________________
आचारचिन्तामणि-टीका अवतरणा जीवास्तिकाय
१३५ कर्मणामत्यन्तोच्छेदे सति कर्मसङ्गाभावात् कर्मबन्धनोच्छेदाच नास्त्येवोर्ध्वगतिप्रतिबन्धकं तदा स्वस्वभावानुसारेणोर्ध्वगमनावसरः सिद्धानामुपतिष्ठते ।
___ जीवस्य लक्षणम्उपयोगयत्वं जीवस्य लक्षणम् । उपयुज्यते वस्तुपरिच्छेदं प्रति व्यापार्यते जीयोऽनेनेत्युपयोगः करणे घञ् । बोधरूपो व्यापार उपयोगः । ज्ञानं, संवेदनं, प्रत्ययः, इति नामान्तराणि ।
सामान्यविशेषरूपबोधद्वयदर्शनान्निश्चयो भवति-विद्यते खलु जीवः, यस्येमी सामान्यविशेपाययोधी, न च तादृशः कश्चिदस्ति जीवो, यस्य साकाकर्मों का संसर्ग नहीं रहता, कर्मवन्धन का उच्छेद होने से ऊर्ध्वगति का कोई प्रतिबन्धक नहीं रहता, तब सिद्ध जीवों को ऊर्च गमन का अवसर प्राप्त होता है ।
जीव का लक्षणजीव का लक्षण उपयोग है । जो जीव को वस्तु के बोध में व्याप्त करता है उपयुक्त बनाता है उसे उपयोग कहते हैं। तात्पर्य यह है कि-बोधरूप व्यापार उपयोग कहलाता है । ज्ञान संवेदन, प्रत्यय, ये उपयोग के पर्यायवाची शब्द हैं ।
सामान्य बोध (दर्शन) और विशेष योघ (ज्ञान) अनुभवसिद्ध है । इन दोनों योधों से यह निश्चय होता है कि जीव अवश्य है; जिस में यह सामान्य और विशेष बोध पाया जाता है । ऐसा कोई जीव नहीं है जिस में सामान्य-बोध (निराकार જાય છે, અને કમને સંસમાં રહેતા નથી, ત્યારે કર્મબંધનને ક્ષય થવાથી ઉર્ધ્વગતિ થવામાં કોઈ પ્રતિબંધક (અંતરાય કરનાર) રહેતું નથી, ત્યારે સિદ્ધ ને ઉ. ગમન કરવાને અવસર પ્રાપ્ત થાય છે.
नु सक्षજીવનું લક્ષણ ઉપગ છે, તે જીવને વસ્તુના બેધમાં વ્યાકૃત-વ્યાપારયુક્ત કરે છે. તાત્પર્ય એ છે કે-બધ૫ વ્યાપાર ઉપગ કહેવાય છે. જ્ઞાન, સંવેદન, પ્રત્યય, આ સર્વ ઉપયોગના પર્યાયવાચી શબ્દો છે,
સામાન્ય બાધ (દર્શન) અને વિશેષ બેધ (જ્ઞાન) અનુભવ સિદ્ધ છે. એ બંને બોધથી એમ નિશ્ચય થાય છે કે જીવ અવશ્ય છે, જેમાં આ સામાન્ય તથા વિશેષ ધ જોવામાં આવે છે એ કેઈ જીવ નથી કે જેમાં સામાન્ય બોધ
