________________
-
आचारचिन्तामणि-टीका अध्य. १ उ. ७ सु. ५ वायुविराधनादोपः ६९९
टीका---- तद् ब्रवीमि वायुकायहिंसया यथा बहुविधाः प्राणिनः प्रणश्यन्ति, तत् कथयामि-संपातिमा उत्पत्योत्पत्यपतनशीला, प्राणाः पाणिनः सन्ति = वायुकायमाश्रित्व विद्यन्ते । एते संपातिमाः आहत्य व्यजनतालचन्तवस्त्रादिभिः मोद्भावितवायुकायादाघातं माप्य, संपतन्तिम्-वायुवेगसमाकृप्टाः प्राणापगमायोद्विग्नास्तत्रैव वायुकाये संविशन्ति, संश्लिप्यन्तीत्यर्थः ।। ___स्पर्श चेति । स्पर्शोऽस्यास्तीति स्पर्शः स्पर्शवान् , तं स्पर्शवायुकाय, स्पृष्टाः = स्पर्शकर्तार, आपत्वात् कर्तरि क्तः । एके वायुवेगसमाहताः प्राणिनः, संघातमापधन्ते-परस्परसंघर्पण गात्रसंकोचं प्राप्नुवन्ति ।
ये तत्र वायुकाये संपतिताः संघातमापधन्ते, ते तत्रयायुकाये
टीकार्य--वायु की हिंसा से अनेक प्रकार के प्राणियो का धात किस प्रकार होता है सो कहता हूँ । संपातिम अर्थात् उड-ऊडकर पड़ने वाले अनेक जीव वायुकाय के आश्रित रहते हैं। ये संपातिम जीव पंखा, तालवृन्त-पंखा कि एक जाति, वस्त्र आदि से ऊदीरणा की हुई वायुकायद्वारा आघात पाकर गिर पडते हैं, अर्थात् वायु के वेग से खिंचकर घबराये हुए वायुकाय के साथ हो जुड-से जाते हैं।
यहा स्पर्श का अर्थ हैं स्पर्शवान् अर्थात् वायु । कोई-कोई वायु के वेग से आहत हुए जीव संघात को प्राप्त होते है अर्थात् परस्पर रगड खाकर सिकुड जाते हैं।
वायुकाय में पड़े हुए जो जीव सिकुड जाते हैं वे वायुकाय के आघात से
ટીકાથ-વાયુકાયની હિંસાથી અનેક પ્રકારનાં પ્રાણીઓને ઘાત કેવી રીતે થાય છે. તે હું કહું છું –સંપતિમ-ઉડી-ઉડીને પડવાવાળા અનેક જીવ વાયુકાયના આશ રહે છે. તે સંપતિમ જીવ, પંખા, તાડપત્ર, વસ્ત્ર આદિથી ઉદીરણા કરાએલા વાયુકાયદ્વારા આઘાત પામીને પડી જાય છે. અર્થાત્ વાયુના વેગથી ખેંચાઈને ગભરાએલા વાયુકાયની સાથે જ જોડાઈ જાય છે
અહીં સ્થને અર્થ છેસ્પર્શવાન--અર્થાત વાયુ કેઈ–કઈ વાયુના વેગથી આહત-તાડન કરાએલા જીવ સંઘાતજથાપણાને પ્રાપ્ત થાય છે. અર્થાત્ પરસ્પર ઘસડાઈને સંકોચાઈ જાય છે.
વાયુકાયામાં પડેલા જે છ સંકોચાઈ જાય છે તે વાયુકાયના આઘાતથી મુછિત
