakkhivijjati, tAo puNa jANaMti - jahA carimatitthagaro pabaio, tAhe gayAo, jAva pecchati, tAhiM moio, te ujjhasiA aho viNassikAmeti, tehiM bhaeNa khamAviyA mahiyA ya / - piDhIcaMpA vAsaM tatthaM caummAsieNa khamaNeNaM / kayaMgala deulavarise daridatherA ya gosAlo // 478 // to bhagavaM piTTIcaM gao, tattha cautthaM vAsArattaM karei, tattha so caummAsiyaM khavaNaM kareMto vizcittaM paDimAdIhiM karei, tato vAhi~ pArittA kayaMgalaM gao, tattha dariddatherA nAma pAsaMDatthA samahilA sAraMbhA sapariggahA, tANa vADagassa 1 AcAryAH kAlaM kurvantaH, so'pi tiraskRtya gataH / tato bhagavAn corAkaM sannivezaM gataH, tatra cArikAvitikRtvA koTTapAlakaiH agaDhe prakSipyete, punazcottAryete, tatra prathamo gozAlo na svAmI, tAvattatra somAjayantInAmmyau dve utpalasya bhaginyau pArzvapatye yadA na tarataH ( zaktaH ) saMyamaM karttuM tadA parivrAjikAtvaM kurutaH, tAbhiH zrutam - IdRzau kaucidapi dvau janau ArakSakaiH prakSipyete, te punajInItaH yathA caramatIrthakaraH prabrajitaH, tadA gate, yAvatpazyataH tAbhyAM mocitaH, te tiraskRtAH aho vinaMSTukAmA iti, tairbhayena kSAmitaH mahitazca / 2 ( pRSThacampA varSArAtraH tatra cAturmAsikena kSapaNena / kRtAGgalAyAM devakulaM varSA daridrasthavirAzca gozAlaH // 478 // ) 3 tato bhagavAn pRSThacampAM gataH, tatra caturtha varSAMrAtraM karoti, tatra sa caturmAsakSapaNaM kurvan vicitraM kAyotsargA| dibhiH karoti, tato bahiH pArayitvA kRtAGgalAM gataH tatra daridvasthavirA nAma pASaNDasthAH samahelAH sArambhAH saparigrahAH, teSAM vATakasya. *muNI cAummAsikha maNeNaM. For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1120811 Avazyaka- majjhe devaulaM, tattha sAmI paDimaM Thio, taddivasaM ca phusiaM sIyaM paDati, tANaM ca taddivasaM jAgarao, te samahilA gAyaMti, tattha gosAlo bhaNati - eriso'vi nAma pAsaMDo bhaNNai sAraMbhI samahilo ya, savANi ya egadvANi gAyaMti vAyaMti ya, tAhe so tehiM NicchUDho, so tahiM mAhamAse teNa sIeNa satusAreNa acchai saMkuio, tehiM aNukaMpaMtehiM puNo'vi ANio, puNo'vi bhaNati, puNo'vi NINio, evaM tiNNi vArA NicchUDho atiNio ya, tato bhaNai - jar3a amhe phuDaM bhaNAmo to NicchubhAmo, tattha'NNehiM bhaNNai esa devajjayassa ko'vi pachiAvAho chattadhAro vA AsI to tuNDikANi acchaha, saghAujjANi ya khaDakhaDAceha jahA se sado na suvati, - sAvatthI siribhaddA niMdU piudatta payasa sivadatte / dAragaNI nakhavAlo halicha paDimAgaNI pahiA // 479 // tato sAmI sAvathiMgao, tattha sAmI bAhiM paDimaM Thio, tattha gosAlo pucchati-tumbhe atIha ?, siddhattho bhaNati 1 madhye devakulaM, tatra svAmI pratimAM sthitaH taddivase ca svarUpabindu zItaM patati teSAM ca taddiva se jAgaraNaM, te samahilA gAyanti, tatra gozAlo bhaNatiIdRzo'pi nAma pASaNDo bhaNyate sArambhaH samahilazca sarve caikatra gAyanti vAdayanti ca tadA sa tairnikSiptaH, sa tatra mAghamAse tena zItena satupAreNa tiSThi saMkucitaH, tairanukampayadbhiH punarapyAnItaH punarapi bhaNati punarapi nItaH, evaM trIn vArAn bahirnikSiptaH AnItazca tato bhaNati yadi vayaM sphuTaM bhaNAmaH tadA niSkAzyAmahe, tatrAnyairbhaNyate - eSa devAryasya ko'pi pIThamardavAhaka chantradharo vA bhaviSyati tataH tUSNIkAstiSThata, sarvAMtoyAni vAdayata yathA tasya zabdo na zrUyate 2 ( zrAvastI zrIbhadrA ninduH pitRdattaH pAyasaM zivadattaH / dvAramagniH nakhA vAlA haridraH pratimA agniH pathikAH // 479 // ) 3 tataH svAmI zrAvastIM gataH, tatra svAmI bahiH pratimAM sthitaH, tatra gozAlaH pRcchati-yUyaM calata ?, siddhArthoM bhaNati - For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 204 // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GARSUSTEX* anja amhaM aMtaraM, so bhaNati-aja ahaM kiM labhihAmi AhAraM?, tAhe siddhattho bhaNai-tume aja mANusamaMsaM khAiacaMti, so bhaNati-taM aja jememi jattha maMsasaMbhavo natthi, kimaMga puNa mANusamaMsaM, so pahiMDio / tatthaya sAvatthIe nayarIe piudatto NAma gAhAvaI, tassa siribhaddA nAma bhAriA, sA ya NiMdU, NiMdU nAma maraMtaviyAiNI, sA sivadattaM nemitti pucchai-kihavi mama puttabhaMDaM jIvijjA ?, so bhaNati-jo sutavassI tassa taM ganbhaM susodhitaM raMghiUNa pAyasaM karettA tAhe deha, tassa ya gharassa aNNao huttaM dAraM karejAsi, mA so jANittA Dahihitti, evaM te thirA payA bhavissai, tAe tahA kayaM, gosAlo ya hiMDato taM gharaM paviTTho, tassa so pAyaso mahughayasaMjutto diNNo, teNa ciMti-ettha maMsaM ko bhavissaitti ? tAhe tuDeNa bhuttaM, gaMtuM bhaNati-ciraM te NemittiyattaNaM kareMtassa ajaMsi Navari phiDio, siddhattho bhaNai-na visaMvayati, jai na pattiyasi vamAhi, vamiyaM diTThA nakkhA vikUie avayavA ya, tAhe ruTThotaMgharaM maggai, tehivitaM bAraM ohADiyaM, taM teNa adyAsmAkamabhaktArthaH, sa bhaNati-adyAhaM ki lapsye AhAram ?, tadA siddhArthoM bhaNati-svayA'dya manuSyamAMsa khAditavyamiti, sa bhaNati-tadU adya jemAmi yatra mAMsasaMbhavo nAsti, kimaGga punarmanuSyamAMsaM ?, sa prahiNDitaH / tatra ca zrAvastyAM nagayoM pitRdatto nAma gAthApatiH, tasya zrIbhadrA bhAryA nAma, sA ca ninduH, nindu ma niyamANaprajanikA, sA zivadattaM naimittikaM pRcchati-kathamapi mama putrabhANDaM jIvet?, sa bhaNati-yaH sutapasvI samma taM garbha suzodhita randhayitvA pAyasaM kRtvA tadA dehi, tasya ca gRhasyAnyato bhUtaM dvAraM kuryAH, mA sa jJAtvA dhAkSIt iti, evaM tava sthirA prajA bhaviSyati, tayA tathA kRtaM, gozAlazca | hiNDamAnaH tadgRhaM praviSTaH, tasai tatpAyasaM madhughRtasaMyuktaM dattaM, tena cintitam-atra mAMsaM kuto bhaviSyati iti, tadA tuSTena bhuktaM, gatvA bhaNati-ciraM tava naimittikatvaM kurvato'dyAsi para sphiTitaH, siddhArthoM bhaNati-ja visaMvadati, yadi na pratyeSi vama, vAntaM dRSTA nakhA vikiratA avayavAca, tadA ruSTastadgRhaM mArgayati, tAbhyAM api tadvAraM spheTitaM, tattena dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 205 // na jANati, AhADio karei, jAhe na labhai tAhe bhaNati-jai mama dhammAyariyassa tavateo asthi tao Dajjhau, tAhe savA daDDA bAhiriA / tAhe sAmI halihugo nAma gAmo taM gao, tattha mahappamANo halidugarukkho, tattha sAvatthIo NagarIo niggacchaMto pavisaMto ya tattha vasai jaNavao satthaniveso, sAmI tattha paDima Thio, tehiM satthehiM ratiM sIyakAlae aggI jAlio, te vaDDe pabhAe uThettA gayA, so aggI tehiM na vijjhAvio, so DahaMto sAmissa pAsaM gao, so| sAmI paritAvei, gosAlo bhaNati-bhagavaM! nAsaha, esa aggI ei, sAmissa pAyA daDDA, gosAlo naho- | tatto ya NaMgalAe DiMbha muNI acchikaDaNaM ceva / Avatte muhatAse muNiotti a bAhi bldevo|| 480 // / tato sAmI naMgalA nAma gAmo, tattha gato, sAmI vAsudevaghare paDimaM Thio, tattha gosAlo'vi Thio, tattha ya ceDarUvANi khelaMta, so'vi kaMdappio tANi ceDarUvANi acchINi kaDDiUNa bIhAvei, tAhe tANi dhAvaMtANi paDaMti, jANUNi na jAnAti, AdhATIH karoti, yadA na labhate tadA bhaNati-yadi mama dharmAcAryasya tapastejo'sti tadA dAtAM, tadA sarvAM dagdhA bAhirikA / tadA svAmI haridrAko nAma grAmaH taM gataH, tanna mahatpramANo haridrako vRkSaH, tatra zrAvastIto nagaryA nirgacchan pravizaMzca tatra vasati jAnapadaH sArtha nivezaH, svAmI tantra pratimA sthitaH, taiH sArthika rAtrI zItakAle nirvAlitaH, te vRhati prabhAte utthAya gatAH, so'gnistana vidhyAtaH, sa dahana svAminaH pArzva gataH, sa svAminaM | paritApayati, gozAlo bhaNati-bhagavantaH! nazyata eSo'gnirAyAti, svAminaH pAdau dagdhau, gozAlo naSTaH / tatazca naGgalAyAM DimbhAH muniH akSikarSaNaM (vikRtiH) caiva / AvatteM mukhatrAsaH muNitaH (pizAcaH) iti ca bahirbaladevaH // 180 // tataH svAmI naGgalA nAma grAmastanna gataH, svAmI vAsudevagRhe pratimAM sthitaH, tatra gozAlo'pi sthitaH, tantra ca ceTarUpANi krIDanti, so'pi kAndarpikaH tAni ceTarUpANi akSiNI karSayitvA (vikRtya) bhApayati, tadA tAni dhAvanti patanti jAnUni // 205 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye phoDijjaMti, adhpegaiyANaM khuMkhuNagA bhajjaMti, pacchA tesiM ammApiyaro AgaMtUNa taM piTTaMti, pacchA bhaNati - devajjagassa eso dAso nUNaM na ThAti ThANe, aNNe vAreMti - alAhi, devajjayassa khamiyavaM / pacchA so bhaNati - ahaM hammAmi, tubbhe na vAreha, siddhattho bhaNati-na ThAsi tumaM ekkalo avassa piTTijjasi, tato sAmI AvattAnAma gAmo tattha gato, tatthavi sAmI paDimaM Thio baladevaghare, tattha muhamakkaDiAhiM bhesavei, piTTetivi, tato tANi ceDarUvANi rUvaMtANi ammApiUNaM sAhaMti, tehiMgaMtUNa ghecio, muNiottikAuM mukko, muNio - pisAo, bhAMti ya-kiM eeNa haeNaM ?, eyaM se sAmiM haNAmo jo eyaM na vAre, tato sA baladevapaDimA halaM bAhuNA'hikkhiviUNaM uThThiA, tatto tANiya pAyapaDiyANi sAmiM khArmeti - corA maMDava bhojaM gosAlo vahaNa teya jhAmaNayA / meho ya kAlahatthI kalaMbuyAe u uvasaggA // 481 // tato sAmI corAyaM nAma saMNivesaM gao, tattha gohiabhattaM rajjhai paccati ya, tattha ya bhagavaM paDimaM Thio, gosAlo 1 ca sphuTanti, ghurSurakA (gurUphA) apyekakAnAM bhajyante, pazcAt teSAM mAtApitarau Agatya taM piTTataH, pazcAt bhaNataH - devArthasya eSa dAso nUnaM na tiSThati sthAne, anye vArayanti, alaM, devArthasya kSamitavyaM / pazcAtsa bhaNati-ahaM hanye yUyaM na vArayata, siddhArtho bhaNati na tiSThasi tvamekAkI avazyaM piTTiSya se, tataH svAmI AvarttA nAma grAmastatra gataH, tatrApi svAmI pratimAM sthitaH baladevagRhe, tatra mukhamarkaTikAbhirbhApayati, pihyate'pi tatastAni ceTarUpANi rudanti ambApitroH kathayanti, tAbhyAM gatvA piTTitaH, muNita itikRtvA suktaH, muNitaH - pizAcaH, bhaNatazca - kimetena itena ? enamasya svAminaM hanvaH ya enaM na vArayati, tataH sA baladevapratimA halaM bAhunA'bhikSipyotthitA, tataH te pAdapatitAH svAminaM kSamayanti (corAka: maNDapaH bhojyaM gozAlo hananaM tejaH dAhaH / meghazca kAlahastI kalambukAyAM tUpasargAH // 481 // ) tataH svAmI corAkaM nAma sannivezaM gataH, tatra goSThikabhaktaM rAdhyate pacyate ca tatra ca bhagavAn pratimAM sthitaH, gozAlo For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 206 // bhaNati - ajja ettha cariyabaM, siddhattho bhaNai-ajja amhe acchAmo, so'vi tattha NiuDukuMDiyAe paloei - kiM desakAlo navatti, tattha ya corabhayaM, tAhe te jANaMti-esa puNo puNo paloei, maNNe-esa cArio hojjatti, tAhe so ghettUNa nisa hammai, sAmI pacchaNNe acchai, tAhe gosAlo bhaNati - mama dhammAyariyassa jai tavo atthi to esa maMDavo Dajjhau, DaDDo / tato sAmI kalaMbugA nAma saNNiveso tattha gao, tattha paccatiA do bhAyaro- meho kAlahatthI ya, so kAlahatthI corehiM samaM uddhAio, ime ya pube agge pecchai, te bhAMti - ke tubbhe ?, sAmI tusiNIo acchai, te tattha hammaMti, na ya sAhaMti, teNa te baMdhiUNa mahalassa bhAuassa pesiA, teNa jaM bhagavaM diTTho taM uTThittA pUio khAmio ya, teNa kuMDaggAme sAmI diGapubolADhesu ya uvasaggA ghorA puNNAkalasA ya do teNA / vajjahayA sakkeNaM bhadia vAsAsu caumAsaM // 482 // tato sAmI ciMtei - bahuM kammaM nijjareyavaM, lADhAvisayaM vaccAmi te aNAriyA, tattha nijjaremi, tattha bhagavaM 1 bhaNati-adyAtra caritavyaM, siddhArthoM bhaNati-adya vayaM tiSThAmaH so'pi tatra nikRtyutkaTatayA pralokayati kiM dezakAlo na veti, tatra ca caurabhayaM tadA te jAnanti eSa punaH punaH pralokayati, manye eSa cauro bhavet iti, tadA sa gRhItvA'tyantaM hanyate, svAmI pracchanne tiSThati, tadA gozAlo bhaNati - mama dharmAcAryasya yadi tapo'sti tadaiSa maNDapo dAtAM, dagdhaH / tataH svAmI kalambukA nAma saMnivezaH tatra gataH, tatra pratyantikau dvau bhrAtarau - meghaH kAlahastI ca sa kAlahastI cAraiH samamuddhAvitaH, imau cAgrataH pUrva prekSate, te bhaNanti kau yuvAM ?, svAmI tUSNI kastiSThati, tau tatra hanyete, na ca kathayataH, tena tau badhvA mahate bhrAtre preSitau, tena ca yad bhagavAn dRSTaH tadutthAya pUjitaH kSamitazca tena kuNDagrAme svAmI dRSTapUrvaH (lADheSu ca upasargAH ghorAH pUrNakalazazca dvau stenau / vajrahatau zakreNa bhadrikA varSAyAM caturmAsI // 482 // ) tataH svAmI cintayati bahu karma nirjarayitavyaM, lADhAviSayaM vrajAmi, tenAryAH, tatra nirjarayAmi, tatra bhagavAn Jain Educational For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 206 // Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PORRRRRR acchAriyAdidvaMtaM hiyae karei / tato paviThTho lADhAvisayaM kammanijarAturio, tattha hIlaNaniMdaNAhiM bahuM kammaM nijarei, pacchA tato NIi / tattha puNNakalaso nAma aNAriyaggAmo, tatthaMtarA do teNA lADhAvisayaM pavisiukAmA, avasauNo eyassa vahAe bhavauttikaTTha asiM kaDDiUNa sIsaM chiMdAmatti pahAviA, sakkeNa ohiNA AbhoittA do'vi bajeNa hayA / evaM viharaMtA bhaddilanayariMpattA, tattha paMcamo vAsAratto, tattha cAummAsiyakhamaNeNaM acchati, vicittaM ca tavokammaM tthaannaadiihiN| kayalisamAgama bhoyaNa maMkhali dahikUra bhgvopddimaa|jbuusNdde gohI ya bhoyaNaM bhagavao paDimA // 48 // / tato bAhiM pArettA viharato gao, kayalisamAgamo nAma gAmo, tattha sarayakAle acchAriyabhattANi dahikUreNa nisaha dijaMti, tattha gosAlo bhaNati-baccAmo, siddhattho bhaNati-amha aMtaraM, so tahiM gao, bhuMjai dahikUraM so, bahiphoDona ceva dhAi, tehiM bhaNiyaM-bar3e bhAyaNaM karaMbeha, karaMbiyaM, pacchA na nittharai, tAhe se uvari chUDhaM, tAhe lAvakadRSTAntaM hRdaye karoti / tataH praviSTo lADhAviSayaM karmanirjarAsvaritaH, tatra hIlananindanAbhirbahu karma nirjasyati, tataH pazcAt nirgacchati / tatra pUrNakalazo nAmAnAryagrAmaH, tatrAntarA dvau stenau lADhAviSayaM praveSTukAmau, apazakuna etasya vadhAya bhavatvitikRtvA'si kRSTvA zIrSa chindra iti pradhAvitI, zakreNAvadhinAbhogya dvAvapi vajreNa hatau / evaM viharantau bhadrikAnagarI prAptau, tatra paJcamo varSArAtraH, tatra caturmAsakSapaNena tiSThati, vicitraM ca tapaHkarma sthaanaadibhiH| kadalIsamAgamaH bhojanaM maGkhalirdadhikUraH bhagavataH pratimA / jambUSaNDaH goSThI ca ( goSTIkaH) bhojanaM bhagavataH pratimA // 483 // ) tato | bahiH pArayitvA viharan gataH, kadalIsamAgamo nAma prAmaH, tatra zaratkAle lAvakabhaktaM dadhikUreNAtyantaM dIyate, tatra gozAlo bhaNati-vrajAvaH, siddhArthoM bhaNati-asmAkamabhakkArthaH, sa tatra gataH, bhukke dadhikUra, sopavisphoTaH na caiva dhrAyate, tairbhaNitaM bRhadbhAjanaM karambaya, karambitaM, pazcAnna nistarati, tadA tasyopari kSiptaM. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 207 // ukkilaMto gacchai / tato bhagavaM jaMbusaMDaM nAma gAma gao, tatthavi acchAriyAbhattaM taheva navaraM tattha khIrakUre, tehivi taheva dharisio jimio ataMbAe naMdiseNopaDimA Arakkhi vahaNa bhaya DahaNaM / kUviya cAriya mokkhe vijaya pagabbhA ya ptte||484|| | tato bhagavaM taMbAyaM NAma gAmaM ei, tattha naMdiseNA nAma therA bahussuA bahuparivArA pAsAvaccijA, te'vi jiNakappassa parikammaM kareMti, imo'vi bAhiM paDimaM Thio, gosAlo atigao, taheva pucchai, khiMsati ya, te AyariA tadivasa caukke paDimaM ThAyaMti, pacchA tahiM ArakkhiyaputteNa corottikAuM bhallaeNa Ahao, ohiNANaM, sesaM jahA muNicaMdassa, jAva gosAlo bohettA Agato / tato sAmI kRpi nAma saNNivesaM gao, tattha tehiM cAriyattikAuM ghiSpati bajhaMti piTTijati ya / tattha logasamullAvo-aho devajao rUveNa jovaNeNa ya appatimo cAriuttikAuM gahio / tattha vijayA tadotkalan gacchati / tato bhagavAn jambUSaNDaM nAma grAmaM gataH, tatrApi lAvakabhaktaM tathaiva navaraM tatra kSIrakUrau, tairapi tathaiva dharSito jemitazca (tAmrAyAM nandiSeNaH pratimA ArakSakaH hananaM bhayaM dahanaM / kUpikA cArikaH mokSaH vijayA pragalbhA ca pratyekam // 48 // ) tato bhagavAn tambAkaM nAma grAmamAgAt , tatra nandiSeNA nAma sthavirA bahuzrutA bahuparivArAH pArthApatyAH, te'pi jinakalpasya parikarma kurvanti, ayamapi bahiH pratimayA sthitaH, gozAlo'tigataH, tathaiva pRcchati, khiMsati ca, te AcAryAstahivase catuSke pratimayA asthuH, pazcAttatrArakSakaputreNa caura itikRtvA bhallenAhataH, avadhijJAnaM, zeSaM yathA municandrasya, yAvadgozAlo bodhayitvA''gataH / tataH svAmI kUpikAsannivezaM gataH, tatra taizcArikA vitikRtvA gRhyete badhyete piyete c| tatra lokasamullApaH-aho devAryaH rUpeNa yauvanena cApratimazcArika itikRtvA gRhItaH / tatra vijayA // 207 // jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMgabbhA ya doNi pAsaMtevAsiNIo parivAiyAo loyassa mUle soUNa- titthakaro pavaio, vaccAmo tA paloemo, ko jANati ? hojjA, tAhe tAhiM moio-durappA ! Na yANaha caramatitthakaraM siddhattharAyaputtaM, ajja bhe sakko uvAlabhahii, tAhe mukko khAmio ya / 'patteyaM' ti pihipIhIbhUtA sAmI gosAlo ya, kahaM puNa ?, tesiM vaccaMtANaM do paMthA, tAhe gosAlo bhaNati - ahaM tubbhehiM samaM na vaccAmi, tumbhe mamaM hammamANaM na vAreha, aviya-tumbhehiM samaM bahnavasaggaM, aNNaM ca - ahaM ceva paDhamaM hammAmi, tao ekalao viharAmi, siddhattho bhaNati - tumaM jANasi / tAhe sAmI vesAlImuho payAo, imo ya bhagavao phiDio aNNao paTThio, aMtarA ya chiNNaddhANaM, tattha coro rukkhavilaggo oloeti, teNa diTTho, bhaNati-eko naggao samaNao ei, te ya bhAMti - eso na ya bIhei natthi hariyavaMti, ajja se natthi pheDao, jaM amhe paribhavati -- teNehi pahe gahio gosAlo mAulotti vAhaNayA / bhagavaM vesAlIe kammAra ghaNeNa deviMdo // 485 // 1 pragalbhA ca dve pArzvAntevAsinyau parivrAjike lokasya pArzve zrutvA tIrthakaraH pravrajitaH, vrajAvastAvat pralokayAvaH, ko jAnAti ? bhavet (saH), tadA tAbhyAM mocitaH - durAtman ! na jAnISe ( durAtmAnaH ! na jAnIdhvaM ) caramatIrthakara siddhArtharAjaputraM, adya bhavadbhayaH zakra upAlapsyati, tadA muktaH kSamitazca / 'pratyeka' miti pRthak pRthagbhUtau svAmI gozAlazca kathaM punaH 1, tayorvrajatoH dvau panthAnau, tadA gozAlo bhaNati ahaM bhavadbhiH samaM na vrajAmi, yUyaM mAM hanyamAnaM na vArayata, apica bhavadbhiH samaM bahUpasarga, anyacca ahameva prathamaM hanye, tata ekAkI viharAmi, siddhArthoM bhaNati - svaM jAnISe / tadA svAmI vizAlAmukhaH prasthitaH ( prayAtaH ), ayaM ca bhagavataH sphiTito'nyataH prasthitaH, antarA ca chinnAdhvA, tatra cauro vRkSavilagno'valokayati, tena dRSTo, bhaNati -eko nagnaH zramaNaka eti, te ca bhaNanti-eSa naiva bibheti nAsti harttavyamiti, adya tasya nAsti spheTakaH, yadasmAn paribhavati / (stenaiH pathi gRhIto gozAlo mAtula itikRtvA vAhanam / bhagavAn vizAlAyAM karmakAraH ghanena devendraH // 485 // ) For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka Agao paMcahivi saehiM vAhio mAulattikAUNaM, pacchA ciMtei-varaM sAmiNA samaM, aviya-koi moei sAmi, tassa nissAe moyaNaM bhavai, tAhe sAmi maggiumAraddho / sAmIvivesAliMgao, tattha kammakarasAlAe aNuNNavettA paDimaM // 208 // Thio, sA sAhAraNA, je sAhINA tattha te aNuNNaviA / aNNadA tatthego kammakaro chammAsapaDilaggao ADhatto soha-| NatihikaraNe, AuhANi gahAya Agao, sAmi ca pAsai, amaMgalaMti sAmi AhaNAmitti pahAvio ghaNaM uggiriUNaM, isakkeNa ya ohI pautto, jAva pecchai, taheva nimisaMtareNa Agao, tasseva uvari so ghaNo sAhio, taha ceva mao, sakko'vi vaMdittA gaogAmAga bihelaga jakkha tAvasI uvasamAvasANa thuI / chaTTeNa sAlisIse visujjhamANassa logohI // 486 // tato sAmI gAmAyaM nAma saNNivesaM gao, tatthujANe bihelae bibhelayajakkho nAma, so bhagavao paDimaM Thiyassa SOAMROSCAR SSX4AISES 208 // AgataH paJcabhirapi zatairvAhitaH mAtula itikRtvA, pazcAccintayati-varaM svAminA samaM, apica-ko'pi mocayati svAminaM, tasya nizrayA mocanaM | bhavati, tadA svAminaM maargyitumaarbdhH| svAmyapi vizAlAM gataH, tatra karmakarazAlAyAM anujJApya pratimA sthitaH, sA sAdhAraNA, ye svAdhInAstatra te'nujnyaapitaaH| anyadA tatraikaH karmakaraH SaNmAsAn pratilagnaH ( bhannaH) ArabdhaH zobhanatithikaraNe, AyudhAni gRhItvA''gataH, svAminaM pazyati ca, amaGgalamiti svAmina- mAhanmIti pradhAvito dhanamudgIrya, zakreNa cAvadhiH prayuktaH, yAvatpazyati, tathaiva nimeSAntareNAgataH, tasyaivopari sa dhanaH sAdhitaH, tathaiva mRtaH, zakro'pi vanditvA gtH| (grAmAkaH bibhelakaH yakSaH tApasI upazamAvasAne stutiH / SaSThena zAlizIrSe vizudhyamAnasya lokaavdhiH|| 486 // tataH svAmI grAmAkaM nAma sannivezaM gataH, tatrodyAne bimelake vibhelaka yakSo nAma, sa bhagavataH pratimAM sthitasya For Personal & Private Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahimaM karei / tato bhagavaM sAlisIsayaM nAma gAmo tahiM gato, tatthujANe paDimaM Thio mAhamAso ya vaTTai, tattha kaDapUyaNA nAma vANamaMtarI sAmi daTThaNa teyaM asahamANI pacchA tAvasIrUvaM viubittA vakkalaniyatthA jaDAbhAreNa ya savaM sarIraM pANieNa olettA dehami uvariM sAmissa ThAuM dhuNati vAtaM ca viuvai, jai anno honto to phuTTo honto, taM tivaM veaNaM ahiyAsiMtassa bhagavao ohI viasiuba logaM pAsiumAraddho, sesaM kAlaM gabbhAo ADhavettA jAva sAlisIsaM 2 |tAva ekArasa aMgA suraloyappamANametto ya ohI, jAvatiyaM devaloesu pecchitAio / sA'vi vaMtarI parAjiA,8|| pacchA sA uvasaMtA pUaM kareipuNaravi bhaddianagare tavaM vicittaM ca chahavAsaMmi / magahAe niruvasaggaM muNi uubaddhami viharitthA // 487 // / tato bhagavaM bhadiyaM nAma nagariMgato,tattha chaluvAsaM uvAgao, tattha varisAratte gosAleNa samaM samAgamo, chaThe mAse gosAlo NCREARRAN | mahimAnaM karoti / tato bhagavAn zAlizIrSoM nAma grAmaH tatra gataH, tatrodyAne pratimAM sthito mAghamAsazca varttate, tatra kaTapUtanA nAma vyantarI svAminaM dRSTvA tejo'sahamAnA pazcAttApasIrUpaM vikur2yA valkalavastrA jaTAbhAreNa ca sarva zarIraM pAnIyenAIyitvA dehasya upari svAminaH sthitvA dhanAti vAtaM cax | vikurvati, yadyanyo'bhaviSyattadA sphuTito'bhaviSyat , tA tIvra vedanAmadhyAsayato bhagavato'vadhirvikazita iva lokaM draSTumArabdhaH, zeSe kAle garbhAdArabhya yAvacchAlizIrSa tAvadekAdazAGgAni suralokapramANamAtrazcAvadhiH, yAvat devaloke'darzat / sA'pi vyantarI parAjitA pazcAtsopazAntA pUjAM karoti / (punarapi bhadrikAnagaryA tapo vicitraM ca SaSThavarSAyAm / magadheSu nirupasarga muniH Rtubaddhe vyahArSIt // 487 // ) tato bhagavAn bhadrikA nAma nagarI gataH, tatra SaSThI varSAmupAgataH / tatra varSArAne gozAlena samaM samAgamaH, SaSThe mAse gozAlo dain Education International For Personal & Private Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhAga:1 // 209|| BERASASSASASA 'milio bhgvo| tattha caumAsakhamaNaM vicitte ya abhiggahe kuNai bhagavaM ThANAdIhiM, bAhiM pArettA tato pacchA magahA visae viharai niruvasaggaM aha uDubaddhie mAse, vihariUNaM AlabhiAe vAsaM kuMDAge taha deule parAhutto / maddaNa deulasAria muhamUle dosuvi muNitti // 488 // ___ AlaMbhiraM nayariM ei, tattha sattamaM vAsaM uvAgao, caumAsakhamaNeNaM tavo, bAhiM pArettA kuMDAgaM nAma sannivesaM tattha | eti / tattha vAsudevaghare sAmI paDimaM Thio koNe, gosAlo'vi vAsudevapaDimAe ahiTThANaM muhe kAUNa Thio, so ya se paDicArago Agao, taM pecchai tahAThiyaM, tAhe so ciMtei-mA bhaNihii rAgadosio dhammio, gAme jAittu kahei, eha pecchaha bhaNihiha 'rAitaotti, te AgayA dihro piTTio ya, pacchA baMdhijai, anne bhaNaMti-esa pisAo, tAhe mukko| mIlitaH bhagavatA / tatra caturmAsakSapaNaM vicitrAMzcAbhigrahAn karoti bhagavAn sthAnAdibhiH, bahiH pArayitvA tataH pazcAt magadhaviSaye viharati niru- | | pasargamaSTa RtubaddhikAn (ddhAn) mAsAn , vihRtya (AlabhikAyAM varSA kuNDAge tathA devakule parAGmukhaH / mardanaM devakulasArakaH mukhamUle dvayorapi muniriti veenAlambhikA nagarImeti, tantra saptamaM varSArAtramupAgataH, caturmAsakSapaNena tapaH, bahiH pArayitvA kuNDAkanAmA sannivezaH tatraiti / tatra vAsudevagRhe / | svAmI koNe pratimA sthitaH, gozAlo'pi vAsudevapratimAyA mukhe adhiSThAnaM kRtvA sthitaH, sa ca tasyAH praticAraka AgataH, taM prekSate tathAsthitaM, tadA sa cintayati mA bhANiSuH rAgadveSavAn dhArmikaH, grAme gatvA kathayati-pata prekSadhvaM bhaNiSyatha rAgavAn iti, te AgatA dRSTaH piTTitazca, pazcAt vadhyate, anye | bhaNanti- eSa pizAcaH, tadA muktaH / // 209 // For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tao niggayA samANA mahaNA nAma gAmo, tattha baladevassa ghare sAmI anto koNe paDimaM Thio, gosAlo mahe tassa sAgAriaMdAu~ Thio, tatthavi taheva hao, muNiottikAUNa mukko / muNio nAma pisaao|bhusaalgsaalvnne kaDapUaNa paDima vigghaNovasame / lohaggalaMmi cAriya jiasattU uppale mokkho // 489 // tato sAmI bahusAlaganAma gAmo tattha gao, tattha sAlavaNaM nAma ujANaM, tattha sAlajjA vANamaMtarI, sA bhagavao pUaM karei, aNNe bhaNaMti-jahA sA kaDapUaNA vANamaMtarI bhagavao paDimAgayassa uvasaggaM karei, tAhe uvasaMtA mahima karei / tato NiggayA gayA lohaggalaM rAyahANiM, tattha jiyasattU rAyA, so ya aNNeNa rAiNA samaM viruddho, tassa cArapurisehiM gahiA, pucchijaMtA na sAhaMti, tattha cAriyattikAUNa raNNo atthANIvaragayassa uvaTThaviA, tattha ya uppalo tato nirgatau santau mardanA nAma grAmaH, tantra baladevasya gRhe svAmI antaHkoNaM pratimAM sthitaH, gozAlo mukhe tasya sAgArika (mehana) dattvA sthitaH, tatrApi tathaiva hataH, muNita itikRtvA muktaH / muNito nAma pizAcaH / (bahuzAlakazAlavane kaTapUtanA (vat ) pratimA vighnakaraNamupazamaH / lohArgale CcArikaH jitazatruH utpaLaH mokSaH // 489 // ) tataH svAmI bahuzAlakanAmA grAmaH tatra gataH, tatra zAlavanaM nAmobAnaM, tatra salajA (zAlAryA) vyantarI, sA bhagavataH pUjAM karoti, anye bhaNanti-yathA sA kaTapUtanA vyantarI bhagavataH pratimAgatasyopasarga karoti, tadopazAntA mahimAnaM karoti / tato nirgatau gatau lohArgalAM rAjadhAnI, tantra jitazatrU rAjA, sa cAnyena rAjJA samaM viruddhaH, tasya cArapuruSairgRhItau pRcchayamAnau na kathayataH, tatra cArikAvitikRtvA rAjJe AsthAnikAvaragatAyopasthApitau, tatra cotpalo dain Education International For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI| yavRttiH vibhAgaH1 // 210 // ahiagAmAo so puvameva atigato, so ya te ANijate dahaNa uDio, tikkhutto vaMdai, pacchA so bhaNai-Na esa cArio, esa siddhattharAyaputto dhammavaracakkavaTTI esa bhagavaM, lakkhaNANi ya se pecchaha, tattha sakkAriUNa mukko| tatto ya purimatAle vaggura IsANa accae paDimA / mallIjiNAyaNa paDimA uNNAe vaMsi bahugoTThI // 490 // ___ tato sAmI purimatAlaM ei, tattha vagguro nAma seThI, tassa bhaddA bhAriA, vaMjhA aviyAurI jANukopparamAyA, bahUNi devassa uvAdigANi kAuM parisaMtA / aNNayA sagaDamuhe ujANe ujjeNiyAe gayA, tattha pAsaMti juNNaM devaulaM saDiyapaDiyaM, tattha mallisAmiNo paDimA, taM NamaMsaMti, jai amha dArao dAriA vA jAyati to evaM cevaM deulaM karessAmo, eyabhattANi ya hohAmo, evaM namaMsittA gayANi / tattha ahAsannihiAe vANamaMtarIe devayAe pADiheraM kayaM, AhUo gabbho, ja, ceva AhUo taMceva devaulaM kAumAraddhANi, atIva tisaMjhaM pUaM kareMti, pabatiyage ya alliyaMti, evaM so sAvao 1. 