Book Title: Acharanga Sutra Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009301/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YOU NOENOENUE USEDOO ROOPOROS ZOOOOOOOOO DEO FO jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja - viracitayA''cAracintAmaNi-cyAkhyayA samalaGkRtaM hindIgurjara bhASA'nuvAdasahitam - aacaaraangsuutrm| ( prathamo bhAgaH adhya0 1 ) [ mathamaH zrutaskandhaH ] ACHARANGA SUTRA PART 1 CHAPTER 1 niyojakaH saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAni - paNDita- munizrIkanhaiyAlAlajI - mahArAjaH Wan prakAzakaH a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi- zrI - zAntilAla - maGgaladAsa bhAI - mahodayaH mu0 rAjakoTa dvitIya AvRtti vIra saMyata prati 1000 2484 vikrama saMvata IsvIsana 2014 mUlyam - rU0 12-0-0 1958 SEEDEDEOENO LOT OF OF 00 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 DOES ESOLO OFOESOOOOOOOOOZ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA che. sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti The. gareDiyA kUvADa, grIna leja pAse, rAjakeTa. (saurASTra) bIjI AvRtti: prata 1000 vIra saMvata : 2484 vikrama saMvata : 2014 IsvI sana : 1958 * sudraka : maNilAla chaganalAla zAha dhI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA reDa :: amadAvAda, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 10000) ApanAra Ai murI samitinA pramukha dAnavIra zeThazrI, - - - - - - zeTha zAMti lA la ma ga La dA sa bhAI e ja lA lA da, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI-vadhu mAna-zramaNu-saMghanA AcArya zrI pUjya AtmArAmajI mahArAjazrIe Apela sammatipatra uparAMta pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja-racita khIjA sUtrAnI TIkA mATe teozrInA matakhyA * temaja anya mahAtmAo, mahAsatIjIe, adyatana-paddhativALA kAlejanA prophesarI temaja zAstrajJa zrAvakonA abhiprAyA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatipatra (bhApAntara) zrIvIranirvANa saM0 2458 Asoja zukla 15(pUrNimA) zukravAra ludhiyAnA mane aura paMhitamani hemacandajIne paMDitaratnamanizrI ghAsIlAlajIkI racI I upAsakadazAMga satrakI gRhasthadharmasaMjIvanI nAmaka TIkA paMDita mUlacandrajI vyAsase AdyopAnta sunI hai| yaha vRtti yathAnAma tadhAguNacAlI-acchI banI hai| saca yaha gRhasthoMke to jIvanadAtrIsaMyamarUpa jIvanako denevAlI-hI hai| TIkAkAra ne mRlamatra ke bhAvako sarala rItise varNana kiyA hai, tathA zrAvakakA sAmAnya dharma kyA hai ? aura vizepa dharma kyA hai ? isakA khulAsA isa TokAmeM acche DhaMgase patalAyA hai| sthADhAdakA svarUpa, karma-pumpArtha-cAda aura zrAvakoMko dharmake andara dRr3hatA kisa prakAra ragbanA, ityAdi viSayoMkA nirUpaNa isameM bhalIbhAMti kiyA hai| isase TIkAkArakI pratibhA khuva jhalakatI hai| aitihAmika dRSTise amaNa bhagavAn mahAvIrake samaya jainadharma kisa jAhojahAlI para thA aura vartamAna samaya jainadharma kisa sthitimeM pahuMcA isa viSayakA to ThIka citra hI citrita kara diyA hai| phira saMskRta jAnanevAloMko tathA hindIbhApAke jAnanevAloMko bhI pUrA lAbha hogA, kyoMki TIkA saMskRta hai, usakI sarala hindI kara dI gaI hai| isake paDhanese karnAkI yogyatAkA patA lagatA hai ki ghRttikArane samajhAnekA kaisA acchA prayatna kiyA hai| TIkAkArakA yaha kArya parama prazaMsanIya hai| isa matrako madhyastha bhAvase paDhane cAloko parama lAbhakI prApti hogii| kyA kaheM! zrAvakoM (gRhasthoM) kA to yaha sUtra sarvasva hI hai, ataH TIkAkArako koTizaH dhanyavAda diyA jAtA hai, jinhoMne :atyanta parizramase jainajanatAke Upara asIma upakAra kiyA hai| isameM zrAvaka ke bAraha niyama pratyeka purUpake paDhane yogya haiM, jinake prabhAvase athavA yathAyogya grahaNa karanese AtmA mokSakA adhikArI hotA hai, tathA bhavitavyatAvAda aura puruSakAra THHTHAHATHIHD Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavettA jainadharmadivAkara upAdhyAya zrI 1008 zrI AtmArAmI mahArAja tathA nyAyavyAkaraNake jJAtA parama paNDita munizrI 1007 zrI hemacandrajI mahArAja, ina donoM mahAtmAoMkA diyA huA zrI upAsakadazAha sUtrakA pramANa patra nimna prakAra hai sammaivattaM siri-cIranivyANa-saMvacchara 2458 AsoI (puNNamAsI) 15 sukyAro luhiyaagaao| mae muNihemacaMdeNa ya peDiyarayaNamuNisiri-ghAsIlAlaviNimmiyA siriuvAsagasuttassa agAradhammasaMjIvaNInAmiyA vittI paMDiyamUlacandavAsAo ajjovaMta suyA, samIINaM, iyaM vittI jahANAmaM tahA guNevi dhArei, sacca agArANaM tu imA jIvaNa (saMjamajIvaNa) dAI eva asthi / vittikattuNA mUlamuttassa bhAvo ujjuselIo phuDIkao, ahaya uvAsayassa sAmaNNavisesadhammo, NayasiyavAyavAo, kammapurisaTThadhAo, samaNovAsayassa dhammadaDhayA ya, icAivisayA assi phuDarIio vapiAyA, jeNa kattuNo paDihAe muTuppayAreNa parico hoi, taha iihAsadihiovi sirisamaNassa bhagavao mahAvIrassa samae caTTamANabharahavAsassa ya kattuNA visayappayAreNa cittaM cittiyaM, puNo sakayapADhINaM, vaTTamANakAle hindINAmiyAe bhAsAe bhAsIga ya paramovayAro kaDI, imeNa kattugo arihattA dIsai, kattuNo evaM karja paramappasaMsaNijjamatthi / patteyajaNassa majjhatthabhAvAo assa suttassa avaloyaNamaIva lAhappaya, avi u sAvayassa tu (u) imaM satthaM sabassameva atyi, ao kattuNo aNegakoDiso dhanavAbho atthi, jehiM ancaMtaparissameNa jaiNajaNatovari asImovayAro kaDo, aha ya sAvayassa vArasa niyamA u patteyajaNassa paDhaNijjA atthi, jesi pahAvao vA gahaNAo AyA nivvANAhigArI bhavai, tahA bhaviyavyayAvAo parisakAraparakamavAo ya avassameva daMsaNijjo, kiMbahuNA imoe vittIe patteyavisayassa phuDasaddehi yaNgaga kayaM, jaianovievaM amhAgaM pamuttappAe samAje vija* mavejnA tayA nANassa carittassa tahA saMgharasa ya khippaM udayo bhavissai, evaM haM mnne|| ___ mavaIouvajjhAya-jaiNamuNi-AyArAma-paMcanaIo, Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 6000) ApanAra Adha murabbIzrI zeTha harakhacaMda kALI dAsa vArIyA bhA | De, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAkramavAda haraekako avazya dekhanA caahiye| kahAM taka kaheM, isa TIkAmeM pratyeka viSaya samyak prakArase ghatAye gaye haiN| hamArI suptaprAya (soI huI sI) samAjameM agara Apa jaise yogya vidvAna phira bhI koI hoMge to jJAna, cAritra tathA zrIsaMghakA zIghra udaya hogA, aisA maiM mAnatA huuN| ApakA upAdhyAya jainamuni AtmArAma paMjAvI. isI prakAra lAhorameM virAjate hue paNDitavarya vidvAna munizrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA paM0 munizrI trilokacandajI ___ mahArAjake diye hue, zrI upAsakadazAGga sUtrake pramANapatrakA hindI sArAMza nimna prakAra haizrI zrI svAmI ghAsIlAlajI mahArAja-kRta zrI upAsakadazAGga satrakI saMskRta TIkA va bhASAkA avalokana kiyA, yaha TIkA atiramaNIya va manoraJjaka hai, ise Apane baDe parizrama va puruSArthase tayyAra kiyA hai, so Apa dhanyavAdake pAtra haiN| Apa jaise vyaktiyoMkI samAjameM pUrNa AvazyakatA hai| ApakI isa lekhanIse samAjake vidvAn sAdhuvarga paDha kara pUrNa lAbha uThAveMge, TIkAke paDhanese hamako atyAnanda huvA, aura manameM aise vicAra utpanna hue ki hamArI samAjameM bhI aise 2 suyogya ratna utpanna hone lage yaha eka hamAre liye baDe gauravakI bAta hai| ci. saM. 1989 mA, Azvina kRSNA 13 vAra bhauma lAhora. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jJAtAdharmakathAsUtra kI 'anagAradharmA'mRtapapiNI' TIkA para jenadivAkara sAhityaratna jainAgamaratnAkara paramapUjya zraddheya jainAcArya zrI AtmArAmajI mahArAjakA sammatipatra ludhiyAnA, tA. 4-8-51 maiMne AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. dvArA nirmita 'anagAra-dharmA'mRta-varpiNI' TIkA vAle zrI mAtAdharmakyAhna sUtrakA munizrI ratnacandrajIse AdyopAnta zravaNa kiyA / . ___yaha niHsandeha kahanA par3atA hai ki yaha TIkA AcAryazrI ghAsIlAlajI ma0 ne baDe parizrama se likhI hai| isameM pratyeka zabdakA pramANika artha aura kaThina sthaloM para sAra-pUrNa vivecana Adi kaI eka vizeSatAyeM haiM / mUla sthaloM ko sarala banAne meM kAphI prayatna kiyA gayA hai, isase sAdhAraNa tathA asAdhAraNa sabhI saMskRtajJa pAThakoMko lAbha hogA aisA merA vicAra hai / meM svAdhyAyapremI sajjanoM se yaha AzA karUMgA ki ve dRttikArake parizrama ko saphala banA kara zAsameM dI gaI anamola zikSAoM se apane jIvanako zikSita karate hue paramasAdhya mokSako prApta kreNge| zrImAnjI jayavIra _ ApakI sevAmeM popTadvArA pustaka meja rahe haiM aura isa para AcAryazrIjI kI jo sammati hai vaha isa patrake sAtha bheja rahe haiM, pahuMcane para samAcAra deveM / zrI AcAryazrI AtmArAmajI ma0 ThAne 6 sukhazAntise virAjate haiM / pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ThAne 4 ko hamArI orase vandanA arjakara mukhazAtA puurch| pUjyazrI ghAsIlAlajI ma. jIkA likhA huA (vipAkamUtra) mahArAjazrIjI dekhanA cAhate haiN| isaliye 1 kApI Apa bhejanekI kRpA kareM; phira Apako vApisa bhena deveMge / Apake pAsa nahIM ho to jahAMse mile vahAMse 1 kApI jarUra bhijavAne kA kaSTa kareM, uttara jalda denekI kRpA kreN| yogya sevA likhate rheN| ludhiyAnA tA. 4-8-51 nivedaka pyArelAla jaina Page #12 -------------------------------------------------------------------------- Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shriiH|| jainAgamavAridhi-jainadharmadivAkara-jainAcArya-pUjyazrI AtmArAmajImahArAjAnAM paJcanada-(paMjAba) sthAnAmanuttaropapAtikamUtrANA marthabodhinInAmakaTokAyAmidam sammatipatram __ AcAryavaryaH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitA anuttaropapAtikamUtrANAmarthayodhinInAmnI saMskRtavRttirupayogapUrvakaM sakalA'pi svaziSyamukhenA'zrAvi mayA, iyaM hi vRttirmunivarasya vaidupyaM prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUtrANAmarthAn spapTayituM yaH prayatno vyadhAyi tadarthamaneko dhanyavAdAnaInti te| yathA ceyaM rattiH saralA subodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamabhIpsubhinirvANapadamanusaradini-darzana-cAritrepu prayatamAnamunibhiH zrAvakaica jJAnadarzana-cAritrANi samyak samprApyA'nye'pyAtmAnastatra mavartayiSyante / __AzAse zrImadAzukavirmunivaro gIrvANavANIjupAM viduSAM manastopAya jainAgamamUtrANAM sArAvayodhAya ca anyeSAmapi jainAgamAnAmitthaM saralA muspapTAzca vRttIvidhAya tAMstAn sUtragranthAn devagirA suspaSTayiSyati / ante ca "munivarasya parizrama saphalayituM saralAM subodhinI cemAM sUtravRtti svAdhyAyena sanAthayiSyantyavazyaM suyogyA haMsanibhAH pAThakAH // ityAzAste vikramAnda 2002 ) zrAvaNakRSNA matipadA ludhiyAnA upAdhyAya AtmArAmo jainamuniH Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavAridhi-jainadharmadivAkara-upAdhyAya-paNDita-muni zrIAtmArAmajI mahArAja (paMjAya) kA AcArAgasatra kI AcAracintAmaNi TIkA para sammatipatra maine pUjya AcAryacarya zrI ghAsIlAlajI (mahArAja)kI panAI huI zrImad AcArAgasUtrake prathama adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA sampUrNa upayogapUrvaka sunii| yaha TIkA, nyAyasiddhAnta se yukta, vyAkaraNa ke niyama se nibaddha hai| tathA isameM prasaGga 2 para kramase anya siddhAnta kA saMgraha bhI ucita rUpa se mAlUma hotA hai| TIkAkArane anya sabhI viSaya samyaka prakAra se spaSTa kiye haiM, tathA prauDha viSayoMkA vizeSarUpa se saMskRta bhApA meM spaSTatApUrvaka pratipAdana adhika manoraMjaka hai, etadartha AcArya mahodaya dhanyavAdake pAtra haiN| ___ maiM AzA karatA hUM ki jijJAsu mahodaya isakA bhalIbhAMti paThana-dvArA jainAgamasiddhAntarUpa amRta pI-pI kara mana ko harpita kareMge, aura isake manana se, dakSa jana cAra anuyogoM kA svarUpajJAna paayeNge| tathA AcAryavarya isI prakAra dUsare bhI jainAgamoMke vizada vivecana dvArA zvetAmbara-sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kara yazasvI bneNge| vi. saM. 2002 / jainamuni-upAdhyAya AtmArAma mRgasara mudi 1 / ludhiyAnA (paMjAba), zubhamastu / / thIkAneravAsI samAjabhUpaNa zAstrajJa bherudAnajI zeThiyAkA abhiprAya Apa jo zAstrakA kArya kara rahe haiM yaha yaDA upakArakA kArya hai| isase jainajanatAko kAphI lAbha phuNcegaa| (tA. 28-3-56 ke patrameMse) / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 55) ApanAra Adya murabbIzrI A * * * * - -*, na - 1 - * * . : - - - ke ThArI hara geviMda bhAI je caMda rAjakeTa, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 (zrI dazavekAlikatrA sammatipatra ) // zrI vIragItamAya namaH // sammatipatram mae paMDitamuNi hemacaMdeNa ya paMDiya-mUlacandavAsavArA pattA paMDiya - rayaNa-muNi- ghAsIlAleNa virayA sakkaya- hindI-bhASAhi juttA siri- dasaveyAliya-nAmasuttassa AyAramaNimaMjUsA vittI avalo iyA, imA maNoharA asthi, ettha sadANaM asayajutto andho vaNNio, virajaNANaM pAyajaNA ya paramovayAriyA imA vittI dIsaha / AdhAraeier vittIkasAreNa asayapuNyaM ulleho kaho, tahA ahiMsAe sarUvaM je jahA tahA na jANaMti siMhamA vittIe paramalAho bhavissaha, kaNA patteyavisayANaM phuDaveNa vaNNaNaM kaDe, tahA muNiNo arahanttA imAe vittIe avaloyagAo aisayajuttA sijjhai / sakayachAyA suttapayANaM payaccheo ya subohadAyago asthi, patteyajiNNAsuNo imA vittI daTTavyA / amhANaM samAje erisacijja- muNirayaNANaM sambhAvo samAjassa ahobhaggaM atthi, kiM uttavijjamuNirayaNANaM kAraNAoM, jo amhANaM samAjo suttappAo amhakeraM sAhiccaM ca lattappArya asthi, tesiM puNovi udao bhavissai ? jasma kAraNAo bhaviyappA mokkhassa joggo bhavitA puNo nivvANaM pAvihiha / aohaM AyAramaNimaMjUsAe kasuNo puNo puNo dhannavArya demi- // vi. saM. 1990 phAlguna zuklatrayodazI mahale (alavarasTeTa) i6 uvajjAya jaNa muNI, AyArAmo (paMcanaIo) aise hI :-- madhyabhArata sailAnA - nivAsI zrImAn ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki zrImAn kI kI huI TIkAvAlA upAsakadazAMga sevaka ke dRSTigata huvA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai, yaha grantha sarvAGgasundara evam ucca koTi kA upakAraka hai| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtrakA sammatipatra AgamavArAdhi-sarvatrantrasvatantra-jainAcArya pUjyazrI AsmArAmajI mahArAjakI taraphakA AyA huvA sammatipatra ludhiyAnA tA. 11 navambara 48 zrIyuta gulAbandajI pAnAcaMdajI ! sAdara jayajinendra // patra ApakA milA, nirayAvalikA viSaya pUjyazrIkA svAsthya ThIka na honese unake ziSya paM. zrI hemacandrajI mahArAjane sammatipatra likha diyA hai, Apako bheja rahe haiM, kRpayA eka kopI nirayAvalikA kI aura bheja dIjiye, aura koI yogya sevA kArya likhate rheN| ! bhavadIya. gUjaramala-balavaMtarAya jaina / sammati // (lekhaka jainamuni paNDita zrI hemacaMdrajI mahArAja) mundarabodhinITIkayA mamalaGkataM hindI-gurjara-bhApAnuvAdasahitaM ca zrInirayAvalikAstraM medhAvinAmalpamedhasAM copakArakaM bhaviSyatIti sudRdaM me'bhimatam , saMskRtaTIkeyaM saralA suyodhA sulalitA cAta eva anvarthanAmnI cApyasti / suvizadatvAt sugamatvAt pratyekaduryodhapadavyAkhyAyutatvAca TIkaipA saMkRtasAdhAraNajJAnavatAmapyupayoginI bhAcinItyabhipremi / hindI-gurjarabhApAnuvAdAvapi etabhASAvijJAnAM mahIyase lAbhAya bhavetAmiti samyak saMbhAvayAmi / __ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjAnAM parizramo'yaM prazaMsanIyo, dhanyavAdAzci te munisattamAH / evameva zrIsamIramalajI-zrIkanhailAlajI-munivareNyayoniyojanakAryamapi zlAdhyaM, tAvapi ca munivarau dhanyavAdAhI stH|| sundaraprastAvanAviSayAnukramAdinA samalate sUtraratne'smin yadi zabdakopo'pi dattaH syAttarhi varataraM syAt / yato'syAvazyakatA sarve'pyanvepakaviDhAMso'nubhavanti / pAThakAH sUtrasyAdhyayanAdhyApanena lekhakaniyojakamahodayAnAM parizramaM saphalayiSyantItyAzAsmahe / iti / . Page #18 -------------------------------------------------------------------------- Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) selAnA-nA. 20-11-36 phA patra, zAstroMke jAtA yImAn ratanalAlajI DosI. (11) khIcana-tA. 9-11-36 kA patra, paMDitaratna nyAyatIrtha mubhAvaka zrIyut mAdhavalAlajI. sAdara jaya jinendra __ApakA bhejA huvA upAsakadazAMga matra tathA patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcaMdajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 sukha zAMti meM virAjamAna haiM Apake vahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI bandanA arja kara sukha zAMti pUjeM, Apane upAsakadazAMga sUtra ke viSaya meM yahAM virAjita munivaroM kI sammati maMgAI, usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAjane pharamAyA hai ki vartamAnameM sthAnakavAsI samAjameM anekAneka vidvAn muni mahArAja maujUda hai magara jainazAstra kI vRtti racanekA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAjane kiyA hai vaisA anyane kiyA ho aisA najara nahIM aataa| dusarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM hai hI, saMskRta prAkRta hiMdI aura gujarAtI bhApA hone se cAroM bhApA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiN| jainasamAja meM aise vidvAnoM kA gaurava baDhe, yahI zubha kAmanA hai / AzA hai ki sthAnakavAsI saMgha vidvAnoM kI kadara karanA siikhegaa| yogya likheM zepa zubha bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se zrI jainadivAkara prasiddha vaktA jagadallabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paMDitaratna suvyAkhyAnI gaNIjI zrI pyAracanda jI mahArAja ne isa prastaka ko atIva pasanda kI hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upAsakadazAGga sUtra paratve jainasamAjanA agragaNya jainadharmabhUpaNa mahAna vidvAn saMtoe temana vidvAn zrAvakoe sammatio samI che, temanA nAmo nIce pramANe che(1) ludhiyAnA-saMvat 1989, Azvina pUrNimAkA patra, zrutajJAna ke bhaMDAra AgamarasnAkara jainadharmadivAkara zrI 1008 zrI upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja, tathA nyAyavyAkaraNavettA zrI 1007 tacchipya zrI muni hemacandrajI mahArAja. (2) lAhaura-vi0 saM0 1989 Azvina yadi 13 kA patra, paNDita zrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA tacchiSya paNDitaratna zrI 1007 zrI trilokacaMdajI mahArAja. (3) khIcana-se tA. 9-11-36 kA patra, kriyApAtra sthavira zrI 1008 zrI bhArataratna zrI samarathamalaMjI mahArAja. - (4) vAlAcora-tA. 14-11-36 kA patra, paramaprasiddha bhArataratna zrI 1008 zrI zatAvadhAnI zrI ratlacaMdajI mahArAja. (5) bambaI-tA. 16-11-36 kA patra, prasiddha kavIndra zrI 1008 zrI kavi nAnacaMdrajI mahArAja. (6) AgarA-tA. 18-12-36, jagat-vallabha zrI 1008 jainadivAkara zrI cauthamalajI mahArAja, guNavanta gaNIjI zrI 1007 zrI sAhityapremI zrI pyAracandajI mahArAja. (7) haidrAbAda-(dakSiNa) tA. 25-11-36 kA patra, sthavirapadabhUpita bhAgyavAna purupa zrI tArAcaMdajI mahArAja, tathA masiddhavaktA zrI 1007 bhI sobhAgamalajI mahArAja, (8) jayapura-tA. 27-11-36 kA patra, saMmadAya ke gauravavardhaka zAMta svabhAvI zrI 1008 zrI khUbacandajI mahArAja. (9) abhyAlA-tA. 29-11-36 kA patra, paramamatApI paMjAvakezarI zrI 1008 zrI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja, Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 (10) selAnA-tA. 29-11-36 kA patra, zAkhauMke mAtA zrImAna ratanalAlajI DosI. (11) gvIcana-tA. 9-11-36 kA patra, paMDitaratna nyAyatIrtha muzrAvaka zrIyut mAdhavalAlajI. sAdara jaya jinendra ApakA bhejA huvA upAsakadazAMga matra tathA patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcaMdajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 sukha zAMti meM virAjamAna haiM Apake yahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI vandanA arja kara sukha zAMti pUjeM, Apane upAsakadazAMga sUtra ke viSaya meM yahAM virAjita munivaroM kI sammati maMgAI, usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAjane pharamAyA hai ki vartamAnameM sthAnakavAsI samAjameM anekAneka vidvAn muni mahArAja maujUda hai magara jainazAstra kI vRtti racanekA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAjane kiyA hai vaisA anyane kiyA ho aisA najara nahIM aataa| dUsarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM hai hI, saMskRta prAkRta hiMdI aura gujarAtI bhApA hone se cAroM mApA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM / jainasamAja meM aise vidvAnoM kA gaurava baDhe, yahI zubha kAmanA hai / AzA hai ki sthAnakavAsI saMgha vidvAnoM kI kadara karanA siikhegaa| yogya likheM zepa zubha __ bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se zrI jainadivAkara prasiddha vaktA jagadallabha muni zrI cothamalajI mahArAja ca paMDitaratna suvyAkhyAnI gaNIjI zrI pyAracanda jI mahArAja ne isa pustaka ko atIva pasanda kI hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na nyAyatIrtha paNDita : / mAdhavalAlajI khIcanase likhate haiM kiuna paMDitaratna mahAbhAgyavaMta puruSoM ke sAmane unakI agAdhavigaveSaNA ke viSaya meM meM nagaNya kyA sammati de sakatA hai| mere do mitroM ne jinhoMne isako kucha paDhA hai bahuta sarAhanA kI hai, ratava meM aise uttama va sayake samajhane yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai, aura isa samAja kA to aise grantha hI gaurava DhA kate haiN| ye donoM grantha vAstava meM anupama haiN| aise grantharatnoM ke supra se yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakArameM dIpAvalI kA anubhava nI huI, mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati 'agrasara hotI rhegii| tA. 29-11-36 ambAlA (paMjAba) patra ApakA milaa| zrI zrI 1008 paMjAyakesarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA meM par3ha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsadazAstra tathA gRhidharmakalpatarukI eka 2 prati bhI prApta huii| donoM pustake ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiN| aise grandharatnoM ke prakAzita karavAnekI bar3I AvazyakatA hai| ina pustaphoM se jaina tathA ajaina sabakA upakAra ho sakatA hai| ApakA yaha puruSArtha sarAhanIya hai| ApakA zazibhUpaNa zAstrI adhyApaka jaina hAIskUla amyAlA zahara Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU. 500tha ApanAra Adya murabIzrI pay (va.) zeTha dhAra sI bhAI jIvaNabhAI se lApura, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna nyAyatIrtha paNDita mAdhavalAlajI khIcanase likhate haiM ki---- una paMDitaratna mahAbhAgyavaMta puruSoM ke sAmane unakI agAdhatavagaveSaNA ke viSaya meM maiM nagaNya kyA sammati de sakatA hUM / parantu - mere do mitroM ne jinhoMne isako kucha par3hA hai bahuta sarAhanA kI hai, vAstava meM aise uttama va sabake samajhane yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai, aura isa samAja kA to aise grantha hI gaurava vaDhA sakate haiN| ye donoM grantha vAstava meM anupama haiM / aise grantharatnoM ke sumakAza se yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakAra meM dIpAvalI kA anubhava karatI huI, mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati meM agrasara hotI rahegI / tA. 29-11-36 ambAlA ( paMjAba ) patra ApakA milaa| zrI zrI 1008 paMjAyakesarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA meM par3ha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsadazAsUtra tathA gRhidharmakalpatarukI eka 2 prati bhI prApta huI / donoM pustakeM ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiN| aise grantharatnoM ke prakAzita karavAne kI bar3I AvazyakatA hai / ina pustakoM se jaina tathA ajaina sabakA upakAra ho sakatA hai / ApakA yaha puruSArtha sarAhanIya hai / ApakA zazibhUSaNa zAstrI adhyApaka jaina hAIskUla ambAlA zahara Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B zAntasvabhAvI vairAgyamRrti tatvavAridhi, dhairyavAna zrI jainAcArya pUjyavara zrI zrI 1008 zrI khUbacaMdajI mahArAja sAhebane maMtra zrI upAsaka dazAgajI ko dekhA | Apane pharamAyA ki paNDita muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja ne upAsakadazAha sUtrakI TIkA likhanemeM baDA hI parizrama kiyA hai| isa samaya isa prakAra pratyeka sUtrakI saMzodhanapUrvaka saraLa TIkA aura zuddha hindI anuvAda honese bhagavAna nirgranyoM ke pravacanoM ke apUrva rasakA lAbha mila sakatA hai| # bAlAcora se bhArataratna zatAvadhAnI paNDita muni zrI 1008 zrI ratanacandajI mahArAja pharamAte haiM ki - uttarottara jotAM mUlamunI saMskRta TIkAo racavAmAM TIkAkAre stutya prayAsa karyo che, je sthAnakavAsI samAja mATe magarUrI levA jetuM che, vaLI karAMcInA zrI saMdhe sArA kAgaLamAM ane sArA TAIpamA pustaka chapAvI magaTa ka che je eka makAranI sAhitya sevA bajAvI ke. * campaI zaharameM virAjamAna kavi muni zrI nAnacandajI mahArAjane pharamAyA hai ki pustaka sundara hai prayAsa acchA hai / * khIcana se sthavira kriyApAtra muni zrI ratanacandajI mahArAja aura paMDitaratna muni zrI samarthamaLajo pharamAte haiM ki - vidvAna mahAtmA puruSoM kA prayatna sarAhanIya hai, jainAgama zrImad upAsakadazAGgasUtra kI TIkA, evaM usakI sarala suvodhinI zuddha hindI bhASA baDI hI suMdaratA se likhI hai| * Page #26 -------------------------------------------------------------------------- Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itayArI yAjAra nAgapura tA. 19-12-56 prakhara vidvAn jainAcArya munirAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjadvArA jo AgamodArA huA aura ho rahA hai sacamuca mahArAja zrI kA yaha stutya kArya hai| hamane pracArakajI ke dvArA nau sUtroMkA seTa dekhA aura kaha mArmika sthaloMko paDhA, paDha kara vidvAna munirAjazrI kI zuddha zraddhA tathA lekhanIke prati hArdika prasannatA phUTa pdd'ii| vAstavameM munirAna zrI jaina samAja para hI nahIM itara samAja para bhI gaharA upakAra kara rahe haiN| jJAna kisI eka samAja kA nahIM hotA vaha sabhI samAja kI anamola nidhi hai jise kaThina parizrama se taiyAra kara janatA ke sammukha rakkhA jA rahA hai, jisakA eka eka seTa hara zahara gAMva aura ghara gharameM honA Anazyaka hai| sAhityaratna mohanamuni sohanamuni jaina SABY Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vItarAgAya nmH| zrI zrI zrI 1008 jainadharmadivAkara jainAgamaratnAkara zrImajjenAcArya zrI pUjya ghAsIlAlajI mahArAja gharaNavandana svIkAra ho / aparaJca samAcAra yaha hai ki Apake bheje hue 9 zAna mAsTara zobhAlAlajI ke dvArA prAsa hue, etadartha dhanyavAda ! ApazrIjIne to aisA kArya kiyA hai jo ki hajAroM varSoM se kisI bhI sthAnakavAsI jainAcAryane nahIM kiyaa| Apane sthAnakavAsIjai nasamAja ke Upara jo upakAra kiyA hai vaha kadApi bhulAyA nahIM jA sakatA aura nahIM bhulAyA jA skegaa| hama tInoM muni bhagavAna mahAvIra se athavA zAsanadeva se prArthanA karate haiM ki ApakI isa vajramayI lekhanIko uttarottara zaktipradAna kareM tA ki Apa jainasamAja se Upara aura bhI upakAra karate raheM, aura Apa ciraJjIvI hoN| hama haiM Apake muni tIna muni satyendradeva, muni lakhapatarAya, muni panasena, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMghanA pracAramaMtrI paMjAbakezarI mahArAja zrI premacaMdajI mahArAja zrI rAjakoTamAM padhArela hatAM tyAre teone taraphathI zAstrone mATe maLela abhiprAya. zAstroddhArasamiti taraphathI pUjyapAda zAavAridhi paMDitarAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thaI rahyuM che te kArya janasamAja temAM khAsa karIne sthAnakavAsI jaina samAjane mATe mULabhUta maulika saMskRtinI jaDane majabuta karavAvALuM che. eTalA khAtara A kArya ati prazaMsanIya che mATe dareka vyaktie temAM yathAzakita bhega devAnI khAsa AvazyakatA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaldI saMpUrNapaNe pAra pADI zakAya ane janatA zrutajJAnane lAbha meLavI zake. darIyApura saMpradAyanA pUjya AcArya zrI IzvaralAlajI mahArAja sAhebanA sUtre saMbaMdhe vicAre namAmi vIra girisAradhIre pUjyapAda jJAnipravara zrI ghAsIlAla mahArAja tathA paMDitazrI kanaiyAlAlajI mahArAja Adi thANu chanI sevAmAM- amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAnaMdajInA 108 praNipAta. Apa sarve thANAe sukha samAdhimAM haze niraMtara dharmadhyAna dhamarAdhanAmAM lIna haze. sUtra prakAzana kArya tvarita thAya evI bhAvanA che dazavakAlika tathA AcArAMga eka eka bhAga ahIM che, TIkA khuba suMdara, saraLa ane artha sAthe prakAzana thAya te zrAvakagaNa tene vizeSa lAbha laI zake, ane pUjya AcArya gurUdevane AMkhe motIyo utarAvyo che ane sAruM che eja. A suda 10, maMgaLavAra, tA. rapa-10-1pa punaH punaH zAtA Icchate, dayAmuninA praNipAta, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazavaikAlika sUtranuM sammatipatra zamaNuM saMghanA mahAna AcArya Agama vAridhi savatatvasvataMtra nAcArya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAje ApelA sammatipatrane gujarAtI anuvAda, meM tathA paMDita muni hemacaMdrajIe paMDita mulacaMda vyAsa (AmI mAlavA) dvArA maLelI paMDita ratna zrI ghAsIlAlajI muni viracita saMskRta ane hindI bhASA sahita zrI dazavaikAlika sUtranI AcAramaNimaMjUSA TIkAnuM avalokana karyuM. A TI suMdara banI che. temAM pratyeka zabdane artha sArI rIte vizeSabhAva laIne samajAvavAmAM Avela che. tethI te vidvAne ane sAdhAraNa buddhivALAo mATe upakAra karavAvALI che. TIkAkAre muninA AcAra viSayane ullekha sAre karela che. je AdhunikamatAvalaMbI ahiMsAnA svarUpane nathI jANatA, dayAmAM pApa samaje che temane mATe "ahiMsA zuM vastu che tenuM sArI rIte pratipAdana karela che. vRttikAre satranA pratyeka viSayane sArI rIte samajAvela che. A vRttinA avalokanathI vRttikAranI atizaya gyatA siddha thAya che. A vRttimAM eka bIjI vizeSatA e che ke mUlasUtranI saMskRta chAyA hovAthI sUtra, sUtranAM pada ane pacheda subedhadAyaka banela che. pratyeka jIjJAsue A TIkAnuM avalekana avazya karavuM joIe. vadhAre zuM kahevuM? amArI samAjamAM AvA prakAranA vidvAna muniratnanuM devuM e samAjanuM ahebhAgya che. AvA vidvAna muniratnanA kAraNe suptaprAya-sutela samAja ane luptaprAya eTale lepa pAmeluM sAhitya e bannene pharIthI udaya thaze. ame vRttikArane vAraMvAra dhanyavAda ApIe chIe. vikrama saMvata 190 phAlgana zukala ] Iti terasa maMgaLavAra upAdhyAyajenamuni AtmArAma (alavara sTeTa) kavara sTa) J (paMjAbI) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI saMpradAyanA munizrI choTAlAlajI mahArAjane abhiprAya zrI vItarAgadeve jJAna pracArane tIrthaMkara-nAma-gotra bAMdhavAnuM nimitta kahela che. jJAnapracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra, ane tene anumodana ApanAra, jJAnAvaraNIya kamane laya karI kevaLa jJAnane prApta karI paramapadanA adhikArI bane che. zAstra, parama zAnta ane apramAdI pUjyazrI vAsIlAlajI mahArAja pote avijhAntapa jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasaMgomAM paNa karI rahyA che. te mATe teozrI anekazaH dhanyavAdanA adhikArI che. vaMdanIya che. temanI jJAnaprabhAvanAnI dhagaza ghaNA pramAdiene anukaraNIya che. jema pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pite jJAna pracAra mATe avizrAnta prayatna kare che. temajazAstroddhArasamitinA kAryavAhako paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che. te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che. e samitinA kAryakarone mArI eka sucanA che ke - zAstrodvAra pravara paMDita apramAdI saMta ghAsIlAlajI mahArAja je cAdvArakanuM kAma karI rahela che. temAM sahAya karavA mATe-paDita vigerenA mATe je kharcA thaI rahela che tene pahoMcI vaLavA mATe sAruM sarakhuM phaMDa joIe. enA mATe mArI e sucanA che ke-zAstroddhArasamitinA mukhya kAryavAhake-je banI zake te pramukha pite ane bIjA be traNe jaNAe gujarAta, saurASTra, ane kacchamAM pravAsa karI membara banAve ane Arthika sahAya meLave. jo ke atyAranI paristhiti viSama che. vyApArIo, dhaMdhAdArIone pitAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela banyA che. chatAM je saMbhAvita gRha pravAse nIkaLe te jarUrI kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che. Arthika anukULatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNa vadhu saralatAthI thaI zake. pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAja tyAM sudhI A tarapha vicare che tyAM sudhImAM emanI jJAnazakitane jeTalo lAbha levAya teTale laI le, kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya te zAntibhAI zeTha jevA vinaMti karI amadAvAda padharAvavA, ane tyAM anukULatA mujaba be-tra varSanI sthiratA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joIe. ghaDA vakhatamAM jAmajodhapuramAM zAstroddhArakamITI maLavAnI che, te vakhate uparanI sUcanA vicArAya te ThIka. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dariyApura saMpradAyanA paMDitaratna bhAIcaMdajI mahArAjane abhiprAya rANapura tA. 1-12-1955 pUjyapAda jJAnapravara paMDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi munivaranI sevAmAM, Apa sarva sukhasamAdhImAM haze. sUtraprakAzananuM kAma suMdara thaI rahyuM che te jANuM atyaMta AnaMda ApanA prakAzita thayelAM keTalAMka sUtro meM joyAM. suMdara ane sarala siddhAMtanA nyAyane puSTi karatI TIkA paMDitaratnane supriya thaI paDe tevI che. sUtraprakAzananuM kAma tvarita pUrNa thAya ane bhavi AtmAone AtmakalyANa karavAmAM sAdhanabhUta thAya eja abhyarthanA. lI. paMDitaratna bALabrahmacArI pU zrI bhAIcaMda mahArAjanI AjJAnusAra zAntimunInA pAyavaMdana svIkAraze. tA. 11-5-56 viramagAma gacchAdhipati pUjya mahArAja zrI jJAnacaMdrajI mahArAjanA saMpradAyanA AtmAthI, diyApAtra, paMDitaratna, munizrI samarayamalajI mahArAjane abhiprAya. khIcanathI Avela tA. 12-2-16nA patrathI uddhata. pUjya AcArya ghAsIlAlajI mahArAjanA hastaka je sUnuM lakhANa suMdara ane saraLa bhASAmAM thAya che te sAhitya, paMDita munizrI samarathamalajI mahArAja samaya ocho maLavAne kAraNe saMpUrNa joI zakayA nathI. chatAM jeTaluM, sAhitya joyuM che, te bahu ja sAruM ane manana sAthe lakhAyeluM che, te lakhANa zAstra-AjJAne anurUpa lAge che. A sAhitya dareka zraddhALuM. jene vAMcavA che. AmAM sthAnakavAsI samAjanI zraddhA, prarUpaNuM ane pharasaNAnI daDhatA zAstrAnukULa che. AcAryazrI apUrva parizrama laI samAja upara mahAna upakAra kare che. lI, kizanalAla pRthavIrAja cAlu mu. khIcana, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI saMpradAyanA munizrI choTAlAlajI mahArAjano abhiprAya zrI vItarAgadeve jJAnapracArane tIrthaMkara-nAma-gotra bAMdhavAnuM nimitta kahela che. jJAnapracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra, ane tene anumodana ApanAra, jJAnAvaraNIya karmane kSaya karI kevaLa jJAnane prApta karI paramapadanA adhikArI bane che. zAsaNa, parama zAnta ane apramAdI jayazrI ghAsIlAlajI mahArAja pita avizrA tapa jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasaMgomAM paNa karI rahyA che. te mATe teozrI anekazaH dhanyavAdanA adhikArI che. vaMdanIya che. temanI jJAnaprabhAvanAnI dhagaza dhaNI pramAdiene anukaraNIya che. jema pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pite jJAna pracAra mATe avizAnta prayatna kare che. temaja zAedhArasamitinA kAryavAhako paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che. te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che. e samitinA kAryakarene mArI eka sucanA che ke - zAstrodvAra pravara paMDita apramAdI saMta ghAsIlAlajI mahArAja je zAstrodvArakanuM kAma karI rahela che. temAM sahAya karavA mATe-kita vigerenA mATe je kharco thaI rahela che tene pahoMcI vaLavA mATe sAruM sarakhuM phaMDa joIe. enA mATe mArI e sucanA che kekzAstrodArasamitinA mukhya kAryavAhake-je banI zake te pramukha pite ane bIjA be traNa jaNa gujarAta, saurASTra, ane kacchamAM pravAsa karI membare banAve ane Arthika sahAya meLave. je ke atyAranI paristhiti viSama che. vyApArIo, dhaMdhAdArIone pitAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela banyA che. chatAM je saMbhAvita gRhastho pravAse nIkaLe te jarUrI kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che. Arthika anukuLatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNu vadhu saralatAthI thaI zake. pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAja jyAM sudhI A tarapha vicare che tyAM sudhImAM emanI jJAnazakitane jeTalo lAbha levAya teTale laI le, kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya te zAntibhAI zeTha jevA vinati karI amadAvAda padharAvavA, ane tyAM anukULatA mujaba be-traNa varSanI ritharatA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joIe. thoDA vakhatamAM jAmajodhapuramAM zAstroddhArakamITI maLavAnI che, te vakhate uparanI sUcanA vicArAya te ThIka Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharI zAstroddhAraka pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANakAraka pravRttine mATe vAraMvAra abhinaMdana che. zAsananAyaka deva temanA zarIrAdine sazakata ane dIrdhAyu rAkhe jethI samAja dharmanI vadhu ne vadhu sevA karI zake che ad. cAturmAsa rathaLa lIMbaDI ! sa. 2010 zrAvaNa vada 13 gurU sadAnaMdI jainamuni cheTAlAlajI lI. zrI vardhamAna saMpradAyanA pUjyazrI punamacaMdrajI mahArAjane abhiprAya , zAavizAda pUjya AcArya mahArAja zrI vAsIlAlajI mahArAjazrIe jena Agama upara je saMskRta TIkA vagere racela che te mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che. temaNe Agamo uparanI svataMtraTIkA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanuM gorava vadhAryuM che, Aga uparanI temanI saMskRta TIkA bhASA ane bhAvanI daSTie ghaNI ja suMdara che. saMskataracanA mAdhuryo. temaja alaMkAra vagere guNothI yukta che. vidvAnoe temaja jaina samAjanA AcAryo, upAdhyAye vagere e zAstro upara racelI A saMskRtaracanAnI kadara karavI joIe. ane dareka prakArane sahakAra Ape joIe. A mahAna kAryamAM paMDitaratna pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alaukika che. temanuM Agama uparanI saMskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIratha kArya zIgha saphaLa thAya e ja zubhecchA sAthe. amadAvAda tA. 22-4-56 ravIvAra muni punamacaMdrajI mahAvIra jayaMti khaMbhAta saMpradAyanA mahAsatI zAradAbAI svAmIne abhiprAya lakhatara tA. 25-4-pada zrImAna zeTha zAMtIlAlabhAI maMgaLadAsabhAI. pramukha sAheba akhila bhArata 0 thA. jaina zAddhAra samiti mu. amadAvAda ame atre devagurUnI kRpAe sukharUpa chIe. vi. mA. ApanI samiti dvArA anya AcArya mahArAja zrI ghasIlAlajI mahArAja sAheba je sUtronuM kArya kare che te paikInAM samAMthI upAsakadazAMgasUtra, AcArAMgasUtra, anuttarapapatikasutra mati : Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 dazavaikAlikasUtra vigere sUtro neyAM te sUtra sa MskRta hindI ane gujarAtI bhASAomAM hAvAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janene ghaNuM ja lAbhadAyaka che. te vAMcana ghaNuM ja suMdara ane maneArajana che. A kAryamAM pujya AcAzrI je agAdha purUSAtha kAya kare che te mATe vAravAra dhanyavAdane pAtra che. A sUtreAthI samAjane ghaNuA lAbha thavA saMbhava che. haMsa samAna buddhivALA AtmAo svaparanA bhedathI nikhAlasa bhASanAe avalAka karaze te A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gorava levA jevuM che. dareka bhavya AtmAne sUcana karU chu ke A sUtreA pAtapAtAnA gharamAM vasAvavAnI suMdara takane cUsA nahi. kAraNu AvA zuddha pavitra ane svaparaparAne puSTirUpa satra maLavAM bahumuzkela che. A kAryamAM ApazrI tayA samitinA anya kAryakaro je zrama laI rahyA che. temAM mahAna nirjarAnu kAraNu jevAmAM Ave che te badala dhanyavAda. e ja. * lI, zAradAbAI svAmI khabhAta saMpradAya. baravALA sapradAyanA viduSI mahAsatIjI moMghIbAI svAmIne abhiprAya zrImAna zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAI pramukha a. bhA. ve. sthA. jainazAstroddhAra samiti mu rAjakATa dhaMdhukA tA. 27-1-56 atre khIrAjatA 30 gunA bhaMDAra mahAsatIjI viduSI moMghIbAi svAmI tathA hIrAbAI svAmI AdiThANAM anne sukhazAtamAM khIrAje che. Apane sUcana che * apramatta avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dharmadhyAna karaze eja AzA che. vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA racelAM sUtreA bhAI pApaTa dhanajIbhAi taraphathI bheTa tarIke maLelAM te sUtreA tamAma AghopAnta vAMcyAM manana karyo ane vicAryuM che te sUtro sthAnakavAsI samAjane ane vItarAgamAga ne khuba ja unnata manAvanAra che. temAM ApaNI zraddhA eTalI nyAyarUpathI bharelI che te ApaNA samAja mATe gaurava levA jevu che. huM sa samAna 4 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAo jJAnajharaNAothI AtmarUpavADIne vikasita karaze, dhanya che Apane ane samitinA kAryakarone je samAja utthAna mATe keInI paNa paravA karyA vagara jJAnanuM dAna bhavya AtmAone ApavA nimittarUpa thaI rahyA che. AvA samartha vidvAna pAsethI saMpUrNa kArya purUM karAvaze tevI AzA che. eja li. baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI moMghIbAI svAmI ne pharamAnathI lI. kheDIdAsa gaNezabhAI-dhaMdhukA sthAnakavAsI jaina saMghanA pramukha adyatana paddhati apanAvanAra vaDedarA kelejanA eka vidvAna - prophesarane abhiprAya sthAnakavAsI saMpradAyanA munizrI ghAsalAlajI mahArAja jainazAnA saMskRta TIkAbaddha, gujarAtImAM ane hindImAM bhASAMtara karavAnA ghaNA vikaTa kAryamAM vyApta thayelA che. zAstro paikI je zAstro prasiddha thayAM che te huM joI zakyo chuM, munizrI pite saMskRta, ardhamAgadhI hiMdI bhASAonA niSNAta che. e emane TuMka paricaya karatAM sahaja jaNAI Ave che. zAstronuM saMpAdana karavAmAM temane pitAnA ziSya vagane ane vizeSamAM traNa paMDitene sahakAra maLe che. te joI mane AnaMda tha.sthAnakavAsI saMpradAyanA agresaree paMDitene sahakAra meLavI ApI,munizrInA kAryane saraLa ane ziSTa banAvyuM che. sthAnakavAsI samAjamAM vidvattA; ghaNI ochI che, te digaMbara mUrtipUjaka zvetAMbara vagere jainadarzananA pratinidhionA ghaNA samayathI paricayamAM AvatAM huM virodhanA bhaya vagara kahI zakuM. pU. mahArAjane A prayAsa sthAnakavAsI saMpradAyamAM prathama che evI mArI mAnyatA che. saMskRta spaSTIkaraNe sArAM ApavAmAM AvyAM che, bhASA zuddha che ema cekasa kahI zakuM chuM. gujarAtI bhASAMtare paNa zuddha ane saraLa thayelAM che. mane vizvAsa che ke mahArAjazrInA A rastutya prayAsane jainasamAja uttejana Apaze ane zAstronA bhASAMtarane vAcanAlayamAM ane kuTuMbamAM vasAvI zakAya te pramANe vyavasthA karaze. pratApagaMja, vaDodarA kAmadAra kezavalAla hiMmanarAma tA. 27-2-1956 - Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha muMbaInI be kalejenA prophesarene abhiprAya muMbaI tA. 31-3-56 zrImAna zeTha zAntilAla maMgaLadAsa pramukha zrI akhila bhArata . rasthA. jainazAdvArasamiti, rAjakeTa. pUjyAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje taiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika, Avazyaka, upAsakadazAMga vagere sUtra ame joyAM. A sUtre upara saMskRtamAM TIkA ApavAmAM AvI che, ane sAthe hiMdI ane gujarAtI bhASAMtare paNa ApavAmAM AvyAM che. saMskRta TIkA ane gujarAtI tathA hiMdI bhASAMtaro jotAM AcAryazrInA A traNe bhASA paranA eka sarakhA asAdhAraNa prabhutvanI sacoTa ane surekha chApa paDe che. A sUtra graMthamAM pAne pAne pragaTa thatI AcAryazrInI apratima vidvattA mugdha karI de tevI che. gujarAtI tathA hiMdImAM thayelAM bhASAMtaramAM bhASAnI zuddhi ane saraLatA noMdhapAtra che. ethI vidvajana ane sAdhAraNa mANasa ubhayane saMteSa Ape evI emanI lekhananI pratIti thAya che. 3ra sUtromAMthI haju 13 sUtre pragaTa thayAM che. bIjAM 7 sUtre lakhAIne taiyAya thaI gayAM che. A badhAM ja sUtre jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jenasUtra-sAhityamAM amUlya saMpattirUpa gaNAze emAM saMzaya nathI. AcAryazrIne A mahAna karyane jaina samAjane vizeSataH sthAnakavAsI samAjane saMpUrNa sahakAra sAMpaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe. pro. ramaNalAla cImanalAla zAha seMTa jheviyarsa keleja, muMbAI. pro. tArA ramaNalAla zAha sephIyA, kaleja, muMbAI rAjakeTa dharmendrasiMhajI kelejanA prophesara sAhebane abhiprAya jayamahAla jAganAtha pleTa rAjakeTa, tA. 18-4--56 pUjyAcArya paM. munizrI ghAsIlAlajI mahArAja Aje jainasamAja mATe eka evA kAryamAM vyApta thayelA che ke je samAja mATe bahu upayogI thaI paDaze. munizrIetiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika, zrI vipAkakRta vi. meM joyAM. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raDha A sUtro otAM paDelI ja najare mahArAjazrIne saskRta, ardhamAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASA uparanA asAdhAraNu kANu jaNAi Ave che. eka paNa bhASA mahArAjazrIthI ajANI nathI. ApaNe joIe chIe ke e sUtreA ucca ane prathama kATInA che. tenI vastu gaMbhIra, vyApaka ane jIvanane talasparzI che, eTalA gahana ane sarvagrAhya sUtrAnuM bhASAMtara pU. ghAsIlAlajI mahArAja jevA ucca koTInA munirAjane hAthe thAya che te ApaNAM ahebhAgya che, yaMtravAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dharma bhAvanAM esaratI jAya che eve vakhate AvA tattvajJAna AdhyAtmikatAthI bharelAM sUtreAnuM saraLa bhASAmAM bhASAMtara dareka jijJAsu, mumukSu ane sAdhakane mAdaka thaI paDe tema che. jaina ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa. saraLa ane zuddha bhASAmAM sUtre lakhavAmAM AvyAM che. mahArAjazrIne jyAre joI e tyAre temanA A kAryamAM sakaLAyelA joI e chIe. e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kalpanA karI zakAya tema che. temanuM jIvana sUtreAmAM vaNAI gayuM che. munizrInA A asAdhAraNa kAryamAM peAtAnA ziSyAneA tathA paDitAnA sahakAra maLyA che. ane AzA che ke jo dareka mumukSu A pustakAne potAnA gharamAM vasAvaze ane peAtAnA jIvanane sAcA sukhane mAge vALo tA mahArAjazrIe uThAvelA zrama saMpUrNapaNe saphaLa thaze. * pro. rasIkalAla kasturacaMda gAMdhI ema. e. ela. ela. mI dharmendrasihajI kAleja rAjakATa (saurASTra ) muMbaI ane ghATakoparamAM maLelI sabhAe bhinAsara kanpharensa tathA sAdhusaMmelanamAM meAkalAvela TharAva hAla je vakhata zrI zvetAMmara sthAnakavAsI jaina saMgha mATe Agama sA dhana ane svataMtra TIkAvALA zAstroddhAranI ati AvazyakatA che ane je mahAnuMbhAvee A vAta dIrghadRSTithI pahelI peAtAnA magajamAM lai te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja 'Ditaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke jeone sAdaDI adhivezanamAM sarvAnumate sAhityamaMtrI nImyA che, teozrInI dekharekha nIce a, bhA, ve, sthA. jaina zAstroddhAra samiti je eka meATI vagavALI kamiTI che tenI mAraphate kAma thaI rahyuM che. jene pradhAnAcArya zrI tathA pracArama'trIzrI Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra tathA aneka anubhavI mahAnubhAvAe peAtAnI pasaMdagInI mahera chApa ApI che. ane chellAmAM chellA vaDAdarA yunivarsITInA prophesara kezavalAla kAmadAra ema. e. peAtAnuM savistara pramANapatra ApyuM che. te zAstroddhAra kamiTInA kAmane A saMmelana tathA kenpharansa hArdika abhinadana Ape che. ane temanA kAmane jyAM jyAM ane je je jarUra paDe-5teiAnI ane nANAMnI te te peAtAnI pAsenA kuMDamAMthI ane jAhera janatA pAsethI madada maLe tevI IcchA dharAve che. A zAo ane TIkAone jyAre ATalI badhI prazaMsApUrvaka pasaMdagI maLI che, tyAre te kAmane madada karavAnI A kAnpharansa peAtAnI pharaja mAne che ane je koI truTI hAya te 5. 2. zrI ghAsIlAlajI mahArAjanI sAMnidhyamAM jaI, khatAvIne sudhAravA prayatna karaveA. A kAmane Talle caDhAvavA jevuM kAI paNa kAma sattA uparanA adhikArIonA vANI ke vartanathI na thAya te jevA pramukha sAhebane bhalAmaNa kare che. (thA. jaina patra tA. 4-5-56) " svataMtravicAraka ane niDara lekhaka * jaitasiddhAMta 'nA taMtrI zeTha nagInadAsa gIradharalAlanA abhiprAya zrI sthAnakavAsI zAztrAddhAra samiti sthApIne pU. ghAsIlAlajI mahArAjane saurASTramAM khelAvI temanI pAse khatrIse sUtreA taiyAra karavAnI hilacAla cAlatI hatI tyAre te hilacAla karanAra zAstrajJa zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAi sAthe mAre patravyavahAra cAlele tyAre zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAIe temanA eka patramAM mane lakhelu ke-- tr ApaNA sUtranA mULa pAThatapAsI zuddha karI saMskRta sAthe taiyAra karI zake tevA sthAnakavAsI saMpradAyamAM munizrI ghAsIlAlajI ma. sivAya mane keI vizeSa vidvAna muni jovAmAM AvatA nathI. lAMkhI tapAsane aMte me' munizrI ghAsIlAlajIne pasada karelA che." zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAI pote vidvAna hatA. zAstrajJa hatA tema vicAraka paNa hatA. zrAvake temaja munie paNa temanI pAsethI zikSA vAMcanA letA, tema jJAnacarcA paNa karatA. evA vidvAna zeThazrInI pasaMdagI yathAtha ja hoya emAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navAI nathI. ane pU. zrI vAsIlAlajInA banAvelAM sUtre jatAM sau bIne khAtrI thAya tema te ke dAmodaradAsabhAIe temaja sthAnakavAsI samAje jevI AzA zrI ghAsIlAlajI ma. pAsethI rAkhelI te barAbara phaLIbhUta thayela che. , zrI vardhamAna zramaNusaMghanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAje zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA sUtre mATe khAsa prazaMsA karI anumati Apela che te uparathI ja zrI ghAsIlAlajI ma. nA sUtranI upagitAnI khAtrI thaze. A sUtra vidyArthIne. abhyAsIne temaja sAmAnya vAMcake ne sarvane eka sarakhI rIte upayogI thaI paDe che. vidyArthIne temaja abhyAsIne mULa tathA saMskRta TIkA vizeSa karIne upayogI thAya tema che. tyAre sAmAnya hiMdI vAMcakane hiMdI anuvAda ane gujarAtI vAMcakane gujarAtI anuvAdathI AkhuM sUtra saraLatAthI samajAya che. keTalAkane evo bhrama che ke sUtre vAMcavAnuM kAma ApaNuM nahi, sUtra ApaNane samajAya nahi. A bhrama taddana khUTe che. bIjA koI paNa zAstrIya pustaka karatAM A sUtra sAmAnya vAcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAI jAya che. sAmAnya mANasa paNa samajI zake teTalA mATe ja bhagavAna mahAvIre te vakhatanI lokabhASAmAM (ardhamAgadhI bhASAmAM) sUtre banAvelAM che. eTale sUtro vAMcavA temaja samajavAmAM ghaNuM saraLa che. mATe kaI paNa vAMcakane ene bhrama hoya te te kADhI nAMkhave ane dharmanuM temaja dharmanA siddhAMtanuM sAcuM jJAna meLavavA mATe sUtre vAMcavAne cUkavuM nahi. eTaluM ja nahi paNa jarUrathI pahelAM sUtre ja vAMcavAM. sthAnakavAsIomAM A zrI sthAjaina zAstroddhAra samitie je kAme ka' che. ane karI rahI che tevuM koI paNa saMsthAe Aja sudhI karyuM nathI. sthA. jaina zAdvAra samitinA chellA riporTa pramANe bIjA cha sUtra lakhAcela paDayA che, be sUtra-anugadvAra ane kANuga sUtra-lakhAya che te paNa thoDA vakhatamAM taiyAra thaI jaze. te pachI bAkInA sUtro hAtha dharavAmAM Avaze.. tayAra sUtro jaldI chapAI jAya ema icchIe chIe ane sthA. baMdhuo samitine uttejana ane sahAyatA ApIne temanAM sUtro gharamAM vasAve ema IcchIe chIe. jaina siddhAMta patra-me 1955 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zruta-bhakti (pU. AcArya zrI ghAsIlAlajI ma0 sAnI AjJA anusAra lakhanAra) da. sa. nA jaina muni zrI dayAnaMdajI mahArAja tA. 23-6-pada zAhapura, amadAvAda Aje lagabhaga 20 varSathI zraddhaya paramapUjya. jJAnadivAkara paM. sunizrI ghAsIlAlajI ma. carama tIrthakara bhagavAna mahAvIranA anuttara, anupama nyAya yukta, pUrvApara avidha svarUpa kalyANakAraka, carama zItaLa vANInA ghAtaka evA zrI jinAgama para prakAza pADe che, teozrI prAcIna, paurvAtya saMskRtAdi aneka bhASAnA prakhara paMDita che, ane jinavANIne pramaza saMskRta, gujarAtI ane hiMdImAM mULa zabdArtha, TIkA, vistRta vivaraNa, sAthe prakAzamAM lAve che. e jaina samAja mATe ati gaurava ane AnaMdane viSaya che. bha. mahAvIra atyAre ApaNI pAse vidyamAna nathI. paraMtu temanI vANI rUpe akSaradeha gaNadhara mahArAjee zrutaparaMparAe sAcavI rAkhe zrutapara parAthI sacavAtuM jJAna tyAre viramRta thavAne samaya upasthita thavA lAge tyAre zrI devadvigaNi kSamAzrama vabhIpura-vaLAmAM te Agamone pustaka rUpe ArUDha karyo. Aje A siddhAMte ApaNI pAse che. te ardhamAgadhI bhASAmAM che. atyAre A bhASA bhagavAnanI, devonI tathA janagaNanI dharmabhASA che. tene ApaNu zrama ane zramaNIo tathA mumukSu zrAvaka zrAvikAo mukhapATha kare che, paraMtu tene artha ane bhAva ghaNA thoDAo samaje che. - jinAgama e ApaNAM zraddheya pavitra dharmasUtro che. e ApaNI AMkho che. tene abhyAsa karavo e ApaNuM sonI-jaina mAtranI pharaja che. tene satya svarUpe samajAvavA mATe ApaNA sadabhAgye jJAnadivAkara zrI ghAsIlAla mahArAje sata saMkalpa karyo che ane te likhita sUtrane pragaTAvI zAdvAra samiti dvArA jJAna paraba vahetI karI che. AvA anupama kAryamAM sakaLa jainone sahakAra avazya ho ghaTe ane tene vadhAremAM vadhAre pracAra thAya te mATe prayatna karavA ghaTe. bha0 mahAvIrane gaNadhara gautama pUche che ke he bhagavAna, sUtranI ArAdhanA karavAthI zuM phaLa prApta thAya ? bhagavAna tene prati uttara Ape che ke zratanI ArAdhanAthI jIvenA ajJAnane nAza thAya che, ane teo saMsAranA kalezathI nivRtti meLave che, ane saMsAra kalezethI nivRtti ane ajJAnane nAza thatAM mekSanI phaLanI prApti thAya che AvA jJAnakAryamAM mUrtipUjaka jaino, digaMbaro ane anya dharmio hajAro ane lAkho rUpIyA kharce che. hiMdu dharmamAM pavitra manAtA graMtha gItAnA seMkaDe nahi paNa hajAro TIkA duniyAnI lagabhaga sarva bhASAomAM pragaTa thayA che. IsAI dharmanA pracArake temanA pavitra dharmagrantha bAIbalanA pracArArthe tenuM jagatanI sarva Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P bhASAmAM bhASAMtara karI tene paDatara karatAM paNa ghaNI ochI kiMmate vecI dharmasUtrAnA pracAra kare che. muslima leke paNa temanA pavitra manAtA grantha kurAnanuM aneka bhASAomAM bhASAMtara karI samAjamAM pracAra kare che. ApaNe paisA paranA mehu uttArI bhagavAnanA siddhAMtAnA pracAra karavA mATe tana, mana, dhana samapa Nu karavAM joie. ane sUtra prakAzananA kAne vadhu ne vadhu vega maLe te mATe sakriya prayatna karavA jeI e. AvA pavitra kArya mAM sAMpradAyika matabhede saue bhUlI javA joie, ane zuddha AzayathI thatA zuddha kAryane apanAvI levuM joIe. samitinA niyamAnusAra rU. 251] bharI samitinA sabhya banavuM eie. dhArmika aneka khAtA enA mukAbale sUtra prakAzananuMjJAnapracAranuM A khAtu sarvazreSTha gaNavu joIe. A kAryane vega ApavAnI sAthe sAthe e Agame-bhagavAnanI e mahAvANInuM pAna karavA paNu ApaNe haraha Mmeza tatpara rahevu' joie, jethI parama zAMti ane jIvanasiddhi meLavI zakAya. ( sthA. jaina tA. 5-7-56 ) zrI. a. bhA, ve. sthA. jaita zAstrAddhAra samitinAM pramukha zrI vagere. rANapura parama pavitra saurASTranI puNya bhUmi para jyArathI zAMta zAstravizArada apramAgni pUjya AcAya mahArAja zrI cAsIlAlajI mahArAjanAM punIta pagalAM cayAM che tyArathI ghaNA lAMkhA kALathI lAgu paDela jJAnAvaraNIya kamanAM paDaLa utAravAnA zubha prayAsa thaI rahyo che. ane je pravacananI prabhAvanA teozrI karI rahyA che te anaMta upakAraka kAmAM tame je apUrva sahAya ApI rahyA che. te mATe tame sarvane dhanya che ane e zubha pravRttinA zubha pariNAmenA janatA lAbha le che, mane te samajAya che ke sAdhujI The guNasthAnake hoya che paNa pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja tA mahudhA sAtame apramatta guNasthAnake ja rahe che. evA apramatta mAtra pAMca-sAta sAdhue ne sthAnakavAsI jainasamAjamAM hAyatA samAjanuM zreya thatAM jarAe vAra na lAge samAjAkAzamAM sthA. jaina sa pradAyane divya prabhAkara jaLahaLI nIkaLe paNa vA dina......... zrI zAstrAddhArasamitine mArI eka namra sucanA che ke-pUjyazrInI vRddhAvasthA che, ane kAryapraNAlikA cuvAnAne zaramAze tevI che. temane gAmegAma vihAra karavuM ane zAstrAddhAranuM kArya karavu temAM dhaNAM zArIrika mAnasika ane vyavahArika muzkelI veThavI paDe che, te kaI cAgya sthaLa ke jyAMnA zrAvaka bhakti vALA hAya. vADAnAM rAganA viSathI alipta hAya. evA phAI sthaLe zAstrAddhAranu kArya pUrNa thAya tyAM sudhI sthiratA karI zake enA mATe prakhadha karavA joie. bIjA kAI evA sthaLanI anukuLatA na maLe te chevaTa amadAvAdamAM yAgya sthaLe rahevAnI sagavaDa karI apAya te vadhu sArUM. mhArI A sucanA para dhyAna ApavA pharI yAda ApuM chuM. pharIvAra pUjya AcAryazrIne ane temanA satkAryanA sahAyakane mArA abhinadana pAThavu chuM te svIkAraze. lI. sadAna dI jainamuni cheTAlA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenasiddhAMtanA taMtrIzrIne abhiprAya thAnakavAsIomAM pramAzvabhUta sUtro bahAra pADanArI A ekanI eka saMsthA che, ane enA A chelA ripiTa uparathI jaNAya che ke-teNe ghaNuM sArI pragatI karI che te joI AnaMda thAya che. mULa pATha, TIkA, hiMdI tathA gujarAtI anuvAda sahita sUtra bahAra paDavAM e kAMI saheluM kAma nathIe eka mahAbhArata kAma che ane te kAma A zAstroddhAra samiti ghaNI saphaLatAthI pAra pADI rahI che te sthAnakavAsI samAja mATe ghaNuM gaurava viSaya che ane samiti dhanyavAdane pAtra che. samiti taraphathI navasUtra bahAra paDI cukyAM che, hAlamAM traNa kSetre chapAya che. nava sUtro lakhAI gayAM che ane jaMbuMdIpa prajJapti tathA naMdIsatra taiyAra thaI rahyAM che. hAlamAM maMtrI zrI sAkaracaMda bhAIcaMda samitinA kAmamAM ja temane A vakhata gALe che ane samitinA kAmakAjane ghaNe vega ApI rahyA che. temanA aMta mATe dhanyavAda. ane A mahAbhArata kAmanA mukhya kAryakartA te che vRddha paMDita munizrI ghAsIlAlajI mahArAja. mULa pAThanuM saMzodhana tathA saMskRta TIkA teozrI ja taiyAra kare che. munizrIne A upakAra AkhAya sthA. jaina samAja upara ghaNe mahAna che. e upakArano badale te vALI zakAya tema nathI. paraMtu A samitinA membara banI tenA bahAra paDelAM sUtro gharamAM vasAvI tenuM adhyayana karavAmAM Ave te ja mahArAjazrInuM thoDuM RNa adA karyuM gaNAya. bhagavAne kahyuM che ke dai to hu paheluM jJAna pachI dayA, dayA dharma yathArtha samaje che te bhagavAnanI vANIrUpa ApaNA sUtro vAMcavAM ja joIe tenuM adhyayana karavuM joIe ane tene bhAvArtha samaja joIe. eTalA mATe zAstroddhAra samitinA sarva sUtre dareka sthA. jene potAnA gharamAM vasAvavAM ja joIe sarva dharmajJAna ApaNA sumAMja samAyeluM che ane sUtro sahelAIthI vAMcIne samajI zakAya che, mATe dareka sthA. jaina A sUtre vAMce e khAsa jarUranuM che. "jaina siddhAMta" Disembara-pa6 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upAsakadazAMgasUtrane mATe abhiprAya mULa sUtra tathA pUjya munizrI ghAsIlAlajI mahArAje banAvela saMskRta chAyA tathA TIkA ane hiMdI tathA gujarAtI-anuvAda sahita. prakAzaka-a. bhA. 2. sthAnakavAsI jainazAstraddhArasamiti, gareDIA kuvA reDa, bIna leja pAse, rAjakeTa, (saurASTa) pRSTha 616 bIjI AvRtti bevaDuM (8) kada, pAkuM puchuM, jekeTa sAthe sane 1956 kiMmata rUA. 88-0 ApaNuM mULa bAra aMga sUtromAMnuM upAsakadazAMga e sAtamuM aMga sUtra : che. emAM bhagavAna mahAvIranA daza upAsake-zrAvakonAM jIvanacaritro ApelAM che, temAM paheluM cAritra AnaMda zrAvakanuM Ave che. AnaMdazrAvake jainadharma aMgIkAra karyo ane bAra vrata bhagavAna mahAvIra pAse aMgIkAra karI pratijJA (pratyAkhyAna) lIdhAM tenuM savistara varNana Ave che, tenI aMtargata aneka viSayo jevA ke, abhigama, lokalakasvarUpa, navatatva naraka, devaloka vagerenuM varNana paNa Ave che. AnaMda zrAvake bAra vrata lIdhA te bAra vratanI vigata aticAranI vigata vagere badhuM ApeluM che. te ja pramANe bIjA nava zrAvakenI paNa vigata Apela che. AnaMda zrAvakanI pratijJAmAM rAri zabda Ave che. mUrtipUjake mUrtipUjA siddha karavA mATe tene artha arihaMtanuM caya (pratimA) e kare che. paNa te artha tadana beTe che. ane te jagyAe AgaLa pAchaLanA saMbaMdha pramANe tene e be artha baMdha besate ja nathI te munizrI ghAsIlAlajIe temanI TIkAmAM aneka rIte pramANe ApI sAbita karela che ane riphaMphAne artha sAdhu thAya che. te batAvI Apela che. A pramANe A sUtramAMthI zrAvakanA zuddha dharmanI mAhitI maLe che te uparAMta te zrAvakanI Rddhi, raheThANa. nagarI vagerenA varNane uparathI te vakhatanI sAmAjika sthiti, rItarivAja rAjavyavasthA vagere bAbatenI mAhitI maLe che. eTale A sUtra dareka zrAvake avazya vAMcavuM joIe, eTaluM ja nahi paNa vAraMvAra adhyayana karavA mATe gharamAM vasAvavuM joIe. pustakanI zarUAtamAM vardhamAna zramaNasaMghanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjanuM saMmatipatra tathA bIjA sAdhuo temaja zrAvakonA saMmatipatro Apela che, te sUtranI pramANabhUtatAnI khAtrI Ape che. "je siddhAMta" jAnyuArI-57 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seMkaDa sarTIphIkeTa uparAMta hAlamAM maLela keTalAka tAjA abhiprAya zAstro dvAranA kAryane vega Ape sthAnethI (jainajyoti) tA. 15-6-17 pUsya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ThANu 4 hAlamAM amadAvAda mukAme sarasapuranA sthA. jaina upAzrayamAM birAjamAna che. teo zrI zAstroddhAranuM kArya khUba ja khaMta ane utsAhathI vRddhava paNa karI rahyA che. teozrI vRddha che tAM paNa Akho divasa zAstranI TIkAo lakhI rahyA che. Aja sudhImAM temaNe lagabhaga 20 jeTalAM zAstranI TIkAo lakhI nAkhI che ane bAkInAM sUAnI TIkA jema bane tema jaladI pUrNa karavI tevA maratha sevI rahela che. sthA. jaina samAjamAM zAstro upara saMskRta TIkA lakhavAne A prathama ja prayAsa che ane te prayAsa saMpUrNa bane evI ame zAsanadeva pratye prArthanA karIe chIe. Aja sudhI ghaNu munivaree zAstronuM kAma zarU karela che paNa keIe pUrNa karela nathI. pUjyazrI amulakhatrApajI mahArAje batrIsa zA upara hiMdI anuvAda karela ane saMpUrNa banela, tyArabAda AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjazrIe hiMdI TIkA keTalAka zA upara lakhela paNa ghaNuM zAstro bAkI rahI gayAM. pUNya hatimalajI mahArAje eka be zA uparanI TIkAonA anuvAda karela. pUjya zrI javAhiralAla mahArAjazrIe sUyagaDAMgasUtra TIkA sahita hindI anuvAda sAthe karela. zrI saubhAgyamalajI mahArAje AcArAMganI hiMdI TIkA lakhela. paNa saMpUrNa zA upara saMskRta TIkA hajI sudhI sthA. jaina sAdhuo taraphathI thayela nathI. jyAre pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe 20 zA upara saMskRta TIkA tene hiMdI gujarAtI anuvAda karAvela che AthI have AzA baMdhAya che ke teozrI batrIse batrIsa zAstro upara saMskRta TIkA lakhavAmAM saphaLa thaze ane zadvAra samitie Aja sudhI 10 thI 12 zA chapAvI paNa dIdhAM che ane hajI paNa te zAstra vizeSa jaladI chapAya te mATe zAstrodvAra samiti saMpUrNa prayatna karI rahela che te dhanyavAdane pAtra che. jaina zAstroddhAra samitinA rU. 25 bharIne lAIpha membara thanArane tamAma zAstro zAstroddhAra samiti taraphathI bheTa maLe che. A rIte eka paMtha ane de kAja, ane rIte lAbha thAya tema che. rU. 251 mAM 500 rUpiyAnI kiMmatamAM zAstro maLe e paNa meTe lAbha che ane pravacananI prabhAvanA karavAne dharma lAbha paNa maLe che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI upAsadazAMgasUtrane mATe abhiprAya mULa sUtra tathA pUjya munizrI ghAsIlAlajI mahArAje banAvela saMskRta chAyA tathA TIkA ane hiMdI tathA gujarAtI-anuvAda sahita. prakAzaka-a. bhA. . sthAnakavAsI jainazAstroddhAra samiti, gareDIA kuvA reDa, bIna leja pAse, rAjakoTa, (saurASTa) pRSTha 616 bIjI AvRtti evI (moTuM kada, pAkuM paThuM, jekeTa sAthe sane 1956 kiMmata rUA. 8-8-0 ApaNA mULa bAra aMga sUtromAMnuM upAsakadazAMga e sAtamuM aMga satra che. emAM bhagavAna mahAvIranA daza upAsaka-zrAvakonAM jIvanacaritro ApelAM che, temAM paheluM cAritra AnaMda zrAvakanuM Ave che. AnaMda zrAvake jainadharma aMgIkAra karyo ane bAra vata bhagavAna mahAvIra pAse aMgIkAra karI pratijJA (pratyAkhyAna) lIdhAM tenuM savistara varNana Ave che, tenI aMtargata aneka viSayo jevA ke, abhigama, lokAlokaravarUpa, navatatva naraka, devaloka vagerenuM varNana paNa Ave che. AnaMda zrAvake bAra vrata lIdhA te bAra vratanI vigata aticAranI vigata vagere badhuM ApeluM che. te ja pramANe bIjAnava zrAvakenI paNa vigata Apela che. AnaMda zrAvakanI pratijJAmAM ati zabda Ave che. mUrtipUjake mUrtipUjA siddha karavA mATe teno artha arihaMtanuM caya (pratimA e kare che. paNa te artha tadana kheTe che. ane te jagyAe AgaLa pAchaLanA saMbaMdha pramANe tene e be artha baMdha besatuM ja nathI te munizrI ghAsIlAlajIe temanI TIkAmAM aneka rIte pramANe ApI sAbita karela che ane arihaMtane artha sAdhu thAya che. te batAvI Apela che. A pramANe A sUtramAMthI zrAvakanA zuddha dharmanI mAhitI maLe che te uparAMta te zrAvakenI chaddhi, raheThANa. nagarI vagerenA varNane uparathI te vakhatanI sAmAjika sthiti, rItarivAja rAjavyavasthA vagere bAbatonI mAhitI maLe che. eTale A sUtra dareka zrAvake avazya vAMcavuM joIe, eTaluM ja nahi paNa vAraMvAra adhyayana karavA mATe gharamAM vasAvavuM joIe. pustakanI zarUAtamAM vardhamAna maNasaMghanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjanuM saMmatipatra tathA bIjA sAdhuo temaja zrAvakenA saMmatipatro Apela che, te sUtranI pramANabhUtatAnI khAtrI Ape che. nasiddhAMta jAnyuArI-pachA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuM rAtAvadhAnI munizrI nya'tilAlajI mahArAjazrInA amadAvAdane patra " sthAnakvAsI jaina %0 tA. 5-9-57 nA aMkamAM chapAela che je nIce mujaba che. sUtreAnA mULa pAThAmAM pheraphAra hAI zake kharI ? tA. 7-8-57nA rAja atre birAjatA zAstroddhAraka AcAya mahArAjazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAse, mArA upara Avela eka patra laIne huM gaye hatA, te samaye mAre pU. ma. sA. sAthe je vAtacIta thaI te samAjane jANu karAvA sArU lakhuM chuM. ' zAonuM kAma eka gahana vastu che. apramAdI thaI temAM avirata prayatna karavA eie. saMpUrNa zAstronuM jJAna temaja dareka prakAranI khAsa bhASAnuM jJAna hAya tAja Agame ddhArakanuM kArya saphaLatAthI thAya che. A prakAranA prayatna hAla amadAvAda khAte sarasapura jaina sthAnakamAM khirAjatA pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja karI rahyA che. zAstralekhananuM A kArya thaI rahyuM che, temAM aneka vyaktine aneka prakArano zaMkAe thAya che temAM zAonA mULa pADaMmAM pheraphAra thAya che? karavAmAM Ave che? evA prazna paNa keTalAkane thAya che ane tevA prazna thAya te svAbhAvika che; kemake amuka munirAje taraphathI pragaTa thayela sUtreAnA mULa pAThamAM pheraphAra thayelA che. jethI A kAryamAM paNa samAjane zaMkA thAya, paNa kharI rIte jotAM, atyAre je zAstroddhAranuM kAma cAlI rahyuM che te viSe samAjane khAtri ApavAmAM Ave che ke, zAstroddhAra samiti taraphathI atyAra sudhImAM pragaTa thayelAM AgamAnA mULa pAThamAM jarApaNa pheraphAra karavAmAM Avela nathI ane bhaviSyamAM je sUtreA pragaTa thaze temAM pheraphAra thaze nahi tenI samAja noMdha lye. lI. zatAvadhAnI zrI jyaMta muniamadAvAda Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sAthe pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjanA suziSya 5. muinazrI kanaiyAlAlajI mahArAja malADa mukAme cAturmAsa birAje che ane teozrI zAstronA membarI karavA mATe athAga prayatna karIne pravacananI sevA maLavI rahyA che. ane atyAra sudhImAM muMbaI temaja parAonA lagabhaga 40 jeTalA gRhasthA lAik membara banI gayA che ane mukhaImAM lagabhaga 300 jeTalA membare thAya te IcchavA cegya che. zrImaMta gRhastho hajArA rUpiyA potAnA ghara kharcaMmAM temaja meAjazAkhanA kAmeAmAM temaja vyavahArika kAmAmAM vAparI rahyA che te AvA zAoddhAra jevA pavitra kArya mAM rUpiyA vAparaze tA dharmanI sevA karI gaNAze. ane badalAmAM uttama AgamasAhityanI eka lAyabrerI banI jaze. jenu vAMcana karavAthI AtmAne zAMti maLaze ane zAstrajJA pramANe vartavAthI jIvana saphaLa thaze. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazavaikAlika tathA ugAsakadazAMga sU gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayelAM pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja viracita zrI uparokta be sUtro jaina dharma pALatA dareka gharamAM hevA ja joIe. te vAMcavAthI zrAvaka dharma ane zramaNa dharmanA AcAranuM jJAna prApta thaI zake che ane zrAvake pitAnI niravala ane eNiya sevA zramaNa pratye bajAvI zake che. vartamAnakALe zrAvakomAM te jJAna nahi hovAne lIdhe aMdhazraddhAe zramaNa varganI vaiyAvacca te karI rahela che. paraMtuM "ka95 zuM ane aka95zuM" enuM jJAna nahi hovAne lIdhe pite sAvadya sevA arpe potAnA svArthane khAtara zramaNa vagane pitAne sahAyaka thavAmAM ghasaDI rahyA che, ane zramaNa varganI prAyaH kusevA karI rahyA che. temAMthI bacI lAbhanuM kAraNa thAya ane zamaNane yathAtathya sevA ApI temane paNa jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karavAmAM sahA yaka thaI pitAnA jJAnadazana cAritranI ArAdhanA karI sugati meLavI zake. zamaNunI yathAtathya sevA karavI te avazya gRhasthanI pharaja che. pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. zAstroddhAranuM anuvAdana traNa bhASAmAM rUDI rIte karI rahyA che ane rUpIyA 251 bharI membara thanArate rUA. 400-500 nI lagabhaga kIMmatanA batrIse Aga phrI maLI zake che te te rU 251 bharI membara thaI batrIse Agama dareka zrAvaka ghare meLavavA joIe. batrIse zAstronA lagabhaga 48 pustake maLaze. te te lAbha pitAnI nirjarA mATe punyAnuMbaMdhI punya mATe jarUra meLave. uparokta baMne sUtronI kIMmata samiti kaMIka ochI rAkhe harake gAmamAM zrImaMta hoya te sUtro lAvI aradhI kImate, maphata athavA pUrI kIMmate lenAranI sthiti joI dareka gharamAM vasAvI zake. -eka gRhastha nedha-uparanI sucanAne ame AvakArIe chIe. AvAM sUtro dareka gharamAM vasAvavA yogya temaja dareka zrAvake vAMcavA yogya che. taMtrI ratnajyota patra tA. 1-10-17 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samitine TuMka paricaya rathAnakavAsI samAjanI A ekanI eka saMsthA che ke jeNe atyAra sudhImAM tera sUtra chapAvI bahAra pADI dIdhAM che. sAta sUtra chapAya che ane bIjA keTalAka chApavA mATe taiyAra thaI cUkyA che. A pramANe A saMsthAe mahAna pragati sAdhI che tene TuMka paricaya A patrikAmAM Apela che te vAMcI jaI sava rathA. jaina bhAIbahenoe A saMsthAne yathAzakti madada karI tenA kAryane haju vizeSa vegavAna banAvavAnI jarUra che. khAlI ghaDe vAge ghaNe ema sthA. kenpharansa jema beTAM baNagAM kuMkanArI saMsthAnI kiMmata nathI, tyAre nakkara kAma karanArI A zAstroddhAra samitine dareka prakAre uttejana ApavAnI dareka sthAnakavAsI jainanI anivArya pharaja che. ane A sarva sUtro taiyAra karanAra pUjya munizrI ghAsIlAlajI mahArAjane sthAnakavAsI samAja upara ghaNe mahAna upakAra che. vayevRddha havA chatAM teozrI je mahenata laI sUtra taiyAra karAve che tevuM kAma haju sudhI bIjA keIe karyuM nathI ane bIjuM kaMI karI zakaze ke nahi te paNa zaMkAbharyuM che. pUjya munizrInA A mahAna upakArane kiMcita badale samAje A zAstroddhAra samitine banI zakatI sahAya karIne vALavAne che. sthAnakavAsI samAja jJAnanI kadara karavAmAM pAchA haThe tema nathI evI amo AzA rAkhIe chIe. jenasiddhAMta patra okaTombara 157 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazavaikAlika tathA ugAsadazAMga sUtro gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayelAM pUjya zrI ghAsalAlajI mahArAja viracita zrI uparokta be sUtre jena dharma pALatA dareka gharamAM hevA ja joIe. te vAMcavAthI zrAvaka dharma ane zamaNu dharmanA AcAranuM jJAna prApta thaI zake che ane zrAvake pitAnI niravadha ane eSaNiya sevA zramaNa pratye bajAvI zake che. vartamAnakALe zrAvakamAM te jJAna nahi hovAne lIdhe aMdhazraddhAe zramaNa varganI vaiyAvacca te karI rahela che. paraMtuM "kalpa zuM ane akalpa zuM" enuM jJAna nahi hovAne lIdhe pite sAvadha sevA apa pitAnA svArthane khAtara zrama vagane pitAne sahAyaka thavAmAM ghasaDI rahyA che, ane zramaNa varganI prAyaH kusevA karI rahyA che. temAMthI bacI lAbhanuM kAraNa thAya ane zramaNane yathAtathya sevA ardhI temane paNa jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karavAmAM sahA yaka thaI pitAnA jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karI sugati meLavI zake. zramaNanI yathAtathya sevA karavI te avasya gRhasthanI pharaja che. pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. zAstroddhAranuM anuvAdana traNa bhASAmAM rUDI rIte karI rahyA che ane rUpIyA 251] bharI membara thanArate rUA. 400-500 nI lagabhaga kIMmatanA batrIse Aga phrI maLI zake che te te rU. 251 bharI membara thaI batrIse Agama dareka zrAvaka ghare meLavavA joIe. batrIse zAstronA lagabhaga 48 pustako maLaze. te te lAbha pitAnI nirjarA mATe punyAnuMbaMdhI punya mATe jarUra meLave. uparokta baMne sUtronI kIMmata samiti kaMIka ochI rAkhe te harakeI gAmamAM zrImaMta hoya te sUtro lAvI aradhI kImate, maphata athavA pUrI kIMmate lenAranI sthiti joI dareka gharamAM vasAvI zake. -eka gRharatha nedha-uparanI sucanAne ame AvakArIe chIe. AvAM sUtro dareka gharamAM vasAvavA egya temaja dareka zrAvake vAMcavA yogya che. taMtrI ratnajyota patra tA. 1-10-17 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM banAvelAM sUtro kAzamIrathI.... kanyAkumArI temaja karAMcIthI ... kalakattA sudhI dareka sthaLe hezathI vaMcAya che. kAraNa ke AvI rIte zAstro taiyAra karavAnuM anekhuM kArya haju sudhI keI karI zakyuM nathI zrI sthAnakavAsI jaina samAja uparAMta zrI derAvAsI saMpradAyanA mahAna AcArya zrI rAmavijayasUrIjI tathA anya munivaroe temaja terApaMthI mahAsabhA kalakattAvALAoe A sUtro apanAvyAM che. deza-paradezanA membare sUve vAMcI jaina dharmanA zrutajJAnane aNamele lAbha laI rahyA che. hamajja laMDananI InDiA phIsa lAyabrerIe A sUtro maMgAvyAM che. Apa rUpIA 251-0-0 ekalI membara tarIke nAma naMdhAvI hapte hapta lagabhaga rUpIA pAMca sudhInI kiMmatanAM zAstro vinA mUlya meLavI zake che. vadhu vigata mATe lakhe che. grIna loja pAse, 3 maMtrI gareDIAkuvA rAha zrI akhila bhArata che. sthA. jaina rAjakeTa. zAstroddhArasamiti - - - - - - - - - - - - - - - - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AcArAgasUtra prathamazrutaskandha prathama adhyayanakA vipayAnukrama vipayamagalAcaraNa avataraNA 3-159 bhagavAn ke vacanoM meM kalpavRkSa ke phUloM ke paccIsa (25) guNoMkI upamA 4-13 (2) bhagavAn kI vANI ke 35 atizaya 14-19 (3) anuyoga (4) 20-258 (1) caraNakaraNAnuyoga 20-23 (2) dharmakathAnuyoga 23-24 (1) AkSepApyAdidharmakathA (4) 65-31 (2) dharmamahimA 32-34 (3) gaNitAnuyoga 35-53 pravajyAdAnasamayanirNaya 36-53 (1) mAsavicAra (2) pakSavicAra (3) tithivicAra (4) vAravicAra (5) nakSatravicAra (6) yogavicAra (7) karaNavicAra (8) lagnavicAra (9) grahavicAra (10) zIghrapravrajyAsamayanirUpaNa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya - . (11) kezaluJcana (12) prathamagocarIvicAra (13) nUtanapAtra vyApAraNa (14) AcAryAdipadapradAnasamaya (4) dravyAnuyoga dravyalakSaNa paryAyalakSaNa dravyavibhAga (bheda - 6 ) [1] dharmAstikAyasvarUpa [2] adharmAstikAyasvarUpa [3] AkAzAstikAyasvarUpa [4] kAlanirUpaNa kAlazabdavyutpatti kAlasiddhi kAlalakSaNa kAlasvarUpa [5] pudgalAstikAya pudgalazabdArtha pudgalalakSaNa pudgalapadezasaMkhyA pudgala kSetra sthiti pudgalabheda paramANusvarUpa skandhasvarUpa aura usake bheda paramANubandhakAraNa paramANubandhavyavasthA -koSTaka pRSThAGka 51 52 53 53 53 - 159 54 58 61 63 67 72 82 82 83 84 88 96 96 97 98 98 104 105 108 112 121 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 pRSThAGka 122 122 124 125 126 127 127 128 130 132 134 viSaya[6] jIvAstikAya jIvazabdArtha jIca svarUpa bhAva aura usake bheda-5 (1) aupazamika bhAva (2) kSAyika bhAva (3) kSAyopathamika bhAva (4) audayika bhAva (5) pAriNAmika bhAva jIva kA sthitikSetra jIva kI hAsa-vRddhi jIva kI Urdhvagati jIvalakSaNa ivi jIvAstikAya padravya vicAra jIvaskandha vicAra paDUdravyoM kA sakriyaniSkriya vicAravyavahAranaya ko lekara padravya vicAra-~ paDUdravyoM ke viSaya meMkartRtvAkartRtvanirUpaNa vyavahAra naya-(6) (1) zuddhanyavahAra naya (2) azuddhavyavahAra naya (3) zubhavyavahAra naya (1) azubhavyavahAra naya 145 147 148 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAGka 152 154 156 159 159 160 161 164-195 viSaya- . (5) upacaritavyavahAra naya (6) anupacaritavyavahAra naya jIva ke svarUpa meM sadRzavisadRza vicAra iti avataraNa sampUrNa sUtra kA upakrama sUtra prathama 'bhaga' zabdArtha sUtra dvitIya (saMjJA) saMjJA ke bheda (16) (1) AhArasaMjJA (2) bhayasaMjJA (3) maithunasaMjJA (4) parigrahasaMjJA (5) krodhasaMjJA (6) mAnasaMjJA (7) mAyAsaMjJA / (8) lobhasaMjJA (9) lokasaMjJA (10) oghasaMjJA (11) sukhasaMjJA (12) duHkhasaMjJA (13) moisaMjJA (14) vicikitsAsaMjJA (15) zokasaMjJA (16) dharmasaMjJA jJAnasaMjJA ke meda--(5) 167 169 169-170 171 171 172 172 172-173 173. 173 174 174 174-175 175 175-176 176 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya(1) matijJAna (2) zrutajJAna (3) avadhijJAna ( 4 ) mana:paryayajJAna (5) kevalajJAna matijJAna ke bheda (5) IhA apoha mImAMsA mArgaNA gavepaNA saMjJA smRti mati prajJA sUtra tRtIya (saMjJA) tIna prakAra kA janma (1) saMmUrcchanajanma (2) garbhajanma (3) upapAtajanma sUtra caturtha (saMjJA ) sUtra paJcama AtmavAdiprakaraNa AtmazabdArtha AtmAstitva siddhi Atma kA dravyatva AtmAkA svarUpa (13) pRSThAGka 176 177 179 181 184 185-190 185-186 186-187 187 187 188 188 188-189 190 190 195-202 198 198-199 199-200 201 202-208 209-397 210-268 211 213 228 233 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAMka233 237 243 244 247 248 250 253 255 259 263 viSaya(1) jIvatvanirUpaNa (2) nityatvanirUpaNa (3) cetanAyattvanirUpaNa (4) upayogavatvanirUpaNa (5) pariNAmitvanirUpaNa (6) prabhutvanirUpaNa (7) kartRtvanirUpaNa (8) bhoktRtvasiddhi (9) zarIrapariNAmatvasiddhi (10) amUrttatvanirUpaNa (11) pratizarIrabhinnatvasiddhi (12) paudgalikakarmasayuktatvasiddhi (13) UrdhvagatisvabhAvatvasiddhi iti AtmavAdi prakaraNa lokavAdiprakaraNa paDjIvanikAya (1) pRthivIkAyabheda (2) aphAyabheda (3) tejaskAyabheda (4) vAyukAyabheda (5) vanaspatikAyabheda (6) sakAyabheda (1-4) dvitricaturindriyabheda (6) paJcendriyabheda (4) manuSyabheda akarmabhUmi devanikAya (4) 263 268 268 269-299 270-271 271 273 274 274-275 275-276 276 277-278 279 280 283 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya (1) bhavanapatidevameda (2) vyantaradevabheda (3) jyotiSkadevabheda (4) vaimAnikadevabheda kalpAtIta paDjIvanikAya medasaMkalana jIvasaMkhyA karmavAdiprakaraNa (1) karmasvarUpa (2) karmasiddhi (3) karma kA mUrcasva (4) jIva aura karma kA saMbandha (5) karma kA anAditva (6) akarmavAdimata nirAkaraNa (7) bandhasvarUpanirUpaNa (8) bandhakAraNa nirUpaNa (1) prakRtivandha 7 ATha karmoM ke lakSaNa (2) sthitibandha sthitibandhakoSThaka (3) anubhAvavandha puNyapApakarmanirUpaNa sarvadhAti prakRtiyA~ (20) dezaghAti prakRtiyA~ (25) aghAti prakRtiyA~ (75) uttaraprakRtisaMkhyA (148) pRSThAGkaH 284 286 287 288 294 295 298 299 300 301 312 313 317 318 320 325 332 333 334 336-337 338 344 347 352 356 358-374 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 383 383-397 386 388 389 390 391 392 392-397 vipayakarmakSayavicAra iti karmavAdiprakaraNa kriyAvAdiprakaraNa mANAtipAtakriyA mRgadha meM udyata kI kriyA kumUla meM loha DAlane vAle kI kriyA dhanupa se vIMdhane vAle kI kriyA pTijJAna ke liye hastAdiphailAne vAle kI kriyA tADa para caha kara usake phala toDanevAle kI kriyA aThAraha pApasthAna (1) prANAtipAta (2) mRpAvAda (3) adattAdAna (4) maithuna (5) parigraha (6-18) krodha se mithyAdarzanazalyataka iti kriyAvAdi prakaraNa chaThA sUtra (karmasamAramma) sUtra saptama (aparijJAta karmajIva) sUtra aSTama (jIva kA yonisaMdhAna) yonibheda (9) corAsI lAkha yoniyA sUtra navama (parijJA) sUtra dazama (pharmasamArambha) sUtra ekAdaza (upasaMhAra) sUtradvAdaza ( upasaMhAra) 394 394-395 395-397 397-401 402-403 404 407 411 415 416 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThADU prathama adhyayana ke prathama uddezakI samApti 417 dUsare uddezakA upakrama 418 jIva ke viziSTa jJAnake abhAvakA kAraNa 420 pRthivIkAya kI hiMsA meM tadAzrita jIvoM kI hiMsA pRthivIkAyalakSaNa pRthivIkAyamarUpaNA pRthivIkAyajIva pariNAma pRthivIkAyavadhadvAra-zastradvAra pRthivIkAya kA upabhoga pRthivIkAyasamArambhaprayojana pRthivIkAyasamArambhaphala dRSTAntadvArA pRthivI jIvasiddhi pRthivIkA yasamArambhanivRtti upasaMhAra - uddezasamApti - tRtIya uddeza upakrama aura hRSTAnta anagAralakSaNa anagArakarttavya zraddhAsvarUpa (1) yathAmattikaraNa (2) apUrvakaraNa (3) anivRttikaraNa (4) adhigamazraddhA kAyaddhIpadeza akAya kI hiMsA meM tadAzrita anya jIvoM kI hiMsA akAyazatra apkAyarakSopadeza akAyabhoga 423 425 433 437 440 441 442 449 455 461 463 464 464-468 469 473 474-498 485 489 492 494 499-503 504 505 509 512 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 519 532 534 ... vipaya pRSThAGkaakAyasaciMttatA " . " . , . : _ 514 aphAyajIvalakSaNa akAyamarUpaNA.. " ... 520 apkAyajIvaparimANa. . : 522 apkAyazastra 524 dhAvanajala-dhAvanapAnI-(21) 528 apkAyavirAdhanAdopa 530 apkAya ke viSaya meM anyamata samIkSA anyamatAgamavirodha upasaMhAra 437 caturthoddezaka 538 upakrama agnikAya ke abhyAkhyAna meM AtmA kA abhyAkhyAna agnikAyalakSaNa agnikAyasacittatA 542 agnikAyaprarUpaNA agnikAyajIvapariNAma 546 agnikAyApalApa dIrghalokazastra (agnikAya ) kAkhedajJa dIrghalokazabdArtha agnikAyazastra agnikAyasamArambhanivRttipratijJA / :agnivirAdhanAdopa agnikAyopabhoga agnisamArambhadopa, .. agnisamArambha meM usake Azrita anya jIvoM kI hiMsA upasaMhAra 541 543 548 550 553 555 560 562 567 570 573 579 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 581. * 582 582 ..'vipayauddezakasamApti paJcamoddezaka (vanaspati) upakrama anagAralakSaNa vanaspatikAyasacittatA ( lakSaNadvAra) vanaspatiprarUpaNA ( bheda) vanaspatiparimANa vanaspatikAyopamardana saMsAra kA 584 586 591 609 612 617 621 622 626 630 632 rUpAdi guNa meM mUrchA saMsAra kA kAraNa hai-- rUpAdiguNamUrchAdopa vanaspatizastrasamArambha meM tadAzrita aneka jIvahiMsAvanaspativirAdhaka sAdhAbhAsa upabhogadvAra vanaspativirAdhanAphala manuSyazarIra ke sAtha vanaspatikI sacittatA kI siddhiupasaMhAra uddezasamApti paSThoddeza (sakAya) upakrama usoM ke bheda trasaMkAyalakSaNa trasakAyamarUpaNA trasakAyapariNAma pratyeka trasa jIvoM ke mukha duHkha alaga alaga hai-.. 641 643 644 644 645 652 654 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayapratyeka dizA vidizA meM pRthivI Adi mAzrita prasajIvoM ko paritApa 11. dene se saMsAra bhramaNakAya ke samArambha meM anya prANiyoM kI hiMsA kAya kI hiMsA meM parijJA ( sakAya samAraMbhadoSa ) upabhogadvAra vedanAdvAra sajIva virAdhanAphala sajIvahiMsAmayojana upasaMhAra uddezasamApti saptama uddeza (vAyukAya ) vAyukAyavirAdhanaviveka vAyukAyalakSaNa vAyukAya prarUpaNA vAyukAyaparimANa vAyukAmazAstra vAyukAya kI hiMsA meM par3ajIvanikAyarUpa loka kI hiMsA dravyaliGgikRta vAyukAya virAdhanA vAyukAyopabhoga vAyuvirAdhanAdopa vAyuvirAdhanAparihAra mukhavastrikAvicAra painikAyArambhadopa pahajIvavirAdhanAparihAra prathama adhyayana samApti . pRSThAGka 657 659 663 664 666 667 670 673 675 676 677 683 684 685 686 689 690 693 696 700 704 712 717 720 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [obhAcAca vinayacandra dhAna maNDAra) saMcAlaka:zrIzve. myAnamAlIna dhAraka saMgha jypur| zrIvItarAgAya namaH jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajImahArAjaviracitA ''cAracintAmaNiTIkAsamalaGkRtam AcArAgasUtram / [prathamaH zrutaskandhaH] maGgalAcaraNam. arthamadaM vIrajinaM praNamya, landherdhara gautama-mAptazaktim / gaNIzvaraM pUrvadharaM ca citte, sandhAya jainI giramujjvalantIm // 1 // AcArAgasUtrakI AcAracintAmaNiTIkA kA hindIbhASAnuvAda / maGgalAcaraNa -- - - - - - bhavya jIvoke manoratha pUrNa karate jo judA, una vItArAga jinendra ke caraNAmbunoM me nati sadA / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAnamatre - AcArasUtre munighAsilAla, prayatnataH sAdhunaneesiddhathai / AcAracintAmaNimAdadhe'haM, bhavyAH sadane hRdi dhArayantu // 2 // aneka labdhipAhi caudaha pUrvadhAraka jo tathA, ___ ..adhyAtmazakti vibhUtiyukta virAjate haiM jina yathA // . (2) AcArya gaNadhara loka hita gautamapadAmbuja meM natI, merI virAje sarvadA deve vimala mati zubha gtii| nidopatatvanirUpiNI unakI samujjvala bhAratI, dharate use hiya meM sadara jo bhanyajana ko tAratI / vinIta 'ghAsIlAla' muni janatA tathA muni ke liye, bhagavatsubhASitaratna 'AcArAGga guNaguMphita kiye| maNimAlikA ke rUpameM karate prakAzita haiM abhI, AcAracintAmaNi hRdayagRha meM rakhe janatA sabhI / jaDa dravya cintAmaNi hRdayarSe bAhire jAte dhare, 'AcAracintAmaNi' (TIkA) hRdayamai dhAritA tamako hare / saba bhanyajana saMsAra vana meM ghUmate isako gahe, * jisase prakAzita mArga ho nija udaya pada satvara lahe / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA iha sArddhattIyadvIpAbhyantare paJcadazakSetrAtmakanandanakAnane samyaktvAlavAlamadhye AtmarUpAH kalambA vizatisthAnakapunaHpunaHsamArAdhanasalilena saMvarddhitAH santastIrthaGkasvarUpA abhinavakalpapAdapAH prAdurbhavanti / bhavyajIvoM ke samasta manoratha pUrNa karane vAle zrI vIra bhagavAn ko praNAma karake, tathA vividha prakAra kI labdhiyoM ke dhAraka caudaha 14 pUrvI ke jJAtA AdhyAtmika zakti se sampanna zrI gautama gagadhara ko namaskAra karake samasta dopoM se rahita hone ke kAraNa, tathA vAstavika vastusvarUpa ko prakAzita karane ke kAraNa ujjvala jinavANIko hRdaya meM dhAraNa karake maiM 'ghAsIlAla' muni prayatna karake bhavya puruSoM kI tathA munijanoM kI iSTasiddhi ke liye AcArAGga rUpa sUtra (dore) meM bhagavadbhApita vividha AcArarUpa maNiyAM mAlArUpameM pirotA huuN| bhanyajana ise sadaiva apane hRdayameM dhAraNa kreN| jaDavyarUpa cintAmaNi hRdaya para arthAt vakSaHsthala para dhAraNa kiyA jAtA hai kintu yaha AcAracintAmaNi (TIkA) hRdaya meM dhAraNa karane yogya hai // 2 // V isa aDhAI dvIpa ke bhItara pandraha karmabhUmi rUpa nandanavana meM samyaktvarUpa kyArImeM AtmArUpI kalamba, tIrthakara gotra bAMdhane ke kAraNabhUta bIsa sthAnoM kI vAraMvAra ArAdhanA rUpI jalase vRddhiko prApta hokara tIrthakararUpa nUtana kalpavRkSa utpanna hote haiM / AcArAMga satranI AcAracintAmaNi TIkAne gujarAtI anuvAda, bhagavAya25. bhavya jInA tamAma mane ratha pUrNa karavAvALA zrI vIra bhagavAnane praNAma karIne, tathA vividha prakAranI labdhionA dhAraka, cauda pUrvenA jJAtA, AdhyAtmika zaktithI sampanna zrI gautama gaNadharane namarakAra karIne sakala dethI rahita hevAnA kAraNe tathA vAstavika vastusvarUpane prakAzita karavAnA kAraNe ujajavala jinavANane hRdayamAM dhAraNa karIne- huM dhAsIlAla muni prayatna karIne, bhavya purU-jInI tathA munijanenI ISTa siddhi mATe, zrI AcArAMgarUpa sUtra (dorA)mAM bhagavabhASita-vividha AcAra rUpa maNine mAlArUpamAM parevuM chuM. bhavya manuSya tene hamezAM hRdayamAM dhAraNa kare. jaDadravya rU5 cintAmaNi hRdaya para arthAt vakSasthaLa upara dhAraNa karAya che. kintu A AcAracintAmaNi (TakA) hRdayamAM dhAraNa karavA egya che. 2. ' A aDhI dvIpanI aMdara, paMdara karmabhUmirUpI nandana-vanamAM samyakatvarUpa kyArImAM AtmarUpI kalamba-kalama (DALI), tIrthakaranetra bAMdhavAmAM kAraNabhUta vIsa sthAnanI vAraMvAra ArAdhanArUpI jalathI vRddhi pAmIne tIrthakararUpa nUtana-navIna 465vRkSa utpanna thAya cha. . / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tadvavaneSu hi kalpatarukusumagatasaundaryAdiguNAH samupalabhyante / yathA (1)-saundaryam , (2)-mugandhaH, (3)-tridoSanAzakatvam , (4)-saptadhAtupauSTikatvam , (5)-tyagomavalakaratvam , (6)-hRdayAsadakatvam , (7)-tApazamanatvam , (8) zobhAkAritvam , (9) utsAhakatvam , (10) sphUrtikArakatvam , (11) vIryaparddhakatvam , (12)-zramahAritvam , (13)-madhuratvam , (14)-snigdhatvam , (15)vahudalatvam , (16)-vipavinAzakatvam , (17)-makarandadhAritvam , (18)vyAdhinAzakatvam, (19)-vikazanazIlatvam , (20)-tRSNAnivArakatvam , jaise kalpa vRkSoM ke phUloM meM saundarya Adi guNa pAye jAte haiM usI prakAra tIrthakaroke vacanoMmeM bhI saundarya Adi sabhI guNa pAye jAte haiM / donomeM samAna rUpase pAye jAne vAle guNa isa prakAra haiM (1) saundarya, - (2)-sugandha, (3)-tridoSanAzakatA, (4)-saptadhAtupuSTikaratA, (5)-svak-roma-balakAritva, (6) hRdayAhlAdakatva, (7) tApazamanatva, (8) zobhAkAritva, (9)-utsAhakatA, (10)-sphUrtijanakatA, (11)-vIryavardhakatA, (12)-zramahAritva, (13)madhuratA, (14)--snigdhatA, (15)-bahudalatA, (16)-viSavinAzakatA, (17)-makaranda(puSparasa) dhAritva, (18)-vyAdhivinAzakatA, (19)-vikasanazIlatA, (20)-tRSNA jevI rIte kalpavRkSenA phUlamAM saundarya Adi guNe dekhAya che, te pramANe tIrthakaranA vacanemAM paNa saundarya Adi tamAma guNa dekhAya che. baMnemAM samAna rUpathI dekhAtA guNe A prakAranA che - (1)-saundarya, (2)-sudha, (3)-trighoSanAza, (4)-sAta ghAtunI puSTi 422, (5)--0451, 15-4300, (6)-dhyane mAna 24, (7)-tAparnu zamana 42115, (8)- INSae, (8)-GesApA', (10)-bhUdiris', (11)vI ', (12)-zramanivArA , (13)-madhuratA (14)- Duit-fixey!pA, (15)-Heal, (16)-viSavinAza', (17)-bha424-5052sa-pA24tA, (18)-vyAdhivinAzasal, (18)-visanazalean, (20)-greyAnipAtA, Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNAM (21) mUrkhAhArakatvam , (22) pathyatvam , (23) medhyatvam , (24) utkRSTabhAvotpAdakatvam , (25) avayavasannivezavizeSavatvam / __ tatra saundaryAdikaM yathA kalpataskurusumeSu bhagavadvacaneSu ca vidyate, tathA pradarzayAma :saM. guNAH kalpatarukusumapakSe bhagavadvacanapakSe 1 saundayam manoharAkRtimattvam, mAdhuryaprasAdaguNavatvam , 2 sugandhaH ghANendriyaptijanakatvam / divyadhvanirUpatvena bhagavadvacana syAryAnAryadvipadacatuppadAdInAM nivArakatA, (21)-mUchIhArisva, (22)-pathyatA, (23) mevyatA (24)-utkRSTabhAvotpAdakatA, (25)-avayavasanivezavizeSavatva / ye pacIsa guNa kalpa vRkSake phUloM meM tathA bhagavAn ke vacanoM meM kisa prakAra samAnarUpa se pAye jAte haiM yaha batalAte haiM. ___ saM. guNa kalpavRkSake phUloM ke pakSameM bhagavAnake vacanoMke pakSameM / (1) saundarya, manohara AkRti vAlA, mAdhurya aura prasAda guNa vAlA (2) sugandha, ghANendriyako tRptakarane vAlA, divyatvanirUpa hone ke kAraNa Arya, anArya, dvipada, tathA (21)-bhUnivA24tA, (22)-pyatA, (23)-madhyatA, (24)-Segoe sAvana Grules Y bhane (21)-244sannivezavizeSa A pacIsa guNe kalpavRkSanA phUlemAM tathA bhagavAnanA vacanamAM kevI rIte samAnapaNe dekhAya che te batAve che- sa. guNa kalpavRkSanA kulanA pakSamAM bhagavAnanA vacananA pakSamAM (1) saunhaya, bhanA2 mAtiAyA, madhura ane mohaka zabda saundayA. (2) sugandha, nAsine tRpta 42 // 2, divyadhvanirUpa hovAthI Arya, anArya, be pagavALAM tathA cAra pagavALAM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 3 tridoSanAzakatvam cAta-vitta-kapha nAza katvam, 4 saptadhAtupauSTika - rasAsRha- mAMsamedo'sthima jjAzukra-varddhakatvam, tvam } (3) tridoSanAzakatva, vAta pitta aura kapha ina tIna doSoM ko dUra karane vAlA | AcArAgrasatre svasvabhASApariNatatvena tRpti janakatvam / midhyAtvamizrasamyaktvamohanIya dopanAzakatvam / dravyArthika- paryAyArthika-nayAbhyAM syAdastyAdisaptabhaGgAnAM puSTikaratvam / catuSpada Adi kI apanI 2 bhASA meM pariNata hojAneke kAraNa tRptikAraka / (4) saptadhAtupoSTi- rasa, rakta, mAMsa, meda, haDDI aura vIrya, ina sAta dhAtuoM ko baDhAne vAlA | kalva, (4) sAtadhAtune yuSTa, karavApaNu (3) tridoSanAzaktya, vAta, pitta bhane 45, yAtrA dAyAne dura karavA vALA miSyAtya, mizra aura samyaktva mohanIya ina tIna karmoM ko naSTa - karane vAlA / rasa, rakta bhAMsa, bheTa, hAubhaM majA ane vIya, A sAta dhAtune balavAna karanAra. kathaMcit dravyArthika aura paryAyArthika naya kI apekSA anityatA Adi sAta bhaMgo kA poSaka / jIvAne pAta peAtAnI bhASAmAM pariNata hAvAnA kAraNe tRptimara4. mithyAtva, mizra ne sbhykatva mAhanIya, A traNakamAnA nAza karanAra dravyArthi bhane paryAyAthi :nayanI apekSAe kathacit nityatA kacita anityatA Adi sAta bhagAnA peASaka Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA 5 tvagaromabalakaratvam, zArIrika vikArahArakatvam 6 hRdayADhAdakatvam, darzanamAtreNa hRdayamukhajana Atmavartina ArttaraudradhyAnAtmakavikArasya nivArakatvam / zravaNamAtreNa sarveSAM prANinA - mandAnandajanakatvam | katvam 7 tApazamanatvam, zaityaguNavattvena tApahAraka- zAnta rasavattvena kapAyAnalatApa tvam, hArakatvam / 8 zobhAkAritvam, bhUpaNarUpeNa dyuvivarddhakatvam, mithyAtvAdikAlupyApaharaNapUrvakamAtmatejaHprakAzakatvam / (5) tvag romabalakaratva, zarIrasaMbaMdhI vikAra dUra karane AtmA ke ArtavyAnaM aura raudravyAnarUpa vikAroMkA nAzaka / dRSTi par3ate hI hRdayako Anandita kAnameM paDatehI prANimAtra karane vAlA / ko atyanta vAlA | Ananda dene (6) hRdayAhlAdakatva, (7) tApazamanatva, (8) zobhAkAritva, zItala hone se santApa harane vAlA | AbhUSaNarUpa hone ke kAraNa zobhA baDhAne vAlA | (5) cAmaDI ane vALane zarIrasaMbaMdhI vikAra dUra khaLakAraka. 42nAra. (8) zobhAbharIpa (6) hRdayane mAnahArI dRSTi paDatAM hRhayane AnaMda ApanAra (7) tApanivAraNa karanAra, zItala heAvAthI saMtApa haranAra, ghareNAMrUpa heAvAthI zezabhA vadhAranAra vAlA / zAntarasamaya hone ke kAraNa 'kapAyajanita santApako naSTa karane vAlA / mithyAtva Adi kI malInatA dUra karake AtmAkA teja camakAne vAlA | AtmAnA Artta dhyAna ane raudra dhyAnarUpa vikArone nAza karanAra kAnamAM paDatAM ja prANI mAtrane atyanta AnaMdaeN ApanAra zAntarasabhaya hovAthI upaaynita tApane nAza 32nAra. mithyAtva AddhinI milanatA dUra karIne AtmAnA tejane prakAzita karanAra, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgavatre pramAdapaJcakanivArakatvena dharmA rAdhane yogatrayottejakatvam / / 10 sphUrtikArakatvam, irpotpAdakatvena svepTalA - mokSAya parAkramasphoTanastram / bhAya pravRttijanakatvam, 11 vIryavarddhakatvam, sakalendriyazaktidAyakatvam, tapaH saMyamAbhyAmAtmatralotkarSa katvam / 8 9 utsAhakatvam, (9) utsAhakatva, (10) sphUrtikArakatva, (11) vIryavardhaka (e) utsAha pA (10) sthUrti utpanna azvAyala . (11) vIryavardha4. utsAhajanakatvam, utsAha utpanna karane vAlA | harSajanaka hone ke kAraNa apanI iSTa siddhi ke liye pravRtti karAne vAlA / pAMca pramAdoM kA nivAraNa karake dharma kI ArAdhanA meM tInoM yogoM ko uttejita karane vAlA / ha utpanna karanAra hAvAthI petAnI icchAnusAra siddhi mATe pravRtti karAvanAra tamAma indriyAne zakti ApanAra mokSa ke liye parAkrama phoDane ko preraNA karane vAlA / saba indriyoM ko zakti dene tapa, aura saMyama dvArA AdhyA vAlA / tmika bala baDhAne vAlA / utsAha utpanna karanAra pAMca pramAdezanu nivAraNa karIne dharmanI ArAdhanAmAM traNeya cogAne uttejana mApanAra. meAkSa mATe parAkrama karavAnI preraNA karanAra. tapa ane saMcama dvArA AdhyAtmika mULa vadhAranAra. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA 12 zramahAritvam , saugandhyAdivividhaguNotka- caturgatiparibhramaNena zrAntAnAM LNa tattadindriyANAM zaithi- bhavabhramaNoparameNa khedAtyantika lyanivArakatvam , vidhvaMsakatvam / 13 madhuratvam , madhurarasavattvam , apUrvAkSayazivasukhAnubhavAtmaka rasatvam / ___14 snigdhatvam , mukhadasparzakatvam , zravaNamAtreNA''tmanaH pratipradeza dharmAnurAgajanakatvam / (12) amahAritva, mugandha Adi aneka guNoM cAra gatiyoM meM bhramaNa karake kI adhikatA honese usase thake hue prANiyoM kA bhavaindriyoM kI zithilatA dUra bhramaNa miTAkara unake khedako karane vaalaa| sarvathA nAza karane vaalaa| (13) madhuratva, madhura rasa vaalaa| apUrva avinAzI mokSasukhakI anubhUti rasa vaalaa| (14) snigdhatva ciknaapn| kAna meM paDate hI AtmA ke pratyeka pradeza meM dharmAnurAga jagAne vaalaa| (12) zramanivAraNa karavAmANuM. (13) madhurAH sugaMdha Adi aneka guNenI cAra gatiomAM bhramaNa karIne vizeSatA hovAthI te te thAkI gayelA jInA bhAva iMdriyanI zithilatA dUra bhramaNane nivAraNa karIne tenA 42nA2. kheda sarvathA nAza karanAra madhura rasavALA. apUrva, avinAzI mikSa sukhanA anubhava rUpa rasavALA cikaNApaNuM. kAnamAM paDatAM ja AtmAnA hare-424 pradezamA dhaanurAga jagADanAra ___ (14) snigdhA . Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 15 bahudalatyam , zatapatrasahasrapatrAdirUpeNA- svaparasamayasvarUpapradarzakabahuvi 'dhikapatravatvam , dhapramANanayanikSepAdivattvam / 16 viSavinAzakatvam, sthAvarajaGgamavipahArakatvam , viSayavAsanA'pahArakatvam / 17 makarandadhAritvam , parAgavatvam , anityAdibhAvanAjanitarA gyavatvam / (1) (15) bahudalatva, zatapatra, sahasrapatra Adi rUpase svasamaya aura parasamaya ke bahuta pttoNvaalaa| svarUpakA prakAzaka hone ke phAraNa bhAMti-bhAMti ke pramANa, naya, nikSepa, Adi se yukta / (16) vipavinAzakatva, sthAvara aura jaGgama vipa kA nAza viSaya vAsanArUpa viSakA nAza karane vaalaa| karane vaalaa| (17) makarandadhAritva, puSparasavAlA / anitya Adi bAraha bhAvanAoM se utpanna vairAgyajanita zAnta rasa vaalaa| (15) mA . se patra, hajAra patra Adi svasamaya ane parasamayanA rUpathI ghaNAM patro (pAMdaDA) svarUpane prakAzaka hevAnA vALA kAraNe judI judI jAtanA pramANa, naya, nikSepa AdithI yuta. (16) viSanAzakaNuM, sthAvara ane jaMgama viSane viSayavAsanArUpa viSane-jherane nAza karanAra nAza karanAra, (17) ma42-6-dhAritva. sonA 2sa pA. anitya Adi bAra bhAvanA ethI utpanna vairAgya janita .. zAMtarasa pragaTApanAra. . 1....vairAgyavattvam-pratipAdyapratipAdakabhAvasambandhena / - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNAM 11 18 vyAdhinAzakatvam, kSatakSayAdisakalAtaGkanivA- sarvaghAtiprabhRtisakalakarmanAzaka - rakatvam , tvam / 19 vikasanazIlatvam, mukulitapatrasphuTana svabhAva- anantakAla prasuptAtmaguNavikA tvam, sityam / 20 tRNAnivArakatvam, abhilApApahArakatvam, 21 mUrcchAhArakatvam, naSTaceSTAnivArakatvam, (18) vyAdhinAzakatva, bhaya Adi samasta vyAdhiyoM ko haTAnevAlA | (19) vikasanazIlatva, (20) tRSNA nivArakatva, lAlasA haTAnevAlA | (21) mUrcchAhArakatva, (18) vyAdhi vinAza pAyeM . (18) vizAsavApAsu kramazaH vikasita hotA jAnevAlA / anAdikAlase soye paDe AtmA ke guNoMkA vikAsa karanevAlA / (20) tRSNAnivAraJjya. sAsavya dUra kuranAra, + viSayAbhilApa nivarttakatvam | mohavinAzakatvam / (21) bhUrchAnivAra pazu melAnayAyeM bhaTAunAra sarvaghAti Adi samasta karmoMkA nAza karane vAlA | mUrcchA (behozI) miTAne vAlA / bhaya AditamAma vyAdhione sadyAti nivAraNa karanAra. kramazaH vikAsa pAmavAvALA. viSayoM kI abhilApA dUra karane vAlA / moha kA nAzaka / prakRti Adi tamAma karmonA nAza karanAra. anAdi kAlathI sutA paDelA AtmAnA guNNAnA vikAsa 32nA2. viSayAnI abhilASA k DaranAra. mAha nAza karanAra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 AcArAgasUtre 15 bahudalatvam , zatapatrasahasrapatrAdirUpeNA- svaparasamayasvarUpapradarzakabahuvi 'dhikapatravattvam , dhapramANanayanikSepAdivattvam / 16 vipavinAzakatvam, sthAvarajaGgamavipahArakatvam , viSayavAsanA'pahArakatvam / 17 makarandadhAritvam , parAgavattvam , anityAdibhAvanAjanitayaMrA gyavatvam / (1) (15) bahudalatva, zatapatra, sahasrapatra Adi rUpase svasamaya aura parasamaya ke bahuta pattoMvAlA / svarUpakA prakAzaka hone ke kAraNa bhAMti-bhAMti ke pramANa, naya, nikSepa, Adi se yukta / (16) viSavinAzakatva, sthAvara aura jaGgama vipa kA nAza viSaya vAsanArUpa vipakA nAza karane vaalaa| karane vaalaa| (17) makarandadhAritva, puSparasavAlA / anitya Adi bAraha bhAvanAoM se utpanna vairAgyajanita zAnta rasa vaalaa| (15) gaNatA. se patra, hajAra patra Adi svasamaya ane parasamayanA rUpathI ghaNu patro (pAMdaDA) svarUpanA prakAzaka hovAnA kAraNe jUdI jUdI jAtanA pramANa, naya, nikSepa AdithI yuData. (1) viSanAzakazuM. sthAvara ane jaMgama viSane viSayavAsanArUpa viSane-jherane nAza karanAra nAza karanAra, (17) bha42-4-dhArispa. sonA 2sa . anitya Adi bAra bhAvanA ethI utpanna vairAgyajanita zAMtarasa pragaTAvanAra. 1....vairAgyavattvam-pratipAdyapratipAdakabhAvasambandhena / vALA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA 25 avayavasaMniveza- sakalAvayavapUrNatvam, vizeSavattvam sakalAGgopAGgapUrNatvam / (25) avayavasanniveza- saba avayavoM se paripUrNa / vizeSavacca, 13 tIrthaGkarakalpapAdapAnAM vacanaprasUnAni gaNadharAH zraddhAsUtre saMgranthya gadyapadyAtmakavividhAGgopAGgarUpA mAlA vyarIracan / atha tA mAlA hRdaye nidhAya tattadrutamahattvaM svAtmani bhAvayanto bhAvitAtmAnaH santo jJAnakriyAbhyAM karmarajo'panIya vAdhApIDhA'pavarjitama punarAvRtti siddhigatinAmadheyaM zivapadaM samAzrayanti, bhavabhIrUna bhavyAnapi tatpadaM prApayanti / saba asoM aura upAsi yukta | L-- tIrthaGkararUpI kalpavRkSoM ke vacanarUpI puSpoM ko gaNatharaMni zraddhArUpI sUtameM gUMthakara gadyapadyarUpa vividha aGgaupAdgamaya mAlAe~ racIM, una mAlAoM ko dhAraNa karake unakI mahattA kA antaHkaraNa meM vicAra karate hue bhAvitAtmA puruSa jJAna aura kriyA ke dvArA karmarajako haTAte haiM / tathA saba prakAra kI bAdhA aura pIDAse rahita, jileM pAkara phira kabhI AnA nahIM paDatA, aise siddhigatirUpa zivapada prApta karate haiM, sAtha hI bhavabhIru anya bhavya jIvoM ko bhI usI par3ha kI prApti karAte haiM / (25) avayavasannivezanuM. sarva avayaveAthI paripUrNa. sarva aMge ane upAMgothIyukta vizeSapazu tIrthaMkararUpI kalpavRkSonA vacanarUpa puSpAne, gaNadharoe zraddhArUpI sUtara-dorAmAM guthI karI gadyapadyarUpa vividha aMga-upAMgamaya mALA racI. te mALAene hRdayamAM dhAraNa karIne, tenI mahattAneA aMtaHkaraNamAM vicAra karanAra bhAvitAtmA purUSajJAna ane kriyA dvArA karajakaNane dUra kare che. tathA sarva prakAranI upAdhi ane pIDAthI rahita, - jene prApta karIne pharIthI keAI vakhata Avavu paDatu nathI. evI siddhigatirUpa zivapadane prApta kare che, temaja bhavabhIrU anya bhavya jIvone paNa te pada ( zivapada )nI prApti urAve che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 22 pathyatvam hitakaratvam , aihikapAratrikasukhotpAdakatve. nAtmano nitAntopakAritvam / 23 medhyatvam , pavitratvam , mithyAtvamalAbhAvena nairmalyam / 24 utkRSTabhAvottA- dainyazokAdijanitaduzcinta- vibhAvapariNAmajanyadurvAsanApa- . dakatvam nApanayena vizuddhavicArA- nayanena tIrthaGkaragotropArjana ''viSkArakatvam / . yogyaviziSTabhAvanAjanakatvam / (22) pathyatva, hitakara / ihaloka aura paraloka sambandhI sukhajanaka honese AtmA kA atyanta upkaarii| (23) medhyatva, pavitratA vaalaa| mithyAtvAdi pAMca mAnava rUpI mala se rahita hone ke kAraNa nirmala / (24) utkRSTabhAvotpA- dainyazoka Adi se utpanna vibhAva pariNati dvArA janita dakatva, huI cintA ko dUra karake durvAsanA ko dUra karake tIrthaGkara vizuddha vicAra utpanna / gotra bAMdhane ke yogya viziSTa karane vaalaa| bhAvanAko utpanna karane vaalaa| (22) pathyatA Dita42. A leka ane paraleka saMbaMdhI sukha utpanna karanAra hevAthI, AtmAne atyaMta upakArI. (23) bhedhyatA. pavitratA karanAra. mithyAtva Adi pAMca Azrava rUpI maLathI rahita rahevAnA kAraNe nirmala. (24) utkRSTa bhAva utpanna dekhyaka AdithI utpanna vibhAvapariNati dvArA utpanna karavApaNuM. thanAra ciMtAne dUra karIne thayelI durvAsanAne dUra karIne vizuddha vicAra utpanna karanAruM tIrthakara gAtra bAMdhavA gya* viziSTa bhAvanA utpanna 42nA2. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA (1) saMskAravattvam = prakRtipatyayaliGgavacanAdiyuktatvam / (2) udAttatvam = zrotamuvedyatvam (3) upacAropetatvam = aprAjJajanabhApAvadazlIlAdi doparahitatvam / (4) gambhIradhvanityam = meghavad gambhIranAdavatvam / (5) anunAditvam = pratizabdopetatvam / (6) dakSiNatvam = Rjutvam / (7) upanItarAgatvam = mAlakozarAgaguNavattvam , yathA mAlakozarAgaH mastarAnapi drAvayati, tathA kaThinacetaso'pi janAn bhagavadvacanaM drAvayatIti hRdayadrAvakatvamiti bhAvaH / (8) mahArthatvam = mokSamArga____ yahA~ satya vacana kA artha hai---bhagavAna ke vacana, kyoMki ve sabake hita karane vAle haiN| una vacanoM ke-vANIke atizaya arthAt guNa paiMtIsa haiM / paramparA ke anusAra vANIke paitIsa guNa isa prakAra mAne jAte haiM--- (1) saMskAravatva-prakRti, pratyaya, liGga, vacana Adi se yukta honA (2) udAttatA-zrotAoM ke liye sugama / (3) upacAropetatA-gavAro kI bhASA meM pAye jAne vAle azlIlatA Adi dopoM se rahita / (4) gaMbhIravanitva-meghakI samAna gambhIra nAda .. honaa| (5) anunAditva-pratidhvanise yukta honA / (6) dkssinntaa-srltaa| (7) upanItarAgavatva-mAlakoza rAga sarIkhA guNa honA, arthAt jaise- mAlakoza rAga pApANa ko bhI pighalA detA hai, usI prakAra bhagavAn ke vanana kaThora hRdaya ko bhI pighalA dete haiN| tAtparya yaha hai ki---bhagavAna ke vacana bar3e hI hRdayadrAvaka hote haiN| (8) mahArthatA-bhagavAna ke vacana mokSa-mArga ke pratipAdaka hone se mahatvapUrNa aura artha (1) sAravAya-prakRti, pratyaya,liMga, payana pAhithIyuta mana. (2) GradezretAo mATe sugama. (3) upacArapatatA-mUrNa-jaMgalI mANasenI bhASAmAM jovAmAM AvatA alIla-kharAba, zarama Ave tevA bhASAnA doSa rahita. (4) gaMbhIradhvanitvameghanA vAlI2071. (5) manunAhila-pratidhvaniyuzta (57 / 35 ya). (6) kSitA . saralatA (7) upanItarAga---mAlakeza rAga je guNa hevuM. arthAta jevI rIte mAlakeza rAga paththarane paNa pigaLAvI de che. te pramANe bhagavAnanA vacane kaThora hRdayavALA mANasane paNa pigalAvI de che, tAtparya e che ke-bhagavAnanA vacana mahAna hRdaya drAvaka hoya che. (8) mahAWtA-bhagavAnanA vacana mokSamArganuM pratipAdana karanArA che tethI mahatvapUrNa ane arthathI yukta hoya che. (9) avyAhatapaurvAparyapUrvApara Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAGgamatre ___ kalpapAdapA hi aihikamevAdhruva kSaNabhaGguraM mukhaM pradAtumIzate, ime tu lokottaramakSayaM zAzvataM sukhaM vitaranti / laukikanakhaM tu mRtarAM siddhameva, na punastatra pradAnApekSeti bhaavH| bhagavadvacaneSu pazcatriMzad atizayA lokottarAH sarvairanubhUyante, paJcatriMzato'tizayAnAM samavAyAgamane nirdezAt / tathA ca mUtram-"paNatIsaM saccavayaNAisesA panattA" iti / paJcatriMzat satyavacanAtizepAH prajJaptAH, iti cchaayaa| satyavacana - bhagavadvavacanaM sakala hitakaratvAt , tasya atizepAH = atizayAH paJcatriMzat prajJaptAH kathitAH, ityrthH| tatraite paJcatriMzadavizayAH-paraMparayA'vagamyante kalpavRkSa to isI lokasambandhI sukha de sakate haiM aura vaha sukha bhI adhruva aura 'kSaNabhadra hotA hai, kintu tIrthakara bhagavAn lokottara akSaya aura zAzvata sukha pradAna karate haiM / laukika sukha to kisAna ke liye bhUse ke samAna svataH siddha hai hI vaha Anupagika hai / bhagavAn ke vacanoM meM patIsa lokottara atizayo kA sabhI prANiyoM ko anubhava hotA hai| zrI samavAyAGgasUtra meM paiMtIsa atizayoM kA ullekha pAyA jAtA hai / mUla pATha isa prakAra hai-"paNatIsaM saccavayaNAisesA pnnnnttaa|" arthAt satya vacana ke paiMtIsa atizaya-guNa kahe gaye hai| kalpavRkSa te A leka saMbaMdhI sukha ApI zake che ane te sukha paNa adhava ane kSaNabhaMgura heya che, paraMtu tIrthakara bhagavAna lekettara akSaya ane zAzvata-nitya sukha Ape che; laukika sukha te kheDuto mATe muzakA (anAja vinAnAM pheMtarAM) samAna svAbhAvika siddhaja che. bhagavAnanA vacanemAM pAMtrIza lekottara atizayene sarva prANIone anubhava thAya che, zrI samavAyAMga sUtramAM e pAMtrIza atizane ullekha jovAmAM Ave che.. bhI pA 21 mAre cha- " paNatIsaM saccavayaNAisesA paNNattA" arthAta-satya vacananA pAMtrIza atizaya guNa kahevAmAM AvyA che. ahiM satya vacanane artha che-bhagavAnanA vacana, kemake te sarva hita karanAra che. te vacanene atizaya arthAta guNa pAMtrIza che. paraMparAnA niyama pramANe pAMtrIza atizaya A pramANe mAnavAmAM AvyA che Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA (1) saMskAravattvam = prakRtimatyayaliGgavacanAdiyuktatvam / (2) udAttatvam = zrotsuvedyatvam (3) upacAropetatvam = aprAjJajanabhApAvadazlIlAdi doparahitatvam / (4) gambhIradhvanitvam = meghavad gambhIranAdavattvam / (5) anunAditvam = pratizabdopetatvam / (6) dakSiNatvam = Rjutvam / (7) upanItarAgatvam = mAlakozarAgaguNavattvam , yathA mAlakozarAgaH mastarAnapi drAvayati, tathA kaThinacetaso'pi janAn bhagavadvacanaM drAvayatIti hRdayadrAvakatvamiti bhAvaH / (8) mahArthatvam = mokSamArga yahA~ satya vacana kA artha hai-bhagavAna ke vacana, kyoMki ve sabake hita karane vAle haiM / una vacanoM ke-vANIke atizaya arthAt guNa paiMtIsa haiM / paramparA ke anusAra vANIke paitIsa guNa isa prakAra mAne jAte haiM (1) saMskAravatva-prakRti, pratyaya, liGga, vacana Adi se yukta honA (2) udAttatA-zrotAoM ke liye sugama / (3) upacAropetatA-gavAro kI bhASA meM pAye jAne vAle azlIlatA Adi dopoM se rahita / (4) gaMbhIra vanitya-meghakI samAna gambhIra nAda .. honA / (5) anunAditva-prati ghanise yukta honA / (6) dkssinntaa-srltaa| (7) upanItarAgavatva-mAlakoza rAga sarIkhA guNa honA, arthAt jaise- mAlakoza rAga pApANa ko bhI pighalA detA hai, usI prakAra bhagavAn ke vacana kaThora hRdaya ko bhI pighalA dete haiN| tAtparya yaha hai ki--bhagavAna ke vacana baDe hI hRdayadrAvaka hote haiM / (8) mahArthatA-bhagavAn ke vacana mokSa--mArga ke pratipAdaka hone se mahatvapUrNa aura artha (1) saM patya-prakRti, pratyaya, liMgA, payana mAhiyAyuta manapu. (2) GarddtzrotAo mATe sugama. (3) upacArapatatA-mUrkha-jaMgalI mANasenI bhASAmAM jovAmAM AvatA azlIla-kharAba, zarama Ave tevA bhASAnA de rahita. (4) gabharadhvanitvameghanA vAlI276. (5) manunAhila-pratidhvaniyutA (54aa35 thay). (1) kssitaasaralatA (7) upanItarAgatva-mAlakeza rAga je guNa hovuM. arthAt -jevI rIte mAlakoza rAga paththarane paNa pigaLAvI de che. te pramANe bhagavAnanA vacane kaThera hRdayavALA mANasane paNa pigalAvI de che, tAtparya e che ke-bhagavAnanA vacana mahAna hRdaya drAvaka hoya che. (8) mahArthatA-bhagavAnanA vacana mokSamArganuM pratipAdana karanArA che tethI mahatvapUrNa ane arthathI yukta hoya che. (9) avyAhata paurvAparya-pUrvApara Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAstre pratipAdakatvena mahatvaviziSTArthakatvam (9) avyAhatapaurvAparyatvam / = pUrvAparavirodharAhityam / (10) ziSTatvam = ziSTAbhimatatatcayodhakaccam / (11) asaMdigdhatvam = abhidheyArthAnAM sphuTatayA pratipAdanena saMzayAjanakatvam / (12) apahRtAnyottaratvam = sakalaguNapUrNatvena parakRtadopAnveSaNA'viSayatvam / (13) hRdayagrAhitvam = sarveSAM prANinAM zravaNamAtreNa hRdayahAritvam / (14) dezakAlAvyatItatvam = dravyakSetrakAlabhAvAnukUlatvam / (15) tattvAnurUpatvam = vivakSitavastudravyaparyAyasvarUpaprakAzakatvam / (16) apakIrNaprasRtatvam = prasaGga. vinAna vistIrNatvaM nAtisaMkSiptattram (17) anyonyapragRhItatvam = padAnAmarthAnAM vA se yukta hote haiM / (9) avyAhatapaurvAparya-pUrvApara virodha se rahita hote haiN| (10) ziSTatA-ziSTa puruSoM dvArA svIkRta tatva kA bodha karAte haiM / (11) asaMdigdhatA-abhidheya artha kA spaSTa rUpa se pratipAdana karane ke kAraNa saMzayajanaka nahIM hote / (12) apahRtAnyottarasva-samasta guNoM se yukta hone ke kAraNa dUsare vAdI unameM koI doSa nahIM nikAla skte| (13) hRdayagrAhitya-samasta zrotAgaNoM ke hRdaya ko haraNa karane vaale| (14) dezakAlAvyatItatva-dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke anukUla / (15) tatvAnurUpatva-vivakSita vastuke dravya aura paryAya kA svarUpa prakAzita karane vAle (16) aprkiirnnprsRttvvirodhathI rahita hoya che. (10) ziSTa purU dvArA svIkArelA tatvane baMdha karAve che. (11) asaMdigdhatA-arbhidheyavAdyArthInuM spaSTa rUpathI pratipAdana karavAnA kAraNe saMzaya utpanna thatuM nathI. (12) apahatA ttaratva-samasta guNothI yukta hovAthI bIjA pakSanA vAdI temAM kaI paNa prakArano doSa kADhI zakatA nathI. (13) hRdayagrAhitva--tamAma zrotAvarganA hRdayane haraNa karavAvALA (14) dezakAlAvyatItva--dravya, kSetra kAla ane bhAvane anukULa. (15) tattvAnurUpa---vivakSita-vastu eTale belavA mATe manamAM nakkI karela, tenA dravya ane paryAyanA svarUpane prakAzita karavAvALA. (16) aprakIrNa prasRtatva prasaMga vinA vistAra sahita nahi kahevuM, tathA saMkSepamAM nahi kahevuM. (17) anya pragRhatatvapUrvApara panI ane arthonI apekSA rAkhavA vALA, arthAta prakaraNa saMgata. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAracintAmaNi-TIkA avataraNA 17 pUrvAparasApekSatvam / (18)-abhijAtatvam = mUkSmasyApi jIvAdisvarUpasya cAkSuSapratyakSIkaraNavatpatipAdakatvam / (19) atisnigdhamadhuratvam-amRtavattRptijanakatvam / (20)-aparamarmavedhitvam = paramarmoddhATanarahitatvam / (21) arthadharmAbhyAsAnapetatvam pAramArthikAryadharmavodhakatvam (22)-udAratvam sarvamANikalyANakAritvaM, tucchAryAnabhidhAyaphatvaM caa| (23)-paranindAtmotkarSaviprayuktatvam - parotkSepAtmaprazaMsAhInatvam (24)-upagatazlAghatvam = sakalahitakaratvena samAdRtatvam (25) prasaGga ke vinA na kahanA, na vistArayukta aura na saMkSipta kahanA, (17) anyonyapragRhItatva pUrvApara padoM kI aura artha kI apekSA rakhanevAle, arthAt prakaraNasaGgata, (18) amijAtatA - jIva Adi ke atyanta sUkSmasvarUpako bhI itanA spaSTa nirUpaNa karane vAle jaise ki AMkhoM se dekha rahe. ho, (19) atisnigdhamadhuratA -- amRta ke samAna tRptikAraka, (20) aparamamavedhitva - dUsaroM ke marma ko na pragaTa karane vAle, athavA pratipakSiyoM ke marma ( hetuoM evaM yuktioM) kA nirAkaraNa karane vAle, (21) artha- .. dharmAbhyAsAnapetatA - paramArtha arthAt mokSa tathA mokSa ke sAdhanarUpa dharma kA bodha karAne vAle, (22) udAratA - prANimAtra kA kalyANa karane vAle athavA tuccha arthoM kA pratipAdana na karane vAle, (23) paranindA''tmotkarSavipramuktatA ~ paraniMdA aura AtmaprazaMsA rahita, (24) upagatazlAghatva ~ sarvahitakArI hone ke kAraNa sabhI (18) abhijAtA-jIva Adi tanA atyanta sukama svarUpanuM paNa eTaluM spaSTa nirUpaNa karavAvALA jemake netrathI joI rahyA hoya. (1(c)atisnigdha madhuratA-amRta samAna tRpti karavA vALA. (20) aparamayitva---bIjAnA marmane pragaTa nahi karavA vALA, athavA pratipakSIonA marma (hetuo-yuktie)nuM nirAkaraNa karavA vALA. (21) adharmAbhyAsanatitA-paramArtha-arthAt mokSa tathA mokSanA sAdhanarUpa dharmane baMdha karavAvALA. (22) udAratA-prANImAtranuM kalyANa karavA karAvAvALA, athavA tuccha arthonuM pratipAdana nahi karavA vALA (ra3) paranindADatkarSavipramuktatA-para nindA ane AtmaprazaMsAthI rahita (24) upagatazlAghatva-sarvahitakArI hevAne ma. A.-3 ..... Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAne anapanItatvam = zrutikaTutvAdivacanadopApetatvam (26)-utpAditAcchinakautUhalatvam = navanavArthapratipAdakatyena punaH punaH zravaNAbhilApajanakasyam / (27)adrutatvam = zIghratArahitatvam / (28)-anativilambitatvamyAkyAparisamApta vizrImarahitatvam / (29)-vibhramavikSeparopAvezAdirAhityam = vibhramo-bhrAntiH, vikSepaH vivakSitArtha pratyanAsaktatA, ropAveza:-krodhAvegastairvimuktatvam / (30)vicitratvam = varNanIyavastusvarUpamakAzanena lokottaratvam / (31)-AhitavizeSatvam -dravya-paryAya-vizeSapratipAdakatvam / (32)-sAkAratvam hetukAraNAdimiH sphuTatayA ke liye upAdeya, (25) anapanItatva - karNakaTukatA Adi dopoM se rahita, (26) utpAditAcchinakautUhalatya -- nUtana nUtana artha kA nirUpaNa karane ke kAraNa vAra cAra sunane kI abhilApA utpanna karanevAle, arthAt-bhagavAnake vacanoMko bAra bAra sunane kI icchA hotI hai / (27) adrutatva-zIghratA se rahita, (28) anativilambitatva-bahuta vilamba se uccAraNa na kiye jAne vAle, arthAt vAkya samApta hone se pahale vizrAma lie vinA ho bole jAne vAle / (29) vibhrama-vikSepa-ropA''vezAdirAhitya, vibhrama arthAt bhrAnti, vikSepa arthAt pratipAdya vastu ke prati asAvadhAnI, ropa arthAt krodha, ke Aveza se rahita, (30) vicitratA varNana kI jAne vAlI vastu kA svarUpa prakAzita karane ke kAraNa lokottara, (31) AhitavizeSatA - dravya aura paryAya kI vizeSatA kA pratipAdana karane vAle, kAraNe sarvane mATe upAya-bahaNa karavA gya. (25) anapanItatva-kAnane apriya lAge evA dethI rahita. (26) utpAditAchinnakautuhalatva-navAnavA arthanuM nirUpaNa karavAnA kAraNe vAraMvAra sAMbhaLavAnI abhilASA utpanna karavAvALA, arthAt bhagavAnanA kyanAne vArapAra Aienaa malilASA-27 thAyacha, (27) madtatva- tAthI 2Dita (28) anativismitatva-bahuja vilaMbathI uccAraNa nahi karavAvALA, arthA-vAkya samApta thayA pahelAM vizrAma lIdhA vinA ja bolavAvALA. (ra) vibhrama-vilepa-rASAvizAdarahitatva-vibhrama arthAta-jAti, vikSepa-athAt patipAdya vastu tarapha gaphalata, reSa-athaoNt kaidhanA AvezathI rahita (30) vicitratA-varNana karavA gya vastune svarUpane prakAzita karavAnA kAraNe lekenara (31) AhitavizeSatA-dravya ane paryAyanI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . AcAracintAmaNi- TIkA avataraNAM .19 prakAzanenArthAnAM sAkSAtkArajanakatvam / ( 33 ) - sattvaparigRhItatvam - utpAdavyayaghrauvyayuktasattayA'rthaprakAzakatvam / (34) - aparikheditatvam = svaparakhedAnutpAdakatvam / (35) - avyuccheditvam = varNanIyapadArthanirNayaM yAvadavicchinnattram / / vRddhasamadAyavidbhirapyuktam (1) - sakAravattaM, (2) - udattattaM, (3) - utrayAroveyattaM (4) -gaMbhIrajjhaNittaM, (5) - aNuNAdittaM, (6) - dakkhiNataM, (7) - uvaNIya rAgacaM, (8) - mahatyattaM, (9)'anyAyapuvyAvajjataM, (10) - siGghattaM, (11) - asaMdiddhattaM, (12) - avahariyaanuttarattaM, (13) -hiyayaggAhittaM, (14) - desakAla avyaIyattaM, (15) - tattANurUvattaM, (16) - aNNapaiNNasariyattaM, (17)- annunnappaggahI yattaM, (18) - ahijAyattaM, (19) - aiNiddhamahurattaM, (20) - avarama mavehittaM, (21) - atyadhammabhAsANaveyattaM, (22) -upArataM, (23) - paraniMdA appukkarisa vippajuttattaM, (24) - ubagaya silAghattaM, (25) - aNavaNIyattaM, (26) - uppAiyacchinnakouhalattaM, (27) - aduyattaM, (28) - aNaivilaMviyatta, (29)vigbhama vikkheva rosAve sAirA hicaM, (30) - vicittattaM, (31) - Ahiya visesaca, (32)sAgArataM, ( 33 ) - sattapariggahIyattaM, (34) - aparikheiyattaM, (35) - anvacchettaM / t (32) sAkAratA - hetu kAraNa Adi ke dvArA spaSTa rUpa se prakAzita karake padArthoM kA sAkSAtkAra karAne vAle, (33) satvaparigRhItatva - utpAda vyaya aura dhauvyamaya sattA ke rUpameM artha ke prakAzaka (34) aparikheditatva sva ko aura para ko kheda ena pahu~cAne vAle, (35) atryuccheditva - pratipAya viSaya kA nirNaya hue binA na rukane vAle, arthAt vivakSita vastu kA pUrNa nirNaya karane vAle / 1 vizeSatAnuM pratipAdana karavA vALA (32) sAkAratA----hetu, kAraNa Adi vaDe spaSTa rUpathI prakAzita karIne padArthone sAkSAtkAra karAvavA vALA. (33) sattvaparigrahItatva--, utpAda, vyaya, ane dhauvya-bhaya sattAnA 35bhAM arthanA aAza (34) aparamehitatva peAtAne ane pArakAne kheda nahi paheAMcADanAra (35) avyucchedila--pratipAdya viSayanA nirNaya thayA vinA nahi aTakanArA, arthAt vikSita vastunA pUrNa nirNaya karavA vALA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAjako - bhagavadvacanAni caturvidhenuyoge pravibhaktAni, sa cetyam(1)-caraNakaraNAnuyogaH,(2)-dharmakathAnuyogaH, (3)-gaNitAnuyogaH, (4)-dravyAnuyogazca / yujyate-saMvadhyate bhagavaduktArthena saheti yogaH = gaNadharakayanarUpaH, anu = anukUlo yogo'nuyogaH / bhagavadvacanAnurUpA gagadharoktirityarthaH / (1) (1) aya caraNakaraNAnuyogaH(1) caryate = gamyate = mApyate bhavodadheH paraM kUlaM caturdazaguNasthAnA bhagavAn ke vacanoM meM ye paiMtIsa atizaya arthAt guNa hote haiN| prAcIna AcAryoM ne bhI kahA hai --'sakAravatta' ityAdi 35 / (vANI ke paiMtIsa guNa pahale kaha cuke haiM ataH yahA~ inakA artha kahane kI AvazyakatA nhiiN| bhagavAn ke vacana cAra anuyogoM meM vibhakta haiM ! cAra anuyoga ye haiM :-- 1 caraNakaraNAnuyoga, 2 dharmakathAnuyoga, 3 gaNitAnuyoga, aura 4 dravyAnuyoga / - bhagavAnake vacanoM ke anukUla gaNagharoM kA vyAkhyAna anuyoga kahalAtA hai| (1) caraNakaraNAnuyogajisake dvArA bhava-sAgara kA kinArA arthAt caudahavA~ guNasthAna prApta kiyA Aya bhagavAnanA vacanemAM A pramANe pAMtrIza atizaya arthAta guNa hoya che. prAcIna mAyAyAya 55 cha:- " sakAravatta" tyA . (pAMtrIza pAenA zudhe paDasA kahI gayA chIe jethI ahiM ene arthe kahevAnI AvazyaktA nathI.) bhagavAnanA vacana cAra anugamAM vaheMcAyelA che. cAra anuga A che(1) A25142Anuyoga. (2) dharmAnuyoga, (3) gaNitAnuyAmAne (4) dravyAnuyoga bhagavAna dvArA prarUpita arthanI sAthe gaNadharanA vacanane vega hoya te anuga kahevAya che, tAtparya e che ke bhagavAnanA vacanene anukULa gaNudharee kareluM vyAkhyAna te anuga kahevAya che. (1) srnnaanuyogjenAthI bhavasAgarane kinAre arthAta caudamuM guNasthAna prApta karI zakAya, tene arthAta mUlaguNane caraNa" kahe che, athavA vrata Adi caraNa kahevAya che. te sittera (70) cha. 4yu paSu cha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNAM vasyAsvarUpamaneneti caraNaM = mUlaguNarupam / yadvA caraNaMtratAdi, tacca saptatisaMkhyakam , uktazca "vaya5 samaNadhamma10 saMjama17, veyAvacaM10 ca baMbhaguttIo 9 / NANAiviyaM3 tava12 kohaniggahAI4 caraNameyaM // 1 // " iti / kriyate caraNasya pupTiraneneti karaNam = uttaraguNarUpam / yadvA karaNaMpiNDavizuddhadhAdi, etadapi saptatisaMkhyakam , uktaJcause arthAt mUlaguNako 'caraNa' kahate haiM / athavA vrata Adi 'caraNa' kahalAte haiM / ve 70 sattara haiM / kahA bhI hai - pAMca mahAvrata, daza zramaNadharma, satraha saMyama, daza vaiyAvRtya, nau brahmacarya kI guptiyAM, ratnatraya - (samyagjJAna, darzana, cAritra), bAraha prakArakA tapa, cAra krodhAdivijaya-(krodhavijaya, mAyAvijaya, mAnavijaya, lobhavijaya), yaha 70 sattara prakArakA 'caraNa' kahalAtA hai| caraNa kI puSTi karane vAlA 'karaNa' kahalAtA hai / karaNa kA abhiprAya hai* uttara guNa / athavA piNDavizuddhi Adiko karaNa kahate haiN| isake bhI sattara 70 bheda haiN| kahA bhI hai : pAMca mahAvrata, dasa zramaNadharma, sattara saMyama, daza vaiyAvRtya, nava brahmacaryanI guptie, ratnatraya-samyajJAna, darzana ane cAritra) bAra prakArane tapa, cAra krodhAdivijaya,-(krodhavijaya, mAnavijaya, mAyAvijaya, lobhaviye) A pramANe sittara (70) 2 // 125 4upAya che. // 1 // caraNanI puSTi karavA vALA karaNa kahevAya che. karaNane abhiprAya che-uttara guNa, athavA piMDavizuddhi Adine karaNa kahe che, tenA paNa sittera bheda che. kahyuM paNa che - Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - "piMDapisohI4 samiI5, bhAvaNa12.paDimA12 pa iNdiyniroho5| . paDilehaNa25 guttIbho3, abhiggahA4 ceva karaNaM tu // 1 // " iti / : tayoranuyogazcaraNakaraNAnuyogaH (1) / dharmakathAnuyogAdayazcaraNakaraNayorbhavyajIvAn bhavartayantIti tepAM. caraNakaraNAgataMyA prAdhAnyametasyAnuyogasya, ata evAsya prAthamyam / uktaJcaAtman ! jAnIhiM pUrva caraNakaraNayorAzraye yanmahattvaM ' mohaM dUrIkaroti prakaTayati para nizcayAtmasvarUpam / ' " cAra piNDavizuddhi, pAMca samitiyAM, bAraha bhAvanA, ' cAraha paDimA, pAMca indriyanirodha, pacIsa pratilekhanA, tIna guptiyAM, cAra abhigraha, yaha sattara 70 prakArakA karaNa kahalAtA hai| isa taraha caraNa aura karaNa ke anuyoga ko, arthAt bhagavAn kI vANI ke anukUla vyAkhyAna ko caraNakaraNAnuyoga kahate haiN| tAtparya yaha hai ki---jisa zAstra meM cAritra sambandhI nirUpaNa hai, vaha caraNakaraNAnuyoga samajhanA caahie| dharmakathAnuyoga Adi zeSa tIna anuyoga' bhanyajIvoM ko caraNa aura karaNa meM pravRtta karate haiM, ataH ve isI anuyoga ke aGga haiN| isa prakAra cAroM anuyogo meM 'caraNakaraNAnuyoga hI pradhAna hai / pradhAna hone ke kAraNa hI isa kI gaNanA sarvaprathama kI gaI hai| kahA bhI hai-- he Atman ! caraNa aura karaNa meM jo mahattva hai, use pahale samajha le / vaha moha ko nivAraNa karatA hai, bhAtmA ke nizcaya arthAt vAstavika svarUpa ko prakaTa karatA hai, vaha saba "cAra piDavizuddhi, pAMca samitie, bAra bhAvanA, bAra, DimA pAMca Indriya niSedha, pacIza pratilekhanA, traNa guptie, cAra abhigraha, A sarva karavuM 4vAya che." // 1 // * A pramANe caraNa ane karaNanA anugane arthAt bhagavAnanI vANIne anukUla vyAkhyAnane caraNakaraNAnuga kahe che. tAtparya e che ke-je zAstramAM cAritrasaeNdhI , nirUpaNa che te carakaraNanuga samajavuM joIe. te dharmakathAnuga Adi bAkInA traNa anuga bhavya jIne caraNa ane karaNamAM pravRtta kare che teTalA mATe te paNa e anuganuM aMga che. A prakAre'cAreya anugomAM caraNakaraNanuyAga pradhAna-mukhya che. khya hovAnA kAraNe je tenIM gaNanA sauthI prathama karI che. kahyuM paNa che - * che AmanI caraNa ane 'karaNamAM je mahavA che, tene prathama samajI le te Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA AdhAro'yaM guNAnAmapanayati sadA'nAMdimithyAtvadopaM, . heturyo'yaM vizuddherdamayati nitarAmindriyANi drutaM yaH // 1 // .. samyagjJAnasya dAtA zivasukhajanakaH karmadhUlezca hartA, kartA vidyotanasyA''tmani sakalaguNasyA'dvitIyaH prkaash| AtmannevAtmanInazcaraNakaraNayorAzrayaH kA'tra zaGkA ?, . zaGkAro naipa lokaH pariNativirasaH kiM sukhAzAM karopi ? // 2 // (2) atha dharmakathAnuyogaHbhavanalanidhI nipatantaM bhanyajAtaM dhArayati-taririva tArayati zubhasthAna mApayatIti dharmaH, tasya kathA bhagavaddezanAlakSaNo vAkyamavandhaH dharmakathA / ahiMsAdiprarUpaNA vA dhrmkthaa| athavA shrutcaaritrlkssnndhrmprdhaankthaa-dhrmkthaa| yadvA guNoM kA AdhAra hai, aura anAdikAlIna mithyAtva dopa ko dUra karatA hai, vizuddhi kA kAraNa hai, aura indriyoM ko zItra hI damana karane vAlA hai // 1 // ___samyagjJAna kA dAtA hai, mokSasukha utpanna karane vAlA hai, karmarUpI dhUlako dUra karane vAlA hai, AtmAmeM udyota-prakAza karane vAlA hai aura samasta guNoM kA advitIya prakAzaka hai, he Atman ! caraNa aura karaNa kA Azraya lAbhakArI hai, isa viSayameM zaMkA (ko sthAna hI kahAM hai ? arthAt nizcitarUpase hI vaha kalyANa karane vAlA hai, yaha loka (saMsAra) to pariNAma meM ekadama nIrasa hai, tU isa se sukha kI abhilApA kyoM karatA hai // 2 // (2) dharmakathAnuyoga .... saMsArarUpI sAgarameM DUbate hue bhanya jIvoM ko dhAraNa karanevAlA-naukA ke samAna mohanuM nivAraNa kare che, AtmAnA nizcaya arthAt vAstavika svarUpane pragaTa kare che, te sarva guNene AdhAra ane anAdi kAlanA mithyAtva doSane dUra kare che, vizuddhinuM kAraNa ane IndriyenA zIghra damana mATe te sahAyaka che 1 6. samyagajJAna denAra che ane mokSasukha utpanna karavAvALuM che. karmarUpI dhULane 62. 42vAvANucha. mAtmAmA dyota- za 421., vANu.cha. ane, samasta . guyonI advitIya prakAzaka che. he Atmana ! caraNa ane karaNane Azraya kalyANakArI che A viSayamAM zaMkAne sthAna ja kyAM che ? arthAt nizcita rUpathI ja te kalyANa karavAghALuM che; A leka (saMsAra) te pariNAme ekadama nIrasa-rasarahita che, tuM temAM sumanI malihA! // bhATe 42 cha ? // 2 // ..., . . . (2) dharbhayAnuyAra ' . ... ... . saMsArarUpI sAgaramAM DubatA bhavya jIne dhAraNa karavAvALI, vahANa pramANe Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhASArAmale zubhAzubhakarmavipAkopadarzanaM dharmakathA / kina - tirtharacakravAdicAritravarNanaM dharmakathA / tasyA anuyogaH dhrmkthaanuyogH| dharmakathA caturvidhA-(1)-AkSepaNI-(2)-vikSepaNI- (3)-saMvedanI(4)-nivedanIbhedAt / AkSepaNyAdidharmakathAbhirAkSiptAH vikSiptAH saMveditA niveditAH santo bhavyaprANinazcAritraM prApnuvanti / kinAre lagAdene vAlA, arthAt zubhasthAnameM pahuMcA denevAlA dharma kahalAtA hai| usa dharma kI kathA arthAt bhagavAna kI dezanA jisameM pAI jAya use dharmakathA kahate haiM / athavA ahiMsA Adi kI prarUpaNA dharmakathA kahalAtI hai / athavA zruta aura cAritra kI pradhAnatA vAlI kathA ko dharmakathA kahate haiN| athavA zubha aura azubha karmaphala ko prakAza karanA dharmakathA hai / yA tIrthakara cakravatI Adi mahApuruSoM kA caritra varNana karanA dharmakathA hai| usake anuyoga-vyAkhyAna ko dharmakathAnuyoga kahate haiN| ___ dharmakathA cAra prakAra kI hai:-(1) AkSepaNI (2) vikSepaNI (3) saMvedanI aura (1) nivednii| AkSepaNI Adi dharmakathAoM se AkSipta saMvedita aura nirvedita (virakta) hue bhanma jIva cAritra prApta karate haiN| kinAre laI janArI, arthAta zubha sthAnamAM pahoMcADI devA vALI vastune dharma kahevAmAM Ave che. te dharmanI kathA athata bhagavAnane upadeza jemAM jovAmAM Ave che. tene dharmakathA kahe che. athavA ahiMsA AdinI prANA te dharmakathA kahevAya che. athavA te zrata ane cAritranI pradhAnatAvALI kathAne dharmakathA kahe che, athavA zubha ane azubha karmaphalane pragaTa karavuM te dharmakathA che. athavA tIrthakara, cakravartI Adi mahApurUnA caritranuM varNana karavuM te dharmakathA che. tenA anuga-vyAkhyAnane dharmakathAnuga kahe che. dharmakathA cAra prakAranI che. (1) AkSepaNI (2) vikSepaNa (3) saMvedanI ane (4) nivenI. ApaNI Adi dharmakathAethI AkSipta, vikSipta, saMvedita ane nirvedita (virakta thayelA bhavya jIva cAritra prApta kare che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA (1) AkSepaNI- . Atipyate-mohaM nirAkRtya cAritraM prati samAkRSyate zrotA'nayeti-AkSepaNI, uktaJca "sthApyate satpathe zrotA, yayA sA''kSepaNI kthaa| yatheSukAra kamalA,-catI dharme vyatiSThipat // 1 // " vAlyAvasthatanayadvayasamanvitaH sapatnIko bhRgupurohitaH sarvasvaM parihAya dIkSArtha sadanAnniryayau / tadIyaM sakalaM bamu parigRhItaM patyeti viditvA kamalAvatI rAjJI vairAgyamupagatA svapatimipukAraM nRpati pratyavodhayat / 'rAjan ! ki vAntAzivad ..' (1) AkSepaNI - jisa kathA ke dvArA zrotA moha se haTakara cAritra ke prati AkarSita hote haiM, vaha AkSapaNI dharmakathA kahalAtI hai, kahA bhI haiM - "jisa ke dvArA zrotA sanmArga meM sthApita kiye jAte haiM, use AkSepaNI kathA- kahate haiN| jaise kamalAvatIne ipukAra ko dharma meM sthira kiyA // 1 // " choTI umra vAle apane do bAlakoM ke sAtha patnIsahita bhRgu purohita sarvasva tyAga kara dIkSA grahaNa karane ke liye apane ghara se nikalA / usa purohita kA samasta dhana mere pati (rAjA) ne le liyA hai, aisA jAna karake rAnI kamalAvatI ko vairAgya ho gayA. aura usane apane pati rAjA ipukAra ko samajhAyA-" mahArAja ! jisa dhanakA bhRgu purohita ne (1) mAkSepI. je kathA dvArA zrotA mahithI haThI jaIne cAritra tarapha AkarSita thAya che. te AkSepaNI dharmakathA kahevAya che. kahyuM paNa che - * jenAthI zrotAne sanmArgamAM sthApita karI zakAya che tene AkSepaNa kathA kahe che, jevI rIte malAvatIe pukArane gharmamAM sthira karyo. 1 - nAnI umaravALA pitAnA be bALakenI sAthe tathA patnI sahita bhagu puhita sarvasva tyAga karIne dIkSA grahaNa karavA mATe pitAnA gherathI nIkaLyA, te purohitanuM tamAma dhana mArA pati (rAjA) e laI lIdhuM che. evuM jANIne rANI kamalAvatIne vaiirAgya utpanna thaI gayA ane teNe pitAnA pati rAjA ISakArane samajAvyA A . Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAko 26 bhogamAzaMsase ?' ityAdi / atha kamalAvatIvacanazravaNakSaNasaMjAtamatibodha iSukAraH kamalAvatI ca dIkSArtha sadeva niSkrAntau / (2) vikSepaNI vikSipyate =samyagvAdaguNotkarpapradarzanena mithyAvAdAdapasAryate zrotA'nayeti vikSepaNI / uktaJca - - " samyagvAdaprakarSeNa, mithyAvAdasya khaNDanam / yayA vikSepaNI saiva yathA kezI madezinam " // 2 // mithyAvAdAdapasArayAmAseti zeSaH / vamana kara diyA, vaha dhana bhogoge ? Apa vamana kA sevana karane vAloM ko taraha bhoga kI lAlasA kyoM karate haiM ? " ityAdi / ipukAra ko kamalAvatI ke vacana sunate hI vairAgya ho AyA aura rAjA tathA rAnI donoM sAtha-sAtha dIkSA grahaNa kara lI // 1 // (2) vikSepaNI samyagvAda arthAt anekAntavAda yA siddhAnta ke guNoM kA digdarzana karAkara zrotAoM ko mithyAvAda arthAt ekAntavAda sa haTAne vAlI kathA vikSepaNI kahalAtI haiN| kahA bhI hai . - "mahArAja ! je dhanane bhRgu purAhita vamana karI nAkhyu che te dhanane Apa bhogavaze ? Apa vamananuM sevana karavAvALAnI peThe bhAganI lAlasA zA mATe karI che ? ? ItyAdi rAjA iMkAra paiAte kamalAvatInA vacana sAMbhaLatAM ja vairAgya pAmyA ane rAjA tathA rANI ane sAthe-sAthe dIkSA grahaNa karI. / / 1 / / (2) vikSepAyI samyavAda arthAt anekAntavAda, athavA satyasiddhAMtanA guNAnu digadarzana karAvIne zrotAone mithyAvAda arthAt ekAntavAdathI dUra karAvanArI kathA te vikSepaNI thA devAya che. pazu che:-- Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abataraNoM rahe kezibhramaNataH karuNArasaparipUrNamAstikatAvAdamAkarNya pradezI nAma bhUpAlo nAstikatAvAdaM parityajya dvAdazavratadhArI zrAvako bhUtvA mRtvA ca mathamakalpe sUryAbhanAmA devo vabhUva / (3) saMvedanI - saMvedyate = saMsArAsAratAmadarzanena mokSAbhilApa utpAdyate 'nayeti saMvedanI / uktazva- " yasyAH zravaNamAtreNa, muktivAJchA prajAyate / saMvedanI yathA mallI, paD nRpAn pratyabodhayat || 3 // " samyagvAda kA utkarSa dikhalA kara mithyAvAda arthAt mithyAmAnyatA kA khaNDana karane vAlI vikSepaNI kathA hai / jaise - kezI zramaNane pradezI rAjA ko mithyAvAda se haTAyA thA " // 2 // "" zrI kezI zramaNa ke zrImukhase karuNA-rasa se paripUrNa AstikavAda suna kara pradezI nAmaka rAjA nAstikavAda tyAga kara bAraha vratadhArI zrAvaka ho kara marakara prathama saudharma kalpa meM sUryAma nAmaka deva huA / (3) saMvedanI no dharmakathA saMsAra kI asAratA pradarzita karake bhavya jIvoM meM mokSakI abhilASA jAgRta karatI hai, vaha saMvedanI dharmakathA hai / kahA bhI hai " samyavAdanA utkarSa batAvIne mithyAvAda arthAt mithyA mAnyatAnuM khaMDana karavAvALI vikSepaNI kathA che. jevI rIte kezI zramaNe pradezI rAjAne mithyAvAdathI bhuta rdhyA tA // 2 // " zrI kezI zramaNanA zrImukhathI karUNArasathI paripUrNa AstikavAda sAMbhaLIne pradezI nAmanA rAjAe nAstikavAda tyAga karyAM, khAra vratadhArI zrAvaka thaIne marIne prathama saudha kalpamAM sUyaeNbha nAmanA deva thayA. ( 3 ) savehanI je kathA sasAranI asAratA batAvIne bhavyajIvAmAM maiAkSanI abhilASA 'jAgrata re che, te sahanI dharmasthA cheu pazu che:-- Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bhogamAzaMsase ?' ityAdi / atha kamalAvatIcacanazravaNakSaNasaMjAtamatibodha ipukAraH kamalAvatI ca dIkSArthI saheva niSkrAntau / Ae (2) vikSepaNIvikSipyate =samyagvAdaguNotkarpamadarzanena mithyAvAdAdapasAryate zrotA'nayeti vikSepaNI / uktaJca - " samyagvAdamakarpeNa, mithyAvAdasya khaNDanam / yayA vikSepaNI saiva, yathA kezI pradezinam " // 2 // mithyAvAdAdapasArayAmAseti zeSaH / vamana kara diyA, vaha dhana bhogoge ? Apa vamana kA sevana karane vAloM kI taraha bhoga kI lAlasA kyoM karate haiM ? " ityAdi / ipukAra ko kamalAvatI ke vacana sunate hI vairAgya ho AyA aura rAjA tathA rAnI donoM sAtha-sAtha dIkSA grahaNa kara lo // 1 // (2) vikSepaNI samyagvAda arthAt anekAntavAda yA siddhAnta ke guNoM kA digdarzana karAkara zrotAoM ko mithyAvAda arthAt ekAntavAda sa haTAne vAlI kathA vikSepaNI kahalAtI haiM / kahA bhI hai| "mahArAja ! je dhanane bhRgu purAhite vamana karI nAkhyu che te dhanane Apa bhAgavaze ? Apa vamananuM sevana karavAvALAnI peThe bheAganI lAlasA zA mATe karA che? ItyAdi rAjA IkSukAra pAte kamalAvatInA vacana sAMbhaLatAM ja vairAgya pAmyA ane rAjA tathA rArthI' bhanne sAthai sAthai dIkSA grahaSu purI. // 1 // (2) vikSepa samyavAda mA~ta anekAntavAda, athavA satyasiddhAMtanA guNAnu digadarzana karAvIne zrotAone mithyAvAda arthAt ekAntavAdathI dUra karAvanArI kathA te vikSepaNI thA uvAya che. pazu che:-- Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNoM - kamalakomalakAntAkAraH zAlibhadrakumAraH zrImahAvIratIrthaGkarakathitadharmadezanAzravaNasamanantaraM tvarayA vairAgyamupagatazcAritraM prApa / uktazca- . "bhavasya sarve kSaNabhadraM mukha, vidanti ye dhrmkthaanuraaginnH| vihAya te bhogamanantaduHkhada, caranti cAritravane virAgiNaH" // 4 // uttarAdhyayanamUtrasyaikonatrize'dhyayane dharmakathAphalamAha "dhammakahAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? / dhammakahAe NaM jIve nijjara jaNayai / dhammakahAe NaM pathayaNaM pabhAvei / pavayaNapabhAvaNeNaM jIve Agamesassa bhadatAe kamma nibNdhii|" kamala ke samAna komala aura kAntimAna AkRti vAlA zAlibhadra kumAra zrI mahAvIra bhagavAn ko dharmadezanA sunate hI vairAgya ko prApta huA, aura usane cAritra dhAraNa kara liyaa| kahA bhI hai : "dharmakathA meM anurAga rakhane vAle jo puruSa saMsAra ke sukha kSaNabhara samajha lete haiM, ve ananta duHkha dene vAle bhogakA tyAga karake, virAgI ho kara cAritrarUpI bagIce meM vihAra karate haiM / // 1 // uttarAdhyayana sUtra ke unatIsaveM adhyayana meM dharmakathA kA phala batalAyA gayA hai| vaha isa bhAMti hai | kamalanA jevA kemala ane kAntimAna AkRtivALA zAlibhadrakumAra zrI mahAvIra bhagavAnanI dharmadezanA sAMbhaLatAM ja rAjyane prApta thayA ane cAritra dhAraNa karyuM dharmakathAmAM prIti rAkhavAvALA je purUSa saMsAranA sukhane kSaNabhaMgura samajI le che te ananta duHkha ApavAvALA bhegane tyAga karIne vairAgya dhAraNa karI cAritra3thI yA viDAra 42. cha. // 1 // " : uttarAdhyayana sUtranA ogaNatrIsamAM adhyayanamAM dharmakathAnuM phala batAvyuM che, te A pramANe che-- Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 , mallIkumArI par3a bhUmipAlAn svasminnanuraktAn vijJAya, tebhyaH saMsArAsAratAM pradaya mokSAmilApaM janayAmAsa / / . (4) nivedanInirvedhate-viSayabhogemyo virajyate zrotA'nayeti nivedanI, uktaJca... " yadA''karNanamAtreNa, vairAgyamupajAyate / nirvedanI yathA zAli,-bhadro vIreNa vodhitaH " // 4 // "jisa kathA ko zravaNa karane mAtra se hI mokSa kI AkAMkSA utpanna hotI hai, vaha saMvedanI dharmakathA hai / jaise-mallI nAmaka.rAjakanyAne chaha rAjAoM ko bodha diyA"||3|| chaha rAjA mere upara anurakta haiM, yaha jAnakara mallIkumArIne unheM saMsArakI niHsAratA samajhAI aura una meM mukti kI abhilApA utpanna kara dI / mallI kumArI kA vaha upadeza saMvedanI dharmakathA hai // 3 // (4) nirvedanI . . . . . . . . : jo kathA zrotAoM ko viSayabhogase virakta banAtI hai, vaha nirvedanI dharmakathA kahalAtI hai| kahA bhI hai :__ "jisakA zravaNa karate hI vairAgya utpanna hotA hai, vaha nirvedanI dharmakathA hai| jaise bhagavAn mahAvIrane zAlibhadra ko pratibodha diyA" // 4 // "je kathA sAMbhaLavAmAtrathI ja mekSanI IrachA utpanna thAya che te saMvedanI dharmakathA che. jevI rIte mallI nAmanI rAjakanyAe cha rAjAone bedha Ape. " cha rAjA mArA upara Asakta-premavALA che. evuM jANIne maMtrI kumArIe teone saMsAranI nisAratA samajAvI ane temAM muktinI abhilASA utpanna puza, bhImAzanAta paDheza sahanI dharmathA cha. . . . (4) nivanI je kathA zrotAone viSaya bhegathI virakta banAve che te nivedanI kahevAya che. cha: je vaNuM karatAM ja vairAgye utpanna thAya che, te nijanI dharmakathA che. 2vIrIta pAna mahAvIre zAsiladane pratimA mAcyA // 4 // " . Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA samyaktvamupasthApayan, karmakoTi kSapayati / utkRSTarasAyanapariNAmamasau labheta cet , trailokyapavitra tIrthaGkaranAmagotraM smupaarjyti| / api cAsauM svataHmakAzasvabhAvasyApi jinazAsanasya 'mithyAtvAdivimirAtadezakAlAdiSu yathocitamacAralakSaNArAdhanataH mabhAvakapadaM vibharti / uktaJca " pAvayaNI dhammakahI; vAI laddhIsaro tapassI y| vijjAsiddho ya kavI, advaiva pabhAvagA bhaNiyA // 1" aura samyaktva kI upasthApanA karatA huA karmakoTi ko khapAtA hai / kadAcit pariNAma meM utkRSTa rasAyana A jAya to vaha triloka meM pavitra tIrthakara gotra kA bhI upArjana karatA hai| jina bhagavAna kA zAsana svataH ujjvala hai, tathApi jisa dezavizeSa aura kAla vizepa meM mithyAtva kA andhakAra phaila jAtA hai, vahAM bhagavAna ke zAsana kA pracArarUpa ArAdhana karake dharmakathAkAra prabhAvaka pada prApta karatA hai / kahA bhI hai : "prabhAvaka ATha prakAra ke haiM :- (1) prAvacanika, (2) dharmakathI, (3) vAdI, (8) labdhiyoM kA svAmI, (5) tapasvI, (6) vidyAvAn-rohiNI prajJapti Adi vidyA ke dhAraka, (7) siddha-vacanasiddhi Adi siddhiyoM vAlA, (8) kvi"| te dharmakathA kahenAra aneka-aneka bhavya jIne dIkSita kare che ane saMsAra rUpI kuvAmAM paDavAvALA prANIone rakSaNa karavAnuM AzvAsana devAvALA jinazAsanane mahimA vadhAratA thakA samasta jagatane jinazAsanamAM prItivALA banAvI mithyAtva nivAraNa ane samyakatvanI sthApanA karI kamekeTIne khapAve che. kadAcita pariNAmamAM utkRSTa rasAyana AvI jAya to trilokamAM pavitra tIrthakara gotranI paNa prApti jina bhagavAnanuM zAsana pate ujjavala che te paNa je dezavizeSa ane kAlavizeSamAM mithyAtvane adhikAra phelAI jAya che, tyAM bhagavAnanA zAsanapracArarUpa ArAdhana karIne dharmakathAkAra "prabhAvaka"nuM pada prApta kare che. kahyuM paNa che "pramA4 mA 42 // cha. .(1) prApayani:, (2) dharma thaa|2 (3) pAhI, (4) sandhimAnI thI, (5) tapasvI, (9) vidhAvAna-zakSiI -prajJapti maahividhaan| dhA24, (7) siddha-payanasiddhimAhisiddhimAvA, (8) vi" // 1 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . . . .. AdhArAne AkSepaNyAdicaturvidhadharmakathAsaMcArodAvitAnandadhArAtaraGgasamullasitastrAntara bhUtabhavyabhAvitAtmA dharmakathI . janmajarAmaraNAdibhIpaNapInapAThInamInamA gaNasaMkramaNamiyaviyogApriyasaMyogavaDavAnalAkulitApArasaMsArasAgarAt svayaM tarati, parAnapi tArayati / sa ca prabhUtabhavyAn pravAjayan bhavakUpapatatmANatrANasamAzvAsanajinazAsanamahimAnamupahayan samastameva jagat jinazAsanarasikaM kurvan , mithyAtvamutyApayan / " bhagavan ! dharmakathA se jIva ko kyA lAbha hotA hai ? uttara-dharmakathA se jIva ko nirvANa kI prApti hotI hai / dharmakathA se jIva pravacana kI prabhAvanA karatA hai| pravacana kI prabhAvanA se Age ke liye bhadra (zubha) karmoM kA vadha karatA hai" // 4 // AkSepaNI Adi cAra prakAra kI dharmakathA se utpanna hone vAlI Ananda kI dhArAoM kI taraGgoM se jina kA antaHkaraNa ullAsa ko prApta huA hai, aise aneka bhAvitAtmA bhavya dharmakathA karane vAle puruSa janma jarA aura maraNa rUpI bhayAnaka aura vizAla magaramacchose vyApta, evaM iSTa-viyoga aura aniSTa-saMyoga rUpI vaDavAnala se Akula cyApta apAra saMsAra sAgara se svayaM bhI pAra hote haiM aura dUsaroM ko bhI pAra karate haiN| ___ vaha dharmakathAkAra anekAneka bhavya jIvoM ko dIkSita karatA huA, saMsArarUpI kUpa meM paDanevAle' prANiyoM ko trANa karane kA AzvAsana dene vAle jinazAsana kI mahimA baDhAtA huA samasta jagat ko jinazAsana kA rasika anurAgI banAtA huA mithyAtva kI utthApanA bhagavan! dharmakathAthI jIvane zuM lAbha thAya che ? ke, uttaradharmakathAthI jIvane nija rAnI prApti thAya che, dharmakathAthI jIva pravacananI prabhAvanA kare che, pravacananI prabhAvanAthI AgaLa zubha karmone baMdha kare che." ApaNI Adi cAra prakAranI dharmakathAthI utpanna thanArA AnandanI dhArAonA taraMgothI jenuM aMtaHkaraNa ullAsane prApta thayuM che, evA aneka bhAvitAtmA. bhavyadharmakathA karavAvALA purUSa janma. jarA ane maraNarUpI bhayAnaka ane vizAla magaramacchathI vyApta e pramANe ISTa-viga ane aniSTa saMyogarUpI vaDavAnalathI sahita apAra saMsArasAgarathI pite paNa pAra utare che, ane bIjAne paNa pAra tAre , Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA avataraNA viNA siddhaMjaNaM bhUmi - NihANaM kSetra labha / suyacAritadhammeNa, viNA No NANamappaNo // 3 // appaNANaM viNA Neva tattAtattaviNicchao / jAyae'miyabhAvaNA // 4 // tarA'miyabhAvaNaM / kharagasseNirappaI // 5 // taM viNA Neva bhantrANaM vimuddhajjhANasaMpattI, viNA visRddhajhANaM No, annovAraNa keNAvi, khavagassegiNA viNA / vitIyapAo jhukamsa, jhANassa nahi labhaI // 6 // chAyA- zrutacAritradharmeNa vinA no jJAnamAtmana // 3 // AtmajJAnaM vinA naiva, tasvA tattvavinizvayaH / taM vinA naiva bhavyAnAM jAyate'mRtabhAvanA // 4 // vizuddhadhyAna saMmApti, nantarA'mRtabhAvanAm / vinA vizuddhadhyAnaM no, kSapakazreNirApyate // 5 // anyopAyena kenApi, kSapakatheNinA vinA / dvitIyapAdaH zuklasya, dhyAnasya nahi labhyate // 6 // - 33 siddhaJjana ke abhAva meM pRthvI ke bhItara kA khajAnA nahIM prApta kiyA jA sakatA, isI prakAra zruta cAritra ke binA AtmA ko samyajJAna nahIM hotA // 3 // AtmajJAna ke abhAva meM tattva-atatva kA nizcaya nahIM ho sakatA, aura tatva atattva kA nizcaya hue vinA bhavya jIvoM ko amRtabhAvanA nahIM ho sakatI // 4 // amRtabhAvanA ke abhAva meM vizuddha dhyAna kI prApti nahIM hotI, aura vizuddha dhyAna ke binA kSapakazreNI para ArohaNa nahIM ho sakatA // 5 // kSapaka zreNI ke sivAya kisI anya upAya se zukla-dhyAna kA ekatvavitarka avicAra nAmaka dUsarA pAyA nahIM prApta kiyA jA sakatA || 6 || siddhAMjana vinA pRthvInI aMdaranA pAne prApta karI zakAtA nathI, evI ja rIte zrutayAritra vinA AtmajJAna thatuM nathI. // 3 // AtmajJAnanA abhAvathI tattva-matattvane nizcaya thaI zakate nathI, ane tattva- tattvano nizcaya ryA vinA lavya lavAne amRtalAvanA thatI nathI // 4 // amRtabhAvanAnA abhAvathI vizuddha dhyAnanI prApti thatI nathI; ane vizuddha pra. mA-.5. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAne __ atha dharmamahimocyate "jammatarevi mulahA, piubhaaumuyaaiyaa| . paraMtu mupacAritta, - dhammo No mulaho bhuvi // 1 // . . __. vArasaMgAvaNe * dhamma, nnicchpvyvhaarinno| ... lahaMte saMjayA bhannA, mattipaNNeNa nanahA // 2 // - saMskRtacchAyAjanmAntare'pi sulabhA, -piTa-bhAva-mutAdayaH / parantu zrutacAritra, -- dharmo na mulabho bhuvi // 1 // dvAdazAGgApaNe dharma, nizcayavyavahAriNaH / labhante saMyatA bhavyA,-bhaktipaNyena naanythaa||2|| tathA-vinA siddhAJjanaM bhUmi,-nidhAnaM naiva labhyate dharma-mahimA--- : "pitA, bhrAtA aura putra Adi to janmAntara meM AgAmI bhava meM bhI sulabha haiM kintu saMsAra meM zruta-cAritra dharma sulabha nahIM hai" // 1 // . ..."bAdazAhIrUpI dukAna meM nizcayanaya aura vyavahAranaya ko jAnane vAle saMyamI puruSa bhaktirUpI mUlya cukAkara dharma prApta kara sakate haiM, aise kiye vinA dharma kI prApti nahI ho sakatI" // 2 // . mahimA "pitA bhAI ane putra vagere te AgalA bhavamAM--have pachInA bhAvamAM paNa sulabha che, paraMtu saMsAramAM kRta-caritra dharma sulabha nathI" 1n : . . dvAdazAMgIrupI dukAnamAM nizcayanaya ane vyavahAranayane jANavAvALA saMcamI puruSa bhaktirUpI mUlya ApIne dharma prApta karI zake che. ema karyA vinA dhamanI 'Azi thatI nathI." // 2 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA atha gaNivAnuyogaHgaNitaM = saMkhyAnaM tasyAnuyogo-gaNitAnuyogaH-- jIvAjIvAdipadravyatatparyAyaparigaNanaM gaNitAnuyogasAdhyam / tena jinoktapadArthAnAM yathAvasthitaM parigaNanAt samyaktvazuddhistatazcAritrazuddhi / __ pUrvAnupUrvyAdInAM bhaGgajAlAdInAM ca parigaNanayA cittasthairyam , tatazca kapAyAnalaprazamanam , tena cAritranaimalyam / api ca gaNitAnuyogena bhagavataH kevalajJAnAdiguNaparyAyANAmAnantyamAvedayati / saMkhyAnamatikrAntAnAM tepAM saMkhyAtumazakyatA saMkhyAjJAna vinA naiva (3) gaNitAnuyogagaNita arthAt saMkhyAkA anuyoga gaNitAnuyoga kahalAtA hai| jIva, pudgala Adi chaha dravyoM kI gaNanA karane ke lie, tathA dravyoM kI paryAyoM kI gintI karane ke lie gaNitAnuyoga kI AvazyakatA hotI hai / gaNitAnuyogase jina bhagavAn dvArA upadiSTa padArthoM kI ThIka-ThIka gaNanA hone se samyaktva kI zuddhi hotI hai, aura samyaktva kI zuddhi se cAritra kI zuddhi hotI hai / pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI tathA anAnupUrvI Adi se, tathA bhaGga-jAlI kI gaNanA karanese cittameM sthiratA AtI hai, aura cittakI sthiratA se kapAyarupI agni zAnta hotI hai aura usase cAritra nirmala hotA hai| gaNitAnuyoga hI bhagavAna ke kevalajJAna Adi guNa evaM paryAyA~kI. anantatA ko pragaTa karatA hai, 'saMkhyAtIta guNoM evaM paryAyoM kI saMkhyA kA jJAna muzkila hai' yaha bAta (3) aalitaanuyoggaNita arthAt saMkhyAne anuga te gaNitAnuga kahevAya che. jIva pudgala Adi cha dravyanI gaNanA karavA mATe, tathA dravyonA paryAnI gaNatarI karavA mATe gaNitAnuganI AvazyakatA hoya che, gaNitAnugathI jina bhagavAna dvArA kahelA padArthonI ThIka ThIka gaNanA thaI zakatI hovAthI samyakatvanI zuddhi thAya che, ane samyakatvanI zuddhithI cAritranI zuddhi thAya che. pUrvAnayvI padyAnupUvI tathA anAnupUrvI AdithI, ane baMgALanI gaNanA karavAthI cittamAM sthiratA Ave che, ane cittanI sthiratAthI kapAyarUpI agni zAMta thAya che. ane tethI cAritra nirmala thAya che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sukajhANassa pAyaM ca, vitIya pappa sNjmii| kevalaNNANalAheNa, kevalitti NigajjaI // 7 // avasthA Nahi selesI, phevlnnnnaannmNtraa| bhavaI samaNidassa, sancakammakkhao to // 8 // saccaphammakkhae siddhI,-tao siddho hi saaso| mokvaTThI muyacAritta, - dhamma vamhA samAyare // 9 // chAyAzukladhyAnasya pAdaM ca, dvitIya prApya saMyamI / kevalajJAnalAbhenaM, kevalIvi nigadyate // 7 // avasthA nahi zailezI, kevalajJAnamantarA / ___bhavati zramaNendrasya, sarvakarmakSayastataH // 8 // sarvakarmakSaye siddhi, - dharma tasmAtsamAcaret / mokSArthI zrutacAritra,-dharma tasmAtsamAcaret // 9 // saMyamI purupa zukla dhyAna kA dUsarA pAyA prApta karake, kevala jJAna prApta karatA hai aura kevalI kahalAtA hai / // 7 // kevala jJAna ke vinA zailezI avasthA prApta nahIM hotI / zailezI avasthA jaba prApti ho jAtI hai to munirAja samasta kamoM kA kSaya kara DAlatA hai // 8 // samasta karmoM kA kSaya hone para siddhi prApta hotI hai / siddhi lAbha hone para zAzvata siddha hojAtA hai, ataHmokSArthI puruSa ko zruta-cAritrarUpa dharma kA AcaraNa karanA cAhiye // 9 // dhyAna vinA kSapakazreNI upara ArohaNa thaI zakatuM nathI. pa | kSapakazreNI vinA bIjA koI upAyathI zukala dhyAnane ekatva-vitarka-avicAra nAma mAne pAyo prApta 42 // zata nathI. // 1 // saMyamI puruSa zukala dhyAnano bIjo pA prApta karIne kevalajJAna prApta kare cha, bhane pakSI upAya che. // 7 // kevalajJAna vinA zailezI avasthA prApta thatI nathI, zelezI avasthA jyAre prApta thaI jAya che, tyAre munirAja saMkala karmono kSaya karI nAkhe che. | 8 | sakala karmo kSaya thayA pachI siddhi prApta thAya che, siddhi lAbha thayA pachI zAzvata siddha thAya che, e mATe mukSArthI parue zruta-cAritra 5 dharmanuM AcaraNa 42 naye. // 6 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA (1) tatra mAsavicAraH popa-caitra-jyeSThA-pAha-mAsAn vihAya zepA mAsAH prazastAH / vizeSato mAsaphalamAha(1) zrAvaNe-zubham / (7) maaghe-shaandRddhiH| (2) bhaadrpde-shissyaalptaa| (8) phaalgune-sukh-saubhaagy-yshoddhiH| (3) Adhine-sukham / (9) caitre-alpasukham / (4) kaartike-vidyaavRddhiH| (10) vaizAkhe-ratnatrayalAmaH / (5) mAgazI-zubham / (11) jyepThe-sAmAnyam , tatrAnyavalasattve zubham / (6) paupe-vidyaadyybhaavH| (12) ApADhe-gurubandhunA saha premAlpatA / (1) mAsa-vicAra paupa, caitra, jyeSTha aura ASADha mAsa ko choDakara zeSa mahInoM meM dIkSA denA prazasta hai| vizeSa mAsa-vicAra (1) zrAvaNa - shubh| (7) mAgha - jJAna kI vRddhi (2) bhAdrapada - ziSyoM kmii| (8) phAlguna-sukha-saubhAgya aura yaza kI vRddhi (3) Azvina - sukha / (9) caitra - alpa sukha (4) kArtika - vidyAvRddhi / (10) vaizAkha - ratnatraya kA lAbha (5) mArgazIrSa - shubh| (11) jyeSTha - sAdhAraNa, yaha mAsa dUsare nakSatra Adi kA bala ho to zubha hai| (6) pauSa-vidyAvRddhi kA abhaav| (12) ASADha-gurubhAiyoM ke sAtha prema kI kmii| (1) bhaas-viyaarpiSa, caitra, jeTha ane ASADha mAsane tyajIne bAkInA bIjA mahinAo dIkSA ApavA mATe uttama che. vizeSa bhAsa-vicAra(1) zrApa-zubha. (7) bhAdha-zAnanI vRddhi. (2) mAdrapa-ziSyAnI bhI. (8) zaguna-suma somAya bhane yazanI vRddhi. (3) sAsa-suma. (6) thaitra-ma65 subha. (4) ti:-vidhAvRddhi. (10) vaishaam--2tntryn| sAla. (5) bhArgazIrSa-zubha. (11) 8-sAdhAra, mAmAsabhA mIta nakSatra vagerenuM bala hoya te zubha che. (6) pauSa-vidyAddhina samApa. (12) aSA8-23mAmAnI sAthai premanI bhI. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AdhArAce vijJAtuM zakyate, taddhi gaNitAnuyogagamyam / bhagavadgaNAnusmaraNena bhagavataH stutiH saMpadyate, tayA ca drshnshuddhisttmyaaritrshuddhiH| pravrajyApradAnAdayo'pi zobhanatithinakSatrAdiyuktasamaya eva vidheyA iti tAdRzasamayAvayodhakatayA gaNitAnuyogasyApi caraNamApti prati sAdhanatA siddhayati / tathA cAsyApi phalaM cAritrarakSaNameva / atha prasaGgAjjyotikaviSayaH kizcitpradarzyate tatra pUrva pravrajyAmadAnasamayo nirNIyate-- bhI saMkhyA kA jJAna kiye vinA jAnI nahIM jA sakatI hai| bhagavAna ke guNoM kA vAraMvAra smaraNa karane se bhagavAna kI stuti hotI hai, usase darzana--zuddhi hotI hai, darzana-zuddhi ke hone se cAritra kI zuddhi hotI hai / / zuma tithi tathA zubha nakSatra se yukta samaya meM hI dIkSA mAdi denA cAhie, isa prakAra ke samaya kA bodha karAne vAlA hone se gaNitAnuyoga bhI cAritrakI prApti kA kAraNa hai, aisA siddha hotA hai, usase gaNitAnuyoga kA phala bhI cAritra kI rakSA karanA hI hai / yahAM prasaGga honese kucha jyotiSa kA viSaya dikhalAyA jAtA hai.--- dIkSAdAnasamayakA nirNaya gaNitAnuyoga ja bhagavAnanA kevalajJAna Adi e guNe e pramANe paryAnI anaMtatA pragaTa kare che. "saMkhyAtIta guNo ane paryAnI saMkhyA jANavI azakya che te vAta paNa saMkhyAnuM jJAna karyA vinA jANI zakAtI nathI, te gaNitAnuga dvArA jANI zakAya che. bhagavAnanA guNenuM vAraMvAra smaraNa karavAthI bhagavAnanI stuti thAya che, ane tethI darzana-zuddhi thaI zake che, ane darzana vizuddha thavAthI cAritranI zuddhi thAya che. zubha tithi tathA zubha nakSatrathI yukta samayamAM ja dIkSA Adi ApavI joIe, A prakAranA samayanuM jJAna karAvavAvALo hovAthI gaNitAnuyoga paNa cAritranI prAptinuM kAraNa che ema siddha thAya che. tethI gaNitAganuM phala paNa cAritranI rakSA karavI eja che. ahIM prasaMgathI De jyotiSane viSaya batAvavAmAM Ave che- dIkSA ApavAnA samayane nirNaya Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAraMcintAmaNi-TIkA avataraNA ___ nava tithayazca varjanIyAH(1) zuklA caturdazI (2) amAvAsyA (3) yasyAM tithI ravisaMkramaNa, saa| (4) dvitIyA, (5) caturthI, (6) paSTI, (7) aSTamI, (8) navamI, (9) dvAdazI / (4) vAra-vicAra:ravi ~ candra - budha - guru - bArAH prazastAH (5) nakSatra-vicAra:dIkSAyAM trayodaza nakSatrANi prAstAni- (1) azvinI, (2) rohiNI, (3) mRgaziraH, (4) pupyam , (5) uttaraphAlgunI, (6) hastaH (7) anurAdhA, (8) jyeSThA, (9) uttarApADhA , (10) abhijin , (11) zravaNam , (12) uttarabhAdrapadA, (13) revtii| __ nau tithiyAM tyAjya haiM(1)-zuklA caturdazI, (2)-amAvAsyA, (3)-jisa tithi meM sUrya-saMkramaNa ho vaha, (4)-dvitIyA (5)-caturthI (6)-paSThI (7)-aSTamI (8)-navamI (9) dvAdazI / (4) cAra-vicAraravi, soma, budha, guru, aura zanivAra prazasta haiN| (5) nakSatra-vicAradIkSA ke viSaya meM teraha 13 nakSatra prazasta haiM / (1)-azvinI, (2)-rohiNI, (3)mRgazIrSa, (4)-puSya. (5)-uttarAphAlgunI (6)-hasta, (7)-anurAdhA, (8)-jyeSThA, (9)uttarApADhA, (10)-abhijit , (11)-zravaNa, (12)-uttarAbhAdrapada, (16)-revatI / A nava tithio tyAjya che- (1) zusa yatu:20, (2) AbhAvAzyA (3)2 tithimA sUrya-sabhara thAya te, (4) dvitIyA, (5) tuthI, (6) 50DI, (7) 2maSTamI (8) navamI (6) dvAzI (4) pA2 vidyAra2vi, soma, budha, 13 mane zanivAra uttama che. (5) nakSatra-vicAradIkSA viSayamA te2 nakSatra uttama cha:- (1) mazvinI, (2) DivI, (3) bhRgau4, (4) puNya, (5) uttarAzagunI, (6) 72ta, (7) manurAdhA (8) jyeSTha (6) FttarASADhA, (10) malilita (11) (12) uttaramAdrapada, (13) revatI. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAbhUtre (2) pakSa-vicAra:-- kRSNapakSe-pratipada Arabhya paJcamI yAvattithayaH shubhaaH| papThItaH samArabhya dazamI yAvacidhayo madhyamAH / ekAdazItaH prArabhyAmAvAsyAM yaavdshumaaH| zuklapakSe tu patipattithitaH paJcamI pryntmshubhaaH| paSThIto dazamI yaavnmdhymaaH| ekAdazItaH samArabhya pUrNimAntAstithayaH shubhaaH| (4) tithi-vicAra:dIkSAyAM pratipat (1), tRtIyA (3), paJcamI (5), saptamI (7), ekAdazI (11), trayodazI (13) ca prazastA / / (2) pakSa-vicArakRSNa pakSa meM pratipadA se lekara paJcamI paryanta tithiyA zubha haiN| paSThI se lekara dazamI taka kI tithiyAM madhyama hai, aura ekAdazIse lekara amAvAsyA taka azubha tithiyAM haiN| zukla pakSa meM pratipadA se lagAkara paJcamI taka azubha haiM, paSThI se dazamI taka madhyama hai aura ekAdazI se pUrNimA taka kI tithiyAM zubha haiM / (3) tithi-vicAradIkSA ke viSayameM pratipadA, tRtIyA, paJcamI, saptamI, ekAdazI aura trayodazI prazasta haiN| (2) pkss-viyaarkRSNa pakSamAM paDavethI pAMcama sudhInI tithio azubha che. chaThThathI laIne dazama sudhInI tithio madhyama che, ane ekAdazI-agIyArasathI laIne amAvAsyA sudhInI tithio azubha che. zukala pakSamAM-paDavethI laIne pAMcama sudhInI tithio azubha che. chaTrathI dazamI sudhI madhyama che, ane ekAdazIthI punama sudhInI tithie zubha che. ' (8) tithi-viyAra-- dIkSAnA viSayamAM paDa, trIja, pAMcama, sAtama, ekAdazI ane terasa, A tithimA uttama che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA (7) grahabhinnam-yatra trayo grahAstiSThanti tAdRzaM nakSatram / (6) yoga-vicAra:yogAstu nAmnaiva zubhAzubhaphalAH, yathA-viSkambhAdipu dainikayogeSu pItyAdayaH zubhaphalAH, visskmbhaadyo'shubhphlaaH| AnandAdipu sAMyogikepuvAranakSatrasaMyogajanitepu yogeSu AnandAdayaH zubhAH, kaaldnnddaadyo'shubhaaH| (7) atha karaNa-vicAra:karaNAni ekAdaza santi; yathA-(1) vacam , (2) vAlavam , (3) kaulavam , (7) graha-bhinnajisa meM tIna graha aisA nakSatra / (6) yoga-vicArayogoM ke nAmase hI zubha azubha phala pratIta ho jAtA hai / jaise-viSkambha, Adi dainika yogo meM se prIti Adi yoga zubhaphala vAle, aura viSkambha Adi yoga azubha phala vAle haiN| Ananda Adi sAyogika (vAra nakSatra ke saMyoga se banane vAle) yogo meM se Ananda Adi yoga zubhaphaladAtA haiM, aura kAladaNDa Adi azubhaphaladAyaka haiN| (7) karaNa-vicAra karaNa 11 gyAraha hote haiM, jaise-~-(1) bava, (2) vAlava, (3) kaulava, (7) amina-mA aY aA DAya, mevu nakSatra (5) yog-viyaagonA nAmathI ja zubha-azubha phaLanI pratIti thaI jAya che. jemake -viSkabha Adi dainika pegamAMthI prIti Adi zubha phaLavALAM che, ane viSkabha Adi ga te azubha phaLa ApanArA che. Ananda Adika sAMgika (vAra-nakSatranA saMgathI banavAvALA) vegamAM Ananda Adi ga zubha phaLa denArA che, ane kALadaMDa Adi azubha phaLa ApanArA che. (7) 4265-viyAra425 bhagimAra DAya (r). (1) 45 (2) 5 (3) hosa (4) zrIpaaina .. .. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAce nakSatreSu sapta dopAH santi, yathA(1) saMdhyAgatam-yatra nakSatre sUryo'nantaraM sthAsyati tAdRzaM nakSatram / yathA haste ravivarttate cet tadA dainikaM citrAnakSatraM saMdhyAgataM yodhyam / (2) ravigatam- yatra ravistiSThati tAdRzaM dainikaM nakSatraM raviMgataM vodhyam / (3) durgatam-yatronmArgagAmI cakrI graho bhavati, tAdRzaM nakSatram / (4) sagraham-yatra krUro grahastiSThati, vAdRzaM nakSatram / (5) vilambitam-sUryeNa paribhujya muktaM nakSatram / (6) rAhugatam-yatra candra-sUryoparAgaH saMjAtastAdRzaM nakSatram / IdRze nakSatra paNmAsAn thAvat pravrajyA na deyaa| nakSatroM meM sAta doe (1) sandhyAgata-jisa nakSatra meM sUrya Age jAne vAlA hai vaha nakSatra / jaise-agara hasta nakSatra meM sUrya ho to dainika citrA nakSatra sandhyAgata kahalAtA hai / (2) ravigata-jisa nakSatra meM ravi ho, vaha dainika nakSatra ravigata AnanA cAhie / (3) durgata-jisa meM unmArgagAmI-vakra graha ho vaha nakSatra durgata kahalAtA hai| (4) sagraha-jisa nakSatra meM krUra graha ho / (5) vilambita-sUrya-dvArA bhoga kara choDA huA nakSatra / (6) rAhugata-jisa nakSatra meM candra-grahaNa yA sUrya-grahaNa huA ho| aise nakSatra meM chaha mAsa taka dIkSA denA varjanIya hai| nakSatramAM sAta pheSa- (1) saMdhyAgata-je nakSatramAM sUrya AgaLa AvavAvALe che te nakSatra, jevI rIte ke hasta nakSatramAM sUrya hoya te denika citrA nakSatra saMsthAgata kahevAya che. (2) ravigata-je nakSatramAM ravi hoya te denika nakSatra ravigata jANavuM joIe. (3) dugata-jemAM unmArgagAmI-vaka-graha hoya te nakSatra durgata kahevAya che. (4) saha-re nakSatramA dUra aha DAya. (5) visasmita-sUryAsa lAvInachuTu 4rAye nakSatra () rAhagata-je nakSatramAM caMdragrahaNa athavA sUryagrahaNa thayuM hoya. evA nakSatramAM cha mAsa sudhI dIkSA ApavI vajanIya che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA kai karaNA sthirA paNNatA ?, goyamA satta karaNA carA, cattAri karaNA thirA paNNatA / " ityaadi| . . . . . . . '. tatra divAzabdena titheH pUrvArddhabhAgaH, rAtrizandena tirtharuttarArddhabhAgo gamyate / ekAdazama karaNesu vavam , bAlayam , kaulavam , vaNijam, etAni catvAri zumaphalAni / viSTikaraNasya nAmAntaraM bhadrA / iyaM dIkSAdau varjanIyA / uktam- - . "yadi bhadrAkRtaM kArya, pramAdenApi siddhayati / gayA hai / vahAM kahA hai - "he bhadanta ! ina gyAraha karaNoM meM kitane karaNa cara aura kitane karaNa sthira kahe gaye haiM !, he gautama : sAta karaNa cara aura cAra karaNa sthira kahe gaye haiM / " ityaadi| .. yahAM dina zabda kA artha hai-tithikA pUrvArdha bhAga aura rAtri zabda kA artha hai-- tithi kA uttarArdha bhaag| ina gyAraha karaNo meM se vaya, vAlava, kaulava, aura vaNija, ye cAra karaNa zubha phala dAyaka hai| __viSTi karaNa kA dUsarA nAma bhadrA, hai / dIkSA Adi kAryoM meM yaha varjanIya hai / kahA bhI hai - rUpathI kareluM che, tyAM kahyuM che - he bhadaMta A agyAra karAmAM keTalA karaNa cara ane keTalA karaNa "sthira kahevAmAM AvyA che ?, he gautama! sAta karaNa cara ane cAra karaNa sthira DepAmA mAyA cha" 'tyA. A sthaLe dina zabdane artha che ke-tithine pUrvArdha bhAga, ane rAtrI Avant artha cha dde-tithin| uttarA bhAsa. e agiyAra karamAMthI bava, bAlava, kaulava ane vaNija, A cAra karaNa "zubhasAhAya. che. . viSTikaraNanuM bIjuM nAma bhadrA che. dIkSA Adi kAryomAM te bhadrA tyajavA 'yogya cha. dhupa cha Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) strIvilocanam , idaM taitilamiti, kocadAhuH, (5) garAdi, idaM garaMmityAhuranye, (6) vaNijam , (7) viSTiH, (8) zakuniH, (9) catuSpadaM, (10) nAgam , (11) kiMstughnam , iti / " . ...... .......: : : ma atra yayAdiviSTayantAni saptaHkaraNAni carANi, zakunyAdIni catvAri sthirANi veditvyaani| : : ::: vavAdiviSTayantAnAM saptAnAM kasyAMzcidekasyAM tiyo niyamataHsthityabhAvAttAni saptacarANi, zakunyAdInAM kRSNapakSIyacaturdazyamAvasyAzuklapravipatithipu. niyatasthityA tAni catvAri sthirANi mocyante / spaSTaM cedaM jambUdvIpaprajJaptI sptmvkssskaare| uktazca tatra-"eesiNaM bhaMte ! ekArasahaM karaNANa kara karaNA carA? (4) strIvilocana (koI koI ise 'taitila' mI nahate haiM), (5) garAdi ('gara' nAma bhI hai| (6) vaNija, (7) viSTi, (8) zakuni, (9) catuSpada, (10), nAga, (11); kiMstunna / hI ina gyAraha. pharaNo meM nava se lekara viSTi taka sAta karaNa cara hai, mora anta ke zaMkuni Adi cAra sthira hai| baba se lekara viSTi taka sAta karaNa kisI eka tithi meM niyama se nahIM rahate isa kAraNa ye cara kahalAte haiM, zakuni 'Adi antima cAra karaNa kRSNa pakSa kI caturdazI, amAvAsyA tathA zulaMpakSa kI pratipadA tithi meM niyama se hote haiM, ata eva ye sthira kahalAte haiM / isa viSaya kA jambUdvIpaprajJapti ke sAtaveM vakSaskAra meM spaSTa rUpa se , vivecana kiyA ( mene alle' pay 43), (5) 16 ( tenu 2' nAma 55 cha) (6). .(7) viSTi (8) zani (e)..yatu056 (12) nAma (11) ni . . . 0 maniyAra 4AmA mayI sAdhana viSTa sudhA sAta 42 yara cha; ane vA zani mAhi-yAra sthira cha.: . . . : : : bavathI laIne viSTi sudhInA sAta karaNa keI eka tithimAM niyamita rahetA nathI te kAraNathI tene cara kahe che, zakuni Adi chellAM cAra, kRSNa pakSanI caudasa, amAvAsyA tathA zukala pakSanI pratipada-pa tithimAM niyamita rahe che eTale te sthira kahevAya che. A viSayanuM vivecana jaMbUtI prakRtinA sAtamA vaNakaramAM spaSTa ... Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Re e AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA zakuni-catuSpada-nAga-kiMstunanAmAni karaNAni tu kRSNacaturdazyamAvAsyAzulapratipadyogabhAvitvAtyAcyAni / avaziSTa de. karaNe trIvilocanagarAdisajaka sAmAnye, iti saamprdaayikaaH| yattu gaNividyAprakIrNakakRtacatuppada nAgaM ceti dve karaNe niSkramaNe prazaMsanti, yathA--"nAge cauppae yAvi, sehanikrasamaNaM kare " iti / tanna samIcInam , niSkramaNe'mAvAsyAyAH pratipiddhatvena niyamatastadyogabhAvinIstayoH prAzastyA'saMbhavAt / zakuni, catuSpada, nAga bhora kiMstunna nAmaka karaNa kRSNa pakSako caturdazI, amAvAsyA, zupakSakI pratipadA ke yogase bhAvita hone ke kAraNa tyAjya ho jAte haiN| zeSa do karaNa strIvilocana aura garAdi nAmaka sAdhAraNa hai / paramparA ko jAnane vAloM kA yaha mata hai| gaNividhAprakIrNakakArane dIkSA ke viSaya meM catuSpada aura nAga nAmaka do karaNa prazasta mAne hai, unhoM ne kahA hai ki-"nAge cauppae yAvi sehanikakhamaNa kare" arthAt nAga aura catuSpada nakSatra meM niSkramaNa karanA cAhiye, arthAt ziSyako dIkSA denA cAhie, unakA yaha kathana samIcIna nahIM hai, kAraNa yaha hai ki nivAmaNa meM amAvAsyA niSiddha mAnI gaI hai, isIliye amAvAsyA ke yoga se bhAvita ukta donoM karaNoM kA prazasta honA asambhava hai| zakuni, catu56, nAga ane kimbuna nAmanA karaNa kRSNa pakSanI caudaza, amAvAsyA, zukala pakSanA paDavAnA egathI bhAvita hovAthI tyAjya banI jAya che. bAkI be karaNa vilocana ane garAdi nAmanA sAdhAraNa che. paramparA jANavAvALAne A pramANe mata che. gaNividyAprakIrNakakAre dikSAnA viSayamAM catuSpada ane nAga nAmanA be 42vAne ttama mAnyA che. te dhuMche :-"nAge caupae yAvi sehanikkhamaNaM kre| nAga ane catupada nakSatramAM niSkramaNa karavuM joIe, athaoNt ziSyane dIkSA ApavI joIe. temanuM A kathana barAbara nathI, kAraNa e che ke-niSkramaNamAM-dIkSAmAMamAvAsyA niSiddha mAnI che, eTalA mATe amAvAsyAnA cogathI bhAvita upara kahelA bane karaNe uttama heya te vAta asaMbhava che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maathaay' - mApte tu poDaze mose, samUlaM tadvinazyati // 1 // " iti / zuklapakSe bhadrA catumeikAdazyAM ca tithiparAIbhAgasyAyinI, aSTamyA pUrNimAyAM ca tithipUrvAddhabhAgasthAyinI marati, kRSNapakSe tu sA tRtIyAyAM dazamyA ca vidhiparArddhamAgasthAyinI, saptamyAM caturdazyAM ca tithipUrvArddhamAgasyAyinI bhvti| tatra tithipazcAbhAgasthAyinI bhadrA divasa nyAnoti, tathA tithipUvArdamAga sthAyinI rAni vyAmoti cettadA na dopaayhaa| . bhadrAyAstriMzaTikAmAnena pazcima ghaTikAprayaM pucchamityabhidhIyate / tada bhadrApucchaM zubham / "bhadrA karaNa meM kiyA huA kArya prathama to siddha hI nahIM hotA, kadAcit siddha bhI hojAya to solahavA mahInA Ane para usakA samUla vinAza ho jAtA hai" // 1 // bhadA zuklapakSa meM cautha tathA ekAdazI tithi ke uttarArdha meM rahatI hai, aura aTamI tathA pUrNimA ke dina tithi ke pUrvArdha meM rahatI hai| kRSNapakSa meM tRtIyA aura dazamI ke dina tithi ke uttarArdha meM aura saptamI evaM caturdazI ko tithi ke pUrvArdha meM rahatI hai| tithi ke uttarArdha meM rahane vAlI madA dinako vyApta karatI ho aura pUvArdhabhAga meM rahane vAlI rAtriko vyApta karatI ho to koI doSa nahIM hai| tIsa ghaDIkI bhadrA kI antima tIna ghar3iyA paMcha kahalAtI haiN| bhadrAko yaha pUcha "bhadA karaNamAM kareluM kAma prathama te siddha thatuM nathI, kadAcit siddha paNa thAya te seLabhe mahine AvatAM tene samULa vinAza thAya che. 1 bhadrA zukala pakSamAM cotha tathA ekAdazI tithinA uttarArdhamAM rahe che, ane AThama tathA pUnamanA divase tithinA pUrvAdhamAM rahe che. kRSNapakSamAM trIjA ane dazamInA dina tithinA uttarArdhamAM ane sAtama tathA caudazanA dina tithinA pUrvAdhamAM rahe che. tithine uttarArdhamAM rahevAvALI bhadrA divasane vyAna karatI hiya, ane pUrva bhAgamAM rahevAvALI rAtrIne vyApta karatI hoya te koI deva nathI. * zrI ghaDInI bhadrAnI chellI traNa ghaDIe pUcha kahevAya che, ane bhadrAnI te 57 zula che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47' ............. - - AcAracintAmaNi TIkA avataraNA candrano lagatazca saptame sthAne ravikujamArgavAstyAjyoH, tatra trayANAM saMgame dIkSaNIyaH pratipAtI bhavati / eSa tripu dvApanyatamo vA tatra tiSThati cettadA kuzIlaH krodhAdivazagaca bhavati / yadi saptamaM sthAna:rikta, candrazca grahAntaravarjitastadA. dIkSA zubhA / yadi candrasya guru-yudhayoralyatareNa saMgamastarhi zubham / / . . (10) atha tvritphrtvydiikssaasmyniruupnnm| (ka) siddhacchAyAlamam / candramAse tathA lagna se sAtaveM sthAna para sUrya, kuja (maGgala) bhArgava, (zukra) ho totyAjya haiN| agara ina tInoM kA sAma ho to dIkSA lene vAlA pratipAtI (paDivAI ) ho jAtA hai| agara ina tInoM meM se do athavA koI bhI eka vahAM ho to dIkSA lene yAlA. kuzIla aura krodha Adi durguNoM kA dhAraka hotA hai / agara candra dUsare grahoM se varjita ho to dIkSA zubha samajhanI cAhie / agara guru aura budha meM se kisI eka ke sAtha candramAkA saGgama ho to zubha hai / . (10) turanta dIkSA denekA samaya (ka) siddhacchAyA lgntrIja, chaThA, navamA ane agiAramA sthAnamAM sthita zukra nirbala hoya che, tethI karI zukra asta hoya te paNa dIkSA grahaNa karavI te uttama mAnavAmAM AvyuM cha. savAI mAyAyano mata cha. . * caMdramAthI tathA lagnathI sAtamA sthAnamAM sUrya, maMgala zukra hoya te tyAya che. athavA e traNeyane saMgama hoya te dIkSA lenAra pratipAtI (paDivAI) thaI jAya che, athavA e traNamAMthI be athavA koI paNa eka tyAM hoya te dIkSA levAvALo kuzIla ane kola Adi durgAne dhAraNa karanAra bane che, athavA candra tathA lagnathI sAtamuM sthAna khAlI hoya athavA caMdramA bIjA grahathI varjita hoya te dIkSA zubha samajavI joIe, athavA gurU ane budhamAMthI kaI paNa ekanI sAthe caMdrane saMgama hoya te zubha che. ' (10) tutIkSA mApana saMbhaya: (ka) siddhachAyAna- ' Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ... . . , , , aba lamavicAra:- .... .. .. niSkramaNe mithuna-siMha-kanyA-pathika-dhanu-makara-kumbha-mInAni lapAni zubhAni / anyAni patyAri varjanIyAni / . . . . . . . . . . (9) grahavicAra:- . . . . . ... dIkSAlagne zanavaraM madhyamavalaM, guru balIyAMsaM, zukra balahInaM vidhAya dIkSA deyaa| dvitIye, paJcame, papThe, saptame, ekAdaze sthAne nirmadhyamavalI bhavati / trikoNe kendra ekAdaze ca sthAne'vasthito guruyalIyAn bhavati / , utIye, pATha, nayame, dvAdaze ca sthAne sthitaH zukro balahIno bhavati, ata eva zukrAste'pi dIkSA grAhoti saMpradAyavidaH / (8) lagna-vicAradIkSA aGgIkAra karane meM-mithuna, siMha, kanyA, vRzcika, dhanu, makara, kumbha aura mIna, lagna zubha haiN| zeSa cAra varjanIya haiN| (9)graha-vicAradIkSAlagna meM zanaizvara madhyama bala vAlA, guru balazAlI aura zukra balahIna ho to dIkSA denI cAhie / dUsare pAMcaveM, chaThe, sAtaveM aura gyArahaveM sthAna meM zani madhyama bala vAlA hotA hai| trikoNa meM kendra meM aura gyAraveM sthAna meM rahA huA, guru (bRhaspati.) balazAlI samajhA jAtA hai / tIsare, chaThe, nauveM aura gyArahaveM sthAna meM sthita zukra nirbala hotA hai / ata eva zukra kA asta hone para bhI dIkSA grahaNa karanA prazasta mAnA gayA hai,. aisA kaI AcAryoM kA kathana hai| (8) MP-vidhAra.. ... . / / dIkSA aMgIkAra karavAmAM mithuna, siMha, kanyA, vRzcika, dhanu, makara, kuMbha ane bhIna-sana zura cha. All AIR Clarya che. . (e)-viyAH . . . dIkSAlanamAM zanaizcara madhyama baLavALo gurU balazALI ane zuka balahIna hoya to dIkSA ApavI joIe, bIjA, pAMcama, chaThA, sAtamA ane agiAramA sthAnamAM zani madhyama baLavALe heya che, trikoNamAM kendramAM ane agiAramAM sthAnamA raheso 1 (pati), Acii sabhAmA bhAva, cha. ..... Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA - nakSatrANi tithirvArA-stArAcandrabalaM grahAH / duSTAnyapi zubha bhAvaM bhajante siddhachAyayA // 1 // na tithirna ca nakSatraM, na vArA na ca candramAH / grahA nopagrahAthaiva, chAyAlagnaM prazasyate // 2 // na yoginI na viSTiva, nazUlaM na ca candramAH / epA catramayI siddhi - rabhedyA tridazairapi // 3 // "siddhacchAyA uma ho to dUSita tithi nakSatra, cAra, tArA, candra tathA dUSita graha bhI zubhaphaladAyaka ho jAte haiM, arthAt sicchAyAma kI vidyamAnatA meM nakSatra Adi kA doza nahIM mAnA jAtA hai // 1 // 49 << . eka mAtra chAyA uma hI uttama hai, usakI samAnatA na tithi kara sakatI hai, na nakSatra kara sakatA hai, na vAra kara sakatA hai, na candramA, na graha kara sakate haiM aura na upagraha hI kara sakate haiM || 2 || yoginI usake sAmane kucha nahIM hai, viSTi (bhadrA ) koI cIja nahIM hai, zUla aura candramA bhI usa kI vidyamAnatA meM kucha bhI nahIM bigAr3a sakatA / siddhacchAyA lagna eka aisI vajramayI siddhi hai, kise devatA bhI nahIM bheda sakate || 3 || 'siddhachAyAsanna hoya to hRSita nakSatra, tithi, vAra, tArA, caMdra tathA kRti graha paNa zubha thai jAya che, arthAt siddhachAyAlagnanI hAjarImAM nakSatra mAhino hoSa mAnavAmAM Avato nadhI // 1 // " eka mAtra chAcAlana ja uttama che. teno bhubhramaseo tithi, nakSatra, vAra, caMdramAM grahe ane upagraha kAi paNa karI zakatA nathI. 1 // 2 // ceginInuM tenA sAme khaLa nathI. viSTinuM paNa khaLa nathI, zULa ane candra pazu chAyAlagnanI hAjarImAM koI prakAre kAMi paNa bagADI zakatA nathI. siddha chAyAlagna eka evI vAmI siddhi che jene devatA paNa bheddI zakatA nathI. }}}}' Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. AcArAstra zubhatithivAranakSatralagnAdInAmabhAve tvaritakarttavyeSu kAryeSu siddhacchAyAlagnapAdeyam | yadi samatala bhUmI svazarIracchAyA candra-zukra-zanivAsareSu sArddhA'STapadapramANA, bhaume navapadamamANA, budhe'pTapadapramANA, ravAvekAdazapadamamANA, gurau saptapadapramANA bhavettadA sA siddhacchAyAkhyaM lagnaM procyate / tatra dIkSAdizubhakArya vidheyam / asmin siddhacchAyA lagne saMmApte tithivAranakSatra bhadrAlagnAdicintanamanAvazyakam / uktaJca zubha tithi, vAra, nakSatra aura lagna Adi ke abhAva meM turanta karane yogya kAryoM meM siddhacchAyalagna ho upAdeya hai / samatala bhUmi para apane zarIra kI chAyA somavAra, zukravAra aura zanivAra ke dina sADhe ATha paira barAbara ho, maGgalavAra ko nau paira barAbara ho, budhavAra ko ATha pada pramANa ho, ravivAra ko gyAraha pada pramANa ho, aura guruvAra ko sAta paira chAyA ho to use siddhacchAyA lama kahate haiM, usa meM dIkSA Adi zubha kArya kiye jA sakate haiM / yaha siddhacchAyAlA prApta ho to tithi, vAra, nakSatra, bhadrA aura lagna Adi kA vicAra karane kI AvazyakatA nahIM hai / kahA bhI he -- zubha tithi, vAra, nakSatra ane lagna AdinA abhAvamAM turata karavA ceAgya kAryoMmAM siddhachAyAlagna ja grahuNu karavA ceAgya che. samatala bhUmi upara peAtAnA zarIranI chAyA, seAmavAra zukravAra ane zanivAranA divase sADA ATha paga pramANu hoya, maMgaLavAranA divase nava paga pramANa hoya, budhavAre ATha paga pramANu, ravivAre aMgimAra paga, gurUvAre sAta pagalAM chAyA hAya tA tene siddha chAyAlagna kahe che. A lagnamAM dIkSA smAdi zubha kArya karI zakAya che. A siddhachAyAlagna prApta heAya te tithi, vAra, nakSatra, bhadrA ane lagna Adine! vicAra karavAnI AvazyakatA nathI. kahyu paNa che-- Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNAM nalavanitAntamAturaH san nistaraGgamahodadhikalpa zAntarasArNavaM dravyakSetrakAlabhAvavidaM nigranyamavacanamarmajJa guruM dIkSAdAnArtha prArthayate tadA tasmai tadAnImeva pravajyAmadAnaM mam, nahi tatra tithivAranakSatrAdInAM vicArApekSA / (11) agha kezalucanam --- dIkSAgrahaNAnantaraM yadA kadApi kezalucanaM kartumicchettadA zanimaGgala divasI tyAjyo, kRtikA, vizAkhA, maghA, bharaNI, etAni catvAri nakSatrANi ca varjanIyAni / sAmarakSA kA anya upAya na dekhakara ekamAtra dIkSA ko hI zaraNa samajhane vAlA totra vairAgya kI prabhA se camakatA huA mokSAbhilApI ziSya, roma-roma meM jisa ke Aga lagI ho aise purapa kI bhAti atyanta Atura hokara taraGgarahita samudra ke samAna, zAnta rasa ke sAgara dravya-kSetra-kAla-bhAva ke jJAtA aura nimrantha pravacana ke marmajJa guruse dIkSA dene ke liye prArthanA kare to usako usI samaya dIkSA de denA zubha hai, aise prasaMga para tithi, vAra, nakSatra mAdi ke vicAra kI AvazyakatA nahIM hai| (11) kezalocadIkSA dhAraNa karane ke pazcAt kezaloca karane meM zanivAra aura maMgala vAra tyajya hai, tathA kRttikA, vizAkhA. maghA, aura bharaNI, ye cAra nakSatra varjanIya haiN| thaI gayuM che evA purUSanI jema, AtmarakSAne anya keI upAya nahi dekhavAthI eka mAtra dIkSAne ja zaraNu-Azraya samajavAvALA, tIvra vairAgyanI prabhAtejathI camaka mAbhilASI ziSya rAma-romamAM jene agni lAgI che, evA puruSanI jema atyanta Atura banIne taraMgarahita samudra pramANe zAnta rasanA sAgara, dravya, kSetra, kAla ane bhAvanA jANanAra ane nigraMtha pravacananA marmajJa gurUthI dIkSA devA mATe prArthanA kare, te tene te ja vakhate dIkSA ApavI zubha che evA prasaMge tithi, vAra, nakSatra Adine vicAra karavAnI jarUra nathI. (11) zAya dakSiA dhAraNa karyA pachI kezaleca karavAmAM zanivAra ane maMgaLavAra tyAya che tathA kRttikA, vizAkhA, maghA, ane bharaNI, A cAra nakSatra tyajavA gya che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AcArAsa (kha) zaGkucchAyAlanam--- dvAdazAGgulaparimitazaGko chAyA ravi soma - bhauma-budha-guru-zukra-zani-vAsareSu krameNa viMzati-poDaza-paJcadaza- caturdaza- trayodaza-dvAdaza-dvAdazAGgalaparimitA, tathA zanivAsare dvAdazAGgulamamANA cetarhi sA zaGkacchAyAkhyaM lagnaM procyate / tatra dIkSAdi 4 kArya zubham / (ga) atyutkaNThitayogyaziSyArtha dIkSA samaya: vipayATavIdAvadahanajvAlAmAlAkalitasyAnto 'nantajanmajarAmaraNAdibhayodvigniH samantataH prajvalite sadmani suptamivAdIptapradIptasaMsArAntaH sarantamAtmanaM rakSitumupAyAntaramanavalokya pravrajyAmAtrazaraNadarzI tIvravairAgyaprabhAbhAsamAnaH pratiromojjvalitA (kha) zaGkucchApAlana bAraha aGgala lambI kolI ko parachAI agara ravivAra ko bIsa aMgula, somavAra ko solaha aMgula, maMgalavAra ko pandraha aMgula, budhavAra ko caudaha aMgula, guruvAra ko teraha aMgula, zukravAra ko cAraha aMgula, tathA zanivAra ko bhI bAraha aMgula ho use zaGkucchAyA lagna kahate haiM / isa lagna meM dIkSA Adi kArya zubha haiM / (ga) tIvra utkaNThA vAle dIkSArthI kA dIkSAsamaya -- viSayavAsanA kI viSaya aTavI meM vyApta dAvAnala kI vikaTa jvAlAoM se jisakA antaHkaraNa jhulasa gayA hai, aura jo ananta janma jarA maraNa Adi ke bhaya se udvigna hai, cAroM ora se makAna meM Aga laga jAne para jisa kA sarvasva bhasma ho gayA hai aise puruSa kI bhAMti (kha) zachAyAsana mAra AMgaLa lAMkhI khIlInA paDachAyA ravivAre vIza mAMgaLa, sImavAre seALa AMgaLa, maMgaLavAre paMdara AMgaLa, budhavAre cauda AMgaLa, gurUvAre tera AMgaLa, zukravAre khAra AMgaLa, tathA zanivAre paNa khAra AMgaLa hAya tA tene zakuAyAlagna kahe che. te lagnamAM dIkSA Adi kArya zubha che. (ga) tIvra vAsA dIkSArthInA sabhaya viSayavAsanAnI viSama aTavI ( vana)mAM vyApta dAvAnalanI vikaTa jvAlAethI jenuM aMtaHkaraNa khaLI gayuM che, ane je ananta janma, jarA, maraNu vagerenA layathI ciMtAtura che, cAre bAjuthI makAnamAM Aga lAgavAthI jenu sarvasva bhasma Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA ___ (13) aba nUtanapAnacyAti:goparyAdinimittaM nUtanapAcavyApRtizca, mRgaziraHpupyAzvinIhastAnurAdhAcitrArevatIpu, somaguruvAsarayozca zubhadA / (14) AcAryAdipadapradAnasamaya:---- AcAryAdipadapradAne-zravaNaM, jyeSThA, puSyam , abhijit , hastaH, azvinI, rohiNI, uttarAtraya, mRgaziraH, anurAdhA, vatI, etAni nakSatrANi zubhAni zomanatithivArAdayo'pi draSTavyAH / atha () dravyAnuyoga:dravati gacchati prAmoti muJcati yA tAMstAn paryAyAniti dravyam / athavA (13) nUtana pAtra kA prayoga gocarI Adi ke lie nayIna pAtra kA upayoga mRgazira, pupya, azvinI, hasta, anurAdhA, citrA aura revatI nakSatroM meM, tathA somavAra aura guruvAra ke dina karanA zuma hai / (14) AcArya Adi padavIdAna kA samaya mAcArya Adi padavI dene meM avaga, jyeSTA, puNya, abhijit, azvinI, rohiNI, uttarAtraya, ( uttarApADhA uttarAbhAdrapadA, uttarAphAlgunI) mRgazira, anurAdhA aura revatI, ye 'nakSatra zubha haiM / isa prasaGga para zubha tithi aura zubha vAra Adi bhI dekhanA caahie| (4) dravyAnayoga-- Age kI paryAya prApta karane vAlA aura pUrva paryAyoM kA tyAga karane vAlA dravya (13) navA pAtrane upayoga gecarI Adi mATe navA pAtrano upayoga mRgazIrSa, puSya, azvinI, hasta, anurAdhA, citrA, ane revatI nakSatromAM, tathA mavAra ane gurUvAranA divase kare tezuma che. (1) AcArya Adi padavIdAna samayamaathaary mA 5vI bhASAmA ay, 201, puSya, malita, sta, azvinI zaDilI, hattAtraya (tta21-pATI, Grat-mAdra 54. tasa-sunI) mRgazira, anurAdhA ane revatI, A nakSatro zubha che. A prasaMga upara zubha tithi ane zubha vAra vagere paNa jevuM joIe. (4) yaanuyoAgaLanI paryAya prApta karanArA ane prathamanI paryAyano tyAga karavAvALAne Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 AcArAyaMtre (12) atha navadIkSitasya prathamagocarIvicAraH- prathamagocarIviSaye tIkSNogramizranakSatrANi zanimaGgaladivasau ca varjayet / ArdrA, azleSA, jyeSThA, mUlam etAni catvAri tIkSNanakSatrANi / bharaNI, pUrvAtrayaM, maghA, etAni paJcagranakSANi / kRttikA, vizAkhA, ime dve mizranakSatre / riktA'mAvAsyAkSayatithayastyAjyAH / zanimaGgalavArayoge riktA'pi prazastA vijJeyA / (12) nava dIkSita kI prathama gocarI pahalI bAra gocarI ke viSaya meM tIkSNa umra aura mizra nakSatra evaM zani tathA maGgala cAra vyAjya haiM / ArdrA, azleSA, jyeSThA aura mUla, ye cAra nakSatra tIkSNa haiM / bharaNI, pUrvAtraya - ( pUrvApADhA pUrvabhAdrapadA aura pUrvAphAlgunI ) aura maghA, ye pA~ca umra nakSatra haiM / kRttikA aura vizAkhA, ye do nakSatra mizra kahalAte haiM / riktA tithi, amAvAsyA aura kSaya tithi vyAjya hai, hA~ yadi zani aura maMgala vAra kA yoga ho to riktA tithi bhI prazasta hai / (12) navadIkSitanI prathama goyarI pahelIvAra gAcarInA viSayamAM tIkSNa, ugra ane mizra nakSatra tathA zina ane maMgaLavAra tyAjya che. * mArdrA, azleSA, jyeSThA, bhane bhUsa, bhA yAra nakSatra tIkSNu che, larI, trayu pUrvA (pUrvASADhA, pUrvAladrAyaha, bhane pUrvAzalgunI ) ane bhadhA se pAMya nakSatra, ugra nakSatra che. kRttikA ane vizAkhA, A e nakSatra mizra kahevAya che. riktA tithi, amAvAsyA ane kSaya tithi tyAjya che, parantu jo zina ane magalavAranA coga hAya te riktA tithi paNa uttama che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA 55 dayaH sAmAnyaguNAH santi / evaM gatihetutvaM dharme, sthitihetutvamadharme, avakAzadAnahetutvamAkAze, varttana hetutvaM kAle, rUpAdimacaM punale vizeSaguNAH santIti dravyalakSaNasamanvayaH / kathittu 'sad dravyalakSaNam' iti sUtrayitvA ' utpAdavyayavyayuktaM sad' iti sUtreNa sacchandavivaraNaM kurvan dravyasAmAnyalakSaNamucyA vizeSavijJAnajananAya vizeSalakSaNamavocat- 'guNaparyAyavaddravyam' iti / tadapi prakRta astitva (jisa zakti ke nimitta se dravya kA kabhI vinAza na ho ) vastuva - dravyatva (jisa zakti ke nimitta se paryAya sadaiva badalatI rahe ) aura prameyatva -- jJeyatva (jisa zakti ke nimitta se dravya kisI na kisI ke jJAna kA viSaya ho) Adi sAmAnya guNa haiM / isIprakAra dharmAstikAya meM gatihetutva ( gatikAraNatA ) adharmAstikAya meM sthitihetutva ( sthitikAraNatA) mAkAza meM bhavakAzadAnahetutva (avakAzadAyitA) kAla meM vartanAhetutva, ( navapurANakAraNatA) Adi, aura pula meM rUpAdimattva vizeSa guNa haiM ? ataH ina saba meM dravya ke lakSaNa kI saMgati hojAtI hai| kisI AcAryane 'sad bravyalakSaNam' aisA sUtra racakara 'utpAda-vyaya-dhaunya- yuktaM sat' arthAt jisa meM utpAda vinAza aura dhaumya yugapat pAye jAyeM, vaha sat hai, isa sUtra ke dvArA sat kI vyAkhyA karate hue sAmAnya davya kA svarUpa batalA kara vizeSa bodha astitva (je zaktinA nimittathI dravyane kayAreya paNa nAza na heAya. ) vastuidraSyatva (je zaktinA nimittathI paryAya huMmezAM badalatI rahe) ane prameyatva jJeyatva ( je zaktinA nimittathI dravya kAI na pheI jJAnanA viSaya hAya ) Adi sAmAnya guNa che. e pramANe dharmAstikAyamAM gatihetutva (tikAraNatA ) adharmAstikAyamAM sthitihatutva ( sthitikAraNutA ) AkAzamAM avakAzadAnahetutva (avakAzadAcitva ) kAlamAM vartanAhetutva (navapurANakAraNatA ) Adi, ane pudgalamAM rUpAdimattva vizeSa guNu che. tethI e sarvAMmAM dravyanA lANunI sati thai jAya che. ardha sAyAyeM "sad dravyalakSaNam" bheSu sUtra sthIne 'utpAda vyaya-dhauvyayuktaM sat' arthAt mAM utpAda, vinAza bhane maugya me aNe levAmAM Ave te "sat" che. A sUtra dvArA satanI vyAkhyA karatA thakA sAmAnya dravyanuM svarUpa khatAvIne Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAne drayate = pApyate mucyate vA taistaiH paryAyairiti drvym| dravyasya - anuyogaH drvyaanuyogH| dravyAnuyogo hi dravyANAM yathAvasthitasvarUpAkyodhane samIcInayukti pradarzayati / tayA darzanasya nairmalyam / tatazca samyak cAritraM saMpadyate / tathA cAyamapi caraNakaraNAnuyogaM popayatIti vodhyam / dravyalakSaNamatha kiM tAvad dravyam ? ucyate- "guNAzrayo dravyam" / yathA jIve jJAnadarzanacAritramukhopayogAdayo vizeSaguNAH, astitva-dravyatva-kSeyatA kahalAtA hai / athavA jo paryAyoM ke dvArA prApta ho, athavA paryAyoM se mukta ho use, dravya kahate haiN| aise dravya ke anuyoga ko dravyAnuyoga kahate haiM / dravyAnuyoga dravyoM kA yathArtha svarUpa samajhAne ke lie samIcIna mArga pradarzita karatA hai / usa se samyagdarzana nirmala hotA hai, aura samyagdarzana kI nirmalatA se samyak cAritra kI prApti hotI hai / isa prakAra yaha anuyoga bhI caraNakaraNAnuyoga kA poSaka hai| ' dravya kA lakSaNadravya kise kahate haiM ? isa prazna kA uttara isa prakAra hai-jo guNoM kA AdhAra ho vaha dravya hai, jaise jIvana meM jJAna, darzana, cAritra, sukha aura upayoga Adi vizeSa guNa haiN| dravya kahe che, athavA je paryAya dvArA prApta hoya athavA paryAyethI yukta hoya tene dravya kahe che. evA dravyanA anuyegane dravyAnuga kahe che. dravyAnuga dranA yathArtha svarUpane samajAvavA mATe barAbara sAco mArga pradarzita kare che, tethI samyagdarzana nirmala thAya che, ane samyagdarzananI nirmalatAthI samyapha cAritranI prApti thAya che. e pramANe A anuyAga paNa caraNa karaNAnugane piSaka che. 20ynurkssdravya kene kahe che? e praznano uttara A pramANe che-je guno AdhAra heyate dravya che, je pramANe jIvamAM jJAna, darzana, cAritra sukha ane upaga Adi vizeSa guNa che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 Ramanane AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA sukhavIryAdayaH, pudgalasya varNagandharasasparzAdayo guNAH / 'mAtra' zabdopAdanaM paryAye'timasanavAraNAya / dravyasvarUpavicAreNa 'guNasamudAyo dravya' -miti pratIyate, yathA mUlaskandhazAkhAmazAkhAdInAM samudAyo vRkSaH, tathaivAstitva-pariNAmitvavastutva - kSeyatva -- mameyatva - madezavatvAdisAmAnyaguNAnAM cetanatva-gatihetutvasthitihetulA - 'vakAzadAnahetutva - vanAhetutva - varNa -- gandha - rasa - sparzalakSaNa hai, jaise-jIva ke guNa-jJAna, darzana, sukha aura vIrya Adi haiM, tathA pudgala ke guNa varNa, gandha, rasa aura sparza Adi haiM / upara jo 'mAtra' (sirpha) zabda kA prayoga kiyA gayA hai| vaha paryAya meM atiprasaga nivAraNa karate ke lie hai / arthAt guNa kevala dravya meM hote haiM, paryAya meM nahIM hote| dravya ke svarUpa para vicAra karane se pratIta hotA hai ki guNokA samudAya hI dravya hai| jase mUla, skandha, zAkhA aura prazAkhA Adi kA samUha ho vRkSa hai, usI prakAra astitva, pariNAmitva, vastutva, jJeyatva, prameyatva, pradezavatva Adi sAmAnya guNoM kA, tathA cetanA, gatihetutva, sthitihetutva, avakAzadAnahetutva, vartanAhetutva, varNa-rasa-gandha-sparzavatva Adi vizeSa guNoM kA samUha hI dravya hai / yahI yaha smaraNa rakhanA cAhie ki-vibhinna dravyoM ke rahevuM te guNunuM lakSaNa che. jevI rIte jIvana guNa-jJAna, darzana, sukha ane varSa Adi che. tathA pudgalanA guNa-varNa, gaMdha, rasa ane sparza Adi che. upara je mAtra zabdano pravega karyo che te pathamAM atiprasaMga nivAraNa karavA mATe che, athaoNt guNa kevala drazyamAM hoya che, paryAyamAM hoya nahi. dravyanA svarUpa para vicAra karavAthI jaNAya che ke guNene samudAya ja dravya che. je rIte-mUla, sakaMdha, zAkhA ane prazAkhA Adine samUha te vRkSa che. e pramANe astitva, pariNAmitva vastRtva, yatva, prameyata, pradezavatva Adi sAmAnya gune, tathA cetanA gati hetutva, sthiti hetutva, avakAzadAnahetutva, vatanA hetutva, varNa, rasa, gaMdha, sparzavatva Adi viroSa guNene samUha te dravya che. ahiM e yAda Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - '. AcArAsa lakSaNe samAviSTameveti gurutaralakSaNaM nAvazyakamiti jJeyam / . paramArthatastu paryAyA na guNato bhinnAH kAryakAraNayorabhedAt / yathA kaTakakuNDalAdIni kanakato na bhinnAni, ghaTazarAvAdIni mRdo nAtiriktAni, tathA guNajanmanAM paryAyANAM na bhedo guNebhya iti dravyalakSaNe paryAyazabdamavezo nAvazyaka ityavaseyam / guNalakSaNam- . . dravyasyA''zrayAyibhAvena nityasavartinI dharmA guNAH, te dravyasya shktivishessaaH| dravyamAnAzritaM guNasya lakSaNam / yathA jIvasya jJAnadarzana: karAne ke liye vizeSa lakSaNa yaha batalAyA hai-'guNaparyAyayaM dravyam' yaha lakSaNa bhI prakRta lakSaNa 'guNAzrayo dravyam / meM samAviSTa hai, isa liye unakA vaDA lakSaNa karane, kI AvazyakatA nahIM hai| vAstava meM to paryAya, guNa se minna nahIM hai, kyoMki kArya aura kAraNa meM bheda nahIM hotaa| jaise-kaTaka, kuNDala Adi paryAya suvarNa se bhinna nahIM hai, ataH guNoM se utpanna hone vAle guNoM se bhinna nahIM haiM / aisI avasthA meM dravya ke lakSaNa meM paryAya zabda DAlanA Avazyaka nahIM hai| guNa kA lakSaNa' dravya ke Azraya AzrayI rUpase athavA kathaJcit tAdAtmyarUpase niya sahavartI dharma,. 'guNa' kahalAte haiN| 'guNa' dravya kI zaktivizeSa hai| sirpha dravyAzrita honA guNa kA vizeSa mAgha 4211vA bhATa vizeSa sakSae meM 'ratAvyu cha:-"guNaparyAyavad dravyam" mA.saMkSaNa pa prata (yAsU) sakSa) (guNAbhayo dravyam) mA samAviSTa cha . tethI vizeSa lakSaNa karavAnI AvazyakatA nathI. - vAstavamAM te paryAya, guNathI bhinna nathI, kAraNa ke kArya ane kAraNamAM bheda nathI, jevI rIte kaDAM ane kuMDala Adi paryAya suvarNathI bhinna nathI ghaTa ane kera Adi paryAya mRttikA-mATIthI bhinna nathI, kAraNa ke guNethI utpanna thavA vALA paryAya, guNathI bhinna nathI, evI avasthAmAM dravyanA lakSaNamAM paryAya zabda nAkha te jarUrI nathI. zudhanA sakSa* dravyanA Azraya-AzrayI-rUpathI athavA kaMcit tAdAbhyarUpathI nitya sahavata dharma guNa kahevAya che. guNa e dravyanI zaktivizeSa che. mAtra dravyAzrita Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNoM krameNa dvAdazAGgatattvaM vijJAya jJAnadhArAM pravarddhayati / tatra tasya bAlasaMyamino jJAnaM pratikSaNaM vilakSaNatAmApadyamAnamapUrvamapUrva jAyamAnaM jJAnaM paryAyazabdavAcyatAM bhajati / evaM darzanacAritrAdInAmapi paryAyA jJAtavyA / jIvasya mAnupatvavAlyAdayo'pi pryaayaaH| pudagalasya tu ekaguNakAlavAdayo paryAyA jnyeyaaH| evaM ca dravyaguNAzritatvaM paryAyasya lakSaNamiti nidhIyate / tayA coktamuttarAdhyayane-(a. 28) pahale-pahala Avazyaka mAtra kA adhyayana karatA hai, phira samiti aura gupti kA jJAna sampAdana karatA hai| tadanantara krama se dvAdazAkSa kA tatva jAna kara jJAna kI dhArA meM vRddhi karatA hai, usa bAla muni kA jJAna kSaNa-kSaNa meM vilakSaNa hokara navIna navIna rUpoM meM utpanna hotA huA 'paryAya' zabda dvArA kahA jAtA hai| isI prakAra darzana aura cAritra Adi guNoM ke paryAya bhI samajha lenA cAhie / manuSyatA, bAlakapana Adi jIva ke paryAya haiM aura eka-guNakAlApana Adi pudgala ke, varNa-guNa ke paryAya haiM / isa prakAra yaha nizcita hotA hai ki paryAya dravya aura guNa donoM meM hI rahatA hai| uttarAdhyayana sUtra meM kahA hai- ... "guNoM kA jo Azraya ho use dravya kahate haiM, guNa eka mAtra dravya meM hI rahate haiN| paryAyoM kA lakSaNa ubhayAzrita honA hai, arthAt paryAya, dravya aura guNa donoM meM hI pAye jAte haiN"| kamaLAnI sevA karatA thakA prathama Avazyaka mAtranuM adhyayana kare che.. pachI samiti ane guptinuM jJAna saMpAdana kare che, tyAra pachI kamathI dvAdazAMganuM tava jANI jJAnanI dhArAmAM vRddhi kare che, te bAlamuninuM jJAna kSaNa-kSaNamAM vilakSaNa-tarehavAra banI navIna rUpamAM utpanna thAya che tene paryAya zabdathI oLakhavAmAM Ave che, e pramANe darzana ane cAritra Adi guNanA paryAya paNa samajI levA joIe. manuSyatA, bAlakapaNuM Adi jIvanA paryAya che, ane eka guNakALApaNuM Adi pudagalanA varNaguNane paryAya che. A pramANe A nizcita thAya che ke-paryAya, dravya ene guNa e banemAM rahe che. uttarAdhyayanasUtramAM kahyuM che guNene je Azraya hoya, tene dravya kahe che; guNa eka mAtra dravyamAM ja rahe che, ane paryAnuM lakSaNa ubhayazrita hoya che, arthAt paryAya, dravya ane guNa bannemAM jovAmAM Ave che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcArAma yaMtvAdivizeSaguNAnAM ca samudAyo dravyam / evaM 'dravyaparyAyasvarUpamapI-spanupadameva ckssyte| ... . paryAyalakSaNam... pariyanti-utpAdavinAzI prApnuvanti na sarvadA tiSThantIti pryaayaaH| yadApari sarvathA ayante gacchanti dravyaguNo samAzrayantIti pryaayaaH| . dravyasyotpAdavinAzazAlino dharmAH paryAyAH / paryAyA hi dravyaM guNaM cAzritya vartante / kAlabhedAdekameva jJAnaM jIvasyAnyadanyadrUpaM dadhana paryAyazabdavAcyaM bhavati, yathA kazcidapTavIyo vinayI pramAdavikayAvarjito vAlamunigurucaraNasaroja sevamAnaH pUrvamAvazyaphamAtramadhItya samitiguptijJAnaM saMpAdayati, vizeSa guNoM kA samUha nahIM bana sakatA hai| aise dravya aura paryAya ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie, vaha abhI Age btaayeNge| paryAya kA lakSaNa'- jinake nistara utpAda aura vyaya hotA hai, jo sadaiva sthira nahIM rahate unheM paryAya phahate haiM / athavA dravya aura guNa kA Azraya lene vAle paryAya kahalAte haiN| dravya ke utpAda aura vinAza--zIla dharma paryAya kahalAte haiN| paryAya, dravya meM bhI rahate haiM aura guNa meM bhI rahate haiN| jIvakA eka hI jJAnaguNa kAla ke bhedase bhinna-bhinna rUpa dhAraNa karatA huA paryAya kahalAtA hai| jaise eka ATha varSa kA vinayI pramAda aura. vikathA se dUra rahane vAlA bAla muni apane guru ke caraNa kamaloM kI sevA karatA huA rakhavuM joIe ke vibhinna dravyanA vizeSa guNono samUha banI zakato nathI. evI rIte dravya ane paryAyanA viSayamAM paNa samajavuM joIe. vizeSa AgaLa batAvIzuM. ___ paryAya skssjenI aMdara haMmezAM utpAda ane vyaya thayA kare che. ane je haMmezAM-sadAkALa sthira rahetuM nathI tene paryAya kahe che, athavA dravya ane guNane Azraya lenAra tene paryAya kahevAmAM Ave che. * dravyane utpAda ane vinAza-zIla dharma te paryAya kahevAya che. paryAya, dravyamAM paNa rahe che ane guNamAM paNa rahe che. jIvane eka ja jJAnaguNa kAlanA bhedathI bhinna bhinna rUpa dhAraNa karIne paryAya kahevAya che. jevI rIte ke eka ATha varSanA vinayavaMta, pramAda ane vikathAthI dUra rahevAvALA bAlamuni pitAnA gurUnA caraNa Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNAM dravyavibhAga:dravyaM paDvidham-dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvabhedAt / uktaJca bhIbhagavatIsUtre___"kaiNaM bhaMte ! danyA paNNatA ?, goyamA ! cha danyA paNNattA, taM jahA-- dhammaMtyikAra, adhammatthikAe, AgAsasthikAe, puggalatthikAe, jIvasthikAe, aMdAsamaye" // uttarAdhyayanasUtre'pi-(ma. 28) "dhammo ahammo AgAsaM, kAlo puggala jNtvo| esa logotti pannatto, jiNehi varadasihaM // 7 // dravya ke bhedadravya uha prakAra kA hai-(1) dharma (2) adharma (3) AkAza (4) kAla (5) pudgala aura (6) jIva / zrI bhagavattIsUtra meM kahA hai - "bhagavAn / dravya kitane kahe gaye haiM :, gautama ! chaha dravya kahe gaye haiM, ve isa prakAra-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, jIvAstikAya aura addhaa-smy"| uktarAdhyayanasUtra meM bhI kahA hai "dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala, aura jIva ko sarvajJa, sarvadazI jina bhagavAn ne lokasaMjJA dI hai / / 7 // dravyanA bheda- dravyanA 7 2 cha-(1) dharma (2) madharma (8) mAza (4) (5) pudgala ane (6) jIva. zrI bhagavatI sUtramAM paNa kahyuM che bhagavAna ! dravya keTalAM kAAM che? gautama! cha dravya kahelA che. te A pramANe-dhamastikAya, adhamastikAya AkAzAstikAya, pudagalAstikAya, jIvAstikAya sana addhA-samaya, uttarAdhyayana sUtramAM paNa kahyuM che- "dharma adharma, AkAza, kAla, pudgala ane jIvane sarvajJa sarvadazA jija bhagavAna sA mAyA cha" // 7 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - aadaay' "guNANamAsamo davaM, egadavyassiyA gunnaa| lakkhaNaM paMjjavANaM tu, duio assiyA bhave // 6 // " iti / chAyA "guNAnAmAzrayo dravyam , ekadravyAzritA guNA: lakSaNaM paryavANAM tu, ubhayorAzritA bhaveyuH" // 6 // iti / dravyalakSaNe paryAyAnulyA kAryakAraNayoramedavivakSayA paryAyANAM guNeSu samAveza iti bhagavadabhimAyo gamyate / "ekadravyAzritA guNAH" iti, ekaM kevalaM dravyamAzritya guNA vartanta ityarthaH / anena guNalakSaNamuktam / 'paryavANAM lakSaNaM tu ubhayorAzritA bhaveyuH' ityanvayaH / paryavaH, paryayaH, paryAyaH, iti samAnArthakAH / ubhayo vyaguNayorAzritAH paryAyAH, iti paryAyalakSaNaM vodhyamityarthaH / paryAyAstu dravyaM guNaM cobhayamAzritya vartanta iti bhAvaH / dravya ke lakSaNa meM 'paryAya' pada kA samAveza na karane ke kAraNa bhagavAn kA abhiprAya yaha hai ki kArya kAraNa ke abhedase guNa meM hI paryAya kA samAveza ho jAtA hai / 'egadabassiyA guNA' isa vAkya kA artha yaha hai ki guNa kevala dravya meM hI hote haiN| isa kathanadvArA guNa kA lakSaNa bhI kaha diyA gayA hai| paryAya kA lakSaNaM ubhayAzrita honA hai, dono meM arthAt dravya meM bhI aura guNa meM bhI paryAya rahate haiM / paryava, paryaya aura paryAya ye sabhI samAnArthaka haiN| dravyanA lakSaNamAM paryAya padane samAveza nahi karavAthI bhagavAnane abhiprArtha e che ke-kArya-kAraNanA abhedathI guNamAM ja paryAyane samAveza thaI jAya che. 'egadavvassiyA guNA' mA pAyana ma me cha ?-guSTha Desa dravyamA meM rAya che. A kathana dvArA guNanuM lakSaNa paNa kahI ApyuM che. paryAyanuM lakSaNa ubhayazrita hoya che, bannemAM arthAt dravyamAM ane guNamAM paNa paryAya rahe che. paryAva, paryaya ane paryAya zabda samAna arthavALA che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avavaraNAM dravyavibhAga:dravyaM paDviyam-dharmAdharmAkAzakAlapudgalanIvabhedAt / uktaJca bhIbhagavatImatre~___"kaiNaM bhaMte ! dalyA paNNattA ?, goyamA ! cha davyA paNattA, taM jahAdhammaMtyikAe, adhammatyikAe, AgAsasthikAe, puggalatyikAe, jIvatyikAe, aMdAsamaye // uttarAdhyayanasUtre'pi-(a. 28) "dhammo ahammo AgAsaM, kAlo puggala jNtvo| esa logotti pannatto, jiNehi varadasihi // 7 // dravya ke bhedadanya chaha prakAra kA hai-(1) dharma (2) adharma (3) AkAza (4) kAla (5) pudgala aura (6) jIva / zrI bhagavatIsUtra meM kahA hai - "bhagavAn / dravya kitane kahe gaye haiM :, gautama ! chaha dravya kahe gaye haiM, ve isa prakAra-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, nIvAstikAya aura sdaa-smy| uktarAdhyayanasUtra meM bhI kahA hai-- __"dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala, aura jIva ko sarvajJa, sarvadazI jina bhagavAn ne lokasaMjJA dI hai // 7 // dravyanA bheda vyana cha ra cha-(1) dharma (2) adharma (3) mA (4) 4 (5) pudgala ane (6) jIva. zrI bhagavatI sUtramAM paNa kahyuM che bhagavAna ! dravya keTalAM kahyAM che ? gautama? cha dravya kahelA che. te A pramANe-dhamastikAya, adhamastikAya AkAzAstikAya, pudagalAstikAya, jIvAstikAya bhane maddhA-samaya," uttarAdhyayana sUtramAM paNa kahyuM che- dharma adharma, AkAza, kAla, pudgala ane jIvane sarvajJa savedazI jina pAnI mAcha" // 7 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvArA "guNANamAso davaM, egadavvassiyA guNA / lakkhaNaM paMjjavANaM tu, duio assiyA bhave // 6 // " iti / chAyA "guNAnAmAzrayo dravyam , ekadravyAzritA guNA : lakSaNaM paryavANAM tu, ubhayorAzritA bhaveyuH // 6 // iti / dravyalakSaNe paryAyAnutyA kAryakAraNayorabhedavivakSayA paryAyANAM guNeSu samAveza iti bhagavadabhimAyo gamyate / "ekadravyAzritA guNAH" iti, ekaM kevalaM dravyamAzritya guNA vartanta ityarthaH / anena guNalakSaNamuktam / 'paryavANAM lakSaNaM tu ubhayorAzritA bhaveyuH' ityanvayaH / paryavaH, paryayaH, paryAyaH, iti samAnAryakAH / ubhayo dravyaguNayorAzritAH paryAyAH, iti paryAyalakSaNaM vodhyamityayaH / paryAyAstu dravyaM guNaM cobhayamAzritya vartanta iti bhAvaH / dravya ke lakSaNa meM 'paryAya' pada kA samAveza na karane ke kAraNa bhagavAn kA abhiprAya yaha hai ki kArya kAraNa ke abhedase guNa meM hI paryAya kA samAveza ho jAtA hai / 'egadayassiyA guNA' isa vAkya kA artha yaha hai ki guNa kevala dravya meM hI hote haiN| isa kathanadvArA guNa kA lakSaNa bhI kaha diyA gayA hai / paryAya kA lakSaNaM ubhayAzrita honA hai, dono meM arthAt dravya meM bhI aura guNa meM bhI paryAya rahate haiM / paryava, paryaya aura paryAya ye sabhI samAnArthaka haiN| dravyanA lakSaNamAM "paryAya padane samAveza nahi karavAthI bhagavAnane abhiprArtha e che ke-kArya-kAraNanA abhedathI guNamAM ja paryAyane samAveza thaI jAya che, 'egadavassiyA guNA' mA pAyaneartha cha OM--- 316 dravyamA rAya che, A kathana dvArA guNanuM lakSaNa paNa kahI ApyuM che. paryAyanuM lakSaNa ubhayAzrita hoya che, banemAM athata kavyamAM ane guNamAM paSa pathaya rahe che. paryAva, paryaya ane paryAya zabda samAna arthavALA che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNAM dravyavimAga:dravyaM paDvidham-dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvabhedAt / uktaJca bhIbhagavatIsUtre___"kaiNa bhaMte ! davyA paNNattA ?, goyamA! cha davyA paNNattA, taM jahAdhammatyikAe, adhammasthikAe, AgAsasthikAe, puggalasthikAe, jIvatyikAe, aMdAsamaye" // uttarAdhyayanasUtre'pi-(pa. 28) "dhammo ahammo AgAsaM, kAlo puggala jNtvo| esa logotti pannatto, jiNehi varadasihi // 7 // dravya ke bhedadravya chaha prakAra kA hai-(1) dharma (2) adharma (3) AkAza (4) kAla (5) pudgala aura (6) jIva / zrI bhagavatIsUtra meM kahA hai - "bhagavAn ! dravya kitane kahe gaye haiM !, gautama ! chaha dravya kahe gaye haiM, ve isa prakAra-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, jIvAstikAya aura addhaa-smy"| uktarAdhyayanasUtra meM bhI kahA hai "dharma, adharma, AkAza, kAla, pudgala, aura jIva ko sarvajJa, sarvadazI jina bhagavAn ne lokasaMjJA dI hai // 7 // vyatA :dravyanA 7 ghAra cha-(1) dharma (2) adharma (3) Aza (4) 6 (5) uddagala ane (6) jIva. zrI bhagavatI sUtramAM paNa kahyuM che "bhagavAna ! dravya keTalAM kahyAM che ? gautama! cha dravya kahelA che. te A pramANe-dhamastikAya, adhamastikAya AkAzAstikAya, pudagalAstikAya, jIvAstikAya bhane maddha-samaya," uttarAdhyayana sUtramAM paNa kahyuM che* "dharma adharma, AkAza, kAla, puddagala ane jIvane sarvajJa sarvadazI jina lagavAne saMzA bhASI cha" // 7 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...'AcArAma dhammo ahammo AgAsaM, davaM ikikamAhiyaM / aNatANi ya dannANi, kAlo puggala jaMtayo / / 8 // " . .. atra kAlamAtraM vihAya dharmAdayo'stikAyA ucyante / 'astI' ti tiGanta'pratirUpakamavyayaM pradezavAcakam / pradezaH svasthAnAdanapAyiM nirvibhAga khaNDam / idaM nirvibhAgaM khaNDaM yadA pudgalamya galanasvabhAvAttadIyaskandhadezAmyAmavayutya- . pRthagbhUtvA vartate tadA 'paramANunAmnA vyavahiyate / yAvadapRthagbhUtvA vartate tAvattadeva nirvibhAgaM khaNDaM pradeza ityucyate / anenaivAzayena pudgalAstikAyasya catvAro bhedA bhagavatA kathitA:-skandhaH,' dezaH, pradezaH, paramANuzceti / kAyA dharma, adharma aura AkAza, ye tIna dravya eka eka hai, kAla, pudgala, jIva, ananta ananta dravya hai" // 8 // .. . . . . , - kAla ko choDa kara zeSa pAMca dravya astikAya kahalAte haiM / 'asti' yaha tiGantarUpa pratIta hone vAlA eka avyaya hai aura pradeza kA vAcaka hai| jo apane sthAna .se ghyuta na hone vAlA, arthAt jo dravya ke sAtha hI juDA huA nirvibhAga-jisa kA phira vibhAga-na ho sake vaha khaNDa, pradeza kahalAtA hai| pudgala galanasvabhAva vAlA hai ata eva jaba yaha nirvibhAga khaNDa pudgala ke skandha yA deza se vichuDa kara alaga ho jAtA hai taba vahI khaNDa paramANu kahalAtA hai| jaba vahI paramANu pudgala ke skandha yA deza meM phira mila jAtA hai taba dharma adharma ane AkAza A traNa divya eka-eka che, kAla, pudagala ane 71 ananta-mananta dravya che." // 8 // sipAyanA mAna pAya dravya matiya upAya che.. masti' meM tiDo japa jaNAtuM eka avyaya che, ane pradezanuM vAcaka che. je potAnA sthAnathI cuta nahi thavA vALA, arthAt dravyanI sAthe ja joDAI rahelA nirvibhAga-jene pharI bhAga na thaI zake te khaMDa, pradeza kahevAya che. pudgala galanasvabhAva vALA che, te kAraNe jyAre te nivibhAga khaMDa pudgalanA skaMdha athavA. dezathI chuTA thaI jAya che. tyAre te khaMDa paramANu kahevAya che. jyAre te paramANu pudgalanA skaMdha athavA dezamAM pharIne maLI jAya che tyAre te paramANunA badale pharI pradeza kahevAya che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA 63 samUhaH asti-padezAnAM kAyaH samho yatra yasya yA sa astikAyaH, pradezasamRhavAna, dharmazvAsAvastikAyazceti dharmAstikAyaH / evaM ca dharmAstikAyaH, adharmAstikAyaH, AkAzAstikAyaH, pudgalAstikAyaH, jIvAstikAyaH, iti nAmAni santi tepAm / kAlastu pradezAbhAvAdastikAyo na bhavatItyataH kAlaH kAlAstikAyazabdena na vyyhiyte| dharmAstikAyalakSaNam. svabhAvato gatipariNAminAM jIvapudgalAnAM gati prati sahakAri kAraNaM dharmAstikAyaH / jIvAH pudgalAzca svabhAvato gacchanti, tatropAdAnakAraNasvarUpAste vaha paramANu ke badale phira pradeza kahalAne lagatA hai, isI abhiprAya se bhagavAn ne pudgalAstikAya ke cAra bheda batalAye haiM (1) skandha (2) deza (3) pradeza aura (4) paramANu / - kAya kA artha hai samUha / jisameM yA jisake pradezoM kA samUha hai vaha astikAya kahalAtA hai / astikAya arthAt pradezoM kA samUhavAlA / dharmarUpa astikAya dharmAstikAya samajhanA cAhie / isI prakAra adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya aura jIvAstikAya, ye astikAyoM ke nAma haiN| kAladravya pradezoM kA samUharUpa na hone ke kAraNa astikAya nahIM hai ataH kAla 'kAlAstikAya' nahIM kahalAtA hai / dharmAstikAyakA lakSaNasvAbhAva se yA prayoga se gatikriyA pariNata hue jIva aura pudgaloM kI gati meM jo sahakArI kAraNa ho use dharmAstikAya kahate haiN| jIvoM aura pudgaloM kA gamana karanA svabhAva hI hai| A abhiprAye bhagavAne pagalAstikAlayanA cAra bheda batAvyA che. (1) skaMdha, (2) heza, (3) pradeza mana (4) 52mAra. * kAyane artha che-samUha, jemAM athavA jenAM pradezonA samUha hoya te astikAya kahevAya che, astikAya arthAta pradezanA samUha vALA, dharmaapa astikAya dhamAM stikAya samajavuM joIe. eja pramANe adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pagalAstikAya ane jIvAstikAya, e astikAnAM nAma che. kAladravya-pradezonA samUha5 nahi hovAthI astikAya nathI tethI kAla e 'ardsti! vAya naDi. dharmAstikAyanuM lakSaNa- * svabhAvathI , athavA prayogathI gatikriyAmAM pariNata thayelA che ane -pudgalenI gatimAM je sahakArI kAraNa hoya, tene dharmAstikAya kahe che. jI ane Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ST AdhArAce gati prati, punastasyAmeva gati-kriyAyAM dharmAstikAyaH sahAyarUpaM nimittakAraNe bhavati / (1) yathA saritsamudrAghavagAhanazIlAnAM matsyAnAM svata eva nigamitA gatizca jAyate, tatra teSAM gamanaM prati sahAyarUpaM nimittakAraNaM vaari| svayaM titA tu matsyAnAM na tat prerakaM gamanAya / . (2) yathA vA mRtpariNAmabhUtasya ghaTasya daNDo nimittakAraNam / / (3) yathA vA svata evAvagAhamAnasya dravyasyAvagAhanaM prati gAnam , na. punaravagAhamAnaM dravyaM balAdayagAiyati tat / isa gamanakriyA meM upAdAna kAraNa vaha svayaM hI hote haiM, dharmAstikAya sahAyakamAtra hone se nimitta kAraNa hai| (1) jaise-nadI athavA samudrameM avagAhana karanevAle maccho meM gamana karane kI icchA svayaM hI utpanna hotI hai aura svayaM hI ve gati karate haiM, jala una kI gati meM sahAyaka rUpa nimitta kAraNa hotA hai| hA~, maccha agara Thahare to jala unheM gamana karane ke liye prerita nahIM krtaa| (2) athavA jaise--mRttikA se banane vAle ghaDe meM DaMDA nimitta kAraNa hotA hai| (3) athavA jaise--svayaM hI avagAhana karane vAle dravya kI avagAhanA meM AkAza nimitta kAraNa hotA hai| muddAne gamana karavuM te svabhAva ja che, e gamana-kriyAmAM upAdAna kAraNa te pite ja hoya che, dharmAstikAya sahAyakamAtra hovAthI te nimitta kAraNa che. ' (1) jevI rIte nadI athavA samudramAM avagAhana karavAvALA macchamAM gamana karavAnI pitAnI ja IcchA utpanna thAya che, ane pote ja te gati kare che, paraMtu jala tenI gatimAM sahAyarUpa nimitte kAraNe thAya che paraMtu macha je sthira rahevAnI IcchA kare te jala tene gamana karavA mATe preraNA 42 nathI. (2) athavA jevI rIte-mATIthI taiyAra thatA ghaDAmAM uMDA ane cAka nimitta kAraNa hoya che. (8) athavA jevI rIte-te ja avagAhana karanArA dravyanA avagAhanamAM AkAza nimitta kAraNa cheya che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * "AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA (4) yayA vA-jalavRpTau satyAM svayameva kRpikarmArambhaM kurvatAM kRpIvalAnAM kRpikarmAramma prati vRSTiH sahakAri kAraNaM bhavati / - (5) aparo'pi zAstrIyo dRSTAnto dRSTipathamavatarati, yathA-'siddhasvarUpo'. ham , anantasukhabhAjano'ham' ityAdibhAvanayA vyavahAranayena zuddhasidvasvarUpadhyAnakartRNAM, nizcayanayena nirvikalpadhyAnapariNAminAM svayaM tadupAdAnakAraNasvarUpANAM bhavyAnAM svayameva jAyamAnAM siddhagati prati preraNArahito niSkriyo mUrtirahito'pi siddhabhagavAna sahAyakaH san sahakAri kAraNaM bhavati, tadvadamoM niSkriyA preraNArahitazca dharmAstikAyo jIvAnAM pudgalAnAM ca gatirUpe pariNAma sahAyakaH sannimittakAraNaM bhavati / (4) athavA jaise-jala kI varSA hone para svayaM hI kRSikArya Arambha karane vAle kisAnoM ke kRSikArya ke bhArambhameM vRSTi sahakArI kAraNa hotI hai| (5) eka zAstrIya dRSTAnta aura bhI dRSTigocara hotA hai-'me siddhasvarUpa hai, meM ananta mukha kA mAjana huuN| isa prakAra kI bhAvanApUrvaka vyavahAra naya se zuddha siddha paramAtmA kA dhyAna karane vAloM ko, aura nicaya naya se nirvikalpa dhyAna meM pariNata hone vAloM ko jo siddhagati kI prApti hotI hai usa meM upAdAna kAraNa svayaM dhyAna karane vAlA bhanyAtmA hai, aura preraNArahita, niSkriya, tathA amUrtika hote hue bhI siddha bhagavAn usameM sahAyaka hone se nimitta kAraNa ho jAte haiN| isI prakAra amUrtika, niSkriya aura preraNArahita dharmAstikAya bhI jIva aura pudgaloM ke gatirUpa pariNAma meM sahAyaka hotA huA nimitta kAraNa hotA hai| (4) athavA jevI rIte pANI varasavAthI kheDuta pite ja khetInA kAmane AraMbha kare che, khetIne AraMbha karavAvALA kheDutanA khetI kAryanA ArambhamAM vRNi (varasAda) sahakArI kAraNa hoya che. (5) eka zAstrIya daSTAMta bIjuM paNa daSTigocara thAya che - " siddha sva35 dhueM mananta sumanu lAna-pAtra chu" mA aranI bhAvanApUrvaka, vyavahAra nayathI zuddha siddha bhagavAna-paramAtmAnuM dhyAna karavAvALA ane nizcayanayathI nivi5 dhyAnamAM pariNata thavA vALAne je siddha-gati prApta thAya che temAM upAdAna kAraNa dhyAna karavAvALA pote bhavyAtmA che; ane preraNArahita niSkriya tathA amUrtika hovA chatAM paNa siddha bhagavAna temAM sahAyaka hovAthI nimitta kAraNa thaI jAya che. * e pramANe amatika, niSkriya ane preraNArahita dharmAstikAya paNa jIva ane pudagalanAM gatirUpa pariNAmamAM sahAyaka hevAthI nimitta kAraNa che. * Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 66 .' AcArAne nanu dharmAstikAyasya daNDAdivanimittakAraNatA nopapadyate, savyApAra hi kAraNaM bhavati, nirvyApArasya kAraNatve yuktyabhAvAditi cena, . dharmAstikAyasya hi svAbhAvikavyApArasattvAt kAraNatvaM bhUpapAdam / uktaM ca dharmAstikAyalakSaNaM bhagavatA--- " gailavaravaNo u dhammo " iti, 'gatilakSaNastu dharmaH' iti chAyA (uttarAdhyayanamane 28 a.) gatikAryAnumeyo dharmAstikAya iti bhAvaH / zaGkA-dharmAstikAya DaMDA Adi ke samAna nimitta kAraNa nahIM ho sakatA, kyoMki vaha vyApAra nahIM karatA, kArya kI utpatti meM vyApAra karane vAlA hI kAraNa hotA hai / kArya kI utpatti meM vyApAra na karane para bhI agara kisI ko kAraNa mAna liyA jAya to cAhe jo vastu cAhe jisa kArya meM kAraNa ho jaaygii| aisI dazA meM niyata kArya-kAraNa bhAva kA abhAva ho jaaygaa| samAdhAna-yaha zaGkA ThIka nahIM hai; kyoMki yahA~ hetu asiddha hai / gatirUpa kArya meM dharmAstikAya vyApArarahita nahIM hai, kintu dharmAstikAyakA svAbhAvika vyApAra vidyamAna hone ke kAraNa use kAraNa mAnanA yuktisaGgata hai / bhagavAn ne dharmAstikAyakA lakSaNa isa prakAra batalAyA hai-- "gailakravaNo u dhammo" dharmAstikAya gati lakSaNa vAlA hai / .(uttarAdhyayanasUtra a0 28) arthAt gatirUpa kArya se dharmAstikAyakA anumAna hotA hai / zakA-dharmAstikAya daMDa Adi pramANe nimitta kAraNa thaI zakatuM nathI, kemake te vyApAra karatuM nathI, kAryanI utpattimAM vyApAra karanAra ja kAraNa hoya che. kAryanI utpattimAM vyApAra nahi karavA chatAM ya je kaMIne kAraNa mAnavAmAM Avaze te game te vastu game te kAryamAM kAraNa thaI jaze. evI dazAmAM niyata kArya kAraNe bhAvane abhAva thaI jaze. samAdhAna-A zaMkA ThIka nathI, kAraNa ke ahiM hetu asiddha che. gatirUpa kAryamAM dhamastikAya vyApArarahita nathI, dhamastikAyane svAbhAvika vyApAra vidyamAna hovAthI tene kAraNe mAnavuM te yuktisaMgata che. bhagavAne dharmAstikAyanuM lakSaNa A pramANe batAvyuM che-- ___"gailakSaNo u dhammo" dhamastisaya tilakSavANuH cha (uttarAdhyayana sUtra a. 2) arthAt gatiSa kAryathI dhamastikAyanuM anumAna thayuM che. - Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMcAracintAmaNi-TIkA avataraNA asya-(1) arUpitvam , (2) acetanatvam , (3) akriyatvam , (4) gatisahAyakatvaM ceti guNAH / (1) skandhaH, (2) dezaH, (3) pradezaH, (4) agurulaghutvaM ceti paryAyAH / ayaM dravyakSetrakAlabhAvaguNabhedena paJcadhA jJAyate, yathA-dravyata eko dharmAstikAyaH, kSetrato lokamamANaH, kAlata AdyantarahitaH, bhAvato rUparahitaHvarNagandharasasparzavarjita iti / guNatazvalanaguNaH / - adharmAstikAyasvarUpam - svabhAvataH sthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAM sthiti prati sahakAri kAraNatvamadharmAstikAyasya lakSaNam / (1) arUpica, (2) acetanAva (3) akriyAva (4) gatisahAyakatva, ye dharmAstikAya ke guNa haiM / (1) skandha (2) deza (3) pradeza aura (4) aguruladhutva, ye usake paryAya haiM / dharmAstikAya dravya, kSetra, kAla, bhAva aura guNa, isa taraha pAMca bhedo se jAnA jAtA hai| jaise-dravya se dharmAstikAya eka hai, kSetrase lokapramANa hai, kAlase Adi-antarahita hai, bhAvase rUpAdirahita hai-rUpa, rasa, gandha, sparza usa meM nahIM hai, aura guNa se calana-guNa vAlA hai / adharmAstikAyakA svarUpa* svabhAva se sthitirUpa pariNata hue. jIva aura pudgaloMkI sthiti meM sahakArI honA adharmAstikAyakA lakSaNa hai| (1) pina (2) ayetanA (3) mayitva (4) gatisahAyata. ye saba mAstiyanA shu| cha, (1) 245 (2) deza (3) pradeza mane (4) azu3laghutpa, se tenA paryAya che. dharmAstikAya--dravya, kSetra, kAla, bhAva ane guNa, e pAMca bhedothI jANI zakAya che. jevI rIte-dravyathI dhamastikAya eka che, kSetrathI lokapramANa che. kAlathI Adi-anta rahita che, bhAvathI rUpAdirahita che-rUpa-rasa-gaMdha-sparza temAM nathI, ane guNathI calana-guNavALA che. adharmAstikAyanuM svarUpa- svabhAvathI sthitirUpa pariNata thayelA che ane pudgalenI sthitimAM sahakArI thavuM te adhamastikAyanuM lakSaNa che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - . AcArAma jIvAH pudgalAca svabhAvataH svayaM tiSThanti, tatropAdAnakAraNasvarUpAste sthiti prati, punastasyAmeva sthitikriyAyAmadharmAstikAyaH sahAyarUpaM nimittakAraNaM bhavati / (1) yathA-svayaM tiSThatAM pathikAnAM sthito chAyA sahakAri kAraNaM bhavati / atiSThatastu sthAtuM na punaH sA prerayati / / (2) yathA vA svayaM tiSThato devadattasya sthiti prati pRthivI sahakAri kAraNaM bhavati / atiSThantaM tu devadattaM na pRthivI sthApayati / (3) yathA-samitiguptidhAriNo ratnatrayArAdhinaH samarasakandAH samAhitamatayo mahAtmAno nizcayanayena nijAtmasvarUpaM cintayantaH kSapakavaNi samAruhA samutpanna jIva aura pudgala jaba svabhAva se hI sthita hote haiM, apanI sthiti meM upAdAna kAraNa to svayaM vahI haiM, para adharmAstikAya usa meM sahAyaka hotA hai, ataH vaha nimitta kAraNa hai / (1) jaise--svayaM Tharane vAle pathikoM kI sthiti meM chAyA sahakArI kAraNa hotI hai / agara koI na Thahare to vaha Thaharane kI preraNA nahIM krtii| (2) athavA jaise svayaM Thaharane vAle devadatta kI sthiti meM pRthivI sahakArI kAraNa hai| magara devadatta ko na ThaharanA ho to pRthvI jabardastI nahIM tthhraatii| (3) athavA jaise-samiti guptike dhAraka, ratnatraya kI ArAdhanA karane vAle, samabhAva ke rasa meM nimagna samAdhiyukta mati vAle mahAtmA nizcaya naya se AtmasvarUpakA cintana karate jIva ane pudgala jyAre svabhAvathI ja sthita thAya che te pitAnI sthitimAM upAdAne kAraNe te pite ja che, paraMtu adharmAstikAya temAM sahAyaka thAya che, tethI te nimitta kAraNa che. (1) jevI rIte-pote ubhA rahevA vALA musApharonI sthitimAM chAyA sahakArI kAraNa hoya che. agara kaMI ubhA na rahe to te ubhA rahevAnI preraNa nathI karatI. (2) athavA-jevI rIte pote ja ubhA na rahevA vALA devadattanI sthitimAM pRthvI sahakArI kAraNa che, paraMtu je devadattane ubhA na rahevuM hoya te pRthvI devadattane baLajabarIthI ubhuM rAkhI zakatI nathI. (3) athavA-yA zete samiti-astinApA24, ratnatrayanI mArAdhanA 42vaavALA, samabhAvanA rasamAM nimagna, samAdhiyukta mativALA mahAtmA nizcayanayathI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA kevalajJAna-kevaladarzanabhRtaH santaH sakalakarmakSayaM kRtvA, zarIramAdArikamiha parityajya, sidvigatinAmadheyaM sthAnaM gatAstiSThanti teSAM nizrayanayena svataH sthitipariNatAnAM tatra sAdya paryavasitAM sthitiM prati tatsthAnaM sahakAri kAraNaM bhavati / na tu tat sthAnaM tAnavasthAtuM prerayati / (4) yathA vyavahAranayena siddhabhaktyA svayaM samutpannasavikalpadhyAnAvasthitAnAM mahAtmanAM savikalpayyAne sthiti prati niSkriyo mUrtirahitaH preraNArahito'pi siddhabhagavAn sahAyaH san sahakAri kAraNaM bhavati / na tvasau tAn taddhyAne sthAtuM prerayati / hue kSapakazreNI para ArUDha ho kara utpanna kevalajJAna aura kevaladarzana ko dhAraNa karane vAle ho kara samasta karmoM kA kSaya karake audArika zarIra ko yahIM tyAga kara siddhigati nAgaka sthAna ko prApta ho kara sthira ho jAte haiM / nizrayanaya se svayaM sthiti meM pariNata hue una siha jIvoM ko sAdi - ananta sthiti meM vaha sthAna sahakArI kAraNa hotA hai, kintu vaha sthAna unheM Thaharane ke lie prerita nahIM karatA / (4) athavA jaise - vyavahAranaya se siddha bhagavAn kI bhakti se svayaM utpanna hue savikalpa dhyAna meM avasthita mahAtmA puruSoM ko savikalpa meM jo sthiti hai, usa meM akriya amUrti aura preraNArahita bhI siddha bhagavAn sahAyaka hone se nimitta kAraNa hote haiM, kintu unheM dhyAna meM sthita hone kI preraNA nahIM karate / AtmasvarUpanuM ciMtana karatA thakA kSapakazreNI para Arata thaine utpanna kevalajJAna ane kevaladanane dhAraNa karavA vALA thaIne samasta karmono kSaya karIne audvArika zarIrane ahiM ja tyAga karIne siddhigati nAmanA sthAnane prApta thaI sthira thaI jAya che. nizcayanayathI svayaM sthitimAM pariNata thayelA te siddha jIvAnI sAdi anaMta sthitimAM te sthAna sahakArI kAraNa hoya che; para Mtu te sthAna tene cAlavA mATe preraNA nathI karatu. (4) athavA-jevI rIte vyavahAranayathI siddha bhagavAnanI bhaktithI svayaM uttpanna thayelA savikalpa dhyAnamAM avasthita mahAtmA purUSonI savikalpa dhyAnamAM je sthiti che, temAM niSkriya, amUrtika ane preraNArahita siddha bhagavAna sahAyaka hovAthI nimitta kANu hoya che; paNa siddha bhagavAna tene dhyAnamAM sthita thavAnI preraNA karatA nathI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgamUtre idamevAbhipretya bhagavatA'bhihitam-- " ahammo ThANalakSaNo" iti ( uttarA. a. 28) . 'adharmaH sthAnalakSaNaH' iti cchAyA / lakSyate dRzyate paricIyate aneneti lakSaNa-paricAyakaM jnyaapkm| sthAna=sthitireva lakSaNa-jJApakaM yasyA'sAviti sthAnalakSaNaH / sthitikAryAnumeyo'dharmAstikAya ityAzayaH / adharmAstikAyasya-(1) arUpitvam , (2) avetanatvam , (3) akriyatvam / ' (4) sthitisahAyakatvamiti guNAH / (1) skandhaH, (2) dezaH, (3) pradezaH, (4) agurulaghutvaM ceti pryaayaaH| isI abhiprAya se bhagavAna ne kahA-~-"ahammo ThANalakSaNo" adharmAstikAya sthiti lakSaNa vAlA hai / (uttarA0 a0 28) jisa ke dvArA koI vastu lakhI jAya (dekhI jAya) yA jo, vastu kA paricAyaka (paricaya karAne vAlA) ho vaha lakSaNa kahalAtA hai| sthAna arthAta sthiti hI jisa kA lakSaNa hai, arthAt sthitirUpa kArya se jisa kA anumAna hotA hai use adharmAstikAya kahate haiM / adharmAstikAya ke guNa-(1) arUpitva (2) acetanatva (3) akriyatva aura sthitisahAyakatva hai| (1) skandha, (2) deza (3) pradeza, aura :(4) aguruladhutva, adharmAstikAya ke paryAya haiN| meM liprAyathI mApAne khucha hai-" ahammo ThANalakkhaNo" apamAstiya sthiti sakSa pANA che. (uttarAdhyayana. ma. 28) ... - jenA dvArA kaI vastu lakhI zakAya (dekhI zakAya) athavA je vastune paricaya karAvanAra hoya te lakSaNa kahevAya che. sthAna arthAt sthiti ja jenuM lakSaNa che arthAt sthitirUpa kAryathI jenuM anumAna thAya che, tene adhamastikAya kahe che. * mAyanA guY-(1) pitya (2) mayetanatya (3) azyiya bhane (4) sthitisahAya4tva cha. . (1) adha, (2) deza, (3) pradeza, bhane (4) bhaJ3vadhutva, me masti . kAyanA paryAya che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA __ ayaM dravyakSetrakAlabhAvaguNabhedena paJcadhA kAyate, yathA-adharmAstikAyo dravyata ekaH, kSetrato lokapamAgaH, phAlata oghantarahitaH, bhAvato rUparahitaH-varNagandha-rasa-sparzavarjita iti, guNataH sthitiguNaH / nanu dharmAdharmazabdAbhyAM puNyayAparUpI zubhAzubhaphalado dharmAdhI katha nAtra gRhyate ? iti cet , ucyate-nayorguNatvena dravyaprakaraNe samAvezAsaMbhavAt / kiJca to dharmAdhamauM puNyapAparUpI pugaLatvenAbhimatI pudgaladravyAntabhRto, tatastayorna dharmAdharmAstikAyamadhye smaaveshH| adharmAstikAya dravya, kSetra, kAla, bhAva aura guNa ke bhedase pAMca prakAra se jAnA jAtA hai| jaise-adharmAstikAya dravya se eka hai, kSetra se lokapramANa hai, kAla se Adi anta rahita hai, bhAvase arUpI arthAt rUpa, rasa, gandha, aura sparza se rahita hai, aura guNa se sthitiguNa vAlA hai| zA-dharma zabda se zubha phala dene vAle puNya kA aura adharma zabda se azubha phala dene vAle pApa kA grahaNa kyoM nahIM kiyA gayA ! samAdhAna-puNya aura pApa, dravya nahIM, guNa haiM, isI liye inakA dravyake prakaraNa meM samAveza nahIM ho sakatA / athavA puNya--pApa rUpa dharma aura adharma pudgala haiM, ataH unakA samAveza pudgala meM hI ho jAtA hai / dharmAstikAya aura adharmAstikAya meM unheM garbhita nahIM kiyA jA sktaa| adhamastikAya dravya, kSetra, kAla bhAva ane guNanA bhedathI prAMca prakAre jANI zakAya che. jemake-adhamastiya dravyathI eka che, kSetrathI lokapramANa che, kAlathI Adi-anta rahita che, bhAvathI apI arthAt 15, rasa gaMdha ane sparzathI rahita che, ane guNathI sthitiguNavALA che. zaMkA-dharma zapadathI zubha phala ApavA vALA puNya ane adharma zabdathI azubha phala ApavA vALA pApanuM grahaNa zA mATe karavAmAM AvatuM nathI ? samAdhAna-puNya ane pApa, dravya nathI, guNa che eTalA mATe dravyanAM prakaraNamAM tene samAveza thaI zakatuM nathI athavA puNya-pApa dharma ane adhama pudagalapa che, tethI tene samAveza pudagalamAM ja thaI jAya che. dharmAstikAya ane adharmAstikAyamAM tene garbhita nathI karI zakatA. . Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 AcArAyaMtra athAkAzasvarUpamA-samantAt kAzate avagAhadAnena pratibhAsate ityAkAzam , yahA AkAzante dIpyante dharmAdharmakAlapudgalajIyAH svasvarUpeNa yatra tat / dharmAdharmAdisarvadravyANAmAdhAratayA'vakAzaM dadAtItyavakAzadAyilaM lakSaNamAkAzAstikAyasya / atrAvakAzadAyitvaM vyavahAranayenaupacArikam / astikAyazabdaH prAg vyAkhyAtaH / uktaM cottarAdhyayanamUtre (28 adhyayane)- . "bhAyaNaM savvadavyANa, nahaM ogAilakSaNam / " iti / __ AkAzakA svarUpa'AkAza' zabda meM 'A' aura 'kAza' do hirase haiM / 'A' kA artha hai-sabhI ora se sarvatra, aura kAza' kA artha hai-prakAzita hone vAlA / tAtparya yaha hai ki apane avagAhadAnanAmaka guNase sarvatra prabhAsita hotA hai, vaha AkAza hai| athavA jahA~ dharma, adharma, kAla, pudgala aura jIva apane-apane svarUpa se prakAzita hote haiM, use AkAza kahate haiN| dharma, adharma, Adi samasta dravyoM kA AdhAra hokara jo unheM Azraya detA hai, vahI AkAza hai / avakAza dene vAlA hI AkAza kahalAtA hai / yahA~ 'avakAza denA' AkAza kA jo lakSaNa batalAyA gayA hai, vaha vyavahAranayase upacarita' kathana hai / 'astikAya' zabda kI vyAkhyA pahale hI kI jA cukI hai| uttarAdhyayana sUtra (a0 28) meM kahA hai:"bhAyaNa savvadavANaM nahaM ogAhalakSaNaM" iti / AkAzanuM svarUpash' mA 'L' mana meM mAsa cha. na -yAzya kerathI-sarvatra, ane "kAzane artha che prakAzita thavA vALA, tAtparya e che kepotAnA avagAhadAna ( avakAza Apa) nAmanA guNathI je sarvatra pratibhAsita hoya che te AkAza che, athavA jyAM dharma, adhama, kAla, pudagala ane jIva pitApitAnA savarUpathI prakAzita hoya che-pratIta thAya che tene AkAza kahe che. dhama, adhama Adi tamAma dravyone AdhAra banI che tene Azraya Ape che te AkAza che. avakAza ApanAra ja AkAza kahevAya che. avakAza Ape te AkAzanuM lakSaNa batAvavAmAM AvyuM che, te vyavahAranayathI upacArarUpa kathana che. atikAya zabdanI vyAkhyA prathama ja kahI dIdhI che. uttarAdhyayana sUtra (a.28)mAM nA cha :- "bhAyaNaM savyadavvANaM naI ogAhalakkhaNaM" id. . . Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvAracintAmaNi- TIkA avataraNA 'bhAjanaM sarvadravyANAM, nabhonagAhalakSaNam / iti cchAyA / sarvadravyANAM bhAjanam = AdhAraH, iti hetugarbhavizeSaNam / yataH sarvadravyANAM bhAjanam, ataH avagAhalakSaNaM nama iti bhAvaH / 73 dharmAdharmakAlAnAmantaH samAvezena jIvapudgalAnAmaupacArikasaMyogavibhAgAbhyAM cAvagAhaH / agAdha tattadezarUpopAdhibhedAdavagAhasya nAnAtvena saMyogavibhAgA upapadyante / anagAho'vakAzaH, sa eva lakSaNaM jJApakaM yasya tad avagAhalakSaNaM namaH AkAza kabhyate, ityarthaH / avagAhadAnakAryAnumeyamAkAzamityAzayaH / dharmAdharmAdidravyANAmAdhArAnyathA'nupapatterAkAzamastIti niHzaGkaM vizva 'Here' Report kA AdhAra hai / sArAMza yaha hai ki AkAza savyoM kA AdhAra honese avagAha-lakSaNa vAlA hai / 'dharmAstikAya' 'AdharmAstikAya' aura kAla kA AkAza meM hI samAveza hone se jIva aura puloM ke aupacArika saMyoga aura vibhAga ke dvArA avagAha hotA hai / avagAha hone para deza ke bheda se avagAha bhI bhinna ho jAtA hai aura saMyoga tathA vibhAga utpanna hote haiM / tAtparya yaha hai ki --- avagAha yA avakAza hI jisa kA lakSaNa hai, arthAt avagAha se jisa kA anumAna hotA hai vaha dravya AkAza hai| AkAza na hotA to dharma, adharma Adi dravyoM kI sthiti kahAM hotI ! arthAt unakA koI AdhAra hI nahIM rahatA, ata eva AkAza kA astitva, kisI prakAra kI zaGkA kiye AkAza sadraSyenA AdhAra che. sArAMza e che ke AkAza sarva caiAne AdhAra hAvAthI avagAhana lakSaNuvALuM che. dharmAstikAya adharmAstikAya ane kAlanA AkAzamAM samAveza hovAthI jIva ane pudgalAne aupacArika sacAga ane vibhAga dvArA avagAha thAya che, avagAha thavAthI dezanA bhedathI avagAha paNa bhinna thaI jAya che, ane sa McAga tathA vibhAga utpana thAya che. tAtparya e che ke avagAha athavA avakAza ja jenuM lakSaNa che, arthAta avagAhathI jenuM anumAna thAya che te dravya AkAza che. athavA AkAza na heAya te dharma, adhama Adi dravyenI sthiti pharyAM hoya? arthAt tenAphAI mAdhAra ja 5. A.-10 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtsUtre 74. sanIyam, ityapi bhagavatA codhitam / AkAzasiddhyarthaM 'bhASaNaM savvadavvANaM'' ogAhalakkhaNaM' iti ca vizeSaNadvayamupAttam / iti AkAzaM dvividham-lokAlokamedAt uktaM ca sthAnAGgasUtre -- " (6 'duvihe AgAse pannatte, taMjahA logAgAse cetra alogAgAse cetra " iti / dvividha AkAza: mazaptastadyathA-lokAkAzacaiva alokAkAzacaivaM iti cchAyA / dharmAdisarvadravyANAmAdhArabhUtamasaMkhyAtamadezAtmakamAkAzakhaNDaM lokAkAzam / tadbhinamanantamadezAtmakamalokAkAzam / natu dharmAdharmadravyasvIkAre prayojanaM na kimapi pazyAmaH, jIva- pudgalAnAM gatisthitikAryayoH sahAyarUpaM kAraNaM tvAkAzameva syAt ? | 1 vinA vizvAsa karane yogya hai, yaha bhI bhagavAn ne ukta kathana se dhvanita kara diyA hai / AkAza kI siddhi ke liye ' bhAyaNaM savvadavvANaM ' aura 'ogAlavakhaNaM' ye do vizeSaNa lagAye gaye haiM / AkAza do prakAra kA hai-lokAphAza, aura alokAkAza / sthAna meM kahA hai"duvihe AgAse panate taM jahA logAgAse caiva alogAgAse ceva" dharma Adi saba dravyoM kA AdhAra aura asaMkhyAtapradezarUpa AkAzakhaNDa, lokAkAza kahalAtA hai | amrata se bhinna anantapradezI lokAkAza hai / zaGkA-jaba ki AkAza hI jIva aura puloM kI gati evaM sthiti meM sahAyaka kAraNa ho sakatA hai to phira dharmAstikAya aura adharmAstikAya dravyoM ko svIkAra karane kA koI na raheta, eTalA mATe AkAzanA astitva, kAI jAtanI paNa za`kA karyA vagara vizvAsa karavA yogya che; e paNa bhagavAne ukta kathanathI dhvanita karyuM che, AAzanI siddhi bhADe 'bhAyaNaM savvadavvANaM' ' 'ogAhalavaNaM' thA me vizeSa sagAvesA che. smAdvAza me prabhAranA che. (1) somAiza Ane (2) godAaMza sthAnAMza sUtrabhAM uche " duvihe AgAse pannatte, taMjahA- logAgAse caiva aTogarma da' dharma Adi tamAma dravyAnA AdhAra ane asa`khyAtapradezarUpa AkAzama te leAkAkAza kahevAMya che. leAkAkAzathI bhinna anatapradezI aleAkAkAza che. zAne ke AkAza ja jIva ane pudgalAnI gati ane sthitimAM sahAyaka kAraNu thaI zake che teA pachI dharmAstikAya ane adharmAstikAya dravyano svIkAra Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi- TIkA avataraNA atrocyate - dharmazcAdharmazreti doSacAhulyaprasaGgAt / dravyamavazyamaGgIkaraNIyam, 75 anyathA (1) AkAzasyatitRtvasvIkAre jIvapudgalAnAmalokAkAzagamanApattiH / (2) alokAkAzasyApi jIvapuhalapUrNatve lokatvamasaMgaH, tathA cAlokAkAzasya nAmA'pi bandhyAputravadeva syAt / (3) bhagavatmarUpitA''kAzadvaividhyavyavasthA'pi na siddhayet / prayojana dikhAI nahIM detA / samAdhAna-dharmadravya aura adharmadravya avazya svIkAra karanA caahiye| unheM svIkAra na karane se bahutase dopa Ate haiM / ve isa prakAra - (1) AkAza ko hI gati kA kAraNa mAna liyA jAya to jIvoM aura pudgaloM kA alokAkAza meM bhI gamana mAnanA paDegA, kyoMki alokAkAza bhI to Akhira AkAza hI hai / (2) alokAkAza agara jIvoM aura puloM se vyApta mAna liyA jAya to vaha lokAkAza na rahakara lokAkAza hI ho jAyagA / aisI sthiti meM alokAkAza to banvyAputra ke samAna ho jAyagA, arthAt alokAkAza kA astitva nahIM rahegA | (3) bhagavAn ne do prakAra kA AkAza batalAyA hai, vaha vyavasthA bhaGga ho jAyagI / karavAnuM kaI paNa prayAjana jovAmAM AvatuM nathI. samAdhAna-dharma dravya ane azvadravyanA avazya svIkAra tenA svIkAra nahi karavAthI bahu ja doSa Ave che, te A pramANe vo leAme, (1) AkAzane ja gatinuM kAraNu mAnI levAmAM Ave te jIve ane pudgalAnuM alAkAkAzamAM paNa gamana mAnavuM paDaze; kemake alakAkAza paNa chevaTe te AkAza ja che. (2) athavA aleAkAkAza jIvA ane pudgalAthI vyApta mAnI leze te te alekAkAza nahiM rahetAM leAkAkAzaja thaI jaze; evI sthitimAM alAkAkAza te vandhyA putranA samAna thaI jaze, arthAt aleAkAkAzanuM astitva ja raheze nahi. (3) bhagavAne be prakAranA AkAza khatAvyAM che, te vyavasthA bhaMga thaI jaze. