________________
--
आचारास्त्रे फालनिरूपणम्-~
तत्र कालशब्दस्य व्युत्पत्तिःकल्यते परिच्छिद्यते वस्त्वनेनेति कालः । करणे घन् । 'मासिकोऽयं वाला, वार्षिकोऽयं वालः, वासन्तिकमिदं पुप्पम् ' इत्यादिरूपेण वस्तूनां परिच्छेदो-निणेयः कालमाश्रित्य भवति ।
अथवा स्वभावतः परिणमद्भिः पदार्थनातैः, कल्यते-गम्यते-माप्यते निमित्तत्वेनासौ, इति कालः । सकलवस्तुपरिणतिहेतुः काल इत्यग्रे वक्ष्यते।
कालनिरूपण
काल शब्द की व्युत्पत्तिजिस के द्वारा वस्तु कली जाय अर्थात् जानी जाय वह काल है । यहाँ करण, 'घञ्' प्रत्यय हुआ है । यह बालक मासिक (एक मासका) है, यह बालक वार्षिक (वर्ष भरका) है, यह फूल वासंतिक (वसन्तऋतुसम्बन्धी है, इस रूपमें वस्तुओं का ज्ञान काल के द्वारा ही होता है।
__ अथवा स्वभावसे परिणत होने वाले पदार्थ समूहों द्वारा निमित्त रूपमें जो प्राप्त किया जाय वह काल कहलाता है। 'काल, समस्त वस्तुओं के परिणमन का हेतु है यह बात आगे बतलाई जायगी।
-
-
नि३५-- કાલ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ
જેના દ્વારા વસ્તુ જાણી શકાય તે કાલ છે. અહિં કરણમાં “ઘ' પ્રત્યય થશે છે “આ બાલક માસિક–એક માસને છે, આ બાલક વાર્ષિક–એક વર્ષને છે, આ ફૂલ વાસંતિક-વસંતઋતુસંબંધી છે” એ રૂપમાં વસ્તુઓનું જ્ઞાન કાલ દ્વારા જ याय छे.
અથવા સ્વભાવથી પરિત થવાવાળા પદાર્થસમૂહ દ્વારા નિમિત્તરૂપમાં જે પ્રાપ્ત કરી શકાય તે કાલ કહેવાય છે. “કાલ સમસ્ત વસ્તુઓના પરિણમનનું કારણ છે” એ આગળ બતાવવામાં આવશે.
