________________
आवारा "गुणाणमासो दवं, एगदव्वस्सिया गुणा । लक्खणं पंज्जवाणं तु, दुइओ अस्सिया भवे ॥ ६॥" इति ।
छाया
"गुणानामाश्रयो द्रव्यम् , एकद्रव्याश्रिता गुणा :
लक्षणं पर्यवाणां तु, उभयोराश्रिता भवेयुः ॥ ६॥ इति ।
द्रव्यलक्षणे पर्यायानुत्या कार्यकारणयोरभेदविवक्षया पर्यायाणां गुणेषु समावेश इति भगवदभिमायो गम्यते । “एकद्रव्याश्रिता गुणाः" इति, एकं केवलं द्रव्यमाश्रित्य गुणा वर्तन्त इत्यर्थः । अनेन गुणलक्षणमुक्तम् । 'पर्यवाणां लक्षणं तु उभयोराश्रिता भवेयुः' इत्यन्वयः । पर्यवः, पर्ययः, पर्यायः, इति समानार्यकाः । उभयो द्रव्यगुणयोराश्रिताः पर्यायाः, इति पर्यायलक्षणं वोध्यमित्ययः । पर्यायास्तु द्रव्यं गुणं चोभयमाश्रित्य वर्तन्त इति भावः ।
द्रव्य के लक्षण में 'पर्याय' पद का समावेश न करने के कारण भगवान् का अभिप्राय यह है कि कार्य कारण के अभेदसे गुण में ही पर्याय का समावेश हो जाता है । 'एगदयस्सिया गुणा' इस वाक्य का अर्थ यह है कि गुण केवल द्रव्य में ही होते हैं। इस कथनद्वारा गुण का लक्षण भी कह दिया गया है ।
पर्याय का लक्षणं उभयाश्रित होना है, दोनो में अर्थात् द्रव्य में भी और गुण में भी पर्याय रहते हैं । पर्यव, पर्यय और पर्याय ये सभी समानार्थक हैं।
દ્રવ્યના લક્ષણમાં “પર્યાય પદને સમાવેશ નહિ કરવાથી ભગવાનને અભિપ્રાર્થ એ છે કે-કાર્ય-કારણના અભેદથી ગુણમાં જ પર્યાયને સમાવેશ થઈ જાય છે, 'एगदवस्सिया गुणा' मा पायनेअर्थ छ ॐ--- ३१६ द्रव्यमा राय છે, આ કથન દ્વારા ગુણનું લક્ષણ પણ કહી આપ્યું છે.
પર્યાયનું લક્ષણ ઉભયાશ્રિત હોય છે, બનેમાં અથત કવ્યમાં અને ગુણમાં પષ પથય રહે છે. પર્યાવ, પર્યય અને પર્યાય શબ્દ સમાન અર્થવાળા છે.
