________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य. १ उ. ५ मू. १ वनस्पतिकाययतना
अस्योदेशस्य वनस्पतिकायविपयकतयाऽत्र तच्छदेन वनस्पतिकायसमारम्भः परिगृnd | aa artपतिकायस्वरूपविज्ञानानन्तरं तत्समारम्भवर्जनप्रविज्ञामदर्शनेन ज्ञानक्रियाभ्यां मोक्ष इति प्रतिबोधितम् । यः अभयं नास्ति भयं यस्मात् कस्य चित् प्राणिनः इत्यभयः सर्वप्राणिप्राणत्राणलक्षणः संयमः तं विदित्वा तं वनस्पतिकायसमारम्भं नो कुर्यात् । एषः उपरतः वनस्पतिजीवविषये सर्वधा समारम्भाद् विनिवृत्तः, अत्र अस्मिन् जिनशासने उपरतः प्रोच्यते इत्यन्वयः । तथा एप:पूर्वोक्तलक्षण उपरतः 'अनगारः' इति नोच्यते । अनगारगुणानां संपूर्णतया तत्र सच्चात्, स एवानगारशब्दवाच्योऽस्तीति भावः ।
अथ वनस्पतिकायस्य सम्यग्ज्ञानार्थ मागुक्ताष्टविधद्वाराणि निरूपणी
यह उद्देश वनस्पतिकायसंबंधी है अतः यहाँ 'तत्' शब्द से वनस्पतिकाय का समारंभ लिया जाता है । पहले वनस्पतिकाय का ज्ञान होता है फिर उसके आरंभ का त्याग किया जाता है, यह बतलाकर सूचना की गई है कि मोक्ष, ज्ञान और क्रिया - दोनों से होता है ।
५८५
जिससे किसीभी प्राणी को भय नहीं ऐसा प्राणीमात्र की रक्षारूप संयम अभय कहलाता है । उसे जानकर वनस्पतिकाय का समारंभ न करे । इस प्रकार वनस्पतिकाय के आरंभ से विरत पुरुष जिनशासन में 'उपरत' कहलाता है और वही उपरत पुरुष अनगार है, क्यों कि अनगार के गुण पूर्णरूप से उसीमें पाये जाते हैं ।
वनस्पतिकाय का स्वरूप सम्यक् प्रकार से जानने के लिए पूर्वोक्त आठ
|| देश वनस्पतिठायसंधी है. से अरथी अडि 'तत्' शब्दथी वनस्पतिકાયના સમારંભ લેવામાં આવે છે. પહેલાં વનસ્પતિકાયનું જ્ઞાન થાય છે. પછી તેના આરંભના ત્યાગ કરવામાં આવે છે. એ બતાવીને સૂચના કરવામાં આવી છે કે જ્ઞાન અને ક્રિયા, આ બન્નેથી મેાક્ષ થાય છે.
જેનાથી કાઈ પણ પ્રાણીને ભય થાય નહિ. એ પ્રમાણે પ્રાણીમાત્રની રક્ષાપ સંયમ તે અભય કહેવાય છે. તેને જાણીને વનસ્પતિકાયને સમારભ કરે નહિ. આ પ્રમાણે વનસ્પતિના આરભથી વિરત પુરુષ જિનશાસનમાં ઉપરત’ કહેવાય છે. અને તેજ ઉપરત પુરુષ અનગાર છે. કારણ કે અણુગારના ગુણ પૂર્ણ રૂપથી તેમાંજ લેવામાં આવે છે. વનસ્પતિકાયનું સ્વરૂપ સભ્ય પ્રકારે જાણવા માટે પૂર્ણાંકત આઠ દ્વારેનું નિરૂપણુ
प्र. आ-७४