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . AcArA (4) apica-siddhabhagavAn Urtha gatvA lokAgre'vasthita iti maryAdA'pi khapuSpAyamAnaiva syAt / (5) bhavanmate gatikAraNIbhUtaspAkAzasyodeze vidyamAnatvAcasya (siddhasya) gatevarodhAbhAvo bhavet / dharmAdharmadravpayorAkAzataH pRthak svIkAre tu lokAkAzata urdhvamalokAkAzasya sattvena tatra gatihetodharmasyAbhAvAnna gtirbhvti| sthitihetoradharmadravyasya lokAntarvatitvena lokamadhya evoparimAge gatihetodharmadravyasya sAhAyyena galA tatraivAdharmadravyasAhAyyena tiSThati / evaM ca lokAgre bhagavAnavasthito jale wwmumm (1) siddha bhagavAn upara jAkara loka ke apra bhAga meM sthita ho jAte haiM, yaha mAgama kI maryAdA bhI AkAzapuSpa ke samAna ho jaaygii| (5) Apa ke mata ke anusAra gatikA kAraNa AkAza hai aura vaha urca deza meM lokAkAza ke agrabhAga se bhI Age vidhAmAna hai, ataH siddhA kI gati meM rukAvaTa nahIM hogii| dharmadravya aura adharmadravya ko AkAza se bhinna mAna lene se lokAkAza se upara alokAkAza meM gati kA kAraNa dharmadravya nahIM hai, ataH lokAkAza se Age gati bhI nahIM hotI, tathA sthiti kA kAraNa adharmadravya loka ke antargata hI hai, ataH dharmadravya kI sahAyatAse siddha jIva, loka ke anta taka pahu~ca kara adharma kI sahAyatA se vahIM arthAt lokAkAzake (4) siddha bhagavAna upara jaIne lekanA agrabhAgamAM sthita thAya che, te AgamanI maryAdA paNa AkAza-puSpane samAna thaI jaze. (5) ApanA mata pramANe gatinuM kAraNa AkAza che ane te urdhva--uparanA dezamAM kAkAzanA agrabhAgathI paNa AgaLa vidyamAna-heyAta che. tethI siddhonI gatimAM rUkAvaTa-rokANa nahi thAya. dhama dravya ane adharmadrayane AkAzathI bhina mAnI levAthI kAkAthI upara akAkAzamAM gatinuM kAraNa dharmadravya nathI, tethI lokAkAzathI AgaLa gati paNa thatI nathI, tathA sithatinuM kAraNa adharmadravya lokanA antargataja (aMdara) che. tethI dharmadravyanI sahAyatAthI siddha lokanA aMta sudhI pahoMcIne adharmanI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA tumbIvaditi maryAdA mRttarAmupapadyate / uktaM caupapAtikamUne . . "kahiM paDihayA siddhA, karhi siddhA phiyaa| kahiM bAdi caittA Na, katya gaMtaNa sijhai // 1 // aloge paDihayA siddhA, loyagge ya paatthiyaa| iha ghodi cahattA NaM, tatya gaNa sijAi // 2 // " iti / chAyA "kutra pratihatAH siddhAH, kutra siddhAH pratiSThitAH / kutra yondi (zarIra) tyaktvA, kutra gatvA siddhayati // 1 // aloke pratihatAH siddhAH, lokAgre ca prtisstthitaaH| iDa yAdi (zarIra) tyavatvA, tatra gatvA siddhayati / / 2 / / iti antargata ho rahara jAtA hai| isa prakAra jalake agrabhAga para Tahare hue tuve ke samAna siddha bhagavAn lokAkAza ke aprabhAga para sthita hai, yaha maryAdo svataH siddha ho jAtI hai| auSapAtikamUtra meM kahA hai -~-- "siddha bhagavAn kahA~ ruka jAte hai ! kahA~ sthita hote haiM ! ! kahA~ zarIra kA tyAga karake kahA~ jAkara siddha hote haiM ! // 1 // siddha bhagavAna aloka meM ruka jAte haiM, lokake agrabhAga meM sthita hote haiM / yh| dazarIra kA tyAga karake vahA~ jAkara siddha ho jAte haiM // 2 // " sahAyatAthI tyAM ja arthAt kAkAzanA aMdaraja bhI jAya che. tAtparya e che ke jalanA agrabhAga upara sthita rahelA tuMbaDAnI peThe siddha bhagavAna kAkAzanA agrabhAga upara sthita che. A maryAdA svataH siddha thaI jAya che. pAtika sUtramAM paNa kahyuM che... "siddha bhagavAna kayAM rokAI jAya che ? kayAM sthita thAya che ? kayAM zarIrane tyAga karIne, kayAM jaIne siddha thAya che? te 1che. siddha bhagavAna alakamAM rokAI jAya che, lekanA agrabhAgamAM sthita thAya cha, maNi zarIrano sAra 4zana dhana siddha 5.1 2. // 2 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..AcArAne 78 nanvevaM dharmAdharmadravye eva samAdriyetAm , kimAkAzadravyAvalambanena, AkAza kAryAvagAhasAhAyyaM dharmAdharmadravyAbhyAmeya saMpadyeta ?, iti cet , ucyate-siddhAnta tayorjIvAdigatisthitisAdhakatvena siddhAntitatvAdavakAzaM dAtuM to na prabhavataH / anyasAdhyaM kAryamanyo na sAdhayati, anyathA'timasaMgAt / loke'pi cadhussAdhyaM darzanakArya na zrotraM sAdhayati / nanu kevalajJAnasya yo'nantatamo bhAgastatmamANameva nabhaudravyam , tasya cAnantatamamAgaparimitaM lokAkAzam , etAdRze'lpatamarUpe lokAkAze lokAkAza zaGkA-yadi aisA ho to dharmadravya aura adharmadravya hI svIkAra karalene cAhiye, phira AkAza kI kyA AvazyakatA hai ? AkAza kA kArya avagAha denA hai so vaha kArya dharmadravya aura adharmadravya se hI sampanna ho jAyagA / samAdhAna--Agama meM dharmadravya aura adharmadravya ko gati aura sthiti meM hI sahAyaka batalAyA hai, isa lie. vaha avakAza dene meM samartha nahIM hai, aura kA,kArya koI aura nahIM kara sakatA / agara aisA hone lage to sarvatra gaDabaDa ho jaaygaa| loka meM cakSukA dekhanA kArya kAna nahIM kara sktaa| zaGkA kevala jJAna kA jo anantavA bhAga haiM usI ke barAbara AkAzadravya hai, aura AkAza-dravya kA bhI anantavA bhAga lokAkAza hai to itane choTe se lokAkAza meM samasta lokalyApI aura asaMkhyAta pradezavAle dharmadravya' kA, adharmadravya kA, anantAnanta jIvoM kA zaMkA-je e pramANe che te dharmadravya ane adharmadravyano svIkAra karI levuM joIe, pharIne AkAzanI zuM AvazyakatA che? AkAzanuM kArya avagAhaavakAza Apa te che, te kArya dharmadravya ane adhama dravyathI ja saMpanna thaI jaze. samAdhAna-AgamamAM dharmadravya ane adharmadravyane gati ane sthitimAM sahAyaka batAvyA che, eTalA mATe te avakAza ApavAmAM samartha nathI: bIjAnuM kArya kaI bIje nahi karI zake, je ema thavA lAgaze te sarvatra gaDabaDa thaI jaze. jagatamAM netrathI jovAnuM kArya kAna karI zakatA nathI. zaMkA-kevalajJAnane je anaMta bhAga che tenA barAbara AkAzadravya che, ane AkAzadravyane paNa anaMta bhAga lokAkAza che, te evaDA nAnA sarakhA leAkAkAzamAM samasta lekavyApI ane esaMkhyAta pradezavALA dharmadravyane, adharma Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA 79 vyApinoH pratyekamasaMkhyAtapadezAtmakayodharmAdharmAstikAyayoranantajIvAnAM tebhyo'. pyanantaguNapudgalAnAM ca kathaM samAvezaH, ekasya lokAkAzasya sarcadravyAvakAzadAnAsaMbhavAt 1, iti ceducyate---- lokAlAzasyAvakAzazaktirhi mahIyasI vilakSaNA cintayitumazakyA ca, ata eva bhagavatA-"mAyaNaM sambadanvANaM nahaM ogAhalakkhaNaM" ityuktam / namaso'vakAzazakti kevalAlokenAvalokya sarvadravyANAmAdhAratvaM bhagavatA pratiyodhitam / mahIyasI nabhaso'vakAzazaktiH, mukaro'tra sarvadravyANAM samAveza iti tdaashyH| ___yathA-vatAsAnAmadheyaM madhuradravyaM dugdhaparipUrite'pi bhAjane nihitaM sat aura una se bhI anantagune pudgalokA samAveza kisa prakAra ho sakatA hai ! eka lokAkAza samasta dravyoM ko avagAha de sake, yaha asambhava hai / samAdhAna-lokAkAza ko avakAza dene kI zakti mahAn hai, vilakSaNa hai, aura acintya hai, isIliye to bhagavAna ne kahA hai-" bhAyaNaM sambadanvANaM nahaM ogAhalakkhaNaM" avagAhalakSaNa vAlA AkAza saba dravyoM kA AdhAra hai| bhagavAn ne apane kevalajJAna meM AkAza kI avagAhadAnazakti ko dekhakara use satra / dravyoM kA AdhAra nirUpaNa kriyA hai / bhagavAn ke kathana kA abhiprAya yahI hai ki AkAza. ko avagAhanAzakti bahuta baDI hai, usa meM saba dravyoM kA samAveza saralatA se ho jAtA hai| jaise-dUdha se paripUrNa pAtra meM batAse DAla diye jAyeM to ve usI meM samAviSTa ho dravyane, antAnta jIvone ane tenAthI paNa anantagaNa pagale samAveza kevI rIte thaI zake ? eka kAkAza samasta dravyane avagAha-avakAza ApI zake, e asaMbhava che. samAdhAna--lokAkAzAno avakAza ApavAnI zakti mahAna che, vilakSaNa che bhane mathitya cha bheTamA bhATe mAvAne che..--" bhAyaNaM savvavvANa naI ogAhalakSaNaM " sAkSazupA mAza sarpa dravyonA AdhAra cha. sApAne pitAnA kevala jJAnamAM AkAzanI avagAhadAna-avakAza ApanArI-rAkti joIne tene "sarva dravyane AdhAra che' ema nirUpaNa karyuM che. bhagavAnanA vacanane abhiprAya e che ke-AkAzanI avagAhanazakita bahu ja meTI che, ane temAM sarva dravyone samAveza saralatAthI thaI jAya che. jevI rIte dUdhanA paripUrNa pAtramAM patAsAM nAkhavAmAM Ave che te temAM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tasmin samAvizati / yathA vA mittI zoH samAvezastathaivAnantadravyANAM lokAkAze samAveza iti bodhyam / navalokAkAzasya karya siddhiH, nAsau hi dravyANAmAdhAraH, nApyayakAnadAyitvaM tasya ?, iti cet, ucyate--gatisthitikAraNayodharmAdharmayorabhAvAdeva tatra vidyamAnApi dravyAdhAratAzaktiravakAzadAnazaktizca nAbhivyaktA bhavati / tadasvIkAre tu jIvadgalAnAM karmanigaDavimuktasiddhAnAM cordhvagativirAmo na syAt , bhagavatpatibodhitalokAlokavyavasthA'pi na tiSThet , evaM cAgamayuktipramANAbhyAmalokAkAnaM siddham / jAte haiM, athavA jaise dIvAla meM kIla kA samAveza ho jAtA hai usI prakAra lokAkAza meM ananta dravyoM kA samAveza ho jAtA hai| zA- alokAkAza kI siddhi kaise hotI hai ! na to baha dravyoM kA AdhAra hai, na avakAzadAnarUpa lakSaNa hI usa meM ghaTita hotA hai / / samAdhAna----gati aura sthiti ke kAraNa dharma aura adharmadravya kA abhAva hone ke kAraNa hI alokAkAzakI dravyAdhAratA kI zakti aura avakAzadAnazakti prakaTa nahIM hotI hai / agara alokrAkAza na mAnA jAyato jIvoM aura pudgaloM kI, tathA dharmarUpI beDI se mukta hue siddha jIvoM kI gati kA anta ho na hogA, aura bhagavAn kI kahI huI loka aloka kI vyavasthA bhI kAyama nahIM rahegI / isa prakAra Agama aura yukti pramANoM se alokAkAza kI siddhi hotI hai| (dUdhamAM samAviSTa-otaprota thaI jAya che, athavA jevI rIte dIvAlamAM kIla-khIlIne samAveza thaI jAya che, te pramANe kAkAzamAM ananta dravyane samAveza thaI jAya che. zakA--alakAkAzanI siddhi kevI rIte heI zake? te drane AdhAra nathI ane avakAzadAnarUpa lakSaNa tenAmAM ghaTI zakatuM nathI. samAdhAna-gati ane sthitinA kAraNa dharma ane adhama dravyano abhAva hovAnA kAraNe ja alokAkAzanI dravyApAratAnI zakita ane avakAzadAna-zakti pragaTa thatI nathI. athavA alakAkAza mAnavAmAM nahi Ave te jIve ane padagalonI, tathA karmarUpI beDIthI mukata thayelA siddha jIvanI gatine kayAMya anta-cheDA ja nahi Ave, ane bhagavAne kahelI loka-alakanI vyavasthA paNa kAyama nahi rahe. e pramANe Agama ane yukita pramANethI alokAkAzanI siddhi thAya che, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA anyasakaladravyApekSayA mahatparimANamAkAzasya, anantamadezitvAt / tenAkAzaM mahAskandharUpam / ____ AkAzAstikAyasya (1)-arUpitvam , (2)-acetanatvam , (3)-akriyatvam , (1)-avagAhadAyitvaM ceti guNAH / (1)-skandhaH, (2)-dezaH, (3)-pradezaH, (4)-agurulaghutvaM ceti pryaayaaH| ayaM dravya-kSetra-kAla-bhAva-guNa-bhedena paJcadhA jJAyate, yathA-dravyata eka AkAzAstikAyaH, kSetrato lokAlokapramANaH, kAlata AdyantarahitaH, bhAvato rUparahitaH varNa-gandha-rasa-sparzavajita iti / gunnto'vkaashdaayii| AkAza kA pramANa anya saba dravyoM kI apekSA baDA hai, kyoMki yaha anantapradezI hai, ataH AkAza mahAskandharUpa hai| (1) arUpitya, (2) acetanAtha, (3) akriyatva, (4) avagAhadAyitva, ye AkAzAstikAya ke guNa haiN| (1) skandha (2) deza (3) pradeza tathA (4) aguruladhutva, usake paryAya haiN| dravya, kSetra, kAla, bhAva aura guNake bhedase AkAza dravya pA~ca prakAra se jAnA jAtA hai / jaise dravya se AkAzAstikAya eka hai, kSetra se lokAlokapramANa hai, kAla se Adibhanta rahita hai-bhAvase arUpo hai, usa meM varNa, gandha, rasa aura sparza nahIM pAye jAte / , guNase avakAza dene vAlA hai| AkAzanuM parimANa bIjAM sarva dravyonI apekSAe moTuM che, kemake te anacpradeza che. eTale ke AkAza mahAtkaMdharUpa che. (1) 3pitta (2) bhayatanAva (3) maThiyA (4) samAhAyitva, se ___ zAstiyanA zucha, gane (1) 245, (2) 32, (3) pradeza, tathA ma. sadhutpa, senA paryAya che. davya, kSetra, kAla, bhAva ane guNanA bhedathI AkAza dravya pAMca prakArathI jANI zakAya che. jemake-dravyathI AkAzastikAya eka che, kSetrathI kalekapramANa che, kAlathI Adi-antarahita che, bhAvathI arUpI che temAM varNa, gaMdha, rasa ane parza nathI, guNathI avakAza ApavAvALuM che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- AcArAstre phAlanirUpaNam-~ tatra kAlazabdasya vyutpattiHkalyate paricchidyate vastvaneneti kAlaH / karaNe ghan / 'mAsiko'yaM vAlA, vArSiko'yaM vAlaH, vAsantikamidaM puppam ' ityAdirUpeNa vastUnAM paricchedo-niNeyaH kAlamAzritya bhavati / athavA svabhAvataH pariNamadbhiH padArthanAtaiH, kalyate-gamyate-mApyate nimittatvenAsau, iti kAlaH / sakalavastupariNatihetuH kAla ityagre vkssyte| kAlanirUpaNa kAla zabda kI vyutpattijisa ke dvArA vastu kalI jAya arthAt jAnI jAya vaha kAla hai / yahA~ karaNa, 'ghaJ' pratyaya huA hai / yaha bAlaka mAsika (eka mAsakA) hai, yaha bAlaka vArSika (varSa bharakA) hai, yaha phUla vAsaMtika (vasantaRtusambandhI hai, isa rUpameM vastuoM kA jJAna kAla ke dvArA hI hotA hai| __ athavA svabhAvase pariNata hone vAle padArtha samUhoM dvArA nimitta rUpameM jo prApta kiyA jAya vaha kAla kahalAtA hai| 'kAla, samasta vastuoM ke pariNamana kA hetu hai yaha bAta Age batalAI jaaygii| - - ni35-- kAla zabdanI vyutpatti jenA dvArA vastu jANI zakAya te kAla che. ahiM karaNamAM "gha' pratyaya thaze che "A bAlaka mAsika-eka mAsane che, A bAlaka vArSika-eka varSane che, A phUla vAsaMtika-vasaMtaRtusaMbaMdhI che" e rUpamAM vastuonuM jJAna kAla dvArA ja yAya che. athavA svabhAvathI parita thavAvALA padArthasamUha dvArA nimittarUpamAM je prApta karI zakAya te kAla kahevAya che. "kAla samasta vastuonA pariNamananuM kAraNa che" e AgaLa batAvavAmAM Avaze. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA kAlasya siddhiH-- _ 'padArthAH santi, athavA padArthA vartante' iti vyavahAro vartanAmUlaH / "anudAttetazca halAde"-riti pANinimtreNa vRtdhaatoryucprtyyH| vartanazIlA vartanA / utpattiH, amacyutiH, vidyamAnatAkhyA vRttiH kriyA vrtnaa| iyaM vartanA sarveSu bhAveSu vidyate / vartanA-padArthAnAM pariNAmavizepaH / padArthAnAM vartanArUpaM kArya nopapadyate vinA kenacinimittakAraNena, tasmAd vartanArUpakAryotpattI 'yanimittaM dharmadravyamitra gatI, sa eva kAla ityucyate / kAla kI siddhi'padArtha hai, yA padArtha varta rahe haiN| isa prakAra ke vyavahAra kA kAraNa vartanA hai| 'anudAttetaca halAdeH' pAgini ke isa sUtra se 'tu' dhAtu se 'yuca' pratyaya huA hai| vartanazIla ho use vartanA kahate haiN| utpatti, apacyuti, aura vidhamAnatArUpa vRtti arthAt kriyA vartanA kahalAtI hai / yaha vartanA samI padAyoM meM vidyamAna hai / vaha padArthoM kA vizeSa pariNAma hai / padArthoM kA vartanArUpa kArya kisI nimitta kAraga vinA nahIM ho sakatA ataH vartanArUpa kAryako utpatti meM jo nimitta kAraga hai, vahI kAla-dravya hai, jaise gati kA nimitta kAraNa dharma dravya hai| kAlanI siddhi- padArtha che athavA padArtha va rahela che e prakAranA vyavahAranuM kAraNa pani cha 'anudAttetazca halAdeH' pANinina AAL sUtradhI 'vRtu' dhAtuthI 'yuc' pratyaya thaye che. je vartanazIla hoya tene vartana kahe che. utpatti, akasmRti, ane vidyamAnatArUpa vRtti, arthAt kiyA vanA kahevAya che. vartanA sarva padArthomAM vidyamAna che. te, padArthonuM vizeSa pariNAma che. padArthonuM vartanArUpa kArya kaI nimitta kAraNa vinA thaI zakatuM nathI. tethI vatanArUpa kAryanI utpattimAM je nimitta kAraNa che te kAla dravya che. jevI rIte gatinuM nimitta kAraNa dharma-dravya che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ AcArAgave tasmAtsarveSAM pariNAmAnAM niyAmakaM nimittakAraNaM kAla iti siddham / yathA kartarI vasvakRntane nimittakAraNaM tathA dravyANAM paryAye nimittakAraNaM kAlaH / kriyAndravyapariNAmaH / tasyA api niyAmaka nimittakAraNaM kaalH| yathA-'AkAzadeze-aGgalirasti, AsIt , bhaviSyati ca' ityayaM vyavahAraH kAla mavalamvya saMpadyate, kAlasyAsattve tvatIta eva vartamAno'nAgataca syAt, kriyAniyAmakAbhAvAt , evamatItAdivibhAgAbhAve vyavahArocchadApatiH, tasmAt "asti / kAla: yamAzrityAtItAdivyavahArAH suspaSTaM prasidhyanti" iti, mantavyam / / nayApana, purAnApana, aura pranaSTarUpa pariNamana eka sAtha nahIM hote haiM, ata eva samasta pariNAmoM kA niyAmaka nimitta kAraNa kAla hI siddha hotA hai| jaise kaiMcI vastra kATane meM nimitta kAraNa hotI hai, usI prakAra dravyoM ke pariNamana meM kAla nimitta kAraNa hotA hai| kriyA dravya kA pariNAmavizeSa hai| usakA nimitta kAraNa bhI kAla hI hai| jaise 'AkAza meM aMgulI hai, thI aura hogI' isa prakAra kA vyavahAra kAla ke Azrita hai| kAla kI sattA na mAnI jAya to atIta hI vartamAna aura anAgata ( bhaviSya ) ho jAyagA, kyoMki kriyA kA koI niyAmaka nahIM hai| isa prakAra atIta Adi.. kAloM kA vibhAga na rahane se vyavahAra kA lopa ho jAyagA, ataH "kAla avazya hai, jisa ke sahAre atIta Adi ke vyavahAra spaSTa rUpa se siddha hote haiM" aisA mAnanA - hI samucita hai| kAraNu kAla ja siddha thAya che jemake kAtara, vastrane kApavAmAM nimitte kAraNe thAya che, te pramANe dravyanA pariNamanamAM kAla nimitta kAraNa thAya che. kriyA e dravyanuM pariNAma vizeSa che. tenuM nimitta kAraNa paNa kAla ja che. jema AkAzamAM AMgaLI che, hatI ane haze A prakArane vyavahAra kAlane Azrita che. kAlanI sattA na mAnavAmAM Ave te atIta-bhUtakALa ja vartamAna ane bhaviSya kALa thaI jaze, kemake kriyAne niyAmaka keI nathI, A pramANe atIta bhUtakALa Adi kALane vibhAga nahi rahevAthI vyavahArane lepa thaI jaze. eTalA mATe kAla avazya che, jenI sahAyatAthI bhUtakALa Adine vyavahAra spaSTapathI siddha thAya che ema mAnavuM te ja pezya che. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 __ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pratidivasamubhayakAlikasakalavastrapAtrAdipatilekhanaM, pratyahorAtramubhayakAlikamAvazyaka, catuSkAlikaM svAdhyAyakaraNaM munInAM kartavyatayA bhagavatopadiSTaM, tacca kAlasyAsattve tadvibhAgajJAnAbhAvena yathAkAlamanuSThAtumazakyaM munibhiriti shaakhaanrthkymaapyet| bhikSArthamakAlavarjanapUrvakakAlAnurodhena niSkramamatikramakartavyatA bhagavatprarUpitA gRhItapravajyAnAM bhikSaNAM napTamAyA syAt / pratidina donoM vakta samasta vastra pAtra Adi kA pratilekhana karanA, pratyeka dina aura rAtri ke anta meM Avazyaka karanA, caukAlIna svAdhyAya karanA bhagavAnne muniyoM kA kartavya batalAyA hai| agara kAladravya kI sattA na mAnI jAya to dina rAta Adi ke meda kA patA hI nahIM calegA aura samaya para ukta saba kArya nahIM kiye jA skeNge| esI avasthA meM zAstroM kA yaha upadeza nirarthaka ho jAyagA / . "akAla kA tyAga kara ke samucita samaya para muniyoM ko bhikSA ke lie jAnA ___ aura AnA cAhie " bhagavAn ne muniyoM kA yaha kartavya batalAyA hai, kAladravya na . mAnane para yaha saba kartavya, aura unakA upadeza bhI naSTaprAya ho jaaygaa| pratidina banne vakhata samasta-tamAma vastra, pAtra AdinuM pratilekhana karavuM, pratyeka divasa ane rAtrinA antamAM Avazyaka karavuM, caukAlInacAreya kAla svAdhyAya kare. te bhagavAne munionuM kartavya batAvyuM che. agara kAladravyanI sattA nahi mAne te divasa rAta vagere bhedane patto maLaze nahi, ane samaya para AgaLa kahelAM sarva kAryo karI zakAze nahi, evI avasthAmAM zAstrone e upadeza nirarthaka thaze. akAlane tyAga karIne egya samaya para munioe bhikSA mATe javuM-AvavuM joIe" bhagavAne munionuM e kartavya kahyuM che. kAladravyane nahi mAnavAmAM Ave te A sarva kartavya ane temane upadeza paNa naSTaprAya thaI jaze. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 . AcArAma kiJca-grIpmAdipu saMyatAnAmatApanAdayo dharmAH bhagavaduktAH kAlasattva evopapadyante / anyathA gropmAdidhAtujJAnAbhAvAd bhagavadupadiprakriyAhAniH prasajyeta / evaM ca vartanA, pariNAmaH, kriyAzca dravyasvabhAvAH kAlamAzritya bhavantIti nirUpitam / parAparavyatikarajJAnamapi kAlenaiva saMpadyate / vibhakRSTaH kaniSThaparyAyo muniH kSetreNa paro'pi kAlenAparaH, saMnikRSTo jyepThaparyAyo muniH kSetreNAparo'pi isake atirikta grISma Adi RtuoM meM sAdhuoM ke liye bhagavAnne AtApanA Adi dharmoMkA upadeza diyA hai, kAla ke hone para hI yaha upadeza bana sakatA hai / kAla ke abhAva meM prISma Rtu kA hI jJAna nahIM hogA aura bhagavAn dvArA upadiSTa kriyA kI hAni ho jaaygii| yahAM taka yaha batalAyA jA cukA ki vartanA, pariNAma aura kriyA, jo ki dravya ke svabhAva haiM, kAla ke sahAre hI hote haiN| paratva aura aparatva kA milA-julA sA jJAna bhI kAla dvArA hI hotA hai| dUravartI choTIdIkSAparyAyavAlA muni dUra hone ke kAraNa kSetra se para hone para bhI ( dIkSA meM choTA hone ke kAraNa ) kAla se apara kahalAtA hai| samIpavartI hai, magara jyeSThadIkSAparyAyavAlA muni kSetra se apara hone para bhI kAla se para, kahalAtA hai| yahA~ 'para' bhI 'apara' ho gayA hai aura 'apara' bhI 'para' banA gayA hai / te sivAya grISma Adi RtaomAM sAdhuo mATe bhagavAne AtApanA Adi dharmone upadeza Ape che, kAla dravyane mAnavAmAM Ave te ja, athavA kAla dravya hoya te ja e upadeza ghaTI zake che. kAlanA abhAvamAM grISma RtunuM jJAna thaze nahi, ane bhagavAne kahelI kriyAnI hAni thaI jaze. ahiM sudhI batAvI cUkyA ke vartana, pariNAma ane kriyA, je ke dravyane svabhAva che, kAlanI sahAyatAthI ja thAya che. paratva ane aparatvanuM milA-julA jevuM jJAna paNa kAladvArA ja thAya che. daravata, nAnI dIkSA-paryAyavALA muni dara hovAnA kAraNe kSetrathI para hevA chatAMya paNa dIkSAmAM nAnA hovAnA kAraNe) kAlathI apara kahevAya che, samI pavatI che paNa Tha-meTI dIkSA paryAyavALA muni kSetrathI apara hovA chatAMya kALathI para kahevAya che. ahiM para paNa "apara' thaI gayela che. ane "apara paNa "para" banI gayela che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNAkAThena para ityucyte| atra parasyAparatvam ; aparasya paratvamiti parAparavyatikarAra kAraNaM vinA na saMbhavati, yatra kAraNaM sa eva kAlaH / yogapaghAyogapadhapratyayenApi kAlavyasyAstitvaM sidhyati / 'AbhyAM yugapadadhIto dRSTivAdaH 'ebhistu munibhirayugapat paThitA dvAdazAhI' iti vAkyato'dhyayanagatayogapadyAyogapadyamatIto kAlamantareNAnyanimittaM nopalabhyate, yacca nimittaM sa kaalH| x parasparaviSayagamanaM vyatikaraH / para aura aparakA yaha vyatikara+ kAraNA ke vinA saMbhava nahI hai, ata eva isa vyatikara meM jo kAraNa hai, basa vahI kAla hai| yogapatha (eka sAtha) aura ayogapatha (Age-pIche ) kA jo jJAna hotA hai usa se bhI kAladravya kA astitva siddha hotA hai / " ina donoM muniyoMne aika sAtha dRSTivAda kA adhyayana kiyA" aura "ina muniyoMne bAraha maga eka sAtha nahIM paMDheAMge pIche par3e haiM," isa vAkya se yogapaca aura ayogapadya kA eka sAtha kA aura Age pIche kA-jo jJAna hotA hai usameM kAla ke astitva ke sivAya aura koI kAraNa nahIM pAyA jaataa| jo kAraNa hai vahI kAla hai| _ + ' parasparaviSayagamanaM vyatikara ', arthAt eka kA viSaya dUsare meM calA jAnA vyatikara kahalAtA hai, jaise--para kA apara ho jAnA aura apara kA para ho jaanaa| para ane aparanAM e vyatikara kAraNa vinA saMbhava nathI, tethI e vyatikaramAM je kAraNa che, basa teja kALa che. yogapadya-eka sAthe ane ayogapadya-AgaLa-pAchaLanuM je jJAna thAya che. temAM paNa kAladravyanuM astitva siddha thAya che. "e bane munioe eka sAthe daSTivAdanuM adhyayana karyuM" ane "e munioe bAra aMgenuM eka sAthe adhyayana karyuM nathI-AgaLa-pAchaLa adhyayana karyuM che A vAkyathI yaugadya ane ayogapadyanuM eka sAthenuM ane AgaLa-pAchaLanuM je jJAna thAya che. temAM kAla vinA bIjuM kaI kAraNa dekhAtuM nathI. je kAraNa che te ja kALa che. +parasparaviSayagaganaM vyatikaraH" arthAt-senA viSaya pItamA yasya taya te vyatikara kahevAya che. jevI rIte-paranuM apara thaI javuM ane aparanu para thaI javuM. pra. mA.-12 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAhI AjArAna : cirakSimapratyayo'pi kAlamA sAcaiva jAgarti / yathA- anena mahAtmanA -:: ciraM tapacaritam, gajasukumA lena, kSipramAtmakalyANaM kRtam ityAdivAkyaistapaH dharaNakalyANasAdhanAdInAM vilambAvilambapratItiH kAlAbhAce sati nopapadyeta 'hyaH zvo'dya parazvaH'-ityAdayaH kAlAbhidhAyinaH ''zabdAH" kAlArUpamartha gamayanti / sarvajJena bhagavatoccAritatvAdime 'zabdA yathArthavastubodhakAH rUpazabdavat 'asamastapadatvAt zudvaipadatvAca prasiddhaM sadbhUtamarthamAvedayanti kAlazabdAdayaH vartanAhetutvA'stitva jJeyatvAdiguNAzrayatayA, atItAnAgatavartamAnAdiparyA / , 90 jaldI aura dera kA jJAna bhI kAla ke kAraNa hI hotA hai, jaise- " isa mahAtmA ne cirakAla taka tapa kiyA, gajamukumAla munine zIghra hI AtmakalyANa kara liyA / ityAdi vAkyoM se tapadharaNa aura kalyANa sAdhana nadimeM "vilamba aura avilamba kA jJAna kAla ke abhAva meM nahIM ho sakatA / (Fm# " 'kala Aja, paraso' ityAdi kAlavAcaka zabda bhI kAlanAmaka dravya ko prakaTa karate haiM / sarvajJa bhagavAn ke dvArA: uccAraNa: kiye hue. ye kAla Adizanda vAstavika vastu ke bodhaka hai, kyoMki yaha samAsarahita: pada hai aura zuddha eka pada hai / jo pada samAsarahita aura zuddha eka pada hote haiM ve vAstavika padArtha kehI bodhaka hote haiM, jaise rUpa Adi / 11 f 15 - vartanAhetutva, astitva, jJeyatva, Adi guNoM kA AdhAra hone se, tathA atIta, anAgata ( bhaviSyat ) aura vartamAna Adi paryAyoM kA Azraya hone se kAla kA -gi 11. Cyr 1 hI turaMta ne DhIsanu- jJAna pazu asanA arathI 4 thAya che. prema- "mA mahAtmAe lAMkhA samaya sudhI tapa karyuM, gajasukumAla munie turatamAM AtmakalyANa karI lIdhuM.' ityAdi vAkayothI tapazcaraNa ane kalyANasAdhana vageremAM vilamba ane avisabhyanujJAna asanA abhAvamA thazaze i ." 'gaI zasa, bhAvaMtI' ase, 'khA, 'parama' hivase, "chatyAhi prativayi zabda pa kArla nAmanAM dravyane pragaTa kare che, 'sarvajJa bhagavAna dvArA kahevAmAM AvelA e kAla di zabda vAstavika vastunA kheAdhaka che, kemake e samAsahita padaM che ane zuddha eka padya che. je pada samAsarahita ane zuddha eka pada heya che, te vAstavika cahArthanA 4 bodha hoya che. bharU vartanAhetutva, astitva, seyatva Ahi gulAnA AdhAra hovAthI, tathA bhUtabhasa, bhaviSyakAla ane vartamAnakAla Adi paryAyanA Azraya hovAthI kAlanuM dravyapaNu '''''' cr -ta Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi- TIkA avataraNAM 'yAzrayatayA ca tasya dravyatvaM siddhayati, tasmAt 'paSTaM dravyaM kAlaH' iti yuktyopapattyA ca siddham / ninister pramANamiti cakSurudvATaca pazya f.. 2*1* "{ 'kar3a NaM bhate ! davvA, paNNattA ?, goyamA cha davyA paNNattA, taM jahAdhammatkiAe, asmatthikAe, AgAsatthikAe, puggalatthikAe, jIvatthikAe, addhAsamae, " iti / kati khalu bhadanta ! havyANi prajJaptAni 1, gautama ! paD dravyANi prajJaptAni, tAni yathA - dharmAstikAyaH, adharmAstikAyaH, AkAzAstikAyaH, pudralAstikAyaH, jIvAstikAyaH, addhAsamayaH / iti cchAyA / 'kavihANaM bhaMte! saccadanyA paNNattA ?, goyamA ! chanviA savvadaccA paNNattA, tejA - dhammatthikAe, jAva addhAsamae' iti / (bhagavatI za0 25 304) dravyapana siddha hotA hai, ataeva yukti tathA upapatti se kAlanAmaka chaThA dravya siddha huA / AMkha khola kara dekho, isa viSaya meM Agama- pramANa bhI vidyamAna hai "" 'kaNaM bhete ! davvA paNNattA ! goyamA ! cha davA pattA, taMjAdhammatthikAe, adhammatthikAe, AgAsatthikAe, puggalatyikAe, jIvatthikAe, addhAsamae / ** siddha thAya che. eTalA kAraNathI yukti tathA upapatti (purAvA-pramANu)thI kAla nAmanuM chaThThuM drazya siddha thAya che. 1 AMkha ughADIne tuM, A viSayamAM Agama-pramANa paNa vidyamAna che-" kaI NaM bhaMte ! davyA paNNattA ?, goyamA ! cha davyA paNNattA, taMjAdhammafree, adhammathikAe, AgAsatthikAe, puggalatthikAe, jIvatthikAe, addhAsamae "" 53 1 zArthAt-'lagavan' dravya preTasAM che ? gotama / dravya cha che dharmAstiya adharmAstikAya, AkAzAstikAya, puddagalAstikAya, jIvAstikAya ane addhAsamaya arthAt artha. '' 1 tathAvihANaM he ! savvadacyA paNNattA ?, goyamA ! chacvihA savvadavvA paNNA, taMjA - ghammatthikAe, adhammatthikAe, jAva addhAsamae / " * 11 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- AcArAGgako katividhAni khalu * bhadanta ! sarvadanyANi prAptAni ?, gautama / paDavidhAni sarvadravyANi prAptAni, tAni yathA-dharmAstikAya:, adharmAstikAyA, yAvat-addhAsamayaH, iti cchaayaa| "dhammo adhammo AgAsaM, davaM ikikmaahiye| aNaMtANi ya davANi, kAlo puggala jaMtayo"8(utta0 a0 28) dharmo'dharmaH AkAzaH, dravyamekaikamAkhyAtam anantAni ca dravyANi, kAlaH pudgalA jantavaH / iti gyaa| phAlasya svarUpam-- ardhattIyadvIpavyApI, nirvibhAgo'nAvaparyavasitaH, ekovartamAna samayaH kAlapadArthaH / ekatvAdevAstikAyo nAyam / arthAt-'bhagavan ! saba dravya kitane haiM?' 'gautama ! saba dravya yaha haidharmAstikAya, adharmAstikAya yAvat addhA-samaya' (bhagavattIsUtra za. 25 u. 4) uttarAdhyayana sUtra (a. 28) meM bhI kahA hai:- "dharma, adharma aura AkAza dravya eka eka kahe gaye hai| kAla, pudgala aura jIva ananta-ananta hai " iti / kAla kA svarUpasamayakSetravyApI, nirvibhAga, Adyantarahita, ekapradezarUpa vartamAna samaya ko 'kAla' kahate hai| yaha eka hone ke kAraNa astikAya nahIM hai| - - - arthAt bhagavad ! sarva dravya keTalAM che? gautama! sarvadravya che che-dharmAstikAya adharmAstikAya yAvat addhAsamaya (bhagavatI. za. :25. uM. 4). uttarAdhyayanasUtra (7.28) bhAM 5 ghucha-bha, abhI, mana mA411 dravya me 2 cha, kAla, pudgala ane jIva anaMta-anaMta che. kAlanuM svarUpa-- samayakSetra (maDhIvI4) vyAdhI, nivilA (no nA na paData), aantrahita, ekapradezarUpa vartamAna samayane kAla kahe che, A eka hevAnA kAraNathI 'stiya' nayI. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA sUryacandrAdijyotiSkANAM gatimAzritya kAlavibhAgo bhavati, gativa manuSyalokAbhyantara eva teSAm / divasarAtrimuhUrta pakSamA saRtvaya navayugAdInAM vibhAgaH sUryAdigatyaiva loke bhavati / evamatItavartamAnAdayo vibhAgAH / yastu saMkhyAtumazakya upamAnamAtrAvagamyaH kAlaH so'saMkhyeyaH, yathA - palyopamaH, sAgaropama ityAdi / asaMkhyeyAdikALajJAnamapi bhagavatA manuSyalokama siddhopamAnapradarzanena prarUpitam / sUryacandra Adi jyotikI kI gati kA AzrayaNa kara kAla kA vibhAga hotA hai| sUrya candra Adi jyotiSkoM kI gati manuSyaloka ke andara meM hI hotI hai| dina rAta, muhUrta, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, varSa, yuga Adi kA vibhAga sUrya Adi kI gati se hI loka meM hotA hai / isI prakAra atIta, vartamAna AdikA vibhAga bhI samajhanA caahiye| jisakI saMkhyA nahIM ho sakatI, jo upamAna mAtra se gagya hai, vaha kAla asaMkhyeya hai, jaise-- pacyopaga, sAgaropama, ityAdi / asaMkhyeya Adi 'kAla kA jJAna bhI manuSyalokaprasiddha upamAna kA pradarzana karake bhagavAna ne prarUpita kiyA hai, samaya AcalikA Adi sUkSma kAla to sUryAdijyotiSkoM kI gati se nahIM jAnA jAtA hai, kyoM ki vaha ati sUkSma hai / isa liye kAlakA vyavahAra samayakSetra ke bhItara hI hotA hai / samayakSetra ke bAhara jIvoM ke AyuSya Adi kI gaNanA manuSyakSetraprasiddha pramANa se hI hotI hai / sUrya candra Adi jyAtiSkAnI gatinA AzrayathI kAlanA vibhAga thAya che, sUrya candra smAdi nyAtiSkAnI gati manuSya leAkamAM ja hoya che. dina, rAta, bhuIta, pakSa, bhAsa, Rtu, mayana, dharma, yuga mAhinA vilAza sUrya mAddinI gatithI leAkamAM thAya che. A prakAre atIta (bhUtakALa) vartamAna AdinA vibhAga paNa samajavA joie, jenI gaNutarI na thaI zake, je upamAna mAtrathI gamya (samajI zAya tevu ) che, te asa asaM dhyeya che, nemaDe pahayeoyama, bhAgazeSabha, tyiAhi asaMkhyeya Adi kALanuM jJAna paNa bhagavAne manuSyaleAkaprasiddha upamAnanuM pradarzana karI prarUpita karyuM che. samaya, AvalikA Adi sUkSma kAla te sUryAdi aitinI gatithI paNa jANI zakAtuM nathI, kemake te ati sUkSma che, AthI kAlane vyavahAra samayakSetra-aDhI dvIpanI aMdara ja thAya che, samayakSetrathI bahAra jIveAnI aAyuSya AdinI gaNanA Aya che te manuSyakSetraprasiddha pramANathI ja thAya che, ema samajI levuM. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM chuM AcArAne / / samayAvalikAdisukSmakAlastu sUryAdivyotiSkANAM // gatyA nAtragamyaH, atisUkSmatvAt / tasmAt kAlavyavahAro'rdhatRtIyadvIpa eva / arddhatRtIyadvIpAvarajIvAnAmAyuSkAdigaNanA tu manuSyakSetramasiddhapramANenaiva bhavatIti jJeyam / eko'pi kAlo'tItAnAgataparyAyabhedairanantaH, ata eva bhagavatA - "aNatANi yadavyANi kAlo puggala jaMtavA" ityupadiSTam / vartamAnasamayasya tu paryAyatve'pi nAnantyam, ekarUpatvAt / i parIka nizcayanayena tu " lokavyApI kAlaH' ityavasIyate, ata eva bhagavatA - "dhammo adhammo AgAsaM kAlo puggala jaMtavo / esa logoti pannattoM jiNehiM varadaMsihiM " / ityabhihitam / dharmo'dharma AkAzaH kAlaH pudgalA jantavaH / eSa loka iti prajJaptaH, jinarvaradarzibhiH / iti cchAyA / 1 1. kAla yadyapi eka hI hai, to bhI vaha bhUta-bhaviSyaparyAya bheda se, ananta hai, isIliye bhagavAnane kahA hai--' aNatANi ya dravvANi kAlo puggala jaMtavo ' iti |kAla, pudgala aura jIva, ye sabhI ananta haiN| vartamAna samaya paryAyasahita hote hue bhI ananta nahIM hai, kyoMki vaha eka hI hai / ! " f 1 J. 157) I 1 10 Pruri 1 " + nizvayanaya se to kAla lokavyApI mAnA jAtA hai, ataevaM bhagavAnane kahA hai / ' // H ni ind "dhammo adhammo AgAsaM,, kAlo puggala naMtavo esa logotti patto jiNehi varadasiMhi J, J ht " // 1 // |}} paNa : 1. * } *" ..1 71 ananta jo ke kAla eka ja che te paNa bhUta bhaviSyanA bhedathI che, : tethI lagavAne chuche-'aNatANi ya davvANi, kAlo, puggala jaMtavo' iti, asa yuddagala ane jIva e dravyeA ananta che. vartamAna samaya paryAyasahita hAvA ananta nathI kemake te eka ja che.' 5 " .. 3 (1. nizcayanayathI te! kAla leAkavyApI mAnavAmAM Ave'che AthI bhagAne kahyuM che ke" dhammo adhammo AgAsa kAlo puggala jaMtavo // / Ary IPEP }' esa - logoti pannatto jiNehiM varadaMsihiM ?" 01 J Petri J" . chatAM pa " f. ini liv vadazI-leAkAleAkane jevAvALAM jana bhaMgavAne dharmAstikAya, adharmAstikAya, mAMThAzAstiArya, ThAla, 'cuTTaGgasAMstiyaM ane' uvastibhayaM khena sAGa che' bhachu'cha. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aasmananews - - - - - - - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA ___ epa sAmAnyarUpeNa : :prasiddho -- lokaH-anantaroktadravyapaTkasamudAyarUpa iti bhAva / kAlasya-(1) arUpitvam , (2.)-acetanatvam , (3)-akriyatvam , (4)-vartanAhetutvaM ceti guNAH / (1)-atItatvam , anAgatatvam , (2)-vartamAnatvaM, (3)-aguruladhutvaM ceti paryAyAH ! . . ... .. ..... ayaM dravyakSetrakAlabhAvaguNabhedena paJcayA jJAyate / yathA-dravyata - ekaH kAlaH kSetrataH-addhatRtIyadvIpapramANaH, kAlata:-AyantarahitaH, bhAvataH-arUpIvarNagandharasasparzavarjita iti, guNataHvartanAlakSaNaH, iti / varadarzI-lokAloka ko dekhanevAle jina bhagavAnane dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, kAla, pudgalAstikAya aura jIvAstikAya; ina sabako arthAt inake samudAya ko loka kahA hai| :: 'uparinirdiSTa cha dravyoM ke samudAya ko bhagavAnane sAmAnyatayA loka kahA hai| kAla ke arUpitva, acetanatva, akriyatva, vartanAhetulla, ye cAra guNa haiN| atItatva, anAgatatva, vartamAnalya, aguruladhunya, ye cAra paryAya haiN| yaha kAla-dravya, kSetra, kAla, bhAtra aura guNa ke bheda se pAMca prakAra se jAnA jAtA hai| jaise-~~-~Sya se kAla eka hai, kSetra se samayakSetrapramANavAlA, kAla se Adhantarahita, bhAva se anupI, arthAt vaNe-gandha-rasa-sparza-rahita, aura guNa se vartanAlakSaNavAlA hai| . upara darzAvelA cha dravyonA samudAyane bhagavAne sAmAnya rIte loka kahela che. - keLanA-arUpitta, acetanatva, ayitva ane vartanA hetutva, e cAra guNa che. ane atItatva, anAgatatatva, vartamAnatva, tathA agurulaghutva e cAra paryAya che. A kALa-dravya, kSetra, kALa, bhAva ane guNanA bhedathI pAMca prakAre jaNAya che, jemake dravyathI kALa eka, kSetrathI aDhIdvIpa pramANu, kAlathI Adyantarahita, bhAvathI 2435-4g --21-4-24-25hita cha, bhane guthI pakSiyA cha.. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ ::.. cArAmale ... samayAvalikAdikSmakAlastu * maryAdijyotipkANAM / / gatyA / nAvagamyaH, atisUkSmatvAt / tasmAt kAlavyavahAro'rdhattIyadvIpa evaM | atRtIyadvIpAhijIvAnAmAyupkAdigaNanA tu manuSyakSetramasiddhapramANenaiva bhavatIti jJeyam / }}} ..., eko'pi kAlo'tItAnAgataparyAyabhedairanantA, ata eva bhagavatA-"aNatANi ya dayANi kAlo puggala jaMtavo", ityupadipTam / vartamAnasamayasya tu paryAyatveSa nAnantyam , ekarUpatvAt / nizcayanayena tu "lokavyApI kAlA' ityavasIyate, ata eva bhagavatA"dhammo adhammo AgAsaM kAlo puggala jaMtavoM / esa logotti pannatto jiNehi varadasihiM" / ityabhihitam / dharmo'dharma AkAzaH kAlaH pudgalA jantavaH / epa loka iti prajJaptaH, jinavaradarzibhiH / iti cchaayaa| kAla yadyapi eka hI hai, to bhI' vaha bhUta-bhaviSyaparyAya bheda se ananta hai, isIliye bhagavAnane kahA hai--' aNatANi ya drayANi kAlo puggala jaMtayo' iti |kaal, pudgala aura jIva, ye sabhI ananta haiN| vartamAna samaya pryaayshit| hote hue bhI ananta nahIM hai, kyoMki vaha eka hI hai| ... // / I '. .. .. nizcayanaya se to kAla lokavyApI mAnA jAtA hai, ataevaM bhagavAna ne kahA hai--..." "dhammo adhammo AgAsa, kAlo puggala naMtavo / ... esa logotti pannatto jiNehiM varadaMsihi ..!! . . . .. / che , je ke kAla eka ja che te paNa bhUta bhaviSyanA bhedathI ananta, che, tethI bhagavAna - aNatANi ya davyANi, kAlo puggala jaMtavo'.. iti, 6 pusa ane jIva e pratye ananta che. vartamAna samaya maryAyasahita hovA chatAM ananta nathI kemake te eka ja che.' -, nizcayanayathI te kAla lekavyApI mAnavAmAM Ave che AthI bhagavAne kahyuM che ke" dhammo adhammo AgAsa kAlo. puggala jNtvo|| / / ... .. ! ! esa logotti pannatto jiNehiM varadasihi // . :. | . . ! ! * ' ' varada_kAlakane jevAvALAM jine bhagavAne dhamastika, adhamastikAya, AkAzastikAya, kAla, pudgalAstikAya ane jIvAstikAya, eja leka che ema che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA epa sAmAnyarUpeNa / prasiddho: loka:-anantaroktadravyapaTakasamudAyalpa iti bhaav| : - kAlasya-(1)-arUpitvam , (2)-acetanatyam , (3) akriyatvam , (4)-vartanAhetutvaM ceti guNAH / (1) atItattram ; - anAgatatvam , (2)-vartamAnalaM, (3)-bhagurulaghutvaM ceti paryAyAH / ... ayaM dravyakSetrakAlabhAvaguNabhedena paJcadhA jJAyate / yathA-dravyata - ekaH kAlaH kSetrataH-atatIyadvIpapramANaH, kAlataH-AdhantarahitaH, bhAvataH-arUpIvarNagandharasasparzavajita iti, guNata:-vartanAlakSaNaH, iti / / varadarzI-lokAloka ko dekhanevAle jina bhagavAnane dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, kAla, puTlAsnikAya aura jIvAstikAya; ina sabako arthAt inake samudAya ko loka kahA hai| - uparinirdiSTa cha dravyoM ke samudAya ko bhagavAnane sAmAnyatayA loka kahA hai| kAla kearUpitva, acetanatva, akriyatva, vartanAhetula, ye cAra guNa haiN| atItatya, anAgatatva, vartamAnatva, aguruladhutva, ye cAra paryAya haiN| " ' yeha kAla-dravya, kSetra, kAla, bhAva aura guNa ke bheda se pAMca prakAra se jAnA jAtA hai| jaise----nya se kAla eka hai, kSetra se samayakSetrapramANavAlA, kAla se Ayantarahita, bhAva se arUpI, arthAt varNAndha-rasa--sparza-rahita, aura guNa se vartanAlakSaNavAlA hai| 3 upara darzAvelA cha dravyonA samudAyane bhagavAne sAmAnya rIte loka kahela che. : 3pitya, ayetanAva, mayitva bhane patanAtupa, me yAra sue cha, bhane atItatva, anAgatatatva, vartamAnatva, tathA agurulaghutva e cAra paryAya che. A kALa-dravya, kSetra, kALa, bhAva ane guNanA bhedathI pAMca prakAre jaNAya che, jemake-dravyathI kALa eka, kSetrathI aDhIdvIpa pramANe, kAlathI Adyantarahita, bhAvathI arUpIvaNuM-gatpa-rasa-parza-rahita che, ane guNathI vartanalakSaNavALe che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ::: ...AgArAne 1. samayAvalikAditmakAlasta / suuryaadinyotisskaannaaN| gatyA 'nAvagamyaH, atisUkSmatvAt / tasmAt * kAlavyavahAro'rdhatRtIyadvIpa eva / atRtIyadvIpArijIvAnAmAyupkAdigaNanA tu manupyakSetraprasiddhapramANaneva bhavatIti jnyeym| '' .., ' eko'pi kAlo'tItAnAgataparyAyabhedairanantaH, ata eva bhagavatA-"aNatANi ya davyANi kAlo puggala jaMtavo". ityupadiSTam / vartamAnasamayasya tu paryAyatvaM nAnantyam , ekarUpatvAt / nizcayanayena tu "lokavyApI kAlA' ityavasIyate, ata eva bhagavatA"dhammo adhammo AgAsaM kAlo puggala jaMtavoM / esa logotti pannatto jiNehi varadasihi " / ityabhihitam / dharmo'dharma AkAzaH kAlaH pudgalA jantavaH / epa lAka iti prajJaptaH, jinavaradarzibhiH / iti cchAyA / . kAla yadyapi eka hI hai, to bhI vaha bhUta-bhaviSyaparyAya bheda se ananta hai, isIliye bhagavAnane kahA hai-'aNaMtANi ya drayANi kAlo puggala jaMtavo' iti / kAla, pudgala aura jIva, ye sabhI ananta haiN| vartamAna samaya paryAyasahita hote hue bhI ananta nahIM hai, kyoMki vaha eka hI hai| / / / / .. . nizcayanaya se to kAla lokavyApI mAnA jAtA hai, ataevaM 'bhagavAnane kahA hai " __ "dhammo adhammo AgAsa, kAlo puggala jaMtavo / .. , ' esa logotti panatto jiNehiM varadaMsihi." // 1 // .. : .. ! , ke kAla eka ja che to paNa bhUta bhaviSyanA bhedathI ananta), che, tethI lagavAna ghucha- aNatANi ya davyANi, kAlo,puggala jaMtavo', iti, 6 ane jIva e dravye ananta che. vartamAna samaya 5ryAyasahita hovA chatAM paNa ananta nathI kemake te eka ja che.' - . . . ! , nizcayanayathI te kAla lekavyApI mAnavAmAM Ave che AthI bhagavAne kahyuM che ke dhammo adhammo AgAsa kAlo puggala jNtvo|| .. ! . esa logotti pannatto jiNehiM varadasihi // 1.11 1 1. . : ' 126za-arsnalsa daitin Cr pAne Eleisiya, bhAratIya, AkAzastikeya, kAla, pudgalAstikAya ane chevastikAya, eja leka che ema kahe che: Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA pudgalAstikAya pudgalalakSaNam 7 rUpavatvaM pudgalAnAM lakSaNam atra rUpaM mUrtatvavarNAdikam / yadyapi paramANumabhRtayaH sUkSmAH pudgalAsteSAM guNAzrAvInyatayA nendriyaigRhyante tathApi ararties pariNAmavizeSe teSAmevendriyagrAdyatayA rUpavattvaM pratIyate / 97 atIndriye paramANuprabhRtipudgale'tIndriye dharmAstikAyAdau dharmAstikAyAdau caitAvAn vizeSa:- dharmAstikAyAdInAmindriyaviSayatvAbhAvAdatIndriyatvamarUpitvaM ca paramANumabhRtipudgalAnAM tvatIndriyatve'pi rUpityamiti / pudgala kA lakSaNa- pudgalokA lakSaNa 'rUpavatva ' hai / jisa meM rUpa, rasa, gandha, aura sparza pAyA jAya arthAt jo mUrtika ho, vaha pudagala hai / yadyapi paramANu Adi pudgala bahuta sUkSma haiM, aura atIndriya hone ke kAraNa unake guNa indriyoM dvArA nahIM grahaNa kiye jAte, tathApi jaba una puloM kA cAdara skandha ke rUpameM pariNamana hotA hai taba ve indriyoMdvArA prAya ho jAte haiM aura unakA rUpavatva pratIta hone lagatA hai / " paramANu Adi atIndriya pudgaloM meM aura dharmAstikAya Adi atIndriya dravyoM meM itanA antara hai ki-dharmAstikAya Adi arUpI dravya kabhI indriyoM ke viSaya nahIM hote, ataH ve atIndriya aura arUpI haiM, kintu paramANu Adi pudgala atIndriya hone para bhI rUpI haiN| puddagalanuM lakSaNa pudgalAnuM lakSaNa rUpavattva che; jemAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparzI jovAmAM Ave arthAt je mUrtimAna hoya te pudgala che, jo ke paramANu Adi pudgala hu ja sUkSma che ane atIndriya hovAnA kAraNe tenA guNa mundriye dvArA graheNa karI zakAtA nathI; te paNa jyAre te pagalenuM mAdara kadhanA rUpamAM pariNamana thAya che, tyAre te indriyo dvArA grahaNu thaI jAya che, ane tenu rUpavattva pratIta thavA lAge che. paramANu Adi atIndriya pudgalAmAM ane dharmAstikAya vagere 'atIndriya dravyomAM eTaluM aMtara pheraphAra che ke dharmAstikAya Adi arUpI dravya kayAreya paNa indriyonA viSaya thatA nathI, tethI te atIndriya ane arUpI che, parantu paramANu Adi puddagala atIndriya heAvA chatAMya rUpI che. pra. mA.-13 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgalo atha pudglaastikaayH| ttr-pudglshbdaarthH| pUryate saMhanyate-parasparaM saMyujya saMghIbhUya nUtanaghanaghaTAvadekIbhavati, galati cavicchinnamuktAvalImaNivad vikIrNo bhavati iti paTalaH / pUraNa-galanadharma ityarthaH / pudgalavAsAvastikAyazceti pudglaastikaayaa| / pudgalAstikAyasya ghaTAdikAryAnyathAnupapatteH pratyakSadarzanAcaM sattA sidaiva / pudgalAstikAya-- - 'pudgala' zabda kA arthaApasa meM milakara ikaTThe hokara navIna gharapaTAdi ke rUpa meM jo ekameka ho jAte hai, aura jo gala jAte haiM arthAt TUTI huI motiyoM kI mAlA kI bhAMti bikhara jAte haiM, ve pudgala kahalAte haiM / tAtparya yaha hai ki-jisameM pUraNa aura galana dharma ho vaha pudgala hai, pudgalarUpa astikAya 'pudgalAstikAya' kahalAtA hai| - Rawun agara 'pudgalAstikAya ' na hotA to ghara Adi kArya nahIM bana sakate the| isa kAraNa, tathA pratyakSa dikhAI dene ke kAraNa bhI pudgalAstikAya kI sattA bhalIbhAMti pagalAstikAya-~pudagala zabdane artha paraspara maLIne ekatra thaIne navIna ghana-ghaTAdinA rUpamAM je eka-eka thaI jAya che, ane je gaLI jAya che arthAt tuTI gaelI motIonI mALA pramANe vikhAI jAya che, te muddagala kahevAya che. tAtparya e che ke jemAM pUraNa ane gAlana dhama heya te pudgala che, pudagalarUpa astikAya te muddagalAstikAya kahevAya che. agara pudagalAstikAya na heta te ghaTa Adi kArya banI zaketa nahi. A kAraNathI, tathA pratyakSa dekhI zakAya che te kAraNathI paNa pudgalAstikAyanI sattA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pudgalAstikAyaM gAhate / dvathaNukaskandhazca tasyaikasmin pradeze, dvayozca pradezayoravag2Ahate / tathA tryaNukaskandho lokAkAzasyaikasmin pradeze, dvayoH pradezayokhiSu madezeSu cAvagAhate / evaM caturaNukAdInAM saMkhyAtapadezA'saMkhyAtamadezAnantapradezAnoM skandhAnAmavagAhanaM lokAkAzasyaikapradezamArabhya saMkhyAtA'saMkhyAtapadezaparyanteSu bhvti| / nanve masminnAkAzapradeze'lpIyasi kathamanantapradezinaH skandhAH sthAna kabhante, na hi kalaze sindhoH samAvezaM pazyAmaH ? avagAhanA hotI hai| dvayaNuka arthAt do paramANu vAlA skandha lokAkAza ke eka pradeza meM yA do pradezoM meM avagAhana karatA hai / isI prakAra tIna paramANuoM vAlA skandha lokAkAza ke eka pradeza meM, do pradezoM meM athavA tIna pradezoM meM avagAhana karatA hai| isI bhAMti caturaNuka ( cAra aNuoM vAle ) Adi skandhoM kI avagAhanA, tathA saMkhyAtapradezI, asaMkhyAtapradezI aura anantapradezI taka ke skandho kI avagAhanA lokAkAza ke eka pradeza se lekara saMkhyAta tathA asaMkhyAta pradezoM meM hotI hai| zaMkA--AkAza ke eka choTe se pradeza meM anantapradezI skandha kA samAveza kisa prakAra ho sakatA hai, gAgara meM sAgara kA samAveza honA to kahIM dikhAI nahIM detaa| avagAhanA heya che tayANuka arthAt be paramANuvALA skaMdha lekAkAzanA eka pradezamAM athavA be pradezomAM avagAhana kare che. e pramANe traNa aNuovALA skaMdha lokAkAzanA eka pradezamAM, be pradezomAM athavA traNa pradezamAM avagAhana kare che. e pramANe ja cAra AzuovALA Adi dhonI avagAhanA, tathA saMkhyAtapradezI, asaMkhyAtapradeza ane anantapradezI sudhInA skaMdhenI avagAhanA kAkAzanA eka pradezathI laIne saMkhyAta tathA asaMkhyAta pradezomAM hoya che. zaMka--AkAzanA eka nAnA pradezamAM ananta pradeza skaMdhane samAveza kevI rIte thaI zake, gAgaramAM sAgarane samAveza thayele kaI ThekANe dekhAtuM nathI ? Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcArAce pudgalAnAM pradezasaMkhyA--- paramANumArabhyAcittamahAskandhaparyantAH pudgalA vividhapariNAmA bhavanti / tepAM pradezAH saMkhyAtA asaMkhyAtA anantAya yathAsaMbhavaM bhvnti| tatra-saMkhyAtaparamANusaMyogasaMgAtaH skandhaH saMkhyAtapradezI, asaMkhyAtaparamANughaTitaH skandho'saMkhyAtapradezI, anantaparamANusaMhatisamudbhuta skandho'nanta pradezI bhavati / paramANostu niraMzatvAnnAsti pradeza iti / ... pudgalAnAM kSetrasthiti:paramANo vibhAgAbhAvAdekasminnevaM pradeze lokAkAzasya paramANurava ' pudgaloM kI pradezasaMkhyA-- .. paramANuse lekara acitta mahAskandha taka saba pudgala vividha pariNamana vAle hote haiN| unake pradeza yathAsambhava saMkhyAta asaMkhyAta athavA ananta hote haiM / saMkhyAta paramANuoM ke saMyoga se banA huA skandha saMkhyAtapradezI kahalAtA hai / asaMkhyAta paramANuoMse banA huA skandha asaMkhyAtapradezI aura ananta paramANuoM se niSpanna skandha ananta pradezI kahalAtA hai| paramANu niraMza hotA hai-~~-usake : aneka bhAga nahIM ho sakate, ata eva vaha apradezI hai| pudgaloM kI kSetrasthiti paramANu ke vibhAga na hone ke kAraNa lokAkAza ke eka hI pradeza meM usako - YgAnI prazasa jyaaparamANuthI laIne acitta mahAtkaMdha sudhI sarva pudagala vividha pariNumanavALA heya che. tenA pradeza yathAsaMbhava saMkhyAta, asaMkhyAta athavA ananta hoya che. saMkhyAta paramANuonA saMgathI banelA skaMdha saMkhyAtapradezI kahevAya che, asaMkhyAta paramANuothI banelA skaMdha asaMkhyAta pradeza ane ananta paramANuothI niSpanna skaMdha ananta--dezI kahevAya che. paramANu niraMza hoya che, tenA aneka bhAga thaI zatA nayI tathA te, madezI cha. . . . . . . . . . . yugalanI kSetrasthiti- * paramANumAM vibhAga nahi hevAnA kAraNe lokAkAzanA eka ja pradezamAM tenI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pudgalAstikAya yathA vA ekmdiipprbhaayaamnekmdiipmbhaasmaaveshH| yathA vA ekakarSaparimitapArade zatakarpaparimitamuvarNasamAvezo bhavati / / - anantamadezirUpo'cittamahAskandhaH kevalisamuddhAtavat sakalalokavyApI bhavati / sa ca visrasAgatyA prathamasamaye'saMkhyAtayojanavistareNa daNDAkAreNa prinnmti| dvitIyasamaye kapATarUpeNa, tRtIyasamaye manyAnarUpeNa, caturthasamaye mataramApUrya sakalalokaM vyApnoti, paJcamasamaye prataraM saMharati, paSThasamaye manyAnaM bhanakti, saptamasamaye kapATaM ca, apTamasamaye daNDAkAraM saMhRtya khaMDazaH pravikIrNo bhavati / athavA-eka dIpaka ke prakAza meM aneka dIpakoM kA prakAza samA jAtA hai| athavA eka kapa-mAsA (mApavizeSa ) parimita pAre meM sau karSa parimita sone kA samAveza ho jAtA hai| anantapradezI acita mahAskandha kevalisamuddhAta ke samAna samastalokavyApI hotA hai / vaha svAbhAvika gati se, prathama samaya meM asaMkhyAtayojanavistRta daNDa ke AkAra meM pariNata hotA hai / dUsare samaya meM vaha kapATa ke rUpa meM pariNata hotA hai, aura tIsare samaya meM maMthAna ke rUpa meM ho jAtA hai, cauthe samaya meM pratara pUrNa karake sampUrNa loka meM vyApta ho jAtA hai| phira pAMcaveM samaya meM pratara ko sikoDatA hai, chaThe samaya meM maMthAna ko, sAtaveM samaya meM kapATa ko, aura AThaveM samaya meM daNDAkAra ko yaha sikoDatA hai / usake anantara vaha khaNDa khaNDa hokara vikhara jAtA hai / athavA-eka dIpakanA prakAzamAM aneka dIpakenA prakAza samAI jAya che. athavA eka kaI (mApaviva) parimita pArAmAM eka kaI parimita sonAne samAveza thaI jAya che. anantapradezI acitta mahAtkaMdha, kevalisamuddaghAtanI samAna samastaloka vyApI hoya che, te svAbhAvika gatithI, prathama samayamAM asaMkhyAtajanavistRta daMDanA AkAramAM pariNata thAya che. bIjA samayamAM te kapATanA rUpamAM pariNata thAya che, ane trIjA samayamAM maMthAna (dahIM valovavAne ra)nA rUpamAM thAya che, cothA samayamAM pratara pUrNa karIne lokamAM vyApta thaI jAya che. pharI pAMcamA samayamAM pratarane sakece che, chaThThA samayamAM maMthAnane, sAtamA samayamAM kayATane ane AThamA samayamAM daMDAkArane e sikeDe che, tyAra pachI te khaMDa-khaMDa thaIne vikherAI jAya che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 . . . . . . . . - AcArAstre * atra brUmaH-pudgalasya pariNamanazaktireva tAdRzI yataH paramasUkSmastAdRzaH pariNAmo jAyate, . yenAnantapradezinaH skandhAH pradezamekaM namasaH , pravizanti / . athavA gaganasya tAzI vicitrA'vagAhadAnazaktiyato'nantapadezinAM skaMdhAnAM tasyaikasmin pradeze samAvezaH sidhyati / yathA avighanIbhUtalohagolakAvagAha'nAnniravakAze kilAkAzadeze bhakhAnilasamudbhatAH pAvakAvayavAH samAvizanti / yadi randhrarahitA'yogolakaM zItalIkartuM vAri nikSippate, tadA tadayogolakaparipUritanirantarAkAzadeze tasminneva vArikaNA avyAhataM pravizanti / '. samAdhAna--pudgala meM pariNamanazakti hI aisI hai, jisase usakA atyanta sUkSma pariNamana hotA hai / isI kAraNa anantapradezI skandha bhI AkAza ke eka pradeza meM samA jAte haiM / athavA AkAza meM aisI kucha vicitra avakAzadAna karane kI zakti hai ki usake kAraNa anantapradezI skandhoM kA bhI AkAza ke eka hI pradeza meM samAveza ho jAtA hai / jaise- atyanta saghana lohe ke gole ke avagAhana se niravakAza AkAzapradeza meM dhauMkanI kI vAyu se vRddhi pAye hue agni ke avayava praveza kara jAte haiM / tAtparya yaha hai ki lohe kA golA bahuta Thosa hotA hai, vaha AkAza ke jina pradezoM meM maujUda hai, vahAM jagaha dikhAI nahIM detI, phira bhI yakinI kI vAyu kI preraNAse unhIM AkAza pradezoM meM agni kA praveza ho jAtA hai, tatpazcAt chidrarahita usa lohe ke gole ko ThaMDA karane ke liye usa para pAnI DAlA jAya to jina AkAza pradezoM meM lohe kA golA aura pAvaka-agni hai, unhIM meM jala ke kaNa bhI verokaToka praveza kara jAte haiN| samAdhAna-pudagalamAM pariNamanazakti ja evI che jethI tenuM atyanta sUma pariNamana heAya che. e kAraNe anantapradezI skaMdha paNa AkAzanA eka pradezamAM samAI jAya che. athavA AkAzamAM evI koI vicitra avakAzadAna karavAnI zakti che ke-te kAraNathI anantapradezI audhane paNa AkAzanA eka ja pradezamAM samAveza thaI jAya che. jemake-atyanta saghana seDhAnA geLAnA avagAhanathI niravakAza AkAza pradezamAM dhamaNanA vAyuthI vRddhi pAmelA agninA avayave praveza karI jAya che. tAtparya e che ke-leDhAne geLo bahu ja Thosa (pilANa vinAne) heya che, te AkAzanA je pradezomAM mojuda che, tyAM jagyA dekhAtI nathI. to paNa dhamaNanA vAyanI preraNAthI te AkAza pradezomAM agnine praveza karI jAya che. te pachI rihita te levAnA geLAne ThaDa karavA mATe tenA upara pANI nAkhavAmAM Ave to je AkAza-pradezamAM leDhAne geLe ane agni che, temAM pANInAM TIpAM paNa 24-TarI (maTAcyA) vinA praveza za jaya che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA avataraNA pudgalAstikAya . . pudgalAnAM vizeSaguNAHvarNagandharasasparzAH pudgalAnAM vizepaguNAH sahabhAvinaH pariNAmAH / zabda-bandha-saumya-sthaulya-saMsthAna-bheda-tama-chAyA-''tapo-dyotAdibhiH paryAyaiH pudgalA lakSyante jJAyante, ityAzayena bhagavatA pudgalAnAM lakSaNatayA zabdAdayaH proktAH / tathAhi "saIdhayAra ujjoo, pamA chAyA''ttavRtti vA vaNNarasagaMdhaphAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM // 1 // " (utta0 a0 28) . pudgaloM ke vizeSa guNa---- varNa, gandha, rasa aura sparza pudgalo ke vizeSa ( asAdhAraNa) guNa haiM-sahabhAvI pariNAma haiM / zabda, bandha, sUkSmatA, sthUlatA, saMsthAna (AkAra ), bheda, tama, chAyA, Atapa, udyota Adi paryAyoM ke dvArA pudgala lakhA jAtA hai-~-jAnA jAtA hai / isa Azaya se bhagavAn ne zabda Adi ko pudgaloM kA lakSaNa kahA hai, vaha isa prakAra"sabaMdhayAra ujjoo, pabhA-chAyA-''tayutti vA, vaNNarasagaMdhaphAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM" zabda, andhakAra, udyota, prabhA, chAyA, Atapa, varNa, rasa, gandha, aura sparza, ye saba pudgaloM ke lakSaNa haiM / gAthA meM 'chAyA''tayutti' yahA~ 'iti' zabda Adi ke artha meM hai| isa Adi zabda se varNa Adi kA grahaNa ho sakatA thA phira bhI unheM alaga kahane kA kAraNa yaha hai ki ve nitya sahabhAvI guNa haiN| sanA vizeSa gunnvarNa, gaMdha, rasa ane sparza pudagalanA vizeSa (asAdhAraNa ) guNa che-- sahalAvI pariNAma cha za, madha, sUkSmatA, sthUlatA, saMsthAna (A42) leha, tama, chAyA, Atapa, udyota Adi paryAthI lakhI zakAya che--jANe zakAya che. te AzayathI bhagavAne zada Adi pudgalenuM lakSaNa karyuM che, te A pramANe che- " sabaMdhayAra ujjoo, pamA chAyA-''tavutti vA, vaNNarasagaMdhaphAsA; puggalANaM tu lakkhaNaM" Avt, A 2, dhota pramA, chAyA, mAta5, pa, rasa, gaMdha mana sparza, se pugatAnu lakSa cha. mAyAmAM-'chAyA''tavutti' mahi 'iti' za6 mAhinA mathabhA cha, e pramANe " izabdathI varNa vagerenuM grahaNa thaI zake che te paNa tene alaga kahevAnuM kAraNa e che ke te nitya sahabhAvI guNa che. ' Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . AcArAyace pudgalAnAmupakAraHzarIravAGmanaHprANAdayaH. pudgalapariNAmA gamanA''dAna-vacana-cintanaprANanAdibhAvena jIvAnupakurvanti, ataH zarIrAdhAkAreNa pudgalA jIvAnAmupakAra kurvanti / tatra zarIraM paJcavidham , audArika, vaikriyam, AhArakaM, tainasa, phArmaNaM ceti / atha jIvAnAM ye mukhaduHkhajIvitamaraNarUpAH pariNAmA bhavanti tatra sukhAdirUpeNa jIvapariNAme nimittaM pudgalA iti siddha jIvopakAritvaM pudgalAnAm / pudgaloM kA upakAra zarIra, vacana, mana aura prANa Adi pudgaloM ke pariNAmavizeSa-gamana, AdAna, vacana, cintana aura prANana ( sAMsa lenA) AdirUpa se jIvoM kA upakAra karate haiM ataH zarIra Adi ke rUpa meM pudgala hI jIvoM kA upakAra karate haiM / inameM zarIra pAMca prakAra kA hai(1) audArika (2) vaikriya (3) AhAraka (4) taijasa aura (5) kArmaNa / prANiyoM meM sukha duHkha jIvana aura maraNa rUpa jo pariNAma hote haiM, una saba pariNAmoM meM pudgala kAraNa hai, ataH yaha siddha huA ki pudgala jIvoM kA upakAra karate haiN| pudagalene upakAra zarIra, vacana, mana ane prANa Adi pudgalenA pariNAmavizeSa-gamana, AdAna, vacana, ciMtana ane prANana (zvAsa leve) Adi rUpathI jIvane upakAra kare che, eTale zarIra AdinA rUpamAM pudgala ja jIvene upakAra kare che, temAM zarIra pAMca na cha-(1) mohAriza, (2) vaiSThiya, (3) mAhAra4, (4) terasa bhane (5) ma. prANIomAM sukha, duHkha, jIvana ane maraNarUpa je pariNamana thAya che, te sarva pariNAmamAM pudgala kAraNarUpa che. tethI e siddha thAya che ke pudgala jIne upakAra kare che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pudgalAstikAya paramANusvarUpamtatra paramANuzca sakalavibhAgAntavartI niraMzaH parasparAsaMyuktaH, sUkSmatvAdindriyavyApArAtItaH, ekaiphavarNa-gandha-rasa-dvisparzayuktaH, dvathaNukaskandhAdhacittamahAskandhaparyantAnAM sthUla-sUkSma-skandhakAryANAM kAraNarUpo nityazceti / - uktaJca bhagavatA bhagavatIsUtre-(za. 20 u05) __ paramANu kA svarUpaparamANu, pudgala kA antima vibhAga hai| vaha niraMza hai| paraspara asaMyukta hai| sUkSma hone ke kAraNa indriyoM kI usameM pravRtti nahIM ho sktii| eka varNa, eka gandha, eka rasa aura do spoMse yukta hai| dvayaNuka skandhase lekara antima mahAskandha paryanta sthUla evaM sUkSma skaMdharUpa kArya kA kAraNa hai aura niraya hai| bhagavAnane bhagavatIsUtra (za. 20, u0 5) meM kahA hai prazna-bhagavan ! paramANu pudgala kitane varNavAlA, kitane gaMdha vAlA, kitane rasavAlA, aura kitane sparzavAlA kahA gayA hai / uttara-gautama ! eka varNayAlA, eka gaMdha vAlA, eka rasavAlA aura do sparzavAlA kahA gayA hai| eka varNavAlA hotA hai to kadAcit kAlA, kadAcit nIlA, kadAcit lAla, 52bhAnu sv05paramANu, e pudgalane aMtima vibhAga che. te niraMza (aMzarahita) che. paraspara asaMyukta che. sUma levAnA kAraNe indriyanI pravRtti temAM thaI zakatI nathI. eka varNa, eka gaMdha, eka rasa ane be sparzathI yukta che. prayAguka skaMdhathI laIne acitta mahAkaMdha paryanta sthUla ane samaskaMdharUpa kAryanuM kAraNa che, ane nitya che. sapAna masatI sUtra (22. 20 6. 5.)mA yuche: prazna-"bhagavad ! paramANu yugala keTalA varNavALuM, keTalA gaMdhavALuM, keTalA rasavALuM, ane keTalA sparzavALuM kahyuM che? uttara-gautama! eka varNavALuM, eka gaMdhavALuM, eka rasavALuM, ane be sparzavALuM kahyuM che." " vA DAya cha ta Athit 44, 4Ayita bA, yitvAsa, kadAcit pILuM ane kadAcita zveta hoya che. eka gaMdhavALuM hoya che te kadAcita pra. A.-14 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * AcArAne 104 zabdo'ndhakAra udyotaH prabhA chAyA Atapa iti yA / varNarasagandhasparzAH pudgalAnAM tu lakSaNam / iti cchAyA / "chAyA''tayutti" ityatra iti' zabda AyarthakaH / tenaiva varNAdInAM grahaNe'pi punarupAdAnaM nityasahabhAvitvavodhanArtham / ____ tatra varNaH paJcadhA, kRSNa-nIla-lohita-pIta-zukra-bhedAt / gandho dvividhaH-surabhirasurabhizca / rasaH paJcavidhaH-tikta-kaTu-kapApA-mla-madhura-bhedAda / sparzo'STadhA-kaThina-mRdu-guru-laghu-zIvo-gNa snigdha-rukSa-bhedAt / saMsthAna paJcavidham-vRtta-vyasa-caturasra-''yata-parimaNDala-bhedAt / pudgala vibhAga:pudgalaH saMkSepato dvividhaH-paramANu-kaMdhabhedAt / ___ varNa pAMca prakAra kA hai-kAlA, nIlA, lAla, pIlA, aura sapheda / sugandha durgandha ke bheda se gandha do prakAra kA hai / rasa ke pAMca bheda haiM--tIkhA, kaDuA, kaSailA, khaTTA, aura mIThA / sparza ke ATha bheda haiM-~-kaThina, komala, bhArI, halkA, zIta, uSNa, cikanA, aura ruukhaa| saMsthAna pAMca prakAra kA hai-vRtta ( gola ), tryakha (tikonA), caturastra (caukora ), Ayata (lambA ) aura parimaNDala-(gola-maTola ). pudgala ke bhedasaMkSepa se pudgala ke do bheda haiM-paramANu aura skandha / varNa pAMca prakAranA che-kALa, lIlo, lAla, pILe ane che. sugaMdha ane dudhanA bhedathI gaMdha be prakAranA che. rasanA pAMca bheda che-tI, , kaSAyelo, bhArI bhane bhAThA, 25rzanA mA se che-4, ma, mArI, sI, zata, g, cikaNe ane rUkSa. saMsthAna pAMca prakAranAM che-vRtta-gaLa, trikeNa, catuSkoNa, sAMmu bhane bhaToga. pugatAna . sapathI pusinA me me cha-(1) parabhA bhane (2) 24. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pudgalAstikAya 107 asau zastrAdinA lavAdivadaccheyaH, mUcyAdinA carmapadabhedyaH, agninA kApThavadadAyaH, istAdinA vastrapAtrabadagrAhyazca / uktazca bhagavatA bhagavatIstre (za0-20 u05) "danbaparamANU NaM bhNte| kaivihe paNNatte ?, goyamA! caunvihe paNyatte, tanahA-acchejje, abhejje, aDajhe, agejho / " iti / dravyaparamANuH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH?, gautama ! caturvidhaH prajJaptA, tadyathA-acchedyaH, abhedyaH, adAhAH, agrAyaH / iti cchAyA / __ yadyapi paramANuH pudgalatvAnmartastathA'pyasau khaNDazaH kartumazakyaH, AkAzamadezavatparamANoH pudgalaparamajaghanyAMzarUpatvAt , sarvaparimANebhyo'pakRSTaM parimANaM paramANoreva tasmAtso'khaNDa eva / paramANu, zastra ke dvArA latA Adi kI bhA~ti chedA nahIM jA sakatA, camaDe kI taraha muI Adi se bhedA nahIM jA sakatA, kASTha ke samAna agni bhAdi se jala nahIM sakatA aura vastra pAtra Adi padArtho kI taraha hAtha Adise pakaDA nahIM jA sktaa| bhagavAnne bhagavatIstra (za. 20, u0 5) meM kahA hai--- prazna-bhagavan ! dravya paramANu kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara--gautama ! cAra prakArakA kahA gayA haiM-acchedya, abhedya, adAhya aura agrAhya / paramANu, pudagala hone ke kAraNa mUrtika hai, phira bhI usa ke khaNDa nahIM kiye jA sakate / jaise AkAza kA eka pradeza jaghanya aMzarUpa hai aura usakA parimANa sabhI paramANu, zastra dvArA latA AdinA pramANe chedI zakAtuM nathI, cAmaDAnI jema soya vagerethI vIMdhI zakAtuM nathI, kASThanI jema agni AdithI bALI zakAtuM nathI, ane vastra pAtra Adi padArthonI jema hAtha vagerethI pakaDI ABI nathI. bhagavAne masalatIsUtra--(2. 20-9. 5) mA hyu cha:~~ prazna-"bhagavan! davya paramANu keTalA prakAranuM kahyuM che? uttara-gautama! yAra prAnu 4,che-"achedha, aledha, mahAmane mAga ( chedI zakAya nahi, bhedI zakAya nahi, baLI zake nahi, ane grahaNa thaI zake nahi). paramANa, pudagala hovAnA kAraNe mUtika che to paNa tenA khaMDa-bhAga thaI zakatA nathI jemake --AkAzane eka pradeza jaghanya aMzaya che, ane tenuM parimANa Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AARAN 106 AcArAso "paramANupoggale NaM bhaMte ! katibanne, katigaMdhe, phatirase, katiphAse pannatte ?, gopamA ! egavanne, egagaMdhe, egarase, dupphAse panase, taMjA-jara egavanne-siya kAlae, siya nIlae, siya lohie, siya hAlide, siya mukille / jai egagaMdhe-siya mubhigaMdhe, siya dunbhigaMdhe / jAegarase-siya vitta siya kahue siya kasAe, siya aMbile, siya mahure / jai dupphAse-siya sIe ya niddha ya 1, siya sIe ya lukkhe ya 2, siya usiNe ya nide ya 3, siya usiNe ye lukse ya4" iti / paramANupudgalA bhadanta ! kativarNaH, katigandhaH, katirasaH, katisparzaH prazataH ? gautama ! ekavarNaH, ekagandhaH, ekarasA, dvisparzaH praaptH| tadyathA-yadi ekavarNaH -spAt kAlakaH, syAt nIlakaH, syAt lohitaH, syAt hAridraH, syAt zulaH / yadi ekagandhaH-syAt surabhigandhaH, syAt durabhigandhaH, yadi ekarasaH syAttiktaH syAt kaTukA, spAt kapAya:, syAt amlaH, syAt mdhurH| yadi dvisparzaH-spAta zItaca snigdhazca 1, syAt zItazca rUkSazca 2, syAt uSNazva snigdhazca 3, syAt uSNazca rUkSazca 4, / iti cchAyA, kadAcit pIlA, aura kadAcit zukla hotA hai| eka gandhavAlA hotA hai to kadAcit surabhigaMdhavAlA, kadAcit durabhigaMdhavAlA hotA hai| yadi eka rasavAlA hotA hai to kadAcit tikta, kadAcit kaTuka, kadAcit kapAyalA, kadAcit khaTA, aura kadAcit moThA hotA hai| yadi do sparzavAlA hotA hai to kadAcit zIta aura snigdha. (cikanA) 1, kadAcit zIta aura rUkSa 2, kadAcit uSNa aura snigdha 3, tathA kadAcit uSNa aura rUkSa hotA hai 4 } surabhigadha (sArI gadha) vALuM ane kadAcita durabhigaMdhavALuM hoya che. je eka rasavALuM hoya che te kadAcit tIkhuM, kadAcit kaDavuM, kadAcit kaSAthaluM, kadAcita khATuM ane kadAcita madhura-mIThuM-ya che. je be sparzavALuM hoya che te kadAcita zIta ane sinagdha-(cikaNA) 1, kadAcita zata ane rUkSa 2, kadAcita uSNa ane niya rU, tathA kadAcita uSNa ane rUkSa hoya che. " Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pudgalAstikAya 109 __ yadyapi dharmAdharmAkAzajIvA api pudgalavatskandharUpAstathApi skandharUpapudgalAdayaM vizeSaH-tepAm-dharmAdInAM catuNI bhadezAH svasvaskandhAna khaNDazaH pRthag bhavitumarhanti, tepAmamUrttatvAt / pudgalapadezAstu khaNDazaH pRthag bhavanti, teSAM mUrtatvAt , AzlepavizlepAbhyAM mUrttavastuni saMmilana-pRthagbhAva-zaktaH sarvAnubhavagocaratvAt , ataH skandhapudgalAnAM sthUlaH mUkSmo vA bhAgo'vayavaucyate / avayauti-pRthagbhavatItyatrayavazabdavyutpattyA vibhAjya evAMzo'vayavazabdArthastasmAtpudgalapradeza evAvayava ityucyate / yadyapi dharma-dravya adharma-dravya AkAza aura jIva bhI pudgalake samAna skandharUpa haiM, phira bhI skandharUpa pudgala se unameM yaha bhinnatA hai-dharma Adi cAra dravyoM ke pradeza apane 2 skandhase kabhI alaga nahIM ho sakate, kyoMki dharma Adi cAra dravya amUrta haiM / pudgala dravya ke pradeza khaNDa2 hokara alaga ho jAte haiM, kyoMki pudgala mUrta haiN| A'lepa aura vizlepa ke dvArA mUrta vastu meM milane aura vichuDane kI zakti hai, yaha bAta sabhI ke anubhava se siddha hai, ataH skandha-pudgaloM kA sthUla yA sUkSma bhAga avayava kahalAtA hai, 'avayauti' iti-avayavaH arthAt jo pRthak ho sake use avayava kahate hai, isa vyutpatti ke anusAra vibhakta ho sakane yogya aMza ko hI avayava kahA jA sakatA hai, ataH pudgala kA pradeza hI avayava kahalAtA hai / - jo ke dharma-dravya, adharma-dravya, AkAza ane jIva paNa pudagalanA samAna sakaMdharUpa che, te paNa skaMdharUpa pudgalathI temAM e bhinnatA che-dharma Adi cAra dravyanA pradeza pita-pitAnA skaMdhathI kayAreya paNa alaga thaI zakatA nathI. kemake dharma Adi cAra dravyo amUrta che. pudgala dravyanA pradeza khaMDa khaMDa thaIne alaga thaI jAya che, kemake pugala mUrta che. AzleSa (maLavuM) ane vizleva (judA thavuM) dvArA mUrta vastumAM maLavuM ane chUTA thavuM te zakti che, A vAta sarvane anubhavathI siddha che. eTalA kAraNathI skaMdha pudgalonuM sthUla athavA sUkSma avayava 4pAya cha 'avayauti' iti-avayavaH arthAt tha ya za tene avayava kahe che, e vyutpatti pramANe vibhakta thavA egya aMzane ja avayava kahe che. A kAraNathI pudgala dravyane pradeza ja avayava kahevAya che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtsUtre sa ca pratyakSadRzyairanekavidhairvAdarapariNAmaspaiH skandhairanumIyate / ukta" kAraNameva tadaMta, sumo Nico ya hor3a paramANu / egarasagaMdhavaNNo, duSphAso kajjaliMgo ya // 1 // iti chAyA - kAraNameva tadantyaM, sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekaraaira, dvisparzaH kAryaLikha ||1||" iti | skandhasvarUpaM tadbhedAtha parasparasaMmilitabaddhaparamANusamudAyaH skandhaH / skandhAntavartI niraMzo'vayavaH pradeza ityucyate / parimANoMse honatama hai, isI prakAra paramANu bhI jaghanya aMzarUpa hai - usake aMza nahIM ho sakate, vaha akhaNDa hai / 108 pratyakSa se dikhAI denevAle aneka prakAra ke bAdararUpa pariNata skandhoM se paramANu kA anumAna hotA hai / kahA bhI hai--- " paramANu kAraNarUpa hai, antima aMzarUpa hai, sUkSma hai aura nitya hai / eka rasavAlA, eka gaMdhavAlA, eka varNavAlA aura do sparzavAlA hotA hai / skaMdharUpa kArya dekhane se usakA anumAna hotA hai / " skandha kA svarUpa aura bheda paraspara mile hue - ApasameM baddha - paramANu kA samUha skaMdha kahalAtA hai / skaMdhameM rahA huA niraMza avayava pradeza kahalAtA hai / tenAM sarva parimANAthI hInatama che, e pramANe paramANu paNu jaghanya aMzarUpa che, aMza-vibhAga thardha zatrutA nathI, te akhaMDa che. bAdararUpa pariNata spadhAthI pratyakSathI jovAmAM AvatA aneka prakAranA paramANunuM anumAna thAya che, kahyuM paNa che~~ paramANu kAraNarUpa che, antima aMzarUpa che, sUkSma che ane eka rasavALu che, eka gaMdhavALu, eka vaNu vALu ane be spardhA vALu skaMdharUpa kAryanA dekhAvathI tenuM anumAna thAya che. skaMdhanuM svarUpa ane bheda---- nitya che, hoya che. } paraspara maLelAdara aMdara addha-paramANuonA samUha te skaMdha kahevAya che. skaMdhamAM rahelA niraza avayava te pradeza kahevAya che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 - - - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pudgalAstikAya skandhasya paramANozca saMyAge sati tripadezI skandho bhavati / saMkhyAtaparamANanAM saMghAtAt saMkhyAtapradezI skandhaH, asaMkhyAtaparamANUnAM saMyogAd asaMkhyAtapadezI skandhaH, anantaparamANanAM saMghAtAjjAto'nantapradezI skandhaH, anantapradezinAM skandhAnAM yoge tyanantAnantapradezI skandho jAyate / saMkhyAtapradezyAdiSu skaMdhepu saMyogapariNAmaH pUrvoktarItyA bhAvanIyaH / dRSyaNukAdikrameNAnantAnantamadeziparyantA ye skanthAH saMyogapariNAma-- jAstebhyaH paramANuH pRthaga bhavati cettadaikaparamANunyunaH skandho jAyate / evaM dvitricatuHpaJcAdiparamANupRthagbhAvakrameNa nyUnAnyUno dvipadezI skandhaH samutpadyate / aura eka paramANu kA saMyoga hone para vipradezI skandha banatA hai, saMkhyAta paramANuoM ke saMghAta se saMnyAtapradezI skandha banatA hai aura asaMkhyAta paramANuoM ke saMyoga se asaMkhyAtapradezI skandha banatA hai / ananta paramANuoM ke milane se anantapradezI skandha banatA hai, anantapradezI skandhoM kA saMyoga hone para anantAnantapradezI skandha utpanna hotA hai / saMkhyAtapradezI Adi skandhoM meM saMyogarUpa parigamana pUrvoktaprakAra se samajha lenA caahie| dvayaka Adi ke krama se anantAnantapradezI paryanta jo skandha saMyogapariNAma se bane haiM, una meM se agara eka paramANu alaga ho jAtA hai to vaha eka paramANuhIna skaMdha raha jAtA hai / isI prakAra do tIna cAra pAMca Adi paramANuoM ke alaga hone para anta meM dvipradezI skaMdha hI bacatA hai| ane eka paramANane saMga thavAthI videzI skaMdha bane che, saMkhyA paramANuonA saMghAtathI (maLavAthI) saMkhyAtapradeza skaMdha bane che. ane asaMkhyAta paramAonA saMyogathI asaMkhyAtamadezI skaMdha bane che. ananta paramANuonA saMgathI anA pradeza skaMdha utpanna thAya che. anantapradezI audhone saMga thAya te anantAnantapradezI dha utpanna thAya che. saM yAtapradezI Adi dhomAM saMgarU5 pariNamana pUrvanA prakArathI samajI levuM joIe. caNaka AdinA kamathI anantAnantapradezI paryanta je kaMdha che, te saMga pariNamanathI banyA che, temAMthI je eka paramANu alaga thaI jAya te te eka paramANuhIna skaMdha rahI jAya che. e pramANe be, traNa, cAra, pAMca Adi paramANuo alaga thaI jAya te antamAM dvidezI skaMdha ja bace che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnArAja saMghAtA, bhedAt , saMghAtabhedAmyAM ca dvipadezimabhRtayaH skandhAH samu. tpadhante / uktaJca bhagavatA sthAnAsUtre "dohiM ThANehiM poggalA sAhaNati, tanahA-sayaM vA poggalA sAhannati, pareNa vA poggalA sAhannati / sayaM vA poggalA mijnati pareNa vA poggalA bhijjati" iti| chAyA-" dvAbhyAM sthAnAbhyAM pudgalAH saMhanyante / tadyathA-svayaM vA / ' pudgalAH sahanyante, pareNa vA pudgalAH saMhanyante / svayaM yA pudgalA midyante, pareNa vA pudgalA bhiyante / iti| 'svayaMve'-ti svabhAvato vA abhrAdiviva saMhanyante sambadhyante / (kamaNaH kattRtvavivakSAyAMprayogo'yam ) pareNa vA anyena vA puruSAdinA sahanyantesaMhatAH kriyante / (karmaNi vAcye pryogo'ym)| evaM bhidyante-vikIryanve / dvayoH paramAyoH saMghAtAd dvipradezI skandhaH samudbhavati / dvipradezinaH saMghAta (milane) se, bheda (bichur3ane ) se tathA saMghAtabhedase dvipradezI Adi skandha utpanna hote haiN| bhagavAnane sthAnAGgasUtra meM kahA hai"do sthAnoM se pudgala Apasa meM milate haiM, vaha isa prakAra--yA to pudgala svayaM bAdala Adi kI taraha mila jAte haiM, yA dUsare puruSa Adi ke dvArA milAye jAte hai, isI prakAra pudgala svayaM alaga ho jAte haiM, yA dUsare ke dvArA alaga kiye jAte haiN| . do paramANuoM ke saMghAta se dvipradezI skandha banatA hai, dvipradezI skandha saMghAta (melApa)thI bheda (judA paDavAthI tathA saMghAta-bhedathI hipradeza vizere 4 64-1 thAya che. lapAne sthAnAgasUtramA DhuMcha--- be sthAnethI pugala paraspara maLe che. te A pramANe-pudagala pite ja vAdaLa Adi pramANe maLI jAya che, athavA bIjo puruSa AdeinA dvArA meLavAya che. e pramANe pudagala pote ja agala thaI jAya che, athavA to bIjAnA dvArA alaga karI zakAya che. be paramANuonA saMdhAtAthI maLavAthI) dvidezI skaMdha bane che. Dhipradeza skaMdha Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pudgalAstikAya jaghanyaguNasnigdhayordvayoH, jaghanyaguNasnigdhAnAM vA bahUnAM paramANunAM parasparaM bandho na bhavati / tathA jaghanyaguNaskSayoH, jaghanyaguNarUkSANAM vA parasparaM vandho na bhavati / jaghanyo'pakRSTatamaH, guNazabdo'tra saMkhyAkaH / yathA ekaguNaM, dviguNamityAdipadam-ekasaMkhyakadvisaMkhyakAdyarthabodhakam / snehAdiguNAnAM makarpApakauM lokamasiddhau / yathA-pAnIyAdajAdugdhaM snigdham , ajAdugdhAd gavyaM dugdham , tatazca mahipodugdhamityuttarottaraM snehprkrssH| __epAmeva pUrva pUrva snehaapkrssH| tathA caikaguNasnigdhasyaikaguNasnigdhena, dvayohUnAM paramANanAM parasparaM bandho na bhavati / ekaguNarUkSasyaikaguNarukSeNa ca jaghanyaguNa snigdha do paramANuoM kA, athavA bahuta paramANuoM kA parasparameM bandha nahIM hotaa| isI prakAra jaghanyaguNa rUkSa do yA bahuta paramANuoM kA bhI paraspara meM bandha nahIM hotaa| jaghanya kA artha yahA~ hInatama samajhanA caahie| guNazabda yahAM saMkhyA (DigarI) kA vAcaka hai, jaise-ekagunA, dogunA Adi pada ekasaMkhyaka dvisaMkhyaka Adi artha ke vAcaka haiN| snigyatA (cikanAI ) Adi guNoM ko adhikatA Ara nyUnatA loka meM prasiddha hai / jaise pAnI kI apekSA bakarI kA dUdha cikanA hotA hai| bakarI ke dUdhase gA kA dUdha adhika cikanA hotA hai, aura gau ke dUdha kI apekSA bhaiMsa kA dUdha adhika cikanA hotA hai / isa prakAra pAnI AdimeM uttarAttara cikanepana kI adhikatA hai| inhI pAnI Adi meM pahale2 vAloM meM cikanepanakI nyUnatA hai| isa prakAra eka guNa snigdha kA, eka guNa snigdha ke sAtha, do yA adhika paramANuoM kA jaghanya guNa snigdha be paramANuone athavA bahu paramANuone paraspara baMdha thatuM nathI, jaghanyane artha ahiM hInatama samaje joIe. guNa zabda ahiM saMkhyA (DigrI)ne vAcaka che. jevI rIte eka gaNA be gaNu Adi pada eka saMkhaka, dvisaMkhyaka Adi arthanuM vAcaka che. snigdhatA (cikaNApaNuM) Adi guNonI adhikatA ane nyUnatA lokamAM prasiddha che. jemAM pANInI apekSAe bakarInuM dUdha cikaNuM heya che. bakarIne DradhathI gAyanuM dUdha ane gAyanA dUdhanI apekSAe bheMsanuM dUdha vadhAre snigdha (cikaNuM) hoya che. e pramANe pANI AdimAM uttarottara cikaNApaNanI adhikatA che. e pANI AdimAM pahelA-pahelAnAmAM cikaNApaNAnI nyUnatA che. e pramANe eka guNa snigdhane, eka guNa niSpanI sAthe, tathA be athavA adhika paramANuone pra. bhA. 15 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AcArAso sandhAd vahirgatasya paramANoranyena paramANunA saMyoge dvayaNukaskandha utpadyate / evaM saMyoga-vibhAgAbhyAmapi vividhAH skandhA bhavanti / paramAzUnAM pandhasya kAraNamparamANudvayasya paramANUnAM cA parasparAnupravezo na bhavati, chidrAbhAvAt, kintu tayostepAM vA vikhasAgatyA parasparaM saMyoge sati snigdharUkSatvaguNasadbhAve parasparaM bandho bhavati / aikyaparimANo bndhH| vatrAyaM vizeSA skaMdha se alaga huA paramANu jaba dUsare paramANu ke sAtha milatA hai to donoM ke melase navIna dvayaNuka utpanna ho jAtA hai| isa prakAra saMyoga aura vibhAga ke dvArA bhA~ti-bhA~ti ke skandha utpanna hote hI rahate haiN| - paramANuoM ke bandha kA kAraNa , do yA adhika paramANu eka dUsare meM praveza nahIM kara sakate, kyoMki paramANuoM meM chidra nahIM hotA, alabatta svAbhAvika gati se do yA do se adhika paramANuoM kA paraspara meM saMyoga hone para una meM vidyamAna snigdhatA aura rUkSatA guNa ke kAraNa una kA Apasa meM bandha ho jAtA hai / ekatArUpa pariNamana ko bandha kahate haiM / vadha ke sambandha meM itanA vizeSa samajhanA cAhie skaMdhathI alaga thayelA paramANu jyAre bIjA paramANunI sAthe maLe che, te baMnenA maLavAthI navIna prayaNaka utpanna thAya che. e pramANe saMga ane vibhAga dvArA tarehatarehanA skaMdha utpana thayA kare che. paramANuonA baMdhanuM kAraNa be athavA adhika paramANu eka bIjAmAM praveza karI zakatA nathI, kemake paramANuomAM chidra nathI. alabata svAbhAvika gatithI be athavA bethI adhika para mANane paraspara saMga thavAthI temAM vidyamAna snigdhatA ane rUkSatAnA guNanA kAraNe tene ApasamAM baMdha thaI jAya che. ektApa pariNamanane baMdha kahe che. baMdhanA saMbaMdhamAM eTaluM vizeSa samajavuM joIe ke -' Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TokA aMbataraNA pudgalAstikAya 115 evaM dviguNataH samArabhya yAvat saMkhyAtAsaMkhyAtAnantaguNasnigdhasya pudgalasya dviguNataH samArabhya yAvat saMkhyAtAsaMkhyAtAnantaguNamnigdhena sarveNa samaguNena pudgalena parasparaM bandho na bhavati / tathA dviguNAdikSasya dviguNAdirukSeNa sarveNa samaguNena yAvadanantaguNarUkSeNa pudgalena saha parasparaM vandho na bhavati / yathA tulyavalaguNamallayorubhayormadhye parasparaM ko'pi kazcidabhihantuM na prabhavati / ityaM ca tulyasaMkhyake snigdhatve sati snigdhasya snigdhena saha bandho na bhavati, tulyasaMkhyake rUkSatve sati rUkSasya rukSeNa saha banyo na bhavatIti saaraaNshH| ___ atha jaghanyasigdhasya kIona snigdhena saha parasparaM vandho bhavati ? isI prakAra dviguNa se lekara saMkhyAta asaMkhyAta aura anantaguNa snigdha pudgalakA dviguNa se lekara saMDyAta asaMkhyAta aura anantaguNa snigdhatAvAle samaguNa pudgala ke sAtha Apasa meM bandha nahIM hotA / tathA dviguNa Adi rUkSa samaguNavAle kisI bhI pudgala ke sAtha bandha nahIM hotA hai / jaise--samAna balavAle do malloM meM se koI kisI ko parAjita nahIM kara sktaa| isa prakAra samAna snigdhatA hone para snigdha pudgalakA snigdha pudagala ke sAtha bandha nahIM hotA hai, aura samAna sukSatA hone para rukSakA rUkSake sAtha bhI bandha nahIM hotA hai| __zaMkA-jaghanya snigdha kA kisa prakAra ke snigdha pudgala ke sAtha paraspara yandha hotA hai / e pramANe dviguNathI laIne saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMtaguNa snigdha pudgalane diguNathI laIne saMkhyAta, asaMkhyAta, ane anaMtaguNa snigdhatAvALA samaguNa pudgalanI sAthe ApasamAM baMdha thatuM nathI. tathA dviguNa Adi rUkSa pudgalane dviguNa Adi rUkSa samaguNavALA kaI paNa pudgalanI sAthe baMdha thatA nathI. jema samAna baLavALA be malemAMthI keI koIne parAjita karI zakatA nathI. e pramANe samAna snigdhatA hovA chatAMya, snigdha pudagalane snigdha pudgalanI sAthe baMdha thatuM nathI, ane samAna rUkSa hovA chatAMya rUkSane rUkSanI sAthe paNa baMdha thatA nathI. zaMkA-jaghanya snigdha pugalane kyA prakAranA snigdha pudagalanI sAthe paraspara baMdha thAya che? Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvayohUnAM yA paramANUnAM parasparaM yandho na mayatIti phalitam / / - nanu paramANunAM satyapi saMyoge bandhakAraNIbhUtasnigdhasvarukSadhvayoca sadbhAve kathaM na jAyate parasparamekatvapariNatilakSaNo bandhaH ? iti / paramANostAdRzapariNamanazakterabhAvAt / pariNAmazaktayazca dravyAgAM vicitra rUpAH kSetrakAlAdhanurodhena prayogavilasApekSAH prbhvnti| jaghanyaguNatvena daurbalyAdeva sneho rukSo vA kazcid pudgalaM pariNAmayituM na samarthaH / yathAtulyadurvalaguNamallayorubhayomadhye parasparaM ko'pi kazcidamihantuM na prabhavati, tasmAjjadhanyaguNAnAM parasparaM bandhoM na bhavatIti siddham / paraspara bandha nahIM hotA, aura eka guNa rUkSakA eka guNa rukSa ke sAtha do yA adhika paramANuoM kA paraspara bandha nahIM hotA, yaha siddha huaa| zaMkA-paramANuoM kA saMyoga maujUda hone para bhI, aura bandha ke kAraNabhUta snigdhatva tathA rUkSatva ke vidyamAna hone para bhI bandha-ekatArUpa pariNamana kyoM nahIM hotA ! samAdhAna-paramANu meM isa prakAra ke pariNamana kI zakti kA abhAva hai| dravyoM kI pariNamana zaktiyA kSetra aura kAla ke anurodha se prayatna tathA svabhAva kI apekSA rakhatI huI nAnA prakAra kI hotI haiN| jaghanya guNavAlA hone ke kAraNa nirbala hone se snigdha yA rUkSa paramANu kisI pudgala ko pariNata karane meM samartha nahIM hotA; jaise samAna durbalatAvAle do malloM meM se koI kisI ko parAjita nahIM kara sakatA / ata eva yaha siddha huA ki jaghanya guNavAloM kA paraspara meM bandha nahIM hotaa| paraspara baMdha thatuM nathI, ane ekaguNa rUkSane eka guNa rUkSanI sAthe be athavA adhika paramANuone paraspara baMdha thatuM nathI. zakA-paramANuone saMga majada hevA chatAMya paNa, ane baMdhanA kAraNabhUta nigdhatva (cikaNApaNuM) tathA rUkSatva (khApaNuM) vidyamAna hovA chatAMya baMdhaekatArUpa pariNumana kema thatuM nathI ? samAdhAna-paramANamAM e prakAranI pariNamananI zaktine abhAva che, dravyanI pariNamana zaktio kSetra ane kAlanA anurodhathI, prayatna tathA svabhAvanI apekSA rAkhatI thakI nAnA prakAranI thAya che. jaghanya guNavALA hevAnA kAraNe, nila hovAthI sneha athavA rUkSa paramANu keI puddagalane pariNuta karavAmAM samartha thatuM nathI. jevA rIte samAna durbaLatAvALA be malemAMthI keI keIne parAjita karI zakatA nathI. eTalA kAraNathI siddha thayuM ke-jaghanya guNavALAone paraspara baMdha thatA nathI. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abataraNA pudgalAstikAya 117 evamuktayuktyA dviguNAdisnigdhasya svasvApekSayaikAdhikaguNa snigdhena saha bandho na bhavati / dviguNasnigdhasyaikAdhikatriguNasnigdhaH triguNasnigdhasya caturguNasnigdha ekAdhikaH, iti hetordviguNasnigdhasya triguNasnigvena saha bandho na bhavati / itthaM ca snigdhapudgalasyaikAdhikaguNasnigdhapudgalena saha bandho na bhavatIti sAraH / dviguNAdisnisya yadhikAdiguNa snigvena vandho bhavati / yathA dviguNa snigdhasya dvadyadhikazaturguNasnigdhaH / tryadhikaH paJcaguNa snigdhaH, caturadhikaH pUrvokta yukti ke anusAra viguNa Adi snigdha kA apanI apanI apekSA se eka guNa adhika snigdha ke sAtha bandha nahIM hotA / dviguNa snigdha se eka adhika kA artha hai-- triguNa snigdha, triguNa snigdha se eka adhika caturguNa snigdha sunanA cAhiye / isa rIti se ananta guNa snigdha bhI apane se eka guNa hIna snigdha kI apekSA eka guNa adhika snigdha hai | ataH triguNa snigdha kA triguNa snigdha ke sAtha bandha nahIM hotA / sArAMza yaha hai ki snigdha pudgala kA eka guNa adhika pudgala ke sAtha bandha nahIM hotA / dviguNa snigdha Adi kA do guNa adhika arthAt cAra guNa snigdha ke sAtha bandha ho jAtA hai, jaise do guNa snigdha se do guNa adhika snigdha kA pUrNAMkata yukti pramANe dviguNu Adi snigdhane pAta-potAnI apekSAthI eka guNa adhika snigdha sAthe badha thatA nathI. dviguNa snigdhathI eka adhikanA atha che-triguNa snigdha, ane triguNa snigdhathI eka adhika catuM guNu snigdha samajava joie. e pramANe ananta guNa snigdha pay, peAtAnAthI eka guNu hIna snigdhanI apekSAthI eka guNa adhika snigdha che. tethI dviguNu snigdhane triguNa snigdhanI sAthe madha thatA nathI, sArAMza e che ke snigdha pudgalanA eka guNu adhika snigdha pugalanI sAthe baMdha thatA nathI, dviguNu snigdha AdinA e guNa adhika arthAt cAra guNu snigdhanI sAthe baMdha thaI jAya che. jema-be guNu snigdhathI e guNa adhika snigdhane! atha cAra Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAstre atrocyate-jaghanyasnigdhasya dvayadhikavyadhikAdinA snigdhena banyo bhavati, yathA ekaguNasnigdhara / paramANupudgalasya triguNasnigdhena paramANupudgalena saha saMyoge sati banyo bhavati / evaM ekaguNasnigdhasya caturgaNapazcaguNayAvasaMkhyAtAsaMkhyAtAnantaguru snigdhena saha bandhaH / ekaguNasnigdhasyakAdhikaguNasnigdhenaM (dviguNasnigdhena) tu na bandhaH, dvaghadhikAdiguNasnigdhena ca snigdhapudgalasya bandhavidhAnAt / ekAdhikaguNasnigdhasya pudgalasya prativiziSTapariNamanazakterabhAvAt / ekaguNasnigdhasyakAdhiko dviguNasnigdhaH / samAdhAna--jaghanya snigdha pudgala kA do guNa (DigarI) yA tIna guNa adhika snigdhatAvAle pudgala ke sAtha banya hotA hai| jaise eka guNa snigyatAvAle paramANu kA tIna guNa snigdhatA vAle paramANu ke sAtha saMyoga hone para bandha ho jAtA hai| isI prakAra eka guNa ( eka aMza ) snigdhakA cAra, pAMca, yahA~ taka ki saMkhyAta, asaMkhyAta evaM ananta guNa snigdha ke sAtha bandha hotA hai / ___ eka guNa snigdhakA eka adhika guNa snigdha arthAt dviguNa snigdha ke sAtha bandha nahIM hotA, kyoMki do guNa adhika snigdhakA snigdha pudgala ke sAtha bandha batalAyA gayA hai| eka guNa adhika snigdha pudgala meM vizeSa prakAra ke pariNamana kI zakti nahIM hai| eka guNa snigdhatAvAle kI apekSA eka guNa adhika snigdha jahA~ kahA jAya vahA~ do guNa snigdhatAvAlA pudgala samajha lenA cAhiye / samAdhAna-jaghanya snigdha yugalanA be guNa (DigrI athavA traNa guNa adhika snigdhatAvALA pudgalanI sAthe baMdha thAya che jemake -eka guNa (DigrI nigdhatAvALA paramANune traNa guNa (DigrI) snigdhatAvALA paramANunI sAthe saMga thaI jAya te // jaya cha. tevI zate the zuru (prI) (A) snigyatAnA yAra, pAMya, tyAM sudhI ke saMkhyAta asaMkhyAta e pramANe anaMta guNa snigdhanI sAthe baMdha thAya che. eka guNa snigdhatAne eka adhika guNa snigdha arthAta dviguNa snigdhanI sAthe baMdha thatuM nathI, kemake be guNa adhika snigdhanA snigdha pulanI sAthe baMdha batAvyA che, eka guNa adhika snigdha pugalamAM vizeSa prakAranAM pariNamananI zakti nathI. eka guNa (DigrI) snigdhatAvALAnI apekSA eka guNa (DigrI) adhika nizva jyAM kahevAya tyAM be guNa DigrI) snigdhatAvALA pudagala samajI levA joie. Panamam Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi- TIkA avataraNA pudgalAstikAya 119 jaghanyaguNa (ekaguNa) snigdhasya ajaghanyaguNa ( dviguNAdyanantaguNaparyanta ) - snigdhasya vA svasvApekSayaikAdhikaguNarUkSeNa, punaH svasvApekSayA yadhika tryadhika caturadhikAdiguNarUkSeNApi bandho bhavati / uktaJca bhagavatA prajJApanAmutre - (13) - trayodaze pariNAmapade - " baMdhaNapariNAme NaM bhaMte ! kar3avihe paNNatte ?, goyamA ! duvihe paNNatte, jahA - giddhayaMdhaNapariNAme ya lukkhavaMdhaNapariNAme ya / " samaddhiyA bandho, na hor3a samalukkhayAevi Na hor3a / mANikkha-taNeNa baMdho udhANaM // 1 // chAyA -- bandhana pariNAmo bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ?, gautama 1 dvividhaH prajJaptastadyathA - snigdhavandhanapariNAmazra, rUkSabandhanapariNAmazca / samasnigdhatAyAM bandho na bhavati, samarUkSatAyAmapi na bhavati / vimAtra snigdharUkSatvena, bandhastu skandhAnAm || 1 || nahIM hotA / jaghanya guNa ( ekaguNa ) snigdha kA athavA ajaghanya guNa ( do se lagAkara ananta guNa taka ) snigdha kA, apane se eka guNa adhika rUkSa ke sAtha bandha hotA hai / aura apane apane se do adhika, tIna adhika, cAra adhika Adi rUkSa pudgala ke sAtha bhI bandha hotA hai | bhagavAn ne prajJApanA sUtra ke 13 veM pariNAma par3hameM kahA haiMprazna---" bhagavAn ! bandha pariNAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara --- gautama ! do prakAra kA kahA gayA hai - ( 1 ) snigdhabandhanapariNAma aura (2) rUkSabaMdhanapariNAma / W samAna snigdhatA yA samAna rUkSatA hone para bandha nahIM hotA hai, kintu vibhAtra-arthAt adhika kA honake sAtha, aura honakA adhika ke sAtha, cAhe ve snigdha ho yA rUkSa ho bandha ho jAtA hai // 1 // nathI. jaghanya guNa (eka guNa) snigdhanA cAthavA ajaghanya, (ethI laI ne ananta guNa sudhI) snigdhane peAtAnAthI eka guNu adhika rUkSanI sAthe baMdha thAya che. ane potapotAthI e adhika, traNa adhika, cAra adhika Adi rUkSa pudgalanI sAthe paNa baMdha thAya che, bhagavAne prajJApanA sUtranA 13mA piraNAma padamAM kahela che. prazna--" lagavan! andhana - parizubha DeTalA prazaranAM dyAM che ? uttara--gautama! be prakAranAM kahelAM che-(1) snigdhama dhanapariNAma ane (1) 3kSaNa dhanaparilAbha. 31 thatA vimAtra arthAt adhikanA huInanI sAthe ane hAnanA adhikanI sAthe, navaraMtu snigdha hoya meM rUkSa hoya, baMdha yaha laya he // 1 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - paDguNasnigdhaH, ityaadi| triguNasnigdhasya dvayadhikaH paJcaguNasnigdhaH, Jyadhika: paDguNasnigdhaH, caturadhikA saptaguNasnigdhaH, ityAdi / caturgugasnigdhasya dUdhika: pANasnigdhaH, vyadhikaH saptaguNasnigdhaH caturadhika:- apTaguNasnigdhaH / evaM paJcaguNasnigdhAdisaMkhyAtAsaMkhyAtAnantaguNasnigyaparyantasya dvayadhikAdiguNasnigdhena saha bandho bhaavniiyH| evaM jaghanyaguNarUlasya, ajaghanyaguNarUkSasya ca bandhavyavasthA yodhyaa| visadRzapudgalabandha:---- atha visadazapudgalayondhei kIdRzI vyavasthA ? ucyate-jaghanyaguNasnigdhasya, jaghanyaguNarUkSeNa saha bandho na bhavati / artha cAra guNa snigdha, tIna guNa adhika kA artha pAMca guNa snigdha, cAra guNa adhika kA artha chaha guNa snigdha, ityAdi samajhanA caahie| caturguNa snigdha se dUyadhika- ' SaDguNa snigdha, tryadhika-saptaguNa snigdha, caturrAdhaka--aSTaguNa snigdha samajhanA caahie| isa prakAra paJcaguNa snigdha Adi se saMkhyAta, asaMkhyAta ananta guNa snigdha kA do guNa adhika snigdha ke sAtha andha hotA hai / isa prakAra jaghanya guNa rUkSa kA ajaghanya guNa sakSa ke sAtha bandha kI vyavasthA jAnanI caahie| mmaana visadRza pudgalo kA vandhaprazna-~-visadRza arthAt paraspara virodhI pudgaloM ke bandha kI kyA vyavasthA hai ? uttara-~~-jaghanya guNa snigdha kA japanya guNa vAle rUkSa pudgalake sAtha bandha guNa snigdha, traNa guNa adhikAne arthe pAMca guNa snigdha, cAra guNa adhikane artha cha guNa snigdha, e pramANe samajavuM joIe. caturgaNa snigdhathI dvacadhika vaguNa snigdha, vyadhika saptagu snigdha caturadhika aSTaguNa snigdha samajavuM joIe, e pramANe pAMca guNa snigdha AdithI saMkhyAta, asaMkhyAta anantaguNa snigdhanA be guNa adhika snigdhanI sAthe baMdha thAya che e pramANe jaghanya guNa 3nI ajaghanya guNa rUkSanI sAthe baMdhanI vyavasthA jANavI joIe visadaza pudagalane baMdha--- prazna- videza athata parasparavirodhI pudgalanA baMdhanI zuM vyavasthA che ? uttara-jaghanya guNa snigdhane jaghanya guNavALA yugalanI sAthe baMdha thatA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - ___ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA pagalAstikAya // paramANubandhavyavasthAkoSTakam / / jaghanyaguNa-(ekaguNa )-snigdhkssyondhivyvsthaa| samAnAm visadRzAnAm snigdharUkSasaMkhyA snigdhasya+ / samasya+ snigdhasya+ snigdhena saha kSeNa saha / japanyasya (ekagupAsya) / candhAbhAvaH bandhAbhAvaH vanyAbhAva: jaghanyena (ekaguNena) sadda jaMghanyasya (ekaguNena)+ bandhAbhAvaH / bandho bhavati / bandho bhavati ekAdhikena (dvigupona) saha / jaghanyasya (ekaguNasya)+ dvayadhikAdiguNena-(triguNa banyo bhavati / bandho bhavati / vandho bhavati | caturguNataH samArabhya yAvada anantaguNena) saha ajaghanyaguNa-(dviguNAdi)-snigdharUkSayondhivyavasthA sadRzAnAm | visadRzAnAm snigdharUma-: saMkhyA | snigdhasya+ rUkSasya+ snigyasya+ snigdhena sadda kSeNa saha rukSeNa saha | dviguNasya+dviguNena saha / candhAbhASa: bandhAbhAvaH vandho bhavati | dviguNasya+ ekAdhikena vanyAbhAvaH vanthAmAvaH bandho bhavati (triguNena) saha dviguNasya +ghadhikAdiguNena 1(caturgaNapaJcaguNataH samArabhya / bandho bhavati / banyo bhavati / candho bhavati yAvad anantaguNena) saha evam ajaghanyaguNa-(triguNacaturguNataH samArabhyAnantaguNaparyanta)-snigdharUkSayoH * samaguNena, ekAdhikaguNena, drayadhikAdiguNena ca saha bandhavyavasthA bhAvanIyA || pra. A-16. - w - ma r e - Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 missa NidveNa duyAhieNa, luksa lakkheNa duyANi / giddhassa lukkheNa ubera bandho, jahaNNavajjo bisamo samo vA // 2 // (majJA0 pada - 13 ) chAyA - snigdhasya snigdhena dvikAdhikena, rUkSasya rUkSeNa dvikAdhikena / ferrate rUkSeNa upaiti bandho, jaghanyavarjo viSamaH samo vA // 2 // iti, visadRzasya vandhamAha - " giddhassa lukveNa" ityAdi / AcArApatre snigdhasya rUkSeNa saha baMdha upaiti upagato bhavati jAyata ityarthaH / yadi paramANurjaghanyavarjI viSamo samo vA bhavet | // 2 // paramANUnAM vandhavyavasthAkoSThakamagre'valokanIyam / do guNa adhika ke sAtha snigdha kA bandha hotA hai / aura do guNa adhika rUkSa ke sAtha rUkSakA bandha hotA hai| aba visa bandhako kahate haiM-" giddhassa lakkheNa " ityAdi / jaghanya guNavAle paramANu ko choDakara phira cAhe vaha viSama ho yA sama ho snigdha kA rUkSa ke sAtha bandha hotA hai / paramANuoM kI bandhavyavasthA kA koSTaka pRSTa 121 dekha leveM / e guNu adhika snigdha sAthe snigdhane baMdha thAya che. ane e guNa adhika ikSanI sAthai ikSano janma thAya che. huve visadRza andha he che-"ddhissa lukkheNa" ItyAdi. jadhanya guNavALA paramANune cheDIne bIjA game te viSama hAya athavA sama hAya te snigdhane rUkSanI sAthe adha thAya che. paramANuonI adhavyavasthAnuM kASTaka peja 121mAM jeI levuM. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMcAracintAmaNi TIkA avataraNA jIvAstikAyaM 123 indriyapaMcakam5, manovAkkAyabalatrayam3, zvAsocchAsarUpaH1, Ayuzceti1 / ete daza mANAH saMsAriNAM yathAsaMbhavaM bhavanti / nArakatiryagAdayaH saMsAriNo dravyaprANairapi prANinaH / vyapagatasamastakarmasambandhAH siddhAstu kevalabhAvaprANaireva prANinaH santi / bhAvamANAzcaturvidhAH anantajJAnam 1, anantavIryam 2, anantasuravam 3, anAdhanantasthitizca4 / tatrAnantajJAnAt kSAyopazamikapaJcendriyANi, anantavIryarUpabhAvamANasyAnantAMzena manovAkkAyavalatrayam , anantasukhAcazvAsocchAsarUpaH prANaH samudbhavati, tathA anAghanantasthitirUpa-bhAvamANataH sAdisAnvarUpa AyuHmANo jAyate / evaM dravyamANAnAM kAraNaM bhAvaprANA ityavadheyam / dazameda haiM-pAMca indriyAra, tIna bala-manovala, vacanavala aura kAyabala3, zvAsocchavAsa 1 tathA Ayu 1, ye daza dravyaprANa yathAsambhava saMsArI jIvoM ke hote haiM / nArakI, tithaMca Adi saMsArI jIvoM meM bhI dravyaprANa pAye jAte haiM, kintu saba prakAra ke karma-saMbaMdha se rahita siddho meM sirpha bhAvaprANa hI hote haiM / siddha jIva bhAvaprANoM ke kAraNa hI prANI kahalAte haiN| bhAva prANake cAra bheda haiM-anantajJAna1, anantavIryara, anantasukha3, aura anAdianantasthiti4 / kSayopazama se utpanna hone vAlI pAMca indriyA~ ananta jJAna kA vikAra (vaibhAvika pariNamana) hai, mana, vacana aura kAya-bala, anantavIryarUpa bhAvaprANakA vikAra hai, zvAsocchAsa anaMtasukharUpa bhAvaprANakA vikAra hai, aura sAdisAnta AyurUpa dravyaprANa anAdi-anaMtasthitirUpa bhAvaprANakA vikAra hai / isa prakAra bhAvaprANa dravyaprANoM ke kAraNa hai| dasa bheda che-pAMca Indripa, traNa baLa arthAt manebala, vacanabela ane kAyalaba3, zvAsecchAsana, tathA Ayu, A dasa dravyaprANu sAdhAraNa rIte saMsArI jIne heya che. nArakI tiryaMca Adi saMsArI jIvomAM paNa dravyaprANa dekhAya che, paraMtu * sarva prakAranA kama~saMbaMdhathI rahita siddhomAM mAtra bhAvaprANu ja hoya che, siddha jIva bhAvaprANenA kAraNathI ja prANI kahevAya che. bhAvaprANanA cAra bheda che-anantajJAna, anantavIrya, ananta sukha ane anAdi. ananta sthiti, pazamathI utpanna thavA vALI pAMca Indriye ananta jJAnane vikAra (vabhAvika pariNamana) che, mana, vacana ane kAyakhala, anaMta vIryarUpa bhAva prANane vikAra che, zvAsocchAsa te anaMtasukharUpa bhAvaprANane vikAra che ane sAdi-sAnta AyurUpa dravyaprANu, anAdi anaMta sthitirU5 bhAvaprANune vikAra che. e pramANe bhAvaprANa, kanyaprANanA kAraNa che. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 atha jIvAstikAyaH - jIvazabdArtha: Here jIvati prANAn dhArayatIti jIvaH / na ca siddhAnAM mANasambandhAbhAvAdajIvatvApattiriti vAcyam ' mANAn dhArayatI - tyatra prANasAmAnyavivakSayA paJcendriyamabhRtidazavidhadravyamANAnAmasatve'pi siddhAnAM bhAvamANasadbhAvena jIvatvasiddheranyAhatatvAt / prativiziSTamANasambandhe sati jIvanAjjIvazabdaH pravartate / mANA dvividhA :- dravyamANAH, bhAvamANAtha / tatra dravyamANA dazavidhAH jIvAstikAya - jIvazabdakA artha gaI haiN| siddhoM jo jItA hai arthAt prANoM ko dhAraNa karatA hai, vaha jIva kahalAtA hai / 'siddho meM prANoM kA abhAva hone se ve ajIba ho jAyeMge' yaha kahanA ThIka nahI hai / 'jo prANoM ko dhAraNa karatA hai ' isa kathana meM prANa - sAmAnya kI vivakSA kI meM yadyapi pAMca - indriya Adi dasa prakAra ke dravyaprANa nahIM haiM, pAye jAte haiM, aura ina bhAva-prANoM ke kAraNa siddha bhagavAn kA nAtA hai / viziSTa prakAra ke prANoM kA sambandha hone para jIne vAle ko jIva kahate haiM / bhAva - prANa siddha ho prANa do prakAra ke haiM - (1) dravyaprANa aura ( 2 ) - bhAvaprANa / dravyaprANoM ke bAstiya shbd| artha tathApi jIvana * siddhomAM je jIve che arthAta prANAne dhAraNa kare che, te jIva kahevAya che. prANeAnA abhAva hAvAthI te ajIva thai jaze,' ema kahevuM te ThIka nathI. 8 je prArtheAte dhAraNa kare che' ema kahevAmAM prANa-sAmAnyanI vivakSA kahI che. siddhomAM je ke pAMca indriyeA Adi dasa prakAranA dravya-prANa nathI, teA paNa bhAva-prANa hAya che, ane te bhAva-prANAnA kAraNe siddha bhagavAnanuM jIvapaNuM siddha thAya che. viziSTa prakAranA prANAnA sabaMdha hovAnA kAraNe jIvavA vALAne jIva kahe che. !! Ayu me prabhAranA che - (1) dravyaM - Ayu bhane (2) lAva-Alu, dravya AzanA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA jIvAstikAyaM 125 bhavanti, ata evAtmaparyAyavartI bhAvaH paJcavidho bhavati-(1) aupazamikA, (2) kSApikaH, (3) bhAyopazamikaH, (4) audayikaH, (5) pAriNAmikazceti / (1) aupazamikabhAvaH(1) mohanIyakarmaNo bhasmAyacchannavanivadanudrekAvasthA, pradezato'pyudayAbhAvazca upazamaH / udrekarUpeNa madezarUpeNa ca dvividhasyApyudayasya yathAzakti nirodhH| ityambhUtazyopazamaH sarvopazama ucyate / upazamena niyata aupazamikAkrodhAdikapAyodayAbhAvarUpopazamasya phalaspo jIvasya paramazAntAvasthAlakSaNapariNAmavizeSaH / sa cAtmanaH zuddhivizeSaH / yathA-katakacUrNaprakSepeNa paGkAdipAMca prakArakA hai-(1)-aupazamika, (2)-kSAyika, (3) kSAyopazamika, (4)-audAyika aura (5)-pArigAmika / (1) aupazamika bhAvarAkha se DhaMkI huI agni ke samAna mohanIya karma ko anudeka avasthA, evaM pradeza kI apekSA bhI udaya na honA upazama kahalAtA hai| arthAt udrekarUpa se, tathA pradezarUpa se donoM prakAra ke udaya kA yathAzakti rukanA upazama hai| isa prakAra kA . upazama sarvopazama kahalAtA hai| jo upazama se ho use aupazamika kahate haiN| arthAt krodha Adi kapAyo ke udayAbhAvarUpa upazama kA phalarUpa jIva, usakA paramazAnta avasthArUpa pariNAma aupazamika kahalAtA hai / yaha AtmA kI eka prakAra kI zuddhi hai| jaise ki-katakacUrNa (nirmalIphala kA cUrA ) tathA phiTakaDI Adi kA cUrA DAlane se jalakA 2 // cha (1) bhopazabhi (2) kSAyi(3) kSAyapizabhiH (4) mauyi bhane (5) pArivAbhi (1) mopshbhimaarAkhathI DhAMkelA ane samAna mehanIya kamanI anudraka avasthA, evuM pradezanI apekSA paNa udaya na heya te upazama kahevAya che. arthAta ukapathI tathA pradeza5thI-baMne prakAranA udayanuM yathAzakti rekAvuM te upazama che. A prakArano upazama sarvopazama kahevAya che. je upazamathI hoya tene parAmika kahe che. arthAt krodha Adi kathAnA udayAbhAvarUpa upazamanA phalarUpa jIva, tene parama zAnta avasthArUpa pariNAma aupazamika kahevAya che. e AtmAnI eka prakAranI zuddhi che, jemake kanakasUrNa (nirmalaphilanuM cUrNa) tathA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAMgAne atha jIvasya svarUpamaupazamikAdibhAvavAn , asaMkhyAtamadezI, pariNAmI, lokAkAzavyApI pradIpavat saMkocavikAsazIlA, vyaktirUpeNAnanto'khaNDaH, kriyAzIlA, pradezasamudAyarUpo, nityo, rUparahito'vasthito'mUrtaH sannapi saMsArAyasthAyAM mUrta ina pratIyamAnaH, UrdhvagatizIla AtmA jIvaH / atha bhAvastadbhadAya'ayaupazamikAdibhAvavAn jIvaH' ityuktam , tatra phastAvadbhAva ? zrRyatAmAtmaparyAyANAmavasthaiva bhAvAH / AtmaparyAyAzvAvasthAbhedena vividharUpA . jIva kA svarUpaaupazamika Adi bhAvovAlA, asaMkhyAtapradezI, pariNAmI, pradIpaprabhAke samAna saMkoca-vikAsa svabhAva vAlA, vyaktirUpa se anaMtasaMkhyaka, kriyAzIla, pradezasamudAyarUpa, nitya, arUpI, avasthita, amUrta hone para bhI saMsArI avasthA meM mUrta jaisA pratIta hone vAlA, UrdhvagamanasvabhAvavAlA AtmA jIva kahalAtA hai| bhAva aura bhAva ke bhedaprazna-jIva kA svarUpa batalAte hue use aupazamika Adi bhAvo vAlA kahA hai so bhAva kyA vastu hai ! uttara-suniye, mAtmA ke paryAyo ko avasthA hI bhAva kahalAtI hai| AtmA ke paryAya, avasthAoM ke bheda se nAnA prakAra ke hote haiM, ataH AtmaparyAyavartI bhAva wne MAMAAMA - jIvanuM svarUpa opazamika Adi bhA vALA, asaMkhyAtapradezI, pariNamI. pradIpaprabhAnA samAna saMkoca-vikAsa svabhAvavALA, vyatipathI anaMtasaMkhyaka, kriyAzIla, pradeza samudAyarUpa, nitya, arUpI, avasithata, amUrta hovA chatAMya saMsArI avasthAmAM mUrta jevA dekhAvAvALA, urdhvagamana svabhAvavALA Ama jIva kahevAya che. mAya masApanA leha- . prazna-jIvanuM svarUpa batAvatA thakA tene opazamika Adi bhAvALA kahela che; te bhAva zuM vastu che ? uttarasAMbhaLe, AtmAnA paryAnI avasthA ja bhAva kahevAya che. AtmAnI paryAya. avasthAonA bhedathI nAnA prakAranA hoya che, tethI AtmaparyAyavatI bhAva pAMca Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ___ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA jIvAstikAya 127 (3) bAyopazamika-bhAva:___ (3) mithyAtvamohanIyAdikarmaNAmudIrNasyAMzasya nAza:-kSayaH, anudIrNasyAMzasya vipAkonmukhatvAbhAvaH-upazamaH, yatra etadvayaM sa kSayopazamaH, sa eva kSAyopazamikaH / asya bhAvasya 'mizraH' iti nAmAntaram / IpavidhyAtAvacchannavahivada / yad udayAvalikApraviSTaM karma, uda kSINam , tato'vaziSTaM karma, udrekakSayobhayarahitAvastham , imAmubhayImavasthAmavalamvya kSAyopazamiko bhAvaH prajAyate / (4) audayikamAva:-- ___ (4) karmavipAkAvirbhAva udayaH / tena nivRtto bhAva audayikaH / sa (3) kSAyopathamika bhAvamithyAtvamohanIya Adi kamoM ke udIrNa (udaya meM Aye hue) aMza kA nAza hAnA kSaya hai / aura anudIrNa aMga kA phala dene meM unmukha na honA upazama hai| inhIM donoM avasthAoM ko kSAyopazamika bhAva kahate haiN| isa bhAva kA dUsarA nAma 'mizrabhAva' bhI hai| thoDI2 bujhI huI aura DhaMkI huI agni ke samAna ko pharma udayAvalikA meM Acuke haiM unakA kSaya honA, tathA zeSa kamoM kA udeka aura kSaya-donoM avasthAoM se rahita honA, ina donoM ke AdhAra para kSAyopazamika bhAva utpanna hotA hai| (4) audAyika bhAvakarma kA vipAka (phala) denA udaya kahalAtA hai| udaya se honevAlA (3) zami saapmithyAtva mehanIya Adi karmonA udIrNa (udayamAM AvelA) aMzane nAza te kSaya che, ane anudI aMzanuM phala devAmAM unmukhate tarapha nahi thavuM te upazama che, e bane avarathAone lApazarmika bhAva kahe che. A bhAvana bIjuM nAma "mizrabhAva paNa che. DI DI ThaMDI thayelI ane DhakelI agni pramANe je kama udayAvalimAM AvI cUkyAM che tene kSaya tha, tathA zela karmone udraka ane kSaya, baMne avasthAethI rahita thavuM, A bannenAM AdhAra upara kSacoparAmika bhAva utpanna thAya che. (4) moya mApa- karmane vipAka (phala) maLavuM te udaya kahevAya che. udayathI utpanna thavAvALe bhAva te audayika che. dayika bhAva AtmAnI malinatA rUpa che. jemake kIcaDa- Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAcArAne malanicayasyAdhodeze nipAte sati jalasya svacchatA / mohanIyakarmaNa upasamAda yad darzanaM zraddhAnarUpaM, caraNa vA viratirUpaM jAyate tadapyopazamikazandenocyate / (2) kSAyikabhAvaH-- (2) sakalakarmaNAmatyantocchedaH kSayaH, kSayeNa nirvRttaH kSAyikAapratipAti-jJAnadarzanacAstrilakSaNo jIvasya pariNativizeSaH / sa cAtmanaH prmvishuddhiH| yathA-sarvathA niHzepapaGkAdimalavyapagame jalasya prmsvcchtaa| kIcaDa Adi maila nIce baiTha jAtA hai, aura jala svaccha ho jAtA hai| mohanIya karma ke upazama se zradvAnarUpa jo darzana upanna hotA hai. yA viratirUpa jo cAritra utpanna hotA hai, vaha aupazamika samyAdarzana aura aupazamika cAritra kahalAtA hai| (2) kSAyika bhAva--- karma kA anyanta uccheda ho jAnA kSaya kahalAtA hai / kSaya se hone vAlA bhAva kSAyika bhAva hai / arthAt eka vAra utpanna ho kara phira naSTa na hone vAle jJAna, darzana aura cAritra rUpa jIva ke pariNAma ko kSAyika bhAva kahate haiN| kSAyika avasthA jIva kI parama vizuddhi hai, jaise pUrNa rUpa se samasta kIcar3a Adi maila ke haTa jAne para jala kI parama svacchatA hotI hai| phaTakaDI AdinuM cUrNa nAkhavAthI kacare ane mela nIce besI jAya che, ane jala svaccha thAya che. mohanIya kamanA upazamathI zraddhArUpa je darzana utpanna thAya che. athavA viratiya je cAritra utpanna thAya che, te pathamika samyagdarzana ane aupathamika cAritra kahevAya che. (2) kSAyika sAya karmane atyanta uda thaI jaze te kSaya kahevAya che. kSayathI thavAvALo bhAva sAyika bhAva che. arthAt ekavAra utpanna thaIne pharI nAza nahi thavAvALA jJAna, darzana ane cAritrarUpa jIvanA pariNAmane kSAyika bhAva kahe che. kSAcika avasthA jIvanI parama vizuddhi che. jema-pUrNarUpathI samasta kIcaDa-kAdava Adi melanA dara thavAthI jalanI parama svacchatA thAya che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 - - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA jIvAstikAya yAmanivRtto jIvo nirvRtaH syAt / evaM cAdimattvapasaMgaH / kathamasan AkAzakumumakalpa AtmA''yatyAM saMbhave ?-diti yuktivirodhazca / na hi pariNAmena vinA kazcidbhAvo bhavatIti bhAvAnAM madhye pariNAmasyaiva pAdhAnyam / AtmanaH svAbhAvika svarUpapariNamanameva pAriNAmiko bhAva ucyate / yazcAtmanaH sattayA svayameva pariNAmo bhavati, sa eva pAriNAmiko bhAvaH / uktaJca* "yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya c|| saMsartA parinirdhAtA, sa yAtmA nAnyalakSaNaH // 1 // " aSTavidhakarmaNAM kartA, karmaphalabhoktA, caturgatibhramaNakartA, karmakSayakaraNena molagantA yaH, sa evAtmA, anyarUpo netyarthaH / prakAra jIvako sAdi (AdivAlA) mAnanA paDegA, parantu aisA ho nahIM sakatA, kyoMkijo AtmA bhUtakAlameM nahIM thA to AkAzapuSpake samAna bhaviSyat kAlameM usakA honA kaise saMbhava ho sakatA hai / isa prakAra yuktise bhI virodha AtA hai| vinA pariNAma ke koI bhAva nahIM ho sakatA ataH bhAvoM meM pariNAmako pradhAnatA hai / AtmA kA svAbhAvika pariNamana hI 'pAriNAmika' bhAva kahalAtA hai, arthAt mAtmA kA jo anAdipariNamanasattA kA kAraNa hai use pAriNAmika bhAva samajhanA cAhie / kahA bhI hai : jo pharma ke medoM kA kartA hai, jo karmaphala kA bhoktA hai| saMsArabhramaNa karane vAlA hai, nirvRti (mokSa) prApta karane vAlA hai vahI AtmA hai, mAmA kA anya lakSaNa nahIM hai // 1 // mAnavAmAM Ave te pUrvakALamAM jIva nahi ha te have thayela che. A prakAre jIvane sAdi (AdivALe) mAne pahaze, paraMtu ema thaI zake nahi, kAraNa ke je jIva bhUtakALamAM nahIM hato tyAre tenuM AkAzapuSpanI samAna bhavikhyat kALamAM thavuM kema saMbhave? ema yuktithI paNa virodha Ave che. vagara pariNAme kaI paNa bhAva nathI thaI zakata, eTalA mATe bhAvamAM pariNAmanI pradhAnatA che. AtmAnuM svAbhAvika pariNamana ja pArimika bhAva kahevAya che. arthAta AtmAnI anAdipariNamanasattAnuM je kAraNa che, tene pariNAmika bhAna samajavuM joie kahyuM paNa che--- "je karmanA bhedane kartA che, je karmanA phaLane bhekatA che; saMsArabhramaNa karavAvALe che, nivRti (mekSa) prApta karavA vALo che te AtmA che. AtmAnuM mInu sakSaY nathI." ||1|| pra. pA.-17 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgamutre cAtmanomAlinyam, yathA pakasaMgAjjalasya mAlinyaM / tathA - narakagatyAdinAmakarmaNo vipAkAvirbhAvAnnarakagatyAdyAkhya audayiko bhAvaH / kaSAyamAhanIyakarmaNo vipAkAvirbhAvAca krodhI, -mAnI - dhyAdiraudayiko bhAvaH / evaM sarvatraudayiko bhAvaH samAlocanIyaH / S 128 (5) pariNAmika - bhAvaH -- (5) pariNamanaM - sarvathA - aparityaktapUrvAvasthasya rUpAntareNa bhavanaM - pariNAmaH, sa eva pArimANikaH / atra svArthe ThakU matyayaH, na tu nirvRtyarthe jIvasyAdimattvApatteH / yadi ' pariNAmena nirvRttaH ' ityarthe pAriNAmiko jIva iti manyate, tadA prAgavasthA bhAva bhayika hai | bhAva bhAgmA kA mAlinyarUpa hai, jaise ki kIcaDa ke saMsarga se jala meM malinatA A jAtI hai | narakagatinAmakarma Adi ke udaya se naraka gati Adi audayika bhAva kahalAte haiM / kaSAyamohanIya karma ke udaya se kodha, mAna Adi audayika bhAva hote haiM / isI prakAra sabhI jagaha audayika bhAva kA vicAra kara lenA cAhiye / (5) pAriNAmika bhAva - pUrva avasthA kA sarvathA tyAga na kara ke rUpAMtara meM honA pariNAma hai, aura vahI pAriNAmika kahalAtA hai| yahAM svArthameM Thak pratyaya huA hai, na ki nirvRtti artha meM, nirvRtti artha meM pratyaya honese jIvakA AdimAn honekA prasaGga bhAjAtA hai / yadi "pariNAmena nirvRttiH pAriNAmika:- jIvaH " arthAt pariNAmase honevAlA pAriNAmika-jIva kahalAtA hai, aisI vyutpatti mAnalI jAya to 'kisI pUrva kAla meM jIva nahIM thA vaha aba huA hai' isa phAdavanA saMsargathI jalamAM malinatA AvI jAya che. narakati nAmakarma AdinA udayathI narakati Adi auyika bhAva kahevAya che. kaSAya-mehanIya karmInA udayathI krodha, mAna thyAdi te auyika bhAva che. A pramANe tamAma sthaLe auyika bhAvanA vicAra karI levA. (4) pArizubhiH bhAva pUrNa avasthAnA sarvathA tyAga nahi karatAM rUpAMtara thavu' te pariNAma che, ane pariNAma teja pAriNAmika kahevAya che. ahIM svArthImAM ph pratyaya thayA che parantu nivRtti arthamAM nathI thayA. nivRtti arthamAM pratyaya thavAthI jIvanA AdimAna ( AdivANo ) thavAno asaMga bhAvI laya he le" pariNAmena nirvRttaH pariNAmikaH-jIvaH " arthAt 'pariyAmathI thavAvAje pAribhiH lava hevAya che' bhAvI vyutpatti Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA ayaMtaraNA jIvAstikAya 131 Iti / yadA jIvaH kevalisamudrAtAvasthAM mApnoti tadA samastalokAkAzamekajIvaerrdhArakSetraM bhavati / sakalajIvarAzyapekSayA tu jIvAnAmAdhArakSetraM saMpUrNameva lokAkAzam / arataratassaMkhyAtabhAge jIvasya sthatirityatrAgamavacanaM yathA "" "sahANeNaM loyassa asaMkhejjahabhAge " svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge / ( prajJA0 2 paMde jIvasthAnAdhikAre ) nanu parimANasya nyUnAdhikatve kiM kAraNam ? ucyate - jIvasyAnAdikAlato'nantAnantANumacayarUpeNa kArmaNa - zarIreNa sambandhAdekasyaiva jIvasya parimANaM jIva kA AdhArakSetra lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga se lekara sampUrNa lokataka ho sakatA hai / jaba jIva kevalasamudrAta karatA hai usa samaya vahI eka jIva sampUrNa lokAkAza meM vyApta ho jAtA hai / samasta jIvarAzi kI apekSAse sampUrNa lokAkAza aat kA AdhArakSetra hai / jIva kA avagAha lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai; isa viSaya meM Agama kA pramANa isa prakAra hai "sahANeNaM logassa asaMkhejjaibhAge" (prajJApanA 2 pada jIvasthAnAdhikAra) svasthAna ko apekSA loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM (jAMva kI sthiti hai) / zaGkA - jIvoM ke parimANa kI nyUnAdhikatA kA kyA kAraNa hai ? samAdhAna - anantAnanta paramANuoM ke pracayarUpa kArmaNa zarIra ke sAtha jyAre jIva kelisamuddAta kare che, te samaya te eka jIva sapUrNa leAkAkAzamAM vyApta thaI jAya che. samasta jIvarAzinI apekSAthI saMpUrNa leAkAkAza chavAtu AdhArakSetra che. jIvane avagAha leAkAkAzanA asakhyAtamA bhAgamAM hAya che, A viSayamAM AgamanuM pramANu A pramANe che. << saTTANeNa loyassa asaMkhejjaibhAge " svasthAnanI apekSA boGanA asaNyAtabhA lAgabhAM (nI sthiti che) prajJApanA, 2 pada jIvasthAnAdhikAra ) zakA-jIvenA pariNAmanI yUnAdhikatAnuM zuM kAraNa che ? samAdhAna~~ane tAnata paramANuonA pracaya (samUha) rUpa kANu zarIra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - P . jIvasya sthitikSetram-- lokAkAzasyA'saMkhyAmAgataH samArabhya, samastalokAmArI jiivo'vgaaite| jIvamadezAnAM pradIpavana saMkocavistArasvamAvatyAda / AtmanaH parigANaM na gaganavanmahat , nApi paramANuvadaNu, kintu madhyamam / yadyapi madezasaMkhyApekSayA samAnameva sarvepAmAtmanAM svasvaparimANam , tathApi daiya-vistArAdi sarveSAM visadRzameva / ataH pratyekajIvasyA''dhArakSetraM jaghanyato lokAkAzasyA'saMkhyAtamAgataH samArabhya samagrabhAgaparyantaM bhavituma jItra kA sthitikSetralokAkAza ke asaMnyAta bhAga se lekara sampUrNa lokAkAza meM jIva kA avagAhana ho sakatA hai| kAraNa yaha hai ki jIva ke pradeza dIpaka kI prabhA ke samAna saMkoca-vistAra svabhAva vAle haiM, arthAt kamI sikur3a jAte haiM aura kabhI phaila jAta haiN| AtmA kA parimANa na to AkAza ke samAna mahAn (sarvavyApI) hai aura na paramANu ke barAbara hI hai kintu AtmA madhyama parimANa vAlA hai| pradezoM kI saMkhyA kI apekSA samasta AtmAoM kA parimANa barAbara hai, arthAt saba AtmA lokAkAza ke barAbara asaMkhyAtapradeza pAle haiM kintu prApta zarIra ke anusAra unake vistAra meM (parimANa meM) antara paDajAtA hai, ataH pratyeka upsthitikssetrkAkAzanA asaMkhyAmAM bhAgathI laIne saMpUrNa kAkAzamAM jIvanuM avagAhana thaI zake che. kAraNa e che ke--jIvanA pradeza dIpakanI prajAnI samAna saMkeca-vistAra svabhAvavALA che, arthAta kaI vakhata saMkucAI jAya che ane kaI vakhata phelAI jAya che. AtmAnuM parimANa AkAzapramANe mahAna nathI. ane paramANunA barAbara paNa nathI paraMtu AtmA madhyama parimANu vALe che. pradezanI sakhyAnI apekSAe samasta AtmAnuM parimANa barAbara che. arthAta sarva AtmA kAkAzanA barAbara asaMkhyAta pradezavALA che, paraMtu prApta zarIranA anusAra tenA vistAramAM (parimANamAM) aMtara paDI jAya che. teTalA kAraNathI pratyeka jIvane AdhAra-kSetra kAkAzanA asaMkhyAtama bhAgathI laIne saMpUrNa leka sudhI thaI zake che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 cantAmaNi-TIkA avataraNA jIvAstikAya ze cAvasthitaH prakAzapunarUpaH pradIpaH svAzrayamAtrAvabhAsI kvacit taH kvacit vitatazca bhavati / ataH zarIraparimANAnusAraM parimANaM dadhAna 1 mUrta iva vijJAyate / uktaJca rAjapraznIyamatre "paesI! jahANAmae-kUr3AgArasAlA siyA jAva gaMbhIrA, ahaNa keI se joI va dIvaM va" ityArabhya "evAmeva paesI ! jIvevi jaM jArisayaM kammanibaddhaM codi Nivattei taM asaMkhenjehiM jIvapaesehiM sacittaM karei-khuTviyaM na mahAliyaM vA" iti paryantam / mu0 84 // iti // pradezina tad yathAnAmakam-RTAgArazAlA syAt yAvad gambhIrA. atha khalu ko'pi puruSaH jyotirvA dIpaM vA (ityArabhya) evameva pradezin ! jIvo'pi yAM yAzikAM pUrvakarmanivaddhAM vodi nivartayati tAmasaMgvyeyairjIvamadezaH sacittAM karoti zudrikAM vA mahAlayAM vA / " iti cchAyA / mahala meM aura khule AkAza meM rakkhA huA prakAza kA punarUpa dIpaka apanI jagaha para mAlama hotA huA kahIM saMkucita hotA hai aura kahIM vistRta hotA hai| isI prakAra zarIra ke parimANa ke anusAra parimANavAlA AtmA mUrta jasA mAima hotA hai / rAjapraznIya sUtra meM kahA hai :-- ___ "he pradegI rAjA ! jaise koI kUTAgAra zAlA ho aura vaha ( yAvat ) gaMbhIra ho aura koI purupa jota yA dIpaka usa meM rakkhe to vaha use pUrNarUpa se prakAzita karatA hai, isI prakAra hai pradezI ! AtmA apane pUrvopArjita karmoM ke anusAra jaisA zarIra pAtA hai; use asakhyAta AtmapradezoM se sajIya vanA detA hai, cAhe vaha zarIra baDA ho cAhe kSulla (choTA) ho"| jevI rIte gharamAM. mahelamAM ane khullA AkAzamAM rAkhele prakAza-paMjarUpa dIpaka pitAnI jagyAe dekhAte thako kaI jagyAe saMkucita hoya che ane kaI jagyA vistRta hoya che. e pramANe zarIranA parimANa anusAra parimANa vALo A bhUta vo mAya che. rAjapraznIya sUtramA ghucha - "523zI lata ! ma a TAgAra zANA DAya te (yAvata) gAra' ane kaI puruSa jyAta athavA dIpaka temAM rAkhe che te ene pUrNapathI prakA kare che, e pramANe che paradezI ! AtmA potAnA pUrvopArjita karmo pramANe zarIra prApta kare che, tene asaMkhyAta AtmapradezathI sajIva banAvI de che zarIra game te moTuM hoya athavA nAnuM hoya." Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AcArasUtre bahUnAM vA jIvAnAM parimANaM vividhaM jAyate / kArmaNa- zarIraM hi sarvadA'nekarUpeNAvatiSThate / tatsambandhAdodArikAdyapi zarIraM tadanusAri nyUnAdhikaparimANabhAg bhavati / jIvamya mUrtavad hAsavRddhi: vastuto rUparahito'pi jIvaH zarIrasambandhAnnyUnAdhikaparimANaM dadhanmUrta vApacayopacayau mAmoti / sa hi svabhAvataH pradIpavanimittamAsAdya saMkocavikAzazIlaH svAzrayamAtre'vamAsate / yathA - kalaze mAsAdamadeze nirA anAdi kAla se jIva kA sambandha hai / isa sambandha ke kAraNa eka ho jIva kA aneka kAloM meM, aura aneka jIvoM kA eka hI kAla meM bhinna2 prakAra kA parimANa hotA hai / kArmaNa zarIra sadA vibhinna rUpoM meM pariNamana karatA rahatA hai / usake saMyoga se audArika Adi zarIra bhI kArmaNa zarIra ke anusAra nyUnAdhikaparimANabAle hote haiM / jova kI hAsa-vRddhi jIva vAstava meM arUpI hai, phira bhI zarIra ke sAtha sambandha hone ke kAraNa vaha choTe-moTe parimAga ko dhAraNa karatA hai, ataH usa meM mUrta padArtha kI bhA~ti apacaya ( hrAsa ) aura upacaya ( vRddhi ) hotA hai / svabhAva se saMkoca vikAsavAlA jIva nimitta pAkara dIpaka kI taraha apane Azraya (zarIra ) meM pratibhAsita hotA hai| jaise ghaTa meM, sAthe anAdi kAlathI jIvaneA saMbadha che; e sakha'dhanA kAraNe ekaja jIvanA aneka kAleAmAM, ane aneka jIvAnA ekaja kAlamAM bhinna bhinna prakAranuM parimANu thAya che, kANu zarIra sadAya vibhinna rUpeAmAM pariNamana karI rahe che, tenA saMcegathI audArika Adi zarIra paNa kANu zarIra pramANe nyUnAdhika parimANavALA hAya che. jIvanI hAsa vRddhi-- jIva vAstavamAM arUpI che, teA paNa zarIranI sAthe sabaMdha hAvAnA * kAraNe te nAnA-moTA parimANune dhAraNa kare che, te kAraNuthI temAM mUrta padArthanI jema apacaya (hAsa) bhane upazaya (vRddhi) thAya che. svalAvadhI sa aya-viAsavANe va nimitta prApta karI dIpakanI pramANe peAtAnA Azraya (zarIra)mAM pratibhAsita thAya che--(dekhAya che). Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA jIvAstikAya 135 karmaNAmatyantocchede sati karmasaGgAbhAvAt karmabandhanocchedAca nAstyevordhvagatipratibandhakaM tadA svasvabhAvAnusAreNordhvagamanAvasaraH siddhAnAmupatiSThate / ___ jIvasya lakSaNamupayogayatvaM jIvasya lakSaNam / upayujyate vastuparicchedaM prati vyApAryate jIyo'nenetyupayogaH karaNe ghaJ / bodharUpo vyApAra upayogaH / jJAnaM, saMvedanaM, pratyayaH, iti nAmAntarANi / sAmAnyavizeSarUpabodhadvayadarzanAnnizcayo bhavati-vidyate khalu jIvaH, yasyemI sAmAnyavizepAyayodhI, na ca tAdRzaH kazcidasti jIvo, yasya sAkAkarmoM kA saMsarga nahIM rahatA, karmavandhana kA uccheda hone se Urdhvagati kA koI pratibandhaka nahIM rahatA, taba siddha jIvoM ko Urca gamana kA avasara prApta hotA hai / jIva kA lakSaNajIva kA lakSaNa upayoga hai / jo jIva ko vastu ke bodha meM vyApta karatA hai upayukta banAtA hai use upayoga kahate haiN| tAtparya yaha hai ki-bodharUpa vyApAra upayoga kahalAtA hai / jJAna saMvedana, pratyaya, ye upayoga ke paryAyavAcI zabda haiM / sAmAnya bodha (darzana) aura vizeSa yogha (jJAna) anubhavasiddha hai / ina donoM yodhoM se yaha nizcaya hotA hai ki jIva avazya hai; jisa meM yaha sAmAnya aura vizeSa bodha pAyA jAtA hai / aisA koI jIva nahIM hai jisa meM sAmAnya-bodha (nirAkAra jAya che, ane kamane saMsamAM rahetA nathI, tyAre karmabaMdhanane kSaya thavAthI urdhvagati thavAmAM koI pratibaMdhaka (aMtarAya karanAra) rahetuM nathI, tyAre siddha ne u. gamana karavAne avasara prApta thAya che. nu skssjIvanuM lakSaNa upaga che, te jIvane vastunA bedhamAM vyAkRta-vyApArayukta kare che. tAtparya e che ke-badha5 vyApAra upaga kahevAya che. jJAna, saMvedana, pratyaya, A sarva upayoganA paryAyavAcI zabdo che, sAmAnya bAdha (darzana) ane vizeSa bedha (jJAna) anubhava siddha che. e baMne bodhathI ema nizcaya thAya che ke jIva avazya che, jemAM A sAmAnya tathA vizeSa dha jovAmAM Ave che e keI jIva nathI ke jemAM sAmAnya bodha Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AcArAGgo jIvasya UrdhvagatiH-- sakalakarmaNAM kSaye sati sapadi jIyo muktaH sannUcaM gacchati, na ca 'jIvasyAmUtatvAd gaterasaMbhavaH' iti vAcyam , stramAvata eva pudgaladravyavad jIvasya gatizIlatvAt / iyAna vizeSaH pudgalebhyaH-pudgalAH svabhAvAdadhogatizIlA:, jIvAstu svabhAvAdardhvagatizIlAH / pratibaMdhadravyasajhAd UrdhvagamanastramAvA jIvA avastiryag vA gacchanti, gantumakSamA cA bhavanti / taca tadgatiprativandhaka karmatra / yadA sakala jIva kI Urdhvagatisakala karmoM kA kSaya hone para tatkAla mukta hubhA jIva Upara kI ora gamana karatA hai / jIva amUrta hai aura isa kAraNa yaha gati nahIM kara sakatA' aisA kahanA ThIka nahIM hai, kyoM ki pudgala-dravya ke samAna jIva svabhAva se hI gatizIla hai / gati ke viSaya meM jIva aura pudgala meM itanA bheda hai--pudgala adhogatizIla haiM aura jIva UrdhvagatizIla haiM, arthAt pugaloM kA svabhAva nIce jAne kA hai aura jIva kA svabhAva upara kI ora jAne kA hai magara rukAvaTa DAlane vAle dravyoM ke nimitta se UrdhvagatizIla jIva bhI nIce kI ora athavA tirachA gamana karatA hai| yA kabhI gamana karane meM asamartha ho jAtA hai| jIva kI svAbhAvika gati kA pratibandhaka (rukAvaTa DAlane vAlA) karma hI hai| jaba samasta karmoM kA atyanta uccheda ho jAtA hai aura jIvanI urdhva gati--sakala karmono kSaya thayA pachI tatkAla mukta thayele jIva upara tarapha gamana 42. 04 abhUta cha, gane rathI ta ti 41 zata nathIma kahevuM te ThIka nathI. kemake pudgalano pramANe jIva svabhAvathI ja gatizIla che. gatinA viSayamAM jIva ane pudagalamAM eTale bheda cheH-pudgala adhogatizIla che. ane jIva urdhvagatizIla che. arthAta pagalone svabhAva nIce javAnuM che, ane jIvane svabhAva upara tarapha javAne che. paraMtu temAM aMtarAya nAMkhavAvALA dravyonA nimittathI urdhvagatizIla jIva paNa nIce tarapha athavA ticha gamana kare che. athavA I vakhata gamana karavAmAM asamartha thaI jAya che. jIvanI svAbhAvika gatine pratibaMdha (aTakAyata) karanAra karma ja che. jyAre sakala karmone atyanta kSaya thaI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA jIvAstikAya 137. tirohito bhvti| tathA : pRthivIkAyAdijIvAnAmupayogAMzaH sphuratyecaH sarvadA / yadi : lokavyApinaH / pudgalAH saMghIbhUyApi karmavargaNArUpeNa * sarvatobhAvena jJAna tirodadhyustahiM nirjIvatApattirAtmano durvArA syAt / / tasmAt - pRthivyAdijIvepu.. bodhAMzaH svabhAvato'bhAratastiSThatyeveti siddham / uktaM cAgame-- "savyajIvANaM pi ya NaM akkharassa. 'aNaMtabhAgo niccugyaaddio| jai. puNa so'vi AvarijA to NaM jIyo ajIvattaM pAvijjA" __muTuvi mehasamudae, hoi pabhA caMda-bhUrANaM " iti / ___ chAyA-sarvajIvAnAmapi ca khalu akSarasyAnantabhAgo nityodghaattitH| yadi punaH so'pi Ariyeta tarhi khalu jIvaH ajIvatvaM prApnuyAt / " sRSTapi meghasamudaye, bhavati prabhA candramUrayoH" iti / tirohita nahIM ho sakatA, isI prakAra pRthivIkAya Adi ekendriya jIvoM ke upayoga kA aMza * sadA sphurAyamAna rahatA hI hai| agara lokavyApI pudgala ikaTThe ho karmavargaNA-.. rUpa pariNata ho kara jJAna ko pUrI taraha Angadita kara DAle to jIva ajIva : bana jAya, magara aisA honA asambhava hai, ata eva yaha siddha hai ki-pRthivIkAya Adi .. eka indriya vAle jIvoM meM bhI jJAna kA kiMcit aMza svabhAva se anAvRta (AvaraNa . rahita) rahatA hai| Agama meM bhI kahA hai-~"sabajIvANaM piya NaM akkharassa... aNaMtabhAgo niccugyADio, jai puNa sovi AvarijjA to NaM jIvo ajIvattaM .. pAvijjA" "mahavi mehasamudae hoi pabhA caMdamurANaM" prakAza kayAreya pUrNapaNe tirohita-AcchAdita thatuM nathI. e pramANe pRthivIkAya Adi ekendriya jInA upayoga" aMza paNa sadA kurAyamAna rahe che. agara lekavyApI pudgala ekaThA thaIne karmavargaNa5 pariNata thaIne jJAnane pUrI tarehathI AcchAdita karI nAkhe (DhAMkI de) te jIva ajIva banI jAya, paNa ema banavuM asaMbhavita che. eTalA kAraNathI e siddha che ke-pRthivIkAya Adi eka IndriyavALA jImAM paNa jJAnane kicita aMza svabhAvathI anAvRta-AvaraNarahita rahe che. bhAgamamA 54. 4DhuMcha-" savyajIvANaM piyaNaM akkharassa aNatabhAgo niccugdhADi mo.| . jai puNa soci AparijA to NaM jIyo ajIvattaM pAvijA" " suTuMci mehasamudAe hoi / pabhA caMdasUrANaM" Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 AcArAGgasUtre rAnAkAropayogI na staH / ata evoktaM bhagavatA - "jIvo upabhogalakkhaNo" iti / lakSyate jJAyate'neneti lakSaNam / upayogo lakSaNaM yasya sa upayogalakSaNaH / jJAnAvagamyo jIva ityarthaH / pRthivIkAyAdisarvasaMsArijIvAnAM bodhasyAnantatamo bhAgaH sadA prakAzamAno'nAvRtastiSThatyeva / nahi sakalalokAntavartinaH pudgalAH karmarUpatayA pariNatA api kasyApi jIvasya sarvatobhAvena jJAnamAvarItuM prabhavanti / yathAatiniviDaghanaghaTA''cchAditasyApi sUryasya prakAzalezaH prakAzata eva, naca sarvathA upayoga) aura vizeSa bodha (sAkAra upayoga ) vidyamAna na ho, isI kAraNa bhagavAnne kahA hai- "jIvo ubaogalakkhaNo" jIva upayoga lakSaNa vAlA hai| jisa ke dvArA vastu lakhI jAya jAnI jAya vaha lakSaNa kahalAtA hai / upayoga jisa kA lakSaNa ho use upayogalakSaNa kahate haiM / tAtparya yaha hai ki--jJAna lakSaNa ke dvArA jIva mAlUma hotA hai / pRthivIkAya Adi samasta saMsArI jIvoM ke jJAna kA ananta bhAga sadaiva prakAzamAna aura AvaraNarahita banA rahatA hai / sampUrNa lokAkAza ke pula kadAcit karmarUpa meM pariNata ho jAe~ to bhI vaha kisI eka jIva ke jJAna ko pUrNarUpa se AvRta nahIM kara sakate / sUrya cAhe kitanI hI saghana ghanagA se AcchAdita kyoM na ho jAe, usakA thoDA bahuta prakAza banA hI rahatA hai, prakAza kabhI pUrI taraha ( nisAra upayoga ) bhane vizeSa modha (sAra upayoga) vidyamAna na hoya, se arasudhI lagavAne uchu che hai:-" joco ogala+khaNo " lakSaNavALo che. jIva upayAga jenA dvArA vastu lakhI zakAya-jANI zakAya te lakSaNa kahevAya che. upayega jenuM lakSaNa haeNya, tene " upayegalakSaNa" kahe che. tAtparya e che ke"jJAnalakSaNa dvArA jIva mAlUma paDe che. C pRthviIkAya Adi tamAma pu sArI jIvAnA jJAnanA ana tame bhAga hamezAM prakAzamAna ane AvaraNahita banI rahe che. saMpUrNa leAkAkAzanA pugale kadAca rUpamAM pariNata thaI jAya te paNa te kaMI eka jIvanA jJAnane pUrNa rUpathI AvRtta karI ( DhAMkI ) zake nahi. sUrya game teTalI dhanaghaTA ( meghADaMbara )mAM AcchAdita thai jAya te paNa sUryanA thADejA prakAza temanI ja rahe che, Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvA AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA jIvAstikAya prApya, kevalajJAnasaMnAM pAmoti / jIvA dvividhAH-siddhA asiddhAzca / tatra nirddhatAzeSakarmANaH siddhAH, asiddhAH saMsAriNaH / dravyabhAvabaMndhaH sNsaarH| karmApTakasambandhI dravyavandhaH, rAgadvepAdipariNAmasaMvandho bhaavvndhH| dvividhavandharUpaH saMsAro'sti yeSAM te sNsaarinnH| saMsAriNo dvividhAH sasthAvarabhedAt / tatra pRthivyavanaspatayaH sthaavraaH| tejovAyUdArAstrasAH / tejovAyU gatyaiva traso, na tu labdhyA / tatrodArAzcaturvidhAH-dvi-tri-catuH-prazcandriyabhedAt / tatra paJcendriyAH punarhi vidhAH samanaskA amanaskAzca / ko jAnane yogya vizuddhatA prApta karake kevala jJAna saMjJA ko pAtA hai| jIva do prakAra ke haiM :-siddha jIva aura asiddha jIva / sakala karmoM se rahita jIva siddha kahalAte hai, aura saMsArI jIva asiddha kahalAte haiN| dravyabandha aura bhAvabandha ko saMsAra kahate haiN| ATha karmokA sambandha dravyabandha hai, aura rAga depa Adi pariNAmoM kA sambandha honA bhAvavandha hai| yaha do prakAra kA bandharUpa saMsAra jina ke ho ve saMsArI jIva kahalAte haiN| saMsArI jIva trasa aura sthAvara ke bhedase do prakAra ke haiM / pRthvI jala aura vanaspati, ye sthAvara haiM, teja vAyu aura udAra jIva trasa haiM / ina meM teja aura vAyu gatitrasa hai, labdhi se sthAvara haiM / ___ udAra ke cAra bheda haiM-dIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriya / paJcendriya jIvoM ke saMjJI aura asaMjJI, ye do bheda haiN| kSaya thavAthI samasta reya padArthone jANavA yogya vizuddhatA prApta karIne kevalajJAna saMjJA pAme che. jIva e prakAranA cheH-siddha jIva ane asiddha jIva, sakala karmothI rahita jIva siddha kahevAya che, ane saMsArI jIva asiddha kahevAya che. dravyabaMdha ane bhAvabaMdhane saMsAra kahe che. ATha karmone saMbaMdha te dravyabaMdha che, ane rAga-dveSa Adi pariNamene saMbaMdha thAya te bhAvabaMdha che. e be prakAranA baMdharUpa saMsAra jene hoya che te saMsArI jIva kahevAya che. saMsArI jIva trasa ane sthAvaranA bhedathI se mAranA che. pRthvI, pAeI, ane vanaspati ra sthA12 cha, tara, vAyu, udAra jIva trasa che. temAM teja ane vAyu gatitrasa che, labdhithI sthAvara che. udAranA cAra bheda che. hIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya. paMcendriya enA saMjJI asaMjJI, e be bheda che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtsUtra tasmAd yazca yAvAnupayogAMzaH sarvasaMsArijIyeSu yathAsaMbhavaM svabhAvato'nATato vartate, tatra sarvato jaghanya upayogAMza: near paryAptAnAM sUkSmanigodAnAmeva bhavati / tataH paraM sa evopayogAMzaH avaziSTakendriya dvitricatuHpaJcendriyabhedAt bhidyamAnaH saMbhinnasrotastvAdilacdhasamUhena ca labdhinimittakaraNadazarIrendriyavAimanAMsi samAzritya pravardhamAno vividhakSAyopazamakRtavaicitryayatAmavagrahAdInAM bhedena tato'pyadhikataraM vardhamAnaH sakalaghAtikarmakSayaM kRtvA sakalajJeyagrAhikAM parAM viddhi "sarva jIvoM ke akSara kA arari bhAga jJAna deva upADA (nirAvaraNa) banA rahatA hai, agara vaha bhI Dhaka jAya to jIva ajIva ho jAya / " 138 "meghoM kA khUba samudAya hone para bhI candramA aura sUrya ko prabhA to banI hI rahatI hai| " upayoga kA jo sarva jaghanya aMza samasta saMsArI jIvoMmeM sarvadA anAvRta banA rahatA hai, vaha jaghanya aMza utpatti ke prathama samaya meM vartamAna aparyApta sUkSma nigodiyA jIvoM meM bhI hotA hai / tatpazcAt vahI upayoga kA aMza ekendriya dvIndriya trIndriya caturindriya aura paJcendriya ke bheda se bhinna hotA huA saMbhinnasrotastva Adi labdhiyoM ke samUha se labdhi, nimitta, karaNa, zarIra, indriya cacana aura mana kA Azraya lekara baDhatA jAtA hai / yahAM taka ki vividha prakAra ke kSayopazama kI vicitratA vAle jIvoM ke avagraha Adi ke bheda se aura usa se bhI adhika baDhakara samasta ghAtI karmoM kA kSaya hone para samasta jJeya padArthoM "sarva jIvAne akSaranA ana tame bhAga jJAna sadaiva udhADuM (nirAvaraNa) rahe che. agara te paNu te DhakAI jAya te jIva ava thaI jAya." 8 meghanA mukha samudAya hAya tA paNa caMdra ane sUryanI prabhA banI rahe che." upayeganA je sarva jaghanya aMza tamAma saMsArI jIveAmAM sadA anAvRta (ughADA) khanI rahe che. te sa jaghanya a'zautpattinA prathama samayamAM vattta mAna, aparyApta sUkSma nigeAdanA jIveAmAM paNa hoya che. te pachI te upayeganA aMza ekendriya dvIndriya zrIndriya, caturindriya ane paMcendriyanA bhedathI bhinna thaine, sabhinnasrotatva cyAdi labdhienA samUhathI, samdhi, nimitta, urAMzu, zarIra, indriya, panthana bhane bhnn| mAzraya ne vadhatA jAya che, ahIM sudhI ke vividha prakAranA kSayapazcamanI vicitratAvALA jIvAne avagraha mAdi bhedathI ane tenAthI paNa adhika vadhIne samasta dhAtI karmone Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA paradravyavicAra atha padravyavicAraH - 141 paTsa iSyeSu viyad dravyaM kSetram, itare dharmAdayaH paJca kSetravartitvAt kSetriNaH / devakurUttarakurukSetravartiyAMgalikaikakezasya khaNDazaH karaNe paryantato yasya khaNDasya punaH khaNDo na bhavitumaIti tAdRzakhaNDaparimANaM yAvadAkAzakSetraM vyApnoti tAvati bhAge viyato'saMkhyAtapradezAH, dharmAstikAyasyAsaMkhyAtamadezAH, adharmAstikAyasya cA saMkhyAtapradezAH asaMkhyAtA nigodAnAM golakAca tiSThanti / 3 tatra sUcyagrabhAgaparimite nigodakhaNDe'pyasaMkhyAtAH zreNayaH santi / pratyeka zreNyAmasaMkhyAtAH pratarAH pratare ca pratyekamasaMkhyAtAH golakAH, golake padravyavicAra chahayoM meM se AkAza kraya, kSetra hai, aura zeSa dharma Adi pAMca vya kSetravatI hone ke kAraNa kSetrI haiM / deva kuru aura uttarakuru kSetroM ke jugaliyA ke eka keza ke aise TukaDe kiye jAe~ ki phira unakA dUsarA TukaDA na ho ske| ina meM se eka TukaDA jitane AkAza kSetra ko vyApta karatA hai utane bhAga meM AkAza ke asaMkhyAta pradeza hote haiM / usI meM dharmAstikAya ke asaMkhyAta pradeza haiM, adharmAstikAya ke asaMkhyAta pradeza haiM, aura nigoda ke asaMkhyAta golaka vidyamAna haiM / suI kI noMka barAbara nigoda ke khaNDa meM bhI asaMkhyAta zreNiyAM vidyamAna haiM / eka 2 zreNI meM asaMkhyAta - asaMkhyAta pratara haiM, eka 2 pratara meM asaMkhyAtara golaka haiM, padbhavya vicAra cha dravyomAM AkAza dravya kSetra che, ane bAkInA dharma Adi pAMcadraze kSetravatI hAvAthI kSetra che; devakurU ane uttarakurM kSetronA juliAnA eka kezavALanA evA TukaDA karavAmAM Ave ke pharIne tene bIjo TukaDo thaI zake nahiM, temAMthI eka TukaDA jeTalA AkAzakSetrane vyApta kare che teTalA. bhAgamAM AkAzanA 6. asaMkhyAta pradeza kahevAya che. temAM dharmAstikAyanA asaMkhyAta pradeza che, adharmostikAyanA asa MkhyAta pradeza che, ane nigeAdanA asa MkhyAta geAlaka vidyamAna che. soyanI aNI arekhara nigodanA khaMDamAM paNu asaMkhyAta zreNIe vidyamAna che the ye zreNImAM asaMkhyAta asaMkhyAta pratara hai ye. atarasAM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AvArAgasatra jIvAstikAyasya (1)-anantajJAnam , (2)-anantadarzanam (3)-ananta mukham , (4)-anantIya ceti gunnaaH| (1)-anyAyAdhayatram , .(2)-anavagAhavatvam , (3) amUrtikatvam (4)-agurulaghupacaM ceti pryaayaa| ...ayaM dravya-kSetra-kAla-bhAva-guNa-bhedena patradhA : mAyate-(1)-dravyataHanantA jIvAH, (2)-kSetrato lokapramANAH, (3). kAlata AdyantarahitAH, (4)bhAvataH arUpiNaH-varNagandharasasparzavanitA iti, (5)-guNatavetanAlakSaNA? iti / / iti jIvAstikAyaH sampUrNa:jIvAstikAya ke guNa ye hai- (1) ananta jJAna :(2) ananta darzana (3) ananta sugma aura (4) ananta vIrya / (1) anyAvAdhavatva (2) anavagAhanAvatva (3) amUrtikAya aura .(4) agurulaghutva, . ye jIva kI paryAya haiN| dravya kSetra kAla bhAva aura guNa ke bheda se pAMca prakAra se jIvAstikAya kA jJAna hotA hai / (1) dravya se--jIva ananta haiM, (2) kSetra se--lokapramANa haiM (3) kAla se-Adi-anta rahita haiM (4) bhAva se--arUpI hai-rUpa, rasa, gandha, "aura sparza se * rahita haiM (5) guNa se cetanAlakSaNa hai / / / iti jiivaastikaay| pAstiyana gupa mA (1) manazAna, (2) manata zana (3).bhanata sukha ane (4) anaMta vIrya. (1) avyAbAdhavatva (2) anavagAhanAvava (3) amUtikatva ane (4) * saguladhutva, meM apanI paryAya che. dravya, kSetra, kAla, bhAva ane guNanA bhedathI pAMca prakAre jIvAstikAyanuM jJAna ..yAya. cha. (1) dravyathI--04. manAta che. (2) kSetrathI- prabhAe. (3) sathI-mA anta rahita che. (4) bhAvathI-arUpI che rUpa-rasa-gaMdha ane sparzathI- rahita che / (5) muguthI-yetanAlakSa che. Iti chavAstikAya- Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAcAracintAmaNi- TIkA avataraNA paTTadravyavicAra 143 paramANunAM dvau bhedau staH vaddhA avaddhAya / tatra caddhAH skandharUpAH / nabaddhAH parasparasaMyuktAH / skandhAnAM punahIM bhedau - jIvasahitAH, jIvarahitAzca / ghaTapaTAdirUpA ajIvaskandhAH / atha jIvaskandha-vicAraH mastUyate - dvayoH paramANvoH saMyoge dvipradezI skandhaH / trayANAM paramANUnAM saMyoge trimadezI skandhaH / evamasaMkhyAtAnAM paramANunAM saMyogAdasaMkhyAtapradezI skandho jAyate / etAvatparyantAH skandhA jIvAnAM grAdyA na bhavanti / paramANu do prakAra ke haiM- vajra aura adra | skanvarUpa paramANu badra kahalAte haiM, aura Apasa meM asaMyukta paramANu avaddha kahalAte haiM / skandha ke bhI do bheda haiM- jIvasahita aura jIvarahita, ina meM ghaTa paTa Adi skandha ajIvaskandha kahalAte haiM / aba jIvaskandha kA vicAra karate haiM- do paramANuoM kA saMyoga hone para dvipradezI skandha banatA hai, aura tIna paramANuoM ke saMyogase tripradezI skandha / isI prakAra asaMkhyAta paramANuoM ke saMyoga se asaMkhyAta pradezI skandha utpanna hotA hai / yahA~ taka ke skandha jIvoM dvArA grahaNa nahIM kiye jA sakate / paramANu me prAranA - (1) jaddha bhane (2) mA. sudharUpa paramANu maddha kahevAya che, ane ApasamAM asaMyukta paramANu akhada kahevAya che. skaMdhanA paNa e bheda che--jIvahita ane jIvata, temAM ghaTa para Adi skaMdha aAvakadha kahevAya che. have jIvaska dhanA vicAra karavAmAM Ave che e paramANuonA samaiga thavAthI dvipradezI kA~dha bane che, ane traNa paramANuenA sacegathI tripradezI smudha ane che, e pramANe asaMkhyAta paramANuonA saMcAgathI asaMkhyAtapradezI koMdha utpanna thAya che, ahiM sudhInA skaMdha, jIvA dvArA grahaNa karI zakAtAM nathI, Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AMcArAma gha pratyekamasaMkhyAvAni nigodazarIrANi santi / tatra ca pratyekArIre'nantA nigodajIvAH santi / __atha kiyanto'nantA jIvAstatra santI ?-tyucyate-atItakAlo'nantaH, tathA bhaviSyatkAlo'pyanantaH, vartamAnakAla kasamayamAtra, kAlatrayasyApi yAvantaH samayAH santi, te punaranantena guNitA yAvanto bhaveyustato'pyananta guNAdhikA ekasmin nigoTe nigodikA jIvAH santi / tatraikajIvasyAsaMkhyAtAH madezAH santi / ekaikapadeze'nantAH karmavargaNAH saMlagnAH / tatraikasyAM vargaNAyAmanantAH paramANupudgalAH santi / eka 2 golaka meM asaMkhyAta 2 nigodazarIra haiM, aura eka 2 nigodazarIra meM ananta 2 nigodajIva haiN| zA-ananta ke ananta bheda hote haiM, aisI sthiti meM eka nigodazarIra meM kitane ananta jIva hote haiM ? samAdhAna-atIta kAla ke ananta samaya haiM, bhaviSya kAlake bhI ananta samaya haiM, aura vartamAna kAla eka samaya mAtra hai| ina tInoM phAloM ke jitane samaya hai unakA ananta se guNAkAra kara dene para jitane samaya ho una se bhI ananta guNA adhika nigodajIva eka nigodazarIra meM hote haiM / eka jIva ke asaMkhyAta pradeza hote haiN| ekara pradeza meM ananta 2 karmavargaNAe~ lagI huI haiM, aura eka 2 vargaNA meM anantara pudgalaparamANu haiM asaMkhyAta golaka che. eka eka golakamAM asaMkhyAta nigada zarIra che, ane eka eka nigoda zarIramAM anaMta anaMta nigoda jIva che. zake--anaMtanA anaMta bheda hoya che, evI sthitimAM eka nigada zarIramAM keTalA anaMta jIva hoya che? samAdhAna---atItakAla (bhUtakAlInA ananta samaya che, bhaviSyakAlanA paNa anaMta samaya che, ane vartamAna kAla ekasamayamAtra che, e traNe kAlemAM je samaya che, tene anaMtathI guNAkAra karavAthI je guNAkAra (rAzi) thAya teTalA samayathI paNa anaMta guNa adhika nigada jIva eka nigeda-zarIramAM hoya che. eka jIvanA asaMkhyAta pradeza thAya che. eka-eka pradezamAM anaMta-anaMta kavaNAo lAgI che, ane eka-eka vargaNAmAM anaMta anaMta pudgalaparama Na che. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA paidravyavicAraH 145 vargaNAgatAnantapudgalaparamANughaTitaskandhA jIvAno grAhyA bhavanti / / rAgadveparUpAzuddhapravRttyA''tmanaH pratipadezamanantAnanvakarmavargaNA ayogolakavahivallolIbhUtAH santi, ata evAnantajJAnAdayo .guNA jIvasya tirAhitA bhavanti / evaM ca jIvopekSayA'nantaguNAdhikAH pudgalA jnyaatvyaaH| te ca pudgalA rUpiNo'cetanAH sakriyAH pUraNamalanasvamAyA veditvyaaH| . padrvyeSu sakriya-niSkriyavicAra:- . paDadravyeSu nizcayanayena sarvANi dravyANi sakriyANi / vyavahAranayato dharmAdharmAkAzakAlAkhyAni catvAri dravyANi kriyArahitAni / jIvapudgaloM sakriyau paramANuoM se bane hue skandha jIvoM dvArA grahaNa karane yogya hote haiM / ___ rAga aura dveSarUpa azuddha pravRtti ke kAraNa AtmA ke eka eka pradeza meM anantAnanta karmavargaNAe~ isa prakAra ekameka ho rahI hai, jaise lohe kA golA aura agni ekameka ho jAte haiM, isI kAraNa jIva ke ananta jJAna Adi guNa Dhaka jAte hai| isa prakAra ___ jIvoM kI apekSA pudala ananta guNA adhika jAnane caahie| ye pudgala-rupI, acetana, sakriya, aura pUNagalanasvabhAvavAle haiN| ___ chara dravyoM meM sakriya-niSkriyakA vicAranidhaya naya se chahoM dravya sakriya haiM, kintu vyavahAranayase dharmAstikAya adharmAstikAya AkAza aura kAla nAmaka cAra dravya kriyA rahita haiM, jIva aura pula dravya sakriya anA pugala paramANuothI banelA kaMdha jIve dvArA grahaNa karavA gya hoya che. rAga ane dveSa rUpa azuddha pravRttinA kAraNe AtmAnA eka-eka pradezamAM anaMtAnaMta karma vargaNue e pramANe ekameka thaI rahI che ke-jema leDhAne goLa ane agni ekameka thaI jAya che, e kAraNathI jIvanA anaMta jJAna Adi guNa DhaMkAI jAya che. e pramANe jIvanI apekSA pudagala anaMtaguNA adhika jANavA joIe. te muddagala, pI, acetana sakriya ane pUraNagalanasvabhAvavALA che. cha mAM sakriya niSkriya vicAranizcayanaya pramANe che sakriya che, paraMtu vyavahAranayathI dhamastikAya adhamastikAya AkAza ane kAla nAmanA cAra dravye kiyArahita che, jIva ane ma. A.-19 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAjalA. __ atha kIdRzAH skandhA jIvAnAM grAdhA mavantI ?-tyucyate--abhavyarAzicatuHsaptatitamaH, tadgatajIvApekSayA'nantaguNAdhikAH paramANavo yadi' saMghIbhavanti tadIdArikazarIramAdhavargaNA bhavati / audArikavargaNApekSayA'nantaguNAdhikA vaikriyshriirpraayvrgnnaa| tato'nantaguNAdhikA''dArakavargaNA / AhArakavargaNApekSayA'nantaguNAdhikA tainasazarIrAvargaNA / tato'nantaguNAdhikA ekabhApAgrAhyavargaNA / ekabhASAgrAhyavargaNApekSayA'nantaguNAdhikA ekazvAsocchvAsavargaNA / tato'nantaguNAdhikA ekamanaso vagaMgA / tadapekSayA'nantaguNAdhikA kArmaNavargaNA bhavati / tato'nantaguNAdhikAH pudgalaparamANuskandhA neyaaH| kArmaNa kisa prakAra ke skandha jIvoM dvArA grAhya hote haiM ! yaha batalAte haiM : amatrya rAzi cohataracI hai| isa abhavya rAzi ke jIvoM kI apekSA ananta guNA adhika paramANu yadi ikaTThe ho to audArikazarIramAhA vANA hotI hai| audArikavargaNAkI apekSA anantaguNI adhika kriyazarIraprAhya vargaNA hotI hai, aura isa se bhI ananta guNI adhika AhArakavargaNA hotI hai| AhArakavargaNA se anantaguNI adhika tejasazarIramAhya vargagA hotI hai, aura usa se bhI anantaguNI adhika ekabhASAmAhya vargaNA hotI hai| ekabhApAvargaNa se bhI anantaguNI adhika eka zvAsocchAsavargamA hotI hai, aura usa se anantaguNI adhika ekamanovargaNA hotI hai, manovargaNA se bhI anantaguNI adhika kArmaNavargaNA hotI hai| usa se bhI ananta guNA adhika pudgala paramANu ke skandha samajhane cAhie / isa prakAra kArmaNavargaNA ke ananta pudgala kayA prakAranA skaMdha dvArA grahaNa karI zakAya che? - te batAve che-abhavyarAzi cutera (74) vI che. e abhavya rAzinA jIvonI apekSA anaMta guNa * adhika paramANu je ekaThA thAya te audarika zarIra grahaNa karI zake tevI vagaNa heya che, audArika vagaNanI apekSA anaMta guNa-adhika kriyazarIragrAhya varga he che, ane tenAthI paNa anaMta guNI adhika eka AhAravagaNa hoya che. AhArakavargaNAthI ananta guNa adhika tejasazarIragrAhya vargaNa hoya, tenAthI paNa ananta guNI adhika eka bhASA grAhya vagaNa hoya che, ane tenAthI anaMtaguNI adhika eka zvAcchAsavargaNa heya che, ane tenAthI anantaguNI adhika eka manevagaNa hoya che. manovargathI paNa anantaguNI adhika kArmaNavargaNa hoya che. tenAthI paNa ananta guNI adhika pagalaparamANunA skaMdha samajavA joIe. e pramANe kAmaNavargaNAnA: nasazarAragrAhya vargaNA hotI hai, aura usa se bhI anantaguNI adhika Wave Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA paidravyavicAraH vargaNAgatAnantapudgalaparamANughaTitaskanyA jIvAno grAhyA bhavanti / ___rAgadveparUpAzuddhapravRttyA''tmanaH pratipradezamanantAnantakarmavargaNA. ayogolakavadbhivallolIbhUtAH santi, ata evAnantajJAnAdayo .guNA jIvasya tirohitA bhavanti / evaM ca jIvopekSayA'nantaguNAdhikAH pudgalA jnyaatvyaaH| te ca pudgalA rUpiNo'cetanAH sakriyAH pUraNagalanasvabhAvA veditvyaaH| . padravyeSu sakriya-niSkriyavicAra:- .. paDadravyeSu nizcayanayena sarvANi dravyANi sakriyANi / vyavahAranayato dharmAdharmAkAzakAlAkhyAni catvAri dravyANi kriyArahitAni / jIvapudgalau sakriyau paramANuoM se bane hue skandha jIvoM dvArA grahaNa karane yogya hote haiM / ___ rAga aura dveSarUpa azuddha pravRtti ke kAraNa AtmA ke eka eka pradeza meM anantAnanta karmavargaNAe~ isa prakAra ekameka ho rahI hai, jaise lohe kA golA aura agni ekameka ho jAte haiM, isI kAraNa jIva ke ananta jJAna Adi guNa DhaMka jAte haiM / isa prakAra jIvoM kI apekSA pula ananta guNA adhika jAnane caahie| ye pudgala-rUpI, acetana, sakriya, aura pUraNagalanasvabhAvavAle haiM / chaha dravyoM meM sakriya-niSkriyakA vicAranizcaya naya se chahoM dravya sakriya haiM, kintu vyavahAranayase dharmAstikAya adharmAstikAya AkAza aura kAla nAmaka cAra dravya kriyA rahita haiM, jIva aura pudla dravya sakriya ananta pagala paramANuothI banelA kaMdha je dvArA grahaNa karavA yogya hoya che. rAga ane dveSa 5 azuddha pravRttinA kAraNe AtmAnA eka-eka pradezamAM anaMtAnaMta karma vaNAo e pramANe ekameka thaI rahI che ke-jema leDhAne gaLe ane agni ekameka thaI jAya che, e kAraNathI jIvanA anaMta jJAna Adi guNa DhaMkAI jAya che. e pramANe chAnI apekSA pudagala anaMtaguNA adhika jANavA joIe. te yugala, pI, acetana sakriya ane pUraNagalanasvabhAvavALA che. cha drAmAM sakriya niSkriya vicAra- 'nizcayanaya pramANe che dave sakriya che, paraMtu vyavahAranayathI dharmAstikAya adharmAstikAya AkAza ane kAla nAmanA cAra dU kiyArahita che, jIva ane pra. A.-19 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 146 AvArAgasUtra stH| nicayanayAd dharmAstikAyo gatiparitAnAM jIvapagalAnAM gati prati sahAyadAnarUpAM kriyAm , adharmAstikAyaH sthitipariNatajIvapudgalAnAM sthiti pati sahAyadAnarUpAM kriyAM karoti / tathaivAkAzo'nakAzadAnarUpAM .kriyAM, kAlaya vartanArUpakriyA jIvAjIyeSu vidhatte / tathaiva nizcayena jIvaH svasvarUparamaNarUpa kriyAM karoti / yadi nizcayanayena zubhAzubharUpavibhAvadazAramaNAtmikAM kriyAM kuryAttadA''tmA kadApyavicalapadaM nApnuyAt , ataH svasvarUpapariNavirUpAmeva kriyAM karoti / nizcayanayena pudgalo'pyanAdikAlataH svapUraNagalanarUpAM kriyA samAcarati / tasmAd nizcayanayena sarvANi dravyANi sakriyANIti jJAtavyam / hai / nizcayanaya se dharmAstikAya, gatiparigata jIvoM aura pudaloM ko gati meM sahAyakatA dene kI kriyA karatA hai, aura adharmAstikAya sthitipariNata jIvoM evaM pudgalokI sthiti meM sahAyatA denekI kriyA karatA hai| isI prakAra AkAza-avagAhadAnarUpa kiyA karatA hai, aura kAla vartanA Adi meM sahAyatA pahu~cAtA haiM / jIva nizcayanaya se nijasvarUpa-smaNarUpa kriyA karatA hai / agara nizcaya naya se jItra zubha aura azubha rUpa vibhAvadazA meM ramaNa karane kI kiyA kare to use avicala pada kI kadApi prApti nahIM ho sakatI, ata eva jIva apane svabhAva meM pariNatirUpa kriyA hI karatA hai| nizcaya naya kI apekSA pudgala bhI anAdi kAla se pUraNa galana rUpa kriyA kara rahA hai / isa prakAra nizraya naya se sabhI dravya sakriya hai| pudagala dravya sakriya che. nizcayanayathI dhamastikAya, gatimAM pariNata che ane te pugalonI gatimAM sahAyatA karavAnI kriyA kare che, ane adharmAstikAya, rithatimAM pariNata che ane pudgalanI sthitimAM sahAyatA devAnI kriyA kare che. e pramANe AkAza, avagAhadAnarUpa kriyA kare che, ane kAla vattanA AdimAM sahAyatA pahoMcADe che, jIva nizcayanayathI nijasvapa-ramaNarUpa kriyA kare che. agara nizcayanayathI jIva zubha ane azubharUpa vibhAvadazAmAM ramaNa karavAnI kriyA kare che tene avicala padanI prApti kadApi paNa thaI zake nahi, eTalA kAraNathI chava pitAnA svabhAvamAM pariNatirUpa kriyA ja kare che, nizcayanayanI apekSA e pudgala paNa anAdi kAlathI pUraNa-galanarUpa kriyA kare che, e pramANe nizcayanayathI sarva dUbe sakriya che, Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA padravyavicAraH adhunA vyavahAranayamAzrityocyate-~~ vyavahArato dharmAdharmAkAzakAlA niSkriyAH, jIva-pudgalAzca sakriyAH / vyavahAranayato jIvo rAgadveparUpAzuddhapariNatyA pratisamayamanantapudgalaparamANuskandhA''dAnakriyAM kroti| paramANupudgalA api karmavargaNArUpeNa jIvasya sarvasmin pradeze saMlagnA bhavanti, ataste saMzlepakriyAM pUraNagaLanAdikriyAM ca kurvanti, tasmAd vyavahAranayato jIva-pudgalAveva sakriyau / padravyavipaye kartRtvAkartRtvanirUpaNam--- nicayanayena paD dravyANi svasvarUpakartRNi, tasmAttepA kartRtvamupapadyate / ___ aba vyavahAra naya kI apekSA se ka pana kiyA jAtA hai-vyavahAranaya se dharma adharma AkAza aura kAla kriyArahita haiM, tathA jIva aura pudgala sakriya haiM / vyavahAra naya se jIva rAga-dUparUpa azubha pariNati ke dvArA prati samaya ananta pudgala paramANuoM ke skandhoM ko grahaNa karane kI kriyA karatA hai| paramANu pudgala bhI pharmavargaNArUpa meM pariNata ho kara jIva ke samasta pradezo meM baddha hote haiM, ataH vaha bandhanarUpa kriyA karate haiM, aura pUraNa galana Adi kriyA bhI karate haiM, isa prakAra vyavahAra naya se jIva aura pudgala hI sakriya haiN| chaha dravyoM kA kartApana aura akartApananiya naya se chahoM dravya apane 2 svarUpa ke kartA haiM, ataH sabhI dravyA meM have vyavahAranayanI apekSAo kahevAya che-vyavahAranayathI dharma adharma AkAza ane kAla kriyArahita che, tathA jIva ane pudagala sakriya che. vyavahAranayathI jIva rAgadveSarUpa azubha pariNati dvArA pratisamaya ananta pudgala paramANuonA dhone grahaNa karavAnI kriyA kare che. paramANu yudagala paNa karmacaNarUpamAM pariNata thaIne jIvanA samasta pradezomAM baddha thaI jAya che (sarva pradezane cUMTI jAya che, teTalA kAraNathI te baMdhanarUpa kriyA kare che, ane pUraNu-galana Adi kiyA paNa kare che. e pramANe vyavahAranayathI jIva ane pudgala ja sakyi che. konuM kartApaNuM ane akartApaNuM- nizcayanayathI cha dravya, pitApitAnA svarUpamAM kartA che. tethI sarva kAma Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 148 AvArAma vyavahAranapena jIvasya karDa, dharmAdidravyapazcakasyAkartRtvamiti / vyavahAranayaHvyavahAranapaH paDDidhA-zuddhAzuddhazubhAzumopacaritAnupacaritabhedAt / tatra (1) zuddhavyavahAranayaH / yadi jIvaH karmamalarUpAzuddhatA vyapanIyA'nantajJAnAdiguNa pazuddhatA mupArjayati tarhi prathamazRddhavyavahAranayana jIvasya kartRtvaM bhavati / tayAhizuddhavyavahAranayena jIvo yadA zuddhasvarUpAnanAya prayatate, tadA prathamaguNasthAne phartApana siddha hotA hai| vyavahAranayase jIva kI hai aura zeSa dharma Adi pAMca dravya akartA haiN| vyavahAranaya vyavahAra naya chaha prakAra kA hai-(1) zuddha vyavahAranaya, (2) azuddha vyavahAranaya, (3) zubha vyavahAranaya, (4) azubha vyavahAranaya, (5) upacarita vyavahAranaya aura (6) anupacarita vyavahAranaya / (1) zuddha vyavahAranaya----- agara jIva karmamalarUpa azuddhatA ko haTAkara anantajJAnAdiguNarUpa zuddhatA kA upArjana karatA hai to zudra vyavahAranaya se jIva meM kartRtva hotA hai| vaha isa prakAra zudra vyavahAra naya se nIca jaba apanA zuddha svarUpa prApta karane ke lie kartApaNuM siddha thAya che. vyavahAranayathI jIva kartA che ane bAkInA dharmAdi pAMca di akato che. vyavahAranaya-~ vyavahAranaya cha prakAra che. (1) zuddha vyavahAranaya (ra) azuddha vyavahAranaya, zula vyapahAranaya, (4) zubha0552naya, (5) 65yarita vyapahAranaya, (6) anupayarita vyavahAranaya. (1) zudha vyphaarn4jIva karmamalaya azuddhatAne haThAvIne anaMtajJAnAdiguNa zuddhatAne upArjana kare che to zuddha vyavahAranaya pramANe jIvamAM kartutva-kartApaNuM hoya che. te A pramANe zaddha vyavahAranayathI jIva pitAnA zuddha svarUpane prApta karavA mATe prayatna Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA vyavadAranayaH 149 'nantAnuvandhikapAyacatuSTayaM kSapayitvA caturtha guNasthAnaM samAsAdya samyaktvaguNaM labhate / apratyAkhyeyakapAyacatuSTayakSayeNa dezaviratirUpaM paJcamaM guNasthAnaM prApnoti / pratyAkhyeyakapAyacatuSTayakSayeNa jIvasya paSThasaptamaguNasthAnayoH sarvaviratirUpayorupalabdhirbhavati / yadyapTamaguNasthAnaM labhyate tadA tatra zreNidvayaM samAruhyate, upazamazreNiH kSapakaNizca / tatropazamazreNyA'pTamaguNasthAnAdekAdazaguNasthAnaM yAvadadhyArohati / kSapaNyA tvaSTamAdArabhya dazamaM yAvat samArubaikAdazaM vihAya dvAdazaM guNasthAnaM samArohati / jIvastatra rAgadvepasyamohanIya. prayatna karatA hai taba prathama guNasthAna meM anantAnubandhI cAra kapAyAkA kSaya karake caturtha guNasthAna prApta karatA hai aura samyaktva guNa pA letA hai| cAra apratyAkhyAnAvaraNa kapAyoM kA kSaya karake dezaviratirUpa pAMcavA guNasthAna prApta karatA hai, aura pratyAkhyAnAvaraNa kapAya-catuSTaya ke kSaya se jIva ko sarvaviratirUpa chaThe aura sAta guNasthAna kI prApti hotI hai| jIva ko yadi AThavAM guNasthAna prApta hotA hai to vahA~ se do zreNiyA~ Arambha hotI haiM aura jIva una meM se kisI eka zreNI para Aruddha hotA hai| do zreNiyA hai--upazamanegI, aura ksspkshregii| upazamazreNIvAlA jIva gyArahaveM guNasthAna taka car3ha sakatA hai| kSapakazreNIvAlA jIva AThaveM se dazaveM guNasthAna taka pahu~cakara gyArahave ko chor3a kara sIdhA bArahavaM guNasthAna para AruDha ho jAtA hai| jIva daza gugasthAna ke anta meM rAgadveSarUpa mohanIya karma kA samUla nAma karake, kare che, tyAre prathama guNasthAnamAM anantAnubaMdhI cAra kalAne kSaya karIne caturtha (cothuM) guNasthAna prApta kare che, ane samyakatava guNa pAmI jAya che. cAra apratyAkhyAnAvaraNa karIne kSaya karIne dezaviratirUpa pAMcamuM guNasthAna prApta kare che, ane pratyAkhyAnAvaraNa kapAya-catuSTayanA kSayathI jIvane sarvaviratirUpa chaThThA ane sAtamA guNasthAnanI prApti thAya che. jIvane jo AThamuM guNasthAna prApta thAya che te tyAMthI be zreNIone AraMbha thAya che, ane jIva e bemAMthI kei eka zreNI para ATha thAya che. be zreNI A pramANe che-(1) upazamaNI (2) kSapakazreNI. upazamaNI vALe jIva agiAramAM guNasthAna sudhI caDhI zake che, kSAkarNavALo jIva AThamAthI darAmAM guNasthAna sudhI pahoMcIne agiAramAM guNasthAne cheDIne sIdhe bAramAM guNasthAna para ArUDha thaI jAya che. jIva dasamA guNasthAnanA aMtamAM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 AcArAyace / karma samUlamunmUlya dhAtikarmANi kSapayitvA trayodaza guNasthAnamArohati / trayodaze guNasthAne nirmalakevalajJAnaM mAmoti / tadanantaraM paJcaladhvakSarocAraNakAlasthitikaM caturdazaguNasthAnaM saMprApya niHzeSakarmanicayaM kSapayitvA'sau zivapadaM saMprAmoti / / iti jIvasya zuddhasvarUpanirUpakaH zRddhavyavahAranayaH / (2) azuddhavyavahAranayaH azuddhavyavahArayena rAgadvepamithyAtvAdayo'nAdikAlataH zatrurUpeNa jIve saMlagnAH santi, tasmAjjIvasyAzuddhastraM jJeyam / azuddhatvena ca pratisamayaaura bArahaveM gaNasthAna meM zeSa tIna ghAti karmoM kA kSaya karake terahaveM guNasthAna meM pahuMcatA hai / isa guNasthAna meM ( bArahaveM guNasthAna ke antima samaya meM ) jIva ko nirmala kevalajJAna prApta hotA hai / terahaveM guNasthAna ke bAda pAMca hUsva svara ( a, i, u, R, lR) uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya taka caudahaveM guNasthAna meM Thahara kara samasta karmoM kA kSayakara ke mokSa prApta kara letA hai / jIvake zuddha svarUpa ko grahaNa karane vAlA yaha zuddha vyavahAranaya hai / (2) azuddha vyavahAranaya azuddha vyavahAranaya se rAga-dvepa aura midhyAtva Adi anAdi kAla se zatruko taraha jIva ke sAtha lage hue haiM, isI kAraNa jIva meM azuddhatA hai / isa bhazuddhatA ke rAga-dveSarUpa mAhanIya kA~nA samULagA nAza karIne ane khAramA guNasthAnamAM zeSa traNa ghAtIkani kSaya karIne teramA guNasthAnamAM pahoMce che. e guNusthAnamAM ( khAramA guNusthAnanA aMtima samayamAM) jIvane nimala kevalajJAna prApta thAya che. terabhA zuzusthAna pachI yAMya stra svara- (ma-rdha---) yA ratAMbo samaya lAge che, teTaleA samaya caudamA gurusthAnamAM theAlIne samasta karmanA kSaya karIne meAkSa prApta karI le che. jIvanA zuddha svarUpane grahaNa karavA vALo A zuddha vyavahAra naya che. (2) azudhdha vyavahAranaya azuddha vyavahAranayathI rAga-dveSa ane mithyAtva Adi anAdi-kAlathI zatrunI mArka jIvanI sAthe lAgyAM che, e kAraNathI jIvamAM azuddhatA che. e azuddhatAnA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA avataraNA vyavahAranayaH 151 manantAnantakarmavargaNAH sattArUpeNAvaguNThitA bhavanti / evaM cAzuddhavyavahAranayena jIvasya kartRtvaM sidhyati / (3) zubhavyavahAranayaH -- zubhavyavahAranayenAtmA zubhapariNAmato dAnazIlatapobhAva vinayabhaktivaiyAvRttyaM, zramaNanirgranyAnAM mAsukamepaNIyamazanapAnakhAdyasvAdyavastrakambalapratigrahapAdamoJchanaprAtihAryapIThaphalakazayyAsaMstArakauSadhabhaiSajyamatilAbharUpaM supAtradAnaM triyamANajIvarakSaNarUpamabhayadAnaM hInadIna niHsatrajIvAnAM sAhAyyaM, sAdharmika vAtsalyaM, parahitacintArUpAM maitrI, paraduHkhanivAraNecchArUpAM karuNAM niHsvArthaparopakArAdikAM ca kAraNa pratisamaya anantAnanta karmavagaNAe~ sattArUpa se baddha hotI rahatI hai / isa prakAra adra vyavahAranaya se jIva ko kartA samajhanA cAhie / } (3) zubha vyavahAranaya zubha vyavahAranaya se AtmA zubhapariNAmadvArA dAna, zIla, tapa, bhAva, vinaya, bhakti, vaiyAvRtya rUpa zubhakriyA karatA hai, zramaNa nirgranthoM ko prAsuka eSaNIya - azana pAna khAdya, svAdya, vastra, kambala, pAtra, pAdapracchana, paDihArI pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka, auSadha, bheSaja kA supAtradAna detA hai / marate hue jIva kI rakSArUpa abhayadAna detA hai, hIna dIna aura nirbala jIvoM kI sahAyatA karatA hai / sAdharmI ke prati vAtsalya prakaTa karatA hai, parahitacintanarUpa maitrI bhAvanA, dUsaroM kA duHkhanivAraNarUpa karuNA kAraNe pratisamaya anantAnanta karma vaNAe sattArUpathI baddha thatI rahI che. A pramANe azuddha vyavahAranayathI chatrane kartA samajavA joIe. (3) zubha vyavahAranaya zula vyavahAranayathI AtmA hAna, zIla, taya, lAva, vinaya, lar3ita vaiyAvRtya 35 zula ThiyA re che. zramAnirthanthAne AyuH zeSAzIya -azana, pAna, pAdya, svAdya, vastra, abhNasa, pAtra, pAiprochana, paDihArI thI, isa zayyA, sastAra, auSadha, bheSajanuM supAtra dAna Ape che, maratA jIvanI rakSArUpa abhayadAna Ape che, hInadIna ane nirbhIla jIveAnI sahAyatA kare che; sAdharmInA upara vAtsalya pragaTa kare che, .parahitacintanarUpa maitrIbhAvanA, khIjAnA duHkhanivAraNurUpa kA tathA niHsvAthaeN Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AcArAyace zubhakriyAM karoti, tena zubhavyabahAranayena jIvasya kartRtva jAyate / (4) anumanyAhAranaya:--- azubhanyabahAranayena jIyo hAsya-bhaya-zopha-ratya-rati-nidrA-prANAtimAtamRpAvAdA-dattAdAna-mathuna-parigraha -krodha-mAna-mAyA-lobha-rAga-dveSAdiSu pravartate / viSayasukhArambhAdirUpAmagumamiyAM ca karoti tenA'zubhanyavahAranayato jIvasya kartRlaM sidhyati / (5) upacaritavyavahAranayaH-- upacaritavyavahAranayena jIvo nijamajarAmaratvamanantajJAnadarzanamacyAvAdhatathA niHsvArtha paropakAra AdirUpa zubhakriyA karatA hai, ataH zuma vyavahAranaya se ___jIva kA kartApana siddha hotA hai| ____ (4) azubha vyavahAranaya-~azubha vyavahAranaya se jIva hAsya, bhaya, zoka, rati, arati, nidrA, prANAti pAta, mRpAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dvepa, bhAdi azubha kAryoM evaM bhAvoM meM pravRtta hotA hai, tathA viSayasukha evaM Arambha Adi rUpa azubha kiyA karatA hai, ataH azubhanyavahAranaya se jIca kartA siddha hotA hai| (5) upacarita vyavahAranayaupacarita vyavahAra naya se jIva apane ajaratA amaratA tathA ananta jJAna papakAra Adipa zubha kriyA kare che, te kAraNathI zubha vyavahAranayathI jIvanuM katapaNuM siddha thAya che. (4) azubha vyapahAranaya~gazula vyavahAranayathI 7 sya, bhaya, 4, 2ti, marati,nidrA, prAtipAta, bhapApA, matAhAna, bhaithuna, pariyaDa odha, mAna, bhAyA, sola, mAli azubha kAryo eva bhAmAM pravRtta thAya che,' viSayasukha evaM AraMbha Adipa azubha kriyA kare che, tethI azubha vyavahAranayathI jIva kartA siddha thAya che. * (5) upanyarita vyavahAra-ya-. . . upacarita vyavahAranayathI. jIva pitAnA ajara amara tathA anaMtajJAna, darzana Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA vyavahAranayaH 153 mukhAdirUpaM zuddhasvarUpaM vismRtya paudgalikavibhAvapariNAme'nantaduHkhajanake'nantAnandamanumavati, mohavazena vAdyavastupu mamatvabhAvaM kurute| yathA-"idaM mama gRham , ime mama putrAH, imA mama dArAH, ime mama parivArAH, idaM mama sarva dhnjnaadikm"| ityaM viparUpaM vipayaM pIyUpaM manyamAno viparyakatAno kSaNamAtrasukhajanakAn bahukAladuHkhadAn kAmabhogAn bhutrAno viSayamRgatRSNAM punaH punardhAvamAno dIrghAvasaMsAre kSaNamapi vizrAnti na labhate / mameti kurvanayaM jIvaH putradArAdInAM mukhena sukhaM, duHkhena duHkhaM manyamAnastadartha vyarthameva zokamanubhavati, tadartha prANanAzamapi kartu samudyato bhavati / anAtmIyamapi svIyaM manyamAno nAnAvidhapApakAryakaraNena darzaka tathA anyAvAdhamukharUpa zuddha svarUpa ko bhUla kara paugalika vibhAva pariNAma meM jo ananta duHkhoM kA janaka hai ananta Ananda mAnatA hai| moha ke vazIbhUta ho kara bAhya vastuoM meM mamanya dhAraNa karatA hai, jaise- "yaha merA ghara hai, ye mere putra haiM, yaha merI patnI hai, ye mere kuTumbI hai, ye saba dhana-jana Adi mere haiN"| isa prakAra ke viparUpa vipayoM ko amRta mAnatA huA, viSayoM meM tanmaya ho kara, kSaNa bhara sukha dene vAle aura dIrghakAla taka duHkha dene vAle kAma-bhogoM ko bhogatA huA, viSayoM kI mRgatRSNA kI tarapha vAraMvAra dauDatA huA. isa dIrghamArgavAle saMsAra meM kSaNa bhara bhI vizrAma nahIM pAtA hai| mere mere karatA huA yaha jIva, putra aura patnI vagairaha ke mukha meM sukha aura duHkha meM duHkha mAnatA huA vyartha hI una ke liye zoka karatA hai, yahA~ taka kI una ke lie prANoM kA nAza taka karane ko udyata ho jAtA hai| yaha tathA avyAbAdha sukharUpa zuddha svarUpane bhUlI jaine paugalika vibhAva pariNAmamAM ke je anaMta duHkhane janaka (utpanna karanAra) che. temAM anaMta AnaMda mAne che, mohane vaza thaIne bahAranI vastuomAM mamatva dhAraNa kare che, jemake-"A ghara mArUM che; A mArA putra che, A mArI strI che, A mArUM kuTuMba che, A sarva dhana-jana vagere mAruM che e pramANe viSaya-viSayone amRtarUpa mAnIne, viSamAM tanmaya thaIne kSaNamAtra sukha ApavAvALA ane lAMbA kAla sudhI duHkha ApavAvALA bhegane bhegavate thaka, viSayonI mRgatRSNA tarapha vAraMvAra dete thake A lAMbA mArgavALA saMsAramAM kSaNa mAtra paNa vizrAma pAmate nathI. mArA-mArA karate A jIva, putra ane patnI vagerenA sukhamAM sukha ane dukhamAMduHkha mAnate thake tenA mATe nakAmo zeka kare che-tyAM sudhI ke tenA mATe prANane nAza karavA taiyAra thaI jAya che. A jIva parane pitAnuM samajIne nAnA prakAranAM pra. mA-20 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 sUtre tmAnamuddha na zakroti | avikSAya ca svakRtakarmabhAraM durantasaMsAramahAgarvapatanaM ca muhurmuhustAdRzAnyeva karmANi kurvanti saMsAriNaH / evamAtmano'tpanvabhinnaM zarIrameva svasvarUpaM matvA tatpRSTirakSaNArthaM kriyamANayA kriyayA jIvasyAnupacaritavyavahAranayena kartRtvaM sidhyati / uktarItyA paDavidhavyavahAranayena jIvasya kartRtvaM vijJeyam / jIvasvarUpa sadRzAsadRzavicAraH --- nanu sarveSAM jIvAnAM svarUpaM lakSaNaM ca sadRzameva, tarhi saMsAriNI duHkhinaH, siddhAstu sukhina iti katham ? ucyate-- nizcayanayena tu sarve jIvAH meM asamartha cana jAtA hai, magara kara, tathA saMsArarUpI mahAgarta ke lagate hai / isa prakAra AtmA poSaNa aura rakSaNake lie kI kartA siddha hotA hai / isa taraha kartA samajhanA cAhie / saMsArI jIva apane kiye karmoM ke bhAra ko na samajha patana ko na jAnakara phira-phira vaise hI karma karane se bhinna zarIra ko hI apanA svarUpa samajha kara usake jAnevAlI kriyAse jIva anupacArita vyavahAranayakI apekSA pUrvokta prakAra se chaha taraha ke vvahAranaya se jIvako jIvake svarUpa meM sadRza-visadRza vicAra-~~-~ prazna --- agara saba jIvoMkA svarUpa aura lakSaNa samAna hI hai to saMsArI jIva duHkhI aura siddha sukhI kyoM haiM / uttara -- nizcaya nayase sabhI jIva siddhoMke samAna hI haiM / una meM se jo jIva sauMsArI jIva potAnAM karelAM karmonA bhArane samajatA nathI, tathA saMsArarUpI mahAgatamAM paDyo che te tene jANatA nathI. tethI kurI-pharI tevAM karmo karavA lAge che. e pramANe AtmAthI bhinna zarIrane ja potAnuM svarUpa samajIne tenAM paiNu tathA rakSaNa mATe karavAmAM AvatI kriyAthI jIva anupaththarata vyavahAra nayanI apekSAe kartA siddha thAya che. e pramANe pUrva kahelA prakArathI cha prakAranA vyavahAranayathI jIvane kanheM samajave joI e. jIvanA svarUpamAM sadeza-visadaza vicAra prazna-agara sarva jIveAtuM svarUpa ane lakSaNa samAnaja che te pachI sa'sArI jIva duHkhI ane siddha jIva sukhI kema che? uttara-nizcayanayathI sarva jIve siddhonI samAna che. temAMthI tamAma a. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA vyavahAranayaH 153 mukhAdirUpaM zuddhasvarUpaM vismRtya paulikavibhAvapariNAme'nantaduHkhajanake'nantAnandamanumavati, mohavazena vAdyavastupu mamatvabhAvaM kurute / yathA-"idaM mama gRham , ime mama putrAH, imA mama dArAH, ime mama parivAgaH, idaM mama sarva dhanajanAdikam / itthaM viparUpaM vipayaM pIyUpaM manyamAno viSayakatAno kSaNamAtrasukhajanakAn bahukAladuHkhadAn kAmabhogAn bhuJjAno vipayamRgatRSNAM punaH punardhAvamAno dIrghAvasaMsAre kSaNamapi vizrAnti na labhate / mameti kurvanayaM jIvaH putradArAdInAM sukhena sukhaM, duHkhena duHkhaM manyamAnastadartha vyarthameva zokamanubhavati, tadartha prANanAzamapi kartu samudyato bhavati / anAtmIyamapi svIyaM manyamAno nAnAvidhapApakAryakaraNena darzaka tathA avyAvAdhasukharUpa zuddha svarUpa ko bhUla kara paugalika vibhAva pariNAma meM jo ananta duHkhoM kA janaka hai ananta Ananda mAnatA hai| moha ke vazIbhUta ho kara bAhya vastuoM meM mamAva dhAraNa karatA hai, jaise- "yaha merA ghara hai, ye mere putra haiM, yaha merI patnI hai, ye mere kuTumbI hai, ye saba dhana-jana Adi mere haiM" / isa prakAra ke viparUpa viSayoM ko amRta mAnatA huA, viSayoM meM tanmaya ho kara, kSaNa bhara sukha dene vAle aura dIrghakAla taka duHkha dene vAle kAma-bhogoM ko bhogatA huA, viSayoM kI mRgatRSNA kI tarapha vAraMvAra dauDatA huA, isa dordhamArgacAle saMsAra meM kSaNa bhara bhI vizrAma nahIM pAtA hai| mere mere karatA huA yaha jIva, putra aura patnI vagairaha ke sukha meM sukha aura duHkha meM duHkha mAnatA huA vyartha hI una ke liye zoka karatA hai, yahA~ taka kI una ke lie prANoM kA nAza taka karane ko udyata ho jAtA hai| yaha tathA avyAbAdha sukhapa zuddha svarUpane bhUlI jaine paugalika vibhAva pariNAmamAM ke je anaMta duHkhe janaka (utpanna karanAra) che. temAM anaMta AnaMda mAne che, mohane vaza thaIne bahAranI vastuomAM mamatva dhAraNa kare che, jemake-"A ghara mAruM che, A mArA putra che, A mArI strI che, A mArUM kuTuMba che, A sarva dhana-jana vagere mAruM che e pramANe viSa5-viSayane amRtarUpa mAnIne, viSayamAM tanmaya thaIne kSaNamAtra sukha ApavAvALA ane lAMbA kAla sudhI dukha ApavAvALA bhegane bhagavate thako, viSayenI mRgatReNa tarapha vAraMvAra doDate thake A lAMbA mArgavALA saMsAramAM kSaNa mAtra paNa vizrAma pAmato nathI. mArA-mArA karate A jIva, putra ane patnI vagerenA sukhamAM sukha ane duHkhamAM- duHkha mAnate thake tenA mATe nAma zoka kare che-tyAM sudhI ke tenA mATe prANane nAza karavA taiyAra thaI jAya che. A jIva parane pitAnuM samajIne nAnA prakAranAM pra. mA-20. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 'AcAsatre tmAnamuddhartte na zakroti / avijJAya ca svakRtakarmamAraM durantasaMsAramahAgatapatanaM muhurmuhastAdRzAnyeva karmANi kurvanti saMsAriNaH / evamAtmano'syantabhinnaM zarIrameva svasvarUpaM matvA tatpRSTirakSaNAdyarthaM kriyamANayA kriyayA jIvasyAnupacaritavyavahAranayena kartRtvaM sidhyati / uktarItyA pavidhavyavahAranayena jIvasya kartRtvaM vijJeyam / jIvasvarUpe sadRzAsadRzavicAraH--- nanu sarveSAM jIvAnAM svarUpaM lakSaNaM ca sadRzameva, tahiM saMsAriNo duHkhinaH, siddhAstu sukhina iti katham ? ucyate - nizrayanayena tu sarve jIvAH meM asamartha bana jAtA hai, magara kara, tathA saMsArarUpI mahAgarta ke lagate haiM / isa prakAra AtmA se saMsArI jIva apane kiye karmoM ke bhAra ko na samajha patana ko na jAnakara phira-phira vaise hI karma karane bhinna zarIra ko hI apanA svarUpa samajha kara usake poSaNa aura rakSaNa ke lie kI jAnevAlI kiyAse jIva anupacArita vyavahAranayakI apekSA kartA siddha hotA hai / isa taraha pUrvokta prakAra se chaha taraha ke vyahAranaya se jIvako phartA samajhanA cAhie / jIvake svarUpa meM sadRza-visadRza vicAra- prazna -- agara saba jIvokA svarUpa aura lakSaNa samAna hI hai to saMsArI jIva duHkhI aura siddha sukhI kyoM hai / uttara --- nizcaya nayase sabhI jIva siddhoMke samAna hI haiN| una meM se jo jIva sasArI jIva peAtAnAM karelAM karmonA bhArane samajate nathI, tathA sauMsArarUpI mahAgamAM paDayo che te tene jANu nathI, tethI pharI-pharI tevAM karmo karavA lAge che. e pramANe AtmAthI bhinna zarIrane ja potAnuM svarUpa samajIne tenAM poSaNu tathA rakSaNa mATe karavAmAM AvatI kriyAthI jIva anuparita vyavahAranayanI apekSAe kAM siddha thAya che. e pramANe pUrve kahelA prakArathI cha prakAranA vyavahAranayathI jIvane karto samajavA joI e. jIvanA svarUpamAM sadeza-visadaza vicAr prazna agara sarva jIvAtuM svarUpa ane lakSaNu samAnaja che te pachI sasArI jIva du:khI ane siddha jIva sukhI kema che ? uttara-nizcayanayathI sarva jIveA siddhonI samAna che. temAMthI je jIva tamAma Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA vyavahAranayaH 157 siddhasadRzA eva, tatra ye sakalaM karma kSapayanti te sarve jIvAH siddhA bhavaMti, tasmAt sarvepAmekaiva sattA vidyate / yadi sarve siddhasadRzAstaIi kathamabhavyajIvaiH siddhagatibhAgbhina bhUyate ? iti zrUyatAm abhavyajIvAnAmanAdyanantacikaNakarmasaMvandhAt, parAvartasvabhAvAbhAvAcca karmakSapaNazaktirnAsti, bhavyAnAM tu tAdRzacikaNakarmAbhAvAt , parAvartasvabhAvasadbhAvAca devagurudharmasAmagrIsatve jJAnAdiratnatrayasamArAdhanena, guNazreNisamArohaNena ca siddhapadaM laldhuM zakyam / samasta kamIkA kSaya kara DAlate haiM ve saba siddha kahalAte haiN| unakA asalI svarUpa prakaTa ho jAtA hai| saMsArI jIva karma ke adhIna hone ke kAraNa duHkhI hote haiN| isa prakAra yadyapi pratyeka jIva kI sattA pRthak-pRthak hai, tathApi una meM svarUpa kI samAnatA hai| 'prazna-yadi samasta jIva siddho ke samAna haiM to abhavya jIva sidrigati kyoM prApta nahIM karate? uttara-muniye, abhavya jIvoM meM anAdi ananta cikane karmoM ke sambandha se aura aparivartanazIla svabhAva ke kAraNa karmoM kA kSaya karane kI zakti nahIM hai / bhatrya jIvoM ke vaise cikane karmoM ke na hone se, aura parAvarta svabhAva se, deva guru aura dharmarUpa sAmagrIke milane para * jJAnAdiratnatraya kI ArAdhanA karane se, tathA guNazreNI para ArohaNa karane se unako siddhapada prApta karanA zakya hai| karmone kSaya karI nAMkhe che, te sarve siddha kahevAya che. tenuM asalI svarUpe pragaTa thaI jAya che. saMsArI jIva karmane AdhIna rahevAnA kAraNe dukhI hoya che. e pramANe jo ke pratyeka jIvanI sattA pRtha-pRthapha-judI judI che, te paNa tenAmAM svarUpanI samAnatA che. prazna-je sarva jIva siddhonI samAna che te abhavya jIva siddhagatine kema prApta karI zakatA nathI? uttara-sAMbhaLe, abhaya jemAM anAdi-anaMta cikaNuM karmone saMbaMdha hovAthI ane aparivartanazIla svabhAvanA kAraNe karmone kSaya karavAnI zakti nathI; bhavya jIne tevAM cIkaNAM karma na hovAthI ane parAvarta-svabhAvathI deva, guru ane dharmarUpa sAmagrInA maLavA para, jJAnAdi ratnatranI ArAdhanA karavAthI, tathA guNa zreNI para ArohaNa karavAthI teone siddhapada prApta karavuM zakya che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 * AcArAma suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamaparavAya, (mU. 1) (chApA) zrutaM mayA Ayupman ! tena bhagavatA eramAkhyAtam (ma. 1) TIkA'muyaM me ' ityAdi / Ayupman ! he cirajIvina ! jambUH! AyuSma nitipadaM zipyasya jambUsvAminaH komaLavacanAmantraNaM vinItatAkhyApanArtham / kiJca-tasyAzepazrutajJAnopadeza-zravaNa-grahaNa - dhAraNa - ratnatrayArAdhana - mokSasAdhanayogyatAprAsyarthametadvacanam / vinA''yupA zrutazravaNAdimokSaparyantasiddhina kasyacitsabhavatIti bhAvaH / etadvacanaprabhAvAdeva jamyUsvAmI mokSapadaM tasminneva janmani maap| mUlArtha-'muyaM meM' ityAdi, he AyuSman ! maine sunA hai| una bhagavAnne aisA kahA hai (sU0 1) TIkArtha-he AyuSman ! arthAt he ciraMjIvI jambU, 'AyuSman' pada apane ziSya jambU svAmIkA komala vacanarUpa sambodhana hai, aura vinItatA prakaTa karane ke lie hai| athavA unake samasta zratajJAna, upadeza kA zravaNa, grahaNa dhAraNa, ratnatrayakA ArAdhana, tathA mokSasAdhana kI yogyatA kI prApti ke lie isa pada kA prayoga kiyA gayA hai| Ayuka abhAva meM zrutazravaNa se lekara mokSa taka kisIkI bhI siddhi nahIM ho sktii| isI vacana ke prabhAva se jambU svAmIne uttI bhava meM mokSa prApta kiyA thaa| 'surya me' tyA . mUlAI - AyuSyanuM meM sAMbhaLyuM che, te bhagavAne AvuM kahyuM che (-1) TIkAtha- he Ayuzmana arthAt he ciraMjIvI jakhkha !, "AyuSyana' pada pitAnA ziSya janme svAmInuM kemala-vacanarUpa saMbaMdhana che, ane vinItapaNuM pragaTa karavA mATe che. athavA temanA samasta zrutajJAna, upadezanuM zravaNa, grahaNuM, dhAraNa, ratnatrayanuM ArAdhana tathA zasAdhananI egyatAnI prApti mATe A padane pravega karavAmAM AvyuM che, AyunA abhAvamAM kRtanA zravaNathI laIne mokSa sudhI kaI paNa siddhi thaI zakatI nathI A vacananA prabhAvathI janme savAmIe e bhavamAM mokSa prApta karyo hate. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 AcAracintAmaNi-TIkA avataraNA vyavahAranayaH siddhasadRzA eka, tatra ye sakalaM karma kSapayanti te sarve jIvAH siddhA bhavaMti, tasmAt sarvepAmekaiva sattA vidyate / yadi sarve siddhasadRzAstahi kathamabhavyajIvaiH siddhagatibhAgbhina bhUyate ? iti zrUyatAm abhavyajIvAnAmanAdhanantacikaNakarmasaMbandhAt, parAvartasvabhAvAbhAvAca karmakSapaNazaktirnAsti, bhavyAnAM tu tAdRzacikaNakarmAmAvAt , parAvartasvabhAvasadbhAvAca devagurudharmasAmagrIsatve jJAnAdiratnatrayasamArAdhanena, guNazreNisamArohaNena ca siddhapadaM labdhuM zakyam / samasta karmIkA kSaya kara DAlate haiM ve saba siddha kahalAte haiN| unakA asalI svarUpa prakaTa ho jAtA hai| saMsArI jIva karma ke adhIna hone ke kAraNa duHkhI hote haiN| isa prakAra yadyapi pratyeka jIva kI sattA pRthak-pRthak hai, tathApi una meM svarUpa kI samAnatA hai| prazna-yadi samasta jIva siddhoM ke samAna hai to abhavya jIva siddhigati kyoM prApta nahIM karate ? uttara-muniye, amanya jIvoM meM anAdi ananta cikane karmoM ke sambandha se aura aparivartanazIla svabhAva ke kAraNa karmoM kA kSaya karane kI zakti nahIM hai| bhavya jIvoM ke vaise cikane karmoM ke na hone se, aura parAvarta svabhAva se, deva guru aura dharmarUpa sAmagrIke milane para jJAnAdisnatraya kI bhArAdhanA karane se, tathA guNazreNI para ArohaNa karane se unako siddhapada prApta karanA zakya hai| karmono kSaya karI nAkhe che, te sarve siddha kahevAya che. tenuM asalI svarUpe pragaTa thaI jAya che. saMsArI jIva karmane AdhIna hovAnA kAraNe duHkhI hoya che. e pramANe jo ke pratyeka jIvanI sattA pRtha-pRthapha-jUdI jUdI che, te paNa tenAmAM svarUpanI samAnatA che. prazna-je sarva jIva siddhonI samAna che to abhavya jIva siddhagatine kema prApta karI zakatA nathI ? uttara-sAMbhaLe, abhavya jemAM anAdi-anaMta cikaNuM karmone saMbaMdha hovAthI ane aparivartanazIla svabhAvanA kAraNe karmone kSaya karavAnI zakti nathI; bhavya jIne tevAM cIkaNuM karma na hovAthI ane parAvarta-vabhAvathI deva, guru ane dharmarUpa sAmagrIne maLavA para, jJAnAdi ratnatrayanI ArAdhanA karavAthI, tathA guNa zreNI para ArohaNa karavAthI teone siddhapada prApta karavuM zakya che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AcArAso - -- suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, (sU. 1) ' (chAyA) zrutaM mayA Ayupman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam (sa. 1) TIkA'suyaM me' ityAdi / AyuSman ! he cirajIvina ! jamyUH ! ' AyuSma'nitipadaM zipyasya jambUsvAminaH komaLavacanAmantraNaM vinItatAkhyApanArtham / kiJca-tasyAzepazrutajJAnopadeza-zravaNa-grahaNa - dhAraNa - ratnatrayArAdhana - mokSasAdhanayogyatAmAtyarthametadvacanam / vinA''yupA zrutazravaNAdimokSaparyantasiddhina kasyacitsabhavatIti bhAvaH / etadvacanaprabhAvAdeva jambUsvAmI mokSapadaM tasminneva janmani praap| mUlArtha-'suyaM me ityAdi, he AyuSman ! maiMne sunA hai| una bhagavAnne aisA kahA hai ( sU0 1) TIkArtha-he bhAyuSman ! arthAt he ciraMjIvI jambU!, 'AyuSman' pada apane ziSya jambU svAmIkA komala vacanarUpa sambodhana hai, aura vinItatA prakaTa karane ke lie hai / athavA-unake samasta tajJAna, upadeza kA zravaNa, grahaNa dhAraNa, ratnatrayakA ArAdhana, tathA mokSasAdhana kI yogyatA kI prApti ke lie isa pada kA prayoga kiyA gayA hai| Ayuka abhAva meM zrutazravaNa se lekara mokSa taka kisIkI bhI siddhi nahIM ho sktii| isI vacana ke prabhAva se jambU svAmIne usI bhava meM mokSa prApta kiyA thA / 'suyaM me' tyAdi. mUlAtha- AyuSyan ! meM sAMbhaLyuM che te bhagavAne AvuM kahyuM che (sU-1) TIkAtha he AyuSyana arthAta hai ciraMjIvI jabU!, "AyuSmana ' pada pitAnA ziSya jakhkha svAmInuM kemala-vacanarUpa saMbadhana che, ane vinItapaNuM pragaTa karavA mATe che. athavA temanA samasta kRtajJAna, upadezanuM zravaNa, grahaNa, dhAraNa, ratnatrayanuM ArAdhana tathA mekSasAdhananI egyatAnI prApti mATe A padane prayoga karavAmAM Avyo che, AyunA abhAvamAM zratanA zravaNathI laIne mokSa sudhI koI paNa siddhi thaI zakatI nathI A vacananA prabhAvathI jammu svAmIe e bhavamAM mekSa prApta karyo hate. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 3.1 su. 1 bhagavacchandArthaH 161 zrutaM zravaNavipayIkRtaM mayA= sAkSAd bhagavanmukhAt, na tu paramparayA, yato gaNadharANAmanantarAgamo bhavati / 'mayA zruta - mityanena gurukule nivasatA mayetyarthaH sutarAM labhyate / gurukulanivAsaM binA hi gurucaraNasarojasparzapUrvakAbhivAdanaM, tanmukhAravindaviniHmRtavacanazravaNaM ca nopapadyate / w bhagavayA - bhagaH = (1) - jJAnaM = sarvArthaviSayakam (2) - mAhAtmyam =anupamamahanIyamahimasaMpannatvam, (3) - yazaH - vividhAnukUlapratikUla parI padopasargasahanasamudbhUtA kIrtiH, yadvA-jagadrakSaNamajJAsamutthA kIrtiH, (4) - vairAgyam = sarvathA kAma maiMne bhagavAn ke mukhase sAkSAt sunA hai-- paramparA se nahIM, kyoM ki gaNadharoM kA Agama anantarAgama hotA hai / 'maiMne sunA ' isa vAkya kA 'maiMne gurukula meM nivAsa karate hue sunA ' yaha artha svataH siddha hai / gurukula meM nivAsa kiye binA guru ke caraNakamalIkA sparza karake abhivAdana tathA unake mukhAravinda se nikalane vAle vacanoM kA raNa nahIM ho sakatA | , 'bhagavAn' zabda meM jo ' bhaga zabda hai usake aneka martha hote haiM / ve isa prakAra hai- (1) sampUrNa padArthoM ko jAnane vAlA jJAna (2) mahAtmya arthAt anupama aura mahAn mahimA, (3) yaza arthAt nAnA prakAra ke anukUla aura pratikUla parIpahoM aura upasargoM ko sahana karane se phailI huI korti, athavA jagat kI rakSA (uddhAra) karane kI bhAvanA se utpanna huI kIrti, (4) vairAgya arthAt kAmabhoga kI " meM bhagavAnanA mukhathI sAkSAt sAMbhaLyuM che--paramparAthI nahi, kemake gaNudharAnAM Agama manantarAgama-hoya che. 'meM' sAMlajyu' meM zuisamAM nivAsa karatA thakA sAMbhaLyu.' A artha svataH siddha che. gurUkulamAM nivAsa karyo vinA gurunA caraNukamaleAne sparza karIne abhivAdana namaskAra tathA tenA mukhAravidathI nikalavAvALAM vacanA zravaNu thaI zakatAM nathI. 'bhagavAna' zabdamAM ne 'bhaga' zabda che, tenA aneha samartha thAya che te A pramANe (1) sampUrNa padArthone jANuvAvALuM jJAna, (2) mAhAtmya arthAt anupama ane mahAna mahimAthI yukta hevuM, (3) yaza-arthAt nAnA prakAranA anukUla ane pratikUla parISahe ane upasIne sahana pharavAthI phelAtI kIrti, athavA jagatanI rakSA (uddhAra ) karavAnI bhAvanAthI utpanna thayelI kIrti, (4) vairAgya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 - - - - - AvArAgasUtre bhogAbhilAparAhityam , yahA-krodhAdikapAyanigrahalakSaNam , (5)-mukti sakalakarmakSayalakSaNo mokSaH, (6) rUpam sakalahRdayahArisaundaryam , (7)-vIryam=antarAyAntajanyamanantasAmayam , (8)-zrIpAtikakarmapaTala vighaTanajanitavAnadarzana sukhavIryarUpAnantacatuSTayalakSmIH / (9)-dharma:-apavargadvArakapATodghATanasAdhanazrutacAritralakSaNaH (10)-aizvaryam lokatrayAdhipatyam , cAsyAstIti bhagavAn , tena bhagavatA-jJAnAdiyuktena, tena tIrthaGkareNa, pakSyamANArthasya tIrthakaramApitatvAca / chabdenAtra tIrthaGkaraparAmarzaH / uktaJca tanika bhI abhilApA na honA, athavA krodha Adi kapAyokA nigraha karanA, (5) mukti samasta karmokA kSaya rUpa mokSa, (3) rUpa-satra kA hRdaya haralenevAlA anupama saundarya (7) vIrya-antarAya karmake kSaya se utpanna anantazakti, (8) zrI-pAti karmoM ke kSaya se utpanna anantajJAna, darzana, mukha aura vIryarUpa anantacatuSTaya lakSmI (9) dharma-mokSarUpI dvAra ke kivADa ughADane kA sAdhana zrutacAritrarUpa dharma, (10) aizvarya-tIna loka kA Adhipatya / ye daza guNa jisa meM vidyamAna ho use 'bhagavAn' kahate haiM / aise bhagavAnne kahA hai| Age kahA jAne vAlA tatva tIrthakarabhASita hai, ata eva 'tada' zabda se yahA bhagavAn tIrthakara samajhanA cAhie / kahAbhI hai-- arthAta kAmaganI jarA paNa abhilASA nathI, a thavI krodha kaSAyane nigraha' 423 / , (5) bhuti -sabhA bhni| 6505 mA6 (6) 35-sarvanA yane - urI levAvALuM anupama saundarya, (7) vIrya-antarAya karmanA kSayathI utpanna ananta zakita (8) zrI-ghAti karmonA kSayathI utpana anaMta jJAna, darzana, sukha ane vIryapa anatacatuSTayalamI (9) dha-kSI kAranAM kamADa ughADavAnuM sAdhana zrata-cAritrarUpa dharma (1) aidharya-traNa lokanuM AdhipatipaNuM A dasa ; guNa jemAM heya tene bhagavAna kahe che evA bhagavAne kahyuM che. AgaLa kahevAze te tava tIrthakarabhASita che, eTalA mATe "a" zabdathI tIrthakara bhagavAnane arthe ahiM samajavuM joie. kahyuM paNa che Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1.1 bhagavacchabdArthaH 163 "atthaM bhAsai arihA, muttaM gaMthati gaNaharA giugA" ityAdi / artha bhApate'In sUtraM grananti gaNadharA nipuNAH, iti cchaayaa| bhagavatIrthakaropadiSTamartharUpamAgamamupAdAya medhAvino gaNadharA mUlarUpamAgarma nivdntiityrthH| evaM vakSyamaNarItyA AkhyAtaM kathita dvAdazavidhaparipatsu / bhagavattIrthaGkarakathitArthanAtameva vAnusRtya vakSyamANaM vAkyamanuvadipyAmIti vaakyaarthH| AgamoktArthasya kAlpanikatvAbhAvAd dravyArthikanayenAryarUpo'yamAgamo'nAdiriti bhAvaH / epA paraMparA paripATI varIvati sarveSAM gaNadharANAM, yad vinItaH svasvAntevAsibhirmokSamArga savinayaM pRSTA gaNadharAH "surya me " itivAkyaM mathamaM vadanti / uktaJca--- "arhanta bhagavanta arthakA nirUpaNa karate haiN| aura gaNadhara use bhalI-bhAMti sUtra rUpa meM gUMthate haiM / arthAt bhagavAn tIrthaMkara ke dvArA upadiSTa artharUpa Agama ke AdhAra para kuzala gaNadhara mUlarUpa AgamakI racanA karate haiN|" una bhagavAnane bAraha prakArako pariSad meM isa prakAra kahA hai jo Age isa sUtra meM nirUpaNa kiyA jaaygaa| Agamokta artha kAlpanika nahIM hotA, ataH dravyArthikanaya se artharUpa yaha Agama anAdi hai| sabhI gaNadharoM kI yaha paramparA paripATI hai ki apane 2 vinIta ziSyoM dvArA vinayapUrvaka mokSamArga pUche jAne para gaNadhara mahArAja pahale-pahala 'suyaM meM yaha vAkya bolate haiN| kahA bhI hai-- ahaMta bhagavaMta arthanuM nirUpaNa kare che, ane gaNadhara tene rUDI rIte sUtra rUpamAM guMthe che, arthAt bhagavAna tIrthaMkara dvArA upadiSTa-upadezelAM artharUpa AgamanA AdhAra para kuzaLa gaNadhara mUlarUpa AgamanI racanA kare che." te bhagavAne bAra prakAranI pariSadu-sabhAmAM A pramANe kahyuM che ke, AgaLa A sUtramAM nirUpaNa karavAmAM Avaze. Agamakata-AgamamAM kahe artha kAlpanika nathI, tethI dravyArthika nayathI arthaya A Agama anAdi che. | sarva gaNudharonI e paraMparA-paripATI che ke --pita-pitAnA vinIta ziSya dAsa vinayapUrva bhAkSama pUchapAthI adhara mddaa2|4 prathama 'suyaM me' 2mA pAsya mA cha. 4 5 cha:--- Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAne (dratavilamvitaM chandaH) "nipuNaziSyagaNairvinayAnvite, vimalamAyayuH prisevitH| gaNadhararakhilaiH prathamaM vacaH, khalu 'guyaM ma' iti pratimApitam" // 1 // iti / bhagavatA yadAjyAnaM tadAha-~~-'ihamegesi' ityAdi / ihamegesi No samNA bhabai, taMjahA-purathimAo vA disAo Ago ahamaMsi, dAhiNAo vA dizAbho Ago ahamaMsi, pacatyimAo vA disAoM Agao ahamaMsi, unarAo yA disAmao Ago ahamasi, uDDAo vA disAoM Agao ahamaMsi, ahodisAo yA Ago ahamasi / aNNayarIo vA disA aNudisAo kA Agao ahamasi // ga. 2 // ___"vinaya se yukta nipuNa ziSyoM dvArA sevita, tathA nirmala bhAvoM vAle saba gaNagharoM dvArA apane2 ziSyoM ke prati sarva prathama muyaM meM yaha vAkya kahA gayA hai // 1 // bhagavAnanne jo kahA vaha kahate haiM-~~-'ihamegesi' ityAdi / mUlArtha-- kinhIM 2 (jIvI) ko saMjJA nahIM hotI ki maiM pUrva dizA se AyA hai, yA maiM dakSiNa dizA se AyA hU~, yA maiM pazcima dizA se AyA hU~, athavA maiM uttara dizA se AyA huuN| athavA maiM urva dizA se AyA hai, yA aghodizAse mai AyA hU~, athavA maiM dUsarI kisI dizA yA anudizA (vidizA) se AyA huuN| // 2 // "vinayathI yukta nipuNa ziSyae sevita tathA nirmala bhAvavALA, sarva gaNadhara dvArA pitapitAnA ziSya prati sarva prathama "ku me e vAkya kahevAmAM bhAvyu cha" // 1 // bhUsAtha:-'ihamegesi tyAhi.5-31 (1) sAthI jAtI hai pUrva dizAmAMthI Avye che, athavA huM dakSiNa dizAmAMthI AvyuM chuM, athavA huM pazcima dizAmAMthI Avyo chuM, athavA huM uttara dizAmAMthI Avyo chuM, athavA he urva dizAmAthI Avyo chuM, athavA huM adha dizAmAMthI Avyo chuM, athavA anya-bIjI kaI dizAmAMthI athavA anudA (vidizA)mAMthI Avyo chuM. mArA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 1 sU.1 saMjJAvarNanam chAyA- 7 iha ekeSAM no saMjJA bhavati, tadyathA - pUrvasyA vA dizAyA Agato'hamasmi dakSiNasyA vA dizAyA Agato'hamasmi, pazcimAyA vA dizAyA Agato'hamasmi / uttarasyA vA dizAyA Agato'hamasmi / UrdhvAyA yA dizAyA Agato'hamasmi, adhodizAyA vA Agato'hamasmi anyatarasyA vA dizAyA anudizAyA vA Agato'hamasmi / dUdha 1 De 'si' iti iha caturgatisaMsaraNarUpaM saMsAre ekepai aratarutraiaani saMzinAM jIvAnAM saMjJA-smRtirUpo mativizeSaH no bhavati- na jAyate / anyaM pratipedhavAcakaM zabdaM vihAya 'no' zabdopAdAnaM viziSTasaMjJApratipedhayodhanArtham | 'no' zabdaH sarvaniSedhavAcI, dezaniSedhavAcI ca / uktaJca" pratipedhayati samastaM prasaktamarthaM jagati no-zabdaH / sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAt // 1 // " 'no' zabda:- masaMgAdAgatamarthaM saMpUrNa pratipedhayati, sa cArthaH prasaktAvayavo vA syAt tasmAdanyo cA'rthaH syAt tamapi pratipedhayatItyarthaH / TIkArtha-cAra gati meM bhramaNa karanerUpa saMsAra meM jJAnAvaraNa karma ke udaya vAle kitaneka saMjJI jIvoM ko saMjJA arthAt smRti nahIM hotI / nipedhavAcaka dUsare zabda ko choDa kara yahA~ 'no' zabda kA prayoga kiyA gayA hai so viziSTa saMjJA kA abhAva sUcita karane ke lie samajhanA cAhie / 'no' zabda sarvafreates bhI hai aura dezaniSedhavAcaka bhI hai| kahA bhI hai- "no' zabda prasaGga meM Aye hue sampUrNa artha kA niSedha karatA hai / yaha artha cAhe una kA eka avayava ho yA usa se bhinna arthAntara ho usa kA bhI niSedha karatA hai" // 1 // TIkA-cAra gatimAM bhramaNa karavA rUpa saMsAramAM jJAnAvaraNa karanA udayavALA keTalAka sannI chavAne saMjJA arthAt smRti nathI rahetI. niSedhaka vAcaka anya zabdo tyajIne ahiM ne" zabdane prayoga karyo che, te viziSTa sajJAna abhAva sUcavavA mATe samajave joIe ne' zabda saniSedhavAcaka paNa che ane deniSedhavAcaka paNa che. kahyuM paNa che che ne? zabda prasaMgamAM AvelA sapUrNa arthanA niSedha kare che, te atha game te tenuM eka avayava hoya athavA tenAthI bhinna arthAntara hoya tene paNa niSedha rI he che" // 1 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'AcArAsa yA saMjJAsstmano gatyAgatyAdikaM jIvo jAnAti tasyA eva pratiSedho vivakSitaH / 166 atha saMjJAbhedA: saMjJA ca jIvAnAM bahuvidhA / tatra dazavidhA bhagavatI sUtre ( zataka-7, uddeza 8 ) proktA~~ "" kaNaM te! sanAo pattAo ? goyamA ! dasa sannAo pannatAoM, jahA - (1) AhArasannA, (2) bhayasannA, (3) meDuNasannA, (4) pariggahasannA, (5) kohasannA, (6) mANasannA, (7) mAyAsannA, (8) lobhasannA, (9) lAMgasannA, (10) ohasanA " iti / jisa saMjJA ke dvArA Ama kI gati aura Agati jova jAnatA hai, yahA~ usIkA niSedha samajhanA cAhie / saMjJA ke bheda jIvoM kI saMjJA aneka prakAra kI hotI hai / bhagavatIsUtra ( za0 6, u0 8, meM daza prakAra kI saMjJA kahI gaI hai, vaha isa prakAra hai; prazna- bhagavAn ! saMjJAe~ kitanI kahI gaI haiM / uttara -- gautama ! daza saMjJAe~ kahI gaI haiM / ve isa prakAra haiM--- (1) AhAra - saMjJA, (2) bhaya - saMjJA, (3) maithuna -saMjJA, (4) parigraha --saMjJA, (5) krodha- saMjJA (6) mAna-saMjJA, (7) mAyA - saMjJA, (8) lobha-saMjJA, (9) loka-saMjJA aura (10) odha-saMjJA / je sattA dvArA AtmAnI gati ane Ati jIva jANe che. ahi ane niSedha samajavA joIe. majJAnA bheda lavonI saMjJA bhane prAznI hoya che, lagavatI sUtra (za. 6. 7. 8 )bhAM dasa prakAranI sajJAe kahevAmAM AvI che. te A pramANe cheH-prazna-bhagavAna ! saMjJAe keTalI kahI che? uttara-gautama! dasasanA kahI che te A pramANe che.~~~ (1) gADAra--saMjJA (2) laya-saMjJA (3) maithuna - saMjJA, (4) parivaha-saMjJA. (gha) DoSa-saMjJA (1) bhAna-saMjJA (7) bhAyA -saMjJA (8) bola-saMjJA (6) soIsaMjJA ane (10) zodha-saMjJA. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 su.2 saMjJAvarNanam athavA--saMjJAnaM saMjJA-cetanA, sA cAzAtavedanIyamohanIyakarmodayajanyavikArayuktA AhArAdisaMjJAditvena vyapadizyate / sA dvidhA anubhavanasaMjJA, jJAnasaMjJA ca / tatrAnubhavanasaMjJA poddshvidhaa| tatra bhagavatImatroktadAvidhasaMjJA upAdAyAdhikAH paT saMjJAH samilitAH poDaza bhavanti / tatra (1) sukhasaMjJA, (2) duHkhasaMjJA, (3) mohasaMjJA, (4) vicikitsAsaMjJA, (5) zokasaMjJA, (6) dharmasaMjJA ceti paT adhikA vijeyaaH| (1) AhArasaMjJA--- (1) kSudvedanIyodayAt kavaLAdyAhArArtha tathAvidhapudgalopAdAnakriyA samyag jnyaayte'nyetyaahaarsNjnyaa| yahA-kSudvedanIyodayasamudbhavaH AhArAbhi athavA-saMjJAna-saMjJA-cetanA, arthAt saMjJA cetanA ko kahate haiM / yaha jatra azAtAvedanIya aura mohanIya karma ke udaya se janita vikAroM se yukta hotI hai taba vaha AhAra Adi saMjJA kahalAne lagatI hai / vaha do prakAra kI hai-(9) anubhavanasaMjJA aura (2) jJAnasaMjJA / ina meM se anubhavanasaMjJA solaha prakAra kI hai / bhagavatIsUtrokta daza saMjJAo meM chaha saMjJAe~ milA dene se solaha ho jAtI hai| chaha saMjJAe~ ye haiM--(1) sukhasaMjJA, * (2) duHkhasaMjJA, (3) mohasaMjJA, (4) vicikitsAsaMjJA, (5) zokasaMjJA, aura (6) dharmasaMjJA / (1) AhArasaMjJA kSudhAvedanIya ke udaya se kavalAhAra Adi ke lie yogya pudgaloM ko grahaNa karane kI kriyA jisa dvArA samyak prakAra se jAnI jAya vaha AhArasaMjJA kahalAtI hai| athavA--saMjJAna eTale saMjJA, te cetanA, arthAta cetanAne saMjJA kahe che te jyAre asatAvedanIya ane mehanIya karmanA udayathI utpanna vikAra yukta hoya che, tyAre te AhAra Adi saMjJA kahevAya che. te be prakAranI che-(1) anubhavanasaMjJA ane (2) jJAnasaMjJA, temAM anubhavanasaMjJA seLa prakAranI che, bhagavatIsUtrokta dasa saMjJAomAM cha meLavI devAthI seLa thAya che, cha saMjJAo A cheH-(1) sukhasaMjJA, (2) saMjJA, (7) mAsA , (4) viiiAsa, (5) kA mana (6) bhA . (1) 41PMsudhA (bhUkha) vedanIyanA udayathI kavalAhAra Adi mATe cagya pudgalone grahaNa karavAnI kriyA jenA vaDe samyapha praphArathI jANI zakAya, te AhAra saMjJA kahevAya che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AcArAno lAparUpa AtmanaH pariNAmavizeSaH / amilApathAtra-'madarthamIdRzaM vastu puSTikara yadIdaM labhyate tadA mama hita bhaviSyatI'-tyevaM vicArAnubaddhaH svapuSTituSTikAraNIbhUtapratiniyatavastumAptyarthamAtmanaH pariNAmaH / riktodaratvAd bhojanIyavastu zravaNa-darzana-saMcintanavAhArasaMjJA jApate / AhArAdayaH saMjJAH ekendriyAdipaJcandriyaparyantAnAM sarvajIvAnAmAsaMsAraM bhavanti / jalAdyAhAropajIvanA vanaspatyAdInAmAhArasaMzA vijJAyate / athavA kSudhAvedanIya karma ke udaya se utpanna hone vAlI AhAra kI abhilASArUpa AtmA kI pariNati AhArasaMjJA kahalAtI hai| yahAM abhilASA zabda se 'isa prakAra kI vastu mere lie. puSTikara hai, yaha yastu mile to merA hita hogA' aise vicAra se yukta apanI puSTi aura santopa ke kAraNabhUta padArtha kI prApti ke lie hone vAlA amA kA pariNAma grahaNa karanA caahie| khAlI peTa hone para bhogya vastu ke zravaNa darzana aura cintana se AhArasaMjJA utpanna hotI hai| AhAra Adi saMjJAeM ekendriya se lekara paJcendriyaparyanta sagI joyoM ko hotI haiM, jaba taka saMsAra kA anta nahIM hotA taba taka banI rahatI haiN| jala Adi AhAra para jIvita rahane ke kAraNa banaspati Adi ekendriya jIvoM meM bhI AhArasaMjJA kA astitva pratIta hotA hai| athavA sudhAvedanIya karmanA udayathI utpanna thavA vALI AhAranI abhilASA-- rUci-IcchA rUpa AtmAnI pariNati te AhArasaMzA kahevAya che, ahiM abhilASA zadathI A prakAranI vastu mArA mATe puSTi karanArI che, A vastu maLe to mArUM hita thaze evA vicArathI yukta pitAnI puSTi ane saMtoSanA kAraNabhUta padArthanI prApti mATe vicAra karanAra AtmAnuM pariNAma, grahaNa karavuM joIe, khAlI peTa hevAnA kAraNe bhejya (bhajana karavA gya) vastunA zravaNa, darzana ane cintanathI AhArasaMzA utpanna thAya che. AhAra Adi saMjJAo ekendriyathI AraMbhIne paMcendriya sudhInA sarva jIvone hoya che, ane jyAM sudhI saMsArane aMta thatuM nathI tyAM sudhI te saMjJAo rahe che. jala vagerenA AhAra para jIvita rahevAnA kAraNe vanaspati Adi ekendriya jImAM paNa AhArasaMzAnuM astitva dekhAya che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 3.1 sU.2. saMjJAvarNanam (2) bhayasaMjJA. (2) sanimittamanimittaM vA bhayamohanIyodayAd bhayobhrAntasya mohanIyAntargatanokapAyalpA nayanavadanavikRtaromAJcAvirbhAvAdikriyAlakSaNA svAsmanaH prinntirbhysNjnyaa| hInabalatvena, bhayavArtAzravaNabhIpaNadarzanAdijanitabuddhayA, ihalokAdibhayajanakArthaparyAlocatena vA bhayasaMjJA jAyate / hastasparzAdibhItyA svAvayavasaMkocanAdinA lajjAluvallyAdInAM bhayasaMjJA vijnyaayte| (3) maithunasaMjJA(3) purupavedodayAnmaithunAtha vanitAlokanaprasannavadanasaMstambhitagAtra (2) bhayasaMjJAkisI kAraNa se yA binA hI kAraNa bhayamohanIya karma ke udaya se bhayamIta purupako mohake antargata nokapAyarUpa, netroM meM aura mukha meM vikAra honA, romAJca honA Adi kriyAe jisakA lakSaNa hai, aisI AtmA kI pariNati bhayasaMjJA kahalAtI hai, durvalatA se, bhaya utpanna karane vAlI bAta sunane se, bhayakara vastu ke dekhane se, tathA ihaloka Adi meM bhayajanaka vastukA vicAra karane se bhayasaMjJA utpanna hotI hai| lajavantI Adi vanaspatiyA~ hAtha ke sparza ke bhaya se apane avayavoM ko sikoDa letI haiM, ataH una meM bhayasaMjJA kI vidyamAnatA pratIta hotI hai| (3) maithunasaMjJApuruSaveda-mohanIya karma ke udaya se maithuna ke lie strI ko dekhanA, prasannavadana (2) maya ---- keI kAraNathI athavA vinA kAraNe bhaya , mehanIya karmanA udayathI bhayabhIta puruSanI mehane aMtagata nokavAyarUpa, netramAM ane caherAmAM vikAra thave, romAMca thavuM (rUMvADA ubhAM thavA) vagere kiyAo jenuM lakSaNa che, evI AtmAnI pariNati te bhayasaMzA kahevAya che. durbalatAthI, bhaya utpana karAvanArI vAta sAMbhaLavAthI, bhayaMkara vastu dekhavAthI, tathA A leka vageremAM bhayajanaka vastune vicAra karavAthI bhayasaMsa utpanna thAya che. lajAvaMtI (lajajALu) Adi vanaspatio hAthane sparza thavAthI bhaya lAge cheya tema pitAnA avayavone saMke che tethI temAM bhayasaMjJAnI vidyamAnatA dekhAya che. (3) maithuna saMzapurupaye--mohanIbhanA yathI maithuna bhATe zrI 25 ne. satu muma pra. pA.-22 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 170 bhAvArAmane zaithilporukampanAdikriyArUpA AtmanaH pariNatirmayunasaMjJA / rudhiramAMsopacayena, strIkathAzravaNAdijanitamatyA, maithunacintanena ca maithunasaMjJA jaayte| kuruvakAdivanaspatInAM kamanIyakAminIbhujalatApagUhana-caraNAghAta-kaTAkSavikSepAdimyaH prasUnapallavAdiprasavadarzanAnmadhunasaMjJA vijJAyate / (4) parigrahasaMjJA(4) lobhamohanIyodayAd dharmasAdhanavyatirikta-sacittA'cittamizra- . vastUpAdAnAdimUrchArUpA AtmanaH pariNatiH prigrhsNjnyaa| sacittAdivastuhonA, zarIra kA stambhita ho jAnA, tathA usa meM zithilatA paidA honA uru (ghuTanoMka nIcekA bhAga) Adi kA kApanA Adi kriyArUpa AtmA kI pariNati ko maithunasaMjJA kahate haiN| rakta aura mAMsa kI adhikatA se, strIkathA mAdi ke zravaNa se utpanna huI buddhi se, aura mathuna kA vicAra karane se maithunasaMjJA utpanna hotI hai| kurukka Adi vanaspatiyoM meM sundarI kAminI ko bhujAoM ke Aligana se, caraNAghAta se, tathA kaTAkSapAta Adi se phUla, pattA Adi utpanna hote haiM, ataH vanaspati meM maithunasaMjJA kA astitva siddha hotA hai|' (4) parigrahasaMjJA--- lobhamohanIya ke udaya se dharma ke upakaraNoM ke atirikta dUsare sacitta acitta aura mizra padArthoM ke grahaNa Adi mUrUipa AtmA kI pariNati parigrahasaMjJA kahalAtI hai / thavuM, zarIranuM taMbhita thaI javuM, tathA temAM zithilatA utpanna thavI, jAMga vagerenuM kaMpavuM Adi kriyArUpa AtmAnI pariNatine mithunasaMjJA kahe che. rakta lehI) ane sAMsanI adhikatAthI, strIkathA vagere sAMbhaLavAthI utpanna thayelI buddhithI, ane mithunane vicAra karavAthI mathunasaMjJA utpana thAya che. kurabaka (eka jAtanuM vRkSo Adi vanaspatimAM suMdarI kAminInA hAthanA AliMgana thatAM, caraNAghAtathI tathA kaTAkSapAta AdithI kula, pattAM Adi utpanna thAya che, A kAraNathI vanaspatimAM mithunasaMjJAnuM astitva siddha thAya che. (4) parimala saamohanIyanA udayathI dharmanA upakaraNe sivAya bIjA sacitta, acita ane mizra padArthonuM grahaNa karavuM vagere mUchorUpa AtmAnI pariNati te hA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.2. saMjJAvarNanam 171 parigrahadarzanena, parigrahacintanena, parigrahasaMgraheNa ca parigrahasaMjJA jAyate / vilyAdivanaspatInAM svapatraH puppaphalAcchAdanadarzanAt parigrahasaMjJA vijJAyate / (5) krodhasaMjJA(5) krodhamohanIyodayAd jIvasya jAtyAdimadajanitA kartavyAMkartavyavivekApahArikA svaparAmrotirUpaprajvalanAmikA vibhAvapariNatiH krodhasaMjJA / (6) mAnasaMjJA(6) mAnamohanIyodayAd aMhakArarUpA Atmano vibhAvapariNatirmAnasaMjJA / devagurudharmAdonAM mahatAmanAdaraNAdinA mAnasaMjJA vijJAyate / sacitta Adi bastuoM kA parigraha dekhane se, parigraha kA vicAra karane se, aura parigrahakA saMgraha karane se parigrahasaMjJA utpanna hotI hai| vilva (vela) Adi vanaspatiyA apane pattoM se phUla phala vageraha ko DhaMka letI haiM, isa se unameM parigrahasaMjJA kA honA pratIta hotA hai| (5) krodhasaMjJAkrodhamohanIya ke udaya se jIva meM jAtimada Adi se utpanna, tathA kartavya akartavya kA viveka naSTa kara dene vAlI svapara kI aprItirUpa, tathA jalanarUpa AtmA kI vibhAvapariNati krodhasaMjJA kahalAtI hai / (6) mAnasaMjJAmAnamohanIya ke udaya se ahaGkArarUpa AtmA kI vibhAvapariNati mAnasaMjJA kahalAtI hai / deva guru dharma Adi baDoMkA anAdara Adi karane se mAnasaMjJA mAlama hotI hai / kahevAya che. sacitta Adi vastuone parigraha dekhAvAthI, parigrahane vicAra karavAthI ane parigraha saMgraha karavAthI parigrahasaMjJA utpanna thAya che. bilava (bIlI) Adi vanaspatio pitAnAM pAMdaDAthI kula-phala vagerene DhAMkI de che, tethI vanaspatimAM parigrahasaMjJA dekhAya che. (5) oghsshaa_dhamehanIya kamanA udayathI, jIvane jAtimada vagerethI utpanna, tathA kartavya akartavyane viveka nAza karavAvALI sva-paranI aprItirUpa tathA javalanazya AtmAnI vibhAvapariNati te krodhasaMjJA kahevAya che. (6) maansmAnamehanIya karmanA udayathI ahaMkArarU5 AtmAnI vibhAvapariNati mAnasaMjJA kahevAya che. deva, gurU, dharma Adi meTAone anAdara vagere karavAthI mAnasaMjJA mAluma paDe che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre zaithilyorukampanAdikriyArUpA AtmanaH pariNatimaithunasaMjJA / rudhiramAMsopacayena, strIkathAzravaNAdijanitamatyA, maithunacintanena ca maithunasaMjJA jAyate / kurubakAdivanaspatInAM kamanIyakAminIbhujalatAvagUhana - caraNAghAta - kaTAkSavikSepAdisyaH prasUna pallavAdiprasavadarzanAnmaithunasaMjJA vijJAyate / (4) parigrahasaMjJA ( 4 ) lobhamohanIyodayAda dharmasAdhanavyatirikta- sacittA'citta mizravastUpAdAnAdimUrchArUpA AtmanaH pariNatiH parigrahasaMjJA / sacittAdivastuhonA, zarIra kA stambhita ho jAnA, tathA usa meM zithilatA paidA honA uru ( ghuTanoMka nIce kA bhAga) Adi kA kApanA Adi kriyArUpa AtmA kI pariNati ko maithunasaMjJA kahate haiM / rakta aura mAMsa kI adhikatA se, strIkathA Adi ke zravaNa se utpanna huI buddhi se, aura mathuna kA vicAra karane se methunasaMjJA utpanna hotI hai / kurubaka Adi vanaspatiyoM meM sundarI kAminI kI bhujAo ke AliGgana se, caraNAghAta se, tathA kaTAkSapAta Adi se phUla, pattA Adi utpanna hote haiM, ataH vanaspati meM maithunasaMjJA kA astitva siddha hotA hai / (4) parigrahasaMjJA - 170 * lobhamohanIya ke udaya se dharma ke upakaraNoM ke atirikta dUsare sacitta acitta aura mizra padArthoM ke grahaNa Adi mUrcchArUpa AtmA ko pariNati parigrahasaMjJA kahalAtI hai / thavuM, zarIranu staMbhita thaI javuM, tathA temAM zithilatA utpanna thavI, jAMga vagerenu' kaMpavuM Adi kriyArUpa AtmAnI parizutine maithunasaMjJA kahe che. rakta (leAhI) ane mAMsanI adhikatAthI, strIkathA vagere sAMbhaLavAthI utpanna thayelI buddhithI, ane maithunane vicAra karavAthI maithunasa'jJA utpanna thAya che. kurakhaka ( eka jAtanuM vRkSa) Adi vanaspatimAM sudarI kAminInA hAthanA AliMgana thatAM, caraNAghAtathI tathA kaTAkSapAta AdithI kula, pattAM Adi utpanna thAya che, A kAraNathI vanaspatimAM maithunasa'jJAna astitva siddha thAya che. (4) paribhara saMjJA lAbhameAhanIyanA udayathI dharmanA upakaraNeA sivAya khIjA sacitta, acitta ...ane mizra padArthAMnu aNu karavu vagere mUrchArUpa AtmAnI pariNati te parigrahasa jJA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u. ma. 2 saMjJAvarNanam 173 rUpA Atmano vibhAvapariNatirlokasaMjJA / yathA-"aputrasya gatirnAstI"-tyAdi / (10) oghasaMjJA(10) jJAnAvaraNIyAlpakSayopazamasamudbhUtA, avyaktopayogarUpA jIvasya pariNatiH oghasaMjJA / sA latAdInAM matAnArohaNAdinA jJAyate / (11) sukhasaMjJA(11) saMsAriNAM sAtavedanIyodayAt sakalendriyANAmanukUlatayA zAyamAnA AtmanaH pariNatiH mukhasaMjJA / tarkarUpa AtmA kI vibhAvaparigati lokasaMjJA kahalAtI hai; yathA-"nipUte ko sadgati nahIM milatI" Adi / (10) oghasaMjJAjJAnAvaraNIya karma ke alpa kSayopazama se utpanna hone vAlI tathA avyakta (aprakaTa) upayogarUpa jIva kA vibhAvapariNamana oghasaMjJA kahalAtI hai / latA vagairaha kA maMDapa para caDhane Adi se usakA jJAna hotA hai (11) sukhasaMjJAsaMsArI jIvoMko sAtAvedanIya ke udaya se saba indriyoM ke anukUla pratIta hone vAlI AtmA kI eka viziSTa pariNatiko sukhasaMjJA kahate haiN| takarUpa AtmAnI vibhAvapariNati lokasaMjJA kahevAya che. jema-"aputriyAne sadagati maLatI nathI." (10) maasaajJAnAvaraNIya karmanA alpa pazamathI utpanna thanArI ane apragaTa upayoga pa jItranuM vibhAvapariNamana te eusaMjJA kahevAya che, vela vagerenuM maMDapa upara caDhavuM vagerethI tenuM jJAna thAya che. (11) sumssaMsArI jIne sAtavedanIyanA udayathI sarva IndriyomAM anukUlatAnuM bhAna kAvanArI AtmAnI eka viziSTa pariNatine sukhasA kahe che, Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AcArAne . (7) mAyAsaMjJA. (7) mAyAmohanIyodayAt kapaTalakSaNA prasirjIvasya vibhaavprinntirmaayaasNjnyaa| paravaJcanecchayA vyAmohotpAdakamanovAkAyavyApAreNa sA vijJAyate / / (8) lobhasaMjJA(8) lobhamohanIyodayena sacittAdivastugRddhirUpA jIvasya vibhAvaH pariNatirlobhasaMjJA / ArambhaparigrahAdipravRttyA lobhasaMjJA vijJAyate / (9) lokasaMjJA(9) jJAnAvaraNIyakSayopazamena mohanIyakarmodayena ca kubuddhijanitatake. (7) mAyAsaMjJAmAyAmIhanIya ke udaya se jIva ko kapaTarUpa vibhAvapariNati mAyAsajJA kahalAtI hai / dUsare ko Thagane kI icchA se mohajanaka mana, vacana aura kAya ke vyApAra se usa kI pratIti hotI hai| (8) lobhasaMjJAlobhamohanIya ke udaya se sacitta Adi vastuoM meM AsaktirUpa jIvakI vibhAvapariNati lobhasaMjJA kahalAtI hai| Arambha parigraha Adi kI pravRtti se lobhasaMjJA kA patA calatA hai| (9) lokasaMjJAjJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se aura mohanIya karma ke udaya se kubuddhijanita (7) bhaayaasjnyaamAyAmohanIya karmanA udayathI jIvanI kapaTapa vibhAvapariNati mAyAsaMjJA kahevAya che. bIjAne ThagavAnI IcchAthI, mehajanaka mana, vacana ane kAyAnA vyApArathI tenI pratIti thAya che. ... (4)olA* bhamohanIya karmanA udayathI sacitta Adi vastuomAM AsakitarUpa jIvanI vibhAvapariNati te lebhasaMzA kahevAya che. AraMbha-parigraha AdinI pravRttithI lAbha saMjJAna pate sAye cha. . - (e) sA* * nAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI ane mehanIyakarmanA udayathI kubuddhijanita Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU.2 saMjJAvarNanam 175 vicikitsAsaMjJA / yathA dAnAdidharmasya phalaM prati saMzayaH / sA dvidhA - dezataH, sarvavatha / 'dvAviMzatipariSadsanabrahmacarya kezolluJcanAdikleza sahanasya phalaM bhaviSyati na ve'- tirUpA dezataH / ' paralokAdi satyaM na vai'- tirUpA, sarvajJamarUpitajIvAditattvaM yathArtha na ve ' - tyAdirUpA vA sarvataH / (15) zokasaMjJA -- (15) mohanIyakarmodayAdiSTaviyogajanitA vimalApa - vaimanasyarUpA AtmanaH pariNatiH zokasaMjJA / sA cAkrandanAdinA jJAyate / (16) dharmasaMjJA (16) mohanIyakSayopazamena sarvavirati - dezaviratilakSaNA karmakSayajanaka - saMjJA kahalAtI hai / jaise - dAna dharma Adi ke phala meM saMdeha honA / yaha saMjJA do prakAra kI hai- deza se aura sarva se| 'bAIsa parIpahoM ke sahane kA, brahmacarya pAlane kA, kezaloca Adi kleza sahane kA phala milegA yA nahIM ?' isa prakAra kA saMzaya honA dezataH vicikitsAsaMjJA hai / 'vAstava meM paraloka hai yA nahIM, sarvajJa ke dvArA prarUpita jIva Adi tatva yathArtha haiM yA nahIM ?' isa prakAra kA saMzaya sarvataH vicikitsA saMjJA hai / (15) zokasaMjJA mohanIya karma ke udaya se iSTaviyoga se utpanna honevAlI vilApa aura vimanaskatArUpa AtmA kI pariNati zokasaMjJA kahalAtI hai / (16) dharmasaMjJA - mohanIya karma ke kSayopazama se karmakSayajanaka sarvavirati tathA dezavirati vicikitsA saMjJA kahevAya che. jemake dAna dharma AdinA phUlamAM sa Mdeha thavA. A saMjJA me aAranI hoya che - (1) dezathI, (2) sarvathI, 'mAvIza pariSahonu sahuna karavu' te, brahmacarya' pAlana karavuM te, kezanu leAcana karavuM vagere kaleza sahana karavAnu Isa bhajaze me nahi ? ' A prakAranA saMzaya te dezathakI vicikitsAsaMjJA che. 'vAstavamAM paraleAka che ke nahi, sarvajJadvArA prarUpita jIva Adi tatvA yathArtha che ke nahi' A prakAranA saMzaya te sathakI vicikitsAsaMjJA che. (15) zosaMjJA mehanIya karmanA uddayane lAdhe, IvicAgathI utpanna thavA vAlI, vilApa ane vimanaskatA ( vyAkula citta) rUpa AtmAnI pariNati zAkasaMjJA kahevAya che. (19) dharmasaMjJA mehanIyakamanA kSayApazamathI karmakSayajanaka svarita tathA dezaviratirUpa Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AcArAstre (12) duHkhasaMjJA(12) saMsAriNAmasAtavedanIyodayAt sakalendriyANAM pratikUlatayA jJAyamAnA vividhatApAnubhavarUpA jIvasya pariNatirduHkhasaMjJA / (13) mohasaMjJA(13) mohanIyakarmodayAd mithyAdarzanarUpA jJAnAdiguNarodhakasakalapApa-- sthAnaheturAtmano vibhAvapariNatirmohasaMjJA / kudevakuMgurukudharmAdau pratyA mohasaMjJA vijJAyate / (14) vicikitsAsaMjJA(14) mohanIyodayAd jJAnAvaraNIyodayAca saMzayarUpA jIvasya pariNati (12) duHkhasaMjJAsaMsArI jIvoM ko asAtAvedanIya ke udaya se saba indriyoM ke pratikUla pratIta hone vAlI, vividha prakAra ke saMtApo kA anubhavarUpa jIva kI pariNati duHkhasaMjJA kahalAtI hai| (13) mohasaMjJAmohanIya karma ke udaya se mithyAdarzanarUpa, tathA jJAnAdi guNoM kA niSedha karane vAlI, samasta pApasthAnakoM kA kAraNarUpa AtmA kI vibhAvapariNati mohasaMjJA hai| kudeva kuguru aura kudharma Adi meM pravRtti hone se mohasaMjJA kA jJAna hotA hai| (14) vicikitsAsaMjJA-- mohanIya aura jJAnAvaraNa karma ke udaya se saMzayarUpa AtmA kA pariNamana vicikitsA (12) masaMjJA--- saMsArI jIne asAtavedanIyanA udayathI sarva IndrimAM pratikULatAnuM bhAna karAvavA vALI, vividha prakAranA saMtApanA anubhavarUpa jIvanI pariNati te dukhasaMjJA vAya che. (13) maasaamehanIya karmanA udayathI mithyAdarzana, tathA jJAnAdi guNane nidhi karavAvALI, samasta pApasthAnanA kAraNarUpa AtmAnI vibhAvapariNati te mehasaMjJA che. kadeva, kuguru ane kudharma AdimAM pravRtti hovAnA kAraNe mehasaMsAnuM jJAna thAya che. (14) viyitsiaasmohanIya ane jJAnAvaraNIya karmanA udayathI saMzayarU5 AtmAnuM pariNamana te Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 mu.2 jJAna (5) ___177 - (2) zrutatAnamzrutaM zrutiH zravaNaM jJAnavizeSaH / tacca kIdRzam ? ucyate-zabdasya zravaNena, bhASaNAdinA vA yajjAnamutpadyate tadeva zrutam / atra zrutazabdena jAnaM gRhyate, jJAnamabhedaprakaraNAntaHpAtitvAt / na tu zrUyate iti vyutpattyA zabdArthakaH zrutazabdaH / labdhirUpe mavijJAne sati pazcAta-zrutajJAnamutpadyate, na tu matinAnAbhAve, ato matijJAnaM kAraNaM zrutajJAnasya / . nanu matijJAnameva zrutajJAnaM saMpadyate, yathA-mRttikaiva ghaTaH, tantureva paTaH, (2) zrutajJAnazruti yA zravaNa (sunanA), yaha eka prakAra kA jJAna kahalAtA hai| zabda ke zravaNa se yA mApaNa Adi se vAcya-vAcakabhAva sambandha ke anusAra jo padArtha kA jJAna hotA hai use zrutajJAna kahate haiN| _ yahA~ 'zruta' zabda se jJAna kA grahaNa kiyA jAtA hai, kyoM ki vaha jJAna ke pramedoM ke antargata hai, kintu 'zrUyate' isa vyutpatti se zabdArthaka zruta-zabda nahIM hai| labdhirUpa matijJAna ke hone para bAdameM zrutajJAna utpanna hotA hai, matijJAna ke abhAva meM nahIM hotA, ata eva matijJAna zrutajJAna kA kAraNa hai| zaGkA-matijJAna hI zrutajJAnarUpa meM pariNata ho jAtA hai, jaise miTTI ghaTarUpa meM palaTa jAtI hai, aura tantu paTa (vastra) rUpa meM badala jAte haiM, aisI sthiti meM bhagavAnne zrutajJAna kA pRthak grahaNa kima prayojana se kiyA hai ? (2) zrutajJAna* kRti athavA zravaNa-sAMbhaLavArUpa eka prakAranuM jJAna te zrutajJAna kahevAya che. zruta-jJAna kevuM hoya che? zabdanA sAMbhaLavAthI athavA bhASaNa AdithI, vAca-vAcaka bhAva saMbadha pramANe je padArthanuM jJAna thAya che, tene zrutajJAna kahe che. ahiM zruta-zabdathI jJAna grahaNa karI zakAya che. kemake te jJAnanA pratyenI aMdara che, paraMtu "zrayate" A vyutapattithI zabdArthaka kRta-zabda nathI. labdhirUpa matirAna thayA pachI zrutajJAna utpanna thAya che, matijJAnanA abhAvamAM thatuM nathI te kAraNathI matijJAna te zrutajJAnanuM kAraNa che. * zaMkA-matijJAna ja zratajJAnarUpamAM pariNata thaI jAya che, jemake mATI ghaTa 25mAM karI jAya che. ane tenuM svarUpamAM badalAI jAya che. evI sthitimAM bhagavAne zrutajJAnanuM judu grahaNa zuM prayojanathI karyuM? : Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AcArAsaMtre sarva viratidezaviratirUpA''tmanaH svabhAvapariNatiH dharmasaMjJA / sA jIvarakSaNAdivyApAreNa jJAyate / jJAnasaMjJAbhedAHjJAnasaMjJA tu matizrutAdibhedAt paJcadhA-(1) matijJAnaM, (2) zrutajJAnaM, (3) avadhijJAnaM, (4) manAparyayajJAnaM, kevalajJAnaM, ceti / (1) matijJAnam - mananaM mtirvvodhH| mativAsI jJAnaM ca matijJAnam / atra jJAnazabdaH sAmAnyajJAnavAcakaH / indriya-noindrijayanyaM jJAnaM matirjJAnavizepaH, ataH sAmAnyavizepayoniyoH sAmAnAdhikaraNyam / rUpa AtmA kI svabhAvaparigati ko dharmasaMjJA kahate haiN| jIvarakSA Adi vyApAroM se usakA jJAna hotA hai| jJAnasaMjJA ke bheda mati, zruta Adike bheda se jJAnasaMjJA pAMca prakAra kI hai| vaha isa prakAra___ (1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) manaHparyayajJAna, aura (5) kevalajJAna / - (1) matijJAna manana karanA mati hai, arthAt bodha / matirUpa jJAna matijJAna kahalAtA hai / yahA~ jJAna zabda sAmAnya jJAna kA vAcaka hai / 'indriya aura manase honevAlA jJAna mati hai| aisA artha karane se sAmAnya aura vizeSa jJAnoM meM samAnAdhikaraNatA ho jAtI hai| AtmAnI svabhAvaparisthatine dharmasaMzA kahe che. jIvarakSA Adi vyApArathI tenuM jJAna thAya che. jJAnasaMjJAnA bheda- mati, zrata Adi bheda vaDe-karI jJAnasaMjJA pAMca prakAranI kahI che te A prabhAye cha-(1) bhatijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) bhana:payayajJAna, mane (5) upasajJAna. (1) bhtijnyaanmanana karavuM te mati che. arthAt bedha che, matirUpa jJAna te matijJAna kahevAya che. ahiM jJAna zabda sAmAnya jJAnane vAcaka che. "indriyaane manathI utpanna nAna te mati che" e artha karavAthI sAmAnya ane vizeSa jJAnamAM samAnAdhitaa (samAnA ') laya che. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 s. 2 jJAna (5) 179 - tasmin pakSe - zrutasya Aptavacanasya jJAnaM zrutajJAnamiti paSThItatpuruSaH / Apto= rAgAdirahitaH sarvajJastasya vacanam - Aptavacanam / tadarthAdhyavasAyarUpaM jJAnaM zrutajJAnamiti / adhyavasAyo nirNayaH / zrutajJAnaM prati zabdasya nimittakAraNatayA zabde'pi zrutavyapadezo bhavati / jJAnabhedavyavasthAyAM tu zrutazabdaH zravaNArthavAcItyavadheyam / (3) avadhijJAnam - avazabdo'dhaH zabdArthaH, ava = adhaH vistRtaM vastu dhIyate jJAyate'nenetyavadhiH / avadhivAsau tajjJAnaM ceti vigrahaH / vistRtaviSayakaM jJAnamavadhi - vacana kA bhI grahaNa hotA hai / usa pakSa meM zruta kA arthAt Aptavacana kA jJAna zrutajJAna hai, aisA paSThItatpuruSa samAsa hogA / Apta arthAt rAgAdise rahita sarvajJa, unakA vacana Aptavacana kahalAtA hai / avyayasAya arthAt nizcaya / aisA adhyavasAyarUpa arthAt padArtha kA nizcayAtmaka jJAna zrutajJAna hotA hai / zabda, zrutajJAna meM nimitta kAraNa hai, isa liye zabda bhI ta kahalAtA hai, kintu jJAna-bhedakI vyavasthA meM zruta-zabda zravaNa artha kA vAcaka hai / 1 (3) avadhijJAna 'ava kA artha hai 'adhaH ' arthAt nIce / tAtparya yaha hai ki jo jJAna adhodizA kI vastu ko vistAra se jAnatA hai vaha avadhijJAna kahalAtA hai | avadhirUpa jJAna avadhijJAna hai, arthAt vistRtaviSayaka jJAna / jaise- anuttaropapAtika deva avadhijJAna AmavacananuM grahaNa thai zake che. te pakSamAM zrutanuM arthAt AmravacananuM jJAna te zrutajJAna che. e pramANe SaSThItatpurUSa samAsa thaze. Apta arthAt rAgAdithI rahita, sarvajJa, tenu' vacana te Aptavacana kahevAya che adhyavasAya arthAt nizcaya, evA adhyavasAyarUpa arthAt padArthanuM nizcayAtmaka jJAna te zrutajJAna kahevAya che. zabda, zrutajJAnamAM kAraNa che, eTalA mATe zabda paNa zruta kahevAya che, paraM'tu jJAna-bhedyanI vyavasthAmAM zruta-zabda sAMbhaLavuM' e aneA vAcaka che. (3) avadhijJAna--- avanA artha che ' adhaH' arthAt nIce, tA e che ke-je jJAna aSA dizAnI vastuone vistArathI jANe che, te avadhajJAna kahevAya che. avidharUpa jJAna avadhijJAna che, arthAt vistRtaviSayaka jJAna, jemake:-anuttarapapAtika deva avidha " Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 AcArAGgaputre tarhi zrutajJAnasya pRthagupAdAnaM bhagavatA / kimarthaM kRtam ? ucyate dRSTAntadvayamidaM vipamam, yathA ghaTamAdurbhAve piNDAkArA mRttikA maNazyati, paTotpattau satyAM tantupuJjazca tathA zrutajJAne samupanne matijJAnaM na praNazyati, uktaJca bhagavatA' jatya bhaI tatya suyaM, jatya suyaM tatya maI' (nandI. ) chAyA - yatra matistatra zrutaM yatra zrutaM tatra matiH / zrutasya sadbhAve matervidyamAnatA bhagavatA'bhihitA, tasmAdapekSAkAraNameva matijJAnaM zrutajJAnasyeti mantavyam, tathA ca- matijJAnapUrvakamindriyamanojanyamAptavacanAnusAri jJAnaM zrutajJAnamiti niSkarSa: / iti / ' zrUyate yat tacchuta' - mitivyutpattyA zrutazabdenAptavacanamapi gRkhate samAdhAna- ye donoM dRSTAnta viSama haiM, jaise-gha -ghaTa prakaTa hone para piNDAkAra miTTI miTa jAtI hai, aura jaise paTakI utpatti hone para tantuoM kA puJja naSTa ho jAtA hai, usa prakAra zrutajJAna utpanna hone para matijJAna naSTa nahIM hotA / bhagavAnane kahA hai- 39 "jahA~ matijJAna hai vahA~ zrutajJAna hai, jahA~ zrutajJAna hai vahA~ matijJAna hai / zratajJAna ke sadbhAva meM matijJAna kA astitva bhagavAnane batalAyA hai, ata eva matijJAna zrutajJAna kA apekSAkAraNa hI hai, aisA mAnanA cAhie / tAtparya yaha nikalatA hai kimatijJAnapUrvaka indriya aura manase utpanna hone vAlA, tathA AptavAkyakA anusaraNa karane vAlA jJAna zrutajJAna hai / 'jo sunAjAya vaha zruta hai' isa vyutpatti ke anusAra 'zruta' zabda se Apta samAdhAna-e mane dRSTAMta viSama che, jemake ghaTa pragaTa thatAM piMDAkAra mATI maTI jAya che, jema vasranI utpatti thatAM taMtuonA jaththA nAza pAme che, te pramANe zrutajJAna utpanna thatAM matijJAna nAza pAmatuM nathI. bhagavAne kahyuM che ke~ " jyAM matijJAna che tyAM zrutajJAna che, jyAM zrutajJAna che tyAM matijJAna che" zrutajJAnanA sadbhAvamAM tijJAnanu astitva bhagavAne batAvyuM che. e kAraNathI matijJAna, zrutajJAnanuM apekSAkAraNu ja che. ema mAnavuM joIe, teA tAtparya e nIkaLyuM ke matijJAnapUrvaka, indriya ane manathI utpanna thavAvALuM, tathA AptavAyanuM anusaraNa karavAvALuM jJAna te zrutajJAna che. * je sAMbhaLavAmAM AvI zake te zruta che' A vyutpatti pramANe 'zruta' zabdathI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 . 2 jJAna (5) (4) mana:paryayajJAnam - paryayanaM sarvataH paricchedanam - avabodhanaM paryayaH / manasaH paryayo manaHparyayaH, manoviSayakaH, sa cAsau jJAnaM ca mana:paryayajJAnam / yadvA manaHparyayasya jJAnaM manaHparyayajJAnam / mano dvividhaM dravyabhAvabhedAt / tatra dravyamano manovargaNAH / saMjJinA manorgaNA gRhItAH satyo manyamAnAcintyamAnA bhAvamano'bhidhIyate / 8. tatreha bhAvamanaH parigRhyate / bhAvamanasaH paryayAzca pareSAM sArdhatRtIyadvIpA - bhyantaravartisaMjJipaJcendriyANAM cintyamAna viSayAdhyavasAyarUpAH / (4) mana:paryayajJAna - yathA-anyaH paryaya arthAt jAnanA, mana ko sarvathA jAnanA mana:paryayajJAna hai, arthAt manoviSayaka, sampUrNa jJAna manaHparyayajJAna kahalAtA hai / athavA - manaHparyaya (manake paryavoM) kA jJAna mana:paryayajJAna kahalAtA hai / mana do prakAra kA hai--- dravya - mana aura bhAva-mana / manovargaNAoM ko dravyamana kahate haiM / saMjJA jIva dvArA grahaNa kI huI manovargaNAe~ jaba cintana kI jAtI haiM ve bhAvamana kahalAtI haiM / mana:paryaya jJAna ke prakaraNa meM bhAvamana hI liyA jAtA hai / aDhAI dvIpa ke antargata saMjJI paJcendriya jIvoM ke dvArA cintana kiye jAne vAle, viSayAdhyavasAyarUpa paryayoM ko manaHparyaya jJAna jAnatA hai / jaise - koI dUsarA jIva aisA vicAra kare-AtmA kaisA (4) mana:paryaya jJAna paya arthAt jANavuM, manane jAvuM te mana:paryaya jJAna che. arthAt-mana viSayakanuM saMpUrNa jJAna mana:paryaMya kahevAya che. athavA mana:paryaMyanuM jJAna te manaH * paryayajJAna avAya che. - bhana ke praaranAM che- (1) dravyamana ane (2) lAvabhana manovarga lAbhone drvymana kahe che, ane sastI jIva dvArA graDuNu karAelI manevagaNuAonu jyAre ciMtana karavAmAM Ave che tene bhAvamana kahe che. mana:paryaMca jJAnanA prakaraNamAM bhAvamana ja levAmAM Ave che. aDhI dvIpanA sa'nI paMcendriya jIveA dvArA cintana karavAmAM AvatA viSayAdhyavasAyarUpa pAne mana:paryaya jJAna jANe che. jema ke--kAI khIjo jIva evA vicAra kare-AtmA kuvA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasatre jJAnam / yathA-anuttaropapAtikA devA avadhijJAnavalena bhagavantamApRcchaya jIvAditattvasvarUpaM nirdhArayanti / yadvA-' avadhinA jJAnam ' iti tRtIyAsamAsaH / avadhirmaryAdA-rUpidravyANyeva viSayIkaroti netarANI'-tivyavasthArUpA, tathA cAyamarthaH-arUpidravyaparihAreNa rUpidravyamAtraviSayakaM jJAnamavadhijJAnamiti / yadvA-adho'dho'dhikaM pazyati yena tadavadhijJAnam / taca caturgativartinAM jIvAnAmindriyamanonirapekSa prativiziSTakSayopazamanimittakaM rUpidravyasAkSAtkArajanakaM bhavati / etasya jJAnasya deva-manuSya-tiryaG-nArakA adhikAriNaH / ke vala se bhagavAn se prazna pUcha kara jIvAditatvoM kA svarUpa nizcita kara lete haiM / athavA avadhi ke sAtha jo jJAna ho yaha avadhijJAna kahalAtA hai / avadhikA artha hai maryAdA / avadhijJAna, rUpI dravyoM ko hI jAnatA hai, arUpI ko nahIM, vaha vyavasthA ho yahA~ maryAdA samajhanI caahie| tAtparya yaha huA ki-arUpI dravyoM ko choDakara kevala rUpI dravyoM ko jAnane vAlA jJAna avadhijJAna kahalAtA hai| athavA-jisa jJAna ke dvArA nIce nIce adhika jAnA jAya vaha avadhijJAna hai| yaha jJAna cAroM gatiyoM ke jIvoM ko ho sakatA hai| yaha, sirpha rUpI padArthoM ko sAkSAt jAnatA hai, aura viziSTa kSayopazama se utpanna hotA hai| deva, manuSya, tiryaJca aura nArakI, samI isa jJAna ke adhikArI haiM, arthAt yaha cAroM ko ho sakatA hai| . jJAnanA baLathI bhagavAnane prazna pUchIne jIvAdi tane nizcaya karI le che. athavAavadhinI sAthe je jJAna thAya che te avadhijJAna kahevAya che. avadhine artha che maryAdA. avadhijJAna, rUpI kane ja jANe che, arUpI dravyone jANatuM nathI, A vyavasthA ja ahiM maryAdA samajavI joIe. tAtparya e thayuM ke arUpI-dravyone cheDIne kevaLa rUpI dravyane jANavAvALuM jJAna te avadhijJAna kahevAya che. athavA je jJAna dvArA nIce nIce vizeSa jANavAmAM Ave, te avadhijJAna che. te jJAna cAra gationA jIne thaI zake che, mAtra rUpI padArthone sAkSAt jANe che, ane viziSTa hathopazamathI utpanna thAya che, deva, manuSya, tiryaMca ane nArakI, A sarva te jJAnanA adhikArI che, arthAt e cAreyane avadhijJAna thaI zake che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1. u1. mu.2. jJAna (5) 183 tathA manaHparyayajJAnI kasyacid bhAvarUpaM manaH sarvatobhAvena pratyakSIkRtyAnumAnena bAhya viSayamavayudhyate-- idaM vastvanena cintyate' iti / bAhyapadArthacintanasamaye hi vAhyapadArthAkArasadRzAkAraM mano bhavati / ___ idaM manAparyayajJAnaM rUpiviSayatva-kSAyopazamikatva-pratyakSatvAdisAmye'pyavadhijJAnAd bhinna, svAmyAdibhedAt / tathAhi-avadhijJAnamaviratasamyagdRSTerapi bhavati, tad dravyato'zeparUpidravyaviSaya, kSetrato lokaviSayam , kAlato'tItAnAgatAsaMkhyAtotsarpiNyavasarpiNIviSayam , bhAvataH sakalarUpidravyeSu pratidravyamasaMkhyAtaparyAyavipayam / manAparyayajJAnaM tu pramAdarahitasyA''madhanyatamalabdhidhAriNaH saMyatasya bhavati / dravyataH-saMjJipaJcendriyamanodravyavipayaM, kSetrataH-samayakSetramAtraviSayam ____ manaHparyayajJAna avadhijJAna kI taraha rUpI padArthoM ko viSaya karatA hai kSayopazama se utpanna hotA hai, kintu avadhijJAna se bhinna hai, kyoM ki svAmI Adike bheda se donoM meM bheda hai, vaha isa prakAra--avadhijJAna aviratasamyAdRSTi ko bhI hotA hai, vaha dravyataH samasta rUpI dravyoM ko jAnatA hai, kSetra se samasta loka ko jAnatA hai, kAla se asaMkhyAta bhUta aura bhAvI utsarpiNI evaM avasarpiNI ko viSaya karatA hai, bhAva se samasta rUpI dravyoM meM se pratyeka dravya kI asaMkhyAta paryAyoM ko jAnatA hai| manaHparyayajJAna apramatta saMyata ko tathA Amarpa Adi kisI labdhi ke dhAraka ko hI hotA hai / vaha dravya se saMjJo paJcendriya ke manodravya ko, kSetra se samayakSetramAtra ko mana:paryajJAna, avadhijJAna pramANe rUpI padArthone viSaya kare che-jANa che manaHparyayajJAna kSapazamathI utpanna thAya che, paraMtu avadhijJAnathI te bhinna che, kemake svAmI AdinA bhedathI te baMnemAM bheda che. te A pramANe-avadhijJAna avirata samyagadaSTine paNa thAya che. te dravyathakI sarva rUpI jIvene jANe che, kSetrathakI samasta lokane jANe che, kAlathakI asaMkhyAta bhUta ane bhAvI utsarpiNI avasarpiNIne jANI zake che, bhAvathI samasta rUpI dravyomAMthI pratyeka dravyanI asaMkhyAta paryAne jANe che. manaHparyayajJAna apramatta saMyatane (munine) tathA AmarSa Adi keI labdhinA dhArakane ja thAya che. te dravyathI saMjJI paMcedrinAM modravyane, kSetrathakI samayakSetra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 182 AcArAgasUtre kazcidevaM cintayet-'AtmA kIdRzaH ? arUpI, cetanAstramAvA, karmaNAM kartA, tatkalabhoktA cetyAdayo ye jJAnavizeSarUpAstasyAtmanaH pariNAmAsteSAM yad jJAnaM tanmanaHparyayajJAnam / manaHparyayajJAnI ca manaHparyayAne pratyakSIkaroti na tu vAhya vastu / na ca'manaHparyayajJAninA bAhya vastu na jJAyate' iti vAcyam , anumAnatastasya vAdyavastujJAnasadbhAvAt / yathA-viziSTakSAyopazamikamatibhAzAlI prekSAvAn prazAntaH kasyacidAkAregitAdikaM vilokya tadIyamanogataM bhAvaM sAmathrya cAnumAnato vijAnAti / hai ? arUpI, cetanAsvarUpa, karmoM kA kartA, karmaphalabhoktA, ityAdi AtmA ke jo jJAnavizeSarUpa pariNAma haiM; unheM jAnanA manaHparyayajJAna hai / manaHparyayajJAnI jIva, mana ke paryAyoM ko hI pratyakSa karatA hai, bAhya vastu ko nahIM / parantu yaha kahanA ThIka nahIM hai ki manaHparyayajJAnI bAhya vastuoM ko jAnatA hI nahIM hai| manaHparyayajJAnI ko anumAna se bAhya padArthoM kA jJAna hotA hai| jaise-viziSTakSayopazamajanya pratibhA vAlA buddhimAn purupa kisI ke izAre yA ceSTA ko dekhakara usake manakA bhAva aura usakA sAmarthya anumAna se jAna letA hai, isI prakAra manaHparyayajJAnI dUsare ke bhAvarUpa mana ko pUrNatayA pratyakSa karake anumAna se bAhya vastu ko jAna letA hai ki-'isane amuka vastu kA vicAra kiyA hai| bAhya padArthoM kA vicAra karate samaya usI padArtha ke AkAra kA mana ho jAtA hai| cha 1 2020pI, yetanA-sva35, bhAna tA, bhasaatwal, tyA mAmAnA jJAna vizeSarUpa je pariNAma che, tene jANavA te manaH payaya jJAna che. mana paryaya jJAnI java mananA paryAyane ja pratyakSa kare che bahAranI vastuone nahi. paraMtu ema kahevuM ThIka nathI ke-mana paryayajJAnI bahAranI vastuone jANatA ja nathI, mana:paryayajJAnIone anumAnathI bahAranI vastuonuM jJAna hoya che. jemake - viziSTapazama janya pratibhAvALA buddhimAna purUSa keIne IzArAthI athavA ceSTAne joIne tenA manane bhAva ane tenuM sAmarthya anumAnathI jANI le che, e pramANe manapayAnI bIjAnA bhAvarUpa manane pUrNa rUpamAM pratyakSa karIne anumAnathI bahAranI vastuone jANI le che ke -"teNe amuka vastune vicAra karyo che bahAranA padArthone vicAra karavAnA samaye teja padArthanA AkArarUpa mana thaI jAya che. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sa.2. matijJAnam (9) 185 mavijJAnaM cAnekavidham , IhAdibhedAt / uktaJca bhagavatA-- . . - "IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / ' sannA saI maI pannA, savvaM AbhiNiyohiyaM." // (nandI * mati - , jJAnagAthA 27) chAyA-IhA, apohaH vimarzaH mArgaNA ca gvepnnaa|| ___ saMjJA smRtiH matiH prajJA sarvam Abhiniyodhikam // 'AbhiNiyohiyaM' ityanena trikAlaviSayakaM matijJAnamucyate tathA coktaM bhagavatA-"paMcavihaM gANaM paNNattaM / taMjahA-(1) AbhiNiyohiyaNANaM, (2) suyaNANaM, (3) ohiNANa (4) maNapajjavaNANaM (5) kevalaNANaM / iti ( nandI, 1) (1) IhAIhA'pohAdayo mtijnyaanmbhedaaH| ttr-iiddnm-iihaa| nAmajAtyAdi. yahA~ matijJAna kA hI prasaGga hai / matijJAna, IhA Adi ke bheda se aneka prakAra kA hai| __bhagavAnne kahA hai : ___ "IhA, apoha, vimarza, mArgaNA, saMjJA, smRti, mati aura prajJA, yaha saba Aminiyodhika jJAna (matijJAna) hai " (nandIsUtra maitijJAna gAthA 27) Aminiyodhika jJAna kA artha hai-trikAlaviSayaka matijJAna / bhagavAnne kahA hai:- "jJAna pAMca prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra-(1) AbhinibodhikajJAna, (2) zrutajJAna, (3). avadhijJAna, (4) manaHparyayajJAna aura (5) kevalajJAna" (nandI-sU01) (1) IhA* ihA apoha Adi matijJAna ke bheda haiN| nAma aura jAti Adi kI vizeSa matijJAnane ja prasaMga che, matijJAna Iha Adi bhedathI aneka prakAranuM che. bhagavAne cha :-81, mora, vibhaza, bhA , gaveSaNA, saMjJA, smRti, bhati,. bhane prajJA, e sarva AbhinibaMdhaka jJAna-matijJAna che (naMdIsUtra matijJAnagAthA ra7) Abhinibedhika jJAnane artha che-trikAlaviSayaka matijJAna, bhagavAne kahyuM che ke"saan pAMya 2nu cha, ta mA pramANe (1) bhAminimovijJAna (2) zrutajJAna, (3) padhijJAna (4) bhana:payazAna mane-sajJAna (nanhI sU01) - . (1) haaIhA tathA apaha vagere matijJAnanA bheda che nAma ane jAti AdinI vizeSa pra. A.-24 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAyace kAlato'tItAnAgatapalyopamAsaMkhyAtabhAgaviSayam , bhAvato manodravyagatAnantaparyAyavipayakam / (5) kevalajJAnam - kevalam-ekamasahAyaM jJAnAvaraNIyakarmAtyantakSayasamudbhUtam-atItAnA gatavartamAnayathAvasthitasakaladravyaguNaparyayaviSayakamapratipAti jJAnaM kevalajJAnam / atra granthavistarabhiyA viramAmaH / jJAnaprasaGgena matyAdibhedapaJcakaM pradarzitaM, prakRte tu mtijnyaansyaivaadhikaarH| (aDhAI dvIpa ko), kAla se panyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga-bhUta-bhaviSyat kAlako aura bhAva se manodavya kI ananta paryAyoM ko viSaya karatA hai| (5) kevalajJAnakevalajJAna, kevala arthAt eka hI hai| usa ke sAtha dUsarI jJAna nahIM hotaa| vaha asahAya hai arthAt indriya mana Adi kisI kI sahAyatA kI use apekSA nahIM hai / vaha jJAnAvaraNa karma ke Atyantika kSaya se utpanna hotA hai / atIta, anAgata, vartamAna kAla ke samasta dravyoM guNoM aura paryAyoM ko yathArtharUpa meM jAnatA hai, apratipAtI hai, arthAt ekavAra utpanna ho kara kabhI naSTa nahIM hotaa| aisA jJAna kevalajJAna kahalAtA hai| granthavistAra ke bhaya se adhika vistAra nahIM karate / / jJAna kA prakaraNa hone se matijJAna Adi pAMca bheda batalAye jA cuke haiN| mAtrane (aDhI dviIpane) kAlathI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAge bhUta-bhaviSya kAlane ane bhAvathI mane dravyanI anaMta paryAne jANe che. (5) sjnyaankevalajJAna, kevala arthAt ekaja che. tenI sAthe bIjuM jJAna thatuM nathI, te asahAya che, arthAta Indriya, mana Adi keInI paNa sahAyatAnI tene apekSA nathI. ane te kevalajJAna jJAnAvaraNIya karmanA AtyaMtika kSayathI utpanna thAya che. kevalajJAna bhUtakAla, bhaviSyakAla ane vartamAna kAlanA samasta dravya, guNe ane paryAne yathArtharUpathI jANe che. te apratipAtI che, arthAt eka vAra utpanna thaIne pharI koI paNa vakhata nAza pAmatuM nathI, evuM je jJAna te kevalajJAna kahevAya che. graMthaviratAranA bhayathI adhika vistAra ahiM karatA nathI. jJAnanuM prakaraNa hevAthI matijJAna Adi pAMca bheda batAvyA - ahiM Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 su.2. matijJAnam (9) - 187. sAmAnyajJAnottaraM kAlaM vizepanizcayArtha vicAraNAyAM pravRttAyAM tadanu guNadopavicAraNAjanito nizcayaH,. yathA-'kimayaM kamalanAlasparzaH, Ahosvid bhujaGgamasparzaH ?' iti vicAraNAyAM 'mRNAlasyaivAyaM sparzaH, atyantazItAdiguNavattvAdityasyaivAya'-miti nizcayo'nyaM bhujaGgamasparzamapanudati, tasmAdayaM nizcayo'poho'panodazceti nigdyte| (3).mImAMsAmImAMsA-mAtumicchA, mAtuM-jIvAdisvarUpaM jAtumicchA / (4) mArgaNAjIvAdipadArthasya yathAvasthitasvarUpAnvepaNaM maargnnaa| sAmAnya jJAna ke pazcAt vizeSa kA nizcaya karane ke lie vicAraNA pravRtta hone para pazcAt guNa-doSa kI vicAraNA se utpanna nizcaya apoha kahalAtA hai / yathA'yaha kamalanAlakA sparza hai yA sarpa kA sparza hai ?' isa prakAra kI vicAraNA hone para "yaha kamalanAla kA hI sparza hai, kyoM ki isa meM atyanta zItalatA hai" isa prakAra kA nizcaya honA, aura yaha nizcaya anya kA arthAt sarpa ke sparza kA nirAkaraNa karadetA hai, ata eva yaha nizcaya apoi, apAya aura apanoda bhI kahalAtA hai| (3) vimarzajIva Adi ke svarUpa ko jAnane kI icchA vimarza hai / (4) mArgaNAjIva Adi padArthoM ke yathArtha svarUpa kA anveSaNa karanA mArgagA hai| sAmAnya jJAna thayA pachI vizeSane nizcaya karavA mATe vicAraNuM thatAM pachI tenA guNa-deSanI vicAraNAthI utpanna nizcaya tene apaha kahe che, jema-A kamalanA nALane sparza che ke sapane sparza che?" A prakAranI vicAraNA thayA pachI nakakI karavAmAM Ave che. A sparza kamalanA nALane ja che, kemake temAM atyanta zItalatA che" e prakArano nizcaya thAya che ane e nizcaya bIjAne arthAta sarSanA sparzane nirAkaraNa karI de che. tethI karI A nizcaya. te apaha, apAya ane apaneda paNa kahevAya che. (3) vibhshjIva AdinA svarUpane jANavAnI IcachA te vimarza che. (4) bhaagjIva Adi padArthonA yathArtha svarUpanuM anveSaNa karavuM te mArgaNA che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 AcArAce vizeSakalpanArahitasAmAnyajJAnotaraM - vizeSanizcayArtha vicaarnnaa-iihaa| yathAsparzanedriyeNa sparzasAmAnye ! jJAte sati, tadanuH kIdRzo'yaM * sparzaH 1, kasyAyaM sparzaH ?kimayaM kamalanAlasparzaH utAho bhujaGgamasparzaH? iti gADhAndhakAre cakSuSmato'pi vicAraNA mvrtte| (2) aMpoha:apohanam-apohaH nizcayaH / ko'yamapohaH ? ucyate-matijJAnasyAvagrahAdi- / bhedacatuSTaye tRtIyabhedo yo'pAyaH sa .. evaapoiNshndenocyte| avagrahAdibhedacatuSTayaM ca nandImatre bhagavataiva pradarzitamasti / kalpanA se rahita sAmAnyajJAna ke pazcAt , hone vAlI vicAraNA IhA kahalAtI hai / jaise-sparzanendriya ke dvArA sparzakA sAmAnya jJAna hone ke pazcAt gADha andhakAra hone para cakSuvAle ko bhI yaha vicAraNA hotI hai ki '.yaha sparza kaisA hai ? :kisakA yaha "sparza hai ? ' yaha kamala' ke 'nAla kA sparza hai yA sarpa kA sparza hai ?, 'isa' prakAra kI vicAraNA ko IhA kahate haiM / 11 (2) apohaapoha kA artha haiM-nizcaya / apoha kyA hai ? kahate ' hai-bhatijJAna ke avagraha Adi cAra 'bhedoM meM tIsarA bheda jo apAya' hai usI ko yahA~ 'apoha' zabda dvArA kahAM hai / avagraha Adi cAra bheda nandIsUtra meM bhagavAnne kaheM haiN| kalpanAthI rahita, sAmAnya jJAnanI pachI thavA vALI vicAraNAne IhA kahe che, jemake - 'sparzaneMdriyanA dvArA sparzanuM sAmAnya jJAna thayA pachI gADha aMdhakAra thAya tyAre netrapANAna. pAya-kyiAra thAya cha-sA spazavo cha 1 mA garI 15zayo "cha..zene 25za. cha1, 2mA bhAna nANanA 25za cha) hai sapanA sparza cha ?, * mA * prakAranI vicAraNA tene IhA kahe che. ' (2). Angahine artha che nizcaya; epiUe zuM che? kahe che ke-metijJAnanA avagraha Adi cAra bheda pikIne trIjo bheda je apAya che, tene ahiM "aha" zabdathI se cha. ma mAhiyAra le nAsUtramA bhagavAna sA che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 2.1 sU.2. maMtijJAnam (9) .. 1890 cellaNA devI hemanta bhagavatsamavasaraNataH pratyAgacchantI mArge mahAraNye svapratijJA'vinaM jinakalpinaM kamapi muni dhyAnAvasthamAlokya bhaktyA tadarzanavandanAdikaM vidhAya svaprAsAdamAgatA rAtrI muptA / nidrAvasthAyAM tasyAH pANirAvaraNayavAd yahibhUtaH zItena zithilIvabhUva / athA'sau jAgaritA jaDIbhUtaM svahastaM vilokya zItAdiparipahaparigataM mahAraNyasthaM muni smRtavatI " kathamaho asau munisdiAnI bahirmahAvane zItaparibhUto bhvissyti"| iti karmaNAM mahAnirjarAM mahAparyavasAnaM cakAra / celanA devI hemanta Rtu meM bhagavAn ke samavasaraNase lauTatI huI, mArga meM mahA-araNya meM, apanI pratijJA pAlane vAle kinhI jinakalpo muni ko dhyAna meM sthita dekhakara, bhaktipUrvaka una kA darzana vandana Adi kara ke apane mahala meM AI aura rAtri meM so gii| nidrAvasthA meM usa kA hAtha oDhane ke vastra se bAhara nikala gayA aura ThaMDa ke kAraNa Thara gyaa| rAnI kI nIMda khula gaI / usane apane hAtha ko jaDIbhUta dekha kara zIta paripahoM se AkrAnta, mahA-araNyavAsI munikA smaraNa kiyaa| kahane lagI-aho! mahAvana meM, nagara ke bAhara vaha muni isa samaya zIta se kaisA kaSTa pA rahe hoMge ?, aisA soca kara usane karma kI mahAnirjarA kii| celanA devI hemanta vAtumAM bhagavAnanA samavasaraNamAMthI pAchI phare tyAre mArgamAM mahAvanamAM, pitAnI pratijJA pAlanArA, koI eka jinakalpI munine dhyAnamAM sthita joIne, bhaktipUrvaka tenAM darzana, vaMdana vagere karIne pitAnA mahelamAM AvI ane rAtrIe suI gaI. nidrAvasthAmAM tene eka hAtha eDhavAnA vastramAMthI bahAra rahI gaye, ane ThaMDI hovAnA kAraNe te hAtha karI gaye, rANInI nidrA uDI gaI, tyAre teNe pitAnA hAthane TharI javAthI jaDa je joIne zIta Adi parathI AkrAnta, mahA-vanavAsI muni sAMbharI AvyA ane kahevA lAgI ke-aho ! mahAvanamAM nagara bahAra te muni A samayamAM zItathI kevuM kaSTa pAmatA haze ?, e vicAra karIne kamanI mahAnirjarA karI. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. AcArAMgasUtra . (5) gavepaNA* morgaNAnantaramanupalabhyasya jIvAdipadArthasya sarvataH paribhAvana-nirNayAbhimukhavicAraparAyaNatA gvepnnaa| (6) saMjJAindriyajanyajJAnaviSayIbhUtasyArthasya punarderzanena " sa evAya"-miti jAyamAnaM jJAnaM saMjJA / yathA-"sa evAyamAhArakalabdhimAn mahAtmA, yo mayA kAnane dRSTaH" / . . (7) smRtiHanubhUtArthaviSayakaM jJAnaM smRtiH / idaM jJAnamatItaviSayakaM bhavati / atrodAhAraNaM yathA (5) gavepaNAmArgaNA ke pazcAt upalabdha na hone vAlA jIvAdi padArthoM kA pUrI taraha vicAra karanA arthAt nirNaya ke abhimukha vicAraparAyaNatA gapepaNA hai| . (6) saMjJAindriyajanya jJAnake viSayabhUta padArtha kA punaH - darzana hone para 'yaha vahI hai'. isa prakAra se utpanna hone vAlA jJAna saMjJA kahalAtA hai| jaise-"yaha vahIM AhArakalabdhi vAle mahAtmA haiM jinheM maine vanameM dekhA thaa| (7) smRtipahale anubhava kiye hue padArtha lo viSaya karanevAlA jJAna smRti kahalAtA hai / smRtijJAna atItaviSayaka hI hotA hai| yahAM eka udAharaNa hai, jaise-~ (5) 59 / / . . mAgaNanI 5chI upalabdha nahi thavA vALA jIvAdi padArthone pUrI rIte vicAra 42vo. arthAt niyana,alibhuma-viyA2 parAyaNatAna gaveSaNa! 4 . . . :: . . : " .. . . . .(6) - . indriyAnya jJAnanAviSayabhUta pahAyAnuza zana, Adi " . cha.". e prakAre utpanna thavA vALuM jJAna te saMjJA kahevAya che. jema-"A teja AhArakalavALA mahAtmA che jene meM vanamAM joyA hatA." ___ . . (7) smRtiprathama anubhava karelA padArthane viSaya-karanArUM jJAna smRti kahevAya che. smRti-jJAna bhatIta viSaya 4, (vAtI yA prasaMga.) DAya cha mADI 23 GETRY . Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 5.2. matijJAnam (9) 191 ____ sA saMjJA kiMsvarUpA, yA na bhavatyekepAm ? ityAkAkSAyAmAha-" taMjahA" "iti / sA yathA "puratyimAo * vA disAso" ityArabhya-"ahodisAo vA Agao ahamasiM" ityantenedamuktaM bhavati-vartamAnajanmanaH prAk kamyAM dizi mamAvasthAna" mAsIditi svagatyAgatyavadhiviziSTapUrvAdipaDdizAjJAnaM nAsti saMjJinAmapi kiyatAMcit / yathA-madirAmadaghUrNitanayano mUrchitaH pathi patitaH svajanAdinA samutthApya gRhamAnIyate / atha mRrjApagame'pyasau na jAnAti-kAhaM patitaH ?, kathamutyApitaH ?, kena kayA rItyA'tra samAnIto'smI ?-ti / tadvad viziSTasaMjJAyA vaha saMjJA kisa prakArakI hai jo kinhIM 2 jIvoM ko nahIM hotI hai| isa prakAra. kI jijJAsA hone para kahA gayA hai-taMjaDA-arthAt vaha isa prakAra 'purathimAovA vA dizAo' se lekara 'ahodizAovA Ago : ahamaMsi ' taka kA Azaya yaha hai ki isa vartamAna janma se pahale maiM kahA~ rahatA : thA !, .. isa prakArakA apanI gati-Agati se yukta chaha dizAoM kA jJAna kitaneka saMjJI jIvoMko bhI nahIM hotA / jaise-madirA . ke mada se chakA huA, mUrchita . aura rAste meM paDA __ huA purupa svajana Adi ke dvArA uThAkara ghara lAyA jAtA, hai, kintu mUrchA haTa jAne * para bhI use jJAna nahIM hotA ki maiM kahA~ girA thA ?, kisa prakAra uThAyA gayA ?, kauna -kisa prakAra mujhe yahA~ lAyA ?, isI prakAra viziSTa saMjJA ke abhAva ke kAraNa jIva . te sajJA pA prAranI cha, 5-.7vAna nayI jAtI ?, mA prabhArI - vAthI ,ghucha -'taMjahA' arthAta te mA. are "puratyimAovA disAo" thI dhana " ahodisAo vA Agao ahamaMsi," - sudhIne Azaya e che ke -A vartamAna janmathI pahelAM huM kyAM rahete hate. A prakAranuM pitAnI gati-AgatithI yukta cha dizAonuM jJAna keTalAka saMjJA jIne paNa nathI thatu. jema madirAnA kephathI chakelA mUIita-bebhAna rastAmAM paDelA purUSane svajanadvArA uThAvIne pitAnA ghera lAvavAmAM Ave che; paraMtu mUcha utarI gayA pachI paNa tene jJAna thatuM nathI ke-huM kyAM paDI gayuM hatuM ? kevI rIte mane Goya? .pI.zata..mana maDi.sAvyA ?, L. RnI -paziSTa sazAnA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAstre (8) matiHvartamAnaviSayaka jJAna matiH / yathA-'muniH sapamArtha bhikssaamttti'| viziSTakSayopazamajanyaM prabhUtapadAvarti yathAvasthitasvarUpanirNayAtmakaM jJAnaM prajJA / AbhinivodhikasvarUpasya matijJAnasya prabhedA uktaa..| ___" hekeA no saMjJA bhavatI" tyatra saMjJAzabdenaM mavijJAnAntargataM smRtirUpaM viziSTaM jJAnaM bhagavatA nozabdanirdezena pratiSedhitam , natu sarvavidhasaMjhArUpaM sAmAnya jJAnam / (8) matiHvartamAnaviSayaka jJAna mati kahalAtA hai| jaise- muni saMyama pAlane ke artha mikSAke lie bhramaNa karatA hai|' (9) prajJAviziSTa kSayopazama se utpanna hone vAlA aura prabhUta padArthoM ke yathArtha svarUpa kA . nirNayAtmaka jJAna prajJA hai| AbhinivodhikarUpa matijJAna ke prabheda kahe gye| 'kitaneka jIvAko saMjJA nahIM hotI' yahI saMjJA zabda se matijJAna ke antargata smRtirUpa viziSTa jJAna kA bhagavAnne 'no' zabda kA nirdezaM karake nipedha kiyA hai, kintu saba prakAra kI saMjJArUpa sAmAnya jJAnakA nipeva nahIM kiyA hai| (8) bhtivartamAna viSayanuM jJAna te mati kahevAya che; jema "muni saMyamapAlana-mATe bhikSA levA bhramaNa kare che. viziSTa pazamathI utpanna thanArUM prabhUta padArthonA yathArtha svarUpanuM nirNayAtmaka jJAna te prajJA che. AminibedhikarUpa matijJAnanA prabheda kahevAyA.* keTalAka ane saMjJA nathI thatI" ahiM saMjJA zabdathI matijJAnanA aMtagata atirUpa viziSTa jJAnane bhagavAne "nezadane nirdeza karIne niSedha karyo che paraMtu sarva prakAranI saMjJApa sAmAnya jJAnane niSedha karyo nathI : Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193. AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.2 matijJAnam pUrvA, dakSiNA, pazcimA, uttarA ceti catasroH dizaH, ezAnI AgneyI, naitI, vAyavI ceti catasro vidizaH, AsAmapTAnAmantarAlA apTAvantaradizaH, militvA poDaza / athordhvam , aghaveti dve iti, tyoryoge'ssttaadsh| dravyadigeva prajJApakadikzabdenApyucyane / tathA-saMmUrchimamanuSyAH, garmajakarmabhUmimanuSyAH, garbhajAkarmabhUmimanuSyAH, paTpaJcAzadantaradvIpamanuSyAH, iti caturvidhA manuSyAH, dvitricatuHpaJcendriya bhedena caturvidhAstiryaJcaH, pRthivyaptejovAyukAyabhedAccaturvidhAH sthaavraaH| agravIja-mUlabIjaparyavIja-skandhavIja-bhedAccaturvidhA vanaspatayaH / iti militvA poDaza / narakagati pazcima, dakSiNa aura uttara cAra dizAe~ haiN| IzAna, agneya narRtya, vAyavya, ye cAra vidizAe~ haiN| ina ATho ke bIca meM ATha avAntara dizAe~ haiN| ye saba milakara solaha hotI haiN| ina meM UrvadizA aura adhodizA zAmila kara dene se aThAraha vya-dizAe~ hotI haiM / dravyadizAko hI prajJApakadizA bhI kahate haiN| tathA-saMmUcchima manuSya, garmaja-karmabhUmija manuSya, garmaja-akarmajamUmija manuSya, chappana antaradvIpoM ke manuSya, ye cAra prakAra ke manuSya / dvIndriya, zrIndriya, caturindriya, aura paJcendriya ke meda se cAra prakAra ke tiryata / pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya aura vAyukAya ke bheda se cAra prakAra ke sthAvara, aura apravIna, mUlatrIja, parvabIjaM, tathA dakSiNa ane uttara. A cAra dizAo che. agni, IzAna, netya, ane vAyavya, A cAra vidizAo che, A AThanI vacamAM ATha avAntara dizAo che. A sarva maLIne seLa dizAo thAya che. tema urdhvadizA ane adizA zAmila karavAthI aDhAra dravya dizAo thAya che, dravya dizAne prApakadizA paNa kahe che. tathA-saMmUrhima manuSya, garbha ja karmabhUmi ja manuSya, garbha ja-akarmabhUmi ja manuSya, chapana antaradIpanA manuSya, A cAra prakAranA manuSya, kIndriya, triIndriya, aturindriya ane paMcendriyanA bhedathI cAra prakAranA tiryaMca, pRthvIkAya, apakAya, tejaskAya ane vAyukAyanA bhedathI cAra prakAranA. sthAvara, ane abIja, mUlabIja, parvabIja pra. ".:25 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 / mAnatA __ AdhArAsUtra abhAvAnIvaH pUrvabhayaM na jaanaati|| "aNNayarIo vA disAo" iti| yAvatyo dizaH santi tatra kasyAzcidekasyA dizaH samAgato'smIti svAgamanAvadhidizaM sAmAnyarUpeNApi na jAnanti katicana saMjinaH, sarvadigjJAnAmAvenAnyataradirAjJAnAsaMbhavAditi bhAvaH / "aNudisAovA" iti / IzAnAdayaH koNarUpA vidizo'nudizaH / tAsAM madhye kasyAdhidekasyA anudizaH samAgato'smIti sAmAnyarUpeNa, tarthazAnyA AgneyyA ityAdi vizeSarUpeNa ca svAgatyavadhibhUtAyA anudizo jJAnaM na bhvtiitybhimaayH| atha dizaH kati santi ? ucyate-saMkSepato dravya-bhAva-bhedena dizA dvividhaa| apanA pUrva bhava nahIM jaantaa| 'aNNayarIo vA disAo' arthAt jitanI dizAeM haiM, unameM kisI bhI eka dizA se maiM AyA hU~, isa prakAra apane Agamana kI dizA ko sAmAnyarUpa se bhI kitaneka saMjJI nahIM jAnate haiM / kyoM ki sabhI dizaoM ke jJAnake abhAva meM kisI eka dizA kA jJAna * honA asambhava hI hai / 'aNudizAovA' IzAna vagairaha kogarUpa vidizAoM ko anudizA * kahate haiN| unameM se sAmAnyarUpa se kisI bhI eka dizA se maiM AyA hU~, yA vizeSarUpa . se IzAna, Agneya Adi vidizA se maiM AyA hU~, aisA jJAna nahIM hotaa| ' prazna-dizAe~ kitanI haiM ? uttara-saMkSepa se dizA ke do bheda haiM-dravya-dizA, aura bhAva-dizA / pUrva, __ masAthI 75 potAnA pUrvasapane to nathI. . ... - - - - . 'aNNayarIo vA disAo' yAta sI zAma , tamAthI pay eka dizAthI huM Avyo chuM. A pramANe pitAnA AgamananI dizAne sAmAnya , rUpathI paNa keTalAMka saMjJI jANatA nathI. kemake sarva dizAonA jJAnanA abhAvathI 3 se hizAnuM jJAna thaSu te masalapa che. 'aNudisAo vA. zAna pore Aera , rUpa vidizAone anudizA kahe che. temAMthI sAmAnyape kaI praNa eka dizAthI 'huM Avyo chuM, arthavA vizeSarUpathI IzAne Ameya Adi vidizAethI huM sAye chu. mej san yatu nathI. ... prazna-zAma sI cha ? : - . :: 6ttara-sapathI zAna me le..dra0yadizA ane.zi. , pazcima, uttara Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.3 matijJAnam _ . . ....195 dravyadiviSayakaM jJAnaM na bhavatyekepAmiti vivakSayA-"ihamegesi No saNNA bhavai" ityuktaM bhgvtaa| bhAvadizAviSayakaM ca jJAnaM na bhavatyekepAmiti vakSyate'nantaramatra eva-" evamegesi No NAyaM bhavar3a" ityAdinA / / / mU. 2 // bhAvadizAviSayakaM ca jJAnaM bhavati saMjinAM kiyatAMcidityAha-'evamegesiM' ityaadi| mUlam / evamegesi No NAya bhavai-asthi me AyA ovayAie, natyi me AyA __ ovavAie, ke ahaM AsI, ke vA io cue ida peccA bhavissAmi / / na. 3 // (chAyA) evamekepAM no jJAtaM bhavati-asti me AtmA aupapAvikaH, nAsti me AtmA aupapAtikaH, ko'hamAsam , ko vA itazcyuta iha pretya bhaviSyAmi ? // mU0 3 // kitaneka jIvoM ko dravyadizAsambandhI jJAna nahIM hotA, isa apekSA se bhagavAnane kahA hai ki-' ihamegesi No saNNA bhavai' / bhAvadizAviSayaka jJAna kitaneko nahIM hotA hai, yaha bAta 'evamegesiM No NAyaM bhavaI' ityAdi agale sUtra meM kahI jAyagI / / sU0 2 // kitaneka maMtrI jIvoMko bhAvadizAviSayaka jJAna nahIM hotA yaha kahate haiM'evamegesi' ityAdi / mUlArtha-kinhI jIvoMko yaha jJAna nahIM hotA ki-merA AtmA utpattizIla hai yA merA AtmA :utpattizIla nahIM hai / maiM pahale kauna thA aura yahA~ se marakara paraloka meM kauna hoU~gA ? // sU03 // keTalAka jIne dravya dizAsaMbaMdhI jJAna nathI thatuM. e apekSAthI bhagavAne dhu cha :-'ihamegesiM No saNNA bhavai' lApahi viSayanujJAna TA vAne nathI. ye pAta 'evamegesiM No NAyaM bhavai' chatyAdi nyAsA sUtrama hIzu. ||suu0 2 // 4 azI vAne. sApaziAviSayatuM jJAna nathI te 4 cha-'evamegesiM' tyAhi. mUlAI kaI kaI ane e jJAna nathI ke mAro AtmA utpattizIla che, . mAre AtmA utpattizIla nathI, huM prathama koNa hatA ane ahiMthI mRtyubAda parabhavamAM huM koNa thaI? (haM kayAM jaIza?) (rU. ) Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 AcArAne devagatizceti dve / sarvayoge'STAdaza bhAvadizaH santi / . atha dizAM vidizAM ca pravRttiH kutaH sthAnAdbhavati ? ucyate tiryaglokasya madhyabhAge ratnaprabhA bhUmiH, tadupari madhyabhAge meruparvatAbhyantare dvau laghutarI pratarau stH| tadupari gostanAkArAzcatvArathasvAraH pradezAH santi / IzASTapradezI catuSkoNo rucakanAmA bhAgo'sti / tata eva dizAM vidizA ca pravRttibharvati / uktaJca " tiryaglokasya madhye yo, rucako'STamadezakaH / dizAmanudizAM caiva, pravRttirjAyate tataH" // 1 // skandhabIja ke bheda se cAra prakAra kI vanaspati, ye saba milakara * solaha hote haiN| tathA narakagati aura devagati milakara aThAraha prakAra kI bhAva-dizAe~ haiN| prazna-dizAoM aura vidizAoMkI pravRtti kisa sthAna se hotI hai ? - - - - - uttara-tiryagaloka ke madhyabhAga meM ranaprabhA bhUmi hai| usake upara madhyabhAga meM meru parvata ke andara do choTe pratara haiN| unake upara gAya ke stana ke AkAravAle . cAra cAra pradeza haiN| aisA aSTapradezI caukonA runaka nAmaka bhAga hai| vahAM se dizAoM aura vidizAo kI pravRtti hotI hai / kahA bhI hai - " tice loka ke madhya meM ATha pradezavAlA rucaka bhAga hai / usI se saba dizAoM aura anudizAoM kI pravRtti hotI hai // 1 // " tathA kaMibIjanA bhedathI cAra prakAranI vanaspati, A sarve maLIne seLa thAya che, tathA narakagati ane devagati maLIne aDhAra prakAranI bhAva-dizAo che.' prazna-hizA bhane vimAnI pravRtti yA sthAnathI DAya ? " uttara-tirthagalakanA madhya bhAgamAM ratnaprabhA bhUmi che, tenA upara madhya bhAgamAM merU parvatanI aMdara nAnA be pratara che, tenA upara gAyanA stananA AkAra vALA cAra-cAra pradeza che. eve AThapradezI cAra khuNAvALo rUcaka nAmane bhAga che, tenAthI dizA ane vidizAonI pravRtti thAya che. kahyuM paNa che - iticha lekanA madhyamAM ATha pradezavALo rUcaka bhAga che, tyAMthI sarva dizAo bhane anuzAgAnI pravRtti yAya cha," // 1 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 ma.3 matijJAnem ___"doNDaM ubavAe paNNatte taMjahA-devANAM ceva NeraDyANaM ceva" iti / (sthAnAGga0 2 sthA0 3 u0) dvayorupapAtaH prAptaH, tadyathA-devAnAM caiva nairayikANAM caiva / iti cchAyA / upapAtAdAgataH aupapAtikaH / devabhavAda narakabhavAdvA mamAyamAtmA samAgato'stItyarthaH / nAsti me AtmA aupapAtika iti, atr-ngrthsyauppaatike'nvyH| mamAtmA-anaupapAtiko'stItyarthaH / saMmUrchanabhavAd gaMbhabhavAd vA mamAtmA samAgato'stIti bhAvaH / imamartha spaSTIkartumAha-ko'hamAsam ? iti / atra prasaGgavazena janmatatprabhedAzca nirUpyante " do prakAra ke jIvoM ke upapAtajanma kahA gayA hai| vaha isa prakAra-devoMke aura nArakoM ke / " (sthA0 2, u. 3) upapAta se utpanna honevAlA aupapAtika kahalAtA hai / tAtparya yaha huA ki-merA __ AtmA devabhava yA narakabhava se AyA hai ! isa prakAra kA jJAna nahIM hotaa| __ 'NAtthi me AyA uvavAie' yahAM niSedha kA aupapAtika ke sAtha anvaya hai arthAt merA AtmA aupapAtika nahIM hai, aisA artha samajhanA caahie| tAtparya yaha hai kimerA AtmA garbhabhava se yA samUrchanabhava se AyA hai / isa artha ko spaSTa karane ke lie kahA gayA hai-mai kauna thA ? prasaGga pAkara yahA~ janma aura janmoM ke bhedI kA nirUpaNa karate haiM-- be prakAranA ane upapAta janma kahe che. te A pramANe-(1) devene sane (2) nAhIsAne. (sthA. 29. 3) upapAtathI utpanna thavA vALA te aupapAtika kahevAya che, tAtparya e thayuM ke -mAre AtmA devabhava athavA narakabhavathI Avyo che? A prakAranuM jJAna thatuM nathI. __ "Nanthi me AyA uvavAie" miDi nissedhn| yo5pAtinI sAthai anya che. artha-mAre AtmA papAtika nathI. e artha samajavuM joIe. tAtparya e che ke-mAre AtmA garbha bhavathI athavA saMmUchanabhavathI AvyA che ? A arthanI spaSTatA karavAne mATe kahela che, ke-"keNa hatA ?" prasaMge prApta thavAthI ahiM janma ane janmanA bhedanuM nirupaNa kare che Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 AcArAatre ttiikaa| 'evamegesiM' iti, evaM vakSyamANaprakAreNa ekeSAM saMjJinAM kiyatAMcit jJAta-jJAnam Atmani vipaye vartamAnAtItAnAgatajanmaviSayakaM no bhavati-no samutpadyate / svirUpaM jJAnaM notpadyate tepAm ? iti darzayati-asti me AtmA aupapAtika ityAdi / aupapAtika iti / upapatanam-upapAtaH, prAdurbhAvAcaturgatipu janmato janmAntare saMkramaNam / upapAte bhavaH-aupapAtikaH / me mama AtmA-aupapAtiko janmAntarasaMkrAnto'stIti / tathA-nAsti me AtmA aupapAtika iti, mamAtmA vartamAnajanmani karmakSayasaMbhavAd mAvijanmAntarasambandharahito'stIti / idaM jJAnadvayaM vartamAnajanmaviSayakam / yadvA - upapAtaH -- garbhasamUrchanalakSaNajanmadvayavilakSaNo jnmvishessH| saca devanArakANAM bhavati / uktaJca TIkArtha-Age kahe anusAra kitaneka saMjJI jIvoMko apane viSaya meM vartamAna atIta aura anAgata janma sambandhI jJAna nahIM hotA / unheM kisa prakAra kA jJAna nahIM hotA ? isa viSaya meM kahA gayA ki merA AtmA aupapAtika hai yA nahIM ? arthAt cAra gatiyo meM, eka janma se dUsare janma meM gamana karatA hai yA vartamAna janma meM karmoM kA kSaya hone se bhAvI janma ke sambandha se rahita hai ?, ye donoM jJAna vartamAna janmasambandhI hai| athavA-upapAtakA artha hai-garbhajanma aura saMmUrchanajanma se vilakSaNa eka tIsare prakAra kA janma / vaha devoM aura nArakI kA hotA hai / kahA bhI hai TIkA-AgaLa kahevA pramANe keTalAka saMzIjIne pitAnA viSayamAM vartamAna, bhUtakAla, ane bhaviSyakAlanA janma saMbaMdhI jJAna hotuM nathI. tene kayA prakAranuM jJAna nathI detuM te viSayamAM kahe che ke -mAre AtmA opapAtika che ke nahi? arthAta cAra gatiomAM eka janmathI bIjA janmamAM gamana kare che, athavA vartamAna janmamAM karmone kSaya thavAthI bhAvI janmanA saMbaMdhathI rahita che? te baMne jJAna vartamAnajanmasaMbaMdhI che. athavA upapAtane artha che-garbhajanma ane saMpUIna janmathI vilakSaNa eka trIjA prakArane janma che, te de ane nArakIjIne thAya che. kahyuM che ke - Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mu.3 matijJAnam 199 AdhyAtmikapudgalanimittakaM janma, yathA - jIvitazvazagAlAdInAM zarIreSu jAyamAnAH kITAdayastadIyazarIrAntargatapudgalAn svazarIratayA pariNamayanto jAyante / pRthivyaptejovAyuvanampati-dvitricaturindriya-garbhajavyatiriktapaJcendriyatiryak-manuSyANAM saMmUrchanananma bhavati / (2) garbhajanma___ utpattisthAnAvasthitAnAmAgantukazukrazoNitapudgalAnAM svazarIrarUpeNa pariNatikaraNaM mAtRbhuktAhArarasaparipuSTisApekSaM ca garbhajanma / jarAyujAnAmaNDanAnAM potajAnAM ca garbhajanma bhavati, jarAyugarbhaveSTanacarma, tatra jAtAH jarAyujAH / jIvita kutte aura zRgAla Adi ke zarIroM meM utpanna hone vAle kIDe Adi unake zarIrake antargata pudgaloM ko apane zarIrarUpa meM pariNata karate haiM, vaha AdhyAtmika pudgalanimittaka tA hai, pRthvI kAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya, dvIndriya, zrI. sivAya paJcendriya tiryaccoM aura manuSyoM kA janma (2) gamajanma meM sthita Agantuka raja-vIrya ke pudgaloM ko apane zarIrarUpa meM pariNata kara ., aura mAtA dvArA bhoge hue AhAra ke rasa se poSaNa kI apekSA rakhanevAlA garmajanma hotA hai / jarAyuja, aNDaja aura potana jIvoM kA janma garbhaja hotA hai, garbha ko lapeTa rakhanevAlI camaDe kI thailI jarAyu kahalAtI hai, usameM utpanna hone vAle jIvatA kutarA ane ziyALa AdinAM zarIramAM utpanna thavA vALA kIDA Adi tenAM zarIranI aMdaranAM yugalane pitAnAM zarIramAM pariNata kare che te AdhyAtmika pudagalanimittaka janma che. pRthvIkAya, apakAya, tejarakAya, vAyukAya, vanaspatikAya, kIjiya, trIndriya, caturindriya ane garbha ja sivAya, paMcendriya, tiryaMce ane manuSyane janma saMmUIna hoya che. (2) gmutpattisthAnamAM sthita, Agantuka raja-vIryanAM pagalone pitAnAM zarIra rUpamAM pariNata karavuM, ane mAtAe karelA AhAranA rasathI piSaNanI apekSA rAkhavA vALA te garbha janma kahevAya che. jarAyuja, aMDaja ane pitaja jIvanuM janma garbheja hoya che. garbhane lapeTI rAkhanArI cAmaDAnI thelI jarAyu kahevAya che. temAM utpanna thavA vALA jIva jarAyuja kahevAya che. manuSya, gAya, bheMsa, bakarI. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 198 . AcArAce pUrvabhavasambandhi - sthUlazarIraparityAgAnantaramantarAlagatyA tainasakArmaNazarIramAtreNa sahAgatasya jIvasya navInabhavayogyasthalazarIrArtha prathama yogyapudgalAnAM grahaNaM janma / taca trividhaM-saMmUrchana-garmo-papAtabhedAt / (1) saMmUrchanajanmamAtApitroH sambandhaM vinayotpattisthAnAvasthitAnAmaudArikapudgalAnAM bAhyAnAmAdhyAtmikAnAM vA svazarIrarUpeNa jIvakakaM pariNatikaraNaM saMmUrchanam / vAhyapudgalanimittakaM janma, yathA-kApTatvapakaphalAdipUtpadyamAnAH kITAdayo jantavaH kASThaphalavartinI bAhyapudgalAn svazarIrarUpeNa pariNamayanta utpadyante / / pUrvabhavasambandhI sthUla zarIra kA tyAga karane ke anantara vigrahagatise tejasa aura kArmaNa zarIra ke sAtha AyA huA jIva navIna bhava ke yogya sthUla zarIra ke lie sarva prathama yogya pudgaloM ko grahaNa karatA hai, yahI janma kahalAtA hai| janma tIna prakArakA hai-saMmUrchana, garma, aura upapAta / (1) saMmUrchanajanmamAtA-pitA ke sambandha vinA hI, utpattisthAna meM rahe hue bAhya yA AkhyAtmika audArika pudgalokA apane zarIrarUpa se jIva dvArA pariNata kara lenA saMmUrchana janma kahalAtA hai / kATha, tvacA aura pake phala Adi meM utpanna hone vAle kIDe bagaraha jantu kATha yA phala Adi ke bAhya pudgalI ko apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara lete haiN| yaha bAhya pudgalanimittaka janma hai, - pUrvabhavasaMbaMdhI skUla zarIrane tyAga karIne pachI vigrahagatithI taijasa ane kArmaNa zarIranI sAthe Avele jIva navA bhavane egya skUla zarIra mATe sarvaprathama regya pudgalene grahaNa kare che, te janma kahevAya che. janma traNa prakAranA che(1) samarchana (2) garma, mane (3) Gud. (1) sabhUchana - mAtA-pitAnA saMbaMdha vinA ja, utpattisthAnamAM rahelA bahAranA athavA AdhyAtmika dArika pudgalene, potAnA zarIrarUpathI jIvadvArA pariNuta karI levuM te saMmaIna janma kahevAya che. kASTha tvacA (chAla) ane phaLa AdimAM utpanna thavA taLA kapaDA vagere jatuM kArDa athavA phaLa AdimAM bahAranA pudgalene pitAnA zarIranA rUpamAM pariNuta karI le che. te bahAranAM pudgala nimittaka : * Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 bhra. 3. saMjJA upapAtajanma 201 upapAtakSetramAptimAtranimittasthAnasthita veM kriyapudgalAnAM prathamaM svazarIrarUpeNa pariNatikaraNam upapAtajanma yathA devAnAM nArakANAM ca / tatra devasamudbhAvo yathA- pracchadapaTasyopariSTAd devadRpyasyAdhastAd ubhayorantarAlavartamAnapudgalAn vaikriyazarIratayA gRhNana deva utpadyate / nArakotpattiryathA-narakasthivAtisaMkuTamukhakumbhISu sthitAn vaikriyazarIrapudgalAn vaikriyazarIratayA gRhan nAraka utpadyate / tathA - " ahaM kaH - caturgatiSu mAgjanmani nArako vA tiryagvA naro upapatijanma bIcameM vartamAna punalo upapAtakSetra meM prAptimAtra nimitta jisa meM hai aise utpattisthAna meM sthita vaikiya puloM kA pahale-pahala apane zarIrarUpa meM pariNata karanA upapAta - janma kahalAtA hai, deva aura nArakoM ko yaha janma hotA hai / deva kI utpatti isa prakAra hotI hai - pracchada paTake Upara aura devadrUpya vastrake nIce arthAt donoM ke ko baiMkiyazarIrarUpa grahaNa karatA huA isa prakAra hotI hai- narakavartI atyanta saMkuTa ( sakaDe ) mukhavAlI kuMmiyoM meM sthita vaikiya zarIrake putaloM ko vaikiyazarIra ke rUpa meM grahaNa karatA huA nArakI jIva utpanna hotA hai| deva utpanna hotA hai / nArakoM kI utpatti tathA--" maiM kauna thA ! cAra gatiyoM meM se pUrvabhava meM maiM nAraka thA, tiryaJca thA, (3) upayAtanbha upapAta kSetramAM prAptimAtra jemAM nimitta che. evA utpattisthAnamAM sthita vekiya puddagalAne pahelAM pahelAM peAtAnA zarIrarUpamAM paridyuta karavu te upapAtajanma kahevAya che. deva ane nArakIchavAne A janma hoya che. devanI utpatti A pramANe thAya cheH--pracchadapaTa-uttarIya vasranA upara ane deva vasranI nIce, eTale ke aMnenI vaccamAM vartamAna pudgaaAne vaikriyazarIranA rUpamAM grahaNa karatA thakA deva utpanna thAya che. nArakIenI utpatti A pramANe che keH----narakavatI atyanta sAMkaDA mukhavALI bhiemAM sthita vaikriya zarIranAM pudgalAne vaiksi zarIranA rUpamAM grahaNa karatA thakA nArakI jIva utpanna thAya che. tathA--" u kANu hatA? cAra gatiemAMthI pUrvabhavamAM huM nArakI hatA, tiya ca Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 AcArAmaMtra tatra - manuSya - go-mahipya-jA- vikA-'dha - kharo-4- mRga-camara-varAhagavaya-siMha-vyAghra--dIpi-dha-gagAla-mArjArAdayo jraayujaaH| sarpa-godhAkukalAsa-gRhagodhikA-(pallI)-matsya-karma-nakra-zizumArAdayaH, pakSiSu yathAlomapakSAH, haMsa-cApa-zuka-gRdhra-vyena-pArAvata-kAka-mayUra-maNDa-cakAdayazcAeDajAH / potA-jAtA iti - potajAH zuddhamasavAH, na tu jarAyujabaccAdiveSTitA iti yAvat , yathA - zallaka-isti-vAvillApaka-zaza-zArikA-nakulamUpikAdayaH, pakSiSu ca carmapakSAH, jalUkA-balguli-bhAraNDapakSi-virAlAdayazcapotajAH / jIva jarAyuja kahalAte haiN| manuSya, gau, bhaiMsa, bakarI, mepa, ghoDA, gadhA, UMTa, mRga, camara zUkara, rojha, siMha, vAgha, rIcha, dvIpi, kuttA, siyAra, bilAva Adi jarAyuja haiN| sarpa, goherA, kakalAsa, chipakalI, maccha, kachuvA, naka, zizumAra Adi, tathA pakSiyoM meM lomapakSI, haMsa, cApa, zuka, gUdha, bAja, kabUtara, kauvA, mora, maNDa (eka jAtakA pakSI), bagulA Adi aNDaja hai / jo jarAyuja kI bhA~ti camaDe se lipaTe hue utpanna na hoM, ve potana kahalAte haiM, jaise-sehI, hAthI, zvAvillApaka, zazaka, zArikA, nakula, mUpika aadi| pakSiyoM meM camapakSI, jaLUkA ( joka), valgulI, bhAraNDapakSI virAla Adi potaja hai| - - - Ji, ghAsa, adhesa, 12, bhRgalA, bha2 (himAlayamA yatI me . pAya vizeSa) bhU, ro, sisa, pAdha, rIcha, chIpA, sutarA, ziyANa, bhikSAsi, po3 sayuddha cha, sa5 ghAyarA, 4YAai, agI , bha2cha, AyA, na (bhA2) zizubhAra (meM prakAranuM jalacara prANI) Adi tathA pakSiomAM lemapakSI, haMsa, cASa (eka ondi alel pAMbhovANu nA re mI) 24-(popaTa), dha, mAna, bhUtara, kAgaDe, mera-maMDU (eka pakSI) bagalA vagere. aMDaja che. je jarAyuja pramANe cAmaDIthI viMTAelAM utpanna na thAya te pitaja kahevAya che. jemake-hI-(sAhuDI hAthI, zvavidatrApaka, zazaka, zArikA, nakula-LIo, mUSika-uMdara vagere pakSIomAM carmapakSa(rUMvADAM vagaranAM cAmaDAnI pAMkhevALA) jalkA (jaLa) vazulI ( 43vAM) sA-pakSI, virAla mAha bAta che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 - - - yAya AgataH anusAra ityavyayaM mAgajJAnAmAtra 'no AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 2.4 saMjJA socA, taMjahA-puratthimAo vA disAmI AMgao ahamaMsi, jAva aNNayarIo disAo aNudisAo vA Ago ahamaMsi, evamegesiM NAyaM bhavai-asthi me AyA ovavAie, jo imAo disAo aNudisAo yA saMcaraI, sancAo disAo savyAo aNudisAo jo Agao aNusaMcarai so'haM / / sU0 4 // .. (chAyA) atha yat punarjAnIyAt-sahasaMmatyA, paravyAkaraNena, anyepAmantike vA zrutvA, tadyathA-pUrvasyA dizAyA Agato'hamasmi yAvat anyatarasyA dizAyA anudizAyA vA Agato'hamasmi / evamekeSAM jJAtaM bhavati-asti me AtmA aupapAtikaH, yo'syA dizAyA anudizAyA yA anusaMcarati, sarvasyA dizAyAH sarvasyA anudizAyA ya AgataH anusaMcarati so'ham // 0 4 // se jaM puNa' iti / 'se' ityavyayaM mAgadhabhApAyAmadhazabdArthakam / 'atha' iti, anena 'no sannA bhavaH' iti dravyadigjJAnAbhAvaM 'no NAya bhavai ' iti bhAvadigajJAnAbhA ca pradazya tajjJAnapArambha iti ghotyate / se AyA hU~ (yAvat ) anyatara dizA se athavA vidizA se maiM AyA hai| isa prakAra kitaneka jIvoM ko jJAna hotA hai ki merA AtmA aupapAtika (janma lene vAlA) hai; jo isa dizA se athavA anudizA se saMcAra karatA hai, sabhI dizAoM se, sabhI anudizAoM se AyA huA jo AtmA bhramaNa karatA hai, vaha maiM hU~ / (sU0 4) TIkArtha-mAgadhI bhASA meM 'se' avyaya 'a' zabda ke artha meM hai| yahA~ 'atha' zabda se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki pahale ke sUtrAma 'no sannA bhavai' ityAdi kahakara dravyadizA ke jJAnakA niSedha karake, aura 'no NAya bhavaI' ityAdi kaha kara mAvadizAsambandhI jJAna kA niSedha karake aba isa jJAna kI utpatti kA prakAra pradarzita karate haiNpUrva dizAthI AvyA che. yAvatu bIjI dizAethI athavA vidizAothI huM Avyo chuM, A pramANe keTalAka jIvane jJAna thAya che ke-mAro AtmA aupapAtika (janma levAvALA) che, je A dizAthI athavA anudizAthI saMcAra kare che. sarva dizAothI, sarva anudizAothI, Avela je AtmA bhramaNa kare che te huM chuM (sU.4) TIkAtha-mAgadhI bhASAmAM se avyaya "atha," zabdanA arthamAM che. ahiM 'matha' zapathA me pragaTa yu cha -prathamanA sUtromA 'no sannA bhavaI' ityAhihIna dra0yahizAnA jJAna niSadha zane mana 'no NAyaM bhavai-tyAhi DIne mAhizAsanadhI jJAnano niSedha karIne have te jJAnanI utpattine prakAra pradarzita kare che- Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R 202 ' . ' AcArAne vA devo vA Asam ?," iti pUrvananmasmRtisya zAna, tathA-"ita: asmAllokAda cyutA-piyuktametya janmAntare iha caturgatirUpe saMsAre ko bhaviSyAmi ? catuH gatipu kIdRzIM gatiM mApyAmi" ityAgAmijanmaviSapakaM nizyAtmakaM jJAnaM ca na bhavatItyarthaH / bhAvadizAviSayakamapi jJAnaM nAsti kiyatAMcit saMjinAm , asaMjJinAM tu jIvAnAM nAstyeva dizAjJAnamiti kA cArvA tepAmiti bhAvaH // suu.3|| saMsAriNAM svagatyAgatijJAnaM na bhavatItyuktam , saMpati tajjJAnaM yathA bhavati tat pradarzayitumAha-' se jaM puNa' ityaadi| - - - se jaM puNa jANejA, sahasammaDyAe, paravAgaraNeNaM aNNesi aMtie vA manuSya thA yA deva thA ?," isa prakAra kI pUrva janma kI smRti, aura "isa bhava se cyuta hokara agale janma meM cAra gatiyoM meM se kauna gati pAU~gA ," isa prakAra kA AgAmI janma sambandhI nizcayAtmaka jJAna nahIM hotaa| kitane hI saMjiyoM ko bhI bhAvadizA-viSayaka jJAna nahIM hotaa| asaMjJI jIvoM ko to dizA kA jJAna hotA hI nahIM // sU0 3 // . saMsArI jIvoM ko apanI gati aura Agati kA jJAna nahIM hotA, yaha batalAyA jAcukA, aba yaha kathana kiyA jAtA hai ki vaha jJAna kisa prakAra ho sakatA hai ? -se jaM puNa' ityaadi| mUlArtha sahasammati se (paropadeza ke binA hI sahaja jJAnase) para ko dhAgaraNA ( spaSTIkaraNa ) se, dUsaroM ke samIpa se sunakara jAne ki maiM pUrva dizA hate, manuSya hota athavA deva ho" A pramANe AgalA janmanI smRti ane "A bhavathI nIkaLIne AgalA havenA janmamAM cAra gatimAMthI huM kaI gatimAM jaiza. athavA huM kaI gati pAmIza ? A pramANe AgAmI-have pachI thavAvALA janma saMbaMdhI nizcayAtmaka jJAna thatuM nathI; keTalAka saMjJAone (saMsIne ) paNa bhAvadizA-viSayanuM jJAna thatuM nathI. asaMsI jIvene dizAo saMbaMdhInuM jJAna yatuM nathI. // 3 // . saMsArI jIne potAnI gati ane Agati vizenuM jJAna nathI thatuM, te batAvI gayA chIe have te kahevAmAM Ave che ke te jJAna kevI rIte thaI zake che - se je puNa' tyAdi mUlAtha-sahasaMmatithI, (bIjAnA upadeza vinA paNa sahaja jJAnathI), bIjAnI sAthI (25TI 24thI), winni* pAlathI - Antan chu Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.4 saMjJA sugrIvanagare balabhadranAmA nRpa Asot / tasyAgramahipI mRgAnAmnI babhUva / balabhadranRpasya tasyAM putro jAtaH / sa ca mAtApitRbhyAM valazrI-nAma labhvA'pi loke mRgAputra iti nAnA masiddho babhUva / atha mAtApitroH paramapriyaH kRtayauvarAjyAbhipeko muditacitto mRgAputraH prAsAde dogundugadevavat pramadAbhiH saha krIDatisma / ___ sa caivaM vilasan maNiratnarAjitakuTTimatale sarvoparivartini prAsAdadeze samupaviSTaH sakutUhalaM catuSka-trika-catvara-mArgAn vilokamAnaH pathi zIlAithaM guNasAgaraM taponiyamasaMyamagharaM saMyatamanimipazAdrAkSIt / tamavalokya zubhAdhya sugrIva nagara meM balabhadra nAmaka rAjA thA / usakI paTarAnI kA nAma mRgA thA isa mRgArAnI se balabhadra ko putra kI prApti huI / mAtA-pitAne usakA nAma calazrI rakkhA, kintu vaha loka meM mRgAputra ke nAma se prasiddha huA, vaha mAtA-pitA kA parama priya thA / usakA yuvarAja pada para abhiSeka kiyA gayA / vaha prasanna-citta hokara dogunduga (vilAsI eka devakI jAti ) deva ke samAna apane mahalameM krIDA karatA thA / __ eka vAra mRgAputra maNiyoM aura ranoM se suzobhita pharzavAle mahala ke saba se Upara ke maMjila para baiThA thA / vaha kautUhala ke sAtha nagara ke caupaDa trika tathA catvara mArgoM kA avalokana kara rahA thaa| taba use mArga meM zIla se vibhUSita guNoM ke sAgara tapa, niyama aura saMyama dhAraNa karane vAle eka muni dRSTigocara hue| usane TakaTakI lagAkara sugrIva nagaramAM balabhadra nAmane rAjA hatA. tenI paTarANInuM nAma-mRga hatuM, te mRgA rANa thakI balabhadrane putranI prApti thaI, mAtA-pitAe tenuM nAma balazrI rAkhyuM, paraMtu te lekane viSe mRgAputra nAmathI prasiddha thaye. te mAtA-pitAne paramapriya hatuM, tene yuvarAja pada para abhiSeka karyo. pachI te prasannacitta thaIne gunga (vilAsI eka devanI jAti) deva samAna potAnA mahelamAM kIDA karate hate. eka vAra mRgAputra maNio ane ratnathI-suzobhita pharza--suMdara taLiyAvALe mahelane sauthI uparane khaMDa hatuM, tenA upara beThe hato te kutuhalapUrvaka nagaranA caupaDa trika tathA cavara mArgonuM avalokana karI rahyo hato. te vakhate e mArgamAM zIlathI vibhUSita, guNenA sAgara, tapa, niyama, saMyama dhAraNa karavAvALA eka muni daSTigocara Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20e . . . . . "bhAcArAmasUtre TIkA yat yadi punarjAnIyAt svasvagatyAgatyAdikaM kazcit , tat trividhana kAraNena, tadAi-sahasaMmatyetyAdi / AtmanA saha vartate yA samyagamatiH, sA sahasaMmatiH, parodezamantareNa samutpannA jAtismaraNApadhimanaH paryapakevalajJAnarUpA, tayA shsNmtyaa| tatra jAvismaraNavAnniyamataH saMkhyAtamavAn jAnAti, avadhijJAnI saMkhyAtabhavAnasaMkhyAtabhavAn vetti, tathaiva manAparyayajJAnI ca / kevalajJAnI tu niyamato'nantAn bhavAn vijAnAti / jAtismaraNajJAnavAnavAntare yadyasaMnibhatra na kuryAt , tarhi svakIyasaMkSipazcendriyabhavasyolaTato navazatabhavAn vijJAtuM zaknuyAt / jAtismaraNena svakIyapUrvamavaM vijJAturdRSTAntaH pradazyate-- agara koI apanI-apanI gati aura Agati ko jAne to tIna prakAra ke kAraNa se jAna sakatA hai, usI ko kahate haiM-~~sahasammati Adi se, AtmA ke sAtha rahane vAlI samyagmati kahalAtI hai, arthAt paropadeza ke vinA hI utpanna honevAlI jAtismaraNa, avadhi, manaHparyaya aura kelalajJAna rUpa mati sahahammati kahalAtI hai, unameM jAti smaraNavAlA niyama se saMkhyAta bhavoko jAnatA hai, avadhijJAnI saMkhyAta yA asaMkhyAta bhavoM ko jAnatA hai, isI prakAra manaHparyayajJAnI bhI jAnatA hai, kintu kevalajJAnI niyama se ananta bhavoM ko jAnatA hai / jAtismaraNa-jJAnavAlA bIca meM yadi asaMjJI kA bhava na kare to apane saMjJI-- paJcendriya ke utkRSTa nau sau bhavoM ko jAna sakatA hai| jAtismaraNa se apanA pUrvabhava jAnane vAle kA ghaTAnta pradarzita kiyA jAtA hai-- athavA keI pitApitAnI gati ane Agatine jANe te traNa prakAranA kAraNuthI jANI zake che, tene kahe che-sahasaMmati AdithI, AtmAnI sAthe rahevA vALI samyagU mati-buddhi arthAt paripadeza vinAja utpanna thavA vALI jAtismaraNa, avadhi, mana paryaya, ane kevalajJAnarUpa mati te sahasaMmati kahevAya che. jAtismaraNa vALA niyamathI saMkhyAta bhane jANe che. avadhijJAnI saMkhyAta athavA asaMkhyAta bhAvene jANe che. e pramANe mana paryAyajJAnI paNa jANe che. paraMtu kevalajJAnI niyamathI ananta bhavane jANe che. jAti maraNa jJAnavALA jIva vacamAM asaMsIne bhava na kare te potAnA saNI paMcendriyanA utkRSTa nava (900) bhavane jANI zake che. jatismaraNathI potAnA pUrvabhavane jANanAranuM draSTAMta batAve che Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u.1 mR. 4. saMjJA sAkSAtkAreNa sambodhya kathanam, tIrthaGkaramavacanarUpa Agamo vA tena / paravyAkaraNodAharaNaM yathA - sAkSAt bhagavato dezanayA meghakumArAdayo jAtismaraNaM mAptavantaH / tayA - anyeSAmantike vA zrutveti, anyeSAM samIpe zrutvA svagatyA - gatyAdibodhakatadvacanazravaNena / tRtIyodAharaNaM yathA- paD mitrabhUpAzchadma sthAvasthasya mallInAtha bhagavataH samIpe tadvacanena jAtismaraNamaMtrApuH / 207 avAtmani viSaye yAdRzaM gatyAgatyAdijJAnaM bhavati, tadeva darzayatitayA - ityAdi 'pUrvayA dizAyA Agato'hamasmi yAvad anyatarasyA dizAyA anudizAyA vA Agato'hamasmItyanena svagamanAvadhi - dravyadizAjJAnaM, tathAparavyAkaraNakA udAharaNa jaise- sAkSAt bhagavAn kI dezanA se meghakumAra Adine jAtismaraNa jJAna prApta kiyA thA / tathA -- dUsaroM se sunakara bhI gati agati kA jJAna hotA hai / tAtparya yaha hai ki- apanI gati evaM Agati samajhAne vAle dUsare ke bacanoM se bhI jAtismaraNa ho jAtA hai / jaise--chaha mitra - rAjAoMne chAstha - avasthA vAle bhagavAn mallinAtha ke bacanoM se 1 nAtismaraNa prApta kiyA thA / AtmA ke viSaya meM gati - Agati Adi kA jJAna jisa prakAra hotA hai, use dikhalAte haiM- 'maiM pUrva dizA se AyA hU~ / yAvava ) anyatara dizA se athavA anudizA se mai AyA hU~' isa kathana se apane gamana taka kI dravya-dizA kA jJAna sUcita kiyA hai / tathA ' merA AtmA aupapAtika ' hai yahA~ se lekara ' bhramaNa karatA hai, / paravyAkaraNanuM udAharaNa, jemake-sAkSAt bhagavAnanI dezanAthI meghakumAra Adie jAtismaraNa jJAna prApta karyuM hatuM. tathA-khIjA pAsethI sAMbhaLIne pazu gati-AgatinuM jJAna thAya che ke:-- peAtAnI gati ane Ati samajAvavAvALA bIjAnA vacanAthI pazu jAtismaraNa jJAna thaI jAya che. jema-cha mitra-rAjAoe chadmastha avasthA vALA bhagavAna mallinAthanA vacanAthI jAti smaraNa prApta karyuM hatuM. AtmAnA viSayamAM ti-AgatinuM jJAna je pramANe hoya che tene dekhADe che--'huM pUrva dizAthI AvyeA chuM, (yAvatA) anyatara dizAthI athatA adizAthI huM Avyo chu' A kathanathI peAtAnA gamana sudhInI draSyadizAnuM jJAna sUcita karyuM che, Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 AcArAmutre vasAyena mRgAputro mRchamavApya jAtismaraNaM prApa / 'pUrvajanmani pravajyAM gRhItvA paJcamahAvrata pAlanena svargasukhaM ladhyA'hamiha rAjakule saMjAtaH' iti / anena jAtismaraNena punarAtmakalyANAya prayatate sma / avadhijJAninA mallInAthena bhagavatA saMsArAvasthAyAM pUrva janmavRttAnto 'valo - kitaH / manaH paryaya - kevalajJAnayostu dRSTAntau sumatItau / tathA-paravyAkaraNena-parastIrthaGkarastasya vyAkaraNaM yathAvasthitArthasya - unako ora dekhA / unheM dekha kara mRgAputra ko mUrchA A gaI aura nAtismaraNa jJAna prApta ho gayA / usase mAlUma huA ki -' pUrva janma meM dIkSA dhAraNa karake, pAMcamahAnatoM kA pAlana karake, pazcAt svarga ke sukha bhogakara maiM isa rAjakula meM umpanna huA huuN|' isa jAtismaraNa se vaha phira AtmakalyANa meM pravRtta ho gayA / avadhijJAnI bhagavAn mallInAthane saMsAra - avasthA meM apanA pUrva janma kA vRttAnta dekha liyA thA / manaHparyaya jJAna aura kevalajJAna ke dRSTAntaM to prasiddha hI haiM / 1 tathA -- parake vyAkaraNa se bhI gati - Agati kA jJAna hotA hai / para kA artha -cIrthakara | unakA vyAkaraNa arthAt padArtha kA svarUpa yathArtharUpa se jAnakara samajhAkara kahanA, athavA paruyAkaraNa kA artha tIrthaMkara kA gravacanarUpa Agama samajhanA cAhie / thayA, te vakhate mRgAputra eka najarathI temanI sAme joyuM, ane tene joine mRgAputrane mUrchA AvI gai ane jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM, tenAthI mAlUma paDayu hai-"hu~ parva bhansamAM dIkSA dhAraNu urIne, pAMya mahAvratAnuM pAsUna jharI, pachI svanA sukhA bhAgavIne A rAjakulamAM utpanna thayA chuM." A pramANe jAtismaraNa thavAthI te karIne AtmakalyANamAM pravRtta thaI gayA. avadhijJAnI mallInAtha bhagavAne saMsAra-avasthAmAM potAnA pUrva janmanA vRttAnta joI lIdhe hatA. mana:paryaMyajJAna ane kevalajJAnanA draSTAMta to prasiddha ja che. tathA-paranA vyAkaraNathI paNa gati-AgatinuM jJAna thAya che. punA atha chetiirth 42, tenu vyAra-marthAt pArthanu svarUpa yathArtha rUpathI lagI samalane hevu, athavA paravyAkaraNanA artha-tI karanA pravacanarUpa Agama samajavuM joI e. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mR.4. saMjJA 207 sAkSAtkAreNa sambodhya kathanam , tIrthaGkarapravacanarUpa Agamo vA, ten| . paravyAkaraNodAharaNaM yathA-sAkSAt bhagavato dezanayA meghakumArAdayo jAtismaraNaM maaptvntH| ___tathA-anyepAmantike vA zrutveti, anyeSAM samIpe, zrutvA svagatyAgatyAdiyodhakatadvacanazravaNena / tRtIyodAharaNaM yathA-paD mitrabhUpAzchamasthAvasthasya mallInAthabhagavataH samIpe tadvacanena jAtismaraNamavApuH / athAtmani vipaye yAdRzaM gatyAgatyAdijJAnaM bhavati, tadeva darzayatitadyayA-ityAdi 'pUrvasyA dizAyA Agato'hamasmi yAvad anyatarasyA dizAyA anudizAyA vA Agato'hamasmI'tyanena svagamanAvadhi-dravyadizAjJAnaM, tathAparakhyAkaraNakA udAharaNa jaise-sAkSAt bhagavAn kI dezanA se meghakumAra Adine jAtismaraNa jJAna prApta kiyA thaa| tathA dUsaroM se sunakara bhI gati agati kA jJAna hotA hai / tAtparya yaha hai ki-apanI gati evaM Agati samajhAne vAle dUsare ke bacanoM se bhI jAtismaraNa ho jAtA hai / jaise--chaha mitra-rAjAoMne chamastha-avasthA vAle bhagavAn mallinAtha ke vacanoM se jAtismaraNa prApta kiyA thA / ___AtmA ke viSaya meM gati-Agati Adi kA jJAna jisa prakAra hotA hai, use dikhalAte haiM-maiM pUrva dizA se AyA hU~ ( yAvat ) anyatara dizA se athavA anudizA se mai AyA hU~' isa kathana se apane gamana taka kI dravya-dizA kA jJAna sUcita kiyA hai| tathA merA AtmA aupapAtika ' hai yahA~ se lekara ' bhramaNa karatA hai| paravyAkaraNanuM udAharaNa, jemake-sAkSAta bhagavAnanI dezanAthI meghakumAra Adie jAtismaraNa jJAna prApta karyuM hatuM. tathA-bIjA pAsethI sAMbhaLIne paNa gati-AgatinuM jJAna thAya che ke - pitAnI gati ane Agati samajAvavAvALA bIjAnA vacanathI paNa jAtismaraNa jJAna thaI jAya che. jema-cha mitra-rAjAoe chavAstha--avasthA vALA bhagavAna mallinAthanA vacanethI jAti smaraNa prApta karyuM hatuM. AtmAnA viSayamAM gati-AgatinuM jJAna je pramANe heya che tene dekhADe che-"huM pUrva dizAthI Avyo chuM, (yAvatuM) anyatara dizAthI athatA anudizAthI huM Avyo chuM" A kathanathI pitAnA gamana sudhInI dravya dizAnuM jJAna sUcita karyuM che, Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mamaeeeeeee 208 bhAvArAne 'asti me AtmA aupapAtikaH' ityArabhya 'anusaMcarita so'ham 'ityantena TravyabhAvobhayadizAjJAnaM bhagavatA madarzitam / so'hamasmI'tyenenedamAveditaM bhavati / trividhAnyatamena kAraNena mAne mApto jIvaH svAtmasvarUpamevaM vizAnAti-yadayamAtmA sakalakarmakSayAvadhi caturgati-- bhramaNakartA punarapi kasyAJcidekasyAM dizAyAmanudizAyAM yA gamipyati nAstyasya gativirAmastAvaditi / evamayamAtmA sarvasyA dizAyA anudizAyA AgataHpunarapi / svakarmavazagaH san sarvasyAM dizAyAmanudizATAM vA paribhramipyati / na kadAcidasya vizrAntilezo'pi tAdRzo'hamasmIti / muN04|| vaha maiM hU~' yahA~ taka dravyadizA aura bhAvadizA, donoM kA jJAna bhagavAnne pradarzita kiyA hai| emamalini vahI meM hai| isa kathana se yaha prakaTa hotA hai ki-tIna meM se kisI eka kAraNa ke dvArA jJAna ko prApta jIva isa rUpa meM apanA AtmasvarUpa jAnatA hai| ki-yaha AtmA jaba taka samasta karmoM kA kSaya nahIM kara detA taba taka cAroM gatiyA meM bhramaNa karatA hai aura phira kisI eka dizA meM yA anudizAmeM gamana karegA parantu karmoM kA kSaya jaba taka na ho taba taka usakI gati kA anta nahIM AtA hai / isa prakAra yaha AtmA saba dizAoM se aura anudizAoM se AyA hai aura karmoM ke adhIna ho kara phira saba dizAoM athavA vidizAoM meM paribhramaNa.karegA, ise lezamAtra bhI kabhI / vizrAma nahIM mila sakatA, aisA maiM hU~ || sU0 4 // tathA-"mAre AtmA aupapAtika che tyAMthI laIne "bhramaNa kare che te huM chuM tyAM sudhI dravya dizA ane bhAvadizA, e bannenuM jJAna bhagavAne pradarzita karyuM che. te huM chuM A kathanathI ema pragaTa thAya che ke e traNamAMthI koI kAraNa dvArA jJAnane pAmele jIva A rUpamAM potAnA AtmasvarUpane jANe che ke A AtmA jyAM sudhI samasta kone kSaya karatuM nathI, tyAM sudhI cAreya gatiomAM bhramaNa , karate rahe che, ane pharI kaI dizAmAM athavA te anudizAmAM gamana karaze. paraMtu tyAM sudhI kamIne kSaya nahi hoya tyAM sudhI tenI gatine aMta Avate nathI. e pramANe A AtmA sarva dizAothI ane anudizAethI AvyuM che ane kamIne AdhIna thaIne pharIthI sarva dizAmAM athavA vidizAomAM paribhramaNa karaze. tene lezamAtra paNa vizrAma malI zakatA nathI e huM chuM, (sU) 8) Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u.1 mR. 5 AtmavAdipra0 AtmavAdiprakaraNamyastu dravyadizu bhAvadizu cAtmano gatyAgatI avagatya svamAtmAnamevaM vijAnAti-'ayamAtmA asiddhagatiprApticaturgatipu ghUrNamAno janmAntarasaMkrAntatrikAlavI zarIrAd minno nityapariNAmI jJAnasamyaktvacAritrasukhavIryAdiguNavAniti, sa evAtmavAdItyAha--' se AyAvAdI' ityAdi / mUlam.: ' se AyAvAdI, logAvAdI, kammAvAdI, kiriyAvAdI // sU0 5 / / chAyAsa AtmavAdI, lokavAdI karmavAdI, kriyAvAdI / / sU0 5 // AtmavAdiprakaraNa- jo jIva dravya dizAoM meM aura bhAvadizAoM meM AtmA kA gamana-Agana jAna kara apanI AtmA ke viSaya meM isa prakAra jAnatA hai ki yaha AsmA siddhagati ko prAptirahita cAra gatiyoM meM bhramaNa karatA huA eka janma se dUsare janma ko grahaNa karatA hai, trikAlavartI hai, zarIra se bhinna hai, nityapariNAmI hai, aura samyaktva, jJAna, cAritra, sukha, vIrya Adi gugoM vAlA hai, vahI AtmavAdI hai / aba isI viSaya kA nirUpaNa kiyA jAtA hai :-'se AyAvAdI' ityaadi| mUlArtha-'se AyAvAdI' iti / yahI AtmavAdI hai, lokavAdI hai, karmavAdI hai, kIyAvAdI hai ( sU0 5) AtmavAdI prakaraNa - je jIva dravyadizAomAM ane bhAvadizAomAM AtmAnuM javuM-AvavuM jANIne pitAnA AtmAnA viSayamAM e pramANe jANe che ke - AtmA siddhagatinI prApti vinA bIjI cAra gatiomAM bhramaNa karate karate eka janmathI bIje janma grahaNa kare che, trikAlavatI che zarIrathI bhinna che, nityapariNAmI che ane samyakatva, jJAna, cAritra, sukha, vIrya Adi guNo vALe che, te AtmavAdI che. have A viSayanuM niya 42vAmAM mAve -'se AyAvAdI' tyAdi. - bhUdAtha-'se ayAvAdI' pati. te mAtbhapAhI che, kAhI che, bhI che mana ThiyAvAhI che. (sa, 5) ma. bhA.-27 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 AcArAyaMtre TIkA . .. 'se AyAvAdI' iti / sAityamAtmAnaM jAtA, AtmavAdIAtmAnaM vadituM. zIlamasyeti vigrahe kartari NiniH, AtmasvarUpakathanasvabhAvavAn / ayaM bhAvaH-AtmasvarUpaM vaktAro jagati bahavaH santi, parantu sa evAtmavAdI veditavyo, yaH pUrvoktarItimanusatyAtmAnaM vijAnAtIti / / ___ AtmasvarUpaparicayaM vinA bandhasvarUpaM. jJAtumazakyam / . tad vinA na rocate kasmaicidAtmotkarpakaraNam , tadruSimantareNa ca kasyacinmokSopAyabhUtanizcayavyavahAralakSaNatAnakriyayoH patirna syAt , tasmAdatrAtmajJAnamasAna kiJciducyate TIkArtha-jo isa (pUrvokta ) prakAra se AtmA ko jAnatA hai vahI AtmavAdI hai, arthAt AtmA ke svarUpa ko kahane vAlA hai| tAtparya yaha hai ki AtmA kA svarUpa kahane vAle saMsAra meM bahuta haiM kintu vAstava meM saccA AtmavAdI vahI hai jo pUrvokta prakAra se AtmA kA jJAtA hai| - AtmA kA svarUpa samajhe vinA bandha kA svarUpa azakyaM hai| usake abhAva meM kisIko AtmA kA utkarSa karanA rucikara nahIM hotA, aura isa ruci ke abhAva meM kisIko nizcaya-vyavahArarUpa jJAna aura kriyA meM--jo mokSa ke kAraNa haiM-pravRtti nahIM hotI, ataH AtmajJAna kA prasaGga hone se yahA~ kucha vivecana kiyA jAtA hai -- TIkAI--je A (pUrvokta) prakArathI AtmAne jANe che, te AtmavAdI che, arthAta-AtmAnA svarUpane kahevA vALA che; tAtparya e che ke AtmAnuM svarUpa kahevA vALA saMsAramAM ghaNA che. paraMtu vAstavamAM sAcA AtmavAdI te che ke je pUrvokta prakArathI AtmAnA jJAtA che, arthAt pUrvokta prakAre AtmAne jANe che. AtmAnA svarUpane samajyA vinA baMdhanuM svarUpa samajavuM azakya che, tenA abhAvamAM keIne AtmA utkarSa karavuM rUcikara thatuM nathI. ane te rUcinA abhAvamAM keIne nizcaya-vyavahArarUpa jJAna ane kriyAmAM je mokSanuM kAraNa che temAM pravRtti thatI nathI. te kAraNathI AtmajJAnane prasaMga hovAthI ahiM Du vivecana karavAmAM Ave che - Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 mU.5 AtmavAdipra0 / AtmazabdArthaH-- atati-nityaM jAnAtIti AtmA / 'ata sAtatyagamane' ityatrAtadhAtogatyarthakatvAd , gatyarthAnAM ca jAnArthakatayA svIkArAdayamarthoM labhyate / siddhasaMsAribhedena dvividhasyApi jIvasya sarvadA'vayodhasadbhAvAdAtmanaH kasyAM cidavasthAyAmupayogaviyogo na jAyate / kadAcidapyavavodhAbhAve ca jIvatvameva vyAhanyeta / ata eva-'jIvo uvaogalakravaNo' ityuktam (uttarA.28 a. 10 zlo.) yadvA-atati-satataM gacchati, nirantaraM prApnoti svakIyAn pryaayaaniti-aatmaa| Atmazabda kA artha"atati'-iti-AtmA ' arthAt jo nitya jAnatA rahatA hai vaha AtmA kahalAtA hai / ' ata' dhAtu satata gamana karane ke artha meM hai aura gamanArthaka sabhI dhAtu jJAnArthaka hote haiM, ataH uparyukta artha kiyA gayA hai| kyA siddha aura kyA saMsArI, donoM hI prakAra ke jIvoM meM sadaiva jJAna vidyamAna rahatA hai, aura kisI bhI avasthA meM upayogakA viyoga nahIM hotA / kisI samaya jJAna kA abhAva ho jAya to jIva meM jIvatva hI nahIM rahe / isI kAraNa uttarAdhyayana sUtra (a. 28 zlo. 10) meM kahA hai :-" jIvo uvaogalakSaNo" jIva upayoga lakSaNa vAlA hai| athavA--atati arthAt jo apane paryAyoM ko satata prApta hotA rahatA hai vaha AtmA hai| AtmA zabdano artha- 'atati' iti AtmA arthAt re AtA 29 che, te bhatbhA upAya che. 'ata' pAtu satata zamana 42vAnA mathamA che. mana zamanArtha sarva pAta jJAnArtha paNa hoya che. (gamana karavuM evA arthavALA tamAma dhAtu jJAna arthavALA paNa hoya che) e kAraNathI upara kahela artha karyo che. te zuM siddha ane saMsArI baMne prakAranA chamAM hamezAM jJAna vidyamAna rahe che ane kaI paNa avasthAmAM upayogane viga thato nathI keI samaya jJAnane abhAva thaI jAya te jIvamAM jIvatva ja na 27. se 24thI uttarAdhyayana sUtra (sa. 28 . 10) mA yu cha :"jIvo uvaogaMlakSaNo" "015 sakSavANa cha." athavA-atati arthAt je pitAnA paryAne satata prApta thatuM rahe che, te AtmA che. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .210 AcArAGgamaMtre TIkA--- se AyAvAdI' iti / satyamAtmAnaM jJAtA, AtmavAdI= AtmAnaM vadituM zIlamasyeti vigrahe kartari NiniH, AtmasvarUpakathanasvabhAvavAn / ayaM bhAvaH - AtmasvarUpaM vaktAro jagati vahavaH santi, parantu sa evAtmavAdI veditavyo yaH pUrvoktarItimanusRtyAtmAnaM vijAnAtIti / AtmasvarUpaparicayaM vinA vandhasvarUpaM jJAtumazakyam / tad vinA na rocate kasmaicidAtmotkarSakaraNam, tadrudhimantareNa ca kasyacinmokSopAyabhUta nizcayavyavar3A ralakSaNajJAnakriyayoH pravRttirna syAt tasmAdatrAtmajJAnamasana ? kiJciducyate TIkArtha - jo isa ( pUrvokta ) prakAra se AtmA ko jAnatA hai vahI AtmavAdI hai, arthAt AtmA ke svarUpa ko kahane vAlA hai / tAtparya yaha hai ki AtmA kA svarUpa kahane vAle saMsAra meM bahuta haiM kintu vAstava meM saccA AtmavAdI vahI hai jo pUrvokta prakAra se AtmA kA jJAtA hai / - AmA kA svarUpa samajhe binA bandha kA svarUpa azakya hai / usake abhAva meM kisIko AtmA kA utkarSa karanA rucikara nahIM hotA, aura isa ruci ke abhAva meM kisI kI nizcaya-vyavahArarUpa jJAna aura kriyA meM jo mokSa ke kAraNa haiM-pravRtti nahIM hotI, ataH AtmajJAna kA prasaGga hone se yahA~ kucha vivecana kiyA jAtA hai- TIDaartha - A (yUce) asthI AtmAne lage che, te yAtbhavAhI che, arthAta AtmAnA svarUpane kahevA vALA che; tAuya e che ke AtmAnuM svarUpa kahevA vALA saMsAramAM ghaNA che. paraMtu vAstavamAM sAcA AtmavAdI te che ke je pUrvokta prakArathI AtmAnA jJAtA che, arthAt pUrvokta prakAre AtmAne jANe che. AtmAnA svarUpane samajyA vinA baMdhanuM svarUpa samajavu azakya che, tenA abhAvamAM kAInA AtmA utsava karavurUcikara * thatuM nathI. ane te cinA abhAvamAM koIne nizcaya-vyavahArarUpa jJAna ane kriyAmAM je mekSanu kAraNa che temAM pravRtti thatI nathI. te kAraNathI AtmajJAnane prasaMga hovAthI ahiM cAhu vivecana karavAmAM Ave che-- Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 .5. AtmasiddhiH / Atmano'stitvasiddhiHtAvat pratyakSapramANata evAtmanaH siddhirucyate-(1) kimayamAtmA-asti nAsti veti saMzayAdivijJAnaM svasvAtmani svasaMvedanapratyakSeNa siddham , sa evAtmA; saMzayAdijJAnasyaiva tadananyatvenAtmarUpatvAt / - (2) tathA-AtmAnamAzrityaiva sukhaduHkhAdayaH svasvazarIra eva pratyakSeNa saMvedyante / (3) yadvA-kRtavAnahai, karomyahaM, kariSyAmyaham , ityAdiprakAreNa yo'yam-ahampratyayaH, etasmAdapi pratyakSa evaaymaatmaa| kathamasatyAtmani AtmAke astitvako siddhisarva prathama pratyakSa pramANa se hI AtmA kI siddhi kahate haiM: (1) AtmA hai yA nahI hai, isa prakAra kA saMzaya Adi jJAna apanI apanI AtmA meM svasaMvedana pratyakSa se siddha hai / vahI jJAna AtmA hai, arthAt saMzaya Adi jJAna AtmAse abhinna hone ke kAraNa AtmasvarUpa ho hai / (2) AtmA ko Azrita karake hI duHkha-sukha Adi apane2 zarIra meM pratyakSa se jAne jAte haiN| (3) athavA-maiM kara cukA, maiM karatA hU~, maiM karU~gA, ityAdi rUpa se jo ahampratyaya hotA hai usase bhI AtmA kA pratyakSa hotA hai| AtmA na hotA to AtmA ke viSaya meM ahampratyaya ( maiM kA jJAna ) kisa prakAra ho sakatA thA ? AtmarUpa viSaya ke AtmAnA astitvanI siddhi- sauthI prathama pratyakSa pramANathI ja AtmAnI siddhi kahe che --(1) AtmA che ke nahi, A prakAranuM saMzaya Adi jJAna pita pitAnA AtmAmAM svasaMvedana pratyakSathI siddha che, te jJAna AtmA che. arthAt saMzaya Adi jJAna AtmAthI abhinna hovAnA kAraNe AtmasvarUpa ja che. (2) AtmAnA AzritapaNAthI ja duHkha-sukha Adi pita-potAnA zarIramAM pratyakSa jANavAmAM Ave che. (3) AthA- 4 / yUpayA, I43. dhuH zaza, patyA3i5thI re ahaMpratyaya thAya che, tethI paNa AtmAnuM pratyakSapaNuM thAya che. AtmA na hoya te AtmAnA viSayamAM ahammatyaya (huM paNAnuM jJAna) kevI rIte thaI zake? AtmarU59 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 22 :: AcArAmitra * nanvevaM gaganAdInAmapi satataM svaparyAyaprAptyA tatrAtmazabdaprayogo durvAraH, kadApi paryAyAbhAve tvapariNAmitvena teSAM vastutvameva na syAditi cenmaivam , satatasvaparyAyaprAptikartRtvamiti vyutpattinimittamAtramAtmazabdasya, na tu tat pratinimittam / mattinimittaM cAsyopayoga eveti gaganAdipu nAtmazabdaH prvrtte| . yadvA-satataM gacchatItyayamartho'pi na virudhyate saMsAradazAyo karmavazena nAnAgavipu savatagamanAda , muktAvasthAyAmapi bhUtakAlikasatatagamanasadbhAvAt / zaGkA-AkAza bhAdi bhI apane apane paryAyoM ko nirantara prApta hote rahate haiM __ to unake liye bhI AtmA zabda kA prayoga karanA anivArya hogaa| kisI samaya una meM paryAya kA abhAva ho to ve apariNAmI ThahareMge aura taba una meM vastutva hI nahIM rhegaa| samAdhAna-aisA mata kahie / nirantara apane paryAyoM ko prApta karanA to AmA zabda kA vyutpattinimitta mAtra hai, vaha pravRttinimitta nahIM hai, pravRtinimitta to upayoga hI hai, ataH AkAza Adi meM AtmA zabda kA prayoga nahIM ho sktaa| athavA 'nirantara gamana karatA hai| isa artha kA bhI virodha nahIM hai| kyoM ki saMsAra-avasthA meM karma ke adhIna hokara AtmA nAnA gatiyoM meM sadaiva gamana karatA rahatA hai, mukta avasthA meM bhI bhUtakAlIna satata gamana vidyamAna hai| zakA-AkAza Adi paNa pita pitAnA paryAne niraMtara prApta thatA rahe che, te tene mATe paNa AtmA zabda prayoga kare anivArya thaze. keI samaya tenAmAM paryAyane abhAva hoya te te apariNAmI Tharaze tyAre tenAmAM vastutva 5 nahi rahe. * samAdhAna-2 pramANu na . nirantara pota paryAyAne Ata 42vuta te Atma zabdanI vyutpattinimitta mAtra che, paraMtu te pravRttinimitta nathI, pravRttinimitte te upayoga ja che, tethI AkAza AdimAM Atma zabdane prayoga, thaI zakatuM nathI. athavA-nirantara gamana kare che, A arthane paNa virodha nathI. kemake-saMsAra avasthAmAM karmanA AdhIna banIne AtmA aneka gatiomAM hamezAM, gamana karate rahe che. mukta-avasthAmAM paNa bhUtakAlIna satata gamana vidyamAna che. ' . . - Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1.5 AtmasiddhiH _. . 215 na ca deho'tra guNIti vAcyam, dehasya mUtavAda: jaDatvAca jJAnasya cAmUrtavAda vodharUpatvAca / ahaM nAhaM vetigadato 'mAtA me bandhyA' ityAdivat svvcnvyaaghaatH| (4) yadvA-AtmA guNI pratyakSa eva, smRti-jijJAsA-cikIrpAjigamipA-saMzayAdijJAnavizepANAM tadguNAnAM svAtmani svasaMvedanapatyakSasiddhatvAt , iha yasya guNAH pratyakSAH sa pratyakSo dRSTaH, yathA ghaTaH, pratyakSaguNazvAtmA, tasmAt- prtykssH| yathA ghaTo'pi guNI rUpAdiguNapratyakSatvAdeva pratyakSaH, tathA vijJAnAdiguNapratyakSatvAdAtmApIti / yahA~ yaha kahanA ThIka nahIM hai ki-'deha guNI hai, kyoM ki deha mUrta hai aura jaDa hai jaba ki jJAna amUrta hai aura cetanarUpa hai / mUrta guNI kA amUrta guNa nahIM ho sakatA aura na jaDa kA guNa cetanA ho sakatA hai| isa kAraNa ' maiM hU~ yA nahIM' isa prakAra kahane vAle ko 'merI mAtA vandhyA hai| aisA kahane vAle ke samAna svavacanavAghA doSa AtA hai| (4) athavA AramA guNI pratyakSa se hI siddha hai, kyoMki smRti, jijJAsA, karane kI icchA, gamana kI icchA, saMzaya Adi jJAna-jo AtmA ke guNa hai-apanI AtmA meM pratyakSa se siddha haiM, jisa padArtha ke guNa pratyakSa se pratIta hote haiM vaha padArtha bhI pratyakSa mAnA jAtA hai, jaise ghaTa, AmAke guNa bhI pratyakSa se pratIta hote haiM isa kAraNa AtmA pratyakSa hai / ghaTa ke rUpa Adi guNoM kA pratyakSa hone se hI guNI ghaTa kA pratyakSa honA dekhA jAtA hai, isI prakAra vijJAna Adi guNoM kA pratyakSa hone se AtmA bhI pratyakSa hai| ahI: deha guNI che ema kahevuM te ThIka nathI, kAraNa ke deha mUrta che ane jaDa che. jyAre jJAna amUrta che ane cetanarUpa che. mUrta guNIne amUrta guNa hoI zake nahi. ane jaDane guNa cetana thaI zake nahi. A kAraNathI. "huM chuM ke nahi" e pramANe kahevAvALAne "mArI mAtA vadhyA che" e pramANe kahenAranA je svavacanabAdhA nAmane deva Ave che. (4) mathapA-mAmA guNI pratyakSathI siddha cha, bha-bhRti, jJAsA, 42vAnI IcchA, gamananI IcachA, saMzaya AdijJAna vagere je AtmAnA guNa che te potAnA AtmAmAM pratyakSathI siddha che. je padArthane guNa pratyakSathI pratIta thAya che te padArtha paNa pratyakSa mAnavAmAM Ave che. jema-ghaTa, AtmAne guNa pratyakSathI pratIta thAya che. te kAraNathI AtmA pratyakSa che. ghaTanA rUpa Adi guNe pratyakSa hovAthI ja guNa ghaTanuM pratyakSa hovuM jovAmAM Ave che. te pramANe vijJAna Adi guNe pratyakSa hovAthI mAtmA 59 pratyakSa che. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAyace ahamiti jJAnam AtmaviSayakaM jAyate / AtmarUpavipayAmA vipayiNo'nutyAnaprasaMgAt / na ca deha evAsya jJAnasya viSaya iti vAcyam / jIvarahite'pi dehe tadutpattiprasaMgAt / asminnahampratyaya AtmaviSayake sati tu kimahasmi nAsmIti saMzayo nopapadyate, ahampratyayaviSayasyAtmanaH sadAbAdahamasmIti nizcaya eva saMbhavati / AtmAstitvasaMzaye tu phasyAyamahammatyayaH syAt , nirmUlatvena tadanutthAnaprasaGgAt / yadi saMzayI jIva eva nAsti, tarhi asti nAstIti saMzayaH kasya bhavatu / saMzayo hi vijJAnAkhyo guNa eva, na ca guNinamantareNa guNaH sidhyti| abhAva meM viSayI arthAt jJAna kI utpatti nahIM ho sktii| zarIra ho isa jJAna kA vipaya hai-arthAt 'aham ' (maiM) kA artha AmA nahIM varan zarIra hai, aisA kahanA ucita nahIM, kyoM ki-aisA hotA to mRta zarIra meM bhI ahampratyaya hone lgtaa| AtmA ko vipaya karanevAle isa amhapratyaya kI vidhamAnatA meM ' maiM hU~ yA nahIM hU~', isa prakAra kA saMzaya hI nahIM hotA hai, ahampratyaya ke viSayamUta AtmA kA sadbhAva hone se 'mai hU~ ' isa prakAra kA nizcaya hI ho sakatA hai| AtmA ke astitva ke vipaya meM saMzaya kiyA jAya to prazna upasthita hotA hai ki yaha mahampratyaya kise hotA hai / vinA kAraNa ke hI to usakI utpatti nahIM ho sakatI / yadi saMzaya karane vAlA jIva hI nahIM hai to hai yA nahIM ?' isa prakAra kA saMzaya' karatA kauna hai? saMzaya eka prakAra kA jJAna-guNa hai aura guNa, guNI ke abhAva meM nahIM ho sktaa| . viSayanA abhAvamAM viSathI arthAt jJAnanI utpatti nathI thaI zakatI. zarIra ja A jAnanA viSaya cha, arthAt 'ma , ()artha mAtmA nathI ma zarIra cha, ema kahevuM te UMcita nathI, kemake jo ema hoya te mRta zarIramAM ahammatyaya 4. AtmAne viSaya 421 // vANI mA-mampratyayanI, vidhamAnatAmA "chu ke nathI " A prakArane saMzaya ja thatuM nathI ahaRtyanA viSayabhUta mAtmAno sahalA DopAthI "chu" 2 rana nizcaya 1 Iza cha. AtmAnA astitvanA viSayamAM saMzaya karavAmAM Ave te prazna upasthita thAya che ke A ahammatyaya kone thAya che? kAraNa vinA te tenI utpatti thaI zakatI nathI je saMzaya karavA vALe jIva nathI te "huM chuM ke nahi" e prakArane saMzaya karanAra zA che ? saMzaya eka prakArane jJAna-guNa che, ane guNa guNInA abhAvamAM thaI sht| nathI. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 . 5. AtmasiddhiH 217 rUpAdiguNamAtrasyaiva pratyakSatvAt / anyasmin jJAte'nyajjJAtaM na bhavati, yathA ghaTe jJAte paTo na jJAyate / guNAH kadApi dravyAd bhinnatayA sattAM na labhante, evaM dravyamapi guNebhyo bhinnatayA na satAM labhate / ayaM guNaH, ayaM guNIti nAmamAtrato bhedasacce'pi na tattvatto bhedaH / yathA - agnirguNI svakIyAduSNatvaguNAdatyantabhinnaH syAttarhi dAhakArya kartumasau na zaknuyAt / tathA - yadyAtmA jJAnaguNAdatyantabhinno bhavet tadA tasya jar3atvApattiH syAt / tasmAd dravyaguNayodo na kadAcidAsIt, nApyasti na ca bhaviSyatIti siddham / , tuSyatu durjananyAyena tatra mate guNebhyaH bhinnatvAGgIkAre'pyAtmA pratyakSo mA anya kA jJAna hone se anya kA bodha nahIM ho jAtA / jaise-ghaTa ke jAnanese paTa mAlUma nahIM hotA / guNa dravya se bhinna kadApi nahIM raha sakate, aura dravya bhI guNoM se bhinna kadApi nahIM raha sakatA / 'yaha guNa hai, yaha guNI hai' isa prakArakA bheda nAmamAtrakA hai, vAstava meM guNa-guNI meM bheda nahI hai / agara agni guNI apane uSNatAguNa se atyanta bhinna hotA to vaha dAha - kArya ( jalAne kA kArya ) karane meM asamartha hotA / dUsarI bAta yaha hai ki - AtmA yadi apane jJAnaguNa se bhinna hotA to AtmA meM naDatA A jAtI / ata eva dravya aura guNa kA bheda na kabhI thA, na hai, aura na hogA / durjanasantopanyAya se, tumhAre mata ke anusAra kadAcit yaha mAna liyA jAya ki AtmA guNoM se bhinna hai aura isa kAraNa AtmA kA pratyakSa bhale hI na ho ghaTa kayAreya pratyakSa nathI thatA. anyanuM jJAna thavAthI anyane khAdha thatA nathI, jemake ghaTanA jJAnathI paTa mAlUma thate nathI (paTanuM jJAna thatuM nathI;). guNu, dravyathI bhinna kadApi rahI zakatA nathI. A guNa che ane A guNI che e prakArane bheda nAmamAtranA che vAstavika rIte guNa-guNImAM bheda nathI, agara agni guNI peAtAnA uSNutAguNathI atyanta bhinna thaI jAya te te dAhakAra (khALavAnuM kAya) karavAmAM asamartha thaI jAya che. khIjI vAta e che ke AtmA je peAtAnA jJAnaguNuthI bhinna heAya te AtmAmAM jaDatA AvI jAya. eTalA mATe dravya ane guNane bheda kei paNa vakhate hatA nahi, che nahi ane thaze paNa nahi. dunasatA" nyAyathI tamArA mata pramANe kadAcit ema mAnI laIe ke AtmA zuNAthI bhinna che, ane te kAraNe AtmA pratyakSa bhale na thAya te paNu - Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 - bhAcArAtsUtre 1 na cA'naikAntiko'yaM hetuH yasmAdAkAzaguNaH zabdaH pratyakSo'sti na punarAkAzamiti vAcyam, zabdasyAkAzaguNatvAbhAvAt / zabdo hi pudgalaguNaH aindriyakatvAd rUpAdivaditi / astu, guNAH pratyakSAH, guNinastu pratyakSatve kiM mAnam ? ucyate-guNebhyo'nanyo guNIti jJAnAdiguNAnAM pratyakSatvA devAtmA'pi guNI pratyakSeNa jJAyate / yadi guNebhyo'nyo guNI syAt tadA ghaTAdayopi guNinaH pratyakSA na bhaveyuH, zaGkA - Apa kA diyA huA hetu anaikAntika hai, kyoM ki AkAza ke guNa zabda kA to pratyakSa hotA hai kintu AkAza kA pratyakSa nahIM hotA / 1 samAdhAna - aisA na kahie, kyoM ki zabda AkAza kA guNa nahIM hai / zabda pudgala kA guNa hai, kyoM ki vaha indriya ( zrotrendriya) kA viSaya hai, jo 'indriya kA viSaya hotA hai vaha paugalika ho hotA hai, jaise-rUpa Adi zaGkA - guNoM ko pratyakSa mAna leM kintu guNI ke pratyakSa hone meM kyA pramANa hai ? ... samAdhAna-guNa aura guNI kA kathaMcit tAdAtmya sambandha -guNI, guNoM se abhinna hotA hai, ata eva guNoM kA pratyakSa hone se AtmA guNI bhI pratyakSa se pratIta hotA hai / agara guNI, guNoM se bhinna hotA to guNI ghaTa AdikA bhI pratyakSa na hotA, kyoMki sirpha rUpAdi guNoM se bhinna ghaTa kA kabhI pratyakSa nahIM hotA / zakA--Ape je hetu ahiM ApyA che te anekAntika che; kemake AkAzane guNu zabda te te pratyakSa thAya che, paraMtu AkAza pratyakSa thatu' nathI. samAdhAna e pramANe na kahA, kemake zabda te AkAzane guNu nathI paNa zabda te pudgalane guNu che. kemake te Indriya ( zrotrendriya )nA viSaya che. je indriyanA viSaya hAya che te paulika ja hoya che, jema-pa Adi. zakA--guNAne pratyakSa mAnI laIe. paraMtu guNInA pratyakSapaNAmAM zuM pramANu che? samAdhAna guNa ane guNInA kaMcit tAdAtmya saMbaMdha che guNI, guNAthI abhinna hAya che, eTale guNNAnA pratyakSapaNAthI AtmA guNI paNa pratyakSa pratIta thAya che. agara jo guNI, guNeAthI bhinna heAta teA guNI ghaTa Adi paNa pratyakSa thaI zakata nahiM. kemake mAtra rUpAdi guNaeNAja pratyakSa hAya che, rUpAdi NAthI bhinna Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 mR.5 AtmasiddhiH 219 tasmAd jJAnAdiguNAnAmanurUpo yo rUparahito'cAkSupazca guNI sa dehAd bhinna AtmA'stIti vijJeyaH / na ca jJAnAdayo guNA na dehasambandhina ityanumAnaM pratyakSavAdhitam, jJAnAdiguNAnAM deha eva pratyakSeNa jJAnasadbhAvAditi vAcyam asya pratyakSasyA'numAnavAdhitatvAt / zarIrendriyabhinnaM jJAnAdiguNavattvamanumAnena sidhyati / tathAhi - zarIrendriyabhinno jJAnAdiguNavAn, taduparame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAt / yo hi yaduparame'pi yadupalabdhamarthamanusmarati, sa tasmAdanyo dRSTaH, yathA - paJcavAtAyanopalabdhArthAnusmartA devadattaH, ityAdi / kenacit kAraNena dRSTizaktividhAte'pi pUrvadRSTapadArthAnusmaraNaM bhavatItyato dehendriyAdibhinna AtmA guNI sidhyati / ki- pratyakSapramANa se ve deha meM ki yaha pratyakSa hI anumAna se jJAnAdi guNa dehasambandhI nahIM haiM, yaha anumAna, hI pratIta hote haiM, yaha bAdhita hai / anumAna se yaha pratyakSa se bAdhita hai, kyoM kathana ThIka nahIM hai, kyoM siddha hai ki- jJAna Adi guNoM kA AdhAra zarIra aura indriyoM se koI bhinna padArtha ( AtmA ) hI hai / anumAna isa prakAra hai - jJAnAdi guNoM kA AdhAra zarIra aura indriyoM se bhinna hai, kyoM ki unake naSTa ho jAne para bhI unake dvArA jAne hue padArtha kA smaraNa hotA hai / jisake naSTa ho jAne para bhI, jisake dvArA jAne hue padArtha kA jo ramaraNa karatA hai| vaha usa se bhinna hotA hai / jaise- pAca khiDakiyoM dvArA jAne hue padArthoM ko smaraNa karane vAlA devadatta hai, usako kisI kAraNa se dekhane kI zakti naSTa ho jAne para bhI pahale dekhe hue padArtha kA smaraNa hotA hai / isa se bhalIbhA~ti siddha hai ki - deha aura indriya Adi se bhinna AtmA hI guNI hai / jJAnAdi guNu dehasabaMdhI nathI, kAraNa ke te anumAna pratyakSathI khASita che, kemake pratyakSa pramANathI te dehamAM ja pratIta thAya che; te kthana ThIka nathI. kemake te pratyakSa anumAnathI mASita che. anumAnathI e siddha che ke jJAna Adi guNAne AdhAra zarIra ane indriyAthI kAI bhinna padArtha (AtmA) ja che. anumAna A pramANe che--jJAnAdi guNAnA AdhAra zarIra ane indriyAthI bhinna che, kemake tenA naSTa thavA chatAMya tenA dvArA jANelA padAnuM smaraNa hoya che. jenA naSTa thayA pachI pazu, jenA dvArA jALelA padArtha tenu je smaraNa kare che te tenAthI bhinna heAya che. jema pAMca khaDakIe dvArA jovA vALA padArthAnuM smaraNa karavA vALA devadatta che. tene kAI kAraNathI dekhavAnI zakti naSTa thai javA chatAMya prathama dekhelA padArthonu Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 - AcArAmane bhavatu, astitvaM ca tasya nirvAdhameva / jJAnAdiguNAH santi yasya sa guNirUpa AtmA kthmplpyet| nanu deha eva jJAnAdiguNAH upalabhyante tadAzrayatayA deha evaM rUpAdInAM ghaTa iva guNI sidhyati, na tyAtmA / prayogazcaivam-dehaguNA eva jJAnAdayaH, tatraivopalabhyamAnatvAd, gaurakRzasthUlatAdiyaditi cenna, jJAnAdayo guNA na dehasambandhinaH, amUrtatvAd , acAkSupatvAd vA, gaganavat / dravyavirahito guNo na bhavati / tathApi usake astitva meM koI bAdhA nahI AtI / jisa ke jJAnAdi guNa maujuda haiM usa guNIrUpa AtmA kA apalApa kisa prakAra kiyA jA sakatA hai / zaGkA-deha meM hI jJAnAdi guNa pAye jAte haiM, ataH ina guNoM kA AdhAra guNI deha hI hai, jaise-rUpAdi guNoM kA AdhAra ghaTa hai| AmA jJAnAdi guNoM kA AzrayabhUta guNI nahIM hai / anumAna isa prakAra hai-jJAna Adi deha ke guNa haiM, kyoM ki ve deha meM hI upalabdha hote, jaise-gaurapana, dubalApana aura sthUlatA aadi| samAdhAna-yaha kahanA ThIka nahIM, jJAna bhAdi guNa deha ke nahIM haiM, kyoM ki ve amUrta haiM aura bhacAkSupa (jo bhAkhase nahIM dIkhatA ) haiM, jo amUrta aura acAkSupa hote haiM ve dehake guNa nahIM hote, jaise AkAza / guNa, dravya ke vinA raha nahIM sakate ataH jJAna Adi guNoMkA AdhArabhUta koI dravya avazya honA cAhie / jJAnAdi guNoMke anurUpa jo arUpI evaM acAkSuSa guNI haiM vaha deha se bhinna AtmA hI hai / AtmAnA astitvamAM kaI prakAranI harakata AvatI nathI. jene jJAnAdi guNa haiyAta che, te guNarU5 AtmAne apalApa-(chatI vastune nathI ema kahevuM te) kema karavAmAM Ave ?.. zakA-dehamAM ja jJAnAdi guNa dekhAya che, te kAraNathI e guNAne-AdhAra guNa deha ja che, jema rUpAdi guNene AdhAra ghaTa che. AtmA jJAnAdi guNone AzrayabhUta guNa nathI. anumAna A pramANe che-jJAna Adi dehanA guNa che, kemake te dehamAM ja upalabdha jaNAya che, jemake gorApaNuM, dubalApaNuM ane dhULatA-orej gere. samAdhAna-e pramANe kahevuM te cagya nathI; jJAna Adi guNa te dehanA guNa nathI, kemake te amUrta che, ane acAkSuSa che. (je netrathI dekhAtA nathI). je amUna ane acAkSuSa hoya che te dehanA guNa thaI zakatA nathI, jema AkAza. gaNa, dravya vinA rahI zakatA nathI, te kAraNathI jJAna Adi guNanA AdhArabhUta' keI dravya hovuM joIe. eTalA mATe jJAnAdi guNene anurUpa je apI ane acAkSuSa guNI che, te dehathI bhinna AtmA ja che, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA adhya. 1 u. 1 mR.5 AtmasiddhiH 219 tasmAd jJAnAdiguNAnAmanurUpo yo rUparahito'cAkSupazca guNI sa dehAdU bhinna AtmA'stIti vijJeyaH / na ca jJAnAdayo guNA na dehasambandhina ityanumAnaM pratyakSavAdhitam, jJAnAdiguNAnAM deha eva pratyakSeNa jJAnasadbhAvAditi vAcyam asya pratyakSasyA'numAnavAdhitatvAt / zarIrendriyabhinnaM jJAnAdiguNavattvamanumAnena sidhyati / tathAhi-- zarIrendriyabhinno jJAnAdiguNavAn, taduparame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAt / yo hi yaduparame'pi yadupalabdhamarthamanusmarati, sa tasmAdanyo dRSTaH, yathA - paJcavAtAyanopalabdhArthAnusmartA devadattaH, ityAdi / kenacit kAraNena dRSTizaktivighAte'pi pUrvadRSTapadAryAnusmaraNaM bhavatItyato dehendriyAdibhinna AtmA guNI sidhyati / ? ki- pratyakSapramANa se ve deha meM ki yaha pratyakSa hI anumAna se jJAnAdi guNa dehasambandhI nahIM haiM, yaha anumAna, pratyakSa se bAdhita hai, kyoM hI pratIta hote haiM, yaha kathana ThIka nahIM hai, kyoM bAdhita hai / anumAna se yaha siddha hai ki -jJAna Adi ( AtmA ) hI hai / anumAna guNoM kA AdhAra zarIra aura indriyoM se koI bhinna padArtha isa prakAra hai- jJAnAdi guNoM kA AdhAra zarIra aura indriyoM se bhinna hai, kyoM ki unake naSTa ho jAne para bhI unake dvArA jAne hue padArtha kA smaraNa hotA hai / jisake naSTa ho jAne para bhI, jisake dvArA jAne hue padArtha kA jo ramaraNa karatA hai vaha usa se bhinna hotA hai / jaise- pAMca khiDakiyoM dvArA jAne hue padArthoM ko smaraNa karane vAlA devadatta hai, usako kisI kAraNa se dekhane kI zakti naSTa ho jAne para bhI pahale dekhe hue padArtha kA smaraNa hotA hai / isa se bhalIbhA~ti siddha hai ki deha aura indriya Adi se bhinna AtmA hI guNI hai | jJAnAdi guNu desaLa dhI nathI, kAraNa ke te anumAna pratyakSathI Adhita che, kemake pratyakSa pramANathI te dehamAM ja pratIta thAya che; te sthana ThIka nathI. kemake te pratyakSa anumAnathI bAdhita che. anumAnathI e siddha che ke jJAna Adi guNNAnA AdhAra zarIra ane indriyAthI koI bhinna padArtha (AtmA) ja che. anumAna A pramANe che----jJAnAdi guNAne AdhAra zarIra ane indriyAthI bhinna che, kemake tenA naSTa thavA chatAMya tenA dvArA jANelA padArthanu smaraNu hoya che. jenA naSTa thayA pachI paNa, jenA dvArA jAzeleA padArtha tenuM je smaraNa kare che te tenAthI bhinna heAya che. jema pAMca khaDakIe dvArA jovA vALA padArthonuM smaraNa karavA vALeA devadatta che. tene kaI kAraNathI dekhavAnI zakti naSTa thai javA chatAMya prathama dekhelA padArthAnu Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 222 AcArAsatre (3) indriyaM sAdhiSThAtRkaM, karaNatvAt , yathA cakracIvaramutsUtradaNDAdayaH, asti hi cakracIvarAdInAmadhiSThAtA kulaalH| yaca niradhiSThAtRkaM tat karaNamapi na bhavati, yathA-AkAzam , yathendriyANAmadhiSThAtA sa Atmeti / (4) yahA-indriyaviSayANAmAdAtA saMbhavati, indriyaviSayA zabdAdaya AdAhasahitAH AdAnAdeyabhAvasadbhAvAMva , saMdaMzakalohavat / yathA loke saIzakalohAnAmayaskAra AdAtA'sti / indriyaviSayANAM cAdAnAdeyabhAvo vidyate, / atastepAmapyAdAtA'stItyanumIyate / yatra tu AdAtA nAsti, tatrAdAnAdeyabhAvo'pi na vidyate, ythaa-aakaashe| (3) indriyA kisI sadhiSThAtA se yukta haiM, kyoM ki- karaNa haiM, jaise cakra, cIvara, mRttikA, sUta aura daNDa Adi / cakra, cIvara Adi kA adhiSThAtA kuMbhAra hai, jisa kA koI adhiSThAtA nahIM hotA yaha karaNa bhI nahIM hotA, jaise-AkAza / indriyoM kA jo adhiSThAtA hai, vahI AtmA hai| (4) athavA indriyoM ke vipaya zabda Adi AdAtAyukta (grahaNa karane vAle se yukta ) hai, kyoM ki una meM AdAna AdeyabhAva maujUda hai, jaise saMDAsI aura lohe meM, tAtparya yaha hai ki-loka meM saMDAsI aura lohe meM AdAna (lenA) AdeyabhAva (jo liyA jAya) prasiddha hai aura una kA AdAtA luhAra hai, isI prakAra indriyoM tathA viSayoM kA bhI AdAnaAdeyabhAva hai, ataH unakA bhI koI AdAtA honA cAhie / jahA~ AdAtA nahIM hotA vahI AdAna-AdeyabhAva bhI nahIM hotA, jaise-AkAza meM / (3) IndriA kaI paNa adhiSThAtAthI yukta che, kemake te karaNa che; jemake caka, cavara, mRttikA, sUta ane daMDa Adi. caka, cIvara vagerene adhiSThAtA kuMbhAra che, jene keI adhiSThAtA heya nahi, te karaNa paNa heya nahi; jemake-AkAza. Indriyane je adhiSThAtA che, te AtmA che. (4) athavA-IndriyonA viSaya zabda Adi AdAnayukta-(grahaNa karavAvALAcuta) che, kemake temAM AdAna-Adeya bhAva mejuda che. jema sANasI ane lehamAM tAtparya e che ke lekamAM sANasI ane lehamAM AdAna-Adeya bhAva prasiddha che. ane tenA AdAtA luhAra che; A pramANe indriya tathA viSayane paNa AdAnaAdeya bhAva che tethI tene paNa keI AdAtA he joIe tyAM AdAtA nathI, tyAM AdAna-Adeya bhAva paNa heya nahi, jema AkAzamAM. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.5 AtmasiddhiH 223 (5) yadvA-dehAdikaM vidyamAnabhoktakam , bhogyatvAt , yathA-annavastrAdikam / annavastrAdInAM bhoktA manuSyo'sti / yasya ca bhoktA nAsti tad bhogyamapi na bhavati, yathA kharavipANam , bhogyaM ca zarIrAdikaM, tasmAd vidhamAnabhoktakam / (6) yadvA-asti dehAdikaM sasvAmikaM, saMghAtarUpatvAt , mUrtimattvAt , aindriyatvAt , cArapatvAt , yathA-gRhAdikam / gRhAdInAM svAminaH devadattAdayaH santi / yat punarasvAmikaM tat saMghAtarUpaM na bhavati, mUrtimanna bhavati, aindriyaM na bhavati, cAkSupaM ca na bhavati, yathA-gaganakusumam / dehAdikaM, cAsti saMghAtAdirUpam , tasmAd vidyamAnasvAmikam / yazca dehAdInAM svAmI sa cAtmeti / (5) athavA-deha Adi kA bhoktA koI avazya hai, kyoM ki ve bhogya haiM, jo bhogya hote haiM una kA bhoktA bhI hotA hai, jaise-~~-anna, vastra Adi kA / anna-vastra AdikA __ bhoktA manuSya hai| jisakA bhoktA nahIM hotA vaha bhogya bhI nahIM hotA, jaise gadhe kA sIMga / zarIra Adi bhogya haiM ataH unakA bhoktA avazya hai / (6) athavA-deha Adi kA koI svAmI hai, kyoM ki ve saMghAtarUpa haiM, mUrtimAn haiM, indriyoM ke viSaya haiM aura cAkSapa haiM, ghara Adi ke samAna / ghara Adi ke svAmI devadatta Adi haiN| jisakA koI svAmI nahIM hotA vaha saMghAtarUpa nahIM hotA, mUrtimAn nahIM hotA, indriya kA viSaya nahIM hotA, aura caukSupa (AMkha se dIkhane vAlA ) bhI nahIM hotA, jaise--AkAzapuSpa / deha Adi saMdhAtarUpa haiM, ataH una kA svAmI avazya hai| deha Adi kA jo svAmI hai yahI AtmA hai / (5) athavA-deha Adine bheTatA kaI avazya che, kemake te bhagya che, je hoya che, teno bhokatA paNa hoya che. jemake anna, vastra Adine. anna-vastra Adine bhokatA manuSya che. jene jotA nathI te bheca paNa nathI, jema gadheDAnA zIMga. zarIra Adi bhegya che, tethI tene bhakatA avazya che. (8) athavA he mAhinA svAmI cha, bha-te sAta35 cha, mUrtibhAna cha, Indriyeno viSaya che. ane cAkSuSa che, ghara Adi pramANe. ghara Adine svAmI devadatta Adi che. jene koI svAmI nathI te saMghAtarUpa paNa nathI, ane te mUrtimAna paNa heya nahi, Indriyane viSaya paNa hoya nahi ane cAkSuSa (netrathI joI zakAya te) paNa hoya nahi, jemake AkAzapuSpa. deha Adi saMghAtarUpa che, tethI tene svAmI avazya che, deha Adine svAmI che, te AtmA che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 AcArAmitra (3) indriyaM sAdhiSThAtRkaM, karaNatvAva , yathA cakracIvaramaramUtradaNDAdayaH, asti hi cakracIvarAdInAmadhiSThAtA kulaalH| yaca niradhiSThAThakaM tat karaNamapi na bhavati, yathA-AkAzam , yathendriyANAmadhiSThAtA sa Atmeti / (4) yadvA-indriyaviSayANAmAdAtA saMbhavati, indriyaviSayA zabdAdaya AdArasahitAH AdAnAdeyabhAvasadAyAMva , saMdaMzakalohavat / yathA loke saMdazakalohAnAmayaskAra AdAtA'sti / indriyaviSayANAM cAdAnAdeyabhAvo vidyata, atastepAmapyAdAtA'stItyanumIyate / yatra tu AdAtA nAsti, tatrAdAnAdeyamAvo'pi na vidyate, ythaa-aakaashe| (3) indriyA kisI sadhiSThAtA se yukta haiM, kyoM ki-ve karaNa haiM, jaise cakra, cIvara, mRttikA, sUta aura daNDa Adi / cakra, cIvara Adi kA adhiSThAtA kuMbhAra hai, jisa kA koI adhiSThAtA nahIM hotA vaha karaNa bhI nahIM hotA, jaise-AkAza / indriyoM kA jo adhiSThAtA hai, vahI AtmA hai| (4) athavA indriyoM ke viSaya zabda Adi AdAtAyukta (grahaNa karane vAle se yukta) haiM, kyoM ki una meM AdAna AdeyabhAva maujUda hai, jaise saMDAsI aura lohe meM, tAtparya yaha hai ki-loka meM saMDAsI aura lohe meM AdAna (lenA) AdeyabhAva (jo liyA jAya) prasiddha hai aura una kA AdAtA luhAra hai, isI prakAra indriyoM tathA viSayoM kA bhI AdAnaAdeyabhAva hai, ataH unakA bhI koI AdAtA honA cAhie / jahA~ AdAtA nahIM hotA vahI AdAna-AdeyabhAva bhI nahIM hotA, jaise-AkAza meM / (3) Indriye kaI paNa adhiSThAtAthI yukta che, kemake te karaNa che; jemake caka, cIvara, mRttikA, sUta ane daMDa Adi. caka, cIvara vagerene adhiSThAtA kuMbhAra che, jene keI adhiSThAtA heya nahi, te karaNa paNa hoya nahi; jemake-AkAza. indriyane je adhiSThAtA che, te AtmA che. (4) athavA-ndriyAnA viSaya 76 mAhi mAhAnayuta-(aY 42vaavaacukta) che, kemake temAM AdAna-Adeya bhAva mejuda che. jema sANasI ane lohamAM tAtparya e che ke lokamAM sANasI ane lehamAM AdAna-Adeya bhAva prasiddha che. ane tenA AdAtA luhAra che; A pramANe iMdri tathA viSayane paNa AdAnaAya bhAva che tethI tene paNa keI AdAtA have joIe tyAM AdAtA nathI, tyAM AdAna-Adeya bhAva paNa heya nahi, jema AkAzamAM. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 8.5 AtmasiddhiH 225 pugalasaMghAtopagUDhatvAt , sazarIratvAca kathaMcinmRtatvAdidharmayukta evaastiiti| . (7) yadvA-'jIva' iti padaM sArthakaM, vyutpattimattve sati asamAsapadatvAd ekapadatvAd ghaTAdipadayat / ghaTAdipadaM vyutpattimat asamAsapadamekapadaM loke dRSTam , tathA ca jIvapadaM, tasmAt sArthakam / yattu sArthakaM nAsti tad vyutpattimat asamAsapadamekapadaM ca nAsti, yathA-kharaviSANAdikaM, DisthAdikaM ca padam / 'jIvapadaM ca na tathA, tasmAt sArthakam / . . yad vyutpattimanna bhavati tadekapadamapi sad na sArthakam , yathA DityAdipadam , iti hetoranaikAntikasyApattistadvAraNAya vyutpattimattva vizeSaNamupAttam / hue haiM, isa lie koI doSa nahIM AtA / saMsArI AtmA ATha karmoM ke samUha se yukta hone ke kAraNa tathA sazarIra hone ke kAraNa mUrtatva Adi dharmoM se yukta hI hai| (7) athavA-'jIva' pada kA vAcya avazya hai, kyoM ki yaha pada vyutpatti vAlA hote hue samAsarahita hai, eka pada hai, ghaTa Adi padoM ke samAna / ghaTa vagairaha pada vyutpaktivAle, asamAsapada, eka pada loka meM dekhe jAte haiM ataH unake vAcya bhI avazya haiM / 'jIva' pada bhI aisA hI hai, ataH vaha bhI sArthaka hai / jo pada sArthaka nahIM hotA vaha vyutpattibAlA asamAsapada, eka pada bhI nahIM hotA, jaise- svaraviSANa' pada, athavA 'Distha' pada, jIva pada aisA nahIM hai, ataH vaha sArthaka hai| ___ jo vyutpatti vAlA nahIM hotA vaha eka pada hote hue bhI sArthaka nahIM hotA, jaise 'Dittha' Adi pada / isa hetu meM anekAntikatA nivAraNa karane ke lie vyutpatti chIe, eTalA mATe kaI doSa Avato nathI, saMsArI AtmA ATha karmonA samUhathI yukta hovAnA kAraNe tathA sazarIra hovAnA kAraNe mUrtava Adi dharmothI yukta ja che. (7) athavA "jIva padane vAcya avazya che, kAraNa ke A pada vyutpattivALuM hevA chatAMya samAsarahita che, eka pada che, ghaTa Adi padane samAna. 'ghaTa" e vyutpattivALuM asamAsa pada eka pada lokamAM jovAmAM Ave che, te kAraNathI tenuM vacce paNa avazya che. jIva pada, paNa evuM ja che, tethI te paNa sArthaka che. je pada sArthaka nathI thatuM te vyutpativALA asamAsa pada eka pada paNa thatuM nathI. sabha bhaviSA(adheDAnA ) 54, athavA uttha' 56. 4-4ha se nathI. tethI ta sAtha che. * je vyutpativALuM thatuM nathI te eka pada hovA chatAMya paNa sArthaka nathI thatuM, rema hattha' mA 56. AhetumA manekiisan nivAe! 421 // * bhATa, vyutpattikA' vizeSa pra' A-29 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AnArAma na ca-AdimatpratiniyatAkAratvAdibhiH zarIrAdInAM kAdaya evaM sidhyanti, na tu prastuta Atmeti vAcyam / anyasyevarAdeyuktyasahatvena kartRlAdyasaMbhavAd dehAdInAM phartA, adhiSThAtA, AdAtA, bhoktA, sAmI cAyamAtmaiveti nizcayAt / ___ nanu-ghaTAdInAM kAdirUpAH kulAlAdayo mUrtimantaH saMghAtarUpA anityAdisvabhAvAca dRSTAH, ityato jIvo'dhyetAdRza eva sidhyati, etadviparItathAsmAkaM sAdhanIyaH, ityevaM sAdhyavirUddhasAdhakatayA hetunA viruddhalApatiriti cenmevam , saMsA- / riNamAtmAnaM sAdhayituM mattAnAmasmAkametadopAsaMbhavAt / saMsArI cAtmA'STavidhakarma pUrvokta-AdimAna hote hue niyata AkAra vAle hone se ' ityAdi hetuoM se zarIra Adi ke kartA Adi hI siddha hote haiM, prastuta AmA siddha nahIM hotA, aisA nahIM kahanA cAhiye kyo ki AtmA se bhinna Izvara AdikA kartApana yuktisaGgata nahIM ThaharatA, ataH deha AdikA kartA, adhiSThAtA, AdAtA, bhoktA aura svAmI AtmA hI hai, aisA nizcaya ho jAtA hai| zaDA-ghaTa Adi ke kartA kuMmAra vagairaha mUrtika, saMghAtarUpa. aura anityaAdi svabhASa vAle dekhe jAte haiM, ataH jIva bhI aisA hI siddha hotA hai, magara Apako. isa se viparIta dharmovAlA AmA siddha karane ke kAraNa pUrvokta hetuoM meM viruddha doSa AtA hai| ___ samAdhAna-aisA mata kho| hama saMsArI AramA siddha karane ke lie uthata pUta-AdimAna hovA chatAMya niyata AkAravALA hovAthI ItyAdi hetuothI zarIra AdinA kartA Adi ja siddha heya che. prastuta AtmA siddha thatuM nathI. * ema nahi kahevuM joIe, kema ke AtmAthI bhina Izvara AdinuM kartApaNuM yukita saMgata thatuM nathI, tethI deha Adine katA, adhiSThAtA, AdAtA, bhokatA ane svAmI AtmA ja che, ema nizcaya thaI jAya che. - - zakA-ghaTa AdinA kartA kuMbhAra vagere mUrtika, saMghAtarUpa ane anitya Adi svabhAvavALA jevAmAM Ave che, tethI jIva paNa e ja siddha thAya che paraMtu tamane tenAthI viparIta dharmovALe AtmA siddha kare che, evI sthitimAM sAdhyathI virUddha siddha karavAnA kAraNe pUrvokata hetuomAM virUddhatA deSa Ave che. samAdhAna-e pramANe na kahe, ame saMsArI Atmasiddha karavA mATe taiyAra thayA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 ma.5 Atmasiddhi bhinnatA pratIyate / prakRte'pi mANI, bhUtaH, jIvaH, saMtvaH, ityAdayo jIvazabdasya paryAyAH, zarIraM vapuH, kAyo, dehaH, gAtramityAdayastu zarIrazabdaparyAyA 'ayaM jIvastasmAnna hantavyaH' ityanenApi dehasthitasya prANina eva hiMsA niSidhyate / . AptAgamastu samasta evAtmAnaM bodhayati, Atmatattvasyaiva samyagdarzanajJAnacAritrArtha tasya pravRttatvAt / tathApi kAnicidAgamavacanAni pramANatayA pradarzayAmaH 'se AyAvAdI' iti prastutameva vacanaM tAvad gRhANa / 'se jaM puNa zabda alaga haiM, isa lie ghaTakA artha aura AkAza kA artha alaga-alaga hai| isI prakAra jIva ke paryAyavAcaka prANI, bhUta, jIva, satva Adi zabda alaga haiM aura deha ke paryAyavAcaka zarIra, vapu, kAya, gAtra Adi bhinna haiM, ataH ina donoM kA artha bhI alaga honA cAhie / 'yaha jIva hai ataH hanana karane yogya nahIM hai| isa vAkya dvArA deha meM sthita prANI kI hI hiMsA kA nipedha kiyA jAtA hai / __ Agama se AtmA kI siddhiApta puruSa dvArA praNIta sampUrNa Agama AtmA kA bodhaka hai| Atmatattva ke samyag darzana, jJAna, aura cAritra ke lie ho Agama kI pravRtti hotI hai phira bhI Agama ke katipaya vAkya pramANarUpa meM pradarzita karate hai: saba se pahale-se AyAvAdI', isa prastuta vAkya ko hI lIjie pramANe jIvana paryAyavAcaka-prANI, bhUta, jIva satva Adi zabda alaga che. ane dehanA paryAyavAcaka-zarIra, va, kAya, gAtra Adi bhinna che. te mATe e baMnene artha 5Na alaga thavuM joIe. " A jIva che tethI hanana karavA gya nathI" A vAkaya dvArA dehamAM rahelA prANInI ja hiMsAne niSedha karavAmAM AvyuM che. AgAmathI AtmAnI sidhi- Ata puruSa dvArA praNIta saMpUrNa Agama AtmAnuM bedhaka che. AtmatatvanA samyagadarzana, jJAna ane cAritra mATe ja AgamanI pravRtti hoya che. te paNa AgamanA keTalAka vAkya pramANurUpamAM pradarzita kare che - sauthI prathama se AyAvAdI' mA prastatayAra pAyanera sazase jaM praNa Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AcArAnapatre yaccaikapadaM nAsti kintu sAmAsikam, tadapi vyutpattimacce satyapi sArthakaM nAsti, yathA kharaviSANAdikamiti / tatrAnaikAntikattvApattidopastatparihArArthamekapadatyamiti / 1 1 nanu deha eva jIvapadasyArtho'stu kathaM punarAtmA vijJAyeta / vedarUpe'rthe jIvazandamayogo'pi dRSTaH, yathA-' bhayaM jIvaH tasmAnna hantavyaH' iti / ato deha evaM jIvazabdArthatayA grahItavyaH iti cenna paryAyazabdabhedAda devajIvazabdayorartho bhinna eveti bodhanAt yathA aaratayoH, tatra-paTa kumma kalazAdayo , ? zabdasya paryAyAH, AkAzanabhovyomAdayastyAkAzazabda paryAyAH, atastayorarthe / cAlA ' vizeSaNa lagAyA hai| tathA jo eka pada nahIM hai kintu samAsayukta pada hai vaha vyutpattivAlA hote hue bhI sArthaka nahIM hotA / jaise kharaviSANa Adi pada / isa meM naikAntikatA haTAne ke lie 'ekapada' kA prayoga kiyA gayA hai / n' zaGkA - jIva padakA artha deha hI kyoM na mAna liyA jAya ? mAtmA arya kaise samajhA jAya ? deha ke artha meM jIva zabdakA prayoga dekhA bhI jAtA hai, jaise ' yaha jIva hai, ataH inana karane yogya nahIM hai / isa lie ala zabda kA artha zarIra hI lenA cAhie / samAdhAna- dehake aura jIva ke paryAyavAcI zabda alaga alaga haiM, bhataH donoM kA artha alaga-alaga hI mAnanA caahie| jaise ghaTake paryAyavAcI kumbha, kalaza Adi zabda alaga haiM, aura AkAza ke paryAyavAcI zabda nabha, vyoma, gagana Adi ApyuM che. tathA je eka pada nathI. paraMtu samAsayukta pada che te vyutpattivALuM hAvA chatAMya sArthaka thatu nathI. jema khavANu Adi padya, temAM anekAntikatA huThAvavA mATe eka paranA prayAga karale che. zakA jIva' padanA atha deha zA mATe mAnavAmAM nathI Avate ? AtmA atha kema samajAya che ? dehanA arthamAM jIva zabdanA prasega jovAmAM paNa Ave che. jema A jIva che, tethI jIvA cAgya nathI eTalA mATe jIva zabdane atha zarIra ja levA joI e. samAdhAna deha ane jIvanA paryAyavAcI zabda jUdA jUdA che tethI khe aMtenA bAdha jUdA jUdA mAnavA joIe. jema ghaTanA paryAyavAcI kula, kalaza Adi zabda alaga che, ane AkAzanA paryAyavAcI zabdanala, tryAma, gagana ArTa zabda alaga che. e kAraNathI ghaTanA artha ane AkAzane atha alaga che. e ; Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.5 AtmasiddhiH cetanA cAtmadravyAdAtmagatAnyamukhAdiguNatazcAnapAyino / tAmevAzritya jJAnadarzanAdivividhopayogAnAM bhinnabhinnasamayavartinAM traikAlikA pravAho bhavati / tasyAzvetanAyAH kAryarUpaH paryAyapravAhaH svarUpeNopayoga eva / - upayogAtmakaparyAyapravAha iva sukhaduHkhavedanAtmakaparyAyamavAhastathA pravRttyAtmakaparyAyapravAhAdayo'nantaparyAyapravAhAH saha-yugapat pravartante / atazcetanAguNa ivAtmani AnandavIryaprabhRtyekaikaguNasvIkaraNIyatayA'nantaguNAH sidhyanti / Atmani cetanA''nandavIryAdiguNAnAM bhinnabhinnA vividhaparyAyA ephasmin samaye samupalabhyante parantdhekasya cetanAguNasya vividhAupayogaparyAyA ke dvArA AtmA nAnA prakAra ke upayogoM ke rUpa meM pariNata hotA hai kintu cetanA, Atmadravya ke rUpa meM, tathA AtmA meM rahane vAle mukha Adi guNoM ke rUpa meM sadA vidyamAna rahatI hai-kabhI naSTa nahIM hotI, usa ke AdhAra para jJAna darzana Adi bhinna bhinna samayoM meM hone vAle aneka upayogoM kA pravAha vahatA hai| usa cetanA kA kAryarUpa paryAya-pravAha svarUpase upayoga hI hai / upayogAtmaka paryAya-pravAha ke samAna sukha-duHkhasaMvedanarUpa paryAya kA pravAha hai tathA pravRtyAtmaka paryAyapravAha Adi ananta paryAya-pravAha eka sAtha jArI rahate haiM; ataH cetanAguNa ke samAna AtmA meM Ananda, vIrya Adi eka eka guNa svIkAra karane yogya hone se ananta guNa siddha hote haiN| AtmA meM cetanA sukha vIrya Adi guNoM kI bhinnara vividha paryAyeM eka hI samaya meM upalabdha hotI haiM, kintu eka hI samaya meM akele cetanAguNa kI vividha tathA AtmAmAM rahevAvALA sukha Adi guNonA rUpamAM hamezAM vidyamAna rahe che. kaI vakhata paNa nAza pAmatI nathI. tenA AdhAra para jJAna, darzana Adi bhina bhinna samayamAM thavAvALA aneka upagene pravAha vahete rahe che. te cetanAnA kArya paryAya pravAha svarUpathI upayoga ja che. upagAtmaka paryAyamavAhanA samAna sukhaduHkhasaMvedanarUpa paryAyane pravAha che. tathA pravRAAtmaka paryAya-pravAha Adi anaMta paryAyapravAha eka sAthe jArI rahe che. tethI cetanAguNa samAna AtmAmAM AnaMda vIrya Adi. eka-eka guNa svIkAra karavA cagya hevAthI anaMta guNa siddha thAya che. * AtmAmAM cetanA, sukha, vIrya, Adi guNenI bhinna-bhinna vividha paryA ekaja samayamAM upalabdha thAya che, paraMtu eka ja samayamAM ekalA cetanAguNanI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 . . . . . . . AcArAmAtra jANejjA' ityAdi-so'haM ' ityantaM prAgalyAkhyAtaM ca (AcA0 1 a01 u0)| 'atyi AyA' (AtyAtmA) iti / 'atyi jIvA' (santi jIvAH) iti / 'ege AyA' (eka AtmA) (sthA0 1 sthA0 130) iti / "kaivihANaM bhaMte ! davyA paNNatA ? goyamA! duvihA paNNatA, taMbAjIvadavyA ya, ajIvadavyA ya" (anu. sU. 141) . ityaadiinynusndheyaani| anye'pi sAMkhyAdayaH prAyazaH svIkurvantyeva zarIrAdbhinnatayA''tmano'stitvamiti / ' Atmano dravyatvanirUpaNam--- ayamAtmA dravyamasti, cetanAdyanantaguNavattvAt , jJAnadarzanalakSaNavividhopayogAyanantaparyAyavatvAcca / cetanAdvAreNAtmA nAnArUpopayogarUpeNa pariNamate / 'se jaM puNa jANejjA' se lekara 'so'haM taka pahale vyAkhyAna kiyA jA cukA hai| (AcA. 1 a. 1 u.) tathA 'atthi AyA' 'atyi jIvA' 'ege AyA' (sthA. 1 sthA. 1 u.) tathA 'kAvihA gaM bhaMte davA :paNNattA 1 goyamA ! duvihA paNNattA, taMjahA-jIvadanyA ya ajIvadavyA ya, (anu. ma. 141) ityAdi aneka AgamavAkya samajha lene cAhie / dUsare sAMkhya vagairaha bhI prAyaH zarIra se bhinna AtmA kA astitva svIkAra karate haiN| AtmAkA dravyatvanirUpaNa- AtmA dravya hai, kyoM ki vaha cetanA Adi ananta guNoM se yukta hai aura vaha jJAnopayoga tathA darzanopayoga Adi ananta paryAyo vAlA bhI hai| cetanA jANajjA' thI sana 'so'ha' sudhA paDA vyAjyAna zIdhu cha (mAyA. 1-4. 1-6) yA 'asthi AyA' 'asthi jIvA' 'ege AyA' (sthA.1 sthA.1 6.) 'kaivihA gaM bhave ! vvA paNNattA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taMjahA-jIvadavvA ya ajIvadavA ya' (anu. sU. 141) ItyAdi aneka AgamavAkaya samajI levAM joie. bIjA sAMkhya zAstra vagere paNa prAyaH zarIrathI bhinna AtmAnA astitvane svIkAra kare che. AtmAnuM dravyatvanirUpaNa... AtmA dravya che, kemake te cetanA Adi ananta guNothI yukta che, ane te nAnapaga tathA darzane paga Adi anaMnta paryAye vALa paNa che. cetanA dvArA AtmAM nAnA prakAranA rUpamAM pariNuta thAya che. paraMtu cetanA AtmadravyanA rUpamAM Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mu.5 AtmasiddhiH 229 cetanA cAtmadravyAdAtmagatAnyamukhAdiguNatazcAnapAyino / tAmevAzritya jJAnadarzanAdivividhopayogAnAM bhinnabhinnasamayavartinAM traikAlikA pravAho bhavati / tasyAzvetanAyAH kAryarUpaH paryAyapravAhaH svarUpeNopayoga ev| . ____ upayogAtmakaparyAyamavAha iva sukhaduHkhavedanAtmakaparyAyapravAhastathA pravRttyAsmakaparyAyapravAhAdayo'nantaparyAyapravAhAH saha-yugapat pravartante / aMtazvetanAguNa ivAtmani AnandavIryaprabhRtyekaikaguNasvIkaraNIyatayA'nantaguNAH sidhyanti / ___ Atmani cetanA''nandavIryAdiguNAnAM bhinnabhinnA vividhaparyAyA ekasmin samaye samupalabhyante parantvekasya cetanAguNasya vividhAupayogaparyAyA ke dvArA AtmA nAnA prakAra ke upayogoM ke rUpa meM pariNata hotA hai kintu cetanA, Atmadravya ke rUpa meM, tathA AtmA meM rahane vAle sukha Adi guNoM ke rUpa meM sadA vidyamAna rahatI hai-kabhI naSTa nahIM hotI, usa ke AdhAra para jJAna darzana Adi bhinna bhinna samayoM meM hone vAle aneka upayogoM kA pravAha vahatA hai| usa cetanA kA kAryarUpa paryAya-pravAha svarUpase upayoga hI hai| upayogAtmaka paryAya-pravAha ke samAna sukha-duHkhasaMvedanarUpa paryAya kA pravAha hai; tathA pravRtyAtmaka paryAyapravAha Adi ananta paryAya-pravAha eka sAtha jArI rahate haiM; ataH cetanAguNa ke samAna AtmA meM Ananda, vIrya Adi eka eka guNa svIkAra karane yogya hone se ananta guNa siddha hote haiN| ___AtmA meM cetanA sukha vIrya Adi guNoM kI bhinnara vividha paryAyeM eka hI samaya meM upalabdha hotI haiM, kintu eka hI samaya meM akele cetanAguNa kI vividha tathA AtmAmAM rahevAvALA sukha Adi guNonA rUpamAM hamezAM vidyamAna rahe che. kaI vakhata paNa nAza pAmatI nathI. tenA AdhAra para jJAna, darzana Adi bhina bhinna samayamAM thavAvALA aneka upayogone pravAha vahete rahe che. te cetanAnA kAryarUpa paryAyapravAha svarUpathI upaga ja che. * upayogAtmaka paryAya pravAhanA samAna sukha-duHkhasaMvedanarUpa paryAyane pravAha che. tathA pravRAAtmaka paryA-pravAha Adi anaMta paryAyapravAha eka sAthe jArI rahe che. tethI cetanAguNa samAna AtmAmAM AnaMda vIrya Adi. eka-eka guNa svIkAra karavA yogya hovAthI anaMta guNa siddha thAya che. . mAtmAmA yetanA, suma, vAya, yA guNAnI minna-bhinna vividha pryaay| eka ja samayamAM upalabdha thAya che, paraMtu eka ja samayamAM ekalA cetanAguNanI Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 acArApatre ekasmin samaye na samupalabhyante tathaikasyAnandaguNasya vA vividhA medanaparyAbA ekasmin samaye nopalabhyante / pratyekaguNasyaikasmin samaye eka eva paryAyaH prakaTIbhavati / yathAjalAvasthitasyApi narasya zItoSNopayogau na yugapad bhavataH / uSNopayogasamaye zItopayogo nopalabhyate, zItopayogasamaye coSNopayogopi naiveti / AtmA nityaH / tasya cetanAdiguNA api nityAH / parantu cetanAjanya upayogaparyAyo na nityaH satu sadaivotpAdavinAzazAlitayA vyaktirUpeNAnityaH / upayogaparyAyamavAhastu traikAlikatayA nitya iti / " upayogarUpa paryAyeM upalabdha nahIM hotI / usI prakAra eka hI samayameM akele AnandaguNakI bhI vividha vedanarUpa paryAyeM upalabdha nahIM hotI / pratyeka guNa kI eka samaya meM eka hI praryAya prakaTa hotI hai, parantu jaise- jala meM sthita puruSa ke zIta aura uSNa, donoM upayoga eka sAtha nahIM ho te / uSNopayoga ke samaya zItopayoga nahIM pAyA jAtA, aura zItopayoga ke samaya uSNApayoga nahI pAyA jAtA / AtmA nitya hai, usake cetanA janya upayoga-paryAya nitya nahIM hai, vyaktirUpase anitya hai, kAraNa nitya hai / ataH Adi guNa bhI nitya haiM, parantu cetanA - vaha sadaiva utpanna aura vinaSTa hotI rahatI hai, upayoga - paryAya kA pravAha trikAlavartI hone ke vividha upayeAgarUpa paryAyeA upalabdha eja pramANe eka ja samayamAM ekalA Anada guNanI paNa vividha vaidana 5 paryAye. upalabdha thatI nathI. thatI nathI. pratyeka guNanI eka samayamAM ekaja paryAya pragaTa thAya che, jema jalamAM ubhA rahelA purUSane zIta ane uSNu, e ane upayAga eka sAthe thaze nahi, uSNeApayeAganA samaye zIteApayega thaze nahi ane zItAyeAganA samaye uSNeApayega bhAze nahIM. AtmA nitya che, tenA cetanA Adi guNu paNa nitya che, paraMtu cetanAjanya upayega-paryAya nitya nathI, te haMmezAM utpanna ane nAza thatI rahe che, tethI vyaktirUpathI anitya che, te paNu upayAga--paryAyanA pravAha trikAlavatI hovAthI nityaM che. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1. u1. sU. 5. AtmasiddhiH 231 anannaguNAnAmakhaNDasamudAya evaM dravyam, tathApyAtmanacetanA''nanda - cAritravIryAdayo guNAH parimitA eva sAdhAraNadhiyAM chadmasthAnAM jJeyA bhavanti, na tu sarve guNAH / idamatra kAraNam - viziSTajJAnamantareNAtmanaH sarve paryAyapravAhA vijJAtumazakyAH bhavanti / yo yaH paryAyamavAhaH sAdhAraNabuddhayA jJAtuM zakyate tatkAraNIbhUtAnAM guNAnAM vyavahAraH kriyate, ataste guNA vyavahAryA bhavanti / yathA- AtmanacetanA''nandacAritravIryAdayo guNA vyavahAryAH santi / zeSAstu sarve ke ligamyA iti / kAlikAnAmanantaparyAyANAmekaikamavAhasya kAraNIbhUtasyaikaguNo'sti, tAdRzAnantaguNAnAM samudAyo dravyam / etadapi kathaJcid bhedavivakSayA / abheda ananta guNoM kA akhaNDa samudAya hI dravya hai phira bhI AtmA ke cetanA sukha, cAritra, cIrya Adi guNa sAdhAraNabuddhi vAle chanasthoM ke dvArA parimita hI jAne jAte haiM, saba guNa nahIM jAne jAte / isa kA kAraNa yaha hai ki viziSTa jJAna ke vinA AtmA ke samasta paryAya - pravAhoM ko jAnanA azakya hai / jo jo praryAya - pravAha sAdhAraNa buddhi ke dvArA jAnA jA sakatA hai, usake kAraNabhUta guNoM kA vyavahAra kiyA jAtA hai, ata eva ve guNa vyavahArya hote haiM, jaise- AtmA ke cetanA, sukha, cAritra, aura vIrya Adi guNa vyavahArya hote haiM / zeSa saba kevaligamya haiM / tIna kAla sambandhI ananta paryAyoM ke eka-eka pravAha kA kAraNa eka-eka guNa hai, aura aise ananta guNoM kA samudAya dravya hai / yaha kathana kvacit bheda ananta guNAnA akhaMDa samudRAya ja dravya che, teA paNa AtmAnA cetanA, sukha cAritra, vIya Adi guNu sAdhAraNa buddhivALA chadmasthAdvArA parimita--maryAdita ja jANavAmAM Ave che, paraMtu sarva guNu jANavAmAM AvatA nathI. tenuM kAraNa e che ke-viziSTa jJAna vinA AtmAnA samasta paryAya--pravAhAne jANavA azakya che. je je paryAya-pravAha sAdhAraNa buddhivALA dvArA jANI zakAya che, tenA kAraNubhUta guNAnA vyavahAra karavAmAM Ave che, e kAraNathI te guNu vyavahAya thAya che, jema AtmAne cetanA, sukha, cAritra ane vIya Adi guNu vyavahAya thAya che, bAkI sarva kevaligamya che. traNa kAla saMbadhI ananta paryAyAnA eka eka guNa che. ane evA anata guNAne samudAya te dravya pravAhanuM . kAraNa eka-eka che. A kathana kacit Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - 232 AcArAnaDe dRSTayA tu paryAyAH sasvakAraNIbhUtasya guNasya svarUpAH, guNA api dravyasvarUpA iti guNaparyAyAtmakameva dravyamityucyate / dravyeSu sarve guNA ekarUpA na santi / tatra kativana sAdhAraNAH anekadravyavartinaH sarvadravyavartinazca / yathA-astitva-pradezayatva-jJeyatvAdayaH srvvyvrtinH| nisskriytvaa'cetntyaa'ruupityaadyo'nekdrvyvrtinH| katicidasApAraNA guNA ekadravyamAtrayartinaH santi / ythaa-aatmnshcetnaa''nndcaaritrviiryaadyH| svasthA'sAdhAraNaguNAnAM tajjanyaparyAyANAM cApekSayA matyekadravyamanyadravyAd minnamastIti yodhyam / vivikSA se hI hai / abheda-vivakSA se to paryAyeM apane kAraNamata guNa se abhinna haiM aura guNa, dravya se abhinna haiM, ataH guNaparyAyarUpa hI dravya kahalAtA hai| dravya meM sabhI guNa ekarUpa nahI haiN| koI-koI guNa sAdhAraNa haiM, arthAt sAmAnya rUpa se aneka dravyoM meM pAye jAte hai, yA samasta dravyoM meM pAye jAte haiN| jaise-astitya, vastutya, pradezavatva, aura jJeyatva, ye guNa samasta dravyoM meM pAye jAte haiN| niSkriyatva, acetanatva, aura arUpitva Adi guNa aneka dravyavartI haiN| koI-koI guNa asAdhAraNa haiM sirpha eka dravya meM rahate haiM, jaise-AtmA ke caitanya, sukha, cAritra, corya Adi guNa / apane-apane asAdhAraNa guNoM aura guNoM se utpanna payAyoM kI apekSA pratyeka dravya dUsare dravya se bhinna hai, aisA jAnanA caahie| ' bhedavivakSAthI ja che. abhedavivaphAthI te patho pitAnA kAraNabhUta guNathI abhinna che, ane guNa dravyathI abhina che tethI guNapayayarUpaja dravya kahevAya che. . dravyamAM sarva guNa ekarUpa nathI, kaI kaI guNa sAghAraNa che, arthAta-sAmAnya rUpathI aneka drAmAM jovAmAM Ave che. athavA samasta dravyomAM jovAmAM Ave che. jema-astitva, vastu, pradezavatva ane yatva, e guNa samasta dravyomAM jovAmAM Ave che. niSkiyatva, acetanavaM, ane arUpi- Adi guNa aneka dravyavartI che. kaI ke guNa asAdhAraNa che-mAtra eka dravyamAM rahe che. jevI rIte AtmAnA citanya, sakha, cAritra, viya Adi guNa. pita-pitAnAM sAdhAraNa guNe ane guNethI utpanna paryAyanI apekSA pratyeka dravya bIja dravyathI bhinna che, ema samajavuM joIe. . Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 8.5 AtmavAdina AtmanaH svarUpamAtmanaH svarUpaM tAvaducyate AtmA-(1)-jIvaH (2)-nityaH (3)-cetanAvAn , (4)-upayogavAn , (5)-pariNAmI, (6)-prabhuH, (7)-kartA, (8)-sAkSAbhoktA, (9)-svazarIraparimANaH, (10)-amUrtaH, (11)-pratizarIraM bhinnaH, (12)-paudgalikakarmasaMyuktaH, (13)-UrdhvagatizIlaca / tatrA''tmano jIvatvAdisvarUpaM nirUpyate - (1) jIvatvanirUpaNam--- ayamAtmA nizvanayena sattA-caitanya-jJAnAdirUpaiH zuddhamANaiH, * tathA AtmA kA svarUpabhaba AtmA kA svarUpa kahate haiM:---- AtmA-(1)-jIva hai, (2)-nitya hai, (3)-cetanAvAn hai, (4)-upayogavAn hai, (5)-pariNAmI hai, (6)-prabhu hai, (7)-kartA hai, (8)-sAkSAt bhoktA hai, (8)-apane zarIra ke barAbara hai, (10)-amUrta hai, (11)-pratyeka zarIra se bhinna hai, (12)-paugalika karmoM se yukta hai, aura (13) Urdhvagamana svabhAvavAlA hai| una meM bhava AtmA ke jIvatvAdi svarUpa kA nirUpaNa karate haiM- . (1) jIvatva kA nirUpaNaAtmA nizcayanaya se sattA catanya aura jJAna AdirUpa zuddha prANoM se, tathA mAtmA sva05~ have AtmAnuM svarUpa kahe che mAtmA-(1) 75 cha, (2) nitya cha, (3) vetanAvata, (4) upayogapata cha, (5) pariNAmI cha, (6) prabhu cha, (7) sil cha, (8) sAkSAt lo cha, (4) pitAnA zarIra barAbara che, (10) amUrta che, (11) pratyeka zarIramAM bhinna bhinna che. (12) pagalika karmothI yukta che, ane (13) urdhvagamana svabhAvavALe che. * temAM AtmAnA jIvavAdi svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che- (1) satya nirUpa- ... . ... AtmA nizcayanayathI sattA, ciMtanya ane jJAna Adipa zuddha prANathI, tathA Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 AcArAmane dRSTayA tu paryAyAH svasvakAraNIbhUtasya guNasya svarUpAH, guNA api dravyasvarUpA iti guNaparyAyAtmakameva drvymityucyte| . dravyeSu sarva guNA ekarUpA na santi / tatra katicana sAdhAraNAH anekadravyavartinaH sarvavyavartinazca / yathA-astitva-pradezavatva-jeyatyAdayaH sarvedavyavartinaH nisskriytvaa'cetntvaa'ruupitvaadyo'nekdrvyrrtinH| phaticidasAdhAraNA guNA ekadravyamAvartinaH santi / yathA-AtmanazcetanA''nandacAritravIryAdayaH / svasyA'sAdhAraNaguNAnAM tajjanyaparyAyANAM cApekSayA pratyekadravyamanyadravyAd minnamastIti bodhyam / vivikSA se hI hai / abheda-vivakSA se to paryAyeM apane kAraNabhUta guNa se abhinna hai aura guNa, dravya se abhinna haiM, ataH guNaparyAyarUpa hI draya kahalAtA hai| dravya meM sabhI guNa ekarUpa nahI haiN| koI-koI guNa sAdhAraNa haiM, arthAt sAmAnya rUpa se aneka danyoM meM pAye jAte hai, yA samasta dravyoM meM pAye jAte hai| jaise-astitva, vastutya, pradezavatva, aura zeyatva, ye guNa samasta dravyoM meM pAye jAte haiN| niSkriyatya, acetanatva, aura arUpirava Adi guNa aneka dravyavartI haiN| koI-koI guNa asAdhAraNa haiM--sirpha eka dravya meM rahate haiM, jaise-AtmA ke caitanya, sukha, cAritra, kArya Adi guNa / apane-apane asAdhAraNa guNoM aura guNoM se utpanna payAyoM kI apekSA pratyeka dravya dUsare dravya se bhinna hai, aisA jAnanA cAhie / bhedavivakSAthI ja che. abhedavivekSAthI to pathI pitAnA kAraNubhUta guNathI abhinna che, ane guNa dravyathI abhinna che tethI guNaparyAyarUpaja dravya kahevAya che. ' dravyamAM sarva guNa ekarUpa nathI, kaI kaI guNa sAghAraNa che, arthAta-sAmAnya rUpathI aneka dravyamAM jovAmAM Ave che. athavA samasta dravyamAM jovAmAM Ave che. jema-astitva, varatutva, pradezavatva ane yatva, e guNa samasta dravyomAM sevAmAM Ave che. niSkiyatva, acetanatva, ane arUpitra Adi guNa aneka dravyavatI che. kaI kaI guNa asAdhAraNa che--mAtra eka dravyamAM rahe che. jevI rIte AtmAnA citanya, sakha. cAritra, vIrya Adi guNa. pata-pitAnA sAdhAraNa guNe ane guNothI utpanna prayAyonI apekSA pratye4 20ya bhI yathI linna cha, ma samA. me. . Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mu.5 AtmavAdipra0 235 dahana-pavana-gaganarUpapaJcabhUteSu culhyupari militeSu cetanAlakSaNa AtmA kathaM nopalabhyate / yadvA-mRtazarIre paJcabhUtasadbhAve'pi cetanAlakSaNa AtmA nopalabhyate / ato'yamAtmA jaharUpapAzcabhautikadehAd bhinno nizcIyate / ____ aparazca-Atmano deharUpatvasvIkAre kRtanAzo'kRtAbhyAgamazcApadyeta / kRtasya karmaNaH phalaprAptiM vinaiva nAzaH syAt , akRtasya karmaNaH phalaprAptizca / akartuH phalamAptiH, kartuzca neti dvayamayuktam / tasmAt-AtmA dehAd bhinno janmAntarasaMkrAnto'pIti nizcayam / hotA hai to cetanArUpa AtmA kyoM nahI paidA ho jAtA ?, vahI pAMcoM bhUtoM kA saMyoga vidyamAna hai aura usIse AtmA kI utpatti mAnate ho? athavA-mRta zarIra meM pAMcoM bhUtoM kA sadbhAva hone para bhI cetanasvarUpa AtmA kyoM upalabdha nahIM hotA hai, isa se nizcita hotA hai ki AtmA jaDarUpa pAMca bhUto se bhinna haiM aura nitya hai| aura bhI AtmA ko deharUpa svIkAra karane se kRtanAza aura akRtAbhyAgama doSa kI prApti hogii| kie hue pharma, phala die vinA hI nAza ho jAyagA, aura akRta karma ke phala ko bhoganA pdd'egaa| karma na karane vAlA phala bhoge aura karane vAlA phala se baca jAya, yaha donoM bAteM anucita hai, ata aba yaha nizcaya kara lenA cAhie ki-AtmA zarIra se bhinna hai aura janmAntara meM gamana karatA hai / cetanArUpa AtmA kema pedA thato nathI ?, ahiM pAMca bhUtane saMga vidyamAna che ane temAMthI tame (nAstike) AtmAnI utpatti mAne che ? athavA-mRtyu pAmelA zarIramAM pAMca bhUtene sadabhAva hovA chatAMya cetanavarUpa AtmA kema upalabdha thatuM nathI ?, e kAraNathI nizcaya thAya che ke --AtmA jaDa svarUpa pAMcabhUtathI bhinna che ane nitya che. ane bIjuM e paNa che ke AtmAne deharUpa svIkAra karavAthI kRtanAza ane akRtAbhyAgama daSanI prApti thaze, karelA karma, phaLa ApyA vinA ja nAza thaI jaze. ane akRta-nahi karelA karmanuM phaLa bhogavavuM paDaze. karma nahi karavAvALAne karmanuM phaLa bhegavavuM paDe, ane karma karanAra phaLa bhegavavAmAMthI bacI jAya. A ane vAta anucita che. e kAraNe e nizcaya karI levuM joIe ke AtmA zarIrathI bhinna che, ane janmAntara gamana kare che. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 AcArAtsUtre vyavahAranayato yathAsaMmatraM kSAyopazamikairindriyAdidravyamANeca jIvati jIviSyati, jIvitavAMzcetyato'yamAramA ' jIvaH" ityucyate / 'ayamAtmA na dehAdanyaH, nApi janmAntarasaMkrAntaH " iti nAstikamataM nirAkartumuktam- 'ayamAtmA jIvaH' iti / pUrvamavasaMskAraM vinA kathamiha pramRta eva cAlo mAtuH stanyapAne pravartate / matti prati svakRtisAdhyatvasyeSTasAdhanatAjJAnasya ca kAraNatayA bAlasya tajjJAnajanakapUrvabhavIyasaMskAro'stIti vijJAyate / tasmAdAtmanaH pUrvabhavasambandho'vadhAryate / tena ca dehabhinnatyamapi jJAyate / ' ayamAtmA yadi pAJcabhautikadeharUpaH syAt, tarhi mRnmayabhANDa-salilavyavahAranaya se yathAsaMbhava kSayopazama-janya indriyAdi dravyaprANI se jIvita hai, jIvita rahegA aura jIvita thA, isa kAraNa AtmA 'jIva' kahalAtA hai / " " 64 AtmA zarIra se bhinna nahIM hai aura na eka janma se dUsare janma meM jAtA hai " nAstikoM ke isa mata kA nirAkaraNa karane ke lie kahA gayA hai ki'AtmA jIva hai " / pUrvabhava ke saMskAra ke binA isa bhava meM tatkAla janmA huA zizu mAtA ke stana-pAna meM kaise pravRtta ho sakatA hai ?, zizu kI isa pravRtti se siddha hotA hai ki umra meM pUrva bhava kA saMskAra vidyamAna hai / isa se nizcita ho jAtA hai ki - AtmA pUrva bhava meM bhI thA, aura isa kAraNa vaha zarIra se bhinna bhI mAlUma hotA hai / pAMca bhUtoM se banA huA zarIra ho yadi AtmA hai to miTTI kA pAtra, pAnI, pAvaka~(agni), pavana aura AkAza rUpa pAMcoM bhUtoM kA cUle ke Upara jaba saMyoga vyavahAranayathI yathAsaMbhava' kSayApazamajanya indriyAdi dravyaprANAthI jIvita che, jIvita raheze ane jIvita hatA, tethI AtmA jIva' kahevAya che. AtmA zarIrathI bhinna nathI, ane eka janmathI bIjA janmamAM jatA nathI? nAstikAne e pramANe je mata che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahyuM che ke " AtmA jIva che." pUrva bhavanA saMskAra vinA A bhavamAM tatkAla janma pAmelu khALaka mAtAnA stanapAnamAM ( dhAvavAmAM) pravRtti kevI rIte karI zake che, bALakanI A pravRttithI siddha thAya che ke tenAmAM pUrva bhavanA saMskAra vidhamAna che. A kAraNathI nizcaya thAya che ke AtmA pUrvabhavamAM paNa hatA, ane te kAraNathI AtmA zarIrathI bhinna mAlUma paDe che. pAMca bhUtethI khaneluM zarIra ja ne AtmA che te mATInuM pAtra, pANI, agni, sAtha, putrana vagere pAMrA bhUtAne culA upara jyAre samaiga thAya che, te te vakhate * Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU.5 AtmavAdima0 230 yathA - jAtismaraNazaktyA mRgAputravat saMyamI pUrvabhavaM smarati, vyAdhyAdikAraNena napTadRSTiH pUrvAnubhRtaM raktapItAdivarNa, naSTazravaNazca zabdaM smarati / yathA gehagavAkSaiH pUrvadRSTasya pUrvazrutasyAnyatrAnusmartA devadattaH / (2) nityatvanirUpaNam - ayamAtmA nityatvAdapUrva iti vijJAyate / amUrtatvAcca dehAdanya iti nizcIyate / tathAhi - AtmA'nutpatau satyAmavinAzI, tathA sarvakAlAvasthAyI / tathA - AtmA kSaNApekSayApi na niranvayanAzavAn vastutve sati utpatterabhAvAt, jJAna se mRgAputra ko pUrva bhava kA smaraNa huA thA / koI-koI saMyamI apane pUrvabhava kA smaraNa karatA hai / roga Adi kisI kAraNa se jisa kI dRSTi naSTa ho gaI hai, vaha puruSa pahale anubhava kie hue lAla pIle Adi raMgoM ko smaraNa karatA hai, aura jisake kAna naSTa ho gaye haiM vaha zabda kA smaraNa karatA hai / kisI ghara kI khir3akiyoM ke dvArA pahale dekhe hue padArthoM kA yA sune hue zabdoM kA devadatta ko anyatra smaraNa hotA hai, ata eva devadatta khiDakiyoM se bhinna hai / usI prakAra AtmA, indriyoM se bhinna hai / (2) AtmAkI nityatA AtmA nitya hone ke kAraNa amUrta pratIta hotA hai aura amUrta hone ke kAraNa deha se bhinna hai / vaha isa prakAra - AtmA utpattirahita aura avinAzI hai, tathA sarvakAla meM sthAyI hai, tathA AtmA kSaNa kI apekSA bhI niranvaya ( samUla) nAzavAn nahIM hai, kyoM ki vastu hone para bhI usa kI utpatti nahIM hotI; jaise AkAza | jJAnathI mRgAputrane pUrvabhavanuM smaraNa thayu hatu. kAi kAi sacIne peAtAnA pUrva bhavanu' smaraNa thAya che. rAga Adi koI kAraNathI jenI dRSTi ( netrathI jovAnI zakti ) nAza pAmI gaI che te purUSa prathama anubhavelA lAla, pILA Adi raMgAnu smaraNa kare che. ane jenA kAna naSTa thai gayA hoya-( sAMbhaLavAnI zakita nAza pAmI hoya) te zabdanuM smaraNa kare che, koi gharanI khaDakIe dvArA prathama joyelA padArthAnuM athavA tA sAMbhaLelA zabdanu devadattane anyatra-khIjA sthaLe smaraNa thAya che. e kAraNathI devadatta khaDakIothI bhinna che. te pramANe AtmA indriyAthI bhinna che. (2) khAtmAnI nityatA AtmA nitya hAvAnA kAraNe amUrta jaNAya che ane amUtta heAvAnA kAraNe, dehathI bhinna che. te A pramANe-AtmA utpattirahita ane avinAzI che, tathA sarva sabhAM sthAyI che, bhane kSagunI apekSA pazu niranvaya ( sabhUja ) nAzavAn nathI, Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 AcArAgrasatre AtmA dehe kadAcittiSThati, kadAcinna tiSThati, ataH tasyAbhAvastatra niyato nAsti / tasmAd dehAdanya iti mantavyam / evamanumAnayogaH , AtmA - dehAdanyaH, tadbhAve'pi tana tasyAniyamenAbhAvAt upAzrayagavasAdhuzrAvakavat / nanu dehe jIvasya gamanAgamanaM na dRzyate, tathA ca jIvasya dehe bar3hA sadbhAvasattvenAbhAvarUpo heturaprasiddha iti cenna, mRtazarIre tasyAdarzanAt / yadvA-AtmA dehendriyabhinnaH tadvigame'pi udupadhArthAnusmaraNAt / AtmA zarIra meM kabhI rahatA hai, kabhI nahIM rahatA, ataH usakA abhAva vahA~ niyata nahIM hai / ata eva mAnanA cAhie ki AtmA deha se bhinna hai / anumAna kA prayoga isa prakAra karanA cAhie : AtmA zarIra se bhinna hai, kyoM ki deha ke hone para bhI AtmA vahA~ niyama se nahIM rahatA, upAzraya meM sthita sAdhu zrAvaka ke samAna / zaMkA-- zarIra meM jIva kA gamana aura Agamana dikhAI nahIM detA ataH vaha deha meM sadaiva vidyamAna rahatA hai / aisI avasthA meM Apa kA yaha abhAva siddha karane vAlA hetu asiddha hai / samAdhAna - aisA kahanA samIcIna nahIM hai, kyoM ki mRta zarIra meM AtmA mAlUma nahIM hotA / athavA --- AtmA deha aura indriyoM se bhinna hai, kyoM ki unake naSTa ho jAne para bhI unake dvArA jAne hue padArtha kA smaraNa hotA hai / jaise jAtismaraNa AtmA zarIramAM koi vakhata rahe che, keAI vakhata nathI rahetA tethI tenA abhAva tyAM cAkkasa rUpathI nathI. tethI mAnavuM joie ke-AtmA dehathI bhinna che. anumAnanA prayAga A pramANe karavA joIe.-~~ AtmA zarIrathI bhinna che, kaimake deha hovA chatAMya AtmA tyAM niyamathI rahetA nathI, upAzrayamAM rahelA sAdhu zrAvaka pramANe. zakA--zarIramAM jIvanuM gamana-javuM, ane Agamana--Avavu te najare jovAmAM Avatu nathI, tethI te dehamAM sadaiva vidyamAna rahe che. evI avasthAmAM Apane e abhAva siddha karavAnA hetu asiddha che. ema kahevuM te kharAkhara nathI, kemake mRta zarIramAM AtmA mAlUma paDatA nathI, athavA-AtmA deha ane indriyAthI bhinna che, kAraNa ke-tene nAza thayA pachI paNa tenA dvArA jANavAmAM AvelA padArthanuM smaraNa thAya che. jema jAtismaraNa Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 8.5 AtmavAdipra0 vAmUrttatvayorAtmanyekAntato'naGgIkArAt / yadvA-AtmA nityaH saMsArAt , trikAlaviSayakakriyAparyAlocakatvAt , 'sa epaM' iti pratyabhijJAvatvAt / anena hetutrayeNa kSaNikavAdo nirastaH / yattu-AtmA-ekAntanityaH 'nainaM chindanti zastrANi' ityAdivacanaprAmANyAt , ___ 'sa epa akSayojaH' ityAdizrutiprAmANyAca, iti, tanna yuktam , Atmana ekasvabhAvatve saMsaraNAdivyavahArocchedApattiH syAt tasmAt kathaJcinnityaH kathaJcidanitya iti . meM vyabhicAra ko AzaGkA nahIM karanA, kyoM ki AtmA meM nityatva aura amUrtatva ekAnta rUpa se nahIM mAnA gayA hai| ___athavA-AmA nitya hai, kyoM ki vaha eka gati se dUsarI gati meM jAtA hai, kyoM ki vaha trikAlaviSayaka kriyAkA Alocaka hai, aura vaha pratyabhijJAna ( yaha vahI hai isa prakAra kA joDarUpa jJAna ) vAlA hai| ina tIna hetuoM se kSaNikavAdakA nirAkaraNa ho gyaa| . 'nainaM chindanti zastrANi' ityAdi vacana se aura 'sa epaH akSayo'jaH' ityAdi zruti ke pramANa se AtmA ekAnta ninya siddha hotA hai| aisA kahanA bhI yukta nahIM hai, kyoM ki AtmA ko ekAnta nitya svabhAva vAlA mAnane se saMsaraNa (eka janma se dUsare janma meM jAnA ) Adi vyavahAroM kA nAza ho jAyagA / ata eva kathaJcit nitya aura kathaJcit anitya AtmA svIkAra karanA cAhie / / vyabhicAranI AzaMkA karavI nahi. kAraNa ke AtmAmAM nityatva ane amUrtatva ekAntarUpathI mAnavAmAM AvyuM nathI. athavA-AtmA nitya che, kAraNa ke te eka gatithI bIjI gatimAM jAya che, kAraNa ke te trikALaviSayaka kriyAne Alocaka (vicAra karanAra) che, ane te pratyabhijJAna ("A teja che" e prakAranuM jeDa5 jJAna) vALe che. A traNa hetuo vaDe karI kSaNikavAdanuM nirAkaraNa thaI gayuM che. "nainaM chindanti zastrANi "tyA kyanathI ane 'sa epa abhyo'jaH'tyAdi zrutinA pramANuthI AtmA akAta nitya siddha thAya che. ema kahevuM te paNa yukata nathI, kAraNa ke AtmAne ekAnta nitya svabhAva vALo mAnavAthI saMsaraNa (eka janmathI bIjA janamAM javuM te) Adi vyavahArane nAza thaI jaze, e kAraNathI kathaMcit nitya ane kaMthacita anitya AtmA che. e pramANe svIkAra karavo joIe. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - riTe paanaam yathA gaganam / anutpattI satyAmavinAzitvena, tathA sarvakAlAvasthAyitvena, tayA kSaNApekSayA'pi niranvayanAzAbhAvavatvena cAtmano nityatvaM sidhyati / dehAtmavAdinA parimitakAlAvasthAyitvamAtmano manyate, tathA kSaNikavAdinApi niranvayakSaNikapariNAmamavAhasya nityatvaM sviikriyte| to caivaMvidhanityatvasAdhanena nirAkRtau / zazazaGgAdAvapi janmAmAvasatvena hetI sAdhpanpAtirna syAdatI vastutve satItyuktam / na cAmUrtatvasya paramANau vyabhicAra AzaGkanIyaH, Ahetamate nityautpattirahita aura avinAzI hone ke kAraNa, tathA sarvakAla meM vidyamAna rahane ke kAraNa aura kSaNa kI apekSA bhI samUla nAzavAn na hone ke kAraNa AmA kI nityatA siddha hoto hai| deha ko hI AtmA mAnane vAlA kahatA hai ki-AtmA parimita kAla taka ThaharatA hai / tathA kSaNikavAdI bhI niranvaya kSaNika pariNAma-pravAha ko nitya mAnatA hai| isa prakAra AtmA kI nityatA siddha karake ina donoM ke mata kA nirAkaraNa kiyA gayA hai / prastuta hetu meM 'vastu hote hue bhI yaha vizeSaga isa liye lagAyA hai ki zaza-vipANa Adi se vyabhicAra (hetu ho aura sAdhya na ho) na ho, kyoM ki utpatti kA abhAva to una meM bhI hai kintu vastutva una meM nahIM hai / amUrtatva, paramANu meM nahIM hai aura vahA~ nityatva hetu hai, isa liye paramANu kemake vastu chatAMya tenI utpatti nathI hotI, jemake AkAza. utpattirahita ane avinAzI hovAnA kAraNe, tathA sarvakAlamAM vidyamAna rahevAnA kAraNe, ane kSaNanI apekSAe paNa samULago nAzavAna nahi hovAnA kAraNe AtmAnI nityatA siddha thAya che. dehane ja AtmA mAnavAvALA kahe che ke-AtmA parimita kAla sudhI le che, tathA kSaNikavAdI paNa niranvaya kSaNika-pariNAmapravAhane nitya mAne che. A pramANe AtmAnI niyatA siddha karIne e baMne (dehavAdI ane kSaNikavAdI)nA matanuM nirAkaraNa karyuM che. prastuta hetumAM "vastu hevA chatAya paNa" e vizeSaNa e kAraNathI ApyuM che ke -zaza-viSANa--(sasalAnAM ziMgaDAM) AdithI vyabhicAra (hetu hoya ane sAdhya na hoya) na thAya, kAraNa ke utpattine abhAva te temAM paNa che, paraMtu vastu temAM nathI. amUrtava, paramANamAM nathI, ane tyAM nityata hetu che, e kAraNathI paramANumAM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5. AtmavAdina0 . 241 yadvA-AtmA nityaH svakAraNavibhAgAbhAvAd AkAzavat / AkAzasya kAraNAbhAvAdeva kAraNavibhAgo naasti| yastu na nityaH, sa na svakAraNavibhAgAbhAvavAn , yathA pttH| dRzyate hi paTastantUnAM vibhAgo bhavatIti / kiJca-AtmA nityaH kAraNavinAzAbhAvAd AkAzavadeva / kAraNAbhAvAdeva hi kAraNasya vinAzAbhAvaH, yathA gaganameva / yo na nityaH, sa na kAraNavinAzAbhAvavAn arthAt kAraNavinAzavAneva, yathA pttH| dRzyate hi paTakAraNIbhUtasya tantovinAzo bhavatIti / ayaM cAsmA svakAraNAbhAvena kAraNavinAzAbhAvavAn , tasmAnitya iti / nityatvAdayamamUrtaH, amUrtatvAcca zarIrAd bhinna iti nishciiyte| athavA-AtmA nitya hai, kyoM ki usa ke kAraNoM kA vibhAga nahIM hai, jaise AkAza / AkAza ke kAraNoM kA abhAva hai, isI kAraNa usake kAraNoM kA vibhAga bhI nahIM hai / jo nitya nahIM hai, vaha apane kAraNoM ke vibhAga kA abhAva vAlA bhI nahIM hotA jaise-paTa / paTa se tantuoM kA vibhAga hotA dikhAI detA hai / aura bhI-AtmA nitya hai, kyoM ki usake kAraNoM ke vinAza kA abhAva hai, jaise-AkAza / kAraNoM kA abhAva hone se hI kAraNoM ke vinAza kA abhAva hai jaise AkAza / jo nitya nahIM hotA vaha kAraNa-vinAzabhAva vAlA bhI nahIM hotA, jaise paTa, dekhA jAtA hai ki-paTa ke kAraNabhata tantuoM kA nAza ho jAtA hai| AtmA ke janaka kAraNoM kA abhAva hai ataH vaha kAraNoM ke vinAzakA abhAva vAlA hai, arthAt AtmA ke kAraNa hI nahIM haiM to usake kAraNoM kA abhAva kyA hogA ? athavA AtmA nitya che, kemake tenA kAraNe vibhAga nathI, jema AkAza. AkAzane kAraNene abhAva che tethI ja tenA kAraNe ne vibhAga paNa nathI. je nitya nathI te potAnA kAraNonA vibhAganA abhAvavALe paNa nahi thAya, jema paTa. paTathI taMtuone vibhAga thate jovAmAM Ave che. pharI paNa- AtmA nitya che. kAraNa ke tenA kAraNenA vinAzane abhAva che, jema AkAza. kAraNano abhAva hovAthI ja kAraNenA vinAzane abhAva che. jema AkAza je nitya nathI te kAraNuvinAzabhAvavALuM paNa nathI, jema paTa. jovAmAM Ave che ke-paTanA kAraNabhUta taMtuone nAza thAya che. paNa AtmAnA janaka kAraNene abhAva che, tethI te kAraNenA vinAzane abhAvavALo che, arthAta AtmAne pra. mA.-31 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 240 AcArAne svIkartavyam / dravyAthikanayena nityaH, paryAyAthikanayena-anitya iti / evamanaGgIkAre hi 'saMsArA'-dityAyuktahetUnAmasaMgatiH syAt / Atmana ekasvabhAvatasvIkAre svabhAvAntarAnApatyA vartamAnakAlikabhAvAtiriktaM bhAvAntaraM na ladhumarhet / evamanityatvAmUrtatvayorapi syAhAda AlambanIyaH, anyathA vyavahArocchedaprasaMgaH syAt , ekAntAmUrtasya, tathaikAntato deDabhinnasya cAtipAdiprasaMgAmAve sati hiMsAdinivRttidezanAdiparakacaraNakaraNAdiyodhakasakalazAvAnarthakyaM, tathA''zmanaH saMsAragadinudArazca syAt / __AtmA dravyArthikanaya se nitya hai aura paryAyArthikanaya se anitya hai| aisA svIkAra na karane para 'saMsaraNa karane se' ityAdi pUrvokta hetu asAta ho jAyeMge / eka svabhAva vAlA AtmA svIkAra kiyA jAya to usa meM * dUsare svabhAva kI utpatti nahIM hogI, aura vartamAnakAlIna bhAva ke atirikta dUsaga bhAva kabhI prApta nahIM hogaa| isI prakAra anityatva aura amUrtatva ke viSaya meM bhI syAdvAdakA hI Azraya lenA caahie| anyathA vyavahAra ke abhAva kA prasaGga bhAegA / bhAtmA ko ekAnta amUrta mAnane se tathA deha se ekAta bhinna mAnane se usa kA ghAta honA asaMbhava hai, aura isa dizA meM hiMsA bhAdi se nivRtta hone kA upadeza dene vAle caraNa-karaNa Adi ke bodhaka saba zAstra vyartha ho jAe~ge / isa ke atirikta bhAtmA kA saMsArarUpI khaDDe se kabhI uddhAra bhI nahIM hogaa| AtmA dravyAdheika nayathI nitya che, ane paryAyArthika nayathI anitya che. e pramANe svIkAra nahi karavAthI "saMsAraNa karavAthI ItyAdi pUrvokata hetu asaMgata thai jaze. eka svabhAvavALe Ama svIkAra karavAmAM Avaze te temAM bIjA svabhAvanI utpatti nahi thAya, ane vartamAnakAlIna bhAva vinA bI bhAva kaI paNa vakhata prApta nahi thAya, e pramANe aniyatva amUtvanA viSayamAM paNa syAdvAdane ja Azraya levuM joIe. anyathA vyavahAranA abhAvane prasaMga Avaze. AtmAne ekAnta ama mAnavAthI tathA dehathI ekAnta bhinna mAnavAthI teno ghAta tha asaMbhava che. ane e dizAmAM hiMsA AdithI nivRtta thavAne upadeza devAvALA caraNa-karaNa AdinA bAdhaka tamAma zAstra vyartha thaI jaze. te sivAya AtmAne saMsArarUpI khAvAthI keAI vakhata paNa uddhAra nahi thAya, Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 ma.5..AtmavAdipra0 243 samAlambane tu sukhaduHkhAdayaH sarve Atmano'macyutAnutpannasthiraikasvamAvatayA'nyayAtvarUpapariNAmAsaMbhavAnopapadyeran , nArakatvAdibhAyo yasya yAdRzo vidyate, tadanyarUpatAM nAsauM prapadyeta / bhAvato'prasannasyAtmanaH pUrvarUpAparityAge sati punaH prasannarUpatAyA asaMbhavaH syAt / dRzyate punaramasannasya kadAcit prasannatA'pi, sA nopapadyeta / tasmAdekAntavAdaM parityajyAnekAntavAdaH smaalmbniiyH| (3) cetanAvavanirUpaNamayamAtmA nizcayanayena zuddhacetanAsahitaH, vyavahAranayena ca karmAdi svIkAra karane para AtmA apracyuta, anumpanna aura sthira ekarUpa tathA eka svabhAva vAlA hone ke kAraNa, aura usameM rUpAntara honA asaMbhava hone se sukha duHkhAdi nahIM hoMge, ataH vibhinna avasthAe~ bhI nahIM ho sakeMgI, phira jo AtmA nArakavAdi jisa rUpa meM hai vaha sarvadA usI rUpa meM rahegI-eka mava se dUsare bhava meM nahIM nA skegii| jo AtmA aprasanna hai, magara aprasanna kA bhI kabhI prasanna honA dikhAI detA hai, phira aisA na ho sakegA / ata eva ekAntavAda kA tyAga karake anekAntavAda kA Azraya lenA caahie| (3) cetanAvatvayaha AtmA nizcayanaya se zuddha cetanA se yukta hai aura vyavahAranaya se svIkAra karavAthI AtmA apracuta, anutpanna ane sthira ekarUpa tathA eka svabhAva vALa hovAnA kAraNe temAM rUpAntara thavuM asaMbhavita hevAthI sukha-duHkhadi nahi heya. te kAraNathI vibhinna avasthAo paNa thaI zakaze nahi. pharI je AtmA nArakatvAdi je kapamAM che, te sarvadA te rUpamAM ja raheze. eTale eka bhavamAMthI bIja bhavamAM jaI zakaze nahi. vaLI je AtmA aprasanna che te pitAnA pUrvarUpane parityAga na kare te tene pharI prasannatAmAM AvavuM te asaMbhava che, paraMtu aprasanna paNa kaI vakhata prasanna hoya ema dekhAya che; pharI ema nahi thaI zakaze. e kAraNathI anekAntavAdane tyAga karIne anekAntavAdane Azraya levA joIe. __ (3) yetnaaA AtmA nizcayanayathI zuddha cetanAthI yukta che ane vyavahAranayathI "AtmAne Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - 242 . . . . . .. AdhArAce - parantvekAntanityatve, ekasyAtmano nArakatiryaGmanuSyadevagatipariNAmA nopporn| ekAntakSaNikatve'pi sAdhyAyAdhyayanasyAnAdiparizramamatyabhijJAna nopapadyeta / tasmAdAtmA phayazcinityA, phAyazcidanityaH, ityavazyaM svIkaraNIyam / yattu-" dravyakSetrakAlabhAvairekAntenaiva nityaH, avicalitasvamAtra Atme"-ti vadanti tatsarvamayuktam / tathA sati mukhaduHkhasaMsAramokSANAmanupapattirAparyata / tatra hi ApadAnubhavarUpaM kSaNaM mukhaM, tApAnumavarUpaM duHzvam , tiryAmanupyanAraka devabhavasaMsaraNarUpaH saMsAraH, apTavidharmavandhaviyogo mokssH| ekAntavAda isa lie AtmA niraya hai / :AtmA ninya hone ke kAraNa amUrta hai, aura amUrta hone ke kAraNa zarIra se bhinna hai| kintu AtmA ko ekAnta nitya mAnane para eka hI AramA naraka tiryazca, manuSya aura devagatirUpa nAnA paryAyoM ko prApta nahIM hogaa| aura ekAnta kSaNika mAnane para bhI svAdhyAya, adhyayana, pyAna Adi kA parizrama vRthA ho jAyagA, aura pratyabhijJAna kA abhAva ho jAyagA / ata eva AtmA kathaMcit nitya aura kathaMcit anitya hai, aisA avazya svIkAra karanA caahie| . jo loga dravya, kSetra, kAla aura bhAva se AramA ko ekAnta nitya avicala svabhAva vAlA mAnate haiM, yaha saba ayukta hai| aisA mAnane se sukha, duHkha, saMsAra aura mokSa nahIM bana sakate / AhlAda kA anubhava karanArUpa kSaNa sukha kahalAtA hai| saMtApa kA anubhava karanA duHkha hai| tiryazca, manuSya, nAraka aura deva bhava meM jAnA saMsAra hai / . ATha prakAra ke karmabandha kA viyoga honI mokSa hai| ekAntavAda kAraNa ja nathI te pachI tenA kAraNano abhAva za thaze ? e kAraNathI AtmA nitya che. AtmA nitya hovAnA kAraNe amUrta che. ane amUrta hovAnA kAraNe zarIrathI bhinna che. paraMtu AtmAne ekAnta nitya mAnavAthI eka ja AtmA naraka, tiryaMca, manuSya ane devagatirU5 nAnA paryAye ne prApta nahi thAya, ene 'ekAta kSaNika mAnavAthI paNa svAdhyAyaadhyayana, dhyAna ke Adine parizrama vRthA thaI jaze, ane pratyabhijJAnane abhAva thaI jaze, e kAraNathI AtmA kaMcita nitya ane kaMcit anitya che. e pramANe jarUra svIkAravuM joIe. . * je mANase dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI AtmAne ekAnta nitya, avicala svabhAva vALo mAne che, te sarva ayukta che. e pramANe mAnavAthI sukha, dukha saMsAra ane mokSa banI zakaze nahi. AhalAdane anubhava karavArUpa kSaNa sukha kahevAya . saMtApane anubhava karavo te dukha che. tiryaMca, manuSya, nArakI ane devabhavamAM javuM te saMsAra che. A prakAranA karma baMdhane viyAga thavuM te mekSa che ekAtavAddha Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TokA adhya. 1 u. 1 sU. 5 AtmavAdima0 ayamAtmA jJAnadarzanopayogAmyAM na bhinna iti bodhayitumupayogavAniti, idaM ca jJAnAtmanorekAntabheda iti naiyAyikamataM nirAkartumuktam / sarvajJasiddhAnte tu dravyaM vastuto guNaparyAyebhyo na bhinnam, ataH kathaJcidabhedavivakSayA''zrayibhAvaM parikalpya - upayogavAniti nigaditam / 245 upayogo dvidhA - jJAnadarzanabhedAt / savikalpa upayoga eva jJAnopayogaH / nirvikalpa upayogo darzanopayogaH / tatra jJAnopayogo'STavidhaH - matizrutAvadhimanaH paryayakevalAni paJca samyagjJAnAni, mati - zruta - vibhaMga-bhedena trINyajJAnAni ceti / ajJAnAnyapi jJAnarUpatayA jJAnavarge nikSiptAni / atraikameva kevalajJAnaM kSAyikaM sarvAAtmA jJAnopayoga aura darzanopayoga se bhinna nahIM hai ' yaha batalAne ke lie use upayogavAn kahA hai / ' jJAna aura AtmA kA ekAnta bheda hai ' aisA naiyAyikoM kA mata hai / isa mata kA nirAkaraNa karane ke lie yaha kathana kiyA gayA hai / sarvajJa ke siddhAnta meM dravya vAstava meM guNa aura paryAyoM se bhinna nahIM hai, ataH kathaJcit bheda kI vivakSA karake AdhArAdheya bhAva kI kalpanA se upayogavAn kahA hai / " upayoga ke do bheda haiM-- jJAnopayoga aura darzanopayoga / savikalpa upayoga ko jJAnopayoga kahate haiM aura nirvikalpa upayoga darzanopayoga kahalAtA hai / inameM se jJAnopayoga ATha prakAra kA hai - (1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryayajJAna, (5) kevalajJAna, (6) kumatijJAna, (7) kuzrutajJAna aura (8) vibhaGgajJAna, anta ke tIna ajJAna kahalAte haiM / ye viparItajJAnarUpa hone ke kAraNa inheM jJAna kI koTi meM rakkhA hai / inameM AtmA jJAna pacega ane dazanApayeAgathI bhinna nathI, e batAvavA mATe ja tene upayegavAn kahyo che. ' jJAna ane AtmAnA ekAnta leka che' evA taiyAyikAnA mata che, e matanuM nirAkaraNa karavA mATe e kathana karavAmAM AvyuM che. sarvajJanA siddhAntamAM dravya e vAstavamAM guNa ane paryAyeAthI bhinna nathI, tethI ka cit bhedanI vivakSA karIne AdhArAdheya bhAvanI kalpanAthI upayegavAn kahyo che. upayoganA me leha che-(1) jJAnopayoga mate (2) darzanopayoga, savizrdaya upayAgane jJAne pAtra kahe che, ane nivikalpa upayAga te darzIneApayoga aDevAya che. temAM jJAnopayoga AI amarano che. (1) bhatijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryayajJAna, (4) upasajJAna, tathA (6) mubhatijJAna, (7) suzrutajJAna bhane (8) vilajJAna tebhAM chevaTanA tra ajJAna muDevAya che. paraMtu viparItajJAnarUpa hAvAnA kAraNe tene jJAnanI kATimAM rAkhyA che. emAM eka Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 'AcArAkasUtre pIDayatyAtmAnamiti jJAnarUpAzuddhacetanayA sahita betanAvAnityucyate / cetanAvAniti kathaJciducyate ; AtmA vastutayenAsvarUpa evAsti / Atmano guNavetaneti sarveSAM mataM, tadabhiprAyeNa cetanAvAnityuktam / cetanA dvividhA -guddhA, azuddhA ceti / jJAnacetanaiva zuddhacetanA | karmacetanA, tathA karmaphalacetanA cAzuddhacetanocyate / (4) upayogavatvanirUpaNam --- ayamAtmA nizcayanayena kevalajJAna kevaladarzanarUpAbhyAM zuddhopayogAbhyAM sahito vyavahAranayena matijJAnAdyupayogayuktazcetyato'yamupayogavAnityucyate / AmA ko karma karate haiM' isa prakAra ke jJAnarUpa azuddha cetanA se yukta hai, ata eva AtmA cetanAvAn kahalAtA hai / AtmA ko kisI apekSA se hI cetanAvAn kahate haiM, vAstava meM to AtmA cetanArUpa hI hai / 'cetanA AtmA kA guNa hai' aisA sabakA mata hai, isI abhiprAya se use cetanAvAn kaha diyA hai| cetanA do prakAra kI hai - zuddha cetanA aura azuddha cetanA / jJAna cetanA ho zuddha hai / karmacetanA aura karmaphalacetanA azuddha cetanA hai / (4) upayogarattva - yaha AtmA nizvayanaya se kevalajJAna aura kevaladarzanarUpa zuddha upayogoM se yukta hai / vyavahAranaya se matijJAna Adi upayogoM se yukta hai, ata eva AtmA upayogavAn kahalAtA hai / karmo pIDita kare che' e prakAranA jJAnarUpa azuddha cetanAthI yukta che eTalA mATe AtmA cetanavAna kahevAya che. AtmAne kaI apekSAthI ja cetanavAna kahe che, vAstavamAM te AtmA cetanArUpa ja che. * cetanA AtmAnA guNa che e pramANe saMtA mata che. e abhiprAyathI tene cetanAvAna kahI dIdhA che. cetanA e prakAranI che. (1) zuddha-yetanA bhane (2) azuddha-yetanA. jJAnayetanA zuddha che, ubhayetanA ane kalacetanA te azuddha-cetanA che. (4) upayogavattha - A AtmA nizcayanayathI kaivalajJAna ane kaivaladana 5zuddha upayegAthI yukta che, vyavahAranayathI matijJAna bhAti upayAgathI yukta che, e kAraNe mAtmA upayegavAna kahevAya che. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TokA adhya. 1 u. 1 sU.5 AtmavAdi ayamAtmA jJAnadarzanopayogAmyAM na bhinna iti bodhayitumupayogavAniti, idaM ca jJAnAtmanorekAntabheda iti naiyAyikamataM nirAkartumuktam / sarvajJasiddhAnte tu dravyaM vastuto guNaparyAyebhyo na bhinnam, ataH kathaJcidabhedavivakSayA''zrayibhAvaM parikalpya - upayogavAniti nigaditam / 0 pa upayogI dvidhA - jJAnadarzanabhedAt / savikalpa upayoga eva jJAnopayogaH, / nirvikalpa upayogo darzanopayogaH / tatra jJAnopayogo'STavidhaH - matizrutAvadhimanaH paryayakevalAni paJca samyagjJAnAni, mati zruta-vibhaMga-bhedena trINyajJAnAni ceti / ajJAnAnyapi jJAnarUpatayA jJAnavarge nikSiptAni / atraikameva kevalajJAnaM kSAyikaM sarvA'AtmA jJAnopayoga aura darzanopayoga se bhinna nahIM hai' yaha batalAne ke lie use upayogavAn kahA hai / 'jJAna aura AtmA kA ekAnta bheda hai ' aisA naiyAyikoM kA mata hai / isa mata kA nirAkaraNa karane ke lie yaha kathana kiyA gayA hai / sarvajJa ke siddhAnta meM dravya vAstava meM guNa aura paryAyoM se bhinna nahIM hai, ataH kathaJcit bheda kI vivakSA karake AdhArAdheya bhAva kI kalpanA se upayogavAn kahA hai | 6 upayoga ke do bheda haiM-- jJAnopayoga aura darzanopayoga / savikalpa upayoga ko jJAnopayoga kahate haiM aura nirvikalpa upayoga darzanopayoga kahalAtA hai / inameM se jJAnopayoga ATha prakAra kA hai- (1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) manaH paryayajJAna, (5) kevalajJAna, (6) kumatijJAna, (7) kuzrutajJAna aura (8) vibhaGgajJAna, antake tIna ajJAna kahalAte haiM | ye viparItajJAnarUpa hone ke kAraNa inheM jJAna kI koTi meM rakkhA hai / inameM > AtmA jJAne paga ane darzAnApayegathI bhinna nathI, e matAvavA mATe ja tene upayAgavAna kahyo che. jJAna ane AtmAnA ekAnta bheda che evA taiyAyikAnA mata che, e matanuM nirAkaraNa karavA mATe e kathana karavAmAM AvyuM che. sarvajJanA siddhAntamAM dravya e vAstavamAM guNa ane paryAyethI bhinna nathI, tethI kathacit bhedanI vivakSA karIne AdhArAdheya bhAvanI kalpanAthI upayAgavAna kahyo che. upayoganA me le! che-(1) jJAnopayoga bhane (2) darzanopayoga, savizrdaya upayAgane jJAne payAga kahe che, ane nivikalpa upayAga te darzanApayeAga aDevAya che. temAM jJAnopayoga ATha amarano che. (1) bhatijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryayajJAna, (4) ThevalajJAna, tathA (9) zubhatijJAna, (7) zrutajJAna bhane (8) vijJAna. temAM chepaTanA vAyu ajJAna havAya che. paraMtu viparItajJAnarUpa hAvAnA kAraNe tene jJAnanI keTimAM rAkhyA che. emAM eka Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 . . . . . . AcArAgasUtre varaNarahitaM sarvataH zuddhamasti / anyAni manizAnAdikAni catvAri nAnAni kSAyopazamikAni dezata AvaraNarahitAni dezataH shuddhaani| zrINyatAnAnyazRddhAni / darzanopayogasya catvAro bhedA:- (1) cakSurdarzanam , (2) acakSurdarzanam / , (3) __ avadhidarzanam , (4) kevaladarzanaM ca / ta kevaladarzanaM kSAyikaM sarvato'nAvaraNa sarvataH zuddhaM ca / cakSurdarzanAdIni trINi kSAyopazamikAni dezato'nAvaraNAni dezataH zuddhAni ca santi / jJAnAdiguNataH sarvathA bhinna Atme ti naiyAyikAdhamimataM tu na yuktam / jJAnAdiguNasambandhAt mAk kadAcid jJAnAdiguNahIno'pyAsIditi tasya 'mata eka mAtra kevalajJAna kSAyika hai, sampUrNa AvaraNa se rahita aura pUrNa zuddha hai| zepa matijJAna Adi cAra jJAna kSAyopazamika haiM, dezataH AvaraNarahita haiM aura dezataH zuddha haiM / tInA kujJAna azuddha haiN| darzanopayoga ke cAra bheda haiM-(1) cakSurdarzana, (2) acakSurdarzana, (3) avadhidarzana aura (8) kevaladarzana / inameM se akelA kevaladarzana kSAyika hai, pUrNa rUpa se AvaraNarahita hai aura pUrNarUpa se zuddha hai| cakSurdarzana Adi tIna kSAyopazamika haiM, dezataH nirAvaraNa haiM, aura dezataH zuddha haiN| ___ 'AtmA jJAnAdi guNoM se sarvathA bhinna hai' aisA naiyAyika Adi kA mata yukta, nahIM hai, kyoM ki jJAnAdi guNoM kA sambandha hone se pahale kisI samaya AtmA ko jJAnAdi guNoM se rahita bhI mAnanA paDegA aura isa prakAra una ke mata meM AtmA jaDa mAtra kevalajJAna kSAyika che, saMpUrNa AvaraNathI rahita ane pUrNa zuddha che. bAkInA matijJAna Adi cAra jJAna lAyopathamika che, deza thakI AvaraNarahita che ane deza thakI zuddha che, traNa kuzAna azuddha che. zanApasanA yAra leha cha-(1) yakSuzana, (2) ayakSuzana, (3) saadhdarzana ane (4) kevaladezana. temAMthI eka kevaladarzana kSAyika che. pUrNapathI AvaraNarahita che, ane pUrNa rUpathI zuddha che. cakSurdazana Adi traNa lApazamika che, deza thakI nirAvaraNa che ane deza thakI zuddha che. . Atma jJAnAdi guNothI sarvathA bhinna che." e miyAyika Adine mata yakata nathI-ucita nathI, kAraNa ke jJAnAdi guNene saMbaMdha thayA pahelAM keI samaya AtmAne jJAnAdi guNethI rahita paNa mAnave paDaze, ane e pramANe tenA matamAM Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 su. 5. atamatrAdima0 247 jaDarUpatvApattiH / Atmani jJAnasya nityAnAdisambandha svIkAre'pi padArthadvayakalpanAyAM punastatsambandharUpasamavAyasya kalpanAyAM mahad gauravam, tasmAd guNaguNinorvastutastAdAtmyasvIkAra evaucityamarhati / yadi guNaguNinorabheda eva samavAyo'pItyucyeta tarhi nAsti kA'pi kSatiH / uktaJca - " guNaparyayatAdAtmya - viziSTaM dravyamucyate / utpattivyayanaiyatva - paryAyAstasya zAzvatAH // 1 // " iti / (5) pariNAmitvanirUpaNam pariNAmaH, ayamAtmA pariNAmI / pratisamayamaparAparaparyAyeSu gamanaM ho jAyagA | AtmA meM jJAna kA nitya-anAdi sambandha svIkAra kiyA jAya to do padArtha mAnane paDeMge, aura una donoM arthAt AtmA aura jJAna ko sambuddha karane ke lie tIsarA samavAya sambandha mAnanA hogA, yaha bar3A gaurava hogA / ata eva guNa aura guNIkA vAstava meM tAdAtmya sambandha svIkAra karanA hI ucita hai / agara guNa aura guNI ke ameda ko hI samavAya sambandha kahate ho to use svIkAra karane meM koI hAni nahIM hai / kahA bhI hai: ---- " jo guNa aura paryAya ke tAdAtmya se yukta ho vaha dravya kahalAtA hai / usa dravya kI paryAyeM sadA utpatti aura vinAzavAlI haiM, aura ve anAdipravAharUpa haiM " // 1 // (5) AtmA kA pariNAmIpana AtmA pariNAmI hai / pratyeka samaya eka paryAya ko chor3akara dUsarA paryAya AtmA jaDa thaI jaze. AtmAne viSe jJAnanA nitya-anAdi saMbaMdha svIkAra karavAmAM Ave te e padArtha mAnavA paDaze, ane te khane arthAta AtmA ane jJAna te mane ne sambaddha karavA mATe trIjo keAI samavAya sa Mbadha mAnavA paDaze. e bhAre gaurava thaze. te kAraNathI guNu ane guNInA vAstavamAM tAdAtmya saMbaMdha svIkAra karavA eja ucita che. athavA guNa-guNInA abhedane ja samavAya saadha heA tA tenA svIkAra karavAmAM koI prakAre hAni nathI. kahyu paNa che:-- je guNa ane paryAyanA tAdAtmyathI yukata hoya te dravya kahevAya che te dravyanI paryAya sahAya utpatti bhane vinAza vANI che bhane te manAhipravAharUpa che." // 1 // (4) AtmAnuM pariNAmIpalu - AtmA pariNAmI che. pratyeka samaya eka paryAyane cheDI bIje paryAya dhAraNa pharave te piraNAma kahevAya che, te piraNAma jemAM hAya te pariNAmI kahevAya che. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 AcArAso so'syAstIti pariNAmI / anena 'AtmA kUTasthanityaH' iti mataM nirAkRtam / 'AtmA kUTasthanityaH' iti svIkAre pUrvadazAyAM yathAvidha AramA, tathAvidha evaM jJAnotpattisamaye'pi bhavet , tadA pUrvamavizAtAtmA phavaM padAryavijJAtA syAt / pratiniyatasvarUpaspApacyutirUpatA kauTasthyamiti svIkArA / yadi tadA padArthavijJAtRtva svIkriyate tadA pUrvamavijJAturvijJAvarUpatve pariNAmApatyA tanmate koMTasthyabhaGgaH / tasmAdAtmanaH pariNAmitvamavazyaM svIkaraNIyam / / (6) prabhusvanirUpaNam--- ayamAtmA nizcayanayena mokSatatkAraNarUpazuddhapariNAmAyaM pariNamanadhAraNa karanA pariNAma kahalAtA hai| yaha pariNAma jisa meM ho vaha : pariNAmI / isa vizeSaNa se AtmA kI kUTasthaninyatA kA nirAkaraNa kiyA gayA hai| AtmA kUTastha nitya hai, aisA svIkAra karane para AtmA jaisA pahale ajJAtA thA vaisA hI jJAna kI utpatti ke samaya bhI rahegA / aisI dazA meM AtmA pahale ajJAtA thA to bAda meM padArthoM kA jJAtA kaise hogA !, kyoM ki Apa ke mata ke anusAra pratiniyata svarUpa se ghyuta na honAjaisA kA taisA hI banA rahanA-kUTasthatA hai| agara bAda meM AtmA ko padArthoM kA jJAtA svIkAra karate ho to pahale jo ajJAtA thA, usa kA jJAtA ke rUpa meM pariNamana ho gayA ataH kUTasthanityatA naSTa ho gii| ata eva mAmA ko pariNAmI avazya mAnanA cAhie / AtmA kUTastha nitya nahIM varan pariNAmI nitya hai / (6) AtmA kA prabhutvanizcayanaya se AtmA mokSa aura mokSa ke kAraNarUpa zuddha pariNAmoM ke lie A vizeSaNathI AtmAnI kUTasthanityatAnuM nirAkaraNa karyuM che. "AtmA phUTastha nitya che" e svIkAra karavAthI AtmA je pahelAM hato te ja jJAnanI utpattinA samayamAM paNa raheze, evI dazAmAM AtmA pahelAM ajJAtA hatA te pachI padArthone zAtA kevI rIte thaze?, kemake-ApanA mata pramANe pratiniyata svarUpathI cuta nahi thatAM je che te ja banI rahe te phUTasthatA che. agara te pachIthI AtmAne padAthIne jJAtA svIkAra kare che te prathama je ajJAtA hate tenuM jJAtAnA sUpamAM pariNamana thaI gayuM, tethI phUTastharUpa niyatA nAza pAmI gaI, A kAraNathI AtmAne pariNAmI avazya mAna joIe. AtmA phUTastha nitya nathI paraMtu pariNAmI nitya che. (7) mAbhAnu prbhutnizcaya naya pramANe AtmA mekSa ane pakSanA kAraNarU5 zu ne Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mu.5. AtmavAdina 249 sAmarthyAt , tathA vyavahAranayataH saMsAratatkAraNarUpAzuddhapariNAmArtha pariNamanazaktimattvAca prabhurityucyate / ___ ayamAtmA mokSamArgopadezakatayA, ratnatrayeNa mokSasAdhakatayA, sarvajJatvamAptizaktimattayA ca prabhurityucyate / ." sarvajJo nAsti kazci"-diti nAstikamataM nirAkartuM sarvajJatayA'pyAtmanaH prabhutvamastIti saMvedyate / yathA-abhrapaTalamalAcchannaM ravicanda-jyotiH, suvarNa rajataM vA kramazo naimalyaM prApnuvat , sarvathA'bhrapaTalamalAdivyapagame sarvato bhAvenApi zuddhi prApnoti, tathA rAgadvepAdibhirazuddha AtmA kramazaH zuddhiM labhamAnaH pUrNazuddhimapi prApnoti sa evAtmA 'sarvajJaH' ityucyate / pariNamana-sAmarthyavAlA hai, tathA vyavahAra naya se saMsAra aura saMsAra ke kAraNarUpa azuddha pariNAmoM ke lie pariNata hone kI zakti se yukta hai / isa kAraNa AtmA prabhu kahalAtA hai / yaha AtmA mokSamArga kA upadeza dene kI, ratnatraya ke dvArA mokSasAdhana kI aura sarvajJAtAprApti kI zakti se yukta hone ke kAraNa prabhu hai, 'koI sarvajJa nahIM hai| aise nAstikamata kA nirAkaraNa karane ke lie sarvajJarUpa meM bhI AtmA kA prabhutva sUcita kiyA gayA hai| jaise-meghapaTala tathA mala se AcchAdita sUrya, candramA kI jyoti, suvarNa yA cAMdI, krama se nirmala hote-hote, abhrapaTala yA mala ke sarvathA haTa jAne para pUrNarUpa se zuddha ho jAne haiM, usI prakAra rAgadveSa Adi se azudra AtmA dhIre-dhIre zuddha hotA huA pUrNa zuddhatA prApta kara letA hai / isa prakAra pUrNa zuddha AtmA hI sarvajJa kahalAtA hai| mATe pariNamana-sAmarthya vALe che. tathA vyavahAra nayathI saMsAra ane saMsAranA kAraNarUpa azuddha pariNAma mATe pariNata thavAnI zakitathI yukta che. A kAraNathI AtmA prabhu kahevAya che. A AtmA mokSamArgane upadeza devAnI, ratnatrayanA dvArA mokSasAdhananI ane sarvajJatAprAptinI zakitathI cukata hovAnA kAraNe prabhu che. "keI sarvajJa nathI ? e je nAstikamata che tenuM nirAkaraNa karavA mATe sarvajJarUpamAM paNa AtmAnuM prabhutva sUcita karyuM che. jema-meghasamUha tathA maLathI AcchAdita sUrya, caMdramAnI ti, suvarNa athavA cAMdI vagere kramathI nirmala thatAM thatAM meghasamUha athavA maLanA khasI javAthI pUrNa zuddha rUpamAM AvI jAya che-zuddha thaI jAya che, te pramANe rAga-dveSa AdithI azuddha AtmA dhIre dhIre zuddha thaIne pUrNa zuddhatA prApta karI le che. e pramANe pUrNa zuddha AtmA ja sarvajJa kahevAya che. pra. A.-32 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 AcArAstre so'syAstIti pariNAmI / anena 'AtmA kUTastha nityaH' iti marta nirAkRtam / 'AtmA kUTastha nityaH' iti svIkAre pUrvadazAyAM yathAvidha AtmA, tathAvidha eva jJAnotpattisamaye'pi bhavet tadA pUrvamavijJAtAtmA kathaM padArthavijJAtA syAt, pratiniyatasvarUpasyAmacyutirUpatA kauTasthyamiti svIkArAt / yadi tadA padArtha - vijJAtRtva svIkriyate tadA pUrvamavijJAturvijJAtRrUpatve pariNAmApacyA tanmate kauTasthyabhaGgaH / tasmAdAtmanaH pariNAmitvamavazyaM svIkaraNIyam / 3 (6) stranirUpaNam - ayamAtmA nizcayanayena mokSatatkAraNarUpazuddhapariNAmArthaM pariNamana dhAraNa karanA pariNAma kahalAtA hai / yaha pariNAma jisa meM ho vaha pariNAmI / isa vizeSaNa se AtmA ko kUTasthaniyatA kA nirAkaraNa kiyA gayA hai| AtmA kUTastha nitya hai, aisA svIkAra karane para AtmA jaisA pahale ajJAtA thA vaisA hI jJAna kI utpatti ke samaya bhI rahegA / aisI dazA meM AtmA pahale ajJAtA thA to bAda meM padArthoM kA jJAtA kaise hogA ?, kyoM ki Apa ke mata ke anusAra pratiniyata svarUpa se cyuta na honA - jaisA kA taisA hI banA rahanA - kUTasthatA hai / agara bAda meM AtmA ko padArthoM kA jJAtA svIkAra karate ho to pahale jo ajJAtA thA, usa kA jJAtA ke rUpa meM pariNamana ho gayA ataH kUTasthanityatA naSTa ho gaI / ata eva AtmA ko pariNAmI avazya mAnanA cAhie | AtmA kUTastha nitya nahIM varan pariNAmI nitya hai / (6) AtmA kA prabhutva --- nicayanaya se AtmA mokSa aura mokSa ke kAraNarUpa zuddha pariNAmoM ke lie A vizeSaNathI AtmAnI phUTasthanityatAnuM nirAkaraNyuM che. AtmA phUTastha nitya che" evA svIkAra karavAthI AtmA jevA pahelAM hateA tevA ja jJAnanI utpattinA samayamAM paNa raheze, evI dazAmAM AtmA pahelAM ajJAtA hatA teA pachI padArthonA kSAtA kevI rIte thaze?, kemake ApanA mata pramANe pratiniyata svarUpathI cuta nahi thatAM jevA che tevA ja banI rahe te phUTasthatA che. agara teA pachIthI AtmAne padArthonA jJAtA svIkAra kare che. te prathama je ajJAtA hatA tenu jJAtAnA rUpamAM pazumana thaI gayuM, tethI phUTastharUpa niyatA nAza pAmI gaI, A kAraNathI AtmAne pariNAmI avazya mAnavA joIe. AtmA phUTastha nitya nathI paraMtu pariNAmI nitya che. (9) aatmaanululnizcaya naya pramANe AtmA mekSa ane mekSanA kAraNarUpa * 88 91 ~ bhA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 . 5. AtmavAdipra0 251 " audArikAdizarIrasya karttA'sti, AdimatpratiniyatAkAritvAt kumbhasya yathA kulAlaH / yatpunarakartRkaM tadAdimatpratiniyatAkAramapi na bhavati, yathA'bhravikAraH / yatha zarIrasya karttA sa AtmA, ityevamAtmanaH kartRtvaM sidhyati / atrAdimattva vizeSaNaM mervAdInupAdAya hetoranaikAntikatvavAraNAya / yadvA-AtmA kartA, svakarmaphalabhoktatvAt vaNikkUpIcalAdivat / AtmA svakRtakarmaphalabhoktA tasmAt kartA, yathA vaNikkRpIvalAdayo'kRtakarmaNaH phalaM na prApnuvanti / isa audArikAdi zarIra kA koI kartA hai, kyoM ki audArikAdi zarIra AdimAn aura pratiniyata AkAravAlA hai, jaise- ghaDekA kartA kuMbhAra / jo vastu vinA kartA kI hotI hai vaha AdimAn aura niyata AkAra vAlI nahIM hotI, jaise- bAdala kA vikAra / jo zarIra kA kartA hai, vaha AtmA hai / isa prakara AtmA kA kartRtva siddha hotA hai / yahA~ " Adimat ' vizeSaNa se meru Adi se hone vAle anekAtinka doSakA nivAraNa kiyA gayA hai, kyoM ki ve AdimAn nahIM hai / athavA AtmA kartA hai, kyoM ki vaha apane karmoM kA bhoktA hai, jaise vaNik yA kisaan| AtmA apane karmoM ke phalakA bhoktA hai isa kAraNa kartA hai / jaise - vaNik yA kisAna Adi vinA kiye karma kA phala nahIM bhogate, isI prakAra AtmA vinA kiye karma kA phala nahIM bhogatA / A aukArikAdi zarIranA keAi karyAM che, kAraNa ke audArikAdi zarIra, AdimAn ane pratiniyata AkAra vALu' che, jema ghaDAnA kartA kuMbhAra. je vastu karyAM vinAnI hoya che, te AdimAn ane niyata AkAra vALI hoya nahi, jema vAdaLane vikAra. je zarIranA kartA che te AtmA che. e prakAre AtmAnuM kartRtva siddha thAya che. ahIM' ' Adit' vizeSaNathI meru AdithI thavA vALA anekAntika doSanuM nivAraNa yu" che, zarayu } te 'mAhibhAn' nathI. athavA--AtmA kartA che, kAraNa ke te peAtAnA karmonA bheAkatA che. jema varNim athavA kheDuta. AtmA peAtAnAM karmonAM lane bheAkatA che, te kAraNathI kartA che, jema vik athavA kheDuta Adi, karma karyAM vinA kanu phaLa bheAgavatA nathI. te pramANe AtmA kama karyA vinA tenu phaLa bhogavatA nathI. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtsUtre kica- AtmA svasya hitaM kartumanyaM nApekSate; svayameva svahitasAdhane kSamaH, ata evAtmanaH prabhutvaM sidhyati, tasmAt svahitamicchunA mokSaprAptikAraNIbhUte tapaHsaMyamArAdhane pravartitavyam / 250 (7) kartuvanirUpaNam ayamAtmA - adRSTAdikarmakaraNAt, nizcayana yena zuddhabhAvakartRtvAt, vyavahAranayato dravyabhAvakarmaNA nokarmacArIrAdInAM kartRtvAcca kartetyucyate / AtmaikAntarUpeNA'karteti sAMkhyamatamapAkartumuktam -' AtmA karte'ti / dUsarI bAta yaha hai ki AtmA apanA kalyANa karane meM anya kI apekSA nahIM rakhatA / vaha svakIya kalyANa- sAdhana meM svayaM samartha hai| isI se AtmA kA pramukha siddha hotA hai / ataH Ama hita ke abhilApI puruSa ko mokSakAraNabhUta tapa aura saMyama kI ArAdhanA meM pravRtta honA cAhie / (7) AtmAkA kala yaha AtmA aSTa Adi karma karane se, nizcayanaya kI apekSA zuddha bhAvoM kA karcA hone se; tathA vyavahAranaya se dravyakarma, bhAvakarma tathA nokarma - bAhyazarIra AdikA kartA hone se kartA kahalAtA hai, " 'AtmA ekAntarUpa se akartA hai' sAMkhya ke isa mata kA nirAkaraNa karane ke lie AtmA ko kartA vizeSaNa lagAyA hai / bIjI vAta e che ke:-AtmA potAnuM kalyANa karavAmAM mIjAnI apekSA rAkhatA nathI, te potAnA kalyANusAdhanamAM pote ja samaya che, te kAraNathI AtmAnuM prabhutva siddha thAya che. e kSaraNathI AtmahitanA abhilASI purUSAe meAkSanA kAraNabhUta tapa ane sayamanI ArAdhanAmAM pravRtta thavuM joIe. (1) AtmAnu u- A AtmA aSTa Adi karmo karavAthI, nizcayanayanI apekSAe zuddha bhAvAnA karyAM hAvAthI tathA vyavahAranayI dravyakama, bhAvakama tathA nAkama-khAdyazarIra AdinA koM hAvAthI kartA kahevAya che. " AtmA ekAntarUpathI akatto che." sAMkhyanA A matanuM nirAkaraNa karavA mATe AtmAne kartA vizeSaNa ApyuM che. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 .5. AtmavAdima0 akartRtvAcca tasya sAMsArikaviSayasukhAnAmabhoktRtvaM ca sidhyati / prakRte hi kartRzabdenAdRpTAdijanakakarmaNa eva kartRtvaM vivakSitam , tena muktAtmani nAtiprasaMgaH / tathA ca yaH sAMsArikamukhaduHkhAdyanubhavitA sa eva tatkAraNIbhUtakarmaNaH kartA, akrtubhokttvaanupptteH| (8) bhoktatvasiddhiHayamevAtmA mohodayena zuddhamAtmasvabhAvaM vismRtya paravastuni mohitaH san rAgadvepaM karoti, rAgadvepavazo'hanizaM navanavavipayasaMgrahArtha prayatamAnastadviyoge sati cintAvyAkulitacetA ArtaraudradhyAnamupagataH svAtmani karmarajaH viSayasukha Adi ke janaka karmoM ke kartA nahIM haiM, isa kAraNa ve akartA haiM / aura akartA hone ke kAraNa ve sAMsArika viSayasukhoM ke bhoktA bhI nahIM haiN| yahA~ 'kartA' zabda se adRSTa Adi ke janaka karmoM kA kartA hI vivakSita hai, ataH mukta AtmA meM atiprasaGga nahIM AtA, ata eva siddha huA ki jo sAMsArika sukha-duHkha Adi kA bhoktA hotA hai, vahI una ke kAraNabhUta karma kA kartA bhI hotA hai| jo kartA nahIM hai vaha bhoktA bhI nahIM hai| (8) AtmA kA bhortRtva AtmA moha ke udaya se zuddha AtmasvarUpa ko bhUlakara para-padAtho meM mohita hotA huA rAga-depa karatA hai| rAga-dvepa ke vaza ho kara rAta-dina navIna - navIna viSayoM kA saMgraha karane ke lie prayatnazIla hotA huA, aura unakA viyoga hone para cintA se vyAkulacita ho kara ArtadhyAna aura raudradhyAna ko prApta hotA hai, aura isa ~ saMsAranA viSaya sukha vagerene utpanna karanAra karmone kartA nathI. e kAraNathI te AtmA akartA che, ane akartA hovAnA kAraNe te saMsAranA viSayasukhanA bhokatA paNa nathI. ahiM kirtA zabdathI adaSTa AdinA janaka karmone kartA ja vivakSita che. tethI mukata AtmAmAM atiprasaMga AvatuM nathI. e kAraNathI ema siddha thayuM ke je saMsAranA sukha-dukha vagerene bhokatA che, te enA kAraNabhUta karmone kartA paNa hoya che, je kartA nathI te bhokatA paNa nathI. (8) mAtbhAnu maayAtmA mehanA udayathI zuddha AtmasvarUpane bhUlI jaIne para-padArthomAM mohita thaIne rAga-dveSa kare che, rAga-dveSane vaza thaIne rAtrI ane divasa navA-navA viSayone saMgraha karavA mATe prayatnazIla rahete thaka, ane tene viga thatAM cittAthI vyAkula- citta thaIne ArtadhyAna ane raudradhyAna ne prApta thAya che, ane te kAraNathI pitAnA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 bhacArAtsUtre yadvA - AtmA sukRtaduSkRtakarmaNAmakartA na bhavati, sukRtaduSkRtakarmaphalarUpasukhaduHkhAnubhavAt / akarturAtmanaH sukhaduHkhAnubhavo na yujyate, tathA sati atimasaMgAt / muktAnAmapi sAMsArikagukhaduHkhAnubhavApatteH, akartRtvA'vizeSAt / anubhavitRtvena bhoktRtvasiddhiH, bhoktRtvena ca kartRtvasiddhiH / yadyayamAtmA kartA na bhavettadA'nubhavitA'pi na bhavet / na cAnubhavituH kartRtvasvIkAre muktasyApi kartRtvamasaGgaH, iti vAcyam, muktAtmanaH sAkSirUpeNAnubhavasarave'pi dravyabhAvakarmarahitatvAdeva sAMsArika viSayamukhAdijanakakarmakartRtvAsaMmavenAkartRtvAt, athavA - AtmA sukRta aura duSkRtarUpa karmoM kA akartA nahIM hai, kyoM ki vaha apane sukRta aura duSkRta karmoM ke phalasvarUpa sukha-duHkha kA anubhava karatA hai / AmA akartA hotA to use sukha-duHkha kA anubhava nahIM honA cAhie thA / kartA na hone para bhI phala kA bhoktA mAnane se gaDabaDI maca jaaygii| phira to mukta jIvoM ko bhI sAMsArika sukha aura duHkha bhoganA paDegA, kyoM ki ve bhI akartA haiM / AtmA anubhava karane vAlA hone ke kAraNa bhoktA siddha hotA hai aura bhokA hone ke kAraNa kartA siddha hotA hai / AtmA kartA na hotA to anubhavitA ( anubhava karanevAlA ) bhI na hotA / ' anubhava karanevAle ko kartA mAnane para muktAtmA ko bhI kartApana kA prasaGga AyagA ' aisA kahanA ucita nahIM hai, kyoM ki muktAtmAoM ko sAkSIrUpase anubhava hone para bhI, dravya-bhAva ko se rahita hone ke kAraNa sAMsArika athavA AtmA sukRta ane duSkRta-rUpa karmonA akartA nathI, kAraNa ke te peAtAnA sukRta ane duSkRta rUpa kanA phalasvarUpa sukha-duHkhanA anubhava kare che. AtmA akartA hota te tene sukha-duHkhanA anubhava nahi thavA joIe. kartAna hAvA chatAMya paNa phelanA bhAkatA haiAvAthI gaDabaDa thaI jaze. pharI te mukata jIvAne paNa sa'sAranuM sukha ane duHkha lAgavavu' paDaze, kAraNa ke te paNa akartA che. AtmA anubhava karavA vALo hAvAthI bheAkatA siddha thAya che, ane bhekatA hAvAnA kAraNe kartA siddha thAya che. AtmA kartA na hoya te anubhavatA (anubhava karavA vALo) na hoya. 'anubhava karavA vALAne kartA mAnavAthI mutAtmAne paNuM kartApaNAnA prasaMga Avaze," ema kahevuM te ucita nathI. kAraNa ke mrutAtmAone sAkSIrUpa anubhavathI hAvA chatAMya dravya, bhASa karmothI rahita hovAnA kAraNe te / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 sU.5 AtmavAdipra0 255 prativimbodayAsaMbhavAt / sphaTikadarpaNAdAvapi pariNAmenaiva prativimyodayasamarthanAt / tAdRzapariNAmAGgIkAre ca jIvasya kartRtvaM, svata eva bhoktRtvaM ca siddham / (9) AtmanaH svazarIraparimANatvamayamAtmA svshriirprimaannH| nizcayanayena lokAkAzaparimANo'saMkhyAtamadezI c| bahAranayataH zarIranAmakarmodayAjjAtena sUkSmazarIreNa sthUlazarIreNa vA samAnaparimANo bhavati, tasmAdayaM svazarIraparimANa ityucyate / nahIM paDa sakatA / sphaTika tathA darpaNa Adi meM jo prativimya paDatA hai so pariNAmI hone ke kAraNa hI par3atA hai| sphaTika Adi ekAnta apariNAmI hote to una meM kisI bhI vastu kA pratibimba nahIM paDa sakatA thaa| isa prakAra kA pariNAma svIkAra kara lene para jIva meM kartApana siddha ho jAyagA aura phira bhoktApana bhI svataH siddha ho jaaygaa| (9) AtmAkA zarIraparimANaAtmA prApta zarIra ke barAbara hai, arthAt zarIra kA jo parimANa hai| vahI AtmA kA bhI parimANa hai| AtmA nizcayanaya se lokAkAza ke varAvara asaMkhyAta pradezI hai / vyavahAranaya se zarIranAmakarma ke udaya se prApta hue sUkSma yA sthUla zarIra kA jo parimANa hai usI parimANavAlA AtmA hai, ata eva AtmA zarIra parimANa kahalAtA hai| tathA darpaNu AdimAM je pratibimba paDe che, te pariNAmI hovAnA kAraNe paDe che. sphaTika Adi je ekAnta apariNAmI heta to temAM kaI paNa vastunuM pratibiMba paMDI zakata nahI. A pramANe pariNAma svIkAra karI levAthI jIvamAM katopaNuM sidhdha thaI jaze, ane bhakatApaNuM paNa svataH sidhdha thaI jaze. (e) mAtmAnu shrii2prmaannAtmA prApta zarIranI barAbara che, arthAt zarIranuM je parimANa che te AtmAnuM paNa parimANa che. AtmA nizcayanayathI lokAkAzanI barAbara asaMkhyAtapradezI che. vyavahAranayathI zarIra-nAmakarmanA udayathI prApta thayela sUkSama athavA skUla zarIranuM je parimANa che. te parimANa vALo AtmA che. eTalA mATe AtmA zarIraparimANu kahevAya che. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 - - AcArAgAne smupaadtte| yathA ko'pyajJAnI vyAdhinidAnabhUtamapathyamaznanavAnchitamapi.jvarAdikaM svayamutpAdayati, tathA'yamAtmA pharmavandhanamavAnchannapyAtarIdradhyAnavazena karmabandhanaM mApnoti / yathA karmabandhanaM svayamevAdatte, tathA tatphalamapi cAya kitrinnimittamapekSya svayamevopabhujyate / evaM cAtmano moktRtva sidhyati / bhoktRtvAcca kartRsamapi tasya nirvAdham / sAMkhyasiddhAnte prakRteH phartRlaM, na tu jIvasya, bhoktRlaM cApi jIvasyopacaritameva / darpaNAkArAyAM buddhau saMkrAntAnAM sukhaduHkhAdInAM svAtmani kAraNa apanI AtmA meM karma-raja ikaTThI kara letA hai| jaise ajJAnI manuSya roga ke kAraNabhUta apathya kA sevana karatA huA na cAhate hue bhI jvara Adi ko utpanna kara letA hai, usI prakAra prAtmA karmavandhana kI icchA na kara ke bhI Ata-raudradhyAna ke adhIna hokara karmavandha ko prApta hotA hai| jaise karmabandha ko AtmA svayaM grahaNa karatA hai, usI prakAra kisI bAhya nimitta kI apekSA se usakA phala bhI svayaM hI bhogatA hai| isI prakAra AtmA meM bhoktApana siddha hotA hai, aura bhokA hone se usa meM kartApana bhI vinA kisI bAdhA ke siddha ho jAtA hai / sAMkhyamata se prakRti kartA hai, jIva nahIM, aura bhoktApana jIva meM upacAra se hai| darpaNAkAra buddhi meM pratibimbita hone vAle sukha-duHkha Adi kA AtmA meM pratibimba AtmAne viSe karma-raja (karmanA rajakaNe) ekaThI karI le che, jema ajJAnI manuSya roganA kAraNabhUta apathyanuM (roga utpanna kare tevuM) sevana karIne, pote IcchatuM nathI te paNa javara (tAva) Adine utpanna karI le che. te pramANe AtmA karmabaMdhananI IcchA nahi karavA chatAMya paNa A-raudra dhyAnane AdhIna thaIne karma baMdhanane prApta thAya che. jevI rIte karmabaMdhanane AtmA pite ja grahaNa kare che, te pramANe kaI bAhya nimittanI apekSAthI tenuM phala paNa pote ja bhogave che. e pramANe AtmAmAM bhokatApaNuM siddha thAya che. ane bhokatA hovAthI temAM koI prakAranI bAdhA vinA kartApaNuM paNa siddha thaI jAya che. sAMkhyamata pramANe prakRti kartA che, jIva kato nathI. bhaktApaNuM te paNa jIvamAM wArathI che. darpaNakAra buddhimAM pratibismita (pratibiMbarUpe) thavAvALA dekhAvavAvALA) sukha-duHkha AdinuM pratibiMba AtmAmAM paDI zakatuM nathI Tika Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 sU.5 AtmavAdipra0 / prativimbodayAsaMbhavAt / sphaTikadarpaNAdAyapi pariNAmenaiva prativimyodayasamarthanAt / tAzapariNAmAGgIkAre ca jIvasya kartRtvaM, svata eva moktRtvaM ca siddham / (9) AtmanaH svazarIraparimANatvamayamAtmA svshriirprimaannH| nizcayanayena lokAkAzaparimANossaMkhyAtamadezI c| vyahAranayataH zarIranAmakarmodayAjjAtena mukSmazarIreNa sthUlazarIreNa vA samAnaparimANo bhavati, tasmAdayaM svazarIraparimANa ityucyate / nahIM paDa sakatA / sphaTika tathA darpaNa Adi meM jo pratibimba paDatA hai so pariNAmI hone ke kAraNa hI par3atA hai| sphaTika Adi ekAnta apariNAmI hote to una meM kisI bhI vastu kA prativimba nahIM paDa sakatA thaa| isa prakAra kA pariNAma svIkAra ___ kara lene para jIva meM kapina siddha ho jAyagA aura phira bhoktApana bhI svataH siddha ho jaaygaa| (9) AtmAkA zarIraparimANaAtmA prApta zarIra ke barAbara hai, arthAt zarIra kA jo parimANa hai| vahI AtmA kA bhI parimANa hai| AtmA nizcayanaya se lokAkAza ke barAbara asaMkhyAta pradezI hai / vyavahAranaya se zarIranAmakarma ke udaya se prApta hue sUkSma yA sthUla zarIra kA jo parimANa hai usI parimANavAlA AtmA hai, ata eva AtmA zarIra parimANa kahalAtA hai| tathA darpaNa AdimAM je pratibimba paDe che, te pariNAmI hovAnA kAraNe paDe che. phaTika Adi je ekAnta apariNAmI hatI te temAM kaI paNa vastunuM pratibiMba paDI zata nahI. A pramANe pariNAma svIkAra karI levAthI jIvamAM kartApaNuM sidhdha ya za, mana tApa para svata: sidhdha yaI ze. (E) bhAnu shrii25maaAtmA prApta zarIranI barAbara che, arthAt zarIranuM je parimANa che te AtmAnuM paNa parimANa che. AtmA nizcayanayathI kAkAzanI barAbara asaMkhyAtapradezI che. vyavahAranayathI zarIra-nAmakarmanA udayathI prApta thaela sUkama athavA skUla zarIranuM je parimANa che. te parimANa vALo AtmA che. eTalA mATe AtmA 'zarIraparibhAera 4upAya che. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 - AcArAne smupaadtte| yathA ko'pyajJAnI vyAdhinidAnabhUtamapathyamanamAnchitamapi jvarAdikaM svayamutpAdayati, tathA'yamAtmA pharmavandhanamavAnchannapyAtarIdavyAnayazena karmabandhanaM mApnoti / yathA karmavandhanaM svayamevAdatte, tathA tatphalamapi mAjhaM kitriliminamapekSya svayamevopabhulyate / evaM cAtmano bhoktRtva sidhyati / bhoktRtvAcca katRsamapi tasya nirvAdham / - - - sAMkhyasiddhAnte prakRteH kartRtva, na tu jIvasya, bhoktRtaM cApi jIvasyopacaritameva / darpaNAkArAyAM yuddhau saMkrAntAnAM mukhaduHkhAdInAM svAtmani kAraNa apanI AtmA meM karma-raja ikaTThI kara letA hai| jaise ajJAnI manuSya roga ke kAraNabhUta apathya kA sevana karatA huA na cAhate hue bhI jvara Adi ko utpanna kara letA hai, usI prakAra AtmA karmavandhana kI icchA na kara ke bhI Arta-raudradhyAna ke adhIna hokara karmabandha ko prApta hotA hai| jaise karmavandha ko AmA svayaM prahaNa karatA hai| usI prakAra kisI bAhya nimitta kI apekSA se usakA phala bhI svayaM hI bhogatA hai| isI prakAra AtmA meM bhoktApana siddha hotA hai, aura bhokA hone se usa meM kartApana mA vinA kisI bAdhA ke siddha ho jAtA hai| sAMkhyamata se prakRti kartA hai, jIva nahIM, aura bhoktApana jIva meM upacAra se hai| darpaNAkAra buddhi meM prativimbita hone vAle sukha-duHkha Adi kA AtmA meM pratibimba AtmAne viSe karaja (karmanA rajakaNe) ekaThI karI le che, jema akSAnA manuSya reganA kAraNabhUta apathyanuM (roga utpanna kare tevuM sevana karIne, pod Icchato nathI te paNa javara (tAva) Adine utpanna karI le che. te pramANe Ama karmabaMdhananI icchA nahi karavA chatAMya paNa AnaM-raudra dhyAnane AdhIna thaIne kama baMdhanane prApta thAya che. jevI rIte karmabaMdhanane Atma pite ja grahaNa kare che, te pramANe kaI bAda nimittanI apekSAthI tenuM phala paNa pite ja bhogave che. e pramANe AtmAmAM bhokatApaNuM siddha thAya che. ane bhokatA hovAthI temAM koI prakAranI badhA vinA kartApaNuM paNa siddha thaI jAya che. sAMkhyamata pramANe prakRti kartA che, jIva katAM nathI. bhaktApaNuM te paNa jIvamAM upacArathI che. dapaNAkAra buddhimAM pratibismita (pratibiMbarUpe thavAvALA dekhAvavAvALA) sukha-duHkha AdinuM pratibiMba AtmAmAM paDI zaka : ghI, kaTika Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 sU.5. AtmavAdina vyApitvaM, tat kAdAcitkamiti na tena vyabhicAraH / / AtmA zyAmAkataNDulamAtro na bhavati, aGgaSThaparvamAtro vA na bhavati, mAtrasyopAttazarIravyApitvAt , tile tailavat tvaparyantazarIravyApitvena / bhyamAnaguNatvAt , tasmAdupAttazarore tvaparyantazarIravyApIti siddham / ___(10) amUrtatvanirUpaNam-- tmiA amUrtaH, indriyairagrAhyatvAt , khaDgAdibhiracchedyatvAt , zUlAdibhirabhedyarahitatvAt , anAdyamUrtapariNAmatvAt , nityatvAt / kabhI-kabhI honevAlA) hai, usa se vyabhicAra nahI AtA / . zyAmAka dhAnyakaNa barAbara nahIM hai, na aMgUThe ke parva (pora) ke barAbara hI hai, eka sAtha samasta zarIra meM vyApaka nahIM ho sakatA, magara AtmA ke ra meM upalabdha hote haiM, jaise tiloM meM tela sarvatra pAyA jAtA hai, ata eva mA prApta zarIra meM tvacAparyantavyApI hai / (10) AtmA kA amUrtatvahai, kyoM ki vaha indriyoM ke dvArA grahaNa nahIM kiyA jAtA, vaha khaDga sakatA, zUla Adi se bhedA nahIM jA sakatA. vaha arUpI hai, riNAmavAlA hai aura vaha nitya hai / , tabhI vyaliyA2 mAvata nathI. anyanA kaNa barAbara nathI; temaja aMgUThAnA parva (pira) AmA eka sAthe samasta zarIramAM vyApaka thaI zakate te saMpUrNa zarIramAM upalabdha thAya che, jema talamAM thI e siddha thayuM ke AtmA A prApta zarIramAM Xia .' .. mora . cha. vya. __.. mAtmAnu bhabhUta va dhandriyo dvArA ahe| za te nathI, phUla AdithI bhedI zakAte la zarIranuM ja zarIraparimANu pI , Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 AcArAGgo smupaadne| yathA ko'pyamAnI vyAdhinidAnabhRtamapadhyamaznanaavAnchitamapi jarAdika svayamutpAdayati, tathA'yamAtmA karmabandhanamavAnchannapyAta dravyAnavazena karmabandhana prApnoti / yathA karmavandhanaM svayamevAdatte, tathA tatphalamapi cAhI kitrinnimitamapekSya svayamevopabhuyate / evaM cAtmano bhoktRtva sidhyati / bhoktRtvAcca katesamapi tasya nirvAdham / sAMkhyasiddhAnte prakRteH kartRtva, na tu jIvasya, bhoktRtaM cApi jIvasyopacaritameva / darpaNAkArAyAM yuddhI saMkrAntAnAM mukhaduHkhAdInAM svAtmani kAraNa apanI AmA meM karma-raja ikaTThI kara letA hai| jaise ajJAnI manuSya roga ke kAraNabhUta apathya kA sevana karatA humA na cAhate hue bhI vyara Adi ko utpanna kara letA hai, usI prakAra AtmA karmavandhana kI idhyAna kara ke bhI Ata-raudradhyAna ke adhIna hokara karmavandha ko prApta hotA hai| jaise karmabandha ko mAmA svayaM grahaNa karatA hai| usI prakAra kisI bAA nimitta kI apekSA se usakA phala bhI svayaM hI bhogatA hai| isI prakAra AmA meM bhoktApana siddha hotA hai, aura mokA hone se usa meM kartApana bhI vinA kisI bAdhA ke siddha ho jAtA hai| sAMkhyamata se prakRti kartA hai, jIva nahIM, aura bhoktApana jIva meM upacAra se hai| darpaNAkAra buddhi meM pratibimbita hone vAle sukha-duHkha Adi kA AtmA meM pratibimba AtmAne viSe karma--raja (karmanA rajakaNe) ekaThI karI le che, jema ajJAnI manuSya roganA kAraNabhUta apacanuM (rAga utpanna kare tevuM) sevana karIne, pote IcchatuM nathI te paNa javara (tAva) Adine utpanna karI le che. te pramANe AtmA karmabaMdhananI IcchA nahi karavA chatAMya paNa Arta-raudra yAnane AdhIna thaIne kema baMdhanane prApta thAya che. jevI rIte karmabaMdhanane AtmA pite ja grahaNa kare che, te pramANe kaI bAhya nimittanI apekSAthI tenuM phala paNa pote ja bhagave che. e pramANe AtmAmAM bhokatApaNuM siddha thAya che. ane bhakatA hovAthI temAM koI prakAranI bAdhA vinA kartApaNuM paNa siddha thaI jAya che. sAMkhyamata pramANe prakRti karyA che, jIva kartA nathI. tApaNuM te paNa jIvamAM cArathI che. darpaNakAra buddhimAM pratibismita (pratibiMbarUpe) thavAvALA dekhAvavAvALA) sukha-duHkha AdinuM pratibiMba AtmAmAM paDI zakatuM nathI, sphaTika Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 mU.5. AtmavAdina0 ____259 sarvavyApitvaM, tat kAdAcitkamiti na tena vybhicaarH| AtmA zyAmAkataNDulamAtro na bhavati, aGgaSThaparvamAtro vA na bhavati, tAvanmAtrasyopAttazarIravyApitvAt , tile tailavat tvakparyantazarIravyApitvena copalabhyamAnaguNatvAt , tasmAdupAttazarore vanaparyantazarIravyApIti siddham / (10) amUrtatvanirUpaNamAtmA amUrtaH, indriyairagrAhyatvAt , khaDgAdibhiracchedyatvAt , zUlAdibhirabhedyatvAt , rUparahitatvAt , anAyamUrtapariNAmatvAt , nityatvAt / kAdAcitka (kabhI-kabhI honevAlA) hai, usa se vyabhicAra nahI AtA / AtmA zyAmAka dhAnyakaNa gharAvara nahIM hai, na aMgUThe ke parva ( pora) ke barAbara hI hai, itanA sA AtmA eka sAtha samasta zarIra meM vyApaka nahIM ho sakatA, magara AtmA ke guNa to saMpUrNa zarIra meM upalabdha hote haiM, jaise tiloM meM tela sarvatra pAyA jAtA hai, ata eva siddha huA ki AtmA prApta zarIra meM tvacAparyantavyApI hai / (10) AtmA kA amUrtatvaAtmA amUrta hai, kyoM ki vaha indriyoM ke dvArA grahaNa nahIM kiyA jAtA, vaha khaDna Adi se chedA nahIM jA sakatA, zUla Adi se bhedA nahIM jA sakatA, vaha arUpI hai, anAdi kAla se amUrta pariNAmavAlA hai aura vaha nitya hai / (dAyita thavAvA) che, temAM vyaliyAra bhAvato nathI. AtmA zyAmAka dhAnyanA kaNa barAbara nathI; temaja aMgUThAnA parva (para) barAbara paNa nathI. eTale AtmA eka sAthe samasta zarIramAM vyApaka thaI zakato nathI, paraMtu AtmAnA guNa te saMpUrNa zarIramAM upalabdha thAya che, jema talamAM tela sarvatra hoya che. e kAraNathI e siddha thayuM ke AtmA A prApta zarIramAM vacAcAmaDI sudhI vyApI rahele che. (10) mAmA abhUtava AtmA amUrta che. kAraNa ke te Indriyo dvArA grahaNa karI zakAtuM nathI, khaDaga (talavAra) AdithI chedI zakAtuM nathI, phUla AdithI bhedI zakAtuM nathI, arUpI che, anAdi kAlathI amUrta pariNAmavALo che. ane te nitya che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 258 AcArAne guNAnAmasadbhAya iti sarvaH svIkArAt / zarIre tadguNasattve heto masidatA, itthaM ca dehAd yahirdeze'pi AtmA'stIti pAdaM parityajya svadeha evAtmAstIti mantavyam / yadvA-AtmA vyApako na bhavati cetanatvAt , yattu vyApakaM tama vetanam / yathA gaganam / cetanaM cAtmA, tasmAnna vyApakaH / ityamanyApakatve sida tasya tatraivopalabhyamAnaguNatve kAyapramANavA'pi siddhaa| yat punarapTasamayasAdhya / kevalisamudghAtAvasthAyAmAItAnAmapi caturdazarajjvAtmakalokanyApiravenAtmanaH rikta deza meM buddhi Adi guNoM kA sadabhAva nahIM hai, aisA sabhI ne svIkAra kiyA hai| zarIra meM AtmA ke guNoM kA astitva hai hI, ata eva hetu asiddha nahA hai / isa prakAra zarIra se bAhara AtmA kA astitva mAnanA choDa kara svadeha meM hA astitva mAnanA cAhie. athavA--AtmA vyApaka nahIM hai, kyA ki vaha cetana hai| jo vyApaka hotA hai vaha cetana nahIM hotA, jaise AkAza / AmA cetana hai; ataH vyApaka nahIM hai| isa se AtmA kI avyApakatA siddha ho jAne para pUrvokta hetu se (kyoM ki zarIra meM hI usa ke guNa pAye jAte haiM, isa hetu se ) AtmA kI zarIrapramANatA bhI siddha ho jAtI hai| ATha samaya meM sampanna hone vAle kevalisamuddhAta ko avasthA meM caudaharAjU loka meM AtmA kA vyApta ho jAnA jo yahA~ mAnA hai, vaha nahi. kAraNa ke dehathI atirikta (deha sivAya) dezamAM buddhi Adi guNene saddabhAva nathI. e pramANe saue svIkAreluM che. zarIramAM AtmAnA guNanuM astitva che ja, e kAraNathI hetu asiddha nathI. A pramANe zarIranI bahAra AtmAnuM astitva mAnavuM tyajIne pitAnA dehamAM ja astitva mAnavuM joIe. athavA AtmA vyApaka nathI, kAraNa ke te cetana che. je vyApaka hoya che te cetana hoya nahi, jema AkAza, AtmA cetana che te kAraNathI vyApaka nathI. A hituthI AtmAnI avyApakatA siddha thavAthI pUrvokta hetuthI (kemake zarIramAM ja tenA guNa jovAmAM Ave che e hetuthI) AtmAnI zarIrapramANatA paNa siddha thaI jAya che. A samayamAM saMpana thavA vALA kevalimuddaghAtanI avasthAmAM cauda rAjalokamAM AtmAnuM vyApta thaI javAnuM ahiM je mAnyuM bansa kadAcihna Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 1 mR.5 AtmavAdipra0 26 1 iyaM ca puttalikA na kiJcidicchati, punarayaM vAlaH sakalendriyairvipayamupabhujya sukhIbhavitumicchati / yadi ko'pi khagamutthApyemAvabhidhAvet tadA putalikA pUrvavadevAvasthitA bhaviSyati, bAlastu khadgAbhighAtajanitaduHkhAdudvijya palAyiSyate / asau bAla: kamapi bubhukSitaM vAlamupakariSyati bhojanIyavastupradAnena, kamapi cAnyaM vAle capeTAdiprahAreNa krandayiSyati / puttalikA tu hitamahitaM vA'pi kiJcinnaiva kartuM prabhaviSyati / yadi miSTAzanAya vAla AhUto bhavet tadAnIM satvaramAgato vAlo bhoktuM pravarteta, tajjanyasukhAnubhavo'pi tasya nAyeta / puttalikA tu nAgamiSyati na kiMcid bhokSyate, kA vArtA sukhAnubhavasya 1 / 1 yaha putalI kucha bhI icchA nahIM karatI magara bAlaka sabhI indriyoM ke viSayoM kA bhoga karake sukhI hone kI icchA karatA hai / agara koI talavAra uThAkara inheM mArane dauDe to putalI thyoM kI tyoM khaDI rahegI magara bAlaka talavAra ke AghAta ke duHkha se udvigna ho kara yA AghAta kI AzaGkA se bhAga jAyagA / vaha bAlaka kisI bhUkhe bAlaka ko bhojana dekara usakA upakAra bhI karegA aura kisI bAlaka ko thappaDa Adi mArakara rulAegA, magara putalI kisIkA hita yA ahita karane meM samartha nahIM hai / agara bAlaka ko miThAI khAne ke lie bulAyA jAya to usI samaya Akara vaha miThAI para TUTa paDegA aura use miThAI khAne ke sukha kA anubhava bhI hogA / putalI na miThAI ke lie AegI na khAegI, sukha kA anubhava karane kI to bAta hI alaga rahI / ata eva yaha nizcaya hotA hai ki vAlaka meM jIva kA lakSaNa jJAna A putaLI kAMi paNa IcchA karatI nathI. paraMtu khALaka sarva indriyeAnA viSayAne bhAga karIne sukhI thavAnI icchA kare che. athavA kAI talavAra uThAvIne tene mAravA doDe teA putalI teA jema che tema tyAM ubhI raheze. paraMtu khAlaka talavAra mAravAnA duHkhathI udvigna--ciMtAtura manIne athavA teA mAravAnI AzakAthI lAgI 4ze. e khALaka koI bhUkhyA bALakane bhAjana ApIne tenA upakAra paNa karaze ane koI bALakane thapaDa Adi mArIne tene rAvarAvaze, pararaMtu putalI keAInuM hita ke athavA ahita karavA samartha nathI. athavA bALakane miThAI khAvA mATe melAvavAmAM Ave te teja samaye AvIne miThAI para tUTI paDaze ane tene miThAI khAvAnA sukhanA anubhava paNa thaze. putalI miThAi mATe Avaze nahI. ane khAze paNa nahI. te sukhanA anubhavanI te vAta ja. jUdI rahI. e kAraNuthI nizcaya thAya che ke Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. AlArAmUtre anena- AtmA nAtIndriyo nApi jaDAd bhinnaH" iti nAstikamataM nirastam / - navamUrto'yamAtmA netrAdibhirindriyestu na vijJayastarhi kathamimaM jano jAnIyAt-'astpatrAtme'-ti / zrUyatAm kasyacit samakSamaTavarpayo cAlastiSThati; tatsamAnAkavibhRnmayI puttalikA'pi tiSThati / tatrAsau drapTA pazyati-iyaM puttalikA cakSurmANakarNayuktA'pi draSTuM prAtuM zrotaM vA na zaknoti, punarayaM vAlacakSumyA pazyati, puSpamAghAti, kasyacidbhApitaM zRNoti ca / isa kathana se nAstika ke isa mata kA nirAkaraNa ho gayA ki-'AtmA na atIndriya hai aura na jaDa se bhinna hai| . zaGkA-AtmA amUrta hai, netra Adi indriyoM se jAnA nahIM jA sakatA to manuSya kaise samajhe ki AtmA kA astitva hai ! / ___ samAdhAnasuniye / mAna lIjie kisI ke sAmane ATha varSa kA bAlaka khaDA hai, usI ke samAna AkRtivAlI miTTI kI eka putalI bhI rakhI hai| donoM ko dekhane vAlA dekhatA hai ki yaha putalI netra, nAka aura kAna se yukta to hai kintu dekhane meM sUdhane meM aura sunane meM samartha nahIM hai, aura yaha bAlaka AkhoM se dekhatA hai, phUla sUghatA hai, aura kisI kA bhASaNa sunatA hai| A kathanathI nAstikanA e matanuM nirAkaraNa thaI gayuM ke "AtmA atIndriya nathI, mane 44thI minna nathI." . zaMkA-AtmA amUrta che, netra Adi IndrithI jANI zakAtuM nathI, te pachI mANase kevI rIte samajI zakaze ke AtmAnuM astitva che. * samAdhAna-sAMbhaLe? mAnI le ke kaI (mANasa)nA sAme eka ATha vane bALaka ubhe che. tenI bAjumAM tenA jevI samAna AkRtivAlI mATInI eka pataLI paNa rAkhI che. A bannene jovAvALAM juve che ke-A putalI netra, nAka, kAnathI cukata te che, paraMtu jevAmAM, suMghavAmAM ane sAMbhaLavAmAM samartha nathI. ane A bALaka netrathI juve che, phUla saMghe che ane koInuM bhASaNa sAMbhaLe che. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 5.5 AtmavAdina0 26 iyaM ca putalikA na kinidinchati, punavaM vAlaH sandriyAya musamunya mukhiimtiminycti| yadi kopi samRtyAppemAramiyAn / pucalikA pUrvadevAvasthitA bhavinyati, bAla miyAjAnajAiddhi palAyibhyate / basI bAlaH kamapi bumudinaM vAlmAkasthiti monAra . prajJAnena, kamapi vAnnaM vAlaM upeTAdimahAraMga Rndpiyti| puttalikA hitamahitaM vApi cininnava katuM pramAviSyati / yadi mipvAmanAya vAla . man nuhAnI subaramAgato bAlo motuM pravarnena, manyamukhAnumopita. bAyena / puttalikA tu nAgamiSyati na kiMcid molyate, kA vA nakhAnumavasya ? ___ yaha putrI kucha nI icchA nahIM rakhI nagara bAla sanI indriyoM ke viSayoM , mega ke mutI hone kI icchA RtA hai| agara AI bamabAra uchAtra inheM na.. doDe no pugnI pyoM kI tyoM khar3I rahegI nagara bAlaka vAra ke AkAna ke duH ne sahanna ho kara yA Apana kI bhAgaca meM nAga shygaa| vaha vAcna nUkhe bAlaka ko mokna dekara usakA upacAra bhI karanA aura kisI bAlaka ko 55 nAdi mArakara lAegA: nagara putI ninA hita yA ahita karane meM sarya nara hai / bagara bAnko niThAI khAne ke lie bulAyA jAya ke usI samaya jara . nidhaI para ha par3egA aura ne milaI khAne ke ina 9 anunA bhI hogaa| puvannI na nikAI ke lie AegI na baraNI, mutra kA anunaba karane kI to kA? hI balA ho| anu eva yaha nizcaya hotA hai ki pAka meM maMtra kA lalana nAna - A putaLI kAMI paNa IcchA karatI nathI. paraMtu bALaka sarva Iki. viSayane loga karIne sukhI thavAnI icchA kare che. athavA I taravAra daDAne tene mAravA de. te yuvatI te jema che tema tyAM ubhI raheze. paraMtu 8. talavAra mAravAnA prazI dvignaciMtAtura banIne athavA te mAravAnI AzaMkAzI lAgI . e bALaka ke bUjhA bALakane jana ApIne tene upakara pazu karaze ane ke bALakane paDa Adi mArIne tene revarAvaze, paraMtu putalI InuM hita ke athavA ahita karavA samartha nathI. athavA bALakane miThAI khAvA mATe lAvavAmAM Ave che te ja samaye strIne miThAI para TI paze ane tene miThAI khavAne sukhano anuva paNa thaze. putI miDa mATe Avaze nahI. ane khAze paNa nahI. te sukhanA anulavanI te vAta ja judI rahI. e kArathI nizcaya thAya che ke Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263. www w wwwwwwwwwww AcArAmaMtra tathA cArya nizcaya:-cAle jIvalakSaNasya jJAnasya sadbhAvAda vAlazarIre jIyo'stIti / evamanyatrApi sajIvazarIre jIvasya sattA nidhetuM zakyate / vastuto'yamAtmaiva kartA bhoktA nAnAvidhazubhapariNatikartA ceti / ayamAtmA saMsArAvasthAyAM svajJAnavazena duHkhamarjayati / uktaJca "saMsAre .paryaTan jantu,-bahuyonisamAkule, zArIraM mAnasaM duHkhaM, prApnoti bata dAruNam // 1 // ArtadhyAnarato mUDho, na karotyAtmano hitam / tenAsau sumahat klezaM, parastreha ca gacchati" // 2 // vidyamAna hai, isa lie usa meM jIva hai| isI prakAra anyatra bhI sajIva zarIra meM jIva kI sattA kA nizcaya kiyA jA sakatA hai| vAstava meM yahI AtmA kartA, bhokA aura nAnA prakAra kI zubha aura azubha pariNatiyoM kA kartA hai| AtmA saMsAraavasthA meM apane ajJAna ke AdhIna ho kara duHkha upArjana karatA hai, kahA bhI hai :-- " nAnA prakAra kI yoniyoM se yukta isa saMsAra meM bhramaNa karatA huA jIva aneka aura bhayAnaka zArIrika evaM mAnasika duHkha prApta karatA hai / / 1 / / ArtadhyAna aura raudradhyAna meM lIna rahane vAlA mUDha jIva AtmA kA hita nahIM karatA / isI kAraNa vaha isa loka aura para loka meM mahAna kleza pAtA hai " // 2 // bAlakamAM jIvanuM lakSaNa-je jJAna te vidyamAna che, te kAraNathI temAM jIva che. e pramANe anyatra paNa sajIva zarIramAM javAnI sattAne nizcaya karI zakAya che. vAstavamAM A AmA kattA, letA ane nAnA prakAranI zubha ane azubha pariNatiene kartA che. AtmA saMsAra avasthAmAM pitAnA ajJAnane AdhIna thaIne dukha upArjana kare che. kahyuM paNa che ke -. banAnA prakAranI caniyethI yukata A saMsAramAM bhramaNa karate thako jIva aneka bhayAnaka zArIrika ane mAnasika duHkha prApta kare che. AdhyAna ane raudradhyAnamAM lIna rahevA vALo mUDha jIva AtmAnuM hita karatA nathI. A kAraNuthI te A leka ane paralokamAM mahAna kaleza pAme che. jarA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.18.5 AtmavAdima0 266 (11) AtmanaH pratizarIraM bhinnatvamAtmA-bhatizarIraM bhinnaH / ekasyaivAtmanaH pratizarIrasattve tu janmamaraNavandhamokSavyavasthA nopapayeran / anyo jAtaH, anyo mRtH| anyo vaddhaH, anyastu mukta iti vyavasthA kathamupapadyeta, tasmAt pratizarIraM bhinna iti siddham / tathA cAnantA AtmAna iti mantavyam / anenA'dvaitavAdo nirAkRtaH / (12) AtmanaH paugalikakarmasaMyuktasamayamAtmA-paugalikakarmasaMyuktaH / nizcayanayena pharmarahito'pi vyavahAranayato'nAdikAlataH paudgalikakarmasaMvaddho'sti, tasmAdayaM paudgalikakarmasaMyukta iti kathyate / _(11) AtmA kA pratizarIrabhinnatvaAtmA alaga-alaga zarIroM meM alaga-alaga hai| samasta zarIroM meM eka ho AtmA kA astitva mAnA jAya to janma, maraNa, bandha aura mokSa kI vyavasthA nahIM ho skegii| arthAt koI janamA, koI marA, koI baddha huA __ aura koI mukta huA, aisI vyavasthA kaise bana sakegI? ataH AtmA pratyeka zarIra meM alaga hI siddha hotA hai| AtmAe~ ananta haiN| aisA mAnanA cAhie / ___ isa se advaitavAda kA nirAkaraNa ho gayA / (12) AtmA kA paudgalika karmasaMyogayaha AtmA paudgalika karmoM se saMyukta hai| nizcayanaya se karmarahita hone para bhI vyavahAranayakI apekSA anAdikAla se paudgalika karmoM ke sAtha AtmA (11) mAmA pratizarIsinnata AtmA jUdA-jUdA zarIramAM jUdA-jUda che. samasta zarIramAM eka ja AtmAnuM astitva mAnavAmAM Ave te janma, maraNa, baMdha ane mekSanI vyavasthA thaI zakaze nahI. arthAta, keInuM janma, koInuM maraNa, kaI baddha thAya ane keI mukata thAya evI vyavasthA kevI rIte banI zakaze? A kAraNathI "AtmA pratyeka zarIramAM alaga che." ema siddha thAya cheAtmA anaMta che ema mAnavuM joIe, AthI advaitavAdanuM nirAkaraNa thaI gayuM. (12) AtmAne paugalika kamasaMga A AtmA pagalika karmothI saMyukta (karmo sAthe joDAela) che nizcayanathI karmarahita hovA chatAMya paNa vyavahAranayanI apekSA anAdikAlathI pogalika Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Aramadoswa ma AcArAne Atmano mithyAtvena sahAnAdiH smbndhH| anAdimithyAtvajanitavibhAvapariNAmarUparAgadveSapariNatyA''tmA saMtatAyogolaka iva salilaM sarvatobhAvena jJAnAvaraNIyAdikarmadalaM samAkRSya svasmin saMyojayati / tato'sau vahinAbhyogAlaka ica, nIreNa kSIramiva tena karmadalenaikyabhAvaM prApya mUrta iva bhavati, ata eva nizcayanayenA'mUrvo'pi vyavahAranayenAtmA mUrta ityucyate / karmasambandho'yamAtmano cyavahAranayata eva / kA saMyoga hai| ata eva use paugalika karmoM se saMyukta kahate haiN| mithyAtva ke sAtha AtmA kA anAdi sambandha hai| anAdikAlInamithyAtvajanita vibhAva--pariNatirUpa rAga-dveSa se AtmA apane samasta pradezo se jJAnAvaraNa Adi ke karmadalikoM ko usI prakAra grahaNa karatA hai, jaise khUba tapA huA lohe kA golA jala ko grahaNa karatA hai| ataH jaise agni aura lohagolaka ekameka se ho jAte haiM, aura dUdha-pAnI eka-meka hoyA huA pratIta hotA hai, isI prakAra karmadaliko ke sAtha AmA ekameka hokara mUrta-sA ho jAtA hai| isa prakAra nizcayanaya se amUrta hone para bhI vyavahAranaya se AmA mUrta hai| AtmA aura karma kA vaha sambandha vyavahAranaya se hI samajhanA cAhie / karmonI sAthe AtmAne saMga che. e kAraNathI tene paugalika karmothI saMyukata ma mithyAtvanI sAthe AtmAne anAdi saMbaMdha che. anAdikAlIna mithyAtvathI utpanna vibhAva-pariNatirUpa rAga-dveSathI Atma pitAnA samasta pradezothI jJAnAvaraNa AdinA kamaMdone evI rIte grahaNa kare che ke jevI rIte khUba tapele lehAne gaLa jalanuM grahaNa kare che. eTale ke jema agni ane lehAne goLo ekameka thaI jAya che, ane dUdha-pANa ekameka thayelA pratIta thAya che. te pramANe karma dalinI sAthe AtmA eka-eka thaIne mUtta je thaI jAya che. A pramANe nizcayanayathI amUrta levA chatAMya paNa vyavahAranayathI AtmA mUrNa che. AtmA ane karmane A saMbaMdha vyavahAranayathI ja samaja joIe. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mR.5. AtmavAdiSa0 karmavanyApekSayA''tmanA saha pudgalaspaikyarUpaH saMbandhaH, parantu lakSaNApekSayA dvayominnatA pratIyate / tasmAdAtmana ekAntenA'mUrtatvaM nAsti / idamatra tattvam-vandhastu vastutaH pudgalasya pudgalena saha bhavati; yathA pRthak pRthak pudgalA rUkSasnigdhaguNAbhyAM parasparaM bandhaM prApnuvanti tahada-AtmanA saha pUrvavaraiH karmapudgale saha nUtanakarmapRgalA nivadhyante / Atmano'saMkhyAtamadezeSveSAM karmapudgalAnAmavagAhanaM mavati / Atmana ekaikamadeze'nantakarmapudgalAstiSThati / AtmapadezAnAM karmapragalAnAM caikakSetre'vagAnarUpa eva bandhaH / IdRzo'yaM banyo nAsti / karmabandha kI apekSA AmA ke sAtha pudgala kA ekanya-rUpa-sambandha hai, kintu lakSaNoM se dono bhinna-bhinna pratIta hote haiM, isa lie AmA meM ekAnta amUrtatA nahIM hai| tAtparya yaha hai ki vAstava meM pudgalakA bandha to pudgala ke sAtha hI hotA hai, jaise pRthak pRthak pugala rukSatA aura snigdhatA guNoM ke kAraNa paraspara badra ho jAte haiM, isa prakAra AtmA ke sAtha pahale se baMdhe hue karmapudgala ke sAtha navIna karmapuTaloM kA bandha hotA hai, ina pugaloM ko avagAhanA AtmA ke asaMkhyAta pradezoM meM hotI hai| AtmA ke eka-eka pradeza meM mananta pudgala rahate haiN| Atmapradeza kA aura karma-pudaloM kA pandha ekakSetrAvagAhana rUpa hI hai, jaise eka pudgala dUsare pula ke sAtha snigyatA aura rukSatA guNa ke kAraNa mila kara Undha bana jAtA hai. vaisA AmA aura pudgala kA bandha nahIM hotaa| karma karma baMdhanI apekSA AtmAnI sAthe pugalane ekatva5 saMbaMdha che, paraMtu lakSaNothI baMne bhinna bhinna pratIta thAya che. e kAraNuthI ekAnta mUttatA nathI. tAtparya e che ke - vAstavamAM yugalane baMdha te pudagalanI sAthe ja thAya che. pRtha-pRthaka pudgala rUkSatA ane snigdhatA gunA kAraNe paraspara baddha thaI jAya che. e pramANe AtmAnI sAthe prathamathI baddha thayelA (AtmAne prathama greTelA) karma pudagalanI sAthe navIna karmayugalone baMdha thAya che. te pudagalonI avagAhanA AtmAnA asaMkhyAta pradezomAM thAya che. AtmAnA eka eka pradezamAM ananta pudagala rahe che. AtmAnA pradeza ane karmapudgalene baMdha ekakSetrAvagAhana 5 ja che. jevI rIte eka pudagala bIjA pudagalanI sAthe snigdhatA ane rUkSatA guNanA kAraNe maLIne skaMdha banI jAya che, tevI rIte AtmA ane pudagalane baMdha thatuM nathI. karmayudaMgalanI avagAhanA AtmAnI sAthe A prakAre anAdikAlathI cAlI Ave che Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- - - 266 AcArAyace .., yathA-pudgalasya pudgalena saha snigdharUkSaguNasadbhAve sati skandhabhAvarUpo panyo bhavati / karmapudgalAnAmavagAhanA''tmanA sahetyamanAdikAlataH mavRttA, yatekapiNDarUpaM kArmaNazarIrameva saMjAyate / tacca zarIramAtmanaH pradezamekamapi na muzcati / AtmanaH sarvamadezamabhivyApya tile tailamiva kArmaNazarIraM tipThati, kintu-akSarasthAnantatamo bhAgo vartata eva, meghapaTalAcchAditamyarazmivat / idaM phArmaNaM zarIraM taijasaM ceti dvayaM zarIramatisUkSmaM sadA''tmanA saha vartate / yatra sUkSmazarIre sthUlazarIre vA'yamAtmA gacchati tatpramANo bhavan saMkucito vistRto vA bhavati / tadAnImidaM dvayaM zarIramapi sUkSmasthUlazarIrAnusAreNa saMkucita vistRta vA bhavati / yathA--akRtrimaparvatAdau skandharacanA vidyamAnaiva, tathApi tasmAt pudgaloM ko avagAhanA AtmA ke sAtha isa prakAra anAdikAla se calI AtI hai ki eka piNDarUpa kArmaNa zarIra hI utpanna hotA hai / yaha kArmaNa zarIra AtmA ke eka bhI pradezako nahIM choDatA / AtmA ke samasta pradezoM ko vyApta karake, tila meM tela kI taraha kArmaNa zarIra rahatA hai, kintu jJAna kA anantavA bhAga bAdaloM se AcchAdita sUrya kI prabhA ke samAna khulA rahatA hI hai| yaha kArmaNa zarIra aura taijasa zarIra atyanta sUkSma hai aura AtmA ke sAtha sadaiva rahate haiM / jisa sUkSma yA sthUla zarIra meM AtmA jAtA hai usI zarIrapramANa saMkucita yA vistRta ho jAtA hai, aura usa samaya ye donoM zarIra bhI sUkSma athavA sthUla zarIra ke anusAra saMkucita athavA vistRta ho jAte haiN| jaise akRtrima parvata Adi meM skandha kI racanA to jyoM ko tyo vidyamAna rahatI hai ke ekapiMDa15 kAmaNa zarIra ja utpanna thAya che te kAmaNa zarIra AtmAnA eka paNa pradezane choDatA nathI. AmAnA tamAma pradezane vyApta (cAreya tarapha gherAyeluM) karIne talamAM tela rahe che te pramANe kAmaNa zarIra rahe che. . paraMtu jJAnane ane tame bhAga, vAdaLAothI DhaMkAelI sUryanI prabhA pramANe khulle rahe ja che ? te kAmaNa zarIra ane taijasa zarIra atyanta sUkama che. ane AtmAnI sAthe te hamezAM rahe che. je sUkSama ke la zarIramAM AtmA jAya che te zarIra pramANe saMkucita athavA vistRta thaI jAya che. ane te samaya A ane zarIra paNa sahama athavA sthala zarIranA anusAre saMkucita athavA vistRta thaI jAya che, ravI rIte ekatrima parvata AdinA sakaMdhanI racanA te jevI che tevI ja Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkAadhya.1 u.1 mu.5 AtmavAdima0 skandhAt purAtanAH pudgalAH kSaranti nUtanAstu tatrAgatya milanti, tathA'nayostaijasa-kArmaNa-zarIrayoH svarUpaM na kadAcid vinazyati, parantu tatratyAH purAtanAH karmapudgalAH svasvaphalamadAnapurassaraM svAvasthitisamayaM samApyApagacchanti, nUtanAH punaH karmapudgalA AtmapradezeSu militvA saMghaddhA bhavanti / evAmAtmapradezaiH sahAnAdikAlataH pravAharUpo'yaM samAyAtaH karmaNAM sambandhaH / .... ayaM ca karmasambandhastadeva vinazyati, yadA'yamAtmA muktiM labheta / AbhyAM taijasakArmaNazarIrAmyAM viyoga eva muktirucyate / yadyanAdikAlataH kArmaNazarIraM saMsAriNo na syAt tadA kadAcidapi navInakArmaNavargaNAbhirvandho na bhavet / kArmagazarIrAbhAvAdeva siddhAnAM kArmaNavargaNAparipUrNe'pi siddhakSetre karmavandho na bhavati / phira bhI usa skandha se purAne pudgala khirate rahate haiM aura navIna pudgala Akara usameM mila jAte haiM, isI prakAra taijasa aura kArmaNa zarIra kA svarUpa kamI naSTa nahIM hotA, kintu usameM ke purAne karma-pudgala apanA-apanA phala dekara, apanI sthiti kA kAla samApta karake haTa nAte haiM aura navIna pudgala AtmapradezoM meM milakara baddha ho jAte haiM / isa prakAra AtmapradezoM ke sAtha karmoM kA sambandha anAdikAla se pravAharUpa meM calA AtA hai| yaha karma-sambandha usI samaya naSTa hogA, jaba AtmA mukta ho jaaygaa| taijasa aura kArmaNa zarIra se sarvathA viyoga ho jAnA ho AtmA kI mukti hai / saMsArI jIva ke sAtha anAdi kAla se kArmaNa zarIra kA sambandha na hotA to navIna karmavargaNAoM kA sambandha kabhI na hotA / yadyapi siddhakSetra kArmaNavargaNA se bharA huA hai, phira bhI siddhoM meM kArmaNa zarIra na hone se unheM karmavandha nahIM hotaa| vidyamAna rahe che, te paNa te skaMdhamAMthI purANa pudgala kharatAM rahe che. ane navIna pudgala AvIne temAM maLI jAya che. e pramANe tejasa ane kArmaNa zarIranuM svarUpa koI vakhata paNa nAza thatuM nathI, paraMtu temAM purANA karmapudgala pita-pitAnuM phaLa ApIne pitAnI sthitine samaya samApta karIne haThI jAya che, ane navIna pudgala AtmapradezomAM maLIne baddha thaI jAya che. A pramANe AtmapradezonI sAthe karmone saMbaMdha anAdi kALathI pravAharUpamAM cAlyo Ave che. - A kama~saMbaMdha te samaye nAza thaze ke jyAre AtmA mukata thaI jaze taijasa ane kAmaNa zarIranI sarvathA viyAga thaI ja teja AtmAnI mukita che. saMsArI jIvanI sAthe anAdi kAlathI kArma zarIrane saMbaMdha ja na hatA te navIna karmavargaNuone saMbaMdha paNa kaI vakhata nahI thate, jo ke siddhakSetra Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAMgane (13) Atmana UrdhvagatistramAvalyamayamAtmA-UrdhvagatizIlaH, agurulaghutvAt / yadyevaM tahi kathamaMdho gacchati ? / alAyuryathA svabhAvata UrdhvagamanazIlopi mUllepAjale dho gcchti| tadapagamAdUrdhva'mAjalAntAd gacchati, evamAtmApi karmalepAdadho gacchati tadapagamA mAloMkAntAd gacchati / yathA vA-eraNDavIjamapi bandhanamuktaM sadUdhai gacchati / ' (13) AtmAkA UrdhvagatisvabhAva - -- - - - ---- - - yaha AmA ardhvagamana svabhAva vAlA hai; kyoM ki vaha agurulaghu hai| prazna kiyA jA sakatA hai ki agara aisI bAta hai to AtmA adhogamana kyoM karatA hai ? isa prazna kA uttara yaha hai ki jaise pAnI meM Upara kI ora gamana karane kA tUMbekA svabhAva hai, phira bhI miTTI kA lepa kara dene se vaha abogamana karatA hai aura lepa haTa jAne para jala kI sataha taka Upara kI ora uThatA hai| isI prakAra AtmA karmalepa ke kAraNa nIce jAtA hai aura karmalepa haTa jAne se loka ke aprabhAga taka upara kI ora jAtA hai| athavA jaise-eraNDa kA bIja bandhana se mukta hokara upara jAtA hai usI prakAra AtmA bhI karmavandhana kA nAza hone para upara jAtA hai| kAmaNavargaNAothI bhareluM che, te paNa siddhomAM kAmaNa zarIra nahiM hovAthI tene karmabaMdha thato nathI. (23) mAmAna gatispasA A AtmA Urdhva-gati-gamana-svabhAva vALo che, kAraNa ke te agurU-laghu che. te prazna karI zakAya che ke agara je e pramANe che te AtmA aAgamana kema kare che? A praznano uttara e che ke tuMbaDAne svabhAva jema pANImAM uparanI tarapha AvavAne che te paNa tene mATIne lepa karI devAthI te pANImAM nIce jAya che. ane mATIne lepa dUra thatAM jalanI sapATI sudhI uparanA bhAgamAM Ave che. e pramANe AtmA kamalepanA kAraNe nIce jAya che, ane kamalepa dUra thavAthI lanA agrabhAga sudhI uparanA bhAgamAM jAya che. athavA jevI rIte eraMDAnuM bIja baMdhanathI mukata thatAM upara jAya che. te pramANe AtmA paNa kamabaMdhana nAza thatAM upara jAya che. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU. 5 lokavAdima0 lokavAdiprakaraNam eva yaH punarevaMrUpamAtmAnaM sarvathA vijJAyAtmasvarUpanirUpaNaparaH sa vastuto lokavAdItyAha-' lokavAdI' iti / lokyate sarvajJeriti loka:pajIvanikAyarUpaH / atra lokazabdena paDjIvanikAyo gRhyate, bhagavatA''tmajJAnameva puraskRtya lokavAdipratibodhanAt / yaH paDjIvanikAyarUpaM lokaM vijAnAti sa eva lokavAdI = lokasvarUpakathanasvabhAvavAn, na tu pahUjIvanikAyAnabhijJa ityarthaH / paDjIvanikAyarakSaNenaivAtmasvarUpaM prakaTIbhavati / taca paDjIva 269 lokavAdiprakaraNa--- jo isa prakAra AtmA ke svarUpa ko jAna kara AtmA ke nirUpaNa meM tatpara hotA hai vahI vAstava meM lokavAdI hai / sarvajJoM dvArA jo lokA nAya - avalokana kiyA jAya vaha loka hai, arthAt paDjIvanikAya ko loka kahate haiM / ' loka ' zabda se yahA~ paDjIvanikAya kA hI grahaNa kiyA gayA hai, kyoMki bhagavAn ne AtmajJAna ko hI Age rakhakara lokavAdI kA kathana kiyA hai / jo paDjIvanikAyarUpa loka ko jAnatA hai vahI lokavAdI hai, arthAt loka ke karane vAlA hai, kintu SaDjIvanikAya se anabhijJa nahIM / svarUpa kA kathana paDjIvanikAya kI rakSA karane se hI AtmA kA svarUpa prakaTa hotA hai / pddjovlekAdIprakaraNa jo A pramANe AtmAnA svarUpane jANI karIne AtmAnA nirUpaNamAM tatpara cAya che te vAstavika rIte leAkavAdI che. sarvajJo dvArA je leAkAvAya-avalAyana karAya, arthAt sarvajJe jene joI zake che te loka che. arthAt SaDUjIvanikAyane leAka kahe che. ' leAka' zabdathI SaDUjIvanikAyanuM ja ahaNa karyuM che, kAraNa ke bhagavAne AtmajJAnane ja AgaLa rAkhIne lekavAdInuM kathana karyuM che. je pachavanikAyarUpa leAkane jANe che, te lekavAdI che, arthAt lekanA svarUpanuM kathana karavA vALA che SaDUjIvanakAyathI anabhijJa hAya te nahi. D jInikAyanI rakSA karavAthI ja AtmAnuM svarUpa pragaTa thAya che. SaDDa Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 270 AcArAsatre nikAyajJAnaM vinA tadakSaNaM na saMbhavati / ataH paDUjIvanikAyasvarUpaM nirUpyate jIvAstAvat saMkSepavo dvividhAH-siddhA asiddhaatheti| tatra mukti prAptAH siddhAH, saMsAriNo'siddhAH / saMsAriNaH punardvividhAH-sa-sthAvarabhedAt / tatra pRthivyaptejogayuvanaspatayaH sthaavraaH| prasAzcaturvidhAH-dvIndriya - trIndriya - caturindriya- paJcendriyabhedAt / tatrendriyANi paJca zrotra-cakSu-Ni-rasanasparzanAkhyAni / pRthivIkAyo'pkAyastejaskAyo vAyukAyo vanaspatikAyazceti paJcavidhA jIvA ekendriyAH / kRmyAdayo dvIndriyAH, / pipIlikAdayatrIndriyAH, bhrmraadyshcturindriyaaH| mnussyaadyHpnycendriyaaH| nikAya ko rakSA usake jJAna ke abhAva meM nahIM ho sakatI, ataH paDjIvanikAya ke svarUpa kA nirUpaNa kiyA jAtA hai-- saMkSepa meM jIvoM ke do bheda haiM-~-siddha jIva aura asiddha jIva / mukta jIva siddha kahalAte haiM aura saMsArI jIva asiddha kahalAte haiN| saMsArI nIva bhI do prakAra ke haiM-trasa aura sthAvara / pRthivIkAya, akAya, tejaskAya, vAyukAya, aura vanaspatikAya sthAvara haiM / sa jIva cAra prakAra ke haiM-dvindriya, trIndriya,caturindriya aura paJcendriya / zrotra, cakSu, prANa (nAka), rasanA aura sparzana, ye pAMca indriyA haiN| pRthivIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya, ye pAMca sthAvara jIva. ekendriya haiN| kRmi Adi dvIndriya haiM / pipIlikA (ciuMTI) Adi trIndriya haiM / bhaiArA Adi cauindriya haiN| manuSya Adi paJcendriya haiN| jIvanikAyanI rakSA tenA jJAnanA abhAvamAM thaI zakatI nathI, te kAraNathI vaDujIvanikAyanAM svarUpanuM nirUpaNuM karavAmAM Ave che - saMkSepamAM jIvanA be bheda che-1) siddhajIva ane (2) asiddhajIva. muktajIva te siddha kahevAya che ane asiddha te saMsArI jIva kahevAya che. saMsArI jIva paNa me AnA . (1) sa bhane (2) syA52. pRthivIya, saya, 4Aya, vAyakAya, ane vanaspatikAya te sthAvara che. basa jIva cAra prakAranuM che. dIndriya, zrIndriya, caturindriya ane paMcendriya. zetra (kAna) cakSu (netra), chANa naka), rasanA 'tement mana pazana (yAma), 2mA pAya dhAyA cha. prathivIya, ma5415, teraskAya. vAyukAya ane vanaspatikAya, A pAMca sthAvarajIva ekendriya che, kami Adi zrIndriya che. kIDI Adi rInidraya che, bhamarA vagere cauindriya Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 su. 5 lokavAdima0 271 atra paJca sthAvarA ekatrasaceti mililA paDajIvanikAyA bhavanti eSAM pratyekaM bhedAn madarzayAmaH (1) pRthivIkAyabhedA: -- pRthivIkAyastAvaducyate - pRthivyeva kAyo yasya sa pRthivIkAyaH / pRthivIkAyAdayaH paJca sthAvaranAmakarmodayAt samutpannAstasmAdime sthAvarA iti kathyante / pRthivIkAyo'nekavidhaH, zuddhapRthivIzarkarA - vAlukAdibhedAt / zarkarAdibhedarahitA mRttikArUpA, tathA gomayakacacarAdirahitA vA pRthivI tatra pAMca sthAvara aura eka trasa milakara pajIvanikAya haiM / bheda dikhalAte haiM-- ina sabake (1) pRthivIkAya ke bheda pRthivI hI jisa kA zarIra ho, vaha pRthvIkAya kahalAtA hai / pRthvIkAya Adi pAMcoM sthAvaranAkarma ke udaya se utpanna hone ke kAraNa sthAvara kahalAte haiM / pRthivIkAya aneka prakAra kA haiM-- zuddha pRthivI, zarkarA, vAda Adi / unameM zarkarA Adi bhedoM se rahita mRttikArUpa, tathA govara yA kacarA Adi se rahita pRthivI zuddhapRthivI kahalAtI hai / patthara ke choTe-choTe khaNDoM se milI huI mRttikA zarkarA pRthivI hai / che, manuSya Adi paMcendriya che pAMca sthAvara ane eka trasa maLIne SaDjhanakAya che. e tamAmanA bhedo tAve che: (1) pRthivIbhayanA le-- pRthivI jevu zarIra hAya, te pRthivIkAya kahevAya che. pRthvIkAya Adi pAMceya sthAvaranAmakarmAMnA udayathI utpanna heAvAnA kAraNe sthAvara kahevAya che. pRthvIkAya aneka are che, zuddhapRthvI, zaza, vAlU ( retI ) Ahi temAM zaza mAhi lehothI rahita smRttikArUpa, ane chANu agara kacarA AdithI rahita pRthvI zuddhapRthvI kahevAya che. pRththaranA nAnA-nAnA kakaDAethI maLelI mATI te zarkarA pRthivI che. vAllR ( retI) Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 - . AcArAso shuddhpRthivii| azmalaghukhaNDamizritA mRttikaa-shrkraapRthivii| vAlukAvyatimizrA mRttikA-cAlukApRthivI / evaM bahuvidhAH pRthivIkAyAH, tathAhi-. . . . . upala-zilA-lavaNo-para-loha-trapu-tAmra-sIsaka-rajata-suvarNa-haritAlahiGgalaka-manaHzilA-sasyakAjana-bhavAlA-bhrakapaTalA-bhravAlukA-gomeda-rucakA-kasphaTika - lohitAkSa--marakata-masAragalla-bhujagendranIla-gopIcandana-gairika - iMsagarbhapulapha-saugandhika-candrakAnta-sUryakAnta-caiDUrya-jalakAntAdayaH sarve vaadrpRthiviikaaybhedaaH| ete ca zuddhapRthivyAdayaH svakhanisthitA eva cetanAvantaH / gomayakacayarAdirUpazastropahatA ravivAhitAparUpazastropahatAca gatacetanA bhavanti / bAda milI mRttikA bAlakA pRthivI kahalAtI hai / isa prakAra pRthivIkAya ke aneka bheda haiM, ve isa prakAra : patthara, zilA, namaka, upara, lohA, rAMgA, tAMbA, zIzA, cAMdI, sonA, haDatAla, hiMgala, mainasila, sasyakAMjana, mUMgA, abhraka abhravAlukA gomeda, rucakra, aGka, sphaTika, lohitAkSa, marakata, masAragalla, bhujaga, indranIla, gopIcandana, gerU, haMsagarbha, pulaka, saugandhika, candrakAnta sUryakAnta, vaiDUrya, jalakAnta, Adi vAdara pRthivIkAya ke bheda haiM / ve zuddha pRthivI Adi jaba apanI khAna meM sthita hote haiM tabhI sacetana hote haiN| gobara, kacarA Adi zastroM se upahata hokara yA sUrya kI dhUpa aura agni ke tAparUpa zastra se acemana ho jAte haiN| maLelI mATI vAlukApRthivI kahevAya che. e pramANe pRthivI kAyanA aneka bheda che patthara, zikSA, bhI, 652-mA21, bATu, saMgI, (sers), is, sIbhu, yI, sAnu, gua, hiMga, manazita, surabhI, bhU-52pANai, ma, Aust, zamI, 354, ma, Ti, alstAkSa, bha24ta, bhasArata, bhu, chandranAa, sopIyana, gerU, sagalA, Ya4, sodhi, yAnta, sUryAnta, vaiDUrya, rastra Adi bAdarapRthivIkAyanA bheda che (A khara bAdara pRthvIkAya che). e zuddha prathivI Adi jyAre pitAnI khANamAM sthita hoya che, tyAre te sacetana hoya che. chANa-kacare Adi zastrothI upahata (haNAelA) thaIne, athavA te sUrya ane aninA tAparUpa zasathI acetana thaI jAya che. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5 lokayAdima0 273 uktavAdarapRthivIkAyAnAM yatraiko jIvastatra niyamato'saMkhyAtAH pRthivIkAyA jIvAH santi / sthAnamapyeSAM pRthivI-pAtAla-bhavana-naraka-prastara-vimAnAdikaM jJeyam / mUkSmapRthivIkAyajIvAstu srvlokvyaapinH| ubhayepAM bhedaprabhedAH srvjnymnniitaadaagmaadvgntvyaaH| (2) apUkAyabhedAHakAyo'nekavidhaH-avazyAya -mihikA-karaka-haratanu-zuddha-zIto-pNakSArA-'mla-lavaNa-kSIrodaka-ghRtodakAdibhedAt / eko yatrApkAyastatrAsaMkhyAtA apakAyAH santi / bAdarApakAyAnAM samudra-hada-nadI-vApI-kUpAdiH sthAnam / sukSmApakAyastu sarvalokavyApakaH / asyApi bhedaprabhedA Agamato vijnyeyaaH|| ukta vAdara pRthivIkAya Adi kA jahA~ eka jIva hai vahA~ niyama se asaMkhyAta pRthivIkAya ke jIva haiM / pRthivI. pAtAla, bhavana, naraka-prastara, vimAna Adi inake sthAna haiN| sUkSma pRthivIkAya ke jIva samasta loka meM vyApta haiM / donoM ke bheda-prabheda sarvajJoka Agama se samajha lene caahie| (2) apkAya ke bhedaapkAya aneka prakAra kA hai--osa, mihikA, ole, haratanu, zuddhajala, zItajala, upNajala, kSAra, amla lavaNajala (khArA pAnI) kSIrodaka, aura ghRtodaka Adi / jahA~ eka akAya hai vahA asaMkhyAta apakAya hai| bAdara a-kAyakA sthAna. samudra, talAva, nadI, vAvaDI, kUpa Adi haiM, aura sUkSma apakAya samasta loka meM vyApta hai| isake bhI bheda-prabheda Agama se samajhanA cAhie / . upara kahelA khAdara pRthivIkAya Adine tyAM eka jIva che. tyAM niyamathI asaMkhyAta pRthivIkAya jIva che. pRthivI, pAtAla, bhavana, naraka-prastara, vimAna Adi tenA sthAna che. sUma pRthivI kAyanA jIva samasta lokamAM vyApta che. e baMnenA bheda-prabheda sarvanA AgamathI samajI levA joIe. (2) mAyanA :apakAyanA aneka prakAra che-esa, mihikA (nihAra), oLo, haratA(pRthvIne bhedIne tRNanA agrabhAga vagere upara rahenArUM pANI) zuddha jala (tarikSayI 5 athavA nahI pAyI) zAdra, Gujare (mAthI garama pANInA garnu pAjl), mATusa, mAsa, kSI2064 bhane ta mAhi, (AqY, vArUNa, kSIra, Izkarasa ane puSkaravAra samudranAM pANI) jyAM eka apakAya che, tyAM asaMkhyAta apUkAya che. bAdara apakAyanA sthAna samudra, taLAva, nadI, vAvaDI, kUvA 'Adi che, ane sUma apakAya samasta lokamAM vyApta che. tenA bheda-prabheda paNa AgamathI samajavA joIe. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 AcArAGgasUtre (3) tejaskAyabhedA: - tejaskAyo'nekavidhaH - aGgArAciralA tazuddhAgnyAdibhedAt / ime tejaskAyA jIvA vAdarAH / yatraikastejaskAyastatrA'saMkhyAtAstejaskAyAH santi / tepAM sthAnaM sArdhatRtIyadvIparUpasamaya kSetrameva, na tato vahiH / sukSmAstu sarvalokavyApinaH / eMpAM bheda - prabhedAH pUrvavad vijJeyAH (4) vAyukAya bhedAH - vAyukAyaH paurastya - pAzcAtyAdyutka limaNDalikA dibhedAdanekavidhaH / vAdara'vAyukAyAnAM sthAnaM dhanavAta-tanuvAta - tadvalayAdholokapAtAlabhavanAdikam / sUkSmA vAyukAyA sarvalokavyApinaH / eSAM bhedapramedAH pUrvavada veditavyAH / (3) tejaskAya ke bheda tejaskAya aneka prakAra kA hai, jaise- aMgAra, jvAlA, alAta, zuddha-agni Adi / jahA~ eka bAdara tejaskAya kA jIva hotA hai vahA~ asaMkhyAta tejaskAya hote haiM / ina kA sthAna aDhAIdvIparUpa samaya kSetra ho hai, usa se bAhara ye nahIM hote / sUkSma tejaskAya ke jIva lokavyApI haiM / ina ke bhI bheda-prabheda Agama se samajhane cAhie / (4) vAyukAya ke bheda vAyu ke bho pUrvA aura pazcimI Adi ke bheda se aura utkalika maNDalika Adi ke bheda se aneka prakAra haiN| ghanavAta, tanuvAta, valaya, adholoka aura pAtAla, bhavana Adi bAdara vAyukAya ke sthAna haiM / sUkSma vAyukAya sarvalokavyApI hai / (3) tesDAyanA :-- terAya ne prAranA hai; prema he saMgAra, navAsA bhayAta, zuddha ni ADhi, jyAM eka khAdara tejaskAyanA jIva hAya che tyAM asaMkhyAta te skAya hAya che. tenuM sthAna aDhIdvIparUpa samayakSetra ja che, tenAthI bahAra te nathI. sUkSma tejakAyanA jIva leAkavyApI che. tenA paNa bheda-prabheda AgamathI jANI levA joIe. (4) vAyuDAyanA leha vAyukAya paNa pUrva ane pazcima AdinA bhedathI,. ane utkalika ( jema samudramAM kalleAle) malika, (mULamAMthI je gAMLa pharate vAtA hoya te vAsu ) zAhi lehathI mane abharano che, dhanavAta, tanuvAta, pAya, adhoso, bhane pAtAsa, bhavana Adi khAdara vAyukAyanA sthAna che, ane sUkSma vAyukAya sarvaleAkavyApI che. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 6.1 su.5 lokavAdipra0 275 imau tejaskAya-vAyukAyo gatisvabhAvatayA basAvapi nigadyate / .. (5) vanaspatikAyabhedAH vanaspatikAyo'nekavidhaH-zaivAla - panaka - haridrA-''draka-mUlakA - lUkasUraNa-palANDa-lazuna-kandAdibhedAt / ime vanaspatikAyAH sAdhAraNA ucyante / kSagucchagulmalavAdayaH pratyekazarIrA ucyante / sAdhAraNavanaspatikAyasthaikasmin inake bheda-prabheda pUrvavat Agama se jAnane cAhie / tejaskAya aura vAyukAya gatizIla hone ke kAraNa trasa bhI kahe jAte haiN| (5) vanaspatikAya ke meda vanaspatikAya aneka prakAra kA hai| jaise-zaivAla, panaka, haridrA, (haldI), Ardaka (adarakha) mUlaka, aka (AlU ), sUraNa, pyAja, lahasuna, aura kaMndaH Adi / ye banaspatiyoM sAdhAraNa kahalAtI haiN| tathA * vRkSa, guccha, gulma, latA Adi pratyekazarIra kahalAtI haiN| sAdhAraNa vanaspatikAya ke eka zarIra meM ananta jIva hote haiN| inakA tenA bheda-prabheda pUrva pramANe AgamathI samajI levA joIe. tejaskAya ane vAyukAya gatizIla hovAnA kAraNe rasa paNa kahevAmAM Ave che. (5) vanaspatikAyanA bheda- . vanaspati ya ma 42. , -zAda, panax,. RAI, bhA, bhUma, AlU, sUraNa, DuMgaLI, lasaNa ane kanda Adi. A vanaspatio sAdhAraNa kahevAya che, jemAM anaMta je hoya tene sAdhAraNa kahe che) tathA vRkSa, (bhagavatI sUtramAM vRkSAnA sahI pAsA che. (1) zRMgaNe2 (mAha)I peThe manata voiA, (2) mAmAnI bhA54 saya 7vAjA Aut, (3) mane ta-tamAsa. mere prabhAva saMkhyAta evALAM jhADe). guccha, gulma (navamAlikA I vagere) latA Adi pratyeka zarIra kahevAya che. sAdhAraNa vanaspati kAyanA eka zarIramAM ananta - jIva hoya che. tenuM sthAna ghodadhi Adi che. sUkSma vanaspatikAya sarva lokavyApI che. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 (3) tejaskAyabhedA: -- - 1 tejaskAyo'nekavidhaH - aGgArAciralAtazudvAgnyAdibhedAt / ime tejaskAyA jIvA yAdarAH / yatraikastejaskAyastatrA'saMkhyAtAsnejaskAyAH santi / teSAM sthAnaM sArvavatIyadvIpa rUpasamaya kSetrameva, na tato vahiH / sUkSmAstu sarvalokavyApinaH / eSAM bheda-prabhedAH pUrvavad vijJeyAH AcArAGgasUtre (4) vAyukAya bhedA: -~-~ vAyukAyaH paurastya - pAzcAtyAyutka limaNDalikAdibhedAdanekavidhaH / vAdara'vAyukAyAnAM sthAnaM dhanavAta-tanuvAta - tadvalayAdholokapAtAlabhavanAdikam / sUkSma argkAyA sarvalokavyApinaH / eSAM bhedapramedAH pUrvavada veditavyAH / (3) tejaskAya ke bheda tejaskAya aneka prakAra kA hai, jaise--aMgAra, jvAlA, alAta, zuddha-agni bhAdi / jahA~ eka bAdara tejaskAya kA jova hotA hai vahA~ asaMkhyAta tejaskAya hote haiN| ina kA sthAna aDhAIdvIparUpa samaya kSetra hI hai, usa se bAhara ye nahIM hote / sUkSma tejaskAya ke jIva lokavyApI haiM / ina ke bhI bheda-prabheda Agama se samajhane cAhie / (4) vAyukAya ke bheda vAyu ke bhI pUrvA aura pazcimI Adi ke bheda se aura utkalika maNDalika Adi ke bheda se aneka prakAra haiM / dhanavAta, tanuvAta, valaya, adholoka aura pAtAla, bhavana Adi cAdara vAyukAya ke sthAna haiM / sUkSma vAyukAya sarvalokavyApI hai / (3) tesvAyanA le--- tenasTThAya aneka aThAranA hai; prema he aMgAra, Adi jyAM eka khAdara tejaskAyano jIva hAya che tyAM vAsA, asAta, zuddha zani, asakhyAta te skAya hAya che. tenuM sthAna aDhIdvIparUpa samayakSetra ja che, tenAthI bahAra te nathI. sUkSma tejarakAyanA jIva lekavyApI che. tenA paNa le-prabheda AgamathI jANI levA joI e. (4) vAyuDAyanA - * vAyukAya paNa pUrva ane pazcima AdinA ` bhedathI, ane utkalika ( jema samudrabhI) bhAva, (bhUNabhAMthI ke goja irato vAta hoya te vAyu) Ahi hathI ne amaranoM che, dhanavAta, tanuvAta, vAya, adholo, bhane pAtAsa, bhavana Adi khAdara vAsukAyanA sthAna che, ane sUkSma vAyukAya salAkavyApI che. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sR.5 lokavAdipra0 imau tejaskAya - vAyukAyau gatisvabhAvatayA sAvapi nigadyete / 276 (5) vanaspatikAyabhedA: vanaspatikAyo'nekavidhaH - zaivAla - panaka haridrA - Traka- mUlakA - lukasUraNa- palANDu - lazuna- kandAdibhedAt / ime vanaspatikAyAH sAdhAraNA ucyante / vRkSagucchagulmalavAdayaH pratyekazarIrA ucyante / sAdhAraNa vanaspatikAyasthaikasmin inake bheda - prabheda pUrvavat Agama se jAnane cAhie | tejaskAya aura vAyukAya gatizIla hone ke kAraNa trasa bhI kahe jAte haiM / (5) vanaspatikAya ke meda vanaspatikAya aneka prakAra kI hai / jaise- zaivAla, panaka, haridrA, (haldI), Ardraka ( adarakha ) mUlaka, alaka ( Ada), sUraNa, pyAja, lahasuna, aura kaMnda Adi / ye vanaspatiyA sAdhAraNa kahalAtI haiM / tathA vRkSa, guccha, gulma, latA Adi pratyekazarIra kahalAtI haiM / sAdhAraNa vanaspatikAya ke eka zarIra meM anaMnta jIva hote haiM / inakA tenA bheda-prabheda pUrva pramANe AgamathI samajI levAM joIe. tejaskAya ane vAyukAya gatizIla hovAnA kAraNe trasa paNa kahevAmAM Ave che. (4) vanaspatiDAyanA leha vanaspati Aya bhane prAre che, bhebha-zaivAla, panaDa, haridrA, Ahu, bhUsa4, bhyAsU, sUraya, DuMgaNI, sasayu bhane un: Ahi A vanaspatiyoM sAdhAraNya : ahevAya che, (jemAM anaMta jIvA hAya tene sAdhAraNa kahe che) tathA vRkSa, (bhagavatI sUtramAM vRkSAnA nathu leho* pADelA che. (1) zRMgamera (A) nI peThe anaMta bhovANAM ADo, (2) AmAnI bhAI asaMkhya bhovANAM jADo, (3) bhane tADa-tamAsa vagere prabhA - sakhyAta jIveAvALAM jhADA ). guccha, zukSma (navamAlikA jAI vagere ) latA Adi pratyeka zarIra kahevAya che. sAdhAraNa vanaspati kAyanA eka zarIramAM ananta - jIva heAya che. tenuM sthAna ghanAdadhi Adi che, sUma vanaspatikAya sarva leAkavyApI che.. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 * AcArAgasUtre zarIre'nantA jIvAH santi / epAM sthAnaM ghanodadhyAdi / muzmAstu banaspatikAyA sarvalokavyApinaH / epAM bhedamabhedAzca zAstrato'vaseyAH / ete pakSa sthAvarAH sprshnruupaikendriyaaH| paJca jIvanikAyA uktAH, idAnIM papTanasAdhikAraH kathyate (6) prasakAyamedAHsatvaM dvividhaM, kriyAto labdhitazca / tatra kriyA krm-clnN-deshaantrmaaptiH| ataH kriyayaiva tejaskAyo vAyukAyazca so bhavati / labdhyA tUbhI sthAvarau / dvIndriyAdayastu kriyayA labdhyApi asA bhavanti / labdhirhi trasanAmakarmodayaH, dezAntaraprAptilakSaNA kriyA'pi dvIndriyAdInAm / sthAvaranAmakarmodayarUpayA sthAna dhanodadhi Adi hai| sUkSma vanaspatikAya sarvalokavyApI hai| inake bheda-prabheda zAstra se samajha lene cAhie / ina pAMca sthAvaroM ko ekamAtra sparzanaindriya hotI hai| pAMca jIvanikAyoM kA kathana kiyA jA cukA hai| aba chaThe trasakAya kA prarUpaga kiyA jAtA hai (6) sakAyaasapana do prakAra kA hai-kriyA se aura labdhi se| kArya karanA, calanA, eka jagaha se dUsarI jagaha jAnA kriyA hai / isa kiyA se ho tejaskAya aura vAyukAya trasa kahalAte haiN| labdhikI apekSA ye donoM sthAvara hI haiN| dvIndriya Adi, kriyA se bhI trasa haiM aura labdhi se bhii| yahA~ prasanAmakarma kA udaya labdhi hai, aura dezAntara meM tenA bheda-prabheda zAstrathI samajI levA joIe. A pAMca sthAvarene eka mAtra sparzana Indriya heya che. A pAMca javanikAnuM kathana karI cUkyA chIe. have chaThThA trasa kAyanuM prarUpaNa karavAmAM Ave che-- (6) saayvasapaNuM be prakAranuM che-kriyAthI ane labdhithI. kArya karavuM. cAlavuM, eka jagyAthI bIjI jagyAe javuM te kriyA che. A kriyAthI ja tejaskAya ane vAyakAya vasa kahevAya che, labdhinI apekSAe A bane sthAvara ja che. dvIndriya Adi kiyAthI paNa trasa che ane ladhithI paNa trasa che. ahiM vasanAmakarmane udaya te labdhi che. ane dezAntaramAM gamana karavuM te kriyA che. hIndriya AdimAM e baMne jovAmAM Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1. u1. su. 5. lokavAdima0 277 labdhyA pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sarve sthAvarA eva / evaM ca trasaH pavidhaH tejaskAya - vAyukAya-dvIndriya-trIndriya- caturindriya- paJcendriya- bhedAt / tejaskAyo vAyukAyazca prAguktaH / tatra dvIndriyAdiSu caturvidheSu sajIveSu dvIndriyAstAvaducyante-- (1) dvIndriyaH - C zarIrakASThAdijAH -- kRmayaH phalAdijAH - nIlaGgaprabhRtayaH, gomayAdijAH -- gandolakAdayaH, jalajA :- zamazuktizamyUkajalaukAprabhRtayo dvIndriyAH / gamana karanA kiyA hai, dvIndriya Adi meM ye donoM pAI jAtI haiM / sthAvaranAmakarmodayarUpa labdhi kI apekSA pRthvI, ap, teja, vAyu, aura vanaspati, ye saba sthAvara haiM / isa prakAra trasajIva chaha prakAra ke haiM - tejaskAya, vAyukAya, hIndriya, trIndriya, caturindriya, aura paJcendriya / ina meM se tejaskAya aura vAyukAya kA varNana pahale kiyA jA cukA hai / dvIndriya Adi cAra prakAra ke sajIvoM meM se prathama dvIndriya kA svarUpa batalAte haiM(1) dvIndriya zarIra aura kATha Adi meM utpanna hone vAlI kRmi, phala Adi meM utpanna hone vAle nIlaMgu vagairaha, govara meM utpanna hone vAle giMDolA vagairaha, jala meM paidA hone vAle zaGkha, sIpa, jAMka Adi dvIndriya jIva haiM / ina ke sparzana aura rasanA, ye dobhAve che. sthAvaranAbhambhodhya samdhinI apekSA - pRthvI, mayU, tela, vAyu, vanaspati, A sarva sthAvara che. A pramANe trasa jIva cha prakAranA che--tejaskAya, vAyukAya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya. AmAMthI tejaskAya ane vAyukAyanu varNana pahelAM karavAmAM AvyuM che. dvIndriya Adi cAra prakAranA tAve che. trasa jIveAmAMthI dvIndriya Adinu` svarUpa (1) dvIndriya zarIra ane kASTha AdimAM utpanna thavA vALA kRmi, phaLa AdimAM utpanna thavA vALA nIlagu vagere. chANamAM utpanna thavA vALA gAlA vagere. jalamAM utpanna thavA vALA zukha, zIpa, jaLo vagere dvIndriya jIva che. tene sparzana ane Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 * AcArAgasUtre zarIre'nantA jIvAH santi / epAM sthAnaM ghanodadhyAdi / mukSmAstu banaspatikAyA sarvalokavyApinaH / epAM bhedaprabhedAca zAstrato'baseyAH / ete pazca sthAvarAH sprshnruupaikendriyaaH| paJca jIvanikAyA uktAH, idAnIM paSThanasAdhikAraH kathyate (6) prasakAyamedAHsatvaM dvividhaM, :kriyAto labdhitazca / tatra kriyAkarma-calanaM-dezAntaramAptiH / ataH kriyayaiva tejaskAyo vAyukAyazca praso bhavati / labdhyA tUbhI sthAvarau / dvIndriyAdayastu kriyayA labdhyApi trasA bhavanti / labdhirhi trasanAmakarmodayaH, dezAntaraprAptilakSaNA kriyA'pi dvIndriyAdInAm / sthAvaranAmakarmodayarUpayA sthAna dhanodadhi Adi hai| sUkSma vanaspatikAya sarvalokavyApI hai| inake bheda-prabheda zAstra se samajha lene cAhie / ina pAMca sthAvaroM ko ekamAtra sparzanaindriya hotI hai / pAMca jIvanikAyoM kA kathana kiyA jA cukA hai| aba chaThe trasakAya kA prarUpaNa kiyA jAtA hai (6) sakAyasapana do prakAra kA hai-kriyA se aura labdhi se | kArya karanA, calanA, eka jagaha se dUsarI jagaha jAnA kriyA hai / isa kriyA se ho tejaskAya aura vAyukAya trasa kahalAte haiN| labdhikI apekSA ye donoM sthAvara hI haiM / dvIndriya Adi, kriyA se bhI trasa haiM aura labdhi se bhii| yahA~ basanAmakarma kA udaya labdhi hai, aura dezAntara meM tenA bheda-prabheda zAathI samajI levA joIe. A pAMca sthAvarane eka mAtra sparzana Indriya hoya che. A pAMca javanikAnuM kathana karI cUkyA chIe. have chaThThA trasa kAyanuM prarUpaNa karavAmAM Ave che-- (6) samaya-- . . DhasapanuM be prakAranuM che-kriyAthI ane labdhithI. kArya karavuM. cAlavuM, eka jagyAthI bIjI jagyAe javuM te kriyA che. A kriyAthI ja tejaskAya ane vAyukAya trasa kahevAya che, labdhinI apekSAe A banne sthAvara ja che. kIndriya Adi kriyAthI brasa che ane ladhithI paNa trasa che. ahiM vasenAmakarmane udaya te ladhi che. ane dezAtaramAM gamana karavuM te kriyA che. dvIndriya AdimAM e baMne jovAmAM Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 ___ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 2.5 lokavAdima0 . .(4). paJcendriyajIvAH-. . paJcendriyajIvAzcaturdhA-nAraka-tiryaG-manuSya-deva-bhedAt , nArakAH saptavidhAH, saptanarakepu samudbhavAt / ratna(1)-zarkarA(2)-vAlukA(3)-paGka(4)-dhUma (5)-tamo(6)-mahAtamo(7)-nAmnyaH sapta pRthivyastatra sapta narakabhUmayaH, tatra ye nivasanti te nArakAH saptavidhA iti / nArakatiryakamanuSyadevAnAM sparzanarasana-prANa-cakSuH-thotrANi paJcendriyANi bhavanti / * paJcendriya-tiryaJco dvividhAH- garbhaja-samRchimabhedAt / tatra-garbhajAH paJcadhA-jalacara-sthalacara-khecaro-ra-parisarpa-bhujaparisarpabhedAda / saMmUrchimA api (4) paJcendriyajIva___paJcendriya jIva cAra prakAra ke haiM--(1) nAraka, (2) tiryaJca, (3) manuSya, aura (4) deva / nAraka sAta prakAra ke haiM, kyo ki sAta narakoM meM unakI utpatti hotI hai / (1) ratnaprabhA (2) zarkarAprabhA (3) vAlukApramA, (4) paMkaprabhA, (5) dhUmaprabhA, (6) tamaHprabhA aura (7) tamastamaHpramA nAmaka sAta pRthivI haiN| vahA~ sAta narakabhUmiyA haiM / ina bhUmiyo meM nivAsa karane vAle nArakI bhI sAta - prakAra ke kahalAte haiN| nAraka. paJcendriya tiryaJca, manuSya aura devoM ke sparzana, rasanA, prANa, cakSu, aura zrotra, ye pAMca indriyA hotI haiN| paJcendriya tiryaJca do prakAra ke haiM-garmaja aura samUrchima / ina meM garbhaja ke pAMca bheda haiM-(1) jalacara, (2) sthalacara, (6) khecara, (4) uraHparisarpa aura (5) bhujaparisarpa / (4) pathandriyapAMca ghandriyo pA 01 yA2 prA2na cha-(1) nA24I, (2) tiya"ya, (3) manuSya, ane (4) deva. nArakInA sAta prakAra che, kAraNe ke sAta narakamAM tenI utpatti DAya che. (1) namA, (2) 24zamalA, (3) glumA, (4) mA, (5) dhUmanA, (6) bhApramA mane. (7) tabhastama:-sA nAmanI sAta pRthivI che. tyAM sAta narakabhUmio che. te narakabhUmiemAM nivAsa karavA vALA nArakI paNa sAta prakAranA kahevAya che. nArakI, paMcendriya-tiryaMca, manuSya, ane dezane sparzana, * rasanA ghANa, cakSu ane zrotra, A pAMca Indriya hoya che. . payandriya tirtha ya me 2 cha-(1) Tr, (2)bhUchibha. tabhA Tril .pAMtha le che:-(1) reyara, (2).sthalayara, (3) preyara, .(4) - 12:5risapa, ane. - - Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 278 AcArAne ime sparzana-rasanobhayendriyAH dvIndriyA jIvA asaMkhyAtAH / .. ' ' ' (2) trIndriyAH- . . . . . . . zrIndriyAH pipIlikAdayA-pipIlikA-rohiNikA-kunthu-yUka-likSa-matkuNamatkoTaka-zulazula--gopadikA-khajUrA-karNazUlAdayaH prasiddhAH / ime sparzana-rasanaghANendriyAH / trIndriyA asNkhyaataaH| .. (3) caturindriyAHcaturindriyAH bhramarAdayaH-bhramara-caTara-makSikA-daMza-mazaka-vRzcika-kITa-. kasArI-pataGgAdayaH prasiddhAH / ime sparzana-rasana-prANa-cakSu-rindriyAH / caturindriyA api asNkhyaataaH| indriyAM hotI haiM / dvIndriya jIva asaMkhyAta hai| (2) trIndriyapipIlikA (kIDI), rohiNikA, kunthuvA, jU, lIkha, khaTamala, makoDA, zulazula, gopadikA, khajUrA, karNazUla, Adi trIndriya jIva prasiddha haiM / inake sparzana rasanA aura prANa, ye tIna indriyA hotI haiM / trIndriya jIva asaMkhyAta haiN| / (3) caturindriya- . . . . . . . bhramara, vaTara, makkhI, DAMsa, macchara, bicchU, koTa, paMtana, kaMsArI, Adi cauindriya jIva prasiddha hai| inake sparzana, rasanA, prANa, aura cakSu, ye cAra indriyA hotI haiN| ye jIva asaMkhyAta hai| rasanA e be Indriye vALA cha asaMkhyAta che. (2) zrIndriya Aa, lipi, yuvA, j, eii, mAMss, bha , zukhazusa, 6i, kAnakhajUrA, karNaphUla Adi triIndriya jIva prasiddha che. tene sparzana, rasanA, ane ghANa. A traNa Indriyo hoya che. trIndriya jIva asaMkhyAta che. (3) yandriyasamasa, 182, bhAbhI, saMsa, bha202, pIchI, Ta, 55, 4 sArI mAhiyAra indriyavALA jIva prasiddha che. temane spazana rasanA, ghANa ane netra A cAra chandriyo sAya che..4-masabhyAta cha. . Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU. 5 lokavAdipra0 281 bharatAni paJcaivatAni paJca mahAvidehAH / tatra paJcasu mahAvideheSu paJca devakurukSetrANi paJcottarakurukSetrANi antargatAni tAni vihAya paJca mahAvidehA karmabhUmayo bhavanti / eSu paJcadazasu kSetreSu jAtA eva jJAnAvaraNIyAdisakalakarmataskarebhyaH saMsAramahAraNye parimuktA mokSadhAmAbhidhAvanti / etatpaJcadazavyatirikteSu kSetreSu janma prAptAH punaH samyagdarzanajJAnacAritralakSaNamokSamArga labdhuM na prabhavanti / aho bhavyaprANinaH ! svaniH yasAya zIghraM prayatantAm, anantakAlataH paDjIvanikAyAnAM bhavasthiti - kAryasthitipu - anantajanma- jarA - maraNAdyanaMntaduHkhamanubhUya pUrvapuNyodayena durlabhamidaM manuSyajanma karmabhUmau labdham / deza virati - sarvavirati - mahAvidehoM meM pAMca devakuru aura pAMca uttarakuru kSetra bhI antargata haiM, unheM chor3akara pAMca mahAvideha karmabhUmi haiM / ina pandraha karmabhUmiyoM meM utpanna hone vAle manuSya hI jJAnAvaraNIya Adi samasta karmarUpI coroM se saMsArarUpI mahA araNyo meM chUTakara mokSadhAma jAte haiM / ina pandraha kSetroM se bhinna kSetroM meM janma lene vAle, samyag darzana, jJAna, cAritra svarUpa mokSamArga prApta karane meM samartha nahIM hote / " aho bhavya jIvo ! apane zreya (kalyANa) ke lie zIghra prayatna karo / anAdi kAla se paDajIvanikAya kI bhavasthiti aura kAryasthiti meM ananta janma, jarA, maraNa Adi kA duHkha bhogakara pUrvapuNya ke udaya se karmabhUmi meM durlabha manuSya bhava milA hai / dezavirati aura sarvaviratike rUpa sudhA paripUrNa manuSyAyu rUpa kaTorako se pAMca mahAvidehamAM pAMca devakurU, ane uttarakurlR kSetra paNa atagata che. tene cheDIne pAMca mahAvideha kabhUmi che. A paMdara kama bhUmimAM utpanna thavA vALA manuSya ja jJAnAvaraNIya Adi tamAma karUpI cArAthI sa sArarUpI mahA-- araNyamAMthI chuTIne mekSadhAma jAya che. A paMdara kSetreAthI bhinna kSetromAM janma levAvALA samyagdarzana, jJAna, cAritra svarUpa meAkSamAne prApta karavA samartha thatA nathI. ahe| bhavya jIve ! potAnA kalyANa mATe zIghra-jaladI prayatna karI! anAdi kALathI SaDUjIvanakAyanI bhavasthiti ane kAyasthitimAM ananta janma, jarA, maraNa. AdinuM duHkha bheAgavIne pUrva puNyanA udayathI * karmabhUmimAM durlabha manuSya lava maLyeA che. dezavarati ane saviratirUpa amRtathI paripUrNa manuSyAyurUpa o pra. A-36. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 AcArAGgamA paJcadhA-jalacara(1)-sthalacara(2)-khecaro(3)-ra-parisapai(4)-bhujaparisarpabhedAt / tatra jalacarA matsyamakarAdayaH, sthalacarA gomahipyAdayaH, * khecarAH mayUrAdayaH, uramparisaH sadiyaH, bhujaparisarpAH godhaadyH| ___ manuSyA dvividhAH-karmabhUmijAH, akrmbhuumijaaH| yatra jAtA manuSyAH sidhyanti; budhyante, parinirvAnti; sarvaduHkhAnAmantraM kurvanti sA krmbhuumiH| atraiva saMsArAntaprAptikArakasya ratnatrayarUpamokSamArgasya vijJAtAraH kartAra upadeSTArazva bhagavantastIrthaGkarA avataranti / te ca svayaM saMsArArNavaM taranti, parAn bhanyAnapi, tArayanti / ardhattIyadvIpAbhyantare karmabhUmayaH paJcadazakSetrarUpA bhavanti-paJca saMmUrchima ke bhI pAMca meda haiM-(1) jalacara, (2) sthalacara, (3) khecara, (4) ura:parisarpa aura (5) mujArisarpa / maccha, makara, Adi jala ke jIva jalacara kahalAte haiN| gAra bhaMsa Adi sthalacara kahalAte haiN| mayUra Adi khecara kahalAte haiN| sarpa Adi uraHparisarpa aura guherA (goha ) Adi mujaparisarpa kahalAte haiN| manuSya do prakAra ke haiM-karmabhUmija aura akarmabhUmija / jahA~ utpanna hokara jIva siddha buddha hote haiM, nirvANa prApta karate haiM aura saba duHkhoM kA anta karate haiM, use karmabhUmi kahate hai| saMsAra kA anta karane vAle, ratnatrayarUpa mokSamArga ke jJAtA, kartA aura upadezaka tIrthakara bhagavAna karmabhUmi meM hI utpanna hote haiN| ve svayaM saMsAra samudra tarate haiM aura dUsare bhavya jIvoM ko bhI tArate haiN| aDhAI dvIpa meM pandraha pharmabhUmiyA haiM-pAca bharata kSetra meM, pAMca airavata kSetra meM, aura pAMca mahAvideha meN| pAMca (5) suparisa. bha27, bha42 (bhAra) sAhi nA 1 sayara pAya che. gAya, bheMsa Adi sthalacara kahevAya che mayUra (mAra) Adi khecara kahevAya che. sarSa Adi uraparisarpa, ane ghAyarA Adi bhujaparisarSa che. bhanuSya me nA cha--(1) 4mabhUmima, (2) ma4mabhUmi04, armi Spanna thaIne jIva siddha buddha hoya che, nivaNa prApta kare che, ane sarva duHkhono aMta kare che tene karmabhUmi kahe che. saMsArane aMta karavAvALA, ratnatrayarUpa mokSamArgane jJAtA kartA, ane upadezaka tIrthaMkara bhagavAn karmabhUmimAM ja utpanna thAya che. te svaye saMsAra samudrane tare che ane bIjA bhavya jIvone paNa tAre che. ahI dvipamAM paMdara karmabhUmi che-pAMca bharatakSetramAM, pAMca eravata kSetramAM ane Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mR. 5 lokavAdipra0 281 bharatAni, paJcairavatAni, paJca mahAvidehAH / tatra paJcasu mahAvideheSu paJca devakurukSetrANi paJcottarakurukSetrANi antargatAni; tAni vihAya paJca mahAvidehA karmabhUmayo bhavanti / eSa paJcadazasu kSetreSu jAtA eva jJAnAvaraNIyAdisakalakarmataskarebhyaH saMsAramahAraNye parimuktA mokSadhAmAbhidhAvanti / etatpaJcadazavyatirikteSu kSetreSu janma prAptAH punaH samyagdarzanajJAnacAritralakSaNamokSamArga lavdhu na prabhavanti / - aho bhavyamANinaH ! svaniH yasAya zIghra prayatantAm, anantakAlataH paDjIvanikAyAnAM bhavasthiti-kAyasthitipu-anantajanma-jarA-maraNAdyanantaduHkhamanubhUya pUrvapuNyodayena durlabhamidaM manuSyajanma karmabhUmau labdham / dezavirati-sarvaviratimahAvidehoM meM pAMca devakuru aura pAMca uttarakuru kSetra bhI antargata haiM, unheM choDakara pAMca mahAvideha karmabhUmi haiN| ina pandraha karmabhUmiyoM meM utpanna hone vAle manuSya hI jJAnAvaraNIya Adi samasta karmarUpI coroM se saMsArarUpI mahA araNyo meM chUTakara mokSadhAma jAte haiM / ina pandraha kSetroM se bhinna kSetroM meM janma lene vAle, samyag , darzana, jJAna, cAritra svarUpa mokSamArga prApta karane meM samartha nahIM hote / aho bhavya jIvo ! apane zreya (kalyANa) ke lie zIghra prayatna kro| anAdi kAla se paDajIvanikAya kI bhavasthiti aura kAyasthiti meM ananta janma, jarA, maraNa Adi kA duHkha bhogakara pUrvapuNya ke udaya se karmabhUmi meM durlabha manuSya bhava milA hai| dezavirati aura sarvaviratike rUpa sudhA se paripUrNa manuSyAyu rUpa kaTorako pAMca mahAvidehamAM pAMca devakurU, ane uttarakurU kSetra paNa antargata che. tene choDIne pAMca mahAvideha karmabhUmi che. A paMdara karmabhUmimAM utpanna thavA vALA manuSya ja jJAnAvaraNIya Adi tamAma karmarUpI cerathI saMsArarUpI mahAaraNyamAMthI chuTIne medhAma jAya che. A paMdara kSetrethI bhinna kSetromAM janma levAvALA samyagdarzana, jJAna, cAritra svarUpa mokSamArgane prApta karavA samartha thatA nathI. . bhaadde| savya ! potAnA 4tyA bhATe zI-varl prayatna ! anAdi kALathI SaDUchavanikAyanI bhavasthiti ane kAyasthitimAM ananta janma, jarA, maraNa AdinuM duHkha bheLavIne pUrvapuNyanA udayathI karmabhUmimAM durlabha manuSya che bhava maLe che. dezavirati ane sarvaviratirUpa amRtathI paripUrNa manuSyAyuM - ma. A-36. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAgadAniyA guppAmA ma mAmA pamahaMgana, initin ca rAgarAga, patra masAraNa mA ni Frm. .. pAra pugatArApo ki mA sA giipnaanaagaadidilaayaa| nApaTIpa mAgapramadAparimanya pamA nigA / param 55 . : pa ramana, para . paramAmalA: RAIN mAH sarga marmata maanuss mimaamaa / pAna parapasa pramazarapatri1. mAnasa mAmbAra ke mutra bhararmabhUmikA phagana " pApa epakarSa pAMna vAparata, pAMca dasa MARATHmmmi ana, aur pazyiA magada pApa mm, pApa haripa, pApa eyara bhAra pani rAjagIra antaradIpa, pesara bhI yugaliyAra ho; kAraNa akaamgidii| ina janga bhAdi gahI hogaa| jamyUdI / garaga kSetrako paryAdA pharane pATha .. padhimabhAga se yA bhAkArInI-go bATAeM nikalI hai| 3 maryAdA karane vAle zikSAripadharApa parpa aura pabhima bhAgAsa karAne chInavI levA mATe mRtyuM rAja ho che. e kAraka amRtanA svAdanA sukhathI vaMcita raheze nahi. mAbhina 45npAMca hemavata, pAMca harivarSa, pAMca ramyaka varSa, pAMca devagara, ane pAMca uttarakurU, A trIsa, ane chappana antaradvIpa, A bhUmi che. aMtara kapi paNa jIgaLIyA kSetra hovAnA kAra akarmabhUmi deg , keI paNa sthaLe tIrthaMkaranI janma Adi thato nathI, advIpamAM bharata kSetranI maryAdA karavAvALA himavata parvatanA pUrva bhAgathI vaka AkAranI be-be dADhI nIkaLI che. e prakAre eravata aan zirI parvatana pUrva mane pazcima bhAgAthA - pasara marmamani hai| mattamA 5 / inameM kabhI bhI tIrthara himapadaparvata ke pUrvabhAga aura hai| isI prakAra airakta kSetra kI bhAgA se do do vakrAkAra dAdAeM A kAraNathI tame viratirUpI Aarraimay rayavata, pAMca // 5, 2sa bha "bhUmi ja che. temAM nA pUrvabhAga ane airAta kSetranI Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 AcAracintAmaNi-TIkA adhya. u.1 2.5 lokavAdina parvatasya, pUrva-pazcimAntabhAgadvayAd vakrAkAre dve dve daMSTre niHsRte staH / apTAsu daMSTrAmu bhAge sapta saptAntaradvIpAH santi / evaM paTpaJcAzadantaradvIpA bhavanti / antaradvIpanA apykrmbhuumijaaH| tatrobhayeSAM manuSyANAmuccArAdipu saMmUrchimA manuSyA ubhayavidhAsu bhUmipu jaaynte| __tatra garbhajA manuSyA ekottarazatam (101), paryAptAparyAptamedAd dvayadhikazatadvayam (202), saMmUrchimamanupyA aparyAptamAtratayA-ekottarazatameva (101), sarveSu saMmilitepu tryuttarazatatrayaM (303) manuSyANAM bhedAH bhavanti / devanikAya:devAzcaturvidhAH-bhavanapati1-vyantarara-jyotipka3-caimAnika4-bhedAt / nikalI haiM / ina ATha dADhoM para sAta-sAta antaradvIpa haiN| isa prakAra chappana antaradvIpa haiN| antaradvIpaja (antaradvIpa meM utpanna hue) jIva bhI akarmabhUmija ( akarmabhUmi meM utpanna hue) kahalAte haiM / ina donoM prakAra ke manuSyoM ke mala Adi meM, donoM bhUmiyoM meM saMmUchima manuSya utpanna hote haiN| garbhaja manuSya eka sau eka (101) prakAra ke haiN| inake praryApta aura aparyApta. meda karane se do sau do (202) bheda hote haiN| saMmUchima manuSya aparyApta hI hote haiM, ataH unake eka sau eka (101) bheda milA dene se manuSyoM ke kula bheda tIna sau tIna (303) ho jAte haiN| devanikAyadeva cAra prakAra ke haiM-(1)bhavanapati, (2) vyantara, (3) jyotiSka aura (4) vaimAnika / A ATha dA para sAta-sAta antaradvIpa che. A pramANe chapana antaradvIpa che. antaradvIpaja (antaradvIpamAM utpanna thanArA) jIva paNa akarmabhUmi ja (akarma bhUmimAM utpanna thanArA) kahevAya che. A baMne prakAranA manuSyonAM maLa AdimAM e baMne bhUmiemAM saMmUIima manuSya utpanna thAya che. garbhaja manuSya eka eka (101) prakAranA che. tenA paryApta ane aparyApta bheda karavAthI baso be (202) bheda thAya che. saMmUrNima manuSya aparyApta ja hoya che te kAraNathI tenA eka eka (101) bheda temAM meLavavAthI manuSyanA kula traNa pa (303) se thAya che. panimayaheva 2 2 cha-(1) sapanapati, (2) vyanta2, (7) nyAti bhane (4) paimAni. