________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य० १ उ. ६ सु. ३ त्रसजीवसंचरणम्
छाया
त्रस्यन्ति माणाः प्रदिश: दिशासु च । तत्र तत्र पृथक् पश्य, आतुराः परितापयन्ति, सन्ति प्राणाः पृथक् श्रिताः || सू० ३ ॥
टीका
६५७
प्राणाः प्राणिनः प्रकरणसम्वन्धात् सजीवाः प्रदिशः मगता दिक् प्रदिक् विदित्यर्थः, ततः प्रदिशः, तथा-दिशासु प्राच्यादिदिक्षु च समागन्तुकेभ्यो दुखेभ्य, स्यन्ति विश्यति । सर्वदिविदिक्षु प्रसाः सन्ति, ते च सर्वदिविदिग्भ्यः समागन्तुकेभ्यो दुःखेभ्यस्त्रस्यन्तीत्यर्थः ।
कुतस्तेषां दुःखसंभवः ? इति जिज्ञासायामाह - ' तत्र तत्रे' त्यादि । तत्रतत्र = तेषु तेषु, पृथक विभिन्नेषु प्रयोजध्नेषु, आतुरा:=अर्चाचर्ममांसादिगृध्नवः श्रसान् परितायन्ति = परिपीडयन्ति । विविधवेदनोत्पादनेन माणव्यपरोपणेन च सर्वथा दुःखं जनयन्तीत्यर्थः । कीदृशास्ते त्रसाः, यानातुराः परितापयन्ति ? इति जिज्ञासाया
}
टीकास का प्रकरण होने से 'प्राण' शब्द का अर्थ यहाँ सजीव समझना चाहिए । प्राणी विदिशाओं में आगन्तुक दुःखों से त्रस्त हैं । तात्पर्य यह है कि सभ विदिशाओं में और सभी दिशाओं में त्रसजीव विद्यमान हैं और सभी विदिशाओं और दिशाओं से आने वाले दुःखों से वे पीडित होते हैं ।
उन्हें दुःख क्यों होता हैं ? इसका उत्तर यह है - विभिन्न प्रयोजनों से आतुर लोग अर्थात् अर्चा (शरीर), चर्म, मांस, आदि के लोलुप पुरुष त्रस जीवों को पीडा पहुँचाते हैं । उन्हें भाँति-भाँति की वेदना उत्पन्न करके उनके प्राणों का व्यपरोपण करते हैं और सब प्रकार से दुःख उत्पन्न करते हैं । वे सजीव पृथिवी आदि के
ટીકા
ત્રસનું પ્રકરણ હોવાથી પ્રાણુ · શબ્દના અર્થ ત્રસજીવ સમજવા જોઇએ ત્રસ પ્રાણી વિદિશાઓમાં તથા દિશાઓમાં આગન્તુક દુઃખથી ત્રાસ પામે છે. તાત્પર્ય એ છે કે:-સર્વ વિશિાઓમાં અને સર્વ દિશાએમાં ત્રસ જીવ વિદ્યમાન છે, અને સર્વ વિદેશાઓ તથા દિશાએથી આવવાવાળા દુ:ખેાથી તે પીડા પામે છે.
તેને દુઃખ શા માટે થાય છે? તેના ઉત્તર એ છે કે જૂદા જૂદા પ્રત્યેાજનાથી આતુર લેક અર્થાત્ અર્ચા (શરીર), ચમ, માંસ વગેરેના લાલચુ' પુરુષ ત્રસ જીવાને પીડા પહોંચાડે છે, તેને જૂદી-જૂદી જાતની વેદના ઉત્પન્ન કરે છે. તે ત્રસ જીવ પૃથ્વી આદિના આશ્રયે “
प्र. आ.-८३