'sthikagrAmAtsa pUrvamevAtigataH, sa ca tAvAnIyamAnau dRSTvotthitaH, trikRtvaH vandate, pazcAtsa bhaNati-eSa na cArikaH, eSa siddhArtharAjaputraH dharmavaracakravartI eSa bhagavAn , lakSaNAni cAsya prekSadhvaM, tatra satkArayitvA muktaH (tatazca purimatAle vagguraH IzAnaH arcati pratimAm / mallIjinAyatanaM pratimA upaNAke | vaMzI bahugoSThI // 190 // ) tataH svAmI purimatAlameti, tatra vagguro nAma zreSThI, tasya bhadrA bhAryA, vandhyA aprasavinI jAnukUparamAtA, bahUni devasyopayAcitAni | kRtvA parizrAntA / anyadA zakaTamukhe udyAne udyAnikAyai gatau, tantra pazyataH jIrNaM devakulaM zaTitapatitaM, tatra mallIsvAminaH pratimA, tAM namasthataH, yathAvayo dArako dArikA vA jAyate tadaivamevaM devakula kariSyAvaH, etadbhaktau ca bhaviSyAvaH, evaM namasthitvA gatau / tatra yathAsannihitayA vyantayA~ devatayA prAtihArya kRtaM | utpano garbhaH, yadaivAhUtastadaiva devakulaM kartumArabdhau, atIva trisandhyaM pUjAM kurutaH, parvatrike cAzrayataH, evaM sa zrAvako // 21 // For Personal & Private Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaao| io ya sAmI viharamANo sagaDamuhassa ujjANassa nagarassa ya aMtarA paDimaM Thio, vagguro ya hAo ullapaDasADao saparijaNo mahayA iDDIe vivihakusumahatthagao taM AyayaNaM accao jAi / IsANo ya deviMdo puvAgayao sAmi vaMdittA pajuvAsati, vagguraM ca vItIvaMtaM pAsai, bhaNati ya-bho vaggurA ! tuma paJcakkhatitthagarassa mahimaM na karesi to paDimaM accao jAsi, esa mahAvIro vaddhamANotti, to Agao micchAdukkaDaM kAuM khAmeti mahimaM ca karei / tato sAmI uNNAgaM vaccai, etthaMtarA vadhUvaraM sapaDihuttaM ei, tANi puNa doNNivi viruvANi daMtilagANi ya, tattha gosAlobhaNati-aho imo susaMjogo-"tattillo vihirAyA, jANati dUrevi jo jahiM vasai / jaM jassa hoi sarisaM, taM tassa biijayaM dei||1||" jAhe na ThAi tAhe tehiM piTTio, piTTittA vaMsIkuDaMge chuDho, tattha paDio attANao acchai, bAharai sAmi, tAhe jAtaH / itazca svAmI viharan zakaTamukhasyodyAnasya nagarasya ca madhye pratimA sthitaH, vaggurazca nAta AIpaTazATakaH saparijanaH mahatvA vividhakusumahastakaH (hastagatavividhakusumaH) tadAyatanamarcako yAti / IzAnazca devendraH pUrvAgataH svAminaM vanditvA paryupAste, vagguraM ca vyativrajantaM pazyati, bhaNati ca-bho vaggura ! tvaM pratyakSatIrthakarasya mahimAnaM na karopi tataH pratimAmarcituM yAsi, eSa mahAvIro vardhamAna iti, tata Agato mithyAduSkRtaM kRtvA kSamayati mahimAnaM ca karoti / tataH svAmI varNAkaM vrajati, atrAntarA vadhUvarau sapratipakSaM ( saMmukhaM) AyAtaH, tau puna dvAvapi virUpau danturau ca, tatra gozAlo bhaNati-maho ayaM | susaMyogaH ! 'dakSo vidhirAjaH jAnAti dUre'pi yo yantra vasati / yadyasya bhavati yogyaM, tattasya dvitIyaM dadAti // 1 // yadA na tiSThati tadA tAbhyAM piTTitaH, piTTayitvA vaMzIkuDaGge kSiptaH, tanna patito'trANastiSThati, vyAharati svAminaM, tadA * uttANao (tatparaH) dain Education International For Personal & Private Use Only ainetbrary.org Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 21 // ROSTORUUSUSHI siddhattho bhaNati-sayaMkayaM te, tAhe sAmI adUre gaMtuM paDicchai, pacchA te bhaNaMti-nUNaM esa eyassa devajagassa pIDhiyA- hAribhadrIvAhago vA chattadharo vA Asi teNa avaDhio, tA NaM muyaha, tato mukko / aNNe bhaNaMti-pahiehiM uttArio yavRttiH sAmi acchaMtaM datRNa / vibhAgaH1 gobhUmi vajalADhe govakove ya vaMsi jiNuvasame / rAyagiha'TThamavAsA vajabhUmI bahuvasaggA // 491 // tato sAmI gobhUmi vaccai / etthaMtarA aDavI ghaNA, sadA gAvIo caraMti teNa gobhUmI, tattha gosAlo govAlae bhaNai-are vajalADhA ! esa paMtho kahiM vaccai ? / vajalADhA nAma mecchA / tAhe te govA bhaNaMti-kIsa akkosasi?, tAhe so bhaNai-asUyaputtA khauraputtA ! suDa akkosAmi, tAhe tehiM milittA piTTittA baMdhittA vaMsIe chUDho, tattha aNNehiM puNo / moio jiNuvasameNaM / tato rAyagihaMgayA, tattha aTTamaM vAsArattaM, tattha cAummAsakhavaNaM vicitte abhiggahe bAhiM pArettA sarae siddhArthoM bhaNati-svayaMkRtaM tvayA, tadA svAmI adUra gatvA pratIcchati, pazcAtte bhaNanti-nUnameSa etasya devAryasya pIThikAvAhako vA chatradharo | vA''sIt tenAvasthitaH, tat enaM muJcata, tato muktaH / anye bhaNanti-pathikairuttAritaH svAminaM tiSThantaM dRSTvA // (gobhUmiH vajralADhA gopakopazca vaMzI jinopa| zamaH / rAjagRhe'STamavarSA rAtraH vajrabhUmiH bahUpasargAH // 491 // ) tataH svAmI gobhUmi vrajati / atrAntarA'TavI ghanA, sadA gAvazcaranti tena gobhUmiH, tatra gozAlo | gopAlakAn bhaNati-are vajralADhAH! eSa panthAH ka vrajati! / vajralADhA nAma mlecchAH / tadA te gopA bhaNanti-kuta Akrozasi?, tadA sabhaNati-asUyaputrAH |kSauraputrAH! suSTu AkrozAmi, tadA tairmilitvA piTTayitvA bavA vaMzyAM kSiptaH, tatrAnyaiH punaH mocito jinopazamena / tato rAjagRhaM gatau, tatrASTamaM varSArAnaM tatra cAturmAsakSapaNaM vicitrA abhigrahAH bahiH pArayitvA zaradi * asuyaputtA pamuyaputtA / asudapiyaputtA (amutputrAH prAmutputrAH / ashrutpitRputraaH|) For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ditaM kareti samatIe, jahA - egassa kuTuMbiyassa bahusAlI jAo, tAhe so paMthie bhaNati - tugbhaM hiyaicchiaM bhattaM demi mama lUNaha, evaM so uvAeNa lUNAvei, evaM caiva mamavi bahuM kammaM acchai, etaM acchAriehiM nijjarAveyavaM / teNa aNAriyadesesu lADhAvajjabhUmI suddhabhUmI tattha vihario, so aNArio hIlai niMdai, jahA baMbhaceresu - 'chuchu kareMti AhaMsu samaNaM kukkurA DasaMtu'tti evamAdi, tattha navamo vAsAratto kao, so ya alebhaDo AsI, vasatIvi na labbhai, tattha chammAse aNicca| jAgariyaM viharati / esa navamo vAsArato / - aniayavAsaM siddhatthapuraM tilatthaMva puccha niSpattI / uppADeha aNajo gosAlo vAsa bahulAe // 492 // tato niggayA paDhamasarae siddhatthapuraM gayA / tao siddhatthapurAo kummagAmaM saMpaTThiA, tatthaMtarA tilatthaMbao, taM dahUNa gosAlo bhaNai - bhagavaM ! esa tilatthaMbao kiM niSphajihiti navatti ?, sAmI bhaNati niSphajihiti, ee ya sata 1 dRSTAntaM karoti svamatyA yathA-ekasya kauTumbikasya bahuzAlitaH, tadA sa pathikAn bhaNati - yuSmabhyaM hRdayeSTaM bhaktaM dadAmi mama lunIta, evaM sa upAyena lAvayati evameva mamApi bahu karma tiSThati, etat lAvakairnirjaraNIyaM / tenAnAryadezeSu lADhAvajrabhUmiH zuddhabhUmistatra bihRtaH so'nAyeM hIlati nindati, yathA brahmacarye - 'chuchukurvanti abruvan zramaNaM kukkurA ! dazantu' iti evamAdi / tatra navamo varSAMrAtraH kRtaH, sa cAsthira AsIt, vasatirapi na labhyate, tatra SaNmAsAn anityajAgarikaM viharati / eSa navamo varSArAtraH / (aniyatavAsaH siddhArthapuraM tilastambaH pRcchA niSpattiH / utpATayatyanAya gozAlo varSA bahulAyAH // 492 // ) tato nirgatau prathamazaradi siddhArthapuraM gatau, tataH siddhArtha purAt kUrmagrAmaM saMprasthitauH, tatrAntarA tilastambaH, taM dRSTvA gozAlo bhaNati-bhagavan ! eSa tilastambaH kiM niSpatsyate naveti, svAmI bhaNati-niSpatsyate, ete ca sapta For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-56 tilapupphajIvA uddAittA egAe tilaseMgaliyAe vaccAyAhiMti' tato gosAleNa asadahateNa osariUNa saleTugo uppAAvazyaka[Dio egate paDio, ahAsannihiehi ya vANamaMtarehiM mA bhagavaM micchAvAdI bhavau, vAsaM vAsitaM, Asattho, bahuliA| | hAribhadrI yavRttiH // 212 // ya gAvI AgayA, tAe khureNa nikkhitto paiDio, pupphA ya paccAjAyA vibhAgaH1 * magahA gobbaragAmo gosaMkhI vesiyANa paannaamaa| kummaggAmAyAvaNa gosAle govaNa puddhe||493 // tAhe kummagAma saMpattA, tassa bAhiM vesAyaNo bAlatavassI AyAveta, tassa kA uppattI ?, caMpAe nayarIe rAyagihassa ya aMtarA gobbaragAmo, tattha gosaMkhI nAma kuTuMbio, jo tesiM adhipatI AbhIrANaM, tassa bandhumatI nAma bhajA8| aviyAurI / io ya tassa adUrasAmaMte gAmo corehiM hao, taM haMtUNa baMdiggahaM ca kAUNa pahAviyA / ekA'cirapasUiyA patimi mArite ceDeNa samaM gahiyA, sA taM ceDaM chaDDAviyA, so ceDao teNa gosaMkhiNA gorUvANaM gaeNa diho| gahio ya appaNiyAe mahiliyAe diNNo, tattha pagAsiyaM-jahA mama mahilA gUDhagabbhA AsI, tattha ya chagalayaM mArettA tilapuSpajIvA upadrutya ekasyAM tilazimbAyAM pratyAyAsyanti, tato gozAlenAzraddadhatA'pasRtya samUla utpATita ekAnte patitaH, yathAsannihitaiya'ntanAraizca mA bhagavAn mRSAvAdI bhUH, varSA varSitA, AzvastaH, bahulikA ca gaurAMgatA, tasyAH khureNa nikSiptaH pratiSThitaH, puSpANi ca pratyAjAtAni |(mgdho gobaragrAmaH gozahI vaizikAnAM prANAmikI / kUrmagrAma AtApanA gozAlaH govanaM pradviSTaH // 493 // ) tadA kUrmagrAmaM saMprAptI, tasmAdahiH vaizyAyano bAlatapasvI bhAtapati, // 212 // | tasya kotpattiH 1, campAyA nagaryA rAjagRhasya cAntarAle gobaragrAmaH, tatra gozaGkhI nAma kauTumbikA, yasteSAmadhipatirAbhIrANAM, tasya bandhumati ma bhAryA'prasa| vinii| itazca tasyAdUrasAmante grAmazcaurairhataH, taM hatvA bandIgrAhaM ca kRtvA pradhAvitAH / ekA'ciraprasUtA patyau mArite dArakeNa samaM gRhItA, sA taM dArakaM tyAjitA, sa dArakatena gozAdhanA gorUpebhyo gatena dRSTo gRhItazcAsmIyAyai mahelAyai dattaH, tanna prakAzitaM yathA-mama mahelA gUDhagarbhA''sIt, tatra ca chagalakaM mArayitvA For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %AACARRECORRECE lohiagaMdhaM karettA sUiyAnevatthA ThiyA, savaM jaM tassa itikattavaM taM kIrai, so'vitAva saMvaDai, sAvi se mAyA caMpAe| vikkiyA, vesiyAtherIe gahiyA esa mama dhUyatti, tAhe jo gaNiyANaM uvayAro taM sikkhAviyA, sA tattha nAmaniggayA gaNiyA jAyA / so ya gosaMkhiyassa putto taruNo jAo, ghiyasagaDeNaM caMpaM gao savayaMso, so tattha pecchai nAgarajaNaM jahicchi aM abhiramaMtaM, tassavi icchA jAyA-ahamavi tAva ramAmi, so tattha gato vesAvADayaM, tatthasA ceva mAyA abhiruiyA, mollaM dei viAle NhAyavilitto vcci| tattha vaccaMtassa aMtarA pAdo amejheNa litto, so nayANai keNAvi litto| etthaMtarA tassa kuladevayA mA akiccamAyarau bohemitti tattha gohae gAviM savacchiya viuviUNa ThiyA, tAhe so taM pAyaM tassa uvari phusati, tAhe so vacchao bhaNai-kiM ammo ! esa mamaM uvari amejjhalittayaM pAdaM phusai ?, tAhe sA gAvI mANusiyAe vAyAe bhaNai-'kiMtumaM puttA!addhiti karesi ?, eso aja mAyAe samaM saMvAsaM gacchai, taM esa erisaM akiccaM / rudhiragandhaM kRtvA prasUtinepathyA sthitA, sarvaM yattasyetikarttavyaM tatkaroti, so'pi tAvat saMvardhate, sA'pi tasya mAtA campAyAM vikrItA, vezyAsthavirayA gRhItaiSA mama duhiteti, tadA yo gaNikAnAmupacArastaM zikSitA, sA tatra nirgatanAmA gaNikA jAtA / sa ca gozaGkhinaH putrastaruNo jAto, ghRtazakaTena | campAM gataH savayasyaH, sa tatra prekSate nAgarajanaM yAdRcchikamabhiramamANaM, tasyApIcchA jAtA-ahamapi tAvad rame, sa tatra gato vezyApATake, tatra saiva mAtAbhi| rucitA, mUlyaM dadAti vikAle sAtavilipto vrajati / tatra vrajataH antarA pAdo'medhyena liptaH, sa na jAnAti kenApi liptaH / atrAntare tasya kuladevatA mA | akRtyamAcArIt bodhayAmIti tantra goSThe gAM savatsAM vikuLa sthitA, tadA sa taM pAdaM tasyopari spRzati, tadA sa vatso bhaNati-kimamba ! eSa mamopari ame|dhyalitaM pAdaM spRzati ?, tadA sA gaurmAnuSyA vAcA bhaNati-kiM tvaM putrAti karoSi !, eSo'dya mAtrA samaM saMvAsaM gacchati, tadeSa IdRzamakRtyaM RECECASSOCIOLOGGC dain Education International For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 21 // vivasai annaMpi kiM na kAhititti' / tAhe taM soUNaM tassa ciMtA samuppaNNA-'gato pucchihAmi', tAhe paviTTho pucchai-'kA tujjha uppattI ?', tAhe sA bhaNati-kiM tava uppattIe ?, mahilAbhAvaM dAei sA, tAhe so bhaNati 'annaMpi etti mollaM demi, sAha sambhAvaM'ti savahasAviyAe savaM siTThati, tAhe so niggao saggAmaM gao, ammApiyaro ya pucchai, tANi na sAheti, tAhe tAva aNasio Thio jAva kahiyaM, tAhe so taM mAyaraM moyAvettA vesAo pacchA virAgaM gao, eyAvatthA visayatti pANAmAe pavajAe pabaio, esa uppttii| viharatoyataM kAlaM kummaggAme AyAvei, tassa ya jaDAhiMto chappayAo AiccakiraNatAviAo paDaMti, jIvahiyAe paDiyAo caiva sIse chubhai, taM gosAlo daLUNa osarittA tattha gaobhaNai-kiM bhavaM muNI muNio uyAhu jUAsejAtaro?, ko'rthaH ? 'man jJAne jJAtvA pravajito neti, athavA kiM itthI purise vA?, ekkasiM do tiNNi vAre, tAhe vesiAyaNo ruho teyaM nisirai, tAhe tassa aNukaMpaNahAe vesiyAyaNassa ya usiNateya vyavasyati anyadapi kiM na kariSyatIti / tadA tat zrutvA tasya cintA samutpannA 'gataH prakSyAmi tadA praviSTaH pRcchati-kA tavotpattiH ?, tadA sA bha-14 gati kiM tavotpatyA, mahilAbhAvaM darzayati sA, tadA sa bhaNati-anyadapi etAvanmUlyaM dadAmi kathaya sadbhAvamiti zapathazapitayA sarva ziSTamiti, tadA sa | nirgataH svagrAmaM gataH, mAtApitarau ca pRcchati, tau na kathayataH, tadA tAvadanazitaH sthito yAvatkathitaM, tadA satAM mAtaraM mocayitvA vezyAyAH pazcAdvairAgyaM gataH, etadavasthA viSayA iti prANAmikyA pravrajyayA pravrajitaH, eSotpattiH / viharaMzca tatkAle kUrmagrAme AtApayati, tasya ca jaTAyAH SaTpadikA AdityakiraNatApitAH patanti, jIvahitAya patitA evaM zIrSe kSipati, tadgozAlo dRSTvA'pasRtya tatragato bhagati-kiM bhavAn munirmuNita Ahozvit yUkAzavyAtaraH?, athavA kiM strI puruSo vA?, ekazaH dvau bInvArAn, tadA vaizyAyano ruSTastejo nisRjati, tadA tasyAnukampanArthAya vaizyAyanasya coSNatejaH // 213 // Jain Education Tremanona For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SESOROLOGISTAS paDisAharaNahAe etthaMtarA, sIyaliyA teyalessA nissAriyA, sA jaMbUdIvaM bhagavao sIyaliyA teyalesA abhitarao veDheti, itarA'taM pariyaMcati, sA tattheva sIyaliyAe vijjhAviyA, tAhe so sAmissa riddhiM pAsittA bhaNati-se gayamevaM bhagavaM! se gayamevaM bhayavaM?, ko'rthaH ?-na yANAmi jahA tubhaM sIso, khamaha, gosAlo pucchai-sAmI! kiM esa jUAsejjAtaro bhaNati?,sAmiNA kahiyaM,tAhe bhIo pucchai-kiha saMkhittaviulateyalesso bhavati, bhagavaM bhaNati-jeNaM gosAlA! chaThaM chaTheNa aNikkhitteNaM tavokammeNaM AyAveti, pAraNae saNahAe kummAsapiDiyAe egeNa ya viyaDAsaNeNa jAvei jAva chammAsA, se NaM saMkhittaviulateyalesso bhavati / aNNayA sAmI kummagAmAo siddhatthapuraM patthio, puNaravi tilathaMbagassa adUrasAmaMteNa vItIvayai, pucchai sAmi jahA-na niSphaNNo, kahiyaM jahA nipphaNNo,taM evaM vaNassaINaM pauTTa parihAro, [paudda-18 parihAro nAma parAvartya parAvartya tasminneva sarIrake uvavajaMtitaM asaddahamANo gaMtUNa tilaseMgaliyaM hattheNa phoDittA tetile pratisaMharaNArtha atrAntare zItalA tejolezyA nissAritA, sA jambUdvIpaM bhagavataH zItalA tejolezyA'bhyantarato veSTayati, itarA tAM paryaJcati, sA tatraiva zItaLayA vidhyApitA, tadA sa svAmina RddhiM dRSTvA bhaNati-asau gata evaM bhagavan ! asau gata evaM bhagavan !, na jAnAmi yathA tava ziSyaH, kSamaskha, gozAlaH pRcchati-khAmin ! kimeSa yUkAzayyAtaro bhaNati ?, svAminA kathitaM, tadA bhItaH pRcchati-kathaM saMkSiptavipulatejolezyo bhavati?, bhagavAn bhaNati-yo gozAla! SaSThaSaSThena anikSiptena tapaHkarmaNA''tApayati, pAraNake sanakhayA kulmASapiNDikayA ekena ca prAsukajalaculukena yApayati yAvatSaNmAsAH, sa saMkSiptavipulatejolezyo | bhavati / anyadA svAmI kUrmagrAmAsiddhArthapuraM prasthitaH, punarapi tilastambasyAdUrasAmantena vyativrajati, pRcchati svAminaM yathA na niSpannaH, kathitaM yathA niSpannaH, tadevaM vanaspatijIvAnAM parAvartya parihAraH,-zarIrake utpadyante, tadazraddadhAno gatvA tilazambo vidArya hastena tAstilAn For Personal & Private Use Only Mod.jainelibrary.org Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAhAribhadrI | yavRtti // 214 // saMkhanAmo citto nArao, tattha saMkho nAma tiSNo *ARRAPLASHARAX gaNemANo bhaNati-evaM sabajIvAvi pauddU pariyati, NiyaivAdaM dhaNiyamavalaMbettA taM karei ja uvadihaM sAmiNA jahA saMkhittaviulateyalesso bhavati, tAhe so sAmissa pAsAo phiTTo sAvatthIe kuMbhakArasAlAe Thio teyanisaggaM AyAvei, chahiM mAsehiM jAo, kUvataDe dAsIo viNNAsio, pacchA chadisAarA AgayA, tehiM nimittaullogo kahio, evaM so * vibhAgaH1 ajiNo jiNappalAvI viharai, esA se vibhUtI sNjaayaa| vesAlIe paDimaM DiMbhamuNiutti tattha gnnraayaa| pUei saMkhanAmo citto nAvAe bhginnisuo|| 494 // __ bhagavaMpi vesAliM nagari patto, tattha paDimaM Thio, DiMbhehiM muNiuttikAUNa khalayArio, tattha saMkho nAma gaNarAyA, siddhatthassa raNNo mitto, so taM puueti|pcchaa vANiyaggAmaM pahAvio, tatthaMtarA gaMDaiyA nadI, taM sAmINAvAe uttiNNo, te NAviA sAmi bhaNaMti-dehi molaM, evaM vAhaMti, tattha saMkharaNo bhAiNijo citto nAma dUekkAe gaelao, NAvAkaDaeNa ei, tAhe teNa moio mahio y|| gaNayan bhaNati-evaM sarve jIvA api parAvartya parivartante, niyativAdaM bADhamavalambya tatkaroti yadupadiSTaM svAminA yathA saMkSiptavipulatejolezyo bhavati, tadA sa svAminaH pArdhArisphaTitaH zrAvastyAM kumbhakArazAlAyAM sthitastejonisargamAtApayati, panirmAsarjAtaH, kUpataTe dAsyAM vinyAsitaH, pazcAt SaD dizAcarA AgatAstairnimittAvalokaH kathitaH, evaM so'jino jinapralApI biharati, eSA tasya vibhUtiH sNjaataa| (vesAkIe pUrva saMkho gaNarAya piuvayaMso u| gaMDahayA tara raNaM citto nAvAe bhagiNisuo iti pra0) bhagavAnapi vaizAlI nagarI prAptaH, tatra pratimAM sthitaH, DimbhaiH pizAca itikRtvA skhalIkRtaH, // 214 // tantra pAko nAma gaNarAjaH, siddhArthasya rAjJo mitraM, sa taM pUjayati / pazcAdvANijagrAma pradhAvitaH, tatrAntarA gaNDikA nadI, tAM svAmI nAvottIrNaH, te nAvikAH svAminaM bhaNanti-dehi mUlyaM, evaM vyathayanti, tatra zaGkarAjJo bhAgineyaH citro nAma dUtakAyeM gatavAnabhUta, nAvAkaTakenaiti, tadA tena mocitaH mahitazca / * tassa ghaDo kehueNa mAhao bhamo, sA rusiA akosai, tamo mukA teulesA, sA daDDA, jAo tassa pacao, jahA siddhA me tevakhesA iti / For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SACROADCHSROSCOM vANiyagAmAyAvaNa AnaMdo ohi parIsaha sahiMti / sAvatthIe vAsaM cittatavo sANulahi bahiM // 495 // | tatto vANiyaggAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM tthio| tattha ANaMdo nAma sAvao, chaTheM chaTheNa AyAvei, tassa ohinANaM samuppaNNaM, jAva pecchai titthaMkara, vaMdati bhaNati ya-aho sAmiNA parIsahA ahiyAsejaMti, eccireNa kAleNa tujhaM | kevalanANaM uppanjihiti pUeti ya / tato sAmI sAvadhi gao, tattha dasamaM vAsArattaM, vicittaM ca tavokammaM ThANAdihiM / / tato sANulaDiyaM nAma gAmaM go| |paDimA bhadda mahAbhadda savvaobhadda paDhamiA curo| aTTayavIsANaMde bahuliya taha ujjhie divvA // 496 // | tattha bhaI paDima ThAi, kerisA bhaddA ? puSAhatto divasaM acchai, pacchA rattiM dAhiNahutto, avareNa divasaM, uttareNa rAtiM, evaM chaThabhatteNa niThiA, pacchA na ceva pArei, apArio ceva mahAbhaI paDimaM ThAi, sA puNa puvAe disAe ahorattaM, evaM causuvi disAsu cattAri ahorattANi, evaM sA dasameNaM nihAi, tAhe apArio ceva sabaobhaI paDimaM ThAi, sA puNa tato vANijyagrAmaM gataH, tasmAt bahiH pratimA sthitaH / tatrAnando nAma zrAvakaH, paSTaSaSThenAtApayati, tasyAvadhijJAnaM samutpannaM, yAvatpazyati tIrthavara, vandate bhaNati ca-aho svAminA parISahA adhyAsyante, iyaccireNa kAlena taba kevalajJAnamutpatsyate pUjayati ca / tataH svAmI zrAvastIM gataH, tatra dazamaM varSArAtraM, vicitraM ca tapaHkarma sthaanaadibhiH| tataH sAnulaSThaM nAma grAmaM gataH / tatra bhadpratimAM karoti, kITazI bhadrA?, pUrvamukho divasaM tiSThati, pazcAdAtrI da|kSiNamukhaH, apareNa divasamuttareNa rAtrau, evaM SaSThabhaktena niSThitA, pazcAt naiva pArayati, apArita eva mahAbhadrapratimA karoti, sA punaH pUrvasyAM dizyahorAtramevaM| catasRSvapi dikSu catvAryahorAtrANi, evaM sA dazamena nistiSThati, tadA'pArita eva sarvatobhadrA pratimA karoti, sA punaH SISUSUSHUSHUSHAURI For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||215|| saMvatobhaddA iMdAe ahorattaM evaM aggeIe jAmAe neraIe vAruNIe vAyabAe sommAe IsANIe, vimalAe jAI uDDaloiyAI dANi tANi nijjhAyati, tamAe heTThilAI, evamevesA dasahiMvi disAhiM bAvIsaimeNaM samappai / 'paDhamiA cauro' tti puvAe disAe cattAri jAmA, dAhiNAevi 4 avarAevi 4 uttarAevi 4 / bitIyAe aTha, puvAe becauro jAmANaM evaM dAhiNAe uttarAevi aTTha, ee aTTha / tatIyAe vIsaM, puvAe disAe becaukkaM jAmANaM jAva aho becaukkA, ee vIsaM / pacchA tAsu samattAsu ANaMdassa gAhAvaissa ghare bahuliyAe dAsIe mahANasiNIe bhAyaNANi khaNIkareMtIe dosINaM chaDDeukAmAe sAmI paviTTho, tAe bhaNNati- kiM bhagavaM ! aTTho ?, sAmiNA pANI pasArio, tAe paramAe saddhAe diNNaM, paMca divANi pAunbhU ANi / daDhabhUmIe bahiA peDhAlaM nAma hoi ujjANaM / polAsa ceiyaMmI ThiegarAImahApaDimaM // 497 // 1 sarvatobhadrA ainyAmahorAtramevamAjheyyAM yAmyAM naiRtyAM vAruNyAM vAyavyAM somAyAmaizAnyAM vimalAyAM yAni UrdhvalaukikAni dravyANi tAni nidhyAyati, tamAyAmadhastanAni, evameSA dazabhirapi digbhirdvAviMzatitamena samApyate / prathamA catvAra iti pUrvasyAM dizi catvAro yAmA, dakSiNasyAmapi 4 aparasyAmapi 4 uttarasyAmapi 4 / dvitIyAyAmaSTa pUrvasyAM dvicatvAro yAmA evaM dakSiNasyAmuttarasyAmapyaSTa ete'STA / tRtIyasyAM viMzatiH, pUrvasyAM dizi dvicatuSkaM yAmAnAM yAvadadho dvicatuSkamete viMzatiH / pazcAttAsu samAptAsu Anandasya gAthApategRhe bahulikAyAM dAsyAM mahAnasimyAM bhAjanAni prakSAlayantyAM paryuSitaM tyaktukAmAyAM svAmI praviSTaH, tayA bhaNyate kiM bhagavan ! artha ?, svAminA pANiH