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AAAA 282 AcArAstre pIyUSapUrNametanmanuSyAyukaTorakaM mRtyurapaharta puro'vatiSThate / tadatra viratimadhAsvAdasukhavaJcitA bhavanto mA bhavantu / ___ akarmamamayaH madhyantepaJca haimavatAni, paJca harivANi, paJca ramyaphavANi, paJcaraNyavatavarSANi, pazca devakuravaH pazcottarakuravaH, iti vizada, paTpaJcAzadantaradvIpAH / antaradvIpA api yugalakSetratvAdakarmabhUmayo bhvnti| etAH sarvA akarmabhUmayA, tIrthaGkArajanmAdirahitatvAt / jambUdvIpe bharatakSetramaryAdAkArakahimavatparvatasya pUrvapazcimAntabhAgadvayAt vakrAkAre dve dve daMSTre niHsRte stH| evam aivatakSetramaryAdAkArakazikharichInane ke lie mRtyu sAmane khar3A hai, ataH Apa viratirUpI sudhA ke AsvAda ke sukha se vaJcita mata rho| ____ akarmabhUmikA kathanapAMca haimavata, pAMca harivarSa, pAMca ramyakavarSa, pAMca airaNyavata, pAMca devakuru aura pAMca uttarakuru, ye tIsa, aura chappana antara dvIpa, ye saba akarmabhUmi haiM / antaradvIpa bhI yugaliyAkSetra hone ke kAraNa akarmabhUmi hI haiN| ina meM kabhI bhI tIrthaMkara kA janma Adi nahIM hotaa| jambUdvIpa meM bharata kSetra kI maryAdA karane vAle himavatparvata ke pUrvabhAga aura pazcimabhAga se vakra AkAra ko do-do dADhAe~ nikalI haiN| isI prakAra airavata kSetra kI maryAdA karane vAle zikhariparvata ke pUrva aura pazcima bhAgoM se do do vakrAkAra dAdAe~ kaTezane chInavI levA mATe mRtyu sAmeja ubhelo che. e kAraNathI tame viratirUpI amRtanA svAdanA sukhathI vaMcita raheze nahi. . akarmabhUminuM kathana - pAMca hemavata, pAMca harivarSa, pAMca racyaka vaSa, pAMca eraNyavata, pAMca devagurU, ane pAMca uttarakurU, A trIsa, ane chappana antaradvIpa, A sarve akarma bhUmi che. aMtara dIpa paNa jugaLIyA kSetra hovAnA kAraNe akarmabhUmi ja che, temAM koI paNa sthaLe tIrthakarane janma Adi thato nathI. jambudvIpamAM bharata kSetranI maryAdA karavAvALA himavata parvatanA pUrvabhAga ane pazcima bhAgathI vakra AkAranI be-e dADha nIkaLI che. e prakAre aivita kSetranI maryAdA karavAvALA zikhara parvatanA pUrva ane pazcima bhAgothI be-be vAkAra - - Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 mu.5 lokavAdipra0 285 tatra bahavo'murakumArA AvAsepu, tathA kadAcid bhavaneSu ca nivasanti / tathA nAgakumArAdayaH sarve prAyazo bhavaneSveva prativasanti / ratnaprabhApRthvIpiNDAlamadhazvakaikasahasrayojanaM vihAyaikalakSApTasaptatisahasrayojanAni tu ratnaprabhAto'dhastAnavatisahasrayojanaparimANabhAga eva bhavanti, tatra bhavanAni dakSiNArdhAdhipatInAM camarendrAdInAm , uttarArdhAdhipatInAM valIndrAdInAm / mahAmaNDapabadAvAsAH, bhavanAni nagarasadRzAni bhavanti, parantu tAni bhavanAni vahivRttAni, abhyantare samacatuSkoNAni, talabhAge tu pRSkarakarNikAvad bhavanti / ambAdayaH paramAdhArmikA api asurakumArajAtIyAH paJcadaza santi-1ambArambaropa vahIM bahuta se amurakumAra AvAsoM meM aura kabhI-kabhI bhavanoM meM nivAsa karate haiN| nAgakumAra saba prAyaH bhavanoM meM ho rahate haiM / ratnaprabhA pRthvI ke piNDa se Upara aura nIce eka-eka hajAra yojana choDakara eka lAkha aThahattara hajAra yojana parimANa meM madhya bhAga meM sabhI jagaha asurakumAra devoM ke AvAsa haiM, kintu bhavana ratnaprabhA pRthvI ke nIce nave hajAra yojana parimita bhAga meM hI haiN| vahA~ dakSiNArdhAdhipati camarendra Adi ke aura uttarArddhAdhipati valIndra Adi ke bhavana haiN| mahAmaNDapa ke samAna AvAsa haiN| nagara ke samAna bhavana hai, kintu ve bAhara golAkAra aura bhItara samacatuSkoNa haiM / unakA talamAga kamala kI karNikA ke samAna hotA hai| amba Adi pandraha paramAdhArmika bhI asurakumAra jAti ke haiN| unake nAma-(1) amba, (2) ambarIpa, (3) zyAma, (1) zavala, tyAM ghaNA asura kumAre, AvAmAM ane kaI kaI vakhata bhavane mAM nivAsa kare che. nAgakumAra sarva prAya: bhavanamAM nivAsa kare che. ratnaprabhA pRthvInA piMDathI upara ane nIce eka-eka hajAra ejana cheDIne, eka lAkha aDacotera hajAra ejana parimANamAM madhyabhAgamAM sarva jagyAe amukumAra devenA AvAsa che. paraMtu bhavana, ratnaprabhA pRthvInI nIce (90000) nevuM hajAra jana parimita bhAgamAM ja che. tyAM dakSiNAdhipati camarendra AdinA ane uttarArdhAdhipati balInka AdinA bhavana che. mahAmaMDapanI samAna AvAsa che. nagaranA samAna bhavana che. paraMtu te bhavane bahArathI gaLAkAra ane aMdarathI samacatuSkoNa che. tene taLIAno bhAga kamalanI kaNikA samAna hoya che. amba Adi paMdara paramAdhArmika paNe asurakumAra ___ tinA che. tasonA nAma bhaTe-(1) abhma, (2) sammarI5, (3) zyAma, (4) Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - .' AcArAgasUtra (1) bhavanapatidavamedAHtatra bhavanapatayo dazavivAH-(1) amarakumArAH, (2) nAgakumArAH, (3) suvarNakumArAH, (4) vidyutkumArAH, (5) agnikumArAH, (6) dvIpakumArA:, (7) udadhikumArAH, (8) dizAkumArAH, (9) vAyukumArAH, (10) stnitkumaaraath| kumArA iva sukumArA manoharA mRdumadhuralalitagatayaH kumAravadabhivyaktarAgAH kelivilolitacetasaH kumAravayoddhatarUpaveSabhApAbharaNapraharaNAvaraNayAnavAhanAzcatyataH 'kumArA' ityucyante / jambUdvIpe sumeruparvatasyAdhastAdakSiNottarabhAgayostiryagbhAge'nekakoTikoTilakSayojanaM yAvad bhavanapatayo nivasanti / (1) bhavanapatidevabhavanapati deva daza prakAra ke haiM-(1) asurakumAra, (2) nAgakumAra, (3) suvarNakumAra, (4) vidyutkumAra, (5) agnikumAra, (6) dvIpakumAra, (7) udadhikumAra, (8) dizAkumAra, (9) vAyukumAra aura (10) stanitakumAra / . kumAra ke samAna sukumAra, manohara, mRdu, madhura, lalita gativAle, kumAra ke samAna rAga vyakta karane vAle, krIDA meM citta lagAne vAle, kumAra ke samAna hI udrata rUpa, veSa, bhASA, AbhUSaNa, Ayudha, yAna, vAhana Adi dhAraNa karane vAle hone se ye deva, kumAra kahalAte haiM / jambU dvIpa meM sumeru parvata ke nIce dakSiNa bhAga aura uttara bhAga ke tirache bhAga meM aneka koDA-koDI lAkha yojana taka bhavanapati deva nivAsa karate haiN| (1) sapanapati sapanapati deva sa prArache-(1) sumAra, (2) nAmamAra, (3) suvarNasumAra, (4) vidhabhAra, (5) animAra, (6) dvIpabhA2, (7) dhibhAra, (8) hizamAra (6) pAyumAra, ane (10) stanita bhA2. kumAra pramANe, sukumAra, manohara, mRdu, madhura, lalitagativALA, kumAranA samAna rAga vyakta karavA vALA, kIDAmAM citta lagAvavA vALA, kumAranA pramANe uta-5, vepa, bhASA AbhUSaNa, Ayudha, yAna, vAhana Adi dhAraNa karavA vALA savAthI te deva, kumAra kahevAya che. jambudvIpamAM sumeru parvatanI nIce dakSiNabhAga hara uttara bhAganA ticha bhAgamAM aneka keDA-cheDI lAkha yojana sudhI bhavanapati deva nivAsa kare che. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA adhya. 1. u1. sU. 5. lokavAdima0 287 vyantarAH poDazavidhAH - 1 pizAca - 2 bhUta - 3 yakSa-4 rAkSasa - 5 kinara 6 kiMpuruSa-7mahoraga - 8gandharvA-9 prajJaptika- 10 paJcaprajJahika - 11 RpivAdika 12 bhUtavAdika - 13 krandita - 14 mahAkrandita 15 kRSmANDa - 16pataMga bhedAt / ( sthA. syA. 2 u 3 ) jRmbhakA api vyantaradevA daza santi / yathA- (1) annajRmbhakAH (2) pAnajRmbhakAH, (3) vatrajRmbhakAH, (4) layanajRmbhakAH, (5) zayanajRmbhakAH, (6) puSpajRmbhakAH, (7) phalajRmbhakAH, (8) puppaphalambhakAH, (9) vidyAjambhakAH, (10) avyaktajRmbhakAH / (6) jyotiSkadevA: jyotIMSi - prabhApuJjasvarUpANi samujjvalAni vimAnAni, tatra bhavAH vyantara deva solaha haiM - (1) pizaca, (2) bhUta, (3) yakSa, (4) rAkSasa, (5) kinnara, (6) kiMpuruSa, (7) mahoraga, (8) gandharva, (9) aprajJaptika, (10) paJcapraptika, (11) RSivAdika, (12) bhUtavAdika, (13) krandita, (14) mahAkrandita, (15) kUSmANDa, aura (16) pataGga ( sthA. sthA. 2 u. 3) jRmbhaka vyantara deva bhI daza prakAra ke haiM / jaise- (1) annajRMbhaka, (2) pAnajRMbhaka, (3) vastrajRMbhaka, (4) layanajRMbhaka, (5) zayanajRMbhaka, (6) puSpajRMbhaka, (7) phalajuMbhaka, (8) puSpaphalajRMbhaka, (9) vidyAjRMbhaka aura (10) avyaktajRMbhaka / (3) jyotiSka deva prabhA ke puJja ke samAna atyanta ujjvala vimAnoM meM utpanna hone vAle vyantara heva soja che (1) pizAya, (2) lUta (3) yakSa, (4) rAkSasa ( 4 ) sinnara, (9) Diyu3Sa, (7) bhoraMga, (8) gadhava, (E) aprajJaptijJa, (10) paMthaprajJasiGa, (11) RSivAhiGa, (12) lUtavAhika, (13) inhita, (14) mahAinhita, (15) ISabhAMDa bhane (16) pataMga, ( sthA.. sthA. 2 u. 3 ) bhUla vyantara heva pazu isa aAranA che, prema- (1) annalala4, (2) yAna lRlaGa, (3) patra, (4) sayana laGa, (4) zayanalala, (6) yuSya nRlaGa, (7) iMsala (8) puNyazlala, (Ga) vidyAnna (ga, gane (10) bhavyatA (3) jyotiSNudevI prabhAnA puMja samAna atyaMta ujjavala vimAnAmAM utpanna thavA vALA deva Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 AcArAMgrasatre 3 zyAma4 savala rudrakSyairudra kAla 8 mahAkAlA 9'sipatra 10 dhanuH 11kumbha 12vAluka 13 vaitaraNI 14kharasvara 15 mahAghoSa- medAt / (2) vyantaradevAH -- ratnaprabhAkANDasya sahasra yojanaparimANayuktasyAdhastAdekazatayojanamUrdhva ca tathaikazatayojanaM vihAyASTazatayojana parimANayukta ratnamabhAkANDe vyantaradevAnAmasaMkhyAtAni nagarANi santi / tathaiva bhavanAni tepAmAvAsAtha santi / tatra bAlavat svecchayA zakrAdidevendrAjJayA vA cakravartyAdipuruSAjJayA vA prAyeNAniyatagatipracArA bhavanti / manuSyAnapi kecid bhRtyavadupacaranti / vividheSu ca zaila kandarAntaravanavivarAdiSu prativasantiH ato vyantarA ityucyante / (5) rudra, (6) vairudra, (7) kAla, (8) mahAkAla, (9) asipatra, (10) dhanuSa, (11) kumbha, (12) vAlu, (13) vaitaraNI, (14) kharasvara, (15) mahAghopa | (2) vyantara deva eka hajAra yojana parimANa vAle ratnaprabhAkANDa ke nIce aura eka sau yojana Upara tathA eka sau yojana choDakara ATha sau yojana parimANa yukta ratnaprabhAkANDa meM vyantara devoM ke asaMkhyAta nagara haiM / usI prakAra bhavana aura unake AvAsa haiM / cAlakoM ke samAna apanI icchAse, zakra Adi devoM kI AjJA se, yA cakravartI Adi kI AjJAse prAyaH aniyatagati vAle hote haiM / ye deva kinhIM - kinhIM manuSyoM kI dAsa ke samAna sevA karate haiM / ye vividha prakAra ke parvatoM kI guphAoM meM aura vanavivara Adi meM nivAsa karate haiM ataH inheM vyantara kahate haiM / zamasa, (ca) rudra, (9) verudra, (7) Asa, (8) bhaDAbhasa, (Ga) asipatra, (10) dhanuSa, (11) Dula, (12) vAsu, (13) vaitaraNI, (14) bharasvara, (15) bhaDAghoSa. (2) vyantaradeva eka hajAra ceAjana paramANuvALA ratnaprabhAkAMDanI nIce ane ekase yAjana upara tathA ekase caiAjana cheDIne AThaso cAjana parimANuyukta ratnaprabhAkAMDamAM vyaMtara devAnA asaMkhyAta nagara che. te pramANe bhavana ane tenA AvAse che. khALakonI jema peAtAnI IcchAthI, iMdra Adi devAnI AjJAthI. athavA cakravatI JAtinI AjJAthI prAyaH aniyata gativALA hoya che. A deva kaii kAi manuSyanI dAsanI samAna sevA kare che. te vividha prakAranA patAnI guphAomAM ane vanaguphAe AdimAM nivAsa kare che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5 lokavAdima . vaimAnikadevAnAM dvau bhedI-kalpopapannAH kalpAtItAzca / phalpA AcAraH sa. cehendrasAmAnikatrAyaviMzAdivyavahArarUpastamupagatAH kalpopapannAH= saudharmAdidevalokanivAsino vaimAnikA devaaH| yadvA-kalpeSu saudharmAdiSu upapannAH saudharmAdidevaMlokotpannA vaimAnikadevAH klpoppnnaaH| yadvA-kalpena-niyamena indrasAmAnikAdisvAmisevakAdibhAvarUpamaryAdayopapannAH yuktAH klpoppnnaaH| . . . ..: . 1indra- 2sAmAnika- 3trAyastriMza- 4 lokapAla-5 pAripadyA-6 nIkA7tmarakSakA-8''bhiyogika-9prakIrNAH, kilvipikAca10. svasvamaryAdApAlakatayA kalpopapannA ityucynte| tandrAH - sAmAnikAdidevAnAmadhipatayaH / indrsmaanaaH-saamaanikaaH| mntripurohitsthaaniiyaastraaystriNshaaH| sImArakSakA vaimAnika deva dro prakAra ke haiM-kalpopapanna aura kalpAtItaH / kalpa kA artha hai-AcAra / yahAM indra, sAmAnika, bAyastriMza Adi kA vyavahAra kalpa mAnA gayA hai, aura yaha kalpaM jina meM pAyA jAya ve phalpopapanna kahalAte haiN| saudharma Adi devalokoM meM nivAsa karane vAle vaimAnika deva kalpopapanna haiN| athavA kalpa se arthAt niyama se arthAt indra, sAmAnika Adi, yA svAmI-sevaka AdibhAvarUpa maryAdA se yukta deva kalpopapana kahalAte haiN| indra, sAmAnika, trAyastriMza, lokapAla, pAriSadya, AnIka. AtmarakSaka, bhAbhiyogya, prakIrNaka aura kilvipika, ye daza apanI-apanI maryAdA kA pAlana karate hue kalpopapanna kahalAte hai| sAmAnika Adi devoM ke adhipati indra kahalAte haiN| indra ke samAna : vaibhAni hepa me 42nA cha-(1) 48yApapanna mane (2) 365AtAta. eval artha che-AcAra. ahiM Indra, sAmAnika, trAyaaiMza Adine vyavahAra kalpa mAnyo che, ane A ka95 jenAmAM jovAmAM Ave che te kA5panna kahevAya che. saudharma Adi devakemAM nivAsa karavAvALA vaimAnika deva kopapanna che. athavA kalpathI arthAta, niyamathI arthAta Indra sAmAnika Adi, athavA svAmI-sevaka Adi bhAvarUpa maryAdAthI yukta deva kalpapapana kahevAya che. ndra, sAbhAniDa, trAyazi, sAsa, pariSadha, mAmI, mAtbharakSa4, mAliyoya, prakIrNaka ane kilviSika, pita-potAnI maryAdAnuM pAlana karatA thakA ka9papanna 4DevAya che. sAmAnika Adi devenA adhipati Indra kahevAya che. IndranAM samAna sAmAnika pra.A.-37 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 288 AcArAGgamane jyotiSkAH / jyotiSkadevAstiryagloke jyotiSakAzaM kurvanti / jyotiSkadevAH paJcavidhA:-(1) candra-(2) mUrya-(3) graha-(4) nakSatra-(5) tArA-bhedAt / ime pakSa samayakSetrAntarvatinaizcarasvabhAvAH santi / apare paJca candrAdayaH samayakSetrAd bahiH sthirA eva tiSThanti / (4) caimAnikadevAHUrdhvaloke vimAneSu vasantIti vaimAnikAH / yadvA-vizeSeNa mAnayantivizati yatra viziSTasukRtina iti vimAnAni, tatra bhavA vaimAnikAH / yadvA-vi viziSTaM mAna-jJAnaM yatra, samadarzitayA, anyadevApekSayA ' ca heyopAdeyajJAnaviziSTA bhavanti yatra tAni vimAnAni, tatra bhavA vaimaanikaaH| deva jyotiSka kahalAte haiM / jyotiSka deva madhyama loka meM prakAza karate haiN| jyotiSka deva pAMca prakAra ke haiM- 1 candra, 2 sUrya, 3 graha, 4 nakSatra, aura 5 taaraagnn| ye pAMcoM samayakSetra ( aDhAI dvIpa ) meM calate haiM aura samayakSetra se bAhara sthira svabhAva vAle haiN| . (4) vaimAnika deva.. Urdhva loka meM vimAnoM meM vAsa karane vAle vaimAnika kahalAte haiM / athavA jahAM viziSTa puNyAtmA praveza karate haiM unhe vimAna kahate haiM, aura vimAnoM meM vAsa karane vAle vaimAnika kahalAte haiM / athavA samadazI hone ke kAraNa jahAM viziSTa jJAnaM ho, yA anya devoM kI apekSA jahAM heya upAdeya kA viziSTa jJAna ho, ve vimAna haiM aura una meM hone vAle vaimAnika haiN| tiSka kahevAya che. tiSka deva madhya lokamAM prakAza kare che. tiSka deva pAMca prAranA cha. (1) ya-5, (2) sUryaH, (3) aDa, (4) nakSatra mane (5) sa. mA pAMca samaya kSetra (ahIdvIpamAM cAle che ane samayakSetranI bahAra sthira svabhAvavALA che. (4) vaibhAni 31- . . urdhvalokamAM vimAnamAM vAsa karavA vALA vimAnika kahevAya che, athavA jyAM viziSTa athAtmA praveza kare che tene vimAna kahe che. ane vimAnemAM vAsa karavA vALA vaimAnika kahevAya che, athavA-samadazI hevAnA kAraNe jyAM viziSTa jJAna kAya athavA anya devenI apekSAe, jyAM heya-upAdeyanuM viziSTa jJAna heya te vimAna che, ane temAM. thavA vALA vaimAnika che. : Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5 lokavAdima0 kalpasya samAnadeze aizAnaH kalpaH / zAnasyopari sanatkumAraH kalpaH / sanatkumArasyopari mAhendraH kalpaH / evamuparyupari sarve kalpAH santi / tatrajyotiSkalokAyama saMkhyAtayojanakoTikoTipumArgamAruhya rUpalakSitadakSiNabhAge gaganapradeze saudharmakalpastathaizAnakalpazcA'sti / saudharmakalpaH pUrva pazcimadIrghaH, uttaradakSiNavistIrNo'rdhacandrAkAraH sUryavaddhAsvaraH, AyAmaviSkambhAbhyAMparikSepatathA'saMkhyeyayojanakoTikoTayaH, sarvaratnamayaH lokAntavistAro'sti / tatra madhyabhAge sarvaratnamayAzoka-saptaparNa-campakA-''mra-saudharmAvataMsakamuzobhitaH zakrAvAsaH / tatra sudharmA nAma zakasya devendrasya sabhA tasmin kalpe'stIti saudharmaH klpH| ke Upara sanakumAra kalpa hai / sanatkumAra ke Upara mAhendra kalpa hai / isIprakAra Upara-Upara samI kalpa samajhane caahie| - jyotiSka maNDala se Upara asaMkhyAta koDAkoDI yojana Upara jAkara meru se upalakSita dakSiNa bhAga meM AkAza-pradeza meM saudharmakalpa aura aizAna kalpa haiM / saudharmakalpa pUrva pazcima meM lamyA, uttara-dakSiNa meM vistIrNa aura ardhacandra ke AkAra kA hai / sUrya ke samAna camakadAra, lambAI, cauDAI aura paridhi se asaMkhyAta koDAkoDI yojana, sarvaratnamaya aura loka ke antataka vistRta hai / usake madhya bhAga meM sarvaratnamaya azoka, saptavarNa, campaka, Amra, evaM saudharmAvataMsaka se zobhita zakra kA AvAsa hai / zaka devendra ko sudharmAnAmaka sabhA jisa kalpa meM ho, vaha saudharmakalpa kahalAtA hai / ezAnanA upara sanaskumAra kalpa che, sanakumAranA upara mahendra kalpa che. e pramANe upara upara tamAma ka5 samajavA joIe. * tiSkamaMDaLanI upara, asaMkhyAta keDA-keDI jana upara jaIne methI upalakSita dakSiNa bhAgamAM AkAza-pradezamAM saudharmakalpa ane azAna kalpa che. saudhamakalpa pUrva pazcimamAM lAMbe, uttara-dakSiNamAM vistIrNa ane ardhacandrakAre che. sUryanA samAna camakadAra laMbAI cauDAI ane paridhithI asaMkhyAta kaDAkoDa jana, sarvaratnamaya che, ane lekanA aMta sudhI vistRta che. tenA madhya bhAgamAM sarva ratnamaya azoka; saptaparNa, campaka, Ama, evuM saudharmAvalaMsathI zobhita idane AvAsa che. zarka devendranI sudhamAM nAmanI sabhA je kapamAM hoya, te saudharmakalpa kahevAya che. " Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre 290 AtmarakSakAH / lokapAlAH / mitrasthAnIyAH pAriSadyAH / sainikAH senAdhipatirUpAzra - AnIkAH / indrazarIrarakSAkArakA dAsasthAnIyAH sevakA AbhiyogyAH / nAgarika - paurajanasamAnAH prakIrNakAH / antyajasamAnAH kalviSikAH / saudharmAdidvAdazakalpeSu dazavidhA indrasAmAnikAdayo devAH bhavanti / vyantarajyotiSkadeveSu trAyatriMzA lokapAlAca na bhavanti / kalpopapannadevAnAM nivAsasthAnAni dvAdaza santi - 1 saudharme - 2zAna - 3sanakumAra- 4mAhendra- "brahmaloka-6lAntaka-7mahAzukra 8sahasrArA- 9ssnata 10 prANatA11''raNA - 12'cyutAH / ime dvAdaza devalokAH kalpavimAnAni / tatra saudharmasya sAmAnika hote haiM / mantrI aura purohita jaise prAyakhiMza deva haiN| sImA kI rakSA karane vAle lokapAla haiM / mitra ke samAna pAriSadya haiM / sainika aura senAdhipatirUpa AnIka haiM / indra ke zarIra kI rakSA karane vAle AtmarakSaka kahalAte haiM / nAgarika - paurajanake samAna prakIrNaka deva haiM / dAsa ke samAna deva Abhiyogika kahalAte haiM, aura antyajoM ke samAna kilvipika haiM / ye indra sAmAnika Adi dazaprakAra ke deva saudharma Adi sabhI kalpoM meM hote haiM / vyaMtarI aura jyotiSka devoM meM trAyatriMza aura lokapAla nahIM hote / kalpopapanna devoM ke nivasasthAna bAraha haiM- 1 saudharma, 2 aizAna, 3 sanatkumAra, 4 mAhendra, 5 brahmaloka, 6 lAntaka, 7 mahAzukra, 8 sahasrAra, 9 Anata, 10 prANata, 11 bhAraNa, 12 acyuta / ye bAraha devaloka kalpavimAna haiM / saudharma kalpa kI barAbarI para aizAna kalpa hai / aizAna hoya che. maMtrI ane purAhita jevA trAyagniza deva che. sImAnI rakSA karanArA te leAkapAla che mitranI samAna pASidha che, sainika ane senAdhipatirUpa AnIka che. IndranA zarIranI rakSA karavAvALA AtmarakSaka kahevAya che. nAgarika-porajananI samAna prakIrNaka deva che. dAsanA samAna sevaka deva Abhiyogika kahevAya che, anyonI samAna kaviSika che. A Indra, sAmAnika Adi deva sAdhama Adi sarvakAmAM hAya che. vyatarA ane jyAtiSTha devomAM trAryAeza ane leAkapAla hAtA nathI. - udghoSapanna hevAnA nivAsasthAna ra che. (1) saudharma, (2) saizAna (3) sanatkubhAra (4) bhAhendra (5) brahmasoGa (9) sAnta, (7) bhahAzuI, (8) sahastrAra, (E) mAnata, (10) prayuta, (11) bhAra, (12) mabhyuta. A . khAraH devalAka kapa vimAna che, caudhama kapanI barAbarI para smezana kalpa che. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5 lokavAdima0 dvAdazakalpanivAsinAmindrANAM nAmAni yathA-saudharmakalpasya zamaH 1, aizAnasyezAnaH 2, sanatkumArasya sanatkumAraH 3, mAhendrasya mahendraH 4, vAlokaspa brahmendraH 5, lAntakaspa-lantakaH 6, madAzukrasya mahAzukA 7, sahassArasya sahasAraH 8, Anata-mANatayoH phalpayoH eka-eva prANatanAmA surapatiH 9, AraNAcyutayorapi tathaivako'cyutanAmA devarAjo'sti 10 / eSu natra lokAMtikA-sArasvatA1-''ditya2-yati3-varuNa-gardatoya5pitA-pAvApA7-5'naya8-riSTa9-nAmAnaH santi / brAhmaloke lokAntikA nivasanti / IzAnakoNe sAraspatA:1, pUrvasyAmAdityA:2, AgneyakoNe bakSyaH3, dakSiNasyAM varuNAH4, naiRtye gardatoyAH5, pazcimAyAM tupitA:6, pAyavyakoNeavyAvAdhA:7, uttarasyAm agiyA (AgneyA:)8, madhye riTAH 9 nivasanti / bAraha phalpavAsI indroM ke nAma isa prakAra hai-saudharma phalpa kA zaka 1, aizAna kA IzAna 2, sanakumAra kA sanarakumAra 3, mAhendra kA mahendra 4, mahAlokakA pradeondra 5, lAntaka kA lantaka 6, mahAzukra kA mahAzuka 7, sahanAra kA sadasAra 8 aura mAnata-- prANata kalpoM kA eka prANatanAmaka indra hai 9 / AraNa aura adhyuta phApoM kA adhyuta nAmaka epha hI indra hai 10 / ina meM nau lokAntika deva haiM-(1) sArasvata, (2) Aditya, (3) yadi, (1) yaruNa, (5) gardatoya, (6) tupita, (7) avyAyAdha, (8) Agneya aura, (9) riTa / ye lokAntika deva brahmaloka meM nivAsa karate haiN| IzAna koga meM sArasvata, pUrva meM Adilya, mAneya koNa meM vadri, dakSiNa meM varuNa, natya meM gardatoya, pazcima meM tupita, pAyavya meM adhyAtrAdha, uttara meM aggiyA (Agneya) aura madhya meM riTa nivAsa karate haiN| bAra kalpavAzI IdronAM nAme A pramANe che- dharmakalpanA zak; (1) azAnanA IzAna (2) sanaskumAranA sanakumAra (3) mahendranA mahendra, (4) brAlekane chandra, (5) lAntakanA lantaka, (6) mahAzukana mahAzukra, (7) sahastrAranA sahastrAra ane Ata- prAkRta kanA eka prAkRta nAmanA Indra che, Ara ane appata kapanA askRta nAmanA sandra .(10) tamA na ta pache--(1) sArasvata, () mAdisya, (3) pati, (4) 12, (5) aItIya, (6) tupita, (7) vyAdha, (C) neya, mana 9) riTa. A lokAntika deva brahmakamAM nivAsa kare che. IzAnakezvamAM sArasvata, pUrvamAM Aditya, AyaNamAM vadi, dakSiNamAM varuNa, nityamAM gAdaya pazcimamAM pita,vAyavyamAM avyAbAdha,uttaramAM acciA (Atha) ane madhyamari nivAraNa kare che, Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 292 . . . . . . AdhArAce .. tathaizAnakalpo'pyardhacandrAkAro'sti / ubhI militA pUrNacandrakAreNAvasthitau staH tato'saMkhyAtayojanakoTikoTipUpari samAnapadeze sanatkumAramAhendrau kalpI vartate / ardhacandrAkAra iva sanatkumArastathaiva mAhendro'pi / umau militvA pUrNacandrasadRzAkAreNa stH| tato'saMkhyAtayojanakoTikoTayupari brahmalokaH pUrNacandrAkAro'sti / evameva lAntaka-mahAzukra-saharAlAstAvattAvadhojano_muparyupari pratyekaM pUrNacandrAkArAH santi tato'ppasaMkhyAtayojanakoTikoTathupari samAnagaganamadeze Anata-mANataloko pratyekamardhacandrAkArI staH / ubhI militvA pUrNacandrAkAreNa bhvtH| tato'pyasaMkhyAtayojanakoTi koTayupari-AraNAcyutaloko pratyekamardhacandrAkArI stH| umau militvA pUrNacandrAkAraM bhjtH| aizAnakalpa bhI ardhacandrAkAra hai| donoM kalpa milakara pUrNa candramA ke samAna haiN| ina se asaMkhyAta koDAkoDI yojana Upara samAna deza meM sanatkumAra aura mAhendra kalpa haiM / sanatkumAra kalpa ardhacandrAkAra hai aura mAhendra kalpa bhI isI prakAra kA hai| donoM milakara pUrNacandramA ke sadRza phAra vAle haiN| ina se asaMkhyAta koDAkoDI yojana Upara brahmaloka pUrNacandrAkAra hai / isI prakAra lAntaka, mahAzukra, aura sahasrAra utane utane yojana Upara-Upara pratyeka pUrNacandramA ke samAna avasthita haiN| una se asaMkhyAta koDAkoDI yojana Upara AkAza pradeza meM Anata aura prANata barAbarI para pratyeka ardhacandrAkAra hai / ye donoM milakara pUrNacandake AkAra ke ho jAte haiN| una se asaMkhyAta koDAkoDI yojana Upara AraNa aura acyutaH loka pratyeka ardhacandrAkAra hai| ye donoM milakara pUrNacandra ke AkAra ke jaise ho jAte haiN| azAna kalpa paNa ardhacandrAkAra che. ane kalpa maLIne pUrNa candramAnI samAna che. tenAthI asaMkhyAta koDa-koDI jana upara samAna dezamAM sanakumAra ane mahendra kalpa che. sanakumAra kalpa ardhacandrAkAra che ane mahendra kapa paNa e prakAra che. bane maLIne pUrNa candramAnI barAbara AkAravALA che. tenAthI asaMkhyAta keDA-keDI jana upara brahAleka pUrNacandrAkAra che. e pramANe lAntaka, mahAzukra ane sahaAra teTalAteTalA jana upara-upara pratyeka, pUrNacandramAsamAna avasthita che. tethI asaMkhyAta keDa-keDI jana upara.. AkAzapradezamAM Anata ane prAkRta barAbarI, para pratyeka adhacandrAkAra che. e bane ka9pa maLIne pUrNa candramAnA AkAranA thaI jAya che tethI asaMkhyAta keDA-cheDI rojana upara AraNa ane acuta loka pratyeka adhaHcaDhAkAra che. e banne maLIne paNa pUrNacandrAkAra jevAM thaI jAya che. * * Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AMcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5 lokavAdipra0 295 navagraiveyakanAmAni yathA - 1 bhadra - 2 subhadra - 3 sujAta -4 sumAnasa - 5 sudarzana-6 priyadarzanA-7'modha-8mupratibhadra-9yazodharANi / paJcAnuttaravimAnAni yathA-1 vijaya-2vaijayanta-3jayantA-4'parAjita5 sarvArthasiddhAkhyAni / avidyamAnamuttara-mutkRSTaM vimAnAdi yebhyastAnyanuttarANi / tAni ca vimAnAni-anuttaravimAnAni / tIrtharAdInAM samavasaraNAdau kalpopapannadevA gamanAgamanaM kurvanti / kallAtItadevAstu svasthAnAdanyatra na gacchanti / pa jIvanikAyabheda-saMkalanam paDjIvanikAyAnAM tripapTaTyattarapaJcazatAni (563) bhedaaH| tathAhipRthivyaptejovAyukAyAnAM pratyekaM yAdara-mukSma-bhedAd dvaividhye'STadhA / tepAM nau aveyakoM ke nAma-(1) bhadra, (2) subhadra, (3) sujAta, (4) sumAnasa, (5) sudarzana, (6) priyadarzana, (7) amogha, (8) supratibhadra, aura (9) yazodhara haiN| pAMca anuttara vimAna-(1) vijaya, (2) vaijayanta, (3) jayanta, (4) aparAjita aura (5) sarvArthasiddha / jina se Upara arthAt utkRSTa aura koI vimAna nahIM ve anuttara vimAna kahalAte haiM / tIrthakara Adi ke samavasaraNa Adi meM kalpopapanna deva gamanAgamana karate haiM / kalpAtIta deva apane sthAna se anya jagaha nahIM jAte / __paDjIvanikAya ke bhedoM kA saMkalanapajIvanikAyoM ke kula pAMcaso tresaTha (563) bheda haiN| ve isa prakAra haiMpRthivI, ap, teja, aura vAyukAya ke bAdara aura sUkSma ke bheda se ATha bheda hue| napavayana nAbha-(1) badra, (2) subhadra, (3) sunata, (4) subhAnasa, (5) sudarzana, (6) priyazana, (7) mAdha, (8) supratima 4 (6) A52 che. pAya manuttara vibhAna-(1) vinaya, (2) vaiyanta, (3) yanta, (4) pArita ane (5) sarvArthasiddha. jenAthI uttara arthAt utkRSTa keI vimAna na hoya te anuttara vimAna kahevAya che. tIrthakara Adina samavasaraNa AdimAM kapipanna deva gamanAgamana kare che. kalpAtIta deva potAnA sthAnethI anya jagyAe jatA nathI. vahUchavanikAyanA bhedono yoga 1. 53001niyo esa pAMyasa sa (463) le che. te 21 prahAre haiNpRthvI, apU, teja ane vAyukAya, tenA Adara ane sUkSamanA bhedathI ATha bheda thayA. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 ocArAne kalpAtAvA:- kalpamatItAH-atikrAntAH klpaatiitaaH| saudharmAdidvAdazakalpavahirbhUtAH svAmisevakAdyAcAravarjitAH, svAtantryAdahamindranAmnA prasiddhAH, bhadrAdinavagreveyakavimAna-vijayAdipaJcAnuttaravimAnAdhivAsino devAH klpaatiitaaH| __saudharmAdidvAdazakalpatathomasaMkhyAtayojanakoTikoTipUpari . navaveyakAni vimAnAnyuparyupari santi / puruSAkAralokasya grIvAsthAnIyatayA vimAnAni graiveyakAnyucyante / tadvAsino devA api traiveyakA ucyante / sarvoparitanagreveyakavimAnAdUrdhvamasaMkhyAtayojanakoTikoTayupari paJcAnuttaravimAnAni santi / tatraika madhyabhAge, caturdikSu catvAri / anuttaravimAnavAsino devA anuttarA ucyante / kalpAtIta- . jo deva kalpa se pare haiM ve kalpAtIta kahalAte haiM, arthAt saudharma Adi kalpoM se bAhara, svAmI, sevaka Adi maryAdA se rahita-svataMtra hone ke kAraNa ahamindra nAma se prasiddha bhadra Adi nau graiveyakoM meM tathA vijaya Adi pAMca anuttara vimAnoM meM nivAsa karane vAle deva kalpAtIta kahalAte haiN| saudharma Adi bAraha kalpoM se Upara asaMkhyAta koDAkoDI yojana jAkara nau praiveyaka vibhAna eka dUsare ke upara avasthita haiN| puruSAkAra loka kI grIvA ke sthAna para jo vimAna haiM, ve graiveyaka vimAna kahalAte haiN| saba se Upara ke aveyaka vimAna se Upara asaMkhyAta koDAkoDI yojana jAkara pAMca anuttara vimAna haiN| una meM se eka madhya bhAga meM hai aura cAra cAroM dizAoM meM haiM / anuttaravimAnavAsI deva anuttara kahalAte haiM / paatiitje devo kalpathI bahAra che te kalpAtIta kahevAya che. arthAta saudharma Adi kathI bahAra svAmI-sevaka Adi maryAdAthI rahita, svataMtra havAnA kAraNe ahamindra nAmathI prasiddha che. bhadra Adi navaraiveyakamAM, tathA vijaya Adi pAMca anuttara vimAnomAM nivAsa karavA vALA deva te kalpAtIta kahevAya che. . saudharma Adi bAra kAthI upara asaMkhyAta koDAkoDI jana jaIne nava zreyaka vimAna eka bIjAnI upara avasthita che. purUSAkAra lekanI grIvA (ka) nA sthAna 522 vimAna che. te aveya vimAna upAya che. . . . . / sauthI uparanA veyaka vimAna upara asaMkhyAta keDA-keDI jana jaIne pAMca anuttara vimAna che. temAMthI eka madhya bhAgamAM che, cAra cAreya dizAomAM che. manuttavibhAnapAsI manuttara 4DevAya che.. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA adhya. 1 u. 1 sU. 5 lokacAdima0 297 ratnaprabhAdayaH sapta narakabhUmayaH / tatra bhavA nArakAH saptavidhA'; . . tepAM paryAptAparyAptabhedena dvaividhye caturdaza bhedAH -: manuSyANAM tryuttarazatatrayaM (303) bhedAH pUrvameva tatmakaraNe suspaSTaM kthitaaH| J devAnAmaSTanavatyuttarazata (198 ) bhedAH / tatra bhavanapatInAM daza bhedAH asurakumArAdayaH / paramAdhArmikAH paJcadaza / evaM (25) paJcaviMzatirbhedAH / vyantarANAM pdduuviNshtirbhedaaH| tatra pizAcAdayaH poDaza, annajRmbhakAdayo daza (26) / jyotiSkAnAM daza bhedAH / tatra candrAdayaH paJca / teSAM paJcAnAM cara- sthiramedena dvaividhye daza bhedAH (10) santi / vaimAnikAnAmaSTatriMzad bhedAH / taMtra sudharmAdayoM dvAdaza, sArasvatAdayo nava kilvipikAstrayaH, graiveyakAH- bhadrAdayo ratnaprabhA Adi sAta narakabhUmiyoM meM sAta prakAra ke nArakI haiN| unake paryApta, . aparyApta bheda karane se caudaha bheda hote haiM / manuSyoM ke tInasau tIna ( 303) meda pahale spaSTa kahe jA cuke haiM / devoM ke ekasau aTThAnave (198) bheda haiM / ve isa prakAra - bhavanapatiyoM ke asurakumAra Adi dasa, paramAdhArmika pandraha saba paccIsa (25) bheda hue / vyantaroM ke chavvIsa bheda haiM-solaha pizAca Adi aura dasa annajRMbhaka Adi (26) / candramA Adi pAMca ke cara aura acara bheda hone se jyotiSka devoM ke daza (10) bheda haiM / vaimAnikoM ke aDatIsa bheda haiM- sudharma Adi bAraha, sArasvata Adi nau, kilvipika Adi tIna, bhaMdra Adi graiveyaka nau, vijaya Adi pAMca anuttara vimAna (38 ) / ina saba kA yoga karane se ratnaprabhA Adi sAta narakabhUmimAM sAta prakAranA nArakI che. tenA' paryApta ane arpApta bheda karavAthI cauda bheda thAya che. manuSyeAnA traNaseAtraNa (303) bheda prathama spaSTa kahI cUkayA chIe. deveAnA ekase mahA (188) le che. bhavanayatiyAnA asurakubhAra Adi isa paramAdhAmI paMdhara, sarva pacIsa bheda thayA. nyantarAnA chavIsa bheda che-seALa pizAca Adi, ane dasa annatuM bhaka Adi. caMdramA Adi pAMcanA cara ane acara bheda heAvAthI jyAtiSka devezanA daza (10) bheda che. vabhAni4 hevAnA AunrIsa (38) leha che - sudharma mAhi mAra, sArasvata Ahi-nava, praviSi Adi traNa, bhadra Adi traiveyeka nava, vijaya Adi pAMca anuttara vimAna, A sarvane eka pra. A.-38 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhacArAtsUtre paryAptAparyAptabhedAd dvaividhye poDaza (16) bhedAH / dhanaspatikAyasya sUkSmasAdhAraNa pratyekabhedAt traividhyam, trividhasya vanaspatikAyasya paryAptAparyAptabhedena pratyekaM dvaiviSaye tasya para bhedAH ityaM (22) dvAviMzatirbhedA: sthAvarapaJcakasyaikendriyajIvasya bhavanti / 296 n dvIndriya-trIndriya-caturindriyANAM paryAptAparyAptabhedena pratyekaM dvaividhye paD bhedAH / sarvasaMkalanayA'STAviMzati (28) rbhedAH / tiryakpaJcendriyAH- jalacara- sthalacara- khecaro ---raH parisarpabhujaparisarpa-bhedAtpaJcavidhAH / teSAM paJcAnAM saMjJayasaMjJibhedena dvaividhye daza bhedAH / teSAM paryAptAparyAptabhedena viMzati ( 20 ) rbhedAH / pUrvoktApTAviMzatisaMkalanato'STacatvAriMzad (48) bhedAstirazcAm / ina AThoM ke paryApta aura aparyApta ke bheda se solaha bheda hote haiM / vanaspatikAya - sUkSma, sAdhAraNa aura pratyeka ke bheda se tIna prakAra kA hai / ina tInoM ke paryApta aura aparyApta bheda karane se chaha bheda hue / isa prakAra pAMca ekendriya sthAvara jIvoM ke bAIsa (22) meda haiM / dvIndriya, trIndriya aura caturindriya ke paryApta aparyApta bheda se chaha bheda / satrako joDa dene para aTThAIsa (28) bheda hue / tiryaJca paJcendriya-jalacara, sthalacara, khecara, uraH parisarpa aura bhujaparisarpa ke bheda se pAMca prakAra ke haiN| pAMcoM ke saMjJI, asaMjJI ke bheda se daza hue, ina ke paryApta, aparyApta bheda karane se vIsa (20) bheda hue / ina bIsa meM pUrvokta bhaTThAIsa aura milAne se tiryaJcoM ke ar3atAlIsa (48) bheda hote haiM / te AThanA paryAsa ane aparyAptanA bhedathI sALa bheda thAya che. vanaspatikAya sUkSma, sAdhAraNa ane pratyekanA bhedathI traNa prakAranA che. e traNenA paryAsa ane aparyAMsa bheda karavAthI cha bheda thayA. A pramANe pAMca ekendriya sthAvara jIvAnA khAvIsa bheda che. eindriya, traNu-indriya ane cauindriyanA paryApta apomanA bhedathI cha bheda thayA te sarvane eka karavAthI aThAvIsa (28) bheda thayA. tiya ca paMcendriya jalacara, sthalacara, khecara, ura:parisarpa ane bhujarasapanA hetuthI pAMca prakAranA che. te pAMcanA sannI ane asasInA bhedathI dasa thayA, tenA paryApta ane aparyApta bheda karavAthI vIza (20) bheda thayA,te vIsamAM pUrvokta aThAvIsa meLavavAthI tiya cAnA aDatAlIsa (48) bheda thAya che. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - __ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5 karmavAdima0 299 (9) pRthivIkAyA asNkhyaataaH| (10) apkAyA asaMkhyAtAH / (11) tejaskAyA asNkhyaataaH| (12) vAyukAyA asNkhyaataaH| 13) pratyeka vanaspatikAyA asNkhyaataaH| (14) tadapekSayA siddhajIvA anntaaH| (15) tebhyo'pi kandamUlAdirUpA (16) sUkSmanigodajIvAH vAdaranigodajIvA anntgunnaaH| sarvato'nantaguNAH / karmavAdiprakaraNam- . yaH punarevaM paDjIvanikAyasvarUpanirUpaNaparaH sa eva lokavAdI - vastutaH karmavAdItyAha-'karmavAdI' iti / karma-jJAnAvaraNIyAdi, tad vadituM zIlamasyeti karmavAdI-karmasvarUpakathanazIlaH / paDjIvanikAyatattvajJaH khalu lokavAdI jJAnA(9) pRthvIkAya asaMkhyAta / (10) apUkAya asaMkhyAta / (11) tejaskAya asaMkhyAta / (12) vAyukAya asaMkhyAta / (13) pratyekavanaspatikAya asaMkhyAta / (14) isa se siddha jIva ananta / (15) vAdaranigodajIva kandamUla Adi siddho se (16) sUkSma nigodajIva saba se bhI anantaguNA / ananta guNA / karmavAdimakaraNajo isa prakAra paDjIvanikAya kA svarUpa nirUpaNa karane vAlA hai, vahI lokavAdI vAstava meM kartavAdI hai| jJAnAvaraNa Adi karmoM kA kathana karanA jisa kA svabhAva ho, vaha karmavAdI hai| paDjIvanikAya kA tatva samajhane vAlA lokavAdI jJAnAvaraNa (6) pRthvIjaya asabhyAta che. (10) a544ya adhyAta che. (11) tAya masabhyAta che. (12) pAyuzya maNyAta cha. (13) pratye vanaspatiya asabhyAta cha. (14) tenAthI siddha mananta je. (15) bAdara nigeda jIva kandamULa Adi (16) sUkSma nigoda jIva sauthI siddhothI paNa ananta che. anantagaNu che. bhvaadiije A pramANe pachavanikAyanA svarUpanuM nirUpaNa karavAvALA che te lokavAdI vAstavika rIte karmavAdI che. jJAnAvaraNa Adi karmonuM kathana karavuM te jene svabhAva hoya, te karmavAdI che. vaDajIvanikAyanA tattvane samajavAvALA lakavAdI jJAnAvaraNa Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ___ vAcArAstre nava, vijayAdayaH pazcAnuttaravimAnAH (38) / sapA saMkalanena (99) navanavatirbhedAH / tepA paryAptAparyAptamedena dvaicidhye satpaSTanavatyuttarazataM (198) medAH devAnAM bhavanti / ityaM sakalamedasaMkalanayA paijIvanikAyAnAM tripaSTayuttarapaJcazatAni (563) bhedAH santi / jIvAnAM saMkhyAjIvA anantAH santi / tayAhi(1) saMjhino manuSyAH sNkhyaataaH| (2) asaMjhino manuSyA asaMkhyAtAH (3) naarkinno'pysNkhyaataaH| (4) devAH saMkhyAtAH / (5) tiryaJcaH paJcandriyA asNkhyaataaH| (6) dvIndriyA asNkhyaataaH| (7) trIndriyA asaMkhyAtA (8) caturindriyA asaMkhyAtAH / ninyAnave (99) bheda hote haiM, aura ina ke paryApta aparyApta ke meda se ephasI aTThAnave (198) bheda devoM ke haiN| isa prakAra saba bhedoM kA joDa karane se pAMcasau saTha (563) par3ajIvanikAya ke bheda hote haiN| jIvoM kI saMkhyA-- jIva ananta haiN| ve isa prakAra- . (1) saMjJI manuSya saMkhyAta / (2) asaMjJI manuSya asaMkhyAta / (2) nArakI asaMkhyAta / (4) deva asaMkhyAta / (5) tiryazca paJcendriya asNkhyaat| (6) dvIndriya asaMkhyAta / - (7) trIndriya asNkhyaat| (8) caturindriya asaMkhyAta / karavAthI navANuM (I bheda thAya che. ane tenA paryApta apapta bheda karavAthI ekase aThANuM (198) bheda devAnA che. A pramANe upara kahelA sarve bhedene ekaThA karavAthI pAMcase tresaTha (53) jIvanikAyanA bheda thAya che. vonI sadhyA jIva ananta che, te A prakAre che - saMsI manuSya saMkhyAta che. (2) azI manuSya asaMkhyAta che. (3) nArI asabhyAta che. (4) 31 madhyAta cha. 9 tiryaMca paMcendriya asaMkhyAta che. (6) kindriya asaMkhyAta che. (7) jIndriya masabhyAta cha. (8) ARndriya asabhyAta che. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 8.5. karmavAdima0 dihetubhirnirantaramayamAtmA rAgadvepapariNatyA svasmin sakalapadezeSu karmavargaNArUpaM pudgalaM samAkarpana kSIranIranyAyena tAdAtmyasamApannaM karoti tadeva karmocyate / (2) karmaNaH siddhiHAtmatvadharmeNa sarvepAmAtmanAmekarUpatve'pi devanArakamanupyatiryagAdi. rUpaM sukhi-duHkhi-saghana-nidhana-murUpa-kurUpa-savalA-'vala-nIroga-sarogAdirUpaM vA yad vaicitryaM tanna nihatukaM bhavitumarhati, sadA mavA'bhAvadopaprasaMgAt / nirhetukatve devanArakAdibhavaH zAzvatikaH syAt , tathA devanArakAdibhavA rAgadeparUpa pariNAmoM se apane samasta AtmapradezoM meM karmavargaNA ke pudgaloM ko khIMcatA hai aura kSIra-nIra kI taraha tadrUpa banA letA hai unhIM ko karma kahate haiM / (2) karmakI siddhisaba AtmAoM meM Atmatva samAna hone para bhI koI deva hai, koI nAraka koI manuSya hai, koI tiryaca, koI sukhI hai, koI duHkhI, koI sadhana, koI nirdhana, koI surUpa, koI kurUpa, koI sabala, koI nirvala, koI rogI hai, koI nIrogI hai, yaha saba vicitratA niSkAraNa nahIM ho sakatI, agara isakA koI kAraNa na hotA to yA to yaha vicitratA hotI hI nahIM, agara hotI bhI to sadaiva ke lie hotii| niSkAraNa hI devagati yA narakagati hotI to vaha nitya hotI / tathA deva naraka Adi bhavakA niraMtara rAgadeva, pariNAmethI pitAnA samasta AtmapradezamAM karmavargaNAnA pagalane kheMce che, ane kSIra-nIra pramANe tadrupa banAvI le che, tene karma kahe che. (2) bhanI siddhi * sarva AtmAomAM Atmatva samAna hovA chatAMya paNa kaI deva che, keI nArakI kaI bhanuSya che; keI tiryaMca, keI sukhI che, keI dukhI che. keI dhanavAna che, keI nidhana che keI svarUpavAna che, kaI ku5 che, keI sabala che, keI nirbala che. keI rogI che, keI nirogI che. A sarva vicitratA keI kAraNa vinA hoI zake nahI. tenuM keI kAraNa na hoya te AvI vicitratA paNa heya nahI. ane hoya te pachI te hamezAM mATe rahI zakate. kaI paNa kAraNa vinA devagati athavA narakagati hoya te te nitya heya, tathA deva ane nAraka Adi bhavane abhAva paNa nitya heta. e pramANe Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 " AcArAgasUtre varaNIyAdyaprAvidhakarmaiva narakAdicaturgatibhramaNakAraNatayA vijAnAti / jJAnAvaraNIyAdikarmavandhAdeva hi jIvAcaturvidhAsu gatiSu paribhramantaH samyagjJAnacAritramAptimantareNa saMsAradAvAgnipatitamAtmAnaM samuddhattuM na prabhavanti / evaM karmabandhavedI bhavyaH karmavAdI yoddhavya ityrthH|| (1) karmasvarUpamatra karmaprasaGgena tatsvarUpaM nirUpyate jIvena mithyAtvAdihetubhiH kriyate yat , tat karma / yathA taptAyogolakaH salile nikSiptaH san sarvataH salilamAkarpati tathA'nAdimithyAtvAAdi ATha karmoM ko ho naraka Adi cAra gatiyoM meM bhramaNa kA kAraNa jAnatA hai / jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke bandha ke kAraNa hI jIva cAra gatiyoM meM paribhramaNa karate hue samyagjJAna aura cAritra kI prApti ke vinA saMsArarUpI dAvAnala meM par3e hue AtmA kA uddhAra karane meM samartha nahIM hote / isa prakAra karmabandha ke vettA (jAnanevAle) bhanyajIva karmavAdI kahalAte haiN| (1) karmakA svarUpakarma kA prasaGga hone se usake svarUpa kA nirUpaNa karate hai:. jIva ke dvArA mithyAtva Adi kAraNoM se jo kiyAjAya vaha karma haiN| jaisetapA huA lohe kA golA jala meM DAla diyA jAya to vaha sabhI tarapha se jala ko khIMcatA hai, usI prakAra anAdikAlIna mithyAtva Adi kAraNoM se AtmA nirantara AdiAThakane janarakaAdicAra gatiomAM bhramaNanuM kAraNa jANe che. jJAnAvaraNIya Adi karmonA baMdhanA kAraNathI ja jIva cAra gatiomAM paribhramaNa karate thake samyajJAna ane cArindranI prApti vinA saMsArarUpI dAvAnalamAM paDelA AtmAno uddhAra karavAmAM samartha thato nathI. A prakAre karmabaMdhane jANanAra bhavyajIva karmavAdI kahevAya che.' (1) bhanu 2505--- kamane prasaMga hevAthI tenA svarUpanuM nirUpaNa kare che - * javArA mithyAtvaAdi kAraNathI je karavAmAM Ave te karma che. jevI anithI tapAvela loDhAne gALo pANImAM nAkhavAmAM Ave te te cAreya taraka pANIne kheMce che, te pramANe anAdikAlIna mithyAtva Adi kAraNathI AtmA Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5. karmavAdima0 __ 303 etat karma pudgalasvarUpaM, nAmUrtamasti, amUrtatve hi karmaNaH sakAzAdAtmanAmanugrahopaghAtAsaMbhavAt , gaganAdivat / uktaJca" tulyamatApodhamasAhasAnA, kecillabhante nijakAryasiddhim / pare na tAM mitra ! nigadyatAM me, karmAsti hitvA yadi ko'pi hetu: // 1 // " aparazca"niyadhya mAsAnnaya garbhamadhye, bahuprakAraiH kalalAdibhAvaiH / udvartya niSkAzayate savitryAH, ____ ko garbhataH karma vihAya pUrvam 1" iti / yaha karma, pudgalasvarUpa hai, amUrta nahIM / agara karma amUrta mAnA jAya to usa se AtmA kA anugraha aura upaghAta honA asaMbhava hai, jaise AkAza se nahIM hotaa| kahA bhI hai: "samAna pratApa, udyama aura sAhasa vAloM meM se koI koI apanA kArya siddha pharalete haiM aura dUsare nahIM krpaate| mitra ! karma ke sivAya isa kA aura koI kAraNa ho to kaho ? arthAt karma hI isa kA ekamAtra kAraNa hai " // 1 // aura bhI kahA hai:- . "garbha meM nau mahIne taka kalala Adi aneka rUpoM meM baDhAkara mAtA ke garbha se pUrvakarma ke sivAya aura kona bAhara nikAlatA hai ?" // 1 // - e kama, pudgalasvarU5 che, amUra nathI. athavA kamane amUrta mAnavAmAM Ave te tenAthI AtmAno anugraha ane upaghAta the asaMbhava che, jema AkAzathI thatA nathI. yu e cha:---- samAna parAkrama, udyama, ane sAhasavALI vyaktiomAM kaI-kaI potAnuM kArya siddha karI le che ane koI kaI nathI karI zakatI. mitra! A bAbatamAM kema vinA bIjuM koI kAraNa hoya to kahe arthAt kamaja enuM eka mAtra kAraNa che." 15 bIjuM paNa kahyuM che-"garbhamAM nava mAsa sudhI kalala (garbhanuM prathama svarUpa Adi aneka rUpamAM vRddhi pAmIne mAtAnA garbhamAMthI pUrvakarma sivAya bIjuM kazuM mahA2 14 cha ?" // 1 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 AcArAtsUtre bhAvo'pi zAzvatikaH syAt, evaM yaH sukhI, tasya sarvadA mukhameva syAt, yazva duHkhI, tasya sarvadA duHkhameva syAt sarvadA sukhAbhAvastasya syAt / ata eva - " nityaM sattvaM vA detoranyAnapekSaNAt " ityAhuH / sahetukatvasvIkAre ca ya evAsya hetuH sa evAsmAkaM karmeti / uktaJca 1 " Atmatvena viziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM taccitramadRSTaM karmasaMjJitam " // 1 // abhAva hI zAzvatika hotA / isI prakAra jo sukhI hai vaha sadA ke lie sukhI hotA / jo duHkhI hai use sadaiva duHkha hI hotA usa ke lie sadaiva sukha kA abhAva hotA / isI lie kahA gayA hai ki- "jo vastu kisI kAraNakI apekSA nahIM rakhatI vaha, yA to AkAza kI bhA~ti sadaiva vidyamAna rahatI athavA kharavimANa kI taraha kadApi nahIM hotI / 13 agara isa vicitratA kA jo kAraNa hai usI kAraNa ko hama karma kahate haiM / kahA bhI hai ------ Atmatva kI samAnatA hone para bhI jisa kAraNa se manuSyAdirUpa vicitratA hotI hai vahI adRSTa hai| usI ko karma kahate haiM, vaha nAnA prakAra kA hai // 1 // " 66 je sukhI che te haMmezAM mATe sukhIja hAta, ane je duHkhI che te hamezAM duHkhIja raheta, tene haMmezA mATe sukhane abhAva raheta. e kAraNathI kahyu` che keH-- je vastu koI kAraNanI apekSA rAkhatI nathI te AkAza pramANe sadaiva vidyamAna rahe che, athavA khara-viSANu (gadheDAnA ziMgaDA)nI pramANe kadApi hoya nahIM..." agara A vicitratAnu kAI kAraNa mAnavAmAM Ave te te kAraNane ame kama kahIe chIe, kahyuM che.-- " Atmatva (AtmApaNA)nI samAnatA levA chatAM paNa je kAraNathI manuSyAdipa vicitratA haiAya che dekhAya che. te aSTa che. tene kama" kahe che, ane te nAnA aAranA che- arthAt prAranA che." // 1 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5. karmavAdima0 305 nanu abhrAdivat karmapudgalAnAM vicitrapariNatisvIkAre vAhyamidaM zarIrameva mukhaduHkhAdinAnArUpavayA vicitrapariNAmaM karotItyeva manyatAM, kiM punastadvaicitryahetubhUtasya karmaNaH parikalpanayA, svabhAvAta eva sarvasyApi pudgalapariNAmavaicitryasya siddhatvAditi cet, avadhehi abhrAderiva zarIrasya sukhaduHkhAdivicitrapariNAmAGgIkAre yadi paritopamepi, tarhi karmApi nanu tanureva, seyaM karmatanuratanute vicitrapariNAmamityahi / jIvena sahAtisaMzliSTatyAdatIndriyatvAcAbhyantaraM sakSmaM ca kArmaNaM zarIram , audArikaM tu bAhyaM sthUlamityetAvAneva dvayoH zarIrayoviMzepo dRzyate / zaMkA-abhra--medha Adi ke samAna karmapudgaloM kA vicitra pariNamana svIkAra karate ho to yaha kyoM nahIM mAna lete ki bAhya zarIra hI sukha-duHkha Adi nAnA rUpoM meM vicitra pariNamana karatA hai, karma ko isa vicitratA kA kAraNa mAnane se kyA lAbha hai ?, pudgaloM kI sArI vicitratA svabhAva se hI siddha hai| samAdhAna-abhra Adi ke samAna zarIra kA hI sukha-duHkha Adi vicitra pariNamana aGgIkAra karane meM Apa ko santoSa milatA hai to karma bhI to zarIra hI hai, aura vahI karmazarIra vicitra pariNamana karatA hai, aisA samajha lIjie / jIva ke sAtha ghaniSTa sambandha hone ke kAraNa aura atIndriya hone ke kAraNa karmazarIra Abhyantara aura sUkSma kahalAtA hai, tathA audArika zarIra bAhya aura sthUla hai / basa itanA hI dAnoM zarIroM meM antara hai| ke-azva (megha) AdinA samAna karma pudagalanuM vicitra pariNamana svIkAra kare che te pachI, bAhya zarIra ja sukha-duHkha Adi nAnA rUpamAM vicitra pariNamana kare che ema zA mATe mAnatA nathI ? kamane e vicitratAnuM kAraNa mAnavAthI zuM lAbha che , yudgalenI pariNamananI tamAma vicitratA svabhAvathI ja siddha che. samAdhAna-megha AdinA samAna zarIranuM paNa sukha dukha Adi vicitra pariNamana aMgIkAra karavAmAM Apane saMtoSa maLe che te karma te zarIraja che, ane te karma-zarIra vicitra pariNamana kare che, e pramANe samajI lyo. jIvanI sAthe ghaniSTha saMbaMdha hovAnA kAraNe ane atIndriya hovAnA kAraNe karma-zarIra AtyaMtara ane sumi kahevAya che, tathA audArika zarIra bAhA ane-sthUla che. eTaluM ja e be zarIramAM antara che. ..... mA.-39 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 AcArAGgamutre nanu yathA karma vinA'pi vicitrA abhrAdivikArA dRzyante tathA saMsAriNAM sukhaduHkhAdibhASena vaicitryaM yadi vinA'pi karma bhavet tarhi kA dazaniH 9 iti cet, ucyate--- " abhravikArA gandharvanagarazakradhanurAdayo gRhamAkAravRkSaraktanIlapItAdibhAvena vaicitryaM vibhrati tatra visrasApariNatendradhanurAdipulapariNAmavaicitryaM hRdayate, tadapekSayA viziSTaM pariNAmavaicitryaM mAyeNa citranyastAnAM citrakarAdizilpaparigRhItAnAM lepyakASThakarmAnugata pudgalAnAmupalabhyate, tarhi jIvaparigRhItAnAmAntarakarmapudgalAnAM sukhaduHkhAdinAnArUpatayA kathaM na viziSTataraM pariNAmavaicitryaM saMbhavet ? / zaGkA- -jaise karma ke binA bhI bhA~ti-bhA~ti ke megha Adi ke vikAra dekhe jAte haiM, usI prakAra karma ke abhAva meM bhI saMsArI jIvoM meM sukha-duHkhaM Adi kI vicitratA ho to kyA hAni hai ? ? 1 Adi, gRha, karate haiM vahA~ dekhI jAtI hai, samAdhAna - meghavikAra - gandharvanagara, indradhanupa rakta, nIla, pIta, Adi rUpa meM vicitratA dhAraNa indradhanuSa Adi, pudgala ke pariNAmoM kI vicitratA Adi kisI zilpI ke dvArA gRhIta citra meM aGkita, lepya kATha Adi pudgaloM meM usa se bhI adhika viziSTatA dikhAI detI hai to phira jIvadvArA grahaNa kiye hue Antarika karmapudgaloM kI sukha-duHkha Adi nAnA rUpoM meM pariNamana kI viziSTatara vicitratA kyoM na hogI ? | prAkAra, vRkSa, svabhAva se pariNata lekina citrakAra za`kAjevI rIte karma vinA paNa bhAta-bhAtanA megha mAdinA vikAro jovAmAM Ave che, te pramANe kamaeNnA abhAvamAM paNa saMsArI jIvAmAM sukha-duHkha AdinI vicitratA hoya che. ema mAnavAmAM zuM hAni che? sabhAdhAna-bhedhavihAra-gaMdharvanagara, indradhanuSa Adi, gRha, prAAra, vRkSa, rasta nIla, pIta Adi rUpamAM vicitratA dhAraNa kare che. tyAM svabhAvathI pariNata IndradhanuSa Adi-pudgalanA pariNAmeno vicitratA jovAmAM Ave che, parantu citrakAra Adi kAI zilpIdvArA gRhIta citramAM aMkita,. lepsa, kASTha Adi pudgale mAM tenAthI paNa adhika viziSTatA tevAmAM Ave che te pachI jIvadvArA grahaNa karelA Antarika ka pudgalAnI sukhadukha Adi nAnA (jUdA-jUdA) rUpemAM pariNamananI viziSTatara vicitratA kema na heAya? Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.5. karmavAdima0 307 zarIrAntaragrahaNaM ca niSkAraNaM na saMbhavati / tasmAt / sthUlazarIkAraNabhUtaM sUkSmakArmaNazarIramastItyavazyamaGgIkartavyam / nanu karmarahitaH zuddhajIvo nAnAvidhazarIrAdInAM kartA'stu, tathezvaraH, svabhAvo yadRcchA vA vividhazarIrAdikaM karotItyeva manyate, kiM karmakalpanena ? atrocyate ayaM jIvezvarAdirakarmA na zarIrasukhaduHkhAdInAM kartA, upakaraNAbhAvAt , daNDAdyupakaraNarahitakumbhakAravat / karma vinA'nyadupakaraNaM zarIrAdhArambhakaM jIvezvarAdInAM na saMbhavati, garbhAvasthAsvanyopakaraNAsaMbhavAt , karma vinA zukrazoNitAdigrahaNasyApyanupapatte / saMsAra miTa jAyagA, magara saMsAra kA miTanA dikhAI nahIM detA, aura vinA kAraNa ke zarIra kA grahaNa nahIM ho sakatA, ata eva sthUla zarIra kA kAraNa sUkSma kArmaNazarIra kA astitva aGgIkAra karanA cAhie / zaMkA-kamarahita zuddha jIva ko nAnA prakAra ke zarIroM kA kartA mAna liyA jAya, __ yA Izvara; svabhAva athavA yahacchA ko kartA svIkAra kara liyA jAya, karma kI kalpanA se kyA lAbha hai / samAdhAna-karmarahita jIva yA Izvara Adi, zarIra, sukha-duHkha Adi kA kartA nahIM hai, kyoM ki usake pAsa upakaraNa nahIM haiM, daNDa Adi upakaraNoM se rahita kuMbhAra ke samAna / karma ke sivAya, zarIra Adi racane meM Izvara Adi ko aura koI bhI upakaraNa nahIM ho sakatA / karma ke atirikta aura koI upakaraNa na hone ke kAraNa garbha Adi avasthAo meM zukra zoNita AdikA grahaNa bhI nahIM ho sktaa| paraMtu saMsAra baMdha thaze tevuM jovAmAM AvatuM nathI. ane kAraNa vinA zarIranuM grahaNa hoI zake nahIM e kAraNathI sthUla zarIranuM kAraNa sUma-kAzmaNa zarIranA astitvane aMgIkAra karavo joIe. zakA-kamarahita zuddha jIvane nAnA prakAranA zarIranA kartA mAnI laIe, athavA Izvara svabhAva yA yadacchAne kartA mAnI laIe te pachI karmanI kalpanA karavAthI zuM lAbha? samAdhAna-karmarahita jIva athavA te Izvara Adi, zarIra,sukha, duHkhanA kartAnathI. kAraNa ke tenI pAse upakaraNa-(mukhya sAdhana) nathI, daMDa Adi pradhAna sAdhane vinAne jema kuMbhAra, te pramANe, karma vinA zarIra Adi racavAmAM Izvara vagerene bIjuM kaI paNa upakaraNa hoI zake nahi. karmanA vinA bIjuM kaI pradhAna sAdhana nahiM hevAne kAraNe garbha Adi avasthAomAM zuka zeNita vagerenuM grahaNa paNa thaI zake nahI. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcArAtasUtre nanu ghAyazarIrasya sthUlatvAt pratyakSadRSTatvAcAbhrAdisAdRzyena vAdazarIrasyaiva sukhaduHkhAdivicitrapariNAmo'stu kiM punaramatyabhUtasya karmapAtIndriyazarIrasya kalpanena, kArmaNazarIrAnaGgIkAre yadi ko'pi doSa Apatati, tato'rthApatereva karmavaicitryamaGgIkariSyAmaH 1 iti / atrocyate- " maraNasamaye pratyakSadRSTavAdyasthUlazarIrAd vimuktasya jIvasya bhavAntarIvAsthUlazarIragrahaNe phAraNabhRtaM sUkSmaM kArmaNazarIraM vinA'grimadehagrahaNAbhAvarUpI dopaH samApadyate tava dehAntaragrahaNAnupapatermaraNAnantaraM sarvasyApi jIvasya zarIrAbhAvAt saMsArocchedaH syAt / na ca dRzyate saMsArasamucchedaH / zaGkA - bAhya zarIra sthUla hai aura pratyakSa dikhAI detA hai, ata eva vAhA zarIra ke sAtha hI atra Adi kI samAnatA hai, aisI sthiti meM bAhya zarIra kA hI sukha duHkha AdirUpa pariNamana mAnanA caahie| kabhI pratyakSa dikhAI na dene vAle karmarUpa atIndriya zarIra ko kalpanA karane kA kaSTa kyoM uThAte haiM ? hA~ / , karmaNazarIra ko svIkAra na karane se agara koI dIpa AyA to phira arthApatti pramANa se hI karma kI vicitratA svIkAra kara leMge ? | 306 samAdhAna-mRtyu ke samaya pratyakSa dIkhane vAle vAhya sthUla zarIra ko grahaNa karane kA kAraNabhUta sUkSma zarIra na ho to jIva AgAmI zarIra ko grahaNa hI nahIM kara sakegA / sUkSma zarIra na mAnane se yaha doSa AtA hai / nIva agara agale na kare to mRtyu ke pazcAt bhazarIra hone ke kAraNa sabhI jIva mukta ho zarIra ko grahaNa jAe~ge, aura zakA-bAhya zarIra sthUla che ane pratyakSa dekhAya che, e kAraNathI bAhya zarIranI sAtheja megha AdinI samAnatA che evI sthitimAM bAhya zarIranuM ja sukha-duHkha Adi rUpa pariNamana mAnI levuM joIe. koI vakhata pratyakSa nahi dekhAtA evA karmarUpa atIndriya zarIranI kalpanA karavAnuM kaSTa zA mATe uThAvA che ? hA ! kANu zarIrane svIkAra nahi karavAthI jo koI doSa Avaze te pachI arthopatti pramANuthIja karmanI vicitratA svIkArI laIzuM, samAdhAnamRtyunA samaye pratyakSa dekhAtAM bAhya sthUla zarIrathI jIva alaga thaI jAya che. AgalA bhavamAM khAhya sthUla zarIrane grahaNu karavAnA kAraNabhUta sukSma zarIra nahi hAya te! jIva AgAmI zarIrane grahaNuja karI zakaze nahi. sUkSma zarIra nahi mAnavAthI A doSa Ave che. jIva jo mRtyu pachI mIna rArIrane grahaNa na kare te mRtyu pachI azarIra hAvAne kAraNe sarva jIve mukta thai jaMze ane sasAra baMdha thaI jaze. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU. 5. karmavAdipra0 309 taccharIrArambhe'pi tulyatA praznasya / so'pyakarmA nijazarIraM nArabhate nirupakaraNatvAt / yadi taccharIrakartA'nyaH ko'pi tarhi so'pi zarIrakhAna azarIro vA ? itthaM cAnavasthA / aniSTaM ca sarvametat / tasmAnnezvarI dehAdInAM kartA, kintu karmasahito jIva eva svakIyaM dehAdikaM karoti / kiJca - Izvarasya dehAdikaraNaM niSprayojanamiti tadonmattatulyatA syAt / saprayojanakartRtve tu tasyAnIzvaratvaprasaGgaH / kiJcAnAdizuddhasya tasyezvarasya dehAdikaraNecchA nopapadyate, icchAyA rAgarUpatvAt / nahIM ho sakatA / agara sazarIra hai to usakA zarIra banAne vAlA koI tIsarA Izvara mAnanA paDegA / vaha tIsarA Izvara bhI azarIra hai yA sazarIra hai ?, ityAdi vikalpa phira upasthita honeke kAraNa anavasthA dopa bhAtA hai| yaha saba abhISTa nahIM hai / ataH deha AdikA kartA Izvara nahIM ho sakatA, varan karmasahita jIva hI apane zarIra Adi kA kartA hai | dUsarI bAta yaha hai ki Izvara, vinA kisI prayojana ke hI agara zarIra Adi kI racanA karatA hai to vaha unmatta ke samAna hogA / agara usakA koI prayojana hai to vaha Izvara nahIM rahegA / eka bAta aura anAdi kAla se zuddha Izvara kI deha Adi racane meM icchAM hI nahIM ho sakatI, kyoM ki icchA eka prakAra kA rAga hai aura rAgI Izvara nahIM ho sakatA / hAvAnA kAraNe zarIrakartA thaI zakatA nathI. agara sazarIra che te tenuM zarIra khanAvavAvALA kAI trIne Izvara mAnavA paDaze. te trIjA Izvara paNa sazarIra che athavA sazarIra che ?, ItyAdi vikalpa pharIne upasthita hAvAnA kAraNe anavasthA doSa Ave che, te sarva abhISTa nathI, te kAraNathI deha AdinA kartA Izvara thaI zakatA nathI, parantu kasahita jIvaja peAtAnA zarIra AdinA kartA che. khIjI vAta e che ke Izvara kAI prayeAjana vinA je zarIra AdinI racanA kare che teA te unmattanI samAna gaNAze. athavA teA tene kAMI pratyeAjana che, teA te Izvara nahIM rahe. eka bIjI vAta e che ke-anAdi kALathI zuddha IzvaranI, deha Adi racanAmAM IcchAja rahetI nathI, kAraNa ke IcchA eka prakAranA rAga che, ane rAgI Izvara thaI zakatA nathI. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 - AcArAgasUtre yadvA-akarmA zarIrAdikaM nArabhate, nithepTatvAt , amRtatvAt , AkAzavat / tathA-ekatvAt ekaparamANuvat / yadi zarIkhAnIzvaraH karoti vividhazarIrAdiphamityucyate tadA'navasthA'dopaH smaapdyte| tathAhi-zarIrasyevarasya jagavaicitryakartRtvasvIkAre svazarIrakartRtvamakarmaNastasyazvarasya na saMbhavati, nirupakaraNatvAt , daNDAdirahitakumbhakAravat / athAnyaH ko'pIzvarastadIyazarIrakaraNAya pravartate tataH so'pi zarIrayAn azarIro vA ? yadyazarIrasvarhi nAsau zarIrakartA nirupakaraNatvAt / zarIravAMzveta-tarhi athavA-jo kamarahita hai vaha zarIra Adi kA * utpAdaka nahIM ho sakatA, kyoM ki vaha ceSTArahita hai, athavA amUrta hai| jo ceSTAhIna yA amUrta hotA hai vaha zarIra Adi ko janaka nahIM hotA, jaise AkAza / tathA vaha eka hone ke kAraNa bhI zarIra AdikA janaka nahIM ho sakatA, jaise eka paramANu / kadAcit yaha kahA jAya ki sazarIra Izvara vividha zarIra AdikA kartA hai to anavasthA dopa AtA hai| vaha isa prakAra-jaba sazarIra Izvara jagat kI vicitratA kA kAraNa hai to vaha vinA zarIra ke apanA zarIra bhI nahIM banA sakegA, kyoM ki vaha upakaraNahIna hai, daNDaAdi se rahita kuMbhAra ke samAna / aba yaha kahA jAya ki koI dUsarA Izvara, pahale Izvara kA zarIra banAne ke lie pravRtta hotA hai to usake viSaya meM bhI vahI prazna upasthita hotA hai ki vaha sazarIra hai athavA azarIra hai ?, agara vaha azarIra hai to upakaraNahIna hone ke kAraNa zarIra kA kartA athavA-je kamarahita che te zarIra AdinA utpAdaka thaI zake nahi, kAraNa ke te ceSTArahita che. athavA amUrta che. je ceSTAhIna athavA amUrta hoya che, te zarIra AdinA utpanna karanAra heya nahi. jevI rIte-AkAza, tathA te eka hevAnA kAraNe paNa zarIra AdinA upanna karanAra hAya nahi. jevI rIte eka paramANu. kadAcita ema kahevAmAM Ave kensazarIra Izvara vividha zarIra AdinA kata che. to anavasthA deva Ave che. te A pramANe ke jyAre zarIra Izvara jagatanI vicitratAnuM kAraNa che te, zarIra vinA pitAnuM zarIra paNa banAvI zakaze nahI; kAraNa ke te upakaraNahIna che jema daMDa AdithI rahita kuMbhAra. have je ema kahevAmAM Ave ke koI bIje Izvara prathamanA IzvaranuM zarIra banAvavAmAM pravRtta thAya che, to te viSayamAM paNa e prazna ubho thAya che ke te sazarIra che athavA azarIra che? agara je azarIra che te upakaraNahIna Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 3.1 sU.5 karmavAdina0 311 mUrtasya zarIrAdikAryasyAnurUpaM kAraNaM mUrtameva saMbhavati, yathA mRtpiNDo ghaTasya / akAraNatArUpaH svabhAvaH ? iti cet, evaM sati zarIrAdikamakAraNamevotpadyate, ityayamarthaH syAt tathA sati kAraNAbhAvasya samAnatvAdekasminneva samaye sakalazarIrotpattiprasaMgaH | yadi svabhAvo vastudharma ityucyate, tathApi yadi vijJAnAdivadAtmano dharmastarhi nAsau svabhAtraH zarIrakAraNaM bhavitumarhati, amUrtatvAt, AkAzavadityuktaM prAgeva / yadi sa svabhAvo mUrtavastudharmastarhi siddhasAdhanam karmApi puhalarUpameveti vayaM brUmaH / tasmAt karmaiva jagadvaicitryakAraNamiti siddham / 1 jaise ghaTa kA kAraNa miTTI kA piNDa hai / agara koI bhI kAraNa na honA ho svabhAva hai to isakA artha yaha huA ki zarIra Adi niSkAraNa hI utpanna ho jAte haiM / agara niSkAraNa hI zarIra kI utpatti hotI hai to phira saMsAra ke samasta zarIra eka sAtha kyoM nahIM ho jAte ? / svabhAva kisI vastu kA dharma hai, yaha kahanA bhI yuktisaMgata nahIM hai| agara vaha jJAna Adi ke samAna AtmA kA dharma haiM to AkAza kI taraha amUrta hone ke kAraNa zarIra kA kartA nahIM ho sakatA, yaha pahale hI kahA jA cukA hai / svabhAva agara kisI mUrta vastu kA dharma hai to yaha hameM bhI ipTa hai, kyoM ki hamAre kathanAnusAra karma bhI pudgala kA kramabhAvI dharma hai, ata eva yaha siddha huA ki karma hI jagat kI vicitratA kA kAraNa hai / mUtta zarIranuM anurUpa kAraNu mUttaja hAvu joie, jema ghaTatu kAraNa mATInA piMDa che. athavA kAI ja kAraNa na heAya evA ja svabhAva che te tene atha e thaye ke zarIra Adi niSkAraNuja utpanna thaI jAya che, ane niSkAraNa ja zarIranI utpatti thAya che te pachI sasAranA samasta zarIra eka sAthe kema thaI nathI jatAM ? * svabhAva koI vastunA dharma che" e pramANe kahevu te paNa yuktisaMgata nathI. athavA te! te jJAna AdinA samAna AtmAnA dharma che. te AkAzanI mAphaka amRtta hAvAnA kAraNe zarIranA kartA thaI zakaze nahI, A hakIkata prathamathIja kahI ApI che. svabhAva e kAI mUtta vastunA dhama che, te te vAta amAre paNa mAnya che, kAraNa ke amArA kahevA pramANe kama paNa pudgalarUpaja che, e mATe ema siddha thayuM kai ka ja jagatanI vicitrAnuM kAraNa che. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre nApi svabhAvo dehAdInAM kartA bhavitumarhati / sa svabhAvaH kiM vastu. vizeSo yA ? akAraNatA vA ? vastudharmo vA ?, tatra na tAvad vastuvizeSaH, tasya vastuvizeSarUpatve pramANAbhAvAt / pramANarahitasyApi vastulasvIkAre karmApi kathaM nAGgIkaropi ?, tvanmate karmaNo'pi pramANarahitatvAt / kiJca-yastuvizeSarUpaH sa svabhAvo mRoM yA syAdabhUtoM vA?, yadi mUrtastahi svabhAva iti nAmAntareNa karmatra sidhyati / yadi punaramUrtastahi nAsI svabhAvo dehAdInAM kartA bhavitumarhati, amRtatvAt nirupakaraNatvAca, gaganavat / svabhAva bhI deha Adi kA kartA nahIM ho sakatA / Akhira svabhAva kA artha kyA hai ? svabhAva koI vastu hai ? athavA koI bhI kAraNa na honA svabhAva hai ? yA kisI vastu kA dharma hai ? / svabhAva koI vastu to hai nahIM, kyoM ki use vastu mAnane meM koI pramANa nahIM hai| pramANa ke abhAvameM bhI svabhAva ko vastu mAna liyA jAya to karma mAnane meM kyA Apatti hai ? tumhAre mata ke anusAra karma mAnane meM bhI koI pramANa nahIM hai| svabhAva agara koI vastu hai to vaha mUrta hai yA amUrta hai, magara mUrta hai to svabhAva aura karma eka hI vastu hai| Apa karma ko hI svabhAva-zabda se kahate haiM to kaha lIjiye / svabhAva ko amUrta mAnate haiM to vaha deha AdikA kartA nahIM ho sakatA, kyoM ki vaha amUrta hai aura upakaraNarahita hai, jaise AkAza / mUrta zarIra kA anurUpa kAraNa mUrta hI honA cAhie, svabhAva paNa deha Adine kartA thaI zakato nathI, chevaTa svabhAvane artha zuM che? svabhAva kaI vastu che ? athavA keIpaNa kAraNa nahIM kahevuM te svabhAva che? athavA koI vastune dharma che? svabhAva kaI vastu te che nahIM, kAraNa ke tene vastu mAnavAmAM kaI pramANa nathI, pramANunA abhAvamAM paNa svabhAvane vastu mAnI levAmAM Ave te kama mAnavAmAM zuM Apatti che? tamArA mata pramANe karma mAnavAmAM paNa keI pramANa nathI. svabhAva agara kaI paNa vastu che te te mUtta che athavA amUrta che je mUtta che to svabhAva ane kama eka ja vastu che, tame kameneja svabhAva-zabdathI kahe che te azathI kaho. je svabhAvane amUrta mAnaze te te deha Adine kartA thaI zakaze nahI, kAraNa ke te amUrta che. ane upakaraNa pradhAna sAdhane) rahita che jevI rIte AkAze. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 su.5. karmavAdina0 nApyekasyaiva karmaNo mUrtabamamUrtatvaM ca yujyate, viruddhatvAditi cet.? ucyate-- . atra kAraNazabdenopAdAnakAraNa parigRhyate; na tu nimittakAraNam , sukhaduHkhAdInAM nimittakAraNameva karma, yathA'napAnAdayo vipAdayA vA sukhaduHkhAdInAM nimittakAraNamasti / upadAnakAraNaM tu tepAmAtmaiva mukhaduHkhAdInAmAtmadharmatvAditi nAsti doplesho'pi| (1) jIvakarmaNoH sambandhaH / . . . ... nanu karma mUrtamastItyuktaM parantu mUrtasya karmaNo'mRrtena . jIvena saha kathaM saMyogalakSaNaH sambandhaH? iti cenmaivam , yathA mRtasya :ghaTasyAmRtena gaganena saMyogalakSaNaH sambandhastathA'trApi jIvakarmaNoH sambandho'svIti / uktaJca~~ sakatI / aura eka hI karma mUrta bhI ho aura amUrta bhI ho, yaha kaise ho sakatA hai ?, ye donoM dharma virodhI haiM, eka jagaha nahIM raha skte| .. samAdhAna-~-yahA~ kAraNa-zabda se upAdAna kAraNa grahaNa kiyA gayA hai, nimita kAraNa nahIM / karma sukha-duHkha ke prati nimitta kAraNa hI hai, jaise anna, pAna, vipa Adi sukha-duHkha ke nimitta kAraNa haiN| sukha duHkha kA upAdAna kAraNa to AtmA hI hai, kyoM ki ve AtmA ke dharma haiM, ataH yahAM doSa kA leza bhI nahIM hai| (4) jIva aura karma kA sabandha-~ zaGkAH-Apane karma ko mUrta siddha kiyA, magara mUrta karma kA amUrta jIva ke sAtha sambandha kisa prakAra ho sakatA hai / . samAdhAna-aisA na kahie / jaise mUrta ghaTa kA amUrta AkAza ke sAtha saMyogasambandha hai, usI prakAra jIva aura karma kA bhI sambandha hai / kahA bhI hai :-~kama paNa hoya ane ama paNa hoya, e kevI rIte hoI zake ? A banne dharma virodhI che tethI eka jagyAe rahI zakatA nathI. samAdhAna-ahiM kAraNa-zadathI upAdAna kAraNa grahaNa karavAmAM Ave che, nimitta kAraNe nahi. karma, sukha-ndakha thavAmAM nimitta kAraNuja che, jevI rIte anna pAna, viSa Adi sukha-duHkhanA nimitta kAraNa che, parantu sukha-duHkhanuM upAdAna kAraNa te AtmA ja che, kAraNa ke te AtmAne dharma che tethI temAM leza paNa doSa nathI. (4) 72 mate mA smm-4zakA-Ape karmane mUrta che ema siddha karyuM te pachI mUrta karmane amUrta jIvanI sAthe sambandha kevI rIte hoI zake che, samAdhAna-A pramANe nahi kahe ? jema mUrta ghaTane amUrta AkAzanI sAthe saMcAgasambandha che, te pramANe jIva ane karmane paNa sambadha che. kahyuM paNa che - pra. pA.-10 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 AvArAgasatre __ (3) karmaNo mUtatvamnanvatIndriyasya kArmaNazarIrasya mRtatve ki mAnam ? atrocyate zarIrAdikAryadarzanAttatkAraNabhUtaM karma sidhyati cet tarhi kAryAnurUpameva kAraNaM bhavitumarhatIti zarIrAdikAryANAM mRtatvAttatkAraNaM karmApi mUrtameva / yathA mUrtasya ghaTAdikAryasya kAraNaM paramANupudgalAste mUrtA eva santi / yacca punaramUrta kArya tasya kAraNamapi-amRtam , yathA jJAnasyAtmeti / nanu sukhaduHkhAdayo'pi karmaNaH kArya tarhi tepAmamUrvatvAt karmaNo' bhUtatvamapi mAmoti, nahi muudimRtotpttiH saMbhavati, yathA pudgalAd jJAnaparyAyaH, (3) karma kA mUrtapana-- zaGkA--atIndriya kArmaNa zarIra ke mUrta hone meM kyA pramANa hai ! samAdhAna-zarIra Adi kAryoM ke dekhane se unake kAraNabhUta karma kI siddhi hotI hai, aura kAraNa, kArya ke anurUpa hI hotA hai, ata eva jaba zarIra Adi kArya mUrta haiM to una kA kAraNa karma bhI mUrta hI honA caahie| jaise mUrta ghaTa Adi kAryoM ke kAraNabhUta pudgala paramANu bhI mUrta hI haiM, jo kArya amUrta hotA hai, usakA kAraNa bhI amUrta hI hotA hai| jaise jJAna kA kAraNa AtmA / zaGkA-sukha aura duHkha Adi kA kAraNa bhI karma hai, aura sukha duHkha Adi amUrta haiM; ataH una kA kAraNa karma amUrta bhI honA cAhie / mUrta se amUrta kI utpatti nahIM ho sakatI, jaise pudgala se jJAnaparyAya kI utpatti nahIM ho (3) ubha bhuutpHzaMkA-atIndriya kAmaNa zarIramAM mUrNapaNuM havAmAM zuM pramANa che ? samAdhAna-zarIra Adi kAryonA dekhavAthI tenA kAraNabhUta pharmanI siddhi thAya che, ane kAraNa, kAryanA anupaja hoya che. e kAraNathI jyAre zarIra Adi kArya mUrta che, te tenuM kAraNa karma paNa mUrtaja hovuM joIe. jevI rIte mUrta ghaTa Adi kAryonA kAraNabhUta pagalaparamANu paNa mUrta che. je kArya amUrta hoya che tenuM kAraNa paNa amUrta ja hoya che, jemake jJAnanuM kAraNa AtmA. kA-sukha ane duHkha AdinuM kAraNa karma che, ane sukha duHkha Adi amUrta che. tethI tenuM kAraNa karma paNa amUrtaja hovuM joIe. mUrtathI amUrtanI utpatti thaI zakatI nathI, jevI rIte pudgalathI jJAna paryAyanI utpatti thaI zakatI nathI, ane ekaja Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. u.1 2.5 karmavAdina0 tayorapyamRtena jIvena kayaM sambandhaH 1, yadi kathaJcit sambandhastahi karmaNo'pi jIvena saha sambandhaH kuto na syAt / yadyamRttau dhaudhauM tarhi bAhyena sthUlazarIreNa mUrtena saha tayoH kathaM sambandhaH ? tavamate murtAmUrtayoH sambandhAsaMbhavAt / yadyamUrtayorapi dharmAdharmayorvAhyazarIreNa mUrtena saha sambandho'GgIkriyate tarhi jIvena saha karmaNaH sambandhe kathaM dopaH / nanvamUrtasya jIvasya mUrtana karmaNA kayaM mukhaduHkhAdyanugrahopayAtI syAtAm , na hyamUrtasyAkAzasya mUtaHsrakacandanAgnijvAlAdibhiranugrahopaghAtI jAyete ? / agara ve mUrta haiM to amUrta jIva ke sAtha unakA sambandha kaise huA?, agara kisI prakAra unakA sambandha ho gayA to karma kA sambandha kyoM nahIM ho sakatA hai| agara dharma adharma amUrta haiM to vAhya sthUla aura mUrta zarIra ke sAtha unakA sambandha kaise ho gayA ?, Apake mata se mUrta aura amUrta kA to sambandha ho nahIM sktaa| agara amUrta dharma adharma kA mUrta zarIra ke sAtha sambandha honA svIkAra karate ho to jIva ke sAtha pharma kA sambandha mAnane meM kyA doSa hai ? zaGkA-amUrta jIva kA mUrta karma ke dvArA sukha duHkha AdirUpa anugraha aura upaghAta kaise ho sakatA hai, mUrta mAlA, candana, agni, jvAlA Adi se amUrta AkAza kA anupraha aura upaghAta nahIM hotA ? athavA kaI prakAre tene sambandha thaI gaye te karmane sambandha zA mATe nahi thaI zake ? agara dharma adharma amUrta che te bAhya skUla ane mUrta zarIranI sAthe tene sambandha kevI rIte thaI gaye? ApanA mata pramANe te mUta ane amUrta sambandhaja hoI zake nahIM. paraMtu je amUrta dharma-adharmane mUrta zarIranI sAthe sambanya the te svIkAra karatA he te jIvanI sAthe karmane sambandha mAnavAmAM depa zuM che? zaMkA-amUrta jIvane, mUrta karma dvArA sukha-duHkha AdirUpa anugraha ane upaghAta kaI rIte thaI zake? mUrta mALA candana, agni, vALA AdithI amUrta AkAzane anugraha ane upaghAta thaI zakyuM nathI. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 AcArAstre "yathA hyarUpamAkAzaM, rupidravyAdibhAjanam / tathA harUpa AtmApi, rUpipharmAdibhAjanam // 1 // " yathA vA- amRtayA''kucanAdikriyayA saha mRtadravyasyArAlyAdeH sambandhastathA'trApi jIvakarmaNoH sambandha iti yodhyam / / yadvA-yathA vAhyazarIramidaM jIvena saha sambaddhaM pratyakSadRSTamevAsti, evaM bhavAntaraM gacchatA jIvena saha kArmaNazarIraM sambaddhameveti / ___ yadi bAhyazarIrasya jIvena saha sambandhe dharmAdharmayoH kAraNatA'stItyucyate tarhi tAvapi dharmAdhauM mUrtI syAtAmamUrtI vA ? / yadi mUtauM tahi " jaise arUpI AkAza rUpI dravya Adi kA AdhAra hai, usI prakAra arUpI AtmA karmoM kA AdhAra hai" // 1 // athavA jaise-Akuzcana (sikoDanA) Adi amUrta kriyA ke sAtha aMgulI Adi mUrta dravya kA sambandha hotA hai, usI prakAra yahAM jIva aura karma kA sambandha samajha lenA caahie| athavA jaise bAhya zarIrakA jIva ke sAtha sambandha hai, vaha pratyakSa siddha hai, usI prakAra bhavAntara meM jAte jIva ke sAtha kArmaNa zarIra kA sambandha hai| magara kahA jAya ki jIva ke sAtha bAhya zarIra kA sambandha hone meM dharma aura adharma kAraNa hai to prazna khaDA hotA hai ki-dharma adharma mUrta haiM yA amUrta hai ? jevI rIte arUpI AkAza, pAMdravya Adine AdhAra che. te pramANe arUpI mAtmA, 3pI bhanimAghAra cha." // 1 // athavA-jevI rIte-saMkecavuM Adi amUrta kiyAnI sAthe AMgalI Adi mUrta dravyane sambandha hoya che te pramANe jIva ane karmane sambandha samajI levo joIe. athavA jevI rIte A bAhya zarIra jIvanI sAthe saMbaddha che. te pratyakSathI siddha che. te pramANe bhAvAntaramAM jatA jIvanI sAthe kAmaNa zarIrane saMbaMdha che. athavA to ema kahevAmAM Ave ke jIvanI sAthe bAhya zarIrane sambandha havAmAM dhama ane adhama kAraNa che. te prazna ubho thAya che. ke-dharma adhama mUrta che ke amUrta che je te mUrta che ema kahe te amUrta jIvanI sAthe teno saMbaMdha kevI rIte thayo? Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u.1 sU. 5 karmavAdina0 (5) karmaNo'nAditvam __ anAdiH karmaNaH pravAhaH / zarIrakarmaNoH parasparaM kAryakAraNa bhAvAt , vIjAkuravat / yathA vIjAdaguro jAyate, aGkurAdapi krameNa vIjamupajAyate / evaM zarIrAt karma jAyate karmatastu zarIramityevaM punaH punarapi parasparamanAdikAlataH kAryakAraNabhAvasadbhAvo'sti / iha yayoH parasparaM kAryakAraNabhAvastayoranAdi pravAho dRzyate yathA vIjAGkarayoH, yathA vA kukuTANDayoH, tathA zarIrakarmaNoranAdipravAha iti / (5) karmoM kA anAdipana karmI ko paramparA anAdikAlIna hai, kyoM ki zarIra aura karma kA paraspara kAryakAraNabhAva hai, jaise bIja aura aMkura kA / tAtparya hai ki jaise bIja se aMkura utpanna hotA hai, aura aMkura se kramazaH bIja kI utpatti hotI hai, isI prakAra zarIra se karma aura karma se __ zarIra utpanna hotA hai| yaha pArasparika kAryakAraNabhAva anAdi kAla se calA AtA hai| jina do padArthoM meM paraspara kArya-kAraNabhAva hotA hai unakA pravAha anAdikAlIna dekhA jAtA hai, jaise pUrvokta vIja aura aMkura kA, athavA murgI aura aNDe kA / isa prakAra zarIra aura karma kA pravAha anAdikAlIna hai / (5) numaEiY karmonI paraMparA anAdikAlIna che. kAraNa ke-zarIra ane karmone paraspara kArya kAraNabhAva che, jevI rIte bIjA ane aMkurane tAtparya e che ke-jevI rIte bIjathI aMkara utpanna thAya che. ane aMkurathI kamazaH (krame-kame) bIjanI utpatti thAya che. te pramANe zarIrathI karma ane karmathI zarIra utpanna thAya che. A parasparane kArya kAraNe bhAva anAdi kAlathI cAlyo Ave che. je be padArthomAM paraspara kArya-kAraNabhAva hoya che tene pravAha anAdikAlIna jovAmAM Ave che. jevI rIte pUrva kahela bIja ane aMkurane, athavA maraghI ane iMDAne, e pramANe zarIra ane karmane pravAha anAdikAlIna che, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - 316 AcArAgasUtre zaNu-yathAmadirApAnavipapipIlikAdimirbhasitairamUrtAnAmapidhRtismRti-meghAdInAmAtmaguNAnAmupaghAto jAyate, " medhAM pipIlikA inti" ityAdivacanAt , tathA payaHzarkarAdhRtAdibhizvAnugrahaH kriyate tathaivAmUrtasyAtmano murtena karmaNA'nugrahopaghAtau jaayete| idaM ca jIvasyAmUrtatvamagIkRtya samAhitam , na hyekAntarUpeNA'mUrta evAtmA kintu vanapayogolakavat kSIranIravaca kArmaNazarIrAbhedarUpatAM prAptaH kthnycinmRto'piiti / tasya mUrtena karmaNAnugrahopaghAtI bhavata eva / AkAzasya tu to na bhavataH, tasyaikAntarUpeNAmUrtatvAdacetanatvAca / samAdhAna-suniye ase-madirA kA pAna karane se, vipamakSaNa se aura kauDI Adi ke khAye jAne se amUrta dhairya, smRti aura buddhi Adi Atmika guNoM kA upaghAta hotA hai, " medhAM pipIlikA hanti " ityAdi vacana se, tathA 'dUdha, zakara aura ghRta Adi se anugraha hotA hai, usI prakAra amUrta AtmA kA mUrta karma dvArA anugraha aura upaghAta hotA hai / jIva ko amUrta aGgIkAra karake yaha samAdhAna kiyA hai, kintu jIva ekAntarUpa se amUrta nahIM hai| kSIra-nIra ko taraha athavA agni aura lohe ke gole kI taraha AtmA kArmaNazarIra se kathaJcit abhinna hai, ata eva mUrta bhI hai| karmalipta AtmA mUrta hone ke kAraNa mUrta karmoM se usakA anumaha aura upaghAta hotA hI hai / hA ! AkAza kA anugraha aura upaghAta nahIM hotA, kyoM ki vaha ekAntataH amUrta aura acetana hai| samAdhAna-sAMbhaLe! jema madirAnuM pAna karavAthI, viSabhakSaNathI, athavA kIDI Adi peTamAM khAI javAmAM AvavAthI amUta dhirya, ane buddhi Adi AdhyAtmika gulazanI Baid thAya che. "medhAM pipIlikA hanti" tyA kyanAthI, tathA idha, sAkara ane ghI AdithI anugraha thAya che, te pramANe amUrta AtmAne mUrta karma anugraha ane upaghAta thAya che. jIvane amUrta aMgIkAra karIne A samAdhAna karyuM che, paraMtu jIva ekAntathI amata nathI. kSIra-nIranI pramANe athavA agni ane loDhAnA goLAnI mAphaka AtmA kArmagzarIrathI kathaMcit abhinna che. A kAraNathI mUrta paNa che. karmalipta AtmA mUrta hovAnA kAraNe mUrta karmothI tene anugraha ane upaghAta thAyaja che. hA AkAzane anugraha ane upaghAta thato nathI, kAraNa ke te ekAntathI amUta mana mayatana cha.' Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.mu.5 karmavAdima0 ___adha sarvapamAvaNAM yadapratyakSaM tannAstItyapi na saMbhavati / yataH sarvamatIndriyaM vastu sarvapamAtRNAM pratyakSaM na bhavati, tAdRzajJAnazakterabhAvAt / asmAbhistu samastabhAvAvamAsanabhAskaraH sarvajJaH svIkriyate / vicArAkSamatvamapi na yuktaM, karkaza(durdhapotastaya'mANasya karmaNaH sdbhaavsNbhvaat| sAdhakAmAvAdapi nAdRSTAbhAvaH, pUrvoktAgamAnumAnayostatsAdhakayoH satvAt / yathA ca-zubhaH puNyasya, azubhaH pApasyetyAgamaH / zubhayogaH puNyasya, azubhayogaH pApasya kAraNamityarthaH / agara kahA jAya ki eka-do ke apratyakSa hone se kisIkA abhAva nahIM hotA varan jo vastu sabhI ke apratyakSa hai, usakA abhAva hotA hai| yaha kathana bhI ThIka nahIM hai, kyoM ki saba atIndriya vastue~ saba pramAtAoM ke pratyakSa nahIM hotI, isakA kAraNa viziSTa jJAnazakti kA abhAva hai / magara hama loga to samasta padArthoM ko prakAzita karane meM sUrya ke samAna sarvajJa svIkAra karate haiN| adRSTa, vicAra ko sahana nahIM karatA arthAt vicArane ke yogya nahIM hai, yaha kathana bhI yukta nahIM, kaThora tarkoM dvArA vicAra karane se karma kA astitva siddha ho hI jAtA hai / __sAdhaka pramANoM kA abhAva hone se karma kA abhAva batalAnA bhI ThIka nahIM, kyoM ki pUrvokta Agama aura anumAna pramANa usakA sadbhAva siddha karate haiN| "zubhaH puNyasya azubhaH pApasya' yaha AgamapramANa hai / arthAt zubhayoga puNya kA aura azubha yoga pApa kA kAraNa hotA hai| athavA kaheze ke eka-benA apratyakSa hovAthI keIne abhAva thatuM nathI. parantu je vastu sarvane apratyakSa che tene abhAva hoya che. ema kahevuM te paNa ThIka nathI, kAraNa ke sarva atIndriya vastuo pramAtAone pratyakSa thatI nathI. tenuM kAraNa viziSTa jJAnazaktine abhAva che. athavA ame te samasta padArthone prakAzita karavAmAM sUryanA samAna sarvajJane svIkAra karIe chIe. adaNa, vicArane sahana karatA nathI arthAta vicAravA yogya nathI, ema kahevuM te paNa yukta nathI, kaThina tarko dvArA vicAra karavAthI karmanuM astitva siddha thaI jaya che. rAdhaka pramANene abhAva hovAthI karmone abhAva batAva te paNa ThIka nathI; kAraNa ke pUrvokta Agama ane anumAna pramANa tene sadbhAva (astitva-hevApaNuM) siddha 3re cha. zubhaH puNyasya azubhaH pApasya se bhAgamA cha, arthAt zubha yoga puNyanuM azubha caeNga pApanuM kAraNa hoya che. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtasUtre (6) akarmavAdimatanirAkaraNam--- yaH punaradRSTaM karma nAstIti manyate sa ca nAstikaH praSTavya:-ayamadRSTAbhAvaH kim apratyakSatvAt, vicArakSamatyAt, sAdhakAbhAvAda vA manyase ? , apratyakSatvAnnAdRSTAbhAvaH sidhyati, yatastava yadapratyakSaM tannAstIti svIkAre tvadIya pitAmahAderapyabhAvaH syAt tasya tvajjanmataH pUrvamevAtItatvena tavApratyakSatvAt / tathA ca bhavanmate pitAmahAderatIvakAlikasattAyA abhAvena bhavato'pi sattA kathamupapadyeta ? 1 318 (6) akarmavAdI ke mata kA nirAkaraNa--- jo nAstika yaha mAnatA hai ki-adRSTa karma kA sadbhAva nahIM hai, usase pUchanA cAhie ki tuma adRSTa ke abhAva ko kyoM mAnate ho ? pratyakSa na hone se, vicAra ko sahana na karane se arthAt vicArake yogya nahIM hone se, yA sAdhaka pramANoM kA abhAva hone se adRSTa kA abhAva kahate ho ? pratyakSa na hone mAtra se adRSTa kA abhAva tumheM pratyakSa nahIM dikhAI detA vaha hotA hI nahIM hai, siddha nahIM ho sakatA / jo aisA mAna liyA jAya to tumhAre pitAmaha Adi kA bhI abhAva ho jAyagA / vaha tumhAre janma se pahale hI gujara cuke haiM, ataH tumheM pratyakSa dikhAI nahIM de skte| aisI avasthA meM tumhAre pitAmaha Adi kI bhUtakAlIna sattA kA abhAva hojAne ke kAraNa tumhArI sattA bhI khatare meM paDa jAyagI / (1) sarbhavAdInA bhatanu nizaHzNu je nAstika evuM mAne che keH-adraSTa karmane sadbhAva (astitva) nathI, temane pUchavuM joI e ketame aSTane abhAva zA mATe mAnA che ? pratyakSa nahI hovAthI, vicArane sahana nahIM karavAthI arthAt vicAravAceAgya nahi hAvAthI, athavA sAdhaka pramANe nA abhAva hAvAthI adRSTane abhAva kahe che ? pratyakSa nahI hAvA mAtrathI aSTanA abhAva siddha thaI zakatA nathI, je vastu tamane pratyakSa jevAmAM na Ave te vastu hoyaja nahIM, e pramANe je mAnI leze tA tamArA pitAmaha (bayane Apa) Adine abhAva thaI jaze, kAraNa ke te tamArA janmatA pahelAja gujarI gayA che tethI tamane te pratyakSa vAmAM AvatA nathI, evI avasthAmAM tamArA pitAmaha AdinI bhUtakAlIna sattAne abhAva thaI javAthI tabhArI sattA pakSu matarAbhAM (prabhAM ) ghaDI the. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 mAsa AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 sU.5. karmavAdina0 nIra vat sambandho bandhaH / yadvA-vadhyate asvAtantryamApadyate AtmA yena, saMvandhaH / jJA nAvaraNIyAyapTavidharmapudgalAnAmavasthAnaM hi jIvasyA'nantajJAnadarzanasukhavIryarUpasAmarthyapratibandhakatayA svAtantryavighAtakaM bhavati / ____ yadyapi nizvayanayena rAgadveparahito'yamAtmA, tathApyasau vyavahAranayena rAgadveparUpabhAvakarmaNAM jJAnAvaraNIyAdidravyakarmaNAM ca kartA bhavati / AtmasaMlagnazarIrAvagAhanakSetrAvasthitakarmavargaNAyogyapudgalaskandhAH svakIyopAdAnakAraNazaktyaiva karmarUpAmavasthAM prApnuvanti / te ca karmapudgalA AtmapradezaiH saha parasparamekakSetrAvagAharUpaM vandhaM kSIranIravat prApnoti / yathA samuDDIyamAnAni rajAMsi aura pAnI kI taraha sambandha ho jAnA bandha hai| AtmA-jIva jisa ke dvArA bAMdhA jAya-parAdhIna kiyA jAya, vaha bandha hai| jJAnAvaraNa Adi ATha karmoM kI sthiti, jIva ke ananta jJAna, darzana, sukha aura vIryarUpa sAmarthya meM bAdhaka hone ke kAraNa svatantratA kA ghAta karane vAlI hai| yadyapi nizcayanaya se AtmA rAga-dvepa se rahita hai, kintu vyavahAranaya se rAga-dveSarUpa bhAvakarmoM kA, tathA jJAnAvaraNa Adi dravyakarmoM kA kartA hai| jisa AkAzakSetra meM AtmA se saMbaddha zarIra hai, isI AkAzakSetra meM sthita karmavargaNA ke yogya pudgalaskandha, apanI upAdAnakAraNa-zakti se hI karmarUpa avasthA ko prApta karate haiM / ve karmapudgala AtmapradazoM ke sAtha paraspara ekakSetrAvagAharUpa bandha ko kSIra-nIra kI nAI prApta hote haiN| jaise-uDatI huI raja, tela se cikane ghaDe Adi para cipaka jAtI hai, pANInI pramANe sambandha thaI je te baMdha che. AtmA-jIva jenA dvArA baMdhAI jAya-parAdhIna thaI jAya. te baMdha che. jJAnAvaraNa Adi ATha karmonI sthiti, jIvanA ananta jJAna, darzana sukha ane vIryapa sAmarthyamAM bAdhaka hevAnA kAraNe svataMtratAne ghAta karavA vALI che. je ke nizcayanayathI AtmA rAga-dveSathI rahita che, paraMtu vyavahAranayathI rAgaSi5 bhAvakane, tathA jJAnAvaraNa Adi dravyakarmone kartA che. je AkAzakSetramAM AtmAthI saMbaddha zarIra che, te AkAzakSetramAM sthita (rahelA karma-vargaNAnA cogya pudgalaskadha, potAnI upAdAna kAraNuM-zaktithI ja karmarUpa avasthA prApta kare che, te kamapudgala AtmapradezonI sAthe paraspara eka kSetrAvagAharUpa baMdhane kSIra-nIranA nyAya pramANe prApta thAya che, jevI rIte uDatI raja, telanA cikaNA ghaDA Adine pra. A. 41 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAstre kAryavizeSeNa kAraNasyAnumAnaM bhavati yathA kAryavizeSaH sakAraNakaH, kAryatvAt, kumbhavat / uktaJca - " tulyAkRtyozca yamayo, - rduzyate mahadantaram / " cAritra - vIrya - vijJAna, - carAgyArogya-saMpadAm // 1 // iti | adaSTarUpakAraNamantareNedaM mahadantaraM na saMbhavati, tasmAdavazyaM strIkaraNIyaM karma / 320 (7) bandhasvarUpanirUpaNam - atra vandhazabdena bhAvayandho gRhyate, na tu nigaDAdibandharUpo dravyavandhaH / bandhanaM vandhaH / karmavargaNAyogya pudgala skandhAnAmAtmamadezAnAM ca parasparaM kSIraM kAryavizeSa se kAraNa kA anumAna hotA hai / jaise- isa kArya kA koI kAraNa hai, kyoM ki kArya hai, jaise- ghaTa, kahA bhI hai--- " samAna AkRti vAle yamala ( joDalo santAna) meM cAritra, vIrya, vijJAna, vairAgya, aura sampatti kA mahAn antara dikhAI detA hai " // 1 // adRSTarUpa kAraNa ke vinA yaha mahAn antara nahIM ho sakatA, aMta eva karma avazya svIkAra karanA cAhie / (7) bandha ke svarUpakA nirUpaNa --- bandha-zabda se yahA~ bhAvabandha kA grahaNa karanA cAhie / veDI Adi dravyabandhakA nahIM / karmavargaNA ke yogya pudgalaskandhoM kA aura AtmapradezoM kA Apasa meM dUdha ". kAya --vizeSathI kAraNanuM anumAna thAya che jevI rIte A kAyanuM kAMI kAraNe che, azazu ke artha che, devI rIte ghaMTe. udhu yAgu he 'samAna AmRti vANAM yubhasa-leDaMsAM saMtAnabhAM yAstri, vIrya, vijJAna, vezabhya, ArAgya ane sampattinuM mahAna aMtara jovAmAM Ave che" [1]. adRSTarUpa kAraNa vinA A mahAna anta hoI zake nahi, e kAraNathI kamanA avazya svIkAra karI levA joIe. (7) padhasvarUpanu niiyA aMdha-zabdathI ahiM bhAva-madhanuM maheNu karavuM joI e, eDI Adi drabyama dhanuM nahi, kavaNAne cAgya pudgalaskaMdhanA ane Atma-pradezeAnA paraspara dUdha ane Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkAadhya.1 u.1 9.5 karmavAdibha0 vIryaguNapariNAmAtmikA zubhAzubhakriyAM bhavati / iyaM kriyA cAtmanaH pradezAnAM parispandaH, kampana, vyApAro, yoga iti cocyate / iyameva manovAkkAyayoga iti ca kathyate / iyamAtmano jJAnAvaraNAdyapTakamasambandharUpe vandhe hetuzca / AtmanaH zubhAzubhakriyAyAM satyAmAtmasaMlagnAnAdikArmaNazarIreNAtmA'nantAnantamadeziskandharUpAMzcatuHsparzAn karmayogyapudgalAnAdAya kArmaNazarIratayA pariNamayati / AtmasaMlagnaM yadanAdi kArmaNazarIraM, taddhi AtmaikyAt karmayogyapudgalAnAM grahaNe svAdhInakaraNe svasminnekatvapariNAmakaraNe ca samartha bhavati / anAdikArmaNazarIrasambandhAdeva saMsArI jIvo mUrto'sti / mUrtatvAdeva ca tasya paudgalikakarmasambandho bhavati / vIryaguNa ke pariNamanarUpa zubhA-zubha kriyA hotI hai / isa kriyA ko AtmA ke pradezoM kA parispandana, kampana, vyApAra yA yoga kahate haiM / yahI mana, vacana aura kAya kA yoga kahalAtA hai / yahI kriyA jJAnAvaraNa Adi ATha karmoM ke bandha kA kAraNa hai| AtmA kI java zubha yA azubha kriyA hotI hai to AtmA ke sAtha pahale se baMdhe hue kArmaNazarIra ke dvArA AtmA, anantAnantapradezI-skandharUpa; causparzI karmayogya pudgaloM ___ ko grahaNa kara ke kArmaNazarIra ke rUpa meM pariNata karatA hai / AtmA se sambaddha anAdikAlIna kArmaNazarIra AtmA ke sAtha ekameka hone ke kAraNa karmayogya pudgaloM ko grahaNa karane meM, apane adhIna karane meM aura apane sAtha ekameka karalene meM samartha hotA hai / anAdikAlIna kArmaNazarIra ke sambandha se hI saMsArI jIva mUrta hai, aura mUrta hone ke kAraNa hI usakA paudgalika karmoM ke sAtha sambandha hotA hai| vIryaguNanA pariNamanarUpa zubhAzubha kiyA thAya che. te kriyAne AtmAnA pradezonuM parispandana, kampana, vyApAra athavA roga kahe che. Aja mana vacana ane kAyAne coga kahevAya che. A kiyA jJAnAvaraNa Adi ATha karmonA baMdhanuM kAraNa che. AtmAnI jyAre zubha athavA azubha kiyA thAya che te AtmAnI sAthe pahelAthI bAMdhelA kAmaNuzarIradvArA AtmA anaMtAnanapdezI-sakaMdharUpa, causpazI karmacagya pudgalene grahaNa karIne kArmagzarIranA rUpamAM pariNata kare che. AtmAthI saMbaddha anAdikAlIna kArmaNazarIra AtmAnI sAthe ekameka hevAnA kAraNe karmavya pudagalene grahaNa karavAmAM, pitAnA AdhIna karavAmAM ane pitAnI sAthe ekameka karI levAmAM samartha thAya che. anAdikAlIna kArmagzarIranA saMbaMdhathI ja saMsArI jIva mUtta hovAnA kAraNe ja tene paugalika karmonI sAthe sambandha thAya che, Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAyaMtre tailasnigdhe ghaTAdau saMzliSTAni bhavanti, tathA rAgadveparUpatailasnigdhamalinAtmapradezeSu karmavargaNAyogyapudgalAH svaphIyopAdAnazalyA jJAnAvaraNIyAdikarmarUpAmavasthAM prApya saMzliSTA mavanti / / paramANurUpA dvipadeziprabhRtirakandharUpAca pudgalA audArika kriyaa-''haark-tejs-bhaassaa-shvaasocchaas-mnH-kaarmnn-bhedaadpttvidhaaH| tatra karmavargaNApudgalA api samastalokaM vyApya vartante, yatra saMsAriNAM zarIrANi santi, tatrApi tadvahizvApi sarvatra te vartante, tatra karmayogyapudgalA AtmanA parigRhItAH karmarUpeNa pariNatA bhavanti / rAgadvepapariNatyA''drIkRtasyAtmano manovAkkAyarUpakaraNasAhAyyena usIprakAra rAga-dveSarUpI tela se cikane malina Atmapradezo meM, * pharmavargaNA ke yogya . pudgala, apanI-apanI upAdAnazakti se jJAnAvaraNa Adi karma-rUpa avasthA ko prApta kara ke cipaka jAte haiN| paramANurUpa aura dvipradezI vagairaha skandharUpa pudgala audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, bhASA, zvAsocchvAsa, mana aura kArmaNa ke bheda se ATha prakAra ke hote haiM / ina meM se kArmaNavargaNA ke pudgala bhI sampUrNa loka meM vyApta haiN| jahAM saMsArI jIvoM ke zarIra haiM, vahAM bhI haiM, aura bAhara bhI sarvatra haiN| ye karmayogya pudgala AtmAdvArA jaba grahaNa kiye jAte haiM taba karmarUpa meM pariNata ho jAte haiN| rAga-dveparUpa pariNati se yukta AtmA kA, mana, vacana, kAya, kI sahAyatA se TI jAya che, te pramANe rAga-dveSa rUpI telathI cikaNuM ane malina AtmapradezamAM kamavargaNagya pudgala pita-pitAnI upAdAnazaktithI jJAnAvaraNa Adi karma--rUpa avasthA prApta karIne cUMTI jAya che. paramANurUpa ane dvi-pradezI vagere skaMdharUpa pudgala dArika, vaikriya, AhAraka. taijasa, bhASA, zvAsa, mana ane kAmaNanA bhedathI ATha prakAranA hoya che. temAMthI kAmagvagaNAnA pudgala paNa saMpUrNa lokamAM vyApta che. jyAM saMsArI jInAM zarIra che tyAM paNa che ane bahAra sarvatra paNa che. te kAgya pugala AtmAdvArA tyAre grahaNa karavAmAM Ave che tyAre te karmarUpamAM pariNata thaI jAya che. rAga-rUpa paritiyukta AtmAnI mana, vacana ane kAyAnI sahAyatAthI Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.5 karmavAdima0 rAgAdirUpatailAbhyaktasyAtmanaH kArmaNazarIrapariNAmo navInakarmagrahaNe yogyatA saMpAdayati / AtmazarIrayoraikye sati samyagjJAnAbhAvarUpAnAbhogavIryataH karmavandho bhavati / itthaM karmavargaNAyogyapudgalAnAM jJAnAvaraNIyAdikarmatayA pariNatAnAM sakapAyasyAtmanaH sakalapradezeSu lolIbhAvo vandha iti yodhyam / (8) bandhakAraNanirUpaNamvandhasya paJca sAdhAraNakAraNAni mithyAtvA'-virati-pramAda-kapAya-yogamedAt / tatrAtattve tatvAdhyavasAyarUpo viparItAvabodho mohakarmodayajanita AtmapariNAmo mithyAlam / yadvA-kudeva-kuguru-kudharmapvabhirucirUpamatattvArthazraddhAna usI prakAra rAga-dveparUpI tela se yukta AtmA kA kArmaNazarIrarUpa pariNAma navIna karmoM ko grahaNa karane meM yogya ho jAtA hai / AtmA aura zarIra ke ekameka hone para samyagjJAna ke abhAvarUpa anAbhoga vIrya se karmavandha hotA hai / isa prakAra jJAnAvaraNa Adi karmarUpa meM pariNata kArmaNavargaNAoM ke yogya pudgaloM kA kapAyayukta-AtmA ke samasta pradezoM meM ekameka ho jAnA bandha hai| (5) vandhake kAraNabandha ke sAdhAraNa kAraNa pAMca haiM-(1) mithyAtva, (2) avirati, (3) pramAda, (4) kapAya, aura (5) yoga / atatva ko tattva samajhanerUpa mohanIyakarmajanya viparItajJAnarUpa AtmapariNAma ko mithyAtva kahate haiM, athavA kudeva, kuguru aura kudharma meM rucirUpa atatva kA pariNAma navIna karmo grahaNa karavAmAM pezya thaI jAya che. AtmA ane zarIranA ekameka thavAthI samyajJAnanA abhAvarUpa anaga vIryathI karmabaMdha thAya che. e pramANe jJAnAvaraNa Adi karmarUpamAM pariNata kArmaNavagaNanA nya pudgalenuM kaSAyayukta AtmAnA samasta pradezamAM ekameka thaI javuM te baMdha che. (8) ma 124-- manA sAdhAraNa 12 pAya che.-(1) mithyAtpa, (2) mavizti, (3) prabhAha, (4) 4Aya ana (4) yoga. atatvane tatva samajavA rU5 mohanIyakarmajanya, viparItajJAnarUpa AtmapariNAmane mithyAtva kahe che. athavA kudeva kugurU, ane kudharmamAM rUcirUpa atattvanI Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 AcArAmane _ yathA dIpaka USmaguNayogAd vartidvArA tailamAdAya jyAlArUpeNa pariNamayati tathA rAgadvepoSmaguNasambandhAnmanovAgAdiyogavA''tmadIpaH karmayogyapudgalaskandhatailamAdAya karmajvAlArUpeNa pariNataM karoti / manovAgAdirUpakaraNasaMyogAdA-smano vIryapariNAmo bhavati, ato mnovaagaadivyaapaaroyogshbdenocyte| yathA mRnmayaghaTasyAgnisaMyogAd raktatvAdipariNatirghaTasyaiva bhavati tathA manovAgAdisaMyogAda zubhAzubhakriyArUpA vIryapariNatirAtmana eva bhavati, na tu pudgalarUpamanovAgAdeH / yathA ca tailAbhyakte zarIre jalArdai base yA dhUlirAzliSTA bhavati, tathA jaise-dIpaka uSmAguNa ke kAraNa vattIdvArA taila grahaNa kara ke jyAlA ke rUpa meM pariNata karatA hai, usI prakAra rAga-dveSa rUpa uSmAguNake sambandha se mana, vacana Adi yogoM ' kI battI dvArA AtmarUpI dIpaka karmayogyapudgalaskandharUpa taila ko grahaNa kara ke karmarUpa jvAlA meM pariNata kara letA hai / mana, vacana aura kAyarUpa karaNa ke dvArA AtmA kA vIryarUpa pariNamana hotA hai / isIlie mana, vacana, Adi kA vyApAra yoga kahalAtA hai / jaise -agni ke saMyoga se miTTI ke ghaDe kI lalAI AdirUpa pariNati hotI hai, aura vaha ghaDe kI hI kahalAtI hai, usIprakAra mana, vacana Adi ke saMyoga se zubhA-zubhakriyArUpa vIrya kI parigati AtmA kI hI hotI hai, pudgalarUpa mana, vacana Adi kI nahIM / jaise tela se lipta zarIra para yA bhIge hue vastra para dhUla laga jAtI hai, jevI rIte dIpaka ukhANuNanA kAraNe battI dvArA telane grahaNa karIne javALAnA kapamAM pariNata kare che te pramANe rAga-dveSarUpa umAguNanA sambandhathI mana vacana Adi peganI battI dvArA AtmArUpI dipaka kamapegya-pudgalaskaMdharUpa telane grahaNa karIne karmarUpa jvAlAmAM pariNata karI le che. mana, vacana ane kAyArUpa karaNa dvArA AtmAnuM vIryarUpa pariNamana thAya che; e kAraNathI mana, vacana Adine vyApAra vega kahevAya che. jevI rIte agninA saMgathI mATInA ghaDAnI ja hAlA rAtAzapaNuM) rU5 pariNati thAya che, ane te ghaDAnI ja kahevAya che. te pramANe mana, vacana AdinA sAgathI zubhA-zubhakriyArUpa vIryanI pariNati AtmAnI ja thAya che. pudgalarUpa mana, vacana AdinI nahi. kI rIte telathI lipta zarIra para, athavA bhiMjAelA vastra para uman naya.. prabhArI rAga-dveSa3pI sithI yuta mAtbhAnA 2151020 - Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5, karmavAdipra0 327 eSu paJcasu kAraNesu kapAyaH pradhAnam / sa ca krodhamAnamAyAlomamedAcaturvidhaH / catuvidho'pyayaM kapAyo rAgadvepAntargata evAsti / uktaJca "dohiM ThANehiM pAyakammA baMdhati, taMjahA-rAgeNa ya, doseNa ya / rAge duvihe paNNatte, taMjahA-mAyA ya lobhe ya / dose duvihe paNNate, taMjahA-kohe ya mANe ya" (sthA0 sthAna 2 u0) vandhazcaturvidhaH-prakRti-sthitya-nubhAva-pradezabhedAt / uktaJca "cauvihe baMdhe paNNatte, taMjahA-pagaibaMdhe1, ThiibaMdhera, aNubhAvabaMdhe3, , pesbNdhe4|" (samavAyAGga. samavAya4) ina pAMca kAraNoM meM kapAya pradhAna hai| krodha, mAna, mAyA aura lobha ke bhedase vaha cAra prakAra kA hai| kapAya ke ye cAroM bheda rAga aura dvepa meM hI antargata ho jAte haiN| kahA bhI hai_ "do sthAnoM se pApa karmoM kA bandha hotA hai| vaha isa prakAra-rAga se aura vepa se / rAga do prakAra kA hai-mAyA aura lobha / dvepa bhI do prakAra kA hai- krodha aura mAna" / (sthA0 sthAna 2 u. 2) bandha cAra prakAra kA hai-(1) prakRti-vandha, (2) sthiti bandha, (3) anubhAva-bandha; aura (4) pradeza-bandha / kahA bhI hai "bandha cAra prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra-(1) prakRtibandha, (2) sthitivandha, (3) anubhAvabandha, (4) pradezabandha" / (sama. sa. 4) A pAMca kAraNomAM kaSAya pradhAna che- mukhya che. krodha, mAna, mAyA ane lobhanA bhedathI te cAra prakAranA che. kaSAyanA te cAre ya bheda rAga-ane dveSamAM samAI jAya che. kahyuM che ke - be sthAnethI pApakarmone baMdha thAya che. te A pramANe che-rAgathI ane zreSathI. rAga be prakAra che-mAyA ane lobha. deva paNa be prakArane che-phodha ane __ bhAna" (sthA. sthAna 2-5. 2). madha yA2 4 // 2 // cha-(1) prakRtimadha, (2) sthitimadha, (3) anumAna (4) pradezamadha. 4chu 55 cha madha 42nA cha. (1) pratimA, (2) sthitimA, (3) manumA55, (4) pradezamadha" (sabha0 se. 4) Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 - AcArAmitre mithyAtvam 1 / sAvaghayogeSu pratiravirati:2 / sadupayogAbhAvaH pramAdaH, mokSamArga pati zaithilyaM yA prmaadH3| kapyate punaHpunmarjanmamaraNAdiklezo'nubhUyate yena sa kapAyaH, mohanIyakarmodayajanita AtmapariNativizeSaH, yadvA-kamyate yaMtra zArIrikamAnasikadukhaiH, sa kapaH-saMsAraH, tasya Aya:-prAptikAraNaM kaSAya krodhAdiH 4 / yujyate-AtmA'neneti yogA=manovAkAyavyApArarUpaH 5 / uktazca "paMca AsavadArA paNNattA, taMjahA-micchattaM 1, aviraI 2, pamAyA 3, kasAyA 4, jogA 5"1 (samavA0 samavAya 5) AsavadArA' iti-Asravo vandhakAraNam / zraddhAna mithyAtva kahalAtA hai ? / sAvadha yogoM meM pravRtti karanA aviratti hai 2 / samyak upayoga (yatanA) kA abhAva pramAda kahalAtA hai, yA mokSamarga ke viSaya meM zithilatA honA pramAda hai 3 / jisa ke dvArA AtmA kapA jAya arthAt vAraMvAra janma-maraNa kA kleza bhogA jAya use kapAya kahate haiN| kapAya, mohakarma se utpanna AtmA kI eka pariNati hai / athavA - jahA~ zArIrika evaM mAnasika duHkhoM se jIva kapA nAya (yukta ho) use kapa arthAt saMsAra kahate haiM aura usa kapa (saMsAra) kI Aya-prApti jisa se ho vaha kapAya kahalAtA hai 4 / jisa se AtmA vyApta ho, aisA mana, vacana aura kAya kA vyApAra yoga kahalAtA hai 5 / kahA hai "paMca AsavadArA paNNattA, taM jahA-micchatta, aviraI, paMmAyA, kasAyA, jogaa"| (samavAyAGga, samavAya 5) yahA~ 'AsavadArA' kA artha hai-Azrava ke dvAra arthAt bandhake kAraNa / zraddhA tene mithyAtva kahe che (1). sAvadha rogamAM pravRtti karavI te avirati che (2). samyak upagane abhAva te pramAda kahevAya che, athavA mokSamArganA viSayamAM zithilatA thavI te pramAda che (3). jenA dvArA AtmA kapAya arthAta vAraMvAra janma maraNane kaleza bhegavavAya tene kavAya kahe che. kaSAya, meha karmathI utpanna AtmAnI eka pariNati che. athavA-jyAM zArIrika ane mAnasika duHkhothI jIva kaSAya arthAta pIDAya tene kaSa arthAt saMsAra kahe che, ane te saMsAranI Aya-prApti jenAthI hoya te kaSAya kahevAya che (che. jenAthI AtmA vyApta hoya evA mana, vacana ane kAyAnA vyApAra te roga kahevAya che. (5), kahyuM che ke - "paMca AsavadArA paNNattA, taMjahA-micchattaM, aviraI, pamAyA, kasAyA jogA." (samavAyAMza, sabhavAya 5,) bhAI "AsavadArA"'no maya se cha:-mApanA dvAra, maryAta maMdhanA 24. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.5 karmavAdipra0 329 __ jJAnAvaraNIyaM karma, jIvasya jnyaangunnmaadRnnoti1| darzanAvaraNIya karma darzanaguNam / vedanIyakarma jIvasyAvyAvAvaguNaM saMruNaddhi3 / mohanIyakarma jIvasyAviratiM tatvAnabhiruciM ca jnyti4| AyuSyakarma jIvasyAmaratvaM patidanti5 / nAmakarma jIvasyA'mUrtatvaM prativadhnAti6 / gotrakarma tasyAgurulaghuguNaM vyAhanti / antarAyakarma jIvasyAnantavIryaguNaM runnddhi8|. yathA-gayAdibhasitaNAdayo dugdharUpeNa pariNatA bhavanti, mAdhuryasvabhAvaH sahaiva jAyate, sa caitAvatkAlaparyantasthAyIti sthitisamayamaryAdA'pi jAyate mAdhurye tIvamandabhAvAdivizepo'pi bhavati, tasya dugdhasya paugalika'' - (1) jJAnAvaraNIya karma jIva ke jJAnaguNako daukatA hai, (2) darzanAvaraNIyakarma drshngunnko| (3) vedanIyakarma jIva ke avyAvAghaguNa ko rokatA hai aura (4) mohanIyakarma jIva meM avirati aura tatva ke prati aruci utpanna karatA hai / (5) Ayukarma jIva ko amaratA ko rokatA hai aura (6) nAmakarma jIva ke amUrtatva guNa ko rokatA hai| (7) gotrakarma aguru-laghutva guNa ko naSTa karatA hai aura (8) antarAyakarma nIva ke ananta vIrya kA ghAta karatA hai| jaise gAyadvArA khAye hue tRNa Adi dUdha rUpa meM pariNata hote haiM, aura una meM madhuratA kA svabhAva bhI sAtha hI utpanna ho jAtA hai| usa meM amuka kAlapayata Thaharane kI sthiti-maryAdA bhI utpanna ho jAtI hai, aura madhuratA meM tIvratA yA mandatA kI vizeSatA bhI AjAtI hai| usa dUdha kA paudgalika pariNAma bhI sAtha hI utpanna hotA hai| ' (1) jJAnAvaraNIya karma jIvanA jJAna-guNane DhAMkI de che; (2) darzanAvaraNIya karma darzanaguNane DhAMke che. (3) vedanIya karma jIvanA avyAbAdha guNane, rokI de che (4) mohanIya karma jIvamAM avirati ane tavaprati arUcI utpanna karI che. (5) mAyu bha nI bharatAta cha. (6) nAma-3 04 mabhUtatva guNane reke che. (7) getra-karma agurulaghutva guNane nAza kare che ane (8) aMtarAya karma jIvana anaMtavIne ghAta kare che. jevI rIte gAye khAdheluM ghAsa Adi dUdha rUpamAM pariNata thAya che ane temAM madhuratAne svabhAva paNa sAthe ja unna thAya che. temAM amukakAlaparyanta sthira rahevAnI sthitimaryAdA paNa uptanna thaI jAya che. ane madhuratAmAM tIvratA athavA . maMdatAnI vizeSatA paNa AvI jAya che. te dUdhanuM paugalika pariNAma paNa sAthe ja pra. mA. 42 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAstre tatra prakRtiH - svabhAvaH / AtmaparigRhItakarmapudgalAnAM tacchaktirUpeNa pariNamanam / yathA nimvasya tiktalam, guDasya madhuratvam / prakRtirdvividhA - mULaprakRtiH, uttaraprakRtizca / mUlarUpaH karmaNaH svabhAvo mUlaprakRtiH / mUlaprakRtiraSTadhA - jJAnAvaraNIya 1 - darzanAvaraNIya2 - vedanIya3 - mohanIyA 4 - ''yupya5 - nAma6 - gotrA7ntarAya8 - bhedAt / uktaJca-- 328 " a kammapagaDIo paNNattAo, taMjahA-gANAvara NijjaM 1, daMsaNAvaraNijjaM2, veNinaM 3 mohaNija4, AuyaM5, nAmaM6, goyaM7, aMtarAiyaMTa " / (majJApanA0 pada - 21 u. 1. 288 ) prakRti arthAt svabhAva | AtmA ke dvArA amuka prakAra kI zakti (svabhAva) utpanna ho jAnA aura guDa meM madhuratA hotI hai / grahaNa kie hue karmapudgalo meM amukaprakRtibandha hai / jaise-nIma meM kaTukatA 2 prakRti do prakAra kI hai-mUlaprakRti aura uttaraprakRti / karma kA mUla svabhAva mUlaprakRti kahalAtI hai / mUlaprakRti ke ATha bheda haiM- (1) jJAnAvaraNIya, (2) darzanAvaraNIya, (3) vedanIya, (4) mohanIya, (5) Ayu, (6) nAma, (7) gotra, aura ( 8 ) antarAya / kahA bhI hai: www "" 'ATha karmaprakRtiyAM haiM, ve (3) vedanIya, (4) mohanIya, (5) (prajJA. pada 21 u. 1 sU. 288 ) isa prakAra - ( 1 ) jJAnAvaraNIya, (2) darzanAvaraNIya, AyuSya, (6) nAma, (7) gotra, (8) antarAya / ' prakRti arthAt svabhAva, AtmAdvArA grahaNa karelA karma pudgalomAM amukaamuka prakAranI zakti (svabhAva) nuM utpanna thaI javuM te prakRtikhaMdha che. jevI rIte lIMbaDAmAM kaDavAza ane gALamAM madhuratA hAya che. prakRti e prakAranI che (1) mUlaprakRti ane (2) uttaraprakRti. karmanA mUla svabhAva te mUlaprakRti kahevAya che. te mUla prakRtinA ATha bheda che- (1) jJAnAvaraNIya, (2) darzanAvaraNIya, (3) vehanIya, (4) bhohanIya, (4) Ayu, (1) nAbha, (7) gotra mane (8) aMtarAya hyuM che : " amRtiyo che, te yA prabhA-jJAnAvaraNIya, harzanAvaraNIya, vehanIya, bhoDanIya, AyuSya, nAma, gotra, aMtarAya " ( ajJA. yaha 21 7. 1 sU. 288) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 mu. 5 karmavAdina yathA vA-vAtahAridravyanirmito modakaH prakRtyA vAtaM harati, pittoparAmakadravyanirmito modakaH prakRtyA pittaM nAzayati, kaphApahArakadravyanirmitaH karpha harati / ityevaM modakasya nAnAvidhA prkRtiH| tasyaiva modakasya sthitistu kasyacidekadinavyApinI, aparasya dinadvayasthAyinI, anyasya kasyacinmAsAdikAlaM vyAppa sthitirbhavati, tataH paraM tattanmodakasya vinAzAt / evaM modakasyAnubhAvo madhurakaTukapAyAdirUpaH / rasastIvamandamAvena kasyacinmodakasyaikaguNaH, kasyacid dviguNaH, kasyacit triguNo bhavati / pradezo'pi modakasya kasyacidekakarpamitaH, kasyacid dvikarpaparimitaH, kasyacitrikarpaparimito bhavati / athavA jaise-vAtahAraka dravyoM se banA modaka svabhAva se vAta kA nAza karatA haiM, pittakA nAza karane vAle dravyoM se banA modaka pittakA nAza karatA hai, kaphahArI dravyoM se banA modaka kaphako dUra karatA hai, isa prakAra modaka kI prakRti nAnA prakAra kI hai| koI modaka ekadina taka hI Thahara sakatA hai, koI do dina taka aura koI mahIne bharataka Thahara sakatA hai, usake pazcAt modaka meM vaha zakti nahIM rahatI hai / isI prakAra kisI modaka kA madhura yA kaTuka rasa tIna hotA hai kisI kA manda hotA hai, kisI modaka meM ekaguNa rasa hotA hai, kisI meM dviguNa aura kisI meM tIna guNA, kisI modaka kA pradezasamUha eka karpa parimita hotA hai, kisIkA do kapa parimita hotA hai, aura kisIkA tIna karpha parimita hotA hai| athavA-jema vAyunAzaka dravyothI banelA lADu svabhAvathI vAyune nAza kare che; pittane zAnta karavA vALA dravyothI banelA lADu pitane nAza kare che. kapha nAza karanAra dathI banelA lADu kaphane dUra kare che, e pramANe lADunI prakRti judA-judA prakAranI che. keI lADu eka divasa sudhI rahI zake che, ke be divasa ane kaI mahinA sudhI rahI zake che. te pachI lADumAM te prathamanA jevI zakti rahetI nathI. e pramANe kaI lADune madhura athavA kaTuka rasa tIvra hoya che. koIne maMda hoya che, keI lADumAM eka guNa rasa hoya che, kaImAM digaNa ane keImAM traNa guNa rasa hoya che. keI lADunA pradezasamUha eka karyuM (be talA) parimita hoya che. keInA be kaI (cAra telA) parimita hoya che, ane keInA traNa kaI (cha telA) parimati hoya che. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 - AcArAgasatre pariNAmazcApi sahaiva prAdurbhavati tathA jIvana parigRhItAnAM karmavargaNAyogyapudgalAnAM karmarUpeNa pariNamane caturvidhA aMzAH sahaiva bhavanti / ta evAMzAH bandhabhedAH prakRtyAdayaH santi / kaNikAguDaghRtakaTukAdidravyANAmApadhamodakarUpeNa pariNamane sahaivAnekAkArapariNAmo bhavati / yathA modako hi phazvid vAtapittaharaNazIlaH, kazcid buddhivardhanaH, kazcit saMmohakArI, kazcinmArakaH, ityanekAkAreNa pariNamate jIvasaMyogAt , tathA karmavargaNAyogyapudgalAnAmAtmasambandhAtkarmarUpeNa pariNAme kazcitkarmapudgalaH jJAnamAvRNoti, kazciddarzanamAraNoti aparaH sukhaduHkhAnubhavaM janayavI tyAdi yojanIyam / isa prakAra jIva dvArA grahaNa kie hue karmavargaNA ke yogyapudgokA karmarUpa pariNamana hone para cAra prakAra ke aMza una meM sAtha hI utpanna hote hai / vahI aMza candha ke prakRti Adi bheda kahalAte haiN| ___ATA, guDa, ghI aura kaTuka Adi dravyoM se bane hue laDaDU meM eka sAtha aneka prakAra ke pariNamana hote haiN| koI lA-DU bAta-pitta kA nAzaka hotA hai, koI buddhivardhaka hotA hai, koI sammohajanaka hotA hai, aura koI ghAtaka hotA hai, isa prakAra jIva ke saMyoga se laDDU aneka AkAroM meM pariNata hotA hai / isI prakAra karmavargaNA-yogya pudgaloM kA AtmA ke nimitta se karmarUpa pariNamana hone para koI karma, jJAna ko AcchAdita karatA hai, koI darzanako koI karma, sukha-duHkha kA anubhava karAtA hai| ityAdi saba ghaTA lenA cAhie / uptana thAya che e pramANe jIva dvArA grahaNa karelA karmavagaNagya pagalonuM karmarUpa pariNamana thavAnI sAthe cAra prakAranA aMza temAM sAthe ja utpanna thAya che te aMza, baMdhanA prakRti Adi bheda kahevAya che. leTa, goLa, ghI ane kaTuka Adi dravyo nAMkhIne banAvelA lADumAM eka sAthe aneka prakAranuM pariNamana thAya che, keI lADu vAta-pittane nAza karanAra hoya che. keI mRddhipUrva hoya che. keI saha utpanna karanAra hoya che. ane keI ghAtaka hoya che. e pramANe jIvanA sAgathI lADu aneka AkAramAM pariNata thAya che. te pramANe karmavargaNAgya pudgalonuM AtmAnA nimittathI kamarUpa pariNamana thAya tyAre kaI karma jJAnane AcchAdita kare che ke darzanane, koI karma sukha-duHkhano anubhava karAve che. e pramANe sarva bAbatamAM ghaTAvI levuM joIe.. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1. u1. mU.5. karmavAdinaH (2) darzanasya (sAmAnyayodhaspa) AvarakaM karma darzanAvaraNIyam / (3) mukhaduHkhAnubhavajanakaM karma vedanIyas / (4) madirAvanmohajanaka karma mohanIyam / (5) bhavadhAraNakAraNaM kama Ayukam / (6) viziSTagatijAtyAdimAptikAraNaM karma nAma / (7) utkarSApakarSaprAptikAraNaM karma gotram / (8) dAnalAbhAdivighAtakaM karma antarAyaH / - mUlarUpaH karmaNaH svabhAvo'pTavidha iti mUlaprakRtiraSTavidhA saMkSepataH kathitA / apTAnAM mUlaprakRtInAM pratyekamavAntarabheda evottrprkRtiH| sA ca (2) darzana arthAt sAmAnya bodhako Angadita karane vAlA karma darzanAvaraNa hai| (3) sukha-duHkhakA vedana karAne vAlA karma vedanIya kahalAtA hai| (4) madirA ke samAna moha utpanna karane vAlA karma mohanIya kahalAtA hai| (5) bhavadhAraNA kA kAraNa karma AyuSka kahalAtA hai| (6) vizeSa prakAra kI gati, jAti Adi kI prApti kA kAraNa nAmakarma hai| (7) utkarSa aura apakarSa kI prApti kA kAraNa gotrakarma kahalAtA hai| (8) dAna lAbha Adi meM vighna DAlane vAlA antarAya karma kahalAtA hai| karma kA mUla svabhAva ATha prakAra kA hI hai, ataH ATha prakRtiyoM kA saMkSipta kathana kiyA gayA hai, ina ATha prakRtiyoM ke avAntara bhedoM ko uttara-prakRti kahate haiN| (2) darzana arthAt sAmAnya bedhane je AcchAdita karavAvALuM karma te darzanAvaraNa che. (3) subha-duHnu vehana rAvAvA te vahanIya upAya . (4) madirAnA samAna moha unna karAvavAvALuM karma te mehanIya kahevAya che. bhava-dhAraNa karavAnuM che kAraNa karma te AyuSya kahevAya che. .. (6) vizeSa prakAranI gati-jAti AdinI prAptinuM kAraNa te nAmakarma kahevAya che. (7) utkarSa ane apakarSanI prAptinuM kAraNa te gotrakarma kahevAya che. (8) dAna-lAbha AdimAM vighna nAkhavAvALuM te antarAya karma kahevAya che. kamane mULa svabhAva ATha prakAra che. tethI ATha prakRtinuM saMkSiptamAM kathana karyuM che. e ATha prakRtionA avAMtara bhedane uttaraprakRti kahe che. jIjJAsu purUne Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 AcArAgasUtre -- evaM karmaNo'pi kasyacid jJAnAvaraNasvabhAvA prakRtiH, aparasya darzanAvaraNarUpA, kasyacit samyagdarzanAdivighAtasvabhAvA / / .. karmaNaH sthitizca kasyacit triMzatsAgaropamakoTIkoTIrUpA, aparasya kasyacid karmaNaH saptatisAgaropamakoTIkoTIrUpetyAdi / rasastu kasyacit karmaNastIvaH, kasyacittIvataraH, kasyacittIvratamaH, kasyacinmandaH, kasyacinmandatara ityAdi bodhyam / (1) prakRtivandhaH // aSTavidha-mUlapakRtivandha-lakSaNam(1) jJAnasya (vizeSabodhasya) AvarakaM karma jJAnAvaraNIyam / isI prakAra kisI karma kI jJAnako AcchAdita karane kI prakRti hai, kisIkA darzana ko DhaMkane kI hai, kisI kI sukha-duHkha kA anubhava karAne kI prakRti hai, aura kisI kI samyagdarzana kA ghAta karane kI hai| kisI kama ko tIsa koDAkoDI sAgaropamakI sthiti hai, kisI kI sattara (70) koDAkoDI sAgaropama kI hai| isI prakAra kisI karma kA rasa tIba hai, kisI kA tIvatara hai, kisI kA tInatama hai / kisI kA rasa manda hai, kisI kA mandatara hai / ityAdi samajha lenA caahie| (1) prakRtivandha (1) jJAna arthAt vizeSa dharmoM ke bAghako AcchAdita karane vAlA karma jJAnAvaraNa kahalAtA hai| - - - - - - -- - - - - - - - - - A pramANe kaI karmanI jJAnane AcchAdita karavAnI prakRti che, koInI darzanane DhAMkI devAnI che, keInI sukha-duHkhane anubhava karAvavAnI prakRti che, ane koInI samyagdarzanane ghAta karavAnI prakRti che. . bhanI trIza || sA5manI sthiti che. dhanA sAta2 (70) keDAcheDI sAgaropamanI che. A pramANe ke kamane rasa tIvra che. keIne tIvralara che. ane koIne tIvratama che. koIne rasa maMda che, koIne madaMtara che. ItyAdi samajI levuM joIe. (i) pratibhA , nAna arthAta vizeSa dharmonA bApane je AcchAdita karavAvALuM kama te jJAnA varaNIya kahevAya che. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1. 1. sU. 5. karmavAdipra0 (2) darzanasya ( sAmAnyabodhasya) AvarakaM karma darzanAvaraNIyam / (3) sukhaduHkhAnubhavajanakaM karma vedanIyas / (4) madirAvanmohajanakaM karma mohanIyam / bhavadhAraNakAraNaM karma AyuSkam / (5) (6) viziSTagatijJAtyAdimAptikAraNaM karma nAma | (7) utkarSApakarSaprAptikAraNaM karma gotram | (8) dAnalAbhAdivighAtakaM karma antarAyaH / mUlarUpaH karmaNaH svabhAvo'STavidha iti mUlaprakRtiraSTavidhA saMkSepataH kathitA / aSTAnAM mUlaprakRtInAM pratyekamavAntarabheda evottaraprakRtiH / sA ca (2) darzana arthAt sAmAnya bodhako AcchAdita karane vAlA karma darzanA varaNa hai| 333 (3) sukha - duHkhakA vedana karAne vAlA karma vedanIya kahalAtA hai / (4) madirA ke samAna moha utpanna karane vAlA karma mohanIya kahalAtA hai / (5) bhavadhAraNA kA kAraNa karma AyuSka kahalAtA hai| & (6) vizeSa prakAra kI gati, jAti Adi kI prApti kA kAraNa nAmakarma hai / (7) utkarSa aura apakarSa kI prApti kA kAraNa gotrakarma kahalAtA hai / (8) dAna lAbha Adi meM vighna DAlane vAlA antarAya karma kahalAtA hai / karma kA mUla svabhAva ATha prakAra kA hI hai, ataH ATha prakRtiyoM kA saMkSipta kathana kiyA gayA hai, ina ATha prakRtiyoM ke avAntara bhedoM ko uttara - prakRti kahate haiM / 10 (2) darzana arthAta sAmAnya edhane je AvaicchAdita karavAvALuM kama te danAvaraNa che. (3) subha-DuHmanuM veddana zvavAvANu urbha te vehanIyambhu uDevAya che. (4) madirAnA samAna meAha upanna karAvavAvALu kama te mehanIya kahevAya che. (ca) lava-dhAra khAnu ra u te mAyuSya uddevAya che. (6) vizeSa prakAranI gati-jAti AdinI prAptinuM kAraNa te nAmakama kahevAya che, (7) utkarSa ane apakarSanI prAptinuM kAraNa te gaitrakama kahevAya che, (8) dAna-lAbha AdimAM vighna nAkhavAvALuM te antarAya kama kahevAya che. kamanA mULa svabhAva ATha prakArane che. tethI ATha prakRtinu sakSiptamAM kathana che, e ATha prakRtienA avAMtara bhedAne uttaraprati kahe che. jIjJAsa pAre Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 AcArAgasUtre ' evaM karmaNo'pi kasyacid jJAnAvaraNasvabhAvA prakRtiH, aparasya darzanAvaraNarUpA, kasyacit samyagdarzanAdivighAtasvabhAvA / . karmaNaH sthitizca kasyacit triMzatsAgaropamakoTIkoTIrUpA, aparasya kasyacit karmaNaH saptatisAgaropamakoTIkoTIrUpetyAdi / 'rasastu kasyacit karmaNastIvraH, kasyacittIvrataraH, kasyacittIvratamaH, kasyacinmandaH, kasyacinmandatara ityAdi bodhyam / - (1) prakRtivandhaH // aSTavidha-mUlapakRtivandha-lakSaNam(1) jJAnasya (vizepabodhasya) AvarakaM karma jJAnAvaraNIyam / isI prakAra kisI karma ko jJAnako AcchAdita karane kI prakRti hai, kisIkA darzana ko DhaMkane kI hai, kisI kI sukha-duHkha kA anubhava karAne kI prakRti hai, aura kisI kI samyagdarzana kA ghAta karane kI hai| kisI karma ko tIsa koDAkoDI sAgaropamakI sthiti hai, kisI kI sattara (70) koDAkoDI sAgaropama kI hai| ___ isI prakAra kisI karma kA rasa totra hai, kisI kA tIvratara hai, kisI kA tIvratama hai / kisI kA rasa manda hai, kisI kA mandatara hai / ityAdi samajha lenA caahie| (1) prakRtivandha (1) jJAna arthAt vizeSa dharmoM ke bAdhako AcchAdita karane vAlA karma jJAnAvaraNa kahalAtA hai| A pramANe keI karmanI jJAnane AchAdita karavAnI prakRti che, keInI dRrzanane DhAMkI devAnI che, keInI sukha-duHkhane anubhava karAvavAnI prakRti che, ane keInI , samyagdarzanane ghAta karavAnI prakRti che. . AI, bhanI trIzI sAgaropamanI sthiti cha. nA sIta2 (70) koDAcheDI sAgaropamanI che. A pramANe kaI kamane rasa tIvra che. keIne tIvatara che, ane keMIne tIvratama che. koIne rasa maMda che, keIne madaMtara che. ItyAdi samajI levuM joIe. (1) pratima" (1) jJAna arthAt vizeSa dharmonA bodhane je AcchAdita karavAvALuM karma te jJAnA varaNIya kahevAya che. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 sU.5 karmavAdima0 335 jaghanya sthivirpttmuhuurtprmaannaa| jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIyA-''yuSyA'ntarAyakarmaNAM jghnysthitirntrmuhuurtprmaannaa| jJAnAvaraNIya - darzanAvaraNIya - vedanIyAs - ntarAyakarmaNAmutkRSTasthitiH triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH, mohanIyakarmaNaH saptatisAgaropamakoTIkoTayaH sthitirutkRSTA / nAma-gotra-karmaNoviMzatisAgaropamakoTIkoTayaH sthitirutkRSTA / AyupyakarmaNatrayastriMzatsAgaropamapramANA sthitirutkRpttaa| madhyamA sthitistvasaMkhyAtaprakArA, kapAyapariNAmatAratamyena tasyA asaMkhyAtamedAt / ATha muhUrta kI hai, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, Ayu aura antarAya karma kI jaghanya sthiti antamuhUrta kI hai| cAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, aura antarAya karmoM kI utkRSTa sthiti tIsa koDA-koDI sAgaropama kI mohanIya karma kI sattara koDA--koDI sAgaropama kI, nAma aura gotra karma kI vIsa koDA-koDI sAgaropama kI hai| AyuNya karma kI tetIsa sAgaropama kI hai / madhyama sthiti asaMkhyAta prakAra ko hai, kapAyarUpa pariNAmoM kI hInatA aura adhikatA ke kAraNa usake asaMkhya prakAra hote haiN| sthitibandhakA koSTaka TIkA ke anusAra pRSTa 336 se samajha lenA cAhie / ATha mUhurtanI che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mehanIya, Ayu ane antarAya karmanI jaghanya sthiti antamuhUrtanI che. jJAnAvaraNIya, dazanAvaraNIya, vedanIya, ane antarAya kamanI utkRSTa sthiti triIza keDA-cheDI sAgaropamanI, mehanIya karmanI sItera (70) keDA-keDI sAgaropamanI, nAma ane netra kamanI viza keDA-keDI sAgarepamanI, AyuSya kamanI tetrIsa sAgaropamanI che. madhyama sthiti asaMkhyAta prakAranI che. kayAyarUpa pariNAmonI hInatA ane adhikatAnA kAraNe tenA asaMkhya prakAra thAya che. sthitibaMdhanuM keika TIkAnA anusAra pRtha 336thI samajI levuM joIe. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 334 AvArANasUtre visvarato jijJAsUnAM bodhAya zAstre nirdissttaa| jJAnAvaraNIyAdimUlaprakRtInAmaSTAnAmavAntarabhedA yathAkramam-(1) pazca, (2) nava, (3) dvau, (4) aSTAviMzatiH, (5) catvAraH, (6) dvicatvAriMzat , (7) dvI, (8) paJca santi / etatsarvamAgamato'va vgntvym| (2) sthitipandhaHAtmasaMlagnAnAM pharmapudgalAnAM yayA jaghanyamadhyamotkRpTakAlamaryAdayA''tmapradezeSvavasthAnaM sA kAlamaryAdA sthitivndhH| kiJca adhyasAyavizeSagRhItasya karmadalikasya sthitikAlaniyamanaM sthitivndhH| .. vedanIyakarmaNo jghnysthitidvaadshmuhuurtprmaannaa| nAma-gotrakarmaNovistAra se jijJAsu parupoM kI jAnakArI ke lie zAstra meM varNana kiyA gayA hai / jJAnAvaraNIya Adi mUla prakRtiyoM ke avAntara bhedo kI saMkhyA kama se pAMca, nau, do, aThAIsa, cAra, bayAlIsa, do aura pAMca hai / ina sabako Agama se samajha lenA cAhie / (2) sthitibandha AtmA ke sAtha lage hue karmapudgala jisa jaghanya madhyama yA utkRSTa kAlamaryAdA se AtmapradezoM meM sthira haiM, usa kAlamaryAdAko sthitibandha kahate haiN| athavA yoM kahie kiadhyavasAyavizeSa dvArA grahaNa kie hue karmadaliyoM ke AtmA meM Thaharane ke kALasambandhI niyamana ko sthitibandha kahate hai| vedanIya karma kI jaghanya sthiti bAraha muhUrta kI, tathA nAma aura gotrakarma kI jANavA mATe zAstramAM vistArathI varNana karavAmAM AvyuM che. jJAnAvaraNIya Adi mUla prakRtinA avAntara bhedanI saMkhyA kamathI-pAMca, nau, be, aThAvIsa, cAra, betAlIsa, che, ane pAMca che, A sarvane AgamathI samajI levuM joIe. (2) sthitimA AtmAnI sAthe lAgelA karmayugala je jaghanya, madhyama, ane utkRSTa kAla maryAdAthI AtmapradezomAM sthiti che, te kAlamaryAdAne sthitibaMdha kahe che. athavA ema kahIe ke--adhyavasAyavizeSa dvArA grahaNa karelA karmadaliDene AtmAmAM TakI zakavAnA kAlasaMbaMdhI niyamanane sthitibaMdha kahe che. vidanIya karmanI jaghanya sthiti bAra muhurtanI, tathA nAma ane gAtra kamanI Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU. 5 karmavAdima0 karmaNAM utkRSTA jaghanyA utkRSTaH nAma sthitiH sthitiH abAdhA kAlaH (6) nAma karmaNaH gotrakarmaNaH aSTau 2000 20 viMzati sAgaropama- mUhUrttAH dvisahasrakoTIkoTayaH varSANi 15 pUrvakoTi tri(8) bhAgAdhikAAyuSya- ni 33 traya karmaNaH strizatsAgaromANi / pra. A.-43 11 anta muhUrttaH 91 pUrvakoTitribhAgaH jaghanyaH " 93 utkRSTaH avAdhA bAdhAkAlaH bAdhAkAlaH kAlaH | (karmaniSekaH) | (karmaniSekaH) " 337 19 jaghanyaH 2000 dvisahasravarSena antarmuhurttaviMzatisAga- nyUnAH sapta ropamakoTI- muhUrttAH koTayaH pUrvakoTitribhAgona - trayastriMzatsAgaropamANi 25 antarmuhUrtanyUno'ntamuhUtaH pUrvakoTitribhAgaH - 33 lakSANi 33 sahasrANi 3 zatAni, 33 pUrvANi, 23 lakSANa, 52 sahasrakoTivarSANi / antarmuhUrttasyAsaMkhyabhedAH santi, tenAnvamuhUrtarUpAyA jaghanyasthiterantarmuhUrtta evAbAdhAkAlaH, tathA'ntarmuhUrttanyUno'ntarmu hUttha bAdhAkAla iti vijJeyam / Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASArAjastra sthitivandha-koSTakam / karmaNAM utkRSTA jaghanyA utkRpTa: jaghanyaH uskRSTa jaghanyaH nAma | sthitiH / sthitiH | avAMdhA- | avAdhA- bAdhAkAlaH | bAdhAkAla: | kAlaH | kAla: (karmanipekaH) (krmnissk:)| trisahasravarSona- antarmuhartajJAnA- triMzatsAga- antarmuhUrtaH trisahasra- antarmuhattaH triMzatsAga-nyUno'ntavaraNIya-ropamakoTI- vANi ropamakoTI. BhattaH karmaNaH koTayaH koTayaH - darzanAcaraNIya karmaNaH dvAdaza 12 // vedanIya. karmaNaH antarmuharttanyUnA ekAdaza ____ muhartAH antarmuhatanyUno'nta antarAyakarmaNaH " antarmuhattaH 70 7000 mohanIya- saptatisAgakarmaNaH ropamakoTI "koTayaH / saptasahastravarSANi saptasahastra vrssonsptti| saagropmkottiikottyH| Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5 karmavAdipra0 339 karmaNaH phalapradAnazaktilpo'yamanubhAvo yatkarmaniSThastatkarmasvabhAvAnusAra phalaM prayacchati, na tvanyakarmasvabhAvAnusAram / yathA-jJAnAvaraNIyakarmaNo'nubhAvastatkarmasvabhAvAnurUpaM jJAnAvaraNameva tInaM mandaM vA phalaM samutpAdayati, na tu darzanAvaraNIya-vedanIyAdi-karmaprakRtyanusAraM darzanAvaraNaM sukhaduHkhAnubhavAdirUpaM phalam / evaM darzanAvaraNIyakarmaNo'nubhAvastIvamandAdirUpeNa dazanAvaraNameva phalaM dadAti, na tu jJAnAvaraNAdirUpamanyakarmamakRtyanusAram / anubhAvavandhasya cAyaM karmaprakRtyanurUpeNaiva phaladAnaniyamo'pi jJAnA karma kA phaladAna-zaktirUpa anubhAva jisa pharma meM rahatA hai vaha karmaH apane svabhAva ke anusAra hI phala detA hai-dUsare karma ke svamAva ke anusAra nhiiN| jaise jJAnAvaraNIya karma kA anubhAva jJAnAvaraNIya ke svabhAva ke anusAra hI hotA hai arthAt vaha tIna yA manda rUpa meM jJAna kA AcchAdana hI karatA hai / usa se darzanAvaraNIya yA vedanIya karma kI prakRti ke anusAra darzana kA AvaraNa athavA sukha-duHkha kA vedana nahIM hotA / isI prakAra darzanAvaraNIya karma kA anubhAva tItra yA manda rUpa meM darzana kA AvaraNa karanA hI hai, jJAna kA AvaraNa karanA yA anya karmaprakRti ke anusAra phala denA nhiiN| anubhAvavandha kA apanI kamaprakRti ke anusAra phala dene kA yaha niyama jJAnAvaraNIya Adi ATha mUlaprakRtiyoM meM hI lAgU hotA hai; uttaraprakRtiyoM ke lie karmanA kaladAnazaktirUpa anubhAva je karmamAM rahe che, te karma pitAnA svabhAva pramANe ja phala Ape che, bIjA karmanA svabhAva pramANe nahi. jevI rIte kejJAnAvaraNIya karmanA anubhAva jJAnAvaraNayanA svabhAvanA pramANeja heya che, arthAta-te tIvra athavA maMdarUpamAM jJAnanuM ja acchAdana kare che, tenAthI darzanAvaraNIya athavA vedanIya kamanI prakRti anusAra darzananuM AvaraNa athavA sukha-duHkhanuM vedana thatuM nathI. e pramANe darzanAvaraNIya karmane anubhAva tIvra athavA madarUpamAM darzananuM AvaraNa karavuM teja che, paraMtu jJAnanuM AvaraNa karavuM athavA anya karma prakRti anusAra phaLa ApavuM te nathI. anabhAva baMdhane pitAnI kamaprakRtinA anusAra phaLa.ApavAne A niyama jJAnAvaraNIya Adi ATha mUlaprakRtieAmAMja lAgu thAya che, paraMtu uttara pravRtio mATe Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAmitre (3) anumaavvndhH| karmapudgalAnAmeva zubho'zubho vA ghAtyayAtI yA yo raso vipAka: so'nubhAvavandhaH / karmaNAM viziSTo vividho vA pAko vipAkaH / karmabandhasya phalaM vipAkastasyodayo'nubhAva iti yodhyam / kiJca-karmaNAM vividhaphaladAnazaktivipAkaH so'nubhaavH| vandhakAraNasya kapAyapariNAmasya tIvamandabhAvAnusAreNa pratyekakamaNi tIvramandaphaladAnazaktiH prAdurbhavati / idaM ca phalotpAdanasAmarthyam-anubhavaH, -tattatphalAnubhavanaM ceti / (3) anubhAvavandhakarmapudgaloM kA zubha yA azubha athavA ghAtI yA aghAtI rUpa jo rasa hai vahI anubhAva kahalatA hai / gRhIta karmapudgaloM meM yaha rasa utpanna ho jAnA anubhAva yA anubhAga bandha hai / karmoM kA viziSTa yA vividha prakAra kA pApha vipAka kahalAtA hai ! tAtparya yaha hai ki karma kA phala vipAka hai, aura usakA udaya anubhAva kahA jAtA hai| athavA pharmoM kI bhAMti-bhAtiko phala dene kI zakti ko vipAka kahate haiM, aura vahI ' anumAva hai, aura tattatphala kA anubhava bhI anubhAva hai / bandha ke kAraNa kapAyarUpa pariNAma kI tIvratA aura mandatA ke anusAra pratyeka pharma meM tIna yA manda phala dene kI zakti utpanna ho jAtI hai, isa phala ko utpanna karane kA sAmarthya anubhAva hai| (3) mnulaamkarmapudagalAne zubha athavA azubha, athavA-ghAtI ke adyAtIrUpa je rasa che te anubhAva kahevAya che gRhIta karmapudagalamAM e rasanuM utpana thavuM te anubhAva, athavA anubhAga baMdha che. karmone viziSTa athavA vividha prakArane pAka te vipAka kahevAya che. tAtparya e che ke-kamanuM phala te vipAka che, ane tene udaya te anubhava kahevAya che. athavA karmonI tareha-tarehanI phaLa devAnI zakti :tene vipAka kahe che ane teja anubhAva che ane te te phaLane anubhava paNa anubhAva che. A baMdhanA kAraNa kaSAyarUpa pariNAmanI tIvratA ane mandatAnA pramANe pratyeka kamamAM tIvra athavA maMda phala devAnI zakti utpanna thaI jAya che, te phaLa utpanna ' karavAnuM sAmarthya te anubhAva che. * "aNumAge, aNubhAve, vivAge, rase-ti egahA" anubhAgo'nubhAvo, vipAko rasaH, ityekArthakAH / anumAna, manulApa, vidhA bhane 24 me mayA // 4 cha, Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 8.5 karmavAdipra0 darzanamoharUpeNa, evaM yathA nArakAyuSyaM tiryagAyupyarUpeNa na pariNamati tathA tadAyupyamapi na punaranyAyupyarUpeNa / etatsarva prakRtivandhavipaye parivartanaM yathA bhavati tathA'dhyavasAyasAmarthyAt sthitirasayorapi parivartanaM bhavati / tIvAdimandAdibhAvena pariNamati, mandAdirapi tIvAdibhAvena pariNamati / evamutkRpTA sthitirjaghanyarUpeNa pariNamati, jaghanyA cotkRSTarUpeNa / ___ anubhAvAnusAraM tInaM mandaM vA yasya karmaNaH phalamanubhUtaM bhavati cet tadA tatkarmapradezA Atmapradezebhyo'pagatA bhavanti, na punaste karmapudgalAH saMlagnA bhavanti / badalatA, aura cAritramohanIya darzanamohanIya ke rUpa meM nahIM pltttaa| usI prakAra narakAyu kabhI tithaMcAyu ke rUpa meM nahIM palaTatI aura tithaMcAyu kisI anya Ayuke rUpa meM nahIM bdltii| yaha saba parivartana jaise prakRtivandha ke viSaya meM hotA hai usI prakAra adhyavasAya kI zakti se sthiti aura rasa meM bhI hotA hai| kabhI tIna rasa, maMda rasa ke rUpa meM badala jAtA hai, aura kabhI manda rasa, tIvra rasa ke rUpa meM parivartita ho jAtA hai / isI prakAra utkRSTa sthiti jaghanyarUpa meM aura jaghanya sthiti utkRSTarUpa meM badala jAtI hai| ___ anubhAva ke anusAra jisa karma kA tItra yA manda phala bhoga liyA jAtA hai, usa karma ke pradeza AtmapradezoM se haTa jAte haiM-phira ve AtmA ke sAtha nahIM lage rahate haiN| rUpamAM badalAtI nathI, ane cAritramohanIya darzanamehanIyanA rUpamAM badalAtI nathI. e pramANe narakAyu keIvakhata paNa tiryaMca AyunA rUpamAM palaTAtuM nathI, ane tIya cAya bIjA koI AyunA rUpamAM palaTAtuM nathI. A tamAma parivartana jevI rIte prakRtibaMdhanA viSayamAM thAya che, te pramANe adhyavasAyanI zaktithI sthiti ane rasamAM paNa thAya che-kayAreka tIvrarasa, maMdarasanA rUpamAM badalAI jAya che, ane kayAreka maMdarasa, tIvrarasanA rUpamAM parivartita thaI jAya che. e pramANe utkRSTa sthiti jaghanya rUpamAM ane jaghanya sthiti utkRSTa rUpamAM badalAI jAya che. anubhAva pramANe kaI karmanuM tIvra athavA maMda phala bhegavI levAya to te karmanA pradeza AtmapradethI haTI jAya che-pachI te AtmAnI sAthe lAgelA rahetA nathI. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 AcArAmaMtre varaNIyAyapTavidhamUlaprakRtiSveva pravartate, natUttaramakatipu / kasyApi mUlaprakRtirUpakarmavandhasya kAciduttaramakatistadIyetarottaramakatirUpeNa vipariNatA bhavati, karmapudgalasya tAzapariNamanasAmarthyAt / tatra prAktanottaramakatigatAnu bhAvaH parivartitottaraprakRtisvabhAvAnurUpa tI mandaM vA phalaM pradatte / yathA-matijJAnAvaraNIyaM yadA zrutajJAnAvaraNIyAdisajAtIyottara prakRtirUpaM prApnoti tadA matijJAnAvaraNIyAnubhAvo'pi zrutajJAnAvaraNIyAdisvabhAvAnurUpameva zrutajJAnAdInAmAvaraNaM vidhatte / uttaramakRtiSu katicit sajAtIyA api prakRtayo nAnyarUpeNa pariNatA bhavanti / yathA-darzanamohacAritramoharUpeNa na pariNamati; tathA cAritramoho'pi na yaha niyama nahIM hai| kisI bhI mUlaprakRti kI koI uttaraprakRti usI mUlaprakRti kI kisI dUsarI uttaraprakRti ke rUpa meM bhI pariNata ho sakatI hai, kyoM ki karmapudgala meM isa prakAra ke pariNamana kI zakti vidyamAna hai| vahA~ pahale vAlI uttaraprakRti meM rahA huA anubhAva badalI huI uttaraprakRti ke svabhAva ke anusAra tIna yA manda phala detA hai| jaise-matijJAnAvaraNIya jaba zrutajJAnAvaraNIyasajAtIya uttaraprakRti ke rUpa meM palaTatA hai taba matijJAnAvaraNIya kA anubhAva bhI zrutajJAnAvaraNIya ke svabhAva ke anusAra zratajJAna kA AvaraNa karatA hai| uttaraprakRtiyoM meM kucha aisI bhI prakRtiyAM haiM jo sajAtIya hote hue bhI anyarUpa meM palaTatI nahIM haiM, jaise--darzanamohanIya, kabhI cAritramohanIya ke rUpa meM nahIM A niyama nathI. koI paNa mUlaprakRtinI keI uttaraprakRti te mUlaprakRtinI kaI bIjI uttara prakRtinA rUpamAM paNa pariNata thaI zake che, kAraNake karma pudgalamAM e pramANe pariNamananI zakti vidyamAna che. tyAM prathama vALI uttaraprakRtimAM rahele anubhAva badalI gayelI uttara prakRtinA svabhAva anusAra tIvra athavA maMda phala Ape che. jema-matijJAnAvaraNIya jyAre zrutajJAnAvaraNayasajAtIya uttara prakRtinA pamAM palaTAya che, tyAre matijJAnAvaraNIya anubhAva paNa zrutajJAnAvaraNIyanA svabhAva pramANe zrutajJAnanuM AvaraNa kare che. uttaraprakatiomAM keTalIka evI paNa prakRtie che ke je sajAtIya hovA chatAMya 3 anyarUpamAM palaTatI nathI. jevI rIte-darzanamehanIya keI vakhata cArizvamehanIyanA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5 karmavAdima0 (1) jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM kAraNIbhUtAH, (2) sarvadizvavasthitAH, (3) tIvramandAdibhedAda manovAkAyakriyAvizeSasaMyogAt karmavargaNAyogyAH pudgalAH sarvAtmapradezeSu baddhA bhavanti / (1) audArika-vaikriyA-hArakataMjasa-bhApA-zvAsocchAsa-manovargaNA'pekSayApi mUkSmapariNatirUpA eva karmavargaNAyogyAH baddhAH bhavanti, na tu bAdarAH / (5) tatrApi ta eva pudgalA caddhA bhavanti, ye khalu yatrAkAze jIvo'vagAnastatraica vartamAnAH, na tu tadahi kSetravartinaH / (6) tathAvidhA api pudgalAHsthitA eva baddhA bhavanti, na tu gatipariNatAH, macalitasvabhAvatvena bandhAnaItvAt / (7) asaMkhyAtamadezino jIvasyaikaikaH (1) jJAnAvaraNIya Adi karmo ke kAraNamUta, (2) samasta dizAoM meM sthita, (3) tIna manda Adi ke bheda se mana, vacana aura kAya kI kriyAvizeSa ke saMyoga se 'kamavargaNA ke yogya pudgala samasta AtmapradezoM meM baddha ho jAte haiN| (4) audArika vaikriya, AhAraka, tejasa, bhApA, zvAsocchavAsa, aura manovargaNA kI apekSA bhI sUkSma pariNatirUpa karmavargaNA ke yogya pudgala hI baMdhate haiM, bAdara nahIM baMdhate / (6) una meM mI vahI pudgala baMdhate haiM jo ekakSetrAvagADha hoM, arthAt jina AkAzapradezoM meM jIva hai unhIM AkAzapradezo meM vidyamAna ho, bAhara ke kSetra meM agavAhana karane vAle nahIM ba~dhate / (6) ese pudgala bhI sthita hI baMdhate haiM calate-phirate hue pudgala nahIM baMdhate, calita svabhAva vAle hone ke kAraNa ve bandha ke yogya nahIM haiM, (7) asaMkhyAtapradezI jIva kA (1) jJAnAparIya mAhinA 4ArabhUta, (2) samasta ziyAmA sthita, (3) tIvra, maMda AdinA bhedathI mana, vacana ane kAyAnI kriyA-vizeSanA saMgathI karmavagaNAnA cagya pudgala samasta AtmapradezamAM baddha thaI jAya che, (4) dArika, vaikriya, AhAraka tejasa, bhASA, dhAsa, ane mane vargaNAnI apekSAe paNa sUkSmapariNatirUpa kamara vagaNanA cagya pagalaja bAMdhe che; bAdara bAMdhatA nathI, (5) emAM paNa te yugala bAMdhe che ke je eka kSetrAvagADha haya, arthAta-je AkAzapradezamAM jIva che teja AkAzapradezamAM vidyamAna che. bahAranA kSetramAM avagAhana karavAvALA baMdhAtA nathI. (6) evA pagalA paNa je sthira hoya te baMdhAya che, paNa cAlatA pharatAM pudagale baMdhAtA nathI, kAraNa ke calita svabhAvavALA hevAnA kAraNe te baMdhane yogya nathI. (7) asaMkhyAta pradezI jIvane Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ... - " . . . . . . . AcArAstre idamatra tatvam-karmaNAM phalaM vividhaM bhavati / phamaica muulprkRtiH| sarvAsAMmUlaprakRtInAM phalavividhatvaM tathA'nyathA ceti prakAradvayena bhavati / yenAdhyavasAyamakAreNa yAhasvabhAvaM karma baddha, tat tathA tenaiva prakAreNa anyathA ca prakArAntareNApi vipacyate-tasya vipAko bhavati / sa ca tIvramandAghavasthAbhedena zubhastathA'zubho'pi / tatra kadAcicchubhamapyazubharasatayA'nuH bhUtaye karma, azubhaM ca zubharasatayeti bodhyam / . ___ sakapAyajIvena manovAgAdidvAreNa kriyAvizeSasya kartA minnaminnasvabhAvAnAM karmapudgalAnAM svabhAvAnusAraM tattatparimANavibhAgena sambandhaH pradezabandhaH / tAtparya yaha hai ki karmoM kA phala vividha prakAra kA hotA hai / karma hI mUla prakRti hai / samasta mUlaprakRtiyoM kA phala usI rUpa meM yA anyathA rUpa meM do prakAra se hotA hai| jisa prakAra ke adhyavasAya se jisa svabhAva vAlA .karma ba~dhA hai vaha usI rUpa meM yA anyathA rUpa meM phala detA hai| vaha phala tIna yA manda avasthA-bheda se zubha bhI hotA hai aura azubha bhI hotA hai / kabhI zubha bhI azubha rasa ke rUpa meM aura kabhI azubha zubha rasa ke rUpa meM bhogA. jAtA hai, (4) pradezavandhamana vacana Adi ke dvArA kriyAvizepa karane vAle kapAyayukta jIva ke sAtha bhinna-bhinna svabhAva vAle karmapudgaloM kA svabhAva ke anusAra amuka-amuka parimANa vibhAga ke sAtha sambandha honA pradezabandha hai| tAtparya e che ke - karmonAM kula vividha prakAranA hoya che. karmaja mUlaprakRti che. tamAma mULa prakRtienuM phala te rUpamAM athavA bIjA rUpamAM, ema be prakArathI hoya che. - je prakAranA adhyavasAyathI je svabhAvavALAM karma bAMdhyAM che te eja rUpamAM athavA bIjA rUpamAM phala Ape che. te kula tIvra athavA maMda avasthA-bhedathI zubha paNa hoya che, ane azubha paNa hoya che, keI vakhata zubha paNa azubha rasanA rUpamAM ane kaI vakhata azubha te zubha rasanA rUpamAM bheLavavAmAM Ave che. (4) praza58" mana, vacana Adi dvArA kriyAvizeSa karavA vALA kaSAyayukta jIvanI sAthe bhinnabhinna svabhAva vALA karmapudagalenA svabhAva anusAra amuka amuka parimANuvibhAganI sAthe sambandha tha.te pradezabaMdha che. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 mU.5. pharmavAdima0 345 vA svabhAvaH ? athavA (3) svabhAvaH ko'pi vastudharmaH 1 / iti vikalpatrayagatadoSANAM kayanaM pUrva kRtamAsIdato viramyate, tasmAt puNyapApe karmaNI paudgalike vidyate, ityavazyaM svIkaraNIyam / puNyapApasadbhAve yuktIstAvat madarzayAmaH puNyapApe dve api bhinne svatantra staH, tatkAryabhUtayoH sukhaduHkhayoyogapayenAnubhavAbhAvAta, ato'nenaiva mitrakAyadarzanena tatkAraNabhUtayoH punnypaapyobhinntaa'numiiyte| jIyakarmaNoH pariNAmarUpe puNyapApe phAraNataH kAryatavAnumIyate / dAnAdikriyANAM hiMsAdikriyANAM ca kAraNarUpatvAt tatkAryarUpapuNyavastu kA dharma hai ?, ina tInoM vikalpoM meM Ane vAle dopoM kA kathana pahale kiyA jA cukA hai, ata eva yahA~ punaruki nahIM kI jAtI / ata eva puNya aura pApa ko paugalika karma hI svIkAra karanA caahie| puNya aura pApa ke sadbhAva meM yuktiyA~ dikhalAte hai puNya aura pApa donoM bhinna aura svatantra haiM, kyoM ki unakA phala sukha aura duHkha eka sAtha nahIM bhogA jAtA ! kArya kI yaha bhinnatA dekhane se unake kAraNabhUta puNya aura pApa kI bhinnatA kA anumAna hotA hai / jIva aura karma ke pariNAmarUpa puNya aura pApa kA anumAna kAraNa se aura kArya se hotA hai / dAnAdi kriyAe aura hiMsA Adi kriyAe~ kAraNa haiM, ata eva unakA kArya vastune dharma che. A traNeya vikapamAM AvavAvALA donuM kathana prathama kahI cUkyA chIe, eTalA kAraNathI ahiM punarUkti karatA nathI. e mATe puNya ane pApane pIgalika karma svIkAra karavo joIe. puNya ane pApanA saddabhAvamAM yukitao batAve che - puNya ane pApa banne jUdA ane svataMtra che, kAraNa ke tenuM phaLa sukha ane duHkha eka sAthe bheLavavAmAM AvatuM nathI. kAryanI A bhinnatA jevAthI tenA kAraNabhUta puya ane pApanI bhinnatAnuM anumAna thAya che. jIva ane karmanA pariNAmarUpa puNya ane pApanuM anumAna kAraNathI ane kAryathI thAya che. dAna Adi kriyAo ane hiMsA Adi kriyAo kAraNa che, te mATe tenuM kArya ma. A.-44 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAgasUtre prdesho'nntnaavrnniiykrmskndhrvddhH| evamanantairdarzanAvaraNIyAdikamaskandhebaddhaH / (8) tatra te skandhA api pratyekamanantAnantapradezinaH santi / iti pradezavandhe'STa hetvH| puNyapApakarmanirUpaNamjJAnAvaraNIyAyaSTavidha paudgalikaM karma pratyekaM dvividham-puNyapApabhedAt / zubhaMkarma-puNyam / azubhaM karma-pApam / nanu vinApi puNyapApAbhyAM svabhAvata evaM jagadvaicitryaM jAyate kiM punastatkalpanayA ? ucyate-zRNu-svabhAvAdeva hi trayo vikalpAH samutpadyante yayA-(1) svabhAvaH ki vasturUpaH 1 (2) kAraNAbhAvo eka-eka pradeza ananta jJAnAvaraNIya Adi karmaskandhoM ke sAtha baMdhatA hai, usI prakAra anantadarzanAvaraNIya bhAdi pharmaskandhoM ke sAtha bhI baMdhatA hai| (8) karma ke ve skandha bhI anantAnantapradezI hote haiN| pradezabandha meM ye ATha hetu haiN| puNyakarma aura pApakarmajJAnavaraNIya Adi pratyeka paudgalika karma do-do prakAra kA hai, puNyarUpa aura pAparUpa / zubha kama puNya aura azubha pApa kahalAtA hai| zaGkA-puNya aura pApa ke binA hI svabhAva se jagat kI vicitratA ho sakatI hai, phira puNya pApa kI kalpanA karane se kyA lAbha hai / samAdhAna-svabhAvavAda meM tIna vikalpa ho sakate haiM, jaise svabhAva koI vastu hai , yA kAraNa kA abhAva hI svabhAva kahalAtA hai ?, athavA svabhAva kisI eka eka pradeza ananta jJAnAvaraNIya Adi karmaskaMdhenI sAthe paNa baMdhAya che. e pramANe darzanAvaraNaya Adi karmadhenI sAthe paNa baMdhAya che. (8) kamanA te skaMdha paNa anantAnantapradezI heya che. pradeza baMdhamAM A ATha hetu che. puNyakarma ane pApakarma--jJAnAvaraNIya Adi pratyeka paugalika karma be-be prakAranA che-(1) puyarUpa ane (2) pApa zubha karma-puNya ane azubha karma pApa kahevAya che. zakA-juya ane pApa vinAja, svabhAvathI jagatanI vicitratA hoI zake che, te pachI puNaya pApanI kalpanA karavAthI zuM lAbha che? samAdhAna svabhAvavAdamAM traNa vikapa (tarka-vitarka) thaI zake che, jemake svabhAva ja kaI vastu che? athavA kAraNane abhAva ja svabhAva kahevAya che? athavA svabhAva keMI ma Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TokA adhya.1 u.1 5.5 karmavAdipa0 ttkaarnntvaasiddheH| tadvaicitryasya cAdRSTakarmAracyahetuM vinA'bhAvAt / zubhazarIrAdInAM puNyakAryatvAt , azubhazarIrAdInAM pApakAryatvAca puNyapApabhedena tasya karmaNo dvaividhya siddham / ___puNyaM pApaM ceti dve karmaNI bhinne svatantrarUpe staH, ityatrAgamo'pi pramANam / uktazca sthAnAGgasUtre-" ege punnnne| ege pAve" iti / evameva smvaayaangge'pi| sarvaghAtiprakRtayaH-- __(1) kevalajJAnAvaraNIyam / (2) kevaladarzanAvaraNIyam / (3) nidrA, (4) nidAnidrA, (5) pracalA, (6) prathalAmacalA, (7) styAnaddhiH, (8-11) anantAnuvandhikapAyacatuSTayam , (12-15) amatyAkhyAnakapAyacatuSTayam , yaha vicitratA adRSTa kAraNa-karma ke vinA nahIM ho sakatI, zubha zarIra Adi puNya kA kArya hai aura azubha zarIra Adi pApa kA kArya hai / ataH puNya aura pApa ke bheda se kameM do prakAra kA siddha hotA hai| puNyakarma aura pApakarma donoM svatantra-bhinna haiM, isa viSaya meM Agama bhI pramANa hai / sthAnAGga sUtra meM kahA hai-'puNya eka hai pApa eka hai| isI prakAra samavAyAGgasUtra meM bhI kahA hai| sarvaghAtI prakRtiyA(1) kevalajJAnAvaraNIya, (2) kevaladarzanAvaraNIya, (3) nidrA, (4) nidrAnidrA, (5) pracalA, (6) pracalApracalA, (7) tyAnaddhi, (8-11) anantAnuvandhI-krodha, mAna, mAyA, lobha, (12-15) apratyAkhyAnAvaraNa-krodha, mAna, mAyA, lobha, (16-19) prtyaakhyaanaaA vicitratA adaI kAraNu-karmanA vinA heI zake nahi. zubha zarIra Adi payana kArya che. ane azubha zarIra Adi pApanuM kArya che. te kAraNathI puNya ane pApanA bhedathI karma be prakAranAM siddha thAya che. puNyakarma ane pApakarma ane svataMtra-bhinna che. A viSayamAM Agama paNa pramANu cha, sthaanaaN| sUtramA dhuM cha-" puSya me cha, pA5 au cha." sara prabhArI samavAyAGga-sUtramA 59 :yuM che. sarvadhAtI pratimA(BanAnA24Iya, (2) nA1291ya, (3) nidrA, (4) nidranidrA (5) pratyakSA (6) pranyasAyalA, (7) satyAnAda, (8-11) manantAnudhA-tha, mAna, bhAyAta,(12-15)maprajyAnAvara-dha, bhAna,mAyA, ,(16-18)pratyAbhyAnA1265 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAtmatre 346 pApAtmako jIvakarmapariNAmo'sti / yathA kRpyAdikriyANAM zAli-yava-godhUmAdikaM niyamena phalaM bhavati / idamanumAnaM kAraNato bhavati / evaM kAryato'pi kAraNasyAnumAnaM bhavati / yathA - asti zarIrAdInAM kAraNaM, teSAM kAryarUpatvAt / yathA-ghaTasya mRddaNDacakrAdisAmagrIsahitaH kumbhakAraH kAraNam / na ca dRSTa eva mAtApitAdikaH zarIrAdInAM kAraNamastu iti vAcyam, dRSTakAraNasya samAnatve'pi surupakurUpAdibhAvena zarIrAdInAM vaicitryadarzanAttasya bhI rate honA cAhie, aura vahI kArya jIva aura karma kA pariNAmarUpa puNya aura pApa hai / jaise kRSi Adi kriyAoM kA zAli, jau, gehu~ Adi phala niyama se hotA hai / yaha kAraNa se anumAna hai / isI prakAra kArya se bhI kAraNa kA anumAna hotA hai, jaise zarIra Adi kA kAraNa avazya hai, kyoMki yaha kArya hai, jaise ghaTakA kAraNa miTTI; daNDa, cakra Adi sAmagrI se yukta kuMbhAra hotA hai / zaGkA - zarIra Adi kA kAraNa pratyakSa se pratIta hone vAle mAtA-pitA Adi hI mAnanA cAhie / samAdhAna- dikhAI dene vAle kAraNa kI samAnatA hone para bhI zarIra meM surUpatA kurUpatA Adi kI vicitratA dekhI jAtI hai, ataH unheM kAraNa nahIM mAnA jA sakatA, pazu avazya hAvuM joIe, ane te kArya jIva ane karmAMnA pariNAmarUpa puNya ane pApa che jevI rIte khetI Adi kriyAomAM zAliDAMgara, java, ghauM Adi kva niyamathI thAya che. A kAraNathI anumAna che. A pramANe kAya thI paNa kAraNanuM anumAna thAya che. jema zarIra AdinuM kAraNa 432 che; a te artha che, nevI rIte ghaTanuM araNu bhATI, DaMDe, yaha-zAmNI, Adi sAmagrIthI yukta kuMbhAra hAya che. * zAzarIra AdinuM kAraNa pratyakSathI jaNAtA mAtA-pitA Adi mAnavA joIe. samAdhAnaH-dekhAvAvALA kAraNanI samAnatA heAvA chatAMya paNa zarIramAM surUpatA kurUpatA AdinI vicitratA jovAmAM Ave che, tethI temane kAraNa mAnI zakAze nahiM. t Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.5 karmavAdipaM0 349 tayorAhateti lokavyavahAravat jIvasya sarvajJAnAcaraNaM kevalajJAnAvaraNIyamakRtyA kriyate, iti vypdishyte| matijJAnAdiviSayAn arthAn na jAnAti jIvastatra matijJAnAvaraNIyAdiprakRtyudaya eva matijJAnAdikamAraNoti, na tu kevalajJAnAvaraNIyodayastatra kAraNaM bhavatIti yodhyam / evaM kevaladarzanasyAnantabhAgo'pyanAta eva, tatrApi meghadRSTAntAnusAreNAvaraNavyavahAramAdAya kevaladarzanAvaraNIyasya sarvaghAtitvamupapadyate / tatrApi cakSurdarzanAvaraNIyAdimakRtyudayAdeva jIvazcakSurdarzanAdivipayAnarthAn jJAtuM na zaknoti, na tu kevaladarzanAvaraNIyodayastatra kAraNamiti bodhyam / gaI / isI prakAra kevalajJAnAvaraNa prakRti jIva ke samasta jJAnakA AvaraNa karatI hai| aisA kahA jAtA hai| ___ jIva matijJAna ke viSayabhUta padArthoM ko nahIM jAnatA, isa meM matijJAnAvaraNIya prakRti kA udaya hI kAraNa hai, vahI matijJAna ko rokatA hai / isa meM kevalajJAnAvaraNIya kA udaya kAraNa nahIM hai| isI prakAra kevaladarzana kA anantavA bhAga udhADA rahatA hai| vahA~ bhI megha ke dRSTAnta ke anusAra AvaraNa kA vyavahAra samajha kara kevaladarzanAvaraNIya ko sarvaghAtI prakRti samajhanA caahie| yahAM bhI cakSurdarzana Adi ke viSayabhUta padArthoM ko jIva cakSurdarzanAvaraNIya Adi ke udaya se hI nahIM jaantaa| vahA kevaladarzanAvaraNIya kAraNa nahIM samajhanA caahie| tamAma kAMti-prakAza DhaMkAI gaI. e pramANe kevalajJAnavaraNa prakRti jIvanA samasta jJAnanuM AvaraNa kare che, ema kahevAya che. jIva matijJAnanA viSayabhUta padArthone jANatA nathI, temAM matijJAnAvaraNIya prakRti-kamane udayaja kAraNarUpa che. te ja matijJAnane roke che emAM kevalajJAnAvaraNIya udaya kAraNa rUpa nathI. e pramANe kevaladarzanane ananta bhAga ughADe rahe che. tyAM paNa meghanA chAta pramANe AvaraNane vyavahAra samajI laIne kevaladarzanAvaraNIyane saghAtI prakRti samajavuM joIe, ahIM paNa cakSurdazana AdinA viSayabhUta padArthone jIva cakSudarzanAvaraNIya AdinA udayathI jANatA nathI, tyAM kevaladarzanAvaraNIya kAraNa nahi samajavuM joIe. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAstre (16-19) pratyAkhyAnakapAyacatuSTayam , (20) mithyAtvaM ca, etA viMzatiH prakRtayaH srvghaatinyH| samastAvaraNakSayAdAvirbhUtaM sakaladravyaparyAyagrAhi kevalajJAnaM, tadAcchAdanakRt kevalajJAnAvaraNIyam / idaM hi kevalajJAnopaghAtena sarvameva dravyaparyAyajJAnaM pratihanti, tasmAt sarvaghAtItyacyate / nanu-sarvajIvAnAM kevalajJAnasyAnantabhAgo'nArata evAvatiSThate, tasyApyAvaraNe tu jIvasyAjIvatvamApadheta tarhi kathaM kevalajJAnAvaraNIyasya sarvaghAtitvasaMbhavaH ? iti cet , ucyate yathA ghanIbhUtaghanapaTalena sUryacandramasorvahutarasabhAsamAvaraNe sarvA'pi prabhA varaNa, krodha, mAna, mAyA, lobha, (20) mithyAtva / ye vIsa prakRtiyA sarvaghAtI haiN| kevalajJAna samasta AvaraNoM ke kSaya se prakaTa hone vAlA tathA samasta dravyoM aura paryAyoM ko grahaNa karane vAlA hai / ise AcchAdita karane vAlA karma kevalajJAnAvaraNIya kahalAtA hai / yaha karma kevalajJAna kA ghAta karake samasta dravya paryAyoM ke jJAna kA ghAta karatA hai, ata eva yaha sarvaghAtI kahalAtA hai| zaGkA-saba jIvoM ke kevalajJAna kA anantavA~ bhAga prakaTa rahatA hai, agara utanA bhI prakaTa na rahe to jIva ajIva ho :jaaygaa| aisI sthiti meM kevalajJAnAvaraNIya sarvaghAtI kaise ho sakatA hai ? __samAdhAna-jaise atyanta saghana meghapaTala ke dvArA sUrya yA candramA kI bahuta sI prabhA chipa jAne ke kAraNa loka meM kahA jAtA hai ki sUrya-candra kI sArI prabhA chipa -haudha, mAna, bhAyA, bama, (20) mithyAtva. mA vIsa pratimA sapaMdhAtI che. kevalajJAna samasta AvaraNanAM kSayathI pragaTa thavAvALuM, tathA samasta dravyo ane paryAne grahaNa karavA vALuM che, tene AcchAdita karavAvALuM karma kevalajJAnAvaraNIya kahevAya che. e karma kevala jJAnane ghAta karIne samasta dravya-paryAnA jJAnane ghAta kare che. eTalA mATe te sarvaghAtI kahevAya che. zakA-sarva jIne kevalajJAnane anattama bhAga pragaTa rahe che. paNa jo eTale paNa pragaTa na rahe te jIva, ajIva thaI jaze. AvI sthitimAM kevalajJAnAvaraNIya sarvaghAtI kevI rIte thaI zake che? samAdhAnaH-jevI rIte atyanta, saghana meghapaTala (ghanaghora vAdala) dvArA sUrya athavA candramAnI ghaNIkharI prabhA-kAMti TUMkAI jAvAthI lekamAM kahevAya che ke surya-caMdranI Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5 karmavAdi0 349 tayorAyateti lokavyavahAravat jIvasya sarvajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNIyaprakRtyA kriyate, iti vypdishyte| matijJAnAdiviSayAn arthAn na jAnAti jIvastatra matijJAnAvaraNIyAdiprakRtyudaya eva matijJAnAdikamAraNoti, na tu kevalajJAnAvaraNIyodayastatra kAraNaM bhavatIti bodhyam / evaM kevaladarzanasyAnantabhAgo'pyanAta eva, tatrApi meghadRSTAntAnusAreNAvaraNavyavahAramAdAya kevaladarzanAvaraNIyasya sarvaghAtitvamupapadyate / tatrApi cakSurdarzanAvaraNIyAdimakRtyudayAdeva jIvazcakSurdarzanAdiviSayAnarthAn jJAtuM na zaknoti, na tu kevaladarzanAvaraNIyodayastatra kAraNamiti bodhyam / gaI / isI prakAra 'kevalajJAnAvaraNa prakRti jIva ke samasta jJAnakA AvaraNa karatI hai| aisA kahA jAtA hai| jIva matijJAna ke viSayabhUta padArthoM ko nahIM jAnatA, isa meM matijJAnAvaraNIya prakRti kA udaya hI kAraNa hai, vahI matijJAna ko rokatA hai / isa meM kevalajJAnAvaraNIya kA udaya kAraNa nahIM hai| isI prakAra kevaladarzana kA anantayA~ bhAga ughADA rahatA hai| vahA~ bhI megha ke dRSTAnta ke anusAra AvaraNa kA vyavahAra samajha kara kevaladarzanAvaraNIya ko sarvaghAtI prakRti samajhanA cAhie / yahAM bhI cakSurdarzana Adi ke viSayabhUta padArthoM ko jIva cakSadarzanAvaraNIya Adi ke udaya se hI nahIM jAnatA / vahA kevaladarzanAvaraNIya kAraNa nahIM samajhanA caahie| tamAma kAMti-prakAza DhaMkAI gaI. e pramANe kevalajJAnavaraNa prakRti jIvane samasta jJAnanuM AvaraNa kare che, ema kahevAya che. jIva matijJAnanA viSayabhUta padArthone jANatA nathI, temAM matijJAnAvaraNIya prakRti-kamane udayaja kAraNarUpa che. te ja matijJAnane roke che emAM kevalajJAnAvaraNIya udaya kAraNa rUpa nathI. e pramANe kevaladarzanane ananta bhAga ughADo rahe che. tyAM paNa meghanA daSTAnta pramANe AvaraNane vyavahAra samajI laIne kevaladarzanAvaraNIyane sarvaghAtI prakRti samajavuM joIe, ahIM paNa cakSuddazana AdinA viSayabhUta padArthone jIva cakSurdarzanAvaraNIya AdinA udayathI jANatA nathI, tyAM kevaladarzanAvaraNIya kAraNa nahi samajavuM joIe, Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasatre nanu kevalajJAnAvaraNIyasya kevaladarzanAvaraNIyasya ca kSaye satyapi matijJAnAdInAM cakSurdarzanAdInAM ca vipayA jJAtumazakyAH syuH, teSAM kevalajJAnAvaraNIya-kevaladarzanAvaraNIya-prakRtyovipayAbhAvAt , matijJAnAvaraNIyAdInAM ca kSayAbhAvAttAbhirmatijJAnAdInAM samAratatvAditi cet ? ucyate kevalajJAnalAbhe zepAyayodhalAbhasya tadantargatatvAt / yathA-grAmalAme kSetralAbho grAmalAbhAntarbhUta eva bhavati / nidrAdipaJcakamapi sakalapadArthAvabodhaM pratihantIti sarvaghAti bhavati / yadi punaH svApadazAyAmapi kiMcid jJAnamastIti saMbhAvyate, tarhi tatrApi jaladharadRSTAntamAzritya samAdheyam / zaGkA kelalajJAnAvaraNIya aura kevaladarzanAvaraNIya kA kSaya hone para bhI matijJAna Adi aura cakSurdarzana Adi ke vipayabhUta padArthoM kA mAnanA azakya honA cAhie, kyoM ki ve kevalajJAnAvaraNIya, aura kevaladarzanAvaraNIya prakRtiyoM ke viSaya nahIM haiM, aura matijJAnAvaraNIya Adi prakRtiyoM kA kSaya nahIM huA hai, unhIM se matijJAna Adi AvRta hote haiN| samAdhAna kevalajJAna kI prApti hone para zepa jJAnoM kI prApti usI meM antargata ho jAtI hai / jaise grAma milane para kheta Apa hI mila jAtA hai / nidrA Adi pAMca prakRtiyA bhI sakala padArthoM ke jJAna kA ghAta karatI haiM, ata eva sarvaghAtI haiM / agara nidrA-avasthA meM bhI kiJcit jJAna kI saMbhAvanA kI jA sakatI hai to vahA~ bhI megha kA dRSTAnta lekara samAdhAna karanA cAhie / zaMkA-kevalajJAnAvaraNIya ane kevaladarzanAvaNyane kSaya thavA chatAMya paNe atijJAna Adi ane cakSudarzana AdinA viSayabhUta padArthone jANavuM te azakaya hovuM joIe kAraNa ke te kevalajJAnAvaraNIya ane kevaladarzanAvaraNIya prakRtione viSaya nathI. ane matijJAnAvaraNIya Adi prakRtiene kSaya thayo nathI, tenAthI matijJAna Adi AvRta thAya che. samAdhAna-kevala jJAnanI prApti thavAthI zeSa jJAnanI prApti temAM antargata thaI jAya che. jevI rIte gAma maLavAthI khetara piteja malI jAya che. . nidrA Adi pAMca prakRtie paNa tamAma padArthonA jJAnane ghAta kare che, e mATe te sarvaghAtI che. athavA nidrA avasthAmAM paNa kiMcit jJAnanI saMbhAvanA karAya che. te tyAM paNa meghanuM dRSTAMta laIne samAdhAna karI levuM joIe. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU. 5. karmavAdima0 351 anantAnubandhyAdayo dvAdaza kapAyAH pratyekaM yathAkramaM samyaktvaM dezaviraticAritraM sarvaviraticAritraM ca sarvameva ghnanti tasmAdete dvAdaza kapAyAH sarvaghAtina ityucyante / tepAM prabalodaye'pi kulAcAraprabhRtikAraNavazAdazuddhAhArAdiviramaNadarzanAt sarvaghAtitvaM na saMbhavatIti nAzaGkanIyam, navIna ghanaghaTAdRpTAntAzrayaNena tasyApi samAdheyatvAt / mithyAtvaM tu samyaktvaM tattvArthazraddhAnarUpaM sarvamapi pratihanti, tasmAt sarvaghAtItyucyate / yadi mithyAtvasya prabalodaye'pi manuSyapazvAdivastuviSayakaM samyaktvamasti kathaM tarhi sarvaghAtitvaM mithyAtvasyeti saMbhAvyate, tadA'trApyuktajaladAvalIdRSTAntaH zaraNIkaraNIyaH / anantAnubandhI Adi bAraha kapAya kramazaH samyaktva kA dezavirati kA, aura sarvaviratikA pUrNarUpa se ghAta karate haiM, ataH ye bAraha kapAya bhI sarvaghAtI kahalAte haiM / yaha zaGkA nahIM karanI cAhie ki ina kapAyoM kA prabala udaya hone para bhI kulAcAra Adi kAraNoM se azuddha AhAra Adi kA tyAga dekhA jAtA hai ata eva inheM sarvaghAtI nahIM kahA jA sakatA, kyoMki navIna meghaghaTAkA dRSTAnta lekara isa zaGkA kA bhI samAdhAna kiyA jA sakatA hai| mithyAtva prakRti to tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva kA pUrNarUpa se ghAta karatI hI hai, ataH vaha sarvaghAtI hai| yadi midhyAtva kA prabala udaya hone para bhI manuSya pazu Adi vastuoM sambandhI samyaktva rahatA hai to mithyAtva ko sarvaghAtI kaise kahA jA sakatA hai ? isa zaGkA ke samAdhAna ke lie bhI ukta meghapaTala ke hI dRSTAnta kA Azraya lenA cAhie / anantAnubaMdhI Adi khAra kaSAya kramarAH samyaktvanA dezaviratine ane sa viratine pUrNarUpathI ghAta kare che, tethI e khAra kaSAya paNa sadhAtI kahevAya che. evI zaMkA nahi karavI joie ke: e kaSAyeAnA praznala udaya vakhate paNa kulAcAra Adi kAraNeAthI azuddha AhAra AdinA tyAga jovAmAM Ave che. te mATe tene sadhAtI kahI zakAze nahi; kAraNa ke navIna megha ghaTAnuM draSTAMta laine A zaMkAnuM samAdhAna karI zakAya che. mithyAtva prakRti tA tattvA zraddhAnarUpa samyaktvane pUrNarUpathI ghAta kare cheja, tethI te sadhAtI che. jo mithyAtvanA prakhala udaya hoya te vakhate paNa-manuSya, pazu Adi vastuesa'badhI samyaktva rahe che te mithyAtvane sarvAMdhAtI kevI rIte kahI zakaze ? e zakAnA samAdhAna mATe paNu AgaLa kahela meghapaTaLanAMja draSTAMtane Azraya levA joie. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 AcArAce dezaghAtiprakRtayaH-- atha dezaghAtiprakRtayaH kathyante / (1) matimAnAvaraNIyam , (2) zruta jJAnAvaraNIyam , (3) avadhijJAnAvaraNIyam , (4) manAparyayajJAnAvaraNIyam , etAni catvAri jJAnAvaraNIyAni 4 / (1) cakSurdarzanAvaraNIyam , (2) acakSurdarzanAvaraNIyam , (3) avadhidarzanAvaraNIyam , iti trINi darzanAvaraNIyAni / saMcalanarUpAH krodhamAnamAyAlobhAzcatvAraH kaSAyAH 11 / hAsya-ratya-rati-bhaya-zokajugupsA-vIveda-veda-napuMsakavedabhedatto napasaMkhyakA nokapAyAH 20 tathA dAnalAbha-bhogo-pabhoga-dhIrya5bhedAt paJcaviMzatiH 25 prakRtayo dezaghAtinyaH santi / matijJAnAvaraNIyAdicatuSTayI prakRtiH kevalajJAnAvaraNIyAtaM daizikaM jJAnaM hanti, tsmaaddeshghaatiniiymucyte| dezaghAtI prakRtiyA--- ___ aba dezaghAtI prakRtiyoM kA kathana kiyA jAtA haiH-(1) matijJAnAvaraNIya, (2) zrutajJAnAvaraNIya, (3) avadhijJAnAvaraNIya, (4) manaHparyayajJAnAvaraNIya, ye cAra jJAnAvaraNIya: / tathA (1) cakSurdarzanAvaraNIya, (2) acakSurdarzanAvaraNIya, (3) avadhidarzanAvaraNIya, ye tIna darzanAvaraNIya7 / tathA saMjvalana-krodha, mAna, mAyA, lobha, ye cAra kapAya 11 / hAsya, rati, bharati, bhaya, zoka, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda ke bheda se nau nokapAya 20 / tathA dAnAntarAya, lAmAtarAya, bhogAntarAya, upabhAgAntarAya aura vIryAntarAya, ye pAMca antarAya 25 / saba milakara paccIsa dezaghAtI prakRtiyA~ haiN| ___ matijJAnAvaraNIya Adi cAra prakRtiyoM kevalajJAnAvaraNIyadvArA AvRta eka deza jJAnakA ghAta karatI haiN| ata eva unheM dezaghAtI prakRtiyA kahate haiM, dezaghAtI prati-have dezaghAtI prakRtionuM kathana-nirUpaNuM-karavAmAM Ave che-(1) matijJAnAvaraNIya, (2) zrutAnA120Iya, (3) avadhijJAnA1265, (4) manAparyayajJAnAzIya, mA zAra zAnApa20Iya cha 4, tathA (1) yA zanAvaraNIya, (2) madhyazinAvaraNIya, (3) pdhidarzanAvaraNIya, A traNa dazanAvaraNIya, 7, tathA saMvalana-krodha, mAna, mAyA, lobha, e ra 4pAya, 11, hAsya, 2ti, ati, bhaya, A, BY sA. zrI36, puruSa, nadhusava nA bhedathI nava kapAya, 20,tathA dAnAtarAya, lAbhAntarAya, bhegAntarAya, upagAntarAya, ane vItarAya. A pAMca antarAya re5, badhI maLIne pacIsa dezaghAtI prakRtie che. atijJAnAvaraNIya Adi cAra prakRtie kevalajJAnAvaraNIyavArA vRta eka deza jJAnane ghAta kare che, teTalA mATe tene dezaghAtI prakRti kahe che, Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u.1 sU. 5. karmavAdima0 353 matijJAnAdiviSayANAmarthAnAmavavogho yanna bhavati, tacca matijJAnAvaraNIyAdicatuSTayamakRtyudayAdeva / yattu matijJAnAdyaviSayANAmanantapadArthAnAM jJAnaM na bhavati tat kevalajJAnAvaraNIyamakRtyudayAdeva / cakSurdarzanAvaraNIyAditrayI prakRtiH kevaladarzanAvaraNIyAnAvRtaM kevaladarzanaikadezaM jJAnaM hantIti dezaghAvitvaM siddham / cakSurAdidarzanavipayabhUtAnAmarthAnAM darzanaM yanna bhavati, tat cakSurAdidarzanAvaraNIyama kRtyudayAdevaH yacca tadvipayabhUtAna anantaguNAn na pazyati, tat kevaladarzanAvaraNIyodayAdeva / kapAyAstathA nava nokapAyAca lavdhasya tathA-saMjvalanAzvatvAraH matijJAna Adi ke viSayabhUta padArthoM kA jo jJAna nahIM hotA so matijJAnAcaraNIya Adi prakRtiyoM ke udaya se ho samajhanA caahie| aura jo padArtha matijJAna Adi ke viSaya nahIM haiM, unake jJAnakA abhAva kevalajJAnAvaraNIya prakRti ke udaya se hotA hai / cakSurdarzanAvaraNIya Adi tIna prakRtiyA~ kevaladarzanAvaraNIyadvArA anAvRta kevaladarzana ke ekadeza jJAnakA ghAta karatI haiM, ataH ve dezaghAtI haiM / cakSurdarzana Adi ke viSayabhUta padArthoM kA jo jJAna nahIM hotA so cakSurdarzanAvaraNIya Adi prakRtiyoM ke udaya se samajhanA cAhie aura kevaladarzana ke viSayabhUta ananta guNoM ke jJAnakA jo abhAva hotA hai so kevaladarzanAvaraNIya ke udaya se hI samajhanA cAhie / cAra saMgvalana kapAya aura nau nokapAya prApta hue cAritra ke eka deza kA matijJAna AdinA viSayabhUta padArthonuM je jJAna thatuM nathI te matijJAnAvaraNIya Adi prakRtinA udayathIja samajI levuM joie. ane je padArtha matijJAnAdine viSaya nathI tenA jJAnane abhAva kevalajJAnAvaraNIya prakRtinA udayathI hAya che. cakSudraMzanAvaraNIya Addhi traNa prakRtti kevaladarzanAvaraNIya dvArA anAvRta kevaladarzananA ekadeza jJAnanA ghAta kare che. e kAraNathI te dezadhAtI che cakSudAna AdinA viSayabhUta padArthonuM je jJAna thatuM nathI te cakSudAnAvaraNIya Adi prakRtinA udayathI samajavuM joIe, ane kevalAnanA viSayabhUta ananta guNeAnA jJAnane je abhAva thAya che te kevaladarzanAvaraNIyanA udayathIja samajavuM joI e. cAra saMjavalana kaSAya ane nava nAkaSAya prApta thayelA cAritranA eka dezanAja Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAnanUtre dezaghAtimakRtayaH - " atha dezaghAtiprakRtayaH kathyante / (1) matijJAnAvaraNIyam, (2) zrutajJAnAvaraNIyam, (3) avadhijJAnAvaraNIyam, (4) mana:paryayajJAnAvaraNIyam, etAni catvAri jJAnAvaraNIyAni 4 / (1) cakSurdarzanAvaraNIyam, (2) acakSurdarzanAvaraNIyam, (3) avadhidarzanAvaraNIyam iti trINi darzanAvaraNIyAni7 / saMjvalanarUpAH krodhamAnamAyAlobhAvatvAraH kapAyAH 11 / hAsya - ratya - rati-bhaya-zokajugupsA - srIveda - puMveda- napuMsakavedabhedato navasaMkhyakA nokapAyAH 20 / tathA dAnaMlAbha - bhogopabhoga - vIrya 5 bhedAt paJcaviMzatiH 25 prakRtayo dezaghAtinyaH santi / matijJAnAvaraNIyAdicatuSTayI prakRtiH kevalajJAnAvaraNIyAtaM daizikaM jJAnaM hanti, tasmAddezaghAtinIyamucyate / 352 dezaghAtI prakRtiyA~ - aba dezaghAtI prakRtiyoM kA kathana kiyA jAtA hai: - (1) matijJAnAvaraNIya, (2) zrutajJAnAvaraNIya, (3) avadhijJAnAvaraNIya, (4) mana:paryayajJAnAvaraNIya, ye cAra jJAnAvaraNIya4 / tathA (1) cakSurdarzanAvaraNIya, (2) acakSurdarzanAcaraNIya, (3) avadhidarzanAvaraNIya, ye tIna darzanAvaraNIya7 / tathA saMjvalana - krodha, mAna, mAyA, lobha, ye cAra kapAya 19 / hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda ke bheda se nau nokapAya 20 / tathA dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhAgAntarAya aura vIryAntarAya, ye pAMca antarAya 25 | saba milakara paccIsa dezaghAtI prakRtiyA~ haiM / matijJAnAvaraNIya Adi cAra prakRtiyA~ kevalajJAnAvaraNIyadvArA AvRta eka deza jJAnakA ghAta karatI haiM; ata eva unheM dezaghAtI prakRtiyA~ kahate haiM, dezaghAtI prakRtimA-- huve dezaghAtI adhRtimAnuM prathana - ni3Nu-zvAmAM Ave che - ( 1 ) bhatijJAnAvaraNIya, (2) zrutajJAnAvazTrIya (3) avadhijJAnAvaraNIya, ( 4 ) mana:paryayajJAnAvaraNIya, bhAyAra jJAnAvaraNIya che 4, tathA (1) kSuddarzanAvaraNIya, (2) anyakSurharzanAvaraNIya, (3) avadhidarzanAvaraNIya, mAtraSu darzanAvaraNIya, 7, tathA saMnvasana hodha, bhAna, bhAyA, bola, bhe nyAra 4SAya, 11, hAsya, rati, bharati, laya, zo, lugupsA. khIveha, puruSavedha, nacusamveha nA ledhthI nava nApuSAya, 20, tathA hAnAntarAya, sAlAntarAya, logAntarAya, upaleogAntarAya, ane vIryAntarAya, A pAMca antarAya 25, khudhI maLIne pacIsa dezaghAtI prakRti che. matijJAnAvaraNIya Adi cAra prakRtie kevalajJAnAvaraNIyadvArA AvRta eka deza jJAnanA ghAta kare che, teTalA mATe tene dezaghAtI prakRti kahe che. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 mU.5. karmavAdina0 37 nAni6 / paJca jaatyH5| catasro gatayaH4 / dve khagatI2 / catasraH Anu. pUrvyaH4 / AyUpi catvAri / sadazakam 10 / sthAvaradazakam10 / undhairgotram 1 / nocairgotram1 / sAtavedanoyam / asAtavedanIyam1 / varga-gandha-rasa-sparzAkhyAzratasraH prakRtayaH4 / 75 // etAH prakRtayaH kamapi jJAnAdiguNaM na hantItyaghAtinya ucyante / :: sarvavAtikRtibhiH saha vedyamAnAH svayamaghAtinyo'pi sarvaghAtiphala gyanti / dezaghAtimatibhiH saha punarvedyamAnAH svayamaghAtinyo'pi dezaghAtirasa neta / yathA-svayamacaurazvI raiH saha vartamAnazcaura ivAvabhAsate tadvat / nana28, pAMca jAtiyA33, cAra gatiyA~37, do vihAyogatiyA39, cAra 3, cAra Ayu47, sadazaka57, sthAvaradazaka67; uccagotra68, nIcagotra69, 170, asAtAvedanIya71, tathA varNa, rasa, gandha, aura sparzanAmaka cAra tiyA jJAna Adi kisI guNakA ghAta nahIM karatI haiM / isI liye ye aghAtI 7 inakA sarvaghAto prakRtiyoM ke sAtha vedana hotA hai taba ye svayaM aghAtI sarvaghAto rasako prakaTa karatI haiM, aura dezaghAtI prakRtiyoM 'na ho to svayaM aghAtI hone para bhI dezaghAtI rasa ko prakaTa karatI haiN| na ho kintu coroM ke sAtha ho to vaha bhI cora jaisA hI pratIta hotA hai / prakRtiyoM kA hai| pUvI, (43) yA bhAyu, (47) saza, (57) sthA12624, / nAyagAtra, (66) zatAvanIya, (70) masAtAvahanIya, (71) ane sparza nAmanI cAra prakRtio (75). Adi koI guNane vAta karatI nathI. eTalA mATe tene ratu sarvaghAtI prakRtionI sAthe jyAre tenuM vedana thAya che tAMya paNa e sarvaghAtInuM phaLa pradarzita kare che. athavA tenuM vetana hoya te pite aghAtI hovA chatAMya paNa rIte kaI puruSa cAra na hoya paraMtu sAthe hoya che e pramANe ja A aghAtI prakRtine samajavuM. 24 thAra Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 bhacArAtsatre cAritrasya dezameva ghnanti teSAM mUlottaraguNAtIcArajanakatvAt / tasmAdevAtrayodaza prakRtayo dezaghAtinya iti ghodhyam / tathA - dAnAntarAyAdipaJcAntarAyarUpAH prakRtayo'pi dezaghAtinya eva / dAnalAbhabhogopabhogAnAM catuNA viSayastAvad grahaNadhAraNayogyAnyeva dravyANi santi / tAni ca sakalapudgalAstikAyasyAnantabhAgarUpe deza eva vartante, ato 'yAsAM prakRtInAmudayAt pudgalAstikAyadezavartIni dravyANi dAtuM labdhuM bhoktumupabhottakuM ca na zaknoti tAH prakRtayo dAnalAbhabhogopabhogAntarAyaspAstAvaddezaghAtinya eva / yattu - samastalokAntargatAni dravyANi dAtuM ladhuM bhoktumupabhoktuM ca na prabhavati taddAnAntarAyAdiprakRtyudayato na bhavati, kintu teSAmeva grahaNadhAraNahI ghAta karate haiM, kyoM ki ve mUlaguNoM aura uttaraguNoM meM aticAra utpanna karate haiM, isa kAraNa ye teraha prakRtiyA~ dezaghAtI haiM, aisA samajhanA cAhie | antarAya karma kI pAMca prakRtiyAM bhI dezaghAtI hI haiN| dAna, lAbha, bhoga aura upabhoga, ina cAra ke viSaya grahaNa aura dhAraNa karane yogya dravya hI haiM, aura aise dravya samasta pudgalAstikAya ke anantaveM bhAga haiM, ataH jina prakRtiyoM ke udaya se pudgalAstikAya ke ekadezavata dravyoM kA dAna, lAbha, bhoga yA upabhoga na ho sake ve dAnAntarAya Adi prakRtiyA~ bhI dezaghAtI hI haiM / samasta loka ke antargata dravyoM kA dAna, lAbha, bhoga aura upabhoga nahIM ho sakatA, so yaha dAnAntarAya Adi prakRtiyoM ke udaya se nahIM, parantu una dravyoM ko ghAta kare che kAraNa ke te mUlaNA ane uttaragu]AmAM aticAra utpanna kare che, A kAraNathI te tera prakRtie dezadhAtI che. e pramANe samajavuM joIe. antarAya karmonI pAMca prakRtie paNa dezaghAtIja che. dAna, lAbha, bhega ane ullega, e cAranA viSaya grahaNa ane dhAraNa karavA caiAgya dravyaja che, ane evA dravya samasta pudgalAstikAyanA anantama bhAga che, tethI je prakRtinA udayathI pudgalAstikAyanA ekadezavartI drabyAneA dAna, lAla, bhAga ane ubheAga na thaI zake, te dAnAntarAya Adi prakRtie paNa dezaghAtI che. samasta lekanA antagata drabyAnA dAna, lAbha, bhAga ane upaga thaI zakatA nathI. te A dAnAntarAya Adi prakRtinA udayathI nahi; parantu te dravyeAne grahaNa ane f Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ocAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u. 1 . 5 karmavAdipra0 yogyatAyA abhAvAdazamyAnuSThAnatvAditi mantavyam / cIryAntarAyamakRtirapi sarva vIrya na hantIti dezaghAtinyeva / tathAhisUkSmanigodajIvAt prabhRti AkSINamohanIyajIvaM vIryAntarAyasya kSayopazamavizeSAda vIrya kasyacidalpaM, kasyacid vahu, kasyacid bahutaraM, kasyacidU bahuta bhavati, vIryAntarAyakarmaNo'bhyudaye sUkSmanigodasyApi AhArapariNamanakarmadalikagrahaNagatyantaragamanAdikaM vidyate / etacca vIrya vinA na saMbhavati / tasmAddezata eva vIrya vIryAntarAya prakRtyA hanyate, na tu sarvataH / yadi punariyaM sarvaghAtinI rUpa grahaNa aura dhAraNa karane kI yogyatA na hone ke kAraNa azakyAnuSThAna se samajhanA cAhie / vIryAntarAya prakRti bhI samasta vIrya kA ghAta nahIM karatI ataH dezaghAtI hai / sUkSma nigodiyA jIva se lekara kSINamoha-guNasthAna paryanta ke jIvoM meM vIryAntarAya ke kSayopazama se kisI jIva meM alpa vIrya (zakti) hotA hai, kisI meM bahuta vIrya hotA hai, kisI meM bahuta adhika vIrya hotA hai aura kisI meM atyanta adhika vIrya hotA hai / vIryAntarAya karmakA udaya hone para bhI sUkSma nigoda kA jIva AhAra kA pariNamana karatA hai, karmadaliyoM ko grahaNa karatA hai aura dUsarI gati meM jAtA hai| ye sava kArya vIrya ke binA nahIM ho sakate / isa se yaha siddha huA ki vIryantarAya karma vIrya sarvaghAtI mAnI jAye ko ekadeza se hI ghAta karatA hai, sarvadeza se nahIM / agara yaha prakRti to jaise sarvaghAtI mithyAtva ke udaya meM samyagdarzana lezamAtra nahIM hotA, aura dhAraNa karavAnI ceAgyatA nahi hAvAnA kAraNe azakayAnuSThAnathI samajavuM joIe. vIryAntarAya prakRti paNa samasta vIya nA ghAta karatI nathI, tethI te dezaghAtI che. sUkSmaneigAdanA jIvathI laine kSIName haguNusthAna sudhInA jIvAmAM vIryAntarAyanA kSayApazamathI kAI jIvamAM alpavIya (thADI zakita) heAya che, kaiAI jIvamAM bahu dhIya hoya che; koi jIvamAM mahuja adhika vIya hoya che, ane keAImAM atyanta adhika vIya hoya che. vIryAntarAya kama ne udaya heAya tyAre paNa sUkSma nigAdanA jIva AhAranuM' pazcimana kare che, kadalikAne grahaNa kare che, ane khIjI gatimAM jAya che, A tamAma kAryaM vIrya vinA thaI zake nahIM, tethI e siddha thayuM ke vIryantarAya kama vIrya nA eka dezaneAja ghAta kare che, sarva dezanA nahI. athavA te A prakRtine sa dhAtI mAnavAmAM Ave te jevI rIte saghAtI mithyAtvanA uddayamAM samyakdarzana lezamAtra paNa hoya nahI, ane jema Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 356 AcArAne syAt tadA sarvadhAtino mithyAtvasya kapAyadvAdazakasya cAbhyudaye yayA jaghanyamapi samyaktaM dezasaMyamaH sarvasaMyamazca nopalabhyate, tyA vIryAntarAyasyodaye'pi jaghanyamapi vIryaguNaM nopalabhyeta, na caivaM bhavati, tasmAt vIryAntarAyamakRtirapi dezaghAtinIti siddham / adhAtiprakRtayaHaghAtinyaH prakRtayaH / paJcasaptatiH santi / tathAhi-pratyekaM prakRtayaH parAdhAtora-vAsAra-''tapo3-dhotA4- gurulaghu5-tIrthakarada-nirmANo-paghAtArUpA aSTau santi / (1) audArikaM, (2) vaikriyam , (3) AhArakaM, (4) tejasaM, (5) kArmaNa ceti paJca zarIrANi 5 / trINyupAGgAni3 / paTa saMsthAnAni6 / paTa saMhanajaise bAraha kathAyoM kA udaya hone para dezavirati aura sarvavirati, eka deza se bhI nahIM hotI usI prakAra vIryAntarAya karma kA udaya hone para lezamAtra bhI vIryaguNa prakaTa nahIM hone cAhie, magara aisA nahIM hotA, ataH yaha siddha huA ki vIryAntarAya prakRti bhI dezaghAtI hI hai| aghAtI prakRtiyAM- / __ aghAti prakRtiyoM pacahattara 75 haiM, ve isa prakAra-(1) parAghAta, (2) ucchAsa, (3) Atapa, (4) udyota, (5) agurulaghu, (6) tIrthakara, (7) nirmANa, (8) upapAta, ye ATha pratyeka prakRtiyAM aghAtI haiM8 / audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, aura kArmaNa zarIra, ye pAMca zarIra aghAtI prakRtiyA haiM 13 / tIna upAGga16, chaha saMsthAna22, bAra kaSAne udaya thavA samaye devavirati ane sarvavirati ekadezathI paNa hoya nahI; te pramANe varyAntarAya kamane udaya thatAM lezamAtra paNa vIryaguNa pragaTa tha. nahI joIe, parantu e pramANe thatuM nathI, e kAraNathI siddha thayuM ke vIryAntarAya prakRti paNa dezaghAtIja che. ___ maghAtI pratimAbhadhAtI pratiyA payAtera (75) 2.4 mA pramANe cha:-(1) parAghAta, (2) vAsa, (3) mAta5, (4) dhota, (5) mazudAdhu, (6) tI42, (7) nibhA, (c) Sard, mA mA pratye prati mAtI che. (1) yauhAra, (2) ya, (3) mADA24, (4) tAsa ane (5) kArmaNa zarIra, A pAMca zarIra aghAtI prakRtio che(13) traNa upAMga, (16) saMsthAna, (22) 76 sahanana, (28) pAMya timA, (33) yAra gati, 37 me viDAyo. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhyaM.1 u.1 8.5. karmavAdina0 / 357 nAni6 / paJca jAtayaH5 / catasro gatayaH4 / dve khagatI2 / catasraH Anu. pUryaH4 / AyUpi catvAri / sadazakam 10 / sthAvaradazakam10 / undhairgotram 1 / nocairgotram1 / sAtavedanoyam / asAtavedanIyam1 / varga-gandha-rasa-sparzAkhyAzcatasraH prakRtayaH4 / 75 / / etAH prakRtayaH kamapi jJAnAdiguNaM na intItyaghAtinya ucyante / imAH sarpavAtikRtibhiH saha vedyamAnAH svayamaghAtinyo'pi sarvaghAtiphalaM madarzayanti / dezaghAtimakatibhiH saha punarvedyamAnAH svayamaghAtinyo'pi dezaghAtirasa darzayanti / yathA-svayamacaurazvI raiH saha vartamAnazvIra ivAvabhAsate tadvat / chaha saMhanana28, pAMca jAtiyA~33, cAra gatiyA37, do vihAyogatiyA~39, cAra AnupUrvI43, cAra Ayu47, trasadazaka57, sthAvaradazaka67; uccagotra68, nIcagotra69, sAtAvedanIya70, asAtAvedanIya71, tathA varNa, rasa, gandha, aura sparzanAmaka cAra prakRtiyA~75 / ye prakRtiyA jJAna Adi kisI guNakA ghAta nahIM karatI haiM / isI liye ye aghAtI kahalAtI haiM / jaba inakA sarvaghAto prakRtiyoM ke sAtha vedana hotA hai taba ye svayaM aghAtI hote hue bhI sarvaghAto rasako prakaTa karatI haiM, aura dezaghAtI prakRtiyoM ke sAtha inakA vedana ho to svayaM aghAtI hone para bhI dezaghAtI rasa ko prakaTa karatI haiN| jaise koI purupa cora na ho kintu coroM ke sAtha ho to vaha bhI cora jaisA hI pratIta hotA hai| yahI hAla ina aghAtI prakRtiyoM kA hai / gati, (36) yA2 anupUvI', (43) yA2 mAyu, (47) saza, (57) sthA124, (67) adhyagAtra, (60) nAyagAtra, (66) zatAvanIya, (70) masAtAvanIya, (71) tathA varNa rasa, gaMdha, ane sparza nAmanI cAra prakRtie (75). A pravRtio jJAna Adi kaI guNane ghAta karatI nathI. eTalA mATe tene aghAtI prakRti kahe che, paraMtu sarvaghAtI prakRtienI sAthe jyAre tenuM vedana thAya che te pite aghAtI hovA chatAMya paNa e sarvaghAtInuM phaLa pradarzita kare che. athavA dezaghAtI prakRtienI sAthe tenuM vedana hoya te pite aghAtI hovA chatAM paNa dezaghAtI rasane pragaTa kare che. jevI rIte keIpuruSa era na hoya paraMtu enI sAthe hoya te te paNa cera je ja dekhAya che. e pramANe ja A aghAtI pravRtio vize samajavuM. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAsa syAt tadA sarvaghAtino mithyAtvasya phapAyadvAdazakasya cAbhyudaye yayA jaghanyamapi samyaktvaM dezasaMyamaH sarvasaMyamazca nopalabhyate, tathA cIryAntarAyasyodaye'pi jaghanyamapi vIryaguNaM nopalabhyeta, na caiva bhavati, tasmAt vIryAntarAyamakRtirapi dezaghAtinIti siddham / aghAtiprakRtayaHaghAtinyaH prakRtayaH / paJcasaptatiH santi / tayAhi-pratyekaM prakRtayaH parAghAtora-zvAsAra-''tapo3-dhotA4-'gurulaghu5-tIrthakarada-nirmANo-paghAtArUpA aSTau santi / (1) audArikaM, (2) vaikriyam , (3) AhArakaM, (4) vaijasaM, (5) kArmaNaM ceti paJca zarIrANi 5 / trINyupAGgAni3 / paT saMsthAnAni6 / paTa saMhanajaise bAraha kapAyoM kA udaya hone para dezavirati aura sarvavirati, eka deza se bhI nahIM hotI usI prakAra vIryAntarAya karma kA udaya hone para lezamAtra bhI vIryaguNa prakaTa nahIM hone cAhie, magara aisA nahIM hotA, ataH yaha siddha huA ki vIryAntarAya prakRti bhI dezaghAtI hI hai| aghAtI prakRtiyAMaghAti prakRtiyA pacahattara 75 haiM, ve isa prakAra-(1) parAghAta, (2) ucchavAsa, (3) Atapa, (4) udyota, (5) agurulaghu, (6) tIrthakara, (7) nirmANa, (8) upapAta, ye ATha pratyeka prakRtiyAM aghAtI haiM8 / audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, aura kArmaNa zarIra, ye pAMca zarIra aghAtI prakRtiyA~ haiM 13 / tIna upAGga16, chaha saMsthAna22, bAra kaSAye udaya thavA samaye devavirati ane sarvavirati ekadezathI paNa hoya nahI; te pramANe varyAntarAya kamane udaya thatAM lezamAtra paNa vIryaguNa pragaTa thA nahI joIe, parantu e pramANe thatuM nathI, e kAraNathI siddha thayuM ke-varyAntarAya prakRti paNa dezaghAtIja che. madhAtI pratimAsaghAtI pratimA yAta2 (75) cha. mA pramANe cha:-(1)parAdhAta, (2)vAsa, ko mAta5, (4) dhota, (5) ma43madhu, (6) tIrtha 42, (7) nibhA, (8) Bad, mA ye pratimA mAtI che. (1) mohA2i4, (2) vaiThiya, (3) mA 124, (4) tasa ane pachI kAma zarIra, A pAMca zarIra aghAtI pravRtio che(13) traNa upAMga, (16) sthAna (22) 76 hanana, (28) yati , (33) yA gati, 372 vilAya Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhyaM.1 u.1 5.5. karmavAdinaH nAni6 / paca jAtayaH5 / catasro gatayaH4 / dve khagatIra / catasaH Anu pUjya:4 / AyUpi catvAri / sadazakam 10 / sthAvaradazakam10 / uccairgotram 1 // nocairgotram1 / sAtavedanIyam 1 / asAtavedanIyam1 / varga-gandha-rasa-sparzAkhyAzrataH prakRtayaH4 / 75 // etAH prakRtayaH kamapi jJAnAdiguNaM na intItyayAtinya ucyante / imAH sarpayAtiprakRtibhiH saha vedyamAnAH svayamaghAtibhyo'pi sarvaghAtiphala pradarzayanti / dezaghAtimatibhiH saha punarvedyamAnAH svayamaghAvinyo'pi dezavAtirasa darzayanti / yathA-svayamacaurazcauraiH saha parvamAnacaura ivAvabhAsate tadvat / chaha saMhanana28, pAMca jAtiyA33, cAra gatiyA37, do vihAyogatiyA39, cAra AnupUrvI43, cAra Ayu47, sadazaka57, sthAvaradazaka67, uccagotra68, nIcagotra69, sAtAvedanIya70, asAtAvedanIya71, tathA varNa, rasa, gandha, aura sparzanAmaka cAra prkRtiyaa75| ye prakRtiyA jJAna Adi kisI guNakA ghAta nahIM karatI haiM / isI liye ye apAtI kahalAtI haiM / jaba inakA sarvaghAto prakRtiyoM ke sAtha vedana hotA hai taba ye svayaM apAtI hote hue bhI sarvaghAto rasako prakaTa karatI haiM, aura dezaghAtI prakRtiyoM ke sAtha inakA bedana ho to svayaM aghAtI hone para bhI dezapAtI rasa ko prakaTa karatI haiN| jaise koI purupa cora na ho kintu coroM ke sAtha ho to vaha bhI cora jaisA hI pratIta hotA hai / yahI hAla ina aghAtI prakRtiyoM kA hai| Ati, (38) yA manukA, (43) thAra mAyu, (47) saza, (57) yAva26, (7) stra , () nIyAra, (26) AtonIya, (70) masAtavahanIya, (71) tathA vaNe rasa, gaMdha, ane sparza nAmanI cAra prakRtie (75). A pravRtio jJAna Adi kaI guNane ghAta karatI nathI. eTalA mATe tene aghAtI prakRti kahe che, paraMtu sarvaghAtI prakRtienI sAthe jyAre tenuM vedanA thAya che te pote aghAtI hovA chatAMya paNa e sarvaghAtInuM phaLa pradarzita kare che. athavA dezaghAtI pravRtionI sAthe tenuM vedana hoya te pote aghAtI hovA chatAM paNa dezaghAtI rasane pragaTa kare che. jevI rIte keI puruSa rana heya parantu corenI sAthe hoya te te paNa cera je ja dekhAya che. e pramANe ja A aghAtI pravRtio vize samajavuM. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eas - ApArAja uttaramakatisaMgkhyAjJAnAvaraNIyAdhapTavidhakarmaNAmuttaramakanisaMkhyA aSTacatvAriMzadadhikazataM 148 bhavanti / tathAhi (1) jJAnAvaraNIyasya-mati-zrutA-adhi- manAparyaya- kevalajJAnAvaraNIyabhedAt pnyc| (2) darzanAvaraNIyasya-cakSurdarzanA-'cakSurdarzanA-apidarzana-kevalaMdarzanAvaraNIyAni catvAri, tathA-nindrA-nidrAnidrA-pracalA-pracaMlApracalA-styAMnarddhimedAda paJca militvA nava bhavanti / (3) vedanIyasya zAtAzAtabhedena dvau bhedI staH / uttarapatiyoMkI saMkhyA--- jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM kI uttara prakRtiyoM kI saMkhyAe~ (madhyamavivakSA se) 148 haiM / ve isa prakAra--- (1) jJAnAvaraNIya kI pAMca-(1) matijJAnAvaraNIya, (2) zratajJAnAvaraNIya, (3) avadhijJAnAvaraNIya, (4) manAparyayajJAnAvaraNIya, (5) kevalajJAnAvaraNIya / (2) darzanAvaraNIya kI nau-(1) cakSurdarzanAvaraNIya, (2) acakSurdarzanAvaraNIya, (3) avadhidarzanAvaraNIya, (4) kevaladarzanAvaraNIya, tathA (5) nidrA, (6) nidrAnidrA, (7) pracalA, (8) pracalA-pracalA, (9) tyAnadi, ye pAMca nidrAe~ milakara kula nau / prakRtiyA haiN| (3) vedanIya kI do-sAtAvedanIya aura asAtAvedanIya / uttaratimAnI jyaajJAnAvaraNIya Adi ATha karmonI uttaraprakRtionI saMkhyA (madhyama vivaMkSAthI) sasA sanela (148) che. te 2prabhArI--- (1) jJAna526|4nI pAya - (1) bhatijJAnaIReflu, (2) zrutApavIya, (8) adhisanIya, (4) manAparya yajJAnApAya, (5) pAnApAya: (2) zanAvaraNIyanI na che. (1) shniv24||y, (2) gayaza mAvazIya; ko avadhizanAparIya, (4) 31N nApIya, tathA (5) nidrA, (6) nidrA-ni prayA, (8) praya-praya1, () styAna, yA paya nidrA bhaNIne. dus nava prakRtie thAya che. 3) nIyanI me (1) sAtavahanIya bhane masAvitIya, Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU. 5. karmavAdima0 359 (4) mohanIyasya - aSTAviMzatirbhedA bhavanti / tathAhi - samyaktvamohanIyamithyAtvamohanIya - mizramohanIya- medena trINi darzanamohanIyAni / pazcaviMzaticAritramohanIyAni mililA'STAviMzatiH / cAstrimohanIyasya paJcaviMzatibhedAH, yathA - kaSAyamohanIya 1 - nokapAyamohanIya2 - bhedena cAritramohanIyaM dvividham / tatra kaSAyamohanIyasya poDaza bhedA bhavanti, yathA- anantAnubandhI krodhI mAno, mAyA, lobhaH 4, anantaH = saMsAro nAraka-tiryagU- manuSya-devajanma- jarA maraNa- paramparAlakSaNaH, tadanubandhAdanantAnuvandhinaH krodhamAnamAyAlobhAzratvAraH kapAyAH 4 / kapAyAH 4 / tatra krodhaH- kRtyAkRtyavivekonmUlakA'kSamArUpa AtmapariNAmaH / mAno-garvaH, mAyA- zAThayam, lobho - gRdhnutA / anantAnubandhi (4) mohanIya kI aTThAIsa - samyaktvamohanIya, mizramohanIya aura mithyAtvamohanIya, ye tIna darzanamohanIya kI, tathA paccIsa cAritramohanIya kI kula aTThAIsa prakRtiyA~ haiM / cAritramohanIya kI paccIsa prakRtiyA~ isa prakAra haiM--cAritramohanIya ke do bheda haiM--kapAyacAritramohanIya, aura nokapAya cAritramohanIya / kapAyacAritramohanIya ke solaha bheda haiM, jaise- anantAnubaMdhI ko mAna, mAyA, lobha, 1 jo kapAya, nAraka, tiryaMca, manuSya aura devagati meM janma jarA-maraNarUpa ananta saMsAra kA anubaMdha kare, vaha anantAnuvandhI hai| usa ke cAra bheda haiM--koSa, mAna, mAyA aura lobha / kartavya-akartavya ke viveka ko naSTa kara dene vAlA akSamArUpa AtmA kA pariNAma krodha kahalAtA hai / garvako mAna kahate haiM / mAyA kA artha kapaTa hai / gRddhibhAva (lAlaca) lobha kahalAtA hai / anantAnubandhI kapAyacatuSka meM krodha ko parvata kI rAji 1 (4) mohanIyamrmanI mahAvIsa che. (1) sabhyaddatyamohanIya, mizramohanIya, ane mithyAtvamehanIya, A traNa danamehanIyanI, tathA pacIsacAritramAhanIyanI, e pramANe kula aThThAvIsa prakRti che. cAritramehanIyanI pacIsa prakRtie A pramANe cheHshaastrimohniiynaa me le che. (1) upAyayAritra mohanIya mane (2) noupAyayAritramohanIya, upAyayAstribheoDunIyanA soNa leha che. rema-anantAnuNa ghI zeSa, bhAna, bhAyA, bola, je kaSAya nAraka, tiya ca, manuSya, ane devagatimAM janma, jarA, maraNurUpa ananta saMsAranA anubaMdha kare te anantAnukha'dhI che. tenA cAra bheda che, krodha, mAna, mAyA ane leAla, kavya-akarttavyanAM vivekanA nAza karavAvALA akSamArUpa AtmAne pariNAma te krodha kahevAya che. garbhane mAna kahe che. mAyAne a` kapaTa che. lAlaca te lAbha kahevAya che, anantAnubadhI kaSAyacatuSkamAM krodhane parvatanI rAjinuM (patta kapAvAthI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAne kapAyacatuSTaye krodhasya parvatarAjiA, mAnasya zailastambhaH, mAyAyAH vaMzamUlaM, lobhasya-kRmijarAgaH, udAharaNam / evamamatyAkhyAnAvaraNIyakapAyA: krodhaadyshctvaaraa4| tatra pratyAkhyAna dvividham - dezaviti-sarvavirati-bhedAt / pratyAkhyAnamityatra prtishbdH| patipedhavAcI, pratipedhasyAkhyAna prakAzanam-pratyAkhyAnam / 'sarvAn mANino na hanmi yAvajjIyam' ityAdi bhAvataH svAcAryAdi samIpa prakAzanamityarthaH / pratyAkhyAnasyAvaraNIyam pratyAkhyAnAvaraNIyam, na pratyAkhyAnAvaraNIyam = apatyAkhyAnAvaraNIyam / atropamAryo 'na-zandaH / (parvata phaTane se utpanna huI darAra) kA, mAna ko zailastaMbhakA, mAyAko vAsakI laDakA aura lomako kiramicI raMgakA udAharaNa diyA gayA hai| isI prakAra apratyAkhyAnAvaraNa ke koSa Adi cAra bheda haiM / pratyAkhyAna do prakArakA hai-dezavirati aura sarvavirati / 'pratyAkhyAna' zabda meM 'prati' upasarga niSedha vAcaka hai, arthAt pratipedha kA prakAza karanA pratyAkhyAna hai, arthAt "maiM jIvanaparyanta kisI bhI prANIkI hiMsA nahIM karU~gA" ityAdi prakAra se bhAvapUrvaka apane AcArya Adi ke samakSa prakAzita pharanA pratyAkhyAna hai| pratyAkhyAna kA AvaraNIya pratyAkhyAnAvaraNIya kahalAtA hai| jo pratyAkhyAnAvaraNIya na ho vaha apratyAkhyAnAvaraNIya hai| yahA~ 'na' zabda upamA ke artha meM hai, arthAt jo kapAya pratyAkhyAnAvaraNIya ke samAna ho vaha apratyAkhyAnAvaraNIya utpanna thayelI phATa-cIra) mAnane listaMbhanuM, mAthAne vAMsanI jaDanuM ane lobhane kimIca raMganuM udAharaNa ApyuM che. A pramANe apratyAkhyAnAvaraNanA krodha AdI cAra bheda che. pratyAkhyAna be stal cha-zivirati mana samiti 'pratyAkhyAna' zambha 'prati' sa nibNdhvAcaka che. arthAt pratidhane prakAza kare te pratyAkhyAna che. arthAtu jIvana sudhI kaI paNa prANInI hiMsA karIza nahI." ItyAdi prakAre bhAvapUrvaka pitAnA AcArya AdinA samakSa prakAzita karavuM te pratyAkhyAna che. pratyAkhyAna na AvaraNIya pratyAkhyAnAvaraNIya pAya 2.2 pratyAbhyAnAparaNIya nAya te apratyAdhyAnAtIya che. mahina' pada upamAnA arthamAM che. arthAt---je kaSAya pratyAkhyAnAvaraNIyanI samAna hoya te apratyAkhyAnAvaraNIya kahevAya che. athavA " alpa- evA artha : - Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.5 karmavAdipra0 . 361. matyAkhyAnAvaraNIyavat = apratyAkhyAnAvaraNIyam / yadvA-alpArtho nam , alpaM pratyAkhyAnam apratyAkhyAnam , tasyAvaraNIyamiti |alpNndeshvirtiruupN matyAkhyAna samAraNoti kapAyacatuSTayam , tasmAdapratyAkhyAnAvaraNIyamityucyate / yaH kapAyaH svalpaM dezaviratirUpamANoti sa sarvaviratirUpaM pratyAkhyAnamANo. syeveti nAtra citram / yatkarmodayAdAvirbhUtAH kapAyAH kevalaM viratimAtramAvRNvantiM te tvamatyAkhyAnAvaraNIyAH kssaayaaH| evaM pratyAkhyAnAvaraNIyakaSAyAH krodhAdayazcatvAraH / atra pratyAkhyAnazabdena sarvaviratiparigrahaH / ye punaH kepAyAH sarvaviratimeva maMtivadhnanti, na tu dezaviratiM te pratyAkhyAnAvaraNIyA iti / kahalAtA hai| athavA 'na' alpa-artha meM hai, arthAt alpa pratyAkhyAna apratyAkhyAna kahalAtA hai, usakA AvaraNIya apratyAkhyAnAvaraNIya hai / yaha phapAyacatuSTaya alpa arthAt dezaviratirUpa pratyAkhyAna ko AvRta karatA hai, isa kAraNa yaha apratyAkhyAnAvaraNIya kahalAtA hai / jo kapAya svalpa dezavirati ko bhI nahIM hone detA vaha sarvavirati ko na hone de, isa meM Azcarya hI kyA hai ? / jisa karma ke udaya se AvibhUrta kapAya kevala viratimAtra ko rokate haiM, ve apratyAkhyAnAvaraNIya kahalAte haiN| isI prakAra krodha Adi cAra pratyAkhyAnAvaraNIya haiN| yahA pratyAkhyAna zabda se sarvavirati kA grahaNa kiyA gayA hai / jo kapAya, sirpha sarvavirati kA hI ghAta karate haiM, dezavirati kA nahIM ve pratyAkhyAnAvaraNIya kahalAte haiM / apa pratyAkhyAna apratyAkhyAne kahevAya che. tenuM AvaraNya apratyAkhyAnAvaraNIya che. A kaSAyacatuSTaya alpa arthAta dezaviratirUpa pratyAkhyAnane AvRta kare che (DhAMkI de che). e kAraNathI e apratyAkhyAnAvaraNIya kahevAya che. je kaSAya svalpa dezaviratine paNa thavA detA nathI. te sarvaviratine nahi thavAde. emAM Azcaryaja zuM che? je karmanA udayathI AvirbhIta (utpanna thayelA) kaSAya kevala viratimAtrane reke che. te apratyAkhyAnAvaraNIya kahevAya che. A pramANe krodha Adi cAra pratyAkhyAnAvaraNIya che, ahiM pratyAkhyAna zakhathI sarvaviratinuM grahaNa karyuM che. je kaSAya, mAtra sarvaviratine ghAta kare che, dezaviratine nahI, te pratyAkhyAnAvaraNIya kahevAya che. ma A.-46 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 AcArAyaMtre kaSAyacatuSTaye krodhasya parvatarAjiH, mAnasya zailastambhaH, mAyAyAH-vaMzamUlaM, lobhasya kamijarAgaH, udAharaNam / evamamatyAkhyAnAvaraNIyakapAyAH krodhAdayazcatvAraH 4 / tatra pratyAkhyAnaM dvividham - dezaviti - sarvavirati - bhedAt / pratyAkhyAnamityatra pratizabdaH / pratipedhavAcI, pratipedhasyAkhyAna=prakAzanam - matyAkhyAnam / 'sarvAn prANino na hanmi yAvajjIvam' ityAdi bhAvataH svAcAryAdi samIpe prakAzanamityarthaH / pratyAkhyAnasyAvaraNIyam pratyAkhyAnAvaraNIyam, na pratyAkhyAnAvaraNIyam = amatyAkhyAnAvaraNIyam / atropamArtho 'nan ' - zabdaH / (parvata phaTane se utpanna huI darAra ) kA, mAna ko zailastaMbhakA, mAyAko vAMsakI jaDakA aura lorat kiramicI raMgakA udAharaNa diyA gayA hai / isI prakAra apratyAkhyAnAvaraNa ke krodha Adi cAra bheda haiM / pratyAkhyAna do prakArakA hai- dezavirati aura sarvavirati / 'pratyAkhyAna ' zabda meM 'pati' upasarga niSeSavAcaka hai, arthAt pratiSedha kA prakAza karanA pratyAkhyAna hai, arthAt " maiM jIvanaparyanta kisI bhI prANIko hiMsA nahIM karU~gA " ityAdi prakAra se bhAvapUrvaka apane AcArya Adi ke samakSa prakAzita karanA pratyAkhyAna hai / pratyAkhyAna kA bhAvaraNIya pratyAkhyAnAvaraNIya kahalAtA hai / jo pratyAkhyAnAvaraNIya na ho vaha apratyAkhyAnAvaraNIya hai / yahA~ 'nan ' zabda upamA ke artha meM hai, arthAt jo kaSAya pratyAkhyAnAvaraNIya ke samAna ho vaha apratyAkhyAnAvaraNIya 1 utpanna thayelI phATa--cIra) mAnane zalastalanuM, mAyAne vAMsanI jaDana ane leAlane rimIca raMganuM uddAharaNa ApyuM che. A pramANe apratyAkhyAnAvaraNanA koSa AdI cAra bheda che. pratyAkhyAna e prahAranA che-dezavizati bhane sarvAMvirati 'pratyAkhyAna' zabdabhAM 'prati' upasarga nissedhvAcaka che. arthAt pratiSedhanA prakAza karave te pratyAkhyAna che. arthAt huM jIvana sudhI koI paNa prANInI hiMsA karIza nahI.' ityAdi prakAre bhAvapUrvaka peAtAnA AcAya AdinA samakSa prakAzita karavuM te pratyAkhyAna che. pratyAkhyAna ne AvaraNIya pratyAkhyAnAvaraNIya devAya che. ne pratyAbhyAnAvaraNIya na hoya te apratyAbhyAnAvaraNIya hai: aDi 'nan' zabda upamAnA artha mAM che. arthAt je kaSAya pratyAkhyAnAvaraNIyanI samAna heya te apratyAbhyAnAvazTrIya dveSAya che, athavA 'nam' matheoDu zeSA arthabhAM che. arthAt Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jugupsA, puruSavedArasya nava bhedAH lobhasya-haridvArA mAnasya-caNastambha AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u. saM.5. karmavAdipra0 pratyAkhyAnAvaraNIyaphapAyacatuSTaye krodhasya-cAlukArAjiH, mAnasyakASThastambhaH, mAyAyA-gacchadvalIvardamUtrikA, lobhsy-khjnraagH| .. saMjvalanakapAyacatuSTaye krodhasya-salilarAjiH, mAnasya-taNastambhaH, mAyAyA-rathakAratakSitakASThasaMvalitatvaka , lobhasya-haridrArAga iti / nokapAyamohanIyasya nava bhedAH santi-hAsya, ratiH, arati, zokaH, bhayaM, jugupsA, puruSavedaH, strIvedaH, napuMsakaveda iti 25 / . . . . (5) AyuSyakarma caturvidham-nAraka-tairyag-mAnupa-daivAyurbhedAt / yasyodayAt mAyogyaprakRtivizeSAnuzAyIbhUta AtmA nArakAdibhAvena jIvati, yasya ca pratyAkhyAnAvaraNIya kapAya kI caukaDI ke udAharaNa-krodha kA udAharaNa bAlU meM khIMcI huI lakIra hai| mAna kA udAharaNa kAThakA khaMbhA hai / mAyA kA udAharaNa calate .hae vaila ke mUtra kI Ter3hI-meDhI lakIra hai aura loma kA udAharaNa khaMjana-rAga hai| ___saMJcalana kapAya kI caukaDI ke udAharaNa-krodha kA udAharaNa jala meM banAI huI lakIra hai / mAnakA udAharaNa tinake kA stambha hai / mAyA kA udAharaNa baDhaI dvArA chIle hae kAThakA chilakA hai, aura lobha kA udAharaNa haladI kA raMga hai| nokapAya mohanIya ke nau bheda haiM-hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, puruSaveda, strIveda aura napuMsakaveda 25 / / (5) AyuSya kama ke cAra bheda haiM-narakAyu, tiryaMcAyu, manuSyAyu aura devAya / jisa karma ke udaya se prAyogyaprakRtivizeSAnuzAyI arthAt jisa karma ke udaya se usa-usa gatiyogya prakRtivizepa meM sthita AtmA nAraka Adi ke rUpa meM jItA hai pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyanI cekaDInuM udAharaNa-krodhanuM udAharaNa-retImAM karelI lITI che. mAnanuM udAharaNakASThane thAMbhale che. mAyAnuM udAharaNa-cAlatA baLadIonA mUtranI vAMkI-cUMkI lIMTI che, ane lebhanuM udAharaNuM-khaMjana-rAga che. - saMjavalana kaSAyanI cAkaDInA udAharaNa-krodhanuM udAharaNa-pANImAM karelI lITI che. mAnanuM udAharaNa taNakhalAne thAMbhale che. mAyAnuM udAharaNa bahaI dvArA (sutAra dvArA) cholelA lAkaDAnI chAla che ane lebhanuM udAharaNa-haladarane raMga che. naSAyamAnIyaMnA napa se cha-hAsya, 2ti, mati, As, laya, zussA, puruSa, strIvaha, mane nadhusa436. 25. (4) mAyudhya-4bhanA yA2 le cha-na24Ayu, tirthayAyu, manuSyAyu, mana vAyu. je karmanA progyaprakRtivizeSAnuzAyI, arthAt je karmanA udayathI tene gatigya prakRtivizeSamAM sthita AtmA nArakI AdinA rUpamAM Ave che, ane jenA kSayathI maraNuM Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcArAGgasUtre dezaviratisarvaviratirUpasya pariNAmadvayasyotpattervidhA takatvAt pratyAkhyAnAvaraNIyA ucyante, na tu vidyamAnasya pratyAkhyAnasya vighAtakatayeti tattvam | 362 pratyAkhyAnasya 1 evaM saMjvalana pAyAH krodhAdayazcatvAraH 4 / samasta sAvadyayogavirataM saMyamatamapi yati duHsahaparipadasaMpAte saMjvalayanti = mAlinyamApAdayanti - iti saMjvalanAH / (16) | dRSTAntA a pratyAkhyAnAvaraNIyakapAyacatuSTaye ucyante - krodhasyataDAgabhUmirAjiH, mAnasyAsthistambhaH, mAyAyAH mepazuGgaH, lobhasya kardamarAgaH / dezavirati aura sarvaviratirUpa pratyAkhyAna kI utpatti kA ghAtaka hone se ise pratyAkhyAnAvaraNIya kahate haiM, pahale se vidyamAna pratyAkhyAna kA ghAtaka hone se nahIM / isI prakAra krodha Adi cAra saMjvalana kapAya haiM / saba prakAra ke sAvadha yoga se nivRtta saMyama meM lIna muni ko duHsaha parIpaha upasthita hone para jalAne vAlA arthAt malinatA utpanna karane vAlA kaSAya saMjvalana kahalAtA hai / apratyAkhyAnAvaraNIyakapAyacaukaDI ke dRSTAnta batalAte haiM - krodha kA dRSTAnta taDAgabhUmirAji hai, arthAt tAlAva kI bhUmi phaTane se utpanna honevAlI darAra ke samAna yaha kroSa hotA hai / mAna kA udAharaNa haDDIkA staMbha hai / mAyAkA udAharaNa meDhAkA sIMga hai aura lobha kA dRSTAnta gADI kA oMgana ( gADI ke paiye meM diye hue tela kA kITA ) hai | dezavarati ane sarvaviratirUpa pratyAkhyAnanI utpattinuM ghAtaka hAvAthI tene pratyAkhyAnAvaraNIya kahe che, pahelAthI vidyamAna pratyAkhyAnanuM ghAtaka hAvAthI nahi. e pramANe krodha Adi cAra saMjvalana kaSAya che, sa prakAranA sAvadya ceAgathI nivRtta, sauMyamamAM lIna munine dussaha parISahe AvI prApta thatAM jalAvavAvALA arthAt malinatA utpanna karavAvALA kaSAya sajvalana kahevAya che. apratyAkhyAnAvaraNIya-kaSAya-ceAkaDInuM dRSTAnta khatAve che krodhanu' dRSTAnta talAvanI bhUmirAji che. arthAt talAvanI bhUmi phATavAthI utpanna thayelI phATa-cIranA samAna e krodha heAya che. mAnanuM udAharaNa hADakAMne staMbha che. mAyAnuM udAharaNa gheMTAnAM sIMga che, ane lAbhanuM dRSTAnta gADInI maLI (gADInAM paiDAMmAM apAyelA telanuM kITTu) che. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u. sU.5. karmavAdima0 365 nAma, (14) AnupUrvInAma, (15) aguruladhunAma, (16) upaghAtanAma, (17) parAghAtanAma, (18) AtapanAma, (19) udyotanAma, (20) uclAsanAma, (21) vihAyogavinAma, (22) pratyekazarIranAma, (23) sAdhAraNazarIranAma, (24) sanAma, (25) sthAvaranAma, (26) mubhaganAbha, (27) durbhaganAma, (28) musvaranAma, (29) dussvaranAma, (30) zubhanAma, (31) azubhanAma, (32) sUkSmanAma, (33) vAdaranAma, (34) paryAptanAma. (35) aparyAptanAma, (36) sthiranAma, (37) asthiranAma, (38) AdeyanAma, (39) anAdeyanAma, (40) yazonAma, (41) ayazonAma, (42) tIrthaGkaranAma / ete mUlabhedAH piNDaprakavinAmnApi kathyante / atra gatyAdicaturdazapiNDaprakRtInAmuttaraprakRtayaH- paJcapaSTiH (65) / (15) aguruladhunAma, (16) upaghAtanAma, (17) parAghAtanAma, (18) AtapanAma, (19) udyotanAma, (20) uccAsanAma, (21) vihAyogatinAma, (22) pratyekazarIranAma, (23) sAdhAraNazarIranAma, (24) sanAma, (25) sthAvaranAma, (26) subhaganAma, (27) durbhaganAma, (28) susvaranAma, (29) dusvaranAma, (30) zubhanAma, (31) azubhanAma, (32) sUkSmanAma, (33) cAdaranAma, (34) paryAptanAma, (35) aparyAptanAma, (36) sthiranAma, (37) asthiranAma, (38) AdeyanAma, (39) anAdeyanAma, (40) yazaHkIrtinAma, (41) ayazaHkIrtinAma, aura (12) tIrthakaranAma-karma / ina bayAlIsa prakRtiyoM meM jina prakRtiyoM ke bhavAntara meda haiM, unheM piNDaprakRti kahate haiM / gati Adi caudaha piNDaprakRtiyA haiM aura unake paiMsaTha (65) meda hote haiN| bhaY3madhunAma, (16) yAtanAma,(17)parAghAtanAma, (18)mAtapanAma, (REGdhotanAma, (20) vAsanAma, (21) viDAyogatinAma, (22) pratye zarIranAma, (23) sAdhArayazarIranAma, (24) sanAbha, (25) sthApanAma, (29) subhAnAbha,(27) nAma, (28) susvanAma, (26) du:52nAma, (30) zumanAma, (31) mazumanAma, (32) sUkSmanAbha, (33) mAranAma, (34) paryAtanAma, (34) aparyAptanAma, (36) sthiranAbha, (7) masthiranAma, (38) mAheyanAma, (38) manAyanAma, (40) yazavartinAma, (41) smayazaHprItinAma, (42) tIrtha 42nAma-ma. A beMtAlIsa prakatiomAM je prakRtinA avAntara bheda che, tene piMThaprakRti 44 cha. gati mAhi yo: piMpratimA cha. mane pAMsaha (65) tenA le cha... Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 AcArAGgamutre kSayAnmRta ucyate, tadAyuH / yadvA-AnIyante zepamakRtayaH upabhogAya jIvena yasmin, tadAyuH / yathA- kAMsyAdipAtre zAlyodanavyanjanAdayo bhoktrA bhoktumAnIyante, tadvat / (6) namayati = prApayati nArakAdisaMjJAM jIvamiti nAma / nAmakarmatrinavatirbhedAH bhavanti / tatra mUlamedAH dvicatvAriMzat / tathAhi (1) gatinAma, (2) jAtinAma, (3) zarIranAma, (4) aGgopAGganAma, (5) nirmANanAma, (6) bandhananAma, (7) saMghAtanAma, (8) saMsthAnanAma, (9) saMhanananAma, (10) varNanAma, (11) gandhanAma, (12) rasanAma, (13) sparza aura jisa ke kSaya se mara jAtA hai, use Ayukarma kahate haiM / athavA jisa meM jIva bhogane ke lie anya prakRtiyoM ko lAtA hai vaha Ayu hai, jaise kAMse Adi ke bhAjana meM cAvala, odana, vyaMjana Adi vastue~ bhogane vAlA puruSa lAtA hai, usI prakAra zepa prakRtiyA~ Ayu meM bhogI jAtI haiM / (6) nAma-karma ke terAnave (93) bheda -- jo karma jIva ko nAraka Adi saMjJAoM kA pAtra banAtA hai, vaha nAmakarma kahalAtA hai / usake terAnave bheda haiM / una meM bhI mUla bheda bayAlIsa haiM, ve isa prakAra -- (1) gatinAma, (2) jAtinAma, (3) zarIranAma, (4) aGgopAGga - nAma; (5) nirmANanAma, (6) bandhananAma, (7) saMghAtanAma, (8) saMsthAnanAma, ( 9 ) saMhanananAma (10) varNanAma, (11) gandhanAma, (12) rasanAma, (13) sparzanAma, (14) AnupUrvInAma, pAme che, tene Ayukrama kahe che athavA jemAM jIva lAve che te Ayu che. jema ke kAMsA ADhinA (zAka) Adi vastuo bhAgavavAvALA purUSa lAve che bhAgavAya che. anya prakRtiene lAgavavA mATe vAsaNamAM cAkhA, bhAta, vyaMjana te pramANe zeSa-prakRtie AyumAM (6) nAbharbhunA trAzu (3) leha che. urbha vane nArI Adi saMjJAmanu mAtra manAve che, te nAbhambha havAya che, tenA trAyu (3) leha che, temAM payu - bhUsa leDa meM'tAsIsa che. te yA prabhAlu - (1) jatinAbha, (2) latinAbha, (3) zarIranAbha, (4) sageoyAMganAbha,(ca) nirbhANunAbha,(1) a dhananAbha, (7) sauMdhAtanAbha, (8) saMsthAnanAma, (Ga) sa*unnanAma, (10) vakSubhAna,(11)(dhanAbha, (12) rasanAbha, (13) sparzanAbha, (14) AnupUrvInAbha, (15) Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 1.5 karmavAdima0 367 2 pRSTam, udaraM, karau pAdau ca / candane tu paJcAGgAnyeva prazastAni - dvau caraNau dvau karau, ziraveti / tatra caraNAvityanena jAnunI gRhyete / etAni paJcAGgAni bhUmAvAropya vandanaM paJcAGgavandanam / aSTAnAmaGgAnAmekaikasyopAGgamanekamakAram, tatra ziroGgasyopAGganAmAni - yathA - mastiSka - kapAla - kRkATikA - zaGkha-lalATatAlu kapola - hanu - cibuka -dazanI - pTha-bhrU nayana- karNa - nAsAdIni / tatra mastiSkaM ziro'GgasyArammako'vayavaH / nanu mastiSkaM dhAtuvizeSo na tvaGgaM nApyupAGgam ? iti cet, ucyate-kapAlAdivat ziro'GgasyArambhakatvAnmastiSkamapyupAGgaM ziraso'vagantavyam / sthAvarapaJcake tUraHprabhRtInyaGgAni na santi / pairo kA abhiprAya ghuTanA samajhanA caahie| ina pAMcoM aGgoM ko bhUmi para TikA kara vandanA karanA paJcAGgacandanA hai / ina ATho bhaGgoM meM se pratyeka aGga ke aneka upAGga haiM / una meM se sirabhaGga ke upAGga isa prakAra haiM-mastiSka, kapAla, kRkATikA, zaMkha, lalATa, tAlu, kapola, hanu, dADI, civuka (ThoDI) dAMta, oTha bhauMha, netra, kAna, nAka, Adi / mastiSka, zirarUpa aGga kA Arambhaka avayava hai / 'mastiSka eka prakAra kI dhAtu hai, aGga nahIM hai aura na upAGga hI hai' isakA samAdhAna yaha hai ki- kapAla Adi ke samAna sirarUpa aGgakA Arambhaka hone ke kAraNa mastiSka zira kA upAGga, hI hai / pAMca sthAvaroM meM chAtI Adi aGga nahIM hote / paganA abhiprAya ghuMTaNa samajavuM joie. A pAMca aMgeAne bhUmipara aDADIne vaMdanA karavI te paMcAMga vaMdanA che. A AThe aMgAmAMthI pratyeka aMganAM aneka upAMga che, tebhAMthI zira-aMjanA yAMga mA prabhA che--bhastiSNu, prayAsa, aTibha (zrIvAnA unnata heza) zama (4Nu sabhIpanu asthi) sasAra, tAlu, gAsa, hADhI, zizu (DaDapaMthI pazyenA chAcha2 bhADA) hAMta, goDa, loDa, netra, dhAna, nAu yahi mastiSTha zira35 aMganuM Arabhaka avayava che. mastiSka eka prakAranI dhAtu che, aMga nathI ane pratyaMga paNa nathI * tenuM samAdhAna e che ke-kapAla Adi pramANe zararUpa aMganuM AraMbhaka hAvAnA kAraNe mastiSka, ziranuM upAMgaja che. pAMca sthAvarAmAM chAtI Adi aMga nathI. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 - AcArAyace [1] gatinAmnaH piNTamakatezcatvAro medA:- narakagatinAma, tiryaggatinAma, manuSyagatinAma, devagavinAma ca / [2] jAtinAmno bhedA: paJca - ekendriyajAvinAma, dvIndriyanAtinAma, trIndriyajAtinAma, caturindriyajAvinAma, paJcendriyajAvinAma / [3] zarIranAma paJcavidham-audArikazarIranAma, vaikriyazarIranAma, AhArakazarIranAma, taijasazarIranAma, kArmagazarIranAma / [4] aGgAnyupAni ca yasya karmaNa udayAdbhavanti, tadaGgopAGganAmakarma / tat trividham-audArika-vaikriyakA-''hAraka-bhedAt / tatrAGgAnyaSTo-uraH, ziraH, [1] gatinAmakarma ke cAra bheda-narakagatinAmakarma, tiyaMcagatinAmakarma, manuSyagatinAmakarma aura devgtinaamkrm| [2] jAtinAmakarma ke pAMca bheda haiM-ekendriyajAtinAma, dvIndriyajAtinAma, trIndriyanAtinAma, caturindriyajAtinAma aura paJcendriyajAtinAma-karma / [3] zarIranAmakarma ke pAMca bheda haiM-audArikazarIranAma, vaikriyazarIranAma, AhArakazarIranAma, taijasazarIranAma aura kArmaNazarIranAma-karma / [5] jisa karma ke udaya se aGga aura upAGga hote haiM vaha aGgopAGgazarIranAmakarma, kahalAtA hai / usake tIna bheda haiM audArika-aGgopAGga, vaikriya-aGgopAGga aura AhAraka aGgopAGga / ina meM aGga ATha hote haiM-chAtI, sira, pITha, peTa, do hAtha aura do paira / vandanA karane meM pAMca aGga prazasta mAne jAte haiM-do paira, do hAtha, aura sira / yahA~ (1) zatinAmabhanA yAra leha-24AtinAmabha, tiya yAtinAma, manuSyagatinAmakarma ane devagatinAma-kama. (2) jAtinAmakarmanA pAMca bheda che-ekendriya jAtinAma, dviIndriyAtinAma, triIndriya jAtinAma, caturindriya jAtinAma, ane paMcendriyajAtinAma-karma. (3) zarIranAmakarmanA pAMca bheda che-dArikazarIranAma, vaidiyazarIranAma, AhArakazarIranAma, tija zarIranAma, ane kArmagzarIranAma-kama. je karmanA udayathI aMga ane upAMga thAya che te aMge pAMgazarIranAmakarma kahevAya che. tenA traNa bheda che. dArika aMgopAMga, kriyaaMge pAMga ane AhAraka aMgopAMga temAM aMga ATha hoya che- chAtI, zira, pITha, peTa be hAtha ane be paga. vadanA karavAmAM pAMca aMga prazasta mAnyAM che. be paga be hAtha ane zira--mAthuM. ahiM Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 su.5 karmavAdima0 kAraNAnurUpaM hi kArya dRSTam / saMghAtavizeSAdeva hi vibhAgena puruSAdizarIravyapadezI bhavati / saMghAtanAma paJcadhA - audArikAdibhedAt / 369 [7] vadhyamAneSu zarIrayogyapudgaleSu yasya karmaNa udayAt AkAravizeSo bhavati tat saMsthAnanAma / etaca paDUvidham- (1) samacaturasranAma - ( 2 ) nyagrodhaparimaNDalanAma- (3) sAdinAma- (4) kubjanAma - (5) vAmananAma - (6) huNDanAmabhedAt / [8] saMhanananAma-astrAM bandhavizeSaH / taca pavidham- (1) vajrabhanArAcanAma, (2) ardhavaJjarpabhanArAcanAma, (3) nArAcanAma, (4) ardhanArAcAnAm, (5) kIlikAnAma, (6) sevArtanAma ca / hI hotA hai / saMghAta kI bhinnatA ke kAraNa hI zarIroM meM strI, puruSa AdikA bheda-vyavahAra hotA hai / audArika Adi ke bheda se saMghAta bhI pAMca prakAra kA hai / [7] bAMdhe jAte hue zarIrayogya pudgaloM meM jisa karma ke udaya se AkRti - vizeSa banatA hai use saMsthAnanAmakarma kahate haiM / saMsthAna chaha prakArakA hai -- (1) samacaturasra - saMsthAna, (2) nyagrodhaparimaNDala- saMsthAna, (3) sAdi-saMsthAna, (4) kubjaka - saMsthAna, (5) vAmana-saMsthAna, (6) huNDaka-saMsthAna / [8] asthiyoM ke bandhavizeSa ko saMhanananAmakarma kahate haiM / usake chaha bheda haiM(1) bajrarSabhanArAca saMhanana, (2) ardhacajrarSabhanArAca saMhanana, (3) nArAca saMhanana, (4) ardhanArAca saMhanana, (5) kolikA - saMhanana aura (6) sevArta - saMhanana / kAryuM, kAraNa jevAMja hAya che. saMdhAtanI bhinnatAnA kAraNeja zarIrAmAM strI, purUSa AdinA bheda-vyavahAra hAya che. audArika AdinA bhedathI saMghAta paNa pAMca prakAranA che. (7) khaMdhAtA zarIrayeAgya pudgalAmAM je kamanA udayathI AkRtivizeSa mane che. tene sasthAnanAmakarma kahe che. sasthAna cha prakAranA che--(1) samacaturasa-sasthAna, (2) nyagrodhaparibhaudA-sasthAna (3) sAhi- saMsthAna, (4) 30044 - saMsthAna, (4) vAbhana-saMsthAna, (6) hu38- saMsthAna. (8) asthimonA aMdhavizeSane saMDunananAbhambha che. tenA cha le che:RSanArAyanana, (2) ardhavaRpalanAzayasaMDenana, (3) nAzayasa hanana, (4) ardhanArAyasa Denana, (4) DIsiasa inana bhane (6) sevAtasaDenana. (1) pra. A. 47 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 AcArAt (5) zarIranAmakarmodayAd gRhIteSu gRhyamANeSu yA tadyogyapunaleSvAtmapradezasthiteSu zarIrAkAreNa pariNAmiteSvapi jatukASThavat parasparamaviyogalakSaNaM candhananAma / yadIdaM na syAt tato vAlukApuruSavad vighaTitAni zarIrANi syuH / bandhananAma paJcadhA - bhaudArikAdibhedAt / (6) kASThapiNDamRtpiNDAyaH piNDavat vaddhAnAmapi pudgalAnAM saMghAtavizeSajanakaM saMghAtanAma / yadi saMghAtanAmarUpaH karmamedo na syAttarhi puruSayoSidgavAdirUpanAnAzarIrabhedo na syAt / saMghAtavizepajanakA'nyakarmavizeSAbhAvAt / [5] zarIranAmakarma ke udaya se grahaNa kiye hue yA grahaNa kiye jAte hue AtmapradezoM meM sthita aura zarIra ke AkAra pariNata kiye hue zarIra ke yogya pudgaloM meM lAkha aura lakaDI ke samAna paraspara aviyoga honA bandhananAmakarma hai, agara bandhananAmakarma na hotA to vAla se banAye hue puruSa ke samAna bikhara jAtA / audArika Adi ke bheda se bandhana ke bhI pAMca bheda haiM / [6] kASThapiMDa, mRttikApiMDa yA loha ke piMDa ke samAna baddha pugaloM meM bhI eka vizeSa prakAra kA saMghAta ( ghaniSThatA ) utpanna karane vAlA karma saMghAtanAmakarma kahalAtA hai, aura saMghAtanAmakarma na hotA to puruSa strI go AdirUpa bheda zarIra meM na hotA, kyoM ki saMghAta vizeSa utpanna karane vAlA anya karma hI nahIM hai / kArya, kAraNa jaisA (5) zarIranAmakamanA udayathI grahaNu karelA athavA caNu karavAmAM AvatA AtmapradezamAM sthita ane zarIranA AkAre pariNata karelA zarIranA ceAgya puddagalAmAM lAkha ane lAkaDInA samAna aviyeAga hovuM te baMdhananAmekama' che. athavA ardhananAma kama na hota te retIthI banAvelA purUSanI samAna vikherAI jAta. audArika AdinA bhedathI khaMdhananA paNa pAMca bheda che. (6) kApiMDa, smRtikArSika, athavA leADhAnA piMDa samAna baddha pugalAmAM paNa eka vizeSa prakAranA sadhAta (ghaniSThatA) utpanna karavAvALA kama te saMghAtanAmaka kahevAya che athavA saghAtanAmakama na hoya teA purUSa, A, gAya Adi rUpalei zarIramAM hAya nahi. kAraNake saMdhAta-vizaSa utpanna karavAvALA anya kamadegja nathI. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- AcAracintArmANa-TokA adhya.1 u.1 mU.5 karmavAdima0 _ 371 (13) nArakAdigati ganturantargatau vartamAnasya tadabhimukhamAnupUrvyA tattaddezakrameNa] tattatprApaNasamarthamAnupurvInAma / gatyantaraM gacchato jIvasya yatkarmodayAdavizayena tadgamanAnuguNyaM syAt, tadapi-AnupurvIzabdavAcyaM bhavati / yathA-vArivego valIvardAdeH, yathA yA nasyotasya valIvardasya nAsArajjvAM prativaddhA rajjuH, tathA'nupUrvIpharma jIvasya gatyantaramApaNArtha samAkarpakatayopagrahasvarUpam / antargatizca yAvanmanuSyo narakAdivAcyamutpattisthAnaM na pAmoti tAvakAlikI gatiH / sA dvividhA-RjvI, vakrA ca / tatra yadA RjvyA samaya (13) naraka Adi gati meM jAne vAlA jIva-jo ki antargati (vigrahagati) meM vartamAna hai, usako una naraka Adi gatiyoM kI ora abhimukha karake AnupUrvI se arthAt usa usa sthAna ke krama se una 2 gatiyoM meM pahuMcAne meM jo karma samartha hotA hai, usa karma ko AnupUrvIkarma kahate haiM / yadyapi AnupUrvI zabda kA artha usa usa sthAnakA krama hai tathApigatyantara meM jAte hue jIva ko jisa karma ke udaya hone para usa gati meM usa usa sthAna ke krama se jAnA hotA hai, isa liye usa karma ko bhI AnupUrvI kahate haiN| jaise jalakA pravAha vailako apanI aura khIMca letA hai / athavA jaise gADIvAna bailako nAtha pakaDa kara apanI ora moDa letA hai, usI prakAra AnupUrvIkarma-jIvane jisa gatikA karma bA~dhA hai usa gati meM usako pahu~cA detA hai, isa liye vaha gati meM pahu~cAne ke liye sahAyaka hai| jaba taka manuSya apanI manuSyagati ko choDakara naraka Adi kisI gati meM nahIM pahuMcA hai, taba taka kI arthAt bIcako gatiko antargati-vigrahagati-kahate haiN| vaha do prakAra kI hai-sarala aura vakra / jIva jaba ekasamayapramANavAlI sarala (sIdhI) (13) naraka Adi gatimAM javAvALA jIva je ke-antargati (vigrahagatimAM vartamAna che tene te naraka Adi gationI tarapha abhimukha karIne ApavAthI arthAta te te sthAnanA kamathI te te gatiomAM pahoMcADavAmAM je kama samartha hoya che te kamane AnapUrva karma kahe che. jo ke AnupUva zabdano artha te te sthAnane krama, e che te paNa gatyantaramAM jate jIvane je kamane udaya thavAthI te gatimAM te te sthAnanA kramathI javuM hoya che, ATalA mATe te karmane AnupUvI kahe che. jema pANIne pravAha baLadIyAne potAnI tarapha kheMcI le che, athavA jema gADIvALe baLadIyAne tenI nAtha pakaDIne pitAnI bAju meDI le che te ja pramANe AnupUvakarma-jIva je gatinuM karma bAMdhyuM che te gatimAM tene pahoMcADI de che mATe te gatimAM pahoMcADavAne mATe sahAyaka che. - jyAM sudhI manuSya pitAnI manuSyagatine mUkIne naraka Adi bIjI gatimAM nathI poMce tyAM sudhInI arthAt vacalI gatine antargati-vigrahagati kahe che. te be prakAranI hoya che. sarala ane vakra. jIva tyAre ekasamayapramANuvALI sarala (sIdhI gatithI Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAne (9) audArikAdipu zarIreSu yasya karmaNa udayAt karvazAdiH sparzavizepo jAyate, tat sparzanAma / sarzanAmAdhA-karkaza-mRdu-guru-laghu-snigdharUkSa-zIto-pNanAmabhedAt / (10) rasanAma pazcavidham-tikta-kaTu-kapAyA-amla-madhurabhedAt / lavaNo madhurAntargata iti kecit / (11) zarIravipayaM saurabha durgandhitvaM ca yasya karmaNo vipAkAbhirvatate, tad gandhanAma / gandhanAma dvividham-sugandha-durgandhabhedAt / (12) yasyodayAccharIreSu kRSNAdipaJcavidhavarNanippattirbhavati tad varNanAma, tat paJcavidham-kRSNa-nola-lohita-pIta-zuklabhedAt / sarvANi caitAni sparzanAmAdIni varNanAmAntAni zarIravartipu pudgaleSu pariNatAni bhavanti / / (9) audArika Adi zarIroM meM jisa karma ke udaya se kaThora Adi sparza utpanna hotA hai use sparzanAmakarma kahate haiN| sparzanAmakarma ATha prakAra kA hai-kaThora, komala, bhArI, halkA, cikanA, rUkhA, zIta, aura uSNa / (10) rasanAmakarma pAMca prakAra kA hai-tIkhA, kaDuvA, kasailA, khaTTA aura mIThA / kisI ke mata se lavaNa madhura rasa ke antargata hai| (11) jisa karma ke udaya se zarIra meM sugandha yA durgandha utpanna hotI hai use gandhanAmakarma kahate haiN| usake do bheda haiM-sugandhanAma aura durgandhanAma / (12) jisa karma ke udaya se zarIroM meM kRSNa Adi pAMca varSoM kI utpatti hotI hai, vaha varNanAmakarma hai / isa ke pAMca bheda haiM-kRSNa, nIla, rakta, pota aura zukla, sparza se lekara varNa taka ye saba, zarIravattI pudgaloM meM hI pariNata hote haiN| (9) dArika Adi zarIramAM je karmanA udayathI kaThora Adi sparza utpanna thAya che tene sparzanAmakarma kahe che. sparzanAmakarmanA ATha prakAranA che-kaThora, kemala, sArI, 63, !i 3au, zIta bhane B. (10) 2sanAbhabha pAMya sAre che-tImA, 44, 4sAmetI, mATo bhane bhI31. keTalAkanA matathI lavaNa madhura rasanI antargata che. (11) je karmanA udayathI zarIramAM sugaMdha athavA durgadha utpanna thAya che. tene gaMdhanAmakarma kahe che. tenA be bheda che-sugadhanAma ane durgadhanAma 12) je karmanA udayathI zarIramAM kRSNa Adi pAMca varNonI utpatti thAya che te gunAmakarma kahevAya che. tenA pAMca bheda -kALe, nIlo, rAte, pILA ane dhoLe zathI laIne varNa sudhI e badhAya zarIravatI pudgamAM ja pariNata thAya che. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintArmANa-TokA adhya.1 3.1 2.5 karmavAdipra0 (13) nArakAdigati ganturantargatau vartamAnasya tadabhimukhamAnupUrvyA [tattaddezakrameNa] tattatprApaNasamarthamAnupurvInAma / gatyantaraM gacchato jIvasya yatkarmodayAdavizayena tadgamanAnuguNyaM syAt , vadapi-AnupurvIzabdavAcyaM bhavati / yathA-vArivego valIvardAdeH, yathA yA nasyotasya valIvadasya nAsArajjvAM prativaddhA rajjuH, tathA''nupUrvIpharma jIvasya gatyantaramApaNArtha samAkarpakatayopagrahasvarUpam / antargatizca yAvanmanuSyo narakAdivAcyamutpattisthAnaM na prApnoti tAvakAlikI gatiH / sA dvividhA-RjvI, vakrA ca / tatra yadA RjcyA samaya (13) naraka Adi gati meM jAne vAlA jIva-jo ki antargati (vigrahagati) meM vartamAna hai, usako una naraka Adi gatiyoM kI ora abhimukha karake AnupUrvI se arthAt usa usa sthAna ke krama se una 2 gatiyoM meM pahuMcAne meM jo karma samartha hotA hai, usa karma ko AnupUrvIkarma kahate haiM / yadyapi AnupUrvI zabda kA artha usa usa sthAnakA krama hai tathApigatyantara meM jAte hue jIva ko jisa karma ke udaya hone para usa gati meM usa usa sthAna ke krama se jAnA hotA hai, isa liye usa karma ko bhI AnupUrvI kahate haiN| jaise jalakA pravAha bailako apanI aura khIMca letA hai / athavA jaise gADIvAna bailako nAtha pakaDa kara apanI ora moDa letA hai, usI prakAra AnupUrvIkarma-jIvane jisa gatikA karma bA~dhA hai usa gati meM usako pahu~cA detA hai, isa liye vaha gati meM pahu~cAne ke liye sahAyaka hai| jaba taka manuSya apanI manuSyagati ko choDakara naraka Adi kisI gati meM nahIM pahu~cA hai, taba taka kI arthAt vIcako gatiko antargati-vigrahagati-kahate haiN| vaha do prakAra kI hai-sarala aura vakra / jIva jaba ekasamayapramANavAlI sarala (sIdhI) . (13) naraka Adi gatimAM javAvALA jIva je ke-antargati (vigrahagatimAM vartamAna che tene te naraka Adi gatienI tarapha abhimukha karIne AnupUvathI arthAta te te sthAnanA kramathI te te gatiomAM pahoMcADavAmAM je karma samartha hoya che te karmane Anu. pUva karma kahe che. jo ke AnupUvI zabdano artha te te sthAnane krama, eve che te paNa gatyantaramAM jate jIvane je karmane udaya thavAthI te gatimAM che te sthAnanA kamathI javuM hoya che, ATalA mATe te karmane AnupUrI kahe che. jema pANIne pravAha baLadIyAne pitAnI tarapha kheMcI le che, athavA jema gADIvALe baLadIyAne tenI nAtha pakaDIne potAnI bAju meDI le che te ja pramANe AnupUvakarma-jIva je gatinuM karma bAMdhyuM che te gatimAM tene pahoMcADI de che mATe te gatimAM pahoMcADavAne mATe sahAyaka che. jyAM sudhI manuSya pitAnI manuSyagatine mUkIne naraka Adi bIjI gatimAM nathI paheo tyAM sudhInI arthAta vacalI gatine antargati-vigrahagati kahe che. te be prakAranI hoya che-sarala ane vakra jIva jyAre ekasamayapramANuvALI sarala (sIdhI) gatithI Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 AcArAma pramANayA gacchati, tadA''yuSyakarmaNevAtpattisyAnaM mAmoti / tatrAnupurvInAmnaH kazcidupayogo na bhavati / vakragatyA punaH mattaH para- (vakrAkArarathAvayava)lAgala-gomUtrikAlakSaNayA dvitricatu:samayamAnayA vakrArambhakAle puraskRtamAyurAdatte, tadaiva cAnupUrvInAmApyudeti / nanu ca yathaiva RcyA gatI vinA''nupUrvInAmakarmaNA gati prAmoti, tadvad cakragatyAmapi kasmAna ? iti cet, ucyate-RjvyAM -pUrvAyuSkarmavyApAreNaiva gacchati, yatra tat pUrvAyuSkarma kSINaM, tatra tasyAdhyayapTisthAnIyasyAnupUrvInAmakarmaNa udayo bhavati / gati se jAtA hai taba Ayu karma ke dvArA hI utpattisthAna ko prApta kara letA hai, vahAM AnupUrvAMnAmakarma kA koI upayoga nahIM hotA / jaba jIya kUpara (ratha kA TeDhA avayava) hala yA gomUtrikA sarIkhI aura do tIna yA cAra samayavAlI vakra gati se jAtA hai taba moDake Arambha--samaya meM Age kI Ayu grahaNa karatA hai, usI samaya AnupUrvI karmakA udaya hotA hai / zaGkA-jaise saralagati meM AnupUrvIkarma ke vinA hI gati prApta karatA hai, usI . prakAra vakra gati meM bhI kyoM nahIM gati krtaa| samAdhAna-sarala gati meM pahale ke Ayukarma ke vyApAra se hI jIva gati karatA hai / jahA~ vaha Ayu kSINa ho jAtI hai vahA~ mArgayaSTi ke samAna AnupUrvInAmakarma kA udaya hotA hai| jAya che, tyAre Ayukarma dvArAja utpati sthAnane prApta karI le che. tyAM AnupUvI nAmakane kAMI upayoga thatuM nathI. jyAre jIva upara rathane vAMke eka bhAga) hala athavA gemUtrikA sarakhI ane be, traNa athavA cAra samayavALI vakragatithI jAya che tyAre vaLavAnA AraMbha samayamAM AgaLanI Ayu grahaNa kare che te samaya AnupUvI karmane udaya thAya che. zakA--jema saralagatimAM AnupUvakama vinAja gati prApta kare che. te pramANe vakragatimAM gati zA mATe karatA nathI ? samAdhAna-saragatimAM prathamanA AyukamanA vyApArathIja jIva gati kare che. A te aNu kSINa thaI jAya che tyAM mAgayaSTimArganI lAkaDInA samAna AnupUvI nAmakarmane udaya thAya che. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAraMcintAmaNi-TIkAadhya.1 3.1 2.5 karmavAdina0 ___AnupUrvInAma caturvidham-narakAgatyAnupUrvInAma, tiryagagatyAnupUrvInAma, manuSyagatyAnupUrvInAma, devagatyAnupUrvInAma ca / (14) labdhi-zikSaddhi-pratyayasyAkAzagamanasya janaka nAma vihAyogatiH sAmAnya gamanarUpA gatirapi vihAyogati rityucyate na tu keklmaakaashgmnruupti| sA dvidhA-zubhA-zubhabhedAt / tatra-Isa gaja-pAdInAM zumA / upTazagAlAdInAm azumA / tatra-labdhirdevAdInAM devatvotpattyavinAbhAvinI / zikSayA RddhiH, zikSaddhiH, lavdhyA zikSaryA ca tapasvinA, zikSaryA pravacanamadhIyAnAnAM vidyAdyAvartanaprabhAvAd vA AkAzagamanasya janakaM vihAyogavinAmakarma / AnupUrvInAmakarma cAra prakAra kA hai-narakagatyAnupUrvInAma, tiryaggatyAnupUrvInAma, manuSyagatyAnupUrvInAma, aura devagatyAnupUrvInAma / (14) labdhi evaM zikSARddhikAraNaka; AkAzagamana utpanna karane vAlA karma vihAyogatinAmakarma kahalAtA hai| yaha sAmAnya gamanarUpa gati bhI vihAyogati kahalAtI hai, nahIM ki mAtra aakaashgmnruup| isa ke do bheda haiM-zubha aura azubha / haMsa, gaja, vRpama Adi kI gati ke samAna gubhavihAyogati hai aura UMTa siyAra Adi kI gatike anusAra azubhavihAyogati hai| deva ke rUpa meM utpanna hone ke sAtha hI utpanna hone cAlI labdhi devoM ko prApta hotI hai / zikSA se prApta hone vAlI Rddhi zikSA-Rddhi kahalAtI hai| labdhi evaM zikSA-Rddhi se tapasviyoM kA AkAzagamana hotA hai| pravacana kA adhyayana karane vAloM kA vidyA Adi ke Avartana ke prabhAva se yA zikSARddhi se jo AkAzagamana hotA hai vaha vihAyogati hai| AnapUvInAmakarma cAra prakAranAM che-narakagatyAnapUrvanAma, tigagatyAnapUvInAma. manuSyaratyAnubhUvInAma, ane devagatyanupUrvanAma. (14) labdhi evA zilARddhikAraka AkAzagamana utpanna karavAvALuM karma vihAgatinAmakarma kahevAya che. sAmAnya gamanarUpa gati paNa vihAgati kahevAya che phakta AkAzagamanarUpa gati nahIM. tenA be bheda che-zubha ane azubha. haMsa, hAthI, baLada vagerenI gati samAna zubhavihAgati che. ane uMTa, ziyA vagerenI gati anusAra azubhavihAgati che. devanA rUpamAM utpanna levAnI sAtheja utpana thavAvALI labdhi devene prApta thAya che. zikSAthI prApta thavAvALI Rddhi zikSAddhi kahevAya che. labdhi erva zikSAddhithI tapasvie AkAzagamana kare che. pravacananuM adhyayana karavAvALAnA vidyA AdinA AvartananA prabhAvathI athavA zikSARddhithI je AkAzagamana thAya che te vihAgani che. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 AMcArAmane (7) gotrakarma dvividham-uccanIcabhedAt / tatraucagotraM-deza-jAti-kulasthAna-mAna-satkArai-varyAdyutkarpajanakam / tadviparItaM nIcagotram-anAryadezacANDAlAdijAtidAsya-nirvartakam / (8) antarAyakarma-paJcavidham-dAna-lAma-bhogo-pabhoga-vIryAntarAyabhedAt / evaM ca sarvasaMkalanenASTavidhakarmaNAmuttaraprakRtisaMkhyA aSTacatvAriMzadadhikazataM (148) bhavanti / karmakSayavicAraHjJAnakriyAbhyAM karmakSayo bhavati / uktapaDjIvanikAyAnAM yathArtha (7) gotrakarma do prakAra kA hai-uccagotra aura nIcagotra / uccagotra se deza, jAti, kula, sthAna, mAna, satkAra, aizvarya Adi kA utkarSa utpanna hotA hai| nIcagotra isa se viparIta hai| isa se anArya deza, cANDAla Adi jAti aura dAsatA utpanna hotI hai| (8) antarAya pharma ke pAMca bheda haiM-dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya, aura viiryaantraay| isa prakAra sabakA yoga karane para AThoM karmoM kI uttaraprakRtiyA eka sau aDatAlIsa (148) hotI haiN| ___ karmakSaya kA vicAra jJAna aura kriyA se karmoM kA kSaya hotA hai / pUrvokta paDjovanikAya ke vAstavika (7) 4 me hAranu cha-syagAtra bhane nAyagAtra yAtrI za, jAti, kula, sthAna, mAna, satkAra, azvarya Adine utkarSa utpanna thAya che. nIca zetra tenAthI viparIta che. tenAthI anArya deza, cAMDAla Adi jAti ane dAsapaNuM vagere utpanna thAya che. aMtarAyakarmanA pAMca bheda che-dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhegAntarAya,upabhegAntarAya ane vIryAntarAya. A pramANe sarvane lega karatAM ATha karmonI uttaraprakRtie ekase aDatAttiis (148) yAya cha. karmakSayane vicAra jJAna ane kriyAthI kone kSaya thAya che. pUrvokta SaDajIvakAcanA vAstavika Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 1.5. pharmavAdina svarUpasya vistareNa saMkSepeNa vA avayodho jJAnam / guptisamitisamArAdhanapUrvaka zAstravidhinA tapaHsaMyamAcaraNaM kriyA / aSTakarmaNAM bhasmasAtkArakaM tapaH / tasyAnazanAdayo dvAdaza bhedAH / sAvadha kriyAH samyak parityajya niravadyakriyAsu pravRttiH saMyamaH / tasya pRthivIkAyasaMyamAdayaH saptadaza bhedaaH| uktapaDjIvanikAyasvarUpaM samyaga vijJAya saMyamapUrvakatapazcaraNenAbhinayakarmamavezAbhAvaH, pUpicitakarmaparikSayazca bhavati / tatraivaM kramaH aSTamaguNasthAnAdAtmA kSapakazreNi samArohati / asau kSapako navama dazamaM guNasthAnaM samAruhya dvAdazaM guNasthAnamArohati / tatra zukladhyAnasya dvitIyasvarUpa kA vistArapUrvaka yA saMkSipta bodha-jJAna kahalAtA hai| gupti samiti kA ArAdhana karate hue zAstrokta vidhi ke sAtha tapa aura saMyama kA ArAdhana karanA kriyA hai / ATha karmoM kA bhasma karanA tapa hai| tapa ke anazana Adi bAraha bheda haiN| sAvadha kriyAoM kA samyaka prakAra se parityAga karake niravadha kriyAoM meM pravRtti karanA saMyama hai / pRthvIkAyasaMyama Adi ke bheda se vaha sattaraha (17) prakAra kA hai| ___ukta paDjIvanikAya kA svarUpa samIcIna prakAra se jAnakara, saMyamapUrvaka tapa kA AcaraNa karane se navIna karmoM kA AnA ruka jAtA hai aura pahale ke saMcita karmoM kA kSaya hotA hai| karmakSaya kA krama yaha hai-- __AtmA AThaveM guNasthAna se kSapakazreNI para ArUDha hotA hai| yaha kSapaka AtmA nauveM daza guNasthAnoM para ArUr3ha ho kara bAharave guNasthAna para pahuMcatA hai| svarUpane vistArapUrvaka athavA saMkSipta bedha te jJAna kahevAya che. guNi, samitinI ArAdhanA karatAM zAstrokta vidhi pramANe tapa ane saMyamanuM ArAdhana karavuM te kiyA che. ATha karmone bALI nAMkhavA te tapa che. tapanA anazana Adi bAra bheda che. sAvadya kriyAone samyapha prakAre parityAga karIne nirava kriyAomAM pravRtti karavI te saMyama che. pRthvIkAyasaMyama AdinA bhedathI te sAra(17)prakAra che. AgaLa kahelA vahUchavanikAyanA svarUpane sArI rIte jANIne saMyamapUrvaka tapanuM AcaraNa karavAthI navIna karmonuM AvavuM rokAI jAya che, ane pahelAnA saMcita karmone kSaya thAya che. karmakSaya kama e cheAtmA AThamAM guNasthAnathI kSapakazreNI para ArUDha thAya che. A kSayaka AtmA navamAM, dasamA guNasthAne para ArUDha thaIne bAramAM guNasthAna para jaI pahoMce che. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 AcArAyaMtre pAde prayamaM mohanIyaM karma kSapayati / tadanu jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIyA'ntarAyakarmANi yugapadeva kSapayitvA dvAdazaguNasthAnAnte trayodazaguNasthAnAdau sarvadravyaparyAyaviSayaM pAramaizvaryamanantaM kevalaM jJAnadarzanaM prApya zuddho buddhaH sarvajJaH sarvadarzI jinaH kevalI bhavati / tataH sayogikevalI matanu- zubha-catuSkarmAvazeSaH, Ayu:karmasaMskAravazAd bhavyajanabodhanAya bhUmaNDale viharati, vividhaM karmarajo bhavyAnAM harati ca / asauM tatpazcAd ayogikevalI bhUtvA caturdazaguNasthAne - AyuSyakarmaparisamAptau satyAM, vedanIya - nAma - gotrakarmANi kSapayati / evaM mUlaprakRtitrAcyamapTavidhaM jJAnAvaraNIyAdisakalakarma kSIyate / 4 vahA~ zukla dhyAna ke dvitIya pAye meM sarva prathama mohanIya karma kA kSaya karatA hai / tatpazcAt jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya karmoM ko eka hI sAtha kSaya karake cArahaveM guNasthAna ke anta meM aura terahaveM guNasthAna kI Adi meM samasta dravya paryAya ko viSaya karane vAlA parama aizvarya ko prApta hone yogya ananta kevalajJAna aura kevaladarzana prApta karake zuddha, buddha, sarvajJa, sarvadazIM, jina aura kevalI ho jAtA hai / phira vaha sayogI kevalI cAra halke aghAtiyA karma zeSa rahane para Ayukarma ke saMskAra vaza ho kara bhavya jIvoM ko bodha dene ke lie bhUmaNDala meM vihAra karate haiM / tatpazcAt ayogI kevalI ho kara caudahaveM guNasthAna meM Ayukarma ko samApti hone para vedanIya nAma Ayu gotra karmoM kA kSaya karate haiM / isa prakAra mUlaprakRti kahalAne vAle AThoM hI karmoM kA kSaya ho jAtA hai| tyAM zukala dhyAnanA khIjA pAyAmAM sarvaprathama meharnIya kaneA kSaya kare che. te pachI jJAnAvaraNu, darzanAvaraNu ane aMtarAya karmAMnA ekI sAthe kSaya karIne, khAramA guNasthAnanA aMtamAM ane teramA guNasthAnanI AdimAM samasta dravya-paryAyane viSaya karavAvALA 52ma aizvaryane prApta thavA ceAgya ananta kevalajJAna ane kevalardezana prApta rIne zuddha, zuddha, sarvajJa, sarvahazI, kina bhane devasI yardha laya che. pachI te sayogI kevalI cAra halakAM aghAtiyAM karma khAkI rahevA para AyukanA saMskAravaza thaIne vyajIvAne bedha ApavA mATe pRthvImAM vihAra kare che, te pachI maceAgI kevalI thaIne caudamAM guNasthAnamAM AyuSkarmanI samApti thayA pachI vedanIya, nAma ane geAtrakanA kSaya kare che. A pramANe mULaprakRti kahevAtA ATha karmo kSaya thaI jAya che. Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 sU. 5 karmavAdipra0 evamAtmamadezebhyaH sakalakarmaNAmapagame satyUrdhvagamanasvabhAvatayA''tmA sAdhanantamapunarAvRttisiddhigavinAmadheya sthAna prApnoti / jJAnakriyAbhyAmevaM sakalakarmakSayalakSaNo mokSo bhavatIti siddham / kecittu-samyagajJAnaM yayArthavipayakatayA balavattaratvena mithyAjJAnaM nivartayati / mithyAjJAne nivRtte sati mithyAjJAnamUlA rAgAdayo na samutpadyante / kAraNAbhAve kAryasyAnutpAdAda / rAgAdyabhAve ca tatkalabhUtA manovAkkAyapravRttina bhavati / pravRttyabhAve ca puNyapApayoranutpattiH / ArabdhakAryayozca AtmapradezoM se samasta pharmoM ke haTajAne para UrdhvagatizIla hone ke kAraNa AtmA sAdi-ananta punarAgamanarahita siddhigatinAmaka sthAna ko prApta karatA hai / ata eva siddha huA ki jJAna aura kriyA se saphala karmAkA kSayarUpa mokSa prApta hotA hai| kucha logoM kA kathana yaha hai ki samyagjJAna yathArtha padArtha ko vipaya karatA hai, ataH vaha balavAna hai, aura balavAna hone ke kAraNa mithyAjJAna ko dUra karatA hai| mithyAjJAna jaba haTa jAtA hai to usake kAraNa utpanna hone vAle rAgAdi kI utpatti nahIM hotI; kyoM ki kAraNa ke abhAva meM kAya utpanna nahIM hotA / isa prakAra rAgAdi kA abhAva hone para usa se hone vAlI mana, vacana aura kAya kI pravRtti ruka jAtI hai| pravRtti ke ruka jAne se puNyakarma aura pApakarma kI utpatti nahIM hotii| jina kA kArya AtmapradezathI samasta ka dUra thayA pachI udarvagatizIla hovAnA kAraNe AtmA sAdi-ananta, punarAgamana rahita siddhigati nAmanA sthAnane prApta kare che. eTale e siddha thayuM ke jJAna ane kriyAthI sakala karmonA kSaya5 mokSane prApta thAya che. keTalAka mANasonuM kahevuM e che ke -samyajJAna yathArtha padArthane viSaya kare che, e kAraNathI te baLavAna che. ane baLavAna hovAnA kAraNe mithyAjJAnane dUra kare che. mithyAjJAna jyAre dUra thaI jAya che, te tenA kAraNe utpanna thavAvALA rAga-AdinI utpatti thatI nathI, kemake kAraNanA abhAvamAM kArya utpanna thatuM nathI. A prakAre-rAgAdina abhAva thavAthI tenAthI thavA vALI mana, vacana ane kAyAnI pravRti aTakI jAya che. pravRtinA aTakAvathI purUyakarma ane pApa karmanI utpatti thatI nathI. jenuM kArya AraMbha pra. mA.-48 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 - - - AcArAko pAde prayama mohanIya karma kSapayati / tadanu jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIyA-ntarAyakarmANi yugapadeva kSapayitvA dvAdazaguNasthAnAnte trayodazaguNasyAnAdI sarvadravya paryAyavipayaM pAramaizvaryamanantaM kevalaM jJAnadarzana prApya zuddho buddhA sarvajJaH sarvadarzI jinaH kevalI bhavati / vataH sayogikevalI . matanu-zubha-catuSkarmAvazepaH, Ayu:karmasaMskAravazAd bhavyajanayodhanAya bhUmaNDale viharati, vividha karmarajo bhavyAnAM harAtacA asau tatpazcAd ayogikevalI bhUtvA caturdazaguNasthAne AyuSyakarmaparisamAptau satyAM, vedanIya-nAma-gotrakarmANi kSapayati / evaM malaprakRtivAcyamaSTavidha jJAnA. varaNIyAdisakalakarma kSIyate / vahA~ zukla dhyAna ke dvitIya pAye meM sarva prathama mohanIya karma kA kSaya karatA hai| tatpazcAt jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya karmoM ko eka hI sAtha kSaya karake bArahaveM guNasthAna ke anta meM aura terahaveM guNasthAna kI Adi meM samasta dravya paryAya ko viSaya karane vAlA parama aizvarya ko prApta hone yogya ananta kevalajJAna aura kevaladarzana prApta karake zuddha, buddha, sarvajJa, sarvadazI, jina aura kevalI ho jAtA hai| phira vaha sayogI kevalI cAra halke aghAtiyA karma zeSa rahane para Ayukarma ke saMskAra vaza ho kara bhavya jIvoM ko bodha dene ke lie bhUmaNDala meM vihAra karate haiN| tatpazcAt ayogI kevalI ho kara caudahaveM guNasthAna meM Ayukarma kI samApti hone para vedanIya nAma Ayu gotra karmoM kA kSaya karate haiN| isa prakAra mUlaprakRti kahalAne vAle AThoM hI karmoM kA kSaya ho jAtA hai| tyAM zukala dhyAnanA bIjA pAyAmAM sarvaprathama mehanIya kamane kSaya kare che. te pachI jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya kamene ekI sAthe kSaya karIne, bAramAM guNasthAnanA aMtamAM ane temAM guNasthAnanI AdimAM samasta dravya-paryAyane viSaya karavAvALA parama aizvaryane prApta thavA gya ananta kevalajJAna ane kevaladarzana prApta karIne zuddha, buddha, sarvajJa, sarvadazI, jina ane kevalI thaI jAya che. pachI te sagI kevalI cAra halakAM aghAtiyAM kama bAkI rahevA para AyukarmanA saMskAravaza thaIne bhavyajIne badha ApavA mATe pRthvImAM vihAra kare che. te pachI ayogI kevalI thaIne caudamAM guNasthAnamAM AyukarmanI samApti thayAM pachI vedanIya, nAma ane netrakane kSaya kare che. A pramANe mULaprakRti kahevAtA ATha karmono kSaya thaI jAya che. * Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 D AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.1 8.5 karmavAdipra0 . samAdhivalenotpannatattvajJAnasya janasya karmajJAnasAmarthyAttadupabhogArthamazepazarIramutpAdyAzepabhogAdeva pUrvakarmakSayaH, punastasya tattvajJAnino mithyAjJAnAbhAvAtajjanitasaMskArasyApyabhAvena karmAntarAnutpattizca / tathA copabhogAdeva sakalakarmakSayasvIkAre'pi nAsti ko'pi dopaleza iti / na ca puNyapApakarmaNorjanmAntarazarIrotpAdane sahakAri kAraNaM mithyAjJAnajanitasaMskAro'sti; tasyAbhAvAdeva tattvajJAninAM vidyamAne api pharmaNI na . janmAntarazarIrANyutpAdayataH, atasteSAM karmasattve'pi na kApi hAniriti . vAcyam / samAdhi ke vala se utpanna tattvajJAna vAle purupa ke karmajJAna ke sAmarthya se karma kA upabhoga karane ke lie azepa zarIra utpanna karake azepa bhoga se hI pUrvakarma kA kSaya ho jAtA hai / usa tatvajJAnI purupa meM mithyAjJAna nahIM hotA aura mithyAjJAna se utpanna hone vAlA saMskAra bhI nahIM hotA / isa kAraNa navIna karma kI utpatti bhI nahIM hotI / aisI sthiti meM upabhoga se hI samasta karmoM kA kSaya mAna lene meM lezamAtra bhI dopa nahIM hai| mithyAjJAna se utpanna hone vAlA saMskAra janmAntara ke zarIra kI utpatti meM sahakArI kAraNa hotA hai / vaha saMskAra tattvajJAnI meM nahIM rhtaa| usa kA abhAva ho jAne para, puNya-pApa karma bhale hI vidyAmAna raheM magara ve zarIra utpanna nahIM kara sakate / ___ ata eva una meM karma kA sadbhAva hone para bhI koI hAni nahIM hotii| yaha saba kathana satya nahIM hai| samAdhinA baLathI utpanna tatvajJAna vALA puruSanAM karmajJAnanAM sAmarthyathI kamano upabhoga karavA mATe azeSa zarIra utpana karIne azava bhegathIja pUrvakarmane kSaya thaI jAya che. te tattvajJAnI puruSamAM mithyAjJAna nathI ane mithyAjJAnathI utpanna thavAvALA saMskAra paNa nathI. A kAraNathI navIna karmanI utpatti paNa thatI nathI. evI . sthitimAM upabhegathIja samasta karmone kSaya mAnI levAmAM leza mAtra paNa deSa nathI, mithyAjJAnathI utpanna thavAvALA saMskAra janmAntaranA zarIranI utpattimAM sahakArI kAraNa thAya che. te saMskAra tattvajJAnImAM rahetA nathI. tene abhAva thaI javAthI, puSya-pApakarma bhalene vidyamAna rahe. parantu te zarIra utpanna karI zakatAM nathI, eTalA mATe temAM karmane sadbhAva hovA chatAMya paNa kaI prakAre hAni thatI .nathI. mAsa 4yana sAyA nathI. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auraye spaH lAye / yasapA .. . 'AcArAGgo rU78 puNyapApakarmaNorupabhogAdeva prakSayo bhavatiH sazcitarUpayostu puNyapApakarmaNostatvazAnAdeva prakSayaH / evaM karmakSayo bhavati / uktana ... "jJAnAmiH sarvakarmANi, bhasmasAt kurute tayA" / iti / tayA "nAbhuktaM kSIyate pharma, kalpakoTizatairapi" iti ca / kecica-~-saMcitakarmaNAmapi prakSayo bhogAdeva bhAvatItyuktaM tatrAnumAna pramANaM ca pradarzitam / tathAhi-pUrvakarmANyupamogAdeva kSIyante, karmatvAt / yat yat pharma tat tat upabhogAdeva kSIyate, yathA-ArabdhazarIraM karma, tathA caitat karma, tasmAdupabhogAdeva kSIyate / na copabhogAt karmamakSayasvIkAre pharmAntarasyAvazyambhAvAt saMsArAnucchedaH iti vAcyam , bhArambha ho cukA hai, aise pApa-puNya kA, upabhoga se kSaya hotA hai aura sandhita puNya-pApa kA, tatvajJAna se / isa prakAra samasta karmoM kA kSayaM ho jAtA hai / kahA bhI hai "jJAnarUpI agni samasta karmoM ko bharama kara DAlatI hai tathA-karoDoM saikar3oM kalpoM meM bhI karma kA bhoge vinA kSaya nahIM hotaa| kisI kA kahanA hai ki-saMcita karmoM kA kSaya bhI bhoga se hI ho jAtA hai / isa viSaya meM anumAna pramANa bhI diyA gayA hai| vaha isa prakAra hai-pUrvasaMcita karma upabhoga se hI kSINa hotA hai, kyoM ki vaha karma hai / jo jo karma hotA hai vaha vaha upabhoga se hI kSINa hotA hai, jaise Arabdha zarIrakarma / saMcitakarma bhI karma haiM ataH ve bhI upabhoga se hI kSINa hote haiN| upabhoga se kamoM kA kSaya svIkAra kiyA jAya to navIna karmoM kI utpati avazya hogI aura phalataH janma-maraNa kA kabhI nAza nahIM hogaa| aisI AzaGkA karanA ucita nahIM hai| thaI cUkayuM che, evA pApa-puNyano upagathI kSaya che, ane saMcita puNya-pApane tattvajJAnathI kSaya thAya che. A prakAre samarata karmone kSaya thaI jAya che. kahyuM paNa cha,-"zAna yA mazi samasta mAna ma na cha." tathA " 4213 se 41 komAM paNa kama bhegavyA vinA kSaya thatA nathI." keTalAka kahe che ke- saMcita karmane kSaya paNuM bhegathI ja thaI jAya che. A viSayamAM anumAna pramANa paNa ApavAmAM AvyuM che te A pramANe che-pUrvasacitakarma upagathIja kSINa thAya che, kAraNa ke te karma che, je je karma hoya che te te upabhegathIja kSINa thAya che, jevI rIte Arabdha zarIraka saMcita karma paNa karma che, e kAraNathI te paNuM upabhegathI ja kSINa thAya che. - * upabhogathI karmone kSaya svIkAra karavAmAM Ave to, navIna kamanI utpatti avazya thaze ane philataH janma maraNane kayAreya nAza nahi thAya, AvI zaMkA karavI te ucita nathI. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1. u1. sU.5. karmavAdipra0 samavAt punaH pracuratarapuNyapApakarmasadbhAve kathamAtyantikaH karmakSayaH syAt / nahi kevalasya samyagajJAnasya AgAmikarmAnutpattisAmarthya vidyate, kintu cAritrasahitasyaiva samyagjJAnasya saMcitakarmakSaye AgAmikarmAnutpattau ca sAmarthya saMbhAvyate / samyagajJAnena hi mithyAjJAnasya nivRttiH / tatazca rAgadvepAyabhAvena hiMsAdipApakriyAnivRttirUpacAritrasahayogAd navInakarmAnutpattirbhavati / tadvat saMcitakarmakSayo'pi cAritrasahakRtasamyagajJAnAdeva bhavati / yathopadhaM jJAnamAtreNa nAmamAtreNa vA na vyAdhi nivartayati, kintu tatsevanAdikriyApariNatyaiva, tadvat cAritrasahitasamyagajJAnenaiva krmkssyH| hogA, aura yaha vyApAra navIna karmabandha kA kAraNa hai, isa lie phira bahuta se puNyakarma aura pApakarma saMcita ho jAe~ge / aisI dazA meM Atyantika karmakSaya kisa prakAra hogA ? akelA samyagjJAna AgAmI karmoM kI utpatti rokane meM samartha nahIM hai| hA~, cAritrasahita samyagjJAna saMcita karmoM ke kSaya meM aura AgAmI karmoM kI utpatti rokane meM samartha ho sakatA hai| samyagjJAna se mithyAjJAna kI nivRtti hotI hai| phira rAga-dveSa Adi kA abhAva ho jAne se hiMsAdi pApa kriyA kI nivRttirUpa cAritra kI sahAyatA se navIna kau kI utpatti rukatI hai| isI prakAra saMcita karmoM kA kSaya bho cAritra se yukta samyAjJAna se hI hotA hai| jaise-auSadhi jJAnamAtra se yA nAma lene mAtrase vyAdhi ko dUra nahIM karatI kintu sevana karane se hI dUra karatI hai, usI prakAra cAritrayukta samyagjJAna se hI karmoM kA kSaya hotA hai / thaze, ane te vyApAra navIna karmabaMdhanuM kAraNa che, e mATe pharI ghaNaja puNya-pApa ka saMcita thaI jaze. evI dazAmAM Atmattika karmakSaya kevI rIte thaze? ekaluM samyajJAna AgAmI karmonI utpattine rokavAmAM samartha nathI. hA. cAritrasahita samyajJAna saMcita karmonA kSayamAM ane AgAmI karmonI utpatti rikavAmAM samartha thaI zake che. samyajJAnathI mithyAjJAnanI nivRtti thAya che. pachI rAga-dvepa vagereno abhAva thaI javAthI hiMsAdi pApakriyAnI nivRtti 5 cAritranI sahAyatAthI navIna kamenI utpatti aTake che. e pramANe saMcita karmono kSaya paNa cAritrathI yukta samyajJAnathI ja thAya che. jevI rIte auSadhanA jJAnamAtrathI athavA auSadhanuM nAma levAthI vyAdhi dUra thatI nathI, paraMtu sevana karavAthI ja dUra thAya che. te pramANe cAritrayukta sabhyajJAnathI ja kamene kSaya thAya che. