________________
आचारचिन्तामणि-टीका अध्य. १ ३.१ सू.२. संज्ञावर्णनम्
(२) भयसंज्ञा. (२) सनिमित्तमनिमित्तं वा भयमोहनीयोदयाद् भयोभ्रान्तस्य मोहनीयान्तर्गतनोकपायल्पा नयनवदनविकृतरोमाञ्चाविर्भावादिक्रियालक्षणा स्वास्मनः परिणतिर्भयसंज्ञा। हीनबलत्वेन, भयवार्ताश्रवणभीपणदर्शनादिजनितबुद्धया, इहलोकादिभयजनकार्थपर्यालोचतेन वा भयसंज्ञा जायते । हस्तस्पर्शादिभीत्या स्वावयवसंकोचनादिना लज्जालुवल्ल्यादीनां भयसंज्ञा विज्ञायते।
(३) मैथुनसंज्ञा(३) पुरुपवेदोदयान्मैथुनाथ वनितालोकनप्रसन्नवदनसंस्तम्भितगात्र
(२) भयसंज्ञाकिसी कारण से या बिना ही कारण भयमोहनीय कर्म के उदय से भयमीत पुरुपको मोहके अन्तर्गत नोकपायरूप, नेत्रों में और मुख में विकार होना, रोमाञ्च होना आदि क्रियाए जिसका लक्षण है, ऐसी आत्मा की परिणति भयसंज्ञा कहलाती है, दुर्वलता से, भय उत्पन्न करने वाली बात सुनने से, भयकर वस्तु के देखने से, तथा इहलोक आदि में भयजनक वस्तुका विचार करने से भयसंज्ञा उत्पन्न होती है। लजवन्ती आदि वनस्पतियाँ हाथ के स्पर्श के भय से अपने अवयवों को सिकोड लेती हैं, अतः उन में भयसंज्ञा की विद्यमानता प्रतीत होती है।
(३) मैथुनसंज्ञापुरुषवेद-मोहनीय कर्म के उदय से मैथुन के लिए स्त्री को देखना, प्रसन्नवदन
(२) मय ---- કેઈ કારણથી અથવા વિના કારણે ભય , મેહનીય કર્મના ઉદયથી ભયભીત પુરુષની મેહને અંતગત નોકવાયરૂપ, નેત્રમાં અને ચહેરામાં વિકાર થવે, રોમાંચ થવું (રૂંવાડા ઉભાં થવા) વગેરે કિયાઓ જેનું લક્ષણ છે, એવી આત્માની પરિણતિ તે ભયસંશા કહેવાય છે. દુર્બલતાથી, ભય ઉત્પન કરાવનારી વાત સાંભળવાથી, ભયંકર વસ્તુ દેખવાથી, તથા આ લેક વગેરેમાં ભયજનક વસ્તુને વિચાર કરવાથી ભયસંસ ઉત્પન્ન થાય છે. લજાવંતી (લજજાળુ) આદિ વનસ્પતિઓ હાથને સ્પર્શ થવાથી ભય લાગે છેય તેમ પિતાના અવયવોને સંકે છે તેથી તેમાં ભયસંજ્ઞાની વિદ્યમાનતા દેખાય છે.
(3) मैथुन संशपुरुपये--मोहनीभना यथी मैथुन भाटे श्री २५ ने. सतु मुम
प्र. पा.-२२