prasAritaH, tayA paramayA zraddhayA dattaM paJca divyAni prAdurbhUtAni. * bAhi peDhA lujANamAgao bhayavaM pra0. For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 215 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MOSOSASSASSARISSA tato sAmI daDhabhUmi gao, tIse bAhiM peDhAlaM nAma ujANaM, tattha polAsaM ceiaM, tattha aTTameNaM bhatteNaM egarAiyaM paDimaM Thio, egapoggalaniruddhadiTThI aNamisanayaNo, tatthavi je acittA poggalA tesu dihiM nivesei, sacittehiM diThiM appAijai, jahAsaMbhavaM sesANivi bhAsiyavANi, IsiMpanbhAragao-IsiM oNayakAosako a devarAyA sabhAgaobhaNai harisio vynnN| tiNNivi loga samatthA jiNavIramaNaM na cAlelaM // 498 // io ya sakko devarAyA bhagavaMtaM ohiNA AbhoettA sabhAe suhammAe atthANIvaragao harisio sAmissa namokAra kAUNa bhaNati-aho bhagavaM telokaM abhibhUa Thio, na sakkA keNai deveNa vA dANaveNa vA cAlesohammakappavAsI devo sakkassa so amariseNaM / sAmANia saMgamao bei suriMdaM pddinivittttho||499|| tellokaM asamatthaMti pehae tassa cAlaNaM kAuM / ajeva pAsaha imaM mamavasagaM bhajogatavaM // 50 // aha Agao turaMto devo sakkassa so amariseNaM / kAsI ya hauvasaggaM micchaddiTThI paDiniviTTho // 501 // io ya saMgamao nAma sohammakappavAsI devo sakkasAmANio abhavasiddhIo, so bhaNati-devarAyA aho rAgeNa , | tataH svAmI dRDhabhUmiM gataH, tasyA bahiH peDhAlaM nAmodyAnaM, tatra polAsaM caityaM, tatrASTamena bhaktenaikarAtrikI pratimA sthitaH, ekapudgalaniruddhadRSTiranimepanayanaH, tatrApi ye'cittAH pudgalAsteSu dRSTiM nivezayati, sacittebhyo dRSTiM nivartayati, yathAsaMbhavaM zeSANyapi bhASitavyAni, ISatprArabhAragata ISadavanatakAyaH / itazca zakro devarAjaH bhagavantamavadhinA''bhogya sabhAyAM sudharmAyAmAsthAnIvaragato hRSTaH svAmina namaskRtya (svAmine namaskAraM kRtvA )bhaNati-aho bhagavAn trailokyamabhibhUya sthitaH, na zakyaH kenaciddevena vA dAnavena vA cAlayitum / itazca saMgamako nAma saudharmakalpavAsI devaH zakrasAmAniko'bhavasiddhikaH, sa bhaNati-devarAjaH aho rAgeNa * caleyaM je pra0. *SPANSKA SKOG For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka | // 216 // ullavei, ko mANuso deveNa na cAlijai?, ahaM cAlemi, tAhe sakko taM na vArei, mA jANihii-paranissAe bhagavaM tavo- hAribhadrIkammaM karei, evaM so Agao yavRttiH dhUlI pivIliAo uhaMsA ceva tahaya uNholA / viMLuya naulA sappA ya mUsagA ceva aTThamagA // 502 // 5 vibhAga:1 hatthI hatthINiAo pisAyae ghorarUva vagyo ya / thero therIi suo Agacchai pakkaNo ya tahA // 503 // kharavAya kalaMkaliyA kAlacakkaM taheva ya / pAbhAiya uvasagge vIsaimo hoi aNulomo // 504 // sAmANiadevaDhi devo dAvei so vimaanngo| bhaNai ya vareha maharisi!niSphattI saggamokkhANaM // 505 // uvahayamaiviNNANo tAhe vIraM bahu ppaisAheuM / ohIe nijjhAi jhAyai chajjIvahiyameva // 506 // tAhe sAmissa uvariM dhUlivarisaM varisai, jAhe acchINi kaNNA ya sabasottANi pUriyANi, nirussAso jAo, teNa sAmI tilatusatibhAgamittaMpi jhANAo na calAi, tAhe saMto taM to sAharitA tAhe kIDiAo viubai vajatuMDAo, tAo samaMtao vilaggAo khAyaMti, aNNAto sottehiM antosarIragaM aNupavisittA aNNeNaM soeNaM atiMti aNNeNa Niti, // 216 // ulapati, ko manuSyo devena na cAlyate?, ahaM cAlayAmi, tadA zakrastaM na vArayati, mA zAsIt paranizrayA bhagavAn tapaHkarma karoti, evaM sa AgataH / tadA svAmina upari dhUlivarSA varSayati, yayA'kSiNI kau~ ca sarvazrotAMsi pUritAni, nirucAso jAtaH, tena svAmI tilatupannibhAgamAnamapi dhyAnAca | | calati, tadA zrAntastAM tataH saMhRtya tadA kITikA vikurvati vajraNDikAH, tAH samantato vilamAH khAdanti, anyasmAt zrotaso'ntaHzarIramanupravizyAnyena zrotasA'tiyAnti (anyena niryAnti ). * bahu sahAveuM pra.. + jAva pra0. cAlio pra.. For Personal & Private Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAliNI jAriso kao, tahavi bhagavaM na cAlio, tAhe uiMse vajjatuMDe viubai, te taM uiMsA vajjatuMDA khAIti, je egeNa |pahAreNa lohiyaM nINiti, jAhe tahavi na sakA tAhe uNholA viuvati, uNholA tellapAiAo, tAo tikkhehiM tuMDehi atIva DasaMti, jahA jahA uvasaggaM karei tahA tahA sAmI atIva jhANeNa appANaM bhAvei , jAhe tehiM na sakio tAhe 8 vicchue viuvati, tAhe khAyaMti, jAhe na sakA tAhe naule viuvai, te tikkhAhiM dADhAhiM DasaMti, khaMDakhaMDAI ca avaaiti, pacchA sappe visarosapuNNe uggavise DAhajarakArae, tehivi na sakA, mUsae viubai, te khaMDANi avaNettA tattheva vosiraMti muttapurIsaM, tato atulA veyaNA bhavati, jAhe na sakA tAhe hatthirUvaM viubati, teNa hatthirUveNa suMDAe gahAya sattahatAle AgAsaM ukkhivittA pacchA daMtamusalehiM paDicchati, puNo bhUmIe "viMdhati, calaNatalehiM malai, jAhe na sako tAhe hatthiNiyArUvaM viubati, sA hatthiNiyA suMDAehi daMtehiM vidhai phAlei ya pacchA kAieNa siMcai, tAhe calaNehiM malei cAlanIsadRzaH kRtaH, tathApi bhagavAna calati (calitaH,), tadA uiMzAn vajratuNDAn vikurvati, te tamudaMzA vavratuNDAH khAdanti, ye ekena prahAreNa rudhiraM niSkAzayanti, yadA tathApi na zaktastadA ghRtelikA vikurvati, 'DhaNholA iti tailapAyinyaH' tAstIkSNaistuNDairatIva dazanti, yathA yathopasarga karoti tathA tathA svAmyatIva dhyAnenAtmAnaM bhAvayati, yadA tairna zakitastato vRzcikAn vikurvati, tadA khAdanti, yadA na zaktastadA nakulAn bikurvati, te tIkSNAbhiISTrAbhirdazanti, khaNDakhaNDAni ca apanayanti, pazcAt san viSaroSapUrNAn upaviSAn dAhajvarakArakAn , tairapi na zakto mUSakAn vikurvati, te saNDAbhyapanIya tatraiva gyutsUjanti mUtrapurISaM, tato'tulA vedanA bhavati, yadA na zakitastadA hastirUpaM vikurvati, tena hastirUpeNa zuNDayA gRhItvA saptASTatAlAnAkAze urikSapya pazcAddantamuzalAbhyAM pratIcchati, punarbhUmyAM vidhyati, caraNatalaimardayati, yadA na zaktastadA hastinIrUpaM vikurvati, sA hastinI zuNDAbhirdantairvidhyati vidArayati ca pazcAtkAyikena siJcati, tadA caraNairmardayati, *u baMdhati. dain Education International For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 AvazyakatA jAhe na sakA tAhe pisAyarUvaM viuvati, jahA kAmaiMdeve, teNa uvasaggaM kareI, jAhe na sakkA tAhe vaggharUvaM viuvati, so dADhahiM nakhehi ya phAlei, khArakAieNa siMcati, jAhe na sakkA tAhe siddhattharAyarUvaM viuvati, so kaThThANi kaluNANi // 217 // vilavai-ehi putta ! mA mA ujjhAhi, evamAdi vibhAsA, tato tisalAe vibhAsA, tato sUrya, kiha ?, so tato khaMdhAvAra viubati, so pariperatesu AvAsio, tattha sUto patthare alabhaMto doNhavi pAyANa majjhe aggi jAlettA pAyANa uvari ukkhaliyaM kAuM payaio, jAhe eeNavi na sakA tato pakkaNaM viubati, so tANi paMjarANi bAhusu galae kaNNesu ya olaei, te sauNagA taM tuMDehiM khAyaMti viMdhati saNNaM kAiyaM ca vosiraMti, tAhe kharavAyaM viubei, jeNa sakkA maMdaraMpi cAleU, na puNa sAmI vicalda, teNa uppADettA uppADettA pADei, pacchA kalaMkaliyavAyaM viubai, jeNa jahA cakkAiThThago tihA bhamADejai, naMdiApatto vA, jAhe evaM na sakkA tAhe kAlacakaM viudhati, taM ghettUNaM uDe gagaNatalaM gao, ettAhe yadA na zaktastadA pizAcarUpaM bikurvati, yathA kAmadeve, tenopasarga karoti yadA na zaktastadA vyAghrarUpaM vikurvati, sa daMSTrAbhinakhaizca pATayati, | kSArakAyikyA siJcati, yadA na zaktastadA siddhArtharAjarUpaM vikurvati, sa kaSTAni karuNAni vilapati-ehi putra !mA mA ujalI: evamAdivibhApA, tatakhizalayA | vibhASA, tataH sUda, kathaM, sa tata:skandhAvAra vikurvati, sa paryanteSu paritaH AvAsitaH,tatra sUdaH prastarAnalabhamAno dvayorapi padormadhye'gniM jvalayitvA padorupari |piTharikAM kRtvA paktumArabdhavAn , yadaitenApi na zaktastatazcANDAlaM vikurvati, sa tAni paJjarANi bAhvorgale karNayozca upalagayati, te zakunAstaM tuNDaiH khAdanti | vidhyanti saMjJAM kAyikI ca vyutsRjanti, tadA kharavAtaM vikurvati yena zakyate mandaro'pi cAlayituM, na punaH svAmI vicalati, tenotpAvya utpAvya pAtayati, |pazcAtkalaGkalikAvAtaM vikurvati, yena yathA cakrAviddhaH tathA bhrAmyate nnyaayttto vA, yadaivaM na zaktastadA kAlacakra vikurvati, tadgRhItvordhva gaganatalaM gato'dhunA. * kAmadevo tavo uvasaggaM pra0, // 217 // For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAremitti muei vajasaMnibhaM jaM maMdaraMpi cUrejA, teNa pahAreNa bhagavaM tAva NibuDDo jAva agganahA hatthANaM, jAhe na sakkA teNavi tAhe ciMteti-na sakkA esa mAreuM, aNulome karemi, tAhe pabhAyaM viubai, logo sabo caMkamiuM pavatto bhaNati-devajagA! acchasi ajjavi?, bhayapi nANeNa jANai jahA na tAva pabhAi jAva sabhAvao pabhAyaMti, esa vIsaimo / anne bhaNanti-tuTThomi tujjha bhagavaM ! bhaNa kiM demi? saggaM vA te sarIraM nemi mokkhaM vA nemi, tiNNivi loe tujjha pAdehiM pADemi ?, jAhe na tIrai tAhe suhuyaraM paDinivesaM gao, kallaM kAhiti, puNovi aNukaDDaivAlaya paMthe teNA mAulapAraNaga tattha kANacchI / tatto subhoma aMjali succhittAe ya viDarUvaM // 507 // tato sAmI vAlugA nAma gAmo taM pahAvio, etthaMtarA paMcacorasae viuvati, vAlugaM ca jattha khuppai, pacchA tehi mAulotti vAhio pavayagurutairehiM sAgayaM ca vajasarIrA diti jahiM pacayAvi phuTTijA, tAhe vAluyaM gao, tattha sAmI mArayAmIti muJcati vanasannibhaM yanmandaramapi cUrayet ,tena prahAreNa bhagavAn tAvat brUDito yAvadagranakhA hastayoH,yadA na zaktastenApi tadA cintayati-na zakya eSa mArayitum , anulomAn karomi, tadA prabhAtaM vikurvati, lokaH sarvazcaMkramituM pravRtto bhaNati-devArya ! tiSThasi ? adyApi, bhagavAn jJAnena jAnAti yathA na tAvaprabhAti yAvatsvabhAvataH prabhAtamiti, eSa viMzatitamaH / anye bhaNanti-tuSTo'smi tubhyaM bhagavan ! bhaNa kiM dadAmi ? svarga vA te zarIraM nayAmi mokSaM vA nayAmi, trInapi lokAn tava pAdayoH pAtayAmi, yadA na zaknoti tadA suSTutaraM pratinivezaM gataH, kalye kariSyati, punarapyanukarSati / tataH svAmI vAlukA nAma grAmastaM pradhAvitaH, atrAntare paJca caurazatAni vikuti, vAlukAM ca yatra majjyate, pazcAt tairmAtula iti vAhitaH parvatagurutaraiH svAgataM vanazarIrA dadati, yantra parvatA api sphuTeyuH, tadA vAlukAM gataH, tatra svAmI. * tatthaMtarA pra0. + sarIrehiM kasAghAI va0pra0. Jain Education Intemanona For Personal & Private Use Only Hinelibrary.org Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- bhikkhaM pahiMDio, tatthAvaretuM bhagavato rUvaM kANacchi aviraiyAo NaDei, jAo tattha taruNIo tAo hammati, tAhe | hAribhadrI * niggto| bhagavaM subhomaM vacAi, tatthavi atiyao bhikkhAyariyAe, tatthavi AvarettA mahilANaM aMjaliM karei, pacchA tehiM yattiH // 218 // piTTijati, tAhe bhagavaM NIti, pacchA succhettA nAma gAmo tahiM vaccai, jAhe atigato sAmI bhikkhAe tAhe imo AvarettA vibhAgaH 1 viDaruvaM viubai, tattha hasai ya gAyai ya aTTahAse ya muMcati, kANacchiyAo ya jahA viDo tahA karei, asiThThANi ya bhaNai, tatthavi hammai, tAhe tatovi NItimalae pisAyarUyaM sivarUvaM hathisIsae ceva / ohasaNaM paDimAe masANa sako jayaNa pucchA // 508 // tato malayaM gato gAma, tattha pisAyarUvaM viubati, ummattayaM bhagavato rUvaM karei, tattha aviraiyAo avatAsei geNhai | tattha ceDarUvehi chArakayArehi bharijai leDDu(ha)ehiM ca hammai, tANi ya bihAvei, tato tANi choDiyapaDiyANi nAsaMti tattha kahite hammati, tato sAmI niggato, hatthisIsaM gAmaM gato, tattha bhikkhAe atigayassa bhagavao sivaruvaM viubaI bhikSA prahiNDitaH, tatrAvRtya bhagavato rUpaM kANAkSo'viratikA bAdhate,yAstatra taruNyastA nanti, tadA nirgataH / bhagavAn subhaumaM vrajati, tatrApi ati*gato bhikSAcaryAyai, tatrApyAvRtya mahilAbhyo'JjaliM karoti, pazcAttaiH piThyate, tadA bhagavAn nirgacchati, pazcAt sukSetranAmA prAmastatra vrajati, yadA'tigataH svAmI bhikSAyai tadA'yamAvRtya viTarUpaM vikurvati, tantra hasati ca gAyati ca aTTAhAsAMzca muJcati, kANAkSiNI ca yathA viTastathA karoti, aziSTAni ca bhaNati, tatrApi | hanyate, tato'pi niryAti / tato malayaM gato prAma,tatra pizAcarUpaM vikurvati, unmattaM bhagavato rUpaM karoti, tatrAviratikA apatrAsayati gRhAti, tatra ceTarUpairbhasakacavarSiyate leSTukaizca hanyate tAni ca bhApayate, tatastAni choTitaMpatitAni nazyanti, tatra kathite hanyate, tataH svAmI nirgato, hastizIrSa prAmaM gataH, tatra 4 bhikSAyai bhatigatasya bhagavataH ziva (bhavya) rUpaM vikurvati. * esthavi pra0. SANSAMPUSKALAM Jain Educati onal For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMANUSMALLAMAUSAMA sAgAriyaM ca se kasAiyayaM karei ,jAhe pecchai aviraiyaM tAhe udyavei, pacchA hammati, bhagavaM ciMteti-esa atIva gADhaM uDAhaM karei aNesaNaM ca, tamhA gAma ceva na pavisAmi bAhiM acchAmi, aNNe bhaNati-paMcAladevarUvaM jahA tahA viudhati, tadA kira uppaNNo paMcAlo, tato bAhiM niggao gAmassa, jo mahilAjUhaM tao kasAitateNa acchati, tAhe kira DhoMDhasivA pavattA, jamhA sakkeNa pUio tAhe ThiA, tAhe sAmI egaMtaM acchati, tAhe saMgamao uhasei-na sakA tuma ThANAo cAleuM ?, pecchAmi tA gAma atIhi, tAhe sakko Agato pucchai-bhagavaM ! jattA bhe? javaNija avAbAhaM phAsuya-1 vihAraM, vaMdittA gao| tosalikusIsarUvaM saMdhiccheo imotti vajjho ya / moei iMdAliu tattha mahAbhUilo nAma // 509 // .. tAhe sAmI tosaliM gato, bAhiM paDimaM Thio, tAhe so devo ciMtei,esa na pavisai, ettAhe etthavi se Thiyassa karemi uvasaggaM, tato khuDDagarUvaM viudhittA saMdhi chidai uvakaraNehiM gahiehiM dhADIe tao so gahito bhaNati, mA mama haNaha, 1 sAgArikaM (zcika) ca tasya kaSAvitaM (stabdhaM ) karoti, yadA prekSate'viratikAM tadotthApayati, pazcAddhanyate, bhagavAn cintayati-eSo'tIva gADhamapabhrAjanAM karoti aneSaNAM ca, tasmAhAmameva na pravizAmi bahistiSThAmi, anye bhaNanti-paJcAladevarUpaM yathA tathA vikurvati, tadA kilopanaH paJcAlaH, tato bahinirgato prAmAt, yato mahilAyUthaM tataH kApAyita kena tiSThati, tadA kila helanA pravRttA, yasmAt zakreNa pUjitastasmAristhatA (nivRttA), tadA svAmyekAnte tiSThati, | tadA saMgamako'pahasati-na zakyastvaM sthAnAcAlayituM !, prekSe tAvadAma yAhi, tadA zakra mAgataH pRcchati-bhagavan ! yAtrA bhavatAM ? yApanIyamavyAbAdhaM prAsukavihAraH, vanditvA gataH / tadA svAmI tosaliM gataH, bahiH pratimayA sthitaH, tadA sa devazcintayati-eSa na pravizati, madhunA'trApi bhastha sthitasya karomyupasarga, tataH kSuhakarUpaM vikubrya sandhi chinatti upakaraNeSu gRhIteSu dhAbyA, tataH sa gRhIto bhaNati-mA mAM vaSiSTa. dan Education International For Personal & Private Use Only Homjainelibrary.org Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 219 // ahaM kiM jANAmi ?, AyarieNa ahaM pesio, kahiM so?, esa bAhi amue ujANe, tattha hammati, vajjhati ya, mArejauttika hAribhadrIya bajjho NINio, tattha bhUilo nAma iMdajAlio, teNa sAmI kuMDaggAme dio, tAhe so moei, sAhai ya-jahA esa yavRttiH siddhattharAyaputto, mukko khAmio ya, khuDDuo maggio, na diTTho, nAyaM jahA se devo uvasaggaM karei vibhAgaH1 mosali saMdhi, sumAgaha moeI raDio piuvyNso| tosali ya sattarajU vAvatti tosalImokkho // 51 // / tato bhagavaM mosaliM gao, tatthavi bAhiM paDimaM Thio, tatthavi so devo khuDDagarUvaM viuvittA saMdhimaggaM sohei paDilehei ya, sAmissa pAse sabANi uvagaraNANi viubai, tAhe so khuDuo gahio, tumaM kIsa ettha sohesi ?, sAhai-mama | dhammAyario rattiM mA kaMTae bhaMjihiti so suhaM rattiM khattaM khaNihiti, so kahiM ?, kahite gayA diDo sAmI, tANi ya pariperante pAsaMti, gahito ANio, tattha sumAgaho nAma rahio piyamitto bhagavao so moei, tato sAmI tosaliM 1 ahaM kiM jAne ?, AcAryeNAhaM preSitaH, ka saH 1, eSa bahiramukasminnudyAne, tatra hanyate badhyate ca, mAryatAmiti ca vadhyo niSkAzitaH, tantra bhUtiko nAmendrajAlikaH, tena svAmI kuNDagrAme dRSTaH, tadA sa mocayati, kathayati ca-yathaiSa siddhArtharAjaputro, muktaH kSAmitazca, kSullako mArgitaH, na dRSTaH, jJAtaM yathA tasya |deva upasarga karoti / tato bhagavAna mosaliM gataH, tatrApi bahiH pratimayA sthitaH, tatrApi sa devaH calakarUpaM vikuya sandhimArga zodhayati pratilikhati ca, | svAminaH pAve sarvANyupakaraNAni vikurvati, tadA sa kSullako gRhItaH, tvaM kathamatra zodhayasi ?, kathayati-mama dharmAcAryaH rAtrau mA kaNTakA bhAhiSuH iti sa sukhaM rAtrau khAtraM khaniSyati, sa ka ?, kathite gatA dRSTaH svAmI, tAni ca paritaH paryante pazyanti, gRhIta AnItaH, tatra sumAgadho nAma rASTrikaH pitRmitraM bhagavataH 4 samocayati, tataH svAmI tosalI // 219 // dan Educa For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gao, tatthavi taheva gahio, nadhara-ukkalaMbijiumADhatto, tattha se rajU chiNNo, evaM satta vArA chiNNo, tAhe siddhaM tosa-18 liyassa khattiyassa, so bhaNati-muyaha esa acoro niddoso, taM khuDDayaM maggaha, maggijaMto na dIsai, nAyaM jahA devottisihatthapure teNetti kosioAsavANio mokkho| vayagAma hiMDaNesaNa biiyadiNe bei uvsNto||511|| | tato sAmI siddhatthapuraM gato, tatthavi teNa tahA kayaM jahA teNoti gahio, tattha kosio nAma assavANiyao, teNa kuMDapure sAmI dihilao, teNa moyaavio| tato sAmI vayagAmaMti goulaM gao, tattha ya tadivasaM chaNo, savattha paramaNNaM uvakkhaDiyaM, ciraM ca tassa devassa Thiyassa uvasagge kAuM sAgI ciMtei-gayA chammAsA, so gatotti atigao |jAva asaNAo kareti, tato sAmI uvautto pAsati, tAhe addhahiMDie niyatto, bAhiM paDimaM Thio, so ya sAmi ohiNA Abhoeti-kiM bhaggapariNAmo na vatti ?, tAhe sAmI taheva suddhapariNAmo, tAhe da8 AuTTo, na tIrai khobheuM, jo gataH, tatrApi tathaiva gRhItaH navaraM ullambayitumArabdhaH, tatra tasya rajuzchinnA, evaM sapta vArAMzchinnA, tadA ziSTaM tosakikAya kSatriyAya, sa bhaNati-muJcataH eSo'coro nirdoSaH, taM kSullaka mArgayata, mAgyamANo na dRzyate, jJAtaM yathA deva iti / tataH svAmI siddhArthapuraM gataH, tatrApi tena tathA kRtaM yathA stena iti gRhItaH, tatra kauzikanAmA azvavaNik, tena kuNDapure svAmI dRSTaH, tena mocitaH / tataH svAmI vajanAmamiti gokulaM gataH, tatra ca tasmin divase kSaNaH, sarvatra paramAnamupaskRtaM, tasmin deve ca ciramupasargAnkRtvA sthite svAmI cintayati-gatAH SaNmAsAH sa gata iti atigato yAvadaneSaNAH karoti, tataH svAgyupayukta pazyati, tadA'rdhahiNiyato nirgataH, bahiH pratimayA sthitaH, sa ca svAminamavadhinA''bhogayati-kiM bhagnapariNAmo naveti, tadA svAmI tathaiSa zuddhapariNAmaH, tadA TvA''vRttaH, na zakyate kSobhayituM, ya:. *tasthavi pra.. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavRttiH vibhaagH| // 220 // ASUSRUSSISSISSIUS chahiM mAsehiM na calio esa dIheNAvi kAleNa na sakkA cAleuM, tAhe pAdesu paDio bhaNati-saccaM jaM sako bhaNati, savaM khAmei-bhagavaM ! ahaM bhaggapatiNNo tumhe samattapatiNNAvacaha hiMDaha na karemi kiMci icchA na kiMci vattavyo / tattheva vacchavAlI therI paramannavasuhArA // 12 // chammAse aNubaddhaM devo kAsIya so u uvasaggaM / daLUNa vayaggAme vaMdiya vIraM pddiniytto||513 // __ jAha ettAhe atIha na karemi uvasarga, sAmI bhaNati-bho saMgamaya! nAhaM kassai vattabo, icchAe atImi vA NavA, tAhe sAmI bitiyadivase tattheva goule hiMDato vacchavAlatherIe dosINeNa pAyaseNa paDilAbhio,tato paMca divANi pAunbhUyANi, eMge bhaNaMti-jahA taddivasaM khIraM na laddhaM tato vitiyadivase UhAreUNa uvakkhaDiyaM teNa pddilaabhio| io ya sohamme kappe save devA tadivasaM obiggamaNA acchaMti, saMgamao ya sohamme gao, tattha sakko taM daThThaNa paraMmuho Thio, bhaNai // 220 // | padbhirmAsainai calita epa dIveNApi kAlena na zakyazcAlayituM, tadA pAdayoH patito bhaNati-satyaM yacchako bhaNati, sarva kSamayati-bhagavantaH ! ahaM |bhamapratijJo yUyaM samAptapratijJAH / yAtA'dhunATata na karomyupasarga, svAmI bhaNati-bhoH saMgamaka ! nAhaM kenApi vaktavya icchayA'TAmi vA navA, tadA svAmI dvitIyadivase tatraiva gokule hiNDamAnaH, vatsapAlikayA sthavirayA paryuSitena pAyasena pratilAbhitaH, tataH paJca divyAni prAdurbhUtAvi, eke bhaNanti-yathA tadivasA kSIreyI na labdhA tato dvitIyadivase avadhAryopaskRtaM tena pratilAbhitaH / itazca saudharme kalpe sarve devAH tadivasaM (yAvat ) udvimamanasastiSThanti, saMgamakazca saudharma gataH, tatra zakrastaM dRSTvA parAGmukhaH sthito bhaNati * paDilAbhio iti paryantaM na pra.. Jain Educatio n al For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'deve bho ! suNaha esa durappA, Na eeNa amhavi cittAvarakkhA kayA annesiM vA devArNa, jao titthakaro AsAio, na eeNa amha karja, asaMbhAso nibisao ya kIrau devo cu(Thi)o mahiDIo varamaMdaracUliyAi siharaMmi / parivArika surabahUhiM AuMmi sAgare sese // 114 // tAhe nicchUDho saha devIhiM maMdara cUliyAe jANaeNa vimANeNAgamma Thio, sesA devA iMdeNa vAritA, tassa sAgarovamaThitI sesA / AlabhiyAe hari vijjU jiNassa bhattie~ vaMdao ei / bhagavaM piyapucchA jiya uvasaggatti thevamavasesaM // 515 // harisaha seyavidhAe sAvatthI khaMda paDima sako ya / oyariDaM paDimAe logo Auhio vaMde // 516 // tattha sAmI AlabhiyaM gao, tattha hari vijjukumAriMdo eti, tAhe so vaMdittA bhagavao mahimaM kAUNa bhaNati - bhagavaM ! piyaM pucchAmo, nitthiNNA uvasaggA, bahuM gayaM thovamavasesaM, acireNa bhe kevalanANaM uppajjihiti / tato seyabiyaM gao, tattha harisaho piyapucchao ei, tato sAvatthiM gao, bAhiM paDimaM Thio, tattha khaMdagapaDimAe mahimaM logo 1 devAn bhoH zRNuta puSa durAtmA, naitenAsmAkamapi cittAvarakSA kRtA anyeSAM vA devAnAM yatastIrthakara AzAtitaH, naitenAsmAkaM kAryam, asaMbhASyo nirviSayazca kriyatAM / tadA nirvyUDhaH saha devIbhiH mandaracUlikAyAM yAnakena vimAnenAgatya sthitaH, zeSA devA indreNa vAritAH, tasya sAgaropamasthitiH zeSA / tatra svAmI AlambhikAM gataH, tatra harirvidyutkumArendra eti, tadA sa vanditvA bhagavato mahimAnaM kRtvA bhaNati bhagavan ! priyaM pRcchAmi nistIrNAM upasargAH, bahu gataM stokamavazeSam, acireNa bhavatAM kevalajJAnamutpatsyate / tataH zvetAmbIM gataH, tatra harissahaH priyamacchaka eti, tataH zrAvastIM gataH bahiH pratimayA sthitaH, tatra skandapratimAyA mahimAnaM lokaH For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshyk||221|| kairei, sakko ohiM pataMjati, jAva pecchai khaMdapaDimAe pUrva kIramANaM, sAmiM NADhAyaMti, uttiSNo, sA ya alaMkiyA rahaM vilaggihititti, tAhe sakko taM paDimaM aNupavisiUNa bhagavaMteNa paTTio, logo tuTTho bhaNati - devo sayameva vilaggihiti, jAva sAmiM gaMtUNa vaMdati, tAhe logo AuTTo, esa devadevoti mahimaM karei jAva acchio kosaMbI caMdasuroyaraNaM vANArasIya sakko u / rAyagihe IsANo mahilA jaNao ya dharaNo ya // 517 // tato sAmI kociMgato, tattha caMdasUrA savimANA mahimaM kareMti, piMyaM ca pucchaMti, vANArasIya sakko piyaM pucchai, rAyagihe IsANo pi pucchara, mihilAe jaNago rAyA pUyaM kareti, dharaNo ya piyapucchao ei sAli bhUyaNaMdo camaruppAo ya suMsumArapure / bhogapuri siMdakaMdaga mAhiMdo khattio kuNati // 598 // tato sAmI vesAliM nagaraM gato, tatthekkArasamo vAsArato, tattha bhUyANaMdo piyaM pucchai nANaM ca vAgarei / tato sAmI 1 karoti, zakro'vadhi prayunakti, yAvatprekSate skandapratimAyAH pUjAM kriyamANAM, svAminaM nAdriyante, avatIrNaH sA ca alaGkRtA rathaM vilagayiSyatIti, tadA zakrastAM pratimAmanupravizya bhagavanmArgeNa prasthitaH, hokastuSTo bhaNati - devaH svayameva vilagiSyati yAvatsvAminaM gatvA vandate, tadA loka AvRttaH - eSa devadeva iti mahimAnaM karoti yAvat sthitaH / tataH svAmI kauzAmbyAM gataH, tatra sUryAcandramasau savimAnau mahimAnaM kurutaH, priyaM ca pRcchataH, vArANasyAM zakraH priyaM pRcchati, rAjagRhe IzAnaH priyaM pRcchati, mithilAyAM janako rAjA pUjAM karoti, dharaNazca priyapracchaka eti / tataH svAmI vizAlAM nagarIM gataH, tatraikAdazo varSAMrAtraH, tatra bhUtAnandaH priyaM pRcchati jJAnaM ca vyAgRNAti / tataH svAmI For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 221 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSES OSASUKSUSTESSA susumArapuraM ei, tattha camaro uppayati, jahA pannattIe, tato bhogapuraM ei, tattha mAhiMdo nAma khattio sAmi dahaNa siMdikaMdayeNa AhaNAmitti pahAvito, siMdI-khajUrI vAraNa saNaMkumAre