________________
३०२
आचारात्सूत्रे
भावोऽपि शाश्वतिकः स्यात्, एवं यः सुखी, तस्य सर्वदा मुखमेव स्यात्, यश्व दुःखी, तस्य सर्वदा दुःखमेव स्यात् सर्वदा सुखाभावस्तस्य स्यात् ।
अत एव - " नित्यं सत्त्वं वा देतोरन्यानपेक्षणात् " इत्याहुः । सहेतुकत्वस्वीकारे च य एवास्य हेतुः स एवास्माकं कर्मेति । उक्तञ्च
1
" आत्मत्वेन विशिष्टस्य, वैचित्र्यं तस्य यद्वशात् । नरादिरूपं तच्चित्रमदृष्टं कर्मसंज्ञितम् " ॥ १ ॥
अभाव ही शाश्वतिक होता । इसी प्रकार जो सुखी है वह सदा के लिए सुखी होता । जो दुःखी है उसे सदैव दुःख ही होता उस के लिए सदैव सुख का अभाव होता । इसी लिए कहा गया है कि- "जो वस्तु किसी कारणकी अपेक्षा नहीं रखती वह, या तो आकाश की भाँति सदैव विद्यमान रहती अथवा खरविमाण की तरह कदापि नहीं होती । 13 अगर इस विचित्रता का जो कारण है उसी कारण को हम कर्म कहते हैं । कहा भी है
―――
आत्मत्व की समानता होने पर भी जिस कारण से मनुष्यादिरूप विचित्रता होती है वही अदृष्ट है। उसी को कर्म कहते हैं, वह नाना प्रकार का है ॥ १ ॥ "
66
જે સુખી છે તે હંમેશાં માટે સુખીજ હાત, અને જે દુઃખી છે તે હમેશાં દુઃખીજ રહેત, તેને હંમેશા માટે સુખને અભાવ રહેત. એ કારણથી કહ્યુ` છે કેઃ— જે વસ્તુ કોઈ કારણની અપેક્ષા રાખતી નથી તે આકાશ પ્રમાણે સદૈવ વિદ્યમાન રહે છે, અથવા ખર-વિષાણુ (ગધેડાના શિંગડા)ની પ્રમાણે કદાપિ હોય નહીં...” અગર આ વિચિત્રતાનુ કાઈ કારણ માનવામાં આવે તે તે કારણને અમે કમ કહીએ છીએ, કહ્યું છે.—
“ આત્મત્વ (આત્માપણા)ની સમાનતા લેવા છતાં પણ જે કારણથી મનુષ્યાદિપ વિચિત્રતા હૈાય છે દેખાય છે. તે અષ્ટ છે. તેને કમ" કહે છે, અને તે નાના अारना छे- अर्थात् प्रारना छे." ॥१॥
