________________
आचारचिन्तामणि-टीका अध्य.१ उ.२ म. २ पृथिवीकायस्वरूपम् ४३३ भेदात् । तत्र द्रव्यशस्त्रं स्वकायपरकायतदुभयलक्षणम् । तत्र स्वकायशस्त्रं पृथिव्याः पृथिव्येव यथा-कृष्णमृत्तिकायाः शुममृत्तिकेत्यादि । परकायशस्त्र जलाग्निगोमयचरणशकटचक्रादि । उमयकायशवं जलादिमिश्रमृत्तिका । एवं च शस्त्रपरिणतायाः पृथिव्या अचित्ततया न तत्रोच्चारमस्त्रवणादिक्रियया मुनीनामहिंसावतक्षतिः ।
(२) प्ररूपणाद्वारम्पृथिवीजीवा द्विविधाः सूक्ष्मवादरमेदात् । सूक्ष्मनामकर्मोदयालक्ष्मा', चादरनामकर्मोदयाद् बादराः, न तु बदरामलकरदापेक्षिकं सूक्ष्मत्वं बादरत्वं च । के लिए शस्त्र है । शस्त्र के दो मेद हैं-द्रव्यशास्त्र और भावशस्त्र । स्वकाय, परकाय और उमयकायरूप द्रव्य-शस्त्र है । पथ्वी का शस्त्र पृथ्वी-स्वकायशस्त्र है जैसे काली मिट्टी का शास्त्र सफेद मिट्टी है। परकायशस्त्र जैसे-जल, अग्नि, गोवर, चरण (पग), शकट (गाडी) का पैया मादि । जल आदि से मिली हुई मृतिका उभयकायशस्त्र है। इस प्रकार शस्त्र से परिणत पृथ्वी अचित्त हो जाती है, अत एव उस पर मल-मूत्र आदि त्यागने वाले मुनियों के अहिंसावत में कोई क्षति नहीं पहुँचती !
(२) मरूपणा-द्वारपृथ्वी के सूक्ष्म और बादर के भेदसे दो प्रकार हैं । सूदमनामकर्म के उदय से सूक्ष्म मार यादरनामकर्म के उदय से चादर होते हैं । यहाँ सूक्ष्मता और बादरता बेर और आवले की तरह सापेक्ष नहीं समझनी चाहिए ।
રાના બે ભેદ છે. દ્રવ્યશાસ્ત્ર અને ભાવશસ્ત્ર, રૂકાય, પરકાય અને ઉભયકાયરૂપ દિવ્યશાસ્ત્ર છે. પૃથ્વીનું શસ્ત્ર પૃથ્વી સ્વકાય-શસ્ત્ર છે, જેમ કાલી માટીનું શસ્ત્ર સફેદ માટી છે, પરકાથ-શસ્ત્ર જેમકે જલ, અનિ, છાણ, પગ, ગાડીનું ચાક આદિ. જલપાણી આદિથી મળેલી માટી ઉભયકાયશસ્ત્ર છે. આ પ્રમાણે શસ્ત્રથી પરિણત પૃથ્વી અચિત્ત થઈ જાય છે. એટલા માટે તેના પર મળ-મૂત્રાદિ ત્યાગ કરવાવાળા મુનિના અહિંસાબતમાં કોઈ હાનિ પહોંચતી નથી.
(२) अरूणाપૃથ્વીકાયના જીવ સમ અને બાદરના ભેદથી બે પ્રકારના છે. સૂક્ષ્મનામકર્મના ઉદયથી સૂક્ષ્મ અને બાદરનામકર્મના ઉદયથી બાદર થાય છે. અહિં સૂક્ષમતા અને ભાદરતા. બેર અને આંબળાની પ્રમાણે સાપેક્ષ સમજવી નહિ જોઈએ.
प्र. पा.-५५