naMdIgAme piusahA vaMde / maMDhiyagAme govo vittAsaNayaM ca deviMdo // 19 // etthaMtare saNaMkumAro eti, teNa dhADio tAsio ya, piyaM ca pucchi| tato naMdigAma gao, tattha gaMdI nAma bhagavao piyamitto, so mahei, tAhe meMDhiyaM ei / tattha govo jahA kummAragAme taheva sakkega tAsio vAlarajueNa AhaNaMtokosaMbie sayANIo abhiggaho posabahula paaddivii| cAummAsa migAvaI vijayasugutto ya naMdA ya // 520 // taccAvAI caMpA dahivAhaNa vasumaI vijayanAmA / dhaNavaha mUlA loyaNa saMpula dANe ya pavvajA // 521 // ___ tato kosaMbiM gao, tattha sayANio rAyA, miyAvatI devI, taccAvAtI nAmA dhammapADhao, sugutto amacco, NaMdA se bhAriyA, sA ya samaNovAsiyA, sA ya sahitti miyAvaIe vayaMsiMdA, tattheva nagare dhaNAvaho seTThI, tassa mUlA bhAriyA, evaM te sakammasaMpauttA acchaMti / tattha sAmI posabahulapADivae imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai cauvihaM-davao 4 suMsumArapuramati, tatra camara utpatati, yathA prajJaptau, tato bhogapurameti, tatra mAhendro nAma kSatriyaH svAminaM dRSTvA sindIkaNDa kena AhanmIti pradhAvitaH, sindI khajUrI / annAntare sanatkumAra Agacchati, tena nirdhATitaH nAsitazca,priyaM pRcchati / tato nandIgrAmaM gataH, tantra nandInAmA bhagavataH pitRmitram , samahati / tadA meNTikAmeti, tatra gopo yathA kUAragrAme tathaiva zakreNa nAsitaH vAlarajjvA''nan / tataH kozAmbyAM gataH, tatra zatAnIko rAjA, mRgAvatI devI, tattvavAdI nAma dharmapAThakaH, sugupto'mAtyo, nandA tasya bhAryA, sA ca zramagopAsikA, sA ca zrAddhIti mRgAvatyA vayasyA, tatraiva nagare dhanAvahaH | zreSThI, tasya mUlA bhAryA, evaM te svakarmasaMprayuktA stiSThanti / tatra svAmI pauSNa kRSNapratipadi imametadrUpamamigrahamabhigRhNAti caturvidhaM dravyataH 4. For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka devao kummAse suppakoNeNaM, khettao elugaM vikkhaMbhaittA, kAlao niyattesu bhikkhAyaresu, bhAvato jahA rAyadhUyA dAsa-IN | hAribhadrIttaNaM pattA niyalabaddhA muMDiyasirA rovamANI aTThamabhattiyA, evaM kappati sesaM na kappati, evaM ghettUNa kosaMbIe acchati, // 222 // yavRttiH divase divase bhikkhAyariyaM ca phAsei,kiM nimittaM, bAvIsaM parIsahA bhikkhAyariyAe uijaMti,evaM cattAri mAse kosaMbIe vibhAgaH1 hiMDaMtassatti / tAhe naMdAe gharamaNuppaviTho, tAhe sAmI NAo, tAhe pareNa AdareNa bhikkhA NINiyA, sAmI niggao, sA adhiti pagayA,tAo dAsIo bhaNaMti-esa devajjao divase divase ettha ei,tAhe tAe nAyaM-nUrNa bhagavao abhiggaho: koI, tato nirAyaM ceva addhitI jAyA, sugutto ya amacco Agao, tAhe so bhaNati-kiM adhitiM karesi !, tAe kahiyaM, * bhaNati-kiM amha amaccattaNeNaM, evacciraM kAlaM sAmI bhikkhaM na lahai, kiM ca te vinnANeNaM ?, jai eyaM abhiggahaM na * yANasi, teNa sA AsAsiyA, kalle samANe divase jahA lahai tahA kremi| eyAe kahAe vaTTamANIe vijayAnAma paDihArI | dravyataH kulmASAH sUrpakoNena, kSetrataH dehalI viSkabhya, kAlato nivRtteSu bhikSAcareSu, bhAvato yathA rAjasutA dAsatvaM prAptA nigaDhabaddhA muNDitazirAHDil rudantI aSTamabhaktikA, evaM kalpate zeSaM na kalpate, evaM gRhItvA kozAmbyAM tiSThati, divase divase mikSAcayA~ ca spRzati, kiM nimittam dvAviMzatiH parIpahA DI bhikSAcaryAyAmudIryante, evaM catvAro mAsAH kozAmbyAM hiNDamAnasyeti / tadA nandAyA gRhamanupraviSTaH, tadA svAmI jJAtaH, tadA pareNAdareNa bhikSA AnItA, II svAmI nirgataH, sA'ti pragatA, tA dAsyo bhaNanti-eSa devAryoM divase divase'trAyAti, tadA tayA jJAtaM-nUnaM bhagavato'bhigrahaH kazcit , tato nitarAM caivA-16 tirjAtA, suguptazcAmAtya AgataH, tadA sa bhaNati-kimatiM karoSi?, tayA kathitaM, bhaNati-kimasmAkamamAtyatvena ! iyaccira kAlaM svAmI mikSA na kabhate, kiM ca tava vijJAnena, yonamabhigrahaM na jAnAsi , tena sA''zvAsitA, kalye samAne (sati) divase yathA labhate tathA karomi / etasyAM kathAyAM vartamAnAyAM vijayA nAma pratihAriNI // 222 // KAR For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ migAvatIe bhaNiyA sA keNai kAraNeNaM AgayA, sA taM soUNa ullAvaM miyAvatIe sAhai, miyAvatIvi taM soUNa mahayA dukkheNAbhibhUyA,sA ceDagadhUyA atIva addhitiM pagayA,rAyA ya Agao pucchai, tIe bhaNNai-kiM tujjha rajjeNaM? mate vA?, evaM sAmissa evatiyaM kAlaM hiMDaMtassa bhikkhAbhiggaho na najai, na ca jANasi ettha viharaMtaM, teNa AsAsiyA-tahA karemi jahA kalle labhai, tAhe suguttaM amaccaM saddAvei, aMbADei ya-jahA tumaM AgayaM sAmi na yANasi, ajja kira cauttho mAso hiMDaMtassa, tAhe taccAvAdI saddAvito, tAhe so pucchio sayANieNa-tubhaM dhammasatthe sabapAsaMDANa AyArA AgayA te tumaM sAha, imo'vi bhaNito-tumaMpi buddhivalio sAha, te bhaNaMti-bahave abhiggahA,Na NajaMti ko abhippAo?, davajutte khettajute kAlajutte bhAvajutte satta piMDesaNAo satta pANesaNAo, tAhe raNNA sabattha saMdihAo loge, teNavi paraloyakaMkhiNA kayAo, sAmI Agato, na ya tehiM sabehiM payArehiM geNhai, evaM ca tAva eyaM / io ya sayANio caMpaM MROSAROKARSEXXXK mRgAvatyA bhaNitA sA kenacitkAraNenAgatA, sA tamullApaM zrutvA mRgAvatIM kathayati, mRgAvatyapi taM zrutvA mahatA duHkhenAbhibhUtA, sA ceTakaduhitA'tIvA dhRti pragatA, rAjA cAgataH pRcchati, tayA bhaNyate-kiM tava rAjyena mayA vA?, evaM svAmina etAvantaM kAlaM hiNDamAnasya bhikSAbhigraho na jJAyate, na ca jAnAsyatra viharantaM, tenAzvAsitA-tathA kariSyAmi yathA kalye labhate, tadA suguptamamAtyaM zabdayati upalabhate ca-yathA tvamAgataM svAminaM na jAnAsi, adya kilacaturthoM mAso hiNDamAnasya, tadA tatvavAdI zabditaH, tadA sa pRSTaH zatAnIkena-tava dharmazAstre sarvapApaNDAnAmAcArA AgatAstAn tvaM kathaya, ayamapi bhaNitaH-svamapi buddhibalI kathaya, tau bhaNataH-bahavo'bhigrahAH, na jJAyate ko'bhiprAyaH, dravyayuktaH kSetrayuktaH kAlayukto bhAvayuktaH sapta piNDaiSaNAH sapta pAnaiSaNAH, tadA rAjJA sarvatra saMdiSTA loke, tenApi paralokakAviNA kRtAH, svAmyAgataH, na ca taiH sarvaiH prakAraigulAti, evaM ca tAvadetat / itazca zatAnIkazcampAM For Personal & Private Use Only M msinelibrary.org Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka EME hAribhadrIyavRttiH vibhAgA1 // 223 // - pahAvio, dadhivAhaNaM geNhAmi, nAvAkaDaeNaM gato egAte rattIte, aciMtiyA nagarI veDhiyA, tattha dahivAhaNo palAo, raNNA ya jaggaho ghosio, evaM jaggahe ghuDhe dahivAhaNassa raNNo dhAriNI devI,tIse dhUyA vasumatI, sA saha dhUyAe egeNa hoDieNa gahiyA, rAyA ya niggao, so hoDio bhaNati-esA me bhajjA, eyaM ca dAriyaM vikkeNisaM, (graM5500)sA teNa maNomANasieNa dukheNa esA mama dhUyA Na Najai kiM pAvihititti aMtarA ceva kAlagayA, pacchA tassa hoDiyassa ciMtA jAyA-duha me bhaNiyaM-mahilA mamaM hohitti, etaM dhUyaM se Na bhaNAmi, mA esAvi marihitti, tA me mollaMpi Na hohitti tAhe teNa aNuyattaMteNa ANiyA vivaNIe uDDiyA, dhaNAvaheNa dihA, aNalaMkiyalAvaNNA avassaM raNNo Isarassa vA esA dhUyA, mA AvaI pAvautti, jattiyaM so bhaNai tattieNa molleNa gahiyA, varaM teNa samaM mama tami nagare AgamaNaM gamaNaM ca hohititti, NIyA NiyayagharaM, kAsi tumati pucchiyA, na sAhai, pacchA teNa dhUyatti gahiyA, evaM sA NhAviyA, mUlAvi % // 22 // pradhAvitaH, dadhivAhanaM gRhAmi, naukaTakena gata ekayA rAjyA, acintitA veSTitA nagarI, tatra dadhivAhano rAjA palAyitaH, rAjJA ca yo ghoSitaH, evaM yadhe ghuSTe dadhivAhanasya rAjJo dhAriNI devI, tasyAH putrI vasumatI, sA saha duhitrA ekena nAvikena gRhItA, rAjA ca nirgataH, sa nAviko bhaNati-eSA me bhAyA~, 4|| etAM ca bAlikA vizeSye, sA tena manomAnasikena duHkhena epA mama duhitA na jJAyate kiM prApsyatIti ityantareva kAlagatA, pazcAttasya nAvikasya cintA jAtA-I duSThu mayA bhaNitaM-mahilA mama bhaviSyatIti, etAM duhitaraM tasyA na bhaNAmi, mA eSApi mRteti, tato me mUlyamapi na bhaviSyatIti, tadA tenAnuvarSayatA mAnItA vipaNyAmUrSIkRtA, dhanAvahena dRSTA, bhanalakRtalAvaNyA'vazyaM rAjJa Izvarasya vaiSA duhitA, mA ApadaH prApaditi, yAvatsa bhaNati tAvatA mUlyena gRhItA, varaM tena samaM mama tasminnagare bhAgamanaM gamanaM ca bhaviSyatIti, nItA nijagRhaM, kAsi svamiti pRSTA, na kathayati, pazcAttena duhiteti gRhItA, evaM sA apitA, mUlA'pi Jain Educatiotrimonal For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CRORUOSAS teNa bhaNiyA-esa tujjha dhUyA, evaM sA tattha jahA niyagharaM tahA suhaMsuheNa acchati, tAevi so sadAsapariyaNo logo sIleNaM viNaeNa ya sabo appaNNijao kao, tAhe tANi savANi bhaNati-aho imA sIlacaMdaNatti, tAhe se bitiyaM nAma jAyaM-caMdaNatti, evaM vaccati kAlo, tAe ya gharaNIe avamANo jAyati, maccharijai ya, ko jANati ? kayAti esa eyaM paDivajejA, tAhe ahaM gharassa assAmiNI bhavissAmi, tIse ya vAlA atIva dIhA ramaNijA kiNhA ya, so seTThI majjhaNhe jaNavirahie Agao, jAva natthI koi jo pAde soheti, tAhe sA pANiyaM gahAya niggayA, teNa vAriyA, sA maDDAe padhAviyA, tAhe dhovaMtIe vAlA baddhellayA chuTTA, mA cikkhille paDihiMtitti tassa hatthe lIlAkaTThayaM, teNa dhariyA, baddhA ya, mUlA ya oloyaNavaragayA pecchai, tIe NAyaM-viNAsiyaM kaja, jai eyaM kihavi pariNei to mamaM esa natthi, jAva taruNao vAhI tAva tigicchAmitti siDiMmi niggae tAe NhAviyaM sahAvettA boDAviyA, niyalehiM baddhA, piDiyA tena bhaNitA-eSA tava duhitA, evaM sA tatra yathA nijagRhe tathA sukhasukhena tiSThati, tayApi sa sadAsaparijano lokaH zIlena vinayena ca sarva AtmIyaH kRtaH, tadA te sarve manuSyA bhaNanti-aho iyaM zIlacandaneti, tadA tasyA dvitIyaM nAma jAtaM candaneti, evaM brajati kAlaH, tayA ca gRhiNyA apamAno jAyate, matsarAyate ca, ko jAnAti ? kadAcideSa etA pratipadyeta, tadA'haM gRhasyAsvAminI bhaviSyAmi, tasyAzca vAlA atIva dIrghA ramaNIyAH kRSNAzca, sa zreSThI madhyAve janavirahite AgataH, yAvanAsti ko'pi yaH pAdau zodhayati, tadA sA pAnIyaM gRhItvA nirgatA, tena vAritA, sA balAt pradhAvitA, tadA prakSAlayantyA vAlA baddhAzchuTitAH, mA kardame paptan (iti) tasya haste lIlAkASThaM tena tAH baddhAzca, mUlA cAvalokanavaragatA prekSate, tayA jJAtaMvinaSTa kArya, yadi etAM kathamapi pariNeSyati tadA mamaipa nAsti, yAvattaruNo vyAdhistAvaJcikitsAmi iti zreSThini nirgate tayA nApitaM zabdayitvA muNDitA, nigaDairbaddhA, pihitA. For Personal & Private Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 224 // ye, vArio NAe parijaNo-jo sAhai vANiyagassa so mama natthi, tAhe so pilliyao, sA ghare choDhUNaM bAhiri ku~haMDiyA, so kameNa Agao pucchai - kahiM caMdaNA ?, na koivi sAhai bhayeNa, so jANati - nUNaM ramati uvariM vA, evaM rArtipi pucchiyA, jANati-sA suttA nUNaM, vitiyadivase'vi sA na diTThA, tatiya divase gheNaM pucchai - sAhaha mA bhe mAreha, tAhe | theradAsI ekkA, sA ciMtei - kiM me jIvieNa ?, sA jIvau varAI, tAe kahiyaM amuyaghare, teNa ugdhADiyA, chuhAhayaM picchittA kUraM pamaggito, jAva samAvattIe natthi tAhe kummAsA diTThA, tIse te suppakoNe dAUNa lohAragharaM gao, jA niyalANi chiMdAvemi, tAhe sA hatthiNI jahA kulaM saMbhariumAraddhA elugaM vikkhaMbhaittA, tehiM puraokaehiM hiyayabbhaMtarao rovati, sAmI ya atiyao, tAe ciMtiyaM - sAmissa demi, mama evaM ahammaphalaM, bhaNati-bhagavaM ! kappai ?, sAmiNA pANI pasArio, caubiho'vi puNNo abhiggaho, paMca didyANi, te vAlA tayavatthA ceva jAyA, tANi'vi se niyalANi phuTTaNi 1 ca, vArito'nayA parijanaH yaH kathayati vaNijaH sa mama nAsti, tadA sa preritaH (bhItaH), tAM gRhe zivA koSThAgAro mudritaH, sa krameNAgataH pRcchati ka candanA ?, na ko'pi kathayati bhayena sa jAnAti nUnaM ramate upari vA, evaM rAtrAvapi pRSTA, jAnAti sA suptA nUnaM dvitIyadivase'pi sA na dRSTA, tRtIye divase dhanaM pRcchati kathayata mA yUyaM mArayata tadA sthaviradAsyekA, sA cintayati kiM mama jIvitena ?, sA jIvatu varAkI, tathA kathitam-amukasmin gRhe, tenodudghATitaM, kSudhAhatAM prekSya kUraH pramArgitaH, yAvatsamApasyA nAsti tadA kulmASA dRSTAH, tasyai tAn sUryakoNe dasvA lohakAragRhaM gato yannigaDAn chedayAmi, tadA sA hastinI yathA kulaM saMsmartumArabdhA dehalIM viSkabhya, teSu puraskRteSu hRdayAbhyantare roditi - svAmI cAtigataH, tathA cintitaM svAmine dadAmi mamaitadadharmaphalaM, bhaNati bhagavan ! kalpate ?, svAminA pANiH prasAritaH, caturvidho'pi pUrNo'bhigrahaH, paJca divyAni te vAlAstadavasthA eva jAtAH, tasyA nigaDe api te sphuTite * kuDumbiyA pra0 + pariyaNaM pra0. Jain Educational For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 224 // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sovaNiyANi neurANi jAyANi, devehi ya sabAlaMkArA kayA, sakko devarAyA Agao, vasuhArA addhaterasahiraNNakoDio paDiyAo, kosaMbIe ya sabao ugghuTuM-keNa puNa puNNamaMteNa aja sAmI paDilAbhio?, tAhe rAyA saMteurapariyaNo Agao, tAhe tattha saMpulo nAma dahivAhaNassa kaMcuijjo, so baMdhittA ANiyao, teNa sA NAyA, tato so pAdesu paDiUNa paruNNo, rAyA pucchai-kA esA ?, teNa se kahiyaM-jahesA dahivAhaNaraNNo duhiyA, miyAvatI bhaNai-mama bhagiNIdhUyatti, amacco'vi sapattIo Agao, sAmi vaMdai, sAmIvi niggao, tAhe rAyA taM vasuhAraM pagahio, sakkeNa vArio. jassesA dei tassAbhavai, sA pucchiyA bhaNai-mama piuNo, tAhe seThiNA gahiyaM / tAhe sakkeNa sayANio bhaNio-esA carimasarIrA, eyaM saMgovAhi jAva sAmissa nANaM uppajjai, esA paDhamasissiNI, tAhe kannateure chUDhA, saMvaddati / chammAsA tayA paMcahiM divasehiM UNA jadivasaM sAmiNA bhikkhA lddhaa| sA mUlA logeNaM aMbADiyA hIliyA ya / sauvaNe nUpure jAte, devazca sarvAlaGkArA kRtA, zakro devarAja AgataH, vasudhArA'dhatrayodazahiraNyakoTayaH patitAH, kozAmbyAM ca sarvatrodhuSTaM, kena punaH puNyamatA'dya svAmI pratilambhitaH, tadA rAjA sAntaHpuraparijana AgataH, tadA tantra saMpulo nAma dadhivAhanasya kacakI, sa baddhA''nItastena sA jJAtA, | tataH sa padoH patitvA praruNNaH, rAjA pRcchati-kaiSA?, tena tasmai kathitaM-yathaiSA dadhivAhanasya rAjJo duhitA, mRgAvatI bhaNati-mama bhaginIduhiteti, amAtyo'pi sapatnIka AgataH svAminaM vandate, svAmyapi nirgataH, tadA rAjA tAM vasudhArAM grahItumArabdhaH, zakreNa vAritaH, yasai eSA dadAti tasyAbhavati, sA pRSTA bhaNatimama pituH, tadA zreSThinA gRhItaM / tadA zakreNa zatAnIko bhaNitaH-eSA caramazarIrA etAM saMgopaya yAvatsvAmino jJAnamutpadyate, eSA (svAminaH) prathama| ziSyA, tadA kanyAntaHpure kSiptA saMvardhate / SaNmAsAstadA paJcabhirdivasairUnA yaddivase svAminA bhikSA labdhA / sA mUlA lokena tiraskRtA hIlitA ca / / For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | hAribhadrI yavRttiH vibhAga:1 Avazyaka-dasatto sumaMgalAe saNakumAra suchetta ei maahiNdo| pAlaga vAilavaNie amaMgalaM appaNo asiNA // 522 // // 225 // __sAmI tato niggaMtUNa sumaMgalaM nAma gAmo tahiM gao, tattha saNakumAro ei, vaMdati pucchati ya / tato bhagavaM succhittaM gao, tattha mAhiMdo piyaM pucchao ei / tato sAmI pAlagaM nAma gAmaM gao, tattha vAilo nAma vANiao jattAe pahAvio, amaMgalantikAUNa asiM gahAya pahAvio eyassa phalautti, tattha siddhattheNa sahattheNa sIsaM chiNNaM caMpA vAsAvAsaM jakkhide sAidattapucchA ya / vAgaraNaduhapaesaNa paJcakkhANe ya duvihe u // 523 // tato svAmI caMpaM nagari gao, tattha sAtidattamAhaNassa agnihottasAlAe vasahiM uvagao, tattha cAummAsaM khamati, tattha puNNabhaddamANibhaddA duve jakkhA rattiM pajuvAsaMti, cattArivi mAse pUrva kareMti rattiM rattiM, tAhe so ciMtei-ki jANati esato devA mahaMti, tAhe vinnAsaNAnimittaM pucchai-ko hyAtmA?, bhagavAnAha-yo'hamitya'bhimanyate, sa kIdRzaH ?, svAmI tato nirgatya sumaGgalaM nAma prAmaH tatra gataH, tatra sanatkumAra yAti, vandate pRcchati ca / tato bhagavAn sukSetraM gataH, tatra mAhendraH priya| pRcchaka AyAti / tataH svAmI pAlakaM nAma grAmaM gataH, tatra vAtabalo nAma vaNikUyAnnAyai pradhAvitaH,amaGgalamitikRtvA'siM gRhItvA pradhAvitaH etasya phalatviti |tantra siddhArthena svahastena zIrSa chinnam / 2 tataH svAmI campA nagarI gataH, tatra svAtidattabrAhmaNasya agnihotrazAlAyAM vasatimupAgataH, tatra caturmAsI kSapayati, | tatra pUrNabhadramANibhadrau dvau yakSau rAtrI paryupAsAte, caturo'pi mAsAn pUjAM kuruto rAtrau rAtrau, tadA sa cintayati-kiM jAnAti eSakaH (yat ) devau mahayataH, tadA vividiSAnimittaM pRcchti| * sumaMgala saNaMkumAra suchettAe ya eDa mAhido pra.. + anupalabdhe.. svisaMvedanasiddha indriyagocarAtItatvAt // 225 // dalt Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmo'sau kiM tat ? sUkSmam, yanna gRhNImaH, nanu zabdagandhAnilAH, naitei, indriyagrAhyAstena, grahaNamAtmA, nanu grAhayitA sa / kiM bhaMte ! padesaNayaM ? kiM paccakkhANaM ?, bhagavAnAha - sAdidattA ! duvihaM-padesaNagaM dhammiyaM adhammiyaM ca / padesaNaM nAma uvaeso / paJcakkhANe'vi duvihe mUlaguNapaccakkhANe uttaraguNapazcakkhANe ya / eehiM paehiM tassa uvagataM / bhagavaM tato niggao jaMbhiyagAme nANassa uppayA vAgarei deviMdo / miMDhiyagAme camaro vaMdaNa piyapucchaNaM kuNai // 524 // bhiyagAmaM gao, tattha sakko Agao, vaMdittA naTTavihiM uvadaMsittA vAgarei - jahA ettiehiM divasehiM kevalanANaM uppajjihiti / tato sAmI miMDhiyAgAmaM gao, tattha camarao vaMdao piyapucchao ya eti, vaMdittA pucchittA ya paDigato |chmmaanni gova kaDasala pavesaNaM majjhimAe~ pAvAe / kharao vijjo siddhattha vANiyaonIharAve / / 525 / / to bhagavaM chammANi nAma gAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, tattha sAmIsamIve govo goNe chaDDeUNa gAme paviDo, 1 kiM bhadanta ! pradezanam ? kiM pratyAkhyAnam ?, bhagavAnAha - svAtidatta ! dvividhaM pradezanaM - dhArmikamadhArmikaM ca / pradezanaM nAma upadezaH / pratyAkhyAnamapi dvividhaM mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ca / etaiH padairupagataM tasya (jJAnIti ) / tato bhagavAnnirgataH / 2 jRmbhikAgrAmaM gataH, tatra zakra AgataH, vanditvA nAvyavidhimupadarthaM vyAgRNoti yatheyadbhirdivasaiH kevalajJAnamutpatsyate / tataH svAmI miNDikAgrAmaM gataH, tatra camaro vandakaH priyapracchakazvAyAti, vanditvA pRSTvA ca pratigataH / 3 tato bhagavAn SaNmANIM nAma grAmaM gataH, tasmAdvahiH pratimayA sthitaH, tatra svAmisamIpe gopo balIvardI tyaktvA grAmaM praviSTaH, * indriyANAM sUkSmo na viSayaH + indriyAtikrAntArthAdRSTeH / yanna jJAyate + cakSuSA na dRzyante iti / anyendriyairupalabdheH $ grAhaka indriyAparaparyAyaH 6 indriyANAM padArtha grAhakaH. For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 226 // dohaNANi kAUNa niggao, te ya goNA aDavi paviThThA cariyabagassa kaje, tAhe so Agato pucchati-devajaga ! kahiM te hAribhadrIbaillA ?, bhagavaM moNeNa acchai, tAhe so parikuvio bhagavato kaNNesu kaDasalAgAo chuhati, egA imeNa kaNNeNa egA | yavRttiH vibhAgaH1 imeNa, jAva donnivi miliyAo tAhe mUle bhaggAo, mA koi ukkhaNihititti / kei bhaNaMti-ekkA ceva jAva iyareNI kaNNeNa niggatA tAhe bhaggA |-knnnnesu ta tattaM govassa kayaM tiviTThaNA raNNA / kaNNesu vaddhamANassa teNa chUDhA kaDasalAyA // 1 // bhagavato taddAraveyaNIyaM kamma udiNNaM / tato sAmI majjhimaM gato, tattha siddhattho nAma vANiyago, tassa | gharaM bhagavaM atIyao, tassa ya mitto kharago nAma vejo, te do'vi siddhatthassa ghare acchaMti, sAmI bhikkhassa paviTTho, vANiyao vaMdati thuNati ya, vejo titthagaraM pAsiUNa bhaNati-aho bhagavaM sabalakkhaNasaMpuNNo kiM puNa sasallo, tato so vANiyao saMbhaMto bhaNati-paloehi kahiM sallo?, teNa paloeteNa dihro kaNNesu, teNa vANiyaeNa bhaNNai-NINehi eyaM | dohanAni kRtvA nirgataH, tau ca balIvadau aTavIM praviSTau caraNasya kAryAya, tadA sa AgataH pRcchati-devAyaka ! ka tau balIvadauM ?, bhagavAn maunena tiSThati tadA saparikupitaH bhagavataH karNayoH kaTazalAke kSipati, ekA'nena karNena ekA'nena, yAvadve api mIlite tadA mUle bhagne, mA kazcidutkhanIriti / kecidbhaNantiekaiva yAvaditareNa karNena nirgatA tadA bhnnaa|-krnnyoH taptaM trapurgopasya kRtaM tripRSThena rAjJA / karNayorvardhamAnasya tena kSipte kaTazalAkike // 1 // bhagavatastadvArA // 226 // vedanIyaM karmodINeM / tataH svAmI madhyamAM gataH, tatra siddhArtho nAma vaNik, tasya gRhe bhagavAnatigataH, tasya ca mitraM kharako nAma vaidyaH, tau dvAvapi siddhArthagRhe tiSThataH, svAmI bhikSAyai praviSTaH, vaNik vandate stauti ca, vaidyastIrthakara dRSTvA bhaNati-aho bhagavAn sarvalakSaNasaMpUrNaH kiM punaH sazalyaH, tataH sa vaNik saMbhrAnto bhaNati-pralokaya ka zalyaM ?, tena pralokayatA dRSTaM karNayoH, tena vaNijA bhaNyate-vyapanaya etat For Personal & Private Use Only Naw.jainelibrary.org Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtavassissa puNNaM hohititti, tavavi majjhavi, bhaNati - niSpaDikammo bhagavaM necchati, tAhe paDiyarAvito jAva diTTho ujjANe paDimaM Thio, te osahANi gahAya gayA, tattha bhagavaM teladoNIe nivajjAvio makkhio ya, pacchA bahue hiM maNUsehiM jaMtio ato ya, pacchA saMDAsateNa gahAya kaDDiyAo, tattha saruhirAu salAgAo aMchiyAo, tAsu ya aMchijaMtisu bhagavatA ArasiyaM, te ya maNUse uppADittA uDio, mahAbheravaM ujjANaM tattha jAyaM, devakulaM ca, pacchA saMrohaNaM osahaM dinaM, jeNa tAhe ceva pauNo, tAhe vaMdittA khAmettA ya gayA / sabesu kira uvasaggesu kayare dubisahA ?, ucyate, kaDapUyaNAsIyaM kAlacakkaM eyaM caiva sallaM nikkaDkijjaMtaM, ahavA - jahaNNagANa uvari kaDapUyaNAsIyaM majjhimagANa uvari kAlacakaM ukkosagANa uvariM samuddharaNaM / evaM goveNAraddhA uvasaggA goveNa caiva niTThitA / govo aho sattamiM puDhaviM gao / kharato siddhattho ya devalogaM tidyamavi udIrayaMtA suddhabhAvA / gatA upasargAH / - 1 mahAtapasvinaH puNyaM bhaviSyatIti, tavApi mamApi, bhaNati - niSpratikarmA bhagavAnecchati, tadA praticArito yAvaddRSTa udyAne pratimayA sthitaH, tAvauSadhAni gRhItvA gatau, tatra bhagavAn tailadroNyAM nimajjitaH prakSitazca, paJcAd bahubhirmanuSyairyantrita bhakrAntazca pazcAtsaMdaMzakena gRhItvA karSite, tatra sarudhire zalAke AkRSTe, tayozcAkRSyamANayorbhagavatA''rasitaM, tAMzca manuSyAnutpAvyotthitaH, mahAbhairavamudyAnaM tatra jAtaM, devakulaM ca, pazcAtsaMrohaNamauSadhaM dattaM yena tadaiva praguNaH, tadA vanditvA kSamayitvA ca gatau / sarveSu kilopasargeSu katare durviSahAH ?, ucyate, kaTapUtanAzItaM kAlacakrametadeva zalyaM nikRSyamANam, athavA jaghanyAnAmupari kaTapUtanAzItaM madhyamAnAmupari kAlacakramutkRSTAnAmupari zalyoddharaNam / evaM gopenArabdhA upasargA gopenaiva niSThitAH / gopo'dhaH saptamIM pRthivIM gataH / kharakaH siddhArthazca devalokaM gatau tIvrAmapi ( vedanAM ) udIrayantau zuddhabhAvau / For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 227 // ESSASSASSASSICS -jaMbhiya bahi ujuvAliya tIra viyAvatta saamsaalahe| chadreNukkuDuyassa u uppaNNaM kevalaM jANaM // 526 // tato sAmI jaMbhiyagAma gao, tassa bahiyA viyAvattassa ceiyassa adUrasAmaMte, viyAvattaM nAma avyaktamityarthaH, |bhinnapaDiyaM apAgaDaM, ujjuvAliyAe nadIe tIraMmi uttarile kUle sAmAgassa gAhAvatissa kaThukaraNasi, kaTThakaraNaM nAma chattaM, sAlapAyavassa ahe ukchuDugaNisejjAe godohiyAe AyAvaNAte AyAvemANassa chaDeNaM bhatteNaM apANaeNaM vaisAha. suddhadasamIe hatthuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgateNaM pAtINagAmiNIe chAyAe abhiniviTTAe porusIe pamANapattAe jhANaMtariyAe vaTTamANassa ekattaviyakaM volINassa suhumakiriyaM aNiyahi appattassa kevala varaNANadaMsaNaM samuppaNNaM / tapasA kevalamutpannamiti kRtvA yadbhagavatA tapa AsevitaM tadabhidhitsurAha jo ya tavo aNuciNNo vIravareNaM mahANubhAveNaM / chaumatthakAliyAe ahakkama kitsaissAmi // 27 // | vyAkhyA-yacca tapa AcaritaM vIravareNa mahAnubhAvena chadmasthakAle yattadornityasambandhAt tadyathAkrama-yena krameNAnucaritaM bhagavatA tathA kIrtayiSyAmIti gAthArthaH // 527 // taccedam // 227 // 1tataH svAmI jambhikAprAmaM gataH, tasAvahiH vaiyAvRtyasya caityasyAdasAmante, bhinnapatitamaprakaTam , RjuvAlukAyA nacAstIre auttaraye kUle zyAmAkakha 4 // | gRhapateH kSetre (kASThakaraNaM nAma kSetram ), zAlapAdapasyAdha uskaTukayA niSadyayA godohikayA''tApanayA''tApayataH