________________
२३२
आचारामने
दृष्टया तु पर्यायाः स्वस्वकारणीभूतस्य गुणस्य स्वरूपाः, गुणा अपि द्रव्यस्वरूपा इति गुणपर्यायात्मकमेव द्रव्यमित्युच्यते। .
द्रव्येषु सर्व गुणा एकरूपा न सन्ति । तत्र कतिचन साधारणाः अनेकद्रव्यवर्तिनः सर्वव्यवर्तिनश्च । यथा-अस्तित्व-प्रदेशवत्व-जेयत्यादयः सर्वेदव्यवर्तिनः निष्क्रियत्वाऽचेतनत्वाऽरूपित्वादयोऽनेकद्रव्यरर्तिनः। फतिचिदसाधारणा गुणा एकद्रव्यमावर्तिनः सन्ति । यथा-आत्मनश्चेतनाऽऽनन्दचारित्रवीर्यादयः । स्वस्याऽसाधारणगुणानां तज्जन्यपर्यायाणां चापेक्षया प्रत्येकद्रव्यमन्यद्रव्याद् मिन्नमस्तीति बोध्यम् । विविक्षा से ही है । अभेद-विवक्षा से तो पर्यायें अपने कारणभूत गुण से अभिन्न है और गुण, द्रव्य से अभिन्न हैं, अतः गुणपर्यायरूप ही द्रय कहलाता है।
द्रव्य में सभी गुण एकरूप नही हैं। कोई-कोई गुण साधारण हैं, अर्थात् सामान्य रूप से अनेक दन्यों में पाये जाते है, या समस्त द्रव्यों में पाये जाते है। जैसे-अस्तित्व, वस्तुत्य, प्रदेशवत्व, और शेयत्व, ये गुण समस्त द्रव्यों में पाये जाते हैं।
निष्क्रियत्य, अचेतनत्व, और अरूपिरव आदि गुण अनेक द्रव्यवर्ती हैं। कोई-कोई गुण असाधारण हैं--सिर्फ एक द्रव्य में रहते हैं, जैसे-आत्मा के चैतन्य, सुख, चारित्र, कार्य आदि गुण । अपने-अपने असाधारण गुणों और गुणों से उत्पन्न पयायों की अपेक्षा प्रत्येक द्रव्य दूसरे द्रव्य से भिन्न है, ऐसा जानना चाहिए ।
ભેદવિવક્ષાથી જ છે. અભેદવિવેક્ષાથી તો પથી પિતાના કારણુભૂત ગુણથી અભિન્ન છે, અને ગુણ દ્રવ્યથી અભિન્ન છે તેથી ગુણપર્યાયરૂપજ દ્રવ્ય કહેવાય છે.
' દ્રવ્યમાં સર્વ ગુણ એકરૂપ નથી, કઈ કઈ ગુણ સાઘારણ છે, અર્થાત-સામાન્ય રૂપથી અનેક દ્રવ્યમાં જોવામાં આવે છે. અથવા સમસ્ત દ્રવ્યમાં જોવામાં આવે છે. જેમ-અસ્તિત્વ, વરતુત્વ, પ્રદેશવત્વ અને યત્વ, એ ગુણ સમસ્ત દ્રવ્યોમાં સેવામાં આવે છે. નિષ્કિયત્વ, અચેતનત્વ, અને અરૂપિત્ર આદિ ગુણ અનેક દ્રવ્યવતી છે. કઈ કઈ ગુણ અસાધારણ છે--માત્ર એક દ્રવ્યમાં રહે છે. જેવી રીતે આત્માના ચિતન્ય, સખ. ચારિત્ર, વીર્ય આદિ ગુણ. પત–પિતાના સાધારણ ગુણે અને ગુણોથી ઉત્પન્ન प्रयायोनी अपेक्षा प्रत्ये४ २०य भी यथी लिन्न छ, म समा. मे. .
