________________
आचारचिन्तामणि-दीका अध्य. १ उ. ६ म. १ सजीवलक्षण-प्ररूपणा ६५१ रुतं शब्दकरणम् , भ्रान्तम्-इतश्चेतश्च गमनम् , असनम् दुःखादुद्वेजनम् , पलायितम्पलायनम् , आगतेः कुतश्चित्कचित् , गतेच कुतश्चित् कचिदेव च विज्ञानम् । उक्तञ्चैतद्भगवता दशकालिकसूत्रे -
__ "जेसि केसिंचि पाणाणं अभिकंतं पडिक्कत संकुचियं पसारियं रुयं मंतं तसियं पलाइये आगइगइविण्णाया"॥१॥ इति ।
प्ररूपणाद्वारम् - असकायाश्चतुर्विधाः-दीन्द्रिय --त्रीन्द्रिय -- चतुरिन्द्रिय-पञ्चेन्द्रियभेदात् । इहैव प्रथमोद्देशके लोकवादिप्रकरणे प्रसानां भेदमभेदाः मरूपिताः। विस्तरतो प्रसारण है । बोलना रुत कहलाता है । इधर-उघर जाना भ्रमण है । दुःख से उग पाना सन है । भागने को पलायन कहते हैं। एक जगह से दूसरी जगह आने जाने का विज्ञान आगतिगतिविज्ञान कहलाता है।
भगवान् ने दशवकालिक सूत्र में कहा है:----
"जिन किन्हीं प्राणियों में अभिकमण, संकोचन, प्रसारण, रुत, भ्रमण, वसन, पलायन और आगतिगतिका विज्ञान (पाया जाता है वे सब त्रस जीव हैं।"
प्ररूपणाद्वारसकाय के चार भेद हैं-दीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय और पंचेन्द्रिय । इसी राम के पहले उद्देश के अन्दर लोकवादी प्रकरण में उस जीवों के भेद-प्रभेद फहे हैं। विस्तार से जानने के इच्छुक वहीं से जान लेवें । इस सूत्र में भगवान ने બેલિવું તે રૂત કહેવાય છે. અહીં-તહીં જવું તે ભ્રમણ છે. દુઃખથી ઉગ પામવું તે વ્યસન છે. ભાગવું તેને પલાયન કહે છે. એક જગ્યાથી બીજી જગ્યાએ આવવાજવાનું વિજ્ઞાન તે આગતિગતિવિજ્ઞાન કહેવાય છે. ભગવાને દશવૈકાલિક સૂત્રમાં કહ્યું છે -
यामा समिम, प्रतिम, सायन, प्रसारण, स्त, प्रभार, વ્યસન, પલાયન અને આગતિ-ગતિનું વિજ્ઞાન (વામાં આવે છે તે સર્વ ત્રસ જીવ છે.)
प्ररूपा ત્રસ કાયના ચાર ભેદ છે-ઢીદ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય અને પન્દ્રિય. આજ શાસ્ત્રના પ્રથમના ઉદેશમાં લોકવાદી પ્રકરણમાં ત્રસજીવના ભેદ-પ્રભેદ બતાવ્યા છે, વિસ્તારથી