SaSThena bhakkenApAnakena vaizAkhazukchadazamya / hastottarAbhinakSatreNa yogamupAgate prAcInagAminyAM chAyAyAmabhinirvRttAyAM pauruSyAM pramANaprAptAyAM dhyAnAntarikAyAM vartamAnasa ekatvavitakai vyatimAntasya% sUkSmakriyamanivRtti aprAsasya kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam / Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -SARORAKAR nava kira cAummAse chaphira domAsie uvAsIya / bArasa ya mAsiyAI bAvattari aDamAsAI // 528 // vyAkhyA-nava kila cAturmAsikAni tathA SaT kila dvimAsikAni upoSitavAn, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, dvAdaza ca mAsikAni dvisaptatyarddhamAsikAnyupoSitavAniti kriyAyoga iti gAthArthaH // 528 // ega kira chammAsaM do kira temAsie uvAsIya / aDDAijAi duve do ceva divddddmaasaaii||529|| vyAkhyA-eka kila SaNmAsaM dve kila traimAsike upoSitavAn , tathA 'aDDAijAi duve' tti arddhatRtIyamAsaniSpannaM tapaH-kSapaNaM vA'rdhatRtIyaM, te'rdhatRtIye dve, cazabdaH kriyAnukarSaNArthaH, dve eva ca 'divahumAsAI' ti sArdhamAse tapasI18 kSapaNe vA,kriyAyogo'nuvartata eveti gaathaarthH||529 // bhadaM ca mahAbhadaM paDima tatto ya savvaobhaI / do cattAri daseva ya divase ThAsIya aNubaddhaM // 530 // vyAkhyA-bhadrAM ca mahAbhadrAM pratimA tatazca sarvatobhadrA sthitavAna, anubaddhamiti yogaH, AsAmevAnupUrtyA divasapramANamAha-dvau caturaH dazaiva ca divasAna sthitavAn, anubaddhaM-santatameveti gaathaarthH|| 530 // goyaramabhiggahajuyaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsIya / paMcadivasehi UNaM avvahio vacchanayarIe // 531 // | vyAkhyA-gocare'bhigraho gocarAbhigrahastena yutaM kSapaNaM SaNmAsikaM ca kRtavAn paJcabhirdivasainyU~nam, 'avyathitaH15 apIDito 'vatsAnagA~' kauzAmbyAmiti gaathaarthH||531|| dasa do ya kira mahappA ThAi muNI egarAiyaM paDimaM / aTThamabhatteNa jaI ekkakkaM caramarAIyaM // 532 // Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 228 // vyAkhyA -- daza dve ca saGkhyA dvAdazetyarthaH, kila mahAtmA 'ThAsi muNi' tti sthitavAn muniH, ekarAtrikIM pratimAM pAThAntaraM vA 'ekarAie paDimeti ekarAtrikIH pratimAH, kathamityAha 'aSTamabhaktena' trirAtropavAseneti hRdayam, 'yatiH' prayatnavAn, ekaikAM 'caramarAtrikI' caramarajanIniSpannAmiti gAthArthaH // 532 // do ceva ya chaTTasae aDaNAtIse uvAsiyA bhagavaM / na kayAi nizcabhattaM cautthabhattaM ca se Asi // 533 // vyAkhyA - dve eva ca SaSThazate ekonatriMzadadhike upoSito bhagavAn, evaM na kadAcinnityabhaktaM caturthabhaktaM vA 'se' tasyAsssIditi gAthArthaH // 533 // bArasa vAse ahie chahaM bhattaM jahaNNayaM Asi / savvaM ca tavokammaM apANayaM Asi vIrassa // 534 // vyAkhyA - dvAdaza varSANyadhikAni bhagavatazchadmasthasya sataH 'paSThaM bhaktaM ' dvirAtropavAsalakSaNaM jaghanyakamAsIt, tathA sarve ca tapaHkarma apAnakamAsIdvIrasya, etaduktaM bhavati - kSIrAdidravAhAra bhojana kAlalabhyavyatirekeNa pAnakaparibhogo nAsssevita iti gAthArthaH // 534 // pAraNakakAlamAnapratipAdanAyAha tiSNi sara divasANaM auNAvaNNaM tu pAraNAkAlo / ukkuDuyanisejjANaM ThiyapaDimANaM sae bahue // 535 // vyAkhyA - trINi zatAni divasAnAmekonapaJcAzadadhikAni tu pAraNakAlo bhagavata iti, tathA 'utkuTukaniSadyAnAM' sthitapratimAnAM zatAni bahUnIti gAthArthaH // 535 // pavvajjAe paDhamaM divasaM etthaM tu pakkhivittA NaM / saMkaliyaMmi u saMte jaM laddhaM taM nisAmeha // 536 // For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 228 // Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARALLUMAMROSAROKAROCE vyAkhyA-pravrajyAyAH sambandhibhUtaM divasaM prathamam 'etthaM tu' atraivoktalakSaNe divasagaNe prakSipya saMkalite tu sati yallabdhaM tat 'nizAmayata' zRNuteti gaathaarthH|| 536 // bArasa ceva ya vAsA mAsA chacceva addhamAso ya / vIravarassa bhagavao eso chaumasthapariyAo // 537 // vyAkhyA-dvAdaza caiva varSANi mAsAH SaDevArdhamAsazca vIravarasya bhagavataH eSa chadmasthaparyAya iti gAthArthaH // 537 // evaM tavoguNarao aNuputveNaM muNI viharamANo / ghoraM parIsahacamuM ahiyAsittA mhaaviiro||538|| vyAkhyA evam' uktena prakAreNa tapoguNeSu rataH-tapoguNarataH 'anupUrveNa' krameNa manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH viharan 'ghorAM' raudrAM 'parISahaca' parISahasenAmadhisahya mahAvIra iti gAthArthaH // 538 // ___uppaNNami aNaMte naTuMmi ya chAumathie nANe / rAIe saMpatto mahaseNavaNami ujANe // 539 // vyAkhyA-'utpanne' prAdurbhUte kasmin ?-'anante' jJeyAnantatvAt azeSajJeyaviSayatvAcca kevalamanantaM, naSTe ca chAjhasthike jJAne, rAjyAM saMprApto mahasenavanamudyAnaM, kimiti ?-bhagavato jJAnaratnotpattisamanantarameva devAH caturvidhA apyAgatA Asan, tatra ca pravrajyApratipattA na kazcidvidyata iti bhagavAn vijJAya viziSTadharmakathanAya na pravRttavAn , tato dvAdazasu yojaneSu madhyamA nAma nagarI, tatra somilAryo nAma brAhmaNaH, sa yajJaM yaSTumudyataH, tatra caikAdazopAdhyAyAH khalvAgatA iti, te ca caramazarIrAH, tatazca tAn vijJAya jJAnotpattisthAne muhUrttamAtraM devapUjAM jItamitikRtvA anubhUya For Personal & Private Use Only wwitjainelibrary.org Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- dezanAmAtraM kRtvA asaMkhyeyAbhirdevakoTIbhiH parivRto devodyotenAzeSa panthAnamudyotayan devaparikalpiteSu padmeSu caraNa-| nyAsaM kurvan madhyamAnagaryA mahasenavanodyAnaM saMprApta iti gaathaarthH||539 // // 229 // P amaranararAyamahio patto dhammavaracakkavahitaM / bIyapi samosaraNaM pAvAe majhimAe u // 540 // B vyAkhyA-sa eva bhagavAn amarAzca narAzca amaranarAH teSAM rAjAnaH tairmahitaH-pUjitaH prAptaH, kimityAha-dharmaizcAsau varazca dharmavaraH tasya cakravartitvaM, tatprabhutvamityarthaH / punardvitIyaM samavasaraNam , apizabdaH punaHzabdArthe draSTavyaH, pApAyAM madhyamAyAM, prApta ityanuvarttate, jJAnotpattisthAnakRtapUjApekSayA cAsya dvitIyatA iti gAthArthaH // 540 // tattha kila somilajotti mAhaNo tassa dikkhkaalNmi|puraa jaNajANavayA samAgayA jannavADaMmi // 541 // vyAkhyA-tatra' pApAyAM madhyamAyAM, kilazabdaH pUrvavat, somilArya iti brAhmaNaH, tasya 'dIkSAkAle' yAgakAla ityarthaH, 'paurAH' viziSTanagaravAsilokasamudAyaH 'janA' sAmAnyalokAH janapadeSu bhavA jAnapadAH, viSayalokA ityarthaH, samAgatA yajJapATa iti gAthArthaH // 541 // atrAntare egaMte ya vivitte uttarapAsaMmi jannavADassa / to devadANaviMdA kareMti mahima jiNiMdassa // 542 // vyAkhyA-ekAnte ca vivikke uttarapArzve yajJapATakasya tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM jinendrasya, pAThAntaram vA 'kAsI mahimaM jiNiMdassa' kRtavanta iti gaathaarthH|| 542 // amumevArtha kizcidvizeSayuktaM bhASyakAra: pratipAdayannAha // 229 // dain Education international For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI ya / esaparasA kAsI nANuppayAmahimaM // 115 // ( bhASyam) vyAkhyA--bhavanapativyantarajyotirvAsino vimAnavAsinazca sarvarjyA hetubhUtayA sapariSadaH kRtavantaH jJAnotpattimahimAm iti gAthArthaH // sAmprataM samavasaraNavaktavyatAM prapaJcataH pratipAdayannetAM dvAragAthAmAha samosaraNe kevayA va puccha vAgaraNa soyapariNAme / dANaM ca devamalle mallaNayaNe uvari titthaM // 543 // dAragAhA // vyAkhyA - 'samosaraNe' tti samavasaraNaviSayo vidhirvaktavyaH, ye devAH yat prAkArAdi yadvidhaM yathA kurvantItyarthaH / 'kevaiya'tti kiyanti sAmAyikAni bhagavati kathayati manuSyAdayaH pratipadyante ?, kiyato vA bhUbhAgAdapUrve samavasaraNe'dRSTapUrveNa vA sAdhunA Agantavyamiti / 'rUvatti' bhagavato rUpaM vyAvarNanIyaM, 'puccha' tti kimutkRSTarUpatayA bhagavataH prayojanamiti pRcchA kAryoMttaraM ca vaktavyaM, kiyanto vA yugapadeva hRdgataM saMzayaM pRcchantIti, 'vAgaraNaM' ti vyAkaraNaM bhagavato vaktavyaM, yathA yugapadeva saGkhyAtItAnAmapi pRcchatAM vyAkarotIti, 'pucchAvAgaraNaM' ti ekaM vA dvAraM, pRcchAyA vyAkaraNaM pRcchAvyAkaraNamityetadvaktavyaM, 'soyapariNAme' tti zrotRSu pariNAmaH zrotRpariNAmaH, sa ca vaktavyaH, yathA - sarvazrotRRNAM bhAgavatI vAk svabhASayA pariNamata iti / 'dANaM ca 'tti vRttidAnaM prItidAnaM ca kiyat prayacchanti cakravarttyAdayaH tIrthakarapravRttikathakebhya iti vaktavyaM / 'devamalle'tti gandhaprakSepAt devAnAM sambandhi mAlyaM devamAlyaM - tralyAdi kaH karoti kiyatparimANaM cetyAdi / 'malANayaNe' tti mAlyAnayane Jain Educational For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 230 // yo vidhirasau vaktavyaH, 'uvari titthaM ti uparIti pauruSyAmatikrAntAyAM tIrthamiti-gaNadharo dezanAM karotIti gAthAsamudA hAribhadrIyArthaH / avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyAmaH / iyaM ca gAthA keSucitpustakeSu anyatrApi dRzyate, iha punayujyate, dvAraniyamatos | yavRttiH saMmohena samavasaraNavaktavyatApratItinibandhanatvAditi // 543 // Aha-idaM samavasaraNaM kiM yatraiva bhagavAn dharmamAcaSTe vibhAgaH1 tatraiva niyamato bhavatyuta netyAzaGkApanodamukhena prathamadvArAvayavArtha vivRNvannAhajastha apuvvosaraNaM jattha va devo mahiDDio ei / vAudayapupphavaddalapAgAratiyaM ca abhiogA // 544 // __ vyAkhyA-yatra kSetre apUrva samavasaraNaM bhavati, avRttapUrvamityarthaH, tathA yatra vA bhUtasamavasaraNe kSetre devo maharddhikaH 'eti' Agacchati, tatra kimityAha-vAtaM revAdyapanodAya udakavalaM bhAvireNusaMtApopazAntaye tathA puSpavalaM kSitivibhUSAyai, vaIlazabda udakapuSpayoH pratyekamabhisaMbadhyate,tathA prAkAratritayaM ca sarvametadabhiyogamarhantItyAbhiyogyAH-devAH, kurvantIti vAkyazeSaH, anyatra tvaniyama iti gaathaarthH||544|| evaM tAvat sAmAnyena samavasaraNakaraNavidhiruktaH, sAmprataM vizeSeNa pratipAdayannAha maNikaNagarayaNacittaM bhUmIbhAgaM samaMtao surabhi / AjoaNaMtareNaM kareMti devA vicittaM tu // 545 // // 23 // vyAkhyA-maNayaH-candrakAntAdayaH kanaka-devakAJcanaM ratnAni-indranIlAdIni, athavA sthalasamudbhavA maNayaH jala-15 samudbhavAni ratnAni, taizcitraM, bhUbhAgaM 'samantataH' sarvAsu dikSu 'surabhiM' sugandhigandhayuktaM, kim ?-kurvanti devA vicitraM For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OSONAMAVASAAMSABSCAM tu, kiMparimANamityAha-AyojanAntarato' yojanaparimANamityarthaH, punarvicitragrahaNaM vaicitryanAnAtvakhyApanArtham , athavA kurvanti devA vicitraM tu, kiMbhUtam ?-maNikanakaratnavicitramiti gaathaarthH||545|| | veMTaTThAI surabhi jalathalayaM divvakusumaNIhAriM / pairaMti samanteNaM dasaddhavaNNaM kusumavAsaM // 546 // ___ vyAkhyA-vRntasthAyi surabhi jalasthalajaM divyakusumanirjhari prakiranti samantataH dazArddhavarNa kusumavarSa, bhAvArthaH sugamo, navaraM nihAri-prabalo gandhaprasara iti gAthArthaH // 546 // maNikaNagarayaNacitte cauddisiM toraNe viuvvaMti / sacchattasAlabhaMjiyamayaraDayaciMdhasaMThANe // 547 // | vyAkhyA-maNikanakaratnacitrANi 'cauddisi'tti catasRSvapi dikSu toraNAni vikurvanti, kiMviziSTAnyata Ahachatra-pratItaM sAlabhaJjikAH-stambhaputtalikAH 'makara'tti makaramukhopalakSaNaM dhvajAH pratItAH cihnAni-svastikAdIni saMsthAnatadracanAvizeSa eva, sacchobhanAni chatrasAlabhaJjikAmakaradhvajacihnasaMsthAnAni yeSu tAni tathocyante, etAni vyantaradevAH kurvantIti gAthArthaH // 547 // tinni ya pAgAravare rayaNavicitte tahiM suragaNiMdA / maNikaMcaNakavisIsagavibhUsie te viuvveMti // 548 // vyAkhyA-trIMzca prAkAravarAn ratnavicitrAn tatra suragaNendrAmaNikAJcanakapizIrSakavibhUSitAMste vikurvantIti,bhAvArthaH spaSTaH, uttaragAthAyAM vA vyAkhyAsyati // 548 // sA ceyamabhaMtara majjha bahiM vimANajoibhavaNAhivakayA u / pAgArA tiNi bhave rayaNe kaNage ya rayae ya // 549 // For Personal & Private Use Only Miagainelibrary.org Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI yavattiH vibhAga: 1 // 23 // vyAkhyA-abhyantare madhye ca bahirvimAnajyotirbhavanAdhipakRtAstu AnupUrvyA prAkArAstrayo bhavanti, 'rayaNe kaNage ya rayae yatti ratneSu bhavo rAnaH ratnamaya ityarthaH, taM vimAnAdhipatayaH kurvanti, kanake bhavaH kAnakaH taM jyotirvAsinaH kurvanti, rAjato-rUpyamayazca taM bhavanapatayaH kurvanti iti gAthArthaH // 549 // maNirayaNahemayAviya kavisIsA savvarayaNiyA daaraa|svvrynnaamy ciya paDAgadhayatoraNavicittA // 550 // / vyAkhyA-maNiratnahemamayAnyapi ca kapizIrSakANi, tatra paJcavarNamaNimayAni prathamaprAkAre vaimAnikAH, nAnAratnamayAni dvitIye jyotiSkAH, hemamayAni tRtIye bhavanapataya iti, tathA sarvaratnamayAni dvArANi ta eva kurvanti, tathA sarvaratnamayAnyeva mUladalataH patAkAdhvajapradhAnAni toraNAni vicitrANi kanakacandrasvastikAdibhiH, ata eva prAguktaM maNikanakaratnavicitratvameteSAmaviruddhamiti gAthArthaH // 550 // tatto ya samaMteNaM kAlAgarukuMdurukkamIseNaM / gaMdheNa maNahareNaM dhUvaghaDIo viuvveMti // 551 // vyAkhyA-tatazca samantataH kRSNAgarukundurukkamizreNa gandhena manohAriNA yuktAH, kim ?-dhUpaghaTikA vikurvanti | tridazA eveti gaathaarthH|| 551 // ukkuhisIhaNAyaM kalayalasaddeNa savvao savvaM / titthagarapAyamUle kareMti devA NivayamANA // 552 // vyAkhyA-tatrotkRSTisiMhanAdaM tIrthakarapAdamUle kurvanti devA nipatamAnAH, utkRSTiH-harSavizeSaprerito dhvanivizeSaH, kiMviziSTam -kalakalazabdena 'sarvataH' sarvAsu dikSu yuktaM 'sarvam' azeSamiti gaathaarthH|| 552 // // 23 // For Personal & Private Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceidumapeDhachaMdaya AsaNachattaM ca cAmarAo ya / jaM ca'NNaM karaNinaM kareMti taM vANamaMtariyA // 553 // vyAkhyA-caityagumam-azokavRkSaM bhagavataH pramANAt dvAdazaguNaM tathA pIThaM tadadho ratnamayaM tasyopari devacchandaka tanmadhye siMhAsanaM tadupari chatrAticchatraM ca, caH samuccaye, cAmare ca yakSahastagate, cazabdAt padmasaMsthitaM dharmacakraM ca, yaccAnyadAtodakAdi 'karaNIya' karttavyaM kurvanti tad vyantarAM devA iti gaathaarthH|| 553 // Aha-kiM yadyatsamavasaraNaM bhavati tatra tatrAyamitthaM niyoga uta neti, atrocyate___ sAhAraNaosaraNe evaM jasthiDhimaM tu osarai / ekku ciya taM savvaM karei bhayaNA u iyaresiM // 54 // vyAkhyA sAdhAraNasamavasaraNe evaM sAdhAraNaM-sAmAnyaM yatra devendrA Agacchanti tatraivaM niyogaH, 'jatthiklimaMtu osaraiti yatra tu RddhimAn samavasarati kazcidindrasAmAnikAdiH tatraika eva tatprAkArAdi sarva karoti, ata eva ca mUlaTIkAkRtA'bhyadhAyi-"asogapAyavaM jiNauccattAo bArasaguNaM sakko viubaI" ityAdi, 'bhayaNA u itaresiM' ti yadIndrA nAgacchanti tato bhavanavAsyAdayaH kurvanti vA na vA samavasaraNamityevaM bhajanetareSAmiti gaathaarthH|| 554 // sUrodaya pacchimAe ogAhantIe~ puvao'Ii / dohi paumahiM pAyA maggeNa ya hoi satta'nne // 555 // vyAkhyA-evaM devairniSpAdite samavasaraNe sUryodaye-prathamAyAM pauruSyAm , anyadA pazcimAyAM 'ogAhaMtIe'tti avagAhantyAm-AgacchantyAmityarthaH, 'pubao'tItI'ti pUrvadvAreNa 'atIti'tti Agacchati pravizatItyarthaH kathamityAha-dvayoH Jain Education Interaoral For Personal & Private Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 232 // 'padmayoH sahasrapatrayoH devaparikalpitayoH pAdau sthApayanniti vAkyazeSaH, 'maggeNa ya hoMti satta'NNetti mArgatazca pRSThatazca hAribhadrIbhavanti saptAnye ca bhagavataH padmA iti,teSAMca yadyat pazcimaM tattatpAdanyAsaM kurvato bhagavataHpuratastiSThatIti gAthArthaH // 555 // yavRttiH | AyAhiNa puvvamuho tidisiM paDirUvagAu devkyaa| jeTTagaNI aNNo vA dAhiNapubve adUraMmi // 556 // | vibhAgaH1 __ vyAkhyA-sa evaM bhagavAn pUrvadvAreNa pravizya 'AdAhiNa'tti caityadrumapradakSiNAM kRtvA 'puvamuho'tti pUrvAbhimukha | upavizatIti, 'tidisiM paDirUvagA u devakaya'tti zeSAsu tisRSu dikSu pratirUpakANi tu tIrthakarAkRtIni siMhAsanAdiyuktAni devakRtAni bhavanti, zeSadevAdInAmapyasmAkaM kathayatIti pratipattyarthamiti, bhagavatazca pAdamUlamekena gaNadhareNAvirahitameva bhavati, sa ca jyeSTho vA'nyo veti,prAyojyeSTha iti,sa jyeSThagaNiranyo vA dakSiNapUrvadigbhAge adUre-pratyAsanna eva bhagavato bhagavantaM praNipatya niSIdatIti kriyA'dhyAhAraH, zeSagaNadharA apyevameva bhagavantamabhivandya tIrthakarasya 8 mArgataH pArzvatazca niSIdantIti gAthArthaH // 556 // bhuvanagururUpasya trailokyagatarUpasundarataratvAt tridazakRtapratirUpakANAM kiM tatsAmyamasAmya vetyAzaGkAnirAsArthamAha je te devehiM kayA tidisiM paDirUvagA jiNavarassa / tesipi tappabhAvA tayANurUvaM havai rUvaM // 557 // ___ vyAkhyA-yAni tAni devaiH kRtAni tisRSu dikSu pratirUpakANi jinavarasya, teSAmapi 'tatprabhAvAt' tIrthakaraprabhAvAt // 23 // 'tadanurUpaM tIrthakararUpAnurUpaM bhavati rUpamiti gaathaarthH|| 557 // titthAisesasaMjaya devI vemANiyANa smnniio| bhavaNavaivANamaMtara joisiyANaM ca devIo // 558 // For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-tIrtha' gaNadharastasmin sthite sati 'atisesasaMjaya'tti atizayinaH saMyatAH, tathA devyo vaimAnikAnAM tathA zramaNyaH tathA bhavanapativyantarajyotiSkAnAM ca devya iti smudaayaarthH|| 558 // avayavArthapratipAdanAya AhakevaliNo tiuNa jiNaM titthapaNAmaM ca maggao tassa / maNamAdIvi NamaMtA vayaMti saTThANasaTThANaM // 559 // ___ vyAkhyA kevalinaH 'triguNaM' triHpradakSiNIkRtya 'jina' tIrthakara tIrthapraNAmaM ca kRtvA mArgataH tasya' tIrthasya gaNadharasya niSIdantIti kriyAdhyAhAraH, 'maNamAIvi namaMtA vayaMti saTThANasaThThANaM ti manaHparyAyajJAnino'pi bhagavantamabhivandha tIrtha kevalinazca punaH kevalipRSThato niSIdantIti / AdizabdAnniratizayasaMyatA api tIrthakarAdInabhivandya manaHparyAyajJAninAM pRSThato niSIdanti, tathA vaimAnikadevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya sAdhupRSThataH tiSThanti na niSIdanti, tathA zramaNyo'pi tIrthakarasAdhUnabhivandya vaimAnikadevIpRSThataH tiSThanti na niSIdanti, tathA bhavanapatijyotiSkavyantaradevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcimadigbhAge prathamaM bhavanapatidevyaH tato jyotiSkavyantaradevyaH tiSThantIti, evaM manaHparyAya-16 jJAnyAdayo'pi namanto vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti gaathaarthH|| 559 // bhavaNavaI joisiyA boddhavvA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya maNuyA payAhiNaM jaM ca nissAe // 560 // | vyAkhyA-bhavanapatayaH jyotiSkA boddhavyA vyaMtarasurAzca, ete hi bhagavantamabhivandya sAdhUMzca yathopanyAsamevottara-8 pazcime pArzve tiSThantItyevaM boddhavyAH, tathA vaimAnikA manuSyAzca, cazabdAt striyazcAsya, cazabdasya vyavahita upnyaasH| pAkim ?-'payAhiNaM' pradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandya te'pyuttarapUrve digbhAge yathAsaMkhyameva tiSThantIti // 560 // atra ca Join Education International For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 233 // mUlaTIkAkAreNa bhavanapatidevIprabhRtInAM sthAnaM niSIdanaM vA spaSTAkSarainakam, avasthAnamAtrameva pratipAditaM pUrvAcAryopadezalikhitapaTTakAdicitrakarmabalena tu sarvA eva devyo na niSIdanti devAH puruSAH striyazca niSIdantIti pratipAdayanti kecana ityalaM prasaGgena / 'jaM ca nissAe tti, yaH parivAro yaM ca ninAM kRtvA AyAtaH sa tatpArzve eva tiSThatIti gAthArthaH // 560 // sAmpratamabhihitamevArtha saMyatAdipUrva dvArAdipravezaviziSTaM pratipAdayannAha bhASyakAraH - | saMjaya vemANitthI saMjaya (i) putrveNa pavisiuM viirN| kAuM payAhiNaM pugvadakkhiNe ThaMti disi bhAge // 116 // (bhA0) gamanikA - saMyatA vaimAnikastriyaH saMyatyaH pUrveNa praveSTuM vIraM kRtvA pradakSiNaM pUrvadakSiNe tiSThanti digbhAge iti gAthArthaH // joisiya bhavaNavaMtaradevIo dakkhiNeNa pavisaMti / ciTThati dakkhiNAvara disiMmi tiguNaM jiNaM kAuM // 117 // ( bhASyam ) gamanikA - jyotiSkabhavanavyantaradevyo dakSiNena pravizya tiSThanti dakSiNAparadizi triguNaM jinaM kRtvA iti gAthArthaH // avareNa bhavaNavAsI vaMtarajoisasurA ya aigaMtuM / avaruttaradisibhAge ThaMti jiNaM to namasittA // 118 // ( bhA0 ) gamanikA - apareNa bhavanavAsino vyantarajyotiSkasurAzcAtigantum aparottaradigbhAge tiSThanti jinaM namaskRtya | iti gAthArthaH // samahiMdA kappasurA rAyA NaraNArio udIrNaNaM / pavisittA putrvuttara disIeN ciThThati paMjaliA // 119 // (bhA0) Jain Educational For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 233 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAACRORE gamanikA-samahendrAH kalpasurA rAjAno narA nAryaH 'audIcyena' uttareNa ityarthaH, pravizya pUrvottaradizi tiSThanti prAJjalaya iti gaathaarthH|| bhAvArthaH sarvAsAM sugama eva // abhihitArthopasaGghahAya idamAha| ekkekIya disAe tigaM tigaM hoi sanniviDaM tu / Adicarime vimissA thIpurisA sesa patteyaM // 561 // vyAkhyA-pUrvadakSiNAaparadakSiNAaparottarApUrvottarANAmekaikasyAM dizi uktalakSaNam saMyatavaimAnikAGganAsaMyatyAdi| trika trikaM bhavati sanniviSTaM tu, Adicarame pUrvadakSiNApUrvottaradigadvaye vimizrAH saMyatAdayaH strIpuruSAH zeSadigUdvaye / 6 pratyekaM bhavantIti gaathaarthH||567 // teSAM cetthaM sthitAnAM devanarANAM sthitipratipAdanAya Aha etaM mahiDDiyaM paNivayaMti Thiyamavi vayaMti pnnmNtaa|nnvi jaMtaNA Na vikahANa paropparamaccharoNa bhayaM // 562 // PI vyAkhyA-ye'lparddhayaH pUrva sthitAH te AgacchantaM maharddhikaM praNipatanti, sthitamapi maharddhika pazcAdAgatAH praNamanto 6 brajanti, tathA nApi yantraNA-pIDA na vikathA na parasparamatsaro na bhayaM teSAM virodhisattvAnAmapi bhavati, bhagavato 'nubhAvAt, iti gaathaarthH|| 562 // ete ca manuSyAdayaH prathamaprAkArAntara eva bhavanti ye uktAH, yata AhabiiyaMmi hoti tiriyA taie pAgAramantare jaannaa|paagaarjddhe tiriyA'vi hoMti patteya missA vA // 563 // vyAkhyA-dvitIye prAkArAntare bhavanti tiryaJcaH, tathA tRtIye prAkArAntare yAnAni, 'prAkArajaDhe' prAkArarahite da bahirityarthaH, tiryaJco'pi bhavanti, apizabdAt manuSyA devA api, te ca pratyeka mizrA veti, te punaH pravizanto bhavanti | nirgacchantazcaike iti gAthArthaH // 563 // dvAram 1 / dvitIyadvArAvayavArthamabhidhitsuH saMbandhagAthAmAha in Educon Internal For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- savvaM ca desaviratiM sammaM ghecchati va hoti kahaNA uiharA amUDhalakkhona kahei bhavissai Na taMca // 564 // hAribhadIvyAkhyA-'savaM ca desaviratiMti sarvaviratiM ca dezaviratiM ca,viratizabda ubhayathApi sambadhyate, samyaktvaM grahISyati yavRttiH // 234 // havA bhavati kathanA tu pravarttate kathanamityarthaH, 'ihara' tti anyathA na mUDhalakSo'mUDhalakSaH sarvajJeyAviparItavettA ityarthaH, vibhAgaH1 kim ?,-na kathayati / Aha-samavasaraNakaraNaprayAso vibudhAnAmanarthakaH,kRte'pi niyamato'kathanAt ityAha-bhaviSyati / na tacca, yadU bhagavati kathayatyanyatamo'pyanyatamatsAmAyikaM na pratipadyate iti, bhaviSyatkAlastrikAlopalakSaNArtha iti gAthArthaH // 564 // 'kevaiya'tti kiyanti sAmAyikAni manuSyAdayaH pratipadyante ityAhamaNue caumaNNayaraM tirie tiNNi va duve va paDivaje |ji natthi niyamasocciya suresu sammattapaDivattI // 565 // __ athavA-kathaM bhaviSyati na taccetyAha-yataH-'maNue' gAhA / vyAkhyA-manuSye pratipattari caturNAmanyatamapratipattiriti, pAThAntaraM vA 'maNuo cau aNNataraMti manuSyazcaturNAmanyatamatpratipadyate, tiryaJcaH trINi vA-sarvavirativarjAni, dve vA-samyaktvazrutasAmAyike pratipadyante iti / yadi nAsti manuSyatirazcAM kazcitpratipattA tato niyamata eva sureSu samyaktvapratipattirbhavatIti gAthArthaH // 565 // sa cetthaM dharmamAcaSTe titthapaNAma kAuM kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesiM saNNINaM joyaNaNIhAriNA bhagavaM // 566 // 18 // 23 // vyAkhyA 'namastIrthAye'tyabhidhAya praNAmaM ca kRtvA kathayati, sAdhAraNena pratipattimaGgIkRtya zabdena, keSAM sAdhAraNenetyAha-'sarveSAm' amaranaratirazcAM sajinAM, kiMviziSTena ?