________________
आचारचिन्तामणि-टीका अवतरणा पइद्रव्यविचारः
१४५ वर्गणागतानन्तपुद्गलपरमाणुघटितस्कन्धा जीवानो ग्राह्या भवन्ति ।।
रागद्वेपरूपाशुद्धप्रवृत्त्याऽऽत्मनः प्रतिपदेशमनन्तानन्वकर्मवर्गणा अयोगोलकवहिवल्लोलीभूताः सन्ति, अत एवानन्तज्ञानादयो .गुणा जीवस्य तिराहिता भवन्ति । एवं च जीवोपेक्षयाऽनन्तगुणाधिकाः पुद्गला ज्ञातव्याः। ते च पुद्गला रूपिणोऽचेतनाः सक्रियाः पूरणमलनस्वमाया वेदितव्याः। .
पद्र्व्येषु सक्रिय-निष्क्रियविचार:- . पडद्रव्येषु निश्चयनयेन सर्वाणि द्रव्याणि सक्रियाणि । व्यवहारनयतो धर्माधर्माकाशकालाख्यानि चत्वारि द्रव्याणि क्रियारहितानि । जीवपुद्गलों सक्रियौ परमाणुओं से बने हुए स्कन्ध जीवों द्वारा ग्रहण करने योग्य होते हैं ।
___ राग और द्वेषरूप अशुद्ध प्रवृत्ति के कारण आत्मा के एक एक प्रदेश में अनन्तानन्त कर्मवर्गणाएँ इस प्रकार एकमेक हो रही है, जैसे लोहे का गोला और अग्नि एकमेक
हो जाते हैं, इसी कारण जीव के अनन्त ज्ञान आदि गुण ढक जाते है। इस प्रकार ___ जीवों की अपेक्षा पुदल अनन्त गुणा अधिक जानने चाहिए। ये पुद्गल-रुपी, अचेतन, सक्रिय, और पूणगलनस्वभाववाले हैं।
___ छर द्रव्यों में सक्रिय-निष्क्रियका विचारनिधय नय से छहों द्रव्य सक्रिय हैं, किन्तु व्यवहारनयसे धर्मास्तिकाय अधर्मास्तिकाय आकाश और काल नामक चार द्रव्य क्रिया रहित हैं, जीव और पुल द्रव्य सक्रिय અના પુગલ પરમાણુઓથી બનેલા કંધ જીવે દ્વારા ગ્રહણ કરવા ગ્ય હોય છે.
રાગ અને દ્વેષ રૂપ અશુદ્ધ પ્રવૃત્તિના કારણે આત્માના એક-એક પ્રદેશમાં અનંતાનંત કર્મ વર્ગણુએ એ પ્રમાણે એકમેક થઈ રહી છે કે-જેમ લેઢાને ગોળ અને અગ્નિ એકમેક થઈ જાય છે, એ કારણથી જીવના અનંત જ્ઞાન આદિ ગુણ ઢંકાઈ જાય છે. એ પ્રમાણે જીવની અપેક્ષા પુદગલ અનંતગુણા અધિક જાણવા જોઈએ. તે મુદ્દગલ, પી, અચેતન સક્રિય અને પૂરણગલનસ્વભાવવાળા છે.
છ માં સક્રિય નિષ્ક્રિય વિચારનિશ્ચયનય પ્રમાણે છે સક્રિય છે, પરંતુ વ્યવહારનયથી ધમસ્તિકાય અધમસ્તિકાય આકાશ અને કાલ નામના ચાર દ્રવ્યે કિયારહિત છે, જીવ અને म. आ.-१९
