________________
५४८
आचाराङ्गसूत्रे
एवं च युत्यागमसंसिद्धः शरीराधिष्ठाता ज्ञानादिगुणवान्यमात्मा कथमपि नापलपितुं शक्यः । तस्मादात्मा नास्तीत्येवमभ्याख्यानमात्मनो न कुर्यादित्यर्थः ।
यः खलु मन्दधीः, लोकम् = अग्निकायलोकम्, अम्पाख्याति, आत्मवत्सर्वममाणसंसिद्धमप्यग्निकायलोकं मत्याचष्टे' अग्निकायजीवो नास्तीति स आत्मानमभ्यारुयाति=स मृढः खलु युक्त्यागमप्रमाणसंसिद्धमात्मानमपलपति 'आत्मा नास्ती 'ति । सर्वप्रमाणसं सिद्धाग्निकायलोकाभ्याख्याने प्रवृत्तस्य सुकरमेवात्मनोऽभ्याख्यानम्, अग्निकायवदेवात्मन्यपि ममाणसत्तायास्तुल्यत्वादिति भावः ।
य आत्मानमभ्याख्याति यच्चात्मनोऽभ्याख्याने 'आत्मा नास्ती'
इस प्रकार युक्ति और आगम से सिद्ध शरीर के अधिष्ठाता तथा ज्ञान आदि गुणों वाले आत्मा का निषेध नहीं किया जा सकता । अत एव 'अत्मा नहीं है' इस प्रकार आत्मा का निषेध नहीं करना चाहिए ।
जो मन्दबुद्धि पुरुष अग्निकायरूप लोक का जो आत्मा की भाँति समस्त प्रमाणों से सिद्ध है- निषेध करता है अर्थात् अग्निकाय के जीवों का निषेध करता है वह युक्ति और आगम से सिद्ध आत्मा का निषेध करता है । सब प्रमाणों से सिद्ध अग्निकाय लोक का अपलाप करने पर आत्मा का अपलाप करना सरल ही है, क्यों कि अग्निकाय और आत्मा के अस्तित्व में प्रमाणों का सद्भाव समान है ।
जो मूर्ख ' आत्मा नहीं है ' इस प्रकार आत्मा का निषेध करता है वह
આ પ્રમાણે યુક્તિ અને આગમથી સિદ્ધ, શરીરના અધિષ્ઠાતા તથા જ્ઞાન દિ ગુણાવાળા આત્માને નિષેધ કરી શકાતી નથી. એટલા માટે આત્મા નથી આ પ્રમાણે આત્માના નિષેધ કરી શકાતા નથી. એટલા માટે · આત્મા નથી કે આ પ્રમાણે આત્માના નિષેધ કરવા નઈ એ નહિ.
<
જે મનથ્થુદ્ધિ પુરુષ અગ્નિકાયરૂપલાકને કે જે આત્મા પ્રમાણે સમસ્ત પ્રમાણેથી સિદ્ધ છે તેના, નિષેધ કરે છે, અર્થાત્ નિકાયના જીવોના નિષેધ કરે છે, તે યુક્તિ અને ગમથી સિદ્ધ આત્માનો નિષેધ કરે છે. સ* પ્રમાણેાથી સિદ્ધ અગ્નિકાયલાકના અપલાપ કરવાથી આત્માના અપલાપ કરવા તે સરલજ છે, કેમકે અગ્નિકાય અને આત્માના અસ્તિત્વમાં પ્રમાણેાને સદ્ભાવ સમાન છે.
જે મૂર્ખ ઞામાં નથી' આ પ્રમાણે આત્માને નિષેધ કરે છે, તે અગ્નિકાય