-'yojananirjhariNA' yojanavyApinA bhagavAniti, etaduktaM | Jain Education For Personal & Private Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrikA 'arhattA' tAvattaH, tathA vinayaka kRtakRtyasyAyuktamata bhavati-bhAgavato dhvaniH azeSasamavasaraNasthasajJijijJAsitArthapratipattinibandhanaM bhavati, bhagavataH sAtizayatvAditi gaathaarthH||566 // Aha-kRtakRtyo bhagavAn kimiti tIrthapraNAmaM karotIti ?, ucyatetappubviyA arahayA pUiyapUtA ya viNayakammaM ca / kayakicco'vi jaha kahaM kahae Namae tahA titthaM // 567 // ___ vyAkhyA-tIrtha-zrutajJAnaM tatpUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, tadabhyAsaprApteH, pUjitena pUjA pUjitapUjA sA ca kRtA'sya bhavati, lokasya pUjitapUjakatvAd , bhagavatA'pyetatpUjitamiti pravRtteH, tathA vinayakarma ca vakSyamANavainayikadharmamUlaM kRtaM bhavati, athavA-kRtakRtyo'pi yathA kathAM kathayati namati tathA tIrthamiti / Aha-idamapi dharmakathanaM kRtakRtyasyAyuktameva, na, tIrthakaranAmagotrakarmavipAkatvAt , uktaM ca-'taM ca kathaM vedijjatI'tyAdi gAthArthaH // 567 // Aha-ka kena sAdhunA kiyato vA bhUbhAgAt samavasaraNe khalvAgantavyam, anAgacchato vA kiM prAyazcittamiti ?, ucyatejattha apuvvosaraNaM na dipuvvaM va jeNa samaNeNaM / bArasahiM joyaNehiM so ei aNAgame lahuyA // 568 // ___ vyAkhyA-yatrApUrva samavasaraNaM, tattIrthakarApekSayA abhUtapUrvamityarthaH,na dRSTapUrva vA yena zramaNena dvAdazabhyo yojanebhyaH sa Agacchati, 'anAgacchati' avajJayA tato'nAgame sati lahuga' tti caturlaghavaHprAyazcittaM bhavatIti gaathaarthH||568||dvaarm|| anye tvekagAthayaivAnayA prakRtadvAravyAkhyAM kurvate,sA'pyaviruddhA vyutpannA ceti ||ruuppRcchaadvaaraavyvaarth vivRNvan Aha savvasurA jai rUvaM aMguThThapamANayaM viuvvejaa| jiNapAyaMguhaM pai Na sohae taM jhiNgaalo||569 // * taca kathaM vedyate ?. For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 235 // vyAkhyA - kIdR bhagavato rUpamityata Aha- sarvasurA yadi rUpamazeSasundararUpanirmApaNazaktyA aGguSThapramANakaM viku varan tathApi jinapAdAGguSThaM prati na zobhate tad yathA'GgAra iti gAthArthaH // 569 // sAmprataM prasaGgato gaNadharAdInAM rUpasampadabhidhitsayA''ha-- gaNahara AhAra aNuttarA (ya) jAva vaNa cakki vAsu balA / maNDaliyA tA hINA chaDANagayA bhave sesA || 570 // vyAkhyA - tIrthakararUpasampatsakAzAdanantaguNahInA gaNadharA rUpato bhavanti, gaNadhararUpebhyaH sakAzAdanantaguNahInAH khalvAhArakadehAH, AhAraka deharUpebhyo'nantaguNahInA: 'anuttarAzce' ti anuttaravaimAnikA bhavanti, evamanantarAnantaradeharUpebhyo'nantaguNahAnirdraSTavyA, graiveyakAcyutAraNaprANatAnatasahasrAramahAzukralAntaka brahmaloka mAhendrasanatkumArezAna saudharmabhavanavAsijyotiSkavyantaracakravarttivAsudeva baladevamahAmANDalikAnAmityata evAha - 'jAva vaNa cakki vAsu balA / maMDaliyA tA hINatti' yAvat vyantaracakravarttivAsudeva baladevamANDalikAstAvat anantaguNahInAH, 'chaDANagayA bhave sesa'ti zeSA rAjAno janapadalokAzca paTsthAnagatA bhavanti, anantabhAgahInA vA asaGkhyeyabhAgahInA vA saGkhyeya bhAgahInA vA saGkhyeyaguNahInA vA asaGkhya guNahInA vA anantaguNahInA vA iti gAthArthaH // 570 // utkRSTarUpatAyAM bhagavataH pratipAdayituM prakrantAyAmidaM prAsaGgikaM rUpasaundaryanibandhanaM saMhananAdi pratipAdayannAha - saMghayaNa rUva saMThANa vaNNa gai satta sAra ussAsA / emAiNuttarAI havaMti nAmodae tassa // 571 // vyAkhyA - ' saMhananaM' vajraRSabhanArAcaM 'rUpam' uktalakSaNaM 'saMsthAnaM' samacaturasraM 'varNo' dehacchAyA 'gatiH' gamanaM Jain Education national For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 235 // Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 18'sattvaM' vIryAntarAyakarmakSayopazamAdijanya AtmapariNAmaH, sAro dvidhA-bAhyo'bhyantarazca, bAyo gurutvam , Abhyantaro jJAnAdiH,'ucchAsaH' pratIta eva,saMhananaM ca rUpaMca saMsthAnaM ca varNazca gatizca sattvaM ca sArazca ucchAsazceti smaasH| evamAdIni vastUnyanuttarANi bhavanti tasya bhagavataH, AdizabdAt rudhiraM gokSIrAbhaM mAMsaM cetyAdi, kuta ityAha-'nAmodayAditi |4|nAmAbhidhAnaM karmAnekabhedabhinnaM tadudayAditi gAthArthaH // 571 // Aha-anyAsA prakRtInAM vedanA gotrAdayo nAmno vA ye da indriyAGgAdayaH prazastA udayA bhavanti te kimanuttarA bhagavataH chadmasthakAle kevalikAle vA uta neti ?, atrocyate- |pagaDINaM aNNAsuvi pasattha udyA aNuttarA hoMti / khaya uvasame'viya tahA khayammi avigppmaahNsu||572|| ___ vyAkhyA-'pagaDINaM aNNAsuvi' tti, SaSThyarthe saptamI, prakRtInAmanyAsAmapi prazastA udayA uccairgotrAdayo bhavanti, kimitarajanasyeva ?, netyAha-'anuttarA' ananyasadRzA ityarthaH, apizabdAnnAmno'pi ye'nye jAtyAdaya iti / 'khaya uvasame'vi ya taha tti,kSayopazame'pi sati ye dAnalAbhAdayaH kAryavizeSA apizabdAdupazame'piye kecana te'pyanuttarA bhavanti | iti kriyAyogaH, tathA karmaNaH kSaye sati kSAyikajJAnAdiguNasamudayam 'avigappamAhaMsutti avikalpaM-vyAvarNanAdivikalpAtItaM sarvottamamAkhyAtavantaH tIrthakRdgaNadharA iti gAthArthaH // 572 // Aha-asAtavedanIyAdyAH prakRtayo nAmno vA yA azubhAstAH kathaM tasya duHkhadA na bhavanti iti ?, atrocyateassAyamAjhyAo jAvi ya asuhA havaMti pgddiio|nnibrslvovv paeNa hoMti tA asuyA tassa // 573 // vyAkhyA-asAtAdyAH yA api ca azubhA bhavanti prakRtayaH, tA api nimbarasalava iva 'payasi' kSIre lavo-binduH, HORAIRES ASSISTAX X For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrI | yavRttiH vibhAgaH 1 Avazyaka na bhavanti tAH azubhadAH asukhadAvA 'tasya' tIrthakarasyeti gAthArthaH // 573 // uktamAnuSaGgikaM, prakRtadvAramadhikRtyAha utkRSTarUpatayA bhagavataH kiM prayojanamiti ?, atrocyte,||236|| dhammodaeNa rUvaM kareMti rUvassiNo'vi jai dhammaM / gijjhavao ya surUvo pasaMsimo teNa rUvaM tu // 574 // vyAkhyA-durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH tasyodayaH tena rUpaM bhavatIti zrotAro'pi pravartante, tathA kurvanti 'rUpasvino'pi' (vassiNo'vi) rUpavanto'pi yadi dharma tataH zeSaiH sutarAM karttavya iti zrotRbuddhiHpravartate, tathA 'grAhyavA kyazca' AdeyavAkyazca surUpo bhavati, cabdAt zrotRrUpAdyabhimAnApahArI ca ataH, prazaMsAmo bhagavatastena rUpamiti 18 gaathaarthH|| 571 // dvAram / athavA pRccheti bhagavAn devanaratirazcAM prabhUtasaMzayinAM kathaM vyAkaraNaM kurvan saMzayavyava|cchittiM karotIti !, ucyate, yugapat , kimityAha kAleNa asaMkhaNavi saMkhAtItANa saMsaINaM tu|maa saMsayavocchittI na hoja kamavAgaraNadosA // 575 // vyAkhyA-kAlenAsaveyenApi saGkhyAtItAnAM saMzayinAM-devAdInAM mA saMzayavyavacchittirna bhavet , kutaH-kramavyAkaraNadoSAt, ato yugapad vyAgRNAtIti gAthArthaH // 575 // yugapadvyAkaraNaguNaM pratipipAdayiSurAhasavvattha avisamattaM riDiviseso akAlaharaNaM ca / savvaNNupaccao'viya aciMtaguNatio jugacaM // 576 // ___ vyAkhyA-'sarvatra' sarvasattveSu 'aviSamatvaM' yugapat kathanena tulyatvaM bhagavata iti, rAgadveSarahitasya tulyakAlasaMzayinAM yugapat jijJAsatAM kAlabhedakathane rAgetaragocaracittavRttiprasaGgAt , sAmAnyakevalinAM tatprasaGga iti cet , na, teSAmitthaM 236 // Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanAkaraNAnupapatteH, tathA RddhivizeSazcAyaM bhagavato-yad yugapat sarveSAmeva saMzayinAmazeSasaMzayavyavacchittiM karotIti / / akAlaharaNaM cetthaM bhagavataH, yugapat saMzayA'pagamAt, kramakathane tu kasyacit saMzayino'nivRttasaMzayasyaiva maraNaM syAt, na ca bhagavantamapyavApya saMzayanivRttyAdiphalarahitA bhavanti prANina iti, tathA sarvajJapratyayo'pi ca teSAmityameva bhavati, na hyasarvajJo hRdgatAzeSasaMzayApanodAyAlamiti, kramavyAkaraNe tu kasyacidanapetasaMzayasya tatpratItyabhAvaH syAt , tathA'cintyA guNabhUtiH-acintyA guNasaMpad bhagavata iti, yasmAdete guNAstato yugapatkathayati iti gAthArthaH // 576 // dvAram // zrotRpariNAmaH paryAlocyate-tatra yathA sarvasaMzayinAM samA sA pAramezvarI vAgazeSasaMzayonmUlanena svabhASayA pariNamate tathA pratipAdayannAhavAsodayassa va jahA vaNNAdI hoMti bhAyaNavisesA / savvesipi sabhAsA jiNabhAsA pariName evaM // 577 // | vyAkhyA-'varSodakasya vA' vRSTayudakasya vA, vAzabdAt anyasya vA, yathaikarUpasya sataH varNAdayo bhavanti, bhAjanavizepAt, kRSNasurabhimRttikAyAM svacchaM sugandhaM rasavacca bhavati Upare tu viparItam , evaM sarveSAmapi zrotRRNAM svabhASayA jinabhASA pariNamata iti gAthArthaH // 577 // tIrthakaravAcaH saubhAgyaguNapratipAdanAyAhasAhAraNAsavatte taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nivvijai soyA kiDhivANiyadAsiAharaNA // 578 // ___ vyAkhyA-sAdhAraNA-anekaprANiSu svabhASAtvena pariNAmAt narakAdibhayarakSaNatvAdvA, asapalA-advitIyA, sAdhAraNA(cA)'sAvasapanA ceti samAsaH, tasyAM sAdhAraNAsapatnAyAM satyAM, kim ?, tasyAmupayogastadupayoga eva bhavati zrotuH, dain Education International For Personal & Private Use Only Linelibrary.org Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 237 // tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, kasyAM 1 - grAhayatIti grAhikA, grAhikA cAsau gIzca grAhakagIH tasyAM grAhakagiri, upayoge satyapyanyatra nirvedadarzanAdAha-na ca nirvidyate zrotA, kutaH khalvayamartho'vagantavyaH ? ityAha- kiMDhivaNigUdAsyudAharaNAditi, taccedam -- egassa vANiyagassa ekA kiDhidAsI, kiDhI therI, sA gose kaThThANaM gayA, taNhAnchuhAkilaMtA majjhaNhe AgayA, atithevA kaTThA ANIyatti piTTitA bhukkhiyatisiyA puNo paDaviyA, sA ya vahUM kaTThayabhAra ogAhatIe porusIe gahAyAgacchati, kAlo ya jeTThAmUlamAso, aha tAe therIe kaTThabhArAo evaM kaThThe paDiyaM, tAhe tAe oNamittA taM gahiyaM taM samayaM ca bhagavaM titthagaro dhammaM kahiyAio joyaNanIhAriNA sareNaM, sA therI taM saddaM surNetI taheva oNatA soumADhattA, uNhaM khuhaM pivAsa parissamaM ca na viMdai, sUratthamaNe titthagaro dhammaM kaheu muDio, therI gayA / evaMsavvAuaMpi soyA khavejja jai hu sayayaM jiNo khe| sIuNhakhuppivAsAparissamabhae avigaNeMto // 579 // vyAkhyA - bhagavati kathayati sati sarvAyuSkamapi zrotA kSapayet bhagavatsamIpavattyaiva, yadi hu 'satatam' anavarataM jinaH | kathayet / kiMviziSTaH sannityAha -- zItoSNa kSutpipAsAparizramabhayAnyavigaNayanniti gaathaarthH| 579 | dvAram / sAmprataM dAnadvA 1 ekasya vaNijaH ekA kASThikI dAsI, kASThikI sthavirA, sA gose ( pratyuSasi ) kASThebhyo gatA, tRSNAkSudhAkAntA madhyAhne AgatA, atistokAni kASThAnyAnItAnIti piTTitA bubhukSitatRSitA punaH prasthApitA, sA ca vRhantaM kASThabhAramavagAhamAnAyAM pauruSyAM gRhItvAgacchati, kAlazca jyeSThAmUlo mAsaH, atha tasyAH sthavirAyAH kASThabhArAt ekaM kASThaM patitaM, tadA tayA'vanamya tadgRhItaM, tasmin samaye ca bhagavAMstIrthakaro dharma kathitavAn yojanavyApinA svareNa, sA sthavirA taM zabdaM zRNvantI tathaivAvanatA zrotumArabdhA, uSNaM kSudhAM pipAsAM parizramaM ca na vetti, sUryAstamaye tIrthakaro dharmaM kathayisvotthitaH, sthavirA gatA. Jain Education onal For Personal & Private Use Only hAribhadra yavRttiH vibhAgaH 1 // 237 // Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A R RARRRRRECRUCIA dArAvayavArthamadhikRtyocyate-tatra bhagavAn yeSu nagarAdiSu viharati, tebhyo vArtA ye khalvAnayanti, tebhyo yatprayacchanti vRtti dAnaM prItidAnaM ca cakravartyAdayastadupapradidarzayiSurAhavittI u suvaNNassA vArasa addhaM ca sayasahassAI / tAvaiyaM ciya koDI pItIdANaM tu cakkissa // 580 // vyAkhyA-vRttistu' vRttireva niyuktapuruSebhyaH, kasyetyAha-suvarNasya, dvAdaza arddha ca zatasahasrANi, arddhatrayodaza suvarNalakSA ityarthaH, tathA tAvatya eva kovyaH prItidAnaM tu, keSAmityAha-cakravartinAM, tatra vRttiryA paribhASitA niyuktapuruSebhyaH, prItidAnaM yad bhagavadAgamananivedane paramaharSAt niyuktarebhyo dIyata iti, tatra vRttiH saMvatsaraniyatA, prItidAnamaniyatam , iti gaathaarthH||580 // ____ eyaM ceva pamANaM NavaraM rayayaM tu kesavA diti / maMDaliANa sahassA pIIdANaM sayasahassA // 581 // ___ vyAkhyA-etadeva pramANaM vRttiprItidAnayoH, navaraM 'rajataM turUppaMtu 'kezavA' vAsudevA dadati, tathA mANDalikAnAM rAjJAM sahasrANyarddhatrayodaza rUpyasya vRttiniyuktebhyo veditavyA, 'pIIdANaM satasahassaM'ti'sUcanAt sUtra' miti prItidAnamarddhatrayodazazatasahasrANyavagantavyAnIti gaathaarthH|| 581 // kimeta eva mahApuruSAH prayacchanti ?, netyAhabhattivihavANurUpaM aNNe'vi ya deMti inbhmaaiiyaa| soUNa jiNAgamaNaM niuttmnnioiesuNvaa||582|| vyAkhyA-bhaktivibhavAnurUpaM anye'pi ca dadati ibhyAdayaH, ibhyo-mahAdhanapatiH, AdizabdAt nagarapAmabhogikAdayaH, kadA?-zrutvA jinAgamanaM,kebhyo?-niyuktAniyojitebhyo veti,gaathaarthH||582|| teSAmitthaM prayacchatAM ke guNA iti,ucyate For Personal & Private Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 238 // | devANuati bhattI pUyA thirakaraNa sattaaNukaMpA / sAodaya dANaguNA pabhAvaNA ceva titthassa // 583 // vyAkhyA - devAnuvRttiH kRtA bhavati, kathaM ?, yato devA api bhagavataH pUjAM kurvantyataH tadanuvRttiH kRtA bhavati, tathA | bhaktizca bhagavataH kRtA bhavati, tathA pUjA ca, tathA sthirIkaraNamabhinavazrAddhakAnAM, tathA kathaka sattvAnukampA ca kRteti, tathA sAtodayavedanIyaM badhyate, ete dAnaguNAH, tathA prabhAvanA caiva tIrthasya kRtA bhavatIti gAthArthaH // 583 // dvAraM // sAmprataM | devamAlyadvArAvayavArthamadhikRtyocyate tatra bhagavAn prathamAM sampUrNapauruSIM dharmamAcaSTe, atrAntare devamAlyaM pravizati, balirityarthaH, Aha-kastaM karoti iti ?, ucyate | rAyA va rAyamaco tassa'saI paurajaNavao vA'vi / dubbalikhaMDiya balichaDiyataMdulANADhagaM kalamA // 584 // vyAkhyA- 'rAjA vA' 'cakravarttimaNDalikAdiH 'rAjAmAtyo vA' amAtyo - mantrI, tasya rAjJo'mAtyasya vA asati-abhAve nagaranivAsiviziSTalokasamudAyaH pauraM tatkaroti, grAmAdiSu janapado vA, atra janapadazabdena tannivAsI lokaH parigRhyate, sa kiMviziSTaH kiMparimANo vA kriyata iti ?, Aha - 'vubbalI' tyAdi, tatra durbalikayA khaNDitAnAM 'balI'ti balavatyA chaTitAnAM tandulAnAm ADhakaM - catuHprasthaparimANaM, 'kalame 'ti prAkRtazailyA kalamAnAM - tandulAnAm iti gAthArthaH // 584 // kiMviziSTAnAmiti ? AhabhAiyapuNANiyANaM akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surAvi ya tattheva churhati gaMdhAI // 585 // vyAkhyA - vibhaktapunarAnItAnAM bhAjanam - IzvarAdigRheSu vInanArthamarpaNaM tebhyaH pratyAnayanaM - punarAnayanamiti, vibhaktA Jain Educat cational For Personal & Private Use Only 66 hAribhaddIyavRttiH vibhAgaH 1 // 238 // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhazcate punarAnItAzceti samAsaH, teSAM, kiMviziSTAnAm -akhaNDAH-sampUrNAvayavAH asphuTitAH-rAjIrahitAH, akhaNDAzca te'sphuTitAzca iti samAsaH,teSAM, phalagasaritANaM ti phalakavInitAnAm evaMbhUtAnAmADhakaM kriyate baliH, surA api ca tatraiva balau prakSipanti gandhAdIniti gaathaarthH||585||dvaarNmaalyaanyndvaarN,idaaniiN tamitthaM niSpannaM baliM rAjAdayastridazasahitAH gRhItvA tUninAdena digmaNDalamApUrayantaH khalvAgacchanti,pUrvadvAreNa ca pravezayanti,atrAntare bhagavAnapyupasaMharatIti, AhabalipavisaNasamakAlaM puvvaddAreNa ThAti parikahaNA / tiguNaM purao pADaNa tassaddhaM avaDiyaM devA // 586 // / vyAkhyA-pUrvadvAreNeti vyavahita upanyAsaH, baleH pravezanaM pUrvadvAreNa, balipravezanasamakAlaM tiSThati' uparamate dharmakatheti, 'tiguNaM purao pADaNa' pravizya rAjAdirbalivyagradeho bhagavantaM triH pradakSiNIkRtya taM baliM tatpAdAntike purataH pAtayati, tasya cArddhamapatitaM devAH gRhNanti, iti gAthArthaH // 586 // |addhaddhaM ahivaiNo avasesaM havai pAgayajaNassa / savvAmayappasamaNI kuppai NaNNo ya chammAse // 587 // __ vyAkhyA-zeSArddhasya arddha-arddhArddha tadadhipaterbhavati rAjJa ityarthaH, avazeSa yadbalerAste tadbhavati kasya ?, prakRtiSu bhavaH prAkRto-janastasya, sa cetthaMsAmarthyo bhavati-tataH sikathenApi zirasi prakSiptena rogaH khalUpazamaM yAti, apUrvazca SaNmAsAn yAvanna bhavatIti, Aha ca-sarvAmayaprazamanaH, kuSyati nAnyazca SaNmAsaM yAvat / prAkRtazailyA strIliGganirdeza iti gAthArthaH // 587 // dvAram // apare tvanantaroktadvAradvayamapyekadvArIkRtya vyAcakSate, tathApi avirodha iti / itthaM balau prakSipte bhagavAn prathamAt prAkArAntarAt uttaradvAreNa nirgatya uttarapUrvAyAM dizi devacchandake yathAsukhaM samAdhinA vyavatiSThata dain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayo bhAtadarthAcA ucyate Avazyaka iti / bhagavatyutthite dvitIyapauruSyAmAdyagaNadharo'nyatamo vA dharmamAcaSTe / Aha-bhagavAneva kimiti nAcaSTe ?, tatkathane hAribhadrIke guNA iti ?, ucyate yavRttiH // 239 // | kheyaviNoosIsaguNadIvaNA paccaoubhayao'vi / sIsAyariyakamo'viya gaNaharakahaNe guNA hoNti||588|| vibhAgaH1 __ vyAkhyA-khedavinodo bhagavato bhavati, parizramavizrAma ityarthaH, tathA 'ziSyaguNadIpanA' ziSyaguNaprakhyApanA ca kRtA bhavati, tathA pratyaya ubhayato'pi zrotRRNAmupajAyate-yathA bhagavatA'bhyadhAyi tathA gaNadhareNApi, gaNadhare vA tadana-2 8 ntaraM taduktAnuvAdini pratyayo bhavati zrotRNAm nAnyathAvAdyayamiti, tathA ziSyAcAryakramo'pi ca darzito bhavati, 3 AcAryAt upazrutya yogyaziSyeNa tadarthAnvAkhyAnaM karttavyamiti, ete gaNadharakathane guNA bhavanti iti gAthArthaH // 588 // Aha-sa gaNadharaH va niSaNNaH kathayatIti ?, ucyaterAovaNIyasIhAsaNe niviTTho va pAyavIdaMmi / jiTTho annayaro vA gaNahArI kahai bIAe // 589 // vyAkhyA-rAjJA upanItaM rAjopanItaM rAjopanItaM ca tat siMhAsanaM ceti samAsaH, tasmin rAjopanItasiMhAsane upaviSTo vA bhagavatpAdapIThe, sa ca jyeSThaH anyataro vA gaNaM-sAdhvAdisamudAyalakSaNaM dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati dvitIyAyAM pauruSyAmiti gaathaarthH|| 589 // Aha-sa kathayan kathaM kathayatIti ?, ucyate // 239 // tasaMkhAIevi bhave sAhai ja vA paro u pucchijjaa| Na ya NaM aNAisesI viyANaI esa chaumattho // 590 // vyAkhyA-saGkhyAtItAnapi bhavAn , asaGkhyeyAnityarthaH, kiM ?-'sAhaitti dezIvacanataH kathayati, etaduktaM bhavati For Personal & Private Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSSSSSSSSS asaGkhyeyabhaveSu yadabhavadbhaviSyati vA, yadvA vastujAtaM parastu pRcchet tatsarvaM kathayatIti, anenAzeSAbhilApyapadArthapratipAdanazaktimAha, kiM bahunA ?-'na ca' naiva, Namiti vAkyAlaGkAre, 'aNAisesi'tti anatizayI avadhyAdyatizayarahita ityarthaH,vijAnAti yathA eSa gaNadharachadmastha iti,azeSapraznottarapradAnasamarthatvAttasyeti gAthArthaH // 590 // samavasaraNaM samattaM / / evaM tAvatsamavasaraNavaktavyatA sAmAnyenoktA, prakRtamidAnI prastUyate-tatra bhagavataH samavasaraNe niSpanne satyatrAntare devajayazabdasammizradivyadundubhizabdAkarNanotphullanayanagaganAvalokanopalabdhasvargavadhUsametasuravRndAnAM yajJapATakasamIpAbhyAgatajanAnAM paritoSo'bhavad-aho sviSTaM, vigrahavantaH khalu devA AgatA ityAhataM divvadevaghosaM soUNaM mANusA tahiM tuTThA / aho(hu) jaNNieNa jaDaM devA kira AgayA ihii||591 // vyAkhyA-taM divyadevaghoSa zrutvA manuSyAH tatra' yajJapATe tuSTAH, 'aho ! vismaye, yajJena yajati lokAniti yAjJikaH | seneSTaM, kutaH ?-ete devAH kila AgatA atreti, kilazabdaH saMzaya eva, teSAmanyatra gamanAditi gaathaarthH||591 // tatra ca yajJapATe vedArthavidaH ekAdazApi gaNadharA RtvijaH samanvAgatA ityAha caekkArasavi gaNaharA savve uNNayavisAlakulavaMsA / pAvAe~ majjhimAe samosaDhA jannavADammi // 592 // vyAkhyA-ekAdazApi gaNadharAH samavastAH yajJapATa iti yogaH, kiMbhUtA ityAha-'sarve' niravazeSAH unnatAH-pradhAnajAtitvAt vizAlA:-pitAmahapitRvyAdyanekasamAkulAH kulAnyeva vaMzAH-anvayA yeSAM te tathAvidhAH, pApAyAM For Personal & Private Use Only niww.jainelibrary.org Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 240 // madhyamAyAM 'samavasRtAH' ekIbhUtAH, ka ?-yajJapATa iti gaathaarthH||592||aah-kimaadyaaH kinAmAno vA ta ete gaNadharAH / hAribhadrIiti ?, ucyate yavRttiH paDhamittha iMdaI biio uNa hoi aggibhUitti / taie ya vAubhUI tao viyatte suhamme ya // 593 // | vibhAgaH1 vyAkhyA-prathamaH 'atra' gaNadharamadhye indrabhUtiH, dvitIyaH punarbhavati agnibhUtiriti, tRtIyazca vAyubhUtiH, tato vyaktaH caturthaH sudharmazca paJcamaH, iti gaathaarthH|| 593 // maMDiyamoriyaputte akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meyaje ya pabhAse gaNaharA hoMti vIrassa // 594 // vyAkhyA-maNDikaputraH mauryaputraH, putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, akampitazcaiva acalabhrAtA ca metAryazca prabhAsaH, ete gaNadharA bhavanti vIrasya iti gaathaarthH|| 594 // jaMkAraNa NikakhamaNaM vocchaM eesi ANupuvvIe / titthaM ca suhammAo hiravaccA gaNaharA sesA // 595 // __ vyAkhyA-'yatkAraNaM' yannimittaM niSkramaNaM yattadornityasambandhAt tat vakSye 'eteSAM gaNadharANAm 'AnupUrvyA' paripATyA, tathA tIrtha ca sudharmAt saJjAtaM, 'nirapatyAH ziSyagaNarahitAH gaNadharAH 'zeSAH' indrabhUtyAdayaH iti gaathaarthH|| 595 // tatra jIvAdisaMzayApanodanimittaM gaNadharaniSkramaNamitikRtvA yo yasya saMzayastadupadarzanAyAha - * sudharmeti sthAvAcyaM, paraM sudharma iti saMjJA tasya, yadvA 'suH pUjAyA' miti tatpuruSe abhrAditvAde sudharma iti, atha ca samAsAntavidheranityatvAd , athavA keSAcinmatenAn vikalpata eveti bodhyaM yathAyathaM sudhiyA. For Personal & Private Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva utA *** bandhamokna santi na 12, ucya jIve kamme tajjIva bhUya tArisaya baMdhamokhe ya / devA jeraie yA puNe paraloya vvANe // 596 // . vyAkhyA-ekasya jIve saMzayaH-kimasti nAsti iti, tathA parasya karmaNi, jJAnavaraNIyAdilakSaNaM karma kimasti | nAsti ? iti, aparasya 'tajjIve' tti kiM tadeva zarIraM sa eva jIva uta anya iti, na jIvasattAyAm iti, tathA 'bhUte'ti aparasya bhUteSu saMzayaH, pRthivyAdIni bhUtAni santi na veti, aparasya 'tArisaya' tti kiM yo yAdRza iha bhave sa tAdRza eva anyasminnapi ? uta neti, 'bandhamokkhe yatti aparasya tu kiM bandhamokSau staH ? uta na iti, Aha-karmasaMzayAt asya ko vizeSa iti ?, ucyate, sa karmasattAgocaraH, ayaM tu tadastitve satyapi jIvakarmasaMyogavibhAgagocara iti, tathA aparasya devAH kiM santi ? neti vA, aparasya tu nArakAzca saMzayagocarAH, kiM te santi na santi vA ?, tathA aparasya puNye saMzayaH, karmaNi satyapi kiM puNyameva prakarSaprAptaM prakRSTasukhahetuH, tadeva cApacIyamAnamatyantasvalpAvasthaM duHkhasya uta tadatiriktaM pApamasti Ahosvidekameva ubhayarUpam uta svatantramubhayamiti, aparasya tu paraloke saMzayaH, satyapyAtmani paraloko-bhavAntaralakSaNaH kimasti nAsti ? iti, aparasya tu nirvANe saMzayaH, nirvANaM kimasti nAsti ? iti; AhabandhamokSasaMzayAt asya ko vizeSa iti, ucyate, sa hi ubhayagocaraH, ayaM tu kevalaviSaya eva, tathA ki saMsArAbhAvamAtra eva asau mokSaH ? uta anyathA ? ityAdi, iti gAthArthaH // 596 // sAmprataM gaNadharaparivAramAnapradarzanAya AhapaMcaNhaM paMcasayA abuTThasayA ya hoMti doNha gnnaa| doNhaM tu juyalayANaM tisaotisaobhave gaccho // 597 // vyAkhyA-paJcAnAmAdyAnAM gaNadharANAM paJca zatAni pratyekaM pratyeka parivAra iti, tathA arddha caturthasya yeSu tAni *** * OM in duelon intematonal For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgA1 // 24 // % % ardhacaturthAni 2 zatAni arddhacaturthazatAni 2 mAnaM yayoH tau ardhacaturthazatau bhavataH dvayoH pratyekaM gaNau, iha gaNaH samudAya eva ucyate, na punarAgamika iti,tathA dvayostu gaNadharayugalayoH trizataH trizato bhavati gacchaH, etaduktaM bhavati-uparitanAnAM caturNA gaNadharANAM pratyekaM trizatamAnaH parivAra iti gAthArthaH // 597 // uktamAnuSaGgika, prakRtaM ucyate-te hi devAH taM yajJa|pATaM parihRtya samavasaraNabhuvi nipatitavantaH, tAMzca tathA dRSTvA loko'pi tatraiva yayau, bhagavantaM tu tridazalokena pUjyamAnaM dRSTvA atIva harSa cakre, pravAdazca saJjAtaH-sarvajJo'tra samavasRtaH, taM devAH pUjayanti iti, atrAntare khalvAkarNitasarvajJapravAdo'mAdhmAtaH khalvindrabhUtirbhagavantaM prati prasthita ityAha* soUNa kIramANI mahimaM devehi jiNavariMdassa / aha ei ahammANI amarisio iMdabhUitti // 598 // | vyAkhyA-zrutvA ca kriyamANAM, dRSTvA vA pAThAntaraM, mahimAM devairjinavarendrasya, athAsmina prastAve 'eI' tti Agacchati bhagavatsamIpam 'ahammANi' tti ahameva vidvAn iti mAno'sya iti aMhaMmAnI, 'amarSitaH' amarSayuktaH, amarSo-matsaravizeSaH, mayi sati ko'nyaH sarvajJaH ? iti, apanayAmi adya sarvajJavAdam, ityAdisaGkalpakaluSitAntarAtmA, ko'sau ityAha-indrabhUtiH, iti gAthArthaH // 598 // sa ca bhagavatsamIpaM prApya bhagavantaM ca catustriMzadatizayasamanvitaM tridazAsuranarezvaraparivRtaM dRSTvA sAzaGkaH tadagratastasthau, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvadarisINaM // 599 // vyAkhyA-'AbhASitazca' saMlaptazca, kena ?