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAsUtre janyapardArthasya nityatvApattiH syAdityeva mahAn doSaH samApayeta / tathAhi-puNyapAparUpakarmaNoH svaphalAnutpAdanena tatsattAsvokAre kAryarUpayorapi tayonityatvamasaGgaH / kiJca-bhaviSyakAle puNyapApakarmaNoranutpattisvIkAre tatvazAnino pratyavAyaparihArArtha nityanaimittikAnuSThAna kathamupapadyata ? iti vadanti / anocyate-- __yattu-uktam-ArabdhakAryayoH puNyApuNyakarmaNorupabhogAt akSayaH saMcitayozca tayoH prakSayastatvajJAnAdityAdi, tadapi na saMgatam / tathAhi-upamogAt karmabhakSaye tadupabhogakAle'milApapUrvakamanovAkkAyavyApArasyAparapharmakAraNasya saba se pahale mahAn hAni to yahI hai ki janya padArtha (kAya) bhI nitya ho jAyagA / vaha isa prakAra-puNya-pApa rUpa karmoM ke phala ko utpanna na kara ke sattA svIkAra kI gaI hai, so kAryarUpa hone para bhI una meM nityatA kA prasaGga AtA hai / dUsarI bAta yaha hai ki AgAmI kAla meM puNya-pApa kI utpatti na svIkAra karane para tatvajJAniyoM ke lie, pratyavAya (doSa) kA parihAra karane ke lie nitya-naimittika anuSThAna karanA kisa prakAra saMgata hogaa| aisA ina kA kathana hai, isa para vicAra kiyA jAtA hai kAryarUpa meM pariNata puNya aura pApa karmoM kA upabhoga se kSaya hotA hai aura saMcita karmoM kA tatvajJAna se, ityAdi kathana bhI saMgata nahIM hai| upabhoga se karmoM kA kSaya mAnane para karmoM kA upabhoga karate samaya icchApUrvaka mana vacana aura kAyAkA vyApAra - sauthI prathama mahAna hAni te eja che ke janya padArtha (kArya paNa nitya thaI jaze. te A pramANe-puyapAparUpa karmonA phaLane utpanna na karatAM nityatAne svIkAra karavAmAM Ave che. te kAryarUpa hovA chatAMya paNa temAM nityatAne prasaMga Ave che. bIjI vAta e che ke AgAmI kALamAM puNyapApanI utpatti nahi svIkAravAthI tavajJAnIo mATe pratyavAya (Sa)ne parihAra karavA mATe nityamimittika anuSThAna karavuM te kevI rIte saMgata thaze A pramANe temanuM kathana che. tenA para vicAra karavAmAM Ave che - kAryorUpamAM pariNata puNya ane pApa karmone upabhogathI kSaya thAya che. ane - saMcita karmone tatvajJAnathI. ItyAdi kathana paNa saMgata nathI. upabhegathI karmone kSaya mAnavAthI, kone upalega karavA samaye IcchApUrvaka mana, vacana ane kAyAne vyApAra Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1. u1. sU.5. karmavAdina saMbhavAt punaH pracuratarapuNyapApakarmasadbhAve kathamAtyantikaH karmakSayaH syAt / nahi kevalasya samyagajJAnasya AgAmikarmAnutpattisAmarthya vidyate, kintu cAritrasahitasyaiva samyagjJAnasya saMcitakarmakSaye AgAmikarmAnutpattau caM sAmarthya saMbhAvyate / samyagajJAnena hi mithyAjJAnasya nivRttiH / tatazca rAgadvepAyabhAvena hiMsAdipApakriyAniTattirUpacAritrasahayogAd navInakarmAnutpattirbhavati / tadvat saMcitakarmakSayo'pi cAritrasahakatasamyagjJAnAdeva bhavati / yathaupadhaM jJAnamAtreNa nAmamAtreNa vA na vyAdhi nivartayati, kintu tatsevanAdikriyApariNatyaiva, tadvat cAritrasahitasamyagajJAnenaiva krmkssyH| hogA, aura yaha vyApAra navIna karmabandha kA kAraNa hai, isa lie phira bahuta se puNyakarma aura pApakarma saMcita ho jaaeNge| aisI dazA meM Atyantika karmakSaya kisa prakAra hogA ? akelA samyagjJAna AgAmI karmoM kI utpatti rokane meM samartha nahIM hai| hA~, cAritrasahita samyagjJAna saMcita karmI ke kSaya meM aura AgAmI karmoM kI utpatti rokane meM samartha ho sakatA hai| samyagjJAna se mithyAjJAna kI nivRtti hotI hai| phira rAga-dveSa Adi kA abhAva ho jAne se hiMsAdi pApa kriyA kI nivRttirUpa cAritra kI sahAyatA se navIna pharmoM kI utpatti rukatI hai| isI prakAra saMcita karmoM kA kSaya bhI cAritra se yukta samyagjJAna se hI hotA hai / jaise-aupadhi jJAnamAtra se yA nAma lene mAtrase vyAdhi ko dUra nahIM karatI kintu sevana karane se hI dUra karatI hai, usI prakAra cAritrayukta samyagjJAna se hI karmoM kA kSaya hotA hai| thaze, ane te vyApAra navIna karmabaMdhanuM kAraNa che, e mATe pharI ghaNAMja puNya-pApa karma saMcita thaI jaze. evI dazAmAM Atmatika karmakSaya kevI rIte thaze? ekaluM samyajJAna AgAmI karmonI utpattine rokavAmAM samartha nathI. hA. cAritrasahita samyajJAna saMcita karmonA kSayamAM ane AgAmI karmonI utpatti rekavAmAM samartha thaI zake che. samyajJAnathI mithyAjJAnanI nivRtti thAya che. pachI rAga-dveSa vagerene abhAva thaI javAthI hiMsAdi pApakriyAnI nivRttirUpa cAritranI sahAyatAthI navIna karmonI utpatti aTake che. e pramANe saMcita karmone kSaya paNa cAritrathI yukta samyajJAnathI ja thAya che. jevI rIte auSadhanA jJAnamAtrathI athavA auSadhanuM nAma levAthI vyAdhi dUra thatI nathI, paraMtu sevana karavAthI ja dUra thAya che. te pramANe cAritrayukta sabhyajJAnathIja karmone kSaya thAya che. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AdhArAne vAgyogaH / vIryAntarAyakSayopazamajanitaM kAyayuktAtmapradezagatavIryapariNamanaM kAyayogaH / sA ca kriyA sakalakarmavandhasya kAraNam, ataH karmavAdI mavyaH kriyAM sakalakarmakAraNasvarUpatayA'tmapariNatirUpatvena ca vijAnAti, tasmAt sakalakarmavandhakAraNamAtmapariNatirUpA ca kriyeti veditA, kriyAvAdI-kriyAsvarUpakathanasvabhAvo veditavya ityarthaH / kriyA karmaNaH kAraNamiti bhagavatA bhagavatIsUtre nigaditam, tathAhi- "maMDiaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM eyai, veyai, calai, phaMdaha, ghaTTai, khunbhai, udIrai, taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai, AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaTTai, samAraMbhe vaTTai, AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe vahaNaM pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM dukkhAvaNayAe, soyAvaNayAe, bhUrAvaNayAe, tippAvaNayAe, pariyAvaNayAe vaTTai, se teNaTheNaM maMDiaputtA ! evaM buccai-jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM eyai jAva pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavaI" (bhagavatI. 3. zata. 37.) kahalAtA hai / vIryAntarAya ke kSayopazama se janita, kAyayukta AtmapradezoM meM rahe hue vIrya kA pariNamana kAyayoga kahalAtA hai / yaha kriyA sakala karmabandha kA kAraNa hai, isa lie bhavya purupa kriyA ko saba karmoM kA kAraNa aura AsmA kI pariNatirUpa samajhatA hai, ataH "kriyA, samasta karmoM kA kAraNa aura AtmA kI pariNatirUpa hai" isa prakAra jAnane vAleko kriyAvAdikriyA ke svarUpa kA kathana karane vAlA samajhanA caahie| kriyA, karma kA kAraNa hai, yaha bAta bhagavAn ne bhagavatIsUtra meM kahI hai, vaha isa prakAra: utpanna, vacananyukta AtmapradezomAM rahelA vIryanA pariNamana kAyama kahevAya che. A kriyA sakala karmabaMdhanuM kAraNa che. eTalA mATe bhavya purUSa kriyAne sarva karmonuM kAraNa ane AtmAnI pariNatirUpa samaje che. te kAraNathI "kiyA samarata karmonuM kAraNa ane AtmAnI pariNatirUpa che. A pramANe jANavAvALAne kiyAvAdI-kriyAnA svarUpanuM kathana karavA vALA samajavA joIe. kriyA e kamanuM kAraNa che, e vAta bhagavAne bhagavatIsUtramAM kahI che, te A pramANe che Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sU.5 kriyAvAdipra0 385 chAyA - maNDitaputra ! yAtraca khalu sa jIvaH sadA samitaM ejate vyajate calati spandate ghaTTate kSubhyati udIrayate taM taM bhAvaM pariNamati, tAvacca khalu sa jIva Arabhate saMrabhate samArabhate, Arambhe vartate saMramme vartate samAramme vartate, ArabhamANaH, saMrabhamANaH samArabhamANaH / Aramme vartamAnaH saMrambhe vartamAnaH samArambhe vartamAno bahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM saccAnAM duHkhApanatayA zocApanatayA jharApanatayA tepApanatayA piTTApanatayA paritApanatayA vartate tat tenArthena maNDitaputra ! evam ucyate - yAvacca khalu sa jIvaH sadA samitaM ejate yAvat pariNamati, tAvacca khalu tasya jIvasya ante antakriyA na bhavati / , bhAvArtha: manovAkkAyayogasahitasya jIvasya sarvadA kriyApariNatyA kampanasthAnAntaragamana- kiMzciJcalana - sarva diggamana - pRthivyAdikSobhaNa- balAtkArapUrvakapreraNorakSepaNA - pakSepaNA - sskuJcana - prasAraNAdipariNAmaM prAptasya pRthivyAdijIvAnAmupadravakaraNena vA, vinAzasaMkalpanena vA, paritApanena vA mareNalakSaNaduHkhaprApaNayA vA, priyaviyogAdiduHkhamApaNayA vA, zokamApaNayA vA, zokAdhikyajanya " mana vacana aura kAyayoga se sahita jIva sadA kriyArUpa pariNati se kampana, vividha kampana; eka sthAna se dUsare sthAna para gamana, kiMcit calanA, saba dizAoM meM gamana karanA, pRthvI Adi ko kSubdha karanA, balAtkAra se prerita karanA, Upara uThAnA, nIce karanA, sikoDanA, phailAnA, ityAdi pariNAmoM ko prApta hotA hai / isa pariNAma ke kAraNa jIva ko pRthivIkAya Adi ke jIvoM ko upadrava karane se, ghAtakA saMkalpa karane se, paritApa pahu~cAne se, mRtyurUpa duHkha pahu~cAne se, iSTaviyoga Adi kA kaSTa pahu~cAne se, zoka mana, vacana ane kAyayegathI sahita jIva sAya kriyArUpa pariNatithI kaMpana, vividha kampana, eka sthAnathI khIjA sthAnapara gamana, kiMcit cAlavuM, sava dizAeAmAM gamana karavuM, pRthvI Adine kSubdha karavuM, malAtkArathI prerita karavuM, upara uThAvavuM, nIce karavuM, sa kAcAvuM, phelAvuM, ItyAdi pariNAmane prApta thAya che. A pariNAmanA kAraNe jIvane pRthvIkAya AdinA jIvAne upadrava karavAthI, ghAtanA saMpa karavAthI, paritApa pahoMcADavAthI, mRtyurUpa duHkha paheoMcADavAthI, ceAkanI adhikatAthI thavAvALI zarIranI pra. A-59 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAnasUtre zarIrajIrNavAprApaNayA thA, azrupAtAdiprApaNayA vA, zarIrapIDotpAdanayA vA glAnijananena vA sakalakarmakSayAtmikA muktirna bhavatItyarthaH / evambhUtasya jIvasya caturgatikaduHkhamayasaMsAradustaramahAraNyaparibhramaNAda virAmo na saMbhavatIti bhAvaH / kriyAyAH paJcaviMzatirbhedA iti sthAnAGgasUtre (sthA. 2 u. 1 / sthA. 3 u. 3) katibhiH kriyAbhiH prANAtipAtaH- mANAtipAtaM kurvan jIvaH saptASTau vA jJAnAvaraNIyAdIni karmANi vanAti / tatrAyurvandhe satyaSTau karmANi AyurvandhAbhAve sapta karmANi cannAti / tatra jIvaH katibhiH kriyAbhiH prANAtipAtaM niSpAdayati ? ucyate- kadAcit tisRbhiH kriyAbhiH kadAciccatasRbhiH kriyAbhi, kadAcit paJcabhiH kriyAbhiH / pahu~cAne se zoka kI adhikatA se hone vAlI zarIra kI jIrNatA pahu~cAne se, anupAta Adi karavAne se, zarIra meM pIDA utpanna karane se, glAni utpanna karane se samasta karmoM kA kSayarUpa mokSa prApta nahIM hotA | tAtparya yaha hai ki isa prakAra ke jIva ke cAra gati ke duHkhoM se paripUrNa saMsArarUpI vikaTa aTavI meM bhramaNa karane kA anta nahIM AtA / kiyA ke paccIsa bheda sthAnAmasUtra meM kahe haiM / (sthA. 2 u. 1, sthA. 3 u. 3) prANAtipAta kitanI kriyAoM se hotA hai ? | 386 d prANAtipAta karatA huA jIva jJAnAvaraNIya Adi sAta yA ATha karmoM kA vandha karatA haiM | Ayu kA bandha ho to ATha karmoM kA anyathA sAta karmoM kA bandha karatA hai / jIva kitanI kriyAoM se prANAtipAta karatA hai / isa kA uttara yaha hai - kadAcit tIna kriyAoM se, kadAcit cAra kriyAoM se, kadAcit pAMca kriyAoM se / aNutA pahoMcADavAthI, AMsu paDAvavAthI, zarIramAM pIDA utpanna karavAthI, glAni utpanna karavAthI samastakonA kSayarUpa meAkSa prAsa thatA nathI. tAtparya e che ke A pramANe jIvanA cAragatinA duHkhAthI paripUrNa sa'sArarUpI vikaTa aTavI (vana)mAM bhramaNa karavAnA aMta AvatA nathI. hiyAnA pacIsa leha sthAnAMga sUtrabhAM hyA che. (sthA. 2-3-1. sthA. 3-3) prANAtipAta phaiTalI kriyAothI thAya che? prANAtipAta karanAra jIva jJAnAvaraNIya kare che. AyunA khadha hAya tA ATha karmone jIva keTalI kriyAethI prANAtipAta phre--kadAcita traNa kriyAethI, kadAcit cAra Adi sAta athavA AThe karmonA adha anyathA sAta krarmonA baMdha kare che. karI zake che? tenA uttara e che kriyAethI; kadAci DiyAmAthI. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 1 sU.5 kriyAvAdima0 kuM87 tatra- kAyikyAdhikaraNikImAdvepikIbhiH kriyAbhistrikriyo jIvaH karmANi nAti / kAyikInAma - hastapAdAdivyApAraNam / adhikaraNikI khaDgatIkSNIkaraNAdikam / mAdvepikI - 'enaM mArayAmI' - tyazubhamanaH saMpradhAraNamiti / prANAtipAtaM karturjIvasya catuSkriyatA -kAyikyAdhikaraNikImAdveSikI pAritApanikIbhizcatasRbhiH kriyAbhirbhavati / tatra - pArivApani kInAma khaDgAdighAtena pIDAkaraNam / paJcakriyatA tadA bhavati yadA mANAtipAtakriyA'pi paJcamI bhavati / prANAtipAta kriyAnAma- jIvitAd vyaparopaNam / uktarItyA jJAnAvaraNI kAyikI, adhikaragikI aura prAdepikI, ina tIna kriyAoM vAlA hokara jIva karmabandha karatA hai / hAtha-paira Adi kA hilAnA DulAnA vagairaha 'kAyiki ' kiyA hai / talavAra ko tIkSNa karanA vagairaha 'AdhikaraNikI ' kriyA hai / ' ise mArUMgA' isa prakAra mana meM azubha vicAra karanA 'mAdveSikI ' kriyA hai / prANAtipAta karane vAlA jIva cAra kriyA vAlA hotA hai - kAyikI, AdhikaraNikI, prAdepiko aura pAritApaniko, ye cAra kriyAe~ use lagatI haiN| talavAra AdikA AghAta kara ke por3A pahu~cAnA ' pAritApanikI' kriyA hai / jaba prANAtipAta kriyA bhI jIva kara DAlatA hai taba use pAMcoM krivAe~ lagatI haiN| kisI prANI ko jIvana se viyukta kara denA 'prANAtipAtikI' kriyA hai / isa prakAra jJAnAvaraNa Adi karmoM ke kAraNabhUta kAyikI, AdhikaraNikI ane prAddheSikI, 4re che, hAtha-patra mAhine sApa - zvavu tIkSNa karavI vigere adhinijI kriyA che azubha vicAra rkhe| te prAdveSikI DiyA che. 6 A traNa kriyAovALA thaIne jIva karmabaMdha vagere kAyikI hiyA che, tasavAra vagerene ene mArIza A prakArane manamAM 3 prANAtipAta karavAvALA jIva cAra kiyAvALA hAya che--kAyikI, AdhikaraNikI, maheSikI ane pAritApanikI, A cAra kriyAo tene lAge che. talavAra AdinA AghAta karIne pIDA paheAMcADavI te pattinijI kriyA che. jyAre prANAtipAta kriyA paNa jIva karI nAMkhe che tyAre tene pAMca kriyAe lAge che. kAI prANIne jIvanathI viyukta (6) karI devuM te mALAtivRttiI kriyA che. A pramANe jJAnAvaraNIya Adi Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtcatre zarIrajIrNatAprApaNayA yA azrupAtAdiprApaNayA yA, zarIrapIDotpAdanayA vA glAnijanane yA sakalakarmakSayAtmikA muktirna bhavatItyarthaH / evambhUtasya jIvasya caturgatika duHkhamayasaMsAradustaramahAraNyaparibhramaNAd virAmo na saMbhavatIti bhAvaH / kriyAyAH paJcaviMzatidA iti sthAnAgamutre (sthA. 2 u. 1 / sthA. 3 u. 3) phatibhiH kriyAbhiH mANAtipAtaH - mANAtipAtaM kurvan jIvaH saptASTI yA jJAnAvaraNIyAdIni karmANi vanAti / tatrAyurvandhe satyaSTau karmANi AyurdhandhAbhAve sapta karmANi vanAti / 2 tatra jIvaH katibhiH kriyAbhiH prANAtipAvaM niSpAdayati ? ucyate- kadAcita tisRbhiH kriyAbhiH kadAciccatasRbhiH kriyAbhiH kadAcit paJcabhiH kriyAbhiH / pahu~cAne se zoka kI adhikatA se hone vAlI zarIra kI jIrNatA pahu~cAne se, anupAta Adi karavAne se, zarIra meM pIDA utpanna karane se, glAni utpanna karane se samasta karmoM kA kSayarUpa mokSa prApta nahIM hotA / tAtparya yaha hai ki isa prakAra ke jIva ke cAra gati ke duHkhoM se paripUrNa saMsArarUpI vikaTa aTavI meM bhramaNa karane kA anta nahIM AtA / " kiyA ke paccIsa bheda sthAnAnasUtra meM kahe haiM / (sthA. 2 u. 1, sthA. 3 u. 3) prANAtipAta kitano kriyAoM se hotA hai ? | 386 prANAtipAta karatA huA jIva jJAnAvaraNIya Adi sAta yA ATha karmoM kA andha karatA haiM / Ayu kA bandha ho to bhATha karmoM kA anyathA sAta karmoM kA bandha karatA hai / jIva kitanI kriyAo se prANAtipAta karatA hai / isa kA uttara yaha hai - kadAcit tIna kriyAoM se, kadAcit cAra kriyAoM se, kadAcit pAMca kriyAoM se / chaNutA paheAMcADavAthI, AMsu paDAvavAthI, zarIramAM pIDA utpanna karavAthI, glAni utpanna karavAthI samastakarmonA kSayarUpa mekSa prApta thatA nathI. tAtparya e che keH-~~~ A pramANe jIvane cAragatinA duHkhAthI paripUrNa saMsArarUpI vikaTa aDhavI (vana)mAM bhramaNa karavAno aMta AvatA nathI. DiyAnA pathIsa leha sthAnAMga sUtramAM hyA che. (sthA. 2-3-1. sthA. 3-3 ) prANAtipAta keTalI kriyAothI thAya che? prANAtipAta karanAra jIva jJAnAvaraNIya Adi sAta athavA AThe karmonA baMdha kare che. Ayune khaMdha hoya tA ATha karmoneanyathA sAta karmonA baMdha kare che. jIva keTalI kriyAethI prANAtipAta karI zake che? tene uttara e che ---hAthit traSTu chiyAo thI, udyAyita thAra priyAmothI; uhAthit pAMya dviyAmAthI, Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5 kriyAvAdima0 rUTa baDhe sati tu mRge tasya lubdhakasya pAritApanikI, paritApanamayojanA kriyA bhavati / yAtite ca sati mAraNarUpA maannaatipaatkriyaa| __pUrva kriyayA jJAnAvaraNIyAdikaM karma jnyte| tattatkarmaphalAnubhavanarUpA vedanA ca tatpazcAdeva bhavati / uktana "puvvaM bhaMte ! kiriyA pacchA veyaNA? puvaM veyaNA tacchA kiriyA ? maMdiaputtA ! puvvaM kiriyA pacchA vepaNA, No puvaM veyaNA, pacchA kiriyaa"| (bhaga. 3 za. 3. u.) chAyA-pUrva bhadanta ! kriyA pavAda vedanA ? pUrva vedanA pazcAt kriyA ? bhomaNDitaputra ! pUrva kriyA pazcAd vedanA, no pUrva vedanA pazcAt kriyA / kumlAdo lohamuttipataH kriyA___ lohaM lohamatApanArthe kurale. lohamayena saMdezanenokSipan makSipan vA pApikI kriyA lagatI hai / mRga ke baMdha jAne para zikArI ko pAritApanikI kriyA lAtI hai / mRga kA ghAta karane para hiMsArUpa prANAvipAtikI kriyA hotI hai| na pahale kriyA se jJAnAvaraNa Adi karmA kA baMdha hotA hai aura usa kA phala bhoganArUpa vedanA yAda meM hI hotI hai| kahA bhI hai. - ___ "he bhagavan ! pahale kriyA aura phira vedanA hotI hai : adhavA pahale vedanA aura pazcAt kriyA hotI hai ? he maNDitaputra ! pahale kriyA, pazcAt vedanA hotI hai| pahale vedanA aura pazcAt kriyA nahIM hotI"( bhagavatI. za. 3. u. 3.) kuzala Adi meM lohA DAlane vAle ko kriyAtapAne ke lie kuzUla (bhUpa) meM lohe kI saMDAsI se lohA DAlane vAle ko kriyA thAya che. mRga para thavAvALA daivathI pichI kriyA lAge che. mRganA baMdhAI javAthI zikArIne pittAnI kriyA lAge che. mRgane ghAta karavAthI hiMsA5 prANAvipAtikI ThiyA yAya che. prathama kriyAthI jJAnAvaraNa Adi karmone baMdha thAya che, ane tenuM phaLa bhogavavA rUpa vedanA pachIthIja thAya che. kahyuM che ke - "he bhagavA pahelAM kiyA ane pachI vedanA thAya che? ke pahelAM vedanA ane pachIthI kriyA thAya che? che maMDitaputrA pahelI kriyA, ane pachIthI vedanA thAya che, pakSI vanA bhane pachIthIThiyA yatI nathI. " (MR. za. 3. 6. 3). mUva AdimAM leThuM nAkhanArane kriyA tapAvavA mATe mUSamAM, leDhAnI sANasIthI loDhuM nAMkhavAvALAne kAyikIthI laIne Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUTa AcArAstre yAdikarmaNAM kAraNIbhUtasya prANAtipAtasya niSpattistrikriyatayA, catuSkriyatayA paJca kriyatayA vA tridhA bhavati / evaM caturviMzatidaNDakeSu vijJeyam / mRgavaSodyatasya kriyA mRgavadhodyato lubdhakaH khalu dhanaparvatajalAzayAdiSu mRgavadhArthaM gatvA mRgagrahaNAya gartAdikaM tavandhanArthaM ca pAzaM racayati tadA mRgavadhArthaM gamanagartapAzAdikaraNAt tasya kAyikyAdikAH kriyA bhavanti / tatra gamanadhAvanagrahaNAdinA gamanAdikAyaceSTArUpA kAyikI, gartapAzAdirUpeNAdhikaraNena nirvRttA kriyA AdhikaraNikI, yatha mRgeSu madvepastena nirvRttA mAvikI kriyA bhavati / prANAtipAta kI niSpatti kahIM tIna, cAra tathA kahIM pAMca kriyAoM se, aise tIna prakAra se hotI hai| cauvIsoM daNDakoM meM isI prakAra samajhanA cAhie / mRgavadha meM udyatako kriyA mRga mArane ke lie udyata huA zikArI vana parvata aura jalAzaya Adi meM mRgakA vadha karane ke lie jAkara mRga pakaDane ke lie khaDDU banAtA hai aura use bAMdhane ke lie jAla racatA hai / usa samaya mRgavadha ke lie gamana karane se, tathA khaDDA evaM pArA taiyAra karane se, use kAyikI Adi kriyAe~ lagatI haiM / jAnA dauDanA, pakaDanA Adi se kAyikaceSTArUpa kAyikI kriyA lagatI hai / khaDDA aura nAlarUpa adhikaraNoM ke kAraNa AdhikaraNikI kriyA hotI hai, mRga para hone vAle dveSa ke kAraNa karmInA kAraNabhUta prANAtipAtanI utpatti koI sthaLe traNa, phAI ThekANe cAra tathA kAI ThekANe pAMca kriyAothI evA traNa prakArathI hAya che. cAvIzeya daDakAmAM A pramANe samajavu joI e, mRgavadhamAM taiyAra thanArane kriyA-- mRgane mAravA mATe taiyAra thayelA zikArI vana, parvata ane jalAzaya AdimAM mRganA vadha karavA mATe jaIne mRga pakaDavA mATe khADA khanAve che, ane tene bAMdhavA mATe jAla race che te samaye mRganA vadha mATe gamana karavAthI, tathA khADA ane pAza taiyAra karavAthI tene kAyikI Adi kriyA lAge che. javuM, DhADavuM, pakaDavu AdithI kAyika yeSTarUpa kAyikI hiyA sAge che. bhaadde| ane lakSya adhi4ronA ro AdhikaraNikI Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 sR.5 kriyAvAdima0 391 payati, sthAnataH sthAnAntaraM nayati, jIvitAd vyaparoyayati / tatra kAyikyAdiprANAtipAtikI paryantAmiH paJcabhiH kriyAbhiH spRSTo bhavati / dRSTijJAnAya hastAdikaM prasArayataH kriyA rAtrau frasianit cakSudarzanAbhAve sati vRSTi vijJAtumAkAze yaH khalu staM pAdaM vA vAhuM vA uruM vA yAvatkAlaM prasArayet saMkocacet tAvatkAlata evAsau kAyikayAdimANAtipAtikoparyantAbhiH paJcabhiH kriyAbhiH spRSTo bhavati / karatA hai, pUrI taraha paritApanA karatA hai, eka sthAna se dUsare sthAna para lejAtA haiM, jIvana se pyuta karatA hai, aisA karane meM vaha kAyiko vyAdi prANAtipAtiko paryanta pAMco kriyAoM se spRSTa hotA hai / arthAt pAMcoM hI kriyAe~ use lagatI haiM / efeat ke lie hAya Adi phailAne vAle ko kriyAe~ rAtri ke samaya ghora andhakAra meM - cakSurdarzana kA abhAva hone para, varSAM jAnane ke . lie AkAza meM jo hAtha, paira, bAhu, yA Uru, jaba taka pasAratA hai, sikor3atA hai, hI vaha kAyika Adi prANAtipAtiko paryanta pAMcakriyAoM se spRSTa hotA hai / pUrI rIte paratApanA kare che, eka sthAnathI bIjA sthAnamAM laI jAya che, jIvanathI cuta (viyukta) kare che. evI rIte karavAmAM te kAyikI Adi prANAtipAtikI sudhInI pAMceya kriyAothI spaSTa thAya che, arthAt tene pAMceya kriyA lAge che. vRSTijJAna mATe hAtha Adi phelAvavA vALAne kriyAo rAtrinA ghera aMdhakAramAM, cakSudAnanA abhAva heAvAthI, varasAda Ave che ke nahi ? e jANavA mATe, AkAzamAM je hAtha, paga, bAhu athavA urphe jyAM sudhI prasAre che, saTAce che, tyAM sudhI te kAyikI Adi prANAtipAtikIsudhInI pAMca yiAe tene sparze che. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----- - ---- - - -- - - 390 AcArAgasUtre kAyikyAdi-prANAtipAtikIparyantAbhiH paJcabhiH kriyAmiH spRSTo bhavati / evaM lohena phAlaparazukuThArakudAladAnAdinirmANe lohakArAdInAM patrakriyatvaM bhavati, aviratisadbhAvAt / evaM ghanopari sthApanena kuTTanena bhasrayA dhmApanena vidhyApanena prajvAlitena zaityakaraNArtha jale taptalohamakSepeNa pratyekatattadvyApAre pazcabhiH paJcabhiH kriyAbhiH spRSTo bhavati / dhanupA vidhyataH kriyAdhanurdharaH zarairvyApAdayan yAvat dhanugRhNAti, dhanuH prasArayati, karNaparyantamAkapati, cartulIkaroti, vANaM saMyojayati, Urca makSipati, svAbhimukhamAgacchato hanti, anyonyagAtraM saMhatIkaroti, manAk spRzati, samantataH paritAphAyikI se prANAtipAtikI paryanta pAMca kriyAoM kA sparza hotA hai| isI prakAra lohe se phAla, pharasA, kulhADA, kudAla, dAMtalA Adi ke banAne meM lahAra vagairaha ko pAMca kriyAe~ lagatI haiM, kyoM ki usa meM avirati maujUda hai / isI prakAra ghana ke Upara rakhane meM, kUTane meM, dhauMkane meM, Aga bujhAne meM, prajvalita karane meM, ThaMDA karaneke lie jala meM lohA DAlane meM, isa pratyeka meM pAMca 2 kriyAe~ lagatI haiN| dhanuSa se vedhane meM kriyAdhanurdhArI purupa bANa se mAratA huA jaba taka dhanupa grahaNa karatA hai, dhanuSaM phailAtA hai, kAnaparyanta khIMcatA hai, gola karatA hai, usa meM bANa joDatA hai, Upara pheMkatA hai, apane sAmane Ate ko mAratA hai, zarIra ko sikoDatA hai, jarA-sA sparza prANutipAta sudhInI pAMca kriyAone sparza thAya che. e pramANe loDhAnA phAlahaLanI kesa, pharasI, kuvADA, kedAlI, dAMtalA Adi banAvavAmAM lahAra vagerene pAMca kiyAe lAge che, kAraNa ke temAM avirati hAjara che. A prakAre ghaNane upara rAkhavAmAM, kUTavAmAM dhekanIthI dhakavAmAM, agni bujhAvAmAM prajavalita karavAmAM ane letuM ThaMDuM karavA mATe pANImAM nAkhavAmAM. A pratyeka kAryamAM pAMca kriyAo lAge che.. dhanuSathI vidhavAmAM niSA- dhanuSa dhAraNa karanAra purUSa bANathI mArate tyAM sudhI dhanuSa grahaNa kare che, panaSa phelAve che, kAna sudhI kheMce che, goLa kare che, temAM bANa jeDe che, upara pheke che pitAnA sAme AvanArane mAre che, zarIrane saMkece che, cheDe e sparza kare che, Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PM AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 2.5 kriyAvAdima0 393 iyaM ca prANAtipAtakriyA paijIvanikAyaviSaye bhavati / yathA-rajjAdau sarpAdiyuddhayA mAraNAdhyavasAyo'pi jIvaviSayaka eva / tatra hi-so'ya'mitibuddhayA mAraNAdhyavasAyo jAyate, tasmAda rajju prati sarpavadhabhAvayuktaH savidhajanyayA prANAtipAtakriyayA spRpTo bhavati / anIvavipayako mAraNAdhyavasAyastu naiva saMbhavati, yathA rajju rajjutvena vijJAya na kazcidrajjuvipaye mAraNAyavasAyaM pharoti tasmAt paTasu jIvanikAyepveva prANAtipAtakriyA pravartate, na lajIvavipaya iti / uktanca "kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai / / goyamA chasu 'jIvaNikAemu" iti yaha prANAtipAta kriyA paDUnIvanikAya ke viSaya meM hotI hai| rassI Adi meM sAMpa Adi kI bhAvanA se mArane kA adhyavasAya honA bhI jIvaviSayaka hI adhyavasAya hai| vahA~ 'yaha sarpa hai ' isa prakAra kI bhAvanA se mArane kA adhyavasAya hotA hai, ata eva vahA~ rassI meM sarpa ke vadhake bhAva se yukta puruSa sarpavadhajanya prANAtipAta kiyA se spRSTa hotA hai| ajIvaviSayaka mArane kA adhyavasAya to ho hI nahIM sakatA hai-rassI ko rassI samajha kara koI rassI meM mArane kI bhAvanA nahIM karatA, ataH paDUjIvanikAyoM meM hI prANAtipAtikI kriyA .pravRtta hotI hai, ajIva meM nhiiN| kahA bhI hai---- " bhagavan ! kina meM jIvoM ko prANAtipAtikI kriyA hotI hai ? gautama ! chaha jIvanikAyoM meN"| A prANAtipAta kriyA virUchavanikAyanA viSayamAM thAya che. deraDAM AdimAM sarSaAdinI bhAvanAthI mAravAne adhyavasAya ce te paNa jIvaviSayaka adhyavasAya che. tyAM "A sarSa che A prakAranI bhAvanAthI mAravAne adhyavasAya thAya che. eTalA kAraNathI tyAM rasI-doraDAMmAM-sapanA vadhanI bhAvanAyukta purUSa sarpavaSajanya prANAtipAta kriyAne sparze che. ajIvaviSayaka mAravAnA adhyavasAya te thaI zakatA nathI-rasIne rasI diraDI) samajIne koI rasIdaraDAmAM mAravAnI bhAvanA karatA nathI, te mATe jIvanIkAcamAM ja prANAtipAtanI kriyA pravRtta hoya che. achavAmAM nahi kahyuM paNa che- bhagavan! zemAM jIne prANAtipatikI kriyA thAya che ? gautama! .7 niyama." . pra. mA.-50 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgamutre // tAlamAsva tatphalaM pAtayataH kriyA || tAlavRkSamAruhya tatphalaM pAtayannapi tAvatkAlata eva paJcabhiH kAyikayAdikriyAbhiH spRSTo bhavati / 392 aSTAdaza pApasyAnAni(1) prANAtipAtaH jIyAnAM prANAtipAtAdhyavasAyena prANAtipAtakriyA bhavati / hiMsApariNAmakAla eva prANAtipAtakriyA bhavati / mANAtipAtAdInAmabhyavasAyamAtrAdapi jJAnAvaraNIyAdi karma janyate / uktaJca pariNAmiyaM pramANaM NicchayamavalaMvamANANaM " iti / " tAlavRkSa para caDha kara phala girAnevAle ko kriyAe~ * tAla vRkSa para caDa kara usa ke phala girAtA huA taba taka kAyikI Adi pAMcakriyAoM se spRSTa hotA hai / aThAraha pApasthAna(1) mANAtipAta jIvoM kA prANAtipAta karane ke adhyavasAya se prANAtipAtakriyA hotI hai / hiMsArUpa pariNAma ke samaya hI prANAtipAtakriyA hotI hai / prANAtipAta kA adhyavasAya hone mAtra se bhI jJAnAvaraNa Adi karma utpanna hote haiM / kahA bhI hai--- } " pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMvabhAgANaM " arthAt prANAtipAta karane kA nizcaya karane vAle kA pariNAma hI karmabandha kA kAraNa hai tAlavRkSapara caDhIne phala pADanAranI kriyAo tAlavRkSa para caDhIne tenA phaLa pADe che tyAM sudhI kAyikI Adi pAMca kriyAnA sparza kare che. aDhAra yApasthAnuM (1) bhASAtipAta- jIvAnA prANAtipAta karavAnA adhyavasAyathI prANAtipAkriyA thAya che. hisA rUpa pariNAmanA samayeja prANAtipAtakriyA thAya che. prANAtipAtanA adhyavasAya thavA mAtrathI paNa jJAnAvaraNa Adi kama utpanna thAya che kahyuM che, ke " pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM. " arthAt-prANAtipAta karavAneA nizcaya karavAvALAnAM pariNAmaja karma khaMdhanuM kAraNa che. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 1.5 kiyA0 pApasyAna (18) 396 gatarUpeSu rUpasahagateSu svAdiSu viSayeSu bhavati, na tu sakalavastuvipaye / uktanca "kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjai ? / goyamA ! svemu vA svasahagaesa vA danvesu" iti (bhaga. 1 za. 6 u.) (5) parigraha:---- parigrahaH svasvAmibhAvena mUrchA / sa ca prANinAmadhikalobhAt samastavasturipaye prAdurbhavati / . katyAkRtyavivekonmUlako'samArUpa AtmapariNAmaH krodhaH 6 / mAno gaH 7 / mAyA zAThayam 8 / lobhoH gRdhnutA 9 / rAga bhIvirAsaktirvA 10 / bhI saba vastuoM meM nahIM hotA / citra, lepya, yA mATha Adi meM aGkita kiye jAne vAle rUpo meM yA strI Adi meM hI maithuna kA avyavasAya hotA hai / kahA bhI hai-- "bhagavan ! kisa viSaya meM jIva maithuna kiyA karate haiM ? gautama! rUpoM meM aura rUpa-yukta viSayoM (triyoM Adi) meN| (bhaga. za. 1, u. 6) (5) parigraha" yaha vastu merI hai maiM isakA svAmI hU~" isa prakAra kI mUrchA ko paripraha kahate haiM / prANiyoM meM lAbha kI adhikatA hone ke kAraNa sabhI vastuoM meM mULa ho sakatI hai| kartavya--akartavya ke viveka ko naSTa karane vAlA akSamArUpa AtmA kA pariNAma (6) krodha kahalAtA hai| garva ko (7) mAna aura kapaTa ko (8) mAyA kahate haiN| paNa sarva vastuomAM nathI, citra lepya athavA koi AdimAM citaravAmAM AvelA rUpamAM athavA strI AdimAM ja maithunane adhyavasAya thAya che. kahyuM paNa che - "bhagavAna ! kayA viSayamAM jIva mithuna kriyA kare che? gautama! pimAM ane rUpayukta viSaya (si Adi)mAM (bhaga 1 za---G) (5) prihA varatu mArI che huM tene mAlika chuM" A prakAranI mUchane parigraha kahe che. prANIomAM lobhanI adhikatA hovAnA kAraNe sarva vastuomAM mUcha hAtha che. kartavya-akartavyanA vivekane nAza karavAvALA, akSamApa AtmAnuM pariNAma te kApa kahevAya che. (6), garva ne mAna che, ane kapaTane mAyA kahe che (8), gahi te Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bhAdhArAne (2) mRpAvAda:sato'palApo'satazca marUpaNaM mRpArAdaH / sa sarvadravyaparyAyavizeSaye bhavati / (3) adattAdAnamadattasya devagurvAdibhirananujJAtasyAdAna grahaNam adattAdAnam , yad vastu grahItuM dhArayituM vA zakyate, tadvastumAtratripayakamAdAnaM bhavati, na tu tadanyavasvaviSayakam , uktazca __"kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM adinAdANeNaM kiriyA phajai ? / gopamA gahaNadhAraNijjama davvesu" / iti (bhaga0 1 za. 6 u.) (8) maithunamstrIpuMsayoH karma-maithunam / maithunAdhyavasAyo'pi citralepyakASThAdikarma (2) mRpAvAdasat kA apalApa karanA aura asat kA prarUpaNa karanA mRpAvAda hai / mRpAvAda samasta dravyoM aura paryAyoM ke viSaya meM hotA hai| adatta arthAt deva evaM guru Adi dvArA jisa kI AjJA prApta na huI ho usako prahaNa karanA adattAdAna hai / jo vastu mahaNa kI jA sakatI hai yA dhAraNa kI jA sakatI hai usI vastu kA AdAna ho sakatA hai, anya vastu kA nhiiN| kahA bhI hai:--- "bhagavan ! kisa vastu meM adattAdAna ke dvArA kriyA kI jAtI hai ! gautama ! grahaNa karane aura dhAraNa karane yogya dravyoM meM (bhaga., za. 1, u. 6) (4) maithunamithuna arthAt strI aura puruSa kA kArya maithuna kahalAtA hai / maithuna kA adhyavasAya bhuussaapaasat-ne beTuM kahevuM ane asatane sAcuM kahI tenuM propaNa karavuM te mRSA vAda-samasta dravya ane paryAnA viSayomAM thAya che. (3) mETrtadatta arthAt deva-gurU AdidvArA jenI AjJA maLI na hoya, tevI vastune grahaNa karavI te adattAdAna che. je vastu grahaNa karI zakAya che, athavA dhAraNa karI zakAya che te vastunuM AdAna thaI zake che. bIjI vastunuM nahi. kahyuM paNa che - bhagavana! kaI vastumAM adattAdAna dvArA kiyA thaI zake che? gautama! grahaNa 42vA mana pAra14251 yAzya dravyamA." (mA. za. 26.8) maithuna athata zrI ane purUSanuM kAryo maithuna kahevAya che, maithunanA adhyavasAya Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhacAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 1 . 5 kriyA0 pApasthAna (18) 396 gatarUpeSu rUpasahagateSu svAdiSu viSayeSu bhavati, na tu sakalavastuviSaye / uktaJca - " kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjai 1 / goyamA ! sveTa vA svasahagae vA davvesu" iti ( bhaga. 1 za. 6 u. ) (5) parigrahaH parigrahaH = svasvAmibhAvena mUrcchA / sa ca prANinAmadhikalobhAt samastavastuviSaye prAdurbhavati / kRtyAkRtyavivekonmUlako'kSamArUpa AtmapariNAmaH krodhaH 6 / mAno = garvaH 7 / mAyA=zAThayam 8 | lomo = gRdhnutA 91 / rAgaHmItirAsaktirvA 10 | saba vastuoM meM nahIM hotA / citra, lepya, yA kASTha Adi meM aGkita kiye jAne vAle rUpoM meM yA strI Adi meM hI maithuna kA adhyavasAya hotA hai / kahA bhI hai MAAAAA "bhagavan ! kisa viSaya meM jIva maithuna kiyA karate haiM ? gautama ! rUpoM meM aura rUpa-yukta viSayoM (triyoM Adi ) meM / (bhaga. za. 1, u. 6) (5) parigraha - "yaha vastu merI hai maiM isakA kahate haiM / prANiyoM meM lobha kI adhikatA sakatI hai| kartavya kartavya ke viveka ko (6) krodha kahalAtA hai / garva ko (7) I svAmI hU~" isa prakAra kI mUrcchA ko parigraha hone ke kAraNa sabhI vastuoM meM mUrcchA ho naSTa karane vAlA akSamArUpa AtmA kA pariNAma mAna aura kapaTa ko (8) mAyA kahate haiM / paNa sarva vastuomAM nathI. citra lekhya athavA kAi AdimAM citaravAmAM AvelA rUpAmAM athavA A AdimAMja mathunanA adhyavasAya thAya che. kahyuM paNa che .~~~~ 'bhagavan ! kayA viSayamAM chatra mathuna kriyA kare che? (( gautama rUpamA bhane upayukta viSayoM (triyo Adi) bhAM" (laga01 N-E-G) (4) pariyadu " vastu mArI che...huM tenA mAlika chuM" A prakAranI mUrchAne parigraha kehe che. prANIomAM lAbhanI adhikatA haiAvAnA kAraNe sarva vastuomAM mUrchA hoya che. kata vya-akartavyanA vivekane nAza karavAvALA, akSamArUpa AtmAnuM pariNAma te atha uDevAtha che. (9), gava ne bhAna (7), bhane upaTane bhAyA muDe che (8), vRddhi te Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAne dvepa-aprItiH 11 / kalaho virodhaH 12 / abhyAkhyAnam asadopAropaNam 13 / paizunyakarNAntikAdau parokSe vidhamAnasyAvidhamAnasya vA dopasyodghATanam 14 / paraparivAdAabhUtajanasamakSa paradoSaprakAzanam 15 / ratparatiH vipayepcanurAgo ratiH, dharme'nabhiruciraratiH, ratisahitA-aratiH ratyaratiH, idamekaM pApasthAnam 16 / mAyAmRpA-mAyAsahito mRpAvAdaH, idamapyekaM pApasthAnam 17 / mithyAdarzanazalyam-mithyAdarzanaM mithyAtvaM tadeva zalyamiva vividhavyathAjanakatvAt mithyA gRhi-(9) lobha hai, prIti yA Asakti (10) rAga haiM, aura aprIti ko (11) dveSa kahate haiM, (12) kalaha arthAt virodha / (13) abhyAkhyAna arthAt kisI ko jhUThA doSa lagAnA / cugalI vagairaha ko (14) paizunya kahate haiM, arthAt vidyamAna yA avidyamAna doSa ko pITha pIche prakAzita karanA / bahuta se logoM ke samakSa dUsare ke doSa prakAzita karanA (15) paraparivAda hai / viSayoM meM anurAga honA rati aura dharma meM anurAga na honA bharati hai, ratisahita arati ko (16) ratyarati kahate haiN| yaha eka pApasthAnaka hai| mAyA se yukta mRpAvAda (17) mAyAmRpA kahalAtA hai, yaha bhI eka pApasthAnaka hai / zalya ke samAna vividha prakAra kI vyathAe~ utpanna karane vAlA mithyAtva (18) mithyAdarzanazalya kahalAtA hai, arthAt kudeva kuguru aura kudharma ko - - - labha che (I. prIti athavA Asakti te saga che (1). ane aprItine deSa kahe che (11). kalaha athI virodha (12). abhyAkhyAna arthAta keIna para juTho Aropa mUkave te (13). cugalI vagerene pazunya kahe che, arthAta vidyamAna athavA avidyamAna dene pAchaLathI prakAzita karavA (14). ghaNA lekenA samakSa bIjAnA do prakAzita karavA te paraMparivAda che (15). viSayomAM anurAga te rati che, ane dharmamAM anurAga nahi te arati che, ratisahita aratine rasyarati kahe che. A paNa eka pApasthAnaka che (16). mAyAthI yukta mRSAvAda te mAyAmRSA kahevAya che. te paNa eka pAparAnaka che (17). zalyanI pramANe vividha prakAranI piDAo utpanna karavAvALA bappA miAdarzanazalya kahevAya che. athota kudeva kugurU ane dharmane sudeva Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU.6. karmasamArambhaH rU816 darzanazalyam kudeva-kuguru-kudharmeSu sudevAdibuddhiH 18 / etAnyaSTAdaza pApasthAnAni / etAbhiH kriyAbhirjIvaH karma bandhAti // sU. 5 // // iti kriyAvAdiprakaraNam // kriyA kilAtmanaH pariNAmaH / tena kriyAvatvaM kartRtvaM cAtmanaH sidhyati / tatkAlikakriyAsambandhAdAtmanastrikAlavatitvaM ca sidhyatItyAzayenAha-"akarissa" ityaadi| akarissaM ca'haM, kAraye ca'haM, karao yAvi samaNunne bhvissaami| eyAvaMti sanyAvaMti logasi kammasamAraMmA parijANiyanyA bhavati / / su. 6 // sudeva suguru aura sudharma samajhanA mithyAdarzanazalya hai| ye aThAraha pApasthAnaka haiN| ina aThAraha prANAtipAta Adi kriyAoM se jIva ko karmoM kA bandha hotA hai / // sU. 5 // // iti kriyAvAdiprakaraNa // kriyA AtmA kA eka pariNAma hai| usa se AtmA kA kriyAvattva yA kartava siddha hotA hai, aura amuka-amuka-kAlIna kriyAoM ke sambandha se yaha bhI siddha hotA hai ki-" AtmA trikAlavartI hai| yaha bAta aba batalAI jAtI hai:-'akarissaM c| ityaadi| mUlArtha-maiMne kiyA thA, maiM karAtA hU~ aura karane vAle kI maiM anumodanA kruuNgaa| yaha saba loka meM karmasamArambha jAnane cAhie / sU. 6 // sArU ane sudharma samajavA te mithyAdarzanazalya che (18). A aDhAra pA5 sthAnaka che. A aDhAra prANAtipAta Adi kriyAothI jIvane karmone baMdha thAya che. (sU. 5) tiyiApA4i291. - kiyA AtmAnuM eka pariNAma che, tenAthI AtmAnuM kiyAvatva athavA katva siddha thAya che, ane amuka-amuka-kAlIna kriyAonA saMbaMdhathI e paNa siddha thAya che 3-mAtmA nisapattA. te vAta vematApAmA mAcha-'akarissaM ca'haM tyAla. mUlAI - meM kahyuM, meM karAvyuM ane karavAvALAne meM anudAna ApyuM. A sarva lekamAM kama-samAraMbha jANavA joie. (sU) 6) Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAne // chAyA // ___akArSa cAI, kArayAmi cAhaM, kurvatazcApi samanujJo bhaviSyAmi / etAvantaH __ sarve loke karmasamAraMbhAH parijJAtavyA bhavanti // 6 // // TIkA // 'akArpa cAham' iti / atra 'ca'-zabdopAdAnena bhUtakAlikakAritAnumoditakriyAdvayasyApi grahaNam, tena-(1) ahamakArpam (2) ahamacIkaram (3) ahaM kurvantamanyamanvamUmudam, iti bhedatrayaM bhavati / 'kArayAmi cAham' iti, atra 'ca'-zabdena vartamAnakAlikakRtAnumoditakriyAdvayasyApi grahaNam , / tena-(1) ahaM kArayAmi, (2) ahaM karomi, (2) ahamanumodayAmi, iti bhedatrayaM bhavati / TIkArtha-'akarissa ca'haM' yahA~ jo 'ca' kA prayoga kiyA hai| usa se yaha artha samajhanA cAhie ki-"maiMne anumodana kiyA thaa|" isa prakAra maiMne kiyA, karavAyA aura anumodana kiyA, tIna bhedoM kA kathana huA hai| . 'kAravesuM ca'haM ' yahA~ bhI 'ca' pada se do kriyAoM kA grahaNa hotA hai, ataH meM karAtA hU~, maiM karatA hU~, aura maiM anumodana karatA hU~; ina tIna bhedoM kA kathana samajhanA caahie| "karao yAvi samaNunne bhavissAmi" yahA~ bhI 'ca' pada se bhaviSyakAlIna karane aura karAne kA artha lenA cAhie, ataH karane vAle kA maiM anumodana karUMgA, maiM svayaM karUMgA aura maiM kraauuNgaa| ye kriyA ke tIna bheda samajha lene caahie| m:-'akarissaM ca'haM' marica' prayoga dhyA cha, tathA se artha samaje joIe ke-meM karAvyuM hatuM. A pramANe "meM' karyuM, karAvyuM, ane meM anumodana ApyuM, A traNa denuM kathana samajavuM joIe. 'kAravesuM ca'haM 'mahi paY 'ca' 54thI meDiyAmA akSa yAyache, tathA karyuM, meM karAvyuM, ane meM anudAna ApyuM. A traNa bhedanuM kathana samajavuM joIe. karao yAvi samaNunne bhavissAmi' maDipa'' patha maviSyamAna zaza ane karAvIza. te arthe levo joIe. e kAraNathI "karavAvALAne huM anumAna karIza. huM svayaM karIza ane huM karAvIza" e kriyAnA traNa bheda samajI levA joIe. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 .6. karmasamArammA ____399 'kurvatazcApi samanujho bhaviSyAmi, iti / atrApi 'ca'-zabdopAdAnena bhaviSya kAlikakRtakAritamiyAdvayasyApi grahaNam / 'samanuzaH' ityasya samanujJAtA anumodayitetyarthaH / tathA ca-(1) ahamanyasya kurvato'numodayitA bhaviSyAmi, (2) svayamaI kariSyAmi, (3) ahaM kArayiSyAmi, iti bhedatrayaM kriyAyAH bhavati / kurvatazvApItyatra 'api'-zabdopAdAnena tAsAM navAnAM kriyANAM manovAkAyabhedena saptavizatibhA bhavanti / - AtmavAcakamahamiti padaM puraskRtya 'akArpam' ityAdikriyApadopAdAnAta "sarvAH kriyA AtmapariNAmarUpAH" iti vodhitam / etena "AtmA niSkriyA" iti sAMkhyAdhabhimataM nirAkRtam / 'yAvi' zabda meM jo 'api' pada hai, usa se yaha samajhanA cAhie ki ina nau kriyAoM ke mana vacana aura kAyake meda se sattAIsa bheda ho jAte haiN| arthAt pUrvokta nau kriyAeM mana se pho jAtI haiM. vacana se kI jAtI haiM, aura phAya se bhI kI jAtI haiM, ataH unake sattAIsa bheda ho jAte haiN| AtmA ke vAcaka aham (maiM) padako pradhAna karake 'akArpam' ityAdi kriyApadoM kA grahaNa karane se yaha sUcita kiyA gayA hai ki ye saba kriyAe~ AtmA kA hI pariNAma haiN| isa sUcanA se AtmAko niSkriya mAnane vAle sAMkhya Adi matoM kA nirAkaraNa ho gayA hai| 'yAvi, apipa tathA se sabhA sa na kriyAonA mana, vacana ane kAyAnA bhedathI sattAvIza bhaMga thAya che. arthAt pUrvokta nava kriyAo manathI karI zakAya che. vacanathI ane kAyAthI paNa karI zakAya che. tethI tenA sattAvIza bheda thaI jAya che. sAmAna pAya 'ahama I-pahane pradhAna sabhAna akAryam' : kiyaapadAnA grahaNa karavAthI e sucana karavAmAM AvyuM che ke-e sarva kriyAo AtmAnuM ja pariNuma che. A sUcanathI AtmAne niSkriya mAnavAvALA sAMkhya AdinA matanuM nirAkaraNa thaI gayuM che. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 398 AcArAMce ||chaayaa| ___ akArpa cAI, kArayAmi cAhaM, kurvatazcApi samanuso bhaviSyAmi / etAvantaH __ sarve loke karmasamAraMbhAH parijJAtavyA bhavanti saM. 6 // // TIkA // 'akArSa cAham' iti / atra 'ca'-zabdopAdAnena bhUtakAlikakAritAnumoditakriyAdvayasyApi grahaNam, tena-(1) ahamakArSam (2) ahamacIkaram (3) ahaM kurvantamanyamanyamUmudam, iti bhedatrayaM bhavati / 'kArayAmi cAham' iti, atra 'ca'-zabdena vartamAnakAlikakRtAnumoditakriyAdvayasyApi grahaNam , / tena-(1) ahaM kArayAmi, (2) ahaM karomi, (2) ahamanumodayAmi, iti bhedatrayaM bhavati / TIkArtha-'akarissaM ca'haM' yahA~ jo 'ca' kA prayoga kiyA hai, usa se yaha artha samajhanA cAhie ki-" maiMne anumodana kiyA thaa|" isa prakAra maiMne kiyA, karavAyA aura anumodana kiyA, tIna bhedoM kA kathana huA hai| 'kAravesaM ca'haM ' yahA~ bhI 'ca' pada se do kriyAoM kA grahaNa hotA hai, ataH meM karAtA hU~, maiM karatA hU~, aura maiM anumodana karatA hU~; ina tIna bhedo kA kathana samajhanA caahie| "karao yAvi samathunne bhavissAmi" yahA~ bhI 'ca' pada se bhaviSyakAlIna karane aura karAne kA artha lenA cAhie, ataH karane vAle kA maiM anumodana pharUMgA, maiM svayaM karUMgA aura maiM karAUMgA / ye kriyA ke tIna bheda samajha lene caahie| - akarissaM ghaDa' mA 'ca'no prayAga 4ya cha, tathA se artha samanavA naye-'meM 42vyu tu2mA pramANe 'me' 4yu, 42vyu, ane meM anumodana ApyuM, A traNa bhedanuM kathana samajavuM joIe. 'kAravesu caI' mahi 5 'ca' 54thI ma chiyAmArnu a5 thAya che. tathA karyuM, meM karAvyuM, ane meM anudAna ApyuM. A traNa bhedanuM kathana samajavuM joIe. karao yAvi samaNunne bhavissAmi' mahipa'ca' 54thI bhaviSyavIna zaza ane karAvIza. te artha levo joIe. e kAraNathI "karavAvALAne huM anumodana karIza, huM svayaM karIza ane huM karAvIza e kriyAnA traNa bheda samajI levA joIe, Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u.1 su. 6 karmasamArambhaH bhaviSyAmIti cintAMnachena koTarasthatrahinA jaradruma iva saMtapto'smIti bhAvaH / loke - jinazAsane, sarve karmasamAraMbhAH karmANi jJAnAvaraNIyAdIni samArabhante = janayanti ye kriyAvizeSAste karmasamAraMbhAH / etAvanta eva, nAvo'dhikA ityarthaH, parijJAtavyA bhavanti-parijJAvipayIkRtya jJeyA heyAzca bhavantItyarthaH / parikSA hi dvividhA - parijJA, matyAkhyAnaparijJA ca / tatra jJaparijJayA saptaviMzatibhaGgarUpAH karmasamAraMbhAH kriyAvizeSAH vijJeyAH / pratyAkhyAnaparazayA ca sarve karmasamArambhAH kriyAvizeSAH karmavandhahetavaH mayAkhyAtavyA iti bhAvaH // sU0 6 // kA~pI se jarjarita ho jAtA hai / bhaya meM duHkhamaya saMsAra se kisa prakAra chuTakArA pAU~gA ? isa taraha kI cintArUpI agni se meM aisA saMtapta hU~ jaise koTarastha agni se jIrNa vRkSa bhItara hI bhItara bhasma ho jAtA hai / " "loka meM arthAt jinazAsana meM itane hI jJAnAvaraNIya Adi pharmoM ko utpanna karane vAle karmasamArambha haiM, ina se nyUna yA adhika nahIM " / yaha parijJA viSaya karane yogya hai arthAt parijJA se ho ye saba kSeya aura deya hote haiN| parijJA do prakArako hai - jJa-parijJA aura pratyAkhyAna - parijJA / ina meM se sattAIsa bhaMga rUpa karma samArambha ( kriyAvizeSa ) zaparijJA se jAnane nAhie, aura pratyAkhyAna- parijJA se karma ke kAraNa samasta karmasamArambhoM kA tyAga karanA cAhie | sU. 6 // 1 vAvAjhoDAthI jarita thaI jAya che. huve huM duHkhamaya saMsArathI chuTakArA kevI rIte -gAmIza? A pramANe cintArUpI agnithI huM eve saMtapta chuM ke jema-keTastha (ATanI khakhelamAM raheluM) agnithI jINu vRkSa gharane daraja bhasma thaI jAya che. leAkamAM arthAt jinazAsanamAM jJAnAvaraNIya Adi karmone utpanna karavAvALA ATalAMja ka samAraMbha che, tenAthI AchA ke vadhAre nathI. A parijJA viSaya karavA cegya che, arthAt parijJAthI A badhAM jJeya ane heya thAya che. parijJA be prakAranI- - che. (1) parikSA bhane (2) atyAdhyAna- parijJA, tebhAMthI sattAvIza maMzaya bha sabhArala (DiyA-vizeSa ) - parijJAthI nathuthuM leAye, mane atyAdhyAna- parijJArthII karmonuM kAraNa samasta krarmesamAra bhenA tyAga karavA jeI e. (sU. 6) ma bA.-51 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAgArale ekasya cAtmanakhikAlavartitattatkiyAsambandhena kSaNikavAdo'pi nirastaH / kiJcaAtmapariNatirUpAM kriyAM kurvannAtmA svasya trikAlasthAyitvaM matijJAnamAtreNa jAnAtIti bhagavatA yodhitam / tenAtmani viSaye pratyabhijJA'pyevaM prAdurbhamati yena mayA mRgatRSNAmbhasA mRgavad vividha viSayarakapTena garne mugdhamRgavanmohagarne nipatitena mukhalipsayA''rammaparigraharUpasAvadhakriyAparAyaNatayA sthAyuH kSapitam , sa evAI saMmati vAtaigirizikharama iva janmajarAmaraNAdhivyAdhivividhaduHkhasaMpRktatucchasukhabhogejerjarIkRtaH kathamasmAd duHkhajAlasaMsArAnmukto eka ho AmAkA nikAlavatI amuka-amuka kriyAoM ke sAtha sambandha dikhalAnese kSaNikavAda kA bhI khaNDana kiyA gayA hai| bhagavAnne yaha bhI prakaTa kara diyA hai ki-apanI pariNatirUpa kriyAe~ karatA huA AmA matijJAna se hI yaha jAna letA hai ki yaha (AtmA) trikAlavatI hai| isase AtmA ke viSayameM isa prakArakA pratyabhijJAna utpanna hotA hai-- "jaise mRgatRSNA meM pha~sakara mUDha mRga phaSTa pAtA hai usI prakAra mAti-Ati ke viSayoM se AkRSTa ho kara moharUpI gaDahe meM gira kara sukha kI lAlasA se jisane bhArambha-parimaha-rUpa sAvadha kiyAmeM udyata ho kara vRthA Ayu gavAI thI vahI meM Aja janma, jarA, maraNa, Adhi, vyAdhi vagairaha vividha prakAra ke duHkhoM se paripUrNa aura tuccha indriya bhogoMdvAra aisA jarjarita kara diyA gayA hai, jaise parvata ke upara kA per3a ekaja AtmAnuM vikAlavatI amuka-amuka kriyAonI sAthe saMbaMdha dekhAya vAthI kSaNikavAdanuM paNa khaMDana karavAmAM AvyuM che. bhagavAne e paNa pragaTa karI dIdhuM che ke-pitAnI pariNatirUpa kriyAo karatA AtmA matijJAnathI ja. e jANI le che ke te trikAlavatI che. e kAraNathI AtmAnA viSayamAM A prakAranuM pratyabhijJAna utpanna thAya che. jema mRgatRSNAmAM phasAIne mUDha mRga kaSTa pAme che te pramANe jAta-jAtanA viSayathI AkRSTa thaIne-kheMcAIne moharUpI khADAmAM paDI jaIne sukhanI lAlasAthI je AraMbha paripraharUpa sAvadya kriyAmAM udyamI thaIne vRthA Ayu gumAvyuM hatuM, te huM Aje janma-jarA-maraNa-Adhi-vyAdhi vagere vividha prakAranAM duHkhethI paripUrNa ane taracha ikrayA dvArA e jarjarita karavAmAM A chuM ke jema-parvata upara jhADa - - - Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 meroferoraft frer adhya. 1 u. 1 su. 6 karmasamArambhaH bhaviSyAmIti cintAnalena koTarasthayahinA jaradruma iva saMtapto'smIti bhAvaH / loke - jinazAsane, sarve karma samAraMbhAH = karmANi jJAnAvaraNIyAdIni samArabhante = janayanti ye kriyAvizeSAste karmasamAraMbhAH / etAvanta eva, nAvo'dhikA ityarthaH, parijJAtavyA bhavanti - parijJAvipayIkRtya jJeyA heyAtha bhavantItyarthaH / parikSA di dvividhA - parikSA, matyAkhyAnaparijJA ca / tatra kSaparijJayA saptaviMzavibhaGgarUpAH karmasamAraMbhAH kriyAvizeSAH vijJeyAH / matyAkhyAnaparijJayA ca sarve karmasamArambhAH kriyAvizeSAH karmabandhahetavaH pratyAkhyAtavyA iti bhAvaH // 06 // AdhI se jarjarita ho jAtA hai| zrama meM duHkhamaya saMsAra se kisa prakAra chuTakArA pAU~gA ! isa taraha kI cintA agni se maiM aisA saMtapta haiM jaise phoTarastha agni se jIrNa pRkSa bhItara hI bhItara bhamma ho jAtA hai / " 'loka meM arthAt jinazAsana meM itane hI jJAnAvaraNIya Adi pharmoM ko utpanna karane bAle karmasamArambha haiM, ina se nyUna yA adhika nahIM " / yaha parijJA viSaya karane yogya haiarthAt parizA se hI ye ca jJeya aura heya hote haiN| parijJA do prakArako hai- jJa-parijJA aura pratyAkhyAna- parijJA / ina meM se sattAIsa maMga rUpa karmasamArambha ( kriyAvizeSa ) parikSA se jAnane cAhie, aura pratyAdayAna- parijJA se karma ke kAraNa samasta karmasamArambhoM kA tyAga karanA cAhie / / sU. 6 // vAvAjhoDAthI jarita thaI jAya che. 'haeNve huM duHkhamaya saMsArathI chuTakArA kevI rIte pAmIza ? A pramANe cintArUpI agnithI huM evA saMtapta chuM. ke jema-kATarastha (brAnI khakhAlamAM raheluM) agnithI chaNu vRkSa dharane aMdaraja bhasma thaI jAya che. leAkamAM arthAt jinazAsanamAM jJAnAvaraNIya Adi karmAMne utpanna karavAvALA ATalAMja ka samAna che, tenAthI echA ke vadhAre nathI. A parijJA viSaya karavA caiAgya che, arthAt parijJAthIja A badhAM jJeya ane heya thAya che. parikSA e prakAranI * che. (1) parikSA ane (2) atyAcyAna -parijJA, tebhAMthI sattAvIza- maMga35 ubhaH sabhAraMbha (hiyA-vizeSa ) - parijJAthI ladhuvu lehaye, yAne atyAdhyAna- parijJAthI 4bhAnu ThAraSu samasta dharmasabhAralono tyAga ye. (sU0 6) ma A.-51. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 AcArAsa . . // mUlam // .. apariNNAyakammA khalu ayaM purise jo imAo disAmo aNudisAo __ aNusaMcarai, sanyAo disAo sanyAo aNudisAo sAhei / 0 7 // chAyA. aparijJAtakarmA khalu ayaM puruSaH yaH imA dizA anudizA yA anusaMcarati, saryA dizAH sarvA anudizAH saheti // sU0 7 // TIkA___ 'apariSNAyakammA' ityAdi / yaH imA dizA anudizA anusaMcaratikarmaparatantraH saMcaturgatikasaMsAraM prApya dikSu vidikSu ca paribhramati / tathA-sarvAH dizA anudizAH saheti / iha sarvazabdena dravyamAtobhayaMvidhadizo grahaNam / dravyamAvadizaH saha-zAnAvaraNIyAdikarmabhiH sAkam eti-gacchati prAmotItya / yattacchabdayornisyasAkAGkSatayAna yacchandena sa iti parAmRzyate / saH ayaM puruSA jIva khalu-nizcayena aparijhAtakarmA astIti zepaH / na parijJAta-parijJAvipapI... mUlArtha-aparijJAtakA yaha puruSa ina dizAoM aura vidizAo meM paribhramaNa karatA haiM aura saba dizAoM evaM anudizAoM ko prApta hotA hai // sU. 7 // , . TIkArtha-karma se paratantra jIva cAra gatirUpa saMsAra ko prApta hokara dizAoM meM aura vidizAoM meM paribhramaNa karatA hai / lethA samasta dizAoM aura anudizAoM ko prApta hotA hai, arthAta dravya-dizAo evaM bhAva-dizAoM (jJAnAvaraNa Adi karmoM) ke sAtha prApta hotA hai / vaha jIva nizcayapUrvaka aparijJAtakarmA hai| karma ko kAraNabhUta kriyAoM kA svarUpa jisane na jAnA ho vaha aparijJAtakarmA kahalAtA hai| * athavA jisane jJaunAvaraNa Adi ATha karmoM kI kAraNabhUta kriyAoM * kA tyAga na kiyA ho use bhI . cUlAtha-aparijJAta kama A purUSa A dizAmAM ane vidizAomAM pari. jamaNa kare che, ane sarva dizAe evuM anudizAone prApta thAya che. (7) TakAtha-kamathI parataMtra jIva cAra gatirUpa saMsArane prApta thaIne dizAomAM ane vidizAomAM paribhramaNa kare che, tathA samasta dizAo ane anudizAone prApta thAya che. arthAt dravyadizAo ane bhAvadizAonI sAthe prApta thAya che. te chava nizcayapUrvaka aparijJAtakamAM che, karmanI kAraNabhUta kriyAonA svarUpane je jANatA nathI te aparikSAtakamAM kahevAya che athavA jene jJAnAvaraNa Adi ATha karmonI parabhAta yiAe tyAga karyo hoya tene paNuM apariznAtakamAM kahe che. Azaya Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1.3.1 sU. 7 aparijJAtakarmA-jIvaH 403 kRtaM karmakarmakAraNIbhUtakriyAsvarUpaM yena, so'parijJAtakarmA / ajJAtAparityaktajJAnAvaraNIyAdhaevidhakarmavandhakAraNabhUtakriyAsvarUpa ityarthaH / yAvadayaM jIvaH kriyAsvarUpaM na jAnAti, nApi yAvad karmabandhanibandhanakriyAH parityajati, tAvad dravyaT HANIREE pAra bhAvomayavighAM dizaM paribhramatIti bhAvaH // suu07|| utArthameva spaSTayati-'aNegavAo.' ityAdi / // mUlam / / aNegakhyAo joNIo saMdhei, vikhvarUve phAse paDisaMveeha // 108 // chAyAanekarUpA yonIH saMdhayati, virUparUpAn sparzAn pratisaMvedayati // suu08|| ||ttiikaa // aparijJAtakarmA jIvaH anekarUpA-vividhAH yonI: pANinAmutpattisthAnAni, saMdhayatidhAmoti / ayamAtmA pUrvabhava nAzAnantaraM zarIrAntaragrahaNAya aparijAtakarmA phahate haiN| Azaya yaha hai ki-saMsArI nIva jayataka pharmavandha kI kAraNabhUta kriyAoM ko jAna nahIM letA aura tyAga nahIM detA, tabataka vaha dravyabhAvarUpa donoM prakAra ko dizAoM meM paribhramaNa karatA rahatA hai| // sU. 7 // isI artha ko aura adhika spaSTa karate hai:-'aNegarUvAo. ' ityAdi / mUlArtha-(aparijJAtakarmA jIva) anekarUpa yoniyoM ko prApta hotA hai aura nAnA prakAra kI yAtanAoM ko bhogatA hai / / 8 // TIkArtha-aparijAtakarmA jIva vividha prakAra kI yoniyoM ko arthAt jIvoM ke utpattisthAnoM ko prApta karatA hai| pUrvabhava kA anta hone ke anantara jIva navIna zarIra e che ke saMsArI jIva jyAM sudhI karmabaMdhanI kAraNabhUta kriyAone jANI lete nathI ane tyajI dese nathI tyAM sudhI te dravya-bhAvarUpa ane prakAranI dizAomAM pari. bhae 42to 29 che. (sU0 7). 2 mathane 1 madhi: 554 43 cha-"aNegarUvAo." tyAhi. mUlAtha-(aparikSAtaka jIva) anekarUpa nione prApta thAya che ane nAnA prabhAranI yAtanAyAne sAgave che. (8) TIkAtha--aparisAtakamAM jIva vividha prakAranI yonione arthAta-jInA utpattisthAnene prApta kare che. pUrvabhavane aMta thavA anantara chava navIna zarIra grahaNu Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1404 ---........ . . . ....... AcArAne zarIrAntaramAptisthAne yAn. pudgalAn gRhAti tAn. pAyapudgalAn kAmaNena saha taptAyaHpiNDajalagrahaNavan mizrayati yasmin sthAne, tat sthAnaM yoniH / prAdumopamAtra zarIriNAM janma, iti yoni-janmanoheMdaH / sA navavidhA / (1) sacittA, (2) acittA, (3) sacittAcittA, (4) zIvA, (6) upNA, (6) zItoSNA, (7) saMpatA, (8) vikRtA, (9) saMhatavikRtA / uktazca - __ "kaivihANaM maMta! joNI paNatA ? goyamA ! tivihA joNI paNNattA, taMjahA-sIyA jINI, usiNA joNI, sIAsiNA joNI / tividhA joNI paNNacA, taMjahA-sacitA joNI, acittA joNI, mIsiyA jonnii| prahaNa karane ke lie navIna zarIra kI prApti ke sthAna para jina bAhya pudgaloM ko grahaNa pharatA hai, unheM jisa jagaha para kArmaNazarIra ke sAtha tape lohe ke gole aura jalake samAna ekamekaH karatA hai, vaha sthAna yoni kahalAtA hai| jIyoM kA prAdurbhAva honA janma hai.| yaha... yoni aura janma meM antara hai| janma. phA.. AdhAra. yoni hai...ataH yoni aura janma meM AdhArAdheyabhAva-sambandha hai.| yoni ke nau bheda haiM:-(1) sacitta, (2): citta, (3). sacittAcitta, (4) zIta,. (5) uSNa, (6) zItoSNa, (7) saMvRta, (8) vikRta aura (9) saMvRta-vikRta / kahA bhI hai-- - - .:: : bhagavan ! yoni kitane prakAra kI kahI gaI hai ! gautama / tIna prakAra kI yoni kahI gaI hai| yaha isa prakAra-zItayoni, upayoni aura zItoSNayoni / tathA tIna prakAra kI yoni kahI hai / vaha isa prakAra-sacittayoni, acittayonI aura mizrayoni / karavA mATe navIna zarIranI prAptinA sthAna para je bAhya pudagalone grahaNa kare che. tene je jagyA para kAmaNazarIranI sAthe tapelA loDhAne goLa ane jalanI samAna ekameke kare che te sthAna ni kahevAya che. jIno prAdurbhAva thavo te janma che. ni ane janmamAM eja antara che, janmane AdhAra ni che, tethI yoni ane janmamAM AdhAra-Adheya bhAva saMbaMdha che. coninA nava bheTa che -(1) sacitta (2) athitta (3) sathittAyitta (4) zIta. (5) Ey (6) zIairy (7) savRta (4) vikRta mana (6) saMtapita. :pache "bhagavAna ! ni keTalA prakAranI kahI che? gautama! traNa prakAranI canei kahI che. te A pramANe che- zItAni, uSNuri, ane zISNuni. tathA traNa prakAranI ni kahI che. te A pramANe che-sacittani, acittani ane mini pharI paNa braza Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 - Ram AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 e. 8. jIvayoniH tivihA jogI papNatA, taMjahAM-saMvRDA jogI, viyaDI jogI, saMghaDaviyaDA jogii"| (panA. yonipada 9.) jIvapadezeradhiSTitA yoniH sacittA, jIyamadezaranavadhiSTitA yoniracittA / pabiMdo jIvamadezeradhipTivA, kacidanadhipTitA sAM sacittA'cittA / yatra zItasparzaH sA zItA / yatroSNasparzaH sA yonirugaa| yatra cidaze zItasparzaH, kacidupNasezaH sA zItoSNA / aprakaTitA sNhtaa| makaTitA vistaa| yatraM vacidaMze prakaTitA, kacidamakaTitAH sA saMvRtavikRtA yoniH / phaspa jIvasya kA yonirbhavatI ?-tyucyate-devanArakANAmacittA yoniH / devAnAM macchadapaTadevapyAntarAlaM yoniH, taca jIvamadezavarjitam / nArAkANAM tu phira bhI tIna taraha kI yoni kahI hai| yaha isa prakAra-saMvRtayoni vivRtayoni aura saMvRtavivRtayoni " / (prajJA. yonipada 9) / jIvapradezA se adhiSThita yoni sacita kahalAtI hai aura jo jIvapradezoM se adhiSThita na ho yaha acitta kahalAtI hai| jo yoni kahI jIvapradezoM se adhiSThita ho aura kahI adhiSThita na ho vaha mizra yoni hai| jahA~ zIta sparza ho vaha zItayoni, jahA~ uSNa spaza ho vaha umgayoni aura jisa meM kahIM zIta aura phahIM uSNa sparza ho vaha zItoSNayoni hai / aprakaTa yoni saMvRtta kahalAtI hai| prakaTa ko vivRta kahate haiM aura jo kahI aprakaTa aura kahIM prakaTa ho vaha saMvRtavivRtayoni hai| kisa jIva kI kauna-sI yoni hotI hai ! vaha batAte haiM-deva aura nArakI jIvoM kI acitta yoni hotI hai / devoM kI yoni pradhchadapaTa aura devadUpya ke bIca meM hotI hai, prakAranI ni kahI che te A pramANe che-saMvRtayoni, vivRtani ane saMvRtavikRtthaani" (zA. yoni56 8). . jIvapradezathI adhiNita ni sacitta kahevAya che. ane je jIvapradezathI adhiSita na hoya te acitta kahevAya che. je eni keI sthaLe jIvapradezathI adhiNita hoya ane koI sthaLe adhiSita na houM te mizani kahevAya che. tyAM zIta speza hoya te zItani, tyAM udAsparza hoya te uSNuni, ane jemAM kayAMka zIta ane kayAMka uNa zuM hoya te rIteNe coni che. apragaTa ni saMvRta kahevAya che, ane prakaTa nine vistRta kahe che, ane je kayAMka pragaTa ane kayAMka apragaMTa heya te saMvRta-vidyuta ni che: kayA jIvanI kaI ni che ? te batAve che-devanArakI jInI acittAni hoya che. devonI ni pracchadapaTa ane devadUSyanA vacamAM hoya che ane te jIva Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 406 ...... .. ... . . . AcAgAyatre catramayavAtAyanakalpAH kumbhayo yonayaH, tA . api jIvamadezarahitAH / ye garmajAstiyazco manuSyAstepAM mizrAsacittAcittarUpA yoniH / sthAvarapatra kasya vikalendriyatrayasya agarmajapancendriyatirathAM. saMmUrNimamanuSyANAM ca trividhA sacittA 'acittA, sacittAcittA ca / . . . . . . gabhajamanupyatirathA devAnAM ca zItoSNA yoniH| tejaskAyasya uSNA / sthAvaracatuSTayasya vikalendriyatrayasya agarbhajapancendriyatirazvAM saMmUrDimamanuSyANAM nArakANAM ca trividhA zItA, upNA, zItoSNA ca yoniH / / nArakANAM devAnAmekendriyANAM ca saMvA yoniH| garbhajAnAM paJcendriyatirazvAM manuSyANAM ca saMhatapiTatA yoniH / vikalendriyatrayasya aura vaha jIvapradezoM se rahita hai / nArakoM kI yoni vajramaya vAtAyana ke samAna kuMbhiyA haiM / ve bhI jIvapradezoM se rahita haiM / garbhaja tiyoM aura manuSyoM kI mina (sacittAcita) yoni hotI hai| pAMca sthavaroM kI, tIna vikalendriyoM ko, agarbhaja paJcendriya tiryacoM kI tathA samUcchima manuSyoM kI yoni tInoM prakAra kI (sacitta, acitta aura mizra) hotI hai| garbhaja-manuSyo, tiryoM aura devoM kI zItoSNa yoni hotI hai| tejaskAya kI uSNa yoni hai / cAra sthAvaroM kI, tIna vikalendriyoM kI, Agarbhaja paJcendriya tiryacoM kI saMmUrchima manuSyoM kI aura nArako ko tInoM prakAra kI (zIta uSNa aura mizra) yoni hotI hai| nArako devoM aura ekendriyoM kI saMghRta yoni hai| garbhaja paJcendriya tiyacoM aura manuSyoM kI saMvRtavivRta yoni hotI hai / tIna vikalendriyoM kI, agarbhaja paJcendriya pradezathI rahita che. nArakIonI ni vAmaya vAtAyana (bArI)nI samAna kuMbhIo che. te paNa chavadezathI rahita che. gaja tiryaMca ane manuSyanI mizra (sacirAcita) ni hoya che. pAMca sthAvaranI, traNa vikaseMdriyanI, agarbhaja padriya tirthanI tathA saMmachima manuSyanI ni traNeya prakAranI (sacitta, acitta ane mizra) hoya che. garbhaja manuSya, tiryuM ane devenI zIteNa, cani hoya che. tejaskAyanI uNani che. cAra sthAvanI, traNa vikAinI, agarbhaja paMcendriya tiryonI saMmachima manuSyanI ane nArakenI traNeya prakAranI (zIta, uSNu ane mizra) ni hoya che. nArakI, de, ane ekendriyonI saMskRta ni che. garbhaja paMcendriya ti ane manuSyanI saMvata-vivRta ni hoya che. traNa vikalendriyanI agaja paMcendriya - Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Pawwam AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sU. 8. jIvayoniH 407 agarbhajapaJcendriyatirazyAM saMmUrchimamanuSyANAM ca vistA yoniH / / ___ yadvA-caturazItilakSaNabhedenAnekarUpA yonayaH santi, tathA hi-prathivyaptejovAyUnAM matyekaM sapta sapta lakSANi 28, pratyekavanaspatInAM daza lakSANi 38, sAdhAraNavanaspatInAM caturdaza lakSANi, 52, vikalendriyatrayasya pratyekaM dve dve lakSe, iti te pada kakSANi 58, deva-nAraka-paJcendriyatirazvAM pratyekaM catvArilakSANoti tepAM dvAdaza lakSANi 70, manuSyANAM caturdaza lakSANi 84 / evaM marvasaMkalane caturazItilakSANi jIyAnAM yonayo bhavanti / anekavidhayoniprAptI satyAmaparijJAtakarmA jIvaH karmaphalaM yayA'nubhavati tat madarzayati-'virUparUpAn matisaMvedayati' iti, virUpa-duHkhatiyacoM kI aura samami manuSyoM kI vivRtayoni hotI hai| mathayA-yoniyoM ke caurAsI lAkha meda bhI haiN| ye isa prakAra hai:--pRthvIkAya, makAya, tejaskAya, aura vAyukAya, kI sAta-sAta lAkha yoniyA hai28, pratyeka vanaspati ko daza lAkha 38, sAdhAraNa vanaspati kI cauda lAkha 52, tIna vikalendri ko pratyeka ko do-do lAkha arthAt viphalendriya kI kula chaha lAkha58, devo nArakoM aura paJcendriya tiyecoM meM pratyeka kI cAra-cAra lAkha, kula bAraha lAkha70, manuSyoM kI caudaha lAkha84, isa prakAra kula caurAsI lAkha jIvayoniyA haiN| .. aneka prakAra kI yoniyA prApta hone para aparijJAtakarmA jIva kisa prakAra karmaphala bhogatA hai, so batalAte haiM-duHkhajanaka hone ke kAraNa indriyoM ke aniSTa viSayoM tiyanI ane saMmami manuSyanI vidyuta ni hoya che. athavA-nionA corAsI lAkha bheda paNa che, te A pramANe che-pRthvIkAya, apUkAya, tejaskAya, ane vAyukAyanI. sAta-sAta lAkha canie che (28), pratyeka vanapatinI dasalAkha (38), sAdhAraNa vanaspatinI cauda lAkha (52), traNa vikasendriyanI pratyekanI bebe lAkha, arthAta vikasendriyanI kula cha lAkha (58), deve nArakIe, ane pacandriya ticAmAM pratyekanI cAra-cAra lAkha, tamAma maLI bAra lAkha (70, manuSyanI cauda lAkha (84), A pramANe kula corAsI lAkha yoni che. - aneka prakAranI yonio prApta thavA chatAMya aparisAtakamAM jaiva kevI rIte karmala legave che? te batAve che-duHkha utpanna karanAra hevAnA kAraNe IndinA aniSTa Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 AcArAstre hetutvAdazomana rUpaM svarUpaM yeSAM te virUparUpA aniSTAH, tAn , sparzAna indriyANAM vipayaiH saha sambandhAH sparzAH, tAn matisaMvedayati-punaH punaranubhavati / aniSTaviSayasaMyogaiH punaH punaHkhameva maapnotiityrthH| yadvA-virUpaM vibhinnarUpaM vibhinnAtmakaM rUpaM svarUpaM yeSAM te virUparUpAH nAnAvidhasvarUpAH, tAn sparzAn duHkhasaMpAtAn matisaMvedayati / lakSaNayA karyakAraNayorabhedAdvA sparzajanyA api duHkhasaMpAtAH sparzA iti vyapadizyante / atra sparzAnityupalakSaNaM, tena mAnasAnAmapISTaviyogAdijanyaduHkhasaMpAtAnAM saMgrahaH / yadvA-sparzAna-sparzanendriyavedyAn duHkhasaMpAtAn pratisaMvedayatItyarthaH / ko bhogatA hai| isa prakAra aniSTa viSayoM kA saMyoga hone ke kAraNa vaha jIva punaH punaH duHkha hI anubhava karatA hai| - athavA-virUpa arthAt bhinna-bhinna svarUpavAle-nAnAprakAra ke duHkhajanaka spazI kA saMvedana karatA hai / lakSaNAvRtti se, athavA kArya-kAraNa ke abheda phI vivakSA se sparzajanya duHkha bhI sparza ho kahalAte haiM / yahA~ sparza upalakSaNa mAtra hai, usa se iSTaviyoga Adi mAnasika duHkhoM kA bhI grahaNa samajhanA caahie| . athavA-sparza kA artha hai-sparzanendriyaviSayabhUta duHkha / jIva unheM bhogatA hai| tAtparya yaha hai ki - jIva aparijJAtapApakarmA hokara nigoda Adi nAnA duHkhakAraka viSayane bhogave che, e pramANe aniSTa viSayo saMcAMga hovAnA kAraNe ao rI-dharI manAna, sanubhava 42 the. .. .:. . . - * athavA-virUpa arthAt bhinna-bhinna svarUpavALA nA prakAranA "duHkhajanaka, sparzonuM saMvedana kare che. lakSaNavRttithI, athavA kAryakAraNanA abhedanI vivekSAthI janya duHkha paNa sparzaja kahevAya che. ahiM sparza upalakSaNa mAtra che, temAM chaviyoga Adi mAnasika duHkhanuM grahaNuM paNa samajI levuM joIe. ' , che. athavA sparzane artha che sparzanendriyaviSayabhUta duHkha, jIva tene bhagave che, tAtparya e che ke jIva apariNAta-pApakama thaIne naraka-di Adi aneka niomAM Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkAadhya. 1 u. 1 sR. 9 parikSA 409 aparijJAtakarmaant naraka nigodAdyanekavidhayonIH saMprApya sarve jIvAH vicitrakarmIdayAt svakarmaphalaM nAnAvidhaM duHkhamevAnubhavantIti bhAvaH // 8 // a sudharmA svAmI jambUsvAminaM jagAda - 'tatye ' ityAdi / mUlam - tatya khalu bhagavayA pariSNA paveDyA || sU0 9 // chAyA tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA // 209 // TIkA he jambUH ! aparijJAtakarmA jIvo vibhAvapariNAmaM kurvan nAnAvidhayoniSu punaH punarduHkhametra labhate / tatra - aparijJAtakarmaNo jIvasya kRtakAritAnumoditA dibhedenoktasaptaviMzatibhaGgarUpasAvadyakriyAnuSThAnAnnarakanigodAdinAnAvidhyAni punaH punarduHkhAnubhavaviSaye bhagavatA zrImahAvIrasvAminA Palung parijJA yoniyoM meM utpanna hokara vicitra karmoM ke udaya se apane-apane karmoM kA nAnAvidha duHkharUpa phala anubhava karate haiM // sU. 8 // 1 sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM-' tattha khalu.' ityAdi / mUlArtha - bhagavAn ne parijJA kA upadeza diyA hai || sU. 9 // karatA TIkArtha- he jambU ! aparijJAtapApakarmA jIva vibhAva pariNAma dhAraNa huA nAnA prakAra kI yoniyoM meM vAraMvAra duHkha pAtA hai / aparijJAtapApakarmA jIva ke kRta kArita anumodana Adi ke bheda se sattAIsa bhaMgarUpa sAvadyakriyA ke anuSThAna se 'naraka nigoda Adi nAnA prakAra kI yoniyoM meM punaH punaH duHkhAnubhava karane ke viSaya meM utpanna thaIne vicatrakonA udayathI pAta-pAtAnA karmonA aneka prakAranA duHkharUpa phelanA anubhava kare che. (sU. 8) sudhabhI svAmI bhyU svAbhIne he che-' tattha khalu ' tyiAdi. bhagavAne parajJAnA upadeza ApcA che. (9) mUlA TIkA 4 jammu ! aparijJAtapApakarmo jIva vibhAva pariNAma dhAraNa karatA cakA nAnA prakAranI ceniomAM vAravAra duHkha pAme che. aparijJAta-pApakarmo jIvanA kRta kAryArata ane anumodanA AdinA bhedathI sattAvIza bha'garUpa sAvadya kriyAnA anuSThAnathI naraka-nigeAda Adi nAnA prakAranA ceniemAM punaH punaHduHkha anubhava karavAnA viSayamAM pra. A-520 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 410 AcArAstre khalu bhveditaa| uttahaHkhakAraNakarmabandhasamucchedA jIvana parimA'vazyaM bharaNIkaraNIyeti bhagavatA bhayodhitamiti bhAvaH parijAH samyagavayodhaH / parihA dvividhA -matyAkhyAna-meMdAda / 'sAvadhavyApAreNa karmavandho bhavatIti jJAna za-parijJA / karmavandhakAraNaspa sAyadyavyApArasya parityAgaH prtyaakhyaan-prijhaa| atredamavagantavyam-atItakAle manasA vAcA kAyena ca mayA sAvadhakriyA kRtA, kAritA, anumoditA ca, tathA vartamAnakAle sAvadhakriyAM karomi, kArayAmi, kurvantamapyanyamanumodayAmi / evaM yadi bhavipyatkAle'pi sAvadhakriyA kariSyAmi, kArayiSyAmi kariSyamANamanyamanumodayiSyAmi / itthamanekavidhasA ghadyavyApAraM kurvan jIvaH saMsAre paribhramati, narakanigodAdhanekavidhadussahayAtanAM bhagavAn mahAvIra svAmIne parijJA kI prarUpaNA kI hai| duHkhoM ke kAraNabhUta karmoM ke bandha ko nAza karane ke lie. jIva ko parijJA kA zaraNa avazya grahaNa karanA caahie| aisI bhagavAna ne kahA hai| parijJA kA artha hai-smygjnyaan| parijJA do prakAra kI hai-- jJa-parijJA aura pratyAkhyAna parijJA ! sAvadha vyApAra se karmabandha hotA hai| aisA jAnanA jJa-parijJA hai / aura karma bandha ke kAraNa sAvarya vyApAroM kA parityAga kara denA pratyAkhyAna parijJA hai| yahA~ yaha samajhanA cAhie ki-bhUtakAla meM maine mana, vacana, kArya se sAvadha kriyA kI, karAI aura usa kI anumodanI kI, tathA vartamAna kAla meM sAvaMdya kriyA karatA hU~, karAtA hU~ aura dUsare karane vAle kA anumodana karatA hU~, / isI prakAra bhaviSyakAla meM bhI sAvadha kriyA karUMgA, karAUMgA, aura dUsare kA anumodanaM kruuNgaa| isa prakAra mA~ti-bhAMti kA sAvadha vyApAra karatA huA jIva saMsAra meM paribhramaNaM karatA hai aura naraka nigoda Adi kI bhagavAna mahAvIra svAmIe pariNAnI prarUpaNa karI che. duHkhanA kAraNabhUta karmonA baMdhane nAza karavA mATe jIvane pariNAnuM zaraNuM avazya grahaNa karavuM joIe, e pramANe bhagavAne kahyuM che. parikSAne artha che samyajJAna. pariNA be prakAranI che(1) 2-parijJA bhane (2) pratyAbhyAna-parijJA 'sAya vyApArathI bhaya thAya cha:' A prakAre samajavuM te jJa-pariNA che, ane karmabaMdhane kAraNathI sAvadha vyApArone tyAga karI de te pratyAkhyAna-pariNA che. aMhi A pramANe samajavuM joIe ke - batakALamAM meM mana, vacana, kAyAthI sAvadya kriyA karI che; karAvI che. ane tene anamedana ApyuM che tathA vartamAna kAlamAM sAvadya kriyA karuM chuM, karAvuM chuM, ane bIjA karavAvALAne anumodana ApuM chuM. A pramANe bhaviSyakAlamAM paNa sAvadya kriyA za. karAvIza ane bIjAne anudAna ApIza. e pramANe aneka tarehanA jAda-jA Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 maM. 10 karmasamArambhahetuH cAnumavati / evaM japarinayA vinAya pratyAkhyAnaparikSayA sAvadhakriyA parityAjyeti bhagavatA bodhitamiti / idaM ca jJAnaM sahasammatyA (abadhi-manAparyaya-kevalajJAnAtismRtyA vA) matitAnena vA bhavati, tasmAnnizcayavyavahArasvarUpasaMyamamArge pravRttiravajIvasya hitakAriNI, anayaiva hi paramapadaM momo labhyate / / mU0 9 // nanu tarhi duHsaphaleSu tepu kriyAvizepeSu kimartha pravartate jIvaH ? ityAzaGkAyAmAha-'imassa ceva.' ityaadi| mUlam--imassa ceya jIviyassa paricaMdaNamAgaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDiyAyahau~ / / sU0 10 // chAyA-asya caiva jIvitasya parivandana-mAnana-pUjanAya-jAtimaraNamocanAya duHkhamatiyAtahetum // mU0 10 // aneka prakAra kI dassaha yAtanAeM bhogatA hai, isa prakAra parikSA se jAnakara pratyAkhyAnaparinA se sAvadha kriyA tyAgane yogya hai| isa prakAra bhagavAnne upadeza diyA hai| yaha bodha-avadhi, manaHparyaya, kevalajJAna aura jAtismaraNa se hotA hai, yA, matijJAna se hotA hai| isa liye nizcayavyavahArarUpa saMyamamArga meM pravRtti karanA hI jIva ke lie hitakara hai aura isI se paramapada-mokSa prApta hotA hai / sU0 9 // ___agara sAvadha kriyAe~ duHkha kA kAraNa haiM to una meM jIva pravRtti kyoM karatA hai ? isa AzaMkA kA samAdhAna karate haiM-'imassa ceva.' ityaadi| mRlArtha-isa jIvana ke lie, parivandana, mAnana aura pUjana ke lie, janma maraNa se mukta hone ke lie, duHkha dUra karane ke lie, (jIva pApakriyA meM pravRtta hotA hai ) | sU. 10 // sAvadha vyApAra karate jIva saMsAramAM paribhramaNa kare che, ane naraka, nigoda AdinI aneka prakAranI kaThina yAtanAo bhogave che. A pramANe -parijJAthI jANIne pratyAkhyAna-parisAthI sAvadha kiyA tyAgavA gya che, A pramANe bhagavAne upadeza Apyo che. A bedha-avadhi, manaH paya, kevalajJAna athavA jAtismaraNathI thAya che, aghavA te matijJAnathI thAya che. e mATe nizcaya-vyavahArapa saMyamamArgamAM pravRtti karavI eja jIvane mATe hitakara che, ane enAthI paramapada mekSa thAya che (sU0 9) jo ke sAvadya kriyAo duHkhanuM kAraNa che, te temAM jIva pravRtti zA mATe kare 31 me zAnu samAdhAna 42 cha-'imassa ceva.' tyAdi. mUlAIA jIvanane mATe, parivaMdana, mAnana, ane pUjana mATe, janma marakSathI mudata 551 bhATe, ma 12 4211 bhATa (71 pAyazyiAmA pravRtta thAya cha). (10) Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 AcArAyaMtre khalu bhaveditA / tattadduHkhakAraNakarmabandhasamucchedArthaM jIvena parikSA'vazyaM zaraNIkaraNIyeti bhagavatA pravodhitamiti bhAvaH parikSA samyagavabodhaH / parikSA dvividhA jJa - pratyAkhyAna - medAt / ' sAvadyavyApAreNa karmabandho bhavatIti jJAnaM jJa - parijJA / karmabandhakAraNasya sAvayavyApArasya parityAgaH pratyAkhyAna - parijJA / atredamavagantavyam - atItakAle manasA vAcA kAyena ca mayA sAvadhakriyA kRtA, kAritA, anumoditA ca, tathA varttamAnakAle sAvadhakriyAM karomi, kArayAmi, kurvantamapyanyamanumodayAmi / evaM yadi bhaviSyatkAle'pi sAvadhakriyAM kariSyAmi, kArayiSyAmi kariSyamANamanyamanumodayiSyAmi / itthaMmanekavidhasAvadyavyApAraM kurvan jIvaH saMsAre paribhramati, narakanigodAdyanekavidhadussahayAtanAM bhagavAn mahAvIra svAmIne parijJoM kI prarUpaNA kI hai| duHkhoM ke kAraNabhUta karmoM ke bandhako nAza karane ke lie jIva ko parijJA kA zaraNa avazya grahaNa karanA cAhie; aisA bhagavAn ne kahA hai / parijJA kA artha hai- samyagjJAnaM / parijJAM do prakAra kI haijJa - parijJA aura pratyAkhyAna parijJA / sAvadya vyApAra se karmabandha hotA hai ' aisA jAnanA jJa - parijJA hai / aura karma bandha ke kAraNa sAvadyaM vyApAroM kA parityAga kara denA pratyAkhyAna parijJA hai / yahA~ yaha samajhanA cAhie ki- bhUtakAla meM maiMne mana, vacana, kArya se sAvadha kriyA kI, karAI aura usa kI anumodanA kI, tathA vartamAna kAla meM sAvadha kriyA karatA hU~, karAtA hU~ aura dUsare karane vAle kA anumodana karatA hU~, / isI prakAra bhaviSyakAla meM bhI sAvadha kriyA karUMgA, karAUMgA, aura dUsare kA anumodana kruuNgaa| isa prakAra bhA~ti-bhA~ti kA sAvadye vyApAra karatA huA jIva saMsAra meM paribhramaNa karatA hai aura naraka nigoda Adi kI . bhagavAna mahAvIra svAmIe parijJAnI prarUpaNA karI che. du:khAnA kAraNabhUta karmonA khadhanA nAza karavA mATe jIvane parajJAnuM zaraNa avazya grahaNa karavuM joIe, e abhI bhagavAna uddhuM che. parijJAnArtha saMbhyaMgjJAna, parijJA me aAranI che(1) za-parijJA bhane (2) pratyAcyAna - parijJA ' sAvadha vyApArathI ubhadha thAya cheH' A prakAre samajavuM te sa-parijJA che, ane kamakha dhanA kAraNathI sAvadha vyApArAnA tyAga karI devA te pratyAkhyAna-parijJA che. ahiM A pramANe samajavuM joI e pheH-~~ bhUtakALamAM me mana, vacana, kAyAthI sAvadya kriyA karI che; karAvI che. ane tene anumedana ApyuM che tathA vartamAna kAlamAM sAdya kriyA karU chu, karAvuM chuM, ane bIjA karavAvALAMne anumedana ApuM chuM. A pramANe bhaviSyakAlamAM paNa sAvadya kriyA rIza, karAvIza ane khIjAne anumAdana ApIza. A pramANe aneka tarehanA jUdA jUdA Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413. - A~cAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 sa. 10 karmasamArambhahetuH kriyAM karoti / jAtimaraNamocanAya jAvirjanma, tadartha bhavAntarasukhaprAptyartha jhampApAtAdikaM samAcarati / maraNArtham-maraNaM yeSAM pitrAdInAM saMjAtaM, tadartha piNDadAnAdikriyAmu pravartate / yadvA maraNaM vadhastadartha, vadhaM nimittIkRtya vairaniryApanArtham / yahA-maraNArtha-mRtyunivRtyartha mithyAtvayuddhayA devIpUjAdau balidAnAdikaraNam / mocanam AtmanaH pharmabandhApagamastadartha viparItamatyA pazcAmitApAdI mANyupamardanakarmaNi pravartate / tayA duHkhapatighAtahetuM duHkhAnAM pratighAto-vidha stasya hetuM kriyAvizepaM hiMsAdikaM karoti, yathA-vyAdhi -~~-~pratiSThA vagairaha bhI pUjana' hai, usake lie bhI manuSya prANiyoM kA upamardanarUpa hiMsA vagairaha sAvadha kriyAe~ karatA hai| janma aura maraNa se chuTakArA pAne ke lie sAvaya kriyAe~ kI jAtI hai| 'jAti'-janma ke lie jaise AgAmI bhava meM sukha prApta karane ke uddeza se jIva apApAta-(agni tathA pANImeM par3akara athavA Uparase girakara maranA) Adi kA bhAcaraNa karatA hai / 'maraNa'-pitA Adi kA maraNa hone para unake lie piMDadAna Adi kriyAoM meM pravRtta hotA hai / athavA-mRtyu ko nimitta banAkara vaira kA pratizodha (badalA) lene ke lie pApa karatA hai / athavA gRtyu TAlane kI mithyAbuddhi se devI vagairaha ke lie balidAna Adi karatA hai| sabhA 'mocana' ke lie arthAt apanA karmabandha haTAne ke lie viparItamati ho kara paMcAgnitApa AdirUpa grANi hiMsA meM pravRtta hotA hai / tathA 'duHkhapratighAtahetu ' duHkhoM ko nivAraNa karane ke lie hiMsA Adi pApa karatA hai| jaise roga miTAne kI buddhi se mAMsa (mUrti) AdinI pUjA-gratiSThA vagere paNa pUjana che. tenA mATe paNa jIva, prANionuM upamanarUpa hiMsA vagere sAvadya kriyAo kare che. janma ane maraNathI chuTavA mATe paNa sAvadya kriyAo karavAmAM Ave che. jAti-janma mATe, jema AgAmI bhavamAM sukha prApta karavAnA uddezathI jIvasRpApAta (agni ke pANImAM paDIne maravuM. ucethI paDatuM mUkavuM) AdinuM AcaraNa kare che. "maraNa pitA AdinA maraNa prasaMge tenA mATe piMDadAna Adi kriyAomAM pravRtta thAya che, athavA mRtyu nivAraNa mATe miththAbuddhithI devI vagerene balidAna Adi ApavAM. tathA "mocana mATe arthAt pitAnA karmabaMdhane dUra karavA mATe viparIta matithI paMcAgnitA AdirUpa hiMsAmAM pravRtta thAya che. 10 'duHkhapratighAtahetuM -monu nivAraNa 4211 bhATe hiMsAmAdi 55 42 cha. ma / Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 .. . vAcArAmane . TokA-'asya' iti-asya pratyakSamanubhyamAnasya cAritaragacancalatarasya, sandhyArAgavattvaritabhadgurasya jIvitasya-jIvanasya cirasukhArthamaparijAtakarmA jIvaH karmabandhahetubhUteSu kriyAvizepeSu pravartate / yathA-jIvanArtha lAyakatittirAdipakSiNAm , anamepamRgamRgarAjAdipazUnAM vadharUpaporakarmasamAcaraNam / tathA-parivandanamAnana-pUjanAya, tatra-paricandanaM prazaMsA, tadartha, yayA-svakhyAtiprAptyartha sAparAdhaniraparAdha-mANinAM hiMsanam / mAnanam abhyutthAnAsanadAnAdirUpaH satkAraH, svAnA: svIkAro vA, vadartham , yathA-mAnanArtha parepAM hiMsanAdikaraNam / pUjanam-palavastrAdipuraskAraH, pratimAdInAM pUjApratiSThAdi ca, tadayaM, prANyupamardanarUpahiMsAdisAvadha --- -- --- TIkArtha-pratyakSa anubhava kiye jAne vAle, jalako taraGga ke samAna atizaya caMcala, sandhyA kI lAlimA ke samAna bhaDgura-jIvana ke cirakAlIna sukha ke lie aparijJAtakarmA jIva karmabandha kI kAraNabhUta kriyAmoM meM pravRtta hotA hai| jaise-jIvita rahane ke lie; lAvA, tItara Adi pakSiyoM kA aura bakarA, meDhA, hirana evaM siMha Adi pazuoM kA vadharUpa ghora pApakarma kA AcaraNa karanA / tathA paricandana, mAnana aura pUjana ke lie jIva pApakarma karatA hai / 'parivandana' kA artha hai prazaMsA / prazaMsA ke lie sAparAdha aura niraparAdha prANiyoM kA dhAta kiyA jAtA hai / uThakara khar3A honA, Asana denA Adi satkAra, athavA apanI AjJA svIkAra karAnA 'mAnana' kahalAtA hai, isa ke lie bhI dUsaroM kI hiMsA kI jAtI hai / ratnoM aura vasro Adi kA puraskAra pUjana' kahalAtA hai, aura pratimA Adi kI pUjA TIkAtha-pratyakSa anubhava karavAmAM AvelA jalanA taraMgonI samAna atizaya caMcala, saMdhyAnI lAlAza (rAtApaNA)nI samAna bhaMgura jIvananA lAMbA samayanA sukha mATe aparikSAtakarmo jIva kamabaMdhanI kAraNabhUta kriyAomAM pravRtta thAya che. jevI rIte jIvita rahevA mATe lAvA tetara, Adi pakSIonA ane bakarA, gheTA, haraNa e pramANe siMha Adi pazuonA vadharUpa ghora pApakarmanuM AcaraNa karavuM. tathA parivandana, manana ane pUjana mATe paNa jIva pApa karma kare che. parivaMdanane atha cheH-prazaMsA, prazaMsA mATe aparAdhavALA ane aparAdha vinAnA prANIone ghAta karavAmAM Ave che. uThIne ubhA thaI javuM. Asana ApavuM Adi kAra athavA pitAnI AjJA svIkAra karAvavI te mAnana" kahevAya che, te mATe paNa bIjAnI hiMsA karavAmAM Ave che. ratna ane vastra Adine puraskAra te pUjana kahevAya che, ane pratimA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintArmANa-TIkA adhya.1 3.1 mR. 11 karmasamArambhahetuH 415 mUlam --- eyAti savyAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyanyA bhavati / / sU. 11 // chAyAM-etAMvantaH sarve loke karmasamArambhAH parijJAtavyA bhavati ||suu. 11 // TIkA-'etAvantaH' iti-loke-jinazAsane karmasamArammA: karmabandhahetavaH kriyAvizeSAH sarve etAvantaH / kRtakAritAnumoditabhedena nividhAnAM karmasamArambhANAM . pratyekamatItavarjamAnAnAgatatrayabhedena navavidhAnAM punarmanovAkkAyabhedena masyekaM traividhye sati saptaviMzatirbhA bhavantIti rItyA pUrvakathitasaptaviMzatibhAvantaH, na tu tebhyo'dhikA ityarthaH / ete ca karmasamArambhAH parijJAtavyA bhavanti, etatparijJAnArtha yatno vidheya ityarthaH / jJAte sati punaH punarasyAnusmaraNaM karaNIyaM, na tvatra pramAdaH kArya iti bhAvaH / / mU. 11 // karmasaMmArambhaparijJAnasya phalamAha-jamseMte. ' ityaadi| mUlArtha-jinazAsana meM itane karmasamArambha jAnane yogya haiM / sU. 11 // TokArtha-jinazAsana meM karmavandha ke kAraNa itane hI haiM / kRta, kArita, aura anumodita ke bheda se tIna prakAra ke karmasamArambhIkA atIta vartamAna aura bhaviSya kAla ke sAtha guNAkAra karane para nau bheda hote hai / ye nau bheda mana, vacana, kAya ke bhedase sattAIsa maGgarUpa ho jAte haiM / isa prakAra sattAIsa taraha ke karmasamArambha jAnane cAhie, inase na kama haiM aura na adhika haiN| unheM jAnane ke lie yatna karanA cAhie / jAna lene ke pazcAt unakA bAra-bAra smaraNa karanA cAhie / isa viSaya meM pramAda nahIM karanA cAhie // 11 // karmasamArambha ke jJAnakA phala batalAte haiM-' jassete' ityAdi / mUlAMtha-jinazAsanamAM ATalA kasamAraMbha jANavA yogya che (11). TIkAtha-jinazAsanamAM karmabaMdhanAM kAraNa ATalAM ja che. karavuM. karAvavuM ane anumadana ApavuM A bhedathI traNa prakAranA karmasamArane bhUtakAla, vattamAna ane bhaviSya kaoNlanI sAthe guNAkAra karavAthI nava bheda thAya che. A nava bheda mana, vacana, kAyAnA bhedathI sattAvIsa laMgarUpa thaI jAya che. e pramANe sattAvIsa tarehanA kamasamAraMbhene jANavA joIe. enAthI ochA nathI ane adhika paNa nathI. tene jANavA mATe yatna kare joIe. jagyA pachI tenuM vAraMvAra smaraNa karavuM joIe. A viSayamAM pramAda nahi karavA joIe. (11) bhasabhAra mAnA jJAna 5 matAye cha:-'jassete' Ulft. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 - - - AcArasatre vidhvaMsanayuddhayA mAMsa bhakSayati, madirAdikaM pivati, vanaspatimUlalapatraniryAsAdizavapAkasahasrapAkAditailArtha pahivanaspatyAghArambhaM karoti / atra kAritAnumoditabhUtamaviSyakAlAdibhedena karmasamArambharUpAH kriyAvizeSA anye'pyvgntvyaaH| evamaparijJAtakarmatayA saMsAriNo jIvAH karmasamArambharUpaiH kriyAvizeSaH saMsAre sarvadikSu paribhramanto vividhayoniSu duHkhameva prApnuvantIti vijJAya bhavyaH karmasamArambharUpA sakalasAvadhakriyAvizepAstyAjyA iti bhAvaH // sU. 10 // karmasamArambharUpAn kriyAvizepAn anusmArayituM mAguktamapi punaH kathayati'eyAvaMti' ityaadi| khAtA hai, madirA Adi kA pAna karatA hai, vanaspati kI jaDa, chAla, pattA, rasa vagairaha nikAlatA hai, zatapAka evaM sahasrapAka Adi teloM ke lie agni aura vanaspati Adi kA Arambha karatA hai / yahI karAnA aura anumodana karanA tathA bhUta, bhaviSya kAla Adi ke bheda se karmasamArambharUpa anya kriyAe~ bhI samajha lenI caahie| . isa prakAra aparijJAtapApakarmA hone ke kAraNa saMsArI jIva karmasamArambharUpa kriyAoM dvArA saMsAra meM samasta dizAoM meM bhramaNa karate hue nAnA yoniyoM meM duHkha kA hI anubhava karate haiN| aisA samajhakara bhavya jIvoM ko pApakarmajanaka sAvadha kriyAoM kA tyAga karanA cAhie // sU0 10 // karmasamArambharUpa kiyAvizeSoM kA smaraNa karAne ke lie pUrvokta artha ko phira kahate haiM-" eyAvaMti." ityAdi / maTADavAnI buddhithI mAMsa khAya che, madirA vagerenuM pAna kare che, vanaspatinAM mULa, chAla, pAMdaDAM rasa vagere kADhe che. zatapAka, sahastrapAka Adi tele mATe agni ane vanaspati Adine AraMbha kare che. ahiM karAvavuM ane anudAna ApavuM, tathA bhUta bhaviSya kAla Adi nA bhedathI karmasamAraMbharUpa anya kriyAo paNa samajI levI joIe. A pramANe aparisAtapApakarmA havAnA kAraNe, saMsArI jIva karmasamAraMbharUpa yiAo dvArA saMsAramAM, samasta dizAomAM bhramaNa karate aneka ceniomAM duHkha. ja anubhava kare che. A pramANe samajIne bhaSma jIvoe pApakarmajanaka sAvadya kiyAene tyAga kare joIe. (sU) 10) karmasamAraMbharUpa kriyAvizenuM smaraNa karAvavA mATe pUrvokta ane pharI 4 cha:-'eyAvati' UtyA. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ me - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.1 . 12 upasaMhAraH 417 sakAzAnmayA sAkSAt zrutaM tad bravImi kathayAmi na tu svayuddhiparikalpitam / yataH svabuddhayA kayane zrutamAnasyApinayo bhavati, kiJca-chadmasthAnAM dRSTayopyapUrNA bhavanti tasmAd yathAbhagavatmatipAditameva tvAM bravImi upadizAmItyarthaH / atra saGgrahagAthA "subhaNANassa avigo, pariharaNijjo muhAhilAsIhi / chaumatyANaM dihI, puNNA pariyatti muiyaM iiNA // 1 // " iti / sAvadhakriyAyAH paddhajIvanikAyaM prati zastrapadupadhAtakatayA sAvadhakriyAsvarupayodhakasya prathamAdhyayanasya zastraparijJayA vypdeshH||| sU. 12 // prathamAdhyayanasya prathamoddezaH sampUrNaH // 1-1 // munikA vicaranA jo tIrthakara bhagavAn mahAvIra ke sannikaTa maiMne sAkSAt sunA hai vahI 'cavImi'maiM kahatA hai, apanI budvise kalpita nahIM khtaa| apanI buddhise tIrtha karakI vANI kI apekSA na rakhate hue kathana karane se zrutajJAna kA avinaya hotA hai| dUsarI bAta yaha hai ki umastha kI dRSTi bhI apUrNa hotI hai, mataH bhagavAna dvArA pratipAdita tattva hI maiM tuma se kahatA huuN| yahA~ yaha saGgrahagAthA hai: __"mukha ke abhilApI bhavyoM ko zutajJAna ke avinaya kA tyAga karanA cAhie chAyo kI dRSTi pUrNa nahIM hotI, aisA yahA~ 'ti' zabda se sUcita kiyA gayA hai " // 1 // sAvaya kriyA paDjIvanikAya ke lie zastra ke samAna ghAtaka hai, ataH sAvadha kriyAke svarUpake yodhaka isa prathama adhyayana kA zastraparijJA nAma huA hai| sU. 12 // prathama adhyayanakA prathama uddeza sampUrNa // 1-1 // vicaravuM. je tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra pAse meM sAkSAt sAMbhaLyuM che, teja 'pravImi'II potAnI ddhithI pita 4tA nathI. pAtAnI muddhithI-- tIrthaMkaranI vANInI apekSA nahI rAkhIne. kahIe te zrutajJAnane avinaya thAya che. bIjI vAta e che ke ---chaghasthanI dRSTi paNa apUrNa hoya che, te kAraNathI bhagavAna dvArA pratipAdana karAeluM tatvaja huM tamane kahuM chuM. ahiM A saMgrahagAthA che "sukhanA abhilASI bhae kRtajJAnanA avinayane tyAga karavo joIe. chamasyAnoSTi DAya nahI se prabhArI 'iti' 4thI sUryanA 421mA bhAvI ."(7) sAvadya kriyA pajIvanikAya mATe zastra (hathIAra) samAna ghAtaka che. e kAraNathI vagha kriyAnA svarUpane bedha karAvanAruM A prathama-adhyayana che, tenuM zastraparisAnAma nAmaka prathama adhyayanane prathama udeza saMpUrNa (1-1) Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtma mUlam -- jassete logaMsi kampAsamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariSNAyakamme tivemi / / sU0 12 // chAyA-yasya ete loke karmasamArambhAH parijJAtA bhavanti sa khalu muniH parijJAtakarmA, iti bravImi // mu0 12 // TIkA- 'yasya' iti loke yasya = bhavyajIvasya ete mAguktAH karmasamArambhAH = jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmaNaH samutpAdakAH, sAvadyakriyAvizeSA ityarthaH parijJAtA bhavanti = ' ete hiMsAdayaH saptaviMzatibhaGgayantaH sAvayakriyAvizeSA AtmanaH karmabandhe hetavo bhavanti ityevaM parizayA jJAtA bhavanti sa parijJAtakarmA-iparijJayA karmabandhanibandhanatvena vijJAya, pratyAkhyAnaparijJayA parityaktasakalasAvadyakriyAvizeSo nizrayena muniH sarvasAvadhakriyoparatipatijJAvAn bhavatItyarthaH / iti-AtmatatvasvarUpanirUpaNaM, karmavandhahetubhUtaMsakalasAradyakriyAsvarUpapradarzanaM, sAvadyakriyAnicipurassara munerviharaNaM ceti yat tIrthaGkarasya bhagavato mahAvIrasya mUlArtha - loka meM jo karmasamArambha jAna letA hai, vaha muni nizraNa se parijJAtakarmA hai, aisA maiM kahatA hU~ // sU. 12 // * TIkArtha-loka meM jisa bhavya ko pUrvokta karmasamArambha arthAt jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ke utpAdaka sAvayavyApAra jJAta ho jAte haiM, arthAt ko pUrvokta sattAIsa bhaMgo vAle hiMsAdika kriyAvizeSoM ko apane karmabandhoM kA kAraNa samajha letA hai, vaha parijAta - karmA hai / jo jJa-parijJA se karmabandha kA kAraNa samajha kara pratyAkhyAna parijJA se sampUrNa sAvadha kriyAyAga karatA hai vaha nizcaya se parijJAtakarmA muni hai / C ti bemi' iti = isa prakAra kA AtmA ke svarUpa kA nirUpaNa, karmabandha ke kAraNabhUta samasta sAvadha vyApAroM ke svarUpa kA pradarzana, aura sAvadha kriyA ko nivRttipUrvaka 416 mUlAthalAkamAM je kama samAralane jANI le che, te muni nizcayathI pirasAtabhii hai, se prabhAle DuM huM cha. (sU0 12) TIkA lekamAM je bhavya jIvane pUrvokta kA~samAraMbha arthAt jJAnAvaraNIya Adi ATha karmone utpAdaka sAvadha vyApAra jANavAmAM AvI jAya che. arthAt je pUrve kahelA sattAvIsa bhagAvALA hiMsAdikriyAvizeSene peAtAnA kaba dhanuM kAraNa samajI le che te parijJAtakamAM che. je jJa-parijJAthI kamaLadhanuM kAraNa samajIne pratyAkhyAna-pari jJAthI sampUrNa sAvadha kriyAone tyAga kare che. te nizcayathI paziAtakamAM muni che. tti mi' - iti prabhA bhAramAnA svazyanuM niiya, maMdhanA arazubhUta samasta sAvadha vyApArezanA svarUpanuM pradarzana, ane sAvadya kriyAnI nivRi navuM Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.1 su. 12 upasaMhAraH 417 sakAzAnmayA sAkSAt zrutaM tad bravImi kathayAmi na tu svayuddhiparikalpitam / yataH svayuddhapA kayane zrutajJAnasyAvinayo bhavati, kiJca-chamasthAnAM dRSTayopyapUrNA bhavanti tasmAd yathAbhagavatmatipAditameva tyAM bravImi-upadizAmItyarthaH / atra saGgrahagAyA "suaNANassa aviNao, pariharaNijjo muhAhilAsIhi / chaumatyANaM diTTI, puNNA patthi-tti mUiyaM iiNA // 1 // " iti / sAvadhakriyAyAH paddhajIvanikAyaM prati zastravadupaghAtakatayA sAvadhakriyAsvarUpabodhakasya prathamAdhyayanasya zastraparikSayA vypdeshH| // su. 12 // prathamAdhyayanasya prathamodezaH sampUrNaH // 1-1 // munikA vicaranA jo tIrthakara bhagavAn mahAvIra ke sannikaTa maiMne sAkSAt sunA hai vahI 'bravImi'maiM kahatA hai, apanI budvise kalpita nahIM khtaa| apanI buddhise-tIrtha karakI vANI kI apekSA na rakhate hue kathana karane se zrutajJAna kA avinaya hotA hai| dUsarI bAta yaha hai ki chamastha kI dRSTi bhI apUrNa hotI hai, ataH bhagavAn dvArA pratipAdita tatva hI meM tuma se kahatA hU~ / yahA~ yaha saGgrahagAthA hai: "mukha ke abhilApI bhavyoM ko pratajJAna ke avinaya kA tyAga karanA cAhie chapasthoM kI dRSTi pUrNa nahIM hotI, aisA yahA~ ' iti' zabda se sUcita kiyA gayA hai " // 1 // sAvadha kriyA paDjIvanikAya ke lie zatra ke samAna ghAtaka hai, ataH sAvadha yAka svarUpake bodhaka isa prathama adhyayana kA zastraparijJA nAma huA hai / sU. 12 // mathama adhyayanakA prathama uddeza sampUrNa // 1-1 // vicaravuM. je tIrthakara bhagavAna mahAvIra pAse meM sAkSAt sAMbhaLyuM che, te ja navImi huI chu, cAtAnI muddhithI pita to nathI. pAtAnI muddhithiicthakeranI vANInI apekSA nahI rAkhIne. kahIe te zrutajJAnane avinaya thAya che. bIjI vAta e che ke - chadmasthanI daSTi paNa apUrNa heya che, te kAraNathI bhagavAna dvArA pratipAdana karAeluM tatvaja huM tamane kahuM chuM. ahiM A saMgrahagAthA che sukhanA abhilASI bhavyae zrutajJAnanA avinayane tyAga kara joIe. chamazyAnI STi pU rayanarI se prabhArI 'iti za74thI sUyanA 42vAmAM mAvI che."(7) sAvadya kriyA pachavanikAya mATe zastra (hathIAra) samAna ghAtaka che. e kAraNathI jAvadha kriyAnA svarUpane baMdha karAvanAruM A prathama-adhyayana che, tenuM zastraparikSAnAma 5.yuM che. nAmaka prathama adhyayanane prathama udeza saMpU (1-1) ma.mA. po Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 atha mathamAdhyayanasya dvitIyoddezaH / prathamoddeze sAmAnyarUpeNAtmanaH svarUpaM nirUpitam tasyaiva vizeSarUpeNa bodhanAya dvitIyoddezaH prArabhyate, tasyedamAdimaMtram -'aTTe' ityAdi / bhA vArAGga tathA - iha 'pUrvabhavasmRtirUpaM viziSTaM jJAnaM na bhavati keSAMci - diti prathamodeze nigaditam atha tat kathaM na bhavatIti jijJAsAyAmucyate- 'aTTe' ityAdi / prathama adhyayanakA dvitIya uddeza || pahale uddeza meM sAmAnyarUpase AtmA ke svarUpa kA nirUpaNa kiyA gayA hai / aba vizeSarUpa se AtmA kA svarUpa samajhAne ke uddezya se dUsarA uddeza Arambha kiyA jAtA hai, usakA yaha AdisUtra hai--' aDDe ' ityAdi / tathA - pahale uddezameM batalAyA gayA thA smaraNarUpa viziSTa jJAna nahIM hotA / vaha jJAna kahate haiM - 'aTTe ' ityAdi / ki- kinhIM - kinhIM jIvoM ko pUrva bhava kA kyoM nahIM hotA ! aisI jijJAsA hone para pahelA adhyayanA bIjo uddeza. pahelA `uddezamAM sAmAnyarUpathI AtmAnA svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. have vizeSarUpathI AtmAnuM svarUpa samajAvavAnA uddezathI bIjA uddezana AraMbha 4zvAmAM Ave che, tenuM yA mAhisUtra che-' aTTe' ityAdi. tathA----pahelA uddezamAM khatAvavAmAM AvyuM che ke-kAI-kAI jIvAne pUrvabhavanA smaraNurUpa viziSTa-uttama asAdhAraNu jJAna thatuM nathI. te jJAna kema thatuM nathI ? mevI lajJAsA thavAthI 4che che:- 'aTTe' dhatyAhi Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 m. 1 viziSTanAnAbhAvakAraNam 419 tathA-ayamAtmA parinAtakarmatayA sakalasAMbadyakriyAnivRttaH san munimavatItyupadiSTam , atha yaH punaraparisAtakarmA sa khalu kIdRzo bhavatItyAkAkSAyAmAha-'aSTe' ityaadi| . aTTe loe parijuNNe dussaMbohe avinANae, assi loe pavvahie tatya tatya puDho pAsa, AturA assiM paritAti // . 1 // chAyA AtaH lokaH parighunaH (parijIrNaH) duHsaMbodhaH avijJAnakA asmin loke manyadhite tatra tatra pRthak pazya, AturA asmin paritApayanti / / mu. 1 // tathA yaha kahA jA cukA hai ki AtmA karmoM kA svarUpa samajha kara, aura samasta sAvadha vyApAroM se virata ho kara muni ho jAtA hai, magara jisane karmoM kA svarUpa nahIM samajhA hai, usa AtmA kI kaisI sthiti hotI hai ! aisI jijJAsA hone para kahate haiM 'aTTe' ityaadi| mUlArtha-(karmabandha kA svarUpa na samajhane vAlA) Arta loka parijIrNa hai-asamartha hai, vodha pAne me azaka hai, ajJAna hai, isa loka meM vyathita hai, pRthak-pRthak jIvoM ko dekho / ve Atura-ajJAnI-hokara jIvoMko paritApa pahuMcAte haiM // 1 // tathA-e pramANe kahI cUkayA chIe ke AtmA karmonA svarUpane samajIne ane samasta sAvadha vyApArathI virata (dara) thaIne muni thaI jAya che, paNa jeo karmonA svarUpane samajyA nathI te AtmAnI sthiti kevI thAya che? evI jIjJAsA thavAthI dhaDe hai:- aTe' tyAdi. sUlAtha-(karmabaMdhanA svarUpane nahI samajavAvALA) Adlaka parijINuM che. asamartha che. beya pAmavAmAM azakta che. ajJAna che. A lekamAM duHkhI che. judA-judA 7ne juo te Atara-ajJAnI thaIne chane paritApa pahoMcADe che. (1) Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 AcArA TIkA lokaH pRthivyAdipajIvanikAyaH khalu jJAnAvaraNIpAdyaSTavidhakarmabandhahetubhUvasAvadya kriyA vizeSasvarUpAnavabodhena ArtaH = viSayasukhatRSNAvyAkulo bhavati / ata eva paridhUnaH zArIramAnasAdiduHkhAnalasaMtaptaH / yadvA-parijIrgaH kSAyopazamikabhAvAbhAvena mokSamArgamavRttAvakSamaH, ata eva - duHsaMbodha: trahmadattatracaraNakaraNazikSAM grahItumasamarthaH, ata eva avijJAnaMka:- samyagjJAnarahito bhavati, ata eva pUrvabhavasmRtirUpamapi viziSTaM jJAnaM na bhavatIti bhAvaH / 'pazya' iti padena ziSyeti saMbodhanapadasyAdhyAhAraH - he ziSya ! pravyathite = pUrvopArjitakarmodayena kSuSA TIkArtha-loka arthAt pRthivIkAya Adi chaha prakAra ke jIva, jJAnAvaraNa Adi ATha prakAra ke karmoM ke bandhake kAraNabhUta sAvadha vyApAroM kA svarUpa na samajhakara Arta hote haiM-viSayasukha kI tRSNA se vyAkula hote haiM / ataeva ve zArIrika aura mAnasika duHkhoM kI Aga se saMtapta haiM / athavA kSAyopazamika bhAvoM ke abhAva ke kAraNa mokSamArga meM pravRtti nahIM kara sakate / isI kAraNa ve brahmadatta kI taraha caraNa aura kAraNa kI zikSA lene meM bhI asamartha haiN| aise jIva avijJAnaka arthAt samyagjJAna se rahita hote hai, isI kAraNa unheM pUrva bhava kI smRtirUpa viziSTa ( jAtismaraNa ) jJAna bhI nahIM hotA / 'pazya' (dekho ) isa pada ke dvArA ziSya ke saMbodhana kA adhyAhAra kiyA gayA hai / he ziSya / pUrvopArjita karmoM ke udaya se bhUkha, pyAsa, trAsa, iSTaviyoga, TIkA leAka arthAt pRthvIkAya Adi cha prakAranA jIvasamUha jJAnAvaraNe Adi ATha prakAranA karmonA 'dhanA kAraNe sAvadya vyApArAnA svarUpane nahi samajIne Ata thAya che. viSaya sukhanI tRSNAthI vyAkula thAya che. te kAraNathI te zArIrika ane mAnasika duHkhAnI AgathI saMtamakhatapelA che. athavA kSAyeApazamika bhAvAnA abhAvanA kAraNe meAkSamAgamAM pravRti karI zakatA tathI. e kAraNathI te brahmadattanI peThe caraNu ane karaNanI zikSA levAmAM paNa asamartha che, evA jIva vijJAna arthAt sabhyajJAnathI rahita hAya che. A kAraNathI tene pUrvabhavanI smRtirUpa viziSTa (latisbhara5) jJAna yAzu yatuM nathI. 6 pazya * (dekhAdvA) A pathI ziSyanA sambaMdhananuM adhyAhAra karavAmAM mA0yu che; he ziSya ! yUvopArjita habhaunA hiyathI lUNa, tarasa, trAsa, ISTaviyoga, Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 uM. 2 sU. 1 viziSTAjJAnAbhAva kAraNam 421 pipAsA trAsa miyaviyogA - ''dhi-vyAdhi-paripIDite, asmin loke tatra tatra sarva mANiy pRthak = pratyekaM pazya / AturAH = viSayasukhatRSNAvyAkulA ajJAninaH asmin loke paritApayanti = pRthivyAdijIvAn paripIDayanti iti pazyetyarthaH / yadvA-lokaH - pajIvanikAyaH, ArtaH = paripIDitaH astIti zeSaH / kutaH kAraNAd ArtaH ? ityata Aha- ' parijuNNe ' iti / yataH parijIrNaH =mokSa mArgamavRttAvakSamaH / kathaM parijIrNaH ? ityata Aha- 'dussaMbohe' iti, yato duHsaMbodhaH brahmadattacacaraNakaraNazikSAM grahItumasamarthaH / duHsaMbodhaH kuto'stI ? - tyata Aha-yataH - avijJAnakaH - vijJAnarahitaH, pUrvabhavArjitaghoratarahiMsAdiduritakarma mAnasika pIDA, zArIrika pIDA Adi se pIDita isa loka meM jahA~ pRthak-pRthak prANiyoM ko dekho / ve viSayasukha ke lie vyAkula evaM jJAnahIna ho kara saMsAra meM saMtApa bhoga rahe haiM / ve pRthivIkAya Adi jIvoM ko pIDA pahuMcAte haiM ( yaha dekho ) / athavA - paDujIvanikAyarUpa yaha loka Arsa hai-pIDA bhugata rahA hai / yaha kisa kAraNa se AteM hai ? isa prazna kA uttara yaha hai ki vaha parijIrga arthAt mokSamArga meM pravRtti karane meM asamartha hai| yaha parijIrNa kyoM hai ? isa kA samAdhAna yaha hai kivaha du:saMbodha hai arthAt brahmadatta kI bhA~ti caraNa--karaNa kI zikSA grahaNa karane meM azakta hai / yaha duHsaMbodha kyoM hai ? isa kA kAraNa yaha hai ki vaha jJAnahIna hai arthAt pUrvabhava meM upArjana kiye hue ghoratara hiMsA Adi pApakarmI ke vaza ho kara evaM atyanta mAnasika pIDA, zArIrika pIDA, AdithI pIDita A leAkamAM jyAM-tyAM jUdA-jUdA prANIone jue, te viSayasukha mATe vyAkula eva jJAnahIna thaIne soMsAramAM satApu bhegavI rahyA che. te pRthivAkAya Adi jIvAne pIDA pahAMcADe che. te juo. athavA SaDUjIvanikAyarUpa A lAka Atta che-pIDA bhegavI rahyA che. te zu kAraNucI Atta che? A praznanA uttara e che keH te parijI arthAt mekSa mAgamAM pravRtti karavAne asamartha che. te jINu zA mATe che? tenuM samAdhAna e che ke--te duHsabaMdha che, arthAt prArttanI pramANe caraNu-karaNanI zikSA grahaNa karavAmAM azakata che, te duHsAdhA bhATe che? tenuM rathe che :- te jJAnahIna che, arthAt pUrvaH savamAM upArjana karelA ghAratara hiMsA Adi pApakarmAne vaza thaIne, ema--e pramANe Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 lokaH=pRthivyAdipaddajIvanikAyaH khalu jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmabandhaTIkAhetubhUtasAvadya kriyA vizeSasvarUpAnavabodhena ArtaH = viSayasukhatRSNAvyAkulo bhavati / ata eva paridyUnaH = zArIramAnasAdiduHkhAnalasaMtaptaH / yadvA-parijIrNaH kSAyopazamikabhAvAbhAvena mokSamArgapravRttAvakSamaH, zikSAM grahItumasamarthaH, ata eva avijJAnakaH = samyagjJAnarahito bhavati, ata eva pUrvabhavasmRtirUpamapi viziSTaM jJAnaM na bhavatIti bhAvaH / 'pazya' iti padena ziSyeti ata eva - duHsaMvodhaH = brahmadattavaccaraNakaraNasaMbodhanapadasyAdhyAhAraH - he ziSya ! pravyathite = pUrvopArjitakarmodayena kSudhA TIkArtha-loka arthAt pRthivIkAya Adi chaha prakAra ke varaNa Adi ATha prakAra ke karmoM ke bandhake kAraNabhUta sAvadha vyApAroM kA svarUpa na samajhakara Arta hote haiM-viSayasukha kI tRSNA se vyAkula hote haiM / ataeva ve zArIrika aura mAnasika duHkhoM kI Aga se saMtapta haiM / athavA kSAyopazamika bhAvoM ke abhAva ke kAraNa jIva, jJAnAmokSamArga meM pravRtti nahIM kara sakate / isI kAraNa kAraNa kI zikSA lene meM bhI asamartha haiM / aise jIva avijJAnaka arthAt samyagjJAna se rahita hote hai, isI kAraNa unheM pUrva bhava kI smRtirUpa viziSTa ( jAtismaraNa ) jJAna ve brahmadatta kI taraha caraNa aura bhI nahIM hotA / 1 AcArAmu 'pazya' (dekho ) isa pada ke dvArA ziSya ke saMbodhana kA adhyAhAra kiyA gayA hai / he ziSya ! pUrvopArjita karmoM ke udaya se bhUkha, pyAsa, trAsa, iSTaviyoga, 1 TIkA leAka arthAt pRthvIkAya Adi cha prakAranA jIvasamUha jJAnAvaraNa Adi ATha prakAranA karmonA baMdhanA kAraNe sAvadya vyApArAnA svarUpane nahi samajIne Ata thAya che. viSaya sukhanI tRSNAthI vyAkula thAya che. te kAraNathI te zArIrika ane mAnasika duHkhAnI AgathI saMtapta-khUkhatapelA che. athavA kSAyeApazamika bhAvAnA abhAvanA kAraNe mekSamAga mAM pravRti karI zakatA nathI. e kAraNathI te brahmadattanI peThe caraNu ane karaNanI zikSA levAmAM paNa asamartha che, evA jIva avijJAnaH arthAt sabhyajJAnathI rahita hAya che. A kAraNathI tene pUrvabhavanI smRtirUpa viziSTa (latisbhara) jJAna yayu tu nathI. 'pazya' (heyo-luve|) yA pahathI ? ziSyanA sabhbhodhananuM adhyAhAra 1zvAmAM yAvyu che; De ziSya! bhUrvopArjita ubhaunA udayathI lUNa, tarasa, trAsa, ISTaviyeoga, Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 . 2 pRthvIkAyasamArambhaH 423 mAturANAM hRdayaM manAgapi na dravatiH pratyuta mRgAn kSudhitavyAghra iva te pRthivyAdiprANigaNaM praNitAnti, iti saMsUcayati // suu.1|| tatra pahajIvanikAyarUpe loke mAthamyAt pRthivIkAyasyAdhikAramAha-'saMti pANA' ityaadi| saMti pANA puDho siyA lajjamANA puDho pAsa / aNagArAmo-tti ege patrayamANA jamiNaM visvasvehi satthehiM puDhavikammasamAraMbheNaM puDhavisatyaM samAraMbhamANA aNyo aNegarUva pANe vihiMsai / / su. 2 // chAyAsanti prANAH pRthak zritAH lajjamAnAH pRthak pazya / anagArAH sma iti eke pravadamAnAH, yadidaM virUparUpaiH zastraH pRthivIkarmasamArambheNa pRthivI zastra samArambhamANA anyAn anekarUpAn pANAn vihiMsanti / / 2 / / mana meM dayA nahIM AtI, pratyuta bhUkhA vAgha jaise mRgoM ko mAratA hai usI prakAra viSayalolupa loga una jIvoM kI hiMsA karate haiM / sU. 1 / / / __ paDjIvanikAyarUpa loka meM pRthvIkAya pahalA hai, ataH pRthvIkAya kA adhikAra kahate haiM:-'saMti pANA' ityAdi / mRLArtha-pRthvI meM alaga-alaga prANI haiN| pRthvIkAya ke AraMbha kI nivRtti karane vAloM (muniyoM ) ko pRthak smjho| 'hama anagAra haiM ' isa prakAra kahanevAle dravyaliMgI nAnA prakAra ke pRthvIzAstroM se pRthvIkarma kA samArambha karake pRthvIzastra kA samArambha karate hue aneka prakAra ke anya prANiyoM kI bhI hiMsA karate haiM / / su. 2 / / tenA manamAM dayA AvatI nathI, paraMtu bhUkhe vAgha jema mRgene mAre che, te pramANe viSaya-lAlupa leka te jIvonI hiMsA kare che. (1) vajIvanikAyarUpa lokamAM pRthvIkAya prathama che, te kAraNathI pRthvIkAyane madhi42 43 cha:-'saMti pANA' tyAdi. malAtha-pRthvImAM alaga-alaga prANI che. pRthvIkAyanA AraMbhanI nivRtti karavAvALA (muniye)ne jUdA jANe. paraMtu "ame anagAra-sAdhu muni chIe." A prakAranuM kahevAvALA dravyaliMgI (veSa dhAraNa karanArA) nAnA-prakAranA zarathI pRthvI kamane samAraMbha karIne pRthvIza AraMbha karatA thakA aneka prakAranA anya HeImAnI para lisA 42 cha. (2) Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAce 422 vazataH pragAdamithyAtvamohanIyodayAt pragADhamohAmAnta ityarthaH / evaM svakarmavazataH paripIDitamapi nitAntadayanIyamapi rAgadvepamohAnyAH paritApayantItyAha-asmin loke' ityAdi / asya vyAkhyA pUrvavat yodhyaa| 'pazya' iti padena bhAgavatA mAM saMbodhya yathopadiSTaM tathA kathayAmIti .. jambUsvAminaM zrImudharmA svAmI pratibodhayati / 'mavyathite' iti vizeSaNapadaM ca svasvakarmaNeva nAnAvidhavedanAsamanvitAnAmapi pRthivyAdipajIvanikAyAnAM paripIDane vipayamukhatRSNAkrAntAnA gADhe mithyAtvamohanIya ke udaya se mohayukta hai| isa prakAra apane karmoM se pIDita aura atyanta dayanIya pRthvIkAya Adi jIvoM ko rAga-dvepa aura moha se andhe purupa pIDA pahuMcAte haiM / 'asmin loke'-(isa loka meM) ityAdi kI vyAkhyA pahale ke samAna samajha lenA cAhie. 'pazya' (dekho) isa pada se zrIsudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM ki-mujhe saMvodhana karake bhagavAn ne jaisA upadeza diyA hai vaisA hI maiM kahatA huuN|. 'mavyathite ' pada se yaha sUcita kiyA gayA hai ki-vecAre padakAya ke jIva apane-apane karmoM ke kAraNa nAnA prakAra kI vedanAe~ bhoga hI rahe haiM, isa para bhI viSaya-sukha ke lolupa loga unheM aura satAte hai| unheM duHkhI dekha kara bhI inake atyanta gADha mithyAtvamehanIyanA udayathI mehayukta che. e prakAre potAnA karmothI pIDita ane atyanta dayApAtra pRthvIkAya Adi ne rAga-dveSa ane mohathI aMdha ye 535 pIpAMyA cha 'asmin loke' (mA.mai) 'tyAhinI vyAbhyA prathama pramANe samajI levI joIe. 'paiya' (1) mA 54thI zrI sudhA svAmI svAmIna 4 cha :mane saMbodhana karIne bhagavAne je upadeza Apyo che tevoja huM kahuM chuM. pratyathite / 54thI me sUcita 42pAmA bhAva cha :-miyAsa pAyA 75 pita-pitAnA karmonA kAraNe nAnA prakAranI vedanAo bhegavI ja rahyA che. te uparAMta para viSaya-sumana g5 mAsA. tena padhAre satAve che. tenIna un. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 . 2 pRthvIkAyasamArambhaH 423 mAturANAM hRdayaM manAgapi na dravati, pratyuta mRgAn kSudhitavyAghra iva te pRthivyAdiprANigaNaM praNinanti, iti saMsUcayati // sU. 1 // tatra padajIvanikAyarUpe loke prAthamyAda pRthivIkAyasyAdhikAramAha-saMti pANA' ityaadi| saMti pANA puDho siyA lajjamANA puDho pAsa / aNagArAmo-tti ege patrayamANA jamiNaM visvasvehi satyehiM puDhavikammasamAraMbheNaM puDhavisatyaM samAraMbhamANA aNNe aNegarUva pANe vihiMsai / / sU. 2 // chAyA--- santi prANAH pRthak zritAH lajjamAnAH pRthak pazya / anagArAH sma iti eke pravadamAnAH, yadidaM virUparUpaiH zastraiH pRthivIkarmasamArambheNa pRthivI zastra samArambhamANA anyAn anekarUpAn mANAn vihiMsanti / / 2 // mana meM dayA nahIM AtI, pratyuta bhUkhA vAgha jaise mRgoM ko mAratA hai usI prakAra viSayaloTapa loga una jIvoM kI hiMsA karate haiM / / sU. 1 // paDjIvanikAyarUpa loka meM pRthvIkAya pahalA hai, ataH pRthvIkAya kA adhikAra kahate haiM:-'saMti pANA' ityAdi / mUlArtha-pRthvI meM alaga-alaga prANI haiM / pRthvIkAya ke AraMbha kI nivRtti karane vAloM (muniyoM ) ko pRthak samajho / 'hama anagAra haiM ' isa prakAra kahanevAle dravyaliMgI nAnA prakAra ke pRthvIzastroM se pRthvIkarma kA samArambha karake pRthvIzastra kA samArambha karate hue aneka prakAra ke anya prANiyoM kI bhI hiMsA karate haiM / sa. 2 // tenA manamAM dayA AvatI nathI, paraMtu bhUkhe vAgha jema mRgone mAre che, te pramANe viSaya-lAlupa loka te jIvonI hiMsA kare che. (1) pajIvanikAyarUpa lekamAM pRthvIkAya prathama che, te kAraNathI pRthvIkAyane madhi42 4 cha:-'saMti pANA' tyAhi. mUlAtha-pRthvImAM alaga-alaga prANI che. pRthvIkAyanA AraMbhanI nivRtti karavAvALA (muniye)ne jUdA jANe. paraMtu ame anagAra-sAdhu muni chIe. A prakAranuM kahevAvALA dravyaliMgI veSa dhAraNa karanArA) nAnA--prakAranA zathI pRthvI karmane samAraMbha karIne pRthvIza ane AraMbha karatA thakA aneka prakAranA anya prANIonI paNa hiMsA kare che. (2) Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 AcArAtsUtre TIkA " mANAH = prANAH santi yeSAmityartha'catyayaH prANina ityarthaH / pRthak= bhinnabhinnatA thitAH svasvazarIrAdhiSThitAH santi / yadvA - zritAH pRthivyAzritAH= aDgulA saMkhyAtabhAgamamANasvazarIrAvagAhinaH pRthivyAmavasthitAH pRthivIkAyikAH, mANA:= jIvAH, pRthak pRthagbhAvena santi iti pazya / idamuktaM bhavati - pRthivyA ekadevatArUpatvaM manyamAnA bhrAntAH, vastutastu pratyekazarIrarUpANAmasaMkhyAtapRthivIkAyikajIvAnAM samudAyaH pRthivI / evaM ca pRthivI sacittA'nekajIvAdhiSThitA ceti / atha dvArapradarzanena vastusvarUpaM samyag nirNIyate tasmAd dvAraNi TIkArtha- - prANa kA artha hai prANI / prANI pRthak-pRthak Azrita haiM arthAt alaga-alaga prANI apane-apane zarIra meM rahate haiM / athavA 'zrita' kA artha hai- pRthvI meM Azrita / aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga avagAhanA vAle jIva pRthvI- Azrita haiM, aise pRthvIkAya ke jIva pRthak pRthak haiM / yaha dekho / tAtparya yaha hai ki pRthvI ko eka hI devatA mAnane vAle loga bhrama meM haiN| vAstava meM pRthvI pratyeka zarIra vAle asaMkhyAta pRthvIkAyika jIvoM kA piMDa hai| isI prakAra pRthvI sacitta hai aura aneka jIvoM se adhiSThita hai / dvAroM ke pradarzana se vastu kA svarUpa spaSTa ho jAtA hai, ataH yahA~ dvAra TIartha --Ano artha AzI che. ANI pRthaDU-pRtha yAzrita che, arthAt alaga-alaga prAya pota-yotAnA zarIramAM rahe che. athavA 'nita 'to artha che. pRthvImAM Azrita * ogalanA asaMkhyAtamAM bhAganI avagAhanAvALA e jIva pRthvI-AAzrita che. enA pRthvIkAyanA jIva jUdA jUdA che te jue. tAtparya e che keH pRthvIne ekaja devatA mAnavAvALA leka bhramamAM che. vAsta vika rIte te pRthvI pratyeka zarIravALA asaMkhyAta pRthvIyika jIvanA piMDa che. A pramANe pRthvI sacitta che, ane aneka jIvAthI adhiti che. dvArAnA pradazanathI vastunuM svarUpa spaSTa thaI jAya che; eTale ahiM dvAra khatA Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 .2 pRthivIkAyasvarUpam padayante-(1) lakSaNaM, (2) marUpaNA, (3) parimANaM, (4) vadhaH, (5) zastram, (6) upabhogaH, (7) vedanA, (8) nivRttizvatyaSTau / uktaJca---- "lakravaNa 1 prasvaNA 2 khalu, parimANaM 3 vaha 4 taheva satthaM 5 ca / uvabhoga 6 veyaNAvi 7 ya, nibattI 8 a dArAI // 1 // " (1) lakSaNadvAram - nanu pRthivI sacetanA'stItyatra ki mamANam ? ucyate--anumAnameva tAvatmayamaM gRhANa / pRthivI sacetanA tadadhiSThitazarIropalabdheH, gavAzcAdivat / batalAye jAte haiM--(1) lakSaNa, (2) prarUpaNAM, (3) parimANa, (4) vadha, (5) zAstra, (6) upabhoga, (7) vedanA, aura (8) nivRtti / ye ATha dvAra haiM / kahA bhI hai-~-- "layaravaNa 1 pAvaNA 2 khalu. parimANaM 3 vaha 4 taheva satyaM ca 5 / upabhoga 6 veyaNAvi 7 ya, nivittI 8 aTTha dArAI // 1 // " iti / lakSaNa, prarUpaNA, pariNAma, vadha, zAstra, upabhoga, vedanA aura nivRtti, ye ATha dvAra kahe gaye hai| // 1 // zaMkA-pRthvI sajIva hai isa viSayameM kyA pramANa hai ! samAdhAna-~~~pahale anumAna pramANa hI lIjie-pRthvI sacetana hai, kyoM ki usameM cetanA se adhiSThita zarIra kI upalandhi hotI hai, gAya aura azva ke samAna / vAmAM Ave che:-(1) sakSaE, (2) 535, (3) paribhASya, (4) vadha, (5) zatra, (9) G4 , (7) vahanA mana (8) nivRtti, mA 203 dvAra che. hyu cha --- " lakSaNa 1 pAvaNA 2 khalu, parimANaM 3 vaha 4 taheva satyaM ca 5 / upabhoga 6 ceyaNAvi 7 ya, nivyittI 8 ada dArAI // 1 // " iti / "lakSaNa, prarUpaNuM, parimANa, vadha, zasa, upalega vedanA ane nivRtti. A ATha dvA2 4aa che." (1) (1) saarsaM -pRthvI sajIva che, e viSayamAM zuM pramANa che? samAdhAna -prathama anumAna pramANane laI e-pRthvI sacetana che. kAraNa ke tamAM cetanAthI adhiNita zarIranI upalabdhi thAya che. gAya ane azvinI samAna, pra. mA. 54 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 426 AdhArAne kiJca-jIvasya yAni lakSaNAni tAni pRthivIkAyasya santi, kevalamatrastyAnadinAmadarzanAvaraNakarmodayAdupayogazaktinidarzanarUpA nAsti vyaktA ityavyaktarUpeNopayogo varttate / tathaudArika-tanmizra-kArmaNazarIrAtmakaH kAyayogo vRddhayaSTivat tasyAlambanAya varttate / tathA mAnasikacintAvizepavatsUkSmA AtmapariNAmavizeparUpA adhyavasAyA statra santi / tathA sAkAropayogAntargatamatizrutarUpamajJAnadvayaM ca tatrAsti / tathA sparzanendriyamAtrasya sadbhAvAdacakSurdarzanaM ca / tathA sevArtasaMhananaM, candramasUra saMsthAna vAsti / tathA-mithyAtvAdisadbhAvAdaprAvidhakarmabandho'pi / kRSNanIla dUsarI bAta yaha hai ki-jIva ke jo lakSaNa haiM ve saba pRthvI meM pAye jAte haiM / hAM, pRthvIkAya meM styAnaDhinAmaka darzanAvaraNa karma ke udaya se jJAna-darzanarUpa upayogazakti prakaTarUpa meM nahIM hai / pRthvI meM avyaktarUpa se upayoga rahatA hai| tathA audArika audArikamizra aura kArmaNa zarIrarUpa kAyayoga vRddhapuruSa ko lakaDIke samAna usa ke Alambana ke lie vidyamAna hai / pRthvI meM AmA ke pariNAma mAnasikacintArUpa adhyavasAya bhI maujUda hai| _pRthvI meM sAkAra-upayoga ke antargata mati aura zrata-ajJAna bhI pAye jAte haiN| akelI sparzanendriya hone se acakSudarzana bhI hai| aura sevAta saMhanana, evaM candramasUra saMsthAna bhI hai| mithyAtva Adi kAraNa vidyamAna hone se ATha prakArakA karmabandha hotA hai / kRSNa, nIla, kApota aura tejasa ye cAra lezyAe~ bhI pRthvIkAya meM haiN| bIjI vAta A che ke-jIvanA je lakSaNa che te sarva pRthvImAM jovAmAM Ave che. hA. pRthvIkAyamAM sthAnadhinAmaka darzanAvaraNIya karmanA udayathI jJAna-darzanazya upagazakti prakaTa kapamAM nathI. pRthvImAM avyakta rUpamAM upayoga rahe che. tathA audArika audArikamizra ane kAzmaNa zarIrarUpa kAyayoga vRddhapurUSanI lAkaDI samAna tenA AlaMbana mATe vidyamAna che. pRthvImAM AtmAnA pariNAma, mAnasikacittArUpa adhyavasAya paNa mojuda che. pRthvImAM sAkAra upayoganA antargata mati ane zruta ajJAna paNa jovAmAM Ave che. ekalI sparzendriya hovAthI acakSudarzana paNa che. ane sevA sahanana, e pramANe candra-masUra saMsthAna paNa che. - mithyAtva Adi kAraNa vidyamAna hovAthI A prakAranAM kamabaMdha paNa thAya che. kaccha, nIla, kAti, ane tejasa. A cAra lesthAo paNa pRthvIkAyama che, Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 3.2 mU. 2 pRthivIkAyasvarUpam 427 kApotatainasalezyAcatuSTayaM, mUkSmapRthivIkAyasyAyalezyAvayam / tathA-AhArAdisajJA api / tathA-vedanAkapAyamAraNAntikasamuddhAtA'sajJitvaM, npuNskvedH| paryApticatuSTayam / tathA pRthivIkAyajIvA nirantaraM satatamucsanti niHzvasanti ca / evamupayogAdizvAsocchAsAntajIvalakSaNa samanvitatvAnmanuSyavatpRthivIsacittA'stIti siddham / nanu-upayogArdAni jIvalakSaNAni pRthivIkAyajIveSu kacinnopalabhyante, tathA sati-asiddhenaiva upayogAdijIvalakSaNena kathaM pRthivyAH sacicatvaM sAdhyate / / ucyate-pRthivIkAyajIvepumAsantumuvyaktAnyupayogalakSaNAni, avyaktAni sUkSma pRthvIkAya meM Adi kI tIna lezyAe~ haiM / AhAra Adi saMjJAe~ bhI usameM haiN| pRthvI meM vedanA pAya aura mAraNAntika samudrAta haiM, asaMjJIpana hai, napuMsaka veda hai aura cAra paryAptiyA~ bhI haiM, pRthvIkAya ke jIva nirantara zvAsohAsa lete rahate haiN| isa prakAra upayoga se lagAkara zvAsovAsa paryanta jIva ke lakSaNoM se yukta hone ke kAraNa pRthvI manuSya ke samAna sacitta hai, yaha bAta siddha huii| zaGkA-jIva ke lakSaNa upayoga vagairaha pRthvIkAya ke jIvoM meM kahIM bhI upalabdha nahIM hote / aisI sthiti meM vahA~ upayoga Adi jIva ke lakSaNoM kA honA asiddha hai| asiddha kathana se pRthvI kI sacittatA kisa prakAra siddha ho sakatI hai ! samAdhAna-pRthvIkAya ke jIvoM meM bhalIbhA~ti vyakta upayoga Adi lakSaNa bhale pRthvIkAyamAM AdinI traNa sthAo che. AhAra Adi saMjJAo paNa temAM che. pRthvImAM vedanA, kaSAya ane mArAntikasamughAta che. asaMsIpaNuM che. napuMsaka veda che ane cAra paryAsio paNa che. pRthvIkAyanA jIva niraMtara dhArAsa letA rahe che. A pramANe upayogathI laIne zvAsa paryata jIvanA lakSaNethI yukta hovAthI pRthvI manuSya pramANe sacitta che. te vAta siddha thaI zaMkA-jIvanuM lakSaNa upayoga vagere pRthivIkAyanA jIvomAM keI sthaLe upalabdha thatAM nathI. evI sthitimAM tyAM upaga Adi chavanA lakSaNenuM hovuM te phikI nathI. e asiddha kathanathI pRthvInI sacittatA kevI rIte siddha thaI zake che? samAdhAna-pRthivIkAyanA jemAM sArI rIte spaSTa vyakta upaga Adi Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 - AdhArAstre kiJca-jIvasya yAni lakSaNAni tAni pRthivIkAyasya santi, kevalamatrasyAnadinAmadarzanAvaraNakarmodayAdupayogazaktinidarzanarUpA nAsti vyaktA ityavyaktarUpeNopayogI varttate tithaudArika tanmizra-kArmaNazarIrAtmakaH kAyayogo pRddhayaSTivat tasyAlambanAya vartate / tathA mAnasikacintAvizepavatsUkSmA AtmapariNAmavizeSarUpA adhyavasAyAstatra santi / tathA sAkAropayogAntargatamatizrutarUpamajJAnadvayaM ca tatrAsti / tathA sparzanendriyamAtrasya sadbhAvAdacakSurdarzanaM ca / tathA sevArtasaMhananaM, candramapUrasaMsthAna vAsti / tathA-mithyAtvAdisadbhAvAdaprAvidhakarmavandho'pi / kRSNanIla dUsarI bAta yaha hai ki jIva ke jo lakSaNa haiM ve saba pRthvI meM pAye jAte haiM / ho, pRthvIkAya meM tyAnavinAmaka darzanAvaraNa karma ke udaya se jJAna-darzanarUpa upayogazakti prakaTarUpa meM nahIM hai / pRthvI meM bhavyaktarUpa se upayoga rahatA hai| tathA audArika audArikamizra aura kArmaNa zarIrarUpa kAyayoga vRddhapuruSa kI lakaDIke samAna usa ke Alambana ke lie vidyamAna hai / pRthvI meM mAmA ke pariNAma mAnasikacintArUpa adhyavasAya bhI maujUda hai| ___pRthvI meM sAkAra--upayoga ke antargata mati aura zrata-ajJAna bhI pAye jAte haiN| akelI sparzanendriya hone se acakSudarzana bhI hai| aura sevAta saMhanana, evaM candramasUra saMsthAna bhI hai| mithyAtva Adi kAraNa vidyamAna hone se ATha prakArakA karmabandha hotA hai / kRSNa, nIla, kApota aura tejasa ye cAra lezyAe~ bhI pathvIkAya meM haiN| bIjI vAta e che ke-jIvanA je lakSaNa che te sarva pRthvImAM jovAmAM Ave che. hA. pRthvIkAyamAM sthAnadhinAmaka dazanAvaraNIya karmanA udayathI jJAna-darzana5 upacagazakti prakaTa rUpamAM nathI. pRthvImAM avyakta rUpamAM upayoga rahe che. tathA audArika audArikamitra ane kAzmaNa zarIrarUpa kAyayoga vRddhapurUSanI lAkaDI samAna tenA AlaMbana mATe vidyamAna che. pRthvImAM AtmAnA pariNAma, mAnasika cintArUpa adhyavasAya paNa mojuda che. pRthvImAM sAkAra upaganA antargata mati ane zruta ajJAna paNa jovAmAM Ave che. ekalI spazendriya hovAthI acakuMdana paNa che. ane sevArtA saMhanana, e pramANe candra-masUra saMsthAna paNa che. mithyAtva Adi kAraNa vidyamAna hovAthI ATha prakAranAM kamabaMdha paNa thAya che, kaNu, nIla, kApata, ane tejasa. A cAra lesyAo paNa pRthvIkAyama che. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 sU.2 pRthivIkAyasvarUpam 429 evaM ca manuSyavad vraNasthAnabharaNarUpasya cetanAlakSaNasya pRthivIkAye'pi satvAt / yadvA-pRthivI sajIvA, dainikayarpaNopacayasaMdarzanAda, caraNatalavada , tadyathA-caraNatalaM ghRpyate pupyati ca, tadvat pRthivyapi matyahaM dhRSyate, upacIyate ca; tasmAttasyAH sajIvatvam / . athavA-vidrumapApANirUpA pRthivI sacetanA, kATinye satyapi vRddhayAdidarzanAda , zarIrasthitAsthyAdivat / tadyathA-zarIrasthitamasthyAdikaM kamaThapRSThakaThinaM sadapi cittavadanubhUyamAnamupacayaM ca gacchan saMdRzyate / evaM vidrumazilAdyAtmikAyAH isa prakAra manuSya ke samAna ghAva kA bharanA bhI cetanA kA eka lakSaNa hai, aura vaha pRthvI kAyameM vidyamAna hai| athavA-pRthvI sajIva hai, kyoM ki usa meM pratidina ghisanA aura upacaya honA dekhA jAtA hai, paira ke tala kI taraha / tAtparya yaha hai ki-jaise paira kA talabhAga ghisatA hai aura phira puSTa ho jAtA hai, usI prakAra pathivI bhI pratidina ghisatI hai aura bharajAtI hai| ataH pRthivo bhI sajIva hai| athavA-gA, pApANa Adi rUpa pRthvI sajIva hai, kyoM ki usameM kaThinatA hone para bhI vRddhi Adi dekhI jAtI hai; jaise zarIra ko haDDI Adi / tAtparya yaha hai ki jaise zarIra kI har3I Adi kachuve kI pITha kI bhAti kaThora hone para bhI sacitta mAlUma hotI hai aura upacaya ko prApta hotI huI dikhAI detI hai, isI prakAra muMgA-zilA te pramANe manuSyanA samAna ghAvanuM bharAI javuM te paNa eka cetanAnuM lakSaNa che, ane te pRthvIkAyamAM vidyamAna che. athavA-pRthivI sajIva che, kAraNa ke temAM pratidina ghasAvuM ane vadhavuM te jevAmAM Ave che, paganA taLIAnI pramANe tAtparya e che ke-jema paganA taLIAne bhAga ghasAya che ane pharI pAchA puSTa thaI jAya che te pramANe pRthivI paNa pratidina ghasAya che ane pharI pAchI bharAI jAya che, tethI pRthivI paNa sajIva che. athavA-saMga (paravALA) pASANa AdirUpa pRthvI sajIva che kemake temAM kaThinatA hovA chatAMya paNa vRddhi vagere jovAmAM Ave che, jevI rIte zarIranA hADakAM Adi. tApUrtha e che ke jevI rIte zarIranA hADakAM Adi kAcabAnI pITha jevA kaThora hovA chatAMya paNa sacitta mAluma paDe che, ane vRddhine prApta thatAM hoya tema dekhAya che, te Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 AcArAGgasUtre tu tatra santyeva yathA - kasyacinmanuSyasya atyutkaTamadirAtipAnajanitapittodayamUrchitasya cetanAyA avyaktatve'pi na tasyAcittarUpatA vijJAyate, evaM pRthivIkAyajI veSvavyaktacetanA saMbhavati / na. cAvyaktacetanA'bhivyaJjakamucchvAsAdikaM madyamUrchitamanuSyasya sacittasvamAvedayati, iha tu na kiJciccetanAlakSaNaM lakSyata iti vAcyam / yathA manuSyazarIre kSatasthAnaM mAMsAdiriktamapi pazcAtkSatAdinivRtau svayaM bhriyate, tathaiva khanitaM khanibhUmyAdikaM sajAtIyAvayavaizriyamANaM dRzyate / hI na hoM, magara avyaktarUpa meM to vidyamAna haiM hI / jaise koI manuSya khUpa nasailI madirAkA DAkara pAna kara le aura pitta ke prakopa se mUcchita ho jAya to usako bhI cetanA avyakta ho jAtI hai, phira bhI use acitta (acetana) nahIM kahA jA sktaa| isI prakAra pRthvIkAya ke jIvoM meM avyakta cetanA hai / zaGkA - avyakta cetanA ke bodhaka uccIsa vagairaha madyamUrcchita manuSya ko sacittatA ko prakaTa karate hai; magara yahA~ ( pRthvI meM ) to cetanA kA koI bhI lakSaNa nahIM dikhAI detA / aisI sthiti meM pRthvI kI sacetanatA kisa prakAra mAnI jAya ? samAdhAna - jaise--: te - manuSya ke zarIra meM ghAva ho jAtA hai to usa sthAna meM mAMsa Adi nahIM rahatA / pazcAt ghAva miTa jAne para vaha bhara jAtA hai / isI prakAra khodI huI khAna Adi kI bhUmi apane sajAtIya avayavoM se bharajAtI dikhAI detI hai / lakSaNa bhale na hoya, parantu atyaMta rUpamAM te vidyamAna cheja, jema keAi manuSya khUba peTabharIne ghaNA nIsAvALI dirAnuM pAna karI le ane pittanA prakApathI mUti thaI jAya te tenI pazu cetanA avyakata thaI jAya che, eTale tene arcitta kahI zakatA nathI. e pramANe pRthvIkAyanA jIvAmAM avyakta cetanA che. zakA--avyakta cetanAnA edhaka tarIke ucchvAsa vagere manuSyanI sacittatAne pragaTa kare che parantu ahiM (pRthvImAM) te cetanAnuM keI paNa lakSaNa jovAmAM AvatuM nathI. evI sthitimAM pRthvInI sacetanatA kevI rIte mAnI zakAya ? samAdhAna--jevI rIte manuSyanA zarIramAM ghAva-DA jakhama thai jAya che te te sthAnamAM mAMsa Adi rahetuM nathI. pAchaLathI ghAva rUjhAI jatAM te mAMsathI bharAI jAya che. e pramANe khAdelI khANunI bhUmi peAtAnA sajAtIya avayavethI bharAI jAya che. Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.2 sU.2 pRthivIkAyasvarUpam chera evaM ca manuSyavad praNasthAnabharaNarUpasya cetanAlakSaNasya pRthivIkAye'pi sattvAt / ____yadvA-pRthivI sajIvA, dainikagharpaNopacayasaMdarzanAda, caraNatalabat , tayA-caraNavalaM dhRpyate pupyati ca, tadvat pRthivyapi pratyahaM dhRSyate, upacIyate ca; tasmAttasyAH sanIvatvam / __athavA-vidrumapApANirUpA pRthivI sacetanA, kAThinye satyapi vRddhayAdidarzanAt, zarIrasthitAsthyAdivat / tadyathA-zarIrasthitamasthyAdikaM kamaThapAThakaThinaM sadapi cittavadanubhUyamAnamupacayaM ca gacchan saMdRzyate / evaM vidrumazilAdyAtmikAyAH isa prakAra manuSya ke samAna ghAva kA bharanA bhI cetanA kA eka lakSaNa hai, aura vaha pRthvI kAyameM vidyamAna hai| athavA-pRthvI sajIva hai, kyoM ki usa meM pratidina ghisanA aura upacaya honA dekhA jAtA hai, paira ke tala kI taraha / tAtparya yaha hai ki jaise paira kA talabhAga ghisatA hai aura phira puSTa ho jAtA hai, usI prakAra pathivI bhI pratidina ghisatI hai aura bharajAtI hai| ataH pRthivI bhI sajIva hai| ____ athavA-mUMgA, pApANa Adi rUpa pRthvI sajIva hai, kyoM ki usameM kaThinatA hone para bhI vRddhi Adi dekhI jAtI hai; jaise zarIra ko haDDI Adi / tAtparya yaha hai ki jase zarIra kI haDrI Adi kachuve kI pITha kI bhAti kaThora hone para bhI sacitta mAlama hotI hai aura upacaya ko prApta hotI huI dikhAI detI hai, isI prakAra muMgA-zilA te pramANe manuSyanA samAna ghAvanuM bharAI javuM te paNa eka cetanAnuM lakSaNa che, ane te pRthvIkAyamAM vidyamAna che. athavA-prathivI sajIva che, kAraNa ke temAM pratidina ghasAvuM ane vadhavuM te jovAmAM Ave che, paganA taLIAnI pramANe tAtparya e che ke-jema paganA taLIAne bhAga ghasAya che ane pharI pAchA puSTa thaI jAya che te pramANe pRthivI paNa pratidina ghasAya che ane pharI pAchI bharAI jAya che, tethI pRthivI paNa sajIva che. athavA-muMgA (paravALA) pASANu AdirUpa pRthvI sajIva che kemake temAM kaThinatA hovA chatAMya paNa vRddhi vagere jovAmAM Ave che, jevI rIte zarIranA hADakAM Adi. tasparya e che ke jevI rIte zarIranA hADakAM Adi kAcabAnI pITha jevA kaThora hevA chatAMya paNa sacitta mAluma paDe che, ane vRddhine prApta thatAM heya tema dekhAya che, te Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAyace pRthivyAH kAThinye satyapi vRddhayAdikaM pratyakSa dRzyate tasmAttasyAH sacetanasvam / __ atha ca-vidrumAdyAtmikA pRthivI sacittA, chedAdau tatmajAtIyadhAtUtpattidarzanAt, artho'Gkuravat / tadyAthA-arzaso'khare chinne'pi punastatsamAna evAGkuraH mAdurbhavati, evaM vidrumazilAghAtmikAyAH pRthivyAH khanyAdI chede'pi tatsajAtIyadhAtubhistadriktabhAgaH paripUryate, tasmAt siddhaM pRthivyAH sacittatvam / kiJca - yathA sAsnAvipANAdhavayavasaMghAtAnAM gomahipyAdizarIrANAM chinnabhinno-lipta-spRSTa-dRSTa-dravyatvena jIvazarIratvaM, tathaiva pRthivyAdInAM pratyakSadRSTaM AdirUpa pRthvI meM, kaThinatA hone para vRddhi Adi pratyakSa dikhAI detA hai / isa kAraNa pRthivI sacitta hai| ___ athavA-mUMgA Adi pRthvI sacitta hai, kyoM ki usakA chedana hone para vahAM usI kI sajAtIya dhAtu utpanna hotI hai, arza (massA) ke aMkura ke samAna, jaise arza ke aMkura ekavAra kATa dene para bhI phira vahA~ usI jAti ke aMkura utpanna ho jAte haiM, usI prakAra mUMgA-zilA Adi rUpa pathivI kA khAna Adi meM chedana kara dene para bhI usI kI sajAtIya dhAtuoM se yaha khAlI sthAna bhara jAtA hai, ataH pRthivI kI sacittatA siddha huii| ___ aura bhI lIjie-jaise sAsnA (gAyake gale meM laTakane vAlI camaDI) sIga Adi avayavoM kA samudAyarUpa gAya, bhaiMsa Adi ke zarIra chinna, bhinna, utkSipta, spRSTa, dRSTa aura dravyatva ke kAraNa jIva ke zarIra hai, isI prakAra pRthivI Adi meM pratyakSa se pramANe mUgA (paravALAM) zilA Adi rUpa pRthvImAM kaThinatA hovA chatAMya paNa vRddhi Adi pratyakSa jovAmAM Ave che, A kAraNathI pRthvI sacitta che. __athavA-bhUgA (52i) mAha kI sathitta cha. ma-tenu chena thapAthI tyAM tenI sajAtIya dhAtu, utpanna thAya che, arza (masA)nA aMkura pramANe, jema azanA aMkura ekavAra kApI nAMkhavA chatAMya paNa pharIthI tyAM te jAtine aMkura utpanna thAya che, te pramANe mUMgA-zilA AdirUpa pRvinuM khANa AdimAM chedana karI devA chatAMya paNa tenI sajAtIya dhAtuothI te khAlI sthAna bharAI jAya che, te kAraNathI pRthvInI sacittatA siddha thaI bIjuM paNa pramANa laIe, jema sAsnA (gAyanA gaLAmAM laTakavAvALI cAmaDI) sIMga Adi avayanA samudAyarUpa-gAya, bheMsa AdinA zarIra chinna, bhinna, uklipta, pRSTha. Na, ane dravyatvanA kAraNathI jIvanuM zarIra che, te pramANe pRthvI AdimAM pratyakSa Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1. u2. su. 2 pRthivokAyasvarUpam 431 chinnatvAdikamapalapituM na zakyate, tasmAtpRdhivyAdInAmapi jIvazarIratvaM siddhyati / jIvazarIratvena nirUpitatvAcca pRthivyAdInAmapi karacaraNasaMghAThAnAmiva kadAciccaitanyaM siddhayati, natu sarvathA zAzvatika nirjIvatvaM teSAM saMbhavati, kadAcidacittatvamapi aaleena refa karacaraNAdivaditi / pRthivyAH sacinatve'nekajIvAdhiSThitatve cAgamo'pi pramANam / tathAhi-"puDhavI citta maMtamakakhAyA aNegajIvA puDhosattA, annatya satyapariNaeNaM" (daza.4 a.) pRthivI cittavatI sajIvA - AkhyAtA = bhagavatA kathitA anekajIvA = sakatA, ataH pRthivI Adi dikhAI dene vAlI hinnatA Adi kA apalApa nahIM kiyA jA jIva ke zarIra haiM, isa prakArakA nirUpaNa karane se hAtha paira kI taraha una meM bhI kisI samaya caitanya kA astitva siddha hotA hai, unako sadaiva aura sarvathA nirjIvatA siddha nahIM ho sakatI / pRthivI Adi kadAcit nirjIva hotI hai so usakA kAraNa zatra kA upaghAta hai / zatra ke prayoga se jaise hAtha-paira Adi avayava nirjIva ho jAte haiM usI prakAra pRthvI bhI nirjIva ho jAtI hai / pRthvI sacita hai aura aneka jIvoM se adhiSThita hai, isa viSaya meM AgamapramANa bhI hai vaha isa prakAra - " pRthvI sacitta kahI gaI hai usameM aneka jIva haiM aura una saba kI sattA thaka-pRthaka hai, zastrapariNata pRthvI ko choDakara " ( daza. 4. a. ) arthAt pRthvI sajIva hai, aisA bhagavAnane kahA hai / usa meM aneka ekendriya jIva haiM / dekhAI Ave tevI chinnatA AdinA apalApa (chatI vastu dekhAya te nA kahevI ke nathI dekhAtI) karI zakAze nahiM, e mATe pRthvI Adi paNa jIvanuM zarIra siddha thAya che. pRthvI Adi jIvanAM zarIra che. e prakAranuM nirUpaNa karavAthI hAtha-paganI pramANe temAM pazu kAI samaya caitanyanuM astitva siddha thAya che. tenI hamezAM ane sa thA nirjIvatA siddha thaI zakatI nathI. pRthvI Ardi kadAcit nirjIva hAya che, te tenuM kAraNu rAsanA upaghAta che. (haeNthirathI kapAvuM-kheAdAvuM te che) zastranA prayAgathI jema hAtha-paga avayava nirjIva thaI jAya che, te pramANe pRthvI paNa nirjIva thaI jAya che. pRthvI citta che. ane aneka jIvAthI ati che. A viSayamAM Agama abhAlu pazu che. te yA prabhASa: " pRthvI sacitta kahevAmAM AvI che, temAM aneka jIva che, ane te sanI sattA pRthai-pRthai che; zastraparita pRthvIne sakate." ( hazaveasiGa, 4-2 ) arthAt pRthvI sajIva che; evuM bhagavAne kahyuM che. temAM aneka ekendriya jIva che. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 AcArAstre ane ke bahavo jIvA ekendriyA yasyAM sA tathoktA, pRthaksattvA =pRthak pRthagbhUtA aGgalA saMkhyeyabhAgamAtrazarIrAvagAhanAmAzritya vibhinnarUpeNa sthitAH satvA:= sparzanendriyavanto jIvA yasyAM sA tathoktA 'AkhyAtA ' iti pUrvoktena saMbandhaH / nanu tarhi tathAbhRtAyAM sacittAyAM pRthivyAM gamanAgamanAdikriyAM kurvatAM saMyatAnAmahiM sAvratasya saMrakSaNaM kathaM bhavati pratyutAvazyakaraNIyo cAraasravaNAdikriyayA hiMsava bhavati, tasmAdahiMsAtratapAlanaM vandhyAputrapAlanacadasaMbhavam ? - ityata Aha- ' annattha satyapariNaeNaM' iti, zastrapariNatAyA anyatra, zastrapariNatAM pRthivIM varjayitvA'nyA pRthivI sajIvA / zasyate = hiMsyate prANigaNo'neneti zastraM / yad yasya vinAzakAraNaM tattasya zastramityarthaH / tat dvividhaM dravyabhAvave saba jIva aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI zarIra - avagAhanA vAle bhinna-bhinna rUpa meM sthita haiM / yahA~ satva kA artha ekendriya jIva samajhanA cAhie / pRthvI para gamana - Agamana Adi kriyA sakatA hai ? pratyuta mala-mUtra Adi kA anivArya hai| eso sthiti meM ahiMsA kA zaGkA -- pRthvI agara sacitta hai to sacitta karane vAle sAdhuoM kA ahiMsAvata kaise sthira raha tyAga anivArya hai aura isa se hiMsA honA bhI pAlana karanA caMdhyA - putra kA pAlana karane ke samAna asaMbhava hai / samAdhAna - zAstra meM kahA hai- 'annattha satyapariNaeNaM' arthAt zastrapariNata pRthvI ko chor3akara dUsarI pRthvI sacitta hai / jisa ke dvArA prANigaNa kA hanana ho use zastra kahate haiM / tAtparya yaha hai ki jo jisa ke vinAza kA kAraNa hai, vaha usa te sarva jIva 'gulanA asaMkhyAtamA bhAganI zarIra-avagAhanAvALA bhinna-bhinna rUpamAM sthita che. huM sattvanA artha ekendriya jIva samajavA joI e. zakA--pRthivI agara sacitta che te sacitta pRthvI para javA AvavAnI kriyA karavAvALA sAdhuenuM ahiMsAvrata sthira kevI rIte rahI sake che ? ulaTuM malamUtra AdinA tyAga anivArya che, tethI hiMsA thavI paNa anivArya che. evI sthitimAM ahiMsAnuM pAlana karavuM te vaMdhyAputranA pAlana karavA samAna asaMbhava che. sabhAdhAna-zAstrabhAM che:- ' annattha satyapariNaeNaM' arthAt shstrpariNata pRthvIne tyajI bIjI pRthvI sacitta che. jenA dvArA prANigaNanuM hanana (nAza) thAya tene zasra kahe che. tApaya e che ke je jenA vinAzanuM kAraNa che te tenA mATe zastra che. Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.2 ma. 2 pRthivIkAyasvarUpam 433 bhedAt / tatra dravyazastraM svakAyaparakAyatadubhayalakSaNam / tatra svakAyazastraM pRthivyAH pRthivyeva yathA-kRSNamRttikAyAH zumamRttiketyAdi / parakAyazastra jalAgnigomayacaraNazakaTacakrAdi / umayakAyazavaM jalAdimizramRttikA / evaM ca zastrapariNatAyAH pRthivyA acittatayA na tatroccAramastravaNAdikriyayA munInAmahiMsAvatakSatiH / (2) prarUpaNAdvArampRthivIjIvA dvividhAH sUkSmavAdaramedAt / sUkSmanAmakarmodayAlakSmA', cAdaranAmakarmodayAd bAdarAH, na tu badarAmalakaradApekSikaM sUkSmatvaM bAdaratvaM ca / ke lie zastra hai / zastra ke do meda haiM-dravyazAstra aura bhAvazastra / svakAya, parakAya aura umayakAyarUpa dravya-zastra hai / pathvI kA zastra pRthvI-svakAyazastra hai jaise kAlI miTTI kA zAstra sapheda miTTI hai| parakAyazastra jaise-jala, agni, govara, caraNa (paga), zakaTa (gADI) kA paiyA mAdi / jala Adi se milI huI mRtikA ubhayakAyazastra hai| isa prakAra zastra se pariNata pRthvI acitta ho jAtI hai, ata eva usa para mala-mUtra Adi tyAgane vAle muniyoM ke ahiMsAvata meM koI kSati nahIM pahu~catI ! (2) marUpaNA-dvArapRthvI ke sUkSma aura bAdara ke bhedase do prakAra haiM / sUdamanAmakarma ke udaya se sUkSma mAra yAdaranAmakarma ke udaya se cAdara hote haiM / yahA~ sUkSmatA aura bAdaratA bera aura Avale kI taraha sApekSa nahIM samajhanI cAhie / rAnA be bheda che. dravyazAstra ane bhAvazastra, rUkAya, parakAya ane ubhayakAyarUpa divyazAstra che. pRthvInuM zastra pRthvI svakAya-zastra che, jema kAlI mATInuM zastra sapheda mATI che, parakAtha-zastra jemake jala, ani, chANa, paga, gADInuM cAka Adi. jalapANI AdithI maLelI mATI ubhayakAyazastra che. A pramANe zastrathI pariNata pRthvI acitta thaI jAya che. eTalA mATe tenA para maLa-mUtrAdi tyAga karavAvALA muninA ahiMsAbatamAM koI hAni pahoMcatI nathI. (2) aruunnaapRthvIkAyanA jIva sama ane bAdaranA bhedathI be prakAranA che. sUkSmanAmakarmanA udayathI sUkSma ane bAdaranAmakarmanA udayathI bAdara thAya che. ahiM sUkSamatA ane bhAdaratA. bera ane AMbaLAnI pramANe sApekSa samajavI nahi joIe. pra. pA.-55 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 334 , AcArAstre tatra sUkSmAH dvividhAH-paryAptA aparyAptAzca, te phajjalakRpikAvat sarvalokavyApinaH / bAdarA api dvidhA-paryAptAparyAptabhedAta / tatra vAdarAH paryAptA aparyAstAca lokasyaikadeze pRthivyaprakAdho'dhaHpAtAla-bhavana-nakaramastarAdo santi / te vidvidhAH zlaNa-kharamedAda / tatraNA vAdarapRthivI saptadhAkRSNanIla-lohita-pIta-zukla-paNDa-panakabhedAt / kharavAdarapRthivyAstu catvAriMzad (40) bhedAH, tathAhi (1)zuddhapRthivI, (2)zarkarApRthivI, (3)vAlukApRthivI, (4)upalaH, (5)zilA, (6)lavaNaH, (7)upaH (8)ayaH, (9)tAmraH, (10)puH, (11)sIsakam, (12)rUpyam, (13)suvarNam, (14)vajaH, (15)haritAlaH (16)hiGgalakA, (17)mnHshilaa| - sUkSma jIva bhI do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / ye jIva kAjala kI kuppI ke samAna sampUrNa loka meM bhare hue haiN| bAdara bhI paryApta aura aparyApta-do prakAra ke haiN| ye jIva loka ke eka deza meM haiM / ina ke do bheda haiM- lakSaNa aura sara / lakSaNabAdarapRthvI ke sAta bheda haiM-kRSNa nIla lohita (lAla) pIta zukla pANDu aura panaka kharavAdara pRthvI ke cAlIsa bheda haiM, ve isa prakAra (1) zuddha--pathivI, (2) zarkarA-pRthivI, (3) bAlukA--pathivI, (4) upala, (5) zilA, (6) lavaNa-namaka, (7) Upa-kSAra, (8) lohA, (9) tAMbA, (10) rAgA, (11) sIsA, (12) cAMdI, (13) sonA, (14) vaz2a, (15) haritAla, (16), hoMgala, sUkSama jIva paNa be prakAranA che. paryApta ane aparyApta-jIva kaujaLanI kupInA samAna saMpUrNa lekamAM bharelA che. bAdara paNa paryApta ane aparyApta ema be prakAranA che. e jIva lekanA eka dezamAM che. tenA be bheda che. zlaphaNa ane khara, zvaNa bAdara pRthvInA sAta le che. gy, ala, ahita (mAsa) thota, zusa, paDa mana pana4. 52-2 pRthvIne cAlIsa le che te A pramANe che - (1) zuddha pRthivI; (2) 42 pRthivI, (3) pAbu pRthivI, (4) S6, (5) Nal, (6) Aqers, (7) 64-kSAra, (8) atsi, (e) aiRI, (10),saMt-kats, (11) sIsA, (12) isii, (13) sAnA, (14) 101, (15) ratAsa, (16) mukha, Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 2 sR. 2 pRthivIkAyasvarUpam 435 (18) zasyakaH - pAradaH, svanAmakhyAto ratnavizepatha, (19) aJjanaM, (20) mavAlam, (21) abhrapaTalam, (22) abhravAlukA (abhrakacUrNam) (23) gomedakaH, (24) rucakaH, (25) aGkaH, (23) sphaTikaH, (27) lohitAkSaH, ( 28 ) marakataH, (29) masAragalaH, (30) bhujamocaka:, (31) indranIla:, (32) candanam / , (33) gairikamaH, (34) haMsagarbhaH, (35) pulakaH, ( 36 ) saugandhikaH, (37) candramaH, (38)rtyam:, (31) jalakAntaH, ( 40 ) sUryakAntaH / ete ca zuddhapRthivyAdayaH pRthivIkAyikAH svAkarAdau sacittA bhavanti / gomaya - kacacara - savitApAdisaMparkAtu gatacetanA api bhavanti / bAdarapRthivyA yatraiko jIvastatrA'saMkhyAtairniyamato bhAvyam / evamaptejovAyupratyeka vanaspatiSvapi vijJeyam / nigode tu yatraiko (17) mainasila, (18) zasyaka - pArA, athavA ratnavizeSa, (19) aMjana, (20) pracAla, (21) abhrapaTala, (22) abhravAlukA (abhrakacUrNa), (23) gomeda, (24) rucaka, (25) aMkaratna, (26) sphaTika, (27) lohitAkSa, (28) marakata, (29) masAragaDa, (30) bhujamocaka, (31) indranIla, (32) caMdana, (33) gerU, (34) haMsagarbha, (35) pulaka, (36) saugaMdhika, (37) candraprabhUcandrakAnta, (38) baiiye, (39) jalakAnta, (40) sUryakAnta / ye zuddha pRthivI Adi cAlIsa jaba apane Akara (khAna) meM rahate haiM to sacita hote haiM / govara kacarA sUraja kI dhUpa Adi ke saMparka se acetana ho jAte haiN| jahAM bAdarapRthvIkAya kA eka jIva hotA hai vahA~ asaMkhyAta jIva niyama se hote haiM / isI prakAra ap, teja, vAyu, aura pratyeka vanaspati meM bhI samajhanA cAhie | (17) bhanazIla, (18) pAre, (18) suramA, (24) 324, (25) 224-29na, (21) sTa4, (27) sohitAkSa, ( 28 ) bhara4ta, (26) masAragaDa, ( 30 ) / bhoya, (31) indranIsa, (32) yandana, (33) zerU, (34) iMsagala, (36) yuvaGa, ( 3 ) soga dhiGa, (31) candraprala--yadrAnta, (38) vaiDUrya, (38) sAnta, (40) sUrya bhanta thA zuddha pRthvI Adi cAlIza jyAre pAtAnAM Akara-khANumAM rahe che te citta hoya che. chANu, kacarA, surajanA taDakA vagerenA saMparkathI te acetana thaI jAya che, jyAM khAdara pRthvIkAyanA eka jIva DAya che, tyAM asaMkhyAta jItra niyamathI hAya che. e prakAre apU, teja, vAyu ane pratyekavanaspatimAM paNuM samajavuM joIe, Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daM nigodajIvastatra niyamato'nantAH / AdhArAGgamutre cAdarANAM sUkSmANAM ca pRthivIkAyAnAmete vakSyamANA bhedAH santi, tatrobhayoH paryAptAparyAptabhedaH prAguktaH, anye medA ucyante - zarIratrayA - GgulA saMkhyeya bhAgazarIra sevArttasaMhanana - masUracandrasaMsthAna - kapAyacatuSka saJjJAcatuSkA''dhalezyAtraya - sparzanendriya-vedanAkapAyamAraNAntikasamuddhAtA - savijJatva - napuMsakaveda - paryApticatuSTaya - mithyAdarzanA - 'cakSudarzanA - jJAna - kAyayoga- sAkArAnAkAropayogA''hArAdiprabhRtayaH / tatra vizeSastu bAdarapRthivIkAyAnAM lezyA AdyAzcatasraH, zeyaM sarva samAnam / asaMkhyeyAca pratyekamubhaye / -- nigoda meM jahA~ eka jIva hotA hai yahA~ niyama se ananta jIva hote haiM / bAdara aura sUkSma pRthivIkAryo ke bheda isa prakAra haiM- donoM ke paryApta aura aparyApta bheda pahale kahe jA cuke haiM / aba anya bheda kahate haiM-tIna zarIra, aMgulakA asaMkhyAtavAM bhAga zarIra, sevArta saMhanana, masUra candra saMsthAna, cAra kapAya, cAra saMjJAe~, prAraMbha kI tIna lezyAe~, sparzanendriya, vedanA kapAya aura mAraNAntika samudvAta, asaMjJIpana, napuMsakaveda, cAra paryAptiyA~, mithyAdarzana, acakSudarzana tIna bhajJAna; kAyayoga, sAkAra tathA anAkAra upayoga, AhAra Adi / ina meM vizeSatA itanI hI hai ki bAdarapRthivIkAya meM pahale kI cAra lezyAe~ hotI haiM / zeSa saba bola samAna haiN| donoM hI asaMkhyAtaasaMkhyAta haiM / nigAdamAM jyAM eka jIva hAya che tyAM niyamathI ananta jIva hAya che, mAdara ane sUkSma pRthivIkAyAnA bheda A pramANe che. annenA paryApta ane aparyApta beu bheda prathama kahevAmAM AvyA che. have mIA bheda kahe che-traNa zarIra, gulanA asaMkhyAtamAM bhAga zarIra, sevAnte sahunana, masUra-candra saMsthAna, cAra kaSAya, cAra sattAe, prAraMbhanI traNu lezyAe, sparza indriya, vedanA kaSAya, ane mArAntika samuddAta, asa'zIpaNuM, napuMsakave, cAra paryAptie, mithyAdarzana, akSuharzana, nAthu ajJAna, ayayoga, sAkSara tathA anAra upayoga, AhAra mAhi temAM vizeSatA eTalI ja che keH-mAdara pRthivIkAyamAM prathamanI cAra lephsAo leya che, mADI tamAma bosa samAna che. panne asaMkhyAta asaMkhyAta che. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 2. 2 pRthivIkAyasvarUpam (3) parimANadvAram bAdaraparyAptAH pRthivIkAyajIvAH sarvataH stokAH / tadapekSayA cAdarA paryAptAH asaMkhyeyaguNAH / tadapekSayA sUkSmA'paryAptA asaMkhyeyaguNAH / tadapekSayA sUkSmaparyAptA asaMkhyeyaguNAH / yadi javArIdhAnyakaNamamANapRthivyaMzAzrayA jIvA ekaikaM bahirnigatya pRthak-pRthak kapotamitaM kAryaM kuryustarhi tepAM lakSayojanamamANajambUdvIpe samAvezo'pi na saMbhavati / - 37 nanu javArIdhAnyakaNamAtre pRthivyaMze kathamiyanto jIvAstiSThanti ! iti cet ucyate yathA sahasrauSadhisaMmizraNaniSpannasahasrapA katailasyAlpIya si (3) parimANadvAra paryApta cAdara pRthvIkAya ke jIva saba se thoDe haiM / una ko apekSA bAdara aparyApta asaMkhyAta gunA adhika hai / una se sUkSma aparyApta asaMkhyeya gunA hai| una se sUkSma paryApta asaMkhyAta gunA hai / agara javAra nAmaka dhAnya ke kaNa ke barAbara 'thvI ke aMza meM rahane vAle jIva eka-eka karake bAhara nikala jAe~ aura ve saba apanA zarIra ke barAbara banAleM to eka lAkha yojana vistAra vAle jambUdvIpa meM nahIM ho sakatA / zarIra kabUtara ke unakA samAveza zaGkA --javAra ke eka dAne ke barAbara pRthivI ke aMza meM itane adhika jIva kisa prakAra raha sakate haiM ? samAdhAna -- jaise hajAra auSadhoM ke sammizraNa se bane hue sahasra-pAka tela ke (3) paribhAludvAra paryApta khAdara pRthvIkAyanA jIva sauthI ceDA che; tenI apekSA khAdara aparyApta asakhyAta gaNA adhika che. tenAthI sUkSma aparyApta asaMkhyAta gaNA che, tenAthI sUkSma paryApta asakhyAta gaNA che. agara jIvAra nAmanA dhAnyanA kacchunI kharAkhara pRthvImAM rahevAvALA jIva eka-eka thaIne ahAra nikaLe ane te sarva AtAnuM zarIra kabUtara-pArevAnAM zarIra kharAkhara khanAvI lIe te eka lAkha yeAjananA vistAravALA jammU dvIpamAM tene samAveza thaI zake nahiM. zakAntuvAranA eka dANAnI kharAkhara pRthivImAM eTalA adhika jIva kevI rIte rahI zake che samAdhAna~vI rIte hajAra auSadheAnA samizraNathI banelA sahasra-pAka telanA Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 AcArAgasUtre sUcyAlagnavindumAtre'pi sahasraupadhisamAvezastathaiva pRthivIkAyajIvAstAvanmAtre pRthivyaMze tiSThantIti / yathA vA sahasraupadhisaMmizraNe kRte cUrNIkRtya paripiSya khasakhasakaNapramANaguTikA kriyate, tatra pratyekaguTikAyAM sahasropadhisamAvezI dRzyate, tadvajjavArIdhAnyakaNamAtre'lpIyasi pRthivyaMze pRthivIkAyajIvAstiSThantIti naitacitram / yadi lokAkAzasya pratyekamadeze, ekaikaH pRthivIkAyajIvaH sthApyate tadA asaMkhyAtA lokA pUritA bhaveyuH / pRthivIkAyajIvAnAM parimANaM tAvadasti, yadi lokA asaMkhyAtA bhaveyuH, tepAmasaMkhyAtalokAnAM yAvantaH pradezAH bhaveyustAvantaH pRthivIkAyajIvAH santIti vodhyam / choTe se, sUI ko noMka para lage hue eka bUMda meM bhI hajAra auSadhoM kA samAveza ho jAtA hai, isI prakAra javAra ke eka dAne ke barAbara pRthvI ke aMza meM itane jIva rahate haiN| athavA jaise eka hajAra auSadhoM ko milA diyA jAya aura unakA cUrNa banA liyA jAya, khUba pIsA jAya aura usase khasakhasa ke dAne ke barAbara golI banA lo jAya to usa pratyeka golI meM hajAra auSadhiyoM kA samAveza jAna par3atA hai| isa prakAra javAra barAbara pRthvI ke aza meM agara itane jIva rahate haiM to isameM Azcarya kI kauna sI bAta hai ? agara lokAkAza ke eka-eka pradeza meM, eka-eka jIva sthApita kiyA jAya to asaMkhyAta loka bharajAe~ / pRthivIkAya ke jIvoM kA parimANa itanA hai ki-yadi loka asaMkhyAta hoM aura una asaMkhyAta lokoM ke jitane pradeza hoM, utane hI pRthivIkAya jIva haiM, aisA samajha lenA caahie| nAnA evA seInI aNI para lAgelA eka TIpAmAM paNa hajAra auSane samAveza thaI jAya che. e pramANe juvAranA eka dANAnI barAbara pRthvImAM eTalA jIva rahe che. athavA jevI rIte-eka hajAra auSadhone meLavavAmAM Ave ane tenuM cUrNa banAvI levAya, ane tene khUba vATavAmAM Ave ane temAMthI khasa-khasanA dANuM barAbara goLI banAvavAmAM Ave to pratyeka goLImAM hajAra auSadhIone samAveza thayela che, ema jANI zakAya che. e pramANe juvAra barAbara pRthvImAM eTalA jIva rahe che te temAM AzcaryanI vAta zuM hoI zake ? athavA lekAkAzanA eka eka pradezamAM, eka-eka jIva rathApita karavAmAM Ave te asaMkhyAta leka bharAI jAya. pRthivIkAyanA jIvonuM pariNAma eTaluM cheje loka asaMkhyAta hoya ane te asaMkhyAta lokanA jeTalA pradeza heya eTalA ja pRthivIya 71 cha. mema samana . . . . Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u. 2 mU.2 pRthivIkAyajIvaparimANam 439 ___ ye pRthivIkAyahiMsAyAM lajjamAnAste-anagArAH, ye tu tatra pravRttAste dravyaliginaH, iti yodhayitumAha-'lajjamANAH' ityaadi| eke anye, lajjamAnA thivIkAyasyAramme paramakaruNayA dravittahRdayatayA saMkocamApadyamAnAH pRthak kecit pratyakSajJAnino'vadhi-manAparyaya-kevalinaH, kecit parokSajJAnino bhAvitAtmAno'nagArAH santi, iti, pRthak-pazya / ime sUkSmavAdarapRthivIkAyArambhakaraNe bhItAkhastA udvignAstrikaraNatriyogaH pRthivIkAyArambhapastyiAgino vidyante taanvlokyetyrthH| eke punaH anye tu-'vayamagArAH sAyavaH smaH' iti sAbhimAna bhavadamAnAH 'vayameva pRthivIkAyajIvarakSaNaparA: mahAvratadhAriNaH' iti vyartha jo puruSa pathivIkAya kI hiMsA se virata hote haiM, vehI anagAra haiM / jo usa hiMsA meM pravRtta haiM, ve dravyaliMgI haiN| yaha batalAne ke lie kahate haiM-'lajjamANA' ityAdi / koI-koI purupa pathivIkAya ke Arambha meM atyanta karuNAzIla hone ke kAraNa, ikti hRdaya vAle hone se, saMkoca-vRtti karate haiM, una meM se koI-koI pratyakSajJAnI arthAta avadhijJAnI, manAparyayajJAnI aura kevalajJAnI, tathA koI parokSajJAnI bhAvitAtmA anagAra haiM, isa prakAra pRthaka-pRthakbhAva se dekho / arthAt una puruSoM ko dekho jo sUkSma aura bAdara pRthvIkAya kA Arambha karane meM lamjA karate haiM, trasta hote haiM, aura tInakaraNa, tInayoga se pRthivIkAya ke Arambha ke tyAgI haiN| aura koI-koI 'hama sAdhu haiN| aisA abhimAna ke sAtha kahate hue 'hama hI pRthivIkAya kI rakSA meM tatpara haiM aura mahAvratadhArI hai| isa prakAra vRthA pralApa je purUSa pRthivIkAyanI hiMsAthI virata-nivRtta thAya che te ja aNagAra che. muni cha.2 hiMsAmA pravRtta te dravyAta. teSatA mATe 32-'lajjamANA' yA. A kaI-kaI purUSa pRthivIkAyanA AraMbhamAM atyata karUNAzIla hovAnA kAraNe drivita hRdayavALA hovAthI saMkeca-vRtti kare che. temAMthI kaI-kaI pratyakSajJAnI arthAta avadhijJAnI, mana:paryayajJAnI ane kevalajJAnI ane keAI parokSajJAnI bhAvitAmAM aNagAra che. pRthapRthabhAvathI juo, arthAt te purUSane juo ke je sUkSma ane bAhara pRthvIkAyane AraMbha karavAmAM lajajA kare che-zaramAya che-trAsa pAme che. ane traNa karaNa traNa yogathI pRthvIkAyanA AraMbhanA tyAgI che. ane keI--keI ame sAdhu chIe" evA abhimAnanI sAthe kahe che ke ame paNa pRthvIkAyanI rakSAmAM tatpara chIe, ane mahAvratadhArI chIe." A pramANe vRthA Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . AcArAgasUtre pagralagnavindumAtre'pi sahasropadhisamAvezastathaiva pRthivIkAyajIvAstAvanmAtre ravyaMze tiSThantIti / yathA vA sahasraupadhisaMmizraNe kRte cUrNIkRtya paripiSya khasakaNapramANaguTikA kriyate, tatra pratyekaguTikAyAM sahasropadhisamAvezo pate, tadvajjavArIdhAnyakaNamAtre'lpIyasi pRthivyaMze pRthivIkAyajIvAstiSThantIti citram / ___ yadi lokAkAzasya pratyekamadeze, ekaikaH pRthivIkAyajIvaH sthApyate tadA khyAtA lokA pUritA bhaveyuH / pRthivIkAyajIvAnAM parimANaM tAvadasti, yadi kA asaMkhyAtA bhaveyuH, tepAmasaMkhyAtalokAnAM yAvantaH pradezAH bhaveyustAvantaH thevIkAyajIvAH santIti bodhyam / Te se, sUI ko noMka para lage hue eka bUMda meM bhI hajAra auSadhoM kA samAveza ho jAtA isI prakAra javAra ke eka dAne ke barAbara pRthvI ke aMza meM itane jIva rahate haiN| athavA se eka hajAra aupaSoM ko milA diyA jAya aura unakA cUrNa banA liyA jAya, khUba pIsA ya aura usase khasakhasa ke dAne ke barAbara golI banA lo jAya to usa pratyeka golI meM nAra auSadhiyoM kA samAveza nAna paDatA hai| isa prakAra javAra barAbara pRthvI ke aza meM gara itane jIva rahate haiM to isameM Azcarya kI kauna sI bAta hai ? agara lokAkAza ke eka-eka pradeza meM, eka-eka jIva sthApita kiyA jAya to saMkhyAta loka bharajAe~ / pRthivIkAya ke jIvoM kA parimANa itanA hai ki-yadi loka saMkhyAta hoM aura una asaMkhyAta lokoM ke jitane pradeza ho, utane hI pRthivIkAya jIva haiM, sA samajha lenA caahie| nA evA seInI aNI para lAgelA eka TIpAmAM paNa hajAra auSadhene samAveza I jAya che. e pramANe juvAranA eka dANAnI barAbara pRthvImAM eTalA jIva rahe che. athavA jevI rIte-eka hajAra auSadhane meLavavAmAM Ave ane tenuM cUrNa banAvI levAya, ane tene khUba vATavAmAM Ave ane temAMthI khasa-khasanA dANA barAbara bhoLI banAvavAmAM Ave te pratyeka gaLImAM hajAra auSadhIone samAveza thayela che, ema jANI zakAya che. e pramANe juvAra barAbara pRthvImAM eTalA jIva rahe che te temAM AzcaryanI vAta zuM hoI zake? athavA kAkAzanA eka eka pradezamAM, eka-eka jIva sthApita karavAmAM Ave te asaMkhyAta leka bharAI jAya. pRthivIkAyanA jInuM pariNAma eTaluM cheje loka asaMkhyAta che ane te asaMkhyAta lekanA jeTalA pradeza hoya eTalA ja 1.aaru 10 . bha sama . . . Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u. 2 sU. 2 pRthivIkAyajIvaparimANam 439 ye pRthivIkAyahiMsAyAM lajjamAnAste-anagArAH, ye tu tatra mavRttAste dravyaliginaH, iti bodhayitumAha-'lajjamANAH' ityaadi| eke anye, lajjamAnAm pRthivIkAyasyAramme paramakaruNayA 'dravitahRdayatayA saMkocamApadyamAnAH pRthaka kecit pratyakSajJAnino'vadhi-manAparyaya-kevalinaH, kecita parokSazAnino bhAvitAtmAno'nagArAH santi, iti, pRthak-pazya / ime sUkSmavAdarapRthivIkAyArambhakaraNe bhItAkhastA udvignAstrikaraNatriyogaH pRthivIkAyArambhapastyiAgino vidyante tAnavalokayetyarthaH / eke punaH anye tu-'vayamagArAH sAdhakA smaH' iti sAbhimAna bhavadamAnAH 'vayameva pRthivIkAyajIvarakSaNaparAH mahApratadhAriNaH' iti vyartha jo puruSa padhivIkAya kI hiMsA se virata hote haiM, vehI anagAra haiM / jo usa hiMsA meM pravRtta haiM, ve dravyaliMgI haiM / yaha batalAne ke lie kahate haiM-'lajjamANA' ityAdi / . koI-koI puruSa pRthivIkAya ke Arambha meM atyanta karuNAzIla hone ke kAraNa, davita daya vAle hone se, saMkoca-vRtti karate haiM, una meM se koI-koI pratyakSajJAnI arthAt bhavadhijJAnI, manaHparyayajJAnI aura kevalajJAnI, tathA koI parokSajJAnI bhAvitAtmA anagAra haiM, isa prakAra pRthak-pRthakbhAva se dekho| arthAt una puruSoM ko dekho jo sUkSma aura bAdara pRthvIkAya kA Arambha karane meM lagjA karate haiM, trasta hote haiM, aura tInakaraNa, tInayoga se pRthivIkAya ke prArambha ke tyAgI haiN| aura koI-koI 'hama sAdhu haiN| aisA abhimAna ke sAtha kahate hue 'hama hI zathavAkAya kI rakSA meM tatpara haiM aura mahAvratadhArI haiN| isa prakAra vRthA pralApa je purUSa pRthivIkAyanI hiMsAthI virata-nivRtta thAya che te ja aNagAra che. muni 7. sAmA pravRtta cha tadravyatikI cha. te matApapA mATe cha----'lajjamANA' ityAdi. kaI-kaI purUSa pRthivIkAyanA AraMbhamAM atyanta karUNAzIla hovAnA kAraNe zrAvata hRdayavALA hovAthI saMkicavRtti kare che. temAMthI kaI-kaI pratyakSajJAnI aSAta avadhijJAnI, mana:paryayajJAnI ane kevalajJAnI ane keI parokSajJAnI bhAvitabhA aNugAra che. pRthaka pRthabhAvathI juo, arthAta te purUne juo ke je sUkSama na bAdara pRthvIkAyane AraMbha karavAmAM lajjA kare che-zaramAya che-trAsa pAme che. ane traNa karaNa traNa gathI pRthvIkAyanA AraMbhanA tyAgI che. ane kaI-kaI "ame sAdhu chIe evA abhimAnanI sAthe kahe che ke ame Na pRthvIkAyanI rakSAmAM tatpara chIe, ane mahAvratadhArI chIe. A pramANe vRthA- ane Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maa 438 AcArAne sUcyAlagnavindumAtre'pi sahasropadhisamAvezastathaiva pRthivIkAyajIvAstAvanmAtre pRthivyaMze tiSThantIti / yathA vA sahasropadhisamizraNe kRte cUrNIkRtya paripiSya khasakhasakaNapramANaguTikA kriyate, tara matyekaguTikAyAM sahasropadhisamAvezI dRzyate, tadvajjavArIdhAnyakaNamAtre'lpIyasi pRthivyaMze pRthivIkAyajIvAstiSThantIti naitacitram / yadi lokAkAzasya pratyekapradeze, ekaikaH pRthivIkAyajIvaH syApyate tadA asaMkhyAtA lokA pUritA bhaveyuH / pRthivIkAyajIvAnAM parimANaM tAradasti, yadi lokA asaMkhyAtA bhaveyuH, tepAmasaMkhyAtalokAnAM yAvantaH pradezAH bhaveyustAvantaH pRthivIkAyajIvA santIti bodhyam / choTe se, sUI ko nauka para lage hue eka bUMda meM bhI hajAra auSadhoM kA samAveza ho jAtA hai, isI prakAra javAra ke eka dAne ke barAbara pRthvI ke aMza meM itane jIva rahate haiN| athavA jaise eka hajAra auSadhoM ko milA diyA jAya aura unakA cUrNa banA liyA jAya, khUba pIsA jAya aura usase khasakhasa ke dAne ke barAbara golI banA lI jAya to usa pratyeka golI meM hajAra auSadhiyoM kA samAveza nAna paDatA hai| isa prakAra jacAra barAbara pRthvI ke aza meM agara itane jIva rahate haiM to isameM Azcarya kI kauna sI bAta hai ? agara lokAkAza ke eka-eka pradeza meM, eka-eka jIva sthApita kiyA jAya to asaMkhyAta loka bharajAe~ / pRthivIkAya ke jIvoM kA parimANa itanA hai ki yadi loka asaMkhyAta hoM aura una asaMkhyAta lokoM ke jitane pradeza ho, utane hI pRthivIkAya jIva haiM, aisA samajha lenA caahie| nAnA evA seInI aNI para lAgelA eka TIpAmAM paNa hajAra auSadhe samAveza thaI jAya che. e pramANe juvAranA eka dANunI barAbara pRthvImAM eTalA jIva rahe. che. athavA jevI rIte-eka hajAra auSadhane meLavavAmAM Ave ane tenuM cUrNa banAvI levAya, ane tene khUba vAvavAmAM Ave ane temAMthI khasakhasanA dANA barAbara goLI banAvavAmAM Ave te pratyeka goLamAM hajAra auSadhIone samAveza thayela che, ema jANI zakAya che. e pramANe juvAra barAbara pRthvImAM eTalA jIva rahe che te temAM AzcaryanI vAta zuM hoI zake ? athavA kAkAzanA eka eka pradezamAM, eka-eka jIva sthApita karavAmAM Ave te asaMkhyAta leka bharAI jAya. pRthivIkAyanA jenuM pariNAma eTaluM che loka asaMkhyAta che ane te asaMdhyAta lekanA jeTalA pradeza hoya eTalA ja 5dhivAya che. ma sabhA naye. . . Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.2 sU.2 pRthivIkAyasamAramma: 441 rUpaM lokaM sarvameva vihiMsantItyAha-'puDhavIsatyaM '-ityaadi| pRthivIzastram pRthivyupamardakaM zastram, zasyate-hiMsyate aneneti zastram , tad dvividhaM-dravya-bhAva-bhedAt / tatra dravyazastra-svakAyaparakAyatadumayarUpam / bhAvazastra duSpayuktamanovAkAyalakSaNam , samArabhamANAH pRthivIkArya prati vyApArayantaH, anyAna pRthivIkAyabhinnAn anekarUpAn apkAyAdIn sthAvarAn, dvIndriyAdIn prasAMzca vihiMsanti / (6) upabhogadvAramjagati khalu bahavo dravyaligino vidyante, yathA-' vayaM paJcamahAvratadhAriNaH kI hiMsA karatA hai, yaha batalAne ke lie kahate haiM-'puDhavIsatyaM ' ityAdi / pRthivIzastrakA artha hai-pathivIkAya ko hiMsA karanevAlA zastra / jisa se hiMsA ho vaha . zastra kahalAtA hai / zastra do prakAra kA hai-(1) dravyazastra aura (2) bhAvazastra / svakAya, parakAya aura umaya-svapara-kAyarUpase dravyazastra tIna prakAra kA hai / mana vacana aura kAyakA duSprayoga karanA mAvazana hai| pRthvIkAya kA AraMbha karanevAle, pathivIkAya se bhinna aneka apkAya Adi sthAvara jIvoM kI, tathA dvIndriya Adi usa jIvoM kI bhI hiMsA karate haiN| (6) upabhogadvArasaMsAra meM bahuta se dravyaliMgI haiN| jaise-' hama paMcamahAvatadhArI haiM, saba bhAraMbha se matApapA bhATe 4 cha :-'puDhavIsatyaM ' yAha. pRthvIzaAno artha che-pRthvIkAyanI hiMsA karavAvALAM zo jenAthI hiMsA thaI zake te zastra kahevAya che. zastra be prakAranA che. (1) dravya zastra ane (2) bhAva-zastra-svakAya, parakAya, ane ubhaya-va-parakAyarUpa dravyazastra traNa prakAranA che. mana, vacana ane kAyanA duprayoga karavA te bhavazAstra che. pRthvIkAyane AraMbha karavAvALA, pRthvIkAyathI bhinna aneka apakAya Adi sthAvara jIvonI tathA kIndriya Adi trasa nI paNa hiMsA kare che. (6) Sun-dvaarsaMsAramAM ghaNAja draliMga sAdhu che. jevI rIte "ame paMcamahAvratadhArI Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * malapanto dravyaliGginaH santi tAn pRthaka-pRthagbhAvena pazya / (4) vadhadvAraM, (5) zastradvAraM ca / ime khalvanagArAbhimAnino dravyalino manAgapyanagAraguNeSu na pravartante, nApi gRhasthakRtyaM kiJcit parityajanti, iti darzayati---- AcArAstre yadyasmAd virUpaspai:- vibhinna spairnAnAvidhaiH zastre: loSTapASANAdibhiH svAyarUpaiH, agnyAdibhiHparakAyasyai kulakha nitrAdibhistadubhayarUpaiH pRthivI karma samArambheNa pRthivyAH karma samArambhaH pRthivIkarma samArambhaH pRthivImAzritya jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmabandhanibandhanasAvadha vyApAraH tena imaM = pRthivIkArya vihiMsanti / pRthivIkAryAhiMsAyAM pravRttAH khalu par3ajIvanikAya karate hue dravyaliMgI haiM unheM pRthaka dekho / (4) vadha aura (5) zastradvAra apane Apa ko anagAra samajhane vAle ye dravyaliGgI sAdhu ke guNoM meM tanika bhI pravRtta nahIM hote, aura na gRhasthoM ke kisI kArya kA tyAga karate haiM, yaha bAta batalAte haiM ye dravyaliGgI loga vibhinna prakAra ke miTTI, patthara Adi svakAya-zastroM se agni Adi parakAya-zastroM se, hala, kudAla Adi khodane ke sAghanarUpa ubhayakAya zastroM se pRthivIkarmasamArambha karate haiM, arthAt pRthivI ke nimitta se jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karma kA kAraNa sAvadha vyApAra karate haiM, aura usa se pRthivIkAya ko hiMsA karate haiM / pRthivIkAya kI hiMsA meM pravRtta hone vAlA puruSa chahoM jIvanikAya mithyA pralApa karanArA draliMgI che. tene jUdA jUdA bhAvathI jue. (4) vadha vyane (4) zastra dvAra--- pAteja peAtAne aNugAra-sAdhu samajavAvALA e draliMgI, sAdhunA guEAmAM jarA paNu pravRtta thatA nathI. ane gRhasthAnA koI kAryane tyAga karatA nathI. e pAta matAce che: e vyaliMgI lAka jUdA jUdA prakAranI mATI, paththara Adi strakAya zAthI agni bAda parakAya zothI haLa, kAdAnI di khedavAnA sAdhanarUpa ubhayakAya zastrothI pRthvIkamasamAraMbha kare che, arthAta pRthvInA nimittathI jJAnAvaraNIya Adi AThe prakAranA karmabaMdhanA kAraNu sAvadha vyApAra kare che, ane tethI pRthvIkAyanI hiMsA kare che, pRthvIkAyanI hiMsAmAM pravRtta thavAvALA purUSa jInikAyAnI 3. Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TokA adhya. 1 u. 2 sR.2 pRthivIkAyasamArambhaprayojanam 443 cittaM mahANu, nivvANaM taM niNidehi // 44 // (paJcAzaka TIkA 7. vi . ) " niNabhavaNAI je uddharati bhattIi saDiyapaDiyAI | te uddharaMti appaM, bhImAo bhavasamRddAo || " ( dharmasaMgrahaTIkA 2adhi. ) chAyA - " jinabhavanakAraNavidhiH- zuSyA bhUmirdalaM ca kASThAdi / bhRtakAnatisandhAnaM, svAzayavRddhi (zobhanAzayavRddhiH) yatanA ca // .... etasya phalaM bhaNitaM, ityAjJAkAriNastu zrAddhasya citraM sukhAnubandhaM, nirvANAntaM jinendraiH (bhaNitam ) || 44 // jinabhavanAni ye uddharanti bhaktyA zaTitapavitAni / uddharantyAtmAnaM bhImAda bhavasamudrAt " iti ca // tathaiva zAstraniSiddhe pUjApratiSThAdisAvayakArye pravRtyA dravyaliGgano'pi svAtmAnaM munimeva manyante / ye pathivIzastraM prayuJjAnAH paDjIvanikAya ArAdhaka zrAvaka ko bhagavAn ne isa kA phala isa prakAra batAyA hai - "usako anekAneka sukho kA anubandha hotA hai aura paramparA se mokSa kI prApti hotI hai " / ( paJcAzakaTIkA 7 vi . ) " jo puruSa jIrNa jinabhavanoM kA bhaktise uddhAra karAte haiM ve bhIma bhavasAgara se apanI AmA ko tArate haiM " / ( dharmasaMgrahakA 2 adhi. ) isI prakAra zAstraniSiddha pUjA pratiSThA Adi sAcaya kAryoM meM pravRtti karake vyaliMgI bhI apane Apa ko muni mAnate haiM / Azaya hai ki jo loka pRthivIzatra kA prayoga karake SaDjIvanikAyarUpa samasta loka kI hiMsA karate haiM, aura bhagavAnakA nAma lekara svayaM khoTI prarUpaNA karate haiM ataH ve dravya bhagavAne tenuM phala A pramANe batAvyuM chetene anekAneka sukhAne anuSadha thAya che; bhane paramparAdhI bhokSanI prApti thAya che. " ( paMcAzakaTIkA 7 vi . ) "je purUSa jINu thayeluM jinamadira, tene bhaktithI uddhAra karAve che te mahAna bhavasAgarathI cotAnA AtmAne tAre che." ( dharmasaMgrahaTIkA 2 adhi. ) Aja pramANe zAniSiddha pUjA, pratiSThA Adi sAvadya kAryomAM pravRtti karIne dravyaliMgI paNa pAte peAtAne muni mAne che. Azaya e che phense leAka pRthvIzaane prayAga karIne SavanakAyarUpa samasta lekanI hiMsA kare che ane bhagavAnanu laIne pAte kheATI prarUpaNA kare che mATe te krUliMgI che, sAcA nAma Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 AcArAstre / sarimmaparityAginaH padakAyarakSakA anagArA: (sAdhayaH) smaH' iti vadanto daNDi zAkyAdayaH santi / tatra keciddezuddhayartha mRttikAsnAyino bhavanti / kecittanivAsArtha gRhAdinirmANakaraNaM kudAlakhaninAdibhiH pRthivIkAyamupamardayanti / kecit strodarapUrtyarthaM kRSyAdikama kurvanti / kecicca devakulAyartha sAvadyamupadizanti. pArthivIdeva-gurvAdi-pratimAnirmANe jIrNoddhArakaraNe ca mahAmImabhavasamudrAdAtmanaH samuddhAro bhavatIti manyante, vadanti ca___ "niNabhavaNakAraNavihI, suddhA bhUmI dalaM ca kahAI / bhiyagANaisaMdhANaM, sAsayaTI ya jayaNAya ||9||....eyassa phalaM bhaNiyaM, iya ANAkAriNo usss| aura parimaha ke tyAgI haiM, paTkAya ke rakSaka sAdhu haiN| isa prakAra kahane vAle daNDI zAkya Adi haiN| ina meM koI-koI to zarIra kI zuddhi ke lie miTTI se snAna karate haiN| koI apane rahane ke lie makAna Adi banAne meM kudAla khanitra (kusa) Adi khodane ke sAdhanoM dvArA pRthvIkAya kA upamardana karate haiM / koI-koI apanA peTa bharane ke uddezya se khetI Adi karate haiM / koI devakula Adi ke lie sAvadha upadeza dete haiM-deva guru Adi ko pArthiva pratimA nirmANa karAne se aura jIrNoddhAra karAne se bhavasAgara se AtmA kA taranA hotA hai, aisA mAnate haiM aura kahate haiM ki " jinabhavana banAne kI vidhi isa prakAra hai-.-." zuddha bhUmi, zuddha iMTeM, patthara, kASTha Adi honA, kArya karane vAle kArIgaroM ko prasanna rakhanA, apane pariNAma uttarottara caDhate hue rakhakara thatanApUrvaka kArya karAnA ityAdi |....bhgvaan kI AjJAke chIe. sarva AraMbha ane parigrahanA tyAgI chIe, pakAyanA rakSaka sAdhu chIe. A pramANe kahevAvALo daMDI zAkaya Adi che temAM kaI-kaI te zarIranI zuddhi mATe mATIthI snAna kare che. keI pitAne rahevA mATe makAna Adi banAvavAmAM kedALI, kosa Adi davAnAM sAdhano dvArA pRthvIkAyanuM upamana kare che, kaI-kaI pitAnuM piTa bharavAnA uddezathI khetI kare che ke devakuLa Adine mATe sAvadya upadeza kare che-deva, gurU AdinI pArthiva pratimA nirmANa karAvavAmAM ane jIrNoddhAra karAvAmAM bhavasAgarathI AtmA tarI zake che, evuM mAne che ane kahe che ke --~ jinamaMdira banAvavAnI vidhi A pramANe che -zuddha bhUmi, zuddha che, paththara, kAi Adi joIe. kAma karavAvALA kArIgarone prasanna rAkhavA, pitAnAM pariNAma uttarottara caDhatAM rAkhIne tApUrvaka kArya karavuM" ItyAdi bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka zrAvakane Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmagi-TIkA adhya.1 3.2 1.3 pRthivIkAyasamArambhaprayojanam 445 samAraMbhate samaNujANai / taM se ahiyAe, taM se abohIe / sU0 3 // chAyAtatra khalu bhagavatA parinA maveditA / asya caitra jIvitasya parivandana-mAnana-pUjanAya, jAti-maraNa-bhocanAya duHkhapratighAtahataM, sa svayameva pRthivIzastraM samArabhate, anyairvA pRthivIzastraM samArambhayati, anyAn vA pRthivIzastra samArabhamANAn samanunAnAti / tat tasya ahitAya, tat tasya abodhaye / / 103 // TIkAtApRthivIkAyasamAramme bhagavatA-zrImahAvIreNa parikSA samyagavabodhaH khala bhveditaa-prbodhitaa| karmavandhasamucchedArtha jIvana parijJA'vazyaM zaraNIkaraNI. yeti bhagavatA prabodhitamiti bhaavH| parijJA dvividhA, ja-pratyAkhyAna-bhedAt / 'sAvadyavyApAra eva karmavandhasya kAraNa'-miti jJAna-parijJA, tavyApAraparityAgaH -prtyaakhyaanprikssaa| vaha AraMbha usake ahita ke lie aura usako ayodhi ke lie hai // sU. 3 // TIkArtha-pRthivIkAya ke samAraMbha ke viSaya meM bhagavAn zrI mahAvIra svAmIne samyagbodharUpa parijJA kA sadupadeza diyA hai / tAtparya yaha hai ki karmabandha ko naSTa karane ke lie jIva ko vaha parijJA avazya hI svIkAra karanI cAhie, aisA bhagavAnne kahA hai| parijJA do prakAra kI hai---jJaparijJA aura pratyAjhyAnaparijJA / 'sAvadha vyApAra se hI karmabandha kA kAraNa hotA hai| aisA jAnanA jJa-parijJA hai, aura sAvadhavyApAra kA tyAga karanA pratyAkhyAna-parinA hai| ahita mATe ane te tenI adhi mATe che. (3) TIkAtha-pRthvIkAyanA samAraMbhanA viSayamAM bhagavAna zrI mahAvIra svAmIe samyadharUpa parisAne sadupadeza Ape che. tAtparya e che ke --karmabaMdhane nAza karavA mATe je te pariNA avazyaja svIkAra karavI joIe, e pramANe bhagavAne kahyuM che. pariNA be prakAranI che. rUparikSA, ane pratyAkhyAnapariNA, "sAvadya vyApAraja karmabaMdhanuM kAraNa thAya che. e pramANe jANavuM te jJa-pariNA che, ane sAvadha vyApArane tyAga kare te pratyAkhyAna-pariNA che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 bhAcArAgasUtre rUpaM lokaM sarvameva vihiMsanti te dranyaligino nAnagArA iti bhAvaH, uktaJca " sAvajA kiriyA jesi, sAvajjA desaNA thaa| bhamaMti dIhasaMsAre, te savve dannaliMgiNo // 1 iti / / muu.2|| evaM zAkyAdInAM pRthivIkAyopamardakatvena dravyaliGgityaM pratiyodhitaM bhagavateti jambUsvAminaM sudharmA svAmI kayayati-tatthe ' tyAdi / // mUlam // tatya khalu bhagavayA pariNNA paveiA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-. mANaNa-pUyaNAe jAimaraNamoyaNAe, durakhapaDiyAyahejaM, se sayameva puDhavisasthaM samAraMbhai, aNNehi vA puDhavisatyaM samAraMbhAvei, apaNe vA puDhavisatyaM - - - - - liMgI haiM-sacce anagAra nahIM haiM / kahA bhI hai "jina kI kriyA sAvadha hai aura jinakA upadeza sAvadha hai, ve dIrgha saMsArameM paribhramaNa pharate haiN| una sabako dravyaliMgI jAnanA cAhie" // sU. 2 // isa prakAra pRthivIkAya kA upamardana karane vAle hone se zAkya Adi ko bhagavAn ne dravyaliMgI kahA hai / yaha bAta sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-'tatya khala' ityaadi| mUlArtha bhagavAn ne parijJA kA upadeza diyA hai| isI jIvana ke lievandanA, mAna aura pUjana ke lie, janma aura maraNa se mukta hone ke lie, duHkha kA nAza karane ke lie vaha svayaM hI pRthivIkAya kA AraMbha karatA hai, dUsaroM se pathivIkAyakA bhArambha karAtA hai, aura pathivIkAyakA AraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana karatA hai| aNagArasAdhu nathI. kahyuM che ke - "jenI kriyA sAvadya che, ane jene upadeza sAvadya che, te dIrdha saMsAramAM paribhramaNa kare che. te sarvane dravyaliMgI jANavA joIe." (sU0 2) e pramANe pRthvIkAyate upamananAza karavAvALA hovAthI zAkya Adine bhagavAne dravyatibhA hyA cha. 2mA pAta sudharmA svAmI 4mbhU svAbhAna cha-'tattha tyAhi. kalArtha-bhagavAne pariNAne upadeza Ape che, A jIvanane mATe, vaMdanA, mAna ane pUjana mATe, janma ane maraNathI mukta hovAnA mATe, duHkhane nAza karavA che te pote ja pRthvIkAyane AraMbha kare che, bIjAthI pRthivIkAyane AraMbha karAve che. ane pRthvIkAyane AraMbha karanAra bIjane anumodana Ape che. te AraMbha tenA Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya.1 3.2 sU.3 pRthivIkAyasamArambhamayojanam 445 samAraMbhaMte samaNujANa / taM se ahiyAe, taM se avohIe // sU0 3 // chAyA tatra khalu bhagavatA parikSA praveditA / asya caiva jIvitasya parivandana - mAnana - pUjanAya, jAti-maraNa - mocanAya duHkhapratighAtahetuM sa svayameva pRthivIzastraM samArabhate, anyairvA pRthivIzastra samArambhayati, anyAn vA pRthivIzastra' samArabhamANAn samanujAnAti / tat tasya ahitAya, tat tasya abodhaye // sU0 3 // TIkA tatra pRthivIkAyasamAramme bhagavatA = zrImahAvIreNa parijJAn samyagavabodhaH khalu maveditA vodhitA / karmabandhasamucchedArthaM jIvena parijJA'vazyaM zaraNIkaraNIyeti bhagavatA prabodhitamiti bhAvaH / parijJA dvividhA jJa - pratyAkhyAna - bhedAt / 'vyApAra eva karmasya kAraNa' - miti jJAnaM jJaparijJA, tadvyApAraparityAgaH - pratyAkhyAnaparatA | vaha AraMbha usake ahita ke lie aura usako ayodhi ke lie hai // sU. 3 // TIkArya - pRthivIkAya ke samAraMbha ke viSaya meM bhagavAn zrI mahAvIra svAmIne samyagvarUpa parijJA kA sadupadeza diyA hai / tAtparya yaha hai ki - karmabandha ko naSTa karane ke lie jIva ko vaha parijJA avazya ho svIkAra karanI cAhie, aisA bhagavAnne kahA hai| parijJA do prakAra kI hai- jJaparijJA aura pratyAkhyAnaparijJA / ' sAvadha vyApAra se hI karmabandha kA kAraNa hotA hai' aisA jAnanA jJa-parijJA hai, aura sAvadyavyApAra kA tyAga karanA pratyAkhyAna- parijJA hai / ahita mATe ane te tenI amedhi mATe che. (3) TIkA pRthvIkAyanA samArabhanA viSayamAM bhagavAna zrI mahAvIra svAmIe samyadharUpa parajJAne sadupadeza ApyuM che. tAtpa e che ke-ka baMdhane nAza karavA mATe jIve te parijJA avazyaja svIkAra karavI joIe, e pramANe bhagavAne kahyuM che. rijJA e prakAranI che. sarijJA, ane pratyAkhyAnarijJA, ' sAvadya vyApAraja kama madhanuM kAraNa thAya che. ' e pramANe jANunuM te jJa-parikSA che, ane sAvadya vyApArane tyAga karave te pratyAkhyAna-parikSA che. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 AcArAGgasaMtre rUpaM lokaM sarvameva vihiMsanti te dravyaliGgino nAnagArA iti bhAvaH, ukta'sAvajjA kiriyA jersi, sAvajjA dekhaNA tadA / " bhamaMti dIhasaMsAre, te sanve dantraliMgiNo || 1 iti // su. 2 // evaM zAkyAdInAM pRthivIkAyopamardakatvena dravyaliGgityaM pratibodhitaM bhagavati jambUsvAminaM sudharmA svAmI kathayati - ' tatthe ' - tyAdi / 11 mUlam 11 tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiA, imassa caiva jIviyassa parinaMdaNamANaNa-pUraNAe jAimaraNamoyaNAe, dukkhapaDighAyahejaM, se sayameva puDhavisatthaM samAraMbhai, aNNehi vA puDhavisatyaM samAraMbhAveza, aNNe vA puDhavisatyaM liMgI haiM- sacce anagAra nahIM haiM / kahA bhI hai " jina kI kriyA sAvadha hai aura jinakA upadeza sAvadha hai, ve dIrgha saMsArameM paribhramaNa karate haiM / una sabako dravyaliMgI jAnanA cAhie " // sU. 2 // isa prakAra pRthivIkAya kA upamardana karane vAle hone se zAkya Adi ko bhagavAn ne dravyaliMgI kahA hai / yaha bAta sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-' tattha svala' ityAdi / mUlArtha - bhagavAn ne parijJA kA upadeza diyA hai / isI jIvana ke liebandanA, mAna aura pUjana ke lie, janma aura maraNa se mukta hone ke lie, duHkha kA nAza karane ke lie vaha svayaM hI pRthivIkAya kA AraMbha karatA hai, dUsaroM se pRthivIkAyakA bhArambha karAtA hai, aura pRthivIkAyakA AraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana karatA hai / aNugAra-sAdhu nathI. kahyuM che keH-- " jenI kriyA sAvadha che, ane jenA upadeza sAvadha che, te dI sasAramAM paribhrabhAya 1re che, te sarvane dravyaviMgI laghuvA lehaye." (sU0 2) e pramANe pRthvIkAyanuM upamadana--nAza karavAvALA haiAvAthI zAkya mAdine bhagavAne dravyasiMgI udyA che. yA vAta sudharmA svAbhI bhyU svAbhIne uDe che- 'tattha' ityAdi. bhUsArtha - lagavAne parizAnA upadeza aaye| che, AA bhuvanane bhATe, vaDanA, mAna ane pUjana mATe, janma ane maraNathI mukta heAvAnA mATe, duHkhanA nAza karavA mATe te pAte ja pRthvIkAyanA Ara'bha kare che, khIjAthI pRthivIkAyanA AraMbha karAve che, ane pRthvIkAyanA AraMbha karanAra bIjAne anumedana Ape che. te AraMbha tenA Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.2 5.3 pRthivIsamArambhaprayojanam 447 karaNe, mAnana janasatkAraH, tadartha, yathA-kIrtistambhAdikaraNe pUjanambavaratnAdipuraskAralAbhastadartha, yathA-zilpinAM rAjadevapratimAdiracane / jAtimaraNamoca. nAya-jAtijanma, tadartha bhavAntaramukhamAptyartha devakulAdikaraNe, maraNamaraNaM pAM jAtaM tadartha mRtapitrAdismaraNArthamityarthaH, yathA stUpacaityAdikaraNe, mocanaMmbhuktistadartha, yayA-devabhavanapratimAdikaraNe / yadvA jAtimaraNamocanAya-unmamaraNavimuktaye / tayA duHkhapatiyAtahetuM duHkhavidhvaMsArtha, yathA Adi vanavAnese prazaMsA hotI hai| mAnana arthAt janatAdvArA milane vAlA satkAra / usa satkAra __ ke lie katistanma (memoriyala ) Adi banavAkara samArambha karate haiN| pUjana kA artha hai vana yA rana Adi kA puraskAra pAnA / jaise zilpI loga puraskAra pAne ke uddezya se rAjA yA devatA kI pratimA banAte haiN| janma, maraNa aura mukti ke lie bhI pRthivIkAyakA samArambha kiyA jAtA hai / janma ___ ke lie jese bhavAntara meM mukha pAne ke lie devakula Adi kA nirmANa karAne meM aura mRtyu ke lie ase mRta pitA Adi kA smAraka (stUpa-caitya) banavAne meM, aura mocana ke arthAt mukti ke lie devabhavana evaM unakI pratimA banavAne meM, athavA janma-maraNamocana kA artha hai-janma aura maraNase mukta honA, usa ke lie pRthvIkAya kA samArambha karate haiN| tathA duHkhakA nAza karane ke lie bhI pRthvokAya kA samArambha karate haiM, jaise AraMbha kare che. mAnana athaoNta janatA dvArA maLavAvALe satkAra, te satkAra mATekIrtistaMbha (memoriyala Adi banAvIne samAraMbha kare che. pUjanane artha che-vastra athavA ratna Adine puraskAra prApta kare. te mATe zilpIga rAjAnI ke devatAnI pratimA banAvavAmAM samAraMbha kare che. janma maraNa mocana (mUkAvavA mATe paNa pRthvIkAyane samArabha karavAmAM Ave che. janmanA mATe jema bhavAntaramAM sukha prApta karavA mATe devakula AdinA nimaoNNa karAvavAmAM, ane mRtyu mATe jema mRta pitA AdinuM smAraka tRpa-caitya banAvavAmAM mecana arthAta muktine mATe devabhavana evaM tenI pratimA banAvavAmAM, athavA janmamaraNu-mocanano artha che-janma ane maraNuthI mukta thavuM te mATe pRthvIkAyane samAraMbha kare che. tathA dukhane nAza karavA mATe paNa pRthvIkAyane samAraMbha kare che, jema-grISmanA Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AcArAne jIvaH kasmai bhayojanAya pRthivIkArya prati sAvadhavyApAra karotI ?-syAha'imassa ceve'-tyAdi / asyaiva vidyullatAvilAsavatkSaNabhaGgarasya jIvitasya jIvanasvArthe ciramukhArtha, prAsAdasadanAdiracanAtha, gamanA-gamanA-vasthAno-pavezana-pArthaparivartana-puttalikAmatimAdikaraNo-cAramasravaNAdikaraNo-pakaraNAdigrahaNanikSepaNA''lepana-praharaNa-bhUpaNa-kraya-vikraya kRpikaraNa-bhANDAdinirmANArthamityarthaH / tathA parivandana-mAnana-pUjanAya, parivandanaM prazaMsA, tadartha yathA AzcaryagRhAdi. jIva kisa prayojanake liye pRthivIkAya ke viSaya meM sAvadha vyApAra karatA hai ? so batalAte haiM vijalI kI camaka ke samAna isa kSaNavinazvara jIvana ke cirakAlIna mukha ke uddeza se mahala, makAna Adi kA nirmANa karAne ke lie, athavA gamana, Agamana, avasthAna (sthita rahanA), upavezana (baiThanA), pAzva-parivartana (pasavADA badalanA), putalI banAnA, pratimA banAnA, mala-mUtra tyAganA, upakaraNa Adi grahaNa karanA, rakhanA, lepakaranA, grahaNa karanA, sajAnA, kharIdanA, becanA, khetI karanA, tathA vartana Adi banAnA, ityAdi kAryoM ke lie sAvadha vyApAra kiyA jAtA hai / / isa ke atirikta parivandana mAnana aura pUjana ke lie bhI sAvadha vyApAra kiyA jAtA hai| paribandana arthAt prazaMsA ke lie, jaise AzcaryagRha (AjAyava ghara) jIva kayA prajana mATe pRthvIkAyanA viSayamAM sAvadya vyApAra kare che ? te matAva cha: vijalInA camakArAnI samAna A kSaNabhaMgura jIvananA cirakAlIna (lAMbA samaya sudhI) sukhanA udezathI, mahela makAna Adi banAvavA mATe, athavA gamana, sAgamana, sasthAna, (sthita rahe) 65vezana, (RA) pAca-parivartana, (54ibadalavAM) putalI banAvavI, pratimA banAvavI, mala-mUtra tyAga kare; upakaraNa AdinuM aDa 49, rAma, Apa 4230, praDara 42, santa, ma , j, metI karavI tathA vAsaNa banAvavAM, ItyAdi kAryone mATe sAvadha vyApAra karavAmAM Ave che. te sivAya parivaMdana mAna ane pUjana mATe pazu sAvadya vyApAra karavAmAM Ave che. parivandana arthAt prazaMsA mATe jema Azcaryagraha (ajAyaba ghara) Adi banAvavAmAM * AcaryagRham-'myujhiyama' 'ajAyabaghara' iti bhASApasiddham / Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u. 2 sR. 3 pRthivIsamArambhaphalam 449 tat pRthivIkAyasamArambhaNaM tasya pRthivIzastra samArabhamANasya ahivAya = akalyANAya bhavatIti zeSaH / tat tadeva ca pRthivIkAyasamArambhaNameva ca tasya pRthivIzastra samArabhamANasya avodhaye samyaktvAlAbhAya, jinadharmaprAptyabhAvAya ca bhavati / pRthivIkAyasamArambhaNaM hi kRtakAritAnumoditabhedena trividhaM, tasyAtIta vartamAnAnAgata bhedena pratyekaM traividhye navadhA bhavati, navavidhasyApi pRthivIkAyasamArambhaNasya manovAkkAyayogabhedena pratyekaM traividhye saptaviMzatibhagA bhavanti / evaMvidhapRthivIkAyasamArambhapravRtaH khalu pakAyArambhasaMpAtajanyaghorataraduritArjanena durantasaMsAradAvAnalajyAlAntaH pAtaM prApyAnantanarakanigodAdiduHkhamanubhavan na kadAcitkalyANaM zAzvatasukhapadaM mokSamAgaM prApnotIti bhAvaH // 3 // vaha pRthivIkAya kA AraMbha, AraMbha karane vAle ke ahita ke lie aura ayodhi ke lie hotA hai / arthAt AraMbha karane se samyaktva aura jinadharma kI prApti nahIM hotI hai / pRthivIkAya kA AraMbha karanA, karAnA, aura anumodana ke bheda se tIna prakAra kA hai| ina tInoM bhedoM ke atIta vartamAna aura anAgata ke bheda se tIna-tIna bheda karane para Arambha nau prakAra hotA hai / ina nau bhedoM kA mana, vacana, aura kAya se guNAkAra kara dene para sattAIsa bheda ho jAte haiM / isa prakAra ke pathivIkAya ke samArambha meM pravRtta puruSa chahoM kAryoM kA Arambha karatA hai aura atyanta ghora pApa upArjana karake duranta saMsArarUpI dAvAnalakI jvAlAoM meM paDakara naraka nigoda Adi ke duHkha bhogatA huA na kabhI kalyANa kI prApti karatA hai aura na zAzvata sukha denevAle mokSamArga ko pAtA hai // 3 // te pRthvIkAyanA Araba karavAvALAnA advaita mATe ane amAdhine mATe hAya che. arthAt-AraMbha karavAthI samyakRta ane jinadhanI prApti thatI nathI. pRthvIkAyane AraMbha karavA, karAvavA ane karavAvALAne anumedana ApavA vagerenA bhedathI traNa prakAranA che, e troya bhedonA bhUtakALa, bhaviSyakALa ane varttamAnakALanA bhedathI traNa traNa bheda karavAthI mArabha nava prakAranA che. e nava bhedone mana, vacana ane kAyA, A traNathI guNuvA vaDe karI sattAvIza bheda thaI jAya che. A pramANe pRthvIkAyanA samAraMbhamAM pravRtta purUSa cha kAyAnA Arbha kare che, ane atyanta ghAra pApa upArjana karIne durantasa'sArarUpI dAvAnalanI javAlAemAM paDIne, naraka-nigeda AdinAM duHkha bhAgavatAM koI vakhata paNa kalyANanI prApti karI zakatA nathI, ane zAzvata sukha devAvALA meAkSamArgane paNu prApta thatA nathI. (3) ma.A.-57 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 AcArAGgamutre / grISmatApAdinivAraNArthaM, svacakraparacakrabhayaniTayai ca bhUmigRhamAkArAdiracane / saH = jIvanaparivandanamAnanapUjanAdyartha janaH svayameva pRthivIzakhaM samArabhate = pRthivyupamardakaM dravyabhAvazastra vyApArayati / anyairvA pRthivIzatra samArambhayati = udyojayati pRthivIzastraM samArabhamANAn anyAn samanujAnAti = anumodayati / emamatItAnAgatAbhyAM bhedA bhavagantavyAH / pRthivIzastrasamArambha tathA manovAkkAyaizva (7) vedanAdvAram - pRthivIzastraM samAramamANaH kiM phalaM prAmotItyAha- 'taM se ahiyAe' ityAdi / grISma ke tApa se bacane ke lie, athavA svacaka aura paracakra ke bhayakI nivRtti, ke lie, bhoharA yA cahAradIvArI ( prakoTA ) banavAnA / isa prakAra jIvana parivandana mAnana aura pUjana Adi ke lie manuSya svayaM hI pRthvIzastrakA samArambha karatA hai arthAt thivI kA ghAta karane vAle dravya aura bhAvazastra kA vyApAra karatA hai aura pRthivIzastra kA prayoga karane karAnevAle dUsaroM kA anumodana karatA hai / isa prakAra atIta aura anAgata se tathA mana, vacana aura kAyase pRthivIzastra ke Arambha ke bheda samajhalene cAhie. (7) vedanAdvAra - thivIzastra kA Arambha karanevAlA kyA phala pAtA hai ? so kahate haiM- ' taM se ahiyAe ' ityAdi / tApathI bacavA mATe athavA svacakra ane paracakranA bhayanI nivRtti mATe leyarA athavA phITa anAvavA. A pramANe jIvana, parivadana, mAnana, ane pUjana Adi mATe manuSya pAteja pRthvI-zaznane samArabha kare che. arthAta pRthvInA ghAta karavAvALA dravya ane bhAva zastranA vyApAra kare che. tathA bIjA pAse pRthvIzastranA vyApAra karAve che. ane pRthvIzastranA prayoga karavAvALA bIjAne anumedana Ape che. A pramANe atIta ane anAgata (bhUta-bhaviSya)thI tathA mana, vacana ane kAyAthI pRthvIzastranA ArabhanA bhedone samajI levA joIe. (7) behanAdvAra-- pRthvIzatranA AraMbha karavAvAjA zuM iNa yAbhe che ? te ! he- 'taM se ahiyAe ' ityAdi. Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.2 sU. 4 pRthivIsamArambhaphalam 451 // TIkA yaH khalu bhagavataH tIrthakarasya, anagArAgAmnadIyazramaganinyAnAm, antike samIpe, zrutvA upadezaM nizamya, AdAnIyam, upAdeyaM sarvasAvadhayogaparityAgalyaM cAritraM samutthAya-aGgIkRtya viharati, sa tat-pRthivIkAyasamArambhaNam saMyudhyamAnaH ahitAyodhijanakatvena vijJAtA bhavatIti / sa hi evaM vicArayati-iha manuSyaloke ekepa zramaNanimranyopadezasaMjAtasamyagavayodhavairAgyANAmAtmArthinAmeva jJAta-viditaM bhavati / kiM jJAtaM bhavatI ?tyAkAkSAyAmAha-esa khalu gaMthe'. ityaadi| epaH pRthivIzasvasamArambhaH khalu nizcayena pranyA prathyatebadhyate'neneti andhaH aSTavidhakarmavandhaH / kAraNe kAryopacArAt pRthivIzastramamArambhasya TIkArtha-jo bhagavAn tIrthakara ke yA unake nirgantha zramaNoM ke samIpa upadeza sunakara upAdeya ko arthAt sarvasAvayayoga ke tyAgarUpa cAritra ko aGgIkAra karake vicaratA hai vaha pRthvIkAyake samAraMbha ko ahitakara aura ayodhijanaka samajhatA hai| __ vaha isa prakAra vicAra karatA hai-isa manuSya loka meM zramaNa nimranthoM ke upadeza se jinheM samyagjJAna aura vairAgya ho gayA hai una AtmArthI puruSoM ko hI jJAta hotA hai| unheM kyA jJAta hotA hai ? aisI AkAMkSA hone para kahate haiM- esa khalu gaMthe.' ityaadi| yaha pRthvIkAya kA samArambha nizraya hI graMtha hai arthAt ATha prakAra ke karmAkA baMdha hai| kAraNa meM kAryakA upacAra karake pRthivokAya ke samArambha ko yahA~ grantha kahA hai| TIkartha-je bhagavAna tIrthakaranI athavA tenA nirgastha zramaNonI samIpa upadeza sAMbhaLI upAdeyane arthAta sarvasAvaghaganA tyAgarUpa cAritrane aMgIkAra karIne vicare che, te pRthvIkAyanA samAraMbhane ahitakara ane adhijanaka samaje che. te A pramANe vicAra kare che ke A manuSya lekamAM zramaNa nijonA upadezathI jene samyajJAna ane vairAgya thaI gayo che te AtmAthI purUne ja jANavAmAM hoya che. tezupAmA DAya che? vI At edi / cha-'esa khalu gaMthe.' tyA A pRthvIkAyana samAraMbha nizcaya ja graMtha che. arthAt ATha prakAranA karmone baMdha che.kAraNamAM kAryane upacAra karIne pRthvIkAyanA samAraMbhane ahiM graMtha kahyo che. Azaya e che ke Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 450 AdhArAgo. (8) nivRttidvAram yena tu tIrthakarAdInAM samIpe pRthivIkAyajIvasvarUpaMkSA sa evaM vijJAnAtItyAha-se taM saMyujjhamANe ' ityAdi / se taM saMyujjhamANe AyANIyaM samudAya socA khalu bhagavao aNagArANaM aMtie / iha mege siMNAyaM bhavai-esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu garae, icatthaM, gaDhie loe jamiNaM virUvarUvehi satyehi puDhavikammasamAramaNa puDhavisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihisai / / mUM. 4 // chAyAsa tat saMyudhyamAna AdAnIyaM samutthAya zrutvA khalu bhagavataH anagArANAmantike ihekepAM jJAtaM bhavati-epa khalu granthaH, epa khalu mohaH, epa khalu mAraH, epa khalu narakA, ityartha gRddho lokaH, yadi virUparUpaiH zastraiH pathivIkarmasamArambheNa pRthivIzastraM samAramamANaH anyAna anekarUpAn praNAn vihiMsati // sU. 4 // (8) nivRttidvArajisane tIrthaMkara Adike samIpa meM pathivIkAya ke jIvoM kA svarUpa jAna liyA hai, vaha isa prakAra jAnatA hai-'se taM.' ityAdi / mUlArtha-~~jo puruSa tIrthaMkara bhagavAn ke athavA anagAroM ke nikaTa upadeza sunakara samajhatA hai aura upAdeya ( cAritra ) ko aGgIkAra karake vicaratA hai use jJAta ho jAtA hai ki pRthivIkAyakA yaha AraMbha graMtha hai, yaha moha hai, yaha mAra hai, yaha naraka hai / isa meM Asakta pRthvIzasa kA AraMbha, karane vAlA loka taraha-taraha ke zAstroM se pRthvIkAyakA AraMbha karake anya aneka prakAra ke prANIko hiMsA karatA hai / / sU. 4 // nitina jeNe tIrthakara AdinA samIpamAM pRthvIkAyanA jInuM svarUpa jANI lIdhuM che, tamA prabhArI na cha-'se taM.' tyAdi. malAI-je purUSa tIrthaMkara bhagavAnanI athavA aNagAronI samIpa upadeza sAMbhaLIne samaje che, ane upAdeya (cAritra)ne aMgIkAra karIne vicare che, tene mAlUma paDe che ke -pRthvIkAyane AraMbha e graMtha che, e moha che, e mAra che, e naraka che, emAM Asakta pRthvIza ane AraMbha karavAvALA jAta-jAtanA zastrathI pRthvIkAyano AraMbha karIne anya aneka prakAranA prANIonI hiMsA kare che (). Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 2 sU. 4 pRthivIsamArambhaphalam // TIkA // 1 yaH khalu bhagavataH tIrthaMkarasya anagArANAm = vadIyazramaNa nirgranthAnAm, antike = samIpe zrutvA = upadezaM nizamya AdAnIyam, upAdeyaM sarvasAdyayogaparityAgarUpaM cAritraM samutthAya = aGgIkRtya viharati sa tat pRthivIkAyasamArambhaNam saMyudhyamAna: =ahitAbodhijanakatvena vijJAtA bhavatIti / sa hi evaM vicArayati-iha manuSyaloke ekeSAM zramaNa nirgranthopadeza saMjAtasamyagodhavairAgyANAmAtmArthinAmeva jJAtaM viditaM bhavati / kiM jJAtaM bhavatI ? - tyAkAGkSAyAmAha - ' esa khalu gaMdhe' ityAdi / epaH pRthivIzasamArambhaH khalu nizvayena manyaH =pradhyate = vadhyate'neneti granthaH aSTavidhakarmavandhaH / kAraNe kAryopacArAt pRthivIzastrasamArambhasya TIkArtha- jo bhagavAn tIrthakara ke yA unake nirgandha zramaNoM ke samIpa upadeza sunakara upAdeya ko arthAt sarvasAvayoga ke tyAgarUpa cAritra ko aGgIkAra karake vicaratA hai vaha pRthvIkA samAraMbha ko ahitakara aura ayodhijanaka samajhatA hai / vaha isa prakAra vicAra karatA hai isa manuSya loka meM zramaNa nirmanthoM ke upadeza se jinheM samyagjJAna aura vairAgya ho gayA hai una AtmArthI puruSoM ko hI jJAta hotA hai / unheM kyA jJAta hotA hai ? aisI AkAMkSA hone para kahate haiM-' esa khalu gaMthe. ' ityAdi / yaha pRthvIkA kA samArambha nizvaya ho graMtha hai hai / kAraNa meM kAryakA upacAra karake pRthivIkAya ke arthAt ATha prakAra ke karmoMkA baMdha samArambha ko yahA~ grantha kahA hai| TIkA je bhagavAna taudha karanI athavA tenA nigrantha zramaNeAnI samIpa upadeza sAMbhaLI upAdeyane arthAt sarva sAvadhayeAganA tyAgarUpa cAritrane aMgIkAra karIne vicare che, te pRthvIkAyanA samAraMbhane ahitakara ane eSijanaka samaje che. te A pramANe vicAra kare che keH A manuSya leAkamAM zramaNa nigrantheAnA upadezathI jene samyajJAna ane vairAgya thaI gaye che te AtmAthI puchyane ja naNavAmAM hAya che. tezuM laghuvAmAM hoya he ? sevI zaMbha thatAM uDe che-' esa khalu gaMthe.' tyAhi A pRthvIkAyanA samArabha nizcayaja graMtha che. arthAt ATha prakAranA karmonA baMdha che. kAraNamAM kAryanA upacAra karIne pRthvIkAyanA samAra Mbhane ahiM graMtha kahyo che. Azaya e che ke Arbelooult Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 AcArAyaMtre grantharUpatvam, evamagre'pi bodhyam / tathA epa eva pRthivIsamArambhaH moha :- viparyAsaH, viparItajJAnarUpaH / tathA - epa eva mAra:-maraNam nigodAdimaraNarUpaH / tathA eSa khalu narakaH=nArakajIvAnAM dazavidhayAtanAsthAnam / ityartham etadarthaM karmabandha - moha - maraNa - narakarUpaM ghoraM duHkhaphalaM prApya punaH punaretadarthameva loka ajJAnavazavartI jIvaH gRddha: - lipsurasti / yadvA gRddhaH = viSayabhogAsaktaH lokaH saMsArI jIvaH ityarthe -- etadarthameva karmabandhamohamaraNanarakArthameva pravartate / yadyapi - viSayabhogAsako lokaH zarIrAdiparipoSaNArthaM parivandanamAnanapUjanArtha jAtimaraNamocanArthaM duHkhapratighAtArthe ca pRthivIzastrasamArambhaM karoti Azaya yaha hai ki AraMbha - prantha (baMdha) kA kAraNa hone se grantha kahA gayA hai / isI prakAra kA upacAra Age ke kathana meM bhI samajha lenA cAhie / yaha pRthivIkAyasamAraMbha moha arthAt viparyAsa he viparIta jJAnarUpa hai, tathA yahI Arambha, nigoda Adi maraNarUpa hai / tathA yahI AraMbha naraka hai arthAt nArako jIvoM ke lie daza prakAra kI kSetra vedanAoM kA sthAna hai / isa samAraMbha ke kAraNa karmabaMdha, moha, maraNa evaM narakarUpa ghora duHkhamaya phala prAptakara ke bhI ajJAnI loga bAra-bAra isI kI icchA karate haiM / athavA saMsArI jIva viSayabhogoM meM bhakta hotA hai arthAt karmabandha, moha, maraNa aura naraka ke lie hI ajJAnI jIva pravRtti karate haiM / viSayabhogoM meM Asakta jIva yadyapi zarIra Adi ko puSTa karane ke lie parivandana, mAnana aura pUjana ke lie, janma maraNa se mukta hone ke lie, du.kha kA AraMbha-matha (madha)nuM kAraNa hAvAthI grantha kahyo che, A pramANenA upacAra AgaLanA kathanamAM paNa samajI levA joie. A pRthvIkAya-samAraMbha mAha arthAt viparyAsa che, viparItajJAnarUpa che, tathA e Arabha nigeAda Adi bharaNurUpa che. tathA e AraMbha naraka che arthAt nArakInA jIvA mATe dasa prakAranI kSetra vedanAonuM sthAna che. A samAraMbhanA kAraNe kamala, mA, maraNu ane narakarUpa ghera duHkhamaya phUla prApta karIne paNa ajJAnI lAka vAravAra tenI icchA kare che. athavA sa`sArI jIva viSayasegAmAM Asakta thAya che, arthAt kaMdha, meha, maraNu ane narakanA mATaeNja ajJAnI jIva temAM pravRtti kare che. viSayabhAgamAM Asakta jIva hajI paNu zarIra Adine puSTa karavA mATe parivaMdana, mAnana, ane pUjanane mATe, janma maraNuthI mukta thavA mATe duHkhane nAza karavA mATe, Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.2 su. 4 pRthivIsamArambhaphalam tathApi tatphalaM karmabandhamohamaraNanarakarUpameva labhante, ataH pRthivIkarmasamArammasya tadeva phalaM bhavatIti bhAvaH / ityarthamiti prayogastu yathA-ayaM saMsArI loko jAyatte maraNAyaiva, mriyate ca jananAyaiva, iti, tadvat / ____lokaH punaH punaH karmabandhAdyarthameva lipmurasti, tadarthameva pravartate vA, iti pratijJAyAM hetumAha-'jamiNaM'. ityAdi / yadyasmAta virUpaspaiH - nAnAvidheH zAstraH svakAyaparakAyatadubhayarUpaiH pRthivIkarmasamArambheNa-pRthivyupamardakasAvadhavyApArakaraNena, yadvA-pRthivIkAyamuddizyASTavidhakarmasamutpAdakasAvadhavyApAraNa, imaM = pRthivIkArya vihinasti, vinAza karane ke lie, pRthivIzana kA AraMma karatA hai tathApi isa AraMbha kA phala use karmabandha, moha, maraNa aura naraka ke rUpa meM hI milatA hai / ata eva Azaya yaha hai ki koI kisI bhI abhilAyA se pRthivIkAyakA AraMbha kare magara phala to vahI karmaaMgha mAdi hI hogaa| (icatya) isa kA prayoga yaha batalAne ke lie kiyA gayA hai-yaha saMsArI jIva utpanna hotA hai marane ke lie aura maratA hai janamane ke lie, isI prakAra yaha prayoga hai| loka bArambAra karmabaMdha Adi ke lie hI abhilApo hai, athavA karmabaMdha ke lie hI pravRtti karatA hai / isa pratijJA meM hetu kahate hai-'jamiNaM.' ityAdi / * jisa kAraNa se gRddha (Asaka) loka nAnA prakAra ke zastroM se-tvakAya, parakAya aura ubhayakAyarUpa zakhoM se-pRthivIkAya kA samAraMbha karake arthAt pRthivIkAya kI hiMsA karane vAlA sAvadha vyApAra karake, athavA pRthivIkAya ke nimitta se ATho karma-janaka sAvadha pRthvIza ane AraMbha kare che te paNa te AraMbhanuM phaLa tene karmabaMdha, meha, maraNa ane narakanA rUpamAM ja maLe che. e mATe Azaya e che ke-koI kAMI paNa abhilASAthI pRthvIkAyano AraMbha kare paratu phaLa te te karmabaMdha Adija thaze. "" eno prayoga e batAvavA mATe, karyo che ke A saMsArI jIva utpanna thAya che. maravAne mATe, ane mare che te janma levA mATe, A pramANe e praga che. leka vAraMvAra karmabaMdha Adi mATeja abhilASI che. athavA karmabaMdha mATeja pravRtti 42 cha. 25 pratikSAmA hetu 43 cha-'amiNaM'. tyAdi. je kAraNathI cuddha Asakata ke nAnA prakAranA zastrothI svakAya, parakAya ane ubhayakAya rUpa zothI-pRthvIkAyane samAraMbha karIne arthAt pRthvIkAyanI hiMsA karavAvALA sAvadya vyApAra karIne athavA pRthvIkAyanA nimittathI ATha karmone utpanna karanAra sAvadya vyApArathI Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 454 AMcArAgAtre chinatti, bhinatti, mANarahitaM karoti gRddho loka ityAdi / tathA pRthivIzatrapRthivyupamadakaM zastra svakAyaparakAyatadubhayarUpaM samArabhamANaH vyApArayan anyAnapakAyAdIn anekarUpAntrasAn sthAvarAMzva, prANAna-mANino vihinasti / pRthivIkAyahiMsayA paijIvanikAyaspaM lokaM sarvameva maNihantIti ghorataraM duritaM kurvan punaH punaH karmavandhAdinarakAntaM prApyApi tadarthameva pravartate na punarmokSAyeti bhAvaH // sU. 4 // nanu pRthivIkAyajIvAnAM zrotranetraghrANarasanendriyANi na santi , nApi manastepAM, kathaM tarhi duHkhavedanA saMbhavati ? tatazca pRthivIkAyasamArambhiNAM vyApAra se isa pRthivIkAya kA hanana karatA hai, chedana karatA hai, bhedana karatA hai, use prANahIna banAtA hai / tathA pRthivIkAya ke svakAya, parakAya, aura ubhayakAyarUpa zastroM kA upayoga karatA huA apkAya Adi aneka trasa sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai| tAtparya yaha hai ki-pRthivIkAya kI hiMsA ke dvArA samasta par3ajIvanikAyarUpa loka kI hiMsA karatA hai / isa prakAra atyanta ghora pApa karatA huA bAravAra karmabaMdha karatA hai aura yahA~ taka ki naraka ko prApta karake bhI naraka ke lie hI pravRtti karatA hai, mokSa ke lie nahIM // sU. 4 // pRthivIkAya ke jIvoM meM zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, rasanA-indriya aura mana nahIM hai, phira unheM duHkha kA anubhava kaise ho sakatA hai ? aura aisI avasthA meM pRthivIkAya kA AraMbha karanevAloM ko karmabaMdha kyoM hotA hai ? isa zaMkA kA samAdhAna A pRthvIkAyane ghAta kare che. chedana kare che. bhedana kare che, tene prArthahIna banAve che. tathA pRthvIkAyanA svakAya, parakAya ane ubhayakAyarUpa zastrone upaga karatA thakA apUkAya Adi aneka sa-sthAvara prANuonI hiMsA kare che. tAtparya e che ke-pRthvIkAyanI hiMsA dvArA samasta SaDUjIvanikAyarUpa lokanI hiMsA kare che. A pramANe atyanta ghera pApa karIne vAraMvAra karmabaMdha kare che. ane tyAM sudhI ke narakane prApta karIne paNa naraka mATe ja pravRtti kare che, mokSa mATe 42tA nathI. (4) pRthvIkAyanA jImAM zregnendriya, cakSurindriya, ghaNendriya, rasanA-Indriya ane mana nathI, te pachI tene duHkhane anubhava kevI rIte thaI zakaze? ane evI ala. razAmAM pRthvIkAyane AraMbha karavAvALAne karmabaMdha kema thaI zakaze ? A 'kAna Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhacAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.2 sU. 4 pRthivIjIvasiddhiH kathaM karmavandhaH ? iti jijJAsAyAmAha-' se bemi.' ityAdi / (mUlama) se vemi-appege aMdhamanbhe, appege aMghamacche, appege pAyamanme, appege pAyamacche. appege guMphamabhera, appege jaMghamanmera, appege jANumabhe2, appege ukamanbhe2, appege phaDimabhe2, appege NAbhimabhe2, appege uyaramanbhe2, appege pAsamabhe2, appege pihimamera, appege uramanbhe2, appege hiyayamanbhe2, appege dhaNamanme2, appege khaMghamanbhe2, appege bAhumanme2, appege itthamanbhe2, appege aMgulimabhera, appege gahamabhe2, appege gIvAmanbhe2, appege haNuyamamera, appege homambhe2, appege daMtamanbhera, appege jIhamabhe2, appege tAlamanbhera, appege galamanbhe2, appege, gaMDamabhe2, appege kanamabhe2, appege NAsamanme2, appege acchimanbhe2, appege bhamuhamanbhe2, apege NiDAlamanbhe2, appege sIsamabhe, appege saMpamArae appege uddavae / sU. 5 // (chAyA) atha bIvImi-apyekaH andhamAbhindyAt apyekA andhamAcchindhAt / apyekA pAdamAbhindyAta, apyekA pAdamAcchinyAt / apyekaH gulphamAbhindyAvara, apyekA nAmAbhindhAt2, apyekaH jAnu AbhindyAt 2, apyekaH uru AbhindyAt 2, apyekaH kaTimAbhindyAt2, apyeka; nAmimAbhindyAvara, apyekaH udaramAbhindhAtra, apyekA pAvamAbhindyAt2, apyekaH pRSTimAbhindyAt2, apyekaH ura AbhindyAt 2, apyekaH karane ke lie sUtra kahate haiM:-se vemi.' ityAdi / mUlArtha-maiM kahatA hU~ koI andhe ko bhede, koI aMdhe ko chede, koI paira ko bhede koI para ko chede, koI gulpha ko bhede chede, koI piNDI ko bhede chede, koI ghuTane ko bhede, chede, koI jAMgha ko bhede chede, koI kamara ko bhede chede, koI nAbhi ko bhede chede, koI peTa ko bhede chede, koI, pasabADe ko bhede chede, koI pITha ko bhede chede, koI chAtI samAdhAna 4211 bhATe sUtra 4 cha:-' se ghemi.. yAha. mUlAI--- huM kahuM chuM keIAdhaLAne bhedana kare, keI AMdhaLAne chedana kare, kaI pagane kA, keI pagane chede kaI gupha-(ghuTIne bhede, chede, koI pIDIne bhede, chede, kaI ghuMTaNane bhede chede, koI jaghane bhede chede,koIkamarane bheTe chede keInAbhi(DuMTI)ne bhede chede kaI peTane bheTe che, koIpAMsaLIone bheTe chede keIpaThane bheTe che, keIchAtIne bhede che ke Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 AcArAstre chinatti, bhinatti, mANarahitaM karoti gRddho loka ityAdi / tayA pRthivIzatrapRthivyupamaddakaM zastra svakAyaparakAyatadubhayarUpaM samAramamANaH vyApArayan anyAn apakAyAdIn anekarUpAn nasAna sthAvarAMca, mANAnmANino vihinasti / pRthivIkAyahiMsayA paijIvanikAyarUpaM lokaM sarvameva maNihantIti ghorataraM duritaM kurvan punaH punaH karmavandhAdinarakAntaM prApyApi tadarthameva pravartate na punarmokSAyeti bhAvaH // suu.4|| nanu pRthivIkAyajIvAnAM zrotranetraghrANarasanendriyANi na santi , nApi manastepAM, kathaM tarhi duHkhavedanA saMbhavati ? tatazca pRthivIkAyasamArambhiNAM vyApAra se isa pRthivIkAya kA hanana karatA hai, chedana karatA hai, bhedana karatA hai, use prANahIna banAtA hai| tathA pRthivIkAya ke svakAya, parakAya, aura ubhayakAyarUpa zastroM kA upayoga karatA huA apkAya Adi aneka trasa sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai| tAtparya yaha hai ki-pRthivIkAya kI hiMsA ke dvArA samasta paijIvanikAyarUpa loka kI hiMsA karatA hai / isa prakAra atyanta ghora pApa karatA huA bArabAra karmabaMdha karatA hai aura yahA~ taka ki naraka ko prApta karake bhI naraka ke lie hI pravRtti karatA hai, mokSa ke lie nahIM / / sU. 4 // pRthivIkAya ke jIvoM meM zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, rasanA-indriya aura mana nahIM hai, phira unheM duHkha kA anubhava kaise ho sakatA hai ? aura aisI avasthA meM pRthivIkAya kA AraMbha karanevAloM ko karmabaMdha kyoM hotA hai ? isa zaMkA kA samAdhAna A pRthvIkAyane ghAta kare che. chedana kare che. bhedana kare che, tene prANahIna banAve che. tathA pRthvIkAyanA svakAya, parakAya ane ubhayakAyarUpa zastrone upayoga karatA thakA apUkAya Adi aneka trasa-sthAvara prANIonI hiMsA kare che. tAtparya e che ke-pRthvIkAyanI hiMsA dvArA samasta jIvanikAyarUpa lokanI hiMsA kare che. A pramANe atyanta ghera pApa karIne vAraMvAra karmabaMdha kare che. ane tyAM sudhI ke narakane prApta karIne paNa naraka mATe ja pravRtti kare che, mekSa mATe 42tA nathI. (4) pRthvIkAyanA jIvemAM zrondriya, cakSurindriya, prANendriya, rasanA-Indriya ane mana nathI, te pachI tene dukhane anubhava kevI rIte thaI zakaze ? ane evI avarathAmAM pRthvIkAyane AraMbha karavAvALAne karmabaMdha kema thaI zakaze? A zaMkAnuM Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 sa. 5 pRthivIjIvasiddhiH 457 // TIkA // _ 'se cemi' ityAdi / adheti prativAkyaprArambhadyotanAya / bravImi-pRthivIkAyasya vedanAvipaye kathayAmi / yathA-ekaH kazcit andha-janmAndhaM AbhindyAta, tayA ekA aparaH kazcit andhamapi AchinyAt / atra andhamityupalakSaNaM, yaghiramRkapagumabhRtInAm / yaH khalu janmAndho janmavadhiro janmamako janmapaGagumaMgAputravatkaracaraNAdyavayavavibhAgarahitaH pUrvabhavArjitAzubhakarmoMdayAt svhitmaaptyhitprihaaraakssmo'tidyniiydshaamupgtH|| evaMvidhajanmAndhAdikaM kavit kaThorahadayo nirdayatayA'tinizitabhallAdinA bhinatticeta, suvIkSNaparazakuThArAdinA chinatti cettadA'sau svAGga bhedanacchedanasamayebhedakaM chedakaM na . TIkArya-'atha' zabda nayA vAkya AraMbha karane ko prakaTa karatA hai-'kahatA hUM' arthAt pRthivIkAya kI vedanA ke viSaya meM kahatA hU~ ! jaise-koI puruSa aMdhe arthAt janma se aMdhe ko bhede chede / yahI 'aMdha' pada upalakSaNa hai, usa se bahirA, mUMgA, laMgaDA, Adi bhI grahaNa kara lenA caahie| jo jIva mRgAloDhaka kI taraha janmAndha hai, janma se bahirA hai, janma se maMgA hai, janma se laMgaDA hai, hAtha-aura Adi vibhinna avayavoM kA jisa ke zarIra meM bheda nahIM hai, aura jo pUrvabhava ke azubha karmoM ke udaya se apane hita kI prApti tathA ahita ke parihAra meM asamartha hai, atyanta dayanIya dazA ko prApta hai, isa prakAra ke janmAndha vagairaha ko koI kaThora hRdayavAlA puruSa nirdaya ho kara bhAveza ke sAtha, bahuta tIkhe bhAle vagairaha se bhedatA hai, Ayanta tIkhe pharasI kuThAra Adi se chedatA hai, TIkArtha zawda navuM vAkaya AraMbha karavAnuM pragaTa kare che " kahuM chuM ' arthAta pRthvIkAyanI vedanAnA viSayamAM kahuM chuM-jema ke manuSya anya arthAta-janmathI aMdhane (AMdhaLo che tene bheTe che. ahiM "pada te upalakSaNa che, tenAthI baherA mUMgA, laMgaDA Adi paNa mahaNa karI levA joIe. je jIva mRgaleDhAnI mAphaka janmAMdha che. (janmathI AMdhaLe che) janmathI baheze che. janmathI ja maeNge che janmathI laMgaDe che. hAtha-paga Adi vibhinna avayanA jenA zarIramAM bheda nathI, ane te pUrvabhavanA azubha karmonA udayathI pitAnA hitanI prApti tathA ahitanA parivAramAM asamartha che, atyanta dayApAtra-dazAne prApta che, A prakAranA janmAMdha vagerene kaI kaThora hRdayavALA purUSa nirdaya thaIne AvezanI sAthe bahuja tIkSaNa bhAlA vagerethI le che (viMdhe che), atyanta tIkhI dhAravALI pharasI, kuThAra AdithI pra A.-58 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 AcArAtmatre " hRdayamA bhindyAt, apyekaH stanamAbhindyAtra, apyeSaH skandhamA bhindyAtra, apyekaH bAhubhAbhindyAtra, apyekaH hastamAbhindyAt, apyekaH aGgulimAbhindyAt 2, apyekaH nakhamAbhindyAt2, apyekaH grIvAmAbhindyAvara, apyekaH hanu AbhindyAt 2, apyekaH oSThamA bhindyAtra, apyekaH dantamAbhindyAt 2, apyekaH jihnAmAbhindyAdara, apyekaH tAlu AbhindyAtra, apyekaH galamAbhinyAtara, apyekaH gaNDamAbhindyAvara, apyekaH karNamAbhindyAt2; apyekaH nAsAmAbhindyAtra, apyekaH akSi AmindyAt2, apyekaH mAbhindyAtra, apyekaH lalATamAbhindyAtra, apyekaH zIrSamAbhindyAtra, apyekaH saMpramArayet, adhyekaH upadrAvayet // . 5 // bhede chede, koI kandhe ko ko bhede chede, koI hRdaya ko bhede chede, koI stana ko bhede chede, koI bAhu ko bhede chede, koI hAtha ko bhede chede, koI uMgalI ko bhede chede, koI nakha ko bhede chede, koI gardana ko bhede chede, koI hanu (DhADhI - ThoDI) ko bhede chede, koI hoTha ko bhede chede, koI dAMta ko bhede chede, koI jIbha ko bhede, chede, koI tAla ko bhede chede, koI gale ko maide chede, koI gaMDasthala (kanapaTI ) ko bhede chede, koI kAna ko bhede chede, koI nAkako bhede chede, koI AMkha ko bhede chede, koI bhauMha ko bhede chede, koI lalATa ko bhede chede, koI sirako bhede chede, koI mArakara behoza kara de; yA koI mAra hI DAle, isa prakAra indriyacalahIna hone para bhI use vedanA kA anubhava hotA hI hai | sU. 5 // hRdayane bhede chede, keAI stanane bhede cheke, keAI kAMdhane bhedecheke, koI mAhUne bheda cheke, kaI hAthane lehe cheDe, ardha mAMgatIne lehe hehe, anamane lehe hehe, artha gahanane lehe hehe, phAI DADhIne bhedecheke, I heThane chede bhedde, keAI dAMtane bheda chede, keAI jIbhane bhede cheje, ardha tAlu-(tApApA) ne lehe hehe, artha gajAne lehe hehe, AI gaMDasthala (sabhA) kAnapaTTIne bheTTe-chede, keI kAnane bhede-chede, kaI nAkane seDhe-chede, koI AMkhane lehe-chehe, ardha maMbharane beTe-cheTe, artha sasATane lehe-chehe, ardha zirane lehe - cheDe, phAI mArIne mehoza karI de, athavA kaI mArIja nAMkhe, A pramANe IndriyabalaDDIna hAvA chatAM paNa tene vedanAno anubhava thAya che. (5) Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 sa. 5 pRthivIjIvasiddhiH 457 ||ttiikaa|| 'se cemi' itpAdi / atheti prativAkyamArambhadyotanAya / pravImi pRthivIkAyasya vedanAviSaye kathayAmi / yathA-ekA kazcit andha-janmAndhaM AbhindyAda, tayA ekA aparaH kazcit andhamapi AchinyAda / atra andhamityupalakSaNaM, badhiramakapagumabhRtInAm / yaH khalu janmAndho janmavadhiro janmamako janmapaGagumagAputravatkaracaraNAdyavayavavibhAgarahitaH pUrvabhavArjitAzubhakarmodayAt svhitpraaptyhitprihaaraakssmo'tidyniiydshaamupgtH| evaMvidhajanmAndhAdikaM kazcit kaThorahadayo nirdayatayA'tinizitabhallAdinA bhinatticeta, sutIkSNaparazakuThArAdinA chinatti cettadA'sau svAGga medanacchedanasamayebhedakaM chedakaM na . TIkArya-'a' zabda nayA vAkya AraMbha karane ko prakaTa karatA hai-'kahatA hU~ arthAt pRthivIkAya kI vedanA ke viSaya meM kahatA hU~ / jaise koI puruSa aMdhe arthAt janma se adhe ko bhede chede / yahA~ 'aMdha' pada upalakSaNa hai, usa se bahirA, mUMgA, laMgaDA, Adi bhI grahaNa kara lenA caahie| jo jIva mRgAloDhaka kI taraha janmAndha hai, janma se vahirA hai, janma se __maMgA hai, janma se laMgaDA hai, hAtha-aura Adi vibhinna avayavo kA jisa ke zarIra meM bheda nahIM hai, aura jo pUrvabhava ke azubha karmoM ke udaya se apane hita kI prApti tathA mahita ke parihAra meM asamartha hai, atyanta dayanIya dazA ko prApta hai, isa prakAra ke janmAndha vagairaha ko koI kaThora hRdayavAlA puruSa nirdaya ho kara Aveza ke sAtha, bahuta tIkhe bhAle vagairaha se medatA hai, atyanta tIkhe pharasI kuThAra Adi se chedatA hai, -- Meema sAtha-'atha' 174 naI pA45 mA 42vAnu 842 . yAta pRthvIkAyanI vedanAnA viSayamAM kahuM chuM-jema ke manuSya anya arthAt janmathI aMdhane (AdhaLo che tene) bheda chede. ahiM " pada te upalakSaNa che, tenAthI baherA mUMgA, laMgaDA Adi paNa grahaNa karI levA joIe. je jIva mRgaleDhAnI mAphaka janmAMdha che. (janmathI AMdhaLo che) janmathI; bahere che. janmathI ja maLe che janmathI laMgaDe che. hAtha-paga Adi vibhinna avayanA jenA zarIramAM bheda nathI, ane te pUrvabhavanA azubha karmonA udayathI pitAnA hitanI prApti tathA ahitanA parihAramAM asamartha che, atyaMta dayApAtra-dazAne prApta che. A prakAranA janmAMdha vagerene kaI kaThora hadayavALA purUSa nirdaya thaIne AvezanI sAthe bahuja tIkSaNa bhAlA vagerethI bheTa che (viMdhe che), atyanta tIkhI dhAravALI pharasI, kuThAra AdithI prA .-58 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 458 AcArAne pazyati na, zaNoti, nApyucaiH krandati; tAvatA tasyA jIvatvaM vedanAyA amAvo vA nizcetuM vaktuM vA na zakyate, evaM pRthivI sacetanA vedanAsahitA gheti nidhIyate / jAtyandhavadhiramakapaDyAdiguNayuktapurupavat, mRgAputravat, ityarthaH / ____ yadvA paJcendriyANAM muvyaktavetanAnAM pAdagulphanAjAnUrakaTinAbhyudarapArzvapRSThorohRdayastanaskandhayAhuhastAigulinavagrIvAhanvopThadantajihvAtAlagalagaNDakarNanAsAkSibhralalATamastakAdiSu bhidhamAneSu chidyamAneSu vA yathA ghorataravedanA jAyate tathA pragADhamohAjJAnavatA styAnaddharthAdikarmodayAd avyaktacetanAnAM medana-chedana ke samaya, apane aMga ke bhedane chedane vAle ko na dekhatA hai, na sunatA hai, na uMcI AvAja se cillAtA haiN| itane mAtra se usa meM ajIvapanA yA vedanA kA abhAva nizcita nahIM kiyA jA sakatA, aura nahIM kahA jAtA / isI prakAra pRthivI sacetana hai aura use vedanA bhI hotI hai, yaha bAta nizcita ho jAtI hai / arthAt jaise mRgAloDhaka kI taraha bahire, mUMge, laMgaDe Adi puruSa ko vedanA hotI hai, usI prakAra pRthivIkAya ko bhI vedanA hotI hai| athavA spaSTa cetanA vAle paJcendriya jIvoM ke paira, gulka, jAMgha, jAnu, urU, kamara, nAbhi, udara, pAva, pRSTha, ura-chAtI, hadaya, snana, skandha, bAhu, hAtha, aMgulI, nakha, grIvA, dADhI, hoTha, dAMta, jIbha, tAla, galA, kanapaTI, kAna nAka Akha, bhauMha, lalATa, mastaka Adi ke bhidane-chidane para jaise atyanta ghora vedanA utpanna hotI hai chede che, te bhedana- chedananA samaye potAnA aMganuM bhedana- chedana karanArane te dekhate nathI, sAMbhaLatuM nathI, UMcA avAjathI zara-akera karI zakatuM nathI. eTalAmAtrathI temAM ajIvapaNuM athavA vedanAne abhAva nizcita karI zakAtuM nathI, tema kahevAtuM paNa nathI. e pramANe pRthvI sacetana che ane tene vedanA paNa thAya che. e vAta nizcita thaI jAya che. arthAta jevI rIte mRgAloDhI A pramANe-aherA, mUMgA, laMgaDA Adi purUSane vedanA thAya che, te pramANe pRthvIkAyane paNa vedanA thAya che. athavA spaSTa cetanAvALA janmAzva AdipaMcendriya jIvonA paga,DhIMcaNa,jAMgha, jAna, 72-4bhara, nAbhi, SER, pAva, 4, 72-chAtI, ya, stana, 4, mAya, mAMjalI, nama, zrIvA hAdI, 18, til, ON, TRY, ga, RHI, BIH, nA, mAma, labhara, hATa, marataka AdinA bhedavA-davAthI jema atyanta ghara vedanA utpanna thAya che, tema pragADha Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 2 sU. 5 pRthivIjIvasiddhiH 459 pRthivyAdInAmavyaktaiva ghorataravedanA bhavatIti bhagavatA kevalAlokena sAkSAtkRtya praveditam / anyamapi dRSTAntamAha - " appege saMpamArae appege uddavae iti / ekaH kathit yathA sarvAvayavayuktaM kaJcitmANinaM saMpramArayet tIvradvepAvezena zastrAdimahAreNa ceSTArAhityarUpAM mUrchAmApAdayet tathA ekaH kathit mUrchApinnaM udyAvayet prANebhyo vyaparopayet, tasya mUrcchAvizena vyakta-vedanAyA abhAve'pi avyaktA ghoratara vedanA jAyata eva tathA pRthivIjIvAnAmavyaktA ghorataravedanA bhavatyeva // sU. 5 // itthaM pRthivIkAyasya jIvatvaM zasrAddhAghAtena vedanAM ca pradarzya, adhunA usI prakAra pragADha moha ajJAna vAle syAnaddhi Adi karma ke udaya se aprakaTa cetanA vAle pRthvIkA Adi jIvoM ko aprakaTa kintu atyanta dAruNa vedanA hotI hai| yaha vAta bhagavAn ne kevalajJAna se sAkSAt jAnakara prakaTa kI hai / 27 1 isI fare meM eka dRSTAnta aura kahate haiM- 'appege' ityAdi / jaise- koI puruSa, sabhI avayavoM se yukta kisI prANI ko tItra dveSa ke Aveza ke vaza ho kara zastra Adi kA prahAra kara ke ceTArahita - mUrchita kara detA hai, tathA koI usa mUrchita puruSa ko prANahIna karatA hai to yadyapi usa mUrcchita meM vyakta vedanA nahIM hai phira bhI avyakta atyanta ghora vedanA hotI hI hai, isI prakAra pRthivIkAya meM ghora avyakta vedanA hotI hai // sU. 6 // isa prakAra pRthivIkAya kI sacittatA aura zastra Adi ke AghAta se hone vAlI (daMDa) mAha ajJAnavALA styAddhi Adi karmanA udayathI aprakaTa cetanAvALA pRthvIkAya Adi jIvAne prakaTa parantu atyanta dAruNu vedanA thAya che, A vAta bhagavAne kevala jJAnathI sAkSAt jANIne prakaTa karI che. yA viSayabhAM se pIlu dRSTAnta uhe che-'apyege' ityAdi, prema ardha 35, sarva avayavAthI yukta koI prANIne tIvra dveSathI Avezane vaza thaI zastra AdinA prahAra karIne ceSTArahita-mUchita karI nAkhe che, tathA keAI te mUrchita purUSane prANahIna kare che. te mUtimAM vyakta vedanA nathI. te pazu avyakta (jANI-joI zakAya nahi tevI rIte) atyanta ghAra vedanA thAya che. e pramANe pRthvIkAyamAM paNa ghera vedanA thAya che. pa A pramANe pRthvIkAyanI sacittatA ane zastra AdinA AghAtathI thavAvALI Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAya 460 tatsamArambhe karmacandho bhavatItyAha--' etya ' ityAdi / // mUlam // ettha satyaM samAraMbhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavati / / sU. 6 / / // chAyA // ra ra samArabhamANasya ityete ArambhA aparizatA bhavanti // mU. 6 // zastrasvakAyaparakAyatadubhayarUpaM // TIkA || atra = pRthivIkAye. dravyazastra, duSpraNihitamanovAkkAyarUpaM bhAvazastraM vA samArabhamANasya vyApArayataH ityete= mAguktAH saptaviMzatibhaGgarUpAH, ArambhAH khanana kRpyAdirUpAH sAvadyavyApArA, aparijJAtA bhavanti = karmabandhahetutvena parijJAtA na bhavanti, pRthivIzastra samArabhamANaH khananAdisAvadyavyApArasya karmabandhakAraNatAmavijJAya cAritrarUpavedanA pradarzita kara ke yaha batAte haiM ki-pRthivIkAya kA AraMbha karane meM karma kA baMdha hotA hai - ' ettha ' ityAdi / mUlArtha --- pRthivIkAya kA AraMbha karane vAle ko yaha (pUrvokta) AraMbha jJAta nahIM hotA hai // sU. 6 // TIkA --- pRthivIkAya meM svakAya parakAya aura ubhayakAyarUpa dravyazastra kA, tathA mana vacana kAyakA duSpraNidhAnarUpa bhAvarAtra kA vyApAra karane vAle ko jJAta nahIM hotA kipUrvokta sattAIsa prakAra kA khanana evaM kRSi AdirUpa sAvadha vyApAra karmabaMdha ke kAraNa haiM / tAtparya yaha hai ki jo puruSa pRthivIkAya kA AraMbha karatA hai, use yaha mAlUma nahIM hotA ki -- yaha sAvadha vyApAra karmabaMdha kA kAraNa hai, yaha mAlUma na hone ke kAraNa vedanA matAthIne have e batAve che ke:-pRthvIkAyanA mArabha karavAmAM kamane aMdha thAya che-' ettha ' dhatyAhi. mUlA nathI. (6) pRthvIkAyane cyArabha karavAvALAne A ( vakti ) AraMbha jJAna hatuM TIkAtha--pRthvIkAyamAM vakAya, parakAya ane ubhayakAyarUpa dravyAaneA tathA mana, vacana, kAyAnAM dRNidhAna (kharAba bhAva)rUpa bhAvazastranA vyApAra karavAvALAne khabara nathI hotI ke-pUrvokta (pUrva kahelA) sattAvIsa prakAranA khanana (khedavuM) e pramANe kRSi--khetI AdirUpa sAvadya-vyApAra kA~ba dhanuM kAraNu che. tApatha e che ke je purUSa pRthvIkAyane AraMbha kare che, tene e mAlUma nathI ke sAvadya vyApAra kama Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkAadhya. 1 u. 2 sU. 6 parizAtakarmasvarUpam mokSamArgato dUramapagato bhavatItyarthaH // mUM0 6 // (8) vivRttidvAram - 46 1 pRthivIkAyasamArambhaparijJAne hi parijJAtakarmA munirbhavatItyAha- 'ettha' ityAdi / // mUlam // etya satyaM asamAraMbhamANassa iccete AraMbhA pariSNAyA bhavaMti / taM pariNNAya mehAvI neva sayaM puDhavisatyaM samAraMbhejjA, traNehiM puDhavisatthaM samAraMbhAvejjA, puDhavisatyaM samAraMbhaMte samaNujAjjA / jassete puDhavikammasamAraMbhA pariSNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme - ttivemi // mu0 7 // || iya satyapariNAe bIo uddeso samatto // 1-2 // // chAyA // atra zastraM asamArabhamANasya ityete ArambhAH parijJAtA bhavanti / tat parijJAya medhAvI naiva svayaM pRthivIzastraM samArabheta, naivAnyaiH pRthivIzastraM samArambhayet, naivAnyAn pRthivIzastraM samArabhataH samanujAnIyAda, yasyaite pRthivI karmasamArambhAH parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA, iti bravImi // sU0 7 // // iti zatraparijJAyAM dvitIya uddezaH samAptaH // 1 / 2 // yaha cAritrarUpa mokSamArga se dUra hI rahatA hai / / sU. 6 // pRthivIkAya ke samArambha kA parijJAna hone para ho parijJAtakarmA muni hotA hai, isa bAta ko kahate haiM-' ettha ' ityAdi / mUlArtha - - pRthivIkAya meM zastra kA AraMbha na karane vAle ko yaha bhAraMbha jJAta hotA hai| unheM jAnakara buddhimAn puruSa na svayaM pRthivIkAya ke zAstra kA AraMbha kare, na dUsaroM se pRthvIkAya ke zastrakA AraMbha karAve aura na pRthvIkAya kA AraMbha karane vAle dUsaroM kI anumodanA kare / ina pRthivI karma samArambhoM ko jAnane vAlA hI muni hai, vahI parijJAtakarmA hai, aisA maiM kahatA hU~ // sU. 7 // khuMdhanuM kAraNa che. A mAlUma nahi heAvAthI te cAritrarUpa meAkSamAthI dUraja rahe che. 116}} pRthivIkAyanA samAraMbhanuM rijJAna haiAvAthIja parajJAtakarmA muni haiAya che, A pAta matAce che:-' ettha ' ityAhi. mUlA pRthvIkAyamAM zasranA AraMbha nahi karavAvALAne A AraMbhanI khabara heya che. tene jANIne buddhimAna purUSa pAte pRthvIkAyanA zasranA AraMbha karatA nathI; bIjA pAse paNa pRthvIkAyanA zasranA AraMbha karAvatA nathI, ane pRthvIkAyanA Ara Mbha karavAvALA bIjAne anumeAdana ApatA nathI. e pRthvIkamasamAra bhAne jANavAvALAja bhuni che, te parijJAta che; me prabhA huM huM . ( 7 ) Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArA mare tatsamArambhe karmabandho bhavatItyAha- etya' ityAdi / // mUlam // etya satyaM samAraMbhamANassa iccete AraMmA apariNAyA bhavaMti // sU. 6 // ||chaayaa // atra zastra samArabhamANasya ityete ArammA aparijhAtA bhavanti // sU. 6 // ttiikaa|| atra-pRthivIkAye. zastra-svakAyaparakAyatadubhayarUpaM dravyazata, duSpaNihitamanovAkkAyarUpaM bhAvazastraM vA samArabhamANasya-vyApArayavaH ityetemAguktAH saptaviMzatibhaGgarUpAH, ArambhAnkhananakapyAdirUpAH sAvadhavyApArAH, aparijJAtA bhavantikamavandhahetutvena parijJAtA na bhavanti, pRthivIzastra samArabhamANaH khananAdisAvadhavyApArasya karmavandhakAraNatAmavijJAya cAritrarUpavedanA pradarzita kara ke yaha batAte haiM ki-pRthivIkAya kA AraMbha karane meM karma kA baMdha hotA hai-'ettha' ityaadi| mUlArtha-pRthivIkAya kA AraMbha karane vAle ko yaha (pUrvokta) AraMbha jJAta nahIM hotA hai / sU. 6 // TIkArtha-pRthivIkAya meM svakAya parakAya aura ubhayakAyarUpa dravyazastra kA, tathA mana vacana kAyakA duSpraNidhAnarUpa bhAvazastra kA vyApAra karane vAle ko jJAta nahIM hotA kipUrvoka sattAIsa prakAra kA khanana evaM kRSi AdirUpa sAvadha vyApAra karmabaMdha ke kAraNa hai| tAtparya yaha hai ki jo puruSa pRthivIkAya kA AraMbha karatA hai, use yaha mAlama nahIM hotA ki-yaha sAvadha vyApAra karmabaMdha kA kAraNa hai, yaha mAllama na hone ke kAraNa vedanA batAvIne have e batAve che ke pRthvIkAyane AraMbha karavAmAM kamane baMdha thAya cha-'ettha' tyAhi. mUlAtha-pRthvIkAyane AraMbha karavAvALAne A (pUrvokta) AraMbha jJAna hatuM nayI. (1) TIkAtha-pRthvIkAyamAM svakAya, parakAya ane ubhayakAyarUpa dravyazAstrane tathA mana, vacana, kAyAnAM duppaNidhAna (kharAba bhAva)rUpa bhAvazaane vyApAra karavAvALAne khabara nathI hotI ke-pUrvokta (pUrve kahelA sattAvIsa prakAranA khanana (da) e pramANe kRSi-khetI AdirUpa sAvadha-vyApAra karmabaMdhanuM kAraNa che. tAtparya e che ke je parUSa pRthvIkAyane AraMbha kare che, tene e mAluma nathI ke-A sAvadya vyApAra karma Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintArmANa -TIkA adhya. 1 3.2 mR. 7 upasaMhAraH samAraMbhAn vijJAya sarvAn parityajet / evaM yasya ete pRthivIkarmasamArambhAH pRthivIvipayAH khananekRpyAdirUpAH sAvayakriyAvizeSAH parijJAtA bhavanti parijJayA karmavandhahetutvena vijJAtAH tathA pratyAkhyAnaparazayA parityaktA bhavanti sa eva parijJAtakarmA=viditaparityaktaMsakalasAvadyakriyAvizeSaH munirbhavati, na tvaparo dravyaliGgItyarthaH / iti bravImi= Tara sti athA kathayAmItyarthaH / / sU0 7 // // iti zastraparijJAdhyayane dvitIya uddezaH samAptaH // 1-2 // 463 pRthvIkA samAraMbha ko jAnakara sabakA tyAga karanA cAhie / isa prakAra jo puruSa pRthvIkAyasambandhI khodanA jotanA Adi sAvadha vyApAro ko parikSA se kA kAraNa samajhatA hai, aura pratyAkhyAnaparijJA se unakA tyAga kara detA hai vahI parijJAtakarmA aura sakala sAvadha kriyAoM ko jAnane vAlA puruSa muni kahalAtA hai, sirpha dravyaliMgI muni nahIM kahalAtA / 'ttivemi' bhagavAn ne jaisA kahA hai vaisA hI maiM kahatA hU~ // 7 // AcArAGga-sUtra kI AcAracintAmaNi- TIkA ke hindI anuvAda meM Raftaratas ten adhyayanakA dvitIya uddeza samApta // 1-2 // bhedathI sattAvIsa prakAranA pRthvIkAyanA samAra bhane jANI karIne sane tyAga karavA joie. A pramANe je purUSa pRthvIkAyasambandhI khedavuM, kheDavuM Adi sAvadya vyApArazane jJarijJAthI kaMdhanuM kAraNa samaje che, ane pratyAkhyAnaparijJAthI tenA tyAga karI de che, te parijJAtakamAM ane sakalasAvayiAene jANavAvALA purUSa muni kahevAya che, mAtra draliMgI muni kahevAtA nathI. bhagavAne jevuM kahyuM che, evuM ja huM kahuM chuM" zALA AcArAMga sUtranI AcAraciMtAmaNi TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM zastraparijJAnAmaka prathama adhyayananA bIjo uddeza samApta thayA 1-2 / / Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khara AcArAne - - TIkAatra-pRthivIkAye zastraM-svakAyaparakAyAdikam asamAramamANasya avyApArayataH ityete pUrvoktA ArambhA sAvadhakriyAvizepAH parijJAtA bhavanti / jJaparijJayA sarvAn pRthivIkAyasamArambhAn karmabandhahetutvena anantanarakanigodAdiduHkhajanakatvena ca parijJAya cAritrarUpamokSamArge pravartata iti bhAvaH / upasaMhAramAha-- tat pRthivIkAyasamArambhaNaM parijJAya bandhahetutvenAvabudhya medhAvIsadasadvivekI pRthivIzastraM dravyabhAvarUpaM svayaM naiva samArabhate api ca-anyarapi pRthivIzastraM naitra samArambhayati, pRthivIzastraM samArabhamANAn anyAn naiva samanu jAnAti / evaM manovAkAyabhedenAtItAnAgatavartamAnakAlabhedena ca pRthivIkAya TIkArtha-pRthivIkAya meM svakAya parakAya Adi zastroM kA AraMbha na karane vAle ko yaha pUrvokta sAvadhavyApArarUpa AraMbha jJAta hotA hai / ina AraMbhoM ko jAnane vAlA arthAt jJaparijJA se pRthivIkAyasabaMdhI AraMbhoM ko karmabaMdha kA kAraNa tathA ananta naraka nigoda ke duHkho kA kAraNa jAnakara cAritrarUpa mokSamArga meM pravRtta hotA hai / upasaMhAra karate haiM pRthvIkAya ke AraMbha ko baMdhakA kAraNa jAnakara buddhimAn sat asat kA bheda samajhane vAlA, dravya-bhAvarUpa pRthvIzastrakA svayaM vyApAra nahIM karatA, dUsare se vyApAra nahIM karAtA aura vyApAra karane vAle ko anumodanA bhI nahIM karatA / isI prakAra mana, vacana, kAya ke bheda se aura atIta, anAgata, vartamAna kAla ke bheda se sattAIsa prakAra ke , TIkAtha-pRthvIkAyamAM kAya parakAya Adi zAne AraMbha nahi karavAvALAne e pUrveta sAvadha vyApAra 5 AraMbhanI khabara hoya che, te AraMbhene jANavAvALA athota kapArijJAthI pRthvIkAyasandhI AraMbhene karmabaMdhanuM kAraNa, tathA ananta naraka nivedanA danuM kAraNa jANuMne cAritrarUpa mekSamArgamAM pravRtta thAya che. have upasaMhAra kare che pRthvIkAyanA Arambhane baMdhanuM kAraNa jANIne buddhimAna sata sanA bhedane jANavA-samajavAvALA, dravyabhAvarUpa pRthvIzaane pite vyApAra karatA nathI. bIjI page vyApAra karAvatA nathI, ane vyApAra karavAvALAne anumodana paNa karatA nathI. A pramANe mana, vacana, kAyAnA bhedathI, ane bhUtakALa, bhaviSyakALa, vartamAnakALanA Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mooooooo AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.2 5.7 upasaMhAraH samAraMbhAna vijJAya sarvAn parityajet / evaM yasya ete pRthivIkarmasamArambhAH pRthivIviSayAH khananakRSyAdirUpAH sAyadyakriyAvizeSAH parijJAtA bhavanti-jJaparizayA karmabandhahetutvena vijJAtAH, tathA pratyAkhyAnaparikSayA parityaktA bhavanti sa eva parijJAtakarmA-viditaparityaktaMsakalasAvadhakriyAvizepaH munirbhavati, na tvaparo dravyaliGgItyarthaH / iti bravImiHyathA bhagavatA kayitaM tathA kathayAmItyarthaH / / suu07|| // iti zastraparijJAdhyayane dvitIya uddezaH samAptaH // 1-2 // pRthvIkAyasamAraMbha ko jAnakara sabakA tyAga karanA caahie| . isa prakAra jo puruSa pRthvIkAyasambandhI khodanA jotanA Adi sAvadha vyApAro ___ ko aparijJA se kamabaMdha kA kAraNa samajhatA hai, aura pratyAkhyAnaparijJA se una kA tyAga kara detA hai vahI parijAtakarmA aura sakala sAvadha kriyAoM ko jAnane vAlA puruSa muni kahalAtA hai, sirpha dravyaliMgI muni nahIM kahalAtA / 'ttivemi' bhagavAnne jaisA kahA hai vaisA hI meM kahatA hU~ / / 7 / / AcArAga-mUtra kI AcAracintAmaNi-TIkA ke hindI-anuvAdameM zastraparijJAnAmaka prathama adhyayanakA dvitIya uddeza samApta // 1-2 // dathI sattAvIsa prakAranA pRthvIkAyanA samAraMbhane jANa karIne sarvane tyAga kare joIe. A pramANe je purUSa pRthvIkAyasambandhI davuM, kheDavuM Adi sAvadha vyApArane pariNAthI kamabaMdhanuM kAraNa samaje che, ane pratyAkhyAnapariNAthI tene tyAga karI de che, te paztiAtakamAM ane sakalasAvadhakriyAone jANavAvALA purUSa muni kahevAya che, mAtra vyaliMgI muni kahevAtA nathI. bhagavAne jevuM kahyuM che, evuM ja huM kahuM chuM keLA AcArAMga sutranI AcAraciMtAmaNi TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM zaaparijJAnAmaka prathama adhyayanane bIjo uddeza sabhAta thayA // 1-2 // Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAne TIkAatra pRthivIkAye zastraM-svakAyaparakAyAdikam asamArabhamANasya-anyApArayataH ityete pUrvoktA ArambhA: sAvadhakriyAvizepAH parijJAtA bhavanti / jJaparijJayA sarvAn pRthivIkAyasamArambhAn karmabandhahetutvena anantanarakanigodAdiduHkhajanakatvena ca parijJAya cAritrarUpamokSamArge . pravartata iti bhAvaH / upasaMhAramAha tat pRthivIkAyasamArambhaNaM parijJAya bandhahetutvenAvayudhya medhAvIsadasadvivekI pRthivIzatraM dravyabhAvarUpaM svayaM naiva samArabhate api ca-anyarapi pRthivIzastraM naitra samArambhayati, pRthivIzastraM samArabhamANAn anyAn naiva samanujAnAti / evaM manovAkAyabhedenAtItAnAgatavartamAnakAlabhedena ca pRthivIkAya TIkArtha-pRthivIkAya meM svAya parakAya Adi zastroM kA AraMbha na karane vAle ko yaha pUrvokta sAvadhavyApArarUpa AraMbha jJAta hotA hai / ina AraMbhoM ko jAnane vAlA arthAt jJaparijJA se pRthivIkAyasabaMdhI AraMbhoM ko karmabaMdha kA kAraNa tathA ananta naraka nigoda ke duHkho kA kAraNa jAnakara cAritrarUpa mokSamArga meM pravRtta hotA hai / upasaMhAra karate haiM pRthvIkAya ke AraMbha ko baMdhakA kAraNa jAnakara buddhimAn sat asat kA bheda samajhane vAlA, dravya-bhAvarUpa pRthvIzastrakA svayaM vyApAra nahIM karatA, dUsare se vyApAra nahIM karAtA aura vyApAra karane vAle kI anumodanA bhI nahIM karatA / isI prakAra mana, vacana, kAya ke bheda se aura atIta, anAgata, vartamAna kAla ke bheda se sattAIsa prakAra ke TIkAtha-pRthvIkAyamAM svakAya parakAya Adi zarane AraMbha nahi karavAvALAne e pUrvokta sAvadha vyApAra5 AraMbhanI khabara hoya che, te AraMbhene jANavAvALA arthAta pariNAthI pRthvIkAyasambandhI AraMbhene kamabaMdhanuM kAraNa, tathA ananta naraka nigodanA hanuM kAraNa jANIne cAritrarUpa mokSamArgamAM pravRtta thAya che. have upasaMhAra kare che-- pRthvIkAyanA Arambhane baMdhanuM kAraNa jANIne buddhimAna sata-asanA bhedane jANavA-samajavAvALA, kavyabhAvarUpa pRthvIne pite vyApAra karatA nathI bIjA pAse vyApAra karAvatA nathI, ane vyApAra karavAvALAne anumodana paNa karatA nathI. A pramANe mana, vacana, kAyAnA bhedathI, ane bhUtakALa, bhaviSyakALa, vartamAnakALanA Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 AcAracittAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 3 upakrama sarvaviratirUpaM padaM prApto muniH pRthivIkAyAdisUkSmajIvasamArambhanivRttyAdikartavyatAyAmalpIyo'pi pramAdajAtaM skhalanaM samupekSate cet tarhi punastatrAdhikataraM skhalanaM kartuM na lajjate, tathAvidhaniyamAnusAriNI hi manovRttiH, ataH svalpamapi saMyamataH svalanaM yathA na bhavet tathA prayavitavya munimiH / atra dRSTAntaH pradarzyate-- kenacid bAlyAvasthAyAmanyasya kapardikAmAcaM steyavRttyA'pahRtya svamAturo nihitam / mAtA tadavalokya hRSTA satI tasmai madhuraM vastu dadau / apa punaH punaH steyakarmaNi pravRttaH svamAvahastAt pAritopikaM prAptaH krameNa yogyatA dikhalAte haiM-sarvaviratirUpa padako prApta muni pRthivIkAya Adi choTe-choTe jIvoM ke AraMbha kA tyAga karane meM yadi pramAda ke kAraNa thoDe se bhI skhalana kI upekSA karatA hai to phira aura adhika skhalana karane meM bhI saMkoca nahIM krtaa| manovRtti kA aisA hI niyama hai ki-girI so giratI hI jAtI hai, ata eva muniyoM ko aisA prayatna karanA cAhie ___ki, jisa se saMyama meM tanika bhI skhalana na ho| isa viSaya meM dRSTAnta kahate haiM kisI bAlakane apanI bAlyAvasthA meM eka kauDI curAkara apanI mAtA ke pAsa rakha dii| mAtA use dekhakara harpita huI aura usane inAma ke taura para bAlaka ko moThI cIja dii| isa ke bAda vaha cArabAra caurI karane lagA aura apanI mAtA ke hAtha se pAritoSika prApta karane lgaa| dhIre-dhIre vaha tAmrapaNa (tAMve kA sikA) kAryApaNa batAve che-sarvaviratirUpa padane pAmelA muni pRthvIkAya Adi nAnA-nAnA jIvonA Arabane tyAga karavAmAM je pramAdanA kAraNe DAM paNa khalana (guTI)nI upekSA kare che. te pharIne vadhAre alana karavAmAM paNa saMkeca karatA nathI. mane vRttino eja niyama che ke-nIce paDavA pachI vadhAre nIce paDI jAya che. e kAraNathI munioe e prayatna karavo joIe ke jenAthI saMyamamAM thoDuM paNa khalana nahIM hoya. A viSayamAM daSTAnta kahe che - keI bALake pitAnI bAlyAvasthAmAM eka keDI cerIne pitAnI mAtAnI pAse rAkhI dIdhI; mAtA tene joIne rAjI thaI ane tene InAma ApavAnA DhaMgathI bALakane mAThI vastu ApI. tyAra pachI te bALaka vAraMvAra cerI karavA lAgyA. ane pitAnI mAtA pAsethI (mAtAnA hAthathI) InAma meLavavA lAgyA. dhIre dhIre ne tAmraparNa-trAMbAnA ma. mA-59 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 AcArAso aya tRtIyo shH| dvitIyodeze pRthivyAH sacittatvaM tatra pRthakpRthaganekapRthivIkAyajIvAzritasvaM ca prasAdhitam, tasya hiMsayA pharmavandho bhavatItyuktam , antatazca pRthivIkAyajIvahiMsAniyatyA munirbhavatIti siddhAntitam / idAnImapAM sacittatvamanekApkAyajIvAzritatyaM vodhayatA bhagavatA'pakAyahiMsayA paTakAyajIvahiMsAsaMpAtAt karmabandho bhavati, tathA'pakAyahiMsAnimRtyA ca munitvaM sabhyata iti bodhayituM tRtIyodezaH prAramyate'se vemi' ityAdi / __ akAyajIvasvarUpavicAraNAyAM prathamamanagArasya yogyatA darzayati tIsarA uddeza dvitIya uddezaka meM pRthivI kI sacittatA siddha kI aura pRthivI meM pRthak-- pRthak aneka pRthivIkAya ke jIvoM kA rahanA siddha kiyaa| yaha bhI batalAyA jA cukA hai ki-una jIvoM kI hiMsA karane se karma kA baMdha hotA hai| anta meM yaha bhI pramANita kiyA hai ki-pRthvIkAya ke jIvoM kI hiMsA kA tyAga karane se muni hotA hai / aba yaha batalAte haiM ki-apkAya sacitta hai, aneka apkAya ke jIvoM se Azrita hai aura apakAya kI hiMsA se paTakAya ke jIvoM kI hiMsA hotI hai aura apkAya kI hiMsA kA tyAga karane vAlA munipana pAtA hai| yaha saba batalAne ke lie tIsarA uddeza AraMbha kiyA jAtA hai-'se bemi' ityaadi| apkAya ke jIvoM ke svarUpa kA vicAra karate hue sarva prathama anagAra kI trIje uddezakabIjA uddezakamAM pRthvInI sacittatA siddha karI che. ane pRthvImAM judA-judA aneka pRthvIkAyanA ja rahe che te siddha karyuM che. e paNa batAvavAmAM AvyuM che ke te jIvonI hiMsA karavAthI kamane baMdha thAya che. antamAM e paNa pramANita karyuM ke pRthvIkAyanA jIvonI hiMsAne tyAga karavAthI muni thAya che. have te batAve che ke -apakAya sacina che, aneka apakAyanA jIthI Azrita che, ane apakAyanI hiMsAthI pakAyanA chanI hiMsA thAya che, ane apUkAyanI hiMsAne tyAga karavAvALA muniparNane pAme che. se saba matAvA bhATe trIla dezAnabhAra 42pAmA mAve cha:-'sebemi' tyA. apakAyanA jIvonA svarUpane vicAra karatA thakA sauthI prathama aNugAranI yogyatA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - AcAracittAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 3 upakrama 465 sarvaviratirUpaM padaM prApto muniH pRthivIkAyAdisUkSmajIvasamArambhanihattyAdikartavyatAyAmalpIyo'pi pramAdajAtaM skhalanaM samupekSate cet tarhi punastatrAdhikataraM skhalanaM katuM na lajjate, tathAvidhaniyamAnusAriNI hi manottiH, ataH svalpamapi saMyamataH svalanaM yathA na bhavet tathA prayativavyaM munimiH / atra dRSTAntaH pradarzyate kenacid bAlyAvasthAyAmanyasya kapardikAmA steyavRtyA'pahRtya svamAturagre nihitam / mAtA tadavalokya hRSTA satI tasmai madhuraM vastu dadau / aba punaH punaH steyakarmaNi mahattaH svamAvahastAt pAritopikaM mAptaH krameNa yogyatA dikhalAte haiM-sarvaviratirUpa padako prApta muni pRthivIkAya Adi choTe-choTe jIvoM kArrama kA tyAga karane meM yadi pramAda ke kAraNa thoDe se bhI skhalana kI upekSA karatA hai to phira aura adhika skhalana karane meM bhI saMkoca nahIM krtaa| manovRtti kA aisA hI niyama hai ki-girI so giratI hI jAtI hai, ata eva muniyoM ko aisA prayatna karanA cAhie ki, jisa se saMyama meM tanika bhI skhalana na ho| isa viSaya meM dRSTAnta kahate haiM kisI bAlakane apanI bAlyAvasthA meM eka kauDI curAkara apanI mAtA ke pAsa rakha dii| mAtA use dekhakara harpita huI aura usane inAma ke taura para bAlaka ko moThI cIja dii| isa ke bAda vaha pAravAra caurI karane lagA aura apanI mAtA ke hAtha se pAritopika prApta karane lgaa| dhIre-dhIre vaha tAmrapaNa (tAMve kA sikkA) kApiNa tAve che-sarvaviratirUpa padane pAmelA muni pRthvIkAya Adi nAnA-nAnA jInA AraMbha tyAga karavAmAM je pramAdanA kAraNe thoDAM paNa khalana (guTI)nI upekSA kare che to pharIne vadhAre khalana karavAmAM paNa saMkoca karatA nathI. mane vRttine evo ja niyama che ke nIce paDavA pachI vadhAre nIce paDI jAya che. e kAraNathI munioe evA prayatna kare joIe ke jenAthI saMyamamAM thoDuM paNa khalana nahIM hoya. A viSayamAM dAnta kahe che I bALake pitAnI bAlyAvasthAmAM eka keDI cerIne pitAnI mAtAnI pAse rAkhI dIdhI; mAtA tene joIne rAjI thaI ane tene InAma ApavAnA DhaMgathI bALakane mIThI vastu ApI. tyAra pachI te bALaka vAraMvAra corI karavA lAge. ane potAnI mAtA pAsethI (mAtAnA hAthathI) InAma meLavavA lAgyA. dhIre dhIre te tAmrapaNu-trAMbAnA ma. mA-59 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bhacArapatre tAmrapaNa-kAryApaNa - rUpyaka- dInAra ratna- sparNa - maNi- mANikyAdiharaNamavINaH kasyacintRpasya kozAgAraM maviSTaH / tataH pracaNDajadaNDakestadrakSakaiH saghoSaNaM dhRto rAjAntikaM samAnItaH / sadaparAdhaM vijJAya krodhAviSTena rAjJA samAdiSTam-ayaM cauraH zule samAropyatAm iti / asau pRSTava rAjJA tava kAcidicchA vartate 1 ced brUhi / caureNoktamrAjan / svamAturmilanaM prArthayeH / atha nRpAjJayA tajjananI tatrAgatya militA / sa caurastatra rAjJaH samameva savegamutthAya satvaraM mAturnAsikAM dantaivicched / tato'sau rAjJA pRSTaH tvayA kathamevaM dukharitamAcaritam 1 / cauro'vadat-iyameva mamai ( cauannI) rupayA, dInAra (suvarNa - muhara ), rana, suvarNa, maNi, mANika Adi curAne meM bhI pravINa ho gayA | vaha kisI rAjA ke khajAne meM ghusaa| khajAne ke balavAn paharedAro ne use pakar3a liyA aura rAjA ke sAmane peza kiyaa| rAjA usakA aparAdha sunakara krodhita humA, usane AjJA dI -' isa cora ko zUlI para caDhA do' | rAjAne usa se pUchA- agara tumhArI koI icchA ho to kaho / corane kahA-' mahArAja | maiM apanI mAtA se milane kI prArthanA karatA hU~ / rAjA kI AjJA se cora kI mAtA vahA~ Akara milI / caurane rAjA ke sAmane hI vega ke sAtha uTha kara jaldI se apanI mAtA kI nAka dAMtoM se kATalI / yaha dekhakara rAjAne pUchA- are ! tUMne yaha duSkarma kyoM kiyA ! silA, yAra mAnI, 3piyA, sonA bhahora, ratna, sonu, bhaSi, bhASeta mAhi yozvAma paNa pravINa thaI gayA. ( keTalAka samaya jatA ) te keAI rAjAnA khajAnAmAM ghusI gayeA. khajAnAnA alavAn pahuradvArA rakSakAe tene pakaDI lIdhe ane rAjAnI sAmehAjara karyAM. rAjA tenA aparAdha sAMbhaLIne krodhAyamAna thayA, ane AjJA ApI ke e cArane zUlI para caDhAvI dyo! zAe tene pUchyuM ke tArI kAMI icchA hAya tA kahe. cAre kahyuM mahArAja! huM mArI mAtAne maLavAnI prArthanA karU chu rAjAnI AjJAthI cAranI mAtA tyAM AgaLa AvI. ane cArane maLI, cAre rAjAnA sAmeja vegathI ekadama uThIne jaldIthI pAtAnI mAtAnuM nAka pAtAnA dAMtathI kApI lIdhuM, te joIne rAjAe pUchyuM are! te AvuM dUdhakama zA mATe karyuM ? Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 3 sU. 1 upakrama 467 taghorataraduHkhamadazalAropaNaphalamadAtrI mANApahI, na tu bhavAn / ityuktvA sarva pUrvahattaM rAjJe vijJApayAmAsa / tataH svakRtasyakarmaNo vipAka zulAropeNa yorataravedanAM prApnuvanmataH / tasmAt svalpo'pi dopo mahAnAya bhavatIti vijJAyAtmAdhibhirmunimiH saMyamataH svalpamapi svalanaM yathA na bhavet tathA vartitavyam / -- tapaHsaMyame kadAcidAkasmikaskhalanasaMpAtastvanya eva, skhalanopekSaNamapyanyadeva, yataH skhalanopekSayA punaruttarottaraskhalanaddhayA sAdhutvameva nazyatIti vicintya jAgarUkAH sAdhayo navanavAgantukasvalanaparaMparAvirahitAH pUrvajAvaskhalana cora-mahArAja ! isI ke kAraNa mujhe ghora duHkha dene vAlI zUlI para caDhanA paDa rahA hai| yahI mere prANa lene vAlI hai, Apa nahIM / yaha kaha kara corane apanA sampUrNa pUrva-vRttAMta rAjA ko sunA diyaa| tatpazcAt apane kiye caurya karma kA ghoravedanArUpa phala-zUlI para caDhanerUpa-ko bhogatA huA vaha cora mara gyaa| ___mata eva thoDA-sA bhI doSa mahAn anartha kA kAraNa bana jAtA hai, aisA samajhakara AtmakalyANa ke abhilApI muniyoM ko aisA prayatna karanA cAhie ki jisa se saMyama meM tanika bhI skhalana na ho| tapa aura saMyama meM kadAcit akasmAt skhalanA kI bAta dUsarI hai kintu skhalanA kI upekSA karanA aura bAta hai, usa kA kAraNa yaha hai ki skhalanA kI upekSA karane se uttarottara skhalanA baDhatI hI calI jAtI hai, aisA vicAra karake sadaiva sAvadhAna cara kahe mahArAja ! e mAtAnA kAraNe ja mAre ghera duHkha ApavAvALI zailI upara caDhavAnuM thAya che, e mAro prANa levAvALI che, Apa nahi. A pramANe kahIne cAre pitAnI AgaLanI saMpUrNa hakIkata rAjAne saMbhaLAvI. te pachI pitAnuM karela corInuM kamanuM gharadanArUpa phala-zUlI para caDhavAnuM, te bhagavata thake te cera maraNa pA. eTale ke De paNa deSa mahAna anarthanuM kAraNa banI jAya che. e pramANe samajIne AtmakalyANanA abhilASI munioe e prayatna karavo joIe ke, jenAthI saMyamamAM DuMka paNa khalana na thAya. tapa ane saMyamamAM ke vakhata akasmAtu khalananI vAta judI che. paNa khalananI upekSA karavI te bIjI vAta che. tenuM kAraNa e che ke-khalananI upekSA karavAthI uttarottara khalana (bhala) vadhatuM ja jAya che. e vicAra karIne sadaiva-nhamezAM sAvadhAna rahevAvALA Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bhAcArapatre tAmrapaNa-kAryApaNa - rUpyaka- dInAra - ratna - sparNa-maNi- mANikyAdiharaNapravINaH kasyacinnRpasya kozAgAraM praviSTaH / tataH pracaNDabhujadaNDakestadrakSakaiH saghoSaNaM dhRto rAjAntikaM samAnItaH / tadaparAdhaM vijJAya krodhAviSTena rAjJA samAdiSTam - ayaM cauraH zUle samAropyatAm, iti / asau pRtha rAjJA - taba phAcidicchA vartate ? ced brUhi / caureNoktamrAjan ! svamAturmilanaM prArthayeH / atha nRpAjJayA tajjananI tatrAgatya militA / sa caurastatra rAjJaH samakSameva savegamutthAya satvaraM mAturnAsikAM dantaizcicched / tato'sau rAjJA pRSTaH-tvayA kathamevaM duzcaritamAcaritam 1 | cauro'vadat- iyameva mamai (cauannI) rupayA, dInAra (suvarNa-muhara), rAna, suvarNa, maNi, mANika Adi curAne meM bhI pravINa ho gayA / vaha kisI rAjA ke khajAne meM ghusA / khajAne ke balavAn paharedAroM ne use pakar3a liyA aura rAjA ke sAmane peza kiyA / rAjA usakA aparAdha sunakara krodhita huA, usane AjJA dI --' isa cora ko zUlI para caDhA do' | rAjAne usa se pUchA -- agara tumhArI koI icchA ho to kaho / corane kahA - ' mahArAja ! maiM apanI mAtA se milane kI prArthanA karatA hU~ / rAjA kI AjJA se cora kI mAtA vahA~ Akara milI / caurane rAjA ke sAmane hI vega ke sAtha uTha kara jaldI se apanI mAtA kI nAka dAMto se kATalI / yaha dekhakara rAjAne pUchA- bhare ! tUMne yaha duSkarma kyoM kiyA ? siddhA, yAra khAnI, 3bhiyA, sonA bhaDora, ratna, sonuM, bhaSi, bhASe Ahi yoravAmAM pazu pravINa thaI gayA. ( keTaleAka samaya jatA ) te kei rAjAnA khajAnAmAM ghusI gayA. khajAnAnA alavAn paheredArI rakSakAe tene pakaDI lIdhA ane rAjAnI sAme hAjara karyAM. rAjA tenA aparAdha sAMbhaLIne krodhAyamAna thayA, ane AjJA ApI ke e cArane zailI para caDhAvI dyo! rAjAe tene pUchyu ke tArI kAMI icchA hoya te kaho. cAre kahyuM-'mahArAja! huM mArI mAtAne maLavAnI prArthanA karU chuM. rAjAnI AjJAthI cAranI mAtA tyAM AgaLa mAvI. ane cArane maLI, cAre rAjAnA sAmeja vegathI ekadama uDIne jaldIthI potAnI mAtAnuM nAka pAtAnA DhAMtathI kApI lIdhuM, te joIne rAjAe pUchyuM-are! teM AvuM kakSakamAM zA mATe karyuM Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 uM. 3 mUM. 1 anagAralakSaNam pra zrutaM tat kathayAmi / sa pRthivIkAyazakhamasamArabhamANaH parijJAta pRthivIkarmasamArambho yathA saMpUrNe'nagAro bhavati, apica - yathA'nagAro na bhavati, tad dvayamapi vImi vakSyati ca - ' aNagArAmoti ege pavayamANA ' ityAdi / sAvadyakriyAyA gRhAzrayatvAd gRhaparityAga evaM munitve pradhAnakAraNamiti bodhanAya sAdhvAdizabdaM parityajya 'anagAra 'zabdopAdAnam / kathaM sarvathA'nagAro bhavati ? , ityAkAGkSAyAmAha--- 'ujjukaDe ' iti, RjukRtaH, arjayati kSAntyAdiguNAniti RjuH / yadvA- arjayati - sakalapANigaNahitaM dayAsvabhAvamiti RjuH / yadivA - arjayati = yathAsthitAtmasvarUpaM ApayatIti RjuH / yadvA- arjayati mApayati zAzvatikaM prakAra pUrNa anagAra hotA hai, aura jisa prakAra pUrNa anagAra nahIM hotA, ye donoM bAteM maiM kahatA hU~ - 'agagArA moti ege patrayamANA' ityAdi sUtra meM Age kahA jAyagA / gRha meM khAvayakriyA avazya hotI hai, ata eva gRha kA tyAga karanA hI munipana kA pradhAna kAraNa hai / yaha bAta prakaTa karane ke lie sAdhuvAcaka anya zabda choDakara yahA~ anagAra zabda kA prayoga kiyA hai| pUrA anagAra kisa prakAra banatA hai, esI bhAkAMkSA hone para kahane haiM - 'ujjukar3e' iti / ujjukaDe kA saMskRta rUpa hai 'RjukRtaH / kSamA Adi guNoM ko upArjana karane vAlA Rju kahalAtA hai / athavA samasta prANiyoM ke hitarUpa dayA ko upArjana karane vAlA Rju kahalAtA hai / athavA AtmA ko apane asalI svarUpa para pahuMcAne jANuvAvALA purUSa, je pramANe pUrNa aNugAra thAya che ane je pramANe pUrNa aNugaar nathI thatA, te janne pAtA hu~ uDu -- 'aNagArA moti ege pavayamANA' ityAhi sUtramAM AgaLa kahevAmAM Avaze. gharamAM sAvakriyA avazya thAya che eTalA mATe gharane tyAga karavA teja muni paNAMnu' pradhAna kAraNa che e vAta pragaTakaravA mATe sAdhuvAcaka anya sabda tyajIne khaDi 'anagAra' zabdo prayoga yo che pUrA athugAra devI zete jane che, sevI chAdhavAya he 'ujjukaDe ' dhRti. 3 ujjukaDe 'nu' saMskRta 35 ' RtukRta thAya che. kSamA Adi guNeAnuM upArjana karavAvALA jhu (sarala-sidhA) kahevAya che athavA samasta prANIenA hitarUpa dayAne upArjana karavAvALA zatru kahevAya che. athavA AtmAne asala svarUpa sudhI pahAMcaDavA 6 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 AMcArAmale dopamapanetuM zaknuvanti / tadeva vizadayan sudharmA svAmI pAha-'se bemi' ityAdi / dvitIyodezasamAptau " jassete puDhavikammasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakammA" ityuktam / adhunA tu-na ca tAyaveva sarvathA munibhvitumheti| yathA bhavati tathA darzayituM zrImadharmA svAmI mAha-' se vemi' ityAdi / // mUlam // se vemi-se jahAvi aNagAre ujjukaDe niyAgapaDivaNNe amAyaM kubamANe viyAhie // suu01|| ||chaayaa // tad bravImi sa yathApi anagAra RjukRtaH niyAgapatipannaH amAyAM kurvANo vyAkhyAtaH // sU0 1 // . ||ttiikaa // ' se vemi' ityAdi / tad bravImi yadanyacca bhagavadantike mayA rahane vAle sAdhu nayI-nayI hone vAlI skhalanA ke dopoM se baca sakate haiM / yahI bAta spaSTa karate hue sudharmA svAmI Age kahate haiM-'se vemi' ityaadi| mUlArtha (bhagavAn ke mukhAravinda se jo sunA hai,) so kahatA hU~-RjukRtaH mokSamArga meM prApta aura mAyA na karane vAlA anagAra kahA gayA hai / sU. 1 // TokArtha--bhagavAn ke samIpa aura bhI jo sunA hai vaha kahatA hU~ / pRthvIkAya ke viSaya meM zastra kA AraMbha na karane vAlA pRthvIkAya ke AraMbha ko jAnane vAlA puruSa jisa sAdhu-navI navI thavAvALI skUlanA doSathI bacI zake che, e vAta spaSTa karIne sudhA svAmI bhAsaNa 43 cha-' se bemi' tyAdi bIjA uddezakanI samAptimAM kahyuM hatuM ke-je purUSa pRthvIkAyanA AraMbha jANIne tene tyaga karI Ape che, te muni che. ahiM e batAvavAmAM Ave che keATaluM karavA mAtrathI ja keI pUrI rIte muni thaI zakatA nathI, muni thavAne mATe bIjI -22vAtAnI (anant) sApazyatA cha, tene sudhA svAmicha-'se vemi' tyAdi. bhadA--(bhagavAnanA bhumAravijayI 2 sayu) te 4I chu.- . zakata, mokSamArgamAM prApta ane mAyA nahi karavAvALA aNagAra kahyA che (1) tha-sApAnI pAsapI mInu pare samAyuche, te.chu:pRthvIkAyanA viSayamAM zarUne AraMbha nahi karavAvALA, pRthvIkAyanA AraMbhane Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi- TIkA adhya0 1 u. 3 muM. 2 anagAralakSaNam 471 tathA niyAgamatipannaH, ni-nizvayena yajati samyaggamanaM kurvanti yatra sa niyAga: = mokSamArgaH jJAnakriyAlakSaNaH / yadvA-ni-nizrayena yajati dadAti siddhigatimiti niyAgaH kSAntyAdidazavidho yatidharmaH taM pratipannaH prAptaH / 1 arr 'amAyAM kurvANaH ' mAyAvIryAcArasaMgopanaM paravaJcanaM vA, na mAyA amAyA, to kurvANaH anagAro vyAkhyAtaH = magavatA kathitaH / ayaM bhAvaH na kevalaM pRthivIzastrasamArambhamAtranivRtyA nagAro bhavati kintu yaH khalu pRthivIzastrasamArambhanivRttaH parijJAtasakalasAvadhakarmA nirava are 'niyAgapratipanna' zabdakA artha karate haiM / 'ni' arthAt nizcaya se 'yAga' arthAt samyak gamana jahA~ kiyA jAtA hai use 'niyAga' yA mokSamArga kahate hai| jJAna aura kriyA mokSa kA mArga hai / athavA 'ni' arthAt nizcaya se 'yAga' arthAt sidvigati dene vAlA kSamA mAdi daza prakAra kA yatidharma 'niyAga' kahalAtA hai, ese niyAga ko jo prApta ho cukA ho vaha niyAgamatipatra hai / tathA mAyA arthAt vIryAcara kA gopana karanA yA dUsare ko gokhA denA mAyA hai| isa mAyA kA sevana na karane vAlA jo vahI anagAra hai, esA bhagavAn ne kahA hai / tAtparya yaha hai ki kevala pRthvIrAtra ke AraMbha kA vyAga kara dene mAtra se hI koI anagAra nahIM ho jAtA, varan jo pRthvIzA ke AraMbha kA tyAga kara ke sakala " yAga ? ve 'niyAgapratipanna' shbdn| tha 4re che. 'ni' arthAt nizcayathI arthAt samyakUgamana jyAM karavAmAM Ave che. tene niyAga athavA mAkSamArgI kahe che. jJAna bhane hiyA bhokSano bhArga che. athavA 'ni' arthAt nizcayathI 'yA' arthAt siddhagati bhAgavAvANI kSamA yAhi isa prahArano yatidharbha' ' niyAga' hevAya che. sevA niyAgane meM prApta tha cUkSyA che, te niyAgapratipanna hai tathA bhAyA arthAt vIryocaranuM gApana karavuM athavA mAne dhAkhA deve te mAyA che. te mAyAnuM sevana nahi karavAvALA je hoya te aNugAra che. e pramANe bhagavAne kahyu che. tAtparya e che ke kevala pRthvIzastranA ArabanA tyAga karI devA mAtrathIja kai aNugAra thatA nathI. parantu je pRthvIzastranA AraMbhane tyAga karIne, sakala sAvadya karmonA Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. u m r - . - .- -- - - - -- - AMdhArAGgo zivasthAnamiti - RjuH - vipamabhAvarahitatvAda duSpraNihitamanovAkAyanirodharUpaH saMyamaH, sa katAanuSThito yena sa RjukRta:-manovAkAyajanyasakalasAvadhakriyAnihatta ityarthaH / / yadvA-saMpUrNasaMvarasvarUpasaMyamena saMyaminA mokSasthAnagamanAthai RjugatiH prApyate, tatra RjugateH kAraNaM saMyama iti kAraNe kAryopacArAtsamadazavidha saMyamo'pi Rjurityucyate, sa katA-samAcarito yenAsI prajukRtaH kRtasaMpUrNasaMyamAnuSThAna ityarthaH / . vAlA Rju phahalatA hai / athavA AtmA ko zAzvata mokSasthAna para pahu~cAne vAlA Rju kahalAtA hai / athavA Rju kA artha hai-saMyama / mana, vacana, kAya ke khoTe vyApAra ko rokanArUpa saMyama hai / jisa ne esA vyApAra roka diyA hai vaha bhAjukRta kahalAtA hai / arthAt jo mana, vacana aura kAya se hone vAlI samasta sAvadha kriyAoM se nivRtta ho gayA ho vaha 'ajukRta' hai| athavA- sampUrNasaMvararUpa saMyama ke dvArA saMyamI mokSa meM gamana karane ke lie Rjugati prApti karatA hai / isa Rjugati kA kAraNa saMyama hai / ataH kAraNa meM kArya kA upacAra karane se satraha prakAra kA saMyama bhI 'Rju' kahalAtA hai| usa 'Rju' arthAt saMyama kA jisane AcaraNa kiyA ho vaha 'RjukRta' kahalAtA haiN| tAtparya yaha hai ki pUrNa saMyama kA anuSThAna karane vAlA RjukRta hai| vALA nuM kahevAya che. athavA AtmAne zAzvata mAkSasthAna para pahoMcADavAvALA kahevAya che. athavA june artha che saMyama-mana, vacana ane kAyanA khoTA vyApArane 245 / 35 saMyama cha.garI sevA vyApAra sahI mAyA cha'RjukRta' kahevAya che. arthAt je mana, vacana ane kAyAthI thavAvALI samasta sAvadha kriyAsaathii nivRtta 45 gayA DAya te jukta cha. . . athavA-saMpUrNasaMvara&ya saMyama dvArA saMyamI mAM gamana karavA mATe jagati prApta kare che. te jugatinuM kAraNe saMyama che. tethI kAraNamAM kArya upacAra karavAthI sAra (17) prakArano saMyama paNa "jhu" kahevAya che te ju yAta saMyabhanu bhA526 4thucha va 'jukRta' 43vAya . tAtparya hai f-saMyama anuSThAna 325vA ajukRta' . . . Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi- TIkA adhya0 1 u. 3 muM. 2 anagAralakSaNam 471 tathA niyAgamatipannaH, ni-nizvayena yajati samyaggamanaM kurvanti yatra sa niyAgaH = mokSamArgaH jJAnakriyAlakSaNaH / yadvA-ni-nizyena yajati dadAti siddhigaThimiti niyAgaH kSAntyAdidazavidho yatidharmaH taM pratipannaH prAptaH / " tayA 'amAyAM kurvANaH ' mAyAvIryAcArasaMgopanaM paravaJcanaM vA na mAyA amAyA, tAM kurvANaH anagAro vyAkhyAtaH = bhagavatA kathitaH / ayaM bhAvaH na kevalaM pRthivIzastrasamArambhamAtranivRtyA nagAro bhavati kintu yaH khalu pRthivIzastrasamArambhanivRttaH parijJAtasakalasAvadhakarmA niraca aba 'niyAgamatipanna' zabdakA artha karate haiM / 'ni' arthAt nizraya se 'yAga' arthAt samyak gamana jahA~ kiyA jAtA hai use 'niyAga' yA mokSamArga kahate hai / jJAna aura kiyA mokSa kA mArga hai / athavA 'ni' arthAt nizraya se 'yAga' arthAt siddhigati dene vAlA kSamA yadi daza prakAra kA yatidharma 'niyAga' kahalAtA hai, ese niyAga ko jo prApta ho cukA ho vaha niyAgamatipanna hai| tathA mAyA arthAt vIryAcara kA gopana karanA yA dUsare ko gokhA denA mAyA hai| isa mAyA kA sevana na karane vAlA jo vahI anagAra hai, esA bhagavAn ne kahA hai / tAtparya yaha hai ki kevala pRthvIrAtra ke AraMbha kA tyAga kara dene mAtra se hI koI anagAra nahIM ho jAtA, varan jo pRthvIza ke AraMbha kA tyAga kara ke sakala yAga ve 'niyAgapratipanna' zabda artha 4re che. 'ni' arthAt nizrayathI arthAt samyakUgamana jyAM karavAmAM Ave che. tene niyAga athavA mekSamAga kahe che, jJAna ane kriyA meAkSanA mAga che. athavA * ni' arthAt nizcayathI vyApa arthAt siddhagati bhAgavAvANI kSamA yAhi isa ahAranA yatidharbha ' niyAga' vA che. sevA niyAgane ? prApta tha thUjhyA che, te niyAgapratipanna che tathA bhAyA arthAt vIryocaranuM gAyana karavuM athavA bIjAne dhAkhA devA te mAyA che. te mAyAnuM sevana nahi karavAvALA je hoya te aNugAra che. e pramANe bhagavAne kahyuM che. tAtparya e che ke kevala pRthvIzarunA ArabhanA tyAga karI devA mAtrathIja phAi aNagAra thatA nathI. parantu je pRthvIzasranA AraMbhanA tyAga karIne, sakala sAvadya karmonA Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 zepa saMyamAnuSThAnamattaH samAzritamokSamArgaH karpUrakhaNDavadantarbaDirekarUpatayA svavIryasaMgopana-paravaJcanalakSaNamAyAcArarahito bhavati sa eva vastuto'nagAro boddhavya iti // sU0 1 // . uktarUpasyAnagArasya karttavyamAha - ' jAe ' ityAdi / bhAvArAtma // mUlam // , jAe saddhAe nikvaMto tameva aNupAlijjA vijahittA visottiyaM puctrasaMjogaM // sU0 2 // yayA saMyogam // 2 // zraddhayA // chAyA // niSkrAntastAmevAnupAlayet visrotasikAM pUrva // TIkA // visrotasikAM=zaGkAM sarvazaGkAM dezazaGkAM cetyarthaH / yayA zraddhayA sAvadha kAryoM kA jJAtA hotA hai aura pUrNa saMyama ke anuSTAna meM pravRtta ho, tathA mokSamArga kA Azraya letA hai / kapUra ke TukaDe kI bhA~ti bhItara - bAhara ekaMsA 'ujjvala hone ke kAraNa apanI zakti kA gopana nahIM karatA aura dUsaroM ko dhokhA nahIM detA arthAt mAyAcAra se rahita hotA hai, usI ko vAstava meM anagAra samajhanA cAhie // sU. 1 // " ukta prakAra ke anagAra kA kartavya batalAte haiM- 'jAe' ityAdi / mUlArtha - zaGkA kAGkSA Adi kA tyAga kara ke aura pUrvakAlIka saMyogoM kA tyAga kara ke jisa zraddhA ke sAtha nikalA hai, usI zraddhA kA nirantara pAlana kare // sU. 2 // TIkArtha - - 'visrotasikA' kA artha hai zaGkA, zaGkA do prakAra kI haiM (1) sarvazaGkA jJAtA--jANanAra thAya che. ane pUrNa saMyamanAM anuSThAnamAM pravRtta thAya che, tathA meAkSa mAnA Azraya le che. kapUranA TukaDAnI mAphaka aMdara ane mahAra ekaja prakAre ujvala hAvAnA kAraNe peAtAnI zaktinuM gaiApana karatA nathI. ane bIjAne dagA detA nathI. arthAt mAyAcArathI rahita hAya che, tene vAstavika rIte aNugAra samajave oie. (sa. 1) para udyA tevA zAranaM utavya matAce che:-' jAe' ityAdi. mUlA--zakA, kAMkSA vagerenA tyAga karIne ane pUrva kAlanA saMcAgAnA tyAga karIne je zraddhAthI nikaLyA che, te zraddhAnuM nira Mtara pAlana karavuM. (sU. 2) TIartha- 'visrotasikA'nI saMtha hai. zaMbha, zaMbha me abhAranI hai- (1) sarvazA Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 . 2 anagArakarttavyam 473 "kimAIto mArgo'sti na vA" iti sarvAgamavipiyakA zaGkA sarvazaGkA, tathA"kimapkAyAdayo jIvAH santi na vA" iti dezazaGkA / / / kevalAlokena vilokya bhagavatA viziSya pravacane phayitatvAt apkAyAdayaH santi jIvAH, iti pUrvA koTiH, cetanAspAtmalakSaNasya suspaSTamanupalabdherna santi apakAyAdayo jIvAH, ityuttarA koTiH prAdurbhavati / pUrvasaMyogamAtApitrAdisambandha, dhanadhAnyasvajanAdisambandhaM vaa| idamupalakSaNam-tena pacAsaMyogamapi zvazurAdikRtaM vihAya parityajya niSkrAntA anagAro jAtaH, tAM zraddhAm anupAlayedeva niraticAraM rakSedityayaH / aura (2) dezazakA / arhanta bhagavAna dvArA prarUpita mArga vAstava meM mokSamArga hai yA nahIM ? aisI-zaMkA sarvazaGkA hai / apkAya Adi ke jAva hai yA nahIM ? ' yaha deza - ___ bhagavAnne kevala jJAna se dekhakara pravacana meM apkAya Adi ke jIvoM kA astitva pragaTa kiyA hai, yaha zaGkA kI pUrvakoTi hai| AtmA kA cetanAlakSaNa spaSTa rUpa se nahIM pAyA jAtA, ata eva apkAya Adi ajIva haiM, vaha zaGkA ko dUsarI koTi hai| mAtA, pitA Adi kA saMbaMdha tathA dhana dhAnya; svajana Adi kA saMbaMdha puurvsNyog| kudalAtA hai / upalakSaNa se sAsa-sasura Adi kA saMbaMdha pazcAsaMyoga kahalAtA hai| ina donoM saMyogoM kI tyAga kara ke jisa zraddhA ke sAtha anagAra humA hai usI zraddhA kA pAlana kare arthAt usa ko niraticAra rakSA kare / ane (2) dezazaMkA "ahaMnta bhagavAna dvArA prarUpita mArga vAstavika rIte mokSa mArga che ke nahIM ? A prakAranI zaMkA te sarvazaMkA che. akAya AdinA jIva che nahI 1 mA deza che. bhagavAne kevalajJAna vaDe joIne pravacanamAM apakAya AdinA nuM astitva pragaTa karyuM che A zaMkAnI pUrvakeTi che. AtmAnuM cetanAlakSaNa spaSTarUpathI jovAmAM AvatuM nathI tethI amukAya Adi ajIva che, A zaMkAnI bIjI keTi che. mAtA-pitA Adine saMbaMdha tathA dhana, dhAnya svajana Adine saMbaMdha pUrvasAga kahevAya che, upalakSazuthI sAsu, sAsarA Adine saMbaMdha pazcAtsaMga kahevAya che. A banne saMyogane tyAga karIne je zraddhAthI aNagAra thayA che, te zraddhAnuM pAlana kare, arthAta tenI niraticAra (vinA aticAra) rakSA kare. pra. A.-60 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 bhAcArAtsUtre zeSa saMyamAnuSThAnamavRttaH samAzritamokSamArgaH karpUrakhaNDavadantarbaDirekarUpatayA svavIryasaMgopana- paravaJcanalakSaNamAyAcArarahito bhavati sa putra vastuto'nagAro boddhavya iti / / sU0 1 // uktarUpasyAnagArasya karttavyamAha - ' jAe ' ityAdi / // mUlam // . jAe saddhAe nikkhaMto tameva aNupAlijjA vijahittA visottiyaM puvvasaMjogaM // sU0 2 // yathA saMyogam // 2 // zraddhayA // chAyA // niSkAntastAmevAnupAlayet visrotasikAM pUrva // TIkA // visrotasikAM zaGkAM sarvazaGkAM dezazaGkAM cetyarthaH / yayA zraddhayA sAvadha kAryoM kA jJAtA hotA hai aura pUrNa saMyama ke anuSTAna meM pravRtta ho tathA mokSamArga kA Azraya letA hai / kapUra ke TukaDe kI bhAMti bhItara-bAhara ekasA 'ujjvala hone ke kAraNa apanI zakti kA gopana nahIM karatA aura dUsaroM ko dhokhA nahIM detA arthAt mAyAcAra se rahita hotA hai, usI ko vAstava meM anagAra samajhanA cAhie // sU. 1 // ukta prakAra ke anagAra kA kartavya batalAte haiM- 'jAe' ityAdi / mUlArtha - zaGkA kAGkSA Adi kA tyAga kara ke aura pUrvakAlIka saMyogoM kA tyAga kara ke jisa zraddhA ke sAtha nikalA hai, usI zraddhA kA nirantara pAlana kare // sU. 2 // TIkArya -- ' vistrotasikA' kA artha hai zaGkA, zaGkA do prakAra kI haiM (1) sarvazaGkA * jJAttA jANunAra thAya che. ane pUrNa saMyamanAM anuSThAnamAM pravRtta thAya che, tathA mAkSa mAganA Azraya le che. kapUranA TukaDAnI mAphaka adara ane bahAra ekaja prakAre ujvala hAvAnA kAraNe potAnI zaktinuM gApana karatA nathI, ane bIjAne dagA detA nathI. arthAt mAyAcArathI rahita hoya che, tene vAstavika rIte aNugAra samajavA naiIe.: (sU. 1) 52 4hyA tevA zAranaM ubhya tAve che:- ' jAe' tyAhi. mUlA--zakA, kAMkSA vagerenA tyAga karIne ane pUrva kAlanA sacaigAnA tyAga karIne je zraddhAthI nikaLyA che, te zraddhAnuM niraMtara pAlana karavuM. (sU. 2) TIDArtha- 'visrotasikA'no saMtha hai. zaMdhA, zA me aAranI hai- (1) sarpazA Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ on AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 saM. 2 anagArakarttavyam 473 "kimAIto mArgo'sti na vA" iti sarvAgamavipiyakA zaGkA sarvazaGkA, tayA"kimapakAyAdayo jIvAH santi na cA" iti deshshngkaa| . kevalAlokena vilokya bhagavatA viziSya prabacane kathitatvAt apkAyAdayaH santi jIvAH, iti pUrvA koTiH, cetanAspAtmalakSaNasya suspaTamanupalabdherna santi akAyAdayo jIvAH, ityuttarA koTiH prAdurbhavati / pUrvasaMyoga-mAtApitrAdisambandha, dhanadhAnyasvajanAdisambandhaM vaa| idamupalakSaNam-tena pazcAsaMyogamapi zvazurAdikRtaM vihAya parityajya niSkrAntA anagAro jAtaH, tAM zraddhAm anupAlayedeva niraticAraM rakSedityarthaH / aura (2) dezarAmA / anta bhagavAna dvArA prarUpita mArga vAstava meM mokSamArga hai yA nahIM ? aisI-zaMkA sarvazaGkA hai / apkAya Adi ke jApa haiM yA nahIM ? " yaha deza bhagavAnne kevala jJAna se dekhakara pravacana meM apakAya Adi ke jIvoM kA bhAstatva pragaTa kiyA hai, yaha zajhA kI pUrvakoTi hai| AtmA kA cetanAlakSaNa spaSTa 11 se nahIM pAyA jAtA, ata eva apakAya Adi ajIva haiM, vaha zaGkA kI dUsarI koTi hai| mAtA, pitA Adi kA saMbaMdha tathA dhana, dhAnya; svajana Adi kA saMbaMdha puurvsNyog| kadalAtA hai / upalakSaNa se sAsa-sasura Adi kA saMbaMdha pazcAtsaMyoga kahalAtA hai| ina donoM tayAgA kI tyAga kara ke jisa zraddhA ke sAtha anagAra huA hai usI zraddhA kA pAlana kare arthAt usa ko niraticAra rakSA kare / / ane (2) dezazaMkA ane bhagavAna dvArA prati mArga vAstavika rIte mokSa mArga che ke nahIM ?' A prakAranI zako te sarvazaMkA che. apakAya AdinA jIva che ke nahIM ? A dezazaMkA che. 28 bhagavAne kevalajJAna vaDe joIne pravacanamAM aplAya AdinA chAnuM astitva pragaTa karyuM che; A zaMkAnI pUrva keTi che. AtmAnuM cetanAlakSaNa spaSTarUpathI jovAmAM tethI tethI apakAya Adi ajIva che, A zaMkAnI bIjI keTi che. mAtA-pitA Adine saMbaMdha tathA dhana, dhAnya svajana Adine saMbaMdha pUrvakahevAya che, upalakSaNathI sAsu, sAsarA Adine saMbaMdha pazcAsapoga che. A baMne sagAne tyAga karIne je zraddhAthI aNagAra thayA che, te zraddhAnuM pAlana kare, arthAta tenI niraticAra (vinA aticArI rakSA kare. pra.pA.-60 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcArAta hti. HIT - -nApAdi, daye-gA-vivAda-parameya punity fitor...yA mame ca na syAt nayA 41 mithunfantilga | infilt Hirvin nimo'nurAgaH saMgaH / uktatra finitiafteratge raagopgodaadimukt| innitrilitthurmit nimo gogurAgaH // 1 // " iti / bhAitsnil pramANam - * . in, withimonia kI yenaa| se meM ya, dha kAya .in maya letA nI zakti ka ta hotA hai, ura ___ukta prakAra mUlArtha-zaGkA ke jisa zraddhA ke sA _ . TIkArtha--'vikho .." Eu-aignAra thAya che. 2 gane Azraya le che. kapUra -vAnA kAraNe potAnI zaktinuM yAyArathI 2hita ya cha, te upara kahyA tevA aNagAranuM mUlAtha-zaMkA, kAMkSA vage ga karIne je zraddhAthI nikaLyA che - Autha-'visrotasikAnA . . .* Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 3 . 2 anagArakarttavyam 473 " kimAIto mArgo'sti na vA" iti sarvAgamavipiyakA zaGkA sarvazaGkA, tathA'kimakAyAdayo jIvAH santi na cA " iti dezazaGkA / 11 kevAlona vilokya bhagavatA viziSya mavacane kathitatvAt apkAyAdayaH santi jIvAH, iti pUrvA koTiH, cetanArUpAtmalakSaNasya suspaSTamanupalabdherna santi apakAyAdayo jIvAH, ityuttarA koTiH prAdurbhavati / pUrvasaMyogaM mAtApitrAdisambandhaM, dhanadhAnyasvajanAdisamvandhaM vA / idamupalakSaNam - tena pazcAtsaMyogamapi zvazvarAdikRtaM vihAya parityajya niSkrAntaH anagAro jAtaH, tAM zraddhAm anupAlayedeva niraticAraM rakSedityarthaH / aura (2) dezazaGkA | arhanta bhagavAna dvArA marUpita mArga vAstava meM mokSamArga hai yA nahIM ? aisI zaMkA sarvazaGkA hai / apakAya Adi ke jAba haiM yA nahIM ? ' yaha deza zaGkA hai / bhagavAnne kevala jJAna se dekhakara pravacana meM apakAya Adi ke jIvoM kA astitva pragaTa kiyA hai, yaha zaGkA kI pUrvakoTi hai| AtmA kA cetanAlakSaNa spaSTa rUpa se nahIM pAyA jAtA, ata eva apkAya Adi ajIva haiM, vaha zaGkA ko dUsarI koTi hai / mAtA, pitA Adi kA saMbaMdha tathA dhana dhAnya; svajana Adi kA saMbaMdha pUrvasaMyoga / kadalAtA hai / upalakSaNa se sAsa-sasura Adi kA saMbaMdha pathAtsaMyoga kahalAtA hai / ina donoM saMyogoM kI tyAga kara ke jisa zraddhA ke sAtha anagAra huA hai usI zraddhA kA pAlana kare arthAt usa ko niraticAra rakSA kare / 8 ane (2) dezazakA ahunta bhagavAna dvArA prapita mArga vAstavika rIte mekSa mArga che ke nahI?? A prakAranI zaMkA te sazakA che. akAya AdinA jIva che ke nahI? A dezazakA che. bhagavAne kevalajJAna vaDe jeI ne pravacanamAM akAya AdinA jIvenuM astitva pragaTa karyuM" che; A zakAnI pUrvAti che. AtmAnuM cetanAlakSaNa spaSTarUpathI jovAmAM AvatuM nathI tethI akAya Adi ajIva che, A zaMkAnI khIjI keTi che. mAtA-pitA AdinA saMbaMdha tathA dhana, dhAnya svajana Adine sabudha pUrvasacaiAga kahevAya che, upalakSaNathI sAsu, sAsarA AdinA sabaMdha pAtsa ceAga kahevAya che. A ane saceAganA tyAga karIne je zraddhAthI aNugAra thayA che, te zraddhAnuM pAlana kare, arthAta tenI niticAra (vinA aticAra) rakSA kare. pra. A.-60 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 zepasaMyamAnuSThAnamahaMttaH samAzritamokSamArgaH pa. pUrakhaNDavadantaSTirekarUpatayA svavIryasaMgopana- paravaJcanalakSaNamAyAcArarahito bhavati sa evaM vastuto'nagAro boddhavya iti // sU0 1 // uktarUpasyAnagArasya karttavyamAha -- ' jAe ' ityAdi / mAcArAmu 11 mUlam 11 * jAe saddhAe nikkhaMto tameva aNupAlijjA vijahitA visotliyaM puvtrasaMjogaM // sU0 2 // yayA saMyogam // 2 // zraddhayA 11 3147 11 niSkrAntastAmevAnupAlayet visrotasikAM pUrva // TIkA // yayA zraddhayA sarvazaGkAM dezazaGkAM cetyarthaH / visrotasikAM zaGkAM sAvadha kAryoM kA jJAtA hotA hai aura pUrNa saMyama ke anuSTAna meM pravRtta ho tathA mokSamArga kA Azraya letA hai / kapUra ke TukaDe ko bhAMti bhItara - bAhara ekasA 'ujjvala hone ke kAraNa apanI zakti kA gopana nahIM karatA aura dUsaroM ko dhokhA nahIM detA arthAt mAyAcAra se rahita hotA hai, usI ko vAstava meM anagAra samajhanA cAhie // sU. 1 // 1 ukta prakAra ke anagAra kA kartavya batalAte haiM-' jAe' ityAdi / mUlArtha - zaGkA kAGkSA Adi kA tyAga kara ke aura pUrvakAlIka saMyogoM kA tyAga kara ke jisa zraddhA ke sAtha nikalA hai, usI zraddhA kA nirantara pAlana kare || sU. 2 // TIkArya -- 'visrotasikA' kA artha hai zaGkA, zaGkA do prakAra kI haiM (1) sarvazaGkA gAtA jANunAra thAya che. ane pUrNa sayamanAM anuSThAnamAM pravRtta thAya che, tathA mAkSa mAno Azraya le che. kapUranA TukaDAnI mAphaka adara ane bahAra ekaja prakAre ujvala hAvAnA kAraNe peAtAnI zaktinuM gepana karatA nathI. ane khIjAne dagA detA nathI. arthAt mAyAcArathI rahita hoya che, tene vAstavika rIte aNugAra samajavA joie. (sU. 1) 524hyA tevA madhuzAra utavya 'matAve che:- ' jAe' ityAdi. mUlAtha--zakA, kAMkSA vagerenA tyAga karIne ane pUrva kAlanA samaigAnA tyAga karIne je zraddhArthI nikaLyA che, te zraddhAnuM niraMtara pAlana karavuM. (sU. 2) TIDArtha' - 'visrotasikA'no saMtha hai. zadha, za se amaranI hai- (1) sarpazA Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 3 sU. 2 zraddhAsvarUpam v asyA lakSaNaM tu zamasaMveganirvedAnukampA''stikyAnAM mAdurbhAvaH / tatra vItarAgamaNItamavacanatattvAbhinivezavazenA'nantAnubandhikapAyANAmanudayaH zama ityucyate / yadvA viSayAsaktinivRttiH zamaH / tathA saMvegaH- jinapravacanAnusAreNa narakAdigatiSu nanAvidhaduHkhAvalo - kanAdbhayam yathA svakRtakarmodayAnnarakeSu kSetrajanyazItoSNAdidazavidhavedanAsahanaM, paramAdhArmikadevakRtaM, parasparodIritaM ceti trividhaM duHkhaM, tathA tiryakSu-vADanatarjana - sutpipAsA - pAravazya- bhArAropaNAdyanekavidhaM duHkhaM, manuSyeSu - dAridrya -- *** zama, saMvega, nirveda, anukampA aura Astikya kA prakaTa ho jAnA zraddhA kA cihna hai / vItarAgadvArA prarUpita pravacana ke tatva meM gADhI prIti hone se anantAnubaMdhI kapAyoM kA (krodha, mAna, mAyA, lobha, kA ) udaya na honA zama kahalAtA hai / athavA viSayoM ke prati Asakti haTa jAnA 'zama' hai / gatiyoM meM nAnA prakAra ke duHkhoM jaise-" apane kiye karmoM ke jina bhagavAn ke vacana ke anusAra naraka Adi ko jAnakara una se bhayabhIta honA 'saMvega ' hai / udaya se narakoM meM kSetrajanya zIta-uSNa ( sardI-garmI ) Adi daza prakAra kI vedanA, paramadhAmI devoM dvArA dI jAne vAlI vedanA aura paraspara nArakI jIvoM dvArA hone vAlI vedanA, naraka meM yaha tIna taraha kI vedanA hai / tithaicoM meM tADanA, tarjanA, bhUkha, dhyAsa, parAdhInatA, bojhA DhonA Adi aneka prakAra kI vedanA hai| manuSyoM meM daridratA, zama, vega, niveda, anukaMpA ane mastiya vagere pragaTa thaI jAya te zraddhAlu cihna che. vItarAgadvArA prarUpita pravacananAM tattvamAM sajjaDa prIti thavAthI anantAnu adhI upAyAnA (agha, bhAna, bhAyA, bolaneo) uddaya thAya nahi te zubha uDavAya che, athavA viSayo ati vyAsahita DaDI laya te zama che. jina bhagavAnanA vacana-anusAra naraka Adi gatiemAM nAnA prakAranA duHkhane bhAgI ne tenAthI layalIta dhuM te 'saMvega' che. le-"potAnA asA ubhenA adhyathI narakSemAM kSetrannanya zIta-uSNayu (zarDI--garabhI) Adi isa prabhAranI vehanA, parabhASAbhI devA dvArA je thAya che te vedanA, ane paraspara nArakI jIveA dvArA thanArI vedanA, narakamAM A prabhAo traSu prahAranI behanA che. tiyathAbhAM tADanA, tanA (bhAraduM-taracheouvu) (lUkha, tarasa, parAdhInatA, kheAjA upADavA Adi aneka prakAranI vedanA che. manuScAmAM daridratA, durbhAgya, Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 AcArAvamatre nanu kA nAma zraddhA, yayA vinA'nagAratvaM nopalabhyate ? ucyate - jIvAdita veSu zraddhAnaM, ruciH, abhimItiH samyagdarzanaM zraddhA, 'etattatvamevameve ' -tyavadhAraNam " tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehi pavehayaM " iti vacanAnusmaraNena jagadekavandhunA vItarAgeNa bhagavatA yathA kathitaM tathaivedaM jIvAditantraM satyamiti nizcaya iti yAvat / yadvA mithyAtvamohanIyakarmaNa upazamAt kSayopazamAt kSayAdvA Atmano'pUrvA jJAnAvasthA jAyate, Avilasalilasya katakaphalacUrNasa yogAtsvacchatAvat saiva zraddhA ! zaGkA - yaha zraddhA kauna-sI hai jisa ke binA sAdhupana nahIM raha sakatA ! samAdhAna -- jIvAdi tatvoM para zraddhA karanA, ruci honA, abhiprIti honA, yaha samyadgarzana-zraddhA hai / 'yaha tatra aisA hI hai' isa prakAra pakkA nizcaya karanA zraddhA hai / 'jina bhagavAn ne jo kahA hai vahI satya aura saMdeha - rahita hai' isa vacana ke anusAra yaha nizcaya karanA ki jagata ke advitIya bandhu vItarAga bhagavAn ne jaisA nirUpaNa kiyA hai, usI prakAra jIvAditattva satya hai / yaha zraddhA kA svarUpa hai / athavA --- mithyAtvamohanIya karma ke upazama se, kSayopazama se athavA kSaya se AtmA ko eka apUrva jJAnAvasthA utpanna hotI hai / jaise - malina jala meM katakaphala kA cUrNa DAlane se jala svaccha ho jAtA hai| aisI svaccha-nirmala AtmadazA zraddhA kahalAtI hai / zakA----te zraddhA kevI che, ke jenA vinA sAdhupaNuM rahI zake nahi ? sabhAdhAna-lapAhi tattvo para zraddhA 42vI, ithi thavI, abhiprIti thavI, te samyagdarzana zraddhA che, " A tattva AvuMja che" e pramANe pAkA nizcaya karavo te zraddhA che. jina bhagavAne je kahyu che te satya ane sadeharahita che" e vacana pramANe e nizcaya karavA ke jagatanA aneDa bandhu vItarAga bhagavAne jevu nirUpaNa karyuM che, te pramANe jIvAdi tattva satya che. A zraddhAnuM svarUpa che athvaa--mithyAtvamAhanIya karmInA upazamathI, kSayApazcamathI, athavA kSayathI AtmAnI eka apUrva jJAnAvasthA utpanna thAya che. jema malIna pANImAM katakakuLa-- nimaLILanuM cUrNa nAMkhavAthI jala svaccha thaI Aya che. evI svaccha-nirmala AtmadazA zraddhA kahevAya che. Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 7.3 saM. 2 zraddhAsvarUpam 477 "saMvegeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayaha / aNuttarAe dhammasaddhAe saMvega habamAgacchai / aNaMtANuvaMdhikohamANamAyAlobhe khavei / navaM ca kammaM na baMdhai / tappaccaiyaM ca NaM micchattavisohi kAUNa daMsaNArAhae bhavai / dasaNavisohIe ya NaM vimuddhAe atyagaie teNeva bhavaggahaNeNaM sinjhai / visohIe ya paM vimRddhAe taccaM puNo bhavaggaNaM nAikamai // " (uttarA0 a0 29) chAyA-"saMvegena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? saMvegena anuttarAM dharmazraddhAM janayati / anuttarayA dharmazraddhayA saMvego hatyamAgacchati, anantAnubandhi krodhamAnamAyAlomAn kSapayati, navaM ca karmana vanAti, tatmatyayikAMca khalu mithyAlavizodhi kRtvA darzanArAdhako bhavati, darzanavizodhyA ca khalu vizuddhayA apyekakastenaiva bhavagrahaNena siddhayati / vizodhyA ca khalu vizdayA tRtIya punarbhavagrahaNaM nAtikAmati // " mudeva-muguru-sudharmepu nizcalAnurAgarUpeNa saMvegena utkRSTatamA dharmazraddhAM - "bhagavAn ! saMvega se jIva ko kyA lAbha hotA hai ! saMvega se sarvazreSTha dharmazraddhA utpanna hotI hai, aura dharmazraddhA se :saMvega zItra utpanna ho jAtA hai / anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha kA vaha kSaya karatA hai| navIna ko kA baMdha nahIM karatA, aura ina kAraNoM se mithyAtva kI vizuddhi kara ke jIva darzana kA arAdhaka hotA hai| darzanavizuddhatA baDhajAne se koI-koI jova usI bhava meM siddha ho jAtA hai, agara koI usI bhava meM mokSa na jAve to tIsare bhava kA ullaMghana nahIM karatA, arthAt tIsare bhava meM vaha avazya mokSa jAtA hai"| -(uttarAdhyayana bha. 29) " sudeva, suguru aura sudharma meM nizcala anurAgarUpa saMvega se jIva ko sarvotkRSTa bhagavana saMvegathI jIvane zuM lAbha thAya che?" saMvegathI sarvazreSTha dharmazraddhA utpanna thAya che, ane dharmazraddhAthI saMvega zIzna utpanna thAya che. anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane tene te kSaya kare che. navIna karmone baMdha karatuM nathI, ane e kAraNethI mithyAtvanI vizuddhi karIne jIva darzanane ArAdhaka thAya che. darzanavizuddhatA vadhI javAthI kaI-kaI e bhavamAM siddha thaI jAya che keI e bhavamAM mokSe na jAya te trIja bhavanuM ullaMghana karatA nathI, arthAt trIjA bhavamAM te avazya kSe jAya che." (uttarAa.20 sudeva, sugurU ane sudharmamAM nizcala anurAgarUpa savegathI jIvane satkRSTa Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAyace daurbhAgya-janma-jarA-maraNa-roga-zoka-santApAdi, deveSu-IyA-vipAda-parameSyatvAdiduHkhaM jIvA anubhavanti, tasmAd-'yathA mamerA duHkhaM na syAt tathA patte karomi' ityAkAraka AtmikapariNAmaH saMvegaH / , yadvA-sudeva-suguru-sudharme nicalo'nurAgaH saMvegaH / uktazca---- "tathye dharme ghastahiMsAmavandhe, deve raagdvessmohaadimukt| sAdhau sarvagranthasandarbhahIne, saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH / / 1 // " iti / Agamo'pyatrArthe pramANam--- janma, jarA, maraNa, roga, zoka, saMtApa Adi phI vedanA hai / devoM meM IrSyA, viSAda, AjJApAlana Adi ke duHkha haiN| jIva ina duHkhoM kA anubhava karate haiM, ata eva maiM aisA prayala karU~ ki jisa se mujhe isa prakAra ke duHkha na bhugatane par3e haiN| isa prakAra kA AtmA kA pariNAma 'saMvega' kahalAtA hai| __ athavA sudeva, suguru aura sudharma meM acana anurAga honA saMvega ' kahalAtA hai| kahA bhI hai-- hiMsA Adi kI paramparA se rahita sacce dharma meM, rAga dvepa aura moha Adi se rahita deva meM, tathA saba prakAra ke parigraha se rahita guru-sAdhu meM nizcala anurAga honA saMvega hai" // 1 // isa viSaya meM bhAgama pramANa bhI hai.--- sanma12, bha2], roza, , santa15 mahinI vehanA cha. havAmA , vidhA (zoka) AjJApAlana AdinAM dukhe che. jIva A duone anubhava kare che. te kAraNathI huM evo prayatna karuM ke jethI mane A prakAranuM dukha jogavavuM paDe nahi." A prakAranuM AtmAnuM pariNAma te have kahevAya che. athavA sudeva, sugurU ane sudharmamAM acala anurAga-prIti tha te savega kahevAya che. kahyuM paNa che ke hiMsA AdinI paramparAthI rahita sAcA dharmamAM, rAga dveSa ane moha AdithI rahita devamAM, tathA sarva prakAranA parigrahathI rahita gurUsAdhumAM nizcala anurAga che te saMvega che." 5 1 | A viSayamAM Agama pramANa paNa che - main - --- -- - Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 3 . 2 zraddhAsvarUpam PK kAmabhogAdhyavasAyaH khalu duranto'nantaduHkhaphaladaya, paraloke'pyatikaTuko narakAdijanmaphalapradaH ityato na kiJcitprayojanamanena kAmabhogAvyavasAyena, parityAjya evAyamatiprayatnena ' ityevaMrUpa AtmakapariNAmo nirvedaH / uktaM ca nirvedasvarUpaM tatphalaM ca, tathAhi " nivveeNaM bhaMte! jIve kiM jaNaya ? nivveSaNaM divyamANusate ricchiesa kAmabhogesu nivveyaM hanyamAgacchara / sanyavisaema virajjaH / savvavisaesa virajjamANe AraMbhapariccAyaM kare | AraMbhapariccAyaM karemANe saMsAramagaM cocchidara, siddhimaggaM parivanne ya havai / " (uttarA0 a. 29 ) 21 Asakti na honA 'nirveda' hai / 'kAmabhogasambandhI adhyavasAya isa loka meM madhyanta duHkhadAyaka hai, aura paraloka meM bhI atyanta kaTuka naraka AdirUpa phala dene vAlA hai, ata eva kAmabhogasaMbaMdhI adhyavasAya se mujhe kyA lena-dena hai / ise khUpa parizrama kara ke tyAga hI denA caahie'| isa prakAra kA Atmika pariNAma 'nirveda ' kahalAtA hai | nirveda kA svarUpa aura phala isa prakAra kahA gayA hai: 66 'bhagavan ! nirveda se jIva ko kyA lAbha hotA hai ? nirveda se jIva ko devatA manuSya aura titheca saMbaMdhI kAma bhogoM meM zIghra hI virakti utpanna hotI hai / saba viSayoM se jIva virakta hokara Arambha kA parityAga karatA hai / Arambha kA parityAga karatA huA saMsAramArga ko tyAgatA hai aura mokSamArga ko aMgIkAra karatA hai " |- (uttarA. a. 29) viSayAmAM Asakti thAya nahi te viMr che. * kAmalegasambandhI adhyavasAya A lekamAM atyanta duHkhadAyaka che, ane paraleAkamAM paNa atyanta kaTuka narakati Adi rUpa phaLa devAvALA che, eTalA mATe kAmabhagasAdhI adhyavasAyathI mAre zuM levA devA che. tene khUba parizrama karIne tyajI devA joIe.' A prakAranuM arthAtmaka pariNAma te niveCda kahevAya che. niveCnuM svarUpa ane kula A prakAre kahyuM che "lagavan ! nivedhthI lavane zuM bAla thAya che ? nivedathI jIvane devatA, manuSya ane tiya casambandhI kAmalegAmAM zIghraja virakita utpanna thAya che. sarvaviSayethI jIva virakata thaI jAya che. sarva viSayeAthI virakata thaIne ArabhanA parityAga karatA thakI saMsAramAne tyajI de che. ane mAkSamAnA a MgIkAra kare che.'" (uttarA. a0 29) Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bhaucArAGgane jIvo janayati / tayA ca narakAdibhavepu ghoratarabahutarAzAtavedanAmavalokpa tadbhayAnmokSamArga zaraNIkRtya mokSAbhilAparUpaM saMvegaM zIghraM mApnoti / anantAnupandhikaSAyAn kSapati, navInaM karma na badhnAti, tena mithyAtvaM kSapayitvA kSAyikazuddhasamyaktvaM niraticAreNa pAlayati / evamavinimalayA samyaktvavizudayA kazcidbhanyajIvastenaiva bhavagrahaNena siddhi prApnoti / ekaH punaH samyaktvasya nirmalayA vizuddhathA tRtIya punarbhavagrahaNaM nAvikAmati / mithyAtva mohanIyakarmaNo niravazeSakSayAt zuddhazAyikasamyaktvavAn bhavatrayamadhye mokSa maapnotyevetyrthH| tathA nirvedaH-AItavacanAbhinivezAtsarvavipayepu-anAsaktiH, 'iha -aloke zraddhA utpanna hotI hai / usa zraddhA se naraka Adi gatiyoM meM ghora aura bahu asAtA kI vedanA dekhakara tathA usa vedanA ke bhaya se mokSamArga kA Azraya lekara mokSAbhilApA-rUpI saMvega ko zIghra hI svIkAra kara letA hai / yaha anantAnubaMdhI kapAyoM kA kSaya karatA hai aura navIna karma ke baMdha ko roka detA hai| mithyAtva kA kSaya kara ke zuddha kSAyika samyaktva kA niraticAra pAlana karatA hai / isa prakAra atyanta nirmala darzanavizuddhi ke kAraNa koI-koI bhavya jIva usI bhava meM mukta ho jAtA hai, aura koI-koI tIsare bhava kA ullaMghana nahIM karatA arthAt mithyAtvamohanIya karma ke sampUrNa kSaya se zuddhakSAyikasamyaktvI jIva tIna bhavoM meM avazya mokSa pAtA hai| _arhanta bhagavAn ke pravacana meM pragADha prIti hone ke kAraNa saba indriya-viSayoM meM zraddhA utpanna thAya che, e zraddhAthI naraka Adi gatiomAM ghara ane bahuja asAtAnI vedanA joIne. tathA e vedanAnA bhayathI mokSamArgane Azraya laIne mokSA bhilASArUpI savegane zIghaja svIkAra karI le che. te anantAnubaMdhI kaSAyono kSaya kare che. ane navIna karmanA baMdhane rekI de che. mithyAtvane kSaya karIne zuddha kSAyika samyaktvanuM niraticAra pAlana kare che. A pramANe atyata nirmala darzanavizuddhinA kAraNe kaI-kaI bhavya jIva eja bhavamAM mukta thaI jAya che, ane koI-koI trIjA bhavanuM ulaMghana karatA nathI. arthAta mithyAtvamehanIya karmanA saMpUrNa kSayathI zuddhakSAyikasabhyatvI jIva traNa bhAgamAM avazya mokSane prApta kare che. - ahaMta bhagavAnanA pravacanamAM pragADha sajajaDa prIti hevAnA kAraNe sarva IjiyanA Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 bhAcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.3 sU. 2 zraddhAsvarUpam mAryamANaprANinAM mANasaMkaTAnmocanaM c| ... Astikyam-jinapraNItAgamAnusAreNa 'asti jIvAdipadArthasArthaH' iti matiyasya sa AstikA, tasya bhAvaH Astikyam / 'jinendrapravacanopadiSTA jIvaparalokAdayaH sarve'tIndriyAH padArthAH santi' ityevarUpa AtmapariNAmaH / ebhiH zamasaMvegAdibhirbhanyAnAM zraddhA'vayudhyate / mithyApTerapi zradvAmAptiH-- zraddhA nisargAdadhigamAhA jAyate / uktaJca---- "sammadasaNe duvihe paNate taMjahA-nisaggasammaiMsaNe ceva adhigama Anema saMkaTa se chuDAnA-anukampA hai| "Astikya'--"jinapraNIta Agama ke anusAra jIvAdi padArthoM kA astitva hai " / esI "jisa kI mati ho vaha 'Astika' hai / Astikapana ko 'Astikya' kahate haiN| jinapravacana meM upadiSTa jIva, paraloka Adi sabhI atIndriya padArtha hai " isa prakAra kA Atma-pariNAma 'Astikya' hai| ina zama saMvega Adi se bhavyoM ke samyaktva kA patA lagatA hai| mithyApTi ko zraddhAmApti jisa ! (svabhAva) se athavA adhigama (kisI ke dvArA sunane Adi) se zraddhA utpanna hotI hai / kahA bhI hai --- "samyagdarzana do prakAra kA kahA gayA hai nisarga-samyagdarzana aura adhigama sayI ch|spaa ta anukampA cha. ___ Astikya"nield mArAma manusAra WE pahArthAnu mastila cha." pAnI bhatije. mAsti 2. mAtiAne 'Astikya' 4 cha. na pravacanamAM upadiSTa jIva, paraloka Adi sarva atIndriya padArtha che. A prakAranAM yAtmapariNAma Astisya che. A zama, saMvega, AdithI bhavyanA samyakatvane pati lAge che. aidhyAdaSTine zraddhAnI prApti nisarga (svabhAvathI athavA adhigama (InA dvArA sAMbhaLavuM Adi)thI zraddhA utpanna thAya che. kahyuM paNa che ke " sabhyarzana meM prArnu 4 -nisA-sabhyazana bhane (2) maligamapra. thA.-61 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 AcArAstre ' kadA'haM saMsAraM parityajeyam ?' ityevaMrUpeNa nirvedena divyamAnuSataira zreSu kAmabhogeSu nirvedam = anAsakti jIvaH zIghraM prApnoti / imamevArtha spaSTayati- sarvaviSayeSu virajyate-' alametairanarthahetubhUtairviSayeH' ityevaMrUpaM vairAgyaM prApnoti / vairAgyaM prAptatha sAvadyavyApAraM parityajati / tatparityAgaM kurvan saMsAramArga - mithyAtvAviratiprabhRtirUpaM vyavacchinatti, saMsAramArgavyavacchede ca jIvaH siddhimAgaM samyagdarzanAdirUpaM mApnotItyarthaH / anukampA -anu=anukUlaM kampanaM=rakSaNaceSTA karaNamanukampA = jinapravacanAnusAreNajIvAnAmupari kAruNyaM, mANAtipAtAkaraNaM, paraduHkhanivAraNaM, triyamANa kaba maiM saMsAra kA tyAga karU~ ?' isa prakAra ke nirveda se jIva ko deva manuSya aura tirthaca saMbaMdhI kAma bhogoM meM anAsakti prApta hotI hai / isI viSaya ko spaSTa karate haiM ki-jIva saba viSayoM se virakta ho jAtA hai, arthAt ' ina anartha ke kAraNabhUta viSayoM se basa karo !' isa prakAra kA vairAgya pAtA hai / vairAgya pAkara jIva sAvadha vyApAra kA tyAga kara detA hai | sAvadha vyApArakA tyAga karatA huA mithyAtva avirati Adi saMsAramArga ko chor3atA hai aura saMsAramArga kA tyAga kara ke samyagdarzana AdirUpa mokSamArga ko prApta kara letA hai / 'anu' arthAt anukUla 'kampana ' arthAt rakSA karane kI ceSTA karanA - anukampA hai / arthAt jina bhagavAn ke upadeza ke anusAra jIvoM para karuNAbhAva honA, kisI ke prANoM kA viyoga na karanA, dUsaroM kA duHkha dUra karanA, marate hue aura mAre jAte hue prANiyoM ko prANa - huM kayAre sa'sAranA tyAga karUM ?' A prakAranA nivedathI jIvane deva, manuSya ane tiryaMca sambandhI kAmalegAmAM anAsakti prApta thAya che, te viSayane spaSTa kare che keH--jIva sarva viSaceAthI virakata thaI jAya che. arthAt A anarthanA kAraNabhUta viSayAthI khasa karI ?? A prakAranA vairAgya pAme che. vairAgya pAmIne jIva sAvadha vyApArane tyAga karI de che, sAvadya vyApAranA tyAga karatA thakA mithyAtva, avi rati Adi saMsAramArgane cheDe che, ane sauMsAramAne! tyAga karIne samyagdarzana dirUpa meAkSamArgane prApta karI le che. anu arthAt anusa, kampana arthAt rakSA ravAnI yeSTA 42vI te anukampA che. arthAt--jina bhagavAnanA upadeza pramANe jIvA para karUjIAbhAva thavA, kAInA prANAnA viyeAga karavA nahi, khIjAnA duHkha dUra karavAM, maratAM ane marAtAM prANIone prANa- Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1. u. 3 sU. 2 zraddhAsvarUpam ph " drsatpi anivRttikaraNarUpaH pariNAmo nisargaH samyaktvAkAreNa vartate pUrvAvasthAmapanudyAbasthAntaramAptiH pariNAmaH pariNAmi jIvadravyaM tu dhruvameva / pariNAmo'pyatra caitrasika evaM abhrandradhanurAdivaditi pariNAmaH svabhAva iti vAcyam / nanu zraddhA nisargataH kayamutpadyate ? ucyate - karmaNo'nAditvAtpUrvakarmodavena yadyadanyatkarma jJAnAvaraNIyAdikaM svenaiva kRtaM tadapi kArmaNazarIreNa sahetra vaya karmatvAdidAnIM karmavat / evaMvidhapUrvagRhItakarmaNaH phalamupabhubjAnasya bhavyajIvasya jJAnadarzanopayogasvabhAvatayA'nAdimidhyAdRpTerapi tAdRzabhavasthiti bheda nahIM dekhA jAtA / jaise pariNamana, aneka prakAra kA hone para bhI pariNAmI -anvayi - davya eka hone se usa meM sarvathA meda nahIM hotA / usI prakAra yahA~ anivRttikaraNarUpa pariNAma referrer ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai-usakI pUrva avasthA miTakara navIna avasthA utpanna ho jAtI hai, phira bhI pariNAmI - jIvadravya-jyoM kA tyo dhruva banA rahatA hai / pariNAma bhI yahA~ vaisika ( svAbhAvika ) lenA cAhie, megha tathA indradhanuSa kI taraha, ata eva pariNAma kA artha-svabhAva hai / zaGkA - zradvA, svabhAva ( nisarga ) se kisa prakAra utpanna hotI haiM ? | samAdhAna-anAdi kAla se lage hue pUrvakarmoM ke udaya se jJAnAvaraNIya Adi vaidhate haiM, kyoMki ve jo-jo karma jIvane kiye haiM, ve saba kArmaNa zarIra ke sAtha hI karma haiM, vartamAnakAlIna karmoM ke samAna / isa prakAra ke pahele grahaNa phala bhogate hue bhavya nIva jJAnadarzanarUpa upayogasvabhAvavAlA hone ke kAraNa kiye hue karmoM kA vALAmAM keAI savathA bheda jovAmAM Avate nathI jema-pariNamana aneka prakAranAM hevA chatAMya paNa pariNAmI ayidravya eka hovAthI temAM sathA bheda thatA nathI, te pramANe ahiM anivRttikaraNarUpa pariNAma nisarga samyaktvanA rUpamAM pariNata thaI ntaya che tenI pUrva avasthA maTIne navIna avasthA utpanna thaI jAya che, paNa pariNAmI upadravya-prema che tebha dhruva banI rahe he. pariNAma payuarDa vaihasika (svAbhAvi4) levuM jeIe, megha tathA IndradhanuSanI mAphaka e pramANe pariNAmane atha svabhAva che, rAkA--zraddhA svabhAva (nisaga*)thI kayA prakAre utpanna thAya che? samAdhAnaanAdi kALathI lAgelAM pUrva karmAMnA udayathI jJAnAvaraNIya Adi jenTe ka jIve karyA che, te sarva kAmaNu zarIranI sAtheja "dhAya che; kemake te kama che, vartamAnakAlIna karmonI samAna, A prakAranAM pahelAM grahaNa karelA karmonuM kula bhAgavatA Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 sammadaMsaNe ceya " ( sthAnAGga0 sthA. 2 u. : 1) tatra nisargaH pariNAmaH, svabhAvaH ityekAryakAH / apUrvakaraNAnantaraM yad bhavatyanivRttiHkaraNaM tannisarga iti kathyate / nissRjyate kAryotpattau satyAmiti nisargaH, phArye samutpanne sati kAraNasya na kiJcit prayojanaM bhavati, utpanne samyaktve prayojanAbhAvAdanivRttikaraNaM parityajyate / na cAtyantaM parityAgasvasyepyate yatastadeva kAraNaM tenAkAreNa pariNatam, yathA- utthito'pi puruSaH puruSa eva AsIno zayito vA puruSaH puruSa eva, avasthAmAtra bhedAdavasthAvato bhedaH kvApi na dRzyate / tatrapariNAmasyAnekarUpatve'pi pariNAmino'nvayidravyasya na tattvAt sarvathA bhedaH, / samyagdarzana" / ( sthAnAMga. sthA. 2 u. 1 ) AcArAvasUtre nisarga, pariNAma, yA svabhAva, ye saba paryAyavAcaka haiM / apUrvakaraNa ke pazcAt hone vAlA anivRttikaraNa 'nisarga' kahalAtA hai| 'nisarga' hai / kArya kI kArya kI utpatti ho jAne para jo tyAga diyA jAtA hai vaha utpatti ho jAne ke bAda kAraNa kA koI prayojana nahIM rahatA, hone para prayojana nahIM rahane se anivRttikaraNa tyAga diyA atyanta parityAga nahIM kiyA jAtA, kyoM ki vahI kAraNa usa pariNata ho jAtA hai / jaise-- khaDA huA puruSa - puruSa hI hai / baiThA huA yA soyA huA puruSa bhI puruSa hI hai / avasthAoM meM bheda honemAtra se avasthAvAle meM kahIM sarvathA sabhyaJharzana" (sthAnAMga sthA. 2 . 1 ) kyoM ki samyaktva utpanna jAtA hai, magara usa kA AkAra meM - kAryarUpa meM - T nisarga, pariNAma athavA teA svabhAva, A sa` paryAyavAcaka zabdo che. apUrva karaNanI pachI thavAvALAM anivRttikaraNa niTM kahevAya che. kAryanI utpatti thaI javA pachI ? tyaka hevAmAM Ave che. te nisarga che. arthanI utpatti tha gayA yahI aranuM ardha prayAjana rahetuM nathI. kaeNmake-samyaktva utpanna heAvA chatAMya paNa prayeAjana nahi rahevAthI anivRttikaraNa tyAgI devAmAM Ave che. arthAt prayAjana nahi rahevAthI anivRttikaraNanA tyAga karavAmAM Ave che. parantu tenA atyanta parityAga karavAmAM AvatA nathI; kAraNa ke te kAraNa tevA AkAramAM-kA rUpamAM-pariNata thaI jAya che. jema ubhe rahelA purUSa, purUSaja che, beThelA athavA suteleA purUSa paNa purUSaja che, avasthAemAM bheda thavA mAtrathI avasthA Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 3 . 2 zraddhAsvarUpam 48 jaghanyato'ntarmuhUrtam sa utkarSato dezonArddhapudgalaparAvartta sthitvA punaH samyaktvaM mApsyati, sa sAdimithyAdRSTirbhavati / yathApravRttikaraNam agraat freeTerjIvasya pariNAmarUpAdhyavasAyaH pUrvaM jaghanyazubha pariNAmamaGgIkRtya paraH paraH zubhapariNAmaH pariNAmavizeSa ityucyate / sa eva pariNAmavizeSo 'yathApravRttikaraNa - mityucyate / terrvRttikaraNa- mityasya zabdArtharatvevam - yathA yena anAdisaMsiddhaprakAreNa pravRttiryasya tat yathAmavRtti, kriyate karmakSapaNamaneneti karaNaM jIvasya zubhapariNAmaH yathApravRtti ca tatkaraNaM ca yathApravRttikaraNaM karmakSapaNakAraNasyA , bAda meM anantAnubandho kapAya ke udaya se phira mithyAtva A gayA kintu vaha mithyAtva jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa dezona arddhapudralaparAvartana taka rahatA hai vaha jIva sAdimidhyAdRSTi hai | yathApravRttikaraNa isa prakAra donoM prakAra ke mithyAdRSTi jIvoM kA adhyavasAya pahale ke jaghanya zubha pariNAma se lekara uttarottara baDhate hue zubha pariNAma, pariNAmavizeSa kahalAtA hai / usI pariNAmavizeSa ko 'yathAmattikaraNa' kahate haiM / 'yathApravRttikaraNa' kA zabdArtha isa prakAra kAlInarUpa se jisa kI pravRtti ho vaha yathAmavRtti kSaya kiyA jAtA hai, jIva ke usa zubha pariNAma ko hai- 'yathA' arthAt anAdikahalAtA hai / jisa se karmoM kA 'karaNa' kahate haiM / yathApravRtti anantAnubaMdhI kaSAyanA uddayathI pharIthI mithyAtva AvI gayuM. paNa te mithyAtva jaghanya antarmuhUta sudhI ane utkRSTa dezeAna addha pudgalaparAvarttana sudhI rahe che. te jIva sAdimithyASTi che. yathApravRttikaraNa~~ A prakAranA banne mithyASTi jIvAnA adhyavasAya pahelAnA jaghanya zubha pi luAmathI laI ne uttaurettara vadhatA zubha pariNAma, pariNAmavazeSa kahevAya che, te pariNAma vizeSane yathAvRttikaraNa he che. "yathApravRtikaraNa" ne| zabdArtha yA are he 'yathA' arthAt manAhi asInarUpathI lenI 'pravRtti' hoya te 'yathApravRtti' upAya che. nenAdhI bhani kSaya karavAmAM Ave che, nA te zubha pariNAmane "karaNa" uDe che. Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 AcArAgasatre paripAkavazena zubhapariNAmarUpA'dhyavasAyA bhavanti, teSAM sthAnAni manda-madhyavIvANi bhavanti / tatra jaghanyazubhapariNAmasya sthAna vizuddhaM, tasmAdutkRSTasya vizuddhataraM, tato'pyutkRpTazubhapariNAmasya vizuddhatama sthAna prApnuvato jIvasya vardhamAnazumapariNatyA tAdRkpariNAmavizeSo jAyate, yena tIrthaGkarAyupadezamantareNa svata eva jIvasya karmopazamAdibhyaH zraddhotpadyate / tatrAyaM kramaH zraddhAmAptaye'dhikArI dvividho bhavati, anAdimithyApTiH , sAdimithyApTiva / yaH pUrva kadApi samyaktvaM na labdhavAn so'nAdimithyAdRSTiH / yazca bhavyaH pUrvaM samyakvaM prApya pazcAdanantAnuvandhikapAyodayAdupajAtamithyAvA anAdikAla se mithyAdRSTi hone para bhI amuka prakAra kI bhavasthiti kA paripAka hone se usake zubhapariNAmarUpa adhyavasAya utpanna hote haiN| una adhyavasAyoM ke sthAna manda, madhyama aura tItra hote haiM / ina meM jaghanya zuma pariNAma kA sthAna vizuddha hai, usa se utkRSTa vizuddhatara hai| aura usase bhI utkRSTa zubhapariNAma vizuddhatama hai / ina sthAnoM ko prApta jIva ke baDhate hue zubha pariNAmoM se eka aisA pariNAma utpanna hotA hai, jisa ke dvArA tIrthakara Adi ke upadeza ke vinA hI svayameva jIva ko karmoM kA upazama Adi hone se zraddhA utpanna ho jAtI hai| do prakAra ke jIva zraddhA pAne ke adhikArI haiM-(1) anAdimithyASTi aura (2) sAdimithyAdRSTi / jisa jIvane pahale kabhI samyakva nahIM pAyA vaha anAdimithyAdRSTi kahalAtA hai / jisa bhavya jIvane pahale samyaktva pAyA kintu thake bhavya chavajJAna-darzana upagasvabhAvavALA hevAnA kAraNe. anAdi kAlathI mithyAdaSTi hevA chatAMya paNa amuka prakAranI bhAvasthitine paripAka hevAthI tene zubha pari NAmarUpa adhyavasAya utpanna thAya che. te adhyavasAyanAM sthAna maMda, madhyama ane tIvra hoya che. temAM jaghanya zubha pariNAmanuM sthAna vizuddha che, tenAthI utkRSTa vizuddhatara che, ane enAthI paNa utkRSTa zubha pariNAma vizuddhatama che. A sthAnane prApta jIvanA vadhatA gayelA zubha pariNAmomAMthI eka evuM pariNAma utpanna thAya che ke jenA dvArA tIrthakara AdinA upadeza vinAja svayameva, jIvane kamene upazama Adi thavAthI zraddhA utpanna thaI jAya che. kema A prakAre chebe prakAranA chava zraddhA prApta karavAnI adhikArI che. (1) anAdi mithyASTi ane (2) sAdimithyASTi. je jIve pahelA kyAreya samyaktva prApta karyuM. nathI te anAdi midaSTi kahevAya che. je bhavya jIve pahelAM samyaphatva prApta karyuM hatuM paraMtu pachIthI Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 3 sU.2 zraddhAsvarUpam 48 jaghanyato'ntarmuhUrtam, sa utkarSato dezonArddhapudgalaparAvartta sthitvA punaH samyaktvaM prApsyati, sa sAdimithyAdRSTirbhavati / yathApravRttikaraNam - Ragraat freeSTerjIvasya pariNAmarUpAdhyavasAyaH pUrvaM jaghanya - zubha pariNAmamaGgIkRtya paraH paraH zubhapariNAmaH pariNAmavizeSa ityucyate / sa eva pariNAmavizeSo 'yathApravRttikaraNa '- mityucyate / yathApravRttikaraNa- mityasya zabdArthastvevam - yathA yena anAdisaMsiddhaprakAreNa pravRttiryasya tat yathAmavRtti, kriyate karmakSapaNamaneneti karaNaM jIvasya zramapariNAmaH yathApravRtti ca tatkaraNaM ca yathApravRttikaraNaM karmakSapaNakAraNasyA bAda meM anantAnubandhI kapAya ke udaya se phira midhyAtva A gayA kintu vaha mithyAtva jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa dezona arddhapudralaparAvartana taka rahatA hai vaha jIva sAdimidhyAdRSTi hai / yathApravRttikaraNa isa prakAra donoM prakAra ke mithyAdRSTi jIvoM kA adhyavasAya pahale ke jaghanya zubha pariNAma se lekara uttarottara baDhate hue zubha pariNAma, pariNAmavizeSa kahalAtA hai / usI pariNAmavizeSa ko 'yathAmattikaraNa' kahate haiM / 'yathApravRttikaraNa' kA zabdArtha isa prakAra hai- 'yathA' arthAt anAdikAlInarUpa se jisa kI mavRtti ho vaha yathAmavRtti kahalAtA hai / jisa se karmoM kA kSaya kiyA jAtA hai, jIva ke usa zubha pariNAma ko 'karaNa' kahate haiM / yathApravRtti anantAnuLa dhI kaSAyanA udayathI karIthI mithyAtva AvI gayuM, paNa te mithyAtva jadhanya antamuhUta sudhI ane utkRSTa dezena addha pudgalaparAvarttana sudhI rahe che. te jIva sAdimithyAdraSTi che. yathApravRttikaraNlR--- A prakAranA banne mithyAdaSTi jIveAnA adhyavasAya pahelAnA jayanya zula parihyuAmathI laI ne uttaurottara vadhatA zubha pariNAma, pariNAmavizeSa kahevAya che. te pariNAma vizeSane yathApravRttikaraNa he che. "yathApravRtikaraNa" no zabdArtha yA akSare he 'yathA' arthAt manAhi prAlInarUpathI lenI 'pravRtti' hoya te 'yathApravRtti' hevAya che. nAthI bhenA kSaya karavAmAM Ave che, lavanA te zula pariyAbhane "karaNa" he che. Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 AcArAGgasUtre dhyavasAyamAtrasya sarvadaiva bhAvAdudayAvalikAmaviSTAnAM karmaNAM sarvadeva kSapaNAt / yathApravRttikaraNaM bhavyasyAbhavyasya ca bhavati / vakSyamANamapUrvakaraNamanivRttikaraNaM ca bhavyasyaiva bhavati, na tvabhavyasya / mithyAtvavazAdanantAn pudgalaparAvarttAn anantaduHkhAnyanubhUya kathamapi tAdRzabhavasthitiparipAkavazAd giriNadImahadudvarttitApavartita pApANavarculAvasthAvadanAbhoga nirvarttitena yathAmavRttikaraNena vizuddhapariNAmavizeSarUpeNAyuSyakarma varga vA jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsaMkhyeyabhAganyUnaika rUpa karaNa yathApravRttikaraNa kahalAtA hai / karmakSaya kA kAraNabhUta adhyavasAya sadaiva banA rahatA hai, kyoMki udayAvalikA meM Ae hue karmoM kA sadA kSaya hotA rahatA hai | yathApravRttikaraNa bhavya jIva ko bhI hotA haiM aura anya jIva ko bhI hotA hai, kintu Age kahe jAne vAle apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa bhavya jIva ko hI hote haiM; abhavya jIva ko nahIM / midhyAtva ke vaza hokara ananta pudgalaparAvartanoM taka ananta duHkhoM ko bhogane ke pazcAt kisI bhI taraha usa prakAra kI bhavasthiti kA paripAka hone se pahAr3I nadI ke pravAha meM bahane vAlA; luDhaka (guDaka) ne vAlA, ghisane vAlA pASANa jaise golamaTola bana jAtA hai, usI prakAra anajAna meM ho yathApravRttikaraNarUpa vizuddha pariNAma ke kAraNa Ayukarma ko chor3akara jJAnAvaraNIya Adi sAta karma palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kama yathApravRttirUpa karaNa te 'yathApravRttikaraNa' uDevAya che, akSayanA ArabhUta adhyavasAya hamezAM khanI rahe che, kemake-udayAvalikAmAM AvelAM karmonA haMmezAM kSaya thayA kare che. yathApravRttikaraNa lavya bhuvane yA thAya che, bhane malavya apane pazu thAya che, parantu AgaLa kahevAmAM Avaze te apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa bhavya jIvAne ja thAya che, abhavya jIvAne thatAM nathI. mithyAtvane vaza thaI ne ananta pudgalaparAvattane sudhI ananta duHkhane bhAganyA pachI koI paNa prakAre A prakAranI bhavasthitine paripAka thavAthI prahADI nadInA pravAhamAM vahevAvALA-gabaDavAvALA, dhasAte jatA paththara jevI rIte geALamaToLa khanI jAya che, e pramANe ajANatAM paNa yathApravRttikaraNarUpa vizuddha pariNAmanA kAraNe Ayukane tyajIne bIjA jJAnAvaraNIya Adi sAta kama pApamanA asakhyAtamA bhAga ANaM Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 m. 2 zraddhAsvarUpam . 487 sAgaropamakoTIkoTIsthitikAni karoti / uktanca "aMtimakoDAkoDIe hoi savyAsi kammapagaDINaM / "paliyAmasaMkhabhAge, khINe sese havai gaThI // 1 // " tatrAyaM namo vijJeyaH--jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya vedanIyA-'ntarAyakarmacatuSTayasya triMzatsAgaropamakoTIkoTagha utkRpTA sthitiH| nAmagotrayoviMzatisAgaropamakoTIkoTayaH, mohanIyasya saptatisAgaropamakoTIkoTaya utkRpTA sthitiH| natra yathAmavRttikaraNena jIva utkRpTAM sthiti hAsayan tAvatI sthiti prApayati, yena samAnarUpeNa saptAnAM karmaNAM palyopamAsaMkhyeyabhAganyUnakasAgaropamakoTIkoTIsthitieka koDAkoDI sAgaropama kI sthiti meM lAye jAte haiM / kahA bhI hai " samasta karma prakRtiyA~ jaba palya ke asaMkhyAtaveM bhAga kama koDAkoDI kI sthitivAlI hotI haiM, taba granthi hotI hai" // 1 // krama isa prakAra hai-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya aura antarAya, ina cAra karmoM kI utkRSTa sthiti tIsa-tIsakoDA-koDI sAgaropama kI hai| nAma aura gotrakI vIsa--vIsa koDAkoDI sAgaropama kI hai, aura mohanIya karma ko utkRSTa sthiti sittara (70) phoDAphoDI sAgaropama kI hai| yathApravRttikaraNa ke dvArA jIva isa sArI utkRSTa sthiti ko ghaTAkara itanI kama kara DAlatA hai ki sAto karmoM kI sthiti samAnarUpa se patyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kama eka sAgaropama koDAkoDI eka koDAkoDI sAgaropamanI sthitimAM lAvavAmAM Ave che. kahyuM paNa che. "samasta karmaprakRtie tyAre patthanA asaMkhyAtamAM-bhAga ochA-eka 1-8onI sthitivANI soya cha, tyAre aMthi thAya che." || kema A pramANe che-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya ane antarAya A cAra karmonI utkRSTa sthiti vIsa-trIsa koDA-koDI sAgarepanI che. nAma ane gotranI vIsa vIsa koDA-koDI sAgaropamanI che. ane mehanIya karmanI utkRSTa sthiti sItera (93) koDA-koDI sAgaropamanI che. yathApravRttikaraNadvArA jIva tamAma utkRSTa sthitine ochI karIne-eTalI ochI karI nAkhe che ke-sAte karmonI sthiti samAnarUpathI palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga ochA eka sAgarepama koDA-koDInI bAkI rahI jAya che enA Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 488 AcArAgayo ravaziSTA bhavati / atrAntare ca yathApayattikaraNena karmanirjarAM kurvato jIvasya yAvat pUrvakarmaNo nirjarA na bhavati tAvat syIyamAnaM tInarAgadveSapariNAmarUpaM karma, pranthisAdRzyAd granyirityucyate // yathA kASThavizeSasya atikaThoraniviDAtizuSkayanagUDhagranthiyasvayA tIvarAgadvepapariNAmarUpaH karmavizeSo'pi durmedyo bhavati tasmAd granthizandena vyvhiyte| ___abhavyA api yathAmattikaraNavalena karma kSapayitvA'nantavArametadgranthiparyantamAgacchanti / kazcid granthisthAna prApya tasmAdadhaH patati / kazcittatratra granthisthAne sthitastiSThati, na tasmAdane pravartate / kI bAkI raha jAtI hai / isI bIca-yathApravRttikaraNadvArA karmoM kI nirjarA karate hue jIva ke jitane karmoM kI nirjarA nahIM hotI arthAt jo karma zeSa raha jAte haiM, vetItra rAga dvepapariNAmarUpa karma, pranthi ke samAna hone ke kAraNa granthi (gAMTha) kahalAtI haiN| jaise-kAThavizeSa kI atyanta kaThina ghanI aura ekadama sUkhI bhItarI gAMTha durbhedya hotI hai, usI prakAra rAga-dveSapariNAmarUpa karmavizeSa bhI durbheya hotA hai, ata eva vaha karma, pranthi kahalAtI hai| __ abhavya jIva bhI yathApravRttikaraNadvArA karma kA kSaya kara ke ananta vAra pranthi paryanta A pahu~cate haiM, koI-koI pranthisthAna ko prApta kara ke phira nIce gira jAtA hai / koI-koI pranthisthAna para hI Thahara jAtA hai, Age nahIM baDhatA hai| vacamAM-yathApravRttikaraNa dvArA karmonI nijara karatA thakA jIvanAM jeTalAM karmonI nirjarA nathI thatI arthAta je karma zeSa rahI jAya che te tIvra rA-SapariNAmarUpa karma, graMthinA samAna havAnA kAraNe graMthi (gAMTha) kahevAya che. jevI rIte kASTha (lAkaDA) vizeSanI atyanta kaThina, majabuta ane ekadama sUkI aMdaranI gAMTha dudha hoya che, e pramANe rAga-dveSapariNAmarUpa kamavizeSa paNe hRdya hoya che. eTalA mATe te karma, graMthi kahevAya che. abhavya jIva paNa yathApravRttikaraNu dvArA kamano kSaya karIne anIvAra graMthi sudhI pahoMce che. koI keI graMthi sthAnane prApta thaIne pAchA nIce paDI jAya che. kaI-kaI graMthi sthAna upara ja rahI jAya che. AgaLa vadhI zakatA nathI. . Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 ma.2 zraddhAsvarUpam .489 . amavyo'pi kavid yayAttipharaNena granthiparyantaM samAgatya tIrthaGkarAtizayadarzanena labdhidhAribhAvitAtmamahAtmano mahimAvalokanena, prayojanAntareNa vA pavartamAnaH bhUtrAtadubhayazravaNapaThanalpaM zrutasAmAyikaM lamate, na vanyadapUrvakaraNAdikam / // apUrvakaraNamtadanantaraM kazvideva bhanyajIva AsannasiddhisukhatvAduditamacuradurnivAravIryaprasaro'tinizitakuThAreNeva yayAvRttikaraNApekSayA vizuddhatareNAbhUtapUrvazubhAdhyavasAyavizeSarUpeNApUrvakaraNena prAguktaM durbheyaM karmagranyi bhinatti / koI abhavya bhI yathApravRtikaraNadvArA pranthi taka Akara tIrthakara bhagavAn kA atizaya dekhakara, labdhidhArI bhAvitAmA mahAtmA kI mahimA dekhakara, athavA kisI anya prayojana se pravRtti karatA huA sUtra, artha aura tadubhaya Agama kA zravaNa yA paThanarUpa zrutasAmAyika ko prApta kara letA hai, magara vaha apUrvakaraNa Adi ko nahIM - - - - - apUrvakaraNatadanantara mokSamukha samIpa hone ke kAraNa jisa meM pracura aura dunivAra zakti utpanna ho gaI hai aisA koI matrya jIva hI bahuta tIle kulhADe ke samAna yathApravRtti-karaNa kI apekSA adhika vizuddha, aura pahale kabhI bhI prApta na hone vAle zubhaavyavasAyarUpa apUrvakaraNa ke dvArA usa durmedha karmapranthi ko bhedatA hai| keI abhavya paNa yathApravRttikaraNutArA graMthI sudhI AvIne tIrthakara bhagavAnanA atizayane joIne, labdhidhArI bhAvitAtmA mahAtmAne mahimA joIne, athavA kaI anya prajAnI pravRtti karate ghake, sUtra, artha ane taMdubhaya AgamanA zravaNa athavA paThanalpa chUta-sAmAyikane prApta karI le che, paraMtu te apUrvakaraNa Adine prApta karI zakatA nathI. apUrvakaraNatyAra pachI mekSasukha samIpa hovAnA kAraNe jenAmAM mahAna ane keIthvI nivArI zakAya nahi tevI zakti utpanna thaI gaI che. e ke Ibhavya jIvaja bahuja tIkhA kuhADA samAna yathApravrutikaraNanI apekSA adhika vizuddha, ane pahelAM koI vakhata paNa prApta nahi thayelA zubha-adhyavasAyarUpa apUrNA dvArA e dudha karmagraMthine bhede che. pra. mA.-62 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtmatre asmin granthibhede manaHkSobhaparizramAdivighnAH bhavanti / yathA vidyAsAdhakasya vidyAdhiSThAtRdevatAkRtopasargermanaHkSobho bhavati, yayA ghoramahAsamaragatasubhaTasya duvairSabahutarazatrugaNaparAjayakaraNAtparizramo bhavati, yathA ca mahAsamudrAdibhyo naukAditAraNe nAvikasya parizramo bhavati tathA pracuradurjayakarmazatrusaMghAtaparAjaye parithamo'tizayena jAyate / vajrAzmavadurbhedyo'yaM karmagranthiH / apUrvakaraNavatrasUcyAzrayamantareNAsya bhedo duSkaraH / 490 apUrvakaraNavajrasUcyA sakRda granthibhede kRte sati labdhavizuddhatamazraddhA prApta pranthibhedana karane meM mAnasika kSobha tathA parizrama Adi aneka vighna upasthita hote haiM / jaise vidyA ko sAdhanA karane vAle ko vidyAkI adhiSThAtrI devatA ke dvArA kiye jAne vAle vighnoM se mana meM kSobha hotA hai, aura ghanaghora mahAyuddha meM gaye hue yoddhA ko bahu-saMkhyaka aura durjaya zatruoM ke dala para vijaya karane meM parizrama karanA par3atA hai, athavA jaise kisI mahAsamudra se jahAja vagairaha ko pAra lagAne meM nAvika ko parizrama karanA paDatA hai, usI prakAra bahuta-se durjaya karmazatruoM ke dala ko parAjita karane meM atyanta parizrama karanA paDatA hai / yaha karmapranthi vajra kI taraha baDI kaThinAI se bhedI jAtI hai / apUrvakaraNarUpI vajra kI suI kA sahArA liye vinA usa kA bhedana honA azakya hai / apUrvakaraNa kI vajramaya suI se eka vAra karmagranthi kA bhedana ho jAne para graMthibhedana karavAmAM mAnasika kSeAbha tathA parizrama Adi aneka vighna upasthita thAya che. jema vidyAnI sAdhanA karavAvALAne vidyAnI adhiSThAtrI devatAdvArA thavAvALA vighnAthI manamAM kSobha thAya che, ane ghanaghAra mahAyuddhamAM gayelA ceAdhAne ghaNIja saMkhyAvALA ane duya zatruonA daLa upara vijaya meLavavAmAM jema pazcima karavA paDe che. athavA--jevI rIte koI mahAsamudramAMthI vahANu vagerene pAra laI javAmAM nAvikAne parizrama karavA paDe che, e pramANe ahuja duya kazatruonA daLanA parAjya karavAmAM atyanta parizrama karavA paDe che. zyA urbhabhraMthi vakkanA levI bhaDAuhinatAthI lehI zAya che. apUrvakaraNa 3thI vajranI seAyanI sahAya lIdhA vinA tenuM leina thavuM azakya che. apUrvanaLanI vAmaya sAyathI ekavAra kama~graMthinuM bhedana thaI javA pachI Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 2.2 zraddhAsvarUpam sAmarthyAnna punargranthibandhanaM bhavati, yathA jAtavedho maNiH kazcidrajasA paripUrite'pi stre na pUrvAvasthAM prApnoti, tathaiva saMspRSTasamyaktvo jIvaH kathaJcitsamyaktyApagame pazcAttIvarAgadvepapariNAmamAptAvapi na punargandhirUpega karma vanAti / ___ yathA janmAndhasya kathaJcicakSuHprAptau satyAM yathAvasthitapadArthasArthAvalokanena, yathA ca mahAvyAdhijanitadurantaghoravedanAsamAnAntasya tadvayAdhyapagame mahAn pramodo jAyate tathA bhanyasyAniTattikaraNavalena vItarAgopadiSTa jIva ko zraddhA kI ayanta vizuddha zakti prApta ho jAtI hai, ata eva phira kabhI graMthibaMdha nahIM hotaa| kisI mazi meM eka bAra cheda kara diyA jAya aura kAlAntara meM usa meM dhUla bhara jAya to bhI vaha cheda pahale kI bhAti nahIM hotaa| isI prakAra ekavAra samyaktva prApta kara lene vAlA jIva samyatva ke naSTa ho jAne para bhI bAda meM tIna rAga-deparUpa pariNAmoM kI prApti hone para bhI graMthi ke rUpa meM karmA kA baMdha nahIM krtaa| jaise janma se aMdhe ko kisI upAya se AMkha milane para padArthoM kA asalI svarUpa dekhakara atyanta harSa hotA hai, athavA jaise kisI mahAn roga se hone bAlI ghora vedanA se pIDita purupa ke roga haTa jAne para mahAn harSa hotA hai, usI prakAra bhavya-jIva ko anivRttikaraNa ke bala se bhagavAn vItarAga dvArA kathita yathArtha jIvane zraddhAnI atyanta vizuddha zakti prApta thaI jAya che, eTalA mATe pharI kaI vakhata graMthibaMdha thato nathI. koI maNimAM eka vakhata chidra-kANuM pADayAM pachI kAlAntaramAM te chidramAM kadAca dhULa bharAI jAya to paNa te cheda prathama pramANe thato nathI. A prakAre ekavAra sabhyatva prApta karI levAvALA jIva, samyakatvane nAza thavA chatAM paNa pachIthI tIvra rAga-dveSa rUpa pariNAmonI prApti thavA chatAMya paNa graMthinA rUpamAM karmone baMdha karatA nathI. jevI rIte janmathI AMdhaLAne keIpaNa upAyathI netra maLI jatAM padArthonA asalI svarUpane joIne atyaMta harSa thAya che, athavA jema keImahAna rogathI thavA vALI mahAghera vedanAthI pIDita purUSane rega nivAraNa thaI jatAM tene mahAna harSa thAya che. e pramANe bhavya jIvane anivRttinA baLathI, bhagavAna vItarAgadvArA kathita Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 AcArAne yathAvasthitavastutattvA'bhirucyA zraddhayA'bhUtapUrvo vipayavairasyapuraskRtaH pramodaH mAdurbhavati / ||anivRttikrnnmttshc granthimedottarakAlameva tato vizuddhatama zubhAdhyavasAyavizeSamanivRttikaraNaM prApnoti, yena tAvanna nivartate jIvaH samyaktvaM na labhate yAvadityanivRttikaraNamucyate / anivRttikaraNavalena jIvaH samyagadarzanaM lbhte| tadeva naisagikI zraddhocyate / nanu prAguktaM ' mithyAtvamohanIyakarmopazamAdibhyaH zraddhA jAyate' punarucyate 'nisargAdadhigamAdvA zraddhA jAyate / tadasaMgatam / vastusvarUpa ke prati rUcirUpa zraddhA se vipayavairAgyapUrvaka eka aisA Ananda utpanna hotA hai, jisa kA pahele kabhI anubhava nahIM huA thaa| anivRttikaraNaaMthibheda ke anantara kAla meM atyanta vizuddha pariNAma utpanna hotA hai / vahI anivRttikaraNa kahalAtA hai| yaha pariNAma prApta hone para jIva samyaktva prApta kiye binA nahIM lauTatA, isI kAraNa ise 'anivRttikaraNa' kahate haiM / anivRttikaraNa ke dvArA jIva samyagdarzana prApta karatA hai / usI ko naisargika zraddhA kahate haiN| . zA--pahale kahA thA ki-'mithyAtvamohanIyakarma ke upazama Adi se zraddhA utpanna hotI hai aura bAda meM kahate haiM ki-'nisarga se, athavA adhigama se zraddhA utpanna hotI hai / yaha kathana paraspara asaMgata hai ! yathArthavastusvarUpanI rUcirUpa zraddhAthI viSayavairAgyapUrvaka eka evo AnaMda utpanna thAya che ke jene pahelA koI vakhata anubhava thaye nathI. manivRttira-- graMthibhedanA anatara (taratanA) kALamAM atyanta vizuddha pariNAma utpanna thAya che te 'anivattikaraNa' upAya che. yA pariNAma prApta thayAM pachI 1 sabhyatva prApta yo vinA paach| nayI 52te tathA sena anivRttikaraNa 49 cha. anivRttikaraNa 75 dvArA samyagdarzana prApta kare che. tene ja naisargika (svAbhAvika) zraddhA kahe che. zakA-pahelAM kahyuM hatuM ke- mithyAtvamohanIya karmanA upazama AdithI zraddhA utpanna thAya che." ane pachI kahe che ke- nisarga athavA adhigamathI zraddhA utpanna thAya che, e kathana paraspara asaMgata che. Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 sU. 2 zraddhAsvarUpam atrocyate-sa eva kSayopazamAdinisargAdhigamADhA jAyate, tathA ca zraddhAyA api tavayaM kAraNaM siddhayatIti na dopH| nanu samyaktvaguNarahitenaiva jIvena drAdhIyasI karmasthitimranthibhedApUrva yathApravRttikaraNena yathA kSapitA tathA tadavaziSTamapi karmagranthi yathApravRttikaraNenaiva bhinattu, tato mokSamapyevameva prApnotu kiM punarapUrvakaraNAlambanena ? atrocyate-mahAvidyAsAdhanavadetad draSTavyam / yathA mahAvidyAyAH sAdhane pUrva svalpa eva parizramo bhavati, tatsidvimAptisamaye tu sA vidhA tadvidyAdhiSThAtRdevatAkRta samAdhAna-mithyAtvamohanIya karma kA kSayopazama Adi, nisarga se athavA . adhigama se hotA hai, aisI sthiti meM yaha donoM kAraNa zraddhA ke hI haiM, ataH koI doSa nahIM hai| zaGkA---jIva ne samyaktva na hone para bhI jaise utanI baDI bhArI pharmasthitiko graMthibheda - se pahale hI yathAmavRttikaraNa ke dvArA khapA DAlI isI prakAra zepa sthiti bhI yathAmavRttikaraNa ke dvArA hI khapA le aura mokSa bhI isI prakAra prApta karale phira apUrvakaraNa kA Azraya lene kI kyA AvazyakatA hai ! samAdhAna---- mahAvidyA kI sAdhanA kI taraha hI yahA~ samajhanA caahie| jaise mahAvidyA kI sAdhanA meM pahale thoDA-sA zrama hotA hai kintu jaba usa ko siddhi kA samaya najadIka AtA hai to vaha vidhAdhiSThAtrI devatAdvArA kiye jAnevAle nAnA prakAra ke upasargoM dvArA vinayukta ho jAtI hai aura prAyaH atyanta kaSTasAdhya bana jAtI hai, samAdhAna-mithyAtvamehanIya karmanA kSapazama Adi, nisagathI athavA adhigamathI thAya che, evI sthitimAM A banne kAraNe zraddhAnAja che tethI kaI doSa nathI. zaka-jIvane samyakatva na hoya te paNa jevI rIte evaDI mahAbhArI kama risthatine thibhedanA pahelAja yAtravRttinA dvArA khapAvI nAMkhe che te pramANe zeSa sthiti paNa yathApravRttikaraNahArAja khapAvI nAMkhe ane mekSa paNa A pramANe prApta karI lIe te pachI pUrvavALane Azraya levAnI zuM AvazyakatA che ? samAdhAna~-mahAvidyAnI sAdhanA pramANeja ahiM samajI levuM joIe. jema mahAvidyAnI sAdhanAmAM pahelAM zeDe e zrama thAya che, paraMtu jayAre tenI siddhine samaya najIka Ave che tyAre te vidyAnI adhiSThAtrI devatA dvArA karavAmAM AvatA nAnA prakAranA upasargo dvArA viniyukta thaI jAya che. ane ghaNuM karIne atyanta kaNasAdhya panA / Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - 492 AdhArAne yathAvasthitapastutattvA'bhilyA zraddhayA'bhUtapUrvo viSayaverasyapuraskataH mamodaH prAdurbhavati / ||aniyttikrnnmttshc granthibhedottarakAlameva tato vizuddhatama zubhAdhyavasAyavizeSamanivRttikaraNaM prApnoti, yena tAvanna nivartate jIyaH samyaktvaM na labhate yAvadityanivRttikaraNamucyate / aniTattikaraNavalena jIvaH samyagadarzanaM labhate / tadeva naisagikI shrddhocyte| nanu mAyuktaM 'mithyAtvamohanIyakarmopazamAdibhyaH zraddhA jAyate' punarucyate 'nisargAdadhigamAdvA zraddhA jAyate / tadasaMgatam / vastusvarUpa ke prati rUcirUpa zraddhA se viSayavairAgyapUrvaka eka aisA Ananda utpanna hotA hai, jisa kA pahele kabhI anubhava nahIM huA thaa| anivRttikaraNa___ graMthibheda ke anantara kAla meM atyanta vizuddha pariNAma utpanna hotA hai / vahI aniyattikaraNa kahalAtA hai| yaha pariNAma prApta hone para jIva samyaktva prApta kiye binA nahIM lauTatA, isI kAraNa ise 'anivRttikaraNa' kahate haiM / anivRttikaraNa ke dvArA jIva sabhyagdarzana prApta karatA hai| usI ko naisargika zraddhA kahate haiN| zA---pahale kahA thA ki-'midhyAlvamohanIyakarma ke upazama Adi se zraddhA utpanna hotI hai aura bAda meM kahate haiM ki-'nisarga se, athavA adhigama se zraddhA utpanna hotI hai| yaha kathana paraspara asaMgata hai ? yathAvastusvarUpanI rUcirUpa zraddhAthI viSayavairAgyapUrvaka eka e AnaMda utpanna thAya che ke-jene pahelA keI vakhata anubhava thaye nathI. bhnittigraMthibhedanA anantara (taratanA) kALamAM atyanta vizuddha pariNuma utpanna thAya che te 'anivattikaraNa' upAya che. yA pariNAma prApta thayAM pachI samyaktva prApta yA vinA ch| nathI parata tathA mene anivRtikaraNa 4 cha. anivRttikaraNa dvArA samyagdarzana prApta kare che. tene ja naisargika svAbhAvika) zraddhA kahe che. zakA--pahelAM kahyuM hatuM ke- mithyAtvamehanIya kamanA upazama AtithI zraddhA utpanna thAya che. ane pachI kahe che ke- nisarga athavA adhigamathI zraddhA utpA thAya che, e kathana paraspara asaMgata che. Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.3 ma. 2 zraddhAstrarUpam 495 sthitapadArthanirNayo jAyate so'dhigamaH, tasmAdupazamAdidvAreNa tavAbhirucirjAyate saa-adhigmshrddhaa| ___zraddhayA zamasaMvegAdayaH prAdurbhavanti, tatazca rAjyAdivibhA putradArAdikaM svajanaM sarva pariNAmaduHkhapadaM viSavatparityajya sarvamukhasArabhUtaM nityaM dhruvaM zAmyatika mosamukhaM prApnukAmaH prabajito bhavati / saMyamazreNiprAptikAle yA pravRddhapariNAmadhArA vartate tAM sarvathA rakSenna tu hAsayediti bhAvaH / zraddhAyAH paramadurlabhavAda, jJAnacAritrakAraNatayA mossyaadi| athavA vItarAga dvArA nirUpita Agama ke artha kA vicAra karane se padArthoM kA yathArtha nirNaya hotA hai / usa nirNaya ko adhigama kahate haiM / usa adhigama se miSyAva'mohanIya kA kSaya, upazama Adi hone para tatvArtha ko jo ruci hotI hai, vaha adhigama - zraddhA se zama, saMvega Adi utpanna hote haiM, ata eva "rAjya Adi vaibhava tathA putra, patnI Adi samasta AtmIyajana anta meM duHkhadAyaka hai" aisA jAna kara, aura vipa ke samAna una kA parityAga kara ke saba sukhoM meM uttama, nitya, dhruva, zAzvatika mokSa-mukha kI icchAvAlA vaha samyagdRSTi puruSa dIkSita ho jAtA hai| tAtparya yaha hai ki-saMyamaprApti ke samaya pariNAmoM kI no baDhI huI dhArA thI usa ko saba prakAra se rakSA karanA cAhie, use ghaTane nahIM denA cAhie / zraddhA parama durlabha hai, aura jJAna evaM cAritra kA kAraNa hone se mokSa kA Adya kAraNa hai, ata evaM vItarAgadvArA nirUpita AgamanA ane vicAra karavAthI padArthone yathArtha nirNaya thAya cha ta nizyane adhigama cha. te adhigamayA mithyAtvamADanAyanI kSaya-6zama 2Ahi yayA 54 pAnI re 3thi thAya che, adhigamazraddhA cha. zraddhAthI zama, saMvega Adi utpanna thAya che. eTalA mATe "rAjya Adi vibhava tathA putra, patnI vagere samasta AtmIyajana aMtamAM duHkhadAyaka che. e pramANe jANIne vizvanI samAna tene tyAga karIne sarva sukhemAM uttama, nitya, dhruva, zAzvatika mokSa sukhanI icchAvALA samyagdaSTi parUpa dIkSita thaI jAya che. tAtparya e che ke-saMyamanI prAptinA samaye pariNAnI je vadhatI jatI dhArA hatI tenuM sarva prakArathI rakSaNa karavuM joIe. tene ghaTavA devI joIe nahi. zraddhA parama durlabha che ane jJAna, evI rIte cAritranuM kAraNa hevAthI mokSanuM mukhya kAraNa che. eTalA mATe Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMcArAgasUtre vividhopasagaiH savighnA kaTatarasAdhyA ca mAyazo bhavati, tadvad granyimado mana:kSomAdivividhopasargaH, paramavIryAviSkArapUrvakakAetarasAdhyatvena ca savino'tiduSkaraca, tasmAt kevalaM yathAmavRttikaraNena granthibhedo na bhavitumarhati, ata ekA pUrvakaraNamAvazyakamiti / itthaM cApUrvakaraNena granthibhedaM vidhAyA'niTatti-karaNena zraddhA labhyate / / adhigamazraddhAyena prakAreNa nisargataH zraddhA jAyate sa kathitaH, adhunA-adhigamazraddhA vyAkhyAyate-adhi adhikRtya tIrthaGkarAyupadeze nimittIkRtya gamaH jJAnaM yadbhavati sodhigamaH, vItarAgopadezazravaNAd vItarAgamANItAgamArthaparyAlocanAdvA yathAvaisI prakAra pranthibheda bhI manaHkSAma Adi aneka upasargoM ke kAraNa vighnayukta ho jAtA hai aura aMthibheda ke karane meM bar3I zakti kI AvazyakatA hotI hai, ata eva akele yathAmatikaraNa se graMthibheda nahIM ho sakatA, usa ke lie apUrvakaraNa ko AvazyakatA hotI hai / isa prakAra asUrvakaraNa-dvArA granthibheda karane para anivRttikaraNa dvArA zraddhA prApta kI jAtI hai| adhigamazraddhA jisa prakAra nisarga se zraddhA utpanna hotI hai vaha prakAra kahA jA cukA / aba adhigamazraddhA kI vyAkhyA kI jAtI hai-tIrthakara Adi ke upadeza ke nimitta se hone vAlA jJAna adhigama kahalAtA hai| cautarAga bhagavAn kA upadeza sunane se banI jAya che e pramANe graMthibheda paNa manaHkSobha Adi aneka upasargonA kAraNe vidanayukta thaI jAya che, ane te sthibhedanA karavAmAM bhAre zaktinI AvazyakatA hoya che, eTalA mATe ekalA cayApravRttithI graMthibheda thato nathI, tene mATe apUrvakaraNanI mAvazyAta 2 cha, ye pramANa apUrvakaraNa dvArA athileha 42AthI anivRttikaraNa-bArA zrI bhArata 42vAmAM Ave che adhiraamdaaje pramANe nisargathI zraddhA utpanna thAya che te prakAra kahevAmAM AvI gaye che. have dhAtrAnI vyAkhyA karavAmAM Ave che-tIrthakara AdinA upadezanA nimittathI thavAvALuM jJAna te jina kahevAya che. vItarAga bhagavAnane upadeza sAMbhaLavA athavA Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAracintAmaNi- TIkA adhya0 1 u. 3 0 3 zraddhAsvarUpam // TIkA // vIrA:= parIpaDopasargakapAyAdirUpazatru vijayino bhAvavIrAH saMyamAnuSThAne vIryacandaH sarvotkRSTA iti yAvat, 497 mahatI cAsau vodhiH mahAvIthiH =samyagjJAnAdilakSaNo mahAmArgaH, mahApurupasevitatvAda, tAM mahAvIthim praNatAH prAptAH kaThinataratapaH saMyamArAdhanena mAvanta ityarthaH, ayameva mArgo mokSAvAptikaro'zeSasaMyamasevitatvAta / tIrthaGkarAdimahApuruSA api mArgamimamanuzIlitavanta iti vizvasanIyatayA ziSyANAM zraddhApUrvakamavRttiryathA syAditi bhAvaH / yathA rAjAno vipakSapakSadalanAd vIratvena prasiddhA bhavanti, evameva TIkArya - parIpaha, upasarga, kaSAya AdirUpa zatruoM ko jItanevAle, saMyama ke AcaraNa meM parAkrama karanevAle sarvotkRSTa bhAvavIra yahA~ 'vIra' zabda se grahaNa kiye gaye haiM / samyagjJAna Adi mokSa kA mahAmArga 'mahAvIthi' kahalAtA hai, kyoM ki mahApuruSoMne usa kA sevana kiyA hai | bhAvavIra isa mahAmArga ko prApta hue haiM / atyanta kaThora tapa aura saMyama kA ArAdhana karanA hI isa mArga ko prApta karanA hai / yahI mArga mokSa kI prApti karAne vAlA hai, kyoMki samasta muniyoMne isI kA sevana kiyA hai| tIrthaMkara Adi mahApuruSoMne bhI isI mArga kA Azraya liyA hai, ata eva vizvasanIya samajha kara ziSyagaNa ko bhI isI meM pravRtti honI caahie| 'vIra' pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki-jaise rAjA loga apane zatruoM kA TIkA-parISaha, upasa kaSAya vagere zatrune jItavAvALA, sayamanA bhAyarazubhAM parAIma 4ravAvAjA sarvotkRSTa lAvavIra ahiM 'vIra' zabda paTela karavAmAM AvyA che. sabhyagjJAna mAhi bhokSaneo bhArga te "mahAvIthi" uDevAya che, ashshubhhaauSAe tenuM sevana karyu" che. bhAvavIra A mahAmArgane prApta thayA che. atyanta kaThora tapa ane saMyamanuM ArAdhana karavuM e ja A mArgane prApta karavA te che. A mAja mAkSanI prApti karAvavAvALA che, kAraNu ke samasta muniee e mAganA sevana karyu. che. tIrthaMkara Adi mahApurUSoe paNa A mArganA Azraya lIdhe che, eTalA mATe A mArcane vizvAsapAtra samajIne ziSyagaNanI paNa A mAgamAM pravRtti thavI joIe. 'vIra' yahathI se pragaTa karavAmAM manyuM che - zanna so potAnA zatrumAnI ma. mA.-63 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 bhAcArAtasaMtre kAraNatvAcca zraddhAM na parityajet / yathA-kathaJcitmAptasyApi saMyamasya zraddhApUrvaka rakSaNe yAvajjIvaM sAvadhAno bhavediti sutrAzayaH // sU0 2 // ziSyazraddhAdRDhIkaraNAya 'parizIlitamArgo'nugamyate ' iti lokarItyA 'pUrvamahApuruSAcarito'yaM mArgaH' ityAzayena kathayati " yadvA ' pUrva mahApurupatIrthaGkara - gaNadharAdibhirapyAcarito'yaM mArgaH' iti pradarzanAya ziSyacetasi zraddhAtireko yathA syAttathA sUtrakAraH svayamAha - ' paNayA ' ityAdi / // mUlam // paNayA vIrA mahAvIhi // sU0 3 // // chAyA // praNatA vIrA mahAvIthim // sU0 3 // zraddhA kA tyAga nahIM karanA cAhie, Azaya yaha hai ki bar3I kaThinAI se prApta hone vAle saMyama kI zraddhApUrvaka rakSA karane meM jIvanabhara sAvadhAna rahanA cAhie ||suu. 2 // 'cale mArga para calA jAtA hai' isa lokavyavahAra ke anusAra ziSya kI yaha mArga pUrvakAlIna mahApuruSoM dvArA Acarita hai 1 1 zraddhA majabUta karaneke lie isa Azayase kahate haiM- athavA - 'pUrvakAla ke tirthakara gagaghara Adine bhI isI mArga kA avalambana kiyA hai' yaha batalAte hue ziSya ke citta kI zraddhA baDhAne ke lie kahate haiM: 'paNayA' ityAdi / . - mUlArtha - vIra puruSa mahAmArga ko prApta hue | sU. 3 // zraddhAnA tyAga karavA joIe nahi; Azaya e che keH-mahAna karDinAIthI prApta thavAvALA sayamanI zraddhApUrvaka rakSA karavAmAM jIvananA chellA rakSaNa sudhI sAvadhAna rAhevu leha se. (sU. 2 ) cAlatA mArga para calAvAya che. " A leAkavyavahAra pramANe ziSyanI zraddhA majabUta karavA mATe mAga pUrvakAlIna mahApurUSoe AcaraNa karela che. '. A AzayathI kahe che-- athavA pUrva kAlanA tItha"kara gaNadhara Adi saue A mAnuM avalambana (mAzraya) karyuM. e batAvavA mATe ziSyanA cittanI zraddhAne vadhAravA mATe kahe che---- paNayA ' ityAdi. zUlAtha vIra purUSa mahAmArgane prApta thayA-( vIra purUSa mahAmArgane prApta yo ) ( sU. 3 ) Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 3 mu. 3 zraddhAsvarUpam 497 // TIkA // vIrAH parIpahopasargakapAyAdirUpazatruvijayino bhAvavIrAH saMyamAnuSTAne kIryavantaH sarvotkRSTA iti yAvat, mahatI cAso vIthiH mahAvIyiH samyagjJAnAdilakSaNo mahAmArgaH, mahApuruSasevitatvAda, tAM mahAvIthim praNatA-mAtAH kaThinataratapaHsaMyamArAdhanena prAptavanta ityayaH, ayameva mArgoM mokSAvAptikaro'zepasaMyamisevitatvAt / varthiGkarAdimahApuruSA api mArgamimamanuzIlitavanta iti vizvasanIyatayA ziSyANAM zraddhApUrvakamavRttiryayA syAditi bhAvaH / yathA rAnAno vipakSapakSadalanAd vIratvena prasiddhA bhavanti, evameva TIkArya-parIpaha, upasarga, kapAya AdirUpa zatruoM ko jItanevAle, saMyama ke AcaraNa meM parAkrama karanevAle sarvotkRSTa bhAvavIra yahA~ 'vIra' zabda se grahaNa kiye gaye haiN| samyAjJAna mAdi mokSa kA mahAmArga 'mahAbIpi' kahalAtA hai, kyoM ki mahApuruSone usa kA sevana kiyA hai| bhAvavIra isa mahAmArga ko prApta hue haiN| atyanta kaThora tapa aura saMyama kA ArAdhana karanA hI isa mArga ko prApta karanA hai| yahI mArga mokSa kI prApti karAne vAlA hai, kyoM ki samasta muniyoMne isI kA sevana kiyA hai / tIrthaMkara Adi mahApuruSoMne bhI isI mArga kA Azraya liyA hai, ata evaM vizvasanIya samajha kara ziSyagaNa ko bhI isI meM pravRtti honI caahie| 'vIra' pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki jaise rAjA loga apane zatruoM kA TIkAthaparISaha, upasarga kapAya vagere zatruone jItavAvALA, saMcamanA bhAyaramA 524 42vAvANA vATa sApapI2 maDi 'vIra' 174 13 ahae karavAmAM AvyA che. sabhyajJAna mAhimAkSanA bhAga te "mahAvIthi upAya cha, sara mhaaurUpAe tenuM sevana karyuM che. bhAvavIra A mahAmArgane prApta thayA che. atyanta kaThora tapa ane saMyamanuM Adhina karavuM e ja A mArgane prApta karavo te che. A mAgaja mokSanI prApti karAvavAvALe che, kAraNa ke samasta munioe e mArgane sevana karyuM che. tIrthaMkara Adi mahApurUe paNa A mArgane Azraya lIdho che, eTalA mATe A mAne vizvAsapAtra samajIne ziSyagaNunI paNa A mArgamAM pravRtti thavI joIe. vI padathI e pragaTa karavAmAM AvyuM che ke jemAM rAjA leka pitAnA zatruone pra.mA.-63 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAjJasUtre 500 icchaMti, jIviu na marijjiuM ' iti vacanAt / tamapkAyalokaM samanupAlayediti sambandhaH / saMyamI sarvaprANigaNaparipAlaka evaM san nAnyasmai bhayamutpAdayati, 'mitI me savtrabhResa' iti vacanena tasya sarvaiH saha maitrIsadbhAvAt, ato'sau saMyamI na tebhyo bhayaM janayati, kasmaicidapi bhayaM kenApi notpAdayati, pratyuta sarvaprANigaNaM parirakSatIti bhAvaH / yadyapi chadmasyaiH prANibhiH sarvadravyaparyAyajJAnAbhAvAdbuddhisaMskArarAhityenASkAyajIvasyAvyaktacetanayA ca 'Apo jIvAH santI 'tyaparokSatvena kadAcidapi jJAtuM na zakyate, tathApi sakaLatIrthoddhAradhurINa - tIrthaGkara-vacanaprAmANyAdavazyaM Agama meM kahA hai- ' sabhI jIva jIvita rahanA cAhate haiM maranA nahIM cAhate / " usa apkAyaloka kA pAlana kare arthAt rakSaNa kare / saMyamI puruSa samasta prANiyoM kA rakSaka hotA hai / vaha kisI bhI prANI ko bhaya utpanna nahIM karatA / " merA saba prANiyoM para maitrIbhAva hai " isa vacana ke anusAra usa kI prANImAtra para mitratA kI bhAvanA hotI hai / isa kAraNa saMyamI unhe bhaya utpanna nahIM karatA, kisI ko bhI kisI dvArA bhaya utpanna nahIM karAtA, balki vaha saba prANiyoM kI rakSA karatA hai / yadyapi chamastha jIvoM ko samasta dravyoM kA jJAna nahIM hotA isa kAraNa, tathA buddhi, saMskAra se rahita hone ke kAraNa apkAya ke jIvoM meM avyakta cetanA hone se, tathA 'jala jIva hai' yaha bAta pratyakSa na hone se kabhI indriyoM dvArA jAnI nahIM jA sakatI, phira bhI sampUrNa tIrtha kA uddhAra karane meM samartha tIrthaGkara ke vacanoM ko pramANa mAgamamAM pazu kahyuM che keH "sa* jIva jIvatA rahevAnI icchA kare che, maravAnI IcchA karatA nathI." te apkAyaleAkanuM pAlana kare arthAt rakSA kare. saMcamI purUSa samasta prANIonA rakSaka thAya che. te koI paNa prANIne bhaya utpanna karatA nathI. 8 sarva prANIo para mArA maitrIbhAva che.' A vacana pramANe tenI sa prANImAtra para mitratAnI bhAvanA hAya che, te kAraNathI saMyamI te jIvAne bhaya utpanna karatA nathI, koIne paNa kAithI bhaya utpanna karAvatA nathI, paraMtu te sava prANIonI rakSA kare che. jo ke chadmastha jIvAne samasta dravye ane paryAyAnuM jJAna nathI; te kAraNathI tathA muddhi, saMskArathI rahita hovAthI akAyanA jIvAmAM avyakta cetanA hovAthI, tathA 6 jala jIva che' e vAta matyakSa nahi hevAyI IndriyAdvArA koI vakhata jANavAmAM AvatI nathI te paNa saMpUrNa tIthaeNnA uddhAra karavAmAM samaya tIrthaMkaranA vacanane pramANa Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi TIkA adhya0 1 u. 4 aphAyazraddhopadezaH vidhAso vidheyaH / avadhyAdipratyakSatAnino'pi pUrva bhagavadAjJAyAM zraddhAvantaH santa evA'kAyajIvAn vijJAya pratyakSajJAninaH saMjAtAH, ataH saMyamibhiravazyamapkAyAdijIvarakSAyAM sAvadhanirbhavitavyamiti paramArthaH // 0 4 // apkAyalokaM bhagavadAjJayA vijJAya saMpaminA yat kartavyaM, tat kathayati- se cemi' ityaadi| se bemi-Neva sayaM loga abhAivikhajjA, Neca attANaM abhAikvijjA, je loyaM anmAikvai se attANaM anbhAikkhaha, je attANaM amAivakhai, se loyaM abhAikravai / / sU0 5 // chAyAsa bravImi naiva svayaM lokamabhyAkhyAta, naivAtmAnanamabhyAkhyAt, yo lokamabhyAkhyAti, sa AtmAnamabhyAkhyAti, ya AtmAnamabhyAkhyAti, sa lokamabhyAkhyAti / / suu05|| mAnakara avazya vizvAsa karanA cAhie / avadhijJAnI Adi pratyakSajJAnI bhI pahale bhagavAn kI AjJA para zraddhA rakhate hue apkAya ke jIvoM ko nAna kara pratyakSajJAnI hue, ataH saMyamI janoM ko apkAya Adi ke jIvoM kI rakSA meM sAvadhAna honA cAhie / / sU. 4 // bhagavAn kI AjJA se apkAyaloka ko jAna kara saMyamI ko jo karanA cAhiye vaha pragaTa karate haiM-se vemi' ityAdi / malAtha-vaha mai kahatA hU~-svayaM apakAyaloka kA apalApa na kare, AtmA kA apalApa na kare, jo loka kA apalApa karatA hai vaha AtmA kA apalApa karatA hai, aura jo AtmA kA apalApa karatA hai vaha loka kA apalApa karatA hai / / sU. 5 // mAnane avazya vizvAsa karavo joIe. avadhi Adi pratyakSa jJAnI paNa prathama bhagavAnanI AjJA para zraddhA rAkhIne apakAyanA jIvene jANI karIne pratyakSajJAnI thayA, e mATe saMyamI purUe aplAya AdinA jIvonI rakSAmAM sAvadhAna rahevuM joIe, (sU. 4) bhagavAnanI AjJAthI apUkAlakane jANIne saMyamInuM je kartavya che te pragaTa 42 cha-'se bemi' tyAdi. malAtha...te huM kahuM chuM te apakAya loko apalopa-(hevA chatAM nathI kahevuM te) na kare. AtmAne apalApa kare nahi. je lekane apalApa kare che teM AtmAne apalopa kare che. ane je AtmAne apalApa kare che te lekane apalApa kare che. (sU. 5) Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 AcArAne icchaMti, jIviuM na marijjiuM' iti vacanAt / tamapkAyalokaM samanupAlayediti smbndhH| saMyamI sarvaprANigaNaparipAlaka evaM san nAnyasmai bhayamutpAdayati, 'mitI me sababhUesu' iti vacanena tasya sarveH saha maitrIsadbhAvAva, ato'sau saMyamI na tebhyo bhayaM janayati, kasmaicidapi bhayaM kenApi notpAdayati, pratyuta sarvapANigaNaM parikSatIti bhAvaH / yadyapi chamasthaiH prANibhiH sarvadravyaparyAyajJAnAbhAvAdayuddhisaMskArarAhityenAkAyajIvasyAnyaktacetanayA ca 'Apo jIvAH santI'-tyaparokSatvena kadAcidapi jJAtuM na zakyate, tathApi sakalatIrthoddhAradhuroNa-tIrthaGkara-vacanaprAmANyAdavazyaM Agama meM kahA hai-'sabhI jIva jIvita rahanA cAhate haiM maranA nahIM caahte|" usa apkAyaloka kA pAlana kare arthAt rakSaNa kare / saMyamI puruSa samasta prANiyoM kA rakSaka hotA hai / vaha kisI bhI prANI ko bhaya utpanna nahIM karatA / " merA saba prANiyoM para maitrIbhAva hai" isa vacana ke anusAra usa kI prANImAtra para mitratA kI bhAvanA hotI hai / isa kAraNa saMyamI unhe bhaya utpanna nahIM karatA, kisI ko bhI kisI dvArA bhaya utpanna nahIM karAtA, balki vaha saba prANiyoM kI rakSA karatA hai / ___ yadyapi chamastha jIvoM ko samasta dravyoM kA jJAna nahIM hotA isa kAraNa, tathA buddhi, saMskAra se rahita hone ke kAraNa apakAya ke jIvoM meM adhyakta cetanA hone se, tathA 'jala jIva hai| yaha bAta pratyakSa na hone se kabhI indriyoM dvArA jAnI nahIM jA sakatI, phira bhI sampUrNa tIrtha kA uddhAra karane meM samartha tIrthakara ke vacanoM ko pramANa AgamamAM paNa kahyuM che ke-"sarva jIva jIvatA rahevAnI IrachA kare che, maravAnI IcchA karatA nathI." te aSkAyalekanuM pAlana kare arthAta rakSA kare. saMyamI purUSa samasta prANIonA rakSaka thAya che. te kaI paNa prANIne bhaya utpanna karatA nathI. sarva prANIo para mAre maitrIbhAva che. A vacana pramANe tenI sarva prANImAtra para mitratAnI bhAvanA hoya che, te kAraNathI saMyamI te jIne bhaya utpanna karatA nathI, koIne paNa keIthI bhaya utpanna karAvatA nathI, paraMtu te sarva prANIonI rakSA kare che. je ke chadmastha jIne samasta dravya ane paryAnuM jJAna nathI, te kAraNathI tathA buddhi, saMskArathI rahita hevAthI aSkAyanA jImAM avyakta cetanA chevAthI, tathA jAla chava che e vAta pratyakSa nahi hevAthI IndriyodvArA keI vakhata jANavAmAM AvatI nathI te paNa saMpUrNa tIrthane uddhAra karavAmAM samartha tIrthaMkaranA vacane pramANa Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 3 sa. 5 akAyazradropadezaH 503 anumAnAgamAbhyAM jIrarakSaNakalApasambandhAcApAM jIvatvanirUpaNAt / yadyapakAyalokasyAbhyAkhyAnaM kuryAt, taryAtmano'pi zarIrAdhiSTAturabhyAkhyAna tena kartavyaM syAt, na ca tat saMbhavatItyata Aha-navamAtmAnamabhyAkhyAditi / AtmA hi zarIrAdhiSThAtA pratyakSatarthatanAvAniti nApahotuM zakyaH, taramAdAramA nAstItyevamAtmAnaM nApalapedityarthaH / yaH khalu mandadhIH lokam aNkAyalokam abhyAkhyAti apalapati, sa matyakSAdimamANanirUpitamAtmAnamabhyAkhyAti / yathAtmAnamabhyAkhyAti-'AtmA nAstIti yahA-'ahaM nAsmIti, sa mahAmRdaH lokam apkAyaloka samAdhAna-aisA mata kaho / anumAna aura AgamapramANa se tathA jIva ke lakSaNoM ke saMbaMdha se jala ko jIva nirUpaNa kiyA gayA hai| yadi apphAya loka phA abhyAkhyAna kiyA jAya to zarIra ke adhiSThAtA AtmA kA bhI abhyAkhyAna karanA honA magara vaha saMbhava nahIM hai, yahI bAta kahate haiMAramA kA abhyAsyAna na ghre| AtmA zarIra kA adhiSThAtA hai aura pratyakSa cetanA vAlA hai, ataH usa kA apalApa nahIM kiyA jA sktaa| ata eva 'AramA nahIM hai|" isa prakAra AtmA kA apalApa na kreN| jo mandabuddhi apkAyaloka kA niSedha karatA hai yaha pratyakSa jAdi pramANoM se siddha mAmA kA apalAe karatA hai| aura jo 'AtmA nahIM hai, athavA maiM nahIM hai' isa taraha AtmA kA apalApa karatA hai vaha mahAmUDha manuSya apane ajJAna ke bala se samAdhAna-A pramANe kahe nahi, anumAna ane Agama pramANathI tathA jIvanA lakSaNenA saMbaMdhathI jalanuM jIvapaNuM nirUpaNa karyuM che. je aSkAya-kanuM abhyAkhyAna karavAmAM Ave te zarIranA adhiSThAtA AtmAnuM paNa abhyAkhyAna karavuM paDaze. paraMtu te saMbhava nathI. e vAta kahe che AtmAnuM abhyAkhyAna karazo nahi, AtmA zarIrane adhiSThAtA che, ane pratyakSa cetanAvALA che. tethI tene alApa karI zakAze nahi. eTalA mATe "AtmA nathI e pramANe apalApa karaze nahi. je maMda buddhivALA aSkAyalekane niSedha kare che, te pratyakSa Adi-pramANothI siddha-mAmAna 555 42 cha, bhane re "mAtmA nathI" athavA "nadhI me pramANe AtmAne apalApa kare che te mahAmUDha manuSya pitAnA ajJAnanA baLathI Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ___ . . . AcArAmane TIkA- . so'haM bhagavadvacanena jJAtApkAyasvarUpaH, bravImi yayA bhagavataH sakAzAnmayA zrutaM tathA kathayAmItyarthaH / lokam apakAyaloka, naiva svayam abhyAkhyA= Apo jIvA na santI'-tyevaM nApalapedityarthaH / abhyAkhyAnaM nAmAsadabhiyogaH, yathA kazcidacauramuddizya vadati-coro'yamiti / atra tu-'ghRtatelAdivajjIvAnAmupakaraNamAtraM jalaM, na tu tad jIvo bhavitumarhati, jIyopakaraNatvAt ' etatkathanamevAsadabhiyogaH, yato hi turagAdInAM jIvAnAmapi jIvopakaraNatvena sRSTatvAduktarItyA jalasya jIvatvaM nApalapituM zakyate / navajIvAnAmapAM jIvatvAropaNamevAbhyAkhyAnaM kuto na bhavati ? maivam, TIkArtha-bhagavAn ke vacanoM ke anusAra apkAya kA svarUpa jAnane vAlA meM kahatA hU~, arthAt maiMne bhagavAna ke samIpa jaisA jAnA hai vaisA hI kahatA hU~-svayaM apkAyarUpa loka kA apalApa na kare arthAt aisA na kahe ki-'jala jIva nahIM hai| ____ asat Aropa ko abhyAkhyAna kahate haiM, jaise acaura ko caura kahanA / yahA~ " ghI tela Adi ke samAna jala, jIvoM kA upakaraNamAtra hI ho sakatA hai, vaha svayaM jIva nahIM hai, kyoMki jIva kA upakaraNa hai"| isa prakAra kA kathana hI asat-abhiyoga hai / kyoM ki ghoDA vagairaha jIva bhI jIvopakaraNa ke rUpa meM dekhe jAte haiM, ataH jala ke jIvapana kA apalAva nahIM kiyA jA sktaa| zaMkA---ajIva jala meM jIvatva kA Aropa karanA hI abhyAkhyAna kyoM na samajhA jAya? TIkAtha-bhagavAnanAM vacano pramANe aplAyanuM svarUpa jANavAvALo huM kahe che, arthAta meM bhagavAnanI pAsethI jevuM sAMbhaLyuM che tevuMja kahuM chuM--pote apakAya rUpa lekane apalApa kare nahi, arthAta evuM kahe nahi ke - jala jIva nathI. asata Apane abhyAkhyAna kahe che, jemake acaurane cIra kahe. ahiM "dhI tela Adi pramANe jala e jIvenuM upakaraNamAtraja hoI zake che, te svayaM jIva nathI, kAraNa hai." ta parnu 65329 che, 24 prAraj gr-masat (mithyA) maniyAra cha, kAraNuke ghaDA vagere jIva paNa jIpakaraNanA rUpamAM jovAmAM Ave che. tethI jalanuM jIvapaNuM a5lApa karI zakAya nahi. zaMkA-ajIva pANImAM jIvapaNane Arepa kara teja abhyAkhyAna zA mATe naDi samA? Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 505 AcAracintAmaNi- TokA abhya0 1 u. 3 . 6 aSkAyazakham farade satdhehi udayakammasamAraMmeNaM udayasatyaM samArabhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsaMti | sU0 6 // chAyA Metafores lajjamAnAH pRthak pazya, anagArAH sma iti eke mavadamAnAH yadimaM virUparUpaiH zastraiH udakakarma samArambheNa, udakazakhaM samArabhamANA anyAn anekarUpAm prANAn vihiMsanti // 06 // TIkA , eke= anye lajjamAnA:- apkAyasyArambhe paramakaruNayA dravitahRdayatayA saMkocamApadyamAnAH pRthak = vibhinnAH kecittu pratyakSajJAnino'vadhimanaH paryayakevalinaH kecit parokSajJAnino bhAvitAtmAno'nagArAH santi iti pazya / ime sUkSmavAdarAkAyArambhakaraNe mItAstrastA udvignAstrikaraNatriyogairakAyArambhaparisyAgino vidyante tAnavalokayetyarthaH / akAya kA Arambha karate haiM ve akAya ke zastroM kA bhAraMbha karane vAle aneka prANiyoM ke prANoM kA hanana karate haiM | sU. 6 // TIkArtha-tIkaruNA se dravita hRdayavAle koI-koI ( anagAra ) apakAya ke AraMbha meM saMkoca karate haiM- apkAya kA AraMbha nahIM karate ve vibhinna haiM- koI avadhijJAnI koI mana:paryayajJAnI aura koI parokSajJAnI bhAvitAtmA anagAra haiM, unheM dekho / ye sUkSma bAdara akAya kA AraMbha karane meM bhota haiM, trasta haiM, udvigna haiM, aura tIna kAraNa tIna yoga se 'apUkAya ke AraMbha ke tyAgI haiM, unheM dekho / aplAyanA AraMbha kare che; te akhAyanA zaleAnA AraMbha karavAvALA aneka prANIAnA prANAnA nAza kare che. (sU. 5) TIkA tIvra karUNAthI dravita hRdayavALA kaI-kaI aNugAra Ara'bhamAM sakAca kare che--apkAyanA Arabha karatA nathI te jUdA che. keI avadhijJAnI, kAI manaHpayajJAnI ane kAI parAkSajJAnI bhAvitAtmA aNugAra che, tene jue te sUkSma ane mAdara apkAyane! AraMbha karavAmAM bhaya pAmelA che, trasita che, udvigna che, bhane 42trazu* yogathI acchAyanA AraMbhaMnA tyAgI che. tene.. pra. A.-64 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 504 bhASArAja svAjJAnavalAdabhyAkhyAti / karacaraNamukhAghavayavasahitazarIrAdhiSThAtA muvyaktopayogAdilakSaNaH svAtmA'pi yenAbhyAkhyAtastasyAnyaktopayogAdilakSaNasyApakAyasyAbhyA khyAnaM kiM nu nAma duSkaram 1 // suu05|| ___ apkAyalokasyAmyAkhyAne cahudopApAto bhavatIti paryAlocyAnagArA apkArya nopamardayanti / daNDizAkyAdayastu nAnagArA bhavitumarhanti, tepAmapkAyopamardakatvAdityAha-'lajjamANA' ityAdi / mUlam-~lajjamANA puDho pAsa, aNagArA mo-ti ege patrayamANA jamiNaM apakAya kA apalApa karatA hai / jisa ne hAtha, paira, mukha Adi avayavoM se yukta zarIra ke adhiSThAtA, tathA atyanta spaSTa upayoga Adi lakSaNoM vAle AtmA kA hI apalApa kara diyA to usa ke lie aspaSTa upayoga Adi lakSaNoM vAle apaphAya kA apalApa karanA kuccha bhI kaThina nahIM hai| sU. 5 // apkAya kA apalApa karane se bahuta se doSa Ate haiM, aisA vicAra kara anagAra apkAya kI virAdhanA nahIM krte| daNDI aura zAkya Adi, anagAra nahIM ho sakate, kyoM ki ve apakAya kI virAdhanA karate haiN| yaha bAta isa sUtra meM batalAte haiM-'lajjamANA' ityaadi| mUlArtha- apkAya kI hiMsAse saMkoca karane vAloM ko alaga samajho, aura 'hama anagAra haiM' aisA kahane vAloM ko alaga smjho| jo nAnA prakAra ke zastroM se aSkAyane apalApa kare che. jeNe hAtha, paga, mukha Adi avayavothI yukta, zarI 2nA adhiSThAtA, tathA atyanta spaSTa upaga Adi lakSaNovALA AtmAneja amalApa karI dIdhe, tene mATe aspaSTa upaga Adi lakSaNavALA aSkAyane apalApa karavo te sis Dina nathI. (sU. 5) aSkAyane a5lApa karavAthI ghaNAja deva Ave che, e vicAra karIne aNugAra akhAyanI virAdhanA karatA nathI, daMDI ane zAkaya Adi, aNagAre thaI zakatA nathI. kAraNa ke teo aSkAyanI virAdhanA kare che. te vAta AgaLanA sUtramAM bhatA cha-'lajamANA' tyAdi. malAtha-aSkAyanI hiMsAne sakeca karavAvALAne judA jANe ane ame aNagAra chIe." e pramANe kahevAvALAne paNa jUdA jANe. je nAnA prakAranAM zothI Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 3. 3 sU. 6 apkAyazastram 507 dAlI-caNaka-vallAdikam / tadubhayazastra-mRttikAdimizra jalam / bhAvazastram apaH prati manovAkAyAnAM duSpraNihitatvam / etaiH zakhaiH udakarmasamArammeNa-udayakasya karmasamArambhaH udakakarmasamArambhA udakamAzritya jJAnAvaraNIyAdhapTavidhakarmabandhanivandhanasAvadhavyApArastena, imam akArya vihiMsanti / __akAyahiMsAyA mahattAH khalu pahajIvanikAyarUpaM lokaM sarvameva vihiMsantI. tyAha-' udakazastra'-mityAdi, udakarAstramudakopamardakaM zastraM, zasyate-hiMsyate aneneti zastraM, tad pUrvoktamakAraM dravyamAvabhedaminnaM samAramamANaH udakakArya prati cyApArayantaH, anyAna-akAyabhinnAn anekarUpAn pRthivIkAyAdIn sthAvarAn, dvIndriyAdIn sAMzca vihiMsanti / zAstra hai| miTTI Adi se milA huA jala ubhayakAyazana hai| jala ke viSaya meM mana, vacana aura kAyakA dUSita prayoga karanA bhAvazAstra hai / ina zastroM se jalakarma kA samAraMbha kara ke arthAt jala ke AraMbhadvArA jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karmoM ke baMdha kAraNabhUta sAvadha vyApAra kara ke jalakAya kI hiMsA karate haiM / jo jalakAya kI hiMsA meM pravRtta hote haiM ve padakAyarUpa samasta loka kI hiMsA karate haiM, yaha batalAte haiM-'udayasatthaM.' ityaadi| jisa ke dvArA hiMsA kI jAya use zastra kahate haiN| zastra dA prakAra ke haiMdavyazastra aura bhAvazastra | jisa se apkAya ko hiMsA ho vaha apakrAyazana hai| apakAyazatra kA apakAya ke viSaya meM prayoga karane vAle apkAya se bhinna aneka pRthvIkAya Adi sthAvaroM kI, tathA dvIndriya Adi sa jIvoM kI hiMsA karate haiN| dAla, caNA, vAla Adi parakAyA che. mArTI AdithI maLeluM jala ubhayakAyaza che. jalanA viSayamAM mana, vacana ane kAthAne druSita prayoga kare te bhAvazastra che. e zothI jalakano samAraMbha karIne, arthAt jalanA AraMbhadvArA jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmonA baMdhanA kAraNabhUta sAvadya vyApAra karIne jalakAnI hiMsA kare che. jalakAnI hiMsAmAM je pravRtta thAya che te pakAyarUpa samasta lokanI hiMsA 43 7.2 matAva -'udayasatya'. ityAdinA dvArA DisA 4rI 24Aya tene zastra kahe che. zAstra be prakAranA che- (1) dravyazastra ane (2) bhAvazastra jenAthI aplAyanI hiMsA thAya te akAyazastra che. aSkAyazaane aplAyanA viSayamAM prayoga kiravAvALA aSkAyathI bhinna aneka pRthvIkAya Adi sthAvaronI kondriya vigere vasa enI hiMsA kare che Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - eke punaranye tu cayamanagArAsAdhayaH smaH, iti sAmimAnaM pravadamAnA: 'vayameva apkAyajIvarakSaNaparAH mahAvratadhAriNaH' iti vyartha malapando dravyalinA santi tAn pRthak-pRthagbhAvena pazya / ___ ime khalvanagArAbhimAnino dravyalinino manAgappanagAraguNeSu na bhavantei, nApi gRhasthakRtya kiJcit parityajanti, iti darzapati- yadimam' ityAdi / yadyasmAd visparUpaiH viminnarUpairnAnAvidhaH, dravyabhAvarUpaiH shnaiH| tatra dravyazavaM svakAya-paraphAya-tadubhayarUpam / svakAyazastra-taDAgAdhudakasya kUpAdhudakam / kUpAdhudakasya taDAgAdhudakaM ca / parakAyazastraM drAkSA-zAka-taNDala-piSTa aura koI-koI loga 'hama sAdhu haiN| isa prakAra abhimAna ke sAtha kahate huearthAt 'hama hI apkAya ke rakSaka aura mahAvratadhArI haiN| isa prakAra vRthA pralApa karate hue dravyaliMgI haiM, unheM alaga smjho| anagAra hone kA abhimAna karane vAle ye dravyaliMgI, anagAra ke guNoM meM tanika bhI pravRtti nahIM karate, aura na gRhastha ke kisI kArya kA tyAga karate haiN| yahI bAta Age batalAte haiM-'jamiNaM.' ityaadi| ve nAnA prakAra ke zastroM se jalakA AraMbha karate haiN| zastra aneka prakAra ke hai| una meM se dravyazatra-svakAya, parakAya aura ubhayakAyarUpa hai| tAlAva kA jala, kUpa kA jala paraspara svakAyazastra hai| isI prakAra kUpa Adi ke jala kA zastra-tAlAva AdikA jala hai yaha svakAyazastra hai / dAkha, zAka, cAvala, ATA, dAla, canA, vAla Adi parakAya ane kaI-kaI loka "ame sAdhu chIe A pramANe abhimAna sAthe kahetA arthAt "ameja apakAyanA rakSaka ane mahAvrata dhAraNa karavAvALA chIe A pramANe vRthA pralApa karatA thakA dravyaliMgI che tene jUdA jANe. aNagAra hovAnuM abhimAna karavAvALA e dravyaliMgI sAcA aNugAranA guNAmAM jarApaNa pravRtti karatA nathI, ane gRhasthanA keIpaNa kAne tyAga karatA nathI, a and lm mA che-'jamiNaM' yAni .. . te nAnA prakAranA zastrothI jalana AraMbha kare che. zAstra aneka prakAranA che, temAMthI dravyaza-svakAya, parakArya ane ubhayakAya-5 che. talAvanuM pANuM, kuvAnuM pANI, paraspara 'svakAyazastra che. e pramANe kuvA vagerenA jalanuM zaru talAva AdinuM jala che, te paNuM vakAza che. drAkSa, cAvala, loTa, Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 3 sa. 6 aphAyarakSopadezaH 509 "samyaka mAtvocite kAle, saMslApya ca jinAn kramAt / , puSpAhArastutibhizva, pUjayediti tadvidhiH" // 1 // (dharmasaMgrahaH) " kusumakkhayadhUvehiM, dIvayavAsehi muNdrphlehi| pUyA ghayasalilehi, avihA tassa kAyadyA" // 1 // (darzanazuddhiH saTIkA 1 tatva) chAyA-"kuchamAkSatadhUpa-dIpakavAsaH mundaraphalaiH / pUjA ghRtasalile,-raevidhA tasya kartavyA // 1 // " iti / "vihiNA u kIramANA, sandha ciya phalabaI bhave cehaa| ialoiyA vi kiM puNa, jiNapUyA ubhayalogahiyA" // 1 // (paJcAzaka 4 viva.) chAyA-vidhinA tu kriyamANA, sarvA caiva phalavatI bhaveceSTA / . ihalaukikA'pi kiM puna, jinapUjA-ubhayalokahitA // 1 // iti / / tathaiva pUjAmatiSThAdipu apkAyopamanarUpe zAstranipiddhe sAvadyakArye pratyApi dravpalinino daNDinaH zAkpAdayazca svAtmAnamanagArameva manyante / ___ucita kAla meM samyak prakAra se snAna kara ke aura krama se jinapratimA ko snAna karA ke puSpa, AhAra aura stutise pUjA kare / yaha pUjA kI vidhi haiM " ! (dharmasaMgraha) " vidhipUrvaka kI huI samasta isa lokasaMbhaMdhI ceSTAe~ bhI saphala hotI hai to jinendra bhagavAn kI pUjA kA to kahanA hI kyA hai, arthAt vaha donoM lokoM meM hitakArI hai| (paJcAzaka 4 viva.) isI prakAra pUjA pratiSThA Adi apkAya ko hiMsArUpa, zAstraniSiddha sAvadha kArya meM pravRtti karake bhI dravyaliMgI daMDI zAzya Adi apane Apa ko anagAra hI mAnate haiN| ucita kAlamAM sabhyaprakArathI snAna karIne ane kamathI jinapratimAne nAna karAvI, puSpa, AhAra ane stutithI pUjA kare. A pramANe pUjAnI vidhi che. ( Da) vidhipUrvaka karavAmAM AvelI lokasaMbaMdhI samasta ceSTAo ( kriyAo) paNa saphala thAya che, te jineMdra bhagavAnanI pUjAnuM te kahevuM ja zuM ? A to bhanne ma tiche // 1 // " (yAza4-4-15) , e pramANe pUjA pratiSThA Adi aplAyanI hiMsApa zAniSiddha sAvadha kAryamAM pravRtti karIne paNa dravyaliMgI daMDI, zAkaya Adi pitA-pitAne aMgAraja Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 AdhArAne jagati khalu bahavo dravyaligino vidyante, yathA-'vayaM paJcaNahAvratadhAriNaH sarvArambhaparityAginaH paTakAparakSakA anagArAH smaH' iti vadanto daNDizAkyAdayaH santi / tatra kecidehazuddhathai bahUdakasnAyino bhavanti / kecitsvanivAsathai gRhAdinirmANakaraNe mRttikApApANacUrNAdipu nikSepaNenApkAyamupamardayanti / kecit svodarapUrvathai kRSyAdipu jalasecanaM kurvanti / kecicca devakulAdyartha sAvadyamupadizanti, pArthivI devagurvodimatimAmanekaghaTajalaiH snapayanti / te hi savidhijinapUjAyAM, matimAmatiSThApane bahuvidhasacittajalaiH pratimAsnapane ca mahAbhImabhavasamudrAdAtmanaH samuddhAro bhavatIti manyante, upadizanti ca saMsAra meM bahutase dravyaliMgI haiM / jaise-'hama paMcamahAvatadhArI, saba Arambha ke tyAgI, aura padakAya ke rakSaka anagAra haiM' aisA kahane vAle daNDI tathA zAkya Adi haiM / ina meM koI-koI deha kI zuddhi ke lie bahuta-se jala se snAna karane vAle haiN| koI apane rahane ke vAste makAna Adi banAne ke lie miTTI kaMkara aura cUne vagairaha meM milAkara jalakAya kI hiMsA karate haiN| koI apanA peTa bharane lie kRSi (khetI) meM jala sIMcate haiN| koI dekulAdike liye sAvadha upadeza karate haiN| koI deva evaM guru kI pArthiva pratimA ko bahuta se-ghaDe pAnI se snAna karAte haiN| ve vidhipUrvaka .jinapUjA meM aura pratimA kI pratiSThA meM bahuta prakAra ke sacitta jala se pratimA ke snAna meM, mahAbhayaMkara bhavasAgara se AtmA kA uddhAra honA mAnate haiM aura upadeza dete haiM-- saMsAramAM bahu saMkhyAmAM dravyaliMgI che. jema ke-"ame paMcamahAvratadhArI, sarva prakAranA AraMbhanA tyAgI ane pakAyanA rakSaka aNagAra chIe? A pramANe kahevAvALA daMDI tathA zAkaya Adi che, temAMthI keTalAka te dehanI zuddhi mATe ghaNA ja jalathI snAna karavAvALA hoya che. keTalAka te pitAne rahevA mATe makAna Adi banAvavA mATe mATI kAMkarA ane cunA vageremAM meLavIne jalakAnI hiMsA kare che. kaI-kaI pitAnuM peTa bharavA mATe khetImAM jala sIMce che. keI devakula vagere mATe sAvadyane upadeza Ape che, ane keI deva ane gurUnI pArthiva pratimAne ghaNAM ja-ghaDa pANIthI snAna karAve che. te vidhipUrvaka jinapUjAmAM ane pratiSThAmAM ghaNuM ja prakAranA sacita jalathI pratimAne snAna karAvAmAM mahAbhayaMkara bhavasAgarathI AtmAne uddhAra thAya che, evuM mAne che. ane upadeza Ape che - Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u.3 sa. 6 aphAyarakSopadezaH 509 "samyak snAtocita kAle, saMslApya ca jinAn kramAt / puSpAhArastutimizva, pUjayediti tadvidhiH" // 1 // (dharmasaMgrahaH) "kusumakkhayadhvehi, dIvapavAsehi muMdaraphalehiM / pUyA ghayasalile hiM, aDhavihA tassa kAyanyA" // 1 // (darzanazuddhiH saTIkA 1 tattva) chAyA-"kusumAkSatadhUpa-dIpakavAsaiH mundaraphalaiH / pUjA ghRtasalile,paSTavidhA tasya kartavyA // 1 // " iti / "vihiNA u kIramANA, sanca ciya phalavaI bhave cehaa|| ialoiyA vi ki puNa, jiNapUyA ubhayalogahiyA " // 1 // (pazcAzaka 4 viva.) chAyA-vidhinA tu kriyamANA, sarvA caiva phalavatI bhavecceSTA / ihalaukikA'pi kiM puna,-ninapUjA-ubhayalokahitA // 1 // iti / / tathaiva pUjApatiSThAdiSu akAyopamardanarUpe zAstranipiddhe sAvadhakArye pratyApi paligino daNDinaH zAkyAdayazca svAtmAnamanagArameva manyante / " ucita kAla meM samyaka prakAra se snAna kara ke aura krama se jinapratimA ko snAna karA ke puSpa, AhAra aura stutise pUjA kare / yaha pUjA ko vidhi haiN"| (dharmasaMgraha) ___"vidhipUrvaka kI huI samasta isa lokasaMbaMdhI ceSTAe~ bhI saphala hotI hai to jinendra bhagavAna kI pUjA kA to kahanA hI kyA hai, arthAt vaha donoM lokoM meM hitakArI hai / (paJcAzaka 4 vika.) isI prakAra pUjA pratiSThA Adi apkAya kI hiMsArUpa, zAstranipida sAvadha kArya meM pravRtti karake bhI dravyaliMgI daMDI zAsya Adi apane Apa ko anagAra hI mAnate haiN| ucita kAlamAM samyamrakArathI snAna karIne ane kramathI jinapratimAne snAna karAvI, puSpa, AhAra ane stutithI pUjA kare. A pramANe pUjAnI vidhi che. (dharmasa ) vidhipUrvaka karavAmAM AvelI lekasaMbaMdhI samasta ceSTAo (kriyAo) paNa saphala thAya che, to niMdra bhagavAnanI pUjAnuM te kahevuM ja zuM ? A te ane lekamAM hitakArI che ke 1 che" (paMcAzaka-4-viva) e pramANe pUjA pratiSThA Adi aSkAyanI hiMsApa zAstraniSiddha sAvadha kAryamAM pravRtti karIne paNa dravyaliMgI daMDI, zAkaya Adi. pitA-pitAne eNuMgAraja bhAne che. Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 AcArAna ye udakazastra prayuAnA paDjIvanikAyarUpaM lokaM sarvameva vihiMsanti, te dravyaliGgino narakanigodAdinAnAvidhaduHkhajvAlamAlAkule dIrgha sAre paribhramanti uktazca " sAvajjapUyakArI, sAvajjaM uvadisaMti je aNNU | AukAyavahAo, bhamaMti te dIhasaMsAre // 1 // " // sU0 6 atha sudharmA svAmI jambUsvAminaM prAha ' tatya' ityAdi / // mUlam -- pariSNA tattha khalu paveDyA / caiva imassa bhagavayA jIviyassa parivaMdaNa mANaNa- pUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDiyAya heuM se jo loga jalazastra kA prayoga karate hue paTkArya ke samasta jIvoM kI virAdhanA karate haiM ve dravyaliMgI naraka Adi ke nAnA prakArake duHkhoM kI jvAlAoM ke samUha se vyApta lambe saMsAra meM cAroM ora cakkara lagAte haiM / kahA bhI hai---- " jo puruSa jJAnarahita hokara sAvadha kA upadeza dete haiM ve, aura, sAvadha pUjA karane 1 vAle haiM ve akAya kI hiMsA se dIrgha saMsAra meM bhramaNa karate haiM " / / sU. 6 // sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM - ' tattha' ityAdi / mUlArtha -- bhagavAn ne parijJA kA pratibodha diyA hai| jo isa jIvana ke sukha ke lie apanI vandanA, mAnanA, pUjA, janma-maraNa se chuTakArA, tathA duHkhoM kA nAza je lAka jalAnA prayAga karIne SaTrakAyanA tamAma jIvAnI virAdhanA kare che te vyaliMgI, naraka nigADha AdinA nAnA prakAranA duHkhAnI javAlAonA samUhathI vyApta lAMkhA saMsAramAM cAreya taraph cakkara lagAve che. kahyuM che keH - je puruSa jJAnarahita thaine sAvaghanA upadeza Ape che te, ane sAvadya dhUla 42vAvANA hIdhe-sAMbhA saMsAraMbhAM zrama 42 hai." // 1 // (saM. 6 ) sUbhabhI svAbhI labhyU svAbhIne u che' satya ' dhatyAhi 1 12 mUlAtha bhagavAne parikSAnA Adha ApyA che, je A jIlananA sukha mATe peAtAnI vaMdanA, mAnyatA, pUjA, janma-maraNathI mukti tathA duHkhanAM nivAraNa mATe te Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 3. 3 su. 7 apkAyarakSopadezaH sayameva udayasatyaM samAraMbhaha, aNNehi udayasatyaM samAraMbhAvei, aNNe yA udayasatyaM samAraMbhaMte samaNujANai, ve se ahiyAe taM se abohIe / suu07|| chAyA--- tatra khala bhagavatA parikSA praveditA / asya caitra jIvitasya parivandana-mAnanapUjanAya jAtimaraNamocanAya duHkhamatighAtahetuM sa svayamevodakazastraM samArabhate, anyairudakazakheM samArambhayati, anyAn vA udakazastra samArabhamANAn samanujAnAti, tatvasyAhitAya tattasyAvodhaye // suu07|| TIkAtatra-apkAyasamArambhe bhagavatA-zrImahAvIreNa parizA samyagavavodhaH khalu bhveditaammtiyodhitaa| karmavandhasamunchedArtha jIvana parijJAvazyaM zaraNIkaraNIyeti magavatA pratiyodhitamiti bhaavH| -pratyAkhyAna-bhedAt parijJAyA vaividhya, dvividhAyAstasyA lakSaNaM ca prAgabhihitam / karane ke nimitta vaha svayaM hI udakazana kA AraMbha karatA hai, dUsaroM se udakazana kA bhAraMma karAtA hai, aura udakazana kA AraMbha karane vAloM kI anumodanA karatA hai| vaha usa ke ahita ke lie hai, vaha usakI abodhi ke lie hai / / sU. 7 // TIkArtha~-akAya ke samAraMbha ke viSaya meM bhagavAn zrI mahAvIrane samyag bodha kA upadeza diyA hai / bhagavAnne kahA hai ki-karmabaMdha kA nAza karane ke lie jIva ko parijJA kA Azraya Avazya lenA caahie| jJaparijJA aura pratyAkhyAnaparijJA, isa prakAra parijJA ke do meda haiN| donoM ke lakSaNa pahale hI kaha cuke haiN| pAdja jalazastrane AraMbha kare che, bIjA pAse jalazastrano AraMbha karAve che. ane jalazaane AraMbha karavAvALAnI anumodanA kare che. te potAnA hita mATe che. te tenI ghina mATe che. (sU. 7) TIkAtha--aplAyanA samAraMbhanA viSayamAM bhagavAna zrI mahAvIre samyagu dhane upadeza Ape che. bhagavAne kahyuM che ke-karmabaMdhane nAza karavA mATe jIe pariNAne Azraya jarUra le eIe. rUpariNA ane pratyAkhyAnaparijJA, A pramANe pariNAnA be bheda che. baMnenA lakSaNe prathama ja kahevAmAM AvyA che. Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 . bhASArAmane ' upabhogadvAramjIvaH kasmai prayojanAyApakAyajIvaM prati sAvadhavyApAraM karotI ?-tyAe'asya caive'-tyaadi| asyaiva kSaNabhaGgurasya jIvitasya jIvanasyArthe-mukhArtha snAna-pAna -dhAvana-seka-yAnapAtro-ipa-gamanAgamanAdyaryam, tathA parivandana-mAnana-pUjanAyaparivandana-prazaMsA, tadartha, yathA-jalayantraNa zIkaradRSTayAdau, phuhArA' iti bhApAyAm / mAnanaM janasatkAraH, tadartha, ythaa-mlaapkrsssnaanvstrmlaapkrssnnaadau| pUjanaM vastraratnA dipuraskAralAbharatadathai, yathA-devapatimAdiranapanapUjanAdau / jAtimaraNamocanAya tiirthsnaanaadauH| duHkhapatidhAtahetu rogAdizamanArtha snAnapAnAdau, sa svayamevodakazastra samArabhate vyApArayati / anyairvA udakazastraM samArambhayati-udyojayati / anyAn upabhogadvAra - jIva kisa prayojana se apkAya ke jIvoM ke prati sAvadha vyApAra karatA hai ! isa kA uttara kahate haiM-isI kSaNabhaDagura jIvana ke sukha ke lie, arthAt snAna, pAna, dhonA, sIMcanA, jahAja, naukA kA gamanAgamana, ityAdi ke lie| prazaMsAke lie, jaise-jala se phauhArA calAne Adi meM, logoM se satkAra pAne ke lie, jaise-snAna aura vastra Adi kA maila dUra karane Adi meM, pUjA arthAt vastra, rana Adi kA puraskAra pAne ke lie, jaise devapratimA Adi ke snapana aura pUjana Adi meM, janma maraNa se mukta hone ke lie tIrthasnAna Adi meN| duHkhoM kA nirodha karane ke hetu, arthAt roga Adi ko zAnta karane lie snAna-pAna Adi meM vaha svayaM apkAya ke virAdhaka dravya aura bhAvazastra kA AraMbha karatA upabhogAra- * jIva kayA prajanathI aSkAyanA cha prati sAvadya vyApAra kare che tene uttara kahe che ke-A kSaNabhaMgura jIvananA sukha mATe, athaoNt, snAna, pAna che, pANuM sacavuM, vahANa AgaboTamAM javuM AvavuM,ItyAdi mATe. prazaMsAne mATe,jemakenaLamAMthI phuvArA calAvavA AdimAM, lokethI satkAra pAmavA mATe. jemake snAna karavAmAM ane vastra vagerene mela dUra karavAmAM, pUjA arthAt vastra, ratna, Adino puraskAra meLavavA mATe, jema-devapratimA AdinA snAna ane pUjana vageremAM, janma-maraNathI mukta thavA mATe, jema-tIrthasnAna AdimAM, dAno niSedha karavAnA hetuthI, arthAta-roga vagerenI zAnti mATe snAna-pAna vageremAM te pite aSkAyanAvirAMdhaka dravya ane bhAvaMzano AraMbha kare che, bIjA pAse aSkAyazane Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u.3 sa. 7 apkAyopabhogaH 513 vA udakazastra samArabhamANAn samanujAnAti =anumodayati / tat apkAyasamArambhaNaM tasya = aSkAyasamArambhaNaM kurvataH kArayituranumodayituzva ahitAya bhavati, tathA tat tasya avodhaye= jinadharmamAptyabhAvAya bhavati // sU0 7 // yena tu tIrthaGkarAdInAM samIpe'pakAyajIvasvarUpaM jJAtaM sa evaM vijAnAtItyAha' se taM saMyujjhamANe.' ityAdi / mUlam ---- setaM saMyujjhamANe AyANIyaM samuTThAe socA bhagavao ANagArANaM vA aMtie, ihamegesi NAyaM bhavai - esa khalu gaMdhe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu Narae, iccatthaM gaDhie loe jamiNaM virUpavehiM satthehi udayakammasamArambheNa udayasatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsA || bhrU0 8 // hai; dUsaroM se akAyaloM kA samAraMbha karavAtA hai aura apkAyazastra kA AraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana karatA hai / vaha akAya kA AraMbha, AraMbha karane vAle karAne vAle aura anumodana karane vAle ke ahita ke lie hotA hai aura ayodhi - jinadharma kI aprApti ke lie hotA hai |sU. 7 // jisane tIrthakara Adi ke sannikaTa apUkAya ke jIvoM kA svarUpa jAna liyA hai, vaha isa prakAra jAnatA hai-' se taM. ' ityAdi / mUlArtha -- bhagavAna aura anagAroM se sunakara apkAya kA svarUpa jAnatA huA jIva cAritra aGgIkAra karake koI-koI isa prakAra jAnatA hai - yaha graMtha hai, yaha moha hai, yaha mAra (mRtyu) hai, yaha naraka hai / gRddha puruSa nAnA prakAra ke zastroM se jala kA AraMbha karake Tara kA samAraMbha karatA huA anya aneka prakAra ke prANiyoM ko hiMsA karatA hai |sU. 8 // samArabha karAve che, ane akAyazastrane Araba karavAvALAne anumedana Ape che te aplAyanA AraMbha karanArane karAvanArane ane karavAvALAne anumAnana ApavAvALAne e saune mATe ahita karanAra che. ane amedhijinadhanI aprApti mATe hoya che. (s cha) jeNe tItha kara AdinA samIpamAM akAyanA jIvanuM svarUpa jANI lIdhuM che te 2mA prabhAte laye che:-' se taM.' ityAdi. mUlAtha bhagavAna athavA aNugArA pAsethI sAMbhaLIne akAyanA svarUpane jANanArA jIvA cAritra aMgIkAra karIne kAI-kaI A pramANe jANe che mA graMtha che, bhA bhoDa che, bhA mRtyu hai, yA na24 che. zRddha puruSa nAnA amAranA (ane prakAranAM) zastrothI jalanA AraMbha karIne, jalazaaneA Arabha karatA thakA bIjA aneka prakAranA prANIonI hiMsA kare che. (sU. 8) pra. A.-65 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 AdhArAstre - chAyA sa tat saMyudhyamAna AdAnIyaM samutyAya zrutvA khalu bhagavataH anagArANA vA'ntike, ihakepA, jJAtaM bhavati-epa khalu granthaH, epa khala mohaH epa khalu mAra, epa khalu narakA, ityarthaM gRddho lokaH yadimaM visparupaiH zastrairudakakarmasamArambheNa, udaphazastraM samAramamANaH anyAn anekarUpAn mANAn vihinasti / suu08|| TIkAyaH khalu bhagavatAtIrthaGkarasya, anagArANAm tadIyazramaNanirgranthAnAm, antike samIpe, zrutvA upadezaM nizamya, AdAnIyam-upAdeyaM, sarvasAvadyayogaparityAgarUpaM cAritraM, samutthAya aGgIkRtya viharati, sa tava aphAyasamArambhaNaM, saMdhyamAnaH ahitAbodhijanakatvena vijJAtA bhavati / / sa hi-evaM vicArayati iha-manuSyaloke, ekapAzramaNanirgranthopadezasaMjAtasamyagavavodhavairAgyANAmAtmArthinAmeva, jJAta-viditaM bhavati / kiM jJAtaM bhavatItyAkAhakSAyAmAha-epa khalu granthaH' ityaadi| TIkArtha-jA puruSa tIrthakara bhagavAn yA unake anuyAyI zramaNa nirmanthoM ke samIpa upadeza sunakara sarvasAvadha vyApAra kA tyAgarUpa cAritra aMgIkAra karake vicaratA hai, vaha apkAya ke AraMbha ko samajhatA hai-use ahitakara aura abodhijanaka jAnatA hai / vaha isa prakAra vicAra karatA hai-isa manuSya loka meM zramaNa nirgranthoM ke upadeza samyAjJAna aura vairAgya prApta karanevAle kinhIM2 AtmArthiyoM ko hI vidita hotA hai ki-'yaha graMtha hai ' ityaadi| TIkArya-je puruSa tathakara bhagavAna tathA tenA anuyAyI maNanirca nA samaya upadeza sAMbhaLIne sarva sAvadhavyApAranA tyAgarUpa cAritra aMgIkAra karIne vicare che, te aSkAyanA AraMbhane samaje che tene ahitakara ane abAdhijanaka jANe che, te A pramANe vicAra kare che ke -AmanuSya lAkamAM zramaNa-nirgonA upadezathI samyajJAna ane vairAgya prApta karavAvALA keI paNa AtmArthionA jANavAmAM heya che ke-A graMtha che ItyAdi. Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.3 sU. 8 aSkAyarakSopadezaH 516 epa udakazastrasamArambhaH khalu-nizcayena, granyA adhyate badhyate'neneti granyA aSTavidharmavandhaH / kAraNe kAryopacArAdudakazastrasamArambhasya granyarUpatvam, egamagre'pi yodhyam / tathA epaH udakazastrasamArammaH mohaH viparyAsaH viparItajJAnarUpaH / tathA epa eva mAramaraNaM nigodAdimaraNarUpaH / tathA epa khalu narakA-nArakajIvAnAM dazavidhayAtanAsthAnam / ityartham etadartha karmavandha-moha-maraNa-narakarUpaM ghoraM duHkhaphalaM prApya punaH punaretadarthameva loka ajJAnavazaktI jIvaH gRddhA lipmurasti / yadvAgRddhA-viSayabhogAsaktaH, lokaH saMsArI jIvaH, ityartham etadarthameva-karmabandha-mohamaraNa-narakArthameva, prvrtte| jisa ke dvArA gUMthA jAya-bAMdhA jAya yaha graMtha kahalAtA hai| yaha udakazastra kA samAraMbha graMtha hai, arthAt ATha karmI kA baMdha hai| yahI kAraNa meM kArya kA upacAra karake udakazana ke samAraMbha ko graMtha kahA hai| vAstava meM vaha graMtha (karmabaMdha) kA kAraNa hai| Age bhI isI prakAra samajhanA caahie| yaha jalazana kA samAraMbha moha-viparIta jJAna hai| tathA yaha mAra-nigoda Adi ke maraNarUpa hai| yaha naraka hai arthAt nArakI jIvoM ko honevAlI dasa prakAra kI vedanAoM kA sthAna hai / karmabaMdha, moha, maraNa, aura narakarUpa ghora duHkharUpa phala ko prApta kara ke bhI ajJAnI loga phira isI ke lie gRr3ha hote haiM / athavA gRddha arthAt bhogoM meM Asakta, saMsArI jIva isI ke lie, arthAt karmabaMdha, moha, maraNa tathA naraka ke lie hI pravRtti karate haiN| jenA dvArA gUMthI zakAya-bAMdhI zakAya te graMtha kahevAya che. e udakajala. ziane samAraMbha graMtha che arthAt ATha karmone baMdha che. ahiM kAraNamAM kAryo upacAra karIne udakazAstranA samAraMbhane graMtha kahyo che. vAstavika rIte te graMtha (karmabaMdhonuM kAraNa che. AgaLa paNa A pramANe samajavuM joIe. A jalazaane samAraMbha moha-viparIta jJAna che, tathA A mAra-nagara vagerenA maraNarUpa che, A naraka che-arthAt nArakI ane thavAvALI dasa prakAranI vedanAonuM sthAna che. karmabaMdha, moha maraNa ane naraka rUpa ghorakhapa phalane prApta karIne paNa ajJAnI loka pharIne tenA mATe vRddha-Asakta thAya che. athavA vRddha arthAt bhegomAM Asakta saMsArI jIva e mATe, arthAta karmabaMdha, meha, maraNa tathA naraka mATe ja pravRtti kare che. Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 AcArAGgasUtre yadyapi viSayabhogAsakto lokaH zarIrAdiparipoSaNArthaM parivandanamAnanapUjanArtha jAtimaraNamocanArtha duHkhapratighAtArthaM cApkAyazastrasamArambhaM karoti, tathApi tatphalaM grantha- moha - maraNa - narakarUpameva labhate, ata udakakarmasamAraMbhasya tadeva phalaM bhavatIti bhAvaH / lokaH punaH punaH karmabandhAdyarthameva lipyurasti, tadarthametra ca pravartate iti yaduktaM tatra hetumAha - ' yadimam . ' ityAdi / gRddho lokaH, virUparUpaiH nAnAvidhaiH zastraiH svakAyaudakakarmasamArambheNa= apkAyamuddizyASTavidhakarmasamutpAdakasAvayavyApAreNa, imam = akArya, bihinasti = pANarahitaM karoti / tathA - udaka yad = yasmAd, parakAyatadumaya rUpaiH, tA yaha hai ki yibhogoM meM Asakta jIva, karane ke lie, candana - mAna-pUjana ke lie, janma-maraNa se duHkhoM kA nAza karane ke lie, apkAya ke zastra kA AraMbha phala - grantha, moha, maraNa aura naraka rUpa hI pAtA hai / ata eva jalakarmasamAraMbha kA bahI phala hotA hai / zarIra Adi kA poSaNa mukta hone ke lie tathA karatA hai magara usa kA loka bAra-bAra karmabaMdha Adi ke lie hI icchuka hotA hai, aura usI ke lie pravRtti karatA hai, yaha bAta pahale kahI hai / yahA~ usa kA kAraNa batalAte haiM- kyoM ki gRddhajana nAnA prakAra ke se, udakakarma ke AraMbhadvArA, apkAya saMbaMdhI apUkAya kI hiMsA karatA hai / tathA jalakAya ke svakAya, parakAya aura ubhayakAyarUpa zastroM aSTakarma - janaka sAvayavyApAradvArA virAdhaka svakAya, parakAya aura tAtpaya e che ke viSayalAgAmAM Asakata jIva zarIra-AdinA pASaNa karavA mATe vandana, mAna, pUjA mATe, janma maraNathI mukta thavA mATe tathA duHkhAneA nAza karavA mATe aplAyanA zasranA AraMbha kare che, parantu tenuM phaLa graMtha, meAha, maraNa ane naraka rUpaja pAme che, e mATe jalaka samAraMbhanuM phUla teja hAya che. leka vAravAra kamamdha vagere mATe icchA karatA hAya che; ane te mATe pravRtti kare che. e vAta prathama kahI che. ahiM tenuM kAraNa batAve che kemake-ddha mANasa nAnA prakAranA svakAya, parakAya ane ubhayakAya rUpa zaaAthI udakakamanA Ara bhadvArA aplAyanA saMbaMdhI ATha karmajanaka sAvadhavyApAradvArA aplAyanI hiMsA kare che. tathA S Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 uM. 3 sU. 9 apkAyasacittatA zastram - apkAyamardakaM zastraM svakAyaparakAyatadubhayarUpaM anyAn =thivIkAyAdIn, anekarUpAnasAn sthAvarAMtha, vihinasti / 517 samArabhamANaH = vyApArayan prANAna=pANino akAsiyA padajIva nikAyarUpaM lokaM sarvameva maNihantIti ghorataraM duritaM kurvan punaH punaH granthAdinarakAntaM prApyApi tadarthameva pravarttate na punarmokSAyeti bhAvaH // sU0 8 // punarapi sudharmAsvAmI jambUsvAminaM mAha se bemi. ' ityAdi / // mUlam 11 se bemi saMti pANA udayanissiyA jIvA aNege || sU0 9 // // chAyA // sa vomi santi prANA udakanizritA jovA aneke // sU0 9 // ubhayakAya rUpa zanoM kA bhAraMbha karatA huA anyakAya - sthAvara aura jIvoM ko bhI hiMsA karatA hai, vaha jalakAyako hiMsAdvArA paDjIvanikAyarUpa samasta loka kI hiMsA karatA hai; ataH atyanta ghora pApa karatA huA punaHpunaH graMtha se lekara naraka taka ke dukkala ko pAkarake bhI umra ke lie pravRtti karatA hai-mokSa ke lie nahIM // 8 // sudharmA svAmI phira jambUsvAmI se kahate haiM-'se vemi' ityAdi / mUlArtha meM kahatA hU~ apkAya ke Azrita prANI haiM aura anya aneka (cha)ndriya Adi) jIva bhI haiM |sU. 9 // jalakAyanA virAdhaka svakAya, parakAya ane ubhayakAya 5 zastrAno AraMbha karIne anyakAya-sthAvara ane trasa jIveAnI paNa hiMsA kare che. te jalakAyanI hiMsAkArA pavanakAyarUpa samasta lekanI hiMsA kare che. tethI atyanta ghera pApa karatA thakA pharI pharI graMtha (kaba dha)thI laI ne naraka sudhInA mAThA-duHkhakAraka phaLane pAmIne paNa te mATe pravRtti kare che. meAkSa mATe karatA nathI. (sU. 8) sudharmA svAbhI irIthI labhyU svAmIne he dhe-' se vaimi ityAhi, mUlA ----huM kahuM chuM-aplAyanA Azrita prANI che, ane anya aneka (dvIndriya mAhi) va pada che. (sU. 8) Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 TIkA w saH = vijJAtAkkAyasvarUpo'haM travImi yathA sAkSAd bhagavataH sakAzAnmayA zrutaM tathA kathayAmItyarthaH / udakanizritAH jalarUpaM kAyamAzritya varttamAnAH apkAyikA ityarthaH prANAH = prANinaH santi / tathA'ne ke = dIndriyAdayaH nAnAvidhAH jIvA nIlagu - pUtaraka - matsyAdayaH udakanizritAH udakAvasthitAH santi / dehalIdIpanyAyenodakanizritA ityasyobhayatrAnvayaH anenodakaM sacittamanekajIvAdhiSThitaM ceti pratibodhitam / I " AcArAGgasUtre Avazyaka hai --- TIkArtha - akAya ke svarUpa kA jJAtA maiM kahatA hU~ / jaisA ki bhagavAn se maine sunA hai ki - apUkAya ko Azrita karake rahe hue apakAyika prANI haiM, tathA aneka dvIndriya Adi nAnA prakAra ke jIva nIlaMgu, pUrataka, matsya Adi bhI jala meM rahe hue haiM / udakanizritAH -- ' jalakAya ke Azrita' yaha pada dehalI - dIpakanyAya se donoM ora joDa lenA cAhie / yahA~ itanA samajha lenA kA zarIra jala hI hai, jaba ki jala meM rahane bAle trasa Adi hotA hai, phirabhI ve jala hI meM rahate haiM aura jala kI virAdhanA karanese una trasa Adi jIvoM ko bhI virAdhanA hotI hai / jahA~ jalakAya hai vahA~ sabhI kAya ke jIva hote haiM / jIvoM kA zarIra bhinna ki - jalakAya ke jIvoM TIkA--aplAyanA svarUpane jANanAra huM kahuM chuM. jevI rIte ke me' bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che ke akhAyane Azrita--Azraya karIne rahelA apkAyanA jIveA che. tathA aneka dvIndriya Adi nAnA prakAranA jItra nIlagu. pUrataka, matsya Adi paNa sabhAM rahelA che. 'udaka nizritAH' '04sAyane mAzrita' yA yaha heDasI - dvIpa--nyAyathI banne bAju joDI levuM joIe. ahiM eTaluM samajI levuM Avazyaka che ke-jalakAyanA jIvAnAM zarIra jalaja che. jyAre ke jalamAM rahevAvALA trasa Adi jIvanA zarIra bhinna-jUdAM hoya che. te pazu te jalamAMja rahe che, ane jalanI virAdhanA karavAthI te trasa Adi jIvAnI paNa virAdhanA thAya che. jyAM jalakAya che tyAM tamAma kAyanA jIva hAya che. + Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 3 . 9 apkAyasacittatA apUkAyasya lakSaNadvAram - nandukaM sacittamastItyatra kiM pramANam ? ucyate - ApaH sacittAH, zastrAnupahatatve sati dravatvAt, hastizarIropAdAnabhUtakalalayat / vastravaNAdau dopavAraNAya zastrAnupadatatvavizeSaNopAdAnam | kalazabdagrahaNena saptadivasamAtravartino grahaNam, tataH paramapTamadivasAda tadevArbudAdyavasthAmApadyate / kiJca - ApaH sajIvAH, anupahatadravatvAda, aNDakamadhyasthitakalalavat / kiJca - Apo jIvazarIrANi, chedyatvAva, bhedyatvAt dRzyatvAt karacaraNAdisamudAyavat / aSkAyakA lakSaNadvAra zaMkA--jala sacitta hai, isa viSaya meM kyA pramANa hai ? 519 samAdhAna--jala sacitta hai, kyoM ki zastra ke upaghAta ke binA hI vaha deva (tarala) hai, jaise- hAthI ke zarIra kA upAdAna kaula / yahA~ mUtra Adi se vyabhicAra haTAne ke lie 'zatra ke upaghAta ke vinA' yaha vizeSaNa lagAyA gayA hai / 'kalala' zabda ke grahaNa karane se sirpha sAta dina kA garbhAzayasthita zukrazoNita mizrita ravatrtha TenA cAhie | AThaveM dina se ukako arbuda Adi avasthAeM ho jAtI haiM -arthAt vaha gADhA hone lagatA hai / aura bhI - jala sajIva hai, kyoM ki vaha anupahata drava hai, jaise aMDe kA rasa / aura bhI - jala, jIva kA zarIra hai, kyoM ki usakA chedana-bhedana kiyA jAtA hai aura haraya hai, hAtha paga Adi ke samUha kI taraha / akhAyanuM lakSaNakAr~~ zakAjala-pANI citta che e viSayamAM zuM pramANa che? samAdhAnanjala citta che. kemake zastranA upaghAta vinAja te tarala che. jevI rIte hAthInA zarIranuM upAdAna "kalala". ahiM mUtra AdithI vyabhicAra haTAvavA mATe zastranA upaghAta vinA' e vizeSaNa lagADayu che. "kalala." zabdanA grahaNa karavAthI mAtra sAta divasanA garbhAzayamAM rahele zukazeANita mizrita dravapadArtha samajavA oie. AThamA divasathI tenI anu~ Adi avasthAe thai jAya che, arthAt te kANu thavA lAge che. khIjuM paNa--jala sajIva che, kemake te anupahata drava che, jemake iMDAne rasa. khIjuM paNa jala-dava zarIra che. kemake tenuM chedana-bhedana karI zakAya che ane hezya hai; hAtha-yatra mAhinA samRddha prabhAva. Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAtsUtre kizcA'vyaktopayogAdIni phapAyaparyantAni jIvalakSaNAni pRthivIkAyoddezake mAguktAni teSAM jIvalakSaNAnAM samanvayAdApaH sacittA manuSyavaditi vijJAyate / evaM tejaskAyAdere kendriyajIvasyaitAni jIvalakSaNAni santIti bodhyam / Agamo'pi yathA - " AU cittamatamavakhAyA aNegajIcA puDhosattA" iti ( dazave. a0 4 ) 520 marUpaNAdvAram -- apakAyA jIvA dvividhAH, sUkSmavAdarabhedAt / sUkSmanAmakarmodayAt isa ke atirakta-avyakta upabhoga se lekara kapAyaparyanta jIva ke jo lakSaNa pRthvIkAya ke uddezaka me batalAye haiM, una saba jIva ke lakSaNoM kI vidyamAnatA hone ke kAraNa bhI jala sacitta hai, jaise manuSya Adi / isI prakAra tejaskAya Adi ekendriya jIvoM meM bhI jIva ke lakSaNa haiM, aisA samajha lenA cAhie / Agama pramANa se bhI jala sajIva siddha hotA hai-" apa sacita kahA gayA hai / usameM aneka jIva haiM aura una kA astitva, alaga-alaga hai / " ( daza0 a0 4 ) prarUpaNAdvAra akAya ke jIva do prakAra ke haiM- sUkSma aura bAdara / jinake sUkSmanAma te sivAya avyakta upayegathI laIne kaSAya sudhI jIvanAM je lakSaNa pRthvIkAyanA uddezakamAM batAvyAM che te sarva jIvanA lakSachelRAnI vidyamAnatA hovAnA kAraNe paNa jala sacitta che. jevI rIte manuSya Adi. e pramANe tejaskAya Adi ekendriya jIvAmAM paNa jIvanA lakSaNa che. e rIte samajI levuM joIe. Agama pramANathI paNa jala sajIva siddha thAya che-- << apa sacitta kaheluM che; temAM aneka jIva che. ane tenuM astitva alagaasNg che." ( 60 25.4 ) prarUpaNAdvAra-- aplAyanA jIva e prakAranAM che--(1) sUkSma ane (2) khAdara jene sUkSmanAma Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkAadhya0 13. 3 mU. 9 aSkAyabhedAH 521 sUkSmAH, vAdaranAmakarmodayAd vAdarAH / tatra sUkSmA dvividhAH - paryAptA aparyAptAtha / sUkSmAH sarvalokavyApinaH / bAdarA lokaikadeze santi / vAdarA aSkAyA anekavidhAH - himAvazyAya-mihikA - karaka- haratanu-zuddha-zItoSNa-kSArAmla lavaNa-kSIra- ghRtodakAdayaH / te sarve vAdarA aSkAyAH saMkSepato dvidhA-paryAptA apryaaptaath| vAdarANAM rat jIvastatrAsaMkhyeyairvAdarajIveniyamato bhAvyam / vAdarANAM sthAnaM samudrahRdanadImabhRtayaH / bAdarANAM sUkSmANAM comayeSAmapkAyAnAM paryAptAparyApta medavadanye'pi zarIstrayAdibhedAH santi te pRthivIkAyoddeze prAguktAstata eva boddhavyAH / karmakA udaya hai ve sUkSma kahalAte haiM, aura bAdaranAmakarma ke udaya vAle vAdara kahalAte haiM / ina meMse sUkSma jIva paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke haiM / sUkSma sampUrNa loka meM vyApta haiM / bAdara loka ke eka deza meM haiM, bAdaraapakAya ke aneka bheda haiMhima, osa, mihikA ( ghUMvara ) ole, haratanu ( tRNake apra para rahA huA pAnI ) zuddha, zItauSNa, kSAra, Amla, lavaNa, kSIra, ghRtodaka Adi / saba bAdara akAya saMkSepa se paryApta tathA aparyApta ke bheda se do prakAra ke haiM / jahA~ eka bAdara jova hotA hai vahAM niyama se asaMkhyAta vAdara jIva hote haiM / samudra, tAlAba, nadI vagairaha bAdara jIvoM ke sthAna haiN| bAdara aura sUkSma, donoM prakAra ke jalakAya ke jaise paryAsa aura aparyApta bheda kiye gaye haiM usI prakAra zarIstraya Adi aura bheda bhI haiM / ve pRthvIkAya ke uddezaka meM batalAye haiN| vahIM se jAna lene cAhie / kramanA udaya che te sUkSma kahevAya che ane mAdaranAmakarmanA udayavALA bhAdara kahevAya che. temAMthI sukSma jIva paryApta ane aparyAptanA bhedathI be prakAranAM che, sUkSma sava leAkamAM vyApta che. ane bAdara lekanA eka dezamAM che. mAdara apkAyanA aneka leha che. hibha, ANa haratanu ( tRNanA agrapara raheluM pANI zuddha zIta, upyu kSAra, abhya, savasu, kSIra, ghRtohara mAhi sarva mAhara abhchAyasaMkSepathI paryApta tathA aparyAptanA bhedathI e prakAranAM che. jyAM eka khAdara jIva hoya che. tyAM niyamathI asaMkhyAta bAdara chava heAya che. samudra, taLAva, nadI vagere khAdara chavAnA sthAna che. mAdara ane sUkuma ane prakAranA jalakAyanA jevI rIte paryApta ane aparyApta bheda karavAmAM AvyA che. te pramANe zarIratraya Adi khIjA bheda paNa che. te pRthvIkAyanA uddezakamAM atAvelA che. te tyAMthI jANI levA joIe. pra. A-66 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 522 AcArAstre pRthivIkAyavad asaMkhyeyAca pratyekamubhaye / keralaM zarIrasaMsthAna stiyukavindukasaMsthitameva / ___parimANadvAram--- ye cAdaraparyAptA aphAyAH, te saMvartitalokamatarA'saMkhyeyabhAga pradezarAziparimANAH, ye tu bAdarA aparyAptAH, tathA sUkSmAH paryAptA aparyAptAzca rAzayaste pRthaka-pRthagasaMkhyeyalokAkAzapradezarAziparimANAH santi / ayamatra vizepaH-cAdaraparyAptebhyaH pRthivIkAyebhyo bAdaraparyAptA aphAyA asaMkhyeyaguNAH, bAdarebhyo'paryAptebhyaH pRyivIkAyebhyo bAdarA aparyAptA apkAyA asaMkhyeyaguNAH / sUkSmAparyAptathivIkAyebhyaH saMkSmA aparyAptA apkAyA vizepAdhikAH, pRthvIkAya ke samAna pratyeka prakAra ke jIva asaMkhyAta haiN| alabattA ina ke zarIra kA AkAra stivukavindu (buda-buda) ke samAna hai / parimANadvAravAdara paryApta apkAya ke jIva saMvartita lokapratara ke asaMkhyeyabhAga pradezoM ke barAbara haiM, bAdara aparyApta tathA sUkSma praryApta aura aparyApta rAziyoM alaga alaga asaMkhyAta lokAkAza ke pradeza ke barAbara haiM / yahA~ itanI vizeSatA samajhanI cAhie ki-yAdara paryApta pRthvIkAya kI apekSA bAdara paryApta apakAya asaMkhyAtaguNA haiM, aura bAdara aparyApta pRthvIkAya kI upekSA bAdara aparyApta apkAya ke jIva asaMkhyAtaguNA hai| sUkSma aparyApta pRthvIkAya ke jIvoM se sUkSma aparyApta apkAyika jIva vizeSa adhika hai pRthvIkAyanI pramANe pratyeka prakAranA jIva asaMkhyAta che. alabatta tenA zarIranA mA42 sitamubhindu-muha-munA prabhArI che. , paribhAvAra--- bAdara paryApta aSkAyanA jIva saMvartita lokamataranA asaMkhyaya bhAga pradezanA barAbara che. bAdara aparyApta tathA sUkSma paryApta ane aparyApta rAzio alaga-alaga asaMkhyAta lokAkAzanA pradezanI barAbara che. ahiM eTalI vizeSatA samajavI joIe kebAdara paryApta pRthvIkAyanI apekSA bAdara paryApta aSkAya asaMkhyAta guNa che, ane bAdara aparyApta pRthvIkAyanI apekSA bAdara aparyApta aSkAyanA jIva asaMkhyAtaguNa che. sUkama aparyApta pRthvIkAyanA jIvothI sUkama aparyApta akAyika jIva vizeSa adhika che. Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TokA adhya.1 u.3 mU. 9 aphAyazasvam sUkSma-paryApta-pRthivIkAyebhyaH sUkSmaparyAmA akAyA vizeSAdhikAH // muu09|| zrIsudharmA svAmI jambUsvAminamAmantrya kathayati-'idaM ce.' tyAdi / iI ca khalu bho ! aNagArANaM udayaM jIvA viyAhiyA sU0 // 10 // chAyAiha ca khalu bhoH ! anaMgArANAmudakaM jIvA vyAkhyAtAH // sU0 10 // TIkA'bhoH' iti parasparAlApaviSayakAmantraNe, tena bho: hejambUH ! iha-jinazAsane khalu-nizcayena anagArANAM-dravyabhAvagRharahitAnAM munInAM matibodhanAyeti zepaH, udakaM jIvA vyAkhyAtAH' iti, udakaM jIvapiNDabhUtatathA sUkSma paryApta pRthvokAya kI apekSA sUkSma paryAta apkAya ke jIva vizeSa adhika haiM / / sU. 9 // zrI sudharmA svAmI jambU svAmI ko saMbodhana karake kahate haiM:-'iha ca' ityAdi / mUlArtha hai ziSya ! jina zAsana meM anagAroM ke lie yaha vyAkhyA kI gaI hai ki-jala jIva hai. / / sU. 10 // TIkArtha--'bho' zabda saMbodhana ke lie hai| isa kA tAtparya yaha huA ki he jambU ! isa jina zAsana meM nizcaya se anagAroM arthAt dravya aura bhAva gRha se rahita muniyoM ke bodha ke lie 'jala jIva hai' yaha vyAkhyAna kiyA gayA hai / jala, jIvoM kA tathA sUkSma paryApta pRthvIkAyanI apekSA sulama paryApta akAyanA jIva vizeSa adhiH che. (sa. 6) zrI sudhamAM svAmI janme svAmIne saMbodhana karIne kahe che- huM ' ityAdi. mUlAI-he ziSya! jinazAsanamAM aNagArene mATe A vyAkhyA karavAmAM bhAvI cha, 1971 cha. (sa. 10) TIkAtha... zabda saMbadhana mATe che. tenuM tAtparya e thayuM ke-he ja. A jinazAsanamAM nizcayathI aNagAranA arthAt dravya ane bhAva gRhathI rahita munionA baMdha mATe "jala jIva che A vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. jala, nepiMDa che, e pramANe Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 522 AcArAne pRthivIkAyavad' asaMkhyeyAca pratyekamubhaye / keralaM zarIrasaMsthAna stiyukavindukasaMsthitameva / parimANadvAram -- ye vAdaramaryAptA akAyAH, te saMvartitalokamatarAsaMkhyeyamAga pradezarAziparimANAH, ye tu bAdarA aparyAptAH, tathA sUkSmAH paryAptA aparyAptAzca rAzayaste pRthak-pRthagasaMkhyeyalokAkAzapradezarAziparimANAH santi / ayamatra vizepaH-cAdaraparyAptebhyaH pRthivIkAyebhyo vAdaraparyAptA apkAyA asaMkhyeyaguNAH, bAdarebhyo'paryAptebhyaH pRyivIkAyebhyo bAdarA aparyAptA apkAyA asaMkhyeyaguNAH / sUkSmAparyAptathivIkAyebhyaH sUkSmA aparyAptA apakAyA vizeSAdhikAra, pRthvIkAya ke samAna pratyeka prakAra ke jIva asaMkhyAta haiN| alabattA ina ke zarIra kA AkAra stivukabindu (khuda-buda) ke samAna hai| parimANadvArabAdara paryApta apkAya ke jIva saMvartita lokapratara ke asaMkhyeyabhAga pradezoM ke barAbara haiM, bAdara aparyApta tathA sUkSma prApta aura aparyApta rAziyoM alaga alaga bhasaMkhyAta lokAkAza ke pradeza ke barAbara haiN| yahA~ itanI vizeSatA samajhanI cAhie ki-bAdara paryApta pRthvIkAya kI apekSA bAdara paryApta apkAya asaMkhyAtaguNA haiM, aura bAdara aparyApta pRthvIkAya kI upekSA bAdara aparyApta apakAya ke jIva asaMkhyAtaguNA haiN| sUkSma aparyApta pRthvIkAya ke jIvoM se sUkSma aparyApta apkAyika jIva vizeSa adhika hai pRthvIkAyanI pramANe pratyeka prakAranA jIva asaMkhyAta che. alabatta tenA zarIranA AkAra stibukabindu-buda-budanA pramANe che. parimANadvAra- bAdara paryApta aSkAyanA jIva saMvartita lokamataranA asaMkhyaya bhAga pradezanA barAbara che. bAdara aparyApta tathA sUkSama paryApta ane aparyApta rAzio alaga-alaga asaMkhyAta lokAkAzanA pradezonI barAbara che. ahiM eTalI vizeSatA samajavI joIe kebAdara paryApta pRthvIkAyanI apekSA bAdara paryApta aSkAya asaMthAta guNa che, ane bAdara aparyApta pRthvIkAyanI apekSA bAdara aparyApta aSkAyanA jIva asaMkhyAta guNa che. sUma aparyApta pRthvIkAyanA jIvathI sUkSma aparyApta aSkAyika jIva vizeSa adhika che. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - A AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 sa. 16 aMkApaMzastram jalam / mizra sacittAcittasaMmilitam / etad dvayaM cAgrAhyam / acittaM dvividha svabhAvataH, zastrasaMparkatazca / svamAvato'cittaM jalaM kevali-manAparyayA'vadhi-zrutajJAninastajAnAnA api na sevante, anavasthAdopamasaGgAt, vyavahArAzuddhezca / prasiddhaM ca yat kadAcitsvabhAvato'cittajalaparipUrNa hUda, svabhAvato'cittIbhUtaM tilAdikaM ca dRSTvA vyavahArAzuddhatvAtpipAsAkSudhAparipIDitAnAmapi sAdhUnAM pAnArtha bhakSaNArtha ca tatrAnujJA na kRtA bhagavateti / yattu zastrasaMparkAdacittaM jalaM tat sAdhUnAmupabhogAya grAAM, tena saMyamaniho bhavati / kiM tacchatram ? ityAha-'satyaM.' ityAdi / nadI, kRpa, tAlAva Adi kA jala sacitta, aura acitta milA jala mizra kahalAtA hai| yaha donoM prakAra kA jala sAdhu ke liye agrAhya hai| acitta jala do prakAra kA hai-svabhAva se acitta aura zastra ke saMyoga se acitta / svabhAva se acita jala ko kevalI, manaHparyayajJAnI, avadhijJAnI, tathA zrutajJAnI, jAnate haiM, magara usa kA sevana nahIM karate / sevana karane se anavasthA doSa AtA hai aura vyavahAra azuddha ho jAtA hai / yaha bAta prasiddha hai ki-kadAcit svabhAva se acitta jala se bharA huA tAlAva, tathA svabhAva se acitta tila, Adi ko dekhakara vyavahAra meM azuddha hone ke kAraNa pyAsa aura bhUkha se pIDita sAdhuoM ko bhI pIne-khAne kI AjJA bhagavAnne nahIM dI hai / jo jala, zava ke saMyoga se acitta ho gayA ho vahI sAdhuoM ke lie, grAhya hotA hai| aisA karane se hI saMyama kA pAlana hotA hai / vaha zastra kyA hai, yaha batalAne ke lie kahate hai-'satyaM.' ityAdi / nadI, kuvA,taLAva AdinuM jala sacitta che. sacitta acitta ane prakAranuM bheguM thayeluM jala mizra kahevAya che. A baMne prakAranAM jala sAdhuo mATe agrAhya che. acita jala be prakAranuM che. (1) svabhAvathI acitta ane (2) zastranA saMgathI acitta. svabhAvathI acitta jalane kevalI, mana:paryayajJAnI, avadhijJAnI tathA zrutajJAnI jANe che, paraMtu tenuM sevana karatA nathI-sevana karavAthI anavasthA deza Ave che, ane vyavahAra azuddha thaI jAya che. e vAta prasiddha che ke-kadAcit svabhAvathI acitta jalathI bhareluM taLAva tathA svabhAvathI acitta tala Adine joIne vyavahAramAM azuddha hovAnA kAraNe tarasa ane bhUkhathI pIDita sAdhuone paNa pIvA-AvAnI AjJA bhagavAne ApI nathI. je jala zastranA saMyogathI acitta thaI gayuM hoya te jala sAdhuo mATe grAhya hoya che. e pramANe karavAthI ja saMyamanuM pAlana thAya che. te zarma zuM che? e batAvavA mATe kahe che-"jo ItyAdi. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 524 AcArAso mastIti bhagavatA kevalAlokena vijJAyAnagArebhyaH saMyamarakSaNArthamudakaM jIvatvena matiyodhitamityarthaH / 'ca'-zabdAt tadAzritA anye dvIndriyAdayo'pi jIvA vyAkhyAtA iti bodhitam / yo vindumAtrodakavirAdhakaH, sa pahajIvanikAyavirAdhako bhavatIti vartulArthaH // sU0 10 // zastradvAramnanu yadi jovapiNDabhUtamudakaM bhagavatA proktaM tarhi udakasevinAM munInAmavazyaM mANAtipAtadopasampAtaH, tena kathaM saMyamaH saMyaminAM saMpadhate ? ucyate sacittAcittamizrabhedena trividhamudakam / tatra sacittaM-nadIkUpatahAgAdipiNDa hai, isa prakAra bhagavAna ne kevalajJAna se jAnakara sAdhuoM ke saMyama kI rakSA ke lie jala ko jIva batalAyA hai| sUtra meM diye hue 'ca' zabda se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki jala ke Azrita dUsare dvIndriya Adi jIva bhI haiN| saMkSepa meM tAtparya yaha hai ki-jo purupa eka bindu jala kI virAdhanA karatA hai vaha paTakAya ke jIvoM kA virAdhaka hai // sU. 10 // zastradvArazaMkA-yadi jala jIvoM kA piNDa hai, aisA bhagavAnne kahA hai to jalakA sevana karane vAle muniyoM ko hiMsA kA doSa lagatA hai| aisI sthiti meM sAdhuoM kA saMyama kisa prakAra kAyama raha sakatA hai ? samAdhAna-jala tIna prakAra kA hai-(1) sacitta (2) acitta aura (3) mizra bhagavAne kevalajJAnathI jANa karIne sAdhuonA saMyamanI rakSA mATe jalane jIva tarIke batAvyuM che. sUtramAM ApelA " zadathI e pragaTa karavAmAM AvyuM che kejalanA Azrita bIjA dvindriya Adi jIva paNa che. saMkSepamAM tAtparya e che keje purUSa eka TIpA jalanI virAdhanA kare che te kAyanA jIvone virodhaka che. (sU. 10) shkssaarzaMka-je jala jIne piMDa che. e pramANe bhagavAne kahyuM che te jalanuM sevana karavAvALA munione hiMsAdeSa lAge che. evI sthitimAM sAdhuone saMyama kAyama kevI rIte rahI zake che? samAdhAna- Y mAranu cha (1) sacitta (2) mAthi bhane (3) mizra Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.3 sa. 11 apkAyazastram mizranalaM ca / ubhayakAyazasvapariNatamapi na grAdyam, tatra mizrazaGkAsadbhAvAt / parakAyazatrapariNatameva jalaM munInAM grAhyam, parakAyazastraM cApkAyasya agni-mRttikAdrAkSA-zAka-taNDala-piSTa-dAlI-caNakAdikam / parakAyazastrapariNataMvarNAdInAM pUrvAvasthAvalakSaNyApanam / tatra vaNato dhRsaratyAdirUpaM, gandhatastattadvastusambandhigandhavatvam, rasatastattadvastusambandhitiktakaTukapAyAdirasavattvam / sparzataH snigdharUkSatvAdirUpam / tadevambhUtamacittaM jalamasyaivAGgasya dvitIyazrutaskandhe pAnapaNAyAmekaviMzatividhaM munInAM grAhyatvena vakSyate bhagavatA / tathAhi--- jala ke lie garma jala athavA miTTI Adi se milA huA jala / ubhayakAyazastra se pariNata jala bhI sAdhuoM ke lie pAhya nahIM hai, kyoM ki usa meM mizra (sacittAcitta) ko zaGkA rahatI hai / muniyoM ke lie parakAyazatrapariNata jala hI grahaNa karane yogya hai / apkAya kA parakAyazastra-azi, miTTI, dAkha, zAka, cAvala, ATA, dAla, aura canA Adi haiN| pahale kI apekSA varNa, rasa gaMdha Adi badala jAnA parakAyazastra se jala ke pariNata (acitta) ho jAne kI pahacAna hai| varNa se jala kA dhUsara Adi ho jAnA, gaMdha se usa meM milI huI vastuoM ko gaMdha Ane laganA, isI prakAra jala meM milI huI vastuoM kA tIkhA, kaDavA, kasailA Adi rasa kA svAda A jAnA, aura sparza se jala kA rUkhA, cikanA bhAdi ho jAnA jala ke acitta hone ke lakSaNa haiN| maLeluM jala. ubhayakAya zasathI pariNata jala paNa sAdhuo mATe grAhya nathI. kemake temAM mizra (sacittAcittanI zaMkA rahe che. munie mATe parakAyazaapariNata jalaja grahaNa karavA yogya che. aplAyanuM parakAyazastra, agni, mATI, drAkSa, zAka, cAvala, leTa, dAla ane caNa Adi che. pahelAM karatAM jenAM varNa, rasa, gaMdha, Adi badalAI jAya te parAkAyazastrathI jala pariNata (acitta) thaI javAnI e nizAnI arthAt oLakhANa che. vaNathI jalanuM dhUsara Adi thaI javuM, gaMdhathI temAM maLelI vastuonI gaMdha AvavI, e pramANe jalamAM maLelI vastuonA tIkhA, kaDavA, kaselA Adi rasane svAda AvI ja, ane sparzathI jalanuM rakSa cikaNuM Adi thaI javuM. e jala acitta hevAnA lakSaNa che. Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 mUlam - satyaM cettha aNuvI pAsa, puDho satyaM paveiyaM // sU0 11 // chAyA zastraM cAtra anuvicintya pazya, pRthak zastraM praveditam // 11 // TIkA AcArAGgamatre asmin prastute'pkAye zastraM - zasyate-hiMsyate mANI yena tacchatram anuvicintya =' idamaSkAyasya zastram' iti vicArya, pazya - he ziSya ! jJAnadRSTayA vilokya | zastram = upamardakaM prastutatvAda kAyasya pRthaka = vibhinnarUpaM svakAya parakAyobhayakAyabhedAt trividhamityarthaH praveditaM = pratibodhitaM bhagavatetizeSaH / tatra strakAyazastra nadyAdyudakAnAM kUpAdyudakam / kUpAdyudakAnAM nadyAdyudakaM ca / svakAyazastrapariNataM jalaM sAdhUnAmagrAI vyavahArAzuddheH / ubhayakA yazastraM kUpAdijalasyoSNajalaM mRttikAdi mUlArtha - - apUkAya ke viSaya meM, he ziSya ! zastra kA vicAra karo / apkAya ke zastra pRthak-pRthak samajhAye gaye haiM / sU. 11 // TIkArya -- jisa ke dvArA hiMsA ho vaha zastra kahalAtA hai, he ziSya ! akAya ke viSaya meM 'yaha apkAya kA zastra hai' isa prakAra vicAra karo apkAya ke zastra svakAya, parakAya aura ubhayakAya ke bheda se nAnA prakAra ke bhagavAnan ne batalAye haiM / kuMekA jala nadI ke jala ke lie svakAyazastra hai, isI prakAra nadI Adi kA jala ku~e ke jala ke lie svakAyazastra hai / svakAyazastra se pariNata jala sAdhuoM ke lie grAhma nahIM hotA, kyoM ki vaha vyavahAra meM azuddha hai / ubhayakAyazastra hai- ku~e Adi ke mUlA--akAyanA viSayamAM huM ziSya ! zastranA vicAra karo. apkAyanAM zastra hAM hAM sabhalavyAM che. (sU. 11) TIkA--jenA dvArA hiMsA thaI zake te zastra kahevAya che, he ziSya ! apkAyanA viSayamAM 'A akAyanuM zastra che' e pramANe vicAra karA akAyanAM zastra svakAya, parakAya, ane ubhayakAyanA bhedathI nAnA prakAranAM bhagavAne khatAvyAM che. kuvAnuM jala, nadI AdinAM jala mATe svakAyazastra che. e pramANe nadI AdinuM jala kuvAnAM jala mATe svakAyazasra che, svakAyazastrathI pariNuta jala sAdhue mATe grAhya rahetuM nathI, kAraNa ke te vyavahAramAM azuddha che. ubhayakAyaza che kuvA AdinAM jala. mATe garama jala, athavA mATI vagerethI Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA adhya0 1 u. 3 sa. 11 jalamakaraNam 529 iti bhASAyAM tasya pAna dhAvanajalam / (13) drAkSApAnakam = drAkSAdhAvanajalam / (14) dADimapAnakam - dADimadhAvanajalam / (15) kharjUrapAnakam kharjUrathAvana - jalam / (16) nAlikelapAnakam = nAlikeladhAvana jalam / ( 17 ) karIrapAnakam = karIradhAvanajalam / (18) kolapAnakam = vadaradhAvanajalam / (19) AmalakapAnakam - AmalakadhAvanajalam / (20) ciJcapAnakam = ciJcA - amlikA' imalI ' iti bhASAyAM, tasyAH pAnakaM = dhAvenajalam / (21) zuddhavikRtam agnyutkAlitamuSNaM jalaM ca / iha zepadvArANi pRthivikAyacad vijJeyAni / , ye tu zAkyAdaya: sacitApkAyopabhoginaH santi teSu zAkyAdayaH svopabhogArtham ' Apo jIvA na santi iti pratipAdayanti daNDinastu jalaM sacitaM manyamAnA api modapramAdavazataH svArthamuskAlayanti, paramupadizanti, ca, yathA tridaNDamutkALanIya jaLam ityupadizyApkAyasamArambhaM kArayanto na kevalamapkAyaM vihiMsanti, kintu tadAzritAnanyAnapi dvIndriyAna virAdhayanti / kA dhovana (15) khajUra kA dhovana (16) nAriyala kA ghovana (17) kaira kA dhovana (18) vera kA dhovana (19) A~vale kA ghovana (20) imalI kA ghovana (21) agni se ukAlA huA garma jala / jo zAkya Adi sacitta akAya kA sevana karate hai, una meM se zAkya Adi apane upabhoga ke lie ' jala sacita nahIM hai ' isa prakAra kI prarUpaNA karate haiM / daNDI loka jala ko sacitta mAna kara ke bhI moha aura pramAda ke vaza ho kara apane lie pAnI garama karavAte haiM ora dUsaroM ko ukAlane kA upadeza dete haiM ki- jala tIna daNDa, ukAlanA cAhie / arthAt tIna ukAlekA pAnI honA cAhiye isa prakAra upadeza dekara apUkAya kA samArambha karate hue na kevala apkAya kI hiMsA karate haiM api tu jala meM rahane vAle dvIndriya Adi kI bhI virAdhanA karata haiM / dhovAyu, (16) nArIbhesanu ghova. (17) ranu ghova. (18) mozana ghalu, (18) gaNAnaM ghova. (20) masInu ghova. (21) atithI (jhaNetuM garama sa. je zAkaya Adi sacittaprakAyanuM sevana kare che. temAMthI zAya Aphri peAtAnA upabhAga mATe jala citta nathI' e prakAranI prarUpaNA kare che. daDI jalane sacitta mAnIne paNa meha ane pramAda vaza thaI. peAtAnA mATe pANI garama karAve che, ane bIjAne pANI garama karavAnA upadeza Ape che ke-jala traNa da.--ukALA ApIne ukALavuM joIe. A pramANe upadeza ApIne prakAyane samArabha karatA thakA kevaLa apakAyanIja hiMsA kare che, eTaluMja nahI parantu jalamAM rahevAvALA dvIndriya AdinI paNa virAdhanA kare che. pra. sa.-67 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 AcArAce (1) utsvedyam-piSTasaMghaTapiTharAdiprakSAlanajalam / (2) saMsvayam saMsekima vA-utkAlitatiladhAvanajalaM, utkAlitapaprazAkAdidhAvananalaM vaa| (3) tandulodakam tanduladhAvanajalam / (4) tilodakam-tiladhAvanajalam / (5) tupodakam bIhidhAvanajalam / (6) yavodakamya vadhAnyakSAlanamalam / (7) AcAmakam avazrAmaNajalaM 'ausAmaNa' iti bhApAmasiddham / (8) sauvAramAranAlaM, takrapAtradhAvanajalaM, takropariSThAnistAritajalaM yA 'AI' iti bhApAyAm / (9) AmraphalAdidhAvanajalam / (10) AmrAtakapAnakam-AmrAtakadhAvanajalam / AmrAtakamiti 'ambADI' iti bhApAmasiddham / (11) kapitthapAnakam kapitthaM 'kaviTha' iti bhapAyAM, tasya dhAvanajalam / (12) mAvaliGgam 'vijorA' isa prakAra kA acitta jala isI sUtra ke dUsare zrataskandha meM pAnapaNA' prakaraNa meM ikkIsa prakAra kA bhagavAn ne sAdhuoM ke lie grAhya kahA hai / vaha isa prakAraH-- (1) utsedya--ATekA milA huvA pIThara (kathoTI) AdikA dhovana / (2) saMsvedya (saMsekima) ukAle hue tilokA dhovana yA ukAle hue pattoM ke zAka kA dhovana / (3) cAvaloM kA dhovana, (4) tiloM kA dhovana, (5) dhAnyakA ghovana, (6) jau kA dhovana (7) osAmaNa, (8) AranAla, chAcha ke vartanoM kA dhovana, athavA chAcha ke upara kA nitArA pAnI jise 'AMcha' bhI kahate haiN| (9) Ama Adi phaloM kA dhovana (10) ambADI kA dhovana (11) kaviTha (kaitha) kA dhovana (12) vijaure kA dhovana (13) dAkha kA dhovana (14) dADima (anAra) AvA prakAranuM acita jala A sUtranA bIjA grutaskaMdhanA pAnaiSaNa-prakaraNamAM ekavIza prakAranuM bhagavAne sAdhuo mATe grAhya kahyuM che, te A pramANe che - (1) svedha-vATa bhaNe, 4tharoTa mohinu . (ra) saMgha-ukALelA talanuM dhAvaNa, athavA ukALelA pattAvALAM zAkanuM dhAvaNuM. (3) yAsAnu ghoSaNa. (4) tarnu ghASaNa. (5) dhAnyanu dhauvAe. (6) patu dhopaNa. (7) mAsAbhae. (8) mAranAla-chAsanA vAsAnu caupAya, mathavA chAsanI 52 nItarela pANa. jene "Acha paNa kahe che. (e) mAmA-mAme mA jAnu ghopaNa. (10) samAnu ghopara (11) garnu ghopaNa. (12) minarA ghAvA. (13) drAkSa dhApay. (14) hAubhanu ghoSaNa. (15) Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - M AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 3 ma. 13 aSkAyavirAdhanAdoSaH 635 TIkA'athavA 'zabdaH kathitasyArthasya prakArAntareNa spaSTIkaraNe vartate / ye'SkAyArambhigastepAmadattAdAnadopApattirapi / yato'kAyanovaistebhyonArpitAni svazarIrANyupamardayituM, te ca tAni vAGmanAkAyayogaiH kRtakAritAnumoditairupamardayanti, tatathAkAyArambhiNAmadattAdAnadopo'pyanivAryoM bhavati, tasmAnmumukSubhiH sarvathA'kAyArambho varjanIyaH, iti bhagavatA sAkSAtmoktam / / sU0 12 / / sacittajalopabhogino hi pRSTAH santo yad vadanti tadAha--- yadvA-akAyArambhaM svayaM parihattumakSamAH zAkyAdayo yadvadanti tadAha'kappar3a Ne.' ityaadi| TIkArya--pahale kahI huI bAta kA dUsarI taraha se spaSTIkaraNa karane ke liye 'athavA' zabda hai | jo apakAya kA AraMbha karate haiM unheM adattAdAna kA doSa bhI lagatA hai / kAraNa yaha hai ki-apkAya ke jIvoM ne apane zarIra upamardana karane ke lie unheM saupe nahIM haiM, phira bhI ve loga mana, vacana, kAya se aura kRta, kArita, anumodanA se unakA upamardana karate haiM. ataH apkAya kA AraMbha karane vAloM ko adattAdAna kA doSa anivArya hai| ataH mumukSu puruSoM ko apkAya kA AraMbha tyAganA caahie| aisA bhagavAna ne sAkSAta kahA hai / / sU0 12 // sacitta jalakA upayoga karanevAle pUchanepara jo uttara dete haiM so kahate haiM-- athavA jo loga apkAya ke AraMbha ko tyAgane meM asamartha haiM unakA kathana batalAte haiM:'kappai Ne.' ityaadi| TIkAtha-prathama kahelI vAtane bIjI rItathI spaSTIkaraNa karavAnA arthamAM athavA zarada che, je aplAyano AraMbha kare che, tene adattAdAna deSa paNa lAge che, kAraNa e che ke--aSkAyanA jIvoe pitAnuM zarIra upamardana karavA mATe tene soMpyuM nathI. te paNa te leke mana, vacana ane kAyAthI ane karavuM, karAvavuM tathA anumedavuM te vaDe karI upamana kare che, te kAraNathI aSkAyane AraMbha karavAvALAne adattAdAna deva paNa anivArya (TALI na zakAya tevo che. e mATe mumukSu purUe akhAyane AraMbha tyAgI devuM joIe. e pramANe bhagavAne sAkSAt kahyuM che. (sU. 12) sacita jalano upayoga karavAvALAne pUchatAM je uttara Ape che-te kahe che. athavA je loka aplAyanA AraMbhane tyajavAmAM asamartha che. temanuM kahevuM-kathana satAkapar3a Ne..tyAdi Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 bhAcArAce dRzyante ca tIrthAdipu adhaHkarmAdidopadapitabhaktapAnAdigrahaNenApkAyAdimahAsamArambha kurvANAH / na ca te svAtmAnaM bhavasAgarAtArayituM samaryA bhavanti, uktatra-bhagavatIcarAdhyayanasUtre-(adhya. 20) . "ciraMpi se muMDaruI mavittA, adhiracae tavaniyamehi mhe| .. ciraMpi appANa kilesainA, na pArae hoha hu saMparAe" // sU0 11 // na kevalaM te hiMsAdopabhAginaH, api tvAyadopamAgino'pi santi, tadeva bhagavAnAha-'aduvA.' ityAdi / aduvA adinAdANaM / sU0 12 // chAyA- . athavA adattAdAnam // sU012 // tIrtha Adi para AdhAkarma Adi doSoM se dUpita AhArapAnI grahaNakarake apkAyakA mahAraMbha karate hue dekhe jAte haiM / ve apane AtmA ko bhavasAgara se tArane meM samartha nahIM haiM / bhagavAn ne uttarAdhyayanasUtra (adhyayana 20) meM kahA haiM "jo puruSa asthira vrata vAlA hai aura tapa tathA niyamoM se bhraSTa hai vaha cirakAla taka apane AtmA ko kleza pahu~cAne para bhI saMparAya (saMsAra se ) pAra nahIM ho - cakatA" (utta. sa. 20) / sU0 11 // sacitta jala kA AraMbha karane vAle akelI hiMsA ke hI bhAgI nahIM haiM, kintu anya dopoM ke bhAgI bhI haiM / yahI bAta bhagavAn kahate haiM:-'aduvA.' ityAdi / mUlArtha athavA adattAdAna kA doSa lagatA hai / mU0 12 // tIrtha Adi para AdhAkarma Adi dothI dUSita AhAra-pANI grahaNa karIne apakAyane mahAraMbha karatA hoya ema jovAmAM Ave che. te pitAnA AtmAne bhavasAgarathI tApAmA samartha nathI. savAna-uttarAdhyayana sUtramA (adhyayana 20bhAM) ghucha haiM: je puruSa asthira vratavALA che ane tapa tathA niyamathI bhraSTa che, te lAMbA samaya sudhI potAnA AtmAne kaleza pahoMcADavA uparAMta paNa saMsArathI pAra thaI zatA nathI." (uttarA0 ma. 20) (sU. 11) sacitta jalane AraMbha karavAvALA ekalI hiMsAnAja bhAgI nathI paraMtu anya hoconA lA cha. te pAta lagavAna 4 cha-'aduvA. tyAhi. asAtha-mayA mahattAhAnanA hopa lAge cha. (sU. 12) . . Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - maaaaam AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 3 mU. 13 akAyavirAdhanAdopaH 631 TIkA'athavA '-zabdaH kathitasyArthasya prakArAntareNa spaSTIkaraNe vartate / ye'SkAyArambhigastepAmadattAdAnadopApattirapi / yato'kAyajIvaistebhyo nArpitAni svazarIrANyupamardayituM, te ca tAni vAGmanaHkAyayogaiH kRtakAritAnumoditairupamardayanti, tatathAkAyArambhiNAmadattAdAnadopo'pyanivAryoM bhavati, tasmAnmumukSubhiH sarvathA'kAyAsambho varjanIyaH, iti bhagavatA sAkSAtmoktam / / sU0 12 // sacittajalopabhogino hi pRSTAH santo yad vadanti tadAha--- yadvA-akAyArambhaM svayaM parihattumakSamAH zAkyAdayo yadvadanti tadAha'kappaha Ne.' ityaadi| TIkArya-~~-pahale kahI huI bAta kA dUsarI taraha se spaSTIkaraNa karane ke liye 'athavA' zabda hai / jo apkAya kA AraMbha karate haiM unheM adattAdAna kA doSa mI lagatA hai| kAraNa yaha hai ki-apakAya ke jIvoM ne apane zarIra upamardana karane ke lie unheM saupe nahIM haiM, phira bhI ve loga mana, vacana, kAya se aura kRta, kArita, anumodanA se unakA upamardana karate haiM. ataH apkAya kA AraMbha karane vAloM ko adattAdAna kA doSa anivArya hai / ataH mumukSu puruSoM ko apakAya kA AraMbha tyAganA cAhie ! aisA bhagavAn ne sAkSAta kahA hai / / sU0 12 // ___ sacitta jalakA upayoga karanevAle pUchanepara jo uttara dete haiM so kahate haiM= athavA jo loga apakAya ke AraMbha ko tyAgane meM asamartha haiM unakA kathana batalAte haiM:'kappA po, ityaadi| TIkAtha-prathama kahelI vAtane bIjI rItathI spaSTIkaraNa karavAnA arthamAM athavA" zabda che. je aplAyane AraMbha kare che, tene adattAdAnane doSa paNa lAge che, kAraNa e che ke-aSkAyanA jIvoe pitAnuM zarIra upamana karavA mATe tene se nathI. te paNa te loke mana, vacana ane kAyAthI ane karavuM, karAvavuM tathA anamedavuM te vaDe karI upamadana kare che, te kAraNathI aplAyane AraMbha karavAvALAne adattAdAna deva paNa anivArya (TALI na zakAya tevI che. e mATe mumukSa paroe aSkAyane AraMbha tyAgI de joIe. e pramANe bhagavAne sAkSAta kahyuM che. (sU. 12) sacitta jalano upayoga karavAvALAne pUchatAM je uttara Ape che te kahe che, athavA je loka aSkAyanA AraMbhane tyajavAmAMasamartha che. temanuM kahevuM-kathana satAve che' kApaDaNe..tyAhi Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 -- kappai Ne kappai Ne pAuM aduvA vibhUsAe // sU0 13 // chAyAkalpate'smAkaM kalpate'smAkaM pAtuM, athavA vibhUpAyai // mU0 13 // TIkA'kalpate'smAka'-miti / na vayaM svecchayodakamupamardayAmaH kintvasmAkamAgame nirjIvatvena pratiyodhitatvAdanipidasyAca pAtuM kalpate / 'kalpate'smAkam ' ityasya dvirudhAraNena punaHpunaranekamayojanavazAd bahuvidha upabhogo'smAkaM kalpate, iti vodhyate / tathAhi__ bhasmaslAyino vadanti-asmAkaM pAtumeva kalpate na tu snAtumiti / zAkyAdayastvevaM jalpanti-snAna-pAnAdi sarva kalpate jaleneti / mUlAthe-hameM kalpatA hai, hameM kalpatA hai, (jala) pIne aura vibhUSA karane-hAtha para Adi dhone, nahAne ke lie // sU. 13 // TIkArtha- hama svecchA se jala kI virAdhanA nahIM karate, varana hamAre Agama meM jala ko acitta batalAyA hai aura pIne kA nipedha nahIM kiyA hai, ataH hameM pInA kalpatA hai| 'hameM kalpatA hai' yaha do bAra kahane se yaha sUcita kiyA gayA hai ki prayojana ke vaza nAnA prakAra kA upabhoga karanA hameM kalpatA hai / jaise bhasma se snAnakaranevAle kahate haiM--hameM pInA hI kalpatA hai, snAnakaranA nahIM klptaa| zAkya Adi kA kahanA hai ki hameM pInA aura snAnakaranA-sabhI kucha kalpatA hai| bhUtA-mabhane 48 cha, samana 48 cha, (C) pApAna mana vibhUSAsAtha yasa mAha dhApA, nahAyA bhATa (sU. 13) TIkA-ame svecchAthI jalanI virAdhanA karatA nathI, paraMtu amArA AgamamAM jalane acitta batAvyuM che, ane pIvAne niSedha karyo nathI. tethI amAre pIvuM kahe che. "amAre kahe che. A be vAra kahevAthI e sUcita karavAmAM AvyuM che ke-prajanavaza nAnA prakArane upabhoga karavAnuM amane kalpa che. jemake bhasmathI snAna karavAvALA kahe che-amAre pIvuM kahape che, snAna karavuM kapatuM nathI. zAkaya AdinuM kahevuM che ke-amAre pIvuM ane khAna, sarve kAMI kape che. Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmagi-TIkA adhya01 u.3 sU.13-14 apkAyopabhogavAdimatam 533 . te punarevaM vadanti-athavA vibhUSAyai zobhAyaM kalpate'smAkamudakamiti / vibhUSA nAma-karacaraNamukhAdimakSAlanAdikA, vakhAdimakSAlanarupA vA, tadarthaM jalena vyavaharatAmasmAkaM nAsti ko'pi dopacheza iti / / mU0 13 / / punaH kiM kurvanti te ? ityAha-'puDho satyehi,' ityAdi puDho satdhehi viuddeti / / mU0 14 // chAyA--- pRthaka zastraiAvartayanti (vikuTuMti vA ) / / sU0 14 / / ttiikaa|| AtmAnamanagAraM pravadamAnA zAkyAdayaH pRthak-bhinnabhinnasvarUpaiH zasvaiHsnAnapAnadhAvanotsecanAdibhiraphAyajIvAn vyAvarttayantiprANemyo vyaparopayanti / yadvA vikuTantI ticchAyA tena vikuTanti-vizepeNa chindanti, sarvathA bhAvena virAdhayantItyarthaH / / sU0 14 // unakA yaha bhI kahanA hai ki-vibhUSA-zobhA ke lie bhI jala kA upabhoga hameM phApatA hai| hAtha, paira, mukha, Adi dhonA aura vastra Adi dhonA vibhUpA hai / isa ke lie jalakA vyavahArakarane meM hameM jarA bhI dopa nahIM lagatA / / sU0 13 // ve aura kyA karate haiM, so karate haiM:-'puDho.' ityAdi / malArtha-bhinna-bhinna zastroM se jalakAya kI hiMsA karate haiM / / sU0 14 // TIkArtha-apana ko anagAra kahate hue zAkya vagairaha bhinna-bhinna prakAra ke zastro se snAna, pAna, dhonA, sIMcanA Adi kArya kara ke apkAya kI hiMsA karate haiM / athavA pUrNarupa se usa kI virAdhanA karate haiM / / sU0 14 // temanuM e paNa kahevuM che ke vibhUSA-bhA mATe paNa jalano upaga amAre kape che. hAtha paga, mukha Adine dhovAM ane vastra Adi devAM te vibhUSA kahevAya che. e mATe jalane vyavahAra karavAmAM amane jarApaNa doSa lAgato nathI. (sU. 13) te bIjuM zuM kare che, te kahe che "juko ItyAdi. mUlArtha-jUdA jUdA zaathI jalakAnI hiMsA kare che. (sU. 14) TIkA-pitAne aNagAra kahenArA zAkaya vagere bhinna-bhinna prakAranA zastrathI snAna, pAna, devuM, sIMcavuM Adi kArya karIne aplAyanI hiMsA kare che. athavA pUrNa rUpathI tenI virAdhanA kare che. (sU, 14). Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 AMcArAgasUtre sAmmatamepAM yuktyAgamayonissAratvaM pradarzayamAha-' etyavi.' ityAdi / etya vi tersi no nikaraNAe / sU0 15 // / // chAyA // atrApi tepAM no nikaraNAyai / sU0 15 // . ||ttiikaa // tepAM zakyAdInAM yuktayaH atra-asminnapkAyArammaviSaye no naiva nikaraNAyainizcayakaraNAya samarthAH santi / apizabdena tepAmAgamo'pi na nizcetuM samarthoM bhavati / Agamatvapi tatra na saMbhavati, anAptamaNItatvAta, hiMsAvidhAyakatvAcca / yato hi sa evAgamazabdavAcyaH yaH khalu ' vItarAgamaNItaH sarvapANihitakarI bhavati / / sU0 15 // una kA kathana yukti aura Agama se sArahIna hai, yaha batalAte hue kahate hai'etthavi.' ityaadi| mUlArtha una logoM ko yuktiyA apkAya' ke viSaya meM nizcaya nahIM kara sktii| suu015|| TIkArtha---una zAkya Adi kI yuktiyA akAya ke AraMbha ke viSaya meM, nizcaya karane meM samartha nahIM haiM / 'vi' api zabda se yaha sUcita kiyA hai ki unakA Agama bhI nizcaya karane meM samartha nahIM hai / unakA Agama, Agama bhI nahIM hai, kyoM ki vaha AtapurupadvArA praNIta nahIM hai aura hiMsA kA vidhAna karanevAlA hai| Agama vahI kahalA sakatA hai jo vItarAgadvArA praNIta ho aura prANImAtra kA hitakArI ho // sU0 15 // - - temanuM kathana-kahevuM-nyukita ane AgamathI sArahIna che, e batAvIne kahe che'etyvi, 'tyAhi. mulAIte lekenI yuktio aSkAyanA viSayamAM nizcaya karI zakatI nathI.(sU. 15) TIkA-te zAkaya AdinI yuktio aSkAyanA AraMbhanA viSayamAM nizcaya karavAmAM samartha nathI. "vi api zabdathI, e sUcita karyuM che ke temanuM Agama paNa nizcaya karavAmAM samartha nathI. temanuM Agama te Agama paNa nathI. kemake te Apta purU dvArA praNIta nathI. ane hiMsAnuM nidAna karavAvALAM che. Agama te kahevAya che ke je vItarAgadvArA praNIta heya ane prANImAtranuM hitakArI hoya. (sa. 15) Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.13.3saM.15-16 akayopabhogavAdimatarakhaNDanam 535 tadevamapAM jIvatvaM pratiyodhya asya uddezasya sakalArthamupasaMharannAha-' etya satyaM,' ityaadi| mUlam --- etya satyaM samArabhamANasya iccete AraMbhA apariNAyA bhavaMti / etya satyaM asamAraMbhamANarasa iccete AraMbhA pariNAyA bhavati / taM pariNAya mehAvI va sayaM udayasatyaM samAraMmejjA, vannehi udayasatyaM samAraMbhAvejjA, udayasatyaM samAraMbhate'vi aNNe na smshujaannejjaa| jarase te udayasatyasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme-tti vemi // sU0 16 / / / taio uddezo samatto // 3 // chAyAatra zatraM samArabhamANasya ityete ArambhA aparijJAtA bhavanti / atra zastramasamArabhamANasya ityete ArambhAH parijJAtA bhavanti / tat parijJAya medhAvI naiva svayamudakazastra samArabheta, navAnyairudakazastra samArambhayeta, udakazastra isa prakAra jala ko jIva vatalAkara isa uddezaka ke samasta kathana kA upasaMhAra karate haiM-'etya satthaM.' ityAdi / mUlArtha--apkAya meM zastra kA AraMbha karane vAle ko ye AraMbha jJAta nahIM hote / apkAya meM zastra kA AraMbha na karane vAlo ko ye AraMbha jJAta hote haiN| unheM jAnakara buddhimAn purupa svayaM jala kA AraMbha na kare, dUsaroM se AraMbha na karAve aura AraMbha karane vAle dUsare ko bhalA na jAne / jo jalakAya ke isa Arabha ko jAnatA hai vahIM parijJAtakarmA muni hai / bhagavAn se maine jo sunA vaha kahatA hU~ / / sU0 16 // A pamANe jalane jIva batAvIne A uddezakanAM samasta kathanane upasaMhAra 43 cha---'etya.' tyAhi. mulAI-aplAyamAM zAnA AraMbha karavAvALAne AraMbha jANavAmAM AvatA nathI. aSkAmAM zastranA AraMbha nahi karavAvALAne e AraMbha jANavAmAM Ave che. tene jANI karIne buddhimAna purUSa svaye jalane AraMbha kare nahi. bIjI pAse AraMbha karAve nahi. ane AraMbha karavAvALA bIjAne bhale jANe nahi. je jalakAyo A pramANe AraMbha jANe che. te parijJAtakamAM muni che, bhagavAna pAsethI je sAMbhaLyuM te kahuM chuM. (sU. 16) Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aassaay' samArabhamANAnanyAna na samanujAnIyAt / yasyaite udakarAkhasamArambhAH paritrAtA bhavanti sa khalu muniH parijhAtakarmA, iti pravImi / / sU0 16 // . . . / tRtIya uddezaH smaaptH||3|| | TIkA-- atra asminaSkAye zastra-dravyabhAvarUpaM . samAramamANasya-vyApArayataH ityete ArambhAH bandhadetutvenAparikSAtA bhavanti / atra asminna kAye zastraMndravyabhAvarUpam asamArabhamANasya avyApArayataH ityete ArambhAH parijhAtA bhavanti / jJaparijJayA parikSAtAH, tathA pratyAkhyAnaparikSayA parityaktA bhavantItyayaH / jJaparijJApUrvikA pratyAkhyAnaparikSA yathA samudbhavati darzayati-tat parijJAye - tyAdi / tad-udakArambhaNaM parijJAya=bandhAya bhavatI'-tyevamavayudhya medhAvIsAdhumaryAdAyAM sAvadhAnaH, naiva svayamudakazastraM samArabheta, naivAnyairUdakazastraM samArambha TIkArtha--isa apkAya ke viSaya meM dravya aura bhAva rUpa zastra kA vyApAra karane vAlA apane vyapAroM ko karmabaMdha kA kAraNa nahIM jAnatA / ko apkAya ke viSaya meM dravya aura bhAva rUpa zastra kA upayoga nahIM karate, unheM isa vyApAroM kA jJAna hotA hai / arthAt ve jJapagjJiA se jAnakara pratyAkhyAnaparijJA se unakA tyAga kara dete haiM / jJaparijJA ke bAda pratyAkhyAnaparijJA kisa prakAra utpanna hotI hai so kahate haiM-jala ke AraMbha ko karmabaMdha kA kAraNa jAnakara sAdhu kI maryAdA meM rahane vAle buddhimAn svayaM jalakAya kA AraMbha nahIM kare, dUsaroM se AraMbha nahIM karAve aura jalakA AraMbha karane TIkAtha-A aplAyanA viSayamAM dravya ane bhAvarUpa zAstrane vyApAra karavA vALA pitAnA vyApArane karmabaMdhanuM kAraNa jANatA nathI. je aSkAyanA viSayamAM dravya ane bhAvarUpa zasane upayoga karatA nathI, tene e vyApAranuM jJAna hoya che. arthAta te jJaparijJAthI jANIne pratyAkhyAnapariNAthI teno tyAga karI de che. sapariNA pachI pratyAkhyAnaparijJA kevA prakAre utpanna thAya che, te kahe che-jalanA AraMbhane kamabaMdhanuM kAraNa jANa karIne sAdhunI maryAdAmAM rahevAvALA buddhimAna svayaM jalAthane AraMbha kare nahi, bIjA pAse karAve nahi, ane jalana AraMbha karavAvALAne Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.3 mU. 16 upasaMhAraH 537 yet, udakazastraM samAramamANAn anyAn api na samanujAnIyAt nAnumodayedityarthaH / yasyaite udakazastrasamArambhAH parijJAtA bhavanti sa eva parijJAtakarmA munirbhavati, iti bravImi, etadvayAkhyAnaM mAgvad bodhyam / / mU0 16 / / ityAcArAhAmRtrasyA''cAracintAmaNiTIkAyAM prathamAdhyayane tRtIyodezaH samAptaH // 1 // 3 // vAle dUsaroM kA anumodana nahIM kare / jo udakazala ke AraMbha ko jAnatA hai vaha parijJAtakarmA muni hai / 'iti vemi' kA artha pahale kI taraha jAnanA cAhie / / sU0 16 // iti zrI AcArAGga sUtra kI 'AvAracintAmaNi' TIkA ke hindI anuvAda meM prathama adhyayanakA tIsarA uddezaka samApta // 1-3 // anumodana Ape nahi. je udakazAstranA AraMbhane jANe che, te pariznAtakamAM suni che. 'iti bemi' na ma paDesalvi prabhAho to na me. (sU0 16) chati zrI mAyAga sUtranI 'AcAracintAmaNi' na gujarAtI anuvAdamAM prathama adhyayanane trIne za samApta. // 13 // pra.mA.-68 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 ASArANasUtre atha ctudshH| anantaratRtIyodezake munitvamAptaye'kAyasya svarUpaM nirNItaM, tadarthamevAekAyazastrasamAramme jJa-pratyAkhyAna-bhedAd dvividhA parikSA'pi prveditaa| athaitadarthameva ca kramamAptamagnikArya pratiyodhayitukAmazcaturyamuddezaka prAramate / tatrAdau 'tejaskAyA jIvAH santIti nirdhArayitumAdhaM bhUtramAha-'se vemi' ityaadi| mUlamase vemi neva sayaM loyaM anbhAikkhejA, neva attANaM anmAikhejA, je loyaM anmAikkhar3a, se attANaM anbhAikravai / je attANaM abhAikravai, se loyaM / abbhAikkhA // suu01|| cauthA uddezakapichale tIsare uddezaka meM sAdhutA ko prApti ke lie apkAya ke svarUpa kA. nirNaya kiyA, aura akAyazana kA upayoga karane meM jJaparijJA tathA pratyAkhyAnaparijJA bhI vatalAI / aba usI sAdhutA kI prApti ke lie kramaprApta agnikAya kA svarUpa samajhAte hue cauthA uddezaka AraMbha karate haiN| sarvaprathama tejaskAya ke jIvoM kA astitva nizcita karane ke lie sUtra kahate haiM-'se vemi' ityAdi / mUlArtha--bhagavAn ke samIpa jaisA sunA hai vaisA kahatA hu / svayaM anikAyarUpa loka kA apalApa na kare / na AtmAkA apalApa kare / jo agnikAya kA apalApa karatA hai vaha AtmA kA apalApa karatA hai, jo AtmA kA apalApa karatA hai vaha agnikAya kA apalApa karatA hai| sU0 1 / / pAchaLanA trIjA uddezakamAM sAdhutAnI prApti mATe aplAyane nirNaya karyo ane aSkAya ane upayoga karavAmAM parikSA tathA pratyAkhyAnaparikSA paNa batAvI. have te sAdhutAnI prApti mATe kamaprApta anikAyanuM svarUpa samajAvatA thakA-cothA udezakane AraMbha kare che. sarva prathama tejasakAyanA jInuM astitva nizcaya karavA bhATe sUtra 4 cha-'se cemi' tyAdi. mUlAI-bhagavAnanI samIpa jevuM sAMbhaLyuM che, tevuM kahuM chuM. svaya agnikAya 5 lekane a5lApa kare nahi; ane AtmAne apalApa paNa kare nahi. je agnikAyane apalApa kare che, te AtmAne apalApa kare che. je AtmAne a5lApa kare chate yA apaan5 42 cha. (. 1) Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARR AcAracintAmagi-TIkA adhya.1 u.4 su.1 upakramaH chAyAsa bravImi, naiva svayaM lokamabhyAkhyAyAta , naivAtmAnamabhyAkhyAyAt / yo lokamabhyAkhyAti, sa AtmAnamamyAkhyAti / ya AtmAnamabhyAkhyAti, sa lokamabhyAkhyAti / / sU0 1 // TIkAyena mayA nityaM gurukulanivAsinA bhagavataH samIpa paDjIvanikAyasvarUpaM niravazeSavizeSapurassaraM zravaNamananAdinA parijJAviSayIkRtya nirNIta, so'I bravImi zrutaM yathA bhagavanmukhAda , tayA kathayAmotyarthaH / ___lokam agnikApalokam , prakaraNasambandhAdiha lokazabdenAgnikAyalokasya grahaNam / svayam AtmanA, naiva abhyAkhyAyA-nevApahanuvIta / 'agnikAyajIvA na mantItyevamagnikAyajIvasyApalApaM naiva kuryAdityarthaH / svayamityanenAgnikAyajIvApalapanakarmaNA svamAtmAnaM naiva babhIyAdityarthI yodhyate / TIkArtha---gurukula meM nivAsa karate hue maiMne bhagavAna ke mukha se paTakAya kA samasta vizeSoM se yukta jo svarUpa zravaNa manana Adi se parijJA kA viSaya kara ke niNIta kiyA hai, use maiM kahatA hU~ / arthAt jaisA bhagavAn ke mukhAravinda se sunA hai vaisA hI kahatA huuN| agnikAya kA prakaraNa hone ke kAraNa yahA 'loka' ma artha agnikAyarUpa loka samajhanA cAhie / isa agnikAya kA svayaM apalApa na kare arthAt yaha na kahe ki agnikAya ke nIva nahIM hai / svayaM zabda se yaha artha prakaTa hotA hai ki agnikAya ke apalAparUpa karma se apane Apa ko baddha na kare / TIkAtha-gurukulamAM nivAsa karIne meM bhagavAnanA sukhathI kAyanA samasta vizepethI yukta je svarUpane zravaNa-manana AdithI pariNAne viSaya karIne nirNata karyuM te 'huM kahuM chuM. arthAta je pramANe bhagavAnanA mukhAravidathI sAMbhaLyuM che. tevuMja huM kahuM chuM. anikAyanuM prakaraNa hovAnA kAraNe ahiM a ne artha agnikAya loka samaje Ie. A agnikAyane svayaM apalApa kare nahi. arthAt e pramANe kahe nahi ke-agnikAyanA jIva nathI "svayaM" zabdathI e artha pragaTa thAya che ke anikAyanA a5lAyarUpa karmathI pite potAne baddha kare nahi. Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAma atha cturthiidshH| anantaratRtIyodezake munitvamAptaye'pkAyasya svarUpaM nirNItaM, tadaryamevAekAyazasvasamAramme jJa-pratyAkhyAna-bhedAd dvividhA parikSA'pi praveditA / athaitadarthameva ca kramamAptamagnikArya praviyodhayitakAmazcaturyamuddezakaM prAramate / vatrAdau 'tejaskAyA jIvAH santIti nirdhArayitumAdhaM mUtramAha-' se bemi' ityaadi| mUlama-- se bemi neva sayaM loyaM anbhAikkhejjA, neva attANaM amAikkhejA, je loyaM anbhAikkhai, se attANaM anbhAikravai / je attANaM anmAikkhaha, se loyaM anbhAikkhai // su01|| cauthA uddezaka-- pichale tIsare uddezaka meM sAdhutA kI prApti ke lie apkAya ke svarUpa kAnirNaya kiyA, aura akAyazana kA upayoga karane meM jJaparijJA tathA pratyAkhyAnaparijJA bhI batalAI / aba usI sAdhutA kI prApti ke lie kramaprApta agnikAya kA svarUpa samajhAte hue cauthA uddezaka AraMbha karate haiN| sarvaprathama tejaskAya ke jIvoM kA astitva nizcita karane ke lie sUtra kahate haiM-'se vemi' ityAdi / mUlArtha--bhagavAn ke samIpa jaisA sunA hai vaisA kahatA hu / svayaM anikAyarUpa loka kA apalApa na kare / na AtmAkA apalApa kare / jo agnikAya kA apalApa karatA hai vaha AtmA kA apalApa karatA hai, jo AtmA kA apalApa karatA hai vaha agnikAya kA apalApa karatA hai / sU0 1 // yAthA desh:pAchaLanA trIjA udezakamAM sAdhutAnI prApti mATe aplAyane nirNaya karyo ane aSkAya ane upayoga karavAmAM rUpariNA tathA pratyAkhyAnaparijJA paNa batAvI. have te sAdhutAnI prApti mATe krama prApta agnikAyanuM svarUpa samajAvatA thakA-cothA udezakane AraMbha kare che. sarva prathama tejasakAyanA jInuM astitva nizcaya karavA bhATe sUtra 4 the-se vemi' tyAdi mUlAtha-bhagavAnanI samIpa jevuM sAMbhaLyuM che, tevuM kahuM chuM. svayaM agnikAya sa, lokane apalApa kare nahi; ane AtmAne a5lApa paNa kare nahi. je agnikAyane a5lApa kare che, te AtmAne apalApa kare che. je AtmAne apalApa kare che te anikAyane a5lApa kare che. (sa. 1) Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.4 sU. 1 agnikAyasiddhiH lakSaNadvAram-- nanu tejaskAyajIvAH santItyatra ki mAnam ? ucyate-aGgArAdayo jIvazarIrANi, chedhatvAd , dRzyatvAd , karacaraNAdisamudAyavat / ___aGgArAdInAM prakAzapariNAmaH AtmamayogAvirbhUtaH zarIrasthalAda , khadyotadehapariNAmavat / yathA-rajanyAdau viziSTakAle mANivizeSasya khadyotasya dehapariNAmo jIvaprayogavizeSAd bhavati, evamagArAdInAmapi prakAzapariNAmaH / yadvA-aGgArAdInAmmA AtmasaMmayogapUrvakaH, zarIrasthatvAt , jvaropmavat / lakSaNadvArazaGkA--tejaskAya ke jIvoM ke astitva meM kyA pramANa hai ? samAdhAna-aMgAra Adi, jIva ke zarIra haiM, kyoM ki vaha cheya haiM, medha hai aura dRzya haiM, jaise hAtha-paira Adi kA samUha / athavA--aMgAra Adi kI prakAzarUpa paryAya, AtmA ke prayoga se utpanna huI hai| zyoM ki vaha zarIra meM sthita hai, jaise-juganU ke zarIra kI paryAya, jaise rAtri vagairaha khAsa samaya meM juganU nAmakA prANI kA zarIrapariNAma (camakanA) jIva ke prayoga se prakaTa hotA hai, usI prakAra saMgAra Adi kA prakAzarUpa pariNAma bhI AtmA ke vyApAra se hI utpanna hotA hai| athavA---aMgAra Adi kI garmA AtmA ke vyApAra se utpanna hotI hai, kyoM ki vaha zarIra meM hai, jaise jvara kI garmI. vara kI garmI jIva se yukta zarIra meM hI utpanna hotI hai, lakSaNa zakA-terakAyanA jIvonA astitva hovApaNA)mAM zuM pramANa che? samAdhAna-aMgAra Adi jIvanAM zarIra che. kemake te chedya che, bhedya che, ane dasya che. jemake hAtha, paga Adine samUha. athavAaMgAra AdinI prakAzarUpa paryAya AtmAnA prayogathI utpanna thaI che, kAraNake te zarIramAM sthita che. jevI rIte-juganu (AgiyA nAmanA prANInA zarIranI paryAya. jema rAtrI vagere khAsa samayamAM juganu (AgIo)nAmaka prANIno zarIra-pariNAma (cama) jIvanA pragathI pragaTa thAya che. te pramANe aMgAra AdinA prakAza pariNAma paNa AtmAnA vyApArathI ja utpanna thAya che. athavA-aMgAra AdinI garamI AtmAnA vyApArathI utpanna thAya che. kAraNake te zarIramAM che. jemake javara-tAvanI garamI. javaratAvanI garamI jIvathI yukta zarIramAM ja Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 . pAMcArAmase ayaM bhAvaH-kRtakAritAnumoditabhedena, manovAkkAyameMdana, tathA'tItAnAgatavartamAnabhedena ca pratyekakriyAyAH saptaviMzatibhedA bhavanti; evamasyA api tejaskApajIvAbhyAkhyAnarUpakriyAyA ekasyA eva saptaviMzatimedA bhavitumarhanti / tatra kaspAzcidapi kiyAyAM svAtmAnaM na niyujhyAditi / upapadyate'pyayamayA, anyathA hi svayaMkRtasyaivAbhyAkhyAnasya pratiSedhe kArivAnumoditarUpANAM tejaskAyajIvAbhyAkhyAnarUpakriyANAM pratiSedhAbhAva prasajyaMta / tatatha tAzAnyAkhyAnaM pApAya na syAt / tathAcotsUtramarUpaNApattiH / tAtparya yaha hai-pratyeka ke kRta, kArita, anumodanA, mana, vacana kAya, aura atIta, anAgata, vartamAna ke meda se (inakA paraspara guNAkAra karane se) sattAisa bheda hote haiN| isIprakAra isa tejaskAya kA apalAparUpa kriyA ke bhI sattAIsa bheda ho sakate haiM / ina bhedoM se kisI bhI bheda meM AtmA ko joDanA na saahie| agara aisA artha na lagAyA jAtA to yaha bhI samajha liyA jAtA ki-agnikAya kA svayaM apalApa na kara, magara apalApa karAne aura anumodana karane kI kriyAoM kA niSedha nahIM hai / aisA artha saMgata nahIM hai, kyoM ki aisA artha karane se kevala svayaMkRta apalApakA hI pratipedha hogA, kintu kArita aura anumodita apalAyakA pratipedha nahIM hogA aura isa prakAra kA apalApa pApa kA kAraNa na hogaa| phira to sUtra ke viruddha prarUpaNA kA doya aaegaa| tAtparya e pratyeka kriyAnA karavuM-karAvavuM ane anumodanA, mana, vacana, kAyA ane bhUtakAla, bhaviSyakAla tathA vartamAna kAlanA bhedathI (ene paraspara guNAkAra karavAthI) satyAvIsa bheda thAya che. e pramANe A tejaskAyanA apalAyarUpa pinA paNa satyAvIsa bheda thaI zake che. e bemAMthI keI paNa bhedamAM AtmAne jevo joIe nahiM, paraMtu e pramANe artha karavAmAM na Ave te e paNa samajI levAmAM Avata ke, anikAyane svayaM a5lApa kare nahi. paraMtu apalApa'karAvavAnI ane anumodana karavAnI kriyAone niSedha nathI. A prakArano artha saMgata nathI, kemake A artha karavAthI kevaLa svayakRta apApane ja niSedha thaze. kintu kArita ane anudita apApane niSedha thaze nahi, ane e prakArane apalAya pApanuM kAraNa na thAya, pachI te sUtranA viruddha prakayaNAne doSa Avaze. Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 4 sU. 1 agnikAyasiddhiH lakSaNadvAram -- nanu tejaskAyajIvAH santItyatra kiM mAnam ? ucyate-aGgArAdayo jIvazarIrANi, cheyatvAd, dRzyatvAd, karacaraNAdisamudAyavat / aGgArAdInAM prakAzapariNAmaH AtmapayogAvirbhUtaH zarIrasthatvAt, khadyotadeha pariNAmavat / yathA - rajanyAdau viziSTakAle prANivizeSasya khadyotasya defoNAmo jIvayogavizeSAda bhavati, evamaGgArAdInAmapi prakAzapariNAmaH / yadvA-aGgArAdInAmRSmA AtmasaMprayogapUrvakaH, zarIrasthatvAt, jvaropmavat / 541 lakSaNadvAra zaGkA -- tejaskAya ke jIvoM ke astitva meM kyA pramANa hai ? samAdhAna --- aMgAra Adi, jIva ke zarIra haiM, kyoM ki vaha chedha haiM, bheva haiM aura car haiM, jaise hAtha-paira Adi kA samUha / athavA --- aMgAra Adi kI prakAzarUpa paryAya, AtmA ke prayoga se utpanna huI hai; kyoM ki vaha zarIra meM sthita hai, jaise-juganU ke zarIra ko paryAya, jaise rAtri vagairaha khAsa samaya meM juganU nAmakA prANI kA zarIrapariNAma ( camakanA) jIva ke prayoga se prakaTa hotA hai, usI prakAra aMgAra Adi kA prakAzarUpa pariNAma bhI AtmA ke vyApAra se hI utpanna hotA hai / athavA -- aMgAra Adi kI garmI AtmA ke vyApAra se utpanna hotI hai, kyoM ki vaha zarIra meM hai, jaise jvara kI garmI jvara kI garmI jIva se yukta zarIra meM hI utpanna hotI hai, lakSaNakAra zakA tejaskAyanA jIveAnA astitva (hAvApaNA)mAM zuM pramANa che? samAdhAna--agAra Adi jIvanAM zarIra che. kemake te chedya che, leva che, ane dRzya che. nema hAtha, paNa mAhitI samUha. athavA-aMgAra AdinI prakAzarUpa paryAya AtmAnA prayogathI utpanna thaI che; DArabuDe te zarIramAM sthita hai. devI rIte-bhuganU (yAgiyo nAmanA AlI nA zarIranI paryAya, jema rAtrI vagere khAsa samayamAM jIganlR (AgIo) nAmaka prANInA zArIra-pariNAma (camakaluM) jIvanA prayogathI pragaTa thAya che. te pramANe aMgAra AdinA prakAzarUpa pariNAma paNa AtmAnA vyApArathIja utpanna thAya che. athavA~~aMgAra AdinI garamI AtmAnA vyApArathI utpanna thAya che. kAraNake te zarIramAM che. jemake varatAvanI garamI, javartAvanI garamI jIvathI yukta zarIramAMja Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 542 . . AcArAne yathA-jvaropmA jIvAdhiSThitazarIrameAzritya bhavati, jIvasaMyogaM nAtikAmati / na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante / evamantrayavyatirekAbhyAmagneH sacittatA vijnyeyaa| na ca sUryAdibhiranekAnto vAcyaH, sarvepAmAtmasaMyogapUrvaka evANapariNAmo bhavati, tasmAdanekAnto na saMbhavati / yadvA--tejaH sacetanam , yathAyogyAhAragrahaNena vRddhivizeSatadvikAravattvAt , purupavat / evamuktalakSaNena tejaskAyajIvAH santIti vijJAyate / / ___ yadvA-avyaktopayogAdIni kapAyaparyantAni jIvalakSaNAni pRthivya. kAyavara tejaskAye'pi samupalabhyante / evaM va jIvalakSaNasadbhAvAt tejaskAyajIvAH santIti nidhIyate / Agamo'pi yathAjIva ke saMyoga vinA utpanna nahIM hotii| murdemeM jvara kahIM nahIM dekhA jAtA / isa prakAra agni meM anvaya-jyatirekadvArA sacittatA samajhanI cAhie / yh| sUrya se hetu meM vyabhicAra nahIM hai, kyoM ki saba meM AtmaprayogapUrvaka hI garmI ho sakatI hai, ataH vyabhicAra nahIM hai| athavA-teja sacetana hai, kyoM ki yathAyogya AhAra grahaNa karane se usa meM vRddhirUpa vikAra dekhA jAtA hai, jaise purupa meM / isa prakAra isa lakSaNa se tejaskAya ke jIvoM kA astitva vidita hotA hai / athavA aprakaTa upayoga se lekara kapAyaparyanta jIva ke lakSaNa jaise pRthvIkAya aura apkAya meM pAye jAte haiM, usI prakAra tejaskAya meM bhI pAye jAte haiM / isa prakAra jIva ke lakSaNa pAye jAne ke kAraNa tejaskAya ke jIvoM kA astitva nizcita hotA hai / isameM Agama pramANa bhI hai-~utpanna thAya che. jIvana saMga vinA utpanna thatI nathI. muDadAmAM javara-tAva kaI thaLe jovAmAM AvatuM nathI, A pramANe agnimAM anvaya-vyatirekadvArA sacitA samajavI joIe. ahiM sUryathI hetumAM vyabhicAra nathI. kemake sarvamAM AtmapUrvakaja sabhI DA za? che, meTA rayI vyaliyAra nayI.. . . . . . athavA-teja sacetana che. kemake yathAyogya AhAra grahaNa karavAthI tenAmAM dvirUpa vikAra jovAmAM Ave che. jevI rIte puruSamAM. A prakAre jIvanA lakSaNa maLavAthI tejasakAyanA jInuM astitva jANavAmAM Ave che. athavA-apragaTa upagathI laIne kaSAyaparyata jIvanAM lahANa jovAmAM Ave che. te kAraNe tejarakAyanA jInuM astitva nizcaya hoya che. AmAM Agama pramANa paNa che Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u.4 mUM. 1 agnikAyamarUpaNA 543 __ "teU cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA puDhosattA annatya satyapariNaeNaM" ityaadi| (dazavai0 a0 4) prarUpaNAdvAramagnikAyajIvA dvividhAH, sUkSmavAdarabhedAt / tatra sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH / vAdaranAmakarmodayAd yAdarAH / tatra sUkSmAH dvidhA, paryAptA aparyAptAzca / sUkSmAH sarvalokavyApinaH / pAdarAstu lokaikadeze santi / yAdarA agnikAyA anekvidhaaH-anggaaraacirlaatsuddhaagnyaadyH| sarve vAdarA agnikAyA api dvividhAH paryAptA aparyAptAzca / vAdarAgAM yatreko jIvastatrA " tejaskAya sacitta kahA gayA hai / usa meM aneka jIva haiM, unakA astitva alaga___ alaga hai, zastrapariNata agni ko choDa kara" ityAdi / (dazave0 adhya0 4) marUpaNAdvAraagnikAya ke jIva do prakAra ke hai-(1) sUkSma aura cAdara, jinake sUkSma nAmakarma kA udaya ho ve sUkSma aura jinake bAdara nAmakarma kA udaya ho ve cAdara jIva haiN| inameM se sUkSma ke bhI do bheda haiM-paryApta aura aparyApta / sUkSma jIva samasta lokAkAza meM vyApta haiM aura bAdara loka ke eka deza meM haiN| __ vAdara anikAya aneka prakAra ke haiM / jaise-aMgAra, jvAlA, alAta (jalatA huA kASTha), zuddha agni Adi / saba bAdara agnikAya bhI do prakAra ke haiM-paryApta - tejaskAya sacitta kaheluM che. temAM aneka jIva che, tenuM astitva alagamt cha, zariyata manina chADIna." tyAhi. (zava. 21. 4) ruupaavaaagnikAyanA jIva be prakAranA che-(1) sUma ane (2) bAdara. jene sUphama nAmakarmano udaya hoya te sUkama ane jene bAdara nAmakarmane udaya heya te bAdarachatra che. temAMthI sUkamanA paNa be bheda che. paryApta ane aparyApta. sUkSma jIva samasta kAkAzamAM vyApta che. ane bAdara lekanA eka dezamAM che. bAdara agnikAya aneka prakAranA che. jemake-aMgAra, javAlA, baLatuM lAkaDuM, zuddha agni vagere. sarva bAdara agnikAya paNa be prakAranA che-paryApta ane apa* Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 AcArAnmatre saMkhyeyerniyamato bhAvyam | cAdarANAM svasthAnaM manuSyakSetrameva, na tataH paramasti / bAdarAstejaskAyAH vyAghAtAbhAve sati manuSyakSetre'rghatRtIyadvIpasamudreSu paJcadazakSetreSu vidyante / yugalasamayarUpe vyAghAte sati tu paJcamahAvideheSu vartante, nAnyatra / upapAtAGgIkaraNena lokasaMkhyeyabhAgavartinaH santi / samudghAtena sarvalokavartinaH pRthivIkAyAdayazca mAraNAntikasamudghAtena samavahatA vAdarAgniSu samutpadyamAnAstattadvayapadezabhAjaH sarvalokavyApinaH santi / yatra ca cAdarAH paryAptAsta va vAdarA aparyAptAH, yataste tanizrayo aura aparyApta / jahA~ eka bAdara jIva hotA hai vahA~ niyama se asaMkhyAta nIva hote haiM / bAdara jIvoM kA kSetra manuSyaloka hI hai; usase Age nahIM / bAdara tejaskAya vyAghAta ( antara ) na ho to manuSya kSetra meM aDhAI dvIpa samudroM meM pandraha kSetroM meM rahate haiM / yugaliyoM ke samayarUpa vyAghAta ( antara ) ke hone para pA~ca mahAvidehoM meM rahate haiM, anyatra nahIM / upaghAta kI apekSA loka ke saMkhyAta bhAga meM rahate haiM / samudghAta kI apekSA - samastalokavyApI pRthvIkAya Adi, mAraNAntika samudghAta karake bAdara agni meM utpanna hote hue usa usa vyapadeza (nAma) ke pAtra ho kara sarvalokavyApI haiM / jahA~ bAdara paryApta haiM vahIM bAdara aparyApta haiM, kyoM ki aparyApta jIva jyAM eka mAdara jIva hAya che tyAM niyamathI asa`khyAta jIva hoya che. mAdara jIvAtuM kSetra manuSya leAkaja che. tenAthI AgaLa nathI. mAdara tejaskAya, antara na hoya tA manuSya kSetramAM aDhI dvIpa-samudromAM, pAra kSetramAM rahe che. yugaliAenA samayarUpa aMtara hovA para pAMca mahAvidesAmAM rahe che, anyatra nahi. upapAtanI apekSA leAkanA saMkhyAta bhAgamAM rahe che. samuddhAtanI apekSA samastalekavyApI pRthvIkAya Adi mAraNAntika samruddhAta karIne khadara agnimAM utpanna thaIne te-te vyapradeza-(nAma)ne pAtra thaIne sarva soDavyApI che. jyAM khAdara paryApta che tyAMja Adara aparyApta che; kemake-aparyApta jIva paryAptanA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o mema AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.4 mu.1 agnikAyamarUpaNA tpadyante, tasmAt sakSmA bAdarAya pratyekaM paryAptAparyAptabhedena dvividhA bhavanti / sarve caite varNagandharasasparzabhedaiH sahasAyazo bhidyamAnAH saMkhyeyayonipramukhazatasahasabhedaparimANA bhavanti / tatrayAM saMhatopyA ca yoniH sacittAcittamizrabhedena nidhaa| epa sapta lakSANi yonayo bhavanti / mUkSmavAdarANAmubhayeSAmagnikAyAnAM zarIrasaMsthAnaM sacokalApAkRtikam , ___ anye zarIratrayAdibhedAH pRthivIkAya vat / umaye'gnikAyA pratyekamasaMkhyeyAzca / - - paryApta ke Azraya hI utpanna hote haiM / ataH sUkSma aura bAdara, pratyeka ke paryApta aura aparyApta ke bheda se do bheda haiM aura varNa, gaMdha, rasa, aura sparza ke bheda se hajAroM bhedoM ko prApta hote hue inakI saMkhyeya yoni vagairaha bhedoM kI saMkhyA lAkhoM kI ho jAtI hai| inakI yoni saMvRta aura uSNa hai / vaha bhI sacitta, acitta aura mizra ke bheda se tIna prakAra kI hai| inakI sAta lAkha yoniyA haiN| sUkSma aura bAdara-donoM prakAra ke agnikAya jIvoM ke zarIra kA AkAra suiyoM ke samUha kI taraha hai| zarIratraya Adi anya bheda pRthvIkAya ke samAna haiN| donoM prakAra ke agnikAya asaMkhyAta-asaMkhyAta haiN| Azrayeja utpanna thAya che. e kAraNathI sUkSama ane bAdara pratyekanA paryApta ane aparyAptanA bhedathI be bheda che ane varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA bhedathI hajAre bheda pAmatA thakA enI saMmeya yoni vagere bhedonI saMkhyA lAkha jaya che. tenI ni saMskRta ane usNu che, te paNa sacitta, acitta ane mizranA bhedathI traNa prakAranI che. enI sAta lAkha enio che. sUkSma ane bAdara banne prakAranA agnikAya enA zarIrane AkAra soyanA samUhanI pramANe che. zarIratraya (traNa zarIra, Adi anya bheda pRthvIkAyanI samAna che. banne prakAranA agnikAya asaMkhyAta-asaMkhyAta che. Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 aamaar parimANahAram--- bAdaraparyAptAstejaskAyajIyAH kSetrapalyopamasyA'saMkhyeyamAgamAtravartipadezarAziparimANAH snti| tadapekSayA bAdarA aparyAptAstejaskAyajIvA asaMkhyAtaguNAH tadapekSayA sUkSmA aparyAptAstejaskAyA asaMkhyAtaguNAH, tadapekSayA sUkSmAH paryAptAstejaskAyA asaMkhyAtagaNAH santi / pRthivIkAyena sahAgnikAyasya parimANasamAlocanAyAM svevamavadheyam-- __ ye tejaskAyA pAdaraparyAptAH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgamAtrayatipradezarAziparimANAH santi, te pAdaraparyAptebhyaH pRthivIkAyebhyo'saMkhyAtaguNahInAH / zepAstrayo'pi rAzayaH pRthivIkAyacad vijnyeyaaH| tatrAyaM vizeSa: parimANadvArabAdara paryApta tejaskAya ke jIva kSetrapanyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgavatI pradezo kI rAzi ke barAbara haiN| bAdara aparyApta tejaskAya jIva unase asaMkhyAta guNA haiM, sUkSma aparyApta inase bhI asaMkhyAta guNA haiM, aura sUkSma paryApta ina se bhI masaMkhyAta guNA haiM / pRthvIkAya ke sAtha agnikAya ke parimANa kA vicAra kiyA jAya to isa prakAra hai tejaskAya ke jo bAdara paryApta jIva kSetrapalyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgavartI pradezoM ke barAbara haiM, ve bAdara paryApta pRthvIkAya ke jIvoM se asaMkhyAtaguNA hIna haiN| zeSa tInoM rAziyA pRthvIkAya se samAna hI samajha lenI cAhie / vizeSatA sirpha itanI hai parimANa 2* bAdara paryApta tejaskAyanA jIva kSetra-55manA asaMkhyAtamA bhAgavatI pradezanI rAzinA barAbara che. bAdara aparyApta-tejaskAya jIva tenAthI asaMkhyAta guNA che. sUma aparyApta tenAthI paNa asaMkhyAta guNa che. ane sUkSma paryApta tenAthI paNa asaMkhyAta guNa che. pRthvIkAyanI sAthe anikAyanA parimANano vicAra karavAmAM Ave te A prakAre che- tejaskAyanA je bAdara paryApta jIva kSetrapApamanA asaMkhyAtamA bhAgavartI pradezanI khabara che. te bAdara paryApta pRthvIkAyanA jIvothI asaMkhyAta guNa hIna che. bAkInI traNeya rAzio pRthvIkAyanI samAja samajI levI joIe, vizeSatA mAtra eTalI che ke Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 4 sU. 1 anikAyaparimANam pUchuM cAdarAparyAptebhyaH pRthivIkAyebhyo vAdarA aparyAptAstejaskAyA asaMkhyAtaguNahInAH, aparyAptAstejaskAyA vizeSahInAH / kSmaparyAptapRthivIkAyebhyaH sUkSmA sUkSmaparyAptapRthivIkAyebhyaH sUkSmAH paryAptAstejaskAyA vizeSahInA iti / evaM yukyAgamapamANAbhyAmagne jIvatve siddhe yadi kacidagnikAyajIvasyAbhyAkhyAnaM kuryAt tarmupayogAdilakSaNairanumitasya zarIrAdhiSThAturAtmator3apyabhyAkhyAnaM tena kartavyaM syAt, parantu tanna ucitaM bhavatItyata Aha- " naivA'r3atmAnamabhyAkhyAyA - diti / kenacidAtmanA zarIramidaM parigRhItaM, kenaciMca zarIramidaM parityaktamiti pratyakSadarzanAdAtmanaH zarIrAdhiSThAvalaM sidhyati / cAdara aparyApta pRthvIkAya ke jIvoM se cAdara aparyApta tejaskAya ke jIva bhasaMkhyAtaguNA kama haiN| sUkSma paryApta pRthvIkAya ke jIvoM se sUkSma aparyApta tejaskAya ke jIva vizeSa hIna haiM / sUkSma paryApta pRthvIkAya ke jIvoM se sUkSma paryApta tejaskAya ke jIva vizeSa hona hai / isa prakAra yukti aura AgamapramANa se agni kI sajIvatA siddha ho jAne para bhI yadi koI anikAya ke jIvoM kA apalApa karatA hai to vaha upayoga Adi lakSaNoM se anumAna kiye jAne vAle aura zarIra ke adhiSTAtA AtmA kA apalApa karatA hai, magara aisA karanA ucita nahIM hai, ataH sUtrakAra kahate haiM- ' AtmA kA apalApa na kare | kisI AtmAne yaha zarIra grahaNa kiyA hai aura kisI ne zarIra kA tyAga kiyA haiM, yaha bAta pratyakSa dekhI jAtI hai / isa se yaha siddha ho jAtA hai ki zarIra, AtmadvArA adhiSThita hai / ; khAdara aparcopta pRthvIkAyanA jIvAthI Adara aparyApta tejaskAyanA jIva asakhyAta guNA ochA che. sUkSma aparyApta pRthvIkAyanA jIvAthI sUkSma aparyApta tejaskAyanA jIva vizeSahIna che. sUkSma paryApta pRthvIkAyanA jIvAthI sukma paryApta - tejaskAyanA jIva vizeSahIna che-vizeSa AchA che. sajIvatA siddha thaI javA te te upayega lakSaNAthI apalApa kare che. parantu e A pramANe yukti ane AgamapramANuthI. aninI * chatAMya paNa jo kaI agnikAyanA jIvAnA apalApa kare anumAna karavAmAM AvelA ane zarIranA adhiSThAtA AtmAne pramANe karavuM te ucita nathI. tethI sutrakAra kahe che- AtmAnA alApa na karaza'koI AtmAe A zarIra gaheNu karyu che, ane keAIe zarIrane tyAga karyo che, e vAta pratyakSa jovAmAM Ave che. tethI e siddha thAya che ke zarIra AtmAdvArA adhiSThita che, Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAne parimANadvAram--- pAdaraparyAptAstejaskAyajIyAH kSetrapalyopamasyA'saMkhyeyamAgamAtravatipade zarAziparimANAH snti| tadapekSayA bAdarA aparyAptAstejaskAyanIvA asaMkhyAtaguNAH tadapekSayA sUkSmA aparyAptAstejaskAyA asaMkhyAtaguNAH, tadapekSayA sUkSmAH paryAptAstejaskAyA asaMkhyAtaguNAH santi / pRthivIkAyena sahAgnikAyasya parimANasamAlocanAyAM tyevamavadheyam-- __ ye tejaskAyA yAdaraparyAptAH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgamAtravartipradezarAziparimANAH santi, te cAdaraparyAptabhyaH pRthivIkAyebhyo'saMkhyAtaguNadInAH / zepAstrayo'pi rAzayaH pRthivIkAyavad vijeyAH / tatrAyaM vizeSA parimANadvArabAdara paryApta tejaskAya ke jIva kSetrapajyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgavatI pradezoM kI rAzi ke barAbara haiN| vAdara aparyApta tejaskAya jIva unase asaMkhyAta guNA haiM, sUkSma aparyApta inase bhI asaMkhyAta guNA haiM, aura sUkSma paryApta ina se bhI asaMkhyAta guNA haiM / pRthvIkAya ke sAtha agnikAya ke parimANa kA vicAra kiyA jAya to isa prakAra hai tejaskAya ke jo bAdara paryApta jIva kSetrapalyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgavata pradezoM ke barAbara haiM, ve bAdara paryApta pRthvIkAya ke jIvoM se asaMkhyAtaguNA hIna haiM / zeSa tIno rAziyA~ pRthvIkAya se samAna hI samajha lenI cAhie / vizeSatA sirpha itanI hai / parimANa dvAra- * bAdara paryApta tejaskAyanA jIva kSetra- 55manA asaMkhyAtamA bhAgavatI pradezanI rAzinA barAbara che. bAdara aparyApta-tejarakAya jIva tenAthI asaMkhyAta guNA che. sUkama aparyApta tenAthI paNa asaMkhyAta guNa che. ane sUkSama paryApta tenAthI paNa asaMkhyAta guNa che. pRthvIkAyanI sAthe avinakAyanA parimANane vicAra karavAmAM Ave te A prakAre che- tejaskAyanA je bAdara paryApta jIva kSetrapU5manA asaMkhyAtamA bhAgavartI pradezonI barAbara che, te bAdara paryApta pRthvIkAyanA jIthI asaMkhyAta guNa hIna che. bAkInI traNeya rAzio pRthvIkAyanI samAnaja samajI levI joie, vizeSatA mAtra eTalI che ke Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 549 AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 3.4 sU. 1 amikAyApalApaH tyapalapane pravartate, sa mRdaH lokam adhikAyalokam . abhyAkhyAti'agnikAyajIvo nAstI'-tyapalapati / ayaM bhAvaH-sAmAnyarUpaMNAtmanaH siddhI satyAmeva hi tasyAtmano bhedAH pathivIkAyAdayaH sidhyanti, nAnyathA / sAmAnyAtmano'bhyAkhyAne pravRttaH sAhasikaH pRthivIkAyAdevizepAtmano'bhyAkhyAnaM sutarAM kartumaItIti / api cAyaM bhAvaH-karacaraNAgharapavayuktazarIrAdhiSThAtA muvyaktopayogAdi. lakSaNaH svAtmA'pi yenAbhyAkhyAtaH, tasyAvyaktopayogAdilakSaNAgnikAyAbhyAkhyAna kiM nu duSkara ?-miti // sU0 1 // 'agnikAya nahIM hai| isa prakAra agnikAya kA niSedha karatA hai| tAtparya yaha hai ki-sAmAnyarUpa se AtmA kA astitva siddha hone para hI usake .pRthvIkAya Adi bheda siddha ho sakate haiM anyathA nhiiN| jo sAhaso purupa sAmAnya AtmA kA hI niSedha karane ko taiyAra ho gayA vaha pRthvIkAya Adi vizeSa AtmAoM kA niSedha kare; yaha to svAbhAvika hI hai| isase yaha bhI Azaya nikalatA hai hAtha-paira Adi avayavoM se yukta zarIra ke adhiSThAtA aura bhalIbhAti prakaTa upayoga Adi lakSaNoM vAle apane AtmA kA bhI jisane niSedha kara diyA usake lie aprakaTa upayoga Adi lakSaNoM vAle agnikAya kA nipedha karanA kauna bar3I bAta hai // suu01|| nathI' A pramANe agnikAyane niSedha kare che. tAtparya e che ke--sAmAnyarUpathI AtmAnuM astitva siddha thavAthI ja tenA pRthvIkAya Adi bheda siddha thaI zake che, anyathA-bIjI rIte nahi. je sAhasI puruSa sAmAnya AtmAnAja niSedha karavA mATe taiyAra thaI gayA te pRthvIkAya Adi vizeSa AtmAone niSedha kare che te svAbhAvika ja che. emAMthI e paNa Azaya nikaLe che ke-hAtha-paga Adi avayavothI cata zarIranA adhiSThAtA ne sArI rIte pragaTa upayoga Adi lakSaNavALA pitAnA AtmAne paNa jeNe nivedha karI dIdhe tene apragaTa upaga Adi lakSaNavALA agnikAyane niSedha kare te zuM moTI vAta che? (sU. 1) Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 AcArAGgasUtre evaM ca yutyAgamasaMsiddhaH zarIrAdhiSThAtA jJAnAdiguNavAnyamAtmA kathamapi nApalapituM zakyaH / tasmAdAtmA nAstItyevamabhyAkhyAnamAtmano na kuryAdityarthaH / yaH khalu mandadhIH, lokam = agnikAyalokam, ampAkhyAti, AtmavatsarvamamANasaMsiddhamapyagnikAyalokaM matyAcaSTe' agnikAyajIvo nAstIti sa AtmAnamabhyAruyAti=sa mRDhaH khalu yuktyAgamapramANasaMsiddhamAtmAnamapalapati 'AtmA nAstI 'ti / sarvapramANasaM siddhAgnikAyalokAbhyAkhyAne pravRttasya sukaramevAtmano'bhyAkhyAnam, agnikAyavadevAtmanyapi mamANasattAyAstulyatvAditi bhAvaH / ya AtmAnamabhyAkhyAti yaccAtmano'bhyAkhyAne 'AtmA nAstI' isa prakAra yukti aura Agama se siddha zarIra ke adhiSThAtA tathA jJAna Adi guNoM vAle AtmA kA niSedha nahIM kiyA jA sakatA / ata eva 'atmA nahIM hai' isa prakAra AtmA kA niSedha nahIM karanA cAhie / jo mandabuddhi puruSa agnikAyarUpa loka kA jo AtmA kI bhA~ti samasta pramANoM se siddha hai- niSedha karatA hai arthAt agnikAya ke jIvoM kA niSedha karatA hai vaha yukti aura Agama se siddha AtmA kA niSedha karatA hai / saba pramANoM se siddha agnikAya loka kA apalApa karane para AtmA kA apalApa karanA sarala hI hai, kyoM ki agnikAya aura AtmA ke astitva meM pramANoM kA sadbhAva samAna hai / jo mUrkha ' AtmA nahIM hai ' isa prakAra AtmA kA niSedha karatA hai vaha A pramANe yukti ane AgamathI siddha, zarIranA adhiSThAtA tathA jJAna di guNAvALA AtmAne niSedha karI zakAtI nathI. eTalA mATe AtmA nathI A pramANe AtmAnA niSedha karI zakAtA nathI. eTalA mATe * AtmA nathI ke A pramANe AtmAnA niSedha karavA naI e nahi. < je manaththuddhi puruSa agnikAyarUpalAkane ke je AtmA pramANe samasta pramANethI siddha che tenA, niSedha kare che, arthAt nikAyanA jIvonA niSedha kare che, te yukti ane gamathI siddha AtmAno niSedha kare che. sa* pramANeAthI siddha agnikAyalAkanA apalApa karavAthI AtmAnA apalApa karavA te saralaja che, kemake agnikAya ane AtmAnA astitvamAM pramANeAne sadbhAva samAna che. je mUrkha JAmAM nathI' A pramANe AtmAne niSedha kare che, te agnikAya Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 4 sU. 1 anikAyakhedataH 551 gnisteSAM zastraM bhavati / tasya khedajJaH khedam = upamardana janyaduHkhaM jAnAtIti khedajJaH, sa evaM azavasya-bhazastra-saMyamaH saMyamo hi na vyApAdako bhayo vA kasyApItyazasramucyate / tasya khedajJaH saMyamabhaGgabhayajanitaduHkhAnubhavakuzalaH / evaM saMyamAnuSThAnAdeva nitvaM lamyamiti bhAvaH / nanu kathamidaM jJAyate dIrghalokazabdArtho vanaspatiriti ? ucyate-kAryasthitikAlena parimANena, zarIrAvagAhanayA ca vanaspatikAyasya anyaikendri yApekSayA mahattvamasti / tathAhi--vanaspatikAyasya kAryasthitikAlo'nantaH sa cAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpaH tasminnasaMkhyeyAH pulaparAvartA bhavanti, te pulaparAvarttA AvalikAyA asaMkhyeye bhAge yAvantaH samayAstAvatpramANAH karane ke kAraNa agni, vanaspatikAya kA zastra hai / saMyama se kisI kI virAdhanA nahIM hotI, na vaha kisI ko bhayakArI hai, ata eva saMyama ko azutra kahate haiM / saMyama ke bhaMga hone ke bhaya se utpanna hone vAlA duHkha saMyama kA kheda kahalAtA hai / isa prakAra saMyama ke pAlana karane se hI munipana hotA hai / zaMkA- dIrghaloka zabda kA artha vanaspati kaise samajhA jAya ! samAdhAna-kAryasthiti ke samaya, parimANa aura zarIra kI avagAhanA se vanaspatikAya anya ekendriya jIvoM kI apekSA mahAn hai / vanaspatikAya kI kAyasthiti kA kAla ananta hai, aura vaha ananta bhI ananta utsapiMgorUpa avasarpiNIrUpa hai / usameM asaMkhyAta pudraparAvartana hote haiM / ve pudgalaparAvartana AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga meM kAraNathI agni vanaspatikAyanuM zastra che. saMyamathI koInI paNa virAdhanA thatI nathI. te koIne bhacakArI nathI. e mATe sayamane azastra kahe che. sayamanA bhaMga thavAnA bhayathI utpanna thavAvALuM du:kha te saMyamanA kheda kahevAya che. A pramANe sa yamanuM pAlana karavAthIja muniparNa hoya che. zaMkA-dIdhalAka zabdane aya vanaspati kevI rIte samajI zakAya ? samAdhAna kAyasthitinA samaya, parimANu ane zarIranI avagAhanAthI vanaspatikAya, anya ekendriya jIveAnI apekSAe mahAna che. vanaspatikAyanI kAyasthitinA kAla ananta che ane te ananta paNa ananta utsarpiNI-avasavaNIrUpa che. temAM asa khyAta pudgalaparAvarttana thAya che. te punUgalaparAvarttana AvRlikAnA asaMkhyAtamAM Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma 550 AnArAGgamA ____ ayamagnikAyalokaH svAtmavanneya abhyAkhyeya iti pratibodhitam , idAnImagnikAyajIyopAdanAd viniTala evaM munirmavitumarhatItyAra-'je dIha0' ityaadi| je dIhalogasatyassa kheyane, se asatyassa kheyanne, je asatyarasa kheyanne se dIhalogasatyassa kheyanne // sU0 2 // ' chAyA-' . yo dIrghalokazastrasya khedajJaH, so'zastrasya khedajJaH / yo'zastrasya khedaza, sa dIrghalokazastrasya khedajJaH // su. 2 // TIkAyo bhanyaH, dIrghalokazasvasya dIrghazvAsI lokazca dIrghalokAyanaspati, tasya zastraM dIrgha lokazastram agniH / vanaspatikAyasya dAhakaraNena vinAzakatayA agnikAyaloka, AtmA kI taraha niSedha karane yogya nahIM hai, yaha batalA diyaa| ava batalAte haiM ki agnikAya ke jIvoM kI hiMsA se nivRtta hone vAlA purupa hI muni hotA hai:-'je dIhaH' ityaadi| mUlArtha--jo dIrghaloka (vanaspatikAya) ke zastra (agnikAya ) ke duHkha ko jAnatA hai vahI saMyama ke kheda ko jAnatA hai aura jo saMyama ke kheda ko jAnatA hai vaha doghaloka ke zastra ke kheda ko jAnatA hai / / sU0 1 // TIkArtha----jo bhavya puruSa dIrghaloka arthAt vanaspati ke zastra agni ke duHkha ko jAnatA hai, vahI azastra arthAt saMyama ke kheda ko jAnatA hai / vanaspati kAya kI virAdhanA - anikAyaleka, AtmAnI pramANe niSedha karavA gya nathI; te batAvI ApyuM che. have batAve che ke-anikAyanA jIvonI hiMsAthI nivRtta thavAvALA puruSa bhuni DAya cha: 'je dIha' tyAdi malAI---je dIleka (vanaspatikAyanA zastra (agnikAya)nA dukhane jANe che. teja saMyamanA khedane jANe che, ane je saMyamanA dine jANe che. teja dIlakane zastranA khedane jANe che. (sa. 2) TIkAIje bhavya puruSa dIrghaleka arthAta, vanaspatinuM zastra agninA duHkhana jANe che, te ja azajI arthAt saMyamanA khedane jANe che. vanaspatikAyanI virAdhanA karavAnA Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - m eena AcAracintAmaNi-TIkA adhya,1 u. 4 sU. 2 dIrghalokazabdArthaH 553 pallayAnusArI vAyurapi tatra saMbhAvyate, tadevaM vanaspatizastrIbhUya dahano bahutarajIvAnAzayatIti sUcanAya bhagavatA dIghalokazastrazabdaH parigRhIta iti / / yadvA-dIrghalokaH pRthivIkAyAdiH, pRthivyavAyuvanaspatikAyAnAM bhavasthitiyathAkramaM dvAviMzati, sapta-tri-daza-varyasahasaparimANA, agnikAyasya tu trINyevAhorAtrANi / yathA bAdarAmikAyAH paryAptakAH svalpAH santi, anye pRyivyAdayaH paryAptakAH bahavaH santi, ato dIrghalokaH pRthivyAdistasya zastram agnikaayH| agnirutpAdyamAnaH prajvAlyamAno vA pRthivyAdijIvasamUI maNihantIti tasya zastratvam / uktaJcapattoM (kopaloM) kA anusArI vAyu bhI vahA~ saMbhava hai / isa prakAra agni vanaspati kA zastra ho kara bahutere jIvoM kA vinAza karatA hai| yaha sUcita karane ke lie bhagavAna ne 'dIrghalokazastra' zabda kA agni ke lie prayoga kiyA hai| athavA---'dIrghalokakA' artha pRthvIkAya Adi hai / pRthvIkAya, apkAya, vAyukAya aura vanaspatikAya kI bhavasthiti krama se vAIsa, sAta, tIna aura daza hajAra varSa kI hai, magara agnikAya kI tIna rAtri-dina hI hai / bAdara agnikAya ke paryApta jIva svalpa haiM magara pRthvI Adi ke paryApta jIva bahuta haiM / ataH dIrghaloka' zabda se pRthvIkAya Adi kA grahaNa karanA cAhie aura unakA zastra agnikAya samajhanA cAhie / agni utpanna hote hI aura jalate hI pRthvI Adi ke jIvoM ke samUha kA ghAta karatA hai, ataH vaha pRthvI Adi kA zastra hai| kahA bhI hai: aaman ane atyaMta kemala pattA (kuMpaLonA anusArI vAyune paNa tyAM saMbhava che. A pramANe ani, vanaspatinuM zastra banI ghaNA ja jIvone vinAza kare che. A hakIkata sUyavA bhATa pAne 'dIrghalokazana' neyati bhATe prayoga yA che. athavA-dIdhalakane artha pRthvIkAya Adi che, pRthvIkAya, aSkAya, vAyukAya, ane vanaspatikAyanI bhavasthiti kramathI bAvIsa, sAta, traNa ane dasa hajAra varSanI che. paratu agnikAyanI traNa rAtri-divasa ja che. jemake-bAdara agnikAyanA paryApta 01 2565 cha. parantu pRthvI mAhinA yoao uple che. me bhATe 'dIrghaloka' zabdathI pRthvIkAya AdinuM grahaNa karavuM joIe, ane tenuM zastra agnikAya samajavuM joIe. agni utpanna thatAMja ane baLavAnI kriyA thatAMja pRthvI AdinA nA samUhane vAta kare che. tethI te pRthvI AdinuM zastra che. kahyuM paNa che ke - ma. A.-70 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 AcArAtsUtre santi / etAvAn kAlo vanaspatikA ityucyate / parimANatastu pratyutpannavanaspatikAyikAnAM nirlepanA nAsti / zarIrAvagAhanayA ca sAtirekaM yojanasahasram / ato vanaspatikAyasya dIrghaloka iti vyapadezaH / ( prajJApanA 18 pade) nanu prasiddhamagnizabdaM vihAya kimarthamiha dIrghalokazastrazabdopAdAnam ? ucyate--- vanaspatikAyadahanamavRtto'gnikAyo bahutaraprANinAM vinAzako bhavati, vanaspatikAye bahuvidhAH prANinaH kITa pipIlikA bhramaramadhumakSikAkapotAdayo nivasanti, taruriety pRthivIkAyAtha, avazyAyarUpA vyapakAyA api mRdutara jitane samaya hote haiM utane haiM, itanA kAla vanaspatikAla kahalAtA hai / parimANa se pratyutpanna vanaspatikAyika jIvoM kI nirlepanA nahIM hai / inake zarIra kI avagAhanA kucha adhika eka hajAra yojana hai / isI kAraNa vanaspatikAya ko dIrghaloka kahate haiM / aba prazna ho sakatA hai ki- prasiddha 'agni' zabda ko chor3a kara 'dIrghalokazastra' zabda kA prayoga karane kI kyA AvazyakatA thI ? isakA uttara yaha hai ki--vanaspatikAya ko jalAne meM pravRtta anikAya aura bhI bahuta se prANiyoM kA vinAza karatA hai / vanaspatikAya ke sahAre koDe, ciuMTI, bhare, agrrat aura kabUtara Adi bahuta se prANI nivAsa karate haiM / vRkSoM ko khataroM meM pRthvIkAya ke jIva bhI hote haiM / bhosarUpa apkAya bhI hotA hai, aura atyanta komala bhAgamAM jeTalA samaya thAya che, teTalA che. eTale kALa te vanaspatikALa kahevAya che. paramANuthI pratyutpanna vanaspatikAyika jIveAnI nile panA nathI. tenA zarIranI avagAhanA sunnara yojana he bhA rathI vanaspati apane ' dIrghaloka ' he che. vezche :-prasiddha agni zabdane choDIne 'dIrghalokazana' zabdanA prayoga karavAnI zuM AvazyakatA hatI? tenA uttara e che kendranaspatikAyane khALavAmAM pravRtta (cAlu) agnikAya bInta paNa prANIone vinAza kare che. vanaspatinA Azraye kIDA, ma keADA, bhamarA, madhamAkhI ane kabUtara Adi ghaNAM prANIo nivAsa kare che. vRkSAnA bakheAlamAM pRthvIkAyanA jIva paNa heAya che. jhAkaLarUpa aplAya paNa hoya che, adhika * Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u. 4 sU. 2 agnikAyakhedajJaH uktamartha dRDhIkartuM viparyayeNa punaH kathayati-'yo'zasasya khedajJaH sa dIrghalokazastrasya khedajJaH' iti, vyAkhyA pUrvavat / // sU0 2 // ' // zastradvAram // nanu yena zastreNa vahniH khidyate, tat kena dRSTam ? api cAzavaM saMyamasvarUpamiti kena dRSTam 1, iti jijJAsAyAmAha-vIrehiM '. ityAdi / vIrehiM epa abhibhUya dilaM, saMjaehi sayA jaehiM sayA appamattehi / / 03 / / chAyAvIraiH etad abhibhUya dRSTam , saMyataiH sadA yataiH sadA apramattaiH // suu03|| isI bAta ko dRDha karane ke uddezya se punaH anyarUpa se kahate haiM ki-jo azala (saMyama) ke kheda ko jAnatA hai vaha dIrghalokazana ke kheda ko jAnatA hai / isa kI vyAkhyA pahale ke samAna hI samajhanI cAhie / / sU0 2 // zaMkA hotI hai ki jisa zastra se agni ko kheda hotA hai vaha kisa ne dekhA hai aura saMyamarUpa azastra kisa ne dekhA hai ? isake uttara meM kahate haiM:'vIrehi'. ityaadi| malA-parivaha upasarga Adi ko jItanevAle saMyata sadA yatanAvAn aura sadA apramatta rahane vAle vIra puruSoM ne yaha dekhA hai / / sU0 3 // A vAtane daDha karavAnA uddezathI pharI bIjA rUpathI kahe che ke-je azastra (saMyama)nA khedane jANe che te dIrghalakazAstranA khedane jANe che. tenI vyAkhyA prathama kahelI che te pramANe samajavI joIe. (sU. 2) zastradvAra zaMkA thAya che ke je zarUthI agnine kheda thAya che te keNe joyuM che ane saMyabhara 5 sa ya nayu cha 1 tena taramA 4 cha:-'vIrehi'. tyAhi. mUlAtha-parISaha-upasarga Adine jItavAvALA, saMyata-saMyamI sadA yatanAvAnuM ane sadA apramatta rahevAvALA vIrapurUe te joyuM che. (. 3) Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AdhArAne "bhUyANamesamAdhAo havyavAho na saMsao"1 (dazavai0 3 agA035) tasya khedajJA khedayatIti khedA agneyApAraH, agnivyApAro hi pRthivyAdi. jIvAnAM dahanAtmakatayA duHkhamutpAdayatItyataH kheda-zabdena vyapadizyate, te jAnAtIti khedjnyH| agnikAyasya vyApAraH sarvamANipIDAkara iti vijJAtA yA khalu bhavati, sa eva azastrasya saptadazavidhasaMyamasya khedajJA saMyamakSaraNajanyaduHkhAnubhAvakaH, astIti shepH| agnikAyavyApAreNa pRthivyAdijIvAnAM vinAzastena saMyamakSaraNaM, tatazca munitvavibhraMza iti sarvasvanAzakatayA'gnivyApAra: sAdhUnAM jJapariyA vijJAya pratyAkhyAnaparizayA pariharaNIya iti bhAvaH / - "yaha agni bhUtoM kA ghAtaka hai, isameM saMdeha nhiiN"| (dazavai. 3. a. gA. 35) usa agni ke vyApAra ko pRthvIkAya Adi kA kheda kahate haiM, kyoM ki dAhaka hone ke kAraNa vaha pRthvI Adi ko duHkha utpanna karatA hai / use jAnane vAlA 'khedajJa' kahalAtA hai / ' agnikAya kA vyApAra saba prANiyoM ko pIDA pahu~cAtA hai'-jo aisA jAnatA vahI puruSa azastra kA arthAt sattaraha prakAra ke saMyama ke kheda kA-saMyama ke bhaMga se hone vAle kheda kA jJAtA hotA hai| tAtparya yaha hai ki agnikAya ke vyApAra se pRthvIkAya Adi ke jIvoM kA vinAza hotA hai, aura usase saMyamabhaMga hotA hai, aura saMyama ke bhaMga se munipana kA maMga hotA hai / isa prakAra agnivyApAra sarvasva kA nAzaka hone se vaha sAdhuoM ke lie jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAnaparijJA se tyAgane yogya hai| "24 manibhUtAnAta che, bhAsada nathI." (EA 4. 24. 3. // 35) A agninA vyApArane pRthvIkAyane kheda kahe che. kAraNa ke dAhaka hevAnA kAraNe te pRthvI Adine dukha utpanna kare che tene jANavAvALA "beda kahevAya che. agnikAyane vyApAra sarva prANIone pIDA pahoMcADe che. je A prakAre jANe che teja puruSa azaane athAt sattara prakAranA saMyamanA bhedane saMyamanA bhAgathI thavAvALA khedane jJAtA-jANanAra hoya che. tAtparya e che ke-anikAyanA vyApArathI pRthvIkAya AdinA jIvone nAza thAya che. ane tethI saMyama bhaMga thAya che, ane saMyamanA bhaMgathI, munipaNuM bhaMga thAya che. A pramANe agnivyApAra sarvasva nAzaka hovAthI sAdhuo mATe parijJAthI jAne pratyAkhyAna pariNAthI tyAgavA yogya che. Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 555 - AcAracintAmaNi-TIkA adhya.1 u. 4 mU. 2 agnikAyakhedanaH uktamathai dRDhIkartu viparyayeNa punaH kathayati-'yo'zasasya khedajJaH sa dIrghalokazastrasya khedajJaH' iti, vyAkhyA pUrvavat / // sU0 2 // ||shkhdvaarm // nanu yena zavega vahiH khidyate, tad kena dRSTam ? api cAzastraM saMyamasvarUpamiti kena dRSTam ?, iti jijJAsAyAmAha-'vIrehi'. ityAdi / mUlam - vIrehiM epa abhibhUya diDaM, saMjaehiM sayA jaehiM sayA appamattehiM // 503 // chAyAvIraiH etad abhibhUya dRSTam , saMyataiH sadA yataiH sadA apramattaiH // 103 // isI bAta ko dRDha karane ke uddezya se punaH anyarUpa se kahate haiM ki-jo azastra (saMyama) ke kheda ko jAnatA hai vaha dIrghalokazastra ke kheda ko jAnatA hai / isa kI vyAkhyA pahale ke samAna ho samajhanI cAhie / / sU0 2 // zastradvArazaMkA hotI hai ki jisa zastra se agni ko kheda hotA hai vaha kisa ne dekhA hai aura saMyamarUpa azastra kisa ne dekhA hai ? isake uttara meM kahate haiM:'vIrehi'. ityaadi| malArtha-paripaha upasarga Adi ko jItanevAle saMyata sadA yatanAvAn aura sadA apramatta rahane vAle vIra purupoM ne yaha dekhA hai / / sU0 3 // A vAtane daDha karavAnA uddezathI pharI bIjA rUpathI kahe che ke-je azastra (saMyama)nA dine jANe che te dIdhalekazastranA khedane jANe che. tenI vyAkhyA prathama kahelI che te pramANe samajavI joIe. (sU. 2) shsaarzaMkA thAya che ke je zastrathI agnine kheda thAya che te teNe joyuM che ? ane saMyama5 azorI yuche 1 tenA tiramA cha:-'vIrehi'. tyAhi, mUlAtha-parISaha-upasarga Adine jItavAvALA, saMtasaMyamI sadA yatanAvAnuM ane sadA apramatta rahevAvALA vIrapuruSoe te joyuM che. (sU. 3) Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAyaMtre TIkAghanaghAtikarmarUpa ripugaNakSapaNAnantaraM labdhAtulakevalA vIrairiti / lokalakSmyA virAjanta iti vIrAH / yathA - rAjAnathaturahasainyasamAhRtaM svakIyamarivarga nihatya ladharAjyavijayalakSmyA virAjamAnA vorA nigadyante / yadvA - vi= vizeSeNa Irayanti = rAgAdyantaraGgamahAsubhaTAn nivArayitumanantatapotrIya vyApArayantIti vIrAH / yadvA - vizeSeNa Irayanti = zivagatiM gamayanti bhavyajIvAniti vIrAH / yadvA-vizeSeNa Irayanti = jJAnAcArAdIn prati prerayanti bhavyajIvAniti vIrAH, tIrthaGkarA gaNadharAca, tairvIraiH, etad-agnikAyasvarUpaM yadvA-agnizastram azastraM ceti dvayaM dRSTaM jJAnadRSTaya vilokitam arthatastIrthaGkaraiH, gaNadha restu bhagavadvacanairiti vizeSaH / 556 3 TIkArtha - ghAtiyAkarmarUpI zatruoM ke samUha ko nAza karane ke anantara anupama kevalajJAnarUpI lakSmI prApta hotI hai / usa lakSmI se jo virAjamAna haiM unheM vIra kahate haiN| jaise koI rAjA, caturaMga senA se yukta zatruoM ko harAkara prApta rAjya aura vijaya kI lakSmI se suzobhita ho kara 'vIra' kahalAte haiM / athavA rAga-dveSa Adi Antarika mahAyoddhAoM ko rokane ke lie ananta tapovIrya kA prayoga karane vAle 'vIra' kahalAte haiM / athavA bhavya novoM ko vizeSarUpa se mukti kI ora prerita karane vAle 'vIra' kahalAte haiM / athavA vizeSarUpa se jJAnAcAra Adi kI ora bhavya jIvoM ko prerita karane vAle 'vIra' kahalAte haiM / aise vIra tIrthaMkara gaNadhara Adi haiN| una vIroM ne agni ke svarUpa ko athavA agniza aura zastra ko jJAnadRSTi se dekhA hai / artha se tIrthaMkaroM ne aura una ke cacanoM ke anusAra gaNadharoM ne dekhA hai / TIkA-dhAti-karma rUpI zatruonA samUhune nAza karyAnA anantara anupama kevalajJAna rUpI lakSmI prApta thAya che. te lakSmIthI je virAjamAna che tene vIra kahe che. jema kAI rAjA, caturaMga senAthI yukta (cAra prakAranI senA sahita) zatruone harAvIne prApta kareluM rAjya ane vijayarUpa lakSmIthI suAAlita khanI vI' mahevAgha hai, athavA-rAga-dveSa yAhi Antarika mahAyoddhAmAne rovAvAjAne 'vIra' use che. athavA labhya apane vizeSarUpathI bhumtinI taraha prerita haravAvAjA 'vIra' kahevAya che. athavA vizeSarUpathI jJAnAcAra AdinI tarapha bhavya jIvAne prerita zvAvANA 'vIra' devAya he sevA vIra tIrtha 42 bhane ganudhara Adi che, te vIrA agninA svarUpane athavA agnizasra ane azastrane jJAnaSTithI joyAM che. AthI tItha karAe joyAM che. ane temanAM vacanA anusAra gaNudharAe taiyAM che. - Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 4 sR. 3 vIrazabdArthaH 567 ' kiM kRtvA tairetad dRSTa ? - mityAkAGkSAyAmAda-' abhibhUya ' iti / paripadopasargAn jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya- mohanIya - 'ntarAyAkhyaghAtikarmacatuSTayaM ca vijitya kevalaM saMprApyetyarthaH / kathambhUtaistai ? - rityAha-saMyataH sam= samyakmakAreNa yatAH paramakaruNayA IryAsamityAdiyatanAvantastaiH, sakalapa jIvanikAyaparitrANaparAyaNairityarthaH / yatanA dvividhA - pramattayatanA, amamattayatanA ca / atha pramattasya kIdRzI yatanA ? ucyate - kapAyAdinigrahiNa IryAdyupayogavattvaM mattayatanA kathyate / apramatredit kapAyarahitavacanasAdhyA bhavati / atra apramattagrahaNAdindriyAdipramAdavarjanaM gRdyate / yatanAgrahaNAd yAvajjIvayatanA gRhyate / ata eva unhoM ne kyA kara ke yaha dekhA hai ! isa zaMkA kA uttara hai- parISaha aura upasargo ko tathA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya nAmaka cAra ghAtiyA karmoM ko jItakara kevala jJAna prApta kara ke unhoM ne dekhA hai / ve dekhane vAle kisa prakAra ke the ? isakA uttara yaha hai- samyak prakAra se, atyanta karuNApUrvaka Iyasamiti Adi kA pAlana karanevAle arthAt samasta pakAya kI rakSA meM tatpara the / yatanA do prakAra kI hai-pramatta kI yatanA aura apramatta kI yatanA / pramatta kI yatanA kaisI hotI hai ? isakA uttara yaha hai ki - kapAya Adi kA nigraha karane vAlA puruSa IryA Adi meM jo upayoga rakhatA hai, vaha pramattayatanA hai / apramatta kI yatanA kapAyarahita cacanoM se hotI hai / yahA~ apramatta zabda se indriya Adi pramAdoM kA tyAga lenA cAhie | yatanA zabda se yahA~ yAvajjIva yatanA kA grahaNa karanA caahie| ataH 1 temaNe zuM karIne joyAM che? A zaMkAne uttara e che parISaha ane upasargone tathA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, meAhanIya ane antarAya nAmanA cAra ghAtiyA kani chIne kevalajJAna prApta karIne temaNe joyAM che. te jovAvALA kevA prakAranA hatA? tene uttara-samyakprakAre, atyanta karuNApU ka Iausamiti smAdinA pAlana karavAvALA, arthAt samasta pakAyanI rakSAmAM tee tatpara hatA. yatanA e prakAranI che...pramattanI yatanA ane apramattanI yatanA. pramattanI yatanA kevI hAya che? tene uttara e che keH-kaSAya AdinA nigraha karavAvALA purUSa Icca AdimAM je upayega rAkhe che te pramattanI yatanA che. apramattanI yattanA kaSAyarahita vacaneAthI thAya che. ahiM apramatta zabdathI indriya Adi pramAdAne tyAga levA joIe. catanA zabdathI ahiM jIvamAtranI yatanAnuM grahaNuM karavu joie. e mATe Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ApArAmane sada sarvadA yataiH caraNakaraNavipaye niraticAratayA yatnavadbhiH, . tathA-sadAsarvakAle apramattaiH vissykpaayaadivrjitH| evambhUtairvI rairagnikAyasvarUpaM tadIyazastramazaHkhaM ca dRSTamiya'thaH / nanu kiM nAmAgnizastram ? ucyate--agnyupamardakaM zastram / tat kisvarUpa ?-miticeda, avadhehi-agnizastraM tAvad dvidhA-dravya-bhAvabhedAda / tatra dravyazastraM trividham svakAyaparakAyobhayakAyabhedAt / svakAyazavaM-agnikAyasyAnikAya eva, yathA-tRNAgniH, parNAgne zastram / parakAyazastraM-dhUlirApazca, AdrezvavanaspatiH, sAH prANinazca / ubhayakAyazastraM tupakarIpAdimiyo'gniranyasyAgne, sarvadA caraNasattarI aura karaNasattarI meM aticArarahita yatanA karane vAle tathA sadaiva viSayakapAya Adi pramAda se rahita vIra puruSone agnikAya ke svarUpa ko tathA usake zastra aura azastra ko dekhA hai| zaGkA-~-agnizastra kyA hai ? samAdhAna- agni kI virAdhanA karane vAlA zastra agnizastra kahalAtA hai| . usakA svarUpa kyA hai ? so isa prakAra samajho-dravya aura bhAva ke bheda se agni zastra do prakAra kA hai / inameM se dravyazatra ke tIna bheda haiM-svakAya-zastra, parakAya-zakSa aura ubhayakAya-zastra / agnikAya kA svakAyazastra agni hI hai, jaise tinake ko agni, pattoM kI agni kA zastra hai / dhUli aura pAnI Adi agnikAya kA parakAyazastra hai| golI vanaspati bhI parakAyazastra hai aura usa pANI bhI / tupa ( chilakA ) aura karIya sadA caraNa sIterI ane karaNusIterImAM aticArarahita yatanA karavAvALA tathA haMmezAM viSaya-kapAya Adi pramAdathI rahita vIra puruSoe agnikAyanA svarUpane tathA tenA zastra ane azastrane joyA che. zakA-agni zaru e zuM che? samAdhAna-agninI virAdhanA karavAvALuM zastra te agniza kahevAya che. tenuM svarUpa kevuM che? te A pramANe samajedravya ane bhAvanA bhedathI agnizastra be prakAranAM che. temAMthI dravyazAstranA traNa bheda che. svakAza parakAyazastra, ane ubhayakAyazasa. akAyanuM svakAza agni ja che. jema taNakhAnI agni, pAMdaDanI aninuM zastra che. La ane pANa Adi anikAyanuM parakAzastra che. lIlI vanaspati paNa parakAzaza che. ene basa prANI paNa parakAyazastra che. tuSa ane chANa AdithI maLelI ani paYg Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 4 sU. 4 agnizakha nirUpaNam 559 taptodakAdikaM ca / bhAvazakhaM tu-agni prati duppaNihitamanovAkAyarUpam / zepANi pRthivIkAyacad yopyAni // su0 3 // yastu pramAdayazAdupabhogAthamagnikAyajIvAnupamardayati, tatphalamAda-'je' ityaadi| mUlam - je pamatta guNahie se hu daMDeti payuccai // 4 // chAyAyaH pramattaH guNArSikaH ( guNasthitaH) sa khalu daNDa iti procyate / TIkA-~yo hi pramattA vipayakApAyAdimamAdazagaH san guNAdhikaH bhavatItyanvayaH / guNaH agnikAyakRtopakAraH. sa evArya:=payojanaM yasya sa guNArthI, sa evaM guNArthikA, dhana-pacana-prakAza-tApanAdiprayojanavAn bhavati / yadvA(hANe) Adi se milI agni tathA garma jala agni kA ubhayakAyazastra hai / agni ke prati duSTa mana vacana aura kAyakA pravartana bhAvazastra hai| zeSa dvAra pRthivIkAya ke samAna samajhane cAhie / / sU0 3 // pramAda ke vaza hokara upabhoga ke nimitta agnikAya ke jIvoM kI virAdhanA karane vAle ko hone vAlA phala kahate haiM:-'je' ityAdi / mUlArtha--jo pramAdI puruSa agni ke guNoM kA arthI-rAdhanA Adi meM sthita hai, vaha usake lie daNDa kahalAtA hai / sU0 4 / / TIkAtha-~-vipaya kapAya Adi pramAdoM ke adhIna hokara puruSa guNArthI hotA hai| agnikAya dvArA hone vAlA upakAra yahAM guNa kahA gayA hai| isa guNa kA abhI guNArthika kahalAtA hai| rAMdhanA, pakAnA, ujAlA karanA Adi agni ke guNa haiN| jo tathA garama jala agni ubhayakAyazasa che. agni pratinuM dukha mana, vacana ane kAyAnuM pravartana te bhAvazastra che, bAkInA dvAra pRthvIkAyanI samAna barAbara samajavA joIe. sU. 3) pramAdane vaza thaI upabhegane nimitte anikAyanA jIvonI virAdhanA karavA pAna 2 30 thAya -bhaNe che. te 3 // 4 cha. 'jetyAdi bhalArtha-je pramAdI puruSa agninA atha-rAMdhavuM vigeremAM sthita che te senA bhATe pAya che. (sU. 4) TakAtha-viSaya kaSAya Adi pramAdane AdhIna thaIne puruSa guNAthI thAya che. agnikAya dvArA thavAvALe upakAra tene ahiM guNa kahevAmAM Avyo che. A guNane arthI te guNArthika kahevAya che. rAMdhavu-pakAvavuM, ajavALuM karavuM Adi agninA guNa che. je Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jinni 558 AdhArAgasatre sada sarvadA yataiH caraNakaraNavipaye niraticAratayA yatnavadbhiH, . tathA-sadAsarvakAle apramattaiH viSayakapAyAdivarjitaiH / evambhUtairvI rairagnikAyasvarUpa tadIyazastramazastraM ca dRssttmityrthH| nanu kiM nAmAgnizastram ? ucyate-agnyupamardakaM zastram / tat kisvarUpa ?