________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य. १ उ. १ सू.२ संज्ञावर्णनम्
१७५
विचिकित्सासंज्ञा । यथा दानादिधर्मस्य फलं प्रति संशयः । सा द्विधा - देशतः, सर्ववथ । 'द्वाविंशतिपरिषद्सनब्रह्मचर्य केशोल्लुञ्चनादिक्लेश सहनस्य फलं भविष्यति न वे'- तिरूपा देशतः । ' परलोकादि सत्यं न वै'- तिरूपा, सर्वज्ञमरूपितजीवादितत्त्वं यथार्थ न वे ' - त्यादिरूपा वा सर्वतः ।
(१५) शोकसंज्ञा --
(१५) मोहनीयकर्मोदयादिष्टवियोगजनिता विमलाप - वैमनस्यरूपा आत्मनः परिणतिः शोकसंज्ञा । सा चाक्रन्दनादिना ज्ञायते ।
(१६) धर्मसंज्ञा
(१६) मोहनीयक्षयोपशमेन सर्वविरति - देशविरतिलक्षणा कर्मक्षयजनक - संज्ञा कहलाती है । जैसे - दान धर्म आदि के फल में संदेह होना । यह संज्ञा दो प्रकार की है- देश से और सर्व से। 'बाईस परीपहों के सहने का, ब्रह्मचर्य पालने का, केशलोच आदि क्लेश सहने का फल मिलेगा या नहीं ?' इस प्रकार का संशय होना देशतः विचिकित्सासंज्ञा है । 'वास्तव में परलोक है या नहीं, सर्वज्ञ के द्वारा प्ररूपित जीव आदि तत्व यथार्थ हैं या नहीं ?' इस प्रकार का संशय सर्वतः विचिकित्सा संज्ञा है ।
(१५) शोकसंज्ञा
मोहनीय कर्म के उदय से इष्टवियोग से उत्पन्न होनेवाली विलाप और विमनस्कतारूप आत्मा की परिणति शोकसंज्ञा कहलाती है ।
(१६) धर्मसंज्ञा -
मोहनीय कर्म के क्षयोपशम से कर्मक्षयजनक सर्वविरति तथा देशविरति વિચિકિત્સા સંજ્ઞા કહેવાય છે. જેમકે દાન ધર્મ આદિના ફૂલમાં સ ંદેહ થવા. આ संज्ञा मे अारनी होय छे - (१) देशथी, (२) सर्वथी, 'मावीश परिषहोनु सहुन કરવુ' તે, બ્રહ્મચર્ય' પાલન કરવું તે, કેશનુ લેાચન કરવું વગેરે કલેશ સહન કરવાનુ ईस भजशे मे नहि ? ' આ પ્રકારના સંશય તે દેશથકી વિચિકિત્સાસંજ્ઞા છે. ‘વાસ્તવમાં પરલેાક છે કે નહિ, સર્વજ્ઞદ્વારા પ્રરૂપિત જીવ આદિ તત્વા યથાર્થ છે કે નહિ’ આ પ્રકારના સંશય તે સથકી વિચિકિત્સાસંજ્ઞા છે.
(१५) शोसंज्ञा
મેહનીય કર્મના ઉદ્દયને લાધે, ઈવિચાગથી ઉત્પન્ન થવા વાલી, વિલાપ અને વિમનસ્કતા ( વ્યાકુલ ચિત્ત) રૂપ આત્માની પરિણતિ શાકસંજ્ઞા કહેવાય છે.
(१९) धर्मसंज्ञा
મેહનીયકમના ક્ષયાપશમથી કર્મક્ષયજનક સ્વરિત તથા દેશવિરતિરૂપ