-jinena, kiMviziSTena ?-jAtiH-prasUtiH jarA-vayohAnilakSaNA maraNaM-daza XXX- // 24 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TOGGLESEARCALCREAMERICA vidhaprANaviyogarUpam ebhirviSamuktastena, katham ?-nAnA ca he indrabhUte ! gotreNa ca he gautama ! kiMviziSTena jinena ityAha-sarvajJena sarvadarzinA / Aha-yo jarAmaraNavipramuktaH sa sarvajJa eveti gatArthatvAt vizeSaNavaiyarthya, na, nayavAdaparikalpitajAtyAdivipramuktamuktanirAsArthatvAt tasyeti, tathA ca kaizcit acetanA muktA guNaviyogamokSavAdibhiriSyanta eveti gaathaarthH||599|| itthaM nAmagotrasaMlaptasya tasya cintA'bhavat-aho nAmApi me vijAnAti, athavA prasiddho'haM, ko mAna vetti?, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, syAnmama vismaya iti, atrAntare bhagavAnAhakiM manni atthi jIvo uAhu natthitti saMsao tujjh| veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho||600|| | vyAkhyA he gautama ! kiM manyase-asti jIva uta nAstIti, nanu ayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH, teSAM vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, yathA na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa iti / anye tu-kiMzabdaM paripraznArthe vyAcakSate, tacca na yujyate,bhagavataH sakalasaMzayAtItatvAt , saMzayavatazca tatprayogadarzanAt , kimitthamanyatheti vA, athavA kimasti jIva uta nAsti iti manyase,ayaM saMzayastava, zeSaM pUrvavaditi gaathaarthH||600|| yaduktam-'saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhana' iti, tAnyamUni vedapadAni-"vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati, na pretya sajJA'stI" tyAdIni, tathA'sa vai ayamAtmA jJAnamaya' ityAdIni ca, eteSAM cAyamartho bhavataH cetasi viparivartate-vijJAnameva caitanyaM, nIlAdirUpatvAt , caitanyaviziSTaM yannIlAdi tasmAt , tena ghano vijJAnaghanaH, sa eva 'etebhyaH' adhyakSataH paricchidyamAnasvarUpebhyaH, kebhyaH?-bhUtebhyaH pRthivyAdilakSaNebhyaH,kim ?-'samutthAya' utpadya, punastAni For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- eva anu vinazyati' anu-pazcAdvinazyati vijJAnaghanaH, 'na pretya saMjJA'sti' pretya mRtvA na punarjanma na paralokasaJjJA'sti iti hAribhadrI bhaavaarthH| tatazca kutojIvaH ?, yuktyupapannazca ayamarthaH, (iti) te matiH-yataH pratyakSeNAsau na parigRhyate, yataH 'satsaMpra- yavRttiH // 242 // yoge puruSasya indriyANAM buddhijanma tatpratyakSaM na cAsya indriyasamprayogo'sti, nApyayamanumAnagocaraH, yataH-pratyakSapurassaraM vibhAga: 1 pUrvopalabdhaliGgaliGgisambandhasmRtimukhena tatpravarttate, gRhItAvinAbhAvasya dhUmAdanalajJAnavat, na ca iha talliGgAvinAbhAvagrahaH, tasyApratyakSatvAt , nApi sAmAnyatodRSTAdanumAnAt sUryendugatiparicchedavat tadavagamo yujyate, dRSTAnte'pi tasyAdhyakSatoDagrahaNAt, na cAgamagamyo'pi, AgamasyAnumAnAdabhinnatvAt , tathA ca-ghaTe ghaTazabdaprayogopalabdhAvuttaratra ghaTadhvanizravaNAt (granthA06000) anvayavyatirekamukhena ghaTa evAnumitirupajAyate, na ca itthamAtmazabdaH zarIrAdanyatra prayujyamAno dRSTo FyamAtmazabdAt pratipadyemahi iti, kiM ca-AgamAnAmekajJeye'pi parasparavirodhena pravRtterapramANatvAt , tathA ca-etAvA-18 neva puruSo, yaavaanindriygocrH| bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadanti bhushrutaaH||1||' ityAgamaH, tathA 'na rUpaM bhikSavaH pudgala' ityAdyaparaH, pudgale rUpaM niSidhyate, amUrta AtmA ityarthaH, tathA 'akartA nirguNo bhoktA' ityAdizcAnyaH, tathA 8 sa vai ayamAtmA jJAnamaya' ityAdyapara iti, ete ca sarva eva pramANaM na bhavanti, parasparavirodhena ekArthAbhidhAyakatvAt, // 242 // pATaliputrasvarUpAbhidhAyakaparasparaviruddhavAkyapuruSavAtavat , ato na vidmaH-kimasti nAsti ?, ityayaM te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAt yukkiM hRdayaM ca, teSAmekavAkyatAyAmayamarthaH-'vijJAnadhana eve'ti Jain Educati onal For Personal & Private Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadarzanopayogarUpaM vijJAnaM tato'nanyatvAt AtmA vijJAnaghanaH, pratipradezamanantavijJAnaparyAyasaGghAtAtmakatvAdvA vijJAnaghanaH, ekzabdo'vadhAraNe, vijJAnaghanAnanyatvAt vijJAnaghana eva, 'etebhyo bhUtebhyaH' kSityudakAdibhyaH 'samusthAya' kathaJcidbhUtvA iti hRdayaM, yato na ghaTAdyartharahitaM vijJAnamutpadyate, na ca bhUtadharma eva vijJAna, sadabhAve muktyavasthAyAM bhAvAt, tadbhAve'pi mRtazarIrAdAvabhAvAt, na ca vAcyaM-paSTasattAyAmapi bhavatAnivRttau zarIrabhAve'pi caitanyanivRtteH navatAvadbhUtadharmatA caitanyasya, ghaTasya dravyaparyAyobhayarUpatve sati sarvathA navatA'nivRtteH, na ca itthaM dehAcaitanyasyAnivRttiH, tathA zrutAvapyuktam-"astamite Aditye yAjJavalkyaH candramasyastamite zAnte'nau zAntAyAM vAci kiMjyotirevArya puruSaH, AtmA jyotiH samrATra itihovAca," tAnyeva hi bhUtAni vinAzavyavadhAnAbhyAM jJeyabhAvena vinazyanti, anu-pazcAt vinazyati anuvinazyati, sa ca vivakSitavijJAnA''tmanA uparamate bhAvivijJAnAtmanA utpa-6 dyate sAmAnyavijJAnasantatyA dravyatayA avatiSThata iti, na ca pUrvottarayoratyantabhedaH, sati tasmin ekasya vijJAnasya vijJAnatvAsattvaprasaGgAt , 'na pretyasaJjJA'sti' iti na prAktanI ghaTAdivijJAnasajJA'vatiSThate, sAmpratavijJAnopayogavinitatvAt ityayaM vedapadArtha iti, tathA saumya ! pratyakSato'pi AtmA gamyata eva, tasya jJAnAt ananyatvAt , taddharmatvAt caitanyasya, jJAnasya ca svasaMviditarUpatvAt , tathA ca nIlavijJAnameva utpannamAsIt itidarzanAt, na ca ananubhUte'rthe smRtiprabhavo yujyate, na ca bhinnaM jJAnamAtmanaH, pramAtrantaravat vivakSitapramAtuH saMvedanAnupapatteH, na ca svAtmani kriyAvi-5 rodhaH, pradIpavat tasya svaparaprakAzakatvAt, itthaM tAvat bhavato'pi ayamanantaparyAyAtmakatvAt jJAnadezAvabhAsitatvAt RRCESSSSSSSS For Personal & Private Use Only S inelibrary.org Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- pradIpadezodyotitaghaTavat dezataH pratyakSa eva, jJAnAvaraNIyAdhazeSapratibandhakApagamasamanantarAvirbhUtakevalajJAnasampadA sarva- hAribhadrI pratyakSa iti / anumAnagamyo'pyayaM-vidyamAnakartRkamidaM zarIraM, bhogyatvAt, odanAdivat , vyomakusumaM vipakSa ityanu- yavRttiH . // 243 // mAnaM, na ca liGgayavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekeNAnumAnasya ekAntato'pravRttiH, hasitAdiliGgavizeSasya grahAkhyaliGgaya vibhAgaH1 | vinAbhAvagrahaNamantareNApi grahagamakatvadarzanAt , na ca deha eva graho, yena anyadehadarzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti / AgamagamyatA tvasyAbhihitaiva / ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat iti / chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // 601 // ___ vyAkhyA-evaM 'chinne' nirAkRte saMzaye jinena jarAmaraNAbhyAm-uktalakSaNAbhyAM vipramuktaH tena 'sa' indrabhUtiH 8| zramaNaH pravrajitaH' sAdhuH saMvRtta ityarthaH, paJcabhiH saha khaNDikazataiH, khaNDikAH-chAtrA iti gAthArthaH // 601 // iha ca8 vedapadopanyAsastadA vedAnAM saJjAtatvAt tena ca pramANatvena aGgIkRtatvAt / iti prathamo gaNadharaH smaaptH|| taM pavvaiyaM souM bitio AgacchaI amariseNaM / vaccAmi Na ANemI parAjiNittA Na taM samaNaM // 602 // __ vyAkhyA-'tam' indrabhUtiM pravrajitaM zrutvA 'dvitIyaH' khalvagnibhUtiratrAntare Agacchati amarSeNa prAgvyAvaNitasvarUpeNa hetubhUtena, vrajAmiNamiti vAkyAlaGkAre, AnayAmi indrabhUtimiti gamyate, parAjitya, NaM pUrvavat, taM 'zramaNam' // 24 // indrajAlikakalpamiti gaathaarthH||602|| sa hi tena chalAdinA vinirjita itIdAnIM tasya kA vArtA ? ityAdi cintayan |jinasakAzaM prAptaH, dRSTvA ca bhagavantaM vismayamupagata iti, atrAntare GARICORRECRA Jain Educationmentational For Personal & Private Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gottaNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 603 // vyAkhyA-pUrvavat, nAmagotrAbhyAM saMlaptazcintayAmAsa-nAmApi me vetti, athavA prasiddho'haM, ko mAM na vetti ?, yadi M me hRdgata saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, tadA sarvajJAzaGkA syAt iti // atrAntare bhagavatA'bhihitaHkiM maNNi asthi kammaM udAhu Natthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atthaM Na jANasI tesimoattho // 604 // vyAkhyA-kiM manyase asti karma uta nAstIti ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadanibandhano varttate, vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, yathA ca na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa itykssraarthH|| tAni ca amUni vedapadAni-"puruSa evedaM gniM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yannaijati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyata" ityAdi, tathA 'puNyaH puNyena' ityAdi, teSAM cAyamarthaH te matau viparivartate-puruSaH-AtmA, evazabdo'vadhAraNe, sa ca karmapradhAnAdivyavacchedArthaH, 'idaM' sarva pratyakSavartamAna cetanAcetanaM, gnimiti vAkyAlaGkAre, 'yad bhUtaM' yad atItaM yacca 'bhAvyaM bhaviSyaM, muktisaMsArAvapi sa eva ityarthaH, 'utAmRtatvasyezAna' iti, utazabdo'pyarthe, apizabdazca samuccaye, 'amRtatvasya' amaraNabhAvasya-mokSasya IzAnaH-prabhuzcetyarthaH 'yat' iti yacceti cazabdalopAt, 'annena' AhAreNa 'atirohati' atizayena vRddhimupaiti, 'yad ejati yat calati-pazvAdi, 'yat na ejati' yanna calati-parvatAdi, 'yahUre' mervAdi, 'yad u antike' uzabdo'vadhAraNe, 'antike' samIpe yat, tatpuruSa eva ityarthaH, 'yadU antara' madhye 'asya cetanAcetanasya sarvasya, yadeva sarvasyAsya bAhyataH, tatsarva dain Education International For Personal & Private Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAga:1 // 244 // SACROSSES puruSa eva iti, ataH tadatiriktasya karmaNaH kila sattA duHzraddheyA, te matiH, tathA pratyakSAnumAnAgamagocarAtItaM ca etat , amUrtasya ca Atmano mUrtakarmaNA kathaM saMyoga ? iti, kathaM vA amUrtasya sataH mUrttakarmakRtAvupaghAtAnugrahau syAtAmiti, loke tantrAntareSu ca karmasattA gIyate 'puNyaH puNyena' ityAdau, ato na vidmaH-kimasti nAsti vA ?, te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM ca artha na jAnAsi, cazabdAdyukti hRdayaM ca, teSAM vedapadAnAmekavAkyatayA vyavasthitAnAmayamarthaH-etAni hi puruSastutiparANi vartante, tathA jAtyAdimadatyAgAya advaitabhAvanApratipAdakAni vA, na karmasattApratiSedhakAni, anyA rthAni vA, saumya ! itthaM caitadaGgIkarttavyaM, yataH nAkarmaNaH kartRtvaM yujyate, pravRttinibandhanAbhAvAt , ekAntazuddhatvAt , gaganavat , itazca akarmA nArambhate, ekatvAt , ekaparamANuvat, na ca azarIravAnIzAnaH khalvArambhako yujyate, tasya svazarIrArambhe'pi uktadoSAnativRtte, na ca anyastaccharIrArambhAya vyApriyate, zarIritvAzarIritvAbhyAM tasyApi ArambhakatvAnupapatteH, na ca zuddhasya dehakaraNecchA yujyate, tasyA rAgavikalpatvAt, tasmAt karmasadvitIyaH puruSaH kartA iti / na ca tatkarma pratyakSapramANagocarAtIta, mapratyakSatvAt , tvatsaMzayavat , bhavato'pi anumAnagocaratvAt, taccedamanumAnamzarIrAntarapUrvakaM bAlazarIraM, indriyAdimasyAt yuvazarIravat, na ca janmAntarAtItazarIrapUrvakamevedaM, tasyApAntarAlagatAvabhAvena tatpUrvakatvAnupapatteH,na cAzarIriNo niyatagarbhadezasthAnaprAptipUrvakaH zarIragraho yujyate, niyAmakakAraNAbhAvAt, na svabhAva eva niyAmako, vastuvizeSAkAraNatAvastudharmavikalpAnupapatteH, svabhAvo hi vastuvizeSo vA syAdakAraNatA vA vastudharmo vA ?, na sAvat vastuvizeSaH, apramANakatvAt, kiM ca-sa mUrto vA syAdamUrtoM vA!, yadi mUrtaH, karmaNo'sya ca // 244 // For Personal & Private Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na kazcidbhedaH, kammaiva sajJAntaravAcyaM tat, atha amUrtto, na tarhi niyAmako dehakAraNaM vA, amUrttatvAt, gaganavat, tathA hi-nAmUrttAnmUrttaprasUtiriti, na cAkAraNatA svabhAvaH, kAraNAbhAvasyAviziSTatvAt yugapadazeSadehasaMbhavaprApteH, akAraNatAvizeSAbhyupagame ca taddbhAvaprasaGgaH, na ca vastudharmaH svabhAvaH, AtmAkhyavastudharmatvena amUrttatvAt, gaganavat, tasya dehAdikAraNatvAnupapatteH, mUrttavastudharmatve punarasau na pugalaparyAyamativarttate, karmApi ca pudgalaparyAyAnanyarUpameva ityavi - pratipattiriti, tasmAt yaccharIrapUrvaka bAlazarIraM tatkArmaNamiti, AgamagamyaM ca etat, 'puNyaH puNyena pApaH pApena karmaNA' ityAdizrutivacanaprAmANyAt, tathA amUrttasyApi Atmano viziSTapariNAmavataH mUrttakarmapudgalasambandho'viruddha eva, AkAzasyeva ghaTAdisaMyoga iti, tathA amUrttasyApi mUrttakRtAvupaghAtAnugrahAvaviruddhau, vijJAnasya madirApAnauSadhAdibhiH upaghAtAnugrahadarzanAt ityalaM prasaGgeneti / -- chimi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // 605 // vyAkhyA - itthaM chinne saMzaye jinena jarAmaraNavipramuktena sa zramaNaH pratrajitaH paJcabhiH saha khaNDikazataiH, bhAvArthaH sugama iti gAthArthaH // 605 // dvitIyo gaNadharaH samAptaH // te pavvaie souM taio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 606 // vyAkhyA- 'tau' indrabhUtiagnibhUtI pratrajitau zrutvA tRtIyo vAyubhUtinAmA Agacchati jinasakAzaM, ubhayaniSkramaNAkarNanAdapetAbhimAnaH saJjAtasarvajJapratyayaH khalu ata evAhaM vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vande bhagavantaM For Personal & Private Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 245 // tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthArthaH // 606 // iti saJjAtasaGkalpo bhagavatsamIpaM gatvA abhivandya ca bhagavantaM | hAribhadrItadagratastasthau, atrAntare yavRttiH AbhaTTo ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gottaNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 607 // 18| vibhAgaH1 vyAkhyA-pUrvavat // itthamapi saMlapto hRdgataM saMzayaM praSTuM kSobhAdasamartho bhagavatA'bhihitaHtajjIvatassarIraMti saMsao Navi ya pucchase kiMci / veyapayANa ya atthaM Na jANasI tesimo attho||608|| ___ vyAkhyA sa jIvaH tadeva zarIramiti, evaM saMzayastava, nApi ca pRcchasi kiJcit viditAzeSatattvam, ayaM sa saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhano vartate, vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, teSAM tava saMzayanibandhanAnAmayamoM vakSyamANalakSaNa iti gAthAkSarArthaH // tAni cAmUni parasparaviruddhAni vedapadAni-vijJAnaghana eva etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretyasaJjJA'sti' ityAdIni,tathA 'satyena labhyaH tapasA hyeSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho,yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmAnaH' ityAdIni ceti, eteSAM cAyamarthaH te buddhau pratibhAsate-'vijJAnaghane'tyAdInAM / pUrvavat vyAkhyA, navaraM na pretya saJjJA asti-na dehAtmanoH bhedasaJjJA'sti, bhUtasamudAyamAtradharmatvAt caitanyasya, tatazcAmUni kila zarIrAtiriktAtmocchedaparANi vartante, 'satyena labhya' ityAdIni tu dehAtiriktAtmapratipAdakAni iti, // 245 // ataH saMzayaH, yuktA ca bhUtasamudAyamAtradharmatA cetanAyAH, te matiH, tatra evopalabdhegauratAdivaditi, tathA pratyakSAdi 1 bahulametannidarzanamityuktezcaurAdiko'yaM jJeyo, yadvA paryupAdAserdhajantAtkRgo nAmna iti Nici rUpametat, paryupAse iti kvacidastyapi. dal Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pramANagocarAtikrAntazca dehAtirikta Atmeti, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi cazabdAdyuktiM hRdayaM ca teSAmayamarthaH- tatra 'vijJAnaghane 'tyAdInAM prathamagaNadhara vaktavyatAyAM vyAkhyAtatvAt na pradarzyate, 'satyena labhya' ityAdInAM tu sugamatvAditi / na ca tatraiva upalabdhyA hetubhUtayA cetanAyAH zarIradharmatA'numAtuM yujyate, taddharmatayA tatropalambhAsiddheH na ca tasmin satyeva upalambhaH taddharmatvAnumAnAya alaM, vyabhicAradarzanAd, yataH sparze satyeva rUpAdayaH upalabhyante, na ca taddharmatA teSAmiti, tasmAt zarIrAtiriktAtmAkhyapadArthadharmazcetanA iti, dezapratyakSazcAyam, avagrahAdInAM svasaMvedyatvAt, bhAvanA prathamagaNadharavat avaseyA, anumAnagamyo'pi taccedam -- dehendriyAtirikta AtmA, tadvigame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAt, paJcavAtAyanopalabdhArthAnusmartRdevadattavat, AgamagamyatA tu asya prasiddhA eva 'satyena labhya' ityAdivedapadaprAmANyAbhyupagamAditi, alaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavipyamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcAhi~ saha khaMDiyasa ehiM // 309 // vyAkhyA - pUrvavat // tRtIyo gaNadharaH samApta iti / asya ca prathamagaNadharAdidaM nAnAtvaM tasya jIvasattAyAM saMzayaH, asya tu zarIrAtirikte khalvAtmani, na tu tasya sattAyAmiti // te pavvaie souM viyato AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 610 // vyAkhyA - tAn pratrajitAn zrutvA indrabhUtipramukhAn vyakto nAma gaNadharaH Agacchati jinasakAzaM, kiMvizi|STenAdhyavasAyena ityAha-vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vandAmi bhagavantaM jinaM, tathA vanditvA paryupAsyAmi iti For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 // 246 // SAGARSACRACKER gAthAkSarArthaH // ityevaMbhUtena saGkalpena gatvA bhagavantaM praNamya satpAdAntike bhagavatsampadupalabdhyA vismayotphullanayanastasthau, atrAntare__AbhaTTo ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNa savvadarisINaM // 11 // ___ vyAkhyA-pUrvavat / kiM maNNi paMca bhUyA atthi natthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaMNa jANasI tesimo attho // 612 // ___ vyAkhyA-kiM 'paJca bhUtAni' pRthivyAdIni santi na santIti vA manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat / saMzayazca tavAyaM viru vedapadazrutisamuttho vartate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni vartante-'svapnopamaM vai sakalamityeSa brahmavidhiraJjasA vijJeya' ityAdIni, tathA 'dyAvA pRthivI' ityAdIni ca, tathA 'pRthvI devatA Apo devatA' ityAdIni ca, eteSAM cAyamarthaH tava pratibhAsate-'khapnopamaM svapnasadRzaM, vainipAto'vadhAraNe 'sakalam' azeSaM jagat eSa brahmavidhiH' eSa paramArtha: prakAra ityarthaH 'aJjasA' praguNena nyAyena 'vijJeyo' vijJAtavyo bhAvya ityarthaH, tatazcAmUni kila bhUtanihnavaparANi, zeSANi tu sattApratipAdakAnIti, ataH saMzayaH, tathA bhUtAbhAva eva ca yuktyupapannaH, te cittavibhramaH, teSAM pramANato'grahaNAt , tathAhi-cakSurAdivijJAnasya AlambanaM paramANavo vA syuH paramANusamUho vA ?, na tAvadaNavo, vijJAne apratibhAsanAt, hai nApi tatsamUho, bhrAntatvAt , dvicandravat , bhrAntatA cAsya samUhibhyastattvAnyatvAbhyAmanirvacanIyatvAt avastutvAt , ataH kuto bhUtasatteti, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAdyutiM hRdayaM ca teSAM tavasaMzayanibandhanAnAM vedapadA // 246 // For Personal & Private Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SROSAROADCAR nAmayamarthaH, 'svamopamaM vai sakala'mityAdInyadhyAtmacintAyAM maNikanakAGganAdisaMyogasyAniyatatvAdasthiratvAdasAratvAdvipAkakaTukatvAdAsthAnivRttiparANi vartante, na tu tadatyantAbhAvapratipAdakAni iti, tathA 'dyAvA pRthivI'tyAdIni tu sugamAni, tathA saumya na ca cakSurAdivijJAne paramANavo nAvabhAsante, teSAM tulyAtulyarUpatvAt , tulyarUpasya ca cakSurAdivijJAne pratibhAsanAt, na ca tulyaM rUpaM nAstyeva, tadabhAve khalvekaparamANuvyatirekeNAnyeSAmaNutvAbhAvaprasaGgAt , na ca tad anyavyAvRttimAtraM parikalpitameva, svarUpAbhAve'nyavyAvRttimAtratAyAM tasya khapuSpakalpatvaprasaGgAt , tathA cAzeSapadArthavyAvRttamapi khapuSpaM svarUpAbhAvAnna sattAM dhArayati, na ca tadrUpameva sajAtIyetarAsAdhAraNaM tadanyavyAvRttiH, tasya tebhyaH svabhAvabhedena vyAvRtteH, svabhAvabhedAnabhyupagame ca sajAtIyetarabhedAnupapatteH, sajAtIyaikAntavyAvRttau ca vijAtIyavyAvRttAvanaNutvavadaNutvAbhAvaprasaGgaH, bhAve ca tulyarUpasiddhiriti, na ceyamanimittA tulyabuddhiH, dezAdiniyamenotpatteH, na ca svamabuddhyA vyabhicAraH, tasyA apyanekavidhanimittabalenaiva bhAvAt , Aha ca bhASyakAra:-"aNubhUya diTTha cintiya suya payaiviyAra devayA'NUyA / sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca nAbhAvo // 1 // " na ca bhUtAbhAve svapnAsvAmagandharvapurapATaliputrAdivizeSo yujyate, na cAlayavijJAnagatazaktiparipAkasamanantaropajAtavikalpavijJAnasAmarthyamasyAstulyabuddheH kAraNaM, svalakSaNAdasvalakSaNAnupapatteH, nApi pAramparyeNa tadutpattiyujyate, svalakSaNasAmAnyalakSaNAtiriktavastvabhAvena pAramparyAnupapatteH, bAhyanIlAdyabhAve ca zaktivipAkaniyamo na yujyate, niyAmakasahakArikAraNAbhAvAt / anubhUtaM dRSTaM cintitaM zrutaM prakRtivikAraH devatA'nUpaH / svamasya nimittAni puNyaM pApaM ca nAbhAvaH // 1 // RECCC For Personal & Private Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH1 Avazyaka- kiMca-AlayAtpItAdisaMvedanajananazaktayo bhinnA vA syurabhinnA vA ?, yadyabhinnAH sarvaikatvaprasaGgaH, ekaalyaabhedaanythaa||247|| nupapatteH, tatazca kutastAsAM pItAdipratibhAsahetutA ?, prayogazca-nIlavijJAnahetutayA parikalpitA zaktirna taddharmA, zaktyantararUpatvAt, zaktyantarasvAtmavat , atha bhinnAstathApyavastusatyo vA syuH vastusatyo vA?, yadyavastusatyaH TU samUhavatkutaH pratyayatvam ?, atha vastusatyo bAhyo'rthaH kena vAryata iti ?, evamaNUnAM tulyarUpagrahaNaM tadAbhAsajJAnotpatteH, na ca viSayabalopajAtasaMvedanAkArasya viSayAdbhedAbhedavikalpadvAreNAnupapattirbhAvyA, viziSTapariNAmopetArthasannidhAvAtmanaH kAlakSayopazamAdisavyapekSasya nIlAdivijJAnamutpadyate, tathApariNAmAdU, itthaM caitadaGgIkartavyam , anyathA nIlAtsaMvedanAnIlasaMvedanAntarAnupapattiH, prAgupanyastavikalpayugalakasambhavAdityevaM paramANutulyarUpagraho'viruddhaH, atulyarUpaM tu yogigamyatvAt viziSTakSayopazamAbhAvAtsarvathA na parigRhyate, na ca paramANUnAM bahutve'pi vizeSAbhAvAd ghaTazarAvAdibuddheH tulyatvaprasaGgo, vizeSAbhAvasyAsiddhatvAt , tathA ca paramANava eva viziSTapariNAmavanto ghaTa iti, na ca paramANusamudAyAtiriktAni bhUtAni ityalaM prasaGgena / chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavva Io paMcahi~ saha khaMDiyasaehiM // 613 // vyAkhyA-pUrvavat / iti caturtho gaNadharaH smaaptH| te pavvaie souM suhamo AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmI // 614 // // 247 // For Personal & Private Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'tAn' indrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA sudharmaH paJcamo gaNadhara Agacchati jinasakAza, kimbhUtenAdhyavasAyena ityAha-pazcArddha pUrvavat / sa ca bhagavantaM dRSTvA atIva mumude, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvarisINaM // 615 // vyAkhyA-pUrvavat / kiM maNNi jAriso iha bhavaMmi so tAriso prbhve'vi?