________________
-
___ . . . आचारामने टीका-
. सोऽहं भगवद्वचनेन ज्ञाताप्कायस्वरूपः, ब्रवीमि यया भगवतः सकाशान्मया श्रुतं तथा कथयामीत्यर्थः । लोकम् अपकायलोक, नैव स्वयम् अभ्याख्या= आपो जीवा न सन्ती'-त्येवं नापलपेदित्यर्थः । अभ्याख्यानं नामासदभियोगः, यथा कश्चिदचौरमुद्दिश्य वदति-चोरोऽयमिति । अत्र तु-'घृततेलादिवज्जीवानामुपकरणमात्रं जलं, न तु तद् जीवो भवितुमर्हति, जीयोपकरणत्वात् ' एतत्कथनमेवासदभियोगः, यतो हि तुरगादीनां जीवानामपि जीवोपकरणत्वेन सृष्टत्वादुक्तरीत्या जलस्य जीवत्वं नापलपितुं शक्यते ।
नवजीवानामपां जीवत्वारोपणमेवाभ्याख्यानं कुतो न भवति ? मैवम्,
टीकार्थ-भगवान् के वचनों के अनुसार अप्काय का स्वरूप जानने वाला में कहता हूँ, अर्थात् मैंने भगवान के समीप जैसा जाना है वैसा ही कहता हूँ-स्वयं अप्कायरूप लोक का अपलाप न करे अर्थात् ऐसा न कहे कि-'जल जीव नहीं है। ____ असत् आरोप को अभ्याख्यान कहते हैं, जैसे अचौर को चौर कहना । यहाँ " घी तेल आदि के समान जल, जीवों का उपकरणमात्र ही हो सकता है, वह स्वयं जीव नहीं है, क्योंकि जीव का उपकरण है"। इस प्रकार का कथन ही असत्-अभियोग है । क्यों कि घोडा वगैरह जीव भी जीवोपकरण के रूप में देखे जाते हैं, अतः जल के जीवपन का अपलाव नहीं किया जा सकता।
शंका---अजीव जल में जीवत्व का आरोप करना ही अभ्याख्यान क्यों न समझा जाय?
ટીકાથ–ભગવાનનાં વચનો પ્રમાણે અપ્લાયનું સ્વરૂપ જાણવાવાળો હું કહે છે, અર્થાત મેં ભગવાનની પાસેથી જેવું સાંભળ્યું છે તેવુંજ કહું છું—પોતે અપકાય રૂપ લેકને અપલાપ કરે નહિ, અર્થાત એવું કહે નહિ કે - જલ જીવ નથી. અસત આપને અભ્યાખ્યાન કહે છે, જેમકે અચૌરને ચીર કહે. અહિં “ધી તેલ આદિ પ્રમાણે જલ એ જીવેનું ઉપકરણમાત્રજ હોઈ શકે છે, તે સ્વયં જીવ નથી, કારણ है." त पर्नु 6५३२९ छे, 24 प्रारj gr-मसत् (मिथ्या) मनियार छ, કારણુકે ઘડા વગેરે જીવ પણ જીપકરણના રૂપમાં જોવામાં આવે છે. તેથી જલનું જીવપણું અ૫લાપ કરી શકાય નહિ.
શંકા–અજીવ પાણીમાં જીવપણને આરેપ કર તેજ અભ્યાખ્યાન શા માટે नडि समा?