-miticeda, avadhehi-agnizastraM tAvad dvidhA-dravya-bhAvamedAn / tatra / dravyazastraM trividham svakAyaparakAyobhayakAyamedAt / svakAyazastraM-agnikAyasyAgnikAya eva, yathA-tRNAgniH, parNAgneH zastram / parakAyazastraM-dhUlirApazca, AdrezvavanaspatiH. sAH mANinazca / ubhayakAyazastraM tupakarIpAdimizro'gniranyasyAgne, sarvadA caraNasattarI aura karaNasattarI meM aticArarahita yatanA karane vAle tathA sadaiva viSayakapAya Adi pramAda se rahita vIra puruSoMne agnikAya ke svarUpa ko tathA usake zastra aura azastra ko dekhA hai| zaGkA-agnizastra kyA hai ? samAdhAna-agni kI virAdhanA karane vAlA zastra agnizastra kahalAtA hai| . usakA svarUpa kyA hai ? so isa prakAra samajho-dravya aura bhAva ke bheda se agni zastra do prakAra kA hai / inameM se dravyazastra ke tIna bheda haiM-svakAya-zastra, parakAya-zastra aura ubhayakAya-zastra / agnikAya kA svakAyazastra agni hI hai, jaise tinake ko agni, pattoM kI agni kA zastra hai / dhUli aura pAnI Adi agnikAya kA parakAyazastra hai| gIlI vanaspati bhI parakAyazastra hai aura trasa pANI bhii| tupa ( chilakA ) aura karISa sadA caraNa sIterI ane karaNasIterImAM aticArarahita yatanA karavAvALA tathA haMmezAM viSaya-kaSAya Adi pramAdathI rahita vIra puruSoe agnikAyanA svarUpane tathA tenA zastra ane azastrane joyAM che. zaMkA-agni zastra e zuM che ? samAdhAna-aninI virAdhanA karavAvALuM zastra te agnizastra kahevAya che. tenuM svarUpa kevuM che? te A pramANe samajo-dravya ane bhAvanA bhedathI agnizastra be prakAranAM che. temAMthI dravyazastranA traNa bheda che. svakAyazastra parakAyazastra, ane ubhayakAyaza. nakAyane svakAyazastra anija che. jema taNakhAnI agni, pAMdaDAMnI agninuM zastra che. ane pANI Adi agnikAyanuM parakAza che. lIlI vanaspati paNa parakAyazastra che. ane trasa prANa paNa parakAyazastra che. tuSa ane chANa AdithI maLelI agni Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 4 sU. 5 agnizasvamamArambhavarjanam .561 TIkAmedhAvI grahaNadhAraNAdiguNavAn , yahA-sAdhumaryAdArakSaNe sAvadhAnaH, yadvAheyopAdeyavivekanipuNaH, tam agnikAya, yahA tam agnizastrasamArambhaM daNDanAmaphalaprada parijAyanaparinayA pandhakAraNatvena, pratyAkhyAnaparijayA heyaravena paryAloya, pranijAnIte--ahamithyAtvAdimalinAntaHkaraNaH pramAdena viSayakapAyAdipramAdarazataH yam agnizatasamArambhaM pUrvam ajJAnAvasthAyAm, akArpam kRtavAn, yattadonityasAkAGkSatvAt tam idAnIm saMmati pravajyAvasthAyAm no naiva kariSya iti zepaH / / m0 5 // atha sarvayA'gnizastrasamArambhaparityAgino'nagArAn, tathA'gnizastrasamArambhe pravRttAn dravyaliGginazca vivicya pratibodhayitumAha-'lajjamANA'. ityaadi| TIkArtha-grahaNa aura dhAraNAdika guNoM se yukta, athavA sAdhuoM kI maryAdA kI rakSA karane meM sAvadhAna, athavA heya aura upAdeya ke viveka meM nipuNa purupa agnikAya athavA agnikAya ke samAraMbha ko jAnakara arthAt jJaparijJA se use karmabaMdha kA kAraNa samajhakara aura pratyAkhyAnaparikSA se heya samajhakara isa prakAra pratijJA karate haiM-mithyAtva Adi vikAroM ke vaza hokara maiMne ajJAnadazA meM agnikAya kA samAraMbha kiyA thaa| vaha samAraMbha aba dIkSAavasthA meM nahIM karUMgA / / sU0 5 // anizastra kA sarvathA tyAga karane vAle anagAroM tathA agnizastra ke samAraMbha meM pravRtti karane vAle dravyaliGgI puruSoM ko alaga alaga kara ke samajhAte haiM-'lajjamANA'. ityaadi| TIkA-grahaNa ane dhAraNAdika guNethI yukta athavA sAdhuonI maryAdAnI rakSA karavAmAM sAvadhAna, athavA heca ane upAdeyanA vivekamAM nipuNa puruSa agnikAya athavA anikAyanA samAraMbhane jANIne arthAt jJaparijJAthI tene karmabaMdhanuM kAraNa samajIne ane pratyAkhyAnaparikSAthI heya- tyAjya) samajIne A pramANe pratijJA kare che-meM ajJAna dazAmAM mithyAtva Adi vikArene vaza thaIne anikAyane samAraMbha karyo hato te samAraMbha have dIkSA-avasthAmAM nahIM karuM. (sU. 5) agnizastrane sarvathA tyAga karavAvALA aNugAro tathA agnizastranA samAraMbhamAM pravRtti 42vA vyaliMgI puruSAne RT-981 zane sabhAsave-lajjamANA.tyA. pra. bhA.-71 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 AdhArA 'guNasthitaH' iti cchAyA, tena guNepu-agmiguNeSu randhanapacanAdipu, bhandAdiSu vA sthitA AsaktaH, randhanAthamamimutpAdayati prajvAlayati yathArathazcidupamadeyatItyarthaH / sa manovAkAyasya duppaNidhAnenAgnizastrasamArambhakaraNena cAnyAdInAM prANinAM daNDaM prati kAraNabhRtatvAd daNDa iti pocyate, kAraNe kAryopacArAd, daNDavat mANinAM hiMsakatayA daNDa iti nidhanAmnA loke masidhyatIti bhAvaH / / sU04 // evaM vijJAyAgnizastrasamArambhAd vinivarvitavyamityAha--'ta' ityaadi| taM pariNAya mehAvI iyANi zo jamahaM pucamakAsI pamAeNaM / / sU0 5 // va parijJAya medhAvI idAnIM no yadaI pUrvamakArpa pramAdena // suu05|| puruSa ina guNoM meM athavA zabda Adi indriyaviSayoM meM Asakta hai arthAt rAMdhane Adi ke . lie agni utpanna karatA hai, jalAtA hai aura kisI bhI prakAra usakA hanana karatA hai, vaha purupa apane mana, vacana, kAya ke dUpita vyApAra ke kAraNa tathA agnizastra kA samAraMbha karane ke kAraNa agni ke jIvoM ke daMDakA kAraNa hone se daNDa kahalAtA hai| kAraNa meM kArya kA upacAra karane se daMDa ke kAraNabhUta puruSa ko daMDa kahate haiM / loka meM usa puruSa kI 'daMDa' isa niMdanIya nAma se prasiddhi hotI hai| sU0 4 // aba batalAte haiM ki pUrvokta kathana jAnakara agnizastra ke samAraMbha se bacanA cAhie:-- 'te' ityaadi| malArtha-- agnikAya athavA agnikAya ke samAraMma ko jAnakara buddhimAn puruSa / nizcaya kareM ki-pramAda ke vaza hokara maiMne pahale jo kiyA so aba nahIM karUMgA ! suu05|| puruSa A guNemAM athavA zabda Adi indriyaviSamAM Asakta che. arthAta rAMdhavA Adine mATe agni utpanna kare che, bALe che, ane koI paNa prakAre tenuM hanane kare che, te puruSa pitAnA mana, vacana ane kAyAnA dUSita vyApAranA kAraNe tathA anizaane samAraMbha karavAnA kAraNe agninA jIvene daMDanuM kAraNa hevAthI daDa kahevAya che. kAraNamAM kAryane upacAra karavAthI daMDanA kAraNabhUta puruSane paNa kahe che. lokamAM te puruSanI daMDa A niMdanIya nAmathI prasiddhi thAya che. (sU. 4). have batAve che ke-pUrvokata kathana jANIne agnizAstranA samAraMbhathI bacavuM -'' tyA. malAtha--anikAya athavA agnikAyanA samAraMbhane jANI buddhimAna puruSa nizcaya kare ke-pramAdanA vaza thaIne meM pahelAM je karyuM che te have nahIM karuM. (sU. 5) Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rames - AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u.4.6 agnikAyasamArambhakarDa nirUpaNam 563 santIti pazya / ime sUkSmavAdAgnikAyasamArambhakaraNe bhItAstrastA udvignAstrikaraNatriyogairagnikAyasamArambhaparityAgino vidyante nAnavalokayetyarthaH / eke punaranye tu 'vayamanagArAH smaH' iti sAbhimAna pravadamAnAH 'vayamevAgnikAya jIvarakSaNarA mahAvratadhAriNaH' iti pralapantodravyaliginaH santi, tAn pRthaka pRthagbhAvena pshy| ___ ime khalvanagArAbhimAnino dravyalijhino manAgapyanagAraguNeSu na bhavartante, nApi gRhasthakRtya kizcit parityajanti, iti darzayati- yadimam ' ityAdi / yad-yasmAd visparUpaH vibhinnasvarUpaiH dravyamAvabhedabhinnaiH zarIHagnikAyazaH, agnikarmasamArambheNa-agneH karmasamArambhaH agnikarmasamArambhaH anagAra haiM / ye saba sUkSma aura bAdara agnikAya kA samAraMbha karane meM bhIta-Darane vAle haiM, trasta haiM, udvigna haiM aura tIna karaNa tIna yoga se agnikAya ke samAraMbha ke tyAgI, unheM dekho| ina se viparIta dUsare loga 'hama anagAra haiM, imI agnikAya kI rakSA meM tatpara hai, mahAnatI hai| isa prakAra abhimAna ke sAtha pralApa karate hue vyaliGgI haiM, unheM alaga smjho| __anagAra hone kA abhimAna karane vAle ye loga sAdhuoM kA tanika bhI kartavya nahIM karate aura na gRhasthakArya kA tyAga karate haiM / ve loga taraha-taraha ke dravya aura bhAva rUpa agnikAya ke zastroM se agnikarma kA bhItabhayavAna che, trasta che, uhina che. ane traNakaraNa, traNayagathI anikAyanA samAraMbhanA tyAgI che, tene juo. enAthI viparIta (upara kahyA tenAthI ulaTI vyavahAra karanArA) bIjA loka "ame aNugAra chIe, ame anikAyanI rakSAmAM tatpara chIe, mahAvratI chIe." e pramANe abhimAnanI sAthe pralApa kare che te dravyaliMgI che, tene alaga samaje. aNagAra hovAnuM abhimAna karavAvALA A leka sAdhuonA jarApaNa kartavyane karatA nathI ane gRhasthanAM kAryone tyAga karatA nathI. te leka tareha-tarehanA dravya ane bhAvarUpa agnikAyanA zasethI agnikarmane ' Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 mUlam - lajjamANA puDho pAsa, aNagArA moti ege pavayamANA, jamiNaM virUtrarUvei satyehiM agaNikammasamAraMbheNaM, agaNisatyaM samAraMbhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsati // sU0 6 // AcArAtmatre chAyA lajjamAnAH pRthak pazya, anagArAH sma iti eke mavadamAnAH, yadimaM virUparUpaiH zastraiH agnikarma samArammeNa agnizastra samArabhamANA anyAn anekarUpAn prANino vihiMsanti // 06 // 5 TIkA lajjamAnAH=agnikAyasamArambhe paramakaruNayA dravIbhUtahRdayatayA saMkucitAtmAnaH, agnizastrasamArambhaparityAgina ityarthaH, pRthaka - vibhinnAH kecit pratyakSajJAnino'vadhimanaHparyayakevalinaH kecit parokSajJAnino bhAvitAtmAno'nagArAH mUlArtha - agnikAya ke AraMbha meM saMkoca karane vAloM ko alaga smjho| aura 'hama anagAra haiM' aisA kahane vAle nAnA prakAra ke zastroM dvArA agnikarma kA samAraMbha karane vAle dUsare (dravyaliGgI, aneka prakAra ke prANiyoM kI hiMsA karate haiM || sU0 6 // TIkArtha - atyanta dayA ke kAraNa agnikAya ke samAraMbha meM hArdika saMkoca karane vAle, isI kAraNa agnizastra ke samAraMbha ke tyAgI alaga haiM, una meM koI avadhijJAnI haiM, koI mana:paryayajJAnI haiM, koI kevalajJAnI haiM / koI parokSajJAnI bhAvitAtmA " mUlA--agnikAyanA AraMbhamAM sakAca karavAvALAne alaga samo, ane " ame aNugAra chIe' e paNa kahevAvALA nAnA prakAranAM zastrA dvArA agnikarmanA samAraMbha karavAvALA khIjA (dravyaliMgI) aneka prakAranAM prANIonI hiMsA kare che. (sU. 6) TIkA--atyanta dayAnA kAraNe agnikAyanA samAraMbhamAM hArdika sa kAca karavAvALA, Aja kAraNuthI agnizaanA samAraMbhanA tyAgI alaga che-jUdA che. emAM TAi avadhijJAnI che, kAi mana:paryaM yajJAnI che, koI kevalajJAnI che. kAI parAkSajJAnI bhAvitAtmA aNugAra che. te sa` sUkSma ane bAdar agnikAyane samArMbha karavAmAM Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya01 u.mu.6 agnikAyasamArambhakaI nirUpaNam 563 santIti pazya / ime sUkSmavAdAgnikAyasamArambhakaraNe bhItAstrastA udvignAstrikaraNatriyogairagnikAyasamArambhaparityAgino vidyante tAnavalokayetyarthaH / eke punaranye tu 'vayamanagArAH smaH' iti sAbhimAnaM prayadamAnAH 'vayamevAnikAyajIvarakSaNaparA mahAnatadhAriNaH' iti pralapantodravyalihinaH santi, tAn pRthaka pRthagbhAvena pshy| ime khalvanagArAbhimAnino dravyalihino manAgapyanagAraguNeSu na pravartante, nApi gRhasthakRtya kizcit parityajanti, iti darzayati-'yadimam ' ityaadi| yad-yasmAd virUparUpaH vibhinnasvarUpaiH dravyabhAvabhedabhinnaiH zarI agnikAyazaH, agnikarmasamArambheNa agneH karmasamArambhaH agnikarmasamArambhaHanagAra haiN| ye saba sUkSma aura bAdara agnikAya kA samAraMbha karane meM bhIta-Darane vAle hai, vasta haiM, udvigna haiM aura tIna karaNa tIna yoga se agnikAya ke samAraMbha ke tyAgI hai, unheM dekho| ina se viparIta dUsare loga 'hama anagAra hai, hamI agnikAya kI rakSA meM tatpara haiM, mahAnatI haiN| isa prakAra abhimAna ke sAtha pralApa karate hue dravyaliGgI haiM, unheM alaga smjho| anagAra hone kA abhimAna karane vAle ye loga sAdhuoM kA tanika bhI kartavya nahIM karate aura na gRhasthakArya kA tyAga karate haiN| ve loga taraha-taraha ke dravya aura bhAva rUpa agnikAya ke zastroM se agnikarma kA bhAta-bhayavAna che, trasta che, udvigna che. ane traNakAraNuM, traNacogathI anikAyanA samAraMbhanA tyAgI che, tene juo. enAthI viparIta (upara kahyA tenAthI ulaTe vyavahAra karanArA) bIjA loka ame aNagAra chIe, ame anikAyanI rakSAmAM tatpara chIe, mahAvratI chIe." e pramANe abhimAnanI sAthe pralApa kare che te vyaliMgI che, tene alaga samaje. aNugAra rahevAnuM abhimAna karavAvALA A leka sAdhuonA jarApaNuM kartavyane karatA nathI ane gRhasthanAM kAryone tyAga karatA nathI. te loka tareha-tarehanA dravya ane bhAvarUpa agnikAyanA zAthI agnikarmane * - - Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAsUtre agni nimittIkRtya jJAnAvaraNIyAyaSTavidhakarmabandhanibandhanasAvadhavyApArastena, imamanikAyaM vihiMsanti / ___ anikAyahiMsAyAM pravRttAH khalu pajIvanikAyaspaM lokaM sarvameva vihisantItyAha-' anishstr'-mityaadi| agnizastram agnyupamardaka zastram , tada pUrvoktaprakAra dravyabhAvabhedabhinna samAramamANA: agnikArya prati vyApArayantaH anyAn sAtha vihiMsanti / . iha bahuvidhA dravyaligino vidyante. yathA-'vayaM paJcamahAvratadhAriNaH sarvArambhaparityAginaH paDjIvanikAyarakSakA anagArAH smaH iti vadanto daNDizAkyAdayaH santi / te cAtmAnamanagAra pravadamAnA nAnagAraguNepulezato'pi prvrtnte| AraMbha kara ke arthAt agni ke nimitta se jJAnAvaraNa Adi ATha karmoM kA phAraNabhUta sAvadha vyApAra kara ke agnikAya kI hiMsA karate haiM / ___ agnikAya kI hiMsA meM pravRtta puruSa paTakAyarUpa samasta jIvoM kI hiMsA karate haiN| yahI batalAte haiM-agni kA ghAta karane vAle dravyazana aura bhAvazastra kA agni ke viSaya meM prayoga karane vAle agnikAya ke atirikta anya pRthvIkAya Adi sthAvaroM kI tathA dvIndriya trasa jIvoM kI hiMsA karate haiN| saMsAra meM bahuta se dravyaliGgo haiM / ' hama paJcamahAyatadhArI, samasta AraMbha kA tyAga karane vAle aura paTkAya ke rakSaka anagAra haiM / isa prakAra kahane vAle daMDI zAkya Adi haiN| ve apane ko anagAra kahate hue bhI lezamAtra bhI anagAra ke guNoM meM pravRtti nahIM krte| AraMbha karIne arthata agninA nimittathI jJAnAvaraNa Adi ATha karmonA kAraNubhUta sAvadha vyApAra karIne agnikAyanI hiMsA kare che. anikAyanI hiMsAmAM pravRtta puruSa paTakAyA5 samasta jIvonI hiMsA kare che. eja batAve che-anino ghAta karavAvALA-dravyazastra ane bhAvazaane anitA viSayamAM prayoga karavAvALA agnikAya sAthe bIjA pRthvIkAya Adi sthAvaranI tathA kIndriya Adi trasa jIvonI hiMsA kare che. saMsAramAM ghaNAMja dravyaliMgI che. "ame paMcamahAvratadhArI samasta AraMbha tyAga karavAvALA ane pakAyanA rakSaka aNagAra chIe.' A prakAre kahevAvALA daMDI zAkya Adi che. te pitAne aNugAra kahetA thakA paNa lezamAtra azugAranA guNomAM pravRtti karatA nathI. Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ramannauwaamanaw www M AcAracintAmaNi-TIkA adhya01 u.4 mU.6 agnikAyasamArambhakartanirUpaNam 565 ... zAkyAdayaH pacana-pAcana-pratApana-prakAzAdyarthamagnikarmasamArambhaM kurvanti, kArayanti, kurvato'numodayanti ca, tena paTkAyajIvavirAdhakA bhavanti / daNDino'pi--'vayaM paJcamahAvratadhAriNo jinavacanArAdhakA anagArAH smaH' ityAdi pravadamAnAH sAdhvAbhAsA: sAvadhamupadizantaH zAstanipiddhamapyagnikarmasamArambha kArayanti / ___ dRzyante hi-zAstravyAkhyAnAdau devakulAdau pratimApatizrayAdipratiThAdau ca dhUpadIpahavanAdibhiragnikarmasamArambha kArayanto daNDinaH evaM kathayanti ca-snAnAdinA puppadhUpaica pAyasApUpalaDDakAdimivividhaina vedyaizca pratimApUjA zAkya Adi pacana, pAcana, tApana tathA prakAza Adi ke lie agnikarma kA - samAraMbha karate haiM, karAte haiM aura karate hue kA anumodana karate haiM, ataH ve pahakAya * ke virAdhaka haiN| daNDI kahate haiM-'hama paMcamahApratadhArI hai, jinapacana ke ArAdhaka anagAra haiM ye sAdhvAbhAsa sAvadha kA upadeza dete haiM aura zAstraniSiddha agnikarma kA samAraMbha karavAte haiN| , zAstra ke vyAkhyAna Adi meM, devakula Adi meM, pratimA pratizraya aura pratiSThA Adi meM dhUpa dIpa aura havana Adi dvArA agnikarma kA AraMbha karavAte hue daMDI dekhe jAte haiN| ve aisA kahate haiM-snAna karAkara puSpoM se, dhUpa se, khIra me. * pUA se, tathA laiTTa Adi se, tathA vividha prakAra ke naivedya se pratimA kI pUjA kAnI zAya Adi pacana, pAcana, tApana tathA prakAza Adi mATe anika samAraMbha kare che, karAve che ane karanArane anumodana Ape che. tethI te pakAyanA virA . ThI kahe che ke ame paMcamahAvratadhArI chIe, jinavacananA ArAdhaka aNugAra chIe.' e sAdhvAbhAsa sAvAne upadeza Ape che. ane zAstraniSiddha anikarmane samAraMbha karAve che. zAstranA vyAkhyAna AdimAM, dehula AdimAM, pratimA pratizraya tathA pratiSThA AdimAM dhupa, dIpa ane havana Adi dvArA agnine AraMbha karAvatA hoya tevA daMDI jevAmAM Ave che. te ema kahe che ke snAna karAvIne, puthI, dhUpathI, khIrathI, mAlapUvA tathA lAha AdizI tathA vividha prakAranAM nivedathI pratimAnI pUjA karavI joIe. jina Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAstre kartavyetyAdi / punaH-jinasya vAmapArthe dhRpaH sthApanI yaH, dakSiNapAce ghRtapUrNaH prajvAlitaH pradIpaH sthApyaH, pAyasApUpadhRtapUralaDDkAdi naivedyamapi prAtaH sthApanIyamityAdi / tacca vinAgnikarmasamArambhaM nopapadyate / opadhyartha kaayaadi,shunntthipaakaadi| pAtumuSNodakaM, bhoktuM vividhAhAraM ca kArayantIti / / mU0 6 // atha sudharmA svAmI jamyUsvAminaM jagAda-'tatya'. ityaadi| mlamtasya khalu bhagavayA pariNA paveiyA / imassa ceva jIviyasta parivaMdaNamANaNa-pUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDiyAyaherDa se sayameve agaNisatya cAhie / jina bhagavAn ke bAI (DAvI) ora dhUpa rakhanA cAhie aura dAhinI (jimaNI) ora ghI se bharA jalatA dIpa rakhanA cAhie / sAmane khIra, mAlapuA, ghevara aura laDDU Adi naivedya rakhanA cAhie " | ye saba agnikarma kA samAraMbha kiye vinA nahIM ho sakate / ve loga opadhi ke lie kAtha vagairaha, sauMTha kA pAka Adi, pIne ke lie garma jala aura khAne ke lie vividha prakAra ke AhAra banavAte haiM / sU0 6 // sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM:-'tatthakhalu' ityaadi| mUlArtha- isa viSaya meM bhagavAnne bodha diyA hai| isI jIvana ke lie, vandana, mAnanA aura pUjA ke lie, janma maraNa se mukta hone ke lie, tathA duHkhoM kA nivAraNa karane ke lie vaha svayaM agnizastra kA AraMbha karatA hai, dUsaroM se agnizastrakA bhagavAnanI DAbI tarapha dhupa rAkhavuM joIe. ane jamaNI tarapha thI bharele baLato. dIpaka rAkhavo joIe. sAme khIra, mAlapUvA, ghevara ane lADuM Adi nivedya rAkhavuM joIe. e sarva agnikarmanA samAraMbha karyA vinA thaI zakatAM nathI. te lAka auSadhI mATe kvAtha vagere suMThanA pAka Adi, pIvA mATe garama jala ane khAvA mATe vidhavidha prakAranA AhAra banAvarAve che. (sU. 6) sudhI pAbhI - svAbhAne 4 cha:-'tatya khalu'. tyAha. mahAA viSayamAM bhagavAne bodha Ape che. A jIvana mATe vaMdana, mAnana, ane pUjAne mATe, janma-maraNathI mukta thavA mATe tathA duHkhanuM nirAkaraNa karavA mATe te pote amizane AraMbha kare che, bIjA pAse amizaane AraMbha karAve che, ane Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya01 u.407 agnizastramArammakAraNanirUpaNam 567 samAraMbhai, aNNehiM yA agaNisatyaM samAraMbhAcei, aNNe vA agaNisatyaM samAraMbhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe, taM se abohIe / suu07|| chAyAvana khalu bhagavatA parijJA praveditA / asya caiva jIvitasya parivandanamAnana* pUjanAya jAtimaraNamocanAya duHkhamatiyAtahetuM sa svayameva agnizakha samAramate, anyairvA agnizastra samArambhayati, anyAn vA agnizastraM samAramamANAn samanujAnAti, tat tasyAhitAya, tat tasyAbodhaye / / sU0 7 // TIkAtatra agnikAyasamArambhe bhagavatA zrImahAvIreNa parijJA samyagavabodhaH khalu mveditaamptiyodhitaa| karmavanyasamucchedArtha jIvena parijJA'vazyaM zaraNIkaraNIyeti bhagavatA pratiyodhitamiti bhAvaH / upabhogadvAramlokaH kasmai prayojanAyAgnikAyamupamardayatI ?-tyAha-'asya caiva jIvitasye' ' AraMbha karavAtA hai aura agnizastra kA AraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana karatA hai, so yaha usa ke ahita ke lie hai, yaha ayodhi ke lie hai / / sU0 7 // TIkArtha----anikAya ke samAraMbha meM zrI mahAvIrane samyak upadeza diyA hai| Azaya yaha hai ki karmabaMdha kA nAza karane ke lie jIva ko parijJAkA Azraya avazya lenA cAhie, aisA upadeza diyA hai| upabhogadvAra-- kisa prayojana se loga agnikAya kI hiMsA karate haiM yaha batalAte haiM-isI agnizaane AraMbha karavAvALA bIjAne anumodana kare che. te enA (potAnA) mahita bhATe cha, ta bhayodhine mATe cha. (2. 7) TIkAtha-agnikAyanA samAraMbhamAM zrI mahAvIre samyapha upadeza Ape che. Azaya e che ke-karmabaMdhane nAza karavA mATe jIve parijJAne Azraya avazya le joIe. evo upadeza Ape che. psaasaarkayA prajanathI leka agnikAyanI hiMsA kare che. e batAve che-A kSaNabhAra - Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 AvArAtmatre tyAdi / asyaiva kSaNabhaGgurasya jIvitasya jIvanasya sukhArtha prakAzakaraNArtham, odanAdirandhanArtha, dhUmayAnAdigavisiddhayarthaM cetyarthaH / tathA parivandana- mAnanapUjanAya parivandanaM prazaMsA tadarthaM yathA - agniyantreNa 'AtizavAjI' itibhASApasiddhe kSaNanazvarasphuliSTapAdoM, mAnanaM janasatkAraH tadartha, yathA- bhUpAdIna prasAdayituM dIpamAlAdIpavRkSa nirmANAdau / pUjanaM = trakharatnAdipuraskAralAbhastadarthaM, yathA - devapratimAdyayaM dhUpadIpArAtrikakaraNAdI / tathA - jAtimaraNamocanAya = janmamaraNacandhamocanArtha, thA-havanAdau duHkhapratighAtahetum = bAtarogApanayanArthaM zItApanodanArtha jyaravipUcikAdinivRtyatha ca dahanamatApanAdau sa=nazvarajIvanasukhAdyarthI svayameva agnizastram = agnyupamardakaM dravyabhAvazastraM samArabhate vyApArayati / havana Adi kSaNabhaGgura jIvana ke sukha ke lie, prakAza karane ke lie, cAvala Adi pakAne ke lie, rela Adi calAne ke lie, tathA apanI prazaMsA ke lie, jaise- agniyantra se kSaNavinazvara cinagAriyA~ barasAne ke lie arthAt 'atizabAjI' ke lie' jana - satkAra ke lie jaiserAjA vagairaha ko prasanna karane ke uddezya dIpamAlikA jalAnA yA dIpakoM ke vRkSa kI racanA karanA, tathA vastra, ratna Adi puraskAra pAne ke lie, jaise- devapratimA Adi ke - lie dhUpa-dIpa Adi karanA / tathA janma maraNa se mukta hone ke lie, jaise meM, duHkhoM kA pratIkAra karane ke lie, jaise - vAtaroga haTAne ke lie, ThaMDa dUra karane ke lie tathA jvara evaM vipUcikA dUra karane ke lie DAMbha denA yA tapAnA Adi kArya karane meM / ina saba prayojanoM ke lie isa jIvana ke sukha kA arthI puruSa svayaM dravya jIvananA sukha mATe, prakAza karavA mATe, cekhA Adi rAMdhavA mATe, phUla Adi calAvavA mATe tathA peAtAnI praza MsA mATe, jemake agniyaMtrathI kSaNavinazvara cinagArIo varasAvavA mATe. arthAt 'AtazakhAjI mATe, janasatkAra mATe, jema-rAjA vagerene prasanna karavAnA uddezathI dIpamAlikA jagAvavI athavA dIpakAnA vRkSanI racanA karavI, tathA vajra, ratna Adi puraskAra prAptakaravA mATe jema-devapratimA Adi mATe dhUpadIpa Adi karavuM, tathA janma-maraNuthI sukata thavA mATe jema-havana AdimAM, duHkheAnA pratikAra karavA mATe jema-vAtarAga haThAvavA mATe, ThaMDI dUra karavA mATe tathA javara ane kAlerA dUra karavA * mATe DaoNmavuM--Adi kAya karavAmAM, A sama pratyeAjanA mATe A jIvananA sukhanA arthI puruSa pote dravyabhAva rUpe agnizasranA tAva Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 4 sU. 7 agnikAyopabhogaH 569 anyairvA agnizastra samArambhayati udyojayati / anyAn vA agnizastraM samArabhamANAn samanujAnAti anumodayati / tada agnikAyasamArambhaNaM, tasya agnikAyasamArambhaNaM kurvataH, kArayituH, anumodayituzca, ahitAya bhavati, tathA tat, tasya ayodhaye samyaktvAkAmAya, bhavati // mU0 7 // yena tu tIrghavarAdisamIpe'gnikAyajIvasvarUpa parimAtaM sa evaM vibhAvayatItyAha ___-'se te.' ityaadi| se taM saMyujjhamANe AyANIya samuTThAya socA khalu bhagavao aNagArANaM vA aMtie, ihamegesi NAyaM bhavai-esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu Narae, icatya gaDhie loe jamiNaM virUvarUvehiM satyahi bhAvarUpa agnizastra kA AraMbha karatA hai, dUsaroM se AraMbha karavAtA hai aura AraMbha karane vAloM kI anumodanA karatA hai| vaha agnikAya kA AraMbha, karane, karAne aura anumodana karane vAle ke ahita aura samyaktva kI aprApti ke lie hotA hai / sU0 7 // jisa ne tIthakara Adi se agnikAya kA svarUpa samajha liyA hai vaha isa prakAra vicAra karatA hai:-'se taM.' ityAdi / mUlArtha--jo puruSa tIrthakara bhagavAn yA unake anagAroM se upadeza sunakara cAritra aGgIkAra kara ke vicaratA hai, vaha isa prakAra socatA hai-saMsAra meM kinhIM-kinhIM ko hI yaha jJAna hotA hai ki yaha graMtha hai, yaha moha hai, yaha mAra hai, yaha naraka hai| AraMbha kare che. bIjA pAse AraMbha karAve che, ane AraMbha karavAvALAne anumodana Ape che-A anikAyano AraMbha karanAra, karAvanAra ane karanArane anudana ApanAranA ahita ane samyaktvanI aprApti mATe thAya che. (sa. 7) jeNe tIrthaMkara Adi pAsethI agnikAyanuM svarUpa samajI lIdhuM che, te A prabhAra diyA2 42 cha:-'setaM' chatyAdi. mUlArtha-je puruSa tIrthakara bhagavAna athavA te temane aNagAra pAsethI upadeza sAMbhaLI cAritra aMgIkAra karIne vicAre che-te A pramANe vicAre che ke -saMsAramAM kaI-kaIne ja A jANavAmAM hoya che ke-A graMtha che, A moha che, A mAra-mRtyu che. pra. A.-72 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 568 AcArAma tyAdi / asyaiva kSaNabhaGguraspa jIvitasya-jIvanasya mukhArtha prakAzakaraNArtham , odanAdirandhanAtha, dhUmayAnAdigatisiddhayartha ghetyrthH| tayA-parivandana-mAnanapUjanAya-parivandanaM prazaMsA tadartha, yathA-agniyantreNa 'AtizavAjI' itibhApAmasiddhe kSaNanazvarasphuliGgadRSTayAdI, mAnanaM janasatkAraH tadartha, yathA-bhUpAdIna prasAdayituM diipmaalaadiipkssnirmaannaadau| pUjana-basaratnAdipuraskAralAmastadartha, yathA-devapatimAdyayaM dhUpadIpArAtrikakaraNAdau / tayA-jAtimaraNamocanAya janmamaraNapandhamocanArtha, yathA-havanAdau, duHkhapratighAtahetumyAtarogApanayanAtha zItApanodanArtha jvarabipUcikAdinityatha ca dahanapratApanAdI, samnazvarajIvanasukhAdyarthI svayameva agnizastram agnyupamardakaM dravyabhAvazakhaM samArabhate vyApArayati / kSagabhaGgura jIvana ke sukha ke lie, prakAza karane ke lie, cAvala Adi pakAne ke lie, rela Adi calAne ke lie, tathA apanI prazaMsA ke lie, jaise-agniyantra se kSaNavinazvara cinagAriyA barasAne ke lie arthAt 'atizabAjI ke lie' jana-satkAra ke lie jaiserAjA vagairaha ko prasanna karane ke uddezya dIpamAlikA jalAnA yA dIpakoM ke vRkSa kI racanA karanA, tathA vastra, ratna Adi puraskAra pAne ke lie, jaise-devapratimA Adi ke lie dhUpa-dIpa Adi karanA / tathA janma maraNa se mukta hone ke lie, jaise havana Adi meM, duHkhoM kA pratIkAra karane ke lie, jaise-yAtaroga haTAne ke lie, ThaMDa dUra karane ke lie tathA jvara evaM vicikA dUra karane ke lie DAMbha denA yA tapAnA Adi kArya pharane meM / ina saba prayojanoM ke lie isa jIvana ke sukha kA arthI puruSa svayaM dravya jIvananA sukha mATe, prakAza karavA mATe, cokhA Adi rAMdhavA mATe, rela Adi calAvavA mATe tathA pitAnI prazaMsA mATe, jemake-agniyaMtrathI kSaNavinezvara cina gArIo varasAvavA mATe. arthAt "AtazabAjI' mATe, janasatkAra mATe, jema-rAjA vagerene prasanna karavAnA uddezathI dIpamAlikA jagAvavI athavA dIpakanA vRkSanI racanA karavI, tathA vastra, ratana Adi puraskAra prApta karavA mATe jema-devapratimA Adi mATe dhUpadIpa Adi karavuM, tathA janma-maraNathI mukata thavA mATe jema-havana AdimAM, duone pratikAra karavA mATe jema-vAtaroga haThAvavA mATe, ThaMDI dUra karavA mATe tathA javaratAva ane kelerA ghara karavA mATe DAmavuM-Adi kArya karavAmAM. A sarva prajane mATe A jIvananA sukhanA .athI puruSa pote dravyabhAva rUpe agnizaane Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 4 sR. 8 agnisamArambhadopaH 571 saMjAtasamyagavabodhavairAgyANAmAtmArthinAmeva, jJAtaM viditaM bhavati / kiM jJAtaM bhavatI ? -tyAkAGkSAyAmAha - ' epa khalu granthaH ' ityAdi / epa:= agnizakhasamArambhaH khalu niyayena, granthaH- gradhyate = vadhyate'nenetigranthaH aSTavidhakarmabandhaH / kAraNe kAryopacArAt kAraNabhUto'gnizastrasamArambha eva karmabandharUpo grantha ityucyate / evamagreDapi bodhyam / tathA epaH = agnizastrasamArambhaH moha: viparyAsaH ajJAnam / tathA epa eka mAraH-maraNaM nigodAdimaraNarUpaH / tathAepa narakaH =nArakajIvAnAM dazavidhayAtanAsthAnam / ityartha = etadartha karmabandha - moha-maraNa - narakarUpaM ghoraduHkhaphalaM prApyApi punaHpunaretadarthameva, loka ajJAnavazavartI jIvaH gRddhaH = lipsurasti / yadvA-gRddha = jinheM samyagjJAna aura vairAgya utpanna ho gayA hai. una bhAtmArthI puruSoM ko hI vidita hotA hai| kyA vidita hotA ! so kahate hai-'yaha graMtha hai' ityAdi / yaha agnizastra kA samAraMbha nizcaya hI ATha prakAra kA karmabaMdha hai / kAraNa meM kArya kA upacAra karane se agnizastra ke samAraMbha ko hI karmabaMdha kahA hai, vAstava meM yaha samArambha karmabandha kA kAraNa hai / isI prakAra Age bhI samajanA caahie| tathA yaha agnisamAraMbha moha hai- viparyAsa hai - ajJAna hai / tathA yaha samAraMbha mRtyurUpa hai - nigoda Adi maraNarUpa hai / aura yaha naraka hai--naraka ko daza prakAra kI yAtanAoM kA sthAna hai / karmabaMdha, moha, maraNa aura naraka rUpa ghora duHkhamaya phala prApta karake bhI ajJAno jene sabhyajJAna ane vairAgya utpanna thaI gayA che, te AtmAthI purUSoneja jANavAmAM hoya che. zuM zuvAmAM hoya he ? te he che-' sA graMtha he ' sAhi A agnizasrane Arabha nizcayanachIja ATha prakAranA kabaMdha che, kAraNamAM kAryuM nA upacAra karavAthI arpatAstranA samAraMbhaneja karmAMdha kahyo che, vAstavika rIte A samAraMbha kAMdhanuM kAraNa che. A pramANe mAgaLa paNa samajI levuM joIe, tathA A samArabha mehu che-viparyAsa-ajJAna che, tathA A samAraMbha mRtyurUpa che-niMgAda Adi maraNurUpa che. ane A naraka che-narakanI dasa prakAranI yAtanAonuM sthAna che. karma baMdha, meADa, maraNu ane narakarUpa ghera duHkhamaya kula prApta karIne paNa .7 12 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 AparAstre agaNikammasamAramgeNaM agaNisatyaM samArambhamANe aNNe aNegAve pANe vihiMsA ||suu08|| chAyA--- __sa tat saMyudhyamAna AdAnIyaM samutyAya zrutvA khalu bhagavataH anagArANoM vA antike, ihaike jJAtaM bhavati-epa khalu granthaH, epa khalu mohA, epa khalu mAraH, epa khala narakA, ityartha gRddho lokaH, yadima virUparUpaiH zanaiH agnikarmasamArambhaNa agnizastraM samArabhamANaH anyAn anekarUpAn prANAn vihinasti / / mU0 8 // TIkA___yaH khalu bhagavatam tIrthaGkarasya, anagArANAm tadIyazramaNanigranthAnAm vA antike zrutvA upadezaM nizamya AdAnIyam-upAdeyaM sarvasAvadhayogaviratirUpaM cAritra samutyAya-aGgIkRtya viharati sa ta agnikAyasamArambhaNaM, saMyudhyamAnA=ahitAvodhijanakatvena vijJAtA bhavati / sa hi evaM vibhAvayati-iha-manuSyaloke, ekepAM zramaNanigranyopadezagRddha loka nAnA prakAra ke zastroM se agnikarma kA AraMbha karake agnizastra kA vyApAra karatA huvA anya bhI aneka prakAra ke prANiyoM kI hiMsA karatA hai / sU0 8 // TIkArtha--jo puruSa bhagavAn tIrthakara athavA una ke anagAroM ke nikaTa upadeza sunakara sarvasAvadhayoga ke tyAgarUpa cAritra ko svIkAra kara ke vicaratA hai, vaha agnikAya ke samAraMbha ko ahitakara aura abodhikara samajha letA hai| vaha isa prakAra socatA hai-isa manuSya loka meM, zramaNa nigraMtho ke upadeza se A naraka che. zraddhaka nAnA prakAranA zAthI anikamekane samAraMbha karIne agni zaane vyApAra karatA thakA aneka prakAranA prANIonI hiMsA kare che. (sU) 8) TIkAryuM-je purUSa bhagavAna tIrthakara athavA temanA aNugAnI samIpa upadeza sAMbhaLIne sarvasAvadyAganA tyAgarU5 cAritrane svIkAra karIne vicAre che. te agnikAyanA samAraMbhane ahitakara ane adhikAra samajI le che. 1 , te A pramANe vicAre che ke A manuSya lekamAM zramaNa nirmanA upadezathI Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 4 mU. 8 agnisamArambhadopaH 573 samArammeNa agnyupamardanarUpasAvadhavyApAraNa, imam agnikArya vihinasti / tathA agnizakha samArabhamANa vyApArayan anyAn pRthivIkAyAdIna, anekarUpAntrasAda sthAvarAMca, prANAna-mANino, vihinasti-upamardayati / / sU0 8 // agnizastra samArabhamANA anekavidhAna jIvAn katha vihiMsanti ? tatmativodhayituM zrIsudharmA svAmI mAha-' se vaimi'. ityaadi| mUlam se bemi-saMti pANA puDhavInissiyA taNanissiyA pattanissiyA kaTTanissiyA gomayanissiyA kayavaranissiyA, saMvi saMpAimA pANA Ahaca saMpayaMti, agaNiM ca khalu puDhA ege saMghAyamAvajjati, je tatya saMghAyamAvati, sAvadha vyApAra kara ke agnikAya kI hiMsA karatA hai aura agnikAya kA AraMbha karatA huA anya pRthvIkAya Adi nAnA prakAra ke sthAvara evaM usa prANiyoM kA dhAta karatA hai / / sU0 8 // ___ agnizastra kA AraMbha karane vAle aneka prakAra ke jIvoM kI virAdhanA kisa prakAra karate haiN| yaha samajhAne ke lie zrIsudharmA svAmI kahate haiM:-' se vemi.' ityaadi| malArtha--vahI maiM kahatA hU~--jIva pRthivI ke Azrita haiM, tRNa ke Azrita hai, patoM ke Azrita haiM, kATa ke Azrita haiM gobara ke Azrita haiM, kacare ke Azrita hai. saMpAtima jIva acAnaka Akara agni meM par3a jAte haiM, koI-koI agni ko bakara sikara vyApAra karIne anikAyanI hiMsA kare che. ane agnikAyane AraMbha karavA sAthe anya pRthvIkAya Adi nAnA prakAranA rasa che e pramANe sthAvara prANIone dhAta re cha. (. 8) atrizasane AraMbha karavAvALA aneka prakAranA chanI virAdhanA kayA prakAra ( a) cha? sAnA bhATe, zrI sudharmA pAbhI 46 cha-'se bemi tyAThi. mUlAtha-te huM kahuM chuM-jIva pRthvInA Azrita che. tRNane Azrita che. pattAMpAMdaDAne Azrita che. lAkaDAMne Azrita che. chANane Azrita che. kacarAne Azrita che. saMpAtiyajIva acAnaka AvIne agnimAM paDI jAya che. je saMkecAI jAya che. te Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . AcArAlasatra 572 bhogAmilApI loka-saMsArI jIvaH ityartham etadarthameva karmabandhamohamaraNarakAryameva pravartate iti shessH| _ ayaM bhAvaH-bhogAmilApI lokaH zarIrAdiparipopaNAthaM parivandanamAnanapUjanArtha jAtimaraNamocanArtha duHkhapatighAtArtha cAgnizastrasamArambhaM karoti, tatphalaM khalu karmabandha moha-maraNa-narakarUpameva labhate, tasmAdagnizastrasamArambhasya tadeva phala vodhyamiti / 'lokaH punaH punaH karmabandhAdharthameva pravartate ' iti yaduktaM, tat kayaM jJAyate ? iti jijJAsAyAmAha-'yadimam .' ityAdi / ___ yadyasmAd, virUparUpaiHmnAnAvidhaiH zakhaiH pUrvoktamakAraH agnikarmajIva vAra-vAra isI kI icchA karate haiM / athavA bhogoM kA abhilApI saMsArI jova isa karmabaMdha, moha maraNa aura naraka ke lie hI pravRtta hote haiN| tAparya yaha hai-bhogoM kA abhilASI loka zarIra Adi kA poSaNa karane ke lie, vaMdanA, mAnanA aura pUjA ke lie janma-maraNa se mukta hone ke lie aura duHkha kA pratIkAra karane ke lie agnizastra kA samAraMbha karatA hai aura phalasvarUpa karmabaMdha, moha, maraNa aura naraka rUpa phala pAtA hai / ata eva agnizastra ke samAraMbha kA phala vahI baMdha Adi samajhanA caahie| 'loka bAra-bAra karmabaMdha Adi ke lie hI pravRtti karatA hai' yaha jo kahA hai so kaise jJAta humA ? aisI jijJAsA hone para kahate haiM kyoM ki vaha nAnA prakAra ke pUrvoktazastroM se agni kI virAdhanA karane vAlA ajJAnI chava vAraMvAra tenI ja IcchA kare che. athavA bhegone abhilASI saMsArI jIva A karmabaMdha, meha, maraNa ane naraka mATeja pravRtta thAya che. tAtparya e che-bhagonA abhilASI mANase zarIra AdinuM piSaNa karavA mATe vaMdanA, mAnanA ane pUjAne mATe, janmamaraNathI mukta thavA mATe ane duHkhane pratikAra karavA mATe anizaane samAraMbha kare che ane phalasvaye karmabaMdha, moha, maraNa ane narakarUpa phalane prApta kare che. eTalA mATe agnizastranA samAraMbhanuM kula te baMdha Adi samajavAM joIe. taka vAraM-vAra kamabaMdha vagere mATeja pravRtti kare che. evuM je kahyuM te kevI rIte javAmAM AvyuM? A pramANe jIjJAsA thavAthI kahe che- kemake te mAne prakAranA pUrvokta thI aninI virAdhanA ... sAvaya Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 3.4 sU. 8 agnisamArambhadopaH 573 samArambheNa agnyupamardanarUpasAvadhavyApAraNa, imam agnikArya vihinasti / tathA agnizastraM samArabhamANa vyApArayan anyAn pRthivIkAyAdIn, anekarUpAnnasAna sthAvarAMca, prANAn mAgino, vihinasti-upamardayati // mU0 8 // agnizastraM samArabhamANA anekavidhAn jIyAn katha vihiMsanti ? tatmatibodhayituM zrIsudharmA svAmI prAha-' se vaimi'. ityAdi / mUlam --- se vemi-saMti pANA puDhavInissiyA taNanissiyA pattanissiyA kaTThanissiyA gomayanissiyA kayavaranissiyA, saMti saMpAimA pANA Ahacca saMpayaMti, agaNi ca khala puTTA ege saMghAyamAbajnaMti, je tatya saMghAyamAvati, sAvara vyApAra kara ke agnikAya kI hiMsA karatA hai aura agnikAya kA AraMbha karatA huA anya pRthvIkAya Adi nAnA prakAra ke sthAvara evaM usa prANiyoM kA ghAta karatA hai| sU0 8 // avikAsa kA AraMbha karane vAle aneka prakAra ke nIyoM kI virAdhanA kisa prakAra karate haiM / yaha samajhAne ke lie zrIsudharmA svAmI kahate haiM:-' se bemi.' ityaadi| mUlArya--vahI maiM kahatA hU~-jIva pRthivI ke Azrita haiM, tRNa ke Azrita hai, pattoM ke Adhita haiM, kASTha ke Azrita haiM gobara ke Azrita haiM, kacare ke Azrita saMpAtima jIva acAnaka Akara agni meM par3a jAte haiM, koI-koI agni ko chUkara sikuDa vyApAra karIne anikAyanI hiMsA kare che. ane agnikAyane AraMbha karavA sAthe anya pRthvIkAya Adi nAnA prakAranA trasa jIve e pramANe sthAvara prANIone dhAta re cha. (2. 8) agnizastrane AraMbha karavAvALA aneka prakAranA jInI virAdhanA kayA prakAra (havIta) 73 cha? samajA bhATe, zrI suMdharbhAvAmI he cha-'se mityAdi. mUlAtha-te huM kahuM chuM--jIva pRthvInA Azrita che. tRNane Azrita che. pattAM-- pAMdaDAne Azrita che. lAkaDAMne Azrita che. chANane Azrita che. kacarAne Azrita che. saMpatimajIva acAnaka AvIne agnimAM paDI jAya che. je saMkecAI jAya che. te Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 AcArAgasUtre te tattha pariyAvajjati je tattha pariyAvajjati te tatya uddAyati / / muu09|| chAyA _. tad bravImi-santi prAgAH pRthivInizritAH tRNanizritAH patranizritAH kASThanizritAH gomayanizritAH kacavaranizritAH, santi saMpAtimAH prANAH Ahatya saMpatanti, agni ca khalu spRSTA eke saMghAtamApadyante, ye tatra saMghAtamApadyante te tatra paryApadyante, ye tatra paryApadyante te tatrApadrAvanti // mU09 // TIkA- . . tad-agnikAyahiMsayA yathA vahuvidhAH pANinaH praNazyanti, tad bravImi= kathayAmi, pRthivInizritAH pRthivIrUpaM kAyamAzritya vartamAnAH pRthivIkAyikA ityarthaH / 'pRthivInidhitAH' ityupalakSaNam , tena tadAzritAH kRmi-kunthu-pipIlikA-bhujaGgama-maNDUka-vRzcika-karkaTakAdayo gRhyante / tathA ca pRthivIkAyikAstadAzritAstrasAzcetyarthaH, vRkSalatAdayazca / tathA-taNanizritAH banaspatikAyikAH, jAte haiM; jo sikuDa jAte haiM ve mUrchita ho jAte haiM aura jo mUrchita ho jAte hai ve mara bhI jAte haiM |suu0 9 // TIkArtha- agnikAya kI hiMsA se bahuta prakAra ke jIvoM kA ghAta hotA hai, so maiM kahatA hU~-pRthivI ke sahAre rahane vAle jIva pRthivIkAyikoM ke atirikta aura bhI bahuta se haiM / jaise-kRmi, kuMthuvA, viuMTI, sApa, meMDhaka, bicchu, kaikaDA, Adi / ataH pRthivI Azrita kA artha yahAM pRthivIkAyika sthAvara tathA trasa jIva lenA cAhie |ghRkss aura bela Adi bhI isI meM sammilita hai / tathA tRNa-Azrita vanaspatikAya ke mUchita thaI jAya che, ane je mUrzita thAya che te marI paNa jAya che. (sa. 9) TIkArca-agnikAyanI hiMsAthI ghaNAja prakAranA jIne ghAta thAya te huM kahuM -pRthvInA Azraye rahevAvALA jIva pRthvIkAyanI sAthe bIjA paNa ghaNA che. jema kRmi kaMthavA, kIDIo, sApa, deDakAM, vIMchI pheMkaDA Adi. e kAraNathI pRthvIAzritane artha ahi pRthvIkAyika sthAvara tathA trasa jIva levA joIe. vRkSa ane velA-vela Adi paNa temAM sammilita che. tathA tRNa-Azrita vanaspatikAyanA jIva ane tRNanA Azraye rahevA Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 4 sa. 9 agnisamArambhadopaH 575 haNamAzrityAvasyAyinaH mazakakITataNajalaukAdayazca, tathA-patranizritAH vanaspatikAyikAH patramAzritya nivAsinaH pipIlikAbhedAH 'ghoDana' iti magadhadeze masiddhAH, kITapatadganIlAmabhRtayazca, tathA-kASTanizritAH kASThaM zaraNIkRtya sthitAH dhuNoddehikA-tadaNDAdayaH, atra kArya zuSkamindhanarUpaM sA ca gRhyate / tathAgomayanizritAH gAipadabhUmisphoTAdayaH / tathA kacavaranizritAH-kacavaraH zuSkatRNapatrarajAsamudrAyarUpaH, na nizritAH samAzritAH RmikunthukITAdayaH mANAH prANinaH santi / tathA-saMpAtimA utpTutyotplutya patanazIlAH, mANA:yANinaH daMzamazakamazikApatagapatipayanAdayaH santi / ete saMpAtimA Ahatya-agnizikhAkRpTAH svayamevopetya, agnI saMpatanti / joya aura tRNa ke sahAre rahane vAle macchara kIDe aura ghAsa kI jaloka (jauMka) Adi tRNa-nizrita kahalAte haiM / pato ke sahAre rahane vAle magadha deza meM prasiddha ghoDana tathA koTa, pataMga evaM nAlaMgu (laTa) Adi jIva haiM / dhuna, udaI aura unake aNDe Adi kATha ke sahAre rahane vAle jIva kASThanizrita kahalAte haiM / yahA~ 'kASTha' zabda se sUkhA iMghanarUpa kATha aura gIlA kATha, donoM samajhane cAhie / tathA govara ke Azrita giMDIlA aura bhUmisphoTaka (bhUphoDa) Adi jIva haiM / isI kekAra kacare ke sahAre rahane vAle kRmi kuMthuvA tathA koDA vagairaha, ye saba prANI haiN| ___uDa-uDa kara girane vAle DAMsa, macchara, makkhI pataMga, pakSI aura pavana Adi saMpAtima jIva kahalAte haiN| ye saMpAtima jIva Aga ko zikhA se svayaM AkApita ho kara Aga meM gira jAte haiN| vALA macchara, kIDA ane ghAsanI jaLa Adi. tRNa Azcita kahevAya che. pattAM-pAMdaDAMnA Azaye rahevAvALA magadha dezamAM prasiddha ghaDana tathA kITa pataMga ane nIlagu (la) Adi jIva che. ghuNa udheI ane tenAM iMDAM Adi-lAkaDAnA sahAre rahevAvALA jIva kANanizcita kahevAya che. ahiM kAI zakathI sUkAM lAkaDAMrUpa kAi ane lIlAM kAi, A bane samajyAM joIe, tathA chANamAM Azraya karI rahelAM giDelA ane bhUDA Adi chava che. A pramANe kacarAnA Azraye rahevAvALA kRmi, kuMthuvA tathA kIDA vagere, A sarva prANI che. uDI-uDIne paDavAvALA DAMsa, macchara, mAkhI, pataMga, pakSI ane pavana Adi saMpatima jIva kahevAya che. e saMpatima jIva AganI-agninI zikhAthI pite sApita yana, manibhA pAya che.. . . .. Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 AcArAso agnikAyasamArambhe pRdhinyAdisamAzritAnAM sthAvarANAM prasAnAM copamardanAdikaM yathA bhavati tad darzayitumAha-agni cetyAdi / eke-kecit mANinaH, agnim samutpAditaM bhajyAlita cAgnikAyaM spRSTAH sparzakartAraH, ApatvAt phartari ktaH / saMghAta pakSAdidahanena gAtrasaMkocanam Apadhante, mApnuvantItyarthaH / tatraagnau patitvA ye jIvAH saMghAtamApadhante, te tatra paryApadyante tApAbhibhUtA mUrchA prApnuvantItyarthaH / ye tatra agnI paryApadyante, te tatra agnI, apadrAvantinmANAn parityajanti / anisamArambheNa kevalamanikAyavirAdhanA na bhavati, apitu sarvediksaMcAriNaM trasAnAM pRthivyAdInAM sthAvarANAmapi bahutarANAM hiMsA'vazyaM bhavatIti bhAvaH / ata evoktaM bhagavatA agnikAya kA AraMbha karane se pRthivI Adi meM Azrita sthAvaroM aura trasa jIvoM kA virAdhana kisa prakAra hotA hai ? so kahate haiN| koI-koI prANI jalatI agni ko sparza karake sikuDa jAte haiM-una ke paMkha vagairaha jala jAte haiN| agni meM par3a kara jo jIva saMghAta ko prApta hote haiM ve gI se mUJchita ho jAte haiM / agni meM girane vAle apane prANa bhI kho dete haiM / agni kA samAraMbha karane se kevala agnikAya kI hI virAdhanA nahIM hotI varan samI dizAoM meM saMcAra karane vAle trasa aura bahuta se sthAvara jIvoM kI bhI hiMsA avazya hotI hai / isI lie bhagavAn ne kahA hai:-- agnikAyane AraMbha karavAthI pRthvI AdimAM Azraya karI rahelAM thAva ane trasa jIvenI virAdhanA je prakAre thAya che, te kahe che- keIke prANu baLatI agnine sparza karIne saMkocAI jAya che. tenI pAMkhe vagere baLI jAya che. agnimAM paDIne je jIva saMghAtane prApta thAya che te garamIthI mUrSita thaI jAya che. agnimAM paDavAvALA jIva je mUrSita thaI jAya che te pitAnA prANa paNa I nAkhe che. agnine samAraMbha karavAthI kevala anikAyanI virAdhanA thatI nathI, paraMtu sarva dizAomAM saMcAra karavAvALA trasa ane ghaNAMja rathAvara jIvonI paNa hiMsA avazya thAya che. e mATe bhagavAne kahyuM che- - Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA adhya. 1 u.4 . 9 abhisamArambhadopaH "jAyateyaM na icchaMti, pAvagaM jalar3atae / faramannayaraM satyaM, sanaovi durAsayaM // 1 // pAI paDhiNaM yAtri, u aNudisAmavi / ahe dAhiNao vAvi, dahe uttaraovi ya || 2 || bhRyANasamAdhAoM, vAdo na saMsao / taM pavADA, saMjaya kiMci nArabhe || 3 ||" (dazacai0 a0 6) chAyA -jAvatejasaM necchanti, pAvakaM jvAlayitum / tIkSNamanyatarat zastraM, sarvato'pi durAsadam // 1 // mAcyAM pratIcyAM vApi, Urdhvamanudivapi / ao dakSiNato nApi, daheduttarato'pi ca // 2 // bhUtAnAmepa AghAto, havyavAhI na saMzayaH / taM madIpatAnArtha, saMyataH kiJcinnArabheta // 3 // 877 ct 'sAdhu agni ko jalAne kI icchA taka nahIM karate, kyoM ki vaha eka baDA hI tokhA zatra hai, jo kisI bhI aura se dussaha hai- sabhI ora se jalAtA hai // 1 // yaha agnizastra pUrva se bhI aura pazcima se bhI Upara se bhI aura vidizAoM kI tarapha se bhI nIce se bhI aura dakSiNa se bhI tathA uttara se bhI jalAtA hai // 2 // agni jIvoM kA ghAtaka hai, isa meM koI saMzaya nahIM hai / sAdhu dIpaka jalAne tathA pratApane ke lie usa kA jarA bhI AraMbha nahIM karate ||3|| (dazave, adhya, 6) phira bhI kahA hai 66 sAdhu agnine saLagAvavAnI icchA sudhI karatA nathI, kAraNa te eka mahAna tIkSNa zastra he, te pie bhAludhI dussaha he-yAreya tarathI mANe che. " // 2 // A agnizastra pUrvathI paNu ane pazcimathI pazu uparathI ane vidizAonI taraphathI paNa nIcethI ane dakSiNathI paNu ane uttarathI paNa maLe che. ! 2 ! gni jIveAne ghAtaka che, temAM kAMI paNa saMzaya nathI, sAdhu dIpaka saLagAvavA tathA tApavAne bhATe tena rAutA nadhI " || 3 || (harAve. adhya. 6) pharI paNa kahe che. pra. mA.-73 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - pa78 ' bhASAgAne "do purisA sarisavayA annamannehiM sadi agaNikAya samAraMbhati, tatya NaM ege purise agaNikAyaM samujnAleti, ege vimaveti, tatya NaM ke purisa mahAkammayarAe ? ke purise appakammaparAe ? goyamA! je ujAleti se mahAkammayarAe, je vijjhaveti se appakammayarAe " // chAyA-dvau puruSI mazavayasko anyAnyAbhyAM sArddham amikAyaM samAramete, tatra khalu ekaH purupaH agnikArya samujjyAlayati, eko vidhyApayati, tatra khalu kaH purupaH mahAkramatarakaH ? kaH puruSaH alpakarmatarakaH ? / gotama! yA (ami) ujjvAlayavi sa mahAkarmatarakA, ya (agni) vidhyApayati sa alpakarmatarakaH (bhagavatI mUtra0) // suu09|| tadevamagnikAyahiMsayA bahutarajIvopamardanaM bhavatIti viditvA trikaraNatriyogaiH kRtakAritAnumoditaizvAmizanasamArambho varjanIya ityAha-' etya satya' ityaadi| "samAna umra vAle do puruSa paraspara agnikAya kA AraMbha karate haiM / eka purupa agnikAya ko jalAtA hai aura eka bujhAtA hai| ina meM se kauna-sA puruSa mahAkarma bAMdhatA hai ? aura phona alpakarma bAMdhatA hai / he gautama ! jo agni jalAtA hai vaha mahA karma bApatA hai aura jo agni bujhAtA hai vaha alpa karma bAdhatA hai" (bhagavatIsUtra.) // sU0 9 // isa prakAra agnikAya kI hiMsA hotI hai, yaha jAnakara tIna karaNa, tIna yoga se, tathA kRta, kArita aura anumodanA se agnizastra kA samAraMbha tyAga denA cAhie, yahI bAta kahate haiM-'ettha satya.' ityAdi / samAna umaravALA be purUSa paraspara anikAyano AraMbha kare che. eka purUSa anikAyane saLagAve che. bALe che ane eka bujhAvela che. te bemAMthI ke purUSa mahA karma bAMdhe che. ane keNa a5 karma bAMdhe che ? he gautama! je agni saLagAve che-bALe che te mahA karma bAMdhe che. ane je agni bujhAve che. te ma5 4 mAMdhe che." (satI sUtra.) (su. 8) A pramANe anikAyanI hiMsAthI ghaNA prakAranA jIvonI hiMsA thAya che. e jANa karIne traNa karavuM, traNa cAgathI tathA karavuM, karAvavuM ane anumehanAthI atizayana sabhAsa tya na , merA pAta 49 estha satthaM,' yA. Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA adhya.1 u.4 sU.10 agnikAyasamArambhaniSedhaH 579 etya satthaM samAraMbhamANassa icchete AraMbhA apariNAyA bhavati / etya satyaM asamAraMbhamANassa ite AraMbhA pariNAyA bhvNti| taM pariNAya mehAvI Neva sayaM agagisatthaM samAraMbhejjA, neva'NNehiM agaNi-satthaM samAraMbhAvejjA agaNisatyaM samAraMbhamANe aNNe na samaNu jANijjA jassete agaNikammasamAraMbhA pariNAyA mayaMti, se hu muNI pariNNAyakamme-tti mi / sU0 10 // // cautyo uddeso samaco // 1-4 // chAyAatra zaskhaM samAramamANasya ityete ArambhAH aparijJAtA bhavanti / atra zakhsamArabhamANasya ityete ArambhAH parijJAtA bhavanti / tat parijJAya medhAvI naiva svayamagnizakhaM samArabheta naivAnyairagnizastraM samArambhayet, agnizastraM samAramamANAn anyAna na samanujAnIyAt / yasyaite agnikarmasamArambhAH parijJAtA bhavanti, sa khala muniH parikSAtakarmA-iti bravImi // sU0 10 // || caturtha uddezaH samAptaH // 1-4 // TIkAatra-asmin anikAye, zastraM dravyabhAvarUpaM mAguktaM :samArabhamANasya: mUlArtha-agnizastra kA AraMbha karane vAlA ina AraMbho ko nahIM jAnatA / agnizastra kA AraMbha na karane vAlA ina AraMbho ko jAnatA hai / inheM jAnakara buddhimAn puruSa svayaM agnizastra kA AraMbha na kare, dUsaroM se agnizastra kA AraMbha na karAve aura agnizana kA AraMbha karane vAloM kI anumodanA na kare / jo ina samAraMbho kA jJAtA hotA hai vahI muni parijJAtakarmA hai, aisA maiM (bhagavAn ke kathAnAnusAra) kahatA hU~ ||suu0 10 // TIkArtha--agnikAya meM dravya aura bhAvarUpa pUrvokta zastra kA vyApAra karane * malAtha-agnizastrane AraMbha karavAvALA e AraMbhene jANatA nathI. agni. zastrano AraMbha nahi karavAvALA e AraMbhene jANe che. tene jANIne buddhimAne purUSa svayaM anizaane AraMbha na kare, bIjA pAse agnizastrano AraMbha karAve nahi. ane agnizastrane AraMbha karavAvALAne anumodana Ape nahi. je A samAraMbhanA jJAtA-jANakAra hoya che te muni parijJAtakamAM che. e pramANe huM bhagavAnanA pathanAnusAra) 49 7 (sU. 10) . . Re:-miyama dravya bhane 125 5oita zamanA vyApAra (prayoga) Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 AcArAkrsUtre vyApArayataH ityete = pacanapAcanAdayaH ArambhAH sAvayavyApArAH, aparijJAtAH = aSTavidhakarmabandhakAraNatvenAvijJAtA bhavanti, afar as agojAnasya parijJAyA abhAvAditi bhAvaH / atra asmin apkAye zastram - pUrvoktasvarUpam, asamArabhamANasya = aprayubjAnasya, ityete = pacanapAcanAdayaH, ArambhAH = sAvadyavyApArA, parijJAtAH jJaparijJayA parijJAtAH bhavanti, pratyAkhyAnaparijJayA parityaktA bhavantItyarthaH / jJaparijJApUrvikA pratyAkhyAnaparijJA yathA samudbhavati tathA darzayati- 'tat parijJAye - tyAdi / tada = anikAyArambhaNaM, parijJAya = 'karmabandhAya bhavatI - tyevamavayudhya, meghAvI = heyopAdeyavivekakuzalaH, sAdhumaryAdAvadhAnazIla iti yAvat naiva svayamagnizastraM samArameta, naivAnyairagnizastra samArambhayed, agnizakhaM vAle ko arthAt pacana - pAcana Adi pApamaya kArya karane vAloM ko yaha jJAna nahIM hotA kiyaha kArya ATha prakAra ke kama ke baMdha kA kAraNa hai, kyoMki agnikAya ke zastra kA prayoga karane vAle meM parijJA kA abhAva hotA hai / agnikAya meM pUrvokta zastra kA vyApAra na karane vAle ko sAvadha vyApAroM kA jJAna hotA hai / vaha jJaparijJA se unheM jAnatA hai aura pratyAkhyAnaparijJA se unakA yoga hai / jJaparijJA ke bAda pratyAkhyAnaparijJA kisa prakAra utpanna hotI hai ? so kahate haiMagnikAya kA AraMbha karmabaMdha kA kAraNa hai, yaha jAnakara heya-upAdeya ke viveka meM pravINa sAdhumaryAdA kA dhyAna rakhane vAlA svayaM agnizastra kA AraMbha nahIM karatA, dUsaroM se karavAvALAne arthAt-pacana-pAcana Adi pApamaya kAya karavAvALAne e jJAna hotu nathI ke A kArya ATha prakAranAM kamAMnAM baMdhanuM kAraNa che, kAraNa ke agnikAyanAM zastranA prayAga karavAvALAomAM parajJAne abhAva hAya che. agnikAyamAM pUrvokta zastranA vyApAra-upayega nahi karavAvALAne sAvadya vyApArInuM jJAna hAya che, te jJaparasAthI tene ANe che, ane pratyAkhyAna parijJAthI tene tyAga karI Ape che. jJaparikSAnI pachI pratyAkhyAna parijJA kayA prakAre utpanna thAya che ? te kahe cheHagnikAyanA Arabha kama dhanuM kAraNa che, e pramANe jANIne heya-upAdeyanA vivekamAM pravINu-kuzaLa sAdhumaryAdAnuM dhyAna rAkhavAvALA pAte agnizana Ara ba karatA nathI; bIjA pAse AraMbha karAvatA nathI, ane AraMbha karavAvALAne anumAdana Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 4 sU. 10 agnikAyasamArambhaniSedhaH 581 samArabhamANAn anyAn na samanujAnIyAt = nAnumodayet / zeSaM sugamam / yasyaite agnikarmasamArambhAH karmaNAM samArambhAH karmasamArambhAH, agneH karmasamArambhAH agnikarmasamArambhAH pragniM nimittIkRtya karmakAraNIbhUtAH upamardanavyApArA ityarthaH, parijJAtAH ==sarvathA jJAtAH, jJaparijJayA bandhakAraNatvena viditAH pratyAkhyAnaparijJayA ca parivarjitA bhavanti sa eva parijJAtakarmA - parijJAtAni=parijJayA svarUpato vipAkatastadupAdAnatathAgatAni pratyAkhyAnaparijJayA ca parityaktAni karmANi = sAvadyavyApArAH yena sa parijJAtakarmA manovAkkAyaiH sakalasAvadhakaraNakAraNAnumatinivRtto munirbhavatItyarthaH / ' iti bravImi ' asya vyAkhyAnaM pUrvavad bodhyam / // ityAcArAsUtrasyA''cAracintAmaNiTIkAyAM prathamAdhyayane caturthI dezakaH saMpUrNaH // 1-4 // AraMbha nahIM karAtA aura AraMbha karane vAloM kI anumodanA nahIM karatA / zeSa bhAga sugama haiM / agni ke nimitta se hone vAle tathA karmabaMdha ke kAraNabhUta yaha saba pApamaya vyavahAra jisa ne karmabaMdha ke kAraNa jJaparijJA se samajha kara pratyAkhyAnaparijJA se tyAga diye haiM vahI parijJAtakarmA muni hai / jisane ina vyApAroM kA svarUpa, phala aura kAraNa jJaparijJA se jAna liyA hai tathA pratyAkhyAnaparijJA se tyAga kara diyA hai use parijJAtakarmA muni kahate haiM / aisA muni mana, vacana kAya se samasta sAvadha ke karane, karAne aura anumodana karane kA tyAgI hotA hai / 'iti navImi' kI vyAkhyA pahale ke samAna samajha lenA cAhie | sU0 10 // zrIAcArAGgasUtrakI 'AcAracintAmaNi' TokAke hindI anuvAdameM mathama adhyayanakA cauthA uddeza sampUrNa // 1-4 // mAtA nathI. zeSa-mADIno lAga sugama che. agninA nimittathI thavAvALA tathA karma baMdhanA kAraNabhUta A sarva pApamaya vyavahArane jeNe karma'dhanA kAraNe sarajJAthI samajIne pratyAkhyAnaparijJAthI tyAga karI ApyA che tene rijJAtakarmA muni kahe che. evA muni-mana, vacana, kAyAthI samasta sAvadyane karavuM, karAvavuM ane anumeAdana karavuM tenA tyAgI hAya che navImi 'nI vyAcyA prathamanA samAna samala sevI leI me. (su. 10 ) ' iti zrI AcArAMgasUtranI 'AcAraciMtAmaNi' TIkAnA gujarAtI-anuvAdamAM prathama adhyayananA thothA uddezaH saMpU. ( 1-4 ) Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 582 AdhArAstra atha paJcamoddezaka:caturthoddeze'nikAyasvarUpaM munitvaprAptaye pratiyodhitam / sAmprataM tadarthameva kramamAptava kAyamativodhanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpaM pratiyodhayitukAmaH paJcamodezakamupakramate-'taM No'. ityAdi / nanu kramaprAptavAyukAyapatiyodhanaM kayaM na prakramyate ? ucyate-cAyukAyaH pratyakSatayA dRSTigocaro na bhavati, atastatra zraddhA jhaTiti nodetuM prabhavati, pRthivyAye. kendriyajIvasvarUpaM pratiyudhya tu sutarAM vAyukAyo vijJAsyate, ataH sa eva kramo gurubhirupAdeyo bhavati, yena jIvAditaca vijJAnAya ziSyAH paMcama uddezakacauthe uddeza meM sAdhutA prApta karane ke lie agnikAya kA svarUpa samajhAyA hai / isI ke lie krama ke anusAra vAyukAya kA svarUpa samajhAne ke prasaMga meM vanaspatikAya kA svarUpa batalAne ke lie pAcavA uddeza AraMma karate haiM-'taM No.' ityaadi| prazna--krama ke anusAra vAyukAya kA svarUpa kyoM nahIM batalAyA gayA hai ? aura vAyukAya ko choDakara vanaspatikAya ke vivecana kA uddezya kyA hai ? uttara--bAta yaha hai ki vAyukAya netroM se pratyakSa dikhAI nahIM detA-sirpha sparzendriya se usa kI pratIti hotI hai / isa kAraNa usa ke viSaya meM jaldI zraddhA nahIM hotii| hA~, pRthvIkAya Adi ekendriya jIvoM kA svarUpa samajha lene para vAyukAya sahana hI samajha meM A jAyagA / gurujana vahI krama kAma meM lAte haiM jisa se ziSya jIvAdi paMcama uddezaka- cothA uddezakamAM sAdhutA prApta karavAne mATe agnikAyanuM svarUpa samajAvyuM che. A mATeja krama anusAra vAyukAyanuM svarUpa samAvavAnA prasaMge vanaspatikAyanuM 205 matAvAne bhATe pAMyamA udezana mAra 73 cha-' No.' tyAhi. prazna-kama pramANe vAyukAyanuM svarUpa zA mATe batAvyuM nathI ane vAyukAyane choDIne vanaspatikAyanA vivecanamAM ka uddezya che? uttara-vAta e che ke-vAyukAya netrathI pratyakSa jovAmAM Avato nathI. mAtra padriyathI tenI pratIti thAya che. A kAraNathI tenA viSayamAM jaladI zraddhA thatI nathI. tA. prathvIkAya Adi ekendriya jIvonuM svarUpa samajI lIdhA pachI vAyukAya saheje samajavAmAM AvI jaze. gurujana A kemane kAmamAM lAve che, je vaDe karI zivya jIvAdi Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 3. 1 mU. 5 upakramaH 583 svayamevotsahante, tasmAd vAyukAyasvarUpamanabhidhAya vanaspatikAyaH prathamaM mastUyate'taM No,' ityaadi| yahA-anantaracaturthodeze'gnikAyo dIrghalokazastrazabdenAdau pratibodhitaH / tatra dIrghalokazabdArthoM banaspatirityAzayaM samadhigamyAgnikAyamakaraNasamAptyanantaraM prathamaM vanaspatikAyasvarUpaM vijJAtukAmasya zipyasya prativodhanAya paJcama vanaspatikAyoddezaM kathayati-taM No.' ityAdi / ___yathA vanaspatikAyopamardananityA'nagAratvaM labhyate, taM prakAraM nirdizati'taM go. ' ityaadi| tattvoM ke jJAna meM utsAhita ho / yahI kAraNa hai ki pahale vAyukAya kA svarUpa na kaha phara vanaspatikAya kA varNana kiyA jAtA hai-'ta No'. ityAdi / ___athavA-cauthe uddeza meM agnikAya ko 'dIrghalokazastra' batalAyA hai / dIrghalokakA artha vanaspatikAya hai, yaha Azaya jAnakara agnikAya ke prakaraNa ke pazcAt hI ziSya ko vanaspatikAya kA svarUpa jAnane kI icchA honA svAbhAvika hai / jijJAsA ke anurUpa diyA huA upadeza hI adhika saphala hotA hai, ataH ziSya kI jijJAsA tRpta karane ke lie pAMcaveM uddeza meM vanaspatikAya kA kathana kiyA jAtA hai-'taM No'. ityAdi / vanaspatikAya ko hiMsA se nivRtta hone para hI sAdhutA prApta hotI hai, vaha kisa prakAra prApta hotI hai ? so kahate haiM-'taM go.' ityaadi| tanA jJAnamAM utsAhita thAya. A kAraNathI prathama vAyukAyanA svarUpane nahi kahetAM panaspatizAyarnu parthana 42pAmA vyu che-'taM go.' tyAhi. mAyathA dezamA nAyane 'dIrghalokazana' tarI matAnyu. ke. dIdhalekane artha vanaspatikAya che, e Azayane samajIne agnikAyanA prakaraNanI pachI ja ziSyane vanaspatikAyanA svarUpane jANavAnI IcchA hoya-thavI te svAbhAvika che. jIjJAsAne anurUpa Apelo upadeza ja adhika sakala thAya che, e kAraNathI ziSyanI jIjJAsA tRpta karavAne mATe pAMcamA udezamAM vanaspatikAyanuM vivecana karavAmAM Ave che-"haM. ItyAdi. - vanaspatikAyanI hiMsAthI nivRtta thayA pachI ja sAdhutA prApta thAya che, te kayA mAre bhArata yAya cha. 4 cha-'taM No.' tyAdi Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .584 AcArAyaMtre mUlam -- taM No karissAmi samuTThAe matA mama, abhayaM viditvA taM je jo karae, esovarae etthovara, esa aNagAreti pavRcca // sU0 1 // chAyA- taM no kariSyAmi samutthAya matvA matimAn, amayaM viditvA taM yo no kuryAt, epa uparataH atroparataH, epaH anagAra iti mocyate // su0 1 // TIkA- matimAn = medhAvI zramaNanirgranthAdidezanAzramaNasaMjAtadeyopAdeyavivekavAnityarthaH / matvA vanaspatikAyasvarUpaM vijJAya vibhAvayati - ahaM samutthAya AtmakalyANArthamudyuktaH san majyAM gRhItvA taM vanaspatikAyasamArambhaM no kariSyAmIti / mUlArtha - medhAvI puruSa vicAra karatA hai- maiM AtmakalyANa ke lie udyata hokara vanaspatikAya kA AraMbha nahIM karUMgA / jo puruSa saMyama ko jAnakara AraMbha nahIM karatA hai vahI AraMbha se uparata hai - vahI jina zAsana AraMbha se nivRtta kahalAtA hai / vahI anagAra kahalAtA hai | sU0 1 // " TokArtha - zramaNa nirgandha Adi kA upadeza sunane se jise heya aura upAdeya kA viveka utpanna ho gayA hai vaha vanaspatikAya kA svarUpa jAnakara isa prakAra vicAra karatA hai:- maiM AtmakalyANa ke lie udyata hokara - dIkSA lekara vanaspatikAya kA AraMbha samAraMbha nahIM karU~gA || cUlAtha-medhAvI purUSa vicAra kare che-ThuM AtmakalyANu mATe taiyAra thaIne vanaspatikAyanA Arabha nahiM karUM. je purUSa saMyamane jANIne AraMbha karatA nathI te AraMbhathI uparata che, teja jinazAsanamAM AraMbhathI nivRtta kahevAya che, teja ayuzAra vA che. // 1 // TIkA -zramaNa nigrantha AdinA upadeza sAMbhaLavAthI jene haiya ane upAyanA viveka utpanna thaI gayA che. te vanaspatikAyanA svarUpane jANIne A abhAze vicAra ure che: huM AtmakalyANune mATe udyata-taiyAra thaIne-dIkSA laIne vanaspatikAyanA AraMbha samAraMbha pharIza nahiM. Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 5 mU. 1 vanaspatikAyayatanA asyodezasya vanaspatikAyavipayakatayA'tra tacchadena vanaspatikAyasamArambhaH parigRnd | aa artpatikAyasvarUpavijJAnAnantaraM tatsamArambhavarjanapravijJAmadarzanena jJAnakriyAbhyAM mokSa iti pratibodhitam / yaH abhayaM nAsti bhayaM yasmAt kasya cit prANinaH ityabhayaH sarvaprANiprANatrANalakSaNaH saMyamaH taM viditvA taM vanaspatikAyasamArambhaM no kuryAt / eSaH uparataH vanaspatijIvaviSaye sarvadhA samArambhAd vinivRttaH, atra asmin jinazAsane uparataH procyate ityanvayaH / tathA epa:pUrvoktalakSaNa uparataH 'anagAraH' iti nocyate / anagAraguNAnAM saMpUrNatayA tatra saccAt, sa evAnagArazabdavAcyo'stIti bhAvaH / atha vanaspatikAyasya samyagjJAnArtha mAguktASTavidhadvArANi nirUpaNI yaha uddeza vanaspatikAyasaMbaMdhI hai ataH yahA~ 'tat' zabda se vanaspatikAya kA samAraMbha liyA jAtA hai / pahale vanaspatikAya kA jJAna hotA hai phira usake AraMbha kA tyAga kiyA jAtA hai, yaha batalAkara sUcanA kI gaI hai ki mokSa, jJAna aura kriyA - donoM se hotA hai / 585 jisase kisIbhI prANI ko bhaya nahIM aisA prANImAtra kI rakSArUpa saMyama abhaya kahalAtA hai / use jAnakara vanaspatikAya kA samAraMbha na kare / isa prakAra vanaspatikAya ke AraMbha se virata puruSa jinazAsana meM 'uparata' kahalAtA hai aura vahI uparata puruSa anagAra hai, kyoM ki anagAra ke guNa pUrNarUpa se usImeM pAye jAte haiM / vanaspatikAya kA svarUpa samyak prakAra se jAnane ke lie pUrvokta ATha || deza vanaspatiThAyasaMdhI hai. se arathI aDi 'tat' zabdathI vnsptikAyanA samAraMbha levAmAM Ave che. pahelAM vanaspatikAyanuM jJAna thAya che. pachI tenA AraMbhanA tyAga karavAmAM Ave che. e batAvIne sUcanA karavAmAM AvI che ke jJAna ane kriyA, A bannethI meAkSa thAya che. jenAthI kAI paNa prANIne bhaya thAya nahi. e pramANe prANImAtranI rakSApa saMyama te abhaya kahevAya che. tene jANIne vanaspatikAyane samArabha kare nahi. A pramANe vanaspatinA ArabhathI virata puruSa jinazAsanamAM uparata' kahevAya che. ane teja uparata puruSa anagAra che. kAraNa ke aNugAranA guNa pUrNa rUpathI temAMja levAmAM Ave che. vanaspatikAyanuM svarUpa sabhya prakAre jANavA mATe pUrNAMkata ATha dvArenuM nirUpaNu pra. A-74 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 AcArAvasUtre mUlam -- taM No karistAmi samuTTAe mattA mahamaM, abhayaM vidittA taM me No karae, esoery etthovarae, esa aNagAreti paccar3a // saM0 1 // chAyA- taM no kariSyAmi samutthAya matvA matimAn, amayaM viditvA taM yo no kuryAt, epa uparataH atroparataH, epaH anagAra iti mocyate // 0 1 // TIkA- matimAn = medhAvI zramaNanirgranyAdidezanAzramaNasaMjAtadeyopAdeyavivekavAnityarthaH / matvA = vanaspatikAyasvarUpaM vijJAya vibhAvayati - ahaM samutthAya AtmakalyANArthamudyuktaH san matrajyAM gRhItvA taM vanaspatikAyasamArambhaM no kariSyAmIti / mUlArtha --- medhAvI puruSa vicAra karatA hai - maiM AtmakalyANa ke lie udyata hokara vanaspatikAya kA AraMbha nahIM kruuNgaa| jo puruSa saMyama ko jAnakara AraMbha nahIM karatA hai vahI AraMbha se uparata hai vahI jina zAsana meM AraMbha se nivRtta kahalAtA hai / vahI anagAra kahalAtA hai | sU0 1 // I * TIkArya - zramaNa nirgantha Adi kA upadeza sunane se jise heya aura upAdeya kA viveka utpanna ho gayA hai vaha vanaspatikAya kA svarUpa jAnakara isa prakAra vicAra karatA hai:- maiM AtmakalyANa ke lie uthata hokara - dIkSA lekara vanaspatikAya kA AraMbha samAraMbha nahIM karU~gA // mUlA medhAvI purUSa vicAra kare che huM AtmakalyANu mATe taiyAra thaIne vanaspatikAyanA AraMbha nahiM karUM. je purUSa sayamane jANIne Arabha karatA nathI te mArbhathI uparata che, teja jinazAsanamAM ArabhathI nivRtta kahevAya che, teja gAravA che. // 1 // TIkA--zramaNa ninya aAdinA upadeza sAMbhaLavAthI jene haiya ane upAdeyanA viveka utpanna thaI gayA che. te vanaspatikAyanA svarUpane jANIne A pramANe vicAra kare cheH-~ huM AtmakalyANune mATe udyata-taiyAra thaInendrIkSA laine vanaspatikAyanA AraMbha samAraMbha karIza nahiM. 1 Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 5 sUM. 1 : vanaspatikAya sacittatA 587 tathA - vRkSAH avyaktopayoga mukhAdimantaH, avyaktacetanAvatvAt suptamUcchitapurupavat / atra vanaspatInAM dRzyatvahetunA jIvazarIratvaM siddhyati, tatatha sacittatvam / aparaJcakSAH sacetanAH, sarvatvagapaharaNe maraNAt, ajavat / vanaspatikAyasya sacetanatvamagre'pi sAdhayiSyate ' se bemi- imapi jAidhammayaM epi jAidhammayaM ' ityatra / yadvA -- avyaktopayogAdIni kapAyaparyantAni jIvalakSaNAni pRthivI upayoga (cetanA) aura sukha Adi se yukta hai, kyoM ki una meM avyakta cetanA haiM, jo avyakta cetanAvAlA hotA hai vaha avyakta cetanAvAlA aura sukha Adi cAlA hotA hai, jaise supta yA mUrcchita puruSa / isa prakAra 'dRzyatva' hetu se siddha hotA hai ki--vanaspati, nIva kA zarIra hai aura jIva kA zarIra hone ke kAraNa sacitta bhI hai| isake atirikta aura bhI pramANa hai / jaise vRkSa cetanAvAn hai kyoMki unakI sArI tvacA (chAla) haTAne para unakI mRtyu ho jAtI hai, sArI tvacA haTAne para jisa ko mRtyu ho jAtI hai vaha sacetana hI hotA hai, jaise bakarA / vanaspatikAya ko sacetanatA Age bhI - se vemi- imapi jAhadhammayaM eyapi jAidhammayaM ' isa sUtra kI vyAkhyA karate hue siddha kI jAyagI / athavA - abhyukta upayoga se lekara kapAyaparyanta jIva ke jo lakSaNa pRthvI (cetanA) ane sukha AdithI yukta che, kemake temAM avyakata cetanA che, je vyakata cetanAvALA hoya che te avyakata cetanAvALA ane sukha AdivALA heAya che. jema sutelA athavA sUcchita purUSa, A prakAre 'dRzyatva hetuthI siddha thAya che ke-vanaspati jIvanuM zarIra che ane jIvanuM zarIra hAvAnA kAraNe sacitta paNa che. enI sAthe bIjuM paNa pramANa che. jemake vRkSa cetanAvAna che kemake tenI tamAma cAmaDI-chAla kADhI nAMkhavAthI tenuM mRtyu thaI jAya che; tamAma chAla kADhI nAMkhavAthI jenuM mRtyu thaI jAya che te cetana hAya che. nevI rIte jarA vanaspatiAyanI yetatatA bhAgaNa pathu-' se bemi - imapi jAimmayaM epi jAidhammayaM mA sUtranI vyAbhyA uztI camate siddha 4ravAmAM Avaze. athavA avyakata upayegathI laine kaSAya sudhI jIvanA je lakSaNu pRthvIkAyanAM Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvArAstre yAni, tatra lakSaNa-marUpaNA-zastro-pabhogadvArANi pradarzayAmo'sminnudeze, zeSANi tu pRthivIkAyavadavagantavyAni / lakSaNadvAramnanu kathamidaM vijJAyate-banaspatikAyaH sacitto'stIti ? ucyate-yuktyAgamAbhyAM vanaspatikAyasya sacittavaM nirNIyate / tathAhi vRkSalatAdayo jIvazarIrANi dRzyatvAt , karacaraNAdisamudAyavat / tathA vRkSA dayaH kadAcit sacittA api, jIvazarItvAt , karacaraNAdisamudAyavadeva / dvAroM kA nirUpaNa karanA caahie| unameM se lakSaNa, prarUpaNA, parimANa, zastra aura upabhoga dvAra yahA~ batalAte haiM / zeSa dvAra pahale kahe pRthvIkAya ke samAna samajha lene cAhie / lakSaNadvArazaGkA-vanaspatikAya sacitta hai, yaha kaise jAnA jA sakatA hai ! samAdhAna-yukti aura Agama se vanaspatikAya kI sacittatA kA nirNaya hotA hai| vaha isa prakAra-vRkSa aura latA Adi jIva ke zarIra haiM, kyoM ki ve dRzya hai / jo dRzya hote haiM ve saba jIva ke zarIra hote haiM, jaise hAtha-paira Adi / tathA-vRkSa Adi kabhI-kabhI sacita bhI hote haiM, kyoM ki ve jIva ke zarIra haiM, jo jIva ke zarAra hote haiM ve sacitta hote haiM, jaise hAtha-paira Adi kA samUha | tathA-vRkSa avyakta karavuM joIe, temAMthI lakSaNa, prarUpaNA, parimANa, zastra ane upaga dvArA ahiM batAve che: zeSa-AkInA dvAra prathama pRthvIkAyamAM je kahyAM che tenA pramANe samajI levAM joIe. lakSaNa dvAra- zaMkA--vanaspatikAya sacitta che, e kevI rIte jANI zakAya che? samAdhAna-yukti ane ArAmathI vanaspatikAyanI saritAne nirNaya thaI che zake che. te A pramANe che-vRkSa ane latA Adi jIvanA zarIra che, kemake te dazya che. je Taca hoya che te sarva jIvanA zarIra hoya che. jevI rIte hAtha-paga Adi. tathA vRkSa Adi kaI kaI vakhata sacitta paNa hoya che, kAraNake te jIvanA zarIra che. je jIvanAM zarIra hoya che te sacitta heya che. jema hAtha-paga Adine samUha tathA vRkSa avyakta upayoga Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 5 mU. 1 vanaspatisacittatA pallavaphalakusumAdirUpo vanaspatirapi chedanAdinA mlAyati, tasmAd vanaspatiH sacetana iti siddham / yadvAvanaspatirjIvaH, cetanAvacAt , manuSyavat , yathA manuSyasya zabdAdigrahaNazaktirUpA cetanA, tathaiva vanaspatI samupalabhyate / tathAhi-bakulAdayo gIta-surAgaNDrapa-kAminIcaraNatADanAdibhiH phalanti, zamIlajjAluprabhRtiSu ca svApAyayodhasaMkocAdayo dRzyante / zApAnugrahAmyAmAntarau saMkocavikAzau samastavanaspatInAM bhavataH / uktaJca jAtA hai usI prakAra pattA, phala, phUla, Adi vanaspati bhI chedana-bhedana Adi se murajhA jAtI hai, isase siddha hotA hai ki vanaspati sacetana hai| athavA---vanaspati jIva hai; kyoM ki cetanAvAlI hai, jaise manuSya / jaisemanuSya Adi meM zabda Adi ko grahaNa karane kI zaktirUpa cetanA hai usI prakAra vanaspati meM bhI zabda Adi ko grahaNa karane kI zaktirUpa cetanA pAI jAtI hai| bakula Adi ke vRkSa gota, madirA kA kullA, kAminI ke paira ke tADana Adi se phalate haiN| zamI tathA lajjAvatI Adi meM svApa, (sonA) avabodha (jAganA) aura saMkoca (sikuDanA) dekhA jAtA hai / zApa aura anugraha se saba banaspati meM saMkoca aura vikAsa hotA hai| kahA bhI hai : AdithI karamAI jAya che sukAI jAya che, A kAraNathI siddha thAya che ke vanaspati sacetana che. athavA-~-vanaspati jIva che, kemake-cetanAvALI che, jema manuSya. jevI rIte manuSya AdimAM zabda Adine grahaNa karavAnI zaktirUpa cetanA che. te pramANe vanaspatimAM paNa zabda Adine grahaNa karavAnI zaktirUpa cetanA jovAmAM Ave che. bakula Adi vRkSa gIta, madirAnA gaMDUSa (kegala), strInA pagathI thayeluM tADana AdithI phaLe che. zamI tathA lajjAvaMtI (rIsAmaNI) AdimAM suI javuM jAgavuM ane sakecAI javuM vagere jovAmAM Ave che. zApa ane anugrahathI sarva vanaspatimAM saMkeca ane vikAsa thAya che. kahe che ke Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 AcArAGgastre kAyadeze prAgabhihitAni tepAM jIvalakSaNAnAM vanaspatikAye'pi sadbhAvAd vanaspatiH sacito'sti, manuSyavaditi nirNIyate / api ca-vanaspatiH sacetanaH, bAlAdyavasthAsaMdarzanAt, anukUlapratikUlAhArAdinA puSTikAryAdidarzanAt chedana bhedanAdinA mlAnatAdidarzanAcca manuSya - zarIravat / yathA manuSyazarIramanukUlenAhArAdinA pupyati, tatmatikUlena tadabhAvena ca zuSyati, evaM vanaspatirapyanukUla jalavAtAdibhiH puSyati pratikUlajalavAtA - dibhizca zupyati / yathA vA chedanAdinA manuSyazarIraM hastAdi mlAyati, tathA kAya ke uddeza meM pahale kahe gaye haiM ve saba vanaspatikAya meM bhI pAye jAte hai / isa kAraNa vanaspati manuSya Adi ke samAna sacitta hai / tathA----vanaspati sacetana hai, kyoM ki usa meM bAlyAvasthA Adi dekhI jAtI hai, anukUla AhAra se puSTi aura pratikUla AhAra se kRzatA Adi dikhAI detI hai, aura chedana- medana Adi karane se murajhAnA vagairaha dekhA jAtA hai, jaise manuSya kA zarIra | tAtparya yaha hai ki jaise manuSya kA hotA hai aura pratikUla AhAra se yA AhAra ke abhAva se vanaspati bhI anukUla jala-vAyu Adi se puSTa hotI hai aura sUkha jAtI hai / athavA jaise chedana - bhedana karane se manuSya kA zarIra hAtha Adi murajhA uddezamAM pahelA kahyAM che, te sava vanaspatikAyamAM paNa jovAmAM Ave che. A kAraNathI vanaspati manuSya AdinA samAna sacitta che. zarIra anukUla AhAra Adi se Ta sUkha jAtA hai, usI prakAra pratikUla jala - vAyu Adi se tathA--vanaspati sacetana che, kemake temAM bAlyAvasthA Adi avasthAe jovAmAM Ave che. anukUla AhArathI puSTi ane pratikUla AhArathI kRzatA--dukha latA Adi dekhAya che, ane chedana, bhedana Adi karavAthI murajhAI javuM-karamAI javuM susta ke khinna thavApaNuM vagere jovAmAM Ave che. jevI rIte manuSyanuM zarIra. tAtparya e che keH--jema manuSyanuM zarIra anukUla AhAra AdithI puSTa thAya che, ane pratikUla mAhArathI athavA te AhAranA abhAvathI sukAI jAya che tevI rIte vanaspati paNa anukUla jala, vAyu AdithI puSTa thAya che, ane pratikUla jala vAyu AdithI sukAI jAya che. athavA jevI rIte chedana-bhedana karavAthI manuSyazarIranA hAtha-paga Adi karamAI jAya che. te pramANe pAMdaDA, phUla, phUla, Adi vanaspati paNa chedana-bhedana Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 5. 1 vanaspatisacittatA 591 vRkSalatAdayaH saMkocamApadyante, stutivAkyaizca pravardhante, vikasanti ceti vanaspatInAM sacetanale nAsti kepAzcid vivAdaH / ye tu mRmA vanaspatikAyAste pazupA naiva dRzyante, atasteSAM sacittatvaM bhagavadvacanamAtrAvagamyamiti tatrApi zraddhA karaNIyaiva / prarUpaNAdvAramvanaspatijovA dvividhAH-sakSmavAdarabhedAt / sakSmAH sarvaloke kajjalapikAvat saMbhRtAH / bAdarAstu lokaikadeze santi / sUkSmAH paryAptAparyAptabhedAdvividhAH / cAdarA dvividhA:-pratyekazarIra-sAdhAraNazarIrabhedAt / ekamekaM jIvaM saMkoca ko prApta hote haiM aura prazaMsA karane se baDhate, haiM aura phUlate haiM ataH vanaspati kI sacittatA meM aba kisI ko bhI vivAda nahIM hai| sUkSma vanaspatikAya ke jIva A~kha se nahIM dikhAI dete / bhagavAn ke vacanoM se ho jAne jA sakate haiN| una para zraddhA rakhanI caahie| prarUpaNAdvAravanaspatikAya ke nIva do prakAra ke haiM-sUkSma aura cAdara / sUkSma jIva samasta lokAkAza meM kAjala kI kuppI kI taraha bhare hue haiN| yAdara jIva loka ke eka-eka bhAga meM hote haiM / sUkSma jIvoM ke bhI do bheda haiM--paryApta aura aparyApta / bAdara jIva pratyekazarIra aura sAdhAraNazarIra ke bheda se do prakAra ke haiN| saMkecane prApta thAya che ane prazaMsA karavAthI le che ane khile che e kAraNathI vanaspatinI sacittatAmAM have kaIne paNa vivAda nathI. sUkSama vanaspatikAyanA jIva netrathI joI zakAtA nathI. te bhagavAnanA vacanathI ja jANI zakAya che. tenA para zraddhA rAkhavI joIe. vanaspatikAyanA jIva be prakAranA che. (1) sUkSma ane bAdara, sUma jIva samasta lokAkAzamAM kAjalanI kupInI pramANe bharelA che. bAdara chava lokanA eka-eka bhAgamAM hoya che. sUkSma jInA paNa be bheda che. (1) paryApta ane (2) aparyApta. bAdara chava pratyeka zarIra ane sAdhAraNazarIranA bhedathI be prakAranA che. ekaeka jIva sambandhI Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 AcArAGgasUtre "strINAM sparzAt mirvikasati vakulaH zIdhugaNDapa sekAt, pAdAghAtAdazokastilakakuravako vIkSaNAliGganAbhyAm | mandA narmavAkyAmRhasanAcampako vaktratrAtAd, vallI gItAnnamerurvikasati ca puro nartanAda karNikAraH " // 1 // iti // Agamospi -- " vaNasaI cittamaM tamakyA aNegajIvA puDhIsattA, annattha satyapariNaeNaM " iti / ( dazacai0 ) pradarzitaM cAdhunika vaijJAnikaiH pratyakSatayA svakRtaprayogavizeSeNa vanaspatInAM sacittatvam, yathA- krodhAdimunnATayatAM tepAM gAlIpadAnAdibhartsanavAkyato "priyaMgu kA peDa striyoM ke sparza se vikasita hotA hai, bakucha madirA ke kulle se khila uThatA hai | azoka vRkSa strI ke paira kA AghAta lagane se khila jAtA hai / tilaka vRkSa striyoM ke dekhane se, tathA kuravaka unake AliMgana se khila uThatA hai / mandAra vRkSa vinodramaya cAkya sunakara, campaka mRduha~sI se, vahI vaktra (mukha) vAyu se aura nameru gIta se vikasita hotA hai | kanera kA peMDa sAmane nAcane se khila jAtA hai " // 1 // vanaspati ko sacetanatA Agama pramANa se bhI siddha hotI hai / daza vaikAlika sUtra meM kahA hai- zastrapariNata ko chor3akara zeSa satra vanaspati sacitta kaho gaI hai, vaha aneka jIvavAlI hai aura una jIvoM kI sattA pRthak pRthak hai" / Adhunika vaijJAnikoMne apane prayogoM dvArA pratyakSa dikhalA diyA hai ki vanaspati sacita hai / krodha Adi karane se gAlI dene yA bhartsanA karane se vRkSa, latA Adi I htt priyaMgunA che. strIonA sparzathI vikasita thAya che, khakula midarAnA kAgaLA karavAthI khilI uThe che. azeka vRkSa strInA pagane AghAta lAgavAthI khilI uThe che. tilaka vRkSa srIone jevAthI tathA kuravaka strIonA AliMganathI khilI uThe che, mandAra vRkSa vinedamaya vAkaya sAMbhaLIne, campaka mRdu hAMsIthI, vallI vakatra (mukha) vAyuthI ane nameruM gItathI vikasita thAya che. kanerane che. tenA sAme nAcavAthI khile che,'" / / 1 / vanaspatinI sacetanatA AgamapramANeAthI pazu siddha thAya che. dazavaikAlika sUtramAM kahyuM che--" zastrathI pariNata-( chedAelI )ne IMDIne bAkInI sa* vanaspati sacitta kahelI che, te aneka jIvavALI che, ane te jIvAnI sattA pRthakpRthak che." Adhunika vaijJAnika e pAtAnA prayogA dvArA pratyakSa-pratAvI ApyuM che ke vanaspati sacitta che. krodha Adi karavAthI, gALa devAthI athavA tiraskAra karavAthI vRkSa, latA Adi Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 3. 5 sU. 1 vanaspatiprarUpaNA asthika-tinduka-kapityA-mbADaka-mAtuliGga-billA-malaka-panasa-dADimAdayaH / ekAsthikAnAM bahuvIjakAnAM ca vRkSANAM mUlaikajIvamAzritya mUlakandaskandhavazAkhApravAleSu pratyekamasaMkhyeyA jIvAH santi / eko mUlajIvastu mUlAdiphalaparyantaM sarvAvayavaM vyApya kSeSu tiSThati / nanvekAsthikAnAM bahuvIjakAnAM ca vRkSANAM mUlakandaskandhatvakazAkhAdayaH matyekamasaMkhyeyajIvAH santi, iti yaduktaM tat kathamupapadyate, mRlAdiphalaparyantA vRkSAH sarve'pyekazarIrAkArA evopalabhyante, yathA-devadattasya zarIramakhaNDamekarUpamupalabhyate tadvat, tasmAdekazarIrAtmakA eva dRkSAH, kathamamI matyekazarIrA asaMkhyeyajIcA iti ? ucyate-- (taMdU) kapitha (phaviTha), ambADaka, mAtuliMga, bilva, AmalA, panasa aura dADima Adi / ekAsthika aura bahubIjaka vRkSoM meM mUlake eka jIva ke sahAre mUla, kaMda, skaMdha, chAla, __ zAkhA,aura pravAla meM alaga-alaga asaMkhyAta jIva haiN| eka mUla jIya, mUla se lekara phala taka vRkSa ke sabhI avayavoM meM vyApta hokara rahatA hai| zaMkA-eka bIjavAle aura bahuta cIja bAle vRkSoM ke mUla, kanda, skandha, svacA, zAkhA Adi pratyeka asaMkhyAta jIva vAle haiM, yaha kathana sahI kaise ho sakatA hai ? mUla se lekara phalaparyanta vRkSa sabhI eka zarIrAkAra hI upalabdha hote haiM, jaise ki devadatta kA zarIra akhaMDa ekarUpa hI dekhA jAtA hai / ataH vRkSa eka-eka zarIrarUpa hI haiN| una meM asaMkhyAta pratyeka kisa prakAra ho sakate haiM ? masthira, ti, pitya, mA4, mAtumi minnaI), pi, (tel), mAmA, panasa ane dADama Adi. ekAsthika ane bahubIjaka vRkSAmAM mULanA eka jIvanA AdhAre mUla, kaMda, skaMdha chAla, zAkhA ane pravAlamAM alagaalaga asaMkhyAta jIva che. eka mUla jIva, mUlathI laIne phala sudhI vRkSanA sarva avasthAmAM vyApta thaIne rahe che. zakA-ekabIjavALA ane bahubIjavALA vRkSanA mULa, kaMda, skandha, tvacAchAla, zAkhA Adi pratyeka asaMkhyAta chavavALA che. A kathana sAcuM che ema kevI rIte kahI zakAya ? athavA e kathana sAcuM kevI rIte hoI zake? mUlathI laIne phala sudhI vRkSa sarva eka zarIrAkAraja upalabdha thAya che. jemake devadattanuM zarIra akhaMDa ekarUpa ja jovAmAM Ave che. e mATe vRkSa eka eka zarIra. rUpaja che. temAM asaMkhyAta pratyekazarIra kevI rIte hoI zake che? pra. mA.-75 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 bhAcArAma mati gataM pratyekam , pratyekaM zarIraM yeSAM te pratyekazarIrAH / pratyekanAmakarmodayatrazAdekaikasya jIvasya zarIramaudArikaM caikriyaM vA pRthak pRthag bhavati / evambhUtA jIvA pratyekazarIrA ucyante / nArakadevamanupyAH, dvIndriyAdayaH, pRthivyAdayaH, vRkSagucchAdighanaspatayazca matpekazarIriNaH santi / ime pratyekAH pratyekajIvA api kathyante / pratyekazarIrA dvAdazavidhA:-kSa-guccha-gulma-latA-ballI-parvaga-tRNa-valayaharitI-padhi-jalaruha-kuhapabhedAt / tatra vRkSA dvividhAH-ekAsthikAH (ekavIjakAH) bahavIjakAya / tatraikAsthikA anekavidhA:-nimyAmrajamyakauzamyAdayaH / bahuvIjakA apyanekavidhA: eka-eka jIvasaMbaMdhI zarIra pratyekazarIra kahalAtA hai / pratyekanAmakarma ke udaya se eka-eka jIva ke zarIra audArika aura vaikriya alaga-alaga hotA hai| aise alaga-alaga zarIra vAle jIva pratyekazarIra kahalAte haiM-nAraka, deva, manuSya dvIndriya Adi, pRthvIkAya Adi tathA vRkSa, guccha Adi vanaspatijIva pratyeka zarIrI haiN| inheM pratyeka aura pratyekAva bhI kahate haiN| pratyekazarIrI vanaspatikAya bAraha prakAra ke haiM-vRkSa, guccha gulma, latA, vallI, parvaga, tRNa, valaya, harita, auSadha, jalaruha aura kuhaNa | inameM vRkSa do prakAra ke haiM-ekAsthika arthAt eka bIja vAle aura. bahu. bojaka arthAt bahuta bIjo vAle / eka bIja vAle nIma, Ama, jAmana aura kauzamba Adi aneka prakAra ke haiM / bahubIjaka bhI aneka prakAra ke haiM / jaise asthika, tinduka, zarIra pratyeka zarIra kahevAya che. pratyekanAmakarmanA udayathI eka-eka jIvanA zarIra audarika ane vikriya alaga-alaga hoya che. evA alaga-alaga zarIravALA jIva pratyeka zarIra kahevAya che. nAraka, deva, manuSya, hIndriya Adi. pRthvIkAya Adi tathA vRkSa, guccha Adi vanaspatijIva pratyeka zarIra che. tene pratyeka ane pratyeka jIva paNa kahe che. pratyeka zarIrI vanaspatikAya bAra prakAranA che-vRkSa, guccha, gulma, latA, valI, parvaga, tRNa, valaya, harita, auSadha, jalaha ane kuhaNa. emAM vRkSa be prakAranA che-ekAsthi arthAt eka bIjavALA, ane basthika arthAta ghaNAMja bIjavALAM. eka bIjavALA-lIMbaDe, AMbe, jAMbu ane kauzalba, Adi aneka prakAranA che. bahubIjaka eTale ghaNA bIjavALA paNa aneka prakAranA che. jemake - Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 3. 5 sU. 1 vanaspatinarUpaNA 593 asthika-tinduka-kapityA-bADaka-mAtaliGga-villA-malaka-panasa-dADimAdayaH / ekAsthikAnAM bahucIjakAnAM ca vRkSANAM mUlaikajIvamAzritya mUlakandaskandhakhazAkhApravAleSu pratyekramasaMkhyeyA jIvAH santi / eko mUlajIvastu mUlAdiphalaparyantaM sarvAvayavaM vyApya kSeSu tiSThati / ____ nanvekAsthikAnAM bahuvIjakAnAM ca vRkSANAM mUlakandaskandhatvakazAkhAdayaH matyekamasaMkhyeyajIvAH santi, iti yaduktaM tat kathamupapadyate, mUlAdiphalaparyantA vRkSAH sarve'pyekazarIrAkArA evopalabhyante, yathA-devadattasya zarIramakhaNDamekarUpamupalabhyate tadvat, tasmAdekazarIrAtmakA eva vRkSAH, kathamamI pratyekazarIrA asaMkhyeyajIvA iti ? ucyate-- (teMdU) kapitha (phaviTha), ambADaka, mAtuliMga, bilva, AmalA, panasa aura dADima Adi / ekAsthika aura bahuvIjaka vRkSoM meM mUlake eka jIva ke sahAre mUla, kaMda, skaMdha, chAla, zAkhA,aura pravAla meM alaga-alaga asaMkhyAta jIva haiM / eka mUla jIva, mUla se lekara phala taka vRkSa ke sabhI avayavoM meM vyApta hokara rahatA hai| zaMkA---eka bIjavAle aura bahuta vIja vAle vRkSoM ke mUla, kanda, skandha, svacA, zAkhA Adi pratyeka asaMkhyAta jIva vAle haiM, yaha kathana sahI kaise ho sakatA hai ? mUla se lekara phalaparyanta vRkSa sabhI eka zarIrAkAra hI upalabdha hote haiM, jaise ki devadatta kA zarIra akhaMDa ekarUpa hI dekhA jAtA hai| ataH vRkSa eka-eka garIrarUpa hI haiN| una meM asaMkhyAta pratyeka kisa prakAra ho sakate haiM ? . sthi, tindu, pitya, mA4, bhAtumi (minnaI), mipa, (utel), Hai, 5nasa ane dADama Adi. ekAsthika ane bahubIjaka vRkSAmAM mULanA eka jIvanA AdhAre mUla, kaMda, skaMdha chAla, zAkhA ane pravAlamAM alaga-alaga asaMkhyAta jIva che. eka mUla jIva, mUlathI laIne phala sudhI vRkSanA sarva avayamAM vyApta thaIne rahe che. At tortun bhane mamI410 vRkSonA bhUga, 6, 245, kyaachAla, zAkhA Adi pratyeka asaMkhyAta jIvavALA che. A kathana sAcuM che ema kevI rIte kahI zakAya? athavA e kathana sAcuM kevI rIte hoI zake? mUlathI laIne phala sudhI vRkSa sarva eka zarIrAkAraja upalabdha thAya che. jemake devadattanuM zarIra akhaMDa ekarUpaja jovAmAM Ave che. e mATe vRkSa eka eka zarIrarUpaja che. temAM asaMkhyAta pratyekazarIra kevI rIte hoI zake che? pra. A.-75 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 pAcArAma prati gataM satyekam , pratyekaM zarIraM yeSAM te pratyeka zarIrAH / pratyekanAmakarmodayavazAdekaikasya jIvasya zarIramaudArikaM vaikriyaM vA pRthaka pRthag bhavati / evambhUtA jIvA pratyekazarIrA ucyante / nArakadevamanupyAH, dvIndriyAdayaH, pRthivyAdayaH, kSagulchAdighanaspatayazca pratyekazarIriNaH santi / ime pratyekAH pratyekajIyA api kathyante / pratyekazarIrA dvAdazavidhA:-kSa-guccha-gulma-latA-vallI-parvaga-tRNa-valayaharitI-padhi-jalaruha-kuNabhedAt / tatra vRkSA dvividhAH-ekAsthikAH (ekavIjakAH) bahuvIjakAzca / tatraikAsthikA anekavidhA:-nimbAmrajamyakauzamyAdayaH / bahuvIjakA apyanekavidhAH-- eka-eka jIvasaMbaMdhI zarIra pratyekazarIra kahalAtA hai / pratyekanAmakarma ke udaya se eka-eka jIva ke zarIra audArika aura vaikriya alaga-alaga hotA hai| aise alaga-alaga zarIra vAle jIva pratyekazarIra kahalAte haiM-nAraka, deya, manuSya dvIndriya Adi, pRthvIkAya Adi tathA vRkSa, guccha Adi vanaspatijIva pratyeka zarIrI haiN| inheM pratyeka aura pratyekajIva bhI kahate haiN| pratyekazarIro vanaspatikAya bAraha prakAra ke haiM-vRkSa, guccha gulma, latA, vallI, pavega, tRNa, valaya, harita, auSadha, jalaruha aura kuhaNa / inameM vRkSa do prakAra ke haiM-ekAsthika arthAt eka bIja vAle aura. bahubIjaka arthAt bahuta bIjoM vAle / eka bIja vAle nIma, Ama, jAmana aura kauzamba Adi aneka prakAra ke haiM / bahubIjaka bhI aneka prakAra ke haiN| jaise asthika, tinduka zarIra pratyeka zarIra kahevAya che. pratyekanAmakarmanA udayathI eka-eka jIvanA zarIra audarika ane kriya alaga-alaga hoya che. evA alaga-alaga zarIravALA jIva pratyeka zarIra kahevAya che. nAraka, deva, manuSya, hIndriya Adi. pRthvIkAya Adi tathA vRkSa, guccha Adi vanaspatijIva pratyeka zarIra che. tene pratyeka ane pratyeka jIva paNa kahe che. pratyeka zarIrI vanaspatikAya bAra prakAranA che-vRkSa, guracha, gulma, latA, valI, pasa, tRpa, 11ya, ti, bhISadha, raR.mane . emAM vRkSa be prakAranA che-ekAsthika athata eka bIjavALA ane bathika arthAt ghaNAMja bIjavALAM. eka bIjavALa-lIMbaDe, AMbe, jAMbu ane kauzalba, Adi aneka prakAranA che. bahubIjaka eTale ghaNA bIjavALA paNa aneka prakAranA che, jemake - Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAA www AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 5 sU. 1 vanaspatiprarUpaNA 593 asthika-tinduka-kapityA-myADaka-mAtuliGga-vilyA-malaka-panasa-dADimAdayaH / ekAsthikAnAM bahuvIjakAnAM ca vRkSANAM mUlaikajIvamAzritya mUlakandaskandhakhazAkhAprayAleSu pratyekamasandhyeyA jIvAH santi / eko mUlajIvastu mUlAdiphalaparyantaM sarvAvayacaM vyApya kSeSu tipThati / nanvekAsthikAnAM bahuvIjakAnAM ca vRkSANAM mUlakandaskandhatvakazAkhAdayaH pratyekamasaMkhyeyajIvAH santi, iti yaduktaM tat kathamupapadyate, mUlAdiphalaparyantA vRkSAH sarve'pyekazarIrAkArA evopalabhyante, yathA-devadattasya zarIramakhaNDamekarUpamupalabhyate tadvata, tasmAdekazarIrAtmakA evaM vRkSAH, kathamamI pratyekazarIrA asaMkhyeyajIvA iti ? ucyate-- (taMdU) kapindha (kaviTha), ambADaka, mAtuliMga, vilya, AmalA, panasa aura dADima Adi / ekAsthika aura bahuvojaka vRkSoM meM mUlake eka jIva ke sahAre mUla, kaMda, skaMdha, chAla, zAkhA,aura pravAla meM alaga-alaga asaMkhyAta jIva haiN| eka mUla jIva, mUla se lekara phala taka vRkSa ke sabhI avayavoM meM vyApta hokara rahatA hai / zaMkA---eka bIjavAle aura bahuta bIma vAle vRkSoM ke mUla, kanda, skandha, tvacA, zAkhA Adi pratyeka asaMkhyAta jIva vAle haiM, yaha kathana sahI kaise ho sakatA hai ? mUla se lakara phalaparyanta vRkSa sabhI eka zarIrAkAra hI upalabdha hote haiM, jaise ki devadatta kA zarIra akhaMDa ekarUpa hI dekhA jAtA hai| ataH vRkSa eka-eka zarIrarUpa hI haiN| una meM asaMkhyAta pratyeka kisa prakAra ho sakate haiM ? asthi, ti, pitya, 4, bhAtusiMga (minnaI), mada, (matel), mAmai, 5nasa ane dADama Adi. ekAsthika ane bahabIjaka vRkSAmAM mULanA eka jIvanA AdhAre mUla, kaMda, skaMdha chala zAkhA ane pravAhamAM alaga-alaga asaMkhyAta jIva che. eka mUla jIva, mUlathI laIne phala sudhI vRkSanA sarva avayavomAM vyApta thaIne rahe che. At-3mIpaNA mane pIaratml vRkSAnI bhUga, 4, 24.5, svychAla, zAkhA Adi pratyeka asaMkhyAta jIvavALA che. A kathana sAcuM che ema kevI rati kahI zakAya ? athavA e kathana sAcuM kevI rIte heI zake? | mUlathI laIne phala sudhI vRkSa sarva eka zarIrAkAraja upalabdha thAya che. jemake devadattanuM zarIra akhaMDa ekarUpa ja jovAmAM Ave che. e mATe vRkSa eka eka zarIra. rUpaja che. temAM asaMkhyAta pratyekazarIra kevI rIte hoI zake che? pra. mA.-75 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 bhAdhArAne ____ mUlaskandhAdipu tepAmasaMkhyeyAnAmapi jIvAnAM pratyekanAmakarmodayAt pRthaka pRthageva ekaikazarIrasadbhAvena pratyekazarIratvaM sidhyati / yadyapi kSANAM mUlAdipu pratyekamasaMkhyeyA api jIvAH parasara vibhinnazarIrAH, tathApi bhavalarAgadvepopacitatathArUpapratyekanAmakarmamAhAtmyAdava parasparaM samAzliyAH saMmizritA bhavanti / yathA zlepaNadravyeNa mizrIkRtya nirmitAyAM khasakhasaguTikAyAM pratyekamAge svasvasattayA khasakhasavIjAni tiSThanti / yathA vA-guDamizritaistilaiH kRtAyAM tilapaTikAyAM tilAH svasvarUpeNa vartante, tathaiva pratyekazarIrA asaMkhyeyajIvAH mUlakandAdiSu pratyekaM tiSThanti / sAdhAraNa ___ samAdhAna-mUla aura skandha Adi meM una asaMkhyAta jIvoM ke, pratyeka nAmakame ke udaya se alaga-alaga eka-eka zarIra haiM, ataH ve saba pratyekazarIrA siddha hote haiN| yadyapi vRkSoM ke mUla Adi meM asaMkhyAta jIva haiM aura una saba ke zarIra bhinna-bhinna haiM, phira bhI tItra rAga-dveSa ke kAraNa upArjita pratyekanAmakarma ke prabhAva se hI ve saba Apasa meM mile hue-se rahate haiM / jaise kisI cipakanI cIja meM milAkara banAI huI khasakhasa kI golI ke pratyeka bhAga meM khasakhasa ke bIja apanA alaga-alaga astitva banAye rakhate haiM, athavA jaise guDa mile tiloM kI banAI huI tilapapaDI meM tiloM ke dAne apane apane svarUpa meM vidyamAna rahate haiM, uso prakAra pratyekazarIrI asaMkhyAta jAva mUla, kanda Adi meM rahate haiM / sAdhAraNavanaspati se ina meM yaha bheda hai ki pratyekazarIra samAdhAna-mUla ane skaMdha AdimAM te asaMkhyAta jIvana pratyekanAmakarmanI udayathI alaga-alaga eka-eka zarIra che, te paNa tIvra rAga-dveSanA kAraNe upArjita-prApta karelA pratyekanAmakarmanA prabhAvathI ja te sarva ApasamAM-parasparamAM maLelA rahe che, jema ke cipakanI (cIkaNI-coTI jAya tevI) cIjamAM meLavIne banAvelI khasakhasanI goLInA pratyeka bhAgamAM khasakhasanAM bIja pitAnuM alaga alaga astitvabanAvI rAkhe che. athavA jema goLa meLavelI talanI talapApaDI-talasAMkaLImAM talanA dANA pita-pitAnA svarUpamAM vidyamAna rahe che, te pramANe pratyekazarIrI asaMkhyAta jIva mUla, kaMda AdimAM rahe che. sAdhAraNa vanaspatithI tenAmAM e bheda che ke -pratyekazarIrI Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TokA adhya. 1 u. 5 . 1 vanaspatiprarUpaNA 596 vanaspatibhyastvetAvAn vizeSaH- pratyekazarIrAH parasparaM saMmizritA api bhinnA eva viSThanti, sAdhAraNazarIrAstvanyonyAnuviddhA iti / patreSu pratyekaM mUlajIvAdabhinna ekaiko jIvaH / uktaM hi prajJApanAyAmekAsthikabahuvIjavRkSaprarUpaNAvasare-" pattA patteyajIviyA " iti / tathA - tAlasaralanAlikeravRkSANAM skandhazcaikajIvaH / taduktam" NANA viThANA, rukkhANaM egajIviyA pattA | khaMdhovi egajIvo, tAla - sarala - nAkierINaM " | chAyA - nAnAvidha saMsthAnAni, vRkSaNAm ekajIvikAni patrANi / skandho'pi ekajIvaH, tAlasarala nArikelAnAm // (prajJA0 ) jIva Apasa meM mile hue bhI bhinna-bhinna rahate haiM kintu sAdhAraNazarIravAle jIva Apasa meM anuviddha - eka rUpa hokara rahate haiM / tAtparya yaha hai ki pratyekazarIrI jIvoM kA zarIra alagaalaga hotA hai kintu ina sAdhAraNazarIrI jIvoM kA zarIra eka hI hotA hai / pattoM meM mUla jIva se bhinna eka-eka jIva alaga-alaga hote haiM / prajJApanA sUtra meM ekabIja aura bahubIja vRkSoM kI prarUpaNA karate hue kahA hai- 'pattA patteyajIviyA' arthAt patte pratyeka jIva vAle haiM / tathA tAla, sAla, nAlikera Adi vRkSoM kA skandha eka jIva hai / kahA hai 46 'nAnA prakAra ke AkAra vAle vRkSoM ke patte pratyekajIva haiM aura tAla, sarala arr nAriyala ke skandha ekajIva haiM >> jIva paraspara maLelA chatAM paNa bhinna-bhinna rahe jIva parasparamAM anuviddha ekarUpa thaIne rahe che. chavAnAM zarIra alaga-alaga haiAya che. kintu ekaja hAya che. che; parantu sAdhAraNa zarIravALA tAtparya e che ke pratyekazarIrI A sAdhAraNazarIrI jIvenuM zarIra pattAM-pAMdaDAMmAM, mRtyu jIvathI bhinna ekaeka jIva alaga-alaga hoya che. prajJApanAsUtramAM ekabIja ane khaDubIja vRkSAnI prarUpaNA karatA thakA kahyu` che keH'pttaa patteyajIviyA' arthAt pattAM pratyeka lavavAjA hai. " tathA tAla, sarala, nALiera Adi vRkSAnAM skaMdha eka jIva che. kahyuM che ke:-- "nAnA amAranA bhA4ravAjA vRkSAnAM patta-yahAM atyeva che. sane tATA, sarala tathA nArielanA "dha ekatra che," Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 bhAcArAne mUlaskandhAdipu tepAmasaMkhyeyAnAmapi jIvAnAM pratyekanAmakarmodayAt pRthaka pRthageva ekaikazarIrasadbhAvena pratyekazarIratvaM sidhyati / yadyapi vRkSANAM mUlAdipu pratyekamasaMkhyeyA api jIvarAH parasara vibhinnazarIrAH, tathApi pravalarAgadvepopacitatathArUpamatyekanAmakamamAhAtmyAdeva parasparaM samAzliSTAH saMmithitA bhavanti / yathA zlapaNadravyeNa mizrIkRtya nirmitAyAM khasakhasaguTikAyAM pratyekamAge svasvasattayA khasakhasavIjAni tiSThanti / yathA vA-guDamizritaistilaiH kRtAyAM tilapaTikAyAM tilAH svasvarUpeNa vartante, tathaiva pratyekazarIrA asaMkhyeyajIvAH mUlakandAdipu pratyekaM tiSThanti / sAdhAraNa samAdhAna-mUla aura skandha Adi meM una asaMkhyAta jIvoM ke, pratyeka nAmakarma ke udaya se alaga-alaga eka-eka zarIra haiM, ataH ve saba pratyekazarIrA siddha hote haiN| yadyapi vRkSoM ke mUla Adi meM asaMkhyAta jIva haiM aura una saba ke zarIra bhinna-bhinna haiM, phira bhI tIna rAga-dveSa ke kAraNa upArjita pratyekanAmakarma ke prabhAva se hI ve saba Apasa meM mile hue-se rahate haiM / jaise kisI cipakanI cIja meM milAkara banAI huI khasakhasa kI golI ke pratyeka bhAga meM khasakhasa ke bIja apanA alaga-alaga astitva banAye rakhate haiM, athavA jaise guDa mile tilo kI banAI huI tilapapar3I meM tiloM ke dAne apane apane svarUpa meM vidyamAna rahate haiM, usI prakAra pratyekazarIrI asaMkhyAta jIva mUla, kanda Adi meM rahate haiM / sAdhAraNavanaspati se ina meM yaha bheda hai ki pratyekazarArA " samAdhAna--mUla ane skaMdha AdimAM te asaMkhyAta chanA pratyekanAmakarmanA udayathI alaga-alaga eka-eka zarIra che, te paNa tIvra rAga-SanA kAraNe upArjita-prApta karelA pratyekanAmakarmanA prabhAvathI ja te sarva ApasamAM-parasparamAM maLelA rahe che, jema keI cipakanI (cIkaNI-cATI jAya tevI cIjamAM meLavIne banAvelI khasakhasanI goLInA pratyeka bhAgamAM khasakhasanAM bIja pitAnuM alaga alaga astitva banAvI rAkhe che. athavA jema goLa meLavelI talanI talapApaDI-talasAMkaLImAM talanA dANA pita-pitAnA svarUpamAM vidyamAna rahe che, te pramANe pratyeka zarIrI asaMkhyAta jIva mUla, kaMda AdimAM rahe che. sAdhAraNa vanaspatithI tenAmAM e bheda che ke pratyekazarIrI Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ramaaman AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u.mu. 1 vanaspatimarUpaNA gucchA anekavidhAH-ADhakI-ntAkI-tulasI-pippalImabhRtayaH / gulmAHhUsvaskandhabahukANDapatrapuSpaphalopetA:, te'nekavidhA:-serikA-navamAlikA-koraNTakabandhujokkAdayaH / latA anekavidhA:-pamalatA-nAgalatA'zokalatAcampakalatAdayaH / yasya vanaspatestiryak tathAvidhAH zAkhAH prazAstrA vA na prasRtAH sA latIcyate / yallyo'nekavidhA:-puppaphalI-kUpmANDI-kAliGgI-tumbI- pupI-kozAtakI -paTolAdayaH / parvagA anekavidhAH-ikSu-vaMza-nalavaMza-vetasaprabhRtayaH / tRNAnianekavidhAni-kuzAdIni / valayAni-tAla-tamAla-ketakI-kadalI-kandalyA guccha aneka prakAra ke haiN| jaise-aAhara vRttAkI, tulasI, pippalI Adi / jinakA tanA choTA ho, kAMDa bahuta ho aura jo patto, phUloM aura phalo se yukta ho unheM gulma kahate haiN| ve bhI kaI prakAra ke hai| yathA-serikA, navamAlikA, koraNTaka, bandhujIvaka vagairaha / latAe~ bhI aneka prakAra kI hai| jaise-pALatA, nAgalatA, azokalatA, campakalatA aadi| jisa vanaspati kI tirachI athavA khAsa taraha kI zAkhAe~-prazAkhAe~ nahIM phailatI vaha latA kahalAtI haiN| ballI ke bhI bhaneka bheda hai / jaise--puSpakalI, kUSmANDI, kAliMgI, tumbI, puSa, kakaDI) kozAtakI tathA paTolAdi / parvaga bhI aneka prakAra ke haiN| jaise-iza, (selarI) vaMza, (vAsa) nalabaMdA, veta Adi / kuza aura dUva Adi tRNa aneka prakAra ke hote hai| tAla, tamAla, ketakI, kadalI, kandalI Adi valaya cha bhane pradhAna che. -tu32, pRrdsI, tulasI, pipasI. mA. jenA thaDa nAnA hoya, kAMDa bahuja hoya ane je pattAM-phUla ane phaLothI yukta hoya tene guma kahe che. te paNa ghaNA prakAranA che. jema-serikA, navalikA, keraTaka, baMdhujIvaka vagere latAe paNa aneka prakAranI che. jevI rIte ke-paghalatA, nAgalatA. akalatA, campakalatA Adi. je vanaspatinI tirachI athavA khAsa tahanI zAkhAo-prazAkhAo phelAtI nathI te latA kahevAya che. vallInA paNa aneka bheda che. jevI rIte puSpaklI, mAMDI, kAliMgI, tumbI. trapujI, kezAtakI tathA paTelAdi. parvaga paNa aneka prakAranA che. jema-zeraDI, vAMsa nalavaMza ta Adi, kuza-dAbhaDe ane dUba--dha Adi tRNa aneka prakAranA hoya che. tAla, tamAsadsI, 461-31, 44kSI mAhina yAya che.lIya, (diran) Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 bhacArAtre puppeSu anekajIvAH- saMkhyAtA asaMkhyAtA anantA vA santi / uktazca - "puNphA aNegajIvA " iti / 46 puphA jalayA thalayA, ciMTavA ya nAlibaddhA ya / saMkhijjama saMkhijjA, bodhavvANaMtajIvA ya " // chAyA - puSpANi jalajAni sthalajAni, hantavaddhAni ca nAlibaddhAni ca / sakhyeyAni (saMkhyeya jIvAni ) asaMkhyeyAni (asaMkhyeya jIvAni ) algoyAni ananta jIvAni ca // (majJA0 ) yattu " puSpANi caikajIvAni mantavyAnI" - ti zIlAGkAcAryairabhihitaM tat prAmAdikam prajJApanAsUtravirodhAt / phaLe mUlajIvamAzritya pratyekaM dvau dvau jIvau staH / doNi ya jIvA phale bhaNiyA " iti prajJApanA vacanAt / vRkSAH prarUpitAH, athagucchAdayaH procyantephUlo meM aneka - saMkhyAta asaMkhyAta athavA ananta jIva hote haiN| kahA bhI hai- "puraphA aNegajIcA" phUla aneka jIva cAle hote haiM / "jala meM utpanna hone vAle, sthala meM utpanna hone vAle, vRntabaddha yA nAli - baddha phUla saMkhyAta, asaMkhyAta vyathavA ananta jIva vAle samajhane cAhie " | ( majJApanAsUtra ) "phUla eka jIva vAle hote haiM" yaha zIlAGkAcArya kA kathana bhUlabharA hai, kyoM ki yaha prajJApanAsUtra se viruddha hai / phaloM meM mUla jIva kI apekSA pratyeka do-do jIva haiM / prajJApanA sUtra meM kahA haiphala meM do jIva kahe gaye haiM / " 46 ne yahA~ taka vRkSoM kA nirUpaNa kiyA / aba guccha Adi ke viSaya meM kahate haiNphUlAmAM aneka sakhyAta asaMkhyAta athavA anantajIva hoya che. kahyuM paNa che- 'puraphA aNegajIvA' " phUla aneka jIvavALA hAya che. " jalamAM utpanna thavAvALAM, sthaLamAM utpanna thavAvALAM vRttabaddha athavA nAlimA~ phUla sakhyAta asaMkhyAta athavA ananta jIvavALAM che, ema samajavu ledha the. " ( ajJApanAsUtra ). " phUla eka jIvavALAM hoya che." A zIlAMkAcAryanuM kathana bhUlabharyuM" che, kemake teprajJApana sUtrathI viruddha che. phlAmAM mUla jIvanI apekSA pratyeka be-be jIva che. prajJApanAsUtramAM kahyuM che "samAM me va uhelA che." ahiM sudhI vRkSanuM nirUpaNa karyuM" have guccha AdinA viSayamAM kahe cheH ' Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi- TIkA adhya. 1 u. 5 . 1 vanaspatiprarUpaNA 599 jAtastena taccharIramutpAditaM, sarvathA svAyattIkRtaM ca kathaM tatrAnyeSAM jIvAnAmatrakAzaH, nahi devadattazarIre devadatta ivAnye'pi jIvAH sarvAvayaveSu sadaiva parasparAnupravezapUrvakaM prAdurbhavanti ? yadvA-yenaiva taccharIraM niSpAdya satyavakAze svetaraiH saha parasparAnupravezena svAdhInaM kRtaM sa eva yatra madhAnaH syAt, tatatha tasyaiva paryAptAparyAptavyavasthA, prANApAnAdiyogya pudgalopAdAnaM yA bhavet natu zeSANAm ? atrocyate nAyaM prazno yuktipathamArohati, zaGkAkarturjinazAsanaparijJAnAbhAvAt / pahala jo jIva utpanna huA usane vaha zarIra utpanna kiyA aura use pUrI taraha apanA liyA / phira usa zarIra meM dUsare jIvoM ko avakAza kisa prakAra mila sakatA hai ? devadatta ke zarIra meM devadatta kI taraha anya jIva bhI saba avayavoM meM, eka dUsare meM milakara utpanna kaise ho sakate hai ? athavA jisa jIvane vaha zarIra utpanna karake, avakAza hone para apane se bhinna anya jIvoke sAtha milakara grahaNa kiyA hai vahI jIva usa zarIra meM pradhAna hogA / aisI sthiti meM usI kI paryApta aura aparyApta kI vyavasthA hogii| vahI prANApAna Adi ke yogya puloM ko grahaNa karegA / zepa jIvoM ke viSaya meM kisa prakAra yaha vyavasthA ho sakatI hai / SAN samAdhAna- yaha zaMkA ucita nahIM kahI jA sakatI, kyoM ki zaMkAkAra ko jinazAsana kA parijJAna nahIM hai / je jIva utpanna thaye teNe te zarIra utpanna karyuM' ane teNe pUrI rIte peAtAnuM karI lIdhuM. pachI e zarIramAM mInta jIveAne avakAza kevI rIte maLI zake che? devavruttanA zarIramAM devadattanI pramANe anya jIva paNa tamAma avayavemAM eka bIjAne maLIne uttpana kevI rIte thaI zake che? athavA je jIve A zarIra utpanna karIne avakAza maLatAM pAtAnAthI bhinna anya jIvAnI sAthe maLIne grahaNa karyuM che te jIva e zarIramAM pradhAna thaze. evI avasthAmAM-sthitimAM enI paryApta ane aparyAptanI vyavasthA thaze. teja prANuapAna AdinA yAgya pudgalene grahaNa karaze. zeSa-bAkInA jIvenA viSayamAM e vyavasthA kevI rIte thaI zake che samAdhAna-A zaMkA yAgya nathI kemake-za MkA karanArane jina, zAsananuM parijJAna nathI. Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 cArA dIni / harivAni - tandulIyaka- vastula-mAjarapAdikA - pAlahyAdIni / oSadhyaHzAli - trIhi-godhUma-yava- barjarI - mudra- mApAdayaH / jalaruhAH - utpala - padma-kumudanalina- puNDarIka - zatapatra - sahasrapatra- kokanadA - ravindra - panaka - panakacaha- zaivAlAdayaH / kuNAH bhUmisphoTakAsspakAya - sarpacchatrAdayaH / uktAH pratyekazarIrA vanaspatayaH / atha sAdhAraNazarIrAH prarUpyantesAdhAraNa nAmakarmodayAdanantAnAM jIvAnAM sAdhAraNamekaM zarIraM bhavati / tasmAt sAdhAraNamekaM zarIraM yeSAM te sAdhAraNazarIrAH / nanu kathamanantajIvAnAmekaM zarIraM saMbhavati, tathAhi - yaH khalu prathamaM kahalAte haiM / tandulIyaka, vastula, mArjArapAdikA, pAlaMkI Adi ko harita kahate haiM zAlinIhi (dhAna) o gehU~, jau, bAjarI, mUga, uDada Adi ke paudhe oSadhi kahalAte haiM / utpala, padma, kumuda, nalina, puNDarIka zatapatra, sahasrapatra, kokanada, aravinda, panaka, panakacaTTa, zaivAla Adi ko jalaruha kahate haiM / bhUmisphoTaka, ApakAya aura sarpachatra Adi kuNa kahalAte haiM / yahA~ taka pratyekazarIra vanaspati kA vivecana huA / sAdhAraNazarIra kA prarUpaNa isa prakAra hai sAdhAraNa nAmakarma ke udaya se ananta jIvoM kA eka sAdhAraNa hotA hai / jinakA zarIra sAdhAraNa arthAt eka ho, ve sAdhAraNazarIra kahalAte hai / zaGkA- ananta jIvoM kA zarIra eka kaise ho sakatA ho ? kyoM ki pahale vastusa (athuvA) bhAzyAhiza, pAlaDI (suvApAsa) mahine harita he che. zAdI, vIDi (dhAnya) gehUM-dha, va, mAro, bhaga, bhaDa yAhi yoSadhi havAya che. utpasa, padma, bhuha, nasina, puMDarI, zatapatra, sahasapatra, ounaha, araviha, panaU, panakacakra. zaivAla Adine jalaruSa kahe che. bhUmisphaTika, ApakAya ane sarpa chatra Adi-kuNu kahevAya che. ahiM sudhI pratyeka vanaspatinuM vivecana thayuM, sAdhAraNa zarIranuM prarUpaNa A prakAre che-- sAdhAraNanAmakamanA udayathI ananta jIvenuM eka sAdhAraNazarIra hAya che. jenuM zarIra sAdhAraNu arthAt eka Aya te sAdhAraNazarIra kahevAya che. zakA--ananta jIvAnAM zarIra eka kevI rIte hoI zake che ? kemake pahela vahele Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wawww towww.aa ne AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 5 naM. 1 vanaspatiprarUpaNA sAhAraNamAhAro, sAhAraNamANapANagahaNaM c| __ sAhAraNajIvANaM, sAhAraNalakkhaNaM eya" // 18 // (prajJA0 115) chAyA-sAdhAraNamAhAraH, sAdhAraNamAnamANagrahaNaM ca / sAdhAraNanIvAnAM, sAdhAraNalakSaNametat / / 18 // evaM ca parasparAnuviddhAnantajIvasamUharUpeNa ekazarIrAvasthAyino jIvAH sAdhAraNazarIrA iti siddham / ete sAdhAraNajIvazabdena sAdhAraNazabdenApi ca vypdishynte| te'nekavidhAH-muraNakanda- vAkanda-zarkarAkanda - raktAlu-piNDAlu - lanapalANDu-gRjana-gaverAdayaH / vanaspatermUlasaMlagno bhUmyantagato bhAgavizeSaH kandaH / ete'nantajIvapiNDasvarUpAH santi / sAdhAraNa jIvoM kA AhAra sAdhAraNa hotA hai aura sAdhAraNa prANApAna kA grahaNa hotA hai, isa prakAra unakA yaha sAdhAraNa lakSaNa kahA gayA hai " // 18 // (prajJA0 115) ___ isa prakAra siddha huA ki eka dUsare meM mile hue anantajIvasamUharUpa se eka hI zarIra meM rahane vAle sAdhAraNa jIva haiM / ina jIvoM ke lie 'sAdhAraNajIva' tathA 'sAdhAraNa zabda kA bhI vyavahAra kiyA jAtA hai| sAdhAraNa jIva aneka prakAra ke hote haiM / jaise-sUraNakanda, bajakanda, zakarakanda, ratAca, piMDAla, lahasuna, pyAja, gAjara, adarakha Adi / vanaspati ke mUlaka sAtha juDA huA aura jamIna ke andara rahane vAlA hissA kaMda kahalAtA hai| ye kaMda anaMta - jIvoM ke piMDa haiN| R aman sAdhAraNa ne AhAra sAdhAraNa hoya che ane sAdhAraNa prANAyAnanuM grahaNa lAya che. e pramANe tenuM A sAdhAraNa lakSaNa karyuM che (18)" A pramANe siddha thayuM ke eka bIjAmAM maLelA anantajIvasamUharUpathI eka ja zarIramAM rahevA vALAM sAdhAraNa jIva che. e jIvene mATe "sAdhAraNa chava" tathA 1 'sAdhAraNa" zaradane paNa vyavahAra karI zakAya che. sAdhAraNa jIva aneka prakAranA hoya che. jema-sUraNakada, ratALuM, piMDALu, lasaNa, DuMgaLI, gAjara, Adu Adi. vanaspatinA mULanI sAthe joDAelA ane jamInanI aMdara rahevAvALe bhAga kaMda kahevAya che. A kaMda ananta jenA piMDa che. ma.sA.-76 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eerrAmatre sAdhAraNa nAmakarmaprabhAvAdanantA api jIvA ekasminneva kAle sadevotpattideze tiSThanti, sadaiva paryApta nirvarttayanti, sahaiva prANApAnayogyapudgalAnupAdadate, sadaiva va teSAmAhArAdipudgalagrahaNam, tasmAnna kAcidanupapattiriti / uktaJca bhagavatA - " samayaM vayaMvANaM, samayaM tesi zarIranivvittI / samayaM ANaggaddaNaM, samayaM ussAnIsAsA // 16 // ekassa u jaM gahaNaM, cahUNa sAhAraNANa taM caiva / jaM bahuyANaM gahaNaM, samAsao taMpi egassa // 17 // chAyA - samakaM vyutkrAntAnAM, samakaM teSAM zarIra nirvRttiH / samakamAnagrahaNaM, samakamucchvAsaniHzvAsau // 16 // ekasya tu yad grahaNaM, cahUnAM sAdhAraNAnAM tadeva | yad bahukAnAM grahaNaM, samAsatastadapyekasya // 17 // sAdhAraNa nAmakarma prabhAva se ananta jIva eka hI kAla meM sAtha ho utpatti deza meM utpanna hote haiM, sAtha hI paryAptiyA pUrNa karate haiM, sAtha hI prANApAna ke yogya pudgaloM ko grahaNa karate haiM aura sAtha hI AhAra Adi ke yogya pudgaloM ko grahaNa karate haiM / ata eva isa kathana meM tanika bhI ayukti nahIM hai / bhagavAn ne kahA hai 600 "sAtha hI ve jIva utpattideza meM Ate haiM, sAtha hI unakA zarIra banatA hai, sAtha hI prANa grahaNa karate haiM, sAtha hI uccAsa-niHzvAsa hote haiM (16) eka jIva jo grahaNa karatA hai vaha bahuta jIvoM ke lie samAna hotA hai aura bahuta jIva jo grahaNa karate haiM vaha eka ta ke lie bhI hotA hai (17) sAdhAraNu nAmakamanA prabhAvathI ananta jIva ekaja kAlamAM sAtheja utpattidezamAM utpanna thayA che. sAtheja paryAptie pUrNa kare che. sAtheja prANaapAnanA cAgya-pudgaleAne traNa kare che, ane sAtheja AhAra AdinA yAgya pudgalAne grahaNa kare che. e mATe A kathanamAM jarApaNa asvAbhAvikatA athavA ayukatatA nathI. bhagavAne kahyu che ke - "te jIva eka sAtheja utpattidezamAM Ave che, sAtheja enAM zarIro bane che, sAtheja prANa grahaNa kare che. sAtheja zvAseAsa thAya che. (16) eka jIva je grahaNu kare che te badhAya jIvA mATe samAnapaNe thAya che, ane tamAma jIve je grahaNa kare che te eka jIvane mATe paNa thAya che. (17) Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 3.5 mU. 1 vanaspatimarUpaNA 603 AhArataH pratyekavanaspatirUpeNa dRzyamAnA api vanaspatayo'nantajIvAH snti| tepAM lakSaNamucyate-- yasmin mRle bhagne sati samayakAkAro bho bhavati, tatra niyamato'nantA jIvA bhavanti / tathA yasmin skande bhagne saMti samazcanAkAro bhagodRzyate tatrApya nantA jiivaaH| evaM zepeSu skandha-svara-zAkhA-pravAla-patra-puSpa--phala-cIjepvapi vijJeyam / IdRzazca bhannaH prAyeNAparivAvasthAyAM bhavati / tathA-yasya vanaspatemadhyagatasArabhUtakASTApekSayA bahulatarA sthUlA tvam bhavati sA vgnntjiivsvruupaa| AkAra se pratyekavanaspati ke samAna dikhAI dene vAlI banaspatiyA~ bhI ananta jIva vAlI hotI haiM / unakA lakSaNa yaha hai---- jisakA mUlamAga toDane para samAna cakrAkAra bhaMga hotA hai, usameM niyama se anaMta jIva hote haiM / isI prakAra jisakA kanda bhAgane para samAna cakrAkAra bhaMga dikhAI de usameM bhI anaMta jIva hote haiN| yahI bAta skaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala aura bIjoM ke viSaya meM bhI samajhanI cAhie / isa prakAra ke bhaMga prAyaH sama hote haiM jaba vanaspati kaccI hotI hai| isake atirikta jisa vanaspati ke bIca ke sArabhAga kI apekSA chAla vahata moTo hotI hai vaha chAla bhI anaMta jIva vAlI hotI hai / AkArathI pratyeka vanaspatinA samAna-sarakhI-dekhAvAvALI vanaspati paNa ananta jIvavALI hoya che. tenuM lakSaNa e che. ke jenAM mULabhAgane teDavAthI samAna cakrAkAra bhaMga thAya che, temAM niyamathI ananta jIva hoya che. e pramANe jene kada bhAMgavAthI samAna ekAkAra bhaMga thayo dekhAI Ave temAM paNa ananta jIva hoya che. eja vAta kaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra-pAMdaDAM, puSpa, phala ane bIjonA viSayamAM paNa samajavI joIe. A prakArane bhaMga prAyaH kayAre thAya che ke jyAre vanaspati kAcI hoya che tyAre thAya che. enA sivAya je vanaspatinA vacamAM sArabhAganI apekSA chAla ghaNI ja moTI heya che, te chAla paNa anaMtajIvavALI hoya che. Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 AcArAne yAdarA vanaspatayaH saMkSepataH padivadhA:-agravIja-mRlabIja-parvabIja-skandhacIna-cIjaruha-saMmRcchimabhedAt / agre vIja yeSAM te-agravInAH koraNTakamabhRtayaH / mUlameva vIjaM yeSAM te mUlavIjAH kadalyAdayaH / parvaNi granyo sandhibhAge parva vA vIjaM yeSAM te parvavIjAH ikssu-vNsh-vetrprbhRtyH| skandhaH sthuDaM, sa eva vIja yeSAM te skandhayIjA: araNi-zallakI-snuhImabhRtayaH / vIjAd rohanti prAdurbhavantIti vIjaruhAH shaali-godhuum-jb-mkaa-brjriiprbhRtyH| saMmUrcchanti bIjaM vinA'pi dagdhabhUmAvapi samudbhavantIti saMmUJchimAH pRthivIjalasaMyogamAtrajanitAstuNavizeSAH / vAdara vanaspati saMkSepa meM chaha prakAra kI haiM-(1) aprabIja (2) mUlabIja (3) parvabIja (4) skandhabIja (5) bIjaruha aura (6) saMmi / jina vanaspatiyoMkA bIja Age rahatA hai aisI koraNTaka Adi vanaspatiyA agravIja kahalAtI haiM / parva (pora-saMdhibhAga) meM jinakA bIja ho, yA parva hI jinakA bIja ho unheM parvabIja kahate haiM, jaise-Ikha, ghA~sa, beta aadi| skaMdha jinakA bIja ho aisI araNi, zallakI, snuhI (thuhara) vagairaha skandhabIja kahalAtI haiM / zAlI, gehU~, jau, makkI, bAjarI vagairaha bIja se ugane vAlI vanaspati ko bIjaruha kahate haiM / bIja ke vinA bhI, jalI . huI jamIna Adi meM bhI pRthvI aura jala ke saMyogamAtra se utpanna hone vAlI vanaspati saMmUchima kahalAtI hai| bAdara vanaspati saMkSepamAM cha prakAranI che- (1) ajhabIja, (ra) mULabIja, (3) pI4, (4) 24ii , (5) pI0427, (6) saMbhUbhi. 2 vanaspastimAna bIja AgaLa rahe che evI karaMTa Adi vanaspatio abIja kahevAya che. mULa eja jenuM bIja heya evI kadaLI Adi vanaspatio mULabIja che-para-saMdhibhAga)mAM jenuM bIja hoya tene parvabIja kahe che, jemake -zelaDI, vAMsa, netara Adi. ska dha jenuM bIja hoya te araNI zalya, nuhI (ra) vagere skaMdhabIja kahevAya che. zAlI, ghauMjava, makAI, bAjarI vagere bIjathI ugavA vALI vanaspatine bIjarUha kahe che. bIja vinA paNa baLI gaelI jamIna AdimAM paNa pRthvI ane jalanA saMgamAtrathI utpanna thavA vALI vanaspati te saMmRmi kahevAya che. Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 5 su. 1 vanaspatiprarUpaNA 605 gUr3ha zirAkamiti = gUDhAH=alakSyamANAH zirA = nADInAle tantujAlamiti vA yasya tat / praNaSTasaMdhIti - praNaSTaH = sarvathA'nupalakSyamANaH sandhiHpatradvaya saMyogarUpA bhAgo yasya tat / evA patra sakSIraM = sadugdham, niHkSIram=anutpanna dugdhaM vA tadanantajIvaM vijAnItyarthaH / evamanye'pyanekavidhAH zaivAlAdayo'nantajIvAH svayuddhacA gurugamena vA paribhAvanIyAH / vistaratastu jijJAsubhiH prajJApanAsUtraM vilokanIyam / sUkSmanigodAstu bhagavadvacanAvagamyA eva, anantazarIrasaMghAte satyapyatimRkSmavAnAsmAkaM cakSuHpathe'vataranti / " ANAgijjhA ee cakkhupphAsa na te iti " iti vacanAt / uktaJca prajJApanAyAM sadRSTAntaM nigodajIvasvarUpaM, yathA isI prakAra sevAra Adi anyAnya vanaspatiyoM ko bhI apanI buddhi se yA gurugama se anaMtajIvavAlI samajha lenI cAhie / jinheM vistArapUrvaka jAnanA ho unheM prajJApanAsUtra dekhanA cAhie / sUkSma nigoda bhagavAn ke vacana se hI samajhe jA sakate haiN| eka zarIra meM anaMta jIvoM kA piNDa hone para bhI ve jIva itane sUkSma hote hai ki hama apane netroM se (Agama) unheM nahIM dekha skte| kahA bhI hai- "ye jIva sarvajJakA AjJA se hI grahaNa kiye (jAne) jAte haiM / Akhe unheM nahIM dekha sakatI" / prajJApanA sUtra meM udAharaNa ke sAtha nigoda kA svarUpa isa prakAra batalAyA hai e pramANe sevALa Adi jUhI-jUdI vanaspatione paNa peAtAnI buddhithI athavA gurugamathI anaMtajIvavALI samajI levI joIe, jene vistArapUrvaka jANuvAnI IcchA heya teoe prajJApanAsUtra joI levuM jeI e. sUnigeAda bhagavAnanA vacanathI ja samajI zakAya che ( jANI zakAya che). eka zarIramAM anaMta jIveAnA piMDa hAvA chatAM paNa te jIva eTalA sUkSma hoya che ke ApaNe ApaNA netrathI tene joI zakatA nathI. kahyuM paNa che keH "te jIva sarvajJanI AjJA (Agama)thI ja grahaNa karavAmAM Ave che-jANavAmAM Ave che, netrathI te joI zakAtA nathI. prajJApanAsUtramAM udAharaNanI sAthe niAdanuM svarUpa pramANe batAvyuM che Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 604 AcArAyace tathA-kisalayarUpe panAhare udgamyamAne niyamato'nantA jIvA bhavanti / uktaJca majJApanAyAM prthmpde| "sanyo'vi kisalao khala, uggamamANo aNaMtao bhaNio." ityAdi / chAyA-sarvo'pi kisalayaH khalu udgacchan ananta bhagitaH ityAdi / vanaspatibhiMdyamAnaH pRthivIsazena medena bhidyate, so'pyanantajIvasvarUpaH / anyaJca "gUDhasirAgaM pattaM, sacchIraM jaM ca hoi nicchoraM / jaMpi ya paTaNasaMdhi, aNaMtajIvaM viyANAhiM // 1 // " iti / (prajJA0) chAyA---gUDhazirAkaM patraM, sakSIraM yaca bhavati niHkSIram / yadapi ca praNapTasandhi, anantajIva vijAnIhi // 1 // iti / tathA-kauM pala jaba utpanna hotI hai to usameM bhI anaMta jIva hote hai / prajJApanA ke pahale padameM kahA hai-~ " ugate hue sabhI kisalaya anaMtakAya kahe gaye haiN|" jisa vanaspati kI graMthi yA pora, toDanepara raja se bharI ho, yA jo vanaspati, TUTane para pRthvI ke samAna bhedoM se TUTe, vaha bhI anaMtajIvavAlI hotI hai / aura bhI kahA hai:___ "jisa ke taMtu sApha dikhAI na dete ho, tathA jisakI saMdhi bilakula dikhAI na detI ho aisA patA, agara dUdhavAlA ho yA usameM dUdha utpanna na ho, use bhI anaMtajIvavAlA samajhanA caahie"| tathA-kuMpaLa jyAre utpanna thAya che tyAre temAM paNa anaMta jIva hoya che. prajJApanA sUtranA prathama padamAM kahyuM che ke - ugatAM hoya te sarva kizalaya (pallava tAjAM kumaLA pAnane samUha) manantAya 4hyAM cha." je vanaspatinI graMthi-gAMTha athavA pira, teDavAthI rajathI bharelI, hoya athavA je vanaspati, tUTavAthI pRthvInA samAna bhedothI tUTe te paNa anaMta chavAvALI hoya che. bIjuM paNa kahyuM che ke - jenA taMtuo khAM dekhAtAM na hoya, tathA jenI saMdhi (sAMdhA) bIlakula dekhAtI heya nahi, evAM pAMdaDA dUdhavALAM hoya athavA emAM dUdha utpana heya nahi, tene paNa anaMta-jIva vALA samajavA joIe." Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA adhya. 1 u. 5 mR. 1 vanaspatimarUpaNA 605 gUDha zirAkamiti = gRhAH = akSyamANAH zirA = nADIjAlaM tantujAlamiti vA yasya tat / praNaSTasaMghIti-praNaSTaH = sarvathA'nupalakSyamANaH sandhiH = patradvayasaMyogarUpo bhAgo yasya tat / etAdRzaM patraM sakSIraM sadugdham, niHkSIram - anutpanna dugdhaM vA tadanantajIvaM vijAnIhItyarthaH / evamanye'pyanekavidhAH zaivAlAdayo'nanta jIvAH svaddhayA gurugamena vA paribhAvanIyAH / vistaratastu jijJAsubhiH prajJApanAsUtraM vilokanIyam / sUkSmagodAstu bhagavadvacanAvagamyA eva ananvazarIrasaMghAte satyapyatimUkSmavAnAsmAkaM cakSuHpathe'vataranti / " ANAgijyA ee cakkhuNphAsa na te iMti " iti vacanAt / uktaJca prajJApanAyAM sadRSTAntaM nigodajIvasvarUpaM, yathA MAR isI prakAra sevAra Adi anyAnya vanaspatiyoM ko bhI apanI buddhi se yA gurugama se anaMtajIvavAlI samajha lenI cAhie / jinheM vistArapUrvaka jAnanA ho unheM prajJApanAsUtra dekhanA cAhie / sUkSma nigoda bhagavAn ke vacana se hI samajhe jA sakate haiN| eka zarIra meM anaMta jIvoM kA piNDa hone para bhI ve jIva itane sUkSma hote hai ki hama apane netroM se (Agama) unheM nahIM dekha skte| kahA bhI hai- "ye jIva sarvajJakI AjJA se ho grahaNa kiye (jAne) jAte haiM / Akhe unheM nahIM dekha sakatI" / prajJApanA sUtra meM udAharaNa ke sAtha nigoda kA svarUpa isa prakAra batalAyA hai--- e pramANe sevALa Adi jUdI-judI vanaspatione paNa pAtAnI buddhithI athavA gurugamathI ane tajIvavALI samajI levI joIe, jene vistArapUrvaka jANavAnI IcchA heAya teoe prajJApanAsUtra joI levuM joI e. sUnigeAda bhagavAnanA vacanathI ja samajI zakAya che ( jANI zakAya che). eka zarIramAM anaMta jIvAnA piMDa hAvA chatAM paNa te jIva eTalA sUkSma hoya che ke ApaNe ApaNA netrathI tene joI zakatA nathI. kahyu paNa che ke-te jIva sarvaijJanI AjJA (Agama)thI ja grahaNa karavAmAM Ave che-jANavAmAM Ave che, netrathI te joI zakAtA nathI, " prajJAyanAsUtramAM udAharaNanI sAthe nigeAdanuM svarUpa A pramANe batAvyu che Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAsUtra "jaha ayagolo dhaMto, jAo tattatayaNijasaMkAso / savyo agaNipariNao, nigoanIve tadA jANa" // 1 // iti / chAyA~yathA'yogolo dhmAto, jAtastaptavapanIyasaMkAzaH / sarvo'gnipariNato, nigonIyAn tathA jAnIhi // 1 // yathA-ayogolo'gninA dhmAtaH taptasuvarNasadRzaH sAzato'gnipariNato'gnirUpa eva bhavati he ziSya ! tathaiva nigodajIvAn jAnIhi / nigodajIvAnAM parimANasvarUpameva vijJeyam-~ ayaM lokazcaturdazarajjuparimito'sti / eko rajjurasakhyAtayojanAtmakaH, yojana saMkhyAtAgulaparimitam , ekamazalamasaMkhyAtAkAzamadezAtmakaM bhavati / tasyAzajasyaikaikAkAzamadeze nigodAnAmasaMkhyAvA golakAH, ekaismin golake nigodAnAmasaMkhyAtAni zarIrANi, ekaikasmizca zarIre'nantA jIvA nivasanti / uktazca "jaise agni meM tapAyA huA lohe kA golA tape sone ke samAna pUrNatayA agnirUpa hI ho jAtA hai; he ziSya / usI prakAra nigoda ke jIva samajho" / nigoda jIvoM kA parimANa isa prakAra samajhanA cAhie-~ lokAkAza caudaha rAjU kA hai / eka rAjU meM asaMkhyAta yojana hote haiM aura saMkhyAta aMgula kA eka yojana hotA hai / AkAza ke asaMkhyAta pradeza-parimita eka aMgula hotA hai / isa aMgula ke eka-eka AkAza pradeza meM nigoda jIvoM ke asaMkhyAta gole hote haiN| eka-eka golaka meM asaMkhyAta zarIra hote haiM aura eka-eka zarIra meM ananta jIvoM kA niyAsa hai / kahA bhI hai jema animAM tapAvela loDhAne goLa tapelA sonA-pramANe pUrNapaNe agnirUpa ja thaI jAya che, he ziSya ! e pramANe nigadanA jIva samaje." nigadanA jInuM parimANu-e pramANe samajavuM joIe- lakAkAza cauda rAjune che. eka rAjUmAM asaMkhyAta jana thAya che, ane saMdhyAta aMgulane eka jana thAya che. AkAzanA asaMkhyAtapradeza-parimita eka achAla hoya che. e aMgulanA eka-eka AkAzapradezamAM nigoda jIvana asaMkhya goLA hoya che. eka-eka gelakamAM asaMkhyAta zarIra hoya che ane eka-eka zarIramAM ananta chane nivAsa che. kahyuM paNa che- Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 5 mR. 1 vanaspatiprarUpaNA "golA ya asaMkhijjA, huMti nigoyA asaMkhyA gole / ekkeko ya nigoo anaMtajIvo muNeyanvo " // 1 // 1 chAyA - golAca asaMkhyeyAH bhavanti nigodA asaMkhyeyA gole / her nigoda, ananta jIvo jJAtavyaH // 1 // iti / 607 artereditara dasakArmaNe dve dve zarIre pRthaka pRthaka staH / tadekaikaM zarIramanantajJAnAvaraNIyAdiyAcadanantAntarAyakarmaNAM vargaNAbhiH saMyuktaM vartate / sA caikaikA vargaNAnantamakSmaparamANumayo bhavatIti mRkSmatvaM nigodajIvAnAM siddham / ye ca zarIrayAGgulA saMkhyeya bhAgazarIrAdibhedAH pRthivIkAyoddeze'bhihitAste vanaspatikAyAnAmapi bodhyAH, kevalamanitthaMstham = aniyatAkAraM zarIrasaMsthA"aMgula ke eka pradeza meM asaMkhyAta gole, eka gole meM asaMkhyAta nigodazarIra aura eka-eka nigodazarIra meM anaMta jova jAnane cAhie" // 1 // nigoda meM rahane vAle hareka jIva ke alaga-alaga taijasa aura kArmaNa zarIra hote haiM, aura pratyeka zarIra ananta jJAnAvaraNIya Adi tathA ananta antarAya karmoM ko vargagAoM se saMyukta hai, vaha eka vargagA anantasUkSmaparamANurUpa hotI hai / isa kathana se nigodiyA jIvo kI sUkSmatA siddha hotI hai / pRthivIkAya ke uddeza meM tIna zarIra tathA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI avagAhanA Adi kA kathana kiyA hai, vaha vanaspatikAya ke lie bhI samajhanA cAhie / yahA~ vizeSa bAta yaha hai ki vanaspati jIvoM ke zarIra kA AkAra aniyata hotA hai / "gulanA eka AkAzapradezamAM asaMkhyAta gALA, eka gALAmAM asaMkhyAta nigeAda-zarIra ane eka-eka nigeAda zarIramAM anantajIva jANavA joI e." 15 nigeAdamAM rahevA vALA dareka jIvane alaga-alaga taijasa ane kANu zarIra hAya che, ane pratyeka zarIra ananta jJAnAvaraNIya Adi tathA ananta antarAya karmonI vaNAethI saMyukta che. te eka vaNNA anantasUmaparamANurUpa hoya che. A vacanathI nigedanA jIvAnI sUkSmatA siddha thAya che. pRthvIkAyanA uddezamAM traNu zarIra tathA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI avagAhatA AdinuM nirUpaNa karyuM" che. te vanaspatikAya mATe paNa samajI levuM oie. vizeSa vAta e che keHvanaspatinA jIveAnA AkAra aniyata (niyamanagarane) hoya che. Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAgasa namepAm , zepamanyat samAnam / epAM sthAnaM ghanodadhivAtayalayAdi / saMkhyAmaGgIkRtyAnantAH sarve vnsptyH| evaM vanaspatInAM vRkSAdibhedaH matyekasAdhAraNabhedaiH, tathA-varNagandharasasarzamedezva sahasrazo medA bhavanti / yonyAdibhedaiH punarlakSazo medA jAyante / vanaspateryoniH saMvRtA bhavati / tasyAH sacittAcittamizrabhedena yo bhedAH, tathA zItoSNamizrabhedena trayo bhedAH / evaM gaNanayA pratyekavanaspatiyonInAM dazalakSa saMkhyakA bhedA mavanti / sAdhAraNavanaspatInAM caturdazalakSasaMkhyakA bhedA jAyante / zeSa saba pUrvavata hai| ina kA sthAna ghanodadhiyAtavalaya Adi haiN| saMkhyA kI apekSA pUrvokta saba prakAra kI vanaspati-saMkhyA ananta hai| __. ghRkSa Adi ke bhedoM kI apekSA, pratyeka sAdhAraNa kI apekSA tathA varNa, rasa gaMdha aura sparza ke bheda kI apekSA vanaspati ke hajAroM bheda hote haiM / yoni Adi ke medoM kI apekSA vicAra kiyA jAya to lAkhoM bheda ho jAte haiM / vanaspati kI yoni saMvRta hai / saMvRtayoni sacitta, acitta, aura mizra ke bheda se tIna prakAra kI hotI hai| zIta, uSNa tathA mizra ke bheda se bhI tIna prakAra kI hai| isa prakAra gaNanA karane se pratyekavanaspati kI dasa lAkha yoniyA hai / sAdhAraNavanaspati kI yoniyA caudaha lAkha haiN| bAkI tamAma pUrva pramANe che. enuM sthAna ghanAdadhivAtavalaya Adi che. saMkhyAnI apekSA pUrvokta sarva prakAranI vanaspati-saMkhyA ananta che. vRkSa AdinA bhedanI apekSAe, pratyeka-sAdhAraNa apekSAe tathA varNa, rasa, gaMdha ane sparzanA bhedanI apekSAe vanaspatinA hajAre bheda thAya che. cAni AdinA bhedanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te lAkhe bheda thaI jAya che. vanaspatinI ni saMvRta che. saMvRtani sacitta, acitta ane mizranA bhedathI traNa prakAranI heya che ane zIta usNa tathA mizranA bhedathI traNa prakAranI che. A pramANe gaNanA karavAthI pratyekavanaspatinI dasa lAkha enio che, ane sAdhAraNuMvanaspatinI canie cauda lAkha che. Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 5 sU.1 vanaspatimIvaparimANam 609 parimANadvAram-~~ uktaM marUpaNAdvAram / parimANadvAramucyate--paryAptavAdarAH pratyekavanaspatijIrAH piNDIbhUta--catuSkoNIhata-lokazreNyasaMkhyeyabhAgavAkAzapadezarAzimamANAH, vAdaraparyAptatejaskAyajIvarAzezvAsaMnyAtaguNAH santi / aparyAptavAdarAH pratyekavanaspatijIvAstu asaMkhyAtAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvantaH santi / ime'pyaparyAptavAdaratejaskAyajIvarAzivazvA'saMkhyAtaguNAH / pratyekavanaspatayaH sUkSmA na santi, zAstre'nupAdAnAda / sAdhAraNavanaspatijIvA:-mukSmavAdaraparyAptamedezcaturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH madezAstAvanta iti / atrAyaM vizeSaH parimANahAraprarUpaNAdvAra huA / aba parimANadvAra kahate haiM-paryAsavAdara--pratyekavanaspati jIva caukona kI huI lokazreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgavattI AkAzapradezoM kI rAzi ke barAbara haiM, aura cAdaraparyAptatenarakAya ke jIvoM se asaMkhyAtaguNe haiN| asaMkhyAta lokakAzoM ke pradezoM kI barAbara aparyApta vAdara prAyekavanaspatikAya ke jIva haiM, aura ye bhI aparyAptabAdaratejaskAya ke jIvoM se asaMkhyAta gune haiM / pratyeka vanaspati meM sUkSma jIva nahIM hote, kyoM ki zAstra meM kahIM unakA ullekha nahIM hai| sAdhAraNa vanaspati ke jIva sUdama, bAdara, paryApta aura aparyApta ke meda se cAra prakAra ke haiN| ina cAroM rAziyoM meM se pratyekajIvarAzi kI saMkhyA ananta lokAkAza ke pradezoM ke varAvara hai / isameM itanI vizeSatA samajha lenI cAhie---- parimANa dvAra- prarUpaNAkAra thayuM. have parimANudvAra kahe che-paryAptabAdarapratyeka vanaspati jIva, catuSkoNa karelI kaNinA asaMkhyAtamA bhAgavartI AkAzapradezonI rAzi-DhagalAnA barAbara che ane bAdaraparyAptatejarakAyanA jIthI asaMkhyAtagaNuM che, asaMkhyAta kAkAnA pradezonI barAbara aparyAptabAdara pratyeka vanaspatikAyanA jIva che. ane te paNa aparyAptabAdara tejaskAyanA jIthI asaMkhyAtagaNu che. pratyeka vanaspatimAM sahamajIva nathI, kemake-tene zAstramAM kaI sthAne ulekha nathI. sAdhAraNa vanaspatinA jIva sUphama, bAdara, paryApta ane aparyAptanA bhedathI cAra prakAranA che. A cAreya rAziomAMthI pratyeka jIvarAzinI saMkhyA ananta kAkAzanA pradezonI barAbara che. temAM eTalI vizeSatA samajI levI joIe- pra. mA.-77 Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArAne sAdhAraNavAdaraparyAptakebhyaH sUkSmA aparyAptA asaMkhyAtaguNAH / tebhyo'pi sUkSmaparyAptakA asaMkhyAtaguNA vijJeyA iti / sUkSmAnantajIvAnAM parimANaM kiyaditi sadRSTAntamucyate-yathA-kazcit masyAdimApakavastunA dhAnyarAzi parimApyAbhyatra nikSipati, tathA yadi sAdhAraNasUkSmajIvarAzi lokarUpamasthena mApayet lokA saMbhRtA bhaveyuH / paryAptavAdaranigodaparimANaM ca yathA-- ghanIbhUtacaturastrIkRtasakalalokamatarasyAsaMkhyeyamAgavartipadezarAzipramANAH paryAptakavAdaranigodAH santi, te pratyekazarIra-cAdaravanaspati-paryAptakenyo sAdhAraNabAdaraparyApta jIvoM ko apekSA bAdara aparyApta asaMkhyAtaguNA haiN| bAdaraparyApta kI apekSA sUkSma-aparyApta asaMkhyAtaguNA hai aura sUkSma-aparyApta unase bhI asaMkhyAtaguNA haiN| sUkSma ananta jIvoM kA parimANa kitanA hai, yaha bAta dRSTAnta dekara samajhAte haiMjaise koI purupa prastha (sara) Adi bA~ToM se dhAnya tolakara dUsarI jagaha rakha dekhA hai, usI prakAra yadi sAdhAraNasUkSmajIvarAzi ko lokarUpI prastha se nApA jAya to anaMta loka bhara jaaeN| paryApta bAdara nigoda jIvoM kA parimANa isa prakAra kA hai caukora (catuSkoNa) dhana kiye hue sampUrNa lokapratara ke asaMkhyAtaveM bhAgavato pradezoM ke barAbara paryAptabAdaranigoda jIva haiN| ve pratyekazarIra-bAdaravanaspati sAdhAraNuparyApta jIvonI apekSA bAdaraaparyApta asaMkhyAtagaNuM che. bAdaraparyAptanI apekSA sUkSma-aparyApta asaMkhyAtagaNu che ane sUkSma-aparyApta tenAthI paNa asaMkhyAtagaNu che. . sUkama ananta jenuM pariNAma keTaluM che. e vAta dAna ApIne samajAve: che jema keI puruSa prastha (teMLavAnuM vajana 1 zera) Adi telavAnA bAMTavajanathI. dhAnya teLIne bIjI jagyAe rAkhI de che te pramANe je sAdhAraNa sUkama jIvarAzine lokarUpI prasthathI toLavAmAM Ave te anaMta leka bharAI jAya. paryAptabAdaranigada nuM parimANu A prakAre che-catuSkoNa ghanaM karelA sapUrNa lokaprataranA asaMkhyAtamA-bhAgarjA pradezonI barAbara paryAptabA ranigada jIva che. Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 5 . 1 vanaspatijIvaparimANam 611 saMkhyeyaguNAH / zepAstrayaH - aparyAptavAdaranigodAH, aparyAptamukSmanigodAH, paryAptasUkSmanigodAzva pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH kramazo bahutarakAH santi / sAdhAraNajAtebhyo nigodaparimANebhyo'nantaguNAH santIti bodhyam / yadi lokAkAzasyaikaikasmin pradeze ekaikaH pratyekavanaspatijIvaH sthApyate, hi asaMkhyAtA lokA bhriyante / yadi tu lokAkAzasyaikaikasmin pradeze ekaiko nigodajIvaH sthApyate, vahi anantA lokA bhriyante / uktaJca prajJApanAyAm - 1 pade / "logAgAsaparase, paritajIvaM Thaveddi ekkekaM / evaM vejjamANA, havaMti logA asaMkhijjA " // 1 // paryApta jIvoM se asaMkhyAtaguNA haiN| zeSa tIna arthAt aparyAptavAdaranigoda, aparyAptasUkSmanigoda aura paryApta sUkSmanigoda asaMkhyAta lokAkAza pradezoM ke barAbara haiM, aura kramazaH adhikaadhika saMkhyA meM haiM / sAdhAraNa jIva ina se anantaguNA haiM / yadi lokAkAza ke eka-eka pradeza meM eka-eka pratyeka vanaspati ke jIva sthApita kiye jAyeM to asaMkhyAta loka bhara jAe~, aura yadi lokAkAza ke eka-eka pradeza meM ekaeka nigodiyA jIva rakkhe jAyeM to ananta lokAkAza bhara jaaeN| prajJApanAsUtra ke prathama padameM kahA hai THESE ACTION, THEN SH " oratara ke eka-eka pradezameM agara pratyekavanaspati ke eka-eka jIva rakha diye jAyeM to asaMkhyAta loka bhara jAe // 1 // te pratyekazarIra-AAdaravanaspati paryApta jIvAthI asaMkhyAta gaNA che. bAkInA traNa arthAt-aparyAptakhAdarzanagAda, aparyAptasUkmanigAda ane paryAptasUkSmanigena asaeAta--AAkAkAza pradezanA kharAkhara che, ane kramazaH adhika adhika sakhyAmAM che. sAdhAraNa jIva enAthI ananta gaNA che. jo leAkAkAzanA eka eka pradezamAM eka-eka pratyeka vanaspatinA jIvane sthApita karavAmAM Ave te asaMkhyAta leAka bharAI jAya, ane jo leAkAkAzanA eka-eka pradezamAM eka-eka nigeDhiyA jIvane rAkhavAmAM Ave te ananta leAkAkAya bharAI jAya. prajJApanAsUtranA prathama paTTamAM kahyu` che ke " leAkAkAzanA eka eka pradezamAM je pratyeka vanaspattinA ekaeka jIva rAkhavAmAM Ave te asakhyAta loka bharAI jAya, // 1 // z' Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 AcArAso logAgAsapaese nigoyajIvaM Thavehi pokke / ____ evaM ThavejjamANA, havaMti logA aNantAo // 1 // " iti / chAyA-lokAkAzapradeze, pratyekajIva sthApaya ekaikam / / evaM sthApyamAnA bhavanti lokA asaMkhyeyAH // 1 // lokAkAzapradeze nigodajIvaM sthApaya ekaikam / evaM sthApyamAnAH bhavanti lokA anantAH // 1 // iti parimANadvAram / / mU0 1 // zabdAdivipayAsalyA vanaspatikAryApamardanaparAH punaH punarbhavasindhau nipatantItyAzayenAha-'je guNe.' ityaadi| mUlamje guNe se AvaTTe / je AvaTTe se guNe // sU0 2 // chAyAyo guNaH sa AvartaH / ya AvartaH sa guNaH // sU0 2 // lokAkoza ke eka-eka pradeza meM eka-eka nigoda jIva rakha diye jAyeM to isa prakAra rakhane se ananta loka ho jaaeN"| iti parimANadvAra // 50 2 // __ indriyoM ke zabda Adi viSayoM meM Asakta hokara jo vanaspatikAya kI hiMsA . karate haiM ve bArambAra bhavasAgara meM DUbate haiN| isa abhiprAya se zAstrakAra kahate hai 'je guNe'. ityAdi / mUlArtha-jo guNa hai so Avarta hai / jo Avarta hai so guNa hai |suu0 2 // "kAkAzanA eka-eka pradezamAM eka-eka nigada jIva rAkhavAmAM Ave te A prakAre rAkhavAthI ananta leka thaI jAya." Iti parimANu dvAra. | sU0 1II IndriyonA zabda Adi viSayomAM Asakta thaIne je vanaspatikAyanI hiMsA kare che. te vAraMvAra bhava-sAgaramAM DUbI jAya che. e abhiprAyathI zAkAra kahe che'je guNe.' tyA. bhahAtha:- zuddha che ta mArata cha.2 bhApata cha ta guNa cha. // 2 // Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 3. 5 mu.2 vanaspatijIvaghAta dupphalam 613 TIkA__ yo guNaH zabdAdikA, sa AvataH-Avatante paribhrAmyanti jIvA yatra sa -AvartaH-janmanarAdhivyAdhinAnAvidhaklezasaMpAtasvarUpaH sNsaarH| kAraNe kAryopacArAt saMsAraphAraNIbhUtasya zabdAdiguNasya saMsAratvena vyapadezaH / guNasevanAt saMsAraM prApnotIti bhAvaH / uktamayaM dRDhIkartumuktavAkyaM parAvartayannAi-ya Avarta iti / yathAvataH saMsAraH, sa guNaH zandAdiH / rAgadvepavazagaH saMsArI naiva zabdAdiguNato virajyate, na ca mokSamArga prApnotItyarthaH / ___yadvA-'guNe' 'Avarte' iti saptamyantam / yaH guNe-zabdAdau vartate, TIkArtha-zabda Adi jo guNa arthAt viSaya hai vahI Avarta hai| jisameM Avartana arthAt bhramaNa kiyA jAya use Avarta kahate haiN| janma-jarA, Adhi-vyAdhi Adi nAnA prakAra ke klezoM se paripUrNa yaha saMsAra hI Avarta hai / zabda Adi viSaya saMsAra ke kAraNa haiM, svayaM saMsAra nahIM haiM, kintu yahI kAraNa meM kArya kA upacAra karake zabdAdi viSayoM ko hI saMsAra kahA hai| Azaya yaha hai ki ina viSayoM kA sevana karane se saMsAra kI prApti hotI hai| isI abhiprAya ko dRDha karane ke uddezya se vAsya ko palaTa kara zAkhakAra kahate haiM-'jo Avarta hai vahIM guNa hai| rAga-dveSa bhAdi ke adhIna rahane vAlA saMsArI jIva zabda Adi guNoM se virakta nahIM hotA aura na mokSamArga prApta karatA hai| athavA--mUla meM jo 'guNe' aura 'AvaTe' pada Aye haiN| ve saptamIvibhakti meM haiM, isakA artha yaha huA ki jo puruSa zabdAdi guNoM meM varttatA hai vaha Avarta TIkAtha-zada Adi je guNa che, arthAt viSaya che teja Avatta che. jemAM Avartana arthAt bramaNa karavAmAM Ave tene Avarta kahe che. janma, jarA, Adhi, vyAdhi Adi nAnA prakAranA kalezethI paripUrNa A saMsAraja Avatta che. zabda Adi viSaya saMsAranA kAraNa che. svayaM saMsAra nathI, paraMtu ahIM kAraNamAM kAryane upacAra karIne zadAdi vivene ja saMsAra kaho che. Azaya e che ke -viSayonuM sevana karavAthI saMsAranI prApti thAya che. te abhiprAyane daDha karavAnA udezyathI vAkayane badalIne zAstrakAra kahe che-je Avatta che te guNa che." rAgadveSa AdinA AdhIna rahevAvALA saMsArI jIva zabda Adi guNethI virakata rahetA nathI ane mokSamArgane prApta karatA nathI. mayA--bhUsamA 2 guNe' bhane 'AvaTe 56 mAyA che. te sAtabhI vimatimA che. ene artha e thayo ke-je puruSa zabdAdi guNemAM varte che te Avarta athar Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhacArAtre sa Avarte= saMsAre vartate / yathAvarte, saguNe vartate / nanu 'yo guNe vartate, sa Avarta vartate ' iti yaduktaM tat samyageva, parantu ya Avarte vartate, na tvasau niyamena guNe vartate / yatastIrthaGkarA bhAvitAtmAno munayaH pratimAdhArizrAvakAcAvarte vartante na tu zabdAdiguNeSu tadetat kathamupapadyate - ' yathAvarte vartate sa guNe vartate iti ? | anukUlazabdAdiSu rAgaH, pratikUlazabdAdipu dvepaH samudbhavatIti rAgadvepapUrvaka guNeSu zabdAdiSu yA pravRttistasyA evAtrAdhikAraH / evaM cAsya vAkyasya tIrthaGkarAdiviSayakatvAbhAvAnnAstyuktazaGkAvasara iti / arthAt saMsAra meM vartatA hai, aura jo saMsAra meM vartatA hai vaha zabda Adi meM varttatA hai / zaGkA -- jo zabdAdi guNoM meM vartatA hai vaha saMsAra meM vartatA hai, yaha kathana to ThIka hai, parantu jo saMsAra meM vartatA hai vaha niyama se zabdAdi viSayoM meM nahIM vartatA / bhagavAn tIrthakara, bhAvitAtmA muni aura pratimAdhArI zrAvaka saMsAra meM to vartate haiM magara zabda Adi viSayoM meM nahIM varttate / ata eva yaha kathana kisa prakAra bana sakatA hai ki jo Avarca meM varttatA hai vaha zabda Adi meM varttatA hai ! samAdhAna ---- anukUla zabda Adi meM rAga utpanna hotA hai aura pratikUla zabda Adi meM dveSa hotA hai / isa prakAra rAgadveSapUrvaka viSayoM meM pravRtti karane kA hI yahA~ prakaraNa hai / tIrthaMkara Adi rAga-dveSapUrvaka viSayoM meM pravRtti nahIM karate, ataH yaha vAkya tIrthakara yA bhAvitAtmA muni Adi ke lie lAgU nahIM hotA / isa prakAra ukta zaMkA kA yahAM sthAna nahIM hai / saMsAramAM varte che, ane je saMsAramAM varte che te zabda AdimAM varte che, zakA--je zabdAdi guNAmAM varte che, te saMsAramAM varte che. A kathanane te ThIka che, parantu je saMsAramAM late che te niyamathI zakhvAdika viSayeAmAM vartatA nathI. bhagavAna tIrthaMkara bhAvitAtmA muni ane pratimAdhArI zrAvaka saMsAramAM te varte che, parantu zabdAuda viSayeAmAM vartatA nathI. e mATe A kacana kevI rIte manI zake che, ke- je AvamAM varte che te zabda AphrimAM varte che. samAdhAna~~anukUla zabda AdimAM rAga utpanna thAya che ane pratikUla zabda AdimAM dveSa thAya che. A pramANe rAga-dveSapUrvaka viSayAmAM pravRtti karavI tenuM ja ahIM prakaraNa che. tIrthaMkara mAhirAga-dveSapUrvaka viSayamAM pravRtti karatA nathI, mATe A vAkaya tI kara athavA bhAvitAtmA muni AdinA mATe lAgu thatu nathI. A pramANe pUrve je zaMkA karI che te zakAne arhIM sthAna nathI. Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 5 sU. 2 vanaspatijIvadhAta duSphalam 615 gatyAgatirUpa Avo'pi na nepAM duHkhajanako bhavati / sAmAnyataH saMsAravartitaM sAmAnyazandAdiguNopalabdhizca sarveSAM saMsAriNAM saMbhavatyeva, tasmAd gugopalabdhirna matipidhyate / kintu yastatra rAgadveSapariNAmaH sa eva parivarjanIyatvena prativodhyate, ata evoktaM bhagavatA-- "kagNasokkhehi saddehi pemmaM nAminisae" ityAdi / kiJca " na zakya rUpamadraSTuM, cakSurgocaramAgatam / rAgadvepI tu yo tatra, to budhaH parivarjayet // " idamatra tattvam-zabdAdiviSayAsaktAH khalu banaspatijIvAn bahuzI gati-AgatirUpa Avarta bhI unake lie duHkhajanaka nahIM hai / sAmAnya saMsAravatIpana aura viSayoM kI sAmAnya upalabdhi sabhI saMsArI jIvoM meM hotI hai, ataH viSayoM kI upalabdhi kA nipedha nahIM kiyA jA sakatA / hA viSayoM meM jo rAga-dveparUpa pariNAma hai vahI tyAjya hai| ataH bhagavAna ne kahA hai. . "kaNasokkhehiM saddehiM pemma nAminivesae " ityAdi / ___ "kAnoM ko sukha dene vAle zabdoM para anurAga nahIM karanA caahie"| tathA Akhoke Age AyA huA rUpa anadekha nahIM kiyA jA sakatA, vaha to dIkha hI jAtA hai, magara usa se koI hAni nahIM hotii| alabattA usa rUpa para rAga yA dveSa karane se hAni hotI hai / ataH vivekI puruSa rAga aura dveSa kA tyAga kare / Azaya yaha hai-zanda Adi viSayoM meM mAsakta puruSa vanaspatikAya ke jIvoM kI gati-AgatirUpa AvatuM paNa teone mATe duHkha5 nathI. sAmAnya saMsAravartApaNuM ane viSayanI sAmAnya upalabdhi, sarva saMsArI mAM hoya che. ethI viSa nI upalabdhine niSedha karI zakAtuM nathI. hA, viSayomAM je rAga-dveSarUpa pariNAma che, teja tyAjyatyajI devA gyA che. eTale bhagavAne kahyuM che "kaNasokkhehi sadehi pemmaM nAbhinivesae " marthAt AmAna subha pApA zabda para prIti nahi karavI joIe. tathA netrAnI sAme AvelA sapa, na dIThAadITha karI zakAtA nathI. te to dekhavAmAM Ave ja che, paraMtu temAM keI hAni thatI nathI. alabatta e rUpa para rAga athavA TheSa karavAthI hAni thAya che. e mATe vivekI puruSa rAga ane dveSane tyAga kare. Azaya e che ke -zabda Adi viSayamAM Asakta puruSa vanaspatikAyanA jIvonI Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAne vihiMsanti / tathA hi-anukUlazabdazravaNArthI veNuvINApaTahAdivAdhAni nirmAtuM bahuvidhAn vanaspatIn vinihanti / priyarUpavilokanArthI kASThamayayuvatipravimA-gRhatoraNa-vedikA-stambhAdi racayituM kavicana banaspatIna vinikRntti| evaM ghrANamukhAyoM kapUra-ketakI-pATala-lavana-saramacandanA-guru-kesara-jAtIphala-jAtIpatrikAdIna parigrahItuM vividhAna vanaspatIn vihinasti / rasAsvAdamukhArthI mUlakandAdigatAnasaMkhyA tAnanantAn vA jIvAnupamardayati / evaM sparzasukhAmilApI ca kamaSTadalamRNAlakadalIdalabalkalAnukUladukUlatUlAdIn prigrhii| nAnAvidhavanaspatInAM prANavyaparopaNa prkroti| bahuta hiMsA karate haiN| jaise-anukUla zabda sunane kA amilApI puruSa veNu, vINA, ___paTaha (Dhola) Adi vAdha banAne ke lie nAnA prakAra ke vanaspatikAya ke jIvoM kI hiMsA karatA hai| priyarUpa dekhane kA icchuka yuvatI kI kASThamaya pratimA, gRha, toraNa, vedikA, aura staMbha banAne ke lie vanaspati ko kATatA hai| isI prakAra ghrANendriya ke surukA leTupa kapara, ketakI, pATala, (gulAva ) loga, sarasa candana agara, kesara, jAyaphala, jAyapatrI Adi ke uddezya se vividha prakAra ke vanarapatikAyika jIvoM ko hiMsA karatA hai / rasAsvAda kA anurAgI mUla Adi kandoM meM rahane vAle asaMkhyAta aura ananta jIvoM kI hiMsA karatA hai| isI prakAra sparza-sukha kA abhilApI kamala ke patte, kamala kI daMDI, kele ke , patte chAla aura anukula vana tathA ruI prApta karane ke lie nAnA prakAra ke vanaspati jIvoM kA prANa letA hai / ghaNIja hiMsA kare che. jema-anukUla zabda sAMbhaLavAnA abhilASI puruSa veNu-vINA hela Adi vAgha-vAcitra banAvavA mATe nAnA prakAranA vanaspatikAyanA jIvonI hiMsA kare che. priyapa jevAnA Icchuka yuvatInI kASTamaya pratimA, gRha, teraNa, vedikA ane staMbha banAvavA mATe vanaspatine kApe che. e pramANe dhrANendriya (nAsikanA sukhanA lAlupa-lAlacu kapUra, ketakI gulAba. lavIMga, sarasacaMdana, agara kesara, jAyaphaLa, jAvaMtrI Adi meLavavAnA uddezyathI vividha prakAranA vanaspatikAyika jInI hiMsA kare che. rasAsvAdanA anurAgI jIva mULa Adi kamAM rahevAvALA asaMkhyAta ane ananta jIvonI hiMsA kare che. e pramANe sparzamukhanA abhilASI jIva kamalapattA, kamalakAkaDI, kevaLanAM pattAM, chAla ane anukUla vastra tathA 3 prApta karavA mATe nAnA prakAranA vanaspati jInA prANa le che. Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 5 sU. 2 vanaspatijIvopaghAta duSphalam 617 evaM ca vanaspatinippanneSu zabdAdiguNeSu vartamAnaH saMsAraM prApnoti saca saMsArI rAgadveSamalinAtmakatayA punaH zabdAdiguNeSu vartamAnayaturgatikasaMsArato na kadAcid vahiryAtItyarthaH / sU0 2 // zAdiguNopalabdhimAtraM na saMsArAntaH patanasya kAraNaM, kintu tatra mUcchevetyAha - 'uDhaM' ityAdi / mUlam--- u ahaM tiriyaM pAINa pAsamANe ruvAI pAsa, suNamANe sadAI suNei / ui ahe tiriyaM pAINaM mucchamANe rUvesu mucchara sahesu yAvi / esa loe fauAhie || sU0 3 // chAyA---- urdham adhaH tiryaka prAcInaM pazyan rUpANi pazyati, zRNvan zadvAn zRNoti, Urdhvam adhaH tiryak prAcInaM mUrcchan rUpeSu mUrcchati, zabdeSu cApi / epa lokaH vyAkhyAtaH // sU0 3 // isa prakAra vanaspati se taiyAra hone vAle indriya-viSayoM meM vartamAna jIva saMsAra prApta karatA hai / saMsArI jIva rAga-dveSa se malina hotA hai, ataH phira viSayoM meM pravRtta hotA hai | isa prakAra vaha kabhI saMsAra se bAhara nahIM nikala pAtA ||suu0 2|| zabda Adi vipayoM ko grahaNa karane mAtra se saMsAra meM patana nahIM hotA parantu una meM mUrcchA (gRddhi) honA ho patana kA kAraNa hai, yaha kahate haiM- 'udaM.' ityAdi / mUlArtha -- Upara, nIce, aura sAmane tirachI dizA meM dRSTi DAlatA huA rUpoM ko dekhatA hai, sunatA huA zabda sunatA hai / Upara, nIce aura sAmane tirachI dizA meM rUpoM meM mUrcchita hotA hai aura zabdoM meM bhii| yaha loka kahA gayA hai | sU0 3 // e pramANe vanaspatithI taiyAra thavAvALA indriya viSayeAmAM vamAna jIva saMsArane prApta kare che. saMsArI rAgadveSathI malina thAya che, tethI pharIne vicAmAM pravRtta thAya che. A pramANe te kaI divasa saMsArathI bahAra nIkaLI zakatA nathI (sU.2) rAkhta Adi viSayAne grahaNa karavA mAtrathI saMsAramAM patana thatu nathI, parantu temAM bhUrcchA (zRddhi) thapAthIka patana thAya che, te he che' uDDhe, ' tyiAhi. mUlA upara, nIce ane sAme tirachI dizAmAM che, sAMbhaLatA thakA zabda sAMbhaLe che, upara nIce ane sAme gane zobhAM pazu bhUrchita thAya che. yA seTha devAya he // 3 // nAMkhIne rUpAne juve tirachI dizAmAM rUpeDamAM pra. A.-78 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 AcArAnapatre vihiMsanti / tathA hi- anukUlazabdazravaNArthI veNuvINApaTahAdivAdyAni nirmAtuM bahuvidhAn vanaspatIn vinihanti / priyarUpavilokanArthI kASThamayayutratipratimA-gRhatoraNa- vedikA stambhAdi racayituM kavicana vanaspatIn vinikRntati / evaM ghrANasukhArthI karpUra- ketakI - pATala-labaGga-sarama candanA - guru- kesara- jAtI phala-jAtIpatrikAdIn parigrahItuM vividhAna vanaspatIn vihinasti / rasAsvAdamukhArthI mUlakandAdigatAna saMkhyAtAnanantAna vA jIvAnupamardayati / evaM sparzasukhAbhilApI ca kamaladalamRNAlakadalIdalavalkalAnukUladukUlatRlAdIn parigrahItuM nAnAvidhavanaspatInAM prANavyaparopaNaM prakaroti / bahuta hiMsA karate haiM / jaise- anukUla zabda sunane kA abhilApo puruSa veNu, bINA, paTaha (Dhola) Adi vAdya banAne ke lie nAnA prakAra ke vanaspatikAya ke jIvoM kI hiMsA karatA hai / priyarUpa dekhane kA icchuka yuvatI kI kASThamaya pratimA, gRha, toraNa, vedikA, aura staMbha banAne ke lie vanaspati ko kATatA hai / isI prakAra prANendriya ke surukA lepa kapUra, ketakI, pATala, (gulAba) loMga, sarasa candana agara, kesara, jAyaphala, jAyapatrI Adi ke uddezya se vividha prakAra ke vanaspatikAyika jIvoM ko hiMsA karatA hai / rasAsvAda kA anurAgI mUla Adi kandoM meM rahane vAle asaMkhyAta aura ananta jIvoM ko hiMsA karatA hai / isI prakAra sparza-sukha kA abhilASI kamala ke patte, kamala kI daMDI, kele ke patte chAla aura anukula vastra tathA ruI prApta karane ke lie nAnA prakAra ke vanaspati jIvoM kA prANa letA hai / 3 ghaNIja hiMsA kare che. jema-anukUla zabda sAMbhaLavAnA abhilASI puruSa veNu-vINA, DhAla Adi vAdya-vAjitra banAvavA mATe nAnA prakAranA vanaspatikAyanA jIvAnI hiMsA hure che, priyarUpa levAnA yuvatInI aSThabhaya pratibhA, gRha, toraNa, vehi ane staMbha anAvavA mATe vanaspatine kApe che. e pramANe ghrANendriya (nAsikA)nA sumanA solupa -bAla uyUra, haitaDI gulAma, sarvAMga, sarasacaMdana, agara sara, jAyaphaLa, jAvaMtrI Adi meLavavAnA uddezyathI vividha prakAranA vanaspatikAyika jIvAnI hiMsA kare che. rasAsvAdanA anurAgI jIva mULa Adi kaumAM rahevAvALA asaMkhyAta ane ananta jIvAnI hiMsA kare che. e pramANe sparzasukhanA abhilASI jIva kamalapattAM, kamalakAkaDI, kevaLanAM pattAM, chAla ane anukUla vasra tathA rU prApta karavA mATe nAnA prakAranA vanaspati jIveAnA prANa le che. Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 5 . 2 vanaspatijIvopaghAta duSphalam 617 evaM ca vanaspatinippanneSu zabdAdiguNeSu vartamAnaH saMsAraM prApnoti sa ca saMsArI rAgadvepamalinAtmakatayA punaH zabdAdiguNeSu vartamAna turgatikasaMsArato na kadAcid vahiryAtItyarthaH // su0 2 // zahAdiguNopalabdhimAtraM na saMsArAntaH patanasya kAraNaM, kintu tatra mUcchevetyAha -'u', ityAdi / mUlam- ui ahaM tiriyaM pAINa pAsamANe ruvAI pAsa, suNamANe sahAI suNer3a | ui ahaM tiriyaM pAINaM mucchamANe rUvesu mucchara saddesu yAci / esa loe vipAhie | sU0 3 // chAyA urdhvam adhaH tiryaka prAcInaM pazyan rUpANi pazyati, zRNvana zahAna zaNoti, Urdhvam adhaH tiryak prAcInaM mUrcchan rUpeSu mUrcchati, zabdeSu cApi / eSa lokaH vyA khyAtaH // sU0 3 // page isa prakAra vanaspati se taiyAra hone vAle indriya-viSayoM meM vartamAna jIva saMsAra prApta karatA haiM / saMsArI jIva rAga-dveSa se malina hotA hai, ataH phira viSayoM meM pravRtta hotA hai / isa prakAra yaha kabhI saMsAra se bAhara nahIM nikala pAtA ||suu0 2|| zabda Adi vipayoM ko grahaNa karane mAtra se saMsAra meM patana nahIM hotA parantu una meM (gRddhi) honA ho patana kA kAraNa hai, yaha kahate haiM - 'uda.' ityAdi / mUlArtha - -Upara, nIce, aura sAmane tirachI dizA meM dRSTi DAlatA huA rUpoM ko dekhatA hai, sunatA huA zabda sunatA hai / Upara, nIce aura sAmane tirachI dizA meM rUpoM meM mUrcchita hotA hai aura zabdoM meM bhI / yaha loka kahA gayA hai | sU0 3 // e pramANe vanaspatithI taiyAra thavAvALA indriya viSayeAmAM vattamAna jIva sasArane prApta kare che, saMsArI rAgadveSathI malina thAya che, tethI pharIne viryeAmAM pravRtta thAya che. A pramANe te keI divasa saMsArathI ahAra nIkaLI zakatA nathI (sU.2) zabda Adi viSayane grahaNa karavA mAtrathI saMsAramAM patana thatu nathI, parantu temAM bhUrcchA (gRddhi) thavAdhIna patana thAya che, te 'uDr3ha, 'tyAhi. upara, nIce ane sAme tirachI dizAmAM STi nAMkhIne rUpAne jIve che, sAMbhaLatA thakA zabda sAMbhaLe che, upara nIce ane sAme tirachI dizAmAM rUpAmAM ne zobhAM pazu bhUrchita thAya che, yA borDa hevAya he // 3 // mUlA pra. A.-78 Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 bhAcArAgasatre TIkAmajJApakadizApekSayA urdhvam urdhva dizyavasthita parvatazikharamAsAdahAdhuparibhAgastham , adhaH aghodizyavasthita bhUmigRhAdikaM, tiyanmAnyAdidivasthita vidivasthitaM ca gRhabhittimAsAdahAdikaM, mAcInaM-tiryapadasya vivaraNametada, prAnyAM dizi vidyamAnaM padArthajAtam , etacopalakSaNam-anyA api tiryagdizo vijJeyAH / yadvA-bhAcInamiti-UrdhAdhastiyandiganyayi, tenorvAdhastiyagdizvavasthitaM, mAcIna-purAtanam-AdhunikazilpiduSkaratayA''zcaryakAri padArthajAtaM, pazyana cakSuyApArayana, rUpANi-cakSutiyA pariNatAni rUpacanyANi zAlamagjikAdIni syAdirUpANi vA pazyati / TIkArya-prajJApaka-dikhane vAle ko) dizA kI apekSA Urva dizA meM-parvata ke zikhara para tathA prAsAda yA mahala Adi ke UparI bhAga meM sthita, bhauharA Adi aghodizA meM sthita, pUrva Adi tirachI dizAoM meM sthita tathA vidizAmoM meM sthita dIvAra, havelI aura mahala mAdi ko dekhatA hai / mUla meM Aye hue 'pAINaM' arthAt 'prAcIna' zabda ko tirachI dizA kA vivaraNarUpa samajhanA cAhie / athavA 'prAcIna' pada Urca, adhaH aura tiryak sabhI dizAoM ke sAtha saMbaMdha rakhatA hai| tAtparya yaha nikalA ki-Urdhva dizA meM sthita aghodizA meM sthita tathA tirachI dizAmeM sthita prAcIna arthAt Adhunika zilpakAroM ke lie duSkara hone se Azcarya utpanna karane vAle purAne padArthoM kI ora najara karatA huA sundara putaliyoM vagairaha ko tathA strI Adi ke rUpa ko dekhatA hai / / TIkAtha-prajJApaka-(jonAranI) dizAnI apekSA urva dizAmAM-parvatanA zikhara para tathA prAsAda athavA mahela AdinA upara bhAgamAM, sthita, bhayarA Adi adhAdizAmAM sthita, pUrva Adi tirachI dizAomAM sthita, tathA vidizAomAM sthita bhIMta, havelI ane mahela Adine dekhe che. mUlamAM Avele "je arthAt prAcIna zabdane tirachI dizAnA vivaraNarUpa samaja joIe, athavA prAcIna pada urva adha ane tirthaka sarva dizAonI sAthe saMbaMdha rAkhe che. tAtparya e nikaLe che keurva dizAmAM sthita, adizAmAM sthita, tathA tirachI dizAmAM sthita prAcIna arthAta Adhunika zilpakAra mATe duSkara hevAthI Azcarya utpanna karavAvALA purANuM padArthonI tarapha najara karatA thakA sundara putaLIo vagerene tathA zrI AdinA rUpane dekhe che. Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.13.12.3rUpAdimUrchAyAHsaMsArahetutvam 619 tayA-etAsa dikSu ca zayan zrotropayogayuktaH san zabdAn veNuvINAdisamutthAna gotanAdAdikAn vA zaNoti / zrotropayogAbhAve tu na zRNotItyarthaH / upaLakSaNametat-jighan gandhAn jiprati, rasayan rasAn rasayati, spRzan sparzAn spRzati / ii darzanazravaNAbhyAM rUpAdiguNopalabdhimAtraM pradarzitam / UrdhvAdhastiryapadopA nago tApariharo'stIti prativoMdhitam / ."::..:::. . . .:.:. :::::":. . .:. kintu rUpAdiguNeSu marchayeti bodhayitumAha-'uDdaM.' ityaadi| isI prakAra pUrvota dizAoM meM zrotrendriya kA upayoga lagA kara veNu vINA Adi vAghoM kA, tathA gIta Adi kA zabda sunatA hai / zrotra kA upayoga na ho to nahIM bhI sunatA hai / yaha kathana upalakSaNa hai, isa se yaha bhI samajha lenA cAhie ki prANa, rasanA aura sparza indriya kA upayoga lagAkara sUMghatA hai, cakhatA hai aura sparza yahA~ dekhane aura sunane se rUpa Adi guNoM kI upalabdhimAtra sUcita ko hai / Urca, adhaH tathA tiryak pada dekara yaha prakaTa kiyA hai ki-indriyoM ke vipayarUpa Adi, sabhI dizAoM meM bhare par3e haiN| aisI sthiti meM unakI ora dhyAna na jAne denA to baDA hI kaThina kArya hai / magara rUpa Adi guNoM kI ora upayoga jAne mAtra se saMsAra ke gaDDhe meM patana nahIM hotaa| patana taba hotA hai jaba unameM mUrchA yA rAga-dvepa ho, yaha bAta prakaTa karane ke lie kahA hai-'ur3adaM.' ityaadi| eja pramANe pUrvokta dizAomAM zrondriyane upayoga lagAvIne veNu-vINA Adi vAtrAnA tathA gIta AdinA zabdo sAMbhaLe che. zrotrane upaga ne heta te sAMbhaLI nahi. A kathana upalakSaNa che, ethI ema samajI levuM joIe ke, ghANa. rasanA ane sparzana Indriyane upaga lagAvIne sUghe che, cAkhe che, ane sparza kare che. ahIM dekhavA ane sAMbhaLavAthI rUpa Adi guNonI upalabdhi mAtra sUcita karI che. uddha, adha tathA tirthaka pada ApIne e sUcita karyuM che ke-indriyonA viSaya rUpa Adi, sarva dizAomAM bharyA paDayA che. evI sthitimAM tenI tarapha dhyAna nahi javA devuM te te bhAre kaThina kAma che. paraMtu rUpa Adi guNenI tarapha upaga javA mAtrathI saMsAranA khADAmAM paDavAnuM thatuM nathI, patI-paDavAnuM che tyAre thAya che ke jyAre temAM bhUchA-yA rAma-35 thAya. mA pAta pragaTa 425 / bhATe 4thucha:-'uDda. tyA Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAcArAso TIkAprajJApakadizApekSayA urdhvam urgha dizyavasthita parvatazikharamAsAdahAghuparibhAgastham, adhaH adhodizyavasthita bhUmigRhAdikaM, tiryakramAcyAdidivasthita vidivasthitaM ca gRhabhittimAsAdAdikaM, prAcInaM-tiryapadasya vivaraNametat / prAcyAM dizi vidhamAnaM padArthajAtam, etacopalakSaNam-anyA api tiyaMgdizA vijJeyAH / yadvA-mAcInamiti-adhiritayandiganvayi, tenodhistiyandizvavasthita, prAcIna purAtanam-AdhunikazilpiduSkaratayA''zcaryakAri padArthajAtaM, pazyan cakSuApArayana, rUpANiHcakSutiyA pariNatAnirUpavadanyANi zAlamanjikAdIni syAdirUpANi vA pazyati / TIkArya-prajJApaka-dikhane vAle kI) dizA kI apekSA Urva dizA meM parvata ke zikhara para tathA prAsAda yA mahala Adi ke UparI bhAga meM sthita, bhauMharA Adi aghodizA meM sthita, pUrva Adi tirachI dizAoM meM sthita tathA vidizAoM meM sthita dIvAra, havelI aura mahala Adi ko dekhatA hai / mUla meM Aye hue 'pAINa' arthAt 'prAcIna' zabda ko tirachI dizA kA vivaraNarUpa samajhanA cAhie / athavA 'prAcIna' pada Urca, adhaH aura tiryak sabhI dizAoM ke sAtha saMbaMdha rakhatA hai / tAtparya yaha nikalA ki Urva dizA meM sthita aghodizA meM sthita tathA tiracho dizAmeM sthita prAcIna arthAt Adhunika zilpakAroM ke lie duSkara hone se Azcarya utpanna karane vAle purAne padArthoM kI ora najara karatA huA sundara putaliyoM vagairaha ko tathA strI Adi ke rUpa ko dekhatA hai / TIkAtha-prajJApaka janAranI) dizAnI apekSA udarva dizAmAMparvatanA zikhara para tathA prAsAda athavA mahela AdinA upara bhAgamAM, sthita, seMtharA Adi adizAmAM sthita, pUrva Adi tirachI dizAomAM sthita, tathA vidizAomAM rita bhIMta, havelI ane mahela Adine dekhe che. mUlamAM Avele "ja" arthAt prAcIna zabdane tirachI dizAnA vivaraNapa samajavo joIe, athavA prAcIna pada uda4, adhara ane tipha sarva dizAonI sAthe saMbaMdha rAkhe che. tAtparya e nikaLe che keurva dizAmAM sthita, adizAmAM sthita, tathA tirachI dizAmAM sthita prAcIna arthAta Adhunika zilpakAro mATe duSkara hovAthI Azcarya utpanna karavAvALA purANA padArthonI tarapha najara karatA thakA suMdara putaLIo vagerene tathA strIAdinA rUpane dekhe che, Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAracintAmaNi-TIkA adhya.13.5.5vanaspatisamArambheNa vividhamANighAtaH 623 vikhvasvehiM satdhehi vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatya samAraMbhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsati // sU0 5 // chAyAlajjamAnAH pRthak pazya, anagArAH sma iti eke prabadamAnAH, yadima virUpa. rUpaiH zastraiH vanaspatikarmasamArambheNa vanaspatizastraM samAramamANA anyAn anekarUpAn mANAna vihiMsanti / sU0 5 // TIkAlajjamAnA: paramakaruNayAdrahRdayatayA vanaspatikAyasamArambhe parAGmukhAH, vanaspatizastrasamArambhaparityAgino'nagArA ityrthH| pRthak vibhinnAH kecit pratyakSazAnino'vadhimanAparyayakevalinaH, kecit parokSajJAnino bhAvitAtmAnaH santIti pshy| ___ yadvA-pRthak-dravyaliGgibhyaH pRthagbhAvena santIti pazya ! ime-sUkSmavAdaravanaspatikAyasamArambhakaraNe bhItAkhastA udvignAstrikaraNatriyogairvanaspatikAyasamArambhaparityAgino vidyante iti vilokayetyarthaH / banaspatikAya kA AraMbha karane vAle, vanaspatizastra kA AraMbha karate hue anya aneka prakAra ke prANiyoM kI hiMsA karate haiM / / sU0 5 // TIkArya-atyanta karuNA se AI hRdayavAle muni vanaspatikAya ke AraMbha se vimukha rahate haiN| aise muni koI bhavadhijJAnI, manaHparyAyajJAnI, aura kevalajJAnI hote haiM, aura koIkoI parokSajJAnI (mati-zruta jJAna ke dhAraka) bhAvitAtmA hote haiM unheM dekho| athavA inheM dravyaligiyoM se alaga hI samajhanA caahie| yaha anagAra sUkSma aura bAdara vanaspati kA AraMbha karane meM bhauta, trasta, udvigna haiM / tIna karaNa, tIna yoga se vanaspatikAya ke AraMbha ke tyAgI haiN| kAyane AraMbha karavAvALA, vanaspati zAstrane AraMbha karatA thakA anya aneka prakAranA prANuonI hiMsA kare che. || 5 | TIkAtha---atyanta karuNAthI Ardra hRdayavALA muni vanaspatikAyanA AraMbhathI viruddha rahe che. evA muni kaI-kaI avadhijJAnI, mana 5ryajJAnI ane kevaLajJAnI, hoya che. ane kaI-kaI pakSajJAnI (mati-zutajJAnanA dhAraka) bhAvitAtmA hoya che. tene jue. athavA tene vyaligiothI jUdAja samajavA joIe. te aNagAra sUkSama ane bAdara vanaspatikAyane AraMbha karavAmAM bIelA-bhathavALA, trasta, udvigna che. traNa karaNa traNa vegathI vanaspatikAyanA AraMbhanA tyAgI che. Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMcArAMgamane AcAro yasya sa pakrasamAcAra:-asaMyamAnupThAyI, narakAdigatijanakasvAdasaMyamasya cakratayA vyapadezaH / ityambhUtaH sa mamatApramAdavazad vipayeSu mRcchitaH, agAraM-- gRham Avasati / gRhItasaMyamo'pi pramAdayazAd vipayAsaktaH san punahasyo bhavavItyarthaH // suu04|| atha zastradvAram-- atha sarvathA vanaspatizastrasamArambhaparityAgino'nagArAn , tathA'gnizakhasamA rambhamastAna dravpaliginazca vivicya bhatibodhayitumAha-'lajjamANA' ityaadi| mUlamlajjamANA puDho pAsa, aNagArA mo-ti ege parayamANA, jamiNa arthAt asamaya kA sevana karane vAlA pramAdI phira ghara-yAsa meM AjAtA hai / vaha saMyama dhAraNa karane ke pazcAt bhI pramAda ke vaza hokara viSayoM meM bhAsakta hone ke kAraNa phira gRhastha bana jAtA hai / sU0 4 // zastradvAravanaspatizastra ke AraMbha kA sarvathA tyAga karane vAle anagAroM kA tathA agnizastra ke AraMbha meM pravRtta dravyaliMgiyoMkA vivecana karake upadeza dete hai:'lajjamANA.' ityaadi| malArtha-vanaspatikAya ke AraMbha meM saMkoca karane vAle sAdhuoM ko alaga dekho| tathA 'hama anagAra haiN| isa prakAra kahane vAle nAnA prakAra ke zastroMse sevana karavAvALA pramAdI pharI gharavAsamAM AvI jAya che. te saMyama dhAraNa karyA pachI paNa pramAdane vaza thaine viSayamAM Asakta thavAnA kAraNe pharI gRhastha banI jAya che. (4) zasadvAra- vanaspatizAstranA AraMbhane sarvathA tyAga karavAvALA aNagArenuM tathA agnizAstranA AraMbhamAM pravRtta draSyaliMgIonuM vivecana karIne upadeza Ape che'ljjmaannaa.' tyAdi. malAtha-vanaspatikAyanA AraMbhamAM saMkeca karavAvALA sAdhuone judA jANetathA ame aNagAra chIe A pramANe kahevAvALA, nAnA prakAranA zothI vanaspati Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 5 saM. 5 vanaspatikAyahiMsAkAraNAni 625 kuThArAdayaH / bhAvazastraM tu vanaspati pati manovAkkAyAnAM duSpaNidhAnam / vanaspatikarmasArambhaNa-karmaNAM samArambhaH karmasamArambhA vanaspati nimittIkRtya jJAnAvaraNIyAdikarmabandhananakasAvadhavyApArastena, imaM vanaspatikAyaM vihiMsanti / vanaspatikAyahiMsAyAM pravRttAH khalu paDjIvanikAyaspaM lokaM sarvameva vihiMsantItyAha-vanaspatizastra'-mityAdi / vanaspatizastra vanaspatijIvopamardakaM zastraM pUrvoktaprakAra, samArabhamANAbanaspati prati prayujAnAH, anyAn banaspatikAyabhinnAn, anekarUpAn, pRthivIkAyAdIna, dvIndriyAdIn sAMtha. tadAzritAn prANAnpANinaH hiMsanti / iha bahuvidhA dravyaligino vidyante / tatra zAkyAdayaH kanda-mUla-patraparakAyazastra haiM / vasUlA, dAMto, kuThAra Adi ubhayakAyazastra haiM / vanaspatikAya ke prati mana, vacana aura kAya kA asat prayoga karanA bhAvazastra hai / ina zatrodvArA vanaspatikAyakA AraMbha karake jJAnAvaraNa Adi AThaprakAra ke karmoM ko utpanna karane vAlA sAvadha vyApAra karake vanaspatikAya kI hiMsA karate haiM / jo vanaspatikAya kI hiMsA meM pravRtta hotA hai vaha chahoM jIvanikAyarUpa samasta loka kI hiMsA karatA hai, yaha batalAte haiM, 'vanaspatizastram'. ityAdi / vanaspatikAya kI hiMsAjanaka pUrvokta zastroM kA AraMbha karanevAle loga vanaspatikAya ke atirikta pRthvIkAya Adi anya sthAvaroM kI tathA vanaspati-Azrita dvIndriya Adi usa jIvoM kI bhI hiMsA karate haiN| saMsAra meM aneka prakAra ke dravyaliMgI haiN| una meM se zAkya Adi kaMda, mUla, - - mukha ane agni Adi parakAyazastra che. vasUlA dAMtI-dAtaraDuM, kuThAra--kuhADo Adi ubhayakAyazastra che. vanaspatikAya prati mana, vacana ane kAyane asata- ga karo te bhAvazastra che. e zadvArA vanaspatikAyane AraMbha karIne-jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmone utpanna karavAvALA sAvadha vyApAra karIne vanaspatikAyanI hiMsA kare che. je vanaspatikAyanI hiMsAmAM pravRtta thAya che. te chajIvanikAyarU5 samasta asii DisI 42 cha, se matAva cha-' vanaspatizastram.' tyAdi. vanaspatikAyanA hiMsAjanaka pUrvokta zaane AraMbha karavAvALA leka vanaspatikAyanA atirikta pRthvIkAya, Adi anya sthAvaraNanI tathA vanaspati Azrita kIndriyabe indriya Adi trasa jIvenI paNa hiMsA kare che. saMsAramAM aneka prakAranA vyaliMgI che. temAMthI zAkya Adi kaMda, mUla, pattA, pra. A.-79 Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArApatre eke punaranye tu 'vayamanagArAH smaH' iti sAmimAnaM pravadamAnA: = ' vayametra vanaspatijIvarakSaNaparA: mahAtratadhAriNaH ' iti malapanto dravyaliGginaH santi, tAn pRthak pazya / ime khalbanagArAbhimAnino dravyaliGgino manAgapyanagAraguNeSu na pravartante, nApi gRhasthakRtyaM kiJcit parityajantIti darzayati--' yadimam. ' ityAdi / yad=yasmAd virUparUpaiH = vibhinnasvarUpaiH zastraiH =vanaspatikAyazastraiH, tatra dravyazastre svakIyadaNDalakuTAdayaH / parakAyaubhayakAyazastra = vAsI - dAtra 624 zastraM hi vanaspatikAyasya dravyabhAvabhedAd dvividham / parakAyobhayakAbhedAt trividham / tatra svakAyazastraM zastraM kartarI- pApANa- hasta - pAda - mukha - bahucAdayaH / inase viparIta koI-koI ' hama anagAra haiM ' aisA abhimAnapUrvaka kahate haiM'hama hI vanaspati jIvoM kI rakSA karane meM tatpara aura mahAvratadhArI haiM, ' isa prakAra pralApa karate hue dravyaliMgI sAdhuoM ko alaga samajho / anagAra hone kA abhimAna karane vAle ye dravyaliMgI anagAra ke guNo meM tanika bhI pravRtti nahIM karate / ye gRhastha ke kisI bhI kAmakA tyAga nahIM karate haiM, yaha bAta Age batalAte haiM -- ' yadimam . ' ityAdi / 1 nAnA prakAra ke vanaspatikAya ke zastroMdvArA vanaspatikAya kA AraMbha karake vanaspatikAyakI hiMsA karate haiM / vanaspatizAstra do prakArakA hai - dravyazastra aura bhAvazastra / dravyazastra ke tIna bheda haiM- (1) svakAyazastra (2) parakAyazastra (3) ubhayakAyazA / DaMDA lakaDI vagairaha svakAyazastra haiN| kaiMcI, patthara, hAtha, paira, mukha aura Aga Adi tenAthI viparIta-virUddha kAIkAI ame aNugAra chIe' A pramANe abhimAna pUrvaka kahe che-ameja vanaspati jIvAnI rakSA karavAmAM tatpara ane mahAvratadhArI chIe' A pramANe pralApa-(khakavA) karanArA dravyaliMgI sAdhuone judA samajo. aNugAra heAvAnuM abhimAna karanArA e dravyaliMgI sAcA aNugAranA guNA mATe jarA paNa pravRtti karatA nathI. te gRhasthAnAM phAI paNa kAmane tyAga karatA nathI. se jatAve che. ' yadimam . ' tyAhi. nAnA prakAranA vanaspatikAyanAM zao vaDe vanaspatikAyane Arabha karIne vanaspatikAyanI hiMsA kare che. vanaspatizasra be prakAranAM che-dravyazastra ane bhAvazaSa. dravyazastranAM traSu leDha che - (1) svaprAyazastra, (2) parAyazastra, ane (3) ulayAyazastra. DaMDA, sAmuDI vagere svaprAyazAstra che, thI - ( aMtara, sAMbusa ) patthara, hAtha, yuga, Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 5 saM. 5. vanaspatikAyahiMsAkAraNAni 625 kuThArAdayaH / bhAvazastraM tu vanaspati pati manovAkkAyAnAM duSpaNidhAnam / vanaspatikarmasArambheNakarmaNAM samArambhaH karmasamArambhA vanaspati nimittIkRtya jJAnAvaraNIyAdikarmavandhananakasAvadhavyApArastena, imaM vanaspatikAyaM vihiMsanti / vanaspatikAyahiMsAyAM pravRttAH khalu paDjIvanikAyaspaM lokaM sarvameva vihiMsantItyAha-vanaspatizastra'-mityAdi / vanaspatizastrabanaspatijIvopamardakaM zastraM pUrvoktaprakAraM, samAramamANA banaspati mati prayunjAnAH, anyAn banaspatikAyabhinnAn, anekarUpAn, pRthivIkAyAdIna, dvIndriyAdIna sAMtha. tadAzritAn prANAn mANinaH hiNsnti| iha bahuvidhA dravyaligino vidyante / vatra zAkyAdayaH kanda-mUla-patraparakAyazastra haiN| vasUlA, dAMto, kuThAra Adi ubhayakAyazastra haiM / vanaspatikAya ke prati mana, bacana aura kAya kA asat prayoga karanA bhAvazastra hai / ina zastrodvArA vanaspatikAyakA AraMbha karake jJAnAvaraNa Adi AThaprakAra ke karmoM ko utpanna karane vAlA sAvadha vyApAra karake vanaspatikAya kI hiMsA karate haiN| jo banaspatikAya kI hiMsA meM pravRtta hotA hai vaha uhA~ jIvanikAyarUpa samasta loka kI hiMsA karatA hai, yaha batalAte haiM, 'vanaspavizastram'. ityAdi / banaspatikAya kI hiMsAjanaka pUrvokta zastroM kA AraMbha karanevAle loga vanaspatikAya ke atirikta pRthvIkAya Adi anya sthAvaroM kI tathA vanaspati-Azrita dvIndriya Adi sa jIvoM kI bhI hiMsA karate haiN| ___ saMsAra meM aneka prakAra ke dravyaliMgI haiN| una meM se zAkya Adi kaMda, mUla, mukha ane agni Adi parakAyazastra che. vasUlA dAMtI-dAtaraDuM, kuThAra-kuhADo Adi ubhayakAyazastra che. vanaspatikAya prati mana, vacana ane kAyane asat-prayoga kare te bhAvazastra che. e zadvArA vanaspatikAyane AraMbha karIne-jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmone utpanna karavAvALA sAvadya vyApAra karIne vanaspatikAyanI hiMsA kare che. je vanaspatikAyanI hiMsAmAM pravRtta thAya che. te chajIvanikAyarUpa samasta asii hiMsA re che. me matAva cha-' vanaspatizavam.' tyAdi vanaspatikAyanA hiMsAjanaka pUrvokta ane AraMbha karavAvALA leka vanaspatikAyanA atirikta pRthvIkAya, Adi anya sthAvarAnI tathA vanaspati Azrita hIndriyabe iMdriya Adi trasa jInI paNa hiMsA kare che. saMsAramAM aneka prakAranA dravyaliMgI che. temAMthI zAkya Adi kaMda, mUla, pattA, pra. mA.-79 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuradda shaalaay' puSpaphalAdibhojanArtha ghanaspatikarmasamAramma puryanti, phArayanti, kato'numodayandri gha, vena pahajIyanikAyavirAdhakA bhavanti / daNDino'pi "vayaM paJcamahAvratadhAriNo jinAjJArAdhakA anagArAH samaH" ityAdi pravadamAnAH sAdhAbhAsAH sAvadhamupadizanti, zAkhamatipiddhamapi vanaspatikarmasamArambha kArayanti / te hi ghyAkhyAnamaNDapAdau cAzokakSapatrAdimirvandanamAlAdikaM bandhayanti, nAnAvidhapuSpapatraphalaiH pazcopacArAdipUjAsa pravartayanti / tayAhi"kAle suibhUeNaM, visihapupphAiehiM vihiNA cha / sArathuithottagaruI, jiNapUyA hoi kAyacA // 1 // " (paJcAzakAciH chApA-kAle zucIbhUtena, viziSTapuSpAdikairvidhinA tu / sArastuti stotrakarucinA, jinapUjA bhavavi karvavyA // 1 // pattA, phUla Adi khAne ke lie vanaspati kA AraMbha karate haiM, karAte haiM aura karane vAle kI anumodanA karate haiN| aisA karake ve par3ajIvanikAya kI virAdhanA ke bhAgI hote haiM / "hama paMcamahAvratadhArI, jina bhagavAna kI AjJA ke ArAdhaka anagAra hai" aisA kahane vAle daMDI jhUThe sAdhu bhI sAvadha kA upadeza dete haiM aura zAstra meM niSiddha kiya hue vanaspatikAya ke AraMbha kA upadeza dete haiN| vyAkhyAnamaMDapa Adi meM azoka vRkSa ke pattoM se bandanavAra Adi baMdhavAta haiM, nAnA prakAra ke phala phUla patoM se paMcopacAra Adi pUjAoM meM (zrAvakoM) ko pravRtta karate haiN| jaise-- "ucita samaya para, vidhipUrvaka viziSTa puSpa Adi ke dvArA sundara stotra-stutipUrvaka ; jina bhagavAnakI pUjA karanI caahie"| kula Adi khAvA mATe vanaspatine AraMbha kare che, ane karAve che, ane karavA vALAne anumodana Ape che. e pramANe karIne te SaDUjIvanikAyanI virAdhanAnA bhAgadi* thAya che. "ame paMca mahAvratadhArI, jina bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka aNaga chIe." A pramANe kahevAvALA daMDI juThA sAdhu paNa sAvaghane upadeza Ape che, ane zAMmAM niSedha karavAmAM Avela vanaspatikAyanA AraMbhano upadeza Ape che. te vyAkhyAna-maMDapa AdimAM azokavRkSanAM pAMdaDAMthI taraNa Adi apAve che nAnA prakAranA phala-phUla ane pAMdaDAthI paMpacAra Adi pUjAomAM (zrAvakene) ane kare joDe che. jema-"ucita samaya-gya samaya para vidhipUrvaka viziSTauttama puSpa Adi dvArA sundara tetra, stutipUrvaka jina bhagavAnanI pUjA karavI joIe. Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 6 sU.5 vanaspavikAyahiMsAkAraNAni 627 aparaJca-umAsvAtivAcakakRtamakaraNe'madhyAva kumamaiH pUjA' iti / 'gandhavAsAkSataiH sagbhiH' iti / 'pradhAnazva phalaiH pUjA' ityAdi / kiJca-. "na zukaH pUjayeddevaM, kusamaina mhiigtaiH| na vizIrNadalaiH spRSdai, nArI vikAsibhiH ". // 1 // 'na zuSkaiH pUjayeddevaM kumumaina mahIgataH' ityanena 'Ardai khoTi taizca kusumaidevaM pUjayet ' ityaryo'vagamyate / aho ! kIdRzo mahAsAvadyopadezasteSAm / ___ evaM devamandirAdo kadalIstambhAdiropaNena, azokAdikSaparyandana paJcAzakavRtti umAsvAtikRta prakaraNa meM kahA hai "madhyA meM phUloM se pUjA kI jAtI hai / " "gaMdha, vAsa aura akSata se tathA mAlAoM se pUjA hotI hai / " uttama phaloM se pUjA kI jAtI hai " ityAdi / aura bhI kahA hai-- "sUkhe, jamIna para gire hue, TUTI paMkhuDIvAle, bue hue, kharAba aura vinA khile phUloM se pUjA nahIM karanI caahie| 'sUkhe aura jamIna para gire hue phUloM se pUjA nahIM karanI cAhiye ' isakA abhiprAya yaha huA ki tAje aura toDe hue phUloM se pUjA karanI cAhiye arere ! unakA vaha kaisA sAvadha upadeza hai| isa prakAra devamaMdira Adi meM kadalIstaMbha khaDA karake, azoka vRkSa ke patto se paMcAzakavRtti umAsvAtikRta prakaraNamAM kahyuM che-- madhyAhanamAM vaDe pUjA karavAmAM Ave che." "gaMdha, vAsa ane akSatathI tathA mALAothI pUjA thAya che." "uttama phaLethI pUjA karavAmAM Ave che. * ItyAdi bIjuM paNa kahyuM che ke "sUkAM, jamIna para kharI paDelAM, jenI pAMkhaDI tuTI gaI hoya, sparza karAelAM, kharAba ane khilyA vinAnAM phUlothI pUja nahi karavI joIe. >> sUkAM ane jamIna para kharI paDelAM phale vaDe pUjA na karavI joIe ane abhiprAya e thayo ke lIlAM ane tAjI teDelAM phUlothI pUjA karavI joIe: arere! teone A sAvadya upadeza ke che? A pramANe devamaMdira AdimAM keLanA sthaMbha ubhA karIne azokavRkSanAM pAMdaDAMthI Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 AcArAne mAlikAdivandhanena, pratimopari sacittapanapuppAdikSepaNena sacittanAlikeradADimarasAlaphalAdinaivedhopacAreNa ca vanaspatihiMsAM phArayantaste tadAzritAnanekavidhAna sasthAvarAn mANino ghAtayanti / nahi-cItarAgANAM sAvadhA saparyA samucitA, 'esa khalu gaMdhe ityAdivacanena sarimmANAmasminnevAgame taiH sAkSAt pratipiddhatvAt / nahi tattattyAgimyastattatyaktadravyasamarpaNaM tuSTikaraM bhavatIti / nahi loke madhamAMsa tyAgibhyo madyamAMsasamarpaNaM tatparitopAya jAyate / alaM bahunA ! haritakandamUlAdityAginaH zrAvakA api na haritakandamUlAdisamarpaNena saMtuSyantIti vicArayantu manISiNaH // suu05|| __ atha sudharmA svAmI jamyUsvAminaM jagAda-'tatya.' ityaadi| vandanavAra bAMdhakara, pratimA para sacitta patte, phUla Adi caDhAkara, sacitta nAriyala, dADima, Ama Adi naivedya ke upacAra se vanaspati ko hiMsA karate hue ve vanaspati-Azrita bhaneka prakAra ke sa-sthAvara jIvoM kA ghAta karavAte haiM / cItarAga deva kI pUjA sAvadha honA ucitta nahIM hai / 'esa khalu gaMthe. ityAdi kathana dvArA isI Agama meM samasta AraMbhoM kA vItarAga bhagavAnne sAkSAt niSedha kiyA hai / jo puruSa jisa vastu kA tyAgI hai, usakI tuSTi usa vastu ko arpita karane se nahIM ho sakatI / loka meM matha-mAMsa kA tyAga karane vAloM ko magha-mAMsa kI bheMTa saMtoSajanaka nahIM hotii| adhika kyA kaheM ! harita kaMda mUla ke tyAgI zrAvaka bhI harita kanda mUla kI bheMTa se prasanna nahIM hote haiM / buddhimAn puruSa svayaM vicAra karaleM // sU0 5 // sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM-'tattha.' ityAdi / vaMdanavAra bAMdhIne, pratimA upara sacitta pAMdaDA, phUla AdicaDhAvIne, sacitta nALiera, dADama, AMbA Adi vighatA upacArathI vanarapatinI hiMsA karIne te vanaspati-Azrita aneka prakAranA trAsa-sthAvara jIvene ghAta karAve che. vItarAgadevanI pUjA sAdya hoya te yogya nathI. 'esa khalu gaMthe.' tyA 4thana dvArA bhI mAmamA tamAma sabhA* ramene vItarAga bhagavAne sAkSAt niSedha karyo che. je puruSa je vastunA tyAgI che, tenI prasannatA te vastune arpaNa karavAthI thaI zakatI nathI. lokamAM madha-mAMsanA tyAgI-tyAga karavAvALAne madha-mAMsanI bheTa saMtoSa utpanna karatI nathI, adhika che kahIe! lIlA kaMdamULanA tyAgI zrAvaka paNa lIlA kandamULanI bheTathI prasanna thatA nathI te buddhimAna puruSa pote vicAra karI lIe. | sUtra paNa apabhI svAmI sampU svAbhAna 4 cha-'tattha.' tyAta. Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya01 u.5 sU.6 vanaspatikAyahiMsAkAraNAni 629 mUlamtatya khalu bhagatrayA pariNA paveiyA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNa-pUyaNAe, jAimaraNamoyaNAe, duHkhapaDiyAyaheDaM, se sayameva vaNassahasatyaM samAraMbhai, aNNehiM vA vaNassaisatyaM samAraMbhAvei, aNNe vaNassaisatyaM samAraMbhamANe samaNujAgai, taM se ahiyAe, taM se abohIe / / mU0 6 // chAyAtatra khalu bhagavatA parijJA praveditA / asya caiva jIvitasya parivandana-mAnana -pUjanAya, jAvimaraNamocanAya, duHkhapratighAtahetuM, sa svayameva vanaspatizastraM samAramate, anyairvA vanaspatizastraM samArambhayati, anyAn vA vanaspatizastra samArabhamANAn samanujAnAti, tat tasyAhitAya, tat tasyAyodhaye // bhuu06|| TIkAtatravanaspatikAyasamArambhe, bhagavatA-zrImahAvIreNa, parikSA samyagavavodhaH khalu-nizcayena maveditA pratiyodhitA-karmabandhasamucchedArtha jIvena pari. mUlArtha-vanaspatikAya ke mAraMbha ke saMbaMdha meM bhagavAn ne samyak bodha diyA hai| isa jIvana ke vandana, mAnana aura pUjana ke lie, janma-maraNa se chuTakArA pAne ke lie tathA duHkhoM kA vinAza karane ke lie svayaM vanaspatikAyazastra kA AraMbha karatA hai, dUsaroM se AraMbha karatA aura AraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana karatA hai / vaha AraMbha usa ke ahita ke lie, usakI ayodhi ke lie hotA hai / sU0 6 // TIkArtha----vanaspatikAya ke AraMbha ke viSaya meM bhagavAn zrI mahAvIra svAmIne samyaka upadeza diyA hai| arthAt bhagavAna ne batalAyA hai ki karmabaMdha ko naSTa karane ke mUlAI-vanaspatikAyanA AraMbhanA sammadhamAM bhagavAne samyapha dha Ape che. A jIvananA vaMdana, mAnana, ane pUjana mATe, janmamaraNathI chuTavAne mATe, tathA duone vinAza karavA mATe svayaM vanaspatikAyA ane AraMbha kare che, bIjA pAse AraMbha karAve che, ane AraMbha karavAvALA bIjAne anumodana Ape che. te AraMbha tenA ahita mATe temaja tenI abAdhi mATe hoya che. sU0 6 TIkA-vanaspatikAyanA AraMbhanA viSayamAM bhagavAna zrI mahAvIra svAmIe samyapha upadeza Avyo che. arthAt bhagavAne batAvyuM che ke karmabaMdhane naSTa karavA mATe Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUraDha AcArAstre -- mAlikAdibandhanena, pratimopari sacittapatrapuSpAdikSepaNena sacittanAlikeradADimarasAlaphalAdinaivedyopacAreNa ca vanaspatihiMsAM phArayantaste tadAzritAnanekavidhAna sasthAvarAn prANino ghAtayanti / nahi vItarAgANAM sAvadhA saparyA samucitA, 'esa khalu gaMdhe' ityAdivacanena sarvArambhANAmasminnevAgame taiH sAkSAt pratiSiddhatvAt / nahi tattatyAgibhyastattacyaktadravyasamarpaNaM tuSTikaraM bhavatIti / nahi loke madyamAMsasyAgibhyo madyamAMsasamarpaNaM tatparitopAya jAyate / alaM bahunA ! haritakandamUlAdityAginaH zrAvakA api na haritakandamUlAdisamarpaNena saMtuSyantIti vicArayantu manISiNaH // 05 // atha sudharmA svAmI jambUsvAminaM jagAda - 'tatya.' ityAdi / vandanavAra bA~dhakara, pratimA para sacitta patte, phUla Adi caDhAkara, sacitta nAriyala, dADima, Ama Adi naivedya ke upacAra se vanaspati ko hiMsA karate hue ve vanaspati-Azrita aneka prakAra ke trasa-sthAvara jIvoM kA ghAta karavAte haiM / vItarAga deva kI pUjA sAvadha honA ucita nahIM hai / 'esa khalu gaMdhe.' ityAdi kathana dvArA isI Agama meM samasta AraMbhoM kA vItarAga bhagavAn ne sAkSAt niSedha kiyA hai / jo puruSa jisa vastu kA vyAgI hai, usakI tuSTi usa vastu ko arpita karane se nahIM ho sakatI / loka meM madha-mAMsa kA tyAga karane vAloM ko madya-mAMsa kI bheMTa saMtoSajanaka nahIM hotI / adhika kyA kaheM ! harita kaMda mUla : ke tyAgI zrAvaka bhI harita kandamUla kI bheMTa se prasanna nahIM hote haiM / buddhimAn puruSa svayaM vicAra karaleM || sU0 5 // sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM - 'tattha ' ityAdi / vaMdanavAra bAMdhIne, prattimA upara citta pAMdaDA, phUla AdithaDhAvIne, sacitta nALiera, dADama, AMkhA Adi navedyanA upacArathI vanaspatinI hiMsA karIne te vanaspati-Azrita aneka prakAranA trasa--sthAvara jIvAne ghAta karAve che. vItarAgadevanI pUjA sAdya hoya te yogya nathI, 'esa khalu gaMthe.' tyAhi uthana dvArA mA bhAgamabhAM tamAbha sbhaara'bheAnA vItarAga bhagavAne sAkSAt niSedha karyo che. je puruSa je vastunA tyAgI che, tenI prasannatA te vastune aNu karavAthI thaI zakatI nathI. leAkamAM madya-mAMsanA meM tyAgI--tyAga karavAvALAne madya-mAMsanI bheTa saaASa utpanna karatI nathI, adhika zuM kahIe! lIlA kaMdamULanA tyAgI zrAvaka paNa lIlA kandamULanI bheTathI prasanna thatA nathI to zuddhimAna puruSa pote vicAra 4rI sI. // sU0 5 // sudharmA svAbhI krbhyU svAbhIne he che' tattha. ' tyiAhi. 5 Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya. 1 u. 5 su. 6 vanaspatikAya hiMsA gajAzvamRgavyAghrasiMhAdInAM svarUpaM dadhAnA janayanti / yathA-sa eva patrAdikartanakalAkuzalo mAnanaM = janasatkArastadarthe, mAlAkAraH svamAnanArthaM kartarIzastreNa vRkSalatAdInAM patrAdikaM kRntati / pUjanaM= vakharatnAdilAbhastadartham, yathA - devamatimAdyarthaM patrapuSpaphalAdInAM troTane / tathAjAtimaraNamocanAya janmamaraNabandhamocanArtha, yathA-muktikAmana pUjAyAM puSpapatrAdisamucchedane, tathA - duHkhapratighAtahetuM ==pAdhizamanAdyartham-opadhivRkSalatAdInAM mUlakandazAkhApatrapuSpaphalAdibhedane, sa jIvanamukhAdyarthI svayameva hAthI, ghoDA, hirana, vAgha, siMha Adi kA AkAra bana jAtA hai aura isase usa bagIce kI sundaratA baDhatI hai, aisA jAnakara karatA hai / janasatkAra ke lie bhI vanaspati kI hiMsA kI jAtI hai, jaise- pattA vagairaha kATane meM kuzala vahI pUrvokta mAlI kaiMcI se vRkSoM yA latAoM ke pattA Adi kATatA hai / tathA pUjana ke lie arthAt vastroM aura ratnoM ke lie bhI vanaspatikAya kI hiMsA karate haiM / jaise- deva pratimA Adi ke lie patra, phUla, phala tor3ane meM / 631 vRkSAdayastasyopavanAderviziSTazobhAM janma maraNa se chuTakArA pAne se lie bhI ukta hiMsA ko jAtI hai / jaise-mukti ko icchA se pUjA ke lie phUla-phala toDane meM / duHkhoM kA pratIkAra karane ke lie bhI yaha hiMsA ko jAtI hai / jaise-roga miTAne ke lie oSadhi, vRkSa, latA, mUla, kanda, zAkhA, patra, phUla Adi tor3ane meM hiMsA kI jAtI hai / vRkSa latA vagerene evA prakAre kApe che ke temAM hAthI, gheADA, haraNa, vAgha, siMha Adine AkAra anI jAya che, ane tethI e bagIcAnI suMdaratA vadhe che. evuM samajIneja kare che, jana-satkAra mATe paNa vanaspatinI hiMsA karavAmAM Ave che, jema-pAMdaDAM vagerene kApavAmAM kuzala AgaLa kahelA teja mALI kheMcI (kAtara)thI vRkSe athavA latAenAM pattAM Adi kApe che. tathA pUjana mATe arthAt vA ane ratnAne mATe paNa vanaspatikAyanI hiMsA kare che, jema-devapratimA Adi mATe patra phUla phUla teDavAmAM. janmamaraNuthI chuTavA mATe paNa pUrva kahelI hiMsA karavAmAM Ave che, jemakemuktinI icchAthI pUjA mATe phUla phUla teDavAmAM, duHkheAnA pratikAra karavA mATe paNa e hiMsA karavAmAM Ave che. jemake-rAnivAraNa 42vA bhATe bhoSadhI, vRkSa, satA, bhUla, unha, zAmA, patra, Dresa yAhi toravAmAM DisA 42vAmAM Ave che. Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAcAra A jJA'vazyaM zaraNIkaraNIyevi bhagavatA pratiyodhitamiti bhAvaH / upabhogadvAram- . ___ lokaH kasmai prayojanAya banaspatikAyApardayato ? tyAMha-' asyaM caiva jIvitasye '-tyAdi / asyaiva navarasya jIvitasya-jIvanasya mukhArthamAhAra-vastra-pAtra-mAlya-gandha-cUrNa-tAlaTantA-lA-khaTvA-palyaMGka-zivikAzakaTa-hala-musala-pITha-phalaka-siMhAsana-daNDa-lakuTa-kapATa-vINA-zAlabhajikA -nirmANa-tApana-pratApana-prakAzane-ndhana-tailAyarthamityarthaH / tathA-parivandanamAnana-pUjanAya, parivandana-prazaMsA, tadartha, yathA-kazcit svamazaMsArtham upavanAdo patrAdikartanakalAkauzalena vRkSalatAdInAM patrAdIni tathA chedayati yathA vaskartanena lie jIva ko parijJA (upadeza) avazya svIkAra karanA cAhie / upabhogadvAra____ loga kisa prayojana se vanaspatikAya kI hiMsA karate haiM ! yaha batalAte haiM, isI nAzazIla jIvana ke sukha ke lie arthAt AhAra, vastra, pAtra, mAlA gaMdha, cUrNa, tAlavRnta (paMkhA), bhAgala, khATa, palaMga, pAlakI, gADI, hala, mUsala, pIDhA, (vAjoTa) phalako (pATa), siMhAsana, DaMDA, lakaDI, kivADa, vINA, putalI Adi banavAne ke lie, tapAnA, vizeSa tapAnA, prakAzana, IMdhana, aura taila Adi ke prayojana se vanaspatikAya kI hiMsA karate haiM / tathA prazaMsA ke lie bhI vanaspati kI hiMsA karate haiM, jaise koI puruSa apanI prazaMsA ke lie bagIcA Adi meM pattA vagairaha kATane kI kalA meM kuzalatA prakaTa karane ke abhiprAya se vRkSa latA vagairaha ko isa prakAra kATatA hai jisase usameM jIvane pariNA (upadeza)no avazya svIkAra karavo joIe. upabhegAra-- leka zuM prajanathI vanaspatikAyanI hiMsA kare che te batAve che. A nAza pAmavAvALA jIvanA sukha mATe, atha-AhAra, vastra, pAtra, mAlA, gaMdha, cUrNa, paMkhA gariyA, bhATa, pa, pAlI, gADI, sa, bhUsatA mAnne, pATa, siMhAsana, 331, lAkaDI, kamADa, vaNa, patalI vagere banAvavA mATe, tapAvavuM vizeSa tapAvavuM, prakAzana, Izvana-(bALavAnA lAkaDA) ane taila AdinA prayajanathI vanaspatikAyanI hiMsA kare che. tathA prazaMsA mATe paNa vanaspatikAyanI hiMsA kare che, jemake-keI puruSa potAnI prazaMsA mATe bagIcAM AdimAM pAMdaDA vagere kApavAnI kalAmAM kaMzaLatAM batAvavAno abhiprAyathI Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 5 2.6 vanaspatikAyahiMsA gajAzvamRgavyAghasiMhAdInAM svarUpaM dadhAnA kSAdayastasyopavanAdeviziSTazobhA jnynti| __ mAnana janasatkArastadathaiyathA-sa eva patrAdikartanakalAkuzalo mAlAkAraH svamAnanArtha kartarIzastreNa vRkSalatAdInAM patrAdikaM kuntati / pUjanabastraratnAdilAbhastadartham , yathA-devamatimAyartha patrapRppaphalAdInAM troTane / tathAjAtimaraNamocanAya janmamaraNabandhamocanAthai, yathA-muktikAmana pUjAyAM puSpapatrAdisamucchedane, tathA-duHkhamatighAvahetuM vyAdhizamanArtham-opadhi kSalatAdInAM mUlakandazAkhApatrapuSpaphalAdibhedane, sa jIvanasukhAdyarthI svayameva hAthI, ghoDA, hirana, yAgha, siMha Adi kA AkAra bana jAtA hai aura isase usa bagIce kI sundaratA baDhatI hai, aisA jAnakara karatA hai| janasatkAra ke lie bhI vanaspati kI hiMsA kI jAtI hai, jaise- pattA vagairaha kATane meM kuzala vahI pUrvokta mAlI kaiMcI se vRkSoM yA latAoM ke pattA Adi kATatA hai / tathA pUjana ke lie arthAta baloM aura ranoM ke lie bhI vanaspatikAya kI hiMsA karate haiN| jaise-deva pratimA Adi ke lie patra, phUla, phala toDane meN| janma maraNa se chuTakArA pAne se lie bhI ukta hiMsA kI jAtI hai| jaise mukti kI icchA se pUjA ke lie phUla-phala toDane meM / duHkhoM kA pratIkAra karane ke lie bhI yaha hiMsA kI jAtI hai / jaise-roga miTAne ke lie oSadhi, vRkSa, latA, mUla, kanda, zAkhA, patra, phUla mAdi tor3ane meM hiMsA kI jAtI hai| vRkSa latA vagerene evA prakAre kApe che ke temAM hAthI, ghoDA, haraNa, vAgha, siMha Adine AkAra banI jAya che, ane tethI e bagIcAnI suMdaratA vadhe che. evuM samajIneja kare che. jana-satkAra mATe paNa vanaspatinI hiMsA karavAmAM Ave che, jema-pAMdaDAM vagerene kApavAmAM kuzala AgaLa kaheluM teja mALI kaeNcI (kAtara)thI vRkSo athavA latAonAM pattA Adi kApe che. tathA pUjana mATe arthAta vacce ane ratnane mATe paNa vanaspatikAyanI hiMsA kare che, jema-devapratimA Adi mATe patra phUla phala teDavAmAM. - janma-maraNathI chuTavA mATe paNa pUrva kahelI hiMsA karavAmAM Ave che, jemakemuktinI IcchAthI pUjA mATe phala phela teDavAmAM. duone pratikAra karavA mATe paNa e hiMsA karavAmAM Ave che. jemake-roganivAraNa karavA mATe auSadhI, vRkSa, latA, mUla, kanda, zAkhA, patra, phUla Adi teDavAmAM hiMsA karalAmAM Ave che. Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMdhArAta vanaspatizastra vanaspatikAyopamardakaM dravyamAvazastraM samAramate vyApArayati / anyeSA vanaspatizastraM samArambhayati / anyAna yA vanaspatizastraM samAramamANAn samanujAnAtina anumodayati / tat-canaspatikAyasamAramma, tasya banaspatisamAramma kurvataH kAyituH anumodayituzca ahitAya bhavati / tathA-tat / tasya abodhayesampatvAlAmAya bhavati / || sU0 6 // yena tu tIrthaGkarAdisamope vanaspatikAyasvarUpaM parijJAvaM, sa evaM vibhAvayatItyAi-'se taM.' ityaadi| se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samudrAya socA khalu bhagavao bhaNa isa prakAra jIvana ko sukhI banAne kA abhilApI vaha purupa vanaspatikAya ko hiMsA karanevAle dravya aura bhAvazastra kA svayaM upayoga karatA hai, dUsaroM se upayoga karAtA hai aura vanaspatizastra kA upayoga karane vAle dUsaroM kA anumodana karatA hai / __ vanaspatikAya kA vaha AraMbha, AraMbha karane vAle, karAne vAle aura anumodana karane vAle ke ahita ke lie hotA hai aura samyaktva kI aprApti kA kAraNa banatA hai / sU0 6 // tIrthakara Adi ke nikaTa vanaspatikAya kA svarUpa jisane jAna liyA hai, vaha isa prakAra vicAra karatA hai-'setaM.' ityaadi| mUlArtha-vaha puruSa bhagavAn yA anagAroM se sunakara samajha-bUjhakara saMyama e pramANe jIvanane sukhI banAvavAnA abhilASI te puruSa vanaspatikAyanI hiMsA karavAvALA dravya ane bhAva zastrane svayaM upayoga kare che, bIjA pAse upayoga karAve che ane vanaspatizAstrane upayoga karavAvALA bIjane anumodana Ape che. vanaspatikAyane A AraMbha, AraMbha karavAvALAne, karAvavAvALAne ane anumodana 42vApAna mahita bhATe cha bhane sabhyatpanI mAstina 25 mana cha. // sU06 // tIrthakara AdinA samIpe vanaspatikAyanuM svarUpa jeNe jANI lIdhuM che. te A prabhArI viyAra 42 cha-'se taM.' yAha. mUlAtha-te puruSa bhagavAna athavA aNagAro pAsethI sAMbhaLI-samajI-bujhIne Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 5 sU. 6 vanaspativirAdhanAdupphalam 633 gArANaM cA aMtie ihamegesi NAyaM bhavai--esa khalu gaMdhe, ema khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu Narae / icatyaM gadie loe, jamiNaM vikhvarUvehi satyehiM caNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai ||suu0 7 // chAyAsa tat saMyudhyamAna AdAnIyaM samutthAya zrutvA khalu bhagavataH anagArANAM vA antike, ihaikepAM jJAtaM bhavati-epa khalu granyA, epa khalu mohaH, epa khalu mAraH, epa khalu narakaH / ityartha gRddho lokaH, yadimaM virUparUpaiH zasvaH vanaspatikarmasamArambheNa vanaspatizastra samArabhagANaH anyAn anekarUpAn prANAn vihinasti // sU0 7 // TIkA-yaH khalu bhagavataH tIrthaGkarasya, anagArANAM tadIyazramaNanirgranyAnAM vA antike zrutvA, AdAnIyam upAdeyasarvasAvadyayogaviratirUpaM cAritraM, samutthAya-aGgIkRtya viharati, sa tadabanaspatikAyasamArambhaNaM saMvudhyamAnA= ahitAyodhijanakatvena vijJAvA san evaM vibhAvayati evaM khalu0' ityAdi / grahaNa karake vicaratA hai / vaha isa prakAra samajhatA hai-vanaspatikAya kA AraMbha graMtha hai, yaha moha hai, yaha mAra hai, yaha naraka hai| gRddha loga isake lie nAnA prakAra ke zastroM se vanaspatikAya kA AraMbha karake, zastra kA prayoga karate hue aura bhI aneka prANiyoM kA ghAta karate haiM / sU. 7 // TIkArtha-~-jo purupa tIrthakara se yA unake zramaNa nimrantho se sarvasAvadha syAga rUpa saMyama svarUpa samajhakara aura use aMgIkAra karake vicaratA hai vaha vanaspatikAya ke AraMbha ko ahitakara aura abodhijanaka samajhakara isa prakAra vicAra karatA hai:---- 'evaM khalu' ityaadi| saMyama grahaNa karIne vicAre che. te A pramANe samaje che-vanaspatikAyane AraMbha graMtha che, e moha che, e mAra che, e naraka che. vRddha leka e mATe nAnA prakAranA zathI vanaspatikAyane AraMbha karIne ane praveza karatA thakA bIjA paNa aneka mAyAmAnA dhAta 42 cha. / / 2.7 // TIkAtha-je purUSa tIrthakarathI athavA temanA zramaNa nirca pAsethI sarvasAvadya (karmanA) tyAgarUpa saMyamanA svarUpane samajI ne ane tene aMgIkAra karIne vicare che, te vanaspatikAyanA AraMbhane ahitakara ane adhijanaka samajI A pramANe kyiAra 42 cha-' evaM khalu ItyAdi. pra. mA-80 Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 AcArAsana vanaspatizastraM-vanaspatikAyopamardakaM dravyamAvazastraM samAramate cyApArayati / anyevA vanaspatizastraM samArambhayati / anyAna yA vanaspatizastraM samAramamANAn samanunAnAvina anumodayati / ___ tat vanaspatikAyasamArambha, tasya vanaspatisamAramma kurvataH kArayituH anumodayituzca ahitAya bhavati / tathA-tat / tasya abodhayemsamyaktvAlAmAya bhavati / / sU0 6 // yena tu tIrthaGkarAdisamIpe vanaspatikAyasvarUpaM parijJAtaM, sa evaM vibhAvayatIsyAha-'se taM.' ityaadi| se taM saMyujjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA khalu bhagavao aNa. isa prakAra jIvana ko sukhI banAne kA abhilApI vaha purupa vanaspatikAya ko hiMsA karanevAle dravya aura bhAvazastra kA svayaM upayoga karatA hai, dUsaroM se upayoga karAtA hai bhAra vanaspatizastra kA upayoga karane vAle dUsaroM kA anumodana karatA hai / vanaspatikAya kA vaha AraMbha, AraMbha karane vAle, karAne vAle aura anumodana karane vAle ke ahita ke lie hotA hai aura samyaktva kI aprApti kA kAraNa banatA hai / sU0 6 // tIrthakara Adi ke nikaTa vanaspatikAya kA svarUpa jisane jAna liyA hai, vaha isa prakAra vicAra karatA hai-' se taM.' ityAdi / mUlArtha-vaha puruSa bhagavAn yA anagAroM se sunakara samajha-bUjhakara saMyama e pramANe jIvanane sukhI banAvavAnA abhilASI te puruSa vanaspatikAyanI hiMsA karavAvALA dravya ane bhAva zastrane svayaM upayoga kare che, bIjA pAse upayoga karAve che ane vanaspatizaane upayoga karavAvALA bIjAne anumodana Ape che. vanaspatikAyane A AraMbha, AraMbha karavAvALAne, karAvavAvALAne ane anumodana karavAvALAne ahita mATe che ane samyaktvanI aprAptinuM kAraNa bane che. I sU06 . tIrthakara AdinA samIpe vanaspatikAyanuM svarUpa jeNe jANI lIdhuM che. te A prabhAra diyA2 42 cha-'se taM.' tyA. mUlAI-te puruSa bhagavAna athavA aNagAre pAsethI sAMbhaLI-samajI-bujhIne Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 5 su. 7 vanaspativirAdhanAduSphalam 635 ityartham = etadarthaM karmabandha - moha-maraNa - narakarUpaM ghoraduHkhaphalaM prApyApi punaH punaretadarthameva lokaH ajJAnavazavartI jIvaH, gRddhaH-lipsurasti / yadvA-gRddhaH = bhogAbhilApI, lokaH saMsArI jIvaH ityartham = etadarthameva = grantha- moha - maraNanarakArthameva mavarttata iti zeSaH / lokaH punaH punaH karmabandhAdyarthameva pravarttata iti yaduktaM, tat kathaM jJAyate ? iti jijJAsAyAmAha yadimam ' ityAdi / yad=yasmAd, virUparUpaiH=nAnAvidhaiH zastraiH pUrvoktaprakAraiH, vanaspatikarmasamArambheNa vanaspatikAyopamardanarUpasAvadhavyApAreNa ise = vanaspatikAyaM vihinasti / tayA vanaspatizAstraM samArabhamANaH = vyApArayan anyAn = pRthivIkAyAdIn anekarUpAn =sAra sthAvarAMzca tadAzritAn prANAn = prANinaH vihinasti = upamardayati || 7|| ajJAnI nIca karmabaMdha, moha, maraNa aura naraka rUpa ina phaloM ko prApta karake bhI bAra-bAra isI meM gRddha hote haiM / athavA bhoga ke abhilASI puruSa isI graMtha, moha, maraNa aura naraka ke lie hI pravRtti karate haiM / loga puna - punaH karmabaMdha Adi ke lie hI pravRtti karate haiN| yaha jo kathana kiyA hai kho kaise jJAta huA ? isa jijJAsA ke hone para kahate haiM-'yadimam . ' ityAdi / kyoM ki nAnA prakAra ke pUrvokta zastroM dvArA vanaspatikAya ko hiMsA karane vAle loga sAvaya vyApAra se vanaspatikAya kA ghAta karate haiM / tathA vanaspatikAya kA AraMbha karate hue anya pRthvIkAya Adi aneka prakAra ke tadAzrita namra aura sthAvara jIvoM kI ghAta karate haiM / sU0 7 // ajJAnI jIva karmabaMdha, meAha, maraNu ane narakarUpa e phaLAne prApta karIne paNa vAra-vAra emAM gRddha thAya che. athavA bhAganA abhilASI puruSa A graMtha, meha, maraNu ane naraka mATeja pravRtti kare che. lAka punaH punaH (phrI-phrI) kamabaMdha vagere mATeja pravRtti kare che; e kathana je yuSTa che, te devI zete laghuvAmAM manyuM 1 se chajJAsA thathAthI 4he che. 'yadimam.' tyiAhi. kemake nAnA prakAranAM pUrvokta zastra dvArA vanaspatti kAyanI hiMsA karavAvALA leka sAvadha vyApArathI vanaspatikAyane ghAta kare che, tathA vanaspatikAyane Araba karatA thakA, anya pRthvIkAya Adi aneka prakAranA tatkAzrita trasa ane sthAvara jIvAne dhAre che. // sU. 7 Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcArAstre 634 iha = manuSyaloke ekeSAM zramaNa nirgranyopadezasaMjAtasamyagatrabodhatrairAmyANAmAtmArthinAmevaM jJAtaM viditaM bhavati / kiM jJAtaM bhavatItyAkAGkSAyAmAha - 'eSa khalu 0 ' ityAdi / epaH vanaspatizastrasamArambhaH khalu - nizvayena granthaH = karmabandhaH, kAraNe kAryopacArAt kAraNabhUto vanaspatizAstrasamArambha eva arrest are reyuSyate / evamagre'pi bodhyam / tathA epaH vanaspatizakhasamArambhaH moDa : viparyAsaH - - ajJAnam / tathA - epa eva mAraH = maraNaM - nigodAdimaraNarUpaH / tathA eSa eva naraka:= nArakajIvAnAM dazavidhayAtanAsthAnam / isa manuSya loka meM jinheM zramaNa nirgayoM ke upadeza se samyagjJAna aura vairAgya utpanna ho gayA hai, unhIM ko yaha vidita hotA hai / kyA vidita hotA hai ? isa zaMkA kA samAdhAna karane ke lie Age kahate haiM-' epa khalu grantha0 ityAdi / " vanaspatikAya kA AraMbha nizcaya se graMtha arthAt karmabaMdharUpa hai / kAraNa meM kArya kA upacAra karake AraMbha ko karmabaMdha kahA hai / vastutaH vaha karmabaMdha kA kAraNa hai / isI prakAra Age bhI samajha lenA cAhie / vanaspatikAya kA samAraMbha moha arthAt ajJAna hai- ajJAnajanaka hai / yaha mAra hai arthAt nigoda Adi meM mRtyu kA kAraNa hai / yaha naraka hai arthAt nArakI jIvoM ko daza prakAra kI yAtanA kA kAraNa hai / A manuSyaleAkamAM jene nigraMnthAnA upadezathI sabhyajJAna, ane vairAgya utpanna thaI gayA che. te A jANe che. zuM jANe che ? e zaMkAnuM samAdhAna karavI mATe AgaLa kahe che, 4 eSa khalu prantha0 dhatyAddi, vanaspatikAyane Araba nizcaya graMtha che-arthAt ka badhapa che, kAraNamAM kAryanA upacAra karIne AraMbhane kamakhadha kahe che, vastutaH te karma khaMdhanuM kAraNa che. e pramANe AgaLa paNa samajI levuM joIe. vanaspatikAyane samAraMbha mADha arthAt ajJAna che--ajJAnajanaka che, te mAra che, arthAt nigAda AdimAM mRtyunuM kAraNa che. te naraka che, arthAt nArakI jIvAne sa prakAranI yAtanAonuM kAraNa che. " Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkAadhya.13.5.manuSyazarIravanaspatizarIrayoH sAmyam 637 'chiNNa milAi, imapi AhAragaM, eyapi AhAragaM, imapi aNiJcayaM eyapi aNicayaM, imaMpi asAsayaM eyapi asAsayaM, imaMpi cabhovacaiyaM eyapi caovacaiyaM, imaMpi cipariNAmadhammayaM eyapi vipariNAmadhammayaM // bhuu08|| chAyAsa bravImi-idamapi jAtidharmakam etadapi jAtidharmakam, idamapi vRddhidharmakam etadapi vRddhidharmakam , idamapi cittavat etadapi cittavat , idamapi chinnaM mlAyati etadapi chinnaM mlAyati, idamapi AhArakam etadapi AhArakam, idamapi anityakam etadapi anityakam, idamapi azAzvatam etadapi azAzvatam , idamapi cayopacayikam etadapi cayopacayikam , idamapi vipariNAmadharmakam etadapi vipariNAmadharmakam / sU0 8 // TIkA-~yena sAkSAhagavananmukhAd vanaspateH sacetanatvaM zrutaM so'haM bravImi yathA bhagavatA kathitaM, tathA kathayAmItyarthaH / pratijJAtamartha pradarzayati idamapItyAdi / yaha bhI AhAraka hai, vaha bhI AhAraka hai| yaha bhI anitya hai, vaha bhI bhanitya hai| yaha bhI azAzvata hai, vaha bhI azAzvata hai / yaha bhI caya-upacaya vAlA hai, vaha bhI caya-upanaya vAlA hai| yaha bhI vividha prakAra se pariNamanazIla hai aura vaha bhI vividha prakAra se pariNamanazIla hai / / sU0 8 // TIkArtha-jisane sAkSAt bhagavAn ke mukha se vanaspatikAya kI sacetanatA sunI hai vahI maiM kahatA hU~-jaisA bhagavAn ne kahA hai vaisA hI maiM kahatA huuN| yahI bAta kahate haiM-'idamapi0' ityAdi / paNa AhAraka che. A paNa anitya che. te paNa anitya che. A paNa azAzvata che. te paNa azAzvata che. A paNa caya-upacayavALA che, te paNa caya-upacayavALA che. A paNa vividha prakArathI pariNamanazIla che, ane te paNa vividha prakArathI pariNamana zIla che. sa. 8 TIkAtha-jeNe sAkSAta bhagavAnanA mukhathI vanaspatikAyanI sacetanatA sAMbhaLI che teja huI chu-2 sApAne chu cha, te-4 II chu, me pAna cha-'iMdamapi." tyA Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhocArAso vanaspatikarmasamArammaphalapadarzanapurassaraM vanaspatisamArambhe'nekatrasasthAvarajIvahiMsAvazyambhAvinIti madarzitam , saMmati vanaspateH sacetanatvapakAyAM tasya manuSya- : zarIravat sacetanatvamastIti pradarzayati-' se vemi. ' ityaadi| yadvA-yayA manupyazarIre caitanyaM sugama, tathA vanaspatikAye'pi, tasmAI vanaspatermanuSyazarIrasAdRzyaM darzayati sUtrakAra:-'se bemi.' ityAdi / mUlamse vemi-imaMpi jAidhammayaM eyapi jAidhammayaM, imapi buddhimmayaM epaMpi buDhidhammaya, imaMpi cittamaMtayaM eyapi cittamaMvayaM, imapi chiSNaM milAi eyApa vanaspatikAya ke mAraMbha kA phala pragaTa karake yaha bhI pradarzita kara diyA gayA hai| ki vanaspatikAya kA AraMbha karane se anya sa aura sthAvara jIvoM kI hiMsA bhI avazya hotI hai / aba vanaspatikAya ke sacetana hone meM zaMkA hone para usakI manuSya zarIra ke samAna sacetanatA sUtrakAra prakaTa karate haiM-'se vemi.' ityAdi / athavA--jaise manuSyazarIra meM caitanya ko samajhanA sugama haiM usI prakAra banaspatikAya meM bhii| ata eva vanaspati manuSyazarIra ke samAna hai, yaha bAta sUtrakAra kahata haiM-'se vemi.' ityaadi| mUlArtha-vaha maiM kahatA hU~-yaha (manuSyazarIra) janmazIla hai, vaha (vanaspatizarIra) bhI janmazIla hai| yaha vRddhizIla hai, vaha bhI vRddhizIla hai| yaha sacitta hai vaha mA sacitta hai / chedane para yaha murajhA jAtA hai, vaha bhI chedane para murajhA jAtA hai| vanaspatikAyanA AraMbhanuM phaLa pragaTa karIne e paNa pradarzita karI ApyuM che kevanaspatikAyane AraMbha karavAthI anya trasa ane sthAvara jIna hiMsA paNa ave thAya che. have vanaspatikAyanI sacetanatA havAmAM zaMkA hovAthI tenI sacetenA bhanuSyazarIra nI sanyetanatA samAna sUtrA2 pragaTa 43 cha-'se bemi.' yAti. athavA-jema manuSya zarIramAM caitanyane samajavAmAM sugamatA che, te pramANe vanaspatikAyamAM paNa sugamatA che. e mATe vanaspati manuSya zarIranA samAna che. e vAta * * sUtradhAra 4 cha:-" se mi.' tyAhi. mUlA -te huM kahuM chuM-A (manuSya zarIra) janmazIla che te vanaspati zarIra) paNa janmazIla che, A vRddhizIla che, te paNa vRddhizIla che, A sacita chedavAthI te sUkAI jAya che, te paNa chedavAthI sUkAI jAya che. A paNa AhAraka che, te Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya.13.5.8 manuSyazarIrayanaspatizarIrayo sAmyam 639 yuktam, etadapi dhanaspatizarIraM cittavat-cetanAvat , lajAludhAtryAdInAM saMkocavikAsa-svApA-vabodhadarzanAt / idamapi manuSyazarIraM hastAdi chinnaM sat mlAyati zuSyati, etadapi vanaspatizarIramapi pallavaphalapupyAdi chinnaM sat mlAyatizuSkaM bhavati / idamapi AhArakam kSIrodanAdhAhArakaraNazIlaM, tathaiva etadapi:vanaspatizarIraM bhUjalAcAhAramoni, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTam / / tathA idamapi manupyazarIram anitya na sarvadA'vasthAyi, etadapi banaspatizarIram anityakam Ayupo'vadhisatvAt , vanaspatizarIrasya hi utkRSTamAyurdazavarpasahasrANi / tathA-idamapi-manuSyazarIram azAzvata-pratikSaNamAvIcImarakyoM ki lamjAvaMtI dhAtrI Adi vanaspattiyoM meM saMkoca, vikAsa, svApa (nidrA) aura avayodha (jAganA) dekhA jAtA hai / hAtha Adi manuSyazarIra chedane para murajhA jAtA hai usI prakAra pattA, phUla, phala AdirUpa banaspatizarIra bhI chedane para murajhA jAtA hai| yaha -manuSyazarIra dUdha aura odana Adi kA AhAra karatA hai aura vanaspati zarIra bhI pRthvI, jala Adi kA AhAra karatA hai / AhAra karane ki kriyA acetana meM nahIM dekhI jaatii| manuSyazarIra anitya hai-sadA harane vAlA nahIM hai, isI prakAra vanaspatizarIra bhI anitya hai, kyoM ki usakI Ayu kI sImA hai / vanaspatizarIra kI utkRSTa Ayu dasa hajAra varSa kI hai| manuSya zarIra azAzvata hai-AvIcimaraNa pratikSaNa hotA rahatA hai, aura vanaspati kemake lajAvatI-narIsAma), dhAtrI Adi vanaspatiomAM saMkecAvuM, vikAsa, nidrA ane jAgavuM jovAmAM Ave che. hAtha-Adi manuSya zarIra chedavAthI sUkAI jAya che. te pramANe pAMdaDA, phala, phUla Adi rUpa vanaspatizarIra paNa chedavAthI sUkAI jAya che. A manuSyazarIra dUdha ane bhAta vagerene AhAra kare che, tema vanaspatizarIra paNa pRthvI, jala Adine AhAra kare che, AhAra karavAnI kriyA acetanamAM jovAmAM AvatI nathI. . manuSya zarIra anitya che. hamezAM sthira rahevAvALuM nathI, e pramANe vanaspatizarIra paNa anitya che. kemaketenI AyuSyanI sImA che. vanaspatizarIranI utkRSTa Ayu dasa hajAra varSanI che. manuSya zarIra AzAzvata che-AvI cimaraNuM pratikSaNa thatuM rahe che, tema Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 AMborAGgastre iha puruSasyopadezayogyatayA sAmarthyena saMnihitatvAtaccharIraM saMnikRSTavA - cinedazabdena parAmRzyate / idamapi manuSyazarIraM, yadvA - sAmAnyarUpeNa sakAye caitanyasya bhujJeyatvAt idaM=tra sazarIraM, jAtidharmakaM - jAtiH - jananaM, taddharmakaM - jananasvabhAvaM, etadapi = vanaspatizarIramapi jAtidharmakaM = manuSyazarIravad vanaspatizarIramapi jananasvabhAvakamastItyarthaH / tathA idamapi manuSyazarIraM vRddhidharmakaM = bAlakaumArAdyavasthAmAzritya vardhanasvabhAvam, etadapi vanaspatizarIraM aGkura kisalayapatraskandhazAkhA prazAkhAdinA vardhanazIlam / idamapi manuSyazarIraM cittavat = cetanA 'idam' zabda kA prayoga samIpavartI vastu ke lie kiyA jAtA hai | manuSya hI upadeza kA pAtra hai aura usakA zarIra bhI atyanta samIpa hai ataH manuSya ke zarIra ko 'idam ' zabdadvArA nirdiSTa kiyA gayA hai / athavA trasa jIva ke zarIra meM caitanya ko samajhanA sugama hai, isa kAraNa 'idam' kA artha manuSyazarIra ke bajAya trasa jIva kA zarIra samajha lenA cAhie / yaha manuSyazarIra yA trasa jIva kA zarIra utpanna hone kA svabhAva vAlA hai, usI prakAra vanaspati kA zarIra bhI utpanna hone kA svabhAva vAlA hai / tathA manuSya zarIra vRddhizIle hai - bAla, kumAra Adi avasthAoM meM baDhatA jAtA hai usI prakAra vanaspatizarIra bhI aMkura, kisalaya, patra, skaMdha, zAkhA aura prazAkhA Adi rUpa se bar3hatA jAtA hai | manuSyazarIra cetanAvAn hai usI prakAra vanaspati kA zarIra bhI cetanAvAn hai, ' idam ' zahanA prayoga sabhIpavartI vastu bhATe 42vAmAM Ave che.. manuSya upadezane pAtra che, ane tenuM zarIra atyanta samIpa che. e kAraNathI manuSyanA zarIrane ' idam' zabdddvArA nirkiTa bhyu che. athavA trasa kuMpanA zarIramA caitanyane sabhanbhavu sugama che, the arathI 'idam 'na! artha manuSya zarIranA mahale trasa lavanaM zarIra samajI levuM joI e. 1 A manuSyazarIra athavA trasajIvanuM zarIra utpanna thavAnA svabhAvavALu' che, te pramANe vanaspatinuM zarIra pazu utpanna thavAnA svabhAvavALu che. tathA manuSyazarIra vRddhi zIla che--khAlakumAra, Adi avasthAomAM vadhatu jAya che, te pramANe vanaspatizarIra yA aGkura, silaya-bhajA, dhAna, patra, 246, zAmA bhane prazAmA mahiSathI vadhye jAya che. manuSyazarIra cetanAvAna che, te pramANe vanaspatinu zarIra paNa cetanAvAna che. Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ woooooom AcAracintAmaNi-TIkA adhya.17.58.8 manuSyazarIravanaspatizarIrayo sAmyam 639 yuktam, etadapi vanaspatizarIraM cittavat-cetanAvat , lajjAladhAcyAdInAM saMkocavikAsa-svApA-bodhadarzanAt / idamapi manuSyazarIraM hastAdi chinnaM sat mlAyati zupyati, etadapi vanaspatizarIramapi pallavaphalapuppAdi chinnaM sat mlAyatizuSkaM bhavati / idamapi AhArakam kSIrodanAdhAhArakaraNazIlaM, tathaiva etadapibanaspatizarIraM bhUjalAdhAhAramoni, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTam / / tathA idamapi-manuSyazarIram anityaka- na sarvadA'vasthAyi, etadapi banaspatizarIram anityakam Ayupo'vadhisatvAt , vanaspatizarIrasya hi utkRSTamAyurdazavarSasahasrANi / tathA idamapi manuSyazarIram azAzvataM-pratikSaNamAvIcImarakyoM ki lajjAvatI dhAtrI Adi vanaspattiyoM meM saMkoca, vikAsa, svApa (nidrA) aura avabodha (jAganA) dekhA jAtA hai / hAtha Adi manuSyazarIra chedane para murajhA jAtA hai usI prakAra pattA, phUla, phala AdirUpa vanarapatizarIra bhI chedane para murajhA jAtA hai| yaha manuSyazarIra dUdha aura odana Adi kA AhAra karatA hai aura vanaspati zarIra bhI pRthvI, jala Adi kA AhAra karatA hai| AhAra karane ki kriyA acetana meM nahIM dekhI jaatii| manuSyazarIra anitya hai-sadA Thaharane vAlA nahIM hai, isI prakAra vanaspatizarIra bhI anitya hai, kyoMki usakI Ayu kI sImA hai / vanaspatizarIra kI utkRSTa Ayu dasa hajAra varSa kI hai| manuSya zarIra azAzvata hai-AvIcimaraNa pratikSaNa hotA rahatA hai, aura vanaspati kemake lajajAvatI-(rIsAmaNI), dhAtrI Adi vanaspatiomAM saMkecAvuM, vikAsa, nidrA ane jAgavuM jovAmAM Ave che. hAtha-Adi manuSyazarIra chedavAthI sUkAI jAya che. te pramANe pAMdaDA, phala, phala Adi rUpa vanaspatizarIra paNa chedavAthI sukAI jAya che. A manuSya zarIra dudha ane bhAta vagerene AhAra kare che, tema vanaspatizarIra paNa pRthvI, jala Adine AhAra kare che, AhAra karavAnI kriyA acetanamAM jovAmAM AvatI nathI. manuSya zarIra anitya che. hamezAM sthira rahevAvALuM nathI, e pramANe vanaspatizarIra paNa anitya che. kemake tenI AyuSyanI sImA che. vanaspatizarIranI utkRSTa Ayu dasa hajAra varSanI che. ke manuSya zarIra AzAzvata che-AvacimaraNa pratikSaNa thatuM rahe che, tema Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAne 640 1 na maraNAt etadapi = vanaspatizarIram azAzvataM pratikSaNamaraNazIlam / yathAidamapi manuSyazarIraM cayApacayikam iSTAniSTAhArAdikaM prApya vRddhihAsazIlam, tathA - etadapi vanaspatizarIraM cayApacayikam - anukUla-pratikUlanalacAvAdinA vRddhidvAsasvabhAvam / yathA-idamapi manuSyazarIraM vipariNAmadharmakaM vividhapariNAmazIlam, tacadvyAdhivazAd udaraTaddhipANDukazatyAdirUpaM, rasAyanasnehAdyupacAravazAd viziSTarUpabalopacayAdirUpaM vA vividhapariNAmaM prApnoti tathA etadapi = vanaspatizarIraM vipariNAmadharmakaM = vyAdhivazAt patrapuSpaphalAdInAM varNAdidhvanyathAbhAvadarzanAt, viziSTadohada pradAnena kadAcittepAmupacayadarzanAd vividhapariNAmazIlam / yathA jananasvabhAvAdidharmANAM samudAyaH sacetane manuSyazarIre zarIra bhI azAzvata hai-usakA bhI pratikSaNa maraNa hotA hai / manuSyazarIra iSTAniSTa AhAra Adi ko pAkara baDhatA - ghaTatA rahatA hai, usI prakAra vanaspati kA zarIra bhI anukUla jala - vAyu se bar3hatA aura pratikUla jala vAyu se ghaTatA hai / jaise manuSyazarIra meM nAnA prakAra ke pariNamana hote haiM-vividha bImAriyoM se udara kA baDhanA, pANDu, kRzatA Adi, tathA rasAyana aura ghRta Adi ke sevana se viziSTarUpa aura bala kI vRddhi hotI hai, usI' prakAra vanaspati kA zarIra bhI vividha prakAra ke pariNamanavAlA hai -roga hone para vanaspati ke patte, phUla, phala Adi aura hI taraha ke dekhe jAte haiM, vizeSa prakAra kA dohada dene se kabhI-kabhI una meM upacaya bhI hotA hai / isa prakAra vanaspati kA zarIra bhI vividha pariNamana vAlA hai / jananasvabhAva bhAdi dharmoM kA samUha sacetana manuSya zarIra meM yA trasa vanaspatizarIra paNa azAzvata che tenuM paNa pratikSaNa maraNa thatu' rahe che. manuSya zarIra ISTAniSTa AhAra RtithI vadhatu ghaTatu rahe che te pramANe vanaspatinuM zarIra paNa anukUla jala-vAyuthI vadhe che ane pratikULa jalavAyuthI ghaTe che. jema manuSyazarIramAM nAnA prakAranuM pariNamana thAya che, vividha bimArIothI peTanuM vadhavuM, pAMDuroga, kRzatA ( dukhalApaNuM ) Adi, tathA rasAyana ane dhRtaAdinA sevanathI viziSTa pa ane khalavRddhi thAya che, te pramANe vanaspatinuM zarIra paNa vividha prakAranA pariNamanavALu che, rAga thatAM vanaspatinA pAMdaDAM, phUla, kula Adi jUdIja jAtanAM dekhAya che, viziSTa prakAranA dohada devAthI kAI-kaI vakhata temAM upacaya thAya che, e pramANe vanaspatinuM zarIra paNa vividha pariNamanavALuM che. jananasvabhAva Adi dharmanA samUha sacetana manuSyazarIramAM athavA trasajIvanA zarIramAM jovAmAM Ave che, teja pramANe Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAvAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 5sU. 8 vanaspatisacittatA 641 prasazarIre yA vartate, tayA-vanaspatizarIre'pi, tasmAd vanaspatikAyaH sacetana iti niHsaMzayaM jAnIhIti bhAvaH // sU0 8 // evaM vanaspatikAyasya sacittatvaM viditvA munitvamAptaye trikaraNatriyogaistasamArambho varjanIya ityAzayenAha- 'etya satthaM.' ityAdi / etya satyaM samAraMbhamANassa iJcate AraMbhA apariNAyA bhavaMti, etya satyaM asamAraMmamANassa icchete AraMbhA pariNAyA bhavaMti, taM pariNAya mehAvI va sayaM vaNassaisatyaM samAraMbhejA, NevaNNehiM vaNassaisatdhaM samAraMbhAvejjA, NevaNNe jIva ke zarIra meM pAyA jAtA hai, usI prakAra vanaspati ke zarIra meM bhI pAyA jAtA hai / ata evaM vanaspatikAya sacetana hai, yaha bAta niHsaMzaya samajha lenA cAhie / / sU0 8 // isa prakAra vanaspatikAya kI sacittatA jAnakara sAdhutA prApta karane ke lie tIna karaNa aura tIna yoga se vanaspatikAya kA samAraMbha tyAganA cAhie / isa abhiprAya se kahate haiM:--' 'etya satthaM.' ityAdi / mUlArtha--vanaspatikAya meM zastra kA AraMbha karane vAle ko ye AraMbha jJAta nahIM hote / vanaspatikAya meM zala kA AraMbha na karane vAle ko ye AraMbha jJAta hote haiN| inheM jAnakara buddhimAn purupa na svayaM vanaspatizastra kA AraMbha kare, na dUsaroM se vanaspatizastra kA AraMbha karAve aura na vanaspatizastra kA AraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana vanaspatinA zarIramAM paNa jovAmAM Ave che. eja mATe vanaspatikAya sacetana che, e vAta saMdeharahita samajI levI joIe. 8 e pramANe vanaspatikAyanI sacittatA jANIne sAdhutA prApta karavA mATe vaNuM karaNa ane traNa vegathI vanaspatikAyane samAraMbha tyaja joIe. e maliprAyathI 4 cha' etya satyaM.' ityAdi. mUlAI-vanaspatikAyamAM zastrano AraMbha karavAvALAne A AraMbha jANavAmAM nathI. (a) vanaspatikAyamAM zAstrane AraMbha nahi karavAvALAne A AraMbha jANavAmAM che. tene jANIne buddhimAna purUSa pite vanaspatizAstrane AraMbha karatA nathI. bIjAnI pAse vanaspatine AraMbha karAvatA nathI. ane vanaspatizaane AraMbha karavAvALA bIjAne anumodana karatA nathI. je vanaspatizAstranA samAraMbhanA jANakAra pra. mA-81 Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 AcArAGgasatre caNassaisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejjA / jassete vaNassa satyasamAraMmA pariSNAyA bhavaMti se hu muNI pariSNAyakamme ti bemi // 0 9 // chAyA - atra zastraM samAramamANasya ityete ArambhAH aparijJAtA bhavanti / atra zastramasamArabhamANasya ityete ArambhAH parijJAtA bhavantiH tat parijJAya meghAvI naiva svayaM vanaspatizastraM samArabheta, naivAnyairvanaspatizAstraM samArambhayet, vanaspatizastraM samArabhamANAn anyAn na samanujAnIyAt / yasyaite vanaspatizastrasamArambhAH parijJAtA bhavanti sa khalu muniH parijJAtakarmA, iti travImi // mu0 9 // TIkA - atra = asmin vanaspatikAye, zaGkha pUrvoktaprakAraM samAramamANasya = vyApArayataH, ityete=pUrvoktAH trikaraNa - triyogaH ArambhAH vanaspatikAyopamardanarUpAH sAvadyavyApArAH aparijJAtAH karmavandhakAraNatvenAnavagatA bhavanti / atra =asminneva vanaspatikAye zakhaM prAguktamakAram asamArabhamANasya = apayubjAnasya ityete= pUrvoktA ArambhAH=sAvadyavyApArAH parijJAtA bhavanti = jJaparijJayA parijJAtA bhavanti, pratyAkhyAnaparijJayA parivarjitA bhavantItyarthaH / jJaparijJApUrvikA pratyAkhyAnaparijJA yathA bhavati taM prakAraM darzayatikare / jo vanaspatizAstra ke samAraMbha kA jJAtA hai vahI muni hai, vahI parijJAtakarmA hai / aisA maiM kahatA hU~ // sU0 9 // 7 TIkArtha -- vanaspatikAya ke viSaya meM pUrvokta prakAra se zastra kA upayoga karane vAle ko pUrvokta-tIna karaNa tIna yoga se hone vAle vanaspati kI hiMsArUpa sAvadha vyApAra - ajJAta hote haiM, arthAt vaha nahIM jAnatA ki ina vyApAroM se karma kA baMdha hotA hai / jo vanaspatikAya ke viSaya meM pUrvokta zastroM kA prayoga nahIM karatA vaha pUrvokta sAvadha vyApAroM kA jJAtA hotA hai / vaha jJaparijJA se inheM jAnatA hai aura pratyAkhyAnaparijJA se tyAga detA hai / jJaparijJA ke pazcAt hI pratyAkhyAnaparijJA kisa prakAra hotI hai so dikhalAte haiM- che, te bhuni che, tena parijJAtam che se prabhASe huM huM chu // sU0 8 // TIkA-vanaspatikAyanA viSayamAM pUrvokta prakArathI zastrane upayAga karavAvALAne pUkita (AgaLa kahelA) traNa karaNa-traNa caiAgathI thavAvALI vanaspatinI hiMsArupa sAvadya vyApAra ajJAta heAya che, arthAt tene jANavAmAM nathI ke A vyApArAthI karma nA badha thAya che. je vanaspatikAyanA viSayaNAM pUrvAMkata sAvadya vyApArAnA jJAtA hAya che. te jJaparijJAthI tene jANe che. ane pratyAkhyAnaparijJAthI tyAga karI de che. jJarijJAnI pachIja pratyAkhyAnaparijJA phevA prakAre hoya che. te tAve che Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 5 su. 9 upasaMhAra 643 , ' tat parijJAye ' tyAdi / tadvanaspatikAyArambhaNaM, parijJAya = karmabandhanasya kAraNaM bhavatItyavagatya, medhAvI = heyopAdeyavivekanipuNaH naiva svayaM vanaspatizastraM samArabheta= vyApArayet, anyairvA naiva vanaspatizAstraM samArambhayet, vanaspatizAstraM samArabhamANAn na samanujAnIyAt-nAnumodayet / zenaM sugamam / 3 yasyaite vanaspatikarmasamArambhA:vanaspati nimittIkRtya karmakAraNIbhUtAH sAvayavyApArAH parijJAtAH parijJayA bandhakAraNatvena viditAH pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, sa eva parijJAtakarmA = trikaraNa triyogaiH parivarjitasakalasAvadyavyApAraH, sunirbhavati / ' iti pratrImi iti = etatsarvam, bravImi bhagavataH samIpe yathA zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // sU0 9 // / ityAcArAGgamutrasyAcAra cintAmaNiTIkAyAM prathamAdhyayane paJcamodezakaH saMpUrNaH // vanaspatikA ke AraMbha ko karmabaMdha kA kAraNa jAnakara heya-upAdeya kA viveka rakhanevAlA buddhimAna puruSa svayaM vanaspatikAya kA AraMbha na kareM, dUsaroM se AraMbha na karAve aura AraMbha karane vAloM kA anumodana na kare / zeSa saba sugama hai| vanaspatikAya ke AraMbha ke nimitta se hone vAle sAvadha vyApAroM ko jisane jJaparijJA se karmabaMdha kA kAraNa jAna liyA hai aura pratyAkhyAnaparijJA se tyAga diyA hai, vaha tIna karaNa tIna yoga se samasta sAcayoM kA tyAgI ho muni hotA hai / sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM- he jambU ! jaisA bhagavAn ke samIpa maiMne sunA hai, vaisA hI yaha saba meM kahatA hU~ | sU0 9 // // zrI AcArAGgamutrakI 'AcAracintAmaNi ' TokAke hindI anuvAda meM prathama adhyayanakA pA~cavA~ uddeza samApta // 1-5 // vanaspatikAyanA Arbhane kama badhanuM kAraNa jANIne haiya-upAdeyanA viveka rAkhavAvALA buddhimAn purUSa pote vanaspatikAyane AraMbha karatA nathI, bIjA pAse AraMbha karAvatA nathI, ane Arabha karavAvALAne anumodana ApatA nathI. zeSa-mAkI sarva sugama che. vanaspatikAyanA AraMbhanA nimittathI thavAvALA sAvadya vyApArezane jeNe sarijJAthI kamabaMdhanuM kAraNa jANI lIdhuM che ane pratyAkhyAnaparijJAthI tyajI ApyA che te traNa karaNa traNa cogathI samasta sAvaghAnA tyAgIja muni hoya che. sudharmAsyAmI jammusvAmIne kahe chehe jammU ! jevu bhagavAnanI samIpa meM sAMbhaLyuM che, tevuMja A sava huM kahuM chuM. sU. 9 zrI AyArAMgasUtranI 'AcAracintAmaNi' TIanA gukrAtI anuvAdamAM prathama adhyayananA pAMcamA uddezaka samApta, {{o-pa Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAne ||ath papThodezaH // anantarapaJcamoddezake vanaspatikAyasvarUpaM nirUpitam / adhunA kramaprApta trasakAyasvarUpapativodhanArthamayaM paSTha uddezakaH prastUyate / iyaM hi zailI bhagavadezanAyA, yad-vanaspatikAyAnantaraM trasakAyamatiyodhanam , sarvasminAgame tathaiva bhagavadezanAyAH sattvAt / etat samIcInamapi, manuSyazarIradRSTAntopanyAsena vanaspateH sacetanatvaM sAdhyate tatra vanaspatikAyasvarUpavijJAnAnantaraM manuSyasvarUpaM jijJAsamAnasya ziSyasya prativodhanAya tasya trasakAyAntargatatvena trasakAyoddezakayanasyaucityAt / asakAyasvarUpaM vaktumanAH zrI sudharmAsvAmI kathayati-se vemi.' ityAdi / chaThAuddeza pichale pAMcaveM uddeza meM vanaspatikAya kA svarUpa nirUpaNa kiyA gayA hai aba krama se prApta sakAya kA svarUpa batalAne ke lie chaThA uddeza kahate haiN| bhagavAn ke upadeza kI yahI zailI haiM ki vanaspatikAya ke anantara trasakAya kA svarUpa samajhAyA jAtA hai / taba AgamoM meM bhagavAn kA upadeza isI prakAra hai / yaha ThIka bhI haiM, kyoM ki manuSya ke zarIra kA dRSTAnta dekara vanaspati kI sacittatA siddha kI hai to vanaspatikAya ke svarUpa ke pazcAt manuSya kA svarUpa jAnane kI icchA rakhane vAle ziSya ke pratibodha ke lie sakAya kA svarUpa samajhanA cAhie, kyoM ki manuSya bhI usakAya ke antargata hai / trasakAya kA svarUpa kahane kI icchA rakhane vAle zrI sudharmA svAmI alaga sUtra kahate hai:-'se bemi.' ityAdi / yo deshpAchaLanA pAMcamAM uddezamAM vanaspatikAyanA svapanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. have kamathI prApta trasakAyanA svarUpane batAvavA mATe chaThThA uddezane kahe che. bhagavAnanA upadezanI eja zailI che ke -vanaspatikAyanI pachI trasakAyanuM svarUpa samajAvavAmAM Ave che. sarva AgamAM bhagavAnane upadeza A pramANe che, ane te ThIka paNa che, kemake manuSyanA zarIranuM dRSTAMta ApIne vanaspatinI sacitatA siddha " . karI che, te vanaspatikAyanA svarUpa pachI manuSyasvarUpe jANavAnI IcchA rAkhavAvALA ziSyanA pratibaMdha mATe trasakAyanuM svarUpa samajAvavuM joIe, kAraNake manuSya paNa trasakAyanI antargata che. sakAyanA svarUpane kahevAnI IcchA rAkhavAvALA zrI sudhImAM sAbhI mAranu sUtra cha:-'se cemi.' tyAla.. Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 6 {01 sajIvabhedAH women - se vemi saMtime tasA pANA, taMjahA-aMDayA, poyayA, jarAuyA, rasayA, saMseyayA, saMmucchimA, unmiyayA, uvavAiyA, esa saMsAretti paJcai maMdassa aviyANao / / mU0 1 // chAyA--- sa bravImi, santIme prasAH prANAH, tadyathA-aNDajAH, potajAH, jarAyujAH, rasajA, sasvedanAH, saMmRcchimAH (samUrchananAH) udbhijjA, aupapAtikAH (uppaatjaaH)| epa saMsAra iti mocyate mandasya avijAnataH / / muu01|| TIkAyena bhagavadvadanAravindanirgatasAlArthAH samyagavadhAritAH, so'haM bravImi= yathA bhagavanmukhAcchrutaM tathA kathayAmItyarthaH / trasAH prANA ime santItyanvayaH / prasA:-trasyanti-sanAmakarmodayAt tApAssdhupataptAcchAyA''dikaM pratyabhisarpantIti asA: dvIndriyAdipaJcendriyaparyantAH / mulA--yaha mai kahatA hU~-ye trasa prANI haiM, jaise-aNDaja, potaja, jarAyuja, rasaja, saMsvedaja, saMmti , udibhaja aura aupapAtika (upapAtaja) / maMda evaM ajJAnI ke lie yaha saMsAra kahA gayA hai / sU0 1 // TIkArtha--jisane bhagavAn ke mukhakamala se nikale hue samasta jIvAdi svarUpoM ko bhalI bhAMti samajha liyA hai aisA maiM kahatA hU~, arthAt hai jambU ! bhagavAna ke mukha se jaisA maiMne munA hai vaisA tujhe kahatA huuN| prasanAmakarma ke udaya se tApa Adi se pIDita hokara chAyA vagairaha kI ora jAne vAle dvIndriya se pacendriya taka ke jIva basa kahalAte haiM / ina meM dvIndriya jIva ke sparzana bhUsAtha-I -se usa prAdhA cha. saMbha-4341, pItA, , rasaja, saMdaja, saMmUrNima, udUbhija ane aupapAtika (upapAtaja) maMda ane ajJAnIo mATe A saMsAra kahevAmAM Avyo che. sUtra 1 TIkAtha-jeNe bhagavAnanA mukhakamalathI nIkaLelA samasta jIvAdi svarUponA arthane rUDI rIte samajI lIdhA che, e huM kahuM chuM, arthAt he ja bhagavAnanA mukhathI jevuM meM sAMbhaLyuM che tevuM ja tane kahuM chuM. trasanAmakarmanA udayathI tApa vagerethI pIDA pAmIne chAyA vigerenI pAse javAvALA hIndriya, be Indriya) jIvathI laIne pAMca indriyavALA ) sudhI sarva rasa Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 644 AcArale // atha papThoddezaH // anantarapaJcamoddezake vanaspatikAyasvarUpaM nirUpitam / adhunA kramaprApta trasakAyasvarUpapratiyodhanArthamayaM paSTha uddezakaH prastUyate / iyaM hi zailI bhagavaddezanAyA, yad-canaspatikAyAnantaraM trasakAyamatiyodhanam , sarvasmibhAgame tathaiva bhagavadezanAyAH sattvAt / etat samIcInamapi, manuSyazarIradRSTAntopanyAsena vanaspateH sacetanatvaM sAdhyate, tatra vanaspatikAyasvarUpavijJAnAnantaraM manuSyasvarUpaM jilAsamAnasya ziSyasya pratibodhanAya tasya sakAyAntargatatvena brasakAyoddezakathanasyaucisyAt / asakAyasvarUpaM vaktumanAH zrI sudharmAsvAmI kathayati-se vaimi.' ityAdi / chaThAuddeza pichale pAMcaveM uddeza meM vanaspatikAya kA svarUpa nirUpaNa kiyA gayA hai aba krama se prApta sakAya kA svarUpa batalAne ke lie chaThA udeza kahate haiN| bhagavAn ke upadeza kI yahI zailI hai ki vanaspatikAya ke anantara trasakAya kA svarUpa samajhAyA jAtA hai / tava AgamoM meM bhagavAn kA upadeza isI prakAra hai / yaha ThIka bhI haiM, kyoM ki manuSya ke zarIra kA dRSTAnta dekara vanaspati kI sacittatA siddha kI hai to vanaspatikAya ke svarUpa ke pazcAt manuSya kA svarUpa jAnane kI icchA rakhane vAle ziSya ke pratibodha ke lie trasakAya kA svarUpa samajhanA cAhie, kyoM ki manuSya bhI trasakAya ke antargata hai| trasakAya kA svarUpa kahane kI icchA rakhane vAle zrI sudharmA svAmI alaga sUtra kahate hai:-'se bemi.' ityAdi / __o deshpAchaLanA pAMcamA udezamAM vanaspatikAyanA svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. have kramathI prApta trasakAyanA svarUpane batAvavA mATe chaThThA uddezane kahe che. bhagavAnanA upadezanI eja rilI che ke-vanasapatikAyanI pachI trasakAyanuM varSa samajAvavAmAM Ave che. sarva AgamAM bhagavAnane upadeza A pramANe che, ane te ThIka paNa che, kemake manuSyanA zarIranuM dRSTAnta ApIne vanaspatinI sacittatA siddha che karI che, te vanaspatikAyanA svarUpa pachI manuSyasvarUpa jANavAnI IcchA rAkhavAvALA ziSyanA pratibaMdha mATe trasakAyanuM svarUpa samajAvavuM joIe, kAraNake manuSya paNa trasakAyanI antagata che. sakAyanA svarUpane kahevAnI IcchA rAkhavAvALA zrI sudhI svAbhI bhAga sUtra 46 cha:-" se bemi.' tyAdi.. , Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 647 - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 6 mU. 1 sajIvabhedAH tadyogAdabhisandhipUrvakadezAntaramAptilakSaNakriyAyuktatvAd dvIndriyAdaya eva landhiasA ucyante / tejovAyavaH kila na prasanAmakarmodayanirvRttAH, kintu sthAvaranAmakarmodayanirvRtatvAhandhitaH sthAvarA eca; tathApyatra dvIndriyAdayo labdhiprasA eva parigRhyante, na tu gatitrasAH, anikAyAnAM mAgeva caturthoddeze pratiyodhitatvAt , vAyukAyAnAmagre vakSyamANatvAca / yatta " landhyA tejovAyu sI, labdhistacchaktimAtra ladhinasAnAmihAdhikAro nAsti, tejaso'bhihitatvAd vAyozcAbhidhAsyamAnatvAd, ataH sAmarthyAt gatitrasA evAdhikriyante " iti kaizciduktaM, tat prAmAdikam , asatA prApta hotI hai / isa labdhi se irAdApUrvaka gatikriyA dvIndriya Adi meM hI pAI jAtI hai, ata eva unheM labdhivasa kahate haiN| tejaskAya aura vAyukAya meM prasanAmapharma kA udaya nahIM hotA / una meM sthAvaranAmakarma kA udaya hai, ataH labdhi kI apekSA ye donoM sthAvara hI haiM / phira bhI yahA~ dvIndriya Adi labdhitrasa jIvoM kA grahaNa karanA cAhie, gatitrasa jIvoM kA nahIM, kyo ki agnikAyika jIvoM kA cauthe uddeza meM pahale hI varNana kiyA jA cukA hai aura cAyukAya kA Age varNana kiyA jAyagA / kisI ne kahA hai-"labdhi kI apekSA tejaskAya aura vAyukAya trasa haiN| labdhi sirpha zakti ko hI kahate haiM / yahA~ labdhitrasa jIvoM kA prakaraNa nahIM hai, kyoM ki agnikAya kA kathana kiyA jA cukA hai aura vAyukAya kA kathana Age kiyA jAyagA, ataH sAmarthya se gatitrAsa hI yahA grahaNa karane yogya haiM " / yaha kathana pramAdapUrNa hai| prApta che. e labdhithI icchApUrvaka gati karavAnI kriyA kIndriyAdimAM ja jovAmAM Ave che, eTalA mATe tene labUitrasa kahe che. tejaskAya ane vAyukAmAM vasanAmakarmane udaya nathI, tenAmAM sthAvaranAmakane uddaya che. tethI labdhinI apekSAe e bane sthAvara ja che. pharIne paNa ahiM kIndriya Adi labdhisa jenuM ja grahaNa karavuM joIe, gatitrasa jenuM nahi. kAraNake agnikAyika jIvanuM cethA uddezakamAM prathama varNana karavAmAM AvI gayuM che, ane vAyukAyanuM AgaLa upara varNana karavAmAM Avaze. keIe kahyuM ke-labdhinI apekSA tejaskAya ane vAyukAya trasa che-labdhi, mAtra zaktine ja kahe che. ahiM labdhitrasa jIvonuM prakaraNa nathI. kAraNake agnikAyanuM vivecana te karI devAmAM AvyuM che, ane vAyukAyanuM vivecana AgaLa karavAmAM Avaze. tethI sAmarthyathI gatinuM ja ahiM grahaNa karavuM egya che." A kathana pramAdapUrNa che. Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phUMkuM AcArAGgastre tatra dvIndriyANAM sparzanarasanarUpe cha indriye trIndriyANAM sparzanarasanaprANarUpANi zrINIndriyANi caturindriyANAM sparzanarasanaprANacakSurUpANi catvArondriyANi paJcendriyANAM sparzanarasanaprANacakSuH zrotrarUpANi pacendriyANi santi / yadyapi - trasyanti=abhisandhipUrvakamana bhisandhipUrvakaM yA UrdhvamadhastiryakSu calantoti vyutpanyA dvIndriyAdayastathA'gnikAyA vAyukAyA api tramA ucyante / sAnAM hi dvau bhedau mukhyataH staH- gatito labdhitatha / tatra gatiH- kriyA calanaM, dezAntaramAptiH, svabhAvato'nabhisandhipUrvaka - tadyogAdamikAyA vAyukAyA sA bhavantIti gatitrA ucyante / labdhistu prasanAmakarmodaye sati bhavati, aura rasanA ye do indriyA~ hotI haiN| tInaIndriyavAloM ke sparzana, rasanA aura ghrANa, ye tIna indriyA~ hotI haiM / caturindriya jIvoke sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu, ye cAra indriyA~ hotI haiN| paMcendriya jIvoM ke sparzana, rasanA ghrANa, cakSu aura zrotrarUpa pA~ca indriyA~ hotI haiM / jo jIva irAdApUrvaka yA binA hI irAde ke, Upara nIce yA tirache calate haiM vesa jIva haiM / isa vyutpatti ke anusAra dvIndriya Adi tathA agnikAya aura vAyu bhI trasa kahalAte haiM / mukhyarUpa se trama jIvoM ke do bheda haiM- (1) gatitrasa aura (2) labdhitrasa / gati kahie athavA kiyA, calanA athavA eka deza se dUsare deza meM pahu~canA kahie / vinA irAde ke yaha gatikriyA maujUda hone ke kAraNa agnikAya aura vAyukAya bhI trasa haiN| unheM gatitrasa kahate haiM / nAkarma kA udaya hone para labdhi kahevAya che. zrIndriya jIveAne sparzana (cAmaDI) ane rasanA (jIbha) A be indriye hoya che. trondriyone cAmaDI, jIbha ane nAsikA rUpa traNa indriyA hoya che caturindriya chavAne cAmaDI, jIbha, nAsikA ane netra, A cAra indriyA haiAya che. pacendriya lavone thAmaDI, lula, nAsi, netra yane zrotra-na 35 pAMtha indriyo hoya che. je jIva IcchApUrvaka athavA icchA vinA upara, nIce athavA tirachA cAle che te trasa jIva che. A vyutpatti anusAra dvIndriya Adi tathA agnikAya ane vAyukAya pazu nasa uDevAya che, bhubhya3pathI trasa bhavAnA me leha che - (1) gatitrasa (2) dhitrasa. gati kaheA athavA kriyA kaheA te ekaja che. cAlavuM athavA eka dezathI khIjA dezamAM paheAMcavu kaho, vinA IcchAthI A gati karavAnI kriyA hAjara hovAthI agnikAya ane vAyukAya paNa trasa che. tene gatitrasa kahe che. trasanAmakamanA uya hovAthI trisatA Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra cintAmaNi -TIkA adhya. 13. 6 . 1 prasajIva bhedAH 649 iha sarveSAM sajIvAnAmaSTavidhaM janma pratibodhitametadeva saMmUrcchanagarbho papAteSu samAvedaya trividhaM janmetyapi zAstre'bhihitam / santItyanena prasAnAmapyastitvaM trikAlavartIti bodhyate / mandasya kuzAsvavAsanAyuktasya, ata eva - avijAnataH = hitAhitavivekarahitasya, epa: aNDajAdisamudAyaH saMsAraH procyate, aSTavidhatrakAye kuzAtravAsanAvataH punaH punarutpattirUpaM saMsaraNaM bhavatIti sa epaH saMsAro nigadyata ityathaH / atha kAyasya samyagjJAnArthaM lakSaNAdyaSTadvArANi nirUpaNIyAni / tatra lakSaNa-prarUpaNA - parimANa - zastro-pabhoga- vedanA dvArANi yathAkramaM pradarzyante, avaziSTa-vadha-nivRtti-dvAradvayaM pRthivIkAyoddeze yathA'bhihitaM tathaivAvagantavyam / yahA~ sabhI jIvoM kA ATha prakAra kA janma vatalAyA garma aura upapAta meM samAviSTa kara dene se tIna prakAra kA janma 'saMti' isa pada dvArA trasa jIvoM kA trikAlavata astitva sUcita arthAt mithyAzAstroM ke saMskAra se prabhAvita, ata eva hita-ahita ke viveka se zUnya puruSa ke lie aNDaja Adi kA samUharUpa saMsAra kahA gayA hai / ATha prakAra ke sakAya meM mithyAzAstroM ke saMskAra vAle kA punaH punaH janma-maraNarUpa saMsaraNa hotA hai / vahI saMsaraNa saMsAra kahalAtA hai ! gayA hai| ise saMmUrcchana, zAstra meM batalAyA hai / kiyA gayA hai / manda kAya kA samIcIna jJAna prApta karane ke lie lakSaNa Adi ATha dvAroM kA nirUpaNa karanA caahie| una meM se lakSaNa, prarUpaNA, parimANa, zastra upabhoga aura vedanA dvAra krama se batalAte haiM / vadha aura nivRtti dvAra jaise pRthvIkAya ke uddeza meM kahe haiM vaise hI yahA~ samajha chene cAhie / ahiM sa* trasa jIvene ATha prakAranA janma batAvye che. tene samUna, garbha ane upapAtamAM samAveza karI devAthI traNa prakArano janma zAstramAM khatAnye che. 'saMti' mA paha dvArA asa lavonuM trizrasavarttI astitva sUcita uravAmAM mAnyu che. madya arthAt mithyAzAstrAnA saMskArathI prabhAvita, eva' hita ahitanA vivakathI zUnya purUSa mATe aAja AdinA samUhapa sa sAra kahevAmAM Avye che. ATha prakAranA trasakAyamAM mithyAzAstrAnA saMskAravALAenuM punaH punaH janma maraNurUpa saMsaraNu thAya che. eja sa'saraNa te saMsAra kahevAya che. trasakAyanuM sArUM jJAna prApta karavA mATe lakSaNa Adi ATha dvArAnu nirUpaNu karavuM joIe, temAMthI lakSaNa, prarUpaNA, parimANu, zastra, upalega ane vedanA dvAra kramathI batAve che, vadha ane nivRtti dvAra jevI rIte pRthvIkAyanA uddezamAM kahyAM che tevI rIteja huM samajI levA joI e. pra. yA 82 Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArAne 648 labdhitrasAnAM gatitrasatvenAjhIkArAt / gatitrasAnAM labdhisatvAbhAvAt dvIndriyAdInAM gatitrasatvena zAstre'naGgIkArAca / prANAH mANinaH, ime pratyakSato'vagamyAH, yadvA-vakSyamANapakArakAH santi / te yayA-(1) aNDamA aNDAjjAtA:-pakSiyakokilAdayaH, (2) potanAH-potA eva jAyanta iti potanAH-hastivalgulIcarmajalUkAdayaH, (3) jarAyujAH jarAyugarbhaveSTanacarma, tatra jAtA:-gomahipyajA, vikamanuSyAdayaH, (4) rasanA vikRtarasAjjAtAH, (5) saMsvedanA saMsvedAjnAtA:-matluNayUkAdayaH, (6) saMmUrchimAH saMmUrchanajAHmakSikApipIlikAzalabhAdayaH, (7) udbhijjA udbhedanam udbhit tasmAjjAtAH-pataGgakhaJjarITAdayaH,(8) aupapAtikAH upapAte bhavA devAnAra kyoM ki labdhitrasoM ko gatitrasarUpa meM aMgIkAra kiyA gayA hai| magara gatitrasa labdhitrasa nahIM ho sakate / dvIndriya Adi meM gati kA sadabhAva hai ataH zAstra meM aisA aMgIkAra nahIM kiyA gyaa| trasa prANI isa prakAra haiM-(1) aNDaja-aMDoM se utpanna hone vAle pakSI, gRhakokilA Adi / (2) potaja-potarUpa paidA hone vAle hAthI, balgulI, carmajalla Adi / (3) jarAyuja-garma jisa se lipaTA rahatA hai vaha patalI camar3I jarAyu kahalAtI hai| usa se uptanna hone vAle gAya, bhaiMsa, bakarI, manuSya Adi jarAyuja kahalAte hai / (4) rasaja-nikRta rasa meM paidA ho jAne vAle, (5) saMsvedaja-pasIne se paidA hone vAla khaTamala, jU Adi / (6) saMmUchima-makkhI, kIDI, zalabha Adi / (7) udbhijaubhedana se uptanna hone vAle pataMga, khaMjarITa Adi / (8) aupapAtika-deva aura naarkii| kAraNa ke ladhitrane gatigrasanAM rUpamAM aMgIkAra karavAmAM Avyo che, parad gativyasa labdhitrasa thaI zakatA nathI. kIndriya AdimAM gatine sabhAva che, tathA zAstramAM e pramANe aMgIkAra karavAmAM Avyo nathI. sa prA mA prabhArI cha-(1) 4301-4thI 64-1 thavAvANAM pakSI, - (rANA) mAhi. (2) pAta-pAta35 pahA thavANA DAthI, pakSI, ymjalaka (jaLa) Adi. (3) jarAyuja-garbha jenAthI viTAeluM rahe te pAtaLI cAmaDI jarAya kahevAya che. temAM utpanna thavAvALA gAya, bheMsa, bakarI, manuSya Adi jarAyuja kahevAya che. (4) rasaja-vikRtarasamAM pedA thavAvALA. (5) saMdaja-parasevAthI pedA thapAvaNA bhA4, mAhi. (6) bhUchibha-bhAbhI, DI, tI mAhi. (7) SANhabhedanathI utpanna thavAvALA pataMga, khaMjarITa Adi. (8) papAtika-deva ane nArakI. Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 6 mR. 1 sajIvabhedAH 649 iha sarveSAM sanIvAnAmapTavidhaM janma pratiyodhitametadeva saMmUrcchanagarbhopapAteSu samAvezya trividhaM janmetyapi zAstre'bhihitam / santItyanena sAnAmapyastitvaM trikAlavartIti yodhyate / mandasya- kuzAstrazasanAyuktasya, ata eva-avijAnatA hitAhitavivekarahitasya, epA aNDajAdisamudAyaH saMsAraH procyate, aSTavidhatrasakAye kazAstravAsanAvataH punaH punarutpattirUpaM saMsaraNaM bhavatIti sa epaH saMsAro nigadyata ityrthH| adha sakAyasya samyagjJAnArtha lakSaNAdhaSTadvArANi nirUpaNIyAni / tatra lakSaNa-marUpaNA-parimANa-zastro-pabhoga-vedanA-dvArANi yathAkramaM pradaryante, avaziSTa-vadha-nivRtti-dvAradvayaM pRthivIkAyoddeze yathA'bhihitaM tathaivAvagantavyam / ___yahA~ sabhI usa jIvoM kA ATha prakAra kA janma batalAyA gayA hai / ise saMmUrchana, garma aura upapAta meM samAviSTa kara dene se tIna prakAra kA janma zAstra meM batalAyA hai| 'saMti' isa pada dvArA isa jIvoM kA trikAlavI astitva sUcita kiyA gayA hai / manda arthAt mithyAzAstroM ke saMskAra se prabhAvita, ata eva hita-ahita ke viveka se zUnya purupa ke lie aNDaja Adi kA samUharUpa saMsAra kahA gayA hai| ATha prakAra ke usakAya meM mithyAzAstroM ke saMskAra vAle kA punaH punaH janma-maraNarUpa saMsaraNa hotA hai| vahI saMsaraNa saMsAra kahalAtA hai ! sakAya kA samIcIna jJAna prApta karane ke lie lakSaNa Adi ATha dvAroM kA nirUpaNA karanA caahie| una meM se lakSaNa, prarUpaNA, parimANa, zastra upabhoga aura vedanA dvAra krama se batalAte haiM / vadha aura nivRtti dvAra jaise pRthvIkAya ke uddeza meM kahe haiM vaise hI yahA~ samajha lene caahie| ahiM sarva trasa ivene ATha prakArane janma batAvyA che. tene saMpUrNana, garbha ane upapatamAM samAveza karI devAthI traNa prakArane janma zAstramAM batAvyA che. * 'saMti' mA 56 dhArA 1sa vArnu viDApattI astitva suthita 42kAma sAvya che. maMda arthAt mithyAzAnA saMskArathI prabhAvita, evaM hita sahitanA vivekathI zUnya puruSa mATe aMDaja AdinA samUhapa saMsAra kahevAmAM AvyuM che. ATha prakAranA trasakAyamAM mithyAzAnA saMskAravALAonuM punaH punaH janma-maraNa rUpa saMsara thAya che. eja saMsaraNa te saMsAra kahevAya che. trasakAyanuM sAruM jJAna prApta karavA mATe lakSaNa Adi ATha dvAranuM nirUpaNa karavuM joIe, temAMthI lakSaNa, prarUpaNA, parimANa, zastra, upaga ane vedanA dvAra kramathI batAve che, vadha ane nivRtti dvAra jevI rIte pRthvIkAyanA uddezamAM kahyAM che tevI rIte ja ahiM samajI levA joIe. pra. A.82 Mama Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 bhAcArAyace lakSaNadvAram-- sukhaduHkhecchApAdikaM cetanalakSaNaM pramakAye parispaTamasti / asya sacetanatve vivAdA nAsti kepAzcit asya vyaktojhAsAdilakSaNamANayogAt / aparazca trasakAyasya lakSaNaM zAstre navavidhaM pakSaptam yathA-(1) abhikramaNam , (2) prati kramaNam , (3) saMkocanam, (4) prasAraNam , (5) stam, (6) bhramaNam , (7) asanam , (8) palAyanam , (9) AgatigativijJAnam, iti // abhikramaNa-majJApakaM matyabhimukhaM maNam, pratikramaNa-prajJApakAt matikUlaM kramaNam / saMkocanam gAtrasaMkocakaraNam , prasAraNa gAtravitatakaraNam / lakSaNadvArasukha, duHkha, icchA aura dveSa Adi cetanA ke lakSaNa usakAya meM spaSTa mAlUma hote hai| isa kI sacetanatA meM kisI ko bhI vivAda nahIM hai| prakaTa ucchvAsa Adi prANa hone ke kAraNa trasa jIva prANI haiN| zAstra meM usakAya kA lakSaNa nava prakAra se batalAyA gayA hai / jasa(1) abhikramaNa (2) pratikramaNa (3) saMkocana (4) prasAraNa (5) ruta (6) bhramaNa (7) trasana-trAsa pAnA (8) palAyana-bhAganA aura (9) gati-Agati kA jJAna / prajJApaka kI apekSA se sAmane jAnA abhikramaNa hai / prajJApaka kI apekSA se pratikUla jAnA-pIche lauTanA pratikramaNa hai / zarIra ko sikoDanA saMkocana hai| zarIra ko phailAnA kssaasukha, duHkha, IcchA ane TheSa Adi cetanAnuM lakSaNa trasakAyamAM spaSTa mAla paDe che, tenI cetanatAmAM keIne paNa vivAda-vAM nathI. pragaTa usa Adi prANa hevAnA kAraNathI trasa jIva prANI che. zAstramAM trasakAyanA lakSaNe aneka prakAre batAvavAmAM AvyAM che. jemake(1) malima, (2) pratibhay, (3) saMyana, (4) prasAraNa, (5) 3ta, (6) bhae, (7) sana-trAsa pAbhavA, (8) pasAyana- sAsana (6) gati-bhAgatirnu jJAna. prajJApana apekSAthI sAme javuM te abhimaNa che. prajJApakanI apekSAthI pratikUla javuM-pAchA pharavuM te pratikamaNa che. zarIrane saDavuM te sakecana che. zarIrane phelAvavuM te prasAraNa che. Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-dIkA adhya. 1 u. 6 ma. 1 sajIvalakSaNa-prarUpaNA 651 rutaM zabdakaraNam , bhrAntam-itazcetazca gamanam , asanam duHkhAdudvejanam , palAyitampalAyanam , AgateH kutazcitkacit , gateca kutazcit kacideva ca vijJAnam / uktaJcaitadbhagavatA dazakAlikasUtre - __ "jesi kesiMci pANANaM abhikaMtaM paDikkata saMkuciyaM pasAriyaM ruyaM maMtaM tasiyaM palAiye aagigivinnnnaayaa"||1|| iti / prarUpaNAdvAram - asakAyAzcaturvidhAH-dIndriya --trIndriya -- caturindriya-paJcendriyabhedAt / ihaiva prathamoddezake lokavAdiprakaraNe prasAnAM bhedamabhedAH mruupitaaH| vistarato prasAraNa hai / bolanA ruta kahalAtA hai / idhara-ughara jAnA bhramaNa hai / duHkha se uga pAnA sana hai / bhAgane ko palAyana kahate haiN| eka jagaha se dUsarI jagaha Ane jAne kA vijJAna AgatigativijJAna kahalAtA hai| bhagavAn ne dazavakAlika sUtra meM kahA hai:---- "jina kinhIM prANiyoM meM abhikamaNa, saMkocana, prasAraNa, ruta, bhramaNa, vasana, palAyana aura AgatigatikA vijJAna (pAyA jAtA hai ve saba trasa jIva haiN|" prarUpaNAdvArasakAya ke cAra bheda haiM-dIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya / isI rAma ke pahale uddeza ke andara lokavAdI prakaraNa meM usa jIvoM ke bheda-prabheda phahe haiN| vistAra se jAnane ke icchuka vahIM se jAna leveM / isa sUtra meM bhagavAna ne belivuM te rUta kahevAya che. ahIM-tahIM javuM te bhramaNa che. duHkhathI uga pAmavuM te vyasana che. bhAgavuM tene palAyana kahe che. eka jagyAthI bIjI jagyAe AvavAjavAnuM vijJAna te AgatigativijJAna kahevAya che. bhagavAne dazavaikAlika sUtramAM kahyuM che - yAmA samima, pratima, sAyana, prasAraNa, sta, prabhAra, vyasana, palAyana ane Agati-gatinuM vijJAna (vAmAM Ave che te sarva trasa jIva che.) prarUpA trasa kAyanA cAra bheda che-DhIdriya, trIndriya, caturindriya ane pandriya. Aja zAstranA prathamanA udezamAM lokavAdI prakaraNamAM trasajIvanA bheda-prabheda batAvyA che, vistArathI Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 AdhArANasUtre jijJAsubhistata evAragantavyAH / asmin sUtre'pi bhagavatA--bhaNDajapotajAdibhedAH pradarzivAste'pi tatraiva samAviSTAH // parimANadvAram - kSetrataH saMvartitalAkamatarAsaMkhyeyabhAgartipradezarAzipramANAH usakAyaparyAprakAH / ete ca vAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saMkhyeyaguNAH, asakApaparyAptakebhyastasakAyikA'paryAptakAH asaMkhyayaguNAH / tathA kAmataH pratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalapRyaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTaprade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eveti / tathA cAgamAaMDana aura potaja Adi no bheda batalAye haiM, ye saba bhI unhIM meM antargata ho jAte haiN| parimANadvArausakAya ke paryApta jIva kSetra kI apekSA saMvartita lokapratara ke asaMkhyAtaveM bhAgavatA pradezoM kI rAzi ke barAbara haiM / ye bAdara tejaskAya paryApta jIvoM se asaMkhyAtaguNA haiM / paryApta sakAyika jIvoM kI apekSA aparyApta asa nIva asaMkhyAtaguNA haiM / kAla kI apekSA jaghanyapada meM pratyutpanna sa jIva eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama kI samaya-rAzi ke barAbara haiM aura utkRSTa pada meM bhI eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama kI samayarAzi ke barAbara hI hai| Agama meM bhI kahA hai-- jANavAnI IcchAvALA tyAMthI jANe che. A sUtramAM bhagavAne-aMDaja ane pitAjI AdinA je bheda batAvyA che, te sane temAM samAveza thaI jAya che." parimANadvAra- trasakAyanA paryAptajIva kSetranI apekSA saMvartita lekamataranA asakhyAtamAM bhAgavatI pradezanI rAzinA barAbara che. te bAda tejaskAya paryApta jIvothI asaMkhyAta ? gaNA che. paryApta trasakAyika jIvonI apekSA aparyApta sajIva asaMkhyAta gaNa che. kAlanI apekSA jaghanyapadamAM pratyutpana vasajIva ekalAkha thI navalAkha sudhInA sAgaropamanI samaya-nAzinA barAbara che. ane utkRSTa padamAM paNa eka lAkhathI navalAkha sudhInA sAgaropamanI samaya-rAzinA barAbara ja che. AgamamAM paNa kahyuM che Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AA - AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 6 sU. 1 sajIvaparimANam 653 "paDappanA tasakAiyA kevaikAlassa nillevA siyA ? goyamA! jahannapae sAgarovamasayasahastapuhattassa, ukkosataevi sAgaroramasayasahasapuhattassa" // iti / virahApekSayA prasAnAM niSkramaNamupapAtaca jaghanyata eko dvau trayo vA bhavanti, utkRSTatastu matarasyAsaMkhyeyabhAgapradezaparimANAH / vasepu jIvAnAM nairantaryeNotpattiniSkramo vA jaghanyenaika samayaM dvau samayau trIn vA samayAn bhavati / utkRSTatastvAvalikAyA asaMkhyeyamAgaparimitaM kAlaM satatamevotpattiniSkramo vA bhvti| nairantaryeNekajIvasyAvasthAnaM tu jaghanyato'ntamuhUrta usakAye bhavati, tadanu sa pRthivyAyekendriyeSu samutpadyate / utkRSTata: sAtirekaM sAgaropamasahasradvayaM satataM nairantaryeNa sakAye tiSThati / tataH "patyutpanna usakAyika jIva kitane kAla ke barAbara haiM ? gautama ! jaghanya pada meM eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama ke barAbara aura utkRSTa pada meM bhI itane hI hai| viraha kI apekSA sa jIvoM kA niSkramaNa aura upapAta jaghanya eka, do yA tIna haiM, aura utkRSTa pratara ke asaMkhyAtaveM bhAgavartI pradezoM ke barAbara hai| usakAya meM jIyoM ko nirantara utpatti yA dhyavana jaghanya eka samaya, do samaya, tIna samayataka hai| utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga parimita kAla taka nirantara utpatti aura vyavana hotA rahatA hai / nirantara eka jIva kI sthiti jaghanya antarmuharta taka usakAya meM hotI hai aura usake bAda vaha pRthvIkAya Adi ekendriya meM uptanna hotA hai| utkRSTa kucha adhika do hajAra sAgaropamataka nirantara sakAya meM Thahara sakatA hai| tatpazcAta pratyutyane trasakAyika jIva keTalA kAlanI barAbara che ? gautama! jaghanya padamAM eka lAkhathI navalAkha sudhIno sAgarepamanI barAbara ane utkRSTa padamAM paNa eTalAM ja che." virahanI apekSA trasa junuM niSkramaNa ane upapAta jaghanya eka, be athavA traNa che. ane utkRSTa prataranA asaMkhyAtama bhAgavattI pradezonI barAbara che. trasakAyamAM jInI niraMtara utpatti athavA niSkramaNa (yavana) jaghanya eka samaya, be samaya athavA traNa samaya sudhI che. utkRSTa AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga parimita kAla sudhI niraMtara utpatti ane niSkramaNa (nikaLavuM) thatuM rahe che. niraMtara eka jIvanI sthiti jaghanya anahIM sudhI trasakAyamAM hoya che. ane te pachI te pRthvIkAya Adi ekendriyamAM utpanna thAya che. utkRSTa kAMIka adhika be hajAra sAgaropama sudhI Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 bhavArA sUtre jijJAsubhistata evAvagantavyAH / asmin sUtre'pi bhagavatA - aNDajapotaMjAdibhedAH madarzitAste'pi tatraiva samAviSTAH // parimANadvAram - kSetrataH saMvartitalAkamatarAsaMkhyeyabhAgavartipradezarAzipamANAH sakAyaparyA sakAH / ete ca vAdaratejaskAya paryAptakebhyo'saMkhyeyaguNAH, trasakAyaparyAptakebhyakha sakAyikA paryAptakAH asaMkhyeyaguNAH / tathA kALataH pratyutpannatra kAyikAH sAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTaprade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eveti / tathA cAgamaHaMDaja aura potaja Adi jo bheda batalAye haiM, ye saba bhI unhIM meM antargata ho jAte haiM / parimANadvAra - kAya ke paryApta jova kSetra kI apekSA saMvartita lokapratara ke asaMkhyAtaveM bhAgavata pradezoM kI rAzi ke barAbara haiM / ye bAdara tejaskAya paryApta jIvoM se asaMkhyAtaguNA haiM / paryApta trasakAyika jIvoM kI apekSA aparyApta trasa jIva asaMkhyAtaguNA haiM / kAla kI apekSA jaghanyapada meM pratyutpanna trasa jIva eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama kI samaya-rAzi ke barAbara hai aura utkRSTa pada meM bhI eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama kI samayarAzi ke barAbara hI haiM / Agama meM bhI kahA hai -- jANavAnI icchAvALA tyAMthI jANI le. A sUtramAM bhagavAne aDaja ane pAtaja AdinA je bheda khatAvyA che, te sarvanA temAM samAveza thaI jAya che. - paribhAedvAra trasakAyanA paryAptajIva kSetranI apekSA saMvatitalAkaprataranA * asa"khyAtamA bhAgavatta pradezeAnI rAzinA kharAkhara che. te khAdara tejaskAya paryApta jIvAthI asa'khyAta gaNA che. paryApta trasakAyika jIvAnI apekSA aparyApta satra asa'khyAta gaNA che. kAlanI apekSA jaghanyapadamAM pratyutpanna trasajIva ekalAkha thI navalAkha sudhInA sAgarApamanI samaya--rAzinA barAbara che. ane utkRSTa padamAM paNa eka lAkhathI navalAkha sudhInA sAgarApamanI samaya-rAzinA kharAbara ja che. AgamamAM paNa kahyuM che: Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 6 . 1 sajIcaparimANam 653 uster denapar baikAlassa nillevA siyA ? goyamA ! jahannapae sAgarovamasayasahastrapuhattassa, ukkosataeva sAgarovamasaya sahasapuhattassa" | iti / virApekSayA trasAnAM niSkramaNamupapAtaca jaghanyata eko dvau trayo vA bhavanti, utkRSTatastu utkRSTatastu matarasyAsaMkhyeyabhAgamadezaparimANAH / baseSu jIvAnAM nairantaryeNotpattiniSkramo vA jaghanyenaikaM samayaM dvau samaya zrIn vA samayAn bhavati / utkRSTatastvAvalikAyA asaMkhyeyabhAgaparimitaM kAlaM satatamevotpattirniSkramo vA bhavati / nairanvaryeNaikajIvasyAvasthAnaM tu jaghanyato'ntasuhUrta kAye bhavati, tadanu sa pRthivyAye kendriyeSu samutpadyate / utkRSTataH sAtirekaM sAgaropamasahasradvayaM satataM nairantaryeNa trasakAye tiSThati / tataH " patyutpanna kAyika jIva kitane kAla ke barAbara haiM ? gautama ! jaghanya pada meM eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama ke barAbara aura utkRSTa pada meM bhI itane hI hai" / " viraha kI apekSA tra jIvoM kA niSkramaNa aura upapAta jaghanya eka, do yA tIna haiM, aura utkRSTa pratara ke asaMkhyAtaveM bhAgavata pradezoM ke barAbara hai | THEIR meM jIvoM kI nirantara utpatti yA dhyavana jaghanya eka samaya, do samaya tIna samayataka hai / utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga parimita kAla taka nirantara utpatti aura vyavana hotA rahatA hai / nirantara eka jIva kI sthiti jaghanya antarmuhUrta taka sakAya meM hotI hai aura usake bAda vaha pRthvIkAya Adi ekendriya meM uptanna hotA hai / utkRSTa kucha adhika do hajAra sAgaropamaar nirantara sakAya meM Thahara sakatA hai / tatpazcAt pratyutpanna trasakAyika jIva keTalA kAlanI kharAkhara che? gautama! javanya padamAM eka lAkhathI navalAkha sudhInA sAgare pamanI kharAkhara ane utkRSTa padamAM paNu meTalA che, " virahanI apekSA trasa jIveAnuM niSkramaNa ane upapAta jaghanya eka, be athavA traNa che, ane utkRSTa prataranA asakhyAtamAM bhAgavat pradezanI kharAkhara che. trasakAyamAM jIvAnI nira'tara utpatti athavA niSkramaNu (cyavana) jaghanya eka samaya, e samaya athavA traNa samaya sudhI che. utkRSTa AvalikAnA asakhyAtamA bhAga parimita kAla sudhI niratara utpatti ane niSkramaNa (nikaLavuM) thatu rahe che. niratara eka jIvanI sthiti jadhanya antamuhUta sudhI trasakAyamAM hoya che. ane te pachI te pRthvIkAya khAdi ekendriyamAM utpanna thAya che. utkRSTa kAMIka adhika e hajAra sAgarApama sudhI Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 jijJAsubhistata evAvagantavyAH / asmin sUtre'pi bhagavatA-aNDajapotajAdibhedAH pradarzitAste'pi tatraiva samAviSTAH // parimANadvAram - kSetrataH saMvartitalokamatarAsaMkhyeyabhAgavartimadezarAzipramANAH trasakAyaparyAsakAH / ete ca cAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saMkhyeyaguNAH, prasakAyaparyAptakemyastra sakAyikA'paryAptakAH asaMkhyeyaguNAH / tathA kAitaH pratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalamapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTaprade'pi sAgaropamalakSapRthatvaparimANA eveti / tathA cAgamaH aMDaja aura potaja Adi jo bheda batalAye haiM, ye saba bhI unhIM meM antargata ho jAte haiN| parimANadvAravasakAya ke paryApta jIva kSetra kI apekSA saMvartita lokapratara ke asaMkhyAtaveM bhAgavatI pradezoM kI rAzi ke barAbara haiM / ye bAdara tejaskAya paryApta jIvoM se asaMkhyAtaguNA hai / paryApta trasakAyika jIyoM kI apekSA aparyApta trasa nIva asaMkhyAtaguNA haiM / kAla kI apekSA jaghanyapada meM pratyutpanna trasa jIva eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama kI samaya rAzi ke barAbara haiM aura utkRSTa pada meM bhI eka lAkha se nau lAkha taka ke sAgaropama kI samayarAzi ke barAbara hI haiN| Agama meM bhI kahA hai jANavAnI IcchAvALA tyAMthI jANI le. A sUtramAM bhagavAne-aMDaja ane pitaja AdinA je bheda batAvyA che, te savane temAM samAveza thaI jAya che. paribhA - / trasakAyanA paryAptajIva kSetranI apekSA saMvartita lekamataranA asaMkhyAtamAM bhAgavatI pradezonI rAzinA barAbara che. te bAda tejaskAya paryApta jIvothI asaMkhyAta ke gaNA che. paryApta trasakAyika jIvonI apekSA aparyApta trisajIva asaMkhyAta gaNu che. kAlanI apekSA jaghanyapadamAM pratyutpanna vasajIva ekalAkha thI navalAkha sudhInA sAgaropamanI samaya-naizinA barAbara che. ane utkRSTa padamAM paNa eka lAkhathI navalAkha sudhInA sAgarepamanI samaya-rAzinA barAbara ja che. AgamamAM paNa kahyuM che Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - me AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 3.6 sa. 2 prasasthAvarayo:sukham 655 nidhyAya-manasA samAlocya, matilekhya-vilokya samyaga vijJAyetyarthaH, bravImikathayAmi-sarveSAM prANAnAM prANAH santi yeSAM te prANA: maNinasteSAM, sarveSAM bhUtAnAm utpattizIlAnAm , sarveSAM jIvAnAM kAlatraye jIvanAd caitanyasvarUpANAmityarthaH, sarveSAM satcAnAM sadA'stitvaktAm , sajIvAnAm , yadvA-sapAmitvasya punaH punarupAdAnena sthAvarA api gRhyante, tena trasAnAM sthAvarANAM ca jiivaanaamityrthH| parinirvANa mukha, matyekam-ephaikaM pRthak pRthagasti / zabdavyutpatyA vibhinnArthayodhakatvAt mANabhUtAdizabdAnAmuccAraNaM na punaruktidopaH / 'nijhAitA' 'paDilehitA' iti padadvayena jIvAnAM punaH punaranusandhAna pratilekhanaM ca bhUcitam , tadeva punaH punarvidheyatayA pratibodhanArtha svarUpa mana se vicAra karake tathA samyak prakAra se jAnakara kahatA huuN| sabhI prANiyoM kA sabhI mUtoM arthAt utpattizIla jIvoM kA, sabhI jIvoM (nikAla meM jIvita rahane vAloM ) kA aura sabhI satvoM (sarvadA astitva vAle usa jIvoM ) kA, athavA bAra-bAra samvesi' padakA prayoga karane ke kAraNa yaha artha lenA cAhie ki sabhI usa aura sthAvara jIvoM kA mukha pRthak-pRthak hai| zabdazAstra kI dRSTi se bhinna-bhinna artha ke yodhaka prANa, bhUta Adi zabdoM kA uccAraNa karane para bhI punarukti doSa nahIM hai / athavA prANa bhUna Adi zandoM ko eka hI artha kA vAcaka mAna liyA jAya to bhI punaruktidApa nahIM hai| 'nimjhAittA' paDilehittA' ina do padoM dvArA jIvoM kA punaH punaH vicAra evaM pratilekhana sUcita kiyA hai| usI ko punaH punaH vidheyarUpa se samajhAne ke lie Adi samasta jInuM svarUpa manathI vicAra karIne tathA samyak prakAre jANIne kahuM chuM-sarva prANIonuM, sarvabhUtenuM arthAt utpattizIla jIvonuM, sarva jI (traNa kAla jIvita rahevAvALA)nuM, ane sarva so-(sarvadA astitvavALA trasa jIva)nuM, 255pA pAra pAra 'savvesi pahana prayoga 42vAnA Age ko 24 deva naye - sarva rasa ane sthAvara jenuM mukha pRtha-pRthak che. zabdazAsanI dRSTithI bhinna-bhinna arthanA bedhaka prANa-bhUta Adi zabdonuM uccAraNa karavAthI paNa punarUkti depa AvatuM nathI athavA prANabhUta Adi zabdane ekaja ardhanA pAya mAnI sevAmA sAvatA 5 dhuna3ti nathI 'nijjhAittA' 'pahile hittA' mA pade dvArA ane punaH punaH vicAra arthAtu pratilekhana sUcita karyuM che. tene punaH punaH Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 pRthivyAdipUtpadyate / // 0 1 // AcArAtsUtre sajIvAnAM sukhaM duHkhaM vA yathA bhavati tadAha - 'nijjhAittA.' ityAdi / mUlam--- nijjhAinA paTileddittA patteyaM parinivvANaM savesi pANANaM savvesi bhUyANaM sabvesi jIvANaM savvesiM sattANaM asAyaM aparinivyANaM mahatbhayaM dukkhaM-ti bemi // sU0 2 // chAyA- nidhyAya pratilekhya pratyeka parinirvANaM sarveSAM prANAnAM sarveSAM bhUtAnAM sarveSAM jIvAnAM sarveSAM saccAnAm asAtam aparinirvANaM mahAbhayaM duHkhamiti bravImi // sU0 2 // prakaraNasambandhAt pRthivyAdisakalajIvasvarUpaM vA sajIvasvarUpaM pRthvIkA Adi sthAvaroM meM utpanna hotA hai | sU0 1 // trasajIvoM ko sukha-duHkha jisa prakAra hotA hai so kahate haiM: - ' nijjhAitA. ' ityAdi / mUlArtha - vicAra karake aura acchI taraha dekhakara kahatA hU~ ki sabhI prANiyoM kA, sabhI bhUtoM kA, sabhI jIvoM kA, aura sabhI satvoM kA parinirvANa arthAt sukha pRthak-pRthak hai / tathA asAtArUpa, aparinirvANarUpa mahAbhayarUpa duHkha bhI pRthakpRthak hai | || sU0 2 // TIkA--- jIvoM kA prakaraNa hone ke kAraNa ' vicAra karane kA Azaya yaha hai ki sajIvoM kA svarUpa, athavA pRthvIkAya Adi samasta jIvoM kA nira'tara sakAyamAM rahI zake che, te pachI pRthvIkAya Adi sthAvarAmAM utpanna thAya che. ||suu0 1 // che:- 'nijjhAittA' ityAdi. trasa bhavane subha-hu:ma ne are thAya che, te 4 mUlA--vicAra karIne sArI rIte joIne kahu chu. bhUtA, sarva jIvA ane sa sattvAnuM parinirvANu arthAta sukha che, tathA asAtArUpa aparinirvAyurupa bhahAlayaima huH bhUhAM-hAM che. sU0 2!! TIkA --trasajIveAnuM prakaraNa heAvAnA kAraNe trasavAnu' svarUpa athavA pRthvIkAya kesavuM prANIe sa pRthakpRthak jUdA jUdAM Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 6 su. 3 trasajIvasaMcaraNam chAyA trasyanti mANAH pradiza: dizAsu ca / tatra tatra pRthak pazya, AturAH paritApayanti, santi prANAH pRthak zritAH || sU0 3 // TIkA 657 prANAH prANinaH prakaraNasamvandhAt sajIvAH pradizaH magatA dik pradik vidityarthaH, tataH pradizaH, tathA-dizAsu prAcyAdidikSu ca samAgantukebhyo dukhebhya, syanti vizyati / sarvadividikSu prasAH santi, te ca sarvadividigbhyaH samAgantukebhyo duHkhebhyastrasyantItyarthaH / kutasteSAM duHkhasaMbhavaH ? iti jijJAsAyAmAha - ' tatra tatre' tyAdi / tatratatra = teSu teSu, pRthaka vibhinneSu prayojadhneSu, AturA:=arcAcarmamAMsAdigRdhnavaH zrasAn paritAyanti = paripIDayanti / vividhavedanotpAdanena mANavyaparopaNena ca sarvathA duHkhaM janayantItyarthaH / kIdRzAste trasAH, yAnAturAH paritApayanti ? iti jijJAsAyA } TIkAsa kA prakaraNa hone se 'prANa' zabda kA artha yahA~ sajIva samajhanA cAhie / prANI vidizAoM meM Agantuka duHkhoM se trasta haiM / tAtparya yaha hai ki sabha vidizAoM meM aura sabhI dizAoM meM trasajIva vidyamAna haiM aura sabhI vidizAoM aura dizAoM se Ane vAle duHkhoM se ve pIDita hote haiM / unheM duHkha kyoM hotA haiM ? isakA uttara yaha hai - vibhinna prayojanoM se Atura loga arthAt arcA (zarIra), carma, mAMsa, Adi ke lolupa puruSa trasa jIvoM ko pIDA pahu~cAte haiM / unheM bhA~ti-bhA~ti kI vedanA utpanna karake unake prANoM kA vyaparopaNa karate haiM aura saba prakAra se duHkha utpanna karate haiM / ve sajIva pRthivI Adi ke TIkA trasanuM prakaraNa hovAthI prANu * zabdanA artha trasajIva samajavA joie trasa prANI vidizAomAM tathA dizAomAM Agantuka duHkhathI trAsa pAme che. tAtparya e che ke:-sarva viziAomAM ane sarva dizAemAM trasa jIva vidyamAna che, ane sarva videzAo tathA dizAethI AvavAvALA du:kheAthI te pIDA pAme che. tene duHkha zA mATe thAya che? tenA uttara e che ke jUdA jUdA pratyeAjanAthI Atura leka arthAt arcA (zarIra), cama, mAMsa vagerenA lAlacu' puruSa trasa jIvAne pIDA pahoMcADe che, tene jUdI-jUdI jAtanI vedanA utpanna kare che. te trasa jIva pRthvI AdinA Azraye " pra. A.-83 Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 . . bhAcArAjako manekaparyAyazandestepAmupAdAnAt / / tathA sarveSAM duHkhaM pratyekaM pRthak pRthagasti | kathambhUtaM duHkhamityAha' asAta'-mityAdi / asAtam asAta vedanIyakarmaphalabhUtam , tathA-aparinirvANam sarvathA zarIramanaH pIDAkaram, tathA-mahAbhayam duHkhAdadhikaM bhayamanyannAsti, yataH sarve'pi prANinaH zArIrAnmAnasAdapi duHkhAdadvijante, tasmAnmahAmayasvarUpamityarthaH ||muu02|| etacca bravImItyAha ' tasaMti pANA.' ityAdi / tasaMti pANA padiso disAmu ya / tattha puDho pAsa AturA, paritAti, saMti pANA puDho siyA // mU03 // aneka paryAyavAcI zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| isI prakAra saba jIvoM kA duHkha bhI pRthak-pRthaka hai / duHkha kisa prakAra kA hai ! so kahate haiM-vaha asAtAvedanIya karma kA phala hai, zarIra aura mana ko pUrI taraha pIr3A utpanna karatA hai aura mahAbhayaMkara hai-duHkha se baDhakara aura koI bhaya nahIM hai, kyoM ki sabhI prANI zArIrika aura mAnasika duHkha se ghabarAte haiM, ataH vaha mahAbhayakArI hai / sU0 2 // aura maiM yaha kahatA hU~:--'tasaMti pANA.' ityAdi / malArtha-prANI vidizAo meM aura dizAo meM udvega pAte haiN| alagaalaga prayojano ke lolupa loga unheM saMtApa pahuMcAte hai / ve trasa prANI pRthvI Adi vibhinna Azrayo para Azrita haiM / sU0 3 // vidheyarUpathI samajAvavA mATe aneka paryAyavAcI zabda prayoga karavAmAM AvyA che. A pramANe sarvajInA duHkha paNa jUdA-jUdA che. duHkha kayA prakAranA che? te kahe che-te A asAtA vedanIya karmanuM phaLa che, zarIra ane manane pUrI rIte pIDA utpanna kare che. ane hA bhayaMkara che. duHkhathI vadhAre kaIpaNa bhaya nathI kAraNake sarva prANuM-zArIrika ane mAnasika duHkhathI gabharAya che. tethI te mahAbhakArI che. sUtra rA. bhaI 49 cha:-'tasaMti pANA. tyAdi. mUlArtha-prANI vidizAomAM ane dizAomAM uga pAme che. alaga-alaga prajathI lelupa loka tene saMtApa pahoMcADe che. te trasa prANI pRthvI Adi vibhinna Azraye para Azrita che. sUtra 3 - Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 6 ru. 3 asajIvasaMcaraNam 657 asyanti mANAH pradizaH dizAsu ca / tatra tatra pRthak pazya, AturAH paritApayanti, santi mANAH pRthak zritAH // sU0 3 // TIkAprANAprANinaH prakaraNasambandhAt trasajIvAH pradizagatA dik madika vidigityarthaH, tataH pradizA, tathA-dizAsu prAcyAdidikSu ca samAgantukebhyo dukhebhya, trasyanti-vizyati / sarvadigvidikSu prasAH santi, te ca sarvadigvidigbhyaH samAgantukenyo duHkhebhykhsyntiityrthH| kutasteSAM duHkhasaMbhavaH ? iti jijJAsAyAmAha-tatra-tatre' tyAdi / tatratatra teSu-teSu, pRthaknavibhinne prayojaneSu, AturA-aryAcamamAMsAdigRghnavaH prasAn paritAyanti paripIDayanti / vividhavedanotpAdanena mANavyaparopaNena ca sarvathA duHkhaM janayantItyarthaH / kIdRzAste asAH, yAnAturAH paritApayanti ? iti jijJAsAyA TIkArtha-vasa kA prakaraNa hone se 'prANa' zabda kA artha yahA~ trasajIva samajhanA cAhie / yasa prANI vidizAoM meM bhAgantuka duHkhoM se trasta haiM / tAtparya yaha hai ki-samI vidizAoM meM aura samI dizAoM meM sajIva vidyamAna haiM aura sabhI vidizAoM aura dizAoM se Ane vAle duHkhoM se ve pIDita hote haiM / ___ unheM duHkha kyoM hotA haiM ? isakA uttara yaha hai-vibhinna prayojanoM se Atura loga arthAt arcA (zarIra), carma, mAMsa, Adi ke lolapa puruSa usa jIvoM ko pIDA paha~cAte haiN| unheM bhAMti-bhAMti kI vedanA utpanna karake unake prANoM kA vyaparopaNa karate haiM aura saba prakAra se duHkha utpanna karate haiN| ve sajIva pRthivI Adi ke TIkAthatrasanuM prakaraNa hevAthI "prANa" zabdane artha trasajIva samaja joIe trasa prANI vidizAomAM tathA dizAomAM Agatuka duHkhothI trAsa pAme che. tAtparya e che ke sarva vidizAomAM ane sarva dizAomAM trasa jIva vidyamAna che, ane sarva vidizAo tathA dizAothI AvavAvALA dukhethI te pIDA pAme che. tene duHkha zA mATe thAya che tene uttara e che ke-jUdA-jUdA prayojanAthI Atura loka athaoNt a (zarIra), carma, mAMsa vagerenA lAlacuM puruSa trasa jIvene pIDA pahoMcADe che, tene judI-judI jAtanI vedanA utpanna kare che. te trasa jIva pRthvI AdinA Azraye ja ma. A.-83 Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 656 . . bhAvArAce manekaparyAyazabdastepAmupAdAnAt / tathA sarveSAM duHkhaM pratyekaM pRthak pRthagasti / kayambhUtaM duHkhamityAra' asAta'-mityAdi / asAtam asAtavedanIyakarmaphalabhUtam , tathA aparinirvANam sarvathA zarIramanaH pIDAkaram, tathA-mahAbhayam-duHkhAdadhikaM bhayamanyannAsti, yataH sarve'pi mANinaH zArIrAnmAnasAdapi duHkhAdvijante, tasmAnmahAmayasvarUpamityayaH // muu02|| etaca bravImItyAha ' tasaMti pANA.' ityaadi| tasaMti pANA padiso disAmu ya / tattha puDho pAsa AturA, paritAti, saMti pANA puDho siyA // sU0 3 // aneka paryAyavAcI zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| ___isI prakAra saba jIvoM kA duHkha bhI pRthak-pRthak hai / duHkha kisa prakAra kA hai ! so kahate haiM-vaha asAtAvedanIya karma kA phala hai, zarIra aura mana ko pUrI taraha pIDA utpanna karatA hai aura mahAbhayaMkara hai-duHkha se baDhakara aura koI bhaya nahIM hai, kyA ki sabhI prANI zArIrika aura mAnasika duHkha se ghabarAte haiM, ataH vaha mahAbhayakArI hai // sU0 2 // aura maiM yaha kahatA hU~:--'tasaMti pANA.' ityAdi / mUlArtha-prANI vidizAo meM aura dizAo meM udvega pAte haiN| alagaalaga prayojano ke lolupa loga unheM saMtApa pahuMcAte hai / ve usa prANI pRthvI Adi vibhinna Azrayo para Azrita haiM / sU0 3 // vidheyarUpathI samajAvavA mATe aneka paryAyavAcI zabdone prayoga karavAmAM Avyo che. A pramANe sarvajInA duHkha paNa jUdA-jUda che. duHkha kayA prakAranA che ! te kahe che-te A asAtavedanIya karmanuM phaLa che, zarIra ane manane pUrI rIte pIDA utpanna kare che. ane mahA bhayaMkara che. duHkhathI vadhAre keIpaNa bhaya nathI. kAraNake sarva prANa-zArIrika ane mAnasika duHkhathI gabharAya che. tethI te mahAbhakArI che. sUtro mana I the 55 hu~ chu:-'tasaMti pANA.' tyAha. mUlAtha-prANI vidizAomAM ane dizAomAM uga pAme che. alaga-alaga prajanethI lolupa leka tene saMtApa poMcADe che. te trasa prANI pRthvI Adi vibhinna mAzrayo 52 yAzrita cha. ||suu0 // . Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhyaM. 1 u. 6 sU. 4 sasamArambhakA: 659 lajjamANA puDho pAsa, aNagArA motti ege patrayamANA, jamiNaM, viruvasvehi satyehiM tasakAyasamAraMbheNaM, tasakAyasatyaM samAraMbhamANA aNNe aNegarUbe pANe vihiMsati / / mU0 4 // chAyAlajanamAnAH pRthak pazya, anagArAH smaH, iti eke pravadamAnAH, yadi virUparUpaiH zastrasakAyasamArambheNa, sakAyazastraM samArabhamANA anyAn anekarUpAn prANAn vihiMsanti / sU0 4 // TIkA--- lajjamAnA:-paramakaruNayA''rdrahRdayatayA usakAyasamArambhe parAGmukhAH trasakAyasamArambhaparityAgino'nAgArA ityarthaH / pRthak-vibhinnAH, kecitpratyakSajJAnino'vadhimanaHparyayakevalinA, kecit-parokSajJAnino bhAvitAtmAnaH, santIti pazya / yadvA-pRthak-dravyaliGgibhyaH pRthagbhAvena santIti pazya / ime trasa mUlArtha-sakAya ke AraMbha meM saMkoca karane vAle (anagAroM ko) alaga smjho| 'hama anagAra haiM' aisA kahane vAle koI-koI (dravyaliMgI) nAnA prakAra ke zastro kA prayoga karate hue aura bhI aneka prakAra ke prANiyoM kI hiMsA karate haiM unako alaga dekho / sU0 4 // TIkArtha-----parama karuNA se jinakA hRdaya dravita hai aise anagAra sakAya ke mAraMbha se sarvathA vimukha rahate haiN| ye anagAra alaga-alaga haiN| koI avadhimAnI koI manaHparyayajJAnI aura koI kevalajJAnI haiN| koI-koI parokSajJAnI bhAvimAsA * mUlAI--trasakAyanA AraMbhamAM saMkeca karavAvALA aNugArone alaga-jadAsamaje, "ame aNagAra chIe e pramANe kahevAvALA kaI-kaI vyaliMgI, nAnA prakAranAM zasethI trasakAyane AraMbha karIne, trasakAyanAM zono prayoga karatA zakA bIjI paNa aneka prakAranA prANIonI hiMsA kare che. tene alaga juo. sU0 4 TIkAtha-parama karUNAthI jenuM hRdaya dravita che evA aNagAra trasakAyanA AraMbhathI sarvathA vimukha rahe che-dUra rahe che. te aNagAra alaga-alaga che. keI , avadhijJAnI, koI mane paryayajJAnI, ane kaI kevalajJAnI che. kaI-kaI parIkSAnI Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 - AcArAma mAha-santi' ityaadi| zritAH pRthivyAdIna samAzrityAvasthitAH, pRthakvavibhinAH dvIndriyAdayaH, mANAmANinaH santi / yadyapi sarvadigvidigbhya AgAmino duHkhAda vimyantastrasajIvAH svAtmarakSAye pRthivyAdIn samAzritva vartante tathApi mAMsacarmAdilabdhA AturAstAn bandhanavADanAdinA zAvakAdhapahAreNa prANAyapahAreNa ca paripIDayanti, tataH saMsAraM prApnuvanti / tasmAdetat parijJAya sakalasAvadhavyApAraparihAreNa saMyamAnupThAne pravartitavyAmAta bhaavH| s03|| atha sarvathA usakAyasamArammaparityAgino'nagArAn , tayA trasakAyasamArambhamavRttAn dravyaliginazca vivicya matiyodhayitumAha-'lajjamANA.' ityaadi| sahAre alaga-alaga rahe hue haiN| yadyapi saba dizAoM aura vidizAoM se AnevAle duHkhoM se Darane vAle trasa jIva apanI rakSA ke lie pRthvI Adi ke sahAre Tike rahate haiM phira bhI mAMsa aura carma Adi ke lomI loga unheM baMdhana evaM tADana dvArA, unake baccoMkA apaharaNa karake tathA unake prANoM kA hanana karake unheM pIDA pahu~cAte haiM aura isa kAraNa ve hiMsaka, saMsAra ko prApta hote haiN| Azaya yaha haiM ki-yaha saba jAnakara sampUrNa sAvadha vyApAra kA tyAga karake saMyama kI sAdhanA meM pravRtta honA cAhie / / sU0 3 // aba pUrNarUpa se trasakAya ke AraMbha kA tyAga karane vAle anagAroM kA tathA usakAya ke AraMbha meM pravRtti karane vAle dravyaliMgiyoM kA vivecana karake samajhAte hue kahate haiM'lajjamANA.' ityaadi| ma1-11 se che. je ke sarva dizA ane vidizAothI AvanArA dukhothI DaravAvALA trasajIna pitAnI rakSA mATe pRthvI AdinA Azraye TakI rahe che. pharI paNa mAMsa ane cAmaDI AdinA lobhI leka tene baMdhana e pramANe tADana dvArA, tenA baccAMonuM apaharaNa karIne corI jaIne) tathA tenA prANanuM hanananAza karIne tene pIDa poMcADe che. ane A kAraNathI te hiMsaka-saMsArane prApta thAya che. Azaya e che ke-e sarva jANa karIne saMpUrNa sAvadya vyApArane tyAga karIne saMyamanI sAdhanAmAM pravRtta thavuM joIe. ll have pUrNa rUpathI trasakAyanAM AraMbhane tyAga karavAvALA aNagAronuM tathA vasakAyanA AraMbhamAM pravRtti karavAvALA dravyaliMgionuM vivecana karIne samajAvatA thakA 43 -'lajamANA.' tyAdi.. Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 6 . 4 zastramedanirUpaNam 66 dvividham, tatra dravyazakhaM svakAya parakAyo - bhayakAyabhedAt trividham / tatrasvakAyazastrasakAyasya sakAyaH, yathA - mRgAdInAM vyAdhakukkurAdayaH, manuSyAdInAM manuSyAdayaH / parakAyazastram - pApANajalAgnilaguDakhaGgatomarachurikAdayaH / ubhayakAyazastram-laguDakhaGgAdidhAriNo manuSyAdayaH / bhAvazastraM tu kAryaM prati manovAkkAyAnAM duSpraNidhAnam / sakApasamArambheNa saH trasanazIlaH kAyaH zarIraM yasya sa trasakAyastasya samArambhaH = pIDAkaraH sAdhavyApArastena, isakAyaM vihiMsanti / 3 - anaraftarai pravRttAH khalu pajIvanikAyarUpaM lokaM sarvameva vihiMsantItyAha--' sakAzam' ityAdi / kAyazastra = trasajIvopamardakaM zastraM pUrvoktaprakAraM samArambhamANAH sakArya prati prayuJjAnAH anyAn sakAyabhinnAn meda haiM- svakAya, parakAya, aura ubhayakAya / trasakA kA kAya svakAyazatra haiM, jaise mRga Adi ke lie vyAdha, kuttA Adi, manuSya ke lie manuSya Adi / parakAyAstra jaise patthara, jala, agni, lakar3I, talavAra, tomara, zerI Adi / ubhayakAyazatra jaise lAThI, talavAra Adi kAraNa karane vAlA manuSya Adi / sakAya ke prati mana, vacana, aura kAyakA aprazasta vyApAra honA arara hai| ina nAnA prakAra ke zastroM se sakAya kA samAraMbha karake loga kAya ko pIDA pahu~cAte hai / kAya ko hiMsA meM pravRtti karane vAle chaha prakAra ke jIvanikAyarUpa sampUrNa loka kI hiMsA karate haiM, yaha bAta kahate haiM - sakAya meM, kAya kI hiMsA karane vAle zastroM kA jo prayoga karate haiM ve sakAya ke atirikta aneka prakAra ke pRthvIkAya Adi * parakAya ane ubhayaphAya, trasakAyanuM trasakAya te svakAyazastra che, jema mRga Adine mATe vAdha-kutarA Adi, manuSyane mATe manuSya Adi. parakAyazastra, jemake paththara, rasa, agni, sAuDI, taravAra, lADu, charI Adi, layAyazatra, prema-sADI, talavAra Adi dhArazuM karavAvALA manuSya Adi. trasakAyanA prati mana, vacana ane kAyAnA aprazasta vyApAra thA te bhAvazastra che. te nAnA prakAranAM zastrothI trasakAyane samArabha karIne lepha trasakAyane pIDA pahoMcADe che. trasakAyanI hiMsAmAM pravRtti karavAvALA cha prakAranA ganikAyarUpa sampUrNa lAkanI hiMsA kare che. e vAta kahe chentrasakAyamAM, trasakAyanI hiMsA karavAvALA zasrAne je prayeAga kare che, te trasakAyathI jUdA aneka prakAranA pRthvIkAya Adi pAMca sthAvara Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgArAgasUtre kAyasamArambhakaraNe bhItAkhastA udvignAkhikaraNatriyogaisasakAyasamArammaparityAgino vidyante, iti vilophayetyarthaH / eke punarante tu 'vayamanagArAH smaH' iti sAmimAna pravadramAnAH 'vayameva usakAyarakSaNaparA mahAvatadhAriNaH' iti pralapanto vyaliginaH santi, tAn pRthak pazya / ime khalvanagArAbhimAnino nyalinino manAgapyanagAraguNeSu na prarvatante, nApi gRhasthakRtyaM kiJcit parityajantIti darzayati- yadimam. ' ityAdi / yadyasmAd virUparUpaiH vibhinna svarUpaiH zauH, zastraM hi dravyabhAvabhedAd inheM dekho / athavA inheM dravyaliMgiyoM se alaga samajhanA caahie| ye usakAya kA AraMbha karate hue Darate haiM, trasta hote hai, udvigna hote haiM-tIna karaNa, tIna yoga se usakAya ke AraMbha ke tyAgI haiM, yaha dekho| __ aura koI-koI 'hama anagAra hai| isa prakAra abhimAnapUrvaka kahate hue tathA 'ima hI trasakAya ke rakSaka aura mahAvatadhArI haiN| isa taraha pralApa karate hue kaI dravyaliMgI haiM, unheM anagAroM se alaga samajho / anagAra hone kA abhimAna karane vAle ye vyaliMgI anagAra ke guNoM meM tanika bhI pravRtta nahIM hote aura na gRhastha ke kisI kAma kA tyAga karate haiN| yaha bAta Age batalAte haiM:-'yadimam' ityAdi / dravya aura bhAva ke meda se zastra do prakAra kA hai| dravyazastra ke tIna bhAvitAtmA che. Ane juo. athavA ene dravyaliMgIothI alaga samajavA jeIe. je trasakAyane AraMbha karatAM Dare che, trasta thAya che, UMdvigna thAya che-traNa karaNa traNa rogathI trasakAyanA AraMbhanA tyAgI che e juo. ane kaI-kaI "ame aNagAra chIee pramANe abhimAkapUrvaka kahetA thaka tathA "ameja trasakAyanA rakSaka ane mahAvratadhArI chIe" e pramANe pralApabakavAda karanArA keTalAka dravyaliMgI che. tene aNagArothI judA samaje. aNagAra hovAnuM abhimAna karavAvALA e dravyaliMgI aNagAranA guNemAM jarApaNa pravRtta nathI ane gRhasthanA keI paNa kAmane teoe tyAga karyo nathI. pAtamA mA cha- yadimam.' tyAla. dravya ane bhAvanA bhedathI zama be prakAranAM che. dravyazanA traNa bheda che. rUkAya, zAmA Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 6 mU. 4 zastramedanirUpaNam 661 dvividham, tatra svakAya - parakAyo - bhayakAyabhedAt trividham / tatrasvakAyazatrakAyasya kAyaH, yathA mRgAdInAM vyAdhakukkurAdayaH, manuSyAdInAM manuSyAdayaH / parakAzastram - pApANajalAnilaguDakhaGgatomarachurikAdayaH / ubhayakAyazakham-laguDakhaGgAdidhAriNo manuSyAdayaH / bhAvazastraM tu sakArya prati manovAkkAyAnAM duSpraNidhAnam | sakAyasamArambheNa saH =sanazIlaH kAyaH zarIraM yasya sa sakAyastasya samArambhaH = pIDAkaraH sAvadha vyApArastena, imaM tra sakArya vihiMsanti / kAhiMsAyAM khalu paDjIvanikAyarUpaM lokaM sarvameva vihiMsantItyAha - ' sakAyAm' ityAdi / kAyazastra = sajIvopamardakaM zastraM pUrvoktaprakAraM samArambhamANAH sakArya prati prayuJjAnAH anyAn = trasakAyabhinnAn bheda haiM- svakAya, parakAya, aura ubhayakAya / trakA kA kAya svakAya haiM, jaise mRga Adi ke lie vyAya, kuttA Adi, manuSya ke lie manuSya Adi / parakAyAtra jaise patthara, jala, agni, lakar3I, talavAra, tomara, zerI Adi / ubhayakAyAstra jaise lAThI, talavAra Adi kAraNa karane vAlA manuSya Adi / sakAya ke prati mana, vacana, aura kAyakA aprazasta vyApAra honA arara hai| ina nAnA prakAra ke zastroM se sakAya kA samAraMbha karake loga kAya ko pIDA pahu~cAte hai / kAya ko hiMsA meM pravRtti karane vAle chaha prakAra ke jIvanikAyarUpa sampUrNa loka ko hiMsA karate haiM, yaha bAta kahate haiM sakAya meM, sakAya kI hiMsA karane vAle aat kA jo prayoga karate haiM ve trasakAya ke atirikta aneka prakAra ke pRthvIkAya Adi parakAca ane ubhayakAya, trasakAyanuM trasakAya te svakAyazastra che, jema mRga Adine mATe vAgha-kutarA Adi, manuSyane mATe manuSya Adi. parakAyazastra, jemake paththara, chala, zakti, sAmuDI, taravAra, zAhu charI Adi, layAyazastra, prema-sADI, talavAra Adi dhArazu karavAvALA manuSya Adi. trasakAyanA prati mana, vacana ane kAyAne aprazasta vyApAra thavA te bhAvazastra che. te nAnA prakAranAM zastrothI trasakAyane samAraNa karIne leAka trasakAyane pIDA paheAMcADe che. trasakAyanI hiMsAmAM pravRtti karavAvALA cha prakAranA jInikAyarUpa sampUrNa leAkanI hiMsA kare che. e vAta kahe che-trasakAyamAM, trasakAyanI hiMsA karavAvALA zasrAna je prayAga kare che, te trasakAyathI jUdA aneka prakAranA pRthvIkAya Adi pAMca sthAvara Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 AcArAGgamutre anekarUpAn pRthivIkAyAdIn paJcasthAvarAna, mANAn pANinaH, vihiMsanti / dravyaliGgino iha cahuvidhA dravya liGgino vidyante / tatra zAkyAdayaH kandamUlapatrapuSpaphalAdi bhoktuM tadAzritatra sajIvasamArambheNa pRthivyAdisthAvarasamArambheNa ca trasajIvAn pRthivyAdIn sthAvarAMtha ghnanti ghAtayanti hiMsavo'numodayanti ca / daNDino'pi - " 46 vayaM paJcamahAvratadhAriNo jinAjJArAdhakA anagArAH smaH " ityAdi pravadamAnAH sAdhvAbhAsAH sAvayamupadizanti zAstramatipiddhamapi paDjIvanikAyasamArammaM kArayanti / pratimAmandirAdinirmANArthaM gartakaraNe, pApANAdInAM khaNDazaH karaNe, tepAmUrdhvato nipatane ca manuSyAdIn tathA bahutaranRkSacchedane pA~ca sthAvara prANiyoM kI bhI hiMsA karate haiM / saMsAra meM bahuta prakAra ke dravyaliMgI haiN| una meM se zAkya Adi kanda, mUla, patra, puSpa, phala Adi bhogane ke lie una para rahe hue sajIvoM kA samAraMbha karake trasa aura sthAvara jIvoM kI ghAta karate haiM, karAte haiM aura ghAta karane vAle kI anumodanA karate haiM / daNDI bhI- " hama paMcamahAvratadhArI, jinAjJA ke kahane vAle jhUThe sAdhu sAvadha kA upadeza dete haiM aura samAraMbha karAte haiM / pratimA, mandira, Adi kA nirmANa pattharoM ke TukaDe karane meM, unheM Upara se paTakane meM manuSya Adi kA ghAta karAtA haiM / bahuta-se vRkSoM ko chedane meM vRkSAzrita aNDajoM ke paMcendriya baccoM kA ghAta karAte haiM / ArAdhaka anagAra haiM aisA zAstra meM niSiddha paDjIvanikAya kA karane ke lie - khaDDe khodane meM, 1 prANIonI paNa hiMsA kare che. saMsAramAM ghaNAM prakAranAM dravyaliMgI che. emAMthI zAkaya Adi kanda, mULa, patra, puSpa, phUla Adi bhAgavavA mATe-upacega karavA mATe, tenA para rahelA trasa jIvAnA samAraMbha karIne ane pRthvI Adi sthAvara jIveAnA samAraMbha karIne trasa ane sthAvara jIvAnA ghAta kare che. karAve che, ane ghAta karavAvALAne anumAdana Ape che. haMDI pazu " abhe paMthabhaDAvratadhArI, ninAjJAnA bhArAdha mAzugAra chIye." me pramANe kahevAvALAnuDA sAdhu sAvadhanA upadeza Ape che. ane zAstramAM niSiddha SanikAyanA samAraMbha karAve che. pratimA, maMdira vagerenu' nirmANu karavA mATe khADA kheAdavA, pattharanA TukaDA karAvavA, tene uparathI pachADavAmAM manuSya Adine ghAta karAve che. ghaNAMja vRkSAne kApavAthI vRkSAnA Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 6 sR. 4 dravyaliGgibhedAH > tadAzritAn aNDajazAvakAdIn paJcendriyAn pipIlikApataGgAdibahuvidhavikalendri yAMca, pratimApUjanArtha puSpavATikAkaraNe puSpapatraphalAdigroTane'pi ca pahajIvani - kAyAn ghAtayanti // mu0 4 // atha sudharmA svAmI jambUsvAminaM kathayati--' tattha khalu. ' ityAdi / 663 mUlam - tattha khalu bhagavayA pariNNA paver3ayA, imassa caiva jIviyasa parivaMdaNa - mANa- pUNAe jAimaraNabhoyaNAe duHkhaparighAyahetuM se sayameva tasakAyasatyaM samAraMbha, ahi yA tasakAyasatyaM samAraMbhAveha, aNNe vA tasakAyasatthaM samAraMbhamANe samaNujANa, taM se ahiyAe, taM se avohIe // 05 // hist pataMga Adi bahuta prakAra ke cikalondriya jIvoM kA ghAta karAte haiM / pratimApUjana ke lie phUlAMkA bagIcA banAne meM, la, pattA aura phala Adi toDane meM bhI padakAya ke jIvoM kI mAta karAte // sU0 4 // aba sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM: -- tattha khalu' ityAdi / mUlArtha - kAya ke AraMbha ke viSaya meM bhagavAnne upadeza diyA hai / isI jIvana ke candana, mAnana, aura pUjana ke lie, tathA janma-maraNa se chUTane ke lie aura duHkha kA vinAza karane ke lie vaha svayaM trasakAya ke zastra kA samAraMbha karatA hai, dUsaroM dvArA kAya kA samAraMbha karatA hai aura kAya kA samAraMbha karane vAle anya logoM kA anumodana karatA hai / yaha usake ahita ke lie haiM, usako saMbodhi ke lie hai | sU0 5 // AthI rahelA aDaja jIvAnA pacendriya aggAeane ghAta karAve che. kIDI pataMga Adi ghaNAja prakAranA vikalendriya jIvAne ghAta karAve che. pratimApUjana mATe phUlAnA bagIcA banAvavAmAM phUla, patAM ( pAMdaDA) ane kuLa Adi teDavAmAM paNa SaDAyanA bhavAnI ghAta hare che. // 4 // have sudharmA khAbhI bhNU svAbhIne he che:-' tattha khalu. ' tyiAhi. bhUlAya - trasakAyanA ArabhanA viSayamAM bhagavAne upadeza ApyA che. A jIvananA vaMdana, mAna, ane pUjanane mATe tathA janma-maraNathI chUTavA mATe ane duHkhanA nAza karavA mATe te pAte trasakAyanA rAsranA samAraMbha kare che, bIjA pAse trasakAyanA Arabha karAve che. ane trasakAyane samArabha karavAvALA anya leAkezane anumedana Ape che, te emanA ahita mATe che, emanI edhi mATe che. sU. pA Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AcArAtre anekarUpAn pRthivIkAyAdIn paJcasthAvarAna, mANAna: maNinaH, vihiMsanti / iha bahuvidhA dravyaliGgano vidyante / tatra zAkyAdayaH kandamUlapatrapuSpaphalAdi bhoktuM tadAzritatra sajIvasamArambheNa pRthivyAdisthAvarasamArambheNa ca sajIvAn pRthivyAdIn sthAvarAMtha ghnanti ghAtayanti hiMsavo'numodayanti ca / daNDino'pi - 66 " vayaM paJcamahAvratadhAriNo jinAvArAdhakA anagArAH smaH" ityAdi pravadamAnAH sAdhyAbhAsAH sAvayamupadizanti zAstramatipiddhamapi paDjIvanikAyasamArammaM kArayanti / pratimAmandirAdinirmANArthaM gartakaraNe, pApAgAdInAM khaNDazaH karaNe, tepAmUrdhvato nipatane ca manuSyAdIn tathA bahutarakSacchedane pA~ca sthAvara prANiyoM ko bhI hiMsA karate haiM / saMsAra meM bahuta prakAra ke dravyaliMgI haiN| una meM se zAkya Adi kanda, mUla, patra, puSpa, phala Adi bhogane ke lie una para rahe hue sajIvoM kA samAraMbha karake trasa aura sthAvara jIvoM kI ghAta karate haiM, karAte haiM aura ghAta karane vAle kI anumodanA karate haiM / daNDI bhI - 'hama paMcamahAtratadhArI, jinAjJA ke ArAdhaka anagAra haiM aisA kahane vAle jhUThe sAdhu sAvaya kA upadeza dete haiM aura zAstra meM niSiddha paDjIvanikAya kA samAraMbha karAte haiM / pratimA, mandira, Adi kA nirmANa karane ke lie khaDDe khodane meM, pattharoM ke TukaDe karane meM, unheM Upara se paTakane meM manuSya Adi kA ghAta karAtA haiM / bahuta-se vRkSoM ko chedane meM vRkSAzrita aNDajoM ke paMcendriya baccoM kA ghAta karAte haiM / prANIonI paNa hiMsA kare che. sauMsAramAM ghaNAM prakAranAM dravyaliMgI che. emAMthI zAkaya Adi kendra, mULa, patra, puSpa, kula Adi bhAgavavA mATe--upayoga karavA mATe, tenA para rahelA trasa jIvAnA samAraMbha karIne ane pRthvI Adi sthAvara jIveAnA samAraMbha karIne trasa ane sthAvara jIvAnA ghAta kare che. karAve che, ane ghAta karavAvALAne anumaiAdana Ape che. phreMDI paNa huM ame paMcamahAvratadhArI, jinAjJAnA ArAdhaka aNugAra chIe." e pramANe kahevAvALA juThA sAdhu sAvadhanA upadeza Ape che. ane zAstramAM niSiddha SaDthavanikAyanA samAraMbha karAve che. pratimA, maMdira vagerenuM nirmANu karavA mATe khADA kheAdavA, pattharonA TukaDA karAvavA, tene uparathI pachADavAmAM manuSya AdinA ghAta karAve che. ghaNAMja vRkSAne kApavAthI vRkSAnA Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 6 sa.4 dravyaliMgibhedAH 663 tadAzritAn aNDajazAvakAdIna , paJcendriyAn pipIlikApatagAdibahuvidhavikalendriyAMca, pratimApUjanArthe puSpavATikAkaraNe puSpapatraphalAdimroTane'pi ca pajIvanikAyAn ghAtayanti / / mU04 // adha sudharmA svAmI jamvRsvAminaM kathayati-tattha khalu.' ityaadi| mUlam - tatya khalu bhagavayA pariNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-- mANaNa-pUyaNAe jAimaraNamoyaNAe duHkhapaDiyAyaheuM se sayameva tasakAyasatyaM samAraMbhai, aNNehi vA tasakAyasatyaM samAraMbhAvei. aNNe vA tasakAyasatthaM samAraMbhamANe samaNujANar3a, taM se ahiyAe, taM se avohIe / mu. 5 // kIDo pataMga Adi bahuta prakAra ke vikalondriya jIvoM kA ghAta karAte haiN| pratimApUjana ke lie phUlokA bagIcA banAne meM, la, patA aura phala Adi toDane meM bhI padakAya ke jIvoM kI ghAta karAte haiM / / sU0 4 // aba sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiN| 'tatya khalaM.' ityaadi| mUlAtha-sakAya ke AraMbha ke viSaya meM bhagavAnne upadeza diyA hai| isI jIvana ke vandana, mAnana, aura pUjana ke lie, tathA janma-maraNa se chUTane ke lie aura duHkha kA vinAza karane ke lie vaha svayaM usakAya ke zastra kA samAraMbha karatA hai, dUsaroM dvArA sakAya kA samAraMbha karatA hai aura usakAya kA samAraMbha karane vAle anya logoM kA anumodana karatA hai| yaha usake ahita ke lie haiM, usakI aMbodhi ke lie hai / / sU0 5 // Azraye rahelA aMDaja jInA paMcendriya baccAone ghAta karAve che. kIDI pataMga Adi ghaNaja prakAranA vikalendriya jIvone ghAta karAve che. pratimApUjana mATe phUlanA bagIcA banAvavAmAM phUla, patAM (pAMdaDA) ane phaLa Adi teDavAmAM paNa Sayana vono ghAta 3re che. // 4 // have sudhI pAbhI myU svAmIne 49 cha:-"tatya khalu.' tyAhi. mUlAI-sakAyanA AraMbhanA viSayamAM bhagavAne upadeza Ape che. A jIvananA vaMdana, mAna, ane pUjanane mATe tathA janma-maraNathI chUTavA mATe ane duHkhane nAza karavA mATe te pite trasakAyanA ane samAraMbha kare che, bIjA pAse vasAyane AraMbha karAve che. ane trasakAya samAraMbha karavAvALA anya lokene anumodana Ape che, te emanA ahita mATe che, emanI addhi mATe che. sUtro pAse Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 AcArAso chAyAtatra khalu bhagavatA parimA maveditA / asya caiva jIvitasya parivandanamAnanapUjanAya jAtimaraNamocanAya duHkhapratighAtaheta. sa svayameva prasakAyazavaM samArabhate, anyairvA prasakAyazastraM samArambhapati, anyAn yA prasakAyazavaM samArabhamANAn samanujAnAti, tattasyAhitAya, tattasyAbodhaye // sU0 5 // TIkAtatra yasakAyasamArambha bhagavatA-zrImahAvIreNa parikSA-jJa-pratyAkhyAnabhedAd dvividhA, khalu nizcayena prveditaammtiyodhitaa| karmarajApariharaNArtha jIvena parizAsvazyaM zaraNIkaraNIyeti bhagavatA pratiyodhitamiti bhAvaH / upabhogadvAramlokaH phasmai prayojanAya usakAyamupamardayatItyAha-'asya caitra jIvitasya ' ityAdi / asyaiva-acirasthAyinaH, jIvitasya-jIvanasya sukhArthammAMsacAdyartham , tathA-parivandana-mAnana-pUjanAya, parivandanaM prazaMsA, tadartham , yathAvyAghrAdimRgayAdau, mAnanaM-janasatkArastadartham , yathA-rAjJaH sakAzAt padakAdi TIkArtha-~-trasakAya ke samAraMbha ke saMbaMdha meM zrI mahAvIrane parijJA aura pratyAkhyAnaparijJA kA upadeza diyA hai / arthAt bhagavAnne kahA haiM ki-karmaraja ko haTAne ke lie jIva ko parijJA avazya svIkAra karanI caahie| upabhogadvAraloga kisa prayojana se trasakAya kI hiMsA karate haiN| so kahate haiM--isA asthAyI jIvana ke sukha ke lie, mAMsa aura camaDI ke lie, tathA prazaMsA ke lie, jaise vyAghra Adi kA zikAra karane meM, mAnana ke lie, jaise rAjA se padavI pAne ke uddezya se 1 TIkAthe--trasakAyanA samAraMbhanA saMbaMdhamAM zrI mahAvIra jJapariNA ane pratyAkhyAnaparijJAne upadeza Ape che. arthAt bhagavAne kahyuM che ke-karma rajane dara karavA mATe jIve parijJA avazya svIkAravI joIe. upsaagvaarleka zuM prayojanathI trasakAyanI hiMsA kare che? te kahe che-A asthira jIvananA sukha mATe, mAMsa ane cAmaDInA mATe, tathA prazaMsA mATe. jea ke-vAgha Adine zikAra karavAmAM. mAna mATe, jema ke-rAjA pAsethI padavI meLavavAnA uddezyathI jIvatA Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 60 5 trasakAyasamArambhadopaH 665 ladhuM sajIyasadRzavyAghrAdimRtakalevaranirmANAdau, tathA-pUjanacatraratnAdilAbhastadartham , yathA-devIpUjArthaM balidAnAdau, tathA-jAtimaraNamocanArtham = janmamaraNayandhaparihArArthavyathA mokSakAmanayA yAgAdau, yathA-vAtAdivyAdhimatIkArAya tailAdau, sa:-jIvanasukhAdyarthI svayameva trasakAyazavaM samArabhate-vyApArayati, anyairvA basakAyazastraM samArambhayatiprayojayati, anyAn vA prasakAyazastraM samArabhamANAn samanujAnAti anumodayati, taktrasakAyasamArambhaNam , tasya-sakAya samArambhaM kurvataH, kArayituH, anumodayitatha, ahitAya bhavati / tathA tat-tasya avodhaye samyaktvAlAbhAya bhavati / jIvita vyAna Adi ke samAna vyAva Adi kA kalevara banAne meM, aura pUjaka ke lie jaise vana ratna mAdi kI prApti ke lie, tathA-devIkI pUjA karane ke lie prayojana se validAna Adi karane meM hiMsA karate haiN| ___-tathA-janma-maraNa-baMdha Adi se chuTakArA pAne ke lie, jaise-mokSa kI kAmanA se yajJa Adi karane meM, vAta Adi ke rogoM kA pratIkAra karane ke lie taila Adi taiyAra karane meM, jIvana ke sukha kA arthI svayaM hI usakAya ke zastra kA samAraMbha karatA hai, dUsaroM se trasakAya ke zastra kA samAraMbha karAtA hai aura usakAya ke zastra kA samAraMbha karane vAloM kA anumodana karatA hai| yaha usakAya kA AraMbha usa AraMbhakartA ke lie ahitakara aura abodhijanaka hotA hai| vAghanA samAna vAgha AdinuM kalevara banAvavAmAM ane pUjana mATe jemake-vajha, ratna Adi prApti mATe. tathA devInI pUjA karavAnA prayajanathI balidAna Adi karavAmAM hiMsA kare che. tathA-janma, maraNa, baMdha AdithI chuTavA mATe. jemake-mokSanI kAmanAthI yajJa Adi karavAmAM, vAta Adi rogane pratikAra karavA mATe rAganI davA karavA mATe) jIvananA sukhanA arthI svayaM-poteja trasakAyanA zastrane samAraMbha kare che. bIjA pAse trasakAyanA zastrane samAraMbha karAve che. ane trasakAyanA zaane samAraMbha karavAvALAne anumodana Ape che. te skAyano AraMbha e AraMbha karanArane mATe ahitakartA ane abAdhi utpanna karanAra che. pra. mA.-84 Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApArAsare - - . vedanAdvAramatra prasaGga tahasamAyasya cedanocyate-ghedanA yathAsaMbhavaM dvividhA-kA yikI, mAnasI ca / zalyamacyAdivedhAjjAtA, jvarAtisArakAsAdivyAdhijanitA vA kAyikI, priyaviyogAdakatA mAnasI // 0 5 // yena tu tIrthaddharAdisamIpe asakAyasvarUpaM parisAtaM sa evaM vibhAvayatIsyA:-- 'setaM.' ityaadi| mUlam - se taM saMyucjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao anagArANaM vA aMtie ihamegesiM NAya bhavai, esa khala gaMthe, esa khalu mohe, esa khala vedanAdvAraprasaMga pAkara usakAya kI vedanA kA nirUpaNa kiyA jAtA hai-yathAsaMbhava vedanA dI prakAra kI hai-kAyika aura mAnasika / kAMTa, suI Adi cumane se athavA jvara, atisAra, khAMsI Adi rogo se uptanna hone vAlI vedanA kAyika kahalAtI haiN| priya vastu ke viyoga Adi kAraNoM se hone vAlI vedanA mAnasika vedanA hai / / sU0 5 // jisane tIrthaMkara Adi ke samIpa sakAyakA svarUpa samajha liyA hai, vaha isa prakAra vicAratA hai:-'se te.' ityAdi / mUlArtha-bhagavAn athavA anagAroM ke samIpa sunakara vaha usakAya kA jJAtA prasakAya ko jAnatA huA saMyama dhAraNa karake isa prakAra jAnatA hai--yaha trasakAya kA Arama vhnaavaarprasaMga hovAthI trasakAyanI vedanAne nirUpaNa karavAmAM Ave sAdhAraNa rIte vedanA be prakAranI che-kAyika ane mAnasika kAMTA, seya Adi vAgavAthI, athavA javara-tAva, atisAra-jhADA, khAMsI AdiregothI utpanna thavAvALI vedanA kAyika kahevAya che. priya vastunA viga vagerenA kAraNothI thanArI vedanA mAnasika-vedanA che. sUpa jeNe tIrthakara AdinA samIpamAM trasakAyanuM svarUpa samajI lIdhuM che, te A prabhAra piyAre ~' se taM. tyAdi mUlAI-bhagavAna athavA aNugAranA samIpa sAMbhaLIne te trasakAyanA zAMta trasakAyane jANatA thakA saMyama dhAraNa karIne A pramANe jANe che--A trasakAya AraMbha Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 6 . 6 trasahiMsAyA granthAditA 667 mAre, esa khalu Narae, iccatyaM gar3hie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthedi tasakAyasamAraMbheNa, tasakAyasatyaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai || sU0 6 // chAyA--- sa tad saMbudhyamAna AdAnIyaM samutthAya zrutvA bhagavatosnagArANAM vA antike, ihaikeSAM jJAtaM bhavati - eSa khalu granthaH epa khalu mohaH, eSa khalu mAraH, epa khalu narakaH / ityarthaM gRddho lokaH, yadimaM virUparUpaiH zanaiH senteenmeNa sakAyazastraM samArabhamANo'nyAn anekarUpAna mANAn vihinasti || sU0 6 // TIkA yaH khalu bhagavataH tIrthaGkaraspa, anagArANAM vadIyazramaNa nirgranthAnAM vA antike zrutvA, AdAnIyam upAdeyaM sarvasAvadyayogaviratirUpaM cAritraM, samutthAya = aGgIkRtya, virahati sa tat sakAyasamArambhaNaM saMyudhyamAnaH = ahitAbodhijanakatvena vijJAtA san evaM vibhAvayati--- grantha hai, yaha moha hai, yaha mAra hai, yaha naraka hai / lolupa loga nAnA prakAra ke zatroM dvArA kAkA AraMbha karake, sakAyakA AraMbha karate hue aneka prakArake anya prANiyoMkA ( bhI ) virAdhAtA karate haiM || sU0 6 // TIkArtha jo puruSa bhagavAn tIrthaMkara ke mukha se athavA unake anuyAyI nirgrantha zramaNoM ke mukha se sunakara sarva sAvadya ke vyAgarUpa cAritra ko aMgokAra karake vicaratA hai, vaha sAya ke samAraMbha ko ahitakara aura ayodhijana samajhatA hai / vaha isa prakAra socatA hai ----- grantha che, A mehu che, A mAra che; A naraka che, lAlupa leAka nAnA prakAranAM zastrAdvArA trasakAyanA AraMbha karIne, trasakAyane! AraMbha karatA thakA aneka prakAranA anya prANIone paNa ghAta kare che. sU. 6| TIkA? purUSa bhagavAna tIrthaMkaranA mukhathI athavA temanA anuyAyI nigrantha zramaNeAnA mukhathI sAMbhaLIne sa sAvadha tyAgarUpa cAritrane aMgIkAra karIne vicare che te trasakAyanA samAralane ahitakara ane adhikara-aedhi utpanna nAra samate mA prabhA piyAra ghare che Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAGgamatre iha-manuSyaloke, ekepAM-dhamaNanigranthopadezasaMjAtasamyagavabodhavairAgyANAmAtmArthinAmeva zAtaM bhavati / kiM jJAvaM bhavatI ?-tyAkAkSAyAmAha--' esa khalu granthaH' ityaadi| epa-sakAyasamArambhaH, khalu-nizcayena, granyA karmavandhaH, kAraNe kAryopacArAt, eyamagre'pi yodhyam / tathA epa usakAyasamArambhaH moha:viparyAsaH-ajJAnam / tathA-epa eva mAra: maraNaM nigodAdimaraNarUpaH / tathA-epa eva narakA=nArakajIvAnAM dazavidhayAtanAsthAnam / ityartham etadadhai anya-moha-maraNa-narakarUpaM ghoraduHkhaphalaM prApyApi punaH punaretadarthameva lokA ajJAnavazavartI jIvaH, gRddhaH-lipmurasti / yaddhA-gRddhA bhogAmilApI, lokaH saMsArI jIvaH, ityartham etadarthameva anyamohamaraNanarakAthemeva pravartate / isa manuSya loka meM zravaNa nimranthoM ke upadeza se samyag jJAna aura vairAgya prApta kara lene vAle hI yaha jAna lete haiM ki-trasakAya kA samAraMbha nizcaya hI karmabaMdha hai / yahA kAraNa meM kAryakA upacAra karake karmabaMdha ke kAraNa ko karmabaMdha kahA hai / Age bhI isI prakAra samajhanA cAhie / yaha trasakAya kA samAraMbha moha arthAt ajJAna hai / vaha mAra arthAt nigoda Adi meM mRtyu kA kAraNa hai / yaha samAraMbha naraka hai arthAt dasa prakAra kI nArakIya yAtanA kA sthAna hai| graMtha, moha, maraNa aura narakarUpa ghora duHkhamaya phala prApta karake bhI ajJAnI loga bAra-bAra isI ke icchuka hote haiM / athavA bhogoM kI abhilApA karane vAle saMsArI loga isa graMtha, moha, mAra aura naraka ke lie hI pravRtti karate haiN| A manuSya lekamAM nigranthanA upadezathI samyajJAna ane vairAgya prApta karIlevAvALA ja ema jANe zake che ke-trasakAya samAraMbha nizcayaja graMthakamabaMdha che. ahiM kAraNamAM kAryane upacAra karIne karmabaMdhanA kAraNane karmabaMdha kahyo che. AgaLa paNuM A pramANe samajavuM joIe. A trasakAyane samAraMbha meha arthAta ajJAna che. A mAra arthAta nigoda AdimAM mRtyunuM kAraNa che. A samAraMbha naraka che. arthAta dasa prakAranI nArakIya yAtanAnuM sthAna che. graMtha, meha, maraNa ane naraka 5 ghera duHkhamaya phala prApta karIne paNa ajJAnI , vAraMvAra tenI IcchAvALA thAya che. athavA bhegenI abhilASA karavAvALA saMsArI loka A graMtha, meha, mAra ane naraka mATe ja pravRtti kare che. Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1. 6 su. 6 sahiMsAyA granthAdyaryam 669 'lokaH punaH punargranyAdyarthameva pravartate' iti yaduktaM, tat kathaM jJAyate ? iti jijJAsAyAmAha - ' yadimam ' ityAdi / yad=yasmAd, virUparUpaiH = nAnAvidhaiH zastraiH pUrvoktamakAraiH sakAyasamArambheNa trasakAyopamardanarUpasAvadyavyApAreNa, isakArya vihinasti / tathA trasakAyazastraM samArabhamANaHvyApArayan anyAn pRthvIkAyAdIn sthAvarAn prANAn = prANinaH, vihinasti - upamardayati // sU0 6 // 1 yasmai prayojanAya sakAyo hanyate, tat prayojanaM yadyapi - 'issa caiva jIviyassa.' itpAdinA'bhihitam, tathApi viziSya tatatprayojanaM pumaH pradarzayitumAha'se bemi' ityAdi / loga vAramvAra graMtha Adi ke lie hI pravRtti karate haiM, yaha bAta kaise mAlUma huI : isa kA samAdhAna ke lie kahate haiM- 'yadimam' ityAdi / kyoM ki ve nAnA prakAra ke zastroM dvArA kAya kA samAraMbha karake kAya kI hiMsA karate haiM aura kAya kA samAraMbha karate hue pRthvIkAya Adi anya sthAvara prANiyoM kA bhI virAdhanA karate haiM || sU0 6 // jisa prayojana se sakAya kI hiMsA kI jAtI hai vaha yojana 'isa jIvana ke sukha ke lie' ityAdi kathana dvArA batalAyA jA cukA hai, phira bhI vizeSa rUpa se usa hiMsAkA prayojana batalAne ke lie zrI sudharmA svAmI kahate haiM - 'se bemi' ityAdi / leka vAravAra graMtha AhinA mATeja pravRtti kare che. e vAta kevI rIte mAlUma ghaDI ? menu samAdhAna 42 bhATe he che:-' yadimam' ityAdi. kema ke nAnA prakAranA zaadvArA trasakAyane samAraMbha karIne trasakAyanI hiMsA kare che, ane trasakAyanA samAraMbha karatA thakA pRthvIkAya Adi anya sthAvara prANImn pazu ghAta kare che. // sU0 6 // je pratyeAjanathI trasakAyanI hiMsA karavAmAM Ave che. te pratyeAjana "A jIvananA sukha mATe" ItyAdi vivecanadvArA batAvyuM che. ( batAvI cUkayA chIe, ) krI pazu vizeSarUpathI e hiMsAnuM praceAjana batAvavA mATe zrI sudharmA svAmI kahe cheH 'se bemi.' ityAhi. Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 . AcArAgasUtre iha manuSyaloke, ekapAzramaNanigranyopadezasaMjAtasamyagavabodhavairAgyANA: mAtmArthinAmeva jJAtaM bhavati / kiM jJAvaM bhavatI ?-tyAkAkSAyAmAha-'esa khalu granthaH' ityaadi| epa trasakAyasamArambhaH, khalu-nizcayena, granyA karmavandhaH, kAraNe kAryopacArAt, evamagre'pi bodhyam / tathA epasakAyasamArambhaH mohaH viparyAsaH-ajJAnam / tathA-epa eva mAraH maraNaM nigodAdimaraNarUpaH / tathA-epa eva narakA nArakajIvAnAM dazavidhayAtanAsthAnam / ityartham etadartha grantha-moha-maraNa-narakarUpaM ghoraduHkhaphalaM prApyApi punaH punaretadarthameva lokA ajJAnavazavartI jIvaH, gRddhA-lipmurasti / yaddhA-gRdhaHbhogAmilApI, lokaH saMsArI jIvaH, ityartham etadarthameva granthamohamaraNanarakAthemeva pravartate / isa manuSya loka meM zravaNa nimranthoM ke upadeza se samyag jJAna aura vairAgya prApta kara lene vAle hI yaha jAna lete haiM ki-trasakAya kA samAraMbha nizcaya hI karmabaMdha hai / yahI kAraNa meM kAryakA upacAra karake karmabaMdha ke kAraNa ko karmabaMdha kahA hai| Age bhI isI prakAra samajhanA cAhie / yaha trasakAya kA samAraMbha moha arthAt ajJAna hai / vaha mAra arthAt nigoda Adi meM mRtyu kA kAraNa hai / yaha samAraMbha naraka hai arthAt dasa prakAra kI nArakIya yAtanA kA sthAna hai| graMtha, moha, maraNa aura narakarUpa ghora duHkhamaya phala prApta karake bhI ajJAnI loga bAra-bAra isI ke icchuka hote haiM / athavA bhogoM kI abhilApA karane vAle saMsArI loga isa graMtha, moha, mAra aura naraka ke lie hI pravRtti karate hai| A manuSya lekamAM nircanA upadezathI samyajJAna ane vairAgya prApta karIlevAvALA ja ema jANI zake che ke-trasakAyane samAraMbha nizcayaja graMtha-karmabaMdha che. ahiM kAraNamAM kAryane upacAra karIne karmabaMdhanA kAraNane karmabaMdha kahyo che. AgaLa paNa A pramANe samajavuM joIe. A trasakAyane samAraMbha meha arthAt ajJAna che. A mAra arthAta nigoda AdimAM satya kAraNa che. A samAraMbha naraka che. arthAt dasa prakAranI nArakIya yAtanAnuM sthAna che. graMtha. meha, maraNa ane narakarUpa ghora duHkhamaya phala prApta karIne paNa ajJAnI loka vAraMvAra tenI IcchAvALA thAya che. athavA bhegenI abhilASA karavAvALA sArI loka A graMtha, meha, mAra ane naraka mATeja pravRtti kare che. Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eemas AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 6 mu07 prasakAyahiMsAprayojanam 671 TIkAyadartha sajIvA hanyante, tad avImi-apyeka kecicca, atrApizabdaH vakSyamANApekSayA samughayArthaH, arcAya-aya'te-pUjyate-ityarcA-zarIraM, tadartha nanti hiMsanti, yathA mulakSaNaM puruSa vyApAdya taccharIreNa vidyAmantraM, sAdhayanti, yadvA-svarNapuruSanirmANArtha dvAtrizaSTakSaNaM purupaM prataptataile nikSipya nimnanti / tathA apyeke kecana ajinAya carmArtha mRgavyAghradIn ghnanti / tathA apyeke kecana mAMsAya chAgAdIna nanti / apyeke kecana zoNitAyatrizUlAlekhakaraNAdau zoNitaM grahItuM nanti / evaM hRdayAya-hadayaM gRhItyA sAdhakA mananti, tadartha dhananti / pittAya mayUrAdIna , yasAya vyAghrAdIna , picchAya mayUrAdIna, pucchAya rojhAdIna, pAlAya camaryAdIn , gaGgAya mRgAdIn , TIkArtha-he jambU jisa prayojana se sakAya kI hiMsA hotI hai, vha karatA hai| phoI-koI arcA arthAt zarIra ke lie virAdhAnA karate haiM, jaise kisI puruSa ko acche lakSaNa vAlA samajhakara use mAra DAlate haiM, aura usake zarIra se vidyA tathA maMtra kA sAdhana karate haiM / athavA svarNapuruSa ke nirmANa ke lie yattIsa lakSaNa vAle puruSa ko tape hue tela meM DAlakara mArate haiM / koI carma ke lie mRga aura vAgha Adi kA dhAta karate haiN| koI mAMsa ke lie cakarA Adi ko mArate haiN| koI trimUla kA ci banAne Adi ke lie tathA rakta pIne ke uddevya se ghAta karate haiM / isI prakAra hRdaya ke lie dhAta pharate haiM-ghAtaka loga hRdaya dekara mathate haiN| isI taraha pittake lie mayUroM ko caki lie vAgha mAdi ko, paMkhoM ke lie mayUroM ko, pUchake lie rojha Adi koM, vAla ke TIkAtha-je prajanathI trasajInI hiMsA thAya che, te kahuM chuM. kaI-kaI arcA athaoNt zarIranA mATe ghAta kare che. jemake-keI purUSane sArA lakSaNavALa samajIne tema mArI nAkhe che, ane tenA zarIrathI vidyA tathA maMtranI sAdhanA kare che athavAsvarNa purUSanA nirmANa mATe batrIsa lakSaNavALA purUSane tapAvelA telamAM nAMkhIne mAre che. keI cAmaDA mATe mRga ane vAgha vagereno ghAta kare che. keI mAMsa mATe bakarA vagerene mAre che. koI trizulanuM cihna banAvavA vagere mATe lohI prApta karavAnA uddezyathI ghAta kare che. e pramANe keI hRdaya mATe ghAta kare che-ghAtakI leka hadaya laIne maLe che. e pramANe pitta mATe merane, carabI mATe vAgha Adine vALa mATe camarIgAya Adine, zIMga mATe mRga Adine mAre che. viSANa-zoda jo ke hAthI Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 AcArAsane - - - se cemi-appege accAe haNaMti, appege ajimAe vahaMti, appege maMsAe vahaMti, appege soNiyAe vahaMti, evaM hiyayAe, pittAe, basAe, picchAe, pucchAe, vAlAe, siMgAe, visANAe, daMtAe, dADhAe, NahAe, hArUNIe, ahIya, aTTimijAe, aTAe, aNaTAe, appege "hisima meM ti vA vahati, appege 'hiMsaMti meM' tti vA vahaMti, appege 'hisissaMti me' tti yA vahati / / sU0 7 // chAyA-- tad bravImi-apyeke acAyai nanti, apyake ajinAya manti, apyeke mAMsAya nanti, apyeke zoNitAya ghnanti evaM hRdayAya, pittAya, vasAya, picchAya, pucchAya cAlAya, zaGgAya, vipANAya, dantAya, daMSTrAyai, nakhAya, snAyave, asna, asthimajjAya, arthAya, anarthAya, apyeke 'avadhIpurasmA'-niti vA nanti, apyeke 'hiMsantyasmA' niti vA nanti, apyeke 'hanipyantyasmA'-niti vA ghnanti / / suu07|| mUlArtha--meM vaha (prayojana) kahatA hU~-koI arcA zarIra ke lie usakAya kA virAdhanA karate haiM, koI carma-camaDe ke lie ghAtaM karate haiM, koI mAMsa ke lie ghAta karate haiM, koI rakta ke lie ghAta karate haiM, koI hRdaya ke lie, pita ke lie, carbI ke lie paMkha ke lie, pUMcha ke lie, bAla ke lie, sIMga ke lie, viSANa (suara kA dAMta) ke lie, dAMta (hAthIdAMta) ke lie, dADhoM ke lie, nakha ke lie, snAyu ke lie, haDDI ke lie, majjA ke lie, artha ke lie, anartha ke lie-(nirarthaka) koI 'hameM mArA thA' isa bhAvanA se, koI 'hameM mAratA hai isa bhAvanA se, aura koI 'hameM mAregA' isa bhAvanA se trasakAya kA ghAta karate haiN| suu07|| mUlAI--kahuM chuM -keI arcA (zarIra) mATe trasakAyane ghAta kare che. keI cAMmaDI mATe ghAta kare che. keI mAMsa mATe ghAta kare che. koI rakta-lehI mATe ghAta kare che. keI hadaya mATe, pitta mATe, carabI mATe, pAM mATe, pUchaDA mATe, vANa bhATe, shii| bhATe, viSAya (sUparanA ii) bhATe, sAthI id bhATe, hADhA bhATa, nakha mATe, snAyu mATe, hADakAM mATe, majA mATe, artha mATe anartha nirarthaka), bhane bhAryA utA' me lAnAthI, th' bhane mAtra cha / samAnAthI, bhanAI samana bhArase' mA mApanAyI sAyanA dhAta 43 cha. // 207 // Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u. 6 sU07 prasakAyahiMsAprayojanam 671 TIkA-~~ yadartha trasajIvA hanyante, tad bravImi-apyeka kecicca, avApizabdaH vakSyamANApekSayA samuccayAH, arcAya-aya'te-pUjyate-ityarcA-zarIraM, tadartha nanti-sinti, yathA mulakSaNaM puruSaM vyApAdya taccharIreNa vidhAmantraM, sAdhayanti, yadvA-svarNapurupanirmANArtha dvAtrizallakSaNaM purupaM prataptatele nikSipya nighnanti / tathA apyeka kecana ajinAya carmArtha mRgavyAghradIn ghnanti / tathA apye ke-kecana mAMsAya chAgAdIn nanti / apyeke kecana zoNitAyatrizUlAlekhakaraNAdau zoNitaM grahItuM nanti / evaM hRdayAya-hadayaM gRhItvA sAdhakA madhnanti, tadartha dhnanti / pittAya mayUrAdIna , vasAya vyAghrAdIna , picchAya mayUrAdIn , pucchAya rojhAdIna , vAlAya camaryAdIn , zRGgAya mRgAdIn, TIkArtha-~-he jagvR jisa prayojana se saphAya kI hiMsA hotI hai, vaha karatA hai| koI-koI arcA arthAt zarIra ke lie virAdhAnA karate haiM, jaise kisI puruSa ko acche lakSaNa vAlA samajhakara use mAra DAlate haiM, aura usake zarIra se vidyA tathA maMtra kA sAdhana karate haiM / athavA svarNapurupa ke nirmANa ke lie battIsa lakSaNa vAle puruSa ko tape hue tela meM DAlakara mArate haiN| koI carma ke lie mRga aura vAgha Adi kA ghAta karate haiN| koI mAMsa ke lie bakarA Adi ko mArate haiN| koI trizala kA ci banAne Adi ke lie tathA rakta pIne ke uddezya se ghAta karate haiM / isI prakAra hRdaya ke lie ghAta karate haiM-ghAtaka loga hRdaya lekara mathate haiN| isI taraha pittake lie mayUroM ko caki lie vAgha Adi ko, paMkhoM ke lie mayUroM ko, pUchake lie rojha Adi ko, cAla ke TIkAthaje prayojanathI trasajanI hiMsA thAya che, te kahuM chuM. kaI-kaI acI arthAt zarIranA mATe ghAta kare che. jemake-kaI purUSane sArA lakSaNavALe samajIne tema mArI nAMkhe che, ane tenA zarIrathI vidyA tathA maMtranI sAdhanA kare che athavAsvarNa purUSanA nirmANa mATe batrIsa lakSaNavALA purUSane tapAvelA telamAM nAMkhIne mAre che. keI cAmaDA mATe mRga ane vAgha vagerene ghAta kare che. koI mAMsa mATe bakarA vagerene mAre che. koI trizulanuM cihna banAvavA vagere mATe leha prApta karavAnA udezyathI ghAta kare che. e pramANe kaI hadaya mATe ghAta kare che-ghAtakI leka hRdaya laIne maLe che. e pramANe pitta mATe merane, carabI mATe vAgha Adine vALa mATe camarI-Aya Adine, zIMga mATe mRga Adine mAre che. viSANu-zabda je ke hAthI Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 672 AcArAGgo vipANAya, vipANazabdo gajadante svastayApITha sukaradanto grAyaH, tadartha mukaram , dantAya istyAdIna, daMSTrAya varAhAdIn, nakhAya vyAghrAdIna, snAyave gavATIn, asthne zamAdIna, asthimajjAya-asthimajjA asthigatarasaH, tadartha, mahIpAdIn , ghnanti / ittham-arthAya prayojanakazAta kecida nanti / tathA- anarthAyavinA'pi prayojanaM kecida nanti / apyeke kecicca, "hame vyAghrasapesakarAdayaH zanayo vA aramAna apIDayan , aramadIyAna vA'dhipuH" iti dve pacAsanayA nanti / apyeke kecicca, "hame vyAghrAdayaH zatravo vA vartamAnakAle'ramAn , aramadIyAn yA hiMsanti." iti matvA nanti / lie camarI gAya Adi ko, sIMga ke lie mRga Adi ko mArate haiM / viSANa zabda yadyapi hAthIdAMta ke artha meM rUDha hai tathApi yahA 'suara kA dAMta' artha lenA cAhie / suara ke dAMta ke lie suara kA ghAta kiyA jAtA hai| dAMta ke lie hAthI Adi ko, dAdoM ke lie zUkara vagairaha ko, nakha ke lie bAgha bhAdi ko, snAyu ke lie gAya Adi ko, haDDI ke lie zaMkha Adi ko, asthimajjA arthAt har3iyoM meM rahane vAle eka prakAra ke rasa ke lie bhaiMsA vagairaha kA ghAta karate haiM / isa prakAra koI-koI prayojana ke lie prasajIvoM kI hiMsA karate haiM aura koI-koI vinA prayojana hI hiMsA karate haiM / koI-koI 'isa vAgha, sarpa aura zUkarane tathA zatruone hameM pIDA pahu~cAI hai, athavA hamAre AtmIyajana kA vadha kiyA hai| isa prakAra kI drupa-vAsanA se inakA ghAta karate haiN| kaI loga yaha socakara ki-'ye vyAghra Adi athavA zatru vartamAna kAlameM hameM yA hamAre logoMko mArate haiN| unakA ghAta karate haiN| koI loga yaha vicAra karake ki-'yaha dAMtanA arthamAM rUDha che, te paNa ahiM "sUaranAM dAMta e artha levuM joIe. sUaranA dAMta mATe sUarane ghAta karavAmAM Ave che. dAMta mATe hAthI Adino, dADhane mATe zkarabhaMDa vagerene, nakha vagere mATe vAgha Adine, nAyune mATe gAya Adine, hADakAM vagere mATe zaMkha Adi, asthimajajA arthAta, hADakAMmAM rahenArA eka prakAra rasa mATe sA-pADA vagerene ghAta kare che, A pramANe kaI-kaI prayojana mATe trasa jAnI hiMsA kare che. ane koI-kaI prayojana vinAja hiMsA kare che. kaI-kaI A vAgha sarSe ane zakara-bhUMDe tathA zatruoe amane pIDA pahoMcADI hatI. athavA amArA AtmIya jAno (tevadha karyo hato. A prakAre dveSa-vAsanAthI teno ghAta kare che. koI mANasa evo vicAra karIne ke-A vAgha Adi, athavA zatru vartamAna kAlamAM ja athavA Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Rama AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1. u. 6 su. 7 jasakAyahiMsAmayojanam 673 apyeke kecicca, 'asmAn asmadIyAn vA ime vyAghrAdayaH zatrayo vA haniSyanti" iti hetotrasakAyAn ghnanti / / {07 // evaM trasakAyasamArambha viditvA munitvalAbhAya tatsamArambhaH sarvathA parihartavyA, ityAzayenoddezakArthamupasaMharannAha--" etya satya." ityAdi / __ etya satyaM samAraMmamANassa iccete AraMbhA aparigAyA bhavaMti / etya satya asamAraMbhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavaMti, taM pariNAya mehAvI va sayaM tasakAyasatyaM samAraMbhejjA, NevaNNehi tasakAyasatya samAraMbhAvejnA, NevaNNe tasakAyasatyaM samAraMbhaMte samaNunANejjA / jassete tasakAyasamA ww w momen vyAghra Adi athavA yaha zatru hameM yA hamAroM ko maareNge| unheM mAra DAlate haiM / isa prakAra loga sakAya kI hiMsA karate haiM / / sU0 7 // isa prakAra prasakAya ke samAraMbha ko jAnakara sAdhutA prApta karane ke lie trasakAya kA AraMbha sarvathA tyAga denA cAhie / isa Azaya se isa uddeza kA upasaMhAra karate hue kahate haiM-'etya satya'. ityAdi / mUlArtha-sakAya meM zastra kA samAraMbha karane vAle ko yaha AraMbha aparijJAta hote hai / usakAya meM zastra kA samAraMbha nahIM karane vAle ko yaha AraMbha parijJAta hote haiN| medhAvI purupa unheM jAnakara svayaM usakAya meM zana kA samAraMbha na kare, dUsaroM se trasakAya ke zastra kA samAraMbha na karAve, aura usakAya meM zastra kA samAraMbha karane vAle kA anu amArAne mAre che. tethI tene ghAta kare che. keI loka "A vAdya Adi athavA A zatra mane athavA amArAne mAraze." evuM vicArIne tene mArI nAkhe che. A prabhAvI sAyanI DisA re cha. // 90 7 // A pramANe trasakAyanA samAraMbhane jANIne sAdhutA prApta karavA mATe trasakAyano AraMbha sarvathA tyAgI devuM joIe-tyajI devo joIe. e AzayathI AL uddezana pasA2 42 241 43 cha-' etya satya'. tyAhi. mUlArtha-trasakAyane viSe zastrano samAraMbha karavAvALAne A AraMbha aparijJAta "heya che. trasakAyane viSe zasane samAraMbha nahiM karavAvALAne A AraMbha parisAta che. (jANavAmAM che. buddhimAna purUSa tene jANIne pite trasakAyamAM zasana samAraMbha kare nahi bIjA pAse trasakAyanA ane samAraMbha karAve nahi ane trasakAyamAM ane samAraMbha pra.A.-85 Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 674 aashaa raMbhA pariNAyA bhavaMti, se hu muNI pariSNAya kamme-tti bemi // mU08 // chaTo uddeso samatto // 6 // chAyA-atra zastraM samAramamANasyaityete ArambhA aparijhAtA bhavanti / atra zastrasamAramamANasya ityete ArambhAH parijJAtA bhavanti, taM parijJAya medhAvI naiva svayaM trasakAyazastraM samArabheta, navAnyavasakAyazastraM samArambhayeda , usakAyazavaM samA ramamANAn anyAn na samanujAnIyAt / yasyaite trasakAyazastrasamArammAH parijhAtA bhavanti, sa khalu muniH parijAtakarmA, iti bravImi / / sU0 8 // ||pptthodeshH samAptaH // 6 // TIkA-atra asmin saphAye, zava-pUktiprakAra, samAramamANasyana vyApArayataH, ityete pUrvoktAH tripharaNatriyoge: ArambhA banaspatikAyopamardanarUpAH sAvadhavyApArAH, aparijJAtAH karmabandhakAraNatvenAnagatA bhavanti / atra asminnevatrasakAye, zastraM pAguktamakAram , asamArabhamANasya aprayujA nasya, ityete pUrvoktAH, ArambhAHsAvadhavyApArAH parijJAtA bhavantimaparikSayA bandhakAraNatvena vijJAtA bhavanti, matyAkhyAnaparijJayA parivarjitA bhvntiityrthH|| modana na kare / jo sakAya ke samAraMbho kA jJAtA hai vahI muni hai, parijJAtakarmA hai ||suu0 8 // TIkArtha-sakAya ke viSaya meM pUrvokta zastroM kA vyApAra karane vAle ko 'tIna karaNa aura tIna yoga se hone vAle sAvadha vyApAra karmabaMdha ke kAraNa haiM' aisA jJAta nahIM hotaa| aura trasakAya meM pUrvokta zatroM kA vyApAra na karane vAlA parvokta sAvadha vyApArI ko jJaparijJA se karmabaMdha kA kAraNa samajhatA hai aura pratyAkhyAnaparijJA se unakA tyAga / kara detA hai| karavAvALAne anumodana Ape nahi, je trasakAyanA samAraMbhane jANe che. te ja muni cha. parijJAtarbhA cha. // 90 8 // TIkAtha-sakAyanA viSayamAM pUrvokata (AgaLa kahelAM) zane vyApAra karavAvALA traNa karaNa ane traNa cogathI thavAvALo sAvadha vyApAra kamabaMdhanuM kAraNa che. e pramANe jANatA nathI. ane trasakAyamAM pUrvokata (AgaLa kahelAM) zonA vyApAra nahi karavAvALA pUrvokata (AgaLa kahelA) sAvadha vyApArane parikSAthI karmabaMdhanuM kAraNa samaje che, ane pratyAkhyAnaparijJAthI tene tyAga karI de che. rpur mammun... - Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 675 AcAracintAmaNi-TIkA adhya09 u. 6 su. 8 upasaMhAraH jJaparijJApUrvikA matyAkhyAnaparijJA yathA bhavati taM prakAraM darzayati-tat parijJAye'-tyAdi / ta-sakAyArambhaNam , paritAya karmavandhasya kAraNaM mavatItyavayudhya, medhAvI heyopAdeyavivekanipuNaH, naiva svayaM usakAyazastraM samArameta vyApArayet , anyaivAM naiva usakAyazavaM samArambhayeda , prasakAyazasvaM samArabhAmANAn anyAn vA na samanujAnIyAtmnAnumodayet / ___ yasyaite trasakAyasamArambhAvasakAyopamardakasAvadyacyApArAH, parijJAtA:jJaparijJayA bandhakAraNatvena viditAH, pratyAkhyAnaparijayA ca parihatA bhavanti, sa eva parijJAtakarmA-trikaraNatriyogaiH parivarjitasakalasApadyavyApAraH, munirbhavati / 'iti bravImi ' iti / asya vyAkhyAnaM pUrvavat // 08 // // ityAcArAmamUtrasyAcAracintAmagiTIkAyAM mathamAdhyayane papTha uddezakaH saMpUrNaH // jJaparijJApUrvaka hone vAlI pratyAkhyAnaparijJA kA svarUpa zAstrakAra dikhalAte haiM usakAya ke AraMbha ko karmabaMdha kA kAraNa jAnakara buddhimAn arthAt haiya-upAdeya kA vivekI puruSa svayaM basakAya ke zastra kA upayoga na kare, dUsaroM se usakAya ke zastra kA upayoga na karAve aura usakAya ke zana kA upayoga karanevAle kA anumodana na kare / jisane usakAya kA ghAta karane vAle sAvadha vyApAroM ko parikSA se baMdha kA kAraNa samajha liyA hai aura pratyAkhyAnaparijJA se tyAga diyA hai vahI tIna karaNa tIna yoga se sarva sAvadha vyApAroM kA jJAtA purupa muni hotA hai / tti bemi' padako vyAkhyA pahale ke samAna samajhanI cAhie / / sU0 8 // zrI AcArAGgamUtrake prathama adhyayana kA chaThA uddeza samApta 1-6 // rUparikSApUrvaka thavAvALI pratyAkhyAnaparisAnuM svarUpa zAstrakAra batAve chetrasakAyanA AraMbhane karmabaMdhanuM kAraNa jANIne buddhimAna arthAt heya-upAdeyano vivekI purUSa pite trasakAyanA zastrane upayoga kare nahi, bIjA pAse trasakAyanA ane upaga karAve nahi, ane trasakAyanA ane upayoga karavAvALAne anumodana Ape nahi. jeNe trasakAyane ghAta karavAvALA sAvadha vyApArane jJapariNAthI baMdhanuM kAraNa samajI lIdhuM che, ane pratyAkhyAnapariNAthI tyajI dIdhuM che. te traNa karaNa, traNa cogathI sarvasAvadhayApArInA jJAta-mst2 535 muni DAya che. 'tti vetti' panI vyAyA pahelAM pramANe samajI levI joIe. sU8 zrI AcArAMgasUtranA prathama adhyayanano chaThTho uddeza samApta, 1dA Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 AcArAne / atha sptmoddeshkH| vAyukAyasya cAkSupamatyakSaviSayatvAbhAvAt tasya sacitatve svataH adA notpadyate, kintu pRthivyAyekendriyANAM, dvIndriyAdekhasakAyasya ca svarUpaM viditvA jAtazraddho vAyukArya sutarAM vijJAnAtItyAzayena tatipayakavaramaH saptamo'yamuddezakaH bhArabhyate / ___ yayA vAyukAyopamardananivRttyA munitvaM prApyate, taM prakAra pradarzayitumAha'pahU ejassa.' ityAdi / paha ejassa duguMchagAe AyaMkadaMso ahiyaM-ti naccA / je ajyatya sAtavA uddezavAyukAya ke jIva cakSu ke gocara nahIM hote, ata eva vAyu kI sacittatA meM svataH zraddhA utpanna nahIM hotI / kintu pRthvIkAya Adi ekendriyoM kA, tathA dvIndriya Adi usa jIvoM kA svarUpa samajha lene se jise zraddhA utpanna hogaI hai vaha vAyukAya ko svayaM hI jAna letA hai| isa Azaya se vAyukAyasaMbaMdhI yaha aMtima sAtabA. uddeza AraMbha kiyA jAtA hai| vAyukAya kI hiMsA tyAgane se hI sAdhupana prApta hotA hai, yaha bAta Age pradarzita karate haiM:-'pahU ejassa.' ityAdi / mUlAthe-~~-duHkhadarzI puruSa (vAyukAya ke AraMbha ko) ahitakara jAnakarake vAyukAya ke Arambha ko tyAgane meM samartha hotA hai / jo adhyAtma ko jAnatA hai vaha sAtame udezavAyukAyanA jIva netrathI jovAmAM AvatA nathI, e kAraNathI vAyunI sacittatAmAM svataH zraddhA utpanna thatI nathI. paraMtu pRthvIkAya Adi ekendriyenA tathA handriya Adi trasa jInA svarUpane samajI levAthI jene zraddhA utpanna thaI gaI che, te vAyukAyane piteja jANI le che, e AzayathI vAyukAyasaMbaMdhI A aMtimachellA sAtamA u dezane AraMbha karavAmAM Ave che. vAyukAyanI hiMsA tyAgavAthI sAdhutA prApta thAya che. e vAta AgaLa batAve cha-'pahU ejassa.' tyAha mUlA-duHkhadarza purUSa (vAyukAyanA AraMbhane ahitakara jANIne vAyukAyanA AraMbhane tyajI devAmAM samartha hoya che, je adhyAtmane jANe che. te bahArane jANe che, Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 7 sU. 1 upakramaH sb riMgara jAi, se bahiyA jANa, je vahiyA jANar3a, se ajjhatthaM jANaH / eyaM tullamannesi / ida saMtiyA daviyA NAvakakhaMti jIvitaM // mR0 1 // chAyA- prabhuH ejasya jugupsAyAm AtaGkarzI ahita-miti jJAtvA / yaH adhyAtmaM jAnAti, sa bahirjAnAti / yaH vahirjAnAti sa adhyAtmaM jAnAti / etat tulyamanyeSAm / iha zAntigatAH dravikAH nAvakAkSanti jIvitum // sU0 1 // TIkA yaH AtaGkaH = kRcchrajIvanaM, duHkhaM, tacca zArIramAnasabhedAd dvividham, tatra kaNTakazAstrAdijanita zArIram, priyaviyogAmiyasaMyogAbhilapitAlA madAridrayAdikRtaM mAnasam / etad dvividhaduHkharUpamAtaGkaM pazyati tacchIlazvetyAtaGkadarzI, yadvApaDjoya kAya samArambhega vAyukAyasamArambhega vA yadukhaM sa AtaGkaH, taM Spring? ko jAnatA hai, jo bAhya ko jAnatA hai vaha adhyAtma ko jAnatA hai / yaha (sukha - duHkha) dUsaroM kA bhI apane samAna hai / upazama ko prApta aura rAga-dveSa se rahita saMyamI puruSa, para kI hiMsA karake apane jIvana kI icchA nahIM karate // sU0 1 // TIkArtha- kaSTamaya jIvana yA duHkha ko AtaMka kahate haiN| zArIrika aura mAnasika bheda se duHkha do prakAra kA hai| kaMTaka evaM zatra Adi se hone vAlA duHkha zArIrika kahalAtA hai / priyaviyoMga aura apriya saMyoga, isa kI amApti aura daridratA Adi se hone vAlA duHkha mAnasika kahalAtA hai, ina donoM prakAra ke duHkharUpa AtaMka ko dekhane vAlA AtaMkadarzI kahalAtA hai / athavA SaDjIvanikAya yA vAyukAya ke samArambha se hone vAlA duHkha AtaMka kahalAkA hai, aura use dekhane vAlA ataMkadarzI hai / vaha je bahArane jANe che te adhyAtmane jANe che. A (sukhaduHkha) khIjAone paNa ApaNA samAna che. upazamane prApta ane rAga-dveSathI rahita saMyamI purUSa paranI-mIjAnI hiMsA karIne peAtAnA jIvananI IcchA karatA nathI. / / sU. 1 || TIkA kaSTamaya jIvana athavA duHkhane AtaMka kahe che. zArIrika ane mAnasika bhedathI duHkha e prakAranAM che. koTaka arthAt zastra AdithI thavAvALAM duHkha zArIrika kahevAya che. priryAvayega ane apriyasayeAga, ISTanI aprApti ane ridratA AdithI thanArA duHkhe te mAnasika kahevAya che. A banne prakAranAM duHkharUpa AtaMkane jevAvALA Ata kadarzI kahevAya che. athavA SaDUjIvanakAya athavA vAyukAyanA samAra'bhathI Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 AcArAne pazyatItyAtaGgadarzI bhavati, sa hitAhitavivekakRzalalAd ahitam anumakara vAyukAyasamArambhagamastIti jJAtvA, ejasya ejatItyejaH kampanazIlavAda vAyuH, tasya, jugupsAyAM-nindAyAM, sevanaparivarjane samArambhanivRtI, iti yAvat , prabhuH samarthoM bhavati / jugupsA, saMyamanA, akaraNA, varjanA, vyAvatenA, nivRttirityekaarthaaH| ___ ayamAzayaH-cAyukAyasamArambhakaraNe zArIraM mAnasaM ca sarvameva duHkha mayi samApayeta, tasmAdidamAtaGkajanakalAdahitamiti vizAtA, tatsevanalakSaNasamArambhapariharaNe samartho bhvtiiti| yaH adhyAtmam aAtmanIti adhyAtmam svAtmagataM mukhaM duHkhaM vetyarthaH, hita-ahita ke viveka meM kuzala hone se vAyukAya se Arambha ko ahitakara samajhakara vAyu ke Arambha kA tyAga karane meM samartha hotA hai / mUla meM Aye hue jugupsA (duguMchA) zabda ke kaI artha hote haiM / jaise-saMyamana, akaraNa (na karanA), varjana (syAganA), vyAvattena (haTanA) aura nivRtti (tyaag)| Azaya yaha hai-'vAyukAya kA Arambha karane se mujhe zArIrika aura mAnasika sabhI duHkha prApta hoge ataH yaha Arambha ataMkajanaka hone ke kAraNa ahitakara hai' / aisA jAnane vAlA usake sevanarUpa bhArambha ke tyAga meM samartha hotA hai / jo adhyAtma ko arthAt apane AtmA meM sthita sukha-duHkha ko jAnatA hai| thanArUM duHkha AMtaka kahevAya che, ane ene jovAvALA AtaMkadazI che. te hitaahitanA vivekamAM kuzaLa hovAnA kAraNathI vAyukAyanA AraMbhane ahitakara samajIne pAyunA mAra sane tyAga 42vAmA samaya DAya che. bhUsabhA mA 'duguMchaNA-jugupsA' zabdanA keTalAya artha thAya che. jemake -saMyamana, akaraNa-(nahi karavuM) varjana, (sAga) vyApattana, (88) mane nivRtti (yA). Azaya e che ke-vAyukAyane AraMbha karavAthI mane zArIrika ane mAnasika sarva duHkha prApta thaze e mATe e AraMbha AtaMkajanaka hovAnA kAraNe ahitakara che. e pramANe jANavAvALA enA sevanarUpa AraMbhanA tyAgamAM samartha hoya che. 'je adhyAtmane arthAta pitAnA AtmAmAM sthita sukha-dukhane jANe che, te jANa Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 su. 1 vAyukAyacirAdhanAvivekaH 679 jAnAti sa vahi: parakIya mukha duHkhaM vA jAnAti / mamAtmani duHkhamasAtavedanIyakarmodayAt samApatitaM, mukhamapi sAtavedanIyakarmAdayAt svAnubhavasiddham , evaM svAtmagatamukhaduHkhamatyakSeNa parakIyamukhaduHkhAnumAna katuM zaknotItyarthaH / uktamartha dRDhIkatuM punastameva parAvartayannAha--'yaH bahirjAnAti '. ityAdi / ___ yaH, pahiH parAtmagataM sukhaM duHkhaM vA jAnAti, sa adhyAtma-svAtmagataM sukha duHkhaM vA jAnAti / pareSAM svasya ca sukhaduHkhayoranukUlapatikUlavedanIyarUpe svarUpe sAmyAditi bhAvaH / yahA-paravirAdhanAparihAreNa tatphalabhUtaM svAtmanaH sukha, tathA parapIDanena tatphalabhUtaM svAtmano duHkhaM bhavati, evaM parakIyameva sukha duHkhaM vA vaha bAhya arthAt dUsare ke sukha-duHkha ko jAnatA hai / mere AtmA meM asAtAvedanIya karma ke udaya se duHkha AyA hai aura sAtAvedanIya karma ke udaya se sukha svAnubhava siddha hai / isa prakAra apane AtmA kA sukha aura duHkha jo pratyakSa se jAnatA hai, vaha dUsaroM ke sukha-duHkha kA anumAna kara sakatA hai / isI abhiprAya ko puSTa karane ke lie yahI bAta palaTakara kahate haiM-jo vAma ko jAnatA hai vaha adhyAtma ko jAnatA hai| arthAt jo parAye sukha-duHkha ko jAnatA hai vaha apane AmA ke sukha duHkha ko jAnatA hai / parAye aura apane sukha-duHkha kA anukUla vedana aura pratikUla vedana rUpa svarUpa samAna hai| ___ athavA-parako pIDA pahuMcAne kA tyAga karane se sukharUpa phala prApta hotA hai aura pIDA pahuMcAne se dukha milatA hai| isa prakAra parAyA sukha aura duHkha arthAta bIjAnA sukha-dukhane jANe che. mArA AtmAne viSe asAtAdanIya karmanA udayathI duHkha AvyuM che, ane sAtavedanIya karmanA udayathI sukha svAnubhavasiddha che. A pramANe pitAnA AtmAnAM sukhaduHkhanuM anumAna karI zake che. e abhiprAyane paNa karavA mATe eja vAta palaTAvIne kahe che -je bAhyane jANe che te adhyAtmane jANe che. arthAta-je parAyA sukha-dukhane jANe che, te pitAnA AtmAnA sukha-duHkhane jANe che. parAyA--bIjanA ane pitAnA sukha-duHkhanuM anukUla vedanA ane pratikUla vedanarUpa svarUpa samAna che. athavA-bIjAne pIDA pahoMcADavAno tyAga karavAthI sukharU5 phala prApta thAya che. ane pIDA pahoMcADavAthI duHkha maLe che. Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 678 bhAcArAstre pazyatItyAtadarzI bhavati, sa hitAhitavivekakuzalalAd ahitam amakara vAyukAyasamArambhagamastIti jJAtvA, enasya ejatItyejaH kampanazIlatvAda, vAyu, vasya, jugupsAyAM nindAyAM, sevanaparivarjane samArammanivRtI, iti yAvat , prabhu samartho bhavati / jugupsA, saMyamanA, apharaNA, varjanA, vyAvartanA, nittirityekaarthaaH| ayamAzayaH-vAyukAyasamArambhakaraNe zArIraM mAnasaM ca sarvameva duHkhaM mayi samApayeta, tasmAdidamAtaGkajanakalAdahitamiti vijJAtA, tatsevanalakSaNasamArambha pariharaNe samarthoM bhvtiiti| yaH adhyAtmam AtmanIti adhyAtmam svAtmagataM mukhaM duHkhaM vetyarthaH, hita-ahita ke viveka meM kuzala hone se vAyukAya se Arambha ko ahitakara samajhakara vAyu ke Arambha kA tyAga karane meM samartha hotA hai / mUla meM Aye hue jugupsA (duguMzA) zabda ke kaI artha hote haiN| jaise-saMyamana, akaraNa (na karanA), varjana (tyAganA), vyAvattena (haTanA) aura nivRtti (lyaag)| Azaya yaha hai-'vAyukAya kA Arambha karane se mujhe zArIrika aura mAnasika sabhI duHkha prApta hoMge ataH yaha Arambha ataMkajanaka hone ke kAraNa ahitakara hai / aisA jAnane vAlA usake sevanarUpa bhArambha ke tyAga meM samartha hotA hai / jo adhyAtma ko arthAt apane AtmA meM sthita sukha-duHkha ko jAnatA hai thanArUM duHkha AMtaka kahevAya che, ane ene jovAvALA AtaMkadarza che. te hitaahitanA vivekamAM kuzaLa hevAnA kAraNathI vAyukAyanA AraMbhane ahitakara samajIne pAyunA mAlane tyAsa 42vAmAM samartha hAya che. bhUsamA mA 'duguMThaNA-jugupsA' zabdanA keTalAka artha thAya che. jemake -saMyamana, akaraNa-(nahi karavuM) varjana, (sAga) vyApattana, (88) mane niti (tyA). Azaya e che ke-vAyukAyane AraMbha karavAthI mane zArIrika ane mAnasika sarva duHkha prApta thaze e mATe e AraMbha AtaMkajanaka hovAnA kAraNe ahitakara che." e pramANe jANavAvALA enA sevanarUpa AraMbhanA tyAgamAM samartha hoya che. 'je adhyAtma arthAtu pitAnA AtmAmAM siyata sukha-duHkhane jANe che, te bAhya Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rom - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 mU. 1 vAyukAyavirAdhanAvivekaH 681 anyatra ca---" martavyamiti yahavaM, puruSasyopajAyate / zakyasnenAnumAnena, paro'pi paririkSatum " // 1 // iti / / svapara--sukhaduHkhayAstulyasvavedino na vAyuphAyaM virAdhayantItyAha'iha zAntigatAH' ityaadi| iha-jinamavacane, zAntigatA svaparamukhaduHkhayoH samatmavijJAnAd aupazamikabhAva prAptAH samyaktvina ityarthaH yadvA-zAntiAsAvadhavyApAraparihAraH, tAmupagatAH dravikArAgadveparahitAH, yahA-dravaHsaMyamaH karpadravaNakAritvAt , sa vidyate yeSAM te dravikA:- karmanivAraNazIlA: saMyaminaH jIvitam vyajanAdinA vAyukAyasya samArambheNa prANAn parirakSita naavkaakssnti-necchnti| dUsarI jagaha kahA hai 'terA maranA hI acchA hai, aisA vAkya sunane mAtra se puruSa ko jo duHkha hotA hai, isI meM aMdAja lagAkara dUsaroM kI rakSA karanI cAhie" / 1 / jo puruSa sva--para sukha-duHkha ko samAna samajhate haiM ve vAyukAya kI virAdhanA nahIM karate, yahI bAta kahate haiM:---- jinazAsana meM apane aura parAye sukha-duHkha ko samAna samajhakara jo upazama bhAvako prApta hue haiM arthAt samyagdRSTi haiM, athavA pApamaya vyApAroM ke tyAgI haiM, tathA rAga-dveSa se rahita haiM, athavA karmoM ko nivAraNa karanevAle saMyama se vibhUpita haiM, ve paMkhA Adi se vAyukAya kA samArambha karake apane prANoM kI rakSA karane kI icchA nahIM krte| aana bIjI jagyAe paNa kahyuM che ke tAre maravuM ja sAruM che." e pramANe sAMbhaLavAthI purUSane je duHkha thAya che. te anumAnathI bIjanI rakSA karavI joIe. je 1 | 2 535 s1-52nA (potana mane pAnA ) suma-dAmane samAna samana cha, te vAyukAyanI virAdhanA karatA nathI. te vAta kahe che jina zAsanamAM pitAnAM ane bIjAnAM sukha-duHkhane samAna samajIne je upazama bhAvane prApta thayA che, arthAta samyagdaSTi che, athavA pApamaya vyApAranA tyAgI che. tathA rAga-dveSathI rahita che, athavA karmonuM nivAraNa karavAvALA saMyamathI vibhUSita che te paMkha AdithI vAyukAya samAraMbha karIne potAnA prANanI rakSA karavAnI IcchA karatA nathI. Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 AdhArAso svAtmanaH sukharUpeNa duHkharUpeNa yA pariNamyate / evaM tayoH kAryakAraNabhAvaM yo vijAnAti, sa eva svAtmagatasukhaduHkhavijJAteti bhaavH| parakIyasukhaduHkhavijJAtA svAtmanaH mukhaM duHkhaM vA jAnAtItyuktArya hetu pradarzayannAha- 'eyaM tullamannesiM' iti / etat-mukhaM duHkhaM vA, tulyaM sadazameka, anyepAm=parepA jIvAnAM svastra cetyarthaH / " kaTeNa kaMTaNae ya, pAe vidvassa veyaNaTTamsa / jA hoi aNivyANI, NAyavyA sanyajIvANaM / / jaha mama Na piyaM dukvaM, jANiya emeva jIvANaM " // chAyA-- kASThena kaNTakena vA pAde viddhasya vedanAtasya / yA bhavati anirvANi-tivyA sarvajIvAnAm / / yathA mama na priyaM duHkhaM jJAtvA erameva sarvanIvAnAm / " iti / hI apane sukha-duHkha ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai / isa prakAra jo unake kAryakAraNa __ bhAva ko jAnatA hai vahI apane AtmA ke sukha-duHkha kA jJAtA hotA hai| dUsaroM ke sukha-duHkha kA jJAtA hI apane sukha-duHkha ko jAnatA hai, isa kathana meM hetu dikhalAte hue kahate haiM:-'yaha mukha aura duHkha dUsaroM ke aura apane samAna hI hai / kahA bhI hai: ___ lakaDI se yA kaMTaka se paira meM viMdha jAne kI vedanA se pIDita puruSa ko jo asaMtoSa hotA hai, vahI saba jIvoM ko hotA hai| jaise mujhe duHkha priya nahIM hai, usI prakAra anya anya prANiyoM ko bhI du:kha priya nahIM haiN"| A pramANe bIjAnA sukha ane dukhaja pitAnA sukha-duHkhanA rUpamAM pariNuta thaI jAya che. A pramANe je tenA kArya-kAraNa bhAvane jANe che, te ja pitAnA AtmAnAM sukha-duHkhanA jJAtA hoya che. bIjAnAM sukha-duHkhanAM jJAtA ja pitAnA sukha-duHkhane jANe che. A kathanamAM hetu batAvatA thakA kahe che ke - A sukha ane duHkha bIjAnAM ane ApaNAM samAna che." kahyuM che ke ja lAkaDIthI athavA kAMTAthI pagamAM vidhAI javAnI vedanAthI pIDita puruSane 2 matahanA thAya cha, tapI sa vona (vahanA) thAya ." jema mane duHkha priya nathI, te pramANe bIjA prANIone paNa dukha priya nathI." Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 17. 7. 1 vAyukoyalaoNgam lakSaNadvAramnanu kayamidaM jJAyate vAyuH sacitta iti?, atrocyate-gRhyatAM tAvadanumAnaM pramANam, cAyuzcetanAvAn ananyapreritA'niyatatiryaggamanavattvAt , hariNagavayAdivaditi / aniyatavizeSaNopAdAnAt paramANo aparapreritatiryaggatisatve'pi nAnakAntikatvam , tasya hi paraprayoganirapekSasya svA. bhAvikI gatiranuzraNirbhavati tasmAt sA niyataiva / Agamo'pi pramANaM, yathAdazavakAlikamUne-" vAu cittamaMtamarakhAyA aNeganIyA puDhosattA annatya satyapariNaeNaM " / iti, vAyuvittavAnAkhyAto'nekajIvaH pRthaksavaH anyatra zalapariNatAt / iti cchAyA, lakSaNadvArazaMkA-~-vAyu sacitta hai, yaha bAta kisa prakAra jAnI jAya ? samAdhAna--pahale anumAna pramAga hI lojie: vAyu cetanAyuka hai, kyoM ki vaha dUsaroM kI preraNA vinA aniyata rUpa se tirachI gati karatI hai, jaise hirana, rojha Adi / hetu meM 'aniyata' vizeSaga lagA dene se preraNA kA abhAva aura tirachI gati hone para bhI paramANu jyabhicAra nahIM hotaa| paramANu dUsare kI preraNA ke binA jo gati karatA hai yaha gati zreNI ke anusAra niyata hI hotI hai-aniyata nhiiN| isa viSaya meM Agama bhI pramANa hai| dazavakAlika sUtra meM kahA hai "vAyu sacitta kahI gaI hai / vaha aneka jIvovAlI hai, aura una jIyoM kA astitva pRthaka-pRthak hai / sike zastrapariNata vAyu sacitta nahIM hai"| womemmmmmmmmmmmmmmmmm sadvAra zakA-vAyu sacitta che e vAta kevI rIte jANI zakAya ? samAdhAna~~thama anumAna pramANa laIe-vAyu cetanayukta che, kemake te bIjAnI preraNA vinA aniyatarUpathI tirachI gati kare che, jema-haraNa, rUjha Adi, hetumAM "aniyata vizeSaNa lagAvI devAthI parapreraNAne abhAva ane tirachI gati hovA chatAMya paNa paramANuthI vyabhicAra thatuM nathI, paramANu bIjAnI preraNA vinA je gati kare che, te gati zreNI-anusAra niyata ja hoya che, aniyata nahiM. A viSayamAM Agama paNa pramANa che. dazavaikAlika sUtramAM kahyuM che "vAyu sacita kahevAmAM Avyo che. te aneka jIvavALo che ane te jIvanuM astitva pRthaka-pRthapha (juduM juduM) che, mAtra zariNuta vAyu sacitta nathI. . Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 AcArAne jinamavacanoktacaraNakaraNasevinA mvaprANarakSaNArthamapi parajIvopamadanaM necchanti, te hi acAkSupavAyujIvacirAdhanAvinittAH kathamanyacAcapaethivyAdijIvopamardane bhavateta, na kayamapIti bhaavH| atha vAyuvAyaraya samyagahAnArtha rakSaNAghapTa dvArANi nirUpaNIyAni / tatra lakSaNArUpaNAparimANazastropabhogadvArANi yathAkramaM nirUpyante / atraziSTa-vadhvedanAnivRtti dvArANi pRthivIkAyodeze yathA kathitAni tathaivAvagantavyAni / jinAgama meM kathita caraNa-karaNa kA sevana karane vAle apane prANoM kI rakSA pharane ke lie bhI dUsare jIva kI hiMsA karane kI amilAyA nahIM karate / ve cakSu se na dikhAI dene vAle bAkAya ke jIvoM kI virAdhanA se bhI nivRta hote haiM to cakSugocara anya pRthvIkAya Adi ke jIvoM kI virAdhanA meM kaise pravRtta ho sakate haiM-kisI prakAra bhI nhiiN| - - vATukAya vA samyagjJAna prApta karane ke lie lakSaNa mAdi ATha dvAroM kA nirUpaNa karanA cAhie / unameM se lakSaNa, prarUpaNA, parimANa, zastra aura upabhoga dvAroM kA krama se nirUpaNa karate haiN| zeSa vadha, vedanA aura nivRtti dvAra jaise pRthvIkAya ke uddeza meM kahe haiM se ho yahI samajha lene caahie| jinAgamamAM kahelA caraNa-karaNanuM sevana karavAvALA pitAnA prANenI 24 karavA mATe paNa bIjA nI hiMsA karavAnI abhilASA karatA nathI. te netrathI nahi dekhAtA vAyukAyanA jAnI virAdhanAthI paNa nivRtta hoya che, te pachI netrathI joI zakAya tevA bIjA pRthvIkAya AdinA jIvonI virAdhanAmAM kevI rIte pravRtta thaI zake che? koI prakAre paNa thaI zakatA nathI. vAyukAyanuM sabhyajJAna prApta karavA mATe lakSaNa Adi ATha kAnuM nirUpaNa karavuM joIe. temAMthI lakSaNa, prANA, parimANa, zastra ane upaga dvArAnuM kramathI tirUpaNa kare che, zeSa-(bAkI vadha, vedanA ane nivRtti dvArA jevI rIte pRthvIkAyanA uddezamAM kahyA che, tevI ja rIte ahiM samajI levuM joIe. Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 6 su. 1 vAyukAyaparimANam sacittAH, udgArocchrAsAdayo'cittAH sacittAcittayoH saMmizraNena mizrAH / parimANadvAram - ye cAdaraparyAptakA vAyukAyAste saMvartitalokapatarAsaMkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH, zepAstrayo'pi rAzayaH pRthagasaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANA bhavanti, vizepazcAyamatrAvagantavyaH - bAdarAekAyaparyAptakebhyo vAdaravAyuparyAptakA asaMkhyeyaguNAH, vAdarApakAyA'paryAptakebhyo bAdaravAyukAyAs paryAptakA asaMkhyeyaguNAH / sUkSmApakAyA paryAptakebhyaH sUkSmavAyukAyA'paryAptakA sUkSmApakAyaparyAptakebhyaH sUkSmAyukAyaparyAptakA vizeSAdhikAH, vizeSAdhikAH || sU0 1 // 68 (3) mizra | ukAlikAvAta Adi sacita haiM, udgAra aura ucdyAsa Adi acita haiM, aura milI huI sacitta-acitta vAyu mizra hai / parimANadvAra - bAdarapatrakAya ke jova saMvartita lokapratara ke asaMkhyAtaveM bhAgavata pradezoM ke barAbara hai| zeSa tInoM pratyeka rAziyA asaMkhyAta lokAkAza ke pradezoM ke barAbara haiM / yahA~ itanI vizeSatA samajhanI cAhie- bAdara akAya ke paryApta jIvoM kI apekSA vAyukAya ke bAda paryApta asaMkhyAta guNA haiM / apUkAya ke aparyApta cAdara jIvoM se vAyukAya ke aparyApta bAdara asaMkhyAta gugA haiM / anUkAya ke sUkSma aparyApta jIvoM se sUkSma vAyukAya ke aparyApta vizeSa adhika haiM / apUkAya ke sUkSma paryApta jIvoM se sUkSma vAyukAya ke paryApta vizeSAdhika haiM | sU0 1 // 1 utkAlikAvAta Adi citta che. udagAra ane ucchvAsa Adi citta che. ane citta tathA acitta e baMne eka sAthe maLelA hAya te vAcu mizra che. parimANahAra.- bAdaraparyAptavAsukAyanA jIva svartita leka prataranA asa`khyAtamA bhAgavata pradezanA kharAkhara che. bAkI traNa pratyeka rAzIe asakhyAta leAkAkAzanA pradezonI kharAkhara che. ahiM eTalI vizeSatA samajavI joie-Adara acUkAyanA paryApta jIvenI apekSA vAyukAyanA khAdara paryApta asaMkhyAta gaNA che. akAcanA aparyApta khAdara jIvAthI vAyukAyanA apauMpta Adara asa MkhyAta gaNA che. akAyanA sUma aparyApta jIvAthI sUkSma vAyukAyanA aparyApta vizeSa adhika che. sUkAyanA sUkSmaparyApta chavethI, sUkSma vAyukAyanA paryApta vizeSAdhika che. ! sU. 1 || Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 bhAvArAgarane marUpaNAdvAramvAyukAyA dvividhAH-sUkSmA pAdarAtheti / tatra sUkSmAH sakalalokavyApinA, pAdarAstu lokaikadeze santi / cAdarAH paJcavidhAH-utkalikAvAtaH, maNDalikAMvAtaH, guaAvAtaH, dhanavAtaH, zuddhAyatazceti / ye tu te paurastyAdimedA lokavAdiprakaraNe bhAgabhihitAste'pyatraivAntarbhUtAH / yaH sthitvA sthitvA utkalikAbhivAti sa utkalikAyAtaH, pAtolIrUpo maNDalikAvAtaH, yo guJjan vAti sa guJjAvAtA, pRthivyAdInAmAdhAratayA vyavasthito himapaTalakalpo'tighanIbhUto dhanavAtaH, manda stimitaH zItakAlAdiSu zuddhayAtaH / saMkSepeNa vAyukAyAtrividhA:-sacitA acittA mizrAzca / utkalikAbAtAdayaH bharUpaNAdvAravAyukAya do prakAra kA hai-sUkSma aura bAdara / sUkSma jIva samasta loka meM rahate haiN| bAdara pAca prakAra ke haiM-(1) uskalikAvAta (2) maNDalikAvAta (3) gujAvAta (4) ghanavAta aura (5) zuddhavAta / paurastya Adi jo bheda lokavAdI ke prakaraNa meM pahale batalAye haiM ve saba bhI inhIM bhedoM meM antargata ho jAte haiM / Thahara-Thahara kara utkalikArUpa se bahanevAlI vAyu utkalikAvAta hai| vAtolIrUpa vAyu ko maNDalikAvAta kahate haiM / gUMja-gUja kara bahane vAlI vAyu ko gujAvAta kahate hai / pRthvI Adi ke AdhAra para sthita himapalaTa ke samAna atyanta saghana vAyu ko dhanavAta kahate haiM / zItakAla Adi meM dhImedhIme calane vAlI vAyu zuddhacAta hai| ___ saMkSepa se vAyukAya ke tIna bheda haiM-(1) sacita (2) acita aura prruupaadvaarvAyukAya be prakAranA che. (1) sUkSama ane (2) bAdara, sUkSma jIva samasta lekamAM vyAta cha. mana mAra, nA me-dezamA rahe che. mA62 pAMya prAranA cha. (1) SBIG. pAta, (2) bhalipald, (3) supAta, (4) dhanapAta mana (5) zuddhapAta. pIrasya Adi je bheda kavAdInA prakaraNamAM pahelAM batAvyAM che, te sarve A bhedamAM antargata thaI jAya che. jarA-rahI rahIne utkalikAjapamAM vahevAvALe vAyu te utkalikAvAta che. vAlIpa vAyune maMDalikAvAta kahe che. gUMjI-gUMjI ne vahevAvALI havAne gaMjAvAta kahe che. pRthvI AdinA AdhAra5ra sthiti himapaTala samAna atyaMta saghana vAyune ghanavAta kahe che. zItakAla AdimAM dhIme-dhIme vahetI vAyu te zuddhavAyu che. sapathI vAyuyanA y se che. (1) sayita (2) mathita mana (3) mizra Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 su.2 vAyukAyAhiMsakahiMsako 687 TIkAlajjamAnAH paramakaruNayA'cittayA vAyukAyasamArambhe parAGmukhAH, cAyukAyasamArambhaparityAgino'nAgArAH, pRthavabhinnAH, kecana pratyakSajJAnino'vadhimanaHparyayakevalinaH, kecit parokSajJAnino bhAvitAtmAnaH santIti pazya / yadvA-pRthak-vyaliGgibhyaH pRthagbhAvena santIti pazya / ime vAyukAyasamArambhakaraNe bhItAsastA udvignAstrikaraNatriyogairvAyukAyasamArambhaparityAgino vidyante iti vilokayetyarthaH / eke punaranyetu 'vayamanagArAH smaH' iti sAbhimAna pravadamAnAH 'vayameva cAyukAyarakSaNaparA: mahApratadhAriNaH' iti malapantA dravyaliginaH santi, tAn pRthaka pazya / TIkArtha-~-parama karUNA se AI-citta hone ke kAraNa vAyukAya ke samArambha se vimukha, cAyukAya ke samArambha kA sarvathA tyAga karane vAle anagAra bhinna haiM-koI bhavadhijJAnI koI manaHparyayajJAnI aura phoI kevalajJAnI haiM, aura koI matizrutajJAna ke dhAraka bhAvitAmA sAdhu haiM. unheM dekho| athavA unheM dravyaliMgiyoM se bhinna smjho| ye anagAra vAyukAya kA samArambha karane meM bhIta haiM, usta haiM, udvigna haiM tathA tIna karaNa tIna yoga se ghAyukAya kA samArambha karane ke tyAgI haiN| aura koI-koI 'hama anagAra hai' isa prakAra abhimAnapUrvaka kahate hue, 'hama hI * vAyukAya kI rakSA karane vAle paMcamahAratadhArI haiM aisA pralApa karane vAle draSyaliMgI , unheM anagAroM se alaga smjho| TIkAtha-parama karuNathI AduM-citta hevAnA kAraNe vAyukAyanA samAraMbhathI vimukha, vAyukAyanA samAraMbhane sarvathA tyAga karavAvALA aNagAra judA che-keI avadhijJAnI, keI mana:parthayajJAnI ane kaI kevalajJAnI che, ane keI mati-zruta jJAnanA dhAraka bhAvitAtmA sAdhu che, tene juo, athavA tene dravyaliMgiothI judA jANe, te aNugAra vAyukAya samAraMbha karavAmAM bhIta (bIvA vALA) che, trarata che, udvigna che. tathA traNa karaNa traNa vegathI vAyukAya samAraMbha karavAnA tyAgI che. ane kaI-kaI "ame aNugAra chIeA pramANe abhimAnapUrvaka kahe che, ke "ameja vAyukAyanI rakSA karavAvALA paMcamahAvratadhArI chIe." e bakavAda karanArA vyaliMgI che. tene aNugArathI jUdA jANe. Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 AcArAtsUtre 7 atha sarvathA vAyukAyasamArambhaparityAgino'nagArAn tathA vAyukAya samArambhamavRttAn dravyaliGginatha vivinya pratibodhayitumAha--' lajjamANA.' ityAdi / atha zastradvAram - mUlam -- lajjamANA puDho pAsa / aNagArA mo-tti ege patrayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satyehi vAukammasamAraMbheNaM, vAusatthaM samAraMbhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsaMti // su0 2 // chAyA lajjamAnAH pRthak pazya / anagArAH sma iti eke mavadamAnAH, yadimaM virUparUpaiH zastraiH vAyukAyasamArambheNa, vAyukAyazakhaM samArabhamANA anyAn anekarUpAn prANAn vihiMsanti // 02 // vAyukAya ke samAraMbha kA sarvathA tyAga karane vAle muniyoM ko aura vAyukAya ke samArambha meM pravRtti karane vAle dravyaliMgiyoM ko alaga-alaga batalAne ke lie kahate haiM:'lajjamAgA.' ityAdi / zatradvAra mUlArtha - - vAyukAya kA samArambha karane meM saMkoca karane vAle anagAroM ko alaga dekho, aura koI-koI 'hama anagAra haiM' aisA kahate hue nAnA prakAra ke zastroM se vAyukAya kA samArambha karake, vAyukAya kA samArambha karate hue anya aneka prakAra ke prANiyoM kI hiMsA karate haiM unako alaga dekho || sU0 2 // vAyukAyanA samAraMbhanA sarvathA tyAga karavAvALA munione ane vAyukAyanA samAraMbhamAM pravRtti karavAvALA dravyaliMgione jUdA jUdA atAvavA mATe kahe cheH-- ' lajjamANA' tyAhi. zastradvAra mUlA vAyukAyanA samArabhamAM sa``ca karavAvALA aNugArAne jUdA jANe, ane koI-kaI ame aNugAra chIe? evuM kahenArA ane nAnA prakAranA zastrothI vAyukAyanA samAraMbha karIne, vAyukAyane samAraMbha karatA thakA bIjA aneka prakAranA AyionI DisA 4re che. tene bhASya blUhA-hA bho // sU0 2 // Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 mu.2 vAyukAyAhiMsakahiMsako 687 TIkAlajjamAnAH paramakaraNayA'cittayA vAyukAyasamArambhe parAGmukhAH, vAyukAyasamArambhaparityAgino'nAgArA, pRtha-vibhinnAH, kecana pratyakSazAnino'vadhimanAparyayakelinA, kecit parokSajJAnino bhAvitAtmAnaH santIti pazya / yahA-pRthak-dravyaliGgibhyaH pRthagbhAvena santIti pazya / ime vAyukAyasamArambhakaraNe bhItAsastA udvignAkhikaraNatriyogairvAyukAyasamArambhaparityAgino vidyante iti rilokayetyarthaH / eke punaranyetu 'vayamanagArAH smaH' iti sAbhimAna pravadamAnAH 'vayameva vAyukAyarakSaNaparAH mahAvratadhAriNaH' iti malapantI dravyaliginaH santi, tAn . pRthak pazya / TIkArtha-parama karUNA se AI-citta hone ke kAraNa vAyukAya ke samArambha se vimukha, vAyukAya ke samArambha kA sarvathA tyAga karane vAle anagAra bhinna haiM-koI avadhijJAnI koI manaHparyayajJAnI aura koI kevalajJAnI haiM, aura koI matizrutajJAna ke dhAraka bhAvitAmA sAdhu haiM. unheM dekho / athavA unheM dravyaliMgiyoM se bhinna smjho| ye anagAra vAyukAya kA samArambha karane meM bhIta haiM, asta haiM, udvigna haiM tathA tIna karaNa tIna yoga se vAyukAya kA samArambha karane ke tyAgI haiN| aura koI-koI 'hama anagAra haiM' isa prakAra abhimAnapUrvaka kahate hue, 'hama hI vAyukAya kI rakSA karane vAle paMcamahAvratadhArI haiN| aisA pralApa karane vAle dravyaliMgI haiM, unheM anagAroM se alaga smjho| TIkAtha-parama karuNathI Acitta hevAnA kAraNe vAyukAya samAraMbhathI vimukha, vAyukAyanA samAraMbhane sarvathA tyAga karavAvALA aNagAra jUdA che-keI avadhijJAnI, keI manaparyayajJAnI ane kaI kevalajJAnI che, ane keI mati zrata jJAnanA dhAraka bhAvitAtmA sAdhu che, tene jue. athavA tene dravyaliMgithI jUdA jANe, te aNagAra vAyukAya samAraMbha karavAmAM bhIta (bIvA vALA) che, trarata che, udvigna che. tathA traNa karaNa traNa vegathI vAyukAya samAraMbha karavAnA tyAgI che. ane kaI-kaI "ame aNura chIe A pramANe abhimAnapUrvaka kahe che, ke "ameja vAyukAyanI rakSA karavAvALA paMcamahAvratadhArI chIe." e bakavAda karanAra vyaliMgI che. tene azugarothI jUdA jANe. Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAce ime khalbanagArAbhimAnino dravyaligino manAgapyanagAraguNeSu na pravartante, nApi gRhasthakRtyaM kizcit parityajantIti darzayati-'yadimam.' ityAdi / yasyasmAd, virUparUpaiH vibhinnasvarUpaiH, zastraH zastraM hi dravyabhAvamedAda dvividham , tatra dravyazasva-svakAyaparakAyobhayakAyabhedAta trividham / tatra svakAyazastraM-zItavAyorugNavAyuH, upNavAyozca zItavAyuH pUrvadigAdivAyoH pazcimadigAdivAyuH svakAyazavam / vyajana-tAlasanta-zUrpa-cAmara-patra-velakarNAbhidhAraNAdayaH, dharmAtoM yad yahiravatiSThate vAtAgamanamArge sA'bhidhAraNA, tathA-candanozIrAdIno gandhAH, agniAlAmatApazca, tathA muzalAdinA anagAra hone kA abhimAna karane vAle ye dravyaliMgI anagAra ke guNo meM tanika bhI pravRtti nahIM karate aura gRhasthoM ke kisI kAya kA tyAga nahIM karate haiN| yaha Age kahate haiM: dravyazakha aura bhAvazatra ke bheda se zastra do prakAra kA hai| dravyazana ke tIna bheda haiM-(1) svakAya (2) parakAya aura (3) ubhayakAyazastra / uNavAyu, zItavAyu kA aura zItavAyu, uSNavAyu kA, tathA pUrvAdidizAokA vAya, pazcimAdidizAo ke vAyu kA svakAyazana hai, paMkhA, tAlavRnta, sUpa, cAmara, patra, kapaDA aura abhidhAraNA Adi, dhUpa se pIDita puruSa havA Ane ke rAste meM ThaharatA hai usako abhidhAraNA kahate haiN| tathA-candana, khasakhasa Adi ko gaMdha, AgakI jvAlA, tApa Adi parakAyazastra hai| aNagAra hovAnuM abhimAna karavAvALAo dravyaliMgI (sAcA) aNagAranA guNemAM jarA paNa pravRtti karatA nathI, ane gRhasthanA kaI paNa kAryane tyAga karatA nathI te AgaLa kahe che. dravyazastra ane bhAvazacanA bhedathI zakya be prakAranA che, dravyazastranA traNa bheda cha. (1) spAya, (2) 5241ya, (3) BHyAya-zasa, BAyu, shiitpaayune| mane zItavAyu, uSNavAyune tathA pUrvAdi dizAonA vAyuno pazcima Adi dizAone vAyu svakAzastra che. vAMsane banAvela tathA tAlapatrane banAvelo paMkhe, sUpaDA, cAmara, patra, vAkhaMDa ane abhidhAraNa Adi, tApathI pIDita puruSa havA AvavAnA rastAmAM thobhI jAya che, tene abhidhAraNa kahe che. tathA-candana, khasakhasa, AdinI gaMdha, agni, agninI java tA Adi tIrtha Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 7 su. 1 vAyukAyazastrANi. 689 kaNDanaM, tupAdyapasAraNArthaM zUrpAsphAlanaM, vastrAdigatarajaHprabhRtivAraNAya vakhAdInAmAcchodanamAsphoTanaM prasphoTanaM ca, tathA zIghragamanaM vAyukAyasya virAdhakaM parakAyazastram / umayakAyazastram - anAvRtamukhena bhASaNam etatsavaM dranpazastram | bhAvazastraM tu manovAkkAyAnAM duSpraNidhAnam / evaMvidhaiH zastraiH, vAyukAyasamArambheNa vAyukAyopamardakasAvadyavyApArega, imaM vAyukAyaM vidisanti / vAyukAyahiMsAyAM pravRttAH khalu paDjIvanikAyarUpaM lokaM sarvameva vihiMsantItyAha - ' vAyukAyazastram ityAdi / vAyukAyazastraM vAyukAyopamardakaM dravyabhAvazastraM pUrvoktamakAraM samArabhamANAH = vAyukAyaM prati prayuJjAnAH anyAnvAyukAyabhinnAn anekarUpAn pRthivIkAyAdIn sthAvarAn dvIndriyAdIntrasAMtha prANAn = prANinaH, vihiMsanti / mUsala se kUTanA, chilake haTAne ke lie sUpa se phaTakanA, dhUla-reta Adi jhADane ke lie vatra Adi ko phaTakAranA - jhaTakanA tathA jaldI calanA bhI vAyukAya kA virAdhaka parakAya zatra hai khule mukha se bolanA ubhayakAyazatra / mana, vacana, aura kAyakA aprazasta vyApAra bhAva hai / ina nAnA prakAra ke zastroM se ivyaliMgI vAyukAya kI hiMsA karane vAle sAvadha vyApAra karake vAyukAya kI hiMsA karate haiM / jo vAyukAya kI hiMsA meM pravRtta hotA hai vaha paTkAyarUpa samasta loka kI hiMsA karatA hai, yaha kahate haiM- vAyukAya kI virAdhanA karane vAle pUrvokta dravya aura bhAvazastroM kA vAyukAya ke prati prayoga karane vAle vAyukAya se bhinna aneka prakAra ke pRthvIkAya Adi sthAvaroM kI tathA dvIndriya Adi sajIvoM kI bhI hiMsA karatA hai / mUsaLathI phUTavuM, chAla kADhavA mATe, sUpaDAthI AdrakavuM, dhULa retI vagerene khaMkheravA mATe vastra vagerene jhaTakavuM-pachADavuM, tathA jaladIjaladI cAlavuM te paNa vAyukAyanuM virAdhaka purakAya zarU che. ughADA-khUllA meDha khelavuM te ubhayakAyazastra che. A sava vAyukAyanAM dravyazatru che, mana, vacana ane kAyAnA aprazasta (vakhANavA lAyaka nahe te) vyApAra te bhAvaza che. A nAnA prakAranA zastrAthI draliMgI vAyukAyanI hiMsA karavAvALAe sAvadya vyApAra karIne vAyukAyanI hiMsA kare che. je vAyukAyanI hiMsAmAM pravRtta thAya che te SaTkAyarUpa samasta leAkanI hiMsA kare che. e kahe cheH-vAyukAyanI virAdhanA karavAvALA pUrvokta draSya ane bhAvazasranA vAyukAyanA prati prayeLa karavAvALA vAyukAyathI bhinna aneka prakAranA pRthvIkAya Adi sthAvarAnI, tathA dvIndriya Adi trasa jIvAnI paNa hiMsA kare che. pra. A-87 Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 688 AcArAAsUtre ime khalyanagArAbhimAnino dravyalinino manAgapyanagAraguNeSu na pravartante, nApi gRhasthakRtyaM kizcit parityajantIti darzayati-'yadimam.' ityAdi / yamyasmAd, virUparUpaiH vibhinna svarUpaiH, zasaH. zatraM hi dravyabhAvamedAda dvividham , tatra dravyazastra-svakAyaparakAyobhayakAyabhedAta trividham / tatra svakAyazastraM-zItavAyoruNavAyuH, upNavAyozca zItavAyuH pUrvadigAdivAyoH pazcima digAdivAyuH svakAyazasvam / vyajana-tAlasanta-zapa-cAmara-patra-velakarNAbhidhAraNAdayaH, dharmA" yad yahiravatiSThate vAtAgamanamArge sA'bhidhAraNA, tathA-candanozIrAdInAM gandhAH, agniAlApatApazca, tathA muzalAdinA anagAra hone kA abhimAna karane vAle ye dravyaliMgI anagAra ke guNo meM tanika bhI pravRtti nahIM karate aura gRhasthoM ke kisI kRtya kA tyAga nahIM karate haiM | yaha Age kahate haiM: dravyazastra aura bhAvazastra ke bheda se zastra do prakAra kA hai / dravyazastra ke tIna bhada haiM-(1) svakAya (2) parakAya aura (3) ubhayakAyazastra / upNavAyu, zItavAyu kA aura zItavAyu, uSNavAyu kA, tathA pUrvAdidizAoMkA vAyu, pazcimAdidizAoM ke vAyu kA svakrAyazastra hai, paMkhA, tAlavRnta, sUpa, cAmara, patra, kapaDA aura abhidhAraNA Adi, dhUpa se pIDita puruSa havA Ane ke rAste meM ThaharatA hai usako abhidhAraNA kahate haiM / tathA-candana, khasakhasa Adi ko gaMdha, AgakI jvAlA, tApa Adi parakAyazastra hai| aNagAra hovAnuM abhimAna karavAvALAo dravyaliMgI (sAcA) aNagAranA guNemAM jarA paNa pravRtti karatA nathI, ane gRhonA kaI paNa kAryane tyAga karatA nathI te AgaLa kahe che. dravyazAstra ane bhAvazastranA bhedathI zastra be prakAranA che, dravyazAstranA traNa bheda . (1) 2145ya, (2) 52414, (3) yaya-zasa, vAyu, shiitvaayun| mane zItavAyu, uSNavAyune tathA pUrvAdi dizAonA vAyune pazcima Adi dizAone vAyu svakAyazastra che. vAMsane banAvela tathA tAlapatrane banAvelo pa, sUpaDA, cAra, patra, vaakhaMDa ane abhidhAraNa Adi, tApathI pIDita puruSa havA AvavAnA rastAmAM thobhI jAya che, tene abhidhAraNa kahe che. tathA-candana, khasakhasa, AdinI gaMdha, agni, agninI vAlA, tApa Adi tathA Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 sU. 2 vAyukAyavirAdhanA chaayaa-gndhrvvRtyvaadin-lvnnjlaaraatrikaadidiipaadyH| yatkiJcitkRtyaM tatsarvamapyarataratyagrapUjAyAm // 1 // iti / kiJca-saptadazamedipUjAvidhAvapi gItanRtyavAdhAni kartavyatayopadizanti / kizcaikaviMzatividhapUjAyAmapi nRtyagItavAditraizvAmaravIjanaizca vAyukAyasamAsammaM kaarynti| uktazca---"snAtra vilepanavibhUSaNapuppavAsa--- dhuupmdiipphltndulptrpuugaiH| naivedyavArivasanaizcamarAtapatra,vAditragItanaTanastutikozaddhayA // 1 // ityekaviMzavividhA jinarAjapUnA" ityAdi / - "gAnA, nAcanA, bajAnA, lavaNa-jala, AratI karanA, dIpaka jalAnA Adi jitane kArya haiM, ve saba aprapUjA meM kiye jAte haiM " // 1 // tathA ve dravyaliMgI daNDo 'sattarahaprakAra kI pUjA meM bhI gIta, nRtya aura vAgha Adi kriyAe~ karanI cAhie' aisA apadeza dete haiN| tathA ikkIsabhedI pUjA meM bhI nRtya, gIta, vAdina tathA cAmara aura paMkhA bhAdi ke dvArA vAyukAya kara samAraMbha karAte haiN| jaisA kahA hai:--- snAna, vilepana, AbhUSaNa, puSpa, vAsa, dhUpa, dIpa, phala, cAvala patra, supArI, naivedya jala, vana, cAmara, chatra, vAditra, gIta, nATya, stuti aura kozavRddhi, isa taraha ikkIsa prakAra kI jina bhagavAna kI pUjA hotI hai " // 1 // ong, nayaj, 4, bhI, 6, mAratI 42vI, dIpa-dIva mAyA Adi jeTalAM kArya che, te sarva agrapUjAmAM karavAmAM Ave che. 5 1 tathA te dravyaliMgI-daMDI "sattaraprakAranI pUjAmAM paNa hamezAM nRtya ane vAghavAtra Adi kriyAo karavI joIe." e upadeza Ape che. tathA ekavIsabhedI pUjAmAM paNa nRtya, gIta, vAjIMtra tathA cAmara ane paMkhA Adi dvArA vAyukAya samAraMbha karAve che. jema kahyuM paNa che nAna, vilepana, mAbhUSa, 05, pAsa, 55, 5,3sayAmA, 52,sArI,navadhA, jala, vastra, cAmara, chatra, vAtra, gIta, nATaka, rasuti ane kezavRddhi (dharmAdAnA nAme nagi-yana-jIvRddhi) 2 pramANe vIsa mI nisAnanI pUna yAya 9." // 1 // Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 bhArAko iha pahuvidhadravyalinino vidyante, tatra zAkyAdayo vyajanAdizaurvAyukAyasamArambhaM kurvanti, phArayanti, kurvato'numodayanti, tathA ca saMpAtimAdInAM hiMsanena paDjIvanikAyavirAdhakA bhavanti / daNDinopi-"vayaM praznamahApratadhAriNo jinA jJArAdhakA anagArAH smaH" ityAdi prabadamAnAH sAdhvAbhAsAH sAvadhamupadizanti, zAstramatipiddhamapi cAyukAyasamArambha kurvanti, kArayanti ca / te hi anAsatamukhena vadanti gAyanti ca / tathA agrapUjAdau vividhavAdhanRtyAdikaM kArayanti, etatsarva mithyAdarzanazalyAbhidhaM pApamAcaranti / uktaJca-"gaMdhavanavAiya-lavaNajalAratiAidIvAI / jaM kiccaM taM saca-pi oarai aggapUyAe" // 1 // saMsAra meM taraha-taraha ke dravyaliMgI haiM, una meM se zAkya Adi paMkhA vagairaha se vAyukAya kA AraMbha karate haiM, karAte haiM aura AraMbha karane vAle kI anumodanA karate haiM, aura saMpAtima ( uDakara acAnaka AjAne vAle ) Adi jIvoM kI hiMsA karake paTkAya ke virAdhaka banate haiM / jhUThe sAdhu daNDI bhI 'hama paMcamahAvratadhArI tathA jina bhagavAn kI AjJA ke ArAdhaka anagAra haiN| isa prakAra kahate hue sAvadha kA upadeza dete haiM / zAstra meM niSiddha vAyukAya kA samAraMbha karate haiM aura karAte haiN| ve khule mukha se bolate aura gAte haiM, tathA agrapUjA Adi meM vividha prakAra se vAya evaM nRtya Adi karAte haiM / yaha saba mithyAdarzanazalyanAmaka pApa hai / ve isakA AcaraNa karate haiN| jaise kahA hai saMsAramAM tareha-tarehanA dravyaliMgI che, temAMthI zAkya Adi paMkhA vagerethI vAyukAyo AraMbha kare che, karAve che, ane AraMbha karavAvALAne anumodana Ape che, ane saMpatima (uDIne acAnaka AvavAvALA) Adi junI hiMsA karIne SakAyanA virAdhaka bane che. daMDI paNa ame paMcamahAvratadhArI tathA jina bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka aNagAra chIe.' A pramANe kahetA thakA sAvAne upadeza Ape che. zAstramAM niSiddha manAelA vAyukAya samAraMbha kare che ane karAve che. te khullA mukhathI-ughADA meDhebele che ane gAya che, tathA amapUjA vageremAM vividha prakArathI vAva ane nRtya Adi karAve che. A sarve mithyAdarzanazalya nAmanuM pApa che. te enuM mAyarale 42 cha.bhAdhu :- , Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya. 1 u. 7 . 3 vAyuvirAdhanAmayojanAni, 693 vandanamAnanapUjanAya, jAvimaraNamocanAya, duHkhapratighAtahetuM sa svayameva vAyuzastra samArabhate, anyairvA vAyuzastraM samArambhayati, anyAn vAyuzakhaM samArabhamANAn samanujAnAti, tat tasyAdditAya, tat tasyAvodhaye // sU0 3 // TIkA Cate tatra = vAyukAyasamArambhe, bhagavatA zrImahAvIreNa parijJA-jJa-pratyAkhyAnabhedAd dvividhA, khalu nizrayena, ma veditA=matibodhitA / karmaraja:- pariharaNArtha bhavyajIvena pariarsari zaraNIkaraNIyeti bhagavatA pratiyodhitamiti bhAvaH / upabhogadvAra -- lokaH kasmai prayojanAya vAyukAyamupamardayatItyAha- asya caiva jIvitasya ' ityAdi / asyaiva = alpakAlAvasthAyinaH jIvitasya = jIvanaspa sukhArtham vyajana- tAlavRnta- mana- dhmAta phutkArA vAsAdibhiva, zItoSNavAyu TIkArtha vAyukAya ke samAraMbha ke viSaya meM zrI mahAvIrane jJaparijJA tathA pratyAkhyAnaprarijJA batalAI hai / tAtparya yaha hai ki-karmarUpI rajako haTAne ke lie bhavya jIva ko parijJA mavazya svIkAra karanA cAhie, aisA upadeza bhagavAn ne diyA hai / upabhogadvAra - loga kisa prayojana se vAyukAya kI virAdhanA karate haiM? yaha batalAte haiM isa alpakAlIna jIvana ke sukha ke lie paMkhA, tADapaMkhA hilAnA, dhauMkanI kA dhauMkanA, phUMka mAranA, zvAsa lenA Adi kriyAoM dvArA, tathA zIta aura uSNa vAyukA sevana dvArA vAyukAya kI hiMsA karate haiM / TIkA vAyukAyanA samArabhanA viSayamAM zrImahAvIre sarijJA tathA pratyAkhyAnaparijJA patAvI che. tAtparya e che ke-karapI 2jane dUra karavA mATe bhavya jIveAe parittAnA avakSya svIkAra karI levA joie. A pramANe bhagavAne upadeza ApyuM che. upabhogadvAra- lAka kayA pratyeAjanathI vAyukAyanI virAdhanA kare che? e batAve che. A apakALanA jIvananA sukha mATe paMkhA, tADapa khA halAvavA, dhamaNu dhamavI-phUMka mAravI, zvAsa levA, Adi kriyAodvArA tathA zIta ane uSNa (ThaMDA ane garama) vAyunA sevanadvArA Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcArAne alamadhikena-evamapi te malapanti-yadi jinamatyuTekeNa sAdhurapi nRpecadA nAsti dopa iti / / sU02 // atha sudharmA svAmI jambUsvAmina mAha-'vatya khalla.' ityAdi / mUlamtatya khalu bhagavayA pariNNA paveiyA / imassa ceva jIviyassa paricaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAyaherDa se sayameva vAusatyaM samAraMbhai, aNNehi vA vAusatyaM samAraMbhAvei, aNNe vAusatyaM samAraMmaMte samaNujANai, te se ahiyAe, taM se avohIe // sU0 3 // chAyAtatra khalu bhagavatA parikSA praveditA / asya caiva jIvitasya pari jyAdA kyA kaheM ! ve yahA~ taka bhI bakate haiM ki-jinarAja kI bhakti meM masta hokara agara sAdhu bhI nAcane lage to bhI koI doSa nahIM hai arthAt vaha ArAdhaka hai // sU0 2 / / ___sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM:-'tattha khalu' ityAdi / . mUlArtha-bhagavAn ne vAyukAya ke AraMbha ke viSaya meM upadeza diyA hai| isI jIvana ke parivandana, mAnana, aura pUjana ke lie, janma-maraNa se chuTakArA pAneke lie, duHkha kA nAza karane ke lie loga svayaM vAyukAyazastra kA AraMbha karatA hai, dUsaroM se vAyukAyazastra kA AraMbha karAtA hai aura vAyukAyazastra kA AraMbha karane vAle dUsaroM kI anumodanA karatA hai / yaha usake ahita ke lie aura usakI abodhi ke lie hai // sU0 3 // vizeSa zuM kahIe, te eTale sudhI paNa kahe che ke-jinarAjanI bhaktimAM masta thaine agara sAdhupaNanAca karavA lAge te paNa kaI doSa nathI arthAta te ArAdhaka che. pArA sudhasvAmI sampUrapAbhAna 4 cha:-'tattha khalu.' ityAdi. mUlArtha--bhagavAne vAyukAyanA AraMbhanA viSayamAM upadeza Ape che. A jIvananA parivaMdana, manana ane pUjA mATe, janma, maraNathI chuTavA mATe, duHkhane nAza karavA mATe. loka svayaM-te vAyukAyazaane AraMbha kare che, bIjA pAse vAyukAyazano AraMbha karAve che. ane vAyukAyaza ane AraMbha karavAvALA bIjAne anumodana Ape nA (tAnA) mahita bhATe mana bhanI dina bhATe che. // 3 // , Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA adhya0 13. 7 . 3 vAyukAyopabhogaH tasya vAyukAyasamArambhaNaM jAnAti anumodayati / tad = vAyukAyasamArambhaNaM, kurvataH kArayituH anumodayituva ahitAya bhavati / tathA tat tasya abodhaye= samyaktvAlAbhAya bhavati // sU0 3 // yena tu tIrthaGkarAdisamIpe vAyukAyasvarUpaM parijJAtaM sa evaM vibhAvayatItyAha-' se taM. ' ityAdi / 695. wwwdote mUlam se taM saMyujjhamANe AyANIyaM samudrAya socA khalu bhagavao aNagArANAM vA aMtie, ihamegesi NAyaM bhavai esa khalu gaMdhe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu gae / iccatthaM gar3hie loe, jamiNaM vikhvarUvehiM satyehi cAukammasamAraMbheNaM, cAsatyaM samAraMbhamANe aNNe aNegakhve pANe vihiMsA || sU0 4 // karate haiM / vAyukAya kA yaha AraMbha karane vAle, karAne vAle aura usakI anumodanA karane vAle ko ahitakara hotA hai tathA abodhijanaka hotA hai | sU0 3 // tIrthaMkara Adi ke nikaTa jisane vAyukAya kA svarUpa samajha liyA hai, vaha isa prakAra vicAra karatA hai:-' se taM.' ityAdi / mUlArtha -- bhagavAn se yA unake anagAroM se sunakara -samajhakara jisane saMyama dhAraNa kiyA hai vaha jAnatA hai ki yaha vAyukAya kA samAraMbha hI graMtha hai, yahI moha hai, yahI mAra hai, yahI naraka hai / isI meM loga gUddha ho rahe hai, kyoM ki nAnA prakAra ke zastroM se vAyukAya ke samAraMbhadvArA vAyuzastra kA AraMbha karate hue anya aneka prakAra ke prANiyoM kI hiMsA karate haiM | sU0 4 // Araba, AraMbha karavAvALAne, karAvanArane ane tenI anumeAdanA ApavAvALAne mahitara thAya che, tathA sodhinna thAya che. // sU0 3 // tIrthaMkara AdinA samIpamAM jeNe vAyukAyanuM svarUpa samajI lIdhuM che, te A abhASe vicAra kare che:' se taM. tyAdi bhUdArtha- bhagavAna pAsethI athavA temanA aNumAra pAsethI sAMbhaLI-samajI ne jeNe saMyama dhAraNa karyuM che te jANe che ke A vAyukAyane samAraMbha graMtha che, eja mAha che. eja mAra che. eja naraka che, emAM leke zuddha thaI rahyA che, kemake nAnA prakAranA zastrathI vAyukAyanA samAra bhadvArA vAyuzane AraMbha karatA thakA anya aneka prakAranAM prANIonI hiMsA kare che. {{sU. 4 Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 cArA sevanetha, tathA parivandana - mAnana-pUjanAya, paricandanaM mazaMsA, tadartha - titrAdyaveNumAnanaM=janasatkArastadarthaM, prabhRtivAdanAdI, vyajanayantrAdimacAlanAdI, pUjana = vastraratnAdilAbhastadarthaM vAyuyAna - vAyuyantrAdinirmANAdau, tathA jAtimaraNamocanArtha devapratimAbhimukhaM nRtyagItavAditraprayoge, vyajanacAmarAdivIjane ca, tathA duHkhapratighAta detuM = vyAdhimatIkArArthaM randjJAnikodbhAvitavAyucikitsAyAM tathA tAlavRntAdinA vAyukAyodbhAvane sajIvanasukhAdyarthI, svayameva vAyuzakhaM vAyukAyopamardakaM zastra samArabhate vyApArayati anyairvA vAyukAya zastraM samArambhayati = prayojayati, anyAn vAyuzastra samArabhamANAn samanu tathA parivandana arthAt prazaMzA pAne ke lie, mazakavAgha aura vaoNsurI bajAkara, mAnana arthAt janasatkAra ke lie vyajanayaMtra (bojalI kA paMkhA ) gAnayaMtra ( reDiyo, grAmophona Adi) bajAkara, pUjana arthAt vastroM evaM ratno Adi ke lAbha ke lie vAyuyAna (eroplene) vAyuyaMtra Adi ke banAne meM, tathA janma-maraNa se chuTakArA pAne ke lie, jaise- jinapratimA ke Age nRtya, gIta aura vAditra kA prayoga karane meM, cAmara paMkhA Adi DulAne meM; tathA duHkha kA nAza karane ke lie, jaise-yAdhi miTAne ke lie Adhunika vaijJAniko dvArA nikAlo huI vAyucikitsA meM tathA tADapaMkhA Adi dvArA vAyukAya ko udIraNA karane meM vAyukAya kI hiMsA karate haiM / isa prakAra isa jIvana ke sukha ke arthI svayaM vAyukAya ke ghAtaka zastroM kA samAraMbha karate haiM, dUsaroM se karAte haiM aura vAyukAya kA samAraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana tathA parivandana, arthAt praza'sA meLavavA mATe sazakavAdya ane vAMsaLI vagere majAvIne, vyaMjanayaMtra tathA gAnayatra (vijaLIthI cAlatA paMkhA ane reDIe tathA grAmaphAna vagere khAvIne, pUjana arthAt vajJe eva' raste AdinA lAbha mATe vAyuyAna ( eraplena ) ane vAyuyatra Adi banAvavAmAM. tathA janma-maraNuthI chuTavA mATe. jemake: devapratimAnI pAse nRtya-gIta ane vAjIMtranA prayoga karavAmAM, cAmara, 5khA Adi halAvavAmAM, tathA duHkhanA nAza karavA mATe, jemake jhyAdhi maTADavA mATe AjakAlanA vaijJAnikadvArA zAdha karAelI vAyucikitsAmAM, tathA tADaputranA paMkhAdvArA vAyukAyanI udIraNAmAM vAyukAyanI hiMsA kare che, e pramANe A jIvananA sukhanA arthI pote vAyukAyanA ghAtaka zastronA samAraMbha kare che, bIjAnI pAse karAve che, ane vAyukAyanA samAraMbha karavAvALA khIjAne anumeAdana Ape che. vAyukAyanA ze Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 13.7 su. 3 vAyukAyopabhogaH jAnAti = anumodayati / tad = vAyukAyasamArambhaNaM tasya vAyukAyasamArambhaNaMkurvataH kArayituH anumodayituzca ahitAya bhavati / tathA-tat tasya abodhaye= samyaktvAlAbhAya bhavati // sU0 3 // yena tu tIrthaGkarAdisamIpe vAyaphAyasvarUpaM parijJAtaM sa evaM vibhAvayatItyAha-' se taM. ' ityAdi / 695. mUlam--- setaM saMyujjhamANe AyANIyaM samudvAya soccA khalu bhagavao aNagArANAM vA aMtie, ihamegesi NAyaM bhavai esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu gae / iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUtrakhveddi satyehiM vAukammasamAraMbheNaM, vAsa samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai // sU0 4 // ? karate haiM / vAyukAya kA yaha AraMbha karane vAle karAne vAle aura usakI anumodanA karane vAle ko ahitakara hotA hai tathA abodhijanaka hotA hai | sU0 3 // tIrthaMkara Adi ke nikaTa jisane vAyukAya kA svarUpa samajha liyA hai, vaha isa prakAra vicAra karatA hai:-' se taM.' ityAdi / mUlArtha - - bhagavAn se yA unake anagAroM se sunakara - samajhakara jisane saMyama dhAraNa kiyA hai vaha jAnatA hai ki yaha vAyukAya kA samAraMbha ho graMtha hai, yahA~ moha hai, yahI mAra hai, yahI naraka hai| isI meM loga gRddha ho rahe hai, kyoM ki nAnA prakAra ke zastroM se vAyukAya ke samAraMbhadvArA vAyuza kA AraMbha karate hue anya aneka prakAra ke prANiyoM kI hiMsA karate haiM / sU0 4 // AraMbha, AraMbha karavAvALAne, karAvanArane ane tenI anumedanA ApavAvALAne aDitAra thAya che, tathA bhodhinna thAya che // sU0 3 // tIrthaMkara AdinA samIpamAM jeNe vAyukAyanuM svarUpa samajI lIdhuM che, te A pramANe vicAra kare che:' se taM.' ityAdi. mUlA bhagavAna pAsethI athavA temanA aNugAre pAsethI sAMbhaLI-samajI ne jeNe sayama dhAraNa karyuM che te jANe che keH- vAyukAyanA samAraMbhaja graMtha che. eja meAha che, eja mAra che. eja naraka che, emAM leAkeA zuddha thaI rahyA che, kemake nAnA prakAranA zastrAthI vAyukAyanA samAraMbhadvArA vAyuzastranA AraMbha karatA thakA anya aneka prakAranAM prANIenI hiMsA kare che. sU. 4 Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -694 AcArAne sevanezva, tathA parivandana-mAnana-pUjanAya, parivandana-prazaMsA, tadartha-ravivAghaveNu. mabhRtivAdanAdI, mAnanaM janasatkArastadartha, vyajanayantrAdipacAlanAdoM, pUjana-astraratnAdilAbhastadarya vAyuyAna-yAyuyantrAdinirmANAdI, tathA jAtimaraNamocanArtha-devapratimAbhimukha nRtyagItavAditramayoge, vyajanacAmarAdivIjane ca, tayA duHkhapratighAtahetu vyAdhimatIkArArtha navInavaijJAnikodbhAvitavAyucikitsAyAM, tathA-tAlavRntAdinA vAyukAyodbhAvane samjIvanasukhAyA, svayameva vAyuzastraM vAyukAyopamardaka-zastra samAramate vyApArayati, anyairvA vAyukAyazastraM samArambhayati-bhayojayati, anyAn vAyuzastra, samAramamANAn samanu- . tathA parivandana arthAt prazaMzA pAne ke lie, mazakavAya aura vA~surI bajAkara, mAnana arthAt janasatkAra ke lie vyajanayaMtra (bojalI kA paMkhA) gAnayaMtra (reDiyo, prAmophona Adi) bajAkara, pUjana arthAt vastroM evaM rano Adi ke lAma ke lie vAyuyAna (eroplene) vAyuyaMtra Adi ke banAne meM, tathA janma-maraNa se chuTakArA pAne ke lie, jaise-jinapratimA ke Age nRtya, gIta aura vAdina kA prayoga karane meM, cAmara paMkhA Adi DulAne meM tathA duHkha kA nAza karane ke lie, jaise-jyAdhi miTAne ke lie Adhunika vaijJAniko dvArA nikAlo huI vAyucikitsA __ meM tathA tADapaMkhA Adi dvArA vAyukAya ko udoraNA karane meM vAyukAya kI hiMsA karate haiN| isa prakAra isa jIvana ke sukha ke athoM svayaM vAyukAya ke ghAtaka zastroM kA samAraMbha karate haiM, dUsaroM se karAte haiM aura vAyukAya kA samAraMbha karane vAle dUsaroM kA anumodana tathA parivandana, arthAta prazaMsA meLavavA mATe mazakavAdya ane vAMsaLI vagere bajAvIne, vyajanayaMtra tathA gAnayaMtra (vijaLIthI cAlatA paMkhA ane reDIo tathA grAmephena) vagere bajAvIne, pUjana arthA-vo evuM ratna AdinA lAbha mATe vAyuyAna (epleina) ane vAyumaMtra Adi banAvavAmAM tathA janma-maraNathI chuTavA mATe. jemake -devapratimAnI pAse nRtya-gIta ane vAjIMtrane prayoga karavAmAM, cAmara, paMkhA Adi halAvavAmAM, tathA duHkhane nAza karavA mATe, jemake-vyAdhi maTADavA mATe AjakAlanA vaijJAnika dvArA zodha karAelI vAyucikitsAmAM, tathA tADapatranA paMkhAdvArA vAyukAyanI udIraNAmAM vAyukAyanI hiMsA kare che. e pramANe A jIvananA sukhanA arthI pite vAyukAyanA ghAtaka zone samAraMbha kare che, bIjAnI pAse karAve che. ane vAyukAya samAraMbha karavAvALA bIjAne anumodana Ape che. vAyukAya che Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u.7 meM. 4 vAyukAyavirAdhanAdopaH 697 phAryopacArAt / evamagre'piyodhyam / tathA-epha vAyuzastrasamArambhaH, mohA viparyAsaH =ajJAnam / tathA epa eva mAra: maraNaM nigodAdimaraNarUpaH / tathA epa eva naraka! nArakajIvAnAM dazavidhayAtanAsthAnam / ityaya etadartha granthamohamaraNanarakarUpaM ghoraduHkhaphala prApyApi punaH punaretadarthameva, loka: ajJAnavazavartI jIvaH gRddhA lipsurasti / yadvA gRddhA bhogAbhilASI, lokA-saMsArI jIvA, ityartha-etadarthameva anyamohamaraNanarakArthameva pravartata iti zeSaH / lokaH punaH punaH karmabandhAdyarthameva pravartata iti yaduktaM, tat kathaM jJAyate ? iti jijJAsAyAmAha-'yadimam.' ityAdi / yad-yasmAd virUparUpaiH nAnAvidhaiH zastraiH pUrvoktaprakAraiH vAyukarmakArya kA upacAra pharake karmabaMdha ke kAraNa ko mUla meM karmabaMdha kahA hai| Age bhI isI prakAra samajha lenA cAhie / tathA yaha vAyukAya kA samAraMbha ajJAnarUpa hai, yaha nigoda Adi meM mRtyu kA kAraNa hai, aura naraka hai arthAt nArakIya yAtanAoM kA sthAna hai| ___ graMtha, moha maraNa aura narakarUpa dhora duHkhamaya phala pAkara bhI ajJAnI jIva bAra-bAra isI kI lAlasA karate haiM / athavA bhogoM ke abhilASI saMsArI jIva isa graMtha, moha, maraNa aura narakarUpa phala ke lie hI pravRtti karate hai| loga karmabaMdha ke lie hI punaH-punaH pravRtti karate haiM, yaha jo kahA hai so kisa prakAra AnA jAya ? aisI jijJAsA hone para kahate haiN| yadimam' ityAdi / kyoM ki nAnA prakAra ke, vAyukAya kI virAdhanA karane vAle sAvadha vyApAra . www kAryane upacAra karIne kamabaMdhanAM kAraNane mUlamAM karmabaMdha kahela che. AgaLa paNa A prakAre samajI levuM joIe. tathA e vAyukAya samAraMbha ajJAnarUpa che. e nigada AdimAM mRtyunuM kAraNa che (athar nigadamAM laI javAvALe che) ane naraka che. arthAt nArakIya yAtanAonuM sthAna che. graMtha, meha, maraNa ane narakarUpa ghora duHkhamaya phala prApta karIne paNa ajJAnI jIva vAraMvAra enI lAlaca kare che, athavA bhogonA abhilAthI saMsArI jIva A graMtha, moha, maraNa ane narakapa phala mATeja pravRtti kare che. leka karmabaMdha mATeja punaH punaH pravRtti kare che. e pramANe je kahyuM che te haivI rIta roll zAya1 vI 121 2di 49 cha- yadimam.' tyAdi. kemake nAnA prakArathI vAyukAyanI virAdhanA karavAvALA sAvaghavyApAradvArA te pra. A-88 Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - chAyAsa tat saMyudhyamAna AdAnIyaM samutyAya zrutvA khalu bhagavataH anagArANAM vA antike ihaikepA jJAtaM bhavati-epa khalu granyA, epa khalla mohaH, epa khalu mArA, epa khalu narakaH, itparya gRddho lokA, yadimaM virUparUpaiH zaraH vAyupharmasamArambheNa vAyuzakhaM samArabhamANaH anyAn anekarUpAn prANAn vihinasti / / sU04 // TIkAyaH khalu bhagavataH tIrthaGkarasya, anagArANAM tadIyazramaNanirgranthAnAM vA antike zrutvA AdAnIyam-upAdeyaM sarvasAvadyayogaviratirUpaM cAritraM samutthAyaaGgIkRtya, viharati, sa tatcAyukAya samArambhaNaM saMyudhyamAnA-ahitAbodhijanakatvena vijJAtA sanne vibhAvayati iha manuSyaloke, ekapAzramaNanigranthopadezasaMjAtasamyagavabodhavairAgyANAmAtmArthinAmeva, jJAta-viditaM bhavati / kiM jJAtaM bhavatItyAkAimAyAmAha-eSa khalu granthaH' ityaadi| __epaH vAyuzastrasamArambhaH khalu nizcayena anya karmavandhaH, kAraNe TIkArtha-- jisa purupane tIrthaMkara bhagavAn yA unake anuyAyI zramaNa nimranthoM ke mukhAravinda se sunakara sarva sAvadha kA tyAgarUpa saMyama aMgIkara kiyA hai vaha vAyukAya ke samAraMbha ko ahitakara aura abodhijanaka samajhatA huA isa prakAra vicAratA hai-~ isa loka meM zramaNa nirmayoM ke upadeza se samyagjJAna aura vairAgya prApta karane vAle AtmArthI janoM ko hI yaha vidita hotA hai ki---- vAyuzastra kA yaha samAraMbha nizcitarUpa se karmabaMdha kA kAraNa hai| kAraNa meM TIkAthe--je puruSe tIrthakara bhagavAna athavA temanA anuyAyI zramaNa-nigraMthAnA sukhAravindathI sAMbhaLIne sarva sAvadhanA tyAgarUpa saMyama aMgIkAra karyo che, te vAyukAyanA samAraMbhane ahitakara ane abAdhijanaka samajatA thakA A pramANe vicAre che A lokamAM zramaNa nirmanA upadezathI samyajJAna ane vairAgya prApta karavAnuM vALA AtmArthI ne ja e jANavAmAM che ke vAyuzastra ane samAraMbha nizcitapathI karmabaMdhanuM kAraNa che. kAraNamAM Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 su. 5 vAyuvirAdhanAdopaH 699 TIkA---- tad bravImi vAyukAyahiMsayA yathA bahuvidhAH prANinaH praNazyanti, tat kathayAmi-saMpAtimA utpatyotpatyapatanazIlA, prANAH pANinaH santi = vAyukAyamAzritva vidyante / ete saMpAtimAH Ahatya vyajanatAlacantavastrAdibhiH modbhAvitavAyukAyAdAghAtaM mApya, saMpatantim-vAyuvegasamAkRpTAH prANApagamAyodvignAstatraiva vAyukAye saMvizanti, saMzlipyantItyarthaH / / ___sparza ceti / sparzo'syAstIti sparzaH sparzavAn , taM sparzavAyukAya, spRSTAH = sparzakartAra, ApatvAt kartari ktaH / eke vAyuvegasamAhatAH prANinaH, saMghAtamApadhante-parasparasaMgharpaNa gAtrasaMkocaM prApnuvanti / ye tatra vAyukAye saMpatitAH saMghAtamApadhante, te tatrayAyukAye TIkArya--vAyu kI hiMsA se aneka prakAra ke prANiyo kA dhAta kisa prakAra hotA hai so kahatA hU~ / saMpAtima arthAt uDa-UDakara par3ane vAle aneka jIva vAyukAya ke Azrita rahate haiN| ye saMpAtima jIva paMkhA, tAlavRnta-paMkhA ki eka jAti, vastra Adi se UdIraNA kI huI vAyukAyadvArA AghAta pAkara gira paDate haiM, arthAt vAyu ke vega se khiMcakara ghabarAye hue vAyukAya ke sAtha ho juDa-se jAte haiN| yahA sparza kA artha haiM sparzavAn arthAt vAyu / koI-koI vAyu ke vega se Ahata hue jIva saMghAta ko prApta hote hai arthAt paraspara ragaDa khAkara sikuDa jAte haiN| vAyukAya meM par3e hue jo jIva sikuDa jAte haiM ve vAyukAya ke AghAta se TIkAtha-vAyukAyanI hiMsAthI aneka prakAranAM prANIone ghAta kevI rIte thAya che. te huM kahuM chuM -saMpatima-uDI-uDIne paDavAvALA aneka jIva vAyukAyanA Aza rahe che. te saMpatima jIva, paMkhA, tADapatra, vastra AdithI udIraNA karAelA vAyukAyadvArA AghAta pAmIne paDI jAya che. arthAt vAyunA vegathI kheMcAIne gabharAelA vAyukAyanI sAthe ja joDAI jAya che ahIM sthane artha chesparzavAna--arthAta vAyu keI-kaI vAyunA vegathI Ahata-tADana karAelA jIva saMghAtajathApaNAne prApta thAya che. arthAt paraspara ghasaDAIne saMkocAI jAya che. vAyukAyAmAM paDelA je cha saMkocAI jAya che te vAyukAyanA AghAtathI muchita Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 AcArAstre samArambheNa = vAyukAyopamardanarUpasAvadyavyApAreNa, ime= vAyukArya vihinasti / tathAvAyuzakhaM samArabhamANaH - vyApArayan, anyAn pRthivIkAyAdIn anekarUpAn sthAvarAMsAMtha, mANAn =mANinaH vihinasti = upamardayati // sU0 4 // vAyuzakhaM samArabhamANA anekavidhAna jIvAn kathaM vihiMsanti, tat ca pratighodhayituM zrIsudharmA svAmI mAha---' se cemi. ' ityAdi / mUlam - se mi-saMti saMpAimA pANA Ahacca saMparyaMti ya, pharisaM ca khalu puDA ege saMghAyamAjjeti / je tattha saMghAyamAjjaMti, te tattha pariyAvajjaMti / je taya pariyAvajjati te tasya udAyaMti // sU0 5 // chAyA tadabravImi - saMti saMpAtimAH prANAH, Ahatya saMpatanti ca sparza ca khalu spRSTA eke saMghAtamApadyante / ye tatra saMghAtamApadyante, te tatra paryApadyante / ye tatra padyante te tatrApadrAvanti // 5 // dvArA ve vAyukAya kA ghAta karate haiN| tathA vAyukAya ke zakhoM kA prayoga karate hue pRthvI kAya Adi aneka prakAra ke sthAvaroM kA, tathA trasa jIvoM kA upamardana karate haiM ||suu. 4 // vAyukAya ke zastroM kA prayoga karane vAle nAnA prakAra ke jIvoM ko hiMsA kaise karate haiM ? yaha batalAne ke lie zrI sudharmA svAmI kahate haiM:--' se bemi . ' ityAdi / mUlArtha -- vaha maiM kahatA hU~ - ekAeka uDakara ApaDate haiM, aura vAyukAya se spRSTa hokara koI-koI saMghAta ko prApta hote haiM unakA zarIra sikur3a jAtA hai, jAte haiM | sU0 5 // paDane vAle jIva haiM jo acAnaka saMghAta ko prApta hote haiM / jo mUrchita ho jAte haiM, ve mara bhI vAsukAyane dhAta kare che. tathA vAyukAyanA zasrAnA prayoga karatA thakA pRthvIkAya sAhine praaranA sthaavre| tathA trasalavAnuM upabharhana (nAza) ure che. // 4 // vAsukAyanA zastronA pratyeAga karavAvALA nAnA prakAranA jIvAnI hiMsA kevI rIte mere che ? me tApapA bhATe zrI sudharmA svAbhI De che:-' se bemi. ' ityAdi. mUlA~huM te kahu chuM-ekAeka (ecitA) uDIne paDavAvALA jIva che. te acAnaka AvI paDe che, ane vAyukAyathI pRSTha thaIne kaI-kaI jathArUpe thAya che. je sadhAta-samudAya-jathArUpamAM prApta thAya che, tenuM zarIra sa phreMcAI jAya che, bhUrchita ya laya che, bhane te bharI pazu laya hai. // sU. 5 // Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 su. 6 vAyuvirAdhanAparihAraH 701 etyaM satyaM asamAraMbhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhvNti| taM pariNAya mehAvI va sayaM vAusatthaM samAraMbhejjA, Neva'gaNehiM vAusasthaM samAraMbhAvejjA, NevaNyo vAusatthaM samAraMbhate samaNujANejjA, jassete bAusatyasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti, se hu muNo pariNNAyakamme-tti vemi / / saM06 // chAyAatra zatvaM samArabhamANasya ityete ArambhAH aparijJAtA bhavanti / atra zastramasArabhamANasya ityete ArammAH parijJAtA bhavanti / taM parijJAya medhAvI naiva svayaM vAyuzastra samArabheta, naivAnyairvAyuzastra samArambhayet , naivAnyAn vAyuzavaM samAramamANAn samanujAnIyAt / yasyete vAyuzastrasamArambhA parijJAtA bhavanti, sa khalu muniH parijJAtakarmA, iti bravImi // suu06|| / TIkAatra-asmin vAyukAye, zastraM-pUrvoktamakAra samArabhaNAsya vyApAsyataH, ityete--pUrvoktAH trikaraNatriyogaiH kRtA ArambhAcAyukAyopamardanarUpAH ko karmava kA kAraNa nahIM samajhatA / vAyukAya meM zastrI kA vyApAra na karane vAlA ina vyApAroM ko karmabaMdha kA kAraNa samajhatA hai| use jAnakara vivekI purupa svayaM vAyu zastra kA Arambha na kare, dUsaroM se vAyuzastra kA Arambha na karAve aura vAyuzala kA Arambha karane vAloM kA anumodana na kare / jo vAyukAya ke zastroM ke vyApAra ko jAnatA hai vahI muni hai, vahIM sAvadha vyApAra kA tyAgI hai| aisA maiM kahatA hU~ / / sU0 6 // TIkArtha-vAyukAya ke viSaya meM pUrvokta zastroM kA upayoga karane vAlA tIna karaNa tIna yoga se kiye jAne vAle aura vAyukAya ke ghAtaka sAvadha vyApAroM ko karmabaMdha karmabaMdhanuM kAraNa samajatA nathI, vAyukAyamAM zone vyApAra nahi karavAvALA te vyApArane karmabaMdhanuM kAraNa samaje che. tene jANIne vivekI purUSa pote vAyuzAstrane AraMbha kare nahi, bIjA pAse vAyuzaane AraMbha karAve nahi, ane vAyu ane AraMbha karavAvALAne anudAna Ape nahi, je vAyukAyanA zastronA vyApArane jANe che teja bhuni cha. tara sAvadha vyApArana tyAgI che. mArca-( 40 pramANe) I I dhru.||suu. 1 // TIkAI-vAyukAyanA viSayamAM pUrvokta zastrone upayoga karavAvALA, traNa karaNa traNagathI karavAmAM AvatA ane vAyukAyanA ghAtaka sAvadha vyApArane kamabaMdhanuM kAraNa Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 bhAcArAgasatre saMzliSTA paryApadyante vAyukAyApAtena mUmiApnuvanti-praNaSTacetanA bhavantItyarthaH / ye tatra-paryApadhante, te tatra vAyukAye, apadrAvantimANeviyujyante / / vAyuzastrasamArambheNa na kevalaM vAyujIvavirAdhanA jAyate, kintu sarvadiksaMcAriNAM saMpAtimajIvAnAmanyepAM ca bahuvidhAnAM hiMsA'pi durnivArA bhavatIvi bhAvaH // suu05|| ___evaM vAyukAyasya sacittatvaM viditvA munitvamAptaye trikaraNa-triyogaistatsamArammo varjanIya ityAzayenAha- etya satyaM.' ityAdi / mUlametya satya samArambhamANassa iccete AraMbhA apariNAyA bhavaMti / mUrchita ho jAte haiM-unakI cetanA naSTa ho jAtI hai, aura jo mUrchita ho jAte haiM ve prANoM se rahita ho jAte haiM arthAt mara jAte haiM / vAyukAya ke zastra kA Arambha karane se akele vAyukAya kI hI virAdhanA nahIM hotI varan samI dizAo meM phirane vAle saMpAtima jIvoM kI tathA anya aneka prakAra ke jIvoM ko hiMsA honA bhI anivArya hai // sU0 5 // isa prakAra vAyukAya kI sacittatA samajhakara sAdhutA prApta karane ke lie tIna karaNa tIna yoga se vAyukAya kA samArambha tyAgane yogya hai / isa Azaya se sUtrakAra kahate haiM-- 'estha satya.' ityaadi| mUlArtha-vAyukAya ke viSaya meM zastra kA vyApAra karane vAlA ina byApAroM thaI jAya che tenI cetanA nAza pAmI jAya che. ane je mUchita thaI jAya che te prANathI rahita paNa thaI jAya che arthAt maraNa pAme che. vAyukAyanA zastrane AraMbha karavAthI, ekalA vAyukAyanA jInIja virAdhanA thAya che eTaluM ja nahi paraMtu sarva dizAomAM pharavAvALA saMpAtima chavAnI tathA anya aneka prakAranA jInI ghAta thavI te paNa anivArya che. . paNa A pramANe vAyukAyanI sacittatA samajIne sAdhutA prApta karavA mATe traNa karaNa traNa cogathI vAyukAya samAraMbha tyAga karavA cogya che. e AzayathI sAra 4 cha:-'etya satyaM.' tyA malA --vAyukAyanA viSayamAM zabane vyApAra karavAvALAo e vyApArane Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pan a son AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u.7 mU. 6 vAyuvirAdhanAparihAraH 703 sAvadhavyApArAH, parijJAtA-sa-parikSayA bandhakAraNatayA viditAH, pratyAkhyAnaparijayA ca parivanitA bhavanti, sa eva parijJAtakarmA-trikaraNatriyogaiH parivarjitasakalasAvadhavyApAraH, munirbhavati / - nanu trikaraNatriyogairvAyukAyavirAdhanAparihAreNa yastu parijJAtakarmA sa eva munirbhavatItyuktaM tatkathamupapadyate ? yato hi gacchatA tiSThatA AsInena svapatA bhuJAnena bhApamANena vAyukAyavirAdhanA duSpariharA kathaM tarhi munizcaret tiSTheta AsIta zayIta bhunjIta bhASeta ? iti / atrocyate-muninAM sarva svakartavyaM yatanayaiva saMpAdanIyam , ata evoktaM bhagavatA-- pharmayadha kA kAraNa jAna liyA aura pratyAkhyAnaparijJA se tyAga diyA hai vahI tIna karaNa aura tIna yoga se tyAga karane vAlA muni hotA hai / zaMkA---'tIna karaNa aura tIna yoga se vAyukAya kI virAdhanA kA tyAga karane vAle hI muni hote haiN| yaha kathana kisa prakAra sahI ho sakatA hai ? calane, Thaharane, vaiThane, sone, AhAra karane aura bhASaNa karane meM vAyukAya kI virAdhanA se baca nahIM sakate / aisI dazA meM muni kaise cale, kaise Thahare kaise baiThe, kaise soe, kaise bhojana kare aura kaise bole ? samAdhAna---muni ko apanI saba kriyAe~ yatanApUrvaka hI karanI caahie| bhagavAnne kahA hai: bandhanuM kAraNa che" ema jANI lIdhuM che ane pratyAkhyAnapariNAthI tene tyajI dIdhA che, te traNa karazuM ane traNagathI tyAga karavAvALA muni heAya che. zakA-traNa karaNa ane traNagathI vAyukAyanI virAdhanAne tyAga karavAvALA ja muni hoya che. A vacana kevI rIte sAcuM hoI zake che? cAlatAM, besatAM, rokAtAM, sutAM, bhojana karatAM ane bhASaNa karatAM vAyukAyanI virAdhanAthI bacI zakAtuM nathI. evI dazAmAM muni kevI rIte cAle, kevI rIte bese, kevI rIte kAya, kevI rIte suve, kevI rIte bhajana kare ane kevI rIte bele? samAdhAna-munie pitAnI sarva kriyAo yatanApUrvaka karavI joIe, bhagavAne Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o3 sAvadyavyApArAH, aparijJAtAH=karmabandhakAraNetvenAnavagatAH bhavanti / asminneva vAyukAye, za= mAguktamakAram, asamArabhamANasya = amayu jAnasya ityete= pUrvoktAH, ArambhAH sAdhavyApArAH parijJAtA bhavanti parijJayA parijJAtAH, matyAkhyAnaparijJayA parivarjitA bhavantItyarthaH / cArA jJaparijJA pUrvikA pratyAkhyAnaparijJA yathA bhavati, taM makAraM darzayati- 'tat parijJAya' ityAdi / tad = vAyukAyArambhaNaM, parijJAya = ' karmabandhasya kAraNaM bhavatI ' tyavagatya, medhAvI = heyopAdeyavivekanipuNaH svayaM vAyuzastraM naiva samArabheta naiva vyApArayet, anyairvAyuzastraM naiva samArambhayet, vAyuzastraM samArabhamANAn anyAn naiva samanujAnIyAt = naivAnumodayet / yasyaite vAyuzastrasamArambhAH=vAyukAyamuddizya zastrastadupamardanarUpAH kA kAraNa nahIM samajhatA / arthAt use yaha jJAna nahIM hotA ki -' ina pApa - kRtyoM se mujhe karma kA baMdha hogA ' lekina isI vAyukAya ke viSaya meM zastroM kA AraMbha na karane vAlA sAvadha vyApAroM ko jJaparijJA se jAnatA hai aura pratyAkhyAnaparijJA se vyAga detA hai / z2aparijJApUrvaka pratyAkhyAnaparijJA jisa prakAra hotI hai so dikhalAte haiM - vAyukAya ke AraMbha ko karmabaMdha kA kAraNa jAnakara heyopAdeya kA viveka rakhane vAlA puruSa svayaM vAyuzastra kA AraMbha na kare, dUsaroM se vAyuzastra kA AraMbha na karAve aura vAyuzastra kA AraMbha karanevAloM kA anumodana na kare / jisane vAyukAya saMbaMdhI ina AraMbhoM kA arthAt sAvadha vyApAroM ko jJaparijJA se samajatA nathI. arthAt temane e jJAna thayuM nathI ke- pApakRtcAthI mane kamane madha thaze.' paraMtu A vAyukAyanA viSayamAM zastronA AraMbha nahe karavAvALA sAvadha vyApArane sarijJAthI jANe che, ane pratyAkhyAnaparijJAthI tyajI de che. jJaparijJApUrvaka pratyAkhyAnarijJA je pramANe hAya che. te batAve che vAyukAyanA AraMbhane kamakha dhanuM kAraNa jANIne heya-upAdeyanA viveka rAkhavAvALA puruSa poteja vAyuzastranA AraMbha kare nahi. khIjA pAse vAyusanA AraMbha karAve nahi. ane vAyuzananA AraMbha karavAvALAne anumAdana Ape nahi. je vAyukAyasa badhI e Ara lene arthAt sAvadya vyApArone rUpajJAthI 'kama Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhya0 1 u. 7 sU. 6 vAyuvirAdhanAparihAraH 703 sAvadha vyApArAH parijJAtA:-jJa-parijJayA candhakAraNatayA viditAH pratyAkhyAna - parijJayA ca parivarjitA bhavanti, sa eva parijJAtakarmA - trikaraNatriyogaiH parivarjitasakalasAvadha vyApAraH, munirbhavati / nanu trikaraNa triyogairvAyukAyavirAdhanAparihAreNa yastu parijJAtakarmA sa eva munirbhavatItyuktaM tatkathamupapadyate ? yato hi gacchatA tiSThatA AsInena svapatA sabjAnena bhASamANena vAyukAyavirAdhanA duSpariharA kathaM tarhi munizvaret tiSThet AsIta zayIta bhujIta bhASeta ? iti / atrocyate muninAM sarvaM svakarttavyaM yatanayaitra saMpAdanIyam, ata evoktaM bhagavatA - karma kA kAraNa jAna liyA aura pratyAkhyAnaparajJA se tyAga diyA hai vahI tIna karaNa aura tIna yoga se vyAga karane vAlA muni hotA hai / zaMkA---'tIna karaNa aura tIna yoga se vAyukAya kI virAdhanA kA tyAga karane vAle hI muni hote haiM" yaha kathana kisa prakAra sahI ho sakatA hai ? calane, Thaharane, baiThane, sone, AhAra karane aura bhASaNa karane meM vAyukAya kI virAdhanA se baca nahIM skte| aisI dazA meM muni kaise cale, kaise Thahare kaise baiThe, kaise soe, kaise bhojana kare aura kaise bole ? samAdhAna - muni ko apanI saba kriyAe~ yatanApUrvaka hI karanI cAhie | bhagavAn kahA hai: anyanuM kAraNa che' ema jANI lIdhuM che ane pratyAkhyAnaparijJAthI tene tyajI dIdhA che, te traNa karaNa ane traNacaiAgathI tyAga karavAvALA muni hAya che. ( zakA traNa karaNa ane traNayeAgathI vAyukAyanI virAdhanAnA tyAga karavAvALA ja muni haiAya che." A vacana kevI rIte sAcu' heI zake che? cAlatAM, besatAM, zakAtAM, sutAM, bhAjana karatAM ane bhASaNa karatAM vAyukAyanI virAdhanAthI kheMcI zakAtuM nathI. evI dazAmAM muni kevI rIte cAle, kevI rIte ese, kevI rIte zAkAya, kevI rIte suve, kevI rIte bhAjana kare ane kevI rIte bele ? samAdhAnamunie peAtAnI sarva kriyAe yatanApUrvaka karavI joie, bhagavAne 'dhuM che. Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 " jayaM care jaya ciTThe, jayamAse jayaM sae / jayaM bhujato bhAsato, pAvakam na dhaMdhaI " // 1 // AcArAtsUtre nanu gamanAgamanAdau yatanAyAH saMpAdyatve'pi bhASaNayatanA kathaM vidheyA ? kathamapi bhASaNe hi vayukAyavirAdhanA parihane na zakyate kathaM muniryatanayA bhASeta ? bhASaNe vAyukAyavirAdhanayA sArddhaM mRkSmavyApisaMpAtimajIvAnAmapi virAdhanA'vazyambhAvinI, teSAM cAyuvegasamAkRSTAnAmAhatya saMpatanena, bAyusaMsparzena ca saMghAta paryApatya-padrAvaNAntaM bhavatItyatraivoddeze'bhihitatyAta 1 iti ceducyate mukhavatrikAbaMdhanaM bhASaNayatanA bhagavatA pratiyodhitA, epa vAyukAya"yatanApUrvaka cale, yatanApUrvaka khaDA rahe, yatanApUrvaka baiThe, yatanApUrvaka soe, yatanApUrvaka bhojana kare aura yatanApUrvaka bole to (sAdhu) pApakarma kA baMdha nahIM karatA hai " // 1 // zaGkA - jAne-Ane meM yatanA saralatA se ho sakatI hai magara bolane kI yatanA kisa prakAra karanI cAhie ? bolane meM cAyukAya kI virAdhanA kIsI bhI prakAra nahIM Tala sakatI to muni kisa prakAra bhASaNa kare ?, bhApaNa karane meM vAyukAya kI virAdhanA ke sAtha sarvatra vyApta choTe-choTe saMpAtima jIvoM ko virAdhanA bhI avazya hotI hai / isI uddeza meM batalAyA gayA hai ki-saMpAtima jIva vAyu ke vega se khiMcakara A paDate haiM aura vAyu ke sparza se saMghAta ko prApta hote haiM, mUrchita ho jAte haiM aura mara, bhI jAte haiM / samAdhAna -- bhagavAn ne mukhavatrikA bA~dhanA bhASaNo ko yatanA batalAI hai / yatanApUrvaka cAle, catanApUrvaka ese, catanApUrvaka rAkAya; catanApUrvaka suve, yatanApUrva lona 4re, ane yatanApUrva 4 gole to (sAdhu) pAtha manodha uztA nathI. // 1 // zaMkA--javA AvavAmAM yatanA saralatApUrvaka thaI zake che, paraMtu khelavAnI yatanA kevI rIte karavI joIe? khelavAmAM vAyukAyanI virAdhanA kAI paNa prakArathI TaLI zakatI nathI, te muni kevI rIte bhASaNa kare ? bhASaNa karavAmAM vAyukAyanI virAdhanAnI sAthe sarvatra vyApta nAnA-nAnA sapAtima jIvAnI virAdhanA paNa avazya thAya che. A uddezamAM batAvavAmAM Avyu che kesa...pAtima jIva vAyunA vegathI kheMcAIne AvI paDe che; ane vAyunA sparzathI saMghAta-(samudAya)ne pAme che, bhUrchita ya laya che. mane bharaSu pachu thAme che. samAdhAna-bhagavAne mukhavikA khAdhavI te bhASaNunI yatanA matAvI che. A vAyukAyanA Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi -TIkA adhya0 1 u. 7sU. 6 mukhavastrikA vicAraH ..705 samArambhaH granthamohamAranarakarUpastasmAdahito'yamiti matvA vAyukAyavirAdhanayA zAntimArgAvalambinaH saMyaminaH prANAn dhArayitumapi nAvakAGkSantItyatraivodeze samupadizatA bhagavatA bhASaNayatanArUpaM mukhavastrikAvandhanamiti sUcitam / uktaJca samutthAnasUtra- "........ tao pacchA goyamA ! saliMge muhapati muheNa saddhiM baMdhe // 1 // arat: NaM bhaMte! pimANA 1 goyamA! muhaSpamANA muhapattI | muhapattI NaM bhaMte ! kassa vatsa kaDe ? goyamA ! egassavi seyavatyassa NaM apuDalAe muhapatti kareha // 2 // kasa muhapattI ana puDhalAI ? goyamA ! anukamma dahaNa hUM || muddatI NaM bhaMte 1, kahaM baMdhe ?, goyamA ! egakanneNa duccannappamANeNa doreNa saddhi muhe baMdhe | muhapIeNaM bhaMte 1 ke ahe ?, goyamA ? jaNNaM muhaaMte sai vaTTati se teNaM muhapattI / kassadvaMbhaMte ! muhapatti muheNasaddhiM baMdhe ?, goyamA ! saliMgavAujIvarakkhaTuM // 3 // jaNaM bhaMte ! muhapattI vAujIvarakkhaNaTThAe to ki suhumavAukA yajIvarakkhaNaDAe vA vAyaravAkayajIvarakkhaNaTTAe vA ? goyamA ! goti suhumabAukAyajIvarakkhaNaTTAe vAyaravAkayajIvarakkhaNaTTAe / no-ti avisesa, evaM te savvevi arihaMtA pavaccati // 4 // " iti / yaha cAyukAya kA samAraMbha grantha hai, moha hai, mAra hai, naraka hai aura isa kAraNa mahitakArI hai, ata eva zAnti - mokSamArga kA avalambana karane vAle saMyamI vAyukAya kI virAdhanA karake apane prANoM kI bhI icchA nahIM karate / isI uddeza meM bhagavAn ne upadeza dete hue bhASA yatanArUpa mukhavastrikA kA bA~dhanA sUcita kiyA hai / samutthAna sUtra meM kahA bhI hai: sabhAraMbha graMtha che, bhoDa che, bhAra che, naraha che, ane te zara bhaDitArI hai. bheTalA mATe zAMti-makSa mArganuM avalaMbana karavAvALA saMyamI vAyukAyanI virAdhanA karIne pAtAnA prANanI paNa IcchA karatA nathI. A uddezamAM bhagavAne upadeza ApatA thakA bhASA catanArUpa mukhastikA bAMdhavAnI sUcanA karI che. samutthAnasUtramAM kahyuM paNa che. pra. A.-89 Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 - - chAyA" ....tataH pazcAt gautama ! saligo mukhapatrI mukhena sAI panIyAi / mukhapatrI khalla bhadanta ! kiMmamANA ?, gautama ! mukhamamANA mukhapatrI / mukhapatrI khalu bhadanta ! kena yatreNa kRtA ?, gautama ! ephasyApi tavastrasyASTapuTako mukhapatrI kuryAt // 2 // kasmai arthAya bhadanta ! mukhapatrI khalu apapaTakA ?, gautama ! aSTakama dahanArtham / mukhapatrI bhadanta ! kathaM vadhnIyAt ?, gautama ! ekakarNena dvitIpakaNe "....gautama / tatpazcAt svaliMgI sAdhu mukha ke sAtha mukhapattI bA~dhe // 1 // prazna-bhagavAn / mu~hapattI kA kyA pramANa hai| uttara-gautama / muMha ke barAbara muMhapattI hotI hai| prazna-bhagavAn / mu~hapattI kisa vasa kI hotI haiM ! uttara-gautama ! epha sapheda vana kI ATha puTakI mu~hapattI hotI hai // 2 // prazna-bhagavAn ! muMhapattI mATha puTakI kyoM honI cAhie ! uttara-gautama ! ATha pharmoM ko bhasma karane ke lie| prazna-bhagavAn ! mu~hapattI kisa taraha bA~dhanI cAhiye ! ucara-gautama ! eka kAna se dUsare kAna taka lambe Dore ke sAtha muMhapattI mukha para cAdanI caahie| "....gautama! tapazcAt 5giI sAdhu bhuga sAthai bhumapatti dhi. (1) prazna-bhagavAna muhapatInuM zuM pramANa che? uttara-gautama! mukhanI barAbara muhapattI hoya che. prasa-bhagavana! muMhapatI kayA varanI bane che? uttara-gautama! eka sapheda vastranI ATha thaDanI muMhapatI hoya che. (2) prazna-bhagavan! muMhapattI ATha paDenI zA mATe hevI joIe ? uttara-gautama! ATha karmone bharama karavA mATe. prazna-bhagavana, muMhapattI kevI rIte bAMdhavI joIe? uttara-gautama! eka kAnathI bIjA kAna sudhI lAMbA dorAnI sAthe muMhapattI mukha para bAMdhavI joIe. Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u. 7 su. 6 mukhapatrikAvicAraH 707 pramANadavarakeNa sarddha mukhe badhnIyAt mukhapatryA bhadanta ! ko'rthaH ?, gautama ! yatkhalu mukhAnte sadA varttate tenArthena mukhapatrI / kasmai arthAya bhadanta ! mukhapatra mukhena sArddha vaghnIyAda ?, gautama ! svaliGgavAyujIvarakSaNArtham // 3 // yadi khalu bhadanta ! mukhapatrI vAyujIvarakSaNArthAya tatkiM sUkSmavAyukAyajIvarakSaNAya yA yAdavAkayajIvarakSaNArthAya ? gautama ! no iti sUkSmavAyukAyajIvarakSaNArthAya ( kintu ) vAdaravAyukAyajIvarakSaNArthIya, no iti avizeSam evaM te sarve'pi antaH dhruvanti // 4 // iti / , ? saMmati kecinmunimmanyA sukhavastrikAvandhanaM pratiSedhayanti teSAmAcAryAstu prazna- bhagavAn ! mu~hapattI kA artha kyA hai ! uttara - vaha sadaiva mu~ha para baMdhI rahatI hai isa lie vaha mu~hapattI kahalAtI hai / prazna- kisa prayojana se mu~hapattI mukha para bAMdhanI cAhie ? uttara - mu~hapattI bA~dhanA sAdhu kA svaliMga hai isa lie, tathA vAyukAya ke jIvoM kI rakSA ke lie mu~hapattI dhI jAtI hai ||3|| prazna- bhagavAn agara vAyukAya kI rakSA ke lie mu~hapatI hai to sUkSma vAyukAya kI rakSA ke lie hai yA cAdara vAyukAya kI rakSA ke lie ? uttara - sUkSma vAyukAya kI rakSA ke lie nahIM kintu vAdara vAyukAya ke jIvoM kI rakSA ke lie hai| sabhI arhanta aisA hI kahate haiM " // 4 // Ajakala apane ko muni mAnane vAle koI-koI mukhavatrikA ke bA~dhane kA prazna- bhagavan ! muMDayattInA artha zuM che ? uttara--gautama ! te hamezAM mudhmapara mAMdhI rahe che. tethI te muMDapattI vAya che, prazna-zuM prayajanathI saMtupattI sukhapara bAMdhavI joIe ? uttara-muhapattI khAMdhavI te sAdhunuM svaliMga che e mATe, tathA vAyukAyanA jIvAnI rakSA mATe muhapattI bAMdhe. (3) prazna-bhagavan ! agara vAyukAyanI rakSA mATe, suMhapattI che. te zu' sUkSma vAyukAyanI rakSA mATe che. athavA Adara vAyukAyanI rakSA mATe che? uttara--sUkSma vAyukAyanI rakSA mATe nahi parantu khAdara vAyukAyanA jIvAnI rakSA bhATe che. sarva arhanta se prabhAvena he che. (4) mAja kAla pAtAne muti mAnavAvALA kAi keI sukhastrikA mAMdhavAne niSedha Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 mApArAce chAyA ".....tataH pazcAt gautama ! saligo mukhapatrI mukhena sArddha vanIyAt / ' mukhapatrI khalla bhadanta ! kiMmamANA?, gautama ! mukhamamANA mukhapatrI / mukhapatrI khala bhadanta ! kena vastreNa kRtA ?, gautama ! ekasyApi zvetavastrasyATapuTakAM mukhapatrI kuryAt // 2 // kasmai arthAya bhadanta ! mukhapatrI khalu aSTapaTakA ?, gautama ! akamedahanArtham / mukhapatrI bhadanta ! kathaM vaghnIyAva ?, gautama ? ekakarNena dvitIyakaNe. "....gautama / tatpazcAt svaliMgI sAdhu mukha ke sAtha mukhapattI bA~dhe // 1 // prazna-bhagavAn / mu~hapattI kA kyA pramANa hai ! uttara-gautama ! muMha ke barAbara mu~hapattI hotI hai| prazna-bhagavAn ! mu~hapattI kisa vastra kI hotI haiM ! uttara-gautama ! eka sapheda vasa kI ATha puTakI mu~hapattI hotI hai // 2 // prazna-bhagavAn / mu~hapattI ATha puTakI kyoM honI cAhie ! uttara-gautama ! ATha karmoM ko bhasma karane ke lie| prazna-bhagavAn ! mu~hapatI kisa taraha bA~dhanI cAhiye ? uttara-gautama / eka kAna se dUsare kAna taka lambe Dore ke sAtha muMhpattI mukha para bA~dhanI caahie| "....gautama! tatpazcAt paliMgI sAdhu bhuma sAthe bhumapatti sAMdhe. (1) prazna--bhagavAna ! muMhapatInuM zuM pramANa che? uttara-gautama. mukhanI barAbara muhapatI hoya che. prazna-mapan! muMpattI 4yA pasanI mana cha ? uttara-gautama! eka sapheda vastranI ATha paDanI muMhapatI hoya che. (2) prazna--bhagavan! muMhapattI ATha paDanI zA mATe hevI joIe? uttara-gautama! ATha kamene bhasma karavA mATe. HA-! muMDapattI va zata mAdhavI naye ? - uttara-gautama! eka kAnathI bIjA kAna sudhI lAMbA derAnI sAthe muMhattA bhubha 52 mAdhavI na . / Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi TIkA adhya. 1 u. 7 naM. 6 mukhavastrikAvicAraH 707 pramANadavarakeNa sarddha mukhe badhnIyAt mukhapacyA bhadanta ! ko'rthaH ?, gautama ! yatkhalu mukhAnte sadA varttate tenArthena mukhapatrI / kasmai arthAya bhadanta ! mukhapatrIM mukhena sArddhaM vaghnIyAt ?, gautama ! svaliGgavAyujIvarakSaNArtham // 3 // yadi khalu bhadanta ! mukhapatrI vAyujIvarakSaNArthAya tatkiM sUkSmavAyukAyajIvarakSaNAya vA vAdarAyukAyajIvarakSaNArthAya ? gautama ! no iti sUkSmavAyukAyajIvarakSaNAryAya, ( kintu ) vAdaravAyukAya jIvarakSaNArthIya, no iti avizeSam evaM sarve'pi antaH bruvanti // 4 // iti / > saMpati kecinmunimmanyA mukhavakhikAvandhanaM pratipedhayanti teSAmAcAryAstu prazna- bhagavAn ! mu~hapattI kA artha kyA hai ? uttara-vaha sadaiva mu~ha para baMdhI rahatI hai isa lie vaha mu~hapattI kahalAtI hai / prazna- kisa prayojana se mu~hapattI mukha para bAMdhanI cAhie ! uttara- mu~hapatI bA~dhanA sAghu kA svaliMga hai isa lie tathA vAyukAya ke jonoM ko rakSA ke lie mu~hapatI bA~dhI jAtI hai // 3 // prazna- bhagavAn agara vAyukAya kI rakSA ke lie mu~hapatI hai to sUkSma vAyukAya ko rakSA ke lie hai yA cAdara vAyukAya kI rakSA ke lie 1 uttara- sUkSma vAyukAya kI rakSA ke lie nahIM kintu bAdara vAyukAya ke jIvoM ko " rakSA ke lie hai| sabhI arhanta aisA hI kahate haiM 11811 Ajakala apane ko muni mAnane vAle koI koI mukhafant ke bA~dhane kA prazna-bhagavan! suhupattInA atha zuM che? uttara-gautama! te hamezAM mukhapara bAMdhI rahe che. tethI te suhupattI kahevAya che. praznanuM pracAjanathI suMhapattI mukhapara mAMdhavI joIe? uttara-muhupattI bAMdhavI te sAdhunuM liMga che e mATe, tathA vAyukAyanA jIvAnI rakSA mATe muhapattI khAMdhe. (3) prazna--(bhagavan! agara bAyubhayanI rakSA bhATe, bhuMDapattI che, to zuM sUkSma vAyukAyanI rakSA mATe che. athavA mAdara vAyukAyanI rakSA mATe che? uttara--sUkSma vAyukAyanI rakSA mATe nahi parantu khAdara vAyukAyanA jIvonI rakSA bhATe che. sarva arhanta se prabhAvena he che. (4) Aja kAla peAtAne muni mAnavAvALA kaI-kaI mukhavastrikA mAMdhavAnA niSedha Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 708 mAbArAgAce mukhavatrikAbandhanaM svIkurvantyeva / uktazca jinamatiziSyapUrNabhadragaNikatAtimuktakacaritre (zlokeSu 80-81-82) " athAnanyamukhastiSThan , puravo nizcalAsanaH / mAnnalivaMdanadvAre, dadhAno mukhavatrikAm / / 80 // ityAdi yAvatzruzrAvAsau zrutasyArtha,-matimuktamunirmudA" // 2 // iti vikramasaMvatsare dvaghazItyadhikadvAdazazata (1282) parimite pUrNabhadragaNinA viracito'yamatimuktakacaritranAgheyo granyaH, yasyAsmin vikramasaMvatsare dvayadhikadvisahasra (2002) parimite viMzatyadhikasaptazata (720) varSANi vyatItAni itazca sphuTametadavagamyate mukhavastrikAyandhana-sAdara parigRhotaM tepAmAcAryastadanuyAyibhizca / niSedha karate haiM / parantu unake AcArya mukhavatrikA bAMdhanA svIkAra karate haiM / jinapati ke ziSyapUrNabhadragaNiviracita 'atimuktakacaritra' (gloka 80-81-82). meM kahA haiM: ___ "para-padArthoM meM sukha na mAnane vAlA, nizcala Asana se sAmane hAtha joDakara mukha para mu~hapato dhAraNa kiye hubha atimuktaka munine zrutakA artha sunA // 80-82 / / vikrama saMvata 1282 meM pUrNabhadra gaNine yaha atimuktakacaritra nAmaka graMtha likhA hai / isa saMvat 2002 taka use 720 varSa ho cuke haiM / isa se spaSTa jJAta hotA hai ki unake AcAryone aura unake anuyAyiyoMne -mukhavatrikA kA - bA~dhanA AdarapUrvaka-- aMgIkAra kiyA hai| kare che. paraMtu temanA AcArya mukhavastrikA bAMdhavAnuM svIkAra kare che. jinapatinA ziSya pUrNabhakagaNi-viracita "atimuktakacaritra"mAM zloka 80-81-82mAM kahyuM che para padArthomAM sukha nahi mAnavAvALA nizcala AsanathI sAme hAtha joDIne mukhapara muMhapattI dhAraNa karelA atimuktaka munie zratane artha sAMbha. 80-8rA vikrama saMvata 1282mAM pUrNabhadra gaNie A atimuktaka caritra nAmane graMtha lakhyA che. A saMvat 2002 sudhImAM tene 720 varSa vyatIta thaI cUkyAM che. ethI spaSTa jANamAM Ave che keHmanA AcAryoe ane temanA anuyAyioe. mukhatrikA bAMdhavAnuM AdarapUrvaka aMgIkAra karyuM che. Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 3.7 ru. 6 mukhavatrikAvicAraH 709 . aparaca jinapatiziSya va viracite sanatkumAracaritre sanatkumAraratIya-pUrvabhavika-'vikramayazo'-nRpavarNanebhihitam " mukhendurAjanmukhavatrikaya __kayAsa leme virajA dvijauthaiH / nipevitaH pAntaniviSTarAja,--- iMsIva vibhrAji saraH zriyaM yH||1||" sanatkumAraH, tRtIyapUrvajanmani vikramayazo nAma nRpo'bhavad / sa ca paripadi dharmakathAzravaNArtha yathopaviSTastadvarNanaM kurvanAi " mukhendurAjanmukhavatrikatha" ityAdi / vyAkhyA-induriva mukhaM mukhenduH, mukhendI rAjantI mukhavatrikA yasya sa mukhendurAjanmukharastrikA, mukhoparinivaddhAtizuklavastravinirmitadedIpyamAnamukhavatrikaH / virajA nirmalAntaH karaNaH, isake atirikta jinapati ke ziSya lavadvArA racita sanatkumAracaritra meM sanatkumAra ke tIsare pUrvabhavavartI vikramayaza nAmaka rAjA kA varNana karate hue kahA hai sanatkumAra apane tRtIya pUrvabhava meM vikramayaza nAmaka rAjA thA / vaha pariSada meM dharmakathA sunane ke lie jisa prakAra baiThA thA usakA varNana karate hue kahate haiM....'mukhenda.' ityAdi / isakI vyAkhyA isa prakAra hai:---- jisake mukhacandra para mukhavastrikA suzobhita thI arthAt mukha ke Upara ba~dhI haI, sapheda vastra kI banI huI mukhavastrikA se jisakA mukha zobhAyamAna ho rahA thA, jisakA antaHkaraNa nirmala thA aura jo dinoM ke samUha se sevita thA aisA vikramayaza e sivAya jinapatinA ziSya vidvArA racita sanakumAracaritramAM sanaskumAranA trIjA pUrvabhavavatta "vikramaza' nAmanA rAjAnuM varNana karatA thakA kahe che ke sanakumAra pitAnA trIjA pUrvabhavamAM vikramathaza nAmanA rAja hatA, te pariSadamAM (sabhAmAM) dharmakathA sAMbhaLavA mATe je pramANe beThA hatA tenuM varNana karatA thakA kahe -'mukhendu. tyAdi. zanI vyAyAmA pramANe - jenA sukhacandra para mukhavAcikA sumita hatI, arthAta mukha upara bAMdhelI sapheda vastranI banelI mukhavajhikAthI jenuM mukha bhAyamAna thaI rahyuM hatuM, jenuM antAkaraNa nimala hatuM, ane je dvijonA samUhathI sevita hatA, evA vikrama yaza nAmanA rAjA - Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArasa dvijaudhaiH = dvijasamRdai nipecitaH yaH = vikramayazo nRpaH kathAsu dharmakathApariSatnu zriyaM = zobhAM lebhe =mAptavAn / kimiva ? zAnte niviSTA rAjahaMsI yasya tat mAntaniviSTarAjahaMsa, vibhrAji - dedIpyamAnaM sara iva / yathA prAntaniviSTayA rAjahaMsyA vibhrAjamAnaM saraH zriyaM labhate tathA mukhoparinivadvadedIpyamAnamukhavatrikayA vikramayazo nRpaH sadasi zriyaM laghavAnityarthaH / kareNa mukhavatrikAdhAraNe tu karatalAvRtamukhabatrikAyA dIptiH samAcchAditA syAt, kathaM tarhi ' .... rAjanmukhavatrika : ' - ityatra 'rAjan '- padamayoga saMsUcitamukhavastrikAgatamabhAyAH prakAzamAnatA tirohitA bhavet, tarhi rAjahaMsIprabhayA 'vibhrAjI ' - ti sarovizeSaNena sAmyamapi na siddhayet / nAmaka rAjA dharmakathA kI pariSad meM zomA ko prApta huA / kaisI zobhA ko prApta huA ? jaise jisake kinAre rAjahaMsI baiThI ho vaha tAlAva suzobhita hotA hai / jisake kinAre rAjahaMsI baiThI ho vaha tAlAva jaise zobhita hotA hai usI prakAra mukha para baMdhI huI aura dedIpyamAna mukhavastrikA se vikramayaza rAjA vyAkhyAnapariSad meM zobhita huA / agara hAtha se mukhavastrikA pakaDI hotI to mukhavastrikA ko dIpti hathelI se chipa jaatii| aisI sthiti meM '.... rAjanmukhavatrika:' isa pada meM 'rAjana' zabda ke prayoga se masvastrikA kI jo prabhA sUcita kI hai vaha prakAzamAna kaisI hotI ? phira to vaha chipI huI prabhA rahajAtI 1 aura phira sarovara ke kinAre baiThI huI rAjahaMsinI ko unamA bho ThIka nahIM baiTha sakatI / dhama kathAnI 'sabhAmAM zAbhAne pAmyA che. kevI zAbhAne pAmyA che jemake--jenA kinAre rAjasI eThAM hAya te taLAva surabhita thAya che. 1 jenA kinAre rAjahuMsI eThAM hoya te taLAva jevI rIte suzobhita hAya che te pramANe mukha para bAMdhelI ane jhagamagATa zAbhAyamAna mukhavastikAthI vikramayaza rAjA vyAcyA pariSa6 - (salA ) bhAM zolatA hatA. * mAbhAM ' rAjan ' athavA hAthathI mukhastrikA pakaDI hAte te te mukhavaaMkAnI dvISti-prakAza ithesIthI ardha lata sevI sthitibhAM 'rAjanmukhavatrikaH zabdanA prayAgathI mukhavagnikAnI je mA(prakAza) sUcita karI che, te prakAzamAna kevI rIte thAta? pachI teA te DhaMkAelI jevI prabhA. rahI jAta ane pachI sAvaranA kinAre beThelAM rAjaha MsInI upamA kharAkhara ghaTI zakata nahi., Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 3. 7 mR.6 mukhavatrikAvicAraH .711 aparaJca sarasi rAjahaMsI yathA sarvathA'nAtA satI saraHzobhA janayati tathA mukhavastrikA nRpasya zriyaM karotIti tAtparya karatalena mukhavastrikAdhAraNe kathamapi noppdyte| tasmAdetatsanatkumAracaritrapadyaM vikramayazonRpasya sadorakamukhavastrikAvandhanamAsIditi muspaSTamAvedayati / ___ aho! mahIyAn mohamahimA yatsvakIyaguruvarANAM saMpradAyavAkyamapisamullA yanto navInA na kthcitrpnte| vistaratastu jijJAsubhirdazavaikAlikasUtrasya matkRtAcAramaNimapATIkAyAM mayamAdhyayane vilokniiym| isake atirikta--jase rAjahaMsinI vilakula ughADI hokara hI sarovara kI zobhA baDhAtI hai usI prakAra mukhavastrikA rAjA kI zobhA baDhAtI thii| yaha tAtparya hAtha se mukhavatrikA dhAraNa karane meM kisI bhI prakAra nahIM ghaTa sktaa| ataH sanatkukAracaritra kA yaha pada spaSTarUpa se prakaTa karatA hai ki-vikrama yaza rAjA ke mukha para DorAsahita mukhavatrikA baMdhI thii| aho ! moha kI mahimA mahAna hai, jisa ke prabhAva se mAdhunika loga apane guruoM ke paramparA vAkya kA ullaMghana karate hue bhI lajjita nahIM hote / vistAra se samajhane kI icchA rakhane vAle merI racI huI dazavakAlika sUtra kI 'AcAramaNimaMjapA-TIkA ke andara pahale adhyayana meM dekha sakate hai| e sivAya-jevI rIte rAjahaMsanI ekadama ughADI thaIne ja sarovaranI zobhA vadhAre che, tevI ja rIte mukhavajhikA rAjAnI zobhA vadhAratI hatI. A tAtparya hAthathI mukhavastrikA ghAraNa kare che athavA karavAthI keI paNa prakAre banI zake nahi. e kAraNathI sanakumAracaritra e pada spaSTarUpathI batAvI Ape che ke - vikrama yaza rAjAnA mukhapara derAsahita mukhavastrikA bAMdhI hatI. ahe! mohane mahimA mahAna che, jenA prabhAvathI Adhunika loka pitAnA guruonA paramparA vAkayanuM ullaMghana karatA paNa zaramAtA nathI. vistArathI samajavAnI IcchA rAkhavAvALA, mArI racelI dazavaikAlikasUtranI 'mAcAramaNimaMjuSA'-rAjAnI 12 paDeadhyayanamA na cha . Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 iti pravImi iti tatsarvaM pravImi bhagavataH samIpe yathA zrutaM tathA kathayA " mItyarthaH // 06 // atha pajIvanikAyArambhakaraNena karmabandho bhavatItyAha-' etyapi ityAdi / mUlam epi jANa upAdIyamANA, je AyAre Na ramaMti, AraMbhamANAviNayaM vayaMti, chandovaNIyA ajjhovavaraNa AraMbhasattA pakaraMti saMgaM // sU0 7 // chAyA - " avApi jAnIhi upAdIyamAnAH ye AcAro na ramante, AtmamANA vinayaM vadanti chandopanItA adhyupapannAH, ArambhasaktAH prakurvanti saGgam // sU0 7 // sudharmA svAmI kahate haiM - yaha saba bhagavAn ke samIpa jaisA sunA hai, vaisA kahatA hU~ || sU0 3 // 2 are yaha kahate haiM ki-par3ajIvanikAya kA AraMbha karane se karmabaMdha hotA hai:-- 'patthapi . ' ityAdi / mUkArtha--vAyukAya ke viSaya meM bhI AraMbha karane vAle, karmoM se baddha hote haiM, aisA smjho| jo AcAra meM ramaNa nahIM karate Arambha karate hue bhI apane ko cinaya (cAritra) vAle mAnate hai, icchAnusAra calate hai, gRddha haiM aura Arambha meM Asakta haiM ve karmoM upArjana karate haiM || sU0 7 // sudhAM svAmI kahe cheH~~~A sa* bhagavAnanI samIpamAM jevuM sAMbhaLyuM che tevuMja kahuM chuM. If 6 In - have e kahe che ke-jIvanikAyanA Arala, karavAthI kamakhala thAya cheH'grify.' Jule, ; mUlA vAyukAyanA viSayamAM paNa AraMbha karavAvALA, karmothI khaddha thAya che e pramANe samajo. je AcAramAM smaNu karatA nathI, AraMbha karatA thakA paNa peAtAne vinaya (yAritra) vANA bhAne che, chAnusAra thAle che, zuddha che, mane sArasabhAM bhAsahata che, te bhAna pure he // sU0 7 // Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAra cintAmapiTIkA adhya. 1 u. 7 sR. 6 pahajIvanikAyArambhadopaH 713 TIkA--- atrApi etasmin vAyukAye'pi, apizabdAda avaziSTe pRthivyAdicatumke sthAvare prasakAye ca ye bhogalolupAH svArthavazagAH ArambhaM kurvanti, te upAdIyamAnAH jJAnAvaraNIyAdipharmabhirvadhyamAnA bhavantItyevaM jAnIhi / - ekajIvArammapravRttaH zepajIvanikAyArambhajanitakarmamiddho bhavatItyevaM viddhItyarthaH / ke punaH pRthivyAghArambhakaraNena zepajIvArambhajanyakarmabhirapi vadhyamAnA bhavantIti jijJAsAyAmAha-'ye AcAre na ramante' iti / / . ye AcAre jJAnadarzanAdipaJcavidhAcAre na ramante-na dhRtiM kurvanti, tAn pharmabhirvadhyamAnAn jAnIhi / ke punarAcAre na ramante ? daNDizAkyAdayaH / kathametadvijJAyate ? iti jijJAsAyAmAha-' AramamANA vinayaM vadanti' TIkArtha-isa vAyukAya ke viSaya meM bhI-(api) zabda se pRthvI Adi anya sthAvaroM meM tathA usakAya meM jo bhogoM ke lolupa aura svArthaparAyaNa hokara Arambha karate haiM, ke jJAnAvaraNa Adi karmoM se baddha hote haiM, aisA smjho|| tAtparya yaha hai ki-eka jIva ke bhArambha meM pravRtti karane vAlA zepa jIvanikAyoMke Arambha se utpanna hone vAle karmoM se bhI baddha hotA hai| aise kauna haiM jo pRthvI Adi eka kAyakA Arambha karake zeSa jIvanikAyoM ke Aramma se hone vAle karmodvArA baddha hote haiM ? isa kA samAdhAna karane ke lie kahate hai jo jJAnAcAra darzanAcAra Adi pA~ca AcAroM meM sthira nahIM hote unheM karmabaMdha hotA hai, aisA jaano| bhAcAra meM kauna sthira nahIM hote ? daNDI tathA zAkya Adi / yaha kaise jJAta huA ? isake uttara meM kahate haiM-ve pRthvIkAya Adi kI virAdhanA TIkAtha-A vAyukAyanA viSayamAM paNa "api" zabdathI pRthvI Adi anya sthAvaromAM tathA trasakAyamAM je bhegonA lAlacu ane svArthaparAyaNa thaIne AraMbha kare che. te jJAnAvaraNa Adi karmothI baddha thAya che. e pramANe samaje. tAtparya e che ke eka jIvanA AraMbhamAM pravRtti karavAvALA bAkInA jIva- nikAnA AraMbhathI utpanna thavAvALA karmothI paNa baddha thAya che. evA keNu che ke je pRthvI Adi eka koyane AraMbha karIne bAkInA jIvanikAnA AraMbhathI thanArA karmo dvArA thAya che? tenuM samAdhAna karavA mATe kahe che je jJAnAcAra-darzAnAcAra Adi pAMca AcAromAM sthira nathI thatA tene kamara badhe thAya che, e pramANe jANe. AcAramAM keNa sthira nathI rahetA? dahI ane zAkaya Adi, e kevI rIte jANyuM? tenA uttaramAM kahe che te pRthvIkAya AdinI virAdhanA Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 AcArAtsUtre iti / ArabhamANAH pRthivyAdIn pIDayanto'pi vinayaM karmaNAM vinayAd vinayaH saMyamastaM vadanti' vayameva saMyami sevanaparAH ' iti niHzaGkaM nigadantItyarthaH / nanu svAtmAnaM saMyaminaM manyamAnAste kasmAtpRthivyAdijIvahiMsanaparAH 1 iti jijJAsAyAM hetugarbhavizepaNapadadvayamAha-'chandopanItAH ' ' adhyupapannAH ' iti / 'chandopanItAH ' = chandaH = svAbhimAyaH, tenopanItAH svatantrAH zAstraviruddha vicArazIlA ityarthaH / yadvA chandaH - abhiprAyaH icchA, viSayAbhilApastenopanItAH, tathA 'abhyupapannAH, ' adhi=adhikam atizayena upapannAH = tadgatacittAH viSayasaMniviSTacittAH viSayabhogArthamAturA ityarthaH / yatazchandopanItA abhyupapannAca tasmAtte pRthivyAdIn vihiMsantIti bhAvaH / evaM pRthivyAdihiMsanena punaH karmavandhaM prApnotItyAha- ArambhasaktAH' ityAdi / ArambhaH = sAvadyavyApAraH, karate hue bhI apane Apako nizzaMka hokara saMyamI kahate haiM / ve yaha mAnate haiM ki hama hI saMyama kA sevana karane meM tatpara haiM / ve loga apane Apako saMyamI mAnate hue bhI pRthvIkAya Adi ke jIvoM kI hiMsA meM tatpara kyoM hote haiM ? aisI jijJAsA hone para do vizeSaNa kahate haiM, jina meM hetu chipA hai'chandopanIta ' aura 'adhyupapanna' chanda kA artha hai - apanA abhiprAya, usase svataMtra vicAra karane vAle / athavA chanda kA artha icchA hai / kahA~ ko chanda kahA hai, usa meM jo svataMtra ho / tathA adhyupayanna arthAt viSayoM meM atyanta Asakta - viSayabhogoM ke lie Atura / tAtparya yaha hai ki - chandopanIta aura adhyupapanna hone ke kAraNa ve pRthvI Adi kI hiMsA karate haiM aura karmoM kA baMdha karate haiN| Arambha karavA chatAMya paNa pAte-peAtAne niHzaMka thaIne sayamI kahe che. te evuM mAne che ke-ame paNa saMyamanuM sevana karavAmAM tatpara chIe. te leka pAte-peAtAne saMyamI mAnatA thakA paNa pRthvIkAya AdinA jIvAnI hiMsAmAM tatpara zA mATe hoya che? evI jIjJAsA thatAM e vizeSaNu kahe che jemAM hetu chupaayele| che 'chandopanIta' bhane 'adhyupapanna' '7nha'to artha che potAno aliprAya tenAthI svataMtra arthAt zAstrathI viruddha vicAra karavAvALA, athavA chandvanA atha IcchA che. ahiM viSayabhAgAnI abhilASAne chanda kahela che. temAM je svataMtra hoya. tathA adhyupapanna arthAt viSayAmAM atyanta Asakata--viSayabhegA mATe Atura. tAtparyaM e che ke chadIpanIta ane agrupapanna hovAnA kAraNe te pRthvI AdinI hiMsA kare che ane mArA adha kare che. AraMbha arthAt~sAvadha vyApAramAM pravRtta puruSa jJAnAvaraNIya arthAt zAstra se viruddha viSayabhogoM kI abhilASA Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ memana n ews AcAracintAmaNi-TIkA adhya. 1 u. 7 muM07 paijIvanikAyArambhadopaH 715 tatra saktA pravRttAH, saGga-sajyante-zlipyante jIvA aneneti saGgA-jJAnAvaraNIyAdikaM karma, taM saGgaprakurvanti-samutpAdayanti / evaM paDjIvanikAyArambhakAriNaH khalu karmabandhanaparAdhInatAM samupetya janmajarAmaraNepTaviyogAniSTasaMyogepsitA'siddhivividhavyAdhijanitaduHkha saMkuleghoratarasaMsAradAvAnale punaH punaH svAtmAnamindhanIkurvantIti bhAvaH / / suu07|| atha yastu pRthivyAdipainIvanikAyArambhakaraNAdvinivRttaH sa eva munirmavatItyuddezArthamupasaMharannAi~' se vasuma.' ityAdi / se vasumaM sabasamayAgayapaNNANeNaM appANeNaM akaraNijja pAvaM kammaM jo aNNesi // suu08|| chAyA--- sa basumAn sarvasamanvAgataprajJAnena AtmanA akaraNIyaM pApa karma no anvepayet // muu08|| arthAt sAvadha vyApAra meM pravRtta jJAnAvaraNIya Adi karmI ko UpArjana karate haiN| isa prakAra paDjIvanikAya kA Arambha karane vAle karmavandhana ke adhIna hokara janma maraNa, iSTaviyoga, aniSTasaMyoga, iTa kI asiddhi tathA vividha prakAra kI vyAdhiyoM se utpanna hone vAle duHkhoM se vyApta, ghoratarasaMsArarUpI dAvAnala meM apane AtmA ko IMdhana banAte haiN| suu07|| jo pRthvI Adi paDjIvanikAya ke Arambha se nivRtta hai vahI muni hotA hai; isa uddeza ke artha kA upasaMhAra karate hue zAstrakAra kahate haiM:-'se vasumaM.' ityaadi| malArtha-vahIM vasumAna hai (sanyAva-cAritravAn-samyAdRSTi hai) jo yathArtha padArtho ko jAnanevAle jJAnAtmA se pApa ko akaraNIya samajhakara nahIM karatA hai / sU0 8 // Adi karmonuM upArjana kare che, A pramANe varUchavanikAyane AraMbha karavAvALA karmabandhane AdhIna thaIne janma, jarA, maraNa, ITaviyoga, aniSTasaMga, IDelI vastunI aprApti, tathA vividha prakAranI vyAdhiothI utpanna thanArAM dukhethI vyApta, gheratara saMsArarUpI dAvAnalamAM potAnA AtmAne Idhana-(baLataNarUpa) banAve che. te sU0 7 je pRthvI Adi vaDUjIvanikAyanA AraMbhathI nivRtta che teja muni hoya che. mA dezanA manA 65 2 4rIne zA12 49 cha:-"se vasumaM.' tyAdi. mUlAtha-teja vasumAna che (samyaphava-cAritravAn samyagdaSTi che, je yathArtha padArthone jANavAvALA jJAnAmAthI pApane akaraNIya (karavA gya nathI evuM) samajIne karatA nathI. sUtra Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 AcArAGgasUtre iti / ArabhamANAH, pRthivyAdIn pIDayanto'pi vinayaM = karmaNAM vinayAd vinayaH saMyamastaM vadanti = ' ghayameva saMyami sevanaparA:' iti niHzaGkaM nigadantItyarthaH / nanu svAtmAnaM saMyaminaM manyamAnAste kasmAtpRthivyAdijIvahiMsanaparAH 1 iti jijJAsAyAM hetugarbhavizeSaNapadadvayamAha-'chandopanItAH 'abhyupapannAH ' iti / 'chandopanItAH 'chandaH = svAbhiprAyaH, tenopanItAH svatantrAH zAstraviruddha vicArazIlA ityarthaH / yadvA chandaH - abhiprAyaH = icchA, viSayAbhilApastenopanItAH, tathA 'abhyupapannAH, ' adhi=adhikam atizayena upapannAH tadgatacittAH viSayasaMniviSTacittAH viSayabhogArthamAturA ityarthaH / yataJchandopanItA abhyupapannAca tasmAtte pRthivyAdIna vihiMsantIti bhAvaH / evaM pRthivyAdihiMsanena punaH karmavandhaM prApnotItyAha- 'ArambhasaktAH' ityAdi / ArambhaH = sAvadyavyApAraH, karate hue bhI apane Apako nizzaMka hokara saMyamI kahate haiM / ve yaha mAnate haiM ki hama hI saMyama kA sevana karane meM tatpara haiM / ve loga apane Apako saMyamI mAnate hue bhI pRthvIkAya Adi ke jIvoM kI hiMsA meM tatpara kyoM hote haiM ? aisI jijJAsA hone para do vizeSaNa kahate haiM, jina meM hetu chipA hai'chandopanIta ' aura 'adhyupapanna' chanda kA artha hai-apanA abhiprAya, usase svataMtra arthAt zAstra se viruddha vicAra karane vAle / athavA chanda kA artha icchA hai / kahA~ viSayabhogoM kI abhilASA ko chanda kahA hai, usa meM jo svataMtra ho / tathA adhyupayanna arthAt viSayoM meM atyanta Asakta - viSayabhogoM ke lie Atura / tAtparya yaha hai ki - chandopanIta aura adhyupapanna hone ke kAraNa ve pRthvI Adi ko hiMsA karate haiM aura karmoM kA baMdha karate haiM / Arambha karavA chatAMya paNa pAte-petAne niHzaMka thaIne saMcamI kahe che. te evuM mAne che ke: ame paNa saMyamanuM sevana karavAmAM tatpara chIe. te leAka peAte-peAtAne saMyamI mAnatA thakA paNa pRthvIkAya AdinA jIvAnI hiMsAmAM tatpara zA mATe hoya che? evI jIjJAsA thatAM e vizeSaNa kahe che jemAM hetu chupaaye| che 'chandopanIta' ane 'adhyupapanna' 'chanda'no artha che potAnA aliprAya tenAthI svata Mtra arthAt zAstrathI viruddha vicAra karavAvALA, athavA chandanA atha icchA che. ahiM viSayalAgeAnI abhilASAne chanda kahela che. temAM je svataMtra hAya. tathA adhyupapanna arthAta viSayAmAM atyanta Asakata viSayabhAgeA mATe Atura. tApa e che ke chaTThApanIta ane agrupapanna havAnA kAraNe te pRthvI AdinI hiMsA kare che ane karmonA baMdha kare che. AraMbha arthAt--sAvadya vyApAramAM pravRtta puruSa jJAnAvaraNIya Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhyaM. 1 uM. 7 . 8 vAyuvirAdhanAparihAraH 717 -kaladA'bhyAkhyAna- paizunya - paraparivAda - ratyarati mAyAmRpA - mithyA- darzanazalyAbhidhAnamaSTAdazaprakAraM nAnvepayetna svayaM kuryAt na cAnyaiH kArayet na cAnyaM kurvANamanumodayedityarthaH / yosyamAtmA svakIyamajJAnena sarvadravyaparyAyasamAkalanayogyatAM dhArayati, yena ca mokSamArgAvalambanataH zivapadamapi zakyate gantum, tasyAtmanaH punaradhaHpatanakAritvAda pApaM karma sarvayA parityAjyamiti vibhAvya pajIvanikAyArambhakaraNAsarvadhA vinivartitavyamiti bhAvaH / / 0 8 // pajIvanikAyArambhasya sarvathA parihAra evaM munitvaM prApayatItyAha--' taM pariNAya ' ityAdi / mUlam -. taM pariNAya mehAcI va sayaM chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhejjA pova'NNehiM chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhAvejjA, patra'NNe chajjIvanikAyasatyaM (10) rAga (11) dveSa (12) kalaha (13) abhyAkhyAna (14) paizunya (15) paraparivAda (16) rati--arati (17) mAyA - mRpA aura (18) mithyAdarzanarUpa aThAraha prakAra kA pApa jo svayaM nahIM karatA hai, dUsaroM se nahIM karAtA hai aura dUsare karane vAle kA anumodana nahIM karatA hai vahI puruSa vasumAn hai / tAtparya yaha hai ki jo AtmA apane prajJAna se samasta dravyoM aura paryAyoM ko bhalI bhA~ti jAnane kI yogyatA dhAraNa karatA hai aura jo mokSa mArga kA Azraya lekara muktipada bhI prApta kara sakatA hai usako 'AtmA kA adhaHpatana karane vAle pApakRtya sarvathA tyAjya haiM? aisA vicAra karake yaDjIvanikAya ke AraMbha se virata ho jAnA cAhie ||sU0 8|| paTukAya ke AraMbha kA tyAga hI sAdhutA prApta karAtA hai, yaha bAta Age kahate haiM:- 'taM pariNNAya.' ityAdi / (8) bhAyA, (Ga) bola, (10) rAja, (11) dveSa, (12) 4saDa, (13) alyAbhyAna, (14) paizunya, (15) paraparivAha, (16) iti bharati, (17) bhAyA - bhRSA bhane (18) mithyAdarzanarUpa aDhAra prakAranAM je pApa tene te karatA nathI, bIjA pAse karAvatA nathI, ane khA karavAvALAne anumedana ApatA nathI. teja purUSa vasumAna che. tAtparya e che ke je AtmA peAtAnA prajJAnathI samasta dravye ane paryAyane rUDI rIte jANavAnI yogyatA dhAraNa kare che, ane je meAkSamAganA Azraya laine muktipada paNa prApta karI zake che, tene, AtmAnuM adhaHpatana karanArAM pApakRtya sava thA tyAjya che' evA vicAra karIne pa''nikAyanA ArabhathI nivRtta thaI javuM oIe. sU. dvA SakAyanA ArasanA tyAgaja sAdhutA prApta karAve che. e vAta AgaLa kahe cheH'tN pariNNAya.' ityAhi. Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 AcArAtsUtre TIkA yastu padajIvanikAyArambhanivRttyA saMyamapAlanaparAyaNaH, sa vasumAn, dvividhAni hi vasUni santi dravyabhAvabhedAt tatra dravyavamUni - suvarNAdIni, bhAvavasUni - samyaktvAdIni atra bhAvayatAtparyako vasuzabdaH, tAni vasUni yasya yasmin vA santi sa vasumAnityarthaH, sarvasamanvAgataprajJAnena sarvANi samanyAgatAni prajJAnAni yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgatamajJAnaH yathAvasthitaviSayagrAhisarvaviSayakajJAnavAn tena / , 1 yadvA - sarveSu dravyaM paryAyeSu samanvAgataM = samyakramAptaM tattadvipayamAkalayya sarvadravyaparyAyagataM prajJAnaM yasya sa sarvasamanvAgatamajJAnaH, tena, AtmanA, akaraNIyam - akartayanm, aihikapAralaukikasukhavighAtakatvAdanAcaraNIyam iti matvA, pApaM karma mANAtipAta - mRpAvAdAM- dattAdAna - maithuna- parigraha - krodha-mAna- mAyA-lobha-rAga-dveSa " TokArtha---jo puruSa paDjIvanikAyasaMbaMdhI Arambha kA vyAga karake saMyama ke pAlana meM tatpara hotA hai vahIM vasumAn haiN| vasu ke do bheda haiM- (1) dravyavasu aura (2) bhAvavasu / svarNa Adi dhana dvanyavasu kahalAtA hai, aura tapa saMyamAdirUpa Rddhi ko bhAvavasu kahate haiM / yahA~ 'vasu' zabda se bhAvavasu hI samajhanA caahie| vasu jise prApta ho vaha vasumAn hai, arthAt samyaktva Adi se yukta puruSa vasumAn kahalAtA hai / jo vastu jaisI haiM use usI rUpa meM jAnane vAlA sarvagrAhI jJAna 'sarvasamanvAgata prajJAna' kahalAtA hai / athavA samasta dravyoM aura paryAyoM ko yathArtharUpa se jAnane vAlA jJAna 'sarvasamanvAgata prajJAna' kahalAtA hai / aise jJAnarUpa AtmA se pApa ko isa loka tathA paralokasaMbaMdhI sukhoM kA ghAtaka hone se akartavya samajhakara (1) prANAtipAta (2) mRSAvAda (3) adattAdAna (4) maithuna 1 (5) parigraha (6) krodha, (7) mAna (8) mAyA (9) lobha TIkA je purUSa SaDjhanikAyasakha`dhI AraMbhanA tyAga karIne sayamanA ghAsanabhAM tatpara thAya che. te vasubhAn (sabhya haSTi) che. vasunA meM leha che. (1) drvyvasu ane (ra) bhAvavasu, suvaNaeN Adi dhana dravyavasu kahevAya che. ane samyaktva Adi rUpa Rddhine bhAvavasu kahe che. 'ahiM vasu' zabdathI bhAvavasu ja samajavuM joie. vasu jene prApta hoya te vasumAna che. arthAt samyaktva AdithI yukta purUSa vasumAna kahevAya che. je vastu jevI che tene tevA rUpamAM jANavAvALA sarvagrAhI jJAna sarva samanvA gata prajJAna, kahevAya che. athavA samasta drabyA ane paryAyAne yathArtha rUpathI jANuvAvALuM jJAna sarva samanvAgata jJAna" kahevAya che. evA jJAnarUpa AtmAthI pApane A leAka tathA paralekasa badhI sukhAnuM ghAtaka hovAthI akartavya samajIne (1) prANAtipAta, (2) bhRSAvAha, (3) mahattAhIna, (4) maithuna, (4) parithaDa, (9) hAtha, (7) bhAka Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAracintAmaNi- TIkA abhyaM. 1 u. 7 sU. 8 vAyuvirAdhanAparihAraH 717 -kadA'bhyAkhyAna- paizunya - paraparivAda - ratyarati mAyAmRpA - mithyA- darzanazalyAbhidhAnamaSTAdazaprakAraM nAnvepayet na svayaM kuryAda, na cAnyaiH kArayet na cAnye kurvANamanumAdayedityarthaH / yosyamAtmA svakIyamajJAnena sarvadravyaparyAyasamAkalanayogyatAM dhArayati, yena Head: zivapadamapi zakyate gantum, tasyAtmanaH punaradhaHpatanakAritvAt pApaM karma sarvayA parityAjyamiti vibhAvya pajIvanikAyArambhakaraNAsarvathA vinivartitavyamiti bhAvaH // su0 8 // pajIvanikAyArambhasya sarvathA parihAra evaM munitvaM prApayatItyAha taM pariNAya' ityAdi / mUlam - taM pariNAya mehAvI va sayaM chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhejjA asure chajjI nikAyasatyaM samAraMbhAvejjA, rasoi chajjIvanikAyasatyaM (10) rAga (11) dveSa (12) kalaha (13) abhyAkhyAna (14) paizunya (15) paraparivAda (16) rati-arati (17) mAyA - mRyA aura (18) midhyAdarzanarUpa aThAraha prakAra kA pApa jo svayaM nahIM karatA hai, dUsarI se nahIM karAtA hai aura dUsare karane vAle kA anumodana nahIM karatA hai vahI puruSa vasumAn hai / tAtparya yaha hai ki jo AtmA apane prajJAna se samasta kayoM aura paryAyoM ko bhalI bhA~ti jAnane kI yogyatA dhAraNa karatA hai aura jo mokSa-mArga kA Azraya lekara muktipada bhI prApta kara sakatA hai usako 'AtmA kA adhaHpatana karane vAle pApakRtya sarvathA tyAjya haiM' aisA vicAra karake SaDjIvanikAya ke AraMbha se virata ho jAnA cAhie | sU0 8|| kAya ke AraMbha kA vyAga hI sAdhutA prApta karAtA hai, yaha bAta Age kahate haiM: -- 'taM pariNNAya.' ityAdi / (8) bhAyA, (Ga) bola, (10) rAga, (11) dveSa, (12) usa, (13) abhyAbhyAna, (14) paizunya, (15) paraparivAha, (16) rati-marati, (17) bhAyA -bhUSA bhane (18) mithyAdarzanarUpa aDhAra prakAranAM je pApa tene te karatA nathI, bIjA pAse karAvatA nathI, ane bIjA karavAvALAne anumedana ApatA nathI. teja purUSa vasumAna che. tAtparya e che keH--je AtmA potAnA prajJAnathI samasta dravye ane pocAne rUDI rIte jANavAnI yogyatA dhAraNa kare che, ane je meAkSamAnA Azraya laine muktipaddha paNa prApta karI zake che, tene, 'AtmAnuM adhaHpatana karanArAM pApakRtya sarvathA tyAjya che? eve vicAra karIne paDvavanikAyanA AraMbhathI nivRtta thaI javuM joIe. sUi SaTkAyanA Ara bane tyAgaja sAdhutA prApta karAve che. e vAta AgaLa kahe cheH' taM pariNNAya.' tyiAhi. Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 AcArAgayo samAraMbhaMte samaNujANejjA / jassete chajjIvanikAyasatyasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti, se hu muNI pariNAyakamme-tti bemi // s09|| // sattamo uddeso samatto / / 1 // 7 // || AyAramutte paDhamajjhayaNaM samattaM // 1 // chAyAtat parijJAya medhAvI naiva svayaM paDjIvanikAyazastraM samArabheta, nevAnyaH paDjIvanikAyazastraM samArambhayeta, naivAnyAn paDjIvanikAyazastraM samAramamANAn samanujAnIyAt / yasyaite paDjIvanikAyazastrasamArambhAH parijJAtA bhavanti sa khalu muniH parijJAtakarmA, iti bravImi // sU0 9 // // saptama uddezaH samAptaH // 1-7 // // AcArasatre prathamAdhyayanaM samAptam // TIkAtat-paDjIvanikAyArambhaNaM, parijJAya-jJaparijJayA 'karmavandhasya kAraNaM bhavatIti buddhvA medhAvI heyopAdeyavivekanipuNaH, naiva svayaM paDjIvanikAyazastraM samArabheta / anya va samArambhayenaiva prayojayet / anyAn paijIvanikAyazastraM samArabhamANAn naiva samanujAnIyAt-naivAnumodayet / yasyaite paDjIvanikAyazastrasamArammAH-paDUjIvanikAyAnAM zastraiH mUlArtha--yaha bAta jAnakara buddhimAn purupa paDjIvanikAyasaMbaMdhI zastra kA samAraMbha na kare, dUsaroM se paDjIvanikAyasaMbaMdhI zastra kA samAraMbha na karAve, aura SaDjIvanikAyasaMbaMdhI zastra kA samAraMbha karane vAloM kA anumodana na kare / paDjIvanikAyasaMbaMdhI AraMbha ko jo baMdha kA kAraNa jAna letA hai, vahI muni hai aura vahI parijJAtakarmA hai / aisA maiM kahatA hU~ |sU0 8 // TIkArtha-paDjIvanikAya ke Arambha ko jJaparijJA se karmabaMdha kA kAraNa jAnakara heya-upAdeya kA viveka rakhane vAlA puruSa paDjIvanikAya ke zastra kA svayaM Arambha na kare, dUsaroM se na karAve aura Arambha karane vAloM kI anumodanA na kare / paDjIvanikAyasaMbaMdhI jo zastra pahale batalAye jA cuke haiM unake dvArA paijIvanikAya ko malAtha-e vAta jANIne buddhimAna purUSa pachavanikAyasaMbaMdhI zastrane samAraMbha kare nahi, bIjA pAse javanikAyasaMbaMdhI zaane samAraMbha karAve nahi, ane paDajIvanakAyasaMbaMdhI ane samAraMbha karavAvALAne anumodana Ape nahi. jIvanikAyasaMbaMdhI AraMbhane je baMdhanuM kAraNa jANI le che. teja muni che, ane ta parikSAtabhA cha. I I I thuH / / sU0 8 // zrIkAtha-pajIvanikAyanA AraMbhane parissAthI karmabaMdhanuM kAraNa jANIne heyaupAdeyane viveka rAkhavAvALA purUSa pachavanikAyane zastrano pate AraMbha kare nahi bIjA pAse karAve nahi, ane AraMbha karanArane anumodana Ape nahi. pahajIvanikAyasaMbaMdhI je zastra prathama batAvI ApyAM che. tenA dvArA ja nakAyane Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcAracintAmaNi-TIkA adhya0 1 u.7 pR. 9 upasaMhAra: 719 svasvazastraiH samArambhA pIDAkarasAvadhavyApArAH parijJAtA parikSayA bandhakAraNatvena viditAH, pratyAkhyAnaparijayA ca parihRtA bhavanti sa eva parijJAtakarmA trikaraNatriyogaH: parivarjitasakalasAvadhavyApAraH, munirbhavati / iti etat sarvam , bravImi bhagavataH samIpe yathA zrutaM tathA kathayAmi // muu09|| // ityAcArAmane AcAracintAmaNiTIkAyAM zAstraparijJAkhye prathamAdhyayane saptamoddezaH sampUrNaH // 1-7 // pIDA pahuMcAne vAle sAvadha vyApAroM ko japarijJA se karmabaMgha kA kAraNa jAnakara pratyAkhyAnaparikSA se tyAga detA hai vahI puruSa tIna karaNa auna tIna yoga se sAvadha vyApAroM kA tyAgI muni hotA hai / yaha saba bhagavAn ke mukhAravinda se jaisA maiMne sAkSAt munA hai vasAhI kahatA hU~ / / sU0 9 // // iti zrI AcArAgasUtrakI AcAracintAmaNiTIkA ke hindI-anuvAdameM prathama adhyayanakA sAtavA uddeza sampUrNa // 1 // piDA pahoMcADavAvALA sAvadha vyApArane je rUparikSAthI karmabaMdhanuM kAraNa jANIne pratyAkhyAna pariNAthI tyajI de che, te purUSa traNa karaNa ane traNa cogathI sAvadya vyApAra tyAgI muni hoya che. A sarve bhagavAnanA mukhAraviMdathI jevuM meM sAkSAta sAmanyu cha, tara 4 chu. // suu06|| chati zrImAyAnasUtranI 'AcAracintAmaNi' sanA zubharAtImanuvAhamA prathama adhyayanane sAtame uddeza saMpUrNa. 1-7 MARA Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 - Adhe cAdhyayane prarUpitamidaM saMsAracakre'nizaM, bhrAmyan dikSu vidikSu gacchati tatazcAtmA samAgacchati / ityevaM kathitaM mahI-jala-zikhi-prANa-dramANAM tayA, jIvatvaM prasa-kAyikasyacatadAramme parivA'pi ca // 1 // * iti zrI-vizvavikhyAta-jagahallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazamASAkalita lalitakalApAlApaka-mavizuddhagadhapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardakazrIzAhachatrapati-kolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya ' padabhUSitapholhApurarAjaguru-bAlabrahmacArijainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAlaprati viracitAyAm AcArAGgasUtrasyA'cAracintA maNiTIkAyAM zastraparijJAkhyaM mayamamadhyayanaM saMpUrNam // 1 // - prathama adhyayana meM yaha nirUpaNa kiyA gayA hai ki-AtmA saMsAra cakra meM par3akara nAnA dizAoM meM aura nAnA vidizAoM meM nirantara bhramaNa karatA rahatA hai / sAtha hI pRthvI, ap , teja, vAyu banaspati aura, brasa kI sacittatA bhI siddha kI gaI hai, aura unakA bhArambha karane meM parijJA bhI pradarzita kI gaI hai // 1 // // iti zrI-AvArAgasatrako AcAracintAmaNi' TIkA ke hindI anuvAda meM 'zatraparijJA' nAmaka prathama adhyayana prathama adhyayanamAM e nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ke - AmAM saMsAracakramAM paDIne aneka dizAomAM ane aneka vidizAomAM nirantara bhramaNa karato rahe che. sAtheja pRthvI, apa, teja, vAyu, vanaspati ane trasanI sacittatA paNa siddha karI che. ane tene AraMbha karavAmAM pariNA-viveka paNa pradarzita karela che. / 1 / pati zrI AyArAgasUtranI 'thAcAracintAmaNi' na gumazatI sanuvAhamA 'zastraparijJA' nAbhanuM prathama adhyayana sampUrNa // 1 // Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAtAonI nAmAvalI Adya murabbIzrI, murabbIzrI, sahAyaka membara tathA membaranI yAdI gAmavAra kakkAvArI lIe tA. 18-10-44 thI tA. 28-2-18 sudhImAM dAkhala thaela membare. - - . ..... che (250 thI ochI rakama A yAdImAM sAmela karI nathI.) pAna kA nagamA rakama na kara | zrI akhila bhArata zve sthA. jaina zAstroddhAra samiti gareDIA kuvA reDa-grIna loja pAse rAjakeTa. Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : *-* nakhara nAma gAma rUpiyA 1 zeThazAntIlAla maMgaLadAsabhAI jANItA maMgalamAlIka amadAvAda 10000 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAI vArIyA, hA. zeTha lAlacaMdabhAI, jecaMdabhAI nagInabhAI, vRjalAlabhAI, tathA valabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 2 K AdyamurabbIzrIe-4 ( ochAmA ochI rUA. 5000 nI. rakama ApanAra) 3 kAThArI jecaMdrabhAI ajarAmara hA. haragAvIdabhAI eca dabhAI 4 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI 2 dezI prabhudAsa mULajIbhAI 3 zvetA gulAkhacaMda pAnAcaMdu 2. murabbIzrIo-22 ( ochAmAM echI rUA. 1000 nI rakama ApanAra ) vakIla jIvarAjabhAI vamAna kADhArI hA. kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAI 4 sva. pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe he. bhAvasAra bhAgIlAla chaganalAla 5 mhetA mANekalAla amulakharAya * saghavI pItAmbaradAsa gulAkhacaMda 7 zeTha zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI . nAmadAra ThAkara sAheba lakhadhIrasa hajI bahAdura zeTha laheracaMda kuMvarajI hA. zeTha nyAlacaMdra heracaMda zAha chaganalAla hemacaMda vasA hA. mAhanalAlabhAI tathA mArtIlAlabhAI 11 zrI sthAnakavAsI jaina sadha 12 mhetA sAmacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni a. sau. maNIgaurI maganalAla rAjakoTa pa251 sAlApura 5001 :13 mhetA popaTalAla mAvajIbhAI 14 dAzI kapuracaMda amarazI hA. dalapatarAmabhAI 15-magarI jagajIvanadAsa .ratanazI jetapura 3605 rAjATa 3604 3289nA .. amadAvAda 3251 ghATakIpara 3250 jAmanagara 3101 rAjakoTa 2500 mArI 2000 siddhapura 2000 mukhai 2000 mArI 1963 ratalAma 1500 jAmajodhapura 1301 102 , krAmanagara 1006 - Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zeTha AtmArAma mANekalAla amadAvAda 1001 17 zeTha mANekalAla bhANAbhAI piribaMdara 1001 18 zrImAna caMdrasiMhajI mahetA (relve menejara sAheba) kalakattA 1001 19 mahetA samacaMda neNasIbhAI (karAMcIvAlA) morabI 1001 ra. zAha harIlAla anopacaMdabhAI khaMbhAta 1001 21 phoThArI chabIladAsa harakhacaMdabhAI muMbaI 1000 22 kerI raMgIladAsa harakhacaMdabhAI sihora 1000 sahAyaka membaro-36 (ochAmAM ochI rUA. 500 nI rakama ApanAra) 1 zAha raMgajIbhAI mehanalAla amadAvAda 751 2 modI kezavalAla harIcaMdra sAbaramatI upara 3 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha jhuMjhAbhAI velasIbhAI vaDhavANa zahera 750 4 zeTha narottamadAsa oghaDabhAI jorAvaranagara 700 pa zoTha ratanazI hIrajIbhAI he. goradhanadAsabhAI jAmajodhapura 555 6 bATavIyA gIradhAra pramANaMda hA. amIcaMdabhAI khAkhIjALIA paMra7 7 morabIvALA saMghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanA dharmapatni e. sI. maNIbAI taskuthI hA. muLacaMda devacaMda (karAMcIvALA) malADa 561 8 vAra maNalAla pipaTalAla amadAvAda 102 ha gosaLIyA harIlAla lAlacaMda tathA . sau. caMpAbena gosaLIyA 10 zeTha premacaMda mANekacaMda tathA e. sI. samaratabena (rAjasItApuravALA) amadAvAda para 11 zeTha IzvaralAla purUtamadAsa amadAvAda 501 12 zeTha caMdulAla chaganalAla amadAvAda 501 13 zAha zAntIlAla mANekalAla amadAvAda 501 14 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAMcIvALA) lIMbaDI 15 kAmadAra tArAcaMda popaTalAla rAjIvALA - rAjakeTa 500 16 mahetA mehanalAla kapuracaMda rAjakeTa pa00 17 zeTha govIMdajI pipaTabhAI rAjakoTa pahao 18 zeTha rAmajIbhAI zAmajI vIrA - rAjakeTa 501 amadAvAda para 501 Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sava. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe ha, veracaMda zAntIlAla (jAbuvALA) meghanagara pa1 20 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha 500 21 zeTha tArAcaMdajI pukharAjajI oraMgAbAda 500 22 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha auraMgAbAda 150 zeTha zepamajI jIvarAja 125 , anarAjajI lAlacaMdajI : 125 dhuDacaMdajI rUpacaMdajI 100 dagaDumalajI cAMdamalajI -1 , 500 23 mahetA mULacaMda rAghavajI hA, maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI prANA 500 24 zeTha harakhacaMda purUttama hA, IndukumArabhAI. . . cAravADa 501 rapa zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA . . , rANAvAsa 501 26 sthA. jainasaMgha hA. bATavIyA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIA 501 27 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI , . .. . . . . hA. phulacaMdabhAI, nAgaradAsabhAI tathA jamanAdAsabhAI muMbaI 501 28 zeTha maNIlAla mehanalAla DagalI hA. muLajIbhAI maNIlAla muMbaI paTela 29 sva. kAMtIlAlabhAInA smaraNArthe hazeTha bAlacaMda sAkaracaMda muMbaI 501 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) - * muMbaI. 501 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla * . . zIva pa01 32 verA maNIlAla lakSamIcaMda . zIva pa01 33 zeTha gulAbacaMda bhudarabhAI , khAroDa pa1 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mahetA . bhANavaDa 501 35 zrI sthAnakavAsI janasaMgha * 1 bApho. 501 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha * rAjakeTa pa1 3. kAmaee , 326 membarAnuM gAmavAra lIsTa - amadAvAda tathA parAo . : : 1 zeTha gIradharalAla karamacaMda - - ; , , , : 251 2 zeTha cheTAlAla vakhatacaMda haste phakIracaMdabhAI - 251 3 zAha kAntIlAla trIbhavanadAsa . . 251 4 zAha pAcAlAla pItAmbaradAsa 11 251 5 zAha piTalAla mehanalAla , , * * * * * * : 2 Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 6 zeTha premacaMda sAkaracaMda 2pa0 7 zAha ratIlAla vADIlAla 251 8 zeTha lAlabhAI maMgaLadAsa ra51 9 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe haste kAnajIbhAI amRtalAla desAI 251 10 bhAvasAra bhogIlAla jamanAdAsa (pATaNavALA) 251 11 zAha naTavaralAla caMdulAla 255 12 zAha narasiMhadAsa triIbhavanadAsa 251 13 zrI zAhapura darIyApurI ATha TI sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTakartA zeTha IzvaralAla purUSotamadAsa 256 14 zrI chIpApoLa darIyApurI AThekedI sthA. janasaMgha hI. caMdulAla amRtalAla 251 15 zAha cInubhAI bAlAbhAI co zAha bAlAbhAI mahAsukharAma 251 16 zAha bhAIlAla ujamazI 17 zrI sukhalAla DI. zeTha hA, De. kusarasavatIbena zeTha 251 18 zrI saurASTra sthA. jainasaMgha ha. zAha kAntIlAla jIvaNalAla 251 19 medI nAthAlAla mahAdevadAsa - 251 2. zAha mohanalAla trIkamadAsa 251 21 zrI chaTheTI sthA. jainasaMgha ha. zAha pAcAlAla pItAmbaradAsa 251 22 zeTha popaTalAla haMsarAjanA smaraNArthe hA. zeTha bAbulAla pipaTalAla 25 23 dezAI amRtalAla vardhamAna bApodarAvALA hA, bhAIlAla amRtalAla desAI 256 24 zAha navanItalAla amulakharAya 251 25 zAha maNIlAla AzArAma 26 zAha cInubhAI sAkaracaMda 251 27 zAha harajIvanadAsa umedacaMda ra51 28 rAhe rajanIkAnta kasturacaMda 251 29 saMghavI jIvaNulAla chaganalAla (sthA. jaina) ra51 30 zAha zAMtilAla mohanalAla dhAMgadhrAvALA 31 a. . bena ratanabAI nAdecA hA. zAha dhulAcha caMpAlAlajI 3ra zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA * 33 zrI sarasapura darIyApurI AThakeTI sthA. jaina upAzraya " hA, bhAvasAra bhogIlAla chaganalAla 251 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 251 35 ziTha lAlacaMda mIThIlAla 251 251 Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe ha. veNIcaMda zAntIlAla (jAbuvALA) meghanagara 51 20 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha 500 21 zeTha tArAcaMdajI pukharAja) * oraMgAbAda 500 22 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha auraMgAbAda pa00 150 zeTha vamaLa jIvarAjajI : 125 4 anarAja lAlacaMdajI " 125 dhuDacaMdajI rUpacaMdajI 100 dagaDumalajI cAMdamalajI 23 mahetA mULacaMda rAghavajI hA. maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI prapha pa00 24 zeTha harakhacaMda purUttama ha. indukumArabhAI , coravADa pa0 25 zeTha kesarImala vasatImalajI gugalIyA . . rANAvAsa 501 26 sthA. jainasaMgha hA. bATavIyA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIA 101 ra7 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI , . .. . . . . . . hA. kulacaMdabhAI, nAgaradAsabhAI tathA jamanAdAsabhAI, muMbaI. 501 28 zeTha maNIlAla mohanalAla DagalI che. muLajIbhAI maNIlAla muMbaI paTela 29 sva. kAMtIlAlabhAInA maraNArthe hA.zeTha bAlacaMda sAkaracaMda muMbaI 501 30 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA), . . muMbaI pa0 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla , , , , , zIva 501 . '' 32 verA maNIlAla lahamIcaMda ! - zIva 501 33 zeTha gulAbacaMda bhudarabhAI khArADa- 501 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mahetA bhANavaDa 501 35 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakeTa 501 prApha 501 31da membaranuM gAmavAra lIsTa . : - amadAvAda tathA parAMo , ' . 1 zeTha gIradharalAla karamacaMda , , - , . . . : : 251 2 zeTha choTAlAla vakhatacaMda haste phakIracaMdabhAI . . 25 3 zAha kAntIlAla trIbhavanadAsa .+ 251 4 zAha cAlAla pItAmbaradAsa - - 251 5 zAha pipaTalAla mohanalAla . * - * 25 Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 251 6 zeTha premacaMda sAkaracaMda 250 7 zAha ratIlAla vADIlAla 251 8 zeTha lAlabhAI maMgaLadAsa 251 9 sva. amRtalAla vardhamAnanA samaraNArthe haste kAnajIbhAI amRtalAla desAI 256 10 bhAvasAra bhegIlAla jamanAdAsa (pATaNavALA) 251 11 zAha naTavaralAla caMdulAla 251 12 zAha narasiMhadAsa triIbhavanadAsa 251 13 zrI zAhapura darIyApurI ATha TI sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTakartA zeTha IzvaralAla purUtamadAsa 251 14 zrI chIpALa darIyApurI AThakaTI sthA. janasaMgha hA, caMdulAla amRtalAla 251 15 zAha cInubhAI bAlAbhAI C/o zAha bAlAbhAI mahAsukharAma 251 16 zAha bhAIlAla ujamazI 251 17 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. Deku. sarasvatIbena zeTha 256 18 zrI saurASTra sthA. jainasaMdha ha. zAha kAntIlAla jIvaNalAla 251 19 modI nAthAlAla mahAdevadAsa 20 zAha mehanalAla trikamadAsa 251 21 zrI chakeTa sthA. jainasaMdha hA. zAha pAcAlAla pItAmbaradAsa 251 22 zeTha pipaTalAla haMsarAjanA samaraNArthe hA. zeTha bAbulAla pipaTalAla 251 23 dezAI amRtalAla vardhamAna bApodarAvALA hA, bhAIlAla amRtalAla desAI 251 24 zAha navanItalAla amulakharAya 251 25 zAha maNalAla AzArAma 256 26 zAha cInubhAI sAkaracaMda 2i51 27 zAha virajIvanadAsa umedacaMda 251 28 zAha rajanIkAnta kasturacaMda 251 ra9 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA. jana) 251 30 zAha zAMtilAla mohanalAla dhAMgadhrAvALA 251 31 a, sau. bena ratanabAI nAdecA ha. zAha dhulAjI caMpAlAlajI 251 3ra zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA * 251 33 zrI sarasapura darIyApurI ATha TI sthA. jaina upAzraya hA. bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 251 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 251 35 zeTha lAlacaMda mIzrIlAla 251 Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sva. pitAzrI na'dAjInA smaraNArthe . hA. veNIza zAntIlAla ( jANuvALA ) zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha 20 21 zeThe tArAjI pukharAja cha zrI sthAnakavAsI jaina saMgha 22 rU 150 zeTha zeSamajI jIvarAjajI 125 anarAjajI lAlaca dRSTa 125 DhacaMdajI rUpacaMdajI 100 dagaDumalajI caukramalajI 500 23 zvetA mULacaMda rAghavajI hA, maganalAlabhAi tathA durlabhajIbhAI dhrAphA 500 24 zeTha harakhacaMda purUSAttama hA. indukumArabhAi cAravADa 101 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA rAAvAsa 501 26 sthA. jainasaMdha hA, bATavIyA amIcaDha gIradharabhAI. khAkhIjALI 501 27 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI 30 31 32 33 veArA maNIlAla lakSmIcaMdra zeTha gulAbacaMdra bhudarabhAI 34 mahAna tyAgI ane dhIrajakuMvara cunIlAla mhetA. 35 zrI sthAnakavAsI jainasa dha 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha hA. kulacaLbhAi, nAgaradAsabhAI tathA jamanAdAsabhAI, muMbai 501 28 zeTha maNIlAla mehanalAla DagalI hA. muMLajIbhAI maNIlAla muMbaI 101 sva. kAMtIlAlabhAinA smaraNArthe hA..zeTha mAlacaMda sAkaracaMdra `mukhai 201 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) 29 ' Dyua+, 101 zAhe jayaMtIlAla amRtalAla zIva pa zIva 501 khArADa 201 * ' 316 membarAnuM gAmavAra lIsTa amadAvAda tathA * para zAhe kAntIlAla trIbhAvanadAsa zAhe pAcAlAla pItAmbaradAsa zAhe pepaTalAla mAhanalAla 1 zeTha gIradharalAla karamacaMda 2 zeTha cheTAlAla vakhatacaMda haste [kIraca`dabhAI 3 * pa mendranagara 101 500 aura zAkhAruM 500 auragAmAda 50. 21" " bhANuvaDa 501 dhrAphA: 501 rAjakADha 501 25 251 51 pA 25 Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa1 6 zeTha premacaMda sAkaracaMda 250 7 zAha rastIlAla vADIlAla 251 8 zeTha lAlabhAI maMgaLadAsa 251 9 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe haste kAnajIbhAI amRtalAla desAI 10 bhAvasAra bhegIlAla jamanAdAsa (pATaNavALA) 251 11 zAha naTavaralAla caMdulAla 251 12 zAha narasiMhadAsa trIbhovanadAsa rayA 13 zrI zAhapura darIyApurI ATha TI sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTakta zeTha IzvaralAla purUtamadAsa rapa1 14 zrI chIpALa darIyApurI ATha TI sthA, janasaMgha hA. caMdulAla amRtalAla 251 15 zAha cInubhAI bAlAbhAI Co zAha bAlAbhAI mahAsukharAma rapa1 16 zAha bhAIlAla ujamazI 251 17 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. 3. ku. sarasvatIbena zeTha 251 18 zrI saurASTra sthA. jainasaMgha hA zAha kAtIlAla jIvaNalAla 2pa1 19 modI nAthAlAla mahAdevadAsa 3 251 20 zAha mehanalAla trIkamadAsa 251 21 zrI chakerI sthA. jainasaMgha ha. zAha picAlAla pItAmbaradAsa 251 22 zeTha pipaTalAla haMsarAjanA smaraNArthe hA, zeTha bAbulAla popaTalAla 251 23 dezAI amRtalAla vardhamAna khApedarAvALA hA, bhAIlAla amRtalAla desAI 2pa1 24 zAha navanItalAla amulakharAya 251 25 zAha maNIlAla AzArAma 251 26 zAha cInubhAI sAkaracaMda 27 zAha harajIvanadAsa umedacaMda 251 28 zAha rajanIkAnta kasturacaMda 251 29 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA. jana) 251 30 zAha zAMtilAla mohanalAla dhAMgadhrAvALA 31 a. sI. bena ratanabAI nAdecA ha. zAhe dhulAi caMpAlAlajI rapa1 3ra zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA 33 zrI sarasapura darIyApurI AzkeTI sthA. jaina upAzraya hA, bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 251 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 251 35 zeTha lAlacaMda mIthIlAla 251 251 Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe hA. veNIcaMda zAntIlAla ( jAbuvALA). meghanagara 501 20 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha pa00 21 zeTha tArAcaMdajI pukharAjajI oraMgAbAda 500 22 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha auraMgAbAda 500 150 zeTha zepamajI jIvarAja * 125 % anarAjajI lAlacaMda * 125 dhumaDacaMdajI rUpacaMdajI 100 dagaDumalajI cAMdamalajI - - 500 . 23 hetA mULacaMda rAghavajI hA. maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI dhrAphA 500 24 zeTha harakhacaMda purUttama hA. IndukumArabhAI , coravADa ra5 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA , , , rANAvAsa 501 26 sthA. janasaMgha hA. bATavIyA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIA 501 ra7 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI ; . . . . . . . . ha. phulacaMdabhAI, nAgaradAsabhAI tathA jamanAdAsabhAI. muMbaI 501 28 zeTha maNalAla mehanalAla DagalI hA. muMLajIbhAI maNIlAla muMbaI 501 29 sva. kAMtIlAlabhAInA samaraNArthe hA, zeTha bAlacaMda sAkaracaMda muMbaI 51 30 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) , muMbaI, 501 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla 32 verA malAla lImIcaMda zIva 501 33 zeTha gulAbacaMda bhudarabhAI khAreDa 501 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mahetA : bhANavaDa pa0 35 zrI sthAnakavAsI janasaMgha 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakoTa 51 va * 1 501 - * * * * * brAphI 501 316 membarAnuM gAmavAra lITa , " " amadAvAda tathA parAo , ' , ' ' . ' 1 zeTha gIradharalAla karamacaMda . - - , ' . . . ' ' . rapa1 2 zeTha choTAlAla vakhatacaMda haste phakIracaMdabhAI . ; : 251 zAha kAntIlAla trIbhAvanadAsa , , ' . ', ' 251 4 zAha, pAcAlAla pItAmbaradAsa ' . . - , , 251 pa zAhapopaTalAla mohanalAla , , , , , , 25 Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 da pUjya pitAzrI motIlAlajI mahetAnA smaraNArthe che. 2gchatalAlajI motIlAla mahetA 7 chaganalAla gAgarecA umaragAvaDa 1 zAha mehanalAla pipaTalAla pAnelIvALA 251 upaleTA 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 251 2 sva. bena saMtokabena kacarA hA. otamacaMdabhAI, choTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANavALA). rapala, 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAI hA, zeTha pratApabhAI 2pa1 4 saMghANI mULazaMkara harajIvanabhAIne samaraNArthe ha. temanA putra jayaMtIlAlabhAI tathA ramaNIkalAla eDana kempa 1 zAha gokaLadAsa zAmajI udANI kalola 1 zeTha mohanalAla jeThAbhAIne maraNArthe ha. zeTha AtmArAma mohanalAla 251 2 De. mayAcaMda maganalAla zeTha hA. ke. ratanacaMda mayAcaMda 251 3 sva. nAthAlAla umedacaMdanA samaraNArthe hA. zAha ratIlAla nAthAlAla 251 4 zAha maNIlAla talakacaMdanA smaraNArthe hA. mAraphatIyA caMdulAla maNIlAla 251 251 256 1 zrI thA. darIyApurI janasaMdha hA, bhAvasAra dAdaradAsa IzvarabhAI ra51 kolakI 1 paTela govIMdalAla bhagavAnajI 251 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI (temanA sva. suputra rAmajIbhAIne maraNArthe). 302 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAja khaMbhAta 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa 251 2 zrI sthA. jainasaMgha ha. paTela kAntIlAla aMbAlAla 255 3 zAha sAkaracaMda mohanalAla 151 4 zAha caMdulAla harIlAla 251 khIcana 251 Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 21 301 25 ra51 250. 36 sva. pitAzrI javAharalAlajI tathA pUtya cAcAjI hajAramala baraDIyAnA smaraNArthe ha. mULacaMda javAharalAla 37 sva. bhAvasAra babAbhAI (maMgaLadAsa) pAnAcaMdanA samaraNArthe hA. temanA dharmapatni purIbena sva. pitAzrI ravajIbhAI tathA sva. mAtuzrI mULIbAInA smaraNArthe ha. kaThalabhAI ke ThArI 39 bhAvasAra kezavalAla maganalAla 4. zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatIbena 41 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacaMda rAjasItApuravALA (sAbaramatI) .. 42. zrI rathA. jainasaMgha (sAbaramatI) * .. * 43 bIpInacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANuM (rANapuravALA) amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAI . - 2 zrI sthA. jainasaMdha hA zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla : ANaMda 1 ramaNIkalAla e. kapAsI hA. manasukhalAlabhAI Asanasela 1 bAvIsI maNIlAla catrabhujanA samaraNArthe temanAM dharmapatni maNIbAI taraphathI hA. rasIkalAla, anIlakAMta, vinedarAya, ATakeTa 1 zAha cunIlAla nAraNujI ra51 251 rapa. 251 301 1 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa - 2 zeTha maganalAlajI bAgacA * - * .. a.sau. bahena caMdrAvatI te zrImAna bahetalAlajI nAharanAM dharmapatni hA. zeTha raNujIlAlajI hIMgaDa 4 sva. zeTha kAbulAlajI loDhAnA smaraNArthe ha. zeDa dolatasiMhajI leDhA 51 5 sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA samaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA 251 251 Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9, - 251 25 251 251 251 256 junAgaDha 1 zAha maNIlAla mIThAI hA. harIlAlabhAI (hATInA mALIovALA) 251 junAradeva (madhyaprAMta) 1 ghelANI trikamajI lAdhAbhAI jetapura 1 zeTha amRtalAla hIrajIbhAI hA. narabherAmabhAI (jasApuravALA) 2 dezI TAlAla vanecaMda 3 koThArI kelarakumAra veNIlAla jetalasara 1 zAha layamIcaMda kapuracaMda 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatni janakabena taraphathI ha. zAntIlAlabhAI gAMDalavALA DabhAsa 1 sva. turakhIA laheracaMda mANekacaMdanA samaraNArthe temanA dharmapatni jIvatIbAI taraphathI hA. jayaMtIbhAI 251 DeDAIcA 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. zeTha caMpAlAla mAre 250 thAnagaDha 1 zAha ThAkarazIbhAI karasanajI 251 2 zeTha jeThAlAla trIbhovanadAsa 3 zAha dhArazI pAzavIra hA. sukhalAlabhAI dahANu reDa (thANA) 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa khaMdhAra (karAMcIvALA) 251 | dilhI 1 lAlA parNacaMdajI jana sinTrala beMkavALA) dhAra (madhyaprAMta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 251 che 251 351 251 Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 301 guMdA 1 va. mahetA punamacaMda bhavAnabhAInA smarazu hA, temanAM dharmapatni dIvALIbena lIlAdhara pati kALIe vIhAra rUpa geDala 1 sva. bAkhaDa vaccharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamaLabAI taraphathI hA, mANekacaMdabhAI tathA kapuracaMdabhAI 2 pIpaLIA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanAM dharmapatni a. sI. lIlAvatI sAkaracaMda koThArInA bIjA varasItapanI khuzAlImAM 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe ha. harIlAla juThAbhAI 301 godharA 1 zAha trIvanadAsa chaganalAla - ghaTakaNuM ? 1 zAha caMdulAla kezavalAla delavADa (thANA) . 1 mahetA gulAbacaMda gaMbhIramalajI '' : - 301 1 zrI thA. jainasaMgha ha. ratIlAla gAMdhI pramukha : jalesara (bAlAsara) . - 1 saMghavI nAnacaMda pipaTabhAI thAnagaDhavALA - - - - - jAmajodhapura = . ! . 387 25 21 251 1 zrI sthA. jainasaMgha 2 zAha trIbhovanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA jAmanagara - , * * * 1 zeTha choTAlAla kezavajI ' 2 zeTha caturadAsa ThAkarazI . . . 3 vAra cImanalAla devajIbhAI . - , , . . jAmakhaMbhALIA, 1 zeDa vasanajI nAraNajI 2 zrI sthA. jaina saMgha ha. mahetA ratha choDadAsa paramANaMda chIharAtri paramANuda : 3 saMdhavI prANulAla lavajIbhAI 251 251 * 5 6 * * * * kaws Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 magasarA (bhAyANI) 1 sva. pUjya mAtuzrI jalabAInA smaraNArthe huM. dezAI vrajalAla kALIdAsa 2 zeTha peparalAla rAghavajI rAyaDIvALA hai zeTha mAnasaMga premacaMda merAnta (kaccha) 1 zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaDAra mATe ) eTAda sva. vasANI haragAvIDhaMDhAsa chaganalAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni chappalabena 2 zrI sthAnavAsI jaitasadha (250 bAkI) kheDelI E zAha pravINacaMdra narasiMhadAsa ( sANuMdavALA ) 2 zAha gIradharalAla sAkaracaMda 1 zeTha megharAjajI devIca jI bhANavaDa manAra (thANA) 1 zAha zeramalajI devIca dajI jasava tagaDhavALa huM. pUnamacaMdrajI zeramalajI elyA 1 251 251 1. zeTha jecaMdabhAI mANekacaMda 31 2 sadhavI mANekacaMdra mAdhavajI 251 3 zeThe lAlajIbhAI mANekacaMda ( lAlapuravALA ) 256 4 zeThe rAmajI jINAbhAI 251 pU.zeTha padamazI bhImajI pharI 251 dU kArIA gAMDAlAla kAnajIbhAI hA. a. sau. zAMtAbena vasanajI 251 sAsa mAnakuvA (kaccha) sva. mahetA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNatha hA. temanAM dharmapatnei kuMvaramAI harakhaca (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasaMgha mATe) 251 251 251 251 251 251 251 251 Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , 251 dhAMgadhrA 1 zrI sthA. jaina moTA saMgha hA. zeTha mAvajIbhAI jIvarAja' * 25 2 saMghavI nAraNadAsa vakhatacaMda. 3 ThakakaranAraNadAsa haragoviMdadAsa dhorAjI 1 mahetA prabhudAsa mULajIbhAI 351 2 sva. pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAI smaraNArthe ha. paTela dalIcaMda bhagavAnajI 251 3 a.sau. bacIbena bAbubhAI 4 dhI nava saurASTra oIla mIla prA. lImITeDa 5 sva. rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArthe ho. camanalAla rAyacaMda 301 6 gAMdhI pipaTalAla jecaMda 251 211 250 1 bhAvasAra kheDIdAsa gaNezabhAI * 251 2 zeTha popaTalAla dhArazI 251 3 sva. gulAbacaMdabhAIne samaraNArthe hA. verA pipaTalAla nAnacaMda 251 4 vasANuM catrabhuja vAghajIbhAI * 251 naMdurabAra 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha premacaMda bhagavAnalAla - 250 pANusaNuM 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha 251 pAlaNapura , 1 lamIbena ha. mahetA harIlAla pItAmbaradAsa : 2 zrI kAgaccha sthA. jaina pustakAlaya : '' pAleja . * .. . * * * * ,1 sva. manasukhalAla mohanalAla saMghavInA smaraNArthe , hA. bhAI dhIrajalAla manasukhalAla * * * * * baravALA (ghelAzA) 1 sva. mohanalAla narasIdAsanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni surajabena morArajI 251 251 25 Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha 26 sva. kAnajI mULajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIbAinA 16 upavAsanA pAraNA prasaMge hA. jayaMtIlAla kAnajI kALAvavALA (malADa) 251 27 zeTha khuzAlabhAI kheMgArabhAi 250 28 zAha premajI mAlazI gu'gara (malADa) 251 29 sva. pittAzrI patubhAI mAnAbhAinA smaraNAye' hA, kAnajI patubhAi 251 30 zAha velajI jezI gabhAI chAsarAvALA taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. sva. nAnabhAInA maraNuAthe 301 31 sva.pittAzrIrAmazI velajInA smaraNArthe hA.zAha dAmajI rAmazI(malADa) 301 32 zeTha trambakalAla kasturacaMda lIMbaDIvALA taraphathI zrI ajarAmara zAstra bhaMDAra, lIMbaDI mATe (mATuMgA) 33 sva, pittAzrI bhImazI kArazI tathA mAtuzrI pAlAbAInA mAthe hA. zAha ujamazIbhAi bhImazIbhAI kacchapatarIvALA ( malADa) 34 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 35 zAha vRntagabhAI zIvajI (malADa) 36 ratIlAla bhAIca' mhetA 211 31 251 51 51 37 zAha khImajI mULajI pUjA (malADa ) 211 38 mesasa savANI TrAnsaporTa kaMpanI hA, zeTha mANekalAla vADIlAla 251 39 ghelANI valabhajI narabherAma hA. narazIbhAi valalajI 151 40 a.sau. samatAbena zAntolAla C/ozAntIlAla ujamazI zAha(malADa) 251 41 tejANI kuberadAsa pAnAcaMda 151 51 42 kapAsI mehanalAla zIvalAla 43 sva. pitAzrI kezavalAla vacharAja kADhArInA smaraNArca surajabena taraphathI hA, tanasukhalAlabhAI (malADa) 44 daDIyA amRtalAla meAtIcaMda (ghATaaApara ) 45 zeTha saradAramalajI devIcaMdrajI kAveDIyA (sAdaDIvALA) 46 dezI catrabhuja suMdarajI ( ghATakIpara) 47 deAzI jugalakIzera catrabhuja (ghATaaApara) 48 dezI pravINacaMdra catrabhuja 49 zAhu trIbhAvanadAsa mAnisaMga deDhIvALAnA smaraNArtha (ghATakopara ) hA. zAhu harakhacaMda trIbhAvanadAsa 251 50 zAhe jeThAlAla DAmarazI dhrAMgadhrAvALA hA. zAhe vADIlAla jeThAlAla 250 51 zAha caMdulAla kezavalAla 251 251 51 251 51 51 251 Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAI 2 zAhe herajIvana kezavajI 3 ghelANI prabhulAla trIkamajI (rIvalI ) 4 zeTha cheTubhAI haragoviMdadAsa TArIvAlA zrIvadha mAna sthA.jainasaMgha hA.kaeNsarImalajI aneApacacha gugaLIyA(malADa)251 6 zeTha DuMgarazI haMsarAja vIsarIyA 251 7 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau. kAntAbena ramaNIkalAla 251 va zAha hiMmatalAla harajIvanadAsa 251 zAha ratanazI mANazInI kaMpanI 251 10 zAhe zIvajI mANeka kaccha (kherAjAvALA) 251 11 vArA pAnAcaMda saMghajInA ramaraNuAthe' hA, traMbakalAla pAnAcada vArA bradharsa 251 sva. pU. pitAzrI vIracaMda jesIMgabhAI lakhataravALAnA smaraNArthe hA. kezavalAla vIracaMda zeTha 12 zAha kuMvarajI hesarAja in muMbaI tathA parAMo 13 14 sva. mAtuzrI mANekabenanA smaraNArca hA. zeTha vaThThaladAsa nAnajI (porabadaravALA) 15 zeTha devarAjajI jItamalajI pUnamIyA sAdaDIvALA eka sagRhastha hA. zeTha suMdaralAla mANekaca' 16 17 a. sau. pAnamAI hA. zeTha padamazI narisa'hubhAI (malADa) 18 zrI amRtalAla vamAna mApodarAvALA hA. .dalIcaMda amRtalAla sva. zAha nAgazI sejapALa guMdALAvALAnA smaraNArthe hA. rAmajI nAgazI (malADa) 19 20 zAhe rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 21 zAhe nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALA zIvalAla gulAbacaMda zeTha mevAvALA 22 13 24 25 sva. jaTAzaMkara devajI dezInA smaraNArthe hA. raNucheADadAsa (bAbulAla) jaTAza'kara dezI sva. geADA vaNArazI trIleAvana sarasaIvALAnA smaraNAme hA, jagajIvana vaNArazI gADA (malADa) 51 51 para 51 sva. trIbhAvanadAsa vrajapALa vIMchIyAvALAnA smaraNAme hA, hurageviMdadAsa trIbhAvanadAsa sajamerA rA 251 301 51 251 51 251 31 251 251 51 301 251 pA Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 6 verA catrabhuja maganalAla : ', 251 7 saMghavI zIvalAla hImajIbhAI 251 8 zAha devazI devakaraNa 251 9 verA DosAbhAIlAlacaMda sthA. jaina saMgha hA, vArA nAnacaMda zIvalAla 251 10 verA dhanajIbhAI lAlacaMda sthA. jainasaMgha ha. vorA pAnAcaMda gobaradAsa 251 11 dezI vIracaMda suracaMda ha. dozI nAnacaMda ujamazI 251 12 sva. virA maNalAla maganalAla hA. vArA catrabhuja maganalAla ra51 vaTAmaNa 1 zrI vaTAmaNa sthA. jainasaMgha ha. zrI DAhyAbhAI halubhAI paTela rapa1 valasADa 1 zAha khemacaMda mULajIbhAI vaNuM 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni sva. caMcaLabena tathA purIbenanA maraNArthe hA, bhAI manaharalAla nAnAlAla vaDedarA 1 kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma phesara sAheba (goMDalavALA) 251 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha 3 sva. pitAzrI zAha phakIracaMda pujAbhAInA smaraNArthe hA, zAha ramaNalAla phakIracaMda vaDIyA 1 paMcamIyA bhavAnabhAI kALAbhAI (jetapuravALA) vAMkAnera 1 mAstara kAntIlAla traMbakalAla khaDharIyA 2pa1 2 zrI sthA. jaina saMgha (rU. 250 bAkI) 251 datarI cunIlAla pipaTabhAI merabIvALA hA. prANalAla cunIlAla 251 vIMchIyA 1 zrI. sthA. jaina saMgha ha. ajamerA rAyacaMda vrajamALa * 251 251 251 25 Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 raguna - 1 kAmadAra garadhanadAsa maganalAlanAM dharmapatni a. sau. kamaLAbena lakhatara 1 zAhe rAyacana ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAhu, zAntilAla rAyaca bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe ra hA. bhAI trIbhAvanadAsa herajIvanadAsa 35 3 zAhe talakazI hIrAcadanA smaraNArthe hA. bhAI amRtalAla talakazI 251 zAha cunIlAla mANekaca 4 pA 5 zAhe jAdavajI eghaDabhAI sadAdavALAnA smaraNuArca hA. bhAI zAntIlAla jAdavajI 6 dezI ThAkarazI gulAkhacaMdanA smaraNArthe temanAM dharmapatni samarataeNna vrajalAla taraphathI hA, jayaMtIlAla ThAkarazI 1 mAstara jeThAlAla mAnajIbhAI hA, mhetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla enjInIara sAheba) lImaDI (paMcamahAla) 1 2 zAhu kuMvarajI gulAmacaMda chAjeDa ghAsIrAma; gulAmada lAlapura 1. zeTha nemacaM savajIbhAI mATTI hA. maganalAlabhAI 51 2 zeTha mULacakra pApaTalAla hA. maNIlAlabhAI tathA jesIMgalAlabhAI 251 lAkherI (rAjasthAna) lAnAvalA 1 zeTha dhanarAjajI mULacadajI mUA 51 vaDhavANu zahera zAhe dIlIpakumAra savAIlAla hA. savAIlAla trakhakalAla zAhe zAha maganalAla geAkaLadAsa hA. ratIlAla maganalAla kAmadAra saMghavI mULaca'da becarabhAI hA. jIvaNulAla galadAsa 1 2 3 4. zeTha vRjalAla sukhalAla pa zeTha kAntIlAla nAgaradAsa yA 51 251 251 pA 51na pA 251 251 251 51 251 Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 satArA 1 sva. madanalAlajI kuMdanalAlajI koThArInA smaraNArthe hA, temanAM dharmapatni rAjakuMvarabAI madanalAlajI sAlabanI (baMgALa) - 1 dezI cunIlAla kulacaMda morabIvALA 251 250 sAda 1 zAha hIrAcaMda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcaMda 301 2 asau. caMpAbena hA. dezI jIvarAja lAlacaMda 251 3 paTela mahAsukhalAla desAbhAI 251 4 zAha sAkaracaMda kAnajIbhAI 251 5 purIbena cImanalAla kalyANajI saMghavI lIMbaDIvALAnA samaraNArthe hA. vADIlAla mehanalAla kaMThArI 251 6 pArekha nemacaMda motIcaMda mULIvALAnA samaraNArthe hA. pArekha bhIkhAlAla nemacaMda 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA. jayaMtIlAla nAraNudAsa 251 251 251 surata 1 TI. sthA. janasaMgha ha. zAha cheTubhAI abhecaMda suvaI (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnaMdI jaina munIzrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI suvaI sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa 251 surendranagara 1 zeTha cAMpazIbhAI sukhalAla 251 2 bhAvasAra cunIlAla premacaMda 251 3 sva. kezavalAla mULajIbhAInAM dharmapatni amRtabAInA samaraNArthe hA. bhAIlAla kezavalAla (thAnagaDhavALA) * zAha nyAlacaMda harakhacaMda 25 251 Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 25 252 vIramagAma 1 zAha vADIlAla nemacaMda vakIla 2 zAha viThThalabhAI modI mAstara 151 3 zAha nAgaradAsa mANekacaMda 251 4 zAha maNIlAla jIvaNalAla (zAhapuravALI 251 5 zAha amula (bacubhAInAgaradAsanAM dharmapatni a.sau. bena lIlA vatInA varasItapanA pAraNAnI khuzAlImAM hA bhAI kAntIlAla nAgaradAsa 300 6 sva. zeTha ujamazI nAnacaMdanA kamaraznArthe temanA putra taraphathI ha. zeTha cunIlAla nAnacaMda 251 7 sva. maNIlAla lahamIcaMdanA maraNArthe temanA putra taraphathI hA. khImacaMdabhAI (khArAghoDAvALA) 8 sva. zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe ha. zeTha anubhAI harIlAla 251 9 saMghavI jecaMdabhAI nAraNudAsa 10 sva. zAhavelazIbhAI sAkaracaMdabhAIne maraNArthe che. cImanalAla velazI (katrAsavALA) 251 11 pArekha maNIlAla TokarazI lAtIvALA taraphathI mATIbenanA maraNArthe) 251 12 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAInA suputra vADIlAlabhAInAM dharmapatni a.sau. nAraMgIbenanA varasItapa nImati hA. zAntIbhAI 251 13 sva. chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe temanA dharmapatni kamaLAbena taraphathI hA. maMjulAkumArI 14 zrI thA. jaina zrAvikAsaMdha hA. pramukha a. sau. raMbhAbena vADIlAla rapa1 15 sva. zrIbhavanadAsa devacaMda tathA sva. a. sau. caMcaLabenanA samaraNArthe ha. DekaTara hiMmatalAla sukhalAla 251 16 zAha mULacaMda kAnajIbhAI taraphathI hA. zAha nAgaradAsa dhaDabhAI 251 17 zeTha mohanalAla pItAMbaradAsa he. bhAI kezavalAla tathA manasukhalAla 251 18 zrImatI hIrAbena nathubhAInA varasItapa nImitte hA. nathubhAI nAnacaMda zAha 19 sva. maNIyAra parasottama suMdarajInAM maraNa hA. zeTha sAkaracaMda yAtamadAsa 251 20 poTha maNIlAla zIvalAla 252 1 zAha kezavalAla jecaMdabhAI * . 251 2 zAha khImacaMda saubhAgyacaMda vasanajI 251 251 301 - verAvaLa Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 251 5e saMjelI (paMcamahAla) 1 zAha luNAjI gulAbacaMda 2 zrI. sthA. jainasaMgha ha. zeTha premacaMda dalIcaMda hATInAmALIyA "1 zeTha gopAlajI mIThAbhAI hArIja . 1 zAha amulakhabhAI mULajI hA. prakAzacaMda amulakha 2 sva bena caMdrakAntAnAM smaraNArthe hA. amulakha mULajIbhAI hubalI 1 zeTha hIrAcaMda vanecaMdajI kaTArIA 301 301 kulla membaranI saMkhyA tA. 28-2-58 sudhI 4 Adya murabbIzrIo 31da prathama varganA membare 22 surIzrIo : 83 bIjA varganA membare 36 sahAyaka membara 461 kulla membare (bIjA vargane sadaMtara baMdha karavAmAM Avela che.) rAjakoTa, tA. 1-3-58 sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha maMtrI, a. bhA. zve. sthA. jaina zA. sa. zrI noTa tA. 23-12-17 nA dine muMbaI mukAme dhI yuniyana beMka opha InDIA lI. mAM rU. 251-0-0 eka sadagRhastha bharelA che. jenuM nAma te bharanAra bhAI taraphathI maLela nathI temaja beMka taraphathI vadhu vigata maLI nathI te te rU. 251 DIpojhITa tarIke hAla jamA paDayA che jenuM nAma ane maLatAM lIsTamAM levAmAM Avaze.