| veyapayANa ya atthaMNa jANasItesimo attho||16|| ___ vyAkhyA-kiM manyase ? yo manuSyAdidRza iha bhave sa tAdRzaH parabhave'pi, nanvayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat , saMzayazca tavAyaM viruddhavedapadazrutinibandhano vartate, tAni cAmUni-"puruSo vai puruSatvamaznute' puruSatvaM prAmotItyarthaH 'pazavaH pazutvam' ityAdIni, tathA 'zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyate' ityAdIni ca, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, caH pUrvavat , teSAmayamoM-vakSyamANalakSaNa itykssraarthH| tatra vedapadAnAM tvamitthamartha manyase-puruSo mRtaH san puruSatvamaznute, puruSatvameva prAmotItyarthaH, tathA pazavo-gavAdayaH pazutvamevetyamUni bhavAntarasAdRzyAbhidhAyakAni, tathA 'zRgAlo vai eSa' ityAdIni tu bhavAntare vaisAdRzyakhyApakAnItyataH saMzayaH, kAraNAnurUpaM ca kAryamutpadyate iti date'bhiprAyo, yato na zAlibIjAdgodhUmAGkaraprasUtiH iti, tatra vedapadAnAmayamarthaH-puruSaH khalliha janmani svabhAvamAI vArjavAdiguNayukto manuSyanAmagotre karmaNI baddhvA mRtaH san puruSatvamaznute, na tu niyamataH, evaM pazavo'pi pazubhave |mAyAdiguNayuktAH pazunAmagotre karmaNI baddhvA mRtAH santaH pazutvamAsAdayanti, na tu niyogataH iti, karmasApekSo jIvAnAM| dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 248 // Spi bhavAntaravaicivacitryAdeva kAvyavApyatItAnAgateyo gativizeSa ityarthaH, zeSANi tu sugamAni, na ca niyamataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, vaisAdRzyasyApi darzanAt, tadyathA--hAribhadIgAccharo jAyate, tasmAdeva sarSapAnuliptAt tRNAnIti, tathA golomAvilomabhyo dUrveti, evamaniyamaH, athavA kAraNAnu- yavRttiH rUpakAryapakSe'pi bhavAntaravaicitryamasya yuktameva,yato bhavAGkarabIjaM saumya!sAtmakaM karma,tacca tiryagnaranArakAmarAdyAyuSkabheda- vibhAgaH 1 bhinnatvAt citrameva, ataH kAraNavaicitryAdeva kAryavaicitryamiti, vastusthityA tu saumya ! na kiJcidiha loke paraloke vA sarvathA samAnamasamAnaM vA'sti, tathA ceha yuvA nijairapyatItAnAgatairbAlavRddhAdiparyAyaiH sarvathA na samAnaH, avasthAbhedagrahaNAt, nApi sarvathA'samAnaH, sattAdyanugamadarzanAd, evaM paraloke'pi manujo devatvamApanno na sarvathA samAno'samAno vA, itthaM caitadaGgIkarttavyaM, anyathA dAnadayAdInAM vaiyarthyaprasaGgAt / |chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi~ saha khaMDiyasaehiM // 617 // vyAkhyA-pUrvavat // iti paJcamo gaNadharaH smaaptH| te pavvaie souM maMDio Agacchai jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 618 // vyAkhyA-tAnindrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA maNDikaH SaSTho gaNadharaH Agacchati jinasakAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyenetyAha-vaccAmi NamityAdi pUrvavat / sa ca bhagavatsamIpaM gatvA praNamya ca bhuvananAthamatIva muditaH td-12||24|| gratastasthau, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 619 // Jain Educa t ional For Personal & Private Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA -- pUrvavat / kiM manni baMdhamokkhA atthiNa atthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 620 // vyAkhyA--kiM manyase bandhamokSau sto na vA ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamuttho varttate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi caH pUrvavat, teSAmayamartho - vakSyamANalakSaNa ityarthaH / tAni cAmUni vedapadAni -'sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA, na mucyate mocayati vA na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda' ityAdIni, tathA 'naha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH' ityAdIni ca, eSAM cAyamarthaste cetasi pratibhAsate - sa eSaH - adhikRto jIvaH viguNaH - sattvAdiguNarahitaH vibhuH - sarvagataH na badhyatepuNyapApAbhyAM na yujyata ityarthaH, saMsarati vA, netyanuvarttate, na mucyate-na karmaNA viyujyate, bandhAbhAvAt, mocayati vA'nyam, anenAkartRkatvamAha, na vA eSa bAhyam - AtmabhinnaM mahadahaGkArAdi abhyantaraM - svarUpameva veda - vijAnAti, prakRtidharmatvAt jJAnasya, prakRtezcAcetanatvAdbandhamokSAnupapattiriti bhAvaH / tatazcAmUni kila bandhamokSAbhAvapratipAdakAni, tathA 'naha vai' naivetyarthaH sazarIrasya priyApriyayorapahatirastIti- bAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasantAnayuktatvAt sukhaduHkhayorahatiH saMsAriNo nAstItyarthaH, azarIraM vA vasantam-amUrttamityarthaH, priyApriye na spRzataH, kAraNAbhAvAdityarthaH, amUni ca bandhamokSAbhidhAyakAnIti, ataH saMzayaH, tathA saumya ! bhavato'bhiprAyo - bandho hi jIvakarmasaMyogalakSaNaH, sa AdimAnAdi| rahito vA syAt ?, yadi prathamo vikalpastataH kiM pUrvamAtmaprasUtiH pazcAtkarmaNaH uta pUrva karmaNaH pazcAdAtmanaH Ahozvi For Personal & Private Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Avazyaka 2% hAribhadrI yavRtti vibhAgaH1 // 249 // bhAvA dyugapadubhayasyeti ?, kiM cAtaH, na tAvatpUrvamAtmaprasUtiyujyate, nirhetukatvAd, vyomakusumavat , nApi karmaNaH prAk prasUtiH, kartarabhAvAt , na cAkartRkaM karma bhavati, yugapatprasUtirapyakAraNatvAdeva na yujyate, na cAnAdimatyayAtmani bandho yujyate, bandhakAraNAbhAvAd gaganasyeva, itthaM caitadaGgIkartavyam , anyathA muktasyApi bandhaprasaGgaH, tathA ca sati nityamokSatvAnmokSAnuSThAnavaiyarthyam , atha dvitIyaH pakSaH, tathApi nAtmakarmaviyogo bhaved , anAditvAd, AtmAkAzasaMyogavad, itthaM mokSo na ghaTate, tathA dehakarmasantAnAnAditvAcca kuto mokSa iti te mtiH| tatra vedapadAnAmayamarthaH-sa eSa-muktAtmA vigatAH chAnasthikajJAnAdayo guNA yasya sa viguNaH vibhuH-vijJAnAtmanA sarvagataH na badhyate-mithyAdarzanAdibandhakAraNAbhAvAt saMsarati vA-manujAdibhaveSu karmavIjAbhAvAt , netyanuvarttate, na mucyate, muktatvAt , mocayati vA tadA khalUpadezadAnavikalatvAt , netyanuvartate, tathA saMsArikasukhanivRttyarthamAha-navA eSa-muktAtmA bAhyaM-sakandanAdijanitam Abhyantaram-AbhimAnika veda-anubhavAtmanA vijAnAtItyevametAni muktAtmasvarUpAbhidhAyakAnyeva, zeSANitu sugamAni, tathA jIvakarmaNorapyanAdimatoranAdimAnava saMyogo, dharmAdharmAstikAyAkAzasaMyogavaditi, na cAnAditvAtsaMyogasya viyogAbhAvaH, yataH kAJcanopalayoH saMyogo'nAdisantatigato'pi kSAramRtpuTapAkAdidravyasaMyogopAyato vighaTate, evaM jIvakarmaNorapi jJAnadarzanacAritrayogopAyAdviyoga iti, na cAnAditvAtsarvasya karmaNo jIvakRtatvAnupapattiH, yato vartamAnatayA mithyAdarzanAdisavyapekSAtmanopAttaM kRtamityucyate, sarvaM ca vartamAnatvena mithyAdarzanAdisavyapekSAtmopAttaM karma anAdi ca, kAlavat, yathA hi yAvAnatItaH kAlastenAzeSeNa vartamAnatvamanubhUtamatha cAsAvanAdiriti, na cAmRtasya // 249 // For Personal & Private Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrtasaMyogo na ghaTate, ghaTAkAzasaMyogadarzanAd, viyogastu darzitaeva,na ca muktasyApi karmayogaH, tasya kaSAyAdipariNAmAbhAvAt , kaSAyAdiyuktazca jIvaH karmaNo yogyAna pudgalAnAdatte iti, na cetthaM bhavyocchedaprasaGgaH, anAgatakAlavatteSAmanantatvAt , na ca parimitakSetre teSAmavasthAnAbhAvaH, amUrtatvAt, pratidravyamanantakevalajJAnadarzanasampAtavannartakInayanavijJAnasampAtavadvA, ityalaM prasaGgena / chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samago pavvaio achuTTahiM saha khaMDiyasaehiM // 621 // ___ vyAkhyA-pUrvavat , navaram-arddhacaturthaiH saha khaNDikazataiH / iti SaSTho gaNadharaH smaaptH| te pavvaie souM morio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // 622 // vyAkhyA-pUrvavat, navaraM maurya Agacchati jinasakAzamiti nAnAtvam / AbhaTTo ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvadarisINaM // 623 // / sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / kiM manasi saMti devA uyAhunasantIti saMsaotujjhaM / veyapayANa ya atthaM nayANasI tesimo attho // 624 // vyAkhyA-kiM santi devA uta na santIti manyase, vyAkhyAntaraM prAgvat , ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo varttate, pazcArddha pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni-'sa eSa yajJAyudhI yajamAno'asA svargalokaM gacchatI' tyAdIni, tathA |'apAma somam, amRtA abhUma, agaman jyotiH, avidAma devAn , kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH, kimu dhUrtiramRtama Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only nebrary 09 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 250 // MOCROSAROSAMASOOMSMS ya'sye tyAdIni ca, tathA 'ko jAnAti ? mAyopamAna gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni' tyAdi, eteSAM cAyamarthaste mataura hAribhadrIpratibhAsate-yathA apAma-pItavantaH soma-latArasam amRtA-amaraNadharmANaH abhUma-bhUtAH sma, agaman-gatAH jyotiH-18 yavRttiH svargam , avidAma devAn-devatvaM prAptAH smaH, kiM nUnamasmAMstRNavatkariSyatIti, ayamarthaH-arAtiyAdhiH kimu-prazne vibhAgaH1 dhUtiH-jarA amRtamaya'sya-amRtatvaM prAptasya puruSasyetyevaM draSTavyam , amaraNadharmiNo manuSyasya kiM kariSyanti vyAdhayaH? |tathA saumya ! tvamitthaM manyase-nArakAH saGkliSTAsuraparamAdhArmikAyattatayA karmavazatayA ca paratantratvAt svayaM ca duHkha-4 samprataptatvAdihAgantumazaktA eva, asmAkamapyanena zarIreNa tatra karmavaMzatayA eva gantumazakyatvAt pratyakSIkaraNopAyA-1 sambhavAd AgamagamyA eva, zrutismRtigrantheSu zrUyamANAH zraddheyA bhavantu, ye punardevAH svacchandacAriNaH kAmarUpAH prakR-gi STadivyaprabhAvAt ihAgamanasAmarthyavantaste kimitIha nAgacchanti ? yato na dRzyanta iti, ato na santi te, asmadAdyapratyakSatvAt , kharaviSANavat, tatra vedapadAnAM cetyAdi pUrvavat, tatra vedapadAnAmayamarthaH-'ko jAnAti ? mAyopamAna gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni'tyAdi, tatra paramArthacintAyoM santi devAH, matpratyakSatvAt , manuSyavat, bhavato'pi, AgamAcca sarvathA, sarvamanityaM mAyopamaM, na tu devanAstitvaparANi vedavAkyAnIti, tathA svacchandacAriNo'pi cAmI yadiha nAgacchanti tatredaM kAraNam-nAgacchantIha sadaiva suragaNAH, saGkrAntadivyaprematvAdviSayaprasaktatvAt prakRSTarUpaguNastrIprasakta // 250 // vicchinnaramyadezAntaragatamanuSyavat ,tathA'samAptakartavyatvAd,bahukarttavyatAprasAdhanaprayuktavinItapuruSavat , tathA'nadhInamanu-12 jakAryatvAt , nArakavat , anabhimatagehAdau niHsaGgayativadveti, tathA'zubhatvAnnarabhavasya tadgandhAsahiSNutayA nAgacchanti,8 Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BUSINESHSANSAR mRtakaDevaramiva haMsA iti, jinajanmamahimAdiSu punarbhaktivizeSAd bhavAntararAgatazca kvacidAgacchantyeva, tathA caite sAmprataM bhavato'pi pratyakSA eva, zeSakAlamapi sAmAnyatazcandrasUryAdivimAnAlayapratyakSatvAttadvAsisiddhiH, ityalaM prasaGgena / chinnaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pabvaio addhavahiM saha khaMDiyasaehiM // 625 // vyAkhyA-pUrvavat / samAptaH saptamo gnndhrH| te pavvaie so akaMpio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // 626 // vyAkhyA-pUrvavannavaramakampikaH AgacchatIti nAnAtvam / Abhaho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvadarisINaM // 627 // vyAkhyA-sapAtanikA pUrvavadeva / kiM manne neraiyA atthi na asthitti saMsao tujjhN| veyapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 28 // vyAkhyA-narAn kAyantIti narakAsteSu bhavA nArakAH, kiM nArakAH santi na santIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat , ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamudbhavo varttate, zeSaM pUrvavat, vedapadAni cAmUni-nArako vai eSa jAyate, yaH zUdrAnnamaznAti' ityAdi, 'eSa' brAhmaNo nArako bhavati yaH zUdrAnnamatti, 'naha vai pretya narake nArakAH santI' tyAdi, gatArtha, yuktaya evocyante-tatrAkampikAbhiprAyamAha-saumya ! tvamitthaM manyase-devA hi candrAdayastAvat pratyakSA eva, anye'pyupayAcitAdiphaladarzanAnumAnato'vagamyante, nArakAstvabhidhAnavyatiriktArthazUnyAH kathaM gamyanta iti !, prayogazca-na santi SAXASSISLAM dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 251 // nArakAH, sAkSAdanumAnato vA'nupalabdheH, vyomakusumavat, vyatireke devAH, itthaM pUrvapakSamAzaGkayaM bhagavAnevAha - saumya ! te hi nArakAH karmaparatantratvAdihAgantumasamarthAH bhavadvidhAnAmapi tatra gamanazaktyabhAvaH, karmaparatantratvAdeva, ato bhavadvidhAnAM tadanupalabdhiriti, kSAyikajJAnasampadupetAnAM tu vItarAgANAM pratyakSA eva, teSAM sakalajJAnayuktatvAd apAstasamastAvaraNatvAt na cAzeSapadArthavidaH sAkSAtkArikSAyikabhAvasthA na santi yato jJasvabhAva AtmA jJAnAvaraNIyaprativaddhasvabhAvatvAt nAzeSaM vastu vijAnAti, tatkSayopazamajastu tasya svarUpAvirbhAvavizeSo dRzyate, tathA ca kazcidvahu jAnAti kazcidvahutaramiti kSAyopazamiko'yaM jJAnavRddhibheda iti, na hyayaM jJAnavizeSaH khalvAtmanastatsvAbhAvyamantareNopapadyate iti, evaM cApagatAzeSajJAnAvaraNasya jJasvabhAvatvAda zeSajJeyaparicchedakatvamiti, tathA cAsminnevArthe laukiko dRSTAntaH, yathA hi padmarAgAdirupalavizeSo bhAsvarasvarUpo'pi svagatamalakalaGkAGkitastadA vastvaprakAzayannapi kSAramRtpuTapAkAdyupAyatastada| pAye prakAzayati, evamAtmApi jJasvabhAvaH karmamalinaH prAgazeSaM vastvaprakAzayannapi samyaktvajJAnatapovizeSa saMyogopAyato'petasamastAvaraNaH sarve vastu prakAzayati, pratibandhakAbhAvAt, na cApratibaddhasvabhAvasyApi padmarAgavatsarvatra prakAzanavyApArA - bhAvaH, tasya jJasvabhAvatvAd, na hi jJo jJeye sati pratibandhazUnyo na pravarttate, na ca prakAzakasvabhAvapadmarAgeNaiva vyabhicAro bhAvayitavyaH, tasya sannikRSTArthaprakAzanAt, viprakRSTa viSaye tu dezaviprakarSeNaiva pratibaddhatvAdapravRttiH, na cAtmano'pi dezaviprakarSa evAparicchedahetuH, tasyAgamagamyeSu sUkSmavyavahita viprakRSTeSvakhilapadArtheSvadhigatisAmarthyadarzanAt tathA ca paramA| NumUlakIlodakAmaralokacandroparAgAdiparicchedasAmarthyamasyAgamopadezataH kSayopazamavato'pi dRzyate, evaM sAkSAtkAri For Personal & Private Use Only hAribhadrIyavRttiH vibhAgaH 1 // 251 // w.jainelibrary.org Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyikamapi pratipattavyamiti / evaM kSAyikajJAnavatAM nArakAH pratyakSA eva, bhavato'pyanumAnagamyAH, taccedam-vidyamAnabhoktakaM prakRSTapApaphalaM, karmaphalatvAt , puNyaphalavat, na ca tiryagUnarA eva prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, anuttarasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat , tathA''gamagamyAzca te, yata evamAgamaH-"satatAnubandhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryasUSNabhayakSuttRDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // 1 // sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva tu devAnAmalpaM duHkhaM tu manasi bhavam // 2 // ' ityAdi, evamchiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pabvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // 629 // vyAkhyA-pUrvavannavaraM tribhiH saha khaNDikazatairiti // aSTamo gaNadharaH smaaptH|| te pavvaie souM ayalabhAyA Agacchai jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // 630 // ___ vyAkhyA-pUrvavannavaram-acalabhrAtA Agacchati jinasakAzamiti / AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvadarisINaM // 631 // vyAkhyA-sapAtanikA pUrvavat / / kiM manni puNNapAvaM atthi na atthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho||632|| | vyAkhyA-kiM puNyapApe staH na vA ? manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo darzanAntaraviruddhazrutiprabhavazca, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAdhuktiM hRdayaM ca, teSAmayamartha ityakSarArthaH / tAni For Personal & Private Use Only L ainelibrary.org Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- cAmUni vedapadAni-puruSa evedaM niM sarva mityAdIni yathA dvitIyagaNadhare, vyAkhyApi tathaiva, svabhAvopanyAso'pi tathai- hAribhadrI. va, tathA saumyAcalabhrAtaH! tvamitthaM manyase-darzanavipratipattizcAtra, tatra keSAzciddarzanam-puNyamevaikamasti na pApaM, tadeva yavRttiH cAvAptaprakarSAvasthaM svargAya kSIyamANaM tu manuSyatiryagnArakAdibhavaphalAya,tadazeSakSayAcca mokSa iti, yathA'tyantapathyAhArAsevanA vibhAga:1 dutkRSTamArogyasukhaM bhavati, kiJcitkiJcitpathyAhAraparivarjanAcArogyasukhahAniH, azeSAhAraparikSayAca sukhAbhAvakalpo'pavargaH, anyeSAM tu pApamevaikaM,na puNyamasti, tadeva cottamAvasthAmanuprAptaM nArakabhavAyAlaM, kSIyamANaM tu tiryagnarAmarabhavAyeti, tadatyantakSayAca mokSa iti, yathA atyantApathyAhArasevanAtparamanArogyaM, tasyaiva kizcitkiJcidapakarSAdArogyasukham ,azeSapari-| tyAgAnmRtikalpo mokSa iti, anyeSAM tUbhayamapyanyo'nyAnuviddhasvarUpakalpaM sammizrasukhaduHkhAkhyaphalahetubhUtamiti, tathA ca kila naikAntataH saMsAriNaH sukhaM duHkhaM cAsti, devAnAmapIAdiyuktatvAt , nArakANAmapi ca paJcendriyatvAnubhavAd, itthaMbhUtapuNyapApAkhyavastukSayAccApavarga iti, anyeSAM tu svatantramubhayaM viviktasukhaduHkhakAraNaM, tatkSayAcca niHzreyasAvAptiriti, ato darzanAnAM parasparaviruddhatvAt apramANatvAdasminviSaye prAmANyAbhAva iti te'bhiprAyaH, 'puNyaH puNyene'tyAdinA pratipAditA ca tatsattA, ataH saMzayaH, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, teSAmayamarthaH yathA dvitIyagaNadhare tathA svabhAvanirAkaraNayukto vaktavyaH, sAmAnyakarmasattAsiddhirapi tathaiva vaktavyA, yacca darzanAnAmaprAmANyaM manyase, paraspara-18 // 252 // da viruddhatvAd, etadasAmpratam , ekasya pramANatvAt , tathA ca pATaliputrAdisvarUpAbhidhAyakAH samyak tadrUpAbhidhAyakayuktAH parasparaviruddhavacaso'pi na sarva evApramANatAM bhajante, tatra yatpramANaM tadapramANanirAsadvAreNa pradarzayiSyAmaH, tatra na dain Educat i onal For Personal & Private Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OCALCOHOROSSAGARLOCACAD tAvatpuNyamevApacIyamAnaM duHkhakAraNaM, tasya sukhahetutveneSTatvAt , svalpasyApi svalpasukhanirvartakatvAt , tathA cANIyaso hemapiNDAdaNurapi sauvarNa eva ghaTo bhavati, na mArtika iti, na ca tadabhAvo duHkhahetuH, tasya nirupAkhyatvAt, na ca sukhAbhAva eva svasattAvikalo duHkhaM, tasyAnubhUyamAnatvAt , tatazca svAnurUpakAraNapUrvikA duHkhaprakarSAnubhUtiH, prakarSAnubhUtitvAt , puNyaprakarSAnubhUtivat , na ca puNyaleza evAnurUpaM kAraNamasyA iti, evaM dRSTAnto'pyAbhAsitavyaH, kevalapuNyavAdanirAsaH / kevalapApapakSe'pi viparItamupapattijAlamidameva vAcyaM, nApi tatsarvathA'nyo'nyAnuviddhasvarUpaM niraMzavastvantarameva, sarvathA sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAd, asadRzazca sukhaduHkhAnubhavo, devAnAM sukhAdhikyadarzanAt, nArakANAM ca duHkhAdhikyadarzanAt, na ca sarvathA sammizrakarUpasya hetoralpabahutvabhede'pi kAryasya svarUpeNa pramANato'lpabahutvaM vihAya bhedo yujyate, na hi mecakakAraNaprabhavaM kAryyamanyatamavarNotkaTatAM bibharti, tasmAt sukhAtizayasyAnyannimittamanyacca duHkhAtizayasyeti / na ca sarvathaikasya sukhAtizayanibandhanAMzavRddhiduHkhAtizayakAraNAMzahAnyA sukhAtizayaprabhavAya kalpayituM nyAyyA, bhedaprasaGgAt , tathA ca yaddaddhAvapi yasya vRddhirna bhavati tattato bhinnaM pratItameva, evaM sarvathaikarUpatA puNyapApayorna ghaTate, karmasAmAnyatayA tvaviruddhA'pi, yataH-sAta (saddhedya) samyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyamanyatpApa (tattvA0 a08 sU0 26) miti, sarva caitatkarma, tasmAdvivikte puNyapApe sta iti / saMsAriNazca sattvasyaitadubhayamapyasti, kiJcitkasyacidupazAntaM kiJcitkSayopazamatAmupagataM kiJcitkSINaM kiJcidudIrNam , ata eva ca sukhaduHkhAtizayavaicitryaM jantUnAmiti / dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrI| yavRttiH | vibhAgaH1 // 253 // chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // 633 // vyAkhyA-pUrvavat / navamo gaNadharaH smaaptH|| te pavvahae so meyajo AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pjuvaasaami||634|| vyAkhyA-pUrvavannavaraM metAryaH aagcchtiiti| AbhaTTo ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvadarisINaM // 635 // sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / kiM maNNe paralogo atthi Nasthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 36 // ___ vyAkhyA-kiM paraloko-bhavAntaragatilakSaNo'sti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat , ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinimitto vartate, zeSa pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni-vijJAnaghanetyAdIni, tathA 'sa vai AtmA jJAnamaya' ityAdIni ca parAbhipretArthayuktAni yathA prathamagaNadhara iti, bhUtasamudAyadharmatvAcca caitanyasya kuto bhavAntaragatilakSaNaparalokasambhava iti te matiH, tadvighAte caitanyavinAzAditi, tathA satyapyAtmani nitye'nitye vA kutaH paralokaH?, tasyAtmano'acyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt vibhutvAt tathA niranvayavinazvarasvabhAve'pyAtmani kAraNakSaNasya sarvathA'bhAvottarakAlamiha loke'pi kSaNAntarAprabhavaH kutaH paraloka ityabhiprAyaH, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, teSAmayamarthaH-tatra 'vijJAnaghane tyAdInAM pUrvavadvAcyaM, na ca bhUtasamudAyadharmazcaitanyaM, kvacitsannikRSTadehopalabdhAvapi caitanya kitSA%% // 25 // For Personal & Private Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 saMzayAt, na ca dharmigrahaNe dharmAgrahaNaM yujyate, itazca dehAdanyaccaitanyaM, calanAdiceSTAnimittatvAt iha yadyasya calanAdiceSTAnimittaM tattato bhinnaM dRSTaM, yathA mArutaH pAdapAditi, tatazca caitanyasyA''tmadharmatvAttasya cAnAdimatkarmasantatisamAliGgitatvAt utpAdavyayadhauvyayuktatvAtkarmapariNAmApekSamanuSyAdiparyAyanivRttyA devAdiparyAyAntarAvAptirasyAviru|ddheti, nityAnityaikAntapakSoktadoSAnupapattizcAtrAnabhyupagamAt iti / chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // 637 // vyAkhyA - pUrvavat / dazamo gaNadharaH samAptaH // te paie souM pabhAso AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // 638 // vyAkhyA - pUrvavannavaraM prabhAsaH AgacchatIti / AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNaviSyamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 639 // sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / kiM maNNe nivvANaM atthi Natthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM Na yANasi tesimo attho // 640 // vyAkhyA - kiM nirvANamasti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamuttho varttate, zeSaM pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni - 'jarAmayyai vA etatsarve yadagnihotraM' tathA 'dve brahmaNI veditavye, paramaparaM ca, tatra paraM satyaM jJAnamanantaM brahmeti eteSAM cAyamarthastava matau pratibhAsate - agnihotrakriyA bhUtavadhopakArabhUtatvAt For Personal & Private Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 254 // zabalAkArA, jarAmayyavacanAcca tasyAH sadAkaraNamuktaM, sA cAbhyudayaphalA, kAlAntaraM ca nAsti yasminnapavargaprApaNatriyArambha iti, tasmAtsAdhanAbhAvAnnAsti mokSaH, tatazcAmUni mokSAbhAvapratipAdakAni zeSANi tu tadastitvakhyApakAnItyataH saMzayaH, tathA saMsArAbhAvo mokSaH, saMsArazca tiryagnaranArakAmarabhavarUpaH, tadbhAvAnatiriktazcAtmA, tatazca tadabhAve Atmano'pyabhAva eveti kuto mokSaH ? / tatra vedAnAM cArthe na jAnAsi teSAmayamartha:- 'jarAmayyaM vA' vAzabdo'pyarthe, tatazca yAvajjIvamapi na tu niyogata iti, tatazcApavargaprApaNakriyArambhakAlAstitA'nivAryyA, na ca saMsArAbhAve tadavyatiriktatvAt Atmano'pyabhAvo yujyate, tasyAtmaparyAyarUpatvAt na ca paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttiriti, tathA ca hemakuNDalayorananyatvaM na ca kuNDalaparyAyanivRttau hemno'pi sarvathA nivRttiH, tathA'nubhavAt itthaM caitadaGgIkerttavyam, anyathA paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttyabhyupagame paryAyAntarAnupapattiH prApnoti, kAraNAbhAvAt, tadabhAvasya ca sarvadA'viziSTatvAt tasmAtsaMsAranivRttAvapyAtmano bhAvAt vastusvarUpo mokSa iti // chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // 641 // vyAkhyA - pUrvavadeva / ekAdazo gaNadharaH samAptaH / uktA gaNadhara saMzayApanayanavaktavyatA / sAmpratameteSAmeva vaktavyatAzeSapratipipAdayiSayA dvAragAthAmAhakhette kAle jamme gottamagAra chaumatthapariyAe / kevaliya Au Agama pariNevvANe tave caiva // 642 // dAragAhA ekArAntAH zabdAH prAkRtazailyA prathamaikavacanAntA draSTavyAH, tatazca gaNadharAnadhikRtya kSetra - janapadagrAmanagarAdi For Personal & Private Use Only hAribhadrI* yavRttiH vibhAgaH 1 // 254 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VARMEREYEXEYXEYXEYEYEYESEXEYENEY zrIAvazyakasUtrasya prathamo vibhAgaH smaaptH| P1mvNAM DR ROKUROKOMOKIKIKOKIKOKOKON For Personal & Private